ვიკიპედია kawiki https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%9B%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%92%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%93%E1%83%98 MediaWiki 1.39.0-wmf.25 first-letter მედია სპეციალური განხილვა მომხმარებელი მომხმარებლის განხილვა ვიკიპედია ვიკიპედია განხილვა ფაილი ფაილის განხილვა მედიავიკი მედიავიკის განხილვა თარგი თარგის განხილვა დახმარება დახმარების განხილვა კატეგორია კატეგორიის განხილვა პორტალი პორტალი განხილვა TimedText TimedText talk მოდული მოდულის განხილვა Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk 0 1648 4408831 4386096 2022-08-18T20:30:42Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა ქვეყანა2 |სრული სახელი = ავსტრიის რესპუბლიკა |მშობლიური სახელი = Republik Österreich |სახელი = ავსტრია |დროშა = Flag of Austria.svg |გერბი = Austria Bundesadler 2.svg |რუკა = EU-Austria.svg |რუკის წარწერა = ავსტრიის მდებარეობა ევროპაში |რუკის სიგანე = 300პქ |რუკა2 = Austria - Location Map (2019) - AUT - UNOCHA.svg |ეროვნული დევიზი = |ეროვნული ჰიმნი = [[ავსტრიის ჰიმნი|Land der Berge, Land am Strome]] <br />{{small|''Land of Mountains, Land by the River''}} <br /><center>[[ფაილი:Land der Berge Land am Strome instrumental.ogg]]</center> |ოფიციალური ენები = [[ავსტრიული გერმანული|გერმანული]] {{ref label|ააა|ა}} |ენების ტიპი = {{nobold|რეგიონული<br>ენები}}<ref name="RIS">{{cite web|url=http://www.ris.bka.gv.at/Dokument.wxe?Abfrage=Bundesnormen&Dokumentnummer=NOR40066723|publisher=Rechtsinformationssystem des Bundes|title=Regional Languages of Austria|year=2013}}</ref> |ენები = |ეთნიკური ჯგუფები = {{unbulleted list | 81,1 % [[ავსტრიელები]]<ref>{{cite web |url=http://medienservicestelle.at/migration_bewegt/wp-content/uploads/2012/07/IBIB_2012_Integrationsbericht.pdf |publisher=Statistik Austria |title=Kommission für Migrations und Integrationsforschung der Österreichischen Akademie der Wissenschaften |year=2012 |page=23 |trans-title=Commission for Migration and Integration Research of the Austrian Academy of Sciences |archive-url=https://web.archive.org/web/20171014093350/http://medienservicestelle.at/migration_bewegt/wp-content/uploads/2012/07/IBIB_2012_Integrationsbericht.pdf |archive-date=14 October 2017 |url-status=live |df=dmy-all |accessdate=1 აგვისტო 2014 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170114032851/http://medienservicestelle.at/migration_bewegt/wp-content/uploads/2012/07/IBIB_2012_Integrationsbericht.pdf |archivedate=14 იანვარი 2017 }}</ref> | 6,3 % ექს-[[იუგოსლავიის სოციალისტური ფედერაციული რესპუბლიკა|იუგოსლავები]]<ref>including indigenous [[Burgenland Croats]] and [[Carinthian Slovenes]]</ref> | 2,7 % [[გერმანელები]] | 2,2 % [[თურქები]] | {{nowrap|8,7 % სხვა}} }} | ეთნიკური ჯგუფების წელი = 2012 | ეთნოქორონიმი = ავსტრიელი | დედაქალაქი = [[ვენა]] | latd=48 |latm=12 |latNS=N |longd=16 |longm=21 |longEW=E | უდიდესი ქალაქი = დედაქალაქი | მთავრობის ტიპი = [[ფედერალური რესპუბლიკა|ფედერალური]] [[საპარლამენტო რესპუბლიკა]] | ლიდერის ტიტული1 = [[ავსტრიის პრეზიდენტი|პრეზიდენტი]] | ლიდერის სახელი1 = [[ალექსანდერ ვან დერ ბელენი]] | ლიდერის ტიტული2 = [[ავსტრიის კანცლერი|კანცლერი]] | ლიდერის სახელი2 = {{nowrap|[[კარლ ნეჰამერი]] {{small|([[ავსტრიის სახალხო პარტია|ÖVP]])}}}} | ლიდერის ტიტული3 = | ლიდერის სახელი3 = | საკანონმდებლო ორგანო = [[ავსტრიის პარლამენტი|პარლამენტი]] | ზედა პალატა = [[ფედერალური საბჭო (ავსტრია)|ფედერალური საბჭო]] | ქვედა პალატა = [[ეროვნული საბჭო (ავსტრია)|ეროვნული საბჭო]] | დამოუკიდებლობის ტიპი = [[ავსტრიის დამოუკიდებლობის დეკლარაცია|დამოუკიდებლობა]] | მნიშვნელოვანი მოვლენა1 = [[აღმოსავლეთი მარკა]] | მოვლენის თარიღი1 = 976 | მნიშვნელოვანი მოვლენა2 = [[ავსტრიის საჰერცოგო]] | მოვლენის თარიღი2 = 1156 | მნიშვნელოვანი მოვლენა3 = [[ავსტრიის საერცჰერცოგო]] | მოვლენის თარიღი3 = 1453 | მნიშვნელოვანი მოვლენა4 = [[ავსტრიის იმპერია]] | მოვლენის თარიღი4 = 1804 | მნიშვნელოვანი მოვლენა5 = [[ავსტრია-უნგრეთის იმპერია]] | მოვლენის თარიღი5 = 1867 | მნიშვნელოვანი მოვლენა6 = [[ავსტრიის პირველი რესპუბლიკა|პირველი რესპუბლიკა]] | მოვლენის თარიღი6 = 1918 | მნიშვნელოვანი მოვლენა7 = [[ავსტრიის ფედერალური სახელმწიფო|ფედერალური სახელმწიფო]] | მოვლენის თარიღი7 = 1934 | მნიშვნელოვანი მოვლენა8 = [[ანშლუსი]] | მოვლენის თარიღი8 = 1938 | მნიშვნელოვანი მოვლენა9 = [[ავსტრიის მეორე რესპუბლიკა|მეორე რესპუბლიკა]] | მოვლენის თარიღი9 = 1945-დან | მნიშვნელოვანი მოვლენა10 = [[ავსტრიის დამოუკიდებლობის დეკლარაცია|სახელმწიფო ხელშეკრულება]] ძალაში | მოვლენის თარიღი10 = 27 ივლისი, 1955 | მნიშვნელოვანი მოვლენა11 = {{nowrap|[[ევროკავშირი|ევროკავშირში]] [[ევროკავშირის გაფართოება (1995)|გაწევრიანება]]}} | მოვლენის თარიღი11 = 1 იანვარი, 1995 | ფართობი = 83 871 | ფართობის ადგილი = 115-ე | წყლის პროცენტულობა = 1.7 | მოსახლეობის აღწერა = 8 902 600<ref name="statistik-population">{{cite web|title=Population by Year-/Quarter-beginning|url=http://www.statistik.at/web_de/statistiken/menschen_und_gesellschaft/bevoelkerung/bevoelkerungsstand_und_veraenderung/bevoelkerung_zu_jahres-_quartalsanfang/023582.html|date=7 November 2018|access-date=12 June 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150612161754/http://www.statistik.at/web_de/statistiken/menschen_und_gesellschaft/bevoelkerung/bevoelkerungsstand_und_veraenderung/bevoelkerung_zu_jahres-_quartalsanfang/023582.html|archive-date=12 June 2015|url-status=live|df=dmy-all}}</ref> | მოსახლეობის აღწერის წელი = 2020 წლის იანვარი | მოსახლეობის აღწერის ადგილი = 98-ე | მოსახლეობის სიმჭიდროვე = 106 | მოსახლეობის სიმჭიდროვის ადგილი = 106-ე | მშპ-ის მუპ = $461.432 მილიარდი<ref name="imf2">{{cite web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2018/01/weodata/weorept.aspx?sy=2017&ey=2020&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=70&pr1.y=9&c=122&s=NGDP_RPCH%2CNGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&grp=0&a=|title=Austria |publisher=[[International Monetary Fund]]|date=1 April 2018|accessdate=23 July 2018}}</ref> | მშპ-ის მუპ-ის წელი = 2018 | მშპ-ის მუპ-ის ადგილი = | მშპ-ის მუპ ერთ სულ მოსახლეზე = $51,936<ref name=imf2/> | მშპ-ის მუპ ერთ სულ მოსახლეზე ადგილი = მე-17 | მშპ-ის ნომინალი = $477.672 მილიარდი<ref name=imf2/> | მშპ-ის ნომინალის ადგილი = 29-ე | მშპ-ის ნომინალის წელი = 2018 | მშპ-ის ნომინალი ერთ სულ მოსახლეზე = $53,764<ref name=imf2/> | მშპ-ის ნომინალი ერთ სულ მოსახლეზე ადგილი = მე-13 | ჯინის წელი = 2019 | ჯინის ცვლილება = <!--increase/decrease/steady--> | ჯინი = 27.5 <!--number only--> | ჯინის სქოლიო = <ref name=eurogini>{{cite web |url=https://ec.europa.eu/eurostat/tgm/table.do?tab=table&init=1&language=en&pcode=tessi190&plugin=1 |title=Gini coefficient of equivalised disposable income - EU-SILC survey |publisher=[[Eurostat]] |website=ec.europa.eu |access-date=19 June 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190320064533/https://ec.europa.eu/eurostat/tgm/table.do?tab=table&init=1&language=en&pcode=tessi190&plugin=1 |archive-date=20 March 2019 |url-status=live |df=dmy-all }}</ref> | ჯინის ადგილი = მე-14 | აგი-ს წელი = 2018<!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year--> | აგი-ს ცვლილება = steady<!--increase/decrease/steady--> | აგი = 0.914 <!--number only--> | აგი-ს სქოლიო = <ref name="UNHDR">{{cite web|url=http://hdr.undp.org/en/content/2019-human-development-index-ranking|title=Human Development Report 2019|language=en|publisher=[[United Nations Development Programme]]|date=10 December 2019|accessdate=10 December 2019|format=PDF|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200521162708/http://hdr.undp.org/en/content/2019-human-development-index-ranking|archivedate=21 მაისი 2020}}</ref> | აგი-ს ადგილი = მე-20 | ვალუტა = [[ევრო]] ([[ევროს სიმბოლო|€]]){{ref label|ბბბ|ბ}} | ვალუტის კოდი = EUR |სასაათო სარტყელი = [[UTC+01:00]] |UTC-ის გადაწევა = +1 |სასაათო სარტყელი DST = [[UTC+02:00]] |UTC-ის გადაწევა DST-ზე = +2 | მოძრაობის მიმართულება = მარჯვენა | სატელეფონო კოდი = [[ავსტრიის სატელეფონო ნომრები|+43]] | ქვეყნის ზედა დონის დომენი = [[.at]]{{ref label|გგგ|გ}} | შენიშვნა ა = {{note|ააა}} [[ხორვატული ენა|ხორვატული]], [[ჩეხური ენა|ჩეხური]], [[უნგრული ენა|უნგრული]], [[ბოშების ენა|რომანი]], [[სლოვაკური ენა|სლოვაკური]], და [[სლოვენური ენა|სლოვენური]] ოფიციალურად აღიარებულია [[რეგიონული ენებისა და უმცირესობათა ენების ევროპული ქარტია|რეგიონული ენებისა და უმცირესობათა ენების ევროპული ქარტიის]] მიერ. | შენიშვნა ბ = {{note|ბბბ}} [[ავსტრიული შილინგი]] 1999 წლამდე; ვირტუალური ევრო 1999 წლის 1 იანვრიდან; ევრო 2002 წლის 1 იანვრიდან. | შენიშვნა გ = {{note|გგგ}} [[ევროკავშირი]]ს სხვა წევრ სახელმწიფოებთან ერთად, აგრეთვე გამოიყენება დომენი [[.eu]]. }} '''ავსტრიის რესპუბლიკა''' ({{lang-de|Republik Österreich}}) — [[ფედერაციული სახელმწიფო|ფედერალური სახელმწიფო]] [[ცენტრალური ევროპა|ცენტრალურ ევროპაში]], რომელსაც [[ზღვაზე გასასვლელის არმქონე სახელმწიფოები|არ გააჩნია ზღვაზე გასასვლელი]]. შედგება ცხრა [[ავსტრიის შტატები|ფედერალური შტატისგან]]; ერთ-ერთი მათგანია [[ვენა]], ქვეყნის დედაქალაქი და უდიდესი ქალაქი. ჩრდილო-დასავლეთით ესაზღვრება [[გერმანია]], ჩრდილოეთით — [[ჩეხეთი]], აღმოსავლეთით — [[უნგრეთი]], ჩრდილო-აღმოსავლეთით — [[სლოვაკეთი]], სამხრეთით — [[სლოვენია]] და [[იტალია]], დასავლეთით - [[შვეიცარია]] და [[ლიხტენშტაინი]]. ფართობი — 83 879 კმ². მოსახლეობა — დაახლოებით 9 მილიონი. სახელმწიფო ენა — [[გერმანული ენა|გერმანული]],<ref name="Britannica">{{cite web|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/44183/Austria|title=Austria|date=31 May 2009|work=Encyclopædia Britannica|publisher=Encyclopædia Britannica Online|accessdate=31 May 2009}}</ref>. ასევე ოფიციალური ენებია: [[გრადიშულ-ხორვატული ენა|გრადიშიულ-ხორვატიული]], [[უნგრული ენა|უნგრული]] და [[სლოვენური ენა|სლოვენური]].<ref name="CIA-1">{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/au.html|title=The World Factbook – Austria|date=14 May 2009|work=Central Intelligence Agency|accessdate=31 May 2009|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200430155513/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/au.html|archivedate=30 აპრილი 2020}}</ref> დღესასწაული — [[26 ოქტომბერი]], მუდმივი ნეიტრალიტეტის გამოცხადების დღე (1955). ავსტრია პირველად 976 წელს, [[აღმოსავლეთი მარკა|მარკის სტატუსით]] გამოჩნდა და შემდეგ გადაიქცა [[ავსტრიის სამთავრო|სამთავროდ]] და [[ავსტრიის საფერცოგო|საჰერცოგოდ]]. XVI საუკუნის ბოლოს ავსტრია გახდა [[ჰაბსბურგთა მონარქია|ჰაბსბურგთა მონარქიის]] გული და [[ჰაბსბურგები]]ს, ერთ-ერთი ყველაზე გავლენიანი სამეფო დინასტიის, „უმცროსი-ფილიალი“. როგორც სამთავრო, იყო [[საღვთო რომის იმპერია|საღვთო რომის იმპერიის]] ადმინისტრაციული ცენტრი. XIX საუკუნის დასაწყისში ავსტრიამ ჩამოაყალიბა საკუთარი იმპერია, რომელიც [[გერმანიის კავშირი]]ს წამყვანი ძალა, თუმცა იგი კვლავ აგრძელებდა საკუთარ კურსს გერმანიის სხვა სახელმწიფოებისგან დამოუკიდებლად. [[ავსტრო-პრუსო-იტალიური ომი]]ს შემდეგ, [[ავსტრია-უნგრეთის კომპრომისი|ავსტრია-უნგრეთის შეთანხმების]] საფუძველზე ჩამოყალიბდა ორმაგი სახელმწიფო - [[ავსტრია-უნგრეთის იმპერია]]. ავსტრია-უნგრეთის სავარაუდო მემკვიდრის, [[ფრანც ფერდინანდი]]ს მკვლელობის შემდეგ, [[ფრანც იოზეფ I]]-ის მეთაურობით ავსტრია [[პირველი მსოფლიო ომი|პირველ მსოფლიო ომში]] ჩაერთო. მონარქიის დამარცხებისა და დაშლის შემდეგ, გერმანიასთან კავშირის დამყარების მიზეზით გამოცხადდა, რომ იქმნებოდა [[გერმანული ავსტრია|გერმანია-ავსტრიის იმპერია]], თუმცა საბოლოოდ, კავშირი ვერ შედგა. 1919 წელს [[ავსტრიის პირველი რესპუბლიკა]] გახდა ავსტრიის კანონიერი „მემკვიდრე“. 1938 წელს ავსტრიაში დაბადებულმა ადოლფ ჰიტლერმა, რომელიც გახდა გერმანიის რაიხის კანცლერი, [[ანშლუსი]]თ ავსტრიის ანექსიას მიაღწია. 1945 წელს ნაცისტური გერმანიის დამარცხების შემდეგ, ავსტრია ხელახლა დაარსდა როგორც სუვერენული და თვითმმართველი დემოკრატიული ერი, რომელიც ცნობილია მეორე რესპუბლიკის სახელით. მმართველობის მხრივ, ავსტრია არის [[საპარლამენტო სუვერენიტეტი|საპარლამენტო]] [[წარმომადგენლობითი დემოკრატია]] უშუალოდ არჩეული ფედერალური პრეზიდენტით (სახელმწიფოს მეთაური) და კანცლერით (ფედერალური მთავრობის მეთაური). [[ავსტრიის ქალაქების სია|ძირითადი ქალაქებია]] [[გრაცი]], [[ლინცი]], [[ზალცბურგი]] და [[ინსბრუკი]]. მთლიანი შიდა პროდუქტის მიხედვით, ავსტრია შედის [[ქვეყნების სია ერთ სულ მოსახლეზე მშპ-ის (ნომინალი) მიხედვით|მსოფლიოს 20 უმდიდრეს ქვეყანაში]]. ქვეყანამ მიაღწია ცხოვრების მაღალ სტანდარტს: 2018 წელს მსოფლიოში ავსტრიელები [[ადამიანის განვითარები ინდექსი|ადამიანების განვითარების ინდექსით]] მსოფლიოში მე-20 ადგილზე იყვნენ. ცხოვრების დონის მაჩვენებლით, ვენა საერთაშორისო რეიტინგში მუდმივად პირველ ადგილს ინარჩუნებს.<ref>{{Cite web|url=https://www.wien.gv.at/politik/international/vergleich/mercerstudie.html|title=Lebensqualität - Wien ist und bleibt Nummer eins|last=|first=|date=|website=Stadt Wein|language=de|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=2019-10-23}}</ref> 1955 წელს, ავსტრიამ საგარეო პოლიგტიკურ საკითხებში მუდმივი ნეიტრალიტეტი გამოაცხადა. 1955 წლიდან არის [[გაერო]]ს წევრი,<ref>Jelavich 267</ref> [[ევროპის კავშირი|ევროპის კავშირს]] იგი 1995 წელს შეუერთდა.<ref name="CIA">{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/au.html |title=Austria |website=[[The World Factbook]] |date=14 May 2009 |publisher=[[Central Intelligence Agency]] |accessdate=31 May 2009 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090610113837/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/AU.html| archivedate=10 June 2009 |url-status=live }}</ref> ავსტრიაში მდებარეობს [[ევროპის უშიშროებისა და თანამშრომლობის ორგანიზაცია|ევროპის უშიშროებისა და თანამშრომლობის ორგანიზაციისა]] და [[ნავთობის ექსპორტიორ ქვეყანათა ორგანიზაცია|ნავთობის ექსპორტიორ ქვეყანათა ორგანიზაციის]] სათაო ოფისები; აგრეთვე, ქვეყანა არის [[ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაცია|ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაციის]] და [[ინტერპოლი]]ს დამფუძნებელი წევრი.<ref name="OECD">{{cite web|url=http://www.oecd.org/about/0,3347,en_33873108_33873245_1_1_1_1_1,00.html |title=Austria About |publisher=OECD |accessdate=20 May 2009 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090506022708/http://www.oecd.org/about/0%2C3347%2Cen_33873108_33873245_1_1_1_1_1%2C00.html |archivedate=6 May 2009 |url-status=live }}</ref> ავსტრიამ 1995 წელს ხელი მოაწერა [[შენგენის ხელშეკრულება]]ს,<ref name="Schengen">{{cite web |url=http://migration.ucdavis.edu/mn/more.php?id=643_0_4_0 |title=Austria joins Schengen |date=May 1995 |website=Migration News |accessdate=30 May 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090707183649/http://migration.ucdavis.edu/mn/more.php?id=643_0_4_0 |archive-date=7 July 2009 |url-status=live |df=dmy-all }}</ref> ხოლო 1999 წელს ქვეყანამ [[ევრო]] ვალუტად მიიღო.<ref>{{cite web|url=https://ec.europa.eu/info/business-economy-euro/euro-area/euro/eu-countries-and-euro/austria-and-euro_en|title=Austria and the euro|website=European Commission - European Commission|access-date=7 January 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180108064042/https://ec.europa.eu/info/business-economy-euro/euro-area/euro/eu-countries-and-euro/austria-and-euro_en|archive-date=8 January 2018|url-status=live|df=dmy-all}}</ref> == სახელწოდება == [[ფაილი:Ostarrichi.jpg|მინი|მარცხნივ| 996 წლის დოკუმენტი ''Ostarrîchi document''. სადაც პირველად იყო გამოყენებული ტერმინი: ''Ostarrîchi'']] * '''ოფიციალური''': ქართულად — ავსტრიის რესპუბლიკა; გერმანულად — {{lang-de|Republik Österreich}}. * '''ეტიმოლოგია''' — [[IX საუკუნე]]ში იგი [[ფრანკთა იმპერია|ფრანკთა იმპერიის]] განაპირა აღმოსავლეთ ნაწილს წარმოადგენდა და [[კარლოს დიდი]] მას ''Ostarrîchi''-ს უწოდებდა, რაც „აღმოსავლეთის ქვეყანას“ ნიშნავს. პირველად ეს ტერმინი გამოყენებულ იყო [[996]]<ref name="University of Klagenfurt">{{cite web|url=http://wwwg.uni-klu.ac.at/spw/oenf/name2.htm|title=University of Klagenfurt}}</ref> წელს, დოკუმენტში: ''Ostarrîchi document''. [[XI საუკუნე]]ში გამოჩნდა ტერმინი Ostarrichi. აქედანაა მიღებული მისი დღევანდელი სახელი Österreich — [[გერმანული ენა|გერმანულად]], Autriche — [[ფრანგული ენა|ფრანგულად]] და Austria — [[ლათინური ენა|ლათინურად]]. * '''ქვეყნის კოდი''' — AT. == გეოგრაფია == {{მთავარი| ავსტრიის გეოგრაფია}} [[ფაილი:Au-map.jpg|thumb|left|200px|ავსტრიის ფედერაცია]] ავსტრია მდებარეობს [[ცენტრალური ევროპა|ცენტრალურ ევროპაში]], აღმოსავლეთიდან დასავლეთისაკენ და ბალტიის სანაპიროებიდან [[ხმელთაშუა ზღვა]]მდე გამავალ მნიშვნელოვან გზების გადაკვეთაზე. მისი მოსაზღვრე ქვეყნებია: [[გერმანია]], [[ჩეხეთი]], [[სლოვაკეთი]], [[უნგრეთი]], [[სლოვენია]], [[იტალია]], [[შვეიცარია]], [[ლიხტენშტაინი]]. ავსტრიის ბუნება მრავალფეროვანია. ევროპის ყველაზე დიდი მდინარე დუნაი გადის ავსტრიაში. ავსტრიის თითქმის ¾ უჭირავთ აღმოსავლეთ [[ალპები|ალპებს]] (გროსგლოკნერის მწვერვალი 3797 მ-ია). ბევრი მწვერვალი მუდმივი თოვლითა და ყინულითაა დაფარული, ქვევით გადაშლილია ალპური და სუბალპური მდელოები, რომლებიც შესანიშნავი საძოვრებია. 2000-2200 მ სიმაღლემდე მთის ფერდობები ტყითაა დაფარული. მხოლოდ ფინეთსა და შვედეთს ჩამორჩება ავსტრია ტყის სიმდიდრით. ავსტრიის აღმოსავლეთ ნაწილში მთები დაბლდება. აქ იჭრება შუა დუნაის დაბლობის ნაწილი — ვენის აუზი. ჩრდილო-აღმოსავლეთის ვაკე და გორაკიანი ტერიტორია უფრო დასახლებული და ეკონომიკურად მნიშვნელოვანი რაიონია. ავსტრია მდინარეებით მდიდარი ქვეყანაა, რომლებზეც არაერთი ჰიდროელექტროსადგურია აგებული. სანაოსნოდ მხოლოდ დუნაია გამოყენებული. ბოდენისა და ნოიზიდლერ-ზეეს დიდი ტბების მხოლოდ ნაწილი ეკუთვნის ავსტრიას. ავსტრია მდიდარია სასარგებლო წიაღისეულით. აქ იღებენ ნავთობს (ჩრდილო-აღმოსავლეთში), მურა ნახშირს, რკინის მადანს, მაგნეზიტს (მსოფლიოში ყველაზე დიდი მარაგითა და მოპოვებით), გრაფიტს. არის ფერადი ლითონების მცირე საბადოებიც. * '''ფართობი''' — 83 900 კმ². * '''ბუნება''': ქვეყნის ¾ [[ალპები|ალპებს]] უკავია. უმაღ. მწვერვალი — [[გროსგლოკნერი]] 3 797 მ; უდიდესი მდინარეები (კმ) — [[დუნაი]] 350 (სულ 2860), [[მური (მდინარე)|მური]] 348 (სულ 444), [[ინი (მდინარე)|ინი]] 280 (სულ 510); უდიდესი ტბა — (კმ²) - [[ნოიზიდლერი|ნოიზიდლერზეე]] 132 (სულ 152); კლიმატი — კონტინენტური, ალპური. * '''ბუნებრივი რესურსები''' — [[რკინის მადანი]], [[ნავთობი]], საშენი ხე-ტყე, [[მაგნეზიტი]], [[ტყვია]], [[ქვანახშირი]], [[სპილენძი]], ჰიდროენერგია. ===კლიმატი=== ავსტრიის დიდი ნაწილი მოქცეულია ცივი ზომიერი კლიმატის ზონაში, სადაც ხშირად ვხვდებით ტენიან ქარს. ქვეყნის დაახლოებით სამი მეოთხედი ნაწილი ალპებს უკავია და აღნიშნულ ტერიტორიებზე, შესაბამისად, ალპური კლიმატი დომინირებს. აღმოსავლეთით, შუა დუნაის დაბლობსა და დუნაის ხეობის გასწვრივ, კლიმატე შედარებით კონტინენტური ხდება; აქ, ალპურ ზონასთან შედარებით, ნაკლები წვიმა მოდის. მიუხედავად იმისა, რომ ზამთრის პერიოდში ავსტრიაში ცივა (−10°C-დან 0°C-მდე), ზაფხული შეიძლება საკმაოდ მაღალი ტემპერატურა დაფიქსირდეს.<ref name="Climate">{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/weather/world/city_guides/results.shtml?tt=TT003350|archiveurl=https://web.archive.org/web/20101202042009/http://www.bbc.co.uk/weather/world/city_guides/results.shtml?tt=TT003350|archivedate=2 December 2010|title=Average Conditions, Vienna, Austria|year=2006|publisher=British Broadcasting Corporation|accessdate=24 May 2009}}</ref> [[კიოპენის კლიმატის კლასიფიკაცია|კიოპენის კლიმატის კლასიფიკაციის]] მიხედვით, ავსტრიაში ვხვდებით შემდეგი კლიმატის ტიპებს: [[ოკეანური კლიმატი]], [[ნოტიო კონტინენტური კლიმატი]], სუბარქტიკული/სუბალპური კლიმატი, [[ტუნდრა|ტუნდრისთვის დამახასიათებელი კლიმატი]], პოლარული კლიმატი. მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ ავსტრიას შეიძლება ჰქონდეს ძალიან ცივი, ძლიერი ზამთარი, მაგრამ უმეტეს შემთხვევაში, ქვეყანაშ ვხვდებით ისეთ ზამთარს, როგორსაც აღნიშნულ კლიმატურ სარტყელში მდებარე სხვა ტერიტორიებზე ვხვდებით (მაგალითად, [[სამხრეთ სკანდინავია]]სა და [[აღმოსავლეთ ევროპა]]ში). აგრეთვე, ხეობებთან და დაბლობებთან შედარებით, შემაღლებულ ადგილებში ზაფხული უფრო ცივია. ოკეანური კლიმატის გავლენის გამო, ალპების გარშემო არსებული ტუნდრისთვის დამახასიათებელი და სუბარქტიკული კლიმატი სხვა ამგვარ ტერიტორიებთან შედარებით უფრო თბილია.<ref name=ZAMG>{{cite web|url= http://www.zamg.ac.at/cms/de/klima/klimauebersichten/klimamittel-1971-2000|title= Austrian Meteorological Institute|access-date= 12 August 2012|archive-url= https://web.archive.org/web/20120812220313/http://www.zamg.ac.at/cms/de/klima/klimauebersichten/klimamittel-1971-2000|archive-date= 12 August 2012|url-status=live|df= dmy-all}}</ref><ref>{{cite web|url= https://en.climate-data.org/country/4/|title= Climate-Data.org|access-date= 15 April 2017|archive-url= https://web.archive.org/web/20170415201756/https://en.climate-data.org/country/4/|archive-date= 15 April 2017|url-status=live|df= dmy-all}}</ref><ref>{{Cite journal|title= Atlantic influence on the Alps|journal= Environmental Research Letters|volume= 8|issue= 3|pages= 034026|doi= 10.1088/1748-9326/8/3/034026|year= 2013|last1= Zampieri|first1= Matteo|last2= Scoccimarro|first2= Enrico|last3= Gualdi|first3= Silvio|doi-access= free|bibcode= 2013ERL.....8c4026Z}}</ref> == ისტორია == {{მთავარი|ავსტრიის ისტორია}} ავსტრიის ტერიტორიაზე ადრეული ცხოვრების პერიოდი განეკუთვნება პალეოლითის ხანას. ბევრია რკინის ხანის არქეოლოგიური კულტურა. ქვეყნის ტერიტორიაზე სახლობდნენ ილირიული ხალხები, რომლებსაც ძვ. წ. 500-400 წლებში კელტები შეესივნენ. მდინარე [[დუნაი]]ს სამხრეთით მდებარე ტერიტორიები რომაელებმა დაიპყრეს და გაჩნდა რომაული ცენტრები: ვინდობონა (ვენა), იუვავუმი (ზალცბურგი), მუტენი (ლაითის ბრუკი) და სხვა. [[XIV საუკუნე|XIV]]—[[XV საუკუნე]]ებში [[ჰაბსბურგები|ჰაბსბურგებმა]] დაიწყეს ავსტრიის საჰერცოგოს პროვინციების შემოერთება. [[1438]] წელს ჰერცოგი [[ალბრეხტ II ჰაბსბურგი]] მისი სიმამრის, [[სიგიზმუნდ I ლუქსემბურგი]]ს მემკვიდრედ აირჩიეს, თუმცა ალბერტმა მხოლოდ ერთი წელი იმეფა. ამ დროიდან საღვთო რომის იმპერიის ყველა იმპერატორი ჰაბსბურგების გვარიდან იყო, გარდა ერთი გამონაკლისისა. აგრეთვე ჰაბსბურგებმა მემკვიდრეობითი მიწების გარდა სხვა მიწების შემოერთებაც დაიწყეს. [[1477]] წელს [[ფრიდრიხ III (სრი)|ფრიდრიხ III]]-ს ერთადერთი შვილი, [[მაქსიმილიან I (სრი)|ერცჰერცოგი მაქსიმილიანი]] დაქორწინდა მარია ბურგუნდიელზე, რის წყალობითაც ჰაბსბურგების საკუთრებაში გადავიდა [[ნიდერლანდები]]ს ნაწილი.<ref name="johnson 25">Lonnie Johnson 25</ref><ref name="brook 11">Brook-Shepherd 11</ref> მაქსიმილიანის ვაჟი, [[ფილიპე I (კასტილია)|ფილიპე I]] დაქორწინდა [[კასტილია|კასტილიისა]] და [[არაგონი]]ს დედოფალზე, [[ხუანა I შეშლილი|ხუანა I შეშლილზე]], რისი საშუალებითაც ჰაბსბურგებმა მემკვიდრეობით მიიღეს [[ესპანეთი]], [[იტალია]], [[აფრიკა]] და [[ახალი მსოფლიო]].<ref name="johnson 25" /><ref name="brook 11" /> [[1526]] წელს [[მოჰაჩის ბრძოლა (1526)|მოჰაჩის ბრძოლა]]ში ოსმალეთმა ვერ მოახდინა [[ბოჰემია|ბოჰემიის]] და [[უნგრეთი]]ს ნაწილის ოკუპირება ავსტრიის მმართველობის გამო.<ref>Lonnie Johnson 26</ref> ოსმალეთის ექსპანსიამ უნგრეთში გამოიწვია [[ავსტრია-ოსმალეთის ომები|ხშირი კონფლიქტები]] ორ დიდ იმპერიას შორის, რომელთა შორის გამოირჩევა [[ცამეტწლიანი ომი უნგრეთში]], რომელიც [[1593]]-[[1606]] წლებში მიმდინარეობდა. ავსტრიის რესუპუბლიკა შეიქმნა [[1918]] წლის ნოემბერში, მას შემდეგ, რაც [[ავსტრია-უნგრეთის იმპერია|ავსტრია-უნგრეთის]] მონარქია დაიშალა. მაშინ გამოცხადდა გერმანულ-ავსტრიული რესპუბლიკა, რომელიც უნდა ყოფილიყო გერმანიის ნაწილი. თუმცა [[1919]] წლის [[სენ-ჟერმენის საზავო ხელშეკრულება (1919)|სენ-ჟერმენის საზავო ხელშეკრულების]] შედეგად, ავსტრიას აეკრძალა გერმანიასთან შეერთება, ამიტომ ავსტრიის რესპუბლიკა გახდა დამოუკიდებელი სახელმწიფო. [[1919]] წელს მიღებული იქნა ფედერალური კონსტიტუციური კანონი, რომელმაც ავსტრია ფედერაციულ დემოკრატიულ საპარლამენტო რესპუბლიკად გამოაცხადა, ხოლო ფედერაციული საბჭო, რომელიც შედგებოდა ფედერალური და ეროვნული საბჭოსაგან, ფედრალური პრეზიდენტისაგან, ფედერალური კანცლერისაგან და ფედერალური მთვრობისაგან საკანონმდებლო ორგანოდ იქნა აღიარებული. [[1933]] წლის [[4 მარტი|4 მარტს]] ქრისტიან-სოციალისტმა ფედერალურმა კანცლერმა ედელბერტ დოლფუსმა დაშალა ფედერალური კრება და ერთი წლის შემდეგ გამოსცა ე. წ. „მაისის კონსტიტუცია“, რომელიც ამარტივებდა ფედერალურ კრებას. „მაისის კონსტიტუცია“ შეცვალა კორპორატიულმა სახალხო წარმომადგენლობამ. [[1938]] წელს მოხდა მისი შეერთება [[მესამე რაიხი|ნაცისტურ გერმანიასთან]] ([[ანშლუსი]]), ხოლო ავსტრიის მიწები გერმანიის რეიხის შემადგენლობაში შევიდა. [[1945]] წლის აპრილში ანტიჰიტლერული კოალიციის ქვეყნების ჯარებმა ავსტრიიდან განდევნეს ვერმახტი, ფაშისტი გუბერნატორები გადააყენეს, რის შედეგადაც ხელისუფლება გადაეცა ფაშიზმის მოწინააღმდეგე ხელისუფლებას და [[1945]] წლის [[27 აპრილი|27 აპრილს]] შეიქმნა დროებითი სახელმწიფო ხელისუფლება სოციალ-დემოკრატებისაგან, კომუნისტებისა და ქრისტიან-სოციალისტებისგან, რომლის სათავეში შტატ-კანცლერის თანამდებობაზე სოციალ-დემოკრატი კარლ რენერი მოვიდა. დაიწყო დენაციფიკაციის პროცესი, რის შედეგადაც ავსტრია ანტიჰიტლერული კოალიციის 4 წევრ-სახელმწიფოს ჯარებით იქნა ოკუპირებული და დაიყო ოკუპაციის 4 ზონად: საბჭოთა, ბრიტანულ, ამერიკულ და ფრანგულ ზონებად. [[1945]] წლის [[4 ივლისი|4 ივლისს]] უშუალოდ დენაციფიკაციის კონტროლისათვის შეიქმნა მოკავშირეთა საკონტროლო კომისია, რომელიც შედგებოდა ავსტრიის კომუნისტური და დემოკრატიული პარტიებისგან, ხოლო [[1945]] წლის [[25 ნოემბერი|25 ნოემბერს]] ჩატარდა ეროვნული საბჭოს არჩევნები. [[1945]] წლის შემოდგომაზე აღდგა [[1919]] წლის ფედერალური კონსტიტუციური კანონი. [[ავსტრიის დამოუკიდებლობის დეკლარაცია|სამშვიდობო ხელშეკრულებაზე]] მოლაპარაკება დაიწყო [[1947]] წელს, მაგრამ ის [[1955]] წლის [[15 მაისი|15 მაისს]] დაიდო. იმავე წლის ოქტომბერში მიიღეს კანონი ავსტრიის მუდმივი ნეიტრალიტეტის შესახებ, რომელსაც იგი იცავს დღემდე. [[25 ოქტომბერი|25 ოქტომბერს]] მოკავშირეთა ჯარები გაიყვანეს ავსტრიის ტერიტორიიდან. == სახელმწიფო == [[ფაილი:WienBundeskanzleramt.jpg|thumb|მარჯვნივ|კანცლერის რეზიდენცია]] * '''პოლიტიკური სისტემა''' — დემოკრატიული ფედერაციული რესპუბლიკა. * '''სახელმწიფოს მეთაური''' — [[ავსტრიის პრეზიდენტი|პრეზიდენტი]]. * '''მთავრობის მეთაური''' — კანცლერი. * '''საკანონმდებლო ორგანო''' — ორპალატიანი პარლამენტი (183+62 წევრი). * '''ეროვნული დღესასწაული''' — [[26 ოქტომბერი]], მუდმივი [[ნეიტრალიტეტი]]ს შესახებ კანონის მიღების დღე (1955). == ადმინისტრაციული დაყოფა == ავსტრია ადმინისტრაციულ-ტერიტორიულად იყოფა 9 [[ავსტრიის ადმინისტრაციული დაყოფა|მხარედ]] (Bundesland), მათ შორის არის დედაქალაქი [[ვენა]]. მხარეებს აქვთ თავისი კონსტიტუციები, პარლამენტები და მთავრობები. ავსტრიის მხარებია (ფრჩხილებში ადმინისტრაციული ცენტრები): # [[ვენა]] (ვენა) # [[ბურგენლანდი]] (აიზენშტადტი) # [[ზალცბურგი (მიწა)]] (ზალცბურგი) # [[ზემო ავსტრია]] (ლინცი) # [[კარინტია]] (ქლაგენფურტი) # [[ტიროლი]] (ინსბრუკი) # [[ფორარლბერგი]] (ბრეგენცი) # [[ქვემო ავსტრია]] (სანქტ-პიოლტენი) # [[შტირია]] (იგივე შტაიერმარკი, გრაცი) ==ქალაქები== მოსახლეობის თითქმის მეოთხედი [[ვენა]]ში ცხოვრობს. ქალაქი ლამაზადაა გაშენებული დუნაის ნაპირზე. ვენას მჭიდროდ ეკვრის ალპების ერთ-ერთი განშტოება — [[ვენის ტყე]]. მისი სიმაღლიდან იშლება ქალაქის ფართო პანორამა: ცენტრიდან რადიუსებით მიემართებიან მთავარი ქუჩები, რომლებსაც წრიული მაგისტრალები კვეთს. მოჩანს ეკლესიების გოთური კოშკები, პარკები. ვენა მდიდარია არქიტექტურული ძეგლებით. ქალაქის ცენტრში არის ავსტრიელ ხუროთმოძღვართა უძველესი ქმნილებები: წმინდა სტეფანეს ტაძარი, იმპერატორის ყოფილი სასახლე და სხვა ისტორიული ნაგებობანი. რინგშტრასეზე განლაგებულია პარლამენტი, ქალაქის რატუშა, მუზეუმები, თეატრები და ევროპაში ერთ-ერთი უძველესი უნივერსიტეტი. ვენის გარდა ავსტრიაში კიდევ ოთხი მნიშვნელოვანი ქალაქია: [[ლინცი]], [[გრაცი]], [[ზალცბურგი]] და [[ინსბრუკი]]. ლინცი ზემო ავსტრიის მხარის მთავარი ქალაქია. იგი [[შავი მეტალურგია|შავი მეტალურგიისა]] და კოქსქიმიის ცენტრია. ფოლადჩამომსხმელი ქარხნები და საწარმოები, რომლებიც აწარმოებენ მოწყობილობას მეტალურგიულ, ქიმიურ და სხვა ქალაქებისათვის, გაერთიანებულია მძლავრ კონცერნ „[[ფესტალპინე]]ში“. იგი ერთ-ერთი უდიდესი კონცერნია ევროპაში. გრაცი შტირიის ადმინისტრაციული ცენტრია. იგი სატრანსპორტო მანქანათმშენებლობის და კვების მრეწველობის მსხვილი ცენტრია. გრაცი ცნობილია თავისი სასწავლებლებით, განსაკუთრებით ძველი უნივერსიტეტით. ზალცბურგი ამავე სახელწოდების მხარის ცენტრია. იგი ცნობილია თავისი ძველი მუსიკალური ტრადიციებით. ზალცბურგში დაიბადა [[მოცარტი]]. მდინარე ინის ხეობაში მდებარეობს ტიროლის ცენტრი ინსბრუკი. იგი არის ევროპული მნიშვნელობის დიდი სატრანსპორტო კვანძი და საერთაშორისო ტურიზმის ცენტრი, ალპინისტებისა და სამთომეთხილამურეთა „დედაქალაქი“. == დემოგრაფია == [[File:AuVorarlberg5.JPG|upright=1.25|thumb|ბავშვები ავსტრიაში, აუს (ვორარლბერგი) მახლობლად]] ''სტატისტიკ-ავსტრიის'' 2020 წლის მონაცემების მიხედვით, ქვეყნის მოსახლეობა დაახლოებით 9 მილიონია.<ref>{{cite web|url=http://www.statistik.at/web_de/presse/075280|title=STATISTIK AUSTRIA – Presse|author=Statistik Austria|website=statistik.at|access-date=4 April 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140228153810/http://www.statistik.at/web_de/presse/075280|archive-date=28 February 2014|url-status=live|df=dmy-all}}</ref> ქვეყნის დედაქალაქის, ვენას მოსახლეობა აღემატება 1.9 მილიონს (2.6 მილიონი გარეუბნების ჩათვლით), რაც მთლიანი მოსახლეობის დაახლოებით მეოთხედია. იგი ცნობილია თავისი კულტურით და ცხოვრების მაღალი დონით. ვენა მოსახლეობის მიხედვით, ავსტრიის ქვეყნებს შორის, ერთპიროვნული ლიდერია. მეორე უმსხვილესი ქალაქია გრაცი (291,007), რომელსაც, შესაბამისად, [[ლინცი]] (206,604), [[ზალცბურგი]] (155,031), [[ინსბრუკი]] (131,989) და [[კლაგენფურტი]] (101,303) მოსადევს. ყველა სხვა ქალაქის მოსახლეობა 100,000-ზე მცირეა. ევროსტატის მიხედვით, 2018 წელს ავსტრიის მოსახლეობაში დაახლოებით 1.69 მილიონი უცხოეთში-დაბადებული ადამიანი შედიოდა, რაც მთლიანი მოსახლეობის 19.2%-ს შეადგენს. აქედან 928,700 (10.5%) დაბადებულია ევროკავშირის გარეთ, ხოლო 762,000 (8.6%) - ევროკავშირის სხვა წევრ სახელმწიფოებში.<ref>{{cite web |title=Migration and migrantpopulation statistics |url=https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/pdfscache/1275.pdf |website=www.ec.europa.eu |publisher=Eurostat}}</ref> ქვეყნის მოსახლეობაში აგრეთვე შედის 483,100 სხვა ქვეყანაში-დაბადებულთა მცხოვრებლების შთამომავალი.<ref>{{cite web |title=Population – Austria |url=https://www.austria.org/population/ |publisher=Austrian Press & Information Service in the United States, Embassy of Austria}}</ref> ავსტრიაში ერთ-ერთ ყველაზე უმსხვილეს ეთნიკურ ჯგუფს, დაახლოებით 350,000 წევრით, თურქები ქმნიან.<ref>{{Cite news|title=Turkey's ambassador to Austria prompts immigration spat|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-europe-11725311 |work=BBC News|date=10 November 2010 }}</ref> 2003 წელს, ლეგალურად, 13,000 თურქი შემოვიდა ქვეყანაში, ხოლო არალეგალურად შემოსულთა რაოდენობა უცნობია. ერთად, სერბები, ხორვატები, ბოსნიელები, მაკედონელები და სლოვენიები, ავსტრიის მთლიანი მოსახლეობის დაახლოებით 5.1%-ს ადგენენ. 2017 წლის მონაცემებით, შობადობის მაჩვენებელი იყო 1.52 ბავშვი/ქალზე,<ref>{{cite web|url=http://www.statistik.at/web_de/statistiken/bevoelkerung/index.html|title=Bevölkerung|first=STATISTIK|last=AUSTRIA|website=Statistik.at|accessdate=24 August 2017}}</ref> რაც საშუალო სტანდარტთან შედარებით (2.1 ბავშვი/ქალზე) დაბალია; 2017 წელს დაფიქსირებული შედეგი მნიშვნელოვნად ჩამორჩება 1873 წელს დაფიქსირებულ შედეგს (4.83 ბავშვი/ქალზე).<ref>{{citation|url=https://ourworldindata.org/grapher/children-born-per-woman?year=1800&country=AUT|title=Total Fertility Rate around the world over the last two centuries|first=Max|last=Roser|date=2014|work=[[Our World In Data]], [[Gapminder Foundation]]}}</ref> 2015 წელს, დაუქორწინებელი ქალების ბავშვებს მიეკუთვნებოდა მთლიანი ახლადდაბადებული ბავშვების 42.1%.<ref>{{cite web|url=http://ec.europa.eu/eurostat/tgm/table.do?tab=table&plugin=1&language=en&pcode=tps00018|title=Eurostat - Tables, Graphs and Maps Interface (TGM) table|website=ec.europa.eu|access-date=17 July 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20160527142604/http://ec.europa.eu/eurostat/tgm/table.do?tab=table&plugin=1&language=en&pcode=tps00018|archive-date=27 May 2016|url-status=live|df=dmy-all}}</ref> შედეგად, ავსტრიას, საშუალოდ 44.2 წლით, მსოფლიოში მე-12 ყველაზე ხნიერი მოსახლეობა ჰყავს.<ref name="cia.gov">{{citation|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/au.html|title=The World FactBook - Austria|date=July 12, 2018|work=[[The World Factbook]]|accessdate=მარტი 1, 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200430155513/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/au.html|archivedate=აპრილი 30, 2020}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181224190643/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/au.html |date=დეკემბერი 24, 2018 }}</ref> 2016 წლის მონაცემებით, სიცოცხლის საშუალო ხანგრძლოვობა არის 81.5 წელი (78.9 წელი კაცებში, ხოლო 84.3 წელი ქალებში).<ref>{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2102.html|title=The World Factbook — Central Intelligence Agency|website=www.cia.gov|archive-url=https://web.archive.org/web/20140528191952/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2102.html|archive-date=28 May 2014|url-status=live|df=dmy-all|accessdate=13 აგვისტო 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140528191952/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2102.html|archivedate=28 მაისი 2014}}</ref> ლაპარაკობენ გერმანულ დიალექტებზე. კარინტიასა და შტირიაში ცხოვრობენ სლოვენები, აღმოსავლეთით კი ხორვატები და უნგრელები. ავსტრიის ერი ჩამოყალიბდა სხვადასხვა ეროვნებებისა და ტომების შერევის შედეგად, რომლებშიც თუმცა ჭარბობდნენ გერმანელები, მაგრამ არანაკლები როლი ითამაშეს კელტებმა, რეტებმა, ილირიელებმა, მოგვიანებით კი სლავებმა. ===ენა=== ავსტრიაში უმეტესწილად საუბრობენ სტანდარტულ [[ავსტრიული გერმანული ენა|ავსტრიულ გერმანულ ენაზე]], რომელსაც განათლებაში, გამოცემებსა და ვებსაიტებში იყენებენ. აღნიშნული ენა ჩვეულებრივი [[გერმანული ენა|გერმანულის]] თითქმის იდენტური ენაა, თუმცა ისინი ერთმანეთისგან ლექსიკით განსხვავდებიან. აღნიშნული სტანდარტული გერმანული ენა გამოიყენება ოფიციალურ კონტექსტებში გერმანიაში, ავსტრიაში, შვეიცარიასა და ლიხტენშტეინში; მას აგრეთვე იყენებენ იტალიაში, ბელგიასა და დანიაში მცხოვრები გერმანულენოვანი უმცირესობათა ჯგუფები. თუმცა, ავსტრიის სახელმწიფო ენა არა სტანდარტული გერმანული, არამედ [[ბავარიული ენა|ავსტრიულ-ბავარიულია]] (უმაღლესი გერმანული ადგილობრივი დიალექტური ფორმა). გერმანულ ენა ან მისი დიალექტური ფორმა ავსტრიის მთლიანი მოსახლეობის 88.6 %-სთის არის მშობლიური ენა, მათ შორის შედის გერმანიაში დაბადებული ავსტრიის მოქალაქეებიც (2.5 %); შემდეგ მოდიან: თურქულ (2.28 %), სერბულ (2.21 %), ხორვატულ (1.63 %), ინგლისურ (0.73 %), უნგრულ (0.51 %), ბოსნიურ (0.43 %), პოლონურ (0.35 %), ალბანურ (0.35 %), სლოვენურ (0.31 %), ჩეხურ (0.22 %), არაბულ (0.22 %) და რუმინულ (0.21 %) ენაზე მოსაუბრეები.<ref name="Language">{{cite web|url=http://www.statistik.at/web_de/static/bevoelkerung_2001_nach_umgangssprache_staatsangehoerigkeit_und_geburtsland_022896.pdf|title=Die Bevölkerung nach Umgangssprache, Staatsangehörigkeit und Geburtsland|publisher=Statistik Austria|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20101113171636/http://www.statistik.at/web_de/static/bevoelkerung_2001_nach_umgangssprache_staatsangehoerigkeit_und_geburtsland_022896.pdf|archive-date=13 November 2010|accessdate=17 November 2010|df=dmy-all}}</ref> ''სტატისტიკ-ავსტრიის'' 2001 წლის მონაცემების მიხედვით, ავსტრიაში სულ 710 926 სხვა ქვეყნის მოქალაქე ცხოვრობდა. აქედან ყველაზე დიდ, 283 334 წევრიან, ჯგუფს ქმნიან ყუფილი [[იუგოსლავიის სოციალისტური ფედერაციული რესპუბლიკა|იუგოსლავიის სოციალისტური ფედერაციული რესპუბლიკის]] მოქალაქეები (მათგან 135 336 საუბრობს სერბულ ენაზე; 105 487 - ხორვატულ ენაზე; 31 591 - ბოსნიურ ენაზე; 272 414 -ადგილობრივ ენაზე; ამას ემატება 6902 სლოვენიურ და 4018 მაკედონიურ ენაზე მოსაუბრე). ენობრივი და ეთნიკური თვალსაზრისით, ავსტრიაში მეორე უდიდეს ჯგუფს თურქები ([[ქურთები]]ს ჩათვლით) ქმნიან; მათი ამჟამინდელი რაოდენობა დაახლოებით არის 200 000-300 000.<ref>{{cite news |title=Austrians with Turkish roots fear being stripped of nationality |url=https://www.thelocal.at/20181119/austria-turkish-community-dual-nationality-trap |work=The Local |date=19 November 2018}}</ref> შემდეგ მოდიან: 124 392 გერმანულ ენაზე მოსაუბრე (იგულისხმება ის ხალხი, რომელთათვისაც გერმანული არის [[დედაენა]]; უმეტესად გერმანელი ემიგრანტები), 123 417 ინგილისურ; 24 446 ალბანურ; 17 899 პოლონურ; 14 699 უნგრულ; 12 216 რუმინულ; 10 000 მალაილურ; 7982 არბულ; 6891 სლოვაკურ; 6707 ჩეხურ; 5916 სპარსულ; 5677 იტალიურ; 5466 რუსულ; 5213 ფრანგულ; 4938 ჩინურ; 4264 ესპანურ; 3503 ბულგარულ ენაზე მოსაუბრეები. ===რელიგია=== {{bar box |float = right |title = რელიგია ავსტრიაში (2017)<ref name="wienerzeitung">WZ-Recherche 2016. Published in article: "[http://www.wienerzeitung.at/nachrichten/oesterreich/politik/792411_Staat-und-Religion.html Staat und Religion] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161115183538/http://www.wienerzeitung.at/nachrichten/oesterreich/politik/792411_Staat-und-Religion.html |date=15 November 2016 }}". Wiener Zeitung, January 2016.</ref><ref name="Statista2017">{{cite web|url=https://de.statista.com/statistik/daten/studie/304874/umfrage/mitglieder-in-religionsgemeinschaften-in-oesterreich/|title=Anzahl der Gläubigen von Religionen in Österreich im Zeitraum 2012 bis 2017|publisher=Statista – Das Statistik-Portal|access-date=3 December 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181119085510/https://de.statista.com/statistik/daten/studie/304874/umfrage/mitglieder-in-religionsgemeinschaften-in-oesterreich/|archive-date=19 November 2018|url-status=live|df=dmy-all}}</ref><ref name="katholisch.at-2017">{{cite web|url=http://www.katholisch.at/statistik|title=Statistik|last=katholisch.at|website=www.katholisch.at|access-date=6 December 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20130314100023/http://www.katholisch.at/statistik|archive-date=14 March 2013|url-status=live|df=dmy-all}}</ref> |bars = {{bar percent|[[რომის კათოლიკური ეკლესია]]|DarkSlateGray|56.9}} {{bar percent|[[აღმოსავლეთის მართლმადიდებელი ეკლესია]]|DarkSlateGray|8.8}} {{bar percent|[[პროტესტანტიზმი]]|DarkSlateGray|3.3}} {{bar percent|[[ისლამი]]|DarkSlateGray|8}} {{bar percent|[[ბუდიზმი]]|DarkSlateGray|0.3}} {{bar percent|[[ურელიგიო|არცერთი]]|DarkSlateGray|22.7}} }} 2001 წელს, ავსტრიის მოსხლეობის 71 % რეგისტრირებული იყო,<ref name="Volkszählung">{{cite web|title=Census 2001: Population 2001 according to religious affiliation and nationality|url=http://www.statistik.at/web_de/static/bevoelkerung_2001_nach_religionsbekenntnis_und_staatsangehoerigkeit_022894.pdf|accessdate=17 December 2007|language=German|publisher=Statistik Austria|archive-url=https://web.archive.org/web/20071114090849/http://www.statistik.at/web_de/static/bevoelkerung_2001_nach_religionsbekenntnis_und_staatsangehoerigkeit_022894.pdf|archive-date=14 November 2007|url-status=live|df=dmy-all}}</ref> როგორც კათოლიკე, ხოლო 5% თავს პროტესტანტად თვლიდა.<ref name="Volkszählung" /> ავსტრიელი ქრისტიანები, როგორც კათოლიკეები, ასევე პროტესტანტები,<ref>Tax is only mandatory for [[Lutherans]] and [[Reformed]].</ref> ვალდებულნი არიან გადაიხადონ წევრობის გადასახადი (გამოითვლება შემოსავლის მიხედვით — დაახლოებით 1 %) მათი ეკლესიისთვის; ამ გადახდას ეწოდება „Kirchenbeitrag“ („საეკლესიო წვლილი“). XX საუკუნის მეორე ნახევრიდან მოყოლებული, ავსტრიაში რელიგიის მიმდევრების და მსახურების რიცხვი მცირდება. 2018 წლის მონაცემებით, ავსტრიის კათოლიკურ ეკლესიას ჰყავს 5 050 000 წევრი (მთლიანი მოსახლეობის 56.9 %). 2015 წლის მონაცემების მიხედვით, საკვირაო ეკლესიას მოსახლეობის 7 %, ანუ 605 828 ადამიანი ესწრება.<ref>{{cite web|url=http://www.katholisch.at/statistik|title=Katholische Kirche Österreichs, Statistik|last=|first=|date=|website=|accessdate=12 February 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20130314100023/http://www.katholisch.at/statistik|archive-date=14 March 2013|url-status=live|df=dmy-all}}</ref> ლუთერანულმა ეკლესიამ 2001-2016 წლებში აგრეთვე მიმდევართა მნიშვნელოვანი ნაწილი, 74 421 ადამიანი, დაკარგა. 2001 წლის აღწერის მიხედვით, მოსახლეობის 12 %-ს არ მისდევდა არცერთ რელიგიას;<ref name="Volkszählung" /> საეკლესიო ინფორმაციის თანახმად, ეს წილი 2015 წლისთვის 20 %-მდე გაიზარდა.<ref name=Kista>[http://www.katholisch.at/site/kirche/article/102078.html Church data] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130116063732/http://www.katholisch.at/site/kirche/article/102078.html |date=16 January 2013 }} retrieved 14 January 2015</ref> დარჩენილი ხალხიდან, 2001 წლის მდგომარეობით დაახლოებით 340 000 ავსტრიელი ირიცხებოდა სხვადასხვა მუსლიმურ ჯგუფებში; აღნიშნულ ჯგუფში ძირითადად ირიცხება თურქეთიდან, ბოსნია და ჰერცოგოვინადან და კოსოვოდან შემოსული ხალხი.<ref name="Volkszählung" /> 2016 წლის მონაცემებით, ქვეყანაში მუსლიმთა რიცხვი გაორმაგებულია - დაახლოებით 700 000.<ref>[http://diepresse.com/home/panorama/religion/5263601/Zahl-der-Muslime-in-Oesterreich-seit-2001-verdoppelt Zahl der Muslime in Österreich seit 2001 verdoppelt] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170920155004/http://diepresse.com/home/panorama/religion/5263601/Zahl-der-Muslime-in-Oesterreich-seit-2001-verdoppelt |date=20 September 2017 }} diepresse.com, 4 August 2017.</ref> ქვეყანაში აგრეთვე ხვდებით დაახლოებით 180 000 [[აღმოსავლეთის მართლმადიდებელი ეკლესია|მართლმადიდებლური ეკლესიების წევრს]] (უმეტესად [[სერბები]]), დაახლოებით 21 000 [[იეჰოვას მოწმეები|იეჰოვას მოწმეს]]<ref>{{cite book|title=2015 Yearbook of Jehovah's Witnesses|publisher=Watch Tower Society|page=178}}</ref> და დაახლოებით 8100 [[ებრაელები|ებრაელს]].<ref name="Volkszählung" /> == ეკონომიკა == ავსტრიას ექსპორტზე გააქვს მაგნეტიზი, გრაფიტი, დახერხილი ხე-ტყე, ქაღალდი, ცელულოზა. ექსპორტზე მოდის ქიმიური პროდუქციის მეოთხედი. სოფლის მეურნეობა თითქმის მთლიანად აკმაყოფილებს ქვეყნის მოთხოვნილებებს. გამოყენებულია მიწის ფართობის თითქმის ნახევარი, აქედან 40 % სათესია, ხოლო 60 % საათიბი და საძოვარია. სოფლის მეურნეობის მთავარი დარგია [[მესაქონლეობა]]. აშენებენ მსხვილ რქოსან საქონელს და ღორებს. მოჰყავთ [[მარცვლეული კულტურები]], [[კარტოფილი]], [[შაქრის ჭარხალი]]. ავსტრიაში ბევრი ბაღი და ვენახია. ჭარბობს მსხვილი მიწათმფლობელობა. ქვეყნის ეკონომიკისათვის დიდი მნიშვნელობა აქვს ტურიზმს. ალპების ულამაზესი პეიზაჟი, დუნაის ხეობა, ვენის და სხვა ქალაქების მრავალი არქიტექტურული ძეგლი, მთის მცხოვრებთა თავისებური ყოფა ავსტრიაში ყოველწლიურად 10 მლნ-ზე მეტ ტურისტს იზიდავს. ავსტრია მაღალგანვითარებული ინდუსტრიული ქვეყანაა, ე.ე.პ. მოცულობით (225 მლრდ $) მსოფლიოში 22-ე ადგილი უჭირავს. * '''წამყვანი დარგები''' - [[შავი მეტალურგია]], [[მანქანათმშენებლობა]], [[ელექტროტექნიკური მრეწველობა|ელექტროტექნიკური]], [[ქიმიური მრეწველობა|ქიმიური]] და [[ელექტროენერგეტიკული მრეწველობა|ელექტროენერგეტიკული]] [[მრეწველობა]]. * '''ე.ე.პ. სტრუქტურა''' (%) - [[სოფლის მეურნეობა]] - 2, [[მრეწველობა]] - 40, [[მომსახურება]] - 67; * '''ე.ე.პ. ''' (1 სულზე) - 27 920 $. * '''ექსპორტი''' - მანქანათმშენებლობის პროდუქცია, სატრანსპორტო მოწყობილობანი, [[ქაღალდი]] და [[ცელულოზა]], ლითონი, ფოლადი. * '''უდიდესი კომპანიები''' - აუსტრიან ეირლაინზი, ბანკი რაიფაიზენი. * '''ბიუჯეტი''' - 53 000 მლნ $. * '''ვალუტა''' - [[ევრო]] (EUR); 2002 წლამდე ავსტრიული შილინგი. === ტურიზმი === {{მთავარი|ავსტრიის ტურიზმი}} == მემკვიდრეობა == {{მთავარი|იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლები ავსტრიაში}} * [[ვენა]] - ისტორიული ცენტრი, ბელვედერის პარკი, შონბრუნის სასახლე (XVI ს.) და ბაღები, მსოფლიოში უძველესი ზოოპარკი (1752 წ.); * [[ზალცბურგი]] - ისტორიული ცენტრი, მოცარტის სახლ-მუზეუმი, XI ს-ის ციხე; * [[გრაცი]] - ტევტონთა ორდენის რაინდთა ტაძარი (XIII ს.); * [[ინსბრუკი]] - ფიურსტენბერგის ციხე (XV ს.), იმპერატორის სასახლე (XVII ს.). == ცნობილი ავსტრიელები == {{მთავარი|ცნობილი ავსტრიელები}} * კომპოზიტორები და მუსიკოსები - [[ვოლფგანგ ამადეუს მოცარტი]], [[იოზეფ ჰაიდნი]], [[იოჰან შტრაუსი (მამა)]], [[იოჰან შტრაუს II]], [[ფრანც შუბერტი]], [[ჰერბერტ ფონ კარაიანი]], [[ჯო ზავინული]]; * მსახიობები - [[რომი შნაიდერი]], [[არნოლდ შვარცენეგერი]]; * მეცნიერები - [[ლუდვიგ ბოლცმანი]], [[ქრისტიან დოპლერი]], [[გრეგორ მენდელი]], [[ერვინ შრიოდინგერი]]; * ფილოსოფოსები - [[რუდოლფ შტაინერი]], [[ზიგმუნდ ფროიდი]]; * მხატვარი - [[ოსკარ კოკოშკა]], [[გუსტავ კლიმტი]], [[ეგონ შილე]], [[რუდოლფ ჰაუსნერი]], [[ჰერმან ნიჩი]], [[არნულფ რაინდერი]]; * მწერლები - [[შტეფან ცვაიგი]], [[ბერტა ფონ ზუტნერი]]; * პოლიტიკოსები - [[მარი ანტუანეტი]], [[ადოლფ ჰიტლერი]], [[ბრუნო კრაისკი]], [[კურტ ვალდჰაიმი]], [[თეოდორ ჰერცლი]] (ისრაელის დამაარსებელი), [[იორგ ჰაიდერი]]. * სპორტსმენი - [[ნიკი ლაუდა]] (ავტორბოლა). ==ბიბლიოგრაფია== * {{Cite book | title=The Austrians: a thousand-year odyssey | url=https://archive.org/details/austriansthousan00broo | last=Brook-Shepherd | first=Gordon | publisher=Carroll & Graf Publishers, Inc | year=1998 | isbn=978-0-7867-0520-7| location=New York}} * {{Cite book | title=Modern Austria: empire and republic 1815–1986 | last=Jelavich | first=Barbara | publisher=Cambridge University Press | year=1987 | isbn=978-0-521-31625-5 | location=Cambridge | url-access=registration | url=https://archive.org/details/modernaustria00barb }} * {{Cite book | title=Introducing Austria: a short history | last=Johnson | first=Lonnie | publisher=Ariadne Press | year=1989 | isbn=978-0-929497-03-7| location=Riverside, Calif.}} * Rathkolb, Oliver. ''The Paradoxical Republic: Austria, 1945–2005'' (Berghahn Books; 2010, 301 pages). Translation of 2005 study of paradoxical aspects of Austria's political culture and society. * {{Cite book | title=States, nations, and nationalism: from the Middle Ages to the present | url=https://archive.org/details/statesnationsnat0000schu | last=Schulze | first=Hagen | publisher=Blackwell | year=1996 | isbn=978-0-631-20933-1| location=Cambridge, Massachusetts}} ==რესურსები ინტერნეტში== {{მინიდაფა |პორტალი = |ვიქსიკონი = ავსტრია |ვიკიწიგნები = |ვიკიციტატა = |ვიკიწყარო = |ვიკისახეობები = |ვიკისიახლეები = |ვიკისაწყობი =Atlas of Austria |მეტავიკი = }} * [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/44183/Austria Austria] entry at ''[[Encyclopædia Britannica]]'' * [https://2009-2017.state.gov/p/eur/ci/au/ Austria] information from the [[United States Department of State]] * [https://web.archive.org/web/20080821141923/http://ucblibraries.colorado.edu/govpubs/for/austria.htm Austria] at ''UCB Libraries GovPubs'' * {{curlie|Regional/Europe/Austria}} * [http://www.city-map.at/ Information on Austria] Sorted by regions. Choose from 5 languages. * [https://www.bbc.co.uk/news/world-europe-17405422 Austria profile] from the [[BBC News]] * Geographic data related to [https://www.openstreetmap.org/relation/16239 Austria] at [https://en.wikipedia.org/wiki/OpenStreetMap OpenStreetMap] * [http://www.ifs.du.edu/ifs/frm_CountryProfile.aspx?Country=AT Key Development Forecasts for Austria] from [[International Futures]] == სქოლიო == {{სქოლიო}} {{commons|Austria|ავსტრია}} {{ავსტრიის კანცლერები}} {{ევროპის ქვეყნები}} {{ევროპის კავშირის წევრები}} {{პორტალი ავსტრია}} [[კატეგორია:ავსტრია| ]] [[კატეგორია:ევროპის ქვეყნები]] [[კატეგორია:ევროკავშირის წევრი სახელმწიფოები]] [[კატეგორია:გაეროს წევრი სახელმწიფოები]] [[კატეგორია:გერმანულენოვანი ქვეყნები]] [[კატეგორია:ზღვაზე გასასვლელის არმქონე სახელმწიფოები]] r6i65eew9yj8z7lrob0ul685t649ocz 4408832 4408831 2022-08-18T20:35:23Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა ქვეყანა2 |სრული სახელი = ავსტრიის რესპუბლიკა |მშობლიური სახელი = Republik Österreich |სახელი = ავსტრია |დროშა = Flag of Austria.svg |გერბი = Austria Bundesadler 2.svg |რუკა = EU-Austria.svg |რუკის წარწერა = ავსტრიის მდებარეობა ევროპაში |რუკის სიგანე = 300პქ |რუკა2 = Austria - Location Map (2019) - AUT - UNOCHA.svg |ეროვნული დევიზი = |ეროვნული ჰიმნი = [[ავსტრიის ჰიმნი|Land der Berge, Land am Strome]] <br />{{small|''Land of Mountains, Land by the River''}} <br /><center>[[ფაილი:Land der Berge Land am Strome instrumental.ogg]]</center> |ოფიციალური ენები = [[ავსტრიული გერმანული|გერმანული]] {{ref label|ააა|ა}} |ენების ტიპი = {{nobold|რეგიონული<br>ენები}}<ref name="RIS">{{cite web|url=http://www.ris.bka.gv.at/Dokument.wxe?Abfrage=Bundesnormen&Dokumentnummer=NOR40066723|publisher=Rechtsinformationssystem des Bundes|title=Regional Languages of Austria|year=2013}}</ref> |ენები = |ეთნიკური ჯგუფები = {{unbulleted list | 81,1 % [[ავსტრიელები]]<ref>{{cite web |url=http://medienservicestelle.at/migration_bewegt/wp-content/uploads/2012/07/IBIB_2012_Integrationsbericht.pdf |publisher=Statistik Austria |title=Kommission für Migrations und Integrationsforschung der Österreichischen Akademie der Wissenschaften |year=2012 |page=23 |trans-title=Commission for Migration and Integration Research of the Austrian Academy of Sciences |archive-url=https://web.archive.org/web/20171014093350/http://medienservicestelle.at/migration_bewegt/wp-content/uploads/2012/07/IBIB_2012_Integrationsbericht.pdf |archive-date=14 October 2017 |url-status=live |df=dmy-all |accessdate=1 აგვისტო 2014 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170114032851/http://medienservicestelle.at/migration_bewegt/wp-content/uploads/2012/07/IBIB_2012_Integrationsbericht.pdf |archivedate=14 იანვარი 2017 }}</ref> | 6,3 % ექს-[[იუგოსლავიის სოციალისტური ფედერაციული რესპუბლიკა|იუგოსლავები]]<ref>including indigenous [[Burgenland Croats]] and [[Carinthian Slovenes]]</ref> | 2,7 % [[გერმანელები]] | 2,2 % [[თურქები]] | {{nowrap|8,7 % სხვა}} }} | ეთნიკური ჯგუფების წელი = 2012 | ეთნოქორონიმი = ავსტრიელი | დედაქალაქი = [[ვენა]] | latd=48 |latm=12 |latNS=N |longd=16 |longm=21 |longEW=E | უდიდესი ქალაქი = დედაქალაქი | მთავრობის ტიპი = [[ფედერალური რესპუბლიკა|ფედერალური]] [[საპარლამენტო რესპუბლიკა]] | ლიდერის ტიტული1 = [[ავსტრიის პრეზიდენტი|პრეზიდენტი]] | ლიდერის სახელი1 = [[ალექსანდერ ვან დერ ბელენი]] | ლიდერის ტიტული2 = [[ავსტრიის კანცლერი|კანცლერი]] | ლიდერის სახელი2 = {{nowrap|[[კარლ ნეჰამერი]] {{small|([[ავსტრიის სახალხო პარტია|ÖVP]])}}}} | ლიდერის ტიტული3 = | ლიდერის სახელი3 = | საკანონმდებლო ორგანო = [[ავსტრიის პარლამენტი|პარლამენტი]] | ზედა პალატა = [[ფედერალური საბჭო (ავსტრია)|ფედერალური საბჭო]] | ქვედა პალატა = [[ეროვნული საბჭო (ავსტრია)|ეროვნული საბჭო]] | დამოუკიდებლობის ტიპი = [[ავსტრიის დამოუკიდებლობის დეკლარაცია|დამოუკიდებლობა]] | მნიშვნელოვანი მოვლენა1 = [[აღმოსავლეთი მარკა]] | მოვლენის თარიღი1 = 976 | მნიშვნელოვანი მოვლენა2 = [[ავსტრიის საჰერცოგო]] | მოვლენის თარიღი2 = 1156 | მნიშვნელოვანი მოვლენა3 = [[ავსტრიის საერცჰერცოგო]] | მოვლენის თარიღი3 = 1453 | მნიშვნელოვანი მოვლენა4 = [[ავსტრიის იმპერია]] | მოვლენის თარიღი4 = 1804 | მნიშვნელოვანი მოვლენა5 = [[ავსტრია-უნგრეთის იმპერია]] | მოვლენის თარიღი5 = 1867 | მნიშვნელოვანი მოვლენა6 = [[ავსტრიის პირველი რესპუბლიკა|პირველი რესპუბლიკა]] | მოვლენის თარიღი6 = 1918 | მნიშვნელოვანი მოვლენა7 = [[ავსტრიის ფედერალური სახელმწიფო|ფედერალური სახელმწიფო]] | მოვლენის თარიღი7 = 1934 | მნიშვნელოვანი მოვლენა8 = [[ანშლუსი]] | მოვლენის თარიღი8 = 1938 | მნიშვნელოვანი მოვლენა9 = [[ავსტრიის მეორე რესპუბლიკა|მეორე რესპუბლიკა]] | მოვლენის თარიღი9 = 1945-დან | მნიშვნელოვანი მოვლენა10 = [[ავსტრიის დამოუკიდებლობის დეკლარაცია|სახელმწიფო ხელშეკრულება]] ძალაში | მოვლენის თარიღი10 = 27 ივლისი, 1955 | მნიშვნელოვანი მოვლენა11 = {{nowrap|[[ევროკავშირი|ევროკავშირში]] [[ევროკავშირის გაფართოება (1995)|გაწევრიანება]]}} | მოვლენის თარიღი11 = 1 იანვარი, 1995 | ფართობი = 83 871 | ფართობის ადგილი = 115-ე | წყლის პროცენტულობა = 1.7 | მოსახლეობის აღწერა = 8 902 600<ref name="statistik-population">{{cite web|title=Population by Year-/Quarter-beginning|url=http://www.statistik.at/web_de/statistiken/menschen_und_gesellschaft/bevoelkerung/bevoelkerungsstand_und_veraenderung/bevoelkerung_zu_jahres-_quartalsanfang/023582.html|date=7 November 2018|access-date=12 June 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150612161754/http://www.statistik.at/web_de/statistiken/menschen_und_gesellschaft/bevoelkerung/bevoelkerungsstand_und_veraenderung/bevoelkerung_zu_jahres-_quartalsanfang/023582.html|archive-date=12 June 2015|url-status=live|df=dmy-all}}</ref> | მოსახლეობის აღწერის წელი = 2020 წლის იანვარი | მოსახლეობის აღწერის ადგილი = 98-ე | მოსახლეობის სიმჭიდროვე = 106 | მოსახლეობის სიმჭიდროვის ადგილი = 106-ე | მშპ-ის მუპ = $461.432 მილიარდი<ref name="imf2">{{cite web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2018/01/weodata/weorept.aspx?sy=2017&ey=2020&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=70&pr1.y=9&c=122&s=NGDP_RPCH%2CNGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&grp=0&a=|title=Austria |publisher=[[International Monetary Fund]]|date=1 April 2018|accessdate=23 July 2018}}</ref> | მშპ-ის მუპ-ის წელი = 2018 | მშპ-ის მუპ-ის ადგილი = | მშპ-ის მუპ ერთ სულ მოსახლეზე = $51,936<ref name=imf2/> | მშპ-ის მუპ ერთ სულ მოსახლეზე ადგილი = მე-17 | მშპ-ის ნომინალი = $477.672 მილიარდი<ref name=imf2/> | მშპ-ის ნომინალის ადგილი = 29-ე | მშპ-ის ნომინალის წელი = 2018 | მშპ-ის ნომინალი ერთ სულ მოსახლეზე = $53,764<ref name=imf2/> | მშპ-ის ნომინალი ერთ სულ მოსახლეზე ადგილი = მე-13 | ჯინის წელი = 2019 | ჯინის ცვლილება = <!--increase/decrease/steady--> | ჯინი = 27.5 <!--number only--> | ჯინის სქოლიო = <ref name=eurogini>{{cite web |url=https://ec.europa.eu/eurostat/tgm/table.do?tab=table&init=1&language=en&pcode=tessi190&plugin=1 |title=Gini coefficient of equivalised disposable income - EU-SILC survey |publisher=[[Eurostat]] |website=ec.europa.eu |access-date=19 June 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190320064533/https://ec.europa.eu/eurostat/tgm/table.do?tab=table&init=1&language=en&pcode=tessi190&plugin=1 |archive-date=20 March 2019 |url-status=live |df=dmy-all }}</ref> | ჯინის ადგილი = მე-14 | აგი-ს წელი = 2018<!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year--> | აგი-ს ცვლილება = steady<!--increase/decrease/steady--> | აგი = 0.914 <!--number only--> | აგი-ს სქოლიო = <ref name="UNHDR">{{cite web|url=http://hdr.undp.org/en/content/2019-human-development-index-ranking|title=Human Development Report 2019|language=en|publisher=[[United Nations Development Programme]]|date=10 December 2019|accessdate=10 December 2019|format=PDF|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200521162708/http://hdr.undp.org/en/content/2019-human-development-index-ranking|archivedate=21 მაისი 2020}}</ref> | აგი-ს ადგილი = მე-20 | ვალუტა = [[ევრო]] ([[ევროს სიმბოლო|€]]){{ref label|ბბბ|ბ}} | ვალუტის კოდი = EUR |სასაათო სარტყელი = [[UTC+01:00]] |UTC-ის გადაწევა = +1 |სასაათო სარტყელი DST = [[UTC+02:00]] |UTC-ის გადაწევა DST-ზე = +2 | მოძრაობის მიმართულება = მარჯვენა | სატელეფონო კოდი = [[ავსტრიის სატელეფონო ნომრები|+43]] | ქვეყნის ზედა დონის დომენი = [[.at]]{{ref label|გგგ|გ}} | შენიშვნა ა = {{note|ააა}} [[ხორვატული ენა|ხორვატული]], [[ჩეხური ენა|ჩეხური]], [[უნგრული ენა|უნგრული]], [[ბოშების ენა|რომანი]], [[სლოვაკური ენა|სლოვაკური]], და [[სლოვენური ენა|სლოვენური]] ოფიციალურად აღიარებულია [[რეგიონული ენებისა და უმცირესობათა ენების ევროპული ქარტია|რეგიონული ენებისა და უმცირესობათა ენების ევროპული ქარტიის]] მიერ. | შენიშვნა ბ = {{note|ბბბ}} [[ავსტრიული შილინგი]] 1999 წლამდე; ვირტუალური ევრო 1999 წლის 1 იანვრიდან; ევრო 2002 წლის 1 იანვრიდან. | შენიშვნა გ = {{note|გგგ}} [[ევროკავშირი]]ს სხვა წევრ სახელმწიფოებთან ერთად, აგრეთვე გამოიყენება დომენი [[.eu]]. }} '''ავსტრიის რესპუბლიკა''' ({{lang-de|Republik Österreich}}) — [[ფედერაციული სახელმწიფო|ფედერალური სახელმწიფო]] [[ცენტრალური ევროპა|ცენტრალურ ევროპაში]], რომელსაც [[ზღვაზე გასასვლელის არმქონე სახელმწიფოები|არ გააჩნია ზღვაზე გასასვლელი]]. შედგება ცხრა [[ავსტრიის შტატები|ფედერალური შტატისგან]]; ერთ-ერთი მათგანია [[ვენა]], ქვეყნის დედაქალაქი და უდიდესი ქალაქი. ჩრდილო-დასავლეთით ესაზღვრება [[გერმანია]], ჩრდილოეთით — [[ჩეხეთი]], აღმოსავლეთით — [[უნგრეთი]], ჩრდილო-აღმოსავლეთით — [[სლოვაკეთი]], სამხრეთით — [[სლოვენია]] და [[იტალია]], დასავლეთით - [[შვეიცარია]] და [[ლიხტენშტაინი]]. ფართობი — 83 879 კმ². მოსახლეობა — დაახლოებით 9 მილიონი. სახელმწიფო ენა — [[გერმანული ენა|გერმანული]],<ref name="Britannica">{{cite web|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/44183/Austria|title=Austria|date=31 May 2009|work=Encyclopædia Britannica|publisher=Encyclopædia Britannica Online|accessdate=31 May 2009}}</ref>. ასევე ოფიციალური ენებია: [[გრადიშულ-ხორვატული ენა|გრადიშიულ-ხორვატიული]], [[უნგრული ენა|უნგრული]] და [[სლოვენური ენა|სლოვენური]].<ref name="CIA-1">{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/au.html|title=The World Factbook – Austria|date=14 May 2009|work=Central Intelligence Agency|accessdate=31 May 2009|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200430155513/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/au.html|archivedate=30 აპრილი 2020}}</ref> დღესასწაული — [[26 ოქტომბერი]], მუდმივი ნეიტრალიტეტის გამოცხადების დღე (1955). ავსტრია პირველად 976 წელს, [[აღმოსავლეთი მარკა|მარკის სტატუსით]] გამოჩნდა და შემდეგ გადაიქცა [[ავსტრიის სამთავრო|სამთავროდ]] და [[ავსტრიის საფერცოგო|საჰერცოგოდ]]. XVI საუკუნის ბოლოს ავსტრია გახდა [[ჰაბსბურგთა მონარქია|ჰაბსბურგთა მონარქიის]] გული და [[ჰაბსბურგები]]ს, ერთ-ერთი ყველაზე გავლენიანი სამეფო დინასტიის, „უმცროსი-ფილიალი“. როგორც სამთავრო, იყო [[საღვთო რომის იმპერია|საღვთო რომის იმპერიის]] ადმინისტრაციული ცენტრი. XIX საუკუნის დასაწყისში ავსტრიამ ჩამოაყალიბა საკუთარი იმპერია, რომელიც [[გერმანიის კავშირი]]ს წამყვანი ძალა, თუმცა იგი კვლავ აგრძელებდა საკუთარ კურსს გერმანიის სხვა სახელმწიფოებისგან დამოუკიდებლად. [[ავსტრო-პრუსო-იტალიური ომი]]ს შემდეგ, [[ავსტრია-უნგრეთის კომპრომისი|ავსტრია-უნგრეთის შეთანხმების]] საფუძველზე ჩამოყალიბდა ორმაგი სახელმწიფო - [[ავსტრია-უნგრეთის იმპერია]]. ავსტრია-უნგრეთის სავარაუდო მემკვიდრის, [[ფრანც ფერდინანდი]]ს მკვლელობის შემდეგ, [[ფრანც იოზეფ I]]-ის მეთაურობით ავსტრია [[პირველი მსოფლიო ომი|პირველ მსოფლიო ომში]] ჩაერთო. მონარქიის დამარცხებისა და დაშლის შემდეგ, გერმანიასთან კავშირის დამყარების მიზეზით გამოცხადდა, რომ იქმნებოდა [[გერმანული ავსტრია|გერმანია-ავსტრიის იმპერია]], თუმცა საბოლოოდ, კავშირი ვერ შედგა. 1919 წელს [[ავსტრიის პირველი რესპუბლიკა]] გახდა ავსტრიის კანონიერი „მემკვიდრე“. 1938 წელს ავსტრიაში დაბადებულმა ადოლფ ჰიტლერმა, რომელიც გახდა გერმანიის რაიხის კანცლერი, [[ანშლუსი]]თ ავსტრიის ანექსიას მიაღწია. 1945 წელს ნაცისტური გერმანიის დამარცხების შემდეგ, ავსტრია ხელახლა დაარსდა როგორც სუვერენული და თვითმმართველი დემოკრატიული ერი, რომელიც ცნობილია მეორე რესპუბლიკის სახელით. მმართველობის მხრივ, ავსტრია არის [[საპარლამენტო სუვერენიტეტი|საპარლამენტო]] [[წარმომადგენლობითი დემოკრატია]] უშუალოდ არჩეული ფედერალური პრეზიდენტით (სახელმწიფოს მეთაური) და კანცლერით (ფედერალური მთავრობის მეთაური). [[ავსტრიის ქალაქების სია|ძირითადი ქალაქებია]] [[გრაცი]], [[ლინცი]], [[ზალცბურგი]] და [[ინსბრუკი]]. მთლიანი შიდა პროდუქტის მიხედვით, ავსტრია შედის [[ქვეყნების სია ერთ სულ მოსახლეზე მშპ-ის (ნომინალი) მიხედვით|მსოფლიოს 20 უმდიდრეს ქვეყანაში]]. ქვეყანამ მიაღწია ცხოვრების მაღალ სტანდარტს: 2018 წელს მსოფლიოში ავსტრიელები [[ადამიანის განვითარები ინდექსი|ადამიანების განვითარების ინდექსით]] მსოფლიოში მე-20 ადგილზე იყვნენ. ცხოვრების დონის მაჩვენებლით, ვენა საერთაშორისო რეიტინგში მუდმივად პირველ ადგილს ინარჩუნებს.<ref>{{Cite web|url=https://www.wien.gv.at/politik/international/vergleich/mercerstudie.html|title=Lebensqualität - Wien ist und bleibt Nummer eins|last=|first=|date=|website=Stadt Wein|language=de|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=2019-10-23}}</ref> 1955 წელს, ავსტრიამ საგარეო პოლიგტიკურ საკითხებში მუდმივი ნეიტრალიტეტი გამოაცხადა. 1955 წლიდან არის [[გაერო]]ს წევრი,<ref>Jelavich 267</ref> [[ევროპის კავშირი|ევროპის კავშირს]] იგი 1995 წელს შეუერთდა.<ref name="CIA">{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/au.html |title=Austria |website=[[The World Factbook]] |date=14 May 2009 |publisher=[[Central Intelligence Agency]] |accessdate=31 May 2009 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090610113837/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/AU.html| archivedate=10 June 2009 |url-status=live }}</ref> ავსტრიაში მდებარეობს [[ევროპის უშიშროებისა და თანამშრომლობის ორგანიზაცია|ევროპის უშიშროებისა და თანამშრომლობის ორგანიზაციისა]] და [[ნავთობის ექსპორტიორ ქვეყანათა ორგანიზაცია|ნავთობის ექსპორტიორ ქვეყანათა ორგანიზაციის]] სათაო ოფისები; აგრეთვე, ქვეყანა არის [[ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაცია|ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაციის]] და [[ინტერპოლი]]ს დამფუძნებელი წევრი.<ref name="OECD">{{cite web|url=http://www.oecd.org/about/0,3347,en_33873108_33873245_1_1_1_1_1,00.html |title=Austria About |publisher=OECD |accessdate=20 May 2009 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090506022708/http://www.oecd.org/about/0%2C3347%2Cen_33873108_33873245_1_1_1_1_1%2C00.html |archivedate=6 May 2009 |url-status=live }}</ref> ავსტრიამ 1995 წელს ხელი მოაწერა [[შენგენის ხელშეკრულება]]ს,<ref name="Schengen">{{cite web |url=http://migration.ucdavis.edu/mn/more.php?id=643_0_4_0 |title=Austria joins Schengen |date=May 1995 |website=Migration News |accessdate=30 May 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090707183649/http://migration.ucdavis.edu/mn/more.php?id=643_0_4_0 |archive-date=7 July 2009 |url-status=live |df=dmy-all }}</ref> ხოლო 1999 წელს ქვეყანამ [[ევრო]] ვალუტად მიიღო.<ref>{{cite web|url=https://ec.europa.eu/info/business-economy-euro/euro-area/euro/eu-countries-and-euro/austria-and-euro_en|title=Austria and the euro|website=European Commission - European Commission|access-date=7 January 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180108064042/https://ec.europa.eu/info/business-economy-euro/euro-area/euro/eu-countries-and-euro/austria-and-euro_en|archive-date=8 January 2018|url-status=live|df=dmy-all}}</ref> == სახელწოდება == [[ფაილი:Ostarrichi.jpg|მინი|მარცხნივ| 996 წლის დოკუმენტი ''Ostarrîchi document''. სადაც პირველად იყო გამოყენებული ტერმინი: ''Ostarrîchi'']] * '''ოფიციალური''': ქართულად — ავსტრიის რესპუბლიკა; გერმანულად — {{lang-de|Republik Österreich}}. * '''ეტიმოლოგია''' — [[IX საუკუნე]]ში იგი [[ფრანკთა იმპერია|ფრანკთა იმპერიის]] განაპირა აღმოსავლეთ ნაწილს წარმოადგენდა და [[კარლოს დიდი]] მას ''Ostarrîchi''-ს უწოდებდა, რაც „აღმოსავლეთის ქვეყანას“ ნიშნავს. პირველად ეს ტერმინი გამოყენებულ იყო [[996]]<ref name="University of Klagenfurt">{{cite web|url=http://wwwg.uni-klu.ac.at/spw/oenf/name2.htm|title=University of Klagenfurt}}</ref> წელს, დოკუმენტში: ''Ostarrîchi document''. [[XI საუკუნე]]ში გამოჩნდა ტერმინი Ostarrichi. აქედანაა მიღებული მისი დღევანდელი სახელი Österreich — [[გერმანული ენა|გერმანულად]], Autriche — [[ფრანგული ენა|ფრანგულად]] და Austria — [[ლათინური ენა|ლათინურად]]. * '''ქვეყნის კოდი''' — AT. == გეოგრაფია == {{მთავარი| ავსტრიის გეოგრაფია}} [[ფაილი:Au-map.jpg|thumb|left|200px|ავსტრიის ფედერაცია]] ავსტრია მდებარეობს [[ცენტრალური ევროპა|ცენტრალურ ევროპაში]], აღმოსავლეთიდან დასავლეთისაკენ და ბალტიის სანაპიროებიდან [[ხმელთაშუა ზღვა]]მდე გამავალ მნიშვნელოვან გზების გადაკვეთაზე. მისი მოსაზღვრე ქვეყნებია: [[გერმანია]], [[ჩეხეთი]], [[სლოვაკეთი]], [[უნგრეთი]], [[სლოვენია]], [[იტალია]], [[შვეიცარია]], [[ლიხტენშტაინი]]. ავსტრიის ბუნება მრავალფეროვანია. ევროპის ყველაზე დიდი მდინარე დუნაი გადის ავსტრიაში. ავსტრიის თითქმის ¾ უჭირავთ აღმოსავლეთ [[ალპები|ალპებს]] (გროსგლოკნერის მწვერვალი 3797 მ-ია). ბევრი მწვერვალი მუდმივი თოვლითა და ყინულითაა დაფარული, ქვევით გადაშლილია ალპური და სუბალპური მდელოები, რომლებიც შესანიშნავი საძოვრებია. 2000-2200 მ სიმაღლემდე მთის ფერდობები ტყითაა დაფარული. მხოლოდ ფინეთსა და შვედეთს ჩამორჩება ავსტრია ტყის სიმდიდრით. ავსტრიის აღმოსავლეთ ნაწილში მთები დაბლდება. აქ იჭრება შუა დუნაის დაბლობის ნაწილი — ვენის აუზი. ჩრდილო-აღმოსავლეთის ვაკე და გორაკიანი ტერიტორია უფრო დასახლებული და ეკონომიკურად მნიშვნელოვანი რაიონია. ავსტრია მდინარეებით მდიდარი ქვეყანაა, რომლებზეც არაერთი ჰიდროელექტროსადგურია აგებული. სანაოსნოდ მხოლოდ დუნაია გამოყენებული. ბოდენისა და ნოიზიდლერ-ზეეს დიდი ტბების მხოლოდ ნაწილი ეკუთვნის ავსტრიას. ავსტრია მდიდარია სასარგებლო წიაღისეულით. აქ იღებენ ნავთობს (ჩრდილო-აღმოსავლეთში), მურა ნახშირს, რკინის მადანს, მაგნეზიტს (მსოფლიოში ყველაზე დიდი მარაგითა და მოპოვებით), გრაფიტს. არის ფერადი ლითონების მცირე საბადოებიც. * '''ფართობი''' — 83 900 კმ². * '''ბუნება''': ქვეყნის ¾ [[ალპები|ალპებს]] უკავია. უმაღ. მწვერვალი — [[გროსგლოკნერი]] 3 797 მ; უდიდესი მდინარეები (კმ) — [[დუნაი]] 350 (სულ 2860), [[მური (მდინარე)|მური]] 348 (სულ 444), [[ინი (მდინარე)|ინი]] 280 (სულ 510); უდიდესი ტბა — (კმ²) - [[ნოიზიდლერი|ნოიზიდლერზეე]] 132 (სულ 152); კლიმატი — კონტინენტური, ალპური. * '''ბუნებრივი რესურსები''' — [[რკინის მადანი]], [[ნავთობი]], საშენი ხე-ტყე, [[მაგნეზიტი]], [[ტყვია]], [[ქვანახშირი]], [[სპილენძი]], ჰიდროენერგია. ===კლიმატი=== ავსტრიის დიდი ნაწილი მოქცეულია ცივი ზომიერი კლიმატის ზონაში, სადაც ხშირად ვხვდებით ტენიან ქარს. ქვეყნის დაახლოებით სამი მეოთხედი ნაწილი ალპებს უკავია და აღნიშნულ ტერიტორიებზე, შესაბამისად, ალპური კლიმატი დომინირებს. აღმოსავლეთით, შუა დუნაის დაბლობსა და დუნაის ხეობის გასწვრივ, კლიმატე შედარებით კონტინენტური ხდება; აქ, ალპურ ზონასთან შედარებით, ნაკლები წვიმა მოდის. მიუხედავად იმისა, რომ ზამთრის პერიოდში ავსტრიაში ცივა (−10°C-დან 0°C-მდე), ზაფხული შეიძლება საკმაოდ მაღალი ტემპერატურა დაფიქსირდეს.<ref name="Climate">{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/weather/world/city_guides/results.shtml?tt=TT003350|archiveurl=https://web.archive.org/web/20101202042009/http://www.bbc.co.uk/weather/world/city_guides/results.shtml?tt=TT003350|archivedate=2 December 2010|title=Average Conditions, Vienna, Austria|year=2006|publisher=British Broadcasting Corporation|accessdate=24 May 2009}}</ref> [[კიოპენის კლიმატის კლასიფიკაცია|კიოპენის კლიმატის კლასიფიკაციის]] მიხედვით, ავსტრიაში ვხვდებით შემდეგი კლიმატის ტიპებს: [[ოკეანური კლიმატი]], [[ნოტიო კონტინენტური კლიმატი]], სუბარქტიკული/სუბალპური კლიმატი, [[ტუნდრა|ტუნდრისთვის დამახასიათებელი კლიმატი]], პოლარული კლიმატი. მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ ავსტრიას შეიძლება ჰქონდეს ძალიან ცივი, ძლიერი ზამთარი, მაგრამ უმეტეს შემთხვევაში, ქვეყანაშ ვხვდებით ისეთ ზამთარს, როგორსაც აღნიშნულ კლიმატურ სარტყელში მდებარე სხვა ტერიტორიებზე ვხვდებით (მაგალითად, [[სამხრეთ სკანდინავია]]სა და [[აღმოსავლეთ ევროპა]]ში). აგრეთვე, ხეობებთან და დაბლობებთან შედარებით, შემაღლებულ ადგილებში ზაფხული უფრო ცივია. ოკეანური კლიმატის გავლენის გამო, ალპების გარშემო არსებული ტუნდრისთვის დამახასიათებელი და სუბარქტიკული კლიმატი სხვა ამგვარ ტერიტორიებთან შედარებით უფრო თბილია.<ref name=ZAMG>{{cite web|url= http://www.zamg.ac.at/cms/de/klima/klimauebersichten/klimamittel-1971-2000|title= Austrian Meteorological Institute|access-date= 12 August 2012|archive-url= https://web.archive.org/web/20120812220313/http://www.zamg.ac.at/cms/de/klima/klimauebersichten/klimamittel-1971-2000|archive-date= 12 August 2012|url-status=live|df= dmy-all}}</ref><ref>{{cite web|url= https://en.climate-data.org/country/4/|title= Climate-Data.org|access-date= 15 April 2017|archive-url= https://web.archive.org/web/20170415201756/https://en.climate-data.org/country/4/|archive-date= 15 April 2017|url-status=live|df= dmy-all}}</ref><ref>{{Cite journal|title= Atlantic influence on the Alps|journal= Environmental Research Letters|volume= 8|issue= 3|pages= 034026|doi= 10.1088/1748-9326/8/3/034026|year= 2013|last1= Zampieri|first1= Matteo|last2= Scoccimarro|first2= Enrico|last3= Gualdi|first3= Silvio|doi-access= free|bibcode= 2013ERL.....8c4026Z}}</ref> == ისტორია == {{მთავარი|ავსტრიის ისტორია}} ავსტრიის ტერიტორიაზე ადრეული ცხოვრების პერიოდი განეკუთვნება პალეოლითის ხანას. ბევრია რკინის ხანის არქეოლოგიური კულტურა. ქვეყნის ტერიტორიაზე სახლობდნენ ილირიული ხალხები, რომლებსაც ძვ. წ. 500-400 წლებში კელტები შეესივნენ. მდინარე [[დუნაი]]ს სამხრეთით მდებარე ტერიტორიები რომაელებმა დაიპყრეს და გაჩნდა რომაული ცენტრები: ვინდობონა (ვენა), იუვავუმი (ზალცბურგი), მუტენი (ლაითის ბრუკი) და სხვა. [[XIV საუკუნე|XIV]]—[[XV საუკუნე]]ებში [[ჰაბსბურგები|ჰაბსბურგებმა]] დაიწყეს ავსტრიის საჰერცოგოს პროვინციების შემოერთება. [[1438]] წელს ჰერცოგი [[ალბრეხტ II ჰაბსბურგი]] მისი სიმამრის, [[სიგიზმუნდ I ლუქსემბურგი]]ს მემკვიდრედ აირჩიეს, თუმცა ალბერტმა მხოლოდ ერთი წელი იმეფა. ამ დროიდან საღვთო რომის იმპერიის ყველა იმპერატორი ჰაბსბურგების გვარიდან იყო, გარდა ერთი გამონაკლისისა. აგრეთვე ჰაბსბურგებმა მემკვიდრეობითი მიწების გარდა სხვა მიწების შემოერთებაც დაიწყეს. [[1477]] წელს [[ფრიდრიხ III (სრი)|ფრიდრიხ III]]-ს ერთადერთი შვილი, [[მაქსიმილიან I (სრი)|ერცჰერცოგი მაქსიმილიანი]] დაქორწინდა მარია ბურგუნდიელზე, რის წყალობითაც ჰაბსბურგების საკუთრებაში გადავიდა [[ნიდერლანდები]]ს ნაწილი.<ref name="johnson 25">Lonnie Johnson 25</ref><ref name="brook 11">Brook-Shepherd 11</ref> მაქსიმილიანის ვაჟი, [[ფილიპე I (კასტილია)|ფილიპე I]] დაქორწინდა [[კასტილია|კასტილიისა]] და [[არაგონი]]ს დედოფალზე, [[ხუანა I შეშლილი|ხუანა I შეშლილზე]], რისი საშუალებითაც ჰაბსბურგებმა მემკვიდრეობით მიიღეს [[ესპანეთი]], [[იტალია]], [[აფრიკა]] და [[ახალი მსოფლიო]].<ref name="johnson 25" /><ref name="brook 11" /> [[1526]] წელს [[მოჰაჩის ბრძოლა (1526)|მოჰაჩის ბრძოლა]]ში ოსმალეთმა ვერ მოახდინა [[ბოჰემია|ბოჰემიის]] და [[უნგრეთი]]ს ნაწილის ოკუპირება ავსტრიის მმართველობის გამო.<ref>Lonnie Johnson 26</ref> ოსმალეთის ექსპანსიამ უნგრეთში გამოიწვია [[ავსტრია-ოსმალეთის ომები|ხშირი კონფლიქტები]] ორ დიდ იმპერიას შორის, რომელთა შორის გამოირჩევა [[ცამეტწლიანი ომი უნგრეთში]], რომელიც [[1593]]-[[1606]] წლებში მიმდინარეობდა. ავსტრიის რესუპუბლიკა შეიქმნა [[1918]] წლის ნოემბერში, მას შემდეგ, რაც [[ავსტრია-უნგრეთის იმპერია|ავსტრია-უნგრეთის]] მონარქია დაიშალა. მაშინ გამოცხადდა გერმანულ-ავსტრიული რესპუბლიკა, რომელიც უნდა ყოფილიყო გერმანიის ნაწილი. თუმცა [[1919]] წლის [[სენ-ჟერმენის საზავო ხელშეკრულება (1919)|სენ-ჟერმენის საზავო ხელშეკრულების]] შედეგად, ავსტრიას აეკრძალა გერმანიასთან შეერთება, ამიტომ ავსტრიის რესპუბლიკა გახდა დამოუკიდებელი სახელმწიფო. [[1919]] წელს მიღებული იქნა ფედერალური კონსტიტუციური კანონი, რომელმაც ავსტრია ფედერაციულ დემოკრატიულ საპარლამენტო რესპუბლიკად გამოაცხადა, ხოლო ფედერაციული საბჭო, რომელიც შედგებოდა ფედერალური და ეროვნული საბჭოსაგან, ფედრალური პრეზიდენტისაგან, ფედერალური კანცლერისაგან და ფედერალური მთვრობისაგან საკანონმდებლო ორგანოდ იქნა აღიარებული. [[1933]] წლის [[4 მარტი|4 მარტს]] ქრისტიან-სოციალისტმა ფედერალურმა კანცლერმა ედელბერტ დოლფუსმა დაშალა ფედერალური კრება და ერთი წლის შემდეგ გამოსცა ე. წ. „მაისის კონსტიტუცია“, რომელიც ამარტივებდა ფედერალურ კრებას. „მაისის კონსტიტუცია“ შეცვალა კორპორატიულმა სახალხო წარმომადგენლობამ. [[1938]] წელს მოხდა მისი შეერთება [[მესამე რაიხი|ნაცისტურ გერმანიასთან]] ([[ანშლუსი]]), ხოლო ავსტრიის მიწები გერმანიის რეიხის შემადგენლობაში შევიდა. [[1945]] წლის აპრილში ანტიჰიტლერული კოალიციის ქვეყნების ჯარებმა ავსტრიიდან განდევნეს ვერმახტი, ფაშისტი გუბერნატორები გადააყენეს, რის შედეგადაც ხელისუფლება გადაეცა ფაშიზმის მოწინააღმდეგე ხელისუფლებას და [[1945]] წლის [[27 აპრილი|27 აპრილს]] შეიქმნა დროებითი სახელმწიფო ხელისუფლება სოციალ-დემოკრატებისაგან, კომუნისტებისა და ქრისტიან-სოციალისტებისგან, რომლის სათავეში შტატ-კანცლერის თანამდებობაზე სოციალ-დემოკრატი კარლ რენერი მოვიდა. დაიწყო დენაციფიკაციის პროცესი, რის შედეგადაც ავსტრია ანტიჰიტლერული კოალიციის 4 წევრ-სახელმწიფოს ჯარებით იქნა ოკუპირებული და დაიყო ოკუპაციის 4 ზონად: საბჭოთა, ბრიტანულ, ამერიკულ და ფრანგულ ზონებად. [[1945]] წლის [[4 ივლისი|4 ივლისს]] უშუალოდ დენაციფიკაციის კონტროლისათვის შეიქმნა მოკავშირეთა საკონტროლო კომისია, რომელიც შედგებოდა ავსტრიის კომუნისტური და დემოკრატიული პარტიებისგან, ხოლო [[1945]] წლის [[25 ნოემბერი|25 ნოემბერს]] ჩატარდა ეროვნული საბჭოს არჩევნები. [[1945]] წლის შემოდგომაზე აღდგა [[1919]] წლის ფედერალური კონსტიტუციური კანონი. [[ავსტრიის დამოუკიდებლობის დეკლარაცია|სამშვიდობო ხელშეკრულებაზე]] მოლაპარაკება დაიწყო [[1947]] წელს, მაგრამ ის [[1955]] წლის [[15 მაისი|15 მაისს]] დაიდო. იმავე წლის ოქტომბერში მიიღეს კანონი ავსტრიის მუდმივი ნეიტრალიტეტის შესახებ, რომელსაც იგი იცავს დღემდე. [[25 ოქტომბერი|25 ოქტომბერს]] მოკავშირეთა ჯარები გაიყვანეს ავსტრიის ტერიტორიიდან. == სახელმწიფო == [[ფაილი:WienBundeskanzleramt.jpg|thumb|მარჯვნივ|კანცლერის რეზიდენცია]] * '''პოლიტიკური სისტემა''' — დემოკრატიული ფედერაციული რესპუბლიკა. * '''სახელმწიფოს მეთაური''' — [[ავსტრიის პრეზიდენტი|პრეზიდენტი]]. * '''მთავრობის მეთაური''' — კანცლერი. * '''საკანონმდებლო ორგანო''' — ორპალატიანი პარლამენტი (183+62 წევრი). * '''ეროვნული დღესასწაული''' — [[26 ოქტომბერი]], მუდმივი [[ნეიტრალიტეტი]]ს შესახებ კანონის მიღების დღე (1955). == ადმინისტრაციული დაყოფა == ავსტრია ადმინისტრაციულ-ტერიტორიულად იყოფა 9 [[ავსტრიის ადმინისტრაციული დაყოფა|მხარედ]] (Bundesland), მათ შორის არის დედაქალაქი [[ვენა]]. მხარეებს აქვთ თავისი კონსტიტუციები, პარლამენტები და მთავრობები. ავსტრიის მხარებია (ფრჩხილებში ადმინისტრაციული ცენტრები): # [[ვენა]] (ვენა) # [[ბურგენლანდი]] (აიზენშტადტი) # [[ზალცბურგი (მიწა)]] (ზალცბურგი) # [[ზემო ავსტრია]] (ლინცი) # [[კარინტია]] (ქლაგენფურტი) # [[ტიროლი]] (ინსბრუკი) # [[ფორარლბერგი]] (ბრეგენცი) # [[ქვემო ავსტრია]] (სანქტ-პიოლტენი) # [[შტირია]] (იგივე შტაიერმარკი, გრაცი) ==ქალაქები== მოსახლეობის თითქმის მეოთხედი [[ვენა]]ში ცხოვრობს. ქალაქი ლამაზადაა გაშენებული დუნაის ნაპირზე. ვენას მჭიდროდ ეკვრის ალპების ერთ-ერთი განშტოება — [[ვენის ტყე]]. მისი სიმაღლიდან იშლება ქალაქის ფართო პანორამა: ცენტრიდან რადიუსებით მიემართებიან მთავარი ქუჩები, რომლებსაც წრიული მაგისტრალები კვეთს. მოჩანს ეკლესიების გოთური კოშკები, პარკები. ვენა მდიდარია არქიტექტურული ძეგლებით. ქალაქის ცენტრში არის ავსტრიელ ხუროთმოძღვართა უძველესი ქმნილებები: წმინდა სტეფანეს ტაძარი, იმპერატორის ყოფილი სასახლე და სხვა ისტორიული ნაგებობანი. რინგშტრასეზე განლაგებულია პარლამენტი, ქალაქის რატუშა, მუზეუმები, თეატრები და ევროპაში ერთ-ერთი უძველესი უნივერსიტეტი. ვენის გარდა ავსტრიაში კიდევ ოთხი მნიშვნელოვანი ქალაქია: [[ლინცი]], [[გრაცი]], [[ზალცბურგი]] და [[ინსბრუკი]]. ლინცი ზემო ავსტრიის მხარის მთავარი ქალაქია. იგი [[შავი მეტალურგია|შავი მეტალურგიისა]] და კოქსქიმიის ცენტრია. ფოლადჩამომსხმელი ქარხნები და საწარმოები, რომლებიც აწარმოებენ მოწყობილობას მეტალურგიულ, ქიმიურ და სხვა ქალაქებისათვის, გაერთიანებულია მძლავრ კონცერნ „[[ფესტალპინე]]ში“. იგი ერთ-ერთი უდიდესი კონცერნია ევროპაში. გრაცი შტირიის ადმინისტრაციული ცენტრია. იგი სატრანსპორტო მანქანათმშენებლობის და კვების მრეწველობის მსხვილი ცენტრია. გრაცი ცნობილია თავისი სასწავლებლებით, განსაკუთრებით ძველი უნივერსიტეტით. ზალცბურგი ამავე სახელწოდების მხარის ცენტრია. იგი ცნობილია თავისი ძველი მუსიკალური ტრადიციებით. ზალცბურგში დაიბადა [[მოცარტი]]. მდინარე ინის ხეობაში მდებარეობს ტიროლის ცენტრი ინსბრუკი. იგი არის ევროპული მნიშვნელობის დიდი სატრანსპორტო კვანძი და საერთაშორისო ტურიზმის ცენტრი, ალპინისტებისა და სამთომეთხილამურეთა „დედაქალაქი“. == დემოგრაფია == [[File:AuVorarlberg5.JPG|upright=1.25|thumb|ბავშვები ავსტრიაში, აუს (ვორარლბერგი) მახლობლად]] ''სტატისტიკ-ავსტრიის'' 2020 წლის მონაცემების მიხედვით, ქვეყნის მოსახლეობა დაახლოებით 9 მილიონია.<ref>{{cite web|url=http://www.statistik.at/web_de/presse/075280|title=STATISTIK AUSTRIA – Presse|author=Statistik Austria|website=statistik.at|access-date=4 April 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140228153810/http://www.statistik.at/web_de/presse/075280|archive-date=28 February 2014|url-status=live|df=dmy-all}}</ref> ქვეყნის დედაქალაქის, ვენას მოსახლეობა აღემატება 1.9 მილიონს (2.6 მილიონი გარეუბნების ჩათვლით), რაც მთლიანი მოსახლეობის დაახლოებით მეოთხედია. იგი ცნობილია თავისი კულტურით და ცხოვრების მაღალი დონით. ვენა მოსახლეობის მიხედვით, ავსტრიის ქვეყნებს შორის, ერთპიროვნული ლიდერია. მეორე უმსხვილესი ქალაქია გრაცი (291 007), რომელსაც, შესაბამისად, [[ლინცი]] (206 604), [[ზალცბურგი]] (155 031), [[ინსბრუკი]] (131 989) და [[კლაგენფურტი]] (101 303) მოსადევს. ყველა სხვა ქალაქის მოსახლეობა 100 000-ზე მცირეა. ევროსტატის მიხედვით, 2018 წელს ავსტრიის მოსახლეობაში დაახლოებით 1.69 მილიონი უცხოეთში-დაბადებული ადამიანი შედიოდა, რაც მთლიანი მოსახლეობის 19.2 %-ს შეადგენს. აქედან 928 700 (10.5 %) დაბადებულია ევროკავშირის გარეთ, ხოლო 762 000 (8.6 %) - ევროკავშირის სხვა წევრ სახელმწიფოებში.<ref>{{cite web |title=Migration and migrantpopulation statistics |url=https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/pdfscache/1275.pdf |website=www.ec.europa.eu |publisher=Eurostat}}</ref> ქვეყნის მოსახლეობაში აგრეთვე შედის 483 100 სხვა ქვეყანაში-დაბადებულთა მცხოვრებლების შთამომავალი.<ref>{{cite web |title=Population – Austria |url=https://www.austria.org/population/ |publisher=Austrian Press & Information Service in the United States, Embassy of Austria}}</ref> ავსტრიაში ერთ-ერთ ყველაზე უმსხვილეს ეთნიკურ ჯგუფს, დაახლოებით 350 000 წევრით, თურქები ქმნიან.<ref>{{Cite news|title=Turkey's ambassador to Austria prompts immigration spat|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-europe-11725311 |work=BBC News|date=10 November 2010 }}</ref> 2003 წელს, ლეგალურად, 13 000 თურქი შემოვიდა ქვეყანაში, ხოლო არალეგალურად შემოსულთა რაოდენობა უცნობია. ერთად, სერბები, ხორვატები, ბოსნიელები, მაკედონელები და სლოვენიები, ავსტრიის მთლიანი მოსახლეობის დაახლოებით 5.1 %-ს ადგენენ. 2017 წლის მონაცემებით, შობადობის მაჩვენებელი იყო 1.52 ბავშვი/ქალზე,<ref>{{cite web|url=http://www.statistik.at/web_de/statistiken/bevoelkerung/index.html|title=Bevölkerung|first=STATISTIK|last=AUSTRIA|website=Statistik.at|accessdate=24 August 2017}}</ref> რაც საშუალო სტანდარტთან შედარებით (2.1 ბავშვი/ქალზე) დაბალია; 2017 წელს დაფიქსირებული შედეგი მნიშვნელოვნად ჩამორჩება 1873 წელს დაფიქსირებულ შედეგს (4.83 ბავშვი/ქალზე).<ref>{{citation|url=https://ourworldindata.org/grapher/children-born-per-woman?year=1800&country=AUT|title=Total Fertility Rate around the world over the last two centuries|first=Max|last=Roser|date=2014|work=[[Our World In Data]], [[Gapminder Foundation]]}}</ref> 2015 წელს, დაუქორწინებელი ქალების ბავშვებს მიეკუთვნებოდა მთლიანი ახლადდაბადებული ბავშვების 42.1 %.<ref>{{cite web|url=http://ec.europa.eu/eurostat/tgm/table.do?tab=table&plugin=1&language=en&pcode=tps00018|title=Eurostat - Tables, Graphs and Maps Interface (TGM) table|website=ec.europa.eu|access-date=17 July 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20160527142604/http://ec.europa.eu/eurostat/tgm/table.do?tab=table&plugin=1&language=en&pcode=tps00018|archive-date=27 May 2016|url-status=live|df=dmy-all}}</ref> შედეგად, ავსტრიას, საშუალოდ 44.2 წლით, მსოფლიოში მე-12 ყველაზე ხნიერი მოსახლეობა ჰყავს.<ref name="cia.gov">{{citation|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/au.html|title=The World FactBook - Austria|date=July 12, 2018|work=[[The World Factbook]]|accessdate=მარტი 1, 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200430155513/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/au.html|archivedate=აპრილი 30, 2020}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181224190643/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/au.html |date=დეკემბერი 24, 2018 }}</ref> 2016 წლის მონაცემებით, სიცოცხლის საშუალო ხანგრძლოვობა არის 81.5 წელი (78.9 წელი კაცებში, ხოლო 84.3 წელი ქალებში).<ref>{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2102.html|title=The World Factbook — Central Intelligence Agency|website=www.cia.gov|archive-url=https://web.archive.org/web/20140528191952/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2102.html|archive-date=28 May 2014|url-status=live|df=dmy-all|accessdate=13 აგვისტო 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140528191952/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2102.html|archivedate=28 მაისი 2014}}</ref> ლაპარაკობენ გერმანულ დიალექტებზე. კარინტიასა და შტირიაში ცხოვრობენ სლოვენები, აღმოსავლეთით კი ხორვატები და უნგრელები. ავსტრიის ერი ჩამოყალიბდა სხვადასხვა ეროვნებებისა და ტომების შერევის შედეგად, რომლებშიც თუმცა ჭარბობდნენ გერმანელები, მაგრამ არანაკლები როლი ითამაშეს კელტებმა, რეტებმა, ილირიელებმა, მოგვიანებით კი სლავებმა. ===ენა=== ავსტრიაში უმეტესწილად საუბრობენ სტანდარტულ [[ავსტრიული გერმანული ენა|ავსტრიულ გერმანულ ენაზე]], რომელსაც განათლებაში, გამოცემებსა და ვებსაიტებში იყენებენ. აღნიშნული ენა ჩვეულებრივი [[გერმანული ენა|გერმანულის]] თითქმის იდენტური ენაა, თუმცა ისინი ერთმანეთისგან ლექსიკით განსხვავდებიან. აღნიშნული სტანდარტული გერმანული ენა გამოიყენება ოფიციალურ კონტექსტებში გერმანიაში, ავსტრიაში, შვეიცარიასა და ლიხტენშტეინში; მას აგრეთვე იყენებენ იტალიაში, ბელგიასა და დანიაში მცხოვრები გერმანულენოვანი უმცირესობათა ჯგუფები. თუმცა, ავსტრიის სახელმწიფო ენა არა სტანდარტული გერმანული, არამედ [[ბავარიული ენა|ავსტრიულ-ბავარიულია]] (უმაღლესი გერმანული ადგილობრივი დიალექტური ფორმა). გერმანულ ენა ან მისი დიალექტური ფორმა ავსტრიის მთლიანი მოსახლეობის 88.6 %-სთის არის მშობლიური ენა, მათ შორის შედის გერმანიაში დაბადებული ავსტრიის მოქალაქეებიც (2.5 %); შემდეგ მოდიან: თურქულ (2.28 %), სერბულ (2.21 %), ხორვატულ (1.63 %), ინგლისურ (0.73 %), უნგრულ (0.51 %), ბოსნიურ (0.43 %), პოლონურ (0.35 %), ალბანურ (0.35 %), სლოვენურ (0.31 %), ჩეხურ (0.22 %), არაბულ (0.22 %) და რუმინულ (0.21 %) ენაზე მოსაუბრეები.<ref name="Language">{{cite web|url=http://www.statistik.at/web_de/static/bevoelkerung_2001_nach_umgangssprache_staatsangehoerigkeit_und_geburtsland_022896.pdf|title=Die Bevölkerung nach Umgangssprache, Staatsangehörigkeit und Geburtsland|publisher=Statistik Austria|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20101113171636/http://www.statistik.at/web_de/static/bevoelkerung_2001_nach_umgangssprache_staatsangehoerigkeit_und_geburtsland_022896.pdf|archive-date=13 November 2010|accessdate=17 November 2010|df=dmy-all}}</ref> ''სტატისტიკ-ავსტრიის'' 2001 წლის მონაცემების მიხედვით, ავსტრიაში სულ 710 926 სხვა ქვეყნის მოქალაქე ცხოვრობდა. აქედან ყველაზე დიდ, 283 334 წევრიან, ჯგუფს ქმნიან ყუფილი [[იუგოსლავიის სოციალისტური ფედერაციული რესპუბლიკა|იუგოსლავიის სოციალისტური ფედერაციული რესპუბლიკის]] მოქალაქეები (მათგან 135 336 საუბრობს სერბულ ენაზე; 105 487 - ხორვატულ ენაზე; 31 591 - ბოსნიურ ენაზე; 272 414 -ადგილობრივ ენაზე; ამას ემატება 6902 სლოვენიურ და 4018 მაკედონიურ ენაზე მოსაუბრე). ენობრივი და ეთნიკური თვალსაზრისით, ავსტრიაში მეორე უდიდეს ჯგუფს თურქები ([[ქურთები]]ს ჩათვლით) ქმნიან; მათი ამჟამინდელი რაოდენობა დაახლოებით არის 200 000-300 000.<ref>{{cite news |title=Austrians with Turkish roots fear being stripped of nationality |url=https://www.thelocal.at/20181119/austria-turkish-community-dual-nationality-trap |work=The Local |date=19 November 2018}}</ref> შემდეგ მოდიან: 124 392 გერმანულ ენაზე მოსაუბრე (იგულისხმება ის ხალხი, რომელთათვისაც გერმანული არის [[დედაენა]]; უმეტესად გერმანელი ემიგრანტები), 123 417 ინგილისურ; 24 446 ალბანურ; 17 899 პოლონურ; 14 699 უნგრულ; 12 216 რუმინულ; 10 000 მალაილურ; 7982 არბულ; 6891 სლოვაკურ; 6707 ჩეხურ; 5916 სპარსულ; 5677 იტალიურ; 5466 რუსულ; 5213 ფრანგულ; 4938 ჩინურ; 4264 ესპანურ; 3503 ბულგარულ ენაზე მოსაუბრეები. ===რელიგია=== {{bar box |float = right |title = რელიგია ავსტრიაში (2017)<ref name="wienerzeitung">WZ-Recherche 2016. Published in article: "[http://www.wienerzeitung.at/nachrichten/oesterreich/politik/792411_Staat-und-Religion.html Staat und Religion] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161115183538/http://www.wienerzeitung.at/nachrichten/oesterreich/politik/792411_Staat-und-Religion.html |date=15 November 2016 }}". Wiener Zeitung, January 2016.</ref><ref name="Statista2017">{{cite web|url=https://de.statista.com/statistik/daten/studie/304874/umfrage/mitglieder-in-religionsgemeinschaften-in-oesterreich/|title=Anzahl der Gläubigen von Religionen in Österreich im Zeitraum 2012 bis 2017|publisher=Statista – Das Statistik-Portal|access-date=3 December 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181119085510/https://de.statista.com/statistik/daten/studie/304874/umfrage/mitglieder-in-religionsgemeinschaften-in-oesterreich/|archive-date=19 November 2018|url-status=live|df=dmy-all}}</ref><ref name="katholisch.at-2017">{{cite web|url=http://www.katholisch.at/statistik|title=Statistik|last=katholisch.at|website=www.katholisch.at|access-date=6 December 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20130314100023/http://www.katholisch.at/statistik|archive-date=14 March 2013|url-status=live|df=dmy-all}}</ref> |bars = {{bar percent|[[რომის კათოლიკური ეკლესია]]|DarkSlateGray|56.9}} {{bar percent|[[აღმოსავლეთის მართლმადიდებელი ეკლესია]]|DarkSlateGray|8.8}} {{bar percent|[[პროტესტანტიზმი]]|DarkSlateGray|3.3}} {{bar percent|[[ისლამი]]|DarkSlateGray|8}} {{bar percent|[[ბუდიზმი]]|DarkSlateGray|0.3}} {{bar percent|[[ურელიგიო|არცერთი]]|DarkSlateGray|22.7}} }} 2001 წელს, ავსტრიის მოსხლეობის 71 % რეგისტრირებული იყო,<ref name="Volkszählung">{{cite web|title=Census 2001: Population 2001 according to religious affiliation and nationality|url=http://www.statistik.at/web_de/static/bevoelkerung_2001_nach_religionsbekenntnis_und_staatsangehoerigkeit_022894.pdf|accessdate=17 December 2007|language=German|publisher=Statistik Austria|archive-url=https://web.archive.org/web/20071114090849/http://www.statistik.at/web_de/static/bevoelkerung_2001_nach_religionsbekenntnis_und_staatsangehoerigkeit_022894.pdf|archive-date=14 November 2007|url-status=live|df=dmy-all}}</ref> როგორც კათოლიკე, ხოლო 5% თავს პროტესტანტად თვლიდა.<ref name="Volkszählung" /> ავსტრიელი ქრისტიანები, როგორც კათოლიკეები, ასევე პროტესტანტები,<ref>Tax is only mandatory for [[Lutherans]] and [[Reformed]].</ref> ვალდებულნი არიან გადაიხადონ წევრობის გადასახადი (გამოითვლება შემოსავლის მიხედვით — დაახლოებით 1 %) მათი ეკლესიისთვის; ამ გადახდას ეწოდება „Kirchenbeitrag“ („საეკლესიო წვლილი“). XX საუკუნის მეორე ნახევრიდან მოყოლებული, ავსტრიაში რელიგიის მიმდევრების და მსახურების რიცხვი მცირდება. 2018 წლის მონაცემებით, ავსტრიის კათოლიკურ ეკლესიას ჰყავს 5 050 000 წევრი (მთლიანი მოსახლეობის 56.9 %). 2015 წლის მონაცემების მიხედვით, საკვირაო ეკლესიას მოსახლეობის 7 %, ანუ 605 828 ადამიანი ესწრება.<ref>{{cite web|url=http://www.katholisch.at/statistik|title=Katholische Kirche Österreichs, Statistik|last=|first=|date=|website=|accessdate=12 February 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20130314100023/http://www.katholisch.at/statistik|archive-date=14 March 2013|url-status=live|df=dmy-all}}</ref> ლუთერანულმა ეკლესიამ 2001-2016 წლებში აგრეთვე მიმდევართა მნიშვნელოვანი ნაწილი, 74 421 ადამიანი, დაკარგა. 2001 წლის აღწერის მიხედვით, მოსახლეობის 12 %-ს არ მისდევდა არცერთ რელიგიას;<ref name="Volkszählung" /> საეკლესიო ინფორმაციის თანახმად, ეს წილი 2015 წლისთვის 20 %-მდე გაიზარდა.<ref name=Kista>[http://www.katholisch.at/site/kirche/article/102078.html Church data] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130116063732/http://www.katholisch.at/site/kirche/article/102078.html |date=16 January 2013 }} retrieved 14 January 2015</ref> დარჩენილი ხალხიდან, 2001 წლის მდგომარეობით დაახლოებით 340 000 ავსტრიელი ირიცხებოდა სხვადასხვა მუსლიმურ ჯგუფებში; აღნიშნულ ჯგუფში ძირითადად ირიცხება თურქეთიდან, ბოსნია და ჰერცოგოვინადან და კოსოვოდან შემოსული ხალხი.<ref name="Volkszählung" /> 2016 წლის მონაცემებით, ქვეყანაში მუსლიმთა რიცხვი გაორმაგებულია - დაახლოებით 700 000.<ref>[http://diepresse.com/home/panorama/religion/5263601/Zahl-der-Muslime-in-Oesterreich-seit-2001-verdoppelt Zahl der Muslime in Österreich seit 2001 verdoppelt] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170920155004/http://diepresse.com/home/panorama/religion/5263601/Zahl-der-Muslime-in-Oesterreich-seit-2001-verdoppelt |date=20 September 2017 }} diepresse.com, 4 August 2017.</ref> ქვეყანაში აგრეთვე ხვდებით დაახლოებით 180 000 [[აღმოსავლეთის მართლმადიდებელი ეკლესია|მართლმადიდებლური ეკლესიების წევრს]] (უმეტესად [[სერბები]]), დაახლოებით 21 000 [[იეჰოვას მოწმეები|იეჰოვას მოწმეს]]<ref>{{cite book|title=2015 Yearbook of Jehovah's Witnesses|publisher=Watch Tower Society|page=178}}</ref> და დაახლოებით 8100 [[ებრაელები|ებრაელს]].<ref name="Volkszählung" /> == ეკონომიკა == ავსტრიას ექსპორტზე გააქვს მაგნეტიზი, გრაფიტი, დახერხილი ხე-ტყე, ქაღალდი, ცელულოზა. ექსპორტზე მოდის ქიმიური პროდუქციის მეოთხედი. სოფლის მეურნეობა თითქმის მთლიანად აკმაყოფილებს ქვეყნის მოთხოვნილებებს. გამოყენებულია მიწის ფართობის თითქმის ნახევარი, აქედან 40 % სათესია, ხოლო 60 % საათიბი და საძოვარია. სოფლის მეურნეობის მთავარი დარგია [[მესაქონლეობა]]. აშენებენ მსხვილ რქოსან საქონელს და ღორებს. მოჰყავთ [[მარცვლეული კულტურები]], [[კარტოფილი]], [[შაქრის ჭარხალი]]. ავსტრიაში ბევრი ბაღი და ვენახია. ჭარბობს მსხვილი მიწათმფლობელობა. ქვეყნის ეკონომიკისათვის დიდი მნიშვნელობა აქვს ტურიზმს. ალპების ულამაზესი პეიზაჟი, დუნაის ხეობა, ვენის და სხვა ქალაქების მრავალი არქიტექტურული ძეგლი, მთის მცხოვრებთა თავისებური ყოფა ავსტრიაში ყოველწლიურად 10 მლნ-ზე მეტ ტურისტს იზიდავს. ავსტრია მაღალგანვითარებული ინდუსტრიული ქვეყანაა, ე.ე.პ. მოცულობით (225 მლრდ $) მსოფლიოში 22-ე ადგილი უჭირავს. * '''წამყვანი დარგები''' - [[შავი მეტალურგია]], [[მანქანათმშენებლობა]], [[ელექტროტექნიკური მრეწველობა|ელექტროტექნიკური]], [[ქიმიური მრეწველობა|ქიმიური]] და [[ელექტროენერგეტიკული მრეწველობა|ელექტროენერგეტიკული]] [[მრეწველობა]]. * '''ე.ე.პ. სტრუქტურა''' (%) - [[სოფლის მეურნეობა]] - 2, [[მრეწველობა]] - 40, [[მომსახურება]] - 67; * '''ე.ე.პ. ''' (1 სულზე) - 27 920 $. * '''ექსპორტი''' - მანქანათმშენებლობის პროდუქცია, სატრანსპორტო მოწყობილობანი, [[ქაღალდი]] და [[ცელულოზა]], ლითონი, ფოლადი. * '''უდიდესი კომპანიები''' - აუსტრიან ეირლაინზი, ბანკი რაიფაიზენი. * '''ბიუჯეტი''' - 53 000 მლნ $. * '''ვალუტა''' - [[ევრო]] (EUR); 2002 წლამდე ავსტრიული შილინგი. === ტურიზმი === {{მთავარი|ავსტრიის ტურიზმი}} == მემკვიდრეობა == {{მთავარი|იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლები ავსტრიაში}} * [[ვენა]] - ისტორიული ცენტრი, ბელვედერის პარკი, შონბრუნის სასახლე (XVI ს.) და ბაღები, მსოფლიოში უძველესი ზოოპარკი (1752 წ.); * [[ზალცბურგი]] - ისტორიული ცენტრი, მოცარტის სახლ-მუზეუმი, XI ს-ის ციხე; * [[გრაცი]] - ტევტონთა ორდენის რაინდთა ტაძარი (XIII ს.); * [[ინსბრუკი]] - ფიურსტენბერგის ციხე (XV ს.), იმპერატორის სასახლე (XVII ს.). == ცნობილი ავსტრიელები == {{მთავარი|ცნობილი ავსტრიელები}} * კომპოზიტორები და მუსიკოსები - [[ვოლფგანგ ამადეუს მოცარტი]], [[იოზეფ ჰაიდნი]], [[იოჰან შტრაუსი (მამა)]], [[იოჰან შტრაუს II]], [[ფრანც შუბერტი]], [[ჰერბერტ ფონ კარაიანი]], [[ჯო ზავინული]]; * მსახიობები - [[რომი შნაიდერი]], [[არნოლდ შვარცენეგერი]]; * მეცნიერები - [[ლუდვიგ ბოლცმანი]], [[ქრისტიან დოპლერი]], [[გრეგორ მენდელი]], [[ერვინ შრიოდინგერი]]; * ფილოსოფოსები - [[რუდოლფ შტაინერი]], [[ზიგმუნდ ფროიდი]]; * მხატვარი - [[ოსკარ კოკოშკა]], [[გუსტავ კლიმტი]], [[ეგონ შილე]], [[რუდოლფ ჰაუსნერი]], [[ჰერმან ნიჩი]], [[არნულფ რაინდერი]]; * მწერლები - [[შტეფან ცვაიგი]], [[ბერტა ფონ ზუტნერი]]; * პოლიტიკოსები - [[მარი ანტუანეტი]], [[ადოლფ ჰიტლერი]], [[ბრუნო კრაისკი]], [[კურტ ვალდჰაიმი]], [[თეოდორ ჰერცლი]] (ისრაელის დამაარსებელი), [[იორგ ჰაიდერი]]. * სპორტსმენი - [[ნიკი ლაუდა]] (ავტორბოლა). ==ბიბლიოგრაფია== * {{Cite book | title=The Austrians: a thousand-year odyssey | url=https://archive.org/details/austriansthousan00broo | last=Brook-Shepherd | first=Gordon | publisher=Carroll & Graf Publishers, Inc | year=1998 | isbn=978-0-7867-0520-7| location=New York}} * {{Cite book | title=Modern Austria: empire and republic 1815–1986 | last=Jelavich | first=Barbara | publisher=Cambridge University Press | year=1987 | isbn=978-0-521-31625-5 | location=Cambridge | url-access=registration | url=https://archive.org/details/modernaustria00barb }} * {{Cite book | title=Introducing Austria: a short history | last=Johnson | first=Lonnie | publisher=Ariadne Press | year=1989 | isbn=978-0-929497-03-7| location=Riverside, Calif.}} * Rathkolb, Oliver. ''The Paradoxical Republic: Austria, 1945–2005'' (Berghahn Books; 2010, 301 pages). Translation of 2005 study of paradoxical aspects of Austria's political culture and society. * {{Cite book | title=States, nations, and nationalism: from the Middle Ages to the present | url=https://archive.org/details/statesnationsnat0000schu | last=Schulze | first=Hagen | publisher=Blackwell | year=1996 | isbn=978-0-631-20933-1| location=Cambridge, Massachusetts}} ==რესურსები ინტერნეტში== {{მინიდაფა |პორტალი = |ვიქსიკონი = ავსტრია |ვიკიწიგნები = |ვიკიციტატა = |ვიკიწყარო = |ვიკისახეობები = |ვიკისიახლეები = |ვიკისაწყობი =Atlas of Austria |მეტავიკი = }} * [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/44183/Austria Austria] entry at ''[[Encyclopædia Britannica]]'' * [https://2009-2017.state.gov/p/eur/ci/au/ Austria] information from the [[United States Department of State]] * [https://web.archive.org/web/20080821141923/http://ucblibraries.colorado.edu/govpubs/for/austria.htm Austria] at ''UCB Libraries GovPubs'' * {{curlie|Regional/Europe/Austria}} * [http://www.city-map.at/ Information on Austria] Sorted by regions. Choose from 5 languages. * [https://www.bbc.co.uk/news/world-europe-17405422 Austria profile] from the [[BBC News]] * Geographic data related to [https://www.openstreetmap.org/relation/16239 Austria] at [https://en.wikipedia.org/wiki/OpenStreetMap OpenStreetMap] * [http://www.ifs.du.edu/ifs/frm_CountryProfile.aspx?Country=AT Key Development Forecasts for Austria] from [[International Futures]] == სქოლიო == {{სქოლიო}} {{commons|Austria|ავსტრია}} {{ავსტრიის კანცლერები}} {{ევროპის ქვეყნები}} {{ევროპის კავშირის წევრები}} {{პორტალი ავსტრია}} [[კატეგორია:ავსტრია| ]] [[კატეგორია:ევროპის ქვეყნები]] [[კატეგორია:ევროკავშირის წევრი სახელმწიფოები]] [[კატეგორია:გაეროს წევრი სახელმწიფოები]] [[კატეგორია:გერმანულენოვანი ქვეყნები]] [[კატეგორია:ზღვაზე გასასვლელის არმქონე სახელმწიფოები]] a1v55k1kjjjhzvrcxck8uzsjra2qw93 0 2261 4408693 4240446 2022-08-18T16:20:54Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki {{მმ*|როდ-აილენდი (მრავალმნიშვნელოვანი)}} {{ინფოდაფა აშშ-ის შტატი}} '''როდ-აილენდი''' ({{lang-en|Rhode Island}}) (სრული სახელი: '''როდ-აილენდისა და პროვიდენსის პლანტაციების შტატი''') — შტატი [[აშშ]]-ში, გეოგრაფიულად ყველაზე მცირე შტატია და მდებარეობს [[ახალი ინგლისი]]ს რეგიონში. როდ-აილენდი [[1636]] წელს დააარსა [[როჯერ უილიამსი|როჯერ უილიამსმა]], რომელიც გაასახლეს [[მასაჩუსეტსი]]დან რელიგიური უთანხმოების გამო; [[1790]] წლიდან [[აშშ]]-ს შტატია. სახელწოდება როდ-აილენდი ეკუთვნის ნარაგანსეტის უბეში უდიდეს კუნძულს, ასევე ცნობილს, როგორც აქიდნეკის კუნძული, რომელზეც ქალაქი [[ნიუპორტი]] მდებარეობს. სახელწოდების წარმომავლობა გაურკვეველია. ზოგიერთი ისტორიკოსის ცნობით, [[იტალიელები|იტალიელმა]] მოგზაურმა [[ჯიოვანი და ვერაძანო]]მ კუნძულის აღმოჩენისას მას როუდ აილენდი დაარქვა მისი [[საბერძნეთი]]ს კუნძულ [[კუნძული როდოსი|როდოსთან]] მსგავსების გამო. სხვა ისტორიკოსებს სჯერათ რომ კუნძულის სახელწოდება მომდინარეობს [[ნიდერლანდელები|ნიდერლანდელი]] მოგზაურის [[ადრიენ ბლოკი]]ს მიერ შერქმეული სახელიდან ''Roodt Eylandt'', რაც [[ნიდერლანდური ენა|ნიდერლანდურად]] "წითელ კუნძულს" ნიშნავს, გამომდინარე კუნძულის სანაპიროს წითელი თიხის ქანების გამო. მიუხედავად იმისა, რომ შტატის ძირითადი ნაწილი კონტინენტზე მდებარეობს, მისი სახელწოდებიდან გამომდინარე ბევრი შეცდომით მიიჩნევს, რომ მთელი შტატი კუნძულზე მდებარეობს. * '''ფართობი''' - 3140 კვ.კმ.; სიდიდით 50-ე ამერიკის შტატებს შორის; მაქსიმალური სიგანე 60 კმ, მაქსიმალური სიგრძე 77 კმ.; წყლის წილი ფართობში 13,9 %. * '''მოსახლეობა''' - 2011 წლის მიხედვით 1 051 302 ადამიანი (თეთრი 91,4 %, აფროამერიკელი 3,9 %, ლათინურამერიკელი 4,6 %); მოსახლეობის რაოდენობის მიხედვით 43-ე შტატი; სიმჭიდროვე 388 ადამიანი კვ. კილომეტრზე, სიმჭიდროვის მიხედვით მეორე შტატი. * '''ქალაქის მოსახლეობა''' - 87 %. * '''ქალაქები''' - [[პროვიდენსი]] (დედაქალაქი), 153 ათასი, [[უორვიკი]], 84 ათ, [[კრენსტონი]], 74 ათასი. * '''ოფიციალური საიტი''' - [http://www.ri.gov] == რესურსები ინტერნეტში == * [http://www.ri.gov/index.php State of Rhode Island government website] * [http://wikis.ala.org/godort/index.php/Rhode_Island Rhode Island State Databases] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080515221317/http://wikis.ala.org/godort/index.php/Rhode_Island |date=2008-05-15 }} * [http://tonto.eia.doe.gov/state/state_energy_profiles.cfm?sid=RI Energy & Environmental Data for Rhode Island] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110123145019/http://tonto.eia.doe.gov/state/state_energy_profiles.cfm?sid=RI |date=2011-01-23 }} * [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/44000.html U.S. Census Bureau] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101015091121/http://quickfacts.census.gov/qfd/states/44000.html |date=2010-10-15 }} * [http://www.rilin.state.ri.us/Statutes/ Rhode Island laws] * [http://www.scituateartfestival.org Scituate Art Festival] * [http://www.ers.usda.gov/StateFacts/RI.htm Rhode Island State Facts] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130227124218/http://www.ers.usda.gov/StateFacts/RI.HTM |date=2013-02-27 }} == სქოლიო == {{სქოლიო}} {{აშშ-ის ადმინისტრაციული ერთეულები}} [[კატეგორია:აშშ-ის შტატები]] cqtzq64oe2czk8kpcwsvbrzepr3b6s4 0 2421 4408537 4231702 2022-08-18T13:00:36Z Khujadzeguka 143334 wikitext text/x-wiki {{კალ|{{CURRENTYEAR}}|8}} '''18 აგვისტო''' — [[გრიგორიანული კალენდარი|გრიგორიანული კალენდრის]] 230-ე დღე ([[ნაკიანი წელი|ნაკიან წლებში]] — 231-ე დღე). წლის ბოლომდე დარჩენილია 135 დღე. == დღის მოვლენები == [[ფაილი:Riga coat of arms.png|right|130px|რიგის გერბი]] * [[ძვ. წ. 753]] : [[რომის სამეფო|რომაელებმა]] საბინელი ქალები მოიტაცეს. * [[1201]] : ქალაქი [[რიგა]] დაფუძნდა. * [[1634]] : [[ურბენ გრანდიე]] ჯადოქრობის ცილისწამებით კოცონზე დაწვეს ცოცხლად ლუდანში, [[საფრანგეთი]]. * [[1786]] : დაფუძნდა [[რეიკიავიკი]]. * [[1812]] : [[პირველი მსოფლიო ომი]] — [[სმოლენსკის ბრძოლა]]ში რუსები დამარცხდნენ. * [[1845]] : დაარსდა [[რუსეთის გეოგრაფიული საზოგადოება]]. * [[1868]] : ფრანგმა ასტრონომმა [[ჟანსენი, პიერ|პიერ ჟულს სეზარ ჟანსენმა]] [[ჰელიუმი]] აღმოაჩინა. * [[1877]] : [[ესაფ ჰოლი|ესაფ ჰოლმა]] [[მარსი (პლანეტა)|მარსის]] თანამგზავრი [[ფობოსი (თანამგზავრი)|ფობოსი]] აღმოაჩინა. * [[1920]] : აშშ-ის კონსტიტუციის მე-19 დამატებით [[ქალთა საარჩევნო უფლებები|ქალებს არჩევნებში ხმის უფლება]] მიეცათ. * [[1941]] : [[ჰიტლერი]]ს ბრძანებით დროებით შეწყდა ნაცისტურ გერმანიაში სულიერად ავადმყოფთა და ხეიბართა [[ევთანაზია]] მასიური პროტესტების გამო. * [[1958]] : [[ნაბოკოვი, ვლადიმირ|ვლადიმირ ნაბოკოვის]] გახმაურებული რომანი „ლოლიტა“ გამოქვეყნდა აშშ-ში. * [[1961]] : გერმანიის ქალაქ ჰამბურგში გაიმართა [[The Beatles|„The Beatles-ის“]] პირველი კონცერტი. სწორედ ეს დღე ითვლება ჯგუფის დააარსების თარიღად. * [[1991]] : [[საბჭოთა კავშირი]]ს ლიდერს [[გორბაჩოვი, მიხაილ|მიხაილ გორბაჩოვს]] [[ყირიმი|ყირიმზე]] შვებულებაში ყოფნისას [[გკჩპ]]-მ შინა პატრიმრობა მიუსაჯა. * [[2005]] : მასიურმა ელექტროენერგიის კრიზისმა [[ინდონეზია|ინდონეზიის]] კუნძულ [[იავა]]ზე 100 მილიონი ადამიანი მოიცვა. * [[2009]] : [[საქართველო]]მ [[დსთ]]-დან გამოსვლის პროცესი დაასრულა. * [[2011]] : ჯგუფ '''[[The Beatles]]-ის''' დაარსებიდან 50 წელი შესრულდა. [[1961]] წლის 18 აგვისტოს [[გერმანია|გერმანიის]] ქალაქ [[ჰამბურგი|ჰამბურგში]] გაიმართა The Beatles-ის პირველი კონცერტი. სწორედ ეს დღე ითვლება ჯგუფის დაარსების თარიღად. == ამ დღეს დაბადებულნი == * [[1414]] : [[ჯამი]] — სპასრსი პოეტი * [[1450]] : [[მარულიჩი, მარკო]] — ხორვატი პოეტი * [[1692]] : [[ბურბონი, ლუი ანრი]] — საფრანგეთის პრემიერ მინისტრი * [[1750]] : [[სალიერი, ანტონიო]] — იტალიელი კომპოზიტორი * [[1830]] : [[ფრანც იოსები I]] — ავსტრიის იმპერატორი * [[1969]] : [[ედვარდ ნორტონი]] — ამერიკელი მსახიობი * [[1984]] : [[გიორგი ანწუხელიძე]] — საქართველოს ეროვნული გმირი == ამ დღეს გარდაცვლილნი == * [[353]] : [[დეცენტიუსი]] — რომაელი უზურპატორი * [[472]] : [[რიციმერი]] — რომაელი გენერალი * [[1227]] : [[ჩინგიზ-ყაენი]] — ერთიანი მონღოლური სახელმწიფოს დამმარსებელი * [[1258]] : [[თეოდორე I (ბიზანტია)|თეოდორე I]] — ნიკეის იმპერატორი * [[1276]] : [[ადრიანე V]] — რომის პაპი * [[1503]] : [[ალექსანდრე VI]] — რომის პაპი * [[1559]] : [[პავლე IV]] — რომის პაპი * [[1620]] : [[ვანლი]] — ჩინეთის იმპერატორი * [[1765]] : [[ფრანცისკ I]] — საღვთო რომის იმპერიის იმპერატორი * [[1850]] : [[ბალზაკი, ონორე დე]] — ფრანგი მწერალი. * [[1962]] : [[მაქს ფაბიანი]] — იტალიელ-სლოვენიელი არქიტექტორი. * [[1963]] : [[გიგოლოვი, მიხეილ]] — ქირურგი. * [[2018]] : [[კოფი ანანი]] — გაეროს გენერალური მდივანი. == დღესასწაულები == * [[მართლმადიდებელი ეკლესია]] აღნიშნავს შემდეგი წმინდანების ხსენების დღეს: ** [[წმინდა ევსეგნიოსი]] ** [[პონტიოს რომაელი]], [[ანტერი (პაპი)|წმინდა ანტერი]] და [[წმინდა ფაბიოსი]] ** [[კანტიდი, კანტიდიანე და სიბელი]] ** [[მართალი ნონა]] == იხილეთ აგრეთვე == '''სხვა თვეები:''' * {{თვეები}} [[კატეგორია:დღეები|0818]] d148008r8150u6ashvcnacfbvmabpxk 0 2422 4408802 4195515 2022-08-18T19:41:04Z 85.118.109.144 wikitext text/x-wiki ნანაციკას საერთაშორისო დაბადების დღე == დღის მოვლენები == * [[ძვ. წ. 293]] : უძველესი ცნობილი რომაული ქალღმერთი ვენერას ტაძარი დაფუძნდა ესქილინის ბორცვზე. * [[ძვ. წ. 43]] : ოქტავიანე, მოგვიანებით [[ავგუსტუსი]] არწმუნებს სენატს მის კონსულად არჩევაზე. * [[14]] : ოქტავიანე ([[ავგუსტუსი]]) გარდაიცვალა. * [[1691]] : მოხდა [[სლანკამენის ბრძოლა]] [[ოსმალეთის იმპერია|ოსმალეთისა]] და [[ავსტრია|ავსტრიის]] არმიებს შორის. * [[1692]] : სალემის ჯადოაქრთა გასამართლება – სალემში, მასაჩუსეტსი, ხუთი ქალი და კლერკი საჯაროდ ჩამოახრჩვეს ჯადოქრობის ბრალდებით. * [[1768]] : [[წმინდა ისააკის საკათედრო ტაძარი]] დაარსდა სანქტ-პეტერბურგში, რუსეთი. * [[1813]] : გერვასიო ანტონიო დე პასადასი არგენტინის მეორე ტრიუმვირატს უერთდება. * [[1839]] : ჟაკ დაგერის ახალი ფოტოგრაფიის პროცესის პრეზენტაციას მართავს საფრანგეთის მეცნიერებათა აკადემიისთვის. * [[1919]] : [[ავღანეთი]] დიდი ბრიტანეთისგან სრულ გამოუკიდებლობას აღწევს. * [[1934]] : [[გერმანია|გერმანიის]] ამომრჩევლები 89.9% ხმით მხარს უჭერენ [[ფიურერი]]ს თანამდებობის შექმნას. * [[1944]] : [[მეორე მსოფლიო ომი]] : პარიზის განთავისუფლება - [[პარიზი]] გერმანელი ოკუპანტებისგან თავისუფლდება მოკავშირეთა მხარდაჭერით. * [[1953]] : [[ცივი ომი]] - [[აშშ]]-ის [[ამერიკის ცენტრალური სადაზვერვო სააგენტო|ცენტრალური დაზვერვის სააგენტოს]] დახმარებით [[ირანი]]ს მთავრობის გადაყენება და შაჰი [[მოჰამედ რეზა ფეჰლევი]]ს აღდგენა მოხდა. * [[1960]] : [[ცივი ომი]] - მოსკოვში ამერიკელი პილოტ ფრენსის გერი პაუერსს ათი წლით პატიმრობა მიესაჯა [[შპიონაჟი]]ს ბრალდებით. * [[1960]] : [[სსრკ|საბჭოთა კავშირმა]] [[კოსმოსი|კოსმოსში]] გაუშვა [[სპუტნიკი 5]] ძაღლებით [[ბელკა და სტრელკა]], 40 თაგვით, 2 ვირთხითა და სხვადასხვა მცენარით. * [[1989]] : [[პოლონეთი]]ს პრეზიდენტი [[იარუზელსკი, ვოიცეხ|ვოიცეხ იარუზელსკი]] პრემიერ-მინისტრად პირველად ბოლო 42 წლის განმავლობაში არა-კომუნისტ სოლიდარობის აქტივისტ ტადეუშ მაზოვიეცკის ასახელებს. * [[1990]] : [[ბერნშტაინი, ლეონარდ|ლეონარდ ბერნშტაინის]] ბოლო კონცერტი, რომელიც [[ბეთჰოვენი]]ს მეშვიდე სიმფონიით დასრულდა. * [[1991]] : [[საბჭოთა კავშირი]]ს პრეზიდენტი [[გორბაჩოვი, მიხეილ|მიხეილ გორბაჩოვი]] სამხედრო [[ხუნტა]]მ გადააყენა, რაც საბჭოთა კავშირის დასასრულის დასაწყისი გახდა. * [[1999]] : [[ბელგრადი|ბელგრადში]] ათობით ათასი [[სერბები|სერბი]] გამოდის [[იუგოსლავია|იუგოსლავიის]] პრეზიდენტი [[მილოშევიჩი, სლობოდან|სლობოდან მილოშევიჩის]] გადადგომის მოთხოვნით. * [[2005]] : ჩატარდა ისტორიაში პირველი გაერთიანებული სამხედრო წვრთნა [[რუსეთი|რუსეთსა]] და [[ჩინეთი|ჩინეთს]] შორის, სახელწოდებით „სამშვიდობო მისია 2005“. * [[2009]] : [[საქართველო]]მ ოფიციალურად დატოვა [[დამოუკიდებელ სახელმწიფოთა თანამეგობრობა]]. * [[2010]] : [[ელონ ლინდენშტრაუსი]], [[ნგო ბაო ჩაო]], [[სტანისლავ სმირნოვი]] და [[სედრიკ ვილანი]] დაჯილდოვდნენ [[ფილდსის მედალი]]თ შრომებისთვის [[მათემატიკა]]ში. * [[2016]] : [[ქართველები|ქართველი]] მოჭიდავე [[ვლადიმერ ხინჩეგაშვილი]] [[ზაფხულის ოლიმპიური თამაშები 2016|ოლიმპიური ჩემპიონი]] გახდა. * [[2020]] : [[მალი]]ს [[მალის პრეზიდენტი|პრეზიდენტი]] [[იბრაჰიმ ბუბაკარ კეიტა]] [[მალის სახელმწიფო გადატრიალება (2020)|სახელმწიფო გადატრიალების]] შედეგად გადადგა. == ამ დღეს დაბადებულნი == * [[1646]] : [[ფლამსტიდი, ჯონ]] — ინგლისელი ასტრონომი * [[1648]] : [[იოჰან მიხაელ ბახი]] — გერმანელი კომპოზიტორი * [[1689]] : [[რიჩარდსონი, სამუელ]] — ინგლისელი მწერალი * [[1766]] : [[მირიან ბატონიშვილი]] — ერეკლე II-ისა და დარეჯან დედოფლის ძე * [[1877]] : [[ამირეჯიბი, სიმონ]] — ქართველი მედიკოსი * [[1883]] : [[კოკო შანელი]] — ფრანგი მოდის დიზაინერი. * [[1907]] : [[რადოვან ზაგოვიჩი]] — სერბი პოეტი. * [[1945]] : [[გილანი, იენ]] — ინგლისელი მომღერალი (ჯგუფი [[Deep Purple]]). * [[1946]] : [[კლინტონი, ბილ]] — ამერიკის პრეზიდენტი. * [[1971]] : [[ვასილ გულეური]] — ქართველი საბავშვო მწერალი. == ამ დღეს გარდაცვლილნი == * [[14]] : [[ოქტავიანე ავგუსტუსი]] — რომის იმპერატორი (დ. [[ძვ. წ. 63]]) * [[1493]] : [[ფრედერიკ III]] — [[საღვთო რომის იმპერია|საღვთო რომის იმპერიის]] იმპერატორი * [[1662]] : [[ბლეს პასკალი]] — ფრანგი მათემატიკოსი, ფიზიკოსი და ფილოსოფოსი * [[1872]] : [[კარლოს XV]] — [[შვედეთი]]ს და [[ნორვეგია|ნორვეგიის]] მეფე * [[1913]] : [[ლესია უკრაინკა]] — უკრაინელი მწერალი (დ. [[1871]]) * [[1936]] : [[ფედერიკო გარსია ლორკა]] — ესპანელი პოეტი და დრამატურგი (დ. [[1898]]) * [[1990]] : [[გიორგი ბაბილოძე]] — ქართველი სპორტსმენი-ტანმოვარჯიშე (დ. [[1911]]) == დღესასწაულები == * [[მართლმადიდებელი ეკლესია]] აღნიშნავს: ** [[ფერისცვალება]]ს == იხილეთ აგრეთვე == '''სხვა თვეები:''' * {{თვეები}} [[კატეგორია:დღეები|0819]] ni0tu7hnpg7rfg93tdgzg3m5mu8hz16 4408803 4408802 2022-08-18T19:41:56Z Syunsyunminmin 140768 Undid edits by [[Special:Contribs/85.118.109.144|85.118.109.144]] ([[User talk:85.118.109.144|talk]]) to last version by Jaba1977 wikitext text/x-wiki {{კალ|{{CURRENTYEAR}}|8}} '''19 აგვისტო''' — [[გრიგორიანული კალენდარი|გრიგორიანული კალენდრის]] 231-ე დღე ([[ნაკიანი წელი|ნაკიან წლებში]] – 232-ე დღე). წლის ბოლომდე დარჩენილია 134 დღე. == დღის მოვლენები == * [[ძვ. წ. 293]] : უძველესი ცნობილი რომაული ქალღმერთი ვენერას ტაძარი დაფუძნდა ესქილინის ბორცვზე. * [[ძვ. წ. 43]] : ოქტავიანე, მოგვიანებით [[ავგუსტუსი]] არწმუნებს სენატს მის კონსულად არჩევაზე. * [[14]] : ოქტავიანე ([[ავგუსტუსი]]) გარდაიცვალა. * [[1691]] : მოხდა [[სლანკამენის ბრძოლა]] [[ოსმალეთის იმპერია|ოსმალეთისა]] და [[ავსტრია|ავსტრიის]] არმიებს შორის. * [[1692]] : სალემის ჯადოაქრთა გასამართლება – სალემში, მასაჩუსეტსი, ხუთი ქალი და კლერკი საჯაროდ ჩამოახრჩვეს ჯადოქრობის ბრალდებით. * [[1768]] : [[წმინდა ისააკის საკათედრო ტაძარი]] დაარსდა სანქტ-პეტერბურგში, რუსეთი. * [[1813]] : გერვასიო ანტონიო დე პასადასი არგენტინის მეორე ტრიუმვირატს უერთდება. * [[1839]] : ჟაკ დაგერის ახალი ფოტოგრაფიის პროცესის პრეზენტაციას მართავს საფრანგეთის მეცნიერებათა აკადემიისთვის. * [[1919]] : [[ავღანეთი]] დიდი ბრიტანეთისგან სრულ გამოუკიდებლობას აღწევს. * [[1934]] : [[გერმანია|გერმანიის]] ამომრჩევლები 89.9% ხმით მხარს უჭერენ [[ფიურერი]]ს თანამდებობის შექმნას. * [[1944]] : [[მეორე მსოფლიო ომი]] : პარიზის განთავისუფლება - [[პარიზი]] გერმანელი ოკუპანტებისგან თავისუფლდება მოკავშირეთა მხარდაჭერით. * [[1953]] : [[ცივი ომი]] - [[აშშ]]-ის [[ამერიკის ცენტრალური სადაზვერვო სააგენტო|ცენტრალური დაზვერვის სააგენტოს]] დახმარებით [[ირანი]]ს მთავრობის გადაყენება და შაჰი [[მოჰამედ რეზა ფეჰლევი]]ს აღდგენა მოხდა. * [[1960]] : [[ცივი ომი]] - მოსკოვში ამერიკელი პილოტ ფრენსის გერი პაუერსს ათი წლით პატიმრობა მიესაჯა [[შპიონაჟი]]ს ბრალდებით. * [[1960]] : [[სსრკ|საბჭოთა კავშირმა]] [[კოსმოსი|კოსმოსში]] გაუშვა [[სპუტნიკი 5]] ძაღლებით [[ბელკა და სტრელკა]], 40 თაგვით, 2 ვირთხითა და სხვადასხვა მცენარით. * [[1989]] : [[პოლონეთი]]ს პრეზიდენტი [[იარუზელსკი, ვოიცეხ|ვოიცეხ იარუზელსკი]] პრემიერ-მინისტრად პირველად ბოლო 42 წლის განმავლობაში არა-კომუნისტ სოლიდარობის აქტივისტ ტადეუშ მაზოვიეცკის ასახელებს. * [[1990]] : [[ბერნშტაინი, ლეონარდ|ლეონარდ ბერნშტაინის]] ბოლო კონცერტი, რომელიც [[ბეთჰოვენი]]ს მეშვიდე სიმფონიით დასრულდა. * [[1991]] : [[საბჭოთა კავშირი]]ს პრეზიდენტი [[გორბაჩოვი, მიხეილ|მიხეილ გორბაჩოვი]] სამხედრო [[ხუნტა]]მ გადააყენა, რაც საბჭოთა კავშირის დასასრულის დასაწყისი გახდა. * [[1999]] : [[ბელგრადი|ბელგრადში]] ათობით ათასი [[სერბები|სერბი]] გამოდის [[იუგოსლავია|იუგოსლავიის]] პრეზიდენტი [[მილოშევიჩი, სლობოდან|სლობოდან მილოშევიჩის]] გადადგომის მოთხოვნით. * [[2005]] : ჩატარდა ისტორიაში პირველი გაერთიანებული სამხედრო წვრთნა [[რუსეთი|რუსეთსა]] და [[ჩინეთი|ჩინეთს]] შორის, სახელწოდებით „სამშვიდობო მისია 2005“. * [[2009]] : [[საქართველო]]მ ოფიციალურად დატოვა [[დამოუკიდებელ სახელმწიფოთა თანამეგობრობა]]. * [[2010]] : [[ელონ ლინდენშტრაუსი]], [[ნგო ბაო ჩაო]], [[სტანისლავ სმირნოვი]] და [[სედრიკ ვილანი]] დაჯილდოვდნენ [[ფილდსის მედალი]]თ შრომებისთვის [[მათემატიკა]]ში. * [[2016]] : [[ქართველები|ქართველი]] მოჭიდავე [[ვლადიმერ ხინჩეგაშვილი]] [[ზაფხულის ოლიმპიური თამაშები 2016|ოლიმპიური ჩემპიონი]] გახდა. * [[2020]] : [[მალი]]ს [[მალის პრეზიდენტი|პრეზიდენტი]] [[იბრაჰიმ ბუბაკარ კეიტა]] [[მალის სახელმწიფო გადატრიალება (2020)|სახელმწიფო გადატრიალების]] შედეგად გადადგა. == ამ დღეს დაბადებულნი == * [[1646]] : [[ფლამსტიდი, ჯონ]] — ინგლისელი ასტრონომი * [[1648]] : [[იოჰან მიხაელ ბახი]] — გერმანელი კომპოზიტორი * [[1689]] : [[რიჩარდსონი, სამუელ]] — ინგლისელი მწერალი * [[1766]] : [[მირიან ბატონიშვილი]] — ერეკლე II-ისა და დარეჯან დედოფლის ძე * [[1877]] : [[ამირეჯიბი, სიმონ]] — ქართველი მედიკოსი * [[1883]] : [[კოკო შანელი]] — ფრანგი მოდის დიზაინერი. * [[1907]] : [[რადოვან ზაგოვიჩი]] — სერბი პოეტი. * [[1945]] : [[გილანი, იენ]] — ინგლისელი მომღერალი (ჯგუფი [[Deep Purple]]). * [[1946]] : [[კლინტონი, ბილ]] — ამერიკის პრეზიდენტი. * [[1971]] : [[ვასილ გულეური]] — ქართველი საბავშვო მწერალი. == ამ დღეს გარდაცვლილნი == * [[14]] : [[ოქტავიანე ავგუსტუსი]] — რომის იმპერატორი (დ. [[ძვ. წ. 63]]) * [[1493]] : [[ფრედერიკ III]] — [[საღვთო რომის იმპერია|საღვთო რომის იმპერიის]] იმპერატორი * [[1662]] : [[ბლეს პასკალი]] — ფრანგი მათემატიკოსი, ფიზიკოსი და ფილოსოფოსი * [[1872]] : [[კარლოს XV]] — [[შვედეთი]]ს და [[ნორვეგია|ნორვეგიის]] მეფე * [[1913]] : [[ლესია უკრაინკა]] — უკრაინელი მწერალი (დ. [[1871]]) * [[1936]] : [[ფედერიკო გარსია ლორკა]] — ესპანელი პოეტი და დრამატურგი (დ. [[1898]]) * [[1990]] : [[გიორგი ბაბილოძე]] — ქართველი სპორტსმენი-ტანმოვარჯიშე (დ. [[1911]]) == დღესასწაულები == * [[მართლმადიდებელი ეკლესია]] აღნიშნავს: ** [[ფერისცვალება]]ს == იხილეთ აგრეთვე == '''სხვა თვეები:''' * {{თვეები}} [[კატეგორია:დღეები|0819]] ll71zludximnvchxkzhuy3htn5d4exv 0 2662 4408579 4408385 2022-08-18T14:17:07Z Otogi 27089 მომხმარებლის [[სპეციალური:წვლილი/92.241.82.162|92.241.82.162]] ცვლილებების გაუქმება (№4408385) უწყარო მასალა wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა საქართველოს კუთხე |სახელი = თუშეთი |სურათი = სოფელი დართლო.jpg |სურათის სიგანე = |სურათის წარწერა = სოფელი [[დართლო]]ს საერთო ხედი |რუკა = TushetiHistorical.svg |რუკის სიგანე = |რუკის წარწერა = |ადმ. ცენტრი = |ქვეყანა = {{დროშა|საქართველო}} |რეგიონი = |მუნიციპალიტეტი = |ფართობი = 896 |მოსახლეობა = |სიმჭიდროვე = |ეროვნება = |რელიგია = |ვებგვერდი = |რეგიონის რუკა = Kaxetis samefo.JPG |რეგიონის რუკის სიგანე = |რეგიონის რუკის წარწერა = კახეთის რუკა XVIII საუკუნის I ნახევარი }} '''თუშეთი''', ''მთათუშეთი'' — [[საქართველო]]ს ისტორიულ-გეოგრაფიული მხარე. თუშეთი მდებარეობს [[კავკასიონი]]ს მთავარი ქედის გადაღმა, მის ჩრდილოეთ კალთაზე. აღმოსავლეთით თუშეთს საზღვრავს [[დაღესტანი]], დასავლეთით [[ფშავი]] და [[ხევსურეთი]], ჩრდილოეთით [[ჩეჩნეთი]], სამხრეთით [[კახეთი]]. დღევანდელი ადმინისტრაციული დაყოფით თუშეთის მთელი ტერიტორია [[ახმეტის მუნიციპალიტეტი]]ს შემადგენლობაში შედის და რამდენიმე სოფელს მოიცავს. თუშეთის ცენტრად ითვლება სოფელი [[ომალო]]. შეტანილია [[იუნესკო]]ს [[მსოფლიო მემკვიდრეობა|მსოფლიო მემკვიდრეობის]] საცდელ სიაში.<ref>http://whc.unesco.org/en/tentativelists/5228/</ref> ==ეტიმოლოგია== [[თედო უთურგაიძე]] აღნიშნავს, რომ გავრცელებული სახელწოდება მთათუშეთის მაგივრად მართებულია მისი ძველი სახელწოდება თუშეთის გამოყენება. მისი სიტყვებით, „რადგან თუშები თავისი უძველესი საცხოვრისის აღსანიშნავად მხოლოდ თუშეთს ხმარობენ. ეს მხარე თუშეთად (და არა მთათუშეთად) იხსენიება ადრეულ გამოკვლევებშიც (ვახუშტი ბატონიშვილი, ი. გიულდენშტენდტი). ტოპონიმი მთათუშეთი შეიქმნა გვიან არათუშთაგან იმასთან დაკავშირებით, რომ თუშები ბარშიც (კახეთში) სახლობდნენ და თუშეთშიც. მაგრამ ეს ვერ ამართლებს ამ ახალ სახელს, რადგან თუშებისთვის თუშეთი და კახეთი ისევე დარჩა გეოგრაფიულად გასხვავებულ სახელებად, როგორიც იყო თუშების ბარად ჩამოსახლებამდე“<ref>ს. მაკალათია, თუშეთი, გვ. 5</ref>. == გეოგრაფია == [[ფაილი:Tusheti Fauna1.jpg|thumb|300px|ხედი ომალოდან]] [[ფაილი:Watch towers.jpg|thumb|300px|კოშკები]] [[ფაილი:Khakhabo, Tusheti.jpg|thumb|300px|ხახაბო]] [[ფაილი:Keselo, Tusheti.jpg|thumb|300px|ხედი კესელოს ციხიდან, ზემო ომალო]] [[ვახუშტი ბატონიშვილი|ვახუშტი ბაგრატიონის]] მიხედვით: {{ციტატა|ხოლო თუშნი და დიდონი უკჱთუ არიან წილნი [[ლეკოსი]]სა, არამედ შემდგომად მეფეთა ქართველთა დაპყრობილი<ref>ვახუშტი, „საქართველოს გეოგრაფია“, ტფილისი, 1904 წ., გვ. 168</ref>.}} {{ციტატა|ხოლო თუშეთი არს ლოპოტისა, თორღისა და პანკისის აღმოსავლით, კავკასიის მთის ჩრდილოთ კერძოთა შინა, და არს ორსჴევად, და მდებარებს ჩრდილო დასავლეთის შუადამ აღმოსავლეთა სამჴრეთს შორის, და უდის შორის მდინარე თჳსი, და მიერთვის სონა მდინარეს, რომელი განვლის ჩაჩანს და მიერთვის ბორაღანს თერგის მდინარეს. ხოლო პანკისის გორდასწორ კავკასს იქით არს წოვა, წოვას ქვეით გომეწარი და მას ქვეით ჩაღმა. და ჩაღმიდამ გარდავალს გზა თორღას და ლოპოტის ჴევზედ. და არიან დაბნები ესენი უმჯობესნი, და სხვანი დაბნები არიან ლზ. ამის ჩრდილოთ არს ფარსმანის თუშეთის ჴევი, რომელთა უძეს შორის კავკასივე. და არს ფარსმანის-თუშეთს დაბანი ლვ და განჰყოფს ფარსმანსა და წოვა-გომეწარ-ჩაღმართის ჴევთა ქისტ-ღლიღვიდამ წამოსული კავკასი, აღმოსავლეთ-ჩდილოთ შუა მდებარე. და მზღურის ორსავ თუშეთს: აღმოსავლით კავკასი ჰავარსა, ჩაჩანსა და ამას შორისი; სამჴრით კავკასი ამას და დიდოეთს შორისი; ჩდილოთ კავკასი ამასა და ღლიღვ-ქისტს შორის. არამედ არს ქვეყანა ესე ყოვლითავე, ვიტარცა აღვსწერეთ ოსეთი, სიმაგრით, მოსავლით, პირუტყვით, ნაყოფიერებით და ჴელოვნებით. არამედ კახეთის თუშნი ინახვენ ცხოვართა სიმრავლესა, ვინაჲთგან აქუთ ზაფხულს თჳსთა მთათა შინა საძოვარი, და ზამთარს ჩამოვლენ გაღმა-მჴარსა შინა, და ამით უმეტეს მორჩილებენ კახთა. ხოლო ფარსმანი უფროს მწირ არს, გარნა ამათ მიერ იგინიცა გამოიზრდებიან კახეთით, რამეთუ მათ მოჰყავთ და ვაჭრობენ. არამედ იგინი არა ჰყმობენ კახთა მეპატრონეთა, ხოლო ესენი მორჩილნი, მოლაშკრენი და მეხარკენი არიან; და არიან ბრძოლასა შემმართებელნი, მჴნენი, ძლიერნი, მჴედარნი წარმატებულნი და უსაქციელონი, ბრიყუნი. რამეთუ, ოდეს შობს დედაკაცი, არავინ მიეახლების, არამედ განუტევებენ შორს მარტოდ, და შობისა შემდგომად მ̃ დღეთა მოიყვანებენ შობილითურთ. ხოლო უკეთუ ვინ მდედრი იყოს გულითა კაცთაგანი და ივლტოდეს ბრძოლასა შინა, ამას აჭმევენ ძაღლთა თანა გობასა შინა ძაღლთასა და არღარა კაცთა თანა. ხოლო სარწმუნოებითა და ენითა არიან ქართულითა. აწ მწყსის ალავერდელი, მიმტაცე ხარჭაშნისა. არს ეკლესია მცირე, აღშენებული ძუელითვე, და უვისთ ხუცესნი, არამედ უმეტეს უცნობელნი ჭეშმარიტებისანი, რამეთუ აქუსთ კლდე დიდი და მაღალი, და დღესა ილია წინასწარმეტყუელისასა მივლენ და შესწირვენ მას კლდესა ცხოვარსა და ძროხასა, და თაყუანისცემენ კლდესა მას, და რა იგი ესმის კლდისა მისგან, რწამთ უმეტეს ყოვლისა იგი. ხოლო რომელნი არიან მჴარეთა ქისტთა და ღლიღუთა, უწყიან ენანი უფროს მათნი. გარნა ფარსმანის ჴევისანი სარწმუნოებით და ენით შერეულნი არიან, ვითარცა ქისტნი. არა იქნების მათ შინა სიძუა ანუ მრუშება და, უკეთუ მძლავრის ვინმე და შეეყოს მის თანა, მოიკლავს თავს დედაკაცი იგი, და კაცსა მას მოჰკულენ თემნი, და მცნობი არა ილტვის სხუათა ქუეყანასა.<ref>ვახუშტი, „საქართველოს გეოგრაფია“, ტფილისი, 1904 წ., გვ. 171</ref>.}} თუშეთი მდებარეობს საქართველოს ჩრდილო-აღმოსავლეთ ნაწილში, ჩრდილოეთი განედის 42°32'—42°22' და აღმოსავლეთის გრძედის ({{comment|63°17'—63°2'|ხუთვერსიან რუკაზე}}) შუა; მისი ფართობია 896 კვ. კმ. ადმინისტრაციულად იგი შედის [[ახმეტის მუნიციპალიტეტი|ახმეტის მუნიციპალიტეტში]] და ზღვის დონიდან 1650-4493 მ სიმაღლეზე მდებარეობს; სოფლები განლაგებულია 1900 მ-დან 2400 მ-მდე. თუშეთი [[კავკასიონის მთავარი წყალგამყოფი ქედი|კავკასიონის მთავარ წყალგამყოფ ქედსა]] და გვერდით ქედს შორის მდებარე ქვაბულშია მოქცეული, რომელსაც ჩრდილოეთით ესაზღვრება თუშეთის (პირიქითის) ქედი, დასავლეთით [[ამღა|ამუგო]]–[[აწუნთის ქედი]], აღმოსავლეთით ბუნებრივი საზღვარი გაუყვება აკაზმა-ჭეროსთავის ქედს და მთავრდება მდინარე [[ანდის ყოისუ]]ს ხეობაში, ხოლო სამხრეთით ესაზღვრება კავკასიონის მთავარი წყალგამყოფი, ე. წ. [[ვადაეთის ქედი]]. თუშეთს ჩრდილოეთით ესაზღვრება თუშეთის ქედი, მისი უმაღლესი მწვერვალია [[თებულოსმთა]] (4493 მ). თუშეთის ქედის პერპენდიკულარულად სამხრეთ მიმართულებით გამოიყოფა შემდეგი ქედები: [[ძველციხეთანის ქედი|ძველციხეთანის]], [[ჭეროს ქედი|ჭეროს]], [[ცირბევის ქედი|ცირბევის]], [[დანოს ქედი|დანოს]], [[ლაროვანის ქედი|ლაროვანის]], [[სანარის ქედი-სანარისა]] და [[აკაზმის ქედი|აკაზმის]] ქედები. მთავარი წყალგამყოფი ქედის მწვერვალებიდან აღსანიშნავია: [[შავი კლდე]] (3578 მ), [[დიდგვერდი]] (3334 მ) და [[პატარა ბორბალო]] (3180 მ). მთავარი წყალგამყოფი ქედიდან გამოიყოფა უამრავი პერპენდიკულარული ქედები, რომელთა შორის აღსანიშნავია საჯინჭვლის, [[ნახიდურის ქედი|ნახიდურის]], [[ალატოვანის ქედი|ალატოვანის]], [[ოთხწყაროს ქედი|ოთხწყაროს]], [[ენჭოს ქედი|ენჭოს]], [[ლაის ქედი|ლაისა]] და სხვა. თუშეთის რელიეფი და მისი ძირითადი ტიპები ჩამოყალიბებულია მეოთხეული პერიოდის ვერტიკალური მოძრაობებით, გამყინვარებით, მდინარეული ეროზიითა და მექანიკური გამოფიტვით. ვაკეებიდან გამოირჩევა ომალო-დიკლოს ვაკე, რომელიც ალაზნის კანიონით გაყოფილია ორ ნაწილად. აქვეა ცოკალთა-ქუმელაურთის ვაკე. აღსანიშნავია აგრეთვე თურსიეხის, ქვახიდის, წოვათის, ალაზნის თავის და სხვა პატარ-პატარა ვაკეები. ისტორიულად თუშეთი იყოფოდა რვა [[თემი|თემად]]: [[ჭანჭახოვანი]], [[ჩაღმა]], ხეცურთა, [[გომეწარი (დუშეთის მუნიციპალიტეტი)|გომეწარი]], პირიქითი (აღმა), სამციხი, ივანაურთა და [[წოვათა]].<ref>''თოფჩიშვილი რ''. „საქართველოს ეთნოგრაფია/ეთნოლოგია“ გვ. 268 — თბილისი, „უნივერსალი“ 2010 ISBN 578-9941-12-882-0</ref> === კლიმატი === თუშეთში იანვარ-თებერვლის საშუალო ტემპერატურა 3-8 გრადუსია, იანვარ-თებერვალში ჰაერის საშუალო ტემპერატურა— 13-15 გრადუსზე დაბლა არ ჩამოდის, თოვლის საფარის ხანგრძლივობა 5-6 თვეა, ხოლო ივლის-აგვისტოში ჰაერის საშუალო ტემპერატურა 14-15 გრადუსია. ნალექების რაოდენობა მერყეობს 450-900 მმ-ს შორის საშუალო მრავალწლიური კი 770 მმ-ია. აქედან ნალექების 69% მოდის თბილ პერიოდში აპრილიდან-სექტემბრის ჩათვლით, 31% კი — დანარჩენ ექვს თვეში მყარი სახით. თოვლის საფარის მაქსიმალური სისქე 2 მ-ს აღწევს, მინიმალური 0.3 მ-ს. თუშეთის ჰავა კონტინენტურია. ღრუბლიან დღეთა რაოდენობა, საშუალოდ, თვეში 5.5-ია. [[სეტყვა]] იშვიათი მოვლენაა, რაც შეეხება ხორხოშელას, იგი უფრო ხშირადაა მოსალოდნელი. აქ საშუალო სიჩქარის ქარები (7-14 მ/წმ) წელიწადში 10%-ს აღწევს. თუშეთში, ძირითადად, სუსტი ქარი და წყნარი დღეები იცის. === ჰიდრორესურსები === [[ფაილი:Alazaniriver.jpg|thumb|300px|პირიქითი ალაზანი]] თუშეთში ორი მდინარეა: [[თუშეთის ალაზანი|გომეწრის (თუშეთის) ალაზანი]] და [[პირიქითი ალაზანი]] თავისი მრავალი შენაკადით. გომეწრის ალაზანი ბორბალოს მთიდან (3522 მ.) გამოდის და გომეწრის ალაზანის სახელით სწრაფად მიმდინარეობს აღმოსავლეთის მიმართულებით. გომეწრის ალაზანს სოფელ გოგრულთასთან უერთდება ორწყალი, სოფელ ხახაბოსთან — ალატოვან-წოჴვის შენაერთი ნაჴიდურის წყალი. პირიქითი ალაზანი ამაგოს (3965 მ.) მთიდან გამოდის. ნასოფლარ ჰეღოსთან მას უერთდება ლაროვანის წყალი და გომეწრის ალაზნის პარალელურად მიექანება ჩრდილო-აღმოსავლეთის მიმართულებით. გზაზე მას უერთდება თუშეთის ალპიდან ჩამონადენი წყლები: ჰაშაკის წყალი, ჴაჸის წყალი, დანოს წყალი, კვავლოს წყალი და სხვა. ორივე ალაზანი ერთმანეთს უერთდება სოფლები ცოკალთოსა და [[შენაქო]]ს მიდამოებში, და სახელმწიფო საზღვრის გადაკვეთის შემდეგ მიედინება [[ანდის ყოისუ]]ს სახელწოდებით, რომელიც ავარიის ყოისუსთან შეერთების შემდეგ მდინარე სულაქის სახელით ჩაედინება [[კასპიის ზღვა]]ში. გომეწრის (თუშეთის) ალაზანს (სიგრძე 53 კმ) შენაკადთა უმეტესობა მარჯვენა მხრიდან აქვს: შავწყალი, ვაკისძირის ხევი, [[ორწყალი]] თავისი შენაკადებით: ვესტმოს ხევი, სახარის, შავიკლდის, სამერცხლის და საბუის ხევები. ხისოს (ჭანჭახოვანის) ალაზანი თავისი შენაკადებით: ორმოთგორის ხევი, ფიცრის ჭალის, ალატოვანის, ენჭოს და ხისოს ხევები და ნახიდურის წყალი. მარჯვენა მხრიდან უერთდება წუათის ხევი. პირიქითის ალაზნის მარცხენა მხარის შემდინარეებია: თურსიეხის ხევი, ჭონთიოს, გირევის, ფარსმის, ჭეშოს, ცირბევის, წისქვილების, კვავლოს, დანოსა და ჩიღოს ხევები. მარჯვენა მხრიდან კი — ლაროვანის წყალი. თუშეთის მდინარეები ზამთარში ნაწილობრივ იყინება. თუშეთში უამრავი პატარ-პატარა ზომის ტბაა. [[სუბალპური ზონა|სუბალპურ ზონაში]] (მდინარე ორწყლის სათავეებში) მყინვარული წარმოშობის ტბებია. არც ერთი მათგანის დიამეტრი არ აღემატება 20 მეტრს. ასეთივე ზომის ტბებია შავიკლდის ხევისა და ვებუს ხევის სათავეებში. კალოანის ხევის სათავეში მდებარე ტბა (მყინვარული წარმოშობით) მთელი წლის განმავლობაში გაყინულია. [[ჭანჭახოვანის ქედი]]ს ჩრდილო ფერდობებზე მდებარე ტბის სიგრძე 12-15 მ-ა, სიგანე — 5-6 მ. ტბა ძალიან ღრმაა. ნასოფლარ ჰეღოსთან გვხვდება გამდინარე ტბა სიგრძით 200 მ. თუშეთის ტერიტორიაზე ვხვდებით ჭაობებსაც, რომლებიც პატარა ტბების დაშრობით უნდა იყოს გამოწვეული. ისინი გავრცელებულია როგორც ალპურ და სუბნივალურ ზონებში, ისე სოფლების მიდამოებში. სოფლების: შენაქოს, ომალოს, დიკლოს, თურსიეხისა და ხახაბოს ჭაობების არსებობაზე დიდ გავლენას ახდენს გრუნტის წყლების ზედაპირთან ახლოს მდებარეობა. თუშეთში საკმაოდ დიდი რაოდენობითაა სამკურნალო-მინერალური წყლები. „ჩიღოს წყალი“ ძალიან მარილიანია და შეიცავს ქლორიდებს, ვეძის გორის ძირში გამოდის მჟავე წყლის ორი ჭავლი, სოფელ ხისოსთან, შენაქოსთან, ფარსმასთან, ნასოფლართან და ჭონთიოსთან გვხვდება ტუტე-მარილიანი წყლები, ასევე ომალოსთან არის ტუტე მარილიანი წყლის სამი ჭავლი. სოფელ [[დოჭუ]]სა და [[ხახაბო (ახმეტის მუნიციპალიტეტი)|ხახაბოს]] მიდამოებში არის რკინის შემცველი წყაროები. === ფლორა === თუშეთის ტერიტორიები ხასიათდება ფლორისტული მრავალფეროვნებით, ენდემურ და უძველეს რელიქტურ სახეობათა სიუხვით, რაც ერთი მხრივ, განპირობებულია ტერიტორიის სიდიდითა და გეოგრაფიული მდებარეობით, მიუხედავად ვერტიკალური სარტყელების მცირე დიაპაზონისა. თუშეთის ტყეების საერთო ფართობი შეადგენს 32000 ჰა-ს. ძირითადად წარმოდგენილია [[ფიჭვნარი]]თ (სოსნოვსკის ფიჭვი) და [[არყნარი]]თ (ლიტვინოვისა და რადეს არყი). მათ ხშირად ეთავსება ისეთი სახეობები, როგორიცაა [[ცირცელი]], [[მდგნალი]], [[მურყნარი]] და სხვა. თუშეთის ტყეებში და მათ გარეთაც მრავლადაა კენკროვანი და ტყის ხილის მცენარეულობა. თუშეთის ტყეებში გამოიყოფა ტყის ტიპები, რომლებიც სხვაგან თითქმის არ აღნიშნულა: არყნარ-ფიჭვნარი სუბალპური ბალახეულით, არყნარ-ცაცხვნარი ბუჩქნარებით, ფიჭვნარი დეკათი და სხვა. ფიჭვი ზღვის დონიდან 2650 მეტრამდე გვხვდება, რაც კავკასიისათვის უნიკალური შემთხვევაა. თუშეთის ფიჭვნარებს, ოროგრაფიული იზოლირების წყალობით, ჯიშობრივი ცვლილება არ განუცდია. თითქმის ორი მილიონი წლის კარჩაკეტილი ევოლუციის შედეგია აქ მცენარეთა ტიპურებიდან განსხვავებული ფორმების არსებობა, ასეთებია: სოსნოვსკის ფიჭვი, მაჯაღვერი, ტირიფები, თელა და ა. შ. === ფაუნა === მდიდარი სახეობრივი შემადგენლობით გამოირჩევა ცხოველთა სამყარო. განსაკუთრებით აღსანიშნავია მტაცებელთა და წყვილჩლიქოსანთა რიგების წარმომადგენლები. ასეთი სახეობებია: [[ნიამორი]], რომლის არეალიც შემოიფარგლება გომეწრისა და პირიქითის ვიწრო კლდოვანი ხეობებით და დიკლოს ხორხის მიდამოებით; [[არჩვი]] — მისი რიცხოვნობა ანთროპოგენური ფაქტორების ზემოქმედების გამო (ძოვება, ბრაკონიერობა) მკვეთრად შემცირებულია; აღმოსავლეთ [[კავკასიური ჯიხვი]], [[ირემი]], რომლის პოპულაცია ძალიან მცირერიცხოვანია; [[შველი]], რომელიც გავრცელებულია აღმოსავლეთ კავკასიონის თითქმის მთელ ტერიტორიაზე. მტაცებლებიდან პირველყოვლისა უნდა აღინიშნოს [[წინააზიური ლეოპარდი]] ([[ჯიქი]]), რომელიც მთელ კავკასიაში ერთეული ინდივიდების სახით არის შემორჩენილი პირიქითის ქედის სუბალპურ, ალპურ და სუბნივალურ ზონებში. იგი აღმოჩენილ იქნა [[ვაშლოვანის სახელმწიფო ნაკრძალი|ვაშლოვანის სახელმწიფო ნაკრძალშიც]]. ეს ცხოველი [[ბუნების დაცვის საერთაშორისო კავშირი]]ს ([[IUCN]]) წითელ წიგნშია შეტანილი. თუშეთში ასევე გავრცელებულია [[მგელი]], [[ფოცხვერი]], [[დათვი]] და ა.შ. ფრინველთა სახეობებიდან აღსანიშნავია [[კრავიჭამია]], [[შევარდენი]], [[შურთხი]] (მთის ინდაური). ყველა ეს სახეობა შეტანილია ბუნების დაცვის მსოფლიო კავშირის (IUCN) წითელ წიგნში. === დაცული ტერიტორიები === [[ფაილი:Mount Diklo, Tusheti.jpg|thumb|300px|დიკლოს მთა]] თუშეთის დაცული ტერიტორიები (სახელმწიფო ნაკრძალი, ეროვნული პარკი, დაცული ლანდშაფტი) მდებარეობს აღმოსავლეთ კავკასიონზე, თუშეთის ქვაბულში 900-4800 მ-ზე ზღვის დონიდან, [[თბილისი]]დან 280 კმ-ის დაშორებით. თუშეთის სახელმწიფო ნაკრძალის დაარსების თარიღად 1981 წელი ითვლება. დღეს მისი ფართობი 10694 ჰა-ია. ეროვნული პარკი (83453 ჰა) და დაცული ლანდშაფტი (27903 ჰა) დაარსდა 2003 წლის 22 აპრილს. თუშეთი გამორჩეულია ულამაზესი ალპური მდელოებითა და საუცხოოდ შემონახული ფიჭვნარი ტყეებით, [[ტებულოს მთა|ტებულოს]] ([[ზღვის დონე|ზღვის დონიდან]] 4492 მ.), [[დიკლოსმთა|დიკლოს]] (ზღვის დონიდან 4285 მ.) და [[ბორბალო (მთები)|ბორბალოს]] (ზღვის დონიდან 3294 მ.) დიდებული მწვერვალებით. თუშეთის ტყეების დიდი ნაწილი პრაქტიკულად პირველქმნილია. აქ გავრცელებულ ცხოველთაგან ზოგიერთი წარმოადგენს კავკასიის ენდემებს ქვესახეობის დონეზე (მგელი, ფოცხვერი, არჩვი), ზოგ შემთხვევაში კი სახეობის დონეზეც (აღმოსავლეთკავკასიური ჯიხვი). განსაკუთრებით აღსანიშნავია ნიამორი. სავარაუდოა წინააზიური ჯიქის არსებობაც. ფრინველთაგან გვხვდება [[კრავიჭამია]] ანუ ბატკანძერი, კავკასიის ენდემური სახეობა — [[კავკასიური როჭო]], [[შურთხი]], [[ხოხობი]] და სხვა. თუშეთში ჯერ კიდევ შენარჩუნებულია კულტურული მემკვიდრეობის უნიკალური ძეგლები, უძველესი ნასოფლარები, ხალხური ხელსაქმის ნიმუშები, ყოფითი კულტურის ნივთები. აქ გარემომცველ ისტორიულ-კულტურულ ლანდშაფტებთან ერთად დაცულია ტრადიციები და მოსახლეობის ყოფითი წეს-ჩვეულებები. == ისტორია == [[ფაილი:Tower, Tusheti, Geo.jpg|thumb|შუა საუკუნეების საბრძოლო კოშკი თუშეთში]] თუშეთში აღმოჩენილი არქეოლოგიური მასალებით დგინდება თუშეთის ტერიტორიის დასახლება უძველესი დროიდან. გვიან [[ბრინჯაოს ხანა|ბრინჯაოსა]] და ადრე [[რკინის ხანა|რკინის ხანის]] ზოომორფული ფიგურები თუ სიმბოლო-ნიშნები თუშეთის ტრადიციული მეურნეობრივი დარგების-მეცხვარეობისა და მსხვილფეხა მესაქონლეობის ისტორიის მნიშვნელოვანი ქრონოლოგიური ნიშნულებია. ქართულ საისტორიო წყაროებში თუშეთის შესახებ საკმაოდ მწირი ცნობები მოიპოვება. ერთ-ერთი ასეთი ცნობა უკავშირდება [[IV საუკუნე]]ში [[ქრისტიანობა|ქრისტიანობის]] სახელმწიფო რელიგიად გამოცხადებას საქართველოში და, ამასთან დაკავშირებით, [[ფხოველები|ფხოველთა]] იძულებით გადასახლებას თუშეთში. IV ს-ის პირველ ნახევარში თუშეთი იყო გაქრისტიანების წინააღმდეგ მებრძოლი მთიელების თავშესაფარი. ასე მოხდა [[ფხოვი|ფხოველების]] მიგრაცია თუშეთში. V საუკუნიდან გახდა [[იბერიის სამეფო]]ს შემადგენელი ნაწილი. [[VIII საუკუნე]]ში [[ხუნძახის თემი|ხუნძახის თემთან]] ერთად შედიოდა ერთ ადმინისტრაციულ ერთეულში — [[წუქეთის საერისთაო]]ში. ამ დროს უნდა უკავშირდებოდეს ქრისტიანობის გავრცელება რეგიონში, რაზეც მეტყველებს [[ინგუშეთი]]სა და [[დაღესტანი|დაღესტნის]] IX საუკუნის ქრისტიანული ძეგლები. VIII-IX საუკუნეებში, [[კახეთის სამთავრო]]ს შემადგენლობაში ყოფნის დროს, შედიოდა პანკისის საერისთავოში, მოგვიანებით კი ერთიანი საქართველოს შემადგენლობაში ყოფნის დროს — [[კახეთის საერისთავო]]ში. XV საუკუნეში საქართველოს სამეფო-სამთავროებად დაშლის შემდეგ მოექცა [[კახეთის სამეფო]]ში, როგორც თუშეთის სამოურავო. სასულიერო თვალსაზრისით ექვემდებარებოდა [[ალავერდის ეპარქია]]ს. მნიშვნელოვანია XVI საუკუნის ცნობა, რომელიც ეხება [[კახეთის სამეფო|კახეთის]] მეფე [[ლევანი]]ს მიერ თუშთა შემომტკიცებას. ეს არის პირველი ისტორიული ცნობა თუშეთის მეცხვარეობისა და კახეთში ზამთრის საძოვრებით სარგებლობის შესახებ. XVII საუკუნის II ნახევარში თუშეთი წარმოადგენდა მეფე [[ერეკლე I]]-ის საყრდენს ტახტისთვის ბრძოლაში. 1660 წელს თათარ დამპყრობთა წინააღმდეგ [[ბახტრიონის ბრძოლა]]ში თუშების მიერ შეტანილი დიდი წვლილი დასდებია საფუძვლად ლეგენდას, რომელიც ეხება თუშთა ბელადის — [[ზეზვა გაფრინდაული]]ს მამაცობასა და ალონის ველის თუშებისთვის გადაცემას. თუშებისთვის ალვანის ველის საძოვრებით სარგებლობის უფლება შემდგომში დაკანონებულ იქნა კახეთის მეფეების — [[თეიმურაზ II]]-ისა და [[ერეკლე I]]-ის სიგელ-გუჯრებით. XVII საუკუნეში, როგორც [[ექვთიმე თაყაიშვილი]]ს მიერ მიკვლეულ ქვაზე დაწერილი გუჯარიდან ირკვევა, თუშებს თავიანთი ცხვარმრავალი ფარებისათვის ათვისებული აქვთ [[შირაქი]]ს ზამთრის საძოვრები, რომელსაც დღემდე არ დაუკარგავს თავისი ეკონომიკური მნიშვნელობა და თუშეთის გეოსოციალური სტრუქტურის ორგანულ კომპონენტს წარმოადგენს. XIX საუკუნის დასაწყისიდან დაიწყო თუშების ჩასახლება კახეთში, ალვანის ველზე. [[ფაილი:Militsioner tushin (A).jpg|thumb|120px|თუში მეომარი, 1898 წ.]] [[1831]] წლის ზაფხულში ექსპედიციით იმყოფებოდა საქართველოს გეოგრაფიული საზოგადოების მთამსვლური განყოფილება [[სერგი მაკალათია]]ს ხელმძღვანელობით. აღნიშნულმა ჯგუფმა ადგილზე ორი თვე დაჰყო და თავისი სამუშაო გეგმაც შეასრულა. მაკალათიას ნაშრომის — „თუშეთის“ გამოსვლის შემდეგ ეთნოგრაფიას, ისტორიას, არქეოლოგიას, გეოგრაფიასა და ადგილობრივ მეტყველებას მრავალი მკვლევარი სწავლობდა: გ. ბოჭორიძე, გ. ზარდალიშვილი, ვ. ელანიძე, ვ. ლაგაზიძე, ა. შავხელიშვილი, მ. ხუციშვილი, გ. ჯალაბაძე, მ. მაკალათია, გ. გასიტაშვილი, ლ. ბედუკიძე, ც. ბეზარაშვილი, ლ. მოლოდინი, ლ. სოსელია, ნ. ჯიქია, ნ. ღოღობერიძე, ც. ყარაულაშვილი, რ. დოლაბერიძე, პ. ხუბუტია, თ. ოჩიაური, გ. ცოცანიძე, თ. უთურგაიძე და სხვები. განსაკუთრებით აღსანიშნავია გ. ბოჭორიძის მიერ 1935 წლის ზაფხულში ჩატარებული მუშაობა. == დემოგრაფია == {{მთავარი|თუშები}} [[ფაილი:Omalo Museum, Tusheti.jpg|thumb|300px|სასტუმრო კესელოს ციხის ფონზე.]] XIX-XX საუკუნეებში თუშეთში ჩატარებული მოსახლეობის კამერალური აღწერები თუშეთის გეოგრაფიულ მდგომარეობაზე დაკვირვებისა და ანალიზის საშუალებას იძლევა. 1801 წელს ჩატარებული აღრიცხვით თუშეთში აღირიცხა 1019 კომლი, 1860 წელს — 786, 1931 წელს — 379, 1963 წელს — 110 და 1975 წელს 70 <ref>გ. კურდღელაიძე „თუშეთი“</ref>. სტატისტიკური მონაცემები თვალნათლივ ასახავს თუშეთიდან ბარისკენ დაწყებული მიგრაციული პროცესების დინამიკას. ბარისკენ მოსახლეობის ლტოლვა სხვადასხვა მიზეზებით იყო განპირობებული, როგორიცაა გვაროვნულ-თემობრივი ინსტიტუტების რღვევა და სახელმწიფოებრივი ფორმების დამკვიდრება, ნატურალური მეურნეობის რღვევა და სასაქონლო-ფულადი ურთიერთობების განვითარება, მკაცრი კლიმატურ-გეოგრაფიული პირობები და შეზღუდული საარსებო სივრცე. ბოლოს, 1959 წელს, [[სსრკ|საბჭოთა ხელისუფლებამ]] პოლიტიკური მოსაზრებებით გააუქმა [[კოლექტიური მეურნეობა|კოლექტივები]] თუშეთში და მოსახლეობა იძულებით ჩამოასახლა ბარში. XX საუკუნის II ნახევარში, ზემოხსენებული პროცესების შედეგად, ძირეულად შეიცვალა თუშების ცხოვრებისა და განსახლების გეოსოციალური სურათი. თუშების ძირითადმა საცხოვრისმა თუშეთიდან გადაინაცვლა ბარის სოფლებში — [[ზემო ალვანი|ზემო ალვანში]], [[ქვემო ალვანი|ქვემო ალვანსა]] და [[ლალისყური|ლალისყურში]], ხოლო თუშეთმა და შირაქმა საზაფხულო და საზამთრო საძოვრებისა და სეზონური საცხოვრისის ფუნქცია შეიძინა. == ტრადიცია და კულტურა == [[ფაილი:Shenaqo Sameba Church, Tusheti.jpg|thumb|300px|შენაქოს სამების ეკლესია დიკლოს მთის ფონზე.]] [[ფაილი:Tusheti Shenaqo house.jpg|thumb|300px|ტრადიციული ფიქლით ნაგები სახლი შენაქოში.]] [[ფაილი:Tushuri Teqa.jpg|thumb|300px|თუშური [[თექა]]]] თუშეთის ეთნოკულტურულ თავისებურებას, საქართველოს სხვა ტრადიციული კულტურებისგან განსხვავებით, ძირითადად განაპირობებს ისტორიულად ჩამოყალიბებული სპეციფიკური მეურნეობრივი წყობა-მომთაბარეობითი მეცხვარეობის, მესაქონლეობისა და მიწათმოქმედების ერთობლიობა. თუშეთის ტრადიციული განსახლების სისტემა, ეკოლოგიურ-ესთეტიკური და თავდაცვით-სამეურნეო თვალსაზრისით, ბუნებრივი და ანთროპოგენური გარემოს ჰარმონიული თანაარსებობისა და განვითარების სრულყოფილ ნიმუშს წარმოადგენს. ადგილობრივი ფიქალი ქვით აშენებული სოფლები და ციხე-კოშკები გარემომცველ ბუნებრივ გარემოსთან ერთად მაღალი ხარისხის ლანდშაფტურ ღირებულებებს ქმნის. მომთაბარეობითმა მეცხვარეობამ, თუში მამაკაცის ტრადიციულმა დასაქმების სფერომ, დიდი როლი ითამაშა თუშების ეთნოფსიქოლოგიური და ყოფითი თავისებურებების ჩამოყალიბებაში. ტოლერანტობა, სულიერი წონასწორობა და სტუმარ-მასპინძლობის ტრადიციების ერთგულება მწყემსი თუშების ყველაზე გამოკვეთილი მენტალური თვისებებია. რთულ გეოგრაფიულ და კლიმატურ პირობებში ხანგრძლივი ბუნებრივი სელექციის შედეგად მომთაბარეობითი მეცხვარეობის გზით გამოყვანილია ცხვრის, ცხენისა და მეცხვარე ძაღლის ადგილობრივი, თუშური ჯიშები. მწყემსების მიერ თაობიდან თაობას გადაეცემოდა და დღემდეა მოღწეული [[ცხვრის ყველი]]ს დამზადების ტექნოლოგიური საიდუმლოებანი. თუშური ცხვრის ყველი „[[გუდის ყველი]]ს“ სახელითაა ცნობილი, რადგან ყველის საგემოვნო თვისებების საბოლოო სრულყოფა სპეციალურად დამუშავებულ ცხვრის ტყავში, „გუდაში“ ხდება. საქონლის მოვლა-პატრონობა და საოჯახო მეურნეობის გაძღოლა ტრადიციულად თუში ქალის საქმეა. ამასთან ერთად, ისინი დახელოვნებულნი არიან [[ცხვრის მატყლი]]ს დამუშავებაში, [[ქსოვა]]სა და [[თელვა]]ში. ხალხური ხელოვნების მოყვარულებს შორის მოწონებით სარგებლობს თუშური ფარდაგები, შესრულებული მისთვის დამახასიათებელ გეომეტრიულ სტილსა და ბუნებრივ ფერებში. პოპულარულია ტურისტებს შორის ჭრელი წინდები, ნაქსოვი ფეხსაცმელი („ჩითები“), ნაბდის ქუდი და ქეჩები. === მუსიკა === თუშური სამოქალაქო და რელიგიური დღესასწაულების განუყოფელი ელემენტია [[მუსიკა]], [[გარმონი|გარმონზე]] შესრულებული ქართული მელოდიები. თუშური სიმღერების სევდიან ტონალობასა და მგზნებარე ქორეოგრაფიულ პლასტიკაში აღბეჭდილია ისტორიის მძიმე ქარტეხილებში გამოვლილი ხალხის სულიერი დრამა და ცხოვრების სიძნელეებისადმი შეუპოვრობა. ===არქიტექტურა=== მეზობელი ტომების თავდასხმებისაგან თუშეთის თავდაცვასა და უსაფრთხოებას უზრუნველყოფდა ადგილობრივი ფორტიფიკაციული არქიტექტურა. სოფლების განაშენიანებისათვის, როგორც [[შენაქო]]ში ჩატარებული არქეოლოგიური გათხრებისას აღმოჩენილი დასახლების ნაშთები მოწმობს, უძველესი დროიდან უპირატესობა ენიჭებოდა ბუნებრივ სიმაგრეებსა და შეჯგუფულ დასახლებას. ამგვარ ციხე-სოფლებს განეკუთვნება ძველი [[დიკლო]], [[ჰეღო]], [[წარო]], [[ინდურთა]] და ა. შ. თუშეთის ყოველ სოფელში დღემდეა შემონახული XVII-XVIII საუკუნეების თავდაცვითი და სასიგნალო ციხე-კოშკები, რომლებშიც იხიზნებოდა მოსახლეობა და კოლექტიურად იცავდა თავს მომხვდურთაგან. საოჯახო თემის საცხოვრებელმა ციხე-სახლებმა XIX საუკუნის II ნახევარში დაკარგეს თავდაცვითი ფუნქცია და დაიწყო მათი გადაკეთება და ახალი ტიპის საცხოვრებლების-აივნიანი სახლების მშენებლობა, რაც პასუხობდა შეცვლილ სოციალურ-ეკონომიკურ მოთხოვნილებებსა და ესთეტიკურ შეხედულებებს. == ლიტერატურა== {{ქსე|5|29|მუსხელიშვილი დ.}} *[[სერგი მაკალათია|''მაკალათია ს.'']], „თუშეთი“ — ტფილისი, 1933 == რესურსები ინტერნეტში == {{Commonscat|Tusheti}} *[http://www.tushetipa.ge/ თუშეთის დაცული ტერიტორიების საიტი] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070929184432/http://www.tushetipa.ge/ |date=2007-09-29 }} *[http://www.tusheti.ge/Georgian/index-ge.html www.tusheti.ge — ინფორმაცია ტურისტებისთვის] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070927200721/http://www.tusheti.ge/Georgian/index-ge.html |date=2007-09-27 }} *[http://www.youtube.com/watch?v=pwxi6Wz7wuU „რა ლამაზია თუშეთი“ ეთერ თათარაიძე]. *[http://www.youtube.com/watch?v=COM7vmuZdSY „ჩემს დაბადებას“ ეთერ თათარაიძე] == სქოლიო == {{სქოლიოს სია}} {{მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლები საქართველოში}} {{საქართველოს ისტორიული მხარეები}} {{რჩეული}} [[კატეგორია:თუშეთი| ]] [[კატეგორია:საქართველოს ისტორიულ-გეოგრაფიული მხარეები]] [[კატეგორია:პირიქითა საქართველო]] [[კატეგორია:იმიერკავკასია]] a4ehy2i8ubd8xyd1jlwholl8rtxlgtu 0 4560 4408935 4407609 2022-08-19T01:52:04Z InternetArchiveBot 124291 [[ვიკიპედია:გადამოწმებადობა|შემოწმების]] მიზნით 4 წიგნის დამატება (20220818)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki [[ფაილი:Maquina vapor Watt ETSIIM.jpg|მინი|[[ორთქლის ძრავა]] ინჟინერიის განვითარების მთავარი მამოძრავებელი ძალა]] '''საინჟინრო მეცნიერება''' ([[ფრანგული ენა|ფრანგულად]] ingénieur, [[ლათინური ენა|ლათინურიდან]] ingenium - უნარი, გამომგონებლობა) — სამეცნიერო გამოკვლევების პრაქტიკული მიზნებით გამოყენების სფერო. საინჟინრო საქმის საფუძველია მეცნიერული ცოდნა და პრაქტიკული გამოცდილება, რომელსაც იყენებენ გარკვეული საგნების და ტექნოლოგიური პროცესების დაპროექტებისა და შექმნისათვის. საინჟინრო მეცნიერება დიდი დარგია, რომლის მთავარი სახეობებია: * [[ბიოინჟინერია]] * [[გენური ინჟინერია]] * [[ელექტროინჟინერია|ელექტრო ინჟინერია]] * [[კომპიუტერული ინჟინერია]] * [[მექანიკური ინჟინერია]] * [[რკინიგზის სისტემების ინჟინერია]] * [[საავიაციო ინჟინერია]] * [[სამოქალაქო ინჟინერია]] * [[სამრეწველო ინჟინერია]] * [[სასოფლო-სამეურნეო ინჟინერია]] * [[ქიმიური ინჟინერია]] და სხვა მრავალი. საინჟინრო საქმის სპეციალისტებს ''ინჟინრებს'' უწოდებენ. თავდაპირველად ამ ტერმინით აღნიშნავდნენ პირებს, რომლებიც სამხედრო მანქანებს მართავდნენ. ტერმინი სამოქალაქო ინჟინერია XVI საუკუნის ჰოლანდიაში გამოჩნდა და გულისხმობდა გზების და ხიდების მშენებელ სპეციალისტს, პირველი სასწავლო დაწესებულებები ინჟინერთა მოსამზადებლად ჩამოყალიბდა დანიაში XVII საუკუნეში, შემდეგ - დიდ ბრიტანეთში, საფრანგეთში, ავსტრიაში, გერმანიაში და სხვაგან. == ლიტერატურა == * {{cite book|last=Blockley|first=David|title=Engineering: a very short introduction|url=https://archive.org/details/engineeringverys0000bloc|year=2012|publisher=Oxford University Press|location=New York|isbn=978-0-19-957869-6}} * {{cite book |editor=Dorf, Richard |title=The Engineering Handbook |url=https://archive.org/details/engineeringhandb0000unse_ed02 |edition=2 |year=2005 |publisher=CRC |location=Boca Raton |isbn=978-0-8493-1586-2 }} * {{cite book |last=Billington |first=David P. |title=The Innovators: The Engineering Pioneers Who Made America Modern |url=https://archive.org/details/innovatorsengine0000bill |date=June 5, 1996 |publisher=Wiley; New Ed edition |isbn=978-0-471-14026-9 }} * {{cite book |last=Madhavan |first=Guru |title=Applied Minds: How Engineers Think |url=https://archive.org/details/appliedmindshowe0000madh_b3y1 |date=2015 |publisher=W.W. Norton }} * {{cite book |last=Petroski |first=Henry |author-link=Henry Petroski |title=To Engineer is Human: The Role of Failure in Successful Design |date=March 31, 1992 |publisher=Vintage |isbn=978-0-679-73416-1 |url=https://archive.org/details/toengineerishuma00petr |url-access=registration }} [[კატეგორია:ტექნოლოგია]] [[კატეგორია:საინჟინრო მეცნიერება]] [[კატეგორია:გამოყენებითი მეცნიერებები]] lk763ciug4btl8834fdgul3wbgsrbwu 0 4977 4408835 4407971 2022-08-18T20:55:41Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა ქვეყანა| |მშობლიური_სახელი = [[ფაილი:የኢትዮጵያ ፌዴራላዊ ዲሞክራሲያዊ ሪፐብሊክ.svg|200px|የኢትዮጵያ ፌዴራላዊ ዲሞክራሲያዊ ሪፐብሊክ]]<br />ye-Ītyōṗṗyā Fēdēralāwī Dīmōkrāsīyāwī Rīpeblīk |სრული_სახელი = ეთიოპიის ფედერაციული დემოკრატიული რესპუბლიკა |საერთო_სახელი = ეთიოპია |დროშა = Flag of Ethiopia.svg |გერბი = Coat of arms of Ethiopia.svg |რუკა = Ethiopia (Africa orthographic projection).svg |ჰიმნი = <br />{{lang|am|''ወደፊት ገስግሺ፣ ውድ እናት ኢትዮጵያ''}}<br />{{small|''[[ეთიოპიის ჰიმნი|წინ იარე, დედა ეთიოპია]]''}}<br />[[ფაილი:Wedefit Gesgeshi Widd Innat Ittyoppya.ogg|center]] |დევიზი = |ოფიციალური_ენები = [[ამჰარული ენა|ამჰარული]] |დედაქალაქი = [[ადის-აბება]] |latd=9 |latm=01 |latNS=N |longd=38 |longm=44 |longEW=E |უდიდესი_ქალაქი = [[ადის-აბება]] |მთავრობის_ტიპი = [[საპარლამენტო რესპუბლიკა]] |ლიდერის_ტიპი_1 = [[ეთიოპიის პრეზიდენტი|პრეზიდენტი]] |ლიდერის_სახელი_1 = [[საჰლე-ვორკ ზევდე]] |ლიდერის_ტიპი_2 = [[ეთიოპიის პრემიერ-მინისტრი|პრ.-მინისტრი]] |ლიდერის_სახელი_2 = [[აბი აჰმედი]] |ლიდერის_ტიპი_3 = |ლიდერის_სახელი_3 = |დაარსების თარიღი = [[ძვ. წ. X საუკუნე]] |რანგი_ფართობით = 28-ე |ფართობი = 1 104 300 |წყალი_% = 0.7 |მოსახლეობის_ცენზი = 109 224 414 |მოსახლეობის_ცენზი_წელს = 2018 |მოსახლეობის_სიმჭიდროვე = 92.7 |მოსახლეობის_სიმჭიდროვე_რანგი = 123-ე |მშპ_ppp_წელი = 2019 |მშპ_ppp = $103.607 მილიარდი<ref name=imf2>{{cite web|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2010/01/weodata/weorept.aspx?sy=2007&ey=2010&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=644&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a=&pr.x=50&pr.y=11|title=ეთიოპია|publisher=International Monetary Fund|accessdate=2010-04-21}}</ref> |მშპ_ppp_რანგი = |მშპ_ppp_ერთ_მოსახლეზე = $1,066 |მშპ_ppp_ერთ_მოსახლეზე_რანგი = |აგი = 0.470 |აგი_ტენდენცია = {{ზრდა}} |აგი_კატეგორია = <span style="color:#E0584E;">დაბალი</span> |აგი_რანგი = 173 |აგი_წელი = 2018 |ვალუტა = [[ეთიოპური ბირი]] |ვალუტის_კოდი = ETB |ქვეყნის_კოდი = ETH |დროის_სარტყელი = [[UTC+03:00]] |ზაფხულის_დრო = [[UTC+03:00]] |cctld = [[.et]] |სატელეფონო_კოდი = 251 |სატელეფონო_კოდი_მითითება = |სქოლიო = }} '''ეთიოპია''' ([[ეთიოპიური დამწერლობა|ეთიოპ.]] ኢትዮጵያ, [[ორომო (ენა)|ორომოს ენა]] — Itoophiyaa) — ადრე აგრეთვე ცნობილი როგორც '''აბისინია''' — [[ზღვაზე გასასვლელის არმქონე სახელმწიფოები|ზღვაზე გასასვლელის არმქონე სახელმწიფო]] ([[ერიტრეა|ერიტრეის]] გამოყოფის შემდეგ 1993 წლის 24 მაისს) [[აღმოსავლეთი აფრიკა|აღმოსავლეთ აფრიკაში]], [[სომალის ნახევარკუნძული|სომალის ნახევარკუნძულზე]]. მისი ოფიციალური სახელწოდებაა '''ეთიოპიის ფედერაციული დემოკრატიული რესპუბლიკა''' ({{lang-am|የኢትዮጵያ ፌዴራላዊ ዲሞክራሲያዊ ሪፐብሊክ}}, [[ორომო (ენა)|ორომოს ენა]] — Federaalawaa Dimokraatawaa Repabliikii Itoophiyaa). 109 მილიონ ადამიანზე მეტი მოსახლეობით 2018 წლის მონაცემებით, ეთიოპია [[ნიგერია|ნიგერიის]] შემდეგ [[აფრიკა]]ში მეორე სახელმწიფოა ამ მაჩვენებლით,<ref>{{Cite web|url=https://data.worldbank.org/indicator/SP.POP.TOTL?end=2018&locations=ET&start=1982|title=Population, total {{!}} Data|website=data.worldbank.org|access-date=23 September 2019}}</ref> ხოლო ფართობით (1 104 300 კმ²) მეათე. დედაქალაქია [[ადის-აბება]]. მას ესაზღვრებიან [[ერიტრეა]] [[ჩრდილოეთი]]დან, [[სუდანი]] და [[სამხრეთი სუდანი]] [[დასავლეთი]]დან, [[ჯიბუტი]] და [[სომალი]] [[აღმოსავლეთი]]დან და [[კენია]] [[სამხრეთი]]დან. ეთიოპია — ერთ-ერთი უძველესი [[ქრისტიანობა|ქრისტიანული]] ქვეყანა და ერთ-ერთი უძველესი სახელმწიფოა მსოფლიოში. ეთიოპია — სხვადასხვა [[საერთაშორისო ორგანიზაცია|საერთაშორისო ორგანიზაციების]] უძველესი წევრია: ის იყო [[ერთა ლიგა|ერთა ლიგის]] წევრი და გახდა [[გაერთიანებული ერების ორგანიზაცია|გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის]] ერთ-ერთი პირველი წევრი. ეთიოპია ასევე [[აფრიკის კავშირი]]ს წევრი-დამაარსებელია, შედის [[აფრიკის, კარიბის აუზის და წყნარი ოკეანის რეგიონის ქვეყნები]]ს საერთაშორისო ორგანიზაციაში. მისი დედაქალაქი ადისა აბაბა ემსახურება [[აფრიკის კავშირი]]ს, პან – აფრიკული სავაჭრო და სამრეწველო პალატის, გაეროს აფრიკის ეკონომიკური კომისიის, აფრიკის სარეზერვო ძალებისა და გლობალური არასამთავრობო ორგანიზაციების მთავარ ოფისებს. 1970-80-იან წლებში ეთიოპიამ განიცადა სამოქალაქო კონფლიქტები და კომუნისტური წმენდა, რამაც შეაფერხა მისი ეკონომიკა. მას შემდეგ ქვეყანამ შეძლო ძალების აღდგენა და 2010 წლის მდგომარეობით ყველაზე დიდი ეკონომიკა (მშპ-ს მიხედვით) აქვს აღმოსავლეთ აფრიკაში, ასევე რეგიონში ყველაზე მეტი მოსახლეობა ჰყავს. <ref>{{cite web |url=http://nazret.com/blog/index.php/2010/02/06/ethiopia_surpasses_kenya_to_become_east_ |title=Ethiopia surpasses Kenya to become East Africa's Biggest Economy |publisher=Nazret.com |date=6 February 2010 |accessdate=2 June 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101222182548/http://nazret.com/blog/index.php/2010/02/06/ethiopia_surpasses_kenya_to_become_east_ |archivedate=22 დეკემბერი 2010 }}</ref><ref>[http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2011/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=52&pr.y=2&sy=2008&ey=2011&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=644&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a= Ethiopia GDP purchasing power 2010: 86 billion]. [[International Monetary Fund]] (14 September 2006). Retrieved on 3 March 2012.</ref><ref>[http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2011/01/weodata/weorept.aspx?sy=2008&ey=2011&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=664&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a=&pr.x=69&pr.y=14 Kenya GDP purchasing power 2010: 66 Billion]. [[International Monetary Fund]] (14 September 2006). Retrieved on 3 March 2012.</ref> მიუხედავად ამ გაუმჯობესებისა, იგი მსოფლიოში ერთ-ერთი ყველაზე ღარიბი ქვეყანაა. სიღარიბის გარდა, ეთიოპია ემუქრება შიმშილი, კორუფცია, სუსტი ინფრასტრუქტურა და ადამიანის უფლებებისადმი უპატივცემულობა და ჯანმრთელობისა და განათლების ხელმისაწვდომობით (გაუნათლებლობის მაჩვენებელი 51%), <ref>{{Cite web|url=https://www.africaw.com/major-problems-facing-ethiopia-today|title=Major problems facing Ethiopia today|website=www.africaw.com}}</ref>რეიტინგში ყველაზე ცუდი მაჩვენებლით. ეთიოპია — ერთადერთი აფრიკული სახელმწიფოა, რომელიც არასოდეს არ ყოფილა სხვა რომელიმე ევროპული სახელმწიფოს კოლონია. == სახელწოდება == სახელწოდება მომდინარეობს ლათინური „Aethiopia“-დან, რომელიც [[გეეზი]]დან ''{{Unicode|ʾĪtyōṗṗyā}}'' (ეთიოპიური) წარმოიშვა ({{lang-grc|Αἰθιοπία}} ან {{lang-grc|Αἰθίοψ}} „ეთიოპი“), რაც ნიშნავს „ადამიანს დამწვარი/გარუჯული (მზეზე) სახით“.<ref>Henry George Liddell, Robert Scott, ''A Greek-English Lexicon'' (s. v.); ''Αιθιοπηες'' ილიადა 1.423, properly, ''Burnt-face'', i.e. ''Ethiopian, negro''</ref> IV საუკუნის ზოგიერთ [[აქსუმის სამეფო|აქსუმურ]] წარწერებზე უკვე გამოიყენება ტერმინი — ეთიოპია. ევროპულ კულტურაში, ეთიოპია დიდი ხნის განმავლობაში უპირატესად ცნობილი იყო, როგორც ''[[აბისინია]]'', ძველქართულად „აბაშეთი“<ref>{{ქსე|1|17||არა}}</ref>. ეს სემიტური წარმოშობის სახელწოდება, სათავეს იღებს არამიული ეპიგრაფიული ḤBŚT-სგან (ჰაბაშატი) და ნიშნავდა აქსუმის მეფის არააქსუმელ ქვეშევრდომებს, შემდგომში ასე (მათ შორის არაბულად) უპირატესად უწოდებდნენ ეთიოპიის [[სემიტები|სემიტურ]] მოსახლეობას ([[ამჰარები]], [[ტიგრები]], [[ტიგრაი]]), რომლებსაც ისტორიულად ეკავათ წამყვანი პოზიციები ქვეყნის ელიტაში. არაბულად „ჰაბაშ“ ნიშნავს „შერეულს“, რაც ქვეყნის მოსახლეობის ეთნიკურ სიჭრელეზე მიანიშნებს. ჩვენ დროში სახელწოდება, რომელიც სიტყვა აბისინიას ენათესავება, გამოიყენება თურქულ ({{lang-tr|Habeşistan}}) და არაბულ ენებში (''ალ-ჰაბაშ''). სულ ცოტა ხნის წინ მსგავსი სახელწოდება ჰაბაში გამოიყენებოდა [[ებრაული ენა|ივრითში]]. ევროპულ კულტურაში ტერმინი აბისინია 1945 წლის შემდეგ გამოვიდა ხმარებიდან. == გეოგრაფია == [[ფაილი:Ethiopia.png|thumb|right|250px|ეთიოპიის რუკა]] ქვეყანა მდებარეობს [[აღმოსავლეთი აფრიკა|აღმოსავლეთ აფრიკაში]]. მას აქვს სახმელეთო საზღვრები შემდეგ ქვეყნებთან: [[სუდანი]] — 723 კმ, [[სამხრეთი სუდანი]] — 883 კმ, [[ერიტრეა]] — 912 კმ, [[ჯიბუტი]] — 337 კმ, [[სომალი]] — 1626 კმ, [[კენია]] — 830 კმ. ფართობი: 1 104 300 კმ². ეთიოპიას გააჩნია [[სადავო ტერიტორია|სადავო ტერიტორიები]]: [[ილემის სამკუთხედი]] კენიასთან და სამხრეთ სუდანთან, [[მანდერას სამკუთხედი]] კენიასთან და სომალისთან და ქალაქი [[ბადმე]] ერიტრეასთან. === რელიეფი === [[ფაილი:Ethiopia mount.jpg|thumb|right|250px]] ეთიოპია ყველაზე მაღალმთიანი რეგიონია [[აფრიკა|აფრიკის კონტინენტზე]]. მისი ტერიტორიის მნიშვნელოვანი ნაწილი უჭირავს [[ეთიოპიის მთიანეთი|ეთიოპიის მთიანეთს]], რომელიც გადაჭიმულია ჩრდილოეთიდან სამხრეთ ეთიოპიამდე. მთიანეთის ყველაზე მაღალი ნაწილი არის ჩრდილოეთი. აქ განთავსებულია ქვეყნის ყველაზე მაღალი წერტილები [[რას-დაშანი]] (4620 მ) და [[ტალო]] (4413 მ). აღმოსავლეთით, [[აფარის რეგიონი|აფარის რეგიონში]] მდებარეობს ყველაზე დაბალი წერტილი აფრიკაში. ეთიოპიის მთიანეთის დასავლეთ ნაწილს აქვს უფრო ნაკლებად დახრილი რელიეფი და ეშვება სუდანის საზღვრისკენ მცირე საფეხურებით. დაბლობებს ასევე უკავია ეთიოპიის ტერიტორიის მნიშვნელოვანი ნაწილი. ყველაზე დიდი მდებარეობს ქვეყნის აღმოსავლეთში. ზოგან ის გადადის პლატოში, რომლის სიმაღლე ზღვის დონიდან 1000 მეტრზე მეტია. ეს ეთიოპიის ერთ-ერთი ყველაზე უფრო დამშრალი ნაწილია. ასევე არსებობენ მცირე დაბლობები, რომლებიც მოქცეულია მთის ქედებს შორის. ისინი განლაგებულნი არიან ქვეყნის ჩრდილოეთში და დასავლეთში. === კლიმატი === ეთიოპიის მთელი ტერიტორია მდებარეობს სუბეკვატორულ და ტროპიკულ [[კლიმატი|კლიმატურ სარტყელში]]. მაგრამ ის ფაქტი, რომ ქვეყნის ტერიტორიის დიდი ნაწილი მდებარეობს ეთიოპიის მთიანეთში, ხსნის რბილ და ტენიან [[კლიმატი|კლიმატს]] ეთიოპიაში. [[ტემპერატურა]] მთელი წლის განმავლობაში არის საშუალოდ +25&nbsp;°C +30&nbsp;°C და მოდის ნალექების საკმარისი რაოდენობა. სრულიად პირიქითაა აღმოსავლეთ ნაწილში, იქ სიცხე და მშრალი უდაბნოს კლიმატია. საერთოდ, ეთიოპიისათვის წლის განმავლობაში არ არის დამახასიათებელი ტემპერატურის დიდი რყევა. სამაგიეროდ მნიშვნელოვანია სხვაობა ღამის და დღის ტემპერატურებს შორის: ის შეადგენს დაახლოებით 15&nbsp;°C-ს. ეთიოპიის კლიმატი მნიშვნელოვნად დამოკიდებულია ზღვის დონედან არსებულ სიმაღლეზე. ტროპიკულ ზონაში, რომელიც მდებარეობს ზღვის დონიდან 1830 მეტრზე დაბლა, საშუალოწლიური ტემპერატურა შეადგენს დაახლოებით 27 °С-ს, ხოლო საშუალოწლიური ნალექების ნორმა — დაახლოებით 510 მმ-ს. სუბტროპიკულ ზონაში (ზღვის დონიდან 1830-2440 მეტრი) საშუალოწლიური ტემპერატურაა — დაახლოებით 22 °С, ხოლო ნალექების ნორმა — 510 მმ-დან 1530 მმ-მდე. ზღვის დონიდან 2440 მეტრზე მაღლა იმყოფება ზომიერი კლიმატის ზონა საშუალოწლიური ტემპერატურით დაახლოებით 16 °С და ნალექების საშუალო ნორმით 1270 მმ-დან 1780 მმ-მდე. წვიმების სეზონი ჩვეულებრივად გრძელდება ივნისის შუიდან სექტემბრის ჩათვლით, ზოგჯერ თებერვალში ან მარტში დგება წვიმების მოკლე სეზონი. როგორც წესი ეთიოპიაში პრაქტიკულად არ არსებობს დღე, როდესაც არ ანათებს მზე და შედეგად ერთ-ერთი ტურისტული დევიზი ასე ჟღერს: „ეთიოპია — 13 თვიანი მზის ქვეყანა“ (ეთიოპიური კალენდრით წელიწადი შედგება 13 თვისაგან). === წყლის რესურსები === [[ფაილი:ET Bahir Dar asv2018-02 img17 Tis Issat.jpg|thumb|right|250px]] ეთიოპიის დასავლეთით [[მდინარე]]ების დიდი ნაწილი ეკუთვნის [[ნილოსი]]ს აუზს. ყველაზე დიდი აქედან არის [[ცისფერი ნილოსი|აბბაი]], იგივე [[ცისფერი ნილოსი]], [[ტეკეზე]] და [[სობატი]]. ასევე აღსანიშნავია მდინარე [[ავაში (მდინარე)|ავაში]], რომელიც მიემართება [[ჯიბუტი]]ს საზღვრის გასწვრივ, [[უები-შაბელე]], რომელიც მიედინება წითელი ზღვისაკენ და მდინარე [[ომო]], რომელიც [[ტურკანის ტბა|ტურკანის ტბის]] ძირითადი შემავსებელია. აქვეა ყველაზე დიდი [[ტბა]] ეთიოპიაში [[ტანა (ტბა)|ტანა]] და ერთ-ერთი უდიდესი [[შალა]]. აღმოსავლეთში ნაკლებად წყალუხვი მდინარეებია, რაც დაკავშირებულია მშრალ კლიმატთან. უდიდესი მდინარეა [[ჯუბა (მდინარე)|ჯუბა]]. === ფლორა და ფაუნა === [[ფაილი:Elephant ethiopia.jpg|thumb|right|250px]] სამხრეთ-დასავლეთში, სადაც კლიმატი ნოტიო და თბილია, მდებარეობს ეთიოპიის ყველაზე დიდი [[ტროპიკული ტყეები]]ს მასივი, [[ფლორა|ფლორის]] და [[ფაუნა|ფაუნის]] დიდი მრავალფეროვნებით. XVIII საუკუნეში ქვეყნის ტერიტორიის დაახლოებით ნახევარი ეჭირა [[ტყე]]ებს, მაგრამ მოსახლეობის რაოდენობის ზრდისა და სოფლის მეურნეობის განვითარების შედეგად ტყის ფართობი მნიშვნელოვნად შემცირდა. ქვეყნის სამხრეთში და სამხრეთ-აღმოსავლეთში მდებარეობენ [[სავანა|სავანები]]. ტყის ფართობის შემცირებასთან ერთად შემცირდა ცხოველების პოპულაციაც. თუმცა ეთიოპიაში დღეისათვის შეგიძლიათ ნახოთ [[სპილო]]ები, [[ავაზა|ავაზები]], [[ლომი|ლომები]], [[მელა|მელიები]], [[ნიანგი|ნიანგები]], [[ჟირაფი|ჟირაფები]], [[ბეჰემოთი|ბეჰემოთები]] და [[მაიმუნები]]. ეთიოპიის ჩრდილოეთ რეგიონში ბინადრობენ იშვიათი ცხოველები — [[ანტილოპა-ნიალა]] და [[ეთიოპიური თხა]]. == ისტორია == {{მთავარი|ეთიოპიის ისტორია}} === ისტორიამდელი პერიოდი === [[ეთიოპიის მთიანეთი]] იყო ადამიანთა საცხოვრებელი ადგილი უძველესი დროიდან, რაზეც მეტყველებენ [[ავსტრალოპითეკები]]ს ნამარხები მდინარე [[ომო]]ს ხეობაში და [[ოლდუვაის კულტურა|ოლდუვაის კულტურის]] სადგომები ეთიოპიის სამხრეთში. ეთიოპიის მთიანეთი — ეთიოპიიდური ანთროპოლოგიური ტიპის ჩამოყალიბების სავარაუდო ცენტრია, [[ქუშიტური ენები]]ს და [[მიწადმოქმედება|მიწადმოქმედების]] ერთ-ერთი ყველაზე უფრო უძველესი კერა. === უძველესი ისტორია === ძველი ეგვიპტელი ისტორიკოსები ლაპარაკობენ კიდევ უფრო უძველეს ქვეყანა [[პუნტი]]ზე ([[ეგვიპტური ენა|ეგვიპტ.]] ''pwn.t'', ასევე ''t3-nṯr'', ანუ '''„ღმერთების მიწა“'''), რომელიც არსებობდა აფრიკის რქის ტერიტორიაზე. დაახლოებით ჩვენს წელთაღრიცხვამდე 1000 წელს [[არაბეთის ნახევარკუნძული]]ს სამხრეთ ნაწილში ჩამოყალიბდნენ [[ჰადრამავთი]]ს, [[კატაბანის სამეფო|კატაბანის]] და [[საბის სამეფო]]ები, რამაც მნიშვნელოვნად დააჩქარა ამ რეგიონის (თანამედროვე [[იემენი]]) მოსახლეობის ნაწილის გადასახლება დღევანდელი [[ერიტრეა|ერიტრეის]] და ჩრდილო-აღმოსავლეთ ეთიოპიის ტერიტორიებზე. გადმოსახლებულებმა თან მოიტანეს [[სემიტური ენები]], რითაც საფუძველი დაუდეს ეთიოპიის ცივილიზაციის განვითარებას, რომელსაც ჰქონდა მნიშვნელოვანი [[ანთროპოლოგია|ანთროპოლოგიური]], ენობრივი, [[ეთნოსი|ეთნიკური]], [[კულტურა|კულტურული]] და [[რელიგია|რელიგიური]] კავშირი [[სემიტები|სემიტურ]] და [[მელთაშუაზღვის რეგიონი]]ს სამყაროსთან, რომელიც დიდად განსხვავდებოდა მისი თანამედროვე სხვა აფრიკული ცივილიზაციებისგან. ჩვენს წელთაღრიცხვამდე VIII საუკუნეში ეთიოპიის მიწებზე შემოვიდა [[საბა (ხალხი)|საბას]] მსხვილი კოლონია, რომლებიც სწრაფადვე გამოეყვნენ თავიანთ არაბულ მეტროპოლიას. საბას ხალხის მოსვლასთანაა დაკავშირებული ცნობილი ეთიოპიური ლეგენდა „სოლომონის დინასტიის“ შესახებ, რომლის წარმომადგენლებიც თითქოს იყვნენ ეთიოპელი მეფეები. ლეგენდის თანახმად, ისინი ყველანი იყვნენ ძველი [[ისრაელის სამეფო]]ს მეფის [[სოლომონ მეფე|სოლომონის]] და [[ბიბლია|ბიბლიური]] [[საბის დედოფალი|საბის დედოფლის]], ანუ საბის სამეფოს მმართველის შთამომავლები. ეთიოპელები საბის დედოფალს ტრადიციულად ეძახდნენ ეთიოპელ მაკედას ან ბილკისს. [[არაბები]]ს გადასახლებამ [[ტიგრები|ტიგრების]] [[პლატო]]ზე ეთიოპიაში გამოიწვია არა მარტო სემიტური ენების გავრცელება, არამედ ბევრი ახალი წეს-ჩვეულებებიც: ქვის მშენებლობა [[მშრალი წყობა|მშრალი წყობის]] მეთოდით და ქვაზე ჭრა, მოხატული [[კერამიკა|კერამიკით]] და კიდევ ზოგიერთი ცივილიზაციის მიღწევები. არაბი გადმოსახლებულები შეერივნენ ტიგრეს რეგიონში მცხოვრებ [[კუშიტები|კუშიტებს]] და ჩამოყალიბდნენ აგაზებად — ძველეთიოპიურ ხალხად, რომელი სახელითაც ტიგრეს თანამედროვე ტერიტორია ცნობილი გახდა, როგორც „აგაზების ქვეყანა“, ხოლო ძველეთიოპიური ენა — როგორც [[გეეზი]]. უძველესი ეთიოპიური სახელმწიფო, რომელიც ჯერ კიდევ ჩვენს წელთაღრიცხვამდე VIII საუკუნეში არაბული გავლენის ქვეშ ჩამოყალიბდა, გახდა [[დʿმტ]]ის სამეფო. ცნობილია, რომ [[მეროე]]ს სახელმწიფოს მეფეები ჰორსიოტეფი (ჩვენს წელთაღრიცხვამდე IV საუკუნის დასაწყისი) და ნასტასენი (ჩვენს წელთაღრიცხვამდე IV საუკუნის დასასრული) ომებს აწარმოებდნენ ჰაბასას (აბისინია) ხალხთან; [[ძველი საბერძნეთი|ძველი ბერძნები]] ეთიოპელებს ეძახდნენ აფრიკაში მცხოვრებ ყველა შავკანიანს, პირველ რიგში [[ნუბიელები|ნუბიელებს]]; დღეისათვის ეს დასახელება გამოიყენება ტერიტორიისათვის, რომელიც ასევე ცნობილია [[აბისინია|აბისინიის]] სახელწოდებით. ჩვენს წელთაღრიცხვამდე III საუკუნისთვის ეს სახელმწიფო დაიშალა რამდენიმე პატარა სამთავროდ (ჰეგერი, დავალი). [[წითელი ზღვა|წითელი ზღვის]] და [[ადენის ყურე|ადენის ყურის]] ეთიოპიურ სანაპიროზე გაჩნდნენ [[პტოლემეების დინასტია|ელინისტური ეგვიპტის]] ფაქტორიები, რომელთა დაცემა დამთავრდა ჩვენს წელთაღრიცხვამდე I საუკუნისთვის. === ადრეული შუასაუკუნეები === ჩვენი წელთაღრიცხვის I ათასწლეულის დასაწყისში მთელი რიგი მცირე ტომობრივი წარმონაქმნების გაერთიანების შედეგად, რომლებიც არსებობდა ჩვენს წელთაღრიცხვამდე I ათასწლეულის შუა პერიოდამდე, შეიქმნა ძლიერი [[აქსუმის სამეფო]]. მისი მთავარი პორტი გახდა ქალაქი [[ადულისი]], [[ერიტრეა|ერიტრეის]] სანაპიროზე, რომელიც იყო სავაჭრო გზის მთავარი დამაკავშირებელი პუნქტი [[ეგვიპტე]]დან [[ინდოეთი|ინდოეთში]] და [[შრი-ლანკა]]ში, ასევე [[აღმოსავლეთი აფრიკა|აღმოსავლეთი აფრიკის]] სანაპიროებთან. აქსუმის სამეფომ ყველაზე დიდ აღმავლობას მიაღწია ჩვენი წელთაღრიცხვის IV—VI საუკუნეებში, როდესაც მისი სიძლიერე გავრცელდა [[ნუბია]]ზე, [[იემენი|იემენზე]], [[ეთიოპიის მთიანეთი|ეთიოპიის მთიანეთთზე]] და [[სომალის ნახევარკუნძული|აფრიკის რქის]] ჩრდილოეთ ნაწილზე. ადგილობრივი პატარა სამეფოების მეფეები აქსუმის მმართველს („მეფეთა მეფეს“) უხდიდნენ ხარკს; ეთიოპიის სამხრეთი საზღვრებიდან და [[სუდანი]]დან აქსუმში მოდიოდა [[ოქრო]], [[ძვირფასი ქვები]], [[სპილოს ძვალი]], [[მარტორქისებრნი|მარტორქის]] რქები, [[ბეჰემოთი]]ს კბილები, გარეული ცხოველების ტყავი, ცოცხალი ცხოველები და ფრინველები. ეს საქონელი გაჰქონდათ ქალაქ ადულისის გავლით [[რომის იმპერია]]ში, [[ირანი|ირანში]], [[ინდოეთი|ინდოეთში]], [[შრი-ლანკა]]ში; სანაცვლოდ შემოჰქონდათ ფერადი ლითონებისგან დამზადებული ნაკეთობანი, [[რკინა]], ქსოვილები ეგვიპტიდან, [[სანელებლები]], [[ღვინო]], [[შაქარი]], [[მარცვლეული კულტურები]] ([[ხორბალი]], [[ბრინჯი]]). ვაჭრობასთან დაკავშირებული ბევრი თავისუფალი უცხოელი — რომაელი, სირიელი, ინდოელი — ცხოვრობდა ქალაქ [[აქსუმი (ქალაქი)|აქსუმში]] და ადულისში. ვაჭრობის საჭიროებისთვის აქსუმის მეფეები ჩვენი წელთაღრიცხვის III საუკუნეში უშვებდნენ ოქროს და ვერცხლის მონეტებს. ჩვენი წელთაღრიცხვის V—VI საუკუნეებში აქსუმი გახდა ჩრდილო-აღმოსავლეთი აფრიკის უდიდესი ქალაქი; მისი ზომები და სიმშვენიერე დიდ აღტაცებას იწვევდა არა მარტო არაბებში, არამედ ბიზანტიელ მოგზაურებშიც. ადულისი გადაიქცა [[ინდოეთის ოკეანე|ინდოეთის ოკეანის]] დასავლეთი ნაწილის უდიდეს პორტად. ჩვენი წელთაღრიცხვის I— IV საუკუნეებში აქსუმში ბატონობდა ადგილობრივი [[პოლითეიზმი|პოლითეისტური]] რელიგია, რომელშიც მთავარი მნიშვნელობა ჰქონდა მეფის ღვთიური პიროვნების [[კულტი|კულტს]]. ჩვენი წელთაღრიცხვის IV საუკუნეში აქსუმში შეაღწია [[ქრისტიანობა]]მ და უკვე IV საუკუნის შუა პერიოდიდან, მეფე [[ეზანა]]ს (დაახლოებით 325—360 წლები) დროს ხდება სახელმწიფო რელიგია. წარმოშობით სირიელი, მეფე ეზანას მდივანი [[წმინდა ფრუმენტი|ფრუმენტი]], ხელდასხმული იქნა აქსუმის პირველ ეპისკოპოსად. 329 წელი ითვლება ეთიოპიის [[მონოფიზიტობა|მონოფიზიტური]] [[კოპტური მართლმადიდებელი ეკლესია|ეკლესიის]] დაარსების თარიღად, რომელიც დამოკიდებული რჩებოდა ეგვიპტურ [[კოპტები|კოპტურ]] ეკლესიაზე თვით 1948 წლამდე. ეთიოპიის [[ეკლესია (ნაგებობა)|ეკლესიის]] მეთაურს და მის უმაღლეს მღვდელმთავრებს — აბუნებს (ეპისკოპოსები) ნიშნავდა ალექსანდრიის პატრიარქი და ისინი, როგორც წესი, იყვნენ ეგვიპტელები. ქრისტიანობა ძირითადად გავრცელდა მშვიდობიანი მეთოდებით და VI საუკუნისთვის დამკვიდრდა სახელმწიფო რელიგიის სახით. ეზანას მმართველობის დროს აქსუმელები ასრულებდნე წარმატებულ თავდასხმებს [[მეროე]]ზე, ბატონობდნენ [[ბეჯა (ხალხი)|ბეჯას]] ხალხის ქვეყანაში და პრეტენზიას აცხადებდნენ სამხრეთ არაბეთზე ბატონობაზე. მაგრამ აქსუმის სამეფოს აყვავების ხანაშიც კი მეფეთა მეფის ხელისუფლება არ იყო საკმაოდ მყარი, და ლაშქრობები მათი ხელქვეითი ტომების წინააღმდეგ მუდმივად იმართებოდა ხელმეორედ. მეფე [[კალებ ელა-ასბეჰა]]მ (დაახლოებით 510—530 წლები) გადაწყვიტა ელაშქრა [[იემენი|იემენში]] (517 წელი) მეფე [[იუსუფ ზუ-ნუვასი]]ს წინააღმდეგ, რომელმაც [[იუდაიზმი]] სახელმწიფო რელიგიად გამოაცხადა [[ჰიმიარიტების სამეფო]]ში. ეთიოპიელებმა დაიპყრეს სამეფოს დედაქალაქი ზაფარი, მაგრამ 518 წელს ზუ-ნუვასმა დაიბრუნა დედაქალაქი და ამოწყვიტა აქსუმელთა გარნიზონი. 525 წელს აქსუმელებმა კვლავ გადასხეს [[ჯარი]] იემენში ბიზანტიური გემებით, ზუ-ნუვასი განადგურდა და მოკლული იქნა უბრალო მეომრის [[აბრაჰა]]ს მიერ, რომელიც გახდა იემენის გუბერნატორი, ხოლო მალე (534 წელი) მან ხელში ჩაიგდო ხელისუფლება და სამხრეთ არაბეთში შექმნა სახელმწიფო, რომელსაც მართავდნენ ეთიოპელები. აბრაჰა უგზავნიდა ძღვენს ელა-ასბეჰას და მის შთამომავალ [[გებრე-მესკელი|გებრე-მესკელს]], მაგრამ ატარებდა დამოუკიდებელ პოლიტიკას; მისი მართველობის დროს ის სულ ცოტა ერთ შორეულ ლაშქრობას ასრულებდა ცენტრალურ არაბეთში (მუსლიმური ტრადიციით, 570 წელს, მაგრამ უფრო ზუსტად, ეს მოხდა 547 წელს). 577 წელს [[სასანიანები|სპარსეთის]] [[შაჰი|შაჰმა]] [[ხოსრო I]]-მა სამხრეთ არაბეთში გამოუშვა ფლოტი და ჯარი. სპარსელებმა იემენი დაიპყრეს და გახადეს [[სასანიდები]]ს „ზღვისიქითა კოლონიად“, რომლებმაც ასევე გაავრცელეს ბატონობა [[წითელი ზღვა|წითელი ზღვის]] კუნძულებზე ეთიოპიის სანაპიროს მოპირდაპირე მხარეს. VII საუკუნეში [[არაბეთის ნახევარკუნძული|არაბეთში]] წარმოიშვა [[ისლამი]]. 615 წელს აქსუმის სამეფოში თავშესაფარი ნახეს პირველმა მუსლიმური თემის წარმომადგენლებმა, რომლებიც [[მექა]]დან გამოაძევეს თავიანთმა თანამემამულეებმა. აქსუმის მეფე არმაჰ I იყო [[მაჰმადი]]ს მოკავშირე. მაგრამ მას შემდეგ, რაც ისლამმა გაიმარჯვა არაბეთში, ეთიოპელებმა გამოავლინეს მტრული განწყობა ახალი მეზობლების მიმართ. უფრო ზუსტად, ამის მიზეზი იყო სავაჭრო კონკურენცია, რომელიც გადამწყვეტ როლს თამაშობდა, როგორც არაბთა, ასევე აქსუმელთა ცხოვრებაში. უკვე 630 წელს აქსუმელთა ფლოტი თავს დაესხა [[ჰიჯაზი]]ს სანაპიროს, მაგრამ არაბებმა შეძლეს შეტევის მოგერიება. 640 წელს აქსუმელებმა კვლავ შეუტიეს არაბეთის სანაპიროს, რის პასუხადაც იემენელებმა თვითონ დაარტყეს აქსუმის სამეფოს. მას შემდეგ, რაც [[არაბები|არაბებმა]] 641 წელს დაიპყრეს [[ეგვიპტე]], ხოლო 652 წელს დაიმორჩილეს სუდანის [[მაკურიის სამეფო]], აქსუმის სამეფო მოექცა მუსლიმური სამფლობელოების შუაში და მას გზა გადაეჭრა ქრისტიანული მოკავშირე სახელმწიფოებისკენ და ხმელთაშუაზღვის ბაზრებისკენ. ახალი სერიოზული კონფლიქტი მოხდა VIII საუკუნის დასაწყისში, 702 წელს აქსუმელთა ფლოტმა გადასხა დესანტი, რომელმაც უეცრი დარტყმით დაიპყრო [[ჯიდა]]; [[მექა]] მოიცვა პანიკამ, მუსლიმებმა დიდი სიძნელეების გავლით გადასხეს დამხმარე რაზმები და მოიგერიეს თავდასხმა. ამის შემდეგ სულ მალე არაბები, რომელთაც უკვე ჰქონდათ საზღვაო ლაშქრობების სოლიდური გამოცდილება, ორგანიზება გაუკეთეს დიდ ექსპედიციას აქსუმის სამეფოს წინააღმდეგ. მათ დაიპყრეს, გაძარცვეს და გაანადგურეს [[ადულისი]], რომელმაც სამუდამოდ დაკარგა თავისი მნიშვნელობა; [[დაჰლაკის არქიპელაგი]] გადავიდა არაბების მმართველობის ქვეშ. უკვე VIII საუკუნის შუაში აქსუმის სამეფოს სიძლიერემ დაიწყო დაღმა სვლა. ქალაქები დაცარიელდა, აქსუმის სამეფომ შეინარჩუნა თავისი მნიშვნელობა მხოლოდ რელიგიური ცენტრის სახით, შემდგომში აქ ხდებოდა იმპერატორების კორონაცია. IX—XI საუკუნეებში დაჰლაკის არქიპელაგზე, ქალაქებში [[მასაუა]] და [[ზეილა]] და ეთიოპიის მთიანეთის აღმოსავლეთის განაპირა მხარეებში ჩნდებიან მუსლიმური საქალაქო თემები და პატარ-პატარა სამთავროები. [[ბეგემდირი]]ს და [[სიმენი]]ს რაიონებში, [[ტანა (ტბა)|ტანას]] ტბის ჩრდილოეთით, წარმოიქმნა [[ეთიოპიელი ებრაელები]]ს დამოუკიდებელი სამთავრო, რომლებიც უძველესი დროიდან [[იუდაიზმი]]ს სარწმუნოებას მისდევდნენ. ეთიოპიელთა ძირითადი ნაწილი ქრისტიანებად დარჩა. XII საუკუნეში ხდება ქრისტიანული სამთავროების კონსოლიდაცია ზაგვეს დინასტიის [[ლასტას სამეფო]]ში (დედაქალაქი — [[ლალიბელა]], ტანის ტბის აღმოსავლეთით). XII საუკუნის ბოლო XIII საუკუნის დასაწყისს მიეკუთვნება ზაგვეს დინასტიის ლეგენდარული მეფის — [[გებრე მესკელ ლალიბელა]]ს მმართველობის პერიოდი: მას მიეწერება მონასტრების მშენებლობა, სასულიერო პირებისათვის და ღარიბ-ღატაკებისათვის საჩუქრების დარიგება და შემწეობის გაწევა, ასევე მუსლიმების მისამართით მუქარა — [[კაშხალი|კაშხლის]] აშენება და მდინარე [[ცისფერი ნილოსი]]ს წყლის მოშორება [[სუდანი]]დან და [[ეგვიპტე|ეგვიპტიდან]]. პარალელურად შოას რაიონში მუსლიმები გაერთიანდნენ მაჰზუმის (მაჰჯუმი) დინასტიის [[სულთანატი|სულთანატში]]; წარმართები გაერთიანდნენ [[დამოტი]]ს სამეფოში. XIII საუკუნეში იცვლება დინასტია, როგორც ეთიოპიის ქრისტიანულ, ასევე მუსლიმურ ნაწილში. 1270 წელს უმაღლესი ხელისუფლება ზაგვეს დინასტიიდან გადავიდა ეგრეთ წოდებულ [[სოლომონის დინასტია|სოლომონის დინასტიის]], რომლის დამაარსებელიც იყო იიკუნო-ამლაკი (1268—1285 წლები), — მმართველების ტეგულეტას და მენზას ხელში; სახელმწიფოში მოწინავე გახდა ამჰარას ხალხი, ხოლო სიმძიმის ცენტრმა გადაინაცვლა სამხრეთისკენ, ჩრდილოეთი ნაწილში შოასკენ (ტეგულეტი). 1277 წელს მენზადან სამხრეთ-აღმოსავლეთით შეიქმნა [[იიფატის სულთანატი]], უოლასმას დინასტიის მეთაურობით, რომელმაც 1285 წელს შეიერთა შოას სამხრეთ-აღმოსავლეთი ნაწილი, რითაც ჰეგემონია წაართვა მაჰზუმის სულთნებს. ამ დროიდან იიფატმა, რომელსაც ხელში ეკავა ბატონობა ერთმანეთთან მუდმივ მეტოქეობაში მყოფ სულთნებზე (ადალი, დოუარო, ბალი, ჰადია, ფეტეგარი), დაიწყო ხანგრძლივი ბრძოლა ქრისტიანულ სამეფოსთან. ამ ბრძოლაში ქრისტიანები ძლიერები აღმოჩნდნენ უფრო გამართული სამხედრო-ფეოდალური და ეკლესიური ორგანიზების გამო, თუმცა მუსლიმების მხარეს იყო სავაჭრო უპირატესობა და ისლამური სახელმწიფოების მხარდაჭერა, რისი მეშვეობითაც ხორციელდებოდა ეთიოპიის პრაქტიკულად ყველა კავშირი გარე ცივილიზებულ სამყაროსთან. === გვიანდელი შუასაუკუნეები === იმპერატორმა [[ამდე-ციიონ I]]-მა (1314—1344 წლები) დაიქვემდებარა ეთიოპიის მთიანეთის ქრისტიანული, მუსლიმური, ებრაული და წარმართული სამთავროები და შექმნა ძლიერი დიდი სახელმწიფო. იმპერატორმა [[იისჰაკი|იისჰაკმა]] (1414—1429 წლები) ხარკი დაადო არა მარტო მუსლიმურ სახელმწიფოებს, არამედ ეთიოპიის მთიანეთის სამხრეთში არსებულ წარმართულ სამთავროებსაც. იმპერატორი [[ზერა იაიკობი]] (1434—1468 წლები) მთელი თავისი მმართველობის პერიოდში იბრძოდა ცენტრალური ხელისუფლების განმტკიცებისათვის, მან გადააყენა ყველა ვასალურ დამოკიდებულებაში მყოფი თავადები და მათ ადგილას იმპერატორის გუბერნატორებად დანიშნა თავისი ქალიშვილები და ვაჟიშვილები, ხოლო შემდეგ ისინი შეცვალა თავისი ჩინოვნიკებით. 1445 წელს ზერა იაიკობმა გაანადგურა იიფატის სულთანატი, კიდევ რამდენიმე მუსლიმური სამთავრო და დაამყარა ჰეგემონია ჩრდილო-აღმოსავლეთი აფრიკის ამ ნაწილში. გამყარდა კავშირები ეგვიპტესთან, იემენთან, დამყარდა კონტაქტები დასავლეთ ევროპასთან. XVI საუკუნის დასაწყისში აღმოსავლელი მეზობელი და ძველი მოწინააღმდეგე, ადალის სულთანატმა, ეთიოპიის იმპერიის წინააღმდეგ დაიწყო სასტიკი ომი. იმამმა აჰმედ იბნ იბრაჰიმმა, მეტსახელად გრანი (ცაცია), გამოაცხადა [[ჯიჰადი]] და 1529—1540 წლებს შორის დაიპყრო ეთიოპიის იმპერიის თითქმის მთელი ტერიტორია. მაგრამ იმპერატორ ლებნე-დინგილიას სიკვდილის შემდეგ მისმა შვილმა — იმპერატორმა გელაუდეუოსმა (1540—1559 წლები) შეძლო გაეერთიანებინა მსხვილი ეთიოპელი ფეოდალების ძალები და გაეძევებინა მუსლიმები. ეთიოპელებს დახმარება გაუწიეს [[პორტუგალიელები|პორტუგალიელებმაც]]. აჰმედ გრანი ბრძოლაში იქნა მოკლული, ხოლო ადალის სულთანატმა არსებობა შეწყვიტა. 1557 წელს [[თურქები|თურქებმა]] დაიპყრეს [[მასაუა]] და სხვა პორტები წითელი ზღვის სანაპიროზე. ამავე პერიოდში დაიწყო შეტევა დასუსტებულ ეთიოპიაზე ორომოს შავკანიანი ტომების მხრიდან. ამავე პერიოდში ეთიოპიაში გამოჩნდნენ იეზუიტები. მათმა შემოღწევამ ეთიოპელი იმპერატორების სურვილის — შექმნილიყო ევროპული ტიპის აბსოლუტური მონარქია — ნაცვლად მოიტანა რამდენიმე ომი რელიგიურ ნიადაგზე, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც იმპერატორმა [[სუსინიოს ეთიოპიელი|სუსინიოს ეთიოპიელმა]] (1607—1632 წლები) მიიღო [[კათოლიციზმი|კათოლიკობა]]. ეს ომები შეწყდა ტახტზე იმპერატორ [[ფასილედესი]]ს (1632—1667 წლები) ასვლის შემდეგ, რომელმაც ეთიოპიიდან გარეკა იეზუიტები და გაწყვიტა ურთიერთობა პორტუგალიელებთან. იმპერატორმა [[იასუ I]]-მა დიდმა (1682—1706 წლები) ხელახლა დაიმორჩილა ამბოხებული ვასალი თავადები, სცადა განეხორციელებინა მმართველობის რეფორმა, ვაჭრობის განვითარებისთვის მოაწესრიგა [[საბაჟო სისტემა|საბაჟო]] და [[საგადასახადო სისტემა|საგადასახადო სისტემები]]. მაგრამ XVIII საუკუნის ბოლოდან ეთიოპიაში ისევ გაძლიერდა [[ფეოდალიზმი|ფეოდალური]] განხეთქილება. თითოეული მსხვილი (საშუალოც კი) ფეოდალ ჰყავდა საკუთარი [[ჯარი]]. ფეოდალები ართმევდნენ ბეგარას გლეხებისგან, რომლებიც თემური წესით ცხოვრობდნენ. ხელოსნები ითვლებოდნენ დაბალ [[კასტა]]დ. საშუალო ფენაში შედიოდნენ სამხედრო დასახლებულები, საეკლესიო მრევლი, შეძლებული ქალაქელები. არისტოკრატიას ჰყავდა [[მონათმფლობელობა|მონა]]-მოსამსახურეები, [[მომთაბარეობა|მომთაბარეების]] თემებში ასევე გავრცელებული იყო მონათმფლობელობა. === XIX საუკუნე === XIX საუკუნის შუა პერიოდში წვრილმა ფეოდალმა კასამ დაიწყო ბრძოლა ეთიოპიის ცენტრალიზებულ სახელმწიფოდ გაერთიანებისათვის. იგი ეყრდნობოდა მცირემიწიან ფეოდალებს, ვისი დახმარებითაც მან 1853 წელს დაამარცხა ცენტრალური ოლქების მმართველი რასუ ალი, ხოლო შემდგომში დაძაბული ბრძოლების შემდეგ გაანადგურა [[ტიგრაის რეგიონი]]ს მმართველი უიბე. 1855 წელს კასამ თავი გამოაცხადა [[ნეგუსი|იმპერატორად]], სახელწოდებით [[თეოდროს II]]. თეოდროს II სასტიკ ბრძოლებს აწარმოებდა ფეოდალური [[სეპარატიზმი]]ს წინააღმდეგ. შეიქმნა რეგულარული ჯარი, შეიცვალა საგადასახადო სისტემა, აიკრძალა მონათვაჭრობა, ეკლესიას ჩამოერთვა მიწების ნაწილი, დარჩენილი საკუთრება დაიბეგრა. შემცირდა შიდა საბაჟოების რაოდენობა, დაიწყო სამხედრო-სტრატეგიული გზების მშენებლობა, ეთიოპიაში იწვევდნენ ევროპელ სპეციალისტებს. მაგრამ ეკლესიაზე გადასახადების დაწესებამ მათთან კონფლიქტი გამოიწვია, რომელმაც ხელი შეუწყო ფეოდალების ბრძოლას იმპერატორის წინააღმდეგ. 1867 წლისთვის თეოდროს II-ის ხელისუფლება გავრცელდა ქვეყნის მხოლოდ უმნიშვნელო ნაწილზე. ამავე წელს წარმოიშვა კონფლიქტი [[დიდი ბრიტანეთი|დიდ ბრიტანეთთან]], რომელიც გამოიწვია ეთიოპიაში დიდი ბრიტანეთის რამდენიმე მოქალაქის დაპატიმრებამ. 1867 წლის ოქტომბერში ეთიოპიაში გადასხდა ბრიტანეთის არმიის კორპუსი (30 ათას ადამიანზე მეტი რაოდენობით, ინდოელთაგან შემდგარი დამხმარე პერსონალის ჩათვლით). იმპერატორ თეოდროს II-ის არმიაში ამ დროისათვის ირიცხებოდა არაუმეტეს 15 ათასი ადამიანი. ეთიოპელებსა და ბრიტანელებს შორის ერთადერთი ბრძოლა ღია მინდორში მოხდა 1868 წლის 10 აპრილს: 2 ათასმა ბრიტანელმა სძლია 5 ათას ეთიოპიელს, დისწიპლინაში და შეიარაღებაში უპირატესობის გამო. ამის შემდეგ თეოდროს II-მ ბრიტანელებთან სცადა მშვიდობიანი მორიგება, იგი ბრიტანელებს შეპირდა დაპატიმრებულების განთავისუფლებას და ასევე საჩუქრის სახით დიდი რაოდენობით შინაური პირუტყვის მიცემას. მაგრამ ბრიტანელებმა უარყვეს მშვიდობიანი პირობები და დაიწყეს მეკდელას ციხე-სიმაგრის შტურმი, სადაც იმპერატორი იმყოფებოდა. თეოდროს II-მ, რომელსაც არ უნდოდა ტყვედ ჩავარდნა, თავი მოიკლა. ბრიტანელებმა აიღეს მეკდელა, გაანადგურეს ეთიოპიის მთელი არტილერია, ტროფეის სახით წაიღეს იმპერატორის გვირგვინი და 1868 წლის ივნისში დატოვეს ეთიოპიის ტერიტორია. თეოდროს II-ის სიკვდილის შემდეგ დაიწყო ომი ტახტისათვის. [[ტეკლე-გიიორგის II]] (1868—1871 წლები) დაამარცხა [[იოჰანის IV]]-მ (1872—1889 წლები). 1875 წელს ეთიოპიაში შეიჭრა ეგვიპტის ჯარი. 1875 წლის ნოემბერში ეთიოპელებმა შეძლეს გუნდეტესთან ბრძოლაში დაემარცხებინათ ეგვიპტის ჯარის ძირითადი დაჯგუფება. მაგრამ 1875 წლის დეკემბერში ეგვიპტემ მასაუაში გადასხა ახალი საექსპედიციო კორპუსი. 1876 წლის მარტში გურასთან ბრძოლაში ეთიოპიელებმა შეძლეს გაენადგურებინათ იგი. მშვიდობა ეთიოპიასა და ეგვიპტეს შორის დაიდო 1884 წლის ივნისში და ეთიოპიამ მიიღო უფლება მასაუას პორტის გამოყენებაზე. 1885 წელს იმპერატორმა იოჰანის IV-მ თვითონ დაიწყო ომი [[მაჰდი]]სტური [[სუდანი]]ს წინააღმდეგ. 1885—1886 წლებში ეთიოპიის ჯარი ამარცხებდნენ სუდანელებს, მაგრამ ამ დროს [[იტალია]]მ დაიწყო ეთიოპიის ჩრდილოეთი რაიონების ოკუპაცია. საბრძოლო მოქმედებები ეთიოპელებსა და [[იტალიელები|იტალიელებს]] შორის მიმდინარეობდა გარდამავალი უპირატესობით. 1888 წელს იმპერატორმა იოჰანის IV-მ მშვიდობა შესთავაზა სუდანს. მაგრამ სუდანის ხალიფა აბდალაჰმა წამოაყენა პირობა — იოჰანის IV-ს უნდა მიეღო ისლამი. 1889 წლის დასაწყისში იოჰანის IV პირადად გაუძღვა 150-ათასიან ჯარს სუდანში და 1889 წლის მარტში სასიკვდილოდ დაიჭრა საზღვართან ბრძოლაში. ახალმა იმპერატორმა [[მენელიკ II]]-მ (1889—1913 წლები) ჩაახშო სეპარატიზმი გოჯამში და ტიგრეში, აღადგინა ერთიანი ეთიოპიური სახელმწიფო. 1889 წელს ეთიოპიასა და იტალიას შორის დაიდო უჩიალის შეთანხმება, რის თანახმადაც მენელიკ II-მ აღიარა სანაპირო რაიონების იტალიის საკუთრებაში გადასვლა. 1890 წელს იტალიამ წითელ ზღვაში გააერთიანა ყველა თავისი სამფლობელო [[ერიტრეა|ერიტრეის]] კოლონიაში და განაცხადა, რომ 1889 წლის შეთანხმებით ეთიოპია აღიარებდა მასზე იტალიის პროტექტორატს. ამან აიძულა ეთიოპია 1894 წლიდან განეახლებინა საბრძოლო მოქმედებები ეთიოპიასა და იტალიას შორის. 1894 წლის ბოლოს იტალიის ჯარმა დაიკავა ქალაქები [[მენდეფერა]], [[ადი-გრატი]] და [[ადუა]]. 1895 წლის ოქტომბრისთვის იტალიელებმა მოახდინეს მთელი ტიგრეს ოლქის ოკუპაცია. იმპერატორმა მენელიკ II-მ იტალიელების წინააღმდეგ გააგზავნა 112 000 ჯარისკაცი, რომელიც შედგებოდა ეთიოპიის ოლქების მმართველების რაზმებისაგან. 1895 წლის 7 დეკემბერს ამბა-ალაგასთან ბრძოლაში ეთიოპიის ჯარმა, რომელსაც მეთაურობდა [[რასა (ტიტული)|რასა]] მეკონინი (ეთიოპიის მომავალი იმპერატორის ჰაილე სელასიეს მამა), დიდი მარცხი მიაყენა იტალიის ჯარს. იმპერატორმა მენელიკ II-მ იტალიას მშვიდობა შესთავაზა. ამას გარდა, ეთიოპიამ გააკეთა დიპლომატიური დემარში — დემონსტრაციულად უარი განაცხადა უჩიალის შეთანხმების აღიარებაზე. იტალიელებმა ამაზე უარი განაცხადეს და შედეგად ომიც განახლდა. 1896 წლის 1 მარტს მოხდა [[ადუასთან ბრძოლა]], რომელშიც იტალიელები მთლიანად განადგურდნენ. 1893-1899 წლებში მენელიკ II-მ დაიპყრო მთელი რიგი ოლქები ადის-აბებიდან სამხრეთით და სამხრეთ-დასავლეთით (უოლამო, სიდამო, კაფა, გიმირა და სხვა) და ჩამოაყალიბა ეთიოპიის თანამედროვე საზღვრები. შედეგად ეთიოპიის კორპუსმა და ჯარმა პრაქტიკულად შეაჩერა ბრიტანული კოლონიალური იმპერიის წინსვლა აფრიკაში. ეთიოპიამ გაუძლო დიდი ბრიტანეთის კოლონიალურ დაწოლას, რომელიც დასრულდა ბრიტანული თავდასხმისათვის აფრიკის სამხრეთში სხვა ობიექტის არჩევით და [[ბურების მეორე ომი]]ს დაწყებით. მენელიკ II-მ გამოსცა ბრძანება, რომელიც ზღუდავდა და კრძალავდა მონობას, ხოლო მონებად ცხადდებოდნენ მხოლოდ სამხედრო ტყვეები და ისიც არაუმეტეს 7 წლის ვადით. მენელიკ II-ის დროს შენდებოდა გზები, გაჩნდა [[ტელეგრაფი]] და [[ტელეფონი]], ვითარდებოდა ვაჭრობა. ეთიოპიაში მენელიკ II-ის მმართველობის დროს გაიხსნა პირველი საავადმყოფო, გამოვიდა პირველი [[გაზეთი]]. === XX საუკუნის პირველი ნახევარი === 1913 წელს მენელიკ II გარდაიცვალა. [[ნეგუსი|იმპერატორი]] გახდა მისი 17 წლის შვილიშვილი [[იასუ V]]. ეთიოპია ფორმალურად არ მონაწილეობდა [[პირველი მსოფლიო ომი|პირველი მსოფლიო ომში]], მაგრამ იმპერატორი იასუ V ატარებდა [[გერმანია]]სთან დაახლოების პოლიტიკას, იმედოვნებდა დაყრდნობოდა მას ბრიტანელებთან, [[ფრანგები|ფრანგებთან]] და [[იტალიელები|იტალიელებთან]] წინააღმდეგ ბრძოლაში. 1916 წლის სექტემბერში იმპერატორი იასუ V ჩამოაგდეს. იმპერატორად გამოცხადდა მენელიკ II-ის 40 წლის ქალიშვილი [[ზაუდიტუ]] (ჩამოგდებული იმპერატორის დეიდა), ხოლო რეგენტად, ანუ ფაქტობრივ მმართველად, 24 წლის ტეფერი მეკონინი. მანამდე ის, რასა მეკონინის ერთ-ერთი უმცროსი შვილი, 16 წლის ასაკიდან იყო სიდამოს ოლქის, შემდეგ ჰარერას ოლქის გუბერნატორი. 1916 წლის გადატრიალების შემდეგ ტეფერი მეკონინმა მიიღო [[ეთიოპიის ტიტულები|ტიტული]] ''[[რასა (ტიტული)|რასა]]'' (დაახლოებით შეეფარდება თავადს), და დღეისათვის მორწმუნენი მას თაყვანს სცემენ, როგორც ღმერთ [[რასტაფარი|რასტაფარს]]. 1930 წლის ნოემბერში იმპერატორ ზაუდიტუს სიკვდილის შემდეგ იმპერატორი გახდა რასა ტეფერი, [[ჰაილე სელასიე I]]-ის სახელწოდებით (1930—1975 წლები). 1931 წელს მან გამოაქვეყნა ეთიოპიის პირველი კონსტიტუცია. დამყარდა იმპერატორის აბსოლუტური ხელისუფლება, დეპუტატთა პალატის და სენატის სათათბირო პარლამენტით. 15-20 წლის განმავლობაში იგეგმებოდა [[მონათმფლობელობა|მონათმფლობელობის]] მთლიანი აკრძალვა. 1934-1935 წლებში საზღვარზე მოხდა შეიარაღებული შეჯახებები იტალიის სამფლობელოებთან. 1935 წლის ოქტომბერში ფაშისტური იტალიის ჯარი შეიჭრა ეთიოპიაში [[იტალია-ეთიოპიის მეორე ომი]]ს დროს. რამდენიმე თვე ეთიოპიის ჯარი მძაფრ წინააღმდეგობას უწევდა იტალიელებს, ზოგჯერ გარკვეულ წარმატებებსაც კი აღწევდნენ. მაგრამ 1936 წლის 31 მარტს ეთიოპიის არმიის ძირითადმა ძალებმა მარცხი განიცადეს მაი-ჩოუსთან ბრძოლაში. 1936 წლის 5 მაისს იტალიის არმია, მარშალ [[პიეტრო ბადოლიო]]ს ხელმძღვანელობით, შევიდა დედაქალაქ ადის-აბებაში. იტალიის მეფე [[ვიტორიო ემანუელე III]] გამოცხადდა ეთიოპიის იმპერატორად. ქვეყნის იტალიური ოკუპაცია გრძელდებოდა 1941 წლის გაზაფხულამდე, როდესაც ბრიტანეთის არმიამ, აფრიკული კოლონიებიდან შეკრებილი დამხმარე ძალის გამოყენებით, გაათავისუფლა ეთიოპია და დაიკავა სხვა იტალიური სამფლობელოები აფრიკის რქის რეგიონში. === XX საუკუნის მეორე ნახევარი === [[მეორე მსოფლიო ომი]]ს შემდეგ იმპერატორი ჰაილე სელასიე I აგრძელებდა ერთპიროვნულ აბსოლუტურ მმართველობას. 1951 წელს საერთაშორისო საზოგადოების ზეწოლის შემდეგ აიკრძალა მონათმფლობელობა. ტრადიციული არისტოკრატიის ბევრი პრივილეგია შენარჩუნდა, ბეჭვდითი ორგანოები იმყოფებოდა მონარქის მკაცრი კონტროლის ქვეშ, პოლიტიკური პარტიები აიკრძალა. 1953 წელს ეთიოპიამ მეგობრობის და ეკონომიკური თანამშრომლობის შესახებ ხელშეკრულება დადო [[აშშ]]-სთან. შემდეგი 20 წლის განმავლობაში აშშ-მა ეთიოპიას დახმარება გაუწია ფინანსური სუბსიდიებით თითქმის ნახევარი მილიარდი დოლარის რაოდენობით, მისცა სესხები, ასევე უფასოდ მიაწოდა შეიარაღება 140 მილიონი დოლარის ოდენობით. 1970-იანი წლების დასაწყისში რეჟიმი სავსებით ოდიოზური გახდა: იმპერატორს აკრიტიკებდნენ პოლიტიკური სივრცის ყველა მხრიდან. შემდგომი მოვლენების კატალიზატორი გახდა შიმშილისგან ადამიანთა მასიური დახოცვა 1972—1974 წლებში. 1974 წელს ეკონომიკის გამაჯანსაღებელმა ზომებმა გამოიწვია ფასების უეცარი ზრდა და შედეგად მასიური საპროტესტო დემონსტრაციები. სიტუაცია გამოიყენა იმავე წლის ზაფხულში შექმნილმა [[მარქსიზმი|მარქსისტი]] ოფიცრების ჯგუფმა, სახელწოდებით [[დერგი|„დერგი“]]. დაიწყო მონარქიის დემონტაჟის პროცესი, ცნობილი როგორც „მხოხავი გადატრიალება“. შემოდგომის შუა პერიოდში „დერგმა“ ხელთ იგდო ყველა ადმინისტრაციული რესურსი და გამოაცხადა [[სოციალიზმი]]ს მშენებლობის კურსი. გადაყენებული იმპერატორი ჰაილე სელასიე I გარდაიცვალა 1975 წლის 27 აგვისტოს, თითქოს ავადმყოფობის გამო<ref>ვრცლად ამის შესახებ იხილეთ Sauldie M. Ethiopia. Dawn of the Red Star. Р. 180—181.</ref>. 1976—1977 წლებში „დერგმა“ განიმტკიცა საკუთარი პოზიციები წითელი ტერორის გზით, როგორც როიალისტების და სეპარატისტების, ასევე მემარცხენეების წინააღმდეგ. ამ ეტაპზე „დერგის“ ლიდერი გახდა [[მენგისთუ ჰაილე მარიამი]]. 1975—1991 წლებში [[სსრკ]] და აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნები ყოველმხრივ დახმარებას უწევდნენ მენგისთუს რეჟიმს. ქვეყნის სამხრეთ-აღმოსავლეთში — ოგადენში, [[სომალი]]ს არმიამ დიდი დახმარება გაუწია ეთნიკური სომალელების სეპარატისტულ მოძრაობას, რომლებიც ცდილობდნენ ეთიოპიისგან ჩამოეცილებინათ და დაეკავებინათ ოგადენი. 1977—1978 წლების სომალის წინააღმდეგ [[ოგადენის ომი|ოგადენის ომში]] ეთიოპიას დაეხმარნენ [[კუბა]], [[სსრკ]] და [[იემენის სახალხო დემოკრატიული რესპუბლიკა]]. ჯერ კიდევ 1961 წელს დაწყებული [[ომი ერიტრეის დამოუკიდებლობისათვის|დამოუკიდებლობისათვის ომი]] მიმდინარეობდა ერიტრეაშიც. რეჟიმმა ეთიოპია მიიყვანა სრულ სიღატაკესთან. წამოწყებულმა სოფლის მეურნეობის კოლექტივიზაციამ მოიტანა მისი შემდგომი დეგრადაცია. 1984 წელს ქვეყანაში შიმშილისგან გარდაიცვალა მილიონი ადამიანი. სსრკ-ში კრიზისის პირობებში, მენგისთუს ხელისუფლება დაემხო 1991 წლის მაისში. ამბოხებულთა ალიანსში მთავარი როლი ითამაშეს ერიტრეელთა დაჯგუფებებმა. ქვეყანაში ხელისუფლებაში მოვიდა მეამბოხეთა ბელადების ჯგუფი, მარქსისტების შეხედულებით უკიდურესად მემარცხენე შეხედულების, რომლებმაც თავიანთი მოღვაწეობა დაიწყეს, როგორც [[ენვერ ხოჯა]]ს მომხრეებად, ხოლო შემდგომში იდეოლოგიური ორიენტაცია შეიცვალეს უფრო მეტად ლიბერალურზე. იმ მომენტიდან ქვეყანას სიკვდილამდე (2012 წელი) მართავდა ამ დაჯგუფების წარმომადგენელი [[მელეს ზენავი]], თავიდან პრეზიდენტის რანგში, პარლამენტურ რესპუბლიკაზე გადასვლის შემდეგ, როგორც პრემიერ-მინისტრი. 1993 წელს მელეს ზენავის მთავრობამ აღიარა ერიტრეის დამოუკიდებლობა, მაგრამ შემდეგ დადგა ერიტრეელ ყოფილ მოკავშირეებთან ურთიერთობის გაუარესების პერიოდი, რომლებიც ახალი სახელმწიფოს სათავეში მოვიდნენ. მეზობლებს შორის ურთიერთობაში ნეგატიური პიკი დადგა 1998—2000 წლებში, როდესაც სასაზღვრო ზონაში წარმოიქმნა [[ეთიოპია-ერიტრეის კონფლიქტი]], რომელიც დამთავრდა ეთიოპიის უმნიშვნელო უპირატესობით. ქვეყნებს შორის საზღვრის საკითხი რჩება დღემდე გადაუწყვეტელი. === XXI საუკუნე === 1997, 2000 და 2006 წლებში ეთიოპია ასევე აქტიურ მონაწილეობას იღებდა [[სომალი]]ს საკითხის გადაწყვეტაში. [[2006-2009 წლების სომალის ომი|2006-2009 წლების სომალის ომში]] ეთიოპიის არმიამ გაანადგურა [[ისლამური სასამართლოების კავშირი]]ს დაჯგუფების ძალები და [[მოგადიშო]]ში ხელისუფლება ხელში აიღო ეთიოპიისადმი ლოიალურმა გარდამავალმა მთავრობამ [[აბდულაჰი იუსუფ აჰმედი]]ს ხელმძღვანელობით. საპარლამენტო არჩევნები ქვეყანაში ჩატარდა 2005 წელს, როდესაც ოპოზიციამ ბრალი დასდო ხელისუფლებას შედეგების გაყალბებაში და ქუჩებში გამოიყვანა ათობით ათასი თავისი მომხრე, შეტაკებების შედეგად დაიღუპა რამდენიმე ათასი ადამიანი, კიდევ ათასობით დააპატიმრეს<ref>Lyons T. Ethiopia in 2005: The Beginning of a Transition?, www.csis.org/media/csis/pubs/anotes0601.pdf</ref>. მას შემდეგ, რაც 2009 წლის დასაწყისში ეთიოპიის ჯარები გამოვიდნენ სომალის ტერიტორიიდან, ისლამისტები ხელახლა გადავიდნენ შეტევაზე. განადგურებული ისლამური სასამართლოების კავშირის საქმის გამგრძელებელი გახდა „აშ-შაბააბის“ („ალ-შაბაბი“) დაჯგუფება, რომელმაც 2009—2010 წლების განმავლობაში დაიპყრო სომალის სამხრეთი ნაწილი და სცადა აეღო მოგადიშო. ეთიოპია მაშინვე ჩაერია სომალის ომში [[კენია]]სთან ერთად (თუმცა, მოქმედებების კოორდინაციის გარეშე), რითაც დახმარება გაუწია სომალის ოფიციალურ მთავრობას. შედეგად „აშ-შაბააბის“ („ალ-შაბაბი“) დაჯგუფება მოექცა ეთიოპიის, კენიის და სომალის სამთავრობო ჯარების წნეხის ქვეშ და შეტევიდან გადავიდა თავდაცვაზე. იმავე დროს ეთიოპია ჩრდილოეთ და სამხრეთ სუდანს შორის კონფლიქტში გამოვიდა შუამავლის სახით აბეის საკამათო რაიონის გამო. 2011 წლის ივნისში [[გაეროს უშიშროების საბჭო]]მ ერთხმად დაუჭირა მხარი დაპირისპირებულ სახელმწიფოებს შორის საზღვარზე ეთიოპიელი სამშვიდობო კონტიგენტის (4200 ადამიანი) შეყვანაზე. 2013 წლის დეკემბერში ეთიოპია კენიასთან ერთად ასევე მონაწილეობდა სამხრეთ სუდანის შიდა კონფლიქტის საკითხზე მოლაპარაკებაში. მელეს ზენავის პრემიერმინისტრობის ვადის დამთავრებისას (გარდაიცვალა 2012 წლის 20 აგვისტოს) ეთიოპიის ეკონომიკის ზრდის ტემპი (საშუალოდ 7 % წელიწადში) შეეფარდებოდა [[ოთხი აზიური ვეფხვი|„აზიელი ვეფხვების“]] განვითარების ტემპს, მიუხედავად შენარჩუნებული ცხოვრების დაბალი დონისა, განსაკუთრებით სოფლებში. ეს მეტყველებს ჩრდილო-აღმოსავლეთ აფრიკაში ეთიოპიის რეგიონალური ლიდერის როლისკენ მისწრაფებაში (ყოველ შემთხვევაში აფრიკის რქის რეგიონში), ხოლო პერსპექტივაში — წამყვან როლზე მთელი აფრიკის კონტინენტზე. ადის-აბება ცდილობს აშშ-სთვის გახდეს მთავარი მოკავშირე, რის გამოც ის ამ საქმეში წარმატებულ კონკურენციას უწევს ეგვიპტეს, კენიას და [[საუდის არაბეთი|საუდის არაბეთს]]. ==== მთავრობის რეფორმები (2018 – დღემდე) ==== ახალი პრემიერ-მინისტრი რომელმაც ისტორიული ვიზიტი განახორციელა ერიტრეაში 2018 წელს, იყო [[აბი აჰმედი]] და ამ ვიზიტით დასრულდა ქვეყნებს შორის კონფლიქტური ვითარება. <ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-africa-44764597|title=Ethiopia and Eritrea declare end of war|date=9 July 2018|work=BBC News}}</ref> ეთიოპიასა და ერიტრეას შორის 20 წლიანი ომის დასრულების მცდელობებისთვის აბი აჰმედს მიენიჭა [[ნობელის პრემია]] მშვიდობისათვის 2019 წელს. <ref>{{cite news|url=https://edition.cnn.com/videos/world/2019/10/11/ethiopian-prime-minister-abiy-ahmed-wins-2019-nobel-peace-prize-lon-orig.cnn/video/playlists/intl-stories-worth-watching/|title=Ethiopian Prime Minister wins the 2019 Nobel Peace Prize|date=16 October 2019|work=CNN News}}</ref> 2018 წლის აპრილში თანამდებობის დაკავების შემდეგ, 42 წლის აბიმ გაათავისუფლა პოლიტპატიმრები, დაჰპირდა 2019 წლის სამართლიან არჩევნებს და გამოაცხადა ფართო ეკონომიკური რეფორმები. <ref>{{cite web |last1=Kaps |first1=Alisa |title=From agrarian country to industrial hub |url=https://www.dandc.eu/en/article/strengthening-foreign-trade-has-helped-ethiopias-governments-achieve-remarkable-economic |website=D+C, Development and cooperation}}</ref> 2019 წლის 6 ივნისის მდგომარეობით, ადრე შექმნილი ყველა ვებგვერდი კიდევ ერთხელ გახდა ხელმისაწვდომი, გაათავისუფლეს ათასზე მეტი პოლიტპატიმარი და ასობით ადმინისტრაციული პერსონალი გაათავისუფლეს, როგორც რეფორმების ნაწილი.<ref>{{Cite web|url=https://menafn.com/qn_news_story_s.aspx?storyid=1097918154&title=Ethiopia-grants-pardon-to-530-prisoners-before-Christmas-celebrations|title=Ethiopia grants pardon to 530 prisoners before Christmas celebrations|last=MENAFN|website=menafn.com|access-date=14 January 2019}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://ooni.torproject.org/post/ethiopia-unblocking/|title=OONI – Ethiopia: Verifying the unblocking of websites|website=ooni.torproject.org|access-date=14 January 2019}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://newbusinessethiopia.com/ethiopia-prison-administration-fires-103-individuals/|title=Ethiopia prison administration fires 103 individuals – New Business Ethiopia|language=en-US|archive-url=https://web.archive.org/web/20190113175528/https://newbusinessethiopia.com/ethiopia-prison-administration-fires-103-individuals/|archive-date=13 January 2019|url-status=dead|accessdate=10 აგვისტო 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190113175528/https://newbusinessethiopia.com/ethiopia-prison-administration-fires-103-individuals/|archivedate=13 იანვარი 2019}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://cyberethiopia.com/2013/?p=2012|title=Reflections on the Rule of Law and Ethiopia's Transition to Democratic Rule (Part I)|date=12 January 2019|website=Cyber Ethiopia|language=en-US|access-date=14 January 2019}}</ref> პოლიტიკური არეულობის პარალელურად გაიზარდა ეთნიკური ძალადობა. 2017 წელს მოხდა ორომო – სომალის შეტაკება, რომელიც ქვეყნის უმსხვილეს ეთნიკურ ჯგუფს წარმოადგენს და სომალიელები, რომლებიც 400,000 ადამიანამდე იყვნენ, 2017 წელს გადაასახლეს. <ref name=irinnews>{{cite news|url=http://www.irinnews.org/analysis/2017/11/08/ethnic-violence-displaces-hundreds-thousands-ethiopians|title=Ethnic violence displaces hundreds of thousands of Ethiopians|publisher=irinnews.com|date=8 November 2017}}</ref> გედეო – ორომოს შორის შეტაკებები ქვეყნის სამხრეთით, ორომოსა და გედეოს შორის მოხდა, საიდანაც ყველაზე მეტი ადამიანი გაიქცა 2018 წელს მსოფლიოში საცხოვრებელი სახლებიდან გაქცევის მაჩვენებლებს შორის, შედეგად 1,4 მილიონი ახლად გადაადგილებული ადამიანია.<ref>{{cite news|url=https://reliefweb.int/report/ethiopia/ethiopia-tops-global-list-highest-internal-displacement-2018|title=Ethiopia tops global list of highest internal displacement in 2018|publisher=Relief Web|accessdate=7 April 2019}}</ref> 2018 წლის სექტემბერში უმცირესობების საპროტესტო აქციის დროს, რომელიც მოხდა ორომოში, ეთიოპიის დედაქალაქ [[ადის-აბება]]სთან ახლოს, დაიღუპა 23 ადამიანი. <ref>{{cite web|url=http://www.dailystar.com.lb/News/World/2018/Sep-17/463632-at-least-23-die-in-weekend-of-ethiopia-ethnic-violence.ashx|title=At least 23 die in weekend of Ethiopia ethnic violence|date=17 September 2018|accessdate=10 აგვისტო 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181002001149/http://www.dailystar.com.lb/News/World/2018/Sep-17/463632-at-least-23-die-in-weekend-of-ethiopia-ethnic-violence.ashx|archivedate=2 ოქტომბერი 2018}}</ref> ორომოს ხალხის მხრიდან ძალაობის ზრდაში ადანაშაულებენ ახალ პრემიერ-მინისტრ აბი აჰმედს იმისთვის, რომ ადგილი მისცა ჯგუფებს, რომლებიც ადრე აკრძალული იყვნენ [[ტიგრაი]]ს ხელმძღვანელობით მთავრობებში. <ref>{{cite web|url=https://www.nytimes.com/2018/09/24/world/africa/ethiopia-ethnic-violence-arrests.html|title=Thousands Are Arrested in Ethiopia After Ethnic Violence|date=24 September 2018|accessdate=27 April 2019}}</ref> ორომოს ხელმძღვანელობით საპროტესტო აქციები განახლდა 2020 წლის 29 ივნისს მუსიკოს ჰაჩალუ ჰუნდესას მკვლელობის შემდეგ, რის შედეგადაც დაიღუპა მინიმუმ 200 ადამიანი.<ref>{{cite news |title=Ethiopia’s week of unrest sees 239 dead, 3,500 arrested |url=https://www.washingtonpost.com/world/africa/ethiopias-week-of-unrest-sees-239-dead-3500-arrested/2020/07/08/8eb30952-c100-11ea-8908-68a2b9eae9e0_story.html |work=The Washington Post |date=8 July 2020}}</ref> [[ეგვიპტე]]სა და ეთიოპიას შორის დავამ ეთიოპიის დიდი რენესანსის კაშხალთან დაკავშირებით ესკალაციას მიაღწია 2020 წელს. <ref>{{cite news |last1=Walsh |first1=Decian |title=For Thousands of Years, Egypt Controlled the Nile. A New Dam Threatens That |url=https://www.nytimes.com/interactive/2020/02/09/world/africa/nile-river-dam.html |newspaper=New York Times |date=9 February 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200210015121/https://www.nytimes.com/interactive/2020/02/09/world/africa/nile-river-dam.html |archive-date=10 February 2020 |url-status=live }}</ref><ref>{{cite news |title=An Egyptian cyber attack on Ethiopia by hackers is the latest strike over the Grand Dam |url=https://qz.com/africa/1874343/egypt-cyber-attack-on-ethiopia-is-strike-over-the-grand-dam/ |work=[[Quartz (publication)|Quartz]] |date=27 June 2020}}</ref>ეგვიპტე ეწინააღმდეგებოდა კაშხლის არსებობასს, იმის შიშით, რომ შეუმცირდებოდა წყლის მიღებას ნილოსისგან. <ref>{{cite news |title=Row over Africa’s largest dam in danger of escalating, warn scientists |url=https://www.nature.com/articles/d41586-020-02124-8 |work=Nature |date=15 July 2020}}</ref> ეთიოპიის პრემიერ-მინისტრმა აბი აჰმედმა გააფრთხილა, რომ „არც ერთ ძალას არ შეუძლია შეაჩეროს ეთიოპიის მიერ კაშხლის აშენების პროცესი. თუკი საჭირო გახდება საომრად წასვლა, მილიონობით ადამიანს შეგვიძლია მოვემზადოთ.“ <ref>{{cite news |title=Are Egypt and Ethiopia heading for a water war? |url=https://www.theweek.co.uk/107468/are-egypt-and-ethiopia-heading-for-a-water-war |work=The Week |date=8 July 2020}}</ref> == სახელმწიფო წყობა == * '''სახელმწიფო სისტემა''': ფედერაციული რესპუბლიკა, შედგება 9 კილილისაგან (შტატი), რომელიც ჩამოყალიბებულია ეთნიკური დაყოფის შედეგად და 2 თვითმართვადი ქალაქისაგან (ადის-აბება და დირე-დაუა). * '''სახელმწიფოს მეთაური''': პრეზიდენტი [[მულატუ ტეშომე]] (2013 წლიდან), ირჩევა 6-წლიანი ვადით (ხელმეორედ არჩევის უფლებით) პარლამენტის მიერ (სახალხო წარმომადგენელთა პალატის მიერ). * '''მთავრობის მეთაური''': ინიშნება იმ პარტიიდან, რომელმაც გაიმარჯვა საპარლამენტო არჩევნებში. * '''საკანონმდებლო ორგანო''': [[ეთიოპიის პარლამენტი|ორპალატიანი პარლამენტი]]: ფედერაციის პალატა (108 წევრი, რომლებსაც შტატების ასამბლეები ირჩევენ 5-წლიანი ვადით), წყვეტს კონსტიტუციურ და ფედერალურ-რეგიონალურ საკითხებს, და სახალხო წარმომადგენელთა პალატა (547 წევრი, რომლებსაც მოსახლეობა ირჩევს 5-წლიანი ვადით). * '''ადმინისტრაციული დაყოფა''': 9 ეთნიკური რეგიონი (kilil - აფარები, ამჰარელები, გამბელები, ჰარარები, ორომელები, სომალელები, ტიგრაები და სხვა) და 2 თვითმმართველობის ადმინისტრაცია (asterdader). 2010 წლის 23 მაისის საპარლამენტო არჩევნების შედეგად პარლამენტში წარმოდგენილი იყო შემდეგი პოლიტიკური პარტიები: * [[ეთიოპიის ხალხთა რევოლუციურ-დემოკრატიული ფრონტი]] — 499 ადგილი; * [[სომალელთა დემოკრატიული პარტია (ეთიოპია)|სომალელთა დემოკრატიული პარტია]] — 24 ადგილი; * [[ბენიშანგულ-გუმუზის ხალხთა დემოკრატიული პარტია]] — 9 ადგილი; * [[აფარის ეროვნულ-დემოკრატიული პარტია]] — 8 ადგილი; * [[გამბელის ხალხთა ერთიანობის დემოკრატიული მოძრაობა]] — 3 ადგილი; * [[ჰარერის ეროვნული ლიგა]] — 1 ადგილი; * [[არგობის ხალხის დემოკრატიული ორგანიზაცია]] — 1 ადგილი; * [[დემოკრატიული ერთიანობის ეთიოპიური ფორუმი]] — 1 ადგილი; * დამოუკიდებელი — 1 ადგილი. == ადმინისტრაციული დაყოფა == {{მთავარი|ეთიოპიის რეგიონები}} [[ფაილი:Ethiopia regions numbered.png|thumb|right|350px|ეთიოპიის რეგიონები და მათთან გათანაბრებული ქალაქის თვითმმართველობის ადმინისტრაციები]] ეთიოპია ადმინისტრაციულად იყოფა 9 რეგიონად (''კილილოჩი''; მხოლობითი{{ndash}} ''კილილი'') და რეგიონებთან გათანაბრებულ 2 ქალაქის თვითმმართველობის ადმინისტრაციად (''ასტედადერ აკაბაბივაჩი'', მხოლობითი{{ndash}} ''ასტედადერ აკაბიბი''). რეგიონები იყოფა [[ეთიოპიის ზონები|ზონებად]], ისინი კი თავის მხრივ ოლქებად ([[ეთიოპიის ვორედები|ვორედები]]). ეს 9 რეგიონი და მათთან გათანაბრებული 2 ქალაქის თვითმმართველობის ადმინისტრაცია არის: {| class="wikitable sortable" |+ 9 რეგიონი და 2 ქალაქის თვითმმართველობის ადმინისტრაცია ! № რუკაზე ! დროშა ! რეგიონი ! მოსახლეობა<ref name="Federal Demographic Republic of Ethiopia Central Statistical Agency">{{cite web|title=Federal Demographic Republic of Ethiopia Central Statistical Agency – Population Projection of Ethiopia for All Regions At Wereda Level from 2014 – 2017|url=http://www.csa.gov.et/images/general/news/pop_pro_wer_2014-2017|work=2014 Population and Housing Census of Ethiopia|publisher=[[Central Statistical Agency (Ethiopia)|CSA]]|year=2014|accessdate=1 October 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151017033609/http://www.csa.gov.et/images/general/news/pop_pro_wer_2014-2017|archivedate=17 ოქტომბერი 2015}}</ref>,<br />ად. 2017 წელი ! ფართობი<ref>{{Cite web |url=http://www.csa.gov.et/images/documents/pdf_files/nationalstatisticsabstract/2011/2011%20population.pdf |title=2011 National Statistics |accessdate=2015-09-21 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150923211414/http://www.csa.gov.et/images/documents/pdf_files/nationalstatisticsabstract/2011/2011%20population.pdf |archivedate=2015-09-23 }}</ref><ref>[http://www.citypopulation.de/Ethiopia.html Citypopulation]</ref><ref>[http://www.geohive.com/cntry/ethiopia.aspx Geohive]</ref>,<br />კმ² ! მოსახლეობის სიმჭიდროვე,<br />ად./კმ² ! ადმინისტრაციული ცენტრი |- |style="text-align:center"| 1 | | [[ადის-აბება]] |style="text-align:right"| 3 433 999 |style="text-align:right"| 526,99 |style="text-align:right"| 6062,73 | N/A |- |style="text-align:center"| 2 |[[ფაილი:Flag_of_the_Afar_Region.svg|40px]] | [[აფარის რეგიონი]] |style="text-align:right"| 1 812 002 |style="text-align:right"| 72 052,78 |style="text-align:right"| 23,29 | [[სემერა]] |- |style="text-align:center"| 3 |[[ფაილი:Flag_of_the_Amhara_Region.svg|40px]] | [[ამჰარის რეგიონი]] |style="text-align:right"| 21 134 988 |style="text-align:right"| 154 708,96 |style="text-align:right"| 129,40 | [[ბაჰრ-დარი]] |- |style="text-align:center"| 4 |[[ფაილი:Flag_of_the_Benishangul-Gumuz_Region.svg|40px]] | [[ბენიშანგულ-გუმუზის რეგიონი]] |style="text-align:right"| 1 066 001 |style="text-align:right"| 50 698,68 |style="text-align:right"| 19,25 | [[ასოსა]] |- |style="text-align:center"| 5 | | [[დირე-დაუა]] |style="text-align:right"| 466 000 |style="text-align:right"| 1558,61 |style="text-align:right"| 273,96 | N/A |- |style="text-align:center"| 6 ||[[ფაილი:Flag_of_the_Gambella_Region.svg|40px]] | [[გამბელის რეგიონი]] |style="text-align:right"| 435 999 |style="text-align:right"| 29 782,82 |style="text-align:right"| 13,30 | [[გამბელა]] |- |style="text-align:center"| 7 |[[ფაილი:Et_harrar.png|40px]] | [[ჰარარის რეგიონი]] |style="text-align:right"| 246 000 |style="text-align:right"| 333,94 |style="text-align:right"| 676,77 | [[ჰარარი]] |- |style="text-align:center"| 8 |[[ფაილი:Flag_of_the_Oromia_Region.svg|40px]] | [[ორომიის რეგიონი]] |style="text-align:right"| 35 467 001 |style="text-align:right"| 284 537,84 |style="text-align:right"| 115,33 | [[ადამა]] |- |style="text-align:center"| 9 |[[ფაილი:Flag of the Somali Region (2008-2018).svg|40px]] | [[სომალის რეგიონი]] |style="text-align:right"| 5 748 998 |style="text-align:right"| 279 252 |style="text-align:right"| 19,00 | [[ჯიჯიგა]] |- |style="text-align:center"| 10 |[[ფაილი:Flag_of_the_Southern_Nations,_Nationalities,_and_Peoples%27_Region.svg|40px]] | [[სამხრეთის ერების, ეროვნებების და ხალხების რეგიონი]] |style="text-align:right"| 19 170 007 |style="text-align:right"| 105 887,18 |style="text-align:right"| 168,45 | [[აუასა]] |- |style="text-align:center"| 11 |[[ფაილი:Flag_of_the_Tigray_Region.svg|40px]] | [[ტიგრაის რეგიონი]] |style="text-align:right"| 5 247 005 |style="text-align:right"| 41 409,95 |style="text-align:right"| 119,78 | [[მეკელე]] |- |style="text-align:center"| | | სპეციალური ზონები |style="text-align:right"| 123 001 |style="text-align:right"| |style="text-align:right"| | |- style="background: #CCC;" | || ||სულ:||94 351 001||1 020 749,75||86,17|| |} == მოსახლეობა == === დემოგრაფია === {{მთავარი|ეთიოპიის დემოგრაფია}} {| class="wikitable" style="float: right; margin-right: 10px; text-align:center" ! colspan="4" style="background:#cfb;"|ეთიოპიის მოსახლეობა<ref>[http://esa.un.org/wpp/Documentation/WPP%202010%20publications.htm World Population Prospects, the 2010 Revision]. UN.org</ref> |- ! style="background:#cfb;"| წლები ! style="background:#cfb;"| მოსახლეობა ! style="background:#cfb;"| სხვაობა |- | 1950 || 18 400 000 || – |- | 1960 || 22 500 000 ||4 100 000 |- | 1970 || 29 000 000 ||6 500 000 |- | 1980 || 35 400 000 ||6 400 000 |- | 1990 || 48 300 000 ||12 900 000 |- | 2000 || 65 600 000 ||17 300 000 |- | 2010 || 82 900 000 ||17 300 000 |- | 2013 || 93 800 000 ||>10 900 000 |- | 2018 || 107 500 000 ||13 700 000 |} * მოსახლეობის რაოდენობა — 96 მილიონი ადამიანი.<ref>{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/et.html|title=The World Factbook|publisher=cia.gov|accessdate=2011-02-01|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181224211140/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/et.html|archivedate=2018-12-24}}</ref>(2014 წლის შეფასება, 14-ე ადგილი მსოფლიოში). * მოსახლეობის საშუალო სიმჭიდროვე — დაახლოებით 85 ად. 1 კვ. კმ-ზე. * 2025 წლის პროგნოზით მოსახლეობის რაოდენობა იქნება 100 მილიონი ადამიანი. * წლიური ზრდა — 2,89 % (ქალაქის — 5,7 %, სოფლის — 2,7 % (2014 წლის შეფასება)). * სიცოცხლის საშუალო ხანგრძლივობა — 60,75 წელი (58,43 წელი მამაკაცებისთვის, 63,15 წელი ქალებისათვის (2014 წლის შეფასება)). * ქალაქის მოსახლეობა — 17 % (2011 წელი). * შობადობა — 37,66 ბავშვი 1000 ქალზე (2014 წელი). * სიკვდილიანობა — 8,52 ადამიანი 1000 მოსახლეზე (2014 წელი). * საშუალო ასაკი — 17,6 წელი (17,4 წელი მამაკაცებისათვის, 17,7 წელი ქალებისათვის (2014 წელი)). * ფერტილობა — 5,23 დაბადებული ერთ ქალზე (2014 წელი). * ბავშვთა სიკვდილიანობის დონე — 55,77 ბავშვი 1000 ქალზე. * შრომისუნარიანი მოსახლეობა — 50 %, მათ შორის 85 % დაკავებულია სოფლის მეურნეობაში. * განათლების დონე — 39 % (49,1 % მამაკაცებისთვის, 28,9 % ქალებისთვის (2007 წლის აღწერა)). * 250 000 [[შიდსი]]თ ინფიცირებული ბავშვი ცხოვრობს ეთიოპიაში * [[შიდსი]]თ დაავადებულები — 1,3 % (758 600 დაავადებული, 2012 წლის შეფასება). ეთიოპიის მოსახლეობა 1983 წელს იყო 33,5 მილიონი, ხოლო 2014 წელს ის გაიზარდა 87,9 მილიონამდე.<ref name="Federal Demographic Republic of Ethiopia Central Statistical Agency"/> XIX საუკუნეში მოსახლეობის რაოდენობა სულ შეადგენდა დაახლოებით 9 მილიონს.<ref>W. G. Clarence-Smith [http://books.google.com/books?id=9Hfl5rpXM1sC&pg=PA100 The Economics of the Indian Ocean slave trade in the nineteenth century] (1989). p.100. ISBN 0-7146-3359-3</ref> 2007 წლის მოსახლეობის აღწერის და საბინაო ფონდის შედეგები აჩვენებს, რომ ეთიოპიის მოსახლეობა საშუალოდ გაიზარდა 2,6 %-ით 1994-2007 წლებს შორის პერიოდში. დღეისათვის მოსახლეობის რაოდენობის ტემპის ზრდა შედის მსოფლიო ქვეყნების პირველ ათეულში. პროგნოზით 2060 წლისთვის მოსახლეობის რაოდენობა გაიზრდება 210 მილიონამდე, ზრდის მაჩვენებელი კოეფიციენტი კი 2011 წლის შემდეგ იქნება დაახლოებით 2,5.<ref>[http://www.google.com/publicdata/explore?ds=n4ff2muj8bh2a_#ctype=l&strail=false&bcs=d&nselm=h&met_y=POP&fdim_y=scenario:1&scale_y=lin&ind_y=false&rdim=world&idim=country:ET&ifdim=world&hl=en&dl=en Forecast provided] by [[International Futures]] and hosted by [[Google Public Data Explorer]]</ref> === ეთნიკური შემადგენლობა === {{bar box |width=350px|float=right|titlebar=#ddd |title=ეთიოპიის ეთნიკური ჯგუფები |left1=ეთნიკური ჯგუფი|right1=მოსახლეობა<br />(მლნ) |bars= {{bar percent|[[ორომოები]]|Green|100|25,4 (34,4 %)}} {{bar percent|[[ამჰარები]]|Yellow|78.37|19,9 (27,0 %)}} {{bar percent|[[სომალელები]] |Red|18.08|4,59 (6,22 %)}} {{bar percent|[[ტიგრაი]] და [[ტიგრინიელები|ტიგრინია]]|Blue|17.67|4,49 (6,08 %)}} {{bar percent|[[სიდამო]]|Purple|11.63|2,95 (4,00 %)}} {{bar percent|[[გურაგელები]]|Brown|7.32|1,86 (2,52 %)}} {{bar percent|[[ველაიტა]]|Black|6.60|1,68 (2,27 %)}} {{bar percent|[[აფარელები]]|Orange|5.03|1,28 (1,73 %)}} {{bar percent|[[ჰადია]]|Teal|5.00|1,27 (1,72 %)}} {{bar percent|[[გამო]]|Gray|4.33|1,10 (1,49 %)}} {{bar percent|სხვები|Silver|36.67|9,30 (12,6 %)}} |caption=Population in millions according to 2007 Census<ref name="Population">[http://www.indexmundi.com/ethiopia/demographics_profile.html ეთიოპიის დემოგრაფიის პროფილი 2014 წელს]</ref> }} ქვეყნის მოსახლეობა საკმაოდ მრავალფეროვანია, რომელიც შედგება 80-ზე მეტი სხვადასხვა ეთნიკური ჯგუფებისაგან. 2007 წლის ეთიოპიის მოსახლეობის ეროვნული აღწერის თანახმად, ეთიოპიაში ყველაზე მრავალრიცხოვანი ეთნიკური ჯგუფია [[ორომოები]], რომლებიც შეადგენენ ქვეყნის მოსახლეობის 34,4 %-ს. [[ამჰარები]] შეადგენენ ქვეყნის მოსახლეობის 27,0 %-ს, ხოლო [[სომალელები]] და [[ტიგრაი]] შესაბამისად შეადგენენ მოსახლეობის 6,22 % და 6,08 %-ს. სხვა გამორჩეული ეთნიკური ჯგუფებია: [[სიდამო]] — 4,00 %, [[გურაგელები]] — 2,52 %, [[ველაიტა]] — 2,27 %, [[აფარელები]] — 1,73 %, [[ჰადია]] — 1,72 %, [[გამო]] — 1,49 % და სხვა — 12,6 %.<ref name=2007Census>{{cite web|title=Country Level|url=http://www.csa.gov.et/index.php?option=com_rubberdoc&view=doc&id=264&format=raw&Itemid=521|work=2007 Population and Housing Census of Ethiopia|publisher=[[Central Statistical Agency (Ethiopia)|CSA]]|date=13 July 2010|accessdate=18 January 2013|archiveurl=https://web.archive.org/web/20121113215945/http://www.csa.gov.et/index.php?option=com_rubberdoc&view=doc&id=264&format=raw&Itemid=521|archivedate=13 ნოემბერი 2012}}</ref> [[აფრაზიული ენები|აფრაზიულ ენებზე]] მოლაპარაკე ეთნიკური ჯგუფები შეადგენენ ქვეყნის მოსახლეობის უმრავლესობას. მათ შორის სემიტურ ენაზე მოლაპარაკეები თავიანთ თავს ხშირად უძახიან [[ჰაბეშა]]ს ან აბეშას. [[არაბული ენა|არაბულ ენაში]] ამ ტერმინის ფორმა (ალ-ჰაბაშა) ეტიმოლოგიურ საფუძველზე ნიშნავს „აბისინიას“, ეთიოპიის ძველ სახელწოდებას [[ინგლისური ენა|ინგლისურ]] და სხვა ევროპულ ენებზე.<ref>{{Cite web |url=http://www.time.com/time/europe/timetrails/selassie/hs260809.html |title=Time Europe&nbsp;– Abyssinia: Ethiopian Protest |accessdate=2015-09-22 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20040206124546/http://www.time.com/time/europe/timetrails/selassie/hs260809.html |archivedate=2004-02-06 }}. 9 August 1926</ref> ამას გარდა, [[ნილო-საჰარული ენები|ნილო-საჰარულ ენებზე]] მოლაპარაკე [[ნილოტები]] წარმოადგენენ ეთნიკურ უმცირესობას, რომლებიც ცხოვრობენ ქვეყნის სამხრეთ რეგიონებში; განსაკუთრებით [[გამბელის რეგიონი]]ს რაიონებში, რომელიც ესაზღვრება [[სამხრეთი სუდანი|სამხრეთ სუდანს]]. მათ შორის ყველაზე დიდი ეთნიკური ჯგუფებია [[ნუერი]] და [[ანუაკი]]. === ენები === {{bar box |width=350px|float=right|titlebar=#ddd |title = ენების გავრცელება ეთიოპიაში (2007 წელი) |bars = {{bar percent|[[ორომო (ენა)|ორომოს ენა]]|DarkSlateGray|33.8}} {{bar percent|[[ამჰარული ენა]]|DarkSlateGray|29.33}} {{bar percent|[[სომალი ენა|სომალური ენა]]|DarkSlateGray|6.25}} {{bar percent|[[ტიგრინია ენა|ტიგრინიული ენა]]|DarkSlateGray|5.86}} {{bar percent|[[სიდამო ენა|სიდამოს ენა]]|DarkSlateGray|4.04}} {{bar percent|[[ვოლაიტა ენა|ვოლაიტას ენა]]|DarkSlateGray|2.21}} {{bar percent|[[გურაგა ენა|გურაგული ენა]]|DarkSlateGray|2.01}} {{bar percent|[[აფარი ენა|აფარული ენა]]|DarkSlateGray|1.74}} {{bar percent|[[ჰადია ენა|ჰადიას ენა]]|DarkSlateGray|1.69}} {{bar percent|[[გამო-გოფა-დაურო|გამოს ენა]]|DarkSlateGray|1.45}} {{bar percent|სხვა ენები|DarkSlateGray|11.62}} }} ეთნოლოგიის მიხედვით, ეთიოპიაში ლაპარაკობენ 90-ზე მეტ ენაზე.<ref name="Ethnologue">{{cite web|title=Languages of Ethiopia|url=http://www.ethnologue.com/country/ET|work=Ethnologue|publisher=SIL International|accessdate=9 February 2013}}</ref> ქვეყანაში მოსახლეობის უმრავლესობა ლაპარაკობს [[ქუშიტური ენები|ქუშიტური]] ან [[სემიტური ენები|სემიტური]] ოჯახის [[აფრაზიული ენები|აფრაზიულ ენებზე]]. ქუშიტური ენებს მიეკუთვნება [[ორომო (ენა)|ორომოს ენა]], რომელზეც ლაპარაკობენ [[ორომოები]], [[სომალი ენა|სომალური ენა]], რომელზეც ლაპარაკობენ [[სომალელები]]; სემიტურ ენებს მიეკუთვნება [[ამჰარული ენა]], რომელზეც ლაპარაკობენ [[ამჰარები]], [[ტიგრინიელები|ტიგრინია]] და [[ტიგრაი]]. მთლიანად ეს ოთხი ჯგუფი შეადგენს ეთიოპიის მოსახლეობის დაახლოებით სამ მეოთხედს. სხვა აფრაზიულ ენებზე მოლაპარაკე მოსახლეობის მნიშვნელოვანი რაოდენობა ლაპარაკობს ქუშიტური ენების ოჯახის სხვადასხვა ენებზე: [[სიდამო ენა|სიდამოს ენა]], [[აფარი ენა|აფარული ენა]], [[ჰადია ენა|ჰადიას ენა]] და [[აგავის ენები]], ასევე სემიტური ენების ოჯახის სხვადასხვა ენებზე: [[გურაგა ენა|გურაგული ენა]], [[ჰარარი ენა|ჰარარის ენა]], [[ილაე ენა|ილაეს ენა]] და [[არგობა ენა|არგობას ენა]].<ref name=2007Census /> ამას გარდა, [[ომოტური ენები|ომოტურ ენებზე]] ლაპარაკობენ [[ომოტები]]ს ჯგუფის ეთნიკური უმცირესობა, რომლებიც სამხრეთის რეგიონებში ცხოვრობენ. ისინი ლაპარაკობენ შემდეგ ენებზე: [[აარი ენა|აარის ენა]], [[ბენჩი ენა|ბენჩის ენა]], [[გამო-გოფა-დაურო|დაუროს ენა]], [[დიმე ენა|დიმეს ენა]], [[დიზინი ენა|დიზინის ენა]], [[გამო-გოფა-დაურო|გამოს ენა]], [[გამო-გოფა-დაურო|გოფას ენა]], [[მაალე ენა|მაალეს ენა]], [[ჰამერი ენა|ჰამერის ენა]] და [[ვოლაიტა ენა|ვოლაიტას ენა]].<ref name=2007Census /> ასევე [[ნილო-საჰარული ენები]]ს ტიპზე ლაპარაკობენ [[ნილოტები]]ს ეთნიკური უმცირესობის წარმომადგენლები, რომლებიც თავმოყრილები არიან ქვეყნის სამხრეთ-დასავლეთ ნაწილში. ამ ენებში შედის: [[ნუერი (ენა)|ნუერი]], [[ანუაკი (ენა)|ანუაკი]], [[ნიანგატომის ენა]], [[მაჯანგის ენა]], [[სურმა ენა|სურმას ენა]], [[მეენი ენა|მეენის ენა]] და [[მურსი ენა|მურსის ენა]].<ref name=2007Census /> [[ინგლისური ენა|ინგლისური]] ყველაზე უფრო გავრცელებული უცხო ენაა და საშუალო სკოლებში სწავლების ენაა. ამჰარული ენა იყო სწავლების ენა დაწყებით სკოლებში, მაგრამ ის ბევრ რაიონში შეცვალა რეგიონალურმა ენებმა, როგორებიცაა ორომოს ენა, სომალური ენა ან ტიგრინიული ენა.<ref name="Llicuv">{{cite book|editor=Mpoche, Kizitus and Mbuh, Tennu|title=Language, literature, and identity|year=2006|publisher=Cuvillier|isbn=3-86537-839-0|pages=163–164|url=http://books.google.com/books?id=PNEiAQAAMAAJ}}</ref> მაშინ როდესაც ეთიოპიის 1995 წლის კონსტიტუციით ყველა ენას აქვს თანაბარი რეგიონალური სტატუსი, ამჰარული ენა აღიარებულია ოფიციალურ სამუშაო ენად ფედერალურ მთავრობაში. [[ეთიოპიის რეგიონები|ეთიოპიის სხვადასხვა რეგიონებს]] აქვთ უფლება თვითონ განსაზღვრონ საკუთარი სამუშაო ენა,<ref name=Constitution>{{cite web|title=Article 5|url=http://www.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/et/et007en.pdf|work=Ethiopian Constitution|publisher=WIPO|accessdate=2 July 2015}}</ref> ორომოს ენა, სომალური ენა, ტიგრინიული ენა აღიარებულია ოფიციალურ სამუშაო ენად მათ შესაბამის რეგიონებში.<ref name="Llicuv"/> === დამწერლობა === ეთიოპიაში [[დამწერლობა|დამწერლობის სისტემის]] სახეა ორთოგრაფიული [[ეთიოპიური დამწერლობა]]. გამოიყენება [[აბუგიდა|აბუგიდის]] სახით ქვეყნის რამდენიმე ენისთვის. ის პირველად ხმარებაში შემოვიდა ჩვენს წელთაღრიცხვამდე VI და V საუკუნეებში სემიტური [[გეეზი]]ს ტრანსკრიპტირებული [[კონსონანტური დამწერლობა|კონსონანტური დამწერლობის]] სახით.<ref>Fattovich, Rodolfo (2003) "Akkälä Guzay" in von Uhlig, Siegbert, ed. ''Encyclopaedia Aethiopica: A-C''. Weissbaden: Otto Harrassowitz KG, p.169.</ref> გეეზი დღეს ლიტურგიული ენაა [[ეთიოპიის მართლმადიდებელი ეკლესია|ეთიოპიის]] და [[ერიტრეის მართლმადიდებელი ეკლესია|ერიტრეის მართლმადიდებელ ეკლესიებში]]. 1980-იანი წლების განმავლობაში, არაბული სიმბოლოების კრებული კომპიუტერიზებული იქნა. დღეისათვის სტანდარტულია [[უნიკოდი|უნიკოდების]] ისეთი ნაწილები, როგორებიცაა: [[გეეზი]], [[გაფართოებული ეთიოპიური]], [[Unicode/U1380 სიმბოლოების ცხრილი|ეთიოპიური]] და [[Unicode/UAB00სიმბოლოების ცხრილი|ეთიოპიური]]. დამწერლობის სხვა სისტემები დიდი ხნის განმავლობაში ასევე იხმარებოდა ეთიოპელთა სხვადასხვა თემებში. მაგალითად შეიხ [[ბაქრი საპალო]]ს სკრიპტი გამოიყენებოდა ორომოელებისათვის.<ref name=HH-551>{{Cite journal|doi=10.1017/S0041977X00144209|jstor=616613|title=The Oromo orthography of Shaykh Bakri Saṗalō|journal=Bulletin of the School of Oriental and African Studies|volume=44|issue=3|pages=550|year=2009|last1=Hayward|first1=R. J.|last2=Hassan|first2=M.}}</ref> === რელიგია === ეთიოპიას აქვს მჭიდრო ისტორიული კავშირი მსოფლიოს სამივე ძირითად [[აბრაამისეული რელიგიები|აბრაამისეულ რელიგიებთან]]. IV საუკუნეში რეგიონი იყო მსოფლიოში ერთ-ერთი პირველი, რომელმაც [[ქრისტიანობა]] ოფიციალურად აღიარა სახელმწიფო [[რელიგია]]დ. ჩვენი წელთაღრიცხვით 451 წელს [[ქალკედონის საეკლესიო კრება|ქალკედონის საეკლესიო კრების]] გადაწყვეტილებების შედეგად მორწმუნენი, რომლებიც აღიარებდნენ ქრისტეს ერთბუნებრიობას იყვნენ [[მონოფიზიტობა|მონოფიზიტები]], რომლებიც შეადგენდნენ ქრისტიანების უმრავლესობას ეგვიპტეში და ეთიოპიაში. ისინი კრების მიერ გამოცხადდნენ ერეტიკოსებად საერთო სახელით — [[კოპტები]]. 329 წელი ითვლება ეთიოპიის მონოფიზიტური [[კოპტური მართლმადიდებელი ეკლესია|კოპტური მართლმადიდებელი ეკლესიის]] დაარსების თარიღად, რომელიც დამოკიდებული რჩებოდა ეგვიპტურ კოპტურ ეკლესიაზე თვით 1948 წლამდე. 1959 წლიდან [[ეთიოპიის მართლმადიდებელი ეკლესია|ეთიოპიის მართლმადიდებელმა ეკლესიამ]] მიიღო [[ავტოკეფალია]] და დღეისათვის იგი, როგორც ყველა სხვა ძველაღმოსავლეთის მართლმადიდებელი ეკლესია აღიარებს სამივე [[მსოფლიო საეკლესიო კრება]]ს და [[მიაფიზიტობა|მიაფიზიტურია]]. ქვეყანაში ასევე არსებობს მნიშვნელოვანი [[მუსლიმი]] მოსახლეობა, რომლებიც ეთიოპიის საერთო მაცხოვრებლების დაახლოებით მესამედს წარმოადგენენ. ეთიოპია ასევე პირველი [[ჰიჯრა|ჰიჯრის]] ადგილია ისლამის ისტორიაში. [[ტიგრაის რეგიონი|ტიგრაის რეგიონში]] არსებული ქალაქი — ნეგაში უძველესი მუსლიმური დასახლებული პუნქტია აფრიკაში. 1980-იან წლებამდე ეთიოპიაში ცხოვრობდა ეთიოპელი ებრაელების ([[ბეტა ისრაელი]]) მნიშვნელოვანი რაოდენობა.<ref name="Ofcansky">{{cite book|last=Thomas P. Ofcansky|first=LaVerle Berry|title=Ethiopia: A Country Study|year=2004|publisher=Kessinger Publishing|isbn=1-4191-1857-9|pages=130–141|url=http://books.google.com/books?id=R3M0V0VfgiMC}}</ref><ref>Weil, Shalva (2008) "Zionism among Ethiopian Jews" in ''Jewish Communities in the 19th and 20th Centuries''. Salamon, Hagar (ed.). Ethiopia, Jerusalem: Ben-Zvi Institute, pp. 187–200. (Hebrew).</ref> 2007 წლის მოსახლეობის აღწერის მიხედვით, ქრისტიანები შეადგენენ ქვეყნის მოსახლეობის 62,8 %-ს (43,5 % ეთიოპიის მართლმადიდებელი ეკლესიის, 19,3 % სხვა კონფესიების), მუსლიმები 33,9 %-ს, ტრადიციული აფრიკული რელიგიების წარმომადგენლები 2,6 %-ს და სხვა რელიგიების 0,6 %<ref name="bx">Berhanu Abegaz, {{PDFlink|[http://bxabeg.people.wm.edu/Ethiopia.Census%20Portrait.pdf Ethiopia: A Model Nation of Minorities]|51.7&nbsp;KB}}. Retrieved 6 April 2006.</ref>, რაც ედრება აშშ-ის [[ცენტრალური სადაზვერვო სააგენტო]]ს მონაცემებს, რომელშიც ნათქვამია, რომ ქრისტიანობა ეთიოპიაში ყველაზე ფართედ გავრცელებული რელიგიაა. ცენტრალური სადაზვერვო სააგენტოს ბოლო მონაცემებით, მუსლიმები შეადგენენ მოსახლეობის 33,9 %-ს.<ref name=CIA>{{cite web|title=Ethiopia|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/et.html|work=The World Factbook|publisher=CIA|accessdate=18 January 2013|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181224211140/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/et.html|archivedate=24 დეკემბერი 2018}}</ref> აქედან [[სუნიზმი|სუნიტები]] შეადგენენ მუსლიმი მოსახლეობის უმრავლესობას, ხოლო [[შიიზმი|შიიტები]] და [[აჰმადია|აჰმადისტები]] შეადგენენ უმცირესობას. სუნიტებს ძირითადად წარმოადგენენ [[შაფიტური მაზჰაბი|შაფიტები]] ან [[სალაფიათი|სალაფიტები]], ასევე არსებობენ ბევრი [[სუფიზმი|სუფიტები]].<ref>Pew Forum on Religious & Public life. 9 August 2012. Retrieved 29 October 2013</ref> [[აფარის რეგიონი]]ს ჩრდილოეთ რაიონებში ცხოვრობს საკმაოდ დიდი რაოდენობით მუსლიმი მოსახლეობა, სადაც მოქმედებს მუსლიმურ სეპარატისტული მოძრაობა, რომელთა მიზანია აფარის ისლამური სახელმწიფოს შექმნა, რომლის კონსტიტუციაც [[შარიათი]]ს კანონებზე აიგება.<ref>{{cite journal|title=Northeast African Studies|volume=12–13|page=174|year=1990}}</ref> [[აქსუმის სამეფო]] იყო ერთ-ერთი პირველი ქვეყანა, რომელმაც ოფიციალურად აღიარა ქრისტიანობა, როდესაც [[წმინდა ფრუმენტი]] [[ტვიროსი]]დან, რომელსაც ეთიოპიაში ერქვა ფრემნატოსი ან აბა სელამა („სამყაროს მამა“), გახდა იმპერატორი ეზანა ჩვენი წელთაღრიცხვის IV საუკუნეში.<ref name="Ofcansky"/><ref name="isbn0-313-32273-2">{{cite book|author=Adejumobi, Saheed A.|title=The history of Ethiopia|publisher=Greenwood Press|location=Westport, Conn|year=2007|page=171|isbn=0-313-32273-2|url=http://books.google.com/books?id=3Un6_LGIEyQC&pg=PA171}}</ref> [[ახალი აღთქმა|ახალი აღთქმის]] თანახმად, ქრისტიანობა ეთიოპიაში შემოვიდა კიდევ უფრო ადრე, როდესაც ეთიოპიის სამეფო ხაზინის მუშაკი მონათლა [[ფილიპე მოციქული|წმინდა ფილიპე მოციქულმა]].<ref>[https://www.biblegateway.com/passage/?search=Acts+8 "Acts 8"]. ''Bible Gateway''.</ref> დღეისათვის [[ეთიოპიის მართლმადიდებელი ეკლესია]] [[ძველი აღმოსავლური ეკლესიები]]ს ნაწილია და ერთ-ერთი მსხვილი კონფესიაა, თუმცა რამდენიმე პროტესტანტულმა ეკლესიებმა ბოლო პერიოდში მიიღეს გარკვეული აღიარება. XVIII საუკუნიდან იქ არსებობდა შედარებით მცირე ეთიოპიის კათოლიკური ეკლესია, რომელიც მთლიანად [[ვატიკანი|ვატიკანს]] ემორჩილებოდა და რომელთა მიმდევრები შეადგენდნენ საერთო მოსახლეობის რაოდენობის 1 %-ზე ნაკლებს.<ref name="bx"/> ეთიოპიაში ისლამი აღმოცენდა ამ რელიგიის დაარსებასთან ერთად 615 წელს, როდესაც მუსლიმების ჯგუფი, რომელიც შედგებოდა წინასწარმეტყველი [[მაჰმადი|მუჰამადი]]ს მოსწავლეებისაგან, თავს იცავდა დევნისაგან [[მექა]]ში. მოსწავლეები შემდგომში გადავიდნენ ეთიოპიაში, თანამედროვე ერიტრეის გავლით, რომელიც მაშინ ექვემდებარებოდა ქრისტიანი იმპერატორის — [[აშამა იბნ აბჯარი]]ს ხელისუფლებას.<ref name="Ofcansky"/> ამას გარდა, მაჰმადის მიმდევრების ყველაზე დიდი არაარაბი ეთნიკური ჯგუფი არსებობდა ეთიოპიაში. ძველი [[ებრაელები]]ს მცირე ჯგუფი — ბეტა-ისრაელი, ცხოვრობს ეთიოპიის ჩრდილო-დასავლეთში, თუმცა მათი უმრავლესობა გადასახლდა [[ისრაელი|ისრაელში]] XX საუკუნის უკანასკნელ ათწლეულში, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც ისრაელის მთავრობამ ჩაატარა დამხმარე ოპერაციები: ოპერაცია „მოშე“ და ოპერაცია „სოლომონი“.<ref>{{cite web|url=https://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Judaism/ejhist.html|title=The History of Ethiopian Jews|publisher=Jewishvirtuallibrary.org|accessdate=16 March 2009}}</ref><ref>Weil, Shalva (2011) [http://www.isn.ethz.ch/isn/Current-Affairs/ISN-Insights/Detail?ord538=grp1&ots591=eb06339b-2726-928e-0216-1b3f15392dd8&lng=en&id=129480&contextid734=129480&contextid735=129244&tabid=129244 "Operation Solomon 20 Years On"], International Relations and Security Network (ISN). isn.ethz.ch</ref> 2007 წლის მოსახლეობის აღწერის და საბინაო ფონდის მონაცემების თანახმად, ეთიოპიაში დაახლოებით 1 957 944 ადამიანი ტრადიციული აფრიკული რელიგიების მიმდევარია. 471 861 ადამიანი კი სხვა რელიგიების მორწმუნეა.<ref name=2007Census/> ეთიოპიის ყოველ რეგიონში არსებობს თითქმის ყველა რელიგიის წარმომადგენელი, როგორც წესი, ისინი თავმოყრილები არიან ქვეყნის განსაზღვრულ რაიონებში. ქრისტიანები უპირველეს ყოვლისა ცხოვრობენ ჩრდილოეთ ამჰარის და ტიგრაის რეგიონებში და ძირითადად ძველი აღმოსავლური ეკლესიის — ეთიოპიის მართლმადიდებელი ეკლესიის წარმომადგენლები არიან. პროტესტანტული კონფესიის ქრისტიანები თავმოყრილები არიან სამხრეთის ერების, ეროვნებების და ხალხების და ორომიას რეგიონში. მუსლიმები ეთიოპიაში ძირითადად სუნიტური განხრის ისლამს მიეკუთვნებიან და როგორც წესი ცხოვრობენ ქვეყნის აღმოსავლეთ და ჩრდილო-აღმოსავლეთ რაიონებში; კერძოდ სომალის, აფარის, დირე-დაუას და ჰარარის რეგიონებში. ტრადიციული აფრიკული რელიგიების მიმდევრები ძირითადად ცხოვრობენ ქვეყნის შორეულ სამხრეთ-დასავლეთის და დასავლეთის საზღვრის სასოფლო რაიონებში, სამხრეთის ერების, ეროვნებების და ხალხების, ბენიშანგულ-გუმუზის და გამბელის რეგიონებში.<ref name=2007Census/><ref name="Ofcansky"/> უფლებადამცველი ორგანიზაციები არაერთხელ აკრიტიკებდნენ ხელისუფლებას იმ აქტივისტების და ჟურნალისტების დაპატიმრების გამო, რომლებიც იბრძოდნენ ამოეძირკვათ განსხვავებული აზრის მქონე პირების წინააღმდეგ ზოგიერთი რელიგიური თემის ბრძოლის ჩვეულებები. 2015 წლის 3 აგვისტოს თავისუფლების აღკვეთის ხანგრძლივი ვადა მიესაჯა 17 მუსლიმ აქტივისტს 7-დან 22 წლამდე. მათ ბრალი დასდეს ისლამური სახელმწიფოს შექმნის მცდელობაში. ყველა ბრალდებული უარყოფდა წაყენებულ ბრალდებას და პროტესტს აცხადებდა საკუთარი უფლებების დასაცავად.<ref>[http://www.dailysabah.com/africa/2015/08/04/ethiopia-hands-lengthy-prison-terms-to-muslim-activists Ethiopia hands lengthy prison terms to Muslim activists]</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.reuters.com/article/2015/08/03/us-ethiopia-arrests-idUSKCN0Q82AC20150803 |title=Ethiopia hands lengthy prison terms to Muslim activists |accessdate=2015-09-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150924221723/http://www.reuters.com/article/2015/08/03/us-ethiopia-arrests-idUSKCN0Q82AC20150803 |archivedate=2015-09-24 }}</ref><ref>[http://www.bbc.com/news/world-africa-33759946 Ethiopia jails Muslims convicted of terror plot]</ref> {| class="wikitable" |- ! წლები ! '''[[ქრისტიანობა|ქრისტიანები]]''' ! ''[[ეთიოპიის მართლმადიდებელი ეკლესია|ეთიოპიელი მართლმადიდებლები]]'' ! ''[[პროტესტანტიზმი|პროტესტანტები]]'' ! ''[[ეთიოპიის კათოლიკური ეკლესია|ეთიოპიელი კათოლიკები]]'' ! '''[[ისლამი|მუსლიმები]]''' ! '''[[ტრადიციული აფრიკული რელიგიები|ტრადიციული კონფესიები]]''' ! '''სხვები''' |- | 1994 | '''61,6 %''' | 50,6 % | 10,1 % | 0,9 % | '''32,8 %''' | '''4,6 %''' | '''1,0 %''' |- | 2007 | '''62,8 %''' | 43,5 % | 18,6 % | 0,7 % | '''33,9 %''' | '''2,6 %''' | '''0,7 %''' |- | ''ზრდა'' | ''1,2 %'' | ''-7,1 %' | ''8,5 %'' | ''-0,2 %'' | ''1,1 %'' | ''-2,0 %'' | ''-0,3 %'' |} {| class="wikitable" |- ! წლები ! '''[[ქრისტიანობა|ქრისტიანები]]''' ! ''[[ეთიოპიის მართლმადიდებელი ეკლესია|ეთიოპიელი მართლმადიდებლები]]'' ! ''[[პროტესტანტიზმი|პროტესტანტები]]'' ! ''[[ეთიოპიის კათოლიკური ეკლესია|ეთიოპიელი კათოლიკები]]'' ! '''[[ისლამი|მუსლიმები]]''' ! '''[[ტრადიციული აფრიკული რელიგიები|ტრადიციული კონფესიები]]''' ! '''სხვები''' |- | 1994 | '''32 689 482''' | 26 844 932 | 5 366 360 | 478 190 | '''17 406 087''' | '''2 444 085''' | '''531&nbsp;323''' |- | 2007 | '''46 420 822''' | 32 154 550 | 13 748 842 | 517 430 | '''25 058 373''' | '''1 921 881''' | '''517&nbsp;430''' |- | ''ზრდა'' | ''13 731 340'' | ''5 309 618'' | ''8 382 482'' | ''39 240'' | ''7 652 286'' | ''-522 204'' | ''-13 893'' |} {| class="wikitable sortable" |- ! align=center colspan=1| ! align=center colspan=1| 1994 ! align=center colspan=1| 2007 ! align=center colspan=1| 1994 ! align=center colspan=1| 2007 ! align=center colspan=1| 1994 ! align=center colspan=1| 2007 ! align=center colspan=1| 1994 ! align=center colspan=1| 2007 ! align=center colspan=1| 1994 ! align=center colspan=1| 2007 ! align=center colspan=1| 1994 ! align=center colspan=1| 2007 ! align=center colspan=1| 1994 ! align=center colspan=1| 2007 |- ! რეგიონი ! align=center colspan=2| '''[[ქრისტიანობა|ქრისტიანები]]''' ! align=center colspan=2| ''[[ეთიოპიის მართლმადიდებელი ეკლესია|ეთიოპიელი მართლმადიდებლები]]'' ! align=center colspan=2| ''[[პროტესტანტიზმი|პროტესტანტები]]'' ! align=center colspan=2| ''[[ეთიოპიის კათოლიკური ეკლესია|ეთიოპიელი კათოლიკები]]'' ! align=center colspan=2| '''[[ისლამი|მუსლიმები]]''' ! align=center colspan=2| '''[[ტრადიციული აფრიკული რელიგიები|ტრადიციული კონფესიები]]''' ! align=center colspan=2| '''სხვები''' |- | [[ადის-აბება]] | '''86,65 %''' | '''83,0 %''' | ''82,0 %'' | ''74,7 %'' | ''3,87 %'' | ''7,77 %'' | ''0,78 %'' | ''0,48 %'' | 12,7 % | 16,2 % | | | | 0,8 % |- | [[ფაილი:Flag of the Afar Region (1994-2012).svg|30px]] [[აფარის რეგიონი]] | 4,4 % | 4,7 % | ''3,9 %'' | ''3,9 %'' | ''0,4 %'' | ''0,7 %'' | ''0,1 %'' | ''0,1 %'' | '''95,6 %''' | '''95,3 %''' | | | | |- | [[ფაილი:Flag_of_the_Amhara_Region.svg|30px]] [[ამჰარის რეგიონი]] | '''81,6 %''' | '''82,7 %''' | ''81,5 %'' | ''82,5 %'' | ''0,1 %'' | ''0,2 %'' | | | 18,1 % | 17,2 % | | | | 0,1 % |- | [[ფაილი:Flag of the Benishangul-Gumuz Region.svg|30px]] [[ბენიშანგულ-გუმუზის რეგიონი]] | '''40,6 %''' | '''46,5 %''' | ''34,8 %'' | ''33,0 %'' | ''5,8 %'' | ''13,5 %'' | | | '''44,1 %''' | '''45,4 %''' | 13,1 % | 7,1 % | | |- | [[დირე-დაუა]] | 36,7 % | 28,8 % | ''34,5 %'' | ''25,71 %'' | ''1,5 %'' | ''2,81 %'' | ''0,7 %'' | ''0,4 %'' | '''63,2 %''' | '''70,9 %''' | | | 0,1 % | 0,3 % |- | [[ფაილი:Flag of the Gambella Region.svg|30px]] [[გამბელის რეგიონი]] | '''71,35 %''' | '''90,2 %''' | ''24,13 %'' | ''16,8 %'' | ''44,01 %'' | ''70,0 %'' | ''3,21 %'' | ''3,4 %'' | 5,15 % | 4,9 % | 10,28 % | 3,8 % | | 1,1 % |- | [[ფაილი:Et harrar.png|30px]] [[ჰარარის რეგიონი]] | 39,49 % | 30,8 % | ''38,09 %'' | ''27,1 %'' | ''0,94 %'' | ''3,4 %'' | ''0,46 %'' | ''0,3 %'' | '''60,28 %''' | '''69,0 %''' | | | | 0,2 % |- | [[ფაილი:Flag_of_the_Oromia_Region.svg|30px]] [[ორომიის რეგიონი]] | '''49,9 %''' | '''48,2 %''' | ''41,3 %'' | ''30,5 %'' | ''8,6 %'' | ''17,7 %'' | | | 44,3 % | 47,5 % | 4,2 % | 3,3 % | | 1,1 % |- | [[ფაილი:Flag of the Somali Region (2008-2018).svg|30px]] [[სომალის რეგიონი]] | 0,9 % | 0,6 % | ''0,9 %'' | ''0,6 %'' | | | | | '''98,7 %''' | '''98,4 %''' | | | 0,3 % | 1,0 % |- | [[ფაილი:Flag_of_the_Southern_Nations,_Nationalities,_and_Peoples%27_Region.svg|30px]] [[სამხრეთის ერების, ეროვნებების და ხალხების რეგიონი]] | '''65,4 %''' | '''77,8 %''' | ''27,6 %'' | ''19,9 %'' | ''34,8 %'' | ''55,5 %'' | ''3,0 %'' | ''2,4 %'' | 16,7 % | 14,1 % | 15,4 % | 6,6 % | | 1,5 % |- | [[ფაილი:Flag_of_the_Tigray_Region.svg|30px]] [[ტიგრაის რეგიონი]] | '''95,9 %''' | '''96,1 %''' | ''95,5 %'' | ''95,6 %'' | | ''0,1 %'' | ''0,4 %'' | ''0,4 %'' | 4,1 % | 4,0 % | | | | |} === ურბანიზაცია === {{მთავარი|ეთიოპიის ქალაქები}} მოსახლეობის ზრდა, მიგრაცია, ურბანიზაცია, ასევე ყველა ხელისუფლების ძალისხმევა და ეკოსისტემების შესაძლებლობები მოსახლეობას უზრუნველყოფს საბაზისო მომსახურებით.<ref>Racin, L. (4 March 2008) [http://www.wilsoncenter.org/event/future-shock-how-environmental-change-and-human-impact-are-changing-the-global-map "Future Shock: How Environmental Change and Human Impact Are Changing the Global Map"]. Woodrow Wilson International Center for Scholars.</ref> ეთიოპიაში ურბანიზაციის დონე განუყრელად იზრდება და უკანასკნელ პერიოდში აღინიშნა ორი მნიშვნელოვანი ზრდის პერიოდი. პირველი 1936-1941 წლებში ფაშისტური იტალიის მუსოლინის რეჟიმის ოკუპაციის პერიოდში, ხოლო 1967-1975 წლებში, როდესაც ქალაქების მოსახლეობა გაიზარდა სამჯერ.<ref name="countrystudies1991">Ofcansky, T and Berry, L. "Ethiopia: A Country Study". Editied by Washington: GPO for the Library of Congress, 1991. [http://countrystudies.us/ethiopia Countrystudies.us]</ref> 1936 წელს იტალიამ დაიპყრო ეთიოპია, შექმნა დიდი საქალაქო ინფრასტრუქტურები და ააშენა კაშხალი სასმელი წყლის უზრუნველსაყოფად.<ref name="Accessed 15 May 2008">Shivley, K. "Addis Ababa, Ethiopia" [http://www.macalester.edu/courses/geog61/kshively/index.html Macalester.edu] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170211101151/https://www.macalester.edu/courses/geog61/kshively/index.html |date=2017-02-11 }}. Retrieved 15 May 2008.</ref> ეს იყო ძირითადი მიზეზი იტალიელი მოსახლეობის და დაქირავებული პირების ქალაქებში მოსაზიდად. ზრდის მეორე პერიოდი იყო 1967 წლიდან 1975 წლამდე, როდესაც სოფლის მოსახლეობა გადმოსახლდა ქალაქის ცენტრებში სამუშაოს მოსაძებნად და უკეთესი საცხოვრებელი პირობებისთვის.<ref name="countrystudies1991"/> ზრდის კურსი შენელდა 1975 წლის მიწის რეფორმის გამო. ხელისუფლებამ შეიმუშავა პროგრამა, რომელიც სტიმულს აძლევდა მოსახლეობას დარჩენილიყვნენ სოფლის რაიონებში. როგორც კი მოსახლეობა სოფლებიდან ქალაქებში გადავიდა საცხოვრებლად, სოფლის მოსახლეობა დაიცალა და ქალაქელებისთვის საკვები პროდუქტები დეფიციტი გახდა. მიწის რეფორმის შესახებ კანონი მიმართული იყო მეურნეობების რაოდენობის ზრდისაკენ, რადგანაც საკვები პროდუქტების წარმოება ვერ ეწეოდა მოსახლეობის ზრდას 1970-1983 წლების პერიოდში. ეს პროგრამა მიმართული იყო ფერმერთა ასოციაციების, მსხვილი სასოფლო-სამეურნეო დასახლებების ჩამოყალიბებისკენ. ამ კანონმა ვერ უზრუნველყო საკვები პროდუქტების წარმოების ზრდა, თუმცა მიმდინარეობდა დებატები მიზეზების გამოსაკვლევად; მიზეზი უფრო მეტად შეიძლება ყოფილიყო ამინდის პირობები, ვიდრე კანონი მიწის რეფორმის შესახებ.<ref name="Anderson, Frank 1991. Pages 159-175">{{Cite journal|doi=10.1016/0169-5150(91)90022-D|title=Development of agriculture in Ethiopia since the 1975 land reform|url=https://archive.org/details/sim_agricultural-economics_1991-12_6_2/page/159|journal=Agricultural Economics|volume=6|issue=2|pages=159|year=1991|last1=Belete|first1=A.}}</ref> ქალაქის მოსახლეობა კვლავ აგრძელებდა ზრდას 8,1 %-ით 1975-2000 წლებთან შედარებით.<ref name="Accessed 5-10-08">[http://worldbank.org Worldbank.org]. Retrieved 5 October 2008</ref> == ეკონომიკა == [[საერთაშორისო სავალუტო ფონდი]]ს მონაცემებით, ეთიოპია ეკონომიკურად ერთ-ერთი სწრაფად განვითარებადი ქვეყანაა მსოფლიოში. 2004-2009 წლებში დაფიქსირებულია ეკონომიკის ზრდის 10 %-იანი მაჩვენებელი.<ref name="Outlook 2012">{{cite web|title=World Economic Outlook|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2012/02/pdf/text.pdf|publisher=[http://www.imf.org IMF]|accessdate=13 January 2013}}</ref> ეს აფრიკის ქვეყნების ეკონომიკაში იყო ყველაზე უფრო სწრაფად მზარდი არასანავთობო დარგის მაჩვენებელი 2007 და 2008 წლებში.<ref>{{cite web|title=Ethiopia: IMF Positive on Country's Growth Outlook|url=http://allafrica.com/stories/200706181790.html|publisher=[http://www.allAfrica.com allAfrica]|accessdate=13 January 2013}}</ref> ზრდის ტემპი ოდნავ შენელდა 2012 წელს 7 %-მდე<ref name=statement>{{cite web|title=Statement by an IMF Staff Mission on the 2012 Article IV Consultation with Ethiopia|url=http://www.imf.org/external/np/sec/pr/2012/pr12224.htm|publisher=[http://www.imf.org IMF]|accessdate=13 January 2013|date=14 June 2012}}</ref> და პროგნოზით დადგება 6,5 %-ის დონეზე, მომავალში გარე მოთხოვნების შემცირების და კერძო სექტორის საქმიანობებზე სულ უფრო მკაცრი შეზღუდვების გამო.<ref name="Outlook 2012"/> ეთიოპიის ეკონომიკის ზრდის მაჩვენებლები და განვითარების სფეროში მნიშვნელოვანი წარმატებები საშიშროების ქვეშ დადგა 2008 და 2011 წლებში ორი მაკროეკონომიკური პრობლემის — მაღალი [[ინფლაცია|ინფლაციის]] და გართულებული [[საგადამხდელო ბალანსი|საგადასახადო საბალანსო]] სიტუაციის გამო. ინფლაციის დონემ უკონტროლო [[მონეტარული პოლიტიკა|ფულად-საკრედიტო პოლიტიკის]] გამო 2011 წლის აგვისტოში აიწია 40 %-ით და გამოიწვია ფასების ზრდა საკვებ პროდუქტებზე.<ref>{{cite web|title=Ethiopia Overview|url=http://www.worldbank.org/en/country/ethiopia/overview|publisher=World Bank|accessdate=13 January 2013}}</ref> 2011 წლის ბოლოს და 2012 წლის დასაწყისში ინფლაციის დონემ მიაღწია დაახლოებით 22 %-ს და ინფლაციის მაჩვენებლის დონის შემცირება 2012 წლის ბოლოს და 2013 წლის დასაწყისში შესაძლებელია მკაცრი ფულად-საკრედიტო და საგადასახადო-საბიუჯეტო პოლიტიკის რეალიზაციით.<ref name=statement/> მიუხედავად ბოლო წლებში ეკონომიკის სწრაფი ზრდისა, [[მთლიანი შიდა პროდუქტი]] ერთ სულ მოსახლეზე ერთ-ერთი ყველაზე დაბალია მსოფლიოში, ხოლო ეკონომიკა განიცდის მთელ რიგ სერიოზულ სტრუქტურულ პრობლემებს. [[სოფლის მეურნეობა|სოფლის მეურნეობის]] პროდუქტიულობა რჩება დაბალი, ხოლო ხშირი გვალვები საკმაო დაღს ასვავს ქვეყანას.<ref>{{cite web|url=http://www.terradaily.com/reports/Six_million_children_threatened_by_Ethiopia_drought_UN_999.html|title=Six million children threatened by Ethiopia drought: UN|publisher=Terradaily.com|accessdate=16 March 2009}}</ref> ეთიოპიას ხშირად ირონიულად ეძახიან აღმოსავლეთი აფრიკის „[[წყალსაქაჩი კოშკი|წყალსაქაჩ კოშკს]]“, ნილოსის ჩათვლით მაღალი პლატოებიდან მომდინარე 14 დიდი მდინარის გამო. მას ასევე აქვს წყლის ყველაზე უფრო უხვი მარაგი აფრიკაში და რამდენიმე სარწყავი სისტემა. წყლის მხოლოდ 1 % გამოიყენება ელექტროენერგიის მისაღებად და 1,5 % სარწყავად.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/programmes/this_world/3359367.stm|title=Water tower of east africa|publisher=BBC News|date=9 January 2004|accessdate=2 June 2010}}</ref> ტელესაკომუნიკაციო მომსახურების სფერო რჩება სახელმწიფო მონოპოლიად. დღევანდელი ხელისუფლების აზრით, აუცილებელია უზრუნველყოფილი იქნეს ამ საციცოცხლო ობიექტების, როგორებიცაა ტელესაკომუნიკაციო ინფრასტუქტურა და ეთიოპიის სასოფლო რაიონებში გავრცელების მომსახურება, რომლებიც კერძო სექტორისთვის არ იქნება მიმზიდველი, სახელმწიფო საკუთრებაში დარჩენა. ეთიოპიის კონსტიტუცია ადგენს საკუთრების უფლებას მიწაზე, რომელიც ეხება მხოლოდ „სახელმწიფოს და ხალხს“, მაგრამ მოქალაქეებს შეუძლიათ აიღონ მიწა იჯარით (99 წლამდე), ხოლო მისი გასხვისება მათ არ შეუძლიათ. მიწის ნაკვეთის იჯარა მაქსიმუმ 20 წლის განმავლობაში ნებადართულია და აუცილებელია მისი დამოწმება, რომ მიწა გადადის ყველაზე უფრო პროდუქტიული მწარმოებლის ხელში. მიწების განაწილებისთვის და ადმინისტრირებისთვის ხელსაყრელად ითვლება რაიონები, სადაც კორუფცია ღრმადაა დამკვიდრებული და ფორმალობების გამარტივებისთვის საჩუქრები, ასევე გახშირებული ქრთამები ჩვეულებადაა ქცეული.<ref>{{cite web|title=Business Corruption in Ethiopia|url=http://www.business-anti-corruption.com/country-profiles/sub-saharan-africa/ethiopia/business-corruption-in-ethiopia.aspx|publisher=Business Anti-Corruption Portal|accessdate=8 April 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140406173808/http://www.business-anti-corruption.com/country-profiles/sub-saharan-africa/ethiopia/business-corruption-in-ethiopia.aspx|archivedate=6 აპრილი 2014}}</ref> === მრეწველობა === [[მრეწველობა]] დღემდე იმყოფება თავისი განვითარების პირველ სტადიაზე და შეადგენს [[მთლიანი შიდა პროდუქტი]]ს დაახლოებით 15 %-ს. ეს დარგი ძირითადად აწარმოებს საკვებ პროდუქტებს, ტექსტილს, ტანსაცმელს, ფეხსაცმელს, ჩემოდნებს და ჩანთებს, ხე-ტყეს (ეთიოპიას აქვს ბუნებრივი ტყეების დაახლოებით 2,5 მილიონი ჰა), კაუჩუკის ნაკეთობებს, რეზინებს, ქიმიურ პროდუქტებს, რკინას და ფოლადს. ქვეყანაში ასევე ხდება ავტომობილების, მისაბმელების და ნახევრადმისაბმელების აწყობა. კვების მრეწველობა სექტორია, რომელიც ყველაზე უფრო მკაფიოდ ინარჩუნებს მუდმივ და მნიშვნელოვან ზრდას მრეწველობაში 1992 წლიდან დაწყებული. 2001 წლის პირველი ნახევრის განმავლობაში ეთიოპიამ მოახდინა დაახლოებით 54,8 მილიონი ბირის რაოდენობის საკვები პროდუქტის ექსპორტი. ეთიოპიის მთავრობა აცნობიერებს, რომ კერძო სექტორი საწარმოო განვითარების მთავარი მამოძრავებელი ძალაა და მან შეიმუშავა მთელი რიგი ღონისძიებები, რომლებიც ხელს შეუწყობს დარგებს, რათა ისინი გახდნენ ეფექტური კონკურენტები გლობალიზაციის პირობებში, სადაც ბაზარზე არსებული კონკურენტუნარიანობა თამაშის აუცილებელი წესია. მან წარმოადგინა ღონისძიებები, რომლებიც ხელს უშლის არაკანონიერი შემოსავლების რეალიზაციას და ხელს უწყობს და ეხმარება მათ, ვინც მონაწილეობს რეალურ საქმიანობაში და ხელს უწყობს ეროვნული ეკონომიკის განვითარებას. რაც შეეხება სამთომომპოვებელ წარმოებას, ეთიოპიას აქვს [[ოქრო]]ს და [[ტანტალი]]ს, ასევე [[მარმარილო]]ს, [[კალიუმის კარბონატი]]ს, [[რკინა|რკინის]] მადნის და [[ბუნებრივი აირი]]ს მარაგი. ენერგეტიკულ სექტორზე ([[ნავთობი]]) დიდი დონით დამოკიდებულებამ და მაღალმა სამხედრო ხარჯებმა, მოიტანა ის, რომ ქვეყანას დღემდე აქვს სუსტი ეკონომიკა. ეთიოპიას თავისი პროდუქტები მსოფლიოში გააქვს ერიტრეის პორტების (ასაბი და მასაუა) და ჯიბუტის გამოყენებით. === სოფლის მეურნეობა === ეთიოპიის ეკონომიკა დაფუძნებულია [[სოფლის მეურნეობა]]ზე, რომლის წილი შეადგენს [[მთლიანი შიდა პროდუქტი]]ს 46,3 %-ს, ექსპორტის 60 %-ს და მთლიანი დასაქმების 80 %-ს. ეთიოპიის სოფლის მეურნეობა განიცდის პერიოდულ [[გვალვა|გვალვებს]], [[ნიადაგის რეგრესი და დეგრადაცია|ნიადაგის რეგრესს და დეგრადაციას]], [[ტყე]]ების გაჩანაგებას, მოსახლეობის მაღალ სიმჭიდროვეს, გადასახადების მაღალ დონეს და განუვითარებელ ინფრასტრუქტურას. თუმცა სოფლის მეურნეობა ეკონომიკის ყველაზე უფრო პერსპექტიული დარგია. არსებობს მარცვლეულით თვითუზრუნველყოფის და პირუტყვის, მარცვლეულის, ბოსტნეულის და ხილის ექსპორტის განვითარების პოტენციალი. ყოველწლიურად 4,6 მილიონი ადამიანი საჭიროებს საკვებით დახმარებას. სოფლის მეურნეობის ეკონომიკური საქმიანობის ბევრი სხვა სახეობები შედგება მარკეტინგისაგან, გადამუშავებისაგან და სასოფლო-სამეურნეო პროდუქციის ექსპორტისაგან. წარმოება მხოლოდ ნატურალურია და ნედლეული საქონლის ექსპორტის დიდი ნაწილი წარმოადგენს მცირე სასოფლო-სამეურნეო პროდუქტების სექტორს. ძირითადად მოჰყავთ შემდეგი კულტურები: [[ყავა]], [[პარკოსნები]] (მაგალითად, [[ლობიო]]), [[რაფსი]], [[მარცვლეული კულტურები]], [[კარტოფილი]], [[შაქრის ლერწამი]] და [[ბოსტნეული კულტურები|ბოსტნეული]]. სასოფლო-სამეურნეო პროდუქციიდან ყავა თითქმის მთლიანად გადის ექსპორტზე და წარმოადგენს უცხოური ვალუტის შემომტან უმსხვილეს წყაროს: 2005 და 2006 წლების განმავლობაში ეთიოპიური ყავის ექსპორტმა შეადგინა მსოფლიო ექსპორტის 0,9 %, ხოლო ზეთოვანი კულტურების მარცვლების და ყვავილების ექსპორტმა შეადგინა 0,5 %.<ref>[http://www.imf.org/external/pubs/cat/longres.cfm?sk=22219.0 "The Federal Democratic Republic of Ethiopia: Selected Issues Series"], International Monetary Fund Country Report No. 08/259, pp. 35f (Retrieved 4 February 2009)</ref> აფრიკაში ეთიოპია მეორეა [[სიმინდი]]ს წარმოების რაოდენობით.<ref>{{cite news|url=http://www.economist.com/world/africa/displaystory.cfm?story_id=9304411|work=The Economist|title=Get the gangsters out of the food chain|date=7 June 2007}}</ref> ეთიოპიაში 2000 წელს მეცხოველეობის წილი შეადგენდა მთლიანი შიდა პროდუქტის საერთო მოცულობის 19 %-ს.<ref>{{cite web|title=Livestock Sector Brief: Ethiopia|url=http://www.fao.org/ag/againfo/resources/en/publications/sector_briefs/lsb_ETH.pdf|work=FAO Country Profiles|publisher=FAO|accessdate=7 November 2011|author=Food and Agriculture Organization|authorlink=Food and Agriculture Organization|page=1|date=May 2004}}</ref> 2008 წლის მდგომარეობით, ზოგიერთმა ქვეყნებმა, რომლებიც ახდენდნენ საკუთარი საკვები პროდუქტების დიდი ნაწილის იმპორტირებას, მაგალითად [[საუდის არაბეთი]], დაიწყეს სახნავი მიწების დიდი მასივების გეგმიური განვითარება განვითარებად ქვეყნებში, მაგალითად ეთიოპიაში.<ref name="ft_2008-08-20">{{cite news|title=Arable Land, the new gold rush|first=Javier|last=Blas|author2=Andrew England|url=http://en.afrik.com/article14301.html|newspaper=Financial Times|location=London|date=20 August 2008|accessdate=6 November 2009|quote=Meles Zenawi, the prime minister of Ethiopia, is also enthusiastic. After welcoming a Saudi agriculture delegation a fortnight ago, he said: 'We told them [the Saudis] that we would be very eager to provide hundreds of thousands of hectares of agricultural land for investment.'}}</ref> ეს იწვევს შეშფოთებას, რადგანაც საკვები პროდუქტები გადის ექსპორტზე გაცილებით უზრუნველყოფილ ქვეყნებში, ხოლო ადგილობრივი მოსახლეობა რჩება საკვები პროდუქტების საკუთარი დეფიციტის პირისპირ.<ref name="ft_2008-08-20" /> === ენერგეტიკა === ენერგიის ძირითადი წყარო ეთიოპიაში ტყეები და წყალია. ქვეყანა თავისი მოხმარებული ელექტროენერგიის დაახლოებით 90 %-ს იღებს ჰიდროენერგეტიკის ხარჯზე, რაც იმას ნიშნავს, რომ ელექტროენერგიის წარმოება, როგორც სოფლის მეურნეობა, დამოკიდებულია ნალექების რაოდენობაზე. დღევანდელი დადგენილი სიმძლავრე შეფასებულია დაახლოებით 2000 მეგავატად, 10 000 მეგავატამდე გაფართოების პერსპექტივით. საერთოდ, ეთიოპელები ეყრდნობიან ხე-ტყეს თითქმის ყველა სახის ენერგეტიკული და სამშენებლო საჭიროებებისათვის; შედეგად უკანასკნელი სამი ათწლეულის განმავლობაში გაიჩეხა მთიანეთის ტყეების დიდი ნაწილი.<ref name=cp>[http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/profiles/Ethiopia.pdf Ethiopia country profile]. [[Library of Congress]] [[Federal Research Division]] (April 2005). ''This article incorporates text from this source, which is in the [[public domain]].''</ref> ეთიოპიის ქალაქების ნახევარზე ცოტა ნაკლები ჩართულია ეროვნულ ენერგოსისტემაში. საწვავზე მოთხოვნილებები დაკმაყოფილებულია ნავთობპროდუქტების იმპორტირების გზით, თუმცა ზოგჯერ მისი შემოტანა ხდება ხმელეთით სუდანიდან. ნავთობის დაზვერვა ეთიოპიაში ტარდებოდა ათწლეულების განმავლობაში, იმ დროიდან, როდესაც 1945 წლის სექტემბერში იმპერატორმა [[ჰაილე სელასიე I]]-მა გადასცა 50-წლიანი ლიცენზია კომპანია [[მობილი (კომპანია)|მობილს]].<ref>[http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,854515,00.html "Sinco Places a Bet"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130826042442/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,854515,00.html |date=2013-08-26 }}, ''[[Time (magazine)|Time]]'', 17 September 1945 (Retrieved 14 May 2009)</ref> მუშავდება ბუნებრივი აირის მარაგის ექსპლუატირების გეგმები სამხრეთ-აღმოსავლეთ დაბლობში, რომელიც შეფასებულია 4 ტრილიონ კუბურ ფუტად (110 000 000 000 მ³). ნავთობის და ბუნებრივი აირის დაზვერვა მიმდინარეობს [[გამბელის რეგიონი|გამბელის რეგიონში]], რომელიც ესაზღვრება სუდანს.<ref name=cp/> === ტრანსპორტი === 1998-2000 წლების [[ეთიოპია-ერიტრეის კონფლიქტი]]ს დაწყებამდე, ეთიოპია, რომელსაც ზღვაზე გასასვლელი არ ჰქონდა, საერთაშორისო ვაჭრობისათვის ძირითადად ეყრდნობოდა [[ასები (ქალაქი)|ასების]] და [[მასაუა]]ს პორტებს [[ერიტრეა]]ში. 2005 წლის მდგომარეობით ეთიოპია ძირითადად იყენებს [[ჯიბუტი]]ს პორტებს, რომლებიც მიერთებულია 781 კმ სიგრძის (აქედან 681 კმ ეთიოპიაში) ვიწროლიანდაგიან (1000 მმ სიგანის ლიანდაგი) ადის-აბება–ჯიბუტის სარკინიგზო ხაზთან, ხოლო მცირე მოცულობით [[პორტ-სუდანი|პორტ-სუდანს]] სუდანში. 2005 წლის მაისში, ეთიოპიის მთავრობამ დაიწყო მოლაპარაკება [[ბერბერა|ბერბერის]] პორტის გამოყენების თაობაზე [[სომალილენდი|სომალილენდში]]. ეთიოპიის 23 812 კმ ავტოგზებიდან, 15 %-ს აქვს ასფალტი. მთიანი რელიეფი, კარგი გზების და სახმელეთო ტრანსპორტის სატრანსპორტო საშუალებების საკმაო რაოდენობის არქონა ხელს უშლის ეკონომიკის განვითარებას. სახელმწიფო ავიაკომპანია „<nowiki/>[[ეთიოპიის ავიახაზები]]<nowiki/>“, ერთ-ერთი მსხვილი ავიაკომპანიაა აფრიკაში.<ref name="Ethiopian Airlines 2015 outlook: more rapid expansion as it becomes Africa’s largest airline">{{cite news|title=Ethiopian Airlines 2015 outlook: more rapid expansion as it becomes Africa’s largest airline|work=CAPA Centre for Aviation|date={{Date|2015-1-13}}|url=http://centreforaviation.com/analysis/ethiopian-airlines-2015-outlook-more-rapid-expansion-as-it-becomes-africas-largest-airline-204559|accessdate=2015-09-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150113133716/http://centreforaviation.com/analysis/ethiopian-airlines-2015-outlook-more-rapid-expansion-as-it-becomes-africas-largest-airline-204559|archivedate=2015-01-13}}&nbsp;</ref> ის ემსახურება 41 ადგილობრივ [[აეროდრომი|აეროდრომს]] და 65 საერთაშორისო მიმართულებებს. === ტურიზმი === საბითუმო და საცალო ვაჭრობასთან, ტრანსპორტთან და კავშირგაბმულობასთან ერთად, მომსახურების სფერო თითქმის მთლიანად შედგება [[ტურიზმი]]საგან. ტურიზმის განვითარება დაიწყო 1960-იან წლებში, რომელიც მნიშვნელოვნად შემცირდა 1970-იანი და 1980-იანი წლების განმავლობაში სამხედრო რეჟიმის დროს. მისი აღდგენა დაიწყო 1990-იან წლებში, მაგრამ ზრდა შეიზღუდა შესაბამისი სასტუმროების და სხვა ინფრასტრუქტურების არარსებობის გამო, მიუხედავად მცირე და საშუალო სასტუმროების და რესტორნების მშენებლობის ბუმისა. 2002 წელს 156 000-ზე მეტი ტურისტი ჩავიდა ქვეყანაში, ბევრი მათგანი იქ ჩავიდა უცხოეთიდან.<ref>[http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/profiles/Ethiopia.pdf ეთიოპიის შესახებ]</ref> === კავშირგაბმულობა === 1930 წელს ქვეყანაში აშენდა პირველი [[რადიოსადგური]]. 1933 წელს ეთიოპია შეუერთდა ელექტროკავშირგაბმულობის საერთაშორისო კავშირს. 1935 წელს იტალიური კომპანიის «ანსალდოს» დახმარებით [[აკაკი (ადმინისტრაციული ერთეული)|აკაკიში]] დამთავრდა თანამედროვე რადიოსადგურის მშენებლობა. 1960 წელს რეიდზე მდგარ გემებთან კავშირისათვის ქალაქ ასებში (დღეისათვის ერიტრეა) აშენდა [[ტელეგრაფი|სატელეგრაფო]] და [[ტელეფონი|სატელეფონო]] კავშირგაბმულობის სადგური. 1988 წლისთვის ქვეყანას ჰქონდა სატელეფონო კავშირი 16 სახელმწიფოსთან, პირდაპირი სატელეგრაფო კავშირი 14 სახელმწიფოსთან და [[ტელექსი]] 9 სახელმწიფოსთან, სატელეფონო-სატელეგრაფო სადგურების რაოდენობა აღემატებოდა 370-ს 4 ათას მომსახურე ადამიანთან ერთად, ამასთან მხოლოდ ქალაქ ადის-აბების სატელეფონო ქსელში ირიცხებოდა 35 ათასი აბონენტი. * სტაციონარული ტელეფონების რაოდენობა: 909 ათასი (2008 წელი). * მობილური ტელეფონები: 3,17 მილიონი (2008 წელი). * რადიომიმღებები: 11,75 მილიონი (1997 წელი). * ტელევიზორები: 320 ათასი (1997 წელი). * ინტერნეტის მომხმარებლები: 360 ათასი (2008 წელი). === საგარეო ვაჭრობა === [[ფაილი:2006Ethiopian exports.PNG|thumb|right|350px|ეთიოპიის ექსპორტი 2006 წელს]] 2013 წლამდე სასოფლო-სამეურნეო საექსპორტო კულტურის ძირითადი სახეობა იყო [[ყავა]], რომელიც უზრუნველყოფდა ეთიოპიის სავალუტო შემოსავლების დაახლოებით 26,4 %-ს. 2014 წლის დასაწყისში, ზეთოვანი კულტურების ექსპორტი უფრო მთავარი გახდა.<ref>[http://www.ethiosports.com/2014/06/30/oilseed-overtakes-coffee-as-ethiopias-top-export-earner/ "Oilseed overtakes coffee as Ethiopia’s top export earner"] Ethiosports, 2014. (Retrieved 1 July 2014)</ref> ყავას აქვს გადამწყვეტი მნიშვნელობა ეთიოპიის ეკონომიკისთვის. 15 მილიონ ადამიანზე მეტი (მოსახლეობის 25 %) იღებს თავის არსებობის საშუალებას ყავის სექტორიდან.<ref>[http://www.luxner.com/cgi-bin/view_article.cgi?articleID=279 "Ethiopian coffee: The best in the world?"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304070405/http://www.luxner.com/cgi-bin/view_article.cgi?articleID=279 |date=2016-03-04 }} African Business, 2001. (Retrieved 24 January 2007)</ref> სხვა საექსპორტო საქონელია — ცოცხალი პირუტყვი, ტყავი და მისი ნაკეთობები, ქიმიკატები, ოქრო, პარკოსნები, ზეთოვანი კულტურები, ყვავილები, ხილი, ბოსტნეული, [[კატი]] ({{lang-la|Catha}}), მწვანე [[ბუჩქი|ბუჩქები]], რომელსაც აქვს ფსიქოტროპული თვისებები. საზღვრებზე ვაჭრობას ხშირად ახორციელებენ მენახირეები ყოველგვარი სახელმწიფო კონტროლის და რეგულაციების გარეშე. [[აღმოსავლეთი აფრიკა|აღმოსავლეთ აფრიკაში]], საერთაშორისო ვაჭრობის 95 %-ზე მეტი ხორციელდება არაოფიციალური არხების დახმარებით და ეთიოპიიდან ცოცხალი პირუტყვი, აქლემები, ცხვრები და თხები არალეგალურად იყიდება სომალიში, კენიაში და ჯიბუტიში. ამ არალეგალური ვაჭრობის საერთო მოცულობა შეფასებულია $250 მილიონიდან US$300 მილიონამდე წელიწადში (100-ჯერ მეტი, ვიდრე ოფიციალური ციფრი).<ref name=ODI>Pavanello, Sara 2010. [http://www.odi.org.uk/resources/details.asp?id=4997&title=working-across-borders-harnessing-potential-cross-border-activities-improve-livelihood-security-horn-africa-drylands Working across borders - Harnessing the potential of cross-border activities to improve livelihood security in the Horn of Africa drylands] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101112224025/http://www.odi.org.uk/resources/details.asp?id=4997&title=working-across-borders-harnessing-potential-cross-border-activities-improve-livelihood-security-horn-africa-drylands |date=2010-11-12 }}. London: [[Overseas Development Institute]]</ref> ასეთი ვაჭრობა ხელს უწყობს ფასების ვარდნას საკვებ პროდუქტებზე, კვების უსაფრთხოების ზრდას, საზღვარზე დაძაბულობის მოხსნას და რეგიონალური ინტეგრაციის გაღრმავებას.<ref name=ODI/> მაგრამ ასევე არსებობს არარეგულირებადი და არარეგისტრირებული ვაჭრობისგან მიღებული ბუნებრივი რისკები, ისეთები როგორიცაა სახელმწიფო საზღვრებიდან ავადმყოფობების უფრო ადვილად გავრცელება. ამას გარდა, ეთიოპიის მთავრობა უკმაყოფილებას გამოხატავს დაკარგული საგადასახადო და სავალუტო შემოსავლებით.<ref name=ODI/> მთავრობის უკანასკნელი ინიციატივები მიმართული იყო ასეთი სახის ვაჭრობის რეგულირებაზე.<ref name=ODI/> სავალუტო შემოსავლები დამოკიდებულია რამდენიმე სასოფლო-სამეურნეო კულტურაზე და იმპორტირებულ ნავთობზე. ეთიოპიას არ ყოფნის უცხოური ვალუტა. ქვეყნის კონსერვატიულმა მთავრობამ შეიმუშავა ფინანსური ღონისძიებები ამ პრობლემების გადასაწყვეტად, მათ შორის შეიმუშავა მკაცრი კონტროლი იმპორტზე და მკვეთრად შეამცირა სუბსიდიები ფასებზე და ბენზინზე. მიუხედავად ამისა, უპირველეს ყოვლისა ნატურალური მეურნეობა ვერ უზრუნველყოფს მაღალ სამხედრო ხარჯებს, გვალვებისგან მიღებულ ზარალს, განვითარების ამბიციურ გეგმებს და იმპორტს, როგორიცაა ნავთობი; ამიტომაც ის დამოკიდებულია უცხოურ დახმარებაზე. 1999 წლის დეკემბერში, ეთიოპიამ ხელი მოაწერა $1,4 მილიარდიან კონტრაქტს [[მალაიზია|მალაიზიურ]] სანავთობე კომპანია „პეტრონასთან“ ერთობლივი საწარმოს შექმნაზე, [[სომალის რეგიონი]]ს უდიდესი ბუნებრივი აირის საბადოს დამუშავებისთვის. მაგრამ 2010 წელს, კომპანია „პეტრონამ“ თავისი წილი მიჰყიდა სხვა სანავთობო კომპანიას.<ref>[http://www.upstreamonline.com/live/article231616.ece "Petronas sells Ethiopian assets to SouthWest"] Upstream Online news, 6 October 2010. (Retrieved 10 December 2010)</ref> ექსპორტი 2008 წელს: 1,6 მილიარდი დოლარი — [[ყავა]], [[ოქრო]], ტყავი და მისი ნაკეთობები, ცოცხალი პირუტყვი, ზეთოვანი კულტურები. ძირითადი მყიდველები: [[გერმანია]] — 11,8 %, [[საუდის არაბეთი]] — 8,7 %, [[ნიდერლანდები]] — 8,6 %, [[აშშ]] — 8,1 %, [[შვეიცარია]] — 7,7 %, [[იტალია]] — 6,1 %, [[ჩინეთი]] — 6 %, [[სუდანი]] — 5,5 %, [[იაპონია]] — 4,4 %. იმპორტი 2008 წელს: 7,2 მილიარდი დოლარი — საკვები პროდუქტები, ნავთობპროდუქტები, სამრეწველო საქონელი, სატრანსპორტო საშუალებები. ძირითადი მომწოდებლები: [[ჩინეთი]] — 16,3 %, [[საუდის არაბეთი]] — 12 %, [[ინდოეთი]] — 8,7 %, [[იტალია]] — 6 %, [[იაპონია]] — 4,9 %, [[აშშ]] — 4,5 %. == სოციალური სფერო == === ჯანდაცვა === ეთიოპიის ჯანდაცვის სისტემა, მიუხედავად ჩატარებული რეორგანიზაციისა და სიახლეების შემოღებისა, ერთ-ერთი უარესთაგანია მსოფლიოში. 1990-იანი წლების განმავლობაში ხელისუფლება აქტიურად ახორციელებდა ეთიოპიის სოციალური სფეროს გარდაქმნის პროგრამის რეალიზებას, რომლის დროსაც გაიზარდა სოციალური და სამედიცინო სექტორის ფინანსირება. ჩატარდა სკოლების სრულყოფილების პროცესი, გაიზარდა მოსახლეობის განათლების დონე და შემცირდა ჩვილთა სიკვდილიანობა. მაგრამ 1998–2000 წლებში [[ეთიოპია-ერიტრეის კონფლიქტი]]ს დროს დაფინანსება პრაქტიკულად მთლიანად შეწყდა. 2000–2001 წლებში [[ჯანდაცვა]]ზე საბიუჯეტო ხარჯებმა შეადგინა 144 მილიონი დოლარი; შედეგად სამედიცინო ხარჯებმა ერთ სულ მოსახლეზე შეადგინა დაახლოებით 4,5 დოლარი, თუმცა საშუალოდ [[საჰარა|საჰარის]] სამხრეთით მდებარე ქვეყნებში ეს ციფრი შეადგენს არანაკლებ 10 დოლარს. 2000 წელს ერთ საავადმყოფოს საწოლზე მოდიოდა 4900 მაცხოვრებელი. 1 ექიმი ემსახურებოდა საშუალოდ 48 000 მოსახლეს, ერთი მედდა – 12 000 ადამიანს. მაგრამ მიუხედავად ამისა დღეისათვის ეს ციფრები ცოტათი უფრო გაუმჯობესდა. 2004 წლის ნოემბერში მთავრობამ დაიწყო პირველადი სამედიცინო-სანიტარული დახმარების ხუთწლიანი პროგრამა. 2005 წლის იანვარში ანტირეტროვირუსული პრეპარატების გავრცელება დაიწყო. [[გაერთიანებული ერების ორგანიზაცია]]მ განაცხადა, რომ 2003 წლის ბოლოს უფროსი ასაკის ადამიანების დაახლოებით 4,4 % დაავადებული იყო [[აივ]]-ინფექცით ან [[შიდსი]]თ. ეთიოპიის ჯანდაცვის სამინისტროს მონაცემებით, ყველა ახალგაზრდა ადამიანების სიკვდილის ერთი მესამედი გამოწვეულია შიდსის დაავადებით. სტატისტიკის თანახმად, ეთიოპიის ყოველი მესამე მაცხოვრებელი დაავადებულია სკარლატინით ({{lang-la|Scarlatina}}), მაგრამ ჯანდაცვის სისტემა უძლურია გაუწიოს მას შესაბამისი სამედიცინო დახმარება. შიმშილი კიდევ ერთი მთავარი პრობლემაა ქვეყანაში. მზარდი დემოგრაფიული პროცესების გამო ეთიოპიის მიწის ნაკვეთების უკმარისობა და ასევე ნიადაგის დეგრადაცია იწვევს ერთ სულ მოსახლეზე საკვები პროდუქტების წარმოების მუდმივ შემცირებას. გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის მონაცემების თანახმად, დღეისათვის ეთიოპია ისეთ დონეზე განიცდის საკვები პროდუქტების უკმარისობას, რომ ყველაზე პროდუქტიულ წლებშიც კი ეთიოპიის მოსახლეობის მინიმუმ 5 % საჭიროებდა [[ჰუმანიტარული დახმარება|ჰუმანიტარულ დახმარებას]]. === განათლება === ეთიოპიის განათლების სფეროში დიდი ხნის განმავლობაში დომინირებდა [[ეთიოპიის მართლმადიდებელი ეკლესია]], სანამ XX საუკუნის დასაწყისში არ იქნა მიღებული კანონი საერო განათლების შესახებ. მიუხედავად ამისა დიდი ხნის განმავლობაში კარგი განათლების მიღება შეეძლოთ მხოლოდ საზოგადოების ელიტას და [[ამჰარები]]ს ხალხის წარმომადგენლებს, რომლებსაც დიდი ხნის განმავლობაში ეკავათ პრივილიგირებული მდგომარეობა. დღევანდელი სისტემა ახორციელებს სასოფლო რაიონებში სკოლების გაფართოების საკმაოდ მსგავს სქემას, მანამდე არსებულ 1980-იანი წლების სისტემას ემატება უფრო მეტი რეგიონალიზაცია, რაც შესაძლებლობას იძლევა მოსწავლეებმა სოფლებში განათლება მიიღონ მშობლიურ ენაზე, დაწყებული ელემენტარული დონიდან და უფრო მაღალი ბიუჯეტით, რომელიც განათლების სფეროზეა გამოყოფილი. ეთიოპიაში საერთო განათლების მიღების თანმიმდევრობა შეადგენს 6 წელს დაწყებით სკოლებში, 4 წელს საშუალო სკოლების დაბალ კლასებში და 2 წელს საშუალო სკოლების მაღალ კლასებში.<ref>Teferra, Damtew and Altbach, Philip. G. (eds.) (2003) ''African Higher Education: An International Reference Handbook'' [[Indiana University Press]], pp. 316–325 ISBN 0-253-34186-8</ref> ეთიოპიაში განათლების მიღების შესაძლებლობა საკმაოდ გაუმჯობესდა. დაახლოებით 3 მილიონი ადამიანი სწავლობდა დაწყებით სკოლებში 1994/95 სასწავლო წელს, ხოლო 2008/09 სასწავლო წელს, მოსწავლეების რაოდენობა გაიზარდა 15,5 მილიონამდე – ზრდა 500 %-ზე მეტია.<ref>{{cite web|last1=Engel|first1=Jakob|title=Ethiopia’s progress in education: A rapid and equitablension of access - Summary|url=http://www.developmentprogress.org/sites/developmentprogress.org/files/case-study-summary/ethiopia_web_master_final_summary.pdf|website=Development Progress|publisher=Overseas Development Institute|accessdate=13 May 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150518095615/http://www.developmentprogress.org/sites/developmentprogress.org/files/case-study-summary/ethiopia_web_master_final_summary.pdf|archivedate=18 მაისი 2015}}</ref> უკანასკნელ წლებში განათლების დონე გაიზარდა: 1994 წლის მოსახლეობის აღწერის მონაცემებით, განათლების დონემ ეთიოპიაში შეადგინა 23,4 %,<ref name="Ethnologue"/> თუმცა 2007 წლის შეფასებით მან შეადგინა 39 % (მამაკაცები — 49,1 % და ქალები — 28,9 %).<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2103.html "Literacy"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161124171442/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2103.html |date=2016-11-24 }} in ''The World Factbook''. ''cia.gov''.</ref> [[ადის-აბების უნივერსიტეტი]] პირველი უნივერსიტეტია, რომელიც დაარსდა 1950 წელს. მის შემდეგ 1954 წელს დაარსდა [[ჰარამაიას უნივერსიტეტი]]. 2007 წლისთვის არსებობდა 7 მოქმედი უნივერსიტეტი, რომელთა რაოდენობაც მოიმატებს 13-მდე, რადგანაც დაწყებულია ახალი უნივერსიტეტების მშენებლობა.<ref name="Van Deuren">{{cite web|title=Capacity development in higher education: New public universities in Ethiopia|url=http://www.msm.nl/MSMWeb/media.PDF/Working%20papers?MSM-WP2013.pdf.|publisher=Maastricht School of Management|accessdate=7 May 2014|author=Van Deuren, Rita|author2=Kahsu, T.|author3=Ali, S.M.|author4=Woldie, W.|year=2013}}{{Dead link|date=იანვარი 2021 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> 2012 წლისთვის სახელმწიფო უმაღლესი სასწავლო დაწესებულებების რაოდენობა გაიზარდა 34-მდე, 31 ეკუთვნის სახელმწიფოს, ერთი ეთიოპიის სამოქალაქო სამსახურის უნივერსიტეტია, ერთი თავდაცვის უნივერსიტეტი და ერთიც კოტებეს პედაგოგიური კოლეჯია. ეთიოპიაში არსებულ 64 აკრედიტებულ არასახელმწიფო უმაღლეს სასწავლო დაწესებულებებს ან კოლეჯებს მინიჭებული აქვთ სასწავლებლის ხარისხი.<ref name=MoE>{{cite web|last=Ministry of Education|title=Educational statistics: Annual Abstract|url=http://www.moe.gov.et/English/Resources/Documents/eab05.pdf|accessdate=27 April 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140427211529/http://www.moe.gov.et/English/Resources/Documents/eab05.pdf|archivedate=27 აპრილი 2014}}</ref> 2008/09 და 2012/13 სასწავლო წლებს შორის, სტუდენტების რაოდენობა, რომლებიც სწავლობენ ჩვეულებრივ, საღამოს, ზაფხულის პროგრამებით გაიზარდა სახელმწიფო (86 %) და არასახელმწიფო უმაღლეს სასწავლო დაწესებულებებში 310 702 სტუდენტიდან (29 % ქალი) 553 484 სტუდენტამდე (30 % ქალი). პირველი ხარისხის დამთავრებულების რაოდენობა გაიზარდა 56 109 ადამიანიდან (29,9 % ქალი) 79 073 ადამიანამდე (28,6 % ქალი). 2008/09 და 2012/13 სასწავლო წლებს შორის ინჟინრებთა რაოდენობა, რომლებიც სწავლობენ სახელმწიფო და არასახელმწიფო უმაღლეს სასწავლო დაწესებულებებში გაიზარდა 9800 ადამიანიდან (11,4 % ქალი) 28 139 ადამიანამდე (20,4 % ქალი). დოქტორის განათლებით გაიზარდა 325 ადამიანიდან (8 % ქალი) 3165 ადამიანამდე (11,2 % ქალი). მაგისტრების განათლებით გაიზარდა 3574 ადამიანიდან (11,8 % ქალი) 6353 ადამიანამდე (14,9 % ქალი) და დოქტორანტების განათლებით გაიზარდა 15 ადამიანიდან (0 % ქალი) 71 ადამიანამდე (9,9 % ქალი). აკადემიადამთავრებულთა რაოდენობა გაიზარდა 11 028 ადამიანიდან (9,8 % ქალი) 23 905 ადამიანამდე (10,5 % ქალი). == მასმედია == ეთიოპიაში მასმედიის ერთ-ერთი შემადგენელი ნაწილია [[რადიო]] და [[ტელევიზია]], რომლებიც ეთიოპიის ხელისუფლების კონტროლ ქვეშ რჩება, ასევე კერძო [[გაზეთი|გაზეთები]] და [[ჟურნალი|ჟურნალები]]. ეთიოპიის სუვერენული სახელმწიფოს ხანგრძლივი 2000 წლიანი ისტორიის განმავლობაში მასმედია ახალი მოვლენაა. 10 რადიოსამაუწყებლო სადგურიდან, 8 AM დიაპაზონზე მაუწყებლობს და 2 [[მოკლე ტალღები|მოკლე ტალღებზე]], რომლებსაც აქვთ ლიცენზია ეთიოპიაში მუშაობისათვის. ეთიოპიის ძირითადი სამაუწყებლო სადგურებია: ეთიოპიის რადიო, რადიო ფანა<ref>[http://www.radiofana.com radiofana]</ref> კერძო რადიოსადგურია, რადიო თავისუფალი ეთიოპიის პირველი ხმა და რადიო რევოლუციური ტიგრაის ხმა. ეთიოპიის ტელევიზიის ერთიანი, 24 საათიანი ტელემაუწყებლობის ქსელი და 3 რეგიონალური სადგური, კერძოდ: ადის TV, TV ორომია (ორი პირდაპირი სტუდია), და Dire TV. ხელისუფლების პოლიტიკიდან გამომდინარე, რადიოგადაცემები მიმდინარეობს სხვადასხვა ენებზე.<ref name=cp/> ბეჭვდითი ორგანოები, მოსახლეობის საკმაოდ მაღალი სიღარიბის და განათლების დაბალი დონის გამო, ასევე დედაქალაქის გარეთ მცირე რაოდენობით გავრცელების გამო, ემსახურება მხოლოდ მოსახლეობის საკმაოდ მცირე ნაწილს. ჟურნალ-გაზეთების მცირე რაოდენობით გავრცელება გამოხატავს მრავალფეროვნების არასაკმარისობას ოფიციალურ პრესაში.<ref name=cp/> [[ეთიოპიის სამოქალაქო ომი]]ს დამთავრების შემდეგ ქვეყანაში გამოჩნდა კერძო ჟურნალ-გაზეთები, მიუხედავად ხელისუფლების მხრიდან მკაცრი რეგულირებისა და ქვეყნის ეკონომიკის ზრდისა და კლებისა პრესის რაოდენობა მაინც იზრდება. მიუხედავად ხელისუფლების დიდი მცდელობისა, გაცილებით უფრო მდიდარმა ეთიოპიურმა დიასპორამ უცხოეთში ხელი შეუწყო თავისუფალი პრესის შემდგომ განვითარებას, ასევე ამას ეხმარება ბევრი ახალი ამბების სერვისების მრავალეროვნული საზოგადოება, როგორებიცაა [[ამჰარული ენა|ამჰარულენოვანი]] და [[ინგლისური ენა|ინგლისურენოვანი]]. როდესაც [[ეთიოპიის ხალხთა რევოლუციურ-დემოკრატიული ფრონტი]] (ეხრდფ) 1991 წელს ხელისუფლებაში მოვიდა, ერთ-ერთი პირველი მათი გამოცემული აქტი ეხებოდა ეთიოპიის მასმედიისათვის უფრო მეტი თავისუფლების მიცემას, ვიდრე ეს ჰქონდა მანამდე, ცენზურის, რომელიც ათწლეულების განმავლობაში მიმდინარეობდა, როგორც დერგის, ასევე მეფის ხელისუფლების დროს, შეწყვეტას. ეს პროცესები მიმდინარეობდა თანდათანობით, განსაკუთრებით 2005 წლის არჩევნების შემდეგ. ამ ლიბერიზაციის მიუხედავად, ურთიერთობა ეხრდფ-სა და კერძო პრესას შორის საკმაოდ დაძაბული იყო. პრესაზე ზეწოლა რეგულარულად მიმდინარეობდა 1990-იან წლებში, რაც გამოიხატებოდა ათეულობით ჟურნალისტების დაპატიმრებაში, რომლებსაც 1992 წელს ბრალად წაუყენეს ცრუ ინფორმაციების გამოქვეყნება და ბეჭვდის შესახებ სხვა კანონების და დადგენილებების დარღვევა. ამ კანონის საფუძველზე ხელისუფლება აპატიმრებდა ჟურნალისტებს ბრალდებების წაყენების გარეშე. „[[Human Rights Watch]]-ის“ თანახმად, ეთიოპიის მასმედიის თავისუფლების უმაღლესი წერტილი იყო 2005 წლის არჩევნების მოსამზადებელი პერიოდი. სადავო არჩევნების შემდეგ, როდესაც ხელისუფლების მხრიდან არაპროპორციული ძალადობის ბევრი შემთხვევა აღინიშნა, ბევრი ჟურნალისტი იქნა დაპატიმრებული, ოპოზიციური პარტიების წევრებთან ერთად და შემდეგ ისინი გაასამართლეს „კონსტიტუციის წინააღმდეგ მოქმედებაში“ და სხვა დანაშაულში, ზოგიერთი მათგანი კი დაუსწრებლად. ასევე ჯარიმები დაუწესეს ეთიოპიის გამომცემლობებს.<ref>[http://www.hrw.org/en/reports/2010/03/24/one-hundred-ways-putting-pressure-0 "One Hundred Ways of Putting Pressure"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150403155727/http://www.hrw.org/en/reports/2010/03/24/one-hundred-ways-putting-pressure-0 |date=2015-04-03 }}, p. 49. Human Rights Watch report, released 10 March 2010</ref> == კულტურა == ეთიოპიის მრავალფენოვანი [[კულტურა]] დგას ბიბლიური ცივილიზაციის საფუძველზე, მასზე გავლენა მოახდინა [[ახლო აღმოსავლეთი]]ს ძველ კულტურებთან კონტაქტებთან. იმავდროულად ის საკმაოდ თვითმყოფადი კულტურაა. [[რელიგია|რელიგიებმა]] ბევრად განსაზღვრეს ეთიოპიური კულტურა, მაგრამ მსოფლიოს არც ერთი რელიგია — [[იუდაიზმი]], [[ქრისტიანობა]], [[ისლამი]] — არ ყოფილა მიღებული სუფთა სახით, შეუცვლელად. ეთიოპიის სახე მუდამ იყო საკმაოდ წინააღმდეგობრივი სხვა კულტურის ადამიანებისათვის. როგორც ჰ. ერლიჰი აღნიშნავს, მუსლიმურ სამყაროს წარმოდგენაში [[ეთიოპელები]] იყვნენ კეთილგანწყობილები, დამოუკიდებლები, მაგრამ იმავე დროს გამოირჩეოდნენ ისეთი თვისებებით, როგორიცაა ერესი და ბოროტი ზრახვები. ქრისტიანული აღქმა ეთიოპიას გამოსახავდა, როგორც საიდუმლო და უდიდეს მძლავრ სამეფოდ, მაგრამ უბრალო, კულტურულ, ველურ და მიმზიდველად. აფრიკული შეგნება მუდამ აღნიშნავდა ეთიოპელთა განსაკუთრებულ დამოუკიდებლობას, იმის მაგალითს, თუ როგორ უნდა დაიცვას ის შავკანიანმა ადამიანმა. სხვადასხვა გარე ძალებთან წინააღმდეგობა ეთიოპიას უნარჩუნებდა კულტურას პრაქტიკულად შეუცვლელი სახით ათასწლეულების განმავლობაში. მუსლიმმა დამპყრობლებმა ვერ შეძლეს მიეერთებინათ ამჰარის სამეფო ვერც ერთი მძლავრი იმპერიისთვის, რომლებიც მათ გვერდით ყვაოდნენ. ევროპელმა კოლონიზატორებმა, მისიონერებმა და ფაშისტმა ლიდერმა [[ბენიტო მუსოლინი|მუსოლინიმაც]] კი ვერ შეძლეს დაეპყროთ ეთიოპია. იტალიელი ისტორიკოსი-აფრიკანისტი [[კონტი-როსინი]] ეთიოპიას ეძახის „ხალხთა მუზეუმს“ — ეთნიკური მრავალფეროვნება წარმოდგენილია დაახლოებით 80 ჯგუფებით, სხვადასხვა ტრადიციებით და ენებით. ეთიოპიის ლიტერატურა (ანბანი ცივილიზაციის მანიშნებელია) მოიცავს დაახლოებით ორ ათასწლეულს. VIII საუკუნემდე ლიტერატურა, ძირითადად ეს იყო რელიგიური ტექსტები, რომლებიც იწერებოდა [[გეეზი]]ს ენაზე. დღეისათვის ეს ენა გამოიყენება მხოლოდ ღვთისმსახურებაში. პირველი ნაწარმოებების შექმნა ამჰარულ ენაზე მიეკუთვნება XIX საუკუნეს. მთავარი საგანმანათლებლო და კულტურული ცენტრები საუკუნეების განმავლობაში იყვნენ [[მონასტერი|მონასტრები]], ევროპის მონასტრების მსგავსად. აქ ყვაოდა ხელსაქმიანობა და ხელოვნება, შენარჩუნებულია საუკეთესო ქმნილებები, [[ხატი|ხატები]] და უძველესი ხელნაწერები. === კალენდარი === '''ეთიოპიური კალენდარი''' ({{lang-am|የኢትዮጵያ ዘመን አቆጣጠር}} — ''{{Unicode|ye'Ītyōṗṗyā zemen āḳoṭaṭer}}'') — [[კალენდარი]], რომელიც გამოიყენება ეთიოპიაში, ასევე [[ეთიოპიის მართლმადიდებელი ეკლესია|ეთიოპიის]] და [[ერიტრეის მართლმადიდებელი ეკლესია|ერიტრეის]] ორთოდოქსალურ [[ეკლესია (ნაგებობა)|ეკლესიებში]], [[ერიტრეის კათოლიკური ეკლესია|ერიტრეის კათოლიკურ ეკლესიაში]] და [[ერიტრეის ევანგელისტური ეკლესია|ერიტრეის ევანგელისტურ ეკლესიაში]]. ეს კალენდარი ეფუძნება უფრო ძველ, [[კოპტური კალენდარი|კოპტურ კალენდარს]], რომელიც თავის მხრივ წარმოიშვა ძველი [[ძველეგვიპტური კალენდარი|ძველეგვიპტური კალენდრიდან]], მაგრამ აქვს მსგავსება [[იულიუსის კალენდარი|იულიუსის კალენდართან]]: მასში ასევე გამოიყენება დამატებითი დღე ყოველ ოთხ წელიწადში. ეთიოპიურ კალენდარში წლის დასაწყისი უწევს 30 აგვისტოს იულიუსის კალენდრით, თუ შემდეგი წელი [[ნაკიანი წელიწადი|ნაკიანია]], ან 29 აგვისტოს, თუ შემდეგი წელი ჩვეულებრივია. კოპტური კალენდრის მსგავსად, ეთიოპიური კალენდარი მოიცავს 12 თვეს, თითოეული 30 დღის რაოდენობით, ასევე 5 ან 6 [[ეპაგომენი|ეპაგომენურ]] დღეს წლის ბოლოში, რომელიც ჩვეულებრივად გამოიყოფა მე-13 თვედ. ეპაგომენური დღეების რიცხვს განსაზღვრავს ჩვეულებრივი ან ნაკიანი წელი. ეთიოპიურ კალენდარში წლების ათვლა იწყება ჩვენი წელთაღრიცხვის 8 წლის 29 აგვისტოდან იულიუსის კალენდრით. შედეგად, ახალ ათასწლეულში ეთიოპია შევიდა 2008 წლის 29 აგვისტოს იულიუსის კალენდრით (11 სექტემბერი). წლის დასაწყისად ეთიოპელები და ერიტრეის ეკლესიის მიმდევრები დღეისათვის იყენებენ [[ხარება|ხარების]] თარიღს — 9 წლის 25 მარტს იულიუსის კალენდრით, [[ანიანა ალექსანდრიელი]]ს გამოთვლებით, პირველი წელი დაიწყო ამ თარიღამდე შვიდი თვით ადრე — 8 წლის 29 აგვისტოს იულიუსის კალენდრით, ევროპელებისგან განსხვავებით, რომლებმაც [[დიონისე მცირე]]ს 525 წელს ჩატარებული გამოთვლები მიიღეს საფუძვლად, რომელმაც ხარების თარიღი 8 წლით უფრო ადრინდელად დაასახელა, ვიდრე ანიანა ალექსანდრიელმა. ამიტომ ეთიოპიური წლების რიცხვი 8 წლით ნაკლებია 1 იანვრიდან 10 სექტემბრის ჩათვლით გრიგორიანული კალენდრით, ხოლო 11 სექტემბრიდან 31 დეკემბრის ჩათვლით გრიგორიანული კალენდრით — 7 წლით ნაკლებია. მომდევნო დღე იწყება არა შუაღამისას (00 სთ 00 წთ), არამედ [[მზე|მზის]] ამოსვლისას. {| class="wikitable" ! [[ამჰარული ენა]] !! [[კოპტური ენა]] !! თვის დასაწყისი<br />(გრიგორიანული კალენდარი) !! თვის დასაწყისი ნაკიან ეთიოპიურ წელს<br />(გრიგორიანული კალენდარი) |- | መስከረም (Mäskäräm) || Tut || [[11 სექტემბერი]] || [[12 სექტემბერი]] |- | ጥቅምት (Teqemt) || Babah || [[11 ოქტომბერი]] || [[12 ოქტომბერი]] |- | ኅዳር (Hedar) || Hatur || [[10 ნოემბერი]] || [[11 ნოემბერი]] |- | ታኅሣሥ (Tahsas) || Kiyahk || [[10 დეკემბერი]] || [[11 დეკემბერი]] |- | ጥር (T’er) || Tubah || [[9 იანვარი]] || [[10 იანვარი]] |- | የካቲት (Yäkatit) || Amshir || [[8 თებერვალი]] || [[9 თებერვალი]] |- | መጋቢት (Mägabit) || Baramhat || [[10 მარტი]] || [[10 მარტი]] |- | ሚያዝያ (Miyazya) || Baramundah || [[9 აპრილი]] || [[9 აპრილი]] |- | ግንቦት (Genbot) || Bashans || [[9 მაისი]] || [[9 მაისი]] |- | ሰኔ (Säne) || Ba’unah || [[8 ივნისი]] || [[8 ივნისი]] |- | ሐምሌ (Hamle) || Abib || [[8 ივლისი]] || [[8 ივლისი]] |- | ነሐሴ (Nähase) || Misra || [[7 აგვისტო]] || [[7 აგვისტო]] |- | ጳጉሜ (Pagumän) || Nasi || [[6 სექტემბერი]] || [[6 სექტემბერი]] |} მეორე გამორჩეული კალენდარული სისტემა შემუშავდა ჩვენს წელთაღრიცხვამდე დაახლოებით 300 წელს ორომოს ხალხის მიერ. [[ბორანას კალენდარი]] ეყრდნობა [[მთვარე]]ზე და 7 ცალკეულ [[ვარსკვლავი|ვარსკვლავზე]] ან [[თანავარსკვლავედი|თანავარსკვლავედზე]] [[ასტრონომია|ასტრონომიულ]] დაკვირვებას. ამ კალენდრის თვეებია: Bittottessa ([[სამკუთხედის თანავარსკვლავედი]]), Camsa ([[პლეადა]]), Bufa ([[ალდებარანი]]), Waxabajjii ([[ბელატრიქსი]]), Obora Gudda (ცენტრალური [[ორიონის თანავარსკვლავედი]]-[[Saiph]]), Obora Dikka ([[სირიუსი]]), Birra (სავსე მთვარე), Cikawa (მთვარის მეოთხედი), Sadasaa (მთვარის მეოთხედი), Abrasa (დიდი ნახევარმთვარე), Ammaji (საშუალო ნახევარმთვარე) და Gurrandala (მცირე ნახევარმთვარე).<ref>{{cite web|first=Lawrence R|last=Doyle|url=http://www.tusker.com/Archaeo/art.currentanthro.htm|title=The Borana Calendar Reinterpreted|work=tusker.com|accessdate=2015-09-28|archiveurl=https://web.archive.org/web/20081029073246/http://www.tusker.com/Archaeo/art.currentanthro.htm|archivedate=2008-10-29}}</ref> === დრო === ეთიოპიის ტერიტორია მდებარეობს [[UTC+03:00|აღმოსავლეთაფრიკული დროის]] (EAT) ([[UTC+3]]) სარტყელში. [[ზაფხულის დრო]]ზე ეთიოპია არ გადადის<ref>{{cite web|url=http://www.timetemperature.com/africa/ethiopia_time_zone.shtml|title=Ethiopia Time Zone|author=|date=|work=|publisher=TimeTemperature.com|accessdate=2012-10-31|lang=en|archiveurl=https://www.webcitation.org/6CMw6tcQs?url=http://www.timetemperature.com/africa/ethiopia_time_zone.shtml|archivedate=2012-11-22}}</ref>. [[ადგილობრივი დრო]] — UTC+3 ეთიოპიაში გამოიყენება მხოლოდ სახელმწიფო დაწესებულებებში, ტრანსპორტის ჩათვლით. ქვეყნის მთელ ტერიტორიაზე დრო აითვლება 12-საათიანი ციკლებით „მზის ამოსვლიდან ჩასვლამდე“ და „მზის ჩასვლიდან ამოსვლამდე“, ამასთან მზის ამოსვლის დრო ითვლება შუადღედ, ხოლო მზის ჩასვლის დრო — შუაღამედ<ref>[http://www.africa.com/print?type=country&url=ethiopia Travel to Ethiopia by Africa.com]</ref>. შედეგად, აღმოსავლეთაფრიკული დროის 7:00 შეესაბამება ადგილობრივი დროის დღის ციკლის 1:00-ს, 12:00 — 6:00-ს და 18:00 — 12:00-ს. დროის ათვლის ამ თავისებურებას ხშირად ქვეყნის სტუმრები შეჰყავს დაბნეულობაში<ref>{{cite web|url=http://www.ethioworld.com/CountryInformation/calendarandtime.htm|title=Calendar & Time|deadlink=404|author=|date=|work=|publisher=Ethioworld|accessdate=2012-10-31|lang=en|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100601073856/http://www.ethioworld.com/CountryInformation/calendarandtime.htm|archivedate=2010-06-01}}</ref>. == სპორტი == საერთაშორისო სპორტულ არენებზე ეთიოპია პირველ რიგში ცნობილია თავისი განთქმული მორბენლებით საშუალო და გრძელ დისტანციებზე. [[ოლიმპიური თამაშები|ოლიმპიური თამაშებზე]] ქვეყნისთვის მედლები მოჰქონდათ მხოლოდ [[მძლეოსნობა|მძლეოსნებს]], სულ მათ ანგარიშზე მოდის 20-ზე მეტი ოქროს მედალი. სახელგანთქმულ ეთიოპიელ მორბენლებს შორის, რომლებსაც გამარჯვებები აქვთ მოპოვებული მსოფლიო ჩემპიონატებში და ოლიმპიურ თამაშებში, შეიძლება დავასახელოთ ისეთი სპოტსმენები, როგორებიცაა: [[აბებე ბიკილა]], [[მირუს იფტერი]], [[ჰაილე გებრსილასე]], [[კენენისა ბეკელე]], [[ტირუნეშ დიბაბა]], [[მესერეტ დეფარი]], [[დერარტუ ტულუ]]. 2006 წელს ეთიოპია პირველად მონაწილეობდა [[ტურინი]]ს [[ზამთრის ოლიმპიური თამაშები 2006|ზამთრის ოლიმპიურ თამაშებში]]. [[ფეხბურთი|ფეხბურთში]] 1960-იან წლებში [[ეთიოპიის ეროვნული საფეხბურთო ნაკრები]] იყო აფრიკაში ერთ-ერთი უძლიერესი გუნდი და გაიმარჯვა 1962 წლის [[აფრიკის ერთა თასი]]ს გათამაშებაში. დღეისათვის უკვე ეთიოპია ფეხბურთში არც თუ ისე ძლიერი ნაკრებია. მაგრამ ეთიოპიიდან ჩამოსულ ფეხბურთელებს შორის ცნობილია [[თეოდორ გებრესელასიე]], რომელსაც აქვს [[ჩეხეთი]]ს მოქალაქეობა და თამაშობს [[ჩეხეთის რესპუბლიკის ეროვნული საფეხბურთო ნაკრები|ჩეხეთის რესპუბლიკის ეროვნულ საფეხბურთო ნაკრებში]]. ის ასევე საფეხბურთო კლუბ [[ბრემენი]]ს [[ვერდერი (საფეხბურთო კლუბი)|„ვერდერის“]] მოთამაშეა. == დღესასწაულები == {| class="wikitable sortable" |თარიღი |დასახელება (ქართ.) |დასახელება (ეთიოპ.) |- | 6 ან 7 იანვარი | [[ქრისტეს შობა]] | Gänna/Ledät (ገናልደት) |- | 19 იანვარი | [[ნათლისღება]] | Temqät (ጥምቀት) |- | 2 მარტი | გამარჯვება ადუასთან | |- | აპრილი ან მაისი | [[აღდგომა]] | Fasika (ፋሲካ) |- | 1 მაისი | შრომის დღე | |- | 5 მაისი | თავისუფლების დღე | Omédla del (ኦሜድላ ድል) |- | 11 სექტემბერი | ახალი წელი | Enqutatash (እንቁጣጣሽ) |- | 27 ან 28 სექტემბერი | მესკელის ჯვრის დღე | Mäsqäl (መስቀል) |} == მემკვიდრეობა == * '''[[ადის-აბება]]''' — იმპერატორის სასახლე (XVIII ს.) და „აფრიკის სახლი“ (XX ს.) * '''[[აქსუმი (ქალაქი)|აქსუმი]]''' — ნაქალაქარი და სტელა (II ს.) * '''[[სიმენის ეროვნული პარკი]]''' * '''[[ლალიბელის კლდეში ნაკვეთი ეკლესია|ლალიბელა]]''' — კლდეში ნაკვეთი ტაძარი (XI ს.) * '''[[ფასილ-გების ციხესიმაგრე|გონდერი]]''' — ციხე-კოშკი (XVII ს.) ==იხილეთ აგრეთვე== * [[ეთიოპიური მუსიკა]] ==ლიტერატურა== {{ქსე|1|17}} * {{cite book |ref=Abir |author=Abir, Mordechai |title = Ethiopia: The Era of the Princes; The Challenge of Islam and the Re-unification of the Christian Empire (1769–1855) |location = London, England |publisher=Longmans |year= 1968 }} * {{cite book |ref=Beshah |author1=Beshah, Girma |author2=Aregay, Merid Wolde |title=The Question of the Union of the Churches in Luso-Ethiopian Relations (1500–1632) |location = Lisbon |publisher= Junta de Investigações do Ultramar and Centro de Estudos Históricos Ultramarinos |year=1964 }} * {{cite journal |last=Lyons |first=Terrence |year=1996 |title=Closing the Transition: the May 1995 Elections in Ethiopia |url = https://www.academia.edu/9622394 |journal=The Journal of Modern African Studies |volume=34 |issue=1 |pages=121–42 |doi=10.1017/S0022278X00055233 |ref=harv }} * {{cite book |ref=Munro-Hay |author=Munro-Hay, Stuart |year=1991 |url=http://www.dskmariam.org/artsandlitreature/litreature/pdf/aksum.pdf |title=Aksum: An African Civilization of Late Antiquity |location=Edinburgh |publisher=University Press |isbn=978-0-7486-0106-6 |accessdate=2020-08-10 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130123223427/http://www.dskmariam.org/artsandlitreature/litreature/pdf/aksum.pdf |archivedate=2013-01-23 }} * {{cite book |ref=Valdes Vivo|author=Valdes Vivo, Raul |title=Ethiopia's Revolution |publisher=International Publishers |location = New York, NY |year= 1977|isbn=978-0-7178-0556-3 }} == რესურსები ინტერნეტში == * [https://www.bbc.co.uk/news/world-africa-13349398 BBC Ethiopia Profile] * [http://wits.worldbank.org/CountryProfile/Country/ETH/Year/2012/Summary World Bank Ethiopia Summary Trade Statistics] * {{curlie|Regional/Africa/Ethiopia}} * [http://www.ifs.du.edu/ifs/frm_CountryProfile.aspx?Country=ET Key Development Forecasts for Ethiopia] from [[International Futures]]. * [https://www.state.gov/countries-areas/ethiopia Ethiopia pages – U.S. Dept. of State] (which includes current State Dept. press releases and reports on Ethiopia) == სქოლიო == {{სქოლიოს სია}} {{Commonscat|Ethiopia|ეთიოპია}} {{ეთიოპიის რეგიონები}} {{აფრიკის ქვეყნები}} {{აფრიკის კავშირი}} [[კატეგორია:ეთიოპია| ]] [[კატეგორია:აფრიკის ქვეყნები]] [[კატეგორია:გაეროს წევრი სახელმწიფოები]] [[კატეგორია:ზღვაზე გასასვლელის არმქონე სახელმწიფოები]] tcrbz8l8a20vcziu45z6i6jznivnh0o 0 4988 4408772 4331610 2022-08-18T18:49:38Z გიო ოქრო 84301 /* ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული მოწყობა */ wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა ქვეყანა| |მშობლიური_სახელი = ''República del Perú'' |სრული_სახელი = პერუს რესპუბლიკა |საერთო_სახელი = პერუ |დროშა = Flag of Peru.svg |გერბი = Escudo nacional del Perú.svg |რუკა = Peru (orthographic projection).svg |ჰიმნი = „''[[პერუს ჰიმნი|Himno Nacional del Peru!]]''“{{spaces|2}}<small>{{es icon}}<br />„პერუს სახელმწიფო ჰიმნი“</small><br />[[ფაილი:United States Navy Band - Marcha Nacional del Perú.ogg]] |დევიზი = Firme y Feliz por la Unión (სიმტკიცე და ბედნიერება ერთობისათვის) |ოფიციალური_ენები = [[ესპანური ენა|ესპანური]] |დედაქალაქი = [[ლიმა]] |latd=12 |latm=2.6 |latNS=S |longd=77 |longm=1.7 |longEW=W |უდიდესი_ქალაქი = [[ლიმა]] |მთავრობის_ტიპი = [[საპრეზიდენტო რესპუბლიკა]] |ლიდერის_ტიპი_1 = [[პერუს პრეზიდენტი|პრეზიდენტი]] |ლიდერის_სახელი_1 = [[ფრანსისკო საგასტი]] |ლიდერის_ტიპი_2 = პრემიერ–მინისტრი |ლიდერის_სახელი_2 = [[ვიოლეტა ბერმუდესი]] |ლიდერის_ტიპი_3 = |ლიდერის_სახელი_3 = |რანგი_ფართობით = მე-20 |ფართობი = 1 285 220 |წყალი_% = 0,41 |სავარაუდო_მოსახლეობა = 30 135 875 |სავარაუდო_მოსახლეობა_რანგი = 40-ე |მოსახლეობა_სავარაუდოდ_წელს = 2012 |მოსახლეობის_ცენზი = 28 220 764 |მოსახლეობის_ცენზი_წელს = 2007 |მოსახლეობის_სიმჭიდროვე = 23 |მოსახლეობის_სიმჭიდროვე_რანგი = 191-ე |მშპ_ppp_წელი = 2012 |მშპ_ppp = $325 434 მილიარდი<ref name=imf2>{{cite web|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2012/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=35&pr.y=17&sy=2009&ey=2012&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=293&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a=|title=Peru|publisher=International Monetary Fund|accessdate=April 20, 2012}}</ref> |მშპ_ppp_რანგი = 40-ე |მშპ_ppp_ერთ_მოსახლეზე = $10,588<ref name=imf2 /> |მშპ_ppp_ერთ_მოსახლეზე_რანგი = 85-ე |აგი = 0,725 |აგი_ტენდენცია = {{ზრდა}} |აგი_კატეგორია = <span style="color:#ffcc00;">მაღალი</span> |აგი_რანგი = 80-ე |აგი_წელი = 2011 |ვალუტა = [[პერუს ახალი სოლი|ახალი სოლი]] |ვალუტის_კოდი = PEN |ქვეყნის_კოდი = PER |დროის_სარტყელი = [[UTC-05:00]] |ზაფხულის_დრო = |cctld = [[.pe]] |სატელეფონო_კოდი = 51 |სატელეფონო_კოდი_მითითება = |სქოლიო = }} '''პერუ''' ({{lang-es|''Perú''}}; {{lang-qu|''Perú''}}; [[აიმარა (ენა)|აიმარ]]. ''Piruw''; ოფიციალურად '''პერუს რესპუბლიკა''' ({{lang-es|''República del Perú''}}) — სახელმწიფო [[სამხრეთ ამერიკა|სამხრეთ ამერიკის]] დასავლეთ ნაწილში, [[წყნარი ოკეანე|წყნარი ოკეანის]] სანაპიროზე. ჩრდილოეთით ესაზღვრება [[ეკვადორი]] და [[კოლუმბია]], აღმოსავლეთით — [[ბრაზილია]], სამხრეთ-აღმოსავლეთით — [[ბოლივია]], სამხრეთით — [[ჩილე]]. ქვეყნის ფართობი შეადგენს 1 285 220 კმ²-ს. პერუს ტერიტორიაზე არაერთი ამერიკული ცივილიზაცია ყვაოდა, მათ შორისაა [[ნორტე-ჩიკოს კულტურა]] — ერთ-ერთი ყველაზე ძველი კულტურაა მსოფლიოში. პერუს ტერიტორიაზე [[კოლუმბამდელი ამერიკის კულტურა|კოლუმბამდელ ამერიკაში]] უმნიშვნელოვანეს რომლის ასრულებდა [[ინკების იმპერია]]. ინკებმა უდიდესი კულუტურლი და პოლიტიკური ცვლილებები მოახდინეს არა მარტო პერუში, არამდე მთელს [[სამხრეთი ამერიკა|სამხრეთ ამერიკაში]]. [[XVI საუკუნე]]ში [[ესპანეთის იმპერია]]მ მოახერხა [[ინკების დაპყრობა ესპანელების მიერ|ინკების იმპერიის დაპყრობა]], პერუში შეიქმნა [[პერუს ვიცე-სამეფო]], რომელიც ესპანეთის რიგითი კოლონია იყო. [[1821]] წელს პერუმ [[ომი დამოუკიდებლობისათვის პერუში|დამოუკიდებლობისათვის ომში]] მოახერხა დამოუკიდებლობის მოპოვება. ამის შემდეგ ქვეყანამ გადაიტანა არეულობის წლები, ფისკალური კრიზისები, თუმცა იყო სტაბილურობისა და ეკონომიკური ზრდის წლებიც. თანამედროვე პერუ წარმომადგენლობითი დემოკრატიის ქვეყანაა, მისი ტერიტორია იყოფა [[პერუს ადმინისტრაციული დაყოფა|25 რეგიონად]]. [[პერუს გეოგრაფია]] ძალიან მრავალფეროვანია, ქვეყნის ტერიტორიის დასავლეთი ნაწილი უკავია [[ანდები]]ს მთათა სისტემას, ხოლო ქვეყნის ჩრდილოეთი ნაწილი მოიცავს მდინარე [[ამაზონის ხეობა]]ს. ქვეყანას [[ადამიანის განვითარების ინდექსი]]ს საკმაოდ მაღალი მაჩვენებელი გააჩნია, სიღარიბის დონე კი 31 პროცენტს შეადგენს. ძირითად ეკონომიკურ აქტივობებს წარმოადგენს [[სოფლის მეურნეობა]], [[მეთევზეობა]], სამთო მოპოვება, მანუფაქტურული მრეწველობა (ძირითადად [[ტექსტილი]]). პერუს მოსახლეობა დაახლოებით 30,4 მილიონ ადამიანს შეადგენს, რომლის მნიშვნელოვან ნაწილს [[ინდიელები]], [[ევროპელები]], [[ნეგროიდული რასა|აფრიკელები]] და [[აზიელი ხალხი|აზიელები]] შეადგენენ. მოსახლეობის დიდი ნაწილი საუბრობს [[ესპანური ენა|ესპნაურ ენაზე]], თუმცა ასევე დიდი ნაწილი საუბრობს [[კეჩუა (ენა)|კეჩუასა]] და სხვა ადგილობრივ ენებზე. კულტურული ტრადიციების ასეთი ნაერთის წყალობით, პერუ გამოირჩევა უნიკალური და განსხვავებული კულტურით, ხელოვნებით, ტრადიციებით, მუსიკითა და ლიტერატურით. == ეტიმოლოგია == სიტყვა ''პერუ'' მომდინარეობს ''ბირუდან'', ადგილობრივი მმართველის სახელიდან, რომელიც [[სან-მიგელის უბე|სან-მიგელის უბის]] მახლობლად, [[პანამა|პანამის]] ტერიტორიაზე ცხოვრობდა XVI საუკუნის ადრეულ წლებში.<ref>Raúl Porras Barrenechea, ''El nombre del Perú'', გვ. 83.</ref> როდესაც მის სამფლობელოს 1522 წელს ესპანელი მკვლევრები ეწვივნენ, ისინი იმ დროისათვის ევროპელთათვის ცნობილ ახალი სამყაროს უკიდურეს სამხრეთ ნაწილში იმყოფებოდნენ.<ref>Raúl Porras Barrenechea, ''El nombre del Perú'', გვ. 84.</ref> როდესაც [[ფრანსისკო პისარო]] უფრო სამხრეთ რეგიონებს იკვლევდა, მათ ბირუს ან პერუს სახელით აღნიშნავდა.<ref>Raúl Porras Barrenechea, ''El nombre del Perú'', გვ. 86.</ref> ესპანეთის სამეფომ სახელს ლეგალური სტატუსი 1529 წელს მისცა ''ტოლედოს კაპიტულაციის'' დოკუმენტით, ახლად აღოჩენილი [[ინკების ცივილიზაცია|ინკების იმპერია]] გამოაცხადა პერუს პროვინციად.<ref>Raúl Porras Barrenechea, ''El nombre del Perú'', გვ. 87.</ref> ესპანური მმართველობის დროს, ქვეყანამ მიიღო სახელწოდება „პერუს ვიცე–სამეფო“, რომელიც [[ომი დამოუკიდებლობისათვის პერუში|პერუს დამოუკიდებლობისთვის ომის]] შემდეგ „პერუს“ რესპუბლიკით შეიცვალა. == ისტორია == {{მთავარი|პერუს ისტორია}} პერუს ტერიტორიაზე უძველესი ცივილიზაციები განვითარდა დაახ. 6000 ძვ.წ. [[წყნარი ოკეანე|წყნარი ოკეანის]] სანაპირო რეგიონებში — [[ჩილკა]]ში, [[პარაკასის კულტურა|პარაკასში]] და [[კალეხონ-დე-ჰუალა]]ს მაღალმთიან რაიონში. შემდგომი 3 000 წლის განმავლობაში ადგილობრივი მოსახლეობა მომთაბარე ცხოვრებიდან [[მიწათმოქმედება]]ზე გადავიდა, რაც დადასტურდა [[ხისკაირუმოკო]]ს, [[კოტოში]]ს და [[უაკა-პრიეტა]]ს არქეოლოგიური გათხრებისას. ამ პერიოდიდან ფართოდ ვრცელდება სიმინდისა და ბამბის კულტურები. მოსახლეობამ დაიწყო ცხოველების - მათ შორის [[ალპაკა]]ს და [[ზღვის გოჭი]]ს მოშინაურება. გავრცელდა ქსოვილების და [[თიხა|თიხის]] ჭურჭლის წარმოებაც. დაახ. ძვ. წ. 3000 წლისთვის ვითარდება მონათესავე [[ნორტე-ჩიკოს კულტურა|ნორტე-ჩიკოს ცივილიზაცია]], ხოლო 900 ძვ.წ. — [[ჩავინის კულტურა]]. ამ ცივილიზაციებს უკავშირდება უძველესი მონუმენტური [[ტაძარი|ტაძრების]] მშენებლობა სამხრეთ ამერიკის ტერიტორიაზე. [[ფაილი:Peru Machu Picchu Sunrise 2.jpg|thumb|250px|[[მაჩუ-პიქჩუ]], ინკების დაკარგული ქალაქი]] პერუს სამხრეთ სანაპიროზე დაახ. 300 ძვ. წ. აღმოცენდა [[პარაკასის კულტურა]]. ადგილობრივმა მოსახლეობამ ამ პერიოდიდან დაიწყო [[ვიკუნია]]ს ბეწვის ქსოვილს ფართო გამოყენება. [[მოჩეს კულტურა|მოჩეს]] და [[ნასკას კულტურა|ნასკას]] კულტურების აყვავების ხანა იყო 100 ძვ.წ. - 700 ახ. წწ. მოჩეს კულტურის დროს მნიშვნელოვნად დაიხვეწა მეტალის დამუშავება და სამეთუნეო წარმოება. ნასკას კულტურა გამოირჩეოდა ქსოვილების განვითარებული წარმოებით. განსაკუთრებით ცნობილია [[ნასკას ხაზები]], რაც მსოფლიო მეცნიერებისთვის დღემდე გამოცანას წარმოადგენს. სანაპირო კულტურები [[ელ-ნინიო]]ს [[წყალდიდობა|წყალდიდობების]] და გვალვების შედეგად თანდათანობით დაკნინდა. შემდგომ პერიოდში [[ანდები|ანდებში]] განვითარდა [[უარის კულტურა|უარისა]] და [[ტიუანაკო]]ს კულტურები, რომლებიც მოგვიანებით შეცვალა მძლავრმა [[ქალაქი-სახელმწიფო|ქალაქ-სახელმწიფოებმა]] [[ჩანკაი]]მ, [[სიპანი|სიპანმა]] და [[კახამარკა]]მ. ამავე ტერიტორიაზე მოგვიანებით წარმოიშვა და განვითარდა [[ჩიმორი]]სა და [[ჩაჩაპოიას კულტურა|ჩაჩაპოიას]] იმპერიები, სადაც მაღალ დონეზე განვითარდა მიწათმოქმედება, ოქრომჭედლობა, მეთუნეობა, მეტალურგია და ტექსტილური წარმოება. დაახ. 700 ახ. წ. განვითარდა სოციალური ორგანიზების სისტემა, რამაც დასაბამი მისცა [[ინკების ცივილიზაცია]]ს. [[პერუს ომი დამოუკიდებლობისათვის|დამოუკიდებლობა ესპანეთისაგან]] მიიღო [[1824]] წელს. ჰქონდა სასაზღვრო დავები [[ბოლივია]]სთან ([[1902]]), [[კოლუმბია]]სთან ([[1927]]), [[ეკვადორი|ეკვადორთან]] ([[1942]] და [[1981]]). [[1948]] წლიდან, პერუში ერთმანეთს ენაცვლებოდა სამოქალაქო და სამხედრო ხელისუფლება. [[1990]] წელს, იაპონური წარმოშობის [[ალბერტო ფუხიმორი]] აირჩიეს [[პერუს პრეზიდენტი|პრეზიდენტად]], რომელმაც სამხედროების დახმარებით შეაჩერა მთავრობის მუშაობა და დაითხოვა მთავარ მოსამართლეთა დიდი ნაწილი. [[2001]] წელს მას ქვეყნიდან გაქცევა მოუხდა. == გეოგრაფია == {{მთავარი|პერუს გეოგრაფია}} [[ფაილი:Peru-CIA WFB Map KA.png|მინი|250პქ]] ბუნებრივი პირობების თავისებურებათა მიხედვით, პერუში გამოიყოფა: დასავლეთით – სანაპირო ზოლი ანუ [[კოსტა]], ცენტრში მთიანი, უმთავრესად სტეპური მხარე ანუ [[სიერა]] და აღმოსავლეთით ნოტიო-ტყიანი, მთისწინეთისა და ვაკეთა მხარე – [[სელვა]]. კოსტას უჭირავს ქვეყნის ტერიტორიის 12,5%; სიერას – პერუს [[ანდები]]ს სისტემას, რომელიც წყნარი ოკეანის პარალელურადაა გადაჭიმული, – 30,2%. აქ გამოიყოფა დასავლეთ კორდილიერა (უმაღლესი მწვერვალი მთა [[უასკარანი]] 6768 მ), ცენტრალური კორდილიერა და აღმოსავლეთ კორდილიერა. დასავლეთ კორდილიერას აღმოსავლეთით ეკვრის მთათაშუა პლატოები და ზეგნები (სიმაღლე 3000 -4000 მ), რომელთა სამხრეთით მდებარეობს ვრცელი, დახშული ზეგანი [[პუნა]]. სელვას უჭირავს პერუს ტერიტორიის 1/2-ზე მეტი. პერუს საერთო ფართობი 1.286.216 კვ.კმ-ია, საიდანაც 1,280,085 კმ² უკავია ხმელეთს, ხოლო 5,129 კმ² - წყალს. საზღვრის საერთო სიგრძეა 5536 კმ (მათ შორის: ბოლივიასთან - 900 კმ, ბრაზილიასთან - 1560 კმ, ჩილესთან 160 კმ, კოლუმბიასთან - 1496 კმ, ეკვადორთან - 1420 კმ). სანაპირო ზოლის სიგრძე: 2414 კმ. ქვეყნის უმაღლესი მწვერვალია [[უასკარანი (მთა)|უასკარანი]] (Huascaran) 6768 მ. === კლიმატი === [[ფაილი:Intikawan Amantani.jpg|thumb|right|250px|[[ტიტიკაკა]]ს ტბა პერუში.]] [[ფაილი:Alpamayo.jpg|thumb|right|250px|მთები [[ანდები|ანდებში]].]] პერუს, [[ეკვატორი]]ს მახლობლად მდებარე სხვა ქვეყნებისგან განსახვავებით, არ აქვს მკვეთრად გამოხატული [[ტროპიკული კლიმატი]]. [[ანდები]]ს გავლენით, ქვეყნის სხვადასხვა ადგილას შეიმჩნევა [[კლიმატი]]ს მნიშვნელოვანი განსხვავებულობა. კოსტაში კლიმატი ზომიერია, საშუალო თვიური ტემპერატურა 15–25 გრადუსი. რეგიონი მაღალი ტენიანობით გამოირჩევა. სიერაში სუბეკვატორული ჰავაა (ნალექები 1000მმ წელიწადში) ეს რეგიონი გამოირჩევა კოკისპირული წვიმებით, განსაკუთრებით ზაფხულში. სიმაღლის მატებასთან ერთად, ანდებში ტენიანობა და ტემპერატურა საგრძნობლად იკლებს. ანდების აღმოსავლეთ კალთებზე და სელვაში ეკვატორული, მუდმივნოტიო [[ჰავა]]ა. ტემპერატურა ბარში მთელი წლის განმავლობაში 24-27 გრადუსია, ნალექები – 3000 მმ. === ჰიდროლოგია === პერუს მდინარეთა უმეტესი ნაწილი სათავეს იღებს ანდებში და მიეკუთვნება [[ამაზონი]]ს სისტემას. აქ მიედინება პერუს უგრძესი მდინარეები, [[მარანიონი]] და [[უკაიალი]], რომელთა შეერთების შედეგად წარმოიქმნება მსოფლიოს ყველაზე წყალუხვი მდინარე [[ამაზონი]]. ასევე მნიშვნელოვანი მდინარეებია: [[პუტუმაიო (მდინარე)|პუტუმაიო]], [[ჟავარი]], [[უალიაგა (მდინარე)|უალიაგა]], [[ურუბამბა (მდინარე)|ურუბამბა]], [[მანტარო (მდინარე)|მანტარო]]. მიიჩნევა, რომ ქვეყნის ყველაზე მნიშვნელოვანი მდინარეა [[რიმაკი|რიო-რიმაკი]], ვინაიდან ის ამარაგებს წყლითა და ელექტროენერგიით დედაქალაქ ლიმასა და მის შემოგარენს. პერუს და მთლიანად სამხრეთ ამერიკის უდიდესი ტბაა [[ტიტიკაკა]], რომელიც მდებარეობს ქვეყნის სამხრეთით. ეს ტბა ბევრი რამითაა გამორჩეული და უნიკალური, იგი მსოფლიოში ზღვის დონიდან ყველაზე მაღლა მდებარე ტბაა (3 812 მ). ტიტიკაკას ტბას პერუ [[ბოლივია]]სთან იყოფს. სხვა მნიშვნელოვანი ტბა ქვეყანაში არაა. === ფლორა და ფაუნა === უაღრესად ცვალებადი კლიმატისა და რელიეფის მრავალფეროვანების წყალობით, პერუს [[ფლორა]] და [[ფაუნა]] ძალიან მრავალფეროვანია. მსოფლიოში არსებული ფლორით და ფაუნით უნიკალური 117 ბუნებრივი ზონიდან, 84 პერუში მდებარეობს. აქ შეხვდებით 5872 ენდემურ სახეობას, რომელთა შორის 118 სახეობა ფრინველისაა, 113 რეპტილიის და ა.შ. პერუს ბინადარი ცხოველებიდან აღსანიშნავია [[იაგუარი]], [[ლამა]], [[პუმა]], [[მელა]], [[მაიმუნი]], [[ჭიანჭველაჭამია]], [[ტაპირი]], [[პეკარი]], [[ზარმაცა]]სებრნი. ანდების დასავლეთ კალთებზე მეჩხერი ბუჩქნარები და [[კაქტუსები]]ა, აღმოსავლეთ კალთებზე კი [[მარადმწვანე ტყეები]]. ტროპიკული ტყის მასივის ფართობით, პერუ მთელ მსოფლიოში მხოლოდ ბრაზილიას, [[კონგოს რესპუბლიკა|კონგოს]] და [[ინდონეზია]]ს ჩამორჩება. == სახელმწიფო == ამჟამად პერუ [[საპრეზიდენტო რესპუბლიკა]]ა. ქვეყანაში მოქმედებს [[1993]] წელს მიღებული [[კონსტიტუცია]], რომლის მიხედვითაც ქვეყნის მეთაურია [[პერუს პრეზიდენტი|პრეზიდენტი]], რომელსაც ირჩევს მოსახლეობა პირდაპირი არჩევნების გზით. [[2011]] წლის 28 ივლისიდან პერუს პრეზიდენტია [[ოლიანტა უმალა]]. საკანონმდებლო ხელისუფლებას ახორციელებს [[ეროვნული კონგრესი]], რომელიც შედგება 120 წევრისაგან. * '''სახელმწიფო სისტემა''': რესპუბლიკა. * '''სახელმწიფოს მეთაური''': პრეზიდენტი [[ალან გარსია პერესი]] ([[2006]] წლიდან). * '''საკანონმდებლო ორგანო''': ერთპალატიანი [[პარლამენტი]] (120 წევრი). == დემოგრაფია == [[ფაილი:Peru - Population by region or department (2007).svg|thumb|250px|right|მოსახლეობის რუკა რეგიონების მიხედვით (2007 წ.)]] {{მთავარი|პერუს დემოგრაფია}} პერუს მოსახლეობა შეადგენს 29 მილიონს ([[2009]] წლის მონაცემებით), ამ მხრივ ის მსოფლიოში 41-ე ადგილზეა. სიმჭიდროვე – 22 ადამიანი კვადრატულ კილომეტრზე, ამ მხრივ პერუ ბევრად ჩამორჩება [[ლათინური ამერიკა|ლათინური ამერიკის]] სხვა ქვეყნებს. პერუს მოსახლეობა საკმაოდ მრავალფეროვანია, მოსახლეობის ნახევარს შეადგენენ ესპანურენოვანი პერუელები, დანარჩენს უმთავრესად [[ინდიელები]] (ძირითადად კეჩუას და აიმარას ხალხები) და მეტისები. 2 მილიონამდე პერუელი საზღვარგარეთ ცხოვრობს, ძირითადად ამერიკის შეერთებულ შტატებში, [[კანადა]]სა და ესპანეთში. ურბანიზაციის დონე შეადგენს 71%-ს (2007) ქვეყნის დედაქალაქია [[ლიმა]] 7,97 მილიონი მცხოვრებით (2007). სხვა მნიშვნელოვანი ქალაქებია: [[არეკიპა]] (749 291), [[ტრუხილიო (პერუ)|ტრუხილიო]] (682 834), ჩიკლაიო (524 442), კალაო (480 ათასი, 2007) პერუს მოსახლეობის 89% კათოლიკეა. კეჩუასა და აიმარას ხალხებში ქრისტიანობას ერწყმის ძველი რწმენები ([[ინტი|მზის კულტი]] და ა.შ.) * '''მოსახლეობა''' - 27,925,628 (2005). რასობრივი შემადგენლობა: ინდიელი 49%, მეტისი 37%, [[კრეოლი]] 13%. * '''სახელმწიფო ენა''': [[ესპანური ენა|ესპანური]] და [[კეჩუა]]. სხვა ენები - [[აიმარა (ენა)|აიმარა]]. * '''რელიგია''': [[კათოლიციზმი]] (95%). * '''დედაქალაქი''': [[ლიმა]] (8,113 ათასი). * '''ქალაქები''': არეკიპა (837), ტრუხილიო (725), ჩიკლაიო (598), იკიტოსი (401). === ენა === [[1993]] წლის კონსტიტუციით, პერუს ოფიციალური ენაა [[ესპანური ენა|ესპანური]], რომელიც მოსახლეობის 84%-თვის მშობლიური ენაა. ასევე განსაკუთრებული სტატუსი აქვთ ენებს – [[კეჩუა]]სა და [[აიმარა (ენა)|აიმარას]], სხვა ინდიელების ენებთან ერთად, ოღონდ მხოლოდ იმ რეგიონებში, სადაც მასზე მოლაპარაკე ხალხი ცხოვრობს. == ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული მოწყობა == {{Imageframe|width=300|content= {{პერუს წარწერებიანი რუკა}} |caption=პერუს რეგიონების რუკა|align=right}} {{მთავარი|პერუს ადმინისტრაციული დაყოფა}} [[2002]] წელს მიღებული კანონის საფუძველზე, პერუ დაყოფილია 25 რეგიონად და განსაკუთრებული სტატუსის მქონე [[ლიმა (რეგიონი)|ლიმას]] რეგიონად, რომელშიც შედის დედაქალაქი [[ლიმა]] და მისი შემოგარენი. ლიმა ქვეყნის პოლიტიკური, ეკონომიკური და კულტურულ-საგანმანათლებლო ცენტრია. რეგიონებს მართავენ რეგიონის პრეზიდენტები და რეგიონული საბჭოები. რეგიონის პრეზიდენტებს, ისევე როგორც ქვეყნის პრეზიდენტს, ირჩევს მოსახლეობა 4 წლის ვადით. '''რეგიონები''': {| style="background:none;" |- | * [[ამასონასი (რეგიონი)|ამასონასი]] * [[ანკაში (რეგიონი)|ანკაში]] * [[აპურიმაკი (რეგიონი)|აპურიმაკი]] * [[არეკიპა (რეგიონი)|არეკიპა]] * [[აიაკუჩო (რეგიონი)|აიაკუჩო]] * [[კახმარკა (რეგიონი)|კახამარკა]] * [[კალიაო (რეგიონი)|კალიაო]] * [[კუსკო (რეგიონი)|კუსკო]] * [[უანაკაველიკა (რეგიონი)|უანაკაველიკა]] * [[უანუკო (რეგიონი)|უანუკო]] * [[იკა (რეგიონი)|იკა]] * [[ხუნინი (რეგიონი)|ხუნინი]] * [[ლა-ლიბერტადი (რეგიონი)|ლა-ლიბერტადი]] | style="vertical-align:top;" | * [[ლამბაიეკე (რეგიონი)|ლამბაიეკე]] * [[ლიმა (რეგიონი)|ლიმა]] * [[ლორეტო (რეგიონი)|ლორეტო]] * [[მადრე-დე-დიოსი (რეგიონი)|მადრე-დე-დიოსი]] * [[მონკეგა (რეგიონი)|მონკეგა]] * [[პასკო (რეგიონი)|პასკო]] * [[პიურა (რეგიონი)|პიურა]] * [[პუნო (რეგიონი)|პუნო]] * [[სან-მარტინი (რეგიონი)|სან-მარტინი]] * [[ტაკნა (რეგიონი)|ტაკნა]] * [[ტუმბესი (რეგიონი)|ტუმბესი]] * [[უკაიალი (რეგიონი)|უკალიალი]] | |} '''პროვინცია''': * [[ლიმა (პროვინცია)|ლიმა]] == ეკონომიკა == {{მთავარი|პერუს ეკონომიკა}} * '''რესურსები''': [[სპილენძი]], [[ვერცხლი]], [[ოქრო]], [[ნავთობი]], საშენი ხე-ტყე, [[თევზი]], [[რკინის მადანი]], [[ქვანახშირი]],ჰიდროენერგია, [[ბუნებრივი აირი]]. * '''ეროვნ. პროდუქტი''' - 64 მლრდ $. * '''ექსპორტი''': სპილენძი, [[რკინა]], [[თუთია]], [[ნავთობი]], [[ყავა]], [[ბამბა (ბოჭკო)|ბამბა]], [[შაქარი]], თევზის პროდუქტები. * '''ეროვნული შემოსავალი ერთ სულზე''': 2.050 $. * '''ვალუტა''': [[ნუევო სოლი]] (PEN). === ტრანსპორტი === პერუში განვითარებულია ტრანსპორტის თითქმის ყველა მნიშვნელოვანი სახეობა. ჯამში 80 000 კილომეტრის სიგრძის გზები თითქმის მთელი პერუს ტერიტორიას სერავენ. პერუს უკიდურესი ჩრდილოეთიდან უკიდურეს სამხრეთამდე გაყვანილია 2700 კილომეტრის სიგრძის გზა, რომელსაც „პანამერიკულ ტრასას“ ეძახიან. წყალუხვი მდინარეების წყალობით, საკმაოდ კარგადაა განვითარებული საწყალოსნო ტრანსპორტიც, მაგალითად პერუს ჩრდილოეთით მდებარე სამდინარო პორტი [[პაიტა]] დაკავშირებულია ბრაზილიის სამდინარო პორტ [[მანაუსი|მანაუსთან]]. პერუში 210 [[აეროპორტი]]ა, რომელთაგან უმრავლესობა ძალიან მცირე ზომის და მხოლოდ შიდა მოხმარებისაა. უდიდესი აეროპორტია [[ლიმას ხორხე ჩავესის საერთაშორისო აეროპორტი]], რომელიც ერთ-ერთი ყველაზე თანამედროვეა მთელს კონტინენტზე. მნიშვნელოვანი აეროპორტებია ასევე ქალაქებში – [[ტრუხილიო]]სა და [[არეკიპა]]ში. === ვალუტა === ქვეყნის ეროვნული ვალუტაა პერუს [[ახალი სოლი]] (PEN). 1 აშშ დოლარი – 3,40 ახალი სოლი. [[მთლიანი შიდა პროდუქტი]] შეადგენს 207, 9 მლრდ აშშ დოლარს (2007) 51-ე მსოფლიოში, შემოსავალი ერთ სულ მოსახლეზე 7,4 აშშ დოლარი (2007) 79-ე მსოფლიოში. === ტურიზმი === თანამედროვე პერუს ტერიტორია უძველესი დროიდან დასახლებული იყო ინდიელი ტომებით, XV საუკუნეში, პერუს ტერიტორიაზე ყვაოდა [[ინკების ცივილიზაცია]], მათ ჰქონდათ განვითარების საკმაოდ მაღალ დონეზე მყოფი კასტური სახელმწიფო [[ტაუანტინსუიუ]], რომელსაც შემდეგ ესპანელმა კოლონიზატორებმა მოუღეს ბოლო. ინდიელთა ცივილიზაციის გრანდიოზული ნაშთები, რომლებსაც განცვიფრებაში მოყავს მთელი მსოფლიო და პერუს თვალწარმტაცი და მდიდარი ბუნება განაპირობებს ქვეყანაში ტურისტების მოძალებას მთელი მსოფლიოდან. პერუში შეგვიძლია ვნახოთ [[მაჩუ-პიკჩუ]] – [[ინკები]]ს საოცარი ქალაქის ნანგრევები, [[ნასკას უდაბნო]] თავის უცნაური, გიგანტური ნახატებით, ქალაქი [[კუსკო]] – ინკების ძველი დედაქალაქი, [[პუნო (რეგიონი)|პუნოს]] ულამაზესი რეგიონი, სადაც მდებარეობს [[ტიტიკაკა|ტიტიკაკას ტბა]]. [[მსოფლიო ტურიზმის ორგანიზაცია|მსოფლიო ტურიზმის ორგანიზაციის]] მონაცემებით, ბოლო წლებში პერუში ჩასული საერთაშორისო ტურისტთა რაოდენობა: (1000) 2006 წ – 1,721, 2007 წ – 1,916, 2008 წ – 2,058. პერუს წილი ტურისტთა რაოდენობის მხრივ ამერიკის ტურისტულ რეგიონში 2008 წელს შეადგენდა 1,4%-ს. მსოფლიო ტურიზმის ორგანიზაციის მონაცემებით, პერუს შემოსავლები საერთაშორისო [[ტურიზმი]]დან: (მლნ აშშ დოლარი) 2006 წ – 1,570, 2007 წ – 1,723, 2008 წ – 1,991. პერუს წილი ამერიკის ტურისტულ რეგიონში შემოსავლების მხრივ 2008 წელს შეადგენდა 1,1%-ს ტურიზმის საქმეებს პერუში განაგებს პერუს ტურიზმის სამინისტრო. 1975 წლიდან ქვეყანა არის ასევე მსოფლიოს ტურიზმის ორგანიზაციის წევრი. == მემკვიდრეობა == {{მთავარი|იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლები პერუში}} * [[ლიმა]]ს და [[არეკიპა]]ს ისტორიული ცენტრები, * ქალაქი [[კუსკო]], * [[მაჩუ-პიქჩუ]]ს ნანგრევები, * [[ჩან-ჩანი|ჩან-ჩანის არქეოლოგიური ზონა]], * [[უასკარანის ეროვნული პარკი|უასკარანის]], [[რიო-აბისეოს ეროვნული პარკი|რიო აბისეოსა]] და [[მანუს ეროვნული პარკი|მანუს ეროვნული პარკები]], * [[ნასკა]]. == რესურსები ინტერნეტში == {{Commons|Peru|პერუ}} {{wikivoyage|Peru}} * [http://www.peru.gob.pe/ პერუს მთავრობის ოფიციალური საიტი] * [http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/americas/country_profiles/1224656.stm Country Profile from BBC News] * [http://www.britannica.com/nations/Peru Peru from the Encyclopædia Britannica] * [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/pe.html Peru entry at The World Factbook] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200508223524/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/pe.html |date=2020-05-08 }} * [http://ucblibraries.colorado.edu/govpubs/for/peru.htm Peru at UCB Libraries GovPubs] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080607085421/http://ucblibraries.colorado.edu/govpubs/for/peru.htm |date=2008-06-07 }} * [http://www.dmoz.org/Regional/South_America/Peru/ Peru at the Open Directory Project] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110326141522/http://www.dmoz.org/Regional/South_America/Peru/ |date=2011-03-26 }} * [http://www.perulinks.com/pages/english/ PeruLinks web directory] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081015034906/http://www.perulinks.com/pages/english/ |date=2008-10-15 }} * [http://commons.wikimedia.org/wiki/Atlas_of_Peru Wikimedia Atlas of Peru] == სქოლიო == {{სქოლიო}} {{პერუს თემები}} {{ინკები}} {{სამხრეთ ამერიკის ქვეყნები}} {{სამხრეთ ამერიკის ერთა კავშირი}} {{ამერიკის სახელმწიფოთა ორგანიზაცია}} {{ლათინური კავშირი}} [[კატეგორია:პერუ]] [[კატეგორია:სამხრეთ ამერიკის ქვეყნები]] [[კატეგორია:ესპანურენოვანი ქვეყნები]] [[კატეგორია:გაეროს წევრი სახელმწიფოები]] 2irof8e6krv68igk61wd2t4iyoher06 0 4998 4408844 4407974 2022-08-18T21:02:41Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა ქვეყანა| |მშობლიური_სახელი = {{lang-fr|République du Tchad}}<br />{{lang-ar|جمهورية تشاد}} |სრული_სახელი = ჩადის რესპუბლიკა |საერთო_სახელი = ჩადი |დროშა = Flag of Chad.svg |გერბი = Coat of arms of Chad.svg |რუკა = Chad (orthographic projection).svg |ჰიმნი = La Tchadienne |დევიზი = „Unité, Travail, Progrès“ (ფრანგ.) |ოფიციალური_ენები = [[ფრანგული ენა|ფრანგული]], [[არაბული ენა|არაბული]] |დედაქალაქი = [[ნჯამენა]] |latd=12 |latm=06 |latNS=N |longd=15 |longm=02 |longEW=W |უდიდესი_ქალაქი = [[ნჯამენა]] |მთავრობის_ტიპი = [[რესპუბლიკა]] |ლიდერის_ტიპი_1 = [[ჩადის პრეზიდენტი|გარდამავალი სამხედრო საბჭოს თავმჯდომარე]] |ლიდერის_სახელი_1 = [[მაჰამატ დები იტნო]] |ლიდერის_ტიპი_2 = |ლიდერის_სახელი_2 = |ლიდერის_ტიპი_3 = |ლიდერის_სახელი_3 = |რანგი_ფართობით = 21-ე |ფართობი = 1 284 000 |წყალი_% = 1,9 |სავარაუდო_მოსახლეობა = 10 780 600 |სავარაუდო_მოსახლეობა_რანგი = 75-ე |მოსახლეობა_სავარაუდოდ_წელს = 2007 |მოსახლეობის_ცენზი = 11 039 873 |მოსახლეობის_ცენზი_წელს = 2009 |მოსახლეობის_სიმჭიდროვე = 8,6 |მოსახლეობის_სიმჭიდროვე_რანგი = 167-ე |მშპ_ppp_წელი = 2005 |მშპ_ppp = $15.260 მილიარდი |მშპ_ppp_რანგი = 128-ე |მშპ_ppp_ერთ_მოსახლეზე = $1,519 |მშპ_ppp_ერთ_მოსახლეზე_რანგი = 163-ე |აგი = 0.388 |აგი_ტენდენცია = {{ზრდა}} |აგი_კატეგორია = <font color="#E0584E">დაბალი</font> |აგი_რანგი = 170-ე |აგი_წელი = 2007 |ვალუტა = [[აფრიკული ფრანკი]] |ვალუტის_კოდი = XAF |ქვეყნის_კოდი = TCD |დროის_სარტყელი = [[UTC+01:00]] |ზაფხულის_დრო = [[UTC+01:00]] |cctld = [[.td]] |სატელეფონო_კოდი = 235 |სატელეფონო_კოდი_მითითება = |სქოლიო = }} '''ჩადი''' ({{lang-fr|République du Tchad}}, {{lang-ar|جمهورية تشاد}}; სრული სახელი — '''ჩადის რესპუბლიკა''') — [[ზღვაზე გასასვლელის არმქონე სახელმწიფოები|ზღვაზე გასასვლელის არმქონე სახელმწიფო]] [[ცენტრალური აფრიკა|ცენტრალურ აფრიკაში]]. დედაქალაქი — [[ნჯამენა]]. დასავლეთიდან ესაზღვრება [[ნიგერი|ნიგერს]], [[ნიგერია]]ს, [[კამერუნი|კამერუნს]], სამხრეთიდან [[ცენტრალური აფრიკის რესპუბლიკა]]ს, აღმოსავლეთიდან [[სუდანი|სუდანს]] და ჩრდილოეთიდან [[ლიბია]]ს. == სახელწოდება == * '''ოფიციალური''': ჩადის რესპუბლიკა. * '''ეროვნული''': Tchad; تشاد; République du Tchad. * '''ეტიმოლოგია''': სახელი ეწოდა [[ჩადის ტბა|ჩადის ტბის]] მიხედვით, რომელიც სამხრეთ-დასავლეთ ნაწილში მდებარეობს, ნიგერიის საზღვართან. == ისტორია == === ჩადი ევროპელების მოსვლამდე === დიურაბის უდაბნოში, ტოროს-მენელას რაიონში ნაპოვნი [[ტუმაი]] თავის ქალის და კიდევ რამდენიმე ინდივიდის ფრაგმენტების მიხედვით გამოიყო ''[[Sahelanthropus]]''-ის სახეობა, რომელიც პირველაღმომჩენთა კლასიფიკაციის მიხედვით ყველაზე უფრო ძველი წარმომადგენელია ცნობილი [[ჰომინინები]]ს [[ტრიბა]]ს ({{lang-la|tribus}}) შორის. კორო-ტოროში აღმოჩენილია ავსტრალოპითეკ ''[[Australopithecus bahrelghazali]]''-ის ყბის ერთადერთი ფრაგმენტი<ref>''[[Дробышевский, Станислав Владимирович|Дробышевский С. В.]]'' [http://antropogenez.ru/zveno-single/56/ გრაცილური ავსტრალოპითეკები]</ref><ref>[http://antropogenez.ru/location/33/ ბაჰრ-ელ-გაზალი / Chad = Bahr el Ghazal = Koro Toro]</ref>. ანგამის ქედის დასავლეთის დაბოლოებასთან, ბორკაში ნაპოვნია [[ჰომო ერექტუსი]]ს [[შუბლი]]ს ძვალი და სახის მარჯვენა ნაწილი, რომელმაც აღმოჩენის დროს სახელად მიიღო ''Tchadanthropus uxoris''. შესაძლებელია ეს იყოს [[ანატომია|ანატომიურად]] თანამედროვე ადამიანის თავის ქალა, რომელიც [[ქვიშა|ქვიშისაგან]] და [[ქარი]]საგან მეტისმეტი [[ეროზია|ეროზიის]] გამო დაემსგავსა აღმოჩენილი [[ჰომინიდები|ჰომინიდის]] თავის ქალას<ref>[http://antropogenez.ru/location/148/ ჩადი / Chad]</ref><ref>''Wood B.'' Palaeoanthropology: Hominid revelations from Chad // Nature, 2002, V.418, pp.133-135.</ref>. [[ფაილი:Megatschad GIS.PNG|thumb|right|250px|[[მეგა-ჩადი]]ს ტბა [[ჰოლოცენი]]ს ეპოქაში დაახლოებით 7 ათასი წელი ჩვენს წელთაღრიცხვამდე (ცისფერი რაიონი). თანამედროვე [[ჩადის ტბა]] (მწვანე რაიონი).]] დაახლოებით 5700–7300 წლის წინ ([[ნეოლითური სუბპლუვიალი]]) [[ევრაზია|ევრაზიიდან]] ჩადის ტბის რაიონში მოვიდნენ [[ჰაპლოჯგუფი R1b (Y-დნმ)|Y-ქრომოსომიანი ჰაპლოჯგუფი R1b]] R1b1a2-V88 ქვეჯგუფის მატარებლები<ref>[http://www.cell.com/ajhg/fulltext/S0002-9297(16)30448-7 ''Marc Haber'' et al. Chad Genetic Diversity Reveals an African History Marked by Multiple Holocene Eurasian Migrations, 2016.]</ref>. შუა საუკუნეებში ჩადში არსებობდა სახელმწიფო [[კანემის იმპერია]], რომელშიც გახსნილი იყო [[ისლამი|მუსლიმი]] ვაჭრების ფაქტორიები. XIX საუკუნის 70-იან წლებში [[კანემის იმპერია]]ს, [[ვადაის სასულთნო]]ს და [[ბაგირმის სასულთნო]]ს შორის არსებულ ტერიტორიებზე შეიქმნა თეოკრატიული არაბული სახელმწიფო [[ეგვიპტე|ეგვიპტის]] ფაშის ალ-ზუბაიარ რამის ყოფილი მონის — [[რაბიჰ აზ-ზუბაირი]]ს მეთაურობით. 1893 წელს რაბიჰ აზ-ზუბაირის თოფებით შეიარაღებულმა [[ჯარი|ჯარმა]] გადალახა მდინარე [[შარი]], საბოლოო დარტყმა მიაყენა კანემის იმპერიას, ხოლო შემდეგ გაემართა ჰაუსალენდისკენ. მაშინ მის წინააღმდეგ გამოვიდნენ [[ფრანგები]]: მდინარე შარისთან გაანადგურეს რაბიჰ აზ-ზუბაირი ჯარი ([[ბრძოლა კუსერისთან]]), 1899 წელს ფრანგებმა შეიპყრეს რაბიჰ აზ-ზუბაირი და გადააგზავნეს ქალაქ [[ზინდერი (ქალაქი)|ზინდერში]]. 1900 წელს რაბიჰ აზ-ზუბაირის ვაჟი, ფადლალა ჯარის ნარჩენებით გაემართა [[სოკოტოს სასულთნო]]საკენ, სადაც დამარცხდა სასულთნოს ჯართან და უკან დაიხია აღმოსავლეთში ქალაქ [[მაიდურუგი]]დან. იქ მან [[ინგლისელები|ინგლისელებს]] მოსთხოვა დახმარება და [[ფრედერიკ ლუგარდი|ფრედერიკ ლუგარდმა]], შეშინებულმა რეგიონში სიტუაციის გამწვავებით, იგი გამოაცხადა კანემის გამგებლად. ფადლალას მმართველობა დიდ ხანს არ გაგრძელებულა, რადგანაც [[1901]] წლის 23 აგვისტოს ფრანგული რაზმი კაპიტან [[დანგევილი]]ს ხელმძღვანელობით შეიჭრა [[დიდი ბრიტანეთი]]ს ტერიტორიაზე და მოკლა ის. === ფრანგული კოლონიალური იმპერიის შემადგენლობაში === 1900 წლის 10 ოქტომბერს, კუსერისთან ბრძოლის შემდეგ, ჩადის ტერიტორია გამოცხადდა [[საფრანგეთი]]ს სამხედრო ტერიტორიად [[კოლონია]] [[უბანგი-შარი]]ს შემადგენლობაში. 1910 წლის 15 იანვარს ტერიტორია ჩართეს [[საფრანგეთის ეკვატორული აფრიკა|საფრანგეთის ეკვატორული აფრიკის]] შემადგენლობაში. [[ფაილი:Chadian soldier of WWII.jpg|thumb|right|250px|ჯარისკაცი [[მეორე მსოფლიო ომი]]ს დროს]] საფრანგეთი ჩადს განიხილავდა, როგორც მოსახლეობის ხარჯზე ჯარის მოსამარაგებელ ბაზას და [[დიდი ბრიტანეთი]]ს მიერ ოკუპირებული [[სუდანი]]ს მხრიდან სამხედრო საფრთხის შემთხვევაში საფრანგეთის ტროპიკული აფრიკის დასაცავად გამოსადეგ სამხედრო ტერიტორიას. უკვე 1906 წელს ფრანგებმა დაიწყეს ჩადის ტერიტორიაზე სტრატეგიული დანიშნულების [[რკინიგზა|რკინიგზის]] პროექტების შემუშავება, მაგრამ არც ერთი რკინიგზის ხაზი კოლონიაში არასდროს არ აშენებულა. 1914 წელს ჩადი გამოყვეს უბანგი-შარიდან, ხოლო 1920 წლიდან გახდა ცალკე კოლონია საკუთარი ლეიტენანტ-გუბერნატორის მეთაურობით. ჩადი იყო საფრანგეთის კოლონიალური იმპერიის ერთ-ერთი ყველაზე უფრო ღარიბი ადგილი და საკმაოდ ცოტა ევროპელს თუ უნდოდა ემსახურა ადგილობრივ კოლონიალურ ადმინისტრაციაში. კოლონიაში დისლოცირებული სამი საჯარისო ბატალიონით მხარდაჭერილი ნაკლებრიცხოვანი კოლონიალური ხელისუფლება შემოიფარგლებოდა მხოლოდ საზოგადოებრივი წესრიგის უზრუნველსაყოფად, ან უბრალოდ სიტუაციას აკვირდებოდა. ჩადის ჩრდილოეთით და აღმოსავლეთით ხელისუფლება ცდილობდა საერთოდ არ ჩარეულიყო ადგილობრივი ტომების და კლანების ცხოვრებაში. როდესაც 1923 წელს კანემის, სალამატის და ჰერას პრეფექტურების რაიონში ადგილობრივმა ტომებმა შეიპყრეს და მონათ გაყიდეს [[სენეგალი]]დან [[მექა]]ში მიმავალი მლოცველები, კოლონიალურმა ადმინისტრაციამ გააძლიერა კონტროლი მოსახლეობაზე. მართვაში ჩართეს ადგილობრივი სასულთნოების ხელმძღვანელები, ხოლო ადმინისტრატორების დანაკლისი დაიფარა ადგილობრივი ეთნიკური ჯგუფის [[სარა (ხალხი)|სარას]] წარმომადგენლებით. 1928 წლიდან ჩადის როლი საფრანგეთის კოლონიალურ იმპერიაში მკვეთრად შეიცვალა. ხელისუფლება აძლევდა საფრანგეთის კომპანიებს მონოპოლიას [[ბამბა (ბოჭკო)|ბამბის]] მოყვანაზე და დამზადებაზე, კოლონიაში ბამბისგადამამუშავებელი და ზეთისდამამზადებელი ქარხნების აუცილებელი მშენებლობის სანაცვლოდ. ჩადში დაინერგა ბამბის მონოკულტურა, რომელსაც ზოგჯერ ქვეყნის მშველელს და ზოგჯერ დამაქცევარს უწოდებდნენ. 1940 წელს საფრანგეთის [[მეორე მსოფლიო ომი|მეორე მსოფლიო ომში]] [[გერმანია]]სთან დამარცხების შემდეგ და იქ მარშალ [[ანრი ფილიპ პეტენი]]ს რეჟიმის ([[ვიში]]ს რეჟიმი) დამყარების შემდეგ ჩადის კოლონიალურმა ხელისუფლებამ უარი თქვა მხარი დაეჭირა პროფაშისტური რეჟიმისთვის. 1940 წლის 26 აგვისტოს ჩადის გუბერნატორმა [[ფელიქს ებუე]]მ განაცხადა გენერალ [[შარლ დე გოლი]]ს მხარეზე გადასვლის თაობაზე. ჩადის ტერიტორია გამოიყენეს მოკავშირეების სამხედრო-საჰაერო ძალების ბაზების შესაქმნელად, საიდანაც ხორციელდებოდა ავიადარტყმები [[იტალია|იტალო]]-[[გერმანია|გერმანულ]] ძალებზე [[ჩრდილოეთი აფრიკა|ჩრდილოეთ აფრიკაში]] და [[სამხრეთი ევროპა|სამხრეთ ევროპაში]]. ჩადის ტერიტორიიდან გენერალ [[ფილიპ ფრანსუა ლეკლერკი]]ს ჯარმა განახორციელა გადასვლა [[საჰარა|საჰარის]] [[უდაბნო]]ზე, შეიჭრა [[ფეცანი]]ში და დაიპყრო იგი. 1943 წლის იანვარში ისინი შევიდნენ [[ტრიპოლი]]ში და მოხდა მათი გადაფორმირება საფრანგეთის მე-2 მსუბუქ ფეხოსან დივიზიად. ''„თავისუფალი საფრანგეთის“'' ძალების შემადგენლობაში იბრძოდა 15 000 ჩადელი ჯარისკაცი და ოფიცერი. მეორე მსოფლიო ომის დამთავრებიდან საკმაოდ მალე ჩადში განახლდა ბამბის კულტივირება, რომელიც წამოიწყო 5 ფრანგულმა ტრესტმა. 1946 წლის 27 ოქტომბერს ჩადი გამოცხადდა [[საფრანგეთის ზღვისიქითა ტერიტორიები|საფრანგეთის ზღვისიქითა ტერიტორიად]]. 1948 წელს ეკონომიკური განვითარების ოთხწლიანმა გეგმამ საფრანგეთს ამოცანად დაუსახა ჩადი გაეხადა ბამბის ძირითად მომწოდებლად და ორი წლის შემდეგ ფრანგმა მეცნიერებმა კოლონიისთვის გამოიყვანეს ბამბის ახალი, უფრო მოსავლიანი ჯიშები. 1940-იანი წლების შუა პერიოდში ჩადში ჩამოყალიბდნენ პოლიტიკური პარტიები, რომელთაგან ყველაზე უფრო დიდი და გავლენიანი გახდა [[ჩადის პროგრესული პარტია]], რომელიც გამოდიოდა პოპულისტური პლატფორმით. 1950-იანი წლების შუა პერიოდის რეფორმების შედეგად, საარჩევნო უფლებების გაფართოების მიზეზით, ამ პარტიამ ქვეყნის მჭიდროდ დასახლებული სამხრეთი რეგიონების მხარდაჭერით მნიშვნელოვნად გაზარდა თავისი გავლენა და დომინირებდა ჯერ კოლონიის, ხოლო შემდეგ დამოუკიდებელი სახელმწიფოს პოლიტიკურ ცხოვრებაში. ზოგიერთი მონაცემებით, საფრანგეთის მმართველობის პერიოდში ჩადის მოსახლეობა 1900 წელს არსებული 8 მილიონი ადამიანიდან 1960 წელს შემცირდა 2,7 მილიონ ადამიანამდე. === ჩადი დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ === {{მთავარი|ლიბია-ჩადის კონფლიქტი}} {{მთავარი|ჩადის სამოქალაქო ომი (1965-1979)}} [[ფაილი:Tschad GUNT.jpg|thumb|right|250px|მუქი-მწვანე: [[აუზუს ზოლი]], ღია-მწვანე: 1987 წლამდე ჩადის ეროვნული ერთიანობის გარდამავალი მთავრობის მიერ კონტროლირებადი ჩადის ნაწილი, წითელი ხაზები: მე-15 და მე-16 პარალელები]] 1958 წლის ნოემბერში ქვეყანა გადაიქცა შეზღუდული ავტონომიის მქონე რესპუბლიკად [[საფრანგეთის თანამეგობრობა|საფრანგეთის თანამეგობრობის]] ფარგლებში, [[დამოუკიდებლობა]] გამოცხადდა 1960 წლის 11 აგვისტოს; ქვეყნის პირველი პრეზიდენტი გახდა [[ჩადის პროგრესული პარტია|ჩადის პროგრესული პარტიის]] ლიდერი [[ფრანსუა ტომბალბაი]], დამოუკიდებლობის გამოცხადებიდან ორი წლის შემდეგ ქვეყანაში შეიქმნა ერთპარტიული სისტემა. 1960 წელს მოპოვებული დამოუკიდებლობის შემდეგ ჩადში გამწვავდა ურთიერთობები ჩრდილოეთის [[არაბები|არაბულ]] ([[მუსლიმი|მუსულმანურ]]) და სამხრეთის აფრიკულ ([[ქრისტიანობა|ქრისტიანულ]]) თემებს შორის, რაც გადაიზარდა სპორადულ შეიარაღებულ შეტაკებებში. 1966 წელს [[სუდანი|სუდანში]] ადგილობრივი ხელისუფლების მხარდაჭერით ჩადის ეროვნული კავშირისა და ჩადის შვილების გენერალური კავშირის შეერთებით, ანუ მემარცხენე რადიკალური და „მუსულმანური საძმოს“ წევრებით ჩამოყალიბდა შეიარაღებული ოპოზიციური ორგანიზაცია [[ჩადის ეროვნული განთავისუფლების ფრონტი]] ({{lang-fr|Front de liberation natoinale de Tchad, (FROLINAT)}}). მისი სამხედრო ბაზები მდებარეობდნენ სუდანში, ხოლო მონაწილეები მხარდაჭერას იღებდნენ [[ლიბია|ლიბიის]] ხელისუფლების მხრიდან, საწყის ეტაპზე ასევე [[ცენტრალური აფრიკის რესპუბლიკა|ცენტრალური აფრიკის რესპუბლიკის]] მხრიდანაც. მაგრამ უკვე 1969 წელს ფრონტში შემავალ ჯგუფებში ურთიერთწინააღმდეგობების გამო, რომელიც შეეხებოდა ეთნიკურ, რელიგიურ და პოლიტიკურ საკითხებს და ლიდერობისთვის ბრძოლას ორგანიზაციამ არსებობა შეწყვიტა. 1972 წელს [[ლიბია]]მ ისარგებლა ჩადში დაწყებული სამოქალაქო ომით, შეიყვანა საკუთარი [[ჯარი]] [[აუზუს ზოლი|აუზუს]] სადავო რაიონში, რამაც [[ლიბია-ჩადის კონფლიქტი]] გამოიწვია, (მხოლოდ 1986 წელს ჩადმა დაიბრუნა ეს ტერიტორიები, ხოლო საბოლოო გადაწყვეტილება სადავო ტერიტორიის შესახებ მიღებული იქნა 1994 წელს). ფრანსუა ტომბალბაი მოკლეს 1975 წლის 13 აპრილს მომხდარი სამხედრო გადატრიალების შედეგად. სახელმწიფოს მეთაურის პოსტი (უმაღლესი სამხედრო საბჭოს მეთაური, ხოლო 1978 წლის აგვისტოდან – [[ჩადის პრეზიდენტი|პრეზიდენტი]]) დაიკავა გენერალმა [[ფელიქს მალუმი|ფელიქს მალუმმა]]. სამთავრობო ჯარების მხარეს მონაწილეობას ღებულობდნენ ფრანგი ჯარისკაცები (5 ათასამდე) საფრანგეთის [[სამხედრო-საჰაერო ძალები]]ს აქტიური დახმარებით. 1978 წლის 30 აგვისტოს დაიდო შეთანხმება ფელიქს მალუმსა და ჩრდილოეთის შეიარაღებული ძალების მეთაურს [[ჰისენ ჰაბრე]]ს შორის, რომელმაც მიიღო ქვეყნის პრემიერ-მინისტრის პოსტი. მაგრამ უკვე 1979 წლის თებერვალში ჰისენ ჰაბრემ წამოიწყო ამბოხი და დედაქალაქში ერთი თვის ბრძოლების შემდეგ ისევ გადავიდა ოპოზიციაში. 1979 წელს ქვეყნის ხელისუფლებასა და ამბოხებულებს შორის მშვიდობიანი მოლაპარაკებების შედეგად მიღწეული იქნა შეთანხმება კოალიციური მთავრობის შექმნის შესახებ, ქვეყნის დამოუკიდებლობის მოპოვების მომენტიდან პირველად მთავრობაში წარმოდგენილები იყვნენ ჩრდილოელები და მომავალში სიმძიმის ცენტრმა ამ მხრივ გადაინაცვლა მათ სასარგებლოდ. 1979 წელს ქვეყანაში კვლავ დაიწყო შეიარაღებული კონფლიქტი პრეზიდენტის პოსტზე პრეტენდენტებს შორის. ჩრდილოელთა შეიარაღებულ ძალებს, რომელსაც ხელმძღვანელობდა ჰისენ ჰაბრე, მხარს უჭერდა [[სუდანი]], [[ეგვიპტე]], [[საფრანგეთი]] და [[აშშ]]. მას აქტიურად დაუპირისპირდა [[ლიბია|ლიბიის]] მიერ მხარდაჭერილი კოალიცია, რომელიც შედგებოდა [[გუკუნი უედეი]]ს [[ჩადის ეროვნული განთავისუფლების ფრონტი|„ეროვნული განთავისუფლების ფრონტისაგან“]], ვიცე-პრეზიდენტ [[:en:Wadel Abdelkader Kamougué|აბდელკადერ კამუგეს]] „ჩადის გამანთავისუფლებელი არმიისაგან“ და საგარეო საქმეთა მინისტრ [[:en:Ahmat Acyl|აჰმატ ასილის]] „ერთობლივი მოქმედების ფრონტისაგან“. 1980 წლის ნოემბერში გუკუნი უედეის ჯარმა დაიკავა [[ნჯამენა]], მაგრამ კონფლიქტი დამთავრდა ხელისუფლებაში ჰისენ ჰაბრეს მოსვლით, რომლის ჯარიც 1982 წლის 7 ივნისს შევიდა დედაქალაქში. ამ პერიოდში შეიქმნა ჩადში წესრიგის დამცველი საერთო აფრიკული შეიარაღებული ძალები, რომლებიც შედგებოდა [[ნიგერია|ნიგერიის]], [[ზაირი]]ს და [[სენეგალი]]ს სამხედროებისგან. ამ ძალებს ხელმძღვანელობდა ნიგერიელი გენერალ-მაიორი ეჯიგი. გუკუნი უედეი კიდევ რამდენიმე წელი იბრძოდა ხელისუფლებაში მოსასვლელად, მაგრამ ჰისენ ჰაბრეს მხარს უჭერდნენ საფრანგეთის და სუდანის ჯარი, ზაირის და [[ისრაელი]]ს კომანდოსები, ასევე დაქირავებულები სხვადასხვა ქვეყნებიდან. მიუხედავად ამისა გუკუნი უედეის შეიარაღებული რაზმები აკონტროლებდნენ ქვეყნის ჩრდილოეთ ნაწილს, აწარმოებდნენ ბრძოლებს ქვეყნის სამხრეთ და აღმოსავლეთ ნაწილში. მაგრამ 1980-იანი წლების ბოლოს გამწვავდა ურთიერთობები ქვეყანაში მცხოვრებ [[ჰაჯერაი]]ს, [[ზაგავა]]ს და [[ტუბუ]]ს ხალხს შორის. 1989 წლის აპრილში ზაგავას ხალხის წარმომადგენელი და ერთ-ერთი წამყვანი გენერალი [[იდრის დები]], განუდგა ჰისენ ჰაბრეს და გაიქცა სუდანის [[დარფურის რეგიონი|დარფურში]], საიდანაც აწყობდა თავდასხმებს ჰისენ ჰაბრეს ძალებზე. 1990 წლის დეკემბერში ლიბიის მხარდაჭერით იდრის დების შეიარაღებული ძალები შევიდნენ დედაქალაქ ნჯამენაში, რომელსაც არანაირი წინააღმდეგობა არ გაუწია ჩადში ბაზირებულმა საფრანგეთის სამხედროებმა. სამთვიანი დროებითი ხელისუფლების შემდეგ 1991 წლის 28 თებერვალს ჩატარდა საკონსტიტუციო კონფერენცია და შეიქმნა პროსახელისუფლებო პოლიტიკური მოძრაობა — გადარჩენის პატრიოტული მოძრაობა (Patriotic Salvation Movement (PSM)), ხოლო იდრის დები დამტკიცდა ქვეყნის პრეზიდენტად. იდრის დების ოპოზიცია აგრძელებს არსებობას ქვეყნის სხვადასხვა ნაწილში რამდენიმე ამბოხებული მოძრაობის სახით. === იდრის დების მმართველობის პერიოდი === {{მთავარი|ჩადის სამოქალაქო ომი (2005-2010)}} შემდეგი ორი წლის განმავლობაში იდრის დების რეჟიმი შეეჯახა მინიმუმ ორი სახელმწიფო გადატრიალების მცდელობას. სახელისუფლებო შეიარაღებულმა ძალებმა მოიგერიეს ამბოხებულთა შეტევები, რომლებშიც მონაწილეობდნენ მოძრაობა დემოკრატიისათვის და განვითარებისათვის (MDD), ეროვნული აღორძინების კომიტეტი მშვიდობისათვის და დემოკრატიისათვის (CSNPD), ჩადის ეროვნული ფრონტი (FNT) და დასავლეთის შეიარაღებული ძალები (FAO). საფრანგეთის მოთხოვნით გაიმართა ქვეყნის გადარჩენისათვის აუცილებელი ეროვნული კონფერენცია, სადაც შეიკრიბა 750 დელეგატი, რომლებიც წარმოადგენდნენ პოლიტიკურ პარტიებს (რომელთა ლეგალიზება განხორციელდა 1992 წელს), ხელისუფლებას, პროფკავშირებს და ჯარს. ეროვნული კონფერენციის მიზანი იყო პლურალისტული დემოკრატიული რეჟიმის შექმნა. მაგრამ უწესიგრობები გრძელდებოდა, ხდებოდა მშვიდობიანი მოსახლეობის მასიური მკვლელობები ქვეყნის სამხრეთში. ორგანიზაცია CSNPD-მ და სამხრეთის სხვა ჯგუფებმა 1994 წელს სამშვიდობო შეთანხმება დადო სახელისუფლებო ჯარებთან, მაგრამ ორმა ახალმა დაჯგუფებამ, ფედერალური რესპუბლიკის შეიარაღებულმა ძალებმა (FARF) და განახლების დემოკრატიულმა ფრონტმა (FDR), ასევე განახლებულმა MDD-მ დაიწყო შეიარაღებული გამოსვლები სამთავრობო ძალების წინააღმდეგ 1994 წლიდან 1995 წლის ჩათვლით. მოლაპარაკებები პოლიტიკურ მოწინააღმდეგეებთან 1996 წლის დასაწყისიდან ვერ გვარდება, მაგრამ იდრის დებიმ განაცხადა საპრეზიდენტო არჩევნების ივნისში ჩატარების შესახებ. იდრის დებიმ მოიგო ქვეყანაში ჩატარებული პირველი მრავალპარტიული საპრეზიდენტო არჩევნები. მისმა პარტიამ 1997 წლის იანვარში ჩატარებულ საპარლამენტო არჩევნებში 125 ადგილიდან მოიპოვა 63. საერთაშორისო დამკვირვებლებმა აღნიშნეს მთელი რიგი სერიოზული დარღვევები საპრეზიდენტო და საპარლამენტო არჩევნებზე. 1997 წლის შუაში ხელისუფლებამ ხელი მოაწერა სამშვიდობო შეთანხმებას FARF-ის და MDD-ის ხელმძღვანელობასთან. 1997 წლის ოქტომბერში ასევე დაიდო სამშვიდობო შეთანხმებები ჩადის ეროვნულ ფრონტთან (FNT) და სოციალური სამართლიანობისა და დემოკრატიისათვის მოძრაობასთან. მაგრამ მშვიდობიანი პერიოდი ხანმოკლე აღმოჩნდა, რადგან FARF-ის ამბოხებულებმა ბრძოლა დაიწყეს სამთავრობო ძალებთან, მაგრამ დანებდნენ მათ 1998 წლის მაისში. 1998 წლის ოქტომბრიდან ჩადის მოძრაობა სამართლიანობისთვის და დემოკრატიისათვის (MDJT) ამბოხებულებმა, რომელთაც თავის გარდაცვალებამდე (2002 წლის სექტემბერი) მეთაურობდა იუსუფ ტოგოიმი, შეიარაღებული ამბოხი წამოიწყეს სამთავრობო ჯარებთან [[ტიბესტი]]ს მთიანეთის რაიონში, რის შედეგადაც დაიღუპა ასობით სამოქალაქო, სამთავრობო და ამბოხებული პირი, მაგრამ რაიმე მნიშვნელოვანი წარმატებები მათ არ მოუპოვებიათ. მიუხედავად ამისა იდრის დებიმ 1990-იანი წლების შუა პერიოდიდან თანდათანობით მოახერხა აღედგინა ხელისუფლების ძირითადი ფუნქციები და დადო ხელშეკრულებები [[მსოფლიო ბანკი|მსოფლიო ბანკთან]] და [[საერთაშორისო სავალუტო ფონდი|საერთაშორისო სავალუტო ფონდთან]], რითაც დაიწყო მნიშვნელოვანი ეკონომიკური რეფორმების განხორციელება. ქალაქ დობის სამხრეთ რაიონში [[ნავთობი]]ს მოპოვება დაიწყო 2000 წლის ივნისში, მას შემდეგ რაც მსოფლიო ბანკის საბჭომ დაამტკიცა პროექტის დაფინანსება, რომელიც ჩადის ნავთობს მილსადენით გადაზიდავს 1000 კმ-ის მანძილზე [[კამერუნი]]ს გავლით [[გვინეის ყურე]]ში. პროექტის ფარგლებში შეიქმნა უნიკალური მექანიზმები მსოფლიო ბანკის, კერძო სექტორის, ხელისუფლების და სამოქალაქო საზოგადოების ერთობლივი მუშაობისათვის. პროექტი გარანტიას იძლევა, რომ მომავალი შემოსავლები ნავთობის რეალიზაციიდან მოხმარდება ადგილობრივ მოსახლეობას და შემცირდება სიღარიბის მასშტაბები. პროექტის წარმატება დამოკიდებულია რამდენიმე მონიტორინგულ სამსახურზე<ref>International Advisory Group, External Compliance Monitoring Group, Collège de Contrôle et de Surveillance des Revenues Pétroliers (CCSRP), World Bank Inspection Panel, Comité Technique National de Suivi et de Contrôle (CTNSC).</ref>. მონიტორინგისათვის და მმართველობისათვის ამ „უნიკალური“ მექანიზმების გამო კომპანია თავიდანვე შეეჯახა მკაცრ კრიტიკას.<ref>{{Cite web |url=http://crs.org/publications/showpdf.cfm?pdf_id=187 |title=Gary, Ian (Catholic Relief Services) and Nikki Reisch (Bank Information Center). Chad's Oil: Miracle or Mirage? |accessdate=2017-02-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090208080840/http://crs.org/publications/showpdf.cfm?pdf_id=187 |archivedate=2009-02-08 }}</ref> იდრის დებიმ გაიმარჯვა 2001 წლის მაისის საპრეზიდენტო არჩევნების პირველ ტურში 63 %-ით, თუმცა საპარლამენტო არჩევნები გადაიდო 2002 წლის გაზაფხულამდე. ხელისუფლების სიყალბეში დადანაშაულების შემდეგ, ოპოზიციის 6 ლიდერი დააპატიმრეს (ორჯერ) და 1 ოპოზიციური პარტიის აქტივისტი მოკლეს არჩევნების შედეგების გამოცხადების შემდეგ. მიუხედავად დემოკრატიული რეფორმებისკენ მოძრაობისა, ხელისუფლება რჩება ჩრდილოელი ეთნიკური ოლიგარქიის ხელში. 2003 წელს ჩადის სახელმწიფომ დაიწყო დევნილების მიღება [[დარფურის რეგიონი]]დან, რომელიც მდებარეობს [[სუდანი]]ს დასავლეთში. 200 000-ზე მეტი დევნილი, რომლებიც გამოექცნენ საბრძოლო მოქმედებებს ორ აჯანყებულ დაჯგუფებასა და ხელისუფლებას შორის. 2004 წლის მაისში მოხდა სამხედრო გადატრიალების მცდელობა იდრის დების წინააღმდეგ, რომელშიც მონაწილეობას იღებდნენ ოფიცრები და რამდენიმე ასეული ჯარისკაცი, რომლებიც [[ზაგავა]]ს ეთნიკურ ჯგუფს ეკუთვნოდნენ (ამავე ეთნიკურ ჯგუფს ეკუთვნის თვითონ პრეზიდენტიც) და შეშფოთებულები იყვნენ თავიანთი ეთნიკური ჯგუფის მიერ ადმინისტრაციული ბერკეტების შესაძლო დაკარგვით. სუდანთან მთელმა რიგმა სასაზღვრო ინციდენტებმა გამოიწვია [[ჩადის სამოქალაქო ომი (2005-2010)|ჩადის სამოქალაქო ომი]]. [[ფაილი:Civil war in Chad.png|thumb|250px|სამოქალაქო ომის ცხელი წერტილები.]] [[სუდანი|სუდანთან]] ომი დაიწყო 2005 წლის 23 დეკემბერს, როდესაც ჩადის ხელისუფლებამ [[ომი]]ს მდგომარეობა გამოუცხადა სუდანს და მოუწოდა ჩადელ ხალხს საკუთარი ძალების მობილიზაციისკენ „საერთო მტრის“ წინააღმდეგ<ref>[http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/africa/4556576.stm Chad in 'state of war' with Sudan] by Stephanie Hancock, [[BBC News]].</ref>, რომელსაც ჩადის ხელისუფლება თვლის [[მოძრაობა დემოკრატიისათვის და თავისუფლებისათვის]] (RDL) მებრძოლებს — ჩადელ აჯანყებულებს, რომლებსაც აქტიურ დახმარებას უწევს სუდანის ხელისუფლება და მისი ძალოვანი სტრუქტურები. ამბოხებულები თავს ესხმოდნენ სოფლებს და ქალაქებს ჩადის აღმოსავლეთ ნაწილში, იპარავდნენ მსხვილფეხა საქონელს, კლავდნენ მოქალაქეებს და წვავდნენ სახლებს. 200 000-ზე მეტი დევნილი სუდანის ჩრდილო-დასავლეთში მდებარე დარფურის რეგიონიდან დღეისათვის ელოდება თავშესაფრის მიცემას ჩადის აღმოსავლეთ ნაწილში. [[ჩადის პრეზიდენტი]] [[იდრის დები]] ბრალს დებს [[სუდანის პრეზიდენტი|სუდანის პრეზიდენტ]] [[ომარ ალ-ბაშირი|ომარ ალ-ბაშირს]] „ჩვენი ქვეყნის დესტაბილიზაციის, ჩვენი ხალხის სიღარიბეში ჩაგდების, ჩადში უწესრიგობების შექმნის და დარფურიდან ჩადში ომის ექსპორტის“ მცდელობაში. სუდანის [[სახელმწიფო საზღვარი|სახელმწიფო საზღვართან]] მდებარე ჩადის ქალაქ [[ადრე (ქალაქი)|ადრეზე]] თავდასხმამ გამოიწვია რამდენიმე ასეული ამბოხებულის დაღუპვა. ჩადის ხელისუფლებამ სუდანის ხელისუფლებას ბრალი დასდო ტერაქტის ორგანიზებაში, რომელიც ამ რაიონში იყო მეორე ბოლო სამი დღის განმავლობაში,<ref>[http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/africa/4544352.stm Chad fightback 'kills 300 rebels'], [[BBC News]]</ref> მაგრამ სუდანის ხელისუფლება უარყოფდა თავის მონაწილეობას ამ ინციდენტში. ეს ინციდენტი იყო ბოლო წვეთი, რომელმაც გამოიწვია ჩადის მიერ ომის გამოცხადება და ჩადის [[სამხედრო-საჰაერო ძალები]]ს სუდანის საჰაერო სივრცეში სავარაუდო შეჭრა, რომელსაც ჩადის ხელისუფლება კატეგორიულად უარყობს.<ref>Al Jazeera</ref> თავდასხმა დედაქალაქ [[ნჯამენა]]ზე განადგურდა 2006 წლის 13 აპრილს. ჩადის პრეზიდენტმა ეროვნული რადიოს ეთერში განაცხადა, რომ სიტუაცია კონტროლს ექვემდებარებოდა, მაგრამ დედაქალაქის მაცხოვრებლების, დიპლომატების და ჟურნალისტების თქმით მათ ესმოდათ სროლები ცეცხლსასროლი იარაღებიდან. 2006 წლის 25 ნოემბერს ამბოხებულებმა დაიკავეს ქვეყნის აღმოსავლეთში მდებარე ქალაქი [[აბეშე]], [[უადაის რეგიონი]]ს ადმინისტრაციული ცენტრი და სუდანის დარფურის რეგიონის ჰუმანიტარული დახმარების ცენტრი. იმავე დღეს მეორე ამბოხებულმა დაჯგუფებამ — დემოკრატიული ძალების ასამბლეამ დაიკავა ქალაქი [[ბილტინი]]. 2006 წლის 26 ნოემბერს ჩადის ხელისუფლებამ განაცხადა ამ ორივე ქალაქის უკან დაბრუნების შესახებ, თუმცა ამბოხებულები ამას არ ეთანხმებოდნენ. ქალაქ აბეშეს სამთავრობო შენობები და ჰუმანიტარული დახმარების ოფისები გაიძარცვა. ჩადის ხელისუფლება ირწმუნება, რომ ამბოხებულთა ორივე ჯგუფი იმყოფება სუდანის ხელისუფლების დიდი მხარდაჭერის ქვეშ.<ref>{{cite news|title=Chad denies rebel move on capital|date=November 26, 2006|publisher=[[BBC]]|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/6185074.stm}}</ref> პარასკევს, 2008 წლის 1 თებერვალს ამბოხებულების ალიანსი, ყოფილი თავდაცვის მინისტრის [[მაჰამატ ნური]]ს და ყოფილი შტაბის უფროსის, იდრის დების ნათესავის [[ტიმანე ერდიმი]]ს ხელმძღვანელობით, თავს დაესხა ჩადის დედაქალაქ ნჯამენას და თითქმის პრეზიდენტის სასახლესაც მიაღწია. მაგრამ იდრის დებიმ სამთავრობო ჯარებთან ერთად ეს შეტევა მოიგერია. საფრანგეთის ჯარი ამარაგებდა ჩადის სახელისუფლებო ჯარს იარაღით და საბრძოლო ტექნიკით, მაგრამ ბრძოლებში აქტიურ მონაწილეობას არ ღებულობდა. [[გაერთიანებული ერების ორგანიზაცია]]მ განაცხადა, რომ რეგიონი დატოვა 20 000-მდე ადამიანმა, რომლებმაც თავი შეაფარეს მეზობელ [[კამერუნი|კამერუნს]] და [[ნიგერია]]ს. დაიღუპა ასობით ადამიანი, ძირითადად მშვიდობიანი მოქალაქე. ამბოხებულები ბრალს სდებდნენ იდრის დების კორუფციაში და ნავთობიდან მიღებული მილიონობით შემოსავლების ქურდობაში. საფრანგეთის ხელისუფლება თვლის, რომ ოპოზიცია გადაჯგუფდა დედაქალაქიდან აღმოსავლეთით. იდრის დებიმ ბრალი დასდო სუდანს ჩადში იმ მომენტისთვის განვითარებულ უწესრიგობებზე.<ref>{{cite news|title=Chad's leader asserts he is control|date=February 6, 2008|publisher=[[Associated Press|AP]]|url=https://news.yahoo.com/s/ap/20080206/ap_on_re_af/chad|access-date=თებერვალი 15, 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080209123428/http://news.yahoo.com/s/ap/20080206/ap_on_re_af/chad|archivedate=თებერვალი 9, 2008}}</ref> ჩადსა და სუდანს შორის ომის შეწყვეტისა და მშვიდობიანი ურთიერთობის აღდგენის შესახებ შეთანხმებას ხელი მოეწერა 2010 წლის 15 იანვარს, რამაც ბოლო მოუღო მათ შორის არსებულ ხუთწლიან საომარ მდგომარეობას.<ref>{{cite web|title=World Report 2011: Chad|url=https://www.hrw.org/en/world-report-2011/chad|publisher=Human Rights Watch|accessdate=6 June 2011}}</ref> ორ ქვეყანას შორის ურთიერთობის გამოსწორებას მოჰყვა ჩადელი ამბოხებულების სუდანიდან სახლში დაბრუნება, 7 წლის შემდეგ ორ ქვეყანას შორის [[სახელმწიფო საზღვარი|სახელმწიფო საზღვრის]] გახსნა და ერთობლივი ძალების განლაგება სახელმწიფო საზღვრის დასაცავად. 2013 წლის მაისში ჩადში უსაფრთხოების ძალების მიერ აღიკვეთა სახელმწიფო გადატრიალების მცდელობა, რომლის მიზანი იყო პრეზიდენტ იდრის დების გადაყენება.<ref>{{cite news|url=http://uk.reuters.com/article/2013/05/02/uk-chad-coup-idUKBRE94101H20130502|title=Chad government foils coup attempt – minister|year=2013|publisher=Reuters|access-date=2017-02-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130503143339/http://uk.reuters.com/article/2013/05/02/uk-chad-coup-idUKBRE94101H20130502|archivedate=2013-05-03}}</ref> 2016 წელს ჩადის ყოფილ მმართველს [[ჰისენ ჰაბრე]]ს [[სენეგალი|სენეგალში]] მიუსაჯეს სამუდამო პატიმრობა კაცობრიობის წინააღმდეგ ჩადენილი დანაშაულებების გამო.<ref>{{cite news|url=http://www.bbc.com/news/world-africa-36411466|title= Hissène Habré: Chad's ex-ruler convicted of crimes against humanity|year=2016|publisher=BBC}}</ref> == გეოგრაფია == [[ფაილი:Cd-map.png|thumb|right|250px|ჩადის რუკა]] [[ფაილი:Un-chad.png|thumb|right|250px|ჩადის რუკა]] [[ფაილი:Chad sat.jpg|thumb|right|250px|ჩადი დაყოფილია სამ ცალკეულ ზონად, სამხრეთით [[სუდანური სავანა]], ჩრდილოეთით [[საჰარა|საჰარის]] [[უდაბნო]] და ცენტრში ჩადის [[საჰელი]]ს ზოლი.]] [[ფაილი:Chad Topography.png|thumb|right|250px|ჩადის ტოპოგრაფიული რუკა.]] ქვეყანა მდებარეობს [[ცენტრალური აფრიკა|ცენტრალურ აფრიკაში]]. ქვეყნის ტერიტორიის დიდი ნაწილი უკავია [[ვაკე (გეოგრაფია)|ვაკეებს]] და [[პლატო]]ებს, სადაც მონაცვლეობით მდებარეობენ ბრტყელი ღრმულები, რომელთაგან ერთ-ერთში იმყოფება [[ჩადის ტბა]]. ჩრდილოეთით მდებარეობს მასიური ძველი [[ტიბესტი]]ს [[მთიანეთი]] [[ემი-კუსი]]ს [[ვულკანი]]თ (3415 მეტრი) — ქვეყნის ყველაზე უფრო მაღალი წერტილი. აღმოსავლეთში მდებარეობენ [[ერდის პლატო|ერდის]], [[ენედის პლატო|ენედის]] და [[უადაის პლატო|უადაის]] პლატოები. ჩრდილოეთით, რომელიც შედის [[საჰარა|საჰარის]] [[უდაბნო]]ს საზღვრებში, გავრცელებულია [[ქვიშა|ქვიშოვანი]] [[დიუნა|დიუნები]] და [[ბიუტი]]სებური [[ბორცვი|ბორცვები]]. სამხრეთი უკავია ნახევრადუდაბნოებს და [[სავანა|სავანებს]], გვხვდება [[ჭაობი|ჭაობები]], რომლებსაც საკმაოდ დიდი ფართობი უკავია. ქვეყნის საერთო ფართობია: — 1 284 000 კმ², აქედან ხმელეთის ფართობია — 1 259 200 კმ², ხოლო წყლის — 24 800 კმ². [[სახელმწიფო საზღვარი|სახელმწიფო საზღვრის]] სიგრძე [[კამერუნი|კამერუნთან]] შეადგენს — 1094 კმ-ს, [[ცენტრალური აფრიკის რესპუბლიკა]]სთან — 1197 კმ-ს, [[ლიბია]]სთან — 1055 კმ-ს, [[ნიგერი|ნიგერთან]] — 1175 კმ-ს, [[ნიგერია]]სთან — 87 კმ-ს, [[სუდანი|სუდანთან]] — 1360 კმ-ს. ქვეყნის ტერიტორიაზე იმყოფება [[ზაკუმა|ზაკუმის]] და [[მანზა (ეროვნული პარკი)|მანზის]] [[ეროვნული პარკი|ეროვნული პარკები]]. === გეოლოგია === ჩადის [[გეოლოგია]] მოიცავს [[პრეკამბრიული პერიოდი]]ს [[მეტამორფული ქანები]]სგან წარმოქმნილ ტერიტორიას, რომელიც გარს აკრავს [[ჩადის ტბა]]ს, რომელზეც დაფენილია [[მესამეული სისტემა|მესამეული]] და [[მეოთხეული სისტემა|მეოთხეული]] სისტემების [[სედიმენტი|სედიმენტები]]. პრეკამბრიული პერიოდის ქანებით აგებულია [[ტიბესტი]]ს [[მთიანეთი]]ს ჩრდილოეთი და აღმოსავლეთი ნაწილი, მაშინ როდესაც ჩადის აღმოსავლეთ ნაწილს აქვს ქვიანი საფუძველი, რომელიც ნაწილობრივ გადაჭიმულია მეზობელი [[სუდანი]]ს [[დარფურის რეგიონი|დარფურის რეგიონში]]. ფართედაა გავრცელებული [[გრანიტი|გრანიტული]] [[გნაისი|გნაისები]] და [[პელიტი|პელიტურ]]-[[გრაფიტი (მინერალი)|გრაფიტული]] [[ფიქალი|ფიქლები]]. ისინი ჩვეულებრივ ბოლომდე იჭრიან [[ოროგენი|ოროგენულ]] გრანიტებში და [[პეგმატიტი|პეგმატიტებში]]. [[კუფრა|კუფრის]] აუზის არეალის ჩრდილო-აღმოსავლეთი შედგება ქვედა [[პალეოზოური ჯგუფი|პალეოზოური ერის]] [[ქვიშაქვა|ქვიშაქვებისგან]], რომლებიც ჩამარხულია ნუბიის ქვიშაქვებში. ასევე არსებობს კონტინენტური ქვედა [[ცარცული სისტემა|ცარცული პერიოდის]] ასაკის [[მექანოგენური დანალექი ქანები]]ს ჯიშები და ზედა ცარცული პერიოდის ასაკის ზღვის წარმოშობის ჯიშები. ჩადის ტბის აუზის არეალში, ჩადის [[ნეოგენური სისტემა|ნეოგენური პერიოდის]] ფორმაცია შედგება ტბური დანალექებისგან.<ref name=EIS>[http://www.eisourcebook.org/1294_Geology.html Chad Geology, The Extractive Industries Source Book] {{Webarchive|url=https://archive.is/20130704002451/http://www.eisourcebook.org/1294_Geology.html |date=2013-07-04 }}, accessed 13 April 2013</ref> === სასარგებლო წიაღისეული === ჩადის [[სასარგებლო წიაღისეული]] სუსტადაა შესწავლილი. ჩადის ტბის ჩრდილო-აღმოსავლეთ სანაპიროზე არსებობს ბუნებრივი [[სოდა|სოდის]] მარაგი. ქვეყნის სამხრეთ-დასავლეთში არსებობს [[ბოქსიტი|ბოქსიტების]] საბადოები (ქალაქ [[მუნდუ]]სთან — დაზვერვითი მარაგი 10 მილიონი ტონა და ქალაქ ლაისთან — 5 მილიონი ტონა), [[რკინის მადანი]] — [[უადაის პლატო]]ს და ქალაქ ლეგის შესაყართან. [[ტიბესტი]]ს [[მთიანეთი|მთიანეთში]] არსებობს [[კალა|კალის]] და [[ვოლფრამი]]ს მადნების საბადოები, დაკავშირებული [[პეგმატიტი|პეგმატიტებთან]], რომლებშიც გვხვდება [[ტანტალონიობატი|ტანტალონიობატებიც]]. ქვეყანაში ასევე არსებობს [[ოქრო]]ს ([[უადაის პლატო]]), [[თუთია|თუთიის]] ([[ტიბესტი]]ს [[მთიანეთი]]), [[სპილენძი]]ს (ლერაის ტბა) [[ურანი (ელემენტი)|ურანის]] ([[ენედის პლატო]]) საბადოები. ქვეყნის დასავლეთში და სამხრეთ-დასავლეთში (მდინარე [[შარი]]ს აუზი) აღმოჩენილია [[ნავთობი]]ს მარაგი. ქვეყნის სამხრეთში ასევე მდებარეობს ნავთობის საბადო [[ბოლობო (საბადო)|ბოლობო]]. === რელიეფი === ჩადის ტერიტორიის დიდი ნაწილი უკავია [[ვაკე (გეოგრაფია)|ვაკეებს]] და [[პლატო]]ებს, სადაც მონაცვლეობით მდებარეობენ ბრტყელი ღრმულები. ქვეყნის ტერიტორიის ჩრდილოეთი ნაწილი დაფარულია ქვიანი და [[ქვიშა|ქვიშოვანი]] [[უდაბნო]]ებით მცირერიცხოვანი [[ოაზისი|ოაზისებით]]. ჩრდილო-დასავლეთში მდებარეობს [[ტიბესტი]]ს [[მთიანეთი]] ქვეყნის ყველაზე უფრო უმაღლესი წერტილით — [[ემი-კუსი]]ს [[ვულკანი]]თ (3415 მეტრი). სამხრეთში მდებარეობენ ნახევრადუდაბნოები და [[სავანა|სავანები]]. სამხრეთის და სამხრეთ-აღმოსავლეთის რაიონებში დიდი ფართობები დაფარულია [[ჭაობი|ჭაობებით]]. თითქმის უსიცოცხლო, [[მზე|მზისგან]] დამწვარი მთიანეთის ფერდოები აგებულია [[პრეკამბრიული პერიოდი]]ს [[მეტამორფული ქანები]]სგან, ძლიერ დანაწევრებული ვულკანის კონუსებით, ხეობებით და წყლის დინების დროებითი კალაპოტებით. მის მწვერვალზე მდებარეობს [[კრატერი]] [[დიამეტრი]]თ 15 კმ და სიღრმით დაახლოებით 700 მეტრი, ხოლო ფსკერზე იმყოფება დამშრალი ტბა. მთიანეთის დასავლეთ ნაწილში ამოწეულია რამდენიმე მოქმედი ვულკანი, რომელთაგან ყველაზე უფრო მაღალია — [[ტუსიდე]] (3265 მეტრი), ამოფრქვევა ხდება საკმაოდ რეგულარულად. მთათაშორისი რაიონები დაფარულია მარილის ქერქით და ქვიანი უდაბნოებით, რომელთა შორის შეიძლება შევხვდეთ არაერთ [[ტექტონიკა|ტექტონიკურ]] ღრმულებს, რომლებიც იმავე მარილის ქერქით არიან დაფარულები. აქვე მდებარეობს ქვეყნის ყველაზე უფრო დაბალი წერტილი — [[ბოდელე]]ს ღრმული (160 მეტრი). ჩადის ჩრდილო-აღმოსავლეთ ნაწილში ამოწეულია [[ერდის პლატო|ერდის]] (1115 მეტრი) და [[ენედის პლატო|ენედის]] (1450 მეტრი) [[პლატო]]ები, ცენტრში — [[უადაის პლატო]] გუერას მთით (1790 მეტრი), ხოლო აღმოსავლეთში — უადანის მთიანი რაიონი (1340 მეტრამდე). ჩადის ტერიტორიაზე მდებარეობს [[მეტეორიტი|მეტეორიტული]] [[კრატერი]] [[გვენი-ფადა]]. === ჰიდროლოგია === ჩადის ჩრდილოეთ და ცენტრალურ ნაწილში მუდმივი [[მდინარე]]ები არ არსებობს. [[ენედის პლატო|ენედის]] და [[უადაის პლატო|უადაის]] [[პლატო]]ებზე იშვიათი [[წვიმა|წვიმების]] შემდეგ წყალი მიედინება [[გაუდინარი არე]]ების და [[უადი|უადების]] საშუალებებით. ხშირად მოულოდნელი [[წყალდიდობა|წყალდიდობების]] შედეგად წარმოქმნილი ასეთი დინებები, როგორც წესი, შრება რამდენიმე დღის განმავლობაში, ხოლო დარჩენილი გუბეები შეიწოვება ქვიშოვან-თიხოვანი [[ნიადაგი]]ს მიერ. ყველაზე უფრო მნიშვნელოვანი ასეთი დინებაა მდინარე [[ბათა (მდინარე)|ბათა]], რომელსაც წვიმების სეზონის დროს უადაის პლატოდან და გუერას მასივიდან წყალი მიაქვს დასავლეთისკენ [[ფიტრის ტბა]]ში. ჩადის ყველაზე დიდი [[მდინარე]]ებია [[შარი]] და [[ლოგონი]], ეს ორივე მდინარე და მათი შენაკადები სამხრეთ-აღმოსავლეთიდან [[ჩადის ტბა]]ში ჩაედინებიან. მდინარის ორივე სისტემა სათავეს იღებს ცენტრალური აფრიკის რესპუბლიკის და კამერუნის მაღალმთიანეთის რეგიონებში, რომლებიც ყოველწლიურად 1250 მმ-ზე მეტ ნალექს იღებენ. ეს მდინარეები შევსებას იღებენ ცენტრალური აფრიკის რესპუბლიკაში, ასევე ჩადის სამხრეთ-აღმოსავლეთში არსებული [[ბაჰრ-სალამატი]]ს, [[ბაჰრ-აუკი]]ს და [[ბაჰრ-სარა]]ს მდინარეებისაგან. მდინარე შარის სიგრძე შეადგენს დაახლოებით 1200 კმ-ს. მდინარე შარის შუა დინებაში წარმოიქმნება ბევრი [[ჭაობი|დაჭაობებული]] ადგილი, ხოლო ქვედა დინებაში, დედაქალაქ [[ნჯამენა]]სთან ახლოს, მას უერთდება მდინარე ლოგონი. მდინარე შარის მოცულობა მერყეობს 17 კუბური მეტრიდან წამში მშრალი სეზონის დროს 340 კუბური მეტრამდე წამში წვიმიანი სეზონის დროს. მდინარე [[ლოგონი]] ყალიბდება შენაკადებისგან, რომელთა სათავეებიც იმყოფება კამერუნში და ცენტრალური აფრიკის რესპუბლიკაში. ლოგონი სიგრძეში უფრო მოკლეა და მოცულობაში უფრო ნაკლებია, ვიდრე მდინარე შარი, ის მიედინება ჩრდილო-აღმოსავლეთის მიმართულებით და მისი სიგრძეა 960 კმ, მისი მოცულობა მერყეობს 5-დან 85 კუბურ მეტრამდე წამში. დედაქალაქ ნჯამენაში მდინარე ლოგონი უერთდება მდინარე შარის და მიედინება კიდევ 30 კმ-ის მანძილზე, ქმნის ფართე [[დელტა]]ს და ჩაედინება [[ჩადის ტბა]]ში. შემოდგომით, წვიმის სეზონის ბოლოს, მდინარე გადმოდის ნაპირებიდან და დელტაში ქმნის უზარმაზარ [[ჭალა|ჭალებს]]. მსოფლიოში სიდიდით მეშვიდე ტბა (და აფრიკაში სიდიდით მეოთხე ტბა) — [[ჩადის ტბა]] მდებარეობს [[საჰელი]]ს ზონაში, [[საჰარა|საჰარის]] [[უდაბნო]]ს სამხრეთით. მდინარე შარი კვებავს ჩადის ტბის წყლების 95 %-ს, წყლის საშუალო მოცულობა წელიწადში 40 მილიარდი კუბური მეტრი, რომლის 95 % იკარგება აორთქლების დროს. ტბის ზომებს განსაზღვრავს წვიმები ტბის აუზის მოსაზღვრე სამხრეთის მთებში და საჰელის ზონის ტემპერატურა. წვიმების და ტემპერატურის გამო ტბა მკვეთრად იცვლება ზომებში, 9800 კმ²-დან მშრალ სეზონში 25 500 კმ²-მდე წვიმების სეზონის ბოლოს. ჩადის ტბა ასევე ძლიერ იცვლება ზომებში ერთი რომელიმე წლიდან მეორე წლამდე. 1870 წელს მისი მაქსიმალური ფართობი შეადგენდა 28 000 კმ²-ს. 1908 წელს მისი ზომა შემცირდა 12 700 კმ²-მდე. 1940-იან და 1950-იან წლებში, ტბა დარჩა მცირე ფართობის, მაგრამ 1963 წელს ის ისევ გაიზარდა 26 000 კმ²-მდე. მაგრამ 1960-იანი წლების ბოლოს, 1970-იანი წლების დასაწყისში და 1980-იანი წლების შუა პერიოდში არსებულმა ძლიერმა [[გვალვა|გვალვებმა]] გამოიწვია ჩადის ტბის ფართობის ხელახალი შემცირება. ჩადში არსებობენ სხვა დიდი ტბებიც, რომლებსაც აქვთ დიდი მნიშვნელობა ქვეყანაში. ასეთი ტბებია [[ფიტრის ტბა]] [[ბათის რეგიონი|ბათის რეგიონში]] და [[იროს ტბა]] [[ჭაობი]]ან სამხრეთ-აღმოსავლეთში. === კლიმატი === [[ფაილი:Chad map of Köppen climate classification.svg|thumb|right|250px|ჩადის რუკა [[კიოპენის კლიმატის კლასიფიკაცია|კიოპენის კლიმატის კლასიფიკაციის]] მიხედვით.]] [[ჩადის ტბა|ჩადის ტბის]] აუზი მოიცავს [[ტროპიკული სარტყლები|ტროპიკული კლიმატის]] ფართე სპექტრს ჩრდილოეთიდან სამხრეთის მიმართულებით, თუმცა ამ კლიმატური პირობების უმრავლესობა ჩვეულებრივ მშრალია. უკიდურესი ჩრდილოეთის რეგიონთან ერთად სხვა რეგიონების უმრავლესობას ახასიათებს წვიმიანი და მშრალი სეზონების მონაცვლეობის ციკლი. ნებისმიერ წელიწადში თითოეული სეზონის ხანგრძლივობა პირველ რიგში განისაზღვრება ორი დიდი ჰაერის მასის პოზიციით — [[ატლანტის ოკეანე|ატლანტის ოკეანის]] ზღვის მასით სამხრეთ-დასავლეთში და გაცილებით უფრო მშრალი [[კონტინენტი|კონტინენტური]] მასით. წვიმების სეზონის დროს, სამხრეთ-დასავლეთის [[ქარი|ქარს]] [[აფრიკა|აფრიკის]] კონტინენტის ჩრდილოეთიდან ეხმარება ზღვის ნოტიო ნაკადი, სადაც ის ხვდება და გადაუვლის კონტინენტური ჰაერის მასას ფრონტის გასწვრივ, რომელსაც ჰქვია „ტროპიკთაშორისი კონვერგენციის ზონა“. წვიმების სეზონის მსვლელობისას, მან შეიძლება მიაღწიოს [[კანემის რეგიონი|კანემის რეგიონს]]. მშრალი სეზონის შუა პერიოდში, ტროპიკთაშორისი კონვერგენციის ზონა ინაცვლებს ჩადის სამხრეთისკენ, რომელიც [[წვიმა]]საც თან იყოლებს. ამინდის ეს სისტემა ხელს უწყობს [[კლიმატი]]ს და მცენარეულობის სამი ძირითადი რეგიონის ჩამოყალიბებას. ==== საჰარის რეგიონი ==== [[საჰარა|საჰარის]] რეგიონი მოიცავს ქვეყნის ჩრდილოეთ ნახევარს, რომელშიც შედის [[ტიბესტის რეგიონი|ტიბესტის]], [[ბორკუს რეგიონი|ბორკუს]], [[აღმოსავლეთი ენედის რეგიონი|აღმოსავლეთი ენედის]], [[დასავლეთი ენედის რეგიონი|დასავლეთი ენედის]], [[უადი-ფირის რეგიონი|უადი-ფირის]] რეგიონები და [[კანემის რეგიონი|კანემის]], [[ბაჰრ-ელ-გაზელის რეგიონი|ბაჰრ-ელ-გაზელის]], [[ბათის რეგიონი|ბათის]] რეგიონების ჩრდილოეთი ნაწილი. ამ ტერიტორიების დიდი ნაწილი მთელი წლის განმავლობაში იღებს მხოლოდ ნალექების მცირე რაოდენობას; მაგალითად ქალაქ [[ფაია-ლარჟო]]ში, ნალექების ყოველწლიური რაოდენობა არ აღემატება 30 მმ-ს. გაფანტულ მცირე [[ოაზისი|ოაზისებში]] იშვიათი [[ჭა|ჭები]] [[წყალი|წყლით]] კვებავენ რამდენიმე [[ფინიკის პალმა]]ს ან [[ფეტვი]]ს მცირე ნაკვეთებს და ბაღჩეულ კულტურებს. ჩრდილოეთის დიდ ნაწილში დღის საშუალო მაქსიმალური ტემპერატურა აღწევს 32 °С-მდე და წელიწადში ყველაზე ცივი თვე იანვარია, ხოლო ყველაზე ცხელ თვეს მაქსიმალური ტემპერატურა შეადგენს დაახლოებით 45 °С-ს. ჩრდილო-აღმოსავლეთიდან ძლიერი [[ქარი]]ს შემთხვევაში წარმოიშვება ძლიერი [[ქვიშა|ქვიშის]] [[ქარიშხალი]]. უადი-ფერის რეგიონის ჩრდილოეთში ადგილობრივი მოსახლეობისთვის მთავარ როლს ასრულებს [[მეცხოველეობა]]. აქ ამინდი მშრალია წელიწადში ცხრა თვის განმავლობაში, ნალექების რაოდენობა შეადგენს 350 მმ-ს და ცოტა მეტს, ძირითადად ივლისში და აგვისტოში. [[უდაბნო]]ს მწვანე საფარი ამ მოკლე ნოტიო სეზონის — გაზაფხულის განმავლობაში, იზიდავს [[ირემი|ირმების]] მომშენებლებს მთელი რეგიონიდან, რომლებსაც აქ ასევე მოჰყავთ საკუთარი შინაური ცხოველები და [[აქლემი|აქლემები]], რადგანაც [[ჭაბურღილი|ჭაბურღილებიდან]] და [[წყარო (გეოგრაფია)|წყაროებიდან]] მთელი წლის განმავლობაში მოედინება წყალი. მწყემსები აქედან მიდიან წვიმების შეწყვეტის შემდეგ, რის შემდეგაც მიწა რჩებათ [[ანტილოპები|ანტილოპებს]], [[გაზელი|გაზელებს]] და [[აფრიკული სირაქლემა|აფრიკულ სირაქლემებს]], რომლებსაც შეუძლიათ ცხოვრება მცირე გრუნტიანი წყლების არსებობის შემთხვევაშიც. შუა ჩადის ჩრდილოეთში 3500 საათზე მეტი [[მზე|მზიანი]] ამინდია წელიწადში, სამხრეთში ცოტათი ნაკლებია. ==== საჰელის რეგიონი ==== [[საჰელი]]ს ნახევრადუდაბნოს ზონა, ქმნის დაახლოებით 500 კმ-იანი სიგანის ზოლს, რომელიც [[ჩადის ტბა|ჩადის ტბის]] და [[შარი-ბაგირმის რეგიონი]]დან [[გერის რეგიონი]]ს გავლით გადის აღმოსავლეთისკენ, ხოლო აქედან [[სალამატის რეგიონი]]ს გავლით [[სუდანი]]ს [[სახელმწიფო საზღვარი|სახელმწიფო საზღვრისკენ]]. [[კლიმატი]] ამ გარდამავალ ზონაში, რომელიც მოიცავს ტერიტორიას უდაბნოსა და სუდანის სამხრეთ ზონას შორის, დაყოფილია წვიმების სეზონად (ივნისიდან სექტემბრის ჩათვლით) და მშრალ პერიოდად (ოქტომბრიდან მაისის ჩათვლით). საჰელის ჩრდილოეთ ნაწილში, ეკლიან [[ბუჩქი|ბუჩქებში]] და [[აკაცია|აკაციებში]] იზრდება ველური [[ფინიკის პალმა|ფინიკის პალმები]], ხოლო ოაზისებში მოჰყავთ [[მარცვლეული კულტურები|მარცვლეული]] და ბაღჩეული კულტურები. ამ დასახლებული პუნქტების ფარგლებს გარეთ წვიმიანი სეზონის დროს მწყემსები აძოვებენ საკუთარ შინაურ საქონელს, ხოლო მშრალი სეზონის დადგომის დროს, წყლის ნაკლებობის გამო, მწყემსების მიერ ხდება შინაური საქონლის სამხრეთისკენ გადაადგილება. საჰელის ცენტრალური ზონა ხასიათდება გვალვაგამძლე ბალახით და მომცრო [[ტყე]]ებით. ნალექები უფრო ხშირია, ვიდრე საჰარის სამხრეთით არსებულ რეგიონში. მაგალითად, [[ნჯამენა]]ში ნალექების წლის საშუალო მაქსიმალური რაოდენობა შეადგენს 580 მმ-ს, მაშინ როდესაც [[უადაის რეგიონი|უადაის რეგიონში]] იგი უფრო ნაკლებია. ცხელი სეზონის დროს, აპრილში და მაისში, ჰაერის მაქსიმალური ტემპერატურა ხშირად ადის 40 °С-ზე მაღლა. საჰელის სამხრეთ ნაწილში ნალექების რაოდენობა საკმაოა ურწყავ მიწებზე მარცვლეული კულტურების, ასევე [[ფეტვი]]ს და [[სორგო]]ს მოსაყვანად. ჩადის ტბიდან აღმოსავლეთით მდებარე [[ჭაობი|ჭაობებში]], აგრეთვე ჭაობებთან და ჭაბურღილებთან სიახლოვეს, ასევე გვხვდება [[სოფლის მეურნეობა|სოფლის მეურნეობის]] ელემენტები. რეგიონში ბევრი ფერმერი ნატურალურ სოფლის მეურნეობას კარგად უხამებს [[მსხვილი რქოსანი საქონელი|მსხვილი რქოსანი საქონლის]], [[ცხვარი|ცხვრის]], [[თხა|თხის]] და [[ფრინველები|ფრინველის]] მოვლასაც. ==== სუდანის რეგიონი ==== ნოტიო სუდანური ზონა მოიცავს [[აღმოსავლეთი მაიო-კების რეგიონი|აღმოსავლეთი მაიო-კების]], [[დასავლეთი მაიო-კების რეგიონი|დასავლეთი მაიო-კების]], [[ტანჯილეს რეგიონი|ტანჯილეს]], [[დასავლეთი ლოგონის რეგიონი|დასავლეთი ლოგონის]], [[აღმოსავლეთი ლოგონის რეგიონი|აღმოსავლეთი ლოგონის]], [[მანდულის რეგიონი|მანდულის]], [[შუა შარის რეგიონი|შუა შარის]] რეგიონებს და [[სალამატის რეგიონი]]ს სამხრეთს. აპრილიდან ოქტომბრის ჩათვლით პერიოდში წვიმების სეზონის დროს მოდის 750 მმ-დან 1250 მმ-მდე ნალექების რაოდენობა. მთელი წლის განმავლობაში ჰაერის ტემპერატურა მაღალია. ქვეყნის მოსახლეობის რაოდენობით მეორე ქალაქ [[მუნდუ]]ში, რომელიც მდებარეობს ჩადის სამხრეთ-დასავლეთში, ჰაერის დღის განმავლობაში არსებული ტემპერატურა ყველაზე ცივ თვეში — იანვარში შეადგენს 27 °С-ს, ხოლო ყველაზე ცხელ თვეებში — მარტში, აპრილში და მაისში შეადგენს დაახლოებით 40 °С-ს. სუდანის რეგიონი პირველ რიგში მდებარეობს აღმოსავლეთ სუდანის სავანებში, ანუ დაბლობებზე, რომელიც დაფარულია ტროპიკული და სუბტროპიკული ბალახების და [[ტყე]]ების ნარევით. წვიმების სეზონში ბუნება აქტიური და ცოცხალია, მაგრამ მშრალი სეზონის ხუთი თვის განმავლობაში — ნოემბრიდან მარტის ჩათვლით უფერული და მიძინებულია. მაგრამ რეგიონის დიდ ნაწილზე ბუნებრივმა მცენარეულობამ ადგილი დაუთმო [[სოფლის მეურნეობა]]ს. === ფლორა და ფაუნა === [[ფაილი:African Bush Elephant Mikumi.jpg|thumb|right|250px|[[აფრიკული სავანის სპილო]]]] ჩადის [[ფლორა]] და [[ფაუნა]] შეესაბამება ქვეყნის სამ კლიმატურ ზონას. [[საჰარა|საჰარის]] [[უდაბნო]]დან სამხრეთით მდებარე რეგიონის [[ოაზისი|ოაზისებში]] იზრდება მხოლოდ [[ფინიკის პალმა]]. [[პალმა|პალმები]] და [[აკაცია|აკაციები]] იზრდებიან [[საჰელი]]ს რეგიონში. სუდანის სამხრეთის რეგიონი შედგება საძოვრებად გამოსადეგ, ფართე [[სტეპი|სტეპებისაგან]]. 2002 წლის მდგომარეობით მთელ ქვეყანაში არსებობდა [[ძუძუმწოვრები]]ს მინიმუმ 134 სახეობა, [[ფრინველები]]ს 509 სახეობა (354 ადგილობრივი და 155 გადამფრენი) და 1600-ზე მეტი [[მცენარეები]]ს სახეობა.<ref name=Bird>{{Cite web|url=http://www.birdlife.org/datazone/userfiles/file/IBAs/AfricaCntryPDFs/Chad.pdf|format=pdf|title=Important Bird Areas in Africa and associated islands – Chad|accessdate=16 October 2013|publisher=Birdlife International Organization|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160911042144/http://www.birdlife.org/datazone/userfiles/file/IBAs/AfricaCntryPDFs/Chad.pdf|archivedate=11 სექტემბერი 2016}}</ref><ref name=Flora>{{Cite web|url=http://www.pensoft.net/journal_home_page.php?journal_id=3&page=article&SESID=98556166bbcb445ae7ccd99343b1434e&type=show&article_id=4752&issue_id=410&ttar=da&search=wildlife%20of%20chad&IN=&TIP=&Image100_x=-678&Image100_y=-48&|title=The Flora of Chad: a checklist and brief analysis|accessdate=17 October 2013|publisher=Pensoft.net}}</ref> ჩადში ბინადრობენ [[სპილო]]ები, [[ლომი|ლომები]], [[აფრიკული კამეჩი|აფრიკული კამეჩები]], [[ბეჰემოთი|ბეჰემოთები]], [[მარტორქა|მარტორქები]], [[ჟირაფი|ჟირაფები]], [[ანტილოპები]], [[ჯიქი|ჯიქები]], [[ავაზა|ავაზები]], [[აფთარი|აფთრები]] და [[გველები]]ს ბევრი სახეობები, თუმცა დიდი [[მტაცებლები]]ს უმრავლესობა მკვეთრად შემცირდა XX საუკუნის დასაწყისიდან.<ref name=Bird/><ref name="LTQ">{{cite web|url=http://library.thinkquest.org/16645/the_land/chad_plant.shtml|title=Plant and Animal Life|publisher=The Living Africa|accessdate=17 October 2013|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131228215847/http://library.thinkquest.org/16645/the_land/chad_plant.shtml|archivedate=28 დეკემბერი 2013}}</ref> სპილოებზე [[ბრაკონიერობა|ბრაკონიერობის]] შემთხვევები, განსაკუთრებით ქვეყნის სამხრეთში, ისეთ რაიონებში, როგორიცაა [[ზაკუმას ეროვნული პარკი]], წარმოადგენენ სერიოზულ პრობლემას. [[ენედის პლატო]]ზე გადარჩენილი [[დასავლეთაფრიკული ნიანგი|დასავლეთაფრიკული ნიანგების]] მცირე ჯგუფი წარმოადგენს საჰარის უდაბნოში დღეისათვის ცნობილ ერთ-ერთ ბოლო კოლონიას.<ref>"[http://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0014734 Crocodiles in the Sahara Desert: An Update of Distribution, Habitats and Population Status for Conservation Planning in Mauritania]". ''[[PLOS ONE]]''. 25 February 2011.</ref> [[ტყე]]ების ვრცელმა გაჩეხვამ მოიტანა ისეთი [[ხე]]ების მკვეთრი შემცირება, როგორებიცაა [[აკაცია]], [[ბაობაბი]], [[ფინიკის პალმა]] და [[პალმა]]. მან ასევე გამოიწვია ველური ცხოველების ბინადრობის ბუნებრივი პირობების განადგურება; ამის ერთ-ერთი ძირითადი მიზეზია გარეულ ცხოველებზე ნადირობა დასახლებული პუნქტების გაზრდის ხარჯზე. ისეთი ცხოველები, როგორებიცაა ლომები, ჯიქები და მარტორქები თითქმის მთლიანად განადგურებულია.<ref name=Our>{{Cite web|url=http://www.our-africa.org/chad/geography-wildlife|title=Our Africa|accessdate=17 October 2013|publisher=Our Africa organization}}</ref> [[გაეროს სურსათისა და სოფლის მეურნეობის ორგანიზაცია|გაეროს სურსათისა და სოფლის მეურნეობის ორგანიზაციის]] მიერ ფერმერებს, მენახირეებსა და მეცხვარეებს შორის ურთიერთობების გაუმჯობესების მიზნით გატარდა ძალისხმევები ჩადის სამხრეთ-აღმოსავლეთ ნაწილში არსებული ზაკუმას ეროვნული პარკის, სინიაკა-მინიის ფაუნის რეზერვატის და აუკ-აუკალეს ფაუნის რეზერვატის მდგრადი განვითარების ხელშეწყობის სფეროში.<ref>{{cite web|url=http://www.fao.org/agriculture/lead/themes0/drylands/chad1/en/|title=Livestock-wildlife-environment interactions in Chad|publisher=Food and Agricultural Organization|accessdate=17 October 2013|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131019103202/http://www.fao.org/agriculture/lead/themes0/drylands/chad1/en/|archivedate=19 ოქტომბერი 2013}}</ref> 1,2 მილიონზე მეტი დარგული ხის შენარჩუნების ეროვნული ძალისხმევის ფარგლებში ხდება უდაბნოს წინსვლის შეჩერება, რომელიც ასევე ეხმარება ადგილობრივ ეკონომიკას, რადგანაც აკაციების გამრავლების ფინანსირება ასევე გამოიწვევს [[გუმიარაბიკი]]ს წარმოების გაზრდას, ხოლო ხილის ხეების გამრავლების ფინანსირება ხილის წარმოების გაზრდას.<ref name=Our/> ბრაკონიერობა სერიოზული პრობლემაა ქვეყანაში, კერძოდ სპილოების დახოცვა შემოსავლიანი [[სპილოს ძვალი|სპილოს ძვლის]] წარმოებისათვის თვით [[ეროვნული პარკი|ეროვნული პარკებში]]. მონადირეები სპილოებს ხშირად კლავენ ტაბუნებად ეროვნული პარკებში და მათ შემოგარენში ორგანიზებული ბრაკონიერობის სახით.<ref>{{cite web|url=http://news.nationalgeographic.co.uk/news/2006/08/060830-elephants-chad.html|title=African Elephants Slaughtered in Herds Near Chad Wildlife Park|publisher=National Geographic|date=30 August 2006|accessdate=17 October 2013|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131017173341/http://news.nationalgeographic.co.uk/news/2006/08/060830-elephants-chad.html|archivedate=17 ოქტომბერი 2013}}</ref> პრობლემა გართულებულია იმით, რომ ეროვნულ პარკებს არ ყოფნის პერსონალი და ზოგიერთ ინსპექტორს კლავენ თვითონ ბრაკონიერები.<ref name="NYT">{{cite web|url=http://www.nytimes.com/2013/01/01/world/africa/central-africas-wildlife-rangers-face-deadly-risks.html?adxnnl=1&adxnnlx=1382003098-yauBx4MSdHcb4DxeUgSrUw|title=Rangers in Isolated Central Africa Uncover Grim Cost of Protecting Wildlife|publisher=''The New York Times''|date=31 December 2012|accessdate=17 October 2013}}</ref> == სახელმწიფო წყობა == სახელმწიფოს მეთაურია — [[პრეზიდენტი]], რომელიც იმავდროულად [[შეიარაღებული ძალები]]ს [[მთავარსარდალი]]ცაა. [[კონსტიტუცია|კონსტიტუციის]] შესწორებებიდან გამომდინარე, რომელიც მიღებულია 2005 წლის 6 ივნისის [[რეფერენდუმი|რეფერენდუმზე]], პრეზიდენტი ირჩევა საყოველთაო, პირდაპირი და ფარული კენჭისყრით, 5 წლის ვადით და მისი ხელახალი არჩევა შესაძლებელია განუსაზღვრელი რაოდენობით. პრეზიდენტს აქვს უფლება დანიშნოს ჩადის პრემიერ-მინისტრი და მინისტრთა კაბინეტი, იგი მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს მოსამართლეების, გენერლების და რეგიონალური მმართველების დანიშვნაზე.<ref>{{cite web|title=Chad 1996 (rev. 2005)|url=https://www.constituteproject.org/constitution/Chad_2005?lang=en#286|website=Constitute|accessdate=22 April 2015}}</ref> ქვეყნის დღევანდელი [[ჩადის პრეზიდენტი|პრეზიდენტია]] — გენერალ-ლეიტენანტი [[იდრის დები]], 1990 წლის დეკემბრიდან. საკანონმდებლო ხელისუფლება ეკუთვნის [[ჩადის პარლამენტი|ჩადის პარლამენტს]], რომელიც 2005 წლის კონსტიტუციაში შეტანილი ცვლილებების შემდეგ ერთპალატიანია და ეწოდება ეროვნული კრება და შედგება 188 [[დეპუტატი]]საგან, რომლებიც ირჩევიან საყოველთაო, პირდაპირი და ფარული კენჭისყრით, 4 წლის ვადით. ეროვნული კრება ატარებს რეგულარულ სესიებს წელიწადში ორჯერ, რომლებიც იწყება მარტში და ოქტომბერში, თუმცა ქვეყნის პრემიერ-მინისტრის თხოვნით შეიძლება გაიმართოს სპეციალური სესიებიც. ეროვნული კრების უკანასკნელი არჩევნები ჩატარდა 2011 წლის 13-20 თებერვალს. შემდეგი არჩევნები რამდენიმეჯერ გადაიდო და ჯერაც არ ჩატარებულა. ჩადის შიდაპოლიტიკური მდგომარეობა ხასიათდება შეიარაღებული დაპირისპირებით აფრიკელ ხალხსა და [[არაბები|არაბებს]] შორის და თვითონ ჯგუფებში ურთიერთშორისი შეჯახებებით სოციალური, პოლიტიკური და ეკონომიკური მოტივებით. ქვეყანაში 1990-იანი წლების დასაწყისიდან მოქმედებს რამდენიმე ანტისამთავრობო დაჯგუფება, რომლებიც პერიოდულად დებენ და არღვევენ სამშვიდობო შეთანხმებებს ხელისუფლებასთან; მყარი მშვიდობის დამყარებას ხელს უშლის ოპოზიციის მნიშვნელოვანი გადახრა ფრაქციონალიზმისკენ. მსხვილი ოპოზიციური მოძრაობების ჩამონათვალიდან [[ძალების გაერთიანება დემოკრატიისათვის და განვითარებისათვის|„ძალების გაერთიანება დემოკრატიისათვის და განვითარებისათვის“]], რომელიც 1990-იანი წლების დასაწყისიდან ითვლება ყველაზე მსხვილ და ძლიერ ოპოზიციურ ძალად, წარმოადგენს [[ჰისენ ჰაბრე]]ს მხარდამჭერებს, [[შეიარაღებული ძალები ფედერალური რესპუბლიკისთვის|„შეიარაღებული ძალები ფედერალური რესპუბლიკისთვის“]] პრეტენზიას აცხადებს დაიცვას სამხრეთელთა ინტერესები, [[ჩადის მოძრაობა სამართლიანობისა და დემოკრატიისთვის|„ჩადის მოძრაობა სამართლიანობისა და დემოკრატიისთვის“]] აცხადებს თავის სურვილზე მიაღწიოს დიდ წარმომადგენლობას სახელმწიფო აპარატში ქვეყნის ჩრდილოეთში მცხოვრები ეთნიკური ჯგუფებისთვის. ჩადის აღმოსავლეთში მდგომარეობას აფუჭებს შეიარაღებული კონფლიქტი [[სუდანი]]ს დასავლეთის რეგიონ [[დარფურის რეგიონი|დარფურში]], რის შედეგადაც ჩადში საცხოვრებლად გამოიქცა 200 ათასამდე დარფურელი [[დევნილები|დევნილი]]; ამას გარდა, ჩადის ტერიტორიას დარფურელი დევნილები იყენებენ, როგორც საკუთარი ზურგის ბაზას. ამავე დროს დარფურში ხშირად იმალებიან ჩადელი ამბოხებულები. == შეიარაღებული ძალები == ჩადის შეიარაღებული ძალები ({{lang-fr|Forces armées du Tchad}}) — ჩადის რესპუბლიკის სამხედრო ორგანიზაცია, რომლის დანიშნულებაა სახელმწიფოს ტერიტორიული მთლიანობის, დამოუკიდებლობის და თავისუფლების დაცვა, პოლიტიკური ხელისუფლების ერთ-ერთი მთავარი იარაღი. შედგება [[სახმელეთო ჯარები]]სგან, ჟანდარმერიისგან და [[სამხედრო-საჰაერო ძალები]]საგან. ჩადის შეიარაღებული ძალები კომპლექტირდება გაწვევის და ნებაყოფლობით საფუძველზე. გაწვევა ხორციელდება 20 წელს მიღწეული მამაკაცებისათვის. გაწვევის საფუძველზე მიმდინარე სამსახური შეადგენს 3 წელს. 18 წლის ასაკიდან დაშვებულია ნებაყოფლობითი სამხედრო სამსახური; ნებაყოფლობითი მოსამსახურეებისთვის არ არსებობს ასაკის მინიმალური შეზღუდვა (მშობლების ან მეურვეების თანხმობით). 21 წელს მიღწეულ ქალებს ეძლევათ არჩევანი: ან 1 წელი სამხედრო სამსახური, ან სახელმწიფო სამოქალაქო სამსახური შესაბამისი ვადით (2004 წელი). == ადმინისტრაციული დაყოფა == [[ფაილი:Administrative regions of Chad.svg|thumb|right|250px|ჩადის ადმინისტრაციული რეგიონები 2012 წლის შემდეგ]] ჩადი დღეისათვის დაყოფილია 23 რეგიონად ({{Lang-ar|'''منطقة'''}} {{IPA|/ˈmintˤaqa/}}; მრავლობითში {{Lang-ar|'''مناطق'''}} ''manāṭiq'' {{IPA|/maˈnaːtˤiq/}}). * 1962 წლიდან 1999 წლის ჩათვლით ჩადი დაყოფილი იყო 14 პრეფექტურად. * 1999 წელს 14 პრეფექტურა შეიცვალა 28 დეპარტამენტით. * 2002 წელს 28 დეპარტამენტი შეიცვალა 18 რეგიონით. * 2008 წელს რეგიონების რიცხვი გაიზარდა 22-მდე, 1999—2002 წლებში არსებული დეპარტამენტების ადგილზე 4 ახალი რეგიონის შექმნის გზით.<ref>Ordonnance n° 002/PR/08 portant restructuration de certaines collectivités territoriales décentralisées</ref>. * 2012 წელს შეიქმნა კიდევ ერთი ახალი რეგიონი თითოეულ რეგიონს ხელმძღვანელობს ჩადის პრეზიდენტის მიერ დანიშნული გუბერნატორი. რეგიონები შედგება 61 დეპარტამენტისგან.<ref name="circonscritions">"Tableau des codes des circonscritions – Ministère de l'Intérieur", April 2008. {{fr icon}}</ref> დეპარტამენტები დაყოფილია 200 სუბ-პრეფექტურებად, რომლებიც თავის მხრივ იყოფიან 446 კანტონად.<ref>"[http://www.state.gov/g/drl/rls/hrrpt/2004/41595.htm Chad]". Country Reports on Human Rights Practices 2004, 28 February 2005. Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor, U.S. Department of State.</ref><ref>Ndang, Tabo Symphorien (2005) "[http://www.pep-net.org/fileadmin/medias/pdf/files_events/4th_colombo/PMMA/Ndang-pa.pdf A qui Profitent les Dépenses Sociales au Tchad? Une Analyse d'Incidence à Partir des Données d'Enquête] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120512110104/http://www.pep-net.org/fileadmin/medias/pdf/files_events/4th_colombo/PMMA/Ndang-pa.pdf |date=2012-05-12 }}" (PDF). {{fr icon}} ''4th PEP Research Network General Meeting''. Poverty and Economic Policy.</ref>, დედაქალაქ ნჯამენას გარდა, რომელიც იყოფა 10 რაიონად (arrondissements). {| class="wikitable sortable" style="text-align: left;" ! № || რეგიონი<br />(ქართ.) || რეგიონი <br /> (ფრანგ.) || ადმინ. ცენტრი<br />(ქართ.) || ადმინ. ცენტრი<br />(ფრანგ.) || ფართობი,<br /> კმ² || მოსახლეობა,<br />ად. (2009) || სიმჭიდროვე,<br /> ად./კმ² |--- | 1 || [[ბათის რეგიონი|ბათა]] || Batha || [[ატი (ქალაქი)|ატი]] || Ati ||align="right"|88 000||align="right"|527 031||align="right"|5,99 |--- | 2 || [[შარი-ბაგირმის რეგიონი|შარი-ბაგირმი]] || Chari-Baguirmi || [[მასენია]] || Massenya ||align="right"|46 000||align="right"|621 785||align="right"|13,52 |--- | 3 || [[ჰაჯერ-ლამისის რეგიონი|ჰაჯერ-ლამისი]] || Hadjer-Lamis || [[მასაკორი]] || Massakory ||align="right"|29 000||align="right"|562 957||align="right"|19,41 |--- | 4 || [[უადი-ფირის რეგიონი|უადი-ფირა]] || Wadi Fira || [[ბილტინი]] || Biltine ||align="right"|51 000||align="right"|494 933||align="right"|9,70 |--- | 5 || [[ბაჰრ-ელ-გაზელის რეგიონი|ბაჰრ-ელ-გაზელი]] || Barh El Gazel || [[მუსორო]] || Moussoro ||align="right"|53 000||align="right"|260 865||align="right"|4,92 |--- | 6 || [[ბორკუს რეგიონი|ბორკუ]] || Borkou || [[ფაია-ლარჟო]] || Faya-Largeau ||align="right"|241 000||align="right"|97 251||align="right"|0,40 |--- | 7 || [[აღმოსავლეთი ენედის რეგიონი|აღმოსავლეთი ენედი]] || Ennedi Est || [[ამ-ჯარასი]] || Am-Djarass || ||align="right"|113 862|| |--- | 8 || [[დასავლეთი ენედის რეგიონი|დასავლეთი ენედი]] || Ennedi Ouest || [[ფადა]] || Fada || ||align="right"|59 744|| |--- | 9 || [[გერის რეგიონი|გერა]] || Guéra || [[მონგო (ქალაქი)|მონგო]] || Mongo ||align="right"|62 000||align="right"|553 795||align="right"|8,93 |--- | 10 || [[კანემის რეგიონი|კანემი]] || Kanem || [[მაო (ქალაქი)|მაო]] || Mao ||align="right"|75 000||align="right"|354 603||align="right"|4,73 |--- | 11 || [[ლაკის რეგიონი|ლაკი]] || Lac || [[ბოლი (ქალაქი)|ბოლი]] || Bol ||align="right"|23 000||align="right"|451 369||align="right"|19,62 |--- | 12 || [[დასავლეთი ლოგონის რეგიონი|დასავლეთი ლოგონი]] || Logone Occidental || [[მუნდუ]] || Moundou ||align="right"|9000||align="right"|683 293||align="right"|75,92 |--- | 13 || [[აღმოსავლეთი ლოგონის რეგიონი|აღმოსავლეთი ლოგონი]] || Logone Oriental || [[დობა]] || Doba ||align="right"|24 000||align="right"|796 453||align="right"|33,19 |--- | 14 || [[მანდულის რეგიონი|მანდული]] || Mandoul || [[კუმრა]] || Koumra ||align="right"|17 000||align="right"|637 086||align="right"|37,48 |--- | 15 || [[აღმოსავლეთი მაიო-კების რეგიონი|აღმოსავლეთი მაიო-კები]] || Mayo-Kebbi Est || [[ბონგორი]] || Bongor ||align="right"|19 000||align="right"|769 198||align="right"|40,48 |--- | 16 || [[დასავლეთი მაიო-კების რეგიონი|დასავლეთი მაიო-კები]] || Mayo-Kebbi Ouest || [[პალა (ქალაქი)|პალა]] || Pala ||align="right"|14 000||align="right"|569 087||align="right"|40,65 |--- | 17 || [[შუა შარის რეგიონი|შუა შარი]] || Moyen-Chari || [[სარჰი]] || Sarh ||align="right"|41 000||align="right"|598 284||align="right"|14,59 |--- | 18 || [[უადაის რეგიონი|უადაი]] || Ouaddaï || [[აბეშე]] || Abéché ||align="right"|30 000||align="right"|731 679||align="right"|24,39 |--- | 19 || [[სალამატის რეგიონი|სალამატი]] || Salamat || [[ამ-ტიმანი]] || Am Timan ||align="right"|66 000||align="right"|308 605||align="right"|4,68 |--- | 20 || [[სილის რეგიონი|სილა]] (დარ-სილა) || Sila || [[გოზ-ბეიდა]] || Goz Beïda ||align="right"|37 000||align="right"|289 776||align="right"|7,83 |--- | 21 || [[ტანჯილეს რეგიონი|ტანჯილე]] || Tandjilé || [[ლაი]] || Laï ||align="right"|17 000||align="right"|682 817||align="right"|40,17 |--- | 22 || [[ტიბესტის რეგიონი|ტიბესტი]] || Tibesti || [[ბარდაი]] || Bardaï ||align="right"|130 000||align="right"|21 970||align="right"|0,17 |--- | 23 || [[ნჯამენა]] || Ville de Ndjamena || [[ნჯამენა]] || Ndjamena ||align="right"|1000||align="right"|993 492||align="right"|993,49 |- style="background: #CCC;" | ||სულ|| || || ||1 284 000||11 175 915||8,70 |} == დემოგრაფია == * მოსახლეობა — 11 039 873 ადამიანი (2009 წელი)<ref name="Census-2009">{{Cite web |url=https://www.humanitarianresponse.info/fr/system/files/documents/files/recensement_general_de_la_population_de_l_habitat_2009_indicateurs_globaux.pdf |title=მოსახლეობის 2009 წლის აღწერა (Census-2009) |accessdate=2017-02-22 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160701024337/https://www.humanitarianresponse.info/fr/system/files/documents/files/recensement_general_de_la_population_de_l_habitat_2009_indicateurs_globaux.pdf |archivedate=2016-07-01 }}</ref><ref name="geohive">{{Cite web |url=http://www.geohive.com/cntry/chad.aspx |title=მოსახლეობის 2009 წლის აღწერა (geohive-2009) |accessdate=2017-02-13 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110816220633/http://www.geohive.com/cntry/chad.aspx |archivedate=2011-08-16 }}</ref><ref name="citypopulation">[https://www.citypopulation.de/Chad.html მოსახლეობის 2009 წლის აღწერა (citypopulation-2009)]</ref><ref name="statoids">[http://www.statoids.com/utd.html მოსახლეობის 2009 წლის აღწერა (statoids-2009)]</ref>. * წლიური ზრდა — 2,009 % (2011 წელი). * ქალაქის მოსახლეობა — 2 399 965 ადამიანი 21,9 % (2009 წელი).<ref name="Census-2009" /> * სოფლის მოსახლეობა — 8 541 717 ადამიანი 78,1 % (2009 წელი).<ref name="Census-2009" /> * [[შობადობა]] — 36,6 ბავშვი 1000 ადამიანზე (ფერტილობა — 4,55 დაბადებული ერთ ქალზე) (2015 წელი). * [[სიკვდილიანობა]] — 14,28 % (2015 წელი). * ბავშვთა სიკვდილიანობის კოეფიციენტი — 88,69 % (2015 წელი). * [[სიცოცხლის საშუალო ხანგრძლივობა]] — 48,33 წელი ** მამაკაცები — 47,28 წელი ** ქალები — 49,43 წელი (2011). * საშუალი ასაკი — 16,8 წელი ** მამაკაცები — 15,6 წელი ** ქალები — 17,9 წელი (2011 წელი). * ასაკობრივი ჯგუფები: ** 0-14 წელი: 45,4 % ** 15-64 წელი: 51,7 % ** 65 წელზე უფროსები: 2,9 % (2010 წელი). * განათლება — 47,5 % (56,0 % მამაკაცებში, 39,3 % ქალებში (2003 წლის შეფასება)). * [[შიდსი]]ს ვირუსით დაავადება — მოსახლეობის 4,8 % (2003 წელი). === ეთნიკური ჯგუფები === 11 მილიონიანი ჩადის მოსახლეობა შედგება დაახლოებით 200 ეთნიკური ჯგუფისაგან, რომლებიც ლაპარაკობენ ბევრ ენებზე.<ref name="Azevedo2005p9">{{cite book|author=M. J. Azevedo|title=The Roots of Violence: A History of War in Chad|url=https://books.google.com/books?id=Y-SNAgAAQBAJ&pg=PA9|year=2005|publisher=Routledge|isbn=978-1-135-30080-7|pages=9–10}}</ref> ქვეყნის სამხრეთი ნაწილი ისტორიულად მდებარეობდა [[საჰარა|საჰარის]] [[უდაბნო]]ს სამხრეთით მდებარე საქარავნო გზების გზაჯვარედინზე და ჩამოყალიბდა, როგორც დამაკავშირებელი რგოლი [[დასავლეთი აფრიკა|დასავლეთ აფრიკასა]] და არაბულ რეგიონს შორის, ასევე [[ჩრდილოეთი აფრიკა|ჩრდილოეთ აფრიკასა]] და [[სუბსაჰარული აფრიკა|სუბსაჰარულ აფრიკას]] შორის.<ref name="Azevedo2005p9"/> მონათვაჭრობა სუბსაჰარულ აფრიკასა და [[ახლო აღმოსავლეთი|ახლო აღმოსავლეთს]] შორის მიმდინარეობდა ჩადისა და [[დასავლეთი სუდანი|დასავლეთ სუდანის]] ღია ბაზრებზე, იგი ასევე წარმოადგენდა ერთ-ერთ მთავარ კომპონენტს ჩადის ისტორიულ ეკონომიკაში,<ref>{{cite book|author=Martha Kneib|title=Chad|url=https://books.google.com/books?id=6st76ADF7dsC&pg=PA20|year=2007|publisher=Marshall Cavendish|isbn=978-0-7614-2327-0|pages=20–21}}, Quote: "In the past, a key component of Chad's economy was the slave trade" (see photo's caption).</ref> რის გამოც ჩადში აღმოჩნდა ბევრი სხვადასხვა ეთნოსის ხალხი.<ref>{{cite book|author=Christopher R. DeCorse|title=West Africa During the Atlantic Slave Trade: Archaeological Perspectives|url=https://books.google.com/books?id=8Fcr1HSZXNgC&pg=PA131|year=2001|publisher=Bloomsbury Academic|isbn=978-0-7185-0247-8|pages=131–139}}</ref> [[ცენტრალური სადაზვერვო სააგენტო]]ს მონაცემებით 2009 წლის შეფასებით ჩადში ყველაზე მრავალრიცხოვანი ეთნიკური ჯგუფებია:<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/cd.html Chad: Society and People] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20161124014549/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/cd.html |date=November 24, 2016 }}, CIA Factbook, US Government</ref> * [[სარა (ხალხი)|სარა]] – 25,9 % * [[არაბები]] – 12,6 % * [[კანემბუ (ხალხი)|კანემბუ]] – 8,3 % * [[უადაი (ხალხი)|უადაი]] – 7 * [[გორანე]] – 6,8 % * [[მუსგუმი (ხალხი)|მუსგუმი]] – 4,7 % * ბულალა – 3,6 % * ბიდიო – 3,6 % * მარბა – 2,9 %. === ენები === ჩადში ორი ოფიციალური ენაა – [[ფრანგული ენა|ფრანგული]] და სტანდარტული [[არაბული ენა|არაბული]]. [[არაბული ენის ჩადური დიალექტი]] ქვეყანაში წარმოადგენს [[ლინგვა ფრანკა]]ს. ამ ორი ოფიციალური ენიდან ჩადში ყველაზე უფრო გავრცელებული ფრანგული ენაა, თუმცა არაბული ენის ჩადური დიალექტი უფრო მეტად ზრდადია, ვიდრე ფრანგული და სტანდარტული არაბული ენა. მათ გარდა ქვეყნის მოსახლეობა ლაპარაკობს 130-ზე მეტ ადგილობრივ ენაზე, რომელთა შორის ყველაზე უფრო მეტად გავრცელებულია:<ref name="Laval">{{cite web|lang=fr|url=http://www.axl.cefan.ulaval.ca/afrique/tchad.htm|title=L'aménagement linguistique dans le monde: Situation linguistique au Tchad}}</ref> * 1 [[არაბული ენის ჩადური დიალექტი]] — 10,3 % ([[აფრაზიული ენები]]) * 2 [[სარა (ენა)|სარა]] — 10,3 % ([[ნილო-საჰარული ენები]]) * 3 [[კანემბუ (ენა)|კანემბუ]] — 5,3 % ([[ნილო-საჰარული ენები]]) * 4 [[დაზა (ენა)|დაზა]] — 3,8 % ([[ნილო-საჰარული ენები]]) * 5 [[მაბა (ენა)|მაბა]] — 3,4 % ([[ნილო-საჰარული ენები]]) * 6 [[ნაბა (ენა)|ნაბა]] — 3,2 % ([[ნილო-საჰარული ენები]]) * 7 [[მუსეი (ენა)|მუსეი]] — 2,4 % ([[აფრაზიული ენები]]) * 8 [[მუნდანგი (ენა)|მუნდანგი]] — 2,2 % ([[ნიგერ-კონგოს ენები]]) === რელიგია === {{bar box |title=რელიგია ჩადში (2009 წლის აღწერა)<ref name="Census-2009" /> |titlebar=#ddd |left1=რელიგია |right1=პროცენტი |float=right |bars= {{bar percent|[[ისლამი|მუსლიმები]]|green|58.4}} {{bar percent|[[ქრისტიანობა|ქრისტიანები]]|blue|34.6}} {{bar percent|[[აფრიკული მითოლოგია|აფრიკული ტრადიციული რელიგიების მიმდევრები]]|red|4.0}} {{bar percent|[[ათეიზმი|ათეისტები]]|black|2.4}} {{bar percent|სხვა რელიგიები|gray|0.5}} }} 2009 წლის აღწერის მონაცემებით ჩადის მოსახლეობის უმრავლესობა — [[ისლამი|მუსლიმია]] (58,4 %<ref name="Census-2009" />). ქვეყანაში ჭარბობს [[სუნიზმი|სუნიტური]] მიმდევრობის [[მალიქის მაზჰაბი|მალიქის]] და [[შაფი'ის მაზჰაბი|შაფი'ის]] [[მაზჰაბი|მაზჰაბების]] ისლამი. ქვეყნის ჩრდილოეთში გავრცელებულია [[კადირია|კადირიის]] [[ტარიკატი]]ს გავლენა, სამხრეთში — [[ტიჯანია|ტიჯანიის]], ქვეყნის ზოგ რეგიონებში არსებობს [[სანუსია|სანუსიის]] ტარიკატი. ამავე წლის აღწერით [[ქრისტიანობა|ქრისტიანები]] შეადგენენ ქვეყნის მოსახლეობის 34,6 %-ს<ref name="Census-2009" /> (1970 წელს — 23 %<ref name="encyc">{{წიგნი|ავტორი=[[J. Gordon Melton]], Martin Baumann|სათაური=Religions of the World: A Comprehensive Encyclopedia of Beliefs and Practices|წყარო= |ადგილი=Oxford, England|გამომცემლობა=ABC CLIO|წელი=2002|ფურცლები=3200|ფურცელი=534|isbn=1-57607-223-1}}</ref>). ყველაზე უფრო დიდ ქრისტიანულ კონფესიას წარმოადგენენ [[კათოლიციზმი|კათოლიკები]] (2,5 მილიონი<ref name="pew">{{cite web|url=http://features.pewforum.org/global-christianity/population-number.php|title=Global Christianity|author=|date=2011-12-19|work=|publisher=The Pew Forum on Religion & Public Life|accessdate=2013-05-13|lang=en|archiveurl=https://www.webcitation.org/6Gocow72Q?url=http://features.pewforum.org/global-christianity/population-number.php|archivedate=2013-05-22}}</ref>), [[ევანგელური ქრისტიანები]] ჩადის ევანგელური ეკლესიიდან (437 ათასი), [[პლიმუტელი ძმები]] (300 ათასი) და [[ორმოცდაათიანელები]] (187 ათასი). ადგილობრივი ტრადიციული სარწმუნოების მიმდევრების რაოდენობა განუხრელად მცირდება. ჩადში გარკვეულ წარმატებას მიაღწიეს [[ბაჰაიზმი]]ს სარწმუნოების მიმდევრებმა (98 ათასი<ref name="encyc" />). {| class="wikitable" |- ! style="width:50pt;"| წელი ! style="width:50pt;"| [[ისლამი|მუსლიმები]] ! style="width:50pt;"| [[კათოლიციზმი|კათოლიკები]] ! style="width:50pt;"| [[პროტესტანტიზმი|პროტესტანტები]] ! style="width:50pt;"| [[აფრიკული მითოლოგია|აფრიკული ტრადიციული რელიგიების მიმდევრები]] ! style="width:50pt;"| [[ათეიზმი|ათეისტები]] ! style="width:50pt;"| სხვა რელიგიები |- | 1993 წლის აღწერა | style="text-align:right;"| 53,1 % | style="text-align:right;"| 20,1 % | style="text-align:right;"| 14,2 % | style="text-align:right;"| 7,3 % | style="text-align:right;"| 3,1 % | style="text-align:right;"| 2,2 % |- | 2009 წლის აღწერა<ref name="Census-2009" /> | style="text-align:right;"| 58,4 % | style="text-align:right;"| 18,5 % | style="text-align:right;"| 16,1 % | style="text-align:right;"| 4,0 % | style="text-align:right;"| 2,4 % | style="text-align:right;"| 0,5 % |- |} == ეკონომიკა == ჩადი მსოფლიოს ერთ-ერთი უღარიბესი ქვეყანაა. მისი [[ეკონომიკა]] დიდ გაჭირვებას განიცდის პოლიტიკური არასტაბილურობის, [[გვალვა|გვალვის]], გეოგრაფიული დაშორების და ინფრასტრუქტურის არარსებობის გამო. მოსახლეობის დაახლოებით 85 % დამოკიდებულია [[სოფლის მეურნეობა]]ზე, მათ შორის [[შინაური ცხოველები|შინაურ ცხოველებზე]]. ფინანსური დახმარება [[მსოფლიო ბანკი]]დან, [[აფრიკის განვითარების ბანკი]]დან და სხვა წყაროებიდან ძირითადად მიმართულია სოფლის მეურნეობის, განსაკუთრებით [[მეცხოველეობა|მეცხოველეობის]] განვითარებაზე. დაფინანსების არარსებობის გამო, ნავთობსაბადოების დამუშავება დობასთან სიახლოვეს თავდაპირველად უნდა დამთავრებულიყო 2000 წელს, მაგრამ გადაიდო2003 წლამდე. საბოლოოდ მისი დამუშავება დაიწყო კომპანია „Exxon Mobil“-მა. === ნავთობის წარმოება === [[ფაილი:Chad 12 region locator map 2008-02.svg|thumb|right|250px|ნავთობმომპოვებელი წარმოება განვითარებულია მხოლოდ დობაში]] 2000 წლის ბოლოს დობის [[ნავთობი|ნავთობმა]] ჩადში სტიმული მისცა მნიშვნელოვან ინვესტიციებს. 2000−2006 წლების პერიოდში ნავთობის მოპოვება გაორმაგდა. ჩადის ნავთობი თავისი თვისებებით თითქმის არაბულის იდენტურია. ჩადის ნავთობის ძირითადი მომხმარებელია — [[აშშ]]. თავდაპირველად ძირითადი ნავთობმომპოვებელი კომპანიები იყვნენ [[Chevron|„შევრონი“]] და [[ExxonMobil|„ექსონ-მობილი“]]. 2006 წლის აგვისტოში ჩადის ხელისუფლებამ [[Chevron|„შევრონის“]] და [[Petronas|„პეტრონასის“]] კომპანიებს თავის ტერიტორიაზე აუკრძალა ნავთობის მოპოვება საგადასახადო კანონმდებლობის შეუსრულებლობის მიზეზით. ჩადი-კამერუნის მილსადენის მშენებლობის დამთავრებიდან ბოლო 9 თვეში ჩადში არსებულ ნავთობსაბადოებზე მოპოვებული იქნა დაახლოებით 5 მილიონი ტონა ნავთობი. [[ცენტრალური სადაზვერვო სააგენტო]]ს ცნობით დღე-ღამეში მოიპოვება 1492 [[ბარელი]] ნავთობი. ნავთობი მილსადენებით გადააქვთ [[კამერუნი]]ს [[კრიბი]]ს პორტში. ორგანიზაცია [[Amnesty International|„საერთაშორისო ამნისტიის“]] მონაცემებით, შეთანხმება, რომლითაც აშენდა 4,2 მილიარდი ამერიკული დოლარის ღირებულების ნავთობსადენი ჩადი-კამერუნი, ანელებს ამ ორი ქვეყნის ხელისუფლების სურვილს დაიცვას საკუთარი მოქალაქეების უფლებები. ნავთობსადენი აშენდა [[მსოფლიო ბანკი]]ს დახმარებით<ref>{{Cite web |url=http://www.euronews.com/2011/04/26/poor-turn-out-in-chad-election |title=ჩადში ირჩევენ პრეზიდენტს |accessdate=2017-02-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20151006092030/http://www.euronews.com/2011/04/26/poor-turn-out-in-chad-election/ |archivedate=2015-10-06 }}</ref>. ნავთობის მოპოვებიდან მიღებული შემოსავლების 10 % უნდა შევიდეს ჩადის მომავალი თაობის განვითარების ფონდში. მაგრამ ეს 2006 წლის მდგომარეობით არ განხორციელებულა, რის შედეგადაც მსოფლიო ბანკმა 2006 წლის იანვარში შემოიღო სანქციები ამ აფრიკული სახელმწიფოს ხელისუფლების წინააღმდეგ. 2008 წელს ექსპერტების აზრით, ჩადი-კამერუნის ნავთობსადენის პროექტმა განიცადა სრული კრახი მისიის შესრულებისა და მსოფლიო ბანკის პოლიტიკის სფეროში. ამავე წელს მსოფლიო ბანკმა უარი თქვა ნავთობსადენის დახმარებაზე. დღეისათვის ნავთობს ასევე მოიპოვებს [[ჩინეთის ეროვნული ნავთობაირის კორპორაცია]]. ის გეგმავს ნავთობის ტრანსპორტირებას [[სუდანი]]ს გავლით. 2011 წლის 29 ივნისს ქვეყნის დედაქალაქ [[ნჯამენა]]ში მუშაობა დაიწყო ჩინეთის ეროვნული ნავთობაირის კორპორაციის მიერ აშენებულმა ნავთობგადამამუშავებელმა ქარხანამ. 2011 წლის 10 ივლისს ქარხანამ გამოუშვა [[დიზელის საწვავი]]ს პირველი პარტია. === სამთომომპოვებელი მრეწველობა === ერთადერთი ჩადში მოპოვებული [[მინერალი]], არის [[ნატრიუმის კარბონატი]], ანუ [[სოდა]], რომელსაც ასევე უწოდებენ სალ სოდას ანუ სარეცხ სოდას. [[ნატრონი (სოდა)|ნატრონი]] ჯანდაცვის მიზნით გამოიყენება [[მარილი]]ს სახით, კონსერვანტის სახით [[ტყავი]]სთვის, ხოლო როგორც ინგრედიენტი [[საპონი|საპნის]] ტრადიციულ წარმოებაში; მენახირეები მას აჭმევენ საკუთარ ცხოველებს. ნატრონის საბადოები არსებობენ [[ჩადის ტბა|ჩადის ტბის]] ნაპირებზე და [[კანემის რეგიონი]]ს [[უადი|უადებში]]. ნატრონი ბუნებაში გვხვდება ორი სახით: თეთრი და შავი. კომერციული თვალსაზრისით უფრო მეტად ფასიანი შავი ნატრონის მყარი ბლოკები ექსპორტზე გადის [[ნიგერია]]ში. თეთრი ნატრონი იყიდება ადგილობრივ ბაზრებზე, პირველ რიგში ნჯამენაში და ქვეყნის სამხრეთში. მიუხედავად იმისა, რომ 1960-იანი წლების ბოლოს ბევრი სამუშაო ჩატარდა ნატრონის კომერციული მართვისათვის ნახევრადსახელმწიფო ორგანიზაციების შექმნის გზით, 1970 წლისთვის ამ სამუშაოებმა ვერანაირი წარმატებები ვერ მოიტანა ტრადიციული ბელადებისა და ვაჭრების წინააღმდეგობის გამო, რომლებიც აკონტროლებდნენ ამ წარმოებას. ქვეყანაში ცნობილია სხვა [[სასარგებლო წიაღისეული]]ც, მაგრამ არც ერთი მათგანის კომერციული ექსპლუატაცია არ მიმდინარეობდა 1980-იანი წლების შუა პერიოდამდე. [[ბოქსიტი|ბოქსიტები]] იმყოფება სუდანის რეგიონში, ხოლო [[ოქრო]]ს და [[კვარცი]]ს საბადოები იმყოფება [[უადი-ფირის რეგიონი|უადი-ფირის რეგიონში]]. [[ურანი (ელემენტი)|ურანის]] საბადოები არსებობს აუზუს ზოლში, [[კალა|კალის]] და [[ვოლფრამი]]ს საბადოები [[ტიბესტი]]ს მთებში, მაგრამ 1971 წელს ჩატარებული დაზვერვის ცნობით ურანის, კალის და ვოლფრამის საბადოები დიდ და მდიდარ მარაგს არ შეიცავს. ქვეყანაში 1987 წელს დაწყებული სამოქალაქო ომის კონფლიქტები ხელს უშლის სასარგებლო წიაღისეულის შემდგომ კვლევებს. === ენერგეტიკა === ქვეყანაში ყველა ელექტროსადგური მუშაობს სითბურ ენერგიაზე. ნჯამენაში ორი თბოელექტროსადგური გამოიმუშავებს ქვეყნის მთლიანი ელექტროენერგიის დიდ ნაწილს. 2002 წლის მდგომარეობით, ჩადში ოჯახების მხოლოდ დაახლოებით 2 %-ს აქვს შესაძლებლობა ელექტროენერგიის მიღებისა და ქვეყნის მოსახლეობის უმრავლესობა სარგებლობს შეშით და საწვავით. ელექტროენერგიის წარმოება 1968 წელს არსებული 31 გიგავატიდან 2000 წლისთვის გაიზარდა 92 გიგავატამდე, ხოლო 2002 წელს 101 გიგავატამდე. ეს ყველა შედეგი მიღწეული იქნა სითბური ენერგიის ხარჯზე. 2002 წელს ჩადში ელექტროენერგიის მოხმარებამ შეადგინა 94 გიგავატი. დადგენილმა სიმძლავრეებმა 2002 წელს შეადგინა 29 მეგავატი. === ხის დამამუშავებელი წარმოება === როგორც აფრიკული [[საჰელი]]ს სახელმწიფოების უმრავლესობა, ჩადმა განიცადა გაუდაბნოება და უდაბნოს ხელყოფა. ტრადიციულმა სამწყემსაო პრაქტიკამ, შეშის მოპოვების აუცილებლობამ და მშენებლობისთვის [[მერქანი|მერქნის]] გამოყენებამ კიდევ უფრო გაამძაფრა პრობლემა. 1980-იანი წლების დასაწყისიდან ქვეყანა ფლობდა 135 000 კმ²-დან 160 000 კმ²-მდე [[ტყე]]ს და ტყის მასივებს, რაც წარმოადგენს კლებას თითქმის 14 %-ით 1960-იანი წლების დასაწყისიდან. ამ კლებაში რა წილი მიუძღვის [[კლიმატი]]ს ცვლილებას და რა წილი ტყის გაჩეხვას და მწყემსვას დღეისათვის უცნობია. რეგულაცია გაძნელებული იყო, რადგანაც ადამიანთა ნაწილის ცხოვრებისეული შემოსავალი შეადგენდა ხე-ტყის და შეშის გაყიდვას გასათბობად და მერქნის გაყიდვას ქალაქებში მშენებლობისათვის. მიუხედავად იმისა, რომ ხელისუფლება მაინც ცდილობდა შეეზღუდა დედაქალაქში შემოტანილი მერქნის და ხე-ტყის რაოდენობა, მოსახლეობის მთლიანი შეჩერება მაინც ვერ მოხერხდა და ტყეების გაჩეხვა მაინც დიდ პრობლენას წარმოადგენს. === თევზჭერა === [[ჩადის ტბა]]ს, მისი ორი დიდი მდინარით და ბევრი ჩამავალი წყლებით, 1970-იან წლებში აფრიკის შიდა მტკნარი წყლის თევზების მწარმოებლებს შორის ეკავა მაღალი რეიტინგი. [[გვალვა|გვალვებისა]] და ზოგიერთი დიდი მდინარის წყლის დონის კლების გამო [[თევზჭერა]] შემცირდა 1980-იან წლებში. ტრადიციულად [[თევზი]] [[ცილები]]ს მთავარი წყაროა ადამიანებისათვის, რომლებიც ტბისა და მდინარეების სიახლოვეს ცხოვრობდნენ და მეთევზეობა იყო შემოსავლის ერთ-ერთი მთავარი წყარო. 1960-იან, 1970-იან და 1980-იან წლებში თევზის წარმოების საერთო რაოდენობამ შეადგინა 60 000 ტონიდან 120 000 ტონამდე წელიწადში. მაგრამ ეს ციფრები ასახავს თევზის წარმოებას მდინარე [[ლოგონი|ლოგონზე]] და ჩადის ტბაზე, რომლებიც საერთოა [[კამერუნი]]სთვის, [[ნიგერი]]სთვის და [[ნიგერია|ნიგერიისთვის]], ჩადის მიერ წარმოებული თევზის პროდუქცია შეადგენს საერთო მოცულობის დაახლოებით 70 %-ს. რეწვის დიდი ნაწილი – სავარაუდოდ ორი მესამედი – გამოიყენებოდა ქვეყნის შიგნით. 1976 წელსა და 1985 წელს შორის, გამომშრალი, დამარილებული ან შებოლილი თევზის წარმოებამ შეადგინა 20 000 ტონა წელიწადში, რაც შეადგენს ჩადის საერთო წლიური რეწვის 20 %-დან 25 %-მდე რაოდენობას. შენახული თევზით ვაჭრობის დიდი წილი მოდიოდა კამერუნის და ნიგერიის ბაზრებზე. 1980-იანი წლების შუა პერიოდამდე, ჩადის ხელისუფლებამ მიიღო თევზჭერის კონტროლირების, მოდერნიზების და თევზის კონსერვირების გარკვეული ზომები, თუმცა ზოგიერთი ნაბიჯები მანამდეც – 1960-იან და 1970-იან წლებშიც გადაიდგა. ჩადის მეთევზეების მიერ გამოყენებული ყველაზე უფრო მთავარი სიახლე მათ მიერ ნეილონის ბადის გამოყენება იყო, რომელიც მათ 1960-იანი წლებიდან დაიწყეს. კონფლიქტების პერიოდში ხელისუფლების მიერ თევზჭერის არანაირი კონტროლი არ განხორციელებულა. === ტრანსპორტი === სატრანსპორტო ინფრასტრუქტურა ჩადში საკმაოდ ცუდადაა განვითარებული, განსაკუთრებით ქვეყნის ჩრდილოეთ და აღმოსავლეთ ნაწილში. სამდინარე ტრანსპორტი არსებობს მხოლოდ სამხრეთ-დასავლეთში. 2016 წელს ჩადში არ არსებობდა [[რკინიგზა|სარკინიგზე]] ტრანსპორტი, თუმცა იგეგმება ორი ხაზის მშენებლობა – დედაქალაქ [[ნჯამენა|ნჯამენიდან]] [[სუდანი]]ს და [[კამერუნი]]ს [[სახელმწიფო საზღვარი|სახელმწიფო საზღვრებამდე]]. ავტოგზები ძირითადად გრუნტიანია და წვიმიანი სეზონების დროს მისი დიდი ნაწილი გაუვალია, განსაკუთრებით ქვეყნის სამხრეთ ნახევარში. ჩრდილოეთით ავტოგზები კვეთავენ [[უდაბნო]]ებს და ბევრ ადგილას ჯერაც [[ნაღმი|დანაღმულია]], რაც დღესაც დიდ საფრთხეს წარმოადგენს. გამწევი ძალა ([[ცხენი|ცხენები]], [[ვირი|ვირები]] და [[აქლემი|აქლემები]]) ქვეყნის დიდ ნაწილში ჯერ კიდევ საკმაოდ დიდ როლს ასრულებს. საწვავის მიწოდება ხშირად არარეგულარულად მიმდინარეობს, თვით ქვეყნის სამხრეთ-დასავლეთშიც კი, ხოლო მისი ღირებულება ძვირი არ არის. ქვეყნის სხვა ადგილებში ის პრაქტიკულად არ ხდება. საერთო ჯამში ჩადში 33 400 კმ სიგრძის ავტოგზაა, რომლის დაახლოებით 500 კმ მყარი საფარითაა. დედაქალაქ ნჯამენაში ზოგიერთი ავტოგზა, მაგრამ არა ყველა, ასფალტირებულია. ნჯამენის გარდა არსებობს ერთი ასფალტირებული ავტოგზა, რომელიც ჩრდილოეთით მდებარე ქალაქ [[მასაკორი]]დან ნჯამენის გავლით მიემართება სამხრეთისაკენ და ქალაქების – გელენგდანგეს, ბონგორის, კელოს და [[მონდუ]]ს გავლით შედის კამერუნის ქალაქ [[კუსერი]]ში, რომელიც ნჯამენის მახლობლად მდებარეობს. [[მდინარე]]ების უმრავლესობა სანაოსნოა, მაგრამ დროგამოშვებით. მდინარე [[შარი]], ნჯამენასა და [[ჩადის ტბა]]ს შორის, სანაოსნოა მთელი წლის განმავლობაში. სექტემბერში და ოქტომბერში მდინარე [[ლოგონი]] სანაოსნოა ნჯამენასა და მონდუს შორის, და მდინარე შარი ნჯამენასა და ქალაქ სარჰს შორის. სანაოსნოდ ვარგისი მდინარეების საერთო სიგრძეა 4800 კმ, რომელთაგან 2000 კმ სანაოსნოა მთელი წლის განმავლობაში. მდინარეები შარი და ლოგონი სანაოსნოა მხოლოდ წვიმების სეზონის დროს (2002 წელი). ორივე მდინარე ჩადის სამხრეთიდან მიედინება ჩრდილოეთისკენ, ჩადის ტბისკენ. 2003 წლიდან 1070 კმ მილსადენი გამოიყენება [[ნავთობი]]ს ექსპორტისათვის დობის ირგვლივ არსებული ნავთობის საბადოებიდან [[ატლანტის ოკეანე|ატლანტის ოკეანის]] სანაპიროზე ქალაქ კრიბის საზღვაო ნავთობგადამამუშავებელ ქარხანაში.<ref>{{cite web|url=http://web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/COUNTRIES/AFRICAEXT/EXTREGINI/EXTCHADCAMPIPELINE/0,,contentMDK:20516071~menuPK:843292~pagePK:64168445~piPK:64168309~theSitePK:843238,00.html|title=Chad-Cameroon Pipeline: Project Overview|publisher=The World Bank Group|archiveurl=https://web.archive.org/web/20060326081220/http://web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/COUNTRIES/AFRICAEXT/EXTREGINI/EXTCHADCAMPIPELINE/0,,contentMDK:20516071~menuPK:843292~pagePK:64168445~piPK:64168309~theSitePK:843238,00.html|archivedate=26 March 2006}}</ref> ჩადი ზღვაზე გასასვლელის არმქონე [[სახელმწიფო]]ა და ამიტომ მას საზღვაო პორტები არ გააჩნია. ზღვისკენ ჩადის ძირითადი მარშრუტებია: * ნჯამენადან ჩადის სამხრეთ-დასავლეთით: ** ავტოგზით კამერუნის ქალაქ [[ნგაუნდერე]]სკენ, ხოლო შემდეგ რკინიგზით [[დუალა]]მდე ** ავტოგზით ნიგერიის ქალაქ [[მაიდუგური]]სკენ, ხოლო შემდეგ რკინიგზით [[პორტ-ჰარკორტი]]მდე * ჩადის ჩრდილოეთით და აღმოსავლეთით: ** ავტოგზით [[საჰარა|საჰარის]] უდაბნოს გავლით [[ლიბია]]ში ასევე არსებობს ავტოგზა [[სუდანი]]ს გავლით [[წითელი ზღვა|წითელი ზღვისკენ]], მაგრამ ნაკლები ვაჭრობის გამო ეს გზა საკმაოდ უმნიშვნელოდ გამოიყენება. ჩადის ტბის ჩრდილოეთით [[ნიგერი]]სკენ პრაქტიკულად არ მოქმედებს; გაცილებით უფრო პრაქტიკულია ნიგერის, კამერუნის და ნიგერიის მიმართულება. 2012 წლის მდგომარეობით ჩადში არსებობს დაახლოებით 58 [[აეროპორტი]], რომელთაგან მხოლოდ 9-ის [[ასაფრენ-დასაჯდომი ზოლი]] არის მყარსაფარიანი.<ref name="CIA-WFB">{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/cd.html|title=Chad:Transport|work=[[The World Factbook]]|publisher=[[CIA]]|date=15 August 2012|accessdate=22 თებერვალი 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130424020620/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/cd.html|archivedate=24 აპრილი 2013}}</ref> „Air Tchad“ (60 % ეკუთვნის სახელმწიფოს) უზრუნველყოფს შიდა მომსახურებას 12 ადგილამდე, მაგრამ მუდამ განიცდის საწვავისა და მოწყობილობების უკმარისობას. [[ნჯამენის საერთაშორისო აეროპორტი]] დაზიანდა საბრძოლო მოქმედებების დროს 1981 წელს, მაგრამ დღეისათვის მას იყენებს რამდენიმე საერთაშორისო გადამზიდავი, „Air Afrique“-ის ჩათვლით, რომელსაც ნაწილობრივ ეკუთვნის ჩადის გადაზიდვები. კიდევ ერთი დიდი აეროპორტი, რომელიც თავდაპირველად აშენდა სამხედრო დანიშნულებით, მდებარეობს ქალაქ სარჰში. 2003 წლის მონაცემებით შიდა და საერთაშორისო რეისებზე ჩადის ავიაკომპანიებმა გადაიყვანეს დაახლოებით 46 000 მგზავრი. მყარი საფარის ასაფრენ-დასაჯდომი ზოლის მქონე აეროპორტების სტატისტიკა 2012 წლის მდგომარეობით:<ref name="CIA-WFB" /> {| class="wikitable" ! ასაფრენ-დასაჯდომი ზოლის სიგრძე !! აეროპორტების რაოდენობა |- | 3047 მეტრზე მეტი || 2 |- | 2438 მეტრიდან 3047 მეტრამდე || 4 |- | 1524 მეტრიდან 2437 მეტრამდე || 2 |- | 914 მეტრიდან 1524 მეტრამდე || 0 |- | 914 მეტრამდე || 1 |- style="background-color:#DDDDDD;" | ჯამი || 9 |} გრუნტიანი საფარის ასაფრენ-დასაჯდომი ზოლის მქონე აეროპორტების სტატისტიკა 2012 წლის მდგომარეობით:<ref name="CIA-WFB" /> {| class="wikitable" ! ასაფრენ-დასაჯდომი ზოლის სიგრძე !! აეროპორტების რაოდენობა |- | 2438 მეტრიდან 3047 მეტრამდე || 2 |- | 1524 მეტრიდან 2437 მეტრამდე || 16 |- | 914 მეტრიდან 1524 მეტრამდე || 20 |- | 914 მეტრამდე || 11 |- style="background-color:#DDDDDD;" | ჯამი || 49 |} === სოფლის მეურნეობა === ჩადის მოსახლეობის 80 %-ზე მეტი დაკავებულია [[სოფლის მეურნეობა|სოფლის მეურნეობით]] და [[მეცხოველეობა|მეცხოველეობით]], რომლებიც უზრუნველყოფენ მათ არსებობას.<ref name=cia>CIA, "Chad", 2009</ref> ეკონომიკის ამ სექტორზე მოდის [[მთლიანი შიდა პროდუქტი]]ს თითქმის ნახევარი. [[ბამბა (ბოჭკო)|ბამბის]] წარმოების, [[შაქრის ლერწამი|შაქრის ლერწმის]] მცირე რაოდენობის წარმოების და [[არაქისი]]ს მოსავლის ნაწილის გამოკლებით, ჩადის სოფლის მეურნეობა შედგება ნატურალური მეურნეობისაგან. შინაური საქონელი და მოყვანილი მოსავალი დამოკიდებულია ადგილობრივ კლიმატზე. სამხრეთის ტერიტორიების მხოლოდ 10 % წარმოადგენს ყველაზე უფრო ნაყოფიერ სახნავ-სათეს მიწებს, სადაც მოდის [[სორგო]]ს და [[ფეტვი]]ს მდიდარი მოსავალი. [[საჰელი]]ს ზონაში ხარობს მხოლოდ ფეტვის გვალვაგამძლე ჯიშები, მაგრამ მათი მოსავლიანობა საკმაოდ დაბალია, ვიდრე სამხრეთში. სამაგიეროდ საჰელის ზონაში არსებობს იდეალური საძოვრები [[მსხვილი რქოსანი საქონელი|მსხვილი რქოსანი საქონლისათვის]], [[თხა|თხებისათვის]], [[ცხვარი|ცხვრებისათვის]], [[ვირი|ვირებისათვის]], [[ცხენი|ცხენებისათვის]] და [[აქლემი|აქლემებისათვის]]. [[საჰარა|საჰარის]] [[უდაბნო]]ში გაფანტულია [[ოაზისი|ოაზისები]], სადაც მოჰყავთ მხოლოდ ზოგიერთი [[ფინიკის პალმა|ფინიკის პალმის]] და [[პარკოსნები|პარკოსანი]] მცენარეების კულტურები.<ref name="Collelo">S. Collelo, ''Chad''</ref> === ტურიზმი === [[ტურიზმი]] ჩადში ეკონომიკის ერთ-ერთი ყველაზე უფრო ცუდად განვითარებული დარგია [[ცენტრალური აფრიკა|ცენტრალური აფრიკის]] ამ სახელმწიფოში. ტურისტული მიზნით ჩადის მოსანახულებლად აუცილებელია მოქმედი პასპორტისა და ვიზის თან ქონა, ასევე [[ყვითელი ციებ-ცხელება|ყვითელი ციებ-ცხელების]] საწინააღმდეგო ვაქცინაციის მოწმობა. 2000 წელს ჩადი მოინახულა 43 000 უცხოელმა ტურისტმა. ქვეყანაში არსებობს 677 სასტუმრო ნომერი, რომელშიც 1250 საწოლია. ტურისტების უმრავლესობას იზიდავს ნადირობა და [[ზაკუმა (ეროვნული პარკი)|ზაკუმის]] [[ეროვნული პარკი]]. 2002 წელს, [[აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი]]ს მონაცემებით, [[ნჯამენა]]ში ცხოვრების დღიური ღირებულება შეადგენდა 239 [[ამერიკული დოლარი|ამერიკულ დოლარს]]. ყოველდღიური ხარჯები პატარა ქალაქებში მნიშვნელოვნად დაბალია ვიდრე დედაქალაქში, დღეში დაახლოებით 50 ამერიკული დოლარის დონეზე<ref>{{cite web|author= |date= |url=http://www.nationsencyclopedia.com/Africa/Chad-TOURISM-TRAVEL-AND-RECREATION.html|title=Chad - Tourism, travel, and recreation|publisher= |accessdate=2011-05-07|lang=en}}</ref>. === საგარეო ვაჭრობა === * '''ექსპორტი:''' $4,139 მილიარდი (2015 წელი)<ref name="CIA World Factbook: Chad">{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/cd.html|title=The World Factbook: "Chad"|lang=en|accessdate=2016-05-10|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130424020620/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/cd.html|archivedate=2013-04-24}}</ref> * '''ექსპორტის დარგები:''' [[ნავთობი]], შინაური საქონელი, [[ბამბა]], [[შირბახტი]] * '''ძირითადი მყიდველები:''' [[აშშ]] — 77,6 %, [[იაპონია]] — 10,2 % (2014 წელი) * '''იმპორტი:''' $3,331 მილიარდი (2015 წელი)<ref name="CIA World Factbook: Chad"/> * '''იმპორტის დარგები:''' მანქანები და მოწყობილობები, საკვები პროდუქტები, [[ტექსტილი]] * '''ძირითადი მომწოდებლები:''' [[ალჟირი]] — 54,6 %, [[ჩინეთი]] — 11,2 %, [[იტალია]] — 6,2 %, [[საფრანგეთი]] — 5,4 % (2014 წელი) == სოციალური სფერო == === ჯანდაცვა === ჩადის [[ჯანდაცვა|ჯანდაცვის]] სფეროს მდგომარეობა საკმაოდ ცუდია. გავრცელებულია [[ინფექციური დაავადებები|ინფექციური]] და პარაზიტული დაავადებები. სუფთა სასმელი წყლის უკმარისობა (მას მოიხმარს მოსახლეობის მხოლოდ დაახლოებით 27 %) იწვევს ნაწლავღრუს ინფექციური დაავადებების აფეთქებას. სიცოცხლის საშუალო ხანგრძლივობა შეადგენს 48 წელს. 2000 წელს სამედიცინო მომსახურება უტარდებოდა მოსახლეობის 29 %-ს, ჯანდაცვის სფეროს დანახარჯები შეადგენს [[მთლიანი შიდა პროდუქტი]]ს 3,1 %-ს. 2003 წელს არსებობდა 200 ათასი [[შიდსი]]თ დაავადებული და [[აიდ]]-ინფიცირებული, გარდაიცვალა 18 ათასი ადამიანი. 2003 წელს შიდსით დაავადებულთა ზრდის ტემპი შეადგენდა 4,8 %-ს წელიწადში. ექიმთა კადრები მზადდება უცხოეთში და ნჯამენის უნივერსიტეტის სამედიცინო ფაკულტეტზე. სამკურნალო დაწესებულებები არსებობენ მხოლოდ დიდ ქალაქებში, როგორებიცაა ნჯამენა და აბეშე, რომლებიც ძირითადად წარმოადგენენ [[წითელი ჯვარი|წითელი ჯვრის]] ორგანიზაციის დაწესებულებებს, სადაც ძირითადად მუშაობენ [[ფრანგები|ფრანგი]] ექიმები. ნჯამენაში არსებობს მეორე დონის კერძო ჰოსპიტალი (hospital level 2 [[გაერო]]ს კლასიფიკაციით). === განათლება === [[განათლება]] ჩადში იმყოფება საკმაოდ ცუდ მდგომარეობაში მცირე დაფინანსებისა და გარკვეული თვალსაზრისით მშობლების მიერ საკუთარი შვილების სკოლებში სასწავლებლად გაგზავნის გამო. მიუხედავად იმისა, რომ საშუალო სკოლებში სწავლა აუცილებელია, დაწყებითი სკოლის დამთავრების შემდეგ ბიჭების მხოლოდ 68 % აგრძელებს შემდგომ სწავლას. მოსახლეობის ნახევარზე მეტი გაუნათლებელია. ჩადის მოსახლეობას უმაღლესი განათლება შეუძლიათ მიიღონ [[ნჯამენის უნივერსიტეტი|ნჯამენის უნივერსიტეტში]]<ref name="BGN">«Background Notes: Chad»</ref><ref name="EB">«Chad»,''Encyclopædia Britannica''</ref>. ჩადის კონსტიტუციის 35-ე თავი ითვალისწინებს, რომ მოქალაქეებს აქვთ უფლება მიიღონ უფასო განათლება. განათლება სავალდებულოა ბავშვებისათვის დაწყებული 6 წლიდან და გრძელდება 15 წლამდე. მაგრამ ხელისუფლებას არ შეუძლია მთელი მოცულობით დააფინანსოს განათლების სფერო და რეალობაში მშობლები იხდიან ბავშვების სწავლის და მასწავლებლების ხელფასის საფასურს. 2002 წელს ჩადელი ბავშვების 76 % დადიოდა სკოლაში, მაგრამ ეს მონაცემები ემყარება დაწყებით სკოლებში ოფიციალურად დარეგისტრირებულ მოსწავლეთა რაოდენობას და შესაბამისად, მთლიანად ვერ აღწერს სკოლებში მოსწავლეთა ფაქტობრივ დასწრებას. განათლების შესაძლებლობა გოგონებისათვის შეზღუდულია, პირველ რიგში კულტურული ტრადიციების გამო. უფრო ნაკლები გოგონები დადიან საშუალო სკოლებში, ვიდრე ბიჭები, ძირითადად ადრეული ქორწინებების გამო. 1999 წელს ბავშვების 54,0 % დაწყებითი სკოლის დამთავრების შემდეგ გადავიდნენ მეხუთე კლასში<ref name=ilab>«Chad». [http://www.dol.gov/ilab/media/reports/iclp/tda2005/tda2005.pdf ''2005 Findings on the Worst Forms of Child Labor''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20061201190837/http://www.dol.gov/ilab/media/reports/iclp/tda2005/tda2005.pdf |date=2006-12-01 }}. [[Bureau of International Labor Affairs]], [[U.S. Department of Labor]] (2006). ''This article incorporates text from this source, which is in the [[public domain]]</ref>. 1983 წელს ჩადში გაიხსნა 3 ლიცეუმი ''Lycées techniques industrielles'' (სარჰში, ნჯამენაში და მუნდუში) და კოლეჯი ''Collège d’Enseignement Technique'' სარჰში. 1983 წელს მათში სწავლობდა 1490 სტუდენტი<ref name=cs>[http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/tdtoc.html Chad country study]. ''This article incorporates text from this source, which is in the [[public domain]]</ref>. მოსწავლეები დაწყებითი სკოლის დამთავრების შემდეგ, რომლებიც დაინტერესებულები არიან ტექნიკური და პროფესიონალური მომზადებით, სწავლას განაგრძობენ ორი კურსის განმავლობაში. სტუდენტებს შეუძლიათ დაამთავრონ პირველი დონე (კოლეჯში სამწლიანი პროგრამა, რის შემდეგაც მათ შეუძლიათ გააგრძელონ სწავლა 3 ტექნიკური ლიცეუმიდან ერთ-ერთში) ან მათ შეუძლიათ სწავლა განაგრძონ ერთ-ერთ ლიცეუმში და გაიარონ სწავლის მთელი კურსი, რომელიც 6 წელს გრძელდება. სტუდენტებმა, რომლებმაც დაამთავრეს სწავლის 3 წელი, იღებენ სერთიფიკატს, რომელიც ამტკიცებს მათ პროფესიონალურ უნარს. ექვსწლიანი კურსის დამთავრების შემდეგ სტუდენტები იღებენ დიპლომებს<ref name=cs/>. 1980-იანი წლების დასაწყისში ლიცეუმებთან ერთად, მთელი რიგი სხვა დაწესებულებები ახორციელებდნენ პროფესიონალურ განათლებას ჩადში. მათ ეკუთვნის ''École Nationale d’Administration'', რომელიც 1963 წელს გაიხსნა ნჯამენაში, საფოსტო და სატელეკომუნიკაციო სკოლები ქალაქ სარჰში; საზოგადოებრივ სამუშაოებთან დაკავშირებული ტექნიკური განათლების სკოლა, ხოლო ვა-ილიში გაიხსნა სასოფლო-სამეურნეო სკოლა. ჩადის სხვა მოქალაქეები სწავლობდნენ უცხოეთის ტექნიკურ სასწავლო ცენტრებში<ref name=cs/>. 1980-იანი წლების ბოლოს წამყვანი სამედიცინო განათლება ჩადში ჯერ შემოსული არ იყო. ქვეყნის ერთადერთ სამედიცინო სასწავლო დაწესებულებას ერქვა — ნჯამენის საზოგადოებრივი ჯანდაცვისა და სოციალური სამუშაოების ეროვნული ინსტიტუტი (''École Nationale de Santé Publique et de Service Social—ENSPSS''). 1982 წელს იქ სწავლობდა სულ 28 სტუდენტი<ref name=cs/>. როდესაც 1960 წელს ქვეყანა დამოუკიდებელი გახდა, იქ [[უნივერსიტეტი]] არ არსებობდა. ქვეყნის დამოუკიდებლად ცხოვრების პირველ ათწლეულში, სტუდენტები, რომლებსაც უნდოდათ უმაღლესი განათლების მიღება — იძულებულები იყვნენ საზღვარგარეთ წასულიყვნენ. 1966-67 სასწავლო წლებში ჩადის 83 მოქალაქე სწავლობდა ქვეყნის საზღვრებს გარეთ; მომდევნო წელს ეს რაოდენობა გაიზარდა 200-მდე. პირველ წლებში, თითქმის ყველა ბავშვი, რომლებსაც სურდათ უმაღლესი განათლების მიღება იყო მამრობითი სქესის. სტუდენტთა ყველაზე უფრო მეტი რაოდენობა გაემგზავრა [[საფრანგეთი|საფრანგეთში]] (30 % 1966-1967 სასწავლო წელს), მაგრამ ზოგიერთი ჩადელი სწავლობდა [[ბელგია]]ში, [[სენეგალი|სენეგალში]], [[კოტ-დ’ივუარი|კოტ-დ’ივუარში]] და [[კონგოს რესპუბლიკა]]ში. იმ დროს სტუდენტთა უმრავლესობა სწავლობდა ჰუმანიტარულ მეცნიერებებს, სოფლის მეურნეობას და მედიცინას<ref name=cs/>. საფრანგეთთან შეთანხმების საფუძველზე ჩადის უნივერსიტეტი გაიხსნა 1971-1972 სასწავლო წელს. ის თითქმის მთლიანად ფინანსდებოდა საფრანგეთის დახმარებით, 200 სტუდენტი მოხვდა იქ პირველ წელს. 1974-1975 სასწავლო წლისთვის მოსწავლეთა რაოდენობა გაიზარდა 500-მდე. სტუდენტთა რაოდენობა 1976-1977 სასწავლო წელს არსებული 639 სტუდენტიდან გაიზარდა 1977-1978 სასწავლო წლის მაქსიმუმამდე, ანუ 1046 სტუდენტამდე, შემდეგ, 1978-1979 სასწავლო წელს ცოტათი დაიკლო 974 სტუდენტამდე. სამწუხაროდ, სამოქალაქო ომმა გავლენა იქონია უნივერსიტეტის ცხოვრებაზე 1979 და 1980 წლებში, როდესაც ქვეყნის დედაქალაქ ნჯამენისათვის მიმდინარეობდა დიდი ბრძოლები ამბოხებულებსა და სამთავრობო ჯარებს შორის. 1980-იანი წლების დასაწყისში შედარებით მშვიდი ცხოვრების დაბრუნების შემდეგ უნივერსიტეტი კვლავ გაიხსნა. 1983-1984 წლებში უნივერსიტეტში იმყოფებოდა 141 მასწავლებელი და 1643 სტუდენტი<ref name=cs/>. უნივერსიტეტის გარდა, ჩადის უმაღლესი სასწავლო დაწესებულებები მოიცავენ: მასწავლებლების მომზადების ერთ წამყვან დაწესებულებას, ''École Normale Supérieure'' (სადაც ამზადებდნენ საშუალო სკოლების მასწავლებლებს). 1982-1983 და 1983-1984 სასწავლო წლებში ამ დაწესებულებებში ჩარიცხვამ შეადგინა დაახლოებით 200 სტუდენტი. სასწავლო პროგრამები მოიცავენ: [[ისტორია]]ს, [[გეოგრაფია]]ს, თანამედროვე [[ლიტერატურა]]ს, [[ინგლისური ენა|ინგლისურ]], [[ფრანგული ენა|ფრანგულ]] და [[არაბული ენა|არაბულ]] ენებს, [[მათემატიკა]]ს და [[ფიზიკა]]ს, [[ბიოლოგია]]ს, [[გეოლოგია]]ს და [[ქიმია]]ს<ref name=cs/>. == მასმედია == მასმედია ჩადში იმყოფება ხელისუფლების კონტროლის ქვეშ. საფოსტო და სატელეფონო სამსახურს აკონტროლებს ფოსტისა და ტელეკომუნიკაციების სამინისტრო. მოქმედებს პირდაპირი სატელეფონო კავშირი ნჯამენასა და [[პარიზი|პარიზს]], ასევე რამდენიმე აფრიკული ქვეყნის დედაქალაქებს შორის. 2003 წელს ყოველ 1000 ადამიანზე მოდიოდა დაახლოებით 2 ტელეფონის ნომერი. ამავე წელს ყოველ 1000 ადამიანზე აღირიცხებოდა დაახლოებით 8 მობილური ტელეფონის მოქმედი ნომერი. [[რადიო]] ყველაზე უფრო მთავარი მასობრივი კომუნიკაციის საშუალებაა. სახელმწიფო „Radiodiffusion Nationale Tchadienne“ (RNT) ფრანგულ, არაბულ და 7 აფრიკულ ენაზე მაუწყებლობს ეროვნული და რეგიონალური რადიოსადგურებით. 2007 წლის მონაცემებით ჩადში მაღალი სალიცენზიო გადასახადის მიუხედავად ეთერში გადიოდა დაახლოებით ათი კერძო რადიოსადგური,<ref name=CIAWFB-Chad-2014>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/cd.html "Communications: Chad"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130424020620/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/cd.html |date=2013-04-24 }}, ''World Factbook'', U.S. Central Intelligence Agency, 28 January 2014. Retrieved 9 February 2014.</ref> ზოგიერთ მათგანს ფლობს რელიგიური და სხვა არაკომერციული გაერთიანებები. „BBC World Service“ (FM 90.6) და „Radio France Internationale“ (RFI) მაუწყებლობს დედაქალაქ ნჯამენიდან. 2001 წლის მონაცემებით ქვეყანაში მაუწყებლობდა 2 AM, 4 FM და 5 მოკლეტალღიანი რადიოსადგური.<ref name=CIAWFB-Chad-2007>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/cd.html "Communications: Chad"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130424020620/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/cd.html |date=2013-04-24 }}, ''World Factbook'', U.S. Central Intelligence Agency, 19 June 2007. Retrieved 9 February 2014 via the Internet Archive</ref> 1997 წლის მონაცემებით ჩადის მოსახლეობაში აღრიცხული იყო 1,7 მილიონი რადიომიმღები. 2003 წლის მონაცემებით ქვეყანაში ყოველ 1000 მაცხოვრებელზე მოდიოდა 233 რადიომიმღები. ერთადერთი ტელეარხი, „Télé Tchad“, იმყოფება სახელმწიფო საკუთრებაში.<ref name=CIAWFB-Chad-2014/><ref name=BBCNews-ChadProfile-2012>[http://www.bbc.co.uk/news/world-africa-13164689 "Chad profile: Media"], ''BBC News'', 14 August 2012. Retrieved 9 February 2014.</ref><ref name=USDOS-CRHRP-Chad-2012>[http://www.state.gov/j/drl/rls/hrrpt/humanrightsreport/index.htm?year=2012&dlid=204103 "Chad"], ''Country Reports on Human Rights Practices for 2012'', Bureau of Democracy, Human Rights and Labor, U.S. Department of State, 26 March 2013. Retrieved 10 February 2014.</ref> 1997 წლის მონაცემებით ქვეყანაში აღირიცხებოდა 10 000 [[ტელევიზორი]], ხოლო 2003 წლის მონაცემებით ყოველ 1000 მაცხოვრებელზე მოდიოდა 2 ტელევიზორი. სატელევიზიო და რადიო არხების უმრავლესობის კონტროლი სახელმწიფოს მხრიდან იწვევს ჟურნალისტების აზრის კონტროლსაც.<ref name=BBCNews-ChadProfile-2012/> ისინი განიცდიან დევნას და თავდასხმებს. ზოგიერთ შემთხვევებში ჟურნალისტები გაფრთხილებულები იყვნენ წერილობით ხელისუფლების მხრიდან, რომ ემუშავათ უფრო „საპასუხისმგებლო“ ჟურნალისტური ეთიკით, თორემ მათ მოუწევდათ ჯარიმების გადახდა. ზოგიერთი ჟურნალისტი და გამომცემელი იყენებს თვითცენზურის ფორმას. 2003 წლის მონაცემებით ქვეყანაში ყოველ 1000 ადამიანზე მოდიოდა 1,7 პერსონალური [[კომპიუტერი]] და ასევე ყოველი 1000 ადამიანიდან 2 სარგებლობდა [[ინტერნეტი]]თ. სახელისუფლებო ბეჭვდითი სააგენტო გამოსცემს ყოველდღიურ საინფორმაციო ბიულეტენ „Info-Tchad“-ს (1999 წლის ტირაჟი დაახლოებით 1500). სხვა პუბლიკაციები მოიცავს ყოველკვირეულ „N’Djamena Hebdo“-ს (1999 წლის ტირაჟი 9500) და ყოველთვიურ „Tchad Et Culture“-ს (ტირაჟი 3500). ჩადის კონსტიტუციით გარანტირებულია სიტყვის და პრესის თავისუფლება და ხელისუფლების თქმით ის პატივს სცემს ამ უფლებებს. ჩადის ტელეკომუნიკაციების უმაღლესი საბჭო ხელს უწყობს მასმედიის თავისუფალ მიღებას და გავრცელებას. == კულტურა == === ლიტერატურა === ჩადის ლიტერატურა ({{lang-fr|Littérature tchadienne}}) — ჩადის ტერიტორიაზე დაწერილი [[ლიტერატურა]]ა. ნამუშევრების უმრავლესობა დაიწერა [[ფრანგული ენა|ფრანგულ ენაზე]], მაგრამ ასევე არსებობს [[არაბული ენა|არაბულ ენაზე]] შესრულებული ნამუშევრებიც. ლიტერატურა ქვეყანაში საკმაოდ დაზარალდა ეკონომიკური და პოლიტიკური რყევებისაგან, რომლებმაც მოიცვა ეს [[ცენტრალური აფრიკა|ცენტრალური აფრიკის]] ქვეყანა. როგორც ბევრ კულტურებში, ჩადის ლიტერატურამ განვითარება დაიწყო [[ფოლკლორი|ხალხური მონათხრობებიდან]] და [[თქმულება|თქმულებებიდან]]<ref>{{Citation|last= |first= |title=Chadian Literature|url=http://www.tchad.org/research/literature.html|accessdate= }}</ref>. მიუხედავად იმისა, რომ ქვეყნის მთავარი ენა ფრანგულია, არაბული ენა ასევე გამოიყენება ჩადის ზოგიერთი მწერლის მიერ. ჩადის ლიტერატურა უფრო მეტად მოთხოვნადია [[საფრანგეთი|საფრანგეთში]], ვიდრე ქვეყნის შიგნით<ref>{{Citation|last=Abbink|first=Jon G.|title=Culture of Chad|url=http://www.everyculture.com/Bo-Co/Chad.html|accessdate= }}</ref>. ჩადში არსებობს ერთადერთი კრიტიკოსი ლიტერატურის დარგში — აჰმატ ტაბოიე ({{lang-fr|Ahmat Taboye}}), ის ნჯამენის უნივერსიტეტში ლიტერატურის კათედრის გამგეა. 2003 წელს მან გამოაქვეყნა ანტოლოგია, სადაც მიმოიხილა ჩადის ლიტერატურის 40 წელი<ref>[http://www.sonpen.com/Culture/article4.htm "Portrait de la Littérature Tchadienne"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050313224533/http://www.sonpen.com/Culture/article4.htm |date=2005-03-13 }} by Guinngar S. Ngarta, sonpen.com, {{ref-fr}}</ref>. 2007 წლის მაისში აჰმატ ტაბოიე დაინიშნა ჩადის კულტურის სამინისტროსა და მხატვრული განვითარების ხელმძღვანელად<ref>[http://www.primature-tchad.org/?2007/05/08/528-nomminations-au-ministere-du-developpement-culturel-et-artistique"Nomminations au Ministère du Développement Culturel et Artistique"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160325103459/http://www.primature-tchad.org/?2007%2F05%2F08%2F528-nomminations-au-ministere-du-developpement-culturel-et-artistique |date=2016-03-25 }}, Ministry of Cultural and Artistic Development {{ref-fr}}</ref>. ჩადში ცნობილი მწერლების რიცხვი ცოტაა, გამოირჩევიან: ჟოზეფ ბრაჰიმ სეიდი ({{lang-fr|Joseph Brahim Seid}}), ბაბა მუსტაფა ({{lang-fr|Baba Moustapha}}), ანტუან ბანგი ({{lang-fr|Antoine Bangui}}) და კულსი ლამკო ({{lang-fr|Koulsy Lamko}}). === კინემატოგრაფი === ჩადის კინემატოგრაფი ({{lang-fr|Cinema du Chad}}) — აფრიკული სახელმწიფო ჩადის [[კინემატოგრაფი]]ა. ფილმების უმრავლესობა გადაღებულია [[ფრანგული ენა|ფრანგულ ენაზე]]. ჩადში ნაწარმოები პირველი ფილმი გახდა ედუარდ სეილის დოკუმენტური ფილმი — ''Largeau''. ეს ფილმი გამოვიდა 1966 წელს. 1969 და 1972 წლებში გამოვიდა ამავე რეჟისორის ორი ფილმი — ''The Child of Chad'' (1969 წელი) და ''The Discovery of Chad'' (1972 წელი). შემდეგ იყო პირველი სამოქალაქო ომის მიერ გამოწვეული ხანგრძლივი შესვენება. 1994 წელს გადაღებული იქნა კიდევ ორი ფილმი: პირველი რეჟისორ ზარა მოჰამად იაკუბის ''Dilemme au Feminin'' და მეორე რეჟისორ ისა სერჯის — ''A Taxi for Aouzou''. 1999 წელს გამოვიდა კიდევ ორი ფილმი — ზარა მოჰამად იაკუბის ''l’Enfance confisquée'' და რეჟისორ მოჰამად სალეჰ ჰარუნის (ჩადის პირველი რეჟისორი, რომელმაც გადაიღო სრულმეტრაჟიანი ფილმი) ''Bye Bye Africa''. 2003 წელს გამოვიდა მოჰამად სალეჰ ჰარუნის ფილმი ''Abouna''. 2011 წელს ჩადში გაიხსნა რეკონსტრუირებული კინოთეატრი ''«Normandy»'', რომელიც დაიკეტა 30 წელზე მეტი ხნის წინ (თვითონ კინოთეატრი აშენდა 1950-იან წლებში<ref>{{cite web|url=http://www.dawn.com/2011/04/10/chads-only-cinema-dusts-off-its-silver-screen.html|title=Chad`s only cinema dusts off its silver screen|date=2011-04-10|publisher=AFP|lang=en|accessdate=2012-01-08|archiveurl=https://www.webcitation.org/6AS9cdoCj?url=http://dawn.com/2011/04/10/chads-only-cinema-dusts-off-its-silver-screen/|archivedate=2012-09-05}}</ref>). რეკონსტრუქციის ღირებულებამ შეადგინა 1,8 მილიონი ევრო<ref>{{cite web|url=http://www.balancingact-africa.com/news/broadcast/issue-no97/investment/chad-18-m-euros-spen/bc|title=Chad: 1.8 m Euros spent on re-opening the Normandy cinema|date=2011-02-03|publisher=Balancing Act|lang=en|accessdate=2012-01-08|archiveurl=https://www.webcitation.org/6AS9dacnI?url=http://www.balancingact-africa.com/news/broadcast/issue-no97/investment/chad-18-m-euros-spen/bc|archivedate=2012-09-05}}</ref>. === მუსიკა === ჩადის მუსიკა — ხალხური და პოპულარული მუსიკალური ნაწარმოებებია. ჩადისთვის დამახასიათებელია ქვეყანაში უძველესი დროიდან მცხოვრები სხვადასხვა ხალხის — [[არაბები]]ს, [[სარა (ხალხი|სარას]], [[ტუბუ (ხალხი)|ტუბუს]] და სხვა მუსიკალური კულტურის რთული შეჯვარება. ''La Tchadienne'' — ჩადის [[სახელმწიფო ჰიმნი]]ა 1960 წელს [[დამოუკიდებლობა|დამოუკიდებლობის]] მიღების მომენტიდან, დაიწერა ლუი გიდროლის ({{lang-fr|Louis Gidrol}}) მიერ. დამოუკიდებლობის მიღების შემდეგ, ჩადმა, როგორც სხვა აფრიკული ქვეყნების უმრავლესობამ, სწრაფად დაიწყო სვლა [[პოპ-მუსიკა|პოპ-მუსიკის]] პოპულარიზაციისაკენ, სტილით ის ჰგავდა [[კონგოს დემოკრატიული რესპუბლიკა|კონგოს დემოკრატიული რესპუბლიკის]] [[სოუკოუსი|სოუკოუსს]]<ref>{{Cite web |url=http://www.thephatplanet.com/music.ihtml?pid=7804&step=4 |title=The Search Engine that Does at InfoWeb.net |accessdate=2017-03-01 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20060513013339/http://thephatplanet.com/music.ihtml?pid=7804&step=4 |archivedate=2006-05-13 }}</ref>. პოპულარული მუსიკის სტილი ჩადში ასევე მოიცავს — ''საი''-ს (რომელიც გავრცელებულია ქვეყნის სამხრეთ ნაწილში, ეს სტილი რეგიონში პოპულარული გახდა ჯგუფ ''Tibesti''-ის დამსახურებით). სხვა მუსიკალური პოპ-ჯგუფებია: ''International Challal'' და ''African Melody''<ref name="cp.settlement.org">{{Cite web |url=http://cp.settlement.org/english/chad/arts.html |title=დაარქივებული ასლი |accessdate=2017-03-01 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070928123108/http://cp.settlement.org/english/chad/arts.html |archivedate=2007-09-28 }}</ref>. ტუბუს ხალხი ცხოვრობს [[ტიბესტი]]ს [[მთა|მთების]] რაიონში. მათი ხალხური მუსიკისათვის დამახასიათებელია მამაკაცების დაკვრა [[სიმებიანი საკრავები|სიმებიან საკრავებზე]], ხოლო ქალების სიმღერა. სიმებიანი საკრავები, როგორიცაა ''keleli'', გამოიყენება ამ ხალხის მხოლოდ მამაკაცების მიერ. სიმღერა მამაკაცების შესრულებით ითვლება უწესო საქციელად<ref>{{Cite web |url=http://encarta.msn.com/media_461564481/Traditional_Music_of_the_Republic_of_Chad.html |title=დაარქივებული ასლი |accessdate=2017-03-01 |archiveurl=https://www.webcitation.org/5kx7h9Zwl?url=http://encarta.msn.com/media_461564481/Traditional_Music_of_the_Republic_of_Chad.html |archivedate=2009-11-01 }}</ref>. ჩადის ტრადიციული მუსიკალური ინსტრუმენტები მოიცავს: ჰუ-ჰუს ({{lang-fr|Hu hu}}), კაკაკის ({{lang-fr|kakaki}}), მარაკასს ({{lang-fr|maracas}}), [[ლუთი|ლუთს]] ({{lang-fr|Luth}}) და სხვებს<ref>[http://www.tchad.org/research/art.html Virtual Chad: A look beyond the statistics into the realities of life in Chad, Africa]</ref>. კანემბუს ტომის ხალხი მუსიკალური ინსტრუმენტების სახით იყენებს [[ფლეიტა]]ს და [[ბარაბანი|ბარაბანს]]. სარას ტომის ხალხში პოპულარულია [[ბალაფონი]], [[სასტვენი]] და [[არფა (მუსიკალური საკრავი)|არფა]]<ref name="cp.settlement.org"/>. === სამზარეულო === ჩადის სამზარეულო — ჩადის რესპუბლიკასთან დაკავშირებული კულინარული ტრადიციები, წეს-ჩვეულებები, პროდუქტები და კერძებია. ჩადელები იყენებენ სხვადასხვა [[მარცვლეული კულტურები|მარცვლეულს]], [[ბოსტნეული კულტურები|ბოსტნეულს]], [[ხილი|ხილს]] და [[ხორცი|ხორცს]]. როგორც წესი მოხმარებული მარცვლეული მოიცავს [[ფეტვი|ფეტვს]],<ref name="CIP">Zuchora-Walske, Christine (2009). [https://books.google.com/books?id=kkB1GaR2SXEC&pg=PA54 ''Chad in Pictures'']. Twenty-First Century Books. pp. 53-55. ISBN 1575059568</ref> [[სორგო]]ს<ref name="CIP" /> და [[ბრინჯი|ბრინჯს]], როგორც კვების პროდუქტების ძირითადი სახეობები. ჩადელები მიირთმევენ ბოსტნეულს, რომელშიც შედის [[ბამი (მცენარე)|ბამი]] და [[მანიჰოტი]], ასევე სხვადასხვა სახეობის ხილს. ხორცეულში შედის [[ცხვარი|ცხვრის]], [[ქათამი|ქათმის]], [[ღორი]]ს, [[თხა|თხის]], [[თევზი]]ს და საქონლის ხორცი. დღის მთავარ კერძს, როგორც წესი, მიირთმევენ საღამოს დიდი საერთო თეფშით, მამაკაცები და ქალები, როგორც წესი, იკვებებიან განცალკევებით.<ref name="CIP" /> ჩვეულებრივ კერძი მიაქვთ მიწაზე გაშლილ ხალიჩაზე, სადაც ადამიანები საჭმლის ირგვლივ არიან დამჯდარნი.<ref name="CIP" /> ჩრდილოეთ ჩადში მენიუს დიდ ნაწილს შეადგენს სხვადასხვა ჯიშის [[თევზი]], მათ შორის [[ტილაპია]] ({{lang-la|Tilapia}}), [[ქორჭილასნაირნი|ქორჭილა]], [[გველთევზასნაირნი|გველთევზა]], [[კობრისებრნი|კობრა]] და [[ლოქო]].<ref name="foodspring">{{Cite web |url=http://foodspring.com/content/chad/ |title=დაარქივებული ასლი |accessdate=1 მარტი 2017 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110122232214/http://foodspring.com/content/chad/ |archivedate=22 იანვარი 2011 }}</ref> ჩადის სამხრეთში არ მოიხმარენ საქონლის რძისგან დამზადებულ ბევრ პროდუქტს და თევზს, მაგრამ ჩრდილოეთის მოსახლეობასთან შედარებით აქვთ მეტი შესაძლებლობა გამოიყენონ ახალი პროდუქტები და სანელებლები. ჩადის ჩრდილოეთში მოსახლე ხალხი შედგება მომთაბარე [[არაბები]]საგან და [[ტუარეგები]]სგან, რომლებიც ძირითად საკვებ პროდუქტებად მოიხმარენ რძის პროდუქტებს და ხორცს.<ref name="USAToday">{{cite web|url=http://traveltips.usatoday.com/food-chad-africa-17229.html|title=Food in Chad, Africa|publisher=''USA Today''|accessdate=2013-05-20|author=Hitton, Shanti}}</ref> [[ჩაი]] — ყველაზე უფრო ხშირად გამოყენებადი სასმელია ჩადში.<ref name="CIP" /> ჩადის სამზარეულოში მიირთმევენ წითელ, შავ და მწვანე ჩაის. Karkanji/carcaje-ის,<ref name="CIP" /><ref name="foodspring" /> გამომშრალი [[ჰიბისკუსი]]ს ({{lang-la|Hibiscus}}), [[ჯანჯაფილისებრნი|ჯანჯაფილის]] ყვავილების, [[მიხაკის ხე|მიხაკის]], [[დარიჩინის ხე|დარიჩინის]] წითელ ჩაის [[შაქარი|შაქარს]] გემოვნების მიხედვით უმატებენ. ეს ყველაზე უფრო მეტად გავრცელებული სასმელია ჩადში.<ref name="CIP" /> [[ლიქიორი]] და [[ფეტვის ლუდი]] მოიხმარება ჩადის არამუსლიმი მოსახლეობის მიერ ქვეყნის სამხრეთის რაიონებში.<ref name="CIP" /> [[ხორბლის ლუდი]] ცნობილია, როგორც ''bili-bili''.<ref name="USAToday" /> == სპორტი == ჩადი მონაწილეობას იღებდა 12 [[ზაფხულის ოლიმპიური თამაშები|ზაფხულის ოლიმპიურ თამაშებში]]. ქვეყნის დებიუტი შედგა [[ტოკიო]]ს 1964 წლის [[ზაფხულის ოლიმპიური თამაშები 1964|ზაფხულის ოლიმპიურ თამაშებში]] და მას შემდეგ მონაწილეობას იღებდნენ ყველა ზაფხულის ოლიმპიურ თამაშებში, [[მონრეალი]]ს 1976 წლის [[ზაფხულის ოლიმპიური თამაშები 1976|ზაფხულის ოლიმპიური თამაშებისა]] და [[მოსკოვი]]ს 1980 წლის [[ზაფხულის ოლიმპიური თამაშები 1980|ზაფხულის ოლიმპიური თამაშების]] გარდა, რომელთა [[ბოიკოტი|ბოიკოტსაც]] ის შეუერთდა. სულ ჩადს ზაფხულის ოლიმპიურ თამაშებზე წარმოადგენდა 37 მამაკაცი და 8 ქალი, რომლებიც მონაწილეობას იღებდნენ [[კრივი]]ს, [[ძიუდო]]ს და [[მძლეოსნობა|მძლეოსნობის]] შეჯიბრებებში. ყველაზე უფრო მეტმა ჩადელმა სპორტსმენმა იასპარეზა (6 სპორტსმენი) 1988 წლის [[სეული]]სა და 1992 წლის [[ბარსელონა|ბარსელონის]] [[ზაფხულის ოლიმპიური თამაშები 1992|ზაფხულის ოლიმპიურ თამაშებზე]]. [[ზამთრის ოლიმპიური თამაშები|ზამთრის ოლიმპიურ თამაშებში]] ჩადელ სპორტსმენებს მონაწილეობა არასოდეს არ მიუღიათ. ჩადელ სპორტსმენებს არასდროს არ მოუპოვებიათ [[ოლიმპიური მედალი|ოლიმპიური მედლები]]. ჩადის ეროვნული ოლიმპიური კომიტეტი დაარსდა 1963 წელს, [[საერთაშორისო ოლიმპიური კომიტეტი|საერთაშორისო ოლიმპიურმა კომიტეტმა]] აღიარა 1964 წელს. ჩადში ყველაზე უფრო მეტად გავრცელებული [[სპორტი]]ს სახეობებია — [[ფეხბურთი]], [[კალათბურთი]], [[მძლეოსნობა]], [[საბრძოლო ხელოვნება]], [[კრივი]] და [[თევზაობა]] (როგორც წესი, [[ჩადის ტბა]]ზე). ქვეყნის ეროვნული სტადიონი მდებარეობს დედაქალაქ ნჯამენაში. დღეისათვის ფეხბურთი ყველაზე უფრო მეტად პოპულარული სპორტის სახეობაა ჩადში. ჩადის ბევრი ფეხბურთელი თამაშობს საფრანგეთის ფეხბურთის პროფესიონალურ კლუბებში. [[ნაბატინგე ტოკო]] ({{lang-fr|Nabatingue Toko}}) 1970-იან და 1980-იან წლებში თამაშობდა ცნობილ ფრანგულ საფეხბურთო კლუბ — [[პარი სენ-ჟერმენი|პარი სენ-ჟერმენში]]. აბდულაი კარატეკა ასევე თამაშობდა პარი სენ-ჟერმენის შემადგენლობაში. [[იაფეტ ნ'დორამი]] ({{lang-fr|Japhet N'Doram}}) 1990-იან წლებში თამაშობდა [[ნანტი (საფეხბურთო კლუბი)|ნანტის]] და [[მონაკო (საფეხბურთო კლუბი)|მონაკოს]] შემადგენლობაში. [[ჩადის ეროვნული საფეხბურთო ნაკრები]] — ერთ-ერთი ყველაზე უფრო სუსტი ნაკრებია მსოფლიოში, ვერც ერთხელ ვერ შეძლო გადაელახა [[მსოფლიო საფეხბურთო ჩემპიონატი]]ს შესარჩევი ეტაპი. == დღესასწაულები == ჩადში სადღესასწაულო დღეებია:<ref>[http://www.worldtravelguide.net/chad/public-holidays List]</ref> {| class="wikitable" ! თარიღი !! ქართული სახელწოდება !! ინგლისური სახელწოდება |- | 1 იანვარი || [[ახალი წელი]] || New Year's Day |- | 17 მარტი || ჩადის ეროვნული დღე || National Chad Day |- | მარტი ან აპრილი || [[ნათელი ორშაბათი]] || Easter Monday |- | 1 მაისი || [[მშრომელთა საერთაშორისო დღე]] || Labour Day |- | 11 აგვისტო || [[დამოუკიდებლობის დღე]] || Independence Day |- | 1 ნოემბერი || [[ყველა წმინდანის დღე]] || All Saints Day |- | 28 ნოემბერი || [[რესპუბლიკის დღე]] || Republic Day |- | 1 დეკემბერი || თავისუფლების და დემოკრატიის დღე || Freedom and Democracy Day |- | 25 დეკემბერი || [[ქრისტეს შობა]] || Christmas Day |- |rowspan="3"| გარდამავალი ისლამური დღესასწაულები || [[მავლიდი]] || Mawlid |- | [[ურაზა-ბაირამი]] || End of Ramadan |- | [[ყურბან-ბაირამი]] || Feast of the Sacrifice |} ==რესურსები ინტერნეტში== {{Commons|Chad|ჩადი}} * {{wikiatlas|Chad}} * {{dmoz|Regional/Africa/Chad}} * [http://www.presidencetchad.org/ Official presidency site] {{ar icon}} {{fr icon}} * [http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/tdtoc.html Chad country study] from [[Library of Congress]] * [http://www.bbc.co.uk/news/world-africa-13164686 Chad profile] from the [[BBC News]] * [http://www.ifs.du.edu/ifs/frm_CountryProfile.aspx?Country=TD Key Development Forecasts for Chad] from [[International Futures]] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{აფრიკის ქვეყნები}} {{აფრიკის კავშირი}} [[კატეგორია:ჩადი|*]] [[კატეგორია:აფრიკის ქვეყნები]] [[კატეგორია:ფრანგულენოვანი ქვეყნები]] [[კატეგორია:არაბულენოვანი ქვეყნები]] [[კატეგორია:გაეროს წევრი სახელმწიფოები]] [[კატეგორია:ზღვაზე გასასვლელის არმქონე სახელმწიფოები]] nu8wz1lp8dx35y66u9lgr9erz10rde6 0 5380 4408639 4351952 2022-08-18T15:41:46Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა ადმინისტრაციული ერთეული |სახელი = ყვარლის მუნიციპალიტეტი |სურათი = KM-Kvareli-ka.svg |ქვეყანა = საქართველო |რეგიონის ტიპი = მხარე |რეგიონი = კახეთის მხარე |მმართველის ტიპი = საკრებულოს<br />თავმჯდომარე |მმართველი = |მოსახლეობა = {{კლება}} 29 827<ref name="აღწერა 2014">{{cite web |url=http://www.geostat.ge/index.php?action=page&p_id=2152&lang=geo |title=მოსახლეობის საყოველთაო აღწერა 2014 |date=ნოემბერი 2014 |publisher=საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური |accessdate=27 ივლისი 2016}}</ref> |აღწერის წელი = [[2014]] |სიმჭიდროვე = 29,80 |ეროვნული შემადგენლობა = [[ქართველები]] 93,84 %<br />[[ხუნძები]] 3,26 %<br />[[ოსები]] 1,21 %<br />[[უდიები]] 0,55 %<br />[[სომხები]] 0,47 %<ref>[http://pop-stat.mashke.org/georgia-ethnic-loc2014.htm Ethnic composition of Georgia 2014]</ref> |სარწმუნოებრივი შემადგენლობა = [[საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია|მართლმადიდებლები]] 94,99 %<br />[[მუსლიმები]] 3,49 %<ref>[http://pop-stat.mashke.org/georgia-religion2014b.htm georgia-religion2014]</ref> }} [[ფაილი:Kvareli distric entrance.jpg|მინი|მარჯვნივ|250 პქ|ყვარლის შესასვლელი]] '''ყვარლის მუნიციპალიტეტი''' — ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული ერთეული [[აღმოსავლეთი საქართველო|აღმოსავლეთ საქართველოში]], [[კახეთის მხარე|კახეთის მხარის]] ჩრდილო-აღმოსავლეთ ნაწილში. [[1917]] წლამდე ყვარლის მუნიციპალიტეტის ტერიტორია [[თბილისის გუბერნია|თბილისის გუბერნიის]] [[თელავის მაზრა]]ში შედიოდა, [[1921]] წლის ადმინისტრაციული დაყოფით ყვარლის მუნიციპალიტეტის ტერიტორია ისევ [[თელავის მაზრა]]ს მიაკუთვნეს. [[1930]] წლიდან კი ყალიბდება ცალკე რაიონად. ამჟამად მუნიციპალიტეტი. ქალაქი [[ყვარელი]], რომელიც [[მდინარე]]ების [[ბურსა (მდინარე)|ბურსისა]] და [[დურუჯი]]ს შუამდინარეთში მდებარეობს, ქალაქია [[1964]] წლიდან. ყვარლის მუნიციპალიტეტი ისაზღვრება 3 ადმინისტრაციული მუნიციპალიტეტითა ([[თელავის მუნიციპალიტეტი]], [[გურჯაანის მუნიციპალიტეტი]], [[ლაგოდეხის მუნიციპალიტეტი]]) და [[დაღესტანი|დაღესტნის ავტონომიური რესპუბლიკით]]. მუნიციპალიტეტის ფართობია 1000,8 კმ². სასოფლო-სამეურნეო სავარგულებს 80 266 ჰა (36 %) უკავია, [[ტყე|ტყით]] დაფარული საერთო ფართობი შეადგენს 58 600 ჰა-ს (27 %).<ref name="usaid" /> ყვარლის მუნიციპალიტეტის ტერიტორია მიეკუთვნება ზომიერად ნოტიო სუბტროპიკული ჰავის ოლქს. დაბალმთიანეთში, [[ზღვის დონე|ზღვის დონიდან]] 1000-1200 მეტრზე განვითარებულია ზომიერად ცივი [[ზამთარი]] და თბილი [[ზაფხული]], ჰაერის საშუალო წლიური [[ტემპერატურა]] 8-9&nbsp;°C-ს შეადგენს. [[ზღვის დონე|ზღვის დონიდან]] 1700-1800 მეტრზე იცის ცივი [[ზამთარი]] და ხანგრძლივი ცივი [[ზაფხული]], ჰაერის საშუალო წლიური ტემპერატურა კი 5-6&nbsp;°C-ია. 1800 მეტრის ზემოთ ჰაერის საშუალო წლიური ტემპერატურა 3-4&nbsp;°C-მდე ეცემა. ნალექების საშუალო წლიური რაოდენობა 795 მმ-დან 938 მმ-მდე მერყეობს ზონალობის მიხედვით. ნალექების მაქსიმუმი [[მაისი|მაისში]] მოდის, ხოლო მინიმუმი [[იანვარი|იანვარში]].<ref name="usaid" /> ყვარლის მუნიციპალიტეტისათვის დამახასიათებელია [[მდინარე]]თა ხშირი ქსელი, რომლებიც წარმოდგენილია მდინარე [[ალაზანი|ალაზნითა]] და მისი შენაკადებით (შოროხევი, ბურსა, დურუჯი, სხვა).<ref name="usaid" /> მუნიციპალიტეტის მოსახლეობა 2014 წლის მდგომარეობით 29 827 კაცია. მუნიციპალიტეტში სულ 22 დასახლებული პუნქტია.<ref name="usaid" /> ყვარლის ადმინისტრაციულ ერთეულში მოსახლეობის შემოსავლების ძირითადი წყაროებია სამუშაო ჯგუფის მიერ დასახელდა [[მევენახეობა]]-[[მეღვინეობა]], ერთწლიანი კულტურები, [[ბოსტნეული კულტურები|ბოსტნეულ]]-[[ბაღჩეული კულტურები]] და [[მეცხოველეობა]]. მუნიციპალიტეტში გავრცელებული ბუნებრივი საფრთხეებია ძლიერი [[წვიმა]], [[წყალდიდობა]], [[სეტყვა]], მდინარის ნაპირების წარეცხვა და [[ღვარცოფი]]. 2012 წლის მუნიციპალურმა ბიუჯეტმა ადგილობრივი შემოსავლებისა და გამოთანაბრებითი ტრანსფერის ჩათვლით 9 447 000 ლარი შეადგინა.<ref name="usaid">[http://nala.ge/uploads/kvareli.pdf პროგრამა — საქართველოს რეგიონებში კლიმატის ცვლილებისა და ზემოქმედების შერბილების ზომების ინსტიტუციონალიზაცია]</ref> === რელიეფი === ყვარლის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიის დანაწილება ორ ძირითად ნაწილად შეიძლება – ვაკისა და მაღალმთიან ნაწილებად. მუნიციპალიტეტში მაღალი ადგილები გვხვდება ჩრდილოეთში [[კახეთის კავკასიონი]]სა და მისი სამხრეთი განშტოებების სახით. რაც შეეხება [[ალაზნის ვაკე]]ს იგი ყვარლის მუნიციპალიტეტის სამხრეთ ნაწილშია წარმოდგენილი. [[კახეთის კავკასიონი]] მუნიციპალიტეტის ჩრდილოეთ ნაწილში ვრცელდება მწვერვალ საჯიხვის თავიდან მწვერვალ ჯვარისთავამდე. კახეთის კავკასიონი აგებულია ძირითადად იურული ნაფენებით, გვხვდება ასევე პალეოზოური ქანები და ცარცული ნალექები. კახეთის კავკასიონზე აღმართულია [[მწვერვალი|მწვერვალები]] – [[ხუბიარა]] (3104 მ), [[ჩელთისთავისწვერი]] (3053 მ), [[ასაკიდისთავისწვერი]] (3047 მ) და [[ნინიკასციხე]] (3117 მ). უღელტეხილებიდან გამოსაყოფია ყადორი ([[ზღვის დონე|ზღვის დონიდან]] 2363 მ) რომელიც აკავშირებს კახეთს დაღესტანთან. აღსანიშნავია ასევე მუშაქისა და დურუჯის უღელტეხილები. [[კახეთის კავკასიონი]]ს განშტოებებიდან მუნიციპალიტეტის ფარგლებში ვრცელდება ''გირგალი-საჯიხვის'', ''ბურიანის'', ''ენძელის'', ''ლანჯაურის'', ''სათიბისგორის'', ''საყარაულოს'', ''ფოხალის'', ''წითელგორისა'' და ''ჩადუნის'' ქედები. ამ ქედებისათვის დამახასიათებელია ვიწრო თხემები და ციცაბო კალთები. ყვარლის დასავლეთით, მდინარე დურუჯის მარჯვენა მხარეზე მდებარეობს [[კუდიგორა|კუდიგორას დაბალი სერი]], რომელიც წარმოადგენს [[მდინარე]]ების [[დურუჯი]]სა და [[ჩელთი]]ს წყალგამყოფს, ფოხალის ქედის უკიდურეს სამხრეთ დაბოლოებას. კუდიგორას სერის სიმაღლე ცვალებადობს 500 მ-დან 800 მ-მდე. მასზეა აღმართული მთა კუდიგორა. იგი აგებულია ზედაიურული და ვალანჟინური ქვიშაქვებითა და კირქვებით. მნიშვნელოვანი [[ოროგრაფია|ოროგრაფიული]] ერთეულებია მდინარეების [[დურუჯი]]ს, [[ჩელთი]]ს, [[ინწობა|ინწობისა]] და [[ბურსა (მდინარე)|ბურსას]] ხეობები. 1) ''დურუჯის ხეობა''. შემოზღუდულია ნინიკასციხე-ზურგისძვლის მთავარი ქედის მონაკვეთით, წითელგორისთავისა და ფოხალის ქედებით. გაედინება მდინარე დურუჯი, რომლის სიგრძეა 14,6 კმ (პირდაპირი ხაზით), ფაქტობრივად 19,8 კმ. [[დურუჯი]]ს მთავარი მდგენელი სათავეები ერთდებიან 735 მეტრ აბსოლუტურ სიმაღლეზე. 2) ''ჩელთის ხეობა''. შემოსაზღვრულია ხუბიარა-ნინიკასციხის მთავარი ქედის მონაკვეთით, ბურიანისსერისა და ფოხალის ქედებით. გაედინება მდინარე ჩელთი რომლის სიგრძე (ნინიკასციხის მთიდან სოფელ შილდამდე) პირდაპირი ხაზით 17,5 კმ-ია, ფაქტობრივად 18,9 კმ. 3) ''ინწობის ხეობა''. შემოზღუდულია ყადორისმთა-ხუბიარის მთავარი ქედის მონაკვეთით, საჯიხვისა და ბურიანისსერის ქედებით. მდინარე [[ინწობა]]ს სიგრძე (ყადორის უღელტეხილიდან სოფელ საბუემდე) პირდაპირი ხაზით 20 კმ, ფაქტობრივად 24,4 კმ. ინწობის მთავარი შენაკადია მდინარე [[ბოლია]], რომელიც ჩაედინება მდინარის მარჯვენა მხარეს. 4) ''ბურსას ხეობა''. ხეობა იწყება მთავარი ქედის ფერდობიდან, დიდგორის მთასთან და შემოზღუდულია ლანჯაურისა და წითელგორისთავის ქედებით. მდინარე ბურსას სიგრძე (დიდგორის მთის ძირიდან ბურსას ქვაბულამდე) პირდაპირი ხაზით 10,1 კმ, ფაქტობრივად 12, კმ. ყვარლის მუნიციპალიტეტის სამხრეთი ნაწილი გაშლილია [[ალაზნის ვაკე|ალაზნის მთათაშუა აკუმულაციურ ვაკეზე]], რომლის სიმაღლე მუნიციპალიტეტის ფარგლებში უდრის 240-400 მეტრს. ვაკის სიმაღლე სანავარდოსთან – 310 მ, გავაზთან – 255 მ. [[ალაზნის ვაკე]] ხასიათდება ბრტყელი ზედაპირითა და [[გამოზიდვის კონუსი|გამოზიდვის კონუსებით]]. იგი აგებულია ახალგაზრდა ალუვიური ნალექებით – რიყნარით, ქვიშებითა და თიხებით. ყვარლის მუნიციპალიტეტი ლამაზი, საინტერესო და ძალზედ მიმზიდველი ბუნებით ხასიათდება. და მართლაც აქაური მთები, მდინარეები, ღირსშესანიშნავი არქიტექტურული ძეგლები მნიშვნელოვანი სილამაზით გამოირჩევიან. === შიგა წყლები === [[ფაილი:Riv. Alazani.jpg|მინი|250პქ|მდინარე [[ალაზანი]] ყვარლის მუნიციპალიტეტში]] ყვარლის მუნიციპალიტეტისათვის დამახასიათებელია [[მდინარე]]თა ხშირი ქსელი, რაც დამოკიდებულია რელიეფურ და კლიმატურ პირობებთან. მთავარი სამდინარო არტერიაა მდინარე [[ალაზანი]], რომელიც გაედინება სამხრეთ ნაწილში [[თელავი]]სა და [[გურჯაანი]]ს მუნიციპალიტეტების საზღვარზე დაახლოებით 35 კმ-ზე (პირდაპირი ხაზით). მთისწინა სერებიან-ბორცვიანი ზონა დანაწევრებულია ალაზნის მარცხენა შენაკადებით ([[ინწობა]], [[დურუჯი]], [[ჩელთი]] და სხვ.), რომლებიც საკმაოდ შორს იჭრებიან ვაკის ტერიტორიაზე. განსაკუთრებით დიდ ყურადღებას იქცევს [[დურუჯი]], რომელიც იქმნება შავი და თეთრი დურუჯის შეერთების შედეგად. დურუჯის [[კალაპოტი]] ნაყარშია ჩაჭრილი. ზემო დინებაში მისი აუზი მარაოსებრია, ქვემო [[დინება]]ში შედარებით ფართო. დურუჯის [[კალაპოტი]] კლდიანი და ჭორომიანია. ქალაქ ყვარლის მიდამოებში ხეობის ფსკერი მთლიანად უკავია [[გამოზიდვის კონუსი|გამოზიდვის კონუსს]], რომელზედაც მდინარე იტოტება. ყვარლის ქვემოთ [[დურუჯი]] რამდენიმე ღელის სახით მიემართება ალაზნისაკენ და ჩაედინება მის მარცხენა მხარეს. [[მდინარე]] იკვებება წვიმისა და თოვლის წყლებით. საშუალო წლიური ხარჯია 1,06 მ³/წმ. [[დურუჯი]] ვეებერთელა გამოზიდვის კონუსს ქმნის, კონუსის სიგრძე ყვარელთან 10 კმ-ია, სიგანე 6,5 კმ. იგი მძლავრი ღვარცოფული [[მდინარე]]ა, რომელმაც არაერთხელ მიაყენა ზიანი ქალაქ ყვარელს. დურუჯზე მრავალჯერ ტარდებოდა ღონისძიებები ღვარცოფის შესაჩერებლად, მაგრამ ძირითადად უშედეგოდ. დურუჯის ზემო დინებაში პერიოდულად იქმნება ტიპური სტრუქტურული [[ღვარცოფი]], რომლის დროს ხარჯმა შეიძლება მიაღწიოს 200 მ³/წმ-ს. [[ფაილი:Riv. Alazani 2.jpg|მინი|250პქ|ალაზანი]] [[კახეთის კავკასიონი]]ს სამხრეთ კალთიდან ჩამოედინებიან მდინარეები - [[ბურსა (მდინარე)|ბურსა]] (სიგრძე 27 კმ), [[ჩელთი]] (სიგრძე 28 კმ), [[ინწობა]] (სიგრძე 22 კმ), [[ლოპოტა]] (სიგრძე 33 კმ), [[არეში]] (სიგრძე 36 კმ), [[ავანისხევი]] (სიგრძე 28 კმ) და სხვ. მუნიციპალიტეტში გაედინება ასევე აღნიშნული [[მდინარე]]ების მცირე შენაკადები როგორებიცაა - მდინარეები ფატმასური მარჯვენა შენაკად ყორიანით (მდ. ბურსას აუზი), ნაკოლაურისწყალი ([[ლოპოტა|ლოპოტის]] მარჯვენა შენაკადი), ბოლია ([[ინწობა|ინწობის]] მარჯვენა შენაკადი), ბასკინტელა ([[ჩელთი]]ს მარჯვენა შენაკადი), შოროხევი, ქვაცერისწყალი (ბოლო ორი მდინარე წარმოადგენს ავანისხევის მარცხენა შენაკადს), უჭარა ([[ალაზანი|ალაზნის აუზი]]) და სხვა. მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე გაედინებიან უფრო პატარა მდინარეებიც (ღელეებიც), რომლებიც თვით მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე იბადებიან. ისინი გამოზიდვის კონუსებიდან გამოედინებიან. ასეთი პატარა ღელეები განსაკუთრებით უხვადაა მუნიციპალიტეტის აღმოსავლეთ ნაწილში. გარდა [[მდინარე]] დურუჯისა დიდ გამოზიდვის კონუსს ქმნის მდინარე შოროხევი და მდინარე ახალსოფლისხევი ახალსოფლის მიდამოებში. ქალაქი [[ყვარელი]] ასევე სოფლები [[ენისელი]], [[შილდა]] და სხვები გაშლილნი არიან გამოზიდვის კონუსებზე. მუნიციპალიტეტის მდინარეები შერეული საზრდოობის ტიპს მიეკუთვნებიან. პატარა მდინარეების კვებაში ძირითადად მიწისქვეშა წყლები მონაწილეობენ. მდინარე [[დურუჯი]]ს მარჯვენა მხარეს [[ზღვის დონე|ზღვის დონიდან]] 430 მეტრ სიმაღლეზე შექმნილია [[ყვარლის წყალსაცავი]], რომელიც კეთილმოწყობილია. სიგრძე დაახლოებით 1 კმ. [[წყალსაცავი]] გამოყენებულია სარწყავად, დასასვენებლად. === ჰავა === ყვარლის მუნიციპალიტეტის ტერიტორია მიეკუთვნება ზომიერად ნოტიო სუბტროპიკული ჰავის ოლქს. დაბალ მთიანეთში [[ზღვის დონე|ზღვის დონიდან]] 1000-1200 მეტრზე განვითარებულია ზომიერად ცივი [[ზამთარი]] და თბილი [[ზაფხული]], სადაც [[ჰაერი]]ს საშუალო წლიური [[ტემპერატურა]]ა 8-9 °C. საშუალმთიანეთში ზღვის დონიდან 1700-1800 მეტრზე იცის ცივი [[ზამთარი]] და ხანგრძლივი ცივი [[ზაფხული]], სადაც ჰაერის საშუალო წლიური ტემპერატურაა 5-6 °C. 1800 მეტრის ზემოთ კი ჰაერის საშუალო წლიური ტემპერატურაა 3-4 °C. ყვარლის მუნიციპალიტეტის სამხრეთში ([[ალაზნის ვაკე]]) საშუალო წლიური ტემპერატურაა 12,5 °C, აბსოლუტურ მაქსიმუმი 38 °C. მინიმუმი - 23 °C. ნალექების საშუალო წლიური ჯამი 795 მმ-დან 938 მმ-მდე მერყეობს. ნალექების მაქსიმუმი (19 % წლიური ჯამიდან) მაისშია, ხოლო მინიმუმი იანვარში (წლიური ჯამი 2 %). მთებში წლიურად მოდის 1100-2000 მმ ნალექი. === ნიადაგები === ყვარლის მუნიციპალიტეტში გაბატონებულია ალუვიური მდელო [[ტყე|ტყის]] უკარბონატო თიხნარი [[ნიადაგი|ნიადაგები]], მაგრამ [[რელიეფი]]სა და საერთოდ მიკროგეოგრაფიული პირობების გამო მცირე ნაკვეთების სახით აქა-იქ სხვა ტიპის ნიადაგებიც გვხვდება. მთის ძირებთან [[გამოზიდვის კონუსი|გამოზიდვის კონუსებზე]] ახალსოფლის, ქალაქ [[ყვარელი|ყვარლის]], [[ენისელი]]სა და სხვა მიდამოებში გავრცელებულია მცირე სისქის ძლიერ ხირხატიანი ალუვიური და პროლუვიური ნიადაგები. [[მდინარე]]ების [[ჩელთი]]სა და [[ინწობა|ინწობის]] ხეობებში არის ალუვიური მდელოს უკარბონატო თიხნარი ნიადაგები. [[მდინარე]] [[დურუჯი]]ს აუზში კი გამოხატულია [[ნიადაგი]]ს რამდენიმე ტიპი მ.შ. ტყის ყავისფერი ნიადაგები, ყომრალი ყავისფერი, ნაკლებად განვითარებული წარეცხილი ნიადაგები, მთა ტყის მდელოს ნიადაგები, განუვითარებელი წაბლისფერი ნიადაგები და პროლუვიური და დელუვიური ნიადაგები. [[ალაზნის ვაკე|ალაზნის ვაკის]] მარცხენანაპირეთში გაბატონებულია უკარბონატო ალუვიური ნიადაგები, მაგრამ ზოგან, სადაც კი ზედაპირზე გამოდის იურული კირქვები, მათი გამოფიტვის ქერქზე განვითარებულია ალუვიური მდელოს თიხნარი კარბონატული ნიადაგები. [[გავაზი]]ს სამხრეთით ვრცელდება ნოტიო-მდელოს მძიმე თიხნარი ნიადაგები. === ლანდშაფტები === ყვარლის მუნიციპალიტეტში გამოიყოფა [[ლანდშაფტი]]ს შემდეგი სახეები: # აკუმულაციური ვაკე მდელო ტყის მცენარეულობით და ალუვიური ნიადაგებით; # გამოზიდვის კონუსებიანი ვაკე [[ტყე]] ბუჩქნარით და ალუვიური ნიადაგებით; # ზომიერად ნოტიო [[ჰავა]] მუხნარ-რცხილნარით და ჯაგ-რცხილნარით, ტყის ყომრალ ნიადაგებზე; # ზომიერად ნოტიო [[ჰავა]] ფართოფოთლოვანი ტყით (წიფელის სიჭარბით) ტყის ყომრალ ნიადაგებზე; # სუბალპური ტყე-მდელო მთის მდელოს ნიადაგებზე; # ალპური მდელოები მთის მდელოს ნიადაგებზე. === ფლორა === ყვარლის მუნიციპალიტეტში გავრცელებულია [[კახეთი]]ს ლეშამბიანი ტყის ტიპი. [[ტყე]]ები შედარებით კარგადაა შემონახული მდინარე შოროხევის შესართავის ახლოს, [[წიწკანაანთსერი]]სა და [[გავაზი]]ს აღმოსავლეთით, ალაზნისპირას, მდინარე დურუჯის შესართავთან და სხვ. ამ ტყის შემქმნელია დაბლობის მუხა, [[ვერხვი]], ზოგან [[იფანი]], [[მურყანი]], [[რცხილა]] და სხვ. ფართოდ გვხვდება [[ლეშამბო]], [[კატაბარდა]], [[ღვედკეცი]], [[ეკალღიჭი]] და სხვ. ყვარლის მუნიციპალიტეტში ზღვის დონიდან 1400 მ-მდე არის წიფლნარი, რომელსაც ურევია [[მუხა]] და [[რცხილა]]. არის ასევე [[გერანი]], [[კუნელი]], [[შინდი]], [[გარეული ტყემალი]] და სხვ. === ფაუნა === ყვარლის მუნიციპალიტეტში [[ფაუნა]] საკმაოდ გავრცელებულია. ჩრდილოეთში [[კახეთის კავკასიონი]]ს [[ტყე]]ებში გვხვდება [[მურა დათვი]], [[არჩვი]], [[შველი]]. საკმაოდ დიდი რაოდენობით გვხვდება [[გარეული ღორი]], თითქმის ყველგანაა [[კურდღელი]], [[მგელი]], [[ტურა]], [[მელა]], [[დედოფალა]], [[ძილგუდა]] და სხვ. არის ფრინველთა რამდენიმე სახეობა. აღსანიშნავია [[მწყერი]], [[შურთხი]] და სხვ. ქვეწარმავლებიდან გვხვდება [[კუ]], [[ხვლიკი]] და [[გველი]]. [[მდინარე]]ებში მოიპოვევბა მრავალი სახეობის [[თევზი]], რომელთაგან აღსანიშნავია [[ხრამული]], [[კარჩხალა]], [[გოჭალა]], [[მურწა]], [[ლოქო]], [[წვერა]], [[ჭერეხი]] და ა.შ. ==მოსახლეობა== სოფლების უმეტესი ნაწილი გაშლილია [[ალაზნის ვაკე]]ზე, შედარებით მცირე მონაკვეთი კი მოქცეულია გორაკ-ბორცვიან ზონაში. ყვარლის მუნიციპალიტეტის მოსახლეობა [[2014]] წლის აღწერით შეადგენდა 29 827 კაცს. განსახლების ძირითადი ზონა ვრცელდება ზღვის დონიდან 200-600 მეტრის ფარგლებში. მოსახლეობის 74 % ცხოვრობს სოფელში, დანარჩენი [[მოსახლეობა]] მოქცეულია ქალაქში. უდიდესი ნაწილი [[ქართველები]] არიან. მცირე რაოდენობით ცხოვრობენ [[ხუნძები]], [[ოსები]] და სხვ. მოსახლეობის სიმჭიდროვე უდრის 29,80 კაცს (1 კვ.კმ-ზე). ===აღწერის მონაცემები=== {| class="wikitable" |- ! აღწერის წელი !! მოსახლეობა |- | 1989 || 42 237 |- | 2002 || 38 014 {{კლება}} |- | 2014 || 29 827 {{კლება}} |- | 2021<ref>{{cite web|url=https://www.geostat.ge/ka/modules/categories/41/mosakhleoba |title=მოსახლეობის რიცხოვნობა რეგიონების და თვითმმართველი ერთეულების მიხედვით|publisher= [[საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური]]|format=XLS|accessdate=2021-11-11|date=1 იანვარი, 2021}}</ref> || 30 500 {{ზრდა}} |} ==ეკონომიკა== ყვარლის მუნიციპალიტეტში კარგად არის განვითარებული [[სოფლის მეურნეობა]], ძირითადად [[მევენახეობა]]. სოფლის მეურნეობის მთავარი დარგი იძლევა მთელი სასოფლო-სამეურნეო წარმოებიდან მიღებული შემოსავლის 80 %. სასოფლო-სამეურნეო სავარგულებს უკავია 35 945 [[ჰა]]. მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე ასევე განვითარებულია [[მეცხოველეობა]], [[მეფრინველეობა]] და სხვ. ინტენსიურად ვითარდება [[მეღვინეობა]], აქ თავმოყრილია მრავალი [[ღვინო|ღვინის]] ქარხანა. აქვეა საქვეყნოდ ცნობილი ყურძნის მიკროზონა „ქინძმარაული“. მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე მოქმედებს ტურისტულ-დასასვენებლი კომპლექსები „ყვარლის ტბა“ და „ილიას ტბა“. ==ღირსშესანიშნაობანი== მუნიციპალიტეტში უპირველეს ყოვლისა უნდა აღინიშნოს სოფელი [[გრემი]], რომელიც [[ზღვის დონე|ზღვის დონიდან]] 480 მეტრ სიმაღლეზე მდებარეობს. ვარაუდობენ, რომ გრემის ტერიტორიაზე [[მოსახლეობა]] გვიანდელ ბრინჯაოს ხანაში უნდა გაჩენილიყო. გრემი ფეოდალური ხანის [[კახეთი]]ს ერთ-ერთი სავაჭრო-ეკონომიკური და კულტურული ცენტრი იყო. [[1466]] წელს გრემი [[კახეთის სამეფო]]ს [[დედაქალაქი]] გახდა. გრემის ტერიტორიაზე შემორჩენილია ისეთი მნიშვნელოვანი არქიტექტურული ძეგლი, როგორიცაა [[გრემის მთავარანგელოზის ეკლესია]]. იგი აგებულია 1565 წელს [[ლევანი (კახეთის მეფე)|კახთა მეფე ლევანის]] მიერ. სხვა ისტორიული ძეგლებიდან აღსანიშნავია სოფელ შილდაში მდებარე ღვთისმშობლის ტაძრის ნანგრევები, რომელიც ადგილობრივი მოსახლეობისათვის ცნობილი იყო, როგორც ბარცხანას „ყველაწმინდა“. არის ასევე ძველი გავაზის ღვთისშობლის ეკლესია (VI ს.). ენისელშია აღდგომის ტაძარი ([[1574]]-[[1605]]), მიდამოებში კი მდებარეობს ნასოფლარი შიხიანი. მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე არის ისტორიული ქალაქი [[ნეკრესი]] (დააარსა [[მეფე]] [[ფარნაჯომი|ფარნაჯომმა]] ძვ.წ. II-I სს). სხვა ხუროთმოძღვრული ძეგლებია: * გუმბათოვანი ეკლესია „კვარაცხოველი“ სოფ. [[ჭიკაანი|ჭიკაანში]] (XV-XVII სს.) * ძვ. წ. III ათასწლეულის დროინდელი მზის ტაძრის ნანგრევები და ამავე პერიოდის ნაქალაქარი სახელწოდებით „[[ნელქარისი]]“ და სხვა. ==ლიტერატურა== {{ქსე|10|637-638|უკლება დ., უკლება მ.}} * მარუაშვილი ლ., საქართველოს ფიზიკური გეოგრაფია, თბ., 1964; * უკლება დ., აღმოსავლეთ საქართველოს მთიანი მხარეების ლანდშაფტები და ფიზიკურ-გეოგრაფიული რაიონები, თბ., 1974; * Геоморфология грузии, ТБ., 1971. ==რესურსები ინტერნეტში== * [http://www.kakheti.gov.ge/index.php?cat=57&par=6 კახეთის რეგიონის ოფიციალური საიტი] * [http://htcompany.wordpress.com/2010/03/08/%E1%83%A7%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1-%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1-%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A/ ყვარლის რაიონის ტურისტული განვითარების პერსპექტივები // Happy Tour] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{კახეთი}} {{ყვარლის მუნიციპალიტეტი}} [[კატეგორია:ყვარლის მუნიციპალიტეტი|*]] nwfo50aen68umf2qefp0evq77d79na6 0 9312 4408960 3764922 2022-08-19T08:32:46Z გიო ოქრო 84301 // რედაქტირება [[:en:User:镜音铃/Wikiplus|Wikiplus]]-ით wikitext text/x-wiki {{მრავალმნიშვნელოვნება**|სახეობას|გვარის|გვრიტი (გვარი)}} {{ტაქსოდაფა | სახელი = გვრიტი | სურათის ფაილი = European Turtle Dove (Streptopelia turtur).jpg | სურათის წარწერა = | სურათის აღწერა = | სამეფო = ცხოველები | ტიპი = [[ქორდიანები]] | კლასი = [[ფრინველები]] | რიგი = [[მტრედისნაირნი]] | ოჯახი = [[მტრედისებრნი]] | გვარი = [[გვრიტი (გვარი)|გვრიტი]] | სახეობა = [[გვრიტი]] | ლათ = {{Btname|Streptopelia turtur|([[Linnaeus]], [[1758]])}} | არეალის რუკა = | ვიკისახეობები = Streptopelia turtur | commons = Streptopelia turtur | itis = 177149 | ncbi = 177155 | eol = 914622 }} '''გვრიტი''' ({{lang-la|Streptopelia turtur}}) — [[ფრინველები|ფრინველი]] [[მტრედისნაირნი|მტრედისნაირთა]] [[რიგი (ბიოლოგია)|რიგისა]]. გავრცელებულია ევროპაში, აზიაში, აფრიკაში. საქართველოში მრავალგან გვხვდება, მობუდარი გადამფრენია. [[ბუდე|ბუდეს]] იკეთებს ხეზე, წყალსატევის სიახლოვეს. აპრილ-მაისში დებს 2 კვერცხს. კრუხობს ორივე მშობელი 13-14 დღე. ნორჩ ხუნდებს კვებავს ჩიჩახვიდან ამოღებული ნათხევარით („ფრინველის რძით“). იკვებება მარცვლოვნებით, იშვიათად მწერებით, მოლუსკებით და სხვა. ==ლიტერატურა== {{ქსე|3|149|ჟორდანია რ.}} [[კატეგორია:გვრიტი]] sz07k22ogegg1l9m9s9az84l96hnr4b 0 9660 4408848 4225052 2022-08-18T21:12:01Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{ტაქსოდაფა | სახელი =პრანწია | სურათის ფაილი =Northern Lapwing.jpg | სურათის წარწერა = | სურათის აღწერა = | სამეფო = ცხოველები | ტიპი = | კლასი = | რიგი = | ოჯახი = | გვარი = | სახეობა = | ლათ =Vanellus vanellus | არეალის რუკა = | ვიკისახეობები = | commons = |სურათის ფაილი2=Northern Lapwing (Vanellus vanellus) (W1CDR0001471 BD4).ogg}} [[სურათი:Vanellus vanellus MHNT.jpg|thumb|'' Vanellus vanellus '']] '''პრანწია''' (Vanellus vanellus) — [[ფრინველები|ფრინველი]] [[მეჭვავიასნაირნი|მეჭვავიასნაირთა]] რიგისა. პრანწიას სხეულის სიგრძე 30 სმ, მასა 200 გრამს აღწევს. გავრცელებულია [[ევროპა]]სა და [[აზია]]ში. ზამთრობს ამიერკავკასიასა და [[შუა აზია]]ში. [[საქართველო]]ში გვხვდება მიმოფრენისას ([[მარტი]], [[ოქტომბერი]]), ნაწილი ზამთრობს, მეტწილად [[კოლხეთის დაბლობი|კოლხეთის დაბლობზე]]. ბუდობს ბალახიან ჭაობებზე, ველ-მინდვრებზე. [[ბუდე]]ს იკეთებს მიწაზე, დებს 4 კვერცხს. კრუხობს უმთავრესად დედალი, 27-29 დღე-ღამე. იკვებებიან [[მწერები]]თ, წვრილი [[უხერხემლოები]]თ, ზოგჯერ [[მარცვლეული კულტურები]]თ. == ლიტერატურა == {{ქსე|8|179|ჟორდანია რ.}} [[კატეგორია:მეჭვავიასნაირნი]] 8oauypkqopevtyeqizg9x7izxrhrj4l 0 9723 4408851 4073296 2022-08-18T21:15:21Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{მრავალმნიშვნელოვნება|ფარშავანგი|ფარშავანგი (მრავალმნიშვნელოვანი)}} {{ტაქსოდაფა | სახელი =ფარშავანგი | სურათის ფაილი =Paonroue.JPG | სურათის წარწერა = | სურათის აღწერა = | სამეფო = ცხოველები | ტიპი = | კლასი = | რიგი =[[ქათმისნაირნი]] | ოჯახი = | გვარი =[[ფრინველები]] | სახეობა = | ლათ =Pavo | არეალის რუკა = | ვიკისახეობები = | commons = }} '''ფარშავანგი''' ({{lang-la|Pavo}}) — [[ფრინველები|ფრინველთა]] [[გვარი (ბიოლოგია)|გვარი]] [[ქათმისნაირნი|ქათმისნაირთა]] [[რიგი (ბიოლოგია)|რიგი]]სა. მოიცავს 2 [[სახეობა]]ს: [[ჩვეულებრივი ფარშავანგი]] ({{lang-la|Pavo cristatus}}), გავრცელებულია [[ინდოსტანის ნახევარკუნძული|ინდოსტანის ნახევარკუნძულზე]] და [[შრი-ლანკა]]ში. [[ლურჯფრთიანი ფარშავანგი]] ({{lang-la|Pavo maticus}}) — [[ინდოჩინეთი|ინდოჩინეთში]], [[მალაკის ნახევარკუნძული|მალაკასა]] და [[სუმატრა]]ზე. ლურჯფრთიანი ფარშავანგის დედალ-მამალი თითქმის ერთნაირასაა შეფერილი, უფრო ღია ფერისაა. ჩვეულებრივი ფარშავანგი რომელიც, ძირითადად, მოლურჯო-მომწვანო ფერებშია შეფერილი და თავის გრძელ, 150-[[სანტიმეტრი]]ან ბოლოსთან ერთად სიგრძეში 200—235 სანტიმეტრს აღწევს. მას აქვს მომწვანო-მოოქროსფრო „მარაო“, რომელიც მოლურჯო-ბრინჯაოსფერი კოპლებითაა დამშვენებული, თავად ეს კოპლები კი მოხატულობით თვალებს წააგავს. სხეულის ბუმბული მეტწილად მბზინავ მოლურჯო-მომწვანო ფერებში გადადის. მამლები კუდის გაშლით ცდილობენ დედლების მოხიბვლას. ფარშავანგები საკვებს წარმოადგენს: [[მწერები]], [[ხვლიკები]], ზოგჯერ პატარა [[გველები]], ასევე [[თესლეული]], [[მარცვლეული კულტურები]], [[ოსპი]] და [[ნათესები]]ს რბილი ფესვები. გრძელი ბოლო არ ანელებს ფარშავანგის მოძრაობას მიუხედავად იმისა, რომ ფრინველის აფრენის დროს, ერთი შეხედვით, მოუხერხებელი ტვირთის შთაბეჭდილებას ტოვებს. აფრენის შემდეგ ფარშევანგი დიდი სისწრაფით მიფრინავს და ფრთებსაც ძალიან სწრაფად აბარტყუნებს. რვა თვის მართვეებს უკვე შეუძლიათ [[მშობლები]]ს მიტოვება და დამოუკიდებელი ცხოვრების დაწყება. მათი წასვლა დედას სულის მოთქმისა და ძალების აღდგენის საშუალებას აძლევს, რათა მომავალი თაობის აღსაზრდელად და „ფეხზე დასაყენებლად“ მოემზადოს. ახალგაზრდა მამლებს დაახლოებით რვა თვიდან ეწყებათ ბოლოს ზრდა, მაგრამ მისი სრული სილამაზით ისინი მხოლოდ მაშინ დაიკვეხნიან, როდესაც ოთხი წლის გახდებიან. ამ დროს ისინი უკვე მზად არიან საკუთარი ოჯახის შესაქმნელად. ფარშავანგი ბინადრობს ბუჩქნარში, მდინარეთა ნაპირებზე, ტყის ჭრის ადგილებში. პოლიგამური ფრინველებია: ერთ გუნდში 1 მამალი და 3-5 დედალია. იკვებებიან მცენარეული და ცხოველური საკვებით. ფარშავანგი ფართოდ არის გავრცელებული როგორც დეკორატიული ფრინველი, ინდოეთში ინახავენ ნახევრად მოშინაურებული სახით. [[ევროპა]]ში ([[საბერძნეთი|საბერძნეთში]]) შენოყვანილია [[V საუკუნე]]ში. მისი მოშინაურება ადვილად შეიძლება. ზოგს ფარშევანგი წმინდა ფრინველად მიაჩნია. ამ მოსაზრების გამო ინდოეთის სოფლების მოსახლეები ზოგჯერ მოთმინებით იტანენ ფარშევანგების პარპაშს, როდესაც ისინი მათ ნათესებს აოხრებენ. ფარშავანგები ამშვენებდნენ ძველი [[საბერძნეთი]]ს, [[რომი]]სა და [[ინდოეთი]]ს ბაღებს. ინდოეთის სამეფო კარზე მათ ათასწლეულების განმავლობაში ხატავდნენ და ძერწავდნენ. ფარშავანგის ტახტი კი ინდოეთის ერთ-ერთ ყველაზე ძვირფას განძად ითვლებოდა. როგორც იტყობინებიან, უამრავი [[ბრილიანტი]]ს გარდა, ის 108 ლალისა და 116 [[ზურმუხტი]]ს თვლით იყო შემკული. ჩარდახის ზემოთ მას ოქროს ფარშავანგი ჰქონდა დამაგრებული, რომლის გამოც ტახტს ასეთი სახელი ეწოდა. ტახტს მხოლოდ მნიშვნელოვანი ცერემონიებისთვის იყენებდნენ. ==ლიტერატურა== {{ქსე|10|234-235|ჟორდანია რ.}} ==რესურსები ინტერნეტში== * [http://bvi.rusf.ru/sista/s04543.htm#t Систематика азиатских павлинов] в [http://bvi.rusf.ru/sista.htm Архиве БВИ: Систематика] * [http://www.gbwf.org/pheasants/index.html#peafowl Павлины] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060927212047/http://www.gbwf.org/pheasants/index.html#peafowl |date=2006-09-27 }} на сайте [http://www.gbwf.org/ gbwf.org, «Aviculture & Conservation of Galliformes (Game Birds)»]{{ref-en}} * http://amyspeacockparadise.com/ «Amy’s Peacock Paradise»], владелец — Amy Miller (США){{ref-en}} * [http://www.peafowl.org/varieties.htm Виды, подвиды и разновидности павлинов] на сайте Объединённой ассоциации по разведению павлинов (United Peafowl Association, США){{ref-en}} [[კატეგორია:ქათმისნაირნი]] er6ec3mpqxat7qga7ts5q0nbo24zwva 0 9812 4408868 4396282 2022-08-18T21:44:26Z InternetArchiveBot 124291 [[ვიკიპედია:გადამოწმებადობა|შემოწმების]] მიზნით 1 წიგნის დამატება (20220818)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki '''თავისუფალი ვაჭრობა''' — სავაჭრო პოლიტიკა, რომელიც არ ზღუდავს იმპორტსა და ექსპორტს. აზრობრივად ის იგივეა, რაც [[თავისუფალი ბაზარი|თავისუფალი ბაზრის]] იდეა საერთაშორისო ვაჭრობაში. თავისუფალ ვაჭრობას ძირითადად [[ლიბერალიზმი|ლიბერალური]] ეკონომიკის მომხრე პოლიტიკური პარტიები უჭერენ მხარს. ხოლო ეკონომიკურად მემარცხენე და ნაციონალისტური პარტიები თავისუფალი ვაჭრობის საპირისპიროდ, პროტექციონიზმს ემხრობიან.<ref>{{cite book|title=State Aid for Newspapers: Theories, Cases, Actions|last=Murschetz|first=Paul|publisher=[[Springer Science+Business Media]]|year=2013|isbn=978-3642356902|location=|pages=64|quote=Parties of the left in government in adopt protectionist policies for ideological reasons and because they wish to save worker jobs. Conversely, right-wing parties are predisposed toward free trade policies.}}</ref><ref>{{cite book|title=Globalization and the State: Volume II: Trade Agreements, Inequality, the Environment, Financial Globalization, International Law and Vulnerabilities|last=Peláez|first=Carlos|publisher=[[Palgrave MacMillan]]|year=2008|isbn=978-0230205314|location=[[United States]]|pages=68|quote=Left-wing parties tend to support more protectionist policies than right-wing parties.}}</ref><ref>{{cite book|title=Votes, Vetoes, and the Political Economy of International Trade Agreements|url=https://archive.org/details/votesvetoespolit0000mans|last=Mansfield|first=Edward|publisher=[[Princeton University Press]]|year=2012|isbn=978-0691135304|location=|pages=[https://archive.org/details/votesvetoespolit0000mans/page/128 128]|quote=Left-wing governments are considered more likely than others to intervene in the economy and to enact protectionist trade policies.}}</ref><ref>{{cite book|title=Encyclopedia of U.S. Campaigns, Elections, and Electoral Behavior: A-M, Volume 1|last=Warren|first=Kenneth|publisher=[[SAGE Publications]]|year=2008|isbn=9781412954891|location=|pages=680|quote=Yet, certain national interests, regional trading blocks, and left-wing anti-globalization forces still favor protectionist practices, making protectionism a continuing issue for both American political parties.}}</ref> დღესდღეობით ქვეყნების უმრავლესობა [[მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაცია|მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაციის]] მულტილატერალური სავაჭრო ხელშეკრულების წევრია. თავისუფალი ვაჭრობის თვალსაჩინო მაგალითი იყო დიდი ბრიტანეთის უნილატერალური პოზიცია შეემცირებინა რეგულაციები და [[ბაჟი]] იმპორტსა და ექსპორტზე XIX საუკუნის შუა პერიოდიდან 1920-იან წლებამდე. <ref>{{Cite web|url=https://www.parliament.uk/about/living-heritage/transformingsociety/tradeindustry/importexport/overview/freetrade/}}</ref> ალტერნატიული მიდგომა, რაც გულისხმობს თავისუფალი სავაჭრო სივრცის შექმნას სახელმწიფოთა ჯგუფს შორის, მაგალითად ევროპის ეკონომიკური ზონა და [[მერკოსური|მერკოსურის]] ღია ბაზრები, ქმნის პროტექციონალურ ბარიერს ამ სივრცესა და დანარჩენ მსოფლიოს შორის. მრავალი სახელმწიფო ისევ მიმართავს პროტექციურ პოლიტიკას ადგილობრივი დასაქმების ხელშეწყობის მიზნით, მაგალითად იმპორტზე ტარიფების დაწესებით ან ექსპორტის სუბსიდირებით. ზოგჯერ ქვეყანამ შესაძლოა თავისუფალი ვაჭრობა შეზღუდოს, რათა შეამციროს ბუნებრივი რესურსების ექსპორტი. ვაჭრობის სხვა შემზღუდავი ფაქტორები შესაძლოა იყოს კვოტები იმპორტზე, გადასახადები და არასატარიფო ბარიერები, როგორიცაა მარეგულირებელი კანონმდებლობა. ისტორიულად, თავისუფალი ვაჭრობისადმი ღიაობა 1815 წლიდან [[პირველი მსოფლიო ომი|პირველი მსოფლიო ომის]] დაწყებამდე იზრდებოდა. ღია ვაჭრობამ ზრდა კიდევ ერთხელ 1920-იან წლებში დაიწყო, თუმცა დიდი დეპრესიის დროს კოლაფსი განიცადა (კონკრეტულად, ევროპასა და ჩრდილოეთ ამერიკაში). ვაჭრობამ მნიშვნელოვნად ისევ მოიმატა 1950-იანი წლებიდან (1970-იანი წლების ნავთობის კრიზისის დროს შეფერხების მიუხედავად). ეკონომისტებისა და ეკონომიკის ისტორიკოსების მტკიცებით სავაჭრო თავისუფლების დღევანდელი დონე ისტორიაში ყველაზე მაღალია.<ref>{{Cite journal|last1=Federico|first1=Giovanni|last2=Tena-Junguito|first2=Antonio|date=2019|journal=Revista de Historia Economica - Journal of Iberian and Latin American Economic History|language=en|volume=37|issue=1|pages=9–41|doi=10.1017/S0212610918000216|issn=0212-6109|title=World Trade, 1800-1938: A New Synthesis|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://voxeu.org/article/world-trade-historical-database|title=The World Trade Historical Database|last1=Federico|first1=Giovanni|last2=Tena-Junguito|first2=Antonio|date=2018-07-28|website=VoxEU.org|access-date=2019-10-07}}</ref><ref>{{Citation|last1=Bown|first1=C. P.|title=Chapter 1 - The Empirical Landscape of Trade Policy|date=2016-01-01|url=http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2214312216300151|work=Handbook of Commercial Policy|volume=1|pages=3–108|editor-last=Bagwell|editor-first=Kyle|publisher=North-Holland|access-date=2019-10-07|last2=Crowley|first2=M. A.|editor2-last=Staiger|editor2-first=Robert W.}}</ref> ეკონომისტები თანხმდებიან, რომ პროტექციონიზმის გავლენა ეკონომიკურ ზრდასა და ეკონომიკურ კეთილდღეობაზე უარყოფითია, ხოლო თავისუფალ ვაჭრობა და სავაჭრო ბარიერების შემცირება დადებით გავლენას ახდენს ეკონომიკურ ზრდასა<ref name="See P 1994">See P.Krugman, «The Narrow and Broad Arguments for Free Trade», American Economic Review, Papers and Proceedings, 83(3), 1993 ; and P.Krugman, Peddling Prosperity: Economic Sense and Nonsense in the Age of Diminished Expectations, New York, W.W. Norton & Company, 1994.</ref><ref name="IGMFreeTrade">{{Cite web|url=http://www.igmchicago.org/surveys/free-trade|title=Free Trade|date=March 13, 2012|publisher=IGM Forum|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.igmchicago.org/surveys/import-duties|title=Import Duties|date=October 4, 2016|publisher=IGM Forum|language=en-US}}</ref><ref>[[N. Gregory Mankiw]], [https://www.nytimes.com/2015/04/26/upshot/economists-actually-agree-on-this-point-the-wisdom-of-free-trade.html Economists Actually Agree on This: The Wisdom of Free Trade], ''New York Times'' (April 24, 2015): "Economists are famous for disagreeing with one another.... But economists reach near unanimity on some topics, including international trade."</ref><ref>[[William Poole (economist)|William Poole]], [https://core.ac.uk/download/pdf/6958854.pdf Free Trade: Why Are Economists and Noneconomists So Far Apart], ''Federal Reserve Bank of St. Louis Review'', September/October 2004, 86(5), pp. 1: "most observers agree that '[t]he consensus among mainstream economists on the desirability of free trade remains almost universal.'"</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.igmchicago.org/surveys/trade-within-europe|title=Trade Within Europe {{!}} IGM Forum|website=www.igmchicago.org|language=en-US|access-date=2017-06-24}}</ref> და ეკონომიკურ სტაბილურობაზე.<ref>{{Cite journal|last1=Tenreyro|first1=Silvana|last2=Lisicky|first2=Milan|last3=Koren|first3=Miklós|last4=Caselli|first4=Francesco|title=Diversification Through Trade|journal=The Quarterly Journal of Economics|volume=135|pages=449–502|language=en|doi=10.1093/qje/qjz028|year=2019|url=http://cep.lse.ac.uk/pubs/download/dp1388.pdf}}</ref> თუმცა ვაჭრობის ლიბერალიზაციამ შესაძლოა გამოიწვიოს მნიშვნელოვანი და არათანაბრად გადანაწილებული დანაკარგები, ასევე იმ მომუშავეთა ეკონომიკური გადაადგილება, რომლებიც დასაქმებულნი არიან ისეთ სექტორში, რომელიც კონკურენციაშია იმპორტულ საქონელთან.<ref name="IGMFreeTrade" /> == მახასიათებლები == თავისუფალი ვაჭრობის პოლიტიკამ შესაძლოა გამოიწვიოს შემდეგი ეკონომიკური მახასიათებლები: * საქონლით ვაჭრობა გადასახადებისა (ტარიფების ჩათვლით) ან სხვა ბარიერების (მაგალითად კვოტები იმპორტზე) გარეშე; * ვაჭრობა სერვისზე (მომსახურებაზე) გადასახადებისა და სხვა სავაჭრო ბარიერების გარეშე; * ვაჭრობისთვის ხელისშემშლელი ისეთი პოლიტიკისა (გადასახადები, სუბსიდიები, რეგულაციები ან კანონები) არარსებობა, რომელიც კონკრეტულ კომპანიებს ან წარმოების ფაქტორებს სხვებთან მიმართებაში უპირატესობას ანიჭებს; * თავისუფალი წვდომა ბაზრებზე; * თავისუფალი წვდომა ბაზრის ინფორმაციაზე; * ცალკეული კომპანიების უუნარობა დაარღვიონ ბაზრის დინამიკა; * თავისუფალის ვაჭრობის ხელშემწყობი სავაჭრო ხელშეკრულებები. == ეკონომიკა == === ეკონომიკური მოდელები === თავისუფალი ვაჭრობის სარგებლიანობის ასახსნელად ორი მარტივი გზა გადის [[დეივიდ რიკარდო|დეივიდ რიკარდოს]] [[შედარებითი უპირატესობის თეორია|შედარებითი უპირატესობის]] თეორიასა და ტარიფის ან იმპორტზე დაწესებული კვოტის ეფექტის ანალიზზე. მოთხოვნა-მიწოდების კანონისა და გადასახადების ეკონომიკური ეფექტის გამოყენებით ეკონომიკურ ანალიზს შეუძლია გვიჩვენოს თავისუფალი ვაჭრობის თეორიული სიკეთეები და ნაკლოვანებები.<ref name = "landsburg"/><ref name="hartmann">[[Thom Hartmann]], ''Unequal Protection'', Second Edition, Chapter 20. p. 255</ref> ეკონომისტთა უმეტესობა ფიქრობს, რომ განვითარებად ქვეყნებმაც არ უნდა დააწესონ მაღალი ტარიფები, თუმცა ინდუსტრიული პოლიტიკის მხარდამჭერი ეკონომისტი ჰა ჯუნ ჩანგი მიიჩნევს, რომ ტარიფების მაღალი დონე განვითარებად ქვეყნებში გამართლებულია, ვინაიდან განსხვავება პროდუქტიულობაში განვითარებად და განვითარებულ ქვეყნებს შორის ახლა ბევრად დიდია, ვიდრე მაშინ, როცა ტექნოლოგიური განვითარების დონე მეტნაკლებად მსგავსი იყო. ჩანგი ფიქრობს, რომ დაბალგანვითარებული ქვეყნები დღესდღეობით არიან სუსტი მოთამაშეები ბევრად უფრო კონკურენტულ სისტემაში.<ref name="autogenerated311">Pugel (2007), ''International Economics'', pp. 311–312.</ref><ref>{{citation|last1=Chang|first1=Ha-Joon|title=Kicking Away the Ladder: Good Policies and Good Institutions in Historical Perspective|url=http://siteresources.worldbank.org/INTDECINEQ/Resources/KAL-SummaryPaper.doc}}</ref> ამ მოსაზრების საწინააღმდეგო არგუმენტები ისაა, რომ განვითარებად ქვეყნებს შეუძლიათ გადმოიღონ ტექნოლოგია უცხოეთიდან, მაშინ როცა განვითარებულ ქვეყნებს თვითონ უწევთ ახალი ტექნოლოგიის შექმნაზე მუშაობა. ასევე, განვითარებად ქვეყნების ექსპორტის შესაძლებლობები ახლა ბევრად უფრო ფართოა ვიდრე XIX საუკუნეში იყო. თუ ტარიფის მიზანი ახალგაზრდა ინდუსტრიების სტიმულაციაა, მაშინ ტარიფის დონე უნდა იყოს საკმარისად მაღალი, რომ ადგილობრივ წარმოებულმა საქონელმა იმპორტულ საქონელთან კონკურენციის გაწევა შეძლოს. ეს თეორია, რომელიც იმპორტის ჩანაცვლების ინდუსტრიალიზაციის სახელითაა ცნობილი, არაეფექტურადაა მიჩნეული ამჟამინდელი განვითარებადი ქვეყნებისთვის.<ref name="autogenerated311"/> ==== ტარიფები ==== [[File:EffectOfTariff.svg|thumb|upright=2.10|ვარდისფერი ნაწილი აღნიშნავს ტარიფების არსებობით გამოიწვეულ დანაკარგს ]] მარჯვნივ მოცემული გრაფიკი წარმოადგენს საქონლის იმპორტზე დაწესებული ტარიფის ეფექტის ანალიზს. საქონლის ფასი ტარიფამდე მსოფლიო ბაზარზე (და შესაბამისად შიდა ბაზარზეც) არის P<sub>world</sub>. იმპროტზე დაწესებული ტარიფი შიდა ფასს P<sub>tariff</sub>-მდე ზრდის. მაღალი ფასი იწვევს შიდა წარმოების გაზრდას Q<sub>S1</sub>-დან Q<sub>S2</sub>-მდე და შიდა მოხმარების შემცირებას Q<sub>C1</sub>-დან Q<sub>C2</sub>-მდე.<ref name="stockman">Alan C. Stockman, ''Introduction to Economics'', Second Edition, Chapter 9.</ref><ref name="Mankiw">[[N. Gregory Mankiw]], ''Macroeconomics'', Fifth Edition, Chapter 7.</ref> ამ ყველაფერს სამი ძირითადი ეფექტი აქვს საერთო კეთილდღეობაზე. მომხმარებლების მდგომარეობა უარესდება ვინაიდან მომხმარებლის დანაზოგი (მწვანე ნაწილი გრაფიკზე) მცირდება. მწარმოებლები უკეთეს ვითარებაში არიან, რადგან მწარმოებლის დანაზოგი (ყვითელი ნაწილი) იზრდება. სახელმწიფოს შემოსავალიც (ლურჯი ნაწილი) იზრდება დამატებითი გადასახადის გამო. მაგრამ, ის დანაკარგი რასაც მომხმარებელი იღებს მეტია მწარმოებლისა და სახელმწიფოს ერთობლივ მოგებაზე. საერთო დანაკარგის სიდიდე გრაფიკზე ორი ვარდისფერი სამკუთხედითაა ნაჩვენები. ტარიფების გაუქმება გამოიწვევს საერთო მოგების ზრდას.<ref name="stockman"/><ref name="Mankiw"/> ტარიფის თითქმის იდენტური ანალიზს სუფთად მწარმოებელი ქვეყნის პერსპექტივიდან ანალოგიური შედეგები მოაქვს. ამ ქვეყანაში, ტარიფი აუარესებს მწარმოებლის და აუმჯობესებს მომხმარებლის მდგომარეობას, თუმცა მწარმოებლების სუფთა დანაკარგი მეტია ვიდრე მომხმარებლის მოგება (ამ შემთხვევაში გადასახადიდან შემოსავლები არ განიხილება, რადგან მოცემული სახელმწიფო არ იღებს ტარიფიდან შემოსავალს). მსგავსი ანალიზის გამოყენებით ექსპორტზე დაწესებული ტარიფები და იმპორტზე და ექსპორტზე დაწესებული კვოტები თითქმის იგივე შედეგს იძლევა.<ref name="landsburg"/> სავაჭრო შეზღუდვების დაწესებით ზოგჯერ მომხმარებელს ადგება ზიანი და მწარომებელი იგებს, ზოგჯერ - პირიქით. თუმცა მნიშვნელოვანია ისაა, რომ საერთო დანაკარგი ყოველთვის დგება, ვინაიდან სავაჭრო შეზღუდვებით გამოწვეული დანაკარგები მეტია მათ მიერ მოტანილი სარგებელზე. თავისუფალ ვაჭრობასაც ახლავს მოგებულები და წაგებულები, მაგრამ თეორია და ემპირიული ფაქტები აჩვენებს, რომ ამ შემთხვევაში მოგების ზომა უფრო დიდია ვიდრე წაგების.<ref name="landsburg"/> === სავაჭრო ნაკადები გადართვა === გავრცელებული ეკონომიკური თეორიის თანახმად, თავისუფალი ვაჭრობის შერჩევითმა გამოყენებამ (შეთანხმება ზოგიერთ ქვეყანასთან და ტარიფის დაწესება სხვებთან) შესაძლოა ეკონომიკური არაეფექტიანობა გამოიწვიოს. კონკრეტული საქონლის წარმოება ეფექტიანი მაშინაა, როცა ამ საქონელს აწარმოებს ქვეყანა, რომელსაც ყველაზე ცოტა უჯდება მისი წარმოება, მაგრამ ეს ასე არ ხდება, როცა ქვეყანა, რომელსაც ამ საქონლის წარმოება მეტი უჯდება თავისუფალი ვაჭრობით სარგებლობს, ხოლო მცირედანახარჯიანს მაღალი ტარიფი აქვს დაწესებული. ტარიფის ასე დაწესებამ შესაძლოა გამოიწვიოს სავაჭრო ნაკადების გადართვა (trade diversion) და სუფთა ეკონომიკური დანაკარგი. სწორედ ამ მიზეზის გამო მრავალი ეკონომისტი მიიჩნევს, რომ მნიშვნელოვანია არსებობდეს მოლაპარაკებები მსოფლიოში ტარიფის შემცირებასთან დაკავშირებით, მაგალითად, როგორიც იყო დოჰას მოლაპარაკებები.<ref name="landsburg">[[Steven E. Landsburg]]. ''Price Theory and Applications'', Sixth Edition, Chapter 8.</ref> == მოსაზრებები == === ეკონომისტების აზრი === თავისუფალ ვაჭრობასა და მის ანალიზზე ფართო ლიტერატურაში მოიპოვება, ბევრმა ეკონომისტმა განიხილა თავისუფალი ვაჭრობის თეორიული და ემპირიული ეფექტები. მიუხედავად იმისა, რომ თავისუფალი ვაჭრობა მოგებულებსა და წაგებულებს ქმნის, ეკონომისტები თანხმდებიან რომ თავისუფალ ვაჭრობას მოაქვს სუფთა საერთო სარგებელი.<ref>{{cite journal|last1=Fuller|first1=Dan|last2=Geide-Stevenson|first2=Doris|title=Consensus Among Economists: Revisited|journal=Journal of Economic Review|volume=34|issue=4|pages=369–387|date=Fall 2003|url=http://www.indiana.edu/~econed/pdffiles/fall03/fuller.pdf|doi=10.1080/00220480309595230|s2cid=143617926|accessdate=2020-11-16|archiveurl=https://web.archive.org/web/20040920081202/http://www.indiana.edu/~econed/pdffiles/fall03/fuller.pdf|archivedate=2004-09-20}}{{registration required}}</ref><ref>{{cite journal|last=Friedman|first=Milton|authorlink=Milton Friedman|title=The Case for Free Trade|journal=[[Hoover Digest]]|volume=1997|issue=4|pages=42–49|url=http://www.hoover.org/publications/digest/3550727.html|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070122032127/http://www.hoover.org/publications/digest/3550727.html|archivedate=22 January 2007|bibcode=1993SciAm.269e..42B|year=1993|doi=10.1038/scientificamerican1193-42}}</ref> 2006 წელს 86 გამოკითხული ამერიკელი ეკონომისტიდან „87.5% ფიქრობს, რომ აშშ-მ უნდა გააუქმოს დარჩენილი ტარიფები და სხვა სავაჭრო ბარიერები“ და „90.1% ეწინააღმდეგება მოსაზრებას, რომ აშშ-მ დამსაქმებლებს სხვა ქვეყნებისად აუთსორსინგი უნდა აუკრძალოს“.<ref>{{cite journal|last=Whaples|first=Robert|title=Do Economists Agree on Anything? Yes!|journal=The Economists' Voice|volume=3|issue=9|year=2006|url=|doi=10.2202/1553-3832.1156|s2cid=201123406}}</ref> ჰარვარდის ეკონომიკის პროფესორის [[გრეგორი მენკიუ|გრეგორი მენკიუს]] თქმით „მხოლოდ რამდენიმე დებულებაზე თუ არსებობს ისეთი კონსენსუსი პროფესიონალ ეკონომისტებს შორის როგორც იმაზე, რომ ღია მსოფლიო ვაჭრობა ეკონომიკურ ზრდას აძლიერებს და ცხოვრების დონეს მაღლა სწევს“.<ref>{{cite web|last=Mankiw|first=Gregory|title=Outsourcing Redux|date=7 May 2006|url=http://gregmankiw.blogspot.com/2006/05/outsourcing-redux.html|accessdate=22 January 2007}}</ref> გამოკითხვაში, რომელშიც წამყვანი ეკონომისტები იღებდნენ მონაწილეობას არცერთი მათგანი არ შეეწინააღმდეგა აზრს, რომ „თავისუფალი ვაჭრობა წარმოების ეფექტურობას ზრდის და მომხმარებელს უკეთეს არჩევანს სთავაზობს, გრძელვადიან პერიოდში კი ეს სარგებელი ბევრად მეტია ვიდრე გავლენა დასაქმებაზე“.<ref>{{cite web|url=http://www.igmchicago.org/igm-economic-experts-panel/poll-results?SurveyID=SV_0dfr9yjnDcLh17m|title=Poll Results|publisher=IGM Forum|accessdate=1 July 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160622104941/http://www.igmchicago.org/igm-economic-experts-panel/poll-results?SurveyID=SV_0dfr9yjnDcLh17m|archive-date=22 June 2016|url-status=dead}}</ref> === საზოგადოებრივი აზრი === ადამიანების დიდი ნაწილი – განვითარებად და განვითარებულ ქვეყნებში – სხვა ქვეყნებთან ვაჭრობას მხარს უჭერს. აზრი უფრო მეტად იყოფა იმ საკითხებზე, როგორიცაა ვაჭრობის გავლენა სამუშაო ადგილების შექმნაზე, ხელფასების გაზრდასა და ფასების შემცირებაზე.<ref>{{cite web |last1=Stokes |first1=Bruce |title=Americans, Like Many in Other Advanced Economies, Not Convinced of Trade's Benefits |url=https://www.pewresearch.org/global/2018/09/26/americans-like-many-in-other-advanced-economies-not-convinced-of-trades-benefits/ |website=Pew Research Center |publisher=Pew Research Center |date=26 September 2018}}</ref> განვითარებულ ეკონომიკებში 31% ფიქრობს, რომ ვაჭრობის გაძლიერება ზრდის ხელფასებს, ხოლო 27% მიიჩნევს, რომ ამცირებს. ხოლო ახალგაზრდა ეკონომიკებში 47% ფიქრობს, რომ ვაჭრობა ხელფასებს ამცირებს, 20% კი – პირიქით. არსებობს დადებით დამოკიდებულება (0.66) კონკრეტულ ქვეყანაში მშპ-ს ზრდის საშუალო დონესა (2014-2017 წლებში) და ადამიანთა იმ პროცენტს შორის, რომელიც ფიქრობს, რომ ვაჭრობა ხელფასებს ზრდის.<ref>{{cite web |last1=Stokes |first1=Bruce |title=4. Nearly half of adults in emerging markets say trade raises wages |url=https://www.pewresearch.org/global/2018/09/26/nearly-half-of-adults-in-emerging-markets-say-trade-raises-wages/ |website=Pew Research Center |publisher=Pew Research Center |date=26 September 2018}}</ref> ადამიანთა დიდი ნაწილი განვითარებულ (35%) და განვითარებად (56%) ეკონომიკებშიც მიიჩნევს, რომ ვაჭრობა ფასებს ზრდის. 29% განვითარებულ და 18% განვითარებად ეკონომიკებში ფიქრობს, რომ ვაჭრობა ფასებს ამცირებს. უფრო მეტად შესაძლებელია ის, რომ ადამიანები მაღალი განათლების დონით მიიჩნევდნენ, რომ ვაჭრობა ფასებს ამცირებს, ვიდრე ის, რომ შედარებით დაბალი დონის განათლების მქონდე ადამიანებიი ფიქრობდენენ ასე.<ref>{{cite web |last1=Stokes |first1=Bruce |title=5. Public views on trade and prices are at odds with economic theory |url=https://www.pewresearch.org/global/2018/09/26/public-views-on-trade-and-prices-are-at-odds-with-economic-theory/ |website=Pew Research Center |publisher=Pew Research Center |date=26 September 2018}}</ref> == ისტორია == === ადრეული პერიოდი === [[File:David ricardo.jpg|thumb|upright=0.75|[[დეივიდ რიკარდო]]]] თავისუფალი ვაჭრობის სისტემის ცნება, რომელიც მრავალ სუვერენულ სახელმწიფოს აერთიანებს ჩანასახოვანი ფორმით XVI საუკუნის იმპერიულ ესპანეთში ჩამოყალიბდა.<ref name="Arrighi1994">{{cite book|author=Giovanni Arrighi|authorlink=Giovanni Arrighi|title=The Long Twentieth Century: Money, Power, and the Origins of Our Times|url=https://archive.org/details/longtwentiethcen00arri|url-access=registration|year=1994|publisher=Verso|isbn=978-1-85984-015-3|page=[https://archive.org/details/longtwentiethcen00arri/page/58 58]}}</ref> ამერიკელმა იურისტმა არტურ ნუსბაუმმა აღნიშნა, რომ ესპანელი თეოლოგი ფრანცისკო დე ვიტორია იყო „პირველი, ვინც შემოიტანა კომერციის და ზღვების თავისუფლების ცნება“.<ref name="Nussbaum1947">{{cite book|author=Arthur Nussbaum|authorlink=Arthur Nussbaum|title=A concise history of the law of nations|url=https://books.google.com/books?id=TxkQAQAAMAAJ|year=1947|publisher=Macmillan Co.|page=62}}</ref> ვიტორიამ ის jus gentium-ის პრინციპს დაუქვემდებარა.<ref name="Nussbaum1947"/> თავისუფალი ვაჭრობის იდეის თანამედროვე ფორმა კი ორმა ბრიტანელმა ეკონომისტმა, [[ადამ სმითი|ადამ სმითმა]] და [[დეივიდ რიკარდო|დეივიდ რიკარდომ]], ჩამოაყალიბა. თავისუფალი ვაჭრობის მხარდამჭერ ეკონომისტებს სჯეროდათ, რომ კონკრეტული ცივილიზაციების ეკონომიკური აღმასვლის მიზეზი სწორედ ვაჭრობა იყო. მაგალითად, სმითი აღნიშნავდა, რომ ვაჭრობის გაძლიერება არა მარტო ხმელთაშუა ზღვის კულტურების, ეგვიპტის, საბერძნეთისა და რომის, არამედ ბენგალისა (აღმოსავლეთ ინდოეთი) და ჩინეთის აყვავების მიზეზიც იყო. ნიდერლანდების აღორძინებამ იმპერიული ესპანეთის მმართველობისაგან გათავისუფლებისა და თავისუფალი ვაჭრობის პოლიტიკის გატარების შემდეგ<ref name=Appleby2010>{{Cite book|last=Appleby|first=Joyce|authorlink=Joyce Appleby|year=2010|title=The Relentless Revolution: A History of Capitalism|url=https://archive.org/details/relentlessrevolu00appl|url-access=registration|publisher=W. W. Norton & Company|location=New York City, New York}}</ref> თავისუფალი ვაჭრობა/მერკანტილიზმის საკითხი ეკონომიკაში საუკუნეების განმავლობაში ყველაზე მნიშვნელოვანი გახადა. თავისუფალი ვაჭრობის პოლიტიკა საუკუნეებია დაპირისპირებულია [[მერკანტილიზმი|მერკანტილისტურ]], პროტექციონისტულ, იზოლაციონისტურ, [[სოციალიზმი|სოციალისტურ]], პოპულისტურ და სხვა სახის პოლიტიკასთან. ოსმალეთის XVIII საუკუნეში იმპრიას ლიბერალური სავაჭრო პოლიტიკა ჰქონდა, რომლის საწყისიც ოსმალეთის იმპერიის ე.წ. კაპიტულაციები (capitulations of the Ottoman Empire) იყო, რომლის ფარგლებშიც გაფორმდა პირველი სავაჭრო ხელშეკრულება საფრანგეთთან 1536 წელს და გაღრმავდა 1673 და 1740 წელს იმპორტზე და ექსპორტზე გადასახადების 3%-მდე შემცირებით. ოსმალების თავისუფალი ვაჭრობის პოლიტიკას იწონებდა ბრიტანელი ეკონომისტი ჯ.რ. მაკკალოჰი თავის წიგნში კომერციის ლექსიკონი (1834), თუმცა აკრიტიკებდა ბრიტანელის პრემიერ მინისტრი [[ბენჯამინ დიზრაელი]], რომელმაც 1846 წელს „მარცვლეულის კანონზე“ დებატებისას იმპერია მოიხსენია, როგორც „მაგალითი ზიანისა, რომელიც შეუზღუდავი კონკურენციის დროს დგება“. <ref>{{cite book|title=Economics and World History: Myths and Paradoxes|author=Paul Bairoch|publisher=[[University of Chicago Press]]|year=1995|url=https://www.scribd.com/document/193124153/Economics-and-World-History-Myths-and-Paradoxes-Paul-Bairoch|pages=31–32|author-link=Paul Bairoch|accessdate=2020-11-16|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171012060209/https://www.scribd.com/document/193124153/Economics-and-World-History-Myths-and-Paradoxes-Paul-Bairoch|archivedate=2017-10-12}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171012060209/https://www.scribd.com/document/193124153/Economics-and-World-History-Myths-and-Paradoxes-Paul-Bairoch |date=2017-10-12 }}</ref> [[File:Droits de douane (France, UK, US).png|thumb|ტარიფების საშუალო დონე საფრანგეთში, გაერთიანებულ სამეფოსა და ამერიკის შეერთებულ შტატებში]] კოლონიალურ ამერიკაში ვაჭრობას ბრიტანული სავაჭრო სისტემა აკონტროლებდა სანავიგაციო აქტების მეშვეობით. 1760-იან წლებამდე რამდენიმე კოლონიალისტი ღიად უჭერდა მხარს თავისუფალ ვაჭრობას, ნაწილობრივ იმიტომ, რომ რეგულაციების დაცვა მკაცრად არ ხდებოდა (ახალი ინგლისი კონტრაბანდით იყო ცნობილი), თუმცა იმიტომაც, რომ კოლონიურ ვაჭრებს უცხოურ საქონელთან კონკურენცია არ სურდათ. ისტორიკოსი ოლივერ დიკერსონის აზრით, თავისუფალი ვაჭრობის სურვილი არ ყოფილა ამერიკის რევოლუციის ერთ-ერთი მიზეზი - „აზრი, რომ მეთვრამეტე საუკუნის სავაჭრო პრაქტიკები არასწორი იყო, რევოლუციის ლიდერების ფოკუსში არ ყოფილა“.<ref>Dickerson, ''The Navigation Acts and the American Revolution'', p. 140.</ref> თავისუფალი ვაჭრობა აშშ-ში ამერიკის რევოლუციული ომის შედეგი იყო. მას შემდეგ რაც ბრიტანეთის პარლამენტმა მიიღო აღმკვეთი აქტი და კოლონიის პორტების ბლოკადა დაიწყო, კონტინენტურმა კონგრესმა ამას ეკონომიკური დამოუკიდებლობის გამოცხადებით უპასუხა და გახსნა პორტები უცხოური საქონლისათვის 1776 წლის 6 აპრილს. ისტორიკოსი ჯონ ტაილერი ამბობს, რომ „ამერიკელების მოწონებისა თუ არმოწონების მიუხედავად თავისუფალი ვაჭრობა მათი რეალობა გახდა“.<ref>Tyler, ''Smugglers & Patriots'', p. 238.</ref> 1801 წლის მარტში პაპმა [[პიუს VII]] ბრძანებით motu proprio Le più colte მოხდა ვაჭრობის გარკვეულწილად ლიბერალიზაცია პაპის სახელმწიფოებში ეკონომიკური კრიზისის დასაძლევად. ამის მიუხედავად, აკრძალული იყო მარცვლეულის ექსპორტი, რათა არსებულიყო პაპის სახელმწიფოებში საკვების მიწოდების გარანტია. [[File:British ships in Canton.jpg|thumb|ბრიტანეთმა ორი [[ოპიუმის პირველი ომი|ოპიუმის ომი]] აწარმოა, რათა ჩინეთისთვის ეიძულებინა [[ოპიუმი|ოპიუმით]] ვაჭრობის ლეგალიზაცია და გაეხსნა ჩნეთი ბრიტანელი ვაჭრებისთვის]] თავისუფალი ვაჭრობა ბრიტანეთში მარცვლეულის კანონის გაუქმების მთავარი საფუძველი გახდა1846 წელს. ფართომასშტაბიან აგიტაციას ანტი მარცვლეულის კანონის ლიგა აფინანსებდა. [[ნანკინის ხელშეკრულება|ნანკინის ხელშკრულების]] ფარგლებში 1843 წელს ჩინეთმა მსოფლიო ვაჭრობისთვის ხუთი პორტი გახსნა. თავისუფალი ვაჭრობის პირველი ხელშეკრულება, კობდენ-შევალიეს შეთანხმება, 1860 წელს გაფორმდა ბრიტანეთსა და საფრანგეთს შორის, ამას მოჰყვა შემდგომი შეთანხმებები ევროპის სხვა სახელმწიფოებს შორის. <ref>{{cite book|last1=International Monetary Fund Research Dept.|title=World Economic Outlook, May 1997: Globalization: Opportunities and Challenges|date=1997|publisher=International Monetary Fund|isbn=9781455278886|page=113|url=https://books.google.com/books?id=JCOzhl3848MC&pg=PA113#v=onepage}}</ref> კლასიკური ლიბერალიზმის მრავალი წარმომადგენელი, განსაკუთრებით XIX და XX საუკუნის ბრიტანეთში (მაგალითად [[ჯონ სტიუარტ მილი]]) და XX საუკუნის აშშ-ში (მაგალითად [[ჰენრი ფორდი]] და სახელმწიფო მდივანი [[კორდელ ჰალი]]), მიიჩნევდა, რომ თავისუფალი ვაჭრობა ხელს უწყობდა მშვიდობას. ვიდრო უილსონმა 1918 წელს თავისუფალი ვაჭრობის რიტორიკა ჩართო თავის სიტყვაში „თოთხმეტი პუნქტი“: {{quote|მსოფლიო მშვიდობის პროგრამა არის, შესაბამისად, ჩვენი პროგრამა; და ეს, ერთადერთი შესაძლებელი პროგრამა, რომელსაც ვხედავთ, არის შემდგომი: [...] 3. რამდენადაც შესაძლებელია, ყველა ეკონომიკური ბარიერის გაუქმება და თანასწორი სავაჭრო პირობების დამყარება ყველა იმ ქვეყანას შორის, რომელიც მშვიდობის დამყარებასა და შენარჩუნებას ცდილობს.<ref>[[s:Fourteen Points Speech|Fourteen Points]]</ref>}} ეკონომიკის ისტორიკოსისი დაგლას ირვინის მიხედვით, აშშ-ს სავაჭრო პოლიტიკის შესახებ გავრცელებული მითია, რომ XIX საუკუნის ადრეულ პერიოდში დაბალმა ტარიფებმა დააზიანა ამერიკელი მწარმოებლები და გვიან XIX საუკუნეში მაღალმა ტარიფებმა აშშ ძლიერი ინდუსტრიული ძალა გახადა.<ref name=":5">{{Cite news|url=https://www.economist.com/news/books-and-arts/21731616-douglas-irwin-agrees-trade-policy-important-all-manner-powers-are-wrongly|title=A historian on the myths of American trade|work=The Economist|access-date=2017-11-26|language=en}}</ref> ეკონომისტის (ჟურნალი) მიმოხილვაში ირვინის 2017 წლის წიგნის - განხეთქილება ვაჭრობაზე: აშშ-ს სავოჭრო პოლიტიკის ისტორიის - შესახებ ნათქვამია:<ref name=":5"/> <blockquote>პოლიტიკური დინამიკა ხალხს უბიძგებდა დაენახათ არარსებული კავშირი ტარიფებსა და ეკონომიკურ ციკლს შორის. ეკონომიკური ბუმი გამოიწვევდა შემოსავლების ზრდას, რაც ტარიფებს შეამცირებდა, ხოლო სტაგნაცია გაზრდიდა წნეხს და ტარიფებს ისევ გაზრდისკენ უბიძგებდა. ამ დროისთვის ეკონომიკური ციკლი უკვე აღმავალ ფაზაში იქნებოდა, რაც ქმნიდა იმის შთაბეჭდილებას, რომ ტარიფების შემცირებამ სტაგნაცია გამოიწვია, ხოლო გაზრდამ - აღმავლობა. მისტერ ირვინი ასევე ამსხვრევს მითს, რომ აშშ პროტექციონიზმმა გახადა მნიშვნელოვანი ინდუსტრიული ძალა, ზოგიერთი ამ იდეას მაგალითად სთავაზობს დღევანდელ განვითარებად ქვეყნებს. აშშ-ს წილი მსოფლიო მეწარმეობაში 1870-1913 წლებში 23%-დან 36%-მდე გაიზარდა, ამ პერიოდის მაღალი ტარიფები მშპ-ს 0.5%-ს შეადგენდა. ზოგიერთ ინდუსტრიულ ქვეყანაში შესაძლოა ტარიფებს განვითარება რამდენიმე წლით აეჩქარებინათ, თუმცა ამერიკის ზრდა პროტექციონისტულ პერიოდში უფრო მეტად რესურსების სიჭარბით და ადამიანებისა და იდეების მიმართ ღიაობით იყო გამოწვეული.</blockquote> პოლ ბეიროხი მიიჩნევს, რომ XVIII საუკუნიდან მოყოლებული აშშ „თანამედროვე პროტექციონიზმის სამშობლო და ციხესიმაგრეა“. თუმცა აშშ-ს ფაქტობრივად 1945 წლამდე არ დაუწყია თავისუფალი ვაჭრობა. ღია ვაჭრობას უმეტესწილად ჯეფერსონის მიმდევარი ეწინააღმდეგებოდნენ. XIX საუკუნეში სენატორმა ჰენრი კლეიმ ამერიკური სისტემის (ეკონომიკური გეგმა) მეშვეობით გააგრძელა [[ალეგზანდერ ჰამილტონი|ალექსანდრე ჰამილტონის]] იდეები [[ვიგების პარტია (აშშ)|ვიგების პარტიაში]]. [[დემოკრატიული პარტია (აშშ)|დემოკრატიულმა პარტიამ]] რადენიმე არჩევნებში მიიღ მონაწილეობა 1830-იან, 1840-იან და 1850-იან წლებში და ერთ-ერთი მთავარი საკითხი იყო ტარიფები და ინდუქტრიის დაცვა.<ref>[[Larry Schweikart]], ''What Would the Founders Say?'' (New York: Sentinel, 2011), pp. 106–124.</ref> ვიგები მაღალ პროტექციულ ტარიფებს უჭერდნენ მხარს, რომელიც დაიცავდა პრივილეგირებულ მრეწველობებს, დემოკრატიული პარტია შედარებით ზომიერ ტარიფებს უჭერდა მხარს, რომელიც მხოლოდ სახელმწიფოს შემოსავლებისთვის იქნებოდა გამოყენებული. ეკონომისტი ჰენრი ჩარლზ ქერი ეკონომიკის ამერიკული სისტემის მთავარი მხარდამჭერი იყო. მერკანტილისტურ ამერიკულ სისტემას ეწინააღმდეგებოდნენ დემოკრატები [[ენდრუ ჯექსონი|ენდრიუ ჯექსონი]], [[მარტინ ვან ბურენი]], [[ჯონ ტაილერი]], [[ჯეიმზ ნოქს პოლკი]], [[ფრანკლინ პირსი]] და [[ჯეიმზ ბიუკენენი]]. ახალბედა [[რესპუბლიკური პარტია (აშშ)|რესპუბლიკური პარტია]], [[აბრაამ ლინკოლნი|აბრაამ ლინკოლნის]] ლიდერობით, თავისუფალ ვაჭრობას მკაცრად ეწინააღმდეგებოდა და [[აშშ-ის სამოქალაქო ომი|სამოქალაქო ომის]] დროს დააწესა 44%-იანი ტარიფი, რაც ნაწილობრივ სარკინიგზო სუბსიდიებისა და ომის ხარჯების გადახდას, ნაწილობრივ კი პრივილიგირებული მრეწველობების დაცვას ემსახურებოდა.<ref>{{cite web|last=Lind|first=Matthew|title=Free Trade Fallacy|url=http://www.newamerica.net/index.cfm?pg=article&DocID=1080 |publisher=Prospect|accessdate=3 January 2011 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20060106154801/http://www.newamerica.net/index.cfm?pg=article&DocID=1080 |archivedate = 6 January 2006}}</ref> უილიამ მაკ-კინლიმ რესპუბლიკური პარტიის პოზიცია ასე გამოხატა: {{quote|თავისუფალი ვაჭრობის პირობებში ვაჭარი არის ბატონი, მწარმოებელი კი - მონა. პროტექციონიზმი არის ბუნების, თვითგადარჩენის, თვითგანვითარების კანონი, ადამიანთა რასისთვის საუკეთესო ხვედრის უზრუნველყოფა. [ნათქვამია] რომ პროტექსიონიზმი ამორალურია [...]. რატომ, თუ ის აძლიერებს და აწინაურებს 63,000,000 [აშშ-ს მოსახლეობა] ადამიანს, ამ 63,000,000 [აშშ-ს მოსახლეობა] ადამიანის გავლენით კი დანარჩენი მსოფლიოც ძლიერდება. ჩვენ ვერ გადავდგამთ ნაბიჯს პროგრესისკენ თუ არ დავეხმარეთ მთელ კაცობრიობას . ამბობენ, „იყიდე იქ, სადაც ყველაზე იაფია“…. რა თქმა უნდა ეს სამუშაო ძალაზეც ვრცელდება. ნება მომეცით შემოგთავაზოთ მაქსიმა, რომელიც ამაზე ათასჯერ უკეთესია, ეს არის პროტექციონიზმის პრინციპი: „იყიდე იქ, სადაც ყველაზე მარტივად შეგიძლია გადახდა“. ასეთი ადგილი კი არის იქ, სადაც სამუშაო ძალა ყველაზე მაღალ მოგებას იღებს.<ref>William McKinley speech, October 4, 1892 in Boston, MA William McKinley Papers (Library of Congress)</ref>}} ომთაშორის პერიოდში აშშ-ში ეკონომიკური პროტექციონიზმი იყო გაბატონებული, სმუტ-ჰოულის ტარიფის სახით.<ref name="Eun & Resnick 2011">{{Cite book | title = International Financial Management, 6th Edition | author = Eun, Cheol S. | author2 = Resnick, Bruce G. | year = 2011 | publisher = McGraw-Hill/Irwin | location = New York | isbn = 978-0-07-803465-7}}</ref>{{rp|33}}<ref>{{Cite news|url=https://www.wsj.com/articles/steve-bannons-bad-history-1505861920|title=Steve Bannon's Bad History|last=Irwin|first=Douglas A.|date=2017-09-19|work=Wall Street Journal|access-date=2017-09-20|language=en-US|issn=0099-9660}}</ref> 1934 წლიდან დაიწყო ვაჭრობის ლიბერალიზაცია ორმხრივი სავაჭრო შეთანხმებების აქტის მეშვეობით. === მეორე მსოფლიო ომის შემდგომი პერიოდი=== მეორე მსოფლიო ომის დასასრულიდან მოყოლებული აშშ ხშირად უჭერს მხარს შემცირებულ ტარიფებს და ბარიერებს და თავისუფალ ვაჭრობას. აშშ-ს დახმარებით ჩამოყალიბდა [[ვაჭრობისა და ტარიფების გენერალური შეთანხმება]] და მოგვიანებით [[მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაცია]], რომლის ადრეული ვერსიაც, საერთაშორისო სავაჭრო ორგანიზაცია, აშშ-მ უარყო.<ref>http://www.wto.org/english/res_e/reser_e/pera9707.pdf</ref> 1970-იანი წლებიდან აშშ-მ გააფორმა სხვადასხვა სავაჭრო შეთანხმებები, მაგალითად [[ჩრდილოამერიკული თავისუფალი ვაჭრობის ზონა|ჩრდილოამერიკული თავისუფალი ვაჭრობის შეთანხმება]] 1990-იან წლებში, თავისუფალი ვაჭრობის შეთანხმება დომინიკელთა რესპუბლიკასა და ცენტრალურ ამერიკასთან 2006 წელს. ევროკაში 1951 წელს ექვსმა ქვეყანამ ქვანახშირისა და ფოლადის ევროპული გაერთიანება ჩამოაყალიბა, რომელიც 1958 წელს ევროპის ეკონომიკურ თანამეგობრობად გარდაიქმნა. თანამეგობრობის ორი მთავარი მიზანი წევრ ქვეყნებს შორის ერთიანი ბაზრისა და საბაჟო კავშირის ჩამოყალიბება იყო. გაფართოვების შემდეგ 1993 წელს ევროპული თანამეგობრობა ევროპის კავშირი გახდა. ევროკავშირს, რომელიც დღესდღეობის მსოფლიოს უდიდესი ერთიანი ბაზარია,<ref>{{cite web|title=EU position in world trade|url=http://ec.europa.eu/trade/policy/eu-position-in-world-trade/|publisher=European Commission|accessdate=24 May 2015}}</ref> მრავალ ქვეყანასთან აქვს გაფორმებული სავაჭრო ხელშეკრულებები.<ref>{{cite web|title=Agreements|url=http://ec.europa.eu/trade/policy/countries-and-regions/agreements/|publisher=European Commission|accessdate=17 March 2016}}</ref> === თანამედროვე ეპოქა === [[File:1 singapore city skyline dusk panorama 2011.jpg|thumb|upright=1.15|[[სინგაპური]] Global Enabling Trade ინდექსით პირველ ადგილზეა]] ქვეყნების უმეტესობა მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაციის წევრია<ref>{{cite web|title=Members and Observers|url=http://www.wto.org/english/thewto_e/whatis_e/tif_e/org6_e.htm|publisher=World Trade Organisation|accessdate=3 January 2011}}</ref> ორგანიზაცია გარკვეულწილად ზღუდავს ტარიფებსა და სხვა სავაჭრო ბარიერებს, თუმცა ვერ აუქმებს. მრავალი სახელმწიფო ასევე გაერთიანებულია რეგიონალურ სავაჭრო ზონებში, რომლებიც ამცირებენ სავაჭრო ბარიერებს წევრი ქვეყნებისათვის. ევროკავშირი და აშშ აწარმოებენ მოლაპარაკებებს ტრანსატლანტიკური სავაჭრო და საინვესტიციო პარტნიორობის შესახებ. საწყის ეტაპზე აშშ-ს წამოწყებით, წყნარი ოკეანის თორმეტი ქვეყანა ამჟამად აწარმოებს მოლაპარაკებებს<ref>{{cite news|title=Everything You Need To Know About The Trans-Pacific Partnership|url=https://www.washingtonpost.com/blogs/wonkblog/wp/2013/12/11/everything-you-need-to-know-about-the-trans-pacific-partnership/|newspaper=The Washington Post|accessdate=28 December 2014}}</ref> ტრანს-პაციფიკური სავაჭრო პარტნიორობის შესახებ, რომელიც მომლაპარაკებელი ქვეყნების მიერ რეკლამირდება, როგორც თავისუფალი ვაჭრობის პოლიტიკა.<ref>{{cite web|title=Trans-Pacific Partnership|url=http://www.ustr.gov/tpp|publisher=U.S. Trade Representative|accessdate=28 December 2014|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141227164913/http://www.ustr.gov/tpp|archivedate=27 December 2014}}</ref> 2017 წლის იანვარში პრეზიდენტმა [[დონალდ ტრამპი|დონალდ ტრამპმა]] აშშ ტრანს-პაციფიკური პარტნიორობის მოლაპარაკებებიდან გამოიყვანა.<ref>{{cite news|title=Trump Abandons Trans-Pacific Partnership, Obama's Signature Trade Deal|url=https://mobile.nytimes.com/2017/01/23/us/politics/tpp-trump-trade-nafta.html?q=trump%20tpp&qs=n&form=QBRE&pc=APPL&sp=-1&pq=trump%20tpp&sc=5-9&sk=&cvid=17FB12CF6C904CE99C7F89BDFEA1DB05|newspaper=New York Times|accessdate=2 September 2017}}</ref> ==== თავისუფალი ვაჭრობის პოლიტიკის ხარისხი ==== თავისუფალი ვაჭრობის პრინციპი გამოიყენება როგორც საქონლის, ისე მომსახურებით ვაჭრობაში. არა ეკონომიკურმა ფაქტორებმა შესაძლოა შეაფერხოს თავისუფალი ვაჭრობა როცა, მაგალითად ქვეყანა თავისუფალი ვაჭრობის პრინციპს იზიარებს, თუმცა კრძალავს კონკრეტულ პროდუქციას (მაგალითად ალკოჰოლს) ან ქმედებას (მაგალითად პროსტიტუციას).<ref>Compare: {{cite book|last1=Ditmore|first1=Melissa Hope|title=Encyclopedia of prostitution and sex work|url=https://books.google.com/books?id=SLpZAAAAYAAJ|publisher=Greenwood Press|date=2006|page=581|isbn=9780313329685|accessdate=1 June 2018|quote=Let us by all means apply the sacred principles of free trade to trade in vice, and regulate the relations of the sexes by the higgling of the market and the liberty of private contract.}}</ref> პროტექციონიზმის გარკვეული დონე ნორმაა მსოფლიოს მასშტაბით. მრავალი განვითარებული ქვეყანა ინარჩუნებს სასოფლო სამეურნეო ტარიფებს. 1820-დან 1980 წლამდე თორმეტ ინდუსტრიულ ქვეყანაში წარმოებაზე საშუალო ტარიფი 11-დან 32%-მდე მერყეობდა. განვითარებად ქვეყნებში საშუალო ტარიფი წარმოებულ საქონელზე დაახლოებით 34%-ია.<ref>Chang (2003), ''Kicking Away the Ladder'', p. 66</ref> ამერიკელმა ეკონომისტმა ფრედ ბერგსტენმა სავაჭრო პოლიტიკის აღსაწერად დასახა ველოსიპედის თეორია. ამ მოდელის მიხედვით სავაჭრო პოლიტიკა დინამიურად არამდგრადია, ვინაიდან იხრება ლიბერალიზაციისა ან პროტექციონიზმისაკენ. იმისათვის რომ ხელი შევუშალოთ ველოსიპედიდან ჩამოვარდნას (პროტექციონიზმის ნაკლოვანებები) საჭიროა სავაჭრო პოლიტიკითა და მულტილატერალური სავაჭრო შეთანხმებებით მუდმივად ვატრიალოთ პედალი ლიბერალიზაციისაკენ. მეტი ლიბერალიზაციის მიღწევისათვის გადაწყვეტილების მიმღებებმა უნდა არჩიონ მომხმარებლების კეთილდღეობა და ფართო ეროვნული ეკონომიკა და არა ვიწრო ინტერესები. თუმცა ბერგსტენი ასევე მიიჩნევს, რომ შესაძლებელია ვაჭრობის პროცესში წაგებულების კომპენსაცია და მათი დახმარება იპოვონ ახალი სამუშაო, ვინაიდან ეს შეამცირებს, როგორც უარყოფით დამოკიდებულებას გლობალიზაციის მიმართ, ასევე სავაჭრო გაერთიანებებისა და პოლიტიკოსების მოტივს მოითხოვონ პროტექციონიზმი ვაჭრობაში.<ref>Destler, Mac and Noland, Marcus (July 2, 2014). [https://www.researchgate.net/publication/237246444_Constant_Ends_Flexible_Means_C_Fred_Bergsten_and_the_Quest_for_Open_Trade Constant Ends, Flexible Means: C. Fred Bergsten and the Quest for Open Trade]. [[Peterson Institute for International Economics]].</ref> [[File:20041120-1 bushchinamtg-1-515h.jpg|thumb|[[ჯორჯ უოკერ ბუში|ჯორჯ ბუში]] და [[ჰუ ძინტაო]] აზია-პაციფიკური ეკონომიკური კოოპერაციის სამიტზე სანტიაგოში, ჩილე, 2004]] წიგნში ''კიბის გადაგდება'' განვითარების ეკონომისტი ჰა ჯუნ ჩანგი განიხილავს თავისუფალი სავაჭრო პილიტიკებისა და ეკონომიკური ზრდის ისტორიას და აღნიშნავს, რომ ახლა უკვე ინდუსტრიალიზებულ ქვეყნებს მათი ისტორიის მანძილზე მნიშვნელოვანი სავაჭრო ბარიერები ჰქონდათ. აშშ და ბრიტანეთი, რომელთაც ზოგჯერ თავისუფალი სავაჭრო პოლიტიკის სამშობლოდ განიხილავენ, ყოველთვის მიმართავდნენ სხვადასხვა ზომის პროტექციონიზმს. ბრიტანეთმა მარცვლეულის კანონი, რომელიც იმპორტს ზღუდავდა, 1845 წელს გააუქმა შიდა წნეხის საპასუხოდ და წარმოებაზე პროტექციონიზმი მხოლოდ XIX საუკუნის შუაში შეამცირა, როცა ბრიტანეთის ტექნოლოგიური უპირატესობა ყველაზე დიდი იყო, თუმცა 1950 წელს ტარიფები წარმოებულ პროდუქციაზე ისევ 23%-ს დაუბრუნდა. [[ამერიკის შეერთებული შტატები]] 1950-იან წლებამდე წარმოებულ საქონელზე საშუალო ტარიფს დაახლოებით 40-50%-ზე ინარჩუნებდა<ref>Chang (2003), ''Kicking Away the Ladder'', p. 17</ref> თავისუფალი ვაჭრობის ყველაზე თანმიმდევრული მიმდევარი იყო შვეიცარია, ნიდერლანდები და, შედარებით დაკლებად, ბელგია.<ref>Chang (2003), ''Kicking Away the Ladder'', p. 59</ref> ჩანგი ოთხი აზიური ვეფხვის ექსპორტზე ორიენტირებულ ინდუსტრიალიზაციის პოლიტიკებს აღწერს, როგორც „უფრო მეტად დახვეწილი და აწყობილი, ვიდრე მათი ისტორიული ეკვივალენტები.“<ref>Chang (2003), ''Kicking Away the Ladder'', p. 50</ref> ===== თავისუფალი ვაჭრობა საქონლით===== Global Enabling Trade Report ზომავს ისეთ ფაქტორები, პოლიტიკებსა და მომსახურებებს, რომლებიც უზრუნველყოფენ საქონლით ვაჭრობას საზღვრებს გარეთ. ინდექსი აერთიანებს ოთხ ქვე-ინდექსს: ბაზარზე ხელმისაწვდომობა, სასაზღვრო ადმინისტრაცია, სატრანსპორტო და საკომუნიკაციო ინფრასტრუქტურა და ბიზნეს გარემო. 2016 წლის მონაცემებით ტოპ 30 ქვეყანა და სივრცე ასე გამოიყურება:<ref>[http://reports.weforum.org/global-enabling-trade-report-2016/enabling-trade-rankings/ "Global Enabling Trade Index"].</ref> {{columns-list|colwidth=22em| # {{SIN}} 6.0 # {{flag|ნიდერლანდები}} 5.7 # {{flag|ჰონგ-კონგი}} 5.7 # {{LUX}} 5.6 # {{SWE}} 5.6 # {{FIN}} 5.6 # {{AUT}} 5.5 # {{UK}} 5.5 # {{GER}} 5.5 # {{BEL}} 5.5 # {{SUI}} 5.4 # {{DEN}} 5.4 # {{FRA}} 5.4 # {{EST}} 5.3 # {{ESP}} 5.3 # {{JAP}} 5.3 # {{NOR}} 5.3 # {{flag|ახალი ზელანდია}} 5.3 # {{flag|ისლანდია}} 5.3 # {{flag|ირლანდია}} 5.3 # {{CHI}} 5.3 # {{USA}} 5.2 # {{UAE}} 5.2 # {{CAN}} 5.2 # {{CZE}} 5.1 # {{AUS}} 5.1 # {{KOR}} 5.0 # {{POR}} 5.0 # {{LIT}} 5.0 # {{ISR}} 5.0 }} == პოლიტიკა == აკადემიკოსები, პოლიტიკოსები და სხვადასხვა ინტერეს ჯგუფები განიხილავენ თავისუფალი ვაჭრობის ხარჯებს, სარგებელს და ბენეფიციარებს. პროტექციონიზმის მხარდამჭერი არგუმენტები ეკონომიკურ (ვაჭრობა აზიანებს ეკონომიკას ან კონკრეტულ ეკონომიკურ ჯგუფებს) ან მორალურ (ვაჭრობას შესაძლოა ეკონომიკაზე დადებითი გავლენა ჰქონდეს, თუმცა ავნოს სხვა სივრცეებს) კატეგორიებში ექცევა. მთავარი არგუმენტი თავისუფალი ვაჭრობის წინააღმდეგ არის, რომ ის შეფარული კოლონიალიზმი და იმპერიალიზმია. მორალური კატეგორია ფართოა და აერთიანებს შემდეგ წუხილებს:<ref>[[Donald J. Boudreaux|Boudreaux, Don]] ''Globalization'', 2007</ref> * ახალგაზრდა ეკონომიკების განადგურება * გრძელვადიან პერიოდში ეკონომიკური განვითარების შეჩერება * სახელფასო უთანასწორობის ხელშეწყობა * ეკოლოგიური დეგრადაციის დაშვება * ბავშვთა შრომის და ქანცგამომცლელი საწარმოების (sweatshops) წახალისება * ხელფასის მონობა * ღარიბ ქვეყნებში სიღარიბის გამოკვეთა * ეროვნული თავდაცვის დაზიანება * კულტურული ცვლილებების იძულება [[File:Press conference EU-Mercosul on June 26, 2019 (VII).jpg|thumb| ევროკავშირისა და მერკოსურის თავისუფალი ვაჭრობის შეთანხმებამ მსოფლიოში ერთ-ერთი ყველაზე დიდი თავისუფალი სავაჭრო სივრცე შექმნა.]] თუმცა ღარიბმა ქვეყნებმა, რომელთაც თავისუფალი ვაჭრობის პოლიტიკა გაატარეს, მაღალი ეკონომიკური ზრდა მიიღეს, განსაკუთრების [[ჩინეთი|ჩინეთმა]] და [[ინდოეთი|ინდოეთმა]]. თავისუფალი ვაჭრობის დროს კომპანიებს მდიდარი ქვეყნებიდან ეძლევათ ღარიბ ქვეყნებში ინვერტიციის შესაძლებლობა, რაც უზრუნველყოფს ცოდნის, კაპიტალის გაზიარებას და ბაზრებზე ხელმისაწვდომობას. თავისუფალი ვაჭრობის წინააღმდეგ გამოთქმული არგუმენტები აკრიტიკებს ეკონომიკური თეორიების დაშვებებსა და დასკვნებს. სოციოპოლიტიკური არგუმენტები აერთიანებს იმ პოლიტიკურ და სოციალურ ეფექტებს, რასაც ეკონომიკური არგუმენტები არ მოიცავს, მაგალითად პოლიტიკური სტაბილურობა, ეროვნული უსაფრთხოება, ადამიანის უფლებები და გარემოს დაცვა. ზოგიერთი პროდუქცია განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ეროვნული უსაფრთხოებისათვის და შესაძლოა მთავრობამ ამ პროდუქტის შიდა მწარმოებლებისთვის ბიზნესიდან გასვლის უფლების მიცემა სახიფათოდ მიიჩნიოს, განსაკუთრებით მაშინ, თუ შიდა მწარმოებლების გასვლის შედეგად მთავრობას მოუწევს დაეყრდნოს მწარმოებელს ისეთ ქვეყანიდან, რომელიც შესაძლოა ერთ დღეს მტერი გახდეს. ქვეყნებს დაბალი ხელფასებით აქვთ შედარებითი უპირატესობა მიიზიდონ ბიზნესები, რამაც შესაძლოა ყველა ქვეყანაში ხელფასების ზოგადი კლება გამოიწვიოს. ზოგოერთმა ქვეყანამ შესაძლოა უზრუნველყოს საქონლის დაბალი ხარჯებით წარმოება გარემოს დაბინძურების გზით: პროდუქციის ფასი არ ითვალისწინებს გარემოსთვის მიყენებული ზარალის ხარჯებს და სხვა ფარულ დანახარჯებს, რომელთაც იხდიან მათი ადგილობრივი და საერთაშორისო მეზობლები. შიდა მწარმოებლები თავისუფალ ვაჭრობას ხშირად იმიტომ ეწინააღმდეგებიან, რომ იმპორტულ საქონელზე შემცირებული ფასები ბაზრის მათ წილს და მოგებას ამცირებს.<ref>[[William Baumol]] and [[Alan Blinder]], [https://books.google.com/books?id=NNRU3b_tE7cC&pg=PA761#PPA722,M1 Economics: Principles and Policy], p. 722.</ref><ref name='brakman'>{{Cite book| last = Brakman | first = Steven | authorlink = |author2= Harry Garretsen |author3= Charles Van Marrewijk |author4= Arjen Van Witteloostuijn | title = Nations and Firms in the Global Economy : An Introduction to International Economics and Business | publisher = Cambridge University Press | year = 2006 | location = Cambridge | pages = | url = | doi = | isbn = 978-0-521-83298-4 }}</ref> მაგალითად, თუ აშშ იმპორტულ შაქარზე არიფებს შეამცირებს, შაქრის მწარმოებლები იღებენ დაბალ ფასებსა და მოგებას, ხოლო შაქრის მომხმარებლები უფრო ცოტას დახარჯავენ შაქარზე ზუსტად ამ დაბალი ფასის გამო. დეივიდ რიკარდოს ეკონომიკური თეორიის თანახმად, მომხმარებლები ჯამში აუცილებლად იმაზე მეტს იგებენ, ვიდრე მწარმოებლები ჯამში აგებენ.<ref>[[Richard L. Stroup]], James D. Gwartney, Russell S. Sobel, [https://books.google.com/books?id=1cklAwAVAgkC&pg=PA45#PPA46,M1 Economics: Private and Public Choice], p. 46.</ref><ref name='pugel'>{{Cite book | last = Pugel | first = Thomas A. | authorlink = | title = International economics | publisher = McGraw-Hill | year = 2003 | location = Boston | pages = | url = https://archive.org/details/isbn_9780071198752 | doi = | isbn = 978-0-07-119875-2 | url-access = registration }}</ref> რადგან შაქრის თითო მწარმოებელი უფრო მეტს აგებს, ვიდრე თითო მომხმარებელი იგებს, უფრო დიდი ალბათობაა იმისა, რომ შიდა მწარმოებლები მობილიზდებიან და ტარიფის შემცირებას გააპროტესტებენ.<ref name='brakman'/> ერთ მწარმოებელს, რომელსაც მოგება მნიშვნელოვნად შეუმცირდა, უფრო დიდი მოტივაცია აქვს პროტესტის, ვიდრე ერთ მომხმარებელს, რომელსაც შაქრის ფასი მხოლოდ მცირედით გაუიაფდა. შესაბამისად, მწარმოებლები ხშირად მხარს უჭერენ სუბსიდიებს და ტარიფებს იმპორტზე საკუთარ ქვეყანაში, საექსპორტო ბაზრების ტარიფებსა და სუბსიდიებს კი აპროტესტებენ. სოციალისტები თავისუფალ ვაჭრობას ხშირად იმ მიზეზით ეწინააღმდეგებიან, რომ ამ პირობებში ხდება მომუშავეთა მაქსიმალური ექსპლუატაცია. მაგალითად, [[კარლ მარქსი|კარლ მარქსმა]] კომუნისტური პარტიის მანიფესტში (1848) დაწერა: „ბურჟუაზიამ [...] დაამყარა ერთადერთი უსინდისო თავისუფლება ვაჭრობისა. ერთი სიტყვით, რელიგიური და პოლიტიკური ილუზიებით მიჩქმალული ექსპლოატაციის ადგილას მან დაამყარა აშკარა, უსირცხვილო, პირდაპირი, ტლანქი ექსპლუატაცია.“ მარქსი თავისუფალ ვაჭრობას მხარს უჭერდა, თუმცა მხოლოდ იმიტომ, რომ ფიქრობდა ის სოციალურ რევოლუციას დააჩქარებდა.<ref>"It is in this revolutionary sense ''alone'', gentlemen, that I vote in favor of free trade." Marx, Karl [http://www.marxists.org/archive/marx/works/1848/01/09ft.htm#marx On the Question of Free Trade] Speech to the Democratic Association of Brussels at its public meeting of January 9, 1848</ref> მრავალი ანტი-გლობალიზაციის მომხრე ჯგუფი თავისუფალ ვაჭრობას უპირისპირდება, ვინაიდან ფიქრობს, რომ თავისუფალი ვაჭრობის შეთანხმებები ღარიბი და მუშათა კლასის ეკონომიკურ თავისუფლებას არ ზრდის და პირიქით, ზოგჯერ მათ უფრო აღარიბებს. კვლევა აჩვენებს, რომ სავაჭრო შეზღუდვების მხარდაჭერა ყველაზე დიდი იმ რესპოდენტებს შორისაა, რომელთაც განათლების ყველაზე დაბალი დონე აქვთ.<ref name=":0">{{Cite journal |title = Learning to Love Globalization: Education and Individual Attitudes Toward International Trade |journal = International Organization |date = 2006-04-01 |issn = 1531-5088 |pages = 469–498 |volume = 60 |issue = 2 |doi = 10.1017/S0020818306060140 |first1 = Jens |last1 = Hainmueller |first2 = Michael J. |last2 = Hiscox |citeseerx = 10.1.1.407.4650}}</ref> ჰეინმიულერმა და ჰისკოქსმა დაადგინეს, <blockquote>„რომ განათლების გავლენა იმაზე თუ რას ფიქრობს ამომრჩეველი ვაჭრობასა და გლობალიზაციაზე უფრო მეტად ეხება იმას თუ რა სმენიათ ეკონომიკურ იდეებსა და ამ ეკონომიკური ფენომენის საერთო ეფექტზე, ვიდრე ინდივიდუალურ გამოთვლებს იმაზე, თუ როგორი ეფექტი აქვს ვაჭრობას პირად შემოსავალსა და სამუშაო გარანტიებზე. ეს არ ნიშნავს იმას, რომ გამოთვლები უმნიშვნელოა ვაჭრობაზე აზრის ჩამოყალიბების პროცესში, ეს უბრალოდ იმაზე მიანიშნებს, რომ მათი მნიშვნელობა აშკარა არ არის განათლებასა და ვაჭრობის მიმართ ღიაობას შორის დამყარებულ კავშირში.“<ref name=":0" /></blockquote> 2017 წლის კვლევამ აჩვენა რომ ინდივიდები, რომელთა სამუშაო რუტინული საქმისაგან შედგება და ისინი, რომელთა სამსახურიც მარტივად გადაიტანადია სხვა ქვეყანაში, უფრო მეტად მხარს პროტექციონიზმს უჭერენ.<ref>{{Cite journal|last1= Owen|first1= Erica|last2= Johnston|first2= Noel P.|date= 2017|title= Occupation and the Political Economy of Trade: Job Routineness, Offshorability, and Protectionist Sentiment|journal= International Organization|volume= 71|issue= 4|pages= 665–699|doi= 10.1017/S0020818317000339|issn= 0020-8183}}</ref> კვლევები აჩვენებს, რომ თავისუფალი ვაჭრობისადმი დამოკიდებულება აუცილებლად პირად ინტერესებს არ ირეკლავს.<ref>{{Cite journal |title = Support for Free Trade: Self-Interest, Sociotropic Politics, and Out-Group Anxiety |journal = International Organization |date = 2009-07-01 |issn = 1531-5088 |pages = 425–457 |volume = 63 |issue = 3 |doi = 10.1017/S0020818309090158 |first1 = Edward D. |last1 = Mansfield |first2 = Diana C. |last2 = Mutz|url = https://repository.upenn.edu/asc_papers/322 }}</ref><ref>{{Cite web |url = https://web.stanford.edu/~tomz/working/RhoTomz-2015-05-02.pdf |title = Why Don't Trade Preferences Reflect Economic Self-Interest? |archive-url = https://web.archive.org/web/20160203052117/https://web.stanford.edu/~tomz/working/RhoTomz-2015-05-02.pdf |archive-date = 2016-02-03 |url-status = dead }}</ref> === კოლონიალიზმი === [[File:Colonization 1945.png|thumb|upright=1.25|კოლონიალისტი იმპერიების რუკა 1945 წელს]] ეკონომიკური ნაციონალიზმის და მერკანტილიზმის მხარდამჭერები თავისუფალ ვაჭრობას დიდი ხანია კოლონიალიზმის ან იმპერიალიზმის ფორმად წარმოადგენენ. XIX საუკუნეში ასეთმა ჯგუფებმა ბრიტანეთის მისწრაფებების თავისუფალი ვაჭრობისადმი ბრიტანული იმპერიის ნიღბად შერაცხეს, მაგალითად ამერიკელმა ჰენრი კლეიმ, ამერიკური სისტემის<ref>"Gentlemen deceive themselves. It is not free trade that they are recommending to our acceptance. It is, in effect, the British colonial system that we are invited to adopt; and, if their policy prevail, it will lead, substantially, to the recolonization of these States, under the commercial dominion of Great Britain.", "In Defense of the American System, Against the British Colonial System." 1832, Feb 2, 3, and 6, {{Cite journal | title = The Life and Speeches of Henry Clay | volume = II | first = Henry | last = Clay | year = 1843 | url = https://books.google.com/books?id=Biyh3OmxhOMC&pg=PA23 | pages= 23–24 | hdl = 2027/njp.32101013125040 | hdl-access = free }}</ref> შემოქმედმა, და გერმანელ-ამერიკელმა ეკონომისტმა ფრიდრიხ ლისტმა (1789-1846).<ref>"Had the English left everything to itself – '[[Laissez faire]], laissez aller', as the popular economical school recommends – the [German] merchants of the [[Steelyard]] would be still carrying on their trade in London, the Belgians would be still manufacturing cloth for the English, England would have still continued to be the sheep-farm of the [[Hanseatic League|Hansards]], just as Portugal became the vineyard of England, and has remained so till our days, owing to the stratagem of a cunning diplomatist."{{citation needed|date=August 2019}}</ref> დებატების თავისუფალ ვაჭრობაზე და ირლანდიის კოლონიალურ ადმინისტრაციასთან<ref> {{cite book | last1 = Hechter | first1 = Michael | year = 1999 | title = Internal Colonialism: The Celtic Fringe in British National Development | url = https://books.google.com/books?id=2iExDwAAQBAJ | edition = 2 | publisher = Routledge | publication-date = 2017 | isbn = 9781351511926 | access-date = 4 August 2019 | quote = After the Corn Laws were repealed, ending Ireland's virtual monopoly of the British grain market, the Irish land system changed radically. }} </ref> დაკავშირებული სხვა საკითხები ბრიტანეთის კონსერვატიული პარტიაში პერიოდულად (მაგალითად 1846 და 1906 წლებში) მღელვარებას იწვევდა. ეკვადორი პრეზიდენტმა რაფაელ კორეამ (პრეზიდენტი 2007-2017 წლებში) დაგმო „თავისუფალი ვაჭრობის სოფიზმი“ 2006 წელს გამოსული წიგნისთვის ''თავისუფალი ვაჭრობის შეთანხმებების ფარული სახე'',<ref> [https://books.google.co.nz/books?id=I3TSD9Y1VmQC ''El rostro oculto del TLC''] </ref> კორეას წყაროდ ჰა ჯუნ ჩანგის<ref>{{Cite book | url=https://books.google.com/books?id=X5N7JMS1wNYC | title=Kicking Away the Ladder: Development Strategy in Historical Perspective| isbn=9780857287618| last1=Chang| first1=Ha-Joon| date=July 2002}}</ref> 2002 წლის [http://www.paecon.net/PAEtexts/Chang1.htm ''კიბის გადაგდება''] მოჰყავს და თავისუფალი ვაჭრობის „ამერიკული სისტებისა“ და „ბრიტანული სისტების“ განსხვავებაზე საუბრობს. ის ამბობს, რომ ამერიკელების ბრიტანულ სისტემას „ბრიტანეთის იმპერიალისტური სისტემის ნაწილად“ მიიჩნევდნენ. კორეას თქმით, ჩანგმა აჩვენა რომ ალექსანდერ ჰამილტონმა, და არა ლისტმა, პირველმა წარმოადგინა სისტემური არგუმენტები ინდუსტრიული პროტექსიონიზმის დასაცავად. == ლიტერატურაში == თავისუფალი ვაჭრობის ღირებულება და მნიშვნელობა პირველად 1776 წელს [[ადამ სმითი|ადამ სმითმა]] აღწერა თავის წიგნში ''[[გამოკვლევა ხალხთა სიმდიდრის ბუნებისა და მიზეზების შესახებ]]'':<ref>Bhagwati (2002), ''Free Trade Today'', p. 3</ref> {{quote|It is the maxim of every prudent master of a family, never to attempt to make at home what it will cost him more to make than to buy. [...] If a foreign country can supply us with a commodity cheaper than we ourselves can make it, better buy it of them with some part of the produce of our own industry, employed in a way in which we have some advantage.<ref>Smith, ''Wealth of Nations'', pp. 264–265.</ref>|sign=|source=}} მოცემული მონაკვეთი სმითი აბსოლიტური უპირატესობის ცნებას იყენებს [[მერკანტილიზმი|მერკანტილიზმის]] წინააღმდეგ, რომელიც იმ დროს დომინანტური ხედვა იყო ვაჭრობის შესახებ, ქვეყანას უნდა ეცადა გაეზარდა ექსპორტი იმპორტთან შედარებით, რათა სიმდიდრე დაეგროვებინა.<ref>Pugel (2007), ''International Economics'', p. 33</ref> ამის საწინააღმდეგოდ, სმითი ამტკიცებს, რომ ქვეყნები მოგებას ნახავენ თუ თითოეული აწარმოებს იმას, რისი წარმოებაც კარგად შეუძლია და ივაჭრებს სხვასთან სამომხმარებლო მოთხოვნილებების დასაკმაყოფილებლად. ამიტომ ექსპორტის იმპორტთან შედარებითი სიდიდე კი არ არის მნიშვნელოვანი, არამედ იმ საქონლის ღირებულება, რომელიც ქვეყანამ აწარმოა. თუმცა აბსოლიტური უპირატესობის ცნება არ განიხილავს ისეთ სიტუაციას, როცა ქვეყანას არცერთი საქონლის წარმოებაში უპირატესობა არ აქვს.<ref>Pugel (2007), ''International Economics'', p. 34</ref> ამ თეორიულ ნაკლოვანებას შედარებითი უპირატესობის თეორია განიხილავს, რომელიც, როგორც წესი, დეივიდ რიკარდოსთან ასოცირდება. რიკარდომ ეს საკითხი თავის წიგნში ''პოლიტიკური ეკონომიკისა და საგადასახადო პრინციპების შესახებ'' (1817)<ref>Ricardo (1817), ''On the Principles of Political Economy and Taxation'', Chapter 7 "On Foreign Trade"</ref> განავრცო და თავისუფალი ვაჭრობა დააფუძნა არა აბსოლიტურ უპირატესობაზე საქონლის წარმოებაში, არამედ წარმოების ალტერნატიულ დანახარჯების შედარებაზე. ქვეყანა უნდა სპეციალიზდეს ისეთი საქონლის წარმოებაზე, რომლის წარმოებასაც ყველაზე დაბალი ალტერნატიული დანახარჯი აქვს და ივაჭროს ამ საქონლით, რათა იყიდოს სხვა საქონელი მოხმარებისთვის. ეს ქვეყანას აძლევს საშუალებას მიიღოს სარგებელი ვაჭრობიდან მაშინაც კი, როცა არცერთი საქონლის წარმოებაში არ აქვს აბსოლიტური უპირატესობა. მიუხედავად იმისა, რომ ასეთი ქვეყნების მოგება არ იქნება ტოლი იმ ქვეყნების მოგებისა, რომლებიც უფრო პროდუქტიულები არიან ყველა საქონლის წარმოებაში, მათი ეკონომიკური სარგებელი ვაჭრობიდან მაინც უფრო დიდი იქნება, ვიდრე ავტარქიის პირობებში იქნებოდა.<ref>Bhagwati (2002), ''Free Trade Today'', p. 1</ref><ref>Pugel (2007), ''International Economics'', pp. 35–38, 40</ref> ჰენრი ჯორჯის წიგნი ''პროტექციონიზმი თუ თავისუფალი ვაჭრობა'' ხუთმა დემოკრატმა კონკრესმენმა კონგრესის სხდომაზე ხმამაღლა წაიკითხა.<ref>Weir, "A Fragile Alliance," 425–425</ref><ref>Henry George, [https://books.google.com/books?id=7qlMAAAAMAAJ&printsec=frontcover#v=onepage&q=protection%20or%20free%20trade ''Protection or Free Trade: An Examination of the Tariff Question, with Especial Regard to the Interests of Labor''](New York: 1887).</ref> ამერიკელი ეკონომისტი ტაილერ კოუენი წერს, რომ წიგნი „დღემდე რჩება საუკეთესო ნაშრომად თავისუფალ ვაჭრობაზე“.''<ref>{{cite journal|last1=Cowen|first1=Tyler|title=Anti-Capitalist Rerun|journal=The American Interest|date=May 1, 2009|volume= 4|issue= 5|url=http://www.the-american-interest.com/2009/05/01/anti-capitalist-rerun/|accessdate=15 November 2014}}</ref>'' მიუხედავად იმისა, რომ ჯორჯი ძალიან კრიტიკულია პროტექციონიზმის მიმართ,ის თემას შრომის ინტერესებთან კავშირში განიხილავს: <blockquote>ჩვენ ყველა ინტერესითა და სიამოვნებით ვუსმენთ ამბებს საზღვაო და სახმელეთო ტრანსპორტირების გაუმჯობესებაზე. ყველა ჩვენგანი მიდრეკილია, რომ არხების გახსნა, რკინიგზების მშენებლობა, ნავსადგურების გაღრმავება და გემების დახვეწა სასარგებლოდ ჩათვალოს. მაგრამ თუ ეს ყველაფერის სასარგებლოა, მაშინ როგორ შეიძლება ტარიფები სასარგებლო იყოს? ამ ყველაფრის ეფექტი საქონლის ტრანსპორტაციის ხარჯების შემცირებაა; ტარიფების ეფექტი კი - გაზრდა. თუ პროტექციული თეორიას ვირწმუნებთ, ყოველი ცვლილება, რომელიც საქონლის გადატანას ქვეყნებს შორის აიაფებს, კაცობრიობისთვის მიყენებული ზარალი თუ ამის თანაზომიერად ტარიფები არ იზრდება.<ref>{{Cite web |url=http://www.truefreetrade.org/pft3.htm |title="True Free Trade", Chapter 3, ''Protection or Free Trade'' |accessdate=2020-11-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200224221909/http://www.truefreetrade.org/pft3.htm |archivedate=2020-02-24 }}</ref></blockquote> ჯორჯი თავისუფალი ვაჭრობის ზოგად არგუმენტს არაადეკვატურად მიიჩნევს და ამტკიცებს, რომ დამცავი ტარიფების გაუქმება ვერ იქნება საკმარისი მუშათა კლასის სიტუაციის გასაუმჯობესებლად, თუ თან არ ახლავს ცვლილება land value tax-სკენ.<ref>{{cite web|url=http://www.truefreetrade.org/pft16.htm|title=Protection or Free Trade - Chapter 16|publisher=Protection or Free Trade|accessdate=2020-11-16|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200731200308/http://www.truefreetrade.org/pft16.htm|archivedate=2020-07-31}}</ref> == იხილეთ აგრეთვე == ; ცნებები/თემები * ვაჭრობა საზღვერის გარეშე * ეკონომიკური გლობალიზაცია * თავისუფალი სავაჭრო სივრცე * თავისუფალი სავაჭრო ზონა * არჩევანის თავისუფლება *თავისუფალი ვაჭრობის საერთაშორისო ხელშეკრულება *ოფშორინგი *სავაჭრო ბლოკი *სავაჭრო სანქციები *სავაჭრო ომი ; ; სავაჭრო ორგანიზაციები * ევროპის ეკონომიკური ზონა * ამერიკის თავისუფალი სავაჭრო სივრცე * [[მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაცია]] == სქოლიო == {{reflist}} == ბიბლიოგრაფია == * [[Jagdish Bhagwati|Bhagwati, Jagdish]]. ''Free Trade Today''. Princeton: Princeton University Press (2002). {{ISBN|0-691-09156-0}}. * {{cite encyclopedia |last1=Blinder |first1=Alan S. |authorlink1=Alan Blinder |editor= [[David R. Henderson]]|encyclopedia=[[Concise Encyclopedia of Economics]] |title=Free Trade|year=2008 |edition= 2nd |publisher=[[Library of Economics and Liberty]] |location=Indianapolis |isbn=978-0865976658 |oclc=237794267}} * [[Ha-Joon Chang|Chang, Ha-Joon]]. ''Kicking Away The Ladder: Development Strategy in Historical Perspective''. London: Anthem Press 2003. {{ISBN|978-1-84331-027-3}}. * [[Oliver Morton Dickerson|Dickerson, Oliver M.]] ''The Navigation Acts and the American Revolution''. New York : Barnes (1963). {{ISBN|978-0374921620}} {{OCLC|490386016}}. * [[Thomas Pugel|Pugel, Thomas A.]] ''International Economics'', 13th edition. New York: McGraw-Hill Irwin (2007). {{ISBN|978-0-07-352302-6}}. * [[David Ricardo|Ricardo, David]]. ''On the Principles of Political Economy and Taxation'', Library of Economics and Liberty (1999). * [[Adam Smith|Smith, Adam]]. ''[[An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations]]'', Digireads Publishing (2009), {{ISBN|1-4209-3206-3}}. * Tyler, John W. ''Smugglers & Patriots: Boston Merchants and the Advent of the American Revolution''. Boston: Northeastern University Press (1986). {{ISBN|0-930350-76-6}}. == დამატებითი ლიტერატურა == * {{cite book |last=Medley |first=George Webb |date=1881 |title=England under free trade|location=London |publisher=Cassell, Petter, Galpin & Co.|title-link=s:England under free trade }} * [https://www.wto.org/english/thewto_e/history_e/history_e.htm World Trade Organization. 2018. History of the multilateral trading system]. * Galiani, Sebastian, Norman Schofield, and Gustavo Torrens. 2014. "Factor Endowments, Democracy and Trade Policy Divergence". ''Journal of Public Economic Theory''. 16(1): 119–56. == რესურსები ინტერნეტში == * [http://oll.libertyfund.org/index.php?option=com_staticxt&staticfile=show.php%3Ftitle=2092 The Online Library of Liberty] ** [http://oll.libertyfund.org/pages/cobden-and-the-anti-corn-law-league 66 contemporary British illustrations about free trade, 1830s–1910s] * [http://economy-georgia.com/index.php/2009-02-12-17-00-37/2-2009-02-12-16-56-41/36-2009-02-24-03-51-27/ ეკონომიკური ანალიზის ბლოგი: თავისუფალი ვაჭრობის დღევანდელი საფრთხეები] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110130043704/http://www.economy-georgia.com/index.php/2009-02-12-17-00-37/2-2009-02-12-16-56-41/36-2009-02-24-03-51-27 |date=2011-01-30 }} {{DEFAULTSORT:Free Trade}} [[კატეგორია:ეკონომიკური იდეოლოგიები]] rqbwap6fqbbyionu6olstzgg0a6v4st 0 10011 4408912 4385242 2022-08-19T00:14:35Z InternetArchiveBot 124291 [[ვიკიპედია:გადამოწმებადობა|შემოწმების]] მიზნით 1 წიგნის დამატება (20220818)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა პიროვნება |სახელი = ჩე გევარა |მშობსახელი = |პორტრეტი = GuerrilleroHeroico.jpg |ზომა = 250პქ |წარწერა = [[ალბერტო კორდა]]ს განთქმული ფოტო <br />''„[[გერილიერო ეროიკო]]“ ("Guerrillero Heroico")''<br />გადაღებულია 1960 წლის 5 მარტს |დაბსახელი = ერნესტო გევარა |მოღვაწეობა = ექიმი, [[მარქსიზმი|მარქსისტი]] რევოლუციონერი, <br />პოლიტიკოსი |დაბ თარიღი = [[1928]] წლის [[14 ივნისი]] |დაბ ადგილი = [[როსარიო (არგენტინა)|როსარიო]], [[სანტა-ფეს პროვინცია (არგენტინა)|სანტა-ფე]], {{დროშა|არგენტინა}} | განათლება = მედიცინის დოქტორი |მოქალაქეობა = {{დროშა|არგენტინა}} <br />{{დროშა|კუბა}} |დაკრ ადგილი = [[ჩე გევარას მავზოლეუმი]], [[სანტა-კლარა (კუბა)|სანტა-კლარა]], {{დროშა|კუბა}} |ქვეშევრდომობა = |ეროვნება = [[არგენტინელები|არგენტინელი]] | გარდ თარიღი = [[1967]] წლის [[9 ოქტომბერი]] (39 წლის) | გარდ ადგილი = [[ლა-იგერა]], [[ვალიეგრანდეს პროვინცია|ვალიეგრანდე]], <br />{{დროშა|ბოლივია}} |მამა = ერნესტო გევარა ლინჩი |დედა = სელია დე ლა სერნა ი ლიოსა |მეუღლე = ილდა გადეა (1955–1959)<br /> ალეიდა მარჩი (1959-1967 მის დაღუპვამდე) |შვილები = ილდა (1956–1995), ალეიდა (დ. 1960)<br /> კამილო (დ. 1962), სელია (დ. 1963)<br /> ერნესტო (დ. 1965) |ჯილდოები = |საიტი = |სხვადასხვა = |ხელმოწერა=CheGuevaraSignature.svg}} '''ერნესტო გევარა''' საყოველთაოდ ცნობილი, როგორც „'''ჩე გევარა'''“, ან „'''ელ ჩე'''“ (დ. [[14 ივნისი]], [[1928]] — გ. [[9 ოქტომბერი]], [[1967]]) — [[არგენტინელები|არგენტინელი]] ექიმი, [[მარქსიზმი|მარქსისტი]] რევოლუციონერი, პოლიტიკოსი, [[კუბა|კუბის]] პარტიზანული ლიდერი. მისი სტილიზებული სახე გახდა წინააღმდეგობის საყოველთაოდ გავრცელებული [[კონტრკულტურა|კონტრკულტურული]] სიმბოლო და სახალხო კულტურის გლობალური ნიშანი.<ref>[[#refCasey2009|Casey 2009]], გვ. 128.</ref> როგორც სამედიცინო ფაკულტეტის ახალგაზრდა სტუდენტი, გევარა მთელს [[ლათინური ამერიკა|ლათინურ ამერიკაში]] მოგზაურობდა და იგი სწრაფად გარდაქმნა იმ სიღარიბემ და გაუცხოვებამ, რასაც ის ამ მოგზაურობისას აწყდებოდა.<ref name="RevMedicine">[http://www.marxists.org/archive/guevara/1960/08/19.htm On Revolutionary Medicine] Speech by Che Guevara to the Cuban Militia on August 19, 1960.</ref> მოგზაურობებისას მიღებულმა გამოცდილებამ და დაკვირვებებმა მას გამოატანინა დასკვნა, რომ რეგიონში ფესვგადგმული ეკონომიკური უთანასწორობა [[კაპიტალიზმი]]ს, [[მონოპოლიზმი]]ს, [[ნეოკოლონიალიზმი]]სა და [[იმპერიალიზმი]]ს ნიშანდობლივი შედეგი იყო, რისი ერთადერთი წამალიც [[მსოფლიო რევოლუცია]] იყო.<ref name="AfroAsian1965">[http://www.marxists.org/archive/guevara/1965/02/24.htm At the Afro-Asian Conference in Algeria] A speech by Che Guevara to the Second Economic Seminar of Afro-Asian Solidarity in Algiers, Algeria on February 24, 1965.</ref> მისმა ღრმა რწმენამ ბიძგი მისცა მის ჩართულობას [[გვატემალა|გვატემალის]] რეფორმებში [[გვატემალის პრეზიდენტი|პრეზიდენტ]] [[ხაკობო არბენს გუსმანი|ხაკობო არბენსის]] მეთაურობით, რომლის დამხობის შემდეგაც, რაც სავარაუდოდ [[აშშ]]-ის [[ცენტრალური სადაზვერვო სააგენტო|ცენტრალურ სადაზვერვო სააგენტოს]] მიეწერება, ჩე გევარას პოლიტიკური იდეოლოგია უფრო გამტკიცდა. მოგვიანებით, როდესაც [[მეხიკო]]ში ცხოვრობდა, ის [[რაულ კასტრო|რაულ]] და [[ფიდელ კასტრო]]ებს შეხვდა, შეუერთდა [[26 ივლისის მოძრაობა]]ს და მათთან ერთად [[კუბა|კუბისაკენ]] გასცურა იახტა ''[[გრანმა (იახტა)|გრანმათი]]''. მათი მიზანი დიქტატორ [[ფულხენსიო ბატისტა]]ს რეჟიმის დამხობა იყო, რომელსაც ზურგს აშშ უმაგრებდა.<ref>[[#refBeaubien2009|Beaubien, NPR Audio Report, 2009]], 00:09–00:13.</ref> გევარა სულ მალე დაწინაურდა ამბოხებულებს შორის, იგი მეორე იყო სარდლობაში და გადამწყვეტი როლი ითამაშა ორწლიან პარტიზანულ ომში, რომელმაც საბოლოოდ ბატისტას რეჟიმი დაამხო.<ref name="Castrosbrain1960">''"[[#refCastrosbrain1960|Castro's Brain]]"'' 1960.</ref> [[კუბის რევოლუცია|კუბის რევოლუციის]] შემდეგ, გევარამ ახალ მთავრობაში რამდენიმე მნიშვნელოვან პოსტზე იმუშავა. მათ შორის იყო მსროლელი რაზმების მეთაური მათ წინააღმდეგ, ვინც სამხედრო ტრიბუნალმა ომის დამნაშავედ სცნო;<ref name="ReferenceA">[[#refTaibo1999|Taibo 1999]], გვ. 267.</ref> მრეწველობის მინისტრის პოსტზე მან აგრარული რეფორმა დაიწყო, ეხმარებოდა წერა-კითხვის გამავრცელებელ სახალხო კამპანიას, ასევე მუშაობდა კუბის ეროვნული ბანკის პრეზიდენტად და კუბის შეიარაღებული ძალების სასწავლო დირექტორად, ამავე დროს, კუბური სოციალიზმის სახელით მთელ მსოფლიოში მოგზაურობდა, როგორც დიპლომატი. ასეთი პოზიცია გევარას საშუალებას აძლევდა ეთამაშა ცენტრალური ფიგურის როლი მილიციური ძალების წვრთნაში, რომელმაც ჩაატარა [[ღორების ყურე|ღორების ყურის]] ოპერაცია<ref name="Kellner89pg69">[[#refKellner1989|Kellner 1989]], გვ. 69–70.</ref> და შემოიტანა [[საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკების კავშირი|საბჭოთა]] [[ბირთვული იარაღი|ბირთვული]] [[ბალისტიკური რაკეტა|ბალისტიკური ქობინები]] კუბაში, რამაც გაამწვავა [[1962]] წლის [[კარიბის კრიზისი]].<ref>[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], გვ. 526–530.</ref> ამასთან ერთად, გევარა ნაყოფიერი მწერალი და დღიურების ავტორი იყო, შექმნა ხელნაწერი პარტიზანულ ომზე, ამავე დროს ის ავტორია ბესტსელერი მემუარული ნაწარმოებისა ახალგაზრდობაში [[სამხრეთ ამერიკა|სამხრეთ ამერიკის]] გასწვრივ [[მოტოციკლისტის დღიურები (წიგნი)|მოტოციკლით მოგზაურობის]] შესახებ. [[1965]] წელს ჩე კუბას ტოვებს და უცხოეთში მიემგზავრება რევოლუციურ გარდაქმნებში დახმარების მიზნით; პირველად წარუმატებელ [[კონგოს დემოკრატიული რესპუბლიკა|კონგოს დემოკრატიულ რესპუბლიკაში]] და შემდეგ [[ბოლივია]]ში, სადაც ის [[ცენტრალური სადაზვერვო სააგენტო|ცენტრალურ სადაზვერვო სააგენტოს]] მოკავშირე ბოლივიურმა ძალებმა შეიპყრეს და სიკვდილით დასაჯეს.<ref>[[#refRyan1998|Ryan 1998]], გვ. 4.</ref> გევარა დღემდე ზოგისთვის სათაყვანებელ, ზოგისთვის კი სალანძღავ ისტორიულ ფიგურად რჩება, პოლარიზებულია მრავალ კოლექტიურ წარმოსახვაში, განსაკუთრებით დიდი რაოდენობის ბიოგრაფიებში, მემუარებში, ესეებში, დოკუმენტურ ფილმებში, სიმღერებსა თუ მხატვრულ ფილმებში. იმის გამო, რომ ის აღიქმება როგორც მოწამე, პოეტური შთაგონებები კლასობრივი ბრძოლისადმი და გატაცებები „ახალი ადამიანის“ შესაქმნელად უფრო მორალს ეყრდნობა, ვიდრე მატერიალურ მოტივებს. ჩე გევარა შთაგონების ხატად და წყაროდ იქცა მრავალი [[მემარცხენეობა|მემარცხენე]] მიმართულების მოძრაობისათვის. ჟურნალმა „[[ტაიმი (ჟურნალი)|ტაიმმა“]] ის [[XX საუკუნე|XX საუკუნის]] 100 ყველაზე გავლენიან ადამიანს შორის დაასახელა.<ref>[[#refDorfman1999|Dorfman 1999]].</ref> [[ალბერტო კორდა]]ს მიერ გადაღებული მისი ფოტო ''[[გერილიერო ეროიკო]]'' (''Guerrillero Heroico'') კი აღიარებულია „მსოფლიოში ყველაზე ცნობილ ფოტოდ“.<ref>Maryland Institute of Art, referenced at [[#refBBCNews2001b|BBC News May 26, 2001]].</ref> == ადრეული ცხოვრება == [[ფაილი:Chefamily.jpg|thumb|250პქ|left|ჭაბუკი ერნესტო (მარცხნივ) მშობლებთან და და-ძმებთან ერთად, 1944 მის გვერდით, მარცხნიდან მარჯვნივ სხედან სელია (დედა), სელია (და), რობერტო, ხუან-მარტინი, ერნესტო (მამა) და ანა-მარია]] [[ფაილი:Ernesto Guevara Acta de Nacimiento.jpg|მინი|მარცხნივ|250პქ|ჩე გევარას დაბადების მოწმობა]] ერნესტო გევარა [[1928]] წლის [[14 ივნისი|14 ივნისს]], [[არგენტინა|არგენტინის]] ქალაქ [[როსარიო (არგენტინა)|როსარიოში]] დაიბადა, სელია დე ლა სერნა ი ლიოსასა და ერნესტო გევარა ლინჩის ესპანურ-ბასკურ-ირლანდიური წარმომავლობის ოჯახში.<ref>Che's last name ''"Guevara"'' derives from the [[Castilian Spanish|Castilianized]] form of the [[Basque language|Basque]] ''"[[Guevara, Spain|Gebara]]"'', a [[habitational name]] from the province of [[Álava]]. Through his grandmother, Ana Lynch, he was a descendant of [[Patrick Lynch (Argentina)|Patrick Lynch]], an emigrant from [[Galway]], Ireland in the 1740s.</ref> ოჯახის ხუთ ბავშვს შორის ის უფროსი იყო. მის ნამდვილ გვარს და სახელს ხშირად უმატებენ მისი მშობლების გვარებს დე ლა სერნას ან ლინჩს. ჩეს მოუსვენარ ბუნებას მამამისი შემდეგნაირად ხსნიდა: „ესაა უპირველესი ნიშანი იმისა, რომ ჩემი ვაჟის ძარღვებში ირლანდიელი მეამბოხეების სისხლი ჩქეფს“.<ref>[[#refLavretsky1976|Lavretsky 1976]].</ref> ერნესტიტოს (როგორც მაშინ ეძახდნენ) ცხოვრების ძალიან ადრეულ ეტაპზე განუვითარდა უპოვრებისადმი სიახლოვის განცდა.<ref>[[#refKellner1989|Kellner 1989]], გვ. 23.</ref> მემარცხენე მიდრეკილებების ოჯახში გაზრდილ ბავშვს ჯერ კიდევ საკმაოდ ახალგაზრდას გადაეშალა წინ ფართო პოლიტიკური სპექტრის პერსპექტივები.<ref>[http://www.time.com/time/printout/0,8816,872604,00.html Argentina: Che's Red Mother] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130826054445/http://www.time.com/time/printout/0,8816,872604,00.html |date=2013-08-26 }} ''[[Time Magazine]]'', July 14, 1961.</ref> მამამისი, როგორც [[ესპანეთის სამოქალაქო ომი]]ს რესპუბლიკელების თავგადაკლული მხარდამჭერი, ოჯახში ხშირად მასპინძლობდა ამ კონფლიქტის ბევრ ვეტერანს.<ref>[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], გვ. 22–23.</ref> ერნესტოს დედა, სელია დე ლა სერნა იმ დროისთვის არგენტინაში მიღებული ქცევის ნორმების მოწინააღმდეგე იყო, მას თმა მოკლედ ჰქონდა შეჭრილი და მანქანას მართავდა, რაც იმ დროს [[არგენტინა]]ში ქალისთვის მიუღებლად ითვლებოდა. 2 წლის ასაკში ერნესტოს [[ასთმა|ასთმის]] პირველი შეტევა დაემართა. ეს დაავადება მას ცხოვრების ბოლომდე თან სდევდა და გავლენაც იქონია მის პერსონასა და ცხოვრებაში შემდგომ წინსვლაზე. [[1932]] წელს ერნესტოს ოჯახი ექიმის მითითებით საცხოვრებდად ქალაქ [[ალტა-გრასია]]ში გადავიდა. ავადმყოფობის გამო იგი სკოლაში ვერ დადიოდა და სახლში დედა ამეცადინებდა. მწოლიარე მდგომარეობაში მყოფი, იგი ან კითხულობდა, ან მამას ჭადრაკს ეთამაშებოდა. მიუხედავად იმისა, რომ [[ასთმა|ასთმის]] მწვავე შეტევებით იტანჯებოდა, რასაც ის მთელი ცხოვრება მწარედ განიცდიდა, გევარა გამოირჩეოდა როგორც ათლეტი, მისდევდა ცურვას, [[ფეხბურთი|ფეხბურთს]], [[გოლფი|გოლფსა]] და სროლას, ამავე დროს ის გახდა „დაუცხრომელი“ ველოსიპედისტი.<ref>[[#refSandison1996|Sandison 1996]], გვ. 8.</ref><ref>[[#refKellner1989|Kellner 1989]], გვ. 24.</ref> დაუღალავად თამაშობდა [[რაგბი]]ს,<ref>[http://www.telegraph.co.uk/sport/columnists/brendangallagher/2322711/Argentine-rugby-inspired-by-Che-Guevara.html Argentine Rugby Inspired by Che Guevara] by Brendan Gallagher, ''[[The Daily Telegraph]]'', ოქტომბერი 5, 2007</ref> [[ბუენოს-აირესი]]ს საუნივერსიტეტო კლუბში ასპარეზობდა fly-half-ის პოზიციაზე.<ref>Cain, Nick & Growden, Greg "Chapter 21: Ten Peculiar Facts about Rugby" in ''Rugby Union for Dummies'' (2nd Edition), John Wiley and Sons, ISBN 978-0-470-03537-5, გვ. 293.</ref> თამაშის სტილის გამო ჩეს ზედმეტსახელად „''ფუსერი''“ შეარქვეს — ''El Furibundo''-ს (გაცოფებული) შემოკლებული ფორმა, აგრესიული თამაშის სტილის გამო ასევე ეძახდნენ დედამისის გვარს — დე ლა სერნას.<ref>[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], გვ. 28.</ref> გევარა მამამისისგან [[ჭადრაკი]]ს თამაშს სწავლობდა და 12 წლის ასაკში უკვე მონაწილეობდა ადგილობრივ ტურნირებში. სიჭაბუკეში და შემდეგ მთელი ცხოვრების განმავლობაში, იგი გატაცებული იყო [[პოეზია|პოეზიით]], განსაკუთრებით უყვარდა [[პაბლო ნერუდა]], [[ჯონ კიტსი]], [[ანტონიო მაჩადო]], [[ფედერიკო გარსია ლორკა]], [[გაბრიელა მისტრალი]], [[სესარ ვალიეხო]] და [[უოლტ უიტმენი]].<ref name="Hart 2004, გვ 98">[[#refHart2004|Hart 2004]], p. 98.</ref> შეეძლო ზეპირად წაეკითხა [[რადიარდ კიპლინგი]]ს პოემა ''„თუ“'' ("If—") და [[ხოსე ერნანდესი]]ს ეპიკური პოემა ''„მარტინ ფიერო“''.<ref name="Hart 2004, გვ 98"/> გევარას სახლში 3 000-ზე მეტი წიგნი ინახებოდა, რამაც განაპირობა ჩეს ენთუზიაზმით აღსავსე და ეკლექტიკურ მკითხველად ჩამოყალიბება; განსაკუთრებულ ინტერესს იჩნედა [[კარლ მარქსი]]ს, [[უილიამ ფოლკნერი]]ს, [[ანდრე ჟიდი]]ს, [[ემილიო სალგარი]]სა და [[ჟიულ ვერნი]]ს მიმართ.<ref>[[#refHaney2005|Haney 2005]], გვ. 164.</ref> დამატებით, ასევე იტაცებდა [[ჯავაჰარლალ ნერუ]]ს, [[ფრანც კაფკა]]ს, [[ალბერ კამიუ]]ს, [[ვლადიმერ ლენინი]]ს და [[ჟან-პოლ სარტრი]]ს ნამუშევრები, ისევე როგორც [[ანატოლ ფრანსი]]ს, [[ფრიდრიხ ენგელსი]]ს, [[ჰერბერტ უელსი]]სა და [[რობერტ ფროსტი]]ს შრომები.<ref name="ReferenceC">([[#refAnderson1997|Anderson 1997]], გვ. 37–38).</ref> [[ფაილი:Checasa-AGracia-289716387.jpg|მინი|250პქ|გევარების ოჯახის საცხოვრებელი სახლი ქალაქ [[ალტა-გრასია]]ში, [[კორდობის პროვინცია]]]] ზრდასთან ერთად, ჩეს ლათინოამერიკელი მწერლებისადმი გაუღვივდა ინტერესი, მათ შორის იყვნენ [[ორასიო კიროგა]], [[სირო ალეგრია]], [[ხორხე იკასა]], [[რუბენ დარიო]] და [[მიგელ ასტურიასი]].<ref name="ReferenceC"/> ამ მწერლების იდეებს ის ინიშნავდა უბის წიგნაკში, სადაც ასევე აწარმოებდა განსაზღვრებების, კონცეფციებისა და გავლენიანი ინტელექტუალების ფილოსოფიებს; ადგენდა [[ბუდა]]სა და [[არისტოტელე]]სეულ ანალიტიკურ მონახაზებს, ისევე როგორც განიხილავდა [[ბერტრან რასელი]]სეულ სიყვარულსა და პატრიოტიზმს, [[ჯეკ ლონდონი]]სეულ საზოგადოებას, [[ნიცშე]]სეულ სიკვდილის იდეას. ჩე მოხიბლული იყო [[ზიგმუნდ ფროიდი]]ს იდეებით იმდენად, რამდენადაც ის შეფასებებს აკეთებდა მისეული სხვადასხვა თავებიდან [[სიზმრები]]ს, [[ლიბიდო]]ს, [[ნარცისიზმი]]სა და [[ოიდიპოსის კომპლექსი]]ს შესახებ.<ref name="ReferenceC"/> სკოლაში მის საყვარელ საგნებს შორის იყო [[ფილოსოფია]], [[მათემატიკა]], [[ინჟინერია]], [[პოლიტიკური მეცნიერება|პოლიტიკური მეცნიერებები]], [[სოციოლოგია]], [[ისტორია]] და [[არქეოლოგია]].<ref>[[#refSandison1996|Sandison 1996]], გვ. 10.</ref><ref>[[#refKellner1989|Kellner 1989]], გვ. 26.</ref> წლების შემდეგ, [[1958]] წლის [[13 თებერვალი|13 თებერვალს]], [[ცენტრალური სადაზვერვო სააგენტო]]ს მიერ გამომჟღავნებული „ბიოგრაფიული და პიროვნული მოხსენება“ გევარას განიხილავდა ფართო სპექტრის აკადემიური და ინტელექტუალური ინტერესების ადამიანად და აღწერდა როგორც „ფრიად განსწავლულს“, თუმცა იქვე ამატებდა, რომ „ჩე მართლაც ინტელექტუალია, ოღონდ ლათინოამერიკელთა შორის“.<ref>[[#refRatner1997|Ratner 1997]], გვ. 25.</ref> === მოგზაურობა მოტოციკლით === [[1948]] წელს, გევარა [[ბუენოს-აირესი]]ს უნივერსიტეტში მედიცინის ფაკულტეტზე ჩაირიცხა. „მსოფლიოს შეცნობის წყურვილმა“<ref>[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], გვ. 64.</ref> სწრაფად განდევნა მისი საუნივერსიტეტო საქმიანობები, უკანა პლანზე გადაიტანა ინტერესი სწავლისადმი და უბიძგა ხანგრძლივი თვითდაკვირვებადი მოგზაურობისკენ, რომელმაც ფუნდამენტალურად შეცვალა მისი ხედვები, განსაკუთრებით [[ლათინური ამერიკა|ლათინური ამერიკის]] იმდროინდელ ეკონომიკურ პირობებთან დაკავშირებით. პირველი ექსპედიცია [[1950]] წელს განახორციელა ველოსიპედით, რომელსაც პატარა ძრავი დაუმონტაჟა;<ref>[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], გვ. 59-64.</ref> 4 500 კმ მანძილზე მან მარტომ იმოგზაურა ჩრდილოეთ [[არგენტინა|არგენტინის]] [[არგენტინის პროვინციები|პროვინციებში]]. ამას მოჰყვა [[1951]] წლის ცხრათვიანი კონტინენტური მოგზაურობა მოტოციკლით თითქმის მთლიანი [[სამხრეთ ამერიკა|სამხრეთ ამერიკის]] მასშტაბით; გზის სიგრძემ 8 000 კმ შეადგინა. მოგვიანებით, მან სასწავლებელში 1-წლიანი შესვენება აიღო, რათა თავის მეგობარ [[ალბერტო გრანადო]]სთან ერთად [[პერუ]]ში, სან-პაბლოში, მდინარე [[ამაზონი]]ს ნაპირებთან მდებარე [[კეთრი|კეთროვანთა]] კოლონიაში წასულიყო მოხალისედ სამუშაოდ. [[ფაილი:Che Guevara-Granado - Mapa 1er viaje - 1952 Ka.jpg|thumb|upright|left|230პქ|გევარას 1952 წლის მოგზაურობის რუკა. წითლად აღნიშნულია საჰაერო მოგზაურობა]] [[ფაილი:CheOnRaft1952.jpg|thumb|250პქ|alt=black and white photograph of two men on a raft, fitted with a large hut. The far bank of the river is visible in the far distance|გევარა (მარჯვნივ) ალბერტო გრანადოსთან ერთად (მარცხნივ) თავიანთ „მამბო-ტანგო“ ტივზე მდინარე ამაზონში, 1952 წლის ივნისი. ეს ტივი იმ [[კეთრი|კეთროვნების]] საჩუქარი იყო, რომლებსაც ისინი მკურნალობდნენ.<ref>[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], გვ. 89.</ref>]] [[ჩილე]]ში, ჩე გევარა განარისხა ანაკონდასა და ჩუკუკატამის სპილენძის საბადოების მაღაროელთა სამუშაო პირობებმა, ასევე წინა ღამით [[ატაკამის უდაბნო]]ში შეხვედრილმა დევნილმა [[კომუნიზმი|კომუნისტმა]] ცოლ-ქმარმა, რომლებსაც საკუთარი საბანიც კი არ გააჩნდათ, აღწერდა რა მათ როგორც „სისხლითა და ხორცით აკანკალებულ, კაპიტალისტური ექსპლუატაციის მსხვერპლებად“.<ref>[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], გვ. 75-76.</ref> [[ანდები]]ს მაღალმთიანეთში, [[მაჩუ-პიქჩუ]]სკენ მიმავალი ჩე კიდევ ერთხელ შეძრა მიმდებარე დასახლებებში არსებულმა გამანადგურებელმა სიღარიბემ, სადაც გლეხები მდიდარი მიწათმფლობელების პატარა ნაკვეთებში შრომობდნენ.<ref name="Kellner89pg27">[[#refKellner1989|Kellner 1989]], გვ. 27.</ref> მოგზაურობის შემდეგ ეტაპზე, განსაკუთრებით მოხიბლული დარჩა კეთროვანთა კოლონიაში მცხოვრებთა მეგობრული სულისკვეთებით, რაც შეაფასა როგორც „ადამიანური სოლიდარობისა და ერთგულების უმაღლესი ფორმა ასეთ მარტოსულ და სასოწარკვეთილ ხალხში“.<ref name="Kellner89pg27" /> ამ მოგზაურობისას, გევარა აწარმოებდა ჩანაწერებს, რომლებსაც „''[[მოტოციკლისტის დღიურები (წიგნი)|მოტოციკლისტის დღიურები]]''“ უწოდა და რომლებიც შემდეგ „''[[ნიუ-იორკ ტაიმსი]]ს''“ ბესტსელერად იქცა,<ref>NYT bestseller list: [http://www.nytimes.com/2005/02/20/books/bestseller/0220bestpapernonfiction.html #38 Paperback Nonfiction on 2005-02-20], [http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9D03E5D6123DF934A35752C1A9629C8B63&scp=5&sq=motorcycle+diaries+Ernesto+%28Che%29+Guevara&st=nyt #9 Nonfiction on 2004-10-07] and on more occasions.</ref> [[2004]] წელს კი მათზე გადაღებულმა ამავე სახელწოდების ფილმმა სხვადასხვა ჯილდოები მოიპოვა. ერნესტომ და ალბერტო გრანადომ დაახლოებით 8 თვის შემდეგ მიაღწიეს თავდაპირველ მიზანს, [[კარაკასი|კარაკასს]] — [[ვენესუელა|ვენესუელის]] დედაქალაქს. კარაკასში გრანადომ საავადმყოფოში დაიწყო მუშაობა და იქვე დარჩენა გადაწყვიტა. ერნესტომ კი მოგზაურობა მარტომ განაგრძო. საბოლოო ჯამში, მოგზაურობისას ჩე გევარამ გაიარა [[არგენტინა]], [[ჩილე]], [[პერუ]], [[ეკვადორი]], [[კოლუმბია]], [[ვენესუელა]], [[პანამა]] და [[მაიამი]], საიდანაც [[ბუენოს-აირესი|ბუენოს-აირესში]] დაბრუნდა. მოგზაურობის დასასრულს, იგი [[ლათინური ამერიკა|ლათინურ ამერიკას]] განიხილავდა არა მხოლოდ როგორც ცალკეული ერების ერთობას, არამედ როგორც ერთ მთლიანობას, რომელიც მოითხოვდა კონტინენტური მასშტაბის განთავისუფლების სტრატეგიას. მისი კონცეფცია უსაზღვრებო, გაერთიანებული [[ესპანური ამერიკა|ესპანური ამერიკის]] შესახებ, რომელიც გაერთიანდებოდა საერთო ლათინური მემკვიდრეობით, ის საკითხი იყო, რომელიც წინა პლანზე იდგა მის გვიანდელ რევოლუციურ საქმიანობებში. არგენტინაში დაბრუნების შემდეგ, გევარამ გადაწყვიტა რაც შეიძლება სწრაფად დაესრულებინა სწავლა, რადგან მას უკვე ახალი გეგმები ჰქონდა მოგზაურობასთან დაკავშირებით. 1952 წლის აგვისტოში მან ბუენოს-აირესის უნივერსიტეტში სწავლა განაახლა და [[1953]] წლის ივნისში, სამედიცინო ხარისხი მიიღო — ოფიციალურად გახდა „დოქტორი ერნესტო გევარა“.<ref name="A Very Modern Icon">[http://www.newstatesman.com/200606120036 A Very Modern Icon] by [[George Galloway]], ''[[New Statesman]]'', June 12, 2006</ref> {{ჩანართი | გასწორება = right | სიგანე = 32% | სიმაღლე = | სათაური = | სათაური ქვევით = | შიგთავსი = „მოტოციკლით მოგზაურობამ სამხრეთ ამერიკის გასწვრივ, მას გაუღვივა ნახევარსფეროში აშშ-ის ბატონობის უსამართლობის განცდა და კოლონიალიზმის მიერ მისი მაცხოვრებლებისთვის მოტანილი ტანჯვა“. | წყვეტის გარეშე = | შრიფტის ზომა = 80% | ხელმოწერა = — [[ჯორჯ გალოუეი]], ბრიტანელი პოლიტიკოსი.<ref name="A Very Modern Icon"/> }} მოგვიანებით გევარა აღნიშანვდა, რომ [[ლათინური ამერიკა|ლათინური ამერიკის]] გარშემო მოგზაურობისას ის „უშუალოდ აწყდებოდა სიღარიბეს, შიმშილსა და ავადმყოფობას“, ისევე როგორც „ბავშვის მკურნალობის შეუძლებლობას უფულობის გამო“ და „გამუდმებული შიმშილითა და სასჯელით გამოწვეულ გაოცებას“, რაც მამას უბიძგებდა „დათანხმებულიყო ვაჟის, როგორც უმნიშვნელო ნივთის დაკარგვას“. სწორედ ამ გამოცდილებამ დაარწმუნა გევარა დახმარებოდა ამ ხალხს, რაც მედიცინის სამყაროს დატოვებას და შეიარაღებული ბრძოლების პოლიტიკურ არენაში ჩართვას მოითხოვდა.<ref name="RevMedicine" /> == გვატემალა == [[ფაილი:Che Guevara - 2do Viaje - 1953-55 Ka.png|thumb|upright|250პქ|ჩე გევარას 1953—1956 წლების მოგზაურობის რუკა; ასევე აღნიშნულია მოგზაურობა იახტა ''„გრანმათი“''.]] [[ფაილი:ChenGuatemala.jpg|მინი||250პქ|ჩე გევარას სიტყვები მის საცხოვრებელთან [[გვატემალა]]ში, [[სანტა-კლარა (კუბა)|სანტა-კლარას]] მემორიალთან]] [[1953]] წლის [[7 ივნისი|7 ივნისს]], გევარა კვლავ მოგზაურობას იწყებს, ამჯერად [[ბოლივია]]ში, [[პერუ]]ში, [[ეკვადორი|ეკვადორში]], [[პანამა]]ში, [[კოსტა-რიკა]]ში, [[ნიკარაგუა]]ში, [[ჰონდურასი|ჰონდურასსა]] და [[სალვადორი|სალვადორში]]. [[1953]] წლის [[10 დეკემბერი|10 დეკემბერს]], [[გვატემალა]]ში გადასვლის წინ, [[სან-ხოსე (კოსტა-რიკა)|სან-ხოსედან]] (კოსტა-რიკა) თავის დეიდა ბეატრისს შეტყობინება გაუგზავნა. მოგვიანებით, გევარა საუბრობს ''იუნაიტედ ფრუტ კომპანის'' (''United Fruit Company'') სამუშაო დიაპაზონზე, რომელიც მას იმის დასტურად მიაჩნდა, „თუ რა საშინელი იყო კაპიტალისტური რვაფეხა“.<ref>[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], გვ. 126.</ref> ეს აღშფოთება „თავებზე ნადირობის ელფერს“ ატარებდა, რაც ჩემ მისი უფრო კონსერვატიული მოკავშირეების დასაშინებლად გამოიყენა, და ბოლოს ახლადგარდაცვლილი [[იოსებ სტალინი]]ს სურათის წინაშე დაიფიცა, რომ იგი „ამ რვაფეხას საბოლოოდ დაამარცხებდა“.<ref>[[#refTaibo1999|Taibo 1999]], გვ. 31.</ref> ერთი თვის შემდეგ, გევარა [[გვატემალა]]ში ჩავიდა, სადაც პრეზიდენტ [[ხაკობო არბენს გუსმანი]]ს დემოკრატიულად არჩეული მთავრობა მიწის რეფორმებითა და სხვა ინიციატივებით ცდილობდა საბოლოოდ დაესრულებინა ''[[ლატიფუნდია|ლატიფუნდიური]]'' სისტემა. ამის ბოლომდე მისაყვანად, პრეზიდენტმა არბენსმა მიიღო მიწის რეფორმის გენერალური პროგრამა, რომლის მიხედვითაც მოხდებოდა ყველა დაუმუშავებელი მიწის მსხვილი მფლობელობის კონფისკაცია და ის უმიწაწყლო გლეხებს დაურიგდებოდა.<ref>[[#refKellner1989|Kellner 1989]], გვ. 31.</ref> შედეგად, უდიდესი მიწათმფლობელი და ყველაზე მეტად დაზარალებული აღმოჩნდა ''იუნაიტედ ფრუტ კომპანი'', რომლისთვისაც არბენსის მთავრობას უკვე ჩამორთმეული ჰქონდა 225 000 აკრი (910 კმ²) დაუმუშავებელი მიწა. იმით ნასიამოვნები გევარა, რომ ერის გზა ქვემოდან იმართებოდა, გვატემალაში დასახლდა, რაც „საუკეთესო იყო მისთვის, ყველაფერი სრულყოფილი რაც შეიძლებოდა დასჭირვებოდა ნამდვილ რევოლუციონერად გახდომისთვის“.<ref name="Kellner89pg31">[[#refGuevaraLynch2000|Guevara Lynch 2000]], გვ. 26.</ref> ქალაქ [[გვატემალა (ქალაქი)|გვატემალაში]], გევარამ გაიცნო [[ილდა გადეა|ილდა გადეა აკოსტა]] — [[პერუ]]ელი ეკონომისტი, რომელიც პოლიტიკურად [[მემარცხენეობა|მემარცხენე]] მიმართულების [[ამერიკის სახალხო-რევოლუციური ალიანსი]]ს (''Alianza Popular Revolucionaria Americana APRA'') წევრი იყო. მან გევარა არბენსის მთავრობის მაღალი რანგის ოფიციალურ შეხვედრებზე გაიცნო. ამის შემდეგ გევარა კავშირს ამყარებს [[კუბელები|კუბელ]] დევნილთა ჯგუფთან, რომლებიც [[ფიდელ კასტრო]]სთან და [[1995]] წლის [[26 ივლისი|26 ივლისს]] ქალაქ [[სანტიაგო-დე-კუბა|სანტიაგო-დე-კუბის]] [[მონკადას ყაზარმა]]ზე თავდასხმასთან იყვნენ კავშირში. ამ პერიოდში, მას შეარქვეს თავისი ცნობილი ზედმეტსახელი „ჩე“ იმ მიზეზით, რომ ის ხშირად იყენებდა არგენტინულ [[კნინობით-ალერსობითი სახელები|კნინობით]] შორისდებულს ''ჩე'' (''che''), წოდებითი ბრუნვის ნაწილაკს, რომელიც გამოიყენებოდა ყურადღების მისაქცევად ან იმის დასადგენად, გაგებული იყო თუ არა ნათქვამი.<ref>[[#refIgnacio2007|Ignacio 2007]], გვ. 172.</ref> წარუმატებელი აღმოჩნდა გევარას მცდელობები პარალელურად ემუშავა ექიმად, შესაბამისად, მისი ეკონომიკური მდგომარეობა ხშირად არასაიმედო იყო.<ref name=precarious>Anderson 1997, გვ. 139–141.</ref> [[1954]] წლის [[15 მაისი|15 მაისს]], [[პუერტო-ბარიოსი|პუერტო-ბარიოსში]] შემოვიდა [[კომუნიზმი|კომუნისტური]] [[ჩეხოსლოვაკია|ჩეხოსლოვაკიისგან]] არბენსის მთავრობისთვის გამოგზავნილი [[შკოდა]]ს ფირმის ქვეითთა და მსუბუქი არტილერიის შეიარაღება.<ref>[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], გვ. 144.</ref> ამან კი გამოიწვია ის, რომ ქვეყანაში შემოიჭრა [[აშშ]]-ის [[ცენტრალური სადაზვერვო სააგენტო]]ს მიერ დაფინანსებული არმია, რომელმაც არბესნის მთავრობა დაამხო და პრეზიდენტად მემარჯვენე დიქტატორი [[კარლოს კასტილიო არმასი]] დასვა.<ref name="Kellner89pg31" /> აღგზნებული გევარა მზად იყო არბენსის მხარდამხარ ებრძოლა და ამ მიზნით შეუერთდა ახალგაზრდა კომუნისტების მიერ ორგანიზებულ შეიარაღებულ მილიციას, მაგრამ ამ ჯგუფის უმოქმედობით იმედგაცრუებული ჩე მალევე სამედიცინო მოვალეობებს დაუბრუნდა. სახელმწიფო გადატრიალების მსვლელობისას, ის კვლავ მზად იყო ებრძოლა როგორც მოხალისეს, მაგრამ მალევე, მექსიკის საელჩოში თავშეფარებულმა არბენსმა მის უცხოელ მხარდამჭერებს ქვეყნის დატოვებისაკენ მოუწოდა. გევარას დაჟინებული მოწოდებები წინააღმდეგობის გაწევისა, შეუმჩნეველი არ დარჩენილა გადატრიალების მომხრეთათვის, შედეგად იგი მკვლელობის სამიზნედ იქნა ამოღებული.<ref name="Kellner89pg32">[[#refKellner1989|Kellner 1989]], გვ. 32.</ref> მას შემდეგ რაც [[ილდა გადეა]] დააპატიმრეს, გევარამ თავშესაფარი [[არგენტინა|არგენტინის]] საკონსულოში ჰპოვა, სადაც ის მანამ დარჩა, სანამ სანამ რანდენიმე კვირის შემდეგ უსაფრთხო პასპორტს მიიღებდა, რის შემდეგაც მან [[მექსიკა]]ს მიაშურა.<ref>[[#refTaibo1999|Taibo 1999]], გვ. 39.</ref> [[1955]] წლის სექტემბერში, მექსიკაში, იგი გადეაზე დაქორწინდა.<ref name="Memoira">Snow, Anita. "[http://www.firstcoastnews.com/life/books/news-article.aspx?storyid=116566&catid=256 'My Life With Che' by Hilda Gadea]." ''[[Associated Press]]'' at ''[[WJXX-TV]]''. აგვისტო 16, 2008. Retrieved on February 23, 2009.</ref> არბენსის რეჟიმის დამხობის შემდეგ, გევარას შეხედულებაში, [[აშშ]] სამუდამოდ ჩამოყალიბდა როგორც [[იმპერიალიზმი|იმპერიალისტური]] ძალაუფლება, რომელიც ეწინააღმდეგებოდა და ანადგურებდა იმ მთავრობებს, რომლებსაც სოციოეკონომიკური უთანასწორობის გამოსწორება სურდათ, რაც განსაკუთრებით [[ლათინური ამერიკა|ლათინურ ამერიკასა]] და სხვა განვითარებად ქვეყნებში იგრძნობოდა. ამ გადატრიელებაზე საუბრისას, გევარა შენიშნავდა: {{ციტირება|უკანასკნელი ლათინოამერიკული რევოლუციური დემოკრატია — [[ხაკობი არბენსი]]ს რეჟიმი — აშშ-ის წინასწარგანზრახული აგრესიის შედეგად დაემხო. ამის აშკარა მეთაური იყო სახელმწიფო მდივანი [[ჯონ ფოსტერ დალესი]], რომელიც უცნაური დამთხვევით, ამავე დროს ''იუნაიტედ ფრუტ კომპანის'' აქციონერი და ადვოკატი იყო<ref name="Kellner89pg32"/>|}} გევარას რწმენით, შეიარაღებული ბრძოლით მიღწეული და შეიარაღებული მოსახლეობისგან დაცული მარქსიზმი, ერთადერთი გამოსავალი იყო ასეთი წყობის დასაცავად და გასაძლიერებლად.<ref>[http://www.fsmitha.com/h2/ch24x.html Che Guevara 1960–67 by Frank E. Smitha].</ref> მოგვიანებით გადეა წერდა: „სწორედ [[გვატემალა]]ში დარწმუნდა ის საბოლოოდ შეიარაღებული ბრძოლისა და [[იმპერიალიზმი]]ს წინააღმდეგ გალაშქრების აუცილებლობაში. რაც დრო გადიოდა, ის ამაში უფრო მეტად რწმუნდებოდა.“<ref>{{cite book |title=Che Guevara |url=https://archive.org/details/cheguevara00sinc |first=Andrew |last=Sinclair |publisher=The Viking Press |year=1970 |გვ=12}}</ref> == მეხიკო და სამზადისი == [[ფაილი:Hilda Gadea y Che Guevara - Luna de miel - Yucatán 1955.jpg|thumb|upright|250პქ| გევარა ილდა გადესათან ერთად [[ჩიჩენ-იცა]]სთან, მათი თაფლობისთვის მოგზაურობისას]] [[1954]] წლის სექტემბრის დასაწყისში ჩე გევარა [[მეხიკო]]ში ჩავიდა, სადაც ცენტრალური საავადმყოფოს [[ალერგია|ალერგიის]] განყოფილებაში მუშაობდა. დამატებით, ის მექსიკის ეროვნული ავტონომიური უნივერსიტეტის მედიცინის ფაკულტეტზე ლექციებს ატარებდა და ''ლათინური ახალი ამბების სააგენტოში'' ფოტოგრაფად მუშაობდა.<ref>[[#refKellner1989|Kellner 1989]], გვ. 33.</ref> როგორც მისი პირველი ცოლი ილდა თავის მემუარულ ნაწარმოებში ''ჩემი ცხოვრება ჩესთან ერთად'' შენიშნავს, ამ დროს ჩემ აფრიკაში ექიმად სამუშაოდ წასვლა გადაწყვიტა, რითაც ის აგრძელებდა იმ ღრმა წუხილს მის გარშემო არსებულ სიღარიბეზე, რასაც ის ყოველთვის განიცდიდა..<ref name="RebelWife">[http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2008/10/09/AR2008100902413.html Rebel Wife, A Review of ''My Life With Che: The Making of a Revolutionary'' by Hilda Gadea] by Tom Gjelten, ''[[The Washington Post]]'', October 12, 2008.</ref> თავდაპირველად, ჰილდა აღწერს გევარას აკვიატებულ აზრებს მის მასპინძელ ხანშიშესულ მოხუც ქალზე; შენიშნავს, რომ ის მას უყურებდა როგორც „ყველაზე მეტად დავიწყებულ და ექსპლუატირებულ კლასის წარმომადგენელს“. მოგვიანებით, ილდამ იპოვა პოემა, რომელიც ჩემ ამ მოხუც ქალს მიუძღვნა, შეიცავდა „პირობას უკეთესი მსოფლიოსათვის ბრძოლისათვის, უკეთეს ცხოვრებას ყველა ღარიბისა და ექსპლუატირებულისთვის“.<ref name="RebelWife" /> [[ფაილი:M-26-7.svg|მინი|250პქ|მარცხნივ|1953 წელს [[ფიდელ კასტრო]]ს გარშემო შემოკრებილი კუბელი ნაციონალისტების მიერ შექმნილი [[26 ივლისის მოძრაობა|26 ივლისის მოძრაობის]] დროშა]] ამ დროის განმავლობაში, მან განაახლა მეგობრობა ნიკო ლოპესთან და სხვა კუბელ დევნილებთან, რომლებიც [[გვატემალა]]ში გაიცნო. ნიკომ მას [[რაულ კასტრო]] გააცნო, რომელმაც თავის მხრივ შემდეგში ჩეს თავის უფროსი ძმა, [[ფიდელ კასტრო]] გააცნო — რევოლუციური ლიდერი, რომელმაც ჩამოაყალიბა [[26 ივლისის მოძრაობა]] და რომელიც ახლა დიქტატორ [[ფულხენსიო ბატისტა]]ს რეჟიმის დამხობის გეგმას ადგენდა. ფიდელთან პირველი შეხვედრის ღამის ხანგრძლივი საუბრის დროს, გევარამ დაასკვნა, რომ კუბის შემთხვევა ერთ-ერთი მათგანი იყო, რასაც ის ამდენ ხანს ეძებდა და ჯერ კიდევ განთიადამდე, ხელის მოწერით დაადასტურა 26 ივლისის მოძრაობაში შესვლა.<ref>[[#refTaibo1999|Taibo 1999]], გვ. 55.</ref> მიუხედავად იმისა, რომ ისინი პიროვნულად განსხვავდებოდნენ, ამ მომენტიდან ჩემ და ფიდელმა მეგობრობა დაიწყეს, რასაც მათი ბიოგრაფი სიმონ რეიდ-ჰენრი უწოდებს „რევოლუციურ მეგობრობას, რომელსაც მსოფლიოს შეცვლა შეეძლო“, რაც იქნებოდა მათი საერთო ვალდებულების შედეგი იმპერიალიზმის წინააღმდეგ.<ref>[http://www.guardian.co.uk/books/interactive/2009/jan/09/fidel-castro-che-guevara-biography ''Fidel and Che: A Revolutionary Friendship'' by Simon Reid-Henry] audio slideshow by ''[[The Guardian]]'', January 9, 2009</ref> თავის ცხოვრების ამ ეტაპზე, გევარას მიაჩნდა, რომ [[აშშ]] აკონტროლებდა [[კონგლომერატი|კონგლომერატებს]] და მთელი მსოფლიოს მასშტაბით მხარს უჭერდა რეპრესიულ რეჟიმებს. ამ შეხედულებით, [[ფულხენსიო ბატისტა|ბატისტა]] მას მიაჩნდა „აშშ-ის მარიონეტად, რომლელსაც თოკების შეჭრა ესაჭიროებოდა“.<ref>[[#refSandison1996|Sandison 1996]], გვ. 28.</ref> მიუხედავად იმისა, რომ დაჯგუფებათა სამხედრო ექიმობას ლამობდა, გევარა მოძრაობის სხვა წევრების გვერდით სამხედრო წვრთნებშიც მონაწილეობდა. სწავლების მთავარი ნაწილი ეხებოდა დარტყმისა და უკან დახევის ტაქტიკას [[პარტიზანული ომი|პარტიზანულ ომში]]. გევარამ სხვებთან ერთად ფეხით გაიარა 15 საათიანი მარშრუტი ციცაბო მთებში; გადაკვეთა მდინარეები, ხშირი ბუჩქნარი და შედეგად, ისწავლა და სრულყო ჩასაფრებისა და სწრაფი უკანდახევის პროცედურები. წვრთნების დასაწყისიდანვე გევარა [[ალბერტო ბაიო]]ს „რჩეული სტუდენტი“ გახდა ყველა სხვა დანარჩენს შორის, რომელმაც ყველა დავალებაში უმაღლესი შეფასება დაიმსახურა.<ref>[[#refKellner1989|Kellner 1989]], გვ. 37.</ref> კურსების დასრულებისას, მათი ინსტრუქტორი, გენერალი ბაიო მას „მათ შორის საუკეთესო პარტიზანს“ უწოდებდა.<ref>[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], გვ. 194.</ref> == კუბის რევოლუცია == === შეჭრა, პარტიზანული ომი და სანტა-კლარა === [[ფაილი:Cuba-map-labels (4).png|მინი|400პქ|კუბის რუკა. ნაჩვენებია ადგილი, რომელსაც „[[გრანმა (იახტა)|გრანმა“]] მიადგა ]] [[ფაილი:CheMuleFull.jpg|thumb|left|250პქ|ჯორზე ამხედრებული გევარა, [[სანტა-კლარას პროვინცია|ლას-ვილიასის პროვინცია]], [[კუბა]], 1958 წლის ნომბერი]] [[ფაილი:SierraMaestra-382707055.jpg|მინი|250პქ|მარცხნივ|სიერა-მაესტრის ხედი]] კასტროს გეგმის პირველი ნაბიჯი იყო [[მექსიკა|მექსიკიდან]] [[კუბა]]ზე შეტევა [[გრანმა (იახტა)|გრანმით]] — მოძველებული კაბინიანი კრუიზერით. [[1956]] წლის [[25 ნოემბერი|25 ნოემბერს]] ისინი კუბისკენ გაემგზავრნენ. გადასხდომიდან სულ მალე, მათ [[ფულხენსიო ბატისტა|ბატისტას]] სამხედროებმა შეუტიეს, რა დროსაც ორივე მხრიდან 82 კაცი დაიღუპა ან დატყვევების შემდეგ დახვრიტეს.<ref>[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], გვ. 213.</ref> როგორც გევარა წერდა, სწორედ ამ სისხლიან ბრძოლაში გადააგდო მან თავისი სამედიცინო დახმარების ყუთი და სანაცვლოდ, ხელში გაქცეული ამხანაგის დავარდნილი ჭურვი აიღო, რითაც სიმბოლურად დასრულდა მისი გარდასახვა ექიმიდან მებრძოლში. გადარჩენილ რევოლუციონერთა მხოლოდ მცირე დაჯგუფებამ თავი [[სიერა-მაესტრა]]ს მთების სიღრმეს შეაფარა და ხელახლა შეჯგუფება დაიწყო, სადაც მათ მხარდაჭერა მიიღეს [[ფრანკ-პაისი]]ს საქალაქო პარტიზანული ომის ქსელისგან, [[26 ივლისის მოძრაობა|26 ივლისის მოძრაობისგან]] და ადგილობრივი გლეხობისგან. დაჯგუფების უკან დახევის შემდეგ სიერა-მაესტრას მთებში, მთელი მსოფლიო ბჭობდა ცოცხალი იყო თუ არა [[კასტრო, ფიდელ|კასტრო]], მაგრამ მითქმა-მოთქმას ბოლო [[1957]] წლის დასაწყისში მოეღო, როდესაც [[ნიუ-იორკ ტაიმზი (გაზეთი)|ნიუ-იორკ ტაიმზში]] ჰერბერთ მეთიუსის ინტერვიუ გამოქვეყნდა. სტატიაში წარმოდგენილი იყო კასტროსა და პარტიზანული ომის მტკიცე, თითქმის მითური სურათი. ინტერვიუში გევარა არ იყო წარმოდგენილი, მაგრამ უახლოეს თვეებში მან მკაფიოდ გააანალიზა მედიის მნიშვნელობა მათს ბრძოლაში. ამასობაში, საკვების მარაგები გამოილია, დაეცა მორალური მდგომარეობაც; მწერების დაკბენის შედეგად გევარას [[ალერგია]] განუვითარდა, რამაც სხეულზე აუტანელი, კაკლის ზომის ბუშტები გამოიწვია;<ref>[[#refSandison1996|Sandison 1996]], გვ. 32.</ref> ამ პერიოდს ჩე „ომის ყველაზე მტანჯველ დღეებად“ მიიჩნევდა.<ref>[[#refDePalma2006|DePalma 2006]], გვ. 110–111.</ref> [[ფაილი:Sierra Maestra -mapa rev cubana-.png|მინი|400პქ|[[სიერა-მაესტრა|სიერა-მაესტრის]] რუკა]] [[სიერა-მაესტრა]]ს მთებში, ღარიბ გლეხებს შორის მალულად ცხოვრებისას, ჩე გევარამ აღმოაჩინა, რომ აქ არც სკოლები იყო, არც ელექტროენერგია, არც ჯანდაცვის მინიმალური საშუალებები, მოზარდთა 40%-ზე მეტი კი წერა-კითხვის უცოდინარი იყო. ომის მსვლელობისას, გევარა აჯანყების განუყოფელი ნაწილი გახდა, რომელიც „კასტროს თავდაჯერებულობას მატებდა კომპეტენტურობით, დიპლომატიითა და მოთმინებით“.<ref name="Castrosbrain1960"/> გევარამ ყუმბარების საწარმოებლად შექმნა ფაბრიკები, ააშენა პურის საცხობი ღუმლები, ახალწვეულებს ასწავლა სხვადასხვა ტაქტიკები და ორგანიზება გაუკეთა სკოლების მოწყობას, რომლებშიც უწიგნურ გლეხებს წერა-კითხვას ასწავლიდნენ.<ref name="Castrosbrain1960"/> გარდა ამისა, გევარამ დააარსა ჯანდაცვის კლინიკები, სამხედრო ტაქტიკის სასწავლო საამქროები და გაზეთი, რომელსაც ინფორმაცია უნდა გაევრცელებინა.<ref>[[#refKellner1989|Kellner 1989]], გვ. 45.</ref> როგორც ერთმა კაცმა, სამი წლის შემდეგ [[ტაიმი (ჟურნალი)|ჟურნალ ტაიმს]] განუცხადა: „კასტროს ტვინი“, ამ მომენტიდან ფიდელმა არმიის მეორე დანაყოფის ''კომანდანტეს'' (სარდალი) რანგში აიყვანა.<ref name="Castrosbrain1960"/> გევარა, როგორც ერთადერთი კომანტანდე [[ფიდელ კასტრო]]ს შემდეგ, სასტიკი პედანტი იყო, რომელიც ხანდახან განდგომილებს ესროდა კიდეც. დეზერტირებს, როგორც მოღალატეებს სჯიდნენ, გევარა როგორც წესი, მათი ნაკვალევის საძებნად ბრიგადებს გზავნიდა.<ref>[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], გვ. 269–270.</ref> შედეგად, თავისი სისასტიკითა და ულმობელებით ჩე ყველას შიშის ზარს სცემდა.<ref name="ReferenceD">[[#refCastañeda1998|Castañeda 1998]], გვ. 105, 119.</ref> პარტიზანული ომის კამპანიისას, გევარა ასავე პასუხისმგებელი იყო სიკვდილით დაესაჯა ინფორმატორობაში, დეზერტირობასა და ჯაშუშობაში ბრალდებულნი.<ref name="execution-squads">[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], გვ. 237–238, 269–270, 277–278.</ref> თავის დღიურებში, იგი იხსენებს პირველ ასეთ შემთხვევას, როდესაც სიკვდილით დასაჯა [[ეუტიმიო გერა]] — არმიის მეგზური გლეხი, რომელსაც ბრალად ედებოდა ღალატი, ის ათი ათასი პესოს დაპირების სანაცვლოდ მზად იყო კუბის საჰაერო ძალებისთვის აჯანყებულების ადგილმდებარეობა ეცნობებინა.<ref name="Lutherpg97-99">[[#refLuther2001|Luther 2001]], გვ. 97–99.</ref> ინფორმაციის გაჟონვის გამო [[ფულხენსიო ბატისტა|ბატისტას]] არმია აჯანყებულების მიმართ კეთილგანწყობილი გლეხების სახლებს ცეცხლს აძლევდა.<ref name="Lutherpg97-99"/> გერას თხოვნაზე, „სწრაფად მოეღოთ მისი სიცოცხლისთვის ბოლო“,<ref name="Lutherpg97-99"/> ჩემ წინ წაიწია და მას თავში ესროლა, როგორც შემდეგში წერდა „სიტუაცია საკმაოდ უსიამოვნო იყო ხალხისთვისაც და ეუტიმოსთვისაც, ამიტომ მე მას a .32 პისტოლეტით ტვინის მარჯვენა ნაწილში ვესროლე, ისე რომ ტყვიამ მარჯვენა საფეთქელთან დასვა ნახვრეტი“.<ref name="Andersonpg237">[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], 237.</ref> მოგვიანებით, გევარამ ერთი შემთხვევის ლიტერატურული ანგარიში გამოაქვეყნა სათაურით „მოღალატის სიკვდილი“, სადაც მან ერთ-ერთ ქვეთავში „რევოლუციური იგავი მსხვერპლად შეწირვით გამოსყიდვის შესახებ“ ეუტიმიოს მუხანათობა და სიკვდილისწინა თხოვნა ახსნა სიტყვებით: „რევოლუცია ზრუნავს თავის პირმშოზე“.<ref name="Andersonpg237"/> [[ფაილი:ChePipe.jpg|thumb|upright|left|250პქ|ჩიბუხით პარტიზანული ომის ბაზაში, [[სიერა-დელ-ესკამბრაი|სიერა-დელ-ესკამბრაის მთებში]]]] მიუხედავად იმისა, რომ მომთხოვნისა და ულმობელის მიდრეკილებებს ინარჩუნებდა, გევარა თავის, როგორც სარდლის როლს რიგით მასწავლებლადაც ხედავდა, ჯარისკაცებს საქმეებს შორის შესვენებისას [[რობერტ ლუის სტივენსონი]]ს, [[სერვანტესი]]სა და ესპანური [[ლირიკა|ლირიკის]] კითხვით ართობდა.<ref>[[#refSandison1996|Sandison 1996]], გვ. 35.</ref> ამ როლითა და [[ხოსე მარტი]]ს პრინციპით „წიგნიერება საზღვრებს გარეშე“ შთაგონებული გევარა თანდათან დარწმუნდა, რომ მის მებრძოლებს ყოველდღიურად დრო უნდა გამოენახათ იმ გაუნათლებელი გლეხებისათვის წერა-კითხვის სასწავლად, რომლებთანაც ისინი ცხოვრობდნენ, რასაც გევარა „უმეცრების წინააღმდეგ ბრძოლას“ უწოდებდა. მისი კომანდორ-ოფიცერი [[ფიდელ კასტრო]] გევარას აღწერდა როგორც ინტელგენტს, გამბედავს, სამაგალითო ლიდერს, რომელსაც „მთელს მის ჯარში უდიდესი მორალური ავტორიტეტი ჰქონდა“.<ref>[[#refIgnacio2007|Ignacio 2007]], გვ. 177.</ref> კასტრო ასევე შენიშნავდა, რომ გევარა საკმაოდ ბევრ რისკს იღებდა თავის თავზე და მუდამ ჰქონდა „მიდრეკილება გამბედაობისკენ“.<ref>[[#refIgnacio2007|Ignacio 2007]], გვ. 193.</ref> გევარას მოზარდი თანაშემწე, ხოელ იგლესიასი თვის დღიურებში სწორედ ასეთ ქმედებებს აღწერს ზედმიწევნით და შენიშნავს, რომ გევარას ქცევა ბრძოლაში, მოწინააღმდეგეთა აღფრთოვანებასაც კი იწვევდა. ერთგან იგლესიასი იხსენებს იმ შემთხვევას, როდესაც ის ბრძოლაში დაიჭრა: „ჩემ მოირბინა ჩემთან, ტყვიები ამომიღო, მხარზე გადამიკიდა და იქიდან გამიყვანა. გვარდიელებმა მისთვის ცეცხლის გახსნა ვერ გაბედეს... მოგვიანებით, როგორც მათ მითხრეს, მათზე იმდენად დიდი შთაბეჭდილება მოახდინა ჩემკენ გამოქცეულმა ჩემ, რომელსაც იარაღიც კი ხელში ჭერის ნაცვლად ქამარში გაერჭო და ყველანაირი შიში დაევიწყებინა, რომ სროლაც კი ვერ გაუბედეს“.<ref>[http://www.washingtonpost.com/wp-srv/style/longterm/books/reviews/companero.htm Poster Boy of The Revolution] by [[Saul Landau]], ''[[The Washington Post]]'', October 19, 1997, p. X01.</ref> [[1958]] წლის თებერვალში, გევარას ძალისხმევით შეიქმნა პირატული რადიოსადგური ''„რადიო რებელდე“'' (აჯანყებულთა რადიო), რომელიც კუბელ ხალხს აწვდიდა ახალ ამბებს, [[26 ივლისის მოძრაობა|26 ივლისის მოძრაობის]] განცხადებებს და უზრუნველყოფდა რადიოსატელეფონო კომუნიკაციას მთელი კუნძულის მასშტაბით მზარდ აჯანყებულ შენაერთებს შორის. რადიოს შექმნა გევარას [[გვატემალა|გვატემალის]] გამოცდილებამ შთააგონა, სადაც მან დაინახა თუ როგორი ეფექტური გავლენა მოახდინა პრეზიდენტ [[ხაკობო არბენს გუსმანი]]ს რეჟიმის დამხობაში [[ცენტრალური სადაზვერვო სააგენტო]]ს მიერ გადაცემულმა რადიომ.<ref name="radio">{{cite web |url=http://www.pateplumaradio.com/central/cuba/rebel1.html |title=Revolution! Clandestine Radio and the Rise of Fidel Castro |first=Don |last=Moore |publisher=Patepluma Radio}}</ref> [[1958]] წლის [[ივლისი]]ს ბოლოს, ჩე გევარამ გადამწყვეტი როლი ითამაშა [[ლას-მერსედესის ბრძოლა]]ში, სადაც მან თავის დანაყოფთან ერთად [[ბატისტა, ფულხენსიო|ბატისტას]] გენერალ კანტილიოს 1500 კაციანი ძალა შეაჩერა, რომელიც [[კასტრო, ფიდელ|კასტროს]] ძალების ალყაში მოქცევას და განადგურებას გეგმავდა. ერთი წლის შემდეგ, [[აშშ]]-ის საზღვაო კორპუსის გენერალმა ლარი ბოკმენმა ამ ბრძოლაში ჩეს ტაქტიკური სვლა გააანალიზა და აღწერა როგორც „ბრწყინვალე“.<ref>[[#refBockman1984|Bockman 1984]].</ref> ამ დროის განმავლობაში, გევარა ასევე გახდა ბატისტას არმიაზე შეტევებისა და უკან დახევის ტაქტიკების „ექსპერტი“, ამის შემდეგ კი უკან, სოფელში დაბრუნდა, სანამ არმია კონტრშეტევას შეძლებდა.<ref>[[#refKellner1989|Kellner 1989]], გვ. 40.</ref> გრძელდებოდა რა ომი, გევარა მებრძოლთა ახალ შენაერთს დასავლეთით, [[ჰავანა]]ზე საბოლოო დარტყმის მიზნით გაუძღვა. ისინი რთულ, 7 კვირიან გზას ფეხით გაუდგნენ, გადაადგილდებოდნენ მხოლოდ ღამით და ხშირად, რამდენიმე დღის განმავლობაში არაფერს არ ჭამდნენ.<ref name="Kellner1989pg47">[[#refKellner1989|Kellner 1989]], გვ. 47.</ref> [[1958]] წლის დეკემბრის ბოლო დღეებში, გევარას ამოცანა იყო [[ლას-ვილიასის პროვინცია|ლას-ვილიასის პროვინციის]] აღება, რითაც ის კუნძულს შუაზე გახლეჩდა. ამ დღეების განმავლობაში, მან აღასრულა „ბრწყინვალე ტაქტიკური გამარჯვებები“, რითაც მთელს პროვინციაზე კონტროლო დაამყარა, გარდა დედაქალაქ [[სანტა-კლარა (კუბა)|სანტა-კლარასი]].<ref name="Kellner1989pg47" /> ამის შემდეგ, გევარამ თავის „თვითმკვლელი რაზმით“ სანტა-კლარას შეუტია, რაც რევოლუციის გადამწყვეტი, ფინალური სამხედრო გამარჯვება აღმოჩნდა.<ref>[[#refCastro1972|Castro 1972]], გვ. 439–442.</ref><ref>[[#refDorschner1980|Dorschner 1980]], გვ. 41–47, 81–87.</ref> ბრძოლამ ექვს კვირას გასტანა. ჩეს საბოლოო გამარჯვება, მიუხედავად მოწინააღმდეგის რიცხოვნული უპირატესობისა პროპორციით 10:1, ზოგიერთი დამკვირვებლის შეფასებით, დღემდე რჩება „ძალების შესანიშნავ გამოჩენად თანამედროვე პარტიზანულ ომში“.<ref>[[#refSandison1996|Sandison 1996]], გვ. 39.</ref> [[ფაილი:Che SClara.jpg|thumb|upright|250პქ|[[სანტა-კლარა (კუბა)|სანტა-კლარას]] ბრძოლის შემდეგ, 1959 წლის 1 იანვარი]] [[ფაილი:Chemarch.jpg|მინი|250პქ|მარცხნივ|[[ფიდელ კასტრო]] და ჩე გევარა მარშის დროს, [[ჰავანა]]]] [[1958]] წელს, ახალი წლის წინა დღეს, ''რადიო რებელდემ'' გადასცა პირველი ცნობები გევარას რაზმის მიერ [[სანტა-კლარა (კუბა)|სანტა-კლარას]] აღების შესახებ. საწინააღმდეგოს ამტკიცებდნენ რეჟიმის მიერ ძლიერ კონტროლირებადი ნაციონალური მედია-საშუალებები, რომლებიც ბრძოლაში გევარას დაღუპვის შესახებაც კი იუწყებოდნენ. [[1959]] წლის [[1 იანვარი|1 იანვრის]] დღის 3 საათზე, [[ფულხენსიო ბატისტა]]მ შეიტყო რა, რომ მისი გენერლები გევარასთან სამშვიდობო მოლაპარაკებებს აწარმოებდნენ, საკუთარი თვითმფრინავით, [[ჰავანა|ჰავანიდან]] [[დომინიკელთა რესპუბლიკა]]ში გაიქცა, თან წაიღო „მექრთამეობითა და გადასახადებით დაგროვილი 300 000 000 [[აშშ დოლარი|აშშ დოლარზე]] მეტი“.<ref>[[#refKellner1989|Kellner 1989]], გვ. 48.</ref> მომდევნო დღეს, [[2 იანვარი|2 იანვარს]], საბოლოო კონტროლის ასაღებად გევარა დედაქალაქ ჰავანაში შევიდა.<ref>[[#refKellner1989|Kellner 1989]], გვ. 13.</ref> [[ფიდელ კასტრო]]ს ჩამოსასვლელად 6 დღე დასჭირდა, რადგან რამდენიმე დიდ ქალაქში იგი მხარდამჭერთა აქციებზე შეყოვნდა, მაგრამ 1959 წლის [[8 იანვარი|8 იანვარს]] ის გამარჯვებით შევიდა კუბის დედაქალაქში. 1959 წლის იანვრის შუა რიცხვებში, [[ასთმა|ასთმის]] სასტიკი შეტევების მოსაგერიებლად, გევარა [[ტარარა]]ს საზაფხულო ვილაში წავიდა საცხოვრებლად.<ref>Castañeda, გვ. 145–146.</ref> აქვე მან დაიწყო ტარარას ჯგუფის ჩამოყალიბება, რომელიც განიხილავდა და აყალიბებდა კუბის სოციალური, პოლიტიკური და ეკონომიკური განვითარების ახალ გეგმებს.<ref name="Castañeda, გვ. 146">Castañeda, გვ. 146.</ref> ამავე დროს, ტარარაში ყოფნის დროს ჩემ თავისი წიგნის — [[პარტიზანული ომი (წიგნი)|პარტიზანული ომის]] წერა დაიწყო.<ref name="Castañeda, გვ. 146"/> თებერვალში, რევოლუციურმა მთავრობამ გევარა „დაბადებიდან კუბის მოქალაქედ“ გამოაცხადა, რითაც აღიარებდა მის როლს ტრიუმფალურ გამარჯვებაში.<ref>[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], 397.</ref> მანამდე, იანვრის ბოლოს, როდესაც [[ილდა გადეა]] კუბაში ჩავიდა, გევარამ მას განუცხადა, რომ სხვა ქალით იყო გატაცებული; განქორწინებაზე ორივე თანახმა იყო<ref>[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], გვ. 400–401.</ref> და პროცესი საბოლოოდ [[22 მაისი|22 მაისს]] დასრულდა.<ref>[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], გვ. 424.</ref> 1959 წლის [[2 ივნისი|2 ივნისს]], ჩემ [[26 ივლისის მოძრაობა|26 ივლისის მოძრაობის]] კუბელ წევრზე — [[ალეიდა მარჩი|ალეიდა მარჩზე]] იქორწინა, რომელთანაც ის 1958 წლის ბოლოდან ცხოვრობდა. ივნისშივე წყვილი თაფლობის თვის გასატარებლად ზღვისპირა სოფელ ტარარაში გაემგზავრა.<ref>Castañeda, გვ. 159.</ref> შვილები გევარას ორივე ქორწინებიდან ჰყავდა: ილდა გადეასთან (იქორწინა 1955 წლის [[18 აგვისტო]]ს; გაეყარა 1959 წლის 22 მაისს) ილდა ბეატრის გევარა გადეა — დაიბადა [[1956]] წლის [[15 თებერვალი|15 თებერვალს]] [[მეხიკო]]ში, გარდაიცვალა [[1995]] წლის [[21 აგვისტო]]ს [[ჰავანა]]ში; ალეიდა მარჩთან (იქორწინა 1959 წლის 2 ივნისს) კი ალეიდა გევარა მარჩი — დაიბადა [[1960]] წლის [[24 ნოემბერი|24 ნოემბერს]] ჰავანაში, კამილო გევარა მარჩი — დაიბადა [[1962]] წლის [[20 მაისი|20 მაისს]] ჰავანაში, სელია გევარა მარეჩი (დ. [[1963]] წ. [[14 ივნისი]], ჰავანა) და ერნესტო გევარა მარჩი (დ. [[1965]] წლის [[24 თებერვალი]], ჰავანა). გარდა ამისა, გევარას ასევე ჰყავდა ერთი ქორწინებისგარეშე შვილი — ომარ პერესი, რომელიც მას ლილია როსა პერესთან შეეძინა [[1964]] წლის [[19 მარტი|19 მარტს]] ჰავანაში.<ref>([[#refCastañeda1998|Castañeda 1998]], გვ. 264–265).</ref> === ლა-კაბანია, მიწის რეფორმა და წიგნიერება === [[ფაილი:Manuel Urrutia2.jpg|მინი|მარცხნივ|250პქ|(მარჯვნიდან მარხცნივ) აჯანყებულთა ერთ-ერთი ლიდერი [[კამილო სიენფუეგოსი]], კუბის პრეზიდენტი [[მანუელ ურუტია]] და ჩე გევარა, 1959 წლის იანვარი]] პირველი პოლიტიკური კრიზისი წარმოიშვა იმასთან დაკავშირებით, თუ რა უნდა ექნათ ბატისტას დატყვევებული ოფიციალური პირებისთვის, რომლებიც სასტიკ რეპრესიებზე იყვნენ პასუხისმგებელნი.<ref name = "Skidmore273">[[#refSkidmore|Skidmore 2008]], გვ. 273.</ref> ბატისტას დიქტატურის წინააღმდეგ აჯანყების პერიოდში, არმიის გენერალურმა სარდლობამ, რომელსაც [[ფიდელ კასტრო]] ხელმძღვანელობდა, წარმოადგინა [[XIX საუკუნე]]ში გათავისუფლებული ტერიტორიების სისხლის სამართლის კანონი, რომელსაც ''ლეი დე ლა სიერას'' (''Ley de la Sierra'' — სიერას კანონები) უწოდებდნენ.<ref>[[#refTreto1991|Gómez Treto 1991]], გვ. 115. "The Penal Law of the War of Independence (July 28, 1896) was reinforced by Rule 1 of the Penal Regulations of the Rebel Army, approved in the Sierra Maestra February 21, 1958, and published in the army's official bulletin (Ley penal de Cuba en armas, 1959)" ([[#refTreto1991|Gómez Treto 1991]], გვ. 123).</ref> ეს კანონი უკიდურესად მძიმე კრიმინალისთვის სიკვდილით დასჯას ითვალისწინებდა, იქნებოდა ის ჩადენილი ბატსტას რეჟიმის თუ რევოლუციის მხარდამჭერთა მიერ. [[1959]] წელს, რევოლუციურმა მთავრობამ ეს კანონი მთელს რესპუბლიკაზე განავრცო. კუბის იუსტიციის სამინისტროს ცნობით, ამ ნაბიჯს მხარს უჭერდა მოსახლეობის უმრავლესობა და ის იგივე პროცედურებით ჩატარდებოდა, როგორც [[მეორე მსოფლიო ომი]]ს შემდეგ მოკავშირეების მიერ მოწყობილი [[ნიურნბერგის პროცესი]].<ref>[[#refTreto1991|Gómez Treto 1991]], გვ. 115–116.</ref> ამ გეგმის განხორციელების ერთ ნაწილში, კასტომ გევარა ხუთი თვით დანიშნა [[ლა-კაბანია|ლა-კაბანიის ციხესიმაგრის]] საპყრობილის კომანდირად.<ref>[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], გვ. 372, 425.</ref> მას ევალებოდა [[ბატისტა, ფულხენსიო|ბატისტას]] არმიის გასუფთავება და გამარჯვების განმტკიცება გადაჭარბებული „რევოლუციური სამართლიანობით“, ძირითადად მათ წინააღმდეგ, ვინც ბრალდებული იყო ღალატში, ინფორმატორობასა (''chivatos'') და ომის კრიმინალში.<ref>[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], გვ. 376.</ref> ლა-კაბანიის მეთაურის მოვალეობის შესრულებისას, გევარა განიხილავდა რევოლუციური სასამართლოს პროცესში დამნაშავედ ცნობილთა მიმართვებს.<ref name="ReferenceA"/> ზოგიერთ შემთხვევაში, ტრიბუნალის მიერ გამოტანილი განაჩენი ჯგუფურად დახვრეტით სიკვდილს ითვალისწინებდა.<ref>[[#refNiess2007|Niess 2007]], გვ. 60.</ref> როგორც კუბის იუსტიციის სამინისტროს მრჩეველი, რაულ გომეს ტრეტო აცხადებდა, ასეთი განაჩენის გამამართლებელი საბუთი იყო მოქალაქეების დაცვა თვითმკვლელობისგან, როგორც ეს მოხდა ოცი წლის წინ, [[ხერარდო მაჩადო|მაჩადოს]] წინააღდმეგ აჯანყების დროს.<ref>[[#refTreto1991|Gómez Treto 1991]], გვ. 116.</ref> ბიოგრაფები შენიშნავენ, რომ [[1959]] წლის იანვარში, კუბის მთელი საზოგადოება „ლინჩის განწყობაზე“<ref>[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], გვ. 388.</ref> იყო და როგორც იმ დროის მიმოხილვები აჩვენებენ, მოსახლეობის 93%-ისთვის ტრიბუნალის გადაწყვეტილებები მისაღები იყო. უფრო მეტიც, 1959 წლის [[22 იანვარი|22 იანვარს]], აშშ-ის სამაუწყებლო კომპანია „Universal Newsreel“-მა გადასცა [[ფიდელ კასტრო]]ს მიმართვა დაახლოებით ერთი მილიონი კუბელის წინაშე იმის თაობაზე, ემხორბოდნენ თუ არა ისინი ამ სასიკვდილო განაჩენებს, როდესაც მთელმა ბრბომ დაიღრიალა ''"¡Si!"'' (დიახ).<ref>[http://www.youtube.com/watch_popup?v=wUPqsh52QPc&vq=small Rally For Castro: One Million Roar "Si" To Cuba Executions] – Video Clip by Universal Newsreel, narrated by Ed Herlihy, from January 22, 1959</ref> დაახლოებით 20 000 კუბელი გამოესალმა სიცოცხლეს ბატისტასთან მოთანამშრომლეთა ხელიდან,<ref>[[#refNiess2007|Niess 2007]], გვ. 61.</ref> ომის ბევრ კრიმინალს მიესაჯა წამებითა და სხვა ფიზიკური მანიპულაციებით სიკვდილი,<ref name="ReferenceA"/> ახალი მთავრობა კი სიკვდილით დასჯებს აგრძელებდა, რაც ნათლად გამოიხატებოდა ბრბოთა ღრიალში — ''"¡paredón!"'' (კედელთან), რასაც ბიოგრაფი [[ხორხე კასტანიედა]] „სამართლებრივი გარანტიების უპატივცემულობას“ აფასებს.<ref name="ReferenceD"/> {{ჩანართი | გასწორება = right | სიგანე = 32% | სიმაღლე = | სათაური = | სათაური ქვევით = | შიგთავსი = „ჯერ კიდევ ვეძებ თუნდაც ერთადერთ სანდო წყაროს, სადაც მითითებულია, რომ ჩე სიკვდილით დასჯებს თავის ხელით აღასრულებდა. ის ადამიანები, რომელიც რომელიც გევარას მიერ ან მისი ბრძანებით იქნენ სიკვდილით დასჯილნი, ბრალდებულნი იყვნენ მასიურ კრიმინალში, რის გამოც მათ სიკვდილი ომის ან მის შემდგომ მიესაჯათ: დეზერტირობის, ღალატის, გაქცევის, წამების ან მკვლელობისთვის. მინდა დავამატო, რომ ჩემმა კვლევებმა ხუთ წელს გასტანა და მათ შორის მოიცავდა კასტროს მოწინააღმდეგე კუბელ-ამერიკელ დევნილებს მაიამისა და სხვაგან“. | წყვეტის გარეშე = | შრიფტის ზომა = 80% | ხელმოწერა = — ჯონ ლი ანდერსონი. ავტორი წიგნისა: ''ჩე გევარა − რევოლუციონერის ცხოვრება''.<ref>[http://www.pbs.org/newshour/forum/november97/che1.html The Legacy of Che Guevara] – a [[Public Broadcasting Service|PBS]] online forum with author [[Jon Lee Anderson]], November 20, 1997</ref> }} მიუხედავად იმისა, რომ სხვადასხვა ანგარიშებში განსხვავებული მონაცემებია, შეფასებულია, რომ ამ პერიოდში ქვეყნის მასშტაბით რამდენიმე ასეული კაცი იქნა სიკვდილით დასჯილი, მათ შორის, გევარას იურისდდიქციის ქვეშ მყოფ [[ლა-კაბანია|ლა-კაბანიის ციხესიმაგრეში]] 55 — 164 ადამიანი დაიღუპა.<ref>Different sources cite differing numbers of executions attributable to Guevara, with some of the discrepancy resulting from the question of which deaths to attribute directly to Guevara and which to the regime as a whole. [[#refAnderson1997|Anderson (1997)]] gives the number specifically at La Cabaña prison as 55 (p. 387.), while also stating that "several hundred people were officially tried and executed across Cuba" as a whole (p. 387). ([[#refCastañeda1998|Castañeda 1998]]) notes that historians differ on the total number killed, with different studies placing it as anywhere from 200 to 700 nationwide (p. 143), although he notes that "after a certain date most of the executions occurred outside of Che's jurisdiction" (p. 143). These numbers are supported by [[#refLago|Armando Lago]] and the opposition-based ''Free Society Project / Cuba Archive'', which gives the figure as 216 executions ordered by Guevara across Cuba in three years (1957–1960) and 164 "victims" specifically at La Cabaña, which were according to Lago, "all carried out without affording the victims due process of law." Of further note, much of the discrepancy in the estimates as between 55 versus 164 executed at La Cabaña revolves around whether to include instances where Guevara had denied an appeal and signed off on a death warrant, but where the sentence was carried out after he relinquished his command of La Cabaña fortress on June 12, 1959.</ref> დღემდე კამათის საგანია თუ როგორი იყო გევარას პოზიცია ლა-კაბანიის სიკვდილით დასჯებთან მიმართებაში. როგორც ზოგიერთი გადასახლებული ოპოზიციონერი ბიოგრაფი იუწყება, დახვრეტის რიტუალების ორგანიზებას გევარა აკეთებდა და ხშირად მასში თავადაც სიამოვნებით მონაწილეობდა, მაშინ, როდესაც სხვები იმაზე მიუთითებენ, რომ გევარამ იმდენი პატიმარი შეიწყალა, რამდენიც შეეძლო.<ref name="Castañeda 1998 p 143-144">[[#refCastañeda1998|Castañeda 1998]], გვ. 143–144.</ref> მაგრამ, რაზეც ორივე მხარე თანხმდება ისაა, რომ გევარა „გამოწრთობილი“ კაცი გახდა, რომელსაც ეჭვი არ ეპარეობდა სიკვდილით დასჯებისა და კოლექტიური სასამართლოების სამართლიანობაში, რადგან ერთადერთი გზა „რევოლუციის დასაცავად იყო მისი მტრების მოსპობა, მას ეს შეხედულება ვერ შეაცვლევინა ვერც ჰუმანისტურმა და ვერც პოლიტიკურმა არგუმენტებმა“.<ref>[[#refCastañeda1998|Castañeda 1998]], გვ. 143-144.</ref> ეს ასევე დამტკიცდა 1959 წლის [[5 თებერვალი|5 თებერვალს]] გევარას მიერ [[ბუენოს-აირესი|ბუენოს-აირესში]], ლუის პარადეს ლოპესისადმი მიწერილ წერილში, სადაც ის ცხადად ახსენებს, რომ „დახვრეტები არა მხოლოდ აუცილებელია კუბელი ხალხისთვის, არამედ ის მათდამი ერთგვარი კომპენსაციაცაა“.<ref>[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], გვ. 375.</ref> [[ფაილი:Che Guevara June 2, 1959.jpg|მინი|მარცხნივ|250პქ|გევარა თავის ჩვეულ ფორმაში — ჯარისკაცის მწვანე ზეთისხილისფერ სამხედრო სამოსსა და ბერეტში]] „რევოლუციურ სამართლიანობაში“ დარწმუნებული გევარას სხვა მთავარი, პირველადი ამოცანა იყო [[სოფლის მეურნეობა|სასოფლო-სამეურნეო]] მიწის რეფორმის დაწყება. რევოლუციის წარმატებიდან სულ მოკლე ხანში, 1959 წლის [[27 იანვარი|27 იანვარს]], გევარას მიერ წარმოთქმულ ერთ-ერთ საყურადღებო მოხსენებაში ის საუბრობდა „აჯანყებულთა არმიის სოციალურ იდეებზე“. ამავე მოხსენებაში მან გაახმოვანა, რომ კუბის ახალი მთავრობის მთავარი საზრუნავი იყო „სოციალური სამართლიანობა, რომელიც მიწის ახალ გადანაწილებას უნდა მოეტანა“.<ref>[[#refKellner1989|Kellner 1989]], გვ. 54.</ref> რამდენიმე თვის შემდეგ, 1959 წლის [[17 მაისი|17 მაისს]], ძალაში შევიდა გევარას მიერ წარმოდგენილი მიწის რეფორმის ახალი კანონი, რომელიც ყველა მეურნეობას მაქსიმალურ ტერიტორიად 1 000 აკრს (4 კმ²) უწესებდა. ნებისმიერი მფლობელობა, რომელიც ამ ლიმიტს დაარღვევდა, მთავრობის მიერ ექსპროპრორებული იქნებოდა და ის ან გლეხებს გადაუნაწილდებოდა, თითოეულს 67 აკრი, ან სახელმწიფო კომუნებს გადაეცემოდა.<ref>[[#refKellner1989|Kellner 1989]], გვ. 57.</ref> კანონი ასევე ითვალისწინებდა, რომ [[შაქრის ლერწამი|შაქრის ლერწმის]] პლანტაციის მფლობელი ვერ იქნებოდა უცხოელი.<ref name="Kellner58" /> 1959 წლის [[12 ივნისი|12 ივნისს]], [[კასტრო, ფიდელ|კასტრომ]] გევარა სამთვიან მისიაში გააგზავნა [[ბანდუნგის კონფერენცია|ბანდუნგის პაქტის]] 14 ქვეყანასა ([[მაროკო]], [[სუდანი]], [[ეგვიპტე]], [[სირია]], [[პაკისტანი]], [[ინდოეთი]], [[შრი-ლანკა]], [[ბირმა]], [[ტაილანდი]], [[ინდონეზია]], [[იაპონია]], [[იუგოსლავია]], [[საბერძნეთი]]) და ასევე ქალაქ [[სინგაპური|სინგაპურსა]] და [[ჰონგ-კონგი|ჰონგ-კონგში]].<ref>[[#refTaibo1999|Taibo 1999]], გვ. 282-285.</ref> გევარას [[ჰავანა|ჰავანიდან]] გამგზავრების შემდეგ, კასტრომ თითქოს საკუთარი თავის დისტანცია დაიჭირა ერნესტოსა და მისი [[მარქსიზმი|მარქსისტული]] სიმპატიებისგან, რაც ასე აშფოთებდა როგორც [[აშშ]]-ს, ისე კასტროს [[26 ივლისის მოძრაობა|26 ივლისის მოძრაობის]] ზოგიერთ წევრს.<ref>[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], გვ. 423.</ref> გევარამ იაპონიაში 12 დღე დაჰყო (15–27 ივლისი) და მონაწილეობა მიიღო კუბასა და იაპონიას შორის სავაჭრო ურთიერთობების გაფართოებისადმი მიძღვნილ მოლაპარაკებებში. ვიზიტისას, მან უარი თქვა [[მეორე მსოფლიო ომი|მეორე მსოფლიო ომში]] დაკარგულ ჯარისკაცთა მიმართ პატივისცემის გამომხატველ უცნობი ჯარისკაცის საფლავთან მისვლასა და გვირგვინის დადებაზე, რადგან შენიშნავდა, რომ „იაპონელმა იმპერიალისტებმა მილიონობით აზიელი მოკლეს“.<ref name="Anderson 1997 გვ. 431">[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], გვ. 431.</ref> სანაცვლოდ, გევარამ მოითხოვა [[ჰიროსიმა]]ს მონახულება, სადაც ამერიკელმა სამხედროებმა 14 წლით ადრე [[ატომური ბომბი]] ჩამოაგდეს.<ref name="Anderson 1997 გვ. 431" /> მიუხედავად იმპერიული იაპონიის გაკიცხვისა, ამ დაბომბვებისათვის გევარა პრეზიდენტ [[ტრუმენი, ჰარი|ტრუმენს]] „პირქუშ მასხარას“ უწოდებდა;<ref>[[#refTaibo1999|Taibo 1999]], გვ. 300.</ref> ჰიროსიმას მსოფლიო მშვიდობის მემორიალური მუზეუმის მონახულების შემდეგ, მან [[კუბა]]ში საფოსტო ბარათი გაგზავნა, სადაც ის იუწყებოდა — „იმისათვის რომ უკეთ იბრძოლო მშვიდობისთვის, ერთხელ მაინც უნდა ნახო ჰიროსიმა“.<ref>[https://archive.is/20120713160044/search.japantimes.co.jp/print/nn20080516a3.html Che Guevara's Daughter Visits Bomb Memorial in Hiroshima] by ''[[The Japan Times]]'', May 16, 2008</ref> 1959 წლის სექტემბერში, გევარას კუბაში დაბრუნებისას, უკვე აშკარა იყო, რომ კასტრო ახლა ბევრად მეტ პოლიტიკურ ძალაუფლებას ფლობდა. [[სოფლის მეურნეობა|სასოფლო-სამეურნეო]] მიწის რეფორმის ფარგლებში, მთავრობას უკვე დაეწყო მიწების კონფისკაცია, მაგრამ მიწის მესაკუთრეთათვის კომპენსაციის გადახდის პასუხისმგებლობას თავიდან ირიდებდა, სანაცვლოდ კი სთავაზობდა ნაკლებ საინტერესო „თავდებს“; ამ ნაბიჯმა აშშ-ის განგაში გამოიწვია. ამ რეფორმით დაზარალებულმა [[კამაგუეი]]ს მდიდარმა მესაქონლეებმა მიწის ახალი გადანაწილების საწინააღმდეგო კამპანია წამოიწყეს; ახლადაჯანყებული უკმაყოფილო ხალხის ლიდერი [[უბერ მატოსი]] [[26 ივლისის მოძრაობა|26 ივლისის მოძრაობის]] ანტი-კომუნისტურად განწყობილ ფრთას შეუერთდა და ერთად დაიწყეს „კომუნისტური ხელყოფის“ კრიტიკა.<ref name="Anderson 1997 გვ. 435">[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], გვ. 435.</ref> ამ პერიოდში, [[დომინიკელთა რესპუბლიკა|დომინიკელთა რესპუბლიკის]] დიქტატორმა, [[რაფაელ ტრუხილიო]]მ მისსავე ქვეყანაში მოქმედ „კარიბის ანტი-კომუნისტურ ლეგიონს“ დახმარება შესთავაზა. ეს მარავალეროვნული ძალა, რომელიც ძირითადად [[ესპანელები]]სა და [[კუბელები]]საგან, თუმცა ასევე ხორვატიელების, [[გერმანელები]]ს, [[ბერძნები]]სა და მემარჯვენეს დაქირავებული მებრძოლებისგან შედგებოდა, კასტროს ახალი რეჟიმის დამხობას გეგმავდა.<ref name="Anderson 1997 გვ. 435"/> ასეთმა საფრთხეებმა უფრო მოიმატა მას შემდეგ, რაც [[1960]] წლის [[4 მარტი|4 მარტს]], [[ჰავანის უბე]]ში, ორმა მასიურმა აფეთქებამ გაანადგურა ფრანგული ფრეგატი ''ლა-კუბღი'' (''La Coubre''), რომელსაც [[ანტვერპენი]]ს პორტიდან ბელგიური იარაღი შემოჰქონდა. აფეთქების შედეგად დაიღუპა 76 და დაშავდა რამდენიმე ასეული ადამიანი, რომელთაც პირველადი სამედიცინო დახმარება თავად გევარამ აღმოუჩინა. კუბის ლიდერმა [[ფიდელ კასტრო]]მ „ტერორისტულ აქტში“ დაუყოვნებლივ დაადანაშაულა აშშ-ის [[ცენტრალური სადაზვერვო სააგენტო]] და უახლესი რამდენიმე დღე დაღუპულთა პატივსაცემად ქვეყანაში გლოვა გამოაცხადა.<ref>[[#refCasey2009|Casey 2009]], გვ. 25.</ref> სწორედ ხსოვნიდადმი მიძღვნილი მოვალეობის შესრულებისას გადაუღო [[ალბერტო კორდა]]მ ჩე გევარას სახელგანთქმული ფოტო, რომელსაც ამჟამად ''[[გერილიერო ეროიკო]]ს'' (''Guerrillero Heroico'') უწოდებენ.<ref>[[#refCasey2009|Casey 2009]], გვ. 25–50.</ref> [[ფაილი:KordaOfCheWalking.jpg|მინი|250პქ|გევარა მეუღლესთან, ალეიდა მარჩთან (მარჯვნივ) ერთად [[ჰავანა|ჰავანის]] ქუჩაში, 1960 წ.]] აღნიშნული აქტები კასტრომ სამომავლო კონტრ-რევოლუციის საფრთხედ აღიქვა და გევარას მიწის რეფორმის რადიკალურად დაჩქარება მოსთხოვა. ამ გეგმის განსახორციელებლად და რეფორმის მართვის მიზნით, შეიქმნა ახალი სამთავრობო ორგანო — [[სოფლის მეურნეობა|სოფლის მეურნეობის]] რეფორმის ინსტიტუტი. სულ მალე ის ქვეყნის ყველაზე მნიშვნელოვანი სამთავრობო უწყება გახდა, რომელსაც ხელმძღვანელობდა გევარა, როგორც მრეწველობის მინისტრი.<ref name="Kellner58">[[#refKellner1989|Kellner 1989]], გვ. 58.</ref> ჩეს მმართველობისას, ინსტიტუტმა შექმნა საკუთარი, 100 000 კაციანი მილიცია, რომლის თავდაპირველი მოვალეობა იყო მთავრობის მიერ მიწის კონფისკაციის აღსრულება და შემდეგ მისი გადანაწილებისთვის თვალყურის დევნება, მოგვიანებით კი მისი ფუნქცია კოოპერატიული მეურნეობების დაარსება გახდა. ჩამორთმეულმა მიწის ფართობმა 480 000 აკრი (1 900 კმ²) შეადგინა, რაც ძირითადად აშშ-ის კორპორაციებს ეკუთვნოდა.<ref name="Kellner58" /> თვეების შემდეგ, შტატების პრეზიდენტმა [[ეიზენჰაუერი, დუაიტ|დუაიტ ეიზენჰაუერმა]] სამაგიეროს გადახდის მიზნით მკვეთრად შეამცირა კუბური [[შაქრის ლერწამი|შაქრის ლერწმის]] იმპორტი, რის შემდეგაც, [[1960]] წლის [[10 ივლისი|10 ივლისს]], გევარას მოწოდებაზე საპრეზიდენტო სასახლის წინ 100 000 მუშა შეიკრიბა, რომელთაც მან სიტყვით მიმართა და აშშ-ის „ეკონომიკური აგრესიის“ დაგმობისკენ მოუწოდა.<ref name="Kellner55">[[#refKellner1989|Kellner 1989]], გვ. 55.</ref> მიწის რეფორმის პარალელურად, ერთ-ერთი უპირველესი სფერო, რაზეც გევარა განსაკუთრებულ ყურადღებას ამახვილებდა, იყო წიგნიერების დონის გაუმჯობესება. [[1959]] წლამდე, ოფიციალური მონაცემებით წერა-კითხვის დონე კუბაში 60–76% იყო, რისი ძირითად მიზეზი სასოფლო დასახლებებში განათლებისადმი დაბალი ხელმისაწვდომობა და მასწავლებელთა ნაკლებობა იყო.<ref name="Kellnerpg61">[[#refKellner1989|Kellner 1989]], გვ. 61.</ref> შედეგად, გევარას დაჟინებული მოთხოვნითა და განკარგულებით, [[1961]] წელი „განათლების წლად“ გამოცხადდა, მობილიზებული იქნა 100 000 მოხალისე, რომლებიც ე. წ. „წიგნიერების ბრიგადებში“ გაერთიანდნენ და გაგზავნილ იქნენ სოფლებში სკოლების ასაგებად, ახალი მასწავლებელების მოსამზადებლად, მთავარი მიზანი კი მაინც უწიგნური ''გუახიროებსითვის'' (გლეხები) წერა-კითხვის სწავლება იყო.<ref name="Kellnerpg61"/><ref name = "LiteracyC">[http://www.independent.co.uk/news/world/americas/latin-lessons-what-can-we-learn-from-the-worldrsquos-most-ambitious-literacy-campaign-2124433.html Latin lessons: What can we Learn from the World’s most Ambitious Literacy Campaign?] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201015141247/https://www.independent.co.uk/news/world/americas/latin-lessons-what-can-we-learn-from-the-worldrsquos-most-ambitious-literacy-campaign-2124433.html |date=2020-10-15 }} by ''[[The Independent]]'', November 7, 2010</ref> გევარას შემდგომი, ბევრი ეკონომიკური ინიციატივისგან განსხვავებით, ეს კამპანია შეფასებულ იქნა, როგორც „შესანიშნავი წარმატება“.<ref name="Kellnerpg61"/> კუბის წიგნიერების კამპანიის დასრულებისას, წერა-კითხვა შესწავლილი ჰქონდა 707 212 მოზარდს, რის შედეგადაც ქვეყანაში წიგნიერების მაჩვენებელმა 96 %-ს მიაღწია.<ref name="Kellnerpg61"/> {{ჩანართი | გასწორება = right | სიგანე = 32% | სიმაღლე = | სათაური = | სათაური ქვევით = | შიგთავსი = „გევარა ჩემთვის მამასავით იყო... ის მე მზრდიდა. ის ფიქრს მასწავლიდა. მან მე მასწავლა ყველაზე უმშვენიერესი რამ — იყო ადამიანი.“ | წყვეტის გარეშე = | შრიფტის ზომა = 80% | ხელმოწერა = — ურბანო (ლეონარდო ტამაიო), გევარას თანამებრძოლი კუბასა და ბოლივიაში.<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7034953.stm Latin America's New Look at Che] by Daniel Schweimler, ''BBC News'', October 9, 2007.</ref> }} წერა-კითხვასთან ერთად, გევარა ასევე დაინტერესებული იყო დაეარსებინა საყოველთაო წვდომის უმაღლესი განათლების სისტემა. ამის მისაღწევად, ახალმა მთავრობამ უნივერსიტეტებისთვის შეიმუშავა პოზიტიური დისკრიმინაციის ფორმა.<ref name = "Andersonpg449">[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], გვ. 449</ref> როდესაც ეს ახალი წინადადება გაჟღერდა, [[ლას-ვილიასის პროვინცია|ლას-ვილიასის]] უნივერსიტეტის სტუდენტებთან შეხვედრისას, გევარამ მათ მიმართა, რომ ის დღეები, როდესაც „განათლება მხოლოდ თეთრი საშუალო კლასის პრივილეგია იყო“, უკვე წარსულს ჩაბარდა. როგორც მან აღნიშნა, „უნივერსიტატმა თავად უნდა დახატოს შავიც, მულატიც, მუშაც და გლეხიც“. მაგრამ თუ ეს ასე არ იქნებოდა, ის შიშობდა, რომ ხალხი თავად დაამტვრევდა მის კარებსაც და „მათს საყვარელ ფერებში შესრულებულ უნივერსიტეტის ნახატსაც“.<ref name = "Andersonpg449" /> === „ახალი ადამიანი“, ღორების ყურე და კარიბის კრიზისი === [[ფაილი:Beauvoir Sartre - Che Guevara -1960 - Cuba.jpg|მინი|250პქ|შეხვედრა ფრანგ [[ეგზისტენციალიზმი|ეგზისტენციალისტ]] ფილოსოფოსებთან — [[ჟან-პოლ სარტრი|ჟან პოლ სარტრთან]] და [[სიმონა დე ბოვუარი|სიმონა დე ბოვუართან]] 1960 წლის მარტში. [[ესპანური ენა|ესპანურის]] გარდა, გევარა თავისუფლად ფლობდა [[ფრანგული ენა|ფრანგულსაც]].]] [[ფაილი:CheFishing.jpg|მინი|250პქ|გევარა ჰავანის სანაპიროსთან თევზაობისას, 1960 წლის 15 მაისი. ფიდელ კასტროსთან ერთდ, გევარა სამშობლოდან გაძევებულ მწერალს, [[ერნესტ ჰემინგუეი]]ს ეჯიბრებოდა ე. წ. „ჰემინგუეის თევზაობის პაექრობაში“]] {{ციტირება|„კაცი მაშინ აღწევს თავის სრულ ადამიანურ მდგომარეობას, როდესაც ის არ მოქმედებს ისეთი ფიზიკური აუცილებლობით, რომ საკუთარი თავი ნივთივით გაყიდოს“ — ჩე გევარა, ''ადამიანი და სოციალიზმი კუბაში''<ref>[http://www.sadena.com/Books-Texts/Che%20Guevara%20-%20Man%20and%20Socialism%20in%20Cuba.pdf ''Man and Socialism in Cuba''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101128172204/http://sadena.com/Books-Texts/Che%20Guevara%20-%20Man%20and%20Socialism%20in%20Cuba.pdf |date=2010-11-28 }} by Che Guevara</ref>}} ამ ეტაპზე, გევარამ დამატებით მიიღო ფინანსთა მინისტრისა და ეროვნული ბანკის პრეზიდენტის თანამდებობა. შედეგად, გევარა, რომელსაც ამავე დროს მრეწველობის მინისტრის პოსტიც ეკავა, თავის ძალაუფლების ზენიტში აღმოჩნდა, როგორც კუბის ეკონომიკის „ფაქტობრივი მეფე“.<ref name="Kellner55"/> მისი, როგორც ცენტრალუირ ბანკის ხელმძღვანელის მოვალეობა იყო ხელი მოეწერა კუბის ვალუტაზე, რომლის კუპიურებზეც მისი ხელმოწერა გამოისახებოდა. სრული სახელის ნაცვლად, ჩეკებზე მან მხოლოდ ''„ჩე“'' მოაწერა.<ref name="Crompton2009">[[#refCrompton2009|Crompton 2009]], გვ. 71.</ref> ამ სიმბოლურმა ქმედებამ კუბის ფინანსური სექტორის ბევრი წარმომადგენელი აღაშფოთა, რადგან ამით გევარა მიუთითებდა თავის ზიზღზე ფულისა და მის მიერ მოტანილი კლასობრივი განსხვავებისადმი. როგორც გევარას დიდი ხნის მეგობარი რიკარდო როხო მოგვიანებით შენიშნავდა, „იმ დღეს, როდესაც მან ჩეკებზე ხელი მოაწერა როგორც ''ჩე'', მან ზუსტად მიუთითა იმ ფართოდ გავრცელებულ რწმენაზე, რომ ფული წმინდა რამეა“.<ref name="kellner60">[[#refKellner1989|Kellner 1989]], გვ. 60.</ref> გევარას პირველი, ყველაზე სასურველი მიზანი იყო ქვეყნის მასშტაბით ეხილა მატერიალური მოტივების აღძვრის შესუსტება მორალურის სასარგებლოდ, რაც თანხვედრაში მოდიოდა მის სიძულვილთნ სიმდიდრისადმი. იგი კაპიტალიზმს უყურებდა როგორც „მგლების შეჯიბრს“, სადაც „გამარჯვებული მხოლოდ ერთი გამოდიოდა, ისიც სხვების ხარჯზე“, ამიტომაც სურდა ეხილა „ახალი ქალისა და კაცის“ შექმნა.<ref name="SocialismAndMan" /> გევარა განუწყვეტლივ ხაზს უსვამდა, რომ [[სოციალიზმი|სოციალისტური]] ეკონომიკა „არ სწყალობდა ძალას, მსხვერპლშეწირვას, ომისა და ნგრევის რისკებს“ და მას თუ დაანგრევდა მხოლოდ „სიხარბე და ინდივიდუალური ამბიციები კოლექტივიზმის ნაცვლად“.<ref name="Kellner62">[[#refKellner1989|Kellner 1989]], გვ. 62.</ref> შესაბამისად, გევარას უპირველესი მიზანი გახდა „ინდივიდუალური ცნობიერებისა“ და ღირებულებების რეფორმა, რათა შეექმნა უკეთესი მუშები და მოქალაქეები.<ref name="Kellner62" /> მისი ხედვით, კუბელ „ახალ ადამიანს“ ექნებოდა იმის უნარი, რომ გაადაებიჯებინა [[ეგოტიზმი]]სა და [[ეგოიზმი]]სათვის, რაც მას ასე ეზიზღებოდა და რაც მხოლოდ [[კაპიტალიზმი|კაპიტალისტური]] საზოგადოებების ინდივიდებისთვის იყო დამახასიათებელი.<ref name="Kellner62" /> „განვითარების“ ამ ახალი მეთოდის აღწერისას, გევარა ამბობდა: {{ციტირება|დიდია განსხვავება თავისუფალ საწარმოო განვითარებასა და რევოლუციურ განვითარებას შორის. ერთ მათგანში, სიმდიდრე თავმოყრილია მთავრობის მეგობარი, კარგად მოსაქმე იღბლიანი უმცირესობის ხელში, მეორეში კი სიმდიდრე ხალხის მემკვიდრეობაა.<ref>[[#refKellner1989|Kellner 1989]], გვ. 59.</ref>}} გევარას აკვიატებული ჰქონდა ფრაზა „ინდივიდებისა და მასებს შორის ერთობა“ რომლის შემდგომი განუყრელი რამ მისი რწმენით, იყო და იქნებოდა მოხალისეობრივი შრომა. ამის საილუსტრაციოდ, გევარა თავად აძლევდა მაგალითს და დასვენების დღეებშიც „დაუსრულებლად მუშაობდა მინისტრის პოსტზე, მშენებლობაზე და [[შაქრის ლერწამი|შაქრის ლერწმის]] ჭრაზეც კი“.<ref>[http://www.pbs.org/wgbh/amex/castro/peopleevents/p_guevara.html PBS: Che Guevara, Popular but Ineffective].</ref> ცნობილი იყო იმით, რომ მუშაობდა 36 საათი გადაბმულად, შეხვედრებს შუაღამის შემდეგ მართავდა და გაქცეული ჭამდა.<ref name="Kellner62" /> ასეთი ქცევები სიმბოლური იყო გევარას მორალური სტიმულების ახალი პროგრამისა, რომლის მიხედვითაც აუცილებელი იყო მუშას შეხვედროდა განსაზღვრული წილი და ეწარმოებინა განსაზღვრული ოდენობის საქონელი. გევარას მიერ გაუქმებული გადასახადების ზრდის სანაცვლოდ, მუშა, რომელიც გადააჭარბებდა თავის კვოტას, ახლა მხოლოდ ქების სიგელს მიიღებდა, ის კი ვინც ვერ შეასრულებდა კუთვნილ კვოტას, ხელფასი დაექვითებოდა.<ref name="Kellner62" /> გევარა თავგამოდებით იცავდა მოტივაციასთან და მუშებთან დაკავშირებულ თავის პერსონალურ ფილოსოფიას და ამბობდა: {{ციტირება|საქმე ის კი არაა, რამდენი გირვანქა ხორცის შეჭმა შეუძლია ერთ ადამიანს, წელიწადში რამდენი ხნით შეუძლია პლაჟზე წასვლა ან რამდენი უცხოური მოსართავის შეძენა შეუძლია თავის ხელფასით, არამედ საქმე სინამდვილეში იმაში მდგომარეობს, რომ ინდივიდი სრულყოფილად გრძნობდეს თავს, უფრო მეტი ეროვნული სიმდიდრითა და პასუხისმგებლობით<ref>[[#refKellner1989|Kellner 1989]], გვ. 75.</ref>}} [[აშშ]]-სთან კომერციული კავშირების დაკარგვის შემდეგ, გევარა აქტიურად ცდილობდა იგი ჩაენაცვლებინა [[აღმოსავლეთის ბლოკი]]ს ქვეყნებთან ახლო კომერციული ურთიერთობებით, რის გამოც ის მარქისიტულ სახელმწიფოებს სტუმრობდა და მათთან შეთანხმებებს აფრომებდა. [[1960]] წლის მიწურულს იგი ესტუმრა [[ჩეხოსლოვაკია]]ს, [[სსრკ]]-ს, [[ჩრდილოეთ კორეა]]ს, [[აღმოსავლეთ გერმანია]]ს და და ხელი მოაწერა მაგალითად, სავაჭრო შეთანხმებას აღმოსავლეთ ბერლინში 1960 წლის [[17 დეკემბერი|17 დეკემბერს]].<ref>{{cite journal|last=|first=|date=1984–03–23|title=Latin America Report|volume=|issue=JPRS–LAM–84–037|page=24|url=http://www.dtic.mil/cgi-bin/GetTRDoc?Location=U2&doc=GetTRDoc.pdf&AD=ADA351284|publisher=Foreign Broadcast Information Service (FBIS)|accessdate=2010-10-30|archiveurl=https://web.archive.org/web/20111115225537/http://www.dtic.mil/cgi-bin/GetTRDoc?Location=U2&doc=GetTRDoc.pdf&AD=ADA351284|archivedate=2011-11-15}}</ref> ასეთი შეთანხმებები კუბის ეკონომიკას მნიშვნელოვნად ეხმარებოდა, მაგრამ ამავე დროს გააჩნდა არასახარბიელო მომენტები, რაც აღმოსავლეთის ბლოკზე მზარდ ეკომომიკურ დაქვემდებარებაში გამოიხატებოდა. სწორედ აღმოსავლეთ გერმანიაში, გევარა შეხვდა [[ტამარა ბუნკე]]ს (შემდეგში ცნობილი როგორც „ტანია“), რომელიც მისი თარჯიმნის მოვალეობას ასრულებდა და რომელიც წლების შემდეგ მას შეუერთდა და მასთან ერთად იქნა მოკლული [[ბოლივია]]ში. გევარას ეკონომიკური პრინციპების ყოველი ღირსებისა თუ ნაკლის მიუხედავად, მისი პროგრამა წარუმატებელი აღმოჩნდა.<ref name="Kellner63">[[#refKellner1989|Kellner 1989]], გვ. 63.</ref> მუშებისთვის განკუთვნილმა მისმა „მორალური სტიმულების“ პროგრამამ განაპირობა პროდუქტიულობის სწრაფი დაცემა და სამუშაოს გაცდენების ზრდა.<ref>[[#refKellner1989|Kellner 1989]], გვ. 74.</ref> გევარას ხედვების კოლექტიური წარუმატებლობის დასამოწმებლად, რეპორტიორმა ისადორ ფეინსტეინ სტოუნმა, რომელმაც ამ პერიოდში ჩეს ორჯერ ჩამოართვა ინტერვიუ, შენიშნა, რომ ის იყო „[[გალაჰადი]] და არა [[რობესპიერი]]“, ამავე დროს, გამოთქვამდა აზრს, რომ „მისი მდგომარეობა წააგავდა ზოგიერთი ადრეული წმინდანისას, რომელთან თავშესაფარი უდაბნოში ჰპოვეს. მხოლოდ იქ იყო შესაძლებელი რწმენის სიწმინდის დაცვა ადამიანური ბუნების გარდაუქმნელი რევიზიონისმისგან“.<ref>[http://www.newstatesman.com/society/2007/09/che-revolutionary-american The Spirit of Che Guevara] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303180834/http://www.newstatesman.com/society/2007/09/che-revolutionary-american |date=2016-03-03 }} by [[I.F. Stone]], ''[[New Statesman]]'', October 20, 1967.</ref> [[ფაილი:CheyFidel.jpg|მინი|მარცხნივ|250პქ|გევარა (მარცხნივ) და [[ფიდელ კასტრო]], ალბერტო კორდას ფოტო, 1961 წ.]] [[1961]] წლის [[17 აპრილი|17 აპრილს]], [[ღორების ყურე|ღორების ყურის]] ინვანსიისას, [[კუბა]]ში აშშ-ის მიერ გაწვრთნილი 1400 ქვეყნიდან განდევნილი ადამიანი შემოიჭრა. ამ ბრძოლაში გევარას მთავარი როლი არ უთამაშია, რამდენადაც ინვანსიამდე ერთი დღით ადრე, გაყალბებული ფლოტი [[პინარ-დელ-რიო]]ს დასავლეთ სანაპიროზე შეიჭრა და ამ რეგიონის გევარას კონტროლირებადი ძალები მიიტყუა. მიუხედავად ამისა, ისტორიკოსები უფრო სანდოს მის გამარჯვებას მიიჩნევენ, რადგან ამ დროისთვის გევარა კუბის შეიარაღებული ძალების წვრთნების დირექტორი იყო.<ref name="Kellner89pg69" /> ერთ-ერთი ავტორი ტად შულცი, კუბის გამარჯვებაზე საუბრისას შენიშნავს გევარასადმი რწმენას: „რევოლუციონერებმა გაიმარჯვეს, რადგან ჩე გევარამ, როგორც რევოლუციური შეიარაღებული ძალების წვრთნების ხელმძღვანელმა და მილიციაზე პასუხისმგებელმა ომისათვის გაწვრთნა 200 000 კაცი და ქალი“.<ref name="Kellner89pg69" /> სწორედ ამ კამპანიის მიმდინარეობისას მოხდა ლამის საბედისწერო შემთხვევა, როდესაც მისი პისტოლეტი ბუდიდან ამოვარდა და შემთხვევით გავარდნილმა ტყვიამ გევარას ლოყასთან ჩაუქროლა ისე, რომ ოდნავ შეეხო კიდეც.<ref>[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], გვ. 507.</ref> [[1961]] წლის [[აგვისტო]]ში, [[ურუგვაი]]ს საკურორტო ქალაქ [[პუნტა-დელ-ესტე]]ში, [[ამერიკის სახელმწიფოთა ორგანიზაცია|ამერიკის სახელმწიფოთა ორგანიზაციის]] ქვეყნების ეკონომიკური კონფერენციის მიმდინარეობისას, ჩერ გევარამ [[აშშ-ის პრეზიდენტების სია|აშშ-ის პრეზიდენტ]] [[ჯონ ფიცჯერალდ კენედი]]ს „მადლობის“ წერილი გაუგზავნა [[თეთრი სახლი]]ს ახალგაზრდა მდივნის, [[რიჩარდ გუდვინი]]ს ხელით, სადაც ეწერა: „მადლობა ''პლაია-ხირონისთვის'' ([[ღორების ყურე]]). ინვანსიამდე, რევოლუცია არამყარი იყო, ახლა კი ის ისე ძლიერია, როგორც არასდროს“.<ref>[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], გვ. 509.</ref> აშშ-ის ფინანსთა მინისტრის, [[დუგლას დილონი]]ს საპასუხოდ, რომელიც „ალიანსს პროგრესისთვის“ (Alliance for Progress) წარმოადგენდა, რომლის რატიფიკაციაც შეხვედრაზე უნდა მოეხდინათ, გევარამ ანტაგონისტურად შეუტია აშშ-ის მოთხოვნას „დემოკრატიის“ დამყარების თაობაზე; შენიშნა, რომ ასეთი სისტემა შეუთავსებელი იყო „ფინანსურ [[ოლიგარქია]]სთან, ზანგების დისკრიმინაციასთან და [[კუ კლუქს კლანი]]ს უხეშ სამართალდარღვევებთან“.<ref name="PuntaDelEsteChe">[http://www.marxists.org/archive/guevara/1961/08/08.htm "Economics Cannot be Separated from Politics"] speech by Che Guevara to the ministerial meeting of the Inter-American Economic and Social Council (CIES), in Punta del Este, Uruguay on August 8, 1961.</ref> გევარამ გამოსვლა „დევნის“ წინააღმდეგ საუბრით გააგრძელა, რაც მისი ხედვით „გამოიხატებოდა ისეთი მეცნიერების თანამდებობებიდან გაძევებაში, როგორიც იყო მაგალითად [[რობერტ ოპენჰეიმერი]], წლების განმავლობაში სიტყვის დაძვრას უკრძალავდა ისეთ გასაოცარ ხმას, როგორიც იყო [[პოლ რობსონი]] და შოკისმომგვრელი სიტყვებისთვის სასიკვდილოდ გზავნიდა იულიუს და ეთელ როზენბერგებს“.<ref name="PuntaDelEsteChe"/> სიტყვის ბოლოს, გევარამ მიუთითა, რომ აშშ არ იყო დაინტერესებული რეალური რეფორმებით და გესლიანად, დამცინავად შენიშნა, რომ „ამერიკელი ექსპერტები არასოდეს საუბრობენ აგრარულ რეფორმაზე, ისინი უფრო უსაფრთხო თემებს ამჯობინებენ, წყალმომარაგების გაუმჯობესების მსგავსებს. მოკლედ, როგორც ჩანს, ისინი ტუალეტების რევოლუციას ამზადებენ“.<ref name="ReferenceC-1">[[#refKellner1989|Kellner 1989]], გვ. 78.</ref> გევარამ, რომელიც [[კუბა-საბჭოთა კავშირის ურთიერთობები]]ს პრატქიკულად არქიტექტორი იყო,<ref>[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], გვ. 492.</ref> გადამწყვეტი როლი ითამაშა კუბაში [[საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკების კავშირი|საბჭოთა]] [[ატომური იარაღი|ატომური]] [[ბალისტიკური რაკეტა|ბალისტიკური ქობინების]] შეტანაში, რომლებმაც [[1962]] წლის ოქტომბერში [[კარიბის კრიზისი]] გამოიწვია და მსოფლიო ატომური ომის ზღვარზე მიიყვანა.<ref>[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], გვ. 530.</ref> კრიზისიდან რამდენიმე კვირის შემდეგ, ბრიტანულ კომუნისტურ გაზეთ ''დეილი ვორკერთან (Daily Worker)'' ინტერვიუში გევარა ჯერ კიდევ გაშმაგებული იყო სსრკ-ის ღალატით და როგორც კორესპოდენტ სემ რასელს განუცხადა, იმ შემთხვევაში, თუ ქობინები კუბის კონტროლქვეშ დარჩებოდა, ისინი მათ მიერ გასროლილ იქნებოდა.<ref name="Anderson 1997 გვ. 545">[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], გვ. 545.</ref> შემდეგში, ამ ინციდენტის განმარტებისას გევარამ კვლავ გაიმეორა, რომ „იმპერიალისტური აგრესიის“ წინააღმდეგ მიმართული სოციალისტური განთავისუფლებისათვის დასაშვები იყო „ატომური ომის მილიონობით მსხვერპლიც“ კი.<ref>[[#refGuevaraDeutschmann1997|Guevara 1997]], გვ. 304</ref> კარიბის კრიზისმა შემდგომში გევარა დარწმუნა, რომ მსოფლიოს ორი სუპერძალა (აშშ და სსრკ) თავიანთ გლობალურ სტრატეგიებში კუბას, როგორც პაიკს ისე იყენებდნენ. ამის შემდეგ, საბჭოთა კავშირს ის ისევე ხშირად კიცხავდა, როგორც ამერიკელებს.<ref>[[#refKellner1989|Kellner 1989]], გვ. 73.</ref> == საერთაშორისო დიპლომატია == [[ფაილი:CheGuevaraCountries.jpg|thumb|left|300px|მსოფლიო რუკა, რომელზეც წითლად გამოსახულია ქვეყნები, რომლებსაც სტუმრობდა ან ცხოვრობდა ჩე გევარა. ის სამი ქვეყანა კი სადაც ის შეიარეღებულ რევოლუციას ახორციელებდა, მწვანედაა გამოსახული.]] [[1964]] წლის დეკემბერში, ჩე გევარა წარმოჩნდა როგორც „მსოფლიო მნიშვნელობის რევოლუციონერი სახელმწიფო მოღვაწე“ და აქედან გამომდინარე, კუბის დელეგაციას [[ნიუ-იორკი|ნიუ-იორკში]] წარუძღვა გაეროში სიტყვით გამოსასვლელად.<ref name="kellner60"/> ჟინიანი მიმართვისას, მან გაკრიტიკა გაერო [[სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკა|სამხრეთ აფრიკაში]] არსებულ „აპართეიდის მხეცური პოლიტიკის“ წინააღმდეგ გამოჩენილი უუნარობისთვის და იკითხა: „გაეროს ამის შესაჩერებლად ნუთუ არაფერი შეუძლია?“<ref name="GuevaraUnitedNations">[http://www.marxists.org/archive/guevara/1964/12/11.htm "Colonialism is Doomed"] speech to the 19th General Assembly of the United Nations in New York City by Cuban representative Che Guevara on December 11, 1964.</ref> შემდეგ გევარამ გააკრიტიკა აშშ-ის პოლიტიკა თავის შავკანიან მოქალაქეებთან მიმართებაში და განაცხადა: {{ციტირება|ისინი, ვინც ხოცავენ საკუთარ ბავშვებს და ყოველდღიურად ახდენენ მათ დისკრიმინაციას კანის ფერის გამო, ისინი, ვინც შავკანიანების მკვლელებს თავისუფალს ტოვებენ, მფარველობენ და უფრო მეტიც, სჯიან შავ მოსახლეობას იმის გამო, რომ ისინი საკუთარ ლეგიტიმურ უფლებებს ითხოვენ როგორც თავისუფალი ადამიანები — როგორ შეუძლიათ მათ ამის გაკეთება, ვინც თავს თავისუფლების დამცველებად მიიჩნევენ?<ref name="GuevaraUnitedNations"/>}} აღშფოთებულმა გევარამ თავის გამოსვლა ''ჰავანის მეორე დეკლარაციის'' ჩაკითხვით დაამთავრა, რომელიც [[ლათინური ამერიკა|ლათინურ ამერიკას]] აცხადებდა როგორც „200 მილიონიანი ძმების ოჯახს, რომლებიც ერთი და იმავე უბედურებით იტანჯებიან“.<ref name="GuevaraUnitedNations"/> ეს „ეპიკა“ როგორც გევარამ განაცხადა, შესაძლოა დაწერილი ყოფილიყო „დამშეული ინდიელი მასების, უმიწაწყლო გლეხების, ექსპლუატირებული მუშებისა და პროგრესული მასების მიერ“. გევარასთვის კონფლიქტი იყო მასისა და იდეების ბრძოლა, რომელიც ამიერიდან წარიმართებოდა მათ მიერ, ვისაც „ულმობლად მოექცა და აბუჩად აიგდო იმპერიალიზმმა“, რომლებიც წინათ მიიჩნეოდნენ „სუსტ და მორჩილ ბრბოდ“. ამ „ბრბოსთან“ ერთად, გევარა ამჯერად ამტკიცებდა, რომ „იანკების მონოპოლიური კაპიტალიზმი“ ახლა შეძრწუნებული ხედავდა თავის „საფლავის მთხრელებს“.<ref name="GuevaraUnitedNations"/> სწორედ ამ „განკითხვის საათის“ დროს, რომელზეც გევარა საუბრობდა, „უცნობი მასა“ საკუთარ ისტორიას „საკუთარი სისხლით დაწერდა“ და მოითხოვდა „უფლებებს, რომლებიც ყველას მიერ დაცინული იყო მთელი 500 წლის მანძილზე“. [[გაეროს გენერალური ასამბლეა|გაეროს გენერალურ ასამბლეაზე]] გევარამ თავისი გამოსვლა დაასრულა ვარაუდით, რომ „ბრაზის ეს ტალღა“ „გაწმენდდა ლათინური ამერიკის მიწას და მშრომელთა მასები, რომლებიც „შემოაბრუნებდნენ ისტორიის ბორბალს“ პირველად „გამოიღვიძებდნენ ხანგრძლივი, სასტიკი ძილისგან“.<ref name="GuevaraUnitedNations"/> [[ფაილი:CheinMoscow.jpg|thumb|right|250px|გევარა [[მოსკოვი|მოსკოვში]], [[წითელი მოედანი|წითელ მოედანზე]]. 1964 წლის ნომებერი]] [[ფაილი:Che Guevara, Sabri and Nasser.jpg|მინი|250პქ|ჩე გევარა [[გამალ აბდელ ნასერი|გამალ აბდელ ნასერთან]], 1965 წ.]] როგორც გევარამ მოგვიანებით შეიტყო, [[გაერო]]ს კომპლექსში ყოფნის დროს, ადგილი ჰქონდა მისი სიცოცხლის ხელყოფის ორ წარუმატებელ მცდელობას კუბიდან განდევნილთა მხრიდან.<ref name="NYTDec1964">[http://www.latinamericanstudies.org/belligerence/bazooka.htm Bazooka Fired at U.N. as Cuban Speaks] by [[Homer Bigart]], ''[[The New York Times]]'', December 12, 1964 – გვ. 1.</ref> პირველი მომდინარეობდა მოლი გონსალესისგან, რომელმაც მისი გავლისას ბარიკადების გარღვევა სცადა ხელში მომარჯვებული 7 დიუმიანი სანადირო დანით, შემდეგ კი მისი სიტყვით გამოსვლისას გილერმო ნოვომ მდინარე [[ისტ-რივერი]]დან გაეროს შტაბ-ბინას ტანკსაწინააღმდეგო ტაიმერიანი ყუმბარა ესროლა.<ref name="NYTDec1964" /><ref>[http://www.spartacus.schoolnet.co.uk/JFKnovoG.htm Guillermo Novo Biography] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140419004008/http://www.spartacus.schoolnet.co.uk/JFKnovoG.htm |date=2014-04-19 }} by ''Spartacus Educational Encyclopedia''.</ref> შემდეგში, ამ ინცინდენტებზე კომენტარის გაკეთებისას, გევარა აღნიშნავდა, რომ „უმჯობესია ქალმა მოგკლას დანით, ვიდრე კაცმა თოფით“, ამავე დროს, სიგარის დუნე კვამლის ფონზე დაამატა, რომ ამ აფეთქებამ „ყველაფერს უფრო მეტი არომატი შესძინა“.<ref name="NYTDec1964" /> [[ნიუ-იორკი|ნიუ-იორკში]] ყოფნისას, გევარამ ასევე მონაწილეობა მიიღო ტელეკომპანია [[CBS]]-ის საკვირაო ახალი ამბების პროგრამაში ''„ერის სახე“ (Face the Nation)'' და შეხვდა ისეთი რანგის პიროვნებებს, როგორებიც იყვნენ ამერიკელი სენატორი ეჯენ მაკ-კართი<ref>[[#refHart2004|Hart 2004]], გვ. 271.</ref> და მისი პარტნიორი [[მალკოლმ იქსი]]. მალკოლმ იქსი გევარასადმი თავის აღფრთოვანებას ვერ ფარავდა და მას აღიარებდა „ამ დროისათვის ერთ-ერთ ყველაზე რევოლუციონერ ადამიანად ამ ქვეყანაში“ და მისი განცხადება ხალხის წინაშე აუდუბონ ბალრუმის თერტრშიც კი წაიკითხა.<ref>[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], გვ. 618.</ref> [[17 დეკემბერი|17 დეკემბერს]], გევარა [[პარიზი|პარიზში]] გაემგზავრა, საიდანაც 3 თვიანი მოგზაურობა დაიწყო, რომლის განმავლობაშიც ის ესტუმრა [[ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკა]]ს, [[ჩრდილოეთ კორეა]]ს, [[გაერთიანებულ არაბული რესპუბლიკა|გაერთიანებულ არაბულ რესპუბლიკას]] ([[ეგვიპტე]]), [[ალჟირი|ალჟირს]], [[განა]]ს, [[გვინეა]]ს, [[მალი]]ს, [[ბენინი|ბენინს]], [[კონგოს რესპუბლიკა]]ს და [[ტანზანია]]ს, თუმცა მანამდე ჯერ [[ირლანდია]]სა და [[პრაღა]]ს ეწვია. ირლანდიაში, გევარამ გაიხსენა საკუთარი ირლანდიური წარმომავლობა და ქალაქ [[ლიმერიკი|ლიმერიკში]] [[წმინდა პატრიკი]]ს დღე აღნიშნა.<ref>{{cite web|url=http://www.fantompowa.net/Flame/che_guevara_irish_roots.htm |title=Che Guevara: Father Of Revolution, Son Of Galway |publisher=Fantompowa.net |date= |accessdate=2010-10-31}}</ref> ამ ვიზიტის შესახებ ის თავის მამას იუმორით სწერდა: „მე შენი წინაპრების მწვანე ირლანდიაში ვარ. როდესაც მათ ამის შესახებ გაიგეს, ჩემთან ტელევიზია მოვიდა და ლინჩების გენეალოგიაზე მკითხეს, მაგრამ ამ შემთხვევაში, ისინი ცხენის ქურდებს ან რაღაც ამდაგვარს ჰგავდნენ, სხვა არაფრის თქმა შემიძლია“.<ref>[http://www.irishcentral.com/news/Gerry-Adam-featured-in-new-Che-Guevara-documentary-57716202.html Gerry Adams Featured in New Che Guevara Documentary] by Kenneth Haynes, ''Irish Central'', September 8, 2009</ref> ამ ვოიაჟის დროს, მან წერილი მისწერა კარლოს კიხანოს, [[ურუგვაი|ურუგვაული]] ყოველკვირეული ჟურნალის გამომცემელს, რომელსაც შემდეგ სახელი შეეცვალა და ეწოდა ''სოციალიზმი და ადამიანი კუბაში''.<ref name="SocialismAndMan">[http://www.marxists.org/archive/guevara/1965/03/man-socialism.htm "Socialism and Man in Cuba"] A letter to Carlos Quijano, editor of ''Marcha'', a weekly published in Montevideo, Uruguay; published as "From Algiers, for Marcha: The Cuban Revolution Today" by Che Guevara on March 12, 1965.</ref> ამ ტრაქტატში გამოიკვეთებოდა გევარას მოწოდებები ახალი ცნობიერების შექმნის, მუშაობის სტატუსისა და ინდივიდის როლის თაობაზე. იგი ასევე არ ფარავდა თავის ანტიკაპიტალისტური განწყობის მიღმა არსებულ მიზეზებს და აცხადებდა: {{ციტირება|უმრავლესობისთვის უხილავი და ბრმა კაპიტალიზმის კანონები პიროვნებაზე ისე მბრძანებლობს, სულ არ აინტერესებს თუ რას ფიქრობს ის მის შესახებ. ის მხოლოდ მის წინ არსებულ ჰორიზონტის უსასრულო სივრცეს ხედავს. კაპიტალიზმის პროპაგანდისტები მისი დახატვისთვის და წარმატების შესაძლებლობის დემონსტრირებისთვის იშველიებენ [[როკფელერი, ჯონ|როკფელერის]] მაგალითს, მიუხედავად იმისა, მართალია ის თუ არა. სიღარიბისა და გაჭირვების ოდენობა სწორედაც რომ აუცილებელია როკფელერის გამოჩენისთვის, ხოლო უზნეობის ოდენობა რომელიც ამხელა ქონების დაგროვების იღბალს წარმოშობს, ნახატის მიღმა რჩება და ხალხი მას როგორც წესი, ყოველთვის ვერ ხედავს.<ref name="SocialismAndMan" />}} ნარკვევის ბოლოს გევარა აცხადებდა, რომ „ნამდვილ რევოლუციას მეგზურობას სიყვარულის დიდი გრძნობა უწევს“ და იქვე მოუწოდებდა ყველა რევოლუციონერს: „ყოველდღიურად იბრძოლეთ იმისათვის, რომ ეს ადამიანური სიყვარული ყველასათვის სამაგალითო ქმედებად გადაიქცეს“, ისე, რომ ამავე დროს „მამოძრავებელი ძალა“ გახდეს.<ref name="SocialismAndMan"/> გევარას ამგვარი მტკიცებები მომდინარეობდა მისი ღრმა რწმენიდან, რომ [[კუბის რევოლუცია|კუბის რევოლუციის]] მაგალითი იყო „რაღაც სპირიტუალური, რომელიც ყველანაირ საზღვრებს გადალახავდა“.<ref name="ReferenceC"/> === ალჟირი, საბჭოთა კავშირი და ჩინეთი === [[1965]] წლის [[24 თებერვალი|24 თებერვალს]], [[ალჟირი]]ს დედაქალაქ [[ალჟირი (ქალაქი)|ალჟირში]], აფრო-აზიური სოლიდარობის სემინარზე გევარამ გააკეთა მოხსენება, რომელიც საერთაშორისო დონეზე მისი საბოლოო საჯარო გამოჩენა აღმოჩნდა.<ref>[[#refGuevara1969|Guevara 1969]], გვ. 350.</ref> მან ზუსტად განსაზღვრა სოციალისტური ქვეყნების მორალური ვალი და ისინი დაადანაშაულა დასავლეთის ქვეყნებთან ექსპლუატაციის პროცესში ფარულ მონაწილეობაში. მან რამდენიმე სხვადასხვა სახის მონახაზი გააკეთა, რითაც აჩვენა, რომ კომუნისტური სახელმწიფოები იარაღი უნდა ყოფილიყვნენ [[იმპერიალიზმი]]ს საბოლოო მარცხისთვის.<ref>[[#refGuevara1969|Guevara 1969]], გვ. 352–59.</ref> მან ასევე საჯაროდ გააკრიტიკა [[საბჭოთა კავშირი]] (კუბის უპირველესი ფინანსური მხარდამჭერი). 14 მარტს გევარა კუბაში დაბრუნდა, სადაც [[ჰავანა|ჰავანის აეროპორტში]] [[ფიდელ კასტრო|ფიდელ]] და [[რაულ კასტრო]]ებმა, ოსვალდო დორტიკოსმა და კარლოს რაფაელ როდრიგესმა საზეიმო დახვედრა მოუწყვეს. ალჟირში საბოლოო საჯარო გამოსვლის შემდეგ, გევარას ხედვით, [[ჩრდილოეთ ნახევარსფერო]] [[სამხრეთ ნახევარსფერო|სამხრეთის]] ექსპლუატაციას ახდენდა, სადაც ძირითადი მჩაგვრელები იყვნენ [[აშშ]] დასავლეთით და [[სსრკ]] აღმოსავლეთით. ის ძლიერ უჭერდა მხარს კომუნისტებს [[ჩრდილოეთ ვიეტნამი|ჩრდილოეთ ვიეტნამში]], [[ვიეტნამის ომი]]ს მიმდინარეობისას და განვითარებადი ქვეყნის ხალხებს ხელში იარაღის აღებისკენ უბიძგებდა, რათა შეექმნათ კიდევ „ბევრი ვიეტნამი“.<ref name="MessTricont1967">[http://www.marxists.org/archive/guevara/1967/04/16.htm Message to the Tricontinental] A letter sent by Che Guevara from his jungle camp in Bolivia, to the Tricontinental Solidarity Organisation in Havana, Cuba, in the Spring of 1967.</ref> გარდა ამისა, გევარას შეხედულებები, რომლებიც ამავე დროს თანხვედრაში მოდიოდა [[მაო ძედუნი]]ს ჩინეთის კომუნისტური მთავრობის კურსთან, კუბისთვის უფრო მეტად პრობლემატურ ელფერს იძენდა, რადგან ქვეყნის ეკონომიკა უფრო და უფრო დამოკიდებული ხდებოდა საბჭოთა კავშირზე. [[კუბის რევოლუცია|კუბის რევოლუციის]] ჯერ კიდევ ადრეული დღეებიდან მოყოლებული, ბევრი გევარას [[ლათინური ამერიკა|ლათინურ ამერიკაში]] [[მაოიზმი|მაოისტური]] სტრატეგიის მხარდამჭერად და კუბის სწრაფი ინდუსტრიალიზაციის გეგმის ავტორად მიიჩნევდა, რომელსაც ხშირად ადარებდნენ ჩინურ „დიდ ნახტომს მომავალში“. კასტრო უკვე დაღლილი აღმოჩნდა საბჭოთა რეკომენდაციებთან და პირობებთან გევარას წინააღმდეგობით, რომლებსაც კასტრო უყურებდა როგორც აუცილებელს, გევარა კი მათ გახრწნილსა და „პრე-მონოპოლისტურს“ უწოდებდა.<ref>[http://www.globalresearch.ca/index.php?context=va&aid=9315 Che Guevara's Final Verdict on the Soviet Economy] by John Riddell, ''Centre for Research on Globalization'', June 13, 2008.</ref> ამ პერიოდის პირად ნაწერებში გევარა აძლიერებს საბჭოთა [[პოლიტიკური ეკონომია|პოლიტეკონომიის]] კრიტიკას და მიაჩნია, რომ მათ „დაივიწყეს მარქსი“.<ref name = "Yaffe2006">[http://www.marxists.org/subject/economy/authors/yaffeh/che-critic.htm Ernesto 'Che' Guevara: A Rebel Against Soviet Political Economy] by Helen Yaffe (author of ''Che Guevara: The Economics of Revolution''), 2006</ref> ეს უბიძგებს გევარას საბჭოთა ექსპლუატაციის მთელი რიგი წესების დაგმობისკენ, მათ შორის იყო როგორც ის უწოდებს, მათი მცდელობები „[[კაპიტალიზმი]]დან [[სოციალიზმი|სოციალიზმში]] გადასვლისათვის განუყრელი კლასობრივი ბრძოლის დამახასიათებელი ძალადობის ჰაერის გასუფთავებისა“, შეერთებულ შტატებთან მშვიდობიანი თანაარსებობის მათი „სახიფათო“ პოლიტიკა, მუშაობის იდეის „ცნობიერების შეცვლის“ მათი წარუმატებელი ბიძგები და მათი მცდელობა სოციალისტური ეკონომიკის „[[ლიბერალიზმი|ლიბერალიზებისა“]].<ref name = "Yaffe2006" /> გევარას სურვილი იყო ეხილა ფულის, პროცენტების, სასაქონლო პროდუქციის, [[საბაზრო ეკონომიკა|საბაზრო ეკონომიკისა]] და „[[მერკანტილიზმი|მერკანტილური]] ურთიერთობების“ მოსპობა; მსოფლიო კომუნიზმის დამყარების შემდეგ ყველა იმ გარემოების გაქრობა, რომლებსაც საბჭოთა კავშირი ამტკიცებდა.<ref name = "Yaffe2006" /> ამ მზარდ მიდგომასთან წინააღმდეგობასთან ერთად, საბჭოთა პოლიტეკონომიის სახელმძღვანელოს კრიტიკამ გევარას ზუსტად აწინასწარმეტყველებინა, რომ მას შემდეგ, რაც საბჭოთა კავშირი მზად არ აღმოჩნდა ფასეულობათა თეორიის (მარქსიზმი) მოსასპობად (როგორც გევარას სურდა), ისინი საბოლოოდ კვლავ კაპიტალიზმს დაუბრუნდებოდნენ.<ref name = "Yaffe2006" /> [[ალჟირი (ქალაქი)|ალჟირში]] სიტყვით გამოსვლიდან ორი კვირის შემდეგ, გევარა საჯარო ცხოვრებიდან მთლიანად გაუჩინარდა. მისი ადგილსამყოფელი [[კუბა]]ში დიდ საიდუმლოს წარმოადგენდა, ვინაიდან იგი ძალაუფლებაში საკუთარ თავს ყოველთვის მეორედ მიიჩნევდა კასტროს შემდეგ. მისი გაუჩინარება სხვადასხვაგვარად დაკავშირებული იყო ინდუსტრიალიზაციის გეგმის ჩავარდნასთან, რომელსაც ის მრეწველობის მინისტრის პოსტზე ყოფნისას ახორციელებდა, ასევე საბჭოთა ოფიციალური პირების მიერ კასტროზე განხორციელებულ წნეხთან, რომლებიც გმობდნენ გევარას პრო-ჩინურ კომუნისტურ პოზიციას ჩინეთ-საბჭოთა განხეთქილებაში, ისევე როგორც კუბის ეკონომიკური განვითარებისა და იდეოლოგიური ხაზის შეხედულებებში გევარასა და პრაგმატიკოს კასტროს ხედვებს შორის სერიოზულ განსხვავებასთან. გევარას სიკვდილის შესახებ საერთაშორისო არენაზე გავრცელებულმა ხმებმა კასტრო აიძულა [[1965]] წლის [[16 ივნისი|16 ივნისს]] განეცხადებინა, რომ ხალხს ინფორმაციას თავად გევარა მიაწვდიდა მაშინ, როდესაც იგი ამას საჭიროდ ჩათვლიდა. თუმცა ჭორები კვლავ ვრცელდებოდა, როგორც კუბაში, ისე მის ფარგლებს გარეთ. 1965 წლის [[3 ოქტომბერი|3 ოქტომბერს]], [[კასტრო, ფიდელ|კასტრომ]] საჯაროდ გამოამზეურა რამდენიმე თვით ადრე გევარას მიერ მისთვის მიწერილი დაუთარიღებული წერილი, რომელშიც ის კიდევ ერთხელ ადასტურებდა თვის მტკიცე მხარდაჭერას კუბის რევოლუციის მიმართ, მაგრამ სააშკარაოზე გამოჰქონდა თავის ჩანაფიქრი, რომ სულ მალე კუბას დატოვებდა და რევოლუციური ბრძოლების გასამართად საზღვარგარეთ გაემგზავრებოდა. ამავე დროს, იგი ტოვებდა მის ყველა პოზიციას მთავრობასა და პარტიაში და უარს ამბობდა კუბის მოქალაქეობაზე.<ref>[[#refGuevara1965|Guevara 1965]].</ref> == კონგო == [[ფაილი:Congo y sus vecinos - Wind 1-3 (che).png|მინი|250პქ|[[კონგოს დემოკრატიული რესპუბლიკა]]. მონიშნულია ჩე გევარას მოქმედების არეალი.]] [[ფაილი:CheInCongo1965.jpg|thumb|upright|left|250პქ|37 წლის გევარა აფრიკელი ბავშვით ხელში, აფრო-კუბელ ჯარისკაცთან ერთად კონგოს კრიზისში, 1965 წ.]] [[ფაილი:Adolfo Mena González (el Che).gif|მინი|250პქ|მარცხნივ|გევარას ყალბი პასპორტი ადოლფო მენა გონსალესის სახელზე, რომელიც მას 1964 წელს კუბელმა საიდუმლო აგენტმა დაუმზადა სამხრეთ ამერიკაში გასამგზავრებლად]] [[1965]] წლის დასაწყისში, გევარა [[აფრიკა]]ში გაემგზავრა, რათა თავის პარტიზანული ომის ცოდნა და გამოცდილება გაეზიარებინა [[კონგოს დემოკრატიული რესპუბლიკა|კონგოში]] მიმდინარე კონფლიქტში. [[ალჟირი]]ს პრეზიდენტ [[აჰმედ ბენ ბელა]]ს ცნობით, გევარა ფიქრობდა, რომ აფრიკა [[იმპერიალიზმი]]ს სუსტი რგოლი იყო და აქედან გამომდინარე, მას უდიდესი რევოლუციური პოტენციალი გააჩნდა..<ref>[[#refBenBella1997|Ben Bella 1997]].</ref> [[ეგვიპტის პრეზიდენტი]] [[გამალ აბდელ ნასერი]], რომელსაც [[1959]] წლის ვიზიტის შემდეგ ჩესთან ძმური ურთიერთობა ჰქონდა, მის კონგოში ბრძოლის გეგმას „არაკეთილგონივრულს“ უწოდებდა და აფრთხილებდა, რომ იგი „ტარზანის“ განსახიერება გახდებოდა, რაც სასიკვდილო მარცხისთვის იყო განწირული.<ref>[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], გვ. 624.</ref> მიუხედავად ამ გაფრთხილებისა, გევარა კონგოში მაინც გამეგზავრა, გამოგონილი სახელით — რამონ ბენიტესი.<ref>[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], გვ. 629.</ref> კონგოს მიმდინარე კონფლიქტისას წარმოქმნილი მარქსისტული მოძრაობა ''სიმბას'' მხარდასაჭერად გევარა წარუძღვა კუბურ ოპერაციას. 1965 წლის [[24 აპრილი|24 აპრილს]], გევარა, რანგით მისი შემდგომი გენერალი [[ვიქტორ დრეკე]] და ექსპედიციის სხვა 12 კუბელი წევრი წევრი კონგოში ჩავიდნენ, რომლებსაც სულ მალე 100 კაციანი აფრო-კუბელთა კონტინგენტი შეუერთდა.<ref>[[#refGalvez1999|Gálvez 1999]], გვ. 62.</ref><ref>[[#refGott2004|Gott 2004]] გვ. 219.</ref> ისინი პარტიზანული ომის ლიდერ [[ლორან-დეზირე კაბილა]]სთან თანამშრომლობდნენ, რომელიც მანამდე [[პატრის ლუმუმბა]]ს დამხობის მხარდამჭერებს ეხმარებოდა, რომლებმაც რამდენიმე თვით ადრე წარუმატებელი ამბოხი მოაწყვეს. მოგვიანებით ლუმუმბას თაყვანისმცემელმა გევარამ, როგორც მაშინ განაცხადა, „მისი სიკვდილი გაკვეთილი იქნებოდა ყველა მათგანისთვის“.<ref>[[#refKellner1989|Kellner 1989]], გვ. 86.</ref> [[სუაჰილი]]სა და სხვა ადგილობრივი ენების მწირად მცოდნე გევარამ თარჯიმნად მოზარდი ფრედი ილანგა დაინიშნა. მომდევნო შვიდი თვის განმავლობაში, ილანგა „დაუღალავად მშრომელი გევარას თაყვანისმცემლად“ იქცა; როგორც ამ ყმაწვლის მამა ამბობდა გევარაზე „იგი შავკანიანის მიმართაც იგივე პატივისცემას იჩენდა, რასაც თეთრებისადმი, მიუხედავად იმისა, რომ თავადაც თეთრი იყო“.<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/4522526.stm DR Congo's Rebel-Turned-Brain Surgeon] by Mark Doyle, ''BBC World Affairs', December 13, 2005.</ref> თუმცა, გევარა სულ მალე იმედგაცრუებული დარჩა კაბილას შეიარაღებული ძალებით, რომლებიც შემდეგ ამ უკანასკნელმა დაშალა და თან განაცხადა: „ვერაფერი მაიძულებს დავიჯერო, რომ ის ჩვენი დროის ადამიანია“.<ref>[[#refBBCNews2001a|BBC News]] January 17, 2001.</ref> დამატებით დაბრკოლებას ქმნიდნენ კონგოს ეროვნულ არმიაში მომსახურე სამხრეთ აფრიკელი თეთრი დაქირავებულები მაიკ ჰოარეს ხელმძღვანელობით, რომლებიც კუბიდან გაძევებულებთან და [[ცენტრალური სადაზვერვო სააგენტო|ცენტრალურ სადაზვერვო სააგენტოსთან]] თანამშრომლობდნენ, მათი მიზანი იყო გევარასთვის ხელის შეშლა მთებში, სოფელ ფიზის სიახლოვეს, [[ტანგანიიკა (ტბა)|ტანგანიიკის ტბასთან]]. მათ შესაძლებლობა ჰქონდათ ეკონტროლებინათ გევარას საკომუნიკაციო საშუალებები და გაენადგურებინათ მისი მომარაგების ხაზები. მიუხედავად იმისა, რომ ცნობადი გევარა ცდილობდა შეენიღბა მისი კონგოში ყოფნა, [[აშშ]]-ის მთავრობამ მაინც იცოდა მისი ადგილსამყოფელი და საქმიანობები. აშშ-ის ეროვნული უსაფრთხოების სააგენტოს ხელთ ჰქონდა ინფორმაციები მის გადაადგილებაზე, რასაც ისინი ხომალდ ''USNS Private Jose F. Valdez (T-AG-169)''-ის საშუალებით იღებდნენ. მოსასმენი აპარატურის მქონე ეს მცურავი საშუალება ამ მიზნით [[ინდოეთის ოკეანე]]ში, [[დარ-ეს-სალამი]]ს სიახლოვეს დაცურავდა.<ref>"The intercept operators knew that Dar-es-Salaam was serving as a communications center for the fighters, receiving messages from Castro in Cuba and relaying them on to the guerrillas deep in the bush<!--Is this all a quotation?--> ([[#refBamford2002|Bamford 2002]], p. 181).</ref> [[ფაილი:Cheguevaracongo.jpg|thumb|250პქ|ზენიტის ტრანს-ოკეანური მოკლეტალღური მიმღების მოსმენისას, გამოსახულნი არიან (სხედან მარცხნიდან) როხელიო ოლივა, ხოსე მარტინ მარტინეს ტამაიო (კონგოში „მბილის“, ხოლო ბოლივიაში „რიკარდოს“ სახელით ცნობილი) და გევარა. მათ უკან დგას რობერტო სანჩესი („ლაუტონი“ კუბაში და „ჩანგა“ კონგოში.]] გევარას მიზანი იყო რევოლუციის ექსპორტი [[მობუტუ სესე სეკო|მობუტუს]] მოწინააღმდეგე ''სიმბას'' მებრძოლების [[მარქსიზმი|მარქსისტული]] იდეოლოგიითა და პარტიზანული ომის [[ფოკო|ფოკოს თეორიის]] სტრატეგიებით გაწვრთნით. თავის ''კონგოს დღიურებში'', გევარა ამბოხის წარუმატებლობის ძირითად მიზეზად ასახელებს ადგილობრივ კონგოელთა ძალების არაკომპეტენტურობას, შეურიგებლობას და უბრძოლველობას.<ref>[[#refIrelandsOwn2000|Ireland's Own 2000]].</ref> [[1965]] წლის [[20 ნოემბერი|20 ნოემბერს]], გევარას ჯანმრთელობის პრობლემები შეექმნა, გააჩნდა [[დიზენტერია]], რასაც თან დაერთო ასთმის მწვავე შეტევები. შედეგად, შვიდი თვის იმედგაცრუებისა და უმოქმედობის შემდეგ, გადარჩენილ კუბელ მებრძოლებთან ერთად (მისი 12 თანამებრძოლიდან 6 დაიღუპა), მან კონგო დატოვა. ერთი პერიოდი იგი დაჭრილების კუბაში გაგზავნას ფიქრობდა, თვითონ კი აპირებდა კონგოში დარჩენილიყო და მარტოს ებრძოლა სიკვდილამდე, როგორც სამაგალითო რევოლუციონერს; ამხანაგების ძალდატანებითა და [[კასტრო, ფიდელ|კასტროს]] მიერ გამოგზავნილი ორი ემისრის ზეწოლის შედეგად, ბოლო მომენტში, გევარა უხალისოდ დათანხმდა [[აფრიკა|აფრიკის]] დატოვებას. თვეების შემდეგ, [[კონგოს კრიზისი|კონგოს კრიზისში]] მიღებულ გამოცდილებაზე საუბრისას, გევარა ასკვნის, რომ მან სასიკვდილო ბრძოლა დატოვა, რადგან: „ადამიანურმა ელემენტმა მარცხი განიცადა. ბრძოლის მსურველი აღარავინაა. ხელმძღვანელობა გახრწნილია. ერთი სიტყვით... იქ გასაკეთებელი არაფერი იყო“.<ref>[[#refKellner1989|Kellner 1989]], გვ. 87.</ref> მისივე განცხადებით: „ჩვენი ძალებით ჩვენ არ შეგვეძლო იმ ქვეყნის გათავისუფლება, რომელსაც ბრძოლა არ სურდა“.<ref>[http://www.guardian.co.uk/books/2000/aug/12/cuba.artsandhumanities From Cuba to Congo, Dream to Disaster for Che Guevara] by ''[[The Guardian]]'', August 12, 2000</ref> რამდენიმე კვირის შემდეგ, გევარამ იმ დღიურების წინასიტყვაობა დაწერა, რომელსაც ის კონგოში აწარმოებდა, რაც მან შემდეგი სიტყვებით დაიწყო: „ეს არის მარცხის ისტორია“.<ref>[[#refGuevara2000|Guevara 2000]], გვ. 1.</ref> გევარას [[კუბა]]ში დაბრუნება არ სურდა, რადგან [[კასტრო, ფიდელ|კასტროს]] უკვე საჯაროდ ჰქონდა გამოცხადებული მისი „გამოსამშვიდობებელი წერილი“ — წერილი, რომელიც მხოლოდ მისი სიკვდილის შემთხვევაში უნდა გამოაშკარავებულიყო, რომელშიც ის კავშირების ყველანაირ გაწყვეტას და საკუთარი თავის მსოფლიო რევოლუციისათვის შეწირვას იუწყებოდა“.<ref>[[#refCastañeda1998|Castañeda 1998]], გვ. 316.</ref> შედეგად, მომდევნო 6 თვე გევარა ფარულად ცხოვრობდა [[დარ-ეს-სალამი|დარ-ეს-სალამსა]] და [[პრაღა]]ში.<ref>[http://www.radio.cz/en/article/129231 Che Guevara’s Central Bohemian Hideaway] article and audio by Ian Willoughby, ''[[Czech Radio|Český rozhlas]]'', June 27, 2010</ref> ამ დროის განმავლობაში მან დაასრულა მემუარი თავის კონგოურ გამოცდილებაზე და გააკეთა 2 წიგნის მონახაზი — ერთი ფილოსოფიაზე, მეორე — ეკონომიკაზე. იგი ასევე ესტუმრა დასავლეთ ევროპის ქვეყნებს, რათა მოესინჯა თავისი ყალბი პასპორტი, რომელიც მას [[სამხრეთ ამერიკა]]ში შემდგომი მოგზაურობისთვის კუბელმა საიდუმლო აგენტმა დაუმზადა. [[ბოლივია]]ში გამგზავრების სამზადისში, გევარა საიდუმლოდ კუბას ეწვია, რათა კასტრო მოენახულებინა, ისევე როგორც თავის ცოლი და ხუთი შვილისთვის მიეწერა უკანასკნელი წერილი, რომელშიც იგი მათ თავის სიკვდილისთვის ამზადებდა და დარიგებით ასრულებდა: {{ციტირება|უპირველესად, ყოველთვის შეგწევდეთ იმის უნარი, რომ ღრმად შეიგრძნოთ ვინმეს მიმართ ჩადენილი ნებისმიერი უსამართლობა, ყველგან მსოფლიოში. ეს რევოლუციის ყველაზე მშვენიერი თვისებაა.<ref>[[#refGuevara2009|Guevara 2009]], გვ. 167.</ref>}} == ბოლივია == [[1966]] წლის ბოლოს, გევარას ადგილსამყოფელი საზოგადოებისთვის ჯერ კიდევ უცნობი იყო, მიუხედავად იმისა, რომ [[მოზამბიკი]]ს დამოუკიდებლობისათვის მოძრაობა ''ფრელიმოს'' წარმომადგენლები ავრცელებდნენ ცნობას, თითქოს ისინი გევარას 1966 წლის ბოლოს ან [[1967]] წლის დასაწყისში დარ-ეს-სალამში შეხვდნენ, სადაც ჩემ რევოლუციის პროექტში დახმარება შესთავაზა, რომელიც საბოლოოდ მათ მიერ უარყოფილ იქნა.<ref>[[#refMittleman1981|Mittleman 1981]], გვ. 38.</ref> 1967 წელს, მუშათა საერთაშორისო დღეს, [[ჰავანა]]ში ხალხის წინაშე გამოსვლისას, შეიარაღებული ძალების მოქმედმა მინისტრმა, მაიორმა [[ხუან ალმეიდა]]მ განაცხადა, რომ „გევარა რევოლუციის სამსახურში იყო სადღაც, [[ლათინური ამერიკა|ლათინურ ამერიკაში“]]. [[ფაილი:CheinBolivia1.jpg|thumb|left|250პქ|გევარა ბოლივიურ სოფელში, სიკვდილამდე ცოტა ხნით ადრე, 1967 წ.]] [[ბოლივია]]ში გამგზავრების წინ, გევარამ იერი შეიცვალა — გაიპარსა წვერი და თავზე თმის გარკვეული ნაწილი, დანარჩენი კი რუხად შეიღება, ისე, რომ მისი ძველ ჩე გევარასთან გაიგივება შეუძლებელი გახდა.<ref>Jacobson, Sid and Ernie Colón. ''Che: A Graphic Biography''. [[Hill and Wang]], 2009. 96–97.</ref> [[1966]] წლის [[3 ნოემბერი|3 ნოემბერს]], [[ურუგვაი]]ს დედაქალაქ [[მონტევიდეო]]დან ის საიდუმლოდ ბოლივიაში, [[ლა-პასი|ლა-პასში]] გადაფრინდა ყალბი სახელით — ადოლფო მენა გონსალესი, რომელიც ვითომ [[ამერიკის სახელმწიფოთა ორგანიზაცია]]ში მომუშავე საშუალო ასაკის ბიზნესმენი იყო.<ref>Jacobson, Sid and Ernie Colón. ''Che: A Graphic Biography''. [[Hill and Wang]], 2009. 98.</ref> გევარას პირველი საყრდენი ბანაკი შორეულ ნანკაჰუასუს რეგიონში, მშრალ ტყეებში მდებარეობდა. ნანკაჰუასუს ხეობაში მიმდინარე წვრთნები მეტად სარისკო იყო და წარმოადგენდა გარკვეულ ნაბიჯს პარტიზანული ომის არმიის მშენებლობის გზაზე. [[ლა-პასი|ლა-პასში]] გევარას უპირველესი აგენტი იყო [[გერმანიის დემოკრატიული რესპუბლიკა|გერმანიის დემოკრატიული რესპუბლიკის]] უშიშროების სამსახურის ყოფილი თანამშრომელი [[ტამარა ბუნკე]], რომელიც ხშირად უფრო ომის სახელით (''nom de guerre''), „''ტანიათია''“ ცნობილი. გავრცელებული ინფორმაციით, იგი ამავე დროს [[КГБ]]-ს აგენტადაც მუშაობდა და როგორც ზოგიერთი დასავლური წყარო მიიჩნევს, ის თავისდა უნებურად [[საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკების კავშირი|საბჭოთა]] ინტერესებს ემსახურებოდა, რადგან ბოლივიის ხემლძღვანელობა გევარას კვალზე გაყავდა.<ref name="#refSelvage1985|Selvage 1985">[[#refSelvage1985|Selvage 1985]].</ref><ref>[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], გვ. 693.</ref> გევარას პარტიზანული ძალები დაახლოებით 50 კაცს ითვლიდა<ref>[http://www.latinamericanstudies.org/che/bolivia-guerrillas.htm Members of Che Guevara's Guerrilla Movement in Bolivia] by the ''Latin American Studies Organization'' </ref> და ELN-ს სახელით მოქმედებდა (''Ejército de Liberación Nacional de Bolivia''; „ბოლივიის ეროვნულ-განმათავისუფლებელი არმია“). იგი კარგად იყო შეიარაღებული და მასვე მიეწერებოდა რამდენიმე ადრინდელი წარმატება ბოლივიის რეგულარული არმიის წინააღმდეგ [[კამირი]]ს რთულ, მთიან რეგიონში. [[1967]] წლის გაზაფხულსა და ზაფხულში გევარას ქვედანაყოფების მიერ ბოლივიის შეიარაღებულ ძალებზე რამდენიმე შეტაკებაში გამარჯვების შემდეგ, ბოლივიის მთავრობამ პარტიზანული ძალები რეალური რაოდენობასთან შედარებით გადამეტებულად შეაფასა.<ref>[[#refKellner1989|Kellner 1989]], გვ. 97.</ref> მაგრამ, სექტემბერში, არმიამ სასტიკ ბრძოლაში ორი პარტიზანული დაჯგუფება გაანადგურა, როგორც იუწყებოდნენ, ამ დროს მოკლულ იქნა ერთ-ერთი ლიდერიც. [[ფაილი:Ka Vallegrande location.png|thumb|right|250პქ|[[ვალიეგრანდე]]ს მდებარეობა [[ბოლივია]]ში]] მკვლევრების ვარაუდით, გევარას რევოლუციის აგორების გეგმამ ბოლივიაში რამდენიმე მიზეზის გამო განიცადა კრახი: * იგი შეტაკებას მხოლოდ ბოლივიელ სამხედროებთან ვარაუდობდა, რომელებიც საცოდავად იყვნენ შეიარაღებული და გაწვრთნილი, მას ოდნავადაც არ უეჭვია, რომ აშშ-ის მთავრობა ბოლივიაში ამბოხებულთა წინააღმდეგ მებრძოლი ძალების დასახმარებლად [[ცენტრალური სადაზვერვო სააგენტო]]ს სპეცრაზმის დივერსიულ რაზმებსა სხვა ოპერატიული სამსახურებს გამოგზავნიდა. ბოლივიის არმია ამავე დროს გაწვრთნა, დაარიგა და მოამარაგა აშშ-ის არმიის სპეც-დანიშნულების ძალებმა, მათ შორის იყო რეინჯერების ელიტური ბატალიონების ორგანიზება და წვრთნა ჯუნგლებში პარტიზანული ომის საწარმოებლად, რომლებიც პატარა დასახლება ლა-ესპერანსაში განლაგდა, გევარას პარტიზანების განთავსების სიახლოვეს.<ref>[[#refUSArmy1967|U.S. Army 1967]] and [[#refRyan1998|Ryan 1998]], გვ. 82–102, ''inter alia''. "U.S. military personnel in Bolivia never exceeded 53 advisers, including a sixteen-man Mobile Training Team (MTT) from the [[8th Special Forces Group (United States)|8th Special Forces Group]] based at [[Fort Gulick]], [[Panama Canal Zone]]" ([[#refSelvage1985|Selvage 1985]]).</ref> * გევარა თანამშრომლობასა და დახმარებას ვარაუდობდა ადგილობრივი დისიდენტებისგან, რაც მან ვერ მიიღო, ისევე როგორც ვერ მიიღო მხარდაჭერა [[ბოლივიის კომუნისტური პარტია|ბოლივიის კომუნისტური პარტიისგან]] [[მარიო მონხე]]ს მეთაურობით, რომელსაც ორიენტაცია უფრო [[მოსკოვი]]სკენ ეჭირა, ვიდრე [[ჰავანა|ჰავანისკენ]]. მისი სიკვდილის შემდეგ აღმოჩენილ დღიურში, გევარა ბოლივიის კომუნისტური პარტიის შესახებ წერს და მას ახასიათებს როგორც „მიუნდობელს, მოღალატეს და სულელურს“.<ref>"[http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,837605,00.html Bidding for Che] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130826055852/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,837605,00.html |date=2013-08-26 }}", ''Time Magazine'', Dec. 15, 1967.</ref> * იგი ვარაუდობდა, რომ ჰავანასთან რადიოკავშირზე დარჩებოდა, მაგრამ ორი მოკლეტალღური გადამცემი, რომელიც მას [[კუბა]]სთან აკავშირებდა, მწყობრიდან გამოვიდა; შედეგად, პარტიზანებმა კომუნიკაციის საშუალება დაკარგეს და იზოლირებულნი, სასტიკ მდგომარეობაში აღმოჩნდნენ. დამატებით, გევარას ცნობილმა ჩვეულებამ, რომ ის უპირატესობას უფრო კონფრონტაციას ანიჭებდა, ვიდრე კომპრომისს, რაც მან მანამდეც გარეგნულად გამოამჟღავნა კუბის პარტიზანული ომის წარმოებისას, დიდი როლი ითამაშა იმაში, რომ მან ვერ განავითარა წარმატებული სამუშაო ურთიერთობები ბოლივიის ლიდერებთან, ისევე როგორც მას ეს კონგოშიც დაემართა.<ref>[[#refGuevara1972|Guevara 1972]].</ref> ეს ტენდენცია კუბაშიც არსებობდა, მაგრამ იქ მას [[ფიდელ კასტრო]]ს დროული ჩარევა აჩერებდა.<ref>[[#refCastañeda1998|Castañeda 1998]], გვ. 107–112; 131–132.</ref> ამ ყველაფრის საბოლოო შედეგი კი ის იყო, რომ გევარამ 11 თვის განმავლობაში ვერ შეძლო ადგილობრივი მოსახლეობისა და ახალწვეულთა შემოკრება თავის მილიციის გარშემო. ამ სარისკო თავგადასავლის დასრულებამდე ცოტა ხნით ადრე, თავის დღიურში გევარა წერდა: „გლეხები არანაირ დახმარებას არ გვიწევენ და ისინი პირიქით, ინფორმატორები ხდებიან“.<ref>[[#refWright2000|Wright 2000]], გვ. 86.</ref> === შეპყრობა და სიკვდილით დასჯა === {{ჩანართი | გასწორება = right | სიგანე = 32% | სიმაღლე = | სათაური = | სათაური ქვევით = | შიგთავსი = „[[ცენტრალური სადაზვერვო სააგენტო]]სათვის არ არსებობდა სხვა უფრო საშიში პიროვნება, ვიდრე ჩე გევარა, რადგან მას ჰქონდა შესაძლებლობა და ქარიზმა, რაც ასე საჭირო და აუცილებელი იყო ლათინური ამერიკის სახელმწიფოებში არსებული ტრადიციული იერარქიული ძალაუფლებების პოლიტიკური რეპრესიების წინააღმდეგ საბრძოლველად მისამართად“. | წყვეტის გარეშე = | შრიფტის ზომა = 80% | ხელმოწერა = — ფილიპ ეიჯი, შემდეგ კუბის მხარეს გადასული CIA-ის აგენტი.<ref name="Guevara2009pgII">[[#refGuevara2009|Guevara 2009]], გვ. II.</ref> }} [[ფაილი:Che Guevara school.jpg|მინი|250პქ|[[ლა-იგერა|ლა-იგერის]] სკოლის შენობა, სადაც 1967 წლის 9 ოქტომბრის 13:10-ზე ჩე გევარა სიკვდილით დასაჯეს. ამჟამად განთავსებულია მუზეუმი]] [[ფაილი:Che Guevara statue.jpg|მინი|250პქ|ჩე გევარას მონუმენტი [[ლა-იგერა]]ში]] ჩე გევარაზე ნადირობისას ბოლივიის შეიარაღებულ ძალებს რჩევებს აძლევდა [[ფელიქს როდრიგესი]], კუბელი დევნილი და [[ცენტრალური სადაზვერვო სააგენტო]]ს სპეცრაზმის მუშაკი.<ref>''Shadow Warrior: The CIA Hero of 100 Unknown Battles'', Felix Rodriguez and John Weisman, Simon & Schuster, October 1989.</ref> ასევე, [[კევინ მაკდონალდი]]ს მიერ [[2007]] წელს გადაღებულ დოკუმენტურ ფილმი ''ჩემი მტრის მტერი'' ამტკიცებს, რომ ცენტრალურ სადაზვერვო სააგენტოს გევარას დაჭერაში რჩევებს აძლევდა და შესაძლოა ეხმარეობოდა კიდეც [[ნაციზმი|ნაცისტური]] ომის კრიმინალი [[კლაუს ბარბიე]], რომელსაც ''„ლომის ყასაბს“'' უწოდებდნენ.<ref name = "ObserverChe">[http://www.guardian.co.uk/uk/2007/dec/23/world.secondworldwar Barbie "Boasted of Hunting Down Che"] by David Smith, ''[[The Observer]]'', December 23, 2007.</ref> [[1967]] წლის [[7 ოქტომბერი|7 ოქტომბერს]], ბოლივიის სპეცდანიშნულების ძალებს ინფორმატორმა იუროს ხეობაში გევარას პარტიზანთა ბანაკის ადგილსამყოველი აცნობა.<ref>[http://www.theage.com.au/world/green-beret-behind-the-capture-of-che-guevara-20100907-14zhp.html Green Beret Behind the Capture of Che Guevara] by [[Richard Gott]], ''[[The Age]]'', September 8, 2010</ref> [[8 ოქტომბერი|8 ოქტომბერს]], მათ არეალს 1 800 ჯარისკაცით ალყა შემოარტყეს, შედეგად, როდესაც გევარა თანამებრძოლ [[სიმეონ კუბა სარაბია]]სთან გამოყოფას ცდილობდა, დაიჭრა და ტყვედ ჩავარდა. ჩეს ბიოგრაფი, [[ჯონ ლი ანდერსონი]] ბოლივიელ სერჟანტ ბერნარდინო უანკას ანგარიშზე დაყრდნობით იუწყება, რომ ორგან დაჭრილმა გევარამ, როდესაც მისი თოფი დაიცალა, დაიყვირა: „არ ისროლოთ! მე ჩე გევარა ვარ და თქვენთვის ცოცხალს მეტი ფასი მაქვს, ვიდრე მკვდარს.“<ref>[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], გვ. 733.</ref> 8 ოქტომბრის ღამეს, გაკოჭილი გევარა ნახევრად დანგრეულ, ტალახით შელესილ სკოლის შენობაში გადაიყვანეს სოფელ [[ლა-იგერა]]ს მახლობლად. მეორე დღის პირველ ნახევარში, გევარამ უარი განაცხადა რომ იგი დაეკითხა ბოლივიელ ოფიცერს და მხოლოდ ბოლივიელ ჯარისკაცებთან მშვიდი საუბარი ისურვა. ერთ-ერთი მათგანი, ვერტმფრენის პილოტი ხაიმე ნინო დე გუსმანი იუწყება, რომ ჩე „შემზარავად“ გამოიყურებოდა. გუსმანისვე თანახმად, გევარა დაჭრილი იყო მარჯვენა კანჭში, ჭუჭყიანი თმები ასჩეჩვოდა, მისი ფეხსაცმელები დაფლეთილიყო და ფეხები ტყავის უხეშ „ქარქაშებში“ ჩამჯდარიყო. მიუხედავად ღონემიხდილი გამომეტყველებისა, გუსმანი ყვება, რომ „ჩემ თავი მაღლა ასწია, ყველას პირდაპირ თვალებში შეხედა და მხოლოდ მოწევა ითხოვა“. დე გუსმანის თქმით, იგი „სიბრალულმა შეიპყრო“ და გევარას [[თამბაქო]]ს პატარა ტომსიკა და ჩიბუხი გაუწოდა, რისთვისაც ჩემ მას გაუღიმა და მადლობა გადაუხადა.<ref name="The Man Who Buried Che">"[http://www.fiu.edu/~fcf/cheremains111897.html The Man Who Buried Che]" by Juan O. Tamayo, ''Miami Herald'', September 19, 1997.</ref> 8 ოქტომბრის გვიან ღამეს, მიუხედავად იმისა რომ ხელები შეკრული ჰქონდა, ჩემ ბოლივიელი ოფიცერი ეპინოსა ფეხებით კედელს მიანარცხა, მას შემდეგ რაც სკოლის შენობაში შესულმა ოფიცერმა მისთვის პირიდან ჩიბუხის გამოგლეჯვა სცადა, რომელიც მას სუვენირად უნდოდა.<ref name="Michèle">{{cite journal |title=In Cold Blood: The Execution of Che by the CIA |first=Michèle |last=Ray |journal=Ramparts Magazine |date= March, 1968 |page=33}}</ref> უპატივცემულობის მეორე შემთხვევისას, სიკვდილით დასჯამდე სულ ცოტა ხნით ადრე, გევარამ სახეში შეაფურთხა ბოლივიელ უმაღლეს ადმირალ უგარტეჩეს.<ref name="Michèle" /> მომდევნო, [[9 ოქტომბერი|9 ოქტომბრის]] დილას, გევარამ ითხოვამ რომ მას სოფლის „მაესტრას“ (სკოლის მასწავლებლის), 22 წლის ხულია კორტესის ნახვა სურდა. როგორც მოგვიანებით კორტესი აღნიშნავს, გევარა „სასიამოვნო შესახედაობის, მშვიდი და ირონიული მზერის კაცი აღმოჩნდა“ და როგორც მან მათი საუბრისას აღმოაჩინა, გევარას „დაჟინებული, გამჭოლი და ამავე დროს წყნარი მზერის გამო, მას, „არ შეეძლო მისთვის თვალებში ჩახედვა“.<ref name="Michèle" /> მოკლე საუბრის განმავლობაში, გევარამ ხაზი გაუსვა სკოლის შენობის საშინელ პირობებს და აღნიშნა, რომ ბავშვების აქ სწავლება სასტიკად „ანტი-პედაგოგიკური“ იყო, მაშინ როდესაც, „მთავრობის ოფიციალური წევრები [[მერსედეს-ბენცი|მერსედესის]] მანქანებით დასეირნობდნენ“... და დაამატა: „ეს სწორედ ისაა, რის წინააღმდეგაც ჩვენ ვიბრძვით“.<ref name="Michèle" /> 9 ოქტომბრის დილის მიწურულს, [[ბოლივიის პრეზიდენტი|ბოლივიის პრეზიდენტმა]] [[რენე ბარიენტოსი|რენე ბარიენტოსმა]] გევარას მოკვლა ბრძანა. ეს ბრძანება [[ფელიქს როდრიგესი|ფელიქს როდრიგესთან]] იყო დაკავშირებული, მიუხედავად იმისა, რომ [[აშშ]]-ის მთავრობას შემდგომი დაკითხვების მიზნით გევარას [[პანამა]]ში გადაყვანა სურდა.<ref>[[#refGrant2007|Grant 2007]]</ref> ჯალათობა იკისრა [[მარიო ტერანი|მარიო ტერანმა]] — ბოლივიის არმიის ნახევრად მთვრალმა სერჟანტმა, რომელმაც თავად გამოთქვა ჩეს მოკვლის სურვილი, იმ მიზეზით, რომ მისი სამი მეგობარი, სამივე სახელად „მარიო“, გევარას პარტიზანულ დაჯგუფებებთან ადრეული ბრძოლებისას მომკვდარიყო.<ref name="ReferenceA"/> ხელისუფლების მიერ საზოგადოებისთვის მისაწოდებელ წინასწარ შეთზულ ამბავთან შესაბამისობაში უნდა ყოფილიყო ნაჭრილობევი, ამიტომ, ფელიქს როდრიგესმა ტერანს უბრძანა ფრთხილად დაემიზნებინა, რათა ისე გამოჩენილიყო, თითქოს გევარა ბოლივიის არმიასთან შეტაკებისას დაღუპულიყო.<ref>[[#refGrant2007|Grant 2007]]. René Barrientos has never revealed his motives for ordering the summary execution of Guevara rather then putting him on trial or expelling him from the country or turning him over to the U.S. authorities.</ref> როგორც ბოლივიის არმიის სარდლობის კაპიტანმა გარი პრადომ აღნიშნა, ბარიენტოსის მიერ გევარას დაუყოვნებლივ მოკვლის ბრძანების მიზეზი იყო ის, რომ მისთვის ციხიდან გაქცევის ყველანაირი შანსი მოესპოთ, ასევე, ამ ამბავთან რომ არ ყოფილიყო დაკავშირებული არანაირი დრამა.<ref>Almudevar, Lola. "[http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?f=/c/a/2007/10/09/MNVASLK4R.DTL Bolivia marks capture, execution of 'Che' Guevara 40 years ago]." ''[[San Francisco Chronicle]]''. Tuesday October 9, 2007. Retrieved on November 7, 2009.</ref> სიკვდილით დასჯამდე რამდენიმე წუთით ადრე, გევარას ბოლივიელმა ჯარისკაცმა ჰკითხა, თუ რას ფიქრობდა მის უკვდავებაზე, „არა“, შეეპასუხა ჩე, „მე რევოლუციის უკვდავებაზე ვფიქრობ“.<ref>[[#refTime1970|''Time'' magazine 1970]].</ref> როდესაც სერჟანტი ტერანი ქოხში შევიდა, ჩე გევარამ მის ჯალათს უთხრა: „ვიცი, ჩემს მოსაკლავად მოხვედი. ისროლე ლაჩარო! შენ მხოლოდ კაცის მოკვლას აპირებ!“<ref name="anderson739">[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], გვ. 739.</ref> ტერანი შეყოყმანდა, შემდეგ თავის ნახევრადავტომატური შაშხანიდან ცეცხლი გახსნა და გევარას ხელებსა და ფეხებში ესროლა. ჩე მიწაზე დაიკრუნჩხა და მაჯების საშინელი ტკივილისგან ყვირილი აღმოხდა. ამ დროს ტერანმა რამდენიმეჯერ კიდევ ესროლა და სასიკვდილო ჭრილობა გულმკერდში, როგორც როდრიგესი აღნიშნავს, დღის 13:10-ზე მიაყენა.<ref name="anderson739"/> საერთო ჯამში, გევარა 9 ადგილას იყო დაჭრილი, მათ შორის ხუთგან ფეხებში, თითო-თითო მხარსა და მკლავზე, ერთი გულმკერდში და ბოლოს, ყელში.<ref name="Michèle" /> თვეებით ადრე, თავის უკანასკნელ საჯარო გამოსვლაზე სამკონტინენტური კონფერენციის მიმდინარეობისას,<ref name="MessTricont1967" /> გევარა საკუთარ [[ეპიტაფია]]ს წერდა: „სადაც არ უნდა შევხვდეთ უეცარ სიკვდილს, დაე მივესალმოთ მას, იმ პირობით, რომ ჩვენი ბრძოლის ხმა მისწვდება ზოგიერთ ყურს, მეორე მხრივ კი შესაძლოა ის ჩვენს იარაღებს დაეპატრონოს“.<ref>[http://www.guardian.co.uk/world/2009/jan/19/che-guevara-obituary-guardian-archive Obituary: Che Guevara, Marxist Architect of Revolution] by Richard Bourne, ''[[The Guardian]]'', October 11, 1967</ref> === სიკვდილით დასჯის შემდგომი პერიოდი, გარდაცვალების შემდეგი სამუშაოები და მემორიალები === [[ფაილი:CheExec19.jpg|მინი|მარცხნივ|250პქ|ჩე გევარას გვამი ვალიეგრანდეში. ცენტრალური სადაზვერვო სააგნეტოს აგენტის მიერ გადაღებული ფოტო, 10 ოქტომბერი, 1967 წ.]] სიკვდილით დასჯის შემდეგ, გევარას სხეული ვერტმფრენის სამუხრუჭე ბუნიკებში მოათავსეს და [[ვალიეგრანდე]]ს სიახლოვეს გადაიტანეს, სადაც ფოტოგრაფებმა ის ნუესტრა-სენიორა-დე-მალტის სამრეცხაოს ბეტონის ფილაზე მოთავსებული გადაიღეს.<ref>[[#refAlmudevar2007|Almudevar 2007]] and [[#refGott2005|Gott 2005]].</ref> რამდენიმე მოწმემ დაადასტურა, რომ ეს ნამდვილად გევარა იყო, მათ შორის მთავარი იყო ბრიტანელი ჟურნალისტი [[რიჩარდ გოტი]], ერთადერთი მოწმე, რომელიც გევარას სიცოცხელშიც შეხვედროდა. სხეული მნახველთათვის საჯაროდ განათავსეს, რომლის სანახავადაც ასეულობით ადგილობრივი მიდიოდა, ბევრი მათგანი გევარას გვამს ქრისტეს ამსგავსებდა, ზოგიერთმა კი ჩუმად თმა მოაჭრა, როგორც საღვთო რელიკვია.<ref>[[#refCasey2009|Casey 2009]], გვ. 179.</ref> ასეთი შედარებები მოგვიანებით კიდევ უფრო გავრცელდა, როდესაც ორი კვირის შემდეგ, ხალხმა სიკვდილის შემდგომი ფოტოები იხილა; ინგლისელი ხელოვნების კრიტიკოსი [[ჯონ ბერგერი]]ს დაკვირვებით, ისინი ორ ცნობილ ნახატს წააგავდა: [[რემბრანდტი]]ს ''„დოქტორ ტულპის ანატომიის გაკვეთილს“'' და [[ანდრეა მანტენია]]ს ''„ქრისტეს დატირებას“''.<ref>[[#refCasey2009|Casey 2009]], გვ. 183.</ref> გევარას გვამის [[ვალიეგრანდე]]ში გადატანისას, იქ ასევე იყო ოთხი მოწმე კორესპონდენტი, რომელთა შორისაც იყო [[ბჯორნ კუმი]] შვედური ''Aftonbladet''-დან, რომელმაც [[1967]] წლის [[11 ნოემბერი|11 ნოემბერს]], ამერიკულ ''[[The New Republic]]''-ისთვის ეს სცენა ექსკლუზიურად აღწერა.<ref>[http://www.tnr.com/article/politics/the-death-che-guevara The Death of Che Guevara] by [[Bjorn Kumm]], ''[[The New Republic]]'', Originally published on November 11, 1967.</ref> [[1967]] წლის [[11 ოქტომბერი|11 ოქტომბრის]] დეკლასიფიცირებული მემორანდუმი, რომელიც [[აშშ-ის პრეზიდენტი|აშშ-ის პრეზიდენტ]] [[ლინდონ ჯონსონი|ლინდონ ჯონსონს]] ეროვნული უსაფრთხოების სააგენტოს პრეზიდნეტმა უოლტ უიტმენ როსტოუმ წარუდგინა, გევარას მოკვლის გადაწყვეტილებას „სულელურს“ მაგრამ „ბოლივიელთა პოზიციიდან გასაგებს“ უწოდებს.<ref>[[#refLacey2007a|Lacey 2007a]].</ref> სიკვდილით დასჯის შემდეგ, როდრიგესმა გევარას რამდენიმე პირადი ნივთი დაიტოვა, მათ შორის Rolex GMT Master-ის მაჯის საათი,<ref>[http://www.watchblog.dk/pictures/people/slides/cheGMT.jpg Watch blog image of Guevara's GMT Master] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100524222707/http://www.watchblog.dk/pictures/people/slides/cheGMT.jpg |date=2010-05-24 }}.</ref> რომელსაც ის მრავალი წლის მანძილზე ატარებდა და ხშირად აჩვენებდა რეპორტიორებს.<ref>[http://www.spartacus.schoolnet.co.uk/JFKroderiguez.htm Felix Rodríguez entry] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140407224704/http://www.spartacus.schoolnet.co.uk/JFKroderiguez.htm |date=2014-04-07 }} from ''Spartacus Schoolnet Encyclopedia''.</ref> დღეისათვის, ამ ნივთებიდან ზოგიერთი გამოფენილია [[ცენტრალური სადაზვერვო სააგენტო|ცენტრალურ სადაზვერვო სააგენტოში]].<ref>[[#refKornbluh1997|Kornbluh 1997]].</ref> მას შემდეგ, რაც სამხედრო ექიმმა გევარას გვამს ხელები მოჰკვეთა, ბოლივიელმა სამხედრო ოფიცრებმა ის საიდუმლო ადგილას წაიღეს და საიდუმლოდვე შიენახეს მისი დაკრძალვის ან კრემაციის ადგილი. [[ფორმალდეჰიდი|ფორმალდეჰიდში]] შენახული ხელები კი [[ბუენოს-აირესი|ბუენოს-აირესში]] გაგზავნეს თითის ანაბეჭდის საიდენტიფიკაციოდ (მისი თითის ანაბეჭდები [[არგენტინა|არგენტინის]] პოლიციაში ინახებოდა). მოგვიანებით ხელები [[კუბა]]ში გაგზავნეს. [[15 ოქტომბერი|15 ოქტომბერს]], [[ფიდელ კასტრო]]მ გევარას დაღუპვის ამბავი საზოგადოებას ამცნო და მთელს [[კუბა]]ში სამდღიანი გლოვა გამოაცხადა.<ref>[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], გვ. 740.</ref> [[18 ოქტომბერი|18 ოქტომბერს]], კასტრომ [[რევოლუციის მოედანი (ჰავანა)|ჰავანის რევოლუციის მოედანზე]] შეკრებილი დაახლოებით ერთი მილიონი მგლოვიარე ადამიანს წინაშე გევარას, როგორც რევოლუციონერის თვისებებზე ილაპარაკა.<ref>[[#refAnderson1997|Anderson 1997]], გვ. 741.</ref> მან თავის ვნებააშლილი სახოტბო გამოსვლა შემდეგი სიტყვებით დაასრულა: [[ფაილი:Che y Camilo en el Museo de la revolución.JPG|მინი|250პქ|ჩე გევარა და [[კამილო სიენფუეგოსი]] [[ჰავანა|ჰავანის]] რევოლუციის მუზეუმში.]] [[ფაილი:SculptureCheGuevaraCuba.jpg|მინი|250პქ|[[ჰავანის რევოლუციის მოედანი]], კუბის შინაგან საქმეთა სამინისტროს შენობა, სადაც ერთ დროს გევარა მუშაობდა. მისი გამოსახულების ქვეშ, წაწერილია მისი ესპანური დევიზი:"Hasta la Victoria Siempre" (მარადიული გამარჯვება მრავალჟამიერ)]] [[ფაილი:Che Guevara - Grab in Santa Clara, Kuba.jpg|მინი|250პქ|[[ჩე გევარას მავზოლეუმი|ჩე გევარას მონუმენტი და მავზოლეუმი]] [[კუბა|კუბის]] ქალაქ [[სანტა-კლარა (კუბა)|სანტა-კლარაში]]]] {{ციტირება|თუ ჩვენ გვსურს გამოვხატოთ თუ როგორი უნდა იყოს მომავალი თაობის ადამიანი, შეგვიძლია ვთქვათ: დაე ის ჩეს ჰგავდეს! თუ როგორ უნდა იყვნენ აღზრდილნი ჩვენი შვილები, დაუყოვნებლივ უნდა ვთქვათ: ჩვენ გვსურს ისინი ჩეს სულით აღვზარდოთ! თუ ჩვენ ადამიანის მოდელი გვინდა, რომელიც არა ჩვენს დროს, არამედ მომავალს მიეკუთვნება, გულის სიღრმიდან ვამბობ, რომ ასეთი მოდელი, არც ერთი ლაქით ცხოვრებასა და საქმიანობაში, არის ჩე!<ref>[[#refKellner1989|Kellner 1989]], გვ. 101.</ref>}} გევარასთან ერთად [[ბოლივია]]ში მყოფმა [[ფრანგები|ფრანგმა]] ინტექლეტუალმა [[რეჟი დებრე]]მ, რომელიც 1967 წლის მაისში შეიპყრეს, [[1968]] წლის აგვისტოში ციხიდან ინტერვიუ მისცა, სადაც მან განავრცო გევარას შეპყრობის გარემოებები. დებრე, რომელიც გევარას პარტიზანულ დაჯგუფებებთან ერთად მცირე დროის განმავლოვაში ცხოვრობდა, განაცხადა, რომ ისინი „ტყის მსხვერპლნი“ და აქედან გამომდინარე „ჯუნგლების მიერ შეჭმულნი“ იყვნენ.<ref name="Nadle">{{cite journal |title=Régis Debray Speaks from Prison |first=Marlene |last=Nadle |journal=Ramparts Magazine |date=August 24, 1968 |page=42}}</ref> დებრემ აღწერა ის უკიდურესად ხელმოკლე გარემოება, სადაც გევარას ხალხი იტანჯებოდა საკვების ნაკლებობით, უწყლოობით, ფეხსაცმელების უქონლობით და ისინი მხოლოდ 22 კაცის საკმარ 6 საბანს ფლობდნენ. დებრე ყვება, რომ გევარა და სხვებიც, იტანჯებოდნენ ავადმყოფობით, რაც გამოწვეული იყო ხელებისა და ფეხების გასიებით, ისე, რომ შეუძლებელი იყო მათ ხელებზე თითების გარჩევა.<ref name="Nadle" /> მიუხედავად ასეთი ამაო მდგომარეობისა, ის გევარას აღწერდა როგორც „ოპტიმისტურად განწყობილს ლათინური ამერიკის მომავალთან დაკავშირებით“ და შენიშნავდა, რომ „გევარა ცნობიერებაში შეგუებული იყო თავის სიკვდილს და მიაჩნდა, რომ მისი სიკვდილი გამოცოცხლების ერთგვარი ნიშანი იქნებოდა“, ასევე შენიშნავს, რომ გევარა სიკვდილს აღიქვამდა როგორც „ხელახლა დაბადების პირობად“ და „განახლების რიტუალად“.<ref name="Nadle" /> [[1995]] წელს, გადამდგარმა ბოლივიელმა გენერალმა მარიო ვარგასმა წიგნის — ''ჩე გევარა: რევოლუციონერის ცხოვრების'' ავტორ [[ჯონ ლი ანდერსონი|ჯონ ლი ანდერსონს]] გაანდო, რომ გევარას გვამი [[ვალიეგრანდე]]ს დასაჯდომი მოედნის სიახლოვეს იყო დამარხული. ამის შემდეგ, ნეშტის ძიების მრავალეროვნული პროცესი დაიწყო, რომელმაც წელიწადზე მეტხანს გასტანა. [[1997]] წლის ივლისში, [[კუბელები|კუბელი]] [[გეოლოგია|გეოლოგებისა]] და [[არგენტინელები|არგენტინელი]] სასამართლო [[ანთროპოლოგია|ანთროპოლოგების]] ჯგუფმა ორ საერთო საფლავში 7 ადამიანის ნაშთები აღმოაჩინეს, მათ შორის ერთს ხელები ჰქონდა მოკვეთილი (ჩე გევარა). [[ბოლივია|ბოლივიის]] მთავრობის ოფიციალურმა პირებმა შინაგან საქმეთა მინისტრთან ერთად მოგვიანებით ეს სხეული გევარასთან გააიგივეს, როდესაც გათხრილი კბილები „საოცრად ემთხვეოდა“ ჩეს კბილების თაბაშირის მოდელს, რომელიც კუბაში, მისი კონგოში გამგზავრების წინ დამზადდა. არგენტინელმა სასამართლო ანთროპოლოგმა ალეხანდრო ინჩაურეგიმ ხელებმოკვეთილი გვამის გვერდით გათხრილი ჟაკეტის შიდა ჯიბეში თამბაქოს პატარა ტომსიკა აღმოაჩინა. ნინო დე გუსმანი, ბოლივიელი ვერტმფრენის პილოტი, რომელმაც სიკვდილის წინ ჩეს თამბაქოს პატარა ტომსიკა მისცა, მოგვიანებით შენიშნავდა, რომ ის თავიდან „სერიოზულად ეჭვობდა“, რომ „კუბელებმა მხოლოდ რაღაც ძველი ძვლები იპოვეს და მას ჩეს ეძახდნენ“, მაგრამ „მას შემდეგ რაც თამბაქოს ტომსიკის შესახებ გავიგე, ჩემი ეჭვებიც გაქრა“.<ref name="The Man Who Buried Che"/> 1997 წლის [[17 ოქტომბერი|17 ოქტომბერს]], გევარას ნეშტი მის ექვს თანამებრძოლთან ერთად, სრული სამხედრო პატივისცემით გადაასვენეს კუბის ქალაქ [[სანტა-კლარა (კუბა)|სანტა-კლარაში]] სპეციალურად აგებულ [[ჩე გევარას მავზოლეუმი|მავზოლეუმში]], სადაც ის [[კუბის რევოლუცია|კუბის რევოლუციის]] გადამწყვეტ სამხედრო გამარჯვებას ხელმძღვანელობდა.<ref>[http://www.cnn.com/WORLD/9710/17/cuba.che/ Cuba salutes 'Che' Guevara: Revolutionary Icon Finally Laid to Rest] CNN, October 17, 1997</ref> როდესაც გევარა დაატყვევეს, მას ჩამოართვეს მისი 30 000 სიტყვიანი ხელნაწერი დღიური, საკუთარი პოეზიის კრებული და მისი დაწერილი მოკლე ისტორია ახალგაზრდა კომუნისტი პარტიზანის შესახებ, რომელიც შიშის დაძლევას სწავლობს.<ref>"[http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,837605,00.html Bidding for Che] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130826055852/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,837605,00.html |date=2013-08-26 }}", Time Magazine, Dec. 15, 1967.</ref> დღიური აღწერს ბოლივიის პარტიზანული ომის კამპანიას,<ref>[[#refGuevara1967b|Guevara 1967b]].</ref> შესავალი გაკეთებულია 1966 წლის [[7 ნოემბერი|7 ნოემბერს]], ნანკაჰუასუს ფერმაში მისვლიდან მოკლე ხანში, სულ ბოლო კი 1967 წლის 7 ოქტომბრით, მისი დატყვევების წინა დღით თარიღდება. დღიური აღწერს თუ როგორ გახდნენ პარტიზანები იძულებულნი ნაადრევად დაეწყოთ ოპერაცია, იმის გამო, რომ ისინი ბოლივიის არმიამ აღმოაჩინა; ხსნის გევარას გადაწყვეტილებას ჯარის ორ დანაყოფად დაყოფის თაობაზე, რომლების ერთმანეთთან კონტაქტიც შემდეგ შეუძლებელი გახდა და აღწერს მათი წარუმატებელი თავგადასავლის საერთო მახასიათებლებს. ჩანაწერები ასევე ეხება განხეთქილებას გევარასა და ბოლივიის კომუნისტურ პარტიას შორის, რაც იმით დასრულდა, რომ ჩეს იმაზე ბევრად ცოტა ჯარისკაცი ჰყავდა, ვიდრე ის თავიდან ვარაუდობდა და აჩვენებს, რომ გევარას მოსახლეობის გადაბირების სერიოზული პრობლემები ჰქონდა, რაც ნაწილობრივ იმით იყო გამოწვეული, რომ პარტიზანებს შეცდომით [[კეჩუა (ენა)|კეჩუა]] შეესწავლათ, ეს ენა კი გაუგებარი იყო [[ტუპი-გუარანის ენები|ტუპი-გუარანის ენებზე]] მოლაპარაკე ადგილობრივებისთვის.<ref>[[#refRyan1998|Ryan 1998]], გვ. 45.</ref> კამპანიის წინასწარ გაუთვლელი დასასრულისკენ წასვლასთან ერთად, გევარას ჯანმრთელობა უარესდებოდა. ის ასთმის შეტევებით იტანჯებოდა, რაც ძირითადად მედიკამენტების გამოლევასთან იყო დაკავშირებული.<ref>[[#refRyan1998|Ryan 1998]], გვ. 104.</ref> ამერიკულმა ჟურნალმა Ramparts-მა სასწრაფოდ თარგმნა ბოლივიური დღიურები, რამაც შემდეგ მთელი მსოფლიო მოიარა.<ref>[[#refRyan1998|Ryan 1998]], გვ. 148.</ref> ასევე არსებობს ოთხი დამატებითი დღიური — ისრაელ რეიეს საიასის (ზედმეტსახელი „ბრაულიო“), ჰარი ვილეგას ტამაიოს („პომბო“), ელისეო რეიეს როდრიგესის („რონალდო“) და დარიენ ალარკონ რამირესის („ბენინიო“)<ref>[[#refRamirez1997|Ramírez 1997]].</ref> — რომელთაგან თითოეული მოვლენების დამატებით ასპექტებს ააშკარავებს. [[2008]] წლის ივლისში, [[ბოლივიის პრეზიდენტი|ბოლივიის პრეზიდენტმა]] [[ევო მორალესი|ევო მორალესმა]] საზეიმოდ გახსნა გევარას მანამდე დალუქული ორი დაფლეთილი რვეული, სამეთვალყურეო ჟურნალი და რამდენიმე შავ-თეთრი ფოტო. ამ მოვლენის დროს, ბოლივიის კულტურის ვიცე-მინისტრმა პაბლო გრუმ განაცხადა, რომ წლის ბოლოსთვის იგეგმებოდა ხელნაწერების ყველა გვერდის ფოტოასლის გამოქვეყნება.<ref>[http://www.reuters.com/article/lifestyleMolt/idUSN0743477420080707?pageNumber=1&virtualBrandChannel=0 Bolivia unveils original Che Guevara diary] by Eduardo Garcia, Reuters, July 7, 2008.</ref> ამასობაში, [[2009]] წლის აგვისტოში, ბოლივიის იუსტიციის სამინისტროს ანთროპოლოგებმა ბოლივიის ქალაქ [[ტეოპონტე]]ს მახლობლად გევარას 5 თანამებრძოლი პარტიზანის ნეშტი აღმოაჩინეს.<ref>[http://news.nationalgeographic.com/news/2009/08/090821-che-guevara-find-video-ap.html Slain Che Guevara Soldiers Found?] video report by ''[[National Geographic]]'', August 21, 2009.</ref> == მემკვიდრეობა == {{ჩანართი | გასწორება = | სიგანე = | სიმაღლე = | სათაური = | სათაური ქვევით = | შიგთავსი = “ჩეს ნეშტის აღმოჩენამ მყისიერად გაააქტიურა ურთიერთდაკავშირებული საზოგადოებები — მეამბოხე, ტანჯული, თაღლითი ფიგურები ავანტიურისტული თავგადასავლებით, მხსნელი, მოღალატე, ექსტრემისტი — რაშიც მათ შორის ფიქსირებული დაყოფა არ არსებობდა. ჩეზე შეხედულები საერთო გარემოში, მერყეობს და მას აფასებს სხვადასხვა ასპექტით, როგორც შემცდარ მეამბოხეს, პარტიზანული ომის ბრწყინვალე ფილოსოფოსს, ქარის წისქვილებთან მებრძოლ პოეტს, უტიფარ მეომარს, რომელმაც ბურჟუაზიას თათმანი ესროლა, მგზნებარე ბალადების ობიექტს, როგორც წმინდანს ან მეორე მხრივ შურისმაძიებელი ანგელოზის ტყავში გახვეულ მასობრივ მკვლელს, რომლის ყველა ქმედებაც ეყრდნობიდა ძალადობას — პროტოტიპულ ფანატიკოს ტერორისტს“.<ref>[[#refMcLaren2000|McLaren 2000]], გვ. 7.</ref> | წყვეტის გარეშე = | შრიფტის ზომა = | ხელმოწერა = — დოქტორი [[პეტერ მაკ-ლარენი]], ავტორი ნაწარმოებისა ''„ჩე გევარა, პაულო ფრეიერე და რევოლუციის პედაგოგიკა“'' }} [[ფაილი:ZZZ wiki13.jpg|thumb|left|250პქ|გევარას სახის სტილიზებული გრაფიკა წარწერით — "El Che Vive" (ჩე ცოცხლობს).]] სიკვდილიდან 40 წელზე მეტი ხნის შემდეგ, ჩეს ცხოვრება და მემკვიდრეობა დღემდე პაექრობის საგნად რჩება. მისმა წინააღმდეგობრივმა სულისკვეთებამ თავის ცხოვრების სხვადასხვა მომენტში, შექმნა დაუსრულებელი გაორების კომპლექსი. გარკვეულმა პიროვნებებმა, გევარას, როგორც გმირს ხოტბა შეასხეს;<ref>[http://www.nytimes.com/2005/11/20/magazine/20bolivia.html?_r=1&pagewanted=all&oref=slogin Che's Second Coming?] by David Rieff, November 20, 2005, New York Times.</ref> მაგალითად, [[ნელსონ მანდელა]]მ იგი მოიხსენია, როგორც „შთაგონება ყველა ადამიანისთვის, ვისაც თავისუფლება უყვარს“,<ref name="Guevara2009pgII" /> მაშინ, როდესაც [[ჟან-პოლ სარტრი|ჟან-პოლ სარტრმა]] მას უწოდა „არა მხოლოდ ინტელექტუალი, არამედ ჩვენი დროის ყველაზე სრულყოფილი ადამიანი“.<ref>[[#refMoynihan2006|Moynihan 2006]].</ref> სხვებს შორის, ვინც გევარას მიმართ თავიანთ აღფრთოვანება გამოხატეს, იყვნენ [[გრაჰამ გრინი]], რომელმაც შენიშნა, რომ ჩე „განასახიერებდა თავდადებას, მამაცობასა და გამბედაობას“,<ref>[[#refSinclair1968/06|Sinclair 1968 / 2006]], გვ. 80.</ref> ასევე სუსან სონტაგი, რომლის მოსაზრებითაც „ჩეს მიზანი სხვა თუ არაფერი თავად ჰუმანურობა იყო“.<ref>[[#refSinclair1968/06|Sinclair 1968 / 2006]], გვ. 127.</ref> შავკანიან საზოგადოებაში, ფილოსოფოსმა [[ფრანც ფანონი|ფრანც ფანონმა]] გევარა „ადამიანის შესაძლებლობების მსოფლიო სიმბოლოდ“ აღიარა.<ref>[[#refMcLaren2000|McLaren 2000]], გვ. 3.</ref> [[შავი პანტერის პარტია]]მ კი განადიდა და განაცხადა: „გევარა არ მომკვდარა, მისი იდეები მარად ჩვენთანაა“.<ref>[[#refSinclair1968/06|Sinclair 1968 / 2006]], გვ. 67.</ref> ქება-დიდებამ გამოძახილი ჰპოვა პოლიტიკურ სპექტრშიც, [[ანარქო-კაპიტალიზმი]]სა და [[ლიბერტარიანიზმი]]ს თეორეტიკოსმა [[მურაი როთბარდი|მურაი როთბარდმა]] სადიდებლად გევარას „გმირი ფიგურა“ უწოდა და მისი სიკვდილით მგლოვიარემ აღნიშნა, რომ „ჩვენი დროისა თუ მთლიანად საუკუნის ადამიანებს შორის, ჩე რევოლუციური პრინციპების ცოცხალი განსახიერება იყო“.<ref>[http://mises.org/journals/lar/pdfs/3_3/3_3_1.pdf ''Ernesto Che Guevara R.I.P.''] by [[Murray Rothbard]], Left and Right: A Journal of Libertarian Thought, Volume 3, Number 3 (Spring-Autumn 1967).</ref> ჟურნალისტ [[კრისტოფერ ჰიტჩენსი]]ს განცხადებით კი: „ჩეს სიკვდილი ჩემთვის და ჩემი მსგავსი მრავალი ადამიანისთვის ბევრს ნიშნავს, ის როლის მოდელი იყო, მიუხედავად ჩვენთვის, რომანტიკოსი ბურჟუებისთვის შეუძლებელი რამისა — ის წავიდა და შეასრულა კიდეც ის, რაც რევოლუციონერს უნდა ექნა — იბრძოლა და მოკვდა თავისი შეხედულებებისათვის“.<ref>[http://www.guardian.co.uk/film/2004/jul/11/features.review Just a Pretty Face?] by Sean O'Hagan, ''The Observer'', July 11, 2004.</ref> ბევრისათვის კუბაში გევარა უსაყვარლეს ეროვნულ გმირად რჩება, სადაც მისი სურათი გამოსაულია 3 პესოიან ბანკნოტზე, სკოლის მოსწავლეები კი ყოველ დილას იწყებენ ფიცით — „ჩვენ ჩეს დავემსგავსებით“. თავის სამშობლო არგენტინაში, არსებობს უმაღლესი სკოლები, რომლებიც მის სახელს ატარებს, აღმართულია მრავალი მონუმენტი, მის მშობლიურ ქალაქ როსარიოში კი მხოლოდ 2008 წელს გაიხსნა 3,7 მ სიმაღლის ბრინჯაოს ქანდაკება. ასევე უნდა აღინიშნოს, რომ ზოგიერთ ბოლივიელ გლეხს ის წმინდანად ჰყავს გამოცხადებული, როგორც „წმინდა ერნესტო“, რომლის წინაშეც დახმარების თხოვნით ლოცულობენ. [[ფაილი:El Che (bandera)- Argentina - Marcha 25-May-06 - 2 (7).jpg|მინი|250პქ|მანიფესტაცია [[არგენტინა]]ში, 2006 წლის 25 მაისი]] ამ ყველაფრის საპირისპიროდ, დევნილი მოწინააღმდეგე ავტორი, ხაკობო მაჩოვერი უარყოფს მის საგმირო-სადიდებელ პორტრეტს და მას როგორც დაუნდობელ ჯალათად წარმოსახავს.<ref name="Machover">[http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/us_and_americas/article2461399.ece Behind Che Guevara’s mask, the cold executioner] ''Times Online'', September 16, 2007.</ref> ცილისწამებათა დასასაბუთებლად, ის იშველიებს ლათინური ამერიკის უმრავლეს ნაწილს, სადაც ჩეს მიერ ინსპირირებული რევოლუციების პრაქტიკული შედეგი იყო მილიტარიზმის გამალებული ზრდა და შიდა კონფლიქტები მრავალი წლის მანძილზე.<ref name="ReferenceB">[[#refLlosa2005|Vargas Llosa 2005]].</ref> გევარას შეფასებისას, ბრიტანელი ისტორიკოსი ჰიუგ თომასი შენიშნავს, რომ ჩე იყო „მამაცი, გულწრფელი და მტკიცე კაცი, რომელიც ამავე დროს ჯიუტი, გოლმოდგინე და კატეგორიული იყო“.<ref name="Kellner106">[[#refKellner1989|Kellner 1989]], გვ. 106.</ref> თომასის თანახმად, მისი სიცოცხლის ბოლოს, „როგორც ჩანს, საკუთარი თავის დასამშვიდებლად ის დარწმუნდა მისი ძალადობების ღირსებებში“, მაშინ როდესაც ჩეს სიკვდილის შემდეგ „მისი ცუდი თუ კარგი გავლენა კასტროზე“ გაიზარდა, რადგან ფიდელმა მისი ბევრი ხედვა გაითავისა. თომასის შეფასებით, „[[ხოსე მარტი]]სა და [[ლოურენს არაბი]]ს შემთხვევებში, მარცხი გაცისკროვნდა და არ გადაიზარდა ლეგენდებში“.<ref name="Kellner106" /> [[პერუ]]ელი მწერალი და პოლიტიკური მოღვაწე [[ალვარო ვარგას ლიოსა]] ვარაუდობდა, რომ „გევარას თანამედროვე მიმდევრები თავს იტყუებენ, რადგან ისინი მითებს ებღაუჭებიან“, ამავე დროს აღწერს გევარას როგორც „მარქსისტ პურიტანს“, რომელიც თავის მტკიცე ძალაუფლებას უთანხმოების ჩასახშობად იყენებდა, ამავე დროს მოქმედებდა როგორც „ცივსისხლიანი სიკვდილის მანქანა“.<ref name="ReferenceB"/> ლიოსა გევარას ასევე ადანაშაულებს „ფანტასტიკურ დესპოტიზმში“, რადგან განეკუთვნებოდა [[კუბის რევოლუცია|კუბის რევოლუციის]] „გასაბჭოების“ მთავარ ღერძს და ფიქრობდა, რომ ის ფლობდა „სრულ სუბორდინაციას ბნელ ორთოდოქსულ იდეოლოგიაზე“.<ref name="ReferenceB"/> გევარა დღემდე რჩება საძულველ პიროვნებად ბევრი კუბელი დევნილისა და კუბელი ამერიკელისთვის [[აშშ]]-ში, რომლებიც მას მტრულად უყურებენ, როგორც „[[ლა-კაბანია|ლა-კაბანიის]] ყასაბს“.<ref>[[#refCasey2009|Casey 2009]], გვ. 325 & 235.</ref> მიუხედავად პოლარიზებული სტატუსისა, მისი სახის მაღალკონტრასტული ერთფეროვანი გამოსახულება, რომელიც [[1968]] წელს [[ირლანდიელები|ირლანდიელმა]] მხატვარმა ჯიმ ფიტზპატრიკმა შექმნა, მსოფლიოს ერთ-ერთი ყველაზე უნივერსალურად გაყიდვადი და გამოსახვადი სურათი გახდა,<ref>[[#refBBCNews2001b|BBC News May 26, 2001]].</ref><ref>see also [[Che Guevara (photo)]].</ref> რომელიც ურიცხვ ტანისამოსსა და ნივთზეა გამოსახული, მათ შორის მაისურებზე, ქუდებზე, პოსტერებზე, ტატუებსა და ბიკინებზე,<ref>[[#refLacey2007b|Lacey 2007b]].</ref> რასაც ირონიულად შექავს წვლილი [[სამომხმარებლო კაპიტალიზი|სამომხმარებლო კაპიტალიზმში]], რაც გევარას ასე სძულდა. თუმცა, ის დღემდე რჩება ტრანსცენდენტალურ ფიგურად სპეციფიკურ პოლიტიკურ კონტექსტებში<ref>[[#refBBCNews2007|BBC News 2007]].</ref> და ასევე, როგორც ახალგაზრდული წინააღმდეგობის ფართო სპექტრის ხატება.<ref name=myth>[[#refOHagan2004|O'Hagan 2004]].</ref> == ქრონოლოგია == {{ჩე გევარას ქრონოლოგია}} == იხილეთ აგრეთვე == {{Multicol}} * [[ჩე გევარას ფოტო]] * [[გევარიზმი]] * [[მოტოციკლისტის დღიურები (წიგნი)]] {{Multicol-break}} * ''[[კუბის რევოლუციის ეპიზოდები (წიგნი)]]'' * ''[[პარტიზანული ომი (წიგნი)]]'' * ''[[ჩე (ფილმი)]]'' {{Multicol-break}} * ''[[მოტოციკლისტის დღიურები (ფილმი)]]'' * ''[[ჩე!|ჩე! (1969 წლის ფილმი)]]'' * ''[[ჩე გევარას ხელები (ფილმი)]]'' {{Multicol-end}} == საარქივო მედია ფაილები == === ვიდეო ფირები === {{Commons|Che Guevara}} * გევარას ინტერვიუ 1964 წელს [[დუბლინი|დუბლინში]] (ირლანდია) ვიზიტისას, ინგლისური თარგმანით. ''RTÉ Libraries and Archives'' '''[http://www.rte.ie/laweb/smil/t01/t01g_cguevara_tv.smil ვიდეო კლიპი]''' * გევარა წარმოთქვამს პოემას (1:00), ინგლისური სუბტიტრებით ''El Che: Investigating a Legend'' – Kultur Video 2001, '''[http://www.che-lives.com/home/modules.php?name=Downloads&d_op=getit&lid=9 ვიდეო კლიპი] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111011064345/http://www.che-lives.com/home/modules.php?name=Downloads |date=2011-10-11 }}''' * გევარა ფიდელ კასტროს მხარდაჭერას უცხადებს, (0:22), ინგლისური სუბტიტრებით, ''El Che: Investigating a Legend'' – Kultur Video 2001, '''[http://www.che-lives.com/home/modules.php?name=Downloads&d_op=getit&lid=6 ვიდეო კლიპი] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111011064345/http://www.che-lives.com/home/modules.php?name=Downloads |date=2011-10-11 }}''' * გევარა შრომის შესახებ საუბრობს, (0:28), ინგლისური სუბტიტრებით, ''El Che: Investigating a Legend'' – Kultur Video 2001, '''[http://www.che-lives.com/home/modules.php?name=Downloads&d_op=getit&lid=10 ვიდეო კლიპი] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111011064345/http://www.che-lives.com/home/modules.php?name=Downloads |date=2011-10-11 }}''' * გევარა [[ღორების ყურე|ღორების ყურის]] შემოჭრაზე საუბრობს, (0:17), ინგლისური სუბტიტრებით ''El Che: Investigating a Legend'' – Kultur Video 2001, '''[http://www.che-lives.com/home/modules.php?name=Downloads&d_op=getit&lid=8 ვიდეო კლიპი] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111011064345/http://www.che-lives.com/home/modules.php?name=Downloads |date=2011-10-11 }}''' * გევარა [[იმპერიალიზმი]]ს წინააღმდეგ საუბრობს, (1:20), ინგლისური სუბტიტრებით, ''El Che: Investigating a Legend'' – Kultur Video 2001, '''[http://www.che-lives.com/home/modules.php?name=Downloads&d_op=getit&lid=11 ვიდეო კლიპი] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110708142003/http://www.che-lives.com/home/modules.php?name=Downloads&d_op=getit&lid=11 |date=2011-07-08 }}''' === აუდიო ჩანაწერები === * Guevara interviewed on ABC's ''Issues and Answers'', (23:53), English translation, narrated by Lisa Howard, March 24, 1964, '''[http://crooksandliars.com/medialoader/7922/000a1/mp3/Che_Guevara_-_1964.mp3 Audio clip] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110723035733/http://crooksandliars.com/medialoader/7922/000a1/mp3/Che_Guevara_-_1964.mp3 |date=2011-07-23 }}''' == შრომების სია == ''' ერნესტო „ჩე“ გევარას მიერ ესპანურ ენაზე დაწერილი შრომები, შემდეგ თარგმნილი ინგლისურად''' {{refbegin}} * ''A New Society: Reflections for Today's World'', Ocean Press, 1996, ISBN 1-875284-06-0 * ''Back on the Road: A Journey Through Latin America'', Grove Press, 2002, ISBN 0-8021-3942-6 * ''Che Guevara, Cuba, and the Road to Socialism'', Pathfinder Press, 1991, ISBN 0-87348-643-9 * ''Che Guevara on Global Justice'', Ocean Press (AU), 2002, ISBN 1-876175-45-1 * ''Che Guevara: Radical Writings on Guerrilla Warfare, Politics and Revolution,'' Filiquarian Publishing, 2006, ISBN 1-59986-999-3 * ''Che Guevara Reader: Writings on Politics & Revolution'', Ocean Press, 2003, ISBN 1-876175-69-9 * ''Che Guevara Speaks: Selected Speeches and Writings'', Pathfinder Press (NY), 1980, ISBN 0-87348-602-1 * ''Che Guevara Talks to Young People'', Pathfinder, 2000, ISBN 0-87348-911-X * ''Che: The Diaries of Ernesto Che Guevara'', Ocean Press (AU), 2008, ISBN 1-920888-93-4 * ''Colonialism is Doomed'', Ministry of External Relations: Republic of Cuba, 1964, ASIN B0010AAN1K * ''Critical Notes on Political Economy: A Revolutionary Humanist Approach to Marxist Economics'', Ocean Press, 2008, ISBN 1-876175-55-9 * ''[[Episodes of the Cuban Revolutionary War]], 1956–58'', Pathfinder Press (NY), 1996, ISBN 0-87348-824-5 * ''[[Guerrilla Warfare (book)|Guerrilla Warfare]]: Authorized Edition'', Ocean Press, 2006, ISBN 1-920888-28-4 * ''Latin America: Awakening of a Continent'', Ocean Press, 2005, ISBN 1-876175-73-7 * ''Marx & Engels: An Introduction'', Ocean Press, 2007, ISBN 1-920888-92-6 * ''Our America And Theirs: Kennedy And The Alliance For Progress'', Ocean Press, 2006, ISBN 1-876175-81-8 * ''[[Reminiscences of the Cuban Revolutionary War]]: Authorized Edition'', Ocean Press, 2005, ISBN 1-920888-33-0 * ''Self Portrait Che Guevara'', Ocean Press (AU), 2004, ISBN 1-876175-82-6 * ''Socialism and Man in Cuba'', Pathfinder Press (NY), 1989, ISBN 0-87348-577-7 * ''The African Dream: The Diaries of the Revolutionary War in the Congo'', Grove Press, 2001, ISBN 0-8021-3834-9 * ''The Argentine'', Ocean Press (AU), 2008, ISBN 1-920888-93-4 * ''The Bolivian Diary of Ernesto Che Guevara'', Pathfinder Press, 1994, ISBN 0-87348-766-4 * ''The Great Debate on Political Economy'', Ocean Press, 2006, ISBN 1-876175-54-0 * ''[[The Motorcycle Diaries]]: A Journey Around South America'', London: Verso, 1996, ISBN 1-85702-399-4 * ''The Secret Papers of a Revolutionary: The Diary of Che Guevara'', American Reprint Co, 1975, ASIN B0007GW08W * ''To Speak the Truth: Why Washington's "Cold War" Against Cuba Doesn't End'', Pathfinder, 1993, ISBN 0-87348-633-1 {{refend}} == პოპ-კულტურაში == === სიმღერები === მოცემულია სიმღერების ჩამონათვალი, რომლებიც ჩე გევარას გმირობას ეძღვნება ან თავადაა მოხსენიებული: * [[კარლოს პუებლას]] ''[[Hasta Siempre, Comandante]]'' (1965), რომელიც შესრულებულ იქნა მრავალი მომღერლის მიერ, მათ შორის არიან [[ბუენა ვისტას სოციალური კლუბი|Buena Vista Social Club]] და [[ნატალი კარდონე]] (1997). * ''Zamba del Che'' (1969), [[ვიქტორ ხარა]]სთვის რუბენ ორტისის მიერ დაწერილი სიმღერა, რომელსაც ის [[Quilapayún]]-თან ერთად ასრულებს<ref>[http://lyricsplayground.com/alpha/songs/z/zambadelche.shtml ''Zamba del Che]</ref>. * ''El aparecido'', — [[ვიქტორ ხარა]]<ref>{{Cite web |url=http://www.patriagrande.net/cuba/ernesto.che.guevara/canciones.htm#fusil_contra_fusil |title=''El aparecido'', de Victor Jara |accessdate=2012-01-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080112075209/http://www.patriagrande.net/cuba/ernesto.che.guevara/canciones.htm#fusil_contra_fusil |archivedate=2008-01-12 }}</ref>. * ''Si el poeta eres tú'', [[პაბლო მილანე]]ს სიმღერა<ref>[http://www.trovadores.net/index.php?MH=nc.php?NM=2890 ''Si el poeta eres tú'', Pablo Milanés, Trovadores]</ref>. * ''Nada más!'' — [[ატაუალპა იუპანკი]]<ref name="sancristobal.cult.cu">{{Cite web |url=http://www.sancristobal.cult.cu/sitios/Che/canciones.htm |title=''Canciones y poesías musicalizadas dedicadas o alegóricas a Ernesto Che Guevara'', San Cristóbal |accessdate=2012-01-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20060427043409/http://www.sancristobal.cult.cu/sitios/Che/canciones.htm |archivedate=2006-04-27 }}</ref>. * ''Soldadito boliviano'' — [[ნიკოლა გილენი]] [[პაკო იბანიესის]] მუსიკაზე<ref name="sancristobal.cult.cu"/>. * ''Panic in Détroit'' — [[დევიდ ბოუი]], 1973. ალბომი ''[[Lodger]]'' (1973) სიმღერის დროს ჯიბეში უდევს ჩეს მოკვლის შემდეგ გადაღებული ცნობილი ფოტო. * ''América te hablo de Ernesto'' (inédit), ''Canción del Elegido'', ''Fusil contra Fusil'' (1977) და ''Hombre'' (1987) — [[სილვიო როდრიგესი]]<ref>{{Cite web |url=http://www.komunika.net/silvio/cancionero/hombre.html |title=''Hombre'' (1968) de Silvio Rodríguez |accessdate=2012-01-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070129234728/http://www.komunika.net/silvio/cancionero/hombre.html |archivedate=2007-01-29 }}</ref>. * ''Indian girl'' — [[The Rolling Stones]] ალბომში [[Emotional Rescue]], 1980. * ''Salut à toi'' — [[Bérurier Noir|Béruriers noirs]], 1985. * ''[[Les Tzars|Les tzars]]'' — [[ინდოჩინეთი (ჯგუფი)|ინდოჩინეთი]], 1987. * ''Adios Zapata!'' — [[Renaud]] ალბომში ''A la belle de mai'', 1994. * ''Murguita del Sur'', de [[Bersuit Vergarabat]], 1998. * ''Visite guidée'' — [[Kana (groupe de reggae)|Kana]], 2000. * ''Che Fidel'', — [[ხოსე მარია კანო]] ალბომში ''Josecano'', 2001 * ''La manifestation'' — [[les Cowboys Fringants]] ალბომში ''break syndical'', 2002. * ''La mort du Che'' — [[Bernard Lavilliers]], 2004. * ''Commandante'' — [[Les Fatals Picards|Fatals Picards]] ალბომში [[Pamplemousse mécanique]], 2007. * ''Le Che, une braise qui brûle encore'', [[Monsieur R]]-ის ალბომი, 2007, [[კენი არკანა]]სთან ერთად, [[ოლივიე ბეზანსენო]]ს წიგნის მიხედვით. * ''Popopo'' — [[ალენ სუშენი]] ალბომში ''[[Écoutez d'où ma peine vient]]'' (2008). * ''Tu Reconnais Nos Gangs'', — [[Black Taboo]] და [[Taktika]] ალბომში ''L'Affaire Taktika'' (2005) * ''Che Guevara'' — დიანა დი ლ'ალბა * ''Hasta XXL'' — [[Fatals Picards]] (2011), სიმღერა, რომელიც იუმორისტულად წარმოაჩენს ჩეს სურათის მასობრივ კომერციალიზაციას. === ფილმები === * რიჩარდ ფლეიშერის ''[[ჩე!]]'' (1969), ჩეს როლში ომარ შარიფი. * ალან პარკერის ''[[ევიტა (ფილმი)|ევიტა]]'', 1996. ფილმში ნაჩვენების საპირირისპიროდ, ჩე გევარა სინამდვილეშ არასდროს შეხვედრია [[ევა პერონი|ევა პერონს]]. * დევიდ ატვუდის ''[[ფიდელი და ჩე]]'', 2002, 1 სთ 47 წთ. მონაწილეობენ ვიქტორ უგო მარტინი, [[გაელ გარსია ბერნალი]], [[პატრისია ველასკესი]], სესილია სუარესი, მორის კომტე და ენრიკე არსე. * ვალტერ სალესის ''[[მოტოციკლისტის დღიურები (ფილმი)|მოტოციკლისტის დღიურები]]'', 2004, 2 სთ 06 წთ მთავარ როლში გაელ გარსია ბერნალი. * ''ჩე გევარა - რევოლუციონერის სიკვდილი და ლეგენდა'' (2007) — იტალიური დოკუმენტური ფილმი. * ''[[ჩე (ფილმი)|ჩე]]'' — ორნაწილიანი მხატვრული ფილმი [[სტივენ სოდერბერგი]]სა და [[ბენისიო დელ ტორო]]ს მონაწილეობით, (2008). == ლიტერატურა == {{refbegin|colwidth=30em}} * <cite id=refAlmudevar2007> [[Lola Almudevar|Almudevar, Lola]] (October 9, 2007). "[http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?f=/c/a/2007/10/09/MNVASLK4R.DTL&feed=rss.news Bolivia marks capture, execution of 'Che' Guevara 40 years ago]". ''San Francisco Chronicle''.</cite> * <cite id=refAnderson1997>[[Jon Lee Anderson|Anderson, Jon Lee]] (1997). ''Che Guevara: A Revolutionary Life''. New York: Grove Press. ISBN 0-8021-1600-0.</cite> * <cite id=refBamford2002> [[James Bamford|Bamford, James]] (2002). ''Body of Secrets: Anatomy of the Ultra-Secret National Security Agency'' (Reprint edition). New York: Anchor Books. ISBN 0-385-49908-6.</cite> * <cite id=refBBCNews2001a> BBC News (January 17, 2001). "[http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/1121068.stm Profile: Laurent Kabila]". Accessed April 10, 2008.</cite> * <cite id=refBBCNews2001b> [[BBC News]] (May 26, 2001). ''[http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/americas/1352650.stm Che Guevara photographer dies]''. Accessed January 4, 2006.</cite> * <cite id=refBBCNews2007> BBC News (October 9, 2007). "[http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7033880.stm Cuba pays tribute to Che Guevara]". ''BBC News, International version''.</cite> * <cite id=refBeaubien2009>{{cite book|title=Cuba Marks 50 Years Since 'Triumphant Revolution'|last=Beaubien|first=Jason|authorlink=|coauthors=|year=2009|publisher=''NPR: All Things Considered'', Audio Report|location=|isbn=|pages=|url=http://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=98937598}}</cite> * <cite id=refBenBella1997> Ben Bella, Ahmed (October 1997). "[http://mondediplo.com/1997/10/che Che as I knew him]". ''Le Monde diplomatique''. mondediplo.com. Accessed February 28, 2008.</cite> * <cite id=refBockman1984> Bockman, USMC Major Larry James (April 1, 1984). ''[http://www.globalsecurity.org/military/library/report/1984/BLJ.htm The Spirit of Moncada: Fidel Castro's Rise to Power 1953–1959]''. United States: Marine Corps Command and Staff College.</cite> * <cite id=refCasey2009>{{cite book |title=Che's Afterlife: The Legacy of an Image|last=Casey |first= Michael|authorlink= |coauthors= |year=2009 |publisher=Vintage|location= |isbn=0307279308|pages= |url=https://archive.org/details/chesafterlifeleg0000case}}</cite> * <cite id=refCastañeda1998> Castañeda, Jorge G (1998). ''Che Guevara: Compañero''. New York: Random House. ISBN 0-679-75940-9.</cite> * <cite id=refCastro1972> [[Fidel Castro|Castro, Fidel]] (editors Bonachea, Rolando E. and Nelson P. Valdés; 1972). ''Revolutionary Struggle 1947–1958''. Cambridge, Massachusetts and London: MIT Press. ISBN 0-262-02065-3.</cite> * <cite id=refCrompton2009>{{cite book |title=Che Guevara: The Making of a Revolutionary |last=Crompton |first=Samuel |authorlink= |coauthors= |year=2009 |publisher=Gareth Stevens |isbn=143390053X |pages= |url=https://archive.org/details/cheguevaramaking00crom |url-access=registration }}</cite> * <cite id=refDePalma2006> DePalma, Anthony (2006). ''The Man Who Invented Fidel: Castro, Cuba, and Herbert L. Matthews of the New York Times''. New York: Public Affairs. ISBN 1-58648-332-3.</cite> * <cite id=refDorfman1999> [[Ariel Dorfman|Dorfman, Ariel]] (June 14, 1999). ''[http://205.188.238.181/time/time100/heroes/profile/guevara01.html Time 100: Che Guevara] {{Webarchive|url=https://archive.is/20110425121227/http://205.188.238.181/time/time100/heroes/profile/guevara01.html |date=2011-04-25 }}''. ''[[Time magazine]]''.</cite> * <cite id=refDorschner1980> Dorschner, John and Roberto Fabricio (1980). ''The Winds of December: The Cuban Revolution of 1958''. New York: Coward, McCann & Geoghegen. ISBN 0-698-10993-7.</cite> * <cite id=refDumur1964> Dumur, Jean (interviewer) (1964). ''[http://www.youtube.com/watch_popup?v=128waCCK40I&vq=small L'interview de Che Guevara]'' (Video clip; 9:43; with English subtitles).</cite> * <cite id=refGalvez1999> Gálvez, William (1999). ''Che in Africa: Che Guevara's Congo Diary''. Melbourne: Ocean Press, 1999. ISBN 1-876175-08-7.</cite> * <cite id=refTreto1991> Gómez Treto, Raúl (Spring 1991). "[http://www.jstor.org/stable/2633612 Thirty Years of Cuban Revolutionary Penal Law]". ''Latin American Perspectives'' '''18(2)''', Cuban Views on the Revolution. 114–125.</cite> * <cite id=refGott2004>{{cite book |title=''Cuba: A New History'' |last=Gott |first=Richard |authorlink= |coauthors= |year=2004 |publisher=Yale University Press |location= |isbn=0300104111 |pages= |url=https://archive.org/details/cubanewhistory0000gott }}</cite> * <cite id=refGott2005> Gott, Richard (August 11, 2005). "[http://www.mindfully.org/Reform/2005/Che-Guevara-Gott11aug05.htm Bolivia on the Day of the Death of Che Guevara] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20051126071737/http://www.mindfully.org/Reform/2005/Che-Guevara-Gott11aug05.htm |date=2005-11-26 }}". ''Le Monde diplomatique''. Accessed February 26, 2006.</cite> * <cite id=refGrant2007> Grant, Will (October 8, 2007). "[http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm CIA man recounts Che Guevara's death]". ''BBC News''. Accessed February 29, 2008.</cite> * <cite id=refGuevara1995> Guevara, Ernesto "Che" (1995). ''Motorcycle Diaries''. London: Verso Books.</cite> * <cite id=refGuevara1996> Guevara, Ernesto "Che" (editor Waters, Mary Alice) (1996). ''Episodes of the Cuban Revolutionary War 1956–1958''. New York: Pathfinder. ISBN 0-87348-824-5.</cite> * <cite id=refGuevara1965> Guevara, Ernesto "Che" (1965). "Che Guevara's Farewell Letter".</cite> * <cite id=refGuevara1967a> Guevara, Ernesto "Che" (1967a). "English Translation of Complete Text of his ''Message to the Tricontinental''"</cite> * <cite id=refGuevara1967b> Guevara, Ernesto "Che" (1967b). ''"Diario (Bolivia)"''. Written 1966–1967.</cite> * <cite id=refGuevara1969> Guevara, Ernesto "Che" (editors Bonachea, Rolando E. and Nelson P. Valdés; 1969). ''Che: Selected Works of Ernesto Guevara'', Cambridge, Massachusetts: MIT Press. ISBN 0-262-52016-8</cite> * <cite id=refGuevara2009>{{cite book |title=Che: The Diaries of Ernesto Che Guevara |last=Guevara |first=Ernesto |authorlink= |coauthors= |year=2009 |publisher=Ocean Press |location= |isbn=1920888934 |pages= |url=https://archive.org/details/chediariesoferne00guev |url-access=registration }}</cite> * <cite id=refGuevara1972> Guevara, Ernesto "Che" (1972). ''Pasajes de la guerra revolucionaria''.</cite> * <cite id=refGuevara2000> Guevara, Ernesto "Che" (translated from the Spanish by Patrick Camiller; 2000). ''The African Dream''. New York: Grove Publishers. ISBN 0-8021-3834-9.</cite> * <cite id=refGuevara2005> Guevara, Ernesto "Che" (2005). "[http://www.marxists.org/archive/guevara/1965/03/man-socialism.htm Socialism and man in Cuba]" (First published March 12, 1965 as "From Algiers, for Marcha. The Cuban Revolution Today"). ''Che Guevara Reader''. (1997). Ocean Press. ISBN 1-875284-93-1</cite> * <cite id=refGuevaraDeutschmann1997> {{cite book |title=Che Guevara Reader: Writings by Ernesto Che Guevara on Guerrilla Strategy, Politics & Revolution|last=Guevara |first=Ernesto |authorlink= |coauthors= Deutschmann, David |year=1997 |publisher=Ocean Press |location= |isbn=1875284931|pages= |url=https://archive.org/details/cheguevarareader0000guev}}</cite> * <cite id=refGuevaraLynch2000> Guevara Lynch, Ernesto (2000). ''Aquí va un soldado de América''. Barcelona: Plaza y Janés Editores, S.A. ISBN 84-01-01327-5.</cite> * <cite id=refHall2004> Hall, Kevin (2004). "[http://www.commondreams.org/headlines04/0817-07.htm In Bolivia, Push for Che Tourism Follows Locals' Reverence] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071121023354/http://www.commondreams.org/headlines04/0817-07.htm |date=2007-11-21 }}". ''Common Dreams''. commondreams.org. Accessed November 15, 2008.</cite> * <cite id=refHaney2005> Haney, Rich (2005). ''Celia Sánchez: The Legend of Cuba's Revolutionary Heart''. New York: Algora Pub. ISBN 0-87586-395-7.</cite> * <cite id=refHari2007> [[Johann Hari|Hari, Johann]] (October 6, 2007). "[http://www.independent.co.uk/opinion/commentators/johann-hari/johann-hari-should-che-be-an-icon-no-394336.html Johann Hari: Should Che be an icon? No] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120523032626/http://www.independent.co.uk/opinion/commentators/johann-hari/johann-hari-should-che-be-an-icon-no-394336.html |date=2012-05-23 }}". ''[[The Independent]]''.</cite> * <cite id=refHart2004> Hart, Joseph (2004). ''Che: The Life, Death, and Afterlife of a Revolutionary''. New York: Thunder's Mouth Press. ISBN 1-56025-519-6.</cite> * <cite id=refIrelandsOwn2000> Ireland's Own (August 12, 2000). ''[http://irelandsown.net/Che2.html From Cuba to Congo, Dream to Disaster for Che Guevara]''. Accessed January 11, 2006.</cite> * <cite id=refKellner1989>{{cite book |title=Ernesto "Che" Guevara (World Leaders Past & Present) |last=Kellner |first=Douglas |authorlink= |coauthors= |year=1989 |publisher=Chelsea House Publishers (Library Binding edition) |isbn=1555468357 |page=[https://archive.org/details/ernestocheguevar0000kell/page/112 112] |url=https://archive.org/details/ernestocheguevar0000kell |url-access=registration }}</cite> * <cite id=refKornbluh1997> [[Peter Kornbluh|Kornbluh, Peter]] (1997). ''[http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB5/index.html Electronic Briefing Book No. 5]''. National Security Archive. Accessed March 25, 2007.</cite> * <cite id=refLacey2007a> Lacey, Mark (October 26, 2007). "[http://www.nytimes.com/2007/10/26/world/americas/26che.html?_r=2&oref=slogin&oref=slogin Lone Bidder Buys Strands of Che's Hair at U.S. Auction]". ''New York Times''.</cite> * <cite id=refLacey2007b> Lacey, Mark (October 9, 2007). "[http://www.nytimes.com/2007/10/09/world/americas/09che.html?_r=1&oref=slogin A Revolutionary Icon, and Now, a Bikini]". ''The New York Times''.</cite> * <cite id=refLago>Lago, Armando M (September 2005). "[http://www.cubaarchive.org/downloads/CA08.pdf 216 Documented Victims of Che Guevara in Cuba: 1957 to 1959]{{Dead link|date=იანვარი 2021 |bot=InternetArchiveBot }}". ''Cuba: the Human Cost of Social Revolution''. (Manuscript pending publication.) Summit, New Jersey: Free Society Project.</cite> * <cite id="refLavretsky1976">{{cite book|last=Lavretsky|first=Iosif|authorlink=Iosif Grigulevich|others=translated by A. B. Eklof|title=Ernesto Che Guevara|year=1976|publisher=Progress|location=Moscow|oclc=22746662|asin=B000B9V7AW |page=5}}</cite> * <cite id=refLuther2001>{{cite book |title=Che Guevara (Critical Lives) |last=Luther |first=Eric |authorlink= |coauthors= |year=2001 |publisher=Penguin Group (USA) |isbn=002864199X |page=[https://archive.org/details/lifeworkofchegue0000luth/page/276 276] |url=https://archive.org/details/lifeworkofchegue0000luth |url-access=registration }}</cite> * <cite id=refMcLaren2000>{{cite book |title=Che Guevara, Paulo Freire, and the Pedagogy of Revolution |last=McLaren |first=Peter |authorlink= |coauthors= |year=2000 |publisher=Rowman & Littlefield |location= |isbn=0847695336 |pages= |url=https://archive.org/details/cheguevarapaulof0000mcla}}</cite> * <cite id=refMittleman1981> Mittleman, James H (1981). ''Underdevelopment and the Transition to Socialism – Mozambique and Tanzania''. New York: Academic Press. ISBN 0-12-500660-8</cite> * <cite id=refMoynihan2006> Moynihan, Michael. "Neutering Sartre at Dagens Nyheter". ''Stockholm Spectator''. Accessed February 26, 2006.</cite> * <cite id=refMurray2007>[[Edmundo Murray|Murray, Edmundo]] (November–December 2005). "[http://www.irlandeses.org/dilab_guevarae.htm Guevara, Ernesto [Che<nowiki>]</nowiki> (1928–1967)]". ''Irish Migration Studies in Latin America'' (www.irlandeses.org).</cite> * <cite id=refNiess2007> Che Guevara, by Frank Niess, Haus Publishers Ltd, 2007, ISBN 1-904341-99-3.</cite> * <cite id=refOHagan2004> O'Hagan, Sean (July 11, 2004). "[http://observer.guardian.co.uk/review/story/0,6903,1258340,00.html Just a pretty face?]". ''[[The Guardian]]''. Accessed October 25, 2006.</cite> * <cite id=refRamirez1997> {{cite book |title=Le Che en Bolivie |last=Ramírez |first=Dariel Alarcón |authorlink= |coauthors= |year=1997 |publisher=Éditions du Rocher |location=Paris |isbn=2-268-02437-7 |pages= |url= }}</cite> * <cite id=refIgnacio2007> Ramonez, Ignacio (2007). Translated by Andrew Hurley. ''Fidel Castro: My Life'' London: Penguin Books. ISBN 978-0-14-102626-8</cite> * <cite id=refRatner1997>{{cite book |title=Che Guevara and the FBI: The U.S. Political Police Dossier on the Latin American Revolutionary |last=Ratner |first=Michael |authorlink= |coauthors= |year=1997 |publisher=Ocean Press |location= |isbn=1875284761 |pages= |url= }}</cite> * <cite id=refRodriguez1989>[[Félix Rodríguez (Central Intelligence Agency)|Rodriguez, Félix I.]] and John Weisman (1989). ''Shadow Warrior/the CIA Hero of a Hundred Unknown Battles''. New York: Simon & Schuster. ISBN 0-671-66721-1.</cite> * <cite id=refRyan1998> Ryan, Henry Butterfield (1998). ''The Fall of Che Guevara: A Story of Soldiers, Spies, and Diplomats''. New York: Oxford University Press. ISBN 0-19-511879-0.</cite> * <cite id=refSanati2007> Sanati, Kimia (October 3, 2007). "[http://www.ipsnews.net/news.asp?idnews=39503 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110611071543/http://www.ipsnews.net/news.asp?idnews=39503 |date=2011-06-11 }} Islamist, Socialist Revolutions Don't Mix]". [[Inter Press Service|IPS News]]. (Reporting from [[Tehran]], Iran). Accessed October 13, 2010.</cite> * <cite id=refSandison1996>{{cite book |title=The Life & Times of Che Guevara |last=Sandison |first=David |authorlink= |coauthors= |year=1996 |publisher=Paragon |location= |isbn=0752517767 |pages= |url=https://archive.org/details/lifetimesofchegu0000sand |url-access=registration }}</cite> * <cite id=refSchipani2007> Schipani, Andres (September 23, 2007). "[http://www.guardian.co.uk/world/2007/sep/23/theobserver.worldnews The Final Triumph of Saint Che]". ''The Observer''. (Reporting from La Higuera.)</cite> * <cite id=refSelvage1985> Selvage, Major Donald R. – USMC (April 1, 1985). ''[http://www.globalsecurity.org/military/library/report/1985/SDR.htm Che Guevara in Bolivia]''. Globalsecurity.org. Accessed January 5, 2006.</cite> * <cite id=refSinclair1968/06>{{cite book |title=Viva Che!: The Strange Death and Life of Che Guevara |last=Sinclair |first=Andrew |authorlink= |coauthors= |year=1968 / re-released in 2006 |publisher=Sutton publishing |location= |isbn=0750943106 |pages= |url=https://archive.org/details/vivachestrangede0000unse |url-access=registration }}</cite> * <cite id=refSkidmore>{{cite book|title= Modern Latin America|last= Skidmore|first= Thomas E.|authorlink= Thomas Skidmore|coauthors= Peter H. Smith|year= 2008|publisher= Oxford University Press|location= |isbn= 0195055330|page= [https://archive.org/details/modernlatinameri00skid_2/page/436 436]|url= https://archive.org/details/modernlatinameri00skid_2}}</cite> * <cite id=refTaibo1999>{{cite book |title=Guevara, Also Known as Che|last=Taibo II |first=Paco Ignacio|authorlink= |coauthors= |year=1999 |publisher=St Martin's Griffin. 2nd edition |location= |isbn= 0312206526|page= 691|url= }}</cite> * <cite id=refTime1970> Time Magazine (October 12, 1970). "[http://www.time.com/time/printout/0,8816,942333,00.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130826060200/http://www.time.com/time/printout/0,8816,942333,00.html |date=2013-08-26 }} Che: A Myth Embalmed in a Matrix of Ignorance]".</cite> * <cite id=refCastrosbrain1960> Time Magazine cover story (August 8, 1960). "[http://www.time.com/time/printout/0,8816,869742,00.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070217195935/http://www.time.com/time/printout/0,8816,869742,00.html |date=2007-02-17 }} Castro's Brain]".</cite> * <cite id=refUSArmy1967> U.S. Army (April 28, 1967). ''[http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB5/che14_1.htm Memorandum of Understanding Concerning the Activation, Organization and Training of the 2d Ranger Battalion – Bolivian Army]''. Accessed June 19, 2006.</cite> * <cite id=refLlosa2005> [[Álvaro Vargas Llosa|Vargas Llosa, Alvaro]] (July 11, 2005). "[http://www.independent.org/newsroom/article.asp?id=1535 The Killing Machine: Che Guevara, from Communist Firebrand to Capitalist Brand]". ''The Independent Institute''. Accessed November 10, 2006.</cite> * <cite id=refPeoplesWeekly2004> "World Combined Sources" (October 2, 2004). "[http://www.peoplesworld.org/che-guevara-remains-a-hero-to-cubans/ Che Guevara remains a hero to Cubans]". ''People's Weekly World''.</cite> * <cite id=refWright2000>{{cite book |title= Latin America in the Era of the Cuban Revolution |last=Wright |first=Thomas C. |authorlink= |coauthors= |year=2000 Revised edition |publisher= Praeger |location= |isbn= 0275967069|pages= |url= }}</cite> {{refend}} == რესურსები ინტერნეტში == {{Multicol}} * BBC-ის აუდიო არქივი: [http://www.bbc.co.uk/archive/cuba/6228.shtml Profile of Che Guevara] * BBC News – ჩე გევარას სურათები: &nbsp; [http://news.bbc.co.uk/2/hi/in_pictures/7029522.stm Set 1], [http://news.bbc.co.uk/2/hi/in_pictures/7034237.stm Set 2], [http://news.bbc.co.uk/2/hi/in_pictures/7035498.stm Set 3] * Central Intelligence Agency: [http://www.companeroche.com/index.php?id=102 Reports on Che Guevara] * ჩე გევარას ინტერნეტ-არქივი: [http://www.marxists.org/archive/guevara/works.htm Speeches], [http://cheguevara.bravehost.com/gallery.htm Images] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080709051258/http://cheguevara.bravehost.com/gallery.htm |date=2008-07-09 }} * Democracy Now: "[http://play.rbn.com/?url=demnow/demnow/demand/2007/oct/video/dnB20071009a.rm&proto=rtsp Life & Legacy of Che Guevara] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130826044759/http://play.rbn.com/?url=demnow%2Fdemnow%2Fdemand%2F2007%2Foct%2Fvideo%2FdnB20071009a.rm&proto=rtsp |date=2013-08-26 }}" * Discovery Channel: ''[http://video.google.com/videoplay?docid=2623926387575468019 Ernesto "Che" Guevara]'' * დოკუმენტური ფილმი: ''[http://www.youtube.com/watch_popup?v=AckQHHab0Qk Che Guevara: Guerrilla to the End]'' * დოკუმენტური ფილმი: ''[http://video.google.com/videoplay?docid=-3460639443903684555 Che Guevara, The Body & The Legend] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111115213747/http://video.google.com/videoplay?docid=-3460639443903684555 |date=2011-11-15 }}'' * History International: ''[http://video.google.com/videoplay?docid=-2146818297408673747 Tracing Che: A Motorcycle Journey] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111115231353/http://video.google.com/videoplay?docid=-2146818297408673747 |date=2011-11-15 }}'' * მარქსიზმის დასაცავად: [http://www.marxist.com/forty-years-death-che-guevara091007/print.htm 40th Anniversary Part 1] --- [http://www.marxist.com/forty-years-death-che-guevara-part-two101007/print.htm Part 2] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140317225511/http://www.marxist.com/forty-years-death-che-guevara-part-two101007/print.htm |date=2014-03-17 }} * ჟურნალ Life-ის გალერეა: [http://www.life.com/image/first/in-gallery/23017/che-guevara-revolutionary-life Che Guevara, Revolutionary Life] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100329111543/http://www.life.com/image/first/in-gallery/23017/che-guevara-revolutionary-life |date=2010-03-29 }} {{Multicol-break}} * MSNBC Slideshow: "[http://www.msnbc.msn.com/id/21151097/displaymode/1107/framenumber/1/s/2/ In Cuba, Che Still Sells Revolution] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090929123027/http://www.msnbc.msn.com/id/21151097/displaymode/1107/framenumber/1/s/2 |date=2009-09-29 }}" * National Security Archive: [http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB5/index.html The Death of Che Guevara] * New York Post: [http://www.nypost.com/photos/galleries/news/worldnews/pp_20081210_ernesto_che/photo01.htm Ernesto "Che" Guevara Photo Gallery] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090827101305/http://www.nypost.com/photos/galleries/news/worldnews/pp_20081210_ernesto_che/photo01.htm |date=2009-08-27 }} * NPR Audio Report: [http://www.npr.org/templates/dmg/dmg.php?prgCode=TOTN&showDate=09-Oct-1997&segNum=1&NPRMediaPref=RAM Che Guevara] * NY Times Interactive Gallery: "[http://www.nytimes.com/interactive/2007/10/08/world/americas/20071008_CHE_AUDIO_GRAPHIC.html# A Revolutionary Afterlife]" * Slate Magazine: [http://todayspictures.slate.com/20080610/ Picture Essay of Che] * ფოტოკოლაჟი: [http://www.guardian.co.uk/books/interactive/2009/jan/09/fidel-castro-che-guevara-biography ''Fidel and Che: A Revolutionary Friendship''] * State of Nature: [http://www.stateofnature.org/jonLeeAnderson.html Interview on Che with Jon Lee Anderson] * The Guardian: [http://www.guardian.co.uk/education/2001/jun/16/socialsciences.highereducation "Making of a Marxist" ~ Che's Early Journals] * The History Channel: ''[http://video.google.com/videoplay?docid=5762714709014580290 The True Story of Che Guevara] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111115213434/http://video.google.com/videoplay?docid=5762714709014580290 |date=2011-11-15 }}'' * Wall Street Journal Gallery: [http://online.wsj.com/article/SB121329914405168815.html? "The Ubiquitous Che"] {{Multicol-end}} == სქოლიო == {{სქოლიო|3}} {{ჩე გევარა}} {{საუკეთესო 2012|სტატია}} {{DEFAULTSORT:გევარა, ჩე}} [[კატეგორია:დაბადებული 14 ივნისი]] [[კატეგორია:დაბადებული 1928]] [[კატეგორია:გარდაცვლილი 9 ოქტომბერი]] [[კატეგორია:გარდაცვლილი 1967]] [[კატეგორია:ჩე გევარა]] [[კატეგორია:რევოლუციონერები]] [[კატეგორია:პარტიზანული მოძრაობები]] [[კატეგორია:არგენტინელი პოეტები]] [[კატეგორია:ბასკი არგენტინელები]] [[კატეგორია:არგენტინელი კომუნისტები]] [[კატეგორია:არგენტინელი დიპლომატები]] [[კატეგორია:არგენტინელი ესეისტები]] [[კატეგორია:არგენტინელი მედიკოსები]] [[კატეგორია:XX საუკუნის ესეისტები]] 1pa1j2az7p6py21px4rephlvuxs4emt 0 11057 4408896 4307522 2022-08-18T22:45:42Z InternetArchiveBot 124291 [[ვიკიპედია:გადამოწმებადობა|შემოწმების]] მიზნით 2 წიგნის დამატება (20220818)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა მუსიკოსი |სახელი = დიმიტრი შოსტაკოვიჩი |ორიგინალური სახელი={{lang-ru|Дмитрий Шостакович}} |სურათი = Dmitri Shostakovich credit Deutsche Fotothek adjusted.jpg |ლანდშაფტი = |სათაური = დიმიტრი შოსტაკოვიჩი (1950) |სურათისზომა = 200პქ |ფონი = |ნამდვილისახელი = დიმიტრი დიმიტრის ძე შოსტაკოვიჩი |მეტსახელი = |წარმოშობა = |ინსტრუმენტი = |ჟანრი = მოდერნიზმი, ნეოკლასიციზმი |საქმიანობა = [[კომპოზიტორი]], პიანისტი |აქტიურობის წლები = |ლეიბლი = |ასოციაციები = |საიტი = |წევრები = |ყოფილი წევრები = |აღსანიშნავი ინსტრუმენტები = |module = }} '''დიმიტრი დიმიტრის ძე შოსტაკოვიჩი''' ({{lang-ru|Дмитрий Дмитриевич Шостакович}}; დ. [[25 სექტემბერი]], [[1906]], [[სანქტ-პეტერბურგი]] ― გ. [[9 აგვისტო]], [[1975]], [[მოსკოვი]]) — რუსი [[სსრკ|საბჭოთა]] [[კომპოზიტორი]] და [[პიანისტი]]. ითვლება [[XX საუკუნის კლასიკური მუსიკა|XX საუკუნის]] ერთ-ერთ უმთავრეს კომპოზიტორად, უნიკალური ჰარმონიული ენით და ისტორიული მნიშვნელობით, რაც [[სტალინი|სტალინის]] მმართველობის ქვეშ მის მოღვაწეობას უკავშირდება.<ref name=grove>{{cite web |author1=Fay, Laurel |author2=Fanning, David |title=Shostakovich, Dmitry |website=Grove Music Online |publisher=Oxford University Press |url=http://www.oxfordmusiconline.com/subscriber/article/grove/music/52560 |url-access=subscription |access-date=30 April 2014}}</ref> დიმიტრი შოსტაკოვიჩი ცნობილი საბჭოთა კავშირის მარშალ [[მიხეილ ტუხაჩევსკი]]ს პატრონაჟით გახდა, თუმცა, მოგვიანებით, საბჭოთა მთავრობასთან დაძაბული ურთიერთობა ჰქონდა. მიუხედავად ამისა, მიღებული აქვს მრავალი სახელმწიფო ჯილდო და [[1947]]-[[1962]] წლებში [[რსფსრ]]-ის უზენაესი საბჭოს წევრი, [[1962]] წლიდან გარდაცვალებამდე კი სსრკ-ის უზენაესი საბჭოს წევრიც იყო. შოსტაკოვიჩი მრავალ განსხვავებულ სტილს და მუსიკალურ ხერხს იყენებდა. მისი მუსიკა ხასიათდება მკვეთრი კონტრასტებით, გროტესკის ელემენტებითა და ტონალური გაურკვევლობით. მასზე დიდი გავლენა მოახდინა [[ნეოკლასიციზმი (მუსიკა)|ნეოკლასიკურმა]] სტილმა, რომლის წამომწყებიც [[იგორ სტრავინსკი]] იყო, აგრეთვე, განსაკუთრებით სიმფონიებში, [[გუსტავ მალერი|გუსტავ მალერის]] გვიანი რომანტიზმის გავლენასაც განიცდიდა. შოსტაკოვიჩის საორკესტრო მუსიკა მოიცავს 15 [[სიმფონია|სიმფონიას]] და ექვს კონცერტს. კამერული მუსიკის სახით შექმნილი აქვს 15 სიმებიანი კვარტეტი, ერთი საფორტეპიანო კვინტეტი, ორი საფორტეპიანო ტრიო და ორი პიესა სიმებიანი ოქტეტისთვის. სოლო საფორტეპიანო ნაწარმოებებიდან აღსანიშნავია ორი სონატა, ადრეული პრელუდიები და გვიანდელი 24 პრელუდია და ფუგა. სხვა ნამუშევრებს შორისაა: სამი [[ოპერა]], რამდენიმე ვოკალური ციკლი, [[ბალეტი|ბალეტები]] და მნიშვნელოვანი რაოდენობის მუსიკა ფილმებისთვის, რომელთაგანაც განსაკუთრებით ცნობილია „მეორე ვალსი“ (თხზ. 99), მუსიკა ფილმიდან ''„''პირველი ეშელონი“ (1955–1956),<ref>{{imdb title|0048482|Pervyy eshelon}}</ref> აგრეთვე, მუსიკალური სიუიტები ფილმისთვის [[კრაზანა (1955 წლის ფილმი)|„კრაზანა“]] (1955). == ბიოგრაფია == === ადრეული წლები === [[File:Shostakovichbirthplaque.JPG|thumb|right|შოსტაკოვიჩის დაბადების ადგილი (ამჟამად სკოლა №267). მარცხნივ ჩანს მემორიალური დაფა]] დიმიტრი შოსტაკოვიჩი დაიბადა [[სანქტ-პეტერბურგი|სანქტ-პეტერბურგში]], პოდოლსკაიას ქუჩაზე. იგი დიმიტრი ბოლესლავის ძე შოსტაკოვიჩის და სოფია ვასილის ასული კოკულინას სამი შვილიდან მეორე იყო. შოსტაკოვიჩის პაპა მამის მხრიდან, თავდაპირველი გვარით Szostakowicz, წარმოშობით პოლონელი კათოლიკე იყო (მისი ფესვები ქალაქ ვილეიკადან მოდიოდა, რომელიც ამჟამად [[ბელარუსი|ბელარუსის]] ტერიტორიაზეა), თუმცა უფრო ახლო წინაპრები [[ციმბირი|ციმბირიდან]] ჰყავდა.<ref>Fay (2000), p. 7</ref> ბოლესლავ შოსტაკოვიჩი ({{lang-pl|Bolesław Szostakowicz}}) 1863-64 წლებში [[იანვრის აჯანყება|იანვრის აჯანყებაში]] მონაწილე რევოლუციონერი იყო. დიმიტრი კარაკოზოვის მიერ მეფე [[ალექსანდრე II (რუსეთი)|ალექსანდრე II-ს]] მკვლელობის მცდელობის შემდეგ დაწყებული რეპრესიების ფარგლებში იგი 1866 წელს ნარიმში ([[ტომსკი|ტომსკთან]] ახლოს) გადაასახლეს.<ref name=Wilson2000_4>Wilson (2006), p. 4</ref> გადასახლების ვადის გასვლის შემდეგ მან ციმბირში დარჩენა გადაწყვიტა, მოგვიანებით კი, [[ირკუტსკი|ირკუტსკში]] წარმატებული ბანკირი გახდა და დიდი ოჯახიც შექმნა. მისი ვაჟი, დიმიტრი ბოლესლავის ძე შოსტაკოვიჩი, კომპოზიტორის მამა, ამ გადასახლებაში დაიბადა 1875 წელს. სწავლობდა ფიზიკას და მათემატიკას [[სანქტ-პეტერბურგის სახელმწიფო უნივერსიტეტი|სანქტ-პეტერბურგის უნივერსიტეტში]], რომელიც 1899 წელს დაამთავრა და შემდგომში, ინჟინრად მუშაობდა [[დიმიტრი მენდელეევი|დიმიტრი მენდელეევთან]] სანქტ-პეტერბურგში, წონის და ზომის ერთეულების ბიუროში. 1903 წელს დაქორწინდა ასევე ციმბირიდან დედაქალაქში ჩამოსულ სოფია ვასილის ძე კოკულინაზე, რომელიც ადგილობრივი, ციმბირული წარმოშობის ოჯახიდან იყო.<ref name=Wilson2000_4/> მათმა ვაჟმა, დიმიტრი დიმიტრის ძე შოსტაკოვიჩმა მნიშვნელოვანი მუსიკალური ნიჭი ცხრა წლის ასაკში გამოავლინა, მას შემდეგ, რაც დედასთან ფორტეპიანოზე მეცადინეობა დაიწყო. იგი იოლად იმახსოვრებდა მუსიკას, რომელიც დედამისს წინა გაკვეთილებზე ჰქონდა დაკრული, რამდენჯერმე კი „გამოიჭირეს“, როცა უკრავდა მუსიკას წინა გაკვეთილებიდან და თავს ისე აჩვენებდა, თითქოს მის წინ დადებულ ნოტებს კითხულობდა.<ref>Fay (2000), p. 9</ref> 1918 წელს დაწერა სამგლოვიარო მარში კონსტიტუციურ-დემოკრატიული პარტიის ორი ლიდერის სიკვდილის გამო, რომლებიც [[ბოლშევიკები|ბოლშევიკმა]] მეზღვაურებმა მოკლეს.<ref>Fay (2000), p. 12</ref> 1919 წელს, 13 წლის ასაკში, ჩაირიცხა [[სანქტ-პეტერბურგის კონსერვატორია|სანქტ-პეტერბურგის კონსერვატორიაში]], რომელსაც მაშინ [[ალექსანდრე გლაზუნოვი]] ხელმძღვანელობდა. იგი ყურადღებით ადევნებდა თვალს შოსტაკოვიჩის პროგრესს და ხელს უწყობდა მას.<ref>Fay (2000), p. 17</ref> ფორტეპიანოს სწავლობდა ლეონიდ ნიკოლაევთან, ელენა როზანოვასთან ერთწლიანი კლასის შემდეგ; კომპოზიციას მაქსიმილიან შტაინბერგთან, ხოლო კონტრაპუნქტსა და [[ფუგა|ფუგას]] ნიკოლაი სოკოლოვთან, რომელსაც დაუმეგობრდა კიდეც.<ref>Fay (2000), p. 18</ref> ასევე ესწრებოდა ალექსანდრე ოსოვსკის მუსიკის ისტორიის გაკვეთილებს.<ref>Fairclough & Fanning (2008), p. 73</ref> შტაინბერგი ცდილობდა, შოსტაკოვიჩს დიდი რუსი კომპოზიტორების კვალზე გაძღოლოდა, თუმცა იმედი გაუცრუვდა, როცა აღმოაჩინა, რომ ეს უკანასკნელი თავის ნიჭს იგორ სტრავინსკის და [[სერგეი პროკოფიევი|სერგეი პროკოფიევის]] მიბაძვაში „ფლანგავდა“. შოსტაკოვიჩს პრობლემები ჰქონდა პოლიტიკური მონდომებულობის ნაკლებობის გამოც – 1926 წელს მარქსისტული მეთოდოლოგიის გამოცდაში ჩაიჭრა კიდეც. მისი პირველი მნიშვნელოვანი მუსიკალური მიღწევა იყო სიმფონია №1 (პრემიერა 1926 წელს შედგა), რომელიც სადიპლომო ნამუშევრის სახით შექმნა 19 წლის ასაკში. ამ ნამუშევრით მან მიხეილ ტუხაჩევსკის ყურადღება მიიქცია, რომელიც დაეხმარა მოსკოვში საცხოვრებლის და სამუშაოს პოვნაში და მძღოლსაც უგზავნიდა ხოლმე „ძალიან ელეგანტური ავტომობილით“ კონცერტებზე წასაყვანად.<ref>{{cite book|last1=McSmith|first1=Andy|title=Fear and the Muse Kept Watch, the Russian Masters - from Akhmativa and Pasternak to Shostakoviich and Eisenstein - under Stalin|date=2015|publisher=New Press|location=New York|isbn=978-1-62097-079-9|page=171}}</ref> === ადრეული კარიერა === [[File:Dmitrij Dmitrijevič Šostakovič (Дми́трий Дми́триевич Шостако́вич).jpg|thumb|upright|შოსტაკოვიჩი 1925 წელს]] კონსერვატორიის დასრულების შემდეგ შოსტაკოვიჩი ორმაგ კარიერას შეუდგა – როგორც საკონცერტო პიანისტი და როგორც კომპოზიტორი, თუმცა, დაკვრის მისეული, მშრალი სტილი დიდად დაფასებული არ იყო (მისი ამერიკელი ბიოგრაფი, ლორელ ფეი საუბრობს „ემოციურ თავშეკავებასა“ და „ინტენსიურ რიტმულ დრაივზე“). მიუხედავად ამისა, მისი გვარი „საპატიოდ აღინიშნა“ შოპენის პირველ საერთაშორისო საფორტეპიანო კონკურსში ვარშავაში, 1927 წელს. კონკურსით იმედგაცრუება კომპოზიტორმა [[აპენდიციტი|აპენდიციტს]] და მთლიანად პოლონელებით დაკომპლექტებულ ჟიურის მიაწერა. 1927 წლის აპრილში მას ბრმა ნაწლავი ამოაჭრეს.<ref>The New Grove (2001)</ref> კონკურსის შემდეგ შოსტაკოვიჩი შეხვდა დირიჟორ ბრუნო ვალტერს, რომელიც იმდენად მოიხიბლა მისი პირველი სიმფონიით, რომ იმავე წელს იდირიჟორა მისი პრემიერა ბერლინში. აგრეთვე დიდი შთაბეჭდილება მოახდინა სიმფონიამ [[ლეოპოლდ სტოკოვსკი|ლეოპოლდ სტოკოვსკიზე]], რომელმაც მომდევნო წელს, ფილადელფიაში მისი ამერიკული პრემიერა იდირიჟორა და პირველი ჩანაწერიც გააკეთა. ამის შემდეგ შოსტაკოვიჩი კომპოზიციაზე კონცენტრირდა და როგორც შემსრულებელი, მხოლოდ საკუთარი ნაწარმოებების დაკვრით შემოიფარგლებოდა. 1927 წელს დაწერა სიმფონია №2 (ქვესათაურით „ოქტომბერს“), პატრიოტული ნაწარმოები დიდი პრო-საბჭოური საგუნდო ფინალით. ექსპერიმენტული ხასიათის გამო, მომდევნო, მე-3 სიმფონიის მსგავსად, ნაწარმოებს კრიტიკის მხრიდან პირველის მსგავსი ენთუზიაზმი არ მოჰყოლია. 1927 წელსვე დაიწყო შოსტაკოვიჩის ურთიერთობა [[ივანე სოლერტინსკი|ივან სოლერტინსკისთან]], რომელიც ამ უკანასკნელის გარდაცვალებამდე (1944) მისი უახლოესი მეგობარი იყო. მანვე გააცნო კომპოზიტორს მალერის მუსიკა, რომელმაც მე-4 სიმფონიიდან მოყოლებული მასზე ძლიერი გავლენა იქონია. მეორე სიმფონიაზე მუშაობის პარალელურად შოსტაკოვიჩმა დაიწყო მუშაობა სატირულ ოპერაზე „ცხვირი“ ''(Нос)'', რომელიც [[ნიკოლოზ გოგოლი|ნიკოლოზ გოგოლის]] მოთხრობას ეფუძნებოდა. 1929 წლის ივნისში, კომპოზიტორის სურვილის საწინააღმდეგოდ, შედგა მისი საკონცერტო შესრულება, რასაც მძაფრი თავდასხმა მოჰყვა რუსეთის პროლეტარ მუსიკოსთა ასოციაციის ({{lang-ru|Российская Ассоциация Пролетарских Музыкантов, РАПМ}}) მხრიდან.<ref>Wilson (2006), p. 84</ref> ოპერის სასცენო პრემიერას 1930 წლის 18 იანვარს ცუდი შეფასებები და მუსიკოსთა შორის გაურკვევლობა მოჰყვა.<ref>Wilson (2006), p. 85</ref> 1920-იანი წლების ბოლოს და 1930-იანების დასაწყისში შოსტაკოვიჩი მუშაობდა მშრომელი ახალგაზრდობის თეატრში (Театр рабочей молодёжи, ТРАМ ). ამ თანამდებობაზე მას ძალიან მცირე სამუშაო ჰქონდა, თუმცა იდეოლოგიური შეტევებისგან დაცული იყო. ამ პერიოდის დიდი ნაწილი მიეძღვნა მუშაობას ოპერაზე „მცენსკის მაზრის ლედი მაკბეტი“ ''(Леди Макбет Мценского уезда)'', რომელიც პირველად 1934 წელს შესრულდა. ნაწარმოებს დაუყოვნებელი წარმატება ხვდა წილად, როგორც პოპულარულ, ისე ოფიციალურ დონეზე. იგი დაახასიათეს, როგორც „შედეგი სოციალისტური წყობის ზოგადი წარმატების და პარტიის სწორი პოლიტიკისა“ და როგორც ოპერა, რომელიც „შეიძლებოდა შეექმნა მხოლოდ საბჭოთა კომპოზიტორს, რომელიც საბჭოთა კულტურის საუკეთესო ტრადიციებზე იყო აღზრდილი“.<ref>Shostakovich/Grigoryev & Platek (1981), p. 33</ref> შოსტაკოვიჩი და მისი პირველი მეუღლე, ნინა ვარზარი, 1932 წელს დაქორწინდნენ. თავდაპირველ სიძნელეებს 1935 წელს დაშორება მოჰყვა, თუმცა ისინი მალევე დაუბრუნდნენ თანაცხოვრებას მას შემდეგ, რაც ნინა მათ პირველ შვილზე, გალინაზე დაორსულდა.<ref>Fay (2000), p. 80</ref> === პირველი პრობლემები === 1936 წლის 17 იანვარს [[იოსებ სტალინი]] ოპერას ეწვია ახალი ნამუშევრის, „წყნარი დონის“ სანახავად, რომელიც [[მიხეილ შოლოხოვი|მიხეილ შოლოხოვის]] [[წყნარი დონი|რომანზე]] იყო დაფუძნებული და ნაკლებად ცნობილ კომპოზიტორს, ივან ძერჟინსკის ეკუთვნოდა. წარმოდგენის დასასრულს კომპოზიტორს სტალინის ლოჟაში უხმეს და უთხრეს, რომ მის ნამუშევარს „მნიშვნელოვანი იდეოლოგიურ-პოლიტიკური ღირებულება ჰქონდა“.<ref>{{cite book|last1=McSmith|first1=Andy|title=Fear and the Muse Kept Watch|page=172}}</ref> 26 იანვარს სტალინი კვლავ მივიდა ოპერაში, ამჯერად [[ვიაჩესლავ მოლოტოვი|ვიაჩესლავ მოლოტოვის]], ანდრეი ჟდანოვის და [[ანასტას მიქოიანი|ანასტას მიქოიანის]] თანხლებით, „მცენსკის მაზრის ლედი მაკბეტის“ სანახავად. წარმოდგენის შემდეგ მან და მისმა ანტურაჟმა ოპერა უსიტყვოდ დატოვეს. შოსტაკოვიჩს, მეგობრის რჩევით, [[არხანგელსკი|არხანგელსკში]] კონცერტი გაეუქმებინა, რათა ამ კონკრეტულ წარმოდგენას დასწრებოდა.<ref>{{cite news|author=Classical Music |url=https://www.telegraph.co.uk/culture/music/classicalmusic/3613515/When-opera-was-a-matter-of-life-or-death.html |title=When opera was a matter of life or death |publisher=Telegraph |date= 8 March 2004|accessdate=7 November 2011 |location=London}}</ref> თვითმხილველთა გადმოცემით, როცა მესამე აქტის ბოლოს სცენაზე ავიდა, კომპოზიტორი „ფურცელივით თეთრი იყო“.<ref>Wilson (2006), pp. 128–129</ref> სოლერტინსკისთან გაგზავნილ წერილებში შოსტაკოვიჩი ჰყვება, თუ როგორი შიშით უყურებდა სტალინს, როცა ეს უკანასკნელი უსიამოვნოდ იშმუშნებოდა ლითონის ჩასაბერების და დასარტყამების ზედმეტად ხმამაღალ დაკვრაზე. არანაკლებ შემაძრწუნებელი იყო მისთვის სტალინის და მისი კომპანიონების სიცილი სერგეის და კატერინას სასიყვარულო სცენის დროს. მეორე დღეს შოსტაკოვიჩი არხანგელსკში გაემგზავრა. იქ ყოფნისას, 28 იანვარს შეიტყო „<nowiki/>[[პრავდა|პრავდაში“]] გამოქვეყნებული ტირადის შესახებ, სახელწოდებით „<nowiki/>[[აბდაუბდა მუსიკის ნაცვლად|აბდაუბდა მუსიკის ნაცვლად“]]. სტატიაში გამოთქმული შენიშვნების მიხედვით, ოპერა „განზრახ დისონანტური, არეული ხმების წყება“ იყო.<ref>{{cite book|last1=Fay|first1=Laurel|title=Shostakovich|pages=84–85}}</ref> ეს იყო სიგნალი ეროვნული მასშტაბის კამპანიისა, რომლის დროსაც საბჭოთა მუსიკალური კრიტიკოსები, რომლებსაც ოპერის თაობაზე დადებითი შეფასება ჰქონდათ გამოთქმული, იძულებული გახდნენ, ბეჭდური ფორმით უარეყოთ თავიანთი მოსაზრებები, ეთქვათ, რომ „ვერ შენიშნეს „ლედი მაკბეტის“ ის ნაკლები, რომლებიც „პრავდაში“ იყო ხაზგასმული“.<ref>Downes, Olin. [https://www.nytimes.com/1936/04/12/archives/changes-in-the-soviet-shostakovich-affair-shows-shift-in-point-of.html "Shostakovich Affair shows shift in point of view in the U.S.S.R."], ''The New York Times''. 12 April 1936. p. X5.</ref> იყო გარკვეული წინააღმდეგობაც შოსტაკოვიჩის თაყვანისმცემელთა მხრიდან. მათ შორის იყო სოლერტინსკიც, რომელიც ლენინგრადში, ოპერის დაგმობისთვის მოწყობილ კომპოზიტორთა შეხვედრაზე გამოცხადდა და გაკიცხვის ნაცვლად, ნაწარმოები შეაქო. იქ მყოფთაგან ორმა მის აზრს მხარი დაუჭირა. ლენინგრადში დაბრუნებულ შოსტაკოვიჩს დაურეკა ლენინგრადის სამხედრო ოლქის მეთაურმა, რომლისთვისაც მარშალ ტუხაჩევსკის დაევალებინა, მოეკითხა და დარწმუნებულიყო, რომ კომპოზიტორი თავს კარგად გრძნობდა.<ref>{{cite book|last1=McSmith|first1=Andy|title=Fear and the Muse Kept Watch|pages=175–176}}</ref> 6 თებერვალს „პრავდა“ კვლავ დაესხა თავს შოსტაკოვიჩს, ამჯერად, ბალეტისთვის „ბრწყინვალე ნაკადული“ ''(Светлый ручей)'', რომელიც დაგმობილი იყო, რადგან „ჟღარუნობდა და არაფერს გამოხატავდა“, ასევე, სწორად არ გადმოსცემდა კოლექტივში გლეხთა ცხოვრების სურათს.<ref>Wilson (2006), p. 130</ref> მოსალოდნელი დაპატიმრებით შეშინებულმა შოსტაკოვიჩმა მოახერხა სსრ კულტურის სახელმწიფო კომიტეტის თავმჯდომარესთან, პლატონ კერჟენცევთან შეხვედრა, რომელმაც სტალინს და მოლოტოვს მოახსენა, რომ კომპოზიტორი დაარიგა, „უარეყო ფორმალისტური შეცდომები და შეექმნა რაიმე ისეთი, რაც გასაგები იქნებოდა ფართო მასებისთვის“. ასევე გადასცა, რომ შოსტაკოვიჩი აღიარებდა შეცდომას და ითხოვდა შეხვედრას სტალინთან, რაზეც უარი მიიღო.<ref>{{cite book|last1=McSmith|first1=Andy|title=Fear and the Muse Kept Watch|pages=174–5}}</ref> ამ კამპანიის შედეგად შეკვეთებმა იკლო და შოსტაკოვიჩის შემოსავალი დაახლოებით სამი მეოთხედით შემცირდა. მისი მეოთხე სიმფონიის პრემიერა 1936 წლის 11 დეკემბრისთვის იგეგმებოდა, მაგრამ კომპოზიტორმა ის უკან გაითხოვა, შესაძლოა, აკრძალვის გამოც. სიმფონია 25 წლის განმავლობაში, 1961 წლის 30 დეკემბრამდე აღარ შესრულებულა. ასევე აიკრძალა „მცენსკის მაზრის ლედი მაკბეტი“. ცენზურაგავლილი ვერსია ახალი სათაურით, „კატერინა იზმაილოვა“, 1963 წლის 8 იანვარს შესრულდა. შოსტაკოვიჩის წინააღმდეგ მიმართული კამპანია სიგნალი აღმოჩნდა ისეთ სფეროებში მოღვაწე ხელოვანთათვისაც, როგორიც იყო მხატვრობა, არქიტექტურა, თეატრი და კინო. უპირველეს სამიზნეთა შორის იყვნენ მწერალი [[მიხეილ ბულგაკოვი]], რეჟისორი [[სერგეი ეიზენშტეინი]] და თეატრის რეჟისორი ვსევოლოდ მაიერჰოლდი. იმავე წელს დაიწყო [[დიდი წმენდა]], რომლის დროსაც კომპოზიტორის ბევრი ნათესავი და მეგობარი დააპატიმრეს ან მოკლეს. მათ შორის იყვნენ მარშალი ტუხაჩევსკი (დახვრიტეს დაპატიმრებიდან რამდენიმე თვეში), კომპოზიტორის დის ქმარი ვსევოლოდ ფრედერიკსი (გამორჩეული ფიზიკოსი, რომელიც საბოლოოდ, გაათავისუფლეს, მაგრამ სახლში მისვლამდე გარდაიცვალა); ახლო მეგობარი, ნიკოლაი ჟილიაევი (მუსიკათმცოდნე, რომელიც ტუხაჩევსკის ასწავლიდა, დაპატიმრებიდან მალევე დახვრიტეს); სიდედრი, ასტრონომი სოფია მიხაილოვნა ვარზარი (გაამწესეს ბანაკში, [[ყარაღანდა|ყარაღანდაში]]); მეგობარი, მარქსისტი მწერალი გალინა სერებრიაკოვა (20 წელი ბანაკში გაატარა); ბიძა მაქსიმ კოსტრიკინი (გარდაიცვალა) და კოლეგები: ბორის კორნილოვი და ადრიან პიოტროვსკი (სიკვდილით დასაჯეს).<ref>Wilson (2006), pp. 145–6</ref> შოსტაკოვიჩის ერთადერთი შვება ამ პერიოდში მისი ქალიშვილის, გალინას დაბადება იყო (1936 წელს). ორი წლის შემდეგ დაიბადა მისი ვაჟი, მაქსიმი. ==== მეოთხე სიმფონიის გამოთხოვა ==== „პრავდაში“ ზემოხსენებული წერილების გამოქვეყნება შოსტაკოვიჩის მე-4 სიმფონიაზე მუშაობის პროცესს დაემთხვა. ნაწარმოები მნიშვნელოვან სტილისტურ ცვლილებას ასახავს, რაც მალერის და სხვა დასავლური გავლენების შედეგი იყო. ამ ცვლილების გამო მასზე მუშაობა კომპოზიტორისთვის საკმაოდ რთული აღმოჩნდა. „პრავდაში“ სტატიების გამოჩენისას კომპოზიცია უკვე კარგა ხნის დაწყებული ჰქონდა, მასზე მუშაობა გააგრძელა და 1936 წლის დასასრულს პრემიერასაც გეგმავდა. დეკემბერში რეპეტიციებიც დაიწყო, თუმცა, რამდენიმე რეპეტიციის შემდეგ, დღემდე გაურკვეველი მიზეზებით, კომპოზიტორმა ნაწარმოები უკან გაითხოვა. რამდენიმე მისი მეგობარი და კოლეგა, მაგალითად, ისააკ გლიკმანი, გამოთქვამდა მოსაზრებას, რომ ეს, სინამდვილეში, ოფიციალური აკრძალვა იყო, კომპოზიტორი კი დაარწმუნეს, იგი ნებაყოფლობით გადაწყვეტილებად გაესაღებინა.<ref>Wilson (2006), pp. 143–4</ref> ნებისმიერ შემთხვევაში, საფიქრებელია, რომ ამ ქმედებამ კომპოზიტორის სიცოცხლე და მისი ოჯახი იხსნა. მიუხედავად ამისა, მას არ უარუყვია ნაწარმოები და სიმფონიამ ნომერიც შეინარჩუნა. საფორტეპიანო ვერსია 1946 წელს გამოიცა, ხოლო ნაწარმოები, საბოლოოდ, 1961 წელს, სტალინის გარდაცვალებიდან რამდენიმე წლის შემდეგ შესრულდა. 1936-1937 წლებში, მეოთხე და მეხუთე სიმფონიებს შორის, იმ მიზნით, რომ თვალში არავის მოხვედროდა, შოსტაკოვიჩი მეტწილად კინომუსიკას ქმნიდა. აღნიშნული ჟანრი, გარდა იმისა, რომ სტალინის მოწონებით სარგებლობდა, საშიში პერსონალური გამოხატვისგანაც დაცლილი იყო.<ref>Shostakovich/Volkov (1979), p. 59</ref> ==== მეხუთე სიმფონია ==== კომპოზიტორის პასუხი მის საწინააღმდეგო კამპანიაზე იყო სიმფონია №5, რომელიც მუსიკალურად უფრო კონსერვატიული იყო, ვიდრე მისი წინამორბედები. მისი პრემიერა ლენინგრადში, 1937 წლის 21 ნოემბერს შედგა და ფენომენალური წარმატება ხვდა წილად. სიმფონიამ მსმენელთა შორის ღრმა ემოციები და ცრემლებიც კი გამოიწვია.<ref>Volkov (2004), p. 150</ref> წიგნში „აღიარება“ ''(Свидетельство)'', რომელიც, შოსტაკოვიჩის სავარაუდო მემუარებს შეიცავს, ვკითხულობთ: „ვერასოდეს დავიჯერებ, რომ ადამიანს, რომელიც ვერაფერს ხვდებოდა, შეეძლო ეგრძნო მეხუთე სიმფონია. რა თქმა უნდა ისინი ხვდებოდნენ, ხვდებოდნენ რა ხდებოდა მათ გარშემო და ხვდებოდნენ, თუ რას ეხებოდა მეხუთე“.<ref>Shostakovich/Volkov (2000), p. 135</ref> წარმატებამ შოსტაკოვიჩის სტატუსი გამოასწორა. მუსიკალური კრიტიკოსებიც და ხელისუფლების წარმომადგენლებიც, მათი ჩათვლით, ვინც ადრე კომპოზიტორს ფორმალიზმში ადანაშაულებდნენ, ერთხმად აცხადებდნენ, რომ მან ისწავლა თავის შეცდომებზე და ნამდვილი საბჭოთა ხელოვანი გახდა. საგაზეთო სტატიაში, რომელიც შოსტაკოვიჩის სახელით გამოქვეყნდა, მეხუთე სიმფონია დახასიათებულია, როგორც „საბჭოთა არტისტის შემოქმედებითი პასუხი სამართლიან კრიტიკაზე“.<ref>Taruskin (2009), p. 304</ref> კომპოზიტორი დიმიტრი კაბალევსკი, ერთ-ერთი მათ შორის, ვინც „პრავდას“ სტატიების შემდეგ შოსტაკოვიჩთან კავშირი გაწყვიტა, აქებდა სიმფონიას და ულოცავდა ავტორს, რომ „არ დანებდა „მცდარ“ გზებზე სიარულის ცდუნებას“.<ref>Wilson (2006), p. 152.</ref> ამ პერიოდშივე შექმნა შოსტაკოვიჩმა პირველი სიმებიანი კვარტეტი. კამერული ნაწარმოებები საშუალებას აძლევდა, დაკავებულიყო ექსპერიმენტებით და გამოეხატა იდეები, რომლებიც მიუღებელი იქნებოდა მისი უფრო საჯარო სიმფონიებისთვის. 1937 წლის სექტემბერში დაიწყო კომპოზიციის სწავლება ლენინგრადის კონსერვატორიაში, რამაც ფინანსური სტაბილურობა მოუტანა, მაგრამ შემოქმედებით მუშაობაში ხელს უშლიდა. === მეორე მსოფლიო ომი === 1939 წელს, ვიდრე საბჭოთა ძალები [[ფინეთი|ფინეთში]] შეჭრას შეეცდებოდნენ, პარტიის მდივანმა ლენინგრადში, ანდრეი ჟდანოვმა შოსტაკოვიჩს საზეიმო პიესა შეუკვეთა – „სიუიტა ფინურ თემებზე“, რომელიც სამხედრო ორკესტრის მიერ [[ჰელსინკი|ჰელსინკიში]] საზეიმო აღლუმის დროს უნდა შესრულებულიყო. [[ზამთრის ომი]] წითელი არმიისთვის მწარე გამოცდილება გამოდგა, აღლუმი არ ჩატარებულა და შოსტაკოვიჩს ნაწარმოების ავტორობაზე ხმამაღლა არასოდეს განუცხადებია.<ref>Edwards (2006), p. 98</ref> იგი 2001 წლამდე არ შესრულებულა.<ref>[http://www.mtv3.fi/uutiset/arkisto.shtml/arkistot/kulttuuri/2001/09/78462 MTV3: Shostakovitshin kiistelty teos kantaesitettiin] (in Finnish)</ref> [[აღმოსავლეთის ფრონტი|აღმოსავლეთის ფრონტის]] გახსნის შემდეგ (1941) შოსტაკოვიჩი თავდაპირველად ლენინგრადში დარჩა. სცადა სამხედრო სამსახურში შესულიყო, თუმცა ცუდი მხედველობის გამო არ მიიღეს. სანაცვლოდ, ლენინგრადის კონსერვატორიის მეხანძრეთა ბრიგადაში მოხალისედ ჩაეწერა და საბჭოთა ხალხს რადიოთიც მიმართა: ''{{Audio|ShostakovichRadio1941.ogg|listen}}''. მისი ფოტო გაზეთებში მთელი ქვეყნის მასშტაბით გამოქვეყნდა.<ref>Wilson (2006), p. 171.</ref> მისი უდიდესი წვლილი ომის დროს იყო სიმფონია №7. პირველი სამი ნაწილი კომპოზიტორმა ლენინგრადში დაწერა, ხოლო ნაწარმოები [[სამარა (რუსეთი)|კუიბიშევში]] (ახლანდელ სამარაში) დაასრულა, სადაც ოჯახთან ერთად იყო ევაკუირებული. უცნობია, მართლაც დაწერა თუ არა მან ეს ნაწარმოები ლენინგრადის ბლოკადის გათვალისწინებით. ოფიციალურად, იგი აღიარეს ლენინგრადელი ხალხის მამაცური წინააღმდეგობის გამოხატულებად გერმანელი დამპყრობლების მიმართ, როგორც ნამდვილად პატრიოტული ხელოვნების ნაწარმი იმ დროს, როცა ხალხი მორალურ-ფსიქოლოგიურ მხარდაჭერას საჭიროებდა. სიმფონის პრემიერა დიდი თეატრის ორკესტრმა დაუკრა კუიბიშევში, რის შემდეგაც მალევე ის საზღვარგარეთ, ლონდონსა და შეერთებულ შტატებშიც შესრულდა. ყველაზე დასამახსოვრებელი იყო მისი პრემიერა ლენინგრადში, ალყაში მოქცეული ქალაქის რადიოს ორკესტრის მიერ. ორკესტრში სულ 14 მუსიკოსი იყო დარჩენილი, ამიტომ დირიჟორ კარლ ელიასბერგს მოუხდა მოეწვია ყველა, ვისაც რაიმე ინსტრუმენტზე დაკვრა შეეძლო.<ref>Blokker (1979), p. 31</ref> შოსტაკოვიჩის ოჯახი 1943 წელს მოსკოვში გადავიდა საცხოვრებლად. მერვე სიმფონიის პრემიერის დროს ბედი წითელი არმიისკენ იყო შემობრუნებული. შედეგად, პუბლიკა და რაც მთავარია, ხელისუფლება კომპოზიტორისგან მორიგ ტრიუმფალურ პიესას ელოდა, სანაცვლოდ კი მიიღო მე-8 სიმფონია, რომელიც შოსტაკოვიჩის შემოქმედებაში ალბათ ყველაზე ტრაგიკული და ძალადობით სავსე ნაწარმოებია. კომპოზიტორის იმიჯის შესანარჩუნებლად, რომელიც საბჭოთა ხალხსა და დასავლეთს შორის მნიშვნელოვან ხიდს წარმოადგენდა, მთავრობამ სიმფონიას „სტალინგრადი“ დარქვა, თითქოს იგი სტალინგრადის სისხლიან [[სტალინგრადის ბრძოლა|ბრძოლაში]] დაღუპულების გლოვა ყოფილიყო. მიუხედავად ამისა, ნაწარმოები კრიტიკას ვერ გადაურჩა. გადმოცემით, კომპოზიტორმა შემდეგი რამ თქვა: <blockquote>როცა მერვე შესრულდა, ის ღიად გამოაცხადეს კონტრრევოლუციურ და ანტისაბჭოთა ნაწარმოებად. ისინი ამბობდნენ: „რატომ დაწერა შოსტაკოვიჩმა ოპტიმისტური სიმფონია ომის დასაწყისში და ტრაგიკული – ახლა? დასაწყისში ჩვენ უკან ვიხევდით, ახლა კი ვუტევთ, ვანადგურებთ ფაშისტებს. შოსტაკოვიჩი კი ტრაგიკულად იქცევა, ეს ნიშნავს, რომ ფაშისტების მხარესაა“.<ref>Shostakovich/Volkov (2000), p.162.</ref></blockquote> ნაწარმოები არაოფიციალურად 1956 წლამდე აკრძალული იყო.<ref>Wilson (2006), p. 203.</ref> სიმფონია №9, წინამორბედისგან განსხვავებით, ბევრად მსუბუქი იყო. გავრილ პოპოვი წერდა, რომ იგი იყო ბრწყინვალე „ცხოვრების ხალისით და მხიარულებით“.<ref>Fay (2000), p. 147</ref> თუმცა 1946 წელს ისიც კრიტიკის საგანი გახდა. ისრაელ ნესტიევი კითხულობდა, შესაფერისი დრო იყო თუ არა „მსუბუქი და გასართობი ინტერლუდიისთვის შოსტაკოვიჩის მნიშვნელოვან ქმნილებათა შორის, დროებით უარყოფისთვის დიდი, სერიოზული პრობლემებისა გართობის გამო“.<ref>Fay (2000): p. 152.</ref> ''New York World-Telegram-ის'' 1946 წლის 27 ივლისის სტატიაც მსგავსად უარყოფითი იყო: „რუს კომპოზიტორს არ უნდა გამოეხატა თავისი გრძნობები ნაციზმის დამარცხების გამო ასეთი ბავშვური მანერით“. შოსტაკოვიჩი აგრძელებდა კამერული მუსიკის შექმნას. აღსანიშნავია საფორტეპიანო ტრიო №2 (თხზ. 67), რომელიც სოლერტინსკის ხსოვნას ეძღვნება და სრულდება ტკბილ-მწარე, ებრაულ მოტივზე აგებული „totentanz-ით“. 1947 წელს, კომპოზიტორი რსფსრ უზენაესი საბჭოს დეპუტატი გახდა.<ref name=Hulme/> === მეორე მხილება === [[File:Prokofiev shostakovich khachaturian.jpg|thumb|right|მარცხნიდან მარჯვნივ: სერგეი პროკოფიევი, დიმიტრი შოსტაკოვიჩი, არამ ხაჩატურიანი (1945) <ref>Shostakovich/Volkov (2004), p.86</ref>]] 1948 წელს შოსტაკოვიჩი, ბევრ სხვა კომპოზიტორთან ერთად, კვლავ იქნა მხილებული ფორმალიზმში, ამჯერად, ჟდანოვის დოქტრინით. ანდრეი ჟდანოვმა, რომელიც რსფსრ უზენაესი საბჭოს თავმჯდომარე იყო, შოსტაკოვიჩი და სხვა კომპოზიტორები, მათ შორის, პროკოფიევი და [[არამ ხაჩატურიანი]] არასათანადო და ფორმალისტური მუსიკის წერაში დაადანაშაულა. ეს მიმდინარე ანტიფორმალისტური კამპანიის ნაწილი იყო, რომლის მიზანსაც კომპოზიციაში ყოველგვარი დასავლური გავლენის და ე.წ. „არა-რუსული“ შემოქმედების ამოძირკვა წარმოადგენდა. საბჭოს კონფერენცია დასრულდა დეკრეტით „[[ვანო მურადელი|ვ. მურადელის]] ოპერის „დიდი მეგობრობა“ თაობაზე“, რომელიც მიმართული იყო ყველა საბჭოთა კომპოზიტორისადმი და მათგან მხოლოდ „პროლეტარული“, მასებისთვის გასაგები მუსიკის შექმნას მოითხოვდა. ბრალდებული კომპოზიტორები, შოსტაკოვიჩის ჩათვლით, კომიტეტის წინაშე საჯარო ბოდიშის მოსახდელად დაიბარეს.<ref>Blokker (1979), pp. 33-34</ref><ref>Wilson (2006), p. 241</ref> მისი ნაწარმოებების უმეტესობა აიკრძალა, ოჯახს კი პრივილეგიები ჩამოერთვა. იური ლიუბიმოვის თქმით, ამ პერიოდში კომპოზიტორი „დაპატიმრებას ღამით, სადარბაზოში, ლიფტის წინ ელოდა ხოლმე, რათა მისი ოჯახი მაინც არ შეწუხებულიყო.“<ref>Wilson (1994), p. 183</ref> დეკრეტის შედეგები კომპოზიტორებისთვის მძიმე აღმოჩნდა. შოსტაკოვჩი მათ შორის აღმოჩნდა, ვინც კონსერვატორიიდან საერთოდ დაითხოვეს. შემოსავლის დაკარგვა, რომელიც ამას მოჰყვა, მისთვის, სავარაუდოდ, ყველაზე მძიმე დარტყმა იყო. სხვებს, ვინც კონსერვატორიაში დატოვეს, მძიმე, ეჭვიანობით სავსე ატმოსფეროში უხდებოდათ მუშაობა. არავის სურდა, მისი ნაწარმოები ფორმალისტურად ყოფილიყო მიჩნეული, ამიტომ ბევრმა ანტიპროლეტარული მუსიკის წერაში საკუთარი კოლეგების დადანაშაულებას მიჰყო ხელი.<ref>Wilson (1994), p. 252</ref> შემდეგი რამდენიმე წლის განმავლობაში შოსტაკოვიჩი სამი კატეგორიის მუსიკას წერდა: კინომუსიკას გადასახადების გადასახდელად, ოფიციალურ ნაწარმოებებს ოფიციალური რეაბილიტაციის იმედით და სერიოზულ მუსიკას „ქვედა უჯრისთვის“. ბოლო კატეგორიაში შედიოდა სავიოლინე კონცერტი №1 და ვოკალური ციკლი „ებრაული ხალხური პოეზიიდან“. ეს ციკლი იმ დროს დაიწერა, როცა ომისშემდგომი ანტისემიტური კამპანია დაწყებული იყო. ხშირი იყო დაპატიმრებები. დააკავეს, მათ შორის, ი. დობრუშინი და იდიცკი, რომელთა წიგნიდანაც აიღო შოსტაკოვიჩმა ტექსტები აღნიშნული ციკლისთვის.<ref>Wilson (2006), p. 269</ref> შოსტაკოვიჩის მუსიკასა და საცხოვრებელ პირობებზე არსებული შეზღუდვები 1949 წელს შემსუბუქდა, როცა სტალინმა გადაწყვიტა, რომ საჭირო იყო ხელოვანთა წარმომადგენლობის გაგზავნა ნიუ-იორკში, კულტურულ და სამეცნიერო კონგრესზე მსოფლიო მშვიდობისათვის და რომ შოსტაკოვიჩიც მათ შორის უნდა ყოფილიყო. შოსტაკოვიჩისთვის ეს დამამცირებელი გამოცდილება აღმოჩნდა, რომლის კულმინაციაც იყო პრეს-კონფერენცია ნიუ-იორკში, სადაც მისგან წინასწარ მომზადებული სიტყვის წაკითხვას მოითხოვდნენ. ნიკოლოზ ნაბოკოვი, რომელიც აუდიტორიაში იმყოფებოდა, იხსენებდა „ნერვიულ და აკანკალებულ ხმას“, რომლითაც კომპოზიტორმა კითხვა დაიწყო, ხოლო შემდეგ იძულებული გახდა შეეწყვიტა, ხოლო „სიტყვა ინგლისურად გააგრძელა ტკბილმა რადიოს ბარიტონმა“.<ref>Nabokov (1951), p. 204</ref> მშვენივრად იცოდა რა, რომ შოსტაკოვიჩს არ შეეძლო საკუთარი აზრის ხმამაღლა გამოხატვა, ნაბოკოვმა საჯაროდ ჰკითხა მას, მხარს უჭერდა თუ არა იმხანად სტრავინსკის მუსიკის დაგმობას საბჭოთა კავშირში. შოსტაკოვიჩს, რომელიც სტრავინსკის დიდი თაყვანისმცემელი იყო და მისი მუსიკის გავლენასაც განიცდიდა, არჩევანი არ ჰქონდა, გარდა იმისა, რომ დადებითად ეპასუხა. ნაბოკოვმა უყოყმანოდ დაწერა, რომ შოსტაკოვიჩი იყო „არა თავისუფალი ადამიანი, არამედ მთავრობის მორჩილი ინსტრუმენტი“.<ref>Nabokov (1951), p. 205</ref> კომპოზიტორს მისთვის არასოდეს უპატიებია ეს საჯარო დამცირება.<ref>Wilson (2006), p. 274</ref> იმავე წელს შოსტაკოვიჩს აიძულეს, დაეწერა კანტატა „ტყეთა სიმღერა“, რომელშიც სტალინი განდიდებულია, როგორც „დიდი მებაღე“. სტალინის სიკვდილი (1953) უდიდესი მნიშვნელობის მოვლენა იყო შოსტაკოვიჩის, როგორც შემოქმედის, რეაბილიტაციის საქმეში. ეს წელი აღინიშნა მისი მე-10 სიმფონიით. მასში გვხვდება რამდენიმე მუსიკალური ციტირება და კოდები (მათ შორის, DSCH – Dmitri Schostakowitsch და ელმირას მოტივი, რომელიც ელმირა ნაზიროვას შეეხება, პიანისტსა და კომპოზიტორს, რომელიც შოსტაკოვიჩის კონსერვატორიიდან გაგდებამდე მასთან სწავლობდა).<ref>Wilson (2006), p. 304.</ref> მათი სრული მნიშვნელობა დღესაც დავის საგანია. მძვინვარე მეორე ნაწილი კი, წიგნის „აღიარება“ მიხედვით, სტალინის მუსიკალურ პორტრეტს წარმოადგენს. მეათე სიმფონია მეხუთე და მეშვიდე სიმფონიებთან ერთად, კომპოზიტორის ყველაზე პოპულარულ ნაწარმოებთა შორისაა. 1953 წელსვე შედგა „ქვედა უჯრაში“ შენახული რამდენიმე ნაწარმოების პრემიერაც. 40-50 წლის ასაკში შოსტაკოვიჩს ახლო ურთიერთობა ჰქონდა თავის ორ მოსწავლესთან, გალინა უსტვოლსკაიასთან და ელმირა ნაზიროვასთან. ამის ფონზე გრძელდებოდა მისი პირველი, ღია ქორწინება ნინა ვარზართან, ამ უკანასკნელის გარდაცვალებამდე (1954). უსტვოლსკაიას იგი 1937-1947 წლებში ასწავლიდა. მათი ურთიერთობის ხასიათი, რომელსაც [[მსტისლავ როსტროპოვიჩი]] „ფაქიზს“ უწოდებს, ძლიერ გაურკვეველია. ნინას სიკვდილის შემდეგ შოსტაკოვიჩმა უსტვოლსკაიას ხელი სთხოვა, თუმცა, უარი მიიღო.<ref>Fay (2000), p. 194.</ref> კომპოზიტორის ქალიშვილი, გალინა, იხსენებს, რომ მამა უსტვოლსკაიას მათ დედინაცვლად გახდომის შესაძლებლობას მასთან და მაქსიმთან განიხილავდა.<ref>Fay (2000), p. 194</ref><ref>Wilson (2006), p. 297</ref> უსტვოლსკაიას მეგობრის, ვიქტორ სუსლინის თქმით კი ქალი ღრმად იმედგაცრუებული იყო შოსტაკოვიჩზე კონსერვატორიის დამთავრების დროს (1947). ნაზიროვასთან ურთიერთობა, როგორც ჩანს, ცალმხრივი იყო და მეტწილად შემოიფარგლებოდა კომპოზიტორის მიერ მიწერილი წერილებით, რომლებიც 1953-1956 წლებით თარიღდება. 1956 წელს შოსტაკოვიჩი დაქორწინდა მეორე ცოლზე, კომსომოლის აქტივისტ მარგარიტა კაინოვაზე. წყვილი შეუფერებელი აღმოჩნდა და სამი წლის შემდეგ ისინი დაშორდნენ. 1954 წელს შოსტაკოვიჩმა დაწერა საზეიმო უვერტიურა (თხზ. 96). იგი 1980 წლის ოლიმპიური თამაშების მუსიკალურ თემად იქნა გამოყენებული.<ref>{{cite web |format=PDF |title=1980 Summer Olympics Official Report from the Organizing Committee, vol. 2 |p=283 |url=http://www.la84foundation.org/5va/reports_frmst.htm |archiveurl=https://web.archive.org/web/20060622162855/http://www.la84foundation.org/5va/reports_frmst.htm |archivedate=22 June 2006 }}</ref> (მისი თემა ფილმიდან „პიროგოვი“ (თხზ. 76a: ფინალი) [[2004 წლის ზაფხულის ოლიმპიური თამაშები|2004 წლის ზაფხულის ოლიმპიურ თამაშებზე]], ათენში, ოლიმპიური ცეცხლის ანთებისას დაუკრეს.) 1959 წელს შოსტაკოვიჩი მოსკოვში, მისი მე-5 სიმფონიის საკონცერტო შესრულების შემდეგ სცენაზე გამოვიდა და მიულოცა [[ლენარდ ბერნსტაინი|ლენარდ ბერნსტაინს]] და [[ნიუ-იორკის ფილარმონიული ორკესტრი|ნიუ-იორკის ფილარმონიულ ორკესტრს]]. კონცერტი საბჭოთა კავშირში მათი ტურნეს შემადგენელი ნაწილი იყო. მოგვიანებით, იმავე წელს, ბერნსტაინმა და ნიუ-იორკის ფილარმონიულმა სიმფონია ბოსტონში, Columbia Records-ისთვის ჩაწერეს. === პარტიაში გაწევრიანება === 1960 წელს შოსტაკოვიჩის ცხოვრებაში მორიგი მნიშვნელოვანი მოვლენა მოხდა – იგი კომუნისტურ პარტიას შეუერთდა. მთავრობას სურდა მისი დანიშვნა კომპოზიტორთა კავშირის გენერალურ მდივნად, თუმცა, ამისთვის პარტიის წევრობა იყო საჭირო. [[ნიკიტა ხრუშჩოვი]] კი, პარტიის პირველი მდივანი 1953-1964 წლებში, საბჭოთა ხელოვანებთან ურთიერთობის გაუმჯობესების მიზნით ინტელიგენციის მოწინავე რიგებში მხარდაჭერას ეძებდა.<ref>Wilson (1994), pp. 373–80.</ref> აღნიშნული მოვლენა სხვადასხვაგვარად იქნა გაგებული: როგორც მხარდაჭერის გამოხატულება კომპოზიტორის მხრიდან, როგორც ლაჩრული ქმედება, პოლიტიკური ზეწოლის შედეგი ან მისი თავისუფალი გადაწყვეტილება. ერთის მხრივ, სახელმწიფო აპარატი დანამდვილებით ნაკლებად რეპრესიული იყო, ვიდრე სტალინის სიკვდილამდე. მეორეს მხრივ კი, მისი ვაჟი იხსენებდა, რომ ამ მოვლენამ კომპოზიტორი ცრემლებამდეც კი მიიყვანა.<ref>Ho & Feofanov (1998), p. 390</ref> მოგვიანებით, მან ცოლს, ირინას უთხრა, რომ შანტაჟის მსხვერპლი გახდა.<ref>Manashir Yakubov, ''Programme notes'' for the 1998 Shostakovich seasons at the Barbican, London).</ref> ლევ ლებედინსკის თქმით, იგი თვითმკვლელობისკენაც იყო მიდრეკილი.<ref>Wilson (1994), p. 340.</ref> 1962 წლიდან იგი საბჭოთა კავშირის უზენაესი საბჭოს დელეგატი იყო.<ref name=Hulme/> პარტიაში გაწევრიანებიდან მალევე „[[პრავდა|პრავდაში]]“ მისი სახელით გამოქვეყნდა რამდენიმე სტატია, რომელიც გმობდა ინდივიდუალიზმს მუსიკაში და რომლებიც, სინამდვილეში, მას არ ეკუთვნოდა. პარტიაში გაწევრიანებითვე იძულებული გახდა ბოლოს და ბოლოს დაეწერა ლენინისადმი მიძღვნილი მუსიკალური ნაწარმოები, რისი პირობაც რამდენიმე ხნით ადრე ჰქონდა დადებული. ეს იყო 1961 წელს დასრულებული სიმფონია №12, სახელწოდებით „1917 წელი“, რომელიც ბოლშევიკურ რევოლუციას აღწერს.<ref>MacDonald (2006), p. 247</ref> ამავე პერიოდში დაიწყო მისი ჯანმრთელობის გაუარესება. [[File:Fotothek df roe-neg 0002796 004 Portrait Dmitri Dmitrijewitsch Schostakowitchs im Publikum der Bachfeier.jpg|thumb|upright|შოსტაკოვიჩი 1950 წელს]] შოსტაკოვიჩის მუსიკალური პასუხი ზემოხსენებულ პიროვნულ კრიზისზე იყო სიმებიანი კვარტეტი №8, რომელიც სამ დღეში დაწერა. მისი ქვესათაურია „ფაშიზმისა და ომის მსხვერპლთა ხსოვნას“<ref>Blokker (1979), 37.</ref> და სავარაუდოდ, 1945 წლის [[დრეზდენის დაბომბვა|დრეზდენის დაბომბვას]] უკავშირდება. მე-10 სიმფონიის მსგავსად, კვარტეტი შეიცავს მისი ძველი ნაწარმოებების ციტირებებს და კომპოზიტორის მუსიკალურ მონოგრამას. 1960 წლის 19 ივლისით დათარიღებულ წერილში მეგობართან, ისააკ გლიკმანთან მან აღიარა: „დავიწყე ფიქრი, რომ თუ ერთ დღესაც მოვკვდები, არავინ დაწერს მუსიკას ჩემს მოსაგონრად, ამიტომ, უმჯობესია, თავადვე დავწერო“.<ref>Glikman: pp. 90–91</ref> შოსტაკოვიჩის სხვა კოლეგებმა, მათ შორის, ნატალია ვოვსი-მიხელსმა<ref>Wilson (2006), p. 263.</ref> და ჩელისტმა ვალენტინ ბერლინსკიმ<ref>Wilson (2006), p. 281.</ref> ასევე იცოდნენ მერვე კვარტეტის ბიოგრაფიული მნიშვნელობის შესახებ. პიტერ ჯ. რაბინოვიცი ასევე გამოყოფს კვარტეტში არსებულ ფარულ მინიშნებებს [[რიხარდ შტრაუსი|რიხარდ შტრაუსის]] „მეტამორფოზებზე“.<ref>{{cite journal |last1=Rabinowitz |first1=Peter J. |title=The Rhetoric of Reference; or, Shostakovich's Ghost Quartet |journal=Narrative |date=May 2007 |volume=15 |issue=2 |pages=239–256 |jstor=30219253 |url=https://www.academia.edu/630315 |accessdate=5 December 2017|doi=10.1353/nar.2007.0013 }}</ref> 1962 წელს შოსტაკოვიჩი მესამედ დაქორწინდა, ირინა სუპინსკაიაზე. ის გლიკმანს სწერდა: „მისი ერთადერთი ნაკლი ისაა, რომ 27 წლის არის. სხვა მხრივ ის ბრწყინვალეა: ჭკვიანი, მხიარული, პირდაპირი და ძალიან სათნო“.<ref>Shostakovich/Glikman (2001), p. 102.</ref> გალინა ვიშნევსკაიას მიხედვით, რომელიც შოსტაკოვიჩებს კარგად იცნობდა, ქორწინება ძალიან ბედნიერი იყო: „მხოლოდ მასთან იპოვა დიმიტრი დიმიტრის ძემ ნამდვილი ოჯახური მყუდროება... უეჭველია, რომ [ირინამ] მისი სიცოცხლე რამდენიმე წლით გაახანგრძლივა“.<ref>Vishnevskaya (1985), p. 274</ref> ნოემბერში შოსტაკოვიჩმა განახორციელა დირიჟორობის ერთადერთი მცდელობა, როცა [[ნიჟნი-ნოვგოროდი|ნიჟნი-ნოვგოროდში]] რამდენიმე თავისი ნაწარმოები იდირიჟორა.<ref>Wilson (2006), pp. 426–7.</ref> სხვა დროს, დირიჟორობაზე უარს ამბობდა და ნერვებს და ავადმყოფობას იმიზეზებდა ხოლმე. იმავე წელს დაუბრუნდა ანტისემიტიზმის თემას სიმფონიით №13 („Бабий Яр“). ნაწარმოებში გამოყენებულია [[ევგენი ევტუშენკო|ევგენი ევტუშენკოს]] რამდენიმე ლექსი, რომელთაგანაც პირველი ეძღვნება II მსოფლიო ომის დროს დახოცილ უკრაინელ ებრაელებს. არსებობს სხვადასხვა მოსაზრება იმაზე, თუ რამდენად დიდი იყო ამასთან დაკავშირებული რისკი: ლექსი საბჭოთა პრესაში გამოქვეყნებული იყო და არ იყო აკრძალული, თუმცა წინააღმდეგობრივად მიიჩნეოდა. სიმფონიის პრემიერის შემდეგ ევტუშენკო აიძულეს, დაემატებინა სტროფი, სადაც ხაზგასმული იყო, რომ ბაბი იარის ხოცვა-ჟლეტის დროს ებრელებთან ერთად რუსები და უკრაინელებიც დაიხოცნენ. 1965 წელს შოსტაკოვიჩმა ხმა აღიმაღლა პოეტ იოსებ ბროდსკის დასაცავად, რომელსაც ხუთი წლით გადასახლება და მძიმე სამუშაო ჰქონდა მისჯილი. მან ხელი მოაწერა პროტესტს ევტუშენკოსთან და სხვა ხელოვანებთან ერთად, რომელთა შორისაც იყვნენ [[კორნეი ჩუკოვსკი]], [[ანა ახმატოვა]], [[სამუილ მარშაკი]] და ფრანგი ფილოსოფოსი [[ჟან-პოლ სარტრი]]. პროტესტის შედეგად სასჯელი შემსუბუქდა და ბროდსკი ლენინგრადში დააბრუნეს. === გვიანდელი წლები და გარდაცვალება === 1964 წელს შოსტაკოვიჩმა შექმნა მუსიკა რუსული ფილმისთვის „ჰამლეტი“, რომელსაც დადებითი გამოხმაურება მოჰყვა ''The New York Times-ში'': „შექსპირის მჭევრი სიტყვების ნაკლებობა რამდენადმე კომპენსირდება ბრწყინვალე და ამაღელვებელი მუსიკით, რომელიც დიმიტრი შოსტაკოვიჩს ეკუთვნის. მას დიდი ღირსება და სიღრმე გააჩნია, გარკვეულ მომენტებში კი შესაფერისი სიველურე და არსერიოზულობაც“.<ref>Crowther, Bosley, in ''New York Times'', 15 September 1964.</ref> ცხოვრების ბოლო პერიოდში შოსტაკოვიჩს ქრონიკული ავადმყოფობა აწუხებდა, თუმცა სიგარეტსა და არაყს თავს არ ანებებდა. 1958 წლიდან მოყოლებული ტანჯავდა ავადმყოფობა, რომელიც განსაკუთრებით მოქმედებდა მის მარჯვენა ხელზე და რომლის გამოც იძულებული გახდა ფორტეპიანოზე დაკვრისთვის თავი დაენებებინა. 1965 წელს დასმულ დიაგნოზის მიხედვით, ეს პოლიომიელიტი იყო. 1966 და 1971 წლებში გულის შეტევაც გადაიტანა. ასევე, რამდენჯერმა დაეცა, რის შედეგადაც ორივე ფეხი მოტეხილი ჰქონდა. 1967 წელს წერილში წერდა: „მიზანი მიღწეულია 75%-ით (მარჯვენა ფეხი მოტეხილია, მარცხენა ფეხი მოტეხილია, მარჯვენა ხელი არ მუშაობს). ახლა ისღა დამრჩენია, მარცხენა ხელი მოვიტეხო და ჩემი კიდურების 100% მწყობრიდან იქნება გამოსული“.<ref>Shostakovich/Glikman (2001), p. 147.</ref> ფიქრი სიკვდილზე გავლენას ახდენდა მის გვიანდელ ნაწარმოებებზე, როგორიცაა გვიანი კვარტეტები და 1969 წელს დაწერილი სიმფონია №14 (სიმღერების ციკლი, რომელში გამოყენებული ლექსებიც სიკვდილის თემაზეა). ამ პიესაში შოსტაკოვიჩის მუსიკალური ენა ყველაზე ექსტრემალურია. იყენებს თორმეტტონიან თემებს და რთულ პოლიფონიას. ნაწარმოები თავის ახლო მეგობარს, [[ბენჯამინ ბრიტენი|ბენჯამინ ბრიტენს]] მიუძღვნა, რომელმაც მისი დასავლური პრემიერა 1970 წელს, ალდებურგის ფესტივალზე იდირიჟორა. სიმფონია №15 (1971), განსხვავებით წინამორბედისგან, მელოდიური და რეტროსპექტიულია, ციტირებს [[ვაგნერი|ვაგნერს]], [[როსინი, ჯოაკინო|როსინის]] და თავისივე მე-4 სიმფონიას. შოსტაკოვიჩი ფილტვის კიბოთი გარდაიცვალა 1975 წლის 9 აგვისტოს. ჩატარდა სამოქალაქო ცერემონია და იგი მოსკოვის ნოვოდევიჩის სასაფლაოზე დაკრძალეს.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1975/08/11/archives/dmitri-shostakovich-dead-at-68-after-hospitalization-in-moscow.html|title=Dmitri Shostakovich Dead at 68 After Hospitalization in Moscow|date=1975-08-11|work=The New York Times|access-date=2019-02-09|language=en-US|issn=0362-4331}}</ref> სიკვდილამდე მისი სახელი უკვდავყოფილი იქნა, როცა ანტარქტიკაში, ალექსანდრეს კუნძულის ერთ-ერთ ნახევარკუნძულს შოსტაკოვიჩის ნახევარკუნძული ეწოდა.<ref>[https://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:5:0::NO::P5_ANTAR_ID:13773 Shostakovich Peninsula] [[United States Geological Survey|USGS]] 01-JAN-75</ref> მიუხედავად იმისა, რომ [[ამიოტროფული გვერდითი სკლეროზი|ამიოტროფული გვერდითი სკლეროზით]] უკვე 1960-იანი წლებიდან იტანჯებოდა, კომპოზიტორი თავის მუსიკას და კორესპონდენციას ყოველთვის თავად წერდა, მაშინაც კი, როცა მისი მარჯვენა ხელი პრაქტიკულად, გამოსაუსადეგარი გახდა, რაც მისი განსაკუთრებით ძლიერი ხასიათის ნიშანი იყო. [[File:Shostakovich.jpg|thumb|right|250px|შოსტაკოვიჩი ხმას აძლევს საბჭოთა მუსიკოსების ადმინისტრაციული საბჭოს არჩევნებში, მოსკოვი, 1974]] მას დარჩა მესამე ცოლი, ირინა; ქალიშვილი, გალინა და ვაჟი, მაქსიმი. ეს უკანასკნელი, თავად პიანისტი და დირიჟორი, მამის რამდენიმე ნაწარმოების მიძღვნის ადრესატი და პირველი შემსრულებელი იყო. არსებობს რამდენიმე ნაწარმოების ჩანაწერი თავად კომპოზიტორის შესრულებითაც, ხოლო მისი მუსიკის მნიშვნელოვან შემსრულებლებს შორის აღსანიშნავია ემილ გილელსი, [[მსტისლავ როსტროპოვიჩი]], ტატიანა ნიკოლაევა, დავიდ ოისტრახი და „ბეთჰოვენის კვარტეტის“ წევრები. მისი უკანასკნელი ნაწარმოები იყო სონატა ალტისთვის, რომელიც პირველად 1975 წლის 28 დეკემბერს, კომპოზიტორის გარდაცვალებიდან ოთხი თვის შემდეგ შესრულდა. შოსტაკოვიჩის მუსიკალური გავლენა გვიანდელ კომპოზიტორებზე შედარებით უმნიშვნელოა, თუმცა [[ალფრედ შნიტკე|ალფრედ შნიტკემ]] განავითარა მისი ეკლექტურობა და კონტრასტი დინამიურსა და სტატიურს შორის; [[ანდრე პრევინი|ანდრე პრევინის]] მუსიკაში ხშირად ჩანს კავშირი გაორკესტრების შოსტაკოვიჩისეულ მანერასთან. მისი გავლენა ასევე ჩანს რამდენიმე სკანდინავიელი კომპოზიტორის შემოქმედებაშიც, როგორიცაა, მაგალითად, ლარს-ერიკ ლარსონი.<ref>[http://www.musicweb-international.com/classrev/2003/Aug03/Larsson_concertinos.htm Lars-Erik Larsson.] Retrieved on 18 November 2005.</ref> ბევრი რუსი თანამედროვე და მისი მოსწავლე ლენინგრადის კონსერვატორიაში ასევე იყო მისი მუსიკის გავლენის ქვეშ. მათ შორისაა გერმან ოკუნევი, ბორის ტიშჩენკო (რომლის მე-5 სიმფონიაც (1978) შოსტაკოვიჩის ხსოვნას ეძღვნება), სერგეი სლონიმსკი და სხვები. ავან-გარდის დაკნინებასთან და კომპოზიტორის პოლიტიკურ შეხედულებებთან დაკავშირებით დებატების განვითარებასთან ერთად, გაიზარდა შოსტაკოვიჩის კონსერვატიული მუსიკალური ენის პოპულარობაც. == მუსიკა == === მიმოხილვა === შოსტაკოვიჩის მუსიკა იყენებს გაფართოებულ [[ტონალობა|ტონალობას]] და რომანტიკული მუსიკალური ტრადიციის გაგრძელებას წარმოადგენს, თუმცა მასში გვხვდება [[ატონალობა|ატონალობის]] და ქრომატიზმის ელემენტებიც. ზოგიერთ გვიანდელ ნაწარმოებში (მაგალითად, სიმებიანი კვარტეტი №12) აგრეთვე იყენებს ბგერათრიგებს. მის შემოქმედებაში დომინირებს [[სიმფონია|სიმფონიების]] და სიმებიანი კვარტეტების ციკლები (15 სიმფონია და ამდენივე კვარტეტი). სიმფონიები მისი კარიერის მანძილზე საკმაოდ თანაბრადაა განაწილებული, ხოლო კვარტეტები, ძირითადად, ბოლო პერიოდშია თავმოყრილი. მის ყველაზე პოპულარულ ნაწარმოებთა შორისაა სიმფონია №5, სიმფონია №7, სიმებიანი კვარტეტი №8 და სიმებიანი კვარტეტი №15. სხვა ნამუშევრებიდან აღსანიშნავია ოპერები „მცენსკის მაზრის ლედი მაკბეტი“, „ცხვირი“ და დაუმთავრებელი „მოთამაშეები“, [[გოგოლი|გოგოლის]] კომედიის მიხედვით; ექვსი კონცერტი (ორ-ორი ფორტეპიანოს, ვიოლინოს და ჩელოსთვის); ორი საფორტეპიანო ტრიო და დიდი ოდენობით კინომუსიკა. შოსტაკოვიჩის მუსიკა აჩვენებს ბევრი იმ კომპოზიტორის გავლენას, რომელთა მუსიკასაც იგი თაყვანს სცემდა: [[ბახი, იოჰან სებასტიან|ბახისა]] ფუგებსა და პასაკალიებში; [[ბეთჰოვენი|ბეთჰოვენის]] – გვიანდელ სიმებიან კვარტეტებში; [[მალერი, გუსტავ|მალერისა]] სიმფონიებში და [[ალბან ბერგი|ბერგის]] – მუსიკალური კოდებისა და ციტატების გამოყენებაში. რუს კომპოზიტორთა შორის განსაკუთრებულ პატივს სცემდა [[მოდესტ მუსორგსკი|მოდესტ მუსორგსკის]], რომლის ოპერებიც „ბორის გოდუნოვი“ და „ხოვანშჩინა“ ხელახლა გააორკესტრა. მუსორგსკის გავლენა განსაკუთრებით აშკარაა „ლედი მაკბეტის“ ცივ სცენებში და მე-11 სიმფონიაში, ასევე, მის სატირულ ნაწარმოებში „პატარა ანტიფორმალისტური სამოთხე“ ''(Антиформалистический раёк)''.<ref>Fay (2000), pp. 119, 165, 224.</ref> [[პროკოფიევი, სერგეი|პროკოფიევის]] გავლენა კარგად ჩანს ადრეულ საფორტეპიანო მუსიკაში, როგორიცაა პირველი სონატა და პირველი საფორტეპიანო კონცერტი.<ref>The New Grove (2001), p. 288, 290</ref> რუსული საეკლესიო და ხალხური მუსიკის გავლენა კი ნათელი ხდება 1950-იან წლებში შექმნილი ნაწარმოებებიდან a capella გუნდისთვის. შოსტაკოვიჩის დამოკიდებულება [[სტრავინსკი, იგორ|სტრავინსკისთან]] ფრიად ორაზროვანი იყო. გლიკმანს სწერდა: „სტრავინსკის, როგორც კომპოზიტორს, ვაღმერთებ. სტრავინსკი, როგორც მოაზროვნე, მძულს“.<ref>Shostakovich/Glikman (2001), p. 181.</ref> განსაკუთრებით უყვარდა „ფსალმუნების სიმფონია“, რომლის საკუთარი საფორტეპიანო ვერსიაც ავტორს აჩუქა მისი ვიზიტისას საბჭოთა კავშირში, 1962 წელს. (ორი კომპოზიტორის შეხვედრა არცთუ წარმატებული აღმოჩნდა. თვითმხილველები მოგვითხრობენ შოსტაკოვიჩის უკიდურეს ნერვიულობაზე და სტრავინსკის „სისასტიკეზე“ მის მიმართ.)<ref>Wilson (1994), pp. 375–7.</ref> ბევრი კომენტატორი შენიშნავს წყვეტას 1936 წელს მხილებამდელ ექსპერიმენტულ ნამუშევრებსა და უფრო კონსერვატიულ ნაწარმოებებს შორის, რომლებიც მას მოჰყვა. კომპოზიტორმა ფლორა ლიტვინოვას უთხრა: „პარტიის მითითებების გარეშე უფრო მეტ ბრწყინვალებას ვაჩვენებდი, მეტ სარკაზმს გამოვიყენებდი, შევძლებდი, საკუთარი იდეები ღიად წარმომეჩინა ნაცვლად მათი შეფარვისა“.<ref>Wilson (1994), p. 426.</ref> 1934-1935 წლებში გამოქვეყნებულ სტატიებში შოსტაკოვიჩი თავის გავლენებს შორის ალბან ბერგს, [[არნოლდ შენბერგი|არნოლდ შონბერგს]], ერნსტ კრენეკს და „განსაკუთრებით, სტრავინსკის“ ასახელებს.<ref>Fay (2000), p. 88.</ref> მნიშვნელოვანი ნაწარმოებები ამ ადრეული პერიოდიდან არის სიმფონია №1, რომელშიც კონსერვატორიის აკადემიურობა შერწყმულია მის მოდერნისტულ მისწრაფებებთან; ოპერა „ცხვირი“ („ყველაზე შეუპოვრად მოდერნისტული მის სასცენო ნამუშევრებს შორის“<ref>The New Grove (2001), p. 289.</ref>); „მცენსკის მაზრის ლედი მაკბეტი“, რომელიც მის წინააღმდეგ კამპანიის დასაწყისი აღმოჩნდა და სიმფონია №4, რომელიც გროუვის ლექსიკონში აღწერილია, როგორც „შოსტაკოვიჩის იმ დრომდე მიღწეული მუსიკალური განვითარების კოლოსალური სინთეზი“.<ref>The New Grove (2001), p. 290.</ref> მეოთხე სიმფონიაში პირველად წამოიწია წინა პლანზე მალერის გავლენამ, რაც იმ გზის მომასწავებელი იყო, რომელიც შოსტაკოვიჩმა რეაბილიტაციისთვის გაიარა. კომპოზიტორისვე აღიარებით, წინამორბედი ორი სიმფონია ყველაზე ნაკლებად წარმატებული იყო.<ref>Shostakovich/Glikman (2001), p. 315.</ref> 1936 წლის შემდეგ შოსტაკოვიჩის სიმფონიური მუსიკა გარეგნულად კონსერვატიული გახდა, შესაძლო ფარული პოლიტიკური შემადგენლის მიუხედავად. ამ პერიოდში განსაკუთრებით ბევრ კამერულ მუსიკას წერდა, რადგან ეს სფერო საშუალებას აძლევდა განეხორციელებინა განსხვავებული და ხშირად, უფრო ბნელი იდეები გარედან ჩარევის შიშის გარეშე.<ref>იხ. აგრეთვე: The New Grove (2001), p. 294.</ref> მისი კამერული ნაწარმოებები მეტწილად ტონალურია, თუმცა მათში მოცემულია ნაკლებად მხიარული განწყობები, რომლებიც უფრო საჯარო ნაწარმოებებში მიუღებელი იქნებოდა. აღნიშნული განსაკუთრებით აშკარაა გვიანდელ კამერულ ნაწარმოებებში,<ref>The New Grove (2001), p. 300.</ref> რომელთაგან ზოგში იყენებდა ბგერათრიგებს, თუმცა, მათ ეპყრობოდა, როგორც მელოდიურ თემებს და არა როგორც [[სერიალიზმი|სერიებს]]. გვიანდელი შემოქმედებიდან აგრეთვე აღსანიშნავია ვოკალური მუსიკა, რომლებშიც გამოყენებულია ტექსტები სიყვარულის, სიკვდილის და ხელოვნების თემაზე. === ებრაული თემატიკა === ებრაული თემატიკის მიმართ ინტერესს შოსტაკოვიჩი სტალინის ანტისემიტურ კამპანიამდეც (გვიანი 1940-იან და ადრე 1950-იანი წლები) იჩენდა. მას განსაკუთრებით მოსწონდა ებრაული მუსიკის შესაძლებლობა, „აეგო მხიარული მელოდიები სევდიანი ინტონაციებისგან“.<ref>Wilson (1994), p. 268.</ref> მისი ნაწარმოებებიდან, რომლებიც ებრაულ თემებს შეიცავს, აღსანიშნავია სიმებიანი კვარტეტი №4 (1949), სავიოლინე კონცერტი №1 (1948) და „ოთხი მონოლოგი პუშკინის ლექსებზე“ (1952), ასევე, საფორტეპიანო ტრიო №2 (1944). ებრაული თემების გამოყენებისთვის დამატებითი შთაგონება იყო მოშე ბერეგოვსკის თეზისი ებრაულ ხალხურ მუსიკაზე, რომელსაც კომპოზიტორი 1946 წელს გაეცნო. 1948 წელს ებრაული ხალხური სიმღერების წიგნი შეიძინა, რომელზე დაყრდნობითაც შექმნა სიმღერების ციკლი „ებრაული ხალხური პოეზიიდან“. თავდაპირველად დაწერა რვა სიმღერა, რომელიც აჩვენებდა საბჭოთა კავშირში ებრაელთა ყოფის სიძნელეებს. შემდგომ, ამის დასაფარად, დაამატა კიდევ სამი სიმღერა, რომელიც აჩვენებდა იმ დიდებულ ცხოვრებას, რომელიც ებრაელებს ჰქონდათ საბჭოთა რეჟიმის პირობებში. მიუხედავად ნაწარმოების ნამდვილი მნიშვნელობის დამალვის მცდელობისა, კომპოზიტორთა კავშირმა უარი თქვა მასზე ნაბართვის გაცემაზე 1949 წელს, იმ ანტისემიტური წნეხის ქვეშ, რომელსაც იმ დროს მოეცვა სახელმწიფო. „ებრაული ხალხური პოეზიიდან“, სხვა აკრძალული ნაწარმოებების მსგავსად, მხოლოდ სტალინის სიკვდილის შემდეგ შესრულდა.<ref>Wilson (1994), pp. 267–9.</ref> === საკუთარი მუსიკის ციტირება === შოსტაკოვიჩი მთელი შემოქმედების მანძილზე იყენებდა მუსიკალურ ციტირებებს. მსგავსი სტილისტური მახასიათებელი სხვა კომპოზიტორებთანაც მოიპოვება, თუმცა შოსტაკოვიჩთან ის მუსიკის განმსაზღვრელი თვისებაა. იგი სხვა კომპოზიტორების ციტირებას საკუთარი მუსიკის ციტირებას არჩევდა, რომელთა საშუალებითაც მუსიკათმცოდნეები მის სხვადასხვა ნაწარმოებებს ერთმანეთთან აკავშირებენ. ამის ერთ-ერთი მაგალითია მთავარი თემა კატერინას არიიდან „Серёжа, хороший мой“, რომელიც „მცენსკის მაზრის ლედი მაკბეტის“ მეოთხე მოქმედებაში ჟღერს. იგი თანხლებას უწევს კატერინას საყვარელთან – სერგეისთან შეხვედრის დროს. არიის მშვენიერება ამოსუნთქვასავითაა სცენის დაძაბულ, ინტენსიურ გარემოში. იგი კარგად ეწყობა დიალოგსაც, როდესაც კატერინა საყვარელს ციხეში სტუმრობს. იგივე თემა ტრაგიკულად ჟღერს, როცა სერგეი ღალატობს მას, ადანაშაულებს თავის დაპატიმრებაში და ახალ საყვარელს პოულობს. 25 წელზე მეტი ხნის შემდეგ შოსტაკოვიჩი ამავე თემას ციტირებს მე-8 სიმებიან კვარტეტში. მის მძიმე, სამგლოვიარო თემებს შორის ერთადერთი მსუბუქი და სასიხარულო მომენტი სწორედ სერიოჟას თემის გაჟღერებაა ჩელოს მიერ, მეოთხე ნაწილის დაახლოებით მესამე წუთზე. ციტირება იყენებს კატერინას იმედს იმ იმედის დემონსტრირებისთვის, რომელიც ფაშისტების მიერ ჩაგრულებს აქვთ.<ref> {{cite web |url= http://www.quartets.de/compositions/ssq08.html |title= Quartet No. 8 |last= Harris |first= Stephen |date= 9 April 2016 |website= Shostakovich: The String Quartets |accessdate= 18 February 2018 }}</ref> თემა კიდევ ერთხელ გვხვდება მე-14 სიმებიან კვარტეტში. იგი კვლავ ჩელოს შემოჰყავს, თუმცა, სრულიად განსხვავებული მიზნით. მე-14, რომელიც ბოლოა შოსტაკოვიჩის „კვარტეტების კვარტეტიდან“, ეძღვნება „ბეთჰოვენის კვარტეტის“ წევრს, ჩელისტ სერგეი შრინსკის. სწორედ ამ მიძღვნის გამოხატულებაა აღნიშნული თემა.<ref> {{cite web |url= http://www.quartets.de/compositions/ssq14.html |title= Quartet No. 14 |last= Harris |first= Stephen |date= 24 August 2015 |website= Shostakovich: The String Quartets |accessdate= 18 February 2018 }}</ref> === გამოცემები გარდაცვალების შემდეგ === 2004 წელს მუსიკოლოგმა ოლგა დიგონსკაიამ აღმოაჩინა შოსტაკოვიჩის ხელნაწერები მოსკოვის გლინკას სახელობის მუსიკალური კულტურის ცენტრალურ სახელმწიფო მუზეუმში. მუყაოს ყუთში მოთავსებული იყო შოსტაკოვიჩის ხელნაწერი „მუსიკალური ესკიზების, პიესების და პარტიტურების 300-მდე გვერდი“. დიგონსკაიას თქმით, „კომპოზიტორის მეგობარმა მოქრთამა შოსტაკოვიჩის სახლის მოსამსახურე, რათა რეგულარულად მიეტანა მისთვის შოსტაკოვიჩის მიერ გადაყრილი ნაწერები. მათი გარკვეული ნაწილი ბოლოს გლინკას მუზეუმში აღმოჩნდა... აღნიშნული არქივი შეიცავდა დიდი რაოდენობით პიესებსა და კომპოზიციებს, რომლებიც სრულიად უცნობი იყო, ან მათი იდენტიფიცირება მხოლოდ ირიბად შეიძლებოდა“.<ref name=loiko>Loiko, Sergei L.; Johnson, Reed (27 November 2011). "Shostakovich's 'Orango' found, finished, set for Disney Hall". Los Angeles Times. Retrieved 17 February 2012.</ref> ნაპოვნ ნაწარმოებთა შორის იყო პროლოგის საფორტეპიანო და ვოკალური ესკიზები ოპერისთვის „ორანგო“ (1932). ისინი ბრიტანელმა კომპოზიტორმა ჯერარდ მაკბერნიმ გააორკესტრა და 2011 წლის დეკემბერში მათი პრემიერა ლოს-ანჯელესის ფილარმონიულმა ორკესტრმა შეასრულა.<ref name=loiko/><ref>{{cite web | url = http://articles.latimes.com/2011/nov/27/entertainment/la-ca-orango-opera-20111127 | title = Shostakovich's 'Orango' found, finished, set for Disney Hall | last1 = Loiko | first1 = Sergei L. | last2 = Johnson | first2 = Reed | date = 27 November 2011 | work = Los Angeles Times | accessdate = 17 February 2012 }}</ref><ref>{{cite web|last=Ayala |first=Ted |url=http://www.crescentavalleyweekly.com/leisure/12/07/2011/no-monkey-business-with-lapo’s-world-premiere-of-shostakovich’s-‘orango’/|title=No Monkey Business with LAPO's World Premiere of Shostakovich's 'Orango' |publisher=Crescenta Valley Weekly |date=7 December 2011 |accessdate=10 April 2012}}</ref><ref>{{Cite news |last = Sirén |first = Vesa |publication-date = 6 April 2009 |title = Šostakovitšin apinaooppera löytyi |trans-title = The ape opera by Shostakovich was found |periodical = Helsingin Sanomat |publication-place = Helsinki |location = |publisher = Sanoma Oy |language = fi |pages = C1 |url = http://www.hs.fi/kulttuuri/artikkeli/%C5%A0ostakovit%C5%A1in+kadonnut+apina-ooppera+kes%C3%A4ll%C3%A4+esityskuntoon/1135244971728 |issn = |accessdate = 6 April 2009 |url-status = dead |archiveurl = https://web.archive.org/web/20090408124116/http://www.hs.fi/kulttuuri/artikkeli/%C5%A0ostakovit%C5%A1in+kadonnut+apina-ooppera+kes%C3%A4ll%C3%A4+esityskuntoon/1135244971728 |archivedate = 8 April 2009 |df = dmy-all }}</ref><ref>{{cite web |date=21 March 2009 |title=Unknown Shostakovich Opera Discovered |website=Artsjournal |via=[[Le Devoir]] |url=http://www.artsjournal.com/artsjournal1/2009/03/unknown_shostak.shtml |access-date=5 April 2009 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090903111745/http://www.artsjournal.com/artsjournal1/2009/03/unknown_shostak.shtml|archivedate=3 September 2009 }}</ref><ref>{{citation|title=Philadelphia Orchestra program|date=27 October 2011}}</ref> === კრიტიკა === მაკბერნის მიხედვით, შოსტაკოვიჩის მუსიკის შეფასებისას აზრთა სხვადასხვაობა არსებობს. ზოგიერთს მიაჩნია, რომ იგი ორიგინალური ხედვით გამოირჩევა, სხვები კი ფიქრობენ, რომ ის „ცარიელი და მეორადია“.<ref>McBurney (2002), p. 283</ref> უილიამ უოლტონმა, მისმა ბრიტანელმა თანამედროვემ, შოსტაკოვიჩს „XX საუკუნის უდიდესი კომპოზიტორი“ უწოდა.<ref>''British Composers in Interview'' by R Murray Schafer (Faber 1960).</ref> მუსიკოსი დევიდ ფენინგი გროუვის ლექსიკონში ასკვნის, რომ „ურთიერთსაწინააღმდეგო ოფიციალური მოთხოვნების და ზეწოლის, თანამოქალაქეთა მასობრივი ტანჯვის და მისივე იდეების ფონზე ჰუმანიტარიზმის და საზოგადოებრივი მოღვაწეობის შესახებ, მან შეძლო კოლოსალური ემოციური ძალის მქონე მუსიკალური ენის შექმნა“.<ref>The New Grove (2001), p. 280</ref> ზოგიერთი თანამედროვე კომპოზიტორი საკმაოდ კრიტიკულად იყო განწყობილი. [[პიერ ბულეზი]] უარყოფდა შოსტაკოვიჩის მუსიკას და მას „მალერის მეორე, ან სულაც, მესამე გამოწურვას“ უწოდებდა.<ref>McBurney (2002), p. 288.</ref> რუმინელი კომპოზიტორი და [[ანტონ ვებერნი|ანტონ ვებერნის]] მოწაფე, ფილი გერშკოვიჩი შოსტაკოვიჩს უწოდებდა „გიჟს ტრანსში“.<ref>McBurney (2002), p. 290.</ref> გავრცელებული შენიშვნაა, რომ შოსტაკოვიჩის სტილი ვულგარული და უხეშია: იგორ სტრავინსკი „მცენსკის მაზრის ლედი მაკბეტის“ შესახებ წერდა, რომ ის „ბრუტალურად“ და „მონოტონურად“ ჟღერდა.<ref>McBurney (2002), p. 286.</ref> ინგლისელი კომპოზიტორის და მუსიკოლოგის რობინ ჰოლოუეის აღწერით, მისი მუსიკა იყო „ნაცრისფერი მელოდიაში და ჰარმონიაში, ქარხნულად მომუშავე სტრუქტურაში და შინაარსობრივად – მხოლოდ რიტორიკა და იძულება“.<ref>{{Cite journal |last=Holloway |first=Robin |date=26 August 2000 |title=Shostakovich horrors |journal=[[The Spectator]] |p=41 |url=http://archive.spectator.co.uk/article/26th-august-2000/41/music |access-date=29 June 2015 }}</ref> 1980-იან წლებში ფინელი დირიჟორი და კომპოზიტორი, ესა-პეკა სალონენი კრიტიკულად იყო განწყობილი შოსტაკოვიჩის მუსიკის მიმართ და მის დირიჟორობაზე უარს აცხადებდა. მაგალითად, 1987 წელს მან თქვა: <blockquote>შოსტაკოვიჩი, მრავალი მხრივ, სტრავინსკის პოლარულად საწინააღმდეგო ძალაა. [...] როცა მე ვთქვი, რომ მისი მე-7 სიმფონია მოსაწყენი და არასასიამოვნო კომპოზიციაა, ხალხმა მიპასუხა: „დიახ, დიახ, მაგრამ იფიქრეთ ამ სიმფონიის წარმომავლობაზე“. ასეთ დამოკიდებულებას სიკეთე არავისთვის მოაქვს.<ref>Salonen, Esa-Pekka & Otonkoski, Lauri: ''Kirja – puhetta musiikitta'', p. 73. Helsinki: Tammi. {{ISBN|951-30-6599-5}}</ref></blockquote> მას შემდეგ სალონენმა შოსტაკოვიჩის რამდენიმე ნაწარმოები შეასრულა და ჩაწერა, მათ შორის, 1-ლი და მე-2 საფორტეპიანო კონცერტები (1999), 1-ლი სავიოლინე კონცერტი (2010), პროლოგი ოპერისთვის „ორანგო“ და მე-4 სიმფონია (2012). სიმართლეა ის, რომ შოსტაკოვიჩი აქტიურად სესხულობდა მასალას და სტილებს როგორც წინამორბედი კომპოზიტორების, ისე პოპულარული მუსიკისგან და „მდაბალი“ მუსიკისთვის დამახასიათებელი ვულგარულობა მის „უდიდეს ეკლექტურობაზე“ ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი გავლენაა.<ref>Haas, ''Shostakovich's Eighth: C minor Symphony against the Grain'' p. 125.</ref> მაკბერნი ამის საწყისს იმ ავან-გარდულ სახელოვნებო წრეებში ხედავს, რომელშიც შოსტაკოვიჩი კარიერის დასაწყისში იყო გაერთიანებული და ამტკიცებს, რომ ეს სესხებები წინასწარ მოფიქრებული ხერხი იყო, რომელიც კომპოზიტორს საშუალებას აძლევდა, მუსიკის მასშტაბური სტრუქტურა შეექმნა.<ref>McBurney (2002), p. 295.</ref> == პიროვნული თვისებები == შოსტაკოვიჩს არაერთი უცნაური პიროვნული თვისება გააჩნდა. მისი ქალიშვილის მიხედვით, იგი „შეპყრობილი იყო სისუფთავით“.<ref>Michael Ardov,''Memories of Shostakovich'' p. 139.</ref> სინქრონიზებას უკეთებდა საათებს თავის ბინაში და რეგულარულად უგზავნიდა ბარათებს საკუთარ თავს, რათა შეემოწმებინა, რამდენად გამართულად მუშაობდა საფოსტო სამსახური. ელიზაბეტ უილსონი თავის წიგნში „შოსტაკოვიჩი: მოგონებები ცხოვრებაზე“ (1994 წლის გამოცემა) მისი ნერვიულობის არაერთ შემთხვევას აღწერს. მიხეილ დრუსკინი იხსენებს, რომ კომპოზიტორი, ახალგაზრდობაშიც კი, „ფაქიზი და ნერვიულად აღგზნებადი“ იყო.<ref>Wilson (1994), pp. 41–5.</ref> როგორც იური ლიუბიმოვი აღნიშნავს, „ის ფაქტი, რომ შოსტაკოვიჩი სხვებზე უფრო მოწყვლადი და მგრძნობიარე იყო, უეჭველად წარმოადგენდა მისი გენიალურობის მნიშვნელოვან თვისებას“.<ref>Wilson (1994), p. 183.</ref> შედარებით მსუბუქ ხასიათზე ყოფნისას მისი ერთ-ერთი მთავარი გასართობი სპორტი იყო, თუმცა, მონაწილეობას ყურება ან მსაჯობა ერჩივნა (იყო ფეხბურთის კვალიფიციური რეფერი). მისი საყვარელი საფეხბურთო კლუბი ლენინგრადის (ამჟამად სანქტ-პეტერბურგის) [[ზენიტი სანქტ-პეტერბურგი (საფეხბურთო კლუბი)|„ზენიტი“]] იყო, რომლის თამაშსაც რეგულარულად უყურებდა.<ref>Mentioned in his personal correspondence (Shostakovich, tr. Phillips (2001)), as well as other sources.</ref> აგრეთვე, მოსწონდა კარტის თამაში, განსაკუთრებით, პასეანსი. უყვარდა სატირიკოსი მწერლები, როგორიცაა გოგოლი და [[მიხეილ ზოშჩენკო]]. ამ უკანასკნელის გავლენა კარგად ჩანს მის წერილებში, სადაც საბჭოთა ოფიციოზის დამცინავი პაროდიები გვხვდება. თავად ზოშჩენკო კომპოზიტორის ხასიათის წინააღმდეგობრიობაზე საუბრობდა: „ის ფაქიზია, მსხვრევადი, ჩაკეტილი და უზომოდ პირდაპირი, ნამდვილი ბავშვი... [მაგრამ ასევე, არის] ჯიუტი, ენამწარე, ძალიან განათლებული, ალბათ ძლიერიც, დესპოტური და არცთუ კარგი ბუნების“.<ref>Quoted in Fay (2000), p. 121.</ref> ბუნებით ძალიან დამყოლი იყო. ფლორა ლიტვინოვას თქმით, „მისთვის სრულიად შეუძლებელი იყო, ვინმესთვის „არა“ ეთქვა“.<ref>Wilson (1994), p. 162.</ref> ეს ნიშნავდა, რომ მისი დათანხმება, ხელი მოეწერა ოფიციალურ განცხადებებზე, საკმაოდ იოლი იყო. ამათგან ერთ-ერთი ანდრეი სახაროვის საჯარო მხილება იყო 1973 წელს.<ref name="Fay263"/> მისმა ქვრივმა, მოგვიანებით, გაზეთ ''Helsingin Sanomat-ს'' განუცხადა, რომ კომპოზიტორის გვარი უნებართვოდ გამოიყენეს.<ref>Vesa Sirén: "Mitä setämies sai sanoa Neuvostoliitossa?" in [[Helsingin Sanomat]] on page A 6, 2 November 2018</ref> მეორეს მხრივ, მონდომებული იყო, დახმარებოდა ადამიანებს კომპოზიტორთა კავშირის თავმჯდომარის პოსტზე და უზენაესი საბჭოს დეპუტატად ყოფნისას. ოლეგ პროკოფიევის მიხედვით, „მან იმდენი ხალხის დახმარება სცადა... რომ მის თხოვნებს სულ უფრო ნაკლებ ყურადღებას აქცევდნენ“.<ref name="Fay263"/><ref>Wilson (1994), p. 40.</ref> როცა ჰკითხეს, [[ათეიზმი|სწამდა თუ არა ღმერთის]], შოსტაკოვიჩმა უპასუხა: „არა და ამის გამო ძალიან ვწუხვარ“.<ref name="Fay263">Fay (2000), p. 263.</ref> == რევიზიონიზმი == [[File:DSCH motif.svg|thumb|ზოგიერთ ნაწარმოებში შოსტაკოვიჩი საკუთარ თავს გამოხატავდა მოტივით DSCH (შემადგენლობა: რე-მი{{music|flat}}-დო-სი).]] შოსტაკოვიჩის პასუხი ოფიციალურ კრიტიკაზე და ის, თუ რამდენად იყენებდა მუსიკას გარკვეული სახის ფარული დისიდენტობისთვის, კამათის საგანია. ერთი შეხედვით, იგი ეთანხმებოდა მთავრობის პოლიტიკას და პოზიციებს, კითხულობდა სიტყვებს და ხელს აწერდა სტატიებს, რომლებიც სამთავრობო ხედვას გამოხატავდა.<ref>Wilson (2006), pp. 369–70.</ref> თუმცა, აშკარაა, რომ რეჟიმის ბევრი ასპექტი არ მოსწონდა, რასაც ადასტურებს მისი ოჯახი, მისი წერილები ისააკ გლიკმანთან და სატირული კანტატა ''Антиформалистический раёк'', რომელშიც სასაცილოდაა აგდებული „ანტიფორმალისტური“ კამპანია და რომელიც მის გარდაცვალებამდე დამალული იყო.<ref>Wilson (2006), p. 336.</ref> ასევე, ახლო მეგობრობა აკავშირებდა საბჭოთა კავშირის მარშალ მიხეილ ტუხაჩევსკისთან, რომელიც 1937 წელს, დიდი წმენდის დროს სიკვდილით დასაჯეს. გაურკვეველია, თუ რა დოზით გამოხატავდა შოსტაკოვიჩი ოპოზიციურ განწყობას სახელმწიფოს მიმართ თავის მუსიკაში. რევიზიონისტული ხედვა წინ წამოსწია სოლომონ ვოლკოვმა 1979 წელს გამოცემული წიგნით „აღიარება“ ''(Testimony)'', რომელიც, მისივე განცხადებით, შოსტაკოვიჩის მემუარებისგან შედგებოდა. წიგნის მიხედვით, კომპოზიტორის ბევრი ნაწარმოები შეიცავს კოდირებულ ანტისამთავრობო გზავნილებს, რაც შოსტაკოვიჩს იმ რუსი ხელოვანების ტრადიციის გამგრძელებლად წარმოაჩენს, რომლებიც ცენზურას ჭკუით სჯობნიდნენ და რომელიც, სულ მცირე, [[ალექსანდრე პუშკინი|ალექსანდრე პუშკინიდან]] იწყება. იგი იყენებდა მუსიკალურ ციტირებებს და მოტივებს, რომელთაგანაც აღსანიშნავია მისი მუსიკალური ხელმოწერა – DSCH მოტივი.<ref>This appears in several of his works, including the ''Pushkin Monologues'', Symphony No. 10, and String Quartets Nos 5, 8 & 11.</ref> მისი დიდი ხნის მუსიკალური პარტნიორი, ევგენი მრავინსკი ამბობდა, რომ „შოსტაკოვიჩი ძალიან ხშირად თავის განზრახვას ძალიან სპეციფიკური სურათებით და მინიშნებებით გადმოსცემდა“.<ref>Wilson (1994), p. 139.</ref> რევიზიონისტულ მიდგომას შემდგომში მხარი დაუჭირეს შოსტაკოვიჩის შვილებმა, მაქსიმმა და გალინამ, თუმცა, მაქსიმმა 1981 წელს განაცხადა, რომ ვოლკოვის გამოცემული წიგნი მამამისის ნამუშევარი არ იყო.<ref>{{cite news|title=Shostakovich's son says moves against artists led to defection|url=https://www.nytimes.com/1981/05/14/world/shostakovich-s-son-says-moves-against-artists-led-to-defection.html|accessdate=31 March 2017|work=The New York Times|date=14 May 1981|location=New York|language=English}}</ref> ვოლკოვი ასევე ამტკიცებს, „აღიარებაშიც“ და წიგნში „შოსტაკოვიჩი და სტალინი“, რომ მთავრობასთან დამოკიდებულებაში კომპოზიტორმა სალოსის, ან „კარის მასხარის“ როლი მოირგო. სხვა რევიზიონისტებს შორის აღსანიშნავია იან მაკდონალდი, რომლის წიგნში „ახალი შოსტაკოვიჩი“ მოცემულია მისი მუსიკის რევიზიონისტული ინტერპრეტაციები და ელიზაბეტ უილსონი, რომლის წიგნი „შოსტაკოვიჩი: მოგონებები ცხოვრებაზე“ იმოწმებს კომპოზიტორის ბევრი ნაცნობის მოსაზრებას. მუსიკოსები და მკვლევარები, მათ შორის, ლორელ ფეი<ref>Fay (2000), p. 4</ref> და რიჩარდ ტარუსკინი ეჭვქვეშ აყენებენ ვოლკოვის წიგნის ავთენტურობას და მნიშვნელობას და აცხადებენ, რომ ვოლკოვმა იგი გადამუშავებული სტატიების, ჭორების და შესაძლოა, კომპოზიტორისგან მომდინარე გარკვეული ინფორმაციის საფუძველზე შეადგინა. ფეის არგუმენტები მოცემულია 2002 წელს დაბეჭდილ სტატიაში,<ref>'Volkov's ''Testimony'' reconsidered' Fay (2002)</ref> სადაც იგი მიუთითებს, რომ წიგნის ხელნაწერის ის გვერდები, რომლებიც შოსტაკოვიჩმა ხელმოწერით დაადასტურა, მისივე ადრინდელი სტატიების სიტყვა-სიტყვითი რეპროდუქციებია და სადავო მასალას არ შეიცავს. ამის საწინააღმდეგოდ, ალან ბ. ჰოუმ და დიმიტრი ფეოფანოვმა აღნიშნეს, რომ ხელმოწერილი გვერდებიდან მინიმუმ ორი შეიცავს სადავო მასალას. მაგალითად, „მე-3 თავის პირველი გვერდი, სადაც შოსტაკოვიჩი აღნიშნავს, რომ მემორიალური დაფა, რომელიც ამბობს: „ამ სახლში ცხოვრობდა ვსევოლოდ მაიერჰოლდი“, ასევე უნდა ამბობდეს: „და ამავე სახლში მისი ცოლი მხეცურად მოკლეს“.<ref>Ho/Feofanov (1998), p. 211</ref> == ჩანაწერები == [[File:Russia-2000-stamp-Dmitri Shostakovich.jpg|thumb|2000 წელს შოსტაკოვიჩის პატივსაცემად გამოცემული რუსული საფოსტო მარკა]] 1958 წლის მაისში, პარიზში ვიზიტის დროს შოსტაკოვიჩმა ჩაწერა თავისი ორი საფორტეპიანო კონცერტი დირიჟორ ანდრე კლუიტანსთან ერთად, ასევე, რამდენიმე მცირე ზომის საფორტეპიანო ნაწარმოები. ისინი ვინილზე გამოსცა ჯერ EMI-მ, შემდეგ, ხელახლა, Seraphim Records-მა, ბოლოს კი, ციფრული გადამუშავების შემდეგ, ისინი კომპაქტ-დისკზეც გამოიცა. კომპოზიტორმა ორივე აღნიშნული კონცერტი სტერეო ფორმატშიც ჩაწერა ''Μелодия-სთვის''. ის აგრეთვე უკრავს ფორტეპიანოზე ჩელოს სონატას (თხზ. 40) ჩანაწერებში, დანიილ შაფრანთან და ასევე, მსტისლავ როსტროპოვიჩთან ერთად, სავიოლინე სონატაში (თხზ. 134) დავიდ ოისტრახთან და საფორტეპიანო ტრიოში (თხზ. 67) ოისტრახთან და ჩელისტ მილოშ სადლოსთან ერთად. არსებობს მოკლე ხმოვანი ფილმი, რომელშიც შოსტაკოვიჩი ასრულებს სოლოს 1930-იან წლებში შესრულებული მისი საფორტეპიანო კონცერტის დასკვნითი მომენტებიდან. ასევე, შოსტაკოვიჩის სიცოცხლის ბოლო წელს, გადაიღეს ფერადი ფილმი, სადაც ის თავისი ერთ-ერთი ოპერის რეპეტიციას ზედამხედველობს.<ref>{{cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=C5P4x2POjSM |title=Dmitri Shostakovich filmed in 1975 during rehearsals |publisher=YouTube |date=9 January 2008 |accessdate=7 November 2011}}</ref> უდიდესი მიღწევა იყო EMI-ს მიერ „მცენსკის მაზრის ლედი მაკბეტის“ ორიგინალი, ცენზურაგაუვლელი ვერსიის ჩაწერა. მანამდე არსებობდა სულ მცირე ერთი ჩანაწერი ცენზურაგამოვლილი ვერსიისა, სახელწოდებით „კატერინა იზმაილოვა“, რომელიც შოსტაკოვიჩმა საბჭოთა ცენზურის დასაკმაყოფილებლად გააკეთა, მაგრამ როცა მსტისლავ როსტროპოვიჩმა და მისმა მეუღლემ, სოპრანო გალინა ვიშნევსკაიამ ბოლოს და ბოლოს მიიღეს დასავლეთში ემიგრაციის უფლება, კომპოზიტორი ემუდარებოდა მათ, სრული, თავდაპირველი პარტიტურა ჩაეწერათ, რაც 1979 წელს მოხდა. კატერინას პარტიას ვიშნევსკაია ასრულებს, სერგეის პარტიას – ნიკოლაი გედა, ბორის ისმაილოვისას – დიმიტერ პეტკოვი. მათთან ერთად მონაწილე ბრწყინვალე მეორეხარისხოვან შემადგენლობას და ლონდონის სიმფონიურ ორკესტრს როსტროპოვიჩი დირიჟორობს. == ჯილდოები == ბელგია: სამეფო სამეცნიერო, სამწერლობო და გამოყენებითი ხელოვნების აკადემიის წევრი (1960)<ref>Index biographique des membres et associés de l'Académie royale de Belgique (1769-2005). (in French)</ref> ფინეთი: უიჰურის სიბელიუსის პრიზი (1958)<ref name=Hulme>Hulme (2010), pp. xxii-xxix</ref> საბჭოთა კავშირი: : [[File:HeroOfSocialistLabour.jpg|10px]] [[სოციალისტური შრომის გმირი]] (1966)<ref>''[https://books.google.com.vn/books?id=UbBAFDCmeEQC&q=prize#v=snippet&q=prize Shostakovich: A Life]'', Laurel E. Fay, p. 249</ref> : [[File:Order of Lenin ribbon bar.png|25px]] [[ლენინის ორდენი]] (1946, 1956, 1966)<ref>''[https://books.google.com.vn/books?id=UbBAFDCmeEQC&q=prize#v=snippet&q=prize Shostakovich: A Life]'', Laurel E. Fay, pp. 153; 198; 249</ref> : [[File:Order october revolution rib.png|25px]] [[ოქტომბრის რევოლუციის ორდენი]] (1971)<ref name=Hulme/> : [[File:Orderredbannerlabor rib.png|25px]] [[შრომის წითელი დროშის ორდენი]] (1940)<ref name=Hulme/> : [[File:People Artist of the USSR1.jpg|10px]] სსრკ სახალხო არტისტი (1954)<ref name=Hulme/> : [[File:Narodny artist RSFSR.jpg|10px]] რსფსრ სახალხო არტისტი (1948)<ref name=Hulme/> : მშვოდობის საერთაშორისო პრიზი (1954)<ref name=Hulme/> : [[File:Lenin Prize Medal.JPG|10px]] [[ლენინური პრემია]] (1958 – მე-11 სიმფონიისთვის „1905“)<ref name=Hulme/> : [[File:Stalin Medal.png|10px]] [[File:Stalin Medal.png|10px]] [[File:Stalin Medal.png|10px]] [[File:Stalin Medal.png|10px]] [[File:Stalin Medal.png|10px]] [[სსრკ სახელმწიფო პრემია]] (1941 – საფორტეპიანო კვინტეტისთვის; 1942 – მე-7 სიმფონიისთვის; 1946 – მე-2 საფორტეპიანო ტრიოსთვის; 1950 – ''ტყეთა სიმღერა''; 1952 – 10 პოემა გუნდისთვის)<ref name=Hulme/> : რსფსრ გლინკას სახელობის სახელმწიფო პრემია (1968 – პოემისთვის ''სტეფან რაზინის სიკვდილით დასჯა'' ბანის, გუნდის და ორკესტრისთვის)<ref name=Hulme/> : რსფსრ გლინკას სახელობის სახელმწიფო პრემია (1974 – მე-14 სიმებიანი კვარტეტისთვის და საგუნდო ციკლისთვის ''ერთგულება'')<ref name=Hulme/> გაერთიანებული სამეფო: სამეფო ფილარმონიული საზოგადოების ოქროს მედალი (1966)<ref>{{Britannica|541847|Dmitry Shostakovich}}</ref> == რესურსები ინტერნეტში == {{Wikiquote}} {{Commonscat-inline|Dmitri Shostakovich}} * {{ოფიციალური|http://www.shostakovich.ru/}}, ბიოგრაფია, დოკუმენტური მასალა, ფოტო-ალბომი, ნამუშევრების კატალოგი, დისკოგრაფია, პუბლიკაციები, წერილები, არქივი. {{ru icon}} * [http://shostakovich2.ru/ შოსტაკოვიჩი: ბიოგრაფია, ნამუშევრების მახასიათებლები, პორტრეტები]. {{ru icon}} * [http://www.radiotavisupleba.ge/content/article/1548640.html დიმიტრი შოსტაკოვიჩი – 100]. „[[რადიო თავისუფლება]]“. [[გიორგი გვახარია]]. 11.09.2006. {{ka}} * {{Britannica|541847|Dmitry Shostakovich}} * [http://www.sikorski.de/media/files/1/12/190/249/336/8953/schostakowitsch_werkverzeichnis.pdf Complete catalogue of works, with many additional comments] by [[Hans Sikorski|Sikorski]] * [http://www.siue.edu/~aho/musov/deb/deb.html The Shostakovich Debate: Interpreting the composer's life and music] * [http://www.brightlightsfilm.com/76/76testimony_grossman_morse.php One Resurrected Drunkard: A Dialogue on Tony Palmer's ''Testimony''] Article on Palmer's Shostakovich film in ''Bright Lights Film Journal'' * [http://arshakandriasov.com/dmitry-shostakovich-about-iosif-andriasov/ Dmitry Shostakovich about Iosif Andriasov] * [https://web.archive.org/web/20070103011523/http://www.scribemedia.org/2006/11/07/shostakovich/ Journey of Dmitri Shostakovich] – an interview with filmmaker Helga Landauer * [https://web.archive.org/web/20040223030309/http://www.epitonic.com/artists/dimitrishostakovich.html Epitonic.com: Dimitri Shostakovich] featuring tracks from ''Written With The Heart's Blood'' * {{YouTube|mjK7Hnxpmsg|Video of Shostakovich}}, at a rehearsal of his opera ''[[The Nose (opera)|The Nose]]'' in 1975 * [http://www.bbc.co.uk/radio3/shostakovich/feature.shtml BBC Presenter Stephen Johnson on Shostakovich and Depression] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191203032853/http://www.bbc.co.uk/radio3/shostakovich/feature.shtml |date=2019-12-03 }} * [https://www.imdb.com/title/tt0174463/ ''Altovaya sonata. Dmitriy Shostakovich (1981)'' (''Sonata for Viola'')], documentary film on Shostakovich's life, and difficulties with [[Tikhon Khrennikov|Khrennikov]] and Stalin * [http://dsch1975.web.fc2.com/dsch-e.html Complete opus list, comprehensive discography, bibliography, filmography, list of first performances and links] by Yosuke Kudo * [http://www.bbc.co.uk/radio3/discoveringmusic/listeninglibrary.shtml#s Archive of BBC's "Discovering Music" radio show], featuring Shostakovich's Symphony No. 5, Symphony No. 10, String Quartet No. 8, and Cello Concerto No. 1. * [http://www.classicalarchives.com/main/s.html#SHOSTAKOVICH Various pieces by Shostakovich in streaming media by Classical Music Archives] * [https://web.archive.org/web/20110713102123/http://www.jeroenriemsdijk.com/212/index.php?100 Shostakovich: the 24 preludes Op. 34] * [http://listserv.uh.edu/archives/dsch-l.html University of Houston Moderated Discussion List: Dmitri Shostakovich and other Russian Composers] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210210212529/https://listserv.uh.edu/archives/dsch-l.html |date=2021-02-10 }} * [http://www.quartets.de/ Shostakovich: the string quartets] * [http://uiuc.libguides.com/shostakovich Shostakovich: the quartets in context] * [http://www.bruceduffie.com/shostakovich.html Interview with the composer's son, conductor Maxim Shostakovich] by Bruce Duffie, 10 July 1992 * {{cite web|url=http://www.cpgb.org.uk/article.php?article_id=1000592 |title=Shostakovich: Revolutionary life, revolutionary legacy |author=Paterson, Harry |date=21 December 2000 |work=Weekly Worker |accessdate=31 August 2011 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110608062100/http://www.cpgb.org.uk/article.php?article_id=1000592 |archivedate=8 June 2011 |df= }} * [http://www.azer.com/aiweb/categories/magazine/ai111_folder/111_articles/111_shostokovich_elmira.html "Shostakovich's Tenth Symphony: The Azerbaijani Link – Elmira Nazirova"] by Aida Huseinova, in Azerbaijan International, Vol. 11:1 (Spring 2003), pp.&nbsp;54–59. * {{cite web |url=http://www.siue.edu/~aho/ShostakovichWars/SW.pdf |title=The Shostakovich Wars |author1=Ho, Allan B. |author2=Feofanov, Dmitry |year=2011 |publisher=Southern Illinois University – Edwardsville|accessdate=31 August 2011}} * {{IMDb name|id=0006291}} == ლიტერატურა == {{Refbegin|30em}} * {{Cite book | last = Ardov | first = Michael | year = 2004 | title = Memories of Shostakovich | publisher=Short Books | isbn = 978-1-904095-64-4 }} * {{Cite book |last1=Blokker |first1=Roy |year=1979 |title=The Music of Dmitri Shostakovich, the Symphonies |url=https://archive.org/details/musicofdmitrisho0000blok |series=The great composers |publisher=Associated Univ Press |isbn=978-083861948-3 |ref=harv }} * {{Cite book |last1=Edwards |first1=Robert |year=2006 |title=White Death: Russia's War on Finland 1939–40 |location=London |publisher=Weidenfeld & Nicolson |isbn=978-0-297-84630-7 |ref=harv }} * {{cite book |editor-last1=Fairclough |editor-first1=Pauline |editor-last2=Fanning |editor-first2=David |date=November 2008 |title=The Cambridge Companion to Shostakovich |edition=1st |series=[[Cambridge Companions to Music]] |publisher=Cambridge University Press |isbn=9780521603157 }} * {{Cite book | last1 = Fanning | first1 = David | last2 = Fay | first2 = Laurel | year = 2001 | chapter = Dmitri Shostakovich | editor-last1=Sadie |editor-first1=Stanley |editor-link1=Stanley Sadie | editor-last2=Tyrrell |editor-first2=John |editor-link2=John Tyrrell (musicologist) | title = The New Grove Dictionary of Music and Musicians | edition=2nd | publisher=Macmillan | ref=CITEREFThe New Grove2001 | title-link = The New Grove Dictionary of Music and Musicians }} * {{Cite book | last = Fay | first = Laurel | year = 2000 | title = Shostakovich: A Life | publisher=Oxford University Press | isbn = 978-0-19-513438-4 |ref=harv }} * {{Cite book | last = Fay | first = Laurel | year = 2002 | chapter = Volkov's ''Testimony'' Reconsidered | pages=22–66 | chapter-url=https://books.google.com/books?id=-bn4yMWnpOAC&pg=PA22&sqi=2 | editor-last= Hamrick Brown |editor-first=Malcolm | title = A Shostakovich Casebook | publisher=Indiana University Press | isbn = 978-0-253-21823-0 |ref=harv }} * {{Cite book | last = Haas | first = David | chapter = Shostakovich's Eighth: C minor Symphony against the Grain | editor-last=Bartlett |editor-first=Rosamund | editorlink = Rosamund Bartlett | title = Shostakovich in Context }} * {{Cite book |last1=Ho |first1=Allan |last2=Feofanov |first2=Dmitry | year = 1998 | title = Shostakovich Reconsidered |url=https://archive.org/details/shostakovichreco0000hoal | publisher=Toccata Press | isbn = 978-0-907689-56-0 |ref=harv }} * {{cite book | first=Derek C. | last=Hulme | title=Dmitri Shostakovich Catalogue: The First Hundred Years and Beyond | year=2010 | origyear=2002 | edition=4th | publisher=Scarecrow Press | location=Lanham, Maryland | isbn=978-0-8108-7264-6 |ref=harv }} * {{Cite book | editor-last = Kovnatskaya | editor-first = Liudmila | editorlink = Liudmila Kovnatskaya | year = 1996 | title = D. D. Shostakovich: Collections to the 90th anniversary | publisher=St Petersburg: Kompozitor }} * {{Cite book | editor-last = Kovnatskaya | editor-first = Liudmila | year = 2000 | title = D. D. Shostakovich: Between the moment and Eternity. Documents. Articles. Publications | publisher=St Petersburg: Kompozitor }} * {{Cite book | last = MacDonald | first = Ian | authorlink = Ian MacDonald | year = 2006 | orig-year = 1990 | title = The New Shostakovich | publisher=Pimlico | isbn = 978-184595064-4 |ref=harv }} * {{cite web | last = MacDonald | first = Ian | title = Shostakovichiana | work=Music Under Soviet Rule | url = http://www.siue.edu/~aho/musov/dmitri.html | accessdate =17 August 2005 |ref=harv }} * {{Cite book | last = McBurney | first = Gerard | year = 2002 | chapter = Whose Shostakovich? | editor-last= Hamrick Brown |editor-first=Malcolm | title = A Shostakovich Casebook | publisher=Indiana University Press | isbn = 978-0-253-21823-0 |ref=harv }} * {{Cite book | last = Nabokov | first = Nicolas | year = 1951 | title = Old Friends and New Music | publisher=Hamish Hamilton |ref=harv }} * {{cite web |last=van Rijen |first=Onno |title=Opus by Shostakovich |work=Shostakovich & Other Soviet Composers |url=http://home.wanadoo.nl/ovar/shosopus/shosopus.htm |accessdate=17 August 2005 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20050905065218/http://home.wanadoo.nl/ovar/shosopus/shosopus.htm |archivedate=5 September 2005 }} * {{Cite book | last = Sheinberg | first = Esti | date=29 December 2000 | title = Irony, satire, parody and the grotesque in the music of Shostakovich | publisher=Ashgate | location= UK | page=378 | isbn = 978-0-7546-0226-2 }} * {{ cite book |author=Shostakovich, Dmitri |others=Compiled by L. Grigoryev and Y.. Platek. Translated by Angus and Neilian Roxburgh |year=1981 |title=Shostakovich: About Himself and His Times |location=Moscow |publisher=Progress Publishers |ref=CITEREFShostakovich/Grigoryev & Platek1981 }} * {{Cite book | author1= Shostakovich, Dmitri |others=Compiled and edited by [[Solomon Volkov]] | title = Testimony: The Memoirs of Dmitri Shostakovich | postscript=: |title-link=Testimony (book) }} :: {{Cite book |title=- |edition=1st |year=1979 |publisher=Faber and Faber |isbn=978-0-571-11829-8 |ref=CITEREFShostakovich/Volkov1979 }} :: {{Cite book |title=- |edition=7th |year=2000 |publisher=Proscenium |isbn=978-0-87910-021-6 |ref=CITEREFShostakovich/Volkov2000 }} :: {{Cite book |title=- |edition=25th |year=2004 |publisher=[[Hal Leonard Corporation|Hal Leonard]] |isbn=978-161774771-7 |ref=CITEREFShostakovich/Volkov2004 }} * {{Cite book | author1= Shostakovich, Dmitri | author2=Glikman, Isaak |translator=Phillips, Anthony | year = 2001 | title = Story of a Friendship: The Letters of Dmitry Shostakovich to Isaak Glikman | publisher=Cornell University Press | isbn = 978-0-8014-3979-7 }} * {{Cite book | authorlink = Richard Taruskin | last = Taruskin | first = Richard | year = 2009 | title = On Russian Music | publisher = University of California Press | isbn = 978-0-520-24979-0 |ref=harv }} * {{cite book |last=Vishnevskaya |first=Galina |year=1985 |translator=Guy Daniels |title=Galina, A Russian Story |edition=1st |publisher=[[Harcourt Brace Jovanovich]] |isbn=978-0156343206 |ref=harv }} * {{Cite book | last = Volkov | first = Solomon | year = 2004 | title = Shostakovich and Stalin: The Extraordinary Relationship Between the Great Composer and the Brutal Dictator | url = https://archive.org/details/shostakovichstal0000volk | publisher=Knopf | isbn = 978-0-375-41082-6 |ref=harv }} * {{Cite book | last = Wilson | first = Elizabeth | title = Shostakovich: A Life Remembered | year = 1994 | url = https://archive.org/details/shostakovichlife0000wils_j8l0 | postscript=: }} :: {{Cite book |title=- |edition=1st |year=1994 |publisher=Princeton University Press |isbn=978-069102971-9 |ref=CITEREFWilson1994}} :: {{Cite book |title=- |edition=2nd |year=2006 |publisher=Faber and Faber |isbn=978-057122050-2 |ref=CITEREFWilson2006}} :: {{Cite book |title=- |edition=2nd |year=2006b |publisher=Princeton University Press |isbn=978-0691128863 |ref=CITEREFWilson2006b }} :: - (2nd ed. - Kindle) Faber and Faber. 2010. {{ISBN|978-057126115-4}}. {{Refend}} == სქოლიო == {{სქოლიო}} {{რჩეული}} {{DEFAULTSORT:შოსტაკოვიჩი, დიმიტრი}} [[კატეგორია:დიმიტრი შოსტაკოვიჩი]] [[კატეგორია:რუსი კომპოზიტორები]] [[კატეგორია:დაბადებული 25 სექტემბერი]] [[კატეგორია:დაბადებული 1906]] [[კატეგორია:გარდაცვლილი 9 აგვისტო]] [[კატეგორია:გარდაცვლილი 1975]] [[კატეგორია:XX საუკუნის კლასიკური კომპოზიტორები]] [[კატეგორია:XX საუკუნის კლასიკური პიანისტები]] [[კატეგორია:მამაკაცი კინოკომპოზიტორები]] [[კატეგორია:მამაკაცი ოპერის კომპოზიტორები]] [[კატეგორია:მოდერნისტი კომპოზიტორები]] [[კატეგორია:რუსი ანტიფაშისტები]] [[კატეგორია:მამაკაცი კლასიკური პიანისტები]] [[კატეგორია:საბჭოთა კავშირის კომუნისტური პარტიის წევრები]] mg4o5526qzvnutwle42m6uac0i74s0c 0 11121 4408922 4361679 2022-08-19T00:54:06Z InternetArchiveBot 124291 [[ვიკიპედია:გადამოწმებადობა|შემოწმების]] მიზნით 1 წიგნის დამატება (20220818)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა დასახლება |სტატუსი =ქალაქი |ქართული სახელი = სტამბოლი |სურათი =Istanbul collage 5.jpg |ქვეყნის რუკის ზომა = 300 |რეგიონის რუკის ზომა = 200 |რაიონის რუკის ზომა = |რეგიონის ტიპი = რეგიონი |რეგიონი =სტამბოლი |რეგიონი ცხრილში = მარმარილოს ზღვის რეგიონი {{!}}მარმარილოს ზღვის |რაიონის ტიპი=პროვინცია |რაიონი = სტამბოლის პროვინცია {{!}}სტამბოლი |მმართველის ტიპი = ქალაქის მერი |მმართველი = |დაქვემდებარება = |წინა სახელები = |სტატუსი-დან = |აგლომერაცია = |ეროვნული შემადგენლობა = |DST = }} {{maplink|frame=yes|frame-width=265|frame-height=225|zoom=9|type=line|stroke-width=3|text=სტამბოლი}} {{მსოფლიო მემკვიდრეობა|356}} '''სტამბოლი''' ({{lang-tr|İstanbul}} — '''ისთანბულ'''), ისტორიულად ცნობილია, როგორც '''[[კონსტანტინოპოლი]]''' ({{Lang-el|Κωνσταντινούπολις}}, {{lang-tr|Kostantiniyye}} — ''კონსტანტინიე'') და '''[[ბიზანტიონი]]''' — [[თურქეთი]]ს უდიდესი და ყველაზე ხალხმრავალი [[ქალაქი]]. ქვეყნის ეკონომიკური, კულტურული და ისტორიული ცენტრი. ტრანსკონტინენტური ქალაქი [[ევრაზია]]ში, რომელიც მდებარეობს [[ბოსფორი|ბოსფორის სრუტის]] გასწვრივ (რომელიც ჰყოფს [[ევროპა]]სა და [[აზია]]ს), [[მარმარილოს ზღვა|მარმარილოსა]] და [[შავი ზღვა|შავი ზღვის]] სანაპიროზე. ქალაქის კომერციული და ისტორიული ცენტრი [[კონტინენტალური ევროპა|ევროპულ ნაწილშია]], ხოლო ქალაქის მოსახლეობის დაახლოებით მესამედი [[ანატოლია|აზიურ ნაწილში]] ცხოვრობს.<ref name="wctr281">{{harvnb|WCTR Society; Unʼyu Seisaku Kenkyū Kikō|2004|p=281}}</ref> ქალაქი სტამბოლი არის ადმინისტრაციული ცენტრი [[სტამბოლის პროვინცია|ამავე სახელწოდების მეტროპოლიისა]], სადაც 15 მილიონი ადამიანი ცხოვრობს.<ref name="Population of Turkey">{{cite web|url=http://www.turkstat.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=27587|publisher=Turkish Statistical Institute|title=The Results of Address Based Population Registration System, 2017|date=1 February 2018|accessdate=1 February 2018|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190502052504/http://www.turkstat.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=27587|archivedate=2 მაისი 2019}}</ref> მოსახლეობის რაოდენობთ სტამბოლი [[მსოფლიოს უდიდესი ქალაქები|მსოფლიოს მე-5 უდიდესი ქალაქი]] და [[ევროპის უდიდესი ქალაქები|ევროპის ყველაზე დიდი ქალაქია]]. სტამბოლი განიხილება, როგორც ხიდი [[დასავლეთი სამყარო|დასავლეთსა]] და [[აღმოსავლეთი სამყარო|აღმოსავლეთს]] შორის. [[ძვ. წ. 660]] წლამდე, [[სარაიბურნუ]]ს კონცხზე დაარსებული ქალაქი, სახელით [[ბიზანტიონი]] ({{lang-el|''Βυζάντιον''}}), ისტორიაში ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ადგილი გახდა. ახ. წ. [[330]] წელს, [[კონსტანტინოპოლი]]ს სახელით აღდგენილი ქალაქი თითქმის თექვსმეტი საუკუნის განმავლობაში [[რომის იმპერია|რომისა]] და [[ბიზანტიის იმპერია|ბიზანტიის]] (330–1204 და 1261–1453), [[ლათინთა იმპერია|ლათინთა]] (1204-1261) და [[ოსმალეთის იმპერია|ოსმალეთის იმპერიის]] ([[1453]]-[[1922]]) დედაქალაქად ითვლებოდა.<ref>{{harvnb|Çelik|1993|p=xv}}</ref> რომისა და ბიზანტიის იმპერიის პერიოდში ქალაქი დიდი როლს თამაშობდა[[ქრისტიანობა|ქრისტიანობის]] გავრცელებაში, სანამ 1453 წელს ოსმალები [[კონსტანტინოპოლის დაცემა|დაიპყრობდნენ ქალაქს]] და ისლამური სამყაროს დასაყრდენად და ოსმალეთის ხალიფატის დედაქალაქად აქცევდნენ.<ref name="maag1145">{{harvnb|Masters|Ágoston|2009|pp=114–5}}</ref> სტამბოლის ისტორიული და სტრატეგიული ადგილმდებარეობა [[აბრეშუმის დიდი გზა|აბრეშუმის გზაზე]],<ref>{{harvnb|Dumper|Stanley|2007|p=320}}</ref> რომელიც ევროპასა და ახლო აღმოსავლეთის სარკინიგზო ქსელების, შავი ზღვისა და [[ხმელთაშუა ზღვა|ხმელთაშუაზღვისპირეთის]] მარშრუტის გზაზე მდებარეობს, ქალაქის კოსმოპოლიტური მოსახლეობის წარმოქმნის საფუძველი გახდა, თუმცა, ეს ფაქტი ნაკლებად შესამჩნევი იყო 1923 წლისთვის, როდესაც ყალიბდებოდა [[თურქეთი|თურქეთის რესპუბლიკა]]. [[ომებს შორის პერიოდი|ომებს შორის პერიოდში]] ახალ დედაქალაქად [[ანკარა|ანკარის]] გამოცხადებამ ქალაქს უდიდესი მნიშვნელობა მიანიჭა. 1950-იანი წლებიდან [[ანატოლია|ანატილიიდან]] ჩამოსული მიგრანტების ხარჯზე ქალაქის მოსახლეობა ათჯერ გაიზარდა, რამაც ქალაქის ადმინისტრაციული საზღვრების გაფართოება გამოიწვია.<ref name="tu224">{{harvnb|Turan|2010|p=224}}</ref><ref name="ecoc-popdem">{{cite web|url=http://www.ibb.gov.tr/sites/ks/en-US/0-Exploring-The-City/Location/Pages/PopulationandDemographicStructure.aspx|publisher=Istanbul Metropolitan Municipality|title=Population and Demographic Structure|year=2008|accessdate=27 March 2012|work=Istanbul 2010: European Capital of Culture|archiveurl=https://www.webcitation.org/60OxMjvOU?url=http://www.ibb.gov.tr/sites/ks/en-US/0-Exploring-The-City/Location/Pages/PopulationandDemographicStructure.aspx|archivedate=23 ივლისი 2011}}</ref> [[XX საუკუნე|XX საუკუნის]] დასასრულს დაარსებული ხელოვნების, მუსიკის, კინოს ფესტივალები და კულტურული ღონისძიებები დღემდე იმართება ქალაქში და მის სავიზიტო ბარათს წარმოადგენს. ქალაქის ინფრასტრუქტურის გაუმჯობესებამ წარმოშვა რთული სატრანსპორტო ქსელი. ქალაქის [[ევროპის კულტურული დედაქალაქი|ევროპის კულტურულ დედაქალაქად]] გამოცხადებიდან ხუთი წლის შემდეგ, 2015 წელს სტამბოლში დაახლოებით 12,56 მილიონი უცხოელი ტურისტი ჩავიდა, რამაც იგი მსოფლიოს მეხუთე ყველაზე პოპულარულ ტურისტულ მიმართულებად აქცია.<ref name=Mastercard>{{cite web |url=http://newsroom.mastercard.com/press-releases/london-retains-crown-in-2015-mastercard-global-destinations-cities-index/ |title=MasterCard Global Destination Cities Index}}</ref> ქალაქის უდიდეს ღირსშესანიშნაობას წარმოადგენს მისი ისტორიული ცენტრი, ნაწილობრივ [[იუნესკო]]ს [[მსოფლიო მემკვიდრეობა|მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლთა]] სიაში შეტანილი, ხოლო ქალაქის კულტურული და გასართობი ნაწილი მდებარეობს ბუნებრივი ნავსადგურის, [[ოქროს რქა|ოქროს რქის]] (ჰალიჩი) მეორე ნაპირზე, [[ბეიოღლუს რაიონი|ბეიოღლუს რაიონში]]. [[გლობალური ქალაქი|გლობალურ ქალაქად]] განხილულ სტამბოლს,<ref>{{cite web|url=http://www.lboro.ac.uk/gawc/world2010.html|title=The World According to GaWC 2010|work=Globalization and World Cities (GaWC) Study Group and Network|publisher=Loughborough University|accessdate=8 May 2012}}</ref> გააჩნია მსოფლიოში ერთ-ერთ ყველაზე სწრაფმზარდი მეტროპოლიური ეკონომიკა.<ref name="Berube">{{cite web |url=http://www.brookings.edu/blogs/the-avenue/posts/2010/12/01-global-monitor-berube |title=Global Growth on the Orient Express |last1=Berube |first1=Alan|date=1 December 2010 |work= |publisher=Brookings Institution blog "The Avenue"|accessdate=14 April 2013}}</ref> ქალაქი ბევრი თურქული კომპანიის და მედიასაშუალების შტაბ-ბინის განლაგების ადგილია და მისი მოგება ქვეყნის [[მთლიანი შიდა პროდუქტი]]ს მეოთხედს შეადგენს.<ref name="oecd">{{cite book |url=http://www.oecdbookshop.org/get-it.php?REF=5KZSL2MLL49Q&TYPE=browse |title=OECD Territorial Reviews: Istanbul, Turkey |publisher=The Organisation for Economic Co-operation and Development |date=March 2008 |work=Policy Briefs |isbn=978-92-64-04383-1}}</ref> საკუთარი გამოცოცხლებიდან და სწრაფი გაფართოებიდან მიღებული სარგებლის იმედით სტამბოლმა ოცი წლის განმავლობაში ხუთჯერ შეიტანა განაცხადი [[ზაფხულის ოლიმპიური თამაშები]]ს ჩატარების თაობაზე.<ref name="olympic.org">{{cite web |url=http://www.olympic.org/news/ioc-selects-three-cities-as-candidates-for-the-2020-olympic-games/166288 |publisher=The International Olympic Committee |title=IOC selects three cities as Candidates for the 2020 Olympic Games |date=24 May 2012 |accessdate=18 June 2012}}</ref> == ტოპონიმი == {{მთავარი|სტამბოლის სახელწოდებები}} [[ფაილი:Rome-Capitole-StatueConstantin.jpg|left|thumb|upright|[[კონსტანტინე I დიდი|კონსტანტინე I]]]] ქალაქის პირველი ცნობილი სახელწოდებაა ''[[ბიზანტიონი]]'' ({{lang-el|Βυζάντιον}}), რომელიც ძვ. წ. 660 წელს დაარქვეს დამაარსებელმა [[მეგარა|მეგარიელმა]] კოლონისტებმა.<ref name="roo177">{{harvnb|Room|2006|pp=177}}</ref> ითვლება, რომ სახელწოდება მომდინარეობს საკუთარი სახელიდან — [[ბიზასი]]. ძველი ბერძნული ტრადიციის მიხედვით, ბიზასი ლეგენდარული მეფეა, რომელიც ბერძენი კოლონისტების ლიდერი იყო. თანამედროვე მეცნიერებს მიაჩნიათ, რომ სახელი ბიზასი ადგილობრივი [[თრაკიელები|თრაკიული]] ან [[ილირია|ილირიული]] წარმოშობისაა და შესაბამისად, ეს ორი ხალხი ქალაქის ტერიტორიაზე მეგარიელებზე ადრე სახლობდნენ.<ref>{{harvnb|Georgacas|1947|p=352ff.}}</ref> მას შემდეგ, რაც ახ. წ. 330 წელს [[კონსტანტინე I დიდი|კონსტანტინე დიდმა]] ქალაქი რომის იმპერიის ახალ აღმოსავლეთ დედაქალაქად გადააქცია, ქალაქი ცნობილი გახდა, როგორც [[კონსტანტინოპოლი]] (ბერძნ. Κωνσταντινούπολις, ''კონსტანტინუპოლის''), რაც „კონსტანტინეს ქალაქს“ ნიშნავს.<ref name="roo177"/> კონსტანტინემ სცადა ხელი შეეწყო ახალი სახელწოდების „ახალი რომის“ და მისი ბერძნული ვერსიის „Νέα Ῥώμη“ ''Nea Romē'' (ახალი რომი) დამკვიდრებას, მაგრამ ეს სახელწოდება ფართოდ ვერ გავრცელდა.<ref>{{harvnb|Gregory|2010|pp=62–3}}</ref> ''კონსტანტინოპოლი'' დასავლეთში ქალაქის ყველაზე გავრცელებული სახელი დარჩა თურქეთის რესპუბლიკის ჩამოყალიბებამდე, ასევე ''კოსტანტინეიე'' ({{lang-ota|قسطنطينيه}}) და ''ბე მაქამ-ე ქონსტანტინიიაჰ ალ-მაჰმიიაჰ'' (რაც ნიშნავს „კონსტანტინეპოლის დაცული ადგილი“) და ''ისტანბული'' ქალაქის ის სახელწოდებები იყო, რომლებსაც ალტერნატიულად იყენებდნენ ოსმალეთში, ოსმალების მმართველობის დროს.<ref>{{harvnb|Necipoğlu|2010|p=262}}</ref> თურქები სახელწოდება „კონსტანტინოპოლის“ გამოყენებას ოსმალების მმართველობის პერიოდისთვის (XX საუკუნის შუა წლებიდან), ისტორიული უზუსტობის მიუხედავად, დღეისთვის პოლიტიკურად არასწორად მიიჩნევენ.<ref name="maag286">{{harvnb|Masters|Ágoston|2009|p=286}}</ref> XIX საუკუნეში, ქალაქმა შეიძინა სხვა სახელებიც, გამოყენებული უცხოელების ან თურქების მიერ. ევროპელები ''კონსტანტინოპოლს'' მთელი ქალაქის აღსანიშნავად იყენებდნენ, მაგრამ სახელწოდება „სტამბოლს“ იყენებდნენ, როგორც თურქები, ქალაქის ისტორიული კედლით შემოსაზღვრულ ნახევარკუნძულის მიმართ, რომელიც მდებარეობს [[ჰალიჩი]]სა და მარმარილოს ზღვას შორის.<ref name="maag286"/> ''პერა'' (მომდინარეობს ბერძნული სიტყვიდან „გასწვრივ“) გამოიყენებოდა ოქროს რქასა და ბოსფორს შორის არსებული ტერიტორიის მიმართ, მაგრამ თურქები ასევე იყენებდნენ სახელწოდებას ''[[ბეიოღლუს რაიონი|ბეიოღლუ]]'' (დღეს ოფიციალურად ქალაქის ერთ-ერთი [[სტამბოლის რაიონები|რაიონი]]).<ref>{{harvnb|Masters|Ágoston|2009|pp=226–7}}</ref> ''ისლამბოლი'' (რაც ნიშნავს „ისლამის ქალაქს“ ან „სრული ისლამი“) ხშირად იყო გამოყენებული ქალაქის სახელწოდებად და ზოგიერთ ოსმალურ მონეტაზედაც იყო ამოტვიფრული,<ref>{{harvnb|Finkel|2005|pp=57, 383}}</ref> მაგრამ რწმენას იმისა, ეს ''სტამბოლის'' წინამორბედი სახელწოდებაა, უარყოფს ის ფაქტი, რომ ეს უკანასკნელი გაცილებით ძველია და ოსმალთა მიერ ქალაქის აღებამდეც დასტურდება.<ref name="roo177"/> სახელწოდება ''ისტანბული'' მომდინარეობს [[შუა საუკუნეების ბერძნული ენა|შუა საუკუნეების ბერძნული]] ფრაზისაგან „εἰς τὴν [[პოლისი|Πόλιν]]“ (იკითხება, როგორც ''ის ტიმ ბოლინ''), რაც ნიშნავს „ქალაქში“<ref>Necdet Sakaoğlu (1993/94a): "İstanbul'un adları" ["The names of Istanbul"]. In: ''Dünden bugüne İstanbul ansiklopedisi'', ed. Türkiye Kültür Bakanlığı, Istanbul.</ref> და ადგილობრივ ბერძნებს შორის გავრცელებული კონსტანტინოპოლისგან. ეს სახელწოდება ასახავდა ქალაქის სტატუსს, როგორც ერთადერთი მთავარი ქალაქს სიახლოვეს. ოსმალეთის სამყაროშიც დიდი იყო კონსტანტინოპოლის მნიშვნელობა, რაც აისახა ქალაქის ოსმალურ სახელწოდებაში „დერ საადეტი“ (''Der Saadet''), რაც ნიშნავს „კეთილდღეობის კარიბჭეს“. სხვა მოსაზრებით, ქალაქის სახელწოდება ძველი სახელწოდებიდან, კონსტანტინოპოლიდან პირდაპირ ჩამოყალიბდა, პირველი და მესამე მარცვალის ამოღებით.<ref name="roo177"/> თურქული ხალხური ეტიმოლოგია ქალაქის სახელწოდებას ისლამთან აკავშირებს,<ref>{{cite web|title=Online Etymology Dictionary|url=http://www.etymonline.com/index.php?term=istanbul|accessdate=26 June 2015}}</ref> რადგან ქალაქს ''ისლამბოლი'' ან ''ისლამბული'' ერქვა, რაც განპირობებული იყო ქალაქის ისლამური ოსმალეთის იმპერიის დედაქალაქად გამოცხადებით. ეს სახელწოდება თავდაპირველად ქალაქის დაპყრობის შემდეგ გაჟღერდა, ხოლო სახელწოდების გამოგონება, ზოგიერთი თანამედროვე მწერლის მიხედვით, სულთან [[მეჰმედ II]]-ს მიეწერება.<ref name="IA">Necdet Sakaoğlu (1993/94a): "İstanbul'un adları" ["The names of Istanbul"]. In: 'Dünden bugüne İstanbul ansiklopedisi', ed. Türkiye Kültür Bakanlığı, Istanbul.</ref> XVII საუკუნის ზოგიერთი ოსმალური წყარო, როგორიცაა [[ევლია ჩელები]], აღწერს მას დროის საერთო თურქულ სახელწოდებად; XVII საუკუნის ბოლოდან XVIII საუკუნემდე, სახელწოდება ოფიციალურად გამოიყენებოდა. სახელწოდება „ისლამბოლი“ პირველად გვხვდება 1703 წლის მონეტაზე, სულთან [[აჰმედ III]]-ის დროს. მიუხედავად ამისა, სახელწოდება ''კონსტანტინოპოლი'' ინგლისურ ენაში XX საუკუნემდე გამოიყენებოდა. ქალაქის სახელწოდება ''სტამბოლი'' ({{lang-tr|İstanbul}}) მხოლოდ მას შემდეგ გახდა ფართოდ გამოყენებადი, რაც თურქეთმა 1928 წელს ლათინური ანბანი მიიღო და მოუწოდა სხვა ქვეყნებს, გამოიყენონ ქალაქის თურქული სახელწოდება.<ref name="Room">{{harvnb|Room|2006|pp=177–8}}</ref><ref name="Gokturk">{{harvnb|Göktürk|Soysal|Türeli|2010|p=7}}</ref> == ისტორია == {{მთავარი|სტამბოლის ისტორია}} {{see also|სტამბოლის ისტორიის ქრონოლოგია}} [[ფაილი:Second Court Topkapi 2007 80.JPG|thumb|[[ბიზანტიუმი]]ს [[აკროპოლისი]]ს ბიზანტიური სვეტი, რომელიც დღეს მდებარეობს [[თოფქაფის სასახლე]]ში.]] XXI საუკუნის დასაწყისში, არქეოლოგების მიერ აღმოჩენილი [[ნეოლითის ხანა|ნეოლითის ხანის]] ნიმუშები მიუთითებენ, რომ სტამბოლის ისტორიული ნახევარკუნძული, ძვ. წ. VI ათასწლეულში იყო დასახლებული.<ref>{{cite news |last=Rainsford |first=Sarah|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/7820924.stm|publisher=BBC|title=Istanbul's ancient past unearthed |date=10 January 2009 |accessdate=21 April 2010}}</ref> ეს ადრეული დასახლება მნიშვნელოვანია იმ პროცესისთვის, რომლის დროსაც, თითქმის ათასი წლის მანძილზე, [[ნეოლითის რევოლუცია]] ახლო აღმოსავლეთიდან ევროპისკენ განვითარდა, სანამ წყლის დონის მატების გამო, ყველაფერი წყალქვეშ არ აღმოჩნდა.<ref>{{Cite journal | last1 = Algan | first1 = O. | last2 = Yalçın | first2 = M. N. K. | last3 = Özdoğan | first3 = M. | last4 = Yılmaz | first4 = Y. C. | last5 = Sarı | first5 = E. | last6 = Kırcı-Elmas | first6 = E. | last7 = Yılmaz | first7 = İ. | last8 = Bulkan | first8 = Ö. | last9 = Ongan | first9 = D. | last10 = Gazioğlu | first10 = C. | last11 = Nazik | first11 = A. | last12 = Polat | first12 = M. A. | last13 = Meriç | first13 = E. | title = Holocene coastal change in the ancient harbor of Yenikapı–İstanbul and its impact on cultural history | doi = 10.1016/j.yqres.2011.04.002 | journal = Quaternary Research | volume = 76 | page = 30 | year = 2011 | pmid = | pmc = | bibcode = 2011QuRes..76...30A}}</ref><ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/7820924.stm BBC: "Istanbul's ancient past unearthed"] Published on 10 January 2007. Retrieved on 3 March 2010.</ref><ref>{{cite web|url=http://www.hurriyet.com.tr/gundem/10027341.asp?gid=229&sz=32429|title=Bu keşif tarihi değiştirir|work=hurriyet.com.tr}}</ref><ref>{{cite web|url=http://fotogaleri.hurriyet.com.tr/galeridetay.aspx?cid=16504&rid=2|title=Marmaray kazılarında tarih gün ışığına çıktı|work=fotogaleri.hurriyet.com.tr}}</ref> ქალაქის აზიური მხარის პირველი დასახლებაა [[ფიკირთეფე]]ს ყორღანი, რომელიც [[ენეოლითის ხანა|სპილენძის ხანის]] პერიოდისაა და ხელოვნების ნიმუშების მეშვეობით თარიღდება ძვ. წ. 5500-დან 3500 წლამდე,<ref>{{cite web|url=http://www.kultur.gov.tr/EN/BelgeGoster.aspx?17A16AE30572D313A79D6F5E6C1B43FF6169B43EA8C08474|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070912131044/http://www.kultur.gov.tr/EN/BelgeGoster.aspx?17A16AE30572D313A79D6F5E6C1B43FF6169B43EA8C08474|archivedate=12 September 2007 |title=Cultural Details of Istanbul|publisher=Republic of Turkey, Minister of Culture and Tourism|accessdate=2 October 2007}}</ref> ხოლო ქალაქის ევროპულ მხარეს, ნახევარკუნძულის ([[სარაიბურნუ]]ს) მახლობლად, პირველი ათასწლეულის დასაწყისში თრაკიელების დასახლება იყო. თანამედროვე ავტორები მას უკავშირებენ თრაკიის ტოპონიმს ''ლიგოსს'',<ref name="janin">{{cite book|title=Constantinople byzantine|last=ჯანინ|first=რაიმონდი|authorlink= Raymond Janin|place=Paris|publisher=Institut Français d'Études Byzantines|year=1964|page=10f.}}</ref> რომელიც [[პლინიუს უფროსი|პლინიუს უფროსმა]] აღნიშნა, როგორც ბიზანტიონის დასახლების ადრეული სახელწოდება.<ref>[https://web.archive.org/web/20170101063545/http://www.masseiana.org/pliny.htm Pliny the Elder, book IV, chapter XI:<br /> "''On leaving the Dardanelles we come to the Bay of Casthenes, ... and the promontory of the Golden Horn, on which is the town of Byzantium, a free state, formerly called Lygos; it is 711 miles from Durazzo,'' ..."]</ref> ქალაქის ისტორია იწყება დაახლოებით ძვ. წ. 660 წლიდან,<ref>{{harvnb|Bloom|Blair|2009|p=1}}</ref><ref>{{harvnb|Lister|1979|p=35}}</ref><ref>Herodotus ''Histories'' 4.144, translated in {{harvnb|De Sélincourt|2003|p=288}}</ref> როდესაც ბერძენმა კოლონისტებმა [[მეგარა|მეგარიიდან]] ბოსფორის ევროპულ მხარეს [[ბიზანტიუმი]] დააარსეს. კოლონისტებმა [[ოქროს რქა|ოქროს რქის]] მიმდებარედ [[აკროპოლისი]] ააშენეს, იმ ადგილზე, სადაც მანამდე თრაკიელების დასახლებები იყო, საიდანაც ქალაქის ეკონომიკის მართვა დაიწყეს.<ref>{{harvnb|Çelik|1993|p=11}}</ref> ქალაქი, ძვ. წ. V საუკუნეში ხანმოკლე დროით [[აქემენიანთა იმპერია|სპარსეთის მმართველობის]] ქვეშ იყო, მაგრამ მალევე ბერძნებმა [[ბერძენ-სპარსელთა ომები]]ს დროს, დაიბრუნეს იგი.<ref>{{harvnb|De Souza|2003|p=88}}</ref> ბიზანტიონი განაგრძობდა [[დელიანის ლიგა|დელიანის ლიგის]], ხოლო შემდგომ მისი მემკვიდრის, [[ათენის მეორე იმპერია|ათენის მეორე იმპერიის]] შემადგენლობაში არსებობას, სანამ ძვ. წ. 355 წელს არ მოიპოვა დამოუკიდებლობა.<ref>{{harvnb|Freely|1996|p=20}}</ref> რომაელებთან დიდი ხნის მოკავშირეობის შემდეგ, ახ. წ. 73 წელს იგი ოფიციალურად გახდა [[რომის იმპერია|რომის იმპერიის]] ნაწილი.<ref>{{harvnb|Freely|1996|p=22}}</ref> ბიზანტიონის გადაწყვეტილება, რომაელი უზურპატორის — [[პესცენიუს ნიგერი]]ს მხარდაჭერა იმპერატორ [[ლუციუს სეპტიმიუს სევერუსი]]ს წინააღმდეგ, ქალაქს ძვირად დაუჯდა; ახ. წ. 195 წლის მიწურულს, დანებებისას, ორწლიანი ალყის შედეგად განადგურებული იყო.<ref>{{harvnb|Grant|1996|pp=8–10}}</ref> ხუთი წლის შემდეგ, სევერუსმა ბიზანტიონის აღდგენა დაიწყო და ქალაქმა, ზოგიერთების გადმოცემით, თავის წინა კეთილდღეობასაც კი გაუსწრო.<ref>{{harvnb|Limberis|1994|pp=11–2}}</ref> === კონსტანტინოპოლისა და ბიზანტიის ერა === {{მთავარი|კონსტანტინოპოლი}} [[ფაილი:Map of Constantinople (1422) by Florentine cartographer Cristoforo Buondelmonte.jpg|left|upright|thumb|კრისტოფორო ბონდელმონტის მიერ 1422 წელს შექმნილი ეს რუკა, კონსტანტინოპოლის უძველესი გადარჩენილი რუკაა.]] 324 წლის სექტემბერში, [[კონსტანტინე I დიდი|კონსტანტინე დიდი]] ფაქტიურად მთელი რომის იმპერიის იმპერატორი გახდა.<ref>{{harvnb|Barnes|1981|p=77}}</ref> ორი თვის შემდეგ, მან ბიზანტიუმის ნაცვლად ახალი, ქრისტიანული ქალაქის გეგმა შეიმუშავა. როგორც იმპერიის აღმოსავლეთი დედაქალაქი, ქალაქს დაერქვა „ახალი რომი“, თუმცა მას ფართოდ უწოდებდნენ კონსტანტინოპოლს, რომელიც XX საუკუნემდე დარჩა ქალაქის სახელწოდებად.<ref>{{harvnb|Barnes|1981|p=212}}</ref> 330 წლის 11 მაისს, კონსტანტინოპოლი [[რომის იმპერია|რომის იმპერიის]] დედაქალაქად გამოაცხადა, რომელიც მოგვიანებით [[თეოდოსიუს I]]-ის ორ ვაჟს შორის, 395 წლის 17 იანვარს, მის სიკვდილამდე გადანაწილდა, როდესაც ქალაქი [[ბიზანტიის იმპერია|აღმოსავლეთ რომის (ბიზანტიის) იმპერიის]] დედაქალაქი გახდა.<ref name="ba222">{{harvnb|Barnes|1981|p=222}}</ref> კონსტანტინოპოლის დაარსება, კონსტანტინე დიდის ერთ-ერთი უმთავრესი მიღწევაა, რომლის შედეგად, რომის ძალაუფლება აღმოსავლეთით გადავიდა, რადგან ქალაქი ბერძნული კულტურისა და ქრისტიანობის ცენტრი გახდა.<ref name="ba222"/><ref name="gr63">{{harvnb|Gregory|2010|p=63}}</ref> ქალაქის მასშტაბით მრავალი ეკლესია აშენდა, მათ შორისაა [[იუსტინიანე I|იუსტინიანეს]] მეფობის დროს აშენებული [[აია-სოფიას ტაძარი|აია-სოფია]], რომელიც ათასი წლის მანძილზე მსოფლიოში ყველაზე დიდ საკათედრო ტაძრად რჩებოდა.<ref name="klwa171">{{harvnb|Klimczuk|Warner|2009|p=171}}</ref> კონსტანტინემ, ასევე [[სულთან აჰმედის მოედანი|კონსტანტინოპოლის იპოდრომის]] რეკონსტრუქცია და გაფართოებაც დაიწყო, რომელიც ათასობით მაყურებელს იტევდა და V-VI საუკუნეებში გახდა სამოქალაქო ცხოვრების ძირითადი კერა, ისევე, როგორც აჯანყებების ადგილიც, მათ შორის [[ნიკას აჯანყება|ნიკას აჯანყებისა]].<ref>{{cite web|last=Dash|first=Mike|url=http://blogs.smithsonianmag.com/history/2012/03/blue-versus-green-rocking-the-byzantine-empire/|title=Blue Versus Green: Rocking the Byzantine Empire|publisher=The Smithsonian Institution|work=Smithsonian Magazine|date=2 March 2012|accessdate=30 July 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120805185404/http://blogs.smithsonianmag.com/history/2012/03/blue-versus-green-rocking-the-byzantine-empire/|archivedate=5 აგვისტო 2012}}</ref><ref>{{harvnb|Dahmus|1995|p=117}}</ref> კონსტანტინოპოლის ადგილსამყოფელი ასევე უზრუნველყოფდა მის არსებობას დროთა განმავლობაში. მრავალი საუკუნის მანძილზე, ქალაქის კედლები და ზღვის ნაპირი, ევროპას აღმოსავლელი დამპყრობლებისგან და ისლამის გავრცელებისგან იცავდა.<ref name="gr63"/> [[შუა საუკუნეები]]ს დიდ ნაწილსა და ბიზანტიის ეპოქის უკანასკნელ პერიოდში, კონსტანტინოპოლი უდიდესი და ყველაზე მდიდარი ქალაქი იყო ევროპის კონტინენტზე და ზოგჯერ მსოფლიოშიც.<ref>{{harvnb|Cantor|1994|p=226}}</ref><ref>{{harvnb|Morris|2010|pp=109–18}}</ref> კონსტანტინოპოლი, 1025 წელს ბასილი II-ის მმართველობის დასრულების შემდეგ, მუდმივ დაღმავლობას განიცდიდა. საბოლოო დარტყმა ქალაქს მიაყენა ვილარდოინის და [[ენრიკო დანდოლო|ენრიკო დანდოლოს]] დაპყრობამ, [[მეოთხე ჯვაროსნული ლაშქრობა|მეოთხე ჯვაროსნული ლაშქრობის]] დროს, როდესაც ქალაქი ააოხრეს და გაანადგურეს.<ref>{{harvnb|Gregory|2010|pp=324–9}}</ref> მოგვიანებით იგი [[ლათინთა იმპერია|ლათინთა იმპერიის]] ცენტრად გადაიქცა, რომელიც კათოლიკე ჯვაროსნების მიერ შეიქმნა, მართლმადიდებლური ბიზანტიის იმპერიის ჩანაცვლების მიზნით.<ref>{{harvnb|Gregory|2010|pp=330–3}}</ref> აია სოფია კი 1204 წელს კათოლიკურ ეკლესიად გადაკეთდა. 1261 წელს ბიზანტიის იმპერია აღდგა, თუმცა დასუსტებულიყო.<ref>{{harvnb|Gregory|2010|p=340}}</ref> კონსტანტინოპოლის ეკლესიები, თავდაცვითი ნაგებობები და ძირითადი შენობები უვარგისი იყო,<ref>{{harvnb|Gregory|2010|pp=341–2}}</ref> ხოლო ქალაქის მოსახლეობა რვა საუკუნის მანძილეზე ნახევარი მილიონიდან 100 ათასამდე შემცირდა. 1261 წლის გამარჯების შემდეგ, ქალაქის ზოგიერთი ძეგლი აღადგინეს, ხოლო ზოგი, როგორიცაა დეისის მოზაიკა აია სოფიასა და კარიეში, ახლად შეიქმნა. [[ანდრონიკე II პალეოლოგოსი|ანდრონიკე II-ის]] მიერ შემუშავებულმა და გატარებულმა სხვადასხვა ეკონომიკურმა და სამხედრო სტრატეგიამ, როგორიცაა სამხედრო ძალების შემცირება, გამოიწვია იმპერიის შესუსტება და დაუცველი გახადა თავდასხმისგან.<ref>{{harvnb|Reinert|2002|pp=258–60}}</ref> XIV საუკუნის შუა რიცხვებში, ოსმალელმა თურქებმა დაიწყეს პატარა ქალაქებისა და სოფლების თანდათანობით დაპყრობა, რითაც შეძლეს კონსტანტინოპოლში მიმავალი მომმარაგებელი მარშრუტების ნელ-ნელა გაწყვეტა.<ref>{{harvnb|Baynes|1949|p=47}}</ref> [[1453|1453 წლის]] 29 მაისს, რვა კვირიანი ალყის (რომლის დროსაც ბიზანტიის ბოლო იმპერატორი, [[კონსტანტინე XI პალეოლოგოსი|კონსტანტინე XI]] მოკლეს) შემდეგ, [[სულთანი|სულთან]] [[მეჰმედ II]] „დამპყრობელმა“, კონსტანტინოპოლი საბოლოოდ [[კონსტანტინოპოლის დაცემა|აიღო]] და ქალაქი [[ოსმალეთის იმპერია|ოსმალეთის იმპერიის]] ახალ დედაქალაქად გამოაცხადა. ქალაქის აღებიდან რამდენიმე საათის შემდეგ, სულთანმა აია სოფიაში მივიდა და იმამი დაიბარა, რომ ტაძარი [[შაჰადა|ისლამური რწმენის]] ნაგებობად გამოეცხადებინა, ამით დიდი ტაძარი იმპერიულ მეჩეთად გადაიქცა, რადგან ქალაქის მოსახლეობამ უარი თქვა მისი მშვიდობიანად გადაცემაზე.<ref>{{harvnb|Gregory|2010|pp=394–9}}</ref> სულთან მეჰმედმა კი თავისთავი ახალ „ქაისარ-ი რუმ“-ად (რაც [[ოსმალური ენა|ოსმალურად]] „რომის კეისრის“ ეკვივალენტია) გამოაცხადა და ოსმალეთის სახელმწიფო იმპერიად გადაკეთდა.<ref>{{harvnb|Béhar|1999|p=38}}; {{harvnb|Bideleux|Jeffries|1998|p=71}}.</ref> === ოსმალეთის და თურქეთის რესპუბლიკის ერა === {{მრავალი სურათი | ზონა =right | მიმართულება =vertical | სიგანე = 200 | ფაილი1 = Aivazovsky - View of Constantinople and the Bosphorus.jpg | ფაილი2 = Ivan Constantinovich Aivazovsky - Dusk on the Golden Horn.JPG | ფაილი3 = View of constantinople by evening light.jpg | წარწერა3 =[[ივანე აივაზოვსკი]]ს მიერ შესრულებული ოსმალეთის ეპოქის სამი ნამუშევარი }} კონსტანტინოპოლის დაპყრობის შემდეგ, მეჰმედ II დაუყოვნებლივ დაიწყო ქალაქის აღორძინებაზე ზრუნვა, რომელიც იმ დროისთვის უკვე ცნობილი იყო, როგორც სტამბოლი. მან მოუწოდა დაბრუნებისკენ მათ, ვინც ქალაქის ალყის დროს გაიქცა, ასევე ანატოლიის სხვადასხვა კუთხიდან ქალაქში გადმოასახლა მუსლიმები, ებრაელები და ქრისტიანები. მან მოითხოვა, რომ სექტემბრისთვის ხუთი ათასი ოჯახი გადმოესახლებინათ კონსტანტინოპოლში.<ref>Inalcik, Halil. "The Policy of Mehmed II toward the Greek Population of Istanbul and the Byzantine Buildings of the City." Dumbarton Oaks Papers 23, (1969): 229–249. p. 236</ref> მთელი ისლამური იმპერიის ტერიტორიებიდან, ქალაქში გადმოასახლეს ომის ტყვეები და დეპორტირებული ხალხი: ამ ხალხს თურქულ ენაზე ეწოდათ „სიურგიუნი“, რაც „გადასახლებულს“ ნიშნავს.<ref>Müller-Wiener, Wolfgang (1977). Bildlexikon zur Topographie Istanbuls: Byzantion, Konstantinupolis, Istanbul bis zum Beginn d. 17 Jh (in German). Tübingen: Wasmuth. {{ISBN|978-3-8030-1022-3}}.</ref> თუმცა, ბევრი ადამიანი ქალაქიდან ისევ გაიქცა, ამავე დროს იყო ჭირის ეპიდემიის რამდენიმე შემთხვევა, შედეგად, [[1459]] წელს მეჰმედმა დეპორტირებულ ბერძნებს ქალაქში დაუბრუნების უფლება მისცა.<ref>Müller-Wiener (1977), p. 28</ref> მან ასევე მოიწვია თავის დედაქალაქში ადამიანები მთელი ევროპის მასშტაბით, რომ შეექმნა კოსმოპოლიტური საზოგადოება, რაც გააგრძელა თავისი არსებობა ოსმალეთის სახელმწიფოს არსებობის დიდი ნაწილის განმავლობაში.<ref>{{harvnb|Holt|Lambton|Lewis|1977|pp=306–7}}</ref> თუმცა, ჭირის ეპიდემია განაგრძობდა სტამბოლში არსებობას, იგი არსებობას განაგრძობდა დანარჩენი საუკუნეების მანძილზეც, როგორც ეს იყო [[1520]] წლიდან, რამდენიმე წლის განმავლობაში პატარა შესვენებებით ის თავიდან იჩენდა თავს: 1529 და 1533 წლებში, 1549 და 1552 წლებში, 1567 და 1570 წლებში. ეპიდემია თავდაპირველად წარმოიშვა დასავლეთში, ჰეჯაზსა და სამხრეთ რუსეთში.<ref>Joseph Patrick Byrne, Encyclopedia of the Black Death, Volume 1, p.87</ref> თუმცა, ანატოლიაში მოსახლეობის ზრდამ, ხელი შეუწყო სტამბოლს აღედგინა თავისი დანაკარგი და შეენარჩუნა მოსახლეობის რაოდენობა დაახლოებით 500 000 მოსახლემდე, რომელიც 1800 წლამდე შენარჩუნდა. მეჰმედ II ასევე გაარემონტა ქალაქის დაზიანებული ინფრასტრუქტურა, მათ შორის ქალაქის მთლიანი [[ვალენტის აკვედუკი|წყლის სისტემა]], ააშენა [[ქაფალი ჩარში|სტამბოლის დიდი ბაზარი]] და [[თოფქაფის სასახლე]], რომელიც სულთნის ოფიციალური რეზიდენცია იყო.<ref name="holale307">{{harvnb|Holt|Lambton|Lewis|1977|pp=307}}</ref> დედაქალაქის [[ედირნე]]დან (ადრიანოპოლისი) კონსტანტინოპოლში გადაყვანით, ახალი სახელმწიფო რომის იმპერიის მემკვიდრედ და გამგრძელებლად გამოცხადდა.<ref>{{harvnb|Tarasov|Milner-Gulland|2004|p=121}}; {{harvnb|El-Cheikh|2004|p=22}}.</ref> [[ფაილი:Allom - Constantinople.jpg|thumb|left|[[თომას ალომი]]ს ოსმალეთის პერიოდის სტამბოლის ნახატი]] [[ფაილი:Flickr - …trialsanderrors - Kara-Kevi (Galata) and view of Pera, Constantinople, Turkey, ca. 1895.jpg|thumb|left|[[გალათას ხიდი]] XIX საუკუნეში]] ოსმალებმა სწრაფად შეცვალეს ქალაქი ქრისტიანობის ბურჯიდან [[ისლამური კულტურა|ისლამური კულტურის]] სიმბოლოთი. დაფუძნდა [[ვაქიფი|რელიგიური ფონდები]], ძვირფასი შემკულობით [[ოსმანების მიერ აშენებული მეჩეთი|ასაშენებელი მეჩეთების]] დასაფინანსებლად, რომლებიც ხშირად სკოლებთან, საავადმყოფოებთან და საზოგადოებრივ აბანოებთან იყვნენ შეერთებულნი.<ref name="holale307"/> [[ოსმანები|ოსმანებმა]] 1517 წელს გამოაცხადეს ხალიფატის სტატუსი, ხოლო სტამბოლი ამ [[ოსმალეთის ხალიფატი|უკანასკნელი ხალიფატის]], ბოლო ოთხი საუკუნის განმავლობაში დედაქალაქად რჩებოდა.<ref name="maag1145"/> [[სულეიმან I|სულეიმან დიდებულის]] მმართველობის პერიოდი, [[1520]]-[[1566]] წლები, იყო ოსმალეთის იმპერიის უდიდესი მხატვრული და არქიტექტურული მიღწევის პერიოდი; იმპერიის მთავარმა არქიტექტორმა, [[სინანი|მიმარ სინანმა]], ქალაქის რამდენიმე გამორჩეული ნაგებობა შექმნა, რა დროსაც ოსმალური ხელოვნება, კერძოდ [[იზნიქის კერამიკა|კერამიკა]], [[ვიტრაჟები]], [[ისლამური კალიგრაფია|კალიგრაფია]] და [[ოსმალეთის მინიატურა|მინიატურა]] ყვავოდა.<ref>{{harvnb|Holt|Lambton|Lewis|1977|pp=735–6}}</ref> სტამბოლის მოსახლეობამ, XVIII საუკუნის ბოლოსთვის, 570 ათასი ადამიანი შეადგინა.<ref name="chfo">{{cite journal|last1=Chandler|first1=Tertius|last2=Fox|first2=Gerald|title=3000 Years of Urban Growth|url=https://archive.org/details/3000yearsofurban0000chan_v6h1|year=1974|publisher=Academic Press|location=London|isbn=978-0-12-785109-9|ref=harv}}</ref> XIX საუკუნის დასაწყისის აჯანყების პერიოდმა, გამოიწვია პროგრესული სულთანის [[მაჰმუდ II]]-ის აღზევება, რაც შემდეგ [[თანზიმატი]]ს პერიოდში გადაიზარდა, რამაც პოლიტიკურ რეფორმებს ბიძგი და ქალაქისთვის ახალი ტექნოლოგიების დანერგვის საშუალება მისცა.<ref>{{harvnb|Shaw|Shaw|1977|pp=4–6, 55}}</ref> ამ პერიოდში აშენდა [[ოქროს რქა]]ზე ხიდები და სტამბოლი 1880-იან წლებში,<ref>{{harvnb|Çelik|1993|pp=87–9}}</ref> დანარჩენ ევროპას სარკინიგზო ქსელით დაუკავშირდა.<ref name="ha251">{{harvnb|Harter|2005|p=251}}</ref> თანამედროვე საშუალებები, როგორიცაა წყალმომარაგების ქსელი, ელექტროენერგია, ტელეფონები და ტრამვაი, სტამბოლში თანდათანობით, მომდევნო ათწლეულებში დაინერგა, თუმცა უფრო გვიან, ვიდრე სხვა ევროპულ ქალაქებში.<ref>{{harvnb|Shaw|Shaw|1977|pp=230, 287, 306}}</ref> მოდერნიზაციის ძალისხმევა არ ყოფილა საკმარისი იმისათვის, რომ იმპერიას თავი აეცილა [[ოსმალეთის იმპერიის დაკნინება|დაკნინებისგან]]. XX საუკუნის დასაწყისში, [[ახალგაზრდა თურქების რევოლუცია]]მ ჩამოაგდო სულთან [[აბდულჰამიდ II]] და გააჩაღა რიგი ომები, რომლებიც აწუხებდა ავადმყოფი იმპერიის დედაქალაქს.<ref>{{harvnb|Çelik|1993|p=31}}</ref> ბოლო ომის, [[პირველი მსოფლიო ომი]]ს შედეგად, [[კონსტანტინოპოლის ოკუპაცია]] მოჰყვა ბრიტანული, ფრანგული და იტალიური ძალების მიერ. ოსმალეთის იმპერიის ბოლო სულთანი [[მეჰმედ VI]] [[1922]] წლის ნოემბერში, ათათურქის მიერ გააძევებულიყო. მომდევნო წელს, კონსტანტინოპოლის ოკუპაცია [[ლოზანის საზავო ხელშეკრულება|ლოზანის ხელშეკრულების]] ხელმოწერისა და [[ქემალ ათათურქი|მუსტაფა ქემალ ათათურქის]] მიერ გამოცხადებული [[თურქეთი|თურქეთის რესპუბლიკის]] აღიარებით დასრულდა.<ref>{{harvnb|Landau|1984|p=50}}</ref> რესპუბლიკის ადრეულ წლებში, სტამბოლს ჩამოართვეს დედაქალაქის სტატუსი [[ანკარა|ანკარის]] სასარგებლოდ, რომელიც ახალი და სეკულარული ქვეყნის ისტორია, ოსმალეთის ისტორიიდან განაცალკევა.<ref>{{harvnb|Dumper|Stanley|2007|p=39}}</ref> 1940-იანი წლების ბოლოს და 1950-იანი წლების დასაწყისში, სტამბოლში დიდი სტრუქტურული ცვლილებები განხორციელდა, რადგან ქალაქის მასშტაბით აშენდა ახალი მოედნები, ბულვარები და გამზირები, ზოგჯერ ისტორიული ნაგებობების ხარჯზე.<ref>{{harvnb|Keyder|1999|pp=11–2, 34–6}}</ref> სტამბოლის მოსახლეობა 1970-იან წლებში სწრაფად გაიზარდა, ვინაიდან ანატოლიიდან მოსახლეობის სწრაფი მიგრირება მოხდა ქალაქში, რომლებიც სამუშაო ადგილს ეძებდნენ სტამბოლის გარეუბანში აშენებულ ახალ ქარხნებში. ქალაქის მოსახლეობის მოულოდნელმა მკვეთრმა ზრდამ გამოიწვია საცხოვრებელ სახლებზე დიდი მოთხოვნილება, შედეგად ქალაქის მეტროპოლიურმა ტერიტორიამ, სოფლების და ტყეების ხარჯზე გაიზარდა.<ref>{{harvnb|Efe|Cürebal|2011|pp=718–9}}</ref> {{პანორამა|Galata Kulesi 'nden panorama.jpg|1550px|<center>ოსმალეთის პერიოდის სტამბოლის პანორამული ხედი [[გალათას კოშკი]]დან</center>}} == გეოგრაფია == {{მთავარი|თურქეთის გეოგრაფია|თურქეთის გეოლოგია}} [[ფაილი:West-turkey-plates-cropped.gif|thumb|left|დასავლეთ თურქეთში არსებული [[ნასხლეტი|ნასხლეტები]] კონცენტრირებულია მარტო სტამბოლის სამხრეთ-დასავლეთით, რომელიც გადის [[მარმარილოს ზღვა|მარმარილოსა]] და [[ეგეოსის ზღვა|ეგეოსის ზღვის]] ქვეშ.]] [[ფაილი:Istambul and Bosporus big.jpg|thumb|right|სტამბოლისა და [[ბოსფორი|ბოსფორის სრუტის]] თანამგზავრული ხედი.]]სტამბოლი მდებარეობს [[თურქეთი]]ს ჩრდილო-დასავლეთ ნაწილში, რომელიც შედის [[მარმარილოს ზღვის რეგიონი]]ს შემადგენლობაში და რომლის საერთო ფართობი შეადგენს 5,343 კმ².<ref name="mmi-districts">{{cite web|url=http://www.ibb.gov.tr/en-US/Organization/Jurisdiction/Pages/Districts.aspx |title=Districts |publisher=Istanbul Metropolitan Municipality |accessdate=21 December 2011}}</ref><ref name="mmi-history">{{cite web|url=http://www.ibb.gov.tr/en-US/Organization/MunicipalHistory/Pages/AnaSayfa.aspx |title=History of Local Governance in Istanbul |publisher=Istanbul Metropolitan Municipality |accessdate=21 December 2011}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.ibb.gov.tr/tr-TR/kurumsal/Pages/IlceveIlkKademe.aspx |title=İstanbul İl ve İlçe Alan Bilgileri |publisher=Istanbul Metropolitan Municipality |accessdate=20 June 2010 |language=Turkish |trans-title=Istanbul Province and District Area Information}}</ref> [[ბოსფორი]], რომელიც ერთმანეთს აკავშირებს [[მარმარილოს ზღვა]]სა და [[შავი ზღვა|შავ ზღვას]], ქალაქს ყოფს ევროპულ, [[თრაკია|თრაკიულ მხარედ]], რომელიც მოიცავს ქალაქის ისტორიულ და ეკონომიკურ ცენტრს და აზიურ, [[ანატოლია|ანატოლიურ მხარედ]]. შემდეგ ქალაქი იყოფა [[ოქროს რქა]]დ, რომელიც წარმოადგენს ბუნებრივ ნავსადგურს, სადაც დაარსდა ყოფილი ბიზანტიუმი და კონსტანტინოპოლი. დღევანდელი სტამბოლის გული, მარმარილოს ზღვის, ბოსფორისა და ოქროს რქის შესართავი, ათასობით წლის განმავლობაში აჩერებდა შეიარაღებულ ძალებს და დღემდეა ქალაქის ლანდშაფტის დამახასიათებელი ნიშანი.<ref name="gr63"/> ქალაქ [[რომის შვიდი ბორცვი|რომის მოდელის]] მსგავსად, ისტორიული ნახევარკუნძული [[სტამბოლის შვიდი ბორცვი|შვიდი ბორცვის]] ხასიათს ატარებს, აქედან თითოეულ ბორცვს იმპერიული მეჩეთი ამშვენებს. ამ ბორცვებიდან ყველაზე აღმოსავლეთითაა [[სარაიბურნუ]], რომელზეც მდებარეობს [[თოფქაფის სასახლე]].<ref>{{cite web|url=http://english.istanbul.gov.tr/Default.aspx?pid=294|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090517063239/http://english.istanbul.gov.tr/Default.aspx?pid=294 |archivedate=17 May 2009 |publisher=Governorship of Istanbul|title=Istanbul from a Bird's Eye View|accessdate=13 June 2010}}</ref> [[ოქროს რქა|ოქროს რქის]] მეორე მხარეს კიდევ ერთი ბორცვია, სადაც მდებარეობს თანამედროვე [[ბეიოღლუს რაიონი]]. რელიეფის გამო, ბეიოღლუს შენობები ოდესღაც ტერასული საყრდენი კედლების დახმარებით აშენდა და გზები საფეხურის სახით იყო დაგებული.<ref name="topo"/> [[იუსქიუდარის რაიონი]], რომელიც ქალაქის აზიურ მხარეს მდებარეობს, ასევე ბორცვიან ხასიათს ატარებს, რომლის რელიეფი თანდათანობით ვრცელდება ბოსფორის სანაპიროზე, მაგრამ შემსიფაშასა და აიაზმას ლანდშაფტი უფრო მკვეთრია, ისევე როგორც [[კონცხი]]ს. სტამბოლის უმაღლესი წერტილია [[ჩამლიჯის ბორცვი]], რომლის სიმაღლე შეადგენს 288 მეტრს.<ref name="topo">{{cite web|url=http://www.kultur.gov.tr/EN,33069/the-topography-of-istanbul.html|publisher=Republic of Turkey Ministry of Culture and Tourism|title=The Topography of İstanbul|accessdate=19 June 2012}}</ref> სტამბოლის ჩრდილოეთ ნახევარს სამხრეთ სანაპიროსთან შედარებით უფრო მაღალი საშუალო სიმაღლე გააჩნია, სადაც ზოგიერთი ადგილის სიმაღლე 200 მეტრს აღემატება, ხოლო ზოგიერთი ნაწილი სანაპირო ზოლის ციცაბო კლდეებით [[ფიორდი|ფიორდს]] ჰგავს, განსაკუთრებით ბოსფორის ჩრდილოეთ ნაწილში, სადაც იგი [[შავი ზღვა|შავი ზღვისკენ]] იხსნება. სტამბოლი მდებარეობს [[ჩრდილოეთ ანატოლიური ნასხლეტი|ჩრდილოეთ ანატოლიურ ნასხლეტთან]], [[აფრიკის ფილაქანი|აფრიკისა]] და [[ევრაზიის ფილაქანი|ევრაზიის]] ფილაქნის საზღვართან ახლოს. ნასხლეტების ეს ზონა, რომელიც ჩრდილოეთ ანატოლიიდან მარმარილოს ზღვამდე გრძელდება, პასუხისმგებელია ქალაქის ისტორიაში მომხდარ რამდენიმე სასიკვდილო მიწისძვრაზე. ამ სეისმური მოვლენებიდან ყველაზე დამანგრეველი იყო [[კონსტანტინოპოლის მიწისძვრა (1509)|1509 წლის მიწისძვრა]], რამაც ცუნამი გამოიწვია, რომელიც ქალაქის კედლები შეანგრია და 10 000-ზე მეტი ადამიანი იმსხვერპლა. ცოტა ხნის წინ მომხდარმა, [[იზმითის მიწისძვრა (1999)|1999 წლის იზმითის მიწისძვრამ]], რომლის ეპიცენტრი [[იზმითი|იზმითთან]] მდებარეობდა, 18 000 ადამიანი იმსხვერპლა, მათ შორის 1 000 ადამიანი სტამბოლის გარეუბნებში. სტამბოლის მოსახლეობა კვლავ შეშფოთებულია, რადგან შესაძლებელია კიდევ უფრო კატასტროფული სეისმური მოვლენა მოხდეს უახლოეს მომავალში, რაც შესაძლებელია სტამბოლის სწრაფად მზარდი მოსახლეობის საცხოვრებელი ინფრასტრუქტურა დაანგრიოს, რადგან ახალი ინფრასტრუქტურული ობიექტები ხშირად არ აკმაყოფილებენ სეისმოლოგიურ სტანდარტებს.<ref name="dis-awaits">{{cite news|last=Revkin|first=Andrew C.|title=Disaster Awaits Cities in Earthquake Zones|url=https://www.nytimes.com/2010/02/25/science/earth/25quake.html|work=The New York Times|date=24 February 2010|accessdate=13 June 2010}}</ref> სეისმოლოგები აცხადებენ, რომ 2030 წლისთვის, სტამბოლში 7,6 [[მაგნიტუდა|მაგნიტუდის]] მიწისძვრის საშიშროების რისკი 60%-ზე მეტი იქნება.<ref>{{cite journal|doi=10.1126/science.288.5466.661|last1=Parsons|first1=Tom|last2=Toda|first2=Shinji|last3=Stein|first3=Ross S.|last4=Barka|first4=Aykut|last5=Dieterich|first5=James H.|year=2000|title=Heightened Odds of Large Earthquakes Near Istanbul: An Interaction-Based Probability Calculation|journal=Science|pmid=10784447|publisher=The American Association for the Advancement of Science|location=Washington, D.C.|volume=288|issue=5466|pages=661–5|ref=harv|bibcode=2000Sci...288..661P}}</ref><ref>{{cite news|last=Traynor|first=Ian|title=A Disaster Waiting to Happen – Why a Huge Earthquake Near Istanbul Seems Inevitable|url=https://www.theguardian.com/world/2006/dec/09/turkey.naturaldisasters|work=The Guardian |location=UK |date=9 December 2006|accessdate=13 June 2010}}</ref> === კლიმატი === [[ფაილი:Fog-over-istanbul-skyscrapers.jpg|thumb|left|ნისლში გახვეული [[ლევენთი]], სადაც დილის საათებში ეს მოვლენა ხშირია.]] [[ფაილი:სტამბოლის კლიმატური ზონები.png|thumb|right|სტამბოლის მიკროკლიმატები [[კიოპენის კლიმატის კლასიფიკაცია|კიოპენის კლიმატის კლასიფიკაციის]] მიხედვით.]] [[კიოპენის კლიმატის კლასიფიკაცია|კიოპენის კლიმატის კლასიფიკაციის]] სისტემაში სტამბოლი ხმელთაშუა ზღვის, ნოტიო სუბტროპიკული და ოკეანური კლიმატის საზღვარზეა, რაც განპირობებულია მისი ადგილმდებარეობით გარდამავალ კლიმატურ ზონაში. ვინაიდან ზაფხულის თვეებში ნალექების რაოდენობა 20-დან 65 მმ-მდე მერყეობს, რაც განსაზღვრულია მისი ადგილმდებარეობით, ქალაქი არ შეიძლება იყოს კლასიფიცირებული მხოლოდ ხმელთაშუაზღვის ან ნოტიო სუბტროპიკული კლიმატით.<ref>{{cite journal|url=http://www.schweizerbart.de/resources/downloads/paper_free/55034.pdf |first=Markus |last=Kottek |first2=Jürgen |last2=Grieser |first3=Christoph |last3=Beck |first4=Bruno |last4=Rudolf |first5=Franz |last5=Rube |title=World Map of the Köppen-Geiger climate classification updated |journal=Meteorologische Zeitschrift |date=June 2006 |volume=15 |issue=3 |pages=259–263 |accessdate=29 March 2013|doi=10.1127/0941-2948/2006/0130|bibcode=2006MetZe..15..259K}}</ref><ref>{{cite journal|url=http://www.hydrol-earth-syst-sci-discuss.net/4/439/2007/hessd-4-439-2007.pdf |first=M. C. |last=Peel |first2=B. L. |last2=Finlayson |first3=T. A. |last3=McMahon |title=Updated world map of the Köppen-Geiger climate classification |journal=Hydrology and Earth System Sciences |year=2007 |volume=4 |pages=439–473 |accessdate=29 March 2013|doi=10.5194/hessd-4-439-2007|issue=2}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.dmi.gov.tr/veridegerlendirme/aylik-normal-yagis-dagilimi.aspx?a=08#sfB|language=Turkish|title=Total Participation Data: August|publisher=Turkish State Meteorological Service|accessdate=6 July 2012|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120516010141/http://dmi.gov.tr/veridegerlendirme/aylik-normal-yagis-dagilimi.aspx?a=08#sfB|archivedate=16 May 2012|df=dmy-all}}</ref> ქალაქის ზომიდან, მრავალფეროვანი რელიეფიდან, საზღვაო მდებარეობიდან და რაც მთავარია, სანაპირო ზოლიდან გამომდინარე, სტამბოლში სხვადასხვა მიკროკლიმატებია წარმოდგენილი. ქალაქის ჩრდილოეთი ნაწილისთვის, ისევე, როგორც ბოსფორის სანაპირო ზოლისთვის დამახასიათებელი ოკეანური და ტენიანი სუბტროპიკული კლიმატი, რაც განპირობებულია შავი ზღვის ტენიანობისა და მცენარეულობის შედარებით მაღალი კონცენტრაციის გამო. კლიმატი ქალაქის დასახლებულ რაიონებში, სამხრეთში, მარმარილოს ზღვის სანაპიროზე, თბილი, მშრალი და ნაკლებად ტენიანია.<ref name="efcu716">{{harvnb|Efe|Cürebal|2011|pp=716–7}}</ref> ქალაქის ჩრდილოეთ ნაწილში წლიური ნალექი შეიძლება ორჯერ აღემატებოდეს (ბაჰჩექოი 1166.6 მმ) სამხრეთის, მარმარილოს ზღვის სანაპიროსას (ფლორია 635.0 მმ).<ref>{{cite web|url=http://e-dergi.marmara.edu.tr/marucog/article/view/1012000723/1012000620/|title=COMPARISONS OF ANNUAL MEANPRECIPITATION GRIDDED AND STATION DATA: AN EXAMPLE FROM ISTANBUL, TURKEY Yıllık Ortalama Gridlenmiş Yağış Verisi ve İstasyon Yağış Verisinin Karşılaştırılması, İstanbul Örneği – USTAOĞLU – Marmara Coğrafya Dergisi|work=marmara.edu.tr|accessdate=2016-02-12|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304025758/http://e-dergi.marmara.edu.tr/marucog/article/view/1012000723/1012000620/|archivedate=2016-03-04}}</ref> მნიშვნელოვანი განსხვავებაა ჩრდილოეთისა (ბაჰჩექოი 12.8&nbsp;°C) და სამხრეთი სანაპიროების (ქართალი 15.03&nbsp;°C) საშუალო წლიურ ტემპერატურათა შორის.<ref>{{cite web|url=http://evladifathan.blogspot.com.tr/2009/05/bahcekoy-orman-isletme-mudurlugu.html|title=HÜSNÜ YAZICI YAZDIĞI KONULAR|author=belgrat|work=blogspot.com.tr|accessdate=2016-02-12}}</ref> პროვინციის ნაწილები, რომლებიც დაშორებულია ორივე ზღვას, განსხვავდებიან კონტინენტური კლიმატის გავლენით, სადაც გაცილებით უფრო გამოხატულია დღე-ღამის და ზაფხულ-ზამთრის ტემპერატურული განსხვავებები. ზამთარში, პროვინციის ზოგიერთ ნაწილში ყინვაც ფიქსირდება. სტამბოლის მუდმივად მაღალი [[ტენიანობა|ტენიანობით]] ხასიათდება, ძირითადად დილით 80% აღწევს.<ref name="bbc-weather">{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/weather/745044|publisher=BBC Weather Centre|work=World Weather|title=Weather – Istanbul|accessdate=15 October 2012}}</ref> ზუსტად ამის გამო, ნისლი ძალიან ხშირია, თუმცა, უფრო მეტად ქალაქის ჩრდილოეთ ნაწილში და ცენტრიდან დაშორებით.<ref name="efcu716"/> მკვრივი ნისლი ხელს უშლის რეგიონში ტრანსპორტის მოძრაობას, მათ შორის ბოსფორზე გადაადგილებასაც, რაც ხშირია წლის შემოდგომა-ზამთრის პერიოდში, როდესაც ტენიანობა დღის მეორე ნახევარში კვლავ მაღალია.<ref>{{cite web|url=http://www.hurriyetdailynews.com/default.aspx?pageid=438&n=istanbul-enshrouded-in-dense-fog-2005-01-14|title=Istanbul Enshrouded in Dense Fog|work=Turkish Daily News|date=14 January 2005|accessdate=15 October 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171018133356/http://www.hurriyetdailynews.com/default.aspx?pageid=438&n=istanbul-enshrouded-in-dense-fog-2005-01-14|archivedate=18 ოქტომბერი 2017}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.todayszaman.com/newsDetail_getNewsById.action;jsessionid=FAB4C1B60E306ABF22F28B59203430B2?pageNo=137&category=&dt=2009&newsId=193715&columnistId=0 |work=Today's Zaman |date=23 November 2009 |accessdate=15 October 2012 |title=Thick Fog Causes Disruption, Flight Delays in İstanbul |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131104070907/http://www.todayszaman.com/newsDetail_getNewsById.action%3Bjsessionid%3DFAB4C1B60E306ABF22F28B59203430B2?pageNo=137&category=&dt=2009&newsId=193715&columnistId=0 |archivedate=4 November 2013 |df= }}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.todayszaman.com/newsDetail_getNewsById.action;jsessionid=86594F6ACB2187D581BA55332977A69F?newsId=226474 |work=Today's Zaman |title=Dense Fog Disrupts Life in Istanbul |date=6 November 2010 |accessdate=15 October 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131104070818/http://www.todayszaman.com/newsDetail_getNewsById.action%3Bjsessionid%3D86594F6ACB2187D581BA55332977A69F?newsId=226474 |archivedate=4 November 2013 |df= }}</ref> ნოტიო პირობები და ნისლი, ზაფხულის თვეებში შუადღისთვის იფანტება, მაგრამ გრძელვადიანი ტენიანობა ზრდის ზაფხულის ზომიერად მაღალ ტემპერატურას.<ref name="bbc-weather"/><ref name="pelit">{{cite web |last=Pelit |first=Attila |url=http://www.timeout.com/istanbul/features/306/when-to-go-to-istanbul |archiveurl=https://web.archive.org/web/20111214232517/http://www.timeout.com/istanbul/features/306/when-to-go-to-istanbul |archivedate=14 December 2011 |work=TimeOut Istanbul|title=When to Go to Istanbul|accessdate=19 December 2011}}</ref> ასეთ ზაფხულის თვეებში, მაღალი ტემპერატურა საშუალოდ დაახლოებით 29&nbsp;°C შეადგენს, ხოლო ნალექი იშვიათია. აღსანიშნავია, რომ შესაძლო ნალექი მხოლოდ თხუთმეტი დღის განმავლობაში მოდის, რომელიც ივნისიდან აგვისტომდე გრძელდება.<ref name="tsms-main">{{cite web|url=http://mgm.gov.tr/veridegerlendirme/il-ve-ilceler-istatistik.aspx?m=ISTANBUL|title=Resmi İstatistikler (İl ve İlçelerimize Ait İstatistiki Veriler)|trans-title=Official Statistics (Statistical Data of Provinces and Districts) – Istanbul|publisher=Turkish State Meteorological Service|language=Turkish|accessdate=10 August 2015}}</ref> ზაფხულის თვეებში, ასევე აღინიშნება ელჭექის ყველაზე მაღალი კონცენტრაცია.<ref>{{harvnb|Quantic|2008|p=155}}</ref> ზამთარი სტამბოლში გაცილებით მკაცრია, ვიდრე [[ხმელთაშუა ზღვის აუზი]]ს სხვა ქალაქებში, სადაც ტემპერატურა საშუალოდ 1-4&nbsp;°C-მდე ეცემა.<ref name="tsms-main"/> შავი ზღვიდან ტბა-ეფექტის თოვლი საკმაოდ ხშირია, მიუხედავად იმისა, რომ რთულია პროგნოზირება თუ როგორი მძიმე იქნება მისი შედეგები ქალაქის ინფრასტრუქტურისთვის.<ref>{{cite journal|last=Kindap|first=Tayfin|title=A Severe Sea-Effect Snow Episode Over the City of Istanbul|journal=Natural Hazards|volume=54|issue=3|date=19 January 2010|pages=703–23|url=http://www.springerlink.com/content/cu66841r30p20v72/|accessdate=15 October 2012|issn=1573-0840|ref=harv|doi=10.1007/s11069-009-9496-7}}{{Dead link|date=იანვარი 2021 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> გაზაფხული და შემოდგომა გაცილებით რბილი, მაგრამ ხშირად ნესტიანი და არაპროგნოზირებადია; ცივი ქარი, რომელიც ჩრდილო-დასავლეთიდან და თბილი ქარი სამხრეთიდან, ზოგჯერ იმავე დღეს ტემპერატურის მერყეობას იწვევს.<ref name="pelit"/><ref>{{cite web|url=http://www.hurriyetdailynews.com/default.aspx?pageid=438&n=istanbul-winds-2009-10-15|work=Turkish Daily News|title=Istanbul Winds Battle Over the City|date=17 October 2009|accessdate=15 October 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171018133403/http://www.hurriyetdailynews.com/default.aspx?pageid=438&n=istanbul-winds-2009-10-15|archivedate=18 ოქტომბერი 2017}}</ref> საერთო ჯამში, სტამბოლში 130 დღეზე მოდის საშუალო წლიური ნალექი, რომელიც წელიწადში 810 მილიმეტრს შეადგენს.<ref name="tsms-main"/><ref name="tsms-rain">{{cite web|url=http://mgm.gov.tr/veridegerlendirme/il-ve-ilceler-istatistik.aspx?m=ISTANBUL#sfB |title=Yıllık Toplam Yağış Verileri|language=Turkish|trans-title=Annual Total Participation Data: Istanbul, Turkey|publisher=Turkish State Meteorological Service|accessdate=6 July 2012}}</ref> ყველაზე მაღალი და ყველაზე დაბალი ტემპერატურა სტამბოლის ისტორიაში შეადგინა 40.5&nbsp;°C და -16.1&nbsp;°C. დღის ყველაზე დიდი ნალექები 227 მილიმეტრია, ხოლო ყველაზე მაღალი თოვლის საფარი 80 სანტიმეტრია.<ref>{{cite web|url=http://www.dmi.gov.tr/files/kurumsal/ekitap/4mevsim2/s5152.pdf |title=İstanbul Bölge Müdürlüğü'ne Bağlı İstasyonlarda Ölçülen Ekstrem Değerler |language=Turkish |trans-title=Extreme Values Measured in Istanbul Regional Directorate |publisher=Turkish State Meteorological Service |accessdate=27 July 2010 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110524043933/http://www.dmi.gov.tr/files/kurumsal/ekitap/4mevsim2/s5152.pdf |archivedate=24 May 2011 |df= }}</ref><ref>{{Cite journal|url=http://journals.ametsoc.org/doi/abs/10.1175/1520-0493(1998)126%3C3036%3AMCBOTE%3E2.0.CO%3B2 |title=March 1987 Cyclone (Blizzard) over the Eastern Mediterranean and Balkan Region Associated with Blocking |journal=Monthly Weather Review |volume=126 |issue=11 |pages=3036 |publisher=American Meteorological Society |accessdate=27 July 2010|doi=10.1175/1520-0493(1998)126<3036:MCBOTE>2.0.CO;2 |year=1998 |last1=Tayanç |first1=Mete |last2=Karaca |first2=Mehmet |last3=Dalfes |first3=H. Nüzhet |bibcode=1998MWRv..126.3036T}}</ref> {{Weather box | location = სტამბოლი ([[სარიერი]]), 1950–2015 | metric first = yes | single line = yes | Jan record high C= 22.0 | Feb record high C= 23.2 | Mar record high C= 29.3 | Apr record high C= 33.6 | May record high C= 34.5 | Jun record high C= 40.0 | Jul record high C= 41.5 | Aug record high C= 39.6 | Sep record high C= 36.6 | Oct record high C= 34.0 | Nov record high C= 26.5 | Dec record high C= 25.8 | Jan high C = 8.5 | Feb high C = 9.0 | Mar high C = 10.8 | Apr high C = 15.4 | May high C = 20.0 | Jun high C = 24.6 | Jul high C = 26.6 | Aug high C = 26.8 | Sep high C = 23.7 | Oct high C = 19.1 | Nov high C = 14.7 | Dec high C = 10.8 |Jan mean C = 5.7 |Feb mean C = 5.7 |Mar mean C = 7.0 |Apr mean C = 11.1 |May mean C = 15.7 |Jun mean C = 20.4 |Jul mean C = 22.9 |Aug mean C = 23.1 |Sep mean C = 19.8 |Oct mean C = 15.6 |Nov mean C = 11.5 |Dec mean C = 8.0 | Jan low C = 3.2 | Feb low C = 3.1 | Mar low C = 4.2 | Apr low C = 7.7 | May low C = 12.1 | Jun low C = 16.5 | Jul low C = 19.5 | Aug low C = 20.1 | Sep low C = 16.8 | Oct low C = 13.0 | Nov low C = 8.9 | Dec low C = 5.5 | Jan record low C= -11.0 | Feb record low C= -8.4 | Mar record low C= -5.8 | Apr record low C= -1.4 | May record low C= 3.0 | Jun record low C= 8.5 | Jul record low C= 12.0 | Aug record low C= 12.3 | Sep record low C= 7.1 | Oct record low C= 0.6 | Nov record low C= -2.2 | Dec record low C= -7.0 | Jan precipitation mm = 105.0 | Feb precipitation mm = 78.0 | Mar precipitation mm = 70.8 | Apr precipitation mm = 45.2 | May precipitation mm = 34.1 | Jun precipitation mm = 35.0 | Jul precipitation mm = 31.6 | Aug precipitation mm = 40.7 | Sep precipitation mm = 59.5 | Oct precipitation mm = 90.0 | Nov precipitation mm = 101.3 | Dec precipitation mm = 122.0 | Jan precipitation days = 17.5 | Feb precipitation days = 15.3 | Mar precipitation days = 13.8 | Apr precipitation days = 10.4 | May precipitation days = 8.1 | Jun precipitation days = 6.1 | Jul precipitation days = 4.2 | Aug precipitation days = 4.9 | Sep precipitation days = 7.4 | Oct precipitation days = 11.3 | Nov precipitation days = 13.2 | Dec precipitation days = 17.2 | unit precipitation days = 0,1 მმ |precipitation colour = green |Jand sun = 2.3 |Febd sun = 3.1 |Mard sun = 4.3 |Aprd sun = 6.0 |Mayd sun = 8.1 |Jund sun = 10.0 |Juld sun = 10.4 |Augd sun = 9.5 |Sepd sun = 8.1 |Octd sun = 5.3 |Novd sun = 3.4 |Decd sun = 2.2 |Jan percentsun = 23 |Feb percentsun = 28 |Mar percentsun = 36 |Apr percentsun = 46 |May percentsun = 58 |Jun percentsun = 67 |Jul percentsun = 69 |Aug percentsun = 68 |Sep percentsun = 68 |Oct percentsun = 48 |Nov percentsun = 34 |Dec percentsun = 24 | source 1 = [[თურქეთის სახელმწიფო მეტეოროლოგიური სამსახური]] (sun, 1960–2012)<ref name="tsms-main"/><ref name="tsms-rain"/><ref name="tsms-sun">{{cite web |url=http://www.dmi.gov.tr/veridegerlendirme/il-ve-ilceler-istatistik.aspx?m=ISTANBUL |archive-url=https://web.archive.org/web/20081217120041/http://www.dmi.gov.tr/veridegerlendirme/il-ve-ilceler-istatistik.aspx?m=ISTANBUL |url-status=dead |archive-date=17 December 2008 |title=Resmi İstatistikler (İl ve İlçelerimize Ait İstatistiki Veriler) |trans-title=Official Statistics (Statistical Data of Provinces and Districts) – Istanbul |publisher=[[თურქეთის სახელმწიფო მეტეოროლოგიური სამსახური]] |language=Turkish |accessdate=3 December 2014 |df= |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131103153244/http://www.dmi.gov.tr/veridegerlendirme/il-ve-ilceler-istatistik.aspx?m=ISTANBUL |archivedate=3 ნოემბერი 2013 }}</ref>}} {{Weather box | location = სტამბოლი (ქირეჩბურნუ, [[სარიერი]]), 1949–1999 | metric first = yes | collapsed=yes | single line = yes | Jan high C = 8.3 | Feb high C = 8.7 | Mar high C = 10.3 | Apr high C = 15.2 | May high C = 19.6 | Jun high C = 24.2 | Jul high C = 26.0 | Aug high C = 26.1 | Sep high C = 23.3 | Oct high C = 19.0 | Nov high C = 14.8 | Dec high C = 10.9 | Jan mean C= 5.5 | Feb mean C= 5.5 | Mar mean C= 6.7 | Apr mean C= 10.9 | May mean C= 15.4 | Jun mean C= 20.1 | Jul mean C= 22.4 | Aug mean C= 22.6 | Sep mean C= 19.5 | Oct mean C= 15.5 | Nov mean C= 11.6 | Dec mean C= 8.1 | Jan low C = 3.0 | Feb low C = 2.9 | Mar low C = 4.0 | Apr low C = 7.5 | May low C = 11.9 | Jun low C = 16.2 | Jul low C = 19.1 | Aug low C = 19.7 | Sep low C = 16.6 | Oct low C = 12.8 | Nov low C = 8.9 | Dec low C = 5.6 | Jan precipitation mm = 103.6 | Feb precipitation mm = 70.5 | Mar precipitation mm = 71.0 | Apr precipitation mm = 47.2 | May precipitation mm = 45.8 | Jun precipitation mm = 36.8 | Jul precipitation mm = 35.6 | Aug precipitation mm = 38.6 | Sep precipitation mm = 51.9 | Oct precipitation mm = 81.3 | Nov precipitation mm = 100.8 | Dec precipitation mm = 122.0 | Jan snow days = 3.6 | Feb snow days = 4.9 | Mar snow days = 2.8 | Apr snow days = 0.0 | May snow days = 0.0 | Jun snow days = 0.0 | Jul snow days = 0.0 | Aug snow days = 0.0 | Sep snow days = 0.0 | Oct snow days = 0.0 | Nov snow days = 0.3 | Dec snow days = 1.5 | unit snow days = 0,1 მმ | source 1 = [[თურქეთის სახელმწიფო მეტეოროლოგიური სამსახური]]<ref>[http://www.ibb.gov.tr/tr-TR/BilgiHizmetleri/Istatistikler/Documents/fiziki/t478.pdf The Yearly Measurements by Kirecburnu Station Between 1990–1999]</ref> (1949–1999)}} {{Weather box | location = სტამბოლი (ვაჰჩექიოი, [[სარიერი]]), 1949–1999 | metric first = yes | collapsed=yes | single line = yes | Jan high C = 8.0 | Feb high C = 8.6 | Mar high C = 10.5 | Apr high C = 15.9 | May high C = 20.6 | Jun high C = 24.7 | Jul high C = 26.3 | Aug high C = 26.6 | Sep high C = 23.7 | Oct high C = 19.2 | Nov high C = 14.7 | Dec high C = 10.4 | Jan mean C= 4.6 | Feb mean C= 4.7 | Mar mean C= 6.0 | Apr mean C= 10.5 | May mean C= 15.0 | Jun mean C= 19.3 | Jul mean C= 21.5 | Aug mean C= 21.6 | Sep mean C= 18.2 | Oct mean C= 14.1 | Nov mean C= 12.2 | Dec mean C= 6.8 | Jan low C = 1.7 | Feb low C = 1.6 | Mar low C = 2.8 | Apr low C = 6.4 | May low C = 10.7 | Jun low C = 14.5 | Jul low C = 17.0 | Aug low C = 17.6 | Sep low C = 14.2 | Oct low C = 10.8 | Nov low C = 6.9 | Dec low C = 3.9 | Jan precipitation mm = 152.1 | Feb precipitation mm = 100.1 | Mar precipitation mm = 105.2 | Apr precipitation mm = 57.2 | May precipitation mm = 45.8 | Jun precipitation mm = 40.5 | Jul precipitation mm = 37.4 | Aug precipitation mm = 54.1 | Sep precipitation mm = 67.3 | Oct precipitation mm = 118.2 | Nov precipitation mm = 135.1 | Dec precipitation mm = 175.4 | Jan snow days = 4.6 | Feb snow days = 5.2 | Mar snow days = 3.9 | Apr snow days = 0.1 | May snow days = 0.0 | Jun snow days = 0.0 | Jul snow days = 0.0 | Aug snow days = 0.0 | Sep snow days = 0.0 | Oct snow days = 0.0 | Nov snow days = 0.5 | Dec snow days = 3.0 | unit snow days = 0,1 მმ | source 1 = [[თურქეთის სახელმწიფო მეტეოროლოგიური სამსახური]]<ref>[http://www.ibb.gov.tr/tr-TR/BilgiHizmetleri/Istatistikler/Documents/fiziki/t474.pdf The Yearly Measurements by Bahcekoy Station Between 1990–1999]</ref> (1949–1999)}} {|style="width:90%;text-align:center;font-size:90%;line-height:1.2em;margin-left:auto;margin-right:auto" class="wikitable" |- !Colspan=14|სტამბოლის კლიმატური მონაცემები |- !თვე !იან !თებ !მარ !აპრ !მაი !ივნ !ივლ !აგვ !სექ !ოქტ !ნოე !დეკ !style="border-left-width:medium"|წელი |- !საშუალო ზღვის ტემპერატურა °C (°F) |style="background:#7E7EFF;color:#000000;"|8.4<br />(47.1) |style="background:#7373FF;color:#000000;"|7.7<br />(45.9) |style="background:#7C7CFF;color:#000000;"|8.3<br />(46.9) |style="background:#9999FF;color:#000000;"|10.2<br />(50.4) |style="background:#E8E8FF;color:#000000;"|15.5<br />(59.9) |style="background:#FFAA00;color:#000000;"|21.3<br />(70.3) |style="background:#FF6900;color:#000000;"|24.6<br />(76.3) |style="background:#FF6400;color:#000000;"|24.9<br />(76.8) |style="background:#FF8D00;color:#000000;"|22.8<br />(73.0) |style="background:#FFE388;color:#000000;"|18.4<br />(65.1) |style="background:#CFCFFF;color:#000000;"|13.8<br />(56.8) |style="background:#9D9DFF;color:#000000;"|10.5<br />(50.9) |style="background:#E9E9FF;color:#000000;border-left-width:medium"|15.5<br />(60.0) |- !საშუალო დღიური დრო |style="background:#F0F011;color:#000000;"|10.0 |style="background:#F7F722;color:#000000;"|11.0 |style="background:#FFFF33;color:#000000;"|12.0 |style="background:#FFFF44;color:#000000;"|13.0 |style="background:#FFFF55;color:#000000;"|14.0 |style="background:#FFFF66;color:#000000;"|15.0 |style="background:#FFFF66;color:#000000;"|15.0 |style="background:#FFFF55;color:#000000;"|14.0 |style="background:#FFFF33;color:#000000;"|12.0 |style="background:#F7F722;color:#000000;"|11.0 |style="background:#F0F011;color:#000000;"|10.0 |style="background:#E9E900;color:#000000;"|9.0 |style="background:#FFFF35;color:#000000;border-left-width:medium"|12.2 |- !საშუალო ულტრაიისფერი ინდექსი |style="background:#289500;color:#000000;"|2 |style="background:#289500;color:#000000;"|2 |style="background:#f7e400;color:#000000;"|4 |style="background:#f7e400;color:#000000;"|5 |style="background:#f85900;color:#000000;"|7 |style="background:#d8001d;color:#000000;"|8 |style="background:#d8001d;color:#000000;"|9 |style="background:#d8001d;color:#000000;"|8 |style="background:#f85900;color:#000000;"|6 |style="background:#f7e400;color:#000000;"|4 |style="background:#289500;color:#000000;"|2 |style="background:#289500;color:#000000;"|1 |style="background:#f7e400;color:#000000;border-left-width:medium"|4.8 |- !Colspan=14 style="background:#f8f9fa;font-weight:normal;font-size:95%;"|წყარო: ამინდის ატლასი <ref name="Weather Atlas">{{cite web |url=http://www.weather-atlas.com/en/turkey/istanbul-climate |title=Istanbul, Turkey - Climate data |publisher=Weather Atlas |access-date=29 March 2017 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170330011621/http://www.weather-atlas.com/en/turkey/istanbul-climate |archivedate=30 March 2017 |df=dmy-all }}</ref> |} == ქალაქის მიმოხილვა == {{იხილეთ აგრეთვე|სტამბოლის ურბანული ცენტრების სია}} {{ინფოდაფა მსოფლიოს მემკვიდრეობის ძეგლი |სახელი = [[სტამბოლის ისტორიული ადგილები]] |სურათი = [[ფაილი:Topkapı - 01.jpg|260px]] |სურათის წარწერა= თოფქაფის სასახლის ახლო ხედი, პრინცის კუნძულების ფონზე |რუკა= |რუკის_წარწერა = |რუკის ზომა = |ქვეყანა = {{დროშა|თურქეთი}} |ტიპი=კულტურული |კრიტერიუმი=I, II, III, IV |ID =356 |ბმული = http://whc.unesco.org/en/list/356 |რეგიონი= [[მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლების სია ევროპაში|ევროპა და ჩრდილოეთი ამერიკა]] |კოორდინატები= {{coord|41|00|36|N|28|57|37|E}} |წელი= 1985 |ნომერი= }} დღევანდელი [[ფათიჰის რაიონი]], რომელიც სულთან [[მეჰმედ II|მეჰმედ დამპყრობელის]] ({{lang-tr|Fatih Sultan Mehmed}}) საპატივცემულოდ დაერქვა, ტერიტორიულად შეესაბამება იმას, რაც 1453 წელს ოსმალეთის დაპყრობამდე იყო, რაც მთელ ქალაქ [[კონსტანტინოპოლი|კონსტანტინოპოლს]] (დღევანდელი ქალაქის ისტორიული ნაწილი) შეადგენს, რომელიც მდებარეობს [[ჰალიჩი]]ს სამხრეთ სანაპიროზე, შუა საუკუნეების [[გენუის რესპუბლიკა|გენუელების]] ციტადელის [[გალათა]]ს მოპირდაპირედ. გალათაში მდებარე გენუელების თავდაცვითი ნაგებობები, XIX საუკუნეში მეტწილად დაანგრიეს, გარდა [[გალათას კოშკი]]სა, რათა ქალაქი ჩრდილოეთით გაფართოებულიყო.<ref>{{harvnb|Çelik|1993|pp=70, 169}}</ref> დღეს გალათა ([[ქარაქიოი]]) [[ბეიოღლუს რაიონი]]ს (''პერა'') ერთ-ერთი კვარტალია, რომელიც სტამბოლის კომერციული და გასართობი ცენტრია და მოიცავს [[ისტიკლალის გამზირი|ისტიკლალის გამზირსა]] და [[თაქსიმის მოედანი|თაქსიმის მოედანს]].<ref>{{harvnb|Çelik|1993|p=127}}</ref> [[დოლმაბაჰჩე|დოლმაბაჰჩეს სასახლე]], რომელიც მთავრობის ადგილსამყოფელი იყო ოსმალეთის იმპერიის ბოლო პერიოდში, მდებარეობს [[ბეშიქთაშის რაიონი|ბეშიქთაშის რაიონში]] [[ბოსფორი]]ს ევროპულ სანაპიროზე, [[ბეიოღლუს რაიონი|ბეიოღლუს]] ჩრდილოეთით. [[ბრწყინვალე პორტა]] (''Bâb-Âli''), რომელიც გახდა ოსმალეთის მთავრობისთვის მეტონიმი, თავდაპირველად გამოიყენებოდა იმპერიის კარიბჭესთვის (''Bâb-ı Hümâyûn''), რომელიც [[თოფქაფის სასახლე|თოფქაფის სასახლის]] ყველაზე შორეულ ეზოში იყო, მაგრამ XVIII საუკუნის შემდეგ, ბრწყინვალე პორტას (ან უბრალოდ პორტა) სახელწოდების გამოყენება [[სავეზირო]]ს (პრემიერ-მინისტრის) კარიბჭესთვის დაიწყეს, რომელიც [[ჯაღალოღლუ]]ს კვარტალში, თოფქაფის სასახლესთან ახლოს მდებარეობდა, სადაც სავეზირო (დიდი ვეზირი) და სხვა [[ვეზირი|ვეზირთა]] ოფისები მდებარეობდა, სადაც ასევე უცხოელ დიპლომატებს ხვდებოდნენ. ყოფილი სოფელი [[ორთაქიოი]], რომელიც მდებარეობს [[ბეშიქთაშის რაიონი|ბეშიქთაშის რაიონში]] და ამავე სახელწოდებას ატარებს [[ორთაქიოის მეჩეთი]] ბოსფორზე, მდებარეობს [[ბოსფორის ხიდი|ბოსფორის ხიდთან]] ახლოს. ბოსფორის ორივე, ევროპულ და აზიურ სანაპიროებზე, ოსმალელი არისტოკრატებისა და ელიტის მიერ აშენებულია ძვირადღირებული საზაფხულო სასახლეები — [[იალი|იალები]].<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/1999/10/29/arts/antiques-for-turks-art-to-mark-700th-year.html?pagewanted=all&src=pm|last=Moonan|first=Wendy|work=The New York Times|title=For Turks, Art to Mark 700th Year|date=29 October 1999|accessdate=4 July 2012}}</ref> მოშორებით, ქალაქის შიგნით, შიდა საქალაქო მაგისტრალების გარეთ მდებარეობს [[ლევენთი]]სა და [[მასლაქი]]ს კვარტლები, რომლებიც სტამბოლის მთავარი საქმიანი უბნებია.<ref>{{harvnb|Oxford Business Group|2009|p=105}}</ref> [[ფაილი:Yağlıkçı Hacı Reşit Bey and Prenses Rukiye Yalısı on the Bosphorus, Istanbul, Turkey 001.jpg|thumb|left|თავდაპირველად ქალაქის გარეთ მყოფი [[იალი|იალები]] (სასახლეები), დღეს სტამბოლის ელიტარული უბნების რეზიდენციებია.]] ოსმალეთის იმპერიის დროს, [[იუსქიუდარის რაიონი|იუსქიუდარის]] და [[ქადიქიოის რაიონი|ქადიქიოის]] რაიონები, ტერიტორიულად ქალაქ სტამბოლის ფარგლებს გარეთ იყვნენ, რომლებიც ზღვის სანაპიროს დასასვენებელ კურორტებს განასახიერებდნენ, თაცისი ბაღებითა და [[იალი|იალებით]]. მაგრამ, XX საუკუნის მეორე ნახევარში, ქალაქის აზიური მხარე მნიშვნელოვანი ურბანულ ზრდა განიცადა. ქალაქის ამ ნაწილის გვიანმა განვითარებამ, გამოიწვია უკეთესი ინფრასტრუქტურის მოწყობა და ურყევი ურბანული დაგეგმარება, ქალაქის სხვა რაიონების უმრავლესობასთან შედარებით.<ref name="wctr281"/> ქალაქის და ბოსფორის აზიური მხარე, სტამბოლის ევროპული ნაწილის ეკონომიკური და კომერციული ცენტრების გარეუბანს განასახიერებს, სადაც ქალაქის მოსახლეობის მესამედი ცხოვრობს, მაგრამ დასაქმებული მხოლოდ ქალაქის მოსახლეობის მეოთხედი.<ref name="wctr281"/> XX საუკუნეში სტამბოლის ექსპონენტური ზრდის შედეგად, ქალაქის მნიშვნელოვანი ნაწილი შედგება [[გეჯექონდუ]]სგან (სიტყვასიტყვით: „ღამით აშენებული“), რომლებიც უკანონოდ აშენებული ჩაცუცქული შენობებია.<ref name="kar7896">{{harvnb|Karpat|1976|pp=78–96}}</ref> დღეისათვის, ზოგიერთი გეჯექონდუების ტერიტორიას თანდათანობით ანგრევენ და თანამედროვე მასობრივი ბინებით ცვლიან.<ref name="yavuz">{{cite news|last=Yavuz |first=Ercan |url=http://www.todayszaman.com/newsDetail_getNewsById.action?load=detay&link=177450&bolum=103 |work=Today's Zaman |title=Gov't launches plan to fight illegal construction |date=8 June 2009 |accessdate=20 December 2011 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120120204750/http://www.todayszaman.com/newsDetail_getNewsById.action?load=detay&link=177450&bolum=103 |archivedate=20 January 2012 |df= }}</ref> უფრო მეტიც, მიმდინარეობს ფართომასშტაბიანი [[ჯენტრიფიკაცია|ჯენტრიფიკაციის]] და [[ურბანული განახლება|ურბანული განახლების]] პროექტები,<ref name="AtkinsonBridge2005">{{cite book|author1=Rowland Atkinson|author2=Gary Bridge|title=Gentrification In A Global Context: The New Urban Colonialism|url=https://books.google.com/books?id=s_Z8dxsXWxQC&pg=PA123|accessdate=6 May 2013|year=2005|publisher=Routledge|isbn=978-0-415-32951-4|pages=123–}}</ref> როგორიცაა, მაგალითად [[თარლაბაში|თარლაბაშში]] მიმდინარე განახლების პროგრამა.<ref>{{cite news |title=Poor but Proud Istanbul Neighborhood Faces Gentrification |author=Jessica Bourque |url=https://www.nytimes.com/2012/07/05/world/middleeast/05iht-m05-turkey-tarlabasi.html?pagewanted=all&_r=1& |newspaper=The New York Times |date=4 July 2012 |accessdate=6 May 2013}}</ref> აღსანიშნავია, რომ ზოგიერთ პროექტი, როგორიცაა [[სულუქულე]]ში მიმდინარე, კრიტიკის წინაშე აღმოჩნდა.<ref>{{cite news |title=Forced gentrification plan spells end for old Roma district in Istanbul |author=Robert Tait |url=https://www.theguardian.com/world/2008/jul/22/roma.turkey |newspaper=The Guardian |date=22 July 2008 |accessdate=6 May 2013}}</ref> [[თურქეთის მთავრობა]]ს ასევე გააჩნია ამბიციური გეგმები ქალაქის ევროპული მხარის დასავლეთით და ჩრდილოეთით გაზრდის მხრივ, რაც დაკავშირებულია [[სტამბოლის აეროპორტი|მესამე აეროპორტის]] აშენებასთან. ქალაქის ახალი ნაწილები უნდა შეიცავდეს ოთხ სხვადასხვა დასახლებას თავიანთი განსაზღვრული ურბანული ფუნქციებით და 1,5 მილიონი მოსახლეობით.<ref>{{cite news |title=New city construction to begin in six months |url=http://www.hurriyetdailynews.com/new-city-construction-to-begin-in-six-months.aspx?nid=41622&pageID=238 |newspaper=Hurriyet Daily News |date=22 February 2013 |accessdate=6 May 2013}}</ref> ქალაქს არ გააჩნია მთავარი საჯარო პარკი, მაგრამ არსებობს რამდენიმე მწვანე ტერიტორია. [[გიულჰანეს პარკი]] და [[ილდიზის პარკი]], რომლებიც თავდაპირველად შედიოდა სტამბოლის ორი სასახლის, კერძოდ [[თოფქაფის სასახლე|თოფქაფის სასახლისა]] და [[ილდიზის სასახლე|ილდიზის სასახლის]] ტერიტორიაზე, [[თურქეთი|თურქეთის რესპუბლიკის]] პირველ ათწლეულში საჯარო პარკებად გადაიქცნენ.<ref>{{harvnb|Boyar|Fleet|2010|p=247}}</ref> კიდევ ერთი პარკი, რომელიც [[ფეთჰი ფაშას ჭალის ტყე]]ა, მდებარეობს ქალაქის ანატოლიურ ნაწილში, [[15 ივლისის გმირების ხიდი|ბოსფორის ხიდის]] მიმდებარე ტერიტორიაზე, ილდიზის სასახლის საპირისპიროდ. ქალაქის ევროპულ მხარეს, [[ფათიჰ სულთან მეჰმედის ხიდი|ფათიჰ სულთან მეჰმედის ხიდთან]] ახლოს, მდებარეობს [[ემირგიანის ჭალის ტყე]], რომელიც ბიზანტიურ პერიოდში ცნობილი იყო, როგორც ''კიუპარადესი'' (''Kyparades''). ოსმალეთის პერიოდში, XVI საუკუნის დასაწყისში, ჭალის ტყის ტერიტორია ეკუთვნოდა [[ლორდ-კანცლერი|ნიშანჩი]] ფერიდუნ აჰმედ ფაშას, სანამ XVII საუკუნეში ტერიტორია სულთან [[მურად IV]]-ის მიერ გადაეცემოდა [[სეფიანთა იმპერია|სეფიანთა]] [[ამირა]]ს გიუნე ჰანს, საიდანაც მომდინარეობს ჭალის ტყის სახელწოდება — ემირგიანი. 47 ჰექტარის ჭალის ტყე მოგვიანებით, XIX საუკუნეში ეკუთვნოდა ოსმალეთის ეგვიპტესა და სუდანის ხედივს ისმაილ ფაშას. ემირგიანის პარკი ცნობილია მცენარეთა მრავალფეროვნებით და 2005 წლიდან, ყოველწლიურად აქ [[ტიტა|ტიტების]] ფესტივალი ტარდება.<ref>{{harvnb|Taylor|2007|p=241}}</ref> [[სამართლიანობისა და განვითარების პარტია (თურქეთი)|სგპ-ის]] მთავრობის გადაწყვეტილება, რომ შეეცვალა [[ტაქსიმის გეზი პარკი]]ს დანიშნულება (პარკის ნაცვლად სავაჭრო ცენტრის აშენება), სადაც ოსმალეთის ეპოქაში სამხედრო ბარაკები იდგა (რომელიც 1921 წელს [[ტაქსიმის სტადიონი|სტადიონად]] და შემდეგ, 1940 წელს გეზი პარკად გადაკეთდა), 2013 წელს მთელი ქვეყნის მასშტაბით [[გეზი პარკის საპროტესტო აქციები|საპროტესტო აქციების]] სერიაში გადაიზარდა, ფართო სპექტრის საკითხებით. ზაფხულის განმავლობაში სტამბოლის მოსახლეობაში პოპულარულია [[ბელგრადის ტყე]], რომელიც ქალაქის ჩრდილოეთ ნაწილში, 5 500 ჰექტარზეა გაშლილი. ტყე თავდაპირველად, ბიზანტიის და ოსმალეთის ეპოქაში, ქალაქისთვის წყლის მიწოდებისთვის იყო გაშენებული.<ref>{{cite web|url=http://www.kultur.gov.tr/EN/belge/2-14846/water-supply-systems-reservoirs-charity-and-free-founta-.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20101119053754/http://www.kultur.gov.tr/EN/belge/2-14846/water-supply-systems-reservoirs-charity-and-free-founta-.html|archivedate=19 November 2010 |publisher=Republic of Turkey Ministry of Culture and Tourism|title=Water Supply Systems, Reservoirs, Charity and Free Fountains, Turkish Baths|accessdate=29 April 2012}}</ref><ref>{{harvnb|Time Out Guides|2010|p=212}}</ref> {{პანორამა|Istanbul panorama and skyline.jpg|800px|align-cap=center|სტამბოლის პანორამული ხედი [[ბოსფორი]]სა და [[მარმარილოს ზღვა|მარმარილოს ზღვის]] შეხვედრის წერტილიდან. სურათზე შესაძლებელია ქალაქის რამდენიმე ღირშესანიშნაობის ნახვა, მათ შორის [[სულთან აჰმედის მეჩეთი]]ს, [[აია-სოფიას ტაძარი|აია-სოფიას]], [[თოფქაფის სასახლე|თოფქაფის სასახლის]] და [[დოლმაბაჰჩე|დოლმაბაჰჩეს სასახლის]].}} === არქიტექტურა === {{მთავარი|სტამბოლის არქიტექტურა}} [[ფაილი:Turkey-3019 - Hagia Sophia (2216460729).jpg|thumb|left|თავდაპირველად ეკლესია, მოგვიანებით მეჩეთი და დღეს (1935 წლიდან) მუზეუმი, VI საუკუნეში [[ბიზანტიის იმპერია|ბიზანტიის]] იმპერატორის [[იუსტინიანე I]]-ის მიერ აშენებული [[აია-სოფიას ტაძარი]] (532-537) სტამბოლში (კონსტანტინოპოლი), თითქმის ათასი წლის განმავლობაში მსოფლიოში ყველაზე დიდი ტაძარი იყო, სანამ არ დასრულდა [[სევილიის საკათედრო ტაძარი|სევილიის საკათედრო ტაძრის]] (1507) მშენებლობა [[ესპანეთი|ესპანეთში]].|ალტ=წითელი შენობა დიდი გუმბათით და ოთხი კოშკით გარშემორტყმული]] {{მრავალი სურათი|ზონა=right|მიმართულება=vertical|ფაილი1=Dolmabahçe Palace (cropped).JPG|ფაილი2=Istanbul - Palau de Çırağan.JPG|ფაილი3=Bosfor B17-34.jpg|წარწერა3=[[აბდულმეჯიდ I]]-ის და [[აბდულაზიზი]]ს მიერ, XIX საუკუნეში აშენებული [[დოლმაბაჰჩე]]ს, [[ჩირაღანის სასახლე|ჩირაღანის]] და [[ბეილერბეის სასახლე|ბეილერბეის]] სასახლეები, [[ბოსფორი]]ს სრუტის ევროპულ და აზიურ სანაპიროზე.<ref>"Continuity and Change in Nineteenth-Century Istanbul: Sultan Abdulaziz and the Beylerbeyi Palace", Filiz Yenisehirlioglu, ''Islamic Art in the 19th Century: Tradition, Innovation, And Eclecticism'', 65.</ref>}} სტამბოლი, უპირველესყოვლისა ცნობილია თავისი ბიზანტიური და ოსმალური არქიტექტურით, მაგრამ ქალაქის შენობები ასახავს სხვადასხვა ხალხების და იმპერიების კულტურას, რომლებიც ადრე მმართავდნენ ქალაქს. გენუის და რომაული არქიტექტურის მაგალითები, სტამბოლში ოსმალური არქიტექტურის ნიმუშების გვერდზე კვლავ რჩება. [[ძველი საბერძნეთის არქიტექტურა|კლასიკური ბერძნული პერიოდის არქიტექტურის]] არცერთი ნიმუში არ შემორჩა, მაგრამ [[ძველის რომის არქიტექტურა|რომაული არქიტექტურა]] უფრო მტკიცე აღმოჩნდა, ვიდრე ბერძნული. [[სულთან აჰმედის მოედანი|კონსტანტინოპოლის იპოდრომზე]] მდებარე, [[თეოდოსიუს I]]-ის მიერ შექმნილი [[თეოდოსიუსის ობელისკი|ობელისკი]], კვლავ თვალსაჩინო ადგილზეა სულთან აჰმედის მოედანზე, ხოლო IV საუკუნეში აშენებული [[ვალენტის აკვედუკი]]ს მონაკვეთი, შედარებით უცვლელად შემორჩა ფათიჰის რაიონის დასავლეთით.<ref name="coaot">{{harvnb|Chamber of Architects of Turkey|2006|pp=80, 118}}</ref> იპოდრომიდან არც ისე შორს მდებარეობს ახ. წ. 330 წელს აღმართული [[კონსტანტინეს სვეტი]]ც, რომელიც რომის ახალი დედაქალაქის აღსანიშნავად აღიმართა.<ref name="coaot"/> [[ფაილი:Sultan Ahmed Mosque Istanbul Turkey retouched.jpg|thumb|left|1616 წელს დასრულებული [[სულთან აჰმედის მეჩეთი]] ფართოდ ცნობილია, როგორც ლურჯი მეჩეთი, სადაც ინტერიერში ჭარბობს [[იზნიქის კერამიკა|იზნიქის ლურჯი ფირფიტები]].<ref name=bluemosque>{{cite web|title=Blue Mosque|url=http://www.bluemosque.co/|website=bluemosque.co|access-date=12 June 2014}}</ref>]] ადრეული [[ბიზანტიური არქიტექტურა]] განაგრძო კლასიკური რომაული მოდელის თაღისა და გუმბათის მოწყობაში, მაგრამ გაუმჯობესა რიგი ელემენტები, როგორც ეს ჩანს [[პატარა აია-სოფიას ტაძარი|წმინდა სერგიუსისა და ბაკუსის ეკლესიის]] მაგალითზე. სტამბოლში ყველაზე ძველი გადარჩენილი ბიზანტიური ეკლესია (მიუხედავად იმისა, რომ ნანგრევებშია) [[სტუდიის მონასტერი]]ა (მოგვიანებით გადაკეთებულია იმრაჰორის მეჩეთში), რომელიც [[454]] წელს აშენდა.<ref>{{harvnb|Chamber of Architects of Turkey|2006|p=176}}</ref> 1261 წელს [[კონსტანტინოპოლი]]ს უკან დაბრუნების შემდეგ, ბიზანტიელებმა შედარებით გააფართოვეს ქალაქში არსებული ორი ყველაზე მნიშვნელოვანი ეკლესია, კერძოდ [[ხორას ეკლესია|ხორას]] და [[პამაკარისტოსის ეკლესია]]. ბიზანტიური არქიტექტურის მწვერვალი და სტამბოლის ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი შენობა [[აია-სოფიას ტაძარი]]ა. 31 მეტრიანი დიამეტრის გუმბათით,<ref>{{harvnb|Gregory|2010|p=138}}</ref> აია-სოფია საუკუნეების მანძილზე მსოფლიოს უდიდეს საკათედრო ტაძრად ითვლებოდა, რომელიც მოგვიანებით მეჩეთად გადაიქცა, ხოლო დღეს უკვე მუზეუმია.<ref name="klwa171"/> სტამბოლში [[ოსმალეთის იმპერიის არქიტექტურა|ოსმალური არქიტექტურის]] უძველესი შემორჩენილი მაგალითებია [[ანადოლუჰისარი]]სა და [[რუმელიჰისარი]]ს ციხეები, რომელიც ოსმალებმა [[კონსტანტინოპოლის დაცემა|ქალაქის აღების]] დროს ააგეს.<ref>{{harvnb|Freely|2000|p=283}}</ref> მომდევნო ოთხი საუკუნის მანძილზე, ოსმალებმა სტამბოლის ხედზე წაუშლელი შთაბეჭდილება მოახდინის, უზარმაზარი მეჩეთებისა და სასახლეების აშენებით. სასახლეებს შორის უმსხვილესი [[თოფქაფის სასახლე]]ა, რომელიც მრავალფეროვან არქიტექტურულ სტილს მოიცავს, [[ჰარემი (ოსმალეთის იმპერია)|ჰარემის]] ინტერიერის [[ბაროკოს არქიტექტურა|ბაროკოს]] სტილით დაწყებული და [[ენდერუნის სკოლა|ენდერუნის]] ბიბლიოთეკის ნეოკლასიკური სტილით დამთავრებული.<ref>{{harvnb|Necipoğlu|1991|pp=180, 136–137}}</ref> იმპერიული მეჩეთები მოიცავს [[ფათიჰის მეჩეთი (სტამბოლი)|ფათიჰის]], [[ბაიაზიდის მეჩეთი|ბაიაზიდის]], [[იავუზ სელიმის მეჩეთი|იავუზ სელიმის]], [[სულეიმანიეს მეჩეთი|სულეიმანიეს]], [[სულთან აჰმედის მეჩეთი|სულთან აჰმედისა]] (ლურჯი მეჩეთი) და [[ვალიდე სულთანის მეჩეთი|ვალიდე სულთანის]] მეჩეთს, სადაც მათი უმრავლესობა XVI და XVII საუკუნეშია აგებული, [[ოსმალეთის იმპერია|ოსმალეთის იმპერიის]] განვითარების პიკზე. მომდევნო საუკუნეებში და განსაკუთრებით [[თანზიმატი]]ს რეფორმების შემდეგ, ოსმალეთის არქიტექტურა ევროპული სტილით შეიცვალა.<ref>{{harvnb|Çelik|1993|p=159}}</ref> ამის საუკეთესო მაგალითია იმპერიული [[ნურუოსმანიეს მეჩეთი]]. [[ისტიკლალის გამზირი]]ს გარშემო მდებარე რაიონებში განლაგდა გრანდიოზული ევროპული საელჩოების შენობები და [[ნეორენესანსი]]ს, აღორძინებისა და [[არტ-ნუვო]]ს სტილის შენობები, რომლებიც შემდგომში გავლენა მოახდინეს ბეიოღლუს რაიონში მდებარე სხვა შენობა-ნაგებობებზე, მათ შორის ეკლესიებზე, მაღაზიებზე, თეატრებსა და ოფიციალური სტატუსის მქონე შენობებზე, როგორიცაა [[დოლმაბაჰჩე|დოლმაბაჰჩეს სასახლე]].<ref>{{harvnb|Çelik|1993|pp=133–34, 141}}</ref> == ადმინისტრაციული მოწყობა == {{მთავარი|სტამბოლის რაიონები|სტამბოლის კვარტლების სია}} [[ფაილი:Istanbul location districts.svg|right|thumb|upright=1.55|სტამბოლის რაიონები ქალაქის ცენტრიდან შორ მანძილზეა გადაჭიმული, ბოსფორის სრუტის სრულ სიგრძეზე (შავი ზღვიდან – მარმარილოს ზღვამდე).|ალტ=რუკაზე ასახული რაიონები, კერძოდ შავ ზღვასა მარმარილოს ზღვას შორის მოცემული, ტერიტორიულად უფრო ფართონი არიან, ვიდრე ცენტრში განლაგებული რაიონები.]] 2004 წლიდან, ქალაქ სტამბოლის მუნიციპალური საზღვარი ემთხვევა პროვინციის საზღვარს.<ref>{{cite web|title=Büyükşehir Belediyesi Kanunu|trans-title=Metropolitan Municipal Law|url=http://www.tbmm.gov.tr/kanunlar/k5216.html|accessdate=30 November 2010|quote=Bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihte; büyükşehir belediye sınırları, İstanbul ve Kocaeli ilinde, il mülkî sınırıdır. (On the date this law goes in effect, the metropolitan city boundaries, in the provinces of İstanbul and Kocaeli, are those of the province.)|work=Türkiye Büyük Millet Meclisi|date=10 July 2004|language=Turkish|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160313105723/http://tbmm.gov.tr/kanunlar/k5216.html|archivedate=13 მარტი 2016}}</ref> ქალაქი სტამბოლი, რომელიც [[სტამბოლის პროვინცია|პროვინციის]] დედაქალაქად ითვლება, იმართება [[სტამბოლის მეტროპოლიური მუნიციპალიტეტი]]ს მიერ, რომელიც აკონტროლებს ქალაქის [[სტამბოლის რაიონები|39 რაიონს]]. ქალაქის ამჟამინდელი სტრუქტურა ფესვებით XIX საუკუნის ''თანზიმატის'' რეფორმებზე გადის, რომლის დროსაც [[ქადი|ისლამური მოსამართლეები]] და იმამები ქალაქს [[სავეზირო|დიდი ვეზირების]] სახელით ხელმძღვანელობდნენ. ფრანგული ქალაქების მოდელის შემოღების შემდეგ, რელიგიური სისტემა შეიცვალა მერისა და ქალაქის საბჭოს მმართველობის სისტემით, ხოლო თვით საბჭოები სტამბოლის მასშტაბით კონფესიური ჯგუფების ([[მილეთი (ოსმალეთის იმპერია)|მილეთი]]) წარმომადგენლებით იყო დაკომპლექტებული. [[ბეიოღლუს რაიონი|ბეიოღლუ]] ქალაქის პირველი რაიონი გახდა, რომელმაც თავისი მერი და საბჭო აირჩია, სადაც საბჭოს წევრები რაიონის ძველი მცხოვრებნი გახდნენ.<ref>{{harvnb|Gül|2012|pp=43–9}}</ref> [[1876|1876 წლის]] [[ოსმალეთის იმპერიის კონსტიტუცია (1876)|ოსმალეთის კონსტიტუციის]] მიღების შემდეგ, ამოქმედებული კანონები მიზნად ისახავდნენ ქალაქის მასშტაბით ამ მოდელის გაფართოებას, როგორც [[პარიზის ადმინისტრაციული დაყოფა|პარიზის დაყოფის]] მსგავსად, მაგრამ, 1908 წლამდე ეს სრულად ვერ განხორციელდა, როდესაც სტამბოლი ოფიციალურად ცხრა პროვინციად დაიყო.<ref>{{harvnb|Çelik|1993|pp=42–8}}</ref><ref>{{harvnb|Kapucu|Palabiyik|2008|p=145}}</ref> ეს სისტემა [[თურქეთი|თურქეთის რესპუბლიკის]] დამფუძნებამდე გაგრძელდა, ხოლო სტამბოლი ''belediye''-ედ (მუნიციპალიტეტად) გამოცხადდა, თუმცა, 1957 წელს მუნიციპალიტეტი ოფიციალურად გაუქმდა.<ref name="mmi-history"/><ref>{{harvnb|Taşan-Kok|2004|p=87}}</ref> [[ფაილი:Adalar 5536.jpg|thumb|left|სტამბოლის სამხრეთ-აღმოსავლეთით მდებარე [[ადალარი]]ს (პრინცის კუნძულები) ყველაზე დიდ კუნძულზე [[ბიუიუქადა]]ზე მდებარე [[ქემალ ათათურქი|ათათურქის]] ქანდაკება. აღსანიშნავია, რომ კუნძულების ერთობლიობა ქმნის [[სტამბოლის პროვინცია|სტამბოლის პროვინციის]] [[ადალარი]]ს რაიონს.]] 1980-იანი წლების დასაწყისში, თურქეთის მასშტაბით, დაიწყეს მცირე დასახლებული პუნქტების შემოერთება მიმდებარედ მყოფ დიდ ქალაქებთან, რის შედეგადაც შეიქმნა [[სტამბოლის მეტროპოლიური მუნიციპალიტეტი]].<ref>{{harvnb|Wynn|1984|p=188}}</ref><ref>{{harvnb|Taşan-Kok|2004|pp=87–8}}</ref> სტამბოლის მეტროპოლიური მუნიციპალიტეტის მთავარი საკანონმდებლო ორგანოა მუნიციპალიტეტის საკრებულო, რომელშიც შედიან რაიონული საბჭოებიდან არჩეული წევრები. მუნიციპალიტეტის საკრებულო პასუხისმგებელია საქალაქო საკითხებზე, მათ შორის ბიუჯეტის მართვაზე, სამოქალაქო ინფრასტრუქტურის შენარჩუნებაზე და მუზეუმების და ძირითადი კულტურული ცენტრების ზედამხედველობაზე.<ref name="kapa1535">{{harvnb|Kapucu|Palabiyik|2008|pp=153–5}}</ref> იქიდან გამომდინარე, რომ ქალაქის მთავრობა მოქმედებს „ძლიერი მერის, სუსტი საკრებულოს“ ჩარჩოში, საკრებულოს ლიდერს – მეტროპოლიის მერს – აქვს გამჭვირვალობის ხარჯზე სწრაფი გადაწყვეტილებების მიღების უფლებამოსილება.<ref>{{cite journal|last=Erder|first=Sema|title=Local Governance in Istanbul|date=November 2009|series=Urban Age|journal=Istanbul: City of Intersections|location=London|page=46|url=http://v0.urban-age.net/publications/newspapers/istanbul/media/UrbanAgeIstanbulNewspaper_en.pdf|format=PDF|accessdate=16 July 2012|ref=harv}}</ref> საკრებულო კონსულტირებას ახდენს მეტროპოლიის აღმასრულებელ კომიტეტთან (აღმასრულებელ ხელისუფლებასთან), თუმცა, კომიტეტს საკუთარი გადაწყვეტილებების მიღებაზე ასევე შეზღუდული უფლებამოსილება გააჩნია.<ref name="kapa156">{{harvnb|Kapucu|Palabiyik|2008|p=156}}</ref> კომიტეტის ყველა წარმომადგენელს ნიშნავს მეტროპოლიის (ქალაქის) მერი და საკრებულო, ხოლო კომიტეტის თავმჯდომარე მერის მიერ რომელიმე არჩეული პირი ხდება.<ref name="kapa156"/><ref name="mmi-mec">{{cite web|url=http://www.ibb.gov.tr/en-US/Organization/Encumen/Pages/AnaSayfa.aspx|publisher=Istanbul Metropolitan Municipality|title=Metropolitan Executive Committee|accessdate=21 December 2011|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120102011328/http://www.ibb.gov.tr/en-US/Organization/Encumen/Pages/AnaSayfa.aspx|archivedate=2 January 2012}}</ref> [[ფაილი:Taksim Square 2012.jpg|thumb|ხედი [[თაქსიმის მოედანი|თაქსიმის მოედანსა]] და [[თაქსიმის რესპუბლიკის ძეგლი|რესპუბლიკის ძეგლზე]] (1928), რომელიც იტალიელი მოქანდაკე [[პიეტრო კანონიკა|პიეტრო კანონიკის]] მიერ შექმნილია.]] რაიონული საკრებულოები ძირითადად პასუხისმგებელნი არიან ნარჩენების მართვისა და თავიანთ რაიონებში სამშენებლო პროექტებზე. თითოეულ რაიონს გააჩნია საკუთარი ბიუჯეტი და შეუძლია მისი მართვა, თუმცა ქალაქის მერი იტოვებს უფლებას გადახედოს რაიონის გადაწყვეტილებებს. მუნიციპალიტეტის საკრებულოში შედიან ყველა რაიონის საკრებულოს წევრების 1/5 და მათ შორის რაიონის გამგებლებიც.<ref name="kapa1535"/> რაიონული საკრებულოს ყველა წევრს, მუნიციპალიტეტის საკრებულოს და ქალაქის (მეტროპოლიის) მერს, ხუთწლიანი ვადით ირჩევენ.<ref>{{harvnb|Kapucu|Palabiyik|2008|pp=155–6}}</ref> [[2017|2017 წლის]] [[28 სექტემბერი|28 სექტემბრიდან]], [[სტამბოლის მერების სია|სტამბოლის მერი]] [[სამართლიანობისა და განვითარების პარტია (თურქეთი)|სამართლიანობისა და განვითარების პარტიის]] წარმომადგენელი [[მევლიუთ უისალი]]ა.<ref>{{cite web|url=https://www.ibb.istanbul/en/SitePage/Index/86|title=The Mayor|publisher=Istanbul Metropolitan Municipality|accessdate=12 July 2018|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180712122926/https://www.ibb.istanbul/en/SitePage/Index/86|archivedate=12 ივლისი 2018}}</ref> ვინაიდან, სტამბოლის მეტროპოლიურ მუნიციპალიტეტსა და სტამბოლის პროვინციას ეკვივალენტური იურისდიქცია გააჩნია, პროვინციის მთავრობას მცირე უფლებამოსილება და პასუხისმგებლობა რჩება. სტამბოლის მეტროპოლიური მუნიციპალიტეტის მსგავსად, სტამბოლის სპეციალური პროვინციის ადმინისტრაციას ჰყავს გუბერნატორი, დემოკრატიულად არჩეული საკანონმდებლო ორგანო — პროვინციის პარლამენტი და აღმასრულებელი კომიტეტი (მთავრობა). მუნიციპალურ დონეზე აღმასრულებელი კომიტეტის მსგავსად, პროვინციის აღმასრულებელი კომიტეტი შედგება გენერალური მდივნისა და დეპარტამენტების ხელმძღვანელებისგან, რომლებიც კონსულტირებას გადიან პროვინციის პარლამენტთან.<ref name="mmi-mec"/><ref>{{cite web|url=http://www.ioi.gov.tr/index.php?yol=0_1_124 |publisher=Istanbul Special Provincial Administration |title=Organizasyon |trans-title=Organization |accessdate=21 December 2011 |language=Turkish |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20111126141113/http://www.ioi.gov.tr/index.php?yol=0_1_124 |archivedate=26 November 2011 |df= }}</ref> პროვინციის ადმინისტრაციის მოვალეობები დიდწილად შემოიფარგლება სკოლების, რეზიდენციების, სამთავრობო შენობებისა და გზების შეკეთებისა და მოვლა-პატრონობისა და ხელოვნების, კულტურისა და ბუნების დაცვის ხელშეწყობით.<ref>{{harvnb|Organisation for Economic Co-operation and Development|2008|p=206}}</ref> [[2014|2014 წლის]] [[25 სექტემბერი|25 სექტემბრიდან]], სტამბოლის [[სტამბოლის გუბერნატორი|პროვინციის გუბერნატორი]] [[ვასიფ შაჰინი]]ა.<ref>{{cite web|url=http://www.istanbul.gov.tr/en/governorship-of-istanbul/governor-of-istanbul|title=Governor of Istanbul|publisher=Governorship of Istanbul|accessdate=12 July 2018|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180712153304/http://www.istanbul.gov.tr/en/governorship-of-istanbul/governor-of-istanbul|archivedate=12 ივლისი 2018}}</ref> == დემოგრაფია == {{მთავარი|თურქეთის დემოგრაფია|სტამბოლის პროვინცია}} [[ფაილი:Istanbul 1930s.jpg|thumb|left|ხალხი სტამბოლის [[ქარაქიოი]]ს საბორნე სადგურზე, 1930-იანი წლები.]] {| class="toccolours" style="clear: right; float: right; border-spacing: 0; margin-left: 1em;" |+ {{გაზომვა|110%|'''მოსახლეობის ისტორიული რაოდენობა'''}} | style="padding-right:0.2em" | {{მოსახლეობის ისტორიული რაოდენობა | სათაური = რესპუბლიკამდე | style="width:12em;"| subbox = yes | პროცენტები = off | 100| 36,000 | 361| 300,000 | 500| 400,000 | VII {{abbr|ს.|საუკუნე}}| 150–350,000 | VIII {{abbr|ს.|საუკუნე}}| 125–500,000 | IX {{abbr|ს.|საუკუნე}}| 50–250,000 | 1000| 150–300,000 | 1100| 200,000 | 1200| 150,000| [[ლათინთა იმპერია|1261]]| 100,000 | 1350| 80,000| [[კონსტანტინოპოლის დაცემა|1453]]| 45,000 | 1500| 200,000 | 1550| 660,000 | 1700| 700,000 | 1815| 500,000 | 1860| 715,000 | 1890| 874,000 | 1900| 942,900 }} | style="border-left:solid 1px black; padding-left:0.2em" | {{მოსახლეობის ისტორიული რაოდენობა | სათაური = რესპუბლიკა | style="width:12em;"| subbox = yes | პროცენტები = off | 1925| 881,000 | 1927| 691,000 | 1935| 740,800 | 1940| 793,900 | 1945| 845,300 | 1950| 983,000 | 1960| 1,459,500 | 1965| 1,743,000 | 1970| 2,132,400 | 1975| 2,547,400 | 1980| 2,853,500 | 1985| 5,494,900 | 1990| 6,620,200 | 1994| 7,615,500 | 1997| 8,260,400 | 2000| 8,831,800 | 2007| 11,174,200 | 2015| 14,657,434 }} |- | colspan=2 style="font-size:100%; text-align:center" |წყარო: [http://www.populstat.info/Asia/turkeyt.htm იან ლაჰმერი 2004] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180131184553/http://www.populstat.info/Asia/turkeyt.htm |date=2018-01-31 }},{{harvnb|ჩანდლერი|1987}}, {{harvnb|მორისი|2010}},{{harvnb|თურანი|2010}} <br/> რესპუბლიკამდე ერის მაჩვენებლები{{შენიშვნა|name=pop-figures|ისტორიკოსები არ თანხმდებიან — ზოგჯერ არსებითად — სტამბოლის (კონსტანტინოპოლის) მოსახლეობის რიცხვის შესახებ, ისევე, როგორც XX საუკუნემდე მსოფლიოს სხვა ქალაქების შესახებ. Chandler & Fox 1974, {{harvnb|ჩანდლერი|1987|pp=463–505}}<ref name="chfo"/> იკვლევს სხვადასხვა წყაროების შეფასებებს და ირჩევს სავარაუდოდ ისტორიულ პირობებს; ეს არის მოსახლეობის უმრავლესობის მაჩვენებელი 100-1914 წლებში. 500-დან 1000-მდე მერყეობს დიაპაზონი {{harvnb|მორისის|2010}} მიხედვით, რომელიც ასევე წყაროების ყოვლისმომცველ ანალიზს მოიცავს, მათ შორის ჩანდლერი (1987); აღნიშნავს, რომ ჩანდლერის ამ დროის განმავლობაში ბევრი შეფასებები მოსახლეობების შესახებ, ქალაქის მასშტაბით ძალიან დიდია და მცირე მაჩვენებლებს ასახავს. ჩანდლერი არ ეთანხმება {{harvnb|თურან|2010}} წლის ქალაქის მოსახლეობის რიცხვს 1920-იან წლებში, მაგრამ თურანი გვ. 224, იყენებს მოსახლეობის მაჩვენებლების წყაროს 1924 და 2005 წლებში. თურანის მაჩვენებლები, ისევე როგორც 2010 წლის მაჩვენებელი, [http://www.turkstat.gov.tr/ თურქეთის სტატისტიკის ინსტიტუტის] მაჩვენებლებს ემყარება.<ref name="turkstat-curr">{{cite web|url=http://www.turkstat.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=8428|title=Address Based Population Registration System Results of 2010|date=28 January 2011|publisher=Turkish Statistical Institute|accessdate=24 December 2011|format=doc|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190524062339/http://www.turkstat.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=8428|archivedate=24 მაისი 2019}}</ref>}} |} [[ფაილი:IstanbulGrowth1975and2011.png|thumb|left|1975 და 2011 წლების, ქალაქ სტამბოლის ურბანული ტერიტორიების (რუხი ზონებად მითითებულია) ზომის შედარებითი ორი რუკა]] ქალაქის მთელი ისტორიის მანძილზე, სტამბოლი მსოფლიოს უდიდესი ქალაქების სიაში შედის. ახ. წ. 500 წლისთვის, კონსტანტინოპოლში 400 000-დან 500 000-მდე ადამიანი ცხოვრობდა, ამით ქალაქი თავის წინამორბედს, [[რომი|რომსაც]] გაუსწრო, [[ისტორიაში უდიდესი ქალაქების სია|მსოფლიოს უდიდესი ქალაქის]] წოდების გზაზე.<ref>{{harvnb|Morris|2010|p=113}}</ref> [[XII საუკუნემ]]დე, კონსტანტინოპოლმა მსოფლიოს ყველაზე დასახლებული ქალაქის წოდებისთვის, კონკურენტობას უწევდა სხვა მნიშვნელოვან ისტორიულ ქალაქებს, როგორიცაა [[ბაღდადი]], [[ჩანანი]], [[კაიფინი]] და [[მერვი]]. ქალაქმა აღარ დაიბრუნა მსოფლიოს უმსხვილესი ქალაქის წოდება, მაგრამ 1500-დან 1750 წლამდე დარჩა [[ისტორიაში ევროპის უდიდესი ქალაქების სია|ევროპის უდიდეს ქალაქად]], როდესაც მოსახლეობის რაოდენობით [[ლონდონი|ლონდონს]] გაუსწრო.<ref name="cha463">{{harvnb|Chandler|1987|pp=463–505}}</ref> [[თურქეთის სტატისტიკის ინსტიტუტი]]ს შეფასებით, [[სტამბოლის პროვინცია|სტამბოლის მეტროპოლიური მუნიციპალიტეტის]] მოსახლეობა, 2014 წლის ბოლოსთვის 14 377 019 ადამიანს შეადგინდა, რაც ქვეყნის მოსახლეობის 19% უტოლდება.<ref name="Population of Turkey"/> ქალაქის მოსახლეობის 97-98% ცხოვრობს ქალაქის ფარგლებში, როდესაც ეს ციფრი 2007 წელს<ref>{{cite web|title=2007 statistics |url=http://rapor.tuik.gov.tr/reports/rwservlet?adnksdb2%26ENVID%3Dadnksdb2Env%26report%3Dturkiye_ilce_koy_sehir.RDF%26p_il1%3D34%26p_kod%3D1%26p_yil%3D2007%26p_dil%3D1%26desformat%3Dhtml |archive-url=https://www.webcitation.org/6Bu1ywlV9?url=http://rapor.tuik.gov.tr/reports/rwservlet?adnksdb2&ENVID=adnksdb2Env&report=turkiye_ilce_koy_sehir.RDF&p_il1=34&p_kod=1&p_yil=2007&p_dil=1&desformat=html |url-status=dead |archive-date=3 November 2012 |publisher=tuik |df= }}</ref> 89%, ხოლო 1980 წელს 61% შეადგენდა.<ref>{{cite web |title=1980 Statistics |url=http://rapor.tuik.gov.tr/reports/rwservlet?nufus80db2%3D%26ENVID%3Dnufus80db2Env%26report%3Dnfs80_ilce_koy_sehir_cinsiyet.RDF%26p_kod%3D1%26p_il%3D34%26p_kod%3D1%26p_yil%3D1980%26desformat%3Dhtml |archive-url=https://www.webcitation.org/6BtuecxDI?url=http://rapor.tuik.gov.tr/reports/rwservlet?nufus80db2=&ENVID=nufus80db2Env&report=nfs80_ilce_koy_sehir_cinsiyet.RDF&p_kod=1&p_il=34&p_kod=1&p_yil=1980&desformat=html |url-status=dead |archive-date=3 November 2012 |publisher=tuik |df= |accessdate=25 აგვისტო 2018 |archiveurl=https://www.webcitation.org/6BtuecxDI?url=http://rapor.tuik.gov.tr/reports/rwservlet?nufus80db2=&ENVID=nufus80db2Env&report=nfs80_ilce_koy_sehir_cinsiyet.RDF&p_kod=1&p_il=34&p_kod=1&p_yil=1980&desformat=html |archivedate=3 ნოემბერი 2012 }}</ref> მოსახლეობის 64.9% ცხოვრობს ქალაქის ევროპულ მხარეს, ხოლო 35.1% აზიურ მხარეს.<ref name=ist>{{cite web|url=http://www.ibb.gov.tr/sites/ks/tr-TR/0-Istanbul-Tanitim/konum/Pages/Nufus_ve_Demografik_Yapi.aspx|publisher=|title=Istanbul Asian and European population details|date=2013|accessdate=16 June 2015|language=tr|archive-url=https://web.archive.org/web/20090202032514/http://www.ibb.gov.tr/sites/ks/tr-TR/0-Istanbul-Tanitim/konum/Pages/Nufus_ve_Demografik_Yapi.aspx|archive-date=2 February 2009|quote="İstanbul'da 8 milyon 156 bin 696 kişi Avrupa, 4 milyon 416 bin 867 vatandaş da Asya yakasında bulunuyor (In Istanbul there are 8,156,696 people in Europe, 4,416,867 citizens in Asia)"|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150621031944/http://www.ibb.gov.tr/sites/ks/tr-TR/0-Istanbul-Tanitim/konum/Pages/Nufus_ve_Demografik_Yapi.aspx|archivedate=21 ივნისი 2015}}</ref> მიუხედავად იმისა, რომ ქალაქი მსოფლიოში სიდიდით [[მსოფლიოს უდიდესი ქალაქები|5-ე]] ადგილზეა, სტამბოლი საქალაქო არეალით [[მოსახლეობის მიხედვით ქალაქების სია|24-ე]], ხოლო მოსახლეობის მეტროპოლიური რიცხვით [[მსოფლიოს უდიდესი აგლომერაციები|მე-18]] ადგილზეა, რადგან ქალაქის საზღვრები დაახლოებით უტოლდება აგლომერაციის (დასახლების) საზღვრებს. დღეს, სტამბოლი [[მოსკოვი|მოსკოვთან]] ერთად, [[ევროპა|ევროპის]] ერთ-ერთ [[ევროპაში მეტროპოლიური ქალაქების სია|უმსხვილეს ქალაქურ]] აგრომერაციას წარმოადგენს.{{შენიშვნა|name=un-agg|[[გაერო]] ურბანულ აგლომერაციას განსაზღვრავს, როგორც „მოსახლეობა, რომელიც ცხოვრობს მიმდებარე ტერიტორიის კონტურებში, ურბანული სიმჭიდროვის დონეზე დასახლებულ ადგილებში, ადმინისტრაციულ საზღვრის გამოკლებით“. აგლომერაცია „როგორც წესი, აერთიანებს ქალაქის ან ქალაქის ფარგლებს გარეთ მდებარე მოსახლეობას, რომელიც ქალაქის საზღვრების მიმდებარედ ცხოვრობს“.<ref name="wup-faq">{{cite web|url=http://esa.un.org/unup/Documentation/faq.htm|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120907071902/http://esa.un.org/unup/Documentation/faq.htm|archivedate=7 September 2012 |publisher=The United Nations|work=World Urbanization Prospects, the 2011 Revision|title=Frequently Asked Questions|date=5 April 2012|accessdate=20 September 2012}}</ref><ref name="wup-pop">{{cite web|url=https://esa.un.org/unpd/wup/Download/Files/WUP2018-F11a-30_Largest_Cities.xls |publisher=The United Nations|work=World Urbanization Prospects, the 2018 Revision|title=File 11a: The 30 Largest Urban Agglomerations Ranked by Population Size at Each Point in Time, 1950-2035|format=xls|date=5 April 2012|accessdate=21 August 2018}}</ref>}} ქალაქის წლიური მოსახლეობის ზრდა 3.45% შეადგენს, რაც ყველაზე მაღალი მაჩვენებელია [[ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაცია|ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაციის]] (ეთგო) წევრი სახელმწიფოების 78 ქალაქს შორის. მოსახლეობის ზრდის მაღალი მაჩვენებელი, ქვეყნის მასშტაბით ურბანიზაციის ტენდენციას ასახავს, ​​სადაც ეთგო-ს მეორე და მესამე ყველაზე სწრაფად მზარდი მეტროპოლიები, თურქული ქალაქები [[იზმირი]] და [[ანკარა]]ა.<ref name="oecd"/> [[ფაილი:Istiklal busy afternoon.JPG|thumb|right|არასამუშაო დღეებში, [[ისტიკლალის გამზირი|ისტიკლალის გამზირს]] დაახლოებით 3 მილიონი ადამიანი სტუმრობს.]] სტამბოლის მოსახლეობის განსაკუთრებით სწრაფი ზრდა XX საუკუნის მეორე ნახევარს დაემთხვა, როდესაც ქალაქის მოსახლეობა 1950-დან 2000 წლამდე თითქმის 10-ჯერ გაიზარდა.<ref name="tu224"/> მოსახლეობის რიცხვის ზრდა გარკვეულწილად მოდის ქალაქის საზღვრების გაფართოებაზე, განსაკუთრებით 1980-დან 1985 წლამდე, როდესაც სტამბოლელების რაოდენობა თითქმის გაორმაგდა.<ref name="mmi-history"/> აღსანიშნავია, რომ ქალაქის მოსახლეობის ზრდა წინათ და ახლაც აღმოსავლეთ თურქეთიდან ჩამოსული მიგრანტების ხარჯზე ხდება, რომლებიც სამუშაო ადგილებისა და საცხოვრებელი პირობების გაუმჯობესების გამო ჩამოდიან. სტამბოლის მცხოვრებთა რიცხვი, რომლებიც ქვეყნის შვიდ ჩრდილოეთ და აღმოსავლეთ პროვინციიდან წამოსულია, რაოდენობრივად მეტია ვიდრე ამ პროვინციების მთლიანი მოსახლეობა. ასე, რომ [[სივასის პროვინცია|სივასის]] და [[კასთამონუს პროვინცია|კასთამონუს]] პროვინციიდან წამოსული მოსახლეობა, სტამბოლის მოსახლეობაში ნახევარ მილიონზე მეტს შეადგენს.<ref name="ecoc-popdem"/> სტამბოლის მოსახლეობაში უცხოელების წილი შედარებით მცირეა, სადაც მათი რაოდენობა 2007 წელს 42 228 მაცხოვრებელი შეადგინა.<ref>{{cite web|url=http://www.todayszaman.com/news-201695-starting-up-in-turkey-expats-getting-organized.html |work=Today's Zaman |last=Kamp |first=Kristina |date=17 February 2010 |accessdate=27 March 2012 |title=Starting Up in Turkey: Expats Getting Organized |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130509024340/http://www.todayszaman.com/news-201695-starting-up-in-turkey-expats-getting-organized.html |archivedate=9 May 2013 |df= }}</ref> ქალაქის მოსახლეობის მხოლოდ 28% ძირძველი სტამბოლელია.<ref name="konda">{{cite web|url=https://www.scribd.com/doc/37355320/Social-structure-survey-2006-KONDA-Research|publisher=KONDA Research|title=Social Structure Survey 2006|year=2006|accessdate=27 March 2012}} (Note: Accessing KONDA reports directly from [http://konda.com.tr/en/ KONDA]'s own website requires registration.)</ref> ევროპულ მხარეს ყველაზე მჭიდროდ დასახლებული ტერიტორიები ქალაქის ცენტრიდან ჩრდილო-დასავლეთით, დასავლეთით და სამხრეთ-დასავლეთით მდებარეობს, ხოლო აზიური მხარის ყველაზე მჭიდროდ დასახლებული რაიონი [[იუსქიუდარის რაიონი|იუსქიუდარია]].<ref name="ecoc-popdem"/> === რელიგიური და ეთნიკური შემადგენლობა === {{მთავარი|რელიგია სტამბოლში}} {{იხილეთ აგრეთვე|ასირიელები თურქეთში|ქურთები თურქეთში|ბოსნიელები თურქეთში|ბერძნები თურქეთში|სომხები თურქეთში|სტამბოლელი სომხები|ებრაელები თურქეთში|ალბანელები თურქეთში}} [[ფაილი:Greeks in Istanbul 1844 1997.png|thumb|upright=1.35|სტამბოლის ბერძენი მოსახლეობის პროცენტული მაჩვენებელი ქალაქის მთელ მოსახლეობაში (1844-1997). [[თურქეთ-საბრძნეთის მოსახლეობის გაცვლა|საბერძნეთსა და თურქეთს შორის 1923 წლის მოსახლეობის გაცვლამ]], 1942 წლის [[სიმდიდრის გადასახადი (თურქეთი)|სიმდიდრის გადასახადმა]] და 1955 წელს [[სტამბოლის პოგრომი|სტამბოლის პოგრომმა]] ქალაქის მოსახლეობაში ბერძნების რაოდენობის მკვეთრი შემცირება გამოიწვია.]] სტამბოლი, თავისი ისტორიის დიდ მანძილზე კოსმოპოლიტური ქალაქი იყო, მაგრამ ოსმალეთის იმპერიის დასასრულისკენ, ქალაქი უფრო ჰომოგენიზებული გახდა. როგორც [[თურქეთი]]ს, ისევე სტამბოლის მოსახლეობის უმრავლესობა [[მუსლიმი]]ა, კერძოდ [[ისლამი]]ს [[სუნიზმი|სუნიტური]] მიმართულების მიმდევრები არიან. სუნიტების უმრავლესობა ისლამური აზროვნების [[ჰანაფი]]ს [[მაზჰაბი]]ს მიმდევარია, თუმცა მუსლიმების 10% [[შაფი'ი]]ს მაზჰაბის მიმდევარია. ქვეყანაში უმსხვილესი არასუნიტი მუსლიმების სექტა, რომელიც 4,5 მილიონ თურქს ითვლის, [[ალევიზმი|ალევიტები]] არიან. სტამბოლში, მთელი ალევიტების მესამედი ცხოვრობს.<ref name="konda"/> ისეთი მისტიკური მოძრაობები, როგორიცაა [[სუფიზმი|სუფისტები]], თურქეთის რესპუბლიკის ჩამოყალიბების შემდეგ ოფიციალურად აკრძალეს, მაგრამ მათ კვლავ ჰყავთ უამრავი მიმდევარი.<ref>{{cite web|author=U.S. Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor|url=https://www.state.gov/j/drl/rls/irf/2007/90204.htm|publisher=U.S. Department of State|title=Turkey: International Religious Freedom Report 2007|accessdate=27 March 2012}}</ref> VI საუკუნეში, [[კონსტანტინოპოლის პატრიარქი]] მსოფლიოს პატრიარქად დანიშვნის შემდეგ იგი ფართოდ ცნობილია, როგორც მსოფლიოს 300 მილიონი მართლმადიდებელი ეკლესიის ლიდერი.<ref>{{cite web|url=http://www.patriarchate.org/patriarchate/history|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120608070522/http://www.patriarchate.org/patriarchate/history|archivedate=8 June 2012 |publisher=The Ecumenical Patriarch of Constantinople|title=History of the Ecumenical Patriarch|accessdate=20 June 2012}}</ref> 1601 წლიდან, მსოფლიოს პატრიარქის რეზიდენცია სტამბოლის [[წმინდა გიორგის ტაძარი (სტამბოლი)|წმინდა გიორგის სახელობის ეკლესიაშია]].<ref>{{cite web|url=http://www.patriarchate.org/patriarchate/stgeorge|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120531040910/http://www.patriarchate.org/patriarchate/stgeorge|archivedate=31 May 2012 |publisher=The Ecumenical Patriarch of Constantinople|title=The Patriarchal Church of Saint George|accessdate=20 June 2012}}</ref> XIX საუკუნეში, სტამბოლის ქრისტიანები ძირითადად იყვნენ ან ბერძენი მართლმადიდებლები ან [[სომხური სამოციქულო ეკლესია|სომეხი ქრისტიანები]].<ref>{{harvnb|Çelik|1993|p=38}}</ref> [[თურქეთის მართლმადიდებელი ეკლესია|თურქეთის მართლმადიდებლური ეკლესიის]] ცეტრი ასევე მდებარეობს სტამბოლში. XX საუკუნეში განვითარებული მოვლენების გამო, მათ შორის [[თურქეთ-საბრძნეთის მოსახლეობის გაცვლა|საბერძნეთსა და თურქეთს შორის 1923 წლის მოსახლეობის გაცვლის]], 1942 წლის [[სიმდიდრის გადასახადი (თურქეთი)|სიმდიდრე გადასახადის]] და 1955 წლის [[სტამბოლის პოგრომი|სტამბოლის არეულობის]] გამო, ბერძენი მოსახლეობის რაოდენობა მნიშვნელოვნად შემცირდა, რომლებიც თავდაპირველად კომპაქტურად ცხოვრობდნენ ქალაქის [[ფენერი]]სა და [[სამათია]]ს კვარტლებში. XXI საუკუნის დასაწყისში, სტამბოლის ბერძნული მოსახლეობის რაოდენობა 3 000 ადამიანს (როდესაც ეს ციფრი 1923 წელს 130 000, 1910 წელს 260 000, ჯამში კი 850 000 კაცს შეადგენდა) შეადგენდა.<ref>{{harvnb|Athanasopulos|2001|p=82}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www1.mfa.gr/en/issues-of-greek-turkish-relations/relevant-documents/the-greek-minority-and-its-foundations-in-istanbul-gokceada-imvros-and-bozcaada-tenedos.html |publisher=Hellenic Republic Ministry of Foreign Affairs |title=The Greek Minority and its foundations in Istanbul, Gokceada (Imvros) and Bozcaada (Tenedos) |date=21 March 2011 |accessdate=21 June 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120726194222/http://www.mfa.gr/en/issues-of-greek-turkish-relations/relevant-documents/the-greek-minority-and-its-foundations-in-istanbul-gokceada-imvros-and-bozcaada-tenedos.html |archivedate=26 July 2012 |df= }}</ref> სტამბოლში დღეს 50 000-დან 90 000-მდე სომეხი ცხოვრობს, ხოლო ოსმალეთის აღწერის მიხედვით, 1913 წელს ეს ციფრი დაახლოებით 164 000 შეადგენდა.<ref>{{cite web|title=Istanbul Population 2015|url=http://worldpopulationreview.com/world-cities/istanbul-population/|publisher=World Population Review|date=7 July 2015}}</ref> [[ფაილი:St. Anthony of Padua Church in Istanbul 06.JPG|thumb|left|[[ისტიკლალის გამზირი|ისტიკლალის გამზირზე]] მდებარე [[წმინდა ანტონი პადუანელის ეკლესია]], [[ბეიოღლუს რაიონი|ბეიოღლუს რაიონში]] (პერა), თურქეთის ერთ-ერთი ყველაზე დიდი კათოლიკური ეკლესიაა.]] [[ფაილი:İstanbul - Kamondo Merdivenleri - Mart 2013.JPG|thumb|დაახლოებით 1870-1880 წლებში აშენებული [[კამონდოს ოჯახი|კომონდოს კიბე]], სტამბოლის [[გალათა]]ს კვარტალში, ბანკების გამზირზე, რომელიც ოსმალელ-ვენეციელი ებრაელი ბანკირის [[აბრაამ სალომონ კამონდო]]ს მიერ აშენდა.]] სტამბოლში ყველაზე დიდი ეთნიკური უმცირესობა [[ქურთები|ქურთული საზოგადოებაა]], რომლებიც წარმოშობით აღმოსავლეთ და სამხრეთ-აღმოსავლეთ თურქეთიდან არიან. მიუხედავად იმისა, რომ ქალაქში ქურთების ყოფნა ოსმალეთის ადრეული პერიოდით თარიღდება,<ref>{{harvnb|Masters|Ágoston|2009|pp=520–1}}</ref> ქურთების ქალაქში მასიურად შემოდინება დაკავშირებულია [[თურქულ-ქურთული კონფლიქტი (1978-დან დღემდე)|თურქულ-ქურთულ კონფლიქტთან]] და [[ქურთისტანის მუშათა პარტია|PKK-ს]] აქტივობასთან (1970 წლების ბოლოდან).<ref>{{harvnb|Wedel|2000|p=182}}</ref> ქალაქ სტამბოლის დაახლოებით 2-3 მილიონამდე მცხოვრები ეთნიკურად ქურთია, ანუ სტამბოლში უფრო მეტი ქურთი ცხოვრობს, ვიდრე მსოფლიოს სხვა ნებისმიერ ქალაქში.<ref name="Nachmani2003">{{cite book|author=Amikam Nachmani|title=Turkey: Facing a New Millenniium : Coping With Intertwined Conflicts|url=https://books.google.com/books?id=Xxp61eBvGzMC&pg=PA90|accessdate=5 May 2013|year=2003|publisher=Manchester University Press|isbn=978-0-7190-6370-1|pages=90–}}</ref><ref name=KONDA2006>{{cite web |url=http://www.konda.com.tr/tr/raporlar/2006_09_KONDA_Toplumsal_Yapi.pdf |title=Biz Kimiz: Toplumsal Yapı Araştırması |last1=Milliyet Konda Araştırma |year=2006 |accessdate=4 May 2013 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170215004933/http://www.konda.com.tr/tr/raporlar/2006_09_KONDA_Toplumsal_Yapi.pdf |archivedate=15 თებერვალი 2017 }}</ref><ref name=KONDA2008>{{cite web |url=http://www.konda.com.tr/tr/raporlar/2008_11_KONDA_Kurtler_ve_Kurt_Sorunu.pdf |title=Kürtler ve Kürt Sorunu |last1=Agirdir |first1=Bekir |year=2008 |publisher=KONDA |accessdate=4 May 2013 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131103204803/http://www.konda.com.tr/tr/raporlar/2008_11_KONDA_Kurtler_ve_Kurt_Sorunu.pdf |archivedate=3 ნოემბერი 2013 }}</ref><ref name=Radikal2008>{{cite news |title=Kürtlerin nüfusu 11 milyonda İstanbul"da 2 milyon Kürt yaşıyor |author=Bekir Agirdir |url=http://www.radikal.com.tr/radikal.aspx?atype=radikaldetayv3&articleid=913650 |newspaper= |date= |accessdate=4 May 2013}}</ref><ref name="Bird2007">{{cite book|author=Christiane Bird|title=A Thousand Sighs, A Thousand Revolts: Journeys in Kurdistan|url=https://books.google.com/books?id=DYwFG3e9KIcC&pg=PA308|accessdate=4 May 2013|date=18 December 2007|publisher=Random House Publishing Group|isbn=978-0-307-43050-2|pages=308–}}</ref> ასევე ცხოვრობენ სხვა მნიშვნელოვანი ეთნიკური უმცირესობებიც, მაგალითად [[ბოსნიელები (ერი)|ბოშნაკები]], რომლებიც კომპაქტურად არიან დასახლებული ქალაქის [[ბაირამფაშას რაიონი|ბაირამფაშის რაიონში]], სადაც რაიონის ძირითად მოსახლეობას წარმოადგენენ.<ref>{{cite news|title=Turkey's Bosniak communities uphold their heritage, traditions |date=5 June 2011 |author=Elma Gabela |newspaper=[[Today's Zaman]] |url=https://www.ucuyos.com/Istanbul-Ucuz-Ucak-Bileti-Fiyatlari-6795/Rotalar/ |accessdate=20 September 2011 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110823084249/http://www.todayszaman.com/news-246225-turkeys-bosniak-communities-uphold-their-heritage-traditions.html |archivedate=23 August 2011 |df= }}</ref> [[ბალათი (ფათიჰი)|ბალათის]] კვარტალში ცხოვრობდნენ ძირძველი [[სეფარდები|სეფარდი]] ებრაელების თემი, რომელიც პირველად 1492 წელს, [[ესპანეთი]]დან გაძევების შემდეგ ჩამოსახლდნენ.<ref>{{harvnb|Rôzen|2002|pp=55–8, 49}}</ref> სეფარდებამდე სტამბოლში [[რომანიოტები|რომანიოტი]] და [[აშქენაზები|აშქენაზი]] ებრაელები ცხოვრობდნენ, მაგრამ მათი რიცხვი მას შემდეგ დაიწია. დღეს, სტამბოლის მოსახლეობის 1% შეადგენენ [[აშქენაზები]].<ref>{{harvnb|Rôzen|2002|pp=49–50}}</ref><ref>{{harvnb|Brink-Danan|2011|p=176}}</ref> მათი რიცხვი ძირითადად [[ისრაელი|ისრაელში]] ემიგრაციის შედეგად შემცირდა, სადაც მათი რიცხვი 1950 წელს 100 000-დან, 2005 წელს 18 000 დაიკლო, ხოლო მათი უმრავლესობა სტამბოლში ან იზმირში ცხოვრობდა.<ref>{{harvnb|ʻAner|2005|p=367}}</ref> [[ლევანტინები]] — ლითინელი ქრისტიანები, რომლებიც ოსმალეთის პერიოდში კომპაქტურად [[გალათა]]ს კვარტალში ცხოვრობდნენ, მნიშვნელოვანი როლი შეასრულეს XIX და XX საუკუნეებში სტამბოლის კულტურისა და არქიტექტურის ჩამოყალიბებაში. მათი რაოდენობა კლებულობს, მაგრამ მცირე რაოდენობით მაინც რჩებიან.<ref>{{harvnb|Schmitt|2005|loc=passim}}</ref> თურქეთსა და რამდენიმე აფრიკულ სახელმწიფოებს შორის (როგორიცაა სომალი და ჯიბუტი) ურთიერთთანამშრომლობის ზრდის შედეგად, მცირე რიცხვით ახალგაზრდა სტუდენტები და მუშახელი სტამბოლში ჩამოვიდა უკეთესი განათლებისა და დასაქმების შესაძლებლობების ძიებაში. არსებობს ასევე მცირე რიცხვით ნიგერიული, კონგოლეზური, კამერონული და ჩრდილოეთ აფრიკის საზოგადოების წარმომადგენლები.<ref>{{Cite web|title = Going cold Turkey: African migrants in Istanbul see hopes turn sour|url = http://www.irinnews.org/report/101259/going-cold-turkey-african-migrants-istanbul-see-hopes-turn-sour|website = IRIN|accessdate=23 February 2016}}</ref> == პოლიტიკა == {| class="wikitable" style="clear: right; float: right; border-spacing: 0; margin-left: 1em;" |- !პარლამენტის წევრები სტამბოლიდან<br>{{small|[[თურქეთის საპარლამენტო არჩევნები (ნოემბერი, 2015)|2015 წლის თურქეთის საპარლამენტო არჩევნები]]}}<br>[[ფაილი:İstanbul2015Kasım.png|220px]] |- | [[სგპ]] {{ინფოდაფა პოლიტიკური პარტია/ადგილები|46|88|hex=#fdc400}} |- | [[თურქეთის სახალხო რესპუბლიკური პარტია|სრპ]] {{ინფოდაფა პოლიტიკური პარტია/ადგილები|28|88|hex=#cc0000}} |- | [[ხალხების დემოკრატიული პარტია (თურქეთი)|ხდპ]] {{ინფოდაფა პოლიტიკური პარტია/ადგილები|7|88|hex=#91007B}} |- | [[ნაციონალისტური მოძრაობის პარტია (თურქეთი)|ნმპ]] {{ინფოდაფა პოლიტიკური პარტია/ადგილები|7|88|hex=#870000}} |} {| class="wikitable" style="clear: right; float: right; border-spacing: 0; margin-left: 1em;" |- ! პარლამენტის წევრები სტამბოლიდან<br>{{small|[[თურქეთის საპარლამენტო არჩევნები (2018)|2018 წლის თურქეთის საპარლამენტო არჩევნები]]}}<br> |- | [[სგპ]] {{ინფოდაფა პოლიტიკური პარტია/ადგილები|43|88|hex=#fdc400}} |- | [[თურქეთის სახალხო რესპუბლიკური პარტია|სრპ]] {{ინფოდაფა პოლიტიკური პარტია/ადგილები|27|88|hex=#cc0000}} |- | [[ხალხების დემოკრატიული პარტია (თურქეთი)|ხდპ]] {{ინფოდაფა პოლიტიკური პარტია/ადგილები|12|88|hex=#91007B}} |- | [[ნაციონალისტური მოძრაობის პარტია (თურქეთი)|ნმპ]] {{ინფოდაფა პოლიტიკური პარტია/ადგილები|8|88|hex=#870000}} |- | [[კარგი პარტია|კპ]] {{ინფოდაფა პოლიტიკური პარტია/ადგილები|8|88|hex=#13efd5}} |} 1995 წლიდან, სტამბოლის მოსახლეობა არჩევნებში გამარჯვებულ პარტიას აძლევს ხმას. 2002 წლიდან, [[სამართლიანობისა და განვითარების პარტია (თურქეთი)|სამართლიანობისა და განვითარების პარტია]] (სგპ) მოიპოვა ხმების უმრავლესობა ყველა საპარლამეტო და ადგილობრივ არჩევნებში. ქალაქის ელექტორატმა, ასევე მხარი დაუჭირა სგპ-ის მთავრობის ინიცირებულ კონსტიტუციურ რეფორმებს [[თურქეთის საკონსტიტუციო რეფერენდუმი (2007)|2007]] და [[თურქეთის საკონსტიტუციო რეფერენდუმი (2010)|2010 წლის]] საკონსტიტუციო რეფერენდუმზე. 1994 წლის ადგილობრივ არჩევნებში, [[თურქეთის პრეზიდენტი]] და ყოფილი [[თურქეთის პრემიერ-მინისტრი|პრემიერ-მინისტრი]] [[რეჯეფ თაიფ ერდოღანი]] სტამბოლის მერად აირჩიეს, რომელიც ისლამისტური კეთილდღეობის პარტიის კანდიდატი იყო და პოპულარული ცენტრისტული პარტიების ხმების გაყოფის შედეგად, მან 25.1% შედეგით მათ გაუსწრო. კონსერვატიული პარტიები ტრადიციულად ძველ უბნებში იღებენ მაღალ შედეგეს, სადაც მაღალია მოსახლეობის სიმჭიდროვე, როგორიცაა [[ბაღჯილარის რაიონი|ბაღჯილარი]], [[ფათიჰის რაიონი|ფათიჰი]], [[სულთანბეილის რაიონი|სულთანბეილი]] და [[ესენლერის რაიონი|ესენლერი]]. ოპოზიციური [[ქემალიზმი|ქემალისტური]] მემარცხენე-ცენტრისტული [[თურქეთის სახალხო რესპუბლიკური პარტია|რესპუბლიკური სახალხო პარტია]] (სრპ), რომელიც ამჟამად მეორე პოლიტიკური ძალაა ქვეყანაში, როგორც სტამბოლში, ისე ქვეყნის მასშტაბით, დიდ მხარდაჭერას პოულობს უფრო სასოფლო ტიპის რაიონებიდან, როგორიცაა [[სილივრის რაიონი|სილივრი]], [[ჩათალჯას რაიონი|ჩათალჯა]] და [[სარიერის რაიონი|სარიერი]]. წინა არჩევნებზე, სრპ-მ ქალაქის ურბანულ რაიონებში, როგორიცაა [[ბეშიქთაშის რაიონი|ბეშიქთაში]], [[ბაქირქიოის რაიონი|ბაქირქიოი]], [[შიშლის რაიონი|შიშლი]] და [[ქადიქიოის რაიონი|ქადიქიოი]], ძლიერი მხარდაჭერა მოიპოვა. სრპ ზოგადად ძლიერია ქალაქის დასავლეთ ნაწილში, სადაც კონცენტრირებულია ახალი საცხოვრებელი ადგილები. სტამბოლს 39 რაიონი (საარჩევნო ოლქი) გააჩნია, რაც უფრო მეტია, ვიდრე თურქეთის რომელიმე სხვა [[თურქეთის პროვინციები|პროვინციას]]. ვინაიდან, სტამბოლი თურქეთის უმსხვილესი ქალაქია, თურქულ პოლიტიკაში სტამბოლში გამარჯვება დიდწილად აღიქმება, როგორც გამარჯვება მთელ ქვეყანაში, რადგან არჩევნების ბედს დიდწილად სტამბოლის ელექტორატი წყვეტს. ამდენად, პოლიტიკური პარტიები საარჩევნო კამპანიის ფონდების მნიშვნელოვან ნაწილს სტამბოლის მეტროპოლიური მუნიციპალიტეტში გამარჯვებისთვის ხარჯავენ. არჩევნების მნიშვნელობიდან გამომდინარე, სტამბოლში დაფიქსირდა არჩევნების გაყალბების უდიდესი და ყველაზე სერიოზული შემთხვევები, მათ შორის [[თურქეთის ადგილობრივი არჩევნები (2014)|2014 წლის ადგილობრივი არჩევნების]] დროსაც.<ref>{{cite web|url=http://www.hurriyetdailynews.com/ruling-akps-demand-for-list-of-ballot-box-clerks-raises-election-fraud-concerns.aspx?pageID=238&nID=63935&NewsCatID=338|title=Ruling AKP's demand for list of ballot box clerks raises election fraud concerns – POLITICS|work=hurriyetdailynews.com|accessdate=12 February 2016}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.reuters.com/article/2014/04/01/us-turkey-election-idUSBREA3017H20140401|title=Election protests in Turkey as opposition cries foul|work=Reuters|accessdate=2018-08-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150924195424/http://www.reuters.com/article/2014/04/01/us-turkey-election-idUSBREA3017H20140401|archivedate=2015-09-24}}</ref><ref>{{cite web|url=http://nsnbc.me/2014/04/03/turkeys-akp-accused-of-systemic-election-fraud-plots-for-early-presidential-and-national-elections/|title=Turkey's AKP Accused of Systemic Election Fraud Plots for Early Presidential and National Elections|work=nsnbc international|accessdate=12 February 2016|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304023436/http://nsnbc.me/2014/04/03/turkeys-akp-accused-of-systemic-election-fraud-plots-for-early-presidential-and-national-elections/|archivedate=4 March 2016}}</ref><ref>{{cite web|url=http://erikmeyersson.com/2014/04/06/trouble-in-turkeys-elections/|title=Trouble in Turkey's Elections – Erik Meyersson|work=Erik Meyersson|accessdate=12 February 2016}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.anadoluturkhaber.com/TR/Detail/Electoral-Fraud-Discovered-In-Sariyer-Istanbul/2543|title=Electoral Fraud Discovered in Sarıyer, Istanbul – Anadolu Türk Haber|author=|date=|work=anadoluturkhaber.com}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.liveleak.com/view?i=3dd_1396222449|title=LiveLeak.com – TURKEY – Election FRAUD (VIDEO), burned non-AKP votes|work=liveleak.com}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.businessweek.com/news/2014-03-24/turkey-s-volunteer-anti-fraud-army-prepares-for-local-elections|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140606065042/http://www.businessweek.com/news/2014-03-24/turkey-s-volunteer-anti-fraud-army-prepares-for-local-elections|archivedate=6 June 2014 |title=Bloomberg Business|work=Bloomberg.com}}</ref> [[ფაილი:Istanbul Municipality City Hall.jpg|thumb|left|სტამბოლის მეტროპოლიური მუნიციპალიტეტის ადმინისტრაციული შენობა [[ფათიჰის რაიონი|ფათიჰის რაიონში]].]] ქალაქის ამჟამინდელი მერი [[თურქეთის სახალხო რესპუბლიკური პარტია|სრპ-ის]] წევრი [[ექრემ იმამოღლუ]]ა, რომელიც ბოლო ადგილობრივ არჩევნებში, პირველი და მეორე ტურის შედეგად გაიმარჯვა. თავის დროზე, სრპ-ის და საპარლამენტო ოპოზიციის ლიდერმა, [[ქემალ ქილიჩდაროღლუ]]მ 2009 წლის ადგილობრივი არჩევნებში თოფბაშს დაუპირისპირდა, თუმცა წააგო არჩევნები. ის ამჟამად პარლამენტის წევრია სტამბოლიდან. 2007–2014 წლებში, პრემიერ-მინისტრი [[რეჯეფ თაიფ ერდოღანი]], ასევე იყო პარლამენტის წევრი სტამბოლიდან. საერთო არჩევნებისთვის, ქალაქი დაყოფილია 3 საარჩევნო ოლქად, საიდანაც 88 დეპუტატი შედის [[თურქეთის დიდი ეროვნული ასამბლეა|თურქეთის პარლამენტში]]. [[თურქეთის საპრეზიდენტო არჩევნები (2014)|2014 წლის საპრეზიდენტო არჩევნებში]], ქალაქის ელექტორატის 49.83% ხმა [[სგპ]]-ის კანდიდატს, [[რეჯეფ თაიფ ერდოღანი|თაიფ ერდოღანს]] მისცა. მიუხედავად იმისა, რომ ერდოღანმა ყველაზე მეტი ხმა მოიგო სტამბოლში, მისი მარცხი აშკარა იყო, რადგან ხმების 50%-ზე ნაკლები მიიღო. ოპოზიციურმა კანდიდატმა [[ექმელედინ იჰსანოღლუ]]მ ხმების 41.08% მიიღო, ხოლო [[ხალხების დემოკრატიული პარტია (თურქეთი)|ხდპ-ის]] პრო-ქურთული და მემარცხენე კანდიდატი [[სელაჰათინ დემირთაში]] ხმების 9.09% მიიღო.<ref>{{cite web|url=http://secim.haberler.com/cumhurbaskanligi-secimi/istanbul/|title=İSTANBUL SEÇİM SONUÇLARI|work=haberler.com|accessdate=12 February 2016|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160305125647/http://secim.haberler.com/cumhurbaskanligi-secimi/istanbul/|archivedate=5 March 2016}}</ref> 2013 და 2014 წლებში, სტამბოლში დაწყებული ფართომასშტაბიანი სგპ-ის მთავრობის საწინააღმდეგო [[გეზი პარკის საპროტესტო აქციები|აქციების სერია]], მთელ ქვეყანას მოიცვა. [[2018|2018 წლის]] თურქეთის [[თურქეთის საპარლამენტო არჩევნები (2018)|საპარლამენტო არჩევნებში]], ყველაზე მეტი ხმა და საპარლამენტო მანდატი სტამბოლიდან ისევ [[სგპ]]-მ მოიპოვა, სადაც 43 პარლამენტარი გაიყვანა.<ref>[https://www.cnnturk.com/secim-2018/milletvekili-secimi/istanbul İstanbul 2018 Seçim Sonuçları]</ref> == ეკონომიკა == {{მთავარი|სტამბოლის ეკონომიკა}} {{პანორამა|Maslak bussines center.jpg|750px| <center>[[მასლაქი]]ს ბიზნეს რაიონის ხედი, რომელიც მდებარეობს ქალაქის ევროპულ ნაწილში, [[ლევენთი (ბეშიქთაში)|ლევენთთან]] ახლოს.</center>}} [[მსყიდველობითი უნარის პარიტეტი|მუპ-ის]] დაზუსტებული [[მთლიანი შიდა პროდუქტი]]თ, რაც 301.1 მილიარდ დოლარს უდრის, სტამბოლმა 2011 წლის მსოფლიოს ქალაქებს შორის [[ქალაქების სია მთლიანი შიდა პროდუქტის მიხედვით|29-ე ადგილი]] დაიკავა.<ref>{{cite web|url=http://www.brookings.edu/research/interactives/global-metro-monitor-3 |title=Global MetroMonitor |publisher=Brookings Institution |date=30 November 2012 |accessdate=13 April 2013 |url-status=dead |archiveurl=https://www.webcitation.org/6H7Jql2A9?url=http://www.brookings.edu/research/interactives/global-metro-monitor-3 |archivedate=4 June 2013 }}</ref> 1990-იანების შუა წლებიდან, სტამბოლის ეკონომიკა [[ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაცია|ეთკო-ს]] წევრი ქვეყნების მეტრო-რეგიონებიდან ერთ-ერთი ყველაზე სწრაფად განვითარებადია.<ref name="oecd"/> სტამბოლის წილზე მოდის თურქეთის მშპ-ის 27%, ასევე ქვეყნის სამრეწველო მუშა ხელის 20% ქალაქზე მოდის.<ref name="oecd"/><ref name="urge">{{cite web|url=http://www.urge-project.ufz.de/istanbul/general.htm |title=Presentation of Reference City: Istanbul |publisher=Urban Green Environment |year=2001 |accessdate=30 December 2011 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120117090125/http://www.urge-project.ufz.de/istanbul/general.htm |archivedate=17 January 2012 |df= }}</ref> ქალაქის მთლიანი შიდა პროდუქტი ერთ სულ მოსახლეზე უფრო მაღალია, ვიდრე ეროვნული საშუალო მაჩვენებელი 70% და 50%-ით, რაც, თავის მხრივ, მაღალი ღირებულების დამატებით საქმიანობაზეა ფოკუსირებული. [[თურქეთის ეკონომიკა]]ში თავისი მაღალი მოსახლეობისა და მნიშვნელოვანი წვლილის მქონე სტამბოლზე, ქვეყნის საგადასახადო შემოსავლის 2/5 მოდის.<ref name="oecd"/> სტამბოლში მცხოვრებ 37 მილიარდერზე, ამ გადასახადების მნიშვნელოვანი ნაწილი მოდის, რაც მსოფლიოს მასშტაბით მეხუთე ყველაზე მაღალი მაჩვენებელია.<ref>{{cite web|url=https://www.forbes.com/sites/ricardogeromel/2013/03/14/forbes-top-10-billionaire-cities-moscow-beats-new-york-again/|last=Geromel|first=Ricardo|work=Forbes|title=Forbes Top 10 Billionaire Cities – Moscow Beats New York Again|date=14 March 2013|accessdate=27 July 2013}}</ref> [[ფაილი:İstanbul view from İstanbul Sapphire observation deck Aug 2014, p9.JPG|thumb|right|ხედი სტამბოლის ერთ-ერთ მთავარ ბიზნეს რაიონზე — ლევენთზე, სადაც ქალაქის ყველაზე მაღალი შენობები მდებარეობს.]] ქალაქის მასშტაბიდან გამომდინარე, როგორც მოსალოდნელია, სტამბოლს მრავალფეროვანი სამრეწველო ეკონომიკა გააჩნია, რომელიც აწარმოებს სხვადასხვა საქონელს: ზეთისხილს, თამბაქოს, სატრანსპორტო საშუალებებს და ელექტრონიკას.<ref name="urge"/> მიუხედავად იმისა, რომ აქცენტი კეთდება მაღალი ღირებულების მქონე საშუალებების წარმოებაზე, ქალაქს საგრძნობლად აქვს განვითარებული მცირე ღირებულების საქონლის წარმოებაც, რაც სტამბოლის მთლიანი შიდა პროდუქტის 26%-ს შეადგენს, მაგრამ ქალაქის მთლიანი ექსპორტის 4/5 შეადგენს.<ref name="oecd"/> 2005 წელს, სტამბოლში დაფუძნებულმა კომპანიებმა 41.4 მილიარდი [[დოლარი]]ს ღირებულების ექსპორტი განახორციელეს, ხოლო იმპორტმა 69.9 მილიარდი დოლარი შეადგინა. ეს მაჩვენებლები, ეროვნულ შედეგებში შესაბამისად 57% და 60% შეადგინა.<ref>{{cite web|url=http://arsiv.ntvmsnbc.com/news/361031.asp |publisher=NTV-MSNBC |title=Dış Ticaretin Lokomotifi İstanbul |trans-title=Istanbul is the Locomotive of Foreign Trade |language=Turkish |date=13 February 2006 |accessdate=28 March 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130531084419/http://arsiv.ntvmsnbc.com/news/361031.asp |archivedate=31 May 2013 |df= }}</ref> სტამბოლში მდებარეობს [[თურქეთი]]ს ერთადერთი საფონდო [[ბირჟა]] „[[სტამბოლის საფონდო ბირჟა|ბორსა ისტანბული]]“, რომელიც აერთიანებს სტამბოლის საფონდო ბირჟას, სტამბოლის ოქროს ბირჟას და თურქეთის დერივატივების ბირჟას.<ref>{{cite web|last=Bilgic|first=Taylan|title=Istanbul Opens New Bourse as Erdogan Seeks to Build Finance Hub|url=https://www.bloomberg.com/news/2013-04-05/istanbul-opens-new-bourse-as-erdogan-seeks-to-build-finance-hub.html|publisher=Bloomberg News|date=5 April 2013|accessdate=14 April 2013}}</ref> სტამბოლის ძველი საფონდო ბირჟა თავდაპირველად 1866 წელს ჩამოყალიბდა, როგორც ოსმალეთის იმპერიის საფონდო ბირჟა.<ref>{{cite journal |last1=Odabaşı |first1=Attila |last2=Aksu |first2=Celal |last3=Akgiray |first3=Vedat |date=December 2004 |title=The Statistical Evolution of Prices on the Istanbul Stock Exchange |journal=The European Journal of Finance |volume=10 |pages=510–25 |doi=10.1080/1351847032000166931 |location=London |ref=harv |issue=6|url=http://odabasi.boun.edu.tr/research/StatisticalCharac-EJF.pdf |format=Full text |citeseerx=10.1.1.500.6930 }}</ref> XIX და XX საუკუნეებში, [[გალათა]]ს კვარტალში მდებარე [[ბანკების გამზირი]] ოსმალეთის იმპერიის ფინანსური ცენტრი იყო, სადაც ოსმალეთის საფონდო ბირჟაც იყო განთავსებული.<ref name="OBM">{{cite web|url=http://www.obarsiv.com/english/history.html |publisher=The Ottoman Bank Archives and Research Centre |title=History of the Bank |accessdate=28 March 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120413230240/http://www.obarsiv.com/english/history.html |archivedate=13 April 2012 |df= }}</ref> ბანკების გამზირი, 1990-იან წლებამდე რჩებოდა სტამბოლის მთავარ საფინანსო რაიონად, სანამ თურქეთის ბანკების უმეტესობამ თავისი შტაბები არ გადაიტანეს [[ლევენთი (ბეშიქთაში)|ლევენთისა]] და [[მასლაქი]]ს თანამედროვე ცენტრალურ ბიზნეს რაიონში. 1995 წელს, [[სტამბოლის საფონდო ბირჟა]] (დღეს ''ბორსა ისტანბული'') გადავიდა მისი ამჟამინდელი შტაბ-ბინის ადგილას, [[სარიერის რაიონი|სარიერის რაიონში]] მდებარე [[ისტინიე]]ს კვარტალში.<ref>{{cite web |url=http://www.ise.org/aboutus/History.aspx |archive-url=https://web.archive.org/web/20091125151238/http://www.ise.org/AboutUs/History.aspx |url-status=dead |archive-date=25 November 2009 |publisher=Istanbul Stock Exchange |title=Milestones in ISE History |year=2012 |accessdate=28 March 2012 |archiveurl=https://www.webcitation.org/60cR1ZM9E?url=http://www.ise.org/AboutUs/History.aspx |archivedate=1 აგვისტო 2011 }}</ref> ასევე მიმდინარეობს ახალი ცენტრალური ბიზნეს რაიონის მშენებლობა [[ათაშეჰირის რაიონი|ათაშეჰირის რაიონში]], სადაც შემდგომში განთავსდება თურქეთის სხვადასხვა ბანკებისა და საფინანსო ინსტიტუტების შტაბები.<ref name=Bloomberg2013>{{cite news |title=Istanbul Aims to Outshine Dubai With $2.6 Billion Bank Center |author1=Mark Bentley |author2=Benjamin Harvey |url=https://www.bloomberg.com/news/2012-09-16/istanbul-aims-to-outshine-dubai-with-2-6-billion-bank-center.html |newspaper=Bloomberg Markets Magazine |date=17 September 2012|accessdate=5 May 2013}}</ref> [[ფაილი:Ships under Second Bosphorus Bridge (September 2011).jpg|thumb|left|როგორც ერთადერთი მარშრუტი [[შავი ზღვა|შავ ზღვაში]], [[ბოსფორი]] მსოფლიოში ერთ-ერთი ყველაზე დატვირთული [[ფარვატერი]]ა.]] ნავთობით მდიდარი შავი ზღვისა და ხმელთაშუაზღვისპირეთის მარშრუტის ერთადერთი საზღვაო მარშრუტი, [[ბოსფორი]] მსოფლიოში ერთ-ერთი ყველაზე დატვირთული ფარვატერია. სტამბოლის სრუტის მეშვეობით, ყოველწლიურად 200 მილიონი ტონა ნავთობი გადის, ხოლო ბოსფორზე მოძრაობა სამჯერ აღემატება [[სუეცის არხი|სუეცის არხზე]] არსებულ დატვირთვას.<ref>{{harvnb|Oxford Business Group|2009|p=112}}</ref> შედეგად, არსებობს ახალი არხის აშენების წინადადებები, ერთ-ერთი ცნობილია [[სტამბოლის არხი]]ს სახელით, რომელიც გულისხმობს ახალი არხის აშენებას არსებული სრუტის პარალელურად, ქალაქის ევროპულ მხარეს.<ref>{{cite web |url=https://www.theguardian.com/world/2011/apr/27/istanbul-new-bosphorus-canal|work=The Guardian|title=Istanbul's new Bosphorus canal 'to surpass Suez or Panama'|author1=Jones, Sam, and agencies|date=27 April 2011|accessdate=29 April 2012}}</ref> სტამბოლს სამი ძირითადი პორტი გააჩნია, ესენია [[ჰაიდარფაშას პორტი]], [[ამბარლის პორტი]] და [[ზეითინბურნუს პორტი]], ასევე არსებობს რამდენიმე მცირე პორტი და ნავთობ ტერმინალები ბოსფორისა და მარმარილოს ზღვის გასწვრივ.<ref>{{harvnb|Organisation for Economic Co-operation and Development|2008|p=80}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.cerrahogullari.com.tr/ports.htm |publisher=Cerrahogullari T.A.S. |title=Ports of Turkey |accessdate=28 August 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120906091110/http://www.cerrahogullari.com.tr/ports.htm |archivedate= 6 September 2012 |df= }}</ref> ჰაიდარფაშას პორტი, რომელიც მდებარეობს ბოსფორის სამხრეთ-აღმოსავლეთ ბოლოში, 2000 წლის დასაწყისამდე სტამბოლის უდიდესი პორტი იყო. ჰაიდარფაშის პორტიდან ოპერაციების ამბარლის პორტში გადასვლის შემდეგ, იგეგმებოდა პორტის დახურვა.<ref>{{cite web|url=http://www2.lse.ac.uk/LSECities/citiesProgramme/pdf/Haydarpasa%20Summary.pdf|publisher=London School of Economics|last=Cavusoglu|first=Omer|title=Summary on the Haydarpasa Case Study Site|date=March 2010|work=Cities Programme|accessdate=3 April 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120709164059/http://www2.lse.ac.uk/LSECities/citiesProgramme/pdf/Haydarpasa%20Summary.pdf|archivedate=9 ივლისი 2012}}</ref> 2007 წელს, ამბარლის პორტის წლიური სიმძლავრე, რომელიც ქალაქის დასავლეთ ნაწილში მდებარეობს, 1.5 მილიონი [[ოცი ფუნტის ეკვივალენტური ერთეული|TEU-ს]] შეადგენდა (ჰაიდარფაშის 354 000 TEU-სთან შედარებით), რაც მას ხმელთაშუა ზღვის აუზის მეოთხე უმსხვილეს სატვირთო პორტად აქცევს.<ref>{{cite web|url=http://www.muhtesemkaynak.com/56.pdf|title=What Role for Turkish Ports in the Regional Logistics Supply Chains?|last1=Zeybek|first1=Hülya|last2=Kaynak|first2=Muhtesem|date=27–30 May 2008|publisher=International Conference on Information Systems and Supply Chain|accessdate=28 August 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090206164301/http://muhtesemkaynak.com/56.pdf|archivedate=6 თებერვალი 2009}}</ref><ref>{{Cite|Organisation for Economic Co-operation and Development|2008|p=82}}</ref> ზეითინბურნუს პორტი სარგებლობს მისი სიახლოვით საავტომობილო გზებისა და [[ათათურქის საერთაშორისო აეროპორტი|ათათურქის საერთაშორისო აეროპორტთან]],<ref>{{harvnb|Organisation for Economic Co-operation and Development|2008|p=143}}</ref> ხოლო ქალაქის გრძელვადიანი გეგმები მოითხოვს უფრო მეტ კავშირს ყველა ტერმინალსა და საგზაო-სარკინიგზო ქსელს შორის.<ref>{{Cite|Organisation for Economic Co-operation and Development|2008|p=81}}</ref> სტამბოლი, ტურისტებს შორის სულ უფრო პოპულარული ტურისტული მიმართულება ხდება, მაგალითად, თუ 2000 წელს 2.4 მილიონი უცხოელი ეწვია ქალაქს, ეს ციფრი 2015 წელს 12.56 მილიონი უცხოელი ტურისტი შეადგინა, რაც სტამბოლი მსოფლიოს მეხუთე ყველაზე პოპულარულ ქალაქად აქცია.<ref name=Mastercard/><ref>{{cite web|url=http://www-sre.wu-wien.ac.at/ersa/ersaconfs/ersa06/papers/237.pdf|publisher=Vienna University of Economics and Business|title=Urban Tourism: An Analysis of Visitors to Istanbul|last1=Kerimoğlu|first1=Ebra|last2=Ciraci|first2=Hale|accessdate=12 February 2016}}</ref> სტამბoლი, [[ანთალია|ანთალიიის]] შემდეგ, [[თურქეთი]]ს სიდიდით მეორე საერთაშორისო ტურისტული ცენტრია, რომელზეც უცხოელი ტურისტების მეოთხედს მასპინძლობს. სტამბოლის ტურისტული ინდუსტრია ევროპულ მხარეს კონცენტრირებულია, სადაც ქალაქის სასტუმროების 90% მდებარეობს. დაბალი და საშუალო ფასის სასტუმროები [[სარაიბურნუ]]ზე მდებარეობს. უმაღლესი კლასის სასტუმროები კი ქალაქის გასართობ და ფინანსურ ცენტრებშია კონცენტრირებული, რომელიც [[ჰალიჩი]]ს ჩრდილოეთით მდებარეობს. სტამბოლის სამოცდაათი მუზეუმიდან ყველაზე პოპულარული თოფქაფის მუზეუმი და აია-სოფიას ტაძარია, რომლებიც ყოველწლიურად 30 მილიონი დოლარის შემოსავალი მოაქვთ. ქალაქის გარემოსდაცვით გეგმაში მოცემულია, რომ სტამბოლში ისტორიული მნიშვნელობის მქონე 17 სასახლე, 64 მეჩეთი და 49 ეკლესიაა.<ref name="iv&c">{{cite web|url=http://www.igd.com.tr/Upload/file_4d9f1f3815b2d.pdf |publisher=Istanbul Valuation and Consulting |title=Istanbul '10 |work=Turkey Tourism Market Research Reports |year=2010 |accessdate=29 March 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120616194425/http://www.igd.com.tr/Upload/file_4d9f1f3815b2d.pdf |archivedate=16 June 2012}} (n.b. Source indicates that the Topkapı Palace Museum and the Hagia Sophia together bring in {{nowrap|55 million [[Turkish lira|TL]]}}, approximately {{nowrap|$30 million}} in 2010, on an annual basis.)</ref> == კულტურა == {{მთავარი|სტამბოლის კულტურა}} [[ფაილი:İstanbul Arkeoloji Müzeleri (ana bina, Arkeoloji Müzesi) - Mart 2013.JPG|thumb|right|[[ოსმან ჰამდი-ბეი]]ს მიერ 1891 წელს დაარსებული [[სტამბოლის არქეოლოგიის მუზეუმი]], რომელიც თურქეთის უძველესი თანამედროვე მუზეუმია.<ref name="kultur">{{cite web|url=http://www.kultur.gov.tr/EN/belge/2-19958/istanbul---archaeology-museum.html|publisher=Republic of Turkey Ministry of Culture and Tourism|title=İstanbul – Archaeology Museum|accessdate=19 April 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120203101742/http://www.kultur.gov.tr/EN/belge/2-19958/istanbul---archaeology-museum.html|archivedate=3 თებერვალი 2012}}</ref>|alt=The façade of a masonry building, with four Greek adorning its entrance, under a clear blue sky]] სტამბოლი ისტორიულად ცნობილია, როგორც კულტურული ცენტრი, მაგრამ ქალაქის კულტურული წინსვლა სტაგნაცია განიცადა მას შემდეგ, რაც თურქეთის რესპუბლიკამ ფოკუსირება [[ანკარა]]ზე გააკეთა.<ref>{{harvnb|Göktürk|Soysal|Türeli|2010|p=8}}</ref> ახალმა ეროვნულმა მთავრობამ სხვადასხვა პროგრამები შეიმუშავა, რომლებიც მიმართული იყო თურქების მუსიკალურ ტრადიციების შეცვლისკენ, განსაკუთრებული აქცენტი კეთდებოდა ევროპულ მუსიკასთან დაახლოებაზე, მაგრამ ძირითადი მუსიკალური ინსტიტუტები, ღონისძიებები, უცხოელი კლასიკური მხატვრების ვიზიტები და გამოფენები პირველ რიგში ქვეყნის დედაქალაქში ტარდებოდა.<ref>{{harvnb|Reisman|2006|p=88}}</ref> თურქეთის კულტურულ ცხოვრებას ღრმა ფესვები აქვს სტამბოლში, 1980 და 1990 წლებში სტამბოლმა კვლავ დაიბრუნა გლობალური სტატუსი, როგორც ქალაქი, რომლის კულტურული მნიშვნელობა არ არის მხოლოდ წარსულის დიდებაზე დამყარებული.<ref>{{harvnb|Göktürk|Soysal|Türeli|2010|pp=2–4}}</ref> [[ფაილი:Peramuzesi nighttime.jpg|thumb|left|[[პერას მუზეუმი]] [[ბეიოღლუს რაიონი|ბეიოღლუზე]]]] XIX საუკუნის მიწურულს, სტამბოლმა რეგიონალური სამხატვრო ცენტრის სტატუსი დაიმკვიდრა, სადაც თურქი, ევროპელი და ახლო აღმოსავლელი ხელოვანები მოღვაწეობდნენ. მიუხედავად იმისა, რომ ხელისუფლება ცდილობდა ანკარის თურქეთის კულტურულ გულად გადაექცია, სტამბოლი 1970-იან წლებამდე ქვეყნის ხელოვნების უცვლელ ინსტიტუტად რჩებოდა.<ref name="gosotu2213">{{harvnb|Göktürk|Soysal|Türeli|2010|pp=221–3}}</ref> 1980-იან წლებში, სტამბოლში დაფუძნდა ახალი უნივერსიტეტები და ხელოვნების ჟურნალები, შედეგად [[ანკარა]]ში მოღვაწე მხატვრები გადმოვიდნენ სტამბოლში.<ref>{{harvnb|Göktürk|Soysal|Türeli|2010|pp=223–4}}</ref> [[ბეიოღლუს რაიონი|ბეიოღლუზე]], რომელიც ქალაქის მხატვრულ ცენტრად ითვლება, მოღვაწეობენ ახალგაზრდა და ძველი თურქი მხატვრები, რომლებიც მანამდე საზღვარგარეთ ცხოვრობდნენ. თანამედროვე ხელოვნების მუზეუმები, მათ შორის [[სტამბოლის თანამედროვე ხელოვნების მუზეუმი]], [[პერას მუზეუმი]], [[საქიფ საბანჯის მუზეუმი]] და [[სანტრალისტანბული]], 2000 წელს გაიხსნა, ქალაქის კოსმოპოლიტური ბუნების ხელშეწყობისთვის, აგრეთვე საგამოფენო სივრცეებისა და სააუქციონო სახლების გაფართოების მიზნით.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2012/02/12/magazine/istanbul-art-boom-bubble.html?pagewanted=all|work=The New York Times|title=The Istanbul Art-Boom Bubble|last=Hansen|first=Suzy|date=10 February 2012|accessdate=19 April 2012}}</ref> აღნიშნულმა მუზეუმებმა, ისტორიული ნახევარკუნძულზე მდებარე ძველი მუზეუმების პოპულარობამდე ჯერ კიდევ ვერ მიაღწიეს, მათ შორის [[სტამბოლის არქეოლოგიის მუზეუმი]]ს, რომელიც განასახიერებს თურქეთში თანამედროვე მუზეუმების აპოქას, და [[თურქული და ისლამური ხელოვნების მუზეუმი]]ს დონემდე.<ref name="iv&c"/><ref name="kultur"/> [[ფაილი:İstanbul Modern February 2013.jpg|thumb|[[სტამბოლის თანამედროვე ხელოვნების მუზეუმი]]ს ყოფილი შენობა [[ბოსფორი]]ს ნაპირზე, ამჟამად შენობა თავიდან შენდება იტალიელი არქიტექტორის [[რენცო პიანო]]ს პროექტის მიხედვით.<ref>{{cite news|url=http://www.hurriyet.com.tr/kitap-sanat/iste-yeni-istanbul-modern-40661409|title=İşte yeni İstanbul Modern|work=Hürriyet|date=28 November 2017}}</ref><ref>{{cite news|url=https://news.artnet.com/art-world/istanbul-modern-renzo-piano-1233959|title=Istanbul Modern Closes Ahead of Renzo Piano’s Multimillion-Dollar Revamp|author=Kate Brown|publisher=Artnet News|date=1 March 2018}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.rpbw.com/project/istanbul-modern|title=Istanbul Modern|publisher=Renzo Piano Building Workshop (RPBW Architects)|accessdate=21 May 2018}}</ref> ახალი შენობა [[სტამბოლის პორტი]]ს განახლების — „გალათაპორტის“ პროექტის ნაწილია.<ref>{{cite web|url=http://www.arkitera.com/etiket/321/galataport|title=Galataport|publisher=Arkitera|accessdate=21 May 2018}}</ref>]] პირველი კინოჩვენება თურქეთში 1896 წელს, [[ილდიზის სასახლე]]ში გაიმართა, სანამ ერთი წლის შემდეგ პარიზში საჯაროდ შედგებოდა ამ ტექნოლოგიის დებიუტი.<ref>{{harvnb|Göktürk|Soysal|Türeli|2010|pp=130–1}}</ref> სწრაფად გაიზარდა კინოთეატრების რაოდენობა ბეიოღლუს რაიონში, სადაც თეატრების უდიდესი კონცენტრაციაა, კერძოდ კი ცნობილ გამზირზე — ისტიკლალზე (დამოუკიდებლობის გამზირი).<ref>{{harvnb|Göktürk|Soysal|Türeli|2010|pp=133–4}}</ref> სტამბოლი ასევე [[თურქეთის კინემატოგრაფია|ეროვნული კინემატოგრაფიის]] გულად გადაიქცა, თუმცა 1950-იან წლებამდე, თურქული კინომატოგრაფია თანმიმდევრულად არ განვითარებულა.<ref>{{harvnb|Göktürk|Soysal|Türeli|2010|p=146}}</ref> ამ სექტორის განვითარებასთან ერთად, სტამბოლი გახდა ყველაზე პოპულარული ადგილი თურქული დრამებისა და კომედიების გადაღებისთვის.<ref>{{harvnb|Göktürk|Soysal|Türeli|2010|p=165}}</ref> თურქეთის კინემატოგრაფია XX საუკუნის მეორე ნახევარში გააქტიურდა და ისეთი ფილმებით, როგორიცაა „[[Uzak]]“ ({{lang-ka|შორი}}; 2002) და „[[მამაჩემი და ჩემი შვილი]]“ (2005), რომლის ორივე სტამბოლში გადაიღეს, ეროვნული ფილმები მნიშვნელოვან წარმატებას მიაღწიეს საერთაშორისო დონეზე.<ref>{{cite web|url=https://publications.credit-suisse.com/app/article/index.cfm?fuseaction=OpenArticle&aoid=340736&coid=341935&lang=en|publisher=Credit-Suisse|title=Golden Age for Turkish Cinema|last=Nikitin|first=Nikolaj|date=6 March 2012|accessdate=6 July 2012|archiveurl=https://archive.is/20121217131735/https://publications.credit-suisse.com/app/article/index.cfm?fuseaction=OpenArticle&aoid=340736&coid=341935&lang=en|archivedate=17 დეკემბერი 2012}}</ref> სტამბოლი და მისი თვალწარმტაცი სილამაზე ასევე უმასპინძლა რამდენიმე უცხოურ ფილმს, მათ შორის „[[რუსეთიდან სიყვარულით]]“ (1963), „[[თოფქაფი (ფილმი)|თოფქაფი]]“ (1964), „[[მსოფლიოც არ არის საკმარისი]]“ (1999) და „[[მისია სტამბოლი]]“ (2008).<ref>{{harvnb|Köksal|2012|pp=24–5}}</ref> ამ კულტურული აღორძინების დროს ჩამოყალიბდა სტამბოლის ფესტივალები, რომელიც 1973 წლიდან დაიწყო თურქეთისა და მსოფლიოს სხვადასხვა ხელოვნების გამოფენების მოწყობა. თავდაპირველად, 1980-იანი წლების დასაწყისში თავისი ფუნქციონირება დაიწყო [[სტამბოლის საერთაშორისო კინოფესტივალი]] და [[სტამბოლის საერთაშორისო ჯაზ ფესტივალი]]. 1994 წლიდან თავისი ფუნქციონირება დაიწყო სტამბოლის ფესტივალი მუსიკისა და ცეკვების განხრით, რომელიც ცნობილია, როგორც [[სტამბოლის საერთაშორისო მუსიკის ფესტივალი]].<ref>{{cite web|url=http://muzik.iksv.org/en/thefestival/history|publisher=The Istanbul Foundation for Culture and Arts|title=History|accessdate=13 April 2012|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110503092124/http://muzik.iksv.org/en/thefestival/history|archivedate=3 May 2011}}</ref> 1987 წლიდან, სტამბოლის ფესტივალიდან წარმოშობილი ყველაზე ცნობილი ფესტივალი [[სტამბულის ბიენალე]]ა. ბიენალეს ადრეული ხორცშესხმა მიზნად ისახავდა თურქული ვიზუალური ხელოვნების პოპულარიზება, ხოლო მას შემდეგ, რაც ფესტივალი გაიხსნა საერთაშორისო მხატვრებისთვის, გაიზარდა ბიენალეს პრესტიჟი და ერთ რიგზე დადგა ელიტარულ ბიენალებთან, როგორიცაა [[ვენეციის ბიენალე]] და [[სან-პაულოს ხელოვნების ბიენალე]].<ref>{{cite web|url=https://www.theguardian.com/travel/2011/sep/21/istanbul-biennial-2011-modern-art|work=The Guardian|last=Gibbons|first=Fiachra|title=10 of the Best Exhibitions at the Istanbul Biennial|date=21 September 2011|accessdate=13 April 2012}}</ref> === დასვენება და გართობა === [[ფაილი:Grand-Bazaar Shop.jpg|thumb|right|სტამბოლის [[სტამბოლის დიდი ბაზარი|დიდი ბაზარი]], რომელიც მსოფლიოს ერთ-ერთი უმსხვილესი გადახურული ბაზარია.]] სტამბოლში [[სტამბოლის სავაჭრო ცენტრების სია|უამრავი სავაჭრო ცენტრი]] არსებობს, ისტორიული ბაზრებიდან თანამედროვე სავაჭრო ცენტრებამდე. [[სტამბოლის დიდი ბაზარი|დიდი ბაზარი]], რომელიც 1461 წლიდან არსებობს, მსოფლიოს უძველესი და უმსხვილეს გადახურული ბაზარია.<ref>{{cite journal|editor-last=Hensel|editor-first=Michael|editor2-last=Sungurogl|editor2-first=Defne|editor3-last=Ertaş|editor3-first=Hülya|title=Turkey at the Threshold|journal=Architectural Design|volume=80|date=January–February 2010|isbn=978-0-470-74319-5|location=London|ref=harv|issue=1}}</ref><ref name="kos9192">{{harvnb|Köse|2009|pp=91–2}}</ref> ასევე ცნობილია [[მაჰმუთფაშას ბაზარი]] — ღია ცის ქვეშ მოქმედი ბაზარი, რომელიც გაშლილი დიდ ბაზარსა და [[სანელებლების ბაზარი|ეგვიპტის ბაზარს]] შორის, ეს ბოლო კი 1660 წლიდან არსებობს და სტამბოლის სანელებლების ცნობილი ბაზარია. [[Galleria Ataköy]] პირველი თანამდეროვე სავაჭრო ცენტრია თურქეთში, რომელიც 1987 წელს გაიხსნა.<ref>{{harvnb|Taşan-Kok|2004|p=166}}</ref> ამ დროიდან იწყება ისტორიული ნახევარკუნძულის გარეთ ახალი სავაჭრო ცენტრების გახსნა. [[Akmerkez]] 1995 და 1996 წლებში [[სავაჭრო ცენტრების საერთაშორისო საბჭო]]ს მიერ „ევროპის საუკეთესო“ და „მსოფლიოს საუკეთესო“ სავაჭრო ცენტრის ტიტულით დააჯილდოვა. [[Istanbul Cevahir]], 2005 წელს, გახსნის დროს, ევროპის უდიდესი სავაჭრო ცენტრი გახდა. სავაჭრო ცენტრი „[[კანიონი (სავაჭრო ცენტრი)|კანიონი]]“, 2006 წლის კომერციული მშენებლობის კატეგორიაში ''Cityscape Architectural Review''-ის ჯილდო მოიპოვა.<ref name="kos9192"/> [[İstinye Park]] [[ისტინიე]]ში და [[Zorlu Center]] [[ლევენთი|ლევენთან]] ახლოს, ქალაქის უახლესი სავაჭრო ცენტრებია, სადაც მდებარეობს მსოფლიოს ყველაზე ცნობილი და პოპულარული მოდის ბრენდების მაღაზიები. [[აბდი იფექჩის ქუჩა]] [[ნიშანთაში]]ს კვარტალში და [[ბაღდათის გამზირი]] ქალაქის ანატოლიურ მხარეს, ქალაქის ელიტარული სავაჭრო უბნებია.<ref>{{cite web|url=http://www.hurriyetdailynews.com/default.aspx?pageid=438&n=abdi-ipekci-street-to-be-the-new-champs-elysee-2010-09-03|work=Hürriyet Daily News|title=Abdi İpekçi Avenue to be new Champs Elysee|date=3 September 2010|last=Emeksiz|first=İpek|accessdate=28 April 2012}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.cnngo.com/explorations/shop/mystery-shoppers-rank-worlds-best-shopping-avenues-060108|publisher=CNN|title=Shopping in Singapore is Better than Paris|date=6 January 2012|accessdate=28 April 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120417153848/http://www.cnngo.com/explorations/shop/mystery-shoppers-rank-worlds-best-shopping-avenues-060108|archive-date=17 April 2012|url-status=dead|df=dmy-all|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120417153848/http://www.cnngo.com/explorations/shop/mystery-shoppers-rank-worlds-best-shopping-avenues-060108|archivedate=17 აპრილი 2012}}</ref> [[ფაილი:Nişantaşı 2010-11 Yılbaşı Süslemeleri.jpg|thumb|left|საახალწლო ნაძვის ხე და დეკორაციები ნიშანთაშის სავაჭრო უბანში]] სტამბოლი ცნობილია თავისი ისტორიული ზღვის პროდუქტების რესტორნებით. ქალაქის ყველაზე პოპულარული და მდიდრული ზღვის პროდუქტების რესტორნები მდებარეობს [[ბოსფორი]]ს (ნაწილობრივ [[ორთაქიოი]]ს, [[ბებექი (ბეშიქთაში)|ბებექის]], [[არნავუთქიოი]]ს, [[იენიქიოი (სარიერი)|იენიქიოის]], [[ბეილერბეი]]სა და [[ჩენგელქიოი]]ს კვარტლებში) ნაპირზე. [[ქუმქაფი]]ში, რომელიც [[მარმარილოს ზღვა|მარმარილოს ზღვის]] სანაპიროზე მდებარეობს, საფეხმავლო ზონის გასწვრივ ორმოცდაათზე მეტი თევზის რესტორანი არსებობს.<ref>{{cite web|url=http://www.hurriyetdailynews.com/default.aspx?pageid=438&n=managing-the-difficult-balance-between-tourism-and-authenticity-kumkapi-2008-07-26|work=Hürriyet Daily News|title=Managing the Difficult Balance Between Tourism and Authenticity|last=Schäfers|first=Marlene|date=26 July 2008|accessdate=29 April 2012}}</ref> [[ადალარი]], რომელიც ქალაქის ცენტრიდან 15 კილომეტრის მანძილზე მდებარეობს, ასევე პოპულარულია ზღვის პროდუქტების რესტორნებით. თავისი რესტორნებით, ისტორიული საზაფხულო სასახლეებით და მშვიდი მანქანებისგან თავისუფალი ქუჩებით, ადალარი პოპულარული დასასვენებელი მიმართულებაა სტამბოლელებისთვის და ქალაქის უცხოელი სტუმრებისთვის.<ref>{{cite web|url=http://travel.nytimes.com/2011/07/10/travel/buyukada-near-istanbul-is-an-island-idyll.html?pagewanted=all|work=The New York Times|title=A Turkish Idyll Lost in Time|last=Schillinger|first=Liesl|date=8 July 2011|accessdate=29 April 2012}}</ref> სტამბოლი ასევე ცნობილია [[ოსმალეთის სამზარეულო]]ს დახვეწილი და გამოცდილი კერძებით. თუმცა, 1960-იან წლებში დაწყებული სამხრეთ-აღმოსავლეთ და აღმოსავლეთ თურქეთიდან ემიგრანტების შემოდინების შემდეგ, ქალაქის სამზარეულოს სახე საუკუნის ბოლოსკენ შეიცვალა. ახლო აღმოსავლური სამზარეულოს გავლენით და კერძებით, როგორიცაა მაგალითად [[ქაბაბი]], ქალაქის სასურსათო სცენაზე ახალი კერძები გაჩნდა და დამკვიდრდა. უცხოური სამზარეულოს მქონე რესტორნები, ძირითადად კონცენტრირებულია [[ბეიოღლუს რაიონი|ბეიოღლუს]], [[ბეშიქთაშის რაიონი|ბეშიქთაშის]], [[შიშლის რაიონი|შიშლის]] და [[ქადიქიოის რაიონი|ქადიქიოის]] რაიონებში. სტამბოლი ცნობილია თავისი ღამის ცხოვრებით, ისევე როგორც მისი ისტორიული [[ტავერნა|ტავერნებით]], რომელიც საუკუნეების მანძილზე ქალაქის მრავალფეროვნების სიმბოლოა. [[ისტიკლალის გამზირი|ისტიკლალის გამზირზე]] მდებარეობს [[ყვავილების პასაჟი]], სადაც დღეისთვის მდებარეობს ღვინის სახლი (ცნობილი როგორც ''მეიჰანე''), ბარები და რესტორნები.<ref>{{harvnb|Freely|2011|p=429}}</ref> ისტიკლალის გამზირი, თავდაპირველად ცნობილი თავისი ტავერნებით, დღეისთვის გარდაიქმნა სავაჭრო ცენტრად, მაგრამ მიმდებარე ნევიზადეს ქუჩაზე კვლავ მდებარეობს მეღვინეები და ბარები.<ref>{{harvnb|Keyder|1999|p=34}}</ref><ref>{{cite web|last=Kugel|first=Seth|url=https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9E00E4DB1030F934A25754C0A9679D8B63&pagewanted=all|title=The $100 Istanbul Weekend|work=The New York Times|date=17 July 2011|accessdate=29 April 2012}}</ref> ისტიკლალის გამზირის გარშემო მდებარე რამდენიმე სხვა უბანს რეკონსტრუქცია ჩაუტარდა, ბეიოღლუს ღამის ცხოვრების გაუმჯობესების მიზნით. ადრე კომერციული ქუჩები, დღეს უკვე გავსებულია ბარებით, კაფეებით და რესტორნებით, ცოცხალი მუსიკის თანხლებით.<ref>{{harvnb|Knieling|Othengrafen|2009|pp=228–34}}</ref> სტამბოლის ღამის ცხოვრების სხვა უბნებია: [[ნიშანთაში]], [[ორთაქიოი]], [[ბებექი (ბეშიქთაში)|ბებექი]] და [[ქადიქიოის რაიონი|ქადიქიოი]].<ref>{{cite web|last1=Tomasetti|first1=Kathryn|last2=Rutherford|first2=Tristan|url=https://www.theguardian.com/travel/2012/mar/23/istanbul-nightlife-bars-breakfast-brunch|work=The Guardian|title=A Big Night Out in Istanbul – And a Big Breakfast the Morning After|date=23 March 2012|accessdate=29 April 2012}}</ref> == სპორტი == {{მთავარი|სტამბოლის სასპორტო ობიექტების სია}} {{მრავალი სურათი | ზონა = right | მიმართულება = vertical | სიგანე = | ფაილი1 = Atatürk Olimpiyat.jpg | წარწერა1 = | ფაილი2 = Ali Sami Yen Spor Kompleksi Türk Telekom Arena2.jpg | წარწერა2 = [[ათათურქის ოლიმპიური სტადიონი]] (ზევით)<br>[[თურქ-ტელეკომის სტადიონი]] (ქვევით) }} სტამბოლში თურქეთის უძველესი სპორტული კლუბებია ჩამოყალიბებული. [[1903]] წელს დაარსებული [[ბეშიქთაში (სპორტული კლუბი)|ბეშიქთაშის]] უძველეს სპორტულ კლუბად ითვლება. თავისი თავდაპირველი სტატუსით, როგორც თურქეთის ერთადერთი სპორტული კლუბი, ბეშიქთაში ხშირად წარმოადგენდა ოსმალეთის იმპერიასა და თურქეთის რესპუბლიკას საერთაშორისო სპორტულ შეჯიბრებში, რომელიც თავისი გუნდის ლოგოს შიგნით თურქეთის დროშას ატარებდა.<ref name="fifa-bes">{{cite web |url=https://www.fifa.com/classicfootball/clubs/club=44163/index.html |publisher=FIFA |accessdate=8 April 2012 |title=Besiktas: The Black Eagles of the Bosporus |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120213153835/http://www.fifa.com/classicfootball/clubs/club=44163/index.html |archivedate=13 თებერვალი 2012 }}</ref> [[გალათასარაი (სპორტული კლუბი)|გალათასარაიმ]] და [[ფენერბაჰჩე (სპორტული კლუბი)|ფენერბაჰჩემ]] დიდ წარმატებას მიაღწიეს საერთაშორისო ტურნირებში, ასევე გალათასარაიმ 21-ჯერ და ფენერბაჰჩემ 19-ჯერ მოიპოვა [[თურქეთის საფეხბურთო სუპერლიგა|თურქეთის საფეხბურთო სუპერლიგის]] ტიტული.<ref>{{cite web|url=http://www.rsssf.com/tablest/turkchamp.html|title=Turkey – List of Champions|website=www.rsssf.com|publisher=RSSSF|access-date=31 May 2018}}</ref><ref name="fifa-gal">{{cite web|url=https://www.fifa.com/classicfootball/clubs/club=31018/index.html|publisher=FIFA|title=Galatasaray: The Lions of the Bosporus|accessdate=10 April 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120404192001/http://www.fifa.com/classicfootball/clubs/club=31018/index.html|archivedate=4 აპრილი 2012}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.uefa.com/uefachampionsleague/season=2008/clubs/club=52692/matches/index.html|publisher=The Union of European Football Associations|title=UEFA Champions League 2007/08 – History – Fenerbahçe|date=8 October 2011|accessdate=10 April 2012}}</ref> გალათასარაის და ფენერბაჰჩეს დიდი ხნის მეტოქეობა ახასიათებს, გალათასარაი დაარსებულია სტამბოლის ევროპულ ნაწილში და ფენერბაჰჩე ანატოლიურ ნაწილში.<ref name="fifa-gal"/> სტამბოლს შვიდი კალათბურთის გუნდი ჰყავს: [[Anadolu Efes (სპორტული კლუბი)|Anadolu Efes]], [[ბეშიქთაში (მამაკაცთა საკალათბურთო გუნდი)|ბეშიქთაში]], [[დარიუშაფაქა (სპორტული კლუბი)|დარიუშაფაქა]], [[ფენერბაჰჩე (საკალათბურთო გუნდი)|ფენერბაჰჩე]], [[გალათასარაი (მამაკაცთა საკალათბურთო გუნდი)|გალათასარაი]], [[სტამბოლის მეტროპოლიური მუნიციპალიტეტი (საკალათბურთო გუნდი)|სტამბოლის მეტროპოლიური მუნიციპალიტეტი]] და [[ბუიუქჩექმეჯე (საკალათბურთო გუნდი)|ბუიუქჩექმეჯე]]. ყველა გუნდი ასპარეზობს [[თურქეთის კალათბურთის სუპერლიგა]]ზე.<ref>{{cite web |url=http://www.bsl.org.tr/bsl/istatistikler/puan-durumu |publisher=Turkish Basketball Super League |title=Puan Durumu: 2015–2016 Sezonu 30. Hafta |trans-title=League Table: 2015–16 Season, Round 30 |language=Turkish |accessdate=6 June 2016 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160514115655/http://www.bsl.org.tr/bsl/istatistikler/puan-durumu |archivedate=14 მაისი 2016 }}</ref> [[2000]] წლიდან, სტამბოლის სპორტული ობიექტების უმრავლესობა განახლდა ან აშენდა, რომ ქალაქს ადვილად შეეძლოს [[ზაფხულის ოლიმპიური თამაშები]]სთვის წინადადებების შეტანა. [[ათათურქის ოლიმპიური სტადიონი]] თურქეთის ყველაზე დიდი მრავალმიზნიანი სტადიონია, რომლის მშენებლობა 2002 წელს დასრულდა და არის [[ათლეტიკის ფედერაციების საერთაშორისო ასოციაცია|IAAF-ის]] პირველი კლასის ობიექტი.<ref>{{cite web|url=http://www.iaaf.org/download/download?filename=5b516685-e0c0-499e-8f93-5aa1d5d8b05a.pdf&urlslug=IAAF%20CERTIFICATES%20-%20Certified%20Athletics%20Facilities|publisher=The International Association of Athletics Federations|title=List of Certified Athletics Facilities|date=1 January 2013|accessdate=2 January 2013|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130117013502/http://www.iaaf.org/download/download?filename=5b516685-e0c0-499e-8f93-5aa1d5d8b05a.pdf&urlslug=IAAF%20CERTIFICATES%20-%20Certified%20Athletics%20Facilities|archivedate=17 იანვარი 2013}}</ref> სტადიონმა [[უეფა-ს ჩემპიონთა ლიგის ფინალი (2005)|2005 წლის ჩემპიონთა ლიგის ფინალს]] უმასპინძლა და 2020 წელს, ისევ უმასპინძლებს [[უეფა-ს ჩემპიონთა ლიგის ფინალი (2020)|ჩემპიონთა ლიგის ფინალს]].<ref>{{Cite news|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/european/champions-league-final-2020-istanbul-host-uefa-a8367176.html|title=Istanbul to host 2020 Champions League final, Uefa confirms|date=24 May 2018|work=The Independent|access-date=24 May 2018|language=en-GB}}</ref> [[შუქრუ სარაჯოღლუს სტადიონი]], რომელიც ფენერბაჰჩეს მთავარი მოედანია, მშენებლობის დასრულებიდან სამი წლის შემდეგ, [[უეფა-ს სუპერთასი (2009)|2009 წლის უეფას თასის ფინალს]] უმასპინძლა. [[თურქ-ტელეკომის სტადიონი]], რომელიც 2011 წელს გაიხსნა, [[ალი სამი იენის სტადიონი]] ჩაანცვლა, რომელიც გალათასარაის მთავარი მოედანი იყო,<ref>{{cite web|url=http://en.archive.uefa.com/competitions/uefacup/history/season=2009/intro.html |publisher=The Union of European Football Associations |title=2008/09: Pitmen strike gold in Istanbul |date=20 May 2009 |accessdate=10 April 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130917034224/http://en.archive.uefa.com/competitions/uefacup/history/season%3D2009/intro.html |archivedate=17 September 2013 |df= }}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.hurriyetdailynews.com/ascioglu-sues-partners-in-joint-project-over-ali-sami-yen-land.aspx?pageID=238&nID=15972&NewsCatID=345|work=Hürriyet Daily News|title=Aşçıoğlu Sues Partners in Joint Project Over Ali Sami Yen Land|last=Aktaş|first=İsmail|date=14 March 2012|accessdate=3 July 2012}}</ref> ხოლო [[ვოდაფონ პარკი]], რომელიც 2016 წელს გაიხსნა, [[ინენიუს სტადიონი]] ჩაანაცვლა, როგორც ბეშიქთაშის მთავარი მოედანი, რომელმაც იმავე სეზონზე სუპერლიგაც მოიგო. ოთხივე სტადიონი უეფა-ს მეოთხე კატეგორიის (ყველაზე მაღალი) სტადიონია.{{შენიშვნა|name=uefa-category|უეფა სავარაუდოდ არ ადგენს მეოთხე კატეგორიის სტადიონების ჩამონათვალს, მაგრამ რეგლამენტი ითვალისწინებს, რომ მხოლოდ ელიტარულ სტადიონებს უფლება აქვთ უეფა-ს ჩემპიონთა ლიგის ფინალებს უმასპინძლოს.<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefa/Others/91/48/36/914836_DOWNLOAD.pdf|publisher=The Union of European Football Associations|format=PDF|page=14|title=Regulations of the UEFA European Football Championship 2010–12|accessdate=10 April 2012}}</ref> [[ათათურქის ოლიმპიური სტადიონი]] ეს კრიტერიუმი 2005 წელს დააკმოყოფილა და უეფა-ს ევროპის ლიგის (ყოფილი უეფას თასის) ფინალს უმასპინძლა,<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/competitions/Regulations/01/48/48/90/1484890_DOWNLOAD.pdf|publisher=The Union of European Football Associations|format=PDF|page=17|title=Regulations of the UEFA Europa League 2010/11|accessdate=10 April 2012}}</ref> ხოლო [[შუქრუ სარაჯოღლუს სტადიონი]] ეს კრიტერიუმი 2009 წელს დააკმაყოფილა. [[თურქ-ტელეკომის სტადიონი]] კი უეფა-ს ელიტარულ სტადიონათ არქიტექტორების მიერაა აღნიშნული.<ref>{{cite web|url=http://www.asp-stuttgart.de/index2.php?lan=en&n=2&s=3&d=1&id=38&type=&site=http%3A//www.asp-stuttgart.de/asp_content.php%3Flan%3Den%26n%3D2%26s%3D3%26d%3D1%26id%3D38|publisher='asp' Architekten|title=Türk Telekom Arena Istanbul|accessdate=5 July 2012|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130426015930/http://www.asp-stuttgart.de/index2.php?lan=en&n=2&s=3&d=1&id=38&type=&site=http%3A%2F%2Fwww.asp-stuttgart.de%2Fasp_content.php%3Flan%3Den%26n%3D2%26s%3D3%26d%3D1%26id%3D38|archivedate=26 April 2013}}</ref>}} {{მრავალი სურათი|ზონა =left|მიმართულება =vertical|ფაილი1=Sinan Erdem Dome Panaroma.jpg|ფაილი2 =Ülker Sports Arena- Fenerbahçe vs. Armani Milano.jpg|წარწერა2 =[[სინან ერდემის სპორტული დარბაზი]] (ზევით)<br>[[იულქერის სპორტული და ღონისძიებათა დარბაზი]] (ქვევით)}} [[სინან ერდემის სპორტული დარბაზი]], რომელიც ევროპის ყველაზე დიდი გადახურული არენაა, უმასპინძლე 2010 წლის კალათბურთის მსოფლიო ჩემპიონატის ფინალს, 2012 წლის მსოფლიო ჩამპიონათს ათლეტიკა, 2011-12 წლების ევროლიგას და 2016-17 ევროლიგის ოთხ ფინალს.<ref>{{cite web|url=http://turkey2010.fiba.com/pages/eng/fe/10/fwcm/event-guide/cities/istanbul/p/arena.html|publisher=FIBA|title=2010 FIBA World Championship Istanbul: Arenas|accessdate=10 April 2012|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130603101234/http://turkey2010.fiba.com/pages/eng/fe/10/fwcm/event-guide/cities/istanbul/p/arena.html|archivedate=3 June 2013}}</ref> 2010 წელს სინან ერდემის სპორტული დარბაზის გახსნამდე, [[აბდი იფექჩის არენა]] სტამბოლის მთავარი დახურული არენა იყო, რომელმაც 2001 წელს ევროპის ევრობასკეტის ფინალებს უმასპინძლა.<ref>{{cite web|url=http://turkey2010.fiba.com/pages/eng/fe/10/fwcm/event-guide/cities/istanbul/p/arena.html|publisher=FIBA|title=Istanbul – Arenas|year=2010|accessdate=29 June 2012|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130603101234/http://turkey2010.fiba.com/pages/eng/fe/10/fwcm/event-guide/cities/istanbul/p/arena.html|archivedate=3 June 2013}}</ref> 2000 წლიდან ეტაპობრივად გაიხსნა რამდენიმე სხვა გადახურული არენაც, მათ შორის ბეშიქთაშის [[BJK აქათლარის არენა]], რომლებიც სტამბოლის სპორტული კლუბების მთავარი მოედანია. უახლესი ახალი არენაა 13 800 ადგილიანი [[იულქერის სპორტული და ღონისძიებათა დარბაზი]], რომელიც 2012 წელს გაიხსნა და არის ფენერბაჰჩეს კალათბურთის გუნდის მშობლიური მოედანი.<ref>{{cite web|url=http://www.euroleague.net/news/i/92943/180/fenerbahce-ulker-s-new-home-ulker-sports-arena-opens|publisher=Euroleague Basketball|title=Fenerbahce Ulker's new home, Ulker Sports Arena, opens|date=24 January 2012|accessdate=29 June 2012}}</ref> მიუხედავად ასეთი დიდი სამშენებლო ბუმისა, თურქეთის წინადადება ზაფხულის ოლიმპიურ თამაშების ჩატარებაზე [[ზაფხულის ოლიმპიური თამაშები 2000|2000]], [[ზაფხულის ოლიმპიური თამაშები 2004|2004]], [[ზაფხულის ოლიმპიური თამაშები 2008|2008]], [[ზაფხულის ოლიმპიური თამაშები 2012|2012]] და [[ზაფხულის ოლიმპიური თამაშები 2020|2020]] წლების და [[ევროპის საფეხბურთო ჩემპიონატი 2012|2012]]-[[ევროპის საფეხბურთო ჩემპიონატი 2016|2016]] წლების ევროპის საფეხბურთო ჩემპიონატის ჩატარების უშედეგოდ დასრულდა.<ref>{{cite web|url=http://www.csmonitor.com/World/Latest-News-Wires/2011/0902/2020-Olympics-Six-cities-lodge-bids-for-the-games|work=The Christian Science Monitor|last=Wilson|first=Stephen|title=2020 Olympics: Six cities lodge bids for the games|date=2 September 2011|accessdate=29 June 2012}}</ref> [[TVF ბურჰან ფელექის სპორტული დარბაზი]] — ქალაქის ერთ-ერთი ძირითადი ფრენბურთის არენაა, რომელიც მასპინძლობს ისეთ კლუბებს, როგორიცაა [[Eczacıbaşı VitrA]], [[Vakıfbank S.K.]] და [[ფენერბაჰჩეს ქალთა ფრენბურთის გუნდი|ფენერბაჰჩეს]], რომლებიც მოიპოვეს ევროპისა და მსოფლიოს ჩემპიონატის მრავალი ტიტული. 2005–2011 წლაბში, [[ისტანბულ პარკი]]ს ავტოდრომი [[ფორმულა ერთი]]ს [[თურქეთის გრან პრი]]ს მასპინძლობდა.<ref>{{cite web|url=https://www.theguardian.com/sport/2011/apr/22/turkey-f1-grand-prix|work=The Guardian|last=Richards|first=Giles|title=Turkey Grand Prix Heads for the Scrapyard Over $26m Price Tag|date=22 April 2011|accessdate=3 July 2012}}</ref> ისტანბულ პარკი ასევე 2005 და 2006 წლებში მასპინძლობდა მსოფლიო ჩემპიონატს მსუბუქ ავტომობილთა შორის, რომელიც ევროპის ლე-მანსის სერიის ნაწილი იყო.<ref>{{cite web|url=http://www.fiawtcc.com/events |publisher=FIA World Touring Car Championship |title=Events |year=2012 |accessdate=29 June 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120616194425/http://www.igd.com.tr/Upload/file_4d9f1f3815b2d.pdf |archivedate=16 June 2012}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.europeanlemansseries.com/en/s02_corporate/s02p17_circuits.php |title=The Circuits |publisher=European Le Mans Series |year=2012 |accessdate=3 July 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120707235004/http://www.europeanlemansseries.com/en/s02_corporate/s02p17_circuits.php |archivedate=7 July 2012}}</ref> პარკი, 2005-2007 წლებში ასევე უმასპინძლა თურქეთის გრან პრის მოტოციკლეტებს შორის. 2000 წლის 12-13 აგვისტოს, სტამბოლში გაიმართა ფორმულა ერთის მოტორულ კატერებს შორის მსოფლიო ჩემპიონატი, რომელიც ბოსფორზე მოეწყო.<ref>{{cite web|url=http://www.f1h2o.net/calendar/2000|publisher=F1 Powerboat World Championship|title=2000 Race Calendar|year=2000|accessdate=8 January 2017}}</ref> მოტორულ კატერებს შორის მსოფლიო ჩემპიონატის ბოლო რბოლა ბოსფორზე 2009 წლის 19-21 ივნისს ჩატარდა.<ref>{{cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=LcrqUrNO4dU|title=Powerboat P1 – 2009 World Championship – Istanbul, Turkey|publisher=Supersport|date=21 June 2009}}</ref> 1952 წელს დაარსებული სტამბოლის იახტ-კლუბი, ყოველ წელს სტამბოლისა და სტამბოლის გარშემო, იალქნიანი გემების ღონისძიებებს მასპინძლობს.<ref>{{cite web|url=http://www.istanbulyelken.org.tr/yarislar/48-2012-yar%C4%B1%C5%9F-program%C4%B1-ve-genel-yar%C4%B1%C5%9F-talimat%C4%B1.html |publisher=The Istanbul Sailing Club |title=2012 Yarış Programı ve Genel Yarış Talimatı |language=Turkish |trans-title=2012 Race Schedule and General Sailing Instructions |year=2012 |accessdate=3 July 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120604022738/http://www.istanbulyelken.org.tr/yarislar/48-2012-yar%C4%B1%C5%9F-program%C4%B1-ve-genel-yar%C4%B1%C5%9F-talimat%C4%B1.html |archivedate=4 June 2012}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.hurriyetdailynews.com/default.aspx?pageid=438&n=sailing-week-starts-in-istanbul-2008-08-23|work=Hürriyet Daily News|author=Turkish Daily News|title=Sailing Week Starts in Istanbul|date=23 August 2008|accessdate=3 July 2012}}</ref> ''Turkish Offshore Racing Club'' ასევე მასპინძლობს იახტებით შეჯიბრს, როგორიცაა წლიური საზღვაო ძალების ნადავლი.<ref>{{cite web|url=http://www.tayk.org.tr/about-us|publisher=The Turkish Offshore Racing Club|title=About Us|date=31 March 2012|accessdate=3 July 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130905140742/http://www.tayk.org.tr/about-us|archivedate=5 სექტემბერი 2013}}</ref> == მედია == [[ფაილი:Istanbul -Hürriyet- 2000 by RaBoe 02.jpg|right|thumb|''[[Hürriyet]]'', რომელიც 1948 წელს დაფუძნდა, თურქეთის ერთ-ერთი ყველაზე გაყიდვადი გაზეთია.]] სახელმწიფო მფლობელობაში არსებული რადიო და სატელევიზიო არხების უმრავლესობა დედაქალაქ [[ანკარა]]ში მდებარეობს, მაგრამ სტამბოლი თურქული მედიის მთავარ ჰაბად რჩება. მედია ინდუსტრია თავისი ფესვებით ოსმალეთის იმპერიის დედაქალაქ სტამბოლამდე მოდის, სადაც 1831 წელს პირველი თურქული გაზეთი „თაქვიმ-ი ვექაი“ (''საქმიანობის კალენდარი'') გამოქვეყნდა. [[ჯაღალოღლუ]]ს ქუჩაზე, სადაც გაზეთი დაბეჭდა, ასევე ბაბ-ი ალის ქუჩა, სწრაფად გახდა თურქეთის ბეჭდური მედიის ცენტრი, [[ჰალიჩი]]ს გასწვრივ ბეიოღლუსთან ერთად.<ref>{{harvnb|Brummett|2000|pp=11, 35, 385–6}}</ref> დღეს, სტამბოლში მრავალფეროვანი პერიოდული გამოცემები არსებობს. ყველაზე მასშტაბური ეროვნული გაზეთები სტამბოლშია დაფუძნებული, ანკარასთან და იზმირთან ერთად.<ref name="loc-pro">{{cite web|url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/profiles/Turkey.pdf|publisher=The Library of Congress Federal Research Division|title=Country Profile: Turkey|date=August 2008|accessdate=8 May 2012}}</ref> „[[Hürriyet]]“, „[[Sabah (გაზეთი)|Sabah]]“, „[[Posta (გაზეთი)|Posta]]“ და „[[Sözcü]]“, ქვეყნის ოთხი ყველაზე გაყიდვადი გამოცემაა, სათაო ოფისით სტამბოლში, რომლებიც ყოველკვირეულად თითო 275 000-ზე მეტ გაზეთს ყიდის.<ref>{{cite web |url=http://www.medyatava.com/tiraj |title=Tiraj |language=Turkish |work=Medyatava |accessdate=25 December 2016 |date=25 December 2016 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161123101428/http://www.medyatava.com/tiraj |archivedate=23 ნოემბერი 2016 }}</ref> „Hürriyet“-ის ინგლისურენოვანი გამოცემა „[[Hürriyet Daily News]]“, 1961 წლიდან გამოიცემა, მაგრამ „Sabah“-ის ინგლისურენოვანი ყოველდღიური გამოცემა „[[Daily Sabah]]“, რომელიც 2014 წელს დაფუძნდა, გაყიდვებით გადაუსწრო მას. სტამბოლში ასევე რამდენიმე პატარა გაზეთიც იბეჭდება, მათ შორის პოპულარულია „[[Cumhuriyet]]“, „[[Milliyet]]“ და „[[Habertürk]]“.<ref name="loc-pro"/> სტამბოლში გამოიცემა [[სომხური ენა|სომხურენოვანი]] გაზეთებიც, კერძოდ, „[[ნორ-მარმარა]]“ და „[[ჯამანაქი]]“, ასევე ორენოვანი ყოველკვირეული „[[აგოსი]]“ სომხურ და თურქულ ენებზე. [[ფაილი:İstanbul radio1.JPG|left|thumb|სახელმწიფო მფლობელობაში არსებული [[TRT]]-ის სტამბოლის რადიოცენტრის შტაბ-ბინა.]] რადიო მაუწყებლობა სტამბოლში 1927 წელს დაიწყო, როდესაც [[თურქეთი]]ს პირველი რადიო გადაცემა ემინონუს ცენტრალური საფოსტო განყოფილებიდან დაიწყო მაუწყებლობა. ამ გადაცემაზე კონტროლი, ისევე, როგორც სხვა რადიოსადგურებზე კონტროლი მომდევნო ათწლეულებში სახელმწიფო დაქვემდებარებაში არსებული [[თურქეთის რადიოსა და ტელევიზიის კორპორაცია|თურქეთის რადიოსა და ტელევიზიის კორპორაციის]] (TRT) ხელში აღმოჩნდა, რამაც 1964–1990 წლებში რადიოსა და სატელევიზიო ეთერზე მონოპოლია დაამყარა.<ref name="trt-radio">{{cite web|url=http://www.trt.net.tr/Generic/SayfaTasarimiGoster.aspx?TaslakKodu=bc738c28-15c7-4f98-8793-8d75c4a15cba&dil=en |publisher=The Turkish Radio and Television Corporation |title=TRT – Radio |accessdate=8 May 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110609031759/http://www.trt.net.tr/Generic/SayfaTasarimiGoster.aspx?TaslakKodu=bc738c28-15c7-4f98-8793-8d75c4a15cba&dil=en |archivedate=9 June 2011}}</ref> TRT მართავს ოთხ ეროვნულ რადიოსადგურს: ამ სადგურებს მთელი ქვეყნის მასშტაბით გადამცემები ჰყავთ, რის შედეგადაც თითოეული ქვეყნის მოსახლეობის 90 პროცენტზე მეტს ფარავს, მაგრამ სტამბოლიდან მხოლოდ „რადიო 2“ მაუწყებლობს. სპორტული და საგანმანათლებლო პროგრამების გაშუქებით, „რადიო 2“ თურქეთში ყველაზე პოპულარული რადიოსადგურია.<ref name="trt-radio"/> სტამბოლის საჰაერო ტალღების სივრცე თურქეთში ყველაზე გადატვირთულია, სადაც ძირითადად თურქულენოვანი ან ინგლისურენოვანი რადიო მაუწყებლობაა. ერთ-ერთი გამონაკლისი, რომელიც ორივე ენაზე მაუწყებლობს, არის [[Açık Radyo]] (94.9 FM). თურქეთის ერთ-ერთი პირველი კერძო რადიო სადგური და პირველი უცხოური პოპულარული სიმღერების გადამცემი, სტამბოლის [[Metro FM (თურქეთი)|Metro FM]] (97.2 FM) გახდა. სახელმწიფო მფლობელობაში არსებული „რადიო 3“, რომლის რადიოცენტრი ანკარაშია განთავსებული, ასევე გადასცემს ინგლისურენოვან პოპულარულ მუსიკას. ინგლისურენოვან საინფორმაციო პროგრამებს უზრუნველყოფს ასევე „NTV Radyo“ (102.8 FM).<ref>{{harvnb|Time Out Guides|2010|p=224}}</ref> TRT-ის საბავშვო ტელეარხი, [[TRT]]-ის ერთადერთი სატელევიზიო არხია, რომელიც მაუწყებლობს სტამბოლიდან.<ref>{{cite web|url=http://www.trt.net.tr/Generic/SayfaTasarimiGoster.aspx?TaslakKodu=a7de2f34-dc4f-475e-840f-54812bc5b567&dil=en |publisher=The Turkish Radio and Television Corporation |title=TRT – Television |accessdate=8 May 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110814161319/http://www.trt.net.tr/Generic/SayfaTasarimiGoster.aspx?TaslakKodu=a7de2f34-dc4f-475e-840f-54812bc5b567&dil=en |archivedate=14 August 2011}}</ref> სტამბოლში მდებარეობს რამდენიმე თურქული სადგურის შტაბ-ბინა და საერთაშორისო მედიის რეგიონალური შტაბი. სტამბოლში დაფუძნებული „[[Star TV]]“, TRT-ის მონოპოლიის დასრულების შემდეგ, თურქეთის პირველი კერძო სატელევიზიო ქსელი გახდა. Star TV და [[Show TV]] (ასევე მდებარეობს სტამბოლში), კვლავ პოპულარობით სარგებლობს ქვეყნის მასშტაბით, რომელიც თურქულ და ამერიკულ სერიალებს აშუქებს.<ref>{{harvnb|Norris|2010|p=184}}</ref> [[Kanal D]] და [[ATV (თურქეთი)|ATV]], სტამბოლში დაფუძნებული არხები, სთავაზობენ თავიანთ მაყურებელს სერიალებისა და ახალი ამბების ნაზავს. [[NTV (თურქეთი)|NTV]] (აშშ-ის მედიასაშუალების [[MSNBC]] პარტნიორი) და [[360 (თურქეთი)|Sky Turk]], რომლებიც ასევე სტამბოლში განლაგდნენ, ძირითადად ცნობილი არიან მხოლოდ თურქულენოვანი საინფორმაციო საშუალებების სახით და მაყურებელს მარტო ახალ ამბებს სთავაზობენ. სტამბოლში რეგიონალური ოფისი გააჩნია ბრიტანულ [[BBC]]-ის, რომელიც მაუწყებლობს თურქულ ენაზე, ხოლო 1999 წელს ამერიკულმა საინფორმაციო არხმა [[CNN]]-მა ჩამოაყალიბა თურქულენოვანი [[CNN Türk]].<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/aboutbbcnews/hi/profiles/newsid_3660000/3660911.stm|publisher=BBC|title=Chris Morris|accessdate=8 May 2012}}</ref> 2000 წელს სტამბოლში დაფუძნდა ბიზნეს-გასართობი არხი [[CNBC-e]]. == განათლება == {{მთავარი|განათლება თურქეთში}} [[ფაილი:Istanbul University cropped.JPG|thumb|right|upright|[[სტამბოლის უნივერსიტეტი]]ს მთავარი შესასვლელი, რომელიც [[1453|1453 წელს]] დაარსებული ქალაქის უძველესი საგანმანათლებლო ინსტიტუტია.]] [[სტამბოლის უნივერსიტეტი]], რომელიც [[1453|1453 წელს]] დაარსდა, [[თურქეთი]]ს უძველესი საგანმანათლებლო დაწესებულებაა. მიუხედავად იმისა, რომ უნივერსიტეტი თავდაპირველად, როგორც [[მედრესე|ისლამური სკოლა]] დაარსდა, XIX საუკუნეში სამართლის, მედიცინისა და მეცნიერების ფაკულტეტის გახსნის და თურქეთის რესპუბლიკის დაარსების შემდეგ, დაწესებულება სეკულარიზებული გახდა.<ref>{{cite web|publisher=Istanbul University |url=http://www2.istanbul.edu.tr/english/?p=68 |title=History |date=11 August 2011 |accessdate=20 August 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121113023624/http://www2.istanbul.edu.tr/english/?p=68 |archivedate=13 November 2012}}</ref> [[სტამბოლის ტექნიკური უნივერსიტეტი]], რომელიც 1773 წელს დაარსდა, მსოფლიოს უძველესი უნივერსიტეტია, რომელიც მთლიანად მიძღვნილია საინჟინრო მეცნიერებებს.<ref>{{cite web|url=http://www.itu.edu.tr/en/?about/history|publisher=Istanbul Technical University|title=History|accessdate=4 July 2012|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120618160944/http://www.itu.edu.tr/en/?about%2Fhistory|archivedate=18 June 2012}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.best.eu.org/student/education/universityProfile.jsp?universityPtr=7h066pc |publisher=Board of European Students of Technology |title=University Profile: Istanbul Technical University, Turkey |accessdate=30 March 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20111116042221/http://www.best.eu.org/student/education/universityProfile.jsp?universityPtr=7h066pc |archivedate=16 November 2011 |df= }}</ref> ქალაქის რვა უმაღლესი დაწესებულებიდან, ორი საჯარო უნივერსიტეტია.<ref>{{cite web |url=http://www.yok.gov.tr/en/content/view/761/lang,tr/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20111130014739/http://www.yok.gov.tr/en/content/view/761/lang%2Ctr |url-status=dead |archive-date=30 November 2011 |publisher=The Turkish Council of Higher Education |title=State Universities |accessdate=30 March 2012 |df= |archiveurl=https://web.archive.org/web/20111130014739/http://www.yok.gov.tr/en/content/view/761/lang%2Ctr |archivedate=30 ნოემბერი 2011 }}</ref> სტამბოლში სხვა ცნობილი სახელმწიფო უნივერსიტეტებია: [[მიმარ სინანის სახვითი ხელოვნების უნივერსიტეტი]], რომელიც 1970 წლამდე თურქეთის ხელოვნების მთავარი ინსტიტუტი იყო<ref name="gosotu2213"/> და [[მარმარის უნივერსიტეტი]], რომელიც ქვეყანაში სიდიდით მესამე უდიდესი საგანმანათლებლო ინსტიტუტია.<ref>{{cite web|url=http://www.marmara.edu.tr/en/information/general-information |publisher=Marmara University |title=About Marmara |accessdate=4 July 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120630160301/http://www.marmara.edu.tr/en/information/general-information |archivedate=30 June 2012}}</ref> [[ფაილი:RobertCollegeGouldHall1.jpg|thumb|left|1863 წელს დაფუძნებული რობერტის კოლეჯი ამერიკული სკოლა-ლიცეუმი იყო, რომელიც 1971 წელს [[ბოსფორის უნივერსიტეტი]] გახდა.]] სტამბოლში დაარსებული უნივერსიტეტების უმრავლესობა მთავრობის მხარდაჭერით დაარსდა. ქალაქში ასევე არსებობს ცნობილი კერძო დაწესებულებებიც. სტამბოლში პირველი თანამედროვე კერძო უნივერსიტეტი, ასევე უძველესი ამერიკული სკოლა, რომელიც არსებობდა [[აშშ]]-ის ფარგლებს გარეთ, იყო [[სტამბოლის რობერტის კოლეჯი|რობერტის კოლეჯი]], რომელიც 1863 წელს [[კრისტოფერ რობერტი|კრისტოფერ რობერტმა]], რომელიც ამერიკელი ფილანტროპი იყო და საგანმანათლებლო მისიონერმა [[საირუს ჰემლინი|საირუს ჰემლინმა]] დააარსა. კოლეჯის საგანმანათლებლო პროგრამის ელემენტების ნაწილი 1971 წელს [[ბოსფორის უნივერსიტეტი]]ს ნაწილი გახდა, ხოლო დარჩენილი ნაწილი [[არნავუთქოის რაიონი|არნავუთქოიში]] მდებარე რობერტის კოლეჯის უმაღლეს სკოლაში განაგრძობს არსებობას.<ref name="dog">{{cite web|last=Doğramacı|first=İhsan|url=http://www.intconfhighered.org/Dogramaci-final.doc|format=DOC|title=Private Versus Public Universities: The Turkish Experience|work=18th International Conference on Higher Education|location=Ankara|date=August 2005|accessdate=30 March 2012}}</ref><ref>{{cite web|url=http://webportal.robcol.k12.tr/About-RC/HistoryOfRc/Pages/default.aspx|publisher=Robert College|title=History of RC|year=2012|accessdate=15 October 2012}}</ref> [[თურქეთის კონსტიტუცია|1982 წლის კონსტიტუციამდე]], ქვეყანაში კერძო უნივერსიტეტები ოფიციალურად კანონგარეშე იყო გამოხცადებული, თუმცა, 1970 წლისთვის სტამბოლში 15 კერძო უმაღლესი სასწავლებელი არსებობდა. 1982 წლიდან აქეთ სტამბოლში ჩამოყალიბებული პირველი კერძო უნივერსიტეტი [[ქოჩის უნივერსიტეტი]] (დაარსდა 1992 წელს) გახდა და მას შემდეგ კიდევ ათეული გაიხსნა.<ref name="dog"/> დღეს, სულ ცოტა 30 კერძო უნივერსიტეტია, მათ შორის [[სტამბოლის სავაჭრო უნივერსიტეტი]] და [[ქადირ ჰასის უნივერსიტეტი]].<ref>{{cite web |url=http://www.yok.gov.tr/en/content/view/762/lang,tr/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20111130014755/http://www.yok.gov.tr/en/content/view/762/lang%2Ctr |url-status=dead |archive-date=30 November 2011 |publisher=The Turkish Council of Higher Education |title=Private Universities |accessdate=30 March 2012 |df= |archiveurl=https://web.archive.org/web/20111130014755/http://www.yok.gov.tr/en/content/view/762/lang%2Ctr |archivedate=30 ნოემბერი 2011 }}</ref> ახალი ბიოსამედიცინო კვლევისა და განვითარების ცენტრი, რომელიც „ბიო ისტანბულის“ სახელით არის ცნობილი, [[ბაშაქშეჰირის რაიონი|ბაშაქშეჰირში]] მშენებლობის ეტაპზეა და რომელიც მშენებლობის დასრულების შემდეგ, 15 000 მაცხოვრებელსა და 20 000 მუშას უმასპინძლებს.<ref name=Hurriyet2013>{{cite news |title=Baraja nazır en akıllı kent |url=http://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/23201783.asp |newspaper=Hürriyet |date=4 May 2013 |accessdate=5 May 2013}}</ref><ref name=AECOM>{{cite web |url=http://www.everythingturkish.com.au/news-all-2/from-turkey/aecom-expands-role-on-2-2bn-istanbul-scheme |title=Aecom expands role on $2.2bn Istanbul scheme |date=5 September 2012 |work=everythingturkish.com.au |publisher=EverythingTurkish |accessdate=31 August 2016 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160921124336/http://www.everythingturkish.com.au/news-all-2/from-turkey/aecom-expands-role-on-2-2bn-istanbul-scheme |archivedate=21 September 2016 }}</ref> 2007 წელს დაახლოებით 4 350 სკოლა იყო რეგისტრირებული ქალაქში, რომელთა ნახევარი დაწყებითი განათლების სკოლები იყვნენ. საშუალოდ, თითოეულ სკოლას 688 მოსწავლე ჰყავდა. ბოლო წლებში სტამბოლის საგანმანათლებლო სისტემა არსებითად გაფართოვდა, სადაც 2000-დან 2007 წლამდე საკლასო ოთახებისა და პედაგოგთა რაოდენობა თითქმის გაორმაგდა და მოსწავლეების რაოდენობა 60%-ზე მეტით გაიზარდა.<ref>{{cite web|url=http://www.istanbul.gov.tr/Modules/SayilarlaIst2/tabloizleme2.aspx?id=83 |publisher=Governorship of Istanbul |title=2007 Yılına Ait Veriler |language=Turkish |trans-title=Data for 2007 |archiveurl=https://www.webcitation.org/60e31AvfM?url=http://www.istanbul.gov.tr/Modules/SayilarlaIst2/tabloizleme2.aspx?id=83 |archivedate=2 August 2011 |accessdate=30 March 2012 |url-status=dead |df= }}</ref> [[გალათასარაის ლიცეუმი]], რომელიც 1481 წელს დაარსდა, როგორც გალათის სასახლის საიმპერატორო სკოლა, სტამბოლში უძველესი საშუალო სკოლა და ქალაქის მეორე უძველესი საგანმანათლებლო დაწესებულებაა. სკოლა სულთან [[ბაიაზიდ II]]-ის ბრძანებით აშენდა, რომელიც ცდილობდა მოსწავლეების მრავალფეროვანი სპექტრის გაერთიანებას თავისი მზარდი იმპერიის განმტკიცებისთვის.<ref>{{cite web|url=http://gsu.edu.tr/fr/universite/tarihce |publisher=Galatasaray University |title=Historique |language=French |trans-title=History |accessdate=30 March 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120321132300/http://gsu.edu.tr/fr/universite/tarihce |archivedate=21 March 2012}}</ref> ლიცეუმი არის თურქეთის [[ანადოლუს ლიცეუმი|ანატოლიის უმაღლესი სკოლებიდან]] ერთ-ერთი, რომელიც აერთიანებს ელიტარულ საჯარო სკოლებს, რომლებიც უფრო მეტ ყურადღებას აქცევენ უცხო ენებს. მაგალითად, გალათასარაის ლიცეუმი ფრანგული ენის სწავლებას სთავაზობს, ხოლო ანატოლიის უმაღლესი სკოლები სხვა ფილიალები, უპირველესყოვლისა, ასწავლიან ინგლისურს ან გერმანულ ენას, თურქულთან ერთად.<ref>{{cite web|url=http://mevzuat.meb.gov.tr/html/45.html |publisher=Ministry of Education |title=Millî Eğitim Bakanlığı Anadolu Liseleri Yönetmeliği |language=Turkish |trans-title=Ministry of Education Regulation on Anatolian High Schools |date=5 November 1999 |accessdate=30 March 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120615052949/http://mevzuat.meb.gov.tr/html/45.html |archivedate=15 June 2012}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.gsl.k12.tr/europecelebratesit/galatasaray.htm|publisher=Galatasaray High School|title=Galatasaray Lisesi|accessdate=4 July 2012}}</ref> ქალაქში ასევე არსებობს უცხოური უმაღლესი სასწავლებლები, როგორიცაა „[[სტამბოლის კერძო იტალიური ლიცეუმი|Liceo Italiano]]“, რომელიც XIX საუკუნეში დაარსდა უცხოელებისთვის.<ref>{{cite web|url=http://www.liceoitaliano.net/en/pages/history.htm |publisher=Liceo Italiano |title=The History of the Italian School |accessdate=3 July 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120120023259/http://www.liceoitaliano.net/en/pages/history.htm |archivedate=20 January 2012 |df= }}</ref> [[ქულელის სამხედრო ლიცეუმი]], რომელიც უმაღლესი სამხედრო სკოლაა და მდებარეობს [[ჩენგელქიოი]]ში, [[ბოსფორი]]ს პირას და [[ჰეიბელიადას საზღვაო ლიცეუმი]], რომელიც მდებარეობს [[ადალარი|პრინცის]] ერთ-ერთ კუნძულზე, უმაღლესი სამხედრო სასწავლებლები იყო, რომლებიც სამი სამხედრო აკადემიის დამატებას წარმოადგენენ, კერძოდ [[თურქეთის სამხედრო-საჰაერო ძალების აკადემია|სამხედრო-საჰაერო ძალების]], [[თურქეთის სახმელეთო ჯარების აკადემია|სახმელეთო ჯარებისა]] და [[თურქეთის სამხედრო-საზღვაო ძალების აკადემია|სამხედრო-საზღვაო ძალების]] აკადემიის. ორივე დაწესებულება დაიხურა. „[[დარიუშაფაქა]]ს“ ლიცეუმი ქვეყნის მასშტაბით უზრუნველყოფს უფასო განათლებით ყველა ბავშვს, რომელიც დაკარგა მინიმუმ ერთი მშობელი. დარიუშაფაქაში ბავშვი სწავლას იწყებს მეოთხე კლასიდან, სადაც ისწავლება ინგლისური ენა და დაწყებული მეექვსე კლასიდან, მეორე უცხო ენა, კერძოდ, გერმანული ან ფრანგული ენა.<ref>{{cite web|url=http://www.darussafaka.k12.tr/English/Sayfalar/Principles-of-Education.aspx |publisher=Darüşşafaka High School |title=Principles of Education |accessdate=6 July 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120509144131/http://www.darussafaka.k12.tr/English/Sayfalar/Principles-of-Education.aspx |archivedate=9 May 2012}}</ref> ქალაქის სხვა ცნობილი საშუალო სასწავლებლებია: [[სტამბოლის ლიცეუმი]] (1884 წელს დაარსებული), [[ქაბათაშის ვაჟების ლიცეუმი]] (1908 წელს დაარსებული)<ref>{{cite web|url=http://www.kabataserkeklisesi.k12.tr/ |publisher=Kabataş Erkek Lisesi |title=Kabataş Erkek Lisesi |language=Turkish |accessdate=31 March 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120402004807/http://www.kabataserkeklisesi.k12.tr/ |archivedate=2 April 2012 |df= }}</ref> და [[ქადიქიოის ანადოლუს ლიცეუმი]] (1955 წელს დაარსებული).<ref>{{cite web|url=http://www.kalev.org.tr/MenuContent.aspx?id=77 |publisher=Kadıköy Anadolu Lisesi |title=KAL Uygulamalı Yabancı Dil Laboratuvarı |language=Turkish |trans-title=KAL Applied Foreign Language Lab |accessdate=31 March 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130620064255/http://www.kalev.org.tr/MenuContent.aspx?id=77 |archivedate=20 June 2013 |df= }}</ref> == საჯარო მომსახურება == {{იხილეთ აგრეთვე|ტელეკომუნიკაცია თურქეთში|ჯანდაცვა თურქეთში}} [[ფაილი:Sunset at Santral Istanbul.jpg|thumb|right|[[სილაჰთარაღას ელექტროსადგური]], რომელიც დღეს ხელოვნების მუზეუმი [[სანტრალისტანბული]]ა, 1914-1952 წლებში სტამბოლის ელექტროენერგიის ერთადერთი წყარო იყო.]] სტამბოლის პირველი წყალმომარაგების სისტემა ქალაქის ადრეული ისტორიის პერიოდს უკავშირდება, როდესაც აკვედუკებს (როგორიცაა [[ვალენტის აკვედუკი]]) წყალი ქალაქის მრავალრიცხოვან ცისტერნებში შეჰქონდა.<ref name=iskitarihce>{{cite web|url=http://www.iski.gov.tr/en-US/arasayfalar.php?sayfa=0-1&dosya=tarihce_1.phtm |title=Istanbul and the History of Water in Istanbul |publisher=Istanbul Water and Sewerage Administration |accessdate=11 March 2006 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070929003533/http://www.iski.gov.tr/en-US/arasayfalar.php?sayfa=0-1&dosya=tarihce_1.phtm |archivedate=29 September 2007 |url-status=dead }}</ref> სულთან [[სულეიმან I]]-ის ბრძანებით, ქალაქში „ქირქჩეშმეს“ წყალმომარაგების ქსელი აშენდა და 1563 წლისთვის, ქსელი ყოველდღიურად 4 200 მ³ წყალს აწვდიდა 158 უბანს.<ref name=iskitarihce/> მოგვიანებით, საზოგადოების მოთხოვნის ზრდის საპასუხოდ, წყლის ხაზებით სხვადასხვა წყაროებიდან წყლის მიწოდება დაიწყო საზოგადოებრივ შადრევნებში, როგორიცაა [[აჰმედ III-ის შადრევანი]].<ref>{{harvnb|Tigrek|Kibaroğlu|2011|pp=33–4}}</ref> დღეს, სტამბოლს ქლორირებული და გაფილტრული წყალმომარაგება გააჩნია, ასევე მიმდინარეობს [[ჩამდინარე წყლის გაწმენდა]], რომელსაც მართავს სტამბოლის წყლისა და კანალიზაციის ადმინისტრაცია (''İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi, İSKİ'').<ref>{{cite web|url=http://www.iski.gov.tr/en-US/arasayfalar.php?sayfa=0-1&dosya=tarihce_2.phtm |title=İSKİ Administration |publisher=Istanbul Water and Sewerage Administration |accessdate=31 March 2012 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070929003514/http://www.iski.gov.tr/en-US/arasayfalar.php?sayfa=0-1&dosya=tarihce_2.phtm |archivedate=29 September 2007 |url-status=dead }}</ref> [[სილაჰთარაღის ელექტროსადგური]], რომელიც [[ჰალიჩი]]ს გასწვრივ მდებარეობს ქვანახშირზე მომუშავე ქარხანა, 1914 წელს პირველი ტურბინის ამუშავებიდან 1952 წლამდე, სტამბოლის ელექტროენერგიის ერთადერთი წყარო იყო.<ref name="silah">{{cite web|url=http://www.santralistanbul.org/pages/index/silahtaraga-elektrik-santrali/en |title=Silahtarağa Power Plant |publisher=SantralIstanbul |accessdate=31 March 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120730074538/http://www.santralistanbul.org/pages/index/silahtaraga-elektrik-santrali/en |archivedate=30 July 2012}}</ref> თურქეთის რესპუბლიკის დაარსების შემდეგ, ელექტროსადგურმა გაიარა რეკონსტრუქცია ქალაქის მზარდი მოთხოვნის დასაკმაყოფილებლად, რა დროსაც მისი სიმძლავრე 1923 წელს 23 მგვტ-იდან, 1956 წელს 120 მგვტ-მდე გაიზარდა.<ref name="silah"/><ref name="teias">{{cite web|url=http://www.teias.gov.tr/istatistikler/tarihce(ing).htm |year=2001 |title=Short History of Electrical Energy in Turkey |publisher=Turkish Electricity Transmission Company |archiveurl=https://web.archive.org/web/20091128083310/http://www.teias.gov.tr/istatistikler/tarihce%28ing%29.htm |archivedate=28 November 2009 |url-status=dead |accessdate=5 July 2012}}</ref> შემდგომში, ეტაპობრივად მცირდებოდა სადგურის სიმძლავრე, სანამ 1983 წელს ელექტროსადგური საბოლოოდ რიგი მიზეზების გამო არ დაიხურა.<ref name="silah"/> სახელმწიფოს მმართველობაში მყოფი თურქეთის ელექტროენერგიის სამმართველო (TEK), 1970 წელს დაარსებიდან 1984 წლამდე სრულ მონოპოლიას ფლობდა ელექტროენერგიის წარმოებასა და განაწილებაზე, თუმცა, მოგვიანებით როდესაც ხელისუფლებამ განაცალკევა ეს ორი ფუნქცია, შეიქმნა „თურქეთის ელექტროენერგიის გენერირების გადამცემი კომპანია“ (TEAŞ) და „თურქეთის ელექტროენერგიის სადისტრიბუციო კომპანია“ (TEDAŞ), ხოლო ელექტრომომარაგებას ახორციელებენ კერძო კომპანიები.<ref name="teias"/> [[ფაილი:İstanbul Sirkeci Büyük Postane 1.JPG|left|thumb|სტამბოლის ამჟამინდელი ცენტრალური საფოსტო ოფისი 1909 წლიდან არსებობს.<ref>{{cite web|url=http://www.emporis.com/building/centralpostoffice-istanbul-turkey|publisher=Emporis|title=Central Post Office|accessdate=4 April 2012}}</ref>]] ოსმალეთის ფოსტისა და ტელეგრაფის სამინისტრო 1840 წელს დაარსდა და პირველი საიმპერატორო საფოსტო ოფისი [[ვალიდე სულთანის მეჩეთი|იენი ჯამის]] მახლობლად გაიხსნა. 1876 ​​წლისთვის შეიქმნა პირველი საერთაშორისო საფოსტო ქსელი სტამბოლსა და ოსმალეთის იმპერიის გარე ტერიტორიებს შორის.<ref name="PTT">{{cite web|url=http://www.ptt.gov.tr/index.snet?wapp=histor_en&open=1|publisher=The Post and Telegraph Organization|title=About Us &#124; Brief History|accessdate=31 March 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130401082752/http://www.ptt.gov.tr/index.snet?wapp=histor_en&open=1|archivedate=1 აპრილი 2013}}</ref> 1847 წელს, სულთან [[აბდულმეჯიდ I]]-მა [[სემიუელ მორზე]]ს პირველი ოფიციალური ნებართვა მიაწოდა [[ელექტრული ტელეგრაფი|ტელეგრაფისთვის]], ხოლო პირველი სატელეგრაფო ხაზის მშენებლობა სტამბოლსა და [[ედირნე]]ს შორის დროულად, [[1856|1856 წელს]] [[ყირიმის ომი]]ს დასრულების შესახებ ცნობით დასრულდა.<ref>{{harvnb|მასტერსი|აუგოსტონი|2009|p=557}}</ref> [[1881|1881 წელს]] სტამბოლში პირველი სატელეფონი სისტემის გამოჩენის და [[1909|1909 წელს]] ქალაქში პირველი სატელეფონო ზარის გაცვლის შემდეგ, ფოსტისა და ტელეგრაფის სამინისტრო გადაკეთდა ფოსტის, ტელეგრაფის და ტელეფონის სამინისტროთ.<ref name="PTT"/><ref>{{harvnb|შაუ|შაუ|1977|p=230}}</ref> [[GSM]] ფიჭური ქსელები თურქეთში 1994 წელს შემოვიდა, ხოლო სტამბოლი პირველი ქალაქი გახდა, რომელიც აღნიშნული მომსახურება მიიღო.<ref name="turkt">{{cite web|url=http://www.turktelekom.com.tr/tt/portal/About-TT/Company-Profile/History/|title=About Türk Telekom: History|publisher=Türk Telekom|accessdate=31 March 2012}}</ref> დღეს, [[მობილური ტელეფონი|მობილურ]] და საკაბელო მომსახურებას კერძო კომპანიები უწევენ, მას შემდეგ, რაც 2005 წელს მოხდა [[თურქ-ტელეკომი]]ს პრივატიზება, რომელიც საფოსტო კავშირის, ტელეგრაფისა და ტელეფონის სამინისტროს მემკვიდრე იყო.<ref name="PTT"/><ref name="turkt"/> საფოსტო სერვისი რჩება „ფოსტისა და ტელეგრაფიის ორგანიზაციის“ (PTT) ქვეშ.<ref name="PTT"/> [[2000|2000 წელს]] სტამბოლში 137 საავადმყოფო იყო რეგისტრირებული, საიდანაც 100 კერძოს წარმოადგენდა.<ref>{{harvnb|Sanal|2011|p=85}}</ref> თურქეთის მოქალაქეებს უფლება აქვთ სუბსიდირება მოახდინონ ჯანდაცვის სფეროში, კერძოდ ქვეყნის სახელმწიფო საავადმყოფოებში.<ref name="loc-pro"/> სახელმწიფო საავადმყოფოების გადატვირთულობისა და ნელი სამუშაო ტემპის გამო, კერძო საავადმყოფოები სასურველი ხდება მათთვის, ვისაც ამის შესაძლებლობა აქვს. კერძო საავადმყოფოების რაოდენობა მნიშვნელოვნად გაიზარდა გასული ათწლეულის მანძილზე, სადაც 2005 წლიდან 2009 წლამდე საავადმყოფოებში ამბულატორიული მომსახურების პროცენტული მაჩვენებლები 6%-დან 23%-მდე გაიზარდა.<ref name="loc-pro"/><ref>{{harvnb|Oxford Business Group|2009|p=197}}</ref> კერძო საავადმყოფოების უმეტესობა, ისევე როგორც ზოგიერთი სახელმწიფო საავადმყოფო, აღჭურვილია თანამედროვე ტექნიკით, მათ შორის [[მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფია|MRI-ის]] მანქანებით, ან არსებობს სამედიცინო კვლევითი ცენტრები.<ref>{{harvnb|Oxford Business Group|2009|p=198}}</ref> თურქეთში, [[აშშ]]-ის [[ერთობლივი კომისია (აშშ)|ერთობლივი კომისიის]] მიერ აკრედიტებული საავადმყოფოების რიცხვი უფრო მეტია, ვიდრე მსოფლიოს ნებისმიერ სხვა ქვეყანაში, რომლების უმრავლესობა კონცენტრირებულია დიდ ქალაქებში. ჯანდაცვის მაღალი ხარისხი, განსაკუთრებით კერძო საავადმყოფოებში, ხელს უწყობს თურქეთში [[სამედიცინო ტურიზმი]]ს ბოლოდროინდელ ზრდას, რომელიც 2007-2008 წლებში 40 %-ით გაიზარდა.<ref>{{harvnb|Connell|2010|pp=52–3}}</ref> ლაზერული ოფთალმოქირურგია განსაკუთრებით მოთხოვნადია სამედიცინო ტურისტებს შორის, რადგან თურქეთი ცნობილია ამ პროცედურის მაღალი დონით.<ref>{{harvnb|Papathanassis|2011|p=63}}</ref> == ტრანსპორტი == {{მთავარი|საზოგადოებრივი ტრანსპორტი სტამბოლში}} [[ფაილი:Fatih Sultan Mehmet Bridge panorama.jpg|thumb|right|[[ფათიჰ სულთან მეჰმედის ხიდი]] სტამბოლის სამი კიდული ხიდიდან ერთ-ერთია, რომელიც [[ბოსფორი]]ს სრუტეზე მდებარეობს.]] სტამბოლის ძირითაი საავტომობილო გზებია {{TUR-O|1}}, {{TUR-O|2}}, {{TUR-O|3}} და {{TUR-O|4}}. {{TUR-O|1}} ქმნის ქალაქის შიდა წრიულ გზას და კვეტს [[15 ივლისის გმირების ხიდი|15 ივლისის გმირების]] ხიდს ([[ბოსფორი]]ს პირველი ხიდი), ხოლო {{TUR-O|2}} ქმნის ქალაქის გარე წრიულ გზას, რომელიც კვატს [[ფათიჰ სულთან მეჰმედის ხიდი|ფათიჰ სულთან მეჰმედის]] ხიდს (ბოსფორის მეორე ხიდი). {{TUR-O|2}} აგრძელებს მარშრუტს დასავლეთით, [[ედირნე]]სკენ და {{TUR-O|4}} აგრძელებს მარშრუტს აღმოსავლეთით, [[ანკარა]]მდე. {{TUR-O|2}}, {{TUR-O|3}} და {{TUR-O|4}} ნაწილია ევროპული მარშრუტის [[ევროპული მარშრუტი E80|E80]] (იგივე ''ტრანსევროპული საავტომობილო გზა''), რომელიც იწყება [[პორტუგალია]]ში და მთავრდება თურქეთ–[[ირანი]]ს საზღვარზე. 2011 წელს, ბოსფორის პირველი და მეორე ხიდი ყოველდღიურად 400 000-მდე ავტომობილს ატარებდა.<ref>{{harvnb|Efe|Cürebal|2011|p=720}}</ref> [[2016|2016 წლის]] [[26 აგვისტო]]ს, გაიხსნა [[სულთან სელიმ იავუზის ხიდი]] (ბოსფორის მესამე ხიდი).<ref>{{cite web|url=http://www.trtworld.com/turkey/3rd-bosphorus-bridge-opening-ceremony-172455|title=3rd Bosphorus bridge opening ceremony|publisher=[[TRT World]]|date=25 August 2016|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160828093449/http://www.trtworld.com/turkey/3rd-bosphorus-bridge-opening-ceremony-172455|archivedate=28 August 2016}}</ref> გარემოსდაცვითი ჯგუფები შიშობენ, რომ მესამე ხიდი საფრთხეს შეუქმნის სტამბოლის ჩრდილოეთში დარჩენილ მწვანე ადგილებს.<ref name="eib">{{cite web|url=http://www.eib.org/attachments/pipeline/20090678_nts_en.pdf|publisher=The European Investment Bank|work=Eurasia Tunnel Environmental and Social Impact Assessment|title=Volume I: Non Technical Summary (NTS)|author=ERM Group (Germany and UK) and ELC-Group (Istanbul)|date=January 2011|accessdate=4 July 2012}}</ref><ref name="let">{{cite web|url=https://www.theguardian.com/world/2012/jun/08/bosphorus-bridge-row-istanbul-turkey|work=The Guardian|last=Letsch|first=Constanze|title=Plan for New Bosphorus Bridge Sparks Row Over Future of Istanbul|date=8 June 2012|accessdate=4 July 2012}}</ref> თურქეთის აზიურ და ევროპულ მხარეს შორის საავტომობილო სატრანსპორტო საშუალებებით გადაადგილებისთვის გათვალისწინებული სამი ხიდის გარდა, არსებობს ასევე ორსართულიანი გვირაბი ბოსფორის სრუტის ქვეშ — [[ევრაზიის გვირაბი]], რომელიც [[2016|2016 წლის]] [[20 დეკემბერი|20 დეკემბერს]] გაიხსნა და რომლის სიგრძე 14,6 კილომეტრს შეადგენს.<ref>{{cite web|url=http://aa.com.tr/en/economy/istanbuls-13bn-eurasia-tunnel-prepares-to-open/709440|title=Istanbul's $1.3BN Eurasia Tunnel prepares to open|publisher=Anadolu Agency|date=19 December 2016}}</ref> {{მრავალი სურათი|ზონა=left|მიმართულება=vertical|ფაილი1=Türkiye İstanbul nostalji iki tramvay karşılaşması.jpg|ფაილი2=Istanbul T1 line Alstom Citadis tram.jpg|წარწერა2=სტამბოლის [[სტამბოლის ნოსტალგიური ტრამვაის ხაზი|ნოსტალგიური]] და [[სტამბოლის თანამედროვე ტრამვაის ხაზი|თანამედროვე ტრამვაის]] სისტემა.}} სტამბოლის საქალაქო საზოგადოებრივი ტრანსპორტის სისტემა შედგება [[ტრამვაი]]ს, [[ფუნიკულიორი]], [[მეტროპოლიტენი]]ს, საავტობუსო ხაზებისა და ბორნების ქსელისგან. 2009 წლიდან შემოიღეს გადახდის ინტეგრირებული საშუალება, კერძოდ უკონტაქტო [[Istanbulkart]], ასევე მუშაობს ძველი გადახდის ელექტრონული საშუალება [[Akbil]]-ი.<ref>{{cite web|url=http://www.hurriyetdailynews.com/default.aspx?pageid=438&n=new-card-alternative-to-akbil-raises-questions-2010-07-16|last=Songün|first=Sevim|work=Hürriyet Daily News|title=Istanbul Commuters Skeptical of Transit Change|date=16 July 2010|accessdate=5 July 2012}}</ref> [[სტამბოლის ტრამვაი|ტრამვაის ხაზი]] სტამბოლში 1872 წელს გაიხსნა, როდესაც ტრამვაი ცხენზე მიბმული იყო, 1960-იან წლებში კი ელექტრიფიცირებული ტრამვაის ხაზი გაუქმდა.<ref name="iett-history">{{cite web|url=http://www.iett.gov.tr/en/metin.php?no=8 |publisher=Istanbul Electricity, Tramway and Tunnel General Management |title=Chronological History of IETT |accessdate=1 April 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120616194425/http://www.igd.com.tr/Upload/file_4d9f1f3815b2d.pdf |archivedate=16 June 2012}}</ref> სტამბოლის „ელექტრობის, ტრამვაის და გვირაბების მთავარი სამმართველო“ (''İETT''), რომელიც მართავს საქალაქო ტრანსპორტს, 1990-იანი წლებში, ეტაპობრივად დაიწყო ტრამვაის ხაზების აღდგენას, [[სტამბოლის ნოსტალგიური ტრამვაის ხაზი|ნოსტალგიური]] მარშრუტების დანერგვით და [[სტამბოლის თანამედროვე ტრამვაის ხაზი|თანამედროვე ტრამვაის ხაზის]] გაყვანით, რომელიც ამჟამად ყოველდღიურად 265 000 მგზავრს ემსახურება.<ref name="iett-history"/><ref>{{cite web|url=http://www.istanbul-ulasim.com.tr/rayl%C4%B1-sistemler/t1-kabata%C5%9F-%E2%80%93-ba%C4%9Fc%C4%B1lar.aspx|publisher=İstanbul Ulaşım A.Ş. (Istanbul Transport Corporation)|title=T1 Bağcılar–Kabataş Tramvay Hattı|language=Turkish|trans-title=T1 Bağcılar–Kabataş Tram Line|accessdate=20 August 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140418201109/http://www.istanbul-ulasim.com.tr/rayl%C4%B1-sistemler/t1-kabata%C5%9F-%E2%80%93-ba%C4%9Fc%C4%B1lar.aspx|archivedate=18 აპრილი 2014}}</ref> [[თიუნელი]], რომელიც 1875 წელს გაიხსნა, მსოფლიოს მეორე უძველესი მიწისქვეშა სარკინიგზო ხაზია ([[ლონდონის მეტროპოლიტენი]]ს შემდეგ).<ref name="iett-history"/> თიუნელი კვლავ აგრძელებს მგზავრების გადაყვანას ქარაქიოისა და ისტიკლალის გამზირს შორის. თაქსიმის მოედანსა და ქაბათაშს შორის თანამედროვე ფუნიკულიორის ხაზი კი [[2006|2006 წელს]] გაიხსნა.<ref>{{cite web|url=http://www.iett.gov.tr/en/metin.php?no=46 |publisher=Istanbul Electricity, Tramway and Tunnel |title=Tunnel |accessdate=3 April 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120106054844/http://www.iett.gov.tr/en/metin.php?no=46 |archivedate=6 January 2012}} (Note: It is apparent this is a machine translation of the original.)</ref><ref>{{cite web|url=http://www.istanbul-ulasim.com.tr/rayl%C4%B1-sistemler/f1-taksim-%E2%80%93-kabata%C5%9F.aspx|publisher=İstanbul Ulaşım A.Ş. (Istanbul Transport Corporation)|title=F1 Taksim–Kabataş Füniküler Hattı|language=Turkish|trans-title=F1 Bağcılar–Kabataş Funicular Line|accessdate=20 August 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120826135525/http://www.istanbul-ulasim.com.tr/rayl%C4%B1-sistemler/f1-taksim-%E2%80%93-kabata%C5%9F.aspx|archivedate=26 აგვისტო 2012}}</ref> [[ფაილი:M2_at_Levent_station.JPG|thumb|[[ლევენთი (სტამბოლის მეტრო)|ლევენთი]] — [[სტამბოლის მეტროპოლიტენი]]ს სადგური.]] [[სტამბოლის მეტროპოლიტენი]] მოიცავს ხუთი ხაზს ([[M1 (სტამბოლის მეტრო)|M1]], [[M2 (სტამბოლის მეტრო)|M2]], [[M3 (სტამბოლის მეტრო)|M3]] და [[M6 (სტამბოლის მეტრო)|M6]] ევროპულ მხარეს და [[M4 (სტამბოლის მეტრო)|M4]] აზიურ მხარეს), აგრეთვე რამდენიმე სხვა ხაზს (როგორიცაა [[M5 (სტამბოლის მეტრო)|M5]], [[M7 (სტამბოლის მეტრო)|M7]] და [[M8 (სტამბოლის მეტრო)|M8]]) და მშენებლობის ეტაპზე არსებული ხაზებს.<ref>{{cite web|url=http://www.istanbul-ulasim.com.tr/rayl%C4%B1-sistemler.aspx|publisher=İstanbul Ulaşım A.Ş. (Istanbul Transport Corporation)|title=Raylı Sistemler|language=Turkish|trans-title=Rail Systems|accessdate=20 August 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140409202426/http://www.istanbul-ulasim.com.tr/rayl%C4%B1-sistemler.aspx|archivedate=9 აპრილი 2014}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.istanbul-ulasim.com.tr/yolcu-hizmetleri/a%C4%9F-haritalar%C4%B1.aspx|publisher=İstanbul Ulaşım A.Ş. (Istanbul Transport Corporation)|title=Ağ Haritaları|language=Turkish|trans-title=Network Maps|accessdate=20 August 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120815003309/http://www.istanbul-ulasim.com.tr/yolcu-hizmetleri/a%C4%9F-haritalar%C4%B1.aspx|archivedate=15 აგვისტო 2012}}</ref> ქალაქის ორი ნაწილის მეტროს ხაზი ერთმანეთთან, [[ბოსფორი]]ს ქვეშ გამავალი [[მარმარაი]]ს გვირაბითაა დაკავშირებული, რომელიც [[2013|2013 წელს]] გაიხსნა და ქვეყნის თრაკიისა და ანატოლიას შორის პირველი სარკინიგზო კავშირი გახდა.<ref>{{cite web|url=http://www.oxfordbusinessgroup.com/economic_updates/turkey-connecting-continents|publisher=Oxford Business Group|title=Turkey: Connecting Continents|work=Economic Updates|date=7 March 2012|accessdate=3 April 2012}}</ref> მარმარაის დასრულებით, ქალაქში სარკინიგზო მოხმარების მოცულობის 28%-მდე გაზრდა (არსებული 4%-დან) იგეგმებოდა, რითიც ის მხოლოდ [[ტოკიო]]სა და [[ნიუ-იორკი|ნიუ-იორკს]] ჩამორჩებოდა.<ref>{{harvnb|Efe|Cürebal|2011|p=723}}</ref> მანამდე, ქალაქის ორ ნაწილს შორის ტრანსპორტირებას საავტობუსო სისტემა ახორციელებდა, რომელიც ყოველდღიურად 2,2 მილიონი მგზავრი გადაჰყავდა.<ref>{{cite web|url=http://www.iett.gov.tr/en/metin.php?no=38 |publisher=Istanbul Electricity, Tramway and Tunnel General Management |title=Public Transportation in Istanbul |accessdate=3 April 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130104133258/http://www.iett.gov.tr/en/metin.php?no=38 |archivedate=4 January 2013}}</ref> „[[მეტრობუსი (სტამბოლი)|მეტრობუსი]]“, ავტობუსის სწრაფი ტრანზიტის ფორმა, კვეთდა ბოსფორის ხიდს სპეციალურ საავტპბუსო ხაზით, რომელიც საავტობუსო გაჩერებამდე მიდიოდა.<ref>{{cite web|url=http://www.iett.gov.tr/en/metin.php?no=58 |publisher=Istanbul Electricity, Tramway and Tunnel General Management |title=Metrobus |accessdate=3 April 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20111006035227/http://www.iett.gov.tr/en/metin.php?no=58 |archivedate=6 October 2011}}</ref> „İDO“ (სტამბოლის ზღვის ავტობუსები), მოიცავს ყველა ტიპის სამგზავრო ბორნებს, როგორც სამანქანო, ისე სამგზავრო ბორნებს. საბორნე პორტები ბოსფორის ორივე მხარეს განლაგებულია.<ref>{{cite web|url=http://www.ido.com.tr/tr/interaktif-haritalar/ic-hatlar |publisher=İDO |title=Interaktif Haritalar &#124; İç Hatlar |language=Turkish |trans-title=Interactive Map of Timetables &#124; Inner-City Lines |accessdate=3 April 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120531230358/http://www.ido.com.tr/tr/interaktif-haritalar/ic-hatlar |archivedate=31 May 2012}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.ido.com.tr/tr/interaktif-haritalar/dis-hatlar |publisher=İDO |title=Dış Hatlar |language=Turkish |trans-title=Interactive Map of Timetables &#124; Inter-City Lines |accessdate=3 April 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120616194425/http://www.igd.com.tr/Upload/file_4d9f1f3815b2d.pdf |archivedate=16 June 2012}}</ref> „İDO“ მსოფლიოში უმსხვილესი მუნიციპალური საბორნე ოპერაციების ოპერატორია.<ref>{{cite web|url=http://www.ebrd.com/pages/news/press/2011/110927.shtml |last=Grytsenko |first=Sergiy |publisher=The European Bank for Reconstruction and Development |title=EBRD Supports Privatisation of Ferry Operations in Istanbul |date=26 September 2011 |accessdate=4 April 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130617074509/http://www.ebrd.com/pages/news/press/2011/110927.shtml |archivedate=17 June 2013}}</ref> ქალაქის საკრუიზო გემების მთავარი პორტი ქარაქიოის [[სტამბოლის პორტი]]ა, რომელიც ერთ საათში 10 000 მგზავრს ატარებს<ref>{{cite web|url=http://www.tdi.com.tr/?s=icerikDetay&icerikId=44 |publisher=Turkey Maritime Organization |title=Liman Hizmetleri |language=Turkish |trans-title=Port Services |date=10 February 2011 |accessdate=28 August 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121016021601/http://www.tdi.com.tr/?s=icerikDetay&icerikId=44 |archivedate=16 October 2012}}</ref>. ყველაზე მეტი ვიზიტორი სტამბოლში საჰაერო გზით შემოდის, მაგრამ ყოველწლიურად დაახლოებით ნახევარი მილიონი უცხოელი ტურისტი ქალაქს ზღვით სტუმრობს.<ref name="iv&c"/> [[ფაილი:Bahnhofsfront-Istanbul-Sirkeci retouched 2.jpg|thumb|left|თავდაპირველად 1873 წელს მცირე ტერმინალით გახსნილი შენობა, ემსახურებოდა [[რუმელის რკინიგზა|რუმელის რკინიგზის]] მთავარ ტერმინალად, რომელიც [[ოსმალეთის იმპერია]]ს რკინიგზით [[ვენა]]ს უკავშირდებოდა. დღევანდელი [[სირქეჯის სადგური]]ს შენობა 1888–1890 წლებში აშენდა და [[პარიზი]]დან მომავალი [[აღმოსავლეთის ექსპრესი]]ს ბოლო აღმოსავლეთი ტერმინალი გახდა.]] სტამბოლიდან საერთაშორისო სარკინიგზო მიმოსვლა 1889 წელს დაიწყო, [[ბუქარესტი]]სა და [[სირქეჯის სადგური|სირქეჯის ტერმინალს]] შორის, რომელიც საბოლოოდ ცნობილი გახდა, როგორც პარიზიდან მომავალი აღმოსავლეთ ექსპრესის აღმოსავლეთი ტერმინალი.<ref name="ha251"/> ბუქარესტისა და [[სალონიკი]]ს მიმართულებით რეგულარული რეისები 2010 წლის დასაწყისამდე გაგრძელდა, ხოლო შემდეგ, „მარმარაის“ მშენებლობის გამო, სალონიკის მიმართულებით რეისები შეჩერდა და შემდგომში [[საბერძნეთი|საბერძნეთში]] განვითარებული ეკონომიკური პრობლემების გამო საერთოდ არ აღდგა.<ref>{{cite web|url=http://www.tcdd.gov.tr/home/detail/?id=599|publisher=Turkish State Railways|language=Turkish|title=Bölgesel Yolcu Trenleri|trans-title=Regional Passenger Trains|accessdate=3 April 2012|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120404194631/http://www.tcdd.gov.tr/home/detail/?id=599|archivedate=4 April 2012}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.theguardian.com/travel/2012/jun/22/greek-summer-holiday-save-greece|publisher=The Guardian|last=Keenan|first=Steve|title=How Your Greek Summer Holiday Can Help Save Greece|date=22 June 2012|accessdate=28 September 2012}}</ref> სტამბოლის [[ჰაიდარფაშას სადგური]]ს 1908 წელს გახსნის შემდეგ, ახალი სადგური ემსახურებოდა, როგორც [[ბაღდადის რკინიგზა|ბაღდადის რკინიგზის]] დასავლეთ ტერმინალად და [[ჰიჯაზის რკინიგზა|ჰიჯაზის რკინიგზის]] გაგრძელებად, რომელიც დღესდღეობით უკვე აღარ მოქმედებს.<ref>{{cite web|url=http://www.emporis.com/building/haydarpasatrainstation-istanbul-turkey|publisher=Emporis|title=Haydarpasa Train Station|accessdate=3 April 2012}}</ref><ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/8518109.stm|publisher=BBC|last=Head|first=Jonathan|date=16 February 2010|accessdate=3 April 2012|title=Iraq – Turkey railway link re-opens}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.tcdd.gov.tr/tcdding/ortadogu_ing.html |publisher=Turkish National Railways |title=Transports to Middle-Eastern Countries |accessdate=3 April 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120415025732/http://www.tcdd.gov.tr/tcdding/ortadogu_ing.html |archivedate=15 April 2012}}</ref> ჰაიდარფაშას სადგური 2012 წელს დაიხურა, მას შემდეგ, რაც დაიწყო მარმარაის მშენებლობა და გაიხსნა [[ანკარა-სტამბოლის მაღალსიჩქარიანი რკინიგზა]].<ref name="akay">{{cite web|url=http://www.todayszaman.com/newsDetail_getNewsById.action?newsId=270498 |last=Akay |first=Latifa |work=Today's Zaman |title=2012 Sees End of Line for Haydarpaşa Station |date=5 February 2012 |accessdate=3 April 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130916191411/http://www.todayszaman.com/newsDetail_getNewsById.action?newsId=270498 |archivedate=16 September 2013 |df= }}</ref> თურქეთის მთელ ტერიტორიაზე მომსახურებას [[თურქეთის სახელმწიფო რკინიგზა]] აწარმოებს. ახალი სადგურების გახსნა, რომელიც ჩაანაცვლებს ჰეიდარფაშასა და სირქეჯის სადგურბს, როგორც ვარაუდობდნენ, მარმარაის პროექტის დასრულებისთანავე უნდა გახსნილიყო. დღემდე სტამბოლში არ არსებობს საქალაქო სარკინიგზო მიმოსვლა და ამის ნაცვლად მუშაობენ კერძო ავტობუსების კომპანიები.<ref name="akay"/> სტამბოლის მთავარი ავტოსადგური ევროპაში ყველაზე დიდია, რომელიც ყოველდღიურად 15 000 ავტობუსს და 600 000 მგზავრს ემსახურება. აღსანიშნავია, რომ სადგურის ყველაზე შორ მანძილზე მომსახურე ავტობუსი [[ფრანკფურტი|ფრანკფურტამდე]] აღწევს.<ref>{{cite web|url=http://www.otogaristanbul.com/index.php?sayfa=otogar1 |publisher=Avrasya Terminal İşletmeleri A.Ş. (Eurasian Terminal Management, Inc.) |title=İstanbul Otogarı |language=Turkish |trans-title=Istanbul Bus Station |accessdate=3 April 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120420152916/http://www.otogaristanbul.com/index.php?sayfa=otogar1 |archivedate=20 April 2012}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.touring.de/index.php?id=2&L=1|publisher=Touring|title=Eurolines Germany–Deutsche Touring GmbH–Europabus|accessdate=3 April 2012}}</ref> [[ფაილი:Ataturk Airport Karakas-1.jpg|thumb|right|[[სტამბოლის ათათურქის აეროპორტი]], რომელიც 2017 წელს 63.7 მილიონ მგზავრს მოემსახურა,<ref>{{cite web |url=http://www.aci.aero/Data-Centre/Monthly-Traffic-Data/Passenger-Summary/Year-to-date |title=2015 Airport Traffic Statistics |publisher=Airport Council International |date=11 April 2016 |accessdate=7 June 2016 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20151016211611/http://www.aci.aero/Data-Centre/Monthly-Traffic-Data/Passenger-Summary/Year-to-date |archivedate=16 ოქტომბერი 2015 }}</ref> ქალაქის მთავარი აეროპორტია.]] სტამბოლში ორი საერთაშორისო აეროპორტი არსებობს. ამ მომენტისთვის ყველაზე დიდი [[სტამბოლის ათათურქის აეროპორტი]]ა, რომელიც ქალაქის ცენტრიდან დასავლეთით 24 კილომეტრის მანძილზეა. 2015 წელს აეროპორტმა 61,3 მილიონ მგზავრს მოემსახურა, რაც მას ევროპაში მესამე და მსოფლიოში მეთვრამეტე ყველაზე გადატვირთულ აეროპორტად აქცევს.<ref name="aci">{{cite web|url=http://www.aci.aero/Data-Centre/Monthly-Traffic-Data/Passenger-Summary/Year-to-date|publisher=Airports Council International|title=Preliminary 2013 World Airport Traffic and Rankings|date=17 March 2014|accessdate=25 March 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151016211611/http://www.aci.aero/Data-Centre/Monthly-Traffic-Data/Passenger-Summary/Year-to-date|archivedate=16 ოქტომბერი 2015}}</ref> [[საბიჰა გიოქჩენის საერთაშორისო აეროპორტი]], რომელიც ქალაქის ცენტრიდან სამხრეთ-აღმოსავლეთით 45 კილომეტრის მანძილზეა, 2001 წელს გაიხსნა და მიზნად ისახავდა ათათურქის აეროპორტის განტვირთვას. დაბალბიუჯეტიანი ავიაგადამზიდავებით დომინირებადი სტამბოლის მეორე აეროპორტი სწრაფად გახდა პოპულარული, განსაკუთრებით მას შემდეგ, რაც 2009 წელს ახალი საერთაშორისო ტერმინალი გაიხსნა.<ref>{{cite web|url=http://www.ft.com/intl/cms/s/0/3f88624c-d88f-11de-b63a-00144feabdc0.html|work=The Financial Times|last=Strauss|first=Delphine|title=Sabiha Gökçen: New Terminal Lands On Time and Budget|date=25 November 2009|accessdate=4 July 2012}}</ref> აეროპორტმა 2012 წელს 14,7 მილიონ მგზავრს მოემსახურა, შედეგად, [[აეროპორტების საერთაშორისო საბჭო]]ს მიერ გიოქჩენი მსოფლიოს ყველაზე სწრაფად მზარდ აეროპორტად დასახელდა.<ref>{{cite web|url=http://dhmi.gov.tr/getBinaryFile.aspx?Type=13&dosyaID=3&IstatistikID=67|publisher=General Directorate of State Airports Authority|title=Yolcu Trafiği (Gelen-Giden)|language=Turkish|trans-title=Passenger Traffic (Incoming-Outgoing)|accessdate=30 March 2013|format=PDF|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131104222525/http://dhmi.gov.tr/getBinaryFile.aspx?Type=13&dosyaID=3&IstatistikID=67|archivedate=4 ნოემბერი 2013}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.todayszaman.com/newsDetail_getNewsById.action;jsessionid=80B2A61513A6823BCDA930B0513BCC04?newsId=254217 |work=Today's Zaman |title=Sabiha Gökçen Named World's Fastest Growing Airport |date=18 August 2011 |accessdate=4 April 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130916183259/http://www.todayszaman.com/newsDetail_getNewsById.action%3Bjsessionid%3D80B2A61513A6823BCDA930B0513BCC04?newsId=254217 |archivedate=16 September 2013 |df= }}</ref> ათათურქმაც ასევე სწრაფად გაიზარდა, სადაც 2011–2012 წლებში აეროპორტის მგზავრთა რაოდენობა 20,6% გაიზარდა და ამით მსოფლიოს ყველაზე გადატვირთულ 30 აეროპორტში მოხვდა.<ref name="aci"/> ათათურქის აეროპორტში ახალი ასაფრენი ბილიკის შექმნაზე ხარჯებისა და გარემოსდაცვითი ორგანიზაციების შეშფოთების გამო,<ref name=zaman2012/> უარი ეთქვა, შესაბამისად ახალი აეროპორტის მშენებლობა აუცილებელი გახდა. სტამბოლის აეროპორტების განტვირთვის მიზნით,<ref name=zaman2012>{{cite news|title=‘Third airport a must to ease air traffic in İstanbul’ |url=http://www.todayszaman.com/newsDetail_getNewsById.action?newsId=278905 |newspaper=Today's Zaman |date=29 April 2012 |accessdate=6 May 2013 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131104070822/http://www.todayszaman.com/newsDetail_getNewsById.action?newsId=278905 |archivedate= 4 November 2013 |df= }}</ref> შავი ზღვის სანაპიროზე მესამე საერთაშორისო აეროპორტის მშენებლობა მიმდინარეობს,<ref>{{cite news |title=Turkish firms win 22 billion euro Istanbul airport tender |author=Ozge Ozbilgin |url=https://www.reuters.com/article/2013/05/03/us-turkey-airport-idUSBRE9420RL20130503 |newspaper=Reuters |date=3 May 2013 |accessdate=5 May 2013 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130505080359/http://www.reuters.com/article/2013/05/03/us-turkey-airport-idUSBRE9420RL20130503 |archivedate=5 მაისი 2013 }}</ref> რომელიც [[2018|2018 წლის]] [[29 ოქტომბერი|29 ოქტომბერს]] გაიხსნება. მშენებლობის დასრულებისა და აეროპორტის გახსნის შემდეგ, აგერთვე პროექტის ოთხივე ეტაპის დასრულების შემდეგ, [[სტამბოლის აეროპორტი|ახალი საერთაშორისო აეროპორტი]] მსოფლიოში ყველაზე მსხვილი აეროპორტი გახდება, რომელიც წელიწადში 150 მილიონ მგზავრს მოემსახურება.<ref name="dhmi">{{cite web|url=http://www.dhmi.gov.tr/haberler.aspx?HaberID=1451|title=It will be the biggest airport of the world|date=24 January 2013|accessdate=24 January 2013|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130129004331/http://www.dhmi.gov.tr/haberler.aspx?HaberID=1451|archivedate=29 იანვარი 2013}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.newsweek.com/istanbuls-new-erdogan-backed-airport-be-named-after-erdogan-264580|newspaper=Newsweek|title=Istanbul's New Erdoğan-Backed Airport to Be Named After... Erdoğan|author=Damien Sharkov|date=14 August 2014|accessdate=8 March 2016}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.ibtimes.co.uk/erdogan-airport-istanbuls-super-hub-be-named-after-turkeys-president-elect-1461166|title=Erdogan Airport: Istanbul's Super Hub 'to be Named After Turkey's President-Elect'|work=International Business Times UK|accessdate=12 February 2016}}</ref> == დაძმობილებული ქალაქები == სტამბოლის დაძმობილებული ქალაქები არიან:<ref>{{Cite web |url=http://www.greatistanbul.com/sister_cities.html |title=დაარქივებული ასლი |accessdate=2018-09-14 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161028163059/http://www.greatistanbul.com/sister_cities.html |archivedate=2016-10-28 }}</ref><ref>{{cite web |url= http://www.ibb.gov.tr/tr-TR/kurumsal/Birimler/DisIliskilerMd/Documents/guncelleme08032010/kardes_sehir_isbirligi_ve_iyi_niyet_anlasmasi_imzalanan_seh.pdf |title=kardes_sehir_isbirligi_ve_iyi_niyet_anlasmasi_imzalanan_seh.pdf (application/pdf Object) |first= |last=IBB|work=ibb.gov.tr |year=2010 |accessdate=30 May 2011}}</ref><ref>https://www.ibb.istanbul/SitePage/Index/151</ref> {{columns-list|colwidth=30em| ;[[ევროპა]] *{{დროშანიშანი|გერმანია}} [[ბერლინი]], [[გერმანია]] (1989)<ref name="Berlin twinnings">{{cite web|url=http://www.berlin.de/rbmskzl/staedteverbindungen/staedtepartnerschaft_ueberblick.en.html|title=Berlin - City Partnerships|accessdate=2013-09-17|work=Der Regierende Bürgermeister Berlin|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130521054019/http://www.berlin.de/rbmskzl/staedteverbindungen/staedtepartnerschaft_ueberblick.en.html |archivedate=2013-05-21}}</ref><ref name="Berlin">{{cite web|url=http://www.berlin.de/rbmskzl/staedteverbindungen/index.en.html |title=Berlin's international city relations |publisher=Berlin Mayor's Office |accessdate=2009-07-01 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080822100321/http://www.berlin.de/rbmskzl/staedteverbindungen/index.en.html |archivedate=2008-08-22 |df= }}</ref> *{{დროშანიშანი|ესპანეთი}} [[ბარსელონა]], [[ესპანეთი]] (1997)<ref name="Barcelona">{{cite web|url=http://w3.bcn.es/XMLServeis/XMLHomeLinkPl/0,4022,229724149_257215678_1,00.html |title=Barcelona internacional - Ciutats agermanades |publisher=© 2006-2009 [http://www.bcn.es/catala/copyright/welcome2.htm Ajuntament de Barcelona] |language=Spanish |accessdate=2009-07-13 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090216085914/http://w3.bcn.es/XMLServeis/XMLHomeLinkPl/0%2C4022%2C229724149_257215678_1%2C00.html |archivedate=2009-02-16 |df= }}</ref> *{{დროშანიშანი|გერმანია}} [[კელნი]], [[გერმანია]] (1997) *{{დროშანიშანი|რუმინეთი}} [[კონსტანცა]], [[რუმინეთი]] (2001) *{{დროშანიშანი|ალბანეთი}} [[დურესი]], [[ალბანეთი]] (1998) *{{დროშანიშანი|რუსეთი}} [[ყაზანი]], [[რუსეთი]] (2002) *{{დროშანიშანი|უკრაინა}} [[ოდესა]], [[უკრაინა]] (1997) *{{დროშანიშანი|ბულგარეთი}} [[პლოვდივი]], [[ბულგარეთი]] (2001) *{{დროშანიშანი|რუსეთი}} [[სანქტ-პეტერბურგი]], [[რუსეთი]] (1990)<ref name="saint_petersburg">{{cite web |url=http://eng.gov.spb.ru/figures/ities |archive-url=https://archive.is/20090224073839/http://eng.gov.spb.ru/figures/ities |url-status=dead |archive-date=2009-02-24 |title=Saint Petersburg in figures - International and Interregional Ties |publisher=Saint Petersburg City Government |accessdate=2008-11-23 |archiveurl=https://archive.is/20090224073839/http://eng.gov.spb.ru/figures/ities |archivedate=2009-02-24 }}</ref> *{{დროშანიშანი|ბოსნია და ჰერცეგოვინა}} [[სარაევო]], [[ბოსნია და ჰერცეგოვინა]] (1997) *{{დროშანიშანი|ჩრდილოეთი მაკედონია}} [[სკოპიე]], [[ჩრდილოეთი მაკედონია]] (2003) *{{დროშანიშანი|იტალია}} [[ვენეცია]], [[იტალია]] (2007) *{{დროშანიშანი|სლოვენია}} [[კრანი]], [[სლოვენია]] (2014) ;[[აზია]] *{{დროშანიშანი|ყაზახეთი}} [[ალმათი]], [[ყაზახეთი]] (1998) *{{დროშანიშანი|იორდანია}} [[ამანი]], [[იორდანია]] (1997) *{{დროშანიშანი|ლიბანი}} [[ბეირუთი]], [[ლიბანი]] (2010) *{{დროშანიშანი|ტაილანდი}} [[ბანგკოკი]], [[ტაილანდი]] (2009) *{{დროშანიშანი|სამხრეთი კორეა}} [[პუსანი]], [[სამხრეთი კორეა]] (2008) *{{დროშანიშანი|სირია}} [[დამასკო]], [[სირია]] (2006) *{{დროშანიშანი|არაბთა გაერთიანებული საამიროები}} [[დუბაი]], [[არაბთა გაერთიანებული საამიროები]] (1997) *{{დროშანიშანი|ჩინეთი}} [[გუანჯოუ]], [[ჩინეთი]] (2012)<ref>http://www.ibb.gov.tr/tr-TR/Pages/Haber.aspx?NewsID=20463</ref> *{{დროშანიშანი|ინდონეზია}} [[ჯაკარტა]], [[ინდონეზია]] (2007) *{{დროშანიშანი|საუდის არაბეთი}} [[ჯიდა]], [[საუდის არაბეთი]] (1984) *{{დროშანიშანი|მალაიზია}} [[ჯოჰორ-ბარუ]], [[მალაიზია]] (1983) *{{დროშანიშანი|პაკისტანი}} [[ლაჰორი]], [[პაკისტანი]] (1975) *{{დროშანიშანი|თურქმენეთი}} [[მარი (თურქმენეთი)|მარი]], [[თურქმენეთი]] (1994) *{{დროშანიშანი|ყირგიზეთი}} [[ოში (ყირგიზეთი)|ოში]], [[ყირგიზეთი]] (1998) *{{დროშანიშანი|ჩინეთი}} [[შანხაი]], [[ჩინეთი]] (1997) *{{დროშანიშანი|იაპონია}} [[შიმონოსექი]], [[იაპონია]] (1972) *{{დროშანიშანი|ირანი}} [[თავრიზი]], [[ირანი]] (2010) *{{დროშანიშანი|საქართველო}} [[თბილისი]], [[საქართველო]] (2016) ;[[ამერიკა]] *{{დროშანიშანი|აშშ}} [[ჰიუსტონი]], [[აშშ]] (1988) *{{დროშანიშანი|მექსიკა}} [[მეხიკო]], [[მექსიკა]] (2010) *{{დროშანიშანი|ბრაზილია}} [[რიო-დე-ჟანეირო]], [[ბრაზილია]] (1965) ;[[აფრიკა]] *{{დროშანიშანი|ლიბია}} [[ბენღაზი]], [[ლიბია]] (2013)<ref>{{cite web |url=http://www.greatistanbul.com/sister_cities.htm |title=Sister Cities of Istanbul |publisher=Burak Sansal |accessdate=2009-07-01 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20141022085201/http://www.greatistanbul.com/sister_cities.htm |archivedate=2014-10-22 }}</ref> *{{დროშანიშანი|ეგვიპტე}} [[კაირო]], [[ეგვიპტე]] (1988) *{{დროშანიშანი|სუდანი}} [[ხარტუმი]], [[სუდანი]] (2001) *{{დროშანიშანი|მაროკო}} [[რაბატი]], [[მაროკო]] (1991) *{{დროშანიშანი|ტუნისი}} [[ტუნისი (ქალაქი)|ტუნისი]], [[ტუნისი]] (2010) *{{დროშანიშანი|სომალი}} [[მოგადიშო]], [[სომალი]] (2010) }} == იხილეთ აგრეთვე == * [[კონსტანტინოპოლი]] * [[სტამბოლის პროვინცია]] * [[სტამბოლის რაიონები]] * [[სტამბოლის ისტორიული ადგილები]] * [[იუნესკოს მსოფლიო კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლები თურქეთში]] == ლიტერატურა == {{Refbegin|27em}} *{{cite book|last=ʻAner|first=Nadav|year=2005|editor-last=Pergola|editor-first=Sergio Della|editor2-last=Gilboa|editor2-first=Amos|editor3-last=Ṭal|editor3-first=Rami|title=The Jewish People Policy Planning Institute Planning Assessment, 2004–2005: The Jewish People Between Thriving and Decline|url=https://archive.org/details/jewishpeoplepoli0000unse|publisher=Gefen Publishing House Ltd.|location=Jerusalem|isbn=978-965-229-346-6|ref=harv}} *{{cite book|last=Athanasopulos|first=Haralambos|title=Greece, Turkey, and the Aegean Sea: A Case Study in International Law|year=2001|publisher=McFarland & Company, Inc.|location=Jefferson, N.C.|isbn=978-0-7864-0943-3|ref=harv}} *{{cite book|last=Barnes|first=Timothy David|title=Constantine and Eusebius|url=https://archive.org/details/constantineeuseb00barn|year=1981|publisher=Harvard University Press|location=Cambridge, Massachusetts|isbn=978-0-674-16531-1|ref=harv}} *{{cite book|last=Baynes|first=Norman H.|editor-last=Baynes|editor-first=Norman H.|editor2-last=Moss|editor2-first=Henry S. L. B|title=Byzantium: An Introduction to East Roman Civilization|year=1949|publisher=Clarendon Press|location=Oxford, Eng.|isbn=978-0-674-16531-1|ref=harv}} *{{cite book|last=Béhar|first=Pierre|title=Vestiges d'Empires: La Décomposition de l'Europe Centrale et Balkanique|location=Paris|publisher=Éditions Desjonquères|year=1999|isbn=978-2-84321-015-0|ref=harv}} *{{cite book|last1=Bideleux|first1=Robert|last2=Jeffries|first2=Ian|title=A History of Eastern Europe: Crisis and Change|location=New York and London|publisher=Routledge|year=1998|isbn=978-0-415-16111-4|ref=harv}} *{{cite book|last1=Boyar|first1=Ebru|last2=Fleet|first2=Kate|title=A Social History of Ottoman Istanbul|year=2010|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge, Eng.|isbn=978-0-521-13623-5|ref=harv}} *{{cite book|last1=Bloom|first1=Jonathan M.|last2=Blair|first2=Sheila|title=The Grove Encyclopedia of Islamic Art and Architecture: Delhi to Mosque|url=https://books.google.com/books?id=un4WcfEASZwC&pg=RA1-PA315|accessdate=11 April 2013|year=2009|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-530991-1|page=1|quote=Whatever the prehistoric antecedents of Istanbul, the continuous historical development of the site began with the foundation of a Greek colony from Megara in the mid-7th century BCE...|ref=harv}} *{{cite book|last=Brink-Danan|first=Marcy|title=Jewish Life in Twenty-First-Century Turkey: The Other Side of Tolerance|year=2011|publisher=Indiana University Press|series=New Anthropologies of Europe|location=Bloomington, Ind.|isbn=978-0-253-35690-1|ref=harv}} *{{cite book|last=Brummett|first=Palmira Johnson|title=Image and Imperialism in the Ottoman Revolutionary Press, 1908–1911|year=2000|publisher=SUNY Press|location=Albany, N.Y.|isbn=978-0-7914-4463-4|ref=harv}} *{{cite book|last=Cantor|first=Norman F.|title=Civilization of the Middle Ages|year=1994|publisher=HarperCollins|location=New York|isbn=978-0-06-092553-6|ref=harv}} *{{cite book|last=Çelik|first=Zeynep|title=The Remaking of Istanbul: Portrait of an Ottoman City in the Nineteenth Century|year=1993|publisher=University of California Press|location=Berkeley, Calif., & Los Angeles|isbn=978-0-520-08239-7|ref=harv}} *{{cite book|author=Chamber of Architects of Turkey|title=Architectural Guide to Istanbul: Historic Peninsula|year=2006|volume=1|publisher=Chamber of Architects of Turkey, Istanbul Metropolitan Branch|location=Istanbul|isbn=978-975-395-899-8|ref=harv}} *{{cite book|last=Chandler|first=Tertius|title=Four Thousand Years of Urban Growth: An Historical Census|year=1987|publisher=St. David's University Press|location=Lewiston, N.Y.|isbn=978-0-88946-207-6|ref=harv}} *{{cite book|last=Connell|first=John|year=2010|title=Medical Tourism|series=CAB Books|publisher=CABI|location=Wallingford, Eng.|isbn=978-1-84593-660-0|ref=harv}} *{{cite book|last=Dahmus|first=Joseph|year=1995|title=A History of the Middle Ages|url=https://archive.org/details/historyofmiddlea0000dahm|publisher=Barnes & Noble Publishing|location=New York|isbn=978-0-7607-0036-5|ref=harv}} *{{cite book|last=De Sélincourt|first=Aubery|title=The Histories|url=https://archive.org/details/histories00hero|series=Penguin Classics|editor-last=Marincola|editor-first=John M|year=2003|publisher=Penguin Books|location=London|isbn=978-0-14-044908-2|ref=harv}} *{{cite book|last=De Souza|first=Philip|title=The Greek and Persian Wars, 499-386 B.C|year=2003|publisher=Routledge|location=London|isbn=978-0-415-96854-6|ref=harv}} *{{cite book|editor-last=Dumper|editor-first=Michael|editor2-last=Stanley|editor2-first=Bruce E.|title=Cities of the Middle East and North Africa: A Historical Encyclopedia|url=https://archive.org/details/citiesofmiddleea0000unse|year=2007|publisher=ABC-CLIO|location=Santa Barbara, Calif.|isbn=978-1-57607-919-5|ref=harv}} *{{cite book|last1=Efe|first1=Recep|last2=Cürebal|first2=Isa|chapter=Impacts of the "Marmaray" Project (Bosphorus Tube Crossing, Tunnels, and Stations) on Transportation and Urban Environment in Istanbul|title=Engineering Earth: The Impacts of Megaengineering Projects|url=https://archive.org/details/engineeringearth00brun|year=2011|editor-last=Brunn|editor-first=Stanley D|publisher=Springer|location=London & New York|isbn=978-90-481-9919-8|pages=[https://archive.org/details/engineeringearth00brun/page/715 715]–34|ref=harv}} * {{cite book|last=El-Cheikh|first=Nadia Maria|title=Byzantium Viewed by the Arabs|publisher=Harvard University Press|location=Cambridge, Massachusetts|year=2004|isbn=978-0-932885-30-2|ref=harv}} *{{cite book|last=Finkel|first=Caroline|title=Osman's Dream: The Story of the Ottoman Empire, 1300–1923|year=2005|publisher=Basic Books|location=New York|isbn=978-0-465-02396-7|ref=harv}} *{{cite book|last=Freely|first=John|title=Istanbul: The Imperial City|year=1996|publisher=Viking|location=New York|isbn=978-0-670-85972-6|ref=harv}} *{{cite book|last=Freely|first=John|title=The Companion Guide to Istanbul and Around the Marmara|url=https://archive.org/details/companionguideto0000free_x9y4|year=2000|publisher=Companion Guides|location=Woodbridge, Eng.|isbn=978-1-900639-31-6|ref=harv}} *{{cite book|last=Freely|first=John|title=A History of Ottoman Architecture|year=2011|publisher=WIT Press|location=Southampton, Eng.|isbn=978-1-84564-506-9|ref=harv}} *{{cite journal|last=Georgacas|first=Demetrius John |year=1947 |title=The Names of Constantinople |journal=Transactions and Proceedings of the American Philological Association |volume=78 |pages=347–67 |doi=10.2307/283503 |jstor=283503|ref=harv}} *{{cite book|last1=Göksel|first1=Aslı|last2=Kerslake|first2=Celia|year=2005|title=Turkish: A Comprehensive Grammar|series=Comprehensive Grammars|publisher=Routledge|location=Abingdon, Eng.|isbn=978-0-415-21761-3|ref=harv}} *{{cite book|editor-last=Göktürk|editor-first=Deniz|editor2-last=Soysal|editor2-first=Levent|editor3-last=Türeli|editor3-first=İpek|year=2010|title=Orienting Istanbul: Cultural Capital of Europe?|publisher=Routledge|location=New York|isbn=978-0-415-58011-3|ref=harv}} *{{cite book|last=Grant|first=Michael|title=The Severans: The Changed Roman Empire|year=1996|publisher=Routledge|location=London|isbn=978-0-415-12772-1|ref=harv}} *{{cite book|last=Gregory|first=Timothy E.|title=A History of Byzantium|year=2010|publisher=John Wiley and Sons|location=Oxford, Eng.|isbn=978-1-4051-8471-7|ref=harv}} *{{cite book|last=Gül|first=Murat|title=The Emergence of Modern Istanbul: Transformation and Modernisation of a City|year=2012|publisher=IB.Tauris|location=London|edition=Revised Paperback|isbn=978-1780763743|ref=harv}} *{{cite book|last=Harter|first=Jim|title=World Railways of the Nineteenth Century: A Pictorial History in Victorian Engravings|year=2005|publisher=Johns Hopkins University Press|location=Baltimore|edition=illustrated|isbn=978-0-8018-8089-6|ref=harv}} *{{cite book|editor-last=Holt|editor-first=Peter M.|editor2-last=Lambton|editor2-first=Ann K. S.|editor3-last=Lewis|editor3-first=Bernard|title=The Cambridge History of Islam|volume=1A|year=1977|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge, Eng.|isbn=978-0-521-29135-4|edition=illustrated, reprint|ref=harv}} *{{cite book|last=Isaac|first=Benjamin H.|title=The Greek Settlements in Thrace Until the Macedonian Conquest|year=1986|publisher=BRILL|location=Leiden, the Neth.|isbn=978-90-04-06921-3|edition=illustrated|ref=harv}} *{{cite book|last1=Kapucu|first1=Naim|last2=Palabiyik|first2=Hamit|title=Turkish Public Administration: From Tradition to the Modern Age|series=USAK Publications|volume=17|publisher=USAK|location=Ankara|year=2008|isbn=978-605-4030-01-9|ref=harv}} *{{cite book|last=Karpat|first=Kemal H.|title=The Gecekondu: Rural Migration and Urbanization|url=https://archive.org/details/gecekondururalmi0000karp|year=1976|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge, Eng.|isbn=978-0-521-20954-0|edition=illustrated|ref=harv}} *{{cite book|editor-last=Keyder|editor-first=Çağlar|year=1999|title=Istanbul: Between the Global and the Local|publisher=Rowman & Littlefield|location=Lanham, Md.|isbn=978-0-8476-9495-2|ref=harv}} *{{cite book|last=King|first=Charles|year=2014|title=Midnight at the Pera Palace, The birth of modern Istanbul|publisher=Norton & Cy|location=|isbn=9780393089141-|ref=}} *{{cite book|last1=Klimczuk|first1=Stephen|last2=Warner|first2=Gerald|year=2009|title=Secret Places, Hidden Sanctuaries: Uncovering Mysterious Sights, Symbols, and Societies|url=https://archive.org/details/secretplaceshidd0000klim|publisher=Sterling Publishing Company, Inc.|location=New York|isbn=978-1-4027-6207-9|ref=harv}} *{{cite book|last1=Knieling|first1=Jörg|last2=Othengrafen|first2=Frank|title=Planning Cultures in Europe: Decoding Cultural Phenomena in Urban and Regional Planning|series=Urban and Regional Planning and Development|publisher=Ashgate Publishing, Ltd.|location=Surrey, Eng.|isbn=978-0-7546-7565-5|year=2009|ref=harv}} *{{cite book|editor-last=Köksal|editor-first=Özlem|title=World Film Locations: Istanbul|publisher=Intellect Books|location=Bristol, Eng.|year=2012|isbn=978-1-84150-567-1|ref=harv}} *{{cite book|last=Köse|first=Yavuz|editor-last=Atabaki|editor-first=Touraj|editor2-last=Brockett|editor2-first=Gavin|chapter=Vertical Bazaars of Modernity: Western Department Stores and Their Staff in Istanbul (1889–1921)|title=Ottoman and Republican Turkish Labour History|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge, Eng.|year=2009|isbn=978-0-521-12805-6|pages=91–114|ref=harv}} *{{cite book|last=Landau|first=Jacob M.|year=1984|title=Atatürk and the Modernization of Turkey|publisher=E.J. Brill|location=Leiden, the Neth.|isbn=978-90-04-07070-7|ref=harv}} *{{cite book|last=Limberis|first=Vasiliki|title=Divine Heiress: The Virgin Mary and the Creation of Christian Constantinople|year=1994|publisher=Routledge|location=London|isbn=978-0-415-09677-5|ref=harv}} *{{cite book|last=Lister|first=Richard P.|title=The Travels of Herodotus|year=1979|publisher=Gordon & Cremonesi|location=London|isbn=978-0-86033-081-3|ref=harv}} *{{cite book|last1=Masters|first1=Bruce Alan|last2=Ágoston|first2=Gábor|year=2009|title=Encyclopedia of the Ottoman Empire|publisher=Infobase Publishing|location=New York|isbn=978-1-4381-1025-7|ref=harv}} *{{cite book|last=Morris|first=Ian|title=Social Development|date=October 2010|publisher=Stanford University|location=Stanford, Calif.|url=http://ianmorris.org/docs/social-development.pdf|accessdate=5 July 2012|format=PDF|ref=harv|archive-url=https://web.archive.org/web/20120915115325/http://ianmorris.org/docs/social-development.pdf|archive-date=15 September 2012|url-status=dead|df=dmy-all|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120915115325/http://ianmorris.org/docs/social-development.pdf|archivedate=15 სექტემბერი 2012}} *{{cite book|last=Necipoğlu|first=Gülru|title=Architecture, Ceremonial, and Power: The Topkapi Palace in the Fifteenth and Sixteenth Centuries|url=https://archive.org/details/architecturecere0000neci|year=1991|publisher=The MIT Press|location=Cambridge, Massachusetts|isbn=978-0-262-14050-8|ref=harv}} *{{cite book|last=Necipoğlu|first=Gülru|contribution= From Byzantine Constantinople to Ottoman Kostantiniyye|editor-last=ölcer|editor-first=Nazan|title=From Byzantion to Istanbul|publisher=SSM|location=Istanbul|year=2010|isbn=978-605-4348-04-6|ref=harv}} *{{cite book|last=Norris|first=Pippa|year=2010|title=Public Sentinel: News Media & Governance Reform|publisher=World Bank Publications|location=Washington, D.C.|isbn=978-0-8213-8200-4|ref=harv}} *{{cite book|author=Organisation for Economic Co-operation and Development|title=Istanbul, Turkey|series=OECD Territorial Reviews|year=2008|publisher=OECD Publishing|location=Paris|isbn=978-92-64-04371-8|ref=harv}} *{{cite book|author=Oxford Business Group|year=2009|title=The Report: Turkey 2009|publisher=Oxford Business Group|location=Oxford, Eng.|isbn=978-1-902339-13-9|ref=harv}} *{{cite book|last=Papathanassis|first=Alexis|year=2011|title=The Long Tail of Tourism: Holiday Niches and Their Impact on Mainstream Tourism|publisher=Springer|location=Berlin|isbn=978-3-8349-3062-0|ref=harv}} *{{cite book|last=Quantic|first=Roy|year=2008|title=Climatology for Airline Pilots|publisher=John Wiley & Sons|location=Oxford, Eng.|isbn=978-0-470-69847-1|ref=harv}} *{{cite book|last=Reinert|first=Stephen W.|editor-last=Mango|editor-first=Cyril|title=The Oxford History of Byzantium|year=2002|publisher=Oxford University Press|location=Oxford, Eng.|isbn=978-0-19-814098-6|chapter=Fragmentation (1204–1453)|ref=harv}} *{{cite book|last=Reisman|first=Arnold|title=Turkey's Modernization: Refugees from Nazism and Atatürk's Vision|url=https://archive.org/details/turkeysmoderniza0000reis|year=2006|publisher=New Academia Publishing, LLC|location=Washington, D.C.|isbn=978-0-9777908-8-3|ref=harv}} *{{cite book|last=Roebuck|first=Carl|title=Ionian Trade and Colonization|year=1959|series=Monographs on Archaeology and Fine Arts|publisher=Archaeological Institute of America|location=New York|isbn=978-0-89005-528-1|ref=harv}} *{{cite book|last=Room|first=Adrian|title=Placenames of the World: Origins and Meanings of the Names for 6,600 Countries, Cities, Territories, Natural Features, and Historic Sites|url=https://archive.org/details/placenamesofworl02edroom|year=2006|publisher=McFarland & Company|location=Jefferson, N.C.|edition=2nd|isbn=978-0-7864-2248-7|ref=harv}} *{{cite book|last=Rôzen|first=Mînnā|title=A History of the Jewish Community in Istanbul: The Formative Years, 1453–1566|year=2002|publisher=BRILL|location=Leiden, the Neth.|edition=illustrated|isbn=978-90-04-12530-8|ref=harv}} *{{cite book|last=Sanal|first=Aslihan|editor-last=Fischer|editor-first=Michael M. J.|editor2-last=Dumit|editor2-first=Joseph|year=2011|title=New Organs Within Us: Transplants and the Moral Economy|series=Experimental Futures|edition=illustrated|publisher=Duke University Press|location=Chapel Hill, N.C.|isbn=978-0-8223-4912-9|ref=harv}} *{{cite book|last=Schmitt|first=Oliver Jens|title=Levantiner: Lebenswelten und Identitäten einer ethnokonfessionellen Gruppe im osmanischen Reich im "langen 19. Jahrhundert" |year=2005|publisher=Oldenbourg|location=München|language=German|isbn=978-3-486-57713-6|ref=harv}} *{{cite book|last1=Shaw|first1=Stanford J.|last2=Shaw|first2=Ezel K.|title=History of the Ottoman Empire and Modern Turkey|volume=2|year=1977|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge, Eng.|isbn=978-0-521-29166-8|ref=harv}} * {{cite book|last1=Tarasov|first1=Oleg|last2=Milner-Gulland|first2=R. R.|title=Icon and Devotion: Sacred Spaces in Imperial Russia|location=London|publisher=Reaktion|year=2004|isbn=978-1-86189-118-1|ref=harv}} *{{cite book|last=Taşan-Kok|first=Tuna|title=Budapest, Istanbul, and Warsaw: Institutional and Spatial Change|publisher=Eburon Uitgeverij B.V|location=Delft, the Neth.|year=2004|isbn=978-90-5972-041-1|ref=harv}} *{{cite book|last=Taylor|first=Jane|title=Imperial Istanbul: A Traveller's Guide: Includes Iznik, Bursa and Edirne|url=https://archive.org/details/imperialistanbul0000tayl|publisher=Tauris Parke Paperbacks|location=New York|year=2007|isbn=978-1-84511-334-6|ref=harv}} *{{cite book|last1=Tigrek|first1=Sahnaz|last2=Kibaroğlu|first2=Ayșegül|year=2011|editor-last=Kibaroğlu|editor-first=Ayșegül|editor2-last=Scheumann|editor2-first=Waltina|editor3-last=Kramer|editor3-first=Annika|title=Turkey's Water Policy: National Frameworks and International Cooperation|chapter=Strategic Role of Water Resources for Turkey|publisher=Springer|location=London & New York|isbn=978-3-642-19635-5|ref=harv}} *{{cite book|editor=Time Out Guides|title=Time Out Istanbul|url=https://archive.org/details/timeoutistanbul0000unse|publisher=Time Out Guides|location=London|year=2010|isbn=978-1-84670-115-3|ref={{sfnRef|Time Out Guides|2010}}}} *{{cite book|last=Turan|first=Neyran|editor1-last=Sorensen|editor1-first=André|editor2-last=Okata|editor2-first=Junichiro|title=Megacities: Urban Form, Governance, and Sustainability|url=https://archive.org/details/megacitiesurbanf00sore|series=Library for Sustainable Urban Regeneration|publisher=Springer|location=London & New York|year=2010|pages=[https://archive.org/details/megacitiesurbanf00sore/page/n236 223]–42|chapter=Towards an Ecological Urbanism for Istanbul|isbn=978-4-431-99266-0|ref=harv}} *{{cite book|author1=WCTR Society |author2=Unʼyu Seisaku Kenkyū Kikō |title=Urban Transport and the Environment: An International Perspective|year=2004|publisher=Elsevier|location=Amsterdam|isbn=978-0-08-044512-0|ref={{SfnRef|WCTR Society; Unʼyu Seisaku Kenkyū Kikō|2004}}}} *{{cite book|last=Wedel|first=Heidi|year=2000|editor1-last=Ibrahim|editor1-first=Ferhad|editor2-last=Gürbey|editor2-first=Gülistan|title=The Kurdish Conflict in Turkey|publisher=LIT Verlag Münster|location=Berlin|isbn=978-3-8258-4744-9|pages=181–93|ref=harv}} *{{cite book|last=Wynn|first=Martin|title=Planning and Urban Growth in Southern Europe|series=Studies in History, Planning, and the Environment|publisher=Mansell|location=Los Altos, Calif.|year=1984|isbn=978-0-7201-1608-3|ref=harv}} {{Refend}} == რესურსები ინტერნეტში == {{commonscat|Istanbul}} {{Wikivoyage|Istanbul}} * [http://www.ibb.gov.tr/en-US/Pages/Home.aspx სტამბოლის მეტროპოლიური მუნიციპალიტეტის ოფიციალური საიტი] * [http://istanbul.gov.tr/en სტამბოლის პროვინციის ოფიციალური საიტი] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170330005715/http://istanbul.gov.tr/en |date=2017-03-30 }} * [http://sehirrehberi.ibb.gov.tr/Map.aspx?&scl=6&cx=88707&cy=96189&ap=uydu&lng=en სტამბოლის მეტროპოლიური მუნიციპალიტეტი: ინტერაქტიული ფოტოები: 1946, 1966, 1970, 1982, 2006, 2011 and 2013] == შენიშვნები == {{შენიშვნების სია}} == სქოლიო == <div style="height:250px; overflow:auto; padding:3px; border:1px solid #aaa;" class="scrollbox"> {{Reflist | colwidth = 30em | refs = }}</div> {{ევროპის კულტურული დედაქალაქები}} {{თურქეთის კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლები}} {{თურქეთის ქალაქები}} {{სტამბოლის პროვინციის რაიონები}} {{ავტორიტეტული წყაროები}} {{რჩეული}} [[კატეგორია:სტამბოლი|*]] 80c45dl1bzls2qh028sxheggfjlveld 14 11347 4408578 2423738 2022-08-18T14:15:43Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Cuisine of Georgia}} [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:ქართული კულტურა|სამზარეულო]] [[კატეგორია:აღმოსავლური სამზარეულო]] euw4gyj9yt1ac8tpdkxxph47m5a5e1q 4408580 4408578 2022-08-18T14:17:30Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Cuisine of Georgia}} [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:კავკასიური სამზარეულო]] [[კატეგორია:ქართული კულტურა|სამზარეულო]] [[კატეგორია:აღმოსავლური სამზარეულო]] [[კატეგორია:ევროპული სამზარეულო]] 8i7i9v95pgzo7fb7k0y5l79em9r5cvd 4408581 4408580 2022-08-18T14:18:45Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Cuisine of Georgia}} [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:კავკასიური სამზარეულო]] [[კატეგორია:ქართული კულტურა|სამზარეულო]] [[კატეგორია:აღმოსავლური სამზარეულო]] [[კატეგორია:ევროპული სამზარეულო]] [[კატეგორია:აზიური სამზარეულო]] 3f2suxw4h2ai207g9txpo6sf0n6l3an 0 12339 4408638 4394820 2022-08-18T15:36:08Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა ადმინისტრაციული ერთეული |ქვეყანა = საქართველო |მშობლიური სახელი = <nowiki></nowiki> |რეგიონის ტიპი = ავტონომიური რესპუბლიკა |რეგიონი = აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკა |მმართველის ტიპი = მერი |მმართველი = |სიმჭიდროვე = 25,6 |ეროვნული შემადგენლობა = [[ქართველები]] 98,1 %<br />[[თურქები]] 1,8 % |სარწმუნოებრივი შემადგენლობა = [[მუსლიმები]] 74,4 %<br />[[საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია|მართლმადიდებლები]] 23,5 %<ref>[http://pop-stat.mashke.org/georgia-religion2014b.htm georgia-religion 2014]</ref> }} [[ფაილი:Nenia (G.N. 2012).jpg|thumb|250px|სოფელი ნენია]] '''შუახევის მუნიციპალიტეტი''' — თვითმმართველი ერთეული [[საქართველო]]ში, [[აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკა|აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის]] შემადგენლობაში. შეიქმნა [[1952]] წელს ხულოს რაიონიდან გამოყოფილი ტერიტორიის ხარჯზე, [[1963]]-[[1964]] წწ. ისევ ხულოს რაიონშია, [[1965]] წლიდან დამოუკიდებელი რაიონია. ამჟამად მუნიციპალიტეტი. მუნიციპალიტეტის საზღვრების საერთო სიგრძე დაახლოებით 195 კილომეტრია. ჩრდილოეთით მას ესაზღვრება [[ოზურგეთის მუნიციპალიტეტი]] (6,3 კმ) და [[ჩოხატაურის მუნიციპალიტეტი]] (2,5 კმ), სამხრეთით [[თურქეთი]] (46 კმ), აღმოსავლეთით [[ხულოს მუნიციპალიტეტი]] (78 კმ), დასავლეთით [[ქედის მუნიციპალიტეტი]] (31,5 კმ) და [[ქობულეთის მუნიციპალიტეტი]] (29,5 კმ). შუახევის მუნიციპალიტეტის ფართობია — 588 კმ². == გეოგრაფია == === რელიეფი === შუახევის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიის დიდი ნაწილი საშუალო სიმაღლის მთებს უჭირავს. [[მდინარე]] [[აჭარისწყალი|აჭარისწყლის]] გასწვრივ გადის 500 მ სიმაღლის იზოჰიფსი. სამხრეთ ნახევარი უჭირავს [[შავშეთის ქედი|შავშეთის ქედსა]] და მის ჩრდილოეთ განტოტებებს, ჩრდილოეთ ნახევარი - აჭარა-გურიის სამხრეთ განტოტებებს. მაღალი მთებია: [[ხევა]] (2812 მ) შავშეთის ქედზე და [[თაგინაური]] (2662 მ) მესხეთის ქედზე. [[რელიეფი]] დანაწევრებულია მდინარე აჭარისწყლისა და მისი შენაკადების ეროზიული ხეობებით. ფერდობებზე სხვადასხვა ასაკის ტერასების ფრაგმენტებია. აგებულია შუაეოცრნური ანდეზიტებითა და ჰიდროკლასტოლითებით, ვულკანოგენური ფაციესის, შრეებრივი ტუფ-ბრექჩიებით, ტუფ-ქვიშაქვებითა და არგილიტებით. არის შუა და ზედაეოცენური სიენიტ-დიორიტები. შუახევის მუნიციპალიტეტი მდიდარია სასარგებლო წიაღისეულით, როგორიცაა გოგირდის კოლჩედანის, ალუნიტის, გაბროს, სანალიის, ანდეზიტ-ტაციტისა და ბრილის სააგურე თიხის საბადოები. === შიგა წყლები === მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე მიედინება მდინარე აჭარისწყლის შუა მონაკვეთი, მას მარჯვნიდან ერთვის [[ჭვანისწყალი]] (სიგრძე 27 კმ), მარცხნიდან [[ჩირუხისწყალი]] (სიგრძე 32 კმ). ყველა მდინარე მიეკუთვნება [[აჭარისწყალი|აჭარისწყლის]] აუზს. მდინარე აჭარისწყალი მუნიციპალიტეტის ფარგლებში გაედინება 17 კმ-ის მანძილზე. მდინარეები შერეული საზრდოობისაა. წყალდიდობა გაზაფხულზეა, წყალმცირობა - ზამთარში. მუნიციპალიტეტში ბევრია წყაროების გამოსავლები. მდინარეთა ჰიდროპოტენციური მარაგი მაღალია. მდინარე [[სანალია]]ზე აშენებულია 3000 ''კვტ''. სიმძლავრის მცირე [[ჰიდროელექტროსადგური|ჰესი]]. მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე არსებული მცირე ტბებიდან აღსანიშნავია [[შავი ტბა]] (ფართობი 750 მ², სიღრმე 10 მ). უხვადაა მინერალური წყლები: შუახევის, შამბალეთის, ლამაზმარეს, ბათალვაკის, გუდნის, ბოგილის, ტყემალთის, უჩამბის და სხვ. სოფელ [[ტომაშეთი]]ს მიდამოებში ცნობილია გოგირდწყალბადიანი თერმული წყლები, რომელთა ტემპერატურა 30&nbsp;°C-ს აღწევს. === ჰავა === შუახევის მუნიციპალიტეტი აჭარაში გამოირჩევა შედარებით ნაკლები სინესტით. ხეობის გასწვრივ არის ხმელთაშუაზღვის ტიპის სუბტროპიკული ჰავა, იცის ცხელი და მშრალი [[ზაფხული]], შედარებით თბილი [[ზამთარი]]. საშუალო წლიური ტემპერატურა 11,4&nbsp;°C, იანვარში 1,3&nbsp;°C, აგვისტოში 19,9&nbsp;°C; აბსოლუტურ მაქსიმალური ტემპერატურა 42,3&nbsp;°C; აბსოლუტურ მინიმუმი - 12&nbsp;°C. ნალექები 1200–1500 მმ მოდის წელიწადში. ნალექების მაქსიმუმი შემოდგომაზეა, მინიმუმი - გაზაფხულზე. წლის ცივ პერიოდში ნალექები თოვლის სახით მოდის. თოვლის სისქე 2-3 აღწევს. ყველაზე მაღალ ადგილებში ნოტიო ჰავაა, ზამთარი ცივია, ზაფხული მოკლე და გრილი. === ნიადაგები === შუახევის მუნიციპალიტეტში წარმოდგენილია ტყის მუქი ყომრალი, ღია ყომრალი, ფსევდოეწერი, მთა–ტყის ტიპის ნიადაგები. მაღალმთიან ზონაში მთის მდელოს ნიადაგებია. ბევრგან [[ნიადაგი]] სრულიად ჩამორეცხილია. === ლანდშაფტები === შუახევის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე გამოიყოფა [[ლანდშაფტი]]ს შემდეგი სახეები: # დაბალი მთა-ხეობათა ზონა ხმელთაშუა ზღვის ტიპის მსგავსი სუბტროპიკული ჰავით, წიფლნარ-მუხნარითა და ფიჭვის ტყეებით, ალუვიური და კორდიან-კარბონატული ნიადაგებით; # საშუალმთის მთა-ხეობათა ზონა, წაბლისა და წიფლის ტყეებით, ტყის ყომრალი ნიადაგებით; # მაღალ მთა-ხეობათა ზონა ძლიერ დანაწევრებული რელიეფით, წიწვოვანი ტყეებით, ტიპური და გაეწრებული ტყის ყომრალი ნიადაგებით; # მაღალმთიანი ზონა ბრტყელი წყალგამყოფებით, მთა-მდელოს ნიადაგებით, სუბალპური და ალპური მცენარეულობით. == ფლორა და ფაუნა == === ფაუნა === [[ფაუნა|ფაუნის]] წარმომადგენლებიდან აღსანიშნავია: [[შველი]], [[არჩვი]], [[გარეული ღორი]], [[ზღარბი]], [[თხუნელასებრნი|თხუნელა]], [[კურდღელი]], [[მგელი]], [[მელა]], [[დათვი]], [[მაჩვი]], [[ტურა]], [[კვერნა]]. გვხვდება აგრეთვე მწვანე ხვლიკი და გველი [[ანკარასებრნი|ანკარა]]. მრავალფეროვანია ფრინველთა სამყარო: [[კოდალა]], [[შაშვი]], [[გუგული]], [[ოფოფი]], [[კაკაბი]], [[როჭო]], [[მერცხალი]], [[ტყის ქათამი]]. მდინარეებში ბევრია თევზი: [[კალმახი]], [[წვერა]], [[ღორჯო]] და სხვ. === ფლორა === შუახევის მუნიციპალიტეტის [[ფლორა]] საკმაოდ მდიდარია ([[მუხა]], [[წაბლი]], [[რცხილა]], [[ნეკერჩხალი]], [[იფანი]], [[წიფელი]], [[ცაცხვი]], [[თელა]], [[ფიჭვი]], [[ნაძვი]], [[იელი (მცენარე)|იელი]], [[მოცვი]], [[წყავი]], [[შქერი]]). მუნიციპალიტეტის [[ტყე]]ები მდიდარია გარეული ხილით, აგრეთვე სამკურნალო მცენარეებით. ==პოლიტიკა== '''შუახევის საკრებულო''' — შუახევის მუნიციპალიტეტის წარმომადგენლობითი ორგანო. შედგება 21 წევრისგან და ირჩევა 4 წელიწადში ერთხელ. ბოლო არჩევნები ჩატარდა [[საქართველოს ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების არჩევნები 2021|2021 წლის ოქტომბერში]]. მერად არჩეული იქნა ომარ ტაკიძე „ქართული ოცნებიდან“. {| class="wikitable" ! style="background:#ccc" colspan="2" | პარტია ! style="background:#ccc" | 2017<ref name="gevote17">{{Cite web | url=https://cesko.ge/res/docs/danOK47.pdf | page=98-99 | title=Protocol elected municipal council members and mayors 2017 | access-date=2021-01-06 | publisher=CESKO Central Election Commission | language=ka }}{{Dead link|date=მარტი 2022 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> ! style="background:#ccc" | 2021<ref name="gevote21">{{Cite web | url=https://cesko.ge/static/res/docs/2021sakrebuloswevraddameradarcheulipirebi.pdf | page=121-122 | title=Protocol elected municipal council members and mayors 2021 | access-date=2021-01-06 | publisher=CESKO Central Election Commission | language=ka }}{{Dead link|date=მარტი 2022 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> ! style="background:#ccc" colspan="45" | ამჟამინდელი საკრებულო |- | style="background-color: #2044bc | &nbsp; | [[ქართული ოცნება — დემოკრატიული საქართველო|ქართული ოცნება]] | style="text-align: right" | '''19''' | style="text-align: right" | '''14''' | style="background-color:#2044bc | | style="background-color:#2044bc | &nbsp; | style="background-color:#2044bc | &nbsp; | style="background-color:#2044bc | &nbsp; | style="background-color:#2044bc | &nbsp; | style="background-color:#2044bc | &nbsp; | style="background-color:#2044bc | &nbsp; | style="background-color:#2044bc | &nbsp; | style="background-color:#2044bc | &nbsp; | style="background-color:#2044bc | &nbsp; | style="background-color:#2044bc | &nbsp; | style="background-color:#2044bc | &nbsp; | style="background-color:#2044bc | &nbsp; | style="background-color:#2044bc | &nbsp; |- | style="background-color: #e4012e | &nbsp; | [[ერთიანი ნაციონალური მოძრაობა|ნაციონალური მოძრაობა]] | style="text-align: right" | '''3''' | style="text-align: right" | '''5''' | style="background-color:#e4012e | &nbsp; | style="background-color:#e4012e | &nbsp; | style="background-color:#e4012e | &nbsp; | style="background-color:#e4012e | &nbsp; | style="background-color:#e4012e | &nbsp; | || || || || || || || || |- | style="background-color: #702F92 | &nbsp; | [[საქართველოსთვის]] | | style="text-align: right" | '''1''' | style="background-color: #702f92 | &nbsp; | || || || || || || || || || || || || |- | style="background-color: #fad406 | &nbsp; | [[ლელო საქართველოსთვის|ლელო]] | | style="text-align: right" | '''1''' | style="background-color: #fad406 | &nbsp; | || || || || || || || || || || || || |- | style="background-color: #e7b031 | &nbsp; | [[საქართველოს პატრიოტთა ალიანსი|პატრიოტთა ალიანსი]] | style="text-align: right" | '''1''' | | || || || || || || || || || || || || || |- | style="background-color: #003876 | &nbsp; | [[ევროპული საქართველო]] | style="text-align: right" | '''1''' | | || || || || || || || || || || || || || |- ! colspan=2 | სულ ! align=right | 24 ! align=right | 21 ! colspan=45 | &nbsp; |} ==მოსახლეობა== {| class="wikitable" ! წლები<ref>[http://pop-stat.mashke.org/georgia-division.htm Georgia division]</ref> !! [[მოსახლეობის სრულიად საკავშირო აღწერა 1959|1959 წ. აღწ.]] !! [[მოსახლეობის სრულიად საკავშირო აღწერა 1970|1970 წ. აღწ.]] !! [[მოსახლეობის სრულიად საკავშირო აღწერა 1979|1979 წ. აღწ.]] !! [[მოსახლეობის სრულიად საკავშირო აღწერა 1989|1989 წ. აღწ.]] !! 1991' !! [[საქართველოს მოსახლეობის საყოველთაო აღწერა 2002|2002 წ. აღწ.]] !! [[საქართველოს მოსახლეობის საყოველთაო აღწერა 2014|2014 წ. აღწ.]] !! 2016' !! 2017' !! 2018' |- | მოსახლეობა || 20 324 || {{ზრდა}} 23 196 || {{კლება}} 23 081 || {{ზრდა}} 25 113 || {{კლება}} 17 900 || {{ზრდა}} 21 850 || {{კლება}} 15 044 || {{ზრდა}} 15 100 || 15 100 || 15 100 |} ==ადგილობრივი თვითმმართველობა== მუნიციპალიტეტის ადმინისტრაციული ცენტრია [[დაბა]] [[შუახევი (დაბა)|შუახევი]] (1,0 ათასი მცხოვრები, დაბის სტატუსი–1974 წლიდან). შუახევის მუნიციპალიტეტში 68 დასახლებული პუნქტია: 1 [[დაბა]] და 67 [[სოფელი]]. მუნიციპალიტეტი იყოფა 10 ტერიტორიულ ერთეულად: 1 [[დაბა]] და 9 [[თემი]]. მუნიციპალიტეტის საკრებულო შედგება 19 წევრისგან. საკრებულოს თავმჯდომარეა იური ქათამაძე. საკრებულოს კომისიებია: *ჯანმრთელობის დაცვისა და სოციალურ საკითხთა კომისია *განათლების, კულტურის, სპორტისა და ტურიზმის საკითხთა კომისია *საპროცედურო საკითხთა კომისია *საფინანსო და საბიუჯეტო საკითხთა კომისია *ბუნებრივი რესურსებისა და გარემოს დაცვის საკითხთა კომისია ==ეკონომიკა== მუნიციპალიტეტში გავრცელებული ნიადაგები ხელს უწყობენ მაღალხარისხოვანი „სამსუნისა“ და „ტრაპიზონის“ ჯიშის [[თამბაქო]]ს მოყვანას. კარგ მოსავალს იძლევა აგრეთვე [[ხილი]], [[ლობიო]], [[ბოსტნეული კულტურები]] და სხვა. ეკონომიკის მთავარი დარგი [[სოფლის მეურნეობა]]ა, დაბალმთიან ზონაში წამყვანია [[მემცენარეობა]], ხოლო მაღალმთიან ზონაში – [[მეცხოველეობა]], ფართოდაა გავრცელებული [[მეფუტკრეობა]]. ==ღირსშესანიშნაობანი== მატერიალური კულტურის ძეგლებიდან აღსანიშნავია: * შუა საუკუნეების ციხე-სიმაგრის ნანგრევები — [[შუახევი (დაბა)|შუახევი]], [[დარჩიძეები]], [[ნიგაზეული]] * შუა საუკუნეების თაღოვანი ხიდები — [[ბუთურაული]], [[ზამლეთი]], [[ფოთელაური]] ==ფოტოგალერეა== <gallery> image:შუახევის რაიონი.jpg|შუახევის რაიონის რუკა, 1987 წ. </gallery> ==ლიტერატურა== {{ქსე|11|53-54|ჯიბუტი ნ}} ==რესურსები ინტერნეტში== *[http://shuakhevi.ge/ შუახევის მუნიციპალიტეტის ოფიციალური ვებ-გვერდი] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130607015421/http://shuakhevi.ge/ |date=2013-06-07 }} ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{აჭარა}} {{შუახევის მუნიციპალიტეტი}} [[კატეგორია:შუახევის მუნიციპალიტეტი|*]] 8aosl71cvi2p16iis9uox2uducw9d62 0 13559 4408853 2154206 2022-08-18T21:16:57Z 2604:3D09:D7B:4690:29E5:74C0:1C5A:D910 wikitext text/x-wiki '''საქართველო''' შეიძლება აღნიშნავდეს: * [[საქართველო]] — ქვეყანა * [[საქართველო (ცთომილი)|საქართველო]] — ცთომილი * [[საქართველო (პარიზი)|საქართველო]] — გაზეთი * [[საქართველო (ჟურნალი)|საქართველო]] — ჟურნალი * [[საქართველო (გაზეთი)|საქართველო]] — გაზეთი * [[საქართველო (დამატება)| საქართველო]] — გაზეთ საქართველოს 1915-1921 დამატება * [[საქართველო (ენციკლოპედია)|საქართველო]] — ენციკლოპედია * [[საქართველო (ტელეკომპანია)|საქართველო]] — ტელეკომპანია * [[ჯორჯია]] — შტატი აშშ-ში {{მრავალმნიშვნელოვანი}} ngah0yvda1maaazisr23tbua3ag6pze 4408862 4408853 2022-08-18T21:33:26Z გიო ოქრო 84301 [[Special:Contributions/2604:3D09:D7B:4690:29E5:74C0:1C5A:D910|2604:3D09:D7B:4690:29E5:74C0:1C5A:D910]]-ის რედაქტირებები გაუქმდა; აღდგა [[User:Otogi|Otogi]]-ის მიერ რედაქტირებული ვერსია wikitext text/x-wiki '''საქართველო''' შეიძლება აღნიშნავდეს: * [[საქართველო]] — ქვეყანა * [[საქართველო (ცთომილი)|საქართველო]] — ცთომილი * [[საქართველო (პარიზი)|საქართველო]] — გაზეთი * [[საქართველო (ჟურნალი)|საქართველო]] — ჟურნალი * [[საქართველო (გაზეთი)|საქართველო]] — გაზეთი * [[საქართველო (დამატება)| საქართველო]] — გაზეთ საქართველოს 1915-1921 დამატება * [[საქართველო (ენციკლოპედია)|საქართველო]] — ენციკლოპედია * [[საქართველო (ტელეკომპანია)|საქართველო]] — ტელეკომპანია {{მრავალმნიშვნელოვანი}} m550mif08sag3y7hzmhosa19r46l5r3 0 13873 4408931 4402779 2022-08-19T01:28:22Z InternetArchiveBot 124291 [[ვიკიპედია:გადამოწმებადობა|შემოწმების]] მიზნით 1 წიგნის დამატება (20220818)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა დასახლება |სტატუსი = ქალაქი |ქართული სახელი = მეხიკო |რეგიონის ტიპი = |რეგიონი = |რეგიონი ცხრილში = |რაიონის ტიპი = |რაიონი = |მმართველის ტიპი = მერი }} {{მსოფლიო მემკვიდრეობა|412}} '''მეხიკო''' ({{lang-es|Ciudad de México}} {{IPA|[sjuˈðað ðe ˈmexiko]}}) — [[მექსიკა|მექსიკის]] [[დედაქალაქი]], ფედერალური რაიონი და ხელისუფლების ადგილსამყოფელი.<ref>{{cite web|title=Artículo 44|url=http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/articulos/44.pdf|publisher=Constitución Política de los Estados Unidos Mexicanos|accessdate=May 14, 2010}}</ref> წარმოადგენს ფედერალურ ერთეულს მექსიკის შემადგენლობაში, არ მიეკუთვნება [[მექსიკის შტატები|31 შტატიდან]] არც ერთს და მთლიანად ეკუთვნის ფედერაციას. მეხიკო ამჟამად ქვეყნის უდიდესი ქალაქი, უმნიშვნელოვანესი პოლიტიკური, კულტურული, საგანმანათლებლო და საფინანსო ცენტრია. მეხიკოს მინიჭებული აქვს „ალფა“ რანგის [[გლობალური ქალაქი]]ს სტატუსი<ref>{{cite web |author=Foreign Policy |title=The 2008 Global Cities Index |year=2008 |url=http://www.foreignpolicy.com/story/cms.php?story_id=4509&page=1 |accessdate=December 27, 2009 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100110131155/http://www.foreignpolicy.com/story/cms.php?story_id=4509&page=1 |archivedate=იანვარი 10, 2010 }}</ref> და ის მთლიანად [[ამერიკა|ამერიკის]] ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი საფინანსო ცენტრია.<ref>{{cite web |url=http://www.world-exchanges.org/member-exchanges |title=WFE – Member Exchanges |publisher=World-exchanges.org |date=April 1, 2003 |accessdate=March 25, 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100325115155/http://www.world-exchanges.org/member-exchanges |archivedate=მარტი 25, 2010 }}</ref> მდებარეობს მაღლობ პლატოზე, [[მეხიკოს ველი|მეხიკოს ველზე]], მექსიკის შუაგულში, [[ზღვის დონე|ზღვის დონიდან]] 2 240 მეტრზე. ქალაქი შედგება ექვსი კვარტლისგან. 2009 წლის მონაცემებით ქალაქის მოსახლეობა 8,84 მილიონ ადამიანს შეადგენდა, ფართობი კი 1 485 კმ²-ს.<ref>Brian W. Blouet, Olwyn M. Blouet. ''OECD Reviews of Regional Innovation OECD Reviews of Regional Innovation: 15 Mexican States 2009''. OECD Publishing, 2009. p. 418 (p. 299). ISBN 978-92-64-06012-8.</ref> ფედერალური და სახელმწიფო ხელისუფლების მიერ დაწესებული ბოლოდროინდელი განმარტების მიხედვით, დიდი მეხიკოს მოსახლეობა 21,2 მილიონ ადამიანს აღწევს.<ref name="ZMVM 2013">{{cite web|url=http://worldpopulationreview.com/world-cities/mexico-city-population/ |title=Mexico City Population 2013 |author=World Population Review |publisher= |accessdate=}}</ref> შედეგად, მეხიკო [[დასავლეთი ნახევარსფერო|დასავლეთ ნახევარსფერო]]ს ყველაზე დიდი მეტროპოლიტური არეალი, მეათე უდიდესი [[აგლომერაცია]] და მსოფლიოში უდიდესი [[ესპანური ენა|ესპანურენოვანი]] ქალაქია.<ref name="UN2007PopulationDatabase">{{cite web|url=http://esa.un.org/unup/index.asp?panel=2|year=2007|title=World Urbanization Prospects|author=United Nations|accessdate=December 27, 2009|archiveurl=https://www.webcitation.org/5QkbGwwBk?url=http://esa.un.org/unup/index.asp?panel=2|archivedate=ივლისი 31, 2007|deadurl=yes}}</ref> დიდი მეხიკოს [[მთლიანი შიდა პროდუქტი]] 2011 წელს 411 მილიარდი აშშ დოლარი იყო და შესაბამისად, ქალაქ მეხიკოს ურბანული აგლომერაცია მთელ მსოფლიოში ერთ-ერთი უმდიდრესი არეალია მთელ მსოფლიოში.<ref>[http://www.brookings.edu/research/interactives/global-metro-monitor-3 Global MetroMonitor | Brookings Institution] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130605135349/http://www.brookings.edu/research/interactives/global-metro-monitor-3 |date=2013-06-05 }}. Brookings.edu. Retrieved on April 12, 2014.</ref> ამავე წლის მონაცემებით, ქალაქი აწარმოებდა [[მექსიკა|მექსიკის]] მთლიანი შიდა პროდუქტის 15,8%-ს, მეტროპოლიური არეალი კი ეროვნული მშპ-ის 22%-ს.<ref name="GDP">{{cite web|url=http://www.mexicocityexperience.com/business_center/key_economic_facts_and_figures/|title=Mexico City GDP as compared with national GDP|accessdate=August 19, 2010|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100426013125/http://www.mexicocityexperience.com/business_center/key_economic_facts_and_figures/|archivedate=აპრილი 26, 2010}}</ref> 2013 წელს, ცალკე აღებული ქალაქი მეხიკო [[ლათინური ამერიკა|ლათინურ ამერიკაში]] მეხუთე უდიდესი ეკონომიკის მქონე იყო, ხუთჯერ მეტი ვიდრე მთლიანად [[კოსტა-რიკა|კოსტა-რიკის]] ეკონომიკა და თითქმის იგივე ზომის, რაც [[პერუ]]ს ეკონომიკა.<ref>{{cite web|last=Parish Flannery|first=Nathaniel|title=Mexico City Is Focusing On Tech Sector Development|url=http://www.forbes.com/sites/nathanielparishflannery/2013/12/23/mexico-city-is-focusing-on-tech-sector-development/|publisher=[[Forbes]]|accessdate=December 27, 2013}}</ref> მეხიკო უძველესი დედაქალაქია [[დასავლეთი ნახევარსფერო|დასავლეთ ნახევარსფეროში]], ამავე დროს, [[კიტო]]სთან ერთად, იგი იმ ორ დედაქალაქს შორისაა, რომლებიც ადგილობრივმა [[ინდიელები|ინდიელებმა]] დააარსეს. თავდაპირველად, 1325 წელს, ქალაქი [[ტესკოკო]]ს ტბაში მდებარე კუნძულზე [[აცტეკები|აცტეკებმა]] დააფუძნეს და მას [[ტენოჩტიტლანი]] უწოდეს. თითქმის ორი საუკუნის შემდეგ, 1521 წელს [[ტენოჩტიტლანის ალყა|ტენოჩტიტლანის ალყის]] დროს ქალაქი თითქმის მთლიანად დაინგრა. ამის შემდეგ, ქალაქი ხელახლა დაპროექტდა და აშენდა ესპანური ურბანული სტანდარტებით. 1524 წელს შეიქმნა მეხიკოს მუნიციპალიტეტი, რომელსაც „მეხიკო-ტენოჩტიტლანი“ ეწოდებოდა,<ref name=gobdf/> 1585 წელს კი ოფიციალურად ქალაქი მეხიკო დაერქვა.<ref name=gobdf>{{cite web |author=Government of the Federal District |title=History of Mexico City |url=http://www.df.gob.mx/wb/gdf/historia_de_la_ciudad_de_mexico |accessdate=December 27, 2009 |language=es |archiveurl=https://web.archive.org/web/20091219215021/http://www.df.gob.mx/wb/gdf/historia_de_la_ciudad_de_mexico |archivedate=დეკემბერი 19, 2009 }}</ref> მეხიკო [[ესპანეთის კოლონიური იმპერია|ესპანეთის კოლონიური იმპერიის]] საკმაოდ დიდი ნაწილის პოლიტიკურ, ადმინისტრაციულ და ფინანსური ცენტრის ფუნქციებს ასრულებდა.<ref name=UN>{{cite web|author=United Nations |title=Mexico City, Mexico |url=http://www.un.org/cyberschoolbus/habitat/profiles/mexico.asp |accessdate=December 27, 2009|language=es}}</ref> მას შემდეგ, რაც [[ომი მექსიკის დამოუკიდებლობისათვის|მექსიკამ ესპანეთისგან დამოუკიდებლობა]] მოიპოვა, 1824 წელს შეიქმნა მეხიკოს ფედერალური რაიონი. 1997 წელს მეხიკოს მაცხოვრებლებს უფლება მიეცათ საყოველთაო არჩევნების გზით, პირდაპირ აირჩიონ მთავრობის მეთაური და ერთპალატიანი საკანონმდებლო ასამბლეის წარმომადგენლები. ამ დროიდან მოყოლებული, ხელისუფლების ორივე შტოს მართავს მემარცხენე მიმართულების დემოკრატიული რევოლუციის პარტია.<ref>Daniel C. Schechter, Josephine Quintero. ''Lonely Planet Mexico City, City Guide [With Pullout Map]''. Third Edition. Lonely Planet, 2008. p. 288 (p. 20-21). ISBN 978-1-74059-182-9.</ref> ბოლო წლებში, ადგილობრივმა ხელისუფლებამ ლიბერალური პოლიტიკა გაატარა, მათ შორის, დააკანონა თანხმობა [[აბორტი|აბორტის]] მოთხოვნის შემთხვევაში, [[ევთანაზია|ევთანაზიის]] შეზღუდული ფორმა, განქორწინება ორივე მხარის თანხმობის გარეშე და [[ერთსქესიანთა ქორწინება|ერთსქესიანთა ქორწინება]]. ==ისტორია== ===აცტეკების პერიოდი=== [[სურათი:Murales Rivera - Markt in Tlatelolco 3.jpg|thumb|left|[[ტენოჩტიტლანი]]]] ქალაქი, რომელსაც ამჟამად მეხიკო ეწოდება, 1325 წელს მეხიკას ხალხმა დააარსა, რომლებსაც მოგვიანებით [[აცტეკები]] ეწოდათ. მეხიკების ძველი ქალაქი ამჟამად [[ტენოჩტიტლანი]]ს სახელითაა ცნობილი, აშენდა [[მეხიკოს ველი|მეხიკოს ველზე]], სადაც მდებარეობდა პატარა ქალაქი-სახელმწიფო [[ტლატელოლკო]]. სამეცნიერო ლიტერატურაში მას ხშირად „ტენოჩტიტლან-ტლატელოლკოს“ სახელით მოიხსენიებენ.<ref>Frances F. Berdan, ''The Aztecs of Mexico: An Imperial Society'', New York: Holt, Rinehart, Winston 1982, pp. 10-14.</ref> აცტეკების დიდი ბაზრობა, რომელიც [[ბერნალ დიას დელ კასტილიო|ბერნალ დიას დელ კასტილიომ]] დაიპყრო, ამ უკანასკნელს დეტალებში აღწერს თავის ქრონიკაში „მექსიკის დაპყრობის ნამდვილი ისტორია“; დასტურდება, რომ ეს ბაზრობა ტლატელოლკოში მდებარეობდა. მეხიკას ხალხი [[ნაუატლი|ნაუატლზე]] მოლაპარაკთა ერთ-ერთი უკანასკნელი წარმომადგნლები იყვნენ, რომლებიც [[ტოლტეკები]]ს იმპერიის დაშლის შემდეგ, მეხიკოს ველის ამ ნაწილში დასახლდნენ. მათ მოსვლას წინააღმდეგობა გაუწიეს ამ მიდამოებში უკვე მოსახლე ხალხებმა, თუმცა, მეხიკას ხალხმა მაინც შესძლო [[ტესკოკო]]ს ტბის დასავლეთ ნაწილში მდებარე კუნძულზე ქალაქი გაეშენებინა. თავის მხრივ, მეხიკას ხალხს ქალაქის დაარსების საკუთარი ისტორია ჰქონდა, რომლის თანახმადაც, ამ კუნძულისკენ მათ მთავარმა ღმერთმა, [[უიცილოპოჩტლი]]მ მიუთითა. ამ ისტორიის მიხედვით, ღმერთმა მათ მიანიშნა ის ადგილი, სადაც მათ თავიანთი ქალაქი უნდა აეშენებინათ. თქმულების მიხედვით, აღსრულდა უიცილოპოჩტლის დანაბარები, დაეარსებინათ ქალაქი იმ ადგილას, სადაც [[კაქტუსისებრნი|კაქტუსზე]] მჯდარ არწივს დაინახავდნენ, რომელსაც ნისკარტით გველი ეჭირებოდა, ასეთ სცენას ისინი [[ტესკოკოს ტბა|ტესკოკოს ტბაში]] მდებარე კუნძულზე წააწყდნენ. 1325-1521 წლებში ტენოჩტიტლანი გაიზარდა და გაძლიერდა, დომინანტი გახდა ტესკოკოს ტბის ირგვლივ და მთლიანად მეხიკოს ველზე მდებარე სხვა ქალაქ-სახელმწიფოებს შორის. ესპანელების გამოჩენისას, [[აცტეკების იმპერია]] [[მესოამერიკა|მესოამერიკის]] უდიდეს ნაწილზე ვრცელდებოდა, გასასვლელი ჰქონდა როგორც [[მექსიკის ყურე]]ზე, ისე [[წყნარი ოკეანე|წყნარ ოკეანეზე]]. 1519 წლისთვის ტენოჩტიტლანის მოსახლეობა დაახლოებით 150 000-200 000 ადამიანს შეადგენდა; ამ დროისათვის, [[ლონდონი]]ს მოსახლეობა 50 000 კაცს აღწევდა, [[პარიზი]]ს კი დაახლოებით 300 000-ს.<ref>Frances F. Berdan, ''The Aztecs of Mexico: An Imperial Society'', New York: Holt, Rinehart, Winston 1982, p. 14.</ref> ===ტენოჩტიტლანის დაპყრობა ესპანელთა მიერ=== [[სურათი:Storming of the Teocalli by Cortez and His Troops.jpeg|thumb|left|კორტესისა და მისი ძალების შტურმი აცტეკთა თეოკალზე, [[ემანუელ ლოიცე]]. 1848 წლის ნახატი.]] [[ვერაკრუსი]]ს სანაპიროსთან მიდგომის შემდეგ, [[ერნან კორტესი]]ს ყურამდე მიაღწია ხმებმა დიადი ქალაქისა და მისი მოქიშპეების შესახებ. მიუხედავად იმისა, რომ კორტესი მექსიკაში ძალზედ პატარა არმიის თანხლებით ჩავიდა, მან ადვილად მოახერხა დაერწმუნებინა მრავალი ადგილობრივი ტომი, რომ მას [[ტენოჩტიტლანი]]ს დანგრევაში დახმარებოდნენ.<ref name="ciudadmexico">{{cite web|url=http://www.ciudadmexico.com.mx/historia.htm|title=Historia de la Ciudad de México|language=Spanish|accessdate=October 14, 2008}}</ref> ესპანელმა კორტესმა ტენოჩტიტლანი პირველად 1519 წლის 8 ნოემბერს იხილა.<ref name="Marroqui">{{Cite book|title=La Ciudad de Mexico|last=Marroqui|first=Jose Maria|year=1969|publisher=Ayuntamiento del Distrito Federal|location=Mexico City|pages=21–25}}</ref> ქალაქის მშვენებამ და ზომამ კორტესსა და მის ამალაზე თავზარდამცემი შთაბეჭდილება მოახდინა. ესპანელები იმ ქვაფენილს მიუყვებოდნენ, რომელმაც ისინი ქალაქ [[ისტაპალპა|ისტაპალპაში]] მიიყვანა. მიუხედავად იმისა, რომ იმპერატორი [[მონტესუმა II|მონტესუმა]] ტენოჩტიტლანის ცენტრიდან მათ შესახვედრად და საჩუქრების გასაცვლელად დაიძრა, მათ შორის მეგობრობამ დიდხანს ვერ გასტანა.<ref name="pbs1">{{cite web|url=http://www.pbs.org/conquistadors/cortes/cortes_e00.html |title=Conquistadors – Cortés. November 1519, The Most Beautiful Thing in the World|publisher=PBS|accessdate=April 17, 2011}}</ref> კორტესმა იმპერატორი შინაპატიმრობაში გამოკეტა იმ იმედით, რომ მისი ხელით იბატონებდა.<ref name="pbs2">{{cite web|url=http://www.pbs.org/conquistadors/cortes/cortes_f00.html|title=Conquistadors – Cortés. November, 1519 – Montezuma Arrested|publisher=PBS|accessdate=April 17, 2011}}</ref> დაძაბულობა 1520 წლის 30 ივნისის ღამემდე გაგრძელდა, ღამემდე, რომელიც ისტორიაში „[[მწუხარების ღამე|მწუხარების ღამის]]“ სახელითაა ცნობილი, როდესაც აცტეკები ესპანელების წინააღმდეგ აჯანყდნენ და ევროპელებისა და მათი მოკავშირე [[ტლაჰკალტეკები]] შეპყრობა და განდევნა განიზრახეს.<ref name="pbs4">{{cite web|url=http://www.pbs.org/conquistadors/cortes/cortes_g00.html |title=Conquistadors – Cortés. June 1520 – Massacre at Tenochtitlán|publisher=PBS|accessdate=April 17, 2011}}</ref> კორტესის ამალა ტლაჰკალტეკთან შეგროვდა. აცტეკებმა იფიქრეს, რომ ესპანელები სამუდამოდ წავიდნენ. მათ ახალ მეფედ [[კუიტლაუაკი]] აირჩიეს, თუმცა, ეს უკანასკნელი რამდენიმე თვეში [[ყვავილი (დაავადება)|ყვავილით]] დაავადდა და გარდაიცვალა. შემდეგი მეფე [[კუაუტემოკი]] გახდა.<ref name="pbs6">{{cite web|url=http://www.pbs.org/conquistadors/cortes/cortes_h00.html |title=Conquistadors – Cortés. December 1520 – Siege, Starvation & Smallpox|publisher=PBS|accessdate=April 17, 2011}}</ref> ტენოჩტიტლანზე შემდეგი იერიშის მიტანა კორტესმა 1521 წლის მაისისთვის განიზრახა. სამი თვის მანძილზე, აცტეკთა დიდებული ქალაქი საკვებისა და წყლის ნაკლებობით იტანჯებოდა, ამას თან ერთვოდა ევროპელთა მიერ მოტანილი ყვავილის ეპიდემიის გავრცელება.<ref name="ciudadmexico"/> კორტესი და მისი მოკავშირეები კუნძულის სამხრეთით გამაგრდნენ და ქალაქში შესვლას ქუჩა-ქუჩა, სახლდა-სახლ გეგმავდნენ.<ref name="pbs7">{{cite web|url=http://www.pbs.org/conquistadors/cortes/cortes_i00.html |title=Conquistadors – Cortés. The Last Stand: An Aztec Iliad|publisher=PBS|accessdate=April 17, 2011}}</ref> საბოლოოდ, იმპერატორი [[კუაუტემოკი]] მტერს 1521 წლის აგვისტოში ჩაბარდა.<ref name="ciudadmexico"/> ===ქალაქის ხელახლა აშენება მეხიკოს სახელით=== [[სურათი:Forma y Levantado de La Ciudad de Mexico, 1628, por Juan Gomez de Trasmonte.jpg|thumb|მეხიკოს ნახატი, 1628 წ.]] დაპყრობისას, ბოლო ალყისა დროს, ესპანელებმა [[ტენოჩტიტლანი]] პრაქტიკულად გაანადგურეს. [[კორტესი, ჰერნან|კორტესი]] თავდაპირველად [[კოიოაკანი|კოიოაკანში]] დასახლდა და გადაწყვიტა, [[აცტეკები]]ს ქალაქი ხელახლა აეშენებინა ისე, რომ წინა მმართველობის ყველანაირი კვალი წაეშალა.<ref name="Marroqui"/> კორტესს თავისი პირადი მმართველობით დამოუკიდებლობა არ გამოუცხადებია, იგი ლოიალური რჩებოდა ესპანეთის სამეფოს მიმართ. პირველი ვიცე-მეფე ახალ სამფლობელოში თოთხმეტი წლის შემდეგ მოვიდა. ამ დროისათვის მეხიკო კვლავ ქალაქი-სახელმწიფო გახდა, რომლის ძალაუფლებაც ქალაქის საზღვრებს ბევრად სცდებოდა.<ref name="EncMex2000">{{cite encyclopedia|last=Alvarez|first=Jose Rogelio|encyclopedia=Enciclopedia de Mexico|language=Spanish|title=Mexico, Ciudad de|year=2000|publisher=Encyclopædia Britannica|volume=9|pages=5242–5260}}</ref> მიუხედავად იმისა, რომ ესპანელებმა ტენოჩტიტლანის საწყისი დაგეგმარება შეინარჩუნეს, აცტეკების ძველი ტაძრების ადგილას მათ კათოლიკური ტაძრები ააშენეს, ასევე მიითვისეს საიმპერატორო სასახლე.<ref name="EncMex2000"/> ტენოჩტიტლანს სახელი შეუცვალეს და „მეხიკო“ უწოდეს, მხოლოდ იმიტომ, რომ ამ სახელს ესპანელები ადვილად წარმოთქვამდნენ.<ref name="Marroqui"/> ===კოლონიური მეხიკოს ზრდა=== [[აცტეკები]]ს იმპერიის დედაქალაქი ტენოჩტიტლანი ახლა უკვე [[ახალი ესპანეთის ვიცე-სამეფო|ახალი ესპანეთის]] დედაქალაქი გახდა. მექსიკის ვიცე-მეფე მთავარ მოედან სოკალოზე, სასახლეში ცხოვრობდა. მის მოპირდაპირედ აშენდა ახალი ესპანეთის არქიეპისკოპოსის სამეუფეო ტაძარი, მეხიკოს მეტროპილური კათედრალი, რომელიც ამავე დროს მისი სასახლეც იყო. მოედნის გასწვრივ ასევე მდებარეობდა ქალაქის საბჭოს შენობა. კრისტობალ ვილიალპანდოს მიერ მეჩვიდმეტე საუკუნის ბოლო წლებში შესრულებული ნახატი „სოკალო“ ასახავს მთავარ მოედანს, რომელიც ერთ დროს აცეტეკების მთავარი საცერემონიო ცენტრი იყო. აცტეკების ცენტრალური სასახლე სამუდამოდ გარდაიქმნა საცერემონიო ცენტრად და კოლონიური ხელისუფლების სასახლედ, თანამედროვე მექსიკაში კი, დღემდე, ის ქვეყნის ცენტრალურ ადგილად რჩება. [[ფაილი:Mexico City Zocalo Cathedral.jpg|250px|მინიატიურა|[[მეხიკოს საკათედრო ტაძარი]] ესპანელებმა [[აცტეკები]]ს მთავარი ტაძრის ნანგრევებზე ააგეს]] ქალაქის ხელახლა აშენება ტენოჩტიტლანის ალყის შემდეგ დაიწყო და ძირითადი სამუშაოები მიმდებარე არეალებში უხვად არსებულმა ადგილობრივმა სამუშაო ძალამ დაასრულა. მექსიკის 12 მოციქულთაგან ერთ-ერთი, ფრანცისკანელი ბერი [[ტორბიო დე ბენავენტე მოტოლინი|ტორბიო დე ბენავენტე მოტოლინია]], რომელიც ახალ ესპანეთში [[1524]] წელს მოვიდა, ქალაქის ხელახლა აშენების პროცესს ადრეული პერიოდის ერთ-ერთ საშინელ უბედურებად მოიხსენიებს: <blockquote>„მეშვიდე ჭირი გახლდათ დიდი ქალაქის, მეხიკოს მშენებლობა, რაც ადრეულ წლებში მიმდინარეობდა. ამ პროცესში უფრო მეტი ადამიანი მონაწილეობდა, ვიდრე იერუსალიმის მშენებლობაში. მუშათა ჯგუფები იმდენად მრავალრიცხოვანი და დიდი იყო, რომ მიუხედავად ფართო ქუჩებისა, როდესაც ერთი ჯგუფი გადაადგილდებოდა, მეორეს მოძრაობა უჭირდა. მრავალი ადამიანი დაიღუპა მზის დარტყმისგან, სიმაღლიდან ჩამოვარდნით, ზოგიც ძველი შენობების დანგრევის დროს, რომლებსაც ახლიდან აშენებდნენ“.<ref>Toribio de Benavente Motolinia, ''Motolinia's History of the Indians of New Spain,'' translated and edited by Elizabeth Adnros Foster. Wesport: Greenwood Press, (1950) 1973, pp. 41-42</ref></blockquote> დაპყრობამდე, ტენოჩტიტლანი გაშენებული იყო შიტა ტბების სისტემის ცენტრში ისე, რომ მისვლა შესაძლებელი იყო კანოოებით და ქვაფენილიანი ფართო ბილიკით. ეს ბილიკი ესპანელებმა ადგილობრივი სამუშაო ძალის გამოყენებით, კვლავ აღადგინეს. თუ რაიმე ტიპის გეოგრაფიული დაბრკოლება არ იყო, კოლონიური ესპანური ქალაქები ბადის სტილში შენდებოდა. მეხიკოში, ამ ბადის განვრცობა ცენტრალური მოედნიდან, სოკალიოდან დაიწყო. ესპანელები ცენტრალური მოედნის მიმდებარედ დასახლდნენ, ამ ადგილს „ტრასას“ უწოდებდნენ. ინდიელები უფრო გარეუბნებში ცხოვრობდნენ.<ref>Edmundo O'Gorman, ''Reflexiones sobre la distribución urbana coloinal de la ciudad de México'', Mexico 1938, pp. 16ff.</ref> ესპანელები ფიქრობდნენ, რომ ინდიელებს მათგან განცალკევებულ არეალებში უნდა ეცხოვრათ, თუმცა, ვინაიდან ინდიელთათვის სოკალიო მთავარი კომერციული ცენტრი იყო, ქალაქის ცენტრალურ ნაწილს ისინი მაინც ვერ სცილდებოდნენ, რის გამოც, მკაცრი [[სეგრეგაცია]] არასოდეს ამოქმედებულა.<ref>Magnus Mörner and Charles Gibson, "Diego Muñoz Camargo and the Segregation Policy of the Spanish Crown," ''Hispanic American Historical Review'', vol. 42, pp. 558ff.</ref> სოკალიოზე აღინიშნებოდა მთავარი დღესასწაულები, ისევე როგორც სიკვდილით დასჯის პროცედურები. გარდა ამისა, სწორედ ამ ადგილზე მოხდა ორი დიდი აჯანყება მეჩვიდმეტე საუკუნეში, 1624 და 1692 წელს.<ref>Ida Altman, Sarah Cline, and Javier Pescador, ''The Early History of Greater Mexico'', Pearson 2003, pp. 246-249.</ref> [[ფაილი:Old architecture Mexico City.jpg|250px|მინიატიურა|კოლონიური სტილის არქიტექტურა მეხიკოს ისტორიულ ცენტრში]] მოსახლეობის ზრდასთან ერთად, იზრდებოდა ქალაქიც, რაც ძირითადად ტბის წყლის ხარჯზე ხდებოდა. იქიდან გამომდინარე, რომ ტბის წყლის დონე ცვალებადი იყო, მეხიკოში ხშირად ხდებოდა პერიოდული დატბორვა. წყალდიდობისგან თავდაცვითი ინფრასტრუქტურის გამართვა ევალებოდა ათასობით ინდიელისგან შემდგარ მუშათა რაზმს. დატბორვები არა მხოლოდ ზოგადად, ზიანის მომტანი იყო, დიდ საფრთხეს წარმოადგენდა ჯანმრთელობის მხრივაც, რადგან ამ დროს ქუჩები ბინძურდებოდა საყოფაცხოვრებო ნარჩენებით. გარდა ამისა, ამ დროს მრავლდებოდნენ მწერებიც, რომლებსაც მრავალი დაავადება გადაჰქონდათ. ასევე, ჭარბტენიანი ტერიტორიების დაშრობამ შეცვალა თევზებისა და ფრინველების საარსებო გარემო, შეიცვალა დედაქალაქთან ახლოს მდებარე ინდიელთა სასოფლო-სამეურნეო ტერიტორიების განლაგებაც.<ref>Noble David Cook, ''Born to Die: Disease and New World Conquest, 1492-1650.'' New York: Cambridge University Press 1998.</ref> XVI საუკუნეში საგრძნობლად გაიზარდა ეკლესიათა რაოდენობა, რომელთაგან ზოგიერთის ხილვა დღესაცაა შესაძლებელია ქალაქის ისტორიულ ცენტრში.<ref name="EncMex2000"/> ვაჭრობის შედეგად, მეხიკო ეკონომიკურად ყვაოდა. [[ბრაზილია|ბრაზილიისა]] და [[პერუ]]სგან განსხვავებით, მექსიკა უკავშირდებოდა როგორც წყნარ, ისე ატლანტის ოკეანეს. მიუხედავად იმისა, რომ ესპანეთის სამეფო ქალაქის ყველა სფეროს კონტროლს ცდილობდა, მან ეს მხოლოდ ნაწილობრივ მოახერხა.<ref name="Hamnett">{{Cite book|title=Concise History of Mexico.|last=Hamnett|first=Brian R.|year=1998|publisher=Cambridge University Press|location=Port Chester, New York, USA|isbn=978-0-521-58120-2}}</ref> დიდგვაროვანთა ცნება ახალ ესპანეთში ამერიკის დანარჩენი ტერიტორიების პრაქტიკისგან განსხვავებული გზით წავიდა. ესპანელები ისეთ საზოგადოებაში აღმოჩნდნენ, სადაც კეთილშობილის ცნება საკუთრივ მათ ირეკლავდა. ისინი პატივს სცემდნენ დიდგვაროვნების ადგილობრივ ადათს. მომდევნო საუკუნეებში, დიდგვაროვნის სტატუსი მექსიკაში არ ასოცირდებოდა ძლევამოსილ პოლიტიკურ ძალაუფლებასთან, პირიქით, ასეთი ძალაუფლება შეზღუდული იყო.<ref name="Ladd">{{Cite book|title=Artes deMexico Palacios de la Nueva España The Mexican Nobility|last=Ladd|first=Doris M|year=1998|publisher=Artes de Mexico y del Mundo|location=Mexico City|isbn=978-968-6533-61-3|pages=84–86}}</ref> მართალია, დიდგვაროვნის ცნება მექსიკაში პოლიტიკურ სარჩულს არ ატარებდა, მაგრამ იგი წარმოადგენდა ძალზედ კონსერვატიულ ესპანურ სოციალურ გაგებას, რაც ოჯახის ღირსებაზე იყო დაფუძნებული. ამგვარ ოჯახთა უმეტესობა საკუთარ ღირსებას იმყარებდა მეხიკოს გარეთ მიღებული შემოსავლებით, შემდეგ კი ამ თანხებს დედაქალაქში სხვადასხვა მიზნით ხარჯავდნენ, აშენებდნენ ეკლესიებს, ეწეოდნენ ქველმოქმედებასა და იშენებდნენ მდიდრულ სასახლეებს. მსგავსი დიდებული სასახლეების შენების მანიამ მწვერვალს XVIII საუკუნის ბოლოს მიაღწია. ბევრი მათგანის ხილვა დღემდე შესაძლებელია და რის გამოც, [[ალექსანდერ ჰუმბოლდტი|ალექსანდერ ჰუმბოლდტმა]] მეხიკოს ზედმეტსახელად „სასახლეების ქალაქი“ უწოდა.<ref name="Marroqui"/><ref name="EncMex2000"/><ref name="Ladd"/> 1810 წლის 16 სექტემბერს, გუანახუატოსთან ახლოს მდებარე პატარა ქალაქ [[გრიტო-დე-დოლორესი|გრიტო-დე-დოლორესთან]] ინციდენტი მოხდა, რამაც დასაბამი მისცა [[ომი დამოუკიდებლობისათვის მექსიკაში|მექსიკის ომს დამოუკიდებლობისათვის]]. ომი ათწლეულზე მეტხანს გაგრძელდა და საბოლოოდ, 1821 წლის 27 სექტემბერს, დამოუკიდებლობის დეკლარაციის საფუძველზე გამოცხადდა მექსიკის დამოუკიდებლობა ესპანეთისაგან.<ref name="Iturbide">{{cite web|url=http://www.casaimperial.org/augustin.htm|title=Don Agustín de Iturbide|accessdate=October 20, 2008|archiveurl=https://web.archive.org/web/20040411084151/http://www.casaimperial.org/augustin.htm|archivedate=აპრილი 11, 2004}}</ref> მიუხედავად ამისა, არეულობა შემდეგ ათწლეულებშიც გაგრძელდა, რადგან მექსიკაზე კონტროლის დამყარებას სხვადასხვა ჯგუფები ცდილობდნენ.<ref name="citydata">{{cite web|url=http://www.city-data.com/world-cities/Mexico-City-History.html|title=Mexico City History|accessdate=October 17, 2008}}</ref> ახალმა მთავრობამ შექმნა მეხიკოს ფედერალური რაიონი და ხელი მოაწერა მის კონსტიტუციას, რომელშიც ფედერალური რაიონის კონცეპტი [[აშშ-ის კონსტიტუცია|აშშ-ის კონსტიტუციიდან]] იყო აღებული.<ref name="Countries of the World">{{Cite book|first=Thomas E.|last=Weil|title=Mexico: Chapter 3B. Evolution of a Nation|work=Countries of the World|publisher=Bureau Development, Inc.|date=January 1, 1991|accessdate=October 20, 2006}}</ref> ამ მომენტამდე, ქალაქი მეხიკო წარმოადგენდა როგორც შტატის, ისე მთლიანი სახელმწიფოს ხელისუფლების ადგილსამყოფელს. მეხიკოს შტატის დედაქალაქები გახდა [[ტესკოკო]] და [[ტოლუკა]].<ref>{{Cite book|first=Ashoka|last=Mody|title=Infrastructure Delivery|work=Countries of the World|publisher=World Bank Publications|date=October 31, 1996|page=187|isbn=978-0-8213-3520-8|accessdate=October 20, 2006}}</ref> ===მეხიკოს ბრძოლა=== [[სურათი:Mexico nebel.jpg|thumb|250px|მეხიკოს ოკუპაცია ამერიკელთა მიერ 1847 წ.]] მას შემდეგ, რაც [[ამერიკის შეერთებული შტატები|ამერიკის შეერთებულმა შტატებმა]] მექსიკის სიღრმეში საბრძოლო დანაყოფები შეიყვანა, ხოლო აშშ-ს არმიის 1-ლმა, მე-2, მე-3 და მე-4 დანაყოფებმა ქალაქი [[ვერაკრუსის ოკუპაცია|ვერაკრუსი]] და მეხიკო დაიკავეს, ორი ქვეყანა [[ამერიკა-მექსიკის ომი|ომის ზღვარზე აღმოჩნდა]].<ref name="Cerro">{{cite web|url=http://www.pbs.org/kera/usmexicanwar/war/cerro_gordo.html|title=The Battle of Cerro Gordo|accessdate=October 18, 2008}}</ref> თავდასხმის კულმინაცია იყო შტურმი მეხიკოში მდებარე [[ჩაპულტეპეკის სასახლე|ჩაპულტეპეკის სასახლეზე]].<ref name="storming">{{cite web|url=http://www.pbs.org/kera/usmexicanwar/war/chapultepec_pillows_attack.html|title=The Storming of Chapultepec (General Pillow's Attack)|accessdate=October 18, 2008}}</ref> ქალაქის დღევანდელ ჩრდილოეთ ნაწილში ხელი მოეწერა [[გვადალუპე-იდალგოს ხელშეკრულება]]<nowiki/>ს.<ref name="treaty">{{cite web|url=http://www.pbs.org/kera/usmexicanwar/war/wars_end_guadalupe.html|title=Treaty of Guadalupe Hidalgo|author=Richard Griswold del Castillo|accessdate=October 18, 2008|archiveurl=https://www.webcitation.org/5nE7IO7rN?url=http://www.pbs.org/kera/usmexicanwar/war/wars_end_guadalupe.html|archivedate=თებერვალი 1, 2010|deadurl=no}}</ref> ისეთმა მოვლენებმა, როგორიც იყო მაგალითად [[რეფორმის ომი]], მეხიკო ხელუხლებელი დატოვა. ქალაქი ზრდას განაგრძობდა, განსაკუთრებით კი [[პორფირიო დიასი]]ს პრეზიდენტობის დროს. ამ პერიოდში, ქალაქში განვითარდა თანამედროვე ინფრასტრუქტურა — გზები, სკოლები, ტრანსპორტი და საკომუნიკაციო სისტემები. თუმცა, მთავრობას მთლიანი რესურსები მხოლოდ მეხიკოსკენ ჰქონდა მიმართული, ქვეყნის დარჩენილი ნაწილი კი კვლავ სიღატაკეში რჩებოდა. ===რევოლუცია=== [[სურათი:Pancho Villa y Emiliano Zapata2.jpg|thumb|right|ფრანსისკო ვილია და [[ემილიანო საპატა]] მეხიკოში შედიან (1914 წ.)]] [[პორფირიო დიასი]]ს პრეზიდენტობის დროს, დაახლოებით 35 წლის მანძილზე, 1876-1911 წლებში ქალაქი მეხიკო მასობრივ ტრანსფორმაციას განიცდიდა. დიასის მიზანი იყო შეექმნა ქალაქი, რომელიც მეტოქეობას გაუწევდა დიდ ევროპულ ქალაქებს. ის და მისი მთავრობა მივიდნენ იმ დასკვნამდე, რომ მოდელად [[პარიზი]] გამოეყენებინათ, მიუხედავად იმისა, რომ ჯერ კიდევ რჩებოდა ინდიელთა და ესპანელთა ელემენტები. მექსიკურ-ფრანგული არქიტექტურული სტილის ნაზავს შემდეგში პორფირიანული არქიტექტურა ეწოდა. პორფირიანულ პერიოდში, ქალაქი მასშტაბურ მოდერნიზაციას აღწევდა. დაანგრიეს ესპანურ კოლონიურ სტილში ნაგები მრავალი შენობა, რომლებიც უფრო დიდი, პორფირიანული სტილის ნაგებობებით ჩაანაცვლეს, მრავალი მკვეთრად გამოხატული სასოფლო დასახლება კი ურბანულ, ინდუსტრიალიზებულ ზონად გადაიქცა, რომელთაც უკვე 1908 წლისთვის ჰქონდათ ელექტროენერგია, ბუნებრივი აირი და კანალიზაცია. მიუხედავად იმისა, რომ მთავარი აქცენტი მიმართული იყო თანამედროვე ჰოსპიტალების, სკოლების და ფაბრიკების მშენებლობისაკენ, პორფირიანული მოდერნიზაციის ყველაზე ხანგრძლივი ეფექტის მქონე მთავარი დამსახურება ალბათ მაინც კოლონია-რომას არეალის შექმნა და რეფორმის გამზირის განვითარება იყო. მეხიკოს მრავალი ძირითადი ღირსშესანიშნაობა სწორედ ამ პერიოდში, ამ სტილში აიგო. დიასის გეგმები მთლიან ქალაქს შეეხებოდა და გულისხმობდა მის თანდათან გარდაქმნას, ხელახლა აშენებას პორფირიანულ-ფრანგულ სტილში, თუმცა სულ მალე დაიწყო მექსიკის რევოლუცია და დიასის გეგმებმა დღის სინათლე ვეღარასოდეს იხილა, მრავალი დაწყებული პროექტი შუაგზაზე შეჩერდა. ამის ერთ-ერთი საუკეთესო მაგალითია მექსიკის რევოლუციის მონუმენტი. თავდაპირველად, ჩაფიქრებული იყო, რომ ეს მონუმენტი უნდა ყოფილიყო დიასის ახალი სენატის შენობის მთავარი გუმბათი, თუმცა, რევოლუციის დაწყების დროს, დასრულებული იყო მხოლოდ სენატის გუმბათი და მისი საყრდენები. ბევრი მექსიკელისათვის ეს დიასის ეპოქის დასასრულის სიმბოლოდ გაიგივდა და შესაბამისად, ნაგებობა დიასზე გამარჯვების მონუმენტად გარდაიქმნა. სწრაფი მოდერნისტული განვითარება საბოლოოდ [[მექსიკის რევოლუცია]]მ ჩაანაცვლა.<ref name="citydata"/> ქალაქისთვის ამ პერიოდის ყველაზე მნიშვნელოვანი ეპიზოდი იყო „[[ათი ტრაგიკული დღე]]“, 1913 წლის გადატრიალება [[მექსიკის პრეზიდენტი|პრეზიდენტ]] [[ფრანსისკო იგნასიო]] მადეროსა და მისი ვიცე-პრეზიდენტის, [[ხოსე მარია პინო სუარესი|ხოსე მარია პინო სუარესის]] წინააღმდეგ. ძალაუფლების ხელში ჩაგდების შესაძლებლობა მიეცა ფედერალური არმიის უფროს გენერალ ვიქტორიანო უერტას, რომელმაც მადეროსა და სუარესს გადადგომა აიძულა. მოგვიანებით, ორვე მათგანი მოკლეს, როდესაც ციხეში გადაჰყავდათ.<ref name="redescolar">{{cite web|url=http://redescolar.ilce.edu.mx/redescolar/act_permanentes/historia/histdeltiempo/mexicana/sigloxx/xx_dece.htm|title=La Decena Trágica, febrero de 1913|language=Spanish|accessdate=October 19, 2008|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130620151846/http://redescolar.ilce.edu.mx/redescolar/act_permanentes/historia/histdeltiempo/mexicana/sigloxx/xx_dece.htm|archivedate=ივნისი 20, 2013}}</ref> === XX საუკუნიდან დღემდე === [[სურათი:RoxyAptColHipo.JPG|thumb|left|[[არტ-დეკო|არტ-დეკოს]] გავლენა კონდესის რაიონში.]] [[სურათი:SANTA FE VISTA DeSDe 13.JPG|thumb|ქალაქის ჩრდილოეთი, ცენტრალური და დასავლეთი ნაწილები ასობით მაღალი შენობით გამოირჩევა.]] [[სურათი:Angel Monumento a la Independencia.jpg|thumb|[[დამოუკიდებლობის ანგელოზი]], რომელიც 1910 წელს დასრულდა, მეხიკოს თანამედროვე სიმბოლო გახდა.]] [[სურათი:Torre Latinoamericana, México, DF.jpg|thumb|left|[[ტორე ლატინოამერიკანა]], პირველი ცათამბჯენი [[ლათინური ამერიკა|ლათინურ ამერიკაში]].]] [[სურათი:San-Angel-Casa-Rivera-Kahlo.jpg|thumb|[[ფრიდა კალო]]სა და [[დიეგო რივერა]]ს სახლი სან-ანხელის უბანში.]] 1900 წელს, მეხიკოს მოსახლეობა დაახლოებით 500 000 ადამიანს შეადგენდა.<ref name="larosa">{{Cite book|title=Atlas and Survey of Latin American History. |last=LaRosa|first=Michael J.(Editor)|year=2005|publisher=M. E. Sharpe, Inc.|location=Armonk, New York, USA|pages=118–125|isbn=978-0-7656-1597-8}}</ref> ქალაქმა სწრაფი ზრდა დასავლეთის მიმართულებით XX საუკუნის დამდეგს დაიწყო<ref name="EncMex2000"/> და 1950-იან წლებამდე გაგრძელდა, სწორედ ამ პერიოდში, ქალაქმა პირველი ცათამბჯენი [[ტორე ლატინოამერიკანა]] შეიძინა.<ref name="ciudadmexico"/> 1968 წლის ოლიმპიურმა თამაშებმა მეხიკოს ფართო სპორტული ინფრასტრუქტურა დაუტოვა.<ref name="EncMex2000"/> 1969 წელს გაიხსნა [[მეხიკოს მეტროპოლიტენი|მეტროს სისტემა]].<ref name="ciudadmexico"/> მოსახლეობის განსაკუთრებული ზრდა 1960-იან წლებში დაიწყო, მოსახლეობა ფედერალური რაიონის საზღვრებს გასცდა და მეზობელი [[მეხიკოს შტატი]]ს საზღვრებში შეიჭრა, განსაკუთრებით მის ჩრდილოეთ, ჩრდილო-დასავლეთ და ჩრდილო-აღმოსავლეთ ნაწილებში. 1960-1980 წლებში ქალაქის მოსახლეობა თითქმის გაორმაგდა და 9 მილიონს მიაღწია.<ref name="EncMex2000"/> 1980 წლისათვის, [[მექსიკა|მექსიკის]] მასშტაბით, სამრეწველო დარგში დასაქმებულთა ნახევარი მეხიკოზე მოდიოდა. დაუცხრომელი ზრდის პირობებში, მეხიკოს ხელისუფლება სერვისების მიწოდებას ძლივს უმკლავდებოდა. სოფლის მოსახლეობა, რომელიც სიღარიბეს მეხიკოსკენ გაურბოდა, ქალაქის პრობლემებს კიდევ უფრო ამძაფრებდა. მათ არ გააჩნდათ საცხოვრებლები, მიწებს ქალაქის გარშემო იკავებდნენ და ქმნიდნენ ქოხების ქალაქებს, რომლებიც მრავალი კილომეტრის მანძილზე იჭიმებოდა.<ref name="citydata"/> ეს ყოველივე მეხიკოს ჰაერისა და წყლის დაბინძურების სერიოზულ პრობლემებს იწვევდა, მიწისქვეშა წყლების ზედმეტად არასწორი გამოყენების შედეგად კი ქალაქი ნელ-ნელა დაბლა იწევდა.<ref name="water">{{Cite book|title=Mexico City's Water Supply: Improving the Outlook for Sustainability.|author=National Research Council Staff.|year=1995|publisher=National Academies Press|location=Washington, D.C., USA|page=4}}</ref> სამთავრობო პროგრამების, გადასაზიდი საშუალებების განახლებისა და საზოგადოებრივი ტრანსპორტის მოდერნიზაციის შედეგად, ჰაერისა და წყლის დაბინძურების პრობლემა ქალაქის რამდენიმე ზონაში გადაიჭრა. ავტოკრატიული ხელისუფლება, რომელიც მეხიკოს რევოლუციიდან მოყოლებული მართავდა, თანდათან შერბილდა, განსაკუთრებით [[მეორე მსოფლიო ომი]]ს შემდგომ დაწყებული ეკონომიკური ექსპანსიის შედეგად. თუმცა, მოსახლეობის შეკავებასა და პრობლემების ადეკვატურად გადაწყვეტას მთავრობა მაინც ვერ ახერხებდა. გარდა ამისა, 1960-იან წლებში დაწყებულ გათიშულობისა და უკმაყოფილების ტალღას [[ტლატელოლკო|ტლატელოლკოს]] უბანში ხოცვა-ჟლეტა მოჰყვა, რასაც გაურკვეველი რაოდენობის მომიტინგე სტუდენტი შეეწირა.<ref name="citydata"/> სამი წლის შემდეგ, 1968 წლის სტუდენტური მოძრაობის ყოფილი წევრების ორგანიზებით მაესტროს გამზირზე გამართული დემონსტრაცია ძალისმიერი გზით დაშალა გასამხედროებულმა ჯგუფმა სახელად „ლოს ალკონესმა“, რომელიც ბრბოსა და მრავალი სპორტული კლუბის წევრი ახალგაზრდებისგან შედგებოდა, რომლებიც წვრთნებს აშშ-ში გადიოდნენ. 1985 წლის 19 სექტემბერს, ადგილობრივი დროით დილის 7:19 საათზე, მეხიკოში [[რიხტერის სკალა|რიხტერის სკალით]] 8,1 [[მაგნიტუდა|მაგნიტუდის]] სიმძლავრის [[მიწისძვრა]] მოხდა.<ref name="Campus">{{Cite news|first=Yunnven|last=Campus|title=A 20 años del sismo del 85|url=http://www.esmas.com/noticierostelevisa/terremoto/475688.html|publisher=Televisa|location=Mexico City|date=September 19, 2005|accessdate=October 4, 2008|language=Spanish|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080922025641/http://www.esmas.com/noticierostelevisa/terremoto/475688.html|archivedate=სექტემბერი 22, 2008}}</ref> მიუხედავად იმისა, რომ ეს მიწისძვრა ისეთივე დამანგრეველი და გამანადგურებელი არ ყოფილა, როგორც თუნდაც [[აზია|აზიისა]] და [[ლათინური ამერიკა|ლათინური ამერიკის]] სხვა ნაწილებში მოჰყოლია მსგავსი სიძლიერის ბიძგებს,<ref name="Moreno">{{Cite journal|last=Moreno Murillo|first=Juan Manuel|year=1995|title=The 1985 Mexico Earthquake|periodical=Geofisica Coumbia|publisher=Universidad Nacional de Colombia|issue=3|pages=5–19|issn=0121-2974}}</ref> იგი ერთპარტიული სისტემის ხელისუფლებისათვის ნამდვილად აღმოჩნდა გამანადგურებელი. ბიუროკრატიისა და კორუფციის გამო ხელისუფლება პარალიზებული იყო, შესაბამისად, მოქალაქეებს დანგრეული საცხოვრებლების აღდგენა საკუთარი ძალებით მოუხდათ.<ref name="haber">{{cite encyclopedia|last=Haber|first=Paul Lawrence|encyclopedia=Concise Encyclopedia of Mexico|title=Earthquake of 1985|year=1995|publisher=Taylor & Frances Ltd.|pages=179–184}}</ref> ამ ყველაფრის ბოლო 1988 წლის არჩევნები აღმოჩნდა. საპრეზიდენტო კანდიდატები იყვნენ მოქმედი ეროვნული რევოლუციური პარტიიდან [[კარლოს სალინას დე გორტარი]] და მემარცხენე მიმართულების პარტიათა კოალიციიდან [[კუაუტემოკ კარდენასი]] - ყოფილი პრეზიდენტის, [[ლასარო კარდენასი|ლასარო კარდენასის]] ვაჟი. ხმების დათვლის დროს, ვითომ შემთხვევით, გაითიშა ელექტროენერგია, ხოლო როდესაც სინათლე მოვიდა, აღმოჩნდა, რომ არჩევნებში გამარჯვებული სალინასი იყო, მიუხედავად იმისა, რომ კარდენასს უფრო მეტი მხარდაჭერა გააჩნდა. გაყალბებული არჩევნების შედეგად, კარდენასი დემოკრატიული რევოლუციური პარტიის წევრი გახდა. მან მომდევნო საპრეზიდენტო არჩევნებში მონაწილეობა აღარ მიიღო, თუმცა, 1997 წელს ის მეხიკოს მერად აირჩიეს. კარდენასის დაპირება მეტად დემოკრატიული მთავრობის ჩამოყალიბება იყო, მისი პარტია კი კრიმინალის, დაბინძურებისა და სხვა ძირითადი პრობლემების აღმოფხვრის პირობასაც დებდა. 1999 წელს კარდენასი საპრეზიდენტო არჩევნებში მონაწილეობის მიზნით, დაკავებული თანამდებობიდან გადადგა. ==გეოგრაფია== [[სურათი:Mexico City, Mexico.JPG|thumb|მეხიკოს თანამგზავრული ხედი]] ქალაქი მდებარეობს [[მეხიკოს ველი|მეხიკოს ველზე]]. ეს ველი თავის მხრივ მდებარეობს [[ტრანს-მექსიკური ვულკანური სარტყელი|ტრანს-მექსიკურ ვულკანურ სარტყელში]], სამხრეთ მექსიკის მაღალ პლატოზე.<ref name="PorruaCuenca">{{Cite book|title=Diccionario Porrua de Historia, Biografia y Geografia de Mexico 6th ed. – Mexico, Cuenca de|year=1995|publisher=Editorial Porrua|location=Mexico City|language=Spanish|isbn=978-968-452-907-6|page=2238|volume=3}}</ref><ref name="casestudy">{{cite web|url=http://casestudies.lead.org/index.php?cscid=100|title=Mexico City: Opportunities and Challenges for Sustainable Management of Urban Water Resources|date=December 2004|accessdate=November 25, 2008|archiveurl=https://web.archive.org/web/20081207190625/http://casestudies.lead.org/index.php?cscid=100|archivedate=დეკემბერი 7, 2008|deadurl=yes}}</ref> მისი მინიმალური სიმაღლე [[ზღვის დონე|ზღვის დონიდან]] 2 200 მეტრია და გარშემორტყმულია მთებითა და ვულკანებით, რომელთაგან ზოგიერთის სიმაღლე 5 000 მეტრს აჭარბებს.<ref name="natresearch">{{Cite book|title=Mexico City's Water Supply: Improving the Outlook for Sustainability.|url=https://archive.org/details/mexicocityswater0000unse|author=National Research Council Staff|year=1995|publisher=National Academies Press|location=Washington, D.C., USA|isbn=978-0-309-05245-0}}</ref> ამ ველს, მთებიდან წამოსული წყლის გასასვლელი ბუნებრივი აუზი არ გააჩნია, რის გამოც მეხიკო წყალდიდობებისა და დატბორვების საფრთხის ქვეშაა. სადრენაჟო სისტემა არხებისა და გვირაბების გამოყენებით XVII საუკუნეში ააგეს.<ref name="PorruaCuenca"/><ref name="natresearch"/> ხშირია [[სეისმოლოგია|სეისმური]] აქტივობა.<ref name="yip">{{Cite journal|last=Yip|first=Maricela|author2=Madl, Pierre|title=Air Pollution in Mexico City|page=16|publisher=University of Salzburg, Austria|date=April 16, 2002|url=http://biophysics.sbg.ac.at/mexico/air.htm|accessdate=November 25, 2008}}</ref> დღეისათვის აღარაფერია შემორჩენილი [[ტესკოკო]]ს ტბიდან, რომელზეც თავდაპირველად იყო გაშენებული მეხიკო, თუმცა ყოფილი ტბის ტერიტორიის თიხნარი ამჟამად ქალაქს მთლიანად აქვს ათვისებული. ეს საკმაოდ რბილი ნიადაგი, მიწისქვეშა წყლების მოქმედების შედეგად, ხშირად იშლება.<ref name="natresearch"/><ref name="yip"/> მეოცე საუკუნის დასაწყისიდან დღემდე, ზოგიერთ ადგილებში მეხიკომ ცხრა მეტრით დაბლა დაიწია. ყოფილი ტბის აუზი ამჟამად მთლიანად მოასფალტებულია ან დაფარულია ტყეებით, მეხიკოს სამხრეთ გარეუბნებში: [[მილპა-ალტა]]ში, [[ტლაპლანი|ტლაპლანსა]] და [[შოჩიმილკო]]ში.<ref name="yip"/> <div class="center"> <!-- galería de mapas --> {|class="toc" cellpadding="0" cellspacing="2" style="width:600px; float:center; margin:0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding:0.5e text-align:left;clear:all; margin-left:3px; font-size:90%;" |colspan="4" style="background:#black; color:white; font-size:100%; text-align:center; background-color:black;"|ფედერალური რაიონის გეოგრაფიული რუკები |- |style="text-align:center; vertical-align:center; background:white;"|[[File:MX-DF-Relieve.png|120px]] |style="text-align:center; vertical-align:center; background:white;"|[[File:MX-DF-hidro.png|120px]] |style="text-align:center; vertical-align:center; background:white;"|[[File:MX-DF-clima.png|120px]] |- style="text-align:center; background:#e9e9e9; background:#e9e9e9;" ||ტოპოგრაფია ||ჰიდროლოგია ||კლიმატის ნიმუშები |} </div> ===კლიმატი=== [[სურათი:Cumbres del Ajusco.jpg|thumb|[[კუმბრეს-დელ-ახუსკოს ეროვნული პარკი]]]] ტროპიკული და [[ზღვის დონე|ზღვის დონიდან]] მდებარეობის მაღალი მაჩვენებლის გამო, მეხიკოს კლიმატი [[ოკეანური კლიმატი|ოკეანურია]]. მეხიკოს ველის ყველაზე დაბალ რეგიონში უფრო ნაკლები ნალექი მოდის, ვიდრე სამხრეთის მაღალ რეგიონებში; ისეთი დაბალი უბნები, როგორებიცაა: [[ისტაპალპა]], [[ისტაკალკო]], [[ვენუსტიანო-კარანსი|ვენუსტიანო-კარანსა]] და გუსტავო-ა.-მადეროს დასავლეთი ნაწილი, შედარებით მშრალი და თბილია, ვიდრე მაღლა მდებარე სამხრეთი უბნები - [[ტლალპანი]] და [[მილპა-ალტა]], ასევე [[პინე|პინეს]] მთიანი რეგიონი. საშუალო წლიური ტემპერატურა 12-16 °C-ს შორის მერყეობს, რაც დამოკიდებულია ამა თუ იმ უბნის სიმაღლეზე ზღვის დონიდან. ტემპერატურა იშვიათადაა 3 °C-ზე ნაკლები და 30 °C-ზე მეტი.<ref name=weatherspark>{{cite web|title=Average Weather for Mexico City|url=http://weatherspark.com/averages/32574/Mexico-City-Distrito-Federal|publisher=Weather Spark|accessdate=October 29, 2013}}</ref> ყველა დროის ყველაზე დაბალი ტემპერატურა, რაც მეხიკოში დაფიქსირებულა, არის −4.4 °C, ყველაზე მაღალი კი 33.9 °C.<ref name="Extreme temps">{{cite web|url=http://www.mherrera.org/temp.htm|title=Extreme temperatures around the world |publisher=Herrera, Maximiliano |accessdate=March 2, 2012}}</ref> ნალექიანობით ძირითადად ზაფხულის თვეები გამოირჩევა, ხშირია სეტყვა. მეხიკოს ველის ცენტრალურ ნაწილზე ნალექები ზამთარში იშვიათად თოვლის სახითაც მოდის. თუმცა, ასეთი ფაქტები მხოლოდ 1940 წლის 5 მარტს და 1967 წლის 12 იანვარსაა დაფიქსირებული. მეხიკოს ველის რეგიონისათვის დამახასიათებელია ანტიციკლონები. ამ დროს წარმოქმნილი სუსტი ქარი აუზს გარეთ ვერ გადის და ვერ ფანტავს აგლომერაციის 50 000 საწარმოსა და 4 მილიონი სატრანსპორტო საშუალების მიერ დაბინძურებულ ჰაერს.<ref>{{cite web |url=http://www.sma.df.gob.mx/sma/download/archivos/proaire_2002-2010.pdf |title=Program to improve air quality in the Metropolitan zone of the valley of Mexico – 2002. Secretaría del Medio Ambiente del Distrito Federal, SMA (2002) Programa para Mejorar la Calidad del Aire de la Zona Metropolitana del Valle de México, Gobierno del Distrito Federal |accessdate=2015-05-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070126231119/http://www.sma.df.gob.mx/sma/download/archivos/proaire_2002-2010.pdf |archivedate=2007-01-26 }}</ref> არეალის ნალექების საშუალო წლიური რაოდენობაა 820 მმ. რაც ძირითადად ივნისიდან სექტემბერ-ოქტომბრამდე შუალედში მოდის, წელიწადის დარჩენილ პერიოდში კი ნალექები ძალიან მცირეა ან საერთოდ არაა.<ref name="natresearch"/> გამოირჩევა ორი ძირითადი სეზონი. მშრალი სეზონი თავის მხრივ იყოფა ცივ და თბილ პერიოდებად. ცივი პერიოდი ნოემბრიდან თებერვლამდე გრძელდება, როცა ჩრდილოეთიდან შემოდის პოლარული ჰაერის მასები, რას ჰაერს სიმშრალეს უნარჩუნებს. თბილი პერიოდი გრძელდება მარტიდან მაისამდე; ამ დროს კვლავ დომინირებენ ტროპიკული ქარები, თუმცა წვიმისათვის საკმარისი სინოტივე მაინც არ შემოაქვთ.<ref name="lafragua">{{Cite journal |last=Lafregua |first=J |author2=Gutierrez, A, Aguilar E, Aparicio J, Mejia R, Santillan O, Suarez MA, Preciado M |title=Balance hídrico del Valle de Mexico |version= |publisher=Anuario IMTA |year=2003 |url=http://www.imta.gob.mx/instituto/historial-proyectos/th/2003/HDR1-Balance.pdf |format=PDF |id= |accessdate=December 1, 2008 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081216230728/http://www.imta.gob.mx/instituto/historial-proyectos/th/2003/HDR1-Balance.pdf |archivedate=დეკემბერი 16, 2008 }}</ref> <div style="width:86%"> {{Infobox Weather |location=მეხიკო |source=[http://www.climate-charts.com/Locations/m/MX76680.php World climate] | Jan_Precip_mm=9 | Feb_Precip_mm=9 | Mar_Precip_mm=13 | Apr_Precip_mm=27 | May_Precip_mm=58 | Jun_Precip_mm=157 | Jul_Precip_mm=183 | Aug_Precip_mm=173 | Sep_Precip_mm=144 | Oct_Precip_mm=61 | Nov_Precip_mm=6 | Dec_Precip_mm=8 | Year_Precip_mm=787 | Year_Lo_°C=10.1 | Year_Hi_°C=23.6 | Jan_Lo_°C=6.5 | Jan_Hi_°C=21.3 | Feb_Lo_°C=7.4 | Feb_Hi_°C=22.9 | Mar_Lo_°C=9.7 | Mar_Hi_°C=25.4 | Apr_Lo_°C=11.3 | Apr_Hi_°C=26.5 | May_Lo_°C=12.2 | May_Hi_°C=26.6 | Jun_Lo_°C=12.5 | Jun_Hi_°C=24.7 | Jul_Lo_°C=11.8 | Jul_Hi_°C=23.2 | Aug_Lo_°C=11.9 | Aug_Hi_°C=23.4 | Sep_Lo_°C=11.9 | Sep_Hi_°C=22.9 | Oct_Lo_°C=10.4 | Oct_Hi_°C=22.6 | Nov_Lo_°C=8.4 | Nov_Hi_°C=22.2 | Dec_Lo_°C=7.2 | Dec_Hi_°C=21.3 | |accessdate= | }} </div> == გარემო== [[სურათი:BabyPlantsViverosCoyoacanDF.JPG|thumb|left|[[მიგელ ანხელ დე კევედო|მიგელ ანხელ დე კევედოს]] მიერ დაარსებული ვივეროს-დე-კოიოაკანის პარკი.]] [[სურათი:Parque Tezozomoc.jpg|thumb|[[ტესოსომოკის პარკი]]]] [[სურათი:MexCityPolution.JPG|thumb|მეხიკოს ხედი]] [[სურათი:EL IZTACCIHUATL Y EL POPOCATEPETL.jpg|thumb|left|[[პოპოკატეპეტლი]]სა და [[ისტაქსიუატლი]]ს ვულკანები ]] თავდაპირველად, ხეობის უდიდესი ნაწილი [[ტესკოკო|ტესკოკოს ტბის]] ურთიერთდაკავშირებული მლაშე და მტკნარი წყლების სისტემას იყენებდა. მტკნარი წყლის გამოცალკევების მიზნით, [[აცტეკები]] რაბებს აშენებდნენ, შემდეგ კი წყალს ხელოვნურ კუნძულებზე — [[ჩინამპები|ჩინამპებზე]] მოსავლის მოსაყვანად იყენებდნენ; გარდა ამისა, რაბები ხელს უშლიდა წყალდიდობასაც. ისინი ტენოჩტიტლანის ალყის დროს განადგურდა, თუმცა შემდეგ, კოლონიურ პერიოდში, წყალდიდობის თავიდან აცილების მიზნით, ესპანელები რეგულარულად ახდენდნენ ტბის წყლის დრენირებას. ჩვენამდე ტბის მხოლოდ მცირე ნარჩენმა მოაღწია, რომელიც ფედერალური რაიონის გარეთ, [[მეხიკოს შტატი|მეხიკოს შტატში]], [[სან-სალვადორ-ატენკო|სან-სალვადორ-ატენკოს]] რაიონში მდებარეობს. ბოლო წლებში, არქიტექტორებმა [[თეოდორო გონსალეს დე ლეონი|თეოდორო გონსალეს დე ლეონმა]] და [[ალბერტო კალაჩი|ალბერტო კალაჩმა]], მექსიკელ ურბანისტთა ჯგუფთან, ინჟინრებთან და ბიოლოგებთან ერთად შეიმუშავეს ქალაქის ტბების აღდგენის პროექტის გეგმა. გეგმა მთავრობამ მოიწონა და დაამტკიცა. იგი ხელს შეუწყობს მეხიკოს ველის წყალმომარაგებას ბუნებრივი წყაროებიდან, შექმნის ახალ ბუნებრივ სივრცეებს და გააუმჯობესებს ჰაერის ხარისხს. ჰაერის დაბინძურების პრობლემის შესამსუბუქებლად, ფედერალურმა და ადგილობრივმა მთავრობამ რამდენიმე გეგმა შეიმუშავა, მათ შორისაა გარემო პირობების მუდმივი მონიტორინგი.<ref name=clean>{{cite news|url=http://www.msnbc.msn.com/id/28391130/wid/18298287/page/2/|title=Mexico City cleans up its reputation for smog|date=December 26, 2008}}</ref> იმ შემთხვევაში, თუ ატმოსფეროს დამაბინძურებელი აირების დონე კრიტიკულ ზღვარს მიაღწევს, ჩატარდება შესაბამისი საპასუხო ღონისძიებები, მათ შორის ქარხნების დახურვა, სკოლებში სასწავლო საათების შეცვლა, და პროგრამა „დღე მანანის გარეშე“. ჰაერის დაბინძურების კონტროლის მიზნით, მთავრობამ შეიმუშავა გაუმჯობესებული ინდუსტრიული ტექნოლოგიები - სატრანსპორტო საშუალებების მკაცრი ინსპექცია, რომელიც წელიწადში ორჯერ ტარდება.<ref name=clean/> მეხიკოს ჰაერის ხარისხის მონიტორინგის 36 სადგურის მონაცემების თანახმად, 1990 წლიდან დღემდე დონე 95 %-ით დაეცა, [[გოგირდის დიოქსიდი|გოგირდის დიოქსიდის]] დონემ დაიწია 86 %-ით, [[ნახშირჟანგი|ნახშირჟანგმა]] 74 %-ით, [[ოზონი]]ს დონემ კი 57 %-ს მიაღწია.<ref name=clean/> 1990 წელს, პატრისია საად სოტომაიორი მეხიკოს ყოველდღიურ გამოცემა „''Excélsior''“-ში, პრეზიდენტ სალინასისადმი მიძღვნილ მოხსენებაში იუწყებოდა, რომ :„მეხიკოს მეტროპოლიურ არეალში, ჰაერის დაბინძურების შედეგად ყოველწლიურად 100 000 ბავშვი კვდება, 250 000 ადამიანი დაავადებებით იტანჯება...“. „National Environmentalist Groups“-ის მონაცემების თანახმად კი, სიცოცხლის ხანგრძლივობა ათი წლით შემცირდა. 1986 წელს, სამხრეთ გარეუბნებში არსებული არაურბანული ტყიანი ზონები, პრეზიდენტმა [[მიგელ დე ლა მადრიდი|მიგელ დე ლა მადრიდმა]] ეროვნულ ეკოლოგიურ ნაკრძალად გამოაცხადა. მომდევნო წლებში, დაცულად გამოცხადდა ფედერალური რაიონის სხვა ზონებიც. ==პოლიტიკური სისტემა== ===ფედერალური რაიონი=== [[სურათი:Asamblea Legislativa del Distrito Federal Ciudad de México.jpg|thumb|ეროვნული საკანონმდებლო ასამბლეის შენობა.]] [[სურათი:Banco de México & INBA.jpg|thumb|ეროვნული ბანკის სათავო ოფისი.]] [[სურათი:Oficinas de la Cámara de Senadores 04.jpg|thumb|სენატის შენობა]] [[სურათი:MexCity-palacio.jpg|thumb|[[მექსიკის ეროვნული სასახლე]]]] [[სურათი:Antiguo Palacio del Ayuntamiento - 3.jpg|thumb|მეხიკოს მერია]] [[სურათი:ColegioMineriaDF.JPG|thumb|პალასიო-დე-მინერია]] [[სურათი:Edificio Tlatelolco (S.R.E).JPG|thumb|[[მექსიკის საგარეო საქმეთა სამინისტრო]]ს შენობა]] 1824 წლის 31 იანვრარს გამოცემული ფედერაციის კონსტიტუციური აქტი და იმავე წლის 4 ოქტომბერს მიღებული კონსტიტუცია [[ომი დამოუკიდებლობისათვის მექსიკაში|მექსიკის დამოუკიდებლობისათვის ომისშემდგომ]] პოლიტიკურ და ადმინისტრაციულ მოწყობას ადგენს.<ref>{{cite web|url=http://tarlton.law.utexas.edu/constitutions/text/1824index.html|title=Federal Constitution of the United Mexican States (1824)|accessdate=2015-05-17|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120318225631/http://tarlton.law.utexas.edu/constitutions/text/1824index.html|archivedate=2012-03-18}}</ref> გარდა ამისა, 50-ე თავის XXVIII ნაწილი ახალ კონგრესს უფლებას აძლევდა აერჩია ფედერალური მთავრობის ადგილსამყოფელი. ეს ადგილი იმჟამად ფედერალურ მიწად გამოცხადდა, რომლის მმართველადაც ადგილობრივი ფედერალური მთავრობა დადგინდა. დედაქალაქის ორ მთავარ კანდიდატად მეხიკო და [[კერეტარო (ქალაქი)|კერეტარო]] განიხილებოდა.<ref>[http://www.juridicas.unam.mx/publica/rev/boletin/cont/85/art/art13.htm Boletín Mexicano de Derecho Comparado]. Juridicas.unam.mx. Retrieved on April 12, 2014.</ref> საბოლოოდ, დედაქალაქად მეხიკო აირჩიეს, რადგან სწორედ ის იყო ქვეყნის მოსახლეობისა და ისტორიის ცენტრი, მიუხედავად იმისა, რომ გეოგრაფიულ ცენტრთან კერეტარო უფრო ახლოს მდებარეობდა. არჩევანი ოფიციალურად გაფორმდა 1824 წლის 18 ნოემბერს, რის შემდეგაც, კონგრესმა 8 800 აკრის ფართობი გამოყო, რომლის ცენტრი [[სოკალო]] იყო. ამის შემდეგ, ეს ტერიტორია [[მეხიკოს შტატი]]სგან გამოყვეს, შტატის ხელისუფლება კი ინკვიზიციის სასახლიდან (ამჟამად მექსიკის მედიცინის მუზეუმი) [[ტესკოკო (მეხიკოს შტატი)|ტესკოკოში]] გადავიდა. აღნიშნულ ტერიტორიაში არ შედიოდა ისეთი დასახლებული ქალაქები, როგორებიც იყო: [[კოიოაკანი]], [[შოჩიმილკო]], [[მექსიკალცინგო]] და [[ტლალპანი]] - ყველა მათგანი მექხიკის შტატის შემადგენლობაში დარჩა.<ref name="EncMex2003">{{cite encyclopedia|last=Alvarez|first=Jose Rogelio|encyclopedia=Enciclopedia de Mexico|title=Distrito Federal|year=2003|publisher=Sabeco International Investment Corp.|volume=IV|language=Spanish|isbn=978-1-56409-063-8|pages=2293–2314}}</ref> 1854 წელს, [[მექსიკის პრეზიდენტი|პრეზიდენტმა]] [[ანტონიო ლოპეს დე სანტა ანა]]მ ფედერალური რაიონის ტერიტორია თითქმის რვაჯერ გაზარდა, თავდაპირველი 220 კმ²-დან 1700 კმ²-მდე, ქალაქს შეუერთა სასოფლო და მთიანი არეალები, რითაც უსაფრთხო გახადა სტრატეგიული სამხრეთ და სამხრეთ-დასავლეთ მთის უღელტეხილები და მეხიკო უცხოური ინვანსიისგან დაიცვა. ფედერალური რაიონის საზღვრების ბოლო ცვლილება 1898-1902 წლებში განხორციელდა, ქალაქს დაემატა სამხრეთი ტერიტორია [[მორელოსის შტატი]]ს საზღვრამდე. იმ დროისათვის, ფედერალურ რაიონში არსებული მუნიციპალიტეტების რაოდენობა 22-ს შეადგენდა. მიუხედავად იმისა, რომ ფედერალურ რაიონს გუბერნატორის მიერ დანიშნული მთავრობა მართავდა, მის შემადგენლობაში არსებული მუნიციპალიტეტები ავტონომიურობას ინარჩუნებდა. ძალაუფლების ასეთმა დუალურობამ, მუნიციპალიტეტებისა და ფედერალურ მთავრობებს შორის დაძაბულობა წარმოშვა, რომელმაც თითქმის ერთი საუკუნე გასტანა. 1903 წელს პრეზიდენტმა [[პორფირიო დიასი|პორფირიო დიასმა]], ფედერალურ რაიონში შემავალი მუნიციპალიტეტების ძალაუფლება მნიშვნელოვნად შეამცირა. ამის შემდეგ, 1928 წელს ფედერალურმა მთავრობამ ყველა აღნიშნული რაიონის გაუქმება გადაწყვიტა. მუნიციპალიტეტბის ნაცვლად, ფედერალური რაიონი დაიყო „ცენტრალურ დეპარტამენტად“ და 13 ''დელეგასიონედ'' (კვარტალი), რომლებიც პირდაპირ იმართებოდნენ ფედერალური რაიონის მთავრობის მიერ. ცენტრალურ დეპარტამენტში გაერთიანდა მეხიკოს, ტაკუბის, ტაკუბაიისა და მიშკოაკის ყოფილი მუნიციპალიტეტები. 1941 წელს, ხენერალ-ანაიას კვარტალი ცენტრალურ დეპარტამენტს შეუერთეს, რასაც შემდეგ „ქალაქი მეხიკო“ უწოდეს. 1941-1970 წლებში ფედერალური რაიონი მოიცავდა 12 ''დელეგასიონეს'' და ქალაქ მეხიკოს. 1970 წელს ქალაქი მეხიკო დაიყო ოთხ სხვადასხვა ''დელეგასიონედ'': კუაუტემოკი, მიგელ-იდალგო, ვენუსტიანო-კარანსა და ბენიტო-ხუარესი, რის შედეგადაც ''დელეგასიონეთა'' რაოდენობა თექვსმეტამდე გაიზარდა. ამის შემდეგ, მთლიანი ფედერალური რაიონი, რომელიც ერთ ურბანულ არეალად ჩამოყალიბდა, დე ფაქტო გაიგივდა სინონიმ მეხიკოსთან. თუმცა, საკამათო რჩებოდა დე იურე საკითხი, რაც 1993 წელს კონსტიტუციის 44-ე თავის ჩასწორებამ აღმოფხვრა. აღნიშნული შესწორების შედეგად, ქალაქი მეხიკო და ფედერალური რაიონი ერთმანეთთან გაიგივდა. ეს ჩასწორება შემდეგში განივრცო მომდევნო თავში, სადაც საუბარია ფედერალური რაიონის მთავრობის სტატუსზე.<ref>{{Cite web |url=http://www.df.gob.mx/leyes/normatividad.html?materia=1&apartado=15&disp=140 |title=Statute of Government of the Federal District |accessdate=2015-05-18 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080313061806/http://www.df.gob.mx/leyes/normatividad.html?materia=1&apartado=15&disp=140 |archivedate=2008-03-13 }}</ref> ===პოლიტიკური სტრუქტურა=== მეხიკოში განთავსებულია არა რომელიმე კონკრეტული [[მექსიკის შტატები|შტატის]], არამედ მთლიანი ქვეყნის ხელისუფლების ადმინისტრაცია. ფედერალური რაიონის მთავრობის მეთაურს ნიშნავდა [[მექსიკის პრეზიდენტი]]. ზოგიერთი პოლიტიკური დაჯგუფება მოითხოვდა, რომ ფედერალური რაიონი გამოცხადებულიყო ფედერაციის 32-ე შტატად. მოთხოვნის საპასუხოდ, 1987 წელს რაიონმა ფართო ავტონომიის სტატუსი მიიღო. 1990-იან წლებში, ავტონომია კიდევ უფრო განივრცო და უკვე 1997 წლიდან, მოსახლეობა პირდაპირი წესით ირჩევს ფედერალური რაიონის მეთაურსა და ერთპალატიანი საკანონმდებლო ასამბლეის წევრებს. მთავრობის პირველი არჩეული მეთაური იყო [[კუაუტემოკ კარდენასი]]. 1999 წელს, 2000 წლის საპრეზიდენტო არჩევნებში მონაწილეობის მიზნით, კარდენასი გადადგა და მის მაგივრად დაინიშნა [[როსარიო რობლესი]], რომელიც მეხიკოს პირველი ქალი მმართველი გახდა. 2000 წელს აირჩიეს [[მანუელ ლოპეს ობრადორი]], რომელიც 2006 წლის საპრეზიდენტო არჩევნებში მონაწილეობის მიზნით, 2005 წელს გადადგა თანამდებობიდან. მის ადგილზე, საკანონმდებლო ასამბლეამ [[ალეხანდრო ენსინას როდრიგესი]] დანიშნა. 2006 წელს, მეხიკოს მეთაურად 6 წლიანი ვადით [[მარსელო ებრარდი]] აირჩიეს. ფედერალურ რაიონს, შტატებისგან განსხვავებით, არ გააჩნია კონსტიტუცია, ავტონომიის სტატუსში ბოლო დროს შეტანილი ცვლილებების საფუძველზე, ბიუჯეტი განიკარგება ადგილობრივად. მას წარადგენს მეხიკოს მთავრობის მეთაური და ამტკიცებს საკანონმდებლო ასამბლეა. თუმცა, ფედერალური რაიონის საშინაო და საგარეო ვალებთან დაკავშირებულ საკითხებს წყვეტს [[მექსიკის კონგრესი]].<ref>{{cite web |url=http://www.finanzas.df.gob.mx/documentos/CodigoFinanciero_2007.pdf |title=Codigo Financiero Del Distrito Federal* |format=PDF |accessdate=April 17, 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070808005758/http://www.finanzas.df.gob.mx/documentos/CodigoFinanciero_2007.pdf |archivedate=აგვისტო 8, 2007 }}</ref> მექსიკის კონსტიტუციის 44-ე მუხლის თანახმად, იმ შემთხვევაში, თუ ქვეყნის ხელისუფლება სხვა ქალაქში გადავა, ფედერალური რაიონი გარდაიქმნება ახალ შტატად, რომელსაც დაერქმევა „მექსიკის ველის შტატი“, რომლის საზღვრებსაც ქვეყნის კონგრესი დაადგენს. [[სურათი:Federal District buildings on Zocalo Mexico City.jpg|thumb|center|800px|სამთავრობო ოფისები სოკალოზე]] ===არჩევნები და ხელისუფლება=== [[სურათი:Miguel Ángel Mancera recibiendo su constancia de Jefe de Gobierno electo.jpg|thumb|120px|მეხიკოს მთავრობის მეთაური [[მიგელ ანხელ მანსერა]]]] 2006 წელს, ჩატარდა მეხიკოს მთავრობის მეთაურისა და საკანონმდებლო ასამბლეის წევრთა არჩევნები. მთავრობის მეთაურები აირჩევიან 6-წლიანი ვადით, თუმცა, პოსტზე მათი ხელახლა არჩევა აღარ შეიძლება. როგორც წესი, ეს პოსტი მეორე უმნიშვნელოვანეს, ყველაზე გავლენიან თანამდებობად მიიჩნევა მთელ მექსიკაში.<ref>Hamnett, Brian (1999) ''A Concise History of Mexico'' Cambridge University Press; Cambridge, UK, p. 293</ref> ფედერალური რაიონის საკანონმდებლო ასემბლეის ფორმირების პროცესი ისეთივეა, როგორც სხვა საკანონმდებლო ორგანოების შემთხვევაში, მთელი ქვეყნის მასშტაბით; წევრები აირჩევიან როგორც მაჟორიტარული, ისე პროპორციული სისტემით. ფედერალური რაიონი 40 საარჩევნო ოლქადაა დაყოფილი, რომლებშიც მოსახლეობა ირჩევს თითო წარმომადგენელს. გარდა ამისა, ფედერალური რაიონი, როგორც ერთი მთლიანი წარმონაქმნი, პარალელური ხმის მიცემის საფუძველზე, პროპორციული სისტემით ირჩევს 26 დეპუტატს. აღნიშნული წესით არჩეულ წარმომადგენლებს, ორგანოში თანამდებობებზე დანიშვნისას გარკვეული შეზღუდვები ეხებათ. მაგალითად, არც ერთ პარტიას არ შეიძლება ჰქონდეს ადგილთა 63 %-ზე მეტი. 2006 წლის არჩევნებში, ადგილების აბსოლუტური უმრავლესობა, 34 ადგილი 40-დან, მემარცხენე „PRD“-მ მოიპოვა. {|class="wikitable" |- ! [[მექსიკის პოლიტიკური პარტიების სია|პოლიტიკური პარტია]] ! style="width:55pt;"|[[შედარებითი უმრავლესობის სისტემა]] ! style="width:55pt;"|[[პროპორციული წარმომადგენლობა]] ! style="width:55pt;"|სულ |- |align="left"|[[File:PRD logo without border (Mexico).svg|18px]] [[დემოკრატიული ევოლუციის პარტია]] |style="text-align:center;"|31 |style="text-align:center;"|3 |style="text-align:center;"|34 |- |align="left"|[[File:PAN Party (Mexico).svg|18px]] [[მექსიკის ეროვნული მოქმედების პარტია]] |style="text-align:center;"|9 |style="text-align:center;"|6 |style="text-align:center;"|15 |- |align="left"|[[File:PRI Party (Mexico).svg|18px]] [[მექსიკის ინსტიტუციურ-რევოლუციური პარტია]] |style="text-align:center;"| |style="text-align:center;"|8 |style="text-align:center;"|8 |- |align="left"|[[File:PT Party (Mexico).svg|18px]] [[მექსიკის შრომის პარტია]] |style="text-align:center;"| |style="text-align:center;"|5 |style="text-align:center;"|5 |- |align="left"|[[File:PVE Party (Mexico).svg|18px]] [[მექსიკის მწვანე ეკოლოგისტთა პარტია]] |style="text-align:center;"| |style="text-align:center;"|3 |style="text-align:center;"|3 |- |align="left"|[[File:PNA Party (Mexico).svg|18px]] [[მექსიკის ახალი ალიანსის პარტია]] |style="text-align:center;"| |style="text-align:center;"|1 |style="text-align:center;"|1 |- style="text-align:center;" ||'''სულ''' ||'''40''' ||'''26''' ||'''66''' |} XX საუკუნის მეორე ნახევრიდან, მეხიკოს ხელმძღვანელობის მიერ გატარებული პოლიტიკა, როგორც წესი, უფრო ლიბერალური იყო, ვიდრე ქვეყნის დანარჩენ ნაწილში. ამას ემატება ფედერალური მთავრობის მხარდაჭერა, ასევე 1980-იან წლებსა და ბოლო პერიოდში საკანონმდებლო ასამბლეის მიერ რამდენიმე კანონის მიღება. 2009 წლის დეკემბერში, ფედერალური რაიონი პირველი ქალაქი გახდა მთელ [[ლათინური ამერიკა|ლათინურ ამერიკაში]] და ერთ-ერთი უიშვიათესთაგანი მთელ მსოფლიოში, სადაც [[ერთსქესიანთა ქორწინება]] დაკანონდა. ===კვარტლები და უბნები=== ადმინისტრაციული მიზნით, მეხიკო დაყოფილია 16 კვარტლად. მიუხედავად იმისა, რომ ისინი მუნიციპალიტეტის სრულად ეკვივალენტური არაა, 16 -ვე კვარტალს აქვს მნიშვნელოვანი ავტონომია, 2000 წლიდან კი მათი მეთაურები პირდაპირი არჩევის წესით, ხმათა უმრავლესობით აირჩევიან. იქიდან გამომდინარე, რომ მეხიკო ორგანიზებულია ერთ მთლიან, ფედერალურ რაიონად, საქალაქო სერვისების უმრავლესობას უზრუნველყოფს ფედერალური რაიონის მთავრობა და არა თავად კვარტლები. 2010 წლის მდგომარეობით, ფედერალური რაიონი შემდეგი კვარტლებისგან შედგება:<ref>[http://mapserver.inegi.org.mx/mgn2k/?s=geo&c=1223 2010 census tables: INEGI] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181225034233/http://mapserver.inegi.org.mx/mgn2k/?s=geo&c=1223%20 |date=2018-12-25 }}<br>Select ''Municipales'' (Municipal), then ''Descargar'' (Download).</ref> {|cellspacing="8" |- |style="width:50%;"| 1. [[ალვარო-ობრეგონი]] (მოსახლ. 727,034)<br/> 2. [[ასკაპოცალკო]] (მოსახლ. 414,711)<br/> 3. [[ბენიტო-ხუარესი (მეხიკო)|ბენიტო-ხუარესი]] (მოსახლ. 385,439)<br/> 4. [[კოიოაკანი]] (მოსახლ. 620,416)<br/> 5. [[კუახიმალპა]] (მოსახლ. 186,391)<br/> 6. [[კუაუტემოკი (მეხიკო)|კუაუტემოკი]] (მოსახლ. 531,831)<br/> 7. [[გუსტავო-მადერო]] (მოსახლ. 1,185,772)<br/> 8. [[ისტაკალკო]] (მოსახლ. 384,326)<br/> |style="width:33%;"| 9. [[ისტაპალაპა]] (მოსახლ. 1,815,786)<br/> 10. [[მაგდალენა-კონტრერესი]] (მოსახლ. 239,086)<br/> 11. [[მიგელ-იდალგო]] (მოსახლ. 372,889)<br/> 12. [[მილპა-ალტა]] (მოსახლ. 130,582)<br/> 13. [[ტლაუაკი]] (მოსახლ. 360,265)<br/> 14. [[ტლალპანი]] (მოსახლ. 650,567)<br/> 15. [[ვენუსტიანო-კარანსა]] (მოსახლ. 430,978)<br/> 16. [[შოჩიმილკო]] (მოსახლ. 415,007) |} კვარტლები შედგება ასობით კოლონიებისა და უბნებისაგან, რომლებსაც რაიმე იურიდიული ავტონომია ან წარმომადგენლობა არ გააჩნიათ. ქალაქის უძველესი ნაწილია [[მეხიკოს ისტორიული ცენტრი|ისტორიული ცენტრი]], სადაც ზოგიერთი შენობა XVI საუკუნით თარიღდება. ცენტრალური ნაწილის სხვა ცნობილ უბნებს შორისაა [[კონდესა]], რომელიც არტ-დეკოს არქიტექტურითა და რესტრონებით გამოირჩევა; [[კოლონია-რომა]] — გამოირჩევა ბოზარის არქიტექტურითა და კულინარიული წერტილებით; [[სონა-როსა]], რომელიც წარსულში ცნობილი იყო ღამის ცხოვრებითა და რესტორნებით, ახლა კი [[ლგბტ]] და კორეულ-მექსიკური საზოგადოეებების ცენტრს წარმოადგენს; [[ტეპიტო]] და [[ლა-ლაგუნილია]] გამოირჩევა ადგილობრივ მუშათა კლასის ფოლკლორითა და ძველმანების ბაზრობებით. უახლეს კვარტლებს მიეკუთვნება [[სანტა-მარია-ლა-რიბერა]] და [[კოლონია-სან-რაფაელი|სან-რაფაელი]], რომლებიც პორფირიატოს სტილის არქიტექტურით გამოირჩევა. ისტორიული ცენტრის დასავლეთით, რეფორმის გამზირის გასწვრივ მდებარეობს ქალაქის მრავალი შეძლებული კვარტალი, მათ შორის [[პოლანკო]], [[ლომას-დე-ჩაპულტეპეკი]], [[ბოსკეს-დე-ლას-ლომასი]], [[სანტა-ფე (მეხიკო)|სანტა-ფე]] და [[ინტერლომასი]], რომლებიც მეხიკოს ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს არეალს მიეკუთვნება კორპორატიული სათავო ოფისებისათვის, ცათამბჯენებისათვის და სავაჭრო ცენტრებისათვის. ქალაქის სამხრეთით მდებარეობს ზოგიერთი სხვა მაღალშემოსავლიანი კვარტალი, მაგალითად [[კოლონია-დელ-ვალიე]] და [[ხარდინეს-დელ-პედრეგალი]], ასევე წარსულში ცალკეული, კოლონიური ქალაქები [[კოიოაკანი]], [[სან-ანხელი]] და სან-ხერონიმო. [[ამბოხებულთა გამზრი]]ს გასწვრივი ტეროტირია, [[რეფორმის გამზირი]]დან, ცენტრის სიახლოვეს, მსოფლიო სავაჭრო ცენტრისა და [[მექსიკის ეროვნული ავტონომიური უნივერსიტეტი |მექსიკის ეროვნული ავტონომიური უნივერსიტეტი]]ს სამხრეთ ნაწილებამდე — კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი კორიდორია კორპორატიული საოფისე სივრცისათვის. ისეთი უკიდურესი სამხრეთი კვარტლები, როგორებიცაა [[შოჩიმილკო]] და [[ტლაუაკი]], მნიშვნელოვანი სასოფლო დასახლებებით გამოირჩევა, [[მილპა-ალტა]] კი მთლიანად სასოფლოა. ცენტრის აღმოსავლეთით ძირითადად დაბალშემოსავლიანი არეალებია, თუმცა შიგადაშიგ არის საშუალო კლასის კვარტლებიც, მაგალითად [[ხარდინ-ბალბუენა]]. ურბანული ბადე აღმოსავლეთით მრავალ კილომეტრზე გრძელდება და შედის [[მეხიკოს შტატი|მეხიკოს შტატში]], მოიცავს ქალაქ [[ნესაუალკოიოტლი|ნესაუალკოიოტლს]], სადაც ამჟამად საშუალო კლასის მოსახლეობა იზრდება, ერთ დროს კი ძირითადად უკანონო დასახლებებით იყო სავსე. მსგავსი ჯურღმულებით ამ დროისათვის გამოირჩევა მეტროპოლიური არეალის კიდეები. ისტორიული ცენტრის ჩრდილოეთით, ინდისტრიული ობიექტებით გამორჩეული [[ასკაპოცალკო]]სა და [[გუსტავო-მადერო]]ს კვარტლები მდებარეობს, სადაც ძირითადად საშუალო ფენა ცხოვრობს. ბოლო წლებში, მეხიკოს ჩრდილოეთ ნაწილში არსებულმა ინდუსტრიულმა ობიექტებმა ძირითადად მეხიკოს შტატის მუნიციპალიტეტებში გადაინაცვლა. მეხიკოს ჩრდილოეთით მდებარეობს ქალაქი სიუდად-სატელიტე, რომელიც საშუალო და საშუალოზე მაღალი კლასის მოსახლეობით გამოირჩევა. ადამიანის განვითარების ინდექსის 2005 წლის ანგარიშის მიხედვით,<ref name="DISTRITO FEDERAL">{{cite web |url = http://www.undp.org.mx/IMG/pdf/Distrito_Federal.pdf |title = Panorama de la entidad (Panorama of the entity) |language = Spanish |accessdate = September 19, 2012 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20121203130742/http://www.undp.org.mx/IMG/pdf/Distrito_Federal.pdf |archivedate = დეკემბერი 3, 2012 }}</ref> აღნიშნული მაჩვენებელი ყველაზე მაღალი ნიშნულით დაფიქსირდა სამ კვარტალში: ბენიტო-ხუარესის მაჩვენებელი ყველაზე მაღალია მთელ მექსიკაში, მას მოსდევს მიგელ-იდალგო და კოიოაკანი. საპირისპიროდ, ადამიანის განვითარების ინდექსის ყველაზე დაბალი მაჩვენებლები დაფიქსირდა [[შოჩიმილკო]]ში, ტლაუაკსა და იცაპალაპაში. ===მეტროპოლიური არეალი=== დიდი მეხიკო მოიცავს ფედერალურ რაიონს, მეხიკოს შტატის 60 მუნიციპალიტეტს და იდალგოს შტატის 1 მუნიციპალიტეტს. დიდი მეხიკო უდიდესი მეტროპოლიური არეალი და ყველაზე მჭიდროდ დასახლებული ტერიტორიაა მექსიკაში. 2009 წელს, ურბანულ აგლომერაციაში 21 163 226 ადამიანი ცხოვრობდა, საკუთრივ მეხიკოში კი 8 841 916. მოსახლეობის მიხედვით, დიდი მეხიკოს ყველაზე დიდი მუნიციპალიტეტებია (მეხიკოს გარდა):<ref>{{Cite web |url=http://www.inegi.org.mx/sistemas/TabuladosBasicos/preliminares2010.aspx |title=Censo de Población y Vivienda 2010 Resultados preliminares (choose drop down Mexico for state) |accessdate=2016-10-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20141103004900/http://www.inegi.org.mx/sistemas/TabuladosBasicos/preliminares2010.aspx |archivedate=2014-11-03 }}</ref> *[[სიუდად-ლოპეს-მატეოსი]] (მოსახლ. 489 775) *[[ჩიმალუაკანი]] (მოსახლ. 602 079) *[[კუაუტიტლან-ისკალი]] (მოსახლ. 532 973) *[[ეკატეპეკ-დე-მორელოსი]] (მოსახლ. 1 658 806) *[[ისტაპალუკა]] (მოსახლ. 467 630) *[[ნაუკალპანი]] (მოსახლ. 833 782) *[[ნესაუალკოიოტლი]] (მოსახლ. 1 109 363) *[[ტლალნეპანტლა-დე-ბასი]] (მოსახლ. 664 160) ჩამოთვლილი მუნიციპალიტეტები მეხიკოს შტატში მდებარეობს, მაგრამ ამავე დროს მიეკუთვნება დიდ მეხიკოს. მეხიკოს შტატის მოსახლეობის დაახლოებით 75 % (10 მილიონი) ცხოვრობს იმ მუნიციპალიტეტებში, რომლებიც დიდი მეხიკოს კონურბაციის ნაწილია. 1980-იანი წლების ბოლომდე, დიდი მეხიკო სწრაფად მზარდი მეტროპოლირი არეალი იყო. ამის შემდეგ, კონურბაციის ზრდასთან ერთად მომატებული გარემოში გამონაბოლქვის შემცირების მიზნით დაწყებული დეცენტრალიზაციის პოლიტიკის წყალობით, აგლომერაციის წლიური ზრდის ტემპი შემცირდა და ამჟამად უფრო დაბალია, ვიდრე მექსიკის ოთხი სხვა მეტროპოლიური არეალების მაჩვენებელი, მიუხედავად იმისა, რომ ის დღემდე პოზიტიურია<ref name=sintesis>[http://www.inegi.gob.mx/est/contenidos/espanol/proyectos/conteos/conteo2005/sintesis.pps Síntesis de Resultados del Conteo 2005] INEGI</ref> 1995-2000 წლებში, საკუთრივ მეხიკოს [[მიგრაციის სალდო]] უარყოფითი იყო,<ref>{{cite web |url = http://www.inegi.gob.mx/est/contenidos/espanol/rutinas/ept.asp?t=mpob62&c=3883&e=09 |title = Tasa de emigración, inmigración y migración neta de las entidades federativas |publisher = Inegi.gob.mx |date = |accessdate = May 26, 2013 }}</ref> რაც იმაზე მიუთითებს, რომ მოსახლეობა მეტროპოლიის გარეუბნებში ან სხვა შტატებში გადადიოდა საცხოვრებლად. ==დაძმობილებული ქალაქები== {| width=100% |- | * {{დროშა|აშშ}}, [[ლოს-ანჯელესი]] (1969, 11 დეკემბერი) * {{დროშა|იაპონია}}, [[ნაგოია]] (1978, 15 თებერვალი) * {{დროშა|სალვადორი}}, [[სან-სალვადორი]] (1979, 14 სექტემბერი) * {{დროშა|ესპანეთი}}, [[მადრიდი]] (1983, 17 ნოემბერი) * {{დროშა|პერუ}}, [[კუსკო]] (1987, 7 ივლისი) * {{დროშა|გერმანია}}, [[ბერლინი]] ({{lang-de|Berlin}}) (1993, 1 სექტემბერი)<ref>{{Cite web |url=https://www.berlin.de/rbmskzl/staedteverbindungen/mexiko.de.html |title=Städtepartnerschaft Mexiko-Stadt |accessdate=2013-01-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131203174856/http://www.berlin.de/rbmskzl/staedteverbindungen/mexiko.de.html |archivedate=2013-12-03 }}</ref> * {{დროშა|სამხრეთი კორეა}}, [[სეული]] (1993, 30 აგვისტო) * {{დროშა|მექსიკა}}, [[გვადალახარა]] (1996) * {{დროშა|საბერძნეთი}}, [[ათენი]] * {{დროშა|პერუ}}, [[არეკიპა]] * {{დროშა|ჩინეთი}}, [[პეკინი]] * {{დროშა|ლიბანი}}, [[ბეირუთი]] * {{დროშა|ბრაზილია}}, [[ბრაზილია (ქალაქი)|ბრაზილია]] * {{დროშა|რუსეთი}}, [[კალინინგრადი]], * {{დროშა|პორტუგალია}}, [[ლისაბონი]] * {{დროშა|კვიპროსი}}, [[ნიქოზია]] * {{დროშა|პანამა}}, [[პანამა (ქალაქი)|პანამა]] * {{დროშა|ინდოეთი}}, [[რანჩი]] * {{დროშა|იტალია}}, [[რომი]] * {{დროშა|ბრაზილია}}, [[სან-პაულუ]] * {{დროშა|გერმანია}}, [[შტუტგარტი]] * {{დროშა|კანადა}}, [[ტორონტო]] || * {{დროშა|კუბა}}, [[ჰავანა]] (1997, 25 სექტემბერი) * {{დროშა|გვატემალა}}, [[გვატემალა (ქალაქი)|გვატემალა]] (1998) * {{დროშა|მექსიკა}}, [[მონტერეი (მექსიკა)|მონტერეი]] (2003) * {{დროშა|არგენტინა}}, [[ბუენოს-აირესი]] (2006) * {{დროშა|შვედეთი}}, [[მალმე]] (2007, 1 ოქტომბერი) * {{დროშა|მექსიკა}}, [[დოლორეს-იდალგო]] (2008, 1 სექტემბერი)<ref>[http://www.comsoc.df.gob.mx/noticias/discursosj.html?id=1844318 Documento de declaración de hermanamiento entre la ciudad de Dolores Hidalgo y la Ciudad de México] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150923205801/http://www.comsoc.df.gob.mx/noticias/discursosj.html?id=1844318 |date=2015-09-23 }}. Último acceso el 18/09/2008.</ref> * {{დროშა|ესპანეთი}}, [[კადისი]] (2009)<ref name="mexico-cádiz-dorada">[http://www.diariobahiadecadiz.com/detalle-noticia-2264 México DF, otro hermano para Cádiz]</ref> * {{დროშა|არგენტინა}}, [[როსარიო (არგენტინა)|როსარიო]] (2010)<ref>[http://www.bi100.df.gob.mx/proyectos_internacionales/index/26 Texto de la Conferencia dictada tras la firma del Convenio de Colaboración en el Bicentenario entre la Municipalidad de Rosario, Argentina, y la Ciudad de México] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090912041203/http://www.bi100.df.gob.mx/proyectos_internacionales/index/26 |date=2009-09-12 }}.</ref> * {{დროშა|პუერტო-რიკო}}, [[სან-ხუანი (პუერტო-რიკო)|სან-ხუანი]] * {{დროშა|ვენესუელა}}, [[კარაკასი]] * {{დროშა|ეგვიპტე}}, [[კაირო]] * {{დროშა|აშშ}}, [[ჩიკაგო]] * {{დროშა|მექსიკა}}, [[სიუდად-ხუარესი]] * {{დროშა|თურქეთი}}, [[სტამბოლი]] * {{დროშა|ბოლივია}}, [[ლა-პასი]] * {{დროშა|ფილიპინები}}, [[მანილა]] * {{დროშა|საფრანგეთი}}, [[პარიზი]] * {{დროშა|ბრაზილია}}, [[რიო-დე-ჟანეირო]] * {{დროშა|ჩილე}}, [[სანტიაგო]] * {{დროშა|ავსტრალია}}, [[სიდნეი]] * {{დროშა|ისრაელი}}, [[თელ-ავივი]] |} ==იხილეთ აგრეთვე== * [[მექსიკის ქალაქების სია]] ==ლიტერატურა== <div class="references-small" style="-moz-column-count:2; column-count:2;"> * Acosta Ochoa, Guillermo (2007): [https://web.archive.org/web/20090225112400/http://www.ucm.es/info/arqueoweb/word/8(2)/acostaochoa.doc "Las ocupaciones precerámicas de la Cuenca de México. Del poblamiento a las primeras sociedades agrícolas"], en ''Arqueoweb'' No. 8 (2), consultada el 22 de marzo de 2007. * Álvarez Arredondo, Ricardo A (2002): ''Historia de las formas de gobierno de la Ciudad de México.'' Grupo Parlamentario del Partido de la Revolución Democrática: Cámara de Diputados, LVIII Legislatura: Congreso de la Unión. México, D.&nbsp;F. * Bernal, Rafael (1994): ''Mestizaje y criollismo en la literatura de la Nueva España del siglo XVI.'' Banco de México. * Garibay K., Ángel María (1992) [1950]: ''Poesía indígena de la Altiplanicie''. Universidad Nacional Autónoma de México. * Garza, Gustavo (2000): ''La Ciudad de México en el fin del segundo milenio''. El Colegio de México, Centro de Estudios Demográficos y de Desarrollo Urbano. ISBN 968-12-0996-6, 9789681209964 * Instituto Nacional de Geografía, Estadística e Informática (2006): ''Distrito Federal. Anuario estadístico''. INEGI, Aguascalientes. ISBN 0188-8544 *Lombardo de Ruíz , Sonia / Guadalupe de la Torre Villalpando / María Gayón Córdoba / María Dolores Morales Martínez (2009): ''Territorio y demarcación en los censos de población. Ciudad de México 1753, 1790, 1848 y 1882''. México, Adabi de México / Fundación Alfredo Harp Helú ISBN 978-968-03-0373-1[https://www.adabi.org.mx/vufind/Record/adabi272878] * Mathieu, Dominique (2004): «¿Qué significó la democratización en la gestión urbana?» En: Rodríguez Kuri, Ariel y Sergio Tamayo Flores Alatorre (coord.): ''Los primeros cien años. Los próximos cien...''. Universidad Autónoma Metropolitana. pp.&nbsp;173-188. * Organización de las Naciones Unidas (Naciones Unidas, 2003): [http://www.un.org/esa/population/publications/wup2003/2003WUPHighlights.pdf ''World urbanization prospects. The 2003 revision]'' (en inglés), en el sitio en internet de la ONU, consultado el 22 de marzo de 2007. * Paz, Octavio (2003): ''El laberinto de la soledad'', Cátedra, Barcelona. * Terrazas, Óscar (2004): «La centralidad metropolitana en la Ciudad de México.» En: Rodríguez Kuri, Ariel y Sergio Tamayo Flores Alatorre (coord.): ''op. cit.'' pp. 235-266. *Villalobos Jaramillo, Javier (2010) ''Los 100 Sitios y Monumentos más importantes del Centro Histórico de la Ciudad de México'', México, Adabi de México / Fundación Alfredo Harp Helú * Ward, Peter M (2004): «Gobierno y democracia en el Distrito Federal: Cárdenas, el PRD y el huevo del párroco.» En: Rodríguez Kuri, Ariel y Sergio Tamayo Flores Alatorre (coord.): ''op. cit.'' pp. 189-234. * Zolov, Eric (2004): «Notas sobre la capital en su contribución hegemónica». En: Rodríguez Kuri, Ariel y Sergio Tamayo Flores Alatorre (coord.): ''op. cit''. pp.&nbsp;111-126. </div> == რესურსები ინტერნეტში == {{Commons|Mexico City}} * [http://www.df.gob.mx/ ფედერალური რაიონის მთავრობა] {{Webarchive|url=http://webarchive.loc.gov/all/20020808031049/http://www.df.gob.mx/ |date=2002-08-08 }} {{es icon}} * [http://mexicocity.gob.mx/ ქალაქის ტურიზმის ოფისი] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130730034952/http://www.mexicocity.gob.mx/ |date=2013-07-30 }} {{es icon}} * [http://www.viadf.com.mx/ Free Online Route Planner for all public transport services in Mexico City] * [https://web.archive.org/web/20051001013903/http://homepage.mac.com/helipilot/PhotoAlbum31.html Mexico City seen from a helicopter] * [http://www.ciudadmexico.com.mx/imagenes.htm Images of Mexico City] * [http://www.mexicocity.com.mx/indexen.html Mexico City virtual guide] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110521091925/http://mexicocity.com.mx/indexen.html |date=2011-05-21 }} * [http://laniel.free.fr/INDEXES/GraphicsIndex/MEXICO%202007/MEXICO/MEXICO.html Some pictures of Mexico City] * [http://mexicocityexperience.com/ Mexico City Experience] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110623115656/http://www.mexicocityexperience.com/ |date=2011-06-23 }} * [https://www.cdmx.gob.mx/ Internetpräsenz der Stadt] (spanisch) * [http://www.mexicocity.gob.mx/guias/biblioteca/folleto_delegacional/04_PDF_aleman.pdf Tourismusbüro der Stadt] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131217224749/http://www.mexicocity.gob.mx/guias/biblioteca/folleto_delegacional/04_PDF_aleman.pdf |date=2013-12-17 }} (spanisch und englisch) * [http://www.goethe.de/ins/mx/de/lp.html?wt_sc=mexiko Goethe-Institut Mexiko-Stadt] * [http://www.allaboutmexicocity.com/ Stadtführer] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140218071532/http://www.allaboutmexicocity.com/ |date=2014-02-18 }} (englisch) * [http://www.viadf.com.mx/ Routenplaner des öffentlichen Verkehrs in Mexiko-Stadt] * [http://www.universes-in-universe.de/america/mex/index.htm Welten der Kunst: Mexiko] * [http://www.ciudadmexico.com.mx/imagenes.htm Bilder von Mexiko-Stadt] (spanisch und englisch) * [http://www.wissenslogs.de/wblogs/blog/geo-log/kuso/2009-01-15/mexiko-stadt-werden-und-transformation-einer-megastadt Mexiko-Stadt Werden und Transformation einer Megastadt] ==სქოლიო== {{სქოლიო|3}} {{მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლები მექსიკაში}} {{ჩრდილოეთ ამერიკის დედაქალაქები}} {{ზაფხულის ოლიმპიური თამაშების მასპინძელი ქალაქები}} {{აცტეკები}} [[კატეგორია:მეხიკო| ]] [[კატეგორია:მექსიკის ქალაქები]] [[კატეგორია:ჩრდილოეთ ამერიკის დედაქალაქები]] [[კატეგორია:ზაფხულის ოლიმპიური თამაშების მასპინძელი ქალაქები]] c30nm53wziaoby0abizdadzsvhc9scd 0 17624 4408684 4328400 2022-08-18T16:13:55Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki {{მმართველი |ქვეყანა = [[რომის იმპერია|რომის]] |თანამდებობა = [[რომის იმპერატორების სია|იმპერატორი]] |სახელი = ტიტუს ფლავიუს კეისარი დომიციანუს ავგუსტუსი |ორიგინალური სახელი = TITUS FLAVIUS CAESAR DOMITIANUS AVGVSTUS |რიგი = |რიგი-მეუღლეების = |სურათი = Domiziano da collezione albani, fine del I sec. dc. 02.JPG |წარწერა = დომიციანეს ბიუსტი, [[ლუვრის მუზეუმი]], [[პარიზი]] |მმართველობის დასაწყისი = [[14 სექტემბერი]], [[81]] |მმართველობის დასასრული = [[18 სექტემბერი]], [[96]] |კორონაცია = |წინამორბედი = [[ტიტუსი]] |მემკვიდრე = [[ნერვა]] |სხვა წოდებები = |ვიცე-პრეზიდენტი = |პარტია = |დაბადების თარიღი = [[24 ოქტომბერი]], [[51]] |დაბადების ადგილი = [[რომი]] |გარდაცვალების თარიღი = [[18 სექტემბერი]], [[96]] (44 წლის) |გარდაცვალების ადგილი = [[რომი]] |ქორწინება = დომიცია ლონგინა |შვილები = ვაჟი (80-83 წწ.) |დინასტია = [[ფლავიუსები]] |მამა = [[ვესპასიანე]] |დედა = დომიცილა }} '''დომიციანე''' ({{lang-la|Titus Flavius Caesar Domitianus Augustus; ''ტიტუს ფლავიუს კეისარი დომიციანუს ავგუსტუსი''}};<ref>კლასიკურ ლათინურში დომიციანეს სახელი დაიწერებოდა, როგორც TITVS FLAVIVS CAESAR DOMITIANVS AVGVSTVS.</ref> დ. [[24 ოქტომბერი]], [[51]] — გ. [[18 სექტემბერი]], [[96]]) — [[რომის იმპერია|რომის]] [[რომის იმპერატორი|იმპერატორი]] [[81]]-[[96]] წლებში. [[ფლავიუსები|ფლავიუსების დინასტიის]] მესამე და უკანასკნელი წარმომადგენელი. დომიციანემ თავისი ახალგაზრდობა და ადრეული კარიერა ძმის, [[ტიტუსი]]ს ჩრდილქვეშ გაატარა, რომელმაც სამხედრო სახელი იუდეველთა პირველი ომის დროს მოიპოვა. ასეთი მდგომარეობა მამამისის, [[ვესპასიანე]]ს, მმართველობის დროსაც გაგრძელდა, რომელიც იმპერატორი [[ოთხი იმპერატორის წელი|ოთხი იმპერატორის წლის]] სახელით ცნობილი სამოქალაქო ომის შემდეგ, [[69]] წელს გახდა. სანამ ტიტუსმა მრავალი თანამდებობა გამოიცვალა, დომიციანემ მართალია პატივი მიიღო, მაგრამ რაიმე პასუხისმგებლობა არ ჰქონია. ვესპასიანე [[79]] წელს გარდაიცვალა და იმპერატორი ტიტუსი გახდა, რომლის ზეობასაც მოულოდნელად დაესვა წერტილი [[81]] წელს, როდესაც იგი უეცარი ავადმყოფობის შედეგად გარდაიცვალა. მომდევნო დღეს [[პრეტორიანელები|პრეტორიანელთა გვარდიამ]] დომიციანე იმპერატორად გამოაცხადა, რამაც დასაბამი მისცა მის თხუთმეტწლიან მმართველობას. აღსანიშნავია, რომ იმპერატორის თანამდებობა [[ტიბერიუსი]]ს შემდეგ ამდენი ხნით არავის ჰქონია დაკავებული. იმპერატორობისას დომიციანემ გააძლიერა რომის ეკონომიკა მონეტარული სისტემის გადაფასებით, გააფართოვა იმპერიის საზღვრების თავდაცვა და ქალაქ [[რომი]]ს დაზიანებული ნაწილების აღდგენის მიზნით გრანდიოზული სამშენებლო პროგრამის წამოწყების ინიციატივით გამოვიდა. მნიშვნელოვანი ომები მიმდინარეობდა ბრიტანეთში, სადაც რომის მხედართმთავარმა აგრიკოლამ სცადა კალედონიის (შოტლანდია) დაპყრობა და [[დაკია]]ში, სადაც დომიციანემ ვერ შეძლო მეფე დეკებალუსის წინააღმდეგ გადამწყვეტი გამარჯვების მოპოვება. დომიციანეს ხელისუფლება ავლენდა ტოტალიტარულ ნიშნებს. იგი საკუთარ თავს ახალ [[ოქტავიანე ავგუსტუსი|ავგუსტუსად]] მიიჩნევდა, განათლებულ დესპოტად, რომლის ბედისწერასაც წარმოადგენდა რომის იმპერიის გაძღოლა ბრწყინვალების ახალ ერაში. რელიგიურმა, სამხედრო და კულტურულმა პროპაგანდამ ხელი შეუწყო პიროვნების კულტის ჩამოყალიბებას. საკუთარი თავის სამუდამო [[ცენზორი|ცენზორად]] გამოცხადებით, დომიციანე შეეცადა მოსახლეობის საჯარო და პიროვნული მორალის გაკონტროლებას. შედეგად, იმპერატორი ხალხსა და არმიაში პოპულარობით სარგებლობდა, თუმცა [[რომის სენატი|სენატი]] მას ტირანად მიიჩნევდა. დომიციანეს ზეობას [[96]] წელს დაესვა წერტილი, როდესაც იგი სასახლის კარის მოხელეებმა მოკლეს. იმავე დღეს იმპერატორის ტახტი მისმა მრჩეველმა, [[ნერვა]]მ დაიკავა. სიკვდილის შემდეგ რომის სენატმა დომიციანეს ხსოვნა დავიწყებას მისცა, ამასთანავე, სენატორმა ავტორებმა, როგორებიც იყვნენ [[ტაციტუსი]], [[პლინიუს უმცროსი]] და [[სვეტონიუსი]], იგი ბოროტ და პარანოიდ ტირანად წარმოაჩინეს. უნდა აღინიშნოს, რომ მისი პიროვნების თანამედროვე კვლევებმა გამოკვეთეს მისი, როგორც ულმობელი, თუმცა ქმედითი, უნარიანი თვითმპყრობლის სახე, რომლის კულტურულმა, ეკონომიკურმა და პოლიტიკურმა პროგრამამ საფუძველი შეუქმნა მშვიდობიან მეორე საუკუნეს. == ცხოვრების ადრეული წლები == === ოჯახი === [[Image:Flavian family treeKA.png|thumb|450px|ფლავიუსების ოჯახის გენეალოგიური ხე, რომელზეც გამოსახულნი არიან ტიტუს ფლავიუს პეტრონისა და ტერტულას შთამომავლები.]] დომიციანე [[51]] წლის [[24 ოქტომბერი|24 ოქტომბერს]] დაიბადა [[რომი|რომში]]. იგი ტიტუს ფლავიუს ვესპასიანუსისა (უფრო ცნობილია [[ვესპასიანე]]ს სახელით) და ფლავია დომიცილა უფროსის უმცროსი ვაჟი იყო.<ref name="jones-domitian-1">Jones (1992), გვ. 1</ref> ჰყავდა უფროსი და, დომიცილა უმცროსი და ძმა, მამის მოსახელე, [[ტიტუსი|ტიტუს ფლავიუს ვესპასიანუსი]].<ref>Townend (1961), გვ. 62</ref> [[ძვ. წ. I საუკუნე]]ში ათწლეულების განმავლობაში მიმდინარე სამოქალაქო ომმა დიდად შეუწყო ხელი რომის ძველი არისტოკრატიის დაკნინებას. პირველი საუკუნის დასაწყისში იგი თანდათანობით მნიშვნელოვანწილად ჩაანაცვლა ახალმა პროვინციულმა ნობელიტეტმა.<ref name="jones-domitian-3">Jones (1992), გვ. 3</ref> ერთ-ერთი ასეთი ოჯახი იყო ფლავიას გვარი (''gens Flavia''), რომელმაც ჩრდილიდან გამოსვლა, მნიშვნელოვანი ადგილის დაკავება, ფულისა და სტატუსის მოპოვება სულ რაღაც ოთხ თაობაში, [[იულიუს-კლავდიუსების დინასტია|იულიუს-კლავდიუსების დინასტიის]] იმპერატორების ზეობისას შეძლო. დომიციანეს დიდი პაპა, ტიტუს ფლავიუს პეტრონი კეისრის სამოქალაქო ომის მსვლელობისას [[გნეუს პომპეუს მაგნუსი|პომპეუსთან]] ცენტურიონად მსახურობდა. მის სამხედრო კარიერას წერტილი იმ შერცხვენამ დაუსვა, რომელიც მან [[ძვ. წ. 48]] წელს [[ფარსალოსის ბრძოლა|ფარსალოსის ბრძოლიდან]] გაქცევის გამო დაიმსახურა.<ref name="jones-domitian-1">Jones (1992), გვ. 1</ref> მიუხედავად ამისა, პეტრონმა მაინც მოახერხა საკუთარი მდგომარეობის გაუმჯობესება უაღრესად მდიდარ ტერტულაზე დაქორწინებით, რომლის ქონებამაც უზრუნველყო პეტრონის ვაჟისა და ტიტუსის პაპის, ტიტუს ფლავიუს საბინუსის აღმასვლა.<ref name="jones-domitian-2">Jones (1992), გვ. 2</ref> საბინუსმა, თავის მხრივ, დააგროვა ქონება და აზიაში გადასახადების ამკრეფად, ჰელვეტიაში კი ბანკირად მსახურობისას, სავარაუდოდ, მხედრის სტატუსიც მოიპოვა. ვესპასია პოლაზე დაქორწინებით იგი დაუკავშირდა ბევრად პრესტიჟულ პატრიციულ ვესპასიას გვარს (''gens Vespasia''), რამაც განაპირობა მისი ვაჟების, ტიტუს ფლავიუს საბინუსისა და ვესპასიანეს სენატორულ რანგამდე აღზევება.<ref name="jones-domitian-2"/> [[File:Domitian Denarius.jpg|thumb|250px|დომიციანეს დენარიუსი.]] ვესპასიანეს პოლიტიკური კარიერა მოითვლიდა [[კვესტორი]]ს, [[ედილი]]სა და [[პრეტორი]]ს თანამდებობებს; ამ ყოველივეს დაგვირგვინებას კი [[51]] წელს მისი [[კონსული|გაკონსულება]] წარმოადგენდა. მისი კონსულობის წელს დაემთხვა დომიციანეს დაბადება. როგორც სამხედრო მეთაურმა, მან ადრევე მოიპოვა სახელი 43 წელს ბრიტანეთში შეჭრაში მონაწილეობით.<ref>Jones, (1992), გვ. 8</ref> მიუხედავად ამისა, ანტიკური პერიოდის წყაროები დომიციანეს აღზრდისას ფლავიების ოჯახის გაღარიბებას ამტკიცებენ<ref name="suetonius-domitian">[[გაიუს სვეტონიუს ტრანკვილუსი|სვეტონიუსი]], ''[[თორმეტი კეისრის ცხოვრება]]'', დომიციანე [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Domitian*.html#1 1]</ref> და იმასაც კი აცხადებენ, რომ იმპერატორების [[კალიგულა]]სა და [[ნერონი]]ს ზეობისას ვესპასიანემ საეჭვო რეპუტაცია მოიპოვა.<ref>[[გაიუს სვეტონიუს ტრანკვილუსი|სვეტონიუსი]], ''[[თორმეტი კეისრის ცხოვრება]]'', დომიციანე [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Vespasian*.html#4 4] </ref> თანამედროვე ისტორიოგრაფიაში ეს მტკიცებები უარყოფილია. არსებობს აზრი, რომ ეს ისტორიები მოგვიანებით, ფლავიუსების მმართველობის პერიოდში გაჩნდა, როგორც პროპაგანდისტული კამპანიის ნაწილი, რომ დაემცირებინა ოჯახის მიერ იულიუს-კლავდიუსების დინასტიის ნაკლებად პატივცემული იმპერატორების მმართველობისას მოპოვებული წარმატებები და განედიდებინა [[კლავდიუსი]]სა და მისი ვაჟის, [[ბრიტანიკუსი]]ს პერიოდში არსებული მიღწევები.<ref>Jones (1992), გვ. 7</ref> ნებისმიერ შემთხვევაში, ფლავიუსები 40-იან და 60-იან წლებში იმპერატორთა კეთილგანწყობით სარგებლობდნენ. სანამ ტიტუსი საიმპერატორო კარზე [[ბრიტანიკუსი|ბრიტანიკუსთან]] ერთად იღებდა განათლებას, ვესპასიანემ წარმატებული პოლიტიკური და სამხედრო კარიერია გაიკეთა. 50-იან წლებში სამსახურიდან გადადგომის ხანგრძლივი პერიოდის შემდეგ იგი [[ნერონი]]ს მმართველობისას საჯარო სამსახურს დაუბრუნდა. [[63]] წელს ვესპასიანე [[აფრიკა (რომის პროვინცია)|აფრიკის]] პროკონსულად მსახურობდა, 66 წელს კი თან ახლდა იმპერატორს ოფიციალურ მოგზაურობაში საბერძნეთში.<ref>Jones (1992), გვ. 9–11</ref> ამავე წელს [[იუდეა (რომის პროვინცია)|იუდეის პროვინციაში]] მცხოვრები ებრაელები [[რომის იმპერია]]ს აუჯანყდნენ. ეს მოვლენები იუდეველთა პირველი ომის სახელით გახდა ცნობილი. რომის არმიის მეთაურად ვესპასიანე დაინიშნა, ტიტუსს კი, რომელსაც უკვე დამთავრებული ჰქონდა სამხედრო განათლება, ლეგიონის ხელმძღვანელობა მიანდეს.<ref name="jones-domitian-11">Jones (1992), გვ. 11</ref> === ახალგაზრდობა და პიროვნება === [[Image:Vespasianus03 pushkin.jpg|thumb|250px|[[ვესპასიანე]]ს ბიუსტი ([[პუშკინის მუზეუმი]]).]] როდესაც დომიციანე 6 წლის გახდა, მისი დედა და და დიდი ხნის გარდაცვლილები იყვნენ,<ref>Waters (1964), გვ. 52–53</ref> მამა და ძმა კი გამუდმებით აქტიურად იყვნენ ჩართულნი რომის სამხედრო ცხოვრებაში და მეთაურობდნენ არმიებს გერმანიასა და იუდეაში. სწორედ ამის გამო დომიციანემ თავისი სიჭაბუკის ასაკის მნიშვნელოვანი ნაწილი უახლოესი ადამიანების გარეშე გაატარა. იუდეველთა ომის დროს მასზე, დიდი ალბათობით, ბიძა, ტიტუს ფლავიუს საბინუსი ზრუნავდა, რომელსაც ამ დროისათვის [[რომი]]ს ქალაქის პრეფექტად მსახურობდა, თუმცაღა, შესაძლოა, ეს პიროვნება ფლავიუსების ერთგული მეგობარი და დომიციანეს მომავალი მემკვიდრე, [[ნერვა|მარკუს კოკიუს ნერვაც]] ყოფილიყო.<ref name="jones-domitian-13">Jones (1992), გვ. 13</ref><ref>Murison (2003), გვ. 149</ref> დომიციანემ პრივილეგირებული სენატორთა კლასის წარმომადგენელი ახალგაზრდა კაცისათვის შესაფერისი განათლება მიიღო: სწავლობდა რიტორიკასა და ლიტერატურას. [[გაიუს სვეტონიუს ტრანკვილუსი|სვეტონიუსი]] თავის ''[[თორმეტი კეისრის ცხოვრება]]ში'', დომიციანეს ბიოგრაფიის აღწერისას, ადასტურებს, რომ საჭირო დროს ამ უკანასკნელს შეეძლო ისეთი მნიშვნელოვანი პოეტებისა და მწერლების ნაწარმოებების ციტირება, როგორებიც იყვნენ [[ჰომეროსი]] და [[ვერგილიუსი]].<ref>[[გაიუს სვეტონიუს ტრანკვილუსი|სვეტონიუსი]], ''[[თორმეტი კეისრის ცხოვრება]]'', დომიციანე [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Domitian*.html#9 9]</ref><ref>[[გაიუს სვეტონიუს ტრანკვილუსი|სვეტონიუსი]], ''[[თორმეტი კეისრის ცხოვრება]]'', დომიციანე [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Domitian*.html#12.3 12.3]</ref> აგრეთვე, იგი დომიციანეს აღწერს, როგორც სწავლულ და განათლებულ ჭაბუკს, მოხდენილი სიტყვა-პასუხის უნარით.<ref>[[გაიუს სვეტონიუს ტრანკვილუსი|სვეტონიუსი]], ''[[თორმეტი კეისრის ცხოვრება]]'', დომიციანე [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Domitian*.html#20 20]</ref> მის პირველ გამოქვეყნებულ ნაშრომებს შორის იყო ლექსები, აგრეთვე, ნაწერები სამართალსა და ადმინისტრაციაზე.<ref name="jones-domitian-13"/> ძმისგან, [[ტიტუსი]]საგან განსხვავებით, დომიციანეს განათლება საიმპერატორო კარზე არ მიუღია. არ მოგვეპოვება წყაროები იმის შესახებ გაიარა თუ არა მან ფორმალური სამხედრო წვრთნა, თუმცაღა, სვეტონიუსის თანახმად, მშვილდოსნობაში მან საყურადღებო სნაიპერული უნარი გამოავლინა.<ref name=jones-16>Jones (1992), გვ. 16</ref><ref name="suetonius-domitian-19">[[გაიუს სვეტონიუს ტრანკვილუსი|სვეტონიუსი]], ''[[თორმეტი კეისრის ცხოვრება]]'', დომიციანე [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Domitian*.html#19 19]</ref> დომიციანეს გარეგნობისა და პიროვნების დეტალურ აღწერილობასაც სწორედ სვეტონიუსი გვთავაზობს, რომელიც ამ უკანასკნელის ბიოგრაფიის მნიშვნელოვან ნაწილს მისი პიროვნების აღწერას უთმობს: {{ციტირება|მაღალი იყო, მოკრძალებული გამომეტყველებით, ლოყებშეფაკლული პირისახის, დიდი, ოდნავ ახლომხედველი თვალებით, გარდა ამისა, მიმზიდველი აღნაგობისა, განსაკუთრებით ყმაწვილკაცობაში, მხოლოდ ფეხის თითები დაღრეცილი ჰქონდა; შემდგომში კი სიმელოტით, წინგადმოვარდნილი ფაშვითა და ხანგრძლივი ავადობით ჩამომდნარი, გაძვალტყავებული ფეხებით, სიმახინჯედ იქცა.<ref>[[გაიუს სვეტონიუს ტრანკვილუსი|სვეტონიუსი]], ''[[თორმეტი კეისრის ცხოვრება]]'', დომიციანე, 18</ref>}} დომიციანე უაღრესად განიცდიდა თავის სიმელოტეს, რის დამალვასაც იგი მოგვიანებით პარიკის ტარებით ცდილობდა.<ref>Morgan (1997), გვ. 214</ref> სვეტონიუსის თანახმად, მან წიგნიც კი დაწერა თმის მოვლის შესახებ.<ref name="suetonius-domitian-18">[[გაიუს სვეტონიუს ტრანკვილუსი|სვეტონიუსი]], ''[[თორმეტი კეისრის ცხოვრება]]'', დომიციანე [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Domitian*.html#18 18]</ref> აღსანიშნავია, რომ სვეტონიუსის ნაშრომი დომიციანეს პიროვნების აღწერისას ორ უკიდურესობას შორის მერყეობს. ერთი მხრივ, იგი წარმოჩინდება, როგორც ტირანი იმპერატორი, ფიზიკურად და ინტელექტუალურად განუვითარებელი ადამიანი, მეორე მხრივ კი გვხვდება მისი, როგორც ინტელექტუალი და დახვეწილი პიროვნების აღწერილობა.<ref name=jones-198>Jones (1992), გვ. 198</ref> ისტორიკოსი ბრაიან ჯონსი თავის ''იმპერატორ დომიციანეში'' ასკვნის, რომ ამ უკანასკნელის პიროვნების ნამდვილი ბუნების შეფასებას არსებითად ართულებს შემორჩენილი წყაროების მიკერძოებულობა.<ref name=jones-198/> მიუხედავად ამისა, გავრცელებული ხმები, რაც არ უნდა იყოს, არსებული მტკიცებულებებიდან გაჩნდებოდა. როგორც ჩანს, მას აკლდა მამისა და ძმის ბუნებრივი ქარიზმა. იგი ქედმოხრილი ხვდებოდა ეჭვებს და ხშირად წარმოჩინდებოდა მარტოსულ, ზოგჯერ თვითკრიტიკული იუმორის მქონე პიროვნებად,<ref>Morgan (1997), გვ. 209</ref><ref name="suetonius-domitian-21">[[გაიუს სვეტონიუს ტრანკვილუსი|სვეტონიუსი]], ''[[თორმეტი კეისრის ცხოვრება]]'', დომიციანე [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Domitian*.html#21 21]</ref> რომელიც ხშირად ფარულად ურთიერთობდა. დომიციანეს პიროვნების ბუნდოვანება კიდევ უფრო გაამძაფრა მისმა ხანდაზმულობამ და როდესაც ასაკში შევიდა, იგი უფრო და უფრო მეტად ავლენდა მარტოობისაკენ სწრაფვას, რისი მიზეზიც, შესაძლებელია, მარტოობაში გატარებული ბავშვობა ყოფილიყო.<ref name="jones-domitian-13"/> მართლაც, როდესაც მან თვრამეტი წლის ასაკს მიაღწია, დომიციანეს ყველა უახლოესი ნათესავი უკვე გარდაცვლილი იყო ომის ან დაავადების გამო. რამდენადაც თავისი ცხოვრების ადრეული წლების დიდი ნაწილი ნერონის ზეობის დაღმასვლის პერიოდში ჰქონდა გატარებული, მისი პიროვების ჩამოყალიბებაზე ძლიერი გავლენა უნდა მოეხდინა 60-იანი წლების პოლიტიკურ მღელვარებასა და არეულობას, რაც [[ოთხი იმპერატორის წელი|69 წლის სამოქალაქო ომით]] დასრულდა და რომელმაც მისი ოჯახი ხელისუფლებაში მოიყვანა.<ref name=waters-54>Waters (1964), გვ. 54</ref> == ფლავიუსების დინასტიის აღზევება == === ოთხი იმპერატორის წელი === {{მთავარი სტატია|ოთხი იმპერატორის წელი}} [[Image:Roman Empire 69.svg|thumb|[[რომის იმპერია]] [[ოთხი იმპერატორის წელი|ოთხი იმპერატორის წლის]] ([[69]]) დროს. ლურჯი ფერით აღნიშნულია [[ვესპასიანე]]სა და გაიუს ლიცინიუს მუციანუსის ერთგული პროვინციები. მწვანე ფერით აღნიშნულია [[ვიტელიუსი]]ს ერთგული პროვინციები.]] [[68]] წლის [[9 ივნისი|9 ივნისს]] [[რომის სენატი|სენატსა]] და არმიასთან დაპირისპირების პირობებში [[ნერონი|ნერონმა]] თავი მოიკლა. მის სიკვდილთან ერთად წერტილი დაესვა [[იულიუს-კლავდიუსების დინასტია]]საც. ამ ფაქტს ქვეყანაში ქაოსი მოჰყვა, რამაც წარმოშვა [[ოთხი იმპერატორის წელი|ოთხი იმპერატორის წლის]] სახელით ცნობილი სისხლისმღვრელი სამოქალაქო ომი, რომლის დროსაც ოთხმა ყველაზე გავლენიანმა მხედართმთავარმა ([[გალბა]], [[ოტონი]], [[ვიტელიუსი]], [[ვესპასიანე]]) შეძლო საიმპერატორო ძალაუფლების დასაკუთრება.<ref name=sullivan-69>Sullivan (1953), გვ. 69</ref> ნერონის სიკვდილის ამბავმა ვესპასიანემდე მაშინ მიაღწია, როდესაც ეს უკანასკნელი [[იერუსალიმი]]ს ალყისათვის ემზადებოდა. თითქმის მაშინვე სენატმა ტარაკონის ესპანეთის (თანამედროვე ჩრდილოეთი ესპანეთი) მმართველი, გალბა, [[რომის იმპერატორი|რომის იმპერატორად]] გამოაცხადა. კამპანიის გაგრძელების ნაცვლად, ვესპასიანემ გადაწყვიტა შემდგომ ბრძანებებს დალოდებოდა და [[ტიტუსი]] ახალ იმპერატორთან მისასალმებლად გაგზავნა.<ref name=sullivan-69>Sullivan (1953), გვ. 69</ref> იტალიაში ჩასვლამდე ტიტუსმა შეიტყო, რომ გალბა მოკლეს და იმპერატორის ტახტი ლუზიტანიის (თანამედროვე პორტუგალია) მმართველმა, ოტონმა დაიკავა, ხოლო ვიტელიუსი გერმანიაში მყოფ თვის არმიასთან ერთად დედაქალაქზე წასასვლელად ემზადებოდა ოტონის ჩამოგდების განზრახვით. რადგანაც არ სურდა, რომ ერთ ან მეორე მხარეს მძევლად ჩავარდნოდა, ტიტუსმა რომისაკენ მგზავრობა შეწყვიტა და მამასთან [[იუდეა (რომის პროვინცია)|იუდეაში]] დაბრუნდა.<ref>Wellesley (2000), გვ.&nbsp;44</ref> ოტონი და ვიტელიუსი აცნობიერებდნენ ფლავიუსებისაგან მომდინარე შესაძლო საფრთხეს. ვესპასიანეს განკარგულებაში იყო ოთხი ლეგიონი, რაც თითქმის 80 000 ჯარისკაცს უდრიდა. მას, აგრეთვე, ის უპირატესობაც ჰქონდა, რომ იუდეაში ყოფნის გამო ახლოს იმყოფებოდა სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვან [[ეგვიპტე (რომის პროვინცია)|ეგვიპტის პროვინციასთან]], რომელიც რომს მარცვლეულით ამარაგებდა. მისი ძმა კი, ტიტუს ფლავიუს საბინუსი, როგორც ქალაქის პრეფექტი, რომის მთელ გარნიზონს მეთაურობდა.<ref name="jones-domitian-11"/> ფლავიუსთა ჯარში დაძაბულობამ იმატა, თუმცა რადგანაც ვერც გალბამ და ვერც ოტონმა ძალაუფლების შენარჩუნება ვერ მოახერხეს, ვესპასიანემ მოქმედებაზე უარი თქვა.<ref>Wellesley (2000), გვ.&nbsp;45</ref> როდესაც ბედრიაკუმის პირველ ბრძოლაში ვიტელიუსმა ოტონი დაამარცხა, იუდეისა და ეგვიპტის არმიებმა გადაწყვიტეს თავად დაეწყოთ მოქმედება და 69 წლის 1 ივლისს ვესპასიანე იმპერატორად გამოაცხადეს.<ref name=sullivan-68>Sullivan (1953), გვ. 68</ref> ამ უკანასკნელსაც უარი არ უთქვამს და ვიტელიუსის წინააღმდეგ სირიის მმართველთან, გაიუს ლიცინიუს მუციანუსთან შეკრა კავშირი.<ref name=sullivan-68/> იუდეისა და სირიის ლეგიონებისაგან შემდგარი ძლიერი არმია მუციანუსის მეთაურობით [[რომი]]საკენ დაიძრა, ამასობაში კი ვესპასიანე [[ალექსანდრია]]ში გაემგზავრა და იუდეველთა აჯანყების ჩახშობა ტიტუსს მიანდო.<ref>Wellesley (2000), გვ.&nbsp;126</ref> [[Image:Pseudo-Vitellius Louvre MR684.jpg|thumb|[[ვიტელიუსი]]ს ბიუსტი ([[ლუვრის მუზეუმი]]).]] რომში მყოფი დომიციანე ვიტელიუსმა შინაპატიმრობაში აიყვანა, როგორც ფლავიუსებისაგან მომდინარე საფრთხისაგან უსაფრთხოების გარანტი.<ref name=waters-54/> ძველი იმპერატორისათვის მხარდაჭერამ იკლო, რამდენადაც მთელი იმპერიიდან უფრო და უფრო მეტი ლეგიონი უცხადებდა ერთგულებას ვესპასიანეს. 69 წლის 24 ოქტომბერს ვიტელიუსისა და ვესპასიანეს ჯარები ერთმანეთს ბედრიაკუმის მეორე ბრძოლაში დაუპირისპირდნენ ერთმანეთს, რომელიც პირველის სასტიკი მარცხით დასრულდა.<ref>ტაციტუსი, ''ისტორია'' [[s:The Histories (Tacitus)/Book 3#34|III.34]]</ref> სასოწარკვეთილებაში მყოფმა ვიტელიუსმა დანებებაზე მოლაპარაკებების დაწყება სცადა. ტიტუს ფლავიუს საბინუსთან შედგა შეთანხმება ზავის პირობებზე, რომელიც იმპერატორის ტახტიდან ნებაყოფლობით გადადგომას გულისხმობდა, თუმცა [[პრეტორიანელები|პრეტორიანელთა გვარდიის]], საიმპერატორო დაცვის ჯარისკაცებმა, ეს გადადგომა სამარცხვინოდ მიიჩნიეს და ვიტელიუსს ხელშეკრულების პირობების შესრულების საშუალება არ მისცეს.<ref>Wellesley (2000), გვ. 166, 189</ref> 18 დეკემბრის დილით იმპერატორი გამოჩნდა, რათა საიმპერატორო ინსიგნიები კონკორდის ტაძრისათვის გადაეცა, თუმცა უკანასკნელ წუთას გადაიფიქრა და სასახლისაკენ გაემართა. დაბნეული სახელმწიფოს სათავეში მყოფი წარჩინებულები საბინუსის სახლთან შეგროვდნენ და ვესპასიანე იმპერატორად გამოაცხადეს, თუმცა, როდესაც ვიტელიუსის კოჰორტები საბინუსის შეიარაღებულ მცველებს დაუპირისპირდნენ მრავალი მათგანი გაიქცა, ეს უკანასკნელი კი იძულებული გახდა კაპიტოლიუმის ბორცვისაკენ დაეხია.<ref name=jones-14>Jones (1992), გვ. 14</ref> ღამით მას ნათესავებიც შეუერთდნენ. მათ შორის იყო დომიციანეც. მუციანუსის არმია უკვე რომის მახლობლად იყო, თუმცა ალყაშემორტყმულმა ფლავიუსების მომხრეებმა ერთ დღეზე მეტხანს ვერ გაძლეს. [[19 დეკემბერი|19 დეკემბერს]] ვიტელიუსის მხარდამჭერები კაპიტოლიუმში შეიჭრნენ. შეტაკებისას საბინუსი შეიპყრეს და სიკვდილით დასაჯეს. დომიციანემ თავი [[ისიდა]]ს თაყვანისმცემლად გაასაღა და გაქცევა მოახერხა. მან ღამე უსაფრთხოდ გაატარა მამამისის ერთ-ერთ მხარდამჭერთან, კორნელიუს პრიმუსთან.<ref name=jones-14/> [[20 დეკემბერი|20 დეკემბრის]] ნაშუადღევისათვის ვიტელიუსი მკვდარი იყო, მისი არმიები კი ფლავიუსების ლეგიონებმა გაანადგურეს. რადგანაც საშიში უკვე აღარაფერი იყო, დომიციანე ქალაქში შემოსულ ჯართან შესახვედრად გაემართა, რომელმაც იგი''კეისრად'' გამოაცხადა, ჯარისკაცებმა კი მამამისის სახლამდე მიაცილეს.<ref name=jones-14/> მომდევნო დღეს, [[21 დეკემბერი|21 დეკემბერს]], სენატმა ვესპასიანე რომის იმპერატორად გამოაცხადა.<ref>Wellesley (1956), გვ. 213</ref> === ომის შემდეგ === [[Image:Rembrandt Harmensz. van Rijn 047b.jpg|thumb|''გაიუს იულიუს ცივილისის შეთქმულება'''' (დეტალი), [[რემბრანდტი]] (1661 წ.). ბატავიანელთა აჯანყების დროს დომიციანე შეეცადა შანსით ესარგებლა და სამხედრო დიდება მოეპოვებინა, თუმცა მისი სურვილი ლეგიონის მეთაური გამხდარიყო, მთავარსარდლობამ უარყო.]] მიუხედავად იმისა, რომ ომი ოფიციალურად დასრულდა, ანარქიისა და უკანონობის მდგომარეობა [[ვიტელიუსი]]ს სიკვდილის მომდევნო დღეებშიც გაგრძელდა. წესრიგი სათანადოდ მუციანუსმა აღადგინა [[70]] წლის დასაწყისში, თუმცა [[ვესპასიანე]] [[რომი|რომში]] იმავე წლის სექტემბრამდე არ ჩასულა.<ref name=jones-14/> ამასობაში დომიციანე [[რომის სენატი|სენატში]] [[ფლავიუსები]]ს ოჯახის წარმომადგენლის როლს ასრულებდა. მან ''კეისრის'' ტიტული მიიღო და კონსულის ძალაუფლების მქონე [[პრეტორი|პრეტორადაც]] დაინიშნა.<ref name=jones-15>Jones (1992), გვ. 15</ref> [[ტაციტუსი]]ს აღწერის თანახმად, დომიციანეს პირველი სიტყვა სენატში მოკლე და აწონილ-დაწონილი იყო. ისტორიკოსი აქვე აღნიშნავს მის უნარს თავი აერიდებინა უხერხული შეკითხვებისათვის.<ref>ტაციტუსი, ''ისტორია'' [[s:The Histories (Tacitus)/Book 4#40|IV.40]]</ref> დომიციანეს უფლებამოსილება ნომინალური იყო, თუმცაღა, შეიძლება ითქვას, ეს ერთგვარად მოასწავებდა თუ რა როლში მოუწევდა მას ყოფნა სულ ცოტა მომდევნო ათი წლის განმავლობაში. ყველა წყარო თანხმდება, რომ ვესპასიანეს არყოფნისას რეალური ძალაუფლება მუციანუსს ეპყრა ხელთ. იგი ფრთხილად ცდილობდა უზრუნველეყო, რომ დომიციანეს, რომელიც ამ დროისათვის მხოლოდ 18 წლის იყო, თავისი ფუნქციის ზღვარი არ გადაელახა.<ref name=jones-15/> მკაცრი კონტროლი შენარჩუნდა ახალგაზრდა კეისრის გარემოცვაზეც. არიუს ვარუსისა და ანტონიუს პრიმუსის მსგავსი მხედართმთავრები დააწინაურეს და მას ჩამოაშორეს, მათი ადგილები კი არეცინუს კლემენსის მსგავსმა უფრო სანდო პირებმა დაიკავეს.<ref name=jones-15/> ამგვარადვე შეზღუდა მუციანუსმა დომიციანეს სამხედრო ამბიციები. 69 წლის სამოქალაქო ომმა სერიოზულად არია მდგომარეობა პროვინციებში, რამაც გამოიწვია რამდენიმე ადგილობრივი აჯანყება, როგორიც იყო ბატავიანელთა აჯანყება გალიაში. რაინის ლეგიონების დამხმარე ბატავიანელთა ძალებმა გაიუს იულიუს ცივილისის მეთაურობით აჯანყება წამოიწყეს ტრევერების მხარდაჭერით, რომელთაც იულიუს კლასიკუსი მეთაურობდა. მათ წინააღმდეგ რომიდან შვიდი ლეგიონი გაიგზავნა ვესპასიანეს სიძის, კვინტუს პეტილიუს ცერიალისის მეთაურობით.<ref name=jones-16/> მიუხედავად იმისა, რომ ამბოხების ჩახშობა მალევე მოხერხდა, მარცხის შესახებ გაზვიადებულმა ხმებმა მუციანუსი აიძულა თავად დაეტოვებინა დედაქალაქი დამხმარე ძალებით. დომიციანემ სამხედრო დიდების მოპოვება სცადა და სხვა ოფიცრებს შეუერთდა ლეგიონის მეთაურობის განზრახვით. ტაციტუსის მიხედვით, მუციანუსი ამ პერსპექტივით აღტაცებული არ ყოფილა, თუმცა რამდენადაც მასზე პასუხისმგებლობას გრძნობდა, არჩია იგი ახლოს ჰყოლოდა, ვიდრე რომში დაეტოვებინა.<ref>ტაციტუსი, ''ისტორია'' [[s:The Histories (Tacitus)/Book 4#68|IV.68]]</ref> როდესაც ცერიალისის მიერ ცივილისზე მოპოვებული გამარჯვების შესახებ შეიტყო, მუციანუსმა ტაქტიანად გადაათქმევინა დომიციანეს დევნის გაგრძელების მცდელობის განზრახვა.<ref name=jones-16/> ამის შემდეგ დომიციანემ ცერიალისს წერილი მისწერა, რომლითაც აცნობებდა, რომ არმიას ის მეთაურობდა, თუმცა ამჯერადაც საყვედური მიიღო.<ref name=jones-16/> სექტემბრის ბოლოს ვესპასიანეს დაბრუნების შემდეგ დომიციანემ პოლიტიკა დატოვა და საკუთარი დრო ხელოვნებასა და ლიტერატურას მიუძღვნა.<ref name=jones-17>Jones (1992), გვ. 17</ref> === ქორწინება === [[Image:Domitia.JPG|thumb|დომიცია ლონგინას ბიუსტი ფლავიუსების სტილის ვარცხნილობით ([[ლუვრის მუზეუმი]]).]] პოლიტიკური და სამხედრო კარიერისაგან განსხვავებით, რომელიც იმედგამაცრუებლად დასრულდა, დომიციანეს პირადი ცხოვრება უფრო წარმატებული გამოდგა. [[70]] წელს [[ვესპასიანე]]მ სცადა დინასტიური ქორწინება მოეწყო თავის უმცროს ვაჟსა და ამ უკანასკნელის ძმისშვილს, [[იულია ფლავია]]ს შორის,<ref name=jones-33>Jones (1992), გვ. 33</ref> თუმცა დომიციანე მტკიცედ იცავდა თავის სიყვარულს დომიცია ლონგინას მიმართ და იმდენად შორს შეტოპა, რომ დაარწმუნა მისი ქმარი, ლუციუს ელიუს ლამია, გაყროდა დომიციას, რათა თავად შესძლებოდა მასზე დაქორწინება.<ref name=jones-33/> თავდაპირველი უგუნურების მიუხედავად, კავშირი ორივე ოჯახისათვის ძალზედ პრესტიჟული იყო. დომიცია ლონგინა იყო პატივცემული მხედართმთავრისა და წარჩინებული პოლიტიკოსის, გნეუს დომიციუს კორბულონის უმცროსი ასული, რომელმაც სახელი სომხეთში მეთაურობისას გაითქვა. 65 წელს ნერონის წინააღმდეგ პიზონის მიერ მოწყობილი წარუმატებელი შეთქმულების შემდეგ მას თვითმკვლელობა აიძულეს. ახალმა ქორწინებამ არა მხოლოდ ხელახლა დაამყარა კავშირები მოწინააღმდეგე სენატორებთან, არამედ, აგრეთვე, დაეხმარა ფლავიუსების იმდროინდელ პროპაგანდასაც, რომელიც [[ნერონი]]ს ზეობისას ვესპასიანეს პოლიტიკური წარმატებების დამცირება-მიჩქმალვას ისახავდა მიზნად. შესაბამისად, კიდევ უფრო მეტად წარმოჩნდა კავშირები კლავდიუსსა და ბრიტანიკუსთან, ნერონის მსხვერპლნი ან მის მიერ სხვაგვარად დაზარალებულნი კი რეაბილიტირებულ იქნენ.<ref>Jones (1992), გვ. 34</ref> [[80]] წელს დაიბადა დომიციანესა და დომიციას ერთადერთი დადასტურებული ვაჟი, რომლის სახელიც უცნობია. იგი სიყრმეშივე, 83 წელს გარდაიცვალა.<ref name=jones-36>Jones (1993), გვ. 36</ref> საიმპერატორო ტახტის დაკავებიდან მცირე ხნის შემდეგ დომიციანემ დომიციას ''ავგუსტას'' საპატიო ტიტული უბოძა, მათი ვაჟი კი გააღმერთა. მისი გამოსახულებები დატანილია იმ პერიოდის მონეტების რევერსებზე.<ref>Jones (1992), გვ. 161–162</ref> მიუხედავად ამისა, როგორც ჩანს, 83 წელს ამ ქორწინებას სერიოზული კრიზისის გადატანა მოუხდა. უცნობი მიზეზების გამო, დომიციანემ ხანმოკლე პერიოდით გააძევა კიდეც დომიცია, თუმცა მალევე მოიხმო უკან, რაც ან სიყვარულით იყო გამოწვეული, ან ჭორებით, რომ მას თავის ძმისშვილთან, იულია ფლავიასთან ჰქონდა ურთიერთობა.<ref name=jones-39>Jones (1992), გვ. 39</ref> ჯონსის მტკიცებით, დომიცანეს ეს ქმედება იმით იყო გამოწვეული, რომ დომიციამ მისთვის მემკვიდრის გაჩენა ვერ შეძლო.<ref name=jones-36/> 84 წლისათვის დომიცია სასახლეში დაბრუნდა,<ref>Varner (1995), გვ. 200</ref> სადაც ის დომიციანეს მმართველობის ბოლომდე ცხოვრობდა რაიმე ინციდენტის გარეშე.<ref>Jones (1992), გვ. 34–35</ref> არც თუ ბევრია ცნობილი დედოფლის როლში დომიციას აქტიურობაზე ან იმაზე, თუ რამდენად დიდ გავლენას ახდენდა იგი დომიციანეს მთავრობაზე, თუმცა სავარაუდოა, რომ მისი როლი შეზღუდული იყო. სვეტონიუსისგან ვიცით, რომ იგი, სულ ცოტა, თან ახლდა ხოლმე იმპერატორს ამფითეატრში, ებრაელი ისტორიკოსი და მწერალი, იოსებ ფლავიუსი კი მოგვითხრობს იმ სიკეთეებზე, რომლებიც მან დედოფლისგან მიიღო.<ref name="jones-domitian-37">Jones (1992), გვ. 37</ref> უცნობია ჰყავდა თუ არა სხვა შვილები, თუმცა იგი ხელახლა აღარ დაქორწინებულა. რომაულ წყაროთა განცხადებების მიუხედავად, რომლებიც მრუშობასა და განქორწინებაზე საუბრობდნენ, ეს ქორწინება ბედნიერი უნდა ყოფილიყო.<ref name=jones-35>Jones (1992), გვ. 35</ref> === ცერემონიული მემკვიდრე (71-81 წწ.) === [[Image:The Triumph of Titus Alma Tadema.jpg|thumb|ლოურენს ალმა-ტადემას ''ტიტუსის ტრიუმფი'' (1885 წ.). ნახატი ასახავს ტიტუსისა და მისი ოჯახის ტრიუმფალურ მსვლელობას. [[პონტიფექს მაქსიმუსი]]ს სამოსში გამოწყობილი ვესპასიანე ოჯახს წინ მიუძღვის. მას უკან მიჰყვება დომიციანე ცოლთან, დომიცია ლონგინასთან ერთად, რომელზეც იგი მხოლოდ მოგვიანებით დაქორწინდა. მათ უკან მიჰყვება რელიგიურ რეგალიებში გამოწყობილი ტიტუსი. ტიტუსისა და დომიციას ურთიერთმიპყრობილი მზერა მიანიშნებს იმ ურთიერთობაზე, რომელზეც ისტორიკოსები დავობდნენ.<ref name=jones-36/><ref name="dio-romanhistory-lxvi-26">[[კასიუს დიონ კოქცეიანუსი|დიონ კასიუსი]], ''რომის ისტორია'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/66*.html#26 LXVI.26]</ref><ref name="suetonius-titus-10">[[გაიუს სვეტონიუს ტრანკვილუსი|სვეტონიუსი]], ''[[თორმეტი კეისრის ცხოვრება]]'', ღვთაებრივი ტიტუსი [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Titus*.html#10 10]</ref> ალმა-ტადემა ცნობილი იყო ანტიკური პერიოდის სამყაროს დაწვრილმანებული კვლევით.<ref>{{cite journal | last = Prettejohn | first = Elizabeth | title = Lawrence Alma-Tadema and the Modern City of Ancient Rome | journal = The Art Bulletin | volume = 84 | issue = 1 | pages = 115–129 |date=March 2002 | doi = 10.2307/3177255 | jstor=3177255}}</ref>]] იმპერატორად გახდომამდე დომიციანეს როლი ფლავიუსების მთავრობაში მეტწილად ცერემონიული ხასიათის იყო. [[71]] წლის ივნისში [[ტიტუსი|ტიტუსმა]] წარმატებით დაასრულა [[იუდეველთა ომი]] და [[იუდეა (რომის პროვინცია)|იუდეიდან]] ტრიუმფით დაბრუნდა [[რომი|რომში]]. საბოლოო ჯამში, აჯანყებამ მილიონზე მეტი ადამიანის სიცოცხლე შეიწირა, რომელთაგან უმეტესობა ებრაელი იყო.<ref name="josephus-wars-vi-9">იოსებ ფლავიუსი, ''იუდეველთა ომი'' [[s:The War of the Jews/Book VI#Chapter 9|VI.9.3]]</ref> [[იერუსალიმი]] და ქალაქის მეორე ტაძარი მთლიანად განადგურდა, მისი ყველაზე ძვირფასი საგანძური რომის არმიამ დაიტაცა. თითქმის 100 000 ადამიანი შეიპყრეს და მონად აქციეს.<ref name="josephus-wars-vi-9"/> ამ გამარჯვებისათვის [[რომის სენატი|სენატმა]] ტიტუსი ტრიუმფით დააჯილდოვა. დღესასწაულების დღეს ფლავიუსების ოჯახი დიდებით შებრძანდა დედაქალაქში. მათ წინ უძღოდა მდიდრული მსვლელობა, რომელიც დატვირთული იყო ომში მოპოვებული ალაფით.<ref name=jospehus-war-7-5-5>იოსებ ფლავიუსი, ''იუდეველთა ომი'' [[s:The War of the Jews/Book VII#Chapter 5|VII.5.5]]</ref> ოჯახს წინ ვესპასიანე და ტიტუსი მიუძღოდნენ, ხოლო დომიციანეს, რომელიც შესანიშნავ თეთრ ცხენზე იჯდა, ფლავიუსთა დანარჩენი ნათესავები მიჰყვებოდნენ.<ref name="suetonius-domitian-2">[[გაიუს სვეტონიუს ტრანკვილუსი|სვეტონიუსი]], ''[[თორმეტი კეისრის ცხოვრება]]'', დომიციანე [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Domitian*.html#2 2]</ref> ებრაული დაუმორჩილებლობის წინამძღოლები რომის ფორუმზე სიკვდილით დასაჯეს, რის შემდეგაც მსვლელობა იუპიტერის ტაძართან, რელიგიური მსხვერპლშეწირვების თანხლებით დასრულდა.<ref name=jospehus-war-7-5-5/> ფორუმის სამხრეთ-აღმოსავლეთ შესასვლელში აღმართეს ტიტუსის ტრიუმფალური თაღი, როგორც ომის წარმატებული დასასრულის ხსოვნის სიმბოლო.<ref name=jones-93>Jones (1992), გვ. 93</ref> ტიტუსის დაბრუნებამ კიდევ უფრო ნათლად გამოკვეთა დომიციანეს შედარებით უმნიშვნელო როლი, როგორც სამხედრო, ისე პოლიტიკურ სფეროებში. როგორც ვესპასიანეს უფროსმა და მეტად გამოცდილმა ვაჟმა, ტიტუსმა გაიზიარა მამის ტრიბუნის ძალაუფლება, შვიდჯერ ეკავა [[კონსული]]ს თანამდებობა, იყო [[ცენზორი]] და [[პრეტორიანელები|პრეტორიანელთა]] პრეფექტიც გახდა, რამაც უეჭველი გახადა, რომ სწორედ ის იყო საიმპერატორო ტახტის მემკვიდრე.<ref name=jones-18>Jones (1992), გვ. 18</ref> როგორც მეორე ვაჟი, დომიციანე ფლობდა საპატიო ტიტულებს, როგორებიც იყო ''კეისარი'' და ''პრინცეპს ივენტუტისი'', აგრეთვე, ეკავა რამდენიმე ქურუმის თანამდებობაც, როგორებიც იყო ''[[ავგურები|ავგური]]'', ''[[პონტიფიკები|პონტიფიკი]]'', ''[[არვალელი ძმები|არვალელი ძმა]]'', ''არვარელ ძმათა უფროსი'' და ''საკერდოს კოლეგიორუმ ომნიუმი'',<ref name=jones-19/> თუმცა ''[[იმპერიუმი]]ს'' მქონე არც ერთი თანამდებობაზე არ ყოფილა. ვესპასიანეს ზეობისას დომიციანე ექვსჯერ იყო კონსული, თუმცაღა მხოლოდ ერთხელ, 73 წელს ეკავა ჩვეულებრივი კონსულის თანამდებობა, დანარჩენი ხუთი ვადით იგი ნაკლებად პრესტიჟული ''სუფექტი'' იყო 71, 75, 76, 77 და 79 წლებში, როდესაც, ჩვეულებრივ, მამას ან ძმას ცვლიდა შუა იანვარში.<ref name=jones-18/> მიუხედავად თავიანთი ცერემონიული ხასიათისა, ამ თანამდებობებმა უდავოდ შესძინეს დომიციანეს ძვირფასი გამოცდილება სენატში და შესაძლოა, შემდგომ საქმიანობაშიც დახმარებოდა.<ref name=jones-19>Jones (1992), გვ. 19</ref> ვესპასიანესა და ტიტუსის მმართველობის პერიოდში პირები, რომლებიც ფლავიუსების ოჯახის წევრები არ იყვნენ, არსებითად, ჩამოცილებულნი იყვნენ მნიშვნელოვან საჯარო თანამდებობებს. თავად მუციანუსიც კი ქრება იმდროინდელი ისტორიული ჩანაწერებიდან და მიჩნეულია, რომ იგი 75-77 წლებს შორის პერიოდში გარდაიცვალა.<ref>{{cite journal | last = Crook | first = John A. | title = Titus and Berenice | url = https://archive.org/details/sim_american-journal-of-philology_1951-04_72_2/page/162 | journal = The American Journal of Philology | volume = 72 | issue = 2 | pages = 162–175 | year = 1951| doi = 10.2307/292544 | jstor=292544}}</ref> ნამდვილი ძალაუფლება ეჭვშეუტანლად ფლავიუსების ხელში იყო მოქცეული. დასუსტებული სენატი მხოლოდ დემოკრატიის ფასადის როლს ასრულებდა.<ref name=jones-163>Jones (1992), გვ. 163</ref> რადგანაც ტიტუსი ეფექტიანად მოქმედებდა, როგორც მამის თანაიმპერატორი, 79 წლის 23 ივნისს ვესპასიანეს გარდაცვალების შემდეგ, ფლავიუსების პოლიტიკაში რაიმე მოულოდნელი ცვლილება არ მომხდარა. ტიტუსმა დაარწმუნა დომიციანე, რომ ეს უკანასკნელი სულ მალე გახდებოდა ხელისუფლების სრული თანამონაწილე, თუმცაღა თავისი ხანმოკლე ზეობის პერიოდში ძმისთვის არც ტრიბუნის ძალაუფლება მიუნიჭებია და არც რაიმე სახის ''იმპერიუმი''.<ref name=jones-20>Jones (1992), გვ. 20</ref> ახალი იმპერატორი სულაც არ ესწრაფვოდა დანაპირების შესრულებას, იგი მხოლოდ ორმოცი წლის იყო და თავისი ძალაუფლების მწვერვალზე იმყოფებოდა. 79 და 80 წლებში ორი უმთავრესი უბედურება დატრიალდა. 79 წლის 24 აგვისტოს ამოიფრქვა ვულკანი ვეზუვი,<ref>დიონ კასიუსი, ''რომის ისტორია'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/66*.html#22 LXVI.22]</ref> რომელმაც ახლოსმდებარე ქალაქები, პომპეი და ჰერკულანუმი რამდენიმე მეტრის სისქის ფერფლსა და ლავაში ჩამარხა. მომდევნო წელს კი რომში ხანძარი გაჩნდა, რომელიც სამი დღე მძვინვარებდა და მრავალი მნიშვნელოვანი საჯარო შენობა გაანადგურა.<ref name=jones-80>Jones (1992), გვ. 80</ref> ამ მოვლენების გამო ტიტუსმა თავისი ზეობის დროის უმეტესი ნაწილი დაზარალებულთა დასახმარებელი ღონისძიებების ორგანიზებასა და დაზიანებული ქონების აღდგენაში დახარჯა. 81 წლის 13 სექტემბერს ორწლიანი მმართველობის შემდეგ საბინების მიწებზე ყოფნისას ტიტუსი მოულოდნელად გარდაიცვალა ციებ-ცხელებით.<ref name=jones-20/> ანტიკური პერიოდის ავტორები აცხადებენ, რომ დომიციანე გარეული იყო ძმის სიკვდილში. მას ან უშუალოდ ადანაშაულებენ ტიტუსის მკვლელობაში,<ref>ფილოსტრატუსი, ''აპოლონიუს ტიანელის ცხოვრება'' [http://www.livius.org/ap-ark/apollonius/life/va_6_31.html#%A732 6.32] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303165942/http://www.livius.org/ap-ark/apollonius/life/va_6_31.html#%A732 |date=2016-03-03 }}</ref> ან მიუთითებენ, რომ მან ავადმყოფი ძმა სასიკვდილოდ მიატოვა.<ref name="dio-romanhistory-lxvi-26"/><ref name="suetonius-domitian-2"/> ისინი იმასაც კი ამტკიცებენ, რომ მის სიცოცხლეში დომიციანე ღიად გეგმავდა შეთქმულებას ტიტუსის წინააღმდეგ.<ref name="dio-romanhistory-lxvi-26"/> შემორჩენილ წყაროებში არსებული ამ მტკიცებების ფაქტობრივი სინამდვილის შემოწმება მარტივი არაა, თუმცა უნდა აღინიშნოს, რომ დომიციანეს ძმური სიყვარული ტიტუსის მიმართ მინიმალური უნდა ყოფილიყო, რამდენადაც შვიდი წლის ასაკის შემდეგ დომიციანეს ძმა თითქმის არ ჰყავდა ნანახი.<ref name=jones-20/> მათი ურთიერთობის ბუნების მიუხედავად, როგორც ჩანს, დომიციანემ სასიკვდილოდ მწოლიარე ძმის მიმართ მცირეოდენი თანაგრძნობა გამოიჩინა, ნაცვლად პრეტორიანელთა ბანაკში წასვლისა, სადაც იგი იმპერატორად გამოაცხადეს. მომდევნო დღეს, 14 სექტემბერს, სენატმა დაამტკიცა დომიციანეს ძალაუფლება. გადასცა ტრიბუნის ძალაუფლება, პონტიფექს მაქსიმუსობა და ავგუსტუსისა და სამშობლოს მამის (''Pater Patriae'') ტიტულები.<ref name=jones-21>Jones (1992), გვ. 21</ref> == იმპერატორი == === მმართველობა === {{ფლავიუსების დინასტია}} საიმპერატორო ტახტის დაკავების შემდეგ დომიციანემ მალევე მოაცილა ქვეყანას ის რესპუბლიკური ფასადი, რომელიც მისმა მამამ და ძმამ თავიანთი მმართველობის პერიოდში შეინარჩუნეს.<ref name=jones-22>Jones (1992), გვ. 22</ref> მთავრობის ცენტრის საიმპერატორო სასახლეში გადატანით (მეტ-ნაკლებად ფორმალურად), ახალმა იმპერატორმა ღიად გამოხატა სენატის ძალაუფლების დრომოჭმულობა. მისი შეხედულებით, რომის იმპერია ღვთაებრივი მონარქიის სახით უნდა ყოფილიყო მართული მისი, როგორც ქველი ტირანის ხელით. აბსოლუტური პოლიტიკური ძალაუფლების განმტკიცების გარდა, დომიციანეს მიაჩნდა, რომ იმპერატორის როლი ყოველდღიური ცხოვრების ყველა ასპექტში უნდა ყოფილიყო ჩართული და გასძღოლოდა რომაელ ხალხს, როგორც კულტურული და მორალური ავტორიტეტი.<ref name=jones-99>Jones (1992), გვ. 99</ref> ამ ახალ ერაში შესასვლელად მან დაისახა ამბიციური ეკონომიკური, სამხედრო და კულტურული პროგრამები იმპერიის ავგუსტუსის დროინდელი დიდებულების აღდგენის განზრახვით.<ref name=jones-72>Jones (1992), გვ. 72</ref> ამ დიდი ზრახვების გარდა, დომიციანეს მტკიცედ ჰქონდა გადაწყვეტილი, რომ იმპერია კეთილსინდისიერად და პატიოსნად ემართა. იგი პირადად ჩაერთო ადმინისტრაციის ყველა შტოს საქმიანობაში: გამოიცემოდა ედიქტები, რომლებიც ყოველდღიური ცხოვრებისა და სამართლის უმცირეს დეტალებსაც კი აწესრიგებდნენ, საგადასახადო სისტემა და საჯარო მორალი კი უმკაცრესი კონტროლის ქვეშ მოექცა.<ref name=jones-107>Jones (1992), გვ. 107</ref> სვეტონიუსის თანახმად, საიმპერატორო ბიუროკრატიულ აპარატს ისე რაციონალურად არასოდეს უფუნქციონირია, როგორც დომიციანეს დროს, რომლის მომთხოვნმა სტანდარტებმა და ეჭვიანმა ბუნებამ პროვინციათა მმართველებსა და არჩევით თანამდებობის პირებს შორის კორუფციის ისტორიულად დაბალი დონე შეინარჩუნა.<ref name=jones-109>Jones (1992), გვ. 109</ref><ref>Canduci, pg. 34</ref> მიუხედავად იმისა, რომ დომიციანეს თავისი აბსოლუტური მმართველობისას სენატის მნიშვნელობის შესახებ არ უთვალთმაქცია, ის სენატორები, რომლებსაც იგი უღირსებად მიიჩნევდა, სენატიდან განდევნეს, ხოლო საჯარო თანამდებობების განაწილებისას იგი იშვიათად სწყალობდა ოჯახის წევრებს. მისი პოლიტიკა ვესპასიანესა და ტიტუსის დროინდელი ნეპოტიზმის საპირისპირო საწყისებზე იდგა.<ref name=jones-164>Jones (1992), გვ. 164</ref> დომიციანე, უპირველესად, აფასებდა იმ პირთა ერთგულებასა და დამთმობლობას, რომლებიც მან სტრატეგიულ თანამდებობებზე დანიშნა. პიროვნულ ღირსებებს იგი მხედართა ფერნაში უფრო ხშირად პულობდა, ვიდრე სენატორებს ან საკუთარი ოჯახის წევრებს შორის, რომლებსაც ეჭვით ეპყრობოდა და დაუყოვნებლივ ხსნიდა თანამდებობიდან, თუ რომელიმე მათგანი საიმპერატორო პოლიტიკას შეეწინააღმდეგებოდა.<ref name=jones-178>Jones (1992), გვ. 178–179</ref> დომიციანეს თვითმპყრობლობის რეალური სახე კიდევ უფრო მეტად გამოკვეთა იმ ფაქტმა, რომ ტიბერიუსის შემდეგ, მან ყველა სხვა იმპერატორზე მეტი დრო გაატარა დედაქალაქის გარეთ.<ref name=jones-150/> მიუხედავად იმისა, რომ რესპუბლიკის დაცემის შემდეგ სენატის ძალაუფლებაც დასუსტდა, დომიციანეს მმართველობის პერიოდში ძალაუფლების ცენტრიც კი აღარ იყო რომში, არამედ იქ, სადაც იმპერატორი იმყოფებოდა.<ref name=jones-22/> სანამ პალატინის ბორცვზე ფლავიუსების სასახლის მშენებლობა დასრულდებოდა, საიმპერატორო კარი ალბასთან ან ცირცეიისთან მდებარეობდა, ზოგჯერ კი კიდევ უფრო შორსაც. იმპერატორი ფართოდ მოგზაურობდა ევროპულ პროვინციებში და თავისი ზეობის სულ ცოტა სამი წელი გერმანიასა და ილირიკუმში გაატარა, სადაც იმპერიის საზღვრებთან არსებულ სამხედრო კამპანიებს ხელმძღვანელობდა.<ref name=jones-26>Jones (1992), გვ. 26–28</ref> === ეკონომიკური პოლიტიკა === [[Image:Domitian denarius son.png|thumb|250px|ტახტზე ასვლისთანავე დომიციანემ გადაახალისა რომის სავალუტო სისტემა დენარიუსში ვერცხლის შემცველობის 12%-ით გაზრდით. ეს მონეტა მოჭრილია იმპერატორის ვაჟის გაღმერთების საზეიმოდ.]] დომიციანეს მისწრაფება უშუალო კონტროლი ჰქონოდა იმპერიის მართვაზე არც ერთ სფეროში არ ყოფილა ისე აშკარა, როგორც ფინანსურ პოლიტიკაში. კითხვა იმის შესახებ თავისი გარდაცვალების შემდეგ დომიციანემ იმპერია ვალებში ჩაფლული დატოვა თუ პირიქით, ჭარბი ფინანსები დაუტოვა, გაცხოველებული კამათის საგანს წარმოადგენდა. მტკიცებულებები მიუთითებენ, რომ მისი ზეობის უმეტესი დროის განმავლობაში იმპერიას დაბალანსებული ეკონომიკა გააჩნდა.<ref name=jones-73>Jones (1992), გვ. 73</ref> ტახტზე ასვლისთანავე მან ძირეულად გადააფასა რომის სავალუტო სისტემა. დენარიუსში ვერცხლის შემცველობა 90%-დან 98%-მდე გაიზარდა, შესაბამისად, სუფთა ვერცხლის წონა 2,87 გრამიდან 3,26 გრამამდე გაიზარდა. აღსანიშნავია, რომ 85 წლის ფინანსურმა კრიზისმა ვერცხლის შემცველობის 93,5%-მდე, ხოლო მასის 3,04 გრამამდე შემცირება გამოიწვია.<ref>[https://web.archive.org/web/20081101003844/http://www.tulane.edu/~august/handouts/601cprin.htm Tulane University "Roman Currency of the Principate"]</ref><ref name=jones-75>Jones (1992), გვ. 75</ref> მიუხედავად ამისა, მონეტის ახალი ღირებულება მაინც უფრო მაღალი იყო, ვიდრე ის ნიშნულები, რომელთა შენარჩუნებაც შეძლეს ვესპასიანემ და ტიტუსმა თავიანთი მმართველობის პერიოდში. დომიციანეს მკაცრმა საგადასახადო პოლიტიკამ უზრუნველყო ამ სტანდარტის უწყვეტობა მომდევნო თერთმეტი წლის განმავლობაში.<ref name=jones-75/> ამ პერიოდის მონეტები გამოირჩევიან თავიანთი მაღალი ხარისხით. აღსანიშნავია, რომ ყურადღება ექცევა ისეთ დეტალებსაც, როგორებიცაა დომიციანეს ტიტულატურა და რევერსზე შესრულებული პორტრეტები.<ref name=jones-75/> ჯონსი დომიციანეს წლიურ შემოსავლებს 1,2 მილიარდი სესტერციუმით აფასებს, რომლის ერთ მესამედზე მეტიც, სავარაუდოდ, რომის არმიის შენარჩუნებას უნდა მოხმარებოდა.<ref name=jones-73/> მნიშვნელოვანი ოდენობის ფინანსური სახსრები იხარჯებოდა რომის რეკონსტრუქციის ხარჯების დასაფარადაც. დომიციანეს ტახტზე ასვლისათვის ქალაქს კვლავ აწუხებდა 64 წლის რომის დიდი ხანძრის, 69 წლის სამოქალაქო ომისა და 79 წლის ხანძრის მძიმე შედეგები.<ref name = jones-79/> დომიციანეს სამშენებლო პროგრამა, რომელიც აღდგენით სამუშაოებზე მეტი იყო, მიზნად ისახავდა, რომ იმპერიული მასშტაბის კულტურული აღორძინების დამაგვირგვინებელ მიღწევად ქცეულიყო. აღიმართა, აღდგა ან დასრულდა დაახლოებით 50 სტრუქტურა, რაც მხოლოდ ავგუსტუსის მიღწევებს ჩამორჩება.<ref name=jones-79>Jones (1992), გვ. 79</ref> ყველაზე მნიშვნელოვან ახალ ნაგებობებს შორის იყო ოდეონი, სტადიუმი და პალატინის ბორცვზე მდებარე ძვირფასი სასახლე, რომელიც ფლავიუსების სასახლის სახელით გახდა ცნობილი და რომელიც დომიციანეს მთავარი არქიტექტორის, რაბირიუსის მიერ იყო დაპროექტებული.<ref>Jones (1992), გვ. 84–88</ref> უმნიშვნელოვანესი შენობა, რომელიც დომიციანემ აღადგინა, კაპიტოლიუმის ბორცვზე მდებარე იუპიტერის ტაძარი იყო, რომელსაც, როგორც ამბობდნენ, მოოქროვილი სახურავი ჰქონდა. მის დროს დასრულებულ შენობებს შორის იყო ვესპასიანესა და ტიტუსის ტაძარი, ტიტუსის თაღი და კოლოსეუმი, რომელსაც მან მეოთხე დონე დაამატა და დაასრულა შიდა დასაჯდომი სივრცე.<ref name=jones-93/> რომის მოსახლეობის გულის მოსაგებად, დომიციანეს მთელი მმართველობის განმავლობაში დაახლოებით 135 მილიონი სესტერციუმი დაიხარჯა შეწირულობებზე.<ref name=jones-74>Jones (1992), გვ. 74</ref> იმპერატორმა საჯარო წვეულებების ჩვეულებაც აღადგინა, რომელიც ნერონის დროს უბრალოდ საკვების განაწილების ღონისძიებამდე შემცირდა, ხოლო სანაცვლოდ დიდი თანხები იხარჯებოდა გართობასა და თამაშებზე. 86 წელს დომიციანემ საფუძველი ჩაუყარა კაპიტოლიუმის თამაშებს, რომელიც ოთხ წელიწადში ერთხელ იმართებოდა და მოიცავდა ათლეტურ სანახაობებს, ეტლების რბოლასა და შეჯიბრებებს მჭერმეტყველებაში, მუსიკასა და თეატრალურ მოქმედბებში.<ref name=jones-103>Jones (1992), გვ. 103</ref> დომიციანე თავად უწყობდა ხელს მონაწილეთა მოგზაურობას იმპერიის ყოველი კუთხიდან რომში და ანაწილებდა პრიზებსაც. სიახლები გაჩნდა ჩვეულებრივ გლადიატორთა თამაშებშიც, რომლებსაც დაემატა საზღვაო შეჯიბრებები, ღამის ბრძოლები და ქალ და ჯუჯა გლადიატორების ბრძოლები. იმპერატორმა ორი ახალი გუნდი დაამატა ეტლებით რბოლასაც, ოქროსფერი და მეწამული, რომელთაც არსებული თეთრი, წითელი, მწვანე და ლურჯი გუნდების წინააღმდეგ უნდა ეასპარეზათ.<ref name=jones-105>Jones (1992), გვ. 105</ref> === სამხედრო კამპანიები === [[File:Qobustan inscription.jpg|thumb|250px|ბოიუკდაშის მთის ([[აზერბაიჯანი]]) მახლობლად აღმოჩენილი ქვაზე ამოკვეთილი წარწერა ახსენებს დომიციანესა და [[რომის XII ლეგიონი|რომის XII ლეგიონს]].]] დომიციანეს მმართველობის პერიოდში წარმოებული სამხედრო კამპანიები, ძირითადად, თავდაცვითი ხასიათის იყო, რადგანაც იმპერატორმა უარყო ექსპანსიონისტური ომების იდეა.<ref name = jones-127/> სამხედრო სფეროში მისი ყველაზე მნიშვნელოვანი წვლილი [[ზემო გერმანია-რეტიის ლიმესი]]ს განვითარება წარმოადგენდა, რომელიც იმპერიის დასაცავად აიგო მდინარე [[რაინი]]ს ნაპირზე და გზების, სიმაგრეებისა და საგუშაგო კოშკების ფართო ქსელისაგან შედგებოდა.<ref name=jones-131>Jones (1992), გვ. 131</ref> მიუხედავად ამისა, რამდენიმე მნიშვნელოვანი ომი მაინც მოხდა: [[გალია]]ში [[ხატები]]ს წინააღმდეგ და [[დუნაი]]ს სანაპიროებზე მდებარე საზღვრების გასწვრივ [[სვებები]]ს, [[სარმატები]]სა და დაკიელების წინააღმდეგ.<ref name = jones-130/> [[გნეუს იულიუს აგრიკოლა]]ს მეთაურობით გაგრძელდა ბრიტანეთის დაპყრობა, რომელმაც რომის იმპერიის საზღვრები კალედონიამდე (დღევანდელი [[შოტლანდია]]) განავრცო. [[82]] წელს ხატებთან საბრძოლველად დომიციანემ ახალი ლეგიონიც (''Legio I Minervia'') დააფუძნა.<ref name = jones-130/> იმპერატორს უგულისყუროდ არც აღმოსავლეთში რომის ინტერესები დაუტოვებია.<ref>{{cite book | last = Millar| first =Fergus| title =Rome, the Greek World, and the East: The Roman Republic and the Augustan revolution| publisher = UNC Press Books|year = 2002| page = 51| isbn = 0-8078-4990-1}}</ref> ბოიუკდაშის მთასთან (დღევანდელი [[აზერბაიჯანი]]) ნაპოვნი წარწერა ახსენებს დომიციანესა და [[რომის XII ლეგიონი|XII ლეგიონს]]. წარწერაში ნახსენები კეისრის, ავგუსტუსისა და გერმანიკუსის ტიტულების გათვალისწინებით, შესაბამისი ლაშქრობა 84-დან 96 წლებს შორის პერიოდში უნდა მომხდარიყო. რომის არმიის დომიციანესეული გამგებლობა ხასიათდება იმავე მომთხოვნელობით, რომელსაც იგი მმართველობის სხვა შტოებშიც ავლენდა. მიუხედავად ამისა, მისი თანამედროვეები აკრიტიკებდნენ იმპერატორის კომპეტენციას სტრატეგიაში.<ref name=jones-127>Jones (1992), გვ. 127</ref> თუმცა დომიციანემ რამდენიმე ტრიუმფი იზეიმა, ეს, დიდწილად, მაინც პროპაგანდული მანევრები იყო. მის მიერ ხატებზე მოპოვებულ გამარჯვებას [[ტაციტუსი]] დასცინის და მას „ყალბ ტრიუმფს“ უწოდებს. იგი, აგრეთვე, აკრიტიკებს აგრიკოლას დაპყრობების შემდეგ ბრიტანეთში უკანდახევის გადაწყვეტილებას.<ref name=tacitus-agricola-39>ტაციტუსი, ''აგრიკოლა'' [[s:Agricola#39|39]]</ref><ref>ტაციტუსი, ''ისტორია'' [[s:The Histories (Tacitus)/Book 1#2|I.2]]</ref> მიუხედავად ამისა, როგორც ჩანს, დომიციანე უაღრესად პოპულარული იყო ჯარისკაცებს შორის. მან თავისი ზეობის დაახლოებით სამი წელი არმიასთან ერთად კამპანიებში გაატარა ([[ოქტავიანე ავგუსტუსი|ავგუსტუსის]] შემდეგ ამდენი დრო ჯართან არც ერთ იმპერატორს არ გაუტარებია) და მათი ჯამაგირი ერთი მესამედით გაზარდა.<ref name=jones-131/><ref>Syme (1930), გვ. 64</ref> მიუხედავად იმისა, რომ შესაძლებელია არმიის სარდლობას მისი ტაქტიკური და სტრატეგიული გადაწყვეტილებები დაეგმო, მისდამი უბრალო ჯარისკაცების ერთგულება ეჭვგარეშეა.<ref name=jones-144>Jones (1992), გვ. 144</ref> ==== კამპანია ხატების წინააღმდეგ ==== როგორც კი იმპერატორი გახდა, დომიციანე დაუყოვნებლივ შეეცადა დიდი ხნის ნანატრი სამხედრო დიდების მოპოვებას. 82 ან შესაძლოა, 83 წელს იგი გალიაში გაემგზავრა თითქოს მოსახლეობის აღწერის ჩასატარებლად, თუმცა მოულოდნელად ხატებზე თავდასხმის ბრძანება გასცა.<ref name=jones-128>Jones (1992), გვ. 128</ref> საგანგებოდ ამ მიზნისათვის შეიქმნა ახალი ლეგიონი (''Legio I Minervia''), რომელმაც ხატების ტერიტორიაზე დაახლოებით 75 კმ-ის სიგრძის გზები ააშენა მტრის სამალავების გამოსავლენად.<ref name=jones-130>Jones (1992), გვ. 130</ref> მიუხედავად იმისა, რომ ამ კამპანიის ფარგლებში გამართული ბრძოლების შესახებ საკმაოდ მწირი ცნობებია შემორჩენილი, დომიციანეს გამარჯვება ადრეულ ეტაპზევე უნდა მოეპოვებინა, რამდენადაც 83 წლის ბოლოსთვის იგი რომში დაბრუნდა, სადაც ტრიუმფი იზეიმა და საკუთარ თავს „გერმანიკუსის“ ტიტულიც უბოძა.<ref name=jones-129>Jones (1992), გვ. 129</ref> დომიციანეს მოჩვენებით გამარჯვებას აბუჩად იგდებდნენ ანტიკური პერიოდის ავტორები, რომლებიც კამპანიას აღწერენ, როგორც „უაზროს“<ref name=suetonius-domitian-6>[[გაიუს სვეტონიუს ტრანკვილუსი|სვეტონიუსი]], ''[[თორმეტი კეისრის ცხოვრება]]'', დომიციანე [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Domitian*.html#6 6]</ref> და „ყალბ ტრიუმფს“.<ref name=tacitus-agricola-39/> მტკიცებულებები რამდენადმე სარწმუნოს ხდის ამ განცხადებებს, რამდენადაც ხატებმა მოგვიანებით, 89 წელს, მნიშვნელოვანი როლი ითამაშეს სატურნინუსის აჯანყებისას.<ref name=jones-131/> ==== ბრიტანეთის დაპყრობა (77-84 წწ.) ==== [[Image:Statue of Agricola at Bath cropped.png|thumb|upright|[[გნეუს იულიუს აგრიკოლა]]]] [[ფლავიუსები]]ს დინასტიის დროს წარმოებული სამხედრო მოქმედებების ერთ-ერთი ყველაზე დეტალური წყარო [[ტაციტუსი|ტაციტუსს]] ეკუთვნის, რომლის მიერ დაწერილი თავისი სიმამრის, [[გნეუს იულიუს აგრიკოლა]]ს ბიოგრაფიაც დიდწილად 77-84 წლებში ბრიტანეთის დაპყრობას ეხება.<ref name=jones-131/> აგრიკოლამ 77 წელს ბრიტანეთის მმართველობა ჩაიბარა და დაუყოვნებლივ წამოიწყო კამპანია კალედონიაში (დღევანდელი [[შოტლანდია]]). 82 წელს აგრიკოლამ გადალახა დაუდგენელი „წყალი“ და დაამარცხა რომაელთათვის მანამდე უცნობი ხალხები.<ref name=tacitus-agricola-24-1>ტაციტუსი, ''აგრიკოლა'' [[s:Agricola#24|24]]</ref> მან [[ირლანდია|ირლანდიის]] მოპირდაპირე სანაპიროც გაამაგრა და ტაციტუსი აღნიშნავს, რომ მისი სიმამრი ხშირად ამტკიცებდა კუნძულის ერთი ლეგიონითა და რამდენიმე დამხმარე შენაერთით დაპყრობის შესაძლებლობას.<ref name=jones-132>Jones (1992), გვ. 132</ref> აგრიკოლამ თავშესაფარი მისცა დევნილ ირლანდიელ მეფეს და აპირებდა იგი დაპყრობის საბაბად გამოეყენებინა. ეს ლაშქრობა არასდროს შემდგარა, თუმცა ზოგიერთი ისტორიკოსი მიიჩნევს, რომ აღნიშნული წყლის გადაკვეთა, რეალურად, ირლანდიაში მოწყობილი მცირემასშტაბიანი დაზვერვითი ან სადამსჯელო ექსპედიცია იყო.<ref>{{cite journal | last = Reed | first = Nicholas | title = The Fifth Year of Agricola's Campaigns | journal = Britannia | volume = 2 | year = 1971 | pages = 143–148 | jstor = 525804| doi =10.2307/525804 }}</ref> აგრიკოლამ, რომელმაც ყურადღება ირლანდიიდან ბრიტანეთზე გადაიტანა, მომდევნო წელს ფლოტი შეკრიბა და მდინარე ფორთს მიღმა შეიჭრა კალედონიაში. მისი ამ წინსვლის მხარდასაჭერად, ინქტუთილთან აშენდა დიდი ციხესიმაგრეები ლეგიონერებისათვის.<ref name=jones-132/> 84 წლის გაზაფხულზე რომაელები მონს გრაუპიუსის ბრძოლაში კალედონიის მკვიდრთ დაუპირისპირდნენ, რომლებსაც კალგაკუსი მეთაურობდა.<ref name=tacitus-agricola-24-2>ტაციტუსი, ''აგრიკოლა'' [[s:Agricola#29|29]]</ref> მიუხედავად იმისა, რომ რომის არმიამ მტერი ძლიერ დააზარალა, კალედონიელთა ჯარის ორმა მესამედმა მაინც შეძლო გაქცევა და თავის შოტლანდიის ჭაობებისა და მთებისათვის შეფარება, რამაც, საბოლოო ჯამში, აგრიკოლას საშუალება არ მისცა ბრიტანეთის მთლიანი კუნძული თავისი კონტროლის ქვეშ მოექცია.<ref name=jones-132/> [[85]] წელს დომიციანემ აგრიკოლა [[რომი|რომში]] გამოიძახა. ამ უკანასკნელს ბრიტანეთის მმართველად ექვს თვეზე მეტი ჰქონდა ნამსახური, რაც აღემატებოდა კონსულის ლეგატების ვადას ფლავიუსების ეპოქაში.<ref name=jones-132/> ტაციტუსის მტკიცებით, დომიციანემ იმიტომ გამოიწვია იგი, რომ აგრიკოლას წარმატებებმა დაჩრდილეს თავად იმპერატორის მიერ გერმანიაში მოპოვებული მოკრძალებული გამარჯვებები.<ref name=tacitus-agricola-39/> ურთიერთობა აგრიკოლასა და იმპერატორს შორის ბუნდოვანია. ერთი მხრივ, წარმატებული სარდალი ტრიუმფითა და ქანდაკებით დააჯილდოვეს, მეორე მხრივ კი მას აღარასოდეს დაუკავებია სამოქალაქო ან სამხედრო თანამდებობა თავისი გამოცდილებისა და სახელის მიუხედავად. მას [[აფრიკა (რომის პროვინცია)|აფრიკის პროვინციის]] მმართველობა შესთავაზეს, თუმცა აგრიკოლამ უარი განაცხადა რაც ან ავადმყოფობით იყო გამოწვეული ან, როგორც ტაციტუსი ამტკიცებს, დომიციანეს მაქინაციებით.<ref name=tacitus-agricola-24-3>ტაციტუსი, ''აგრიკოლა'' [[s:Agricola#42|42]]</ref> ბრიტანეთიდან აგრიკოლას გამოხმობიდან არცთუ დიდი ხნის შემდეგ რომის იმპერია აღმოსავლეთში [[დაკია]]სთან ომში ჩაება და რადგანაც საჭირო გახდა დამხმარე ძალების შეკრება, [[87]] ან [[88]] წელს დომიციანემ ბრიტანეთის პროვინციაში ჯარების ფართომასშტაბიანი სტრატეგიული უკანდახევის ბრძანება გასცა. ინქტუთილის ციხე დაანგრიეს, კალედონიაში მდებარე სიმაგრეები და საგუშაგო კოშკები კი მიატოვეს. იმპერიის საზღვარმა დაახლოებით 120 კმ-ით სამხრეთით გადაიწია.<ref name=jones-133>Jones (1992), გვ. 133</ref> არმია შესაძლოა აღეშფოთებინა იმპერატორის გადაწყვეტილებას უკანდახევაზე, თუმცა დომიციანესთვის კალედონიის მიწები მხოლოდ რომის ხაზინის ზედმეტ ხარჯს წარმოადგენდა.<ref name=jones-131/> ==== დაკიური ომები (85-88 წწ.) ==== [[Image:Roman province of Dacia (106 - 271 AD).svg|thumb|დაკიის პროვინცია (ვარდისფერი არეალი) [[106]] წელს [[ტრაიანე]]ს დაპყრობის შემდეგ. [[შავი ზღვა]] ბევრად აღმოსავლეთითაა.]] ყველაზე მნიშვნელოვანი საფრთხე, რომელიც რომის იმპერიას დომიციანეს ზეობისას დაემუქრა, ილირიკუმის ჩრდილოური პროვინციიდან გაჩნდა, სადაც [[სვებები]], [[სარმატები]] და დაკიელები გამუდმებით აწუხებდნენ [[დუნაი]]ს გასწვრივ არსებულ რომაულ დასახლებებს. მათგან განსაკუთრებით საშიშები იყვნენ სარმატები და დაკიელები. დაახლოებით [[84]] ან [[85]] წელს დაკიელებმა მეფე დეკებალუსის მეთაურობით [[მეზია|მეზიის]] პროვინციაში დუნაი გადმოლახეს, ააოხრეს მიდამო და მოკლეს მეზიის მმართველი ოპიუს საბინუსი.<ref name=jones-138>Jones (1992), გვ. 138</ref> დომიციანემ სწრაფად დაიწყო კონტრშეტევა და პირადად გაემგზავრა რეგიონში მრავალრიცხოვან არმიასთან ერთად, რომელსაც მისი [[პრეტორიანელები]]ს პრეფექტი, კორნელიუს ფუსკუსი მეთაურობდა. ფუსკუსმა წარმატებით შეძლო დაკიელების უკუგდება საზღვართან [[85]] წლის შუა ხანებში, რამაც იმპერატორს საშუალება მისცა [[რომი|რომში]] დაბრუნებულიყო და თავისი მეორე ტრიუმფი ეზეიმა.<ref name=jones-139>Jones (1992), გვ. 139</ref> გამარჯვება ხანმოკლე აღოჩნდა. [[86]] წელს ფუსკუსმა მარცხიანი ექსპედიცია წამოიწყო დაკიაში, რაც ტაპეს პირველ ბრძოლაში [[რომის V ლეგიონი|მეხუთე ლეგიონის]] სრული განადგურებით დასრულდა. ფუსკუსი მოკლეს, პრეტორიანელთა გვარდიის საბრძოლო შტანდარტი კი დაიკარგა.<ref name=jones-141>Jones (1992), გვ. 141</ref> საბრძოლო შტანდარტის, იგივე ''აკვილას'' დაკარგვა გამანადგურებელი მარცხის მიმანიშნებელი იყო და რომაელთა ეროვნულ სიამაყეს შეურაცხყოფდა. 86 წელს დომიციანე მეზიაში დაბრუნდა. მან პროვინცია ორ ნაწილად, ზემო და ქვემო მეზიად დაყო და დუნაიზე დამატებით კიდევ სამი ლეგიონი გაგზავნა. 87 წელს რომაელები კიდევ ერთხელ შეიჭრნენ დაკიაში, ამჯერად ტეტიუს იულიანუსის მეთაურობით და საბოლოოდ, შეძლეს დეკებალუსის დამარცხება 88 წლის ბოლოსთვის იმავე ადგილას, სადაც ფუსკუსი დაიღუპა.<ref name=jones-142>Jones (1992), გვ. 142</ref> გათვალისწინებული იყო შეტევა დაკიის დედაქალაქ სარმიზეგეტუსაზე, თუმცა 89 წელს გერმანიის საზღვარზე ახალმა სირთულეებმა იჩინეს თავი.<ref name=jones-150>Jones (1992), გვ. 150</ref> რათა თავიდან აეცილებინა ორ ფრონტზე ომი, დომიციანემ დეკებალუსთან სამშვიდობო ხელშეკრულება დადო. მოლაპარაკებები მიმდინარეობდა დაკიის რეგიონში რომაული ჯარის თავისუფალი მოძრაობის თაობაზე, ამავდროულად, დეკებალუსს რომისაგან ყოველწლიურად უნდა მიეღო 8 მილიონი სესტერციუმი.<ref name=jones-150>Jones (1992), გვ. 150</ref> მოვლენათა თანამედროვე ავტორები მკაცრად აკრიტიკებენ ამ ხელშეკრულებას, რამდენადაც მას რომისათვის სამარცხვინოდ მიიჩნევენ, ამასთნ არც საბინუსისა და ფუსკუსის სიკვდილის გამო მომხდარა შურისძიება.<ref name=jones-195>Jones (1992), გვ. 195</ref> დომიციანეს ზეობის დანარჩენი დროის განმავლობაში დაკია მშვიდობიან ვასალ სამეფოდ დარჩა, თუმცაღა დეკებალუსმა რომაული ფული თავდაცვის გასამაგრებლად გამოიყენა.<ref name=Salmon/> დომიციანეს, სავარაუდოდ, დაკიის წინააღმდეგ ახალი ომის წამოწყება სურდა და ზემო მეზია დამატებით ორი საცხენოსნო ერთეულით გააძლიერა, რომლებიც მან სირიიდან ჩამოიყვანა. მასვე დაუმატა პანონიიდან ჩამოყვანილი სულ ცოტა 5 კოჰორტა. მოგვიანებით [[ტრაიანე]]მ გააგრძელა დომიციანეს პოლიტიკა და ზემო მეზიის დამხმარე ძალებს კიდევ ორი დანაყოფი დაუმატა, შემდეგ კი ეს გაძლიერებული არმია თავისი დაკიური ომებისათვის გამოიყენა.<ref>{{cite journal | last = Knight | first = D. J. | title = The Movements of the Auxilia from Augustus to Hadrian | journal = Zeitschrift für Papyrologie und Epigraphik | volume = 85 | year = 1991 | pages = 189–208 }}</ref><ref>{{cite journal | last = Matei-Popescu | first = Florian | title = The Auxiliary Units from Moesia Superior in Domitian's Time and the Problem of CIL XVI 41 | journal = Ephemeris Napocensis | volume = 16–17 | year = 2006–2007 | pages = 31–48 }}</ref> საბოლოოდ, რომაელებმა დეკებალუსზე გადამწყვეტი გამარჯვების მოპოვება [[106]] წელს შეძლეს. რომის არმიამ ამჯერადაც მძიმე ზიანი განიცადა, თუმცა ტრაიანემ წარმატებით შეძლო სარმიზეგეტუსას აღება და რაც მთავარია, მოახერხა დაკიის ოქროსა და ვერცხლის საბადოების დაკავება.<ref name=Salmon>{{cite journal | last = Salmon | first = Edward Togo | title = Trajan's Conquest of Dacia | journal = Transactions and Proceedings of the American Philological Association | volume = 67 | pages = 83–105 | year = 1936 | publisher = Johns Hopkins University Press | jstor = 283229 | doi = 10.2307/283229 }}</ref> === რელიგიური პოლიტიკა === [[File:Genius Domitian Musei Capitolini MC1130.jpg|thumb|დომიციანეს ''[[გენიუსი]]'' [[ეგიდა|ეგიდითა]] და [[სიუხვის რქა|სიუხვის რქით]]. მარმარილო. [[კაპიტოლიუმის მუზეუმები]], [[რომი]].]] დომიციანეს მტკიცედ სწამდა ტრადიციული რომაული რელიგია და მისი მმართველობის პერიოდში არსებობას განაგრძობდა უძველესი ჩვეულებები და მორალი. [[ფლავიუსები]]ს მმართველობის ღვთაებრივი ბუნების გასამართლებლად და დასასაბუთებლად, იგი ხაზს უსვამდა რომაული პანთეონის უმთავრეს ღვთაება [[იუპიტერი (ღმერთი)|იუპიტერთან]] კავშირებს,<ref name=jones-99/> რისი ყველაზე მნიშვნელოვანი გამოვლინებაც [[კაპიტოლიუმის ბორცვი|კაპიტოლიუმის ბორცვზე]] იუპიტერის ტაძრის აღდგენა იყო. ''დამცველი იუპიტერის'' სახელზე აიგო მცირე სამლოცველოც იმ სახლის მახლობლად, რომელსაც მომავალმა იმპერატორმა 69 წლის 20 დეკემბერს შეაფარა თავი. მოგვიანებით, დომიციანემ ეს შენობა უფრო მდიდრულით ჩაანაცვლა.<ref name=jones-88>Jones (1992), გვ. 88</ref> მიუხედავად ამისა, იგი ყველაზე მგზნებარედ ქალღმერთ [[მინერვა]]ს სცემდა თაყვანს. გარდა იმისა, რომ საკუთარ საძინებელში მისდამი მიძღვნილი სალოცავი ჰქონდა მოწყობილი, ქალღმერთი რეგულარულად ჩნდება მის მონეტებზე და I ლეგიონსაც მის პატივსაცემად მინერვა ეწოდა.<ref name=jones-100>Jones (1992), გვ. 100</ref> დომიციანემ აღადგინა საიმპერატორო კულტის პრაქტიკაც, რომელიც გამოყენებიდან [[ვესპასიანე]]ს ზეობის დროს ამოვარდა. მრავლისმთქმელია ის ფაქტიც, რომ მისი, როგორც იმპერატორის პირველი ქმედება ძმის, [[ტიტუსი]]ს გაღმერთება იყო. სავარაუდოდ, გარდაცვალების შემდეგ ღმერთებად შერაცხეს დომიციანეს ჩვილი ვაჟი და ძმისშვილი, იულია ფლავია. იმპერატორის ფიგურის რელიგიურ მხარესთან დაკავშირებით, როგორც [[სვეტონიუსი]] და [[დიონ კასიუსი]] ამტკიცებენ, დომიციანემ საკუთარ თავს ოფიციალურად მიანიჭა ტიტული ''ბატონი და ღმერთი'' (Dominus et Deus — ''დომინუს ეტ დეუს'').<ref>[[გაიუს სვეტონიუს ტრანკვილუსი|სვეტონიუსი]], ''[[თორმეტი კეისრის ცხოვრება]]'', დომიციანე 13:2</ref><ref>დიონ კასიუსი, ''რომის ისტორია'', 67:4:7</ref> თუმცაღა მან არა მხოლოდ უარყო ტიტული ''ბატონი'' (Dominus — ''დომინუს'') თავისი ზეობისას,<ref name=jones-108>Jones (1992), გვ. 108</ref><ref>{{Cite book|title=Light From the Ancient East|url=https://archive.org/details/lightfromancient0000deis_c2i5|last=contra Deissmann|first=Adolf|publisher=Hendrickson Publishers|year=1995|isbn=1-56563-155-2|location=Peabody, Massachusetts|pages=[https://archive.org/details/lightfromancient0000deis_c2i5/page/357 357], n. 1|via=}}</ref> არამედ რამდენადაც ეს მოვლენა არც რაიმე ოფიციალურ დოკუმენტში ასახულა და არც მის მიერ მოჭრილ მონეტებზე, ზოგიერთი ისტორიკოსი (მაგ. ბრაიან ჯონსი) აცხადებს, რომ ამგვარად დომიციანეს მლიქვნელები მიმართავდნენ, რომელთაც იმპერატორის გულის მოგება სურდათ.<ref name=jones-109>Jones (1992), გვ. 109</ref> საიმპერატორო ოჯახისადმი თაყვანისცემის წასახალისებლად, დომიციანემ ვესპასიანეს ძველი სახლის ადგილას კვირინალის ბორცვზე დინასტიური მავზოლეუმი ააგო<ref name=jones-87>Jones (1992), გვ. 87</ref> და დაასრულა ვესპასიანესა და ტიტუსის ტაძრის მშენებლობა, რომელიც გაღმერთებული მამისა და ძმის თაყვანისცემისათვის განკუთვნილ სალოცავს წარმოადგენდა.<ref name=jones-93/> ფლავიუსების ოჯახის სამხედრო ტრიუმფების უკვდავსაყოფად, ბრძანა ტემპლუმ დივორუმისა და ტემპლუმ ფორტუნა რედუქსის მშენებლობა და დაასრულა ტიტუსის თაღი. ზემოთხსენებულის მსგავსი სამშენებლო პროექტები მხოლოდ ყველაზე ხილული ნაწილი იყო დომიციანეს რელიგიური პოლტიკისა, რომელიც საკუთარ თავში რელიგიური სჯულისა და საჯარო მორალის განმტკიცებასაც მოიცავდა. 85 წელს მან საკუთარი თავი მუდმივ [[ცენზორი|ცენზორადაც]] დანიშნა. ეს თანამდებობა რომაული მორალისა და ყოფა-ქცევის ზედამხედველობის ფუნქციასაც გულისხმობდა.<ref name=jones-106>Jones (1992), გვ. 106</ref> დომიციანე ამ ამოცანას ყურადღებითა და პასუხისმგებლობით ეკიდებოდა. მან აღადგინა ''იულიას კანონი'', რომელიც მრუშობის გაძევებით დასჯას ითვალისწინებდა. მსაჯულთა სიიდან მან ამოშალა მხედარი, რომელიც გაშორდა ცოლს და შემდეგ უკან დაიბრუნა ის, ხოლო ყოფილი კვესტორი სენატიდან ცეკვის გამო გარიცხა.<ref name=jones-107/> დომიციანე სასტიკად დევნიდა კორუფციას საჯარო მოხელეთა შორის. ქრთამის აღების შემთხვევაში თანამდებობიდან ხსნიდა მსაჯულებს და აუქმებდა კანონმდებლობას ინტერესთა კონფლიქტის არსებობის ეჭვის შემთხვევაში.<ref name=jones-107/> მან შექმნა იმის გარანტიაც, რომ ცილისმწამებლური ხასიათის ნაწერის შექმნა, განსაკუთრებით ისეთის, რომელიც მის წინააღმდეგ იყო მიმართული, გაძევებით ან სიკვდილით დაისჯებოდა.<ref name=jones-107/> მსახიობებსაც მსგავსადვე ეჭვის თვალით უყურებდნენ, რამდენადაც მათი წარმოდგენები მთავრობის ხარჯებთან დაკავშირებით შესაძლებელია სატირული შინაარსის ყოფილიყო.<ref>Grainger (2003), გვ. 54</ref> ამდენადვე საჯაროდ გამოსვლა აუკრძალა მიმებსაც. [[87]] წელს გამოაშკარავდა, რომ ვესტალებს დარღვეული ჰქონდათ სიკვდილამდე უბიწოების ღვთაებრივი აღთქმა. რამდენადაც [[ვესტალები]] საზოგადოების ქალიშვილებად მიიჩნეოდნენ, მათი მიერ ამგვარი საქციელის ჩადენა ინცესტს უთანაბრდებოდა. შესაბამისად ნებისმიერი ასეთი ცოდვა სიკვდილით ისჯებოდა. სასჯელის აღსრულების სახეს კი ან დამნაშავე ირჩევდა ანდა მათ უძველესი წესით, ცოცხლად დამარხვით კლავდნენ.<ref name=jones-101>Jones (1992), გვ. 101</ref> უცხოური წარმოშობის რელიგიებს შემწყნარებლურად ექცეოდნენ იმდენად, რამდენადაც ისინი ხელს არ უშლიდნენ საჯარო წესრიგს ან შეიძლებოდა შერწყმულიყვნენ ტრადიციულ რომაულ რელიგიასთან. ეგვიპტური ღვთაებების თაყვანისცემა კი [[კომოდუსი]]ს მმართველობამდე არ ყოფილა ისე გავრცელებული, როგორც ფლავიუსების დინასტიის ზეობისას. განსაკუთრებით აღსანიშნავია [[სერაპისი]]სა და [[ისიდა]]ს თაყვანისცემა, რომლებიც, შესაბამისად, [[იუპიტერი (ღმერთი)|იუპიტერსა]] და [[მინერვა]]სთან იყვნენ გაიგივებულნი.<ref name=jones-100/> მეოთხე საუკუნის ისტორიკოსის, [[ევსები კესარიელი]]ს თანახმად, დომიციანეს მმართველობის ბოლოსთვის იუდეველები და ქრისტიანები [[ეკლესიის დევნის პერიოდი|სასტიკად იდევნებოდნენ]].<ref>{{cite book | last = ევსები კესარიელი | first = | authorlink = ევსები კესარიელი | title = საეკლესიო ისტორია | year = 425 }}</ref><ref>{{cite journal | last = Smallwood | first = E.M. | title = 'Domitian's attitude towards the Jews and Judaism | url = https://archive.org/details/sim_classical-philology_1956-01_51_1/page/n4 | journal = Classical Philology | volume = 51 | pages = 1–13 | year = 1956 | doi = 10.1086/363978 }}</ref> ზოგიერთის აზრით, [[გამოცხადება იოანესი|იოანეს გამოცხადება]] ამ პერიოდში უნდა იყოს დაწერილი.<ref>{{cite book | last = Brown | first = Raymond E. | title = An Introduction to the New Testament | url = https://archive.org/details/introductiontone00brow_0 | publisher = Doubleday | year = 1997 | pages = [https://archive.org/details/introductiontone00brow_0/page/805 805]–809 | location = New York | isbn = 0-385-24767-2 }}</ref> მიუხედავად იმისა, რომ იუდეველები მძიმედ იყვნენ დაბეგრილნი, არც ერთი თანამედროვე ავტორი არ მიუთითებს არარომაულ რელიგიურ რწმენა-წარმოდგენების მოტივზე დამყარებულ სასამართლოებსა თუ სიკვდილით დასჯებზე.<ref>Jones (1992), გვ. 119</ref> === წინააღმდეგობები === ==== სატურნინუსის აჯანყება (89)==== [[Image:Bust of Domitian (loan from Capitoline Museums) - Glyptothek - Munich - Germany 2017 (2).jpg|thumb|დომიციანე, [[კაპიტოლიუმის მუზეუმები]], [[რომი]]]] [[89]] წლის [[1 იანვარი|1 იანვარს]] ზემო გერმანიის მმართველმა, [[ლუციუს ანტონიუს სატურნინუსი|ლუციუს ანტონიუს სატურნინუსმა]], [[მაინცი|მაინცთან]] მყოფ თავის ორ ლეგიონთან ერთად ხატების მხარდაჭერით აჯანყება წამოიწყო.<ref name=jones-144/> აჯანყების ზუსტი მიზეზი ბუნდოვანია, თუმცა, როგროც ჩანს, იგი კარგად იყო დაგეგმილი. სენატორთა კლასის ოფიცრები ალბათ გმობდნენ დომიციანეს სამხედრო სტრატეგიებს, როგორიც იყო გერმანიის საზღვრის გამაგრება შეტევის ნაცვლად, ასევე, მისი ბოლოდროინდელი უკანდახევა ბრიტანეთში და სამარცხვინო [[აგრესორის დაშოშმინების პოლიტიკა|დაშოშმინების პოლიტიკა]] დეკებალუსთან ურთიერთობაში.<ref name=jones-145>Jones (1992), გვ. 145</ref> ნებისმიერ შემთხვევაში ჯანყი საიდუმლოდ იყო დამალული სატურნინუსის პროვინციაში და მალევე გამჟღავნდა, როგორც კი მეზობელ პროვინციებში მომხდარის შესახებ ხმები გავრცელდა. ქვემო გერმანიის მმართველი, ავლუს ბუკიუს ლაპიუს მაქსიმუსი რეციის პროკურატორთან, ტიტუს ფლავიუს ნორბანუსთან ერთად მაშინვე გაემართა რეგიონისკენ. ესპანეთიდან გამოიძახეს [[ტრაიანე]], დომიციანე კი პირადად ჩამოვიდა რომიდან პრეტორიანელთა გვარდიის თანხლებით.<ref name=jones-146>Jones (1992), გვ. 146</ref> დამდნარმა წყალმა ხატებს საშუალება არ მისცა [[რაინი]] გადმოელახათ და სატურნინუსს დახმარებოდნენ.<ref name=jones-146>Jones (1992), გვ. 146</ref> 24 დღეში აჯანყება ჩაახშეს და მისი წინამძღოლები მაინცთან სასტიკად დასაჯეს. მეამბოხე ლეგიონები ილირიკუმში, ფრონტის ხაზზე გაგზავნეს, ხოლო ის ლეგიონები, რომლებიც იმპერატორს ამბოხების ჩახშობაში დაეხმარნენ სათანადოდ დააჯილდოვეს.<ref name=jones-149>Jones (1992), გვ. 149</ref> ლაპიუს მაქსიმუსმა სირიის მმართველობა მიიღო, 95 წელს კი მეორედ გახდა კონსული და ქურუმი. ამ უკანასკნელ თანამდებობას იგი 102 წელსაც ფლობდა. ტიტუს ფლავიუს ნორბანუსი შესაძლოა ეგვიპტის პრეფექტურაში დაეწინაურებინათ, მაგრამ 94 წელს უდავოდ გახდა პრეტორიანელთა პრეფექტი ტიტუს პეტრონიუს სეკუნდუსთან ერთად.<ref name=jones-148>Jones (1992), გვ. 148–149</ref> დომიციანემ აჯანყების შემდეგი წელი კონსულობის [[ნერვა|მარკუს კოკიუს ნერვასათვის]] გაზიარებით დაიწყო, რომელსაც გარკვეული როლი ჰქონდა ნათამაშები შეთქმულების გამჟღავნების საქმეში, შესაძლებელია ისეთივე ფორმით, როგორც ეს პიზონის შეთქმულების დროს გააკეთა [[ნერონი]]ს მმართველობისას.<ref name="Grainger 2003, გვ. 30">Grainger (2003), გვ. 30</ref> მიუხედავად იმისა, რომ ცოტა რამაა ცნობილი ნერვას ცხოვრებასა და კარიერაზე, სანამ 96 წელს იმპერატორი გახდებოდა, იგი ადვილად შემგუებელი დიპლომატი უნდა ყოფილიყო, რომელიც მრავალი რეჟიმის ცვლილებას გადაურჩა და ფლავიუსების ერთ-ერთი ყველაზე სანდო მრჩეველი გახდა.<ref name="Grainger 2003, გვ. 30"/> აქედან გამომდინარე, მისი კონსულობაც შესაძლოა რეჟიმის სტაბილურობისა და არსებული სტატუს კვოს ხაზგასმას ისახავდა მიზნად.<ref>Murison (2003), გვ. 150</ref> რევოლუცია დამარცხდა და იმპერიაც წესრიგს დაუბრუნდა. ==== ურთიერთობა სენატთან ==== [[File:Domitian Vaison-la-Romaine.jpg|thumb|დომიციანე სამხედრო მორთულობაში. ვეზონ-ლა-რომენი, საფრანგეთი.]] [[რომის რესპუბლიკა|რესპუბლიკის]] დაცემის შემდეგ [[რომის სენატი]]ს ავტორიტეტი მნიშვნელოვანწილად დაკნინდა [[ოქტავიანე ავგუსტუსი|ავგუსტუსის]] მიერ შექმნილი მმართველობის კვაზი-მონარქიული სისტემის პერიოდში, რომელიც [[პრინციპატი]]ს სახელითაა ცნობილი. პრინციპატი ''დე ფაქტო'' დიქტატორულ რეჟიმს არსებობის შესაძლებლობას აძლევდა და ამავდროულად რომის რესპუბლიკის გარეგნულ ფასადსაც ინარჩუნებდა.<ref>{{cite journal | last = Waters | first = K. H. | title = The Second Dynasty of Rome | journal = Phoenix | volume = 17 | issue = 3 | year = 1963 | publisher = Classical Association of Canada | jstor = 1086720 | doi = 10.2307/1086720 | pages = 198–218 [201] }}</ref> იმპერატორთა უმეტესობა იცავდა დემოკრატიის საჯარო ფასადს, სანაცვლოდ კი სენატი უყოყმანოდ აღიარებდა იმპერატორის ''დე ფაქტო'' მონარქის სტატუსს.<ref name=jones-161>Jones (1992), გვ. 161</ref> ზოგიერთი მმართველი ამ ფაქტობრივ შეთანხმებას სხვებთან შედარებით მეტი სიფრთხილით, ფაქიზად ეპყრობოდა, თუმცა დომიციანე ამგვარი პიროვნება არ იყო. მმართველობის დასაწყისიდანვე მან ხაზი გაუსვა თავისი თვითმპყრობლობის რეალურობას.<ref name=jones-161>Jones (1992), გვ. 161</ref> იგი ვერ იტანდა არისტოკრატიას და არც ეშინოდა ამის ჩვენების. დომიციანემ სენატს გადაწყვეტილების მიღების ყოველგვარი ძალაუფლება ჩამოართვა. სანაცვლოდ კი სახელმწიფოს მნიშვნელოვანი თანამდებობებების გაკონტროლებაში მეგობრებისა და მხედრების მცირერიცხოვან ჯგუფს ეყრდნობოდა.<ref name=jones-169>Jones (1992), გვ. 169</ref> ეს სიძულვილი ორმხრივი იყო. დომიციანეს მკვლელობის შემდეგ სენატორები სასწრაფოდ სენატის შენობისაკენ გაემართნენ, სადაც მისი ხსოვნის მივიწყება გამოაცხადეს.<ref name=jones-160>Jones (1992), გვ. 160</ref> [[ანტონინუსების დინასტია|ნერვა-ანტონინუსების დინასტიის]] მმართველობის პირობებში სენატორმა ავტორებმა გამოაქვეყნეს ისტორიული ნაშრომები, რომლებიც ყოფილ იმპერატორს ტირანად წარმოაჩენდნენ.<ref name=jones-161/> მიუხედავად ამისა, მტკიცებულებათა თანახმად, დომიციანე სენატორთა პოზიციის მიმართ გარკვეულ დათმობებზე მიდიოდა. მაშინ როდესაც ვესპასიანესა და ტიტუსს კონსულის ძალაუფლება დიდწილად ფლავიუსების ოჯახის ხელში ჰქონდათ თავმოყრილი, დომიციანემ ნება დართო პროვინციელთა და შესაძლო მეტოქეთა მოულოდნელად დიდ რაოდენობას დაეკავებინათ კონსულის თანამდებობა და გასძღოლოდნენ ოფიციალურ კალენდარს წლის გახსნით ჩვეულებრივი კონსულების როლში.<ref name=jones-163-8>Jones (1992), გვ. 163–168</ref> შეუძლებელია დადგინდეს იყო თუ არა ეს მის მიმართ მტრულად განწყობილ სენატის დაჯგუფებებთან შერიგების გულწრფელი მცდელობა. პოტენციური მოწინააღმდეგეებისათვის კონსულობის შეთავაზებით დომიციანეს შესაძლოა ამ სენატორების მათი მხარდამჭერების თვალში დამცირება სურდა. როდესაც ამ პირების მოქმედება არადამაკმაყოფილებელი ხდებოდა, იწყებოდა სასამართლო პროცესები, რომლებიც მათი გაძევებით ან სიკვდილით დასჯით სრულდებოდა, მათი ქონება კი კონფისკაციას ექვემდებარეობოდა.<ref name=jones-169/> ტაციტუსი და სვეტონიუსი აცხადებენ, რომ დომიციანეს მმართველობის ბოლოსათვის იმატა დევნების რიცხვმა და მკვეთრი მატების წერტილად 93 წელს ასახელებენ ან ზოგჯერ 89 წლის სატურნინუსის წარუმატებელ აჯანყებას.<ref name=tacitus-agricola-45>ტაციტუსი, ''აგრიკოლა'' [[s:Agricola#45|45]]</ref><ref name=suetonius-domitian-10>[[გაიუს სვეტონიუს ტრანკვილუსი|სვეტონიუსი]], ''[[თორმეტი კეისრის ცხოვრება]]'', დომიციანე [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Domitian*.html#10 10]</ref> სიკვდილით დაისაჯნენ სულ ცოტა 20 სენატორი,<ref>მსხვერპლი სენატორების სრული სიის სანახავად იხილეთ Jones (1992), გვ. 182-188</ref> მათ შორის იყვნენ დომიცია ლონგინას ყოფილი ქმარი, ლუციუს ელიუს ლამია და საკუთრივ დომიციანეს ოჯახის სამი წევრიც: ტიტუს ფლავიუს საბინუსი, ტიტუს ფლავიუს კლემენსი და მარკუს არეცინუს კლემენსი.<ref>მარკუს არეცინუს კლემენსი შესაძლოა სიკვდილით დასჯის ნაცვლად გაეძევებინათ. იხილეთ Jones (1992), გვ. 187</ref> მათგან ზოგიერთი შედარებით ადრე 83 ან 85 წლისთვის დასაჯეს სიკვდილით, თუმცა ტაციტუსს მაინც აძლევს მცირეოდენ საბაბს საიმისოდ, რომ დომიციანეს მმართველობის ბოლო პერიოდი „ტერორის ზეობად“ მოიხსენიოს. სვეტონიუსის თანახმად, ზოგიერთი მათგანი კორუფციის ან ღალატის ბრალდებით გაასამართლეს, სხვებს კი გაცვეთილი, უბრალო ბრალდებები წაუყენეს, რასაც დომიციანე თავისი ეჭვით ამართლებდა: {{ციტირება|ამბობდა, რომ ყველაზე უბადრუკად პრინცეპსები ცხოვრობდნენ, რადგან სანამ სულს არ ამოხდიდნენ, არავინ იჯერებდა, რომ მათ წინააღმდეგ მართლაც იყო მოწყობილი შეთქმულება.<ref>[[გაიუს სვეტონიუს ტრანკვილუსი|სვეტონიუსი]], ''[[თორმეტი კეისრის ცხოვრება]]'', დომიციანე, 21</ref>}} ჯონსი დომიციანეს დროინდელ სიკვდილით დასჯებს იმპერატორ კლავდიუსისას ადარებს და აღნიშნავს, რომ კლავდიუსმა სიკვდილით დასაჯა დაახლოებით 35 სენატორი და 300 მხედარი, თუმცა სენატმა მაინც გააღმერთა და მას ერთ-ერთ კარგ იმპერატორადაც კი განიხილავდნენ.<ref name=jones-192>Jones (1992), გვ. 192</ref> დომიციანეს აშკარად არ შეეძლო არისტოკრატიის მხარდაჭერა მოეპოვებინა, თუ მხედველობაში არ მივიღებთ მის მიმართ მტრულად განწყობილი სენატორთა დაჯგუფებებისათვის კონსულობის მიცემით მათთან ურთიერთობების დალაგების მცდელობებს. მმართველობის მისმა თვითმპყრობლურმა სტილმა სენატს ძალაუფლება დააკარგვინა, ხოლო პატრიციებისა და საკუთარი ოჯახის წევრების მიმართაც კი ყველა დანარჩენის მსგავსად მოპყრობამ იმპერატორს მათი ზიზღიც მოუტანა.<ref name=jones-192/> == სიკვდილი და პოლიტიკური მემკვიდრეობა == === მკვლელობა (96)=== [[Image:Athena ciste.jpg|thumb|სვეტონიუსის თანახმად, დომიციანე ცრუმორწმუნე მოწიწებით სცემდა თაყვანს მინერვას, როგორც მფარველ ქალღმერთს. როგორც ამბობდნენ, მკვლელობის წინ იგი სიზმარში გამოეცხადა იმპერატორს და მის დაცვაზე უარი თქვა.]] [[96]] წლის [[18 სექტემბერი|18 სექტემბერს]] დომიციანე საიმპერატორო კარის მოხელეთა მიერ მოწყობილი შეთქმულების შედეგად სასახლეში მოკლეს.<ref name="jones-domitian-193">Jones (1992), გვ. 193</ref> [[გაიუს სვეტონიუს ტრანკვილუსი|სვეტონიუსის]] ნაშრომი საკმაოდ დეტალურად აღწერს შეთქმულებასა და მკვლელობას. იგი ამტკიცებს, რომ შეთქმულების მთავარი წამომწყები დომიციანეს ხაზინადარი პართენიუსი იყო და მთავარ მოტივად მცირე ხნით ადრე იმპერატორის მიერ საკუთარი მდივნის, ეპაფროდიტუსის სიკვდილით დასჯას ასახელებს.<ref name=grainger-16>Grainger (2003), გვ. 16</ref><ref name="suetonius-domitian-14">[[გაიუს სვეტონიუს ტრანკვილუსი|სვეტონიუსი]], ''[[თორმეტი კეისრის ცხოვრება]]'', დომიციანე [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Domitian*.html#14 14;16]</ref> დომიციანეს სიცოცხლე უშუალოდ პართენიუსის აზატმა, მაქსიმუსმა და იმპერატორის დისწულის, ფლავია დომიცილას მსახურმა, სტეფანუსმა მოუსწრაფეს.<ref name="Grainger 2003, გვ. 19">Grainger (2003), გვ. 19</ref> ნაკლებად აშკარაა ნამდვილად მონაწილეობდნენ შეთქმულებაში პრეტორიანელები თუ არა. ამ დროისათვის გვარდიას ტიტუს ფლავიუს ნორბანუსი და ტიტუს პეტრონიუს სეკუნდუსი ხელმძღვანელობდნენ. ამ უკანასკნელისათვის კი თითქმის უეჭველად იყო ცნობილი შეთქმულების შესახებ.<ref name="Grainger 2003, გვ. 19"/> [[კასიუს დიონ კოქცეიანუსი|დიონ კასიუსი]], რომელიც მკვლელობიდან თითქმის ასი წლის შემდეგ წერდა თავის ნაშრომს, შეთქმულებს შორის დომიცია ლონგინასაც ასახელებს, თუმცაღა თუ გავითვალისწინებთ მის დამტკიცებულ ერგულებას ქმრისადმი დომიციანეს გარდაცვალებიდან წლების შემდეგაც კი, ნაკლებად სავარაუდოა, რომ იგი მართლაც მონაწილეობდა შეთქმულებაში.<ref name="jones-domitian-37" /> დიონ კასიუსი იმასაც ამბობს, რომ მკვლელობას იმპროვიზებული ხასიათი ჰქონდა, ხოლო სვეტონიუსი კარგად დაგეგმილ შეთქმულებაზე საუბრობს.<ref name=grainger-5>Grainger (2003), გვ. 5</ref> თავდასხმამდე რამდენიმე დღით ადრე სტეფანუსმა მოიგონა რომ ჭრილობა ჰქონდა, რათა სახვევების ქვეშ ხანჯალი დაემალა. მკვლელობის დღეს მსახურების საცხოვრებლების კარები დაკეტილი იყო, დომიციანეს პირადი ხმალი კი, თავდაცვის უკანასკნელი იარაღი, რომელსაც იგი ბალიშის ქვეშ მალავდა, წინასწარ მოიპარეს.<ref name=grainger-1-3>Grainger (2003), გვ. 1–3</ref> იმპერატორს სჯეროდა ასტროლოგთა წინასწარმეტყველების, რომლის თანახმადაც, იგი შუადღისით უნდა გარდაცვლილიყო, ამიტომაც დღის ამ მონაკვეთში მოუსვენრად იყო. თავის უკანასკნელ დღეს დომიციანე თავს აფორიაქებულად გრძნობდა და მსახურს რამდენიმეჯერ ჰკითხა თუ რა დრო იყო. ბიჭმა, რომელიც შეთქმულებაში იყო გარეული, იცრუა და უთხრა რომ ჯერ შუადღემდე ბევრად ადრე იყო.<ref name=grainger-1-3/> დამშვიდებული იმპერატორი თავისი სამუშაო მაგიდისაკენ გაეშურა რათა რამდენიმე ბრძანებისათვის ხელი მოეწერა, როდესაც სვეტონიუსის თანახმად, მოულოდნელად სტეფანუსი მიუახლოვდა: {{ციტირება|[სტეფანუსმა] მოიმიზეზა შეთქმულთა მხილება და ამის გამო დომიციანესთან შეიყვანეს. მან იმპერატორს წერილი გაუწოდა და სანამ იგი თავგზააბნეული კითხულობდა მას, საზარდულში ხანჯალი ჩასცა. დაჭრილმა გაიბრძოლა, მაგრამ კორნიკულარიუსმა კლოდიანუსმა და პართენიუსის აზატმა მაქსიმუსმა, აგრეთვე საძინებლის მსახურთა დეკურიონმა სატურმა და საიმპერატორო სკოლის რომელიღაც გლადიატორმა მას შვიდი დარტყმით მოუღეს ბოლო.<ref>[[გაიუს სვეტონიუს ტრანკვილუსი|სვეტონიუსი]], ''[[თორმეტი კეისრის ცხოვრება]]'', დომიციანე, 17</ref>}} დომიციანე და სტეფანუსი რაღაც დროის განმავლობაში იატაკზე იბრძოდნენ, სანამ იმპერატორი საბოლოოდ არ დაჯაბნეს და შეთქმულებმაც სასიკვდილოდ დაჭრეს. ბრძოლისას დომიციანემ სტეფანუსს მახვილი ჩასცა და ეს უკანასკნელიც მალევე გარდაიცვალა. დაახლოებით შუადღისთვის, თავის 45-ე დაბადების დღემდე მხოლოდ ერთი თვით ადრე, ფლავიუსების დინასტიის უკანასკნელი იმპერატორი უკვე გარდაცვლილი იყო. მისი სხეული გავრცელებული სტილის კუბოთი გადაიტანეს და დომიციანეს გამდელმა ფილისმა მას უცერემონიოდ ჩაუტარა კრემაცია. მოგვიანებით მან იმპერატორის ფერფლი მისივე ძმისშვილის, იულიას ფერფლს შეურია ფლავიუსების ტაძარში.<ref name=jones-38>Jones (1992), გვ. 38</ref> სვეტონიუსის მიხედვით, არსებობდა მრავალი [[ომენი]], რომელიც დომიციანეს სიკვდილს მოასწავებდა. მკვლელობამდე რამდენიმე დღით ადრე, მას სიზმარში მინერვა გმოეცხადა და ამცნო, რომ იგი იუპიტერმა განაიარაღა და მის დაცვას ვეღარ შეძლებდა.<ref name=jones-100/><ref name="suetonius-domitian-15">[[გაიუს სვეტონიუს ტრანკვილუსი|სვეტონიუსი]], ''[[თორმეტი კეისრის ცხოვრება]]'', დომიციანე [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Domitian*.html#15 15]</ref> === პოლიტიკური მემკვიდრეობა === [[Image:Nerva Tivoli Massimo.jpg|thumb|250px|დომიციანეს მკვლელობისთანავე [[რომის სენატი|სენატმა]] [[ნერვა]] [[რომის იმპერატორი|იმპერატორად]] გამოაცხადა.]] ფასტები, ოსტიური კალენდარი, გადმოგვცემს, რომ დომიციანეს მკვლელობის დღესვე [[რომის სენატი|სენატმა]] იმპერატორად [[ნერვა|მარკუს კოკიუს ნერვა]] გამოაცხადა.<ref name="murison-153">Murison (2003), გვ. 153</ref> მისი პოლიტიკური გამოცდილების მიუხედავად, ეს შესანიშნავი არჩევანი იყო. ნერვა ხანდაზმული და უშვილო იყო. კარიერის უმეტესი ნაწილი კი საზოგადოებისაგან მოფარებულად ჰქონდა გატარებული, რამაც უბიძგა როგორც ანტიკური პერიოდის, ისე თანამედროვე ავტორებს ეჭვები გამოეთქვათ დომიციანეს მკვლელობაში მის მონაწილეობასთან დაკავშირებით.<ref name="murison-151">Murison (2003), გვ. 151</ref><ref>Grainger (2003), გვ. 4–27</ref> [[კასიუს დიონ კოქცეიანუსი|დიონ კასიუსის]] მიხედვით, შეთქმულებს ნერვასთან, როგორც მომავალ იმპერატორთან, მკვლელობამდე ჰქონდათ მოლაპარაკება, რაც იმას ნიშნავს, რომ მან, სულ მცირე, იცოდა მაინც გეგმის შესახებ.<ref name=jones-194>Jones (1992), გვ. 194</ref><ref>დიონ კასიუსი, ''რომის ისტორია'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/67*.html#15 LXVII.15]</ref> იგი არ ჩნდება მოვლენათა სვეტონიუსისეულ ვერსიაში, თუმცა ეს შეიძლება გასაგებიც იყოს, რამდენადაც მისი ნაშრომები ნერვას პირდაპირი შთამომავლების, [[ტრაიანე]]სა და [[ადრიანე]]ს დროს გამოქვეყნდა. იმის აღნიშვნა, რომ დინასტია ხელისუფლებაში მოსვლას მკველობას უმადლოდა, ნაკლებად კორექტული იქნებოდა.<ref name=jones-194/> მეორე მხრივ, ნერვა იმპერიაში დიდი მხარდაჭერით არ სარგებლობდა და მისი, როგორც [[ფლავიუსები]]ს ერთგული მხარდამჭერის რეპუტაციასა და ცხოვრებაში განვლილ გზასაც არ უნდა გამოეწვია დიდი ნდობა შეთქმულებში. ზუსტი ფაქტები ისტორიამ ბუნდოვანი გახადა,<ref>{{cite journal | last = Syme | first = Ronald | title = Domitian: The Last Years | journal = Chiron | volume = 13 | pages = 121–146 | year = 1983 }}</ref> თუმცაღა თანამედროვე ისტორიკოსები მიიჩნევენ, რომ ნერვა იმპერატორად მხოლოდ სენატის საკუთარი ინიციატივით გამოცხადდა, მკვლელობის ამბის გაგებიდან რამდენიმე საათის შემდეგ.<ref name="murison-153"/> გადაწყვეტილების ასე ნაჩქარევად მიღება ალბათ სამოქალაქო ომის თავიდან არიდებას ისახავდა მიზნად, თუმცა არც ნერვა და არც სენატი შეთქმულებაში გარეული არ უნდა ყოფილიყო.<ref name="jones-domitian-196">Jones (1992), გვ. 196</ref> ყველაფრის მიუხედავად, დომიციანეს სიკვდილმა სენატი გაახარა და ნერვას ტახტზე ასვლის შემდეგ დაუყოვნებლივ გამოსცა ''დამნაციო მემორიე'' (ხსოვნის შეჩვენება) მის სახელზე, რომლის ძალითაც ყოფილი იმპერატორის მონეტები და ქანდაკებები გადაადნეს, თაღები დაანგრიეს, სახელი კი ყველა საჯარო ჩანაწერიდან ამოშალეს.<ref name=grainger-49>Grainger (2003), გვ. 49</ref> დომიციანე და საუკუნეზე მეტი ხნის შემდეგ [[გეტა|პუბლიუს სეპტიმიუს გეტა]] იყვნენ ის ორი იმპერატორი, რომლებმაც ოფიციალურად მიიღეს ''დამნაციო მემორიე'', თუმცაღა სხვები შესაძლოა ''დე ფაქტო'' შეეჩვენებინათ. მრავალ შემთხვევაში დომიციანეს არსებული პორტრეტები, როგორიცაა კანცელერიის რელიეფზე, უბრალოდ ხელახლა გამოკვეთეს იმგვარად, რომ ნერვასათვის დაემსგავსებინათ, რამაც ახალი გამოსახულებების სწრაფ გამრავლებასა და მასალის ხელახლა გამოყენებას შეუწყო ხელი.<ref>{{cite journal | last = Last | first = Hugh | title = On the Flavian Reliefs from the Palazzo della Cancelleria | journal = The Journal of Roman Studies | volume = 38 | issue = 1–2 | pages = 9–14 | publisher = Society for the Promotion of Roman Studies | year = 1948 | jstor = 298163| doi = 10.2307/298163 }}</ref> ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ სენატის ბრძანება ნაწილობრივ შესრულდა [[რომი|რომში]], იტალიის გარეთ მდებარე პროვინციათა უმეტესობამ კი საერთოდ უგულვებელყო ის.<ref name=grainger-49/> სვეტონიუსის თანახმად, რომის მოსახლეობა დომიციანეს სიკვდილის ამბავს გულგრილად შეხვდა, თუმცა არმია ბევრად უფრო ნაწყენი იყო. ჯარისკაცები მკვლელობის შემდეგ მის დაუყოვნებლივ გაღმერთებას მოითხოვდნენ და ზოგიერთ პროვინციაში აჯანყდნენ კიდევაც.<ref>Grainger (2003), გვ. 32–33</ref> კომპენსაციად [[პრეტორიანელები|პრეტორიანელთა გვარდიამ]] მკვლელების სიკვდილით დასჯა მოითხოვა, თუმცა ნერვამ ამაზე უარი განაცხადა. ამის ნაცვლად მან მხოლოდ ტიტუს პეტრონიუს სეკუნდუსი დაითხოვა და იგი ყოფილი მხედართმთავრით, კასპერიუს ელიანუსით ჩაანაცვლა.<ref>Grainger (2003), გვ. 40</ref> ამ საკითხებზე უკმაყოფილება ნერვას მმართველობას შავ ზოლად გასდევდა და საბოლოოდ [[97]] წლის ოქტომბრის კრიზისით დაგვირგვინდა, როდესაც პრეტორიანელთა გვარდიის წევრებმა კასპერიუს ელიანუსის მეთაურობით ალყაში მოაქციეს საიმპერატორო სასახლე და ნერვა ტყვედ აიყვანეს.<ref name=grainger-94>Grainger (2003), გვ. 94–95</ref> იგი იძულებული გახდა შეესრულებინა მათი მოთხოვნები, გადაეცა დომიციანეს სიკვდილზე პასუხისმგებელი პირები და აჯანყებული პრეტორიანელებისათვის მადლობის გადასახდელად სიტყვითაც კი გამოსულიყო.<ref name=grainger-94/> ტიტუს პეტრონიუს სეკუნდუსი და პართენიუსი მოძებნეს და დახოცეს. ნერვა ამ ყოველივეს უვნებელი გადაურჩა, თუმცაღა მისმა რეპუტაციამ აუნაზღაურებელი დარტყმა მიიღო. ამ მოვლენებიდან მალევე მან გამოაცხადა, რომ ტრაიანეს შვილობილად და მემკვიდრედ ასახელებდა, რაც არსებითად ტახტიდან გადადგომასაც ნიშნავდა.<ref>{{cite journal | last = Syme | first = Ronald | title = Guard Prefects of Trajan and Hadrian | journal = The Journal of Roman Studies | volume = 70 | year = 1980| doi = 10.2307/299556 | jstor=299556 | pages = 64–80}}</ref> == ისტორიოგრაფიაში == === ანტიკურ წყაროებში === [[Image:Domitian statue Vatican.png|thumb|დომიციანე, როგორც იმპერატორი. შესაძლოა, ნერონის ქანდაკებისაგან იყოს გამოკვეთილი. [[ვატიკანის მუზეუმები]].]] კლასიკური შეხედულება დომიციანეზე, ძირითადად, უარყოფითია, რამდენადაც ანტიკური წყაროების ავტორთა უმეტესობა სენატორულ ან არისტოკრატიულ კლასებთან იყო დაკავშირებული, რომლებთანაც ყოფილ იმპერატორს განსაკუთრებით დაძაბული ურთიერთობა ჰქონდა.<ref name=jones-160/> გარდა ამისა, მისი ეპოქის თანამედროვე ისტორიკოსებმა, როგორებიც იყვნენ [[პლინიუს უმცროსი]], [[პუბლიუს კორნელიუს ტაციტუსი|ტაციტუსი]] და [[გაიუს სვეტონიუს ტრანკვილუსი|სვეტონიუსი]], დომიციანეს მმართველობის შესახებ ცნობები მას შემდეგ დაწერეს, რაც იმპერატორი უკვე გარდაცვლილი იყო, მისი ხსოვნა კი მივიწყებული. დომიციანეს კარის პოეტების, მარციალისისა და სტაციუსის ნაშრომები, ფაქტობრივად, მისი ზეობის თანადროული ერთადერთი ლიტერატურულ მტკიცებულებაა. მარციალისისა და სტაციუსის ლექსების შინაარსი ალბათ ისევე არაა გასაკვირი, როგორც დომიციანეს შემდგომი ისტორიკოსების პოზიციები. ეს ლექსები მკვეთრად გამოხატული მლიქვნელური ხასიათისაა და იმპერატორის მიღწევებს ღმერთების თანასწორად განადიდებს.<ref>Jones (1992), გვ. 32</ref> დომიციანეს ცხოვრების შესახებ ჩვენამდე მოღწეული ყველაზე ვრცელი წყარო სვეტონიუსს ეკუთვნის, რომელიც [[ვესპასიანე]]ს ზეობის დროს დაიბადა და თავისი ნაშრომი [[ადრიანე]]ს მმართველობის პერიოდში ([[117]]-[[138]] წწ.) გამოაქვეყნა. სწორედ მისი ''[[თორმეტი კეისრის ცხოვრება|თორმეტი კეისრის ცხოვრების]]'' წყალობითაა ცნობილი ჩვენთვის იმ ინფორმაციის უმეტესობა, რაც დომიციანეს შესახებ ვიცით. მიუხედავად იმისა, რომ მისი ტექსტი მეტად უარყოფითია, ის არც კიცხავს და არც განადიდებს იმპერატორს და აცხადებს, რომ მისი მმართველობა კარგად დაიწყო, მაგრამ თანდათანობით ტერორში გადაიზარდა.<ref>Waters (1964), გვ. 51</ref> მიუხედავად ყველაფრისა, ეს ბიოგრაფია პრობლემურია, რადგანაც იგი ერთი მხრივ, ეწინააღმდეგება დომიციანეს მმართველობასა და პიროვნებას, მეორე მხრივ კი მას კეთილსინდისიერ, თავდაჭერილ კაცად, დეკადენტ ლიბერტარიანისტად წარმოაჩენს.<ref name=jones-198/> სვეტონიუსის თანახმად, დომიციანე მთლიანად იგონებდა თავის ინტერესს ხელოვნებისა და ლიტერატურისადმი და არასდროს შეუწუხებია თავი კლასიკოს ავტორებს გასცნობოდა. სხვა შემთხვევა, რომელიც იმპერატორის სიყვარულის ეპიგრამულ გამოხატვაზე მიანიშნებს, აღნიშნავს, რომ, ფაქტობრივად, მისთვის უცხო არ იყო კლასიკოსი მწერლები და ამასთან იგი მფარველობას უწევდა პოეტებსა და არქიტექტორებს, დააარსა სახელოვნებო ოლიმპიადა და პირადად აღადგინა რომის დამწვარი ბიბლიოთეკა დიდი ხარჯის ფასად.<ref name=jones-198/> თორმეტი კეისრის ცხოვრება, აგრეთვე, გადმოგვცემს რამდენიმე შეურაცხმყოფელ ამბავს დომიციანეს საქორწინო ცხოვრებასთან დაკავშირებით. სვეტონიუსის თანახმად, დომიცია ლონგინა 83 წელს ცნობილ მსახიობთან, პარისთან ურთიერთობის გამო გააძევეს. როგორც ამბობდნენ, როდესაც იმპერატორმა ამის შესახებ შეიტყო, პარისი ქუჩაში მოკლა და დაუყოვნებლივ გაეყარა ცოლს. სვეტონიუსი იმასაც ამატებს, რომ დომიციას გადასახლების შემდეგ, დომიციანემ დაიბრუნა იულია, როგორც საყვარელი, რომელიც მოგვიანებით აბორტის წარუმატებელი მცდელობის შედეგად გარდაიცვალა.<ref name=jones-35/><ref name="suetonius-domitian-22">[[გაიუს სვეტონიუს ტრანკვილუსი|სვეტონიუსი]], ''[[თორმეტი კეისრის ცხოვრება]]'', დომიციანე [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Domitian*.html#22 22]</ref> უნდა ითქვას, რომ ამ ყოველივეს თანამედროვე ისტორიკოსები მეტად არადამაჯერებლად მიიჩნევენ და აღნიშნავენ, რომ დომიციანეს ღალატთან დაკავშირებულ ამგვარ ღვარძლიან ჭორებს ანტიკური პერიოდის ისტორიკოსები მიზანმიმართულად იმეორებდნენ, რათა ხაზი გაესვათ იმპერატორის ფარისევლობისათვის, რომელიც საჯაროდ ავგუსტუსისეული მორალის აღორძინებას ქადაგებდა, პირად ცხოვრებაში კი არაზომიერებას ემორჩილებოდა და გარემოცვაც კორუმპირებული ჰყავდა.<ref>Levick (2002), გვ. 211</ref> მიუხედავად ამისა, სვეტონიუსის ნაშრომი საუკუნეთა განმავლობაში დომინირებდა საიმპერატორო ისტორიოგრაფიაზე. მიუხედავად იმისა, რომ ტაციტუსი, ჩვეულებრივ, თავისი ეპოქის ყველაზე სანდო ავტორადაა მიჩნეული, დომიციანეს შესახებ მის ხედვებს ართულებს ის გარემოება, რომ მისი სიმამრი, გნეუს იულიუს აგრიკოლა, შესაძლებელია იმპერატორის პირადი მტერი ყოფილიყო.<ref name=jones-58>Jones (1992), გვ. 58</ref> თავის ბიოგრაფიულ ნაშრომში ''აგრიკოლა'', ტაციტუსი იმ აზრზეა, რომ კალედონიაში მოპოვებულმა მისმა ტრიუმფმა გამოკვეთა დომიციანეს, როგორც სამხედრო მთავარსარდლის უუნარობა, რის გამოც აგრიკოლას გადადგომა აიძულეს. ზოგიერთი თანამედროვე ისტორიკოსი, მაგალითად, დორი, ამტკიცებს, რომ სინამდვილეში აგრიკოლა დომიციანეს ახლო მეგობარი იყო და ტაციტუსს მხოლოდ ის სურდა, რომ ნერვას გაიმპერატორების შემდეგ, თავისი ოჯახი დაცემული დინასტიისათვის ჩამოეშორებინა.<ref name=jones-58/><ref>{{cite journal | last = Dorey | first = T. A. | title = Agricola and Domitian | url = https://archive.org/details/sim_greece-rome_1960-03_7_1/page/66 | journal = Greece & Rome | volume = 7 | issue = 1 | year = 1960 | pages = 66–71 | jstor = 640729 | doi=10.1017/s0017383500014029}}</ref> ტაციტუსის ყველა ძირითადი ისტორიული ნაშრომი, ''ისტორიისა'' და აგრიკოლას ბიოგრაფიის ჩათვლით, დაიწერა და გამოქვეყნდა დომიციანეს მემკვიდრის, ნერვასა და ტრაიანეს მმართველობის პერიოდში. სამწუხაროდ, ტაციტუსის ''ისტორიის'' ის ნაწილი, რომელიც ფლავიუსების დინასტიის ზეობას ეხება, თითქმის მთლიანად დაკარგულია. თუმცაღა მისი შეხედულებები დომიციანეზე შემორჩა პირველი ხუთი წიგნის მოკლე კომენტარებსა და აგრიკოლას ბიოგრაფიაში გადმოცემულ მოკლე, თუმცა მეტად უარყოფით დახასიათებაში, სადაც იგი მკაცრად აკრიტიკებს იმპერატორის სამხედრო მცდელობებს. მიუხედავად ამისა, ისიც უნდა ითქვას, რომ ტაციტუსი იმასაც აღიარებს, რომ ფლავიუსების დინასტიასთან ვალშია, რამდენადაც მას უმადლის თავის საჯარო კარიერას.<ref name="tacitus-histories-i-1">ტაციტუსი, ''ისტორია'' [[s:The Histories (Tacitus)/Book 1#1|I.1]]</ref> მეორე საუკუნის სხვა მნიშვნელოვანი ავტორებიდან აღსანიშნავია [[დეციმუს იუნიუს იუვენალისი|იუვენალისი]] და [[პლინიუს უმცროსი]]. ეს უკანასკნელი ტაციტუსის მეგობარი იყო და 100 წელს მიიღო მისი ცნობილი ''პანიგერიკუს ტრაიანი'', სანამ [[ტრაიანე]] და [[რომის სენატი]] აღდგენილი მშვიდობის ახალ ერას განადიდებდნენ, დომიციანეს კი ტირანად შერაცხავდნენ. იუვენალისი სასტიკად დასცინის დომიციანეს კარს თავის სატირებში და იმპერატორსა და მის ეპოქას კორუმპირებულად, სასტიკად და უსამართლოდ წარმოაჩენს. ყოველივე ამის შედეგად, მეორე საუკუნის ბოლოსთვის ანტიდომიციანური განწყობილება უკვე მტკიცედ იყო დამკვიდრებული და კიდევ უფრო გაიზარდა მესამე საუკუნეში ადრეული ქრისტიანი ისტორიკოსები მიერ, რომლებიც დომიციანეს ქრისტიანთა ადრეულ მდევნელად მიიჩნევდნენ. === თანამედროვე შეხედულებები === [[File:Domiziano da latina, 81-96 dc..JPG|thumb|დომიციანეს ბიუსტი [[მუხის გვირგვინი]]თ. პალაცო მასიმო ალე ტერმე. [[რომი]].]] მტრული შეხედულებები დომიციანესთან დაკავშირებით გაბატონებულ მდგომარეობას ინარჩუნებდა მე-20 საუკუნის დასაწყისამდე, სანამ [[არქეოლოგია|არქეოლოგიისა]] და [[ნუმიზმატიკა|ნუმიზმატიკის]] წინსვლამ განახლებული ყურადღება არ მიაპყრო მის მმართველობას და ლიტერატურაში [[პუბლიუს კორნელიუს ტაციტუსი|ტაციტუსისა]] და [[პლინიუს უმცროსი]]ს მიერ ჩამოყალიბებული სტერეოტიპის გადახედვის აუცილებლობის საკითხი არ დააყენა. [[1930]] წელს რონალდ საიმი ამტკიცებდა დომიციანეს ფინანსურ პოლიტიკაზე არსებული შეხედულებების სრული გადაფასების საჭიროებას, რაც მანამდე, უმეტესწილად, კატასტროფულად დასრულებულ რეფორმად მიაჩნდათ. საიმი აღნიშნავს, რომ: {{ციტირება|ნიჩბებით შესრულებულმა სამუშაომ და საღი აზრის გამოყენებამ ტაციტუსისა და პლინიუსის გავლენის შესუსტების საქმეში დიდი როლი ითამაშეს და დომიციანეს ხსოვნა შერცხვენიდან თუ მივიწყებიდან გამოიყვანეს, მაგრამ გასაკეთებელი კვლავ ბევრია.<br> :რონალდ საიმი, ''იმპერიის ფინანსები დომიციანეს, ნერვასა და ტრაიანეს დროს''}} მეოცე საუკუნეში დომიციანეს სამხედრო, ადმინისტრაციული და ეკონომიკური პოლიტიკის ხელახლა შეფასება მოხდა, თუმცაღა მთელი წიგნის ზომის ნაშრომები 1990-იან წლებამდე არ გამოქვეყნებულა. მათგან ყველაზე მნიშვნელოვანი იყო ბრაიან უ. ჯონსის ''იმპერატორი დომიციანე''. თავის მონოგრაფიაში ჯონსი ასკვნის, რომ დომიციანე ულმობელი, მაგრამ ეფექტიანი, ქმედითი თვითმპყრობელი იყო.<ref name=gowing-domitian-review>{{cite journal | last = Gowing | first = Alain M. | title = Review: The Emperor Domitian | journal = Bryn Mawr Classical Review | location = University of Washington | year = 1992 | url = http://ccat.sas.upenn.edu/bmcr/1992/03.06.10.html }}</ref> მისი ზეობის უმეტესი დროის განმავლობაში, არ არსებობდა ფართოდ გავრცელებული უკმაყოფილება იმპერატორის ან მისი მმართველობის მიმართ. მისი სისასტიკე მხოლოდ მცირერიცხოვნმა ჯგუფმა გამოსცადა, თუმცაღა მათ სიტყვას დიდი წონა ჰქონდა და მოგვიანებით მათ ყოფილი იმპერატორის დესპოტიზმი ახალი, [[ანტონინუსების დინასტია|ნერვა-ანტონინუსების დინასტიის]] სასარგებლოდ გააზვიადეს.<ref name=gowing-domitian-review/> დომიციანეს საგარეო პოლიტიკა რეალისტური იყო. იგი უარყოფდა ექსპანსიონისტური ომების წარმოებას და მშვიდობის დასამყარებლად მოლაპარაკებებს აწარმოებდა, როდესაც რომის სამხედრო ტრადიციები აგრესიულ და დამპყრობლურ პოლიტიკას ქადაგებდნენ. მისმა ეკონომიკურმა პროგრამამ, რომელიც მკაცრად ეფექტიანი იყო, რომაული ვალუტა იმ ნიშნულამდე მიიყვანა, რომლისთვისაც მას აღარასოდეს მიუღწევია. იუდეველებისა და ქრისტიანების მსგავსი რელიგიური უმცირესობები არ იდევნებოდნენ.<ref name=jones-114-119>Jones (1992), გვ. 114–119</ref> მიუხედავად ამისა, დომიციანეს ხელისუფლება ავლენდა ტოტალიტარულ ხასიათს. როგორც იმპერატორი, იგი საკუთარ თავს ახალ [[ოქტავიანე ავგუსტუსი|ავგუსტუსად]] ხედავდა, განათლებულ დესპოტად, რომლის ბედისწერაც რომის იმპერიის გაძღოლა იყო ფლავიუსების აღორძინების ახალ ეპოქაში.<ref name=jones-72/> რელიგიურმა, სამხედრო და კულტურულმა პროპაგანდამ პიროვნების კულტის ჩამოყალიბებას შეუწყო ხელი. დომიციანემ გააღმერთა თავისი ოჯახის სამი წევრი და ფლავიუსების დინასტიის მიღწევების ხსოვნის უკვდავსაყოფად მასიური ნაგებობები აღმართა. გულმოდგინედ დამუშავებული ტრიუმფბიც იმ მიზნით აღინიშნებოდა, რომ განედიდებინათ მისი, როგორც მეომარი იმპერატორის სახე, თუმცაღა მრავალი მათგანი ან დაუმსახურებელი იყო, ან უდროო.<ref name=jones-127/> საკუთარი თავის მუდმივ [[ცენზორი|ცენზორად]] დანიშვნით დომიციანე მიზნად ისახავდა საზოგადოებრივი და პიროვნული მორალის კონტროლს.<ref name=jones-106/> იგი პირადად იყო ჩართული ხელისუფლების ყველა შტოს მუშაობაში და წარმატებით დევნიდა კორუფციას საჯარო მოხელეებს შორის. ცენზორის ძალაუფლების ბნელი მხარე სიტყვის თავისუფლების შეზღუდვასა და სენატის მიმართ მზარდ სიმკაცრეში გამოვლინდა. იგი ცილისწამებას გაძევებით ან სიკვდილით სჯიდა, თუმცა თავისი ეჭვიანი ბუნების გამო, უფრო და უფრო მეტად იღებდა ინფორმატორების მიერ მიწოდებულ ინფორმაციას, რათა აუცილებლობის შემთხვევაში ღალატის ცრუ ბრალდებების წაყენება შესძლებოდა.<ref name=jones-180>Jones (1992), გვ. 180</ref> მიუხედავად იმისა, რომ მისი თანამედროვე ისტორიკოსები დომიციანეს სიკვდილის შემდეგ აძაგებდნენ, მისი მმართველობა მშვიდობიანი მეორე საუკუნის პრინციპატის საფუძვლად იქცა. მისი მემკვიდრეები, [[ნერვა]] და [[ტრიანე]], ნაკლებად შემზღუდველები იყვნენ, თუმცა რელურად, მათი პოლიტიკა დომიციანესისეულიდან მცირედით თუ განსხვავდებოდნენ. რომის იმპერიის ყოფას [[81]]-[[96]] წლებში [[თეოდორ მომზენი]] დომიციანეს პირქუშ, მაგრამ საზრიან დესპოტიზმს უწოდებს.<ref>Syme (1930), გვ. 67</ref> == წინაპრები == {{Ahnentafel top|width=100%}} {{Ahnentafel-compact5 |style=font-size: 110%; line-height: 120%; |border=1 |boxstyle=padding-top: 0; padding-bottom: 0; |boxstyle_1=background-color: #fcc; |boxstyle_2=background-color: #fb9; |boxstyle_3=background-color: #ffc; |boxstyle_4=background-color: #bfc; |boxstyle_5=background-color: #9fe; |1= 1. '''დომიციანე''' |2= 2. [[ვესპასიანე]] |3= 3. [[დომიცილა უფროსი]] |4= 4. [[ტიტუს ფლავიუს საბინუსი (ვესპასიანეს მამა)|ტიტუს ფლავიუს საბინუსი]] |5= 5. [[ვესპასია პოლა]] |6= 6. [[ფლავიუს ლიბერალისი]] |7= |8= 8. [[ტიტუს ფლავიუს პეტრონი]] |9= 9. ტერტულა |10= 10. ვესპასიუს პოლიონი |11= |12= |13= |14= |15= |16= |17= |18= 18. ტერტულუსი |19= |20= |21= |22= |23= |24= |25= |26= |27= |28= |29= |30= |31= }}</center> {{Ahnentafel bottom}} == ლიტერატურა == === გამოყენებული ლიტერატურა === * {{cite book | last = Canduci | first = Alexander | title = Triumph and Tragedy: The Rise and Fall of Rome's Immortal Emperors | location = [[სიდნეი|Sydney]] | publisher = Pier 9 | year = [[2010]] | isbn = 978-1-74196-598-8 }} * {{cite book | last = Grainger | first = John D. | title = Nerva and the Roman Succession Crisis of AD 96–99 | location = [[ლონდონი|London]] | publisher = Routledge | year = [[2003]] | isbn = 0-415-28917-3 }} * {{cite book | last = Jones | first = Brian W. | title = The Emperor Domitian | publisher = Routledge | year = [[1992]] | location = [[ლონდონი|London]] | isbn = 0-415-10195-6 }} * {{cite journal | last = Levick | first = Barbara | title = Corbulo's Daughter | url = https://archive.org/details/sim_greece-rome_2002-10_49_2/page/199 | journal = Greece & Rome | volume = 49 | issue = 2 | year = 2002 | pages = 199–211 | doi = 10.1093/gr/49.2.199 | jstor=826906}} * {{cite journal | last = Morgan | first = Llewelyn | title = Achilleae Comae: Hair and Heroism According to Domitian |journal=The Classical Quarterly, New Series |volume = 47 | issue = 1 | pages = 209–214 | year = 1997 | location = Great Britain | doi = 10.1093/cq/47.1.209 | jstor=639608}} * {{cite journal | last = Murison | first = Charles Leslie | title = M. Cocceius Nerva and the Flavians |url-access=subscription | journal = Transactions of the American Philological Association | volume = 133 | issue = 1 | pages = 147–157 | year = 2003 | location = University of Western Ontario | url = http://muse.jhu.edu/journals/transactions_of_the_american_philological_association/v133/133.1murison.html | doi = 10.1353/apa.2003.0008 }} * {{cite journal | last = Sullivan | first = Philip B. | title = A Note on the Flavian Accession | url = https://archive.org/details/sim_classical-journal_1953-11_49_2/page/67 | journal = The Classical Journal | publisher = The Classical Association of the Middle West and South, Inc. | volume = 49 | issue = 2 | year = 1953 | pages = 67–70 | jstor = 3293160 }} * {{cite journal | last = Syme | first = Ronald | title = The Imperial Finances under Domitian, Nerva and Trajan | journal = The Journal of Roman Studies | volume = 20 | year = [[1930]] | pages = 55–70 | doi = 10.2307/297385 | jstor = 297385 }} * {{cite journal | last = Townend | first = Gavin | title = Some Flavian Connections | journal = The Journal of Roman Studies | volume = 51 | issue = 1 & 2 | pages = 54–62 | year = [[1961]] | publisher = Society for the Promotion of Roman Studies | jstor = 298836 | doi = 10.2307/298836 }} * {{cite journal | last = Waters | first = K. H. | title = The Character of Domitian | journal = Phoenix | volume = 18 | issue = 1 | pages = 49–77 | year = 1964 | publisher = Classical Association of Canada | jstor = 1086912 | doi = 10.2307/1086912 }} * {{cite journal | last = Wellesley | first = Kenneth | title = Three Historical Puzzles in Histories 3 | journal = The Classical Quarterly | volume = 6 | issue = 3/4 | pages = 207–214 | year = 1956 | publisher = Cambridge University Press | jstor = 636914 | doi = 10.1017/S0009838800020188}} * {{cite book |last= Wellesley |first= Kenneth |title= The Year of the Four Emperors |url= https://archive.org/details/yearfouremperors00well |origyear= 1975 |series= Roman Imperial Biographies |year= 2000 |publisher= Routledge |location= [[ლონდონი|London]] |page= [https://archive.org/details/yearfouremperors00well/page/n272 272] |isbn= 978-0-415-23620-1 }} === რეკომენდებული ლიტერატურა === * {{cite book |last=Gsell |first=Stéphane |title=Essai sur le règne de l'empereur Domitien |url=http://perso.orange.fr/textes.histoire/Gsell/Domitien_00.htm |format=[http://gallica.bnf.fr/document?O=N074956 PDF] |accessdate=2007-02-10 |series=Bibliothèque des Écoles françaises d'Athènes et de Rome |year=[[1894]] |publisher=E. Thorin |location=[[პარიზი|Paris]] |language=[[ფრანგული ენა|French]] }}{{Dead link|date=სექტემბერი 2021 |bot=InternetArchiveBot }} * {{cite book | last = Jones | first = Brian W. | title = The Emperor Titus | publisher = Palgrave Macmillan | year = [[1984]] | location = [[ლონდონი|London]] | isbn = 0-312-24443-6 }} * {{cite book | last = Levick | first = Barbara | title = Vespasian (Roman Imperial Biographies) | publisher = Routledge | year = [[1999]] | location = [[ლონდონი|London]] | isbn = 0-415-16618-7 }} * {{fr icon}} Minaud, Gérard, ''Les vies de 12 femmes d'empereur romain - Devoirs, Intrigues & Voluptés'', Paris, L'Harmattan, 2012, ch. 5, '' La vie de Domitia Longina, femme de Domitien'', გვ.&nbsp;121-146. ISBN 978-2-336-00291-0. * {{cite book |last=Southern |first=Pat |title=Domitian: Tragic Tyrant |year=[[1997]] |publisher=Routledge |location=[[ლონდონი|London]] |isbn=0-415-16525-3 }} == რესურსები ინტერნეტში == {{Commons|Domitianus|დომიციანე}} === პირველადი წყაროები === * [[კასიუს დიონ კოქცეიანუსი|დიონ კასიუსი]], [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/67*.html ''რომის ისტორია'' წიგნი 67], ინგლისური თარგმანი * [[გაიუს სვეტონიუს ტრანკვილუსი|სვეტონიუსი]], [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Domitian*.html ''თორმეტი კეისრის ცხოვრება'', დომიციანეს ცხოვრება], ლათინური ტექსტი ინგლისური თარგმანით * [[ტაციტუსი]], ''[https://en.wikisource.org/wiki/Agricola აგრიკოლა]'', ინგლისური თარგმანი * ტაციტუსი, ''[https://en.wikisource.org/wiki/Histories_(Tacitus) ისტორია]'', ინგლისური თარგმანი === მეორეული წყაროები === * {{cite web |url=http://www.roman-emperors.org/domitian.htm |title=Titus Flavius Domitianus (A.D. 81–96) |accessdate=2007-02-10 |author= |last=Donahue |first=John |date=1997-10-10 |work=De Imperatoribus Romanis: An Online Encyclopedia of Roman Rulers and their Families }} * [http://www.forumancientcoins.com/gallery/thumbnails.php?album=1193 A private collection] of silver coins minted by Domitian ==სქოლიო== {{სქოლიო|2}} {{s-start}} {{s-hou|[[ფლავიუსები|ფლავიუსების დინასტია]]|[[24 ოქტომბერი]],|[[51]]|[[18 სექტემბერი]],|[[96]]}} {{s-roy|rm}} {{s-bef|წინამორბედი=[[ტიტუსი]]}} {{s-ttl|ტიტული=[[რომის იმპერია|რომის]] [[რომის იმპერატორი|იმპერატორი]]|წლები=81-96 წწ.}} {{s-aft|შემდეგი=[[ნერვა]]}} {{s-off}} {{s-bef|წინამორბედი = [[ვესპასიანე]] და [[ტიტუსი]]}} {{s-ttl|ტიტული = [[რომის იმპერია|რომის იმპერიის]] [[კონსული]]|წლები = ''[[ლუციუს ვალერიუს კატულუს მესალინუსი|ლუციუს ვალერიუს კატულუს მესალინუსთან]] ერთად''<br />[[73]] წ.}} {{s-aft|შემდეგი = [[ვესპასიანე]] და [[ტიტუსი]]}} {{s-bef|წინამორბედი = [[ვესპასიანე]] და [[ტიტუსი]]}} {{s-ttl|ტიტული = [[რომის იმპერია|რომის იმპერიის]] [[კონსული]]|წლები = ''[[ტიტუსი|ტიტუსთან]] ერთად''<br />[[80]] წ.}} {{s-aft|შემდეგი = [[ლუციუს ფლავიუს სილვა]] და [[მარკუს აზინიუს პოლიონ ვერუკოზუსი]]}} {{s-bef|წინამორბედი = [[ლუციუს ფლავიუს სილვა]] და [[მარკუს აზინიუს პოლიონ ვერუკოზუსი]]}} {{s-ttl|ტიტული = [[რომის იმპერია|რომის იმპერიის]] [[კონსული]]|წლები = 82-88 წწ.}} {{s-aft|შემდეგი = [[ტიტუს ავრელიუს ფულვუსი]] და [[მარკუს აზინიუს ატრაცინუსი]]}} {{s-bef|წინამორბედი = [[ტიტუს ავრელიუს ფულვუსი]] და [[მარკუს აზინიუს ატრაცინუსი]]}} {{s-ttl|ტიტული = [[რომის იმპერია|რომის იმპერიის]] [[კონსული]]|წლები = ''[[ნერვა|მარკუს კოკიუს ნერვასთან]]'' ერთად<br />90 წ.}} {{s-aft|შემდეგი = [[მანიუს აცილიუს გლაბრიონი (კონსული 91)|მანიუს აცილიუს გლაბრიონი]] და [[ტრაიანე]]}} {{s-bef|წინამორბედი = [[მანიუს აცილიუს გლაბრიონი (კონსული 91)|მანიუს აცილიუს გლაბრიონი]] და [[ტრაიანე]]}} {{s-ttl|ტიტული = [[რომის იმპერია|რომის იმპერიის]] [[კონსული]]|წლები = ''[[კვინტუს ვოლუზიუს სატურნინუსი (კონსული 92)|კვინტუს ვოლუზიუს სატურნინუსთან]] ერთად<br />92 წ.''}} {{s-aft|შემდეგი = [[სექსტუს პომპეუს კოლეგა]] და [[კვინტუს პედუკეუს პრისცინუსი]]}} {{s-bef|წინამორბედი = [[ლუციუს ნონიუს კალპურნიუს ტორკვატუს ასპრენასი]] და [[ტიტუს სექსტიუს მაგიუს ლატერანუსი (კონსული 94)|ტიტუს სექსტიუს მაგიუს ლატერანუსი]]}} {{s-ttl|ტიტული = [[რომის იმპერია|რომის იმპერიის]] [[კონსული]]|წლები = ''[[ტიტუს ფლავიუს კლემენსი (კონსული)|ტიტუს ფლავიუს კლემენსთან]]'' ერთად<br />95 წ.}} {{s-aft|შემდეგი = [[გაიუს მანლიუს ვალენსი]] და [[გაიუს ანტისტიუს ვეტუსი (კონსული 96)|გაიუს ანტისტიუს ვეტუსი]]}} {{s-end}} {{ფლავიუსები}} {{რომის იმპერატორები}} {{რჩეული}} [[კატეგორია:რომის იმპერატორები]] [[კატეგორია:დაბადებული 24 ოქტომბერი]] [[კატეგორია:დაბადებული 51]] [[კატეგორია:გარდაცვლილი 18 სექტემბერი]] [[კატეგორია:გარდაცვლილი 96]] [[კატეგორია:I საუკუნის რომის იმპერატორები]] [[კატეგორია:რომის იმპერიის კონსულები]] 5q6pghncmqmc48ua335jp7t7v4h16qj 0 24763 4408859 4280564 2022-08-18T21:28:21Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა ყოფილი ქვეყანა |სახელი = აცტეკების იმპერია |მშობლიური სახელი = |სტატუსი = |ჰიმნი = |დროშა = |დროშის აღწერა = |გერბი = Aztec_Triple_Alliance.png |გერბის აღწერა = სიმბოლოები |რუკა = Aztec Empire (orthographic projection).svg |აღწერა = აცტეკების იმპერია მეზოამერიკაში |p1 = ტენოჩტიტლანი |flag_p1 = Tenochtitlan Glyph ZP.svg |p2 = ტლატელოლკო |flag_p2 = Tlatelolco_glyph.svg |p3 = ტლაკოპანი |flag_p3 = Tlacopan glyph.svg |p4 = აცკაპოტცალკო |flag_p4 = Azcapotzalco.svg |p5 =კულჰუაკანი |flag_p5 = Culhuacan glyph.svg |p6 = ტესკოკო |flag_p6 = Texcoco Glyph.png |p7 = კალკო |flag_p7 = Chalco Glyph ZP.svg |s1 = ახალი ესპანეთის ვიცე-სამეფო |flag_s1 = Flag of New Spain.svg |შექმნილია = [[1428]] |ლიკვიდერებულია = [[1521]] |დევიზი = |დედაქალაქი = [[ტენოჩტიტლანი]] (არაოფიციალური) |ქალაქები = |ენა = [[ნაუატლი]] |რელიგია = |ვალუტა = კაკაოს მარცვლები<br />ბამბის ტილო |დამატებითი პარამეტრი = |პარამეტრის შიგთავსი = |ფართობი = |მოსახლეობა = 20 მლნ. (1520) |მართველობის ფორმა = [[მონარქია]] |დინასტია = |მმართველის ტიტული = |მმართველი1 = |მმართველი1 წელი = |მმართველის ტიტული2 = <!--გამოიყენება მმართველის ტიტულის შეცვლის შემთხვევაში--> |მმართველი2 = |მმართველი2 წელი = |მმართველის ტიტული3 = |მმართველი3 = |მმართველი3 წელი = |მმართველის ტიტული4 = |მმართველი4 = |მმართველი4 წელი = |მმართველის ტიტული5 = |მმართველი5 = |მმართველი5 წელი = |მმართველის ტიტული6 = |მმართველი6 = |მმართველი6 წელი = |რელიგია = |დამატებითი პარამეტრი1 = |პარამეტრის შიგთავსი1 = |ეტაპი1 = |თარიღი1 = |წელი1 = |ეტაპი2 = |თარიღი2 = |წელი2 = |დამატებითი პარამეტრი2 = |პარამეტრის შიგთავსი2 = |წინა = |წინამორბედი1 = |წინამორბედი2 = |წინამორბედი3 = |წინამორბედი4 = |წინამორბედი5 = |წინამორბედი6 = |წინამორბედი7 = |შემდეგი = |მემკვიდრე1 = |მემკვიდრე2 = |მემკვიდრე3 = |მემკვიდრე4 = |მემკვიდრე5 = |მემკვიდრე6 = |მემკვიდრე7 = |სქოლიო = }} '''აცტეკები''' (საკ. სახელწოდება — ''ასტეკა'') — [[მექსიკა|მექსიკის]] [[ინდიელები|ინდიელთა]] ერთ-ერთი ყველაზე მრავალრიცხოვანი ხალხი. [[აცტეკური ენა]] — ''ნაუატლი'' [[იუტოაცტეკური ენები|იუტოაცტეკურ ენათა]] დიდ ჯგუფს განეკუთვნება. [[XII საუკუნე]]ში ჩრდილოეთიდან მოსული აცტეკები [[მეხიკო]]ს ველზე შეიჭრნენ და დამკვიდრდნენ, აითვისეს მისი ძველი მოსახლეობის — [[ტოლტეკები]]ს, [[საპოტეკები]]სა და [[მიშტეკები]]ს მაღალი კულტურა და [[XIV საუკუნე]]ში დააარსეს ქ. [[ტენოჩტიტლანი]] (ახლანდელი ქ. [[მეხიკო]]). [[1427]] წელს დაუკავშირდნენ [[ტესკოკო]]სა და [[ტლაკოპანი]]ს ქალაქ-სახელმწიფოებს, დაიმორჩილეს მთელი მეხიკოს ველისა და ცენტრალური მექსიკის მოსახლეობა და ადგილობრივ ტომთა კონფედერაციის სათავეში მოექცნენ. == მდგომარეობა ესპანელების მოსვლამდე == როდესაც [[ერნან კორტესი|ერნან კორტესმა]] და მისმა ესპანელემა ჯარისკაცებმა მიაღწიეს მეხიკოს ხეობას [[1519]] წელს მათ იპოვეს ჩინებული ქალაქი რომელიც იდგა კუნძულზე ტბაში. 3 განიერი დამბა მიდიოდა უდიდეს თეთრ სასახლეებთან და მოხატულ ტაძრებთან პირამიდების თავზე. ეს ქალაქი იყო [[ტენოჩტიტლანი]], აცტეკების დედაქალაქი. მისი გრანდიოზულობა აჩვენებდა აცტეკების ძალაუფლებასა და სიმდიდრეს. ქალაქიდან მათი არმიები დასაპყრობად გადიოდნენ. ქალაქში შედიოდა ხარკი დაპყრობილი დამოკიდებული ხალხებისგან, სურსათი, [[თიხის ნაკეთობა|თიხის ნაკეთობები]], [[ოქრო]], [[ჟადეიტი]], [[ფირუზი]] და [[მოზაიკა|მოზაიკები]]. გარდა მტვირთავებისა ქალაქში შემოდიოდნენ აგრეთვე დატყვევებული ჯარისკაცები, რომლებიც უნდა მსხვერპლად შეწირულიყვნენ [[აცტეკი ღმერთები|აცტეკი ღმერთებისადმი]]. როდესაც ესპანელები მოვიდნენ, აცტეკები მართავდნენ ტერიტორიას [[მექსიკის ყურე|მექსიკის ყურიდან]] [[კორდილიერები|კორდილიერებამდე]] და სამხრეთით დღევანდელი [[გვატემალა|გვატემალის]] ტერიტორიამდე. ამის მიუხედავად მათ იმპერატორს [[მონტესუმა I]] არ ჰქონდა კარგად ორგანიზებული [[იმპერია]]. როდესაც ვასალური ქალაქები ან ტომები ჯანყდებიდნენ, იგი იძულებული ხდებოდა თავიდან დაეპყრო ისინი. მას არ ჰყავდა გუბერნატორები ან მდგომი ჯარები რომ გაეკონტროლებინათ ისინი. ერთი სიტყვით, მათ არ ჰქონდათ ცენტრალიზებული სახელმწიფო. სახელმწიფო სტრუქტურის ეს სისუსტე დაეხმარა ესპანელებს აცტეკების დაპყრობაში სულ რაღაც 2 წელში. გარდა ამისა ამ მოვლენაში იყო შიშის ფაქტორი, რომელიც ინდიელებს ჰქონდათ ესპანელ დამპყრობლებისადმი. თავის კომპანიაში [[ერნან კორტესი|კორტესს]] აჯანყებული ტომებიც მიეხმარნენ. [[ფაილი:Retrato de Hernán Cortés.jpg|left|thumb]] [[ერნან კორტესი|კორტესის]] მოსვლისას აცტეკებს ჰქონდათ ყველაზე განვითარებული ცივილიზაცია [[ჩრდილოეთ ამერიკა]]ში, თუმცა იგი ორიგინალობით არ გამოირჩეოდა. როდესაც ისინი იპყრობდნენ რეგიონს ისინი იერთებდნენ უფრო ადრეული განვითარებული ხალხის კულტურას, როგორიცაა [[ზაპოტეკები]]ს, [[მაია]]ს, [[ტოლტეკები]]ს და სხვ. ბარბაროსული აცტეკები მივიდნენ მეხიკოს ხეობაში ჩ.წ. დაახლოებით 1200 წელს. აცტეკების ცხოვრებაში რელიგია იყო უძლიერესი მაკონტროლებელი ძალა. [[არქიტექტურა]]სა და მხატვრობაში მათი უდიდესი მიღწევები სწორედ ტაძრების მოხატვასა და მშენებლობაშია მიღწეული. მათ ჰქონდათ ნახატობრივი დამწერლობა, [[იეროგლიფები]] და ციფრების აღნიშნვები, რომლებითაც ისინი იწერდნენ რელიგიურ დღესასწაულებსა და ისტორიულ მოვლენებს. [[მაია]]სგან მათ ისწავლეს მზის კალენდრის გამოყენება, ამ ცოდნის მეშვეობით მათი მღვდლები ინარჩუნებდნენ ყველაზე სწორ კალენდარს. ალმანაქი იძლეოდა ცოდნას მოძრავი და უძრავი დღესასწაულების შესახებ, აგრეთვე მასში ეწერა ღვთაებების სახელები და დატები და საათები, თუ როდის უნდა გამართულიყო ლოცვა. == სავაჭრო სისტემა == სავაჭრო სისტემა აერთიანებდა იმპერიის შორეულ ნაწილებს [[ტენოჩტიტლანი|ტენოჩტიტლანთან]]. ჯარისკაცები იცავდნენ ვაჭრებსა და მტვირთავთა ჯგუფებს. რომლებსაც გადაჰქონდათ მძიმე ლოდები, რადგანაც მათ არ ჰყავდათ გადამზიდი ცხოველები. კანოებს მოჰქონდათ მოსავალი უახლოესი ფერმებიდან დედაქალაქში. მათი მთავარი წარმოება იყო [[მარცვლეული კულტურები]], [[ხორბალი]], [[კაკაო]],[[ლობიო]], [[წიწაკა]], [[ბადრიჯანი]], [[თამბაქო]], [[პამიდორი|პამიდვრები]], [[ინდაურები]] და [[ბამბა]]. საქმე მიდიოდა ბარტერით, რადგანაც აცტეკებს ფული არ გამოუგონებიათ. ხურდა შეიძლება მიცემულიყო [[კაკაოს მარცვალი|კაკაოს მარცვლებში]]. == ცხოვრება დედაქალაქში == აცტეკები იყენებდნენ თავის სიმდიდრესა და ძალაუფლებას იმისთვის, რათა შეექმნათ ბრწყინვალე ცხოვრება დედაქალაქში. [[მონტესუმა]] ცხოვრობდა მდიდრულ სასახლეში. მის ირგვლივ იყო უამრავი თავადი და ათასობით მონა. სასახლეში იყო უამრავი ბაღი და სამხეცე. ქალაქის ქუჩები და სასახლეები ბრწყინვალედ იყო დალაგებული მეეზოვე მონების მიერ. ხიდებს მიჰქონდათ ქუჩები კანალების ზემოთ, რომლებიც ყაითნით აკრავდა ქალაქს. აკვედუკებს მოჰქონდათ წყალი [[ჩაპულტეკი]]დან, კლდიანი სიმაღლიდან ახლომახლო. უცნაური მოტივტივე კუნძულები გარს აკრავდნენ მთავარ ოვალურ კუნძულს. ისინი იყვნენ დამზადებული ტალახისგან, რომელიც ტბის ფსკერიდან იყო ამოღებული, დაყრდნობილი ბადეზე ხის მორებიდან და ბალახიდან. უპირველესად ფერმერებს შეეძლოთ კუნძულებს შორის კანოეთი მგზავრობა. მეორედ, რადგანაც ხეები ფესვებს ქვემოთ გაგზავნიდნენ ეს კუნძულები გახდა პერმანენტული ფერმები, რომლებსაც [[ჩინამპა]] დაერქვა. ფერმერები ცხოვრობდნენ უშნო, დაწნულ სახლებში. ქალაქის შედარებით ძველ ნაწილში ცხოვრობდნენ მოხელეები, ალიზისა და ქვის შენობაში. ყველა სახლის ირგვლივ იყო შიდა ეზო და ღობე, რათა დაცულიყვნენ ტბის წყალდიდობებისგან. აცტეკთა უმრავლესობა იყვნენე ფერმერები. ისინი აგრეთვე იყვნენ ოსტატები და ვაჭრები. == ბავშვთა აღზრდა == [[ფაილი:Aztec5figure9.jpg|left|thumb]] ადათი ითვალისწინებდა ბავშვთა აღზრდის უამრავ ნაწილს, მათ შორის მათ უნდა დაეთვალათ თუ რამდენჯერ ჭამდნენ კუები გარკვეული წლის განმავლობაში. ბავშვებს ასწავლიდნენ თავაზიანობას, უფროსებისადმი პატივისცემას, სიმართლის თქმას და თვითკონტროლს. ბიჭები სწავლობდნენ პრაქტიკულ ამოცანებს მამებისგან სახლში, ხოლი 15 წლისას მიდიოდნენ „[["ახალგაზრდათა სახლი|ახალგაზრდათა სახლში]]“, რომელსაც [[ტელპუჩკალი]] ერქვა. აქ კლანის ბელადები ასწავლიდნენ ბიჭებს მოქალაქეობრივ მოვალეობებს, რელიგიურ კანონებს, ხალხის ტრადიციებს. ხელოვნებას და ხელობას. ომისთვის მზადებაში შედიოდა სატყორცნი შუბის სროლა (რომელსაც ატლატლ ეძახდნენ), მშვილდ ისრის, და ხის ჯოხებით, რომლებსაც ჰქონდათ ბასრი პირები დამზადებული ობსიდიანისგან. სხვა სკოლებში ([[კალმეკა]]ში) ბიჭები სწავლობდნენ ღვთისმსახურებას, გოგოებს შეეძლოთ გამხდარიყვნენ მღვდელები იმ შემთხვევაში, თუ ჩააბარებდნენ ტაძრის სკოლაში. == ტომობრივი ორგანიზაცია == [[ფაილი:Itzpapalotl 1.jpg|thumb]] აცტეკთა ტომები იყოფოდნენ ოჯახებად და კლანებად. ყველა კლანს ჰყავდა წარმომადგენლები და მოხელეები ტომის საბჭოში. საბჭო აგზავნიდა მოხელეებს, რათა ეხელმძღვანელათ ქალაქის ერთ-ერთ მეოთხედში, რომლითაც ქალაქი იყო დაყოფილი. საბჭო აგრეთვე ირჩევდა ტომის ბელადს, რომელიც უძღოდა ტომს ომებსა თუ ალიანსებში. მეორე ბელადი პასუხისმგებელი იყო საერთაშორისო დიპლომატიაზე. ეს სისტემა წააგავდა დემოკრატიას, თუმცა ბელადებს ირჩევდნენ ძლევამოსილი ოჯახები. მღვდელს ჰქონდა დიდი ავტორიტეტი ტომში, მაგრამ პრაქტიკულად იგი არავითარ სერიოზულ როლს არ თამაშობდა. მიწა იყო საერთო და ეკუთვნოდა ტომს. საბჭო მას პროპორციულად ყოფდა ოჯახებს შორის. ისინი აკონტროლებდნენ მიწას თუმცა იქამდე, სანამ იგი ნაყოფიერი იყო. სექციები ვალდებულნი იყვნენ გამოემუშავებინათ საჭმელი მღვდლებისა და ბელადებისთვის. მკაცრი [[კანონი|კანონები]] იცავდნენ მოქალაქეებს და მონებსაც კი ყველანაირი უსამართლობისგან. დაუმორჩილებლობა და დანაშაული აგრეთვე სასტიკად ისჯებოდა. მასალის მპარველი ან მექრთამე ხდებოდა მონა. == რელიგია == აცტეკები ეთაყვანებოდნენ ღმერთების დიდ რაოდენობას, რომლებიც აღნიშნავდნენ [[ბუნების სტიქია|ბუნების სტიქიებს]]. ღმერთების პატივსაცემად და ბოდიშის მოსახდელად ტარდებოდა უთვალავი [[დღესასწაული]] და [[ცერემონია]]. [[ადამიანთა მსხვერპლშეწირვა]] თამაშობდა უდიდეს როლს, რადგანაც სიცოცხლე იყო ადამიანისთვის ყველაზე მთავარი, ეს იყო ღმერთებისადმი ყველაზე ძვირფასი საჩუქარი. რაც უფრო ძლიერდებოდა აცტეკების ნაცია, მით [[ფაილი:Codex Magliabechiano (141 cropped).jpg|left|thumb]]უფრო მეტი სიცოცხლე და [[სისხლი]] სჭირდებოდათ ღმერთებს. [[ტენოჩტიტლანის]] დიდი პირამიდის გახსნისას მოიკლა 20,000 ტყვე. ისინი აიყვანეს კიბეებით და პირამიდის თავში მსხვერპლად შესწირეს [[აცტეკი ღმერთები|აცტეკი ღმერთებისადმი]], როდესაც ტყვეები კიბეებზე ავიდნენ, მღვდლებმა მათი ტანები ამოფატრეს და გულები ამოიღეს. ზოგჯერ აცტეკები [[კანიბალიზმი|კანიბალიზმსაც]] მისდევდნენ. ისინი ჭამდნენ მსხვერპლთა ხორცს, რადგანაც სჯეროდათ, რომ მათ ძალას მიიღებდნენ. შეწირულები მიიღებდნენ პატიოსან ადგილს სამოთხეში. ტყვეების საჭიროებამ იძულებული გახადა აცტეკები არ მოეკლათ მოწინააღმდეგეები, არამედ ტყვედ აეყვანათ. ესპანელები შეძრულნი იყვნენ ამ რიტუალებით და დაანგრიეს ყველა ტაძარი, რათა განედევნათ ძველი რელიგია. [[მისიონერი|მისიონერები]], რომლებიც მოვიდნენ ხალხში ქრისტიანობის გასავრცელებლად, ანადგურებდნენ ნებისმიერ აცტეკურ ტაძარს, და ხსნიდნენ ამას იმით, რომ ისინი იდოლებსა და „ეშმაკის ტაძრებს“ ანადგურებდნენ. როდესაც ძველი ტაძარი ინგრეოდა, მის ადგილს კათოლიკური სალოცავი იკავებდა. == აცტეკების როგორც ერის ჩამოყალიბება == [[ფაილი:ToltecaChichimeca Chicomostoc.jpg|მინი|[[აცტლანი]]]] ითვლება, რომ აცტეკები ჩრდილოეთიდან, ლეგენდარული [[აცტლანი]]დან მოვიდნენ. ისინი ლაპარაკობდნენ [[ნახუან]], ან [[ნახუან|ნახუატლ]] ენაზე. ეს ენა მიეკუთვნება [[უტო-აცტეკიან]] სალაპარაკო ჯგუფს. ის წააგავს [[პიმანი]]ს და [[შოშონი|შოშონების]] ენას დასავლეთ ამერიკიდან. მათი ლეგენდების თანახმად აცტეკები ეს არის მომთაბარე ტომი, რომელიც ოცნებობდა მიწაზე. როდესაც ისინი [[მეხიკოს ხეობა|მეხიკოს ხეობაში]] მივიდნენ, ისინი დაიპყრეს იქაურმა ტომებმა. საბოლოოდ მათ დაიპყრეს ის ხალხი, და მიახლოებით [[1325]] წელს დააარსეს ტენოჩიტლანი (დღევანდელი მეხიკო). აქ ისინი დასახლდნენ და სხვა ხალხების დასაპყრობად გაეშურნენ. მალე [[ტენოხის აცტეკები|ტენოხის აცტეკებმა]] შექმნეს [[აცტეკების კონფედერაცია]] და გახდნენ მასში დომინანტები. ისინი თავისი სიძლიერის მწვერვალზე იყვნენ, როცა ესპანელებმა ისინი დაიპყრეს. დღევანდელი აცტეკები არიან იმ აცტეკების შთამომავლები, რომლებიც [[კორტესი|კორტესმა]] დაიპყრო. == იხილეთ აგრეთვე == *[[აცტეკების მბრძანებელთა სია]] *[[მაიას ცივილიზაცია]] *[[მისტეკები]] == რესურსები ინტერნეტში == {{Commons category|Aztec}} * [http://www.public.asu.edu/~mesmith9/azbib.html Michael E. Smith's student bibliography on the Aztecs]. *{{cite web|url= http://www.public.asu.edu/~mesmith9/MES-05-SciAm-.pdf |title=Article: "Life in the Provinces of the Aztec Empire" }} * [http://www.public.asu.edu/~mesmith9/tlahuica.html Tlahuica Culture Home Page (an Aztec group from Morelos, Mexico)] * [http://www.bbc.co.uk/radio4/history/inourtime/inourtime_20030227.shtml "The Aztecs-looking behind the myths"] {{აცტეკები}} {{მესოამერიკის კოლუმბამდელი კულტურები}} {{იმპერიები}} [[კატეგორია:აცტეკები| ]] [[კატეგორია:ამერიკის ხალხები]] elux2g07uvhqamkt5nd3s6he0u41ce0 4408864 4408859 2022-08-18T21:35:16Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა ყოფილი ქვეყანა |სახელი = აცტეკების იმპერია |მშობლიური სახელი = |სტატუსი = |ჰიმნი = |დროშა = |დროშის აღწერა = |გერბი = Aztec_Triple_Alliance.png |გერბის აღწერა = სიმბოლოები |რუკა = Aztec Empire (orthographic projection).svg |აღწერა = აცტეკების იმპერია მეზოამერიკაში |p1 = ტენოჩტიტლანი |flag_p1 = Tenochtitlan Glyph ZP.svg |p2 = ტლატელოლკო |flag_p2 = Tlatelolco_glyph.svg |p3 = ტლაკოპანი |flag_p3 = Tlacopan glyph.svg |p4 = აცკაპოტცალკო |flag_p4 = Azcapotzalco.svg |p5 =კულჰუაკანი |flag_p5 = Culhuacan glyph.svg |p6 = ტესკოკო |flag_p6 = Texcoco Glyph.png |p7 = კალკო |flag_p7 = Chalco Glyph ZP.svg |s1 = ახალი ესპანეთის ვიცე-სამეფო |flag_s1 = Flag of New Spain.svg |შექმნილია = [[1428]] |ლიკვიდერებულია = [[1521]] |დევიზი = |დედაქალაქი = [[ტენოჩტიტლანი]] (არაოფიციალური) |ქალაქები = |ენა = [[ნაუატლი]] |რელიგია = |ვალუტა = კაკაოს მარცვლები<br />ბამბის ტილო |დამატებითი პარამეტრი = |პარამეტრის შიგთავსი = |ფართობი = |მოსახლეობა = 20 მლნ. (1520) |მართველობის ფორმა = [[მონარქია]] |დინასტია = |მმართველის ტიტული = |მმართველი1 = |მმართველი1 წელი = |მმართველის ტიტული2 = <!--გამოიყენება მმართველის ტიტულის შეცვლის შემთხვევაში--> |მმართველი2 = |მმართველი2 წელი = |მმართველის ტიტული3 = |მმართველი3 = |მმართველი3 წელი = |მმართველის ტიტული4 = |მმართველი4 = |მმართველი4 წელი = |მმართველის ტიტული5 = |მმართველი5 = |მმართველი5 წელი = |მმართველის ტიტული6 = |მმართველი6 = |მმართველი6 წელი = |რელიგია = |დამატებითი პარამეტრი1 = |პარამეტრის შიგთავსი1 = |ეტაპი1 = |თარიღი1 = |წელი1 = |ეტაპი2 = |თარიღი2 = |წელი2 = |დამატებითი პარამეტრი2 = |პარამეტრის შიგთავსი2 = |წინა = |წინამორბედი1 = |წინამორბედი2 = |წინამორბედი3 = |წინამორბედი4 = |წინამორბედი5 = |წინამორბედი6 = |წინამორბედი7 = |შემდეგი = |მემკვიდრე1 = |მემკვიდრე2 = |მემკვიდრე3 = |მემკვიდრე4 = |მემკვიდრე5 = |მემკვიდრე6 = |მემკვიდრე7 = |სქოლიო = }} '''აცტეკები''' (საკ. სახელწოდება — ''ასტეკა'') — [[მექსიკა|მექსიკის]] [[ინდიელები|ინდიელთა]] ერთ-ერთი ყველაზე მრავალრიცხოვანი ხალხი. [[აცტეკური ენა]] — ''ნაუატლი'' [[იუტოაცტეკური ენები|იუტოაცტეკურ ენათა]] დიდ ჯგუფს განეკუთვნება. [[XII საუკუნე]]ში ჩრდილოეთიდან მოსული აცტეკები [[მეხიკო]]ს ველზე შეიჭრნენ და დამკვიდრდნენ, აითვისეს მისი ძველი მოსახლეობის — [[ტოლტეკები]]ს, [[საპოტეკები]]სა და [[მიშტეკები]]ს მაღალი კულტურა და [[XIV საუკუნე]]ში დააარსეს ქ. [[ტენოჩტიტლანი]] (ახლანდელი ქ. [[მეხიკო]]). [[1427]] წელს დაუკავშირდნენ [[ტესკოკო]]სა და [[ტლაკოპანი]]ს ქალაქ-სახელმწიფოებს, დაიმორჩილეს მთელი მეხიკოს ველისა და ცენტრალური მექსიკის მოსახლეობა და ადგილობრივ ტომთა კონფედერაციის სათავეში მოექცნენ. == მდგომარეობა ესპანელების მოსვლამდე == როდესაც [[ერნან კორტესი|ერნან კორტესმა]] და მისმა ესპანელემა ჯარისკაცებმა მიაღწიეს მეხიკოს ხეობას [[1519]] წელს მათ იპოვეს ჩინებული ქალაქი რომელიც იდგა კუნძულზე ტბაში. 3 განიერი დამბა მიდიოდა უდიდეს თეთრ სასახლეებთან და მოხატულ ტაძრებთან პირამიდების თავზე. ეს ქალაქი იყო [[ტენოჩტიტლანი]], აცტეკების დედაქალაქი. მისი გრანდიოზულობა აჩვენებდა აცტეკების ძალაუფლებასა და სიმდიდრეს. ქალაქიდან მათი არმიები დასაპყრობად გადიოდნენ. ქალაქში შედიოდა ხარკი დაპყრობილი დამოკიდებული ხალხებისგან, სურსათი, [[თიხის ნაკეთობა|თიხის ნაკეთობები]], [[ოქრო]], [[ჟადეიტი]], [[ფირუზი]] და [[მოზაიკა|მოზაიკები]]. გარდა მტვირთავებისა ქალაქში შემოდიოდნენ აგრეთვე დატყვევებული ჯარისკაცები, რომლებიც უნდა მსხვერპლად შეწირულიყვნენ [[აცტეკი ღმერთები|აცტეკი ღმერთებისადმი]]. როდესაც ესპანელები მოვიდნენ, აცტეკები მართავდნენ ტერიტორიას [[მექსიკის ყურე|მექსიკის ყურიდან]] [[კორდილიერები|კორდილიერებამდე]] და სამხრეთით დღევანდელი [[გვატემალა|გვატემალის]] ტერიტორიამდე. ამის მიუხედავად მათ იმპერატორს [[მონტესუმა I]] არ ჰქონდა კარგად ორგანიზებული [[იმპერია]]. როდესაც ვასალური ქალაქები ან ტომები ჯანყდებიდნენ, იგი იძულებული ხდებოდა თავიდან დაეპყრო ისინი. მას არ ჰყავდა გუბერნატორები ან მდგომი ჯარები რომ გაეკონტროლებინათ ისინი. ერთი სიტყვით, მათ არ ჰქონდათ ცენტრალიზებული სახელმწიფო. სახელმწიფო სტრუქტურის ეს სისუსტე დაეხმარა ესპანელებს აცტეკების დაპყრობაში სულ რაღაც 2 წელში. გარდა ამისა ამ მოვლენაში იყო შიშის ფაქტორი, რომელიც ინდიელებს ჰქონდათ ესპანელ დამპყრობლებისადმი. თავის კომპანიაში [[ერნან კორტესი|კორტესს]] აჯანყებული ტომებიც მიეხმარნენ. [[ფაილი:Retrato de Hernán Cortés.jpg|left|thumb]] [[ერნან კორტესი|კორტესის]] მოსვლისას აცტეკებს ჰქონდათ ყველაზე განვითარებული ცივილიზაცია [[ჩრდილოეთ ამერიკა]]ში, თუმცა იგი ორიგინალობით არ გამოირჩეოდა. როდესაც ისინი იპყრობდნენ რეგიონს ისინი იერთებდნენ უფრო ადრეული განვითარებული ხალხის კულტურას, როგორიცაა [[ზაპოტეკები]]ს, [[მაია (ხალხი)|მაიას]], [[ტოლტეკები]]ს და სხვ. ბარბაროსული აცტეკები მივიდნენ მეხიკოს ხეობაში ჩ.წ. დაახლოებით 1200 წელს. აცტეკების ცხოვრებაში რელიგია იყო უძლიერესი მაკონტროლებელი ძალა. [[არქიტექტურა]]სა და მხატვრობაში მათი უდიდესი მიღწევები სწორედ ტაძრების მოხატვასა და მშენებლობაშია მიღწეული. მათ ჰქონდათ ნახატობრივი დამწერლობა, [[იეროგლიფები]] და ციფრების აღნიშნვები, რომლებითაც ისინი იწერდნენ რელიგიურ დღესასწაულებსა და ისტორიულ მოვლენებს. [[მაია (ხალხი)|მაიასგან]] მათ ისწავლეს მზის კალენდრის გამოყენება, ამ ცოდნის მეშვეობით მათი მღვდლები ინარჩუნებდნენ ყველაზე სწორ კალენდარს. ალმანაქი იძლეოდა ცოდნას მოძრავი და უძრავი დღესასწაულების შესახებ, აგრეთვე მასში ეწერა ღვთაებების სახელები და დატები და საათები, თუ როდის უნდა გამართულიყო ლოცვა. == სავაჭრო სისტემა == სავაჭრო სისტემა აერთიანებდა იმპერიის შორეულ ნაწილებს [[ტენოჩტიტლანი|ტენოჩტიტლანთან]]. ჯარისკაცები იცავდნენ ვაჭრებსა და მტვირთავთა ჯგუფებს. რომლებსაც გადაჰქონდათ მძიმე ლოდები, რადგანაც მათ არ ჰყავდათ გადამზიდი ცხოველები. კანოებს მოჰქონდათ მოსავალი უახლოესი ფერმებიდან დედაქალაქში. მათი მთავარი წარმოება იყო [[მარცვლეული კულტურები]], [[ხორბალი]], [[კაკაო]],[[ლობიო]], [[წიწაკა]], [[ბადრიჯანი]], [[თამბაქო]], [[პამიდორი|პამიდვრები]], [[ინდაურები]] და [[ბამბა]]. საქმე მიდიოდა ბარტერით, რადგანაც აცტეკებს ფული არ გამოუგონებიათ. ხურდა შეიძლება მიცემულიყო [[კაკაოს მარცვალი|კაკაოს მარცვლებში]]. == ცხოვრება დედაქალაქში == აცტეკები იყენებდნენ თავის სიმდიდრესა და ძალაუფლებას იმისთვის, რათა შეექმნათ ბრწყინვალე ცხოვრება დედაქალაქში. [[მონტესუმა]] ცხოვრობდა მდიდრულ სასახლეში. მის ირგვლივ იყო უამრავი თავადი და ათასობით მონა. სასახლეში იყო უამრავი ბაღი და სამხეცე. ქალაქის ქუჩები და სასახლეები ბრწყინვალედ იყო დალაგებული მეეზოვე მონების მიერ. ხიდებს მიჰქონდათ ქუჩები კანალების ზემოთ, რომლებიც ყაითნით აკრავდა ქალაქს. აკვედუკებს მოჰქონდათ წყალი [[ჩაპულტეკი]]დან, კლდიანი სიმაღლიდან ახლომახლო. უცნაური მოტივტივე კუნძულები გარს აკრავდნენ მთავარ ოვალურ კუნძულს. ისინი იყვნენ დამზადებული ტალახისგან, რომელიც ტბის ფსკერიდან იყო ამოღებული, დაყრდნობილი ბადეზე ხის მორებიდან და ბალახიდან. უპირველესად ფერმერებს შეეძლოთ კუნძულებს შორის კანოეთი მგზავრობა. მეორედ, რადგანაც ხეები ფესვებს ქვემოთ გაგზავნიდნენ ეს კუნძულები გახდა პერმანენტული ფერმები, რომლებსაც [[ჩინამპა]] დაერქვა. ფერმერები ცხოვრობდნენ უშნო, დაწნულ სახლებში. ქალაქის შედარებით ძველ ნაწილში ცხოვრობდნენ მოხელეები, ალიზისა და ქვის შენობაში. ყველა სახლის ირგვლივ იყო შიდა ეზო და ღობე, რათა დაცულიყვნენ ტბის წყალდიდობებისგან. აცტეკთა უმრავლესობა იყვნენე ფერმერები. ისინი აგრეთვე იყვნენ ოსტატები და ვაჭრები. == ბავშვთა აღზრდა == [[ფაილი:Aztec5figure9.jpg|left|thumb]] ადათი ითვალისწინებდა ბავშვთა აღზრდის უამრავ ნაწილს, მათ შორის მათ უნდა დაეთვალათ თუ რამდენჯერ ჭამდნენ კუები გარკვეული წლის განმავლობაში. ბავშვებს ასწავლიდნენ თავაზიანობას, უფროსებისადმი პატივისცემას, სიმართლის თქმას და თვითკონტროლს. ბიჭები სწავლობდნენ პრაქტიკულ ამოცანებს მამებისგან სახლში, ხოლი 15 წლისას მიდიოდნენ „[["ახალგაზრდათა სახლი|ახალგაზრდათა სახლში]]“, რომელსაც [[ტელპუჩკალი]] ერქვა. აქ კლანის ბელადები ასწავლიდნენ ბიჭებს მოქალაქეობრივ მოვალეობებს, რელიგიურ კანონებს, ხალხის ტრადიციებს. ხელოვნებას და ხელობას. ომისთვის მზადებაში შედიოდა სატყორცნი შუბის სროლა (რომელსაც ატლატლ ეძახდნენ), მშვილდ ისრის, და ხის ჯოხებით, რომლებსაც ჰქონდათ ბასრი პირები დამზადებული ობსიდიანისგან. სხვა სკოლებში ([[კალმეკა]]ში) ბიჭები სწავლობდნენ ღვთისმსახურებას, გოგოებს შეეძლოთ გამხდარიყვნენ მღვდელები იმ შემთხვევაში, თუ ჩააბარებდნენ ტაძრის სკოლაში. == ტომობრივი ორგანიზაცია == [[ფაილი:Itzpapalotl 1.jpg|thumb]] აცტეკთა ტომები იყოფოდნენ ოჯახებად და კლანებად. ყველა კლანს ჰყავდა წარმომადგენლები და მოხელეები ტომის საბჭოში. საბჭო აგზავნიდა მოხელეებს, რათა ეხელმძღვანელათ ქალაქის ერთ-ერთ მეოთხედში, რომლითაც ქალაქი იყო დაყოფილი. საბჭო აგრეთვე ირჩევდა ტომის ბელადს, რომელიც უძღოდა ტომს ომებსა თუ ალიანსებში. მეორე ბელადი პასუხისმგებელი იყო საერთაშორისო დიპლომატიაზე. ეს სისტემა წააგავდა დემოკრატიას, თუმცა ბელადებს ირჩევდნენ ძლევამოსილი ოჯახები. მღვდელს ჰქონდა დიდი ავტორიტეტი ტომში, მაგრამ პრაქტიკულად იგი არავითარ სერიოზულ როლს არ თამაშობდა. მიწა იყო საერთო და ეკუთვნოდა ტომს. საბჭო მას პროპორციულად ყოფდა ოჯახებს შორის. ისინი აკონტროლებდნენ მიწას თუმცა იქამდე, სანამ იგი ნაყოფიერი იყო. სექციები ვალდებულნი იყვნენ გამოემუშავებინათ საჭმელი მღვდლებისა და ბელადებისთვის. მკაცრი [[კანონი|კანონები]] იცავდნენ მოქალაქეებს და მონებსაც კი ყველანაირი უსამართლობისგან. დაუმორჩილებლობა და დანაშაული აგრეთვე სასტიკად ისჯებოდა. მასალის მპარველი ან მექრთამე ხდებოდა მონა. == რელიგია == აცტეკები ეთაყვანებოდნენ ღმერთების დიდ რაოდენობას, რომლებიც აღნიშნავდნენ [[ბუნების სტიქია|ბუნების სტიქიებს]]. ღმერთების პატივსაცემად და ბოდიშის მოსახდელად ტარდებოდა უთვალავი [[დღესასწაული]] და [[ცერემონია]]. [[ადამიანთა მსხვერპლშეწირვა]] თამაშობდა უდიდეს როლს, რადგანაც სიცოცხლე იყო ადამიანისთვის ყველაზე მთავარი, ეს იყო ღმერთებისადმი ყველაზე ძვირფასი საჩუქარი. რაც უფრო ძლიერდებოდა აცტეკების ნაცია, მით [[ფაილი:Codex Magliabechiano (141 cropped).jpg|left|thumb]]უფრო მეტი სიცოცხლე და [[სისხლი]] სჭირდებოდათ ღმერთებს. [[ტენოჩტიტლანის]] დიდი პირამიდის გახსნისას მოიკლა 20,000 ტყვე. ისინი აიყვანეს კიბეებით და პირამიდის თავში მსხვერპლად შესწირეს [[აცტეკი ღმერთები|აცტეკი ღმერთებისადმი]], როდესაც ტყვეები კიბეებზე ავიდნენ, მღვდლებმა მათი ტანები ამოფატრეს და გულები ამოიღეს. ზოგჯერ აცტეკები [[კანიბალიზმი|კანიბალიზმსაც]] მისდევდნენ. ისინი ჭამდნენ მსხვერპლთა ხორცს, რადგანაც სჯეროდათ, რომ მათ ძალას მიიღებდნენ. შეწირულები მიიღებდნენ პატიოსან ადგილს სამოთხეში. ტყვეების საჭიროებამ იძულებული გახადა აცტეკები არ მოეკლათ მოწინააღმდეგეები, არამედ ტყვედ აეყვანათ. ესპანელები შეძრულნი იყვნენ ამ რიტუალებით და დაანგრიეს ყველა ტაძარი, რათა განედევნათ ძველი რელიგია. [[მისიონერი|მისიონერები]], რომლებიც მოვიდნენ ხალხში ქრისტიანობის გასავრცელებლად, ანადგურებდნენ ნებისმიერ აცტეკურ ტაძარს, და ხსნიდნენ ამას იმით, რომ ისინი იდოლებსა და „ეშმაკის ტაძრებს“ ანადგურებდნენ. როდესაც ძველი ტაძარი ინგრეოდა, მის ადგილს კათოლიკური სალოცავი იკავებდა. == აცტეკების როგორც ერის ჩამოყალიბება == [[ფაილი:ToltecaChichimeca Chicomostoc.jpg|მინი|[[აცტლანი]]]] ითვლება, რომ აცტეკები ჩრდილოეთიდან, ლეგენდარული [[აცტლანი]]დან მოვიდნენ. ისინი ლაპარაკობდნენ [[ნახუან]], ან [[ნახუან|ნახუატლ]] ენაზე. ეს ენა მიეკუთვნება [[უტო-აცტეკიან]] სალაპარაკო ჯგუფს. ის წააგავს [[პიმანი]]ს და [[შოშონი|შოშონების]] ენას დასავლეთ ამერიკიდან. მათი ლეგენდების თანახმად აცტეკები ეს არის მომთაბარე ტომი, რომელიც ოცნებობდა მიწაზე. როდესაც ისინი [[მეხიკოს ხეობა|მეხიკოს ხეობაში]] მივიდნენ, ისინი დაიპყრეს იქაურმა ტომებმა. საბოლოოდ მათ დაიპყრეს ის ხალხი, და მიახლოებით [[1325]] წელს დააარსეს ტენოჩიტლანი (დღევანდელი მეხიკო). აქ ისინი დასახლდნენ და სხვა ხალხების დასაპყრობად გაეშურნენ. მალე [[ტენოხის აცტეკები|ტენოხის აცტეკებმა]] შექმნეს [[აცტეკების კონფედერაცია]] და გახდნენ მასში დომინანტები. ისინი თავისი სიძლიერის მწვერვალზე იყვნენ, როცა ესპანელებმა ისინი დაიპყრეს. დღევანდელი აცტეკები არიან იმ აცტეკების შთამომავლები, რომლებიც [[კორტესი|კორტესმა]] დაიპყრო. == იხილეთ აგრეთვე == *[[აცტეკების მბრძანებელთა სია]] *[[მაიას ცივილიზაცია]] *[[მისტეკები]] == რესურსები ინტერნეტში == {{Commons category|Aztec}} * [http://www.public.asu.edu/~mesmith9/azbib.html Michael E. Smith's student bibliography on the Aztecs]. *{{cite web|url= http://www.public.asu.edu/~mesmith9/MES-05-SciAm-.pdf |title=Article: "Life in the Provinces of the Aztec Empire" }} * [http://www.public.asu.edu/~mesmith9/tlahuica.html Tlahuica Culture Home Page (an Aztec group from Morelos, Mexico)] * [http://www.bbc.co.uk/radio4/history/inourtime/inourtime_20030227.shtml "The Aztecs-looking behind the myths"] {{აცტეკები}} {{მესოამერიკის კოლუმბამდელი კულტურები}} {{იმპერიები}} [[კატეგორია:აცტეკები| ]] [[კატეგორია:ამერიკის ხალხები]] nx8ps2a8p8e2dec872irofrn8z5qa34 0 27124 4408660 3982864 2022-08-18T16:02:40Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki [[ფაილი:Armazi Bilingual.jpg|მინიატიურა|300პქ|[[არმაზის ბილინგვა]], რომელიც შესრულებულია ორ ბერძნულ და არამეულ ენაზე. არამეული ტექსტი მოცემულია არმაზული დამწერლობით.]] '''არმაზული დამწერლობა''' — [[არამეული დამწერლობა|არამეული დამწერლობის]] ჩრდილო-აღმოსავლურ მესოპოტამიური ტიპის თავისებური სახეობა, რომელიც გავრცელებული იყო ანტიკური პერიოდის [[იბერია|იბერია]]ში, ძირითადად თანამედროვე [[საქართველო]]სა და აგრეთვე [[სომხეთი]]ს ტერიტორიაზე. სახელწოდება „არმაზული“ შემოღებულია აკადემიკოს [[გიორგი წერეთელი (ენათმეცნიერი)|გიორგი წერეთლის]] მიერ, რომელმაც გამოიკვლია [[მცხეთა]]-[[არმაზი (მცხეთა)|არმაზში]] აღმოჩენილი ამ დამწერლობით შესრულებული [[არამეული ენა|არამეულენოვანი]] ტექსტები, მათ შორის ცნობილი [[არმაზის ბილინგვა]]. == ისტორია == არმაზული დამწერლობა, ისევე როგორც ყოველი ჩრდილო-მესოპოტამიური დამწერლობა, ეფუძნება [[აქემენიდთა იმპერია|აქემენიდთა]] ხანის არამეულს, ე. წ. ოფიციალურ და სახელმწიფო არამეულ ანბანს. არმაზულმა განვითარების საკმაოდ დიდი გზა გაიარა; იგი ერთ-ერთია იმ ლოკალურ დამწერლობებს შორის, რომლებიც [[სპარსეთის იმპერია|სპარსეთის იმპერიის]] დაცემის შემდეგ განვითარდნენ და ელინისტურ-რომაულ ხანაში ცალკე სახეობებად ჩამოყალიბდნენ. არმაზული დამწერლობა ქართულ, იბერიულ ნიადაგზე უნდა იყოს ფორმირებული. იგი ჰათრის, ასურის, ჰასანქეფესა და ზოგიერთ სხვა წარწერათა დამწერლობებთან ერთად ქმნის ერთ ჯგუფს — ჩრდილო-მესოპოტამიურს. არსებობს გარკვეული მსგავსება არმაზულსა და არამეული დამწერლობის ე. წ. პართიულ ტიპთან, რომელიც საშუალ ირანულ ენათა (პართული, ფალაური) ჩასაწერად გამოიყენებოდა [[ძვ. წ. III საუკუნე|ძვ. წ. III საუკუნიდან]] [[V საუკუნე|ახ. წ. V საუკუნემდე]], არშაკიდებისა და სასანიდების ხანაში. არმაზულ დამწერლობასთან მსგავსებას ამჟღავნებს აგრეთვე [[ავესტური დამწერლობა]]ც, რომელიც გავრცელებული შეხედულების თანახმად, პართული და ფალაური დამწერლობების შერევის შედეგადაა მიღებული. არმაზული დამწერლობის აღმოჩენამ მკვლევართა ნაწილს აფიქრებინა, რომ ავესტური პართულისა და ფალაურის შერევის შედეგად კი არ არის წარმოშობილი, არამედ წარმოადგენს არმაზული დამწერლობასთან ახლო მყოფი არამეული დამწერლობის განვითარებას, რომლის დიფერენციაციის შედეგად მიღებულია ირანული დამწერლობის ფარსული და ფალაური სახეობანი. [[გიორგი წერეთელი (ენათმეცნიერი)|გიორგი წერეთელმა]] ივარაუდა, არმაზულ დამწერლობასა და ქართულ ანბანს საერთო ძირი უნდა ჰქონდეთ და [[არამეული დამწერლობა|არამეული დამწერლობიდან]] უნდა მომდინარეობდნენ. იგი ამ დასკვნამდე არმაზული დამწერლობისა და ქართული ნუსხურის ასოთა მოხაზულობების შდარების შედეგად მივიდა<ref>Г. Церетели, Армазское письмо и происхождение грузинского алфавита, Эпиграфика Востока, т. III, Л., 1949, გვ. 59-71.</ref>; რადგან დღეს დადგენილია, რომ ქართული დამწერლობის უძველესი სახეობა ასომთავრულია, ხოლო ნუსხური მისი შემდგომი განვითარებაა, გიორგი წერეთელის აზრი სხვა მკვლევართა მიერ არ იქნა გაზიარებული. ქართული დამწერლობის არამეულიდან მომდინარეობის აზრი უფრო ადრე გამოთქმული ჰქონდათ ფრიდრიხ მიულერს<ref>ფრ. მიულერი, Uber den Ursprung der armenischen Schrift, გვ. 431-438</ref>, ი. ტეილორსა<ref>ი. ტეილორი, The Alphabet, ტ. II, გვ. 268</ref> და სერგი გორგაძეს<ref>ს. გორგაძე, წერილები საქართველოს ისტორიიდან, I, გვ. 69-75</ref>. აღსანიშნავია, რომ არმაზული დამწერლობით შესრულებული ტექსტები [[არამეული ენა|არამეულენოვანია]], თუმცა ეს არაა სტანდარტული არამეული, მას ახასიათებს მთელი რიგი თავისებურებები. ეს თავისებურებები ადგილობრივ ენათა გავლენით აიხსნება. თამაზ გამყრელიძემ არმაზული დამწერლობა დაუკავშირა [[ლეონტი მროველი]]ს ცნობას [[ფარნავაზ I]]-ის მიერ ქართლში „მწიგნობრობაჲ ქართულის“ შემოღების შესახებ; მისი აზრით, შესაძლოა ეს ცნობა გულისხმობდეს არა [[ქართული დამწერლობა|ქართული დამწერლობის]] შექმნას, არამედ ფარნავაზის მიერ ქართლში სამწერლობო ენად და დამწერლობად [[არამეული ენა|არამეულის]] შემოღებას, რომელმაც [[იბერია]]სა და სომხეთში თავისებური, დღეს არმაზულის სახელით ცნობილი სახე მიიღო. გამყრელიძე თვლის, რომ იბერიასა და სომხეთში არამეული (არმაზული) ანბანი ალოგლოტოგრაფიის წესით გამოიყენებოდა, რაც ადგილობრივი ენის (ქართული, სომხური) ზეპირი ტექსტის ჩაწერას ნიშნავს უცხო დამწერლობისა და ენის საშუალებით<ref>თ. გამყრელიძე, წერის ანბანური სისტემა და ძველი ქართული დამწერლობა, თბილისი, 1990, გვ. 198-200</ref>. === კვლევა === არმაზული დამწერლობით შესრულებული [[არამეული ენა|არამეულოენოვანი]] წარწერა ჯერ კიდევ [[XX საუკუნე|XX საუკუნის]] დასაწყისში იქნა აღმოჩენილი დასავლეთ საქართველოში, სოფელ [[ბორი|ბორში]] ნაპოვნ პინაკზე; წარწერა [[III საუკუნე|III საუკუნითაა]] დათარიღებული, თუმცა ამ წარწერის ამოკითხვა და იდენტიფიკაცია ვერ ხერხდებოდა. [[1940]] წელს [[მცხეთა]]-[[არმაზი|არმაზში]] აღმოჩნდა არამეული სტელები, რომლებიც იმავე დამწერლობით იყო შესრულებული. მათი გაშიფრვა [[1941]] წელს შეძლო ენათმეცნიერმა [[გიორგი წერეთელი (ენათმეცნიერი)|გიორგი წერეთელმა]], მანვე სტელათა აღმოჩენის ადგილის მიხედვით, არამეული დამწერლობის ამ სახეს „არმაზული“ უწოდა. მოგვიანებით არმაზული წარწერები აღმოჩნდა სომხეთსა და ირანშიც. ირანული წარწერების დამწერლობას ფ. ალტჰაიმმა და რ. შტილმა „გვიანარმაზული“ უწოდეს. == წარწერები == არმაზული დამწერლობით შესრულებულ წარწერათაგან ყველაზე ცნობილია [[არმაზის ბილინგვა]], რომელიც საფლავის ორენოვან ეპიტაფიას წარმოადგენს, [[ბერძნული ენა|ბერძნულ]] და არამეულ ენებზე. სწორედ არმაზის ბილინგვის საშუალებით გახდა ცნობილი არმაზული დამწერლობის ასოთა გაშიფრვა, მისი ტექსტი ანბანის ყველა ასოს შეიცავს. გარდა ბილინგვისა, [[მცხეთა]]-[[არმაზი (მცხეთა)|არმაზში]] აღმოჩენილია არმაზული დამწერლობით შესრულებული არაერთი სტელა და წარწერა. გარდა არმაზისა, არმაზულის ნიმუშები — ჭურჭელი და სამკაული — საქართველოს სხვა რეგიონებშიც გვხვდება. მაგალითად, ასეთია სოფელ [[ბორი|ბორში]] აღმოჩენილი პინაკი [[III საუკუნე|III საუკუნიდან]], ვერცხლის კოვზი და სხვა. განსაკუთრებით საყურადღებოა [[დედოფლის მინდორი|დედოფლის მინდორზე]] აღმოჩენილი [[ძვ. წ. I საუკუნე|ძვ. წ. I საუკუნის]] ფირფიტები ნადირობის სცენებით, რომელთაგან ზოგიერთს ახლავს არმაზული დამწერლობით შესრულებული მცირე [[არამეული ენა|არამეული]] წაეწერები. [[1961]] წელს არმაზული დამწერლობის ქვაზე შესრულებული ნიმუში აღმოჩნდა [[სომხეთი|სომხეთშიც]], [[გარნისი|გარნისში]]; იგი [[II საუკუნე|II საუკუნით]] დათარიღდა. მოგვიანებით აგრეთვე სომხეთში, [[სისიანი|სისიანში]] ნაპოვნი იქნა [[ძვ. წ. I საუკუნე|ძვ. წ. I საუკუნის]] არმაზული წარწერაც. არმაზულს მიაკუთვნებენ აგრეთვე ირანში, [[მაზანდარანის ოსტანი|მაზანდარანში]] ნაპოვნი პინაკების არამეულ წარწერებსაც, რომლებიც შედარებით გვიანდელია და [[VIII საუკუნე|VIII]]-[[IX საუკუნუნე]]ებით თარიღდება; ამიტომ მათ „გვიანარმაზულის“ სახელწოდებით მოიხსენიებენ. == მოხაზულობები == ქვემოთ მოყვანილ ცხრილში მოცემულია არმაზული დამწერლობის ასოთა მოხაზულობანი. ფორმები აღებულია [[არმაზი (მცხეთა)|არმაზი]] და [[ბორი]]ს წარწერებიდან და ნაჩვენებია ცალ-ცალკე. ნაჩვენებია აგრეთვე ერთი და იმავე ასოს რამდენიმე ერთმანეთისაგან მცირედ განსხვავებული მოხაზულობა. შესადარებლად, მეოთხე სვეტში მოცემულია აგრეთვე [[არამეული ანბანი]]ც, რომელიც საფუძვლად დაედო არმაზულს. {| class="wikitable" |- !rowspan="2"|ასოს სახელი !colspan="2"|არმაზული მოხაზულობა !rowspan="2"|არამეული<br />მოხაზულობა !rowspan="2"|წარმოთქმა |- !არმაზი !ბორი |- |ალაფ |[[File:Armazian Alphabet Alaph (Armazi).svg|40პქ]] [[File:Armazian Alphabet Alaph (Armazi 2).svg|40პქ]] |[[File:Armazian Alphabet Alaph (Bori).svg|30პქ]] |[[File:Aleph.svg]] |{{IPA|/ʔ/}}; {{IPA|/aː/}}, {{IPA|/eː/}} |- |ბეთ |[[File:Armazian Alphabet Beth (Armazi).svg|40პქ]] |[[File:Armazian Alphabet Beth (Bori).svg|30პქ]] |[[File:Beth.svg]] |{{IPA|/b/}}, {{IPA|/v/}} |- |გამალ |[[File:Armazian alphabet Gamal (Armazi).svg|30პქ]] | |[[File:Gimel.svg]] |{{IPA|/ɡ/}}, {{IPA|/ɣ/}} |- |დალათ |[[File:Armazian Alphabet Dalath (Armazi).svg|30პქ]] |[[File:Armazian alphabet Dalath (Bori).svg|30პქ]] |[[File:Daleth.svg]] |{{IPA|/d/}}, {{IPA|/ð/}} |- |ჰე |[[File:Armazian alphabet He (Armazi).svg|40პქ]] [[File:Armazian alphabet He (Armazi 2).svg|40პქ]] |[[File:Armazian alphabet He (Bori).svg|40პქ]] |[[File:He0.svg]] |{{IPA|/h/}} |- |უაუ |[[File:Armazian alphabet Waw (Armazi).svg|20პქ]] [[File:Armazian alphabet Waw (Armazi 2).svg|15პქ]] [[File:Armazian alphabet Waw (Armazi 3).svg|20პქ]] |[[File:Armazian alphabet Waw (Bori).svg|20პქ]] |[[File:Waw.svg]] |{{IPA|/w/}}; {{IPA|/oː/}}, {{IPA|/uː/}} |- |ზაინ |[[File:Armazian alphabet Zain (Armazi).svg|35პქ]] [[File:Armazian alphabet Zain (Armazi 2).svg|20პქ]] |[[File:Armazian alphabet Zain (Bori).svg|30პქ]] |[[File:Zayin.svg]] |{{IPA|/z/}} |- |ხეთ |[[File:Armazian alphabet Heth (Armazi).svg|40პქ]] [[File:Armazian alphabet Heth (Armazi 2).svg|40პქ]] |[[File:Armazian alphabet Heth (Bori).svg|40პქ]] |[[File:Heth.svg]] |{{IPA|/ħ/}} |- |ტეთ |[[File:Armazian alphabet Teth (Armazi).svg|20პქ]] [[File:Armazian alphabet Teth (Armazi 2).svg|20პქ]] |[[File:Armazian alphabet Teth (Bori).svg|20პქ]] |[[File:Teth.svg]] |ემფატიკური {{IPA|/tˤ/}} |- |ჲუდ |[[File:Armazian alphabet Yudh (Armazi).svg|20პქ]] [[File:Armazian alphabet Yudh (Armazi 2).svg|20პქ]] |[[File:Armazian alphabet Yudh (Bori).svg|20პქ]] [[File:Armazian alphabet Yudh (Bori 2).svg|20პქ]] |[[File:Yod.svg]] |{{IPA|/j/}}; {{IPA|/iː/}}, {{IPA|/eː/}} |- |ქაფ |[[File:Armazian alphabet Kaph (Armazi).svg|20პქ]] | |[[File:Kaph.svg]] |{{IPA|/k/}}, {{IPA|/x/}} |- |ლამად |[[File:Armazian alphabet Lamadh (Armazi).svg|50პქ]] | |[[File:Lamed.svg]] |{{IPA|/l/}} |- |მიმ |[[File:Armazian alphabet Mim (Armazi).svg|30პქ]] [[File:Armazian alphabet Mim (Armazi 2).svg|30პქ]] |[[File:Armazian alphabet Mim (Bori).svg|30პქ]] |[[File:Mem.svg]] |{{IPA|/m/}} |- |ნუნ |[[File:Armazian alphabet Nun (Armazi).svg|20პქ]] [[File:Armazian alphabet Nun (Armazi 2).svg|20პქ]] |[[File:Armazian alphabet Nun (Bori).svg|20პქ]] |[[File:Nun.svg]] |{{IPA|/n/}} |- |სემქათ |[[File:Armazian alphabet Semkath (Armazi).svg|30პქ]] | |[[File:Samekh.svg]] |{{IPA|/s/}} |- |ჸე |[[File:Armazian Alphabet 'E (Armazi).svg|40პქ]] [[File:Armazian Alphabet 'E (Armazi 2).svg|40პქ]] | |[[File:Ayin.svg]] |{{IPA|/ʕ/}} |- |ფე |[[File:Armazian alphabet Pe (Armazi).svg|40პქ]] [[File:Armazian alphabet Pe (Armazi 2).svg|40პქ]] | |[[File:Pe0.svg]] |{{IPA|/p/}}, {{IPA|/f/}} |- |სადე |[[File:Armazian Alphabet Sadhe (Armazi).svg|50პქ]] | |[[File:Sade 1.svg]] [[File:Sade 2.svg]] |ემფატიკური {{IPA|/sˤ/}} |- |კოფ |[[File:Armazian alphabet Qoph (Armazi).svg|30პქ]] | |[[File:Qoph.svg]] |{{IPA|/q/}} |- |რეშ |[[File:Armazian alphabet Resh (Armazi).svg|30პქ]] [[File:Armazian alphabet Resh (Armazi 2).svg|20პქ]] |[[File:Armazian alphabet Resh (Bori).svg|20პქ]] [[File:Armazian alphabet Resh (Bori 2).svg|20პქ]] |[[File:Resh.svg]] |{{IPA|/r/}} |- |შინ |[[File:Armazian alphabet Shin (Armazi).svg|35პქ]] |[[File:Armazian alphabet Shin (Bori).svg|35პქ]] |[[File:Shin.svg]] |{{IPA|/ʃ/}} |- |თაუ |[[File:Armazian alphabet Tau (Armazi).svg|30პქ]] [[File:Armazian alphabet Tau (Armazi 2).svg|30პქ]] | |[[File:Taw.svg]] |{{IPA|/t/}}, {{IPA|/θ/}} |} == ლიტერატურა == {{ქსე|1|576}} * კ. წერეთელი, ენციკლოპედია „ქართული ენა“, არმაზული დამწერლობა, თბილისი, 2008, გვ. 50 * კ. წერეთელი, არმაზული დამწერლობა. — „სემიტოლოგიური ძიებანი“, V, თბ., 1991 * {{ru icon}} [[გიორგი წერეთელი (ენათმეცნიერი)|Г. Церетели]], Армазское письмо и происхождение грузинского алфавита, Эпиграфика Востока, т. II-III, М.,-Л., 1948-1949 * {{ru icon}} А. Г. Периханян, Арамейская надпись из Гарни. «Историко-Филологический журнал АН Армянской ССР», 1964, N 3(26) * {{en icon}} J. Naveh, The North-Mesopotamian Aramaic scripttype in the late parthian period. "Israel Oriental Studies", II, Tel-Aviv, 1972 * {{de icon}} J. Oelsner, Bemerkungen zur schriftgeschichtlichen Einordnung der Inschriften aus Armazi. „Wissenschaftliche Zeitschrift der Fr. Schiller-Universität. Jena“. Gesellschafts- und Sprachwiss. Reihe 22, 1973 * {{fr icon}} K. Tsereteli, Les inscriptions araméennes de Géorgie. „Semitica“, Paris, 1999 == სქოლიო == {{სქოლიო}} [[კატეგორია:არამეული დამწერლობები]] t5uwwkgqeefigp0dqbl04vm61112d6a 14 28853 4408782 3935315 2022-08-18T19:04:29Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Cuisine of Italy}} [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:ევროპული სამზარეულო]] [[კატეგორია:ხმელთაშუაზღვისპირეთის სამზარეულო]] [[კატეგორია:იტალიური კულტურა|სამზარეულო]] 0grxcvepfx1g7rz2pimkba06d0avlyc 0 29051 4408668 4231507 2022-08-18T16:09:39Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა დასახლება |სტატუსი =ქალაქი |ქართული სახელი = ნიუ-დელი |მშობლიური სახელი =नई दिल्ली |ქვეყანა = ინდოეთი |პანორამა = New Delhi government block 03-2016 img6.jpg |პანორამის სიგანე = |წარწერა = |დროშა = |გერბი = |გერბის სიგანე = |დროშის სიგანე = |lat_dir = N|lat_deg= 28|lat_min= 36|lat_sec=49.7 |lon_dir = E|lon_deg= 77|lon_min= 12|lon_sec=31.8 |ქვეყნის რუკის ზომა = |რეგიონის რუკის ზომა = |რაიონის რუკის ზომა = |რეგიონის ტიპი = |რეგიონი =დელი |რეგიონი ცხრილში = |შიდა დაყოფა = |რაიონის ტიპი= |რაიონი = |მმართველის ტიპი = |მმართველი =[[ტაჯენდრა ხანა]] |დაარსების თარიღი = 1911 |დაქვემდებარება = დედაქალაქი |პირველი ხსენება = |წინა სახელები = |სტატუსი-დან = |ფართობი = 42.7 |სიმაღლის ტიპი=ზღვის დონე{{!}}სიმაღლე |დასახლების ცენტრის სიმაღლე= 216 |მოსახლეობა = 249,998 |აღწერის წელი = 2011 |სიმჭიდროვე = 5,854.7 |აგლომერაცია = 13,850,507 |ეროვნული შემადგენლობა = {{Collapsible list|title=|'''''[[რელიგია|რელიგიური:]]'''''|[[ინდუისტები]]|[[მუსლიმები]]|[[სიკჰები]]|[[ჯაინისტები]]|[[ქრისტიანები]]|[[პარსები]]|[[ბუდისტები]]|[[ებრაელები]]|'''''[[ენათმეცნიერება|ენობრივი:]]'''''|[[ურდუ ენა|ურდუ]]|[[ბიხარული ენები|ბიხარი]]|[[ბენგალური ენა|ბენგალური]]|[[ტამილური ენა|ტამილი]]|[[პენჯაბური ენა|პენჯაბი]]|[[რაჯასტხანი ენა|რაჯასტხანი]]|[[ტელუგუ (ენა)|ტელუგუ]]|[[გარვალი (ენა)|გარვალი]]|[[კანადა (ენა)|კანადა]]|[[მალაიალამი (ენა)|მალაიალამი]]|[[მარათჰი (ენა)|მარათჰი]]|[[გუჯარათული ენა|გუჯარათი]]}} |დროის სარტყელი = +5:30 |DST = |სატელეფონო კოდი =+011 |საფოსტო ინდექსი = |საავტომობილო კოდი = |საიტი = http://www.ndmc.gov.in |კატეგორია ვიკისაწყობში = New Delhi }} '''ნიუ-დელი''' ([[ჰინდი]]: नई दिल्ली, [[პენჯაბი]]: ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ, [[ურდუ]]: نئی دلی‎), ურბანული დასახლება [[დელი]]ს მეტროპოლიაში, [[ინდოეთი]]ს რესპუბლიკის დედაქალაქი და ინდოეთის მთავრობის ადგილსამყოფელი. == ისტორია == === დაარსება === კალკუტა (ახლანდელი [[კოლკატა]]) ინდოეთის დედაქალაქი იყო ბრიტანული მმართველობის პერიოდში, 1911 წლის დეკემბრამდე. კალკუტა გახდა მეცხრამეტე საუკუნის მიწურულიდან ნაციონალისტური მოძრაობების ცენტრი. ქვეყნის ტერიტორიას [[ჯორჯ ნათანიელ კერზონი|ჯორჯ ნათანიელ კერზონის]] ინიციატივით ბენგალის ნაწილი გამოეყო. ამან შექმნა პოლიტიკური და რელიგიური მასშტაბური აჯანყება, მათ შორის ბრიტანელი ჩინოვნიკების პოლიტიკური მკვლელობები კალკუტაში. საზოგადოებაში ანტიკოლონიულმა სენტიმენტალურმა განწყობამ განაპირობა ბრიტანული საქონლის სრული ბოიკოტი, რამაც კოლონიური მთავრობა აიძულა ბენგალი უკან შემოეერთებინა. ქვეყნის დედაქალაქი დაუყოვნებლივ ნიუ დელი გახდა. ძველი დელი წარმოადგენდა პოლიტიკურ და ფინანსურ ცენტრს ძველ ინდოეთში, [[დელის სასულთნო|დელის სასულთნოსა]] და განსაკუთრეით [[დიდ მოგოლთა იმპერია|დიდ მოგოლთა იმპერიაში]] 1649 წლიდან 1857 წლამდე. 900-იანი წლების დასაწყისში, ბრიტანეთის ადმინისტრაციამ მიიღო წინადადება დედაქალაქის ნიუ დელიში გადასატანად. ბრიტანეთის ინდოეთის მთავრობამ იგრძნო, რომ ლოგიკურად უფრო მარტივი იქნებოდა ინდოეთის მართვა დელიდან, რომელიც ჩრდილოეთ ინდოეთის ცენტრშია. დელი დურბარის დროს, 1911 წლის 12 დეკემბერს, ინდოეთის იმპერატორმა ჯორჯ V- მა, დედოფალ მარიამთან ერთად, თავის კონსორციზე, გამოაცხადა,[https://blogs.wsj.com/indiarealtime/2011/11/22/in-1911-rush-to-name-delhi-as-capital-causes-a-crush/][https://blogs.wsj.com/indiarealtime/2011/11/28/was-new-delhi-a-death-knell-for-calcutta/] რომ რაჯის დედაქალაქი უნდა გადატანილიყო კალკუტადან დელიში. ნიუ დელის საძირკვლის საფუძველი ჩაუყარეს მეფე ჯორჯ V- მა და დედოფალმა მარიამმა დელი დურბარის ადგილას, კინგსუის ბანაკში, 1911 წლის 15 დეკემბერს,[https://blogs.wsj.com/indiarealtime/2011/11/20/the-new-delhis-that-might-have-been/] მათი იმპერიული ვიზიტის დროს. ნიუ დელის დიდი ნაწილები [[ედვინ ლუტიენსი|ედვინ ლუტიენსმა]] დაგეგმა, რომელიც დელის 1912 წელს ესტუმრა. ქალაქის გაშენებაში წვლილი შეიტანა ჰერბერტ ბაკერმაც. ბაკერი და ლუტიენსი ბრიტანეთის იმპერიის ერთ-ერთი წამყვანი არქიტექტორები იყვნენ. მშენებლობა პირველი მსოფლიო ომის შემდეგ დაიწყო და დასრულდა 1931 წლისთვის. ტერიტორიას [[ლუტიენსის-დელი]] ეწოდა, რომლის გახსნის ცერემონია 1931 წლის 10 თებერვალს [[ედვარდ ჰალიფაქსი|ედვარდ ჰალიფაქსმა]] მოაწყო. ლუტიენსი მოიცავდა ქალაქის ცენტრალურ, ადმინისტრაციულ ნაწილს. [[ფაილი:Indian President House.jpg|მარცხნივ|მინი|რაშტრაპი ბჰავანი, ინდოეთის პრეზიდენტის რეზიდენცია]] მას შემდეგ, რაც ინდოეთის დედაქალაქი დელიში გადავიდა, 1912 წელს რამდენიმე თვეში ჩრდილოეთ დელიში აშენდა დროებითი სამდივნოს შენობა. 1931 წელს ახალი დედაქალაქის დაარსებიდან ათი წლის თავზე, დედაქალაქში ახალი თანამშრომლები შეიყვანეს. ისინი ქვეყნის სხვადასხვა ნაწილებიდან იყვნენ ჩამოყვანილები, ბენგალიდან დაწყებული მადრასით დამთავრებული. === დამოუკიდებლობის შემდგომი პერიოდი === მას შემდეგ რაც ინდოეთმა ბრიტანეთისგან დამოუკიდებლობა მოიპოვა, 1947 წელს ნიუ -დელის შეზღუდული ავტონომია მიენიჭა. მას ხელმძღვანელობდა მთავარი კომისარი, რომელსაც ინდოეთის მთავრობა ნიშნავდა. 1966 წელს დელი გადაიქცა საკავშირო ტერიტორიად და საბოლოოდ მისი მმართველი, მთავარი კომისარი ლეიტენანტ გუბერნატორით შეცვალა. 1991 წლის კონსტიტუციის თანახმად დელი სამოკავშირეო ტერიტორიად გამოცხადდა. მას ოფიციალურად დელის ეროვნული კაპიტალური ტერიტორია ეწოდა. ნიუ დელის პირველი, დიდი გაფართოება ლუდიენის დელის გარშემო განხორციელდა 1050-იან წლებში. დელის ახალ შემოერთებული სამხრეთ -დასავლეთ ტერიტორია გამოიყო საელჩოებისთვის, კანცელერიებისათვის, საელჩო კომისიებისთვის და ელჩებისათვის. [[ფაილი:Delhi districts.svg|მარცხნივ|მინი|დელის ტერიტორია სადაც ნიუ დელი მდებარეობს]] == გეოგრაფია == ნიუ დელის მთლიანი ფართობი 42.7 კვადრატული კილომეტრია (16.5 კვადრატული მილი). ნიუ დელი დელის მიტროპოლიტენის მცირე ნაწილს შეადგენს. [https://web.archive.org/web/20080302220220/http://www.ndmc.gov.in/AboutNDMC/NNDMCAct.aspx] ქალაქი [[ინდ-განგის ვაკე|ინდ-განგის ვაკეზე]] მდებარეობს, რის გამოც ქალაქის სხვადასხვა ნაწილში სიმაღლეთა სხვაობა ძალიან მცირეა. ნიუ დელი და მიმდებარე ტერიტორიები ოდესღაც არავალის ქედის ნაწილი იყო. მიუხედავად იმისა, რომ დელი მდინარე [[ჯამნა|ჯამნას]] ნაპირზე მდებარეობს ქალაქი წყლის ნაკლებობას განიცდის. დელის გასასვლელი არ აქვს ზღვაზე. დელი ინდოეთის მიწისძვრების ზონაში მდებარეობს, რის გამოც ქალაქში ხშირია მიწისძვრები. === სეისმოლოგია === ნიუ- დელიში ხშირია მიწისძვრები. მათი უმეტესი ნაწილი მსუბუქია. 2011-დან 2015-წლამდე მომხდარი მიწისძვრებიდან აღსანიშნავია: 5,4 ბალიანი მიწისძვრა 2015 წელს, რომლის ეპიცენტრიც ნეპალში იყო. ასევე 2007 წლის 25 ნოემბერს 4.7 ბალიანი მიწისძვრა, 4,2 ბალიანი მიწისძვრა 2011 წლის 7 სექტემბერს და 5,2 ბალიანმა მიწისძვრა 2012 წლის 5 მარტს. 440 === კლიმატი === ნიუ დელის კლიმატი ცხელი, [[ნახევრად უდაბნოს ზონები|ნახევრად უდაბნოს ზონისათვის]] დამახასიათებელია. ესაზღვრება მშრალი ზამთრის ნოტიო სუბტროპიკულ კლიმატი, სადაც მაღალი ცვალებადობაა ზაფხულსა და ზამთარს შორის, როგორც ტემპერატურის, ასევე ნალექების თვალსაზრისით. ტემპერატურა 46 ° C-დან (115 ° F) რომელიც ზაფხულში ფიქსირდება, ზამთარში 0 ° C-მდე (32 ° F) ეცემა. იგი ხასიათდება გრძელი და ძალიან ცხელი ზაფხულით მტვრის ქარიშხლით, შედარებით მშრალი და რბილი ზამთრის ველური ხანძრით. ზაფხული გრძელია და გრძელდება აპრილიდან ოქტომბრამდე, ხოლო ზამთარი იწყება ნოემბერში იანვარში სრულდება. საშუალო წლიური ტემპერატურა დაახლოებით 25 ° C (77 ° F); ყოველთვიურად საშუალო საშუალო ტემპერატურა მერყეობს 14 – დან 34 ° C– მდე (57 – დან 93 ° F). დელიში დაფიქსირებული უდიდესი ტემპერატურა 48.4 °C-ია (119.1 °F), რომელიც 1998 წლის 26 მაისს დაფიქსირდა. ყველაზე დაბალი ტემპერატურა დაფიქსირებულია −2.2 °C (28.0 °F) 1967 წლის 11 იანვარს. ორივე მათგანი [[ინდირა განდი|ინდირა განდის]] სახელობის აეროპორტშია დაფიქსირებული. ნალექების საშუალო წლიური რაოდენობაა 714 მილიმეტრი (28.1 ინ), მათი უმეტესობა ივლისსა და აგვისტოში მუსონების დროს ფიქსირდება. {| class="wikitable mw-collapsible" ! colspan="14" |ნიუ დელის კლიმატური მონაცემები |- !თვე !იანვ !თებე !მარტ !აპრილ !მაისი !ივნის !ივლის !აგვის !სექტ !ოქტო !ნოემ !დეკე !წლიური |- !რეკორდულად მაღალი °C (°F) |30.0 (86.0) |34.1 (93.4) |40.6 (105.1) |45.6 (114.1) |47.2 (117.0) |46.7 (116.1) |45.0 (113.0) |42.0 (107.6) |40.6 (105.1) |39.4 (102.9) |36.1 (97.0) |29.3 (84.7) |47.2 (117.0) |- !საშუალო მაღალი °C (°F) |20.5 (68.9) |23.9 (75.0) |29.6 (85.3) |36.3 (97.3) |39.5 (103.1) |39.2 (102.6) |35.4 (95.7) |34.1 (93.4) |34.1 (93.4) |32.8 (91.0) |28.2 (82.8) |23.1 (73.6) |31.4 (88.5) |- !დღიური საშუალო °C (°F) |14.1 (57.4) |17.4 (63.3) |22.7 (72.9) |28.9 (84.0) |32.7 (90.9) |33.2 (91.8) |31.4 (88.5) |30.3 (86.5) |29.6 (85.3) |26.0 (78.8) |20.5 (68.9) |15.5 (59.9) |25.2 (77.4) |- !საშუალო დაბალი °C (°F) |7.6 (45.7) |10.4 (50.7) |15.6 (60.1) |21.3 (70.3) |25.8 (78.4) |27.9 (82.2) |27.4 (81.3) |26.6 (79.9) |25.0 (77.0) |19.1 (66.4) |12.9 (55.2) |8.3 (46.9) |19.0 (66.2) |- !რეკორდულად დაბალი °C (°F) |−0.6 (30.9) |1.6 (34.9) |4.4 (39.9) |10.7 (51.3) |15.2 (59.4) |18.9 (66.0) |20.3 (68.5) |20.7 (69.3) |17.3 (63.1) |9.4 (48.9) |3.9 (39.0) |1.1 (34.0) |−0.6 (30.9) |- !საშუალო ნალექიანობა მმ. (ინჩები) |19.3 (0.76) |22.1 (0.87) |15.9 (0.63) |13.0 (0.51) |31.5 (1.24) |82.2 (3.24) |187.3 (7.37) |232.5 (9.15) |129.8 (5.11) |14.3 (0.56) |4.9 (0.19) |9.4 (0.37) |762.3 (30.01) |- !საშუალო წვიმიანი დღეები |1.3 |1.8 |1.6 |1.2 |2.5 |4.6 |9.4 |9.8 |5.5 |1.0 |0.5 |0.9 |40.1 |- !საშუალო თვიური მზის ნათების საათები |220.1 |223.2 |248.0 |276.0 |285.2 |219.0 |179.8 |176.7 |219.0 |260.4 |246.0 |220.1 |2,773.5 |- !საშუალო დღიური მზის ნათების საათები |7.1 |7.9 |8.0 |9.2 |9.2 |7.3 |5.8 |5.7 |7.3 |8.4 |8.2 |7.1 |7.6 |- | colspan="14" |წყარო 1: India Meteorological Department (sun 1971–2000)[https://web.archive.org/web/20200205040301/http://imdpune.gov.in/library/public/1981-2010%20CLIM%20NORMALS%20%28STATWISE%29.pdf][https://web.archive.org/web/20200205042509/http://imdpune.gov.in/library/public/EXTREMES%20OF%20TEMPERATURE%20and%20RAINFALL%20upto%202012.pdf][https://city.imd.gov.in/citywx/extreme/FEB/safdarjung2.htm] |- | colspan="14" |წყარო 2: Tokyo Climate Center (mean temperatures 1981–2010) [https://web.archive.org/web/20200229203029/https://ds.data.jma.go.jp/gmd/tcc/tcc/products/climate/normal/parts/NrmMonth_e.php?stn=42182] |} == დემოგრაფია == [[ფაილი:Laxminarayan Temple in New Delhi 03-2016.jpg|მინი|ინდუსური ტაძარი ნიუ დელიში]] 2011 წლის მონაცემებით ქალაქ დელიში 257,803 ადამიანი ცხოვრობს. ქალაქში ყველაზე გავრცელებული ენა [[ჰინდი ენა|ჰინდია]]. პირველ რიგში, ინგლისურს, როგორც ოფიციალურ ენას, იყენებენ ბიზნესისა და სამთავრობო ინსტიტუტების მიერ. 2011 წლის აღწერის მონაცემებით, ნიუ დელის წიგნიერების დონე 89,38% -ია, რაც დელიში ყველაზე მაღალ შედეგს წარმოადგენს. === რელიგია === 2011 წლის მონაცემებით [[ინდუიზმი]] მოსახლეობის 89.8% -ისთვის მშობლიურ რელიგიას წარმოადგენს. <ref>https://web.archive.org/web/20160707231710/http://www.censusindia.gov.in/2011census/Religion_pca/RL-0700.xlsx</ref> ქალაქში ასევე არიან სხვა რელიგიის წარმომადგენლები, რომელთა შორისაა: [[ისლამი]] (4.5%), [[ქრისტიანობა]] (2.9%), [[სიქიზმი]] (2.0%), [[ჯაინიზმი]] (0.4%). რელიგიურ უმცირესობებს წარმოადგენს ბუდიზმი და იუდაიზმი. == მთავრობა == ინდოეთის ეროვნული დედაქალაქი, ნიუ დელი ერთობლივად იმართება როგორც ინდოეთის ცენტრალური მთავრობისა და დელის ადგილობრივი ხელისუფლების მიერ, ის ასევე არის დელიჰის ეროვნული დედაქალაქის ტერიტორიის (NCT) დედაქალაქი. 2015 წლის მდგომარეობით, ნიუ დელის მუნიციპალური საბჭოს სამთავრობო სტრუქტურაში შედიან თავმჯდომარე, ნიუ დელის საკანონმდებლო ასამბლეის სამი წევრი, ორი წევრი, რომლებიც მინისტის წარმომადგენლები არიან და ხუთი წევრი, რომლებიც დასახელებულია ცენტრალური მთავრობის მიერ. დელჰის შტატის მეთაურია დელიჰის საკავშირო ტერიტორიის ლეიტენანტი, რომელიც ინდოეთის პრეზიდენტის მიერ არის დანიშნული ცენტრალური მთავრობის რჩევით და თანამდებობა ძირითადად საზეიმოა, რადგან დელიშის საკავშირო ტერიტორიის მთავარი მინისტრი არის ხელმძღვანელი მთავრობის და ეკისრება აღმასრულებელი ხელისუფლების უმეტესი ნაწილი. ინდოეთის კონსტიტუციის თანახმად, თუ დელიეს საკანონმდებლო ასამბლეის მიერ მიღებული კანონი ანაზღაურებადია ინდოეთის პარლამენტის მიერ მიღებულ ნებისმიერ კანონში, მაშინ პარლამენტის მიერ მიღებული კანონი უპირატესად ჭარბობს კრების მიერ მიღებულ კანონს. [https://web.archive.org/web/20160821020032/http://indiacode.nic.in/coiweb/amend/amend69.htm] ნიუ დელის მართავს მუნიციპალური მთავრობა, რომელიც ცნობილია როგორც New Delhi მუნიციპალური საბჭო (NDMC). დელიის მიტროპოლიის სხვა ქალაქებს მართავს დელის მუნიციპალური კორპორაცია (MCD). [[ფაილი:Skyline at Rajiv Chowk.JPG|ცენტრი|მინი|683x683პქ|დელის პანორამა]] [[ფაილი:Rashtrapati Bhavan (Dehli).jpg|მარცხნივ|მინი|ინდოეთის პრეზიდენტის ოფიციალური სამყოფელი]] == პეიზაჟი == ახალი დელჰის დიდი ნაწილი, რომელიც დაგეგმილი იყო მე –20 საუკუნის წამყვანი ბრიტანელი არქიტექტორის ედვინ ლუიტენის მიერ, დაგეგმილი იყო ქალაქის ცენტრალურ ადმინისტრაციულ არეალად, როგორც ბრიტანეთის იმპერიული ამბიციების ნაწილი. ქალაქის შუაგულში არის მშვენიერი რაშტრაპატი ბჰავანი, რომელიც რაისინას გორაზე მდებარეობს. სამდივნო, სადაც ინდოეთის მთავრობის მინისტრები არიან წარმოდგენილები, რაშტრაფატის ბჰავანის მიმდებარედ მდებარეობს. === არქიტეტურა === ახალი დელის ქალაქის გეგმა, მისი ხუროთმოძღვრების მსგავსად, შეირჩა ერთი ძირითადი მოსაზრებით: ბრიტანული ძალაუფლებისა და უზენაესობის სიმბოლო. სწორედ ეს ფაქტორი იყო გათვალისწინებული ინდუისტური და მუსლიმანური შენობების აგების დროს. 1911 წლიდან ქალაქის აშენება დაახლოებით 20 წელი გაგრძელდა.[https://blogs.wsj.com/indiarealtime/2011/11/16/the-building-of-new-delhi/] ნიუ დელის არქიტექტურის მრავალი ელემენტი სხვადასხვა სტილებიდანაა ნასესხები. ამასთან ქალაქი შეიცავს ბრიტანულ ელემენტებსაც, რაც კოლონიური პერიოდით უნდა იყოს განპირობებული. == ტრანსპორტი == {{ვიკი}} === საჰაერო === [[ფაილი:Delhi Noida Direct flyway (Uttar Pradesh - 2011-06-18).jpg|მინი|დელის გზატკეცილი]] ინდირა განდის სახელობის საერთაშორისო აეროპორტი დელის სამხრეთ-დასავლეთ ნაწილში მდებარეობს. ის არის მთავარი კარიბჭე ქალაქის შიდა და საერთაშორისო სამოქალაქო საჰაერო მიმოსვლისთვის. 2012–1313 წლებში აეროპორტმა გადაიყვანა 35 მილიონზე მეტი მგზავრი, რითაც ის [[სამხრეთი აზია|სამხრეთ აზიაში]] ერთ-ერთი ყველაზე გადატვირტული აეროპორტია. === საგზაო === ნიუ დელიში ინდოეთის ავტობუსის ტრანსპორტირების ერთ – ერთი უდიდესი სისტემაა. პირადი ტრანსპორტის სახეობები, განსაკუთრებით მანქანები, ქმნიან მანქანების მნიშვნელოვან ნაწილს, რომლებიც ნიუ დელიში გადაადგილდებიან. ნიუ დელიში რეგისტრირებული მანქანების ყველაზე მეტი რაოდენობაა ინდოეთის ნებისმიერ სხვა მეტროპოლიტთან შედარებით. ქალაქში ბევრია რიკშებიც, ადგილობრივი ტაქსები. ნიუ დელის ინდოეთში ყველაზე მჭიდრო გზები აქვს. ასევე ქალაქში ავტომობილების სიჩქარე პიკისა და საცობის საათებში 15–20 კმ / სთ-ია. [[ფაილი:DelhiMetroBlueLineBombardier.jpg|მარცხნივ|მინი|დელის მეტრო]] === მეტრო === დელის მეტრო სწრაფი სატრანზიტო სისტემაა, რომელიც ემსახურება დელის, ფარიდაბადს, ღაზიაბადს, გურგაონს და ნოიდას. დელი მეტრო სიგრძის მიხედვით მსოფლიოში მე-12 ადგილზეა. დელის მეტრო იყო ინდოეთის პირველი თანამედროვე საზოგადოებრივი ტრანსპორტის სისტემა, რომელმაც მოახდინა რევოლუციური მოგზაურობის განხორციელება სწრაფი, საიმედო, უსაფრთხო და კომფორტული სატრანსპორტო საშუალებების უზრუნველყოფით. ამჟამად დელი მეტროს ქსელი მოიცავს 389 კილომეტრს (242 მილი) ტრასას, 285 სადგურით. . ყველა სადგურს აქვს ესკალატორები, ლიფტები და დალაგებული ფილები, რომლებსაც უხელმძღვანელებენ მხედველობა დაქვემდებარებული სადგურის შესასვლელებიდან მატარებლებში. მეტრო იყენებს როგორც ფართო ლიანდაგს, ასევე სტანდარტულ ლიანდაგს მოძრავი შემადგენლობით. გამოკვლევის თანახმად, დელი მეტროს დახმარებით დელის ქუჩებიდან დაახლოებით 390,000 მანქანა ჩაანაცვლა. == დაძმობილებული ქალაქები == ნიუ-დელის ჰყავს 6 ოფიციალური [[დამეგობრებული ქალაქი]]<ref>{{cite web|url=http://www.delhi.gov.in/wps/wcm/connect/doit_udd/Urban+Development/Our+Services/International+Affairs+Cell+(IC)/Sisters+City+Agreements/|title=SISTER-CITY AGREEMENTS/MEMORANDUM|year=2010|publisher=The Government of NCT of Delhi|accessdate=9 March 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120905141136/http://www.delhi.gov.in/wps/wcm/connect/doit_udd/Urban+Development/Our+Services/International+Affairs+Cell+%28IC%29/Sisters+City+Agreements/|archivedate=5 სექტემბერი 2012}}</ref><ref name="joburg">{{cite web | url=http://www.joburg.org.za/index.php?option=com_content&task=view&id=833&Itemid=131 | title=Making Joburg an entry point into Africa | accessdate=March 10, 2012 | archiveurl=https://web.archive.org/web/20130105053157/http://www.joburg.org.za/index.php?option=com_content | archivedate=იანვარი 5, 2013 }}</ref> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; width:50%;" |- style="color:white;" ! ! style="background:#659ec7; width:10%;"| ქალაქი ! ! style="background:#659ec7; width:22%;"| ქვეყანა ! ! style="background:#659ec7; width: 5%;"| წელი |- |! ! style="background:lemonchiffon;"| '''[[ჩიკაგო]]''' |! ! align=left| {{Flag|ამერიკის შეერთებული შტატები|size=30px}} |! !| 2001 |- |! ! style="background:lemonchiffon;"| '''[[ულან-ბატორი]]''' |! ! align=left| {{Flag|მონღოლეთი|size=30px}} |! !| 2001 |- |! ! style="background:lemonchiffon;"| '''[[ლონდონი]]''' |! ! align=left| {{Flag|ინგლისი|size=30px}} |! !| 2002 |- |! ! style="background:lemonchiffon;"| '''[[მოსკოვი]]''' |! ! align=left| {{Flag|რუსეთი|size=30px}} |! !| 2002 |- |! ! style="background:lemonchiffon;"| '''[[სანქტ-პეტერბურგი]]''' |! ! align=left| {{Flag|რუსეთი|size=30px}} |! !| 2002 |- |! ! style="background:lemonchiffon;"| '''[[იოჰანესბურგი]]''' |! ! align=left| {{Flag|სამხრეთ აფრიკა|size=30px}} |! !| 2007 |} ==ლიტერატურა== * Johnson, David A. "A British Empire for the twentieth century: the inauguration of New Delhi, 1931," ''Urban History'', Dec 2008, Vol. 35 Issue 3, pp 462–487 * {{Cite journal | last = Kumar | first = Pushpam | title = Assessment of Economic Drivers of Land Use Change in Urban Ecosystems of Delhi, India | journal = AMBIO | volume = 38 | issue = 1 | pages = 35–39 | date = February 2009 | doi = 10.1579/0044-7447-38.1.35 }} * Ridley, Jane. "Edwin Lutyens, New Delhi, and the Architecture of Imperialism," ''Journal of Imperial & Commonwealth History,'' May 1998, Vol. 26 Issue 2, pp 67–83 * Sonne, Wolfgang. ''Representing the State: Capital City Planning in the Early Twentieth Century'' (2003) 367pp; compares New Delhi, Canberra, Washington & Berlin. * Volwahsen, Andreas. ''Imperial Delhi: The British Capital of the Indian Empire'' (2002) ==რესურსები ინტერნეტში== {{Commons|New Delhi}} * [http://www.delhi.gov.in/ New Delhi Government Portal] * [http://www.ndmc.gov.in/ New Delhi Municipal Council] * [http://dcnewdelhi.delhigovt.nic.in/images/ndmap.gif Detailed map of New Delhi] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303215207/http://dcnewdelhi.delhigovt.nic.in/images/ndmap.gif |date=2016-03-03 }} * [http://delhitourism.nic.in/ Official Website of Delhi Tourism] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121206184616/http://delhitourism.nic.in/ |date=2012-12-06 }} ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{ესკიზი-ინდოეთი}} {{აზიის დედაქალაქები}} [[კატეგორია:ნიუ-დელი| ]] [[კატეგორია:აზიის დედაქალაქები]] sozfltvopn6u1whmqp7o8k3gn1anuwb 0 31599 4408566 4106857 2022-08-18T14:01:53Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[ფაილი:Chanakhi.jpg|მინი|ჩანახი]] '''ჩანახი''' — [[ცხვარი|ცხვრის]] [[ხორცი]]სა და [[ბოსტნეული კულტურები]]საგან დამზადებული [[ქართული სამზარეულო|ქართული კერძი]].<ref>David A. Bender, ''A Dictionary of Food and Nutrition,'' ''Chanakhi''</ref><ref>Tim Burford, ''Georgia,'' p. 74</ref><ref>Darra Goldstein, ''The Georgian Feast: The Vibrant Culture and Savory Food of Georgia,'' p. 86</ref><ref>Robin Liston, ''Travels with My Heart: The Essential Guide for Travellers with Heart Conditions,'' p. 71</ref><ref>V.V. Pokhlebkin, ''National Cuisines of the Peoples of the Soviet Union'', [http://www.erlib.com/Вильям_Похлёбкин/Национальные_кухни_наших_народов/17/ Chanakhi] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191027134426/http://www.erlib.com/%D0%92%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D1%8F%D0%BC_%D0%9F%D0%BE%D1%85%D0%BB%D1%91%D0%B1%D0%BA%D0%B8%D0%BD/%D0%9D%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B5_%D0%BA%D1%83%D1%85%D0%BD%D0%B8_%D0%BD%D0%B0%D1%88%D0%B8%D1%85_%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2/17/ |date=2019-10-27 }}, Tsentrpoligraf Publ. House, 1978; English edition: V.V. Pokhlebkin, ''Russian Delight: A Cookbook of the Soviet People'', London: Pan Books, 1978</ref> ==მასალა== *ცხვრის ხორცი - 1 კგ *ცხვრის დუმა - 0,2 კგ *[[ბადრიჯანი]] - 1 კგ (6-7ცალი) *[[პომიდორი]] - 1 კგ *[[კარტოფილი]] - 0,7-0,8 კგ *[[ხახვი]] - 0,2 კგ (4-5 თავი) *[[ნიორი]] - 1 თავი *მწვანილი: [[ქინძი]], [[ოხრახუში]], [[ნიახური]], [[რეჰანი]] - 3-3 ძირი *ხმელი ქინძი *წიწაკა *[[მარილი]] ==მომზადება== ცხვრის დუმა დავჭრათ წვრილად და მოვშუშოთ. ამავე ქონში ცალ-ცალკე შევწვათ მთელ-მთელი (თავმოჭრილი) ბადრიჯანი; ოთხად, სიგრძივ გაჭრილი კარტოფილი და მთელ-მთელი მწიფე პომიდორი. მოშუშული დუმის ნარჩენებში ავურიოთ წვრილად დაჭრილი ნიორი, ქინძი, ოხრახუში, ნიახური, რეჰანი, წიწაკა, დანაყილი ხმელი ქინძის თესლი. აღნიშნული გულსართი ფრთხილად ჩავდოთ ბადრიჯანში და პომიდორში, ისე რომ არ დავარღვიოთ მთლიანობა. ცალკე შევწვათ დაჭრილი ცხვრის ხორცი, ჩავალაგოთ ქვაბში ფენა-ფენად, ჯერ ბადრიჯანი, შემდეგ ხორცი, დაჭრილი ხახვი, კარტოფილი, პომიდორი, ხორცი, ბადრიჯანი, კარტოფილი, ხორცი და ზევიდან პომიდორი. დავასხათ გულსართისა და ცხიმის ნარჩენები და 15-20 წუთი ვშუშოთ. და რა თქმა უნდა უმარილო საჭმელი რომ არ გამოგვივიდეს შეწვისას ყველაფერს ცოტა-ცოტა მარილი მოვაყაროთ, რა თქმა უნდა გემოვნების და თვალზომის მიხედვით. ჩანახი სასურველია მომზადეს თიხის ჭურჭელში, თუ არ გვაქვს უდრო დიდი გულით და ბარაქიანი ხელით გავაკეთოთ, რომ გემოთი არანაკლები გამოგვივიდეს. == სქოლიო == {{სქოლიო}} [[კატეგორია:ქართული ხორცის კერძები]] sygdcvrnbza52qjosvhj7gvswq0ybtl 4408567 4408566 2022-08-18T14:02:48Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[ფაილი:Chanakhi.jpg|მინი|ჩანახი]] '''ჩანახი''' — [[ცხვარი|ცხვრის]] [[ხორცი]]სა და [[ბოსტნეული კულტურები]]საგან დამზადებული [[ქართული სამზარეულო|ქართული კერძი]].<ref>David A. Bender, ''A Dictionary of Food and Nutrition,'' ''Chanakhi''</ref><ref>Tim Burford, ''Georgia,'' p. 74</ref><ref>Darra Goldstein, ''The Georgian Feast: The Vibrant Culture and Savory Food of Georgia,'' p. 86</ref><ref>Robin Liston, ''Travels with My Heart: The Essential Guide for Travellers with Heart Conditions,'' p. 71</ref><ref>V.V. Pokhlebkin, ''National Cuisines of the Peoples of the Soviet Union'', [http://www.erlib.com/Вильям_Похлёбкин/Национальные_кухни_наших_народов/17/ Chanakhi] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191027134426/http://www.erlib.com/%D0%92%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D1%8F%D0%BC_%D0%9F%D0%BE%D1%85%D0%BB%D1%91%D0%B1%D0%BA%D0%B8%D0%BD/%D0%9D%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B5_%D0%BA%D1%83%D1%85%D0%BD%D0%B8_%D0%BD%D0%B0%D1%88%D0%B8%D1%85_%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2/17/ |date=2019-10-27 }}, Tsentrpoligraf Publ. House, 1978; English edition: V.V. Pokhlebkin, ''Russian Delight: A Cookbook of the Soviet People'', London: Pan Books, 1978</ref> ==მასალა== *ცხვრის ხორცი - 1 კგ *ცხვრის დუმა - 0,2 კგ *[[ბადრიჯანი]] - 1 კგ (6-7ცალი) *[[პომიდორი]] - 1 კგ *[[კარტოფილი]] - 0,7-0,8 კგ *[[ხახვი]] - 0,2 კგ (4-5 თავი) *[[ნიორი]] - 1 თავი *მწვანილი: [[ქინძი]], [[ოხრახუში]], [[ნიახური]], [[რეჰანი]] - 3-3 ძირი *ხმელი ქინძი *წიწაკა *[[მარილი]] ==მომზადება== ცხვრის დუმა დავჭრათ წვრილად და მოვშუშოთ. ამავე ქონში ცალ-ცალკე შევწვათ მთელ-მთელი (თავმოჭრილი) ბადრიჯანი; ოთხად, სიგრძივ გაჭრილი კარტოფილი და მთელ-მთელი მწიფე პომიდორი. მოშუშული დუმის ნარჩენებში ავურიოთ წვრილად დაჭრილი ნიორი, ქინძი, ოხრახუში, ნიახური, რეჰანი, წიწაკა, დანაყილი ხმელი ქინძის თესლი. აღნიშნული გულსართი ფრთხილად ჩავდოთ ბადრიჯანში და პომიდორში, ისე რომ არ დავარღვიოთ მთლიანობა. ცალკე შევწვათ დაჭრილი ცხვრის ხორცი, ჩავალაგოთ ქვაბში ფენა-ფენად, ჯერ ბადრიჯანი, შემდეგ ხორცი, დაჭრილი ხახვი, კარტოფილი, პომიდორი, ხორცი, ბადრიჯანი, კარტოფილი, ხორცი და ზევიდან პომიდორი. დავასხათ გულსართისა და ცხიმის ნარჩენები და 15-20 წუთი ვშუშოთ. და რა თქმა უნდა უმარილო საჭმელი რომ არ გამოგვივიდეს შეწვისას ყველაფერს ცოტა-ცოტა მარილი მოვაყაროთ, რა თქმა უნდა გემოვნების და თვალზომის მიხედვით. ჩანახი სასურველია მომზადეს თიხის ჭურჭელში, თუ არ გვაქვს უდრო დიდი გულით და ბარაქიანი ხელით გავაკეთოთ, რომ გემოთი არანაკლები გამოგვივიდეს. == სქოლიო == {{სქოლიო}} [[კატეგორია:ქართული ხორცის კერძები]] [[კატეგორია:ქართული სამზარეულო]] pn92z3qjm5o158n6rn6o20kzuc9635y 4408568 4408567 2022-08-18T14:09:35Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[ფაილი:Chanakhi.jpg|მინი|ჩანახი]] '''ჩანახი''' — [[ცხვარი|ცხვრის]] [[ხორცი]]სა და [[ბოსტნეული კულტურები]]საგან დამზადებული [[ქართული სამზარეულო|ქართული კერძი]].<ref>David A. Bender, ''A Dictionary of Food and Nutrition,'' ''Chanakhi''</ref><ref>Tim Burford, ''Georgia,'' p. 74</ref><ref>Darra Goldstein, ''The Georgian Feast: The Vibrant Culture and Savory Food of Georgia,'' p. 86</ref><ref>Robin Liston, ''Travels with My Heart: The Essential Guide for Travellers with Heart Conditions,'' p. 71</ref><ref>V.V. Pokhlebkin, ''National Cuisines of the Peoples of the Soviet Union'', [http://www.erlib.com/Вильям_Похлёбкин/Национальные_кухни_наших_народов/17/ Chanakhi] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191027134426/http://www.erlib.com/%D0%92%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D1%8F%D0%BC_%D0%9F%D0%BE%D1%85%D0%BB%D1%91%D0%B1%D0%BA%D0%B8%D0%BD/%D0%9D%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B5_%D0%BA%D1%83%D1%85%D0%BD%D0%B8_%D0%BD%D0%B0%D1%88%D0%B8%D1%85_%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2/17/ |date=2019-10-27 }}, Tsentrpoligraf Publ. House, 1978; English edition: V.V. Pokhlebkin, ''Russian Delight: A Cookbook of the Soviet People'', London: Pan Books, 1978</ref> ==მასალა== *ცხვრის ხორცი - 1 კგ *ცხვრის დუმა - 0,2 კგ *[[ბადრიჯანი]] - 1 კგ (6-7ცალი) *[[პომიდორი]] - 1 კგ *[[კარტოფილი]] - 0,7-0,8 კგ *[[ხახვი]] - 0,2 კგ (4-5 თავი) *[[ნიორი]] - 1 თავი *მწვანილი: [[ქინძი]], [[ოხრახუში]], [[ნიახური]], [[რეჰანი]] - 3-3 ძირი *ხმელი ქინძი *წიწაკა *[[მარილი]] ==მომზადება== ცხვრის დუმა დავჭრათ წვრილად და მოვშუშოთ. ამავე ქონში ცალ-ცალკე შევწვათ მთელ-მთელი (თავმოჭრილი) ბადრიჯანი; ოთხად, სიგრძივ გაჭრილი კარტოფილი და მთელ-მთელი მწიფე პომიდორი. მოშუშული დუმის ნარჩენებში ავურიოთ წვრილად დაჭრილი ნიორი, ქინძი, ოხრახუში, ნიახური, რეჰანი, წიწაკა, დანაყილი ხმელი ქინძის თესლი. აღნიშნული გულსართი ფრთხილად ჩავდოთ ბადრიჯანში და პომიდორში, ისე რომ არ დავარღვიოთ მთლიანობა. ცალკე შევწვათ დაჭრილი ცხვრის ხორცი, ჩავალაგოთ ქვაბში ფენა-ფენად, ჯერ ბადრიჯანი, შემდეგ ხორცი, დაჭრილი ხახვი, კარტოფილი, პომიდორი, ხორცი, ბადრიჯანი, კარტოფილი, ხორცი და ზევიდან პომიდორი. დავასხათ გულსართისა და ცხიმის ნარჩენები და 15-20 წუთი ვშუშოთ. და რა თქმა უნდა უმარილო საჭმელი რომ არ გამოგვივიდეს შეწვისას ყველაფერს ცოტა-ცოტა მარილი მოვაყაროთ, რა თქმა უნდა გემოვნების და თვალზომის მიხედვით. ჩანახი სასურველია მომზადეს თიხის ჭურჭელში, თუ არ გვაქვს უდრო დიდი გულით და ბარაქიანი ხელით გავაკეთოთ, რომ გემოთი არანაკლები გამოგვივიდეს. == სქოლიო == {{სქოლიო}} [[კატეგორია:ქართული ხორცის კერძები]] [[კატეგორია:ქართული სამზარეულო]] [[კატეგორია:კავკასიური სამზარეულო]] [[კატეგორია:ცხვრის ხორცის კერძები]] [[კატეგორია:ხორცის კერძები]] jrfitxcdw59oa6gdmj4tkwpbqmgrcjr 0 31770 4408813 3190125 2022-08-18T19:50:53Z CommonsDelinker 635 (ბოტი: Paris-1937Expo.jpg შეიცვალა Exposition_Internationale_des_Arts_et_Techniques_dans_la_Vie_Moderne_(Paris-1937).jpg-ით) wikitext text/x-wiki [[File:Exposition Internationale des Arts et Techniques dans la Vie Moderne (Paris-1937).jpg|thumb|350px|right|]] '''თანამედროვე ცხოვრებაში ხელოვნებისა და ტექნოლოგიის საერთაშორისო ექსპოზიცია''' (Exposition Internationale des Arts et Techniques dans la Vie Moderne) — საერთაშორისო გამოფენა, ჩატარდა [[1937]] წელს [[პარიზი|პარიზში]], [[საფრანგეთი]]. ==გამოფენები== გამოფენათაგან ყველაზე თვალსაჩინო იყო ესპანური პავილიონი. ექსპოზიცია [[ესპანეთის სამოქალაქო ომი]]ს პერიოდში ჩატარდა და ესპანეთის მეორე რესპუბლიკაში გაჩაღებული ბრძოლების მკაფიო ასახვა ამ პავილიონში [[პიკასო, პაბლო|პაბლო პიკასოს]] განთქმული ფერწერული ტილო "[[გერნიკა]]" იყო, რომელშიც ომის საშინელებებია აღბეჭდილი. ორ სხვა აღსანიშნავ პავილიონთა შორის იყო [[ნაცისტური გერმანია]] და [[საბჭოთა კავშირი]]. მსოფლიო ექსპოზიციათა ორგანიზაციამ გერმანიის და საბჭოთა პავილიონები ერთმანეთის პირისპირ განათავსა. ამის გამო [[ჰიტლერი|ჰიტლერმა]] მონაწილეობაზე უარის თქმა მოისურვა, თუმცა მისმა არქიტექტორმა [[შპეერი, ალბერტ|ალბერტ შპეერმა]], რომელმაც შემთხვევით [[პარიზი|პარიზში]] ყოფნისას საბჭოთა პავილიონის გეგმას მოჰკრა თვალი, დაარწმუნა იგი მონაწილეობაზე, აჩვენა რა გერმანიის პავილიონის საკუთარი გეგმა. ექსპოზიცია დაგვიანებით გაიხსნა და ამ დროისთვის მხოლოდ გერმანული და საბჭოთა პავილიონები იყო დასრულებული. ამან და იმ ფაქტმაც, რომ ეს პავილიონები ერთამენეთის პირისპირ იყო განლაგებული, ექსპოზიცია თავისდაუნებურად ამ ორ დიდ იდეოლოგიურ მოწინააღმდეგეთა შორის პერსონალურ შეჯიბრად აქცია. [[სურათი:German pavilion 1937.jpg|left|thumb|230px|ნაცისტური სიმბოლოები გერმანული პავილიონის კოშკზე.]] ხუთასი ფუტის სიმაღლის შპეერის პავილიონს ასრულებდა კოშკი, რომელსაც აგვირგვინებდა ნაცისტური სიმბოლოები - არწივი და [[სვასტიკა]]. პავილიონის თემა "გერმანიის სიამაყისა და მიღწევების" მონუმენტი იყო. მისი მიზანი მსოფლიოსთვის ახალი და ძლევამოსილი გერმანიის გაცნობა იყო, რომელსაც ეროვნული ღირსების გრძნობა აღდგენილი ჰქონდა. ღამით პავილიონს წყლის ილუმინაციები ანათებდა. საბჭოთა პავილიონისთვის, რომლის არქიტექტორი [[იოფანი, ბორის|ბორის იოფანი]] იყო, მასშტაბური სკულპტურა შექმნა [[მუხინა, ვერა|ვერა მუხინამ]]. დიდებულ ნაგებობას აგვირგვინებდა შრომის ძლევამოსილების განმასახიერებელი მუშა მამაკაცისა და გლეხი ქალის ქანდაკება, რომელთაც ერთად ხელში ურო და ნამგალი ეჭირათ, კომუნისტური კავშირის სიმბოლოდ. ==ჯილდოები== პრეზენტაციაზე, შპეერიც და იაფანიც, რომელმაც ასევე დააპროექტა საბჭოების სასახლე, რომელიც მოსკოვში უნდა აგებულიყო, დაჯილდოვდნენ ოქროს მდელებით მათი შესაბამისი პროექტებისთვის. ასევე, ნიურნბერგის საპარადო მოედნის მოდელისთვის, ჟიურიმ შპეერს, მისი და ჰიტლერის გასაკვირად, გრან-პრი მიანიჭა. მოქანდაკე იოჰანე დე რიბერ კაიანუსმა, კომპოზიტორი რობერტ კაიანუსის შვილიშვილმა, ბრინჯაოს მედალი მოიგო სკულპტურისთვის "დედა და შვილი". ==იხილეთ აგრეთვე== *[[ნაცისტური არქიტექტურა]] *[[სტალინისტური არქიტექტურა]] *[[სტრიმლაინ მოდერნი]] [[კატეგორია:მსოფლიო გამოფენები]] [[კატეგორია:პარიზის ისტორია]] 868it5owwkii291qxwfv8t2x07dklsr 0 32216 4408865 4015060 2022-08-18T21:36:52Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[ფაილი:Klec Stroczycy MV 2008.jpg|250პქ|მინი|ბეღელი]] [[ფაილი:Амбар из деревни Коккойла.JPG|მინი|250პქ|ბეღელი]] '''ბეღელი''' — მშრალი თაველის, [[მარცვლეული კულტურები]]ს და [[ფქვილი]]ს შესანახი ნაგებობა, უმთავრესად ხისა ([[წაბლი]], [[ცაცხვი]], [[თელა]]). ბეღელი საქართველოს სხვადასხვა კუთხეში სხვადასხვა სახელითაა ცნობილი; [[სვანეთი|სვანეთში]] — [[ხულა (შენობა)|ხულა]], [[სამეგრელო|სამეგრელოში]] — ბაღ-ბაღე და ა. შ. ბეღელი მეტწილად [[ეზო]]ში დგას. იგი კვადრატული ფორმის ერთსართულიანი ან ორსართულიანი (სხვა სამეურნეო ნაგებობაზე საშენებული), ოთხ მაღალ ბოკონზე შემდგარი, ისლით, ჩალით, ყავრით ან კრამიტით გადახურული ნაგებობაა. ერთსართულიანი ბეღელი ერთ- ან ოროთახიანია. ერთოთახიანის რამდენიმე ვარიანტია ცნობილი: უაივნო, კვადრატული („კოთხო“), აივნიანი. უკანასკნელი სამგვარია: ღიააივნიანი (ორსვეტიანი), მოაჯირიანი, რომელსაც დაჩარხული რიკულებიანი მოაჯირი და სვეტის ზედა ნაწილზე დაფანჯრული ჩუქურთმები აქვს, და გადახურულაივნიანი, რომელსაც საჰაეროდ ღიობებს უკეთებენ. ოროთახიანი ბეღელის ერთი ოთახი კვადრატული იყო, თვლებად (ტიხარით) დაყოფილი, მეორე კი („ბეღელ-ოთახი“ ან „ხულა“) — სასტუმროდ, ზოგჯერ ახალდაქორწინებულთა დასაძინებლად განკუთვნილი. ბეღელს ხშირ შემთხვევაში ეკავა ორსართულიანი შენობის ზემო სართული. ამ სახის ბეღელი მოხსენიებულია ნიკორწმინდის XI საუკუნის სიგელში. გვხვდება აგრეთვე ბეღელ-სასიმინდე (ქვემოთ ბეღელი, ზემოთ სასიმინდე) და სხვა. მთის ზონაში ([[რაჭა]]-[[ლეჩხუმი]], [[გურია]], [[აჭარა]]) ბეღელი საცხოვრებელი სახლის კომპლექსში შედიოდა. იგი სახლის პირველ სართულზე ან სხვენზე იყო მოთავსებული. ფშავ-ხევსურეთში საკულტო ემბლემებისა და სახატე ჭირნახულის შესანახ შენობადაც იყო მიჩნეული (ხევსურული ტაძარ-ბეღელი, ფშაური ბეღელ-ამბარი, სადაც ხატის მამულიდან მოწეულ მარცვალს ინახავდნენ). სავსე ბეღელი ძველთაგანვე ბარაქიანობის სიმბოლოდ იყო მიჩნეული, რომელთანაც ხალხური რწმენაწარმოდგენებია დაკავშირებული. მათი გამოძახილია მითოლოგიური პერსონაჟი — დევ-ბეღელა, საწესო-საფერხულო სიმღერები („ქორ-ბეღელა“, „ბეღლისკრული“ და სხვა). ==ლიტერატურა== {{ქსე|2|346—347|რუხაძე ჯ.}} [[კატეგორია:სასოფლო-სამეურნეო შენობები]] alk5sviiogt15udnn3017yrk19to7rd 0 32578 4408866 3753246 2022-08-18T21:41:03Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[ფაილი:Monopolowa Baczewski.JPG|მინი|250პქ|არყის ბოთლი]] '''არაყი''' ({{lang-ar|عَرَق}} ''არაკ'' — [[ოფლი]]) — მაგარი [[ალკოჰოლური სასმელი|ალკოჰოლიანი სასმელი]]. ძირითადად ამზადებენ ორი გზით: რექტიფიცირებული ეთილის სპირტის წყალთან შერევით ან შაქრის და სახამებლის შემცველი ნედლეულის უშუალო გამოხდით. პირველი მეთოდით არაყი მზადდება შემდეგნაირად: [[კარტოფილი]]ს ან [[მარცვლეული კულტურები]]ს რექტიფიცირებულ [[ეთილის სპირტი|ეთილის სპირტს]] აზავებენ წყლით და [[გააქტივებული ნახშირი]]სა და სილის ფილტრებში ატარებენ. ამგვარად მიღებული არაყი (ე. წ. „რუსული არაყი“) შეიცავს 40,5 ან 56 % ეთილის სპირტს. გემოს გასაუმჯობესებლად მას უმატებენ შაქარს, [[ძმარმჟავა]] [[ნატრიუმი|ნატრიუმს]] და სხვ. არაყზე [[პიტნა|პიტნის]], [[ტარხუნა|ტარხუნის]], [[ციტრუსები]]ს და მისთანათა ექსტრაქტების დამატებით მიიღება შესაბამისი სახელწოდების ნაყენი. მეორე სახის არაყს ამზადებენ [[შაქარი|შაქრის]] ან [[სახამებელი|სახამებლის]] შემცველი ნედლეულის უშუალო გამოხდით; შაქრის შემცველ ნედლეულს ხდიან ალკოჰოლური დადუღების, სახამებლის შემცველს კი ფერმენტული დაშაქრებისა და ალკოჰოლური დადუღების შემდეგ. ამგვარი გზით მიიღება [[ხილი]]ს, [[ჭაჭა|ჭაჭის]], სანთლის, [[პური]]სა და სხვა არაყი. ასე მიღებულ არაყს შენარჩუნებული აქვს გამოყენებული ნედლეულის გემო და არომატი. არყის ნაირსახეობებია: [[კონიაკი]], [[ბრენდი]], [[ვისკი]], [[ჯინი]], [[რომი (სასმელი)|რომი]] და სხვ. უძველეს ქართულ წერილობით წყაროებში არაყი იხსენიება „იყის“ სახელით ([[ახალი აღთქმა]], [[ლუკას სახარება|ლუკა]] 1:15). [[საქართველო]]ში არყის დამზადებას არყის გამოხდას უწოდებენ. გამოხდის ხალხური ტექნოლოგია სხვადასხვა კუთხეში სხვადასხვანაირია, რასაც ნაწილობრივ განაპირობებს საარაყე მასალის (ხორბლეული, ხილი, ჭაჭა, [[თაფლი]]ანი [[ფიჭა]], [[ანწლი]]) თავისებურება. == ლიტერატურა == * ''ჩხეიძე ზ.'', ''კალანდაძე ბ.'', ლიქიორის ტექნოლოგია, თბ., 1973; * ''Свирида В. Г.'', Типовые технологические схеимы производства крепких спиртных напитков, К., 1948; * ''Славуцкая Н. И.'', Технология ликеро-водочного производства, М., 1972; {{ქსე|1|545|ალექსი-მესხიშვილი გ.}} {{ალკოჰოლური სასმელები}} [[კატეგორია:ალკოჰოლური სასმელები]] 9adetqq6267idctkf7w5e54cshfhfmb 10 33004 4408804 4339245 2022-08-18T19:44:33Z Welaskesi 131896 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა | სხეულის კლასი = vcard | child = {{lc:{{{embed}}}}} | decat = yes | წარწერა = {{#ifeq:{{lc:{{{embed}}}}}|yes|'''კომპანია'''|{{{სახელი|{{{cსახელი|<includeonly>{{PAGENAMEBASE}}</includeonly>}}}}}}}} | სურათის კლასი = logo | სურათი = {{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage |image={{{ლოგო|{{{ლოგო|}}}}}} |size={{{ლოგოს_ზომა|}}} |sizedefault=frameless |alt={{{ლოგო_ალტ|{{{ალტ|}}}}}}}} | ტიტრი = {{{ლოგოს_ტიტრი|{{{ტიტრი|}}}}}} | სურათი2 = {{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage |image={{{სურათი|}}} |size={{{სურათის_ზომა|}}} |sizedefault=frameless |alt={{{სურათის_ალტ|}}}}} | ტიტრი2 = {{{სურათის_ტიტრი|}}} | სახელის სტილი = padding-right:0.5em; | მონაცემის სტილი= line-height:1.35em; | სახელი1 = {{longitem|სავაჭრო სახელი]]}} | მონაცემი1 = {{{სავაჭრო_სახელი|}}} | სახელი2 = {{longitem|მშობლიური სახელი}} | მონაცემი2 = {{#if:{{{მშობლიური_სახელი|}}} |<span class="nickname" {{#if:{{{მშობლიური_სახელის_ენა|}}}|lang="{{{მშობლიური_სახელის_ენა}}}"}}>{{{მშობლიური_სახელი}}}</span>|}} | სახელი3 = {{longitem|რომანიზებული სახელი}} | მონაცემი3 = {{{რომანიზებული_სახელი|}}} | სახელი4 = {{longitem|ყოფილი სახელწოდება}} | კლასი4 = nickname | მონაცემი4 = {{{ყოფილი_სახელწოდება|{{{ყოფილი_სახელწოდება|}}}}}} | სახელი5 = ტიპი | კლასი5 = category | მონაცემი5 = {{{ტიპი|{{{ტიპი|}}}}}} | სახელი6={{longitem|იყიდება როგორც}} | მონაცემი6={{{იყიდება_როგორც|}}} | სახელი7 = ISIN | მონაცემი7 = {{{ISIN|}}} | სახელი8= დარგი | მონაცემი8 = {{{დარგი|}}} |სახელი9=ჟანრი |კლასი9=category |მონაცემი9={{{ჟანრი|}}} | სახელი10 = წინამორბედი | მონაცემი10 = {{{წინამორბედი|}}} | სახელი11 = დაფუძნდა | მონაცემი11 = {{{დაფუძნდა|}}} | სახელი12 = დამაარსებელი | მონაცემი12 = {{{დამაარსებელი|{{{დამფუძნებელი|}}}}}} | სახელი13 = დაიხურა | მონაცემი13 = {{{დაიხურა|}}} |სახელი14=მიზეზი |მონაცემი14={{{მიზეზი|}}} |სახელი15=მემკვიდრე |მონაცემი15={{{მემკვიდრე|}}} | სახელი16 = სათავო ოფისი | კლასი16 = {{#if:{{{სათავო_ოფისი_მდებარეობა|{{{მდებარეობა|}}}}}} | label | adr}} | მონაცემი16 = {{Comma separated entries | 1 = {{{სათავო_ოფისი_მდებარეობა|{{{მდებარეობა|}}}}}} | 2 = {{#if:{{{სათავო_ოფისი_მდებარეობა_ქალაქი|}}}{{{მდებარეობა_ქალაქი|}}} |<div style="display: inline;" class="locality">{{#if:{{{სათავო_ოფისი_მდებარეობა_ქალაქი|}}}{{{მდებარეობა_ქალაქი|}}} | {{{სათავო_ოფისი_მდებარეობა_ქალაქი|{{{მდებარეობა_ქალაქი|}}}}}} | }}</div>}} | 3 = {{#if:{{{სათავო_ოფისი_მდებარეობა_ქვეყანა|}}}{{{მდებარეობა_ქვეყანა|}}} |<div style="display: inline;" class="country-name">{{#if:{{{სათავო_ოფისი_მდებარეობა_ქვეყანა|}}}{{{მდებარეობა_ქვეყანა|}}} | {{{სათავო_ოფისი_მდებარეობა_ქვეყანა|{{{მდებარეობა_ქვეყანა|}}}}}} | }}</div>}} }} | სახელი17 = {{longitem|მდებარეობების რაოდენობა}} | მონაცემი17 = {{#if:{{{მდებარეობების_რბა|{{{locations|}}}}}} | {{{მდებარეობების_რბა|{{{locations|}}}}}}{{#if:{{{მდებარეობების_რბა_წელი|}}} | &nbsp;({{{მდებარეობების_რბა_წელი}}}) }} }} | სახელი18= {{longitem|მოცული ტერიტორი{{#if:{{{მოცული_ტერიტორიები|}}}|ებ}}ა}} | მონაცემი18 = {{{მოცული_ტერიტორიები|{{{მოცული_ტერიტორია|}}}}}} | სახელი19 = {{longitem|მმართველ{{#if:{{{მმართველები|}}}|ებ}}ი}} | კლასი19 = agent | მონაცემი19 = {{{მმართველები|{{{მმართველი|{{{წამყვანი|}}}}}}}}} | სახელი20 = პროდუქცია | მონაცემი20 = {{{პროდუქცია|}}} | სახელი21 = {{longitem|გამოშვებული პროდუქცია}} | მონაცემი21 = {{#if:{{{გამოშვებული_პროდუქცია|}}} | {{{გამოშვებული_პროდუქცია|}}}{{#if:{{{გამოშვებული_პროდუქციის_წელი|}}} | &nbsp;({{{გამოშვებული_პროდუქციის_წელი}}}) }} }} | სახელი22 = ბრენდები | მონაცემი22 = {{{ბრენდები|}}} | სახელი23 = სერვისები | კლასი23= category | მონაცემი23 = {{{სერვისები|}}} | სახელი24 = კოორდინატები | მონაცემი24 = {{{კოორდინატები|}}} | სახელი25= | მონაცემი25 = | სახელი26= შემოსავალი | მონაცემი26= {{{შემოსავალი|}}}{{#if:{{{შემოსავალი_წელი|}}}| &nbsp;({{{შემოსავალი_წელი}}})}} | სახელი27= საწარმოო შემოსავალი | მონაცემი27= {{{საწარმოო შემოსავალი|}}}{{#if:{{{საწარმოო_შემოსავალი_წელი|}}}| &nbsp;({{{საწარმოო_შემოსავალი_წელი}}})}} | სახელი28 = სუფთა მოგება | მონაცემი28 = {{{სუფთა მოგება|}}}{{#if:{{{სუფთა_მოგება_წელი|}}}| &nbsp;({{{სუფთა_მოგება_წელი}}})}} | სახელი29 = {{longitem|მართვის ქვეშ მყოფი აქტივები}} | მონაცემი29 = {{{მქმა|}}} | სახელი30 = {{nowrap|აქტივები სულ}} | მონაცემი30 = {{{აქტივები|}}}{{#if:{{{აქტივები_წელი|}}}| &nbsp;({{{აქტივები_წელი}}})}} | სახელი31 = {{longitem|კაპიტალის წმინდა ღირებულება}} | მონაცემი31 = {{#if:{{{კაპიტალი|}}} | {{{კაპიტალი}}}{{#if:{{{კაპიტალი_წელი|}}} | &nbsp;({{{კაპიტალი_წელი}}})}} }} | სახელი32 = მფლობელი | მონაცემი32= {{{მფლობელი|}}} | სახელი33= პარტნიორი | მონაცემი33 = {{{პარტნიორი|}}} | სახელი34 = წევრები | მონაცემი34 = {{#if:{{{წევრები|}}} | {{{წევრები}}}{{#if:{{{წევრები_წელი|}}} | &nbsp;({{{წევრები_წელი}}})}} }} | სახელი35 = თანამშრომელი | მონაცემი35= {{{თანამშრომელი|}}}{{#if:{{{თანამშრომელი_წელი|}}} | &nbsp;({{{თანამშრომელი_წელი}}})}} | სახელი36 = მშობელი |მონაცემი36={{{მშობელი|}}} | სახელი37= [[შვილობილი კომპანია|შვილობილ(ებ)ი]] | მონაცემი37= {{{შვილობილი|}}} | სახელი38= ფილიალი | მონაცემი38= {{{ფილიალი|}}} | სახელი39 = აუდიტორი | მონაცემი39= {{{აუდიტორი|}}} | სახელი40 = რეგისტრაცია | მონაცემი40 = {{{რეგისტრაცია|}}} | სახელი41 = მომხმარებელი | მონაცემი41= {{{მომხმარებელი|}}} | სახელი42= რეიტინგი | მონაცემი42 = {{{რეიტინგი|}}} | სახელი43= სერვისის ენა | მონაცემი43 = {{{სერვისის ენა|}}} | სახელი44 = საიტი | მონაცემი44 = {{{საიტი|}}} |ქვედა კლასი = line-height: 1.35em; |ქვევით = {{#if:{{{შენიშვნები|}}} | '''შენიშვნები / სქოლიო'''{{break}}{{{შენიშვნები}}} }} }}<noinclude> {{Documentation}} <noinclude> <templatedata> { "params": { "embed": {}, "სახელი": {}, "cსახელი": {}, "ლოგო": {}, "ლოგოს_ზომა": {}, "ლოგო_ალტ": {}, "ალტ": {}, "ლოგოს_ტიტრი": {}, "ტიტრი": {}, "სურათი": {}, "სურათის_ზომა": {}, "სურათის_ალტ": {}, "სურათის_ტიტრი": {}, "სავაჭრო_სახელი": {}, "მშობლიური_სახელი": {}, "მშობლიური_სახელის_ენა": {}, "რომანიზებული_სახელი": {}, "ყოფილი_სახელწოდება": {}, "ტიპი": {}, "იყიდება_როგორც": {}, "ISIN": {}, "დარგი": {}, "ჟანრი": {}, "წინამორბედი": {}, "დაფუძნდა": {}, "დამაარსებელი": {}, "დაიხურა": {}, "მიზეზი": {}, "მემკვიდრე": {}, "მოცული_ტერიტორიები": {}, "მოცული_ტერიტორია": {}, "მმართველები": {}, "მმართველი": {}, "წამყვანი": {}, "პროდუქცია": {}, "გამოშვებული_პროდუქცია": {}, "გამოშვებული_პროდუქციის_წელი": {}, "გამოშვებული_პროდუქციის_წელი": {}, "ბრენდები": {}, "სერვისები": {}, "კოორდინატები": {}, "მდებარეობა": {}, "მფლობელი": {}, "მშობელი": {}, "პარტნიორი": {}, "შემოსავალი": {}, "საწარმოო შემოსავალი": {}, "სუფთა მოგება": {}, "თანამშრომელი": {}, "შვილობილი": {}, "ფილიალი": {}, "აუდიტორი": {}, "რეგისტრაცია": {}, "მომხმარებელი": {}, "სერვისის ენა": {}, "საიტი": {} } } </templatedata> </noinclude> b8x2u2bhs4au40k30vw3s6ere07dqvt 0 33339 4408556 3695592 2022-08-18T13:41:19Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{ტაქსოდაფა | სახელი = ბრინჯი | სურათის ფაილი = Oryza sativa - Köhler–s Medizinal-Pflanzen-232.jpg | სურათის წარწერა = | სურათის აღწერა = | სამეფო = მცენარეები | ქვესამეფო = | ზეგანყოფილება = | განყოფილება = | ქვეგანყოფილება = | ზეკლასი = | კლასი = [[ერთლებნიანები]] | ქვეკლასი = | ინფრაკლასი = | ზერიგი = | რიგი = | ქვერიგი = | ინფრარიგი = | ზეოჯახი = | ოჯახი = [[მარცვლოვანნი]] | ქვეოჯახი = | ზეტრიბა = | ტრიბა = | ქვეტრიბა = | გვარი = | ქვეგვარი = | sectio = | სახეობა = | ქვესახეობა = | ლათ = Oryza | სექციის სახელი = | სექციის ტექსტი = | არეალის რუკა = RiceYield.png | არეალის რუკის წარწერა = | არეალის რუკის სიგანე = | არეალის ლეგენდა = | iucnstatus = | ვიკისახეობები = | commons = Category:Oryza | iucn = | itis = 41975 | ncbi = 4527 }} '''ბრინჯი''' ({{lang-la|Oryza}}) — ერთწლოვანი მცენარის გვარი [[მარცვლოვანნი|მარცვლოვანთა]] ოჯახისა. ცნობილია დაახლოებით 20 სახეობა; გავრცელებულია უმთავრესად ტროპიკულ და სუბტროპიკულ ქვეყნებში. მის გვარს განეკუთვნება სათესი ანუ კულტურული ბრინჯი (Oryza sativa), რომელიც იყოფა (მარცვლის სიგრძის მიხედვით) 2 ქვესახეობად: მოკლემარცვლიანი (4 მმ-მდე) და ჩვეულებრივი (5-7 მმ-ზე მეტი). ერთწლოვანი კულტურული ბრინჯი 60-150 სმ სიმაღლის მცენარეა. ყვავილედი საგველაა, თავთუნი ერთყვავილიანი; ნაყოფი — მარცვალი, კილიანი. კილგაცლილი ბრინჯის წიმიური შემადგენლობაა (%-ობით): წყალი — 14,0, ნახშირწყლები (უმთავრესად სახამებელი) — 75,2, ცილა — 7,7, ცხიმი — 0,4, უჯრედისი — 2,2, ნაცარი — 0,5. მცენარე თვითდამმტვერავია, ზოგჯერ ჯვარედინმტვერია; სითბოს მოყვარული -1&nbsp;°C იღუპება. კარგად ხარობს მჟავე ნიადაგზე, იტანს მლაშესაც. ბრინჯი მრავლდება თესლით, ჩითილით. თესლი ღივდება 10-12,5&nbsp;°C -ზე. კულტურულ მცენარეთა შორის ბრინჯი ერთადერთია, რომელიც მოჰყავთ წყლით დაფარულ ნიადაგზე (მთლიანად სავეგეტაციო პერიოდში), რაც სავსებით აკმაყოფილებს მცენარის ფიზიოლოგიურ მოთხოვნას ნიადაგის წყლის რეჟიმისა და საკვები ნივთიერებისადმი. მოსავალს იღებენ მინდვრიდან წყლის გაშვებისა და ნიადაგის გაშრობის შემდეგ. ბრინჯის სამშობლოა [[ინდოჩინეთი]]. აქედან გავრცელდა [[ჩინეთი|ჩინეთში]], [[იაპონია]]ში, წინა აზიასა და [[ირანი|ირან]]-[[ერაყი]]ს ტერიტორიაზე. გავრცელებულია [[შუა აზია]]სა და [[ამიერკავკასია]]ში (მოჰყავთ ძველთაგანვე), [[ყაზახეთი|ყაზახეთში]], [[უკრაინა]]ში, [[კრასნოდარის მხარე|კრასნოდარისა]] და [[სტავროპოლის მხარე]]ებში, [[შორეული აღმოსავლეთი|შორეულ აღმოსავლეთში]] და სხვა, [[საქართველო]]ში ბრინჯი ირანიდან შემოიტანეს, გავრცელდა [[ქვემო ქართლი]]ს სარწყავ ადგილებში, [[იორი|ივრის]] ნაპირებსა და [[ალაზანი|ალაზნის]] მარცხენა მხარეს, [[აჭარა]]ში, [[გურია]]სა და [[სამეგრელო]]ში. 1900 წლიდან მისი ნათესი ფართობი თანდათან შემცირდა და ამჟამად ჩვენში აღარ მოჰყავთ. ბრინჯი მნიშვნელოვანი სამრეწველო კულტურაა. აზიის ქვეყნებში ([[ჩინეთი]], [[ინდოეთი]], [[იაპონია]]) ბრინჯი ძირითადი საკვები პროდუქტია. მისგან ამზადებენ ყუათიან ბურღულს. ნამჯისაგან აკეთებენ ქუდებს, კალათებს, ჭილოფს, ქაღალდსა და სხვა. == ლიტერატურა == {{ქსე|2|526|ჯაფარიძე ა.}} [[კატეგორია:ბრინჯი]] [[კატეგორია:მარცვლოვანნი]] iz8w5jrtlspjms169bsybxutged4dvl 4408563 4408556 2022-08-18T13:51:16Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{ტაქსოდაფა | სახელი = ბრინჯი | სურათის ფაილი = Oryza sativa - Köhler–s Medizinal-Pflanzen-232.jpg | სურათის წარწერა = | სურათის აღწერა = | სამეფო = მცენარეები | ქვესამეფო = | ზეგანყოფილება = | განყოფილება = | ქვეგანყოფილება = | ზეკლასი = | კლასი = [[ერთლებნიანები]] | ქვეკლასი = | ინფრაკლასი = | ზერიგი = | რიგი = | ქვერიგი = | ინფრარიგი = | ზეოჯახი = | ოჯახი = [[მარცვლოვანნი]] | ქვეოჯახი = | ზეტრიბა = | ტრიბა = | ქვეტრიბა = | გვარი = | ქვეგვარი = | sectio = | სახეობა = | ქვესახეობა = | ლათ = Oryza | სექციის სახელი = | სექციის ტექსტი = | არეალის რუკა = RiceYield.png | არეალის რუკის წარწერა = | არეალის რუკის სიგანე = | არეალის ლეგენდა = | iucnstatus = | ვიკისახეობები = | commons = Category:Oryza | iucn = | itis = 41975 | ncbi = 4527 }} '''ბრინჯი''' ({{lang-la|Oryza}}) — ერთწლოვანი მცენარის გვარი [[მარცვლოვანნი|მარცვლოვანთა]] ოჯახისა. ცნობილია დაახლოებით 20 სახეობა; გავრცელებულია უმთავრესად ტროპიკულ და სუბტროპიკულ ქვეყნებში. მის გვარს განეკუთვნება სათესი ანუ კულტურული ბრინჯი (Oryza sativa), რომელიც იყოფა (მარცვლის სიგრძის მიხედვით) 2 ქვესახეობად: მოკლემარცვლიანი (4 მმ-მდე) და ჩვეულებრივი (5-7 მმ-ზე მეტი). ერთწლოვანი კულტურული ბრინჯი 60-150 სმ სიმაღლის მცენარეა. ყვავილედი საგველაა, თავთუნი ერთყვავილიანი; ნაყოფი — მარცვალი, კილიანი. კილგაცლილი ბრინჯის წიმიური შემადგენლობაა (%-ობით): წყალი — 14,0, ნახშირწყლები (უმთავრესად სახამებელი) — 75,2, ცილა — 7,7, ცხიმი — 0,4, უჯრედისი — 2,2, ნაცარი — 0,5. მცენარე თვითდამმტვერავია, ზოგჯერ ჯვარედინმტვერია; სითბოს მოყვარული -1&nbsp;°C იღუპება. კარგად ხარობს მჟავე ნიადაგზე, იტანს მლაშესაც. ბრინჯი მრავლდება თესლით, ჩითილით. თესლი ღივდება 10-12,5&nbsp;°C -ზე. კულტურულ მცენარეთა შორის ბრინჯი ერთადერთია, რომელიც მოჰყავთ წყლით დაფარულ ნიადაგზე (მთლიანად სავეგეტაციო პერიოდში), რაც სავსებით აკმაყოფილებს მცენარის ფიზიოლოგიურ მოთხოვნას ნიადაგის წყლის რეჟიმისა და საკვები ნივთიერებისადმი. მოსავალს იღებენ მინდვრიდან წყლის გაშვებისა და ნიადაგის გაშრობის შემდეგ. ბრინჯის სამშობლოა [[ინდოჩინეთი]]. აქედან გავრცელდა [[ჩინეთი|ჩინეთში]], [[იაპონია]]ში, წინა აზიასა და [[ირანი|ირან]]-[[ერაყი]]ს ტერიტორიაზე. გავრცელებულია [[შუა აზია]]სა და [[ამიერკავკასია]]ში (მოჰყავთ ძველთაგანვე), [[ყაზახეთი|ყაზახეთში]], [[უკრაინა]]ში, [[კრასნოდარის მხარე|კრასნოდარისა]] და [[სტავროპოლის მხარე]]ებში, [[შორეული აღმოსავლეთი|შორეულ აღმოსავლეთში]] და სხვა, [[საქართველო]]ში ბრინჯი ირანიდან შემოიტანეს, გავრცელდა [[ქვემო ქართლი]]ს სარწყავ ადგილებში, [[იორი|ივრის]] ნაპირებსა და [[ალაზანი|ალაზნის]] მარცხენა მხარეს, [[აჭარა]]ში, [[გურია]]სა და [[სამეგრელო]]ში. 1900 წლიდან მისი ნათესი ფართობი თანდათან შემცირდა და ამჟამად ჩვენში აღარ მოჰყავთ. ბრინჯი მნიშვნელოვანი სამრეწველო კულტურაა. აზიის ქვეყნებში ([[ჩინეთი]], [[ინდოეთი]], [[იაპონია]]) ბრინჯი ძირითადი საკვები პროდუქტია. მისგან ამზადებენ ყუათიან ბურღულს. ნამჯისაგან აკეთებენ ქუდებს, კალათებს, ჭილოფს, ქაღალდსა და სხვა. == ლიტერატურა == {{ქსე|2|526|ჯაფარიძე ა.}} [[კატეგორია:ბრინჯი]] [[კატეგორია:ბურღულეული]] i9l8bh6mbmg7zne9hr37ygb07i58taf 0 36576 4408669 4353330 2022-08-18T16:09:58Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki '''მევენახეობა და მეღვინეობა''' — [[საქართველო]]ს [[სოფლის მეურნეობა|სოფლის მეურნეობის]] უძველესი და მნიშვნელოვანი დარგი. [[ვაზი]]ს კულტურის ისტორია მჭიდროდაა დაკავშირებული [[ქართველები|ქართველი]] ერის ისტორიასთან. ჩვენი ერის შემოქმედებითი ბუნება და განსაკუთრებული სიყვარული ვაზისა და [[ღვინო|ღვინისადმი]] გამოიხატა ქართულ [[კულტურა]]ში, ტრადიციულ წეს-ჩვეულებებში, [[არქიტექტურა]]ში, ორნამენტში, ჭედურობაში, [[მხატვრობა]]ში, [[პოეზია]]ში, [[სიმღერა]]სა და [[ხელოვნება|ხელოვნების]] სხვა დარგებში. საქართველო ითვლება მევენახეობა-მეღვინეობის ერთ-ერთ უძველეს კერად და ხარისხოვანი და მაღალხარისხოვანი ღვინოების წარმოების ზონად [[მსოფლიო]]ში, რასაც ადასტურებს, გარეული და კულტურული აბორიგენული ვაზის ჟიშების მრავალფეროვნება, აგრეთვე ამპელოგრაფიული, პალეობოტანიკური, ისტორიული, არქეოლოგიური, ეთნოგრაფიული, ფილოლოგიური, ლინგვისტიკური და სხვა მეცნიერული გამოკვლევები, როგორც ქართველი ისე უცხოელი მკვლევარებისა. ვაზი საქართველოში ფართოდ გამოიყენება. იყენებენ ყურძნისგან დაწურულ წვენს, ამზადებენ ბადაგს, თათარას და [[ჩურჩხელა|ჩურჩხელებს]], გამოიყენება საჩამიჩედ, არსებობს დეკორატიული ჯიშები. იყენებენ სამკურნალოდ: გულსისხლძარღვთა დაავადებისა და სისხლის ნაკლებობის დროს. ==ქართული ვაზის ისტორია== საქართველო ითვლება კულტურული ვაზის (Vitis viniferaL) წარმოშობის ერთ–ერთ პირველ ცენტრად. სავარაუდოდ, ძვ. წ. აღ. 6000–4000 წლებიდან მომდინარეობს ვაზის სელექცია. აქედან, კულტურული ვაზი გავრცელდა [[ხმელთაშუა ზღვა|ხმელთაშუა ზღვის]] აუზში, [[ახლო აღმოსავლეთი|ახლო აღმოსავლეთში]] და ბოლოს [[ამერიკა]]ში. ყურძნის წიპწები აღმოჩენილია [[ირანი|ირანში]], [[თურქეთი|თურქეთში]], [[სირია]]ში, [[ლიბანი|ლიბანსა]] და [[იორდანია]]ში. თუმცა, ქართული მასალების ასაკი და სახეობათა სრულყოფილება ნათლად მოწმობს, რომ საქართველოში ვაზის მოშენებისა და ღვინის დამზადება ჩვენს წელთაღრიცხვამდე 7000 წლის წინ ან უფრო ადრე იყო. საქართველოში ვაზის ხანგრძლივი კულტივარების დამადასტურებელ ფაქტს წარმოადგენს თესლების არქეოლოგიური ნარჩენები. 1965 წელს სიმონ ჯანაშიას ისტორიის სახელმწიფო მუზეუმისა და თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ერთობლივმა ექსპედიაციამ შულავერის მდელოზე ([[ქვემო ქართლი]]) აღმოაჩინა უძველესი დასახლება და მისი ნანგრევები, სადაც დიდი ოდენობით ბოტანიკური მასალა იპოვნეს. აღმოჩენილ მასალებს შორის განსაკუთრებით საყურადღებო იყო ყურძნის წიპწა. ანალიზის შემდეგ, მორფოლოგიური და ამპლეომეტრული მონაცემების მიხედვით ქართველმა და უცხოელმა მეცნიერებმა დაადგინეს, რომ ის არის მოშინაურებელი ყურძნის ნაირსახეობის წიპწა. ნახშირწყლების ანალიზის შედეგად აღმოჩნდა, რომ წიპწები თარიღდება ჩვ. წ-მდე 5000-7000 წლებით და არის უძველესი არა მარტო საქართველოში, არამედ მთელს მსოფლიოში. გვიანი ქვის ხანის, ნეოლითის მონაცემების მიხედვით, კაცობრიობის კულტურულ და ეკონომიკურ ცხოვრებაში ღვინის კულტურა სწორედ საქართველოდან მკვიდრდება. შულავერში აღმოჩენელი უძველესი მოშინაურებული ყურძნის წიპწები ადასტურებს, რომ იმ დროისთვის მტკვრის ხეობაში, სამხრეთ და ცენტრალურ საქართველოში უკვე არსებობდა კარგად განვითარებული მეღვინეობის კულტურა. ლეგენდის მიხედვით, როდესაც განმანათლებელი [[წმინდა ნინო]] საქართველოში შემოვიდა, მას ხელში ეჭირა ვაზისგან დამზადებული, საკუთარი თმით შეკრული ჯვარი. მას შემდეგ ვაზი ახალი რელიგიის სიმბოლოა. ასევე, ქართული ეკლესიის კარები ხშირად ვაზის ფიცრებისაგან კეთდებოდა. გავრცელებული იყო ვაზის ჩუქურთმის გამოყენება ტაძარ–მონასტრების მშენებლობის დროს. ქართველი ხალხი შორეულ წარსულში ვაზს „წმინდა“ მცენარედ თვლიდა. ამიტომაც, ბუნებრივია ქართველი ადამიანის განსაკუთრებული ყურადღება ვაზის მოვლა–გაშენებისთვის. ძველ დროში, საქართველოს ეკონომიკის ერთ–ერთი მნიშვნელოვანი საფუძველი მევენახეობა იყო. საქართველოდან ღვინის ექსპორტს აწარმოებდნენ მეზობელი ქვეყნები. უცხო დამპყრობლების მხრიდან (თემურ–ლენგი, შაჰ–აბასი), ვენახების გაჩეხვის მიზანს წარმოადგენდა ქვეყნის ეკონომიკურად დაქვეითება და შემოსავლის შემცირება. ქართული მევენახეობის მწვერვალი XIX საუკუნის მეორე ნახევარში იყო. ქართული მეღვინეობის განვითარებაში უდიდესი წვლილი შეიტანა თავადმა ალექსანდრე ჭავჭავაძემ, რომელიც ფლობდა თელიანის მამულს. სწორედ იქ დაიწყო ადგილობრივი, სხვადასხვა სახის ღვინოების (რქაწითელი, მწვანე, საფერავი) დამზადება. 1850 წლიდან დაიწყო ნაცარას ეპიდემია, მაგრამ იგი მალევე დამარცხდა გოგირდის მეშვეობით. XX საუკუნის დასაწყისისათვის [[ფილოქსერი]]სა და სოკოვან ავადმყოფობათა მოქმედების შედეგად ვენახების საერთო ფართობი მკვეთრად შემცირდა. ვაზის ფილოქსერა XIX საუკუნის მეორე ნახევრიდან შემოვიდა საქართველოში. ფილოქსერა ბუგრების გვარის პარაზიტია. მან უდიდესი ზიანი მიაყენა ქართული ვაზის ჯიშებს. იგი პირველად აშშ-ში აღმოაჩინეს. ფესვზე დაზიანებულ ადგილებში ჩნდება პატარა ბუშტუკები, შემდეგ იგი სკდება და მავნე ნივთიერებები ხვდება მცენარის ფესვში. ამის შედეგად, მცენარეს ფესვიდან აღარ მიეწოდება წყალი და მინერალები და იგი ხმება. ==ვაზის ჯიშები== მსოფლიოში ცნობილია ვაზის 4000-მდე ჯიში. საქართველოში ვაზის 450-მდე ადგილობრივი ჯიშია, რომელთაგან სტანდარტულ ასორტიმენტში შეტანილია 62 ჯიში, მათ შორის 29 საღვინე და 9 სუფრის. ივანე ჯავახიშვილს თავის წიგნში „საქართველოს ეკონომიური ისტორია“ ვაზის 413 ჯიში აქვს აღნიშნული. გამორჩეული მაღალხარისხოვანი ქართული საღვინე ვაზის ჯიშებია; [[რქაწითელი]], [[მწვანე]], [[ხიხვი]], [[ქისი (ყურძენი)|ქისი]], [[ჩინური]], [[გორული მწვანე]], [[ცოლიკოური]], [[ციცქა]], [[კრახუნა]], [[საფერავი]], [[თავკვერი]], [[შავკაპიტო]], [[ალექსანდროული]],[[მუჯურეთული]], [[ძველშავი]],[[უსახელოური]], [[ოცხანური საფერე]], [[ოჯალეში]], [[ჩხავერი]], [[ალადასტური]] და სხვა. საქართველოში, კერძოდ [[მცხეთა|მცხეთი]]ს, [[თრიალეთი]]ს, [[კახეთი]]ს, [[შიდა ქართლი]]ს, [[ვანი]]სა და სხვა არქეოლოგიური გათხრების დროს ნაპოვნია მარნები მიწაში ჩაფლული [[ქვევრი|ქვევრები]]თ, [[ოქრო]]ს, [[ვერცხლი]]ს, [[ბრინჯაო]]ს, თიხის სასმისებით, რომლებიც ჩვენ წელთაღრიცხვამდე III-II ათასწლეულებით თარიღდება. ქართველმა ხალხმა საუკუნეების მანძილზე შექმნა ვაზისა და ღვინის მოხმარების კულტურა და ტრადიცია, შეიმუშავა სუფრის მშრალი, ბუნებრივად ტკბილი და ნახევრად ტკბილი, სადესერტო და ცქრიალა, კახური და იმერული ტიპის ღვინოების დამზადების ტექნოლოგიური ხერხები. ქრისტიანული რელიგიის გავრცელების შემდეგ, როდესაც იესო ქრისტეს მოციქულებმა ანდრია პირველწოდებულმა და სვიმონ კანანელმა იქადაგეს საქართველოში, ღვინო საეკლესიო რიტუალებშიც იღებდა და ამჟამადაც იღებს მონაწილეობას, რაზეც მიუთითებს ეკლესია-მონასტრების გარშემო ჩატარებული არქეოლოგიური გათხრების დროს ნაპოვნი საღვინე ჭურჭელი. გარდა აბორიგენული ვაზის ჯიშებისა საქართველოს თითქმის ყველა კუთხეშია გავრცელებული შემოტანილი ვაზის ჟიშები, რომლებმაც თითქმის მეორე სამშობლო ჰპოვეს უძველეს ქართულ მიწაზე, ესენია: ალიგოტე, პინო, შარდონე, კაბერნე სოვინიონი, შასლა, ხალილი. ==ვაზის ფორმირების მეთოდები== საქართველოში ვაზის ფორმირების მეთოდები მრავალფეროვანი იყო: მაღლარი – ხეზე მზარდი ვაზი; დაბლარი – სარზე ან მავთულზე მზარდი ვაზი; ბაბილო – დიდი დიამეტრის მქონე ვაზი. ეკოლოგიური პირობების გამო ძველთაგანვე ტენიან ადგილებში გავრცელებული იყო მაღლარი ან ხეივნისებური ფორმები. ხოლო მშრალ ადგილებში დაბლარი ვაზი. ტენიანობის მიხედვით გარდამავალ ზონებში დაბალი ხეივანია გავრცელებული. ტენიან ადგილებში ვაზის მაღლარად გაშენება მევენახეობის განვითარების ადრეულ ეტაპზე დადებითი იყო, განსაკუთრებით სოკოვან ავადმყოფობათა გავრცელებაზე. ნიადაგის ზედაპირიდან ვეგეტაციური ნაწილების მნიშვნელოვნად დაცილების შედეგად ყურძნის გვიან დამწიფების გამო, დაგვიანებით კრეფდნენ და მაღალი ხარისხის პროდუქციას იღებდნენ ხარისხიანი ღვინოების დასამზადებლად. მაგრამ, სოკოვან ავადმყოფობათა გავრცელების შემდეგ ვაზის მაღლარად გაშენებამ თითქმის დაკარგა თავისი მნიშვნელობა. რადგან მაღლარ ვაზებზე გაძნელდა სამუშაო ოპერაციების წარმოება და სოკოვან ავადმყოფობათა წინააღმდეგ ბრძოლა. ამის გამო, მევენახეობის შემდგომ განვითარებას საფუძვლად დაედო ვაზის დაბლარად გაშენება. ==საქართველოს მევენახეობის გეოგრაფიული მდებარეობა== საქართველო მდებარეობს ევროპისა და აზიის გზაგასაყარზე, შავი და კასპიის ზღვებს შორის. მევენახეობა-მეღვინეობა მოქცეულია ჩვენი პლანეტის ჩრდილოეთის განედის 410 07‘ _ 430 35‘- სა და აღმოსავლეთ გრძედის 400 05‘ _ 460 44‘ შორის, დიდი კავკასიონის მთის სისტემის შუა და დასავლთ ნაწილში, შავი და კასპიის ზღვის აუზთა შორის, რომელთა ზემოქმედება განსაზღვრავს აქაური ბუნებრივი პირობების მრავალფეროვნებას და საუკეთესო გარემოს ქმნის ორიგინალური, ხარისხოვანი და მაღალხარისხოვანი მევენახეობა-მეღვინეობის განვითარებისათვის. მევენახეობა-მეღვინეობის მკვეთრად განსხვავებულ თავისებურებათა საფუძველზე ქვეყნის ტერიტორია ორ მაკროზონად არის დაყოფილი: აღმოსავლეთ და დასავლეთ საქართველო. აღმოსავლეთ საქართველო დაქანებულია კასპიის ზღვისაკენ და ხასიათდება ზომიერი კონტინენტალური, მშრალი, სუბტროპიკულში გარდამავალი ჰავით. დასავლეთ საქართველო მოქცეულია შავი ზღვის გავლენის ქვეშ და ხასიათდება ტენიანი, სუბტროპიკული კლიმატით. ===აღმოსავლეთ საქართველო=== ====[[კახეთი]] (შიდა და გარე კახეთი)==== კახეთი უძველესი და უნიკალური მევენახეობა-მეღვინეობის რეგიონია საქართველოში. იგი იყოფა ორ ზონად: შიდა და გარე კახეთად. კახეთში გამოყოფილია 25-ზე მეტი მიკროზონა, სადაც ტრადიციულად იწარმოება წარმოშობის ადგილის დასახელების ისეთი ცნობილი ღვინოები, როგორიცაა: წინანდალი, ნაფარეული, თელიანი, ახაშენი, მუკუზანი, ქინძმარაული, გურჟაანი, კარდენახული, ტიბაანი, მანავის მწვანე, ხაშმის საფერავი და სხვა. საქართველოს ვენახების 65-70 % კახეთშია კონცენტრირებული. საუკეთესო ხარისხის ღვინოების მომცემი სამრეწველო ვენახები გაშენებულია მდინარეების _ ალაზნისა და ივრის აუზებში, ზღვის დონიდან 400-700 მეტრ სიმაღლეზე, ტყის ყავისფერ, მდელოს ყავისფერ, რუხ ყავისფერ (წაბლა), ნეშომპალა-კარბონატულ, შავმიწა, მდელოს შავმიწისებრ და ალუვიურ ნიადაგებზე. კახეთში ჰავა ზომიერად თბილია, საშუალოდ წელიწადში აქტიური ტემპერატურის ჟამი 3500-42 000–ს შორის მერყეობს, ატმოსფერული ნალექების ჟამი 400-800 მმ ფარგლებში, მზის ნათების ხანგრძივობა კი 2000-2200 საათს შეადგენს. კახეთის მევენახეობის ძირითადი მიმართულებაა მაღალხარისხოვანი და ხარისხოვანი სუფრის თეთრი და წითელი, მშრალი, ბუნებრივად ტკბილი და სადესერტო ღვინოების წარმოება. ევროპული ტიპის სუფრის თეთრი, მაღალხარისხოვანი, საუკეთესო საგემოვნო თვისებების მქონე ღვინოები მზადდება წინანდლის, ნაფერეულის, გურჟაანის, მანავის, საგარეჯოს და სხვა მიკროზონებში, ადგილობრივი უნიკალური თეთრყურძნიანი ვაზის: რქაწითელის, მწვანე კახურის, ხიხვის, ქისის და სხვა ჟიშების ყურძნისაგან. სუფრის წითელი მშრალი, მაღალხარისხოვანი, სასიამოვნო ჟიშური არომატის მქონე ღვინოები მზადდება ქართული აბორიგენული წითელყურძნიანი ვაზის ჟიშის საფერავისაგან, ქინძმარაულის, თელიანის, ახაშენის, მუკუზნის, ხაშმის, საგარეჯოს და კახეთის სხვა მიკროზონებში. კახეთში მზადდება წარმოშობის აგდილის დასახელების, ბუნებრივად ტკბილი წითელი ღვინოები, მხოლოდ ახაშენის, ქინძმარაულის და მუკუზნის მიკროზონებში. აქაური მიკროკლიმატი, ნიადაგები და ქართული ვაზის ჟიშის – საფერავის მაღალი შაქრის და მჯავების დაგროვების უნარი განაპირობებს ამ ღვინოებისათვის დამახასიათებელ ჰარმონიულ, რბილ, ხავერდოვან, ხალისიან ტონებს და მაღალ საგემოვნო სპეციფიკურ თვისებებს. კახეთმა საუკუნეთა მანძილზე შექმნა და ჩამოაყალიბა სუფრის ღვინის მშობლიური ტიპი, რომელიც საკმაოდ განსხვავდება ღვინოების არსებული ტიპებისაგან. იგი ერთადერთი მშრალი ორიგინალური ღვინოა მსოფლიოში. ამ წესით მიღებული ღვინო გამოირჩევა მაღალი ექსტრაქტულობით, ფენოლური ნაერთების და ტანინის მაღალი შემცველობით, სასიამოვნო ბუკეტით, ჟიშური არომატითა და გემოთი; და რაც მთავარია კახური ტიპის ღვინო მდიდარია ადამიანის ჟანმრთელობისათვის სასარგებლო ბიოლოგიურად აქტიური ნივთიერებებით. ====[[ქართლი]] (ქვემო, შუა და ზემო ქართლი)==== ქართლი _ უძველესი ქართული კულტურის აკვანი. იგი ცნობილია კლასიკური ევროპული ტიპის ხარისხოვანი სუფრისა და მაღალხარისხოვანი ცქრიალა ღვინოებით. ქართლი იყოფა სამ ზონად: ქვემო, შუა და ზემო ქართლი ანუ მესხეთი. ვენახები გაშენებულია მდინარეების _ მტკვრისა და მისი შენაკადების, ლიახვისა და ქსნის ვრცელ აუზებში, ზღვის დონიდან 450-700 მეტრ სიმაღლეზე, მდელოს ყავისფერ, მდელოს ალუვიურ, რუხ ყავისფერ (წაბლა) და ნეშომპალა-კარბონატულ ნიადაგებზე. ჰავა ზომიერად თბილია, საშუალოდ წელიწადში აქტიური ტემპერატურის ჟამი 3030-41000–ს შორის მერყეობს, ატმოსფერული ნალექების ჟამი 370-700 მმ ფარგლებში, მზის ნათების ხანგრძივობა კი 2100-2500 საათს შეადგენს. ქვემო ქართლი წარმოადგენს საუკეთესო ზონას სასუფრე ყურძნის და ქიშმიშების წარმოებისათვის. შუა ქართლი ქართლის სხვა ქვეზონებს შორის მევენახეობა-მეღვინეობის თვალსაზრისით საინტერესოა. იგი განეკუთვნება ხარისხოვანი კლასიკური ევროპული ტიპის სუფრისა და მაღალხარისხოვანი ცქრიალა ღვინოების წარმოების ზონას. აქ, ატენის ხეობაში უძველესი დროიდან ამზადებდნენ ტრადიციულ ტექნოლოგიით წარმოშობის ადგილის დასახელების ცქრიალა ღვინოს `ატენური~-ს სახელწოდებით, ადგილობრივი ვაზის გორული მწვანის და ჩინურის ყურძნისაგან. აღნიშნულ ქვეზონაში აწარმოებენ მაღალხარისხოვან სუფრის თეთრ და ვარდისფერ ღვინოებს როგორც გორული მწვანის და ჩინურის, ასევე ბუდეშურის, თავკვერის და სხვა ადგილობრივი ჟიშების ყურძნისაგან. ამ ქვეზონიდან განსაკუთრებით აღსანიშნავია ქსნის ხეობა (მუხრანის ველი), სადაც ფრანგული ვაზის ჟიში ალიგოტე დიდი მასივების სახით არის წარმოდგენილი და იძლევა ევროპული ტიპის სუფრისა და ცქრიალა ღვინოების წარმოებისათვის საჭირო მაღალხარისხოვან ღვინომასალას. ზემო ქართლის _ მესხეთის ტერიტორიაზე ამჟამად მევენახეობა-მეღვინეობას არ აქვს სამრეწველო ხასიათი. წარსულში, როგორც ამას მოწმობენ მატერიალური კულტურის ძეგლები (მარნები, ქვევრები, საწნახელები, სასმისები და სხვა), რომლებიც არქეოლოგიური გათხრების დროს იქნა აღმოჩენილი, ადასტურებენ, რომ მევენახეობა-მეღვინეობა მესხეთში ფართოდ ყოფილა განვითარებული, ეს მხარე დიდი ხნის განმავლობაში (2,5 საუკუნე) თურქეთის პოლიტიკური გავლენის ქვეშ იმყოფებიდა და აქ იძულებით იყო გავრცელებული მაჰმადიანობა, რომელიც ღვინის მოხმარებას კრძალავდა, რამაც გამოიწვია ვენახების განადგურება, რომლის გაშენებაზეც რუსეთის ცარიზმის პერიოდში არავის უზრუნვია. XX საუკუნის 30-იანი წლებიდან საქართველოს მევენახეობისა და მეღვინეობის სამეცნიერო კვლევითი ინსტიტუტი ამ მხარეში სისტემატურად აწარმოებს სპეციალურ გამოკვლევებს, რომლის შედეგადაც გამოვლინდა, რომ პერსპექტიულია ევროპული ტიპისა და ცქრიალა ღვინოების წარმოება: გორული მწვანეს, ჩინურის, ხიხვისა და სხვა ქართული ვაზის ჟიშების ყურძნიდან. საუკეთესო შედეგები გამოავლინა აგრეთვე ისეთმა ფრანგულმა ვაზის ჟიშებმა, როგორებიცაა პინო და ალიგოტე. ===დასავლეთ საქართველო=== ====[[იმერეთი]] (ქვემო, შუა და ზემო იმერეთი)==== იმერეთი საქართველოს მევენახეობა-მეღვინეობის უძველესი და უმთავრესი რეგიონია, პროდუქციის როგორც რაოდენობის ისე ხარისხის მხრივ. იგი იყოფა სამ ზონად: ზემო, შუა და ქვემო იმერეთი. ვენახები გაშენებულია მდინარეების რიონის, ყვირილას, ჩხერიმელას, ძირულას და მათი შენაკადების ხეობებში, ზღვის დონიდან 50-500 მეტრ სიმაღლემდე, ნეშომპალა-კარბონატულ, ყომრალ, ყვითელ მიწა და ეწერ ნიადაგებზე. ჰავა საკმაოდ ნოტიოა, ზომიერად ცივი, თოვლიანი ზამთრითა და მშრალი, ზოგჟერ გვალვიანი, ცხელი ზაფხულით. საშუალოდ წელიწადში აქტიური ტემპერატურის ჟამი 3200-41 000–ს შორის მერყეობს, ატმოსფერული ნალექების ჟამი 1200-1500 მმ ფარგლებში, მზის ნათების ხანგრძივობა კი 1200-2100 საათს შეადგენს. იმერეთის მევენეახეობა-მეღვინეობა ხასიათდება ვაზის აბორიგენული ჟიშებისა და მათგან წარმოებული მაღალხარისხოვანი სუფრის ღვინოების მრავალფეროვნებით. ზემო იმერეთში უმთავრესად მზადდება ნაზი, ხალისიანი ცქრიალა ტიპის ღვინომასალები, აგრეთვე მსუბუქი ევროპული ტიპის თეთრი და წითელი სუფრის ღვინოები, ადგილობრივი ვაზის: ციცქას, ცოლიკოურის, კრახუნას, ძველშავის და სხვა ჟიშების ყურძნისაგან. შუა იმერეთი მევენახეობა-მეღვინეობის ძირითად ზონად ითვლება დასაველეთ საქართველოში. ვენახები ამ მიკრორაიონში გაშენებულია ზღვის დონიდან 140-470 მეტრ სიმაღლეზე. ადგილობრივი ვაზის: ციცქას, ცოლიკოურის, ალადასტურის, კრახუნას, ძველშავის და სხვა ჟიშების ყურძნისაგან მზადდება წარმოშობის ადგილის და ჟიშობრივი დასახელების, უმაღლესი ხარისხის, ორიგინალური, სუფრის თეთრი, წითელი და ვარდისფერი ღვინოები. იმერეთში მრავალსაუკუნოვანი ხალხური ტრადიციების საფუძველზე შექმნილია იმერული ტიპის ღვინის დაყენების ორიგინალური ტექნოლოგია, რომლის თავისებურება იმაში მდგომარეობს, რომ ყურძნის ტკბილის ალკოჰოლური დუღილი წარმოებს მიწაში ჩაფლულ ჭურებში დურდოზე (ჭაჭა – კლერტის გარეშე), რომელიც მთელი მადუღარი მასის 4-6 %-ს შეადგენს. დადუღების შემდეგ ღვინომასალას ჭურში აყოვნებენ 1,5-2 თვით, შემდეგ ხსნიან დურდოდან, გადააქვთ კასრებში და შემდგომი მოვლა-დამუშავება არსებული ინსტრუქციით გრძელდება. ასეთი წესით დაყენებული ღვინო ევროპული ტიპის ღვინოსთან შედარებით უფრო ექსტრაქტულია და სხეულიანი, ამავე დროს მსუბუქია, ჰარმონიული და ხასიათდება სასიამოვნო გემოთი და ყურძნის ჟიშური არომატით. ქვემო იმერეთი მოქცეულია იმერეთის დასავლეთ ნაწილში, მდინარე რიონის აუზში. აქ ვენახები გაშენებულია 40-420 მეტრ სიმაღლეზე ზღვის დონიდან. მეღვინეობის თვალსაზრისით ეს ზონა ორდინალური ღვინოების ზონაა, სადაც ცალკეული უბნებში მზადდება ხარისხოვანი ღვინოები ადგილობრივი ვაზის ჟიშებისაგან. ====რაჭა-ლეჩხუმი==== [[სურათი:Khvanchkara_Wine.jpg|thumb|300px|ხვანჭკარას ვენახები]] რაჭა-ლეჩხუმი თავისი უნიკალური და ორიგინალური ღვინოებით გამოირჩევა დასავლეთ საქართველოს მევენახეობა-მეღვინეობის ზონებისა და მიკროზონებისაგან. იგი ისტორიულად წარმოადგენს ბუნებრივად ნახევრად ტკბილი და მშრალი ღვინოების აკვანს. ის მდებარეობს იმერეთის ჩრდილოეთით, მდინარეების _ რიონის, ცხენისწყლის და ლაჟანურას ხეობებში _ ვიწრო ზოლად. მისი ტერიტორია წარმოადგენს ერთგვარ ქვაბულს, რომელიც ყოველი მხრიდან შემოფარგლულია კლდოვანი ქედებით, რაც ქმნის განსაკუთრებულ მიკროკლიმატს, რომელიც განსაზღვრავს აქაური ღვინოებისათვის დამახასიათებელ ორიგინალურ თვისებებს. ვენახები გაშენებულია ზღვის დონიდან 600-800 მეტრ სიმაღლეზე. ჰავა ზომიერად ტენიანია. ნიადაგებიდან აქ გვხვდება ნეშომპალა-კარბონატული ნიადაგები, რომლებიც უმეტესად განვითარებულია კირქვებზე, მერგელებსა და კარბონატულ ქვიშაქვებზე. რაჭის სამხრეთ ფერდობებზე, რომელსაც მზე უხვად ანათებს და რომლებიც კლდოვანი ქედებით არის შემოფარგლული, გაშენებულია ადგილობრივი ალექსანდროულის და მუჟურეთულის ვაზის ჟიშები, რომლებიც შაქრის დაგროვების დიდი უნარით (28-30 %-მდე) ხასიათდებიან. მათგან მზადდება უძვირფასესი, მაღალხარისხოვანი, წარმოშობის ადგილის დასახელების ბუნებრივად ტკბილი წითელი ღვინო `ხვანჭკარა~. ტვიშის მიკრორაიონში არსებული კლიმატი განაპირობებს იმერული ვაზის ჟიშის ცოლიკოურის ყურძენში მაღალ შაქარ-მჯავიანობას, რომელისგანაც ამზადებენ წარმოშობის ადგილის დასახელების თეთრ ბუნებრივად ტკბილ ღვინოს ტვიშს. ლეჩხუმში, ზუბი-ოყურეშის მიკროზონაში ადგილობრივი ვაზის ჟიშის უსახელოურის ყურძნისაგან მზადდება უნიკალური, სასიამოვნო საგემოვნო თვისებების მქონე, ჟიშური დასახელების ბუნებრივად ტკბილი წითელი ღვინო `უსახელოური, ხოლო ორბელის მიკროზონაში ორბელური ოჟალეშის ჟიშისაგან მიიღება წარმოშობის ადგილის დასახელების ბუნებრივად ტკბილი წითელი ღვინო `ორბელური ოჟალეში. ===შავი ზღვის სანაპირო ზოლი- ტენიანი სუბტროპიკული ზონა=== ====[[გურია]], [[აჭარა]], [[სამეგრელო]] და [[აფხაზეთი]]==== აჭარის, აფხაზეთის, გურიის, სამეგრელოს მევენახეობა-მეღვინეობა მოქცეულია შავი ზღვის ახლო სანაპირო ზოლში, სადაც ვენახები (აფხაზეთი) გაშენებულია 2-4 მეტრი სიმაღლეზე ზღვის დონიდან და ვრცელდება 500 მეტრ სიმაღლემდე (ზემო აჭარა). ჰავა სუბტროპიკული, ტენიანია, ზოგიერთ ადგილებში ჭარბტენიანიც და ამიტომ ვაზი ხასიათდება ხანგრძლივი სავეგეტაციო პერიოდით (ნოემბრის ბოლომდე). ზღვისპირეთში გავრცელებულია ნეშომპალა კარბონატული, ყომრალი, ყვითელმიწა, წითელმიწა და ეწერი ნიადაგები. გურიაში (ბახვი-ასკანის, ფარცხმან-საჭამიასის), აჭარაში (ქედა), აფხაზეთში (გუდაუთა) მიკროზონებში, გურიის აბორიგენული ვაზის ჟიშის ჩხავერისაგან მიიღება განუმეორებელი, საგემოვნო თვისებების ჟიშური დასახელების ცქრიალა ღვინო`ჩხავერი. სამეგრელოში, სალხინო-თარგამოულის და ბანძის მიკროზონებში აბორიგენული წითელყურძნიანი ვაზის ჯიში ოჟალეშისაგან მზადდება ბუნებრივად ტკბილი და მშრალი, ჯიშური დასახელების უნიკალური ღვინო ოჯალეში. ცნობილია, რომ სამეგრელოს მთავრის სიძეს, ფრანგ მიურატს სოფელ სალხინოში დამზადებული ღვინო `ოჟალეში~ გაუგზავნია პარიზში საერთაშორისო დეგუსტაცია-კონკურსზე, სადაც იგი უმაღლესი ჟილდოთი`გრან-პრითი დაუჟილდოებიათ. აფხაზეთში, საქართველოს ერთ-ერთ უძველეს და ულამაზეს კუთხეში ვაზის: ცოლიკოურის, ჩხავერის, ოჟალეშის, კაჭიჭის, იზაბელას და სხვა ჟიშებიდან მზადდებოდა წარმოშობის ადგილის დასახელების ორიგინალური ღვინოები: აფსნი,`ლიხნი,`აჩანდარა,`ანაკოპია და სხვა ღვინოები, რომლებიც დიდი პოპულარობით სარგებლობდნენ მომხმარებელთა შორის. ==თანამედროვე ქართული მეღვინეობა== XX საუკუნის 30-იანი წლებიდან საქართველოში მევენახეობის და მეღვინეობის განვითარების ახალი ეტაპი დაიწყო. გაშენდა ახალი ვენახები, ღვინის დამზადებამ მძლავრი სამრეწველო ხასიათი მიიღო, ფართოდ გაიშალა სამეცნიერო-პრაქტიკული მუშაობა, რამაც საფუძველი შექმნა დარგის შემდგომი აღორძინებისა და განვითარებისათვის. 80-იანი წლებში ვენახების ფართობი 150 ათას ჰექტარზე მეტი იყო, ღვინის ქარხნები წლიურად 500-700 ათას ტონა ყურძენს ამზადებდნენ, მიღებული ღვინოპროდუქცია ძირითადად ყოფილი სსრკ-ისა და გარკვეული ნაწილი კი საექსპორტოდ საზღვარგარეთის ბაზრებზე იყიდებოდა. 90-იანი წლებიდან ქვეყანაში შექმნილმა მძიმე პოლიტიკურმა, სოციალურ-ეკონომიკურმა პირობებმა, აგრეთვე აფხაზეთისა და სამაჩაბლოს ომებმა, მევენახეობა-მეღვინეობას სერიოზული ზიანი მიაყენა, რამაც დარგის სამრეწველო-ეკონომიური პოტენციალი მნიშვნელოვნად შეამცირა. უკანასკნელ პერიოდში დარგის განვითარებისათვის ქვეყანაში შეიქმნა საკანონმდებლო ბაზა, რამაც ხელი შეუწყო ქართული და უცხოური ინვესტიციების მოზიდვას. დაიწყო ვენახების გაშენება, ღვინის მრეწველობა აღიჭურვა მსოფლიო სტანდარტების შესაბამისი მატერიალურ-ტექნიკური ბაზით, განახლდა უნიკალური ქართული ღვინოების წარმოება, მაგრამ ჟერ კიდევ გასაკეთებლი ბევრია, რათა ქვეყანაში შეიქმნას ხელსაყრელი გარემო ბიზნესის განვითარებისათვის. საქართველოში დღეისათვის ღვინოების მსხვილი მწარმოებლებიდან აღსანიშნავია შემდეგი კომპანიები:`თელიანი ველი,`საქართველოს ღვინისა და ალკოჰოლური სასმელების კომპანია – GWS,`თელავის ღვინის მარანი-TWC,`სამება,`თბილღვინო, ვაზიანი და სხვა კომპანიები /ადგილის სიმცირის გამო მათი ჩამოთვლა შეუძლებელია/, რომელთაც გააჩნიათ მსოფლიო სტანდარტების შესაბამისი მატერიალურ-ტექნიკური ბაზა, რაც მათი პროდუქციის მაღალ ხარისხს განაპირობებს. აქ ღვინის დაყენების უძველესი ქართული ტრადიციები შეხამებულია თანამედროვე ტექნოლოგიურ მიღწევებთან. ეს კომპანიები თავიანთ პროდუქციას ძირითადად [[რუსეთი]]ს ბაზარზე ჰყიდიან, მაგრამ გარდა რუსეთისა, წარმატებით იყიდება აგრეთვე [[უკრაინა]]ში, [[ბალტიისპირეთი|ბალტიისპირეთში]], [[იაპონია]]ში, [[აშშ]]-ში, [[ნიდერლანდები|ნიდერლანდებსა]] და სხვა ქვეყნებში. საქართველოში საფუძველი ეყრება ქართული ღვინოების მწარმოებელთა ისეთ ფენას, რომელთაც აქვთ მცირე სიმძლავრის, თანამედროვე მატერიალურ-ტექნიკური ბაზის მქონე ღვინის ქარხნები, შესაბამისი სანედლეულო ბაზით. ამჟამად ასეთი მცირე საწარმოების რაოდენობა 20-ზე მეტია და უახლოეს მომავალში ეს რიცხვი კიდევ გაიზრდება. მათ მიერ დამზადებული ღვინოები გამოირჩევა მაღალი ხარისხობრივი მაჩვენებლებით, მათ წარმატებით ჰყიდიან როგორც ადგილობრივ ისე რუსეთის და სხვა ქვეყნების ბაზრებზე. ==რესურსები ინტერნეტში== * [http://www.vinoge.com © მარანი - ღვინისა და გემოვნების შესახებ] * [http://www.wineclub.ge © ღვინის კლუბი] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200612065544/https://wineclub.ge/ |date=2020-06-12 }} * [http://www.wine.caucasus.net ქართული ღვინის მარანი]© 2006 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160322154237/http://www.wine.caucasus.net/ |date=2016-03-22 }} * [http://wine.caucasus.net/Winemakers_Forum/index.php?act=idx მევენახეების ფორუმი] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070514112653/http://wine.caucasus.net/Winemakers_Forum/index.php?act=idx |date=2007-05-14 }} * [http://www.rammstein.caucasus.net/ www.rammstein.caucasus.net] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070417192958/http://www.rammstein.caucasus.net/ |date=2007-04-17 }} * [http://gwf.ge/Default.aspx?lng=ka-GE ქართული ღვინის ოჯახი]{{მკვდარი ბმული}} * [http://studentresearch.iliauni.edu.ge/index.php/%E1%83%94%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%92%E1%83%98%E1%83%90-7/18-2013-08-21-08-22-28.html ქართული ვაზის ჯიშები]{{Dead link|date=იანვარი 2021 |bot=InternetArchiveBot }} [[ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტი]]ს სტუდენტური კვლევები{{მკვდარი ბმული}} {{ქართული ვაზის ჯიშები}} [[კატეგორია:მევენახეობა]] [[კატეგორია:ქართული ღვინო]] l9yxn0qlaa18zody2l3bfx9n66xvxqq 0 37704 4408916 4266148 2022-08-19T00:38:15Z InternetArchiveBot 124291 [[ვიკიპედია:გადამოწმებადობა|შემოწმების]] მიზნით 1 წიგნის დამატება (20220818)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა პიროვნება | სახელი = კოკო შანელი | ფოტო = CocoChanel.jpg | ფოტოს_სიგანე = 220პქ |წარწერა = კოკო შანელი | მშობლსახელი = Coco Chanel | დაბთარიღი = {{დაბადების თარიღი|1883|8|19}}<ref>{{cite web |title=1883 Birth of Gabrielle Chanel |url=http://inside.chanel.com/en/timeline/1883_birth-of-gabrielle-chanel |website=Chanel |accessdate=8 ნოემბერი, 2018}}</ref> | დაბადგილი = [[სომიური]], [[მენი და ლუარა]], [[საფრანგეთი]] | გარდთარიღი = {{გარდაცვალების თარიღი და ასაკი|1971|1|10|1883|8|19}} | გარდადგილი = [[პარიზი]], საფრანგეთი | სხვა_სახელები = | განათლება = | ალმა-მატერი = | საქმიანობა = მოდის დიზაინერი | აქტიურობის წლები = | რეზიდენცია = | ეროვნება = [[ფრანგები|ფრანგი]] | მოქალაქეობა = {{დროშა|საფრანგეთი}} | ცნობილია როგორც = | ცნობილი ნაშრომები = | მეუღლე = |შვილები = }} '''გაბრიელ ბონეერ „კოკო“ შანელი''' ({{lang-fr|Gabrielle Bonheur „Coco“ Chanel}}; დ. [[19 აგვისტო]], [[1883]] — გ. [[10 იანვარი]], [[1971]]) — მოწინავე [[ფრანგები|ფრანგი]] [[მოდის]] [[დიზაინერი]], რომლის თანამედროვე ხედვამ, მამაკაცის სამოსისგან შთაგონებამ და ძვირადღირებული უბრალოებისკენ ლტოლვამ ის [[XX საუკუნე|XX საუკუნის]] მნიშვნელოვანი ფიგურა გახადა. ის იყო ცნობილი ბრენდის, შანელის დამაარსებელი. მოდაზე თავისი ექსტრაორდინალური გავლენის წყალობით შანელი, ერთადერთი ამ სფეროდან ჟურნალ TIME-ის [[XX საუკუნე|XX საუკუნის]] 100 ყველაზე გავლენიანი [[ადამიანი]]ს სიაში მოხვდა. ==ბიოგრაფია== მისი ბავშვობის შესახებ ბევრი არ არის ცნობილი. მხოლოდ ცნობილია, რომ დედა ხშირად ავადმყოფობდა და მალე გარდაიცვალა. ბავშვების აღზრდაზე მამამ უარი თქვა და ამიტომ მიაბარეს ბავშვთა სახლში, სადაც ის გაიზარდა და ისწავლა კერვა. 20 წლის ასაკში კოკო შანელი წამოვიდა ბავშვთა სახლიდან და დაიწყო მუშაობა ტრიკოტაჟის მაღაზიაში ქალაქ მულენში. პარალელურად საღამოობით მღეროდა ერთ–ერთ კაფეში. იგი ხშირად ასრულებდა ერთ სიმღერას, საიდანაც მოდის მეტსახელი „კოკო“. ამავე კაფეში გაიცნო ახალგაზრდა ოფიცერი ეთენ ბალზანი (Etienne Balsan), რომელიც იყო ტექსტილის მწარმოებელთა დინასტიის შთამომავალი. 3 წელი ისინი ცხოვრობდნენ ბალზანის სასახლეში. სწორედ ამ პერიოდში დაიწყო შანელმა საკუთარი ტანსაცმლის და ქუდების მოდელების შექმნა და ექსპერიმენტები. (მიაჩნდა, რომ მაშინდელი მაღალი საზოგადოების ქალების ტანისამოსი ძალიან რთული და ძნელად სატარებელი იყო). მალე კოკომ გაიცნო ახალგაზრდა ინგლისელი არტურ კაპელი და მასთან ერთად გადავიდა საცხოვრებლად პარიზში. არტურის ფინანსური დახმარებით [[1910]] წელს შანელმა პარიზში გახსნა თავისი პირველი ქუდების ატელიე, რომელმაც ძალიან მალე მოიპოვა პოპულარიბა პარიზის მაღალ წრეებში. [[1913]] წელს იხსნება შანელის მეორე მაღაზია, ხოლო [[1919]] წელს იგი იწყებს ქალის ტანსაცმლის მოდელების შექმნას ჯერსის ნაჭრისგან, რომელიც მანამდე გამოიყენებოდა მხოლოდ მამაკაცის სამოსისთვის. კოკო შანელი მოდის ისტორიაში შევიდა როგორც ქალის ტანისამოსში მამაკაცის სტილის შემომტანი. მან პირველმა შემოიტანა ქალებისთვის ტანისამოსის თავისუფალი სტილი, რითაც გაათავისუფლა ქალები მკვეთრად შემოჭერილი ტანისამოსისგან, შექმნა შარვლის მოდელები მანდილოსნებისთვის. მას მოსწონდა ეს სტილი. [[1917]] წელს მოკლედ შეიჭრა თმები და ამით საფუძლელი დაუდო ქალის მოკლე ვარცხნილობებს. [[1919]] წელს არტურ კაპელი მოულოდნელად იღუპება ავტოკატასტროფაში, რაც უდიდესი ტრაგედიაა შანელისთვის. ამ პერიოდიდან იწყება შანელის ცნობილი მოკლე შავი კაბების პერიოდი. მას არ ჰქონდა უფლება ტრაურის ტარების, რადგან არ იყო არტურის ოფიციალური მეუღლე. ბოროტი ხმები იმასაც ამბობდნენ, რომ შავი ფერი შანელმა იმისთვის შემოიტანა, რომ პარიზის ცნობილ ქალებს ტრაურში ეტარებინა. ასეა თუ ისე, ეს ფერი შემოდის იმ პერიოდის მოდაში. უამრავი თაყვანისმცემლების მიუხედავად, რომლებიც შანელს შემდეგ ჰყავდა, მას არ ჰყოლია არც მეუღლე და არც შვილები. [[1920]] წელს იგი ხვდება ცნობილ გენიალური ქიმიკოს–პარფიუმერის ერნესტ ბოს და დაძაბული ერთობლივი მუშაობის შედეგად ქმნიან 80 კომპონენტისგან შემდგარი ცნობილი „სუნამო ქალებისთვის ქალის სურნელით“ Chanel №5., რომელიც დღესაც გამორჩეულია სუნამოებს შორის თავისი სურნელით. 30–იანი წლების ბოლოს მეორე მსოფლიო ომის კრიზისთან დაკავშირებით შანელი იღებს გადაწყვეტილებას შეაჩეროს წარმოება. ხოლო [[1954]] წელს იგი 70 წლის ასაკში ბრუნდება მოდის სამყაროში და ხსნის ახალ ბუტიკს [[Rue Cambon]] –ს. უკანასკნელი 30 წლის განმავლობაში იგი ცხოვრობდა პარიზის სასტუმროში [[Ritz]] ის ერთ–ერთ ნომერში. ==ლიტერატურა== * {{cite book |title= Chanel: An Intimate Life |url= https://archive.org/details/chanelintimateli0000chan |last= Chaney |first= Lisa |year= 2011 |publisher= Fig Tree |location= London |isbn= 978-1-905-49036-3 }} * {{cite book | last=Charles-Roux |first=Edmonde |title=Chanel and Her World |publisher=Weidenfeld and Nicolson |location=London | year=1981 |isbn=978-0-297-78024-3}} * {{cite book | first=Tilar J. | last=Mazzeo | title=The Secret of Chanel No. 5 | url=https://archive.org/details/secretofchanelno0000mazz | publisher=HarperCollins | year=2010 | isbn=978-0-06-179101-7}} * {{cite book |title= Sleeping with the Enemy: Coco Chanel's Secret War|url= https://archive.org/details/sleepingwithenem0000vaug|last= Vaughan |first= Hal |year= 2011 |publisher= Knopf |location= New York |isbn= 978-0-307-59263-7|ref=v2011 }} * {{cite book | first=Stephen | last=Walsh | title=Stravinsky: A Creative Spring | publisher= Alfred A. Knopf | year = 1999 | isbn=0-679-41484-3}} * {{cite book | last=Charles-Roux | first= Edmonde | title=The World of Coco Chanel: Friends, Fashion, Fame | url=https://archive.org/details/worldofcocochane0000char | publisher=Thames & Hudson | year=2005 | isbn= 978-0-500-51216-6 }} * {{cite journal | last=Davis | first=Mary | title=Chanel, Stravinsky, and Musical Chic | journal=Fashion Theory | volume=10 | issue=4 |date=December 2006 | pages=431–60 | doi=10.2752/136270406778664986 }} * {{cite book | last=Fiemeyer | first= Isabelle | title=Intimate Chanel | publisher=Flammarion | year=2011 | isbn= 978-2-080-30162-8 }} == რესურსები ინტერნეტში == {{commonscat-inline|Coco Chanel}} * [http://www.chanel.com „შანელის“ ოფიციალური საიტი] * {{IMDb name|0151558|name=კოკო შანელი}} * {{findagrave|7264027}} * [http://www.decolish.com/CocoChanel.html Coco Chanel in the Art Deco Era] * [http://www.decolish.com/CocoChanel.html Coco Chanel in the Art Deco Era] * {{YouTube|6J6EwS6O24M|Lisa Chaney on Coco Chanel}} * {{YouTube|Vfyx6zbzKA8|Coco Chanel 1969 interview}} * [http://www.vam.ac.uk/vastatic/microsites/1486_couture/explore.php Interactive timeline of couture houses and couturier biographies] Victoria and Albert Museum ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{ავტორიტეტული წყაროები}} {{DEFAULTSORT:შანელი, კოკო}} [[კატეგორია:ფრანგი მოდის დიზაინერები]] [[კატეგორია:დაბადებული 19 აგვისტო]] [[კატეგორია:დაბადებული 1883]] [[კატეგორია:გარდაცვლილი 10 იანვარი]] [[კატეგორია:გარდაცვლილი 1971]] o6l2wbupe2dfpycf62yr448v4byjuu8 0 40210 4408895 4395271 2022-08-18T22:41:03Z InternetArchiveBot 124291 [[ვიკიპედია:გადამოწმებადობა|შემოწმების]] მიზნით 1 წიგნის დამატება (20220818)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki [[ფაილი:სიცოცხლის ხე.png|მინი|350პქ|ევოლუციური ხე, რომელიც ასახავს საერთო წინაპრისგან (ცენტრი) თანამედროვე სახეობების გამოყოფას.<ref name="Ciccarelli">{{cite journal |last1=Ciccarelli |first1=Francesca D. |last2=Doerks |first2=Tobias |last3=von Mering |first3=Christian |last4=Creevey |first4=Christopher J. |last5=Snel |first5=Berend |last6=Bork |first6=Peer |authorlink6=Peer Bork |date=March 3, 2006 |title=Toward Automatic Reconstruction of a Highly Resolved Tree of Life |journal=[[Science (journal)|Science]] |location=Washington, D.C. |publisher=[[American Association for the Advancement of Science]] |volume=311 |issue=5765 |pages=1283–1287 |bibcode=2006Sci...311.1283C |doi=10.1126/science.1123061 |issn=0036-8075 |pmid=16513982 |display-authors=3}}</ref> სამი ნაწილი გაფერადებულია, სადაც ბაქტერიები ლურჯადაა, არქეები მწვანედ, ხოლო ეუკარიოტები — წითლად.]] '''ევოლუცია''' — [[ბიოლოგია|ბიოლოგიური]] [[პოპულაცია|პოპულაციების]] [[მემკვიდრეობითობა|მემკვიდრეობითი]] ნიშან-თვისებების ცვალებადობა მომდევნო თაობებში.<ref>{{harvnb|Hall|Hallgrímsson|2008|pp=[https://books.google.com/books?id=jrDD3cyA09kC&pg=PA4 4–6]}}</ref><ref>{{cite web|title=Evolution Resources|publisher=National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine|year=2016|url=http://www.nas.edu/evolution/index.html}}</ref> ეს ნიშან-თვისებები წარმოადგენს გამოხატვას გენებისა, რომელიც მშობლიდან ნაშიერს რეპროდუქციის შედეგად გადაეცემა. ნებისმიერ მოცემულ პოპულაციაში შესაძლოა, არსებობდეს განსხვავებული თვისებები, რაც შედეგია მუტაციის, გენეტიკური რეკომბინაციის და გენეტიკური ვარიაციების სხვა ფაქტორებისა.<ref name="Futuyma2017c">{{harvnb|Futuyma|Kirkpatrick|2017|pp=79–102|loc=Chapter 4: Mutation and Variation}}</ref> ევოლუციას ადგილი აქვს, როცა ევოლუციური პროცესები, როგორიცაა, მაგალითად, ბუნებრივი გადარჩევა (მათ შორის, სქესობრივი გადარჩევა) და გენური დრეიფი მოქმედებენ აღნიშნულ ვარიაციებზე, რაც იწვევს პოპულაციის შიგნით კონკრეტული თვისების გავრცელებას ან გაიშვიათებას.<ref name="Scott-Phillips">{{cite journal |last1=Scott-Phillips |first1=Thomas C. |last2=Laland |first2=Kevin N. |last3=Shuker |first3=David M. |last4=Dickins |first4=Thomas E. |last5=West |first5=Stuart A. |author-link5=Stuart West |date=May 2014 |title=The Niche Construction Perspective: A Critical Appraisal |journal=[[Evolution (journal)|Evolution]] |volume=68 |issue=5 |pages=1231–1243 |doi=10.1111/evo.12332 |issn=0014-3820 |pmid=24325256 |pmc=4261998 |quote=Evolutionary processes are generally thought of as processes by which these changes occur. Four such processes are widely recognized: natural selection (in the broad sense, to include sexual selection), genetic drift, mutation, and migration (Fisher 1930; Haldane 1932). The latter two generate variation; the first two sort it.}}</ref> ევოლუციის სწორედ ამ პროცესმა წარმოშვა ბიომრავალფეროვნება ბიოლოგიური ორგანიზმების ყველა დონეზე, სახეობის, ინდივიდუალური ორგანიზმებისა და მოლეკულების ჩათვლით.<ref>{{harvnb|Hall|Hallgrímsson|2008|pp=3–5}}</ref><ref name="Voet2016a">{{harvnb|Voet|Voet|Pratt|2016|pp=1–22|loc=Chapter 1: Introduction to the Chemistry of Life}}</ref> [[დედამიწა]]ზე არსებულ ყველა ცოცხალ ორგანიზმს ჰყავს საერთო წინაპარი, რომელსაც „[[უკანასკნელი უნივერსალური საერთო წინაპარი]]“ (Last Universal Common Ancestor — [[LUCA]]) ეწოდება.<ref name="Kampourakis2014">{{harvnb|Kampourakis|2014|pp=[https://books.google.com/books?id=RKroAgAAQBAJ&pg=PA127 127–129]}}</ref><ref name="Doolittle_2000">{{cite journal |last=Doolittle |first=W. Ford |authorlink=Ford Doolittle |date=February 2000 |title=Uprooting the Tree of Life |url=http://shiva.msu.montana.edu/courses/mb437_537_2004_fall/docs/uprooting.pdf |format=PDF |journal=[[Scientific American]] |location=Stuttgart |publisher=[[Georg von Holtzbrinck Publishing Group]] |volume=282 |issue=2 |pages=90–95 |doi=10.1038/scientificamerican0200-90 |issn=0036-8733 |pmid=10710791 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20060907081933/http://shiva.msu.montana.edu/courses/mb437_537_2004_fall/docs/uprooting.pdf |archivedate=2006-09-07 |accessdate=2015-04-05}}</ref><ref>{{cite journal |last1=Glansdorff |first1=Nicolas |author2=Ying Xu |last3=Labedan |first3=Bernard |date=July 9, 2008 |title=The Last Universal Common Ancestor: emergence, constitution and genetic legacy of an elusive forerunner |journal=[[Biology Direct]] |location=London |publisher=[[BioMed Central]] |volume=3 |page=29 |doi=10.1186/1745-6150-3-29 |issn=1745-6150 |pmc=2478661 |pmid=18613974}}</ref> იგი 3,5-3,8 მილიარდი წლის წინ არსებობდა,<ref name="Origin1" /> თუმცა, [[2015]] წელს ჩატარებულმა კვლევამ 4,1 მილიარდი წლით დათარიღებული „[[ბიოტური მატერია|ბიოტური სიცოცხლის]] ნარჩენები“ იპოვა [[დასავლეთ ავსტრალია|დასავლეთ ავსტრალიის]] უძველეს გეოლოგიურ შრეებში.<ref name="AP-20151019">{{cite news |last=Borenstein |first=Seth |title=Hints of life on what was thought to be desolate early Earth |url=http://apnews.excite.com/article/20151019/us-sci--earliest_life-a400435d0d.html |date=October 19, 2015 |work=[[Excite]] |location=Yonkers, NY |publisher=[[Mindspark Interactive Network]] |agency=[[Associated Press]] |accessdate=2015-10-20}}</ref><ref name="PNAS-20151014-pdf">{{cite journal |last1=Bell |first1=Elizabeth A. |last2=Boehnike |first2=Patrick |last3=Harrison |first3=T. Mark |last4=Mao |first4=Wendy L. |display-authors=3 |date=November 24, 2015 |title=Potentially biogenic carbon preserved in a 4.1 billion-year-old zircon |url=http://www.pnas.org/content/early/2015/10/14/1517557112.full.pdf |format=PDF |journal=[[Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America|Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A.]] |location=Washington, D.C. |publisher=[[National Academy of Sciences]] |volume=112 |issue=47 |pages=14518–14521 |doi=10.1073/pnas.1517557112 |issn=0027-8424 |accessdate=2015-12-30 |pmid=26483481 |pmc=4664351}}</ref> [[2016]] წლის ივლისში მეცნიერებმა მოახდინეს LUCA-ს 355 [[გენი]]ს იდენტიფიკაცია, რომლებსაც დედამიწაზე არსებული ყველა ცოცხალი [[ორგანიზმი]] იზიარებს.<ref name="NYT-20160725">{{cite news |last=Wade |first=Nicholas |authorlink=Nicholas Wade |title=Meet Luca, the Ancestor of All Living Things |url=http://www.nytimes.com/2016/07/26/science/last-universal-ancestor.html |date=July 25, 2016 |work=[[New York Times]] |accessdate=July 25, 2016 }}</ref> [[სიცოცხლის ევოლუციური ისტორია|სიცოცხლის ევოლუციური ისტორიის]] მანძილზე ახალი [[სახეობა|სახეობების]] ჩამოყალიბება ([[სახეობათწარმოქმნა]]), ცვლილება ([[ანაგენეზი]]) და გაქრობა ([[გადაშენება]]) დემონსტრირებულია [[ჰომოლოგია (ბიოლოგია)|საერთო]] [[მორფოლოგია (ბიოლოგია)|მორფოლოგიური]] და [[ბიოქიმია|ბიოქიმიური]] თვისებებით, [[დნმ-ის მიმდევრობა|დნმ-ის მიმდევრობის]] ჩათვლით.<ref name="The Cell by Panno">{{harvnb|Panno|2005|pp=xv-16}}</ref> ეს საერთო თვისებები უფრო მეტად მსგავსია იმ სახეობებში, რომელთაც ჰყავთ უფრო თანამედროვე საერთო წინაპარი და შეიძლება გამოყენებული იქნას ბიოლოგიური „[[სიცოცხლის ხე|სიცოცხლის ხის]]“ ასაგებად, რომელიც ევოლუციურ ნათესაობას ([[ფილოგენეტიკა]]) ეყრდნობა, ამჟამინდელი სახეობებისა და [[ნამარხი|ნამარხების]] გამოყენებით. ნამარხები გულისხმობს ადრეულ [[ბიოგენური სუბსტანცია|ბიოგენურ]] [[გრაფიტი|გრაფიტს]],<ref name="NG-20131208">{{cite journal |last1=Ohtomo |first1=Yoko |last2=Kakegawa |first2=Takeshi |last3=Ishida |first3=Akizumi |last4=Nagase |first4=Toshiro |last5=Rosing |first5=Minik T. |display-authors=3 |date=January 2014 |title=Evidence for biogenic graphite in early Archaean Isua metasedimentary rocks |journal=[[Nature Geoscience]] |location=London |publisher=Nature Publishing Group |volume=7 |issue=1 |pages=25–28 |bibcode=2014NatGe...7...25O |doi=10.1038/ngeo2025 |issn=1752-0894}}</ref> [[მიკრობული ფენა|მიკრობული ფენის]]<ref name="AP-20131113" /><ref name="TG-20131113-JP" /><ref name="AST-20131108" /> და [[მრავალუჯრედოვანი ორგანიზმი|მრავალუჯრედიანი ორგანიზმების]] განამარხებულ ნარჩენებს. არსებული ბიომრავალფეროვნება შექმნილია როგორც სახეობების წარმოქმნით, ისე გადაშენებით.<ref name="Futuyma04">{{harvnb|Futuyma|2004|p=33}}</ref> იმ სახეობათა 99%-ზე მეტი, რასაც კი ოდესმე დედამიწაზე უცხოვრია, გადაშენებულად ითვლება.<ref name="StearnsStearns1999" /><ref name="NYT-20141108-MJN" /> დედამიწაზე ამჟამად არსებული სახეობების რიცხვი 10-დან 14 მილიონამდე აღწევს, რომელთაგანაც უმეტესობა დოკუმენტირებული და აღწერილი არაა.<ref name="NSF-2016002">{{cite news |author=Staff |title=Researchers find that Earth may be home to 1 trillion species |url=http://www.nsf.gov/news/news_summ.jsp?cntn_id=138446 |date=2 May 2016 |work=[[National Science Foundation]] |accessdate=6 May 2016 }}</ref> მეცნიერული თეორია ევოლუციის შესახებ ბუნებრივი გადარჩევის გზით დამოუკიდებლად შეიმუშავეს [[ჩარლზ დარვინი|ჩარლზ დარვინმა]] და [[ალფრედ რასელ უოლესი|ალფრედ რასელ უოლესმა]] XIX საუკუნის შუა წლებში. იგი დეტალურად პირველად იქნა გადმოცემული დარვინის წიგნში „სახეობათა წარმოშობის შესახებ“ (''On the Origin of Species'').<ref>{{harvnb|Darwin|1859}}</ref> ბუნებრივი გადარჩევის გზით ევოლუციის პირველ დემონსტრირებას წარმოადგენდა დაკვირვება, რომ წარმოიქმნება შთამომავლობის იმაზე მეტი რაოდენობა, ვიდრე მათი გადარჩენაა შესაძლებელი. იგი ასევე მოიცავს სამ დაკვირვებად ფაქტს ცოცხალი ორგანიზმების შესახებ: 1) ინდივიდები განსხვავდებიან მორფოლოგიური, ფიზიოლოგიური და ქცევითი თვისებებით (ფენოტიპური ვარიაციები); 2) განსხვავებული თვისებები ინდივიდის გადარჩენის და [[რეპროდუქცია|რეპროდუქციის]] განსხვავებულ შანსებს უზრუნველყოფს (დიფერენციალური შემგუებლობა) და 3) თვისებები შეიძლება თაობიდან თაობას გადაეცეს ([[შემგუებლობის მემკვიდრეობითობა|შემგუებლობის მემკვიდრეობითობა]]).<ref name="Lewontin70">{{cite journal |last=Lewontin |first=R. C. |authorlink=Richard Lewontin |date=November 1970 |title=The Units of Selection|url=http://joelvelasco.net/teaching/167/lewontin%2070%20-%20the%20units%20of%20selection.pdf |journal=[[Annual Review of Ecology, Evolution, and Systematics|Annual Review of Ecology and Systematics]] |location=Palo Alto, CA |publisher=[[Annual Reviews (publisher)|Annual Reviews]] |volume=1 |pages=1–18 |doi=10.1146/annurev.es.01.110170.000245 |jstor=2096764 |issn=1545-2069}}</ref> აქედან გამომდინარე, შემდგომ თაობებში პოპულაციის წევრები ჩანაცვლებულნი იქნებიან იმ მშობლების [[შთამომავალი|შთამომავლებით]], რომელთაც გააჩნიათ უფრო ხელსაყრელი თვისებები, რათა გადარჩნენ და გამრავლდნენ იმ [[ბიოფიზიკური გარემო|ბიოფიზიკურ გარემოში]], სადაც ბუნებრივი გადარჩევა მიმდინარეობს. ეს არის გზა, რომლის საშუალებითაც ბუნებრივი გადარჩევის პროცესი ქმნის და ინარჩუნებს იმ თვისებებს, რომლებიც მორგებულია მათ მიერ შესასრულებელ ფუნქციებს.<ref>{{harvnb|Darwin|1859|loc=[http://darwin-online.org.uk/content/frameset?itemID=F373&viewtype=text&pageseq=477 Chapter XIV]}}</ref> ბუნებრივი გადარჩევა, [[სქესობრივი გადარჩევა|სქესობრივ გადარჩევასთან]] ერთად, არის ადაპტაციის ერთ-ერთი გამომწვევი მიზეზი, თუმცა არა ერთადერთი მიზეზი ევოლუციისა. არაადაპტაციური ევოლუციური პროცესები გულისხმობს [[მუტაცია]]ს, გენების დრეიფს და [[გენების დინება]]ს.<ref name="Scott-Phillips">Scott-Phillips, T. C., Laland, K. N., Shuker, D. M., Dickins, T. E. and West, S. A. (2014). [http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/evo.12332/full "The Niche Construction Perspective: A Critical Appraisal"]. Evolution 68: 1231-1243.</ref> მეოცე საუკუნის ადრეულ პერიოდში [[თანამედროვე ევოლუციური სინთეზი|თანამედროვე ევოლუციურმა სინთეზმა]] გააერთიანა [[კლასიკური გენეტიკა]] და დარვინის ევოლუციის თეორია (ბუნებრივი გადარჩევის გზით) [[პოპულაციის გენეტიკა|პოპულაციური გენეტიკის]] დარგში. ბუნებრივი გადარჩევის, როგორც ევოლუციის გამომწვევის მნიშვნელობა, ბიოლოგიის სხვა დარგებმაც აღიარეს. უფრო მეტიც, ადრეული შეხედულებები ევოლუციაზე, როგორებიცაა [[ორთოგენეზი]], [[ევოლუციონიზმი]] და სხვა მოსაზრებები ევოლუციის თანდაყოლილ „პროგრესულობაზე“, [[მოძველებული მეცნიერული თეორიები|მოძველებულ მეცნიერულ თეორიებად]] იქცნენ.<ref>{{harvnb|Provine|1988|pp=49–79}}</ref> მეცნიერები აგრძელებენ [[ევოლოციური ბიოლოგია|ევოლუციური ბიოლოგიის]] სხვადასხვა ასპექტების შესწავლას [[ჰიპოთეზა|ჰიპოთეზების]] ფორმირებებითა და ტესტირებებით, თეორიული ბიოლოგიისა და [[ბიოლოგიური თეორიების მათემატიკური მოდელი|ბიოლოგიური თეორიების მათემატიკური მოდელების]] აგებით, დაკვირვებით მიღებული მონაცემების გამოყენებით და საველე პირობებსა და ლაბორატორიაში შესრულებული ექსპერიმენტებით. პრაქტიკული გამოყენების თვალსაზრისით, ევოლუციის გაგებამ გავლენა იქონია რამდენიმე სამეცნიერო და ინდუსტრიული სფეროს განვითარებაზე, რომელიც მოიცავს [[მეურნეობა]]ს, [[მედიცინა|ადამიანისა]] და [[ვეტერინალური მედიცინა|ვეტერინალურ მედიცინას]] და ზოგადად სიცოცხლის შემსწავლელ მეცნიერებებს.<ref>[[#NAS 2008|NAS 2008]], [http://www.nap.edu/openbook.php?record_id=11876&page=R11 pp. R11–R12]</ref><ref>{{harvnb|Ayala|Avise|2014}}{{page needed|date=September 2015}}</ref><ref>[[#NAS 2008|NAS 2008]], [http://www.nap.edu/openbook.php?record_id=11876&page=17 p. 17]</ref> ევოლუციური ბიოლოგიის აღმოჩენებმა არა მარტო ბიოლოგიის ტრადიციულ განშტოებებზე, არამედ სხვა აკადემიურ დარგებზეც იმოქმედა, როგორებიცაა [[ბიოლოგიური ანთროპოლოგია]] და [[ევოლუციური ფსიქოლოგია]].<ref name="Moore09">{{harvnb|Moore|Decker|Cotner|2010|p=454}}</ref><ref name="Futuyma99">{{cite web |url=http://www.rci.rutgers.edu/~ecolevol/fulldoc.pdf |title=Evolution, Science, and Society: Evolutionary Biology and the National Research Agenda |year=1999 |editor-last=Futuyma |editor-first=Douglas J. |editor-link=Douglas J. Futuyma |publisher=Office of University Publications, [[Rutgers University|Rutgers, The State University of New Jersey]] |location=New Brunswick, NJ |type=Executive summary |format=PDF |oclc=43422991 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120131174727/http://www.rci.rutgers.edu/~ecolevol/fulldoc.pdf |archivedate=2012-01-31 |accessdate=2014-11-24}}</ref> [[ევოლუციური კომპიუტინგი]], [[ხელოვნური ინტელექტი]]ს ქვედარგი, მოიცავს დარვინის პრინციპების გამოყენებას [[კომპიუტერული მეცნიერება|კომპიუტერულ მეცნიერებაში]] არსებულ პრობლემებში. == ევოლუციური აზროვნების ისტორია== {{მრავალი სურათი | მიმართულება = vertical | სიგანე = 175 | footer = | image1 = | caption1 = [[Lucretius]] | image2 = Alfred-Russel-Wallace-c1895.jpg | caption2 = [[Alfred Russel Wallace]] | image3 = | caption3 = [[Thomas Robert Malthus]] | image4 = | caption4 = Biologist and statistician [[Ronald Fisher]] | image5 = Charles Darwin aged 51.jpg | caption5 = In 1842, [[Charles Darwin]] penned his first sketch of what became ''[[On the Origin of Species]]''.<ref>{{harvnb|Darwin|1909|p=53}}</ref> }} {{მრავალი სურათი | ზონა = right | მიმართულება = vertical | სიგანე = 200 | ფაილი1 =Lucretius Rome.jpg | სიგანე1 = | ალტ1 = | წარწერა1 = ლუკრეციუსი | ფაილი2 = Alfred-Russel-Wallace-c1895.jpg | სიგანე2 = | ალტ2 = | წარწერა2 = [[ალფრედ რასელ უოლესი]] | ფაილი3 = Thomas Robert Malthus Wellcome L0069037 -crop.jpg | სიგანე3 = | ალტ3 = | წარწერა3 =[[თომას რობერტ მალთუსი]] | ფაილი4 = | სიგანე4 = | ალტ4 = | წარწერა4 =რონალდ ფიშერი | ფაილი5 = Charles Darwin aged 51.jpg | სიგანე5 = | ალტ5 = | წარწერა5 =ჩარლზ დარვინი 51 წლის ასაკში | სათაური = | სათაურის ზონა = <!-- left/right/center --> | სათაურის ფონი = | ქვევით = | ქვედა ზონა = <!-- left/right/center --> | ქვედა ფონი = | ფონი = }} === კლასიკური პერიოდი === მოსაზრება, რომ [[ორგანიზმი]]ს ერთი ტიპი შესაძლოა მეორისგან წარმოიშვას, ჯერ კიდევ ზოგიერთ [[სოკრატე|სოკრატემდელ]] ძველ ბერძენ ფილოსოფოსთან გვხვდება, მაგალითად [[ანაქსიმანდრე]]სთან და [[ემპედოკლე]]სთან.<ref>{{harvnb|Kirk|Raven|Schofield|1983|pp=100–142, 280–321}}</ref> მსგავსი მოსაზრებები [[რომის იმპერია|რომაულ ხანაშიც]] გადარჩა. პოეტმა და ფილოსოფოსმა [[ლუკრეციუსი|ლუკრეციუსმა]] ემპედოკლეს იდეები გააჟღერა თავის შედევრში ''[[De rerum natura]]'' (საგანთა ბუნების შესახებ).<ref name="Carus2011">{{cite book |author=Lucretius |authorlink=Lucretius |chapter=Book V, lines 855–877 |chapterurl=http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.02.0131%3Abook%3D5%3Acard%3D855 |title=[[De rerum natura|De Rerum Natura]] |website=[[Perseus Project|Perseus Digital Library]] |others=Edited and translated by [[William Ellery Leonard]] (1916) |location=Medford/Somerville, MA |publisher=[[Tufts University]] |oclc=33233743 |accessdate=2014-11-25}}</ref><ref>{{cite journal |last=Sedley |first=David |authorlink=David Sedley |year=2003 |title=Lucretius and the New Empedocles |url=http://lics.leeds.ac.uk/2003/200304.pdf |format=PDF |journal=Leeds International Classical Studies |location=Leeds, West Yorkshire, England |publisher=[[University of Leeds|Leeds International Classics Seminar]] |volume=2 |issue=4 |issn=1477-3643 |accessdate=2014-11-25 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140823062637/http://lics.leeds.ac.uk/2003/200304.pdf |archivedate=2014-08-23 }}</ref> === შუა საუკუნეები === ამ მატერიალისტური ხედვებისგან განსხვავებით, [[არისტოტელე]]ს აზრით, არა მხოლოდ ცოცხალი საგნები, არამედ ყველა ბუნებრივი საგანი განსხვავებული ბუნებრივი შესაძლებლობების არასრული განხორციელებაა, რასაც ის „ფორმებს“, „იდეებს“ ან „სახეობებს“ უწოდებდა.<ref name="Torrey37">{{cite journal |last1=Torrey |first1=Harry Beal |last2=Felin |first2=Frances |date=March 1937 |title=Was Aristotle an Evolutionist? |url=https://archive.org/details/sim_quarterly-review-of-biology_1937-03_12_1/page/1 |journal=[[The Quarterly Review of Biology]] |volume=12 |issue=1 |pages=1–18 |doi=10.1086/394520 |issn=0033-5770 |jstor=2808399}}</ref><ref name="Hull67">{{cite journal |last=Hull |first=David L. |authorlink=David Hull |date=December 1967 |title=The Metaphysics of Evolution |journal=[[The British Journal for the History of Science]] |location=Cambridge |publisher=[[Cambridge University Press]] |volume=3 |issue=4 |pages=309–337 |doi=10.1017/S0007087400002892 |jstor=4024958}}</ref> ეს იყო ბუნების ტელეოლოგიური გაგების ნაწილი, რომელშიც ყველა საგანს კონკრეტული როლი ჰქონდა ღვთაებრივ [[კოსმოსი|კოსმოსურ]] წესრიგში. ამ მოსაზრების ვარიაციები [[შუა საუკუნეები|შუა საუკუნეებში]] სტანდარტულ აღქმად იქცა და [[ქრისტიანობა|ქრისტიანულ]] სწავლებას შეერწყა. თუმცა, არისტოტელე არ თვლიდა, რომ ორგანიზმის რეალური ტიპები ყოველთვის ერთი-ერთზე შეესაბამებოდა მათ მეტაფიზიკურ ფორმებს და გვაძლევდა იმის მაგალითებს, თუ როგორ ჩნდებოდნენ ცოცხალი საგნების ახალი ტიპები.<ref>{{harvnb|Mason|1962|pp=43–44}}</ref> === დარვინამდე === XVII საუკუნეში, თანამედროვე მეცნიერების ახალმა მეთოდმა არისტოტელეს მიდგომა უარყო. იგი ბუნებრივი ფენომენის ახსნას [[ფიზიკა|ფიზიკის]] კანონების მიხედვით ცდილობდა, რომლებიც საერთო იყო ყველა ხილული საგნისთვის და არ მოითხოვდა არანაირ წინასწარ განსაზღვრულ ბუნებრივ კატეგორიებს ან ღვთაებრივი კოსმოსური წესრიგის არსებობას. მიუხედავად ამისა, ამ ახალმა მიდგომამ ძალიან ნელა გაიდგა ფესვები [[ბიოლოგია|ბიოლოგიურ]] მეცნიერებაში, რომელიც წინასწარ განსაზღვრული ბუნებრივი ტიპების კონცეფციის უკანასკნელ თავშესაფრად რჩებოდა. ინგლისელმა ნატურალისტმა [[ჯონ რეი]]მ მცენარეთა და ცხოველთა ტიპებისთვის გამოიყენა მანამდე წინასწარ განსაზღრული ბუნებრივი ტიპებისათვის შერჩეული ტერმინი „სახეობები“; მან მკაცრად მოახდინა თითოეული ცოცხალი საგნის იდენტიფიცირება სახეობად და წამოაყენა მოსაზრება, რომ თითოეული სახეობა შესაძლოა განსაზღვრული იყოს იმ მახასიათებლებით, რომლებიც თავისით გადაეცა თაობიდან თაობას.<ref>{{harvnb|Mayr|1982|pp=256–257}}</ref><ref>{{harvnb|Ray|1686}}</ref> 1735 წელს შვედი ბუნებისმეტყველის, [[კარლ ლინე]]ს მიერ შემუშავებული ბიოლოგიური კლასიფიკაცია მკაფიოდ აღიარებდა სახეობებს შორის ურთიერთობის იერარქიულ ბუნებას, თუმცა სახეობებს კვლავ უყურებდა როგორც წინასწარ განსაზღვრულს ღვთაებრივი გეგმის მიხედვით.<ref>{{cite web |url=http://www.ucmp.berkeley.edu/history/linnaeus.html |title=Carl Linnaeus (1707-1778) |last=Waggoner |first=Ben |date=July 7, 2000 |website=Evolution |publisher=[[University of California Museum of Paleontology]] |location=Berkeley, CA |type=Online exhibit |accessdate=2012-02-11}}</ref> იმ დროის სხვა ბუნებისმეტყველები უკვე ფიქრობდნენ ბუნების კანონებით გამოწვეულ სახეობების ევოლუციურ ცვლილებებზე დროთა განმავლობაში. 1751 წელს, ფრანგმა მათემატიკოსმა [[პიერ ლუი მოპერტუი|პიერ ლუი მოპერტუიმ]] დაწერა ბუნებრივი ცვლილებების შესახებ, რომლებიც გამრავლებისას ჩნდებოდა, გროვდებოდა თაობათა განმავლობაში და სახეობების გაჩენას იწვევდა.<ref>{{harvnb|Bowler|2003|pp=73–75}}</ref> ფრანგმა ბუნებისმეტყველმა [[ჟორჟ ბიუფონი|ჟორჟ ბიუფონმა]] ივარაუდა, რომ სახეობები შეიძლება გადაგვარდეს განსხვავებულ ორგანიზმებად, ხოლო ინგლისელი ექიმის, [[ერაზმუს დარვინი|ერაზმუს დარვინის]] აზრით, ყველა თბილსისხლიანი ცხოველი შესაძლოა ერთი [[მიკროორგანიზმი]]დან წამოსულიყო.<ref>{{cite web |url=http://www.ucmp.berkeley.edu/history/Edarwin.html |title=Erasmus Darwin (1731-1802) |date=October 4, 1995 |website=Evolution |publisher=University of California Museum of Paleontology |location=Berkeley, CA |type=Online exhibit |accessdate=February 11, 2012}}</ref> პირველი სრულფასოვანი ევოლუციური სქემა 1809 წელს ფრანგმა ბუნებისმეტყველმა [[ჟან ბატისტ ლამარკი|ჟან ბატისტ ლამარკმა]] წამოაყენა თავისი „ტრანსმუტაციის“ თეორიით,<ref>{{harvnb|Lamarck|1809}}</ref> რომლის მიხედვითაც, სპონტანური წარმოშობა გამუდმებით წარმოქმნიდა სიცოცხლის მარტივ ფორმებს, რომლებიც თანდაყოლილი პროგრესული ტენდენციით პარალელურად ვითარდებოდა უფრო დიდ კომპლექსურობაში. მისი ვარაუდით, ადგილობრივ დონეზე ეს წარმომავლობითი ხაზები ადაპტირდებოდა გარემოსთან, რაც გამოწვეული იყო მშობლებში მათი გამოყენებითა თუ არგამოყენებით (ამ პროცესს მოგვიანებით ლამარკიზმი ეწოდა).<ref name="Nardon_Grenier91">{{harvnb|Nardon|Grenier|1991|p=162}}</ref><ref name="Gould02">{{harvnb|Gould|2002}}{{page needed|date=December 2013}}</ref> ეს მოსაზრებები სხვა ბუნებისმეტყველებმა ემპირიული მტკიცებულებების ნაკლებობის გამო გააკრიტიკეს. განსაკუთრებით, ფრანგმა ბუნებისმეტყველმა [[ჟორჟ კიუვიე]]მ დაიჟინა, რომ სახეობები ერთმანეთთან დაუკავშირებელი და წინასწარ განსაზღვრულები იყვნენ, მათი მსგავსებები კი მხოლოდ საჭირო ფუნქციების გამო, ღვთის მიერ იყო დადგენილი.<ref name="Darwin91">{{harvnb|Burkhardt|Smith|1991}} *{{cite web |url=http://www.darwinproject.ac.uk/letter/entry-2532 |title=Darwin, C. R. to Lubbock, John |website=[[Correspondence of Charles Darwin#Darwin Correspondence Project website|Darwin Correspondence Project]] |publisher=[[University of Cambridge]] |location=Cambridge, UK |accessdate=2014-12-01}} Letter 2532, November 22, 1859.</ref><ref name="Sulloway09">{{cite journal |last=Sulloway |first=Frank J. |authorlink=Frank Sulloway |date=June 2009 |title=Why Darwin rejected intelligent design |journal=[[Journal of Biosciences]] |location=Bangalore |publisher=Indian Academy of Sciences |volume=34 |issue=2 |pages=173–183 |doi=10.1007/s12038-009-0020-8 |issn=0250-5991 |pmid=19550032}}</ref><ref name="Dawkins90">{{harvnb|Dawkins|1990}}{{page needed|date=December 2014}}</ref> === დარვინის რევოლუცია === ბიოლოგიაში მუდმივი ტიპოლოგიური კლასების ან ტიპების კონცეფციის უკუგდება ბუნებრივი გადარჩევის გზით წარმართულ ევოლუციის თეორიის გაჩენასთან ერთად გახდა შესაძლებელი, რომელიც [[ჩარლზ დარვინი|ჩარლზ დარვინმა]] შეიმუშავა. ნაწილობრივ [[თომას რობერტ მალთუსი]]ს ნაშრომით, „ესე პოპულაციების პრინციპების შესახებ“ (1798), შთაგონებულმა დარვინმა აღნიშნა, რომ პოპულაციის ზრდა გამოიწვევდა „არსებობისთვის ბრძოლას“, რომელშიც ხელსაყრელი ვარიანტები გავრცელდებოდნენ, დანარჩენები კი გაქრებოდნენ. ყოველ თაობაში, შეზღუდული რესურსების გამო, მრავალი შთამომავალი რეპროდუქციულ ასაკამდეც ვერ მიაღწევდა. ამ მოსაზრებას შეეძლო აეხსნა, რომ მცენარეთა და ცხოველთა ყველა სახეობა ერთი საერთო წინაპრისგან მოდიოდა, ბუნების შესაბამისი კანონების ორგანიზმის ყველა ტიპისთვის ერთნაირად მოქმედების გზით.<ref name="Sober09">{{cite journal |last=Sober |first=Elliott |authorlink=Elliott Sober |date=June 16, 2009 |title=Did Darwin write the ''Origin'' backwards? |journal=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |location=Washington, D.C. |publisher=National Academy of Sciences |volume=106 |issue=Suppl. 1 |pages=10048–10055 |bibcode=2009PNAS..10610048S |doi=10.1073/pnas.0901109106 |issn=0027-8424}}</ref><ref>{{harvnb|Mayr|2002|p=165}}</ref><ref>{{harvnb|Bowler|2003|pp=145–146}}</ref><ref>{{cite journal |last1=Sokal |first1=Robert R. |authorlink1=Robert R. Sokal |last2=Crovello |first2=Theodore J. |date=March–April 1970 |title=The Biological Species Concept: A Critical Evaluation |journal=[[The American Naturalist]] |location=Chicago, IL |publisher=[[University of Chicago Press]] on behalf of the [[American Society of Naturalists]] |volume=104 |issue=936 |pages=127–153 |doi=10.1086/282646 |issn=0003-0147 |jstor=2459191}}</ref> 1838 წელს დარვინმა „ბუნებრივი გადარჩევის“ თეორიის შემუშავება დაიწყო. ამ თემაზე მისი „დიდი წიგნის“ წერისას, 1858 წელს ინგლისელმა ბუნებისმეტყველმა [[ალფრედ რასელ უოლესი|ალფრედ რასელ უოლესმა]] დარვინს პრაქტიკულად იგივე თეორიის თავისი ვერსია გაუგზავნა. თავიანთი დამოუკიდებელი ნაშრომები 1858 წელს ლონდონის ლინეს სამეცნიერო საზოგადოების შეხვედრაზე ერთობლივად წარმოადგინეს.<ref>{{cite journal |last1=Darwin |first1=Charles |authorlink1=Charles Darwin |last2=Wallace |first2=Alfred |authorlink2=Alfred Russel Wallace |date=August 20, 1858 |title=On the Tendency of Species to form Varieties; and on the Perpetuation of Varieties and Species by Natural Means of Selection |url=http://darwin-online.org.uk/content/frameset?itemID=F350&viewtype=text&pageseq=1 |journal=[[Zoological Journal of the Linnean Society|Journal of the Proceedings of the Linnean Society of London. Zoology]] |volume=3 |issue=9 |pages=45–62 |doi=10.1111/j.1096-3642.1858.tb02500.x |issn=1096-3642 |accessdate=2007-05-13}}</ref> 1859 წლის მიწურულს დარვინმა გამოაქვეყნა „სახეობათა წარმოშობის“ აბსტრაქტი, რომელიც დეტალურად ხსნიდა ბუნებრივ გადარჩევას ისე, რომ ამან ევოლუციის კონცეფციას მზარდი ფართო აღიარება მოუტანა. ინგლისელმა ბუნებისმეტყველმა [[ტომას ჰენრი ჰაქსლი]]მ დარვინის იდეები ადამიანს მოარგო, რისთვისაც გამოიყენა [[პალეონტოლოგია]], [[შედარებითი ანატომია]], რათა მიეღო ძლიერი მტკიცებულება იმისა, რომ ადამიანებსა და მაიმუნებს საერთო წინაპარი ჰყავდათ. ამ აზრმა ბევრი შეძრა, რადგან გამოდიოდა, რომ ადამიანებს [[სამყარო]]ში სულაც არ ჰქონდათ განსაკუთრებული ადგილი.<ref>{{cite encyclopedia |last=Desmond |first=Adrian J. |authorlink=Adrian Desmond |encyclopedia=[[Encyclopædia Britannica Online]] |url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/277746/Thomas-Henry-Huxley |title=Thomas Henry Huxley |accessdate=2014-12-02 |date=July 17, 2014 |publisher=[[Encyclopædia Britannica, Inc.]] |location=Chicago, IL}}</ref> === პანგენეზისი და მემკვიდრეობითობა === იდუმალებით მოცული რჩებოდა რეპროდუქციული მემკვიდრეობითობისა და ახალი თვისებების წარმოშობის ზუსტი მექანიზმი. ამ მიზნით, დარვინმა შეიმუშავა თავისი დროებითი თეორია [[პანგენეზისი|პანგენეზისის]] შესახებ.<ref name="Liu09">{{cite journal |last1=Liu |first1=Y. S. |last2=Zhou |first2=X. M. |last3=Zhi |first3=M. X. |last4=Li |first4=X. J. |last5=Wang |first5=Q. L. |date=September 2009 |title=Darwin's contributions to genetics |journal=Journal of Applied Genetics |location=Poznań |publisher=Institute of Plant Genetics, [[Polish Academy of Sciences]] |volume=50 |issue=3 |pages=177–184 |doi=10.1007/BF03195671 |issn=1234-1983 |pmid=19638672}}</ref> 1865 წელს [[გრეგორ მენდელი|გრეგორ მენდელმა]] დაადგინა, რომ თვისებები მემკვიდრეობით გადაეცემოდა წინასწარ განსაზღვრული გზით, მემკვიდრეობის ელემენტთა (მოგვიანებით ცნობილი როგორც [[გენი]]) სეგრეგაციით და დამოუკიდებელი განაწილების საშუალებით. მენდელის მემკვიდრეობითობის კანონებმა საბოლოოდ ჩაანაცვლა დარვინის პანგენეზისის თეორიის დიდი ნაწილი.<ref name="Weiling">{{cite journal |last=Weiling |first=Franz |date=July 1991 |title=Historical study: Johann Gregor Mendel 1822–1884 |journal=[[American Journal of Medical Genetics]] |volume=40 |issue=1 |pages=1–25; discussion 26 |doi=10.1002/ajmg.1320400103 |pmid=1887835}}</ref> გერმანელმა ბიოლოგმა [[ავგუსტ ვაისმანი|ავგუსტ ვაისმანმა]] დაადგინა განსხვავება [[გამეტა|გამეტურ]] ([[სპერმა]] და [[კვერცხუჯრედი]]) და სომატურ უჯრედებს შორის, რის შედეგადაც გაირკვა, რომ დამემკვიდრება მხოლოდ გამეტების საშუალებით ხდება. ჰოლანდიელმა ბოტანიკოსმა [[ჰუგო დე ვრისი|ჰუგო დე ვრისმა]] ერთმანეთთან დააკავშირა დარვინის პანგენეზისის თეორია და ვაისმანისეული დიფერენცირება გამეტურ/სომატურ უჯრედებს შორის, რის შედეგადაც ივარაუდა, რომ დარვინის პანგენები კონცენტრირებული იყო [[უჯრედის ბირთვი|უჯრედის ბირთვებში]] და ექსპრესიისას მათ შეეძლოთ [[ციტოპლაზმა]]ში გადაადგილებულიყვნენ და უჯრედის სტრუქტურა შეეცვალათ. გარდა ამისა, დე ვრისი ერთ-ერთი იყო იმ მეცნიერთა შორის, რომელმაც საყოველთაოდ ცნობილი გახადა მენდელის ნაშრომი; იმის ასახსნელად თუ როგორ მუშაობდა ახალი ვარიანტები, დე ვრისმა შეიმუშავა [[მუტაციის თეორია]], რომელმაც დროებითი ნაპრალი წარმოშვა დარვინის ევოლუციის მომხრე და დე ვრისის მიმდევარ ბიოლოგებს შორის.<ref name="Gould02" /><ref>{{harvnb|Provine|1971}}</ref><ref>{{cite journal |last1=Stamhuis |first1=Ida H. |last2=Meijer |first2=Onno G. |last3=Zevenhuizen |first3=Erik J. A. |date=June 1999 |title=Hugo de Vries on Heredity, 1889-1903: Statistics, Mendelian Laws, Pangenes, Mutations |url=https://archive.org/details/sim_isis_1999-06_90_2/page/238 |volume=90 |issue=2 |pages=238–267 |journal=[[Isis (journal)|Isis]] |location=Chicago, IL |publisher=University of Chicago Press |doi=10.1086/384323 |issn=0021-1753 |jstor=237050 |pmid=10439561}}</ref> 1930-იან წლებში, პოპულაციათა გენეტიკის დარგში ისეთმა პიონერებმა, როგორებიც იყვნენ [[რონალდ ფიშერი]], [[სიუელ რაიტი]] და [[ჯონ ბერდონ სანდერსონ ჰოლდეინი]], ევოლუციის საფუძვლები მყარ სტატისტიკურ ფილოსოფიაზე დააფუძნეს. ამის შემდეგ, შეუსაბამობები დარვინის თეორიას, გენეტიკურ მუტაციებსა და მენდელის მემკვიდრეობითობას შორის აღმოიფხვრა.<ref>{{harvnb|Quammen|2006}}{{page needed|date=December 2014}}</ref> === თანამედროვე სინთეზი === 1920-1930-იან წლებში თანამედროვე ევოლუციურმა სინთეზმა ბუნებრივი გადარჩევა, მუტაციის თეორია და მენდელის მემკვიდრეობითობა ერთ თეორიად გააერთიანა, რომელიც საყოველთაოდ ესადაგება ბიოლოგიის ნებისმიერ დარგს. თანამედროვე სინთეზს შეეძლო, აეხსნა თვისებები, რომლებიც პოპულაციათა მთელ სახეობებში შეიმჩნეოდა; ეს ძირითადად მოხდა [[პალეონტოლოგია]]ში, [[გარდამავალი ნამარხები]]ს და [[განვითარების ბიოლოგია|განვითარების ბიოლოგიაში]] კომპლექსური უჯრედული მექანიზმის შესწავლის გზით.<ref name="Gould02" /><ref>{{harvnb|Bowler|1989}}{{page needed|date=December 2013}}</ref> 1953 წელს, [[ჯეიმზ უოტსონი]]სა და [[ფრენსის კრიკი]]ს ნაშრომმა როზალინდ ფრანკლინის კონტრიბუციით [[დნმ]]-ის სტრუქტურის შესახებ მემკვიდრეობითობის ფიზიკური მექანიზმი წარმოადგინა.<ref name="Watson53">{{cite journal |last1=Watson |first1=J. D. |authorlink1=James Watson |last2=Crick |first2=F. H. C. |authorlink2=Francis Crick |date=April 25, 1953 |title=Molecular Structure of Nucleic Acids: A Structure for Deoxyribose Nucleic Acid |url=http://profiles.nlm.nih.gov/SC/B/B/Y/W/_/scbbyw.pdf |format=PDF |journal=[[Nature (journal)|Nature]] |location=London |publisher=Nature Publishing Group |volume=171 |issue=4356 |pages=737–738 |bibcode=1953Natur.171..737W |doi=10.1038/171737a0 |issn=0028-0836 |pmid=13054692 |accessdate=2014-12-04|quote=It has not escaped our notice that the specific pairing we have postulated immediately suggests a possible copying mechanism for the genetic material.}}</ref> [[გენოტიპი|გენოტიპსა]] და [[ფენოტიპი|ფენოტიპს]] შორის არსებული ურთიერთობის გაგება გააუმჯობესა [[მოლეკულური ბიოლოგი|მოლეკულურმა ბიოლოგიამ]]. წინსვლა მოხდა ასევე [[ფილოგენეტიკა|ფილოგენეტიკის]] სისტემატიკაშიც, რამაც შესაძლებელი გახადა, შექმნილიყო თვისებების გადაცემის რუკა ევოლუციური ხის გამოყენებით.<ref name="Hennig99">{{harvnb|Hennig|1999|p=280}}</ref><ref name="Wiley11">{{harvnb|Wiley|Lieberman|2011}}{{page needed|date=December 2013}}</ref> 1974 წელს ევოლუციურმა ბიოლოგმა თეოდორ დობჟანსკიმ აღნიშნა: „ბიოლოგიაში ევოლუციური განვითარების თვალთახედვის გარეშე არაფერს აზრი არ აქვს“, რადგან ამ თვალთახედვამ ნათელი მოჰფინა ურთიერთკავშირებს ბუნების ისტორიის ერთი შეხედვით განცალკევებულ ფაქტებს შორის და შექმნა ერთიანი ცოდნა, რომელიც აღწერს, ხსნის და პროგნოზირებს ბევრ დაკვირვებად ფაქტს პლანეტის ცოცხალი სამყაროს შესახებ. მას შემდეგ, თანამედროვე სინთეზი კიდევ უფრო განივრცო, რათა აეხსნა ბიოლოგიური ფენომენები ბიოლოგიური იერარქიის სრულ და ინტეგრირებულ მასშტაბში, გენებიდან სახეობებამდე. ეს განვრცობები [[ევოლუციური განვითარებადი ბიოლოგია|ევოლუციური განვითარებადი ბიოლოგიის]] სახელითაა ცნობილი. იგი ხაზს უსვამს, თუ როგორ მოქმედებს თაობათა შორის ცვლილებები ინდივიდუალურ ორგანიზმებში ცვლილების თვალსაზრისით.<ref name="Kutschera">{{cite journal |last1=Kutschera |first1=Ulrich |authorlink1=Ulrich Kutschera |last2=Niklas |first2=Karl J. |authorlink2=Karl J. Niklas |date=June 2004 |title=The modern theory of biological evolution: an expanded synthesis |journal=[[Naturwissenschaften]] |location=Heidelberg |publisher=[[Springer Science+Business Media|Springer-Verlag Heidelberg]] |volume=91 |issue=6 |pages=255–276 |bibcode=2004NW.....91..255K |doi=10.1007/s00114-004-0515-y |issn=1432-1904 |pmid=15241603}}</ref><ref>{{harvnb|Cracraft|Bybee|2005}}{{page needed|date=December 2014}}</ref><ref name="Avise10">{{cite journal |last1=Avise |first1=John C. |authorlink1=John Avise |last2=Ayala |first2=Francisco J. |authorlink2=Francisco J. Ayala |date=May 11, 2010 |title=In the light of evolution IV: The human condition |url=http://faculty.sites.uci.edu/johncavise/files/2011/03/311-intro-to-ILE-IV.pdf |format=PDF |journal=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |location=Washington, D.C. |publisher=National Academy of Sciences |volume=107 |issue=Suppl. 2 |pages=8897–8901 |doi=10.1073/pnas.100321410 |issn=0027-8424 |accessdate=2014-12-29}}</ref> ==მემკვიდრეობითობა== [[File:DNA animation.gif|thumb|upright|[[დნმ]]-ის სტრუქტურა. [[ნუკლეოფუძეები|ფუძეები]] ცენტრშია, რომელსაც გარს აკრავს ფოსფატის შაქრის ჯაჭვები [[ნუკლეომჟავის ორმაგი სპირალი|ორმაგ სპირალში]].]] ევოლუცია ორგანიზმებში ხდება მემკვიდრული თვისებების — ორგანიზმის მემკვიდრეობით გადაცემული მახასიათებლების ცვლილებით. მაგალითად, ადამიანებში [[თვალის ფერი]] არის მემკვიდრეობით გადაცემული მახასიათებელი და ინდივიდს შესაძლოა გადაეცეს „ყავისფერი თვალის თვისება“ ერთ-ერთი მშობლისგან.<ref>{{cite journal |last1=Sturm |first1=Richard A. |last2=Frudakis |first2=Tony N. |date=August 2004 |title=Eye colour: portals into pigmentation genes and ancestry |journal=[[Trends (journals)|Trends in Genetics]] |location=Cambridge, MA |publisher=[[Cell Press]] |volume=20 |issue=8 |pages=327–332 |doi=10.1016/j.tig.2004.06.010 |issn=0168-9525 |pmid=15262401}}</ref> მემკვიდრეობით გადაცემული თვისებები კონტროლდება გენებით და გენების სრულ კომპლექტს ორგანიზმის [[გენომი|გენომში]] (გენეტიკური მასალა) ეწოდება მისი [[გენოტიპი]].<ref name="Pearson_2006">{{cite journal |last=Pearson |first=Helen |date=May 25, 2006 |title=Genetics: What is a gene? |journal=Nature |location=London |publisher=Nature Publishing Group |volume=441 |issue=7092 |pages=398–401 |bibcode=2006Natur.441..398P |doi=10.1038/441398a |issn=0028-0836 |pmid=16724031}}</ref> ხილული თვისებების სრულ კომპლექტს, რომელიც მოიცავს ორგანიზმის ქცევასა და აგებულებას, ფენოტიპი ეწოდება. ეს თვისებები მისი გენოტიპის გარემოსთან ურთიერთქმედებიდან გამომდინარეობს.<ref>{{cite journal |last1=Visscher |first1=Peter M. |last2=Hill |first2=William G. |authorlink2=William G. Hill |last3=Wray |first3=Naomi R. |date=April 2008 |title=Heritability in the genomics era — concepts and misconceptions |journal=[[Nature Reviews Genetics]] |location=London |publisher=Nature Publishing Group |volume=9 |issue=4 |pages=255–266 |doi=10.1038/nrg2322 |issn=1471-0056 |pmid=18319743}}</ref> შედეგად, ორგანიზმის ფენოტიპის მრავალი ასპექტი არ არის მემკვიდრეობით გადაცემული. მაგალითად, გარუჯული კანი გამოწვეულია ადამიანის გენოტიპის ურთიერთქმედებით მზის შუქთან. აქედან გამომდინარე, რუჯი არ გადაეცემა შვილებს. თუმცა, ზოგიერთი ადამიანი უფრო ადვილად ირუჯება, ვიდრე სხვები, გენოტიპურ ვარიაციებში სხვადასხვაობის გამო. ყველაზე კარგი მაგალითი არის ხალხი მემკვიდრეობით მიღებული [[ალბინიზმი]]თ, რომლებიც საერთოდ არ ირუჯებიან და ძალიან მგრძნობიარენი არიან მზის დამწვრობის მიმართ.<ref>{{cite journal |last1=Oetting |first1=William S. |last2=Brilliant |first2=Murray H. |last3=King |first3=Richard A. |date=August 1996 |title=The clinical spectrum of albinism in humans |journal=[[Trends (journals)|Molecular Medicine Today]] |location=Cambridge, MA |publisher=Cell Press |volume=2 |issue=8 |pages=330–335 |doi=10.1016/1357-4310(96)81798-9 |issn=1357-4310 |pmid=8796918}}</ref> მემკვიდრეობითი თვისებები ერთი თაობიდან მეორეში გადაიცემა დნმ-ის საშუალებით — [[მოლეკულა]], რომელშიც კოდირებულია გენეტიკური ინფორმაცია.<ref name="Pearson_2006" /> დნმ გრძელი [[ბიოპოლიმერი]]ა, რომელიც ოთხი ტიპის ფუძისგან შედგება. ფუძეების მიმდევრობა კონკრეტულ დნმ-ის მოლეკულაში აკოდირებს გენეტიკურ ინფორმაციას, მსგავსად ასოების მიმდევრობისა, რომელიც ადგენს წინადადებას. სანამ [[უჯრედი]] გაიყოფა, ხდება დნმ-ის კოპირება, ამიტომ, შედეგად მიღებული ორი უჯრედიდან თითოეული მემკვიდრეობით მიიღებს დნმ-ის მიმდევრობას. დნმ-ის მოლეკულის ნაწილს, რომელიც განსაზღვრავს ერთ ფუნქციონალურ ერთეულს, გენი ეწოდება. განსხვავებულ გენებს ფუძეების განსხვავებული მიმდევრობა აქვთ. უჯრედებში დნმ-ის გრძელი ხვეულები წარმოქმნის შეკრულ სტრუქტურებს, რომლებსაც [[ქრომოსომა|ქრომოსომები]] ეწოდება. დნმ-ის მიმდევრობის სპეციფიკურ მდებარეობას ქრომოსომაში [[ლოკუსი]] ეწოდება. თუ დნმ-ის მიმდევრობა ლოკუსში განსხვავდება ინდივიდებს შორის, ამ მიმდევრობის განსხვავებულ ფორმებს [[ალელი|ალელები]] ეწოდება. დნმ-ის მიმდევრობა შეიძლება [[მუტაცია|მუტაციებით]] შეიცვალოს, რის შედეგადაც ახალი ალელები წარმოიქმნება. თუ გენში ადგილი ექნება მუტაციას, ახალმა ალელმა შესაძლოა გენის მიერ კონტროლირებად თვისებაზე იქონიოს გავლენა, რის შედეგადაც შეიცვლება ორგანიზმის [[ფენოტიპი]].<ref name="Futuyma_2005">{{harvnb|Futuyma|2005}}{{page needed|date=December 2014}}</ref> თუმცა, მართალია, ეს მარტივი შესაბამისობა ალელსა და თვისებას შორის მუშაობს ზოგ შემთხვევაში, მაგრამ თვისებათა უმეტესობა ბევრად უფრო კომპლექსურია და კონტროლდება [[რაოდენობითი ხაზის ლოკუსებით|რაოდენობითი თვისების ლოკუსებით]] (მრავალი ურთიერთმოქმედი გენი).<ref>{{cite journal |last=Phillips |first=Patrick C. |date=November 2008 |title=Epistasis—the essential role of gene interactions in the structure and evolution of genetic systems |journal=Nature Reviews Genetics |location=London |publisher=Nature Publishing Group |volume=9 |issue=11 |pages=855–867 |doi=10.1038/nrg2452 |issn=1471-0056 |pmc=2689140 |pmid=18852697}}</ref><ref name="Lin">{{cite journal |author1=Rongling Wu |author2=Min Lin |date=March 2006 |title=Functional mapping — how to map and study the genetic architecture of dynamic complex traits |journal=Nature Reviews Genetics |location=London |publisher=Nature Publishing Group |volume=7 |issue=3 |pages=229–237 |doi=10.1038/nrg1804 |issn=1471-0056 |pmid=16485021}}</ref> ბოლოდროინდელმა კვლევებმა დაადასტურა მემკვიდრეობითი ცვლილებების მნიშვნელოვანი მაგალითები, რომლებიც შეუძლებელია აიხსნას დნმ-ში [[ნუკლეოტიდები]]ს მიმდევრობის ცვლილებებით. ეს ფენომენი კლასიფიცირებულია, როგორც [[ეპიგენეტიკა|ეპიგენეტიკური]] მემკვიდრეობის სისტემები.<ref name="Jablonka09">{{cite journal |last1=Jablonka |first1=Eva |last2=Raz |first2=Gal |date=June 2009 |title=Transgenerational Epigenetic Inheritance: Prevalence, Mechanisms, and Implications for the Study of Heredity and Evolution |journal=The Quarterly Review of Biology |location=Chicago, IL |publisher=University of Chicago Press |volume=84 |issue=2 |pages=131–176 |doi=10.1086/598822 |issn=0033-5770 |pmid=19606595}}</ref> [[დნმ-ის მეთილირება]], თვითშემნახველი მეტაბოლური მარყუჟები, გენების დახშობა [[რნმ-ის ინტერფერენცია|რნმ-ის ინტერფერენციითა]] და [[პროტეინი|პროტეინების]] (როგორიცაა [[პრიონი|პრიონები]]) სამგანზომილებიანი მოწყობით, არის ის სფეროები, სადაც ეპიგენეტიკური მემკვიდრეობის სისტემები აღმოაჩინეს.<ref name="Bossdorf10">{{cite journal |last1=Bossdorf |first1=Oliver |last2=Arcuri |first2=Davide |last3=Richards |first3=Christina L. |last4=Pigliucci |first4=Massimo |authorlink4=Massimo Pigliucci |date=May 2010 |title=Experimental alteration of DNA methylation affects the phenotypic plasticity of ecologically relevant traits in ''Arabidopsis thaliana'' |journal=Evolutionary Ecology |location=Dordrecht, the Netherlands |publisher=[[Springer Science+Business Media|Springer Netherlands]] |volume=24 |issue=3 |pages=541–553 |doi=10.1007/s10682-010-9372-7 |issn=0269-7653}}</ref><ref>{{harvnb|Jablonka|Lamb|2005}}{{page needed|date=December 2014}}</ref> განვითარების ბიოლოგები ვარაუდობენ, რომ გენეტიკურ ქსელსა და კომუნიკაციაში კომპლექსურმა ურთიერთქმედებებმა უჯრედებს შორის შესაძლოა ხელი შეუწყოს მემკვიდრეობით ვარიაციებს, რომლებიც საფუძვლად უდევს განვითარების პლასტიკურობის ზოგიერთ მექანიზმს.<ref name="Jablonka02">{{cite journal |last1=Jablonka |first1=Eva |last2=Lamb |first2=Marion J. |date=December 2002 |title=The Changing Concept of Epigenetics |journal=[[Annals of the New York Academy of Sciences]] |location=Hoboken, NJ |publisher=[[Wiley-Blackwell]] on behalf of the [[New York Academy of Sciences]] |volume=981 |issue=1 |pages=82–96 |bibcode=2002NYASA.981...82J |doi=10.1111/j.1749-6632.2002.tb04913.x |issn=0077-8923 |pmid=12547675}}</ref> მემკვიდრეობითობას, შესაძლოა, უფრო დიდ მასშტაბებზეც ჰქონდეს ადგილი. ამის მაგალითია, [[ეკოლოგიური მემკვიდრეობითობა]] , როგორც ორგანიზმების რეგულარული და განმეორებითი აქტივობები, რომლის საშუალებითაც ისინი თავიანთ გარემოს ცვლიან. ეს წარმოქმნის ეფექტებს, რომლებიც უკუქმედებს მომდევნო თაობების გადარჩევის რეჟიმზე და ცვლის მას. შთამომავლები მემკვიდრეობით იღებენ<ref name="Laland06">{{cite journal |last1=Laland |first1=Kevin N. |last2=Sterelny |first2=Kim |authorlink2=Kim Sterelny |date=September 2006 |title=Perspective: Seven Reasons (Not) to Neglect Niche Construction |journal=[[Evolution (journal)|Evolution]] |location=Hoboken, NJ |publisher=[[John Wiley & Sons]] on behalf of the [[Society for the Study of Evolution]] |volume=60 |issue=9 |pages=1751–1762 |doi=10.1111/j.0014-3820.2006.tb00520.x |issn=0014-3820}}</ref> როგორც გენებს, ასევე გარემოს, რომელიც მათი წინაპრების ეკოლოგიური აქტივობებითაა შექმნილი. მემკვიდრეობითობის სხვა მაგალითები ევოლუციაში, რომლებიც არ არის გენების პირდაპირი კონტროლის ქვეშ, მოიცავს [[კულტურული ხაზები|კულტურული თვისებების]] მემკვიდრეობით გადაცემას და [[სიმბიოგენეზი|სიმბიოგენეზ]]ს.<ref name="Chapman98">{{cite journal |last1=Chapman |first1=Michael J. |last2=Margulis |first2=Lynn |authorlink2=Lynn Margulis |date=December 1998 |title=Morphogenesis by symbiogenesis |url=http://www.im.microbios.org/04december98/14%20Chapman.pdf |format=PDF |journal=[[International Microbiology]] |location=Barcelona |publisher=Spanish Society for Microbiology |volume=1 |issue=4 |pages=319–326 |issn=1139-6709 |pmid=10943381 |accessdate=2014-12-09 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140823062546/http://www.im.microbios.org/04december98/14%20Chapman.pdf |archivedate=2014-08-23 }}</ref><ref name="Wilson07">{{cite journal |last1=Wilson |first1=David Sloan |authorlink1=David Sloan Wilson |last2=Wilson |first2=Edward O. |authorlink2=E. O. Wilson |date=December 2007 |title=Rethinking the Theoretical Foundation of Sociobiology |url=http://evolution.binghamton.edu/dswilson/wp-content/uploads/2010/01/Rethinking-sociobiology.pdf |format=PDF |journal=The Quarterly Review of Biology |location=Chicago, IL |publisher=University of Chicago Press |volume=82 |issue=4 |pages=327–348 |doi=10.1086/522809 |issn=0033-5770 |pmid=18217526 |accessdate=2016-10-22 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110511235639/http://evolution.binghamton.edu/dswilson/wp-content/uploads/2010/01/Rethinking-sociobiology.pdf |archivedate=2011-05-11 }}</ref> == ვარიაციების წყაროები == {{მრავალი სურათი | ზონა = right | მიმართულება = vertical | სათაური = | სიგანე = 200 | ფაილი1 = Biston.betularia.7200.jpg | ალტ1 = | წარწერა1 = თეთრი [[პილპილმოყრილი ჩრჩილი]] | ფაილი2 = Biston.betularia.f.carbonaria.7209.jpg | ალტ2 = | წარწერა2 = შავი ცვლილება [[პილპილმოყრილი ჩრჩილი|პილპილმოყრილი ჩრჩილის]] ევოლუციაში. }} ევოლუციას ადგილი ექნება მხოლოდ მაშინ, თუ პოპულაციაში არსებობს საკმარისი გენეტიკური ვარიაციები (გენეტიკური მრავალფეროვნება). ვარიაციები წარმოიშობა გენომში მომხდარი მუტაციების, სქესობრივი რეპროდუქციის დროს გენების შერევის და პოპულაციებს შორის გენების მიგრაციის (გენების დინების) შედეგად. მიუხედავად მუტაციით და გენების დინებით ახალი ვარიანტების მუდმივი შემოტანისა, სახეობების გენომის უმეტესობა იდენტურია ამ სახეობების ყველა ინდივიდებს შორის.<ref>{{cite journal |last1=Butlin |first1=Roger K. |last2=Tregenza |first2=Tom |date=February 28, 1998 |title=Levels of genetic polymorphism: marker loci versus quantitative traits |journal=Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences |location=London |publisher=Royal Society |volume=353 |issue=1366 |pages=187–198 |doi=10.1098/rstb.1998.0201 |issn=0962-8436 |pmc=1692210 |pmid=9533123}} *{{cite journal |last1=Butlin |first1=Roger K. |last2=Tregenza |first2=Tom |date=December 29, 2000 |title=Correction for Butlin and Tregenza, Levels of genetic polymorphism: marker loci versus quantitative traits |journal=Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences |location=London |publisher=Royal Society |volume=355 |issue=1404 |doi=10.1098/rstb.2000.2000 |issn=0962-8436 |quote=Some of the values in table 1 on p. 193 were given incorrectly. The errors do not affect the conclusions drawn in the paper. The corrected table is reproduced below. |pages=1865}}</ref> თუმცა, შედარებით მცირე სხვაობამ გენომში შესაძლოა ფენოტიპში დრამატული განსხვავება გამოიწვიოს: მაგალითად, ადამიანებისა და [[შიმპანზე|შიმპანზეების]] გენომები მხოლოდ 5%-ით განსხვავდება.<ref>{{cite journal |last1=Wetterbom |first1=Anna |last2=Sevov |first2=Marie |last3=Cavelier |first3=Lucia |last4=Bergström |first4=Tomas F. |date=November 2006 |title=Comparative Genomic Analysis of Human and Chimpanzee Indicates a Key Role for Indels in Primate Evolution |url=https://archive.org/details/sim_journal-of-molecular-evolution_2006-11_63_5/page/682 |journal=[[Journal of Molecular Evolution]] |location=New York |publisher=[[Springer Science+Business Media|Springer-Verlag New York]] |volume=63 |issue=5 |pages=682–690 |doi=10.1007/s00239-006-0045-7 |issn=0022-2844 |pmid=17075697}}</ref> ინდივიდუალური ორგანიზმის ფენოტიპი წარმოიქმნება მისი გენოტიპითა და იმ გარემოსთან ურთიერთობით, სადაც ის ცხოვრობს. პოპულაციაში ფენოტიპური მრავალფეროვნების მნიშვნელოვანი ნაწილი გამოწვეულია გენოტიპური მრავალფეროვნებით.<ref name="Lin" /> თანამედროვე ევოლუციური სინთეზი ევოლუციას განმარტავს, როგორც „ცვლილებას გენეტიკურ ვარიაციაში დროთა განმავლობაში“. ერთი კონკრეტული ალელი შეგვხვდება მეტი ან ნაკლები სიხშირით ამ გენის სხვა ფორმებთან შედარებით. მრავალფეროვნება გაქრება, როდესაც ახალი ალელი მიაღწევს [[ფიქსაცია (პოპულაციის გენეტიკა)|ფიქსაციას]] ― როცა ის ან გაქრება პოპულაციიდან, ან წინაპარ ალელს მთლიანად შეანაცვლებს.<ref name="Amos">{{cite journal |last1=Amos |first1=William |authorlink1=William Bradshaw Amos |last2=Harwood |first2=John |date=February 28, 1998 |title=Factors affecting levels of genetic diversity in natural populations |journal=[[Philosophical Transactions of the Royal Society B|Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences]] |location=London |publisher=[[Royal Society]] |volume=353 |issue=1366 |pages=177–186 |doi=10.1098/rstb.1998.0200 |issn=0962-8436 |pmc=1692205 |pmid=9533122}}</ref> მენდელის გენეტიკის აღმოჩენამდე არსებობდა ერთი საერთო ჰიპოთეზა ― „შერწყმული მემკვიდრეობითობა“, მაგრამ მემკვიდრეობითობის შერევით გენეტიკური მრავალფეროვნება სწრაფად დაიკარგებოდა, რაც ბუნებრივ გადარჩევას არადამაჯერებელს ხდიდა. [[ჰარდი-ვაინბერგის პრინციპი]] გვაძლევს პასუხს იმაზე, თუ როგორ ნარჩუნდება მრავალფეროვნება პოპულაციაში მენდელისეული მემკვიდრეობითობის პირობებში. ალელების სიხშირე (გენების ვარიანტები) გადარჩევის, მუტაციის, მიგრაციისა და გენთა დრეიფის გარეშე მუდმივი იქნებოდა.<ref name="Ewens W.J. 2004">{{harvnb|Ewens|2004}}{{page needed|date=December 2014}}</ref> ===მუტაცია=== [[File:Gene-duplication.svg|thumb|100px|[[ქრომოსომები]]ს ნაწილის გაორმაგება]] [[მუტაციები]] არის [[დნმ]]-ის მიმდევრობის ცვლილებები [[უჯრედი]]ს გენომში. როდესაც მუტაცია ხდება, მან შეიძლება შეცვალოს გენის პროდუქტი, გამოიწვიოს ამ გენის ფუნქციონირების დაკარგვა ან საერთოდ არ მოახდინოს გავლენა. ხილის ბუზის, დროზოფილას შესწავლის შედეგად დადგინდა, რომ თუ მუტაცია გენის მიერ ნაწარმოებ ცილას შეცვლის, ეს, სავარაუდოდ, საზიანო იქნება ― ამ მუტაციათა 70%-ს ექნება დამაზიანებელი ეფექტი, დანარჩენი ნაწილი კი ან ნეიტრალური იქნება, ან სუსტად სასარგებლო.<ref>{{cite journal |last1=Sawyer |first1=Stanley A. |last2=Parsch |first2=John |author3=Zhang Zhi |last4=Hartl |first4=Daniel L. |date=Apr 17, 2007 |title=Prevalence of positive selection among nearly neutral amino acid replacements in ''Drosophila'' |journal=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |location=Washington, D.C. |publisher=National Academy of Sciences |volume=104 |issue=16 |pages=6504–6510 |bibcode=2007PNAS..104.6504S |doi=10.1073/pnas.0701572104 |issn=0027-8424 |pmc=1871816 |pmid=17409186}}</ref> მუტაციებს შეუძლია მოიცვას [[ქრომოსომა]]თა დიდი ნაწილი გაორმაგების გზით (ჩვეულებრივ, [[გენეტიკური რეკომბინაცია|გენეტიკური რეკომბინაციით]]), რასაც შეუძლია გენომში წარმოქმნას გენების დამატებითი ასლები.<ref>{{cite journal |last1=Hastings |first1=P. J. |last2=Lupski |first2=James R. |authorlink2=James R. Lupski |last3=Rosenberg |first3=Susan M. |last4=Ira |first4=Grzegorz |date=August 2009 |title=Mechanisms of change in gene copy number |journal=Nature Reviews Genetics |location=London |publisher=Nature Publishing Group |volume=10 |issue=8 |pages=551–564 |doi=10.1038/nrg2593 |issn=1471-0056 |pmc=2864001 |pmid=19597530}}</ref> გენების დამატებითი ასლები ახალი გენების ჩამოყალიბებისათვის საჭირო ნედლი მასალის ძირითადი წყაროა.<ref>{{harvnb|Carroll|Grenier|Weatherbee|2005}}{{page needed|date=December 2014}}</ref> ეს იმ მხრივაა მნიშვნელოვანი, რომ ახალ გენთა უმეტესი ნაწილი ყალიბდება გენთა ოჯახებში უკვე არსებული გენებისგან, რომელთაც საერთო წინაპარი ჰყავთ.<ref>{{cite journal |last1=Harrison |first1=Paul M. |last2=Gerstein |first2=Mark |authorlink2=Mark Bender Gerstein |date=May 17, 2002 |title=Studying Genomes Through the Aeons: Protein Families, Pseudogenes and Proteome Evolution |journal=[[Journal of Molecular Biology]] |location=Amsterdam, the Netherlands |publisher=[[Elsevier]] |volume=318 |issue=5 |pages=1155–1174 |doi=10.1016/S0022-2836(02)00109-2 |issn=0022-2836 |pmid=12083509}}</ref> მაგალითად, სინათლის შემგრძნობი სტრუქტურის ჩამოსაყალიბებლად, ადამიანის [[თვალი]] ოთხ გენს იყენებს: სამს ფერადი ხედვისთვის და ერთს ღამის ხედვისთვის; ოთხივე მათგანი ერთი წინაპარი გენისგანაა წარმოშობილი.<ref>{{cite journal |last=Bowmaker |first=James K. |title=Evolution of colour vision in vertebrates |date=May 1998 |journal=Eye |location=London |publisher=Nature Publishing Group on behalf of the [[Royal College of Ophthalmologists]] |volume=12 |issue=3b |pages=541–547 |doi=10.1038/eye.1998.143 |issn=0950-222X |pmid=9775215}}</ref> წინაპარი გენისგან ახალი გენი წარმოიშობა, როცა გაორმაგების შედეგად წარმოქმნილი ასლი მუტაციას განიცდის და ახალ ფუნქციებს იძენს. ეს პროცესი მარტივად მიმდინარეობს გენის გაორმაგების შემთხვევაში, რადგან ის სისტემაში გენთა სიჭარბეს წარმოშობს. წყვილში ერთმა გენმა შეიძლება შეიძინოს ახალი ფუნქციები, მაშინ როცა სხვა ასლები თავიანთი თავდაპირველი ფუნქციების შესრულებას განაგრძობენ.<ref>{{cite journal |last1=Gregory |first1=T. Ryan |authorlink1=T. Ryan Gregory |last2=Hebert |first2=Paul D. N. |authorlink2=Paul D. N. Hebert |date=April 1999 |title=The Modulation of DNA Content: Proximate Causes and Ultimate Consequences |url=http://genome.cshlp.org/content/9/4/317.full |journal=[[Genome Research]] |location=Cold Spring Harbor, NY |publisher=[[Cold Spring Harbor Laboratory Press]] |volume=9 |issue=4 |pages=317–324 |doi=10.1101/gr.9.4.317 |issn=1088-9051 |pmid=10207154 |accessdate=2014-12-11}}</ref><ref>{{cite journal |last=Hurles |first=Matthew |title=Gene Duplication: The Genomic Trade in Spare Parts |date=July 13, 2004 |journal=PLOS Biology |location=San Francisco, CA |publisher=Public Library of Science |volume=2 |issue=7 |page=e206 |doi=10.1371/journal.pbio.0020206 |issn=1545-7885 |pmc=449868 |pmid=15252449}}</ref> მუტაციათა სხვა ტიპებს არსებული არამაკოდირებული დნმ-ისგან მთლიანად ახალი გენების წარმოქმნაც კი შეუძლიათ.<ref>{{cite journal |last1=Liu |first1=Na |last2=Okamura |first2=Katsutomo |last3=Tyler |first3=David M. |last4=Phillips |first4=Michael D. |last5=Chung |first5=Wei-Jen |last6=Lai |first6=Eric C |date=October 2008 |url=http://www.nature.com/cr/journal/v18/n10/full/cr2008278a.html |title=The evolution and functional diversification of animal microRNA genes |journal=Cell Research |location=London |publisher=Nature Publishing Group on behalf of the Shanghai Institutes for Biological Sciences |volume=18 |issue=10 |pages=985–996 |doi=10.1038/cr.2008.278 |issn=1001-0602 |pmc=2712117 |pmid=18711447 |display-authors=3 |accessdate=2014-12-11}}</ref><ref>{{cite journal |last=Siepel |first=Adam |authorlink=Adam C. Siepel |date=October 2009 |title=Darwinian alchemy: Human genes from noncoding DNA |url=http://genome.cshlp.org/content/19/10/1693.full |journal=Genome Research |location=Cold Spring Harbor, NY |publisher=Cold Spring Harbor Laboratory Press |volume=19 |issue=10 |pages=1693–1695 |doi=10.1101/gr.098376.109 |issn=1088-9051 |pmc=2765273 |pmid=19797681 |accessdate=2014-12-11}}</ref> ახალი გენების წარმოქმნა რამდენიმე გენის მცირე ნაწილების გაორმაგებითაც კი შეიძლება მოხდეს; ეს ფრაგმენტები შემდეგ ახალ კომბინაციებად ჯგუფდებიან და ახალ ფუნქციებს იძენენ.<ref>{{cite journal |last1=Orengo |first1=Christine A. |last2=Thornton |first2=Janet M. |authorlink2=Janet Thornton |date=July 2005 |title=Protein families and their evolution—a structural perspective |journal=Annual Review of Biochemistry |location=Palo Alto, CA |publisher=Annual Reviews |volume=74 |pages=867–900 |doi=10.1146/annurev.biochem.74.082803.133029 |issn=0066-4154 |pmid=15954844}}</ref><ref>{{cite journal |last1=Long |first1=Manyuan |last2=Betrán |first2=Esther |last3=Thornton |first3=Kevin |last4=Wang |first4=Wen |date=November 2003 |title=The origin of new genes: glimpses from the young and old |journal=Nature Reviews Genetics |location=London |publisher=Nature Publishing Group |volume=4 |issue=11 |pages=865–875 |doi=10.1038/nrg1204 |issn=1471-0056 |pmid=14634634}}</ref> როდესაც უკვე არსებული ნაწილებისგან ახალი გენები იკვრება, [[ცილის დომენი|ცილის დომენები]] მარტივი დამოუკიდებელი ფუნქციების მქონე მოდულების სახით მოქმედებს, რომლებსაც შეუძლიათ ერთმანეთს შეერიონ და წარმოქმნან ახალი კომბინაცია სრულიად ახალი და კომპლექსური ფუნქციებით.<ref>{{cite journal |last1=Wang |first1=Minglei |last2=Caetano-Anollés |first2=Gustavo |authorlink2=Gustavo Caetano-Anolles |date=January 14, 2009 |title=The Evolutionary Mechanics of Domain Organization in Proteomes and the Rise of Modularity in the Protein World |journal=[[Structure (journal)|Structure]] |location=Cambridge, MA |publisher=Cell Press |volume=17 |issue=1 |pages=66–78 |doi=10.1016/j.str.2008.11.008 |issn=1357-4310 |pmid=19141283}}</ref> მაგალითად, [[პოლიკეტიდსინთეტაზა|პოლიკეტიდ სინთეტაზები]] მსხვილი [[ფერმენტები]]ა, რომლებიც [[ანტიბიოტიკები|ანტიბიოტიკებს]] წარმოქმნიან. ისინი შედგებიან ასი დამოუკიდებელი დომენისგან, რომელთაგან თითოეული აკატალიზებს თითო საფეხურს მთლიან პროცესში, კონვეიერული სისტემის მსგავსად.<ref>{{cite journal |last1=Weissman |first1=Kira J. |last2=Müller |first2=Rolf |date=April 14, 2008 |title=Protein–Protein Interactions in Multienzyme Megasynthetases |journal=[[ChemBioChem]] |location=Weinheim, Germany |publisher=[[Wiley-VCH]] |volume=9 |issue=6 |pages=826–848 |doi=10.1002/cbic.200700751 |issn=1439-4227 |pmid=18357594}}</ref> ===სქესი და რეკომბინაცია=== [[File:Evolsex-dia1a.png|thumb|250px|ეს დიაგრამა აჩვენებს ''სქესის ორმაგ ღირებულებას''. თუ თითოეული ინდივიდი შეძლებს, წვლილი შეიტანოს თაობების ერთსა და იმავე რიცხვში (ორი), ''(a)'' სქესობრივი პოპულაცია რჩება იმავე ზომის თითოეულ თაობაში, ხოლო ''(b)'' უსქესო გამრავლებით მიღებული პოპულაცია ორმაგდება თითოეულ თაობაში.]] [[უსქესო გამრავლება|ასექსუალური გზით გამრავალებად]] ორგანიზმებში გენები მემკვიდრეობით ერთად, ანუ დაკავშირებულად გადაეცემა, რადგან მათ არ შეუძლიათ გამრავლებისას სხვა ორგანიზმის გენებს შეერიონ. ამის საპირისპიროდ, სქესობრივი გზით გამრავლებადი ორგანიზმების შთამომავლობა შეიცავს მათი მშობლების [[ქრომოსომა|ქრომოსომების]] შემთხვევით ნაკრებს, რომლებიც წარმოიქმნება დამოუკიდებელი განაწილებით. ამასთან დაკავშირებულ პროცესში, რომელსაც [[ჰომოლოგიური რეკომბინაცია]] ეწოდება, სქესობრივი გზით გამრავლებადი ორგანიზმები დნმ-ებს ცვლიან ორ შესატყვის ქრომოსომას შორის.<ref>{{cite journal |last=Radding |first=Charles M. |date=December 1982 |title=Homologous Pairing and Strand Exchange in Genetic Recombination |journal=[[Annual Reviews (publisher)|Annual Review of Genetics]] |location=Palo Alto, CA |publisher=Annual Reviews |volume=16 |pages=405–437 |doi=10.1146/annurev.ge.16.120182.002201 |issn=0066-4197 |pmid=6297377}}</ref> ხელახალი განაწილება და რეკომბინაცია არ ცვლის ალელების სიხშირეს, მაგრამ ამის ნაცვლად ცვლის იმას, თუ რომელი ალელები არიან დაკავშირებული ერთმანეთთან, რის შედეგადაც წარმოიქმნება შთამომავლობა, რომელთაც აქვთ ალელების ახალი კომბინაცია.<ref name=Agrawal>{{cite journal |last=Agrawal |first=Aneil F. |date=September 5, 2006 |title=Evolution of Sex: Why Do Organisms Shuffle Their Genotypes? |journal=[[Current Biology]] |location=Cambridge, MA |publisher=Cell Press |volume=16 |issue=17 |pages=R696–R704 |doi=10.1016/j.cub.2006.07.063 |issn=0960-9822 |pmid=16950096}}</ref> სქესი ჩვეულებრივ ზრდის გენეტიკურ მრავალფეროვნებას და ევოლუციის ტემპებს.<ref>{{cite journal |last1=Peters |first1=Andrew D. |last2=Otto |first2=Sarah P. |authorlink2=Sarah Otto |date=June 2003 |title=Liberating genetic variance through sex |journal=[[BioEssays]] |location=Hoboken, NJ |publisher=John Wiley & Sons |volume=25 |issue=6 |pages=533–537 |doi=10.1002/bies.10291 |issn=0265-9247 |pmid=12766942}}</ref><ref>{{cite journal |last1=Goddard |first1=Matthew R. |last2=Godfray |first2=H. Charles J. |authorlink2=Charles Godfray |last3=Burt |first3=Austin |date=March 31, 2005 |title=Sex increases the efficacy of natural selection in experimental yeast populations |url=https://archive.org/details/sim_nature-uk_2005-03-31_434_7033/page/636 |journal=Nature |location=London |publisher=Nature Publishing Group |volume=434 |issue=7033 |pages=636–640 |bibcode=2005Natur.434..636G |doi=10.1038/nature03405 |issn=0028-0836 |pmid=15800622}}</ref> სქესის ორმაგი ღირებულება პირველად [[ჯონ მეინარდ სმიტი|ჯონ მეინარდ სმიტმა]] აღწერა.<ref name="maynard">{{harvnb|Maynard Smith|1978}}{{page needed|date=December 2014}}</ref> პირველი ღირებულება არის ის, რომ სქესობრივად დიმორფულ სახეობებში ორი სქესიდან მხოლოდ ერთს აქვს ნაშიერის გაჩენის უნარი (გამონაკლისია [[ჰერმაფროდიტიზმი|ჰერმაფროდიტული სახეობები]], როგორებიცაა [[მცენარე]]ების უმეტესობა და მრავალი [[უხერხემლოები|უხერხემლო]]). მეორე ღირებულება არის ის, რომ ნებისმიერ ინდივიდს, რომელიც მრავლდება სქესობრივად, შეუძლია თავისი გენების მხოლოდ 50% გადასცეს თითოეულ შთამომავალს და რაც უფრო მეტი თაობა იცვლება, მით ნაკლებია გადაცემული გენების რაოდენობა.<ref name="ridley">{{harvnb|Ridley|1993}}{{page needed|date=December 2014}}</ref> მიუხედავად ამისა, სქესობრივი რეპროდუქცია გამრავლების ბევრად უფრო გავრცელებული საშუალებაა [[ეუკარიოტები|ეუკარიოტებსა]] და მრავალუჯრედოვან ორგანიზმებს შორის. [[წითელი დედოფლის ჰიპოთეზა]] გამოიყენება სქესობრივი გამრავლების მნიშვნელობის ასახსნელად, როგორც საშუალება, რომელიც უწყვეტი ევოლუციისა და ადაპტაციის საშუალებას იძლევა სხვა სახეობებთან [[თანაევოლუცია|თანაევოლუციის]] საპასუხოდ მუდმივად ცვალებად გარემოში.<ref name="ridley" /><ref name="red">{{cite journal |last=Van Valen |first=Leigh |authorlink=Leigh Van Valen |year=1973 |title=A New Evolutionary Law |url=https://dl.dropboxusercontent.com/u/18310184/evolutionary-theory/vol-01/Vol.1%2CNo.1%2C1-30%2CL.%20Van%20Valen%2C%20A%20new%20evolutionary%20law..pdf |format=PDF |journal=Evolutionary Theory |location=Chicago, IL |publisher=[[University of Chicago]] |volume=1 |pages=1–30 |issn=0093-4755 |accessdate=2014-12-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20141222094258/https://dl.dropboxusercontent.com/u/18310184/evolutionary-theory/vol-01/Vol.1%2CNo.1%2C1-30%2CL.%20Van%20Valen%2C%20A%20new%20evolutionary%20law..pdf |archivedate=2014-12-22 }}</ref><ref name="parasite">{{cite journal |last1=Hamilton |first1=W. D. |authorlink1=W. D. Hamilton |last2=Axelrod |first2=Robert |authorlink2=Robert Axelrod |last3=Tanese |first3=Reiko |date=May 1, 1990 |title=Sexual reproduction as an adaptation to resist parasites (a review) |journal=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |location=Washington, D.C. |publisher=National Academy of Sciences |volume=87 |issue=9 |pages=3566–3573 |bibcode=1990PNAS...87.3566H |doi=10.1073/pnas.87.9.3566 |issn=0027-8424 |pmid=2185476}}</ref><ref name="Birdsell">{{harvnb|Birdsell|Wills|2003|pp=113–117}}</ref> არსებობს ჰიპოთეზა, რომ სქესობრივი გზით გამრავლება, პირველ რიგში, წარმოადგენს ადაპტაციას გამეტურ დნმ-ში არსებული შეცდომების გასწორებისთვის რეკომბინაციის გზით, ხოლო გაზრდილი მრავალფეროვნება ამ პროცესის თანმდევი პროდუქტია, რომელიც, თავის მხრივ, შესაძლოა, სასარგებლო იყოს.<ref>Bernstein H, Byerly HC, Hopf FA, Michod RE. Genetic damage, mutation, and the evolution of sex. Science. 1985 Sep 20;229(4719):1277-81. doi: 10.1126/science.3898363. PMID 3898363</ref><ref>Bernstein H, Hopf FA, Michod RE. The molecular basis of the evolution of sex. Adv Genet. 1987;24:323-70. doi: 10.1016/s0065-2660(08)60012-7. PMID 3324702</ref> ===გენების დინება=== გენების დინება არის გენების გაცვლა პოპულაციებსა და სახეობებს შორის.<ref name="Morjan C, Rieseberg L 2004 1341–56">{{cite journal |last1=Morjan |first1=Carrie L. |last2=Rieseberg |first2=Loren H. |authorlink2=Loren H. Rieseberg |date=June 2004 |title=How species evolve collectively: implications of gene flow and selection for the spread of advantageous alleles |journal=[[Molecular Ecology]] |location=Hoboken, NJ |publisher=Wiley-Blackwell |volume=13 |issue=6 |pages=1341–1356 |pmid=15140081 |doi=10.1111/j.1365-294X.2004.02164.x |issn=0962-1083 |pmc=2600545}}</ref> ის შეიძლება იყოს პოპულაციისათვის ან სახეობებისთვის ახალი ვარიაციების წყარო. გენების დინება შეიძლება გამოიწვეული იყოს ინდივიდების მოძრაობით ორგანიზმების სხვადასხვა პოპულაციებს შორის, მაგალითად, [[თაგვები]]ს მოძრაობა შიდა და ნაპირის პოპულაციებს შორის, ან [[ყვავილის მტვერი|ყვავილის მტვრის]] მოძრაობა მძიმე მეტალისადმი მდგრად ან მძიმე მეტალისადმი მგრძნობიარე ბალახების პოპულაციებს შორის. გენების გადაცემა სახეობებს შორის მოიცავს [[ჰიბრიდი (ბიოლოგია)|ჰიბრიდი]] ორგანიზმების წარმოქმნასა და [[გენების ჰორიზონტალურ გადაცემა]]ს. გენების ჰორიზონტალური გადაცემა არის გენეტიკური მასალის გადაცემა ერთი ორგანიზმიდან მეორეში, რომელიც არ არის მისი შთამომავალი; ამის ყველაზე კარგი მაგალითი ბაქტერიები არიან.<ref>{{cite journal |last1=Boucher |first1=Yan |last2=Douady |first2=Christophe J. |last3=Papke |first3=R. Thane |last4=Walsh |first4=David A. |last5=Boudreau |first5=Mary Ellen R. |last6=Nesbo |first6=Camilla L. |last7=Case |first7=Rebecca J. |last8=Doolittle |first8=W. Ford |date=December 2003 |title=Lateral gene transfer and the origins of prokaryotic groups |journal=Annual Review of Genetics |location=Palo Alto, CA |publisher=Annual Reviews |volume=37 |pages=283–328 |doi=10.1146/annurev.genet.37.050503.084247 |issn=0066-4197 |pmid=14616063 |display-authors=3}}</ref> [[მედიცინა]]ში ამ მოვლენას წვლილი შეაქვს [[ანტიბიოტიკები|ანტიბიოტიკებისადმი]] მდგრადობის გავრცელებაში. როგორც კი ერთი [[ბაქტერია]] იძენს რეზისტენტობის გენებს, მას შეუძლია სწრაფად გადასცეს ისინი სხვა ბაქტერიებს.<ref name=GeneticEvolution>{{cite journal |last=Walsh |first=Timothy R. |date=October 2006 |title=Combinatorial genetic evolution of multiresistance |journal=[[Current Opinion (Elsevier)|Current Opinion in Microbiology]] |location=Amsterdam, the Netherlands |publisher=Elsevier |volume=9 |issue=5 |pages=476–482 |doi=10.1016/j.mib.2006.08.009 |issn=1369-5274 |pmid=16942901}}</ref> გენების ჰორიზონტალური გადაცემა ხდება ბაქტერიებიდან ეუკარიოტებზეც, როგორიცაა [[საფუარები|საფუარი]] ''[[Saccharomyces cerevisiae]]'' და მწერი ''[[Callosobruchus chinensis]]''.<ref>{{cite journal |last1=Kondo |first1=Natsuko |last2=Nikoh |first2=Naruo |last3=Ijichi |first3=Nobuyuki |last4=Shimada |first4=Masakazu |last5=Fukatsu |first5=Takema |date=October 29, 2002 |title=Genome fragment of ''Wolbachia'' endosymbiont transferred to X chromosome of host insect |journal=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |location=Washington, D.C. |publisher=National Academy of Sciences |volume=99 |issue=22 |pages=14280–14285 |bibcode=2002PNAS...9914280K |doi=10.1073/pnas.222228199 |issn=0027-8424 |pmc=137875 |pmid=12386340 |display-authors=3}}</ref><ref>{{cite journal |last=Sprague |first=George F., Jr. |date=December 1991 |title=Genetic exchange between kingdoms |journal=[[Current Opinion (Elsevier)|Current Opinion in Genetics & Development]] |location=Amsterdam, the Netherlands |publisher=Elsevier |volume=1 |issue=4 |pages=530–533 |doi=10.1016/S0959-437X(05)80203-5 |issn=0959-437X |pmid=1822285}}</ref> უფრო დიდი მასშტაბის მაგალითია ეუკარიოტი ''Bdelloidea'', რომელსაც გენების მნიშვნელოვანი ნაწილი ბაქტერიების, [[სოკო|სოკოების]] და [[მცენარე]]ებისაგან აქვს მიღებული.<ref>{{cite journal |last1=Gladyshev |first1=Eugene A. |last2=Meselson |first2=Matthew |authorlink2=Matthew Meselson |last3=Arkhipova |first3=Irina R. |date=May 30, 2008 |title=Massive Horizontal Gene Transfer in Bdelloid Rotifers |journal=Science |location=Washington, D.C. |publisher=American Association for the Advancement of Science |volume=320 |issue=5880 |pages=1210–1213 |bibcode=2008Sci...320.1210G |doi=10.1126/science.1156407 |issn=0036-8075 |pmid=18511688}}</ref> [[ვირუსები|ვირუსებს]] ასევე აქვთ დნმ-ის გადატანის უნარი სხვადასხვა ორგანიზმებს შორის, მათ შორის, სხვადასხვა [[დომენი (ბიოლოგია)|ბიოლოგიურ დომენებს]] შორისაც კი.<ref>{{cite journal |last1=Baldo |first1=Angela M. |last2=McClure |first2=Marcella A. |date=September 1999 |title=Evolution and Horizontal Transfer of dUTPase-Encoding Genes in Viruses and Their Hosts |url=https://archive.org/details/sim_journal-of-virology_1999-09_73_9/page/7710 |journal=[[Journal of Virology]] |location=Washington, D.C. |publisher=[[American Society for Microbiology]] |volume=73 |issue=9 |pages=7710–7721 |issn=0022-538X |pmc=104298 |pmid=10438861}}</ref> გენების გადაცემა დიდ მასშტაბებში ასევე მოხდა ეუკარიოტული უჯრედების და ბაქტერიების წინაპრებს შორის [[ქლოროპლასტები]]სა და [[მიტოქონდრიები]]ს შეძენისას. ასევე, შესაძლებელია, რომ ეუკარიოტები ბაქტერიებს და არქეებს შორის გენების ჰორიზონტალური გაცვლის შედეგად გაჩენილიყვნენ.<ref>{{cite journal |last1=Rivera |first1=Maria C. |last2=Lake |first2=James A. |authorlink2=James A. Lake |date=September 9, 2004 |title=The ring of life provides evidence for a genome fusion origin of eukaryotes |url=https://archive.org/details/sim_nature-uk_2004-09-09_431_7005/page/152 |journal=Nature |location=London |publisher=Nature Publishing Group |volume=431 |issue=7005 |pages=152–155 |bibcode=2004Natur.431..152R |doi=10.1038/nature02848 |issn=0028-0836 |pmid=15356622}}</ref> ==მექანიზმები== [[ნეოდარვინიზმი|ნეოდარვინისტული]] პერსპექტივიდან, ევოლუცია ხდება მაშინ, როცა ერთმანეთთან შეჯვარებადი ინდივიდების პოპულაციაში იცვლება ალელების სიხშირე.<ref name="Ewens W.J. 2004" /> ამის მაგალითი ჩრჩილების პოპულაციაში შავ ფერზე პასუხისმგებელი ალელის ფართო გავრცელებაა. მექანიზმები, რომლებსაც შეუძლია ალელების სიხშირეებში ცვლილებების გამოწვევა, მოიცავს ბუნებრივ გადარჩევას, გენების დრეიფს, გენების „ავტოსტოპს“, მუტაციასა და გენთა დინებას. ===ბუნებრივი გადარჩევა=== [[ფაილი:მუტაცია და გადარჩევა (დიაგრამა).svg|300px|მინი|მუტაცია, რომელსაც ბუნებრივი გადარჩევა მოსდევს, პოპულაციაში შავ შეფერილობას განაპირობებს]] ევოლუცია ბუნებრივი გადარჩევის გზით არის პროცესი, რომლის შედაგადაც თვისებები, რომლებიც ზრდიან გადარჩენის და გამრავლების შანსებს, უფრო მეტი სიხშირით გვხვდება მომდევნო თაობებში. ხშირად მას „თვითკმარ“ მექანიზმს უწოდებენ, რადგან ის აუცილებლად გამომდინარეობს სამი მარტივი ფაქტიდან:<ref name="Lewontin70" /> *პოპულაციაში შემავალ ორგანიზმებში არსებობს მორფოლოგიასთან, ფიზიოლოგიასთან და ქცევასთან დაკავშირებული განსხვავებები (ფენოტიპური ვარიაციები). *სხვადასხვა თვისებები გადარჩენისა და რეპროდუქციის სხვადასხვა სიხშირეს განაპირობებს (დიფერენციალური შემგუებლობა). *ეს თვისებები შეიძლება გადაეცეს თაობიდან თაობას (შემგუებლობის მემკვიდრობითობა). წარმოიქმნება იმაზე მეტი შთამომავლობა, ვიდრე შეიძლება გადარჩეს, ასეთი გარემოება კი გადარჩენისა და რეპროდუქციისათვის ორგანიზმებს შორის შეჯიბრს წარმოშობს. ორგანიზმებს ისეთი თვისებებით, რომლებიც მათ მეტოქეებთან შედარებით უპირატესობას აძლევს, უფრო მეტი შანსი აქვთ, თავიანთ თვისებები შემდეგ თაობებს გადასცენ, ვიდრე იმათ, რომელთაც თავიანთი თვისებები არანაირ უპირატესობას არ ანიჭებს. ბუნებრივი გადარჩევის ცენტრალური კონცეფცია ორგანიზმის ევოლუციური შემგუებლობაა ({{lang-en|Evolutionary fitness}}).<ref name="Orr">{{cite journal |last=Orr |first=H. Allen |authorlink=H. Allen Orr |date=August 2009 |title=Fitness and its role in evolutionary genetics |journal=Nature Reviews Genetics |location=London |publisher=Nature Publishing Group |volume=10 |issue=8 |pages=531–539 |doi=10.1038/nrg2603 |pmc=2753274 |pmid=19546856 |issn=1471-0056}}</ref> შემგუებლობა იზომება ორგანიზმის უნარით გადარჩეს და გამრავლდეს, რაც განსაზღვრავს შემდეგ თაობაში შეტანილი გენეტიკური წვლილის ზომას.<ref name="Orr" /> მიუხედავად ამისა, შემგუებლობა არ არის იგივე, რაც შთამომავლობის საერთო რაოდენობა: ამის ნაცვლად, შემგუებლობა იზომება იმ მომდევნო თაობათა პროპორციით, რომლებიც ორგანიზმის გენებს ატარებენ.<ref name="Haldane">{{cite journal |last=Haldane |first=J. B. S. |authorlink=J. B. S. Haldane |date=March 14, 1959 |title=The Theory of Natural Selection To-Day |url=https://archive.org/details/sim_nature-uk_1959-03-14_183_4663/page/710 |journal=Nature |location=London |publisher=Nature Publishing Group |volume=183 |issue=4663 |pages=710–713 |bibcode=1959Natur.183..710H |doi=10.1038/183710a0 |issn=0028-0836 |pmid=13644170}}</ref> მაგალითად, თუკი ორგანიზმს შეუძლია ადვილად გადარჩეს და სწრაფად გამრავლდეს, მაგრამ მისი შთამომავლობა ძალიან სუსტი და პატარაა, რათა გადარჩეს, ეს ორგანიზმი მცირე გენეტიკურ წვლილს შეიტანს შემდეგ თაობებში და აქედან გამომდინარე, დაბალი შემგუებლობა ექნება.<ref name="Orr" /> თუკი კონკრეტული ალელი ამ გენის სხვა ალელებთან შედარებით შემგუებლობას უფრო ზრდის, ეს ალელი თაობათა განმავლობაში პოპულაციაში უფრო მეტად გავრცელებული გახდება, ანუ გადარჩევა ხდება ამ ალელის ''სასარგებლოდ''. იმ თვისებების ნიმუშები, რომელთაც შემგუებლობის გაზრდა შეუძლიათ, არის ინდივიდის გადარჩენის და გამრავლების უნარები. საპირისპიროდ, დაბალი შემგუებლობის გამომწვევი, მავნე თვისებებზე პასუხისმგებელი ალელები უფრო გაიშვიათდებიან — ანუ გადარჩევა ხდება ამ ალელის ''წინააღმდეგ''.<ref name="Lande">{{cite journal |last1=Lande |first1=Russell |authorlink1=Russell Lande |last2=Arnold |first2=Stevan J. |date=November 1983 |title=The Measurement of Selection on Correlated Characters |url=https://archive.org/details/sim_evolution_1983-11_37_6/page/1210 |journal=Evolution |location=Hoboken, NJ |publisher=John Wiley & Sons on behalf of the Society for the Study of Evolution |volume=37 |issue=6 |pages=1210–1226 |doi=10.2307/2408842 |issn=0014-3820 |jstor=2408842}}</ref> მნიშვნელოვანია, რომ ალელის შემგუებლობა არ არის ფიქსირებული მახასიათებელი; თუკი გარემო შეიცვლება, მანამდე ნეიტრალური ან საზიანო თვისებები შესაძლოა სასარგებლო გახდეს, მანამდე სასარგებლო კი საზიანოდ იქცეს.<ref name="Futuyma_2005" /> მიუხედავად ამისა, იმ შემთხვევაშიც კი, თუ გადარჩევის მიმართულება ასე შებრუნდება, წარსულში დაკარგული თვისებები შესაძლოა ხელახლა იგივე ფორმით აღარ აღმოცენდეს (ე.წ. დოლოს კანონი).<ref>{{cite journal |last1=Goldberg |first1=Emma E. |last2=Igić |first2=Boris |date=November 2008 |title=On phylogenetic tests of irreversible evolution |journal=Evolution |location=Hoboken, NJ |publisher=John Wiley & Sons on behalf of the Society for the Study of Evolution |volume=62 |issue=11 |pages=2727–2741 |doi=10.1111/j.1558-5646.2008.00505.x |issn=0014-3820 |pmid=18764918}}</ref><ref>{{cite journal |last1=Collin |first1=Rachel |last2=Miglietta |first2=Maria Pia |date=November 2008 |title=Reversing opinions on Dollo's Law |journal=[[Trends (journals)|Trends in Ecology & Evolution]] |location=Cambridge, MA |publisher=Cell Press |volume=23 |issue=11 |pages=602–609 |doi=10.1016/j.tree.2008.06.013 |issn=0169-5347 |pmid=18814933}}</ref> [[File:Genetic Distribution.svg|thumb|left|315px|ეს დიაგრამები გამოსახავს გენეტიკური გადარჩევის განსხვავებულ ტიპებს. თითოეულ გრაფიკზე, X-ღერძის ცვლადი არის [[ფენოტიპური თვისება|ფენოტიპური თვისების]] ტიპი და Y-ღერძის ცვლადი არის ორგანიზმების რაოდენობა. ჯგუფი A არის თავდაპირველი პოპულაცია და ჯგუფი B არის პოპულაცია გადარჩევის შემდეგ.<br /> '''·''' გრაფიკი 1 აჩვენებს [[მიმართული გადარჩევა|მიმართულ (დირექციულ) გადარჩევას]], რომელშიც ცალკეული უკიდურესი ფენოტიპია გადარჩეული.<br /> '''·''' გრაფიკ 2-ზე გამოსახულია [[მასტაბილიზებელი გადარჩევა]], სადაც გარდამავალი ფენოტიპია გადარჩეული უკიდურესი თვისებების ნაცვლად.<br /> '''·''' გრაფიკი 3 აჩვენებს [[დამრღვევი გადარჩევა|დამრღვევ გადარჩევას]], რომელშიც უკიდურესი ფენოტიპებია გადარჩეული გარდამავალი თვისებების ნაცვლად]] ბუნებრივი გადარჩევა პოპულაციის შიგნით იმ თვისებაზე, რომელიც შეიძლება განსხვავდებოდეს მნიშვნელობებით, მაგალითად სიმაღლე, შესაძლებელია დაიყოს სამ განსხვავებულ ტიპად. პირველი მათგანია [[მიმართული გადარჩევა|მიმართული გადარჩევა]], რომელიც დროთა განმავლობაში საშუალო მნიშვნელობებიდან გადაიხრება — მაგალითად, ორგანიზმი ნელ-ნელა უფრო მაღალი ხდება.<ref>{{cite journal |last1=Hoekstra |first1=Hopi E. |last2=Hoekstra |first2=Jonathan M. |last3=Berrigan |first3=David |last4=Vignieri |first4=Sacha N. |last5=Hoang |first5=Amy |last6=Hill |first6=Caryl E. |last7=Beerli |first7=Peter |last8=Kingsolver |first8=Joel G. |date=July 31, 2001 |title=Strength and tempo of directional selection in the wild |journal=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |location=Washington, D.C. |publisher=National Academy of Sciences |volume=98 |issue=16 |pages=9157–9160 |bibcode=2001PNAS...98.9157H |doi=10.1073/pnas.161281098 |issn=0027-8424 |pmc=55389 |pmid=11470913 |display-authors=3}}</ref> [[დამრღვევი გადარჩევა]] არის უკიდურესი თვისებების გადარჩევა, რაც ხშირად მთავრდება იმით, რომ უფრო გავრცელებული ხდება ორი ექსტრემალური მნიშვნელობა, საშუალოს ნაცვლად. ამ შემთხვევაში გადარჩევა მიმართულია საშუალო მნიშვნელობის წინააღმდეგ. ეს შესაძლებელია მაშინ მოხდეს, როცა ერთნაირ უპირატესობას ფლობენ როგორც მაღალი, ისე დაბალი ორგანიზმები, მაგრამ არა ისინი, რომელთაც საშუალო სიმაღლე გააჩნიათ. ბოლოს, [[მასტაბილიზებელი გადარჩევა]] არის გადარჩევა უკიდურესი მნიშვნელობების წინააღმდეგ, რაც განაპირობებს საშუალო მნიშვნელობის გავრცელებას და ვარიაციების ნაკლებობას.<ref name="Hurst">{{cite journal |last=Hurst |first=Laurence D. |authorlink=Laurence Hurst |title=Fundamental concepts in genetics: genetics and the understanding of selection |date=February 2009 |journal=Nature Reviews Genetics |location=London |publisher=Nature Publishing Group |volume=10 |issue=2 |pages=83–93 |doi=10.1038/nrg2506 |issn=1471-0056 |pmid=19119264}}</ref><ref>{{cite journal |last=Felsenstein |first=Joseph |authorlink=Joseph Felsenstein |date=November 1979 |title=Excursions along the Interface between Disruptive and Stabilizing Selection |url=https://archive.org/details/sim_genetics_1979-11_93_3/page/773 |journal=[[Genetics (journal)|Genetics]] |location=Bethesda, MD |publisher=[[Genetics Society of America]] |volume=93 |issue=3 |pages=773–795 |issn=0016-6731 |pmc=1214112 |pmid=17248980}}</ref> ამან შეიძლება გამოიწვიოს მაგალითად ის, რომ ყველა ორგანიზმი ნელ-ნელა ერთნაირი სიმაღლის გახდეს. უმრავლეს შემთხვევაში ბუნებრივი გადარჩევა ბუნებას ანიჭებს გადამწყვეტ როლს იმის განსასაზღვრავად, თუ რომელი ინდივიდია მეტად თუ ნაკლებად გადარჩენადი. სიტყვა „ბუნება“ ამ შემთხვევაში აღნიშნავს [[ეკოსისტემა]]ს, რაც წარმოადგენს სისტემას, რომელშიც თითოეული ელემენტები — როგორც ფიზიკური, ასევე ბიოლოგიური, ურთიერთქმედებენ ერთმანეთთან მათ ადგილობრივ გარემოში. [[ეკოლოგია|ეკოლოგიის]] დამფუძნებელი, ამერიკელი ბიოლოგი [[იუჯინ ოდუმი]] ეკოსისტემას შემდეგნაირად განმარტავს: „ნებისმიერი ერთობა, რომელიც შეიცავს ყველანაირ ორგანიზმს... რომლებიც მოცემულ არეალში ურთიერთქმედებენ ფიზიკურ გარემოსთან, რის შედეგადაც სისტემის შიგნით ენერგიის ნაკადი ტროფული სტრუქტურის, ბიოტური მრავალფეროვნებისა და მატერიის ციკლების მკაფიოდ განსაზღვრისკენ წარიმართება (მაგალითად, მატერიის გაცვლა ცოცხალ და არაცოცხალ ნაწილებს შორის).<ref name="Odum1971">{{harvnb|Odum|1971|p=8}}</ref> ყოველი პოპულაცია ეკოსისტემაში განსხვავებულ ნიშას ან პოზიციას იკავებს და სისტემის დანარჩენ ნაწილებთან ერთმანეთისგან განსხვავებული ურთიერთობები აქვს. ეს პროცესი მოიცავს ორგანიზმის ცხოვრების ისტორიას, მის პოზიციას კვების ჯაჭვში და მის გეოგრაფიულ არეალს. ბუნების ფართო გაგება მეცნიერებს საშუალებას აძლევს ერთმანეთისგან გამიჯნონ სპეციფიკური ძალები, რომლებიც ერთობლივად შეადგენენ ბუნებრივ გადარჩევას. ბუნებრივი გადარჩევა შეიძლება მოქმედებდეს ორგანიზაციის სხვადასხვა დონეზე, როგორიცაა გენები, უჯრედები, ინდივიდუალური ორგანიზმები, ორგანიზმთა ჯგუფები და სახეობები.<ref name="Okasha07">{{harvnb|Okasha|2006}}</ref><ref name="Gould">{{cite journal |last=Gould |first=Stephen Jay |authorlink=Stephen Jay Gould |date=February 28, 1998 |title=Gulliver's further travels: the necessity and difficulty of a hierarchical theory of selection |journal=Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences |location=London |publisher=Royal Society |volume=353 |issue=1366 |pages=307–314 |doi=10.1098/rstb.1998.0211 |issn=0962-8436 |pmc=1692213 |pmid=9533127}}</ref><ref name=Mayr1997>{{cite journal |last=Mayr |first=Ernst |authorlink=Ernst Mayr |date=March 18, 1997 |title=The objects of selection |journal=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |location=Washington, D.C. |publisher=National Academy of Sciences |volume=94 |issue=6 |pages=2091–2094 |bibcode=1997PNAS...94.2091M |doi=10.1073/pnas.94.6.2091 |issn=0027-8424 |pmc=33654 |pmid=9122151}}</ref> გადარჩევა, შესაძლოა, ასევე მიმდინარეობდეს ერთდროულად მრავალ დონეზე.<ref>{{harvnb|Maynard Smith|1998|pp=203–211; discussion 211–217}}</ref> ინდივიდუალური ორგანიზმის დონეზე ქვემოთ მიმდინარე გადარჩევის მაგალითია გენები, რომლებსაც [[ტრანსპოზონები|ტრანსპოზონებს]] უწოდებენ; მათ რეპლიკაცია და გავრცელება გენომის შიგნით შეუძლიათ.<ref>{{cite journal |last=Hickey |first=Donal A. |year=1992 |title=Evolutionary dynamics of transposable elements in prokaryotes and eukaryotes |journal=[[Genetica]] |location=Dordrecht, the Netherlands |publisher=[[Springer Science+Business Media|Kluwer Academic Publishers]] |volume=86 |issue=1–3 |pages=269–274 |doi=10.1007/BF00133725 |issn=0016-6707 |pmid=1334911}}</ref> ინდივიდის დონეზე ზემოთ მიმდინარე გადარჩევა, როგორიცაა [[ჯგუფური გადარჩევა]], შესაძლოა განვითარდეს ურთიერთანამშრომლობის ევოლუციის შედეგად.<ref>{{cite journal |last1=Gould |first1=Stephen Jay |last2=Lloyd |first2=Elisabeth A. |authorlink2=Elisabeth Lloyd |date=October 12, 1999 |title=Individuality and adaptation across levels of selection: how shall we name and generalise the unit of Darwinism? |journal=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |location=Washington, D.C. |publisher=National Academy of Sciences |volume=96 |issue=21 |pages=11904–11909 |bibcode=1999PNAS...9611904G |doi=10.1073/pnas.96.21.11904 |issn=0027-8424 |pmc=18385 |pmid=10518549}}</ref> ====გენეტიკური „ავტოსტოპი“==== რეკომბინაცია ერთ დნმ-ზე მყოფ ალელებს განცალკევების შესაძლებლობას აძლევს, თუმცა, რეკომბინაციის მაჩვენებელი დაბალია. შედეგად, ქრომოსომაში ერთად თავმოყრილი გენები შესაძლოა ყოველთვის არ დასცილდნენ ერთმანეთს და ის გენები, რომლებიც ერთმანეთთან ახლოს მდებარეობენ, მიდრეკილნი არიან ერთად გადაეცენ მემკვიდრეობით — მოვლენა, რომელსაც გენეტიკურ ბმას უწოდებენ.<ref>{{cite journal |last1=Lien |first1=Sigbjørn |last2=Szyda |first2=Joanna |last3=Schechinger |first3=Birgit |last4=Rappold |first4=Gudrun |last5=Arnheim |first5=Norm |date=February 2000 |title=Evidence for Heterogeneity in Recombination in the Human Pseudoautosomal Region: High Resolution Analysis by Sperm Typing and Radiation-Hybrid Mapping |url=https://archive.org/details/sim_american-journal-of-human-genetics_2000-02_66_2/page/557 |journal=[[American Journal of Human Genetics]] |location=Cambridge, MA |publisher=Cell Press on behalf of the [[American Society of Human Genetics]] |volume=66 |issue=2 |pages=557–566 |doi=10.1086/302754 |issn=0002-9297 |pmc=1288109 |pmid=10677316 |display-authors=3}}</ref> ეს ტენდენცია იზომება იმის მიხედვით, თუ რამდენად ხშირად ხვდება ერთად ორი ალელი ერთ ქრომოსომაში მოლოდინებთან შედარებით, რასაც ბმის უწონასწორობას უწოდებენ. ალელების ნაკრებს, რომლებიც მემკვიდრეობით ჯგუფურად გადაეცემა, [[ჰაპლოტიპი|ჰაპლოტიპს]] უწოდებენ. ეს, შესაძლოა, მნიშვნელოვანი იყოს მაშინ, როცა ერთი ალელი რომელიმე ჰაპლოტიპში ძლიერ სასარგებლოა: ბუნებრივ გადარჩევას შეუძლია წარმართოს სელექციური წმენდა, რაც ასევე გახდება იმის მიზეზი, რომ ჰაპლოტიპის სხვა ალელები უფრო გავრცელებული გახდეს სახეობაში; ამ ეფექტს გენეტიკურ „ავტოსტოპს“ უწოდებენ. იგი გამოწვეულია იმ ფაქტით, რომ ზოგიერთი ნეიტრალური გენი გენეტიკურადაა დაკავშირებული სხვებთან, რომლებიც გადარჩევას ექვემდებარებიან და შესაძლებელია ნაწილობრივ დატყვევებული იყვნენ შესაბამისი ეფექტიანი პოპულაციის ზომით.<ref>{{cite journal |last=Barton |first=Nicholas H. |authorlink=Nick Barton |date=November 29, 2000 |title=Genetic hitchhiking |journal=Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences |location=London |publisher=Royal Society |volume=355 |issue=1403 |pages=1553–1562 |doi=10.1098/rstb.2000.0716 |issn=0962-8436 |pmc=1692896 |pmid=11127900}}</ref> ==== სქესობრივი გადარჩევა ==== ბუნებრივი გადარჩევის გამორჩეული შემთხვევაა [[სქესობრივი გადარჩევა]], რაც წარმოადგენს იმ თვისების გადარჩევას, რომელიც ზრდის წარმატებული შეჯვარების შანსს ორგანიზმის პოტენციური მეწყვილისადმი მიმზიდველობის გაზრდის გზით.<ref>{{cite journal |last1=Andersson |first1=Malte |last2=Simmons |first2=Leigh W. |date=June 2006 |title=Sexual selection and mate choice |journal=Trends in Ecology & Evolution |location=Cambridge, MA |publisher=Cell Press |volume=21 |issue=6 |pages=296–302 |pmid=16769428 |doi=10.1016/j.tree.2006.03.015 |issn=0169-5347}}</ref> სქესობრივი გადარჩევის დროს განვითარებული თვისებები განსაკუთრებით შესამჩნევია რამდენიმე სახეობის მამრ ცხოველებში. მიუხედავად სქესობრივ გადარჩევაში ხელშეწყობისა, ისეთი მახასიათებლები, როგორებიცაა დიდი რქები, მყვირალობა, ტანის დიდი ზომა, ხშირად იზიდავს მტაცებელს, რაც ცუდია გადარჩენის თვალსაზრისით.<ref>{{cite journal |last1=Kokko |first1=Hanna |authorlink1=Hanna Kokko |last2=Brooks |first2=Robert |last3=McNamara |first3=John M. |last4=Houston |first4=Alasdair I. |date=July 7, 2002 |title=The sexual selection continuum |journal=[[Proceedings of the Royal Society#Proceedings of the Royal Society B|Proceedings of the Royal Society B]] |location=London |publisher=Royal Society |volume=269 |issue=1498 |pages=1331–1340 |doi=10.1098/rspb.2002.2020 |issn=0962-8452 |pmc=1691039 |pmid=12079655}}</ref><ref name="Balancing">{{cite journal |last1=Quinn |first1=Thomas P. |last2=Hendry |first2=Andrew P. |last3=Buck |first3=Gregory B. |year=2001 |title=Balancing natural and sexual selection in sockeye salmon: interactions between body size, reproductive opportunity and vulnerability to predation by bears |url=http://redpath-staff.mcgill.ca/hendry/QuinnetalEvolEcolRes2001.pdf |format=PDF |journal=Evolutionary Ecology Research |volume=3 |pages=917–937 |issn=1522-0613 |accessdate=2014-12-15}}</ref> გადარჩენის მინუსს აბალანსებს მაღალი რეპროდუქტიული წარმატება იმ მამრებში, რომელთაც აჩვენეს ეს ძნელად გაყალბებადი, სქესობრივად გადარჩეული თვისებები.<ref>{{cite journal |last1=Hunt |first1=John |last2=Brooks |first2=Robert |last3=Jennions |first3=Michael D. |last4=Smith |first4=Michael J. |last5=Bentsen |first5=Caroline L. |last6=Bussière |first6=Luc F. |date=December 23, 2004 |title=High-quality male field crickets invest heavily in sexual display but die young |journal=Nature |location=London |publisher=Nature Publishing Group |volume=432 |issue=7020 |pages=1024–1027 |bibcode=2004Natur.432.1024H |doi=10.1038/nature03084 |issn=0028-0836 |pmid=15616562 |display-authors=3}}</ref> ===გენური დრეიფი=== {{მთავარი|გენური დრეიფი}} [[File:ალელები-სიხშირე.png|thumb|20 დაუკავშირებელი ალელის [[გენური დრეიფი]]ს სიმულაცია 10 პოპულაციაში (ზემოთ) და 100 პოპულაციაში (ქვემოთ). დრეიფი ფიქსაციისკენ უფრო სწრაფია პატარა პოპულაციებში.]] [[გენური დრეიფი]] არის ცვლილება [[ალელი]]ს სიხშირეში ერთი თაობიდან მეორეში, რომელიც ხდება იმიტომ, რომ ალელები მიდრეკილია [[ნიმუშის შეცდომა|ნიმუშის შეცდომისკენ]].<ref name="Masel 2011">{{cite journal |last=Masel |first=Joanna |date=October 25, 2011 |title=Genetic drift |journal=Current Biology |location=Cambridge, MA |publisher=Cell Press |volume=21 |issue=20 |pages=R837–R838 |doi=10.1016/j.cub.2011.08.007 |issn=0960-9822 |pmid=22032182}}</ref> შედეგად, როდესაც გადარჩევითი ძალები არ არის ან შედარებით სუსტია, ალელების სიხშირე მიისწრაფის დრეიფისკენ ზემოთ ან ქვემოთ (შემთხვევითობის პრინციპით). ეს დრეიფი ჩერდება მაშინ, როდესაც ალელი საბოლოოდ დაფიქსირდება: გაქრება პოპულაციიდან ან სხვა ალელებს მთლიანად შეანაცვლებს. აქედან გამომდინარე, გენურმა დრეიფმა შესაძლოა ზოგიერთი ალელი პოპულაციიდან ამოაგდოს მხოლოდ შემთხვევითობის გამო. გადარჩევითი ძალების არარსებობის შემთხვევაშიც კი, გენეტიკურმა დრეიფმა შესაძლოა გამოიწვიოს ორი ერთმანეთისგან იზოლირებული, მაგრამ ერთნაირი საწყისი გენეტიკური სტრუქტურის მქონე პოპულაციის დაშლა ორ განსხვავებულ პოპულაციად ალელების განსხვავებული კომპლექტებით.<ref>{{cite journal |last=Lande |first=Russell |year=1989 |title=Fisherian and Wrightian theories of speciation |url=https://archive.org/details/sim_genome_1989_31_1/page/221 |journal=Genome |location=Ottawa |publisher=[[National Research Council (Canada)|National Research Council of Canada]] |volume=31 |issue=1 |pages=221–227 |doi=10.1139/g89-037 |issn=0831-2796 |pmid=2687093}}</ref> [[მოლეკულური ევოლუციის ნეიტრალური თეორია|მოლეკულური ევოლუციის ნეიტრალური თეორიის]] თანახმად, ევოლუციური ცვლილებების უმეტესობა არის გენური დრეიფის მიერ ნეიტრალური მუტაციების ფიქსაციების შედეგი.<ref name="Kimura M 1991 367–86">{{cite journal |last=Kimura |first=Motoo |authorlink=Motoo Kimura |year=1991 |title=The neutral theory of molecular evolution: a review of recent evidence |url=https://www.jstage.jst.go.jp/article/jjg/66/4/66_4_367/_article |journal=[[Journal of Human Genetics|The Japanese Journal of Human Genetics]] |location=Mishima, Japan |publisher=Genetics Society of Japan |volume=66 |issue=4 |pages=367–386 |doi=10.1266/jjg.66.367 |issn=0021-504X |pmid=1954033}}</ref> აქედან გამომდინარე, ამ მოდელში, გენეტიკური ცვლილებების უმეტესობა პოპულაციაში მუდმივი მუტაციური წნეხისა და გენური დრეიფის შედეგია.<ref>{{cite journal |last=Kimura |first=Motoo |year=1989 |title=The neutral theory of molecular evolution and the world view of the neutralists |journal=Genome |location=Ottawa |publisher=National Research Council of Canada |volume=31 |issue=1 |pages=24–31 |doi=10.1139/g89-009 |issn=0831-2796 |pmid=2687096}}</ref> ნეიტრალური თეორიის ეს ფორმა მეტწილად უარყოფილია, რადგან ის არ ესადაგება ბუნებაში დაკვირვებად გენეტიკურ ვარიაციებს.<ref>{{cite journal |last=Kreitman |first=Martin |authorlink=Martin Kreitman |date=August 1996 |title=The neutral theory is dead. Long live the neutral theory |url=https://archive.org/details/sim_bioessays_1996-08_18_8/page/678 |journal=BioEssays |location=Hoboken, NJ |publisher=John Wiley & Sons |volume=18 |issue=8 |pages=678–683; discussion 683 |doi=10.1002/bies.950180812 |issn=0265-9247 |pmid=8760341}}</ref><ref>{{cite journal |last=Leigh |first=E. G., Jr. |date=November 2007 |title=Neutral theory: a historical perspective |journal=[[Journal of Evolutionary Biology]] |location=Hoboken, NJ |publisher=Wiley-Blackwell on behalf of the [[European Society for Evolutionary Biology]] |volume=20 |issue=6 |pages=2075–2091 |doi=10.1111/j.1420-9101.2007.01410.x |issn=1010-061X |pmid=17956380}}</ref> თუმცა, ამ მოდელის უფრო თანამედროვე და უფრო მხარდაჭერილი ვერსიაა თითქმის ნეიტრალური თეორია, სადაც მუტაცია, რომელსაც ნეიტრალური შედეგები ექნებოდა პატარა პოპულაციაში, არ არის აუცილებლად ნეიტრალური დიდ პოპულაციაშიც. სხვა, ალტერნატიული თეორიების მიხედვით, გენური დრეიფი დაჩრდილულია სხვა სტოქასტიკური ძალებით ევოლუციაში, როგორიცაა გენეტიკური „ავტოსტოპი“.<ref name="Masel 2011" /><ref name="gillespie 2001">{{cite journal |last=Gillespie |first=John H. |authorlink=John H. Gillespie |date=November 2001 |title=Is the population size of a species relevant to its evolution? |url=https://archive.org/details/sim_evolution_2001-11_55_11/page/2161 |journal=Evolution |location=Hoboken, NJ |publisher=John Wiley & Sons on behalf of the Society for the Study of Evolution |volume=55 |issue=11 |pages=2161–2169 |doi=10.1111/j.0014-3820.2001.tb00732.x |issn=0014-3820 |pmid=11794777}}</ref><ref>{{cite journal |last1=Neher |first1=Richard A. |last2=Shraiman |first2=Boris I. |date=August 2011 |title=Genetic Draft and Quasi-Neutrality in Large Facultatively Sexual Populations |journal=Genetics |location=Bethesda, MD |publisher=Genetics Society of America |volume=188 |issue=4 |pages=975–996 |doi=10.1534/genetics.111.128876 |issn=0016-6731 |pmc=3176096 |pmid=21625002}}</ref> ნეიტრალური ალელის გენეტიკური დრეიფის მიერ დაფიქსირებისთვის საჭირო დრო დამოკიდებულია პოპულაციის ზომაზე: ფიქსაცია უფრო სწრაფად ხდება პატარა პოპულაციებში.<ref>{{cite journal |last1=Otto |first1=Sarah P. |last2=Whitlock |first2=Michael C. |date=June 1997 |title=The Probability of Fixation in Populations of Changing Size |url=http://www.genetics.org/content/146/2/723.full.pdf |format=PDF |journal=Genetics |location=Bethesda, MD |publisher=Genetics Society of America |volume=146 |issue=2 |pages=723–733 |issn=0016-6731 |pmc=1208011 |pmid=9178020 |accessdate=2014-12-18}}</ref> ინდივიდების რიცხვი პოპულაციაში არ არის კრიტიკული, არამედ ის საზომი, რომელსაც ეფექტიანი პოპულაციის ზომა ეწოდება.<ref name="Charlesworth">{{cite journal |last=Charlesworth |first=Brian |authorlink=Brian Charlesworth |date=March 2009 |title=Fundamental concepts in genetics: effective population size and patterns of molecular evolution and variation |journal=Nature Reviews Genetics |location=London |publisher=Nature Publishing Group |volume=10 |issue=3 |pages=195–205 |doi=10.1038/nrg2526 |issn=1471-0056 |pmid=19204717}}</ref> ეფექტიანი პოპულაცია ჩვეულებრივ უფრო პატარაა, ვიდრე მთლიანი პოპულაცია, რადგან ის ითვალისწინებს ისეთ ფაქტორებს, როგორებიცაა პოპულაციის შიგნით შეჯვარების დონე და სიცოცხლის ციკლის ის ეტაპი, რომელშიც პოპულაცია უმცირესია.<ref name="Charlesworth" /> ეფექტიანი პოპულაციის ზომა შეიძლება არ იყოს ერთი და იგივე თითოეული გენისთვის ერთსა და იმავე პოპულაციაში.<ref>{{cite journal |last1=Cutter |first1=Asher D. |last2=Choi |first2=Jae Young |date=August 2010 |title=Natural selection shapes nucleotide polymorphism across the genome of the nematode ''Caenorhabditis briggsae'' |journal=Genome Research |location=Cold Spring Harbor, NY |publisher=Cold Spring Harbor Laboratory Press |volume=20 |issue=8 |pages=1103–1111 |doi=10.1101/gr.104331.109 |issn=1088-9051 |pmc=2909573 |pmid=20508143 |ref=harv}}</ref> ჩვეულებრივ, რთულია გაზომო ნეიტრალური პროცესებისა და გადარჩევის შედარებითი მნიშვნელობა, დრეიფის ჩათვლით.<ref>{{cite journal|last1=Mitchell-Olds|location=London|issn=1471-0056|doi=10.1038/nrg2207|pages=845–856|issue=11|volume=8|publisher=Nature Publishing Group|journal=Nature Reviews Genetics|first1=Thomas|title=Which evolutionary processes influence natural genetic variation for phenotypic traits?|date=November 2007|authorlink3=David B. Goldstein (geneticist)|first3=David B.|last3=Goldstein|first2=John H.|last2=Willis|pmid=17943192}}</ref> ადაპტაციური და არაადაპტაციური ძალების შედარებითი მნიშვნელობა ევოლუციური ცვლილების წარმართვაში დღესაც ინტენსიური კვლევის საგანია.<ref>{{cite journal|last=Nei|first=Masatoshi|authorlink=Masatoshi Nei|date=December 2005|title=Selectionism and Neutralism in Molecular Evolution|url=https://archive.org/details/sim_molecular-biology-and-evolution_2005-12_22_12/page/2318|journal=[[Molecular Biology and Evolution]]|location=Oxford|publisher=Oxford University Press on behalf of the Society for Molecular Biology and Evolution|volume=22|issue=12|pages=2318–2342|doi=10.1093/molbev/msi242|issn=0737-4038|pmc=1513187|pmid=16120807}} * {{cite journal|last=Nei|first=Masatoshi|date=May 2006|title=Selectionism and Neutralism in Molecular Evolution|journal=Molecular Biology and Evolution|type=Erratum|location=Oxford|publisher=Oxford University Press on behalf of the Society for Molecular Biology and Evolution|volume=23|issue=5|page=1095|doi=10.1093/molbev/msk009|issn=0737-4038}}</ref> ===გენების დინება=== გენების დინება მოიცავს გენების გაცვლას პოპულაციებს შორის და სახეობებს შორის.<ref name="Morjan C, Rieseberg L 2004 1341–56" /> გენების დინების არსებობა ან არარსებობა ფუნდამენტურად ცვლის ევოლუციის კურსს. ორგანიზმების კომპლექსურობის გამო, ნებისმიერი სრულიად იზოლირებული ორი პოპულაცია საბოლოოდ განივითარებს გენეტიკურ შეუსაბამობებს ნეიტრალური პროცესებით, როგორც [[ბეიტსონ-დობჟანსკი-მიულერის მოდელი|ბეიტსონ-დობჟანსკი-მიულერის მოდელშია]], მაშინაც კი, თუ ორივე პოპულაცია არსებითად იდენტური რჩება გარემოსთან ადაპტაციის თვალსაზრისით. თუ პოპულაციებს შორის გენეტიკური დიფერენციაცია განვითარდება, მათ შორის გენების დინებამ შესაძლოა შემოიყვანოს თვისებები ან ალელები, რომლებიც არახელსაყრელია ადგილობრივ პოპულაციაში და ამის გამო შესაძლოა ამ პოპულაციაში არსებულმა ორგანიზმებმა ისეთი მექანიზმები განივითარონ, რომლებიც ხელს შეუშლის შეჯვარებას გენეტიკურად დაშორებულ პოპულაციებთან, საბოლოოდ კი, ამის შედეგად, ახალი სახეობები გამოჩნდება. აქედან გამომდინარე, გენეტიკური ინფორმაციის გაცვლა ინდივიდებს შორის ფუნდამენტურად მნიშვნელოვანია ბიოლოგიური სახეობის ცნების განვითარებისთვის. თანამედროვე სინთეზზე მუშაობისას, სიუოლ რაიტმა წამოაყენა წანაცვლებადი ბალანსის თეორია, რომელიც გენების დინებას ნაწილობრივ იზოლირებულ პოპულაციებში აღიქვამს, როგორც ადაპტაციური ევოლუციის მნიშვნელოვან ასპექტს.<ref>{{cite journal |last=Wright |first=Sewall |authorlink=Sewall Wright |year=1932 |title=The roles of mutation, inbreeding, crossbreeding and selection in evolution |url=http://www.blackwellpublishing.com/ridley/classictexts/wright.asp |journal=Proceedings of the VI International Congress of Genetrics |volume=1 |pages=356–366 |accessdate=2014-12-18}}</ref> თუმცა, ბოლო ხანებში, წანაცვლებადი ბალანსის თეორიის მნიშვნელობა კრიტიკის საგანი გახდა.<ref name="Coyne 1997">{{cite journal |last1=Coyne |first1=Jerry A. |authorlink1=Jerry Coyne |last2=Barton |first2=Nicholas H. |last3=Turelli |first3=Michael |date=June 1997 |title=Perspective: A Critique of Sewall Wright's Shifting Balance Theory of Evolution |journal=Evolution |location=Hoboken, NJ |publisher=John Wiley & Sons on behalf of the Society for the Study of Evolution |volume=51 |issue=3 |pages=643–671 |doi=10.2307/2411143 |issn=0014-3820}}</ref> ===მუტაციური მიხრილობა=== [[მუტაციური მიხრილობა]], როგორც წესი, განიმარტება, როგორც განსხვავება ორი სხვადასხვა მუტაციის მოსალოდნელ დონეებს შორის, მაგალითად, ტრანზიცია-ტრანსვერსიის გადახრა, GC-AT გადახრა, დელეცია-ინსერციის გადახრა. იგი უკავშირდება [[განვითარების გადახრა|განვითარების გადახრას]]. ჰოლდეინი<ref name="Haldane1927">{{cite journal |last=Haldane |first=J.B.S. |title=A Mathematical Theory of Natural and Artificial Selection, Part V: Selection and Mutation |journal=[[Mathematical Proceedings of the Cambridge Philosophical Society|Proceedings of the Cambridge Philosophical Society]] |date=July 1927 |volume=26 |issue=7 |pages=838–844 |doi=10.1017/S0305004100015644|bibcode=1927PCPS...23..838H }}</ref> და ფიშერი<ref name="Fisher1930">{{harvnb|Fisher|1930}}</ref> ამტკიცებდნენ, რომ რამდენადაც მუტაციის წნეხი სუსტია და იგი ადვილად გადაილახება გადარჩევით, მუტაციის მიხრილობები (ტენდენციები) უშედეგო იქნებოდა გარდა ისეთი შემთხვევებისა, სადაც ადგილი აქვს ნეიტრალურ ევოლუციას ან მუტაციის განსაკუთრებით მაღალ სიხშირეს. წინააღმდეგობრივი წნეხების ეს არგუმენტი დიდი ხნის განმავლობაში გამოიყენებოდა ევოლუციაში შიდა ტენდენციების გამოსარიცხად,<ref name="YampolskyStoltzfus2001">{{cite journal |last1=Yampolsky |first1=Lev Y.|last2=Stoltzfus |first2=Arlin |date=December 20, 2001 |title=Bias in the introduction of variation as an orienting factor in evolution |journal=[[Evolution & Development]] |volume=3 |issue=2 |pages=73–83 |doi=10.1046/j.1525-142x.2001.003002073.x |pmid=11341676|s2cid=26956345}}</ref> ვიდრე მოლეკულურ ეპოქაში ნეიტრალური ევოლუციის მიმართ ინტერესი კვლავ არ განახლდა. ნობორუ სუეოკამ<ref name="Sueoka1962">{{cite journal |last=Sueoka |first=Noboru |date=April 1, 1962 |title=On the Genetic Basis of Variation and Heterogeneity of DNA Base Composition |journal=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |volume=48 |issue=4 |pages=582–592 |doi=10.1073/pnas.48.4.582|pmid=13918161 |pmc=220819 |bibcode=1962PNAS...48..582S }}</ref> და ერნსტ ფრიზმა<ref name="Freese1962">{{cite journal |last=Freese |first=Ernst |author-link=Ernst Freese |title=On the Evolution of the Base Composition of DNA |date=July 1962 |journal=[[Journal of Theoretical Biology]] |volume=3 |issue=1 |pages=82–101 |doi=10.1016/S0022-5193(62)80005-8}}</ref> გამოთქვეს მოსაზრება, რომ მუტაციის სისტემატური მიხრილობები შეიძლება იწვევდეს სისტემურ სხვაობებს სახეობათა გენომების გუანინ-ციტოზინის (GC) შემადგენლობებს შორის. 1967 წელს GC-მიხრილობის მქონე ''E. coli-ს'' მუტაციური ხვეულის აღმოჩენამ<ref name="CoxYanofsky1967">{{cite journal |last1=Cox |first1=Edward C. |last2=Yanofsky |first2=Charles |author-link2=Charles Yanofsky |title=Altered base ratios in the DNA of an Escherichia coli mutator strain |date=November 1, 1967 |journal=Proc. Natl. Acad. Sci. USA |volume=58 |issue=5 |pages=1895–1902 |doi=10.1073/pnas.58.5.1895|pmid=4866980 |pmc=223881 |bibcode=1967PNAS...58.1895C }}</ref> მოლეკულური ევოლუციის ნეიტრალური თეორიის განვითარებასთან ერთად დამაჯერებლობა შესძინა გავრცელებული მოლეკულური სტრუქტურების მუტაციურ ახსნას, რაც დღევანდელ ევოლუციურ ლიტერატურაში ხშირად გვხვდება. მაგალითად, მუტაციური მიხრილობები ხშირად გამოიყენება კოდონის გამოყენების მოდელებში.<ref name="ShahGilchrist2011">{{cite journal |last1=Shah |first1=Premal |last2=Gilchrist |first2=Michael A. |title=Explaining complex codon usage patterns with selection for translational efficiency, mutation bias, and genetic drift |date=June 21, 2011 |journal=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |volume=108 |issue=25 |pages=10231–10236 |doi=10.1073/pnas.1016719108|pmid=21646514 |pmc=3121864 |bibcode=2011PNAS..10810231S }}</ref> ასეთი მოდელები, ასევე, შეიცავს გადარჩევის ეფექტებსაც, მუტაცია-სელექცია-დრეიფის მოდელის მიხედვით,<ref name="Bulmer1991">{{cite journal |last=Bulmer |first=Michael G. |author-link=Michael Bulmer |title=The selection-mutation-drift theory of synonymous codon usage |url=https://archive.org/details/sim_genetics_1991-11_129_3/page/897 |date=November 1991 |journal=[[Genetics (journal)|Genetics]] |volume=129 |issue=3 |pages=897–907 |doi=10.1093/genetics/129.3.897 |pmid=1752426|pmc=1204756 }}</ref> რომელშიც დასაშვებია როგორც მუტაციური მიხრილობები, ისე დიფერენციალური გადარჩევაც ტრანსლაციაზე გავლენის მიხედვით. მუტაციური მიხრილობის ჰიპოთეზებმა მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა გენომის შემადგენლობის ევოლუციაზე მოსაზრებების ჩამოყალიბებაში, იზოქორების ჩათვლით.<ref name="FryxellZuckerkandl2000">{{cite journal |last1=Fryxell |first1=Karl J. |last2=Zuckerkandl |first2=Emile |author-link2=Emile Zuckerkandl |title=Cytosine Deamination Plays a Primary Role in the Evolution of Mammalian Isochores |url=https://archive.org/details/sim_molecular-biology-and-evolution_2000-09_17_9/page/1371 |date=September 2000 |journal=Molecular Biology and Evolution |volume=17 |issue=9 |pages=1371–1383 |doi=10.1093/oxfordjournals.molbev.a026420|pmid=10958853 |doi-access=free }}</ref> ინსერცია-დელეციის სხვადასხვაგვარმა მიხრილობამ სხვადასხვა ტაქსონებს შორის, შეიძლება სხვადასხვა ზომის გენომების ევოლუცია გამოიწვიოს.<ref>{{cite journal |last1=Petrov |first1=Dmitri A. |last2=Sangster |first2=Todd A. |last3=Johnston |first3=J. Spencer |last4=Hartl |first4=Daniel L. |last5=Shaw |first5=Kerry L. |s2cid=12021662 |date=February 11, 2000 |title=Evidence for DNA Loss as a Determinant of Genome Size |journal=[[Science (journal)|Science]] |volume=287 |issue=5455 |pages=1060–1062 |bibcode=2000Sci...287.1060P |doi=10.1126/science.287.5455.1060 |issn=0036-8075 |pmid=10669421 |display-authors=3}}</ref><ref>{{cite journal |last=Petrov |first=Dmitri A. |s2cid=5314242 |date=May 2002 |title=DNA loss and evolution of genome size in ''Drosophila'' |url=https://archive.org/details/sim_genetica_2002-05_115_1/page/81 |journal=Genetica |volume=115 |issue=1 |pages=81–91 |doi=10.1023/A:1016076215168 |issn=0016-6707 |pmid=12188050}}</ref> ლინჩის ჰიპოთეზა გენომის ზომასთან დაკავშირებით ეყრდნობა მუტაციურ მიხრილობებს გენომის ზომის ზრდის ან კლების მიმართულებით. მიუხედავად ამისა, მუტაციაზე დაყრდნობილი ევოლუციური ჰიპოთეზების მასშტაბები შემცირდა მას შემდეგ, რაც აღმოჩნდა, რომ (1) GC-მიხრილობის გენეტიკურ გარდაქმნას მნიშვნელოვანი წვლილი შეაქვს დიპლოიდური ორგანიზმების, მათ შორის, ძუძუმწოვრების აგებულებაში<ref name="Duret2009">{{cite journal |last1=Duret |first1=Laurent |last2=Galtier |first2=Nicolas |s2cid=9126286 |title=Biased Gene Conversion and the Evolution of Mammalian Genomic Landscapes |date=September 2009 |journal=Annual Review of Genomics and Human Genetics |publisher=Annual Reviews |volume=10 |pages=285–311 |doi=10.1146/annurev-genom-082908-150001|pmid=19630562 |issn=1527-8204 }}</ref> და რომ (2) ბაქტერიულ გენომებს ხშირად აქვთ AT-მიხრილობის მუტაცია.<ref name="Hershberg2010">{{cite journal |last1=Hershberg |first1=Ruth |last2=Petrov |first2=Dmitri A. |author-link2=Dmitri Petrov |title=Evidence That Mutation Is Universally Biased towards AT in Bacteria |date=September 9, 2010 |journal=[[PLOS Genetics]] |volume=6 |issue=9 |page=e1001115 |pmid=20838599 |pmc=2936535 |doi=10.1371/journal.pgen.1001115}}</ref> მუტაციურ მიხრილობათა როლის შესახებ თანამედროვე შეხედულებები ჰოლდეინისა და ფიშერის თეორიისგან განსხვაბებულ მოსაზრებებს ეყრდნობა. შედარებით თანამედროვე შრომებმა<ref name="YampolskyStoltzfus2001" /> აჩვენა, რომ თავდაპირველი, „წნეხების“ თეორია თვლიდა, რომ ევოლუცია არსებულ ვარიაციას ეფუძნება: როცა ევოლუცია დამოკიდებულია ახალი ალელების შემოტანაზე, მათ შემოტანაში მუტაციურმა და განვითარების მიხრილობებმა შეიძლება გამოიწვიოს მიხრილობები ევოლუციაშიც, რასაც „არ დასჭირდება ნეიტრალური ევოლუცია ან მუტაციის მაღალი სიხშირე“. რამდენიმე ბოლოდროინდელი კვლევის მიხედვით, ადაპტაციით ნაგულისხმევი მუტაციები საერთო მიხრილობებს ამჟღავნებენ,<ref name="StoltzfusMcCandlish2017">{{cite journal |last1=Stoltzfus |first1=Arlin |last2=McCandlish |first2=David M. |title=Mutational Biases Influence Parallel Adaptation |journal= Molecular Biology and Evolution|date=September 2017 |volume=34 |issue=9 |pages=2163–2172 |doi=10.1093/molbev/msx180|pmid=28645195 |pmc=5850294 }}</ref><ref name="Payne2019">{{cite journal |last1=Payne |first1=Joshua L. |last2=Menardo |first2=Fabrizio |last3=Trauner |first3=Andrej |last4=Borrell |first4=Sonia |last5=Gygli |first5=Sebastian M. |last6=Loiseau |first6=Chloe |last7=Gagneux |first7=Sebastien |last8=Hall |first8=Alex R. |display-authors=3 |title=Transition bias influences the evolution of antibiotic resistance in ''Mycobacterium tuberculosis'' |date=May 13, 2019 |journal=PLOS Biology |volume=17 |issue=5 |page=e3000265 |pmid=31083647 |pmc=6532934 |doi=10.1371/journal.pbio.3000265}}</ref><ref name="Storz2019">{{cite journal |last1=Storz |first1=Jay F. |last2=Natarajan |first2=Chandrasekhar |last3=Signore |first3=Anthony V. |last4=Witt |first4=Christopher C. |last5=McCandlish |first5=David M. |last6=Stoltzfus |first6=Arlin |display-authors=3 |title=The role of mutation bias in adaptive molecular evolution: insights from convergent changes in protein function |date=July 22, 2019 |journal=Philosophical Transactions of the Royal Society B |volume=374 |issue=1777 |pages=20180238 |pmid=31154983 |pmc=6560279 |doi=10.1098/rstb.2018.0238}}</ref> თუმცა, სხვა კვლევები ამ ინტერპრეტაციას არ იზიარებენ.<ref name="SvenssonBerger2019">{{cite journal |last1=Svensson |first1=Erik I. |last2=Berger |first2=David |title=The Role of Mutation Bias in Adaptive Evolution |journal=Trends in Ecology & Evolution |date=May 1, 2019 |volume=34 |issue=5 |pages=422–434 |doi=10.1016/j.tree.2019.01.015|pmid=31003616 }}</ref> ==შედეგები== [[File:Kishony lab-The Evolution of Bacteria on a Mega-Plate.webm|thumb|upright=1.5|thumbtime=106|[[ანტიბიოტიკებისადმი რეზისტენტობა|ანტიბიოტიკებისადმი რეზისტენტობის]] ევოლუციის ვიზუალური დემონსტრაცია ''E. Coli-ს'' მაგალითზე, რომელიც იზრდება თეფშზე ტრიმეთოპრიმის ზრდადი კონცენტრაციის პირობებში.<ref>{{Cite journal|last=Baym|first=Michael|last2=Lieberman|first2=Tami D.|last3=Kelsic|first3=Eric D.|last4=Chait|first4=Remy|last5=Gross|first5=Rotem|last6=Yelin|first6=Idan|last7=Kishony|first7=Roy|date=2016-09-09|title=Spatiotemporal microbial evolution on antibiotic landscapes|url=http://science.sciencemag.org/content/353/6304/1147|journal=Science|language=en|volume=353|issue=6304|pages=1147–1151|doi=10.1126/science.aag0822|issn=0036-8075|pmid=27609891}}</ref>]] ევოლუცია გავლენას ახდენს ორგანიზმის ფორმისა და ქცევის ყველა ასპექტზე. ყველაზე გამორჩეულია სპეციფიკური ქცევითი და ფიზიკური [[ადაპტაცია|ადაპტაციები]], რომლებიც ბუნებრივი გადარჩევის შედეგია. ისეთი აქტივობების ხელშეწყობის გზით, როგორებიცაა საკვების მოძიება, მტაცებლების არიდება ან პარტნიორების მოზიდვა, ეს ადაპტაციები ზრდის შემგუებლობას. ორგანიზმებს შეუძლიათ გადარჩევას ასევე უპასუხონ ერთმანეთთან თანამშრომლობით, როგორც წესი, თავიანთი ნათესავებისთვის დახმარების ან ორმხრივად სასარგებლო [[სიმბიოზი|სიმბიოზში]] ჩართვის გზით. გრძელვადიან პერსპექტივაში, ევოლუცია ახალ სახეობებს წარმოშობს ორგანიზმების მემკვიდრეობითი პოპულაციების ახალ ჯგუფებად დაყოფის გზით, რომლებსაც ერთმანეთში არ ან ვერ შეჯვარდებიან. ევოლუციის ეს შედეგები დროის მასშტაბების მიხედვით იყოფა მაკროევოლუციად და მიკროევოლუციად. მაკროევოლუცია აღნიშნავს ევოლუციას, რომლებიც სახეობების ან მათ ზედა დონეზე ხდება, კერძოდ სახეობათა წარმოქმნას და გადაშენებას. მიკროევოლუცია კი აღნიშნავს მცირე ევოლუციურ ცვლილებებს სახეობების ან პოპულაციის შიგნით, კერძოდ ცვლილებას ალელების სიხშირეში და ადაპტაციაში.<ref name="ScottEC">{{cite journal |last1=Scott |first1=Eugenie C. |authorlink1=Eugenie Scott |last2=Matzke |first2=Nicholas J. |authorlink2=Nick Matzke |date=May 15, 2007 |title=Biological design in science classrooms |journal=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |location=Washington, D.C. |publisher=National Academy of Sciences |volume=104 |issue=Suppl. 1 |pages=8669–8676 |bibcode=2007PNAS..104.8669S |doi=10.1073/pnas.0701505104 |issn=0027-8424 |pmid=17494747 |pmc=1876445}}</ref> ზოგადად, მაკროევოლუცია მიჩნეულია როგორც გრძელვადიანი მიკროევოლუციის შედეგი.<ref>{{cite journal |last1=Hendry |first1=Andrew Paul |last2=Kinnison |first2=Michael T. |date=November 2001 |title=An introduction to microevolution: rate, pattern, process |journal=Genetica |location=Dordrecht, the Netherlands |publisher=Kluwer Academic Publishers |volume='''112–113''' |issue=1 |pages=1–8 |doi=10.1023/A:1013368628607 |issn=0016-6707 |pmid=11838760}}</ref> ამგვარად, განსხვავება მიკრო და მაკროევოლუციას შორის ფუნდამენტური არაა, მათ შორის განსხვავება უბრალოდ დახარჯული დროა.<ref>{{cite journal |last=Leroi |first=Armand M. |authorlink=Armand Marie Leroi |date=March–April 2000 |title=The scale independence of evolution |journal=Evolution & Development |location=Hoboken, NJ |publisher=Wiley-Blackwell on behalf of the Society for Integrative and Comparative Biology |volume=2 |issue=2 |pages=67–77 |doi=10.1046/j.1525-142x.2000.00044.x |issn=1520-541X |pmid=11258392}}</ref> თუმცა, მაკროევოლუციაში, შესაძლოა, მნიშვნელოვანი იყოს მთლიანი სახეობის თვისებები. მაგალითად, ინდივიდებში ვარიაციათა დიდი ოდენობა სახეობებს შესაძლებლობას აძლევს სწრაფად მოერგონ ახალ საცხოვრებელ ადგილს, ამცირებს გადაშენების შანსს, მაშინ როცა ფართო გეოგრაფიული დიაპაზონი სახეობათა წარმოშობის შანსს ზრდის იმით, რომ პოპულაციის გარკვეული ნაწილის იზოლირებას უწყობს ხელს. ამ თვალსაზრისით, მიკროევოლუციაში და მაკროევოლუციაშო გადარჩევა, შესაძლოა, სხვადასხვა დონეზე იყოს ჩართული — მიკროევოლუცია გენებსა და ორგანიზმებზე მოქმედებს, ისეთი მაკროევოლუციური პროცესები კი, როგორიცაა სახეობათა გადარჩევა, მოქმედებს მთლიან სახეობაში და გავლენას ახდენს სახეობათა წარმოშობისა და გადაშენების მაჩვენებლებზე.<ref name="Gould_1994">{{cite journal |last=Gould |first=Stephen Jay |date=July 19, 1994 |title=Tempo and mode in the macroevolutionary reconstruction of Darwinism |journal=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |location=Washington, D.C. |publisher=National Academy of Sciences |volume=91 |issue=15 |pages=6764–6771 |bibcode=1994PNAS...91.6764G |doi=10.1073/pnas.91.15.6764 |issn=0027-8424 |pmc=44281 |pmid=8041695}}</ref><ref name="Jablonski2000">{{cite journal |last=Jablonski |first=David |authorlink=David Jablonski |year=2000 |title=Micro- and macroevolution: scale and hierarchy in evolutionary biology and paleobiology |journal=[[Paleobiology (journal)|Paleobiology]] |location=Boulder, CO |publisher=[[Paleontological Society]] |volume=26 |issue=sp4 |pages=15–52 |doi=10.1666/0094-8373(2000)26[15:MAMSAH]2.0.CO;2 |issn=0094-8373}}</ref> ფართოდ გავრცელებული მცდარი შეხედულებაა ის, რომ თითქოს ევოლუციას აქვს მიზნები, გრძლევადიანი გეგმები ან თანდაყოლილი ტენდენცია „პროგრესისკენ“, როგორც ეს გამოხატულია ორთოგენეზისტურ და ევოლუციონისტურ რწმენებში. რეალურად, ევოლუციას არ გააჩნია გრძელვადიანი გეგმა და აუცილებლად არ წარმოშობს უფრო დიდ კომპლექსურობას.<ref name="sciam_1998">{{cite journal |last=Dougherty |first=Michael J. |date=July 20, 1998 |title=Is the human race evolving or devolving? |url=http://www.scientificamerican.com/article/is-the-human-race-evolvin/ |journal=Scientific American |location=Stuttgart |publisher=Georg von Holtzbrinck Publishing Group |issn=0036-8733 |accessdate=2015-09-11}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.talkorigins.org/indexcc/CB/CB932.html |title=Claim CB932: Evolution of degenerate forms |date=July 22, 2003 |editor-last=Isaak |editor-first=Mark |website=[[TalkOrigins Archive]] |publisher=The TalkOrigins Foundation, Inc. |location=Houston, TX |accessdate=2014-12-19}}</ref><ref>{{harvnb|Lane|1996|p=61}}</ref> მიუხედავად იმისა, რომ კომპლექსური სახეობები განვითარდა, ეს იყო ორგანიზმების საერთო რაოდენობისა ზრდის გვერდითი ეფექტი და ბიოსფეროში სიცოცხლის მარტივი ფორმები კვლავ უფრო გავრცელებულია.<ref name="Carroll_2001">{{cite journal |last=Carroll |first=Sean B. |authorlink=Sean B. Carroll |date=February 22, 2001 |title=Chance and necessity: the evolution of morphological complexity and diversity |url=https://archive.org/details/sim_nature-uk_2001-02-22_409_6823/page/1102 |journal=Nature |location=London |publisher=Nature Publishing Group |volume=409 |issue=6823 |pages=1102–1109 |bibcode=2001Natur.409.1102C |doi=10.1038/35059227 |issn=0028-0836 |pmid=11234024}}</ref> მაგალითად, სახეობათა აბსოლუტური უმრავლესობა მიკროსკოპული [[პროკარიოტები]]ა, რომლებიც მიუხედავად უმცირესი ზომისა,<ref>{{cite journal |last1=Whitman |first1=William B. |last2=Coleman |first2=David C. |last3=Wiebe |first3=William J. |date=June 9, 1998 |title=Prokaryotes: The unseen majority |journal=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |location=Washington, D.C. |publisher=National Academy of Sciences |volume=95 |issue=12 |pages=6578–6583 |bibcode=1998PNAS...95.6578W |doi=10.1073/pnas.95.12.6578 |issn=0027-8424 |pmc=33863 |pmid=9618454}}</ref> მსოფლიო ბიომასის დაახლოებით ნახევარს წარმოადგენენ და დედამიწის ბიომრავალფეროვნების უდიდესი უმრავლესობაც მათზე მოდის.<ref name=Schloss>{{cite journal |last1=Schloss |first1=Patrick D. |last2=Handelsman |first2=Jo |authorlink2=Jo Handelsman |date=December 2004 |title=Status of the Microbial Census |url=https://archive.org/details/sim_microbiology-and-molecular-biology-reviews_2004-12_68_4/page/686 |journal=[[Microbiology and Molecular Biology Reviews]] |location=Washington, D.C. |publisher=American Society for Microbiology |volume=68 |issue=4 |pages=686–691 |doi=10.1128/MMBR.68.4.686-691.2004 |issn=1092-2172 |pmc=539005 |pmid=15590780}}</ref> ჩვენი პლანეტის ისტორიის უდიდეს ნაწილში მარტივი ორგანიზმები [[დედამიწა]]ზე არსებული სიცოცხლის დომინანტი ფორმა იყო და ისინი დღემდე რჩებიან სიცოცხლის მთავარ ფორმად, კომპლექსური სიცოცხლე კი უფრო მრავალფეროვანი მხოლოდ იმიტომ ჩანს, რომ ის უფრო შესამჩნევია.<ref>{{cite journal |last=Nealson |first=Kenneth H. |date=January 1999 |title=Post-Viking microbiology: new approaches, new data, new insights |url=https://archive.org/details/sim_origins-of-life-and-evolution-of-biospheres_1999-01_29_1/page/73 |journal=[[Origins of Life and Evolution of Biospheres]] |location=Dordrecht, the Netherlands |publisher=Kluwer Academic Publishers |volume=29 |issue=1 |pages=73–93 |doi=10.1023/A:1006515817767 |issn=0169-6149 |pmid=11536899}}</ref> მეტიც, [[მიკროორგანიზმები]]ს ევოლუცია განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია თანამედროვე ევოლუციურ კვლევებში, რადგან მათი სწრაფი რეპროდუქცია [[ექსპერიმენტული ევოლუცია|ექსპერიმენტული ევოლუციის]], ევოლუციის დაკვირვებისა და ადაპტაციის რეალურ დროში შესწავლის შესაძლებლობას იძლევა.<ref name="Buckling">{{cite journal |last1=Buckling |first1=Angus |last2=MacLean |first2=R. Craig |last3=Brockhurst |first3=Michael A. |last4=Colegrave |first4=Nick |date=February 12, 2009 |title=The Beagle in a bottle |url=https://archive.org/details/sim_nature-uk_2009-02-12_457_7231/page/824 |journal=Nature |location=London |publisher=Nature Publishing Group |volume=457 |issue=7231 |pages=824–829 |bibcode=2009Natur.457..824B |doi=10.1038/nature07892 |issn=0028-0836 |pmid=19212400}}</ref><ref>{{cite journal |last1=Elena |first1=Santiago F. |last2=Lenski |first2=Richard E. |authorlink2=Richard Lenski |date=June 2003 |title=Evolution experiments with microorganisms: the dynamics and genetic bases of adaptation |journal=Nature Reviews Genetics |location=London |publisher=Nature Publishing Group |volume=4 |issue=6 |pages=457–469 |doi=10.1038/nrg1088 |issn=1471-0056 |pmid=12776215}}</ref> ===ადაპტაცია=== [[File:ჰომოლოგია-ხერხემლიანები.jpg|thumb|300px|ჰომოლოგიური ძვლები ტეტრაპოდების კიდურებში. ამ ცხოველების ძვლებს ერთნაირი ბაზისური სტრუქტურა აქვს, მაგრამ ადაპტირებულია სპეციფიკური გამოყენებისთვის.]] ადაპტაცია არის პროცესი, რომელიც ორგანიზმებს უკეთესად შეგუებულს ხდის თავიანთ საარსებო გარემოსთან.<ref>{{harvnb|Mayr|1982|p=483}}: "Adaptation... could no longer be considered a static condition, a product of a creative past and became instead a continuing dynamic process."</ref><ref>The sixth edition of the ''Oxford Dictionary of Science'' (2010) defines ''adaptation'' as "Any change in the structure or functioning of successive generations of a population that makes it better suited to its environment."</ref> ასევე, ტერმინი ადაპტაცია შეიძლება აღნიშნავდეს თვისებას, რომელიც მნიშვნელოვანია ორგანიზმის გადარჩენისათვის, მაგალითად, [[ცხენი|ცხენების]] კბილების ადაპტაცია ბალახის დაქუცმაცებასთან. ამ ორი მნიშვნელობის გარჩევისათვის შესაძლებელია გამოვიყენოთ ტერმინები ''ადაპტაცია'' (როგორც ევოლუციური პროცესი) და ''ადაპტაციური თვისება'' (როგორც სხეულის ნაწილი ან კონკრეტული ფუნქცია). ადაპტაციები ბუნებრივი გადარჩევით წარმოიქმნება.<ref>{{cite journal |last=Orr |first=H. Allen |date=February 2005 |title=The genetic theory of adaptation: a brief history |journal=Nature Reviews Genetics |location=London |publisher=Nature Publishing Group |volume=6 |issue=2 |pages=119–127 |doi=10.1038/nrg1523 |issn=1471-0056 |pmid=15716908}}</ref> შემდეგი განმარტებები [[თეოდოსი დობჟანსკი|თეოდოსი დობჟანსკის]] ეკუთვნის: # ''ადაპტაცია'' ევოლუციური პროცესია, რომლის დახმარებითაც ორგანიზმი უკეთესად ერგება საცხოვრებელ გარემოს (ჰაბიტატს) ან გარემოებს. # ''ადაპტურობა'' არის ადაპტირების მდგომარეობა: ხარისხი, რომლითაც ორგანიზმს შეუძლია იცხოვროს და გამრავლდეს მოცემულ საცხოვრებელ გარემოებში. # ''ადაპტაციური თვისება'' არის ორგანიზმის განვითარების ასპექტი, რომელიც უზრუნველყოფს ამ ორგანიზმის გადარჩენასა და გამრავლებას, ან აძლიერებს ამის ალბათობას.<ref>{{cite journal |last=Dobzhansky |first=Theodosius |date=March 1956 |title=Genetics of Natural Populations. XXV. Genetic Changes in Populations of ''Drosophila pseudoobscura'' and ''Drosophila persimilis'' in Some Localities in California |url=https://archive.org/details/sim_evolution_1956-03_10_1/page/82 |journal=Evolution |location=Hoboken, NJ |publisher=John Wiley & Sons on behalf of the Society for the Study of Evolution |volume=10 |issue=1 |pages=82–92 |doi=10.2307/2406099 |issn=0014-3820 |jstor=2406099}}</ref> ადაპტაციამ შეიძლება გამოიწვიოს ახალი თვისების წარმოქმნა, ან მემკვიდრეული ნიშნიის დაკარგვა. მაგალითი, რომელიც აჩვენებს ორივე ტიპის ცვლილებას, არის [[ბაქტერია|ბაქტერიის]] ადაპტაცია ანტიბიოტიკურ გადარჩევასთან იმ გენეტიკური ცვლილებებით, რომლებიც იწვევს ანტიბიოტიკებისადმი რეზისტენტულობას წამლის სამიზნის მოდიფიცირებით, ან იმ გადამზიდების აქტივობების გაზრდით, რომელიც ტუმბავს წამალს უჯრედიდან.<ref>{{cite journal |last1=Nakajima |first1=Akira |last2=Sugimoto |first2=Yohko |last3=Yoneyama |first3=Hiroshi |last4=Nakae |first4=Taiji |date=June 2002 |title=High-Level Fluoroquinolone Resistance in ''Pseudomonas aeruginosa'' Due to Interplay of the MexAB-OprM Efflux Pump and the DNA Gyrase Mutation |journal=Microbiology and Immunology |location=Tokyo |publisher=Center for Academic Publications Japan |volume=46 |issue=6 |pages=391–395 |doi=10.1111/j.1348-0421.2002.tb02711.x |issn=1348-0421 |pmid=12153116}}</ref> სხვა მაგალითები არის ბაქტერია ''[[Escherichia coli]]-ს'' მიერ იმ შესაძლებლობის განვითარება, რომელიც საშუალებას აძლევს, საკვებ ნივთიერებად გამოიყენოს [[ციტრული მჟავა|ციტრული მჟავა]] გრძელვადიან ლაბორატორიულ ექსპერიმენტებში;<ref>{{cite journal |last1=Blount |first1=Zachary D. |last2=Borland |first2=Christina Z. |last3=Lenski |first3=Richard E. |date=June 10, 2008 |title=Inaugural Article: Historical contingency and the evolution of a key innovation in an experimental population of ''Escherichia coli'' |journal=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |location=Washington, D.C. |publisher=National Academy of Sciences |volume=105 |issue=23 |pages=7899–7906 |bibcode=2008PNAS..105.7899B |doi=10.1073/pnas.0803151105 |issn=0027-8424 |pmc=2430337 |pmid=18524956}}</ref> ''[[Flavobacterium]]-ს'' მიერ ახალი ფერმენტის განვითარება, რომელიც ამ ბაქტერიას საშუალებას აძლევს, გაიზარდოს [[ნეილონი]]ს წარმოების მეორეულ პროდუქტზე;<ref>{{cite journal |last1=Okada |first1=Hirosuke |last2=Negoro |first2=Seiji |last3=Kimura |first3=Hiroyuki |last4=Nakamura |first4=Shunichi |date=November 10, 1983 |title=Evolutionary adaptation of plasmid-encoded enzymes for degrading nylon oligomers |journal=Nature |location=London |publisher=Nature Publishing Group |volume=306 |issue=5939 |pages=203–206 |bibcode=1983Natur.306..203O |doi=10.1038/306203a0 |issn=0028-0836 |pmid=6646204}}</ref><ref>{{cite journal |last=Ohno |first=Susumu |authorlink=Susumu Ohno |date=April 1984 |title=Birth of a unique enzyme from an alternative reading frame of the preexisted, internally repetitious coding sequence |journal=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |location=Washington, D.C. |publisher=National Academy of Sciences |volume=81 |issue=8 |pages=2421–2425 |bibcode=1984PNAS...81.2421O |doi=10.1073/pnas.81.8.2421 |issn=0027-8424 |pmc=345072 |pmid=6585807}}</ref> ნიადაგის ბაქტერიის ''[[Sphingobium]]-ის'' მიერ მთლიანად ახალი მეტაბოლური გზის განვითარება, რომელიც შლის სინთეტიკურ პესტიციდს [[პენტაქლოროფენოლი|პენტაქლოროფენოლს]].<ref>{{cite journal |last=Copley |first=Shelley D. |date=June 2000 |title=Evolution of a metabolic pathway for degradation of a toxic xenobiotic: the patchwork approach |journal=[[Trends (journals)|Trends in Biochemical Sciences]] |location=Cambridge, MA |publisher=Cell Press |volume=25 |issue=6 |pages=261–265 |doi=10.1016/S0968-0004(00)01562-0 |issn=0968-0004 |pmid=10838562}}</ref><ref>{{cite journal |last1=Crawford |first1=Ronald L. |last2=Jung |first2=Carina M. |last3=Strap |first3=Janice L. |date=October 2007 |title=The recent evolution of pentachlorophenol (PCP)-4-monooxygenase (PcpB) and associated pathways for bacterial degradation of PCP |journal=[[Biodegradation (journal)|Biodegradation]] |location=Dordrecht, the Netherlands |publisher=Springer Netherlands |volume=18 |issue=5 |pages=525–539 |doi=10.1007/s10532-006-9090-6 |issn=0923-9820 |pmid=17123025}}</ref> საინტერესო, მაგრამ კვლავ სადავო იდეა არის ის, რომ ზოგიერთმა ადაპტაციამ შესაძლოა გაზარდოს ორგანიზმის შესაძლებლობა, რომ წარმოქმნას გენეტიკური მრავალფეროვნება და უკეთ ადაპტირდეს ბუნებრივი გადარჩევით.<ref>{{cite journal |last=Eshel |first=Ilan |date=December 1973 |title=Clone-Selection and Optimal Rates of Mutation |location=Sheffield, England |journal=[[Applied Probability Trust|Journal of Applied Probability]] |volume=10 |issue=4 |pages=728–738 |doi=10.2307/3212376 |issn=1475-6072 |jstor=3212376}}</ref><ref>{{harvnb|Altenberg|1995|pp=205–259}}</ref><ref>{{cite journal |last1=Masel |first1=Joanna |last2=Bergman |first2=Aviv |date=July 2003 |title=The evolution of the evolvability properties of the yeast prion [PSI+] |url=https://archive.org/details/sim_evolution_2003-07_57_7/page/1498 |journal=Evolution |location=Hoboken, NJ |publisher=John Wiley & Sons on behalf of the Society for the Study of Evolution |volume=57 |issue=7 |pages=1498–1512 |doi=10.1111/j.0014-3820.2003.tb00358.x |issn=0014-3820 |pmid=12940355}}</ref><ref>{{cite journal |last1=Lancaster |first1=Alex K. |last2=Bardill |first2=J. Patrick |last3=True |first3=Heather L. |last4=Masel |first4=Joanna |date=February 2010 |title=The Spontaneous Appearance Rate of the Yeast Prion [''PSI''+] and Its Implications for the Evolution of the Evolvability Properties of the [''PSI''+] System |journal=Genetics |location=Bethesda, MD |publisher=Genetics Society of America |volume=184 |issue=2 |pages=393–400 |doi=10.1534/genetics.109.110213 |issn=0016-6731 |pmc=2828720 |pmid=19917766}}</ref><ref>{{cite journal |last1=Draghi |first1=Jeremy |last2=Wagner |first2=Günter P. |authorlink2=Günter P. Wagner |date=February 2008 |title=Evolution of evolvability in a developmental model |journal=Evolution |location=Hoboken, NJ |publisher=John Wiley & Sons on behalf of the Society for the Study of Evolution |volume=62 |issue=2 |pages=301–315 |doi=10.1111/j.1558-5646.2007.00303.x |issn=0014-3820 |pmid=18031304}}</ref> [[File:Whale skeleton.png|300px|thumb|left|[[უკბილო ვეშაპი]]ს ჩონჩხი, ''a'' და ''b'' აღნიშნავს ფარფლის ძვლებს, რომლებიც ადაპტირდა წინა ფეხის ძვლებისგან: ხოლო ''c'' მიუთითებს რუდიმენტულ ფეხის ძვლებზე, რაც იმის მანიშნებელია, რომ ადაპტაცია მიწიდან ზღვაში მოხდა.<ref name="transformation445">{{cite journal |last1=Bejder |first1=Lars |last2=Hall |first2=Brian K. |authorlink2=Brian K. Hall |date=November 2002 |title=Limbs in whales and limblessness in other vertebrates: mechanisms of evolutionary and developmental transformation and loss |journal=Evolution & Development |location=Hoboken, NJ |publisher=Wiley-Blackwell on behalf of the Society for Integrative and Comparative Biology |volume=4 |issue=6 |pages=445–458 |doi=10.1046/j.1525-142X.2002.02033.x |issn=1520-541X |pmid=12492145}}</ref>]] ადაპტაცია ხდება არსებული სტრუქტურების თანმიმდევრული მოდიფიკაციებით. შედეგად, მსგავსი შინაგანი აგებულების სტრუქტურებს შესაძლოა ჰქონდეს განსხვავებული ფუნქციები მონათესავე ორგანიზმებში. ეს არის ცალკეული მემკვიდრული სტრუქტურის ფუნქციასთან სხვადასხვა გზებით ადაპტირების შედეგი. მაგალითად, [[ღამურა|ღამურის]] ფრთებში არსებული ძვლები ძალიან წააგავს [[თაგვი|თაგვების]] ფეხებში და პრიმატების ხელებში არსებულ ძვლებს საერთო ძუძუმწოვარი წინაპრიდან მთელი ამ სტრუქტურების მემკვიდრეობით გადაცემის გამო.<ref>{{cite journal |last1=Young |first1=Nathan M. |last2=HallgrÍmsson |first2=Benedikt |date=December 2005 |title=Serial homology and the evolution of mammalian limb covariation structure |url=https://archive.org/details/sim_evolution_2005-12_59_12/page/2691 |journal=Evolution |location=Hoboken, NJ |publisher=John Wiley & Sons on behalf of the Society for the Study of Evolution |volume=59 |issue=12 |pages=2691–2704 |doi=10.1554/05-233.1 |issn=0014-3820 |pmid=16526515}}</ref> თუმცა, რადგან ყველა ორგანიზმი გარკვეულ დონეზე ერთმანეთს ენათესავება,<ref name="Penny1999">{{cite journal |last1=Penny |first1=David |last2=Poole |first2=Anthony |date=December 1999 |title=The nature of the last universal common ancestor |journal=Current Opinion in Genetics & Development |location=Amsterdam, the Netherlands |publisher=Elsevier |volume=9 |issue=6 |pages=672–677 |doi=10.1016/S0959-437X(99)00020-9 |issn=0959-437X |pmid=10607605}}</ref> ის ორგანოებიც კი, რომლებსაც, ერთი შეხედვით, ძალიან მცირედით, ან საერთოდ არ ჰგვანან ერთმანეთს, როგორებიცაა [[ფეხსახსრიანები]]ს, [[კალმარები]]სა და [[ხერხემლიანები]]ს თვალები, ან ფეხსახსრიანებისა და ხერხემლიანების კიდურები და ფრთები, შეიძლება დამოკიდებული იყოს საერთო ჰომოლოგიურ გენთა ნაკრებზე, რომლებიც აკონტროლებს მათ აგებულებასა და ფუნქციას. ამას ღრმა ჰომოლოგია ეწოდება.<ref>{{cite journal |last=Hall |first=Brian K. |date=August 2003 |title=Descent with modification: the unity underlying homology and homoplasy as seen through an analysis of development and evolution |url=https://archive.org/details/sim_biological-reviews_2003-08_78_3/page/409 |journal=Biological Reviews |location=Cambridge |publisher=Cambridge University Press on behalf of the [[Cambridge Philosophical Society]] |volume=78 |issue=3 |pages=409–433 |doi=10.1017/S1464793102006097 |issn=1464-7931 |pmid=14558591}}</ref><ref>{{cite journal |last1=Shubin |first1=Neil |authorlink1=Neil Shubin |last2=Tabin |first2=Clifford J. |authorlink2=Clifford Tabin |last3=Carroll |first3=Sean |date=February 12, 2009 |title=Deep homology and the origins of evolutionary novelty |url=https://archive.org/details/sim_nature-uk_2009-02-12_457_7231/page/818 |journal=Nature |location=London |publisher=Nature Publishing Group |volume=457 |issue=7231 |pages=818–823 |bibcode=2009Natur.457..818S |doi=10.1038/nature07891 |issn=0028-0836 |pmid=19212399}}</ref> ევოლუციის დროს, ზოგიერთმა სტრუქტურამ შესაძლოა თავისი თავდაპირველი ფუნქცია დაკარგოს და გახდეს რუდიმენტული სტრუქტურა.<ref name="Fong">{{cite journal |last1=Fong |first1=Daniel F. |last2=Kane |first2=Thomas C. |last3=Culver |first3=David C. |date=November 1995 |title=Vestigialization and Loss of Nonfunctional Characters |journal=Annual Review of Ecology and Systematics |location=Palo Alto, CA |publisher=Annual Reviews |volume=26 |pages=249–268 |doi=10.1146/annurev.es.26.110195.001341 |issn=1545-2069}}</ref> ასეთ სტრუქტურებს ძალიან მცირე ფუნქცია აქვთ დარჩენილი (ან საერთოდ უფუნქციო არიან) ახლანდელ სახეობებში, თუმცა, აქვთ თვალსაჩინო ფუნქცია მათ წინაპარ სახეობებში, ან ძალიან ახლო მონათესავე სახეობებში. მაგალითები მოიცავს: [[ფსევდოგენი|ფსევდოგენებს]],<ref>{{cite journal |author1=ZhaoLei Zhang |last2=Gerstein |first2=Mark |date=August 2004 |title=Large-scale analysis of pseudogenes in the human genome |journal=Current Opinion in Genetics & Development |location=Amsterdam, the Netherlands |publisher=Elsevier |volume=14 |issue=4 |pages=328–335 |doi=10.1016/j.gde.2004.06.003 |issn=0959-437X |pmid=15261647}}</ref> გამოქვაბულში მცხოვრებ ბრმა თევზებში თვალების უფუნქციო ნარჩენებს,<ref>{{cite journal |last=Jeffery |date=May–June 2005 |first1=William R. |title=Adaptive Evolution of Eye Degeneration in the Mexican Blind Cavefish |journal=Journal of Heredity |location=Oxford |publisher=Oxford University Press on behalf of the American Genetic Association |volume=96 |issue=3 |pages=185–196 |doi=10.1093/jhered/esi028 |issn=0022-1503 |pmid=15653557}}</ref> ფრთებს ფრენის უნარის არმქონე ფრინველებში,<ref>{{cite journal |last1=Maxwell |first1=Erin E. |last2=Larsson |first2=Hans C.E. |date=May 2007 |title=Osteology and myology of the wing of the Emu (''Dromaius novaehollandiae'') and its bearing on the evolution of vestigial structures |journal=[[Journal of Morphology]] |location=Hoboken, NJ |publisher=John Wiley & Sons |volume=268 |issue=5 |pages=423–441 |doi=10.1002/jmor.10527 |issn=0362-2525 |pmid=17390336}}</ref> ბარძაყის ძვლების არსებობას ვეშაპებსა და გველებში და სქესობრივ თვისებებს იმ ორგანიზმებში, რომლებიც უსქესოდ მრავლდებიან.<ref>{{cite journal |last1=van der Kooi |first1=Casper J. |last2=Schwander |first2=Tanja |date=November 2014 |title=On the fate of sexual traits under asexuality |url=http://www.researchgate.net/profile/Tanja_Schwander/publication/259824406_On_the_fate_of_sexual_traits_under_asexuality/links/53ff35a50cf283c3583c85f3.pdf |format=PDF |journal=Biological Reviews |location=Cambridge |publisher=Cambridge University Press on behalf of the Cambridge Philosophical Society |volume=89 |issue=4 |pages=805–819 |doi=10.1111/brv.12078 |issn=1464-7931 |pmid=24443922 |accessdate=2015-08-05}}</ref> ადამიანებში რუდიმენტული სტრუქტურები არის [[სიბრძნის კბილი]],<ref>{{cite journal |last1=Silvestri |first1=Anthony R., Jr. |last2=Singh |first2=Iqbal |date=April 2003 |title=The unresolved problem of the third molar: Would people be better off without it? |url=http://jada.ada.org/cgi/content/full/134/4/450 |journal=[[Journal of the American Dental Association]] |location=Chicago, IL |publisher=[[American Dental Association]] |volume=134 |issue=4 |pages=450–455 |doi=10.14219/jada.archive.2003.0194 |issn=0002-8177 |pmid=12733778 |accessdate=2016-11-05 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140823063158/http://jada.ada.org/content/134/4/450.full |archivedate=2014-08-23 }}</ref> [[კუდუსუნი]],<ref name="Fong" /> [[აპენდიქსი]]<ref name="Fong" /> და სხვა ქცევითი რუდიმენტები, როგორიცაა ჟრუანტელი<ref>{{harvnb|Coyne|2009|p=62}}</ref><ref>{{harvnb|Darwin|1872|pp=101, 103}}</ref> და პრიმიტიული რეფლექსები.<ref>{{harvnb|Gray|2007|p=66}}</ref><ref>{{harvnb|Coyne|2009|pp=85–86}}</ref><ref>{{harvnb|Stevens|1982|p=87}}</ref> თუმცა, ის მრავალი თვისება, რომლებიც მარტივ ადაპტაციებად გვეჩვენება, სინამდვილეში [[ექსაპტაცია|ექსაპტაციებია]]: სტრუქტურები, რომლებიც თავდაპირველად ერთი ფუნქციისთვის ადაპტირდა, მაგრამ შემდეგ, შემთხვევით გახდა რამდენადმე სასარგებლო მეორე ფუნქციისთვის. ერთი მაგალითი არის [[აფრიკა|აფრიკული]] ხვლიკი ''[[Holaspis guentheri]]'', რომელსაც განუვითარდა უკიდურესად ბრტყელი თავი ნაპრალებში დასამალად, რისი ნახვაც შეიძლება მის ახლო ნათესავებში. თუმცა, ამ სახეობაში თავი იმდენად გაბრტყელებული გახდა, რომ ის ეხმარება სახეობას ხიდან სხვა ხეზე გადაფრენაში — ექსაპტაცია. უჯრედებში, მოლეკულური მექანიზმები, როგორიცაა [[ბაქტერიული შოლტი|ბაქტერიული შოლტები]]<ref>{{cite journal |last=Pallen |first=Mark J. |last2=Matzke |first2=Nicholas J. |date=October 2006 |title=From ''The Origin of Species'' to the origin of bacterial flagella |url=https://www.ocf.berkeley.edu/~matzke/matzke_cv/_pubs/Pallen_Matzke_2006_NRM_origin_flagella.pdf |type=PDF |journal=Nature Reviews Microbiology |location=London |publisher=Nature Publishing Group |volume=4 |issue=10 |pages=784–790 |doi=10.1038/nrmicro1493 |issn=1740-1526 |pmid=16953248 |accessdate=2014-12-25 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20141226013207/https://www.ocf.berkeley.edu/~matzke/matzke_cv/_pubs/Pallen_Matzke_2006_NRM_origin_flagella.pdf |archivedate=2014-12-26 }}</ref> და [[პროტეინის დახარისხების მექანიზმი|პროტეინის დახარისხების მექანიზმები]]<ref>{{cite journal |last1=Clements |first1=Abigail |last2=Bursac |first2=Dejan |last3=Gatsos |first3=Xenia |last4=Perry |first4=Andrew J. |last5=Civciristov |first5=Srgjan |last6=Celik |first6=Nermin |last7=Likic |first7=Vladimir A. |last8=Poggio |first8=Sebastian |last9=Jacobs-Wagner |first9=Christine |last10=Strugnell |first10=Richard A. |last11=Lithgow |first11=Trevor |date=September 15, 2009 |title=The reducible complexity of a mitochondrial molecular machine |journal=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |location=Washington, D.C. |publisher=National Academy of Sciences |volume=106 |issue=37 |pages=15791–15795 |bibcode=2009PNAS..10615791C |doi=10.1073/pnas.0908264106 |issn=0027-8424 |pmid=19717453 |pmc=2747197 |display-authors=3}}</ref> განვითარდა რამდენიმე მანამდე არსებული პროტეინის თავმოყრით, რომლებსაც ადრე განსხვავებული ფუნქციები ჰქონდა.<ref name="ScottEC" /> სხვა მაგალითი არის [[გლიკოლიზი]]სა და ქსენობიოტიკის მეტაბოლიზმიდან [[ფერმენტები]]ს შეკრება, რომელიც ემსახურება სტრუქტურულ პროტეინებს, სახელად [[კრისტალინი|კრისტალინებს]], რომლებიც ორგანიზმების [[თვალი|თვალების]] [[ლინზა|ლინზებშია]].<ref>{{harvnb|Piatigorsky|Kantorow|Gopal-Srivastava|Tomarev|1994|pp=241–250}}</ref><ref>{{cite journal |last=Wistow |first=Graeme |date=August 1993 |title=Lens crystallins: gene recruitment and evolutionary dynamism |url=https://archive.org/details/sim_trends-in-biochemical-sciences_1993-08_18_8/page/301 |journal=Trends in Biochemical Sciences |location=Cambridge, MA |publisher=Cell Press |volume=18 |issue=8 |pages=301–306 |doi=10.1016/0968-0004(93)90041-K |issn=0968-0004 |pmid=8236445}}</ref> ამჟამინდელი კვლევების ერთ-ერთი სფერო [[ევოლუციური განვითარების ბიოლოგია]]ში არის ადაპტაციებისა და ექსაპტაციების განვითარების ბაზისები.<ref>{{cite journal |last1=Johnson |first1=Norman A. |last2=Porter |first2=Adam H. |date=November 2001 |title=Toward a new synthesis: population genetics and evolutionary developmental biology |journal=Genetica |location=Dordrecht, the Netherlands |publisher=Kluwer Academic Publishers |volume='''112–113''' |issue=1 |pages=45–58 |doi=10.1023/A:1013371201773 |issn=0016-6707 |pmid=11838782}}</ref> ეს კვლევა უკავშირდება ემბრიონული განვითარების ევოლუციასა და იმას, თუ როგორ ქმნიან ახალ ნიშან-თვისებებს ცვლილებები განვითარებისა და განვითარებასთან დაკავშირებულ პროცესებში.<ref>{{cite journal |last1=Baguñà |first1=Jaume |last2=Garcia-Fernàndez |first2=Jordi |year=2003 |title=Evo-Devo: the long and winding road |url=http://www.ijdb.ehu.es/web/paper.php?doi=14756346 |journal=[[The International Journal of Developmental Biology]] |location=Bilbao, Spain |publisher=[[University of the Basque Country|University of the Basque Country Press]] |volume=47 |issue=7–8 |pages=705–713 |issn=0214-6282 |pmid=14756346}} *{{cite journal |last=Love |first=Alan C. |date=March 2003 |title=Evolutionary Morphology, Innovation and the Synthesis of Evolutionary and Developmental Biology |url=https://archive.org/details/sim_biology-philosophy_2003-03_18_2/page/309 |journal=Biology and Philosophy |location=Dordrecht, the Netherlands |publisher=Kluwer Academic Publishers |volume=18 |issue=2 |pages=309–345 |doi=10.1023/A:1023940220348 |issn=0169-3867}}</ref> ამ კვლევებმა აჩვენა, რომ ევოლუციამ, შეიძლება, შეცვალოს განვითარება ახალი სტრუქტურების ჩამოსაყალიბებლად, როგორიცაა ემბრიონული ძვლის სტრუქტურა, რომელიც ვითარდება ყბად სხვა ცხოველებში და წარმოქმნის შუა ყურის ნაწილს ძუძუმწოვრებში.<ref>{{cite journal |last=Allin |first=Edgar F. |date=December 1975 |title=Evolution of the mammalian middle ear |journal=Journal of Morphology |location=Hoboken, NJ |publisher=John Wiley & Sons |volume=147 |issue=4 |pages=403–437 |doi=10.1002/jmor.1051470404 |issn=0362-2525 |pmid=1202224}}</ref> ასევე, შესაძლებელია, რომ ის სტრუქტურები, რომლებიც გაქრა ევოლუციის დროს, ხელახლა გამოჩნდეს განვითარების გენებში ცვლილებების გამო, როგორიცაა მუტაცია [[ქათამი|ქათმებში]], რის შედეგადაც მათ ემბრიონებს კბილები ეზრდებათ [[ნიანგი|ნიანგების]] მსგავსად.<ref>{{cite journal |last1=Harris |first1=Matthew P. |last2=Hasso |first2=Sean M. |last3=Ferguson |first3=Mark W. J. |last4=Fallon |first4=John F. |date=February 21, 2006 |title=The Development of Archosaurian First-Generation Teeth in a Chicken Mutant |journal=Current Biology |location=Cambridge, MA |publisher=Cell Press |volume=16 |issue=4 |pages=371–377 |doi=10.1016/j.cub.2005.12.047 |issn=0960-9822 |pmid=16488870}}</ref> ცხადი ხდება, რომ ორგანიზმების ფორმის უმეტესი ცვლილება გამოწვეულია კონსერვირებული გენების პატარა ნაკრების ცვლილებების გამო.<ref>{{cite journal |last=Carroll |first=Sean B. |date=July 11, 2008 |title=Evo-Devo and an Expanding Evolutionary Synthesis: A Genetic Theory of Morphological Evolution |journal=[[Cell (journal)|Cell]] |location=Cambridge, MA |publisher=Cell Press |volume=134 |issue=1 |pages=25–36 |doi=10.1016/j.cell.2008.06.030 |issn=0092-8674 |pmid=18614008}}</ref> ===კოევოლუცია=== [[File:Thamnophis sirtalis sirtalis Wooster.jpg|thumb|ჩვეულებრივი ანკარასებრი გველი (''Thamnophis sirtalis sirtalis'')]] ორგანიზმებს შორის ურთიერთქმედებას შეუძლია გამოიწვიოს როგორც კონფლიქტი, ისე თანამშრომლობა. როდესაც ურთიერთქმედება სახეობათა წყვილებს შორის მიმდინარეობს, მაგალითად [[პათოგენი|პათოგენსა]] და [[მასპინძელი (ბიოლოგია)|მასპინძელს]] ან მტაცებელსა და მის მსხვერპლს შორის, ამ სახეობებს შეუძლიათ განივითარონ ადაპტაციათა ურთიერთშესატყვისი წყებები. ამ შემთხვევაში, ერთი სახეობის ევოლუცია განაპირობებს ადაპტაციას მეორე სახეობაში. ამის შემდეგ, მეორე სახეობაში წარმოქმნილი ცვლილება, თავის მხრივ, განაპირობებს ახალ ადაპტაციებს პირველ სახეობაში. სელექციისა და მასზე პასუხის ამ ციკლს კოევოლუციას უწოდებენ.<ref>{{cite journal |last=Wade |first=Michael J. |authorlink=Michael J. Wade |date=March 2007 |title=The co-evolutionary genetics of ecological communities |journal=Nature Reviews Genetics |location=London |publisher=Nature Publishing Group |volume=8 |issue=3 |pages=185–195 |doi=10.1038/nrg2031 |issn=1471-0056 |pmid=17279094}}</ref> ამის მაგალითია [[ტეტროდოტოქსინი]]ს წარმოება [[უხეშკანიანი ტრიტონი|უხეშკანიან ტრიტონში]] და ტეტროდოტოქსინის რეზისტენტობის ევოლუცია ამ ტრიტონზე მონადირე ჩვეულებრივ ანკარასებრ გველში. მტაცებელი-მსხვერპლის ამ წყვილში ევოლუციურმა გამალებულმა შეიარაღებამ ტრიტონში შხამების მაღალი ოდენობის წარმოქმნა განაპირობა, გველში კი, შესაბამისად, შხამებისადმი მდგრადობის მაღალი დონე.<ref>{{cite journal |last1=Geffeney |first1=Shana |last2=Brodie |first2=Edmund D., Jr. |last3=Ruben |first3=Peter C. |last4=Brodie |first4=Edmund D., III |date=August 23, 2002 |title=Mechanisms of Adaptation in a Predator-Prey Arms Race: TTX-Resistant Sodium Channels |journal=Science |location=Washington, D.C. |publisher=American Association for the Advancement of Science |volume=297 |issue=5585 |pages=1336–1339 |bibcode=2002Sci...297.1336G |doi=10.1126/science.1074310 |issn=0036-8075 |pmid=12193784}} *{{cite journal |last1=Brodie |first1=Edmund D., Jr. |last2=Ridenhour |first2=Benjamin J. |last3=Brodie |first3=Edmund D., III |date=October 2002 |title=The evolutionary response of predators to dangerous prey: hotspots and coldspots in the geographic mosaic of coevolution between garter snakes and newts |url=https://archive.org/details/sim_evolution_2002-10_56_10/page/2067 |journal=Evolution |location=Hoboken, NJ |publisher=John Wiley & Sons on behalf of the Society for the Study of Evolution |volume=56 |issue=10 |pages=2067–2082 |doi=10.1554/0014-3820(2002)056[2067:teropt]2.0.co;2 |issn=0014-3820 |pmid=12449493}} *{{cite news |last=Carroll |first=Sean B. |date=December 21, 2009 |title=Whatever Doesn't Kill Some Animals Can Make Them Deadly |url=http://www.nytimes.com/2009/12/22/science/22creature.html |newspaper=The New York Times |location=New York |publisher=The New York Times Company |issn=0362-4331 |accessdate=2014-12-26}}</ref> ===თანამშრომლობა=== სახეობებს შორის მიმდინარე ყველა ურთიერთქმედება კონფლიქტს არ იწვევს.<ref>{{cite journal |last=Sachs |first=Joel L. |date=September 2006 |title=Cooperation within and among species |journal=Journal of Evolutionary Biology |location=Hoboken, NJ |publisher=Wiley-Blackwell on behalf of the European Society for Evolutionary Biology |volume=19 |issue=5 |pages=1415–1418; discussion 1426–1436 |doi=10.1111/j.1420-9101.2006.01152.x |issn=1010-061X |pmid=16910971}} *{{cite journal |last=Nowak |first=Martin A. |authorlink=Martin Nowak |date=December 8, 2006 |title=Five Rules for the Evolution of Cooperation |journal=Science |location=Washington, D.C. |publisher=American Association for the Advancement of Science |volume=314 |issue=5805 |pages=1560–1563 |bibcode=2006Sci...314.1560N |doi=10.1126/science.1133755 |issn=0036-8075 |pmc=3279745 |pmid=17158317}}</ref> განვითარებულია ორმხრივად სასარგებლო ურთიერთქმედებათა მრავალი შემთხვევა. მაგალითად, უკიდურესი თანამშრომლობა არსებობს მცენარეებსა და მიკორიზულ სოკოებს შორის, რომლებიც მცენარეებს ნიადაგიდან საკვების ათვისებაში ეხმარებიან.<ref>{{cite journal |last=Paszkowski |first=Uta |date=August 2006 |title=Mutualism and parasitism: the yin and yang of plant symbioses |journal=[[Current Opinion (Elsevier)|Current Opinion in Plant Biology]] |location=Amsterdam, the Netherlands |publisher=Elsevier |volume=9 |issue=4 |pages=364–370 |doi=10.1016/j.pbi.2006.05.008 |issn=1369-5266 |pmid=16713732}}</ref> ეს ორმხრივი ურთიერთობაა, რადგან მცენარეები ამ სოკოებს თავის მხრივ ამარაგებენ [[ფოტოსინთეზი]]ს შედეგად მიღებული შაქრებით. ამ შემთხვევაში, სოკოები მცენარეთა უჯრედებს შიგნით იზრდება, რაც მათ საშუალებას აძლევს გაცვალონ საკვები მასპინძელთან, ამავე დროს კი აგზავნიან სიგნალებს, რომ ჩაახშონ მცენარის [[იმუნური სისტემა]].<ref>{{cite journal |last1=Hause |first1=Bettina |last2=Fester |first2=Thomas |date=May 2005 |title=Molecular and cell biology of arbuscular mycorrhizal symbiosis |journal=[[Planta (journal)|Planta]] |location=Berlin |publisher=Springer-Verlag |volume=221 |issue=2 |pages=184–196 |doi=10.1007/s00425-004-1436-x |issn=0032-0935 |pmid=15871030}}</ref> ასევე ვითარდება კოალიციები ერთი და იგივე სახეობის ორგანიზმებს შორის. ამის უკიდურესი შემთხვევაა სოციალურ მწერებში აღმოჩენილი ეუსოციალურობა, მაგალითად [[ფუტკარი|ფუტკრებში]], [[ტერმიტები|ტერმიტებსა]] და [[ჭიანჭველები|ჭიანჭველებში]], სადაც უნაყოფო მწერები კვებავენ და იცავენ კოლონიის იმ მცირე ოდენობის ორგანიზმებს, რომელთაც გამრავლება შეუძლიათ. უფრო მცირე მასშტაბში, სომატური უჯრედები, რომლებიც ცხოველის ორგანიზმს წარმოქმნიან, საკუთარ რეპროდუქციას ზღუდავენ, რის შედეგადაც მათ შეუძლიათ სტაბილური ორგანიზმის შენარჩუნება, რომელიც შემდეგ მხარს უჭერს ცხოველის ჩანასახოვან უჯრედთა მცირე ოდენობას, რათა გაჩნდეს შთამომავალი. ამ შემთხვევაში, სომატური უჯრედები პასუხობენ სპეციფიკურ სიგნალებს, რომლებიც მათ აძლევს ინსტრუქცუას, რომ გაიზარდონ, ან ისევე დარჩნენ, როგორც არიან, ან მოკვდნენ. თუკი უჯრედები ამ სიგნალებს უგულვებელყოფენ და არამიზნობრივად გამრავლდებიან, მათი უკონტროლო ზრდა საბოლოოდ სიმსივნეს გამოიწვევს.<ref name="Bertram">{{cite journal |last=Bertram |first=John S. |date=December 2000 |title=The molecular biology of cancer |journal=[[Molecular Aspects of Medicine]] |location=Amsterdam, the Netherlands |publisher=Elsevier on behalf of the [[International Union of Biochemistry and Molecular Biology]] |volume=21 |issue=6 |pages=167–223 |doi=10.1016/S0098-2997(00)00007-8 |issn=0098-2997 |pmid=11173079}}</ref> სახეობათა შორის მსგავსი თანამშრომლობა, შესაძლოა, განვითარდა [[ნათესაური გადარჩევა|ნათესაური გადარჩევის]] პროცესით, რომელშიც ერთი ორგანიზმი მოქმედებს, რათა ნათესავს შთამომავლობის წარმოშობაში დაეხმაროს.<ref>{{cite journal |last1=Reeve |first1=H. Kern |last2=Hölldobler |first2=Bert |authorlink2=Bert Hölldobler |date=June 5, 2007 |title=The emergence of a superorganism through intergroup competition |journal=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |location=Washington, D.C. |publisher=National Academy of Sciences |volume=104 |issue=23 |pages=9736–9740 |bibcode=2007PNAS..104.9736R |doi=10.1073/pnas.0703466104 |issn=0027-8424 |pmc=1887545 |pmid=17517608}}</ref> გადარჩევის მიზეზი ამ მოქმედების სასარგებლოდ შემდეგია: თუკი ''დამხმარე'' ინდივიდი შეიცავს ალელებს, რომლებიც ხელს უწყობს დამხმარე საქმიანობას, მოსალოდნელია, რომ მის ნათესავსაც ''ასევე'' ექნება ეს ალელები და შესაბამისად, ისინი შემდეგ თაობებსაც გადაეცემა.<ref>{{cite journal |last1=Axelrod |first=Robert |last2=Hamilton |first2=W. D. |date=March 27, 1981 |title=The evolution of cooperation |url=https://archive.org/details/sim_science_1981-03-27_211_4489/page/1390 |journal=Science |location=Washington, D.C. |publisher=American Association for the Advancement of Science |volume=211 |issue=4489 |pages=1390–1396 |bibcode=1981Sci...211.1390A |doi=10.1126/science.7466396 |issn=0036-8075 |pmid=7466396}}</ref> თანამშრომლობის დამხმარე სხვა პროცესებს შორისაა ჯგუფური გადარჩევა, სადაც თანამშრომლობას სარგებელი მოაქვს ორგანიზმთა ჯგუფისათვის.<ref>{{cite journal |last1=Wilson |first1=Edward O. |last2=Hölldobler |first2=Bert |date=September 20, 2005 |title=Eusociality: Origin and consequences |journal=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |location=Washington, D.C. |publisher=National Academy of Sciences |volume=102 |issue=38 |pages=13367–1371 |bibcode=2005PNAS..10213367W |doi=10.1073/pnas.0505858102 |issn=0027-8424 |pmc=1224642 |pmid=16157878}}</ref> ===სახეობათა წარმოქმნა=== [[ფაილი:სახეობათა წარმოქმნის რეჟიმი.jpg|350px|მინი|მარცხნივ|სახეობათა წარმოქმნის ოთხი მექანიზმი]] სახეობათა წარმოქმნა არის პროცესი, რომლის დროსაც სახეობა ორ ან მეტ შთამომავალ სახეობად გაიყოფა.<ref name="Gavrilets">{{cite journal |last=Gavrilets |first=Sergey |date=October 2003 |title=Perspective: models of speciation: what have we learned in 40 years? |journal=Evolution |location=Hoboken, NJ |publisher=John Wiley & Sons on behalf of the Society for the Study of Evolution |volume=57 |issue=10 |pages=2197–2215 |doi=10.1554/02-727 |issn=0014-3820 |pmid=14628909}}</ref> ცნება ''სახეობის'' განსაზღვრისთვის მრავალი გზა არსებობს. განსაზღვრების არჩევა დამოკიდებულია განხილული სახეობის თავისებურებებზე.<ref name="Queiroz">{{cite journal |last=de Queiroz |first=Kevin |date=May 3, 2005 |title=Ernst Mayr and the modern concept of species |journal=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |location=Washington, D.C. |publisher=National Academy of Sciences |volume=102 |issue=Suppl. 1 |pages=6600–6607 |bibcode=2005PNAS..102.6600D |doi=10.1073/pnas.0502030102 |issn=0027-8424 |pmc=1131873 |pmid=15851674}}</ref> მაგალითად, ზოგიერთი განმარტება უფრო ადვილად ესადაგება სქესობრივად გამრავლებად ორგანიზმებს, მაშინ, როცა სხვა განმარტებები ასექსუალურ ორგანიზმებს უფრო შეეფერება. მიუხედავად სახეობის ცნების მრავალგვარი განმარტების არსებობისა, ეს ცნება შესაძლოა მოერგოს სამი ფართო ფილოსოფიური მიდგომიდან რომელიმეს: შეჯვარების, ეკოლოგიურს და ფილოგენეტიკურს.<ref name="Ereshefsky92">{{cite journal |last=Ereshefsky |first=Marc |authorlink=Marc Ereshefsky |date=December 1992 |title=Eliminative pluralism |url=https://archive.org/details/sim_philosophy-of-science_1992-12_59_4/page/671 |journal=[[Philosophy of Science (journal)|Philosophy of Science]] |location=Chicago, IL |publisher=University of Chicago Press |volume=59 |issue=4 |pages=671–690 |doi=10.1086/289701 |issn=0031-8248 |jstor=188136}}</ref> ბიოლოგიური სახეობის კონცეფცია (BSC) შეჯვარებისეული მიდგომის კლასიკური მაგალითია. კონცეფცია 1942 წელს გერმანელმა ბიოლოგმა [[ერნსტ მაიერი|ერნსტ მაიერმა]] შემოიღო; როგორც იგი აცხადებს, „სახეობები ნამდვილად ან პოტენციურად შეჯვარებადი ბუნებრივი პოპულაციების ჯგუფია, რომლებიც სხვა მსგავსი ჯგუფებისგან რეპროდუქციულად იზოლირებულია“.<ref>{{harvnb|Mayr|1942|p=120}}</ref> მიუხედავად ამ განმარტების ფართო და გრძელვადიანი გამოყენებისა, სხვათა მსგავსად, არც BSC-ია აზრთა სხვადასხვაობის გარეშე, მაგალითად, თუნდაც იმის გამო, რომ ბიოლოგიურ სახეობათა კონცეფცია არ ესადაგება [[პროკარიოტები|პროკარიოტებს]],<ref>{{cite journal |last1=Fraser |first1=Christophe |last2=Alm |first2=Eric J. |last3=Polz |first3=Martin F. |last4=Spratt |first4=Brian G. |last5=Hanage |first5=William P. |date=February 6, 2009 |title=The Bacterial Species Challenge: Making Sense of Genetic and Ecological Diversity |journal=Science |location=Washington, D.C. |publisher=American Association for the Advancement of Science |volume=323 |issue=5915 |pages=741–746 |bibcode=2009Sci...323..741F |doi=10.1126/science.1159388 |issn=0036-8075 |pmid=19197054 |display-authors=3}}</ref> ამას [[სახეობის პრობლემა]]ს უწოდებენ.<ref name="Queiroz" /> ზოგიერთმა მკვლევარმა სახეობის გამაერთიანებელი, მონისტიკური განსაზღვრების შემოტანაც სცადა, ზოგი კი პლურალისტურ მიდგომას ემხრობა და ვარაუდობს, რომ სახეობათა განსაზღვრების ლოგიკური ინტერპრეტაციისთვის, დასაშვებია, რომ სრულიად განსხვავებული გზები არსებობდეს.<ref name="Queiroz" /><ref name="Ereshefsky92" /> იმისათვის, რომ სქესობრივად გამრავლებადი პოპულაციები ახალი სახეობები გახდნენ, აუცილებელია, მათ შორის არსებობდეს [[რეპროდუქციული იზოლაცია|ბარიერები რეპროდუქციისთვის]]. ეს პროცესი შეიძლება შეანელოს გენების დინებამ სხვა პოპულაციებში ახალი გენეტიკური ვარიანტების გავრცელების გზით. იქიდან გამომდინარე, თუ რამდენად არის ორი სახეობა ერთმანეთს დაშორებული [[უახლოესი საერთო წინაპარი|უახლოესი საერთო წინაპრის]] შემდეგ, შესაძლოა, მათთვის ჯერ კიდევ შესაძლებელი იყოს შთამომავლის გაჩენა, ამის მაგალითია [[ცხენი]]სა და [[ვირი]]ს შეჯვარება, რის შედეგადაც იბადება [[ჯორი]].<ref>{{cite journal |last=Short |first=Roger Valentine |date=October 1975 |title=The contribution of the mule to scientific thought |journal=Journal of Reproduction and Fertility. Supplement |publisher=[[Reproduction (journal)|Society for Reproduction and Fertility]] |issue=23 |pages=359–364 |issn=0449-3087 |oclc=1639439 |pmid=1107543}}</ref> მსგავსი ჰიბრიდები, როგორც წესი, [[უნაყოფობა|უნაყოფოები]] არიან. ასეთ შემთხვევაში, მჭიდროდ მონათესავე სახეობები შესაძლოა რეგულარულად შეჯვარდნენ, მაგრამ სელექცია ამ ნაყოფის — ჰიბრიდის წინააღმდეგ იმუშავებს და სახეობებიც ერთმანეთისგან განსხვავებულნი დარჩებიან. სიცოცხლისუნარიანი ჰიბრიდები შემთხვევითობის შედეგად არიან წარმოქმნილნი და ამ ახალ სახეობას შესაძლოა ჰქონდეს როგორც თავისი მშობლების სახეობების შუალედური თვისებები, ისე სრულიად განსხვავებული ფენოტიპი.<ref>{{cite journal |last1=Gross |first1=Briana L. |last2=Rieseberg |first2=Loren H. |date=May–June 2005 |title=The Ecological Genetics of Homoploid Hybrid Speciation |journal=Journal of Heredity |location=Oxford |publisher=Oxford University Press on behalf of the American Genetic Association |volume=96 |issue=3 |pages=241–252 |doi=10.1093/jhered/esi026 |issn=0022-1503 |pmc=2517139 |pmid=15618301}}</ref> ცხოველთა ახალი სახეობების წარმოქმნაში ჰიბრიდიზაციის მნიშვნელობა ბუნდოვანია, მიუხედავად იმისა, რომ ასეთი შემთხვევები ცხოველთა მრავალ სახეობაში არსებობს;<ref>{{cite journal |last1=Burke |first1=John M. |last2=Arnold |first2=Michael L. |date=December 2001 |title=Genetics and the fitness of hybrids |journal=Annual Review of Genetics |location=Palo Alto, CA |publisher=Annual Reviews |volume=35 |pages=31–52 |doi=10.1146/annurev.genet.35.102401.085719 |issn=0066-4197 |pmid=11700276}}</ref> მათ შორის ყველაზე უკეთ შესწავლილი მაგალითია ხის რუხი ბაყაყი.<ref>{{cite journal |last=Vrijenhoek |first=Robert C. |date=April 4, 2006 |title=Polyploid Hybrids: Multiple Origins of a Treefrog Species |journal=Current Biology |location=Cambridge, MA |publisher=Cell Press |volume=16 |issue=7 |pages=R245–R247 |doi=10.1016/j.cub.2006.03.005 |issn=0960-9822 |pmid=16581499}}</ref> სახეობათა წარმოქმნა მრავალჯერაა დამზერილი როგორც კონტროლირებად ლაბორატორიულ პირობებში, ისე ბუნებრივ გარემოში.<ref>{{cite journal |last1=Rice |first1=William R. |last2=Hostert |first2=Ellen E. |date=December 1993 |title=Laboratory Experiments on Speciation: What Have We Learned in 40 Years? |journal=Evolution |location=Hoboken, NJ |publisher=John Wiley & Sons on behalf of the Society for the Study of Evolution |volume=47 |issue=6 |pages=1637–1653 |doi=10.2307/2410209 |issn=0014-3820}} *{{cite journal |last1=Jiggins |first1=Chris D. |last2=Bridle |first2=Jon R. |date=March 2004 |title=Speciation in the apple maggot fly: a blend of vintages? |journal=Trends in Ecology & Evolution |location=Cambridge, MA |publisher=Cell Press |volume=19 |issue=3 |pages=111–114 |doi=10.1016/j.tree.2003.12.008 |pmid=16701238 |issn=0169-5347}} *{{cite web |url=http://www.talkorigins.org/faqs/faq-speciation.html |title=Observed Instances of Speciation |last=Boxhorn |first=Joseph |date=September 1, 1995 |website=TalkOrigins Archive |publisher=The TalkOrigins Foundation, Inc. |location=Houston, TX |accessdate=2008-12-26}} *{{cite journal |last1=Weinberg |first1=James R. |last2=Starczak |first2=Victoria R. |last3=Jörg |first3=Daniele |date=August 1992 |title=Evidence for Rapid Speciation Following a Founder Event in the Laboratory |url=https://archive.org/details/sim_evolution_1992-08_46_4/page/1214 |journal=Evolution |location=Hoboken, NJ |publisher=John Wiley & Sons on behalf of the Society for the Study of Evolution |volume=46 |issue=4 |pages=1214–1220 |doi=10.2307/2409766 |issn=0014-3820 |jstor=2409766}}</ref> სქესობრივი გზით გამრავლებად ორგანიზმებში, სახეობათა წარმოქმნა რეპროდუქციული იზოლაციის და შემდეგ, გენეალოგიური დაშორების შედეგია. არსებობს სახეობათწარმოქმნის ოთხი გეოგრაფიული მექანიზმი. ცხოველებში ყველაზე გავრცელებულია ალოპატრიული სახეობათწარმოქმნა ({{lang-en|allopatric speciation}}), რაც მიმდინარეობს საწყის ეტაპზე გეოგრაფიულად იზოლირებულ სახეობებში, მაგალითად საცხოვრებელი გარემოს დანაწევრების ან მიგრაციის გზით. ამ პირობებში მიმდინარე გადარჩევას შეუძლია წარმოქმნას ძალიან სწრაფი ცვლილებები ცხოველთა გარეგნულ და ქცევით მახასიათებლებში.<ref>{{cite journal |last1=Herrel |first1=Anthony |last2=Huyghe |first2=Katleen |last3=Vanhooydonck |first3=Bieke |last4=Backeljau |first4=Thierry |last5=Breugelmans |first5=Karin |last6=Grbac |first6=Irena |last7=Van Damme |first7=Raoul |last8=Irschick |first8=Duncan J. |date=March 25, 2008 |title=Rapid large-scale evolutionary divergence in morphology and performance associated with exploitation of a different dietary resource |journal=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |location=Washington, D.C. |publisher=National Academy of Sciences |volume=105 |issue=12 |pages=4792–4795 |bibcode=2008PNAS..105.4792H |doi=10.1073/pnas.0711998105 |issn=0027-8424 |pmc=2290806 |pmid=18344323 |display-authors=3}}</ref><ref name="Losos1997">{{cite journal |last1=Losos |first1=Jonathan B. |last2=Warhelt |first2=Kenneth I. |last3=Schoener |first3=Thomas W. |date=May 1, 1997 |title=Adaptive differentiation following experimental island colonization in ''Anolis'' lizards |url=https://archive.org/details/sim_nature-uk_1997-05-01_387_6628/page/70 |journal=Nature |location=London |publisher=Nature Publishing Group |volume=387 |issue=6628 |pages=70–73 |bibcode=1997Natur.387...70L |doi=10.1038/387070a0 |issn=0028-0836}}</ref> იქიდან გამომდინარე, რომ დანარჩენ სახეობათაგან იზოლირებულ პოპულაციებში გადარჩევა და დრეიფი დამოუკიდებლად მიმდინარეობს, განცალკევებამ, შესაძლოა, თანდათან წარმოქმნას ორგანიზმები, რომელთაც შეჯვარება არ შეუძლიათ.<ref>{{cite journal |last1=Hoskin |first1=Conrad J. |last2=Higgle |first2=Megan |last3=McDonald |first3=Keith R. |last4=Moritz |first4=Craig |date=October 27, 2005 |title=Reinforcement drives rapid allopatric speciation |url=https://archive.org/details/sim_nature-uk_2005-10-27_437_7063/page/1353 |journal=Nature |location=London |publisher=Nature Publishing Group |pmid=16251964 |volume=437 |issue=7063 |pages=1353–1356 |bibcode=2005Natur.437.1353H |doi=10.1038/nature04004 |issn=0028-0836}}</ref> სახეობათა წარმოქმნის მეორე მექანიზმია პერიპატრიული სახეობათწარმოქმნა ({{lang-en|peripatric speciation}}), რომელიც მაშინ ხდება, როცა ორგანიზმთა პატარა პოპულაცია ახალ გარემოში იზოლირებული რჩება. ალოპატრიული წარმოქმნისგან ეს იმით განსხვავდება, რომ იზოლირებული სახეობები რიცხობრივად ბევრად მცირე არიან, ვიდრე მშობელი პოპულაცია. ამ შემთხვევაში, დამფუძნებლის ეფექტი სახეობათა სწრაფ წარმოქმნას იწვევს მას შემდეგ, რაც შიდანათესაური გამრავლება ზრდის გადარჩევას ჰომოზიგოტებში, რაც სწრაფ გენეტიკურ ცვლილებას განაპირობებს.<ref>{{cite journal |last=Templeton |first=Alan R. |authorlink=Alan Templeton |date=April 1980 |title=The Theory of Speciation ''VIA'' the Founder Principle |url=http://www.genetics.org/content/94/4/1011.full.pdf+html |journal=Genetics |location=Bethesda, MD |publisher=Genetics Society of America |volume=94 |issue=4 |pages=1011–1038 |pmid=6777243 |issn=0016-6731 |pmc=1214177 |accessdate=2014-12-29}}</ref> სახეობათა წარმოქმნის მესამე მექანიზმია პარაპატრიული სახეობათწარმოქმნა ({{lang-en|parapatric speciation}}). იგი პერიპატრიული წარმოქმნის მსგავსია იმ კუთხით, რომ ამ შემთხვევაშიც, პატარა პოპულაცია შედის ახალ საცხოვრებელ გარემოში, თუმცა განსხვავება ისაა, რომ ამ ორ სახეობას შორის ფიზიკური განცალკევება არ არსებობს. ამის ნაცვლად, სახეობის წარმოქმნა შედეგია იმ მექანიზმთა ევოლუციისა, რომლებიც ორ სახეოებას შორის გენთა დინებას ამცირებს.<ref name="Gavrilets" /> ზოგადად, ეს მაშინ ხდება, როდესაც მშობელი სახეობების საცხოვრებელ გარემოში რადიკალური ცვლილება ხდება. ამის ერთ-ერთი მაგალითია ბალახი ''Anthoxanthum odoratum'', რომელსაც საბადოებიდან ნიადაგის მეტალით ლოკალიზებული დაბინძურების საპასუხოდ, პარაპატრიულ სახეობათა წარმოქმნა შეუძლია.<ref>{{cite journal |last=Antonovics |first=Janis |authorlink=Janis Antonovics |date=July 2006 |title=Evolution in closely adjacent plant populations X: long-term persistence of prereproductive isolation at a mine boundary |url=http://www.nature.com/hdy/journal/v97/n1/full/6800835a.html |journal=[[Heredity (journal)|Heredity]] |location=London |publisher=Nature Publishing Group for [[The Genetics Society]] |volume=97 |issue=1 |pages=33–37 |doi=10.1038/sj.hdy.6800835 |issn=0018-067X |pmid=16639420 |accessdate=2014-12-29}}</ref> ამ შემთხვევაში, ვითარდებიან მცენარეები, რომელთაც ნიადაგში მეტალის მაღალი შემცველობისდმი მდგრადობა გააჩნიათ. მეტალისადმი მგრძნობიარე მშობლისეულ პოპულაციებთან შეჯვარების წინააღმდეგ მიმართული გადარჩევა თანდათანობით ცვლილებას იწვევს მეტალისადმი მდგრადობის უნარის მქონე მცენარეების ყვავილობის დროში, რაც თანდათანობით წარმოშობს სრულ რეპროდუქციულ იზოლაციას. ორ პოპულაციას შორის ჰიბრიდების წინააღმდეგ მიმართულმა გადარჩევამ შესაძლოა განაპირობოს ''გაძლიერება'', რაც წარმოადგენს იმ თვისებათა ევოლუციას, რომელიც ხელს უწყობს შეწყვილებას სახეობის შიგნით, ისევე როგორც ''ნიშან თვისებათა დაცილება'', როდესაც ორი სახეობა შესახედაობით უფრო განსხვავებული ხდება.<ref>{{cite journal |last1=Nosil |first1=Patrik |last2=Crespi |first2=Bernard J. |last3=Gries |first3=Regine |last4=Gries |first4=Gerhard |date=March 2007 |title=Natural selection and divergence in mate preference during speciation |url=https://archive.org/details/sim_genetica_2007-03_129_3/page/309 |journal=Genetica |location=Dordrecht, the Netherlands |publisher=Kluwer Academic Publishers |volume=129 |issue=3 |pages=309–327 |doi=10.1007/s10709-006-0013-6 |pmid=16900317 |issn=0016-6707}}</ref> და ბოლოს, სიმპატრიული სახეობათწარმოქმნის ({{lang-en|sympatric speciation}}) დროს სახეობები განიყოფიან გეოგრაფიული იზოლაციისა და საცხოვრებლის შეცვლის გარეშე. ეს ფორმა იშვიათია იქიდან გამომდინარე, რომ მცირე ოდენობის გენთა დინებამაც კი შესაძლოა წაშალოს პოპულაციის ნაწილებს შორის არსებული გენეტიკური სხვაობები.<ref>{{cite journal |last1=Savolainen |first1=Vincent |last2=Anstett |first2=Marie-Charlotte |last3=Lexer |first3=Christian |last4=Hutton |first4=Ian |last5=Clarkson |first5=James J. |last6=Norup |first6=Maria V. |last7=Powell |first7=Martyn P. |last8=Springate |first8=David |last9=Salamin |first9=Nicolas |last10=Baker |first10=William J. |date=May 11, 2006 |title=Sympatric speciation in palms on an oceanic island |url=https://archive.org/details/sim_nature-uk_2006-05-11_441_7090/page/210 |journal=Nature |location=London |publisher=Nature Publishing Group |volume=441 |issue=7090 |pages=210–213 |bibcode=2006Natur.441..210S |doi=10.1038/nature04566 |issn=0028-0836 |pmid=16467788 |display-authors=3}} *{{cite journal |last1=Barluenga |first1=Marta |last2=Stölting |first2=Kai N. |last3=Salzburger |first3=Walter |last4=Muschick |first4=Moritz |last5=Meyer |first5=Axel |authorlink5=Axel Meyer |date=February 9, 2006 |title=Sympatric speciation in Nicaraguan crater lake cichlid fish |url=https://archive.org/details/sim_nature-uk_2006-02-09_439_7077/page/719 |journal=Nature |location=London |publisher=Nature Publishing Group |volume=439 |issue=7077 |pages=719–23 |bibcode=2006Natur.439..719B |doi=10.1038/nature04325 |issn=0028-0836 |pmid=16467837 |display-authors=3}}</ref> ზოგადად, სიმპატრიული სახეობათწარმოქმნა ცხოველებში მოითხოვს როგორც გენეტიკურ სხვაობათა, ისე არაშემთხვევითი შეწყვილების ევოლუციას, რათა რეპროდუქციულ იზოლაციას განვითარების შესაძლებლობა მიეცეს.<ref>{{cite journal |last=Gavrilets |first=Sergey |date=March 21, 2006 |title=The Maynard Smith model of sympatric speciation |journal=Journal of Theoretical Biology |location=Amsterdam, the Netherlands |publisher=Elsevier |volume=239 |issue=2 |pages=172–182 |doi=10.1016/j.jtbi.2005.08.041 |issn=0022-5193 |pmid=16242727}}</ref> სიმპატრიული სახეობათწარმოქმნის ერთი ტიპი მოიცავს ორი მონათესავე სახეობის შეჯვარებას ახალი ჰიბრიდი სახეობების წარმოქმნის მიზნით. ეს არ ახასიათებთ ცხოველებს, რადგან ჰიბრიდული ცხოველები როგორც წესი, სტერილურნი არიან. ეს იმიტომ ხდება, რომ [[მეიოზი]]ს დროს, თითოეული მშობლის ჰომოლოგური ქრომოსომები სხვადასხვა სახეობიდან მომდინარეობს და წარმატებით დაწყვილება მათ არ შეუძლიათ. თუმცა, ეს უფრო გავრცელებულია მცენარეებში, რადგან მცენარეები ხშირად აორმაგებენ საკუთარ [[ქრომოსომები|ქრომოსომებს]] და წარმოქმნიან პოლიპლოიდებს.<ref>{{cite journal |last1=Wood |first1=Troy E. |last2=Takebayashi |first2=Naoki |last3=Barker |first3=Michael S. |last4=Mayrose |first4=Itay |last5=Greenspoon |first5=Philip B. |last6=Rieseberg |first6=Loren H. |date=August 18, 2009 |title=The frequency of polyploid speciation in vascular plants |journal=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |location=Washington, D.C. |publisher=National Academy of Sciences |volume=106 |issue=33 |pages=13875–13879 |bibcode=2009PNAS..10613875W |doi=10.1073/pnas.0811575106 |issn=0027-8424 |pmc=2728988 |pmid=19667210 |display-authors=3}}</ref> ეს კი თითოეული მშობლის ქრომოსომას საშუალებას აძლევს მეიოზის დროს დაწყვილდნენ, რადგან თითოეული მშობლის ქრომოსომა უკვე ორ-ორადაა წარმოდგენილი.<ref>{{cite journal |last1=Hegarty |first1=Matthew J. |last2=Hiscock |first2=Simon J. |date=May 20, 2008 |title=Genomic Clues to the Evolutionary Success of Polyploid Plants |journal=Current Biology |location=Cambridge, MA |publisher=Cell Press |volume=18 |issue=10 |pages=R435–R444 |doi=10.1016/j.cub.2008.03.043 |issn=0960-9822 |pmid=18492478}}</ref> სახეობათა ასეთი წარმოქმნის მაგალითია მცენარეთა სახეობების — ''[[Arabidopsis thaliana]]-სა'' და ''[[Arabidopsis arenosa]]-ს'' შეჯვარება, რომლის შედეგადაც წარმოიქმნება ახალი სახეობა ''[[Arabidopsis suecica]]''.<ref>{{cite journal |last1=Jakobsson |first1=Mattias |last2=Hagenblad |first2=Jenny |last3=Tavaré |first3=Simon |authorlink3=Simon Tavaré |last4=Säll |first4=Torbjörn |last5=Halldén |first5=Christer |last6=Lind-Halldén |first6=Christina |last7=Nordborg |first7=Magnus |date=June 2006 |title=A Unique Recent Origin of the Allotetraploid Species ''Arabidopsis suecica'': Evidence from Nuclear DNA Markers |url=https://archive.org/details/sim_molecular-biology-and-evolution_2006-06_23_6/page/1217 |journal=Molecular Biology and Evolution |location=Oxford |publisher=Oxford University Press on behalf of the Society for Molecular Biology and Evolution |volume=23 |issue=6 |pages=1217–1231 |doi=10.1093/molbev/msk006 |issn=0737-4038 |pmid=16549398 |display-authors=3}}</ref> ეს მოხდა დაახლოებით 20 000 წლის წინ<ref>{{cite journal |last=Säll |first1=Torbjörn |last2=Jakobsson |first2=Mattias |last3=Lind-Halldén |first3=Christina |last4=Halldén |first4=Christer |date=September 2003 |title=Chloroplast DNA indicates a single origin of the allotetraploid ''Arabidopsis suecica'' |journal=Journal of Evolutionary Biology |location=Hoboken, NJ |publisher=Wiley-Blackwell on behalf of the European Society for Evolutionary Biology |volume=16 |issue=5 |pages=1019–1029 |doi=10.1046/j.1420-9101.2003.00554.x |issn=1010-061X |pmid=14635917}}</ref> და სახეობათწარმოქმნის ეს პროცესი განმეორდა ლაბორატორიაშიც, რამაც შესაძლებელი გახადა პროცესში ჩართული გენეტიკური მექანიზმების შესწავლა.<ref>{{cite journal |last1=Bomblies |first1=Kirsten |authorlink1=Kirsten Bomblies |last2=Weigel |first2=Detlef |authorlink2=Detlef Weigel |date=December 2007 |title=''Arabidopsis''—a model genus for speciation |journal=Current Opinion in Genetics & Development |location=Amsterdam, the Netherlands |publisher=Elsevier |volume=17 |issue=6 |pages=500–504 |doi=10.1016/j.gde.2007.09.006 |issn=0959-437X |pmid=18006296}}</ref> მართლაც, სახეობებში ქრომოსომების გაორმაგება შესაძლოა რეპროდუქციული იზოლაციის გავრცელებული მიზეზი იყოს, რადგან გაორმაგებულ ქრომოსომათა ნახევარი გაუორმაგებელ ორგანიზმებთან შეჯვარებისას შეუწყვილებელი დარჩება.<ref name="Semon">{{cite journal |last1=Sémon |first1=Marie |last2=Wolfe |first2=Kenneth H. |date=December 2007 |title=Consequences of genome duplication |journal=Current Opinion in Genetics & Development |location=Amsterdam, the Netherlands |publisher=Elsevier |volume=17 |issue=6 |pages=505–512 |doi=10.1016/j.gde.2007.09.007 |issn=0959-437X |pmid=18006297}}</ref> სახეობათწარმოქმნის მოვლენები მნიშვნელოვანია წყვეტილი წონასწორობის თეორიაში, რომელიც ხსნის ნამარხებში არსებულ მოკლე ევოლუციურ „აფეთქებებს“, რომელთა შეუალედებშიც გვხვდება შენელების ხანგრძლივი პერიოდები (სტაზისები), სადაც სახეობები შედარებით უცვლელია.<ref>{{harvnb|Eldredge|Gould|1972|pp=82–115}}</ref> ამ თეორიის მიხედვით, სახეობათწარმოქმნა და სწრაფი ევოლუცია ერთმანეთთან კავშირშია, რადგან ბუნებრივი გადარჩევა და გენეტიკური დრეიფი განსაკუთრებით ძლიერად მოქმედებს იმ ორგანიზმებზე, რომლებიც ახალ საცხოვრებელ გარემოში და მცირე ზომის პოპულაციებში სახეობათწარმოქმნის პროცესს განიცდის. შედეგად, ნამარხებში მოცემული ხანგრძლივი სტაზისები მშობელ პოპულაციებს ესადაგება, ხოლო ორგანიზმები, რომლებიც სახეობათწარმოქმნას ან სწრაფ ევოლუციურ ცვლილებებს განიცდიან, მხოლოდ მცირე ზომის პოპულაციებად ან შეზღუდულ გეოგრაფიულ არეალებში გვხვდებიან, რის გამოც იშვიათად შემოინახებიან ნამარხების სახით.<ref name="Gould_1994" /> ===გადაშენება=== [[File:Palais de la Decouverte Tyrannosaurus rex p1050042.jpg|thumb|left|''[[ტირანოზავრი]]''. არამფრენი [[დინოზავრი|დინოზავრები]] ამოწყდნენ ცარცულ-პალეოგენური გადაშენების დროს, ცარცული პერიოდის ბოლოს.]] გადაშენება მთლიანი სახეობის გაქრობაა. გადაშენება არ არის უჩვეულო მოვლენა, რადგან სახეობები რეგულარულად ჩნდებიან სახეობათა წარმოქმნის შედეგად და ქრებიან გადაშენების შედეგად.<ref>{{cite journal |last1=Benton |first1=Michael J. |authorlink=Michael Benton |date=April 7, 1995 |title=Diversification and extinction in the history of life |url=https://archive.org/details/sim_science_1995-04-07_268_5207/page/52 |journal=Science |location=Washington, D.C. |publisher=American Association for the Advancement of Science |volume=268 |issue=5207 |pages=52–58 |bibcode=1995Sci...268...52B |doi=10.1126/science.7701342 |issn=0036-8075 |pmid=7701342}}</ref> ცხოველისა და მცენარის თითქმის ყველა სახეობა, რომელსაც ოდესმე უცხოვრია დედამიწაზე, ამჟამად გადაშენებულია<ref>{{cite journal |last=Raup |first=David M. |authorlink=David M. Raup |date=March 28, 1986 |title=Biological extinction in Earth history |journal=Science |location=Washington, D.C. |publisher=American Association for the Advancement of Science |volume=231 |issue=4745 |pages=1528–1533 |bibcode=1986Sci...231.1528R |doi=10.1126/science.11542058 |issn=0036-8075 |pmid=11542058}}</ref> და როგორც ჩანს, ყველა სხვა სახეობასაც, საბოლოოდ, იგივე ბედი ელის.<ref>{{cite journal |last1=Avise |first1=John C. |last2=Hubbell |first2=Stephen P. |authorlink2=Stephen P. Hubbell |last3=Ayala |first3=Francisco J. |date=August 12, 2008 |title=In the light of evolution II: Biodiversity and extinction |journal=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |location=Washington, D.C. |publisher=National Academy of Sciences |volume=105 |issue=Suppl. 1 |pages=11453–11457 |bibcode=2008PNAS..10511453A |doi=10.1073/pnas.0802504105 |issn=0027-8424 |pmc=2556414 |pmid=18695213}}</ref> ეს გადაშენებები განუწყვეტლივ ხდებოდა სიცოცხლის ისტორიაში, თუმცა, გადაშენების ტემპი იზრდება დროდადრო მომხდარი [[მასობრივი გადაშენება|მასობრივი გადაშენების]] დროს.<ref name="Raup_1994">{{cite journal |last=Raup |first=David M. |date=July 19, 1994 |title=The role of extinction in evolution |journal=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |location=Washington, D.C. |publisher=National Academy of Sciences |volume=91 |issue=15 |pages=6758–6763 |bibcode=1994PNAS...91.6758R |doi=10.1073/pnas.91.15.6758 |issn=0027-8424 |pmc=44280 |pmid=8041694}}</ref> [[ცარცულ-პალეოგენური გადაშენება]], რომლის დროსაც არამფრენი [[დინოზავრი|დინოზავრები]] გადაშენდნენ, ყველაზე კარგადაა ცნობილი, მაგრამ უფრო ადრეული [[პერმულ-ტრიასული გადაშენება]] უფრო სასტიკი იყო, როდესაც ზღვის სახეობების დაახლოებით 96% გადაშენდა.<ref name="Raup_1994" /> [[ჰოლოცენის გადაშენება]] მიმდინარე მასობრივი გადაშენებაა, რომელიც ასოცირდება გასული რამდენიმე ათასი წლის მანძილზე მთელ [[დედამიწა]]ზე [[ადამიანები]]ს გავრცელებასთან. ამჟამინდელი გადაშენების ტემპი 100-1000-ჯერ მეტია, ვიდრე ფონური ტემპი და ახლანდელი სახეობების 30% შეიძლება XXI საუკუნის შუაში გადაშენებული იყოს.<ref>{{cite journal |last1=Novacek |first1=Michael J. |last2=Cleland |first2=Elsa E. |date=May 8, 2001 |title=The current biodiversity extinction event: scenarios for mitigation and recovery |doi=10.1073/pnas.091093698 |journal=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |location=Washington, D.C. |publisher=National Academy of Sciences |volume=98 |issue=10 |pages=5466–5470 |bibcode=2001PNAS...98.5466N |issn=0027-8424 |pmc=33235 |pmid=11344295}}</ref> ადამიანის საქმიანობა უმთავრესი გამომწვევი მიზეზია მიმდინარე გადაშენების მოვლენისა;<ref>{{cite journal |last1=Pimm |first1=Stuart |authorlink1=Stuart Pimm |last2=Raven |first2=Peter |authorlink2=Peter H. Raven |last3=Peterson |first3=Alan |last4=Şekercioğlu |first4=Çağan H. |last5=Ehrlich |first5=Paul R. |authorlink5=Paul R. Ehrlich |date=July 18, 2006 |title=Human impacts on the rates of recent, present and future bird extinctions |journal=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |location=Washington, D.C. |publisher=National Academy of Sciences |volume=103 |issue=29 |pages=10941–10946 |bibcode=2006PNAS..10310941P |doi=10.1073/pnas.0604181103 |issn=0027-8424 |pmc=1544153 |pmid=16829570 |display-authors=3}} *{{cite journal |last1=Barnosky |first1=Anthony D. |last2=Koch |first2=Paul L. |last3=Feranec |first3=Robert S. |last4=Wing |first4=Scott L. |last5=Shabel |first5=Alan B. |date=October 1, 2004 |title=Assessing the Causes of Late Pleistocene Extinctions on the Continents |journal=Science |location=Washington, D.C. |publisher=American Association for the Advancement of Science |volume=306 |issue=5693 |pages=70–75 |bibcode=2004Sci...306...70B |doi=10.1126/science.1101476 |issn=0036-8075 |pmid=15459379 |display-authors=3}}</ref> ხოლო [[გლობალური დათბობა|გლობალურმა დათბობამ]] შეიძლება უფრო ააჩქაროს ეს მომავალში.<ref>{{cite journal |last1=Lewis |first1=Owen T. |date=January 29, 2006 |title=Climate change, species–area curves and the extinction crisis |journal=Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences |location=London |publisher=Royal Society |volume=361 |issue=1465 |pages=163–171 |doi=10.1098/rstb.2005.1712 |issn=0962-8436 |pmc=1831839 |pmid=16553315}}</ref> გადაშენების როლი ევოლუციაში კარგად შესწავლილი არ არის და შეიძლება დამოკიდებული იყოს იმაზე, თუ რომელი ტიპის გადაშენებაა მხედველობაში.<ref name="Raup_1994" /> გამომწვევი მიზეზები უწყვეტი „დაბალი დონის“ გადაშენების მოვლენებისა, რომლებიც ქმნის გადაშენებათა უმრავლესობას, შესაძლოა იყოს სახეობათა შორის კონკურენცია შეზღუდული რესურსებისათვის ([[კონკურენციული გამორიცხვის პრინციპი]]).<ref name="Kutschera" /> თუ ერთი სახეობა ჯობნის მეორეს, ამან შეიძლება გამოიწვიოს სახეობათა გადარჩევა, სადაც უფრო შეგუებული სახეობა გადარჩება და სხვა სახეობები გადაშენდებიან.<ref name="Gould" /> დროდადრო მომხდარი მასობრივი გადაშენებაც ასევე მნიშვნელოვანია, მაგრამ იმის ნაცვლად, რომ გადარჩევითი ძალით იმოქმედოს, ის რადიკალურად და განურჩევლად ამცირებს მრავალფეროვნებას და გადარჩენილებში ხელს უწყობს სწრაფ ევოლუციასა და სახეობათა წარმოქმნას.<ref>{{cite journal |last=Jablonski |first=David |date=May 8, 2001 |title=Lessons from the past: Evolutionary impacts of mass extinctions |journal=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |location=Washington, D.C. |publisher=National Academy of Sciences |volume=98 |issue=10 |pages=5393–5398 |bibcode=2001PNAS...98.5393J |doi=10.1073/pnas.101092598 |issn=0027-8424 |pmc=33224 |pmid=11344284}}</ref> ==სიცოცხლის ევოლუციური ისტორია== {{სიცოცხლის რუკა}} ===სიცოცხლის წარმოშობა=== [[დედამიწა]] დაახლოებით 4,54 მილიარდი წლისაა.<ref name="USGS1997">{{cite web |url=http://pubs.usgs.gov/gip/geotime/age.html |title=Age of the Earth |date=July 9, 2007 |publisher=[[United States Geological Survey]] |accessdate=2015-05-31}}</ref><ref name="Dalrymple 2001 205–221">{{harvnb|Dalrymple|2001|pp=205–221}}</ref><ref name="Elsevier">{{cite journal |last1=Manhesa |first1=Gérard |last2=Allègre |first2=Claude J. |authorlink2=Claude Allègre |last3=Dupréa |first3=Bernard |last4=Hamelin |first4=Bruno |date=May 1980 |title=Lead isotope study of basic-ultrabasic layered complexes: Speculations about the age of the earth and primitive mantle characteristics |url=https://archive.org/details/sim_earth-and-planetary-science-letters_1980-05_47_3/page/370 |journal=[[Earth and Planetary Science Letters]] |location=Amsterdam, the Netherlands |publisher=[[Elsevier]] |volume=47 |issue=3 |pages=370–382 |bibcode=1980E&PSL..47..370M |doi=10.1016/0012-821X(80)90024-2 |issn=0012-821X}}</ref> [[სიცოცხლე|სიცოცხლის]] ყველაზე ძველი უდავო მტკიცებულება დედამიწაზე დაახლოებით 3,5 მილიარდი წლით თარიღდება,<ref name="Origin1">{{cite journal |last1=Schopf |first1=J. William |authorlink1=J. William Schopf |last2=Kudryavtsev |first2=Anatoliy B. |last3=Czaja |first3=Andrew D. |last4=Tripathi |first4=Abhishek B. |date=October 5, 2007 |title=Evidence of Archean life: Stromatolites and microfossils |journal=[[Precambrian Research]] |location=Amsterdam, the Netherlands |publisher=Elsevier |volume=158 |pages=141–155 |issue=3–4 |doi=10.1016/j.precamres.2007.04.009 |issn=0301-9268}}</ref><ref name="RavenJohnson2002">{{harvnb|Raven|Johnson|2002|p=68}}</ref> არქეული ერის დროიდან, [[დედამიწის ქერქი]]თ დაფარვის დაწყების შემდეგ მდნარი ჰადეური ერის შემდეგ. [[მიკრობული ფენა|მიკრობული ფენის]] ნამარხები ნაპოვნია დასავლეთ [[ავსტრალია]]ში 3,48 მილიარდი წლის ქვიშაქვაში.<ref name="AP-20131113">{{cite news |last=Borenstein |first=Seth |date=November 13, 2013 |title=Oldest fossil found: Meet your microbial mom |url=http://apnews.excite.com/article/20131113/DAA1VSC01.html |work=[[Excite]] |location=Yonkers, NY |publisher=Mindspark Interactive Network |agency=Associated Press |accessdate=2015-05-31}}</ref><ref name="TG-20131113-JP">{{cite news |last=Pearlman |first=Jonathan |date=November 13, 2013 |title='Oldest signs of life on Earth found' |url=http://www.telegraph.co.uk/news/science/science-news/10445788/Oldest-signs-of-life-on-Earth-found.html |newspaper=[[The Daily Telegraph]] |location=London |publisher=[[Telegraph Media Group]] |accessdate=2014-12-15}}</ref><ref name="AST-20131108">{{cite journal |last1=Noffke |first1=Nora |last2=Christian |first2=Daniel |last3=Wacey |first3=David |last4=Hazen |first4=Robert M. |authorlink4=Robert Hazen |date=November 16, 2013 |title=Microbially Induced Sedimentary Structures Recording an Ancient Ecosystem in the ''ca.'' 3.48 Billion-Year-Old Dresser Formation, Pilbara, Western Australia |journal=[[Astrobiology (journal)|Astrobiology]] |location=New Rochelle, NY |publisher=[[Mary Ann Liebert, Inc.]] |volume=13 |issue=12 |pages=1103–1124 |bibcode=2013AsBio..13.1103N |doi=10.1089/ast.2013.1030 |issn=1531-1074 |pmc=3870916 |pmid=24205812}}</ref> ადრეული ბიოგენური ნივთიერებების არსებობის მტკიცებულებაა [[გრაფიტი]], რომელიც დასავლეთ [[გრენლანდია|გრენლანდიაში]] 3,7 მილიარდი წლის მეტადანალექ ქანებში აღმოაჩინეს,<ref name="AP-20151019" /><ref name="PNAS-20151014-pdf" /> ასევე, დასავლეთ ავსტრალიაში აღმოჩენილი „ბიოტური სიცოცხლის ნარჩენები“ 4,1 მილიარდი წლის ქვებში. ერთ-ერთი მკვლევრის თანახმად, „თუ დედამიწაზე სიცოცხლე შედარებით სწრაფად განვითარდა... მაშინ ის სამყაროში ხშირი შეიძლება იყოს.“<ref name="AP-20151019" /><ref name="AB-20021014">{{cite web |last=Tenenbaum |first=David |title=When Did Life on Earth Begin? Ask a Rock |url=http://www.astrobio.net/exclusive/293/when-did-life-on-earth-begin-ask-a-rock |date=14 October 2002 |work=Astrobiology Magazine |accessdate=2014-04-13}}</ref> ყველა სახეობის 99%-ზე მეტი,<ref name="Book-Biology">{{harvnb|McKinney|1997|p=[https://books.google.com/books?id=4LHnCAAAQBAJ&pg=PA110&lpg=PA110&dq#v=onepage&q&f=false 110]}}</ref> რასაც კი დედამიწაზე უცხოვრია (ხუთ მილიარდზე მეტი სახეობა), ამჟამად გადაშენებულია.<ref name="StearnsStearns1999">{{harvnb|Stearns|Stearns|1999|p=[https://books.google.com/books?id=0BHeC-tXIB4C&pg=PA1921 x]}}</ref><ref name="NYT-20141108-MJN">{{cite news |last=Novacek |first=Michael J. |date=November 8, 2014 |title=Prehistory’s Brilliant Future |url=http://www.nytimes.com/2014/11/09/opinion/sunday/prehistorys-brilliant-future.html |newspaper=[[The New York Times]] |location=New York |publisher=[[The New York Times Company]] |issn=0362-4331 |accessdate=2014-12-25}}</ref> პლანეტაზე ამჟამად არსებული სახეობების რაოდენობა 10 მილიონიდან 14 მილიონამდე მერყეობს,<ref name="MillerSpoolman2012">{{harvnb|Miller|Spoolman|2012|p=[https://books.google.com/books?id=NYEJAAAAQBAJ&pg=PA62 62]}}</ref> საიდანაც დაახლოებით 1,9 მილიონის დასახელება არსებობს, ხოლო დაახლოებით 1,6 მილიონი დოკუმენტირებულია ცენტრალურ მონაცემთა ბაზაში, რაც ნიშნავს, რომ სახეობათა დაახლოებით 80% ჯერ კიდევ არ არის აღწერილი.<ref name="PLoS-20110823">{{cite journal |last1=Mora |first1=Camilo |last2=Tittensor |first2=Derek P. |last3=Adl |first3=Sina |last4=Simpson |first4=Alastair G. B. |last5=Worm |first5=Boris |authorlink5=Boris Worm |display-authors=3 |date=August 23, 2011 |title=How Many Species Are There on Earth and in the Ocean? |journal=[[PLOS Biology]] |location=San Francisco, CA |publisher=[[PLOS|Public Library of Science]] |volume=9 |issue=8 |page=e1001127 |doi=10.1371/journal.pbio.1001127 |issn=1545-7885 |pmc=3160336 |pmid=21886479}}</ref> ითვლება, რომ მაღალი ენერგიების [[ქიმია]]მ წარმოქმნა თვითრეპლიკაციის უნარის მქონე [[მოლეკულა]] დაახლოებით 4 მილიარდი წლის წინ; ნახევარი მილიარდი წლის შემდეგ კი, მთელი ცოცხალი სამყაროს უკანასკნელი საერთო წინაპარი უკვე არსებობდა.<ref name="Doolittle_2000"/> არსებული სამეცნიერო კონსესუსის თანახმად, კომპლექსურ [[ბიოქიმია]]ს, რომელიც სიცოცხლეს ქმნის, საფუძვლად შედარებით მარტივი [[ქიმიური რეაქცია|ქიმიური რეაქციები]] უდევს.<ref>{{cite journal |last=Peretó |first=Juli |date=March 2005 |title=Controversies on the origin of life |url=http://www.im.microbios.org/0801/0801023.pdf |format=PDF |journal=International Microbiology |location=Barcelona |publisher=Spanish Society for Microbiology |volume=8 |issue=1 |pages=23–31 |issn=1139-6709 |pmid=15906258 |accessdate=2016-11-06 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150824074726/http://www.im.microbios.org/0801/0801023.pdf |archivedate=2015-08-24 }}</ref> სიცოცხლის დასაწყისი მოიცავდა თვითრეპლიკაციის უნარის მქონე მოლეკულებს, როგორიცაა [[რნმ]]<ref>{{cite journal |last=Joyce |first=Gerald F. |authorlink=Gerald Joyce |date=July 11, 2002 |title=The antiquity of RNA-based evolution |journal=Nature |location=London |publisher=Nature Publishing Group |volume=418 |issue=6894 |pages=214–221 |bibcode=2002Natur.418..214J |doi=10.1038/418214a |issn=0028-0836 |pmid=12110897}}</ref> და მარტივი უჯრედების კომპლექსებს.<ref>{{cite journal |last1=Trevors |first1=Jack T. |last2=Psenner |first2=Roland |date=December 2001 |title=From self-assembly of life to present-day bacteria: a possible role for nanocells |journal=FEMS Microbiology Reviews |location=Amsterdam, the Netherlands |publisher=Elsevier on behalf of the [[Federation of European Microbiological Societies]] |volume=25 |issue=5 |pages=573–582 |doi=10.1111/j.1574-6976.2001.tb00592.x |issn=1574-6976 |pmid=11742692}}</ref> ===საერთო წარმომავლობა=== ყველა [[ორგანიზმი]] [[დედამიწა|დედამიწაზე]] მოდის საერთო წინაპრიდან ან წინაპრული [[გენოფონდი|გენოფონდიდან]].<ref name="Penny1999" /><ref>{{cite journal |last=Theobald |first=Douglas L. |date=May 13, 2010 |title=A formal test of the theory of universal common ancestry |url=https://archive.org/details/sim_nature-uk_2010-05-13_465_7295/page/219 |journal=Nature |location=London |publisher=Nature Publishing Group |volume=465 |issue=7295 |pages=219–222 |bibcode=2010Natur.465..219T |doi=10.1038/nature09014 |issn=0028-0836 |pmid=20463738}}</ref> დღეს არსებული სახეობები ევოლუციური პროცესის ეტაპს წარმოადგენენ, მათი მრავალფეროვნება კი სახეობათწარმოქმნის და გადაშენების მრავალჯერადი პროცესების შედეგია.<ref>{{cite journal |last1=Bapteste |first1=Eric |last2=Walsh |first2=David A. |date=June 2005 |title=Does the 'Ring of Life' ring true? |journal=[[Trends (journals)|Trends in Microbiology]] |location=Cambridge, MA |publisher=Cell Press |volume=13 |issue=6 |pages=256–261 |doi=10.1016/j.tim.2005.03.012 |issn=0966-842X |pmid=15936656}}</ref> ორგანიზმების საერთო წარმომავლობის შესახებ მოსაზრების თავდაპირველი საფუძველი ორგანიზმების შესახებ მარტივი ფაქტებიდან გამომდინარეობდა: პირველი, მათ აქვთ გეოგრაფიული განაწილება, რომელიც არ აიხსნება ლოკალური [[ადაპტაცია|ადაპტაციით]]; მეორე, სიცოცხლის მრავალფეროვნება არ არის სრულიად უნიკალური ორგანიზმების წყება, არამედ ორგანიზმებს აქვთ საერთო [[მორფოლოგია (ბიოლოგია)|მორფოლოგიური]] ნიშან-თვისებები; მესამე, რუდიმენტული ნიშნები, რომლებსაც ფუნქცია აღარ გააჩნიათ და ბოლოს, შესაძლებელია ორგანიზმების იერარქიული კლასიფიკაცია „[[სიცოცხლის ხე|სიცოცხლის ხედ]]“ მათი მსგავსებების საფუძველზე.<ref>{{harvnb|Darwin|1859|p=[http://darwin-online.org.uk/content/frameset?itemID=F373&viewtype=text&pageseq=16 1]}}</ref> თუმცა, თანამედროვე კვლევების თანახმად, [[გენების ჰორიზონტალური გადაცემა|გენების ჰორიზონტალური გადაცემის]] გამო ეს „სიცოცხლის ხე“ შესაძლოა უფრო რთული იყოს, ვიდრე მარტივი განტოტვადი ხე, რადგან ზოგიერთი გენი შორეულად მონათესავე სახეობებს შორის დამოუკიდებლად გავრცელდა გენების ჰორიზონტალური გადაცემის გზით.<ref>{{cite journal |last1=Doolittle |first1=W. Ford |last2=Bapteste |first2=Eric |date=February 13, 2007 |title=Pattern pluralism and the Tree of Life hypothesis |journal=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |location=Washington, D.C. |publisher=National Academy of Sciences |volume=104 |issue=7 |pages=2043–2049 |bibcode=2007PNAS..104.2043D |doi=10.1073/pnas.0610699104 |issn=0027-8424 |pmc=1892968 |pmid=17261804}}</ref><ref>{{cite journal |last1=Kunin |first1=Victor |last2=Goldovsky |first2=Leon |last3=Darzentas |first3=Nikos |last4=Ouzounis |first4=Christos A. |date=July 2005 |title=The net of life: Reconstructing the microbial phylogenetic network |journal=Genome Research |location=Cold Spring Harbor, NY |publisher=Cold Spring Harbor Laboratory Press |volume=15 |issue=7 |pages=954–959 |doi=10.1101/gr.3666505 |issn=1088-9051 |pmid=15965028 |pmc=1172039}}</ref> [[File:მაიმუნების ჩონჩხები.png|320px|thumbnail|left|[[ჰომინიდები]] [[საერთო წინაპარი|საერთო წინაპრიდან]] არიან წამოსულები.]] წარსულმა [[სახეობა|სახეობებმა]], ასევე, დატოვეს თავიანთი ევოლუციური ისტორიის ნიშნები. ნამარხები, ორგანიზმების შედარებით ანატომიასთან ერთად, წარმოადგენენ ამის მორფოლოგიურ, ან ანატომიურ [[მტკიცებულება|მტკიცებულებას]].<ref name=Jablonski>{{cite journal |last=Jablonski |first=David |date=June 25, 1999 |title=The Future of the Fossil Record |journal=Science |location=Washington, D.C. |publisher=American Association for the Advancement of Science |volume=284 |issue=5423 |pages=2114–2116 |pmid=10381868 |doi=10.1126/science.284.5423.2114 |issn=0036-8075}}</ref> თანამედროვე და გადაშენებული სახეობების ანატომიური შედარებით, პალეონტოლოგებს აქვთ შესაძლებლობა, დასკვნები გამოიტანონ ამ სახეობების წარმომავლობის შესახებ. ეს მიდგომა ყველაზე წარმატებულია ორგანიზმებისთვის, რომელთაც მყარი სხეულის ნაწილები აქვთ, როგორებიცაა ნიჟარა, ძვლები ან კბილები. გარდა ამისა, რადგანაც პროკარიოტების, როგორებიცაა ბაქტერიები და არქეები, საერთო მორფოლოგიური თვისებები ცოტაა, მათი ნამარხები არ გვაძლევს ინფორმაციას მათ წარმომავლობაზე. ბოლო ხანებში საერთო წარმომავლობის მტკიცებულება გაჩნდა ორგანიზმებს შორის ბიოქიმიური მსგავსების კვლევის შედეგად. მაგალითად, ყველა ცოცხალი უჯრედი იყენებს [[ნუკლეოტიდი|ნუკლეოტიდების]] და [[ამინომჟავები|ამინომჟავების]] ერთნაირ საბაზისო კომპლექტებს.<ref>{{cite journal |last=Mason |first=Stephen F. |date=September 6, 1984 |title=Origins of biomolecular handedness |url=https://archive.org/details/sim_nature-uk_1984-09-06_311_5981/page/19 |journal=Nature |location=London |publisher=Nature Publishing Group |volume=311 |issue=5981 |pages=19–23 |bibcode=1984Natur.311...19M |doi=10.1038/311019a0 |issn=0028-0836 |pmid=6472461}}</ref> მოლეკულური გენეტიკის განვითარებამ აღმოაჩინა გენომში არსებული ევოლუციის ნაკვალევი: მუტაციით განპირობებული მოლეკულური საათის საშუალებით შესაძლებელია დათარიღება იმისა, თუ როდის მოხდა სახეობის გამოცალკევება.<ref>{{cite journal |last1=Wolf |first1=Yuri I. |last2=Rogozin |first2=Igor B. |last3=Grishin |first3=Nick V. |last4=Koonin |first4=Eugene V. |authorlink4=Eugene Koonin |date=September 1, 2002 |title=Genome trees and the tree of life |url=https://archive.org/details/sim_trends-in-genetics_2002-09_18_9/page/472 |journal=Trends in Genetics |location=Cambridge, MA |publisher=Cell Press |volume=18 |issue=9 |pages=472–479 |doi=10.1016/S0168-9525(02)02744-0 |issn=0168-9525 |pmid=12175808}}</ref> მაგალითად, [[დნმ]]-ის მიმდევრობების შედარებებმა გამოავლინა, რომ ადამიანები და [[შიმპანზე|შიმპანზეები]] გენთა 98%-ს იზიარებენ; გენომის იმ ნაწილის კვლევა, რომლითაც ჩვენ განვსხვავდებით, გვეხმარება იმის გაგებაში, თუ როდის არსებობდა ამ სახეობების საერთო წინაპარი.<ref>{{cite journal |last1=Varki |first1=Ajit |authorlink1=Ajit Varki |last2=Altheide |first2=Tasha K. |date=December 2005 |title=Comparing the human and chimpanzee genomes: searching for needles in a haystack |journal=Genome Research |location=Cold Spring Harbor, NY |publisher=Cold Spring Harbor Laboratory Press |volume=15 |issue=12 |pages=1746–1758 |doi=10.1101/gr.3737405 |issn=1088-9051 |pmid=16339373}}</ref> ===სიცოცხლის ევოლუცია=== [[ფაილი:სიცოცხლის ხე.png|მინი|350პქ|ევოლუციური ხე, რომელიც ასახავს საერთო წინაპრისგან (ცენტრი) თანამედროვე სახეობების გამოყოფას.<ref name="Ciccarelli"/> სამი ნაწილი გაფერადებულია, სადაც ბაქტერიები ლურჯადაა, არქეები მწვანედ, ხოლო ეუკარიოტები — წითლად.]] [[პროკარიოტები]] [[დედამიწა]]ზე დაახლოებით 3-4 მილიარდი წლის წინ არსებობდნენ.<ref name="Cavalier-Smith">{{cite journal |last=Cavalier-Smith |first=Thomas |authorlink=Thomas Cavalier-Smith |date=June 29, 2006 |title=Cell evolution and Earth history: stasis and revolution |journal=Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences |location=London |publisher=Royal Society |volume=361 |issue=1470 |pages=969–1006 |doi=10.1098/rstb.2006.1842 |issn=0962-8436 |pmc=1578732 |pmid=16754610}}</ref><ref>{{cite journal |last=Schopf |first=J. William |authorlink=J. William Schopf |date=June 29, 2006 |title=Fossil evidence of Archaean life |journal=Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences |location=London |publisher=Royal Society |volume=361 |issue=1470 |pages=869–885 |doi=10.1098/rstb.2006.1834 |issn=0962-8436 |pmc=1578735 |pmid=16754604}} *{{cite journal |last1=Altermann |first1=Wladyslaw |last2=Kazmierczak |first2=Józef |date=November 2003 |title=Archean microfossils: a reappraisal of early life on Earth |journal=Research in Microbiology |location=Amsterdam, the Netherlands |publisher=Elsevier for the [[Pasteur Institute]] |volume=154 |issue=9 |pages=611–617 |doi=10.1016/j.resmic.2003.08.006 |issn=0923-2508 |pmid=14596897}}</ref> შემდეგი რამდენიმე მილიარდი წლის განმავლობაში ამ ორგანიზმების [[მორფოლოგია (ბიოლოგია)|მორფოლოგიაში]] ან უჯრედულ აგებულებაში არანაირი აშკარა ცვლილება არ მომხდარა.<ref>{{cite journal |last=Schopf |first=J. William |date=July 19, 1994 |title=Disparate rates, differing fates: tempo and mode of evolution changed from the Precambrian to the Phanerozoic |journal=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |location=Washington, D.C. |publisher=National Academy of Sciences |volume=91 |issue=15 |pages=6735–6742 |bibcode=1994PNAS...91.6735S |doi=10.1073/pnas.91.15.6735 |issn=0027-8424 |pmc=44277 |pmid=8041691}}</ref> [[ეუკარიოტები|ეუკარიოტული]] უჯრედები წარმოიქმნა 1,6-2,7 მილიარდი წლის წინ. უჯრედის სტრუქტურაში შემდეგი მთავარი ცვლილება მოხდა, როდესაც [[ბაქტერია]] შთანთქა ეუკარიოტულმა უჯრედმა კოოპერატიულ გაერთიანებაში, რომელსაც [[ენდოსიმბიოზი]] ეწოდება.<ref name="rgruqh">{{cite journal |last1=Poole |first1=Anthony M. |last2=Penny |first2=David |date=January 2007 |title=Evaluating hypotheses for the origin of eukaryotes |journal=BioEssays |location=Hoboken, NJ |publisher=John Wiley & Sons |volume=29 |issue=1 |pages=74–84 |doi=10.1002/bies.20516 |issn=0265-9247 |pmid=17187354}}</ref><ref name="Dyall">{{cite journal |last1=Dyall |first1=Sabrina D. |last2=Brown |first2=Mark T. |last3=Johnson |first3=Patricia J. |date=April 9, 2004 |title=Ancient Invasions: From Endosymbionts to Organelles |journal=Science |location=Washington, D.C. |publisher=American Association for the Advancement of Science |volume=304 |issue=5668 |pages=253–257 |bibcode=2004Sci...304..253D |doi=10.1126/science.1094884 |issn=0036-8075 |pmid=15073369}}</ref> შთანთქმულმა ბაქტერიამ და მასპინძელმა უჯრედმა გაიარა თანაევოლუცია, სადაც ბაქტერია განვითარდა ან [[მიტოქონდრია]]დ ან [[ჰიდროგენოზომი|ჰიდროგენოზომად]].<ref>{{cite journal |last=Martin |first=William |date=October 2005 |title=The missing link between hydrogenosomes and mitochondria |journal=Trends in Microbiology |location=Cambridge, MA |publisher=Cell Press |volume=13 |issue=10 |pages=457–459 |doi=10.1016/j.tim.2005.08.005 |issn=0966-842X |pmid=16109488}}</ref> კიდევ ერთმა შთანთქმამ, ამჯერად, [[ციანობაქტერია|ციანობაქტერიის]] მსგავსი ორგანიზმებისა, წარმოქმნა [[ქლოროპლასტები]] [[წყალმცენარე|წყალმცენარეებსა]] და [[მცენარე]]ებში.<ref>{{cite journal |last1=Lang |first1=B. Franz |last2=Gray |first2=Michael W. |last3=Burger |first3=Gertraud |date=December 1999 |title=Mitochondrial genome evolution and the origin of eukaryotes |journal=Annual Review of Genetics |location=Palo Alto, CA |publisher=Annual Reviews |volume=33 |pages=351–397 |doi=10.1146/annurev.genet.33.1.351 |issn=0066-4197 |pmid=10690412}} *{{cite journal |last=McFadden |first=Geoffrey Ian |date=December 1, 1999 |title=Endosymbiosis and evolution of the plant cell |journal=Current Opinion in Plant Biology |location=Amsterdam, the Netherlands |publisher=Elsevier |volume=2 |issue=6 |pages=513–519 |doi=10.1016/S1369-5266(99)00025-4 |issn=1369-5266 |pmid=10607659}}</ref> სიცოცხლის ისტორია ერთუჯრედიანი ეუკარიოტების, [[პროკარიოტების]] და [[არქეების]] ისტორია იყო, სანამ 610 მილიონი წლის წინ [[ედიაკარული პერიოდი|ედიაკარული პერიოდის]] [[ოკეანე]]ებში მრავალუჯრედოვანი ორგანიზმები არ გამოჩნდნენ.<ref name="Cavalier-Smith" /><ref>{{cite journal |last1=DeLong |first1=Edward F. |authorlink1=Edward DeLong |last2=Pace |first2=Norman R. |authorlink2=Norman R. Pace |date=August 1, 2001 |title=Environmental Diversity of Bacteria and Archaea |url=https://archive.org/details/sim_systematic-biology_2001-08_50_4/page/470 |journal=[[Systematic Biology]] |location=Oxford |publisher=Oxford University Press on behalf of the [[Society of Systematic Biologists]] |volume=50 |issue=4 |pages=470–478 |doi=10.1080/106351501750435040 |issn=1063-5157 |pmid=12116647}}</ref> მრავალუჯრედოვანობის ევოლუცია მრავალჯერ და ერთმანეთისგან დამოუკიდებელი მოვლენების სახით მოხდა ისეთ ორგანიზმებში, როგორებიცაა [[ღრუბლები (ცხოველები)|ღრუბლები]], [[ყავისფერი წყალმცენარეები]], [[ციანობაქტერიები]] და [[მიქსობაქტერიები]].<ref>{{cite journal |last=Kaiser |first=Dale |authorlink=A. Dale Kaiser |date=December 2001 |title=Building a multicellular organism |journal=Annual Review of Genetics |location=Palo Alto, CA |publisher=Annual Reviews |volume=35 |pages=103–123 |doi=10.1146/annurev.genet.35.102401.090145 |issn=0066-4197 |pmid=11700279}}</ref> 2016 წელს მეცნიერებმა განაცხადეს, რომ დაახლოებით 800 წლის წინ, მცირე გენეტიკურმა ცვლილებამ ცალკეულ მოლეკულაში, სახელად GK-PID, შესაძლოა ორგანიზმებს საშუალება მისცა, ერთუჯრედიანი ორგანიზმიდან მრავალუჯრედოვან ორგანიზმად ჩამოყალიბებულიყო.<ref name="NYT-20160107">{{cite news |last=Zimmer |first=Carl |authorlink=Carl Zimmer |title=Genetic Flip Helped Organisms Go From One Cell to Many |url=http://www.nytimes.com/2016/01/12/science/genetic-flip-helped-organisms-go-from-one-cell-to-many.html |date=January 7, 2016 |work=The New York Times |accessdate=January 7, 2016 }}</ref> ამ პირველი მრავალუჯრედოვანი ორგანიზმების წარმოქმნიდან ძალიან მალევე, ბიოლოგიური მრავალფეროვნების დიდი რაოდენობა გამოჩნდა დაახლოებით 10 მილიონი წლის მანძილზე, ამ მოვლენას კი [[კამბრიული აფეთქება]] ეწოდება. ამ პერიოდის ნამარხებში აღრიცხულია თანამედროვე ცხოველების ტიპების უმრავლესობა, ისევე, როგორც უნიკალური გვარები, რომლებიც შემდეგ გადაშენდა.<ref name="Valentine_1999">{{cite journal |last1=Valentine |first1=James W. |authorlink1=James W. Valentine |last2=Jablonski |first2=David |last3=Erwin |first3=Douglas H. |authorlink3=Douglas Erwin |date=March 1, 1999 |title=Fossils, molecules and embryos: new perspectives on the Cambrian explosion |url=http://dev.biologists.org/content/126/5/851.full.pdf+html |journal=[[Development (journal)|Development]] |location=Cambridge |publisher=[[The Company of Biologists]] |volume=126 |issue=5 |pages=851–859 |issn=0950-1991 |pmid=9927587 |accessdate=2014-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150301063309/http://dev.biologists.org/content/126/5/851.full.pdf+html |archivedate=2015-03-01 }}</ref> მეცნიერებმა კამბრიული აფეთქების რამდენიმე მიზეზი ჩამოაყალიბეს, მათ შორის არის [[დედამიწის ატმოსფერო]]ში [[ჟანგბადი]]ს დაგროვება [[ფოტოსინთეზი]]ს შედეგად.<ref>{{cite journal |last=Ohno |first=Susumu |date=January 1997 |title=The reason for as well as the consequence of the Cambrian explosion in animal evolution |journal=Journal of Molecular Evolution |location=New York |publisher=Springer-Verlag New York |volume=44 |issue=Suppl. 1 |pages=S23–S27 |doi=10.1007/PL00000055 |issn=0022-2844 |pmid=9071008}} *{{cite journal |last1=Valentine |first1=James W. |last2=Jablonski |first2=David |title=Morphological and developmental macroevolution: a paleontological perspective |url=http://www.ijdb.ehu.es/web/paper.php?doi=14756327 |year=2003 |journal=The International Journal of Developmental Biology |location=Bilbao, Spain |publisher=University of the Basque Country Press |volume=47 |issue=7–8 |pages=517–522 |issn=0214-6282 |pmid=14756327 |accessdate=2014-12-30}}</ref> დაახლოებით 500 მილიონი წლის წინ მცენარეებმა და [[სოკოები|სოკოებმა]] ხმელეთის კოლონიზაცია მოახდინეს და მათ მალევე მოჰყვა [[ფეხსახსრიანები]] და სხვა ცხოველები.<ref>{{cite journal |last=Waters |first=Elizabeth R. |date=December 2003 |title=Molecular adaptation and the origin of land plants |journal=[[Molecular Phylogenetics and Evolution]] |publisher=[[Academic Press]] |volume=29 |issue=3 |pages=456–463 |doi=10.1016/j.ympev.2003.07.018 |issn=1055-7903 |pmid=14615186}}</ref> [[მწერები]] ყველაზე წარმატებული აღმოჩნდნენ და დღესაც კი ცხოველთა სახეობის უმეტესი ნაწილი სწორედ მწერები არიან.<ref>{{cite journal |last=Mayhew |first=Peter J. |authorlink=Peter Mayhew (biologist) |date=August 2007 |title=Why are there so many insect species? Perspectives from fossils and phylogenies |url=https://archive.org/details/sim_biological-reviews_2007-08_82_3/page/425 |journal=Biological Reviews |location=Cambridge |publisher=Cambridge University Press on behalf of the Cambridge Philosophical Society |volume=82 |issue=3 |pages=425–454 |doi=10.1111/j.1469-185X.2007.00018.x |issn=1464-7931 |pmid=17624962}}</ref> [[ამფიბიები]] პირველად 364 მილიონი წლის წინ გამოჩნდნენ, რომელთაც მოჰყვა [[ამნიოტები]] და [[ფრინველები]] 155 მილიონი წლის წინ (ორივე [[რეპტილიები|რეპტილიის]] მსგავსი გვარებიდან), [[ძუძუმწოვრები]] დაახლოებით 129 მილიონი წლის წინ, [[ჰომინინები]] 10 მილიონი წლის, ხოლო თანამედროვე [[ადამიანები]] 250 000 წლის წინ გაჩნდნენ.<ref>{{cite journal |last=Carroll |first=Robert L. |authorlink=Robert L. Carroll |date=May 2007 |title=The Palaeozoic Ancestry of Salamanders, Frogs and Caecilians |journal=[[Zoological Journal of the Linnean Society]] |location=Hoboken, NJ |publisher=Wiley-Blackwell |volume=150 |issue=Supplement s1 |pages=1–140 |doi=10.1111/j.1096-3642.2007.00246.x |issn=1096-3642 }}</ref><ref>{{cite journal |last1=Wible |first1=John R. |last2=Rougier |first2=Guillermo W. |last3=Novacek |first3=Michael J. |last4=Asher |first4=Robert J. |date=June 21, 2007 |title=Cretaceous eutherians and Laurasian origin for placental mammals near the K/T boundary |url=https://archive.org/details/sim_nature-uk_2007-06-21_447_7147/page/1003 |journal=Nature |location=London |publisher=Nature Publishing Group |volume=447 |issue=7147 |pages=1003–1006 |bibcode=2007Natur.447.1003W |doi=10.1038/nature05854 |issn=0028-0836 |pmid=17581585}}</ref><ref>{{cite journal |last=Witmer |first=Lawrence M. |authorlink=Lawrence Witmer |date=July 28, 2011 |title=Palaeontology: An icon knocked from its perch |journal=Nature |location=London |publisher=Nature Publishing Group |volume=475 |issue=7357 |pages=458–459 |doi=10.1038/475458a |issn=0028-0836 |pmid=21796198}}</ref> თუმცა, ამ დიდი ცხოველების ევოლუციის მიუხედავად, ადრეულ პროცესში განვითარებული ტიპების მსგავსი პატარა ორგანიზმები კვლავ ძალიან წარმატებულები არიან და დომინირებენ დედამიწაზე. [[ბიომასა|ბიომასისა]] და სახეობების უმეტესობა პროკარიოტებია.<ref name=Schloss/> ==გამოყენება== [[ევოლუციური ბიოლოგია|ევოლუციურ ბიოლოგიაში]] გამოყენებულ კონცეფციებსა და მოდელებს, მაგალითად, ბუნებრივ გადარჩევას, მრავალმხრივი გამოყენება აქვს.<ref name="Bull">{{cite journal |last1=Bull |first1=James J. |authorlink1=James J. Bull |last2=Wichman |first2=Holly A. |date=November 2001 |title=Applied evolution |journal=Annual Review of Ecology and Systematics |location=Palo Alto, CA |publisher=Annual Reviews |volume=32 |pages=183–217 |doi=10.1146/annurev.ecolsys.32.081501.114020 |issn=1545-2069}}</ref> ხელოვნური გადარჩევა ორგანიზმთა პოპულაციაში თვისებების განზრახ გადარჩევაა. ასეთი მეთოდები ცხოველებისა და მცენარეების მოშინაურების პროცესში ათასობით წელია, გამოიყენება.<ref>{{cite journal |last1=Doebley |first1=John F. |authorlink1=John Doebley |last2=Gaut |first2=Brandon S. |last3=Smith |first3=Bruce D. |authorlink3=Bruce D. Smith |date=December 29, 2006 |title=The Molecular Genetics of Crop Domestication |journal=Cell |location=Cambridge, MA |publisher=Cell Press |volume=127 |issue=7 |pages=1309–1321 |doi=10.1016/j.cell.2006.12.006 |issn=0092-8674 |pmid=17190597}}</ref> უკანასკნელ პერიოდში, ასეთი გადარჩევა [[გენური ინჟინერია|გენური ინჟინერიის]] სასიცოცხლო ნაწილი გახდა, როდესაც გადასარჩევ ნიშნებს, მაგალითად, ანტიბიოტიკებისადმი რეზისტენტულ გენებს დნმ-ზე მანიპულირებისთვის იყენებენ. ღირებული მახასიათებლების მქონე ცილები მუტაციისა და გადარჩევის განმეორებითი რაუნდების შედეგად განვითარდა პროცესში, რომელსაც მართულ ევოლუციას უწოდებენ.<ref>{{cite journal |last1=Jäckel |first1=Christian |last2=Kast |first2=Peter |last3=Hilvert |first3=Donald |date=June 2008 |title=Protein Design by Directed Evolution |journal=[[Annual Review of Biophysics]] |location=Palo Alto, CA |publisher=Annual Reviews |volume=37 |pages=153–173 |doi=10.1146/annurev.biophys.37.032807.125832 |issn=1936-122X |pmid=18573077}}</ref> ორგანიზმის ევოლუციის დროს მიმდინარე ცვლილებების გაგებას შეუძლია გამოავლინოს გენები, რომლებიც საჭიროა სხეულის სხვადასხვა ნაწილების ასაგებად, ასევე გენები, რომლებიც ,შესაძლოა, ჩართული იყოს ადამიანის [[გენეტიკური აშლილობა|გენეტიკურ აშლილობებში]].<ref>{{cite journal |last=Maher |first=Brendan |date=April 8, 2009 |title=Evolution: Biology's next top model? |journal=Nature |location=London |publisher=Nature Publishing Group |volume=458 |issue=7239 |pages=695–698 |doi=10.1038/458695a |issn=0028-0836 |pmid=19360058}}</ref> მაგალითად, [[მექსიკური ტეტრა]] მღვიმის ალბინოსი თევზია, რომელმაც ევოლუციის დროს მხედველობა დაკარგა. ამ ბრმა თევზის სხვადასხვა პოპულაციათა შეჯვარებამ ზოგიერთ შთამომავალს ფუნქციონალური თვალი მისცა, რადგან განსხვავებულ მღვიმეებში ცხოვრების დროს, იზოლირებულ პოპულაციებში განსხვავებული მუტაციები იყო განვითარებული.<ref>{{cite journal |last=Borowsky |first=Richard |date=January 8, 2008 |title=Restoring sight in blind cavefish |journal=Current Biology |location=Cambridge, MA |publisher=Cell Press |volume=18 |issue=1 |pages=R23–R24 |doi=10.1016/j.cub.2007.11.023 |issn=0960-9822 |pmid=18177707}}</ref> ამის შედეგად, შესაძლებელი გახდა მხედველობისა და პიგმენტაციისათვის საჭირო გენთა იდენტიფიკაცია.<ref>{{cite journal |last1=Gross |first1=Joshua B. |last2=Borowsky |first2=Richard |last3=Tabin |first3=Clifford J. |date=January 2, 2009 |editor1-last=Barsh |editor1-first=Gregory S. |title=A novel role for ''Mc1r'' in the parallel evolution of depigmentation in independent populations of the cavefish ''Astyanax mexicanus'' |journal=PLOS Genetics |location=San Francisco, CA |publisher=Public Library of Science |volume=5 |issue=1 |pages=e1000326 |doi=10.1371/journal.pgen.1000326 |issn=1553-7390 |pmc=2603666 |pmid=19119422}}</ref> ევოლუციურ თეორიას მრავალმხრივი გამოყენება აქვს მედიცინაშიც. ადამიანის ბევრი დაავადება არა სტატიკური ფენომენი, არამედ ევოლუციის შედეგია. [[ვირუსები]], [[ბაქტერიები]], [[სოკოები]] და სიმსივნეები რეზისტენტული გახდა მასპინძელის იმუნური თავდაცვისადმი, ისევე როგორც ფარმაკოლოგიური მედიკამენტებისადმი.<ref>{{cite journal|last=|first=|last2=Pepper|first2=John W.|last3=Reid|first3=Brian J.|last4=Maley|first4=Carlo C.|date=December 2006|title=Cancer as an evolutionary and ecological process.|url=|journal=[[Nat. Rev. Cancer|Nature Reviews Cancer]]|location=London|publisher=Nature Publishing Group|volume=6|issue=12|pages=924–935|doi=10.1038/nrc2013|issn=1474-175X|pmid=17109012|access-date=|last1=Merlo|first1=Lauren M.F.}}</ref><ref>{{cite journal|last=|first=|date=October 2012|title=Understanding the drug resistance mechanism of hepatitis C virus NS3/4A to ITMN-191 due to R155K, A156V, D168A/E mutations: a computational study.|url=|journal=[[Biochim. Biophys. Acta|Biochimica et Biophysica Acta (BBA) - General Subjects]]|location=Amsterdam, the Netherlands|publisher=Elsevier|volume=1820|issue=10|pages=1526–1534|doi=10.1016/j.bbagen.2012.06.001|issn=0304-4165|pmid=22698669|access-date=|last1=Pan|first1=Dabo|author2=Weiwei Xue|author3=Wenqi Zhang|author4=Huanxiang Liu|author5=Xiaojun Yao|display-authors=3}}</ref><ref>{{cite journal |last1=Woodford |first1=Neil |last2=Ellington |first2=Matthew J. |date=January 2007 |title=The emergence of antibiotic resistance by mutation. |journal=Clinical Microbiology and Infection |location=Amsterdam, the Netherlands |publisher=Elsevier for the European Society of Clinical Microbiology and Infectious Diseases |volume=13 |issue=1 |pages=5–18 |doi=10.1111/j.1469-0691.2006.01492.x |issn=1198-743X |pmid=17184282}}</ref> იგივე პრობლემა წარმოიშვა [[სოფლის მეურნეობა]]ში პესტიციდებისა<ref>{{cite journal |last1=Labbé |first1=Pierrick |last2=Berticat |first2=Claire |last3=Berthomieu |first3=Arnaud |last4=Unal |first4=Sandra |last5=Bernard |first5=Clothilde |last6=Weill |first6=Mylène |last7=Lenormand |first7=Thomas |date=November 16, 2007 |title=Forty Years of Erratic Insecticide Resistance Evolution in the Mosquito ''Culex pipiens'' |journal=PLOS Genetics |location=San Francisco, CA |publisher=Public Library of Science |volume=3 |issue=11 |pages=e205 |doi=10.1371/journal.pgen.0030205 |issn=1553-7390 |pmid=18020711 |display-authors=3}}</ref> და ჰერბიციდებისადმი მდგრადობის განვითარების გამო.<ref>{{cite journal |last=Neve |first=Paul |date=October 2007 |title=Challenges for herbicide resistance evolution and management: 50 years after Harper |journal=Weed Research |location=Hoboken, NJ |publisher=Wiley-Blackwell on behalf of the European Weed Research Society |volume=47 |issue=5 |pages=365–369 |doi=10.1111/j.1365-3180.2007.00581.x |issn=0043-1737}}</ref> შესაძლოა, რომ ჩვენ ვდგავართ ხელმისაწვდომი ანტიბიოტიკების უმეტესობის ეფექტურობის დასასრულის წინაშე.<ref>{{cite journal |last1=Rodríguez-Rojas |first1=Alexandro |last2=Rodríguez-Beltrán |first2=Jerónimo |last3=Couce |first3=Alejandro |last4=Blázquez |first4=Jesús |date=August 2013 |title=Antibiotics and antibiotic resistance: A bitter fight against evolution |journal=[[International Journal of Medical Microbiology]] |location=Amsterdam, the Netherlands |publisher=Elsevier |volume=303 |issue=6–7 |pages=293–297 |doi=10.1016/j.ijmm.2013.02.004 |issn=1438-4221 |pmid=23517688}}</ref> ჩვენი პათოგენების ევოლუციისა და განვითარებადობის<ref>{{cite journal |last1=Schenk |first1=Martijn F. |last2=Szendro |first2=Ivan G. |last3=Krug |first3=Joachim |last4=de Visser |first4=J. Arjan G. M. |date=June 28, 2012 |title=Quantifying the Adaptive Potential of an Antibiotic Resistance Enzyme |journal=PLOS Genetics |location=San Francisco, CA |publisher=Public Library of Science |volume=8 |issue=6 |pages=e1002783 |doi=10.1371/journal.pgen.1002783 |issn=1553-7390 |pmid=22761587}}</ref> წინასწარ განჭვრეტისათვის საჭიროა იმ კომპლექსური ძალების ღრმა ცოდნა, რომლებიც ევოლუციას მოლეკულურ დონეზე წარმართავს.<ref>{{cite journal |last1=Read |first1=Andrew F. |last2=Lynch |first2=Penelope A. |last3=Thomas |first3=Matthew B. |date=April 7, 2009 |title=How to Make Evolution-Proof Insecticides for Malaria Control |journal=PLOS Biology |location=San Francisco, CA |publisher=Public Library of Science |volume=7 |issue=4 |page=e1000058 |doi=10.1371/journal.pbio.1000058 |issn=1545-7885 |pmid=19355786}}</ref> 1960-იან წლებში, [[კომპიუტერული მეცნიერება|კომპიუტერულ მეცნიერებაში]], [[ევოლუციური ალგორითმი]]სა და [[ხელოვნური სიცოცხლე|ხელოვნური სიცოცხლის]] გამოყენებით დაიწყო ევოლუციური სიმულაციების გამოყენება, რაც შემდეგ [[ხელოვნური გადარჩევა|ხელოვნური გადარჩევის]] სიმულაციებში განივრცო.<ref>{{cite journal |last=Fraser |first=Alex S. |authorlink=Alex Fraser (scientist) |date=January 18, 1958 |title=Monte Carlo Analyses of Genetic Models |url=https://archive.org/details/sim_nature-uk_1958-01-18_181_4603/page/208 |journal=Nature |location=London |publisher=Nature Publishing Group |volume=181 |issue=4603 |pages=208–209 |bibcode=1958Natur.181..208F |doi=10.1038/181208a0 |issn=0028-0836 |pmid=13504138}}</ref> 1960-იანი წლების ბოლოს, გერმანელი მკვლევრის, [[ინგო რეხენბერგი]]ს ნაშრომების შედეგად, ხელოვნური ევოლუცია ფართოდ აღიარებული ოპტიმიზაციის მეთოდი გახდა.<ref>{{harvnb|Rechenberg|1973}}</ref> იგი ევოლუციურ სტრატეგიას კომპლექსური საინჟინრო პრობლემების გადასაჭრელად იყენებდა. ამერიკელი ფსიქოლოგის, [[ჯონ ჰენრი ჰოლანდი]]ს ნაწერების წყალობით, პოპულარული გახდა [[გენეტიკური ალგორითმი|გენეტიკური ალგორითმები]]. პრაქტიკული გამოყენებები ასევე მოიცავს კომპიუტერული პროგრამირების ავტომატურ ევოლუციას. მრავალგანზომილებიანი პრობლემების გადასაჭრელად, ევოლუციური ალგორითმები ამჟამად უფრო ეფექტიანად გამოიყენება, ვიდრე ადამიანი დიზაინერების მიერ შექმნილი პროგრამული უზრუნველყოფა.<ref>{{cite journal |last=Jamshidi |first=Mo |date=August 15, 2003 |title=Tools for intelligent control: fuzzy controllers, neural networks and genetic algorithms |journal=[[Philosophical Transactions of the Royal Society A]] |location=London |publisher=Royal Society |volume=361 |issue=1809 |pages=1781–1808 |bibcode=2003RSPTA.361.1781J |doi=10.1098/rsta.2003.1225 |issn=1364-503X |pmid=12952685}}</ref> ==სოციალური და კულტურული გამოხმაურებები== [[File:Editorial cartoon depicting Charles Darwin as an ape (1871).jpg|upright|thumb|1870-იან წლებში ევოლუციის ფართო აღიარების შემდეგ, ევოლუცია ხშირად განსახიერებული იყო დარვინის კარიკატურით, სადაც დარვინს მაიმუნის სხეული აქვს.<ref>{{harvnb|Browne|2003|pp=376–379}}</ref>]] მეცხრამეტე საუკუნეში, კერძოდ 1859 წელს „სახეობათა წარმოშობის“ გამოქვეყნების შემდეგ, იდეა, რომ სიცოცხლემ ევოლუცია განიცადა, აკადემიური დებატების წყარო გახდა; მათი უმეტესობა ევოლუციის ფილოსოფიურ, სოციალურ და რელიგიურ ასპექტებს შეეხებოდა. დღეს, [[თანამედროვე ევოლუციური სინთეზი]] მიღებულია მეცნიერების უდიდესი უმრავლესობის მიერ.<ref name="Kutschera" /> თუმცა, ევოლუცია დღესაც კამათის საგანია ზოგიერთი თეისტისთვის.<ref>For an overview of the philosophical, religious and cosmological controversies, see: *{{harvnb|Dennett|1995}} For the scientific and social reception of evolution in the 19th and early 20th centuries, see: *{{cite book |last=Johnston |first=Ian C. |year=1999 |chapter=Section Three: The Origins of Evolutionary Theory |chapterurl=http://records.viu.ca/~johnstoi/darwin/sect3.htm |title=. . . And Still We Evolve: A Handbook for the Early History of Modern Science |url=http://records.viu.ca/~johnstoi/darwin/title.htm |edition=3rd revised |location=Nanaimo, BC |publisher=Liberal Studies Department, [[Vancouver Island University|Malaspina University-College]] |accessdate=2015-01-01 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160416050826/http://records.viu.ca/~johnstoi/darwin/title.htm |archivedate=2016-04-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160416050826/http://records.viu.ca/~johnstoi/darwin/title.htm |date=2016-04-16 }} *{{harvnb|Bowler|2003}} *{{cite journal |last=Zuckerkandl |first=Emile |authorlink=Emile Zuckerkandl |date=December 30, 2006 |title=Intelligent design and biological complexity |journal=[[Gene (journal)|Gene]] |location=Amsterdam, the Netherlands |publisher=Elsevier |volume=385 |pages=2–18 |pmid=17011142 |doi=10.1016/j.gene.2006.03.025 |issn=0378-1119}}</ref> მიუხედავად იმისა, რომ უამრავი [[რელიგიური დენომინაცია]] ათავსებს რელიგიურ რწმენას ევოლუციასთან, ისეთი კონცეფციების საშუალებით როგორიცაა თეისტური ევოლუცია, არსებობენ [[კრეაციონიზმი|კრეაციონისტები]], რომელთაც სწამთ, რომ ევოლუციას ეწინააღმდეგება მათ რელიგიაში წარმოდგენილ შესაქმის მითები და აქტიურად აკრიტიკებენ მას.<ref name="ScottEC" /><ref name="Ross2005">{{cite journal |last=Ross |first=Marcus R. |authorlink=Marcus R. Ross |date=May 2005 |title=Who Believes What? Clearing up Confusion over Intelligent Design and Young-Earth Creationism |url=http://www.nagt.org/files/nagt/jge/abstracts/Ross_v53n3p319.pdf |format=PDF |journal=Journal of Geoscience Education |publisher=[[National Association of Geoscience Teachers]] |volume=53 |issue=3 |page=319 |issn=1089-9995 |accessdate=2008-04-28}}</ref><ref>{{cite journal |last=Hameed |first=Salman |date=December 12, 2008 |title=Bracing for Islamic Creationism |url=http://helios.hampshire.edu/~sahCS/Hameed-Science-Creationism.pdf |format=PDF |journal=Science |location=Washington, D.C. |publisher=American Association for the Advancement of Science |volume=322 |issue=5908 |pages=1637–1638 |doi=10.1126/science.1163672 |issn=0036-8075 |pmid=19074331 |accessdate=ნოემბერი 6, 2016 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20141110031233/http://helios.hampshire.edu/~sahCS/Hameed-Science-Creationism.pdf |archivedate=ნოემბერი 10, 2014 }}</ref> როგორც 1844 წელს ნაშრომის „გამოკვლევა შექმნის ბუნებრივი ისტორიის შესახებ“ (''Vestiges of the Natural History of Creation'') გამოქვეყნების შედეგად აღმოჩნდა, ევოლუციური ბიოლოგიის ყველაზე სადავო ასპექტი არის მტკიცება, რომ ადამიანი ევოლუციის შედეგად გაჩნდა, მას და პრიმატებს საერთო წინაპარი ჰყავთ და მის მორალურ და მენტალურ თვისებებს ისეთივე ბუნებრივი წარმომავლობა აქვს, როგორიც ცხოველებში არსებული მემკვიდრულ თვისებებს.<ref>{{harvnb|Bowler|2003}}</ref> ზოგიერთ ქვეყანაში, განსაკუთრებით, აშშ-ში, დაძაბულობა მეცნიერებასა და რელიგიას შორის დღევანდელი „კრეაციონიზმი-ევოლუციონიზმის“ კონფლიქტის საფუძველი გახდა, რომელიც პოლიტიკას და საჯარო განათლებას შეეხება.<ref>{{cite journal |last=Miller |first=Jon D. |last2=Scott |first2=Eugenie C. |last3=Okamoto |first3=Shinji |date=August 11, 2006 |title=Public Acceptance of Evolution |journal=Science |location=Washington, D.C. |publisher=American Association for the Advancement of Science |volume=313 |issue=5788 |pages=765–766 |doi=10.1126/science.1126746 |issn=0036-8075 |pmid=16902112}}</ref> მაშინ როცა სხვა სამეცნიერო დარგები როგორებიცაა [[კოსმოლოგია]]<ref name="wmap">{{cite journal |last1=Spergel |first1=David Nathaniel |authorlink1=David Spergel |last2=Verde |first2=Licia |last3=Peiris |first3=Hiranya V. |last4=Komatsu |first4=Eiichiro |last5=Nolta |first5=Michael R. |last6=Bennett |first6=Charles L. |authorlink6=Charles L. Bennett |last7=Halpern |first7=Mark |last8=Hinshaw |first8=Gary |last9=Jarosik |first9=Norman |year=2003 |title=First-Year Wilkinson Microwave Anisotropy Probe (WMAP) Observations: Determination of Cosmological Parameters |journal=[[The Astrophysical Journal|The Astrophysical Journal Supplement Series]] |location=Chicago, IL |publisher=University of Chicago Press on behalf of the [[American Astronomical Society]] |volume=148 |issue=1 |pages=175–194 |arxiv=astro-ph/0302209 |bibcode=2003ApJS..148..175S |doi=10.1086/377226 |display-authors=3}}</ref> და [[დედამიწის მეცნიერებები]]<ref name="zircon">{{cite journal |last1=Wilde |first1=Simon A. |last2=Valley |first2=John W. |last3=Peck |first3=William H. |last4=Graham |first4=Colin M. |date=January 11, 2001 |title=Evidence from detrital zircons for the existence of continental crust and oceans on the Earth 4.4 Gyr ago |url=https://archive.org/details/sim_nature-uk_2001-01-11_409_6817/page/175 |journal=Nature |location=London |publisher=Nature Publishing Group |volume=409 |issue=6817 |pages=175–178 |doi=10.1038/35051550 |issn=0028-0836 |pmid=11196637}}</ref> ასევე წინააღმდეგობაშია ბევრი რელიგიური ტექსტის პირდაპირ გაგებასთან, ევოლუციური ბიოლოგია გაცილებით უფრო დიდი წინააღმდეგობის სამიზნეა [[რელიგიური ლიტერალისტები]]ს მხრიდან. ამერიკის საშუალო სკოლებში ევოლუციის სწავლება იშვიათი იყო მეოცე საუკუნის პირველი ნახევრის განმავლობაში. 1925 წელს სკოუპის საქმის განაჩენმა გამოიწვია ის, რომ ეს თემა მთელი თაობის სკოლის წიგნებში აღარ იყო ნახსენები, მაგრამ ეს მოგვიანებით შეიცვალა და კანონმდებლობის დონეზე განმტკიცდა 1968 წლის საქმის — ეპერსონი არკანზასის შტატის წინააღმდეგ — შედეგად. ამის შემდეგ საშუალო სკოლის კურიკულუმებში კრეაციონიზმის შეტანა აიკრძალა, მაგრამ მოგვიანებით ის ისევ დაბრუნდა „[[გონიერი შემოქმედი|გონიერი შემოქმედის]]“ ფსევდომეცნიერული კონცეფციის სახით, რათა ხელახლა აკრძალულიყო 2005 წლის სასამართლო საქმის — კიტცმილერი დოვერის სასკოლო რაიონის წინააღმდეგ — შედეგად.<ref name="BioScience">{{cite journal |last=Branch |first=Glenn |authorlink=Glenn Branch |date=March 2007 |title=Understanding Creationism after ''Kitzmiller'' |url=https://archive.org/details/sim_bioscience_2007-03_57_3/page/278 |journal=[[BioScience]] |location=Oxford |publisher=Oxford University Press on behalf of the [[American Institute of Biological Sciences]] |volume=57 |issue=3 |pages=278–284 |doi=10.1641/B570313 |issn=0006-3568}}</ref> დარვინის იდეებს განსაკუთრებული წინააღმდეგობა არ გამოუწვევია ჩინეთში.<ref name="jin2019">{{cite journal |author=Xiaoxing Jin |date=March 2019 |title=Translation and transmutation: the ''Origin of Species'' in China |journal=The British Journal for the History of Science |location=Cambridge |publisher=Cambridge University Press on behalf of The British Society for the History of Science |volume=52 |issue=1 |pages=117–141 |pmid=30587253 |doi=10.1017/S0007087418000808|s2cid=58605626 }}</ref> == ლიტერატურა == {{Refbegin|30em}} * {{cite book |author = Carroll, S. |title = [[Endless Forms Most Beautiful]] |publisher = W.W. Norton |location = New York |year = 2005 |isbn = 0-393-06016-0 }} * {{cite book |author = Charlesworth, C.B. and Charlesworth, D. |title = Evolution |publisher = [[Oxford University Press]] |location = Oxfordshire |year = 2003 |isbn = 0-19-280251-8 }} * {{cite book |author = Coyne, J. |title = Why evolution is true |url = https://archive.org/details/whyevolutionistr00coyn |publisher = Penguin Group |year = 2009 |isbn = ISBN 978-0-670-02053-9. }} * {{cite book |author = Dawkins, R. |title = [[The Selfish Gene]] |publisher = Oxford University Press |year = 2006 |isbn = 0-19-929115-2 }} * {{cite book |last=Altenberg |first=Lee |year=1995 |chapter=Genome growth and the evolution of the genotype-phenotype map |editor1-last=Banzhaf |editor1-first=Wolfgang |editor2-last=Eeckman |editor2-first=Frank H. |title=Evolution and Biocomputation: Computational Models of Evolution |series=Lecture Notes in Computer Science |volume=899 |location=Berlin; New York |publisher=[[Springer Science+Business Media|Springer-Verlag Berlin Heidelberg]] |doi=10.1007/3-540-59046-3_11 |issn=0302-9743 |isbn=3-540-59046-3 |lccn=95005970 |oclc=32049812 |ref=harv}} * {{cite book |editor1-last=Ayala |editor1-first=Francisco J. |editor1-link=Francisco J. Ayala |editor2-last=Avise |editor2-first=John C. |editor2-link=John Avise |year=2014 |title=Essential Readings in Evolutionary Biology |url=https://archive.org/details/essentialreading0000unse_x0j0 |location=Baltimore, MD |publisher=[[Johns Hopkins University Press]] |isbn=978-1-4214-1305-1 |lccn=2013027718 |oclc=854285705 |ref=harv }} * {{cite book |last1=Birdsell |first1=John A. |last2=Wills |first2=Christopher |authorlink2=Christopher Wills |year=2003 |chapter=The Evolutionary Origin and Maintenance of Sexual Recombination: A Review of Contemporary Models |editor1-last=MacIntyre |editor1-first=Ross J. |editor2-last=Clegg |editor2-first=Michael T. |title=Evolutionary Biology |series=Evolutionary Biology |volume=33 |location=New York |publisher=[[Springer Science+Business Media]] |isbn=978-1-4419-3385-0 |issn=0071-3260 |oclc=751583918 |ref=harv}} * {{cite book |last=Bowler |first=Peter J. |authorlink=|year=1989 |title=The Mendelian Revolution: The Emergence of Hereditarian Concepts in Modern Science and Society |url=https://archive.org/details/mendelianrevolut0000bowl |location=Baltimore, MD |publisher=Johns Hopkins University Press |isbn=0-8018-3888-6 |lccn=89030914 |oclc=19322402 |ref=harv}} * {{cite book |last=Bowler |first=Peter J. |year=2003 |title=Evolution: The History of an Idea |url=https://archive.org/details/evolutionhistory0000bowl_n7y8 |edition=3rd completely rev. and expanded |location=Berkeley, CA |publisher=[[University of California Press]] |isbn=0-520-23693-9 |lccn=2002007569 |oclc=49824702 |ref=harv }} * {{cite book |last=Browne |first=Janet |authorlink= |year=2003 |title=Charles Darwin: The Power of Place |volume=2 |location=London |publisher=[[Random House|Pimlico]] |isbn=0-7126-6837-3 |lccn=94006598 |oclc=52327000 |ref=harv}} * {{cite book |editor1-last=Burkhardt |editor1-first=Frederick |editor1-link= |editor2-last=Smith |editor2-first=Sydney |year=1991 |title=The Correspondence of Charles Darwin |series=The Correspondence of Charles Darwin |volume='''7''': 1858–1859 |location=Cambridge |publisher=[[Cambridge University Press]] |isbn=0-521-38564-4 |lccn=84045347 |oclc=185662993 |ref=harv}} * {{cite book |last1=Carroll |first1=Sean B. |authorlink1= |last2=Grenier |first2=Jennifer K. |last3=Weatherbee |first3=Scott D. |year=2005 |title=From DNA to Diversity: Molecular Genetics and the Evolution of Animal Design |edition=2nd |location=Malden, MA |publisher=[[Wiley-Blackwell|Blackwell Publishing]] |isbn=1-4051-1950-0 |lccn=2003027991 |oclc=53972564 |ref=harv}} * {{cite book |last=Coyne |first=Jerry A. |authorlink= |year=2009 |title=Why Evolution is True |url=https://archive.org/details/whyevolutionistr00coyn |location=New York |publisher=[[Viking Press|Viking]] |isbn=978-0-670-02053-9 |lccn=2008033973 |oclc=233549529 |ref=harv }} * {{cite book |editor1-last=Cracraft |editor1-first=Joel |editor2-last=Bybee |editor2-first=Rodger W. |year=2005 |title=Evolutionary Science and Society: Educating a New Generation |url=http://www.amnh.org/learn/resources/bscs_evolution.pdf |format=PDF |location=Colorado Springs, CO |publisher=[[Biological Sciences Curriculum Study]] |isbn=1-929614-23-3 |oclc=64228003 |accessdate=2014-12-06 |ref=harv |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150718043400/http://www.amnh.org/learn/resources/bscs_evolution.pdf |archivedate=2015-07-18 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150718043400/http://www.amnh.org/learn/resources/bscs_evolution.pdf |date=2015-07-18 }} "Revised Proceedings of the BSCS, AIBS Symposium November 2004, Chicago, IL" * {{cite book |last=Dalrymple |first=G. Brent |authorlink=|year=2001 |chapter=The age of the Earth in the twentieth century: a problem (mostly) solved |editor1-last=Lewis |editor1-first=C. L. E. |editor2-last=Knell |editor2-first=S. J. |title=The Age of the Earth: from 4004 BC to AD 2002 |series=Geological Society Special Publication |location=London |publisher=[[Geological Society of London]] |volume=190 |bibcode=2001GSLSP.190..205D |doi=10.1144/gsl.sp.2001.190.01.14 |isbn=1-86239-093-2 |issn=0305-8719 |lccn=2003464816 |oclc=48570033 |ref=harv}} * {{cite book |last=დარვინი|first=ჩარლზ|authorlink=ჩარლზ დარვინი |year=1859 |title=[[On the Origin of Species|On the Origin of Species by Means of Natural Selection, or the Preservation of Favoured Races in the Struggle for Life]] |edition=1st |location=London |publisher=[[John Murray (publisher)|John Murray]] |lccn=06017473 |oclc=741260650 |ref=harv}} The book is available from [http://darwin-online.org.uk/content/frameset?pageseq=1&itemID=F373&viewtype=side The Complete Work of Charles Darwin Online]. Retrieved 2014-11-21. * {{cite book |last=Darwin |first=Charles |date=1872 |title=[[The Expression of the Emotions in Man and Animals]] |location=London |publisher=John Murray |lccn=04002793 |oclc=1102785 |ref=harv}} * {{cite book |editor-last=Darwin |editor-first=Francis |editor-link=Francis Darwin |year=1909 |title=The foundations of The origin of species, a sketch written in 1842 |url=http://darwin-online.org.uk/converted/pdf/1909_Foundations_F1555.pdf |format=PDF |location=Cambridge |publisher=Printed at the University Press |lccn=61057537 |oclc=1184581 |accessdate=2014-11-27 |ref=harv }} * {{cite book |last=დოკინსი|first=რიჩრდ|authorlink=რიჩარდ დოკინსი |year=1990 |title=[[The Blind Watchmaker]] |series=Penguin Science |location=London |publisher=[[Penguin Books]] |isbn=0-14-014481-1 |oclc=60143870 |ref=harv}} * {{cite book |last=Dennett |first=Daniel |authorlink= |year=1995 |title=[[Darwin's Dangerous Idea|Darwin's Dangerous Idea: Evolution and the Meanings of Life]] |location=New York |publisher=[[Simon & Schuster]] |isbn=0-684-80290-2 |lccn=94049158 |oclc=31867409 |ref=harv}} * {{cite book |last=Dobzhansky |first=Theodosius |authorlink1=Theodosius Dobzhansky |year=1968 |chapter=On Some Fundamental Concepts of Darwinian Biology |editor1-last=Dobzhansky |editor1-first=Theodosius |editor2-last=Hecht |editor2-first=Max K. |editor3-last=Steere |editor3-first=William C. |title=Evolutionary Biology. Volume 2 |edition=1st |location=New York |publisher=[[Appleton-Century-Crofts]] |doi=10.1007/978-1-4684-8094-8_1 |oclc=24875357 |ref=harv}} * {{cite book |last=Dobzhansky |first=Theodosius |year=1970 |title=Genetics of the Evolutionary Process |location=New York |publisher=[[Columbia University Press]] |isbn=0-231-02837-7 |lccn=72127363 |oclc=97663 |ref=harv}} * {{cite book |last1=Eldredge |first1=Niles |authorlink1=Niles Eldredge |last2=Gould |first2=Stephen Jay |authorlink2=Stephen Jay Gould |year=1972 |chapter=Punctuated equilibria: an alternative to phyletic gradualism |editor1-last=Schopf |editor1-first=Thomas J. M. |title=Models in Paleobiology |location=San Francisco, CA |publisher=Freeman, Cooper |isbn=0-87735-325-5 |lccn=72078387 |oclc=572084 |ref=harv}} ** {{cite book |last=Eldredge |first=Niles |year=1985 |title=Time Frames: The Rethinking of Darwinian Evolution and the Theory of Punctuated Equilibria |url=https://archive.org/details/timeframesrethin0000eldr |location=New York |publisher=[[Simon & Schuster]] |isbn=0-671-49555-0 |lccn=84023632 |oclc=11443805 }} * {{cite book |author=Ewens |first=Warren J. |authorlink=Warren Ewens |year=2004 |title=Mathematical Population Genetics |series=Interdisciplinary Applied Mathematics |volume='''I'''. Theoretical Introduction |edition=2nd |location=New York |publisher=[[Springer Science+Business Media|Springer-Verlag New York]] |isbn=0-387-20191-2 |lccn=2003065728 |oclc=53231891 |ref=harv}} * {{cite book |last=Futuyma |first=Douglas J. |authorlink=Douglas J. Futuyma |year=2004 |chapter=The Fruit of the Tree of Life: Insights into Evolution and Ecology |editor1-last=Cracraft |editor1-first=Joel |editor2-last=Donoghue |editor2-first=Michael J. |title=Assembling the Tree of Life |location=Oxford; New York |publisher=[[Oxford University Press]] |isbn=0-19-517234-5 |lccn=2003058012 |oclc=61342697 |ref=harv}} "Proceedings of a symposium held at the American Museum of Natural History in New York, 2002." * {{cite book |last=Futuyma |first=Douglas J. |year=2005 |title=Evolution |location=Sunderland, MA |publisher=[[Sinauer Associates]] |isbn=0-87893-187-2 |lccn=2004029808 |oclc=57311264 |ref=harv}} * {{cite book |last=Gould |first=Stephen Jay |year=2002 |title=[[The Structure of Evolutionary Theory]] |location=Cambridge, MA |publisher=[[Harvard University Press|Belknap Press of Harvard University Press]] |isbn=0-674-00613-5 |lccn=2001043556 |oclc=47869352 |ref=harv}} * {{cite book |last=Gray |first=Peter |authorlink=Peter Gray (psychologist) |year=2007 |title=Psychology |edition=5th |location=New York |publisher=[[Macmillan Publishers (United States)|Worth Publishers]] |isbn=978-0-7167-0617-5 |lccn=2006921149 |oclc=76872504 |ref=harv}} * {{cite book |last1=Hall |first1=Brian K. |authorlink1=Brian K. Hall |last2=Hallgrímsson |first2=Benedikt |title=Strickberger's Evolution |url=https://archive.org/details/strickbergersevo0000hall |year=2008 |edition=4th |location=Sudbury, MA |publisher=Jones and Bartlett Publishers |isbn=978-0-7637-0066-9 |lccn=2007008981 |oclc=85814089 |ref=harv }} * {{cite book |last=Hennig |first=Willi |authorlink=Willi Hennig |year=1999 |origyear=Originally published 1966 (reprinted 1979); translated from the author's unpublished revision of ''Grundzüge einer Theorie der phylogenetischen Systematik'', published in 1950 |title=Phylogenetic Systematics |others=Translation by D. Dwight Davis and Rainer Zangerl; foreword by Donn E. Rosen, Gareth Nelson, and [[Colin Patterson (biologist)|Colin Patterson]] |edition=Reissue |location=Urbana, IL |publisher=[[University of Illinois Press]] |isbn=0-252-06814-9 |lccn=78031969 |oclc=722701473 |ref=harv}} * {{cite book |last=Holland |first=John H. |authorlink=John Henry Holland |year=1975 |title=Adaptation in Natural and Artificial Systems: An Introductory Analysis with Applications to Biology, Control, and Artificial Intelligence |url=https://archive.org/details/adaptationinnatu0000holl |location=Ann Arbor, MI |publisher=[[University of Michigan Press]] |isbn=0-472-08460-7 |lccn=74078988 |oclc=1531617 |ref=harv }} * {{cite book |last1=Jablonka |first1=Eva |authorlink1=Eva Jablonka |last2=Lamb |first2=Marion J. |authorlink2=Marion J. Lamb |year=2005 |title=Evolution in Four Dimensions: Genetic, Epigenetic, Behavioral, and Symbolic Variation in the History of Life |others=Illustrations by Anna Zeligowski |location=Cambridge, MA |publisher=[[MIT Press]] |isbn=0-262-10107-6 |lccn=2004058193 |oclc=61896061 |ref=harv}} * {{cite book |last=Kampourakis |first=Kostas |year=2014 |title=Understanding Evolution |url=https://archive.org/details/understandingevo0000kamp |location=Cambridge; New York |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-1-107-03491-4 |lccn=2013034917 |oclc=855585457 |ref=harv }} * {{cite book |last1=Kirk |first1=Geoffrey |authorlink1=Geoffrey Kirk |last2=Raven |first2=John |authorlink2=John Raven |last3=Schofield |first3=Malcolm |year=1983 |title=The Presocratic Philosophers: A Critical History with a Selection of Texts |url=https://archive.org/details/presocraticphilo0000kirk_w5t7 |edition=2nd |location=Cambridge; New York |publisher=Cambridge University Press |isbn=0-521-27455-9 |lccn=82023505 |oclc=9081712 |ref=harv }} * {{cite book |last=Koza |first=John R. |authorlink=John Koza |year=1992 |title=Genetic Programming: On the Programming of Computers by Means of Natural Selection |series=Complex Adaptive Systems |location=Cambridge, MA |publisher=MIT Press |isbn=0-262-11170-5 |lccn=92025785 |oclc=26263956 |ref=harv}} * {{cite book |last=Lamarck |first=Jean-Baptiste |authorlink=Jean-Baptiste Lamarck |year=1809 |title=[[Philosophie Zoologique]] |location=Paris |publisher=Dentu et L'Auteur |oclc=2210044 |ref=harv}} {{Internet Archive|id=philosophiezool06unkngoog|name=Philosophie zoologique (1809)}}. Retrieved 2014-11-29. * {{cite book |last=Lane |first=David H. |year=1996 |title=The Phenomenon of Teilhard: Prophet for a New Age |url=https://archive.org/details/phenomenonofteil0000lane |edition=1st |location=Macon, GA |publisher=[[Mercer University Press]] |isbn=0-86554-498-0 |lccn=96008777 |oclc=34710780 |ref=harv }} * {{cite book |last=Magner |first=Lois N. |year=2002 |title=A History of the Life Sciences |edition=3rd rev. and expanded |location=New York |publisher=[[Marcel Dekker]] |isbn=0-8247-0824-5 |lccn=2002031313 |oclc=50410202 |ref=harv}} * {{cite book |last=Mason |first=Stephen F. |year=1962 |title=A History of the Sciences |url=https://archive.org/details/historyofscience00maso |series=Collier Books. Science Library, CS9 |edition=New rev. |location=New York |publisher=[[Collier Books]] |lccn=62003378 |oclc=568032626 |ref=harv }} * {{cite book |last=Maynard Smith |first=John |authorlink=John Maynard Smith |year=1978 |title=The Evolution of Sex |url=https://archive.org/details/evolutionofsex0000mayn |location=Cambridge; New York |publisher=Cambridge University Press |isbn=0-521-29302-2 |lccn=77085689 |oclc=3413793 |ref=harv }} * {{cite book |last=Maynard Smith |first=John |year=1998 |chapter=The Units of Selection |editor1-last=Bock |editor1-first=Gregory R. |editor2-last=Goode |editor2-first=Jamie A. |title=The Limits of Reductionism in Biology |series=Novartis Foundation Symposia |volume=213 |location=Chichester, England |publisher=[[John Wiley & Sons]] |doi=10.1002/9780470515488.ch15 |isbn=0-471-97770-5 |issn=1935-4657 |lccn=98002779 |oclc=38311600 |pmid=9653725 |ref=harv}} "Papers from the Symposium on the Limits of Reductionism in Biology, held at the Novartis Foundation, London, May 13–15, 1997." * {{cite book |last=Mayr |first=Ernst |authorlink=Ernst Mayr |year=1942 |title=[[Systematics and the Origin of Species|Systematics and the Origin of Species from the Viewpoint of a Zoologist]] |series=Columbia Biological Series |volume=13 |location=New York |publisher=Columbia University Press |lccn=43001098 |oclc=766053 |ref=harv}} * {{cite book |last=Mayr |first=Ernst |year=1982 |title=[[The Growth of Biological Thought|The Growth of Biological Thought: Diversity, Evolution, and Inheritance]] |others=Translation of [[John Ray]] by E. Silk |location=Cambridge, MA |publisher=[[Harvard University Press|Belknap Press]] |isbn=0-674-36445-7 |lccn=81013204 |oclc=7875904 |ref=harv}} * {{cite book |last=Mayr |first=Ernst |year=2002 |origyear=Originally published 2001; New York: [[Basic Books]] |title=What Evolution Is |url=https://archive.org/details/whatevolutionis0000mayr_b5h0 |series=Science Masters |location=London |publisher=[[Weidenfeld & Nicolson]] |isbn=0-297-60741-3 |lccn=2001036562 |oclc=248107061 |ref=harv}} * {{cite book |last=McKinney |first=Michael L. |year=1997 |chapter=How do rare species avoid extinction? A paleontological view |editor1-last=Kunin |editor1-first=William E. |editor2-last=Gaston |editor2-first=Kevin J. |title=The Biology of Rarity: Causes and consequences of rare—common differences |edition=1st |location=London; New York |publisher=[[Chapman & Hall]] |isbn=0-412-63380-9 |lccn=96071014 |oclc=36442106 |ref=harv}} * {{cite book |last1=Miller |first1=G. Tyler |last2=Spoolman |first2=Scott E. |year=2012 |title=Environmental Science |url=https://books.google.com/books?id=NYEJAAAAQBAJ&pg=PA62 |edition=14th |location=Belmont, CA |publisher=[[Cengage Learning|Brooks/Cole]] |isbn=978-1-111-98893-7 |lccn=2011934330 |oclc=741539226 |accessdate=2014-12-27 |ref=harv }} * {{cite book |last1=Moore |first1=Randy |last2=Decker |first2=Mark |last3=Cotner |first3=Sehoya |year=2010 |title=Chronology of the Evolution-Creationism Controversy |url=https://archive.org/details/chronologyofevol0000moor |location=Santa Barbara, CA |publisher=[[Greenwood Publishing Group|Greenwood Press]]/[[ABC-CLIO]] |isbn=978-0-313-36287-3 |lccn=2009039784 |oclc=422757410 |ref=harv }} * {{cite book |last1=Nardon |first1=Paul |last2=Grenier |first2=Anne-Marie |year=1991 |chapter=Serial Endosymbiosis Theory and Weevil Evolution: The Role of Symbiosis |editor1-last=Margulis |editor1-first=Lynn |editor1-link=Lynn Margulis |editor2-last=Fester |editor2-first=René |title=Symbiosis as a Source of Evolutionary Innovation: Speciation and Morphogenesis |location=Cambridge, MA |publisher=MIT Press |isbn=0-262-13269-9 |lccn=90020439 |oclc=22597587 |ref=harv}} "Based on a conference held in Bellagio, Italy, June 25–30, 1989" * {{cite book |author1=National Academy of Sciences |authorlink1=National Academy of Sciences |author2=Institute of Medicine |authorlink2=Institute of Medicine |year=2008 |title=Science, Evolution, and Creationism |url=http://www.nap.edu/catalog.php?record_id=11876 |location=Washington, D.C. |publisher=National Academy Press |isbn=978-0-309-10586-6 |lccn=2007015904 |oclc=123539346 |accessdate=2014-11-22 |ref=NAS 2008 }} * {{cite book |last=Odum |first=Eugene P. |authorlink=Eugene Odum |year=1971 |title=Fundamentals of Ecology |url=https://archive.org/details/fundamentalsofec0000odum |edition=3rd |location=Philadelphia, PA |publisher=[[Saunders (imprint)|Saunders]] |isbn=0-7216-6941-7 |lccn=76081826 |oclc=154846 |ref=harv }} * {{cite book |last=Okasha |first=Samir |year=2006 |title=Evolution and the Levels of Selection |location=Oxford; New York |publisher=Oxford University Press |isbn=0-19-926797-9 |lccn=2006039679 |oclc=70985413 |ref=harv}} * {{cite book |last=Panno |first=Joseph |title=The Cell: Evolution of the First Organism |url=https://archive.org/details/isbn_9780816049493 |year=2005 |series=Facts on File science library |location=New York |publisher=[[Infobase Publishing|Facts on File]] |isbn=0-8160-4946-7 |lccn=2003025841 |oclc=53901436 |ref=harv }} * {{cite book |last1=Piatigorsky |first1=Joram |last2=Kantorow |first2=Marc |last3=Gopal-Srivastava |first3=Rashmi |last4=Tomarev |first4=Stanislav I. |year=1994 |chapter=Recruitment of enzymes and stress proteins as lens crystallins |editor1-last=Jansson |editor1-first=Bengt |editor2-last=Jörnvall |editor2-first=Hans |editor3-last=Rydberg |editor3-first=Ulf |editor4-last=Terenius |editor4-first=Lars |editor5-last=Vallee |editor5-first=Bert L. |display-editors=3 |title=Toward a Molecular Basis of Alcohol Use and Abuse |series=Experientia |volume=71 |location=Basel; Boston |publisher=[[Birkhäuser|Birkhäuser Verlag]] |doi=10.1007/978-3-0348-7330-7_24 |isbn=3-7643-2940-8 |issn=1023-294X |lccn=94010167 |oclc=30030941 |pmid=8032155 |ref=harv}} * {{cite book |last=Provine |first=William B. |authorlink=Will Provine |year=1971 |title=The Origins of Theoretical Population Genetics |url=https://archive.org/details/originsoftheoret00prov |series=Chicago History of Science and Medicine |edition=2nd |location=Chicago, IL |publisher=[[University of Chicago Press]] |isbn=0-226-68464-4 |lccn=2001027561 |oclc=46660910 |ref=harv }} * {{cite book |last=Provine |first=William B. |year=1988 |chapter=Progress in Evolution and Meaning in Life |editor-last=Nitecki |editor-first=Matthew H. |title=Evolutionary Progress |location=Chicago, IL |publisher=University of Chicago Press |isbn=0-226-58693-6 |lccn=88020835 |oclc=18380658 |ref=harv}} "This book is the result of the Spring Systematics Symposium held in May, 1987, at the Field Museum in Chicago" * {{cite book |last=Quammen |first=David |authorlink=David Quammen |year=2006 |title=The Reluctant Mr. Darwin: An Intimate Portrait of Charles Darwin and the Making of His Theory of Evolution |series=Great Discoveries |edition=1st |location=New York |publisher=Atlas Books/[[W. W. Norton & Company]] |isbn=978-0-393-05981-6 |lccn=2006009864 |oclc=65400177 |ref=harv}} * {{cite book |last1=Raven |first1=Peter H. |authorlink1=Peter H. Raven |last2=Johnson |first2=George B. |authorlink2=George B. Johnson |year=2002 |title=Biology |edition=6th |location=Boston, MA |publisher=[[McGraw-Hill Education|McGraw-Hill]] |isbn=0-07-112261-3 |lccn=2001030052 |oclc=45806501 |ref=harv}} * {{cite book |last=Ray |first=John |authorlink=John Ray |year=1686 |title=Historia Plantarum |trans-title=History of Plants |volume=I |location=Londini |publisher=Typis Mariæ Clark |lccn=agr11000774 |oclc=2126030 |ref=harv}} * {{cite book |last=Rechenberg |first=Ingo |authorlink=Ingo Rechenberg |year=1973 |title=Evolutionsstrategie; Optimierung technischer Systeme nach Prinzipien der biologischen Evolution |type=PhD thesis |series=Problemata |language=German |volume=15 |others=Afterword by [[Manfred Eigen]] |location=Stuttgart-Bad Cannstatt |publisher=Frommann-Holzboog |isbn=3-7728-0373-3 |lccn=74320689 |oclc=9020616 |ref=harv}} * {{cite book |last=Ridley |first=Matt |authorlink=Matt Ridley |year=1993 |title=[[The Red Queen: Sex and the Evolution of Human Nature]] |location=New York |publisher=Viking |isbn=0-670-84357-1 |oclc=636657988 |ref=harv}} * {{cite book |last1=Stearns |first1=Beverly Peterson |last2=Stearns |first2=Stephen C. |authorlink2=Stephen C. Stearns |year=1999 |title=Watching, from the Edge of Extinction |url=https://books.google.com/books?id=0BHeC-tXIB4C&pg=PA1921 |location=New Haven, CT |publisher=[[Yale University Press]] |isbn=0-300-07606-1 |lccn=98034087 |oclc=47011675 |accessdate=2014-12-27 |ref=harv }} * {{cite book |last=Stevens |first=Anthony |authorlink=Anthony Stevens (Jungian analyst) |year=1982 |title=Archetype: A Natural History of the Self |location=London |publisher=[[Routledge|Routledge & Kegan Paul]] |isbn=0-7100-0980-1 |lccn=84672250 |oclc=10458367 |ref=harv}} * {{cite book |last=West-Eberhard |first=Mary Jane |authorlink=Mary Jane West-Eberhard |year=2003 |title=Developmental Plasticity and Evolution |location=Oxford; New York |publisher=Oxford University Press |isbn=0-19-512235-6 |lccn=2001055164 |oclc=48398911 |ref=harv}} * {{cite book |last1=Wiley |first1=E. O. |authorlink1=Edward O. Wiley |last2=Lieberman |first2=Bruce S. |year=2011 |title=Phylogenetics: Theory and Practice of Phylogenetic Systematics |edition=2nd |location=Hoboken, NJ |publisher=[[Wiley-Blackwell]] |isbn=978-0-470-90596-8 |lccn=2010044283 |oclc=741259265 |doi=10.1002/9781118017883 |ref=harv}} * {{cite book |last=Wright |first=Sewall |authorlink=Sewall Wright |year=1984 |title=Genetic and Biometric Foundations |series=Evolution and the Genetics of Populations |volume=1 |location=Chicago, IL |publisher=University of Chicago Press |isbn=0-226-91038-5 |lccn=67025533 |oclc=246124737 |ref=harv}} {{Refend}} ==დამატებითი საკითხავი== '''შესავალი საკითხავი''' * {{cite book |editor1-last=Barrett |editor1-first=Paul H. |editor2-last=Weinshank |editor2-first=Donald J. |editor3-last=Gottleber |editor3-first=Timothy T. |year=1981 |title=A Concordance to Darwin's Origin of Species, First Edition |url=https://archive.org/details/concordancetodar0000barr |location=Ithaca, NY |publisher=[[Cornell University Press]] |isbn=0-8014-1319-2 |lccn=80066893 |oclc=610057960}} * {{cite book |last=Carroll |first=Sean B. |year=2005 |title=Endless Forms Most Beautiful: The New Science of Evo Devo and the Making of the Animal Kingdom |url=https://archive.org/details/endlessformsmost00carr_0 |others=illustrations by Jamie W. Carroll, Josh P. Klaiss, Leanne M. Olds |edition=1st |location=New York |publisher=W. W. Norton & Company |isbn=0-393-06016-0 |lccn=2004029388 |oclc=57316841}} * {{cite book |last1=Charlesworth |first1=Brian |authorlink1=Brian Charlesworth |last2=Charlesworth |first2=Deborah |authorlink2=Deborah Charlesworth |year=2003 |title=Evolution: A Very Short Introduction |series=Very Short Introductions |location=Oxford; New York |publisher=Oxford University Press |isbn=0-19-280251-8 |lccn=2003272247 |oclc=51668497}} * {{cite book |last=Gould |first=Stephen Jay |year=1989 |title=[[Wonderful Life (book)|Wonderful Life: The Burgess Shale and the Nature of History]] |edition=1st |location=New York |publisher=W. W. Norton & Company |isbn=0-393-02705-8 |lccn=88037469 |oclc=18983518}} * {{cite book |last=Jones |first=Steve |authorlink=Steve Jones (biologist) |year=1999 |title=[[Almost Like a Whale|Almost Like a Whale: The Origin of Species Updated]] |location=London; New York |publisher=[[Doubleday (publisher)|Doubleday]] |isbn=0-385-40985-0 |lccn=2002391059 |oclc=41420544}} ** {{cite book |last=Jones |first=Steve |year=2000 |title=Darwin's Ghost: The Origin of Species Updated |url=https://archive.org/details/darwinsghostorig0000jone |edition=1st |location=New York |publisher=[[Random House]] |isbn=0-375-50103-7 |lccn=99053246 |oclc=42690131 |author-mask=2}} American version. * {{cite book |last=Mader |first=Sylvia S. |title=Biology |url=https://archive.org/details/isbn_9780077329464 |year=2007 |others=Significant contributions by Murray P. Pendarvis |edition=9th |location=Boston, MA |publisher=[[McGraw-Hill Education|McGraw-Hill Higher Education]] |isbn=978-0-07-246463-4 |lccn=2005027781 |oclc=61748307}} * {{cite book |last=Maynard Smith |first=John |year=1993 |title=[[The Theory of Evolution]] |edition=Canto |location=Cambridge; New York |publisher=Cambridge University Press |isbn=0-521-45128-0 |lccn=93020358 |oclc=27676642}} * {{cite book |last=Pallen |first=Mark J. |year=2009 |title=The Rough Guide to Evolution |url=https://archive.org/details/roughguidetoevol0000pall |series=Rough Guides Reference Guides |location=London; New York |publisher=[[Rough Guides]] |isbn=978-1-85828-946-5 |lccn=2009288090 |oclc=233547316}} '''რეკომენდებული საკითხავი''' * {{cite book |last1=Barton |first1=Nicholas H. |authorlink1=Nick Barton |last2=Briggs |first2=Derek E. G. |authorlink2=Derek Briggs |last3=Eisen |first3=Jonathan A. |authorlink3=Jonathan Eisen |last4=Goldstein |first4=David B. |last5=Patel |first5=Nipan H. |year=2007 |title=Evolution |url=https://archive.org/details/evolution0000unse_x9v3 |location=Cold Spring Harbor, NY |publisher=Cold Spring Harbor Laboratory Press |isbn=978-0-87969-684-9 |lccn=2007010767 |oclc=86090399 |display-authors=3}} * {{cite book |last1=Coyne |first1=Jerry A. |last2=Orr |first2=H. Allen |authorlink2=H. Allen Orr |year=2004 |title=Speciation |location=Sunderland, MA |publisher=Sinauer Associates |isbn=0-87893-089-2 |lccn=2004009505 |oclc=55078441}} * {{cite book |last1=Bergstrom |first1=Carl T. |authorlink1=Carl Bergstrom |last2=Dugatkin |first2=Lee Alan |year=2012 |title=Evolution |edition=1st |location=New York |publisher=W. W. Norton & Company |isbn=978-0-393-91341-5 |lccn=2011036572 |oclc=729341924}} * {{cite book |last=Gould |first=Stephen Jay |year=2002 |title=The Structure of Evolutionary Theory |url=https://archive.org/details/structureofevolu00goul |location=Cambridge, MA |publisher=Belknap Press of Harvard University Press |isbn=0-674-00613-5 |lccn=2001043556 |oclc=47869352}} * {{cite book |editor-last1=Hall |editor-first1=Brian K. |editor-last2=Olson |editor-first2=Wendy |year=2003 |title=Keywords and Concepts in Evolutionary Developmental Biology |url=https://archive.org/details/keywordsconcepts0000unse |location=Cambridge, MA |publisher=Harvard University Press |isbn=0-674-00904-5 |lccn=2002192201 |oclc=50761342}} * {{cite book |last1=Maynard Smith |first1=John |last2=Szathmáry |first2=Eörs |authorlink2=Eörs Szathmáry |year=1995 |title=[[The Major Transitions in Evolution]] |location=Oxford; New York |publisher=W.H. Freeman Spektrum |isbn=0-7167-4525-9 |lccn=94026965 |oclc=30894392}} * {{cite book |last=Mayr |first=Ernst |year=2001 |title=What Evolution Is |url=https://archive.org/details/whatevolutionis0000mayr |location=New York |publisher=Basic Books |isbn=0-465-04426-3 |lccn=2001036562 |oclc=47443814}} * {{cite book |last=Minelli |first=Alessandro |authorlink=Alessandro Minelli |year=2009 |title=Forms of Becoming: The Evolutionary Biology of Development |others=Translation by Mark Epstein |location=Princeton, NJ; Oxford |publisher=[[Princeton University Press]] |isbn=978-0-691-13568-7 |lccn=2008028825 |oclc=233030259}} {{refend}} ==რესურსები ინტერნეტში== ;ზოგადი ინფორმაცია * [http://www.bbc.co.uk/programmes/p00545gl ევოლუცია In Our Time-ზე] BBC * {{cite web |url=http://www.newscientist.com/topic/evolution |title=ევოლუცია |publisher=''[[New Scientist]]'' |accessdate=2011-05-30}} * {{cite web |url=http://nationalacademies.org/evolution/ |title=Evolution Resources from the National Academies |publisher=National Academy of Sciences |location=Washington, D.C. |accessdate=2011-05-30}} * {{cite web |url=http://evolution.berkeley.edu/ |title=Understanding Evolution: your one-stop resource for information on evolution |publisher=[[ბერლკის კალიფორნიის უნივერსიტეტი]] |accessdate=2011-05-30}} * {{cite web |url=http://www.nsf.gov/news/special_reports/darwin/textonly/index.jsp |title=Evolution of Evolution – 150 Years of Darwin's 'On the Origin of Species' |publisher=National Science Foundation |location=Arlington County, VA |accessdate=2011-05-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130527130449/http://www.nsf.gov/news/special_reports/darwin/textonly/index.jsp |archivedate=2013-05-27 }} * [http://humanorigins.si.edu/evidence/human-evolution-timeline-interactive Human Timeline (Interactive)] – Smithsonian, National Museum of Natural History (August 2016). ;ბიოლოგიური ევოლუციის პროცესთან დაკავშირებული ექსპერიმენტები * {{cite web |url=http://myxo.css.msu.edu/index.html |title=Experimental Evolution |last=Lenski |first=Richard E |authorlink=Richard Lenski |publisher=[[მიჩგანის სახელმწიფო უნივერსიტეტი]] |accessdate=2013-07-31}} * {{cite journal |last1=Chastain |first1=Erick |last2=Livnat |first2=Adi |last3=Papadimitriou |first3=Christos |authorlink3=Christos Papadimitriou |last4=Vazirani |first4=Umesh |authorlink4=Umesh Vazirani |date=July 22, 2014 |title=Algorithms, games, and evolution |url=http://www.pnas.org/content/111/29/10620.full |journal=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |location=Washington, D.C. |publisher=National Academy of Sciences |volume=111 |issue=29 |pages=10620–10623 |bibcode=2014PNAS..11110620C |doi=10.1073/pnas.1406556111 |issn=0027-8424 |accessdate=2015-01-03}} ;ონლაინ-ლექციები * {{cite web |url=http://www.molbio.wisc.edu/carroll/Fittest.html |title=The Making of the Fittest |last=Carroll |first=Sean B |authorlink=Sean B. Carroll |accessdate=2011-05-30}} * {{cite web |url=http://oyc.yale.edu/ecology-and-evolutionary-biology/principles-of-evolution-ecology-and-behavior/ |title=Principles of Evolution, Ecology and Behavior |last=Stearns |first=Stephen C |authorlink=Stephen C. Stearns |accessdate=2011-08-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110323050059/http://oyc.yale.edu/ecology-and-evolutionary-biology/principles-of-evolution-ecology-and-behavior |archivedate=2011-03-23 }} ==სქოლიო== <div style="height:250px; overflow:auto; padding:3px; border:1px solid #aaa;" class="scrollbox"> {{Reflist | colwidth = 30em | refs = }}</div> {{რჩეული}} [[კატეგორია:ევოლუცია]] [[კატეგორია:ევოლუციური ბიოლოგია]] cxq4b6ascqkmwqsepq3pggvy4bsqwuh 0 41473 4408930 4127935 2022-08-19T01:22:31Z InternetArchiveBot 124291 [[ვიკიპედია:გადამოწმებადობა|შემოწმების]] მიზნით 1 წიგნის დამატება (20220818)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki [[ფაილი:Mummy 501594 fh000031.jpg|thumb|350px|მუმია [[ბრიტანეთის მუზეუმი (ლონდონი)|ბრიტანეთის მუზეუმში]].]] '''მუმია''' — ბალზამირებით შენახული სხეული. მუმიას უწოდებენ არა მარტო [[ადამიანი]]ს, არამედ ნებისმიერი სხვა [[ცოცხალი ორგანიზმი]]ს სხეულს, რომელსაც სპეციალური ქიმიური დამუშავება უტარდება, რის შედეგადაც წყდება, ან ნელდება ქსოვილების დაშლის პროცესი. განასხვავებენ ხელოვნურად და ბუნებრივად მუმიფიცირებულ სხეულებს. == იხილეთ აგრეთვე == *[[ნამარხი ნაშთები]] == ლიტერატურა == *{{cite book |last=Aufderheide |first=Arthur C. |year=2003 |title=The Scientific Study of Mummies |url=https://archive.org/details/scientificstudyo0000aufd |publisher=Cambridge University Press |location=Cambridge |isbn=0-521-81826-5 |ref=harv}} *Barber, Elizabeth Wayland. 1999. ''The Mummies of Ürümchi''. 1999. London. Pan Books. Also: W. W. Norton & Company. ISBN 0-393-04521-8. == რესურსები ინტერნეტში == {{Commons|Mummies}} *[http://www.mummytombs.com James M. Deem's Mummy Tombs] *[http://brian.finucane.googlepages.com/mummies Naturally Preserved Peruvian Mummies] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090426192229/http://brian.finucane.googlepages.com/mummies |date=2009-04-26 }} *[http://www.akhet.co.uk/cat.htm Cat Mummies] *[http://www.aldokkan.com/religion/mummy.htm Egyptian and Incan Mummification] [[კატეგორია:მუმიები| ]] [[კატეგორია:არაბული სიტყვები და ფრაზები]] ohmv1s5f5jmjarw1anuw35d7dndhufy 0 42084 4408956 4183284 2022-08-19T07:20:38Z Irmaguru 118553 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა მუსიკოსი |სახელი = ალექსანდრე ბუკია |სურათი = ალექსანდრე_ბუკია.jpg |ლანდშაფტი = |სათაური = |სურათისზომა = 300პქ |ფონი = |ნამდვილისახელი = |მეტსახელი = |დაიბადა = {{დაბადების თარიღი და ასაკი|1906|5|17}} |დაბადების ადგილი = [[ქუთაისი]] |გარდ = {{გარდაცვალების თარიღი და ასაკი|1976|11|15|1906|5|17}} |გარდ ადგილი =[[თბილისი]] |წარმოშობა = {{დროშა|საქართველო}} |ინსტრუმენტი = |ჟანრი = [[ოპერა]] |საქმიანობა = [[კომპოზიტორი]] |აქტიურობის წლები = |ლეიბლი = |ასოციაციები = |საიტი = |წევრები = |ყოფილი წევრები = |აღსანიშნავი ინსტრუმენტები = }} '''ალექსანდრე იონას ძე ბუკია''' (დ. [[17 მაისი]], [[1906]], [[ქუთაისი]] — გ. [[15 ნოემბერი]], [[1976]], [[თბილისი]]) — [[ქართველები|ქართველი]] [[კომპოზიტორი]], [[საქართველოს სსრ სახალხო არტისტი]] (1966). == ბიოგრაფია == სწავლობდა [[მოსკოვი]]ს სამხედრო-საინჟინრო სკოლაში, რომლის დამთავრების შემდეგ ერთხანს მუშაობდა ქართულ დივიზიაში, მალევე თავს ანებებს და შევიდა თბილისის კონსერვატორიაში. 1932 წელს დაამთავრა [[თბილისის კონსერვატორია|თბილისის სახელმწიფო კონსერვატორია]] (კომპოზიციის კლასი, პროფესორები ს. ბარხუდარიანი, მ. ბაგრინოვსკი და ი. ტუსკია). ამავე წლიდან მუშაობა დაიწყო საქართველოს სსრ რადიოკომიტეტშო სამუსიკო განყოფილების უფროსად. 1972 წლიდან საქართველოს ტელევიზიისა და რადიომაუწყებლობის სახელმწიფო კომიტეტის მუსიკის კონსულტანტია, 1948-1973 წლებში საქართველოს მუსფონდის გამგეობის თავმჯდომარე. ბუკიას მნიშვნელოვანი ნაწარმოებია საბავშვო ოპერა „დაუპატიჟებელი სტუმრები" (1949, ლიბრეტო [[ლეონარდ ესაკია|ლ. ესაკიასი]] და დ. გაჩეჩილაძისა, დაიდგა თბილისში, 1950; ახალი რედაქციით „ყვავილთა სამყაროში" დაიდგა 1969). 1952 წელს გაკეთდა ოპერის რადიომონტაჟი რუსულ ენაზე (მოსკოვი), 1961 წელს ოპერა დაიდგა გდრ-ის ქ. აიზენჰიუტენშტადტში (კლავირი, 1961). ბუკიას ეკუთვნის აგრეთვე ჰეროიკულ-დრამატული ოპერა „არსენა" (ლიბრეტო გ. გაჩეჩილაძისა და ს. ზაქარიაძისა, 1958), საბავშვო ოპერა-ზღაპარი „სამი მჭედელი" (1967), სიმფონის (B-dur, 1947), სიმღერები, რომანსები და სხვა. დაჯილდოებულია ორი ორდენით. დაკრძალულია [[პანთეონი (დიდუბე)|მწერალთა და საზოგადო მოღვაწეთა დიდუბის პანთეონში]]. ==რესურსები ინტერნეტში== * {{nplg ბიოგრაფია|00006054}} * [http://geocinema.ge//ka/persons/5071 ეროვნული ფილმოგრაფია] == ლიტერატურა == {{ქსე|2|556}} * ზ. ბაბუნაშვილი, თ. ნოზაძე, „მამულიშვილთა სავანე“, გვ. 90, თბ., 1994 {{DEFAULTSORT:ბუკია, ალექსანდრე}} [[კატეგორია:ქართველი კომპოზიტორები]] [[კატეგორია:დაბადებული 17 მაისი]] [[კატეგორია:დაბადებული 1906]] [[კატეგორია:გარდაცვლილი 15 ნოემბერი]] [[კატეგორია:გარდაცვლილი 1976]] [[კატეგორია:დიდუბის პანთეონში დაკრძალულები]] 61fp0sqjxrmkylxiy4oqa5etshmtnqv 0 42914 4408858 4343789 2022-08-18T21:26:26Z S4nyy11 143476 wikitext text/x-wiki {{მმ*|კასრაძე}} {{ინფოდაფა პიროვნება | სახელი = ნინო კასრაძე | მშობსახელი = | პორტრეტი = Nino Kasradze.jpg | ფოტოს სიგანე = 200პქ | წარწერა = | დაბ თარიღი = {{დაბადების თარიღი და ასაკი|1970|03|03}} | დაბ ადგილი = [[თბილისი]], [[საქართველოს სსრ]] | გარდ თარიღი = | გარდ ადგილი = | განათლება = [[თსთი]], 1993 |მოქალაქეობა = საქართველო |დაკრ ადგილი = |ეროვნება = ქართველი | გარდ თარიღი = | გარდ ადგილი = |მამა = |დედა = |მეუღლე = |შვილები = |ჯილდოები = სახელმწიფო პრემია, 1996 |სხვადასხვა }} '''ნინო კასრაძე''' (დ. [[3 მარტი]], [[1970]]) — [[ქართველები|ქართველი]] მსახიობი. ==ბიოგრაფია== ნინო კასრაძე დაიბადა 1970 წლის 3 მარტს, [[თბილისი|თბილისში]]. 1993 წელს დაამთავრა [[შოთა რუსთაველის თეატრისა და კინოს უნივერსიტეტი]]ს სამსახიობო ფაკულტეტი და [[რუსთაველის თეატრი|შოთა რუსთაველის სახელობის სახელმწიფო თეატრის]] მსახიობია ამავე წლიდან. იტაცებს: ლიტერატურა, მუსიკა, ცეკვა. ==ფილმოგრაფია== *[[1996]]: „[[ორფეოსის სიკვდილი]]“ (ნინო) რეჟ. [[გიორგი შენგელაია]] * 1996: „მიზერერე“ რეჟ. [[ზაზა ხალვაში]] *[[1999]]: „მარტოობის ორდენის კავალერი“ რეჟ. [[ალეკო ცაბაძე|ალექსანდრე (ალეკო) ცაბაძე]] *[[2000]]: „ნეტავ აღარ იწვიმოს“ რეჟ. [[მაია არჩვაძე]] *2000: „სამოთხე ჩვენი ქალაქის ქუჩებში“ რეჟ. [[გიორგი გაჩეჩილაძე (რეჟისორი)|გიორგი გაჩეჩილაძე]] *[[2005]]: „პირველი სიტყვა დაკარგულია“ რეჟ. [[გიორგი წიქარიშვილი]] *2005: „[[გასეირნება ყარაბაღში (ფილმი)|გასეირნება ყარაბაღში]]“ (ნანა) რეჟ. [[ლევან თუთბერიძე]] *[[2009]]: „ბედნიერება“ რეჟ. [[ნუცა ალექსი-მესხიშვილი|სალომე (ნუცა) ალექსი-მესხიშვილი]] *[[2013]]: „დინოზავრი“ რეჟ. [[მარგო ზუბაშვილი]] *[[2014]]: „კრედიტის ლიმიტი“ ===სერიალები=== * [[ჩემი ცოლის დაქალები]] ==ნათამაშები როლები== ===რუსთაველის თეატრი=== * [[ბერტოლტ ბრეხტი]] „სეჩუანელი კეთილი ადამიანი“ (შენ ტე, შუი ტა) რეჟ. [[რობერტ სტურუა]] * [[დავით კლდიაშვილი]] „ირინეს ბედნიერება“ (ირინე) რეჟ. [[ანდრო ენუქიძე]] * [[უილიამ შექსპირი]] „მაკბეტი“ (ლედი მაკბეტი) რეჟ. რობერტ სტურუა * [[გრიგოლ რობაქიძე]] „ლამარა“ (ლამარა) რეჟ. რობერტ სტურუა * „კარლო გოცი“ „ქალი-გველი“ (ქერესტანი) რეჟისორები რობერტ სტურუა, [[დავით საყვარელიძე]] * „ქალები ნისლში“ (ვიოლინო) ავტორი და რეჟ. ანდრო ენუქიძე * უილიამ შექსპირი „ჰამლეტი“ (გერტრუდა) რეჟ. რობერტ სტურუა * უილიამ შექსპირი „შობის მეთორმეტე ღამე ანუ როგორც გენებოთ“ (ვიოლა) რეჟ. რობერტ სტურუა * დავით კლდიაშვილი „დარისპანის გასაჭირი“ (მართა) რეჟისორები რობერტ სტურუა, [[ზაზა პაპუაშვილი]] * [[კარინე ხოდიკიანი]] „იაგო“ (დეზდემონა) რეჟ. ა. ღაზანჯიანი * [[თამაზ ჭილაძე]] „ჭალას ჩიტი მომკვდარიყო“ (დოდო) რეჟ. რობერტ სტურუა * [[მაქს ფრიში]] „ბიდერმანი და ცეცხლისწამკიდებელნი“ (ბაბეტა) რეჟ. რობერტ სტურუა * [[ირაკლი სამსონაძე]], გოგა თავაძე „დაბოლილი მთვარე“ (კაპიტოლინა) რეჟ. [[გოგა თავაძე]] * [[ტომ სტოპარდი]] „მაგრიტის შემდეგ“ (ტელმა) რეჟ. გოგა თავაძე * [[სოფოკლე]] „ელექტრა“ (კლიტემნესტრა) დამდგმელი რეჟ. [[გრიგორის კარანტინაკისი]], რეჟ. [[ნიკოლოზ ჰაინე-შველიძე]] * [[ლაშა ბუღაძე]] „ლისისტრატე“ (მესამე ქალი) რეჟ. დავით საყვარელიძე * მონაწილეა სპექტაკლებისა: „იაკობის სახარება“, „სტიქსი“, „მალე მოვალ წვიმად“ ==ჯილდოები, პრემიები და პრიზები== * 1996: სახელმწიფო პრემია სპექტაკლისათვის „მაკბეტი“ * 2001: წინანდლის პრემია ==ბიბლიოგრაფია== * პროფესია-ჰობი : [საუბარი რუსთაველის თეატრის მსახიობ ნ. კასრაძესთან. სამსახიობო წარმატებები და შემოქმედებითი კრედო] / ნინო კასრაძე ; ესაუბრა ნ. მაჭავარიანი // თეატრი და ცხოვრება. - , 1999. - N3. - გვ.31-34 * ნინო კასრაძე : [საუბარი რუსთაველის თეატრის მსახიობთან მისი ბიოგრაფიული და შემოქმედებითი ცხოვრების შესახებ] / ნინო კასრაძე ; ჩაიწერა თ. სუხიშვილმა // ცხელი შოკოლადი. - , 2005. - N4. - გვ.68-76 * ახალი დაფიქრება, სიფრთხილე და პროფესიონალიზმია საჭიროა : [ინტერვიუ რუსთაველის თეატრის მსახიობ ნინო კასრაძესთან მის მიერ განხორციელებულ როლებზე] / ნინო კასრაძე ; თამარ ბოკუჩავა // მუდმივი კავშირის სამყარო. - , 2003. - N1(17). - გვ.33-39 ==რესურსები ინტერნეტში== *{{geocinema პიროვნება|3874}} {{nplg ბიოგრაფია|00012680}} *[http://www.rustavelitheatre.ge/%e1%83%9c%e1%83%98%e1%83%9c%e1%83%9d-%e1%83%99%e1%83%90%e1%83%a1%e1%83%a0%e1%83%90%e1%83%ab%e1%83%94/ რუსთაველის თეატრის მსახიობი] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200927020001/http://www.rustavelitheatre.ge/%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%9D-%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%AB%E1%83%94/ |date=2020-09-27 }} * [http://www.shokoladi.ge/node/3901 ნინო კასრაძე] * [http://www.imdb.com/name/nm0440768/ Nino Kasradze] {{DEFAULTSORT:კასრაძე, ნინო}} [[კატეგორია:დაბადებული 3 მარტი]] [[კატეგორია:დაბადებული 1970]] [[კატეგორია:ქართველი მსახიობები]] ribk2z8yv2puya5hi7tt2z9eym3a7e4 0 51635 4408632 4406273 2022-08-18T15:24:24Z Otogi 27089 ქაოსური ველის გასწორება wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა მწერალი | ჯილდოები = [[ბუკერის პრემია]]}} '''აჰმედ სალმან რუშდი''' ({{lang-en|Sir Ahmed Salman Rushdie}}, {{lang-ur|أحمد سلمان رشدی}}, {{lang-hi|अहमद सलमान रुश्‍दी}}; დ. [[19 ივნისი]], [[1947]]) — ინდური წარმოშობის ბრიტანელ-ამერიკელი რომანისტი და ესეისტი. პირველი წარმატება რუშდის მეორე რომანმა „[[შუაღამის შვილები]]“ ([[1981]]) მოუტანა, რომელმაც [[ბუკერის პრემია]] მიიღო და პრემიის ისტორიაში საუკეთესო გამარჯვებულად ორჯერ დასახელდა. მწერლის შემოქმედება, რომელიც [[მაგიური რეალიზმი|მაგიურ რეალიზმსა]] და ისტორიულ პროზას აერთიანებს, აღმოსავლურ და დასავლურ ცივილიზაციებს შორის მიგრაციაზე, კავშირების გაბმაზე და მათ რღვევაზე მოგვითხრობს. მისი ნაწარმოებების უმრავლესობაში მოქმედება [[ინდოეთის სუბკონტინენტი|ინდოეთის სუბკონტინენტზე]] ვითარდება. მწერლის მეოთხე რომანი „[[ეშმაკეული აიები]]“ ([[1988]]) მრავალი ქვეყნის მუსლიმთა რისხვის საგანი გახდა. [[რუჰოლა ხომეინი|აიათოლა რუჰოლა ხომეინის]] მიერ მასზე [[ფატვა]]ს (სიკვდილის განაჩენის) გამოტანის გამო მომდევნო რამდენიმე წელი მას მალვაში ცხოვრებამ მოუწია და მხოლოდ შიგადაშიგ ჩნდებოდა საზოგადოებაში. 1983 წელს რუშდი ლიტერატურის სამეფო საზოგადოების წევრი გახდა. 1999 წელს მან საფრანგეთის მთავრობისგან ხელოვნებისა და ლიტერატურის ორდენი მიიღო.<ref>"[http://articles.chicagotribune.com/1999-01-07/news/9901070421_1_indian-born-writer-british-novelist-salman-rushdie-fatwa Rushdie to Receive Top Literary Award]." ''[[Chicago Tribune]].'' 7 January 1999. Retrieved 26 March 2012.</ref> 2007 წელს მწერალს [[ელისაბედ II]]-ისგან ლიტერატურაში შეტანილი წვლილისთვის რაინდის წოდება მიენიჭა.<ref>"[http://www.london-gazette.co.uk/issues/58358/supplements/page.htm Birthday Honours List – United Kingdom]." ''[[The London Gazette]]'' 58358(1):B1. 16 June 2007. Retrieved 26 March 2012. {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130116101644/http://www.london-gazette.co.uk/issues/58358/supplements/page.htm|date=16 January 2013}}.</ref> 2009 წელს ჟურნალი [[The Times]]-ის სიაში „50 საუკეთესო ბრიტანელი ავტორი 1945 წლიდან“ რუშდი ოცდამეათე ადგილზე დასახელდა.<ref>[https://www.thetimes.co.uk/article/the-50-greatest-british-writers-since-1945-ws3g69xrf90 "The 50 Greatest British Writers Since 1945".] ''The Times'', 5 January 2008. Retrieved 1 January 2010. Subscription required.</ref> 2000 წლიდან ავტორი აშშ-ში ცხოვრობს. გარკვეული პერიოდის მანძილზე იგი ემორის უნივერსიტეტში ასწავლიდა. 2015 წელს ნიუ-იორკის უნივერსიტეტის არტურ ლ. კარტერის ჟურნალისტიკის ინსტიტუტმა მას გამორჩეული მწერლის სტატუსი მიანიჭა.<ref>{{cite web |url=https://journalism.nyu.edu/about-us/faculty/distinguished-professionals-in-residence/ |title=Archived copy |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170405170144/https://journalism.nyu.edu/about-us/faculty/distinguished-professionals-in-residence/ |archive-date=5 April 2017 |accessdate=25 მარტი 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170405170144/https://journalism.nyu.edu/about-us/faculty/distinguished-professionals-in-residence/ |archivedate=5 აპრილი 2017 }}</ref> რუშდი ამერიკის ხელოვნებისა და ლიტერატურის აკადემიის წევრი გახდა. 2012 წელს მან გამოაქვეყნა მემუარი „ჯოზეფ ანტონი“, რომელშიც იგი იხსენებს თავისი ცხოვრების იმ პერიოდს, როცა „ეშმაკეული აიების“ გამო ფატვა გამოუცხადეს. 2022 წლის აგვისტოში, [[ნიუ-იორკის შტატი|ნიუ-იორკის შტატში]] საჯარო ლექციის ჩატარებისას რუშდის სცენაზე თავს დაესხნენ. პირველადი მონაცემებით მწერალი დაჭრეს, ხოლო თავდამსხმელი დააკავეს.<ref>{{Cite news |last=Chappell |first=Peter |date=2022-08-12 |title=Salman Rushdie stabbed on stage in New York |language=en |work=[[The Times]] |url=https://www.thetimes.co.uk/article/salman-rushdie-stabbed-on-stage-in-new-york-bccbs5nd3 |url-access=subscription |access-date=2022-08-12 |issn=0140-0460}}</ref> ==ბიოგრაფია== ===ადრეული ცხოვრება=== დაიბადა [[ბრიტანეთის ინდოეთი]]ს ქალაქ ბომბეიში. მის მამას, ანის აჰმედ რუშდს, კემბრიჯში იურიდიული განათლება ჰქონდა მიღებული, მოგვიანებით კი ბიზნესმენი გახდა. 2012 წლის მემუარში მწერალი იხსნებს, რომ მამამისმა გვარი რუშდი [[იბნ რუშდი|ავეროესის]] პატივსაცემად აიღო. რუშდი ბომბეიში გაიზარდა და საშუალო განათლებასაც იქ იღებდა. იგი [[ლონდონი|ლონდონში]] გადავიდა, სადაც სწავლა რაგბის სკოლაში განაგრძო, შემდეგ კი [[კემბრიჯის უნივერსიტეტი]]ს სამეფო კოლეჯში ჩაირიცხა, რომელიც ისტორიაში ხელოვნების მაგისტრის ხარისხით დაამთავრა.<ref name="BritshC">{{cite web|url=https://literature.britishcouncil.org/writer/salman-rushdie|title=Salman Rushdie – Literature|website=literature.britishcouncil.org|access-date=24 December 2018}}</ref> კემბრიჯში სწავლის დასრულების შემდეგ რუშდი ხანმოკლე დროით თავის ოჯახთან ერთად [[პაკისტანი|პაკისტანში]] ცხოვრობდა, შემდეგ კი [[დიდი ბრიტანეთის სამეფო|დიდ ბრიტანეთში]] გადავიდა მუდმივად საცხოვრებლად. == ბიბლიოგრაფია == ===რომანები=== * „გრიმუსი“ / ''Grimus'' ([[1975]]) * „[[შუაღამის შვილები]]“ / ''Midnight’s Children'' ([[1981]]) * „სირცხვილი“ / ''Shame'' ([[1983]]) * „[[ეშმაკეული აიაები]]“ / ''The Satanic Verses'' ([[1988]]) * „ჰარუნი და ისტორიების ზღვა“ / ''Haroun and the Sea of Stories'' ([[1990]]) * „მავრის ბოლო ოხვრა“ / ''The Moor’s Last Sigh'' ([[1995]]) * „მიწა მის ფეხთქვეშ“ / ''The ground beneath her feet'' ([[1999]]) * „[[მძვინვარება]]“ / ''Fury'' ([[2001]]) * „კლოუნი შალიმარი“ / ''Shalimar the Clown'' ([[2005]]) * „ფლორენციელი ჯადოქარი“ / ''The Enchantress of Florence'' ([[2008]]) ===მოთხრობების კრებულები=== * „აღმოსავლეთი, დასავლეთი“ / ''East, West'' ([[1994]]) (მოთხრობები) ===პუბლიცისტიკა=== * „აღმოსავლეთის ციალი“/ ''The East is Blue'' ([[2004]]) (ესსეისტიკა) * „იაგუარის ღიმილი: ნიკარაგუული დღიური“ / ''The Jaguar Smile: A Nicaraguan Journey'' ([[1987]]) * „გამოგონილი სამშობლო: ესსე და კრიტიკა“ / ''Imaginary Homelands: Essays and Criticism, 1981—1991'' ([[1992]]) (ესსეისტიკა) * „ამ ზღვარის გადაკვეთა: ესსეების კრებული“ / ''Step Across This Line: Collected Nonfiction 1992—2002'' ([[2002]]) ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{Commonscat|Salman Rushdie}} {{DEFAULTSORT:რუშდი, სალმან}} [[კატეგორია:ინდოელი მწერლები]] [[კატეგორია:დაბადებული 1947]] [[კატეგორია:ბუკერის პრემიის ლაურეატები]] [[კატეგორია:ისლამის კრიტიკოსები]] [[კატეგორია:XX საუკუნის ათეისტები]] [[კატეგორია:XXI საუკუნის ათეისტები]] [[კატეგორია:სალმან რუშდი]] [[კატეგორია:XX საუკუნის ინგლისელი რომანისტები]] [[კატეგორია:XXI საუკუნის ინგლისელი რომანისტები]] [[კატეგორია:ისლამის ამერიკელი კრიტიკოსები]] [[კატეგორია:ინგლისელი ათეისტები]] [[კატეგორია:ინგლისელი ფემინისტები]] [[კატეგორია:ინგლისელი მემუარისტები]] [[კატეგორია:ისლამის ბრიტანელი კრიტიკოსები]] [[კატეგორია:გაერთიანებული სამეფოს ნატურალიზებული მოქალაქეები]] [[კატეგორია:მუმბაელი მწერლები]] [[კატეგორია:პოსტკოლონიური ლიტერატურა]] [[კატეგორია:პოსტმოდერნისტი მწერლები]] [[კატეგორია:ათეიზმი გაერთიანებულ სამეფოში]] [[კატეგორია:მამაკაცი ფემინისტები]] [[კატეგორია:XX საუკუნის ინდოელი ესეისტები]] [[კატეგორია:XXI საუკუნის ინდოელი ესეისტები]] [[კატეგორია:XX საუკუნის ინდოელი რომანისტები]] [[კატეგორია:XXI საუკუნის ინდოელი რომანისტები]] [[კატეგორია:რელიგიის კრიტიკოსები]] [[კატეგორია:ინდოელი ტელესცენარისტები]] [[კატეგორია:XXI საუკუნის ინდოელი დრამატურგები]] [[კატეგორია:XXI საუკუნის ამერიკელი რომანისტები]] [[კატეგორია:ინგლისელი ჰუმანისტები]] owehg8342m6m3tsdu7kuv47oqdktvux 0 51797 4408955 4097433 2022-08-19T07:12:09Z Irmaguru 118553 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა კინოფილმი | სახელი = მანანა | სურათი = | წარწერა = | კინოსტუდია = [[ქართული ფილმი]] | სცენარის ავტორი = [[ელიზბარ გედევანიშვილი]] | დამდგმელი რეჟისორი = [[ზაქარია გუდავაძე]],<br>[[შალვა მარტაშვილი]] | როლებში = | ოპერატორი = [[ოჰანეს მაგაკიანი]] | რეჟისორი = | მონტაჟი = [[ვასილ დოლენკო]] | მხატვარი = [[თენგიზ მირზაშვილი]] | კომპოზიტორი = [[მერი დავითაშვილი|მარიამ (მერი) დავითაშვილი]] | სიმღერის ტექსტის ავტორი = | ხმის ოპერატორი = [[რაფიელ კეზელი]],<br>[[ეთერ ჯებაშვილი]] | პროდიუსერი = | გამოსვლის თარიღი = [[1958]] | ხანგრძლივობა = 71 [[წუთი|წთ]] | ქვეყანა = {{USSR}}<br />{{GSSR}} | ენა = [[ქართული ენა|ქართული]] | ბიუჯეტი = | საიტი = | amg_id = | imdb_id = 0265308 }} '''''მანანა''''' — [[1958]] წლის ფილმი. რეჟისორები — [[ზაქარია გუდავაძე]] და [[შალვა მარტაშვილი]]. == სიუჟეტი == {{სიუჟეტი}} ფილმი ერთი ჩვეულებრივი ანცი გოგონას ეშმაკობებით სავსე თავგადასავალს მოგვითხრობს, რომელიც თავის ნებაზე ათამაშებს სიყვარულით დაბრმავებულ მოხუც ბებიასა და ბაბუას, ტყუილებით თავგზას უბნევს გარშემო მყოფთ. მაგრამ ბუნებით კეთილი და გონიერი ბავშვი მალე თვითონვე ხვდება, რომ უსიამოვნებებს აყენებს ყველას და პირობას სდებს, რომ ამიერიდან სამაგალითო მოსწავლე გახდება.<ref name=ef>{{Cite web |url=http://www.geocinema.ge/ge/index.php?filmi=142 |title=ეროვნული ფილმოგრაფია |accessdate=2013-08-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120311235723/http://www.geocinema.ge/ge/index.php?filmi=142 |archivedate=2012-03-11 }}</ref> == როლებში == * [[ნანული სარაჯიშვილი]] (მანანა) * [[სესილია თაყაიშვილი]] (ბებია) * [[სანდრო ჟორჟოლიანი|ალექსანდრე (სანდრო) ჟორჟოლიანი]] (პაპა) * [[იაკობ ტრიპოლსკი]] (სერგო — მანანას მამა) * [[მედეა ჩახავა]] (მეეზოვე ქალი) * [[იპოლიტე ხვიჩია]] (სახლმმართველი) * [[რევაზ ბარამიძე]] * [[ალექსანდრე თაყაიშვილი]] * [[ნუგზარ ბოჭორიშვილი]] * [[ალექსანდრე კუპრაშვილი]] (ინკასატორი) * [[დავით კუჭაიძე]] * [[იოსებ კობალაძე|იუსუფ (იოსებ) კობალაძე]] * [[ლამზირა ჩხეიძე]] * [[ალექსანდრე სიხარულიძე]] == რესურსები ინტერნეტში == * {{imdb title|0265308|მანანა}} == სქოლიო == {{სქოლიოს სია}} [[კატეგორია:სსრკ-ის ფილმები]] [[კატეგორია:ქართულენოვანი ფილმები]] [[კატეგორია:1958 წლის ქართული ფილმები]] [[კატეგორია:ზაქარია გუდავაძის ფილმები]] [[კატეგორია:შალვა მარტაშვილის ფილმები]] [[კატეგორია:კინოსტუდია ქართული ფილმი]] 3t0yf5v1yiuoez7flxdrq1y6iudxjpf 0 53682 4408867 3215574 2022-08-18T21:42:18Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{მრავალმნიშვნელოვნება*|კასრი}} '''კასრი''' — [[მარცვლეული კულტურები]]სა და [[ღვინო|ღვინის]] საწყაო XVI—[[XVII საუკუნე]]ების [[იმერეთი|იმერეთში]], [[რაჭა]]-[[ლეჩხუმი|ლეჩხუმსა]] და [[ქართლი|ქართლ]]-[[კახეთი|კახეთში]]. [[XVIII საუკუნე|XVIII საუკუნის]] აღმოსავლეთ [[საქართველო]]ში მარცვლეულის საწყაო კასრი იყო კოდის 1/2 ან 16,5 (17) [[კგ]], ხოლო დასავლეთ საქართველოში ღვინის საწყაო კასრი — საშუალოდ 46 [[ლ]]. ==ლიტერატურა== {{ქსე|5|428|ჯაფარიძე გ.}} [[კატეგორია:ჭურჭელი]] lelm5cx0bblys7pxwq6bq15kx6i49wh 4408869 4408867 2022-08-18T21:47:04Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{მმ*|კასრი (მრავალმნიშვნელოვანი)}} '''კასრი''' — [[მარცვლეული კულტურები]]სა და [[ღვინო|ღვინის]] საწყაო XVI—[[XVII საუკუნე]]ების [[იმერეთი|იმერეთში]], [[რაჭა]]-[[ლეჩხუმი|ლეჩხუმსა]] და [[ქართლი|ქართლ]]-[[კახეთი|კახეთში]]. [[XVIII საუკუნე|XVIII საუკუნის]] აღმოსავლეთ [[საქართველო]]ში მარცვლეულის საწყაო კასრი იყო კოდის 1/2 ან 16,5 (17) [[კგ]], ხოლო დასავლეთ საქართველოში ღვინის საწყაო კასრი — საშუალოდ 46 [[ლ]]. ==ლიტერატურა== {{ქსე|5|428|ჯაფარიძე გ.}} [[კატეგორია:ჭურჭელი]] 37adq6kojrnp5n1h95apryyne765bvl 0 53684 4408870 3232865 2022-08-18T21:47:47Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{მმ*|კასრი (მრავალმნიშვნელოვანი)}} '''კასრი''' — ისტორიული პუნქტი შუა საუკუნეების აღმოსავლეთ [[საქართველო]]ში. წყაროებში პირველად იხსენიება აღმოსავლეთ [[კახეთი|კახეთში]] ([[ჰერეთი|ჰერეთში]]) ერისმთავარ არჩილის მოღვაწეობასთან დაკავშირებით (VIII ს.). შემდგომში არჩილმა კასრი უბოძა ერთ-ერთ კლარჯ მთავარს. [[კასრის საყდარი|კასრის ეკლესია]] (ნანგრევები შემორჩენილია დაბა [[კახი]]ს ([[აზერბაიჯანი]]) ტერიტორიაზე) იხსენიება [[1310]] წელს. შესაძლებელია კასრი კახის უძველესი სახელწოდება იყოს. ==ლიტერატურა== {{ქსე|5|428|მუსხელიშვილი დ.}} [[კატეგორია:ჰერეთი]] s56n2uodrju2rni5uchkmw6mlfkevu4 0 54748 4408847 3402767 2022-08-18T21:09:30Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{მრავალმნიშვნელოვნება*|კენგურუები}} {{ინფოდაფა კუნძული | სახელი = კენგურუ | მშობ. სახელი = {{lang-en|Kangaroo Island}} | native name link = | მეტსახელი = | სურათის სახელი = Kangaroo Island Zoom.png | სურათის წარწერა = მდებარეობა | სურათის ზომა = 270პქ | ალტ სურათი = | locator map = {{coord|35|50|00|S|137|20|00|E|type:isle_region:AU|display=|name=Kangaroo Island}} | locator map size = | map_custom = yes | კოორდინატები = | მდებარეობა = [[წმინდა ვინსენტის ყურე]] | კუნძულთა რაოდენობა = 1 | მთავარი კუნძული = | ფართობი_კმ2 = 4405 | სია = | სიგრძე = | სიგრძე_კმ = 145 | სიგანე = | სიგანე_კმ = 0,9-57 | სანაპიროს სიგრძე = | სანაპიროზოლი_კმ = 509 | უმაღლესი მთა = | სიმაღლე_მ = 307 | ქვეყნის სახელი = | ქვეყანა = {{დროშა|ავსტრალია}} | ქვეყნის ადმინისტრაციული დაყოფის სათაური = | ქვეყნის ადმინისტრაციული დაყოფა = სამხრეთი ავსტრალია | ქვეყნის ადმინისტრაციული დაყოფის სათაური 1 = | ქვეყნის ადმინისტრაციული დაყოფა 1 = | ქვეყნის ადმინისტრაციული დაყოფის სათაური 2 = | ქვეყნის ადმინისტრაციული დაყოფა 2 = | ქვეყნის დედაქალაქი = | ქვეყნის უდიდესი ქალაქი = | ქვეყნის უდიდესი ქალაქის მოსახლეობა = | ქვეყნის ლიდერის ტიპი = | ქვეყნის ლიდერის სახელი = | ქვეყანა 1 = | ქვეყნის 1 ადმინისტრაციული დაყოფის სათაური = | ქვეყნის 1 ადმინისტრაციული დაყოფა = | ქვეყნის 1 ადმინისტრაციული დაყოფის სათაური 1 = | ქვეყნის 1 ადმინისტრაციული დაყოფა 1 = | ქვეყნის 1 ადმინისტრაციული დაყოფის სათაური 2 = | ქვეყნის 1 ადმინისტრაციული დაყოფა 2 = | ქვეყნის 1 დედაქალაქი = | ქვეყნის 1 უდიდესი ქალაქი = | ქვეყნის 1 უდიდესი ქალაქის მოსახლეობა = | ქვეყნის 1 ლიდერის ტიპი = | ქვეყნის 1 ლიდერის სახელი = | ქვეყანა 2 = | ქვეყნის 2 ადმინისტრაციული დაყოფის სათაური = | ქვეყნის 2 ადმინისტრაციული დაყოფა = | ქვეყნის 2 ადმინისტრაციული დაყოფის სათაური 1 = | ქვეყნის 2 ადმინისტრაციული დაყოფა 1 = | ქვეყნის 2 ადმინისტრაციული დაყოფის სათაური 2 = | ქვეყნის 2 ადმინისტრაციული დაყოფა 2 = | ქვეყნის 2 დედაქალაქი = | ქვეყნის 2 უდიდესი ქალაქი = | ქვეყნის 2 უდიდესი ქალაქის მოსახლეობა = | ქვეყნის 2 ლიდერის ტიპი = | ქვეყნის 2 ლიდერის სახელი = | მოსახლეობა = 4259 | აღწერის წელი = 2006 | სიმჭიდროვე_კმ2 = 0,967 ად. | ეთნიკური ჯგუფები = | ვებსაიტი = | დამატებითი ინფო = }} '''კენგურუ''' ({{lang-en|Kangaroo Island}}) — [[ავსტრალია|ავსტრალიის]] სიდიდით მესამე კუნძული [[ტასმანია (კუნძული)|ტასმანიის]] და [[მელვილი (კუნძული, ავსტრალია)|მელვილის]] შემდეგ. მდებარეობს ავსტრალიის სამხრეთ სანაპიროსთან. ადმინისტრაციულად ეკუთვნის [[სამხრეთი ავსტრალია|სამხრეთ ავსტრალიის]] შტატს. == გეოგრაფია == მდებარეობს [[ადელაიდა]]დან სამხრეთით 112 კმ-ში, [[წმინდა ვინსენტის ყურე|წმინდა ვინსენტის ყურის]] შესასვლელში და უახლესი [[მატერიკი|მატერიკული]] წერტილიდან — ჯერვისის კონცხიდან 13 კმ-ში. კუნძულის სიგრძეა — 145 კმ, სიგანე — 0,9 კმ-დან 57 კმ-მდე, ფართობი — 4405 კმ². სანაპირო ხაზის სიგრძე — 509 კმ, ზღვის დონიდან ყველაზე მაღალი წერტილია — 307 მ. ზედაპირი ვაკეა. ჰავა სუბტროპიკულია. ნალექები 600 მმ-მდე წელიწადში. გაბატონებულია ქსეროფილური ბუჩქნარები და ევკალიპტის მშრალი ტყეები. == ბუნება და მისი დაცვა == კუნძულის ტერიტორიის ნახევარზე მეტი არასდროს არ მუშავდებოდა ადამიანის მიერ. ტერიტორიის დაახლოებით მესამედი უკავია [[ეროვნული პარკი|ეროვნულ პარკებს]], [[კონსერვაციული პარკი|კონსერვაციულ პარკებს]] და [[ნაკრძალი|ნაკრძალებს]]. ყველაზე დაცული ადგილებია: * ეროვნული პარკი «ფლინდერს ჩეისი» (Flinders Chase National Park) * კონსერვაციული პარკი «სელაპის ყურე» (Seal Bay Conservation Park) * დაცული ტერიტორია კონცხი განზეუმი (Cape Gantheaume Wilderness Protection Area) * დაცული ტერიტორია კონცხი ბუგუერი (Cape Bouguer Wilderness Protection Area) * დაცული ტერიტორია გამოქვაბული დეს-კაზოარსი (Ravine des Casoars Wilderness Protection Area) კუნძულზე არ არიან მელიები და კურდღლები. კუნძულის [[ფაუნა]]ს წარმოადგენენ [[კენგურუ]]ები, [[ვალაბი|ვალაბები]], ყავისფერი [[ბანდიკუტი|ბანდიკუტები]], [[როზენბერგის ვარანი|როზენბერგის ვარანები]], [[კუსკუსები]], [[იქედნისებრნი]] და ახალზელანდიური [[სელაპები]], ასევე [[ღამურა|ღამურების]] ექვსი და [[ბაყაყი|ბაყაყების]] რამდენიმე სახეობა. კუნძულის ერთადერთი [[ენდემები|ენდემია]] [[აიტკენის ჩანთოსანი თაგვი]]. კუნძულზე შემოიყვანეს [[ჩანთოსანი დათვები]], [[ოვალურკუდიანი კუსკუსები]] და [[იხვნისკარტა|იხვნისკარტები]], რომლებიც დღემდე ბინადრობენ. ადრე კუნძულზე სირაქლემა [[ემუ]]ც ბინადრობდა, მაგრამ 1802 წლიდან 1836 წლამდე პერიოდში ისინი გადაშენდნენ, შესაძლებელია ტყის ხანძრების ან მონადირეთა გამო. კუნძულ კენგურუზე არიან ასევე დიდი რაოდენობით სხვადასხვა ჯიშის [[ფრინველები]], მათ შორისაა შავი [[კაკადუ]], ჯუჯა [[პინგვინისნაირნი|პინგვინები]], ამბარული [[ბუ]]ები ([[ბუხრინწა|ბუხრინწები]]) და ბევრი სხვა. == ისტორია == კუნძული კენგურუ გამოეყო ავსტრალიის [[მატერიკი|მატერიკს]] დაახლოებით 10 000 წლის წინ, ზღვის დონის აწევის გამო. [[არქეოლოგია|არქეოლოგიური]] გათხრების შედეგების მიხედვით, მეცნიერებმა დაადგინეს, რომ პირველი ავსტრალიელი [[აბორიგენი|აბორიგენები]] კუნძულზე მოხვდნენ დაახლოებით 11 000 წლის წინ, მაგრამ დაახლოებით 200 წელს ჩვენს წელთაღრიცხვამდე დატოვეს იგი, შესაძლებელია [[ომი|ომების]], [[ეპიდემია|ეპიდემიის]] ან [[კლიმატი]]ს ცვლილების გამო. 1802 წელს [[დიდი ბრიტანეთი|ბრიტანელმა]] მკვლევარმა [[მეტიუ ფლინდერსი|მეტიუ ფლინდერსმა]] კუნძულს დაარქვა «კენგურუ». 1836 წლის 27 ივლისს დაარსდა ქალაქი [[კინგსკოტი]], რომელიც გახდა პირველი ევროპული დასახლება და კუნძულზე ყველაზე დიდი ქალაქი. ქალაქს ჰქონდა ყველა შანსი გამხდარიყო სამხრეთ ავსტრალიის დედაქალაქი, მაგრამ კუნძულის შეზღუდული რესურსების გამო, დედაქალაქი გახდა ადელაიდა. == მოსახლეობა == კუნძულზე ცხოვრობს 4259 ადამიანი (2006), აქედან 1800 ცხოვრობს კინგსკოტში. == ეკონომიკა == კუნძულის ეკონომიკის მთავარი დარგია [[სოფლის მეურნეობა]] ([[ღვინო|ღვინის]], [[თაფლი]]ს, [[ბეწვეული]]ს, [[ხორცი]]ს და [[მარცვლეული კულტურები]]ს წარმოება). ამის გარდა მნიშვნელოვან როლს თამაშობს [[ტურიზმი]] და [[თევზჭერა]]. 1881 წელს [[იტალია|იტალიური]] [[პროვინცია]] [[ლიგურია]]დან კუნძულზე ჩამოიყვანეს ლიგურიული [[ფუტკარი|ფუტკრები]] და დღეისათვის ის განთქმულია თავისი [[საფუტკრე]]ებით. == ლიტერატურა == {{ქსე|5|466}} [[კატეგორია:ავსტრალიის კუნძულები]] 4yrquq706dwajsjcx35zul5d0fh78ui 0 55228 4408900 4386314 2022-08-18T22:59:52Z InternetArchiveBot 124291 [[ვიკიპედია:გადამოწმებადობა|შემოწმების]] მიზნით 1 წიგნის დამატება (20220818)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა დასახლება |სტატუსი = ქალაქი |ქართული სახელი = კიტო |მშობლიური სახელი = {{lang-es|Quito}}<br />San Francisco de Quito |ქვეყანა = ეკვადორი |პანორამა = Montaje Quito.png |პანორამის სიგანე = 300px |წარწერა = ზემოდან საათის ისრის მიმართულებით: ქუჩა ლა-რონდა, [[იესოს საზოგადოების ეკლესია (კიტო)|იესოს საზოგადოების ეკლესია]], [[ელ-პანესილიო]] - ხედი ჩრდილოეთი კიოტოდან, [[ეკვადორის მთავრობის სახლი]], კიტოს ცენტრალური ნაწილი, [[ლა-კაროლინას პარკი]] და [[წმინდა ფრანსისკის ეკლესია (კიტო)|წმინდა ფრანსისკის ეკლესია]] |დროშა = Flag of Quito.svg |გერბი = Coat of Arms of Quito.svg |გერბის სიგანე = |დროშის სიგანე = |lat_dir = S|lat_deg= 00|lat_min= 15|lat_sec=00 |lon_dir = W|lon_deg= 78|lon_min= 35|lon_sec=00 |ქვეყნის რუკის ზომა = 250 |რეგიონის რუკის ზომა = 200 |რაიონის რუკის ზომა = |რეგიონის ტიპი = |რეგიონი = |რეგიონი ცხრილში = |შიდა დაყოფა = |რაიონის ტიპი = |რაიონი = |მმართველის ტიპი = ქალაქის მერი |მმართველი = პაკო მონკაიო |დაარსების თარიღი = [[6 დეკემბერი]], [[1534]] |დაქვემდებარება = დედაქალაქი |პირველი ხსენება = |წინა სახელები = |სტატუსი-დან = |ფართობი = 324 |სიმაღლის ტიპი=სიმაღლე ზღვის დონიდან{{!}}სიმაღლე |დასახლების ცენტრის სიმაღლე = 2 850 |მოსახლეობა = 1 978 376 |აღწერის წელი = 2019 |სიმჭიდროვე = 4313,9 |აგლომერაცია = |ეროვნული შემადგენლობა = |დროის სარტყელი = -5 |DST = |სატელეფონო კოდი = +593 2 |საფოსტო ინდექსი = P01 |საავტომობილო კოდი = |საიტი = http://www.quito.gob.ec |კატეგორია ვიკისაწყობში = Quito }} {{მსოფლიო მემკვიდრეობა|2}} '''კიტო''' ({{lang-es|Quito}}) – [[ეკვადორი]]ს დედაქალაქი. ქვეყნის ყველაზე პოპულარული ქალაქი.<ref>[https://www.elcomercio.com/actualidad/orden-movilidad-desafios-candidatos-alcaldia.html "Quito se convirtió en la ciudad más poblada del Ecuador con más de 2,7 millones de habitantes en el 2018"]. Grupo El Comercio. Retrieved November 14, 2019.</ref> ქალაქის ცენტრი [[ზღვის დონე|ზღვის დონიდან]] 2800 მეტრზე მდებარეობს, შესაბამისად კიტო ყველაზე მაღლა მდებარე დედაქალაქებს შორის მეორეა ([[ლა-პასი]]ს შემდეგ). არის [[ეკვატორი|ეკვატორთან]] ყველაზე ახლოს მდებარე ქალაქი.<ref name="Contact Us">"[http://www.tame.com.ec/index.php?option=com_content&view=article&id=134&Itemid=18&lang=en Contact Us]." TAME. Retrieved on March 14, 2010.</ref> მდებარეობს [[სამხრეთი ამერიკა|სამხრეთი ამერიკის]] ჩრდილო-დასავლეთ ნაწილში, [[გაულაბამბა (მდინარე)|მდინარე გაულაბამბას]] ბასეინის გასწვირ, [[პიჩინჩა (ვულკანი)|ვულკან პიჩინჩას]] აღმოსავლეთ ფერდობზე,<ref name="eppetroecuador.ec">{{cite web |url=http://www.eppetroecuador.ec/?page_id=166 |publisher=Petroecuador |archive-url=https://web.archive.org/web/20160207232944/https://www.eppetroecuador.ec/?page_id=166 |archive-date=2016-02-07 |language=es |title=Contacto |accessdate=2020-07-28 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160207232944/https://www.eppetroecuador.ec/?page_id=166 |archivedate=2016-02-07 }}</ref> აქტიურ [[სტრატოვულკანი|სტრატოვულკანურ]] [[ანდები]]ს მთებში. 2008 წელს ქალაქი მოეწყო, როგორც [[სამხრეთ ამერიკის ერთა კავშირი]]ს მთავარი ოფისი.<ref>{{Cite journal |title=Security Watch: South American unity |url=http://www.isn.ethz.ch/news/sw/details.cfm?ID=19022 |publisher=International Relations and Security Network |accessdate=August 1, 2008 }}</ref> კიტოს ისტორიული ცენტრი ერთ-ერთი ყველაზე მასშტაბური, ყველაზე ნაკლებად შეცვლილი და საუკეთესოდ დაცული ადგილია ამერიკაში.<ref name=unesco>{{cite web|url=https://whc.unesco.org/en/list/2 |title=City of Quito – UNESCO World Heritage |publisher=Whc.unesco.org |date= |accessdate=2010-04-30}}</ref> კიტო და [[კრაკოვი]] ([[პოლონეთი]]) იყო პირველი ტერიტორიები, რომლებიც [[იუნესკო]]მ, 1978 წელს, [[მსოფლიო მემკვიდრეობა|მსოფლიო კულტურული მემკვიდრეობად]] გამოაცხადა.<ref name=unesco/> ქალაქის ცენტრალური მოედანი მდებარეობს [[ეკვატორი]]დან 25 კმ-ით სამხრეთით; კიტოს მხოლოდ 1 კმ მონაკვეთი ხვდება 0 გრადუს განედში, სადაც აღმართულია სპეციალური [[მონუმენტი]] და [[მუზეუმი]], რასაც ადგილობრივები უწოდებენ ''la mitad del mundo'' (მსოფლიოს შუაგული). მის არქიტექტურაში ჰარმონიულადაა შერწყმული ესპანური, ჰოლანდიური და ინდიელების შენობების სტილი. ==გეოგრაფია== კიტო მდებარეობს [[ეკვადორი]]ს [[მთიანეთი]]ს ჩრდილოეთით, მდინარე [[გაულამბამბა (მდინარე)|გაულაბამბას]] აუზის გასწვრივ. ქალაქი აგებულია გრძელ პლატოზე, რომელიც მდებარეობს [[პიჩანჩო (ვულკანი)|ვულკან პიჩინჩას]] აღმოსავლეთ ფერდობზე. გაულამბამბას ხეობა, სადაც კიტო მდებარეობს, ვულკანებით არის შემოსაზღვრული; ზოგი მათგანი თოვლით არის დაფარული და მოწმენდილ დღეს ქალაქიდანაც ჩეიძლება მათი დანახვა. არის ეკვატორთან ყველაზე ახლოს მდებარე ქალაქი. კიტოს საშუალო სიმაღლე ზღვის დონიდან 2,820 მეტრია.<ref>{{cite web|url=http://www.ecuadorexplorer.com/html/quito_overview.html|title=Quito Ecuador Travel Guide - Altitude, Hotels, Airport, Tours|work=ecuadorexplorer.com|accessdate=22 November 2016}}</ref> ===ახლომდებარე ვულკანები=== [[File:Pichincha desde Itchimbia.jpg|thumb|right|[[პიჩინჩა (ვულკანი)|ვულკან პიჩინჩას]] ხედი კიტოდან]] კიტოსთან ყველაზე ახლოს მდებარე ვულკანი არის [[პიჩინჩა (ვულკანი)|პიჩინჩა]], რომელიც ქალაქის დასავლეთ ნაწილში მდებარეობს. კიტო ერთადერთი დედაქალაქია, რომელიც აქტიურ ვოლკანთან ასე ახლოს აშენდა.<ref>{{cite web |author=Chris Beall |url=http://www.lonelyplanet.com/ecuador/travel-tips-and-articles/76129 |title=Ecuador's top 10 volcanic experiences – travel tips and articles |website=Lonely Planet |date= |access-date=2013-03-12 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130221065234/http://www.lonelyplanet.com/ecuador/travel-tips-and-articles/76129 |archivedate=2013-02-21 }}</ref> ვულკან პიჩინჩას რამდენიმე მწვერვალი გააჩნია; მათ შორისაა: რუკუ პიჩინჩა (ზღვის დონიდან 4700 მეტრი) და გუაგუა პიჩინჩა (ზღვის დონიდან 4794 მეტრი). პიჩინჩა აქტიური ვულკანია, რომელსაც [[ეროვნული პოლიტექნიკური სკოლა|ეროვნული პოლიტექნიკური სკოლის]] გეოგრაფიული ინსტიტუტის ვულკანოლოგები ამოწმებენ. უდიდესი ამოფრქვევა მოხდა 1660 წელს, როცა ქალაქი 25 სანტიმეტზე მეტი სისქის ფერფლმა დაფარა.<ref name=nesdis> {{Cite journal |title=Guagua Pichincha |url=http://www.osei.noaa.gov/guagua.html |publisher=National Environmental Satellite, Data, and Information Service |accessdate=August 2, 2008 |date=July 2007 |author1=Naumova, En |author2=Yepes, H |author3=Griffiths, Jk |author4=Sempértegui, F |author5=Khurana, G |author6=Jagai, Js |author7=Játiva, E |author8=Estrella, B |volume=6 |issue=1 |page=21 |pmid=17650330 |pmc=1947976 |doi=10.1186/1476-069X-6-21 |journal=Environmental health : a global access science source |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080915104247/http://www.osei.noaa.gov/guagua.html |archivedate=September 15, 2008 }}</ref> XIX საუკუნეში მოხდა სამი მცირე ამოფრქვევა. უკანასკნელი ამოფრქვევა დაფიქსირდა 1999 წლის 5 ოქტომბერს; კვამლი ქალაქიდანაც შეამჩნიეს; აგრეთვე ქალაქმდე მოაღწია ფერფლის დიდმა ოდენობამაც.<ref> {{cite web |title = Guagua Pichincha |work = Operational Significant Event Imagery |publisher = [[National Oceanic and Atmospheric Administration]] |url = http://www.osei.noaa.gov/guagua.html |accessdate = 2013-03-28 |url-status = dead |archiveurl = https://web.archive.org/web/20080915104247/http://www.osei.noaa.gov/guagua.html |archivedate = 2008-09-15 }}</ref> ქალაქზე გავლენის მოხდება სხვა მიმდებარე ვულკანებსაც შეუძლია. 2002 წლის ნოემბერში ვულკანმა რევენტადორმა იფეთქა და ქალაქი თხელი ნაცრის ნაწილაკებით დაიფარა; ფენის სისქემ რამდენიმე სანტიმეტრს მიაღწია.<ref>{{citation |contribution=Characteristics and impacts of recent ash falls produced by Tungurahua and El Reventador volcanoes, Ecuador |first=J-L. |last=Le Pennec |year=2006 |title=Fourth Conference, Cities on Volcanoes |url=http://www.igepn.edu.ec/PUBLICACIONES/2006/LePennec459.pdf |display-authors=etal |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081030151545/http://www.igepn.edu.ec/PUBLICACIONES/2006/LePennec459.pdf |archivedate=2008-10-30 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081030151545/http://www.igepn.edu.ec/PUBLICACIONES/2006/LePennec459.pdf |date=2008-10-30 }}</ref> კიტოს აღმოსავლეთით, გაულამბამბას ველის დასავლეთით მდებარეობს ცენტრალური კორდილიერების (სამეფო კორდილერები) რამდენიმე ვულკანი; მათ შორისაა: [[ილინზა (ვულკანი)|ილინზა]], [[ატაკაზო (ვულკანი)|ატაკაზო]] და [[პულულაჰა (ვულკანი)|პულულაჰა]] (მდებარეობს პულულაჰას გეობოტანიკური ნაკრძალის ტერიტორიაზე).<ref>{{Cite web |title=Geography |url=http://www.quito.com/v/geography/ |access-date=March 29, 2013 }}</ref> ===კლიმატი=== [[კიოპენის კლიმატის კლასიფიკაცია|კიოპენის კლიმატის კლასიფიკაციის]] მიხედვით კიტოს სამხრეთ ნაწილი ხასიათდება სუბტროპიკული მაღალმთიანი კლიმატით, ხოლო ჩრდილოეთ ნაწილი თბილ-ზაფხულის ხმელთაშუა ზღვის კლიმატით. [[ეკვატორი|ეკვატორზე]] მისი ადგილმდებარეობისა და სიმაღლის გამო, კიტოს ახასიათებს საკმაოდ გრილი კლიმატი. შუადღის საშუალო მაქსიმალური ტემპერატურა 21.4 გრადუსია, ხოლო ღამის მინიმალური ტემპერატურა საშუალოდ - 9.8 გრადუსი.<ref>{{Cite journal|title=Weather |publisher=Sitio Oficial Turístico de Quito |url=http://www.quito.com.ec/index.php?option=com_content&task=view&id=173&Itemid=340 |accessdate=August 2, 2008 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110719134200/http://www.quito.com.ec/index.php?option=com_content&task=view&id=173&Itemid=340 |archivedate=July 19, 2011 }}</ref> წლიური საშუალო ტემპერატურა 15.6 გრადუსია.<ref>{{Cite journal |title=Average weather for Quito |publisher=The Weather Channel |url=http://www.weather.com/weather/wxclimatology/monthly/graph/ECXX0008? |accessdate=August 2, 2008 }}</ref> გამოიყოფა ორი სეზონი: მშრალი სეზონი და წვიმების სეზონი. მშრალი სეზონი, ივნისიდან სექტემბრამდე (4 თვე), მოიხსენიება როგორც ზაფხული; ხოლო წვიმების სეზონი, ოქტომბრიდან მაისის ჩათვლით (8 თვე), ზამთარად არის მოხსენიებული. ადგილმდებარეობიდან გამომდინარე წლიუქი ნალექების ოდენობა დაახლოებით 1,000 მმ-ია. ზღვის დონიდან ქალაქის სიმაღლის გამო, კიტო, მსოფლიოს ქვეყნებთან შედარებით, მზისგან ყველაზე დიდი რაოდენობით იღებს რადიაციულ სხივებს; ამის გამო დღის განმავლობაში [[ულტრაიისფერი ინდექსი|UV]] ინდექსი ზოგჯერ 24-საც კი აღწევს.<ref>{{cite web|title=Radiación UV nociva en Guayaquil y Quito|url=http://www.eluniverso.com/2008/10/23/0001/18/25F275D42FDE4AC9AE4AA40D9DC3CFE3.html|website=www.eluniverso.com|publisher=El gran Guayaquil|accessdate=29 September 2014}}</ref><ref>{{cite web|title=Alertan sobre rayos UV en Quito|url=http://www.metroecuador.com.ec/1532-alertan-sobre-rayos-uv-en-quito.html|website=www.metroecuador.com|publisher=Metro Ecuador|accessdate=29 September 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20141006162217/http://www.metroecuador.com.ec/1532-alertan-sobre-rayos-uv-en-quito.html|archive-date=2014-10-06|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141006162217/http://www.metroecuador.com.ec/1532-alertan-sobre-rayos-uv-en-quito.html|archivedate=2014-10-06}}</ref> ის ფაქტი, რომ კიტო თითქმის ეკვატორზე მდებარეობს, ნიშნავს, რომ მაღალი წნევას აქ ძალზე იშვიათად ვხვდებით. წნევა სტაბილურია, ამის გამო როგორც ძალიან მაღალ, ისე ძალიან დაბალ წნევას აქ თითქმის ვერ ვხვდებით. 2010 წლის 1 ივლისიდან 2011 წლის 30 ივნისამდე დაფიქსირებულ წნევის მაჩვენებლებს შორის ყველაზე დაბალი 998.2 [[ჰექტოპასკალი|ჰპა]] იყო, ხოლო ყველაზე მაღალი 1,015.2 ჰპა. ჩვეულებრივ, წნევა მაქსიმალურ მაჩვენებელს შუაღამისას, ხოლო მინიმალურს შუადღისას აღწევს.<ref>{{cite web|url=http://www.wunderground.com/personal-weather-station/dashboard?ID=IPICHINC3#history/|title=Yanahuaico Weather – Personal Weather Station: IPICHINC3 by Wunderground.com – Weather Underground|author=|date=|work=wunderground.com}}</ref> ==ტოპოგრაფიული ზონები== კიტო დაყოფილია ტერიტორიად, რომლებიც ერთმანეთისგან გორაკებით არის გამოყოფილი. მათ შორისაა: *ცენტრი: მოიცავს კოლონიურ ძველ ქალაქს. *სამხრეთი: ძირითადად არის ინდუსტრიული და საცხოვრებელი ადგილი; მშრომელთა კლასის საცხოვრებელი ტერიტორია. *ჩრდილოეთი: თანამედროვე კიტო, სადაც მდებარეობს მაღლივი კორპუსები, სავაჭრო ცენტრები, მაღალი დონის საცხოვრებელი ადგილები; არის ფინანსური უბანი; აგრეთვე არის მშრომელთა კლასის საცხოვრებელი ტერიტორიაც. ==ღირშესანიშნაობები== ===ისტორიული ცენტრი=== [[File:Quito Centro Histórico.JPG|thumb|upright|ქალაქის ისტორიულ ცენტრში მდებარე [[ელ საგრარიოს ეკლესია (კიტო)|ელ საგრარიოს ეკლესია]]]] კიტოს ისტორიული ცენტრი ერთ-ერთი ყველაზე მასშტაბური, ყველაზე ნაკლებად შეცვლილი და საუკეთესოდ დაცული ადგილია [[ამერიკა]]ში.<ref name="unesco"/> ეს ცენტრი, კრაკოვის ისტორიულ ცენტრთან ერთად, პირველი იყო, რომელიც [[იუნესკო]]ს მიერ [[მსოფლიო მემკვიდრეობა|მსოფლიო მემკვიდრეობის]] ძეგლად გამოაცხადა 1978 წლის 18 სექტემბერს. კიტოს ისტორიული ცენტრი მდებარეობს დედაქალაქის ამჟამინდელი ცენტრის სამხრეთით, გადაჭიმულია 320 ჰექტარ ფართობზე (790 ჰექტარი) და [[ლათინური ამერიკა|ლათინური ამერიკის]] ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ისტორიული მხარეა. ცენტრში 130 მონუმენტური შენობაა განთავსებული.{{ფაქტი||28|07|2020}} ===პრეზიდენტის სასახლე=== [[File:Carondelet - Quito.JPG|thumb|right|[[პრეზიდენტის სასახლე (კიტო)|პრეზიდენტის სასახლე]]]] [[პრეზიდენტის სასახლე (კიტო)|პრეზიდენტის სასახლე]] [[ეკვადორის რესპუბლიკა|ეკვადორის რესპუბლიკის]] მთავრობის ადგილსამყოფელია, რომელიც კიტოს ისტორიულ ცენტრში მდებარეობს. მთავარეპისკოპოსის სასახლესთან, მუნიციპალური სასახლესთან, სასტუმრო პლაზა გრანდესა და მიტროპოლიენის ტაძართან ერთად სასახლე გადაჰყურებს დამოუკიდებლობის მოედნად, ან „პლაზა გრანდედ“ (კოლონიური სახელი) წოდებულ დიდ საზოგადოებრივ სივრცეს. რესპუბლიკური პერიოდის განმავლობაში თითქმის ყველა პრეზიდენტი ქვეყანას ამ ადგილიდან მართავდა. პრეზიდენტის რეზიდენცია მდებარეობს სასახლის მესამე სართულზე, ადმინისტრაციულ ოფისებთან ერთად. რეზიდენცია არის მდიდრული კოლონიური სტილის ბინა, რომელშიც პრეზიდენტი და მისი ოჯახი ცხოვრობდა. ===კიტოს ტაძარი=== [[კიტოს ტაძარი]] არის ქალაქის კათოლიკური საზოგადოებისთვის სულიერი ღირებულების ერთ-ერთი უდიდესი რელიგიური სიმბოლო. კონსტრუქციის მშენებლობა 1562 წელს დაიწყო; კიტოს ეპარქია ჩვიდმეტი წლის შემდეგ, 1545 წელს შეიქმნა. ეკლესიის შენობის მშენებლობა 1806 წელს, პრეზიდენტ ბარონ ჰექტორ დე კარონდეტელის წინამძღოლობის პერიოდში, დასრულდა.<ref>[https://www.ecuador.com/attractions/sights/metropolitan-cathedral-quito/ www.ecuador.com მეტროპოლიტენის კიტოს ტაძარი]</ref> ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი მოვლენა, რომელიც ამ ტაძარში მოხდა, არის 1877 წლის 30 მარტს, [[დიდი პარასკევი|დიდ პარასკევს]], კიტოს ეპისკოპოს, ჟოზე იგნასიო-ჩერა-ბარბას მკვლელობა, რომელიც ნაკურთხ ღვინოში შერეული საწამლავით მოკლეს. ტაძარის ტერიტორიაზე მდებარეობს გრანდ მარშალ ანტონიო ხოსე დე საქრესა და რამდენიმე რესპუბლიკის პრეზიდენტის, ასევე აქ დაღუპული ეპისკოპოსებისა და მღვდლების საფლავები. ტაძარი თავისუფლების მოედნის სამხრეთ მხარეს მდებარეობს.<ref>{{Cite web |url=http://www.catedraldequito.org/en/la-catedral/ |title=www.ecuador.com მეტროპოლიტენის კიტოს ტაძარი |accessdate=2020-07-29 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200729084158/http://www.catedraldequito.org/en/la-catedral/ |archivedate=2020-07-29 }}</ref> ===სან-ფრანცისკოს ეკლესია=== [[სან-ფრანცისკოს ეკლესია (კიტო)|სან-ფრანცისკოს ეკლესია]] არის [[ლათინური ამერიკა|ლათინური ამერიკის]] ქალაქების ისტორიულ ცენტრებს შორის უდიდესი შემორჩენილი არქიტექტურული ჯგუფი. ეკლესიის მშენებლობა დაიწყო 1550 წელს, პლაზას მიმდებარე ტერიტორიაზე, სადაც ადგილობრივი ამერიკელები საქონელგაცვლას აწარმოებდნენ. ===ელ-საგრარიოს ეკლესია=== [[ელ-საგრარიოს ეკლესია (კიტო)|ელ-საგრარიოს ეკლესია]] (''Iglesia de El Sagrario'') კოლონიურ ეპოქაში იყო კიტოს ერთ-ერთი უდიდესი არქიტექტურული ღირსშესანიშნაობა. აშენდა XVII საუკუნის ბოლოს; ეკლესიის კონსტრუქცია [[იტალიური რენესანსი]]ს სტილის არის. მის ცენტრალურ თაღს მივყავართ გუმბათქვეშ, ფრესკებთან, რომლებზეც გამოსახულია მთავარანგელოზები და სხვადასხვა მომენტი [[ბიბლია|ბიბლიიდან]]; აღნიშნული ფრესკები ფრანცისკო ალბანმა შექმნა. „ლეგარდას“ მიერაა მოოქროვილი საკურთხეველი. ეკლესია მდებარეობს გარსია მორნოს ქუჩაზე, [[კიტოს ტაძარი|კიტოს ტაძრის]] მახლობლად.<ref>[https://www.malaga.es/en/turismo/patrimonio/lis_cd-3807/cnl-93/church-of-el-sagrario-side-chapel?cache=94570 ელ საგრარიოს ეკლესია www.malaga.es-ზე]</ref> ===ელ-პანესილიო=== [[ელ-პანესილიო]] არის ქალაქის შუა დასავლეთ ნაწილში, ზღვის დონიდან 3,016 მეტრი სიმაღლეზე, მდებარე მთა. მთის მწვერვალზე მდებარეობს ღვთისმშობლის ძეგლი; მისი დანახვა შესაძლებელია კიტოს უმეტესი ნაწილიდან. 1976 წელს ესპანელ მხატვარს, აგუსტინ დე ლა ჰარემ მატორას, რელიგიური ბრძანებით დაევალა 41 მეტრის სიგრძის ალუმინის მადონას ქანდაკების აშენება, რომელიც ელ-პანესილიოს მწვერვალზე, მაღალ კვარცხლბეკზე, უნდა მდგარიყო. აღნიშნულ გორაკზე მდგარი ღვთისმშობლის ქანდაკება 1732 წელს ბერნარდო დე ლაგერდას მიერ შექმნილი ქანდაკების რეპლიკაა; ამის გამო, აღნიშნულ ძეგლს ორ სახელს, ლეგარდას ღვთისმშობელს ან პანესილიოს ღვთისმშობელს უწოდებენ. ==განათლება== ===უნივერსიტეტები=== [[ეკვადორის უმაღლესი განათლების ეროვნული საბჭო]]ს (CONESUP) თანახმად, ეს არის უნივერსიტეტები, რომლებიც ქალაქ კიტოს მახლობლად ან მის გარშემო, 2006 წლამდე დაარსდა:<ref name=Universities>{{cite web|url=http://www.conesup.net/lista_universidades.php |title=Consejo Nacional de Educación Superior del Ecuador |publisher=Conesup.net |accessdate=April 30, 2010 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100611211838/http://conesup.net/lista_universidades.php |archivedate=June 11, 2010 }}</ref> [[File:Flacsobelo.JPG|thumb|right|ქალაქ კიტოს ჩრდილოეთით მდებარე ლათინური ამერიკის სოციალურ მეცნიერებათა ფაკულტეტი FLACSO-ს უნივერსიტეტის შენობები]] {|class="wikitable sortable" |- ! უნივერსიტეტი ! დაარსების თარიღი |- |[[ეკვადორის ცენტრალური უნივერსიტეტი]] |18/03/1826 |- |[[ეროვნული პოლიტექნიკური სკოლა (ეკვადორი)|ეროვნული პოლიტექნიკური სკოლა]] |27/08/1869 |- |[[ეკვადორის საკათედრო უნივერსიტეტი]] |04/11/1946 |- |[[კვლევების ეროვნული ინსტიტუტი (კიტო)|კვლევების ეროვნული უნივერსიტეტი]] |20/06/1972 |- |[[ლათინური ამერიკის სოციალურ მეცნიერებათა ფაკულტეტი (კიტო)|ლათინური ამერიკის სოციალურ მეცნიერებათა ფაკულტეტი]] |16/12/1974 |- |[[არმიის უმაღლესი პოლიტექნიკური სკოლა E.S.P.E.]] |08/12/1977 |- |[[ეკვატორის ტექნოლოგიური უნივერსიტეტი]] |18/02/1986 |- |[[სიმონ ბოლივარ ანდესის უნივერსიტეტი]] |27/01/1992 |- |[[Internacional SEK]] |30/06/1993 |- |[[კიტოს სან-ფრანცისკოს უნივერსიტეტი]] |25/10/1988 |- |[[ამერიკის უნივერსიტეტი (ეკვადორი)|ამერიკის უნივერსიტეტი]] |29/11/1995 |- |[[ეკვადორის საერთაშორისო უნივერსიტეტი]] |30/08/1996 |- |[[წყნარი ოკეანის უნივერსიტეტი: ბიზნესის სკოლა]] |18/12/1997 |- |[[ტურისტული სპეციალობების უნივერსიტეტი (კიტო)|ტურისტული სპეციალობების უნივერსიტეტი]] |31/03/2000 |- |[[ნახევარსფეროების უნივერსიტეტი (კიტო)|ნახევარსფეროების უნივერსიტეტი]] |20/05/2004 |- |[[სალესიანას პოლიტექნიკური უნივერსიტეტი]] |05/08/1994 |} ===ბიბლიოთეკები=== ეკვადორის ერთ-ერთი უძველესი და ყველაზე მნიშვნელოვანი ბიბლიოთეკა არის კიტოში მდებარე ცენტრალური უნივერსიტეტის ბიბლიოთეკა. იგი დაარსდა 1586 წელს და მის მფლობელობაშია 170,000 წიგნების სერია. ==სპორტი== [[File:Estadio de LDU Tribuna E.jpg|thumb|right|Estadio Casa Blanca - კიტოს უახლესი სტადიონი, [[კიტო LDU (საფეხბურთო კლუბი)|კიტო LDU-ს]] საშინაო მოედანი.]] კიტოში აქვს განლაგებული ძირითადი სათაო ოფისები ქვეყნის შვიდ ცნობილ [[ფეხბურთი]]ს კლუბს. ქალაქის ყველაზე პოპულარულ კლუბებს ([[კიტო L.D.U. (საფეხბურთო კლუბი)|კიტო L.D.U.]], [[ელ ნასიონალი (საფეხბურთო კლუბი)|ელ ნასიონალი]]) ქვეყნის ეროვნული ჩემპონობა 28-ჯერ აქვთ მოპოვებული. ქალაქის პირველი გუნდები, რომლებმაც ეროვნულ ლიგაში ითამაშეს, არიან [[კიტო დეპორტივო (საფეხბურთო კლუბი)|კიტო დეპორტივო]] და [[აუკასი (საფეხბურთო კლუბი)|აუკასი]]. კიტო L.D.U არის ერთადერთი კლუბი, რომელსაც ოთხი კონტინენტური ტიტული აქვს მოგებული. ეკვადორის ისტორიაში მეორე ყველაზე ტიტულოვანი გუნდი ელ-ნასიონალია. ქალაქის პროფესიონალურ გუნდებში შედიან: [[კიტოს ამერიკა (საფეხბურთო კლუბი)|კიტოს ამერიკა]], [[აუკასი (საფეხბურთო კლუბი)|აუკასი]], [[კიტო L.D.U. (საფეხბურთო კლუბი)|კიტო L.D.U.]], [[ელ ნასიონალი (საფეხბურთო კლუბი)|ელ ნასიონალი]], [[კიტო დეპორტივო (საფეხბურთო კლუბი)|კიტო დეპორტივო]], [[ESPOLI (საფეხბურთო კლუბი)|ESPOLI]], [[კათოლიკური უნივერსიტეტი (საფეხბურთო კლუბი)|კათოლიკური უნივერსიტეტი]]. ქალაქის გეოგრაფიული მდებარეობის გამო, კიტოს ყველა სტადიონი ზღვის დონიდან დაახლოებით 2,800 მეტრი სიმაღლეზე მდებარეობს, რაც ადგილობრივ გუნდებს სხვა ქვეყნის კლუბებისა თუ ნაკრებების წინააღმდეგ დიდ უპირატესობას ანიჭებს; ესაა ერთ-ერთი მიზეზი, რომლის საშუალებითაც [[ეკვადორის ეროვნული საფეხბურთო ნაკრები|ეკვადორმა]] გასული ორი მსოფლიო ჩემპიონატის საკვალიფიკაციო ეტაპზე გასვლა მოახერხა.<ref>{{cite web |url=http://www.studylanguages.org/spanishcourses/ecuador/quito/quito-sports.asp |title=Quito Sports |work=studylanguages.org |accessdate=22 November 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170305033407/http://www.studylanguages.org/spanishcourses/ecuador/quito/quito-sports.asp |archive-date=5 March 2017 |url-status=dead |df=dmy-all |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170305033407/http://www.studylanguages.org/spanishcourses/ecuador/quito/quito-sports.asp |archivedate=5 მარტი 2017 }}</ref> ==ბიბლიოგრაფია== * {{cite book|author=W. B. Stevenson|authorlink=W. B. Stevenson|title=Historical and Descriptive Narrative of 20 Years' Residence in South America |year=1825|publisher=Hurst, Robinson, and Co. |location=London |chapter=Quito |chapterurl= https://books.google.com/books?id=7gwNAAAAIAAJ&pg=PA279 }} * {{cite book |title= La imprenta en Quito (1760-1818) |author= [[José Toribio Medina]] |year=1904 |location=Santiago de Chile |publisher= Imprenta Elzeviriana |language=es |url= https://catalog.hathitrust.org/Record/001757624 |via=HathiTrust }} (Annotated list of titles published in Quito, arranged chronologically) * {{Citation | title = [[Encyclopædia Britannica Eleventh Edition|Encyclopædia Britannica]] | publication-place = New York | publication-date = 1910 | edition=11th | oclc = 14782424 | via=Internet Archive |chapter =Quito |chapterurl =https://archive.org/stream/encyclopaediabri22chisrich#page/763/mode/1up | ref = {{harvid|Britannica|1910}} }} * {{cite book |title=[[Catholic Encyclopedia]] |chapter=Quito |author= A.A. MacErlean |chapterurl= https://archive.org/stream/catholicencyclop12herbuoft#page/615/mode/1up |location=New York |year=1911 | ref = {{harvid|Catholic Encyclopedia|1911}} }} * {{cite book|author= Nicholas P. Cushner |title=Farm and Factory: The Jesuits and the Development of Agrarian Capitalism in Colonial Quito|url=https://books.google.com/books?id=NCwjzDGTbasC|year=1982|publisher=State University of New York Press |isbn=978-0-87395-570-6 | ref = {{harvid|Cushner|1982}} }} * {{cite book |year= 1991 |title=Metropolitan Planning and Management in the Developing World: Abidjan and Quito |publisher= United Nations Centre for Human Settlements (Habitat) |location= Nairobi |isbn=9211311802 }} * {{cite book|author=Kris E. Lane|title=Quito 1599: City and Colony in Transition|url=https://archive.org/details/quito1599citycol0000lane|year=2002|publisher= University of New Mexico Press |isbn=978-0-8263-2357-6 }} * {{cite web |author= |title=Quito |work=Understanding Slums: Case Studies for the Global Report 2003 |url= http://www.ucl.ac.uk/dpu-projects/Global_Report/a-z.htm |publisher=United Nations Human Settlements Programme and University College London |year=2003 }} * {{cite book|author=David Marley|title=Historic Cities of the Americas: An Illustrated Encyclopedia|year=2005|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-1-57607-027-7 |chapter=Quito |chapterurl= https://books.google.com/books?id=q1a4j2HNmjUC&pg=PA768 | ref = {{harvid|Marley|2005}} }} == რესურსები ინტერნეტში == * [http://www.quito.gov.ec Official Web site of the municipality of Quito] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110811054507/http://www.quito.gov.ec/ |date=2011-08-11 }} * [http://www.in-quito.com Official Travel Guide of the municipality of Quito] * [http://www.quito.com.ec Official tourism Web site of the municipality of Quito] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201205070855/http://www.quito.com.ec/ |date=2020-12-05 }} * [http://www.trolebus.gov.ec Official Web site of the trolleybus system] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110719123149/http://www.trolebus.gov.ec/ |date=2011-07-19 }} * [http://ecuadorrealestate.org/2010-ecuador-national-holiday-calendar/ Ecuador National Holiday Calendar] * [http://www.tramz.com/ec/q/qe.html The Tramways of Quito] * [http://www.tramz.com/ec/q/b1.html The Trolleybus System of Quito] * [http://www.museos-ecuador.com.ec Museum and Virtual Library (Museums of Central Bank of Ecuador)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100103060508/http://www.museos-ecuador.com.ec/ |date=2010-01-03 }} ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{Commons}} {{სამხრეთ ამერიკის დედაქალაქები}} {{ინკები}} {{მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლები ეკვადორში}} [[კატეგორია:ეკვადორის ქალაქები]] [[კატეგორია:სამხრეთ ამერიკის დედაქალაქები]] [[კატეგორია:მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლები ეკვადორში]] fyj5jpsww42zq04oee3e8sdthy8b6bk 0 55231 4408928 4360664 2022-08-19T01:13:49Z InternetArchiveBot 124291 [[ვიკიპედია:გადამოწმებადობა|შემოწმების]] მიზნით 1 წიგნის დამატება (20220818)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა დასახლება |სტატუსი = ქალაქი |ქართული სახელი = ლიმა |მშობლიური სახელი = Lima |ქვეყანა = პერუ |პანორამა = Lima2017 A.jpg |პანორამის სიგანე = 250px |წარწერა = |დროშა = |გერბი = Coat of arms of Lima.svg |გერბის სიგანე = 70 |დროშის სიგანე =90 |lat_dir = S|lat_deg= 12|lat_min= 02.6|lat_sec= |lon_dir = W|lon_deg= 77|lon_min= 01.7|lon_sec= |ქვეყნის რუკის ზომა = 220 |რეგიონის რუკის ზომა = 200 |რაიონის რუკის ზომა = |რეგიონის ტიპი = |რეგიონი = ლიმა (რეგიონი){{!}} ლიმა |რეგიონი ცხრილში = |შიდა დაყოფა = 43 რაიონი |რაიონის ტიპი= |რაიონი = |მმართველის ტიპი = ქალაქის მაიორი |მმართველი = სუსანა ვილიარანი |დაარსების თარიღი = 1535 |დაქვემდებარება = დედაქალაქი |პირველი ხსენება = |წინა სახელები = |სტატუსი-დან = |ფართობი = 2 672.3 |სიმაღლის ტიპი=ზღვის დონე{{!}}სიმაღლე |დასახლების ცენტრის სიმაღლე= 0 - 1 548 |მოსახლეობა = 7 605 742 |აღწერის წელი = 2007 |სიმჭიდროვე =3 008,8 |აგლომერაცია = |ეროვნული შემადგენლობა = |დროის სარტყელი = -5 |DST = |სატელეფონო კოდი = |საფოსტო ინდექსი = 51 |საავტომობილო კოდი = |საიტი = http://www.munlima.gob.pe |კატეგორია ვიკისაწყობში = Lima }} '''ლიმა''' ({{lang-es|Lima}}) — [[პერუ]]ს [[დედაქალაქი]] და ქვეყნის უმსხვილესი ქალაქი. გაშენებულია მდინარეების — [[ჩილონი]]ს, [[რიმაკი]]ს და [[ლურინი]]ს ველებზე, ქვეყნის ცენტრალურ ნაწილში, [[წყნარი ოკეანე|წყნარი ოკეანის]] [[უდაბნო]]ს ტიპის სანაპიროზე. საზღვაო ნავსადგურ [[კალიაო]]სთან ერთად ქმნის ლიმის მეტროპოლიას. დაახლოებით 9 მილიონი მცხოვრებით, ლიმა [[ლათინური ამერიკა|ლათინური ამერიკის]] მეხუთე უდიდესი ქალაქია [[მეხიკო]]ს, [[სან-პაულუ]]ს, [[ბუენოს-აირესი]]სა და [[რიო-დე-ჟანეირო]]ს შემდეგ. ქალაქში განლაგებულია ლათინური ამერიკის ერთ-ერთი უდიდესი საფინანსო კვანძები. გლობალიზაციისა და მსოფლიო ქალაქების კვლევის ქსელის (GaWC) მიერ იგი განისაზღვრება როგორც ბეტა რანგის ქალაქი. ქალაქი [[1535]] წლის [[18 იანვარი|18 იანვარს]] [[ესპანელები|ესპანელმა]] [[კონკისტადორი|კონკისტადორმა]] [[ფრანსისკო პისარო]]მ დააარსა და სიუდად-დე-ლოს-რეიესი ანუ „მეფეთა ქალაქი“ უწოდა. იგი გახდა ესპანური [[პერუს ვიცე-სამეფო]]ს დედაქალაქი და ყველაზე მნიშვნელოვანი ქალაქი. [[ომი დამოუკიდებლობისათვის პერუში|პერუს დამოუკიდებლობისათვის ომის]] შემდეგ, ლიმა [[პერუ|პერუს რესპუბლიკის]] [[დედაქალაქი]] გახდა. დღეისათვის, პერუს [[მოსახლეობა|მოსახლეობის]] დაახლოებით 1/3 ლიმის მეტროპოლიურ არეალში ცხოვრობს. ლიმაში მდებარეობს ახალი სამყაროს უძველესი უმაღლესი სასწავლებელი, [[სან-მარკოსის ეროვნული უნივერსიტეტი]], რომელიც [[პერუს ვიცე-სამეფო|ესპანეთის კოლონიური]] რეჟიმის პერიოდში, [[1551]] წლის [[12 მაისი|12 მაისს]] დაარსდა და უძველესი, დღემდე უწყვეტად ფუნქციონირებადი [[უნივერსიტეტი]]ა [[ამერიკა (ქვეყნის ნაწილი)|ამერიკის კონტინენტზე]]. == ეტიმოლოგია == ადრეული [[ესპანური ენა|ესპანური]] ქრონიკების თანახმად, ლიმის არეალს ერთ დროს ''იჩიმა'' ერქვა, რაც ადგილობრივი მოასახლეობისგან გამომდინარეობდა. [[XV საუკუნე]]ში არეალის [[ინკები]]ს მიერ დაპყრობამდე, მდინარე [[რიმაკი]]ს ხეობაში მდებარე ორაკული მნახველთათვის ცნობილი იყო როგორც ლიმაკი (რაც სანაპირო ზოლის [[კეჩუა (ენა)|კეჩუას ენაზე]] მოსაუბრეს ნიშნავს). ეს ორაკული შემდეგში ესპანელებმა დაანგრიეს და ეკლესიით ჩაანაცვლეს, მაგრამ სახელი „''ლიმაკი''“ ადგილობრივე ენაში, როგორც ქრონიკები მოწმობს „''იჩმამ''“ ჩაანაცვლა, როგორც არეალის საერთო სახელმა.<ref name="Limaq">{{Cite web|url=http://aymara.org/biblio/lima_etimologia.pdf |title=Limaq |publisher=aymara.org |date= |accessdate=2009-10-10}}</ref> თანამედროვე სწავლების თანახმად, სახელი „ლიმა“ მომდინარეობს ლიმაკიდან. ამ თეორიას აძლიერებს ლინგვისტური მსგავსებაც, მით უფრო, რომ სალაპარაკო [[ესპანური ენა]] უარყოფს თანხმოვანზე დაბოლოებულ სიტყვებს, როგორც ამ შემთხვევაშიც დამკვიდრდა საბოლოოდ ეს სიტყვა. ქალაქი დაარსდა [[1535]] წელს სახელით „მეფეთა ქალაქი“ (Ciudad de los Reyes) რადგან მისი დაფუძნება 18 იანვარს, [[ნათლისღება|ნათლისღების]] დღესასწაულზე გადაწყდა. მაგრამ ეს სახელი მალევე დაკნინდა არგამოყენების გამო და ქალაქს სახელად ლიმა შეურჩიეს. [[პერუ]]ს ძველ ესპანურ რუკებზე შესაძლებელია ორივე სახელის — ლიმას და სიუდად-დე-ლოს-რეიესის ერთდროული გამოყენების ხილვა. == ისტორია == [[ფაილი:Pachacamac.jpg|მინი|250პქ|პაჩაკამაკი — ლიმის სიახლოვეს მდებარე მნიშვნელოვანი რელიგიური ცენრტრი ესპანელთა მოსვლამდე]] [[კოლუმბამდელი ამერიკის კულტურა|კოლუმბამდელ]] პერიოდში, თანამედეროვე ლიმის ტერიტორია დასახლებული იყო [[ინდიელები|ინდიელთა]] რამდენიმე ჯგუფით, რომლებიც [[ინკების ცივილიზაცია|ინკების იმპერიის]] შემადგენლობაში შედიოდნენ.<ref>{{Cite|Conlee|(2004)|გვ=218}}</ref> [[1532]] წელს, ესპანელებმა [[ფრანსისკო პისარო]]ს ხელმძღვანელობით [[ინკების დაპყრობა ესპანელების მიერ|დაიპყრეს ინკების იმპერია]], რის შემდეგაც პისარო დაპყრობილი ტერიტორიის გუბერნატორი გახდა.<ref>{{Cite|Hemming|(1993)|გვ=28}}</ref> მან [[დედაქალაქი]]ს გასაშენებლად [[რიმაკი|მდინარე რიმაკის]] ველი აირჩია და [[1538]] წლის 18 იანვარს, ახალ ქალაქს ''Ciudad de los Reyes'' (მეფეთა ქალაქი) უწოდა.<ref>{{Cite|Klarén|(2000)|გვ=39}}</ref> [[1536]] წლის [[აგვისტო]]ში, ქალაქს ადგილობრივთა რაზმებმა [[მანკო ინკა იუპანკი]]ს ხელმძღვანელობით ალყა შემოარტყეს. ესპანელებმა ადგილობრივი მოკავშირეების დახმარებით აჯანყებულები ადვილად დაამარცხეს.<ref>{{Cite|Hemming|(1993)|გვ=203–206}}</ref> [[ფაილი:Casa de Osambela.JPG|მინი|250პქ|მარცხნივ|აივნები ლიმის არქიტექტურის მთავარ მახასისათებელს წარმოადგენდა კოლონიურ პერიოდში]] 5 წლის შემდეგ, ლიმა ახლად ჩამოყალიბებული [[პერუს ვიცე-სამეფო]]ს დედაქალაქი გახდა.<ref>{{Cite|Klarén|(2000)|გვ=87}}</ref> მომდევნო საუკუნის განმავლობაში, ლიმა უმსხვილესი სავაჭრო კვანძი ხდება, საიდანაც ვიცე-სამეფო კონტაქტებს ამყარებდა ამერიკის სხვა ვიცე-სამეფოებს, [[ევროპა|ევროპასა]] და [[შორეული აღმოსავლეთი|შორეულ აღმოსავლეთთან]].<ref>{{Cite|Andrien|(1985)|გვ=11-13}}</ref> მაგრამ [[1687]] წელს მომხდარმა ძლიერმა [[მიწისძვრა]]მ ქალაქის უდიდესი ნაწილი დაანგრია. მეორე უდიდეს საფრთხეს ლიმისთვის [[წყნარი ოკეანე|წყნარი ოკეანის]] [[მეკობრეობა|მეკობრეები]] წარმოადგენდნენ, რის გამოც [[1684]]-[[1687]] წლებში ლიმის დამცავი კედელი ააშენეს.<ref>{{Cite|Higgings|(2005)|გვ=45}}</ref> 1687 წლის მიწისძვრა უდიდესი დარტყმა აღმოჩნდა ლიმისთვის,<ref>{{Cite|Andrien|(1985)|გვ=26}}</ref> რადგან მას ძალა აღარ შესწევდა კონკურენცია გაეწია რეგიონის სხვა სავაჭრო კვანძებისთვის, მაგალითად, [[ბუენოს-აირესი]]სთვის.<ref>{{Cite|Andrien|(1985)|გვ=28}}</ref> [[1746]] წელს, ძლიერმა [[მიწისძვრა]]მ სასტიკად დააზიანა ლიმა და დაანგრია [[კალიაო]]. მასობრივი აღდგენითი სამუშაოები ვიცე-მეფე ხოსე ანტონიო მანსო დე ველასკომ ჩაატარა.<ref>{{Cite|Walker|(2003)|გვ=53–55}}</ref> [[XVIII საუკუნე|XVIII საუკუნის]] მეორე ნახევარში ქალაქის განვითარება ფორმირებული იყო [[განმანათლებლობა|განმანათლებლობის]] იდეებით საჯარო ჯანმრთელობისა და სოციალური კონტროლის თაობაზე.<ref>{{Cite|Ramón|(2002)|გვ=173-174}}</ref> ამ პერიოდის განმავლობაში ლიმა სასტიკად დაზარალდა [[ბურბონები]]ს რეფორმებით და შედეგად მან დაკარგა მონოპოლია ზღვისგადაღმა ვაჭრობასა და კონტროლი [[ზემო პერუ]]ს სამთო-მოპოვებით რეგიონზე.<ref>{{Cite|Anna|(1979)|გვ=4-5}}</ref> ქალაქის ეკონომიკურმა დაკნინებამ მისი ელიტა სამეფო და ეკლესიურ მმართველობაზე ძლიერ დამოკიდებული გახადა, შედეგად, კიდევ უფრო გაიზარდა მოთხოვნა დამოუკიდებლობისადმი.<ref>{{Cite|Anna|(1979)|გვ=23-24}}</ref> [[1820]] წელს, [[სამხრეთ ამერიკა]]ში [[არგენტინელები|არგენტინელმა]] და [[ჩილელები|ჩილელმა]] პატრიოტებმა გენერალ [[ხოსე სან-მარტინი|ხოსე სან მარტინი]]ს მეთაურობით, [[პერუს ომი დამოუკიდებლობისათვის|ესპანელებისგან დამოუკიდებლობის მოპოვებისათვის]] მასიური ბრძოლა წამოიწყეს.<ref>{{Cite|Anna|(1979)|გვ=176–177}}</ref> [[1821]] წელს მათ ლიმიდან ესპანელები და [[პერუს ვიცე-სამეფო]]ს ვიცე-მეფე, ხოსე დე ლა სერნა განდევნეს. რის შემდეგაც სან მარტინი ლიმაში შედის და პერუს დამოუკიდებლობას აფორმებს.<ref>{{Cite|Anna|(1979)|გვ=178–180}}</ref> ამ მომენტიდან ომი შეწყდა. მომდევნო ორი წლის განმავლობაში, ქალაქი მნიშვნელოვნად შეიცვალა. [[ფაილი:Lima1750.jpg|მინი|250პქ|ლიმის კედლები, რომლებიც [[1684]]-[[1687]] წლებში აშენდა]] დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ, ლიმა [[პერუ|პერუს რესპუბლიკის]] დედაქალაქი გახდა, მაგრამ ეკონომიკური [[სტაგნაცია]] და პოლიტიკური არეულობა მისი ურბანული განვითარების ხელისშემშლელ მთავარ ფაქტორებად რჩება.<ref>{{Cite|Klarén|(2000)|გვ=169}}</ref> ასეთი მდგომარეობა 1850-იან წლებში დასრულდა, როდესაც გაიზარდა გუანოს ექსპორტიდან მიღებული სახელმწიფო და კერძო შემოსავლები, რამაც ქალაქის სწრაფი განვითარება განაპირობა. ექსპორტზე დამყარებულმა ექსპანსიამ ასევე გააფართოვა უფსკრული სიმდიდრესა და სიღარიბეს შორის, რაც საზოგადოებრივ მღელვარებაში გადაიზარდა.<ref>{{Cite|Klarén|(2000)|გვ=170}}</ref> [[1879]]–[[1883]] წლებში მიმდინარე [[წყნარი ოკეანის ომი]]სას, [[ჩილე]]ს ძალებმა ლიმის ოკუპაცია მოახდინეს, შედეგად გაიძარცვა საზოგადოებრივი მუზეუმები, ბიბლიოთეკები, სასწავლო დაწესებულებები.<ref>{{Cite|Higgings|(2005)|გვ=107}}</ref> ამავე დროს, განრისხებულმა ბრბოებმა შეძლებულ მოქალაქეებსა და აზიელ მოსახლეობას შეუტიეს; მიისაკუთრეს მათი ქონება და წარმოებები.<ref>{{Cite|Klarén|(2000)|გვ=192}}</ref> ომის შემდეგ, [[1890]]-[[1920]]-იან წლებში ქალაქში მიმდინარეობდა განახლებისა და გაფართოების პროცერსი. ამ პერიოდში, ლიმის ურბანული სახე შიეცვალა დიდი გამზირებით, რომლებიც მას გზაჯვარედინებით კვეთდა და აერთებდა მეზობელ ქალაქებთან.<ref>{{Cite|Ramón|(2002)|გვ=180-182}}</ref> [[1940]] წელს, [[მიწისძვრა]]მ კვლავ დაანგრია ქალაქის უდიდესი ნაწილი, რომელიც იმ დროისათვის ძირითადად [[ალიზი|ადობე]]სა და კინჩასგან იყო ნაგები. 1940-იანი წლებიდან ლიმა იწყებს სწრაფი ზრდის ხანას, რაც ძირითადად განპირობებული იყო პერუს [[ანდები|ანდური]] რეგიონებიდან [[მიგრაცია|მიგრაციით]], რადგან სოფლის მოსახლეობა აქ სამუშაოსა შოვნისა და განათლების მიღების უკეთესი შესაძლებლობების იმედით მოისწრაფოდა. [[1940]] წელს არსებულმა მოსახლეობის 0,6 მლნ ნიშნულმა [[1960]] წელს 1,9 მლნ-ს მიაღწია, ხოლო უკვე [[1980]] წელს 4,8 მლნ-ს.<ref>{{Es icon}} Instituto Nacional de Estadística e Informática, [http://www.inei.gob.pe/biblioineipub/bancopub/Est/LIb0002/cap0101.htm ''Lima Metropolitana perfil socio-demográfico'']. წაკითხვის თარიღი: 2007-08-12</ref> ამ პერიოდის დასაწყისისათვის, ქალაქის ურბანულ არეალს სამკუთხედის ფორმა გააჩნდა, რომელიც შემოიფარგლებოდა ქალაქის ისტორიული ცენტრით, [[კალიაო]]თი და ჩორილიოსით. მომდევნო დეკადებში დასახლებები გავრცელდა ჩრდილოეთით - მდინარე [[რიმაკი|რიმაკამდე]], აღმოსავლეთით ცენტრალური გზატკეცილის გასწვრივ, ასევე სამხრეთით.<ref>{{Cite|Dietz|(1980)|გვ=35}}</ref> ახალმა მიგრანტებმა, რომლებიც თავდაპირველად ლიმის საქამიანი ნაწილის ჯურღმულებში სახლდებოდნენ, წარმართეს მსხვილმასშტაბიანი გაფართოება ახალი მიწების შემოერთების ხარჯზე, რომლებიც შემდეგ ქოხების ქალაქად გარდაიქმნა. ისინი დღეისათვის ''პუებლოს-ხოვენესის'' (''pueblos jóvenes'') სახელწოდებითაა ცნობილი.<ref>{{Cite|Dietz|(1980)|გვ=36}}</ref> == გეოგრაფია == [[ფაილი:ISS034-E-49361.JPG|მინი|250პქ|ლიმის თანამგზავრული ფოტო]] ლიმის ურბანული არეალი 800 [[კმ²]]-ს მოიცავს. იგი მდებარეობს მთლიანად ბრტყელ ზედაპირზე, პერუს სანაპირო ზოლის [[ვაკე (გეოგრაფია)|ვაკე]]ზე, მდინარე [[ჩილონი]]ს, [[რიმაკი]]სა და [[ლურინი]]ს ველებზე. ქალაქი ნელ-ნელა აიზიდება [[წყნარი ოკეანე|წყნარი ოკეანის]] სანაპიროდან ხეობებისა და მთებისაკენ, რომელთა სიმაღლეც [[ზღვის დონე|ზღვის დონიდან]] 500 მეტრს არ აღემატება. ქალაქის შიგნით არსებობს იზოლირებული ბორცვები, რომლებიც არაა დაკავშირებული გარშემორტყმულ ბორცვთა ჯაჭვებთან; ასეთებია მაგალითად ელ-ავგუსტინოს, სან-კოსმეს, ელ-პინოს, ლა-მილლიას, მულერიასა და პროს ბორცვები. სან-კროსტობალის ბორცვი რიმაკის რაიონში, რომელიც ქალაქის საქმიან ნაწილს ჩრდილოეთიდან გადმოჰყურებს, [[ანდები|ანდური]] ბორცვების ადგილობრივ უკიდურესობას წარმოადგენს. ლიმის მეტროპოლიური არეალი 2 672,28 კმ² -ს შეადგენს, საიდანაც 825,88 კმ² (31%) ქალაქის ძირითადი ნაწილია, ხოლო 1 846,40 კმ² (69%) გარეუბნები. ურბანული არეალი გადაჭუმულია 60 კმ-ზე [[ჩრდილოეთი]]დან [[სამხრეთი]]ს მიმართულებით და 30 კმ-ზე დასავლეთიდან აღმოსავლეთისკენ. ქალაქის ცენტრი მდებარეობს მდინარე [[რიმაკი|რიმაკის]] ნაპირებზე, რომელიც, თავის მხრივ, ლიმის სასიცოცხლო რესურსს წარმოადგენს — უზრუნველყოფს მოსახლეობას სასმელი წყლით, ხოლო მასზე აგებული ჰიდროელექტრო დამბები — ელექტროენერგიით. მიუხედავად იმისა, რომ არ არსებობს ქალაქის (ლიმის) ოფიციალური ადმინისტრაციული განსაზღვრება, მიიჩნევა, რომ იგი მოიცავს [[ლიმა (პროვინცია)|ლიმის პროვინციის]] 43 რაიონიდან 30 ცენტრალურს. ქალაქი წარმოადგენს ლიმის მეტროპოლიური არეალის გულს, რომელიც ერთ-ერთია [[ამერიკა (ქვეყნის ნაწილი)|ამერიკის კონტინენტის]] ათი უდიდესი მეტროპოლიიდან. ლიმა მსოფლიოს მეორე უდიდესი ქალაქია, რომელიც [[უდაბნო]]ში მდებარეობს, [[ეგვიპტე|ეგვიპტის]] დედაქალაქ [[კაირო]]ს შემდეგ. == კლიმატი == ლიმის [[კლიმატი]] რბილი და კომფორტულია, მიუხედავად იმისა, რომ ის ტროპიკებსა და უდაბნოში მდებარეობს. თუმცა ის კლასიფიცირდება როგორც სუბტროპიკული, ლიმის სიახლოვე [[წყნარი ოკეანე|წყნარი ოკეანის]] ცივ წყლებთან განსაზღვრავს უფრო ცივ ტემპერატურას, ვიდრე ეს მოსალოდნელია სუბტროპიკულ უდაბნოში, შესაბამისად, კლიმატი უფრო ზუსტად შეიძლება კლასიფიცირდეს როგორც ცივი უდაბნოსი. ქალაქში არც ცივა და არც ძალიან ცხელა. მთელი წლის განმავლობაში ტემპერატურა იშვიათად ეცემა 12&nbsp;°C (54&nbsp;°F)-ზე ან იწევს 29&nbsp;°C (84&nbsp;°F) -მდე. შესაძლებელია ორი განსხვავებული სეზონის გამოყოფა: [[ზაფხული]]ს — [[დეკემბერი|დეკემბრიდან]] [[აპრილი]]ს ჩათვლით და [[ზამთარი|ზამთრის]] — [[ივნისი]]დან [[ოქტომბერი|ოქტომბრის]] ჩათვლით. [[მაისი]] და [[ნოემბერი]] როგორც ყოველთვის გარდამავალი თვეებია, თბილიდან ცივში გარდამავალი ამინდით. ზაფხული თბილია, ტენიანი და მზიანი. დღის ტემპერატურა მერყეობს 18&nbsp;°C (64&nbsp;°F) to 22&nbsp;°C (72&nbsp;°F) შორის, უმაღლესი ნიშნული კი 24&nbsp;°C (75&nbsp;°F) to 29&nbsp;°C (84&nbsp;°F) შორის. ცა, როგორც წესი, უღრუბლოა, განსაკუთრებით, დღის განმავლობაში. ხანდახან შესაძლებელია შემთხვევითი სანაპირო ზოლის ფოგის წარმოქმნა დილაობით და ღრუბლიანობა შუადღესა და საღამოს. ზამთრის ლიმა ცნობილია მრავალფერი დაისით, რასაც ადგილობრივები ''“cielo de brujas”''-ს უწოდებენ ({{lang-es|ჯადოქრების ცა}}), რადგან ცა გადადის ნარინჯისფერ, ვარდისფერ და წითელ ფერებში. ეს ყველაფერი, დაახლოებით, საღამოს 7 საათისკენ ხდება. ზამთრის [[ამინდი]] დრამატულად განსხვავებულია. წელიწადის ამ დროს ჭარბობს რუხი ცა, სიგრილე და დაბალი ტემპერატურა. არაა დამახასიათებელი ხანგრძლივი მოღრუბლულობა. [[ივნისი]]დან [[სექტემბერი|სექტემბრამდე]] იცის დილის მცირე წვიმა, რა დროსაც ქუჩები წყლის თხელი ფენით იფარება, რაც შუადღემდე, როგორც წესი, უკვე შრება. ლიმის ზამთრის ტემპერატურის დღეღამური მაჩვენებელი დიდად არ იცვლება. იგი მერყეობს 12&nbsp;°C (54&nbsp;°F) to 16&nbsp;°C (61&nbsp;°F) ნიშნულიდან 16&nbsp;°C (61&nbsp;°F) to 19&nbsp;°C (66&nbsp;°F)-ს შორის, ხოლო უკიდურეს აღმოსავლეთ რაიონებში იშვიათად 20&nbsp;°C (68&nbsp;°F) აღწევს. შეფარდებითი ტენიანობა ყოველთვის საკმაოდ მაღალია, განსაკუთრებით დილაობით.<ref name="bbc">{{Cite web |url=http://www.bbc.co.uk/weather/world/city_guides/results.shtml?tt=TT001940 |title=Weather Centre – World Weather – Average Conditions – Lima |publisher=BBC |date= |accessdate=2009-07-08 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20060114221115/http://www.bbc.co.uk/weather/world/city_guides/results.shtml?tt=TT001940 |archivedate=2006-01-14 }}</ref> მაღალი ტენიანობა განაპირობებს ხანმოკლე ფოგს დილაობით ზაფხულის განმავლობაში და ღრუბლების დაბალ სიმაღლეზე განფენილობას ზამთარში. წელიწადის განმავლობაში ლიმას მხოლოდ 1 284 მზიანი საათი გააჩნია, რაც ამ განედისათვის საკმაოდ იშვიათია და გამონაკლისს წარმოადგენს.<ref>{{Cite journal| last1 = Capel Molina| first1 = José J.| title = Lima, un clima de desierto litoral| journal = Anales de Geografía de la Universidad Complutense| volume = 19| issue = | pages = 25–45| publisher = Universidad Complutense de Madrid| location = Madrid| date = | year = 1999| url =http://www.ucm.es/BUCM/revistas/ghi/02119803/articulos/AGUC9999110025A.PDF| issn = 0211-9803| accessdate = 2009-10-10| postscript = <!--None-->}}</ref> მიუხედავად იმისა, რომ [[შეფარდებითი ტენიანობა|შეფარდებითი ტენიანობის]] დონე მაღალია, ნალექების წლიური დონე საკმაოდ დაბალია, რაც ძლიერი [[ატმოსფერო (დედამიწა)|ატმოსფერული]] სტაბილურობითაა განპირობებული. ნალექების ასეთი სიმწირე ლიმაში წყლის ნაკლებობას განაპირობებს, ამიტომ ის წყლით ჭებიდან და [[ანდები]]დან მომდინარე მდინარეებიდან მარაგდება. შიდა რაიონებში ნალექების საშუალო წლიური მაჩვენებელი 1-6 სმ-ს შეადგენს, ისიც ძირითადად ზამთრის თვეებში მოდის, სანაპირო რაიონებში კი 1-3 სმ-ს. იშვიათია წვიმა ზაფხულის თვეებში. მაღალი ატმოსფერული მდგრადობით განპირობებული ნალექების ნაკლებობა თავის მხრივ განპირობებულია ნახევრად-მუდმივი სანაპირო ღრმა წყლების ამოწევით ზედაპირზე და [[ჰუმბოლდტის ცივი დინება|ჰუმბოლდტის ცივი დინების]] კომბინაციით, ასევე ჰაერის ზედა თბილ მასებთან, რაც სამხრეთ წყნაროკეანურ [[ანტიციკლონი|ანტიციკლონთანაა]] დაკავშირებული. ლიმის კლიმატი (''ისევე როგორც თითქმის მთლიანი პერუს სანაპირო ზოლისა'') კარდინალურად იცვლება [[ელ-ნინიო]]ს მოვლენისას. ამ დროს სანაპირო ზოლში წყლის ტემპერატურა, რომელიც, როგორც ყოველთვის, საშუალოდ 17–19&nbsp;°C (63–66&nbsp;°F)-ია, უფრო იმატებს, (1998 წელს მან 26&nbsp;°C (79&nbsp;°F)-ს მიაღწია). შესაბამისად იწევს ჰაერის ტემპერატურაც. ასეთ შემთხვევას ჰქონდა ადგილი როდესაც ლიმაში დაფიქსირდა ყველა დროის რეკორდულად მაღალი ტემპერატურა 34&nbsp;°C (93&nbsp;°F). ცივი [[კლიმატი]] დამახასიათებელია [[ლა-ნინია]]ს მოვლენის დროს. შესაბამისად სწორედ ამ შემთხვევის დროსაა დაფიქსირებული ქალაქის ყველა დროის რეკორდულად დაბალი ტემპერატურა 8&nbsp;°C (46&nbsp;°F) 1988 წლის ზამთარში. {{Infobox Weather |location=ლიმა, [[პერუ]] |single_line =Yes |metric_first =Yes |Jan_Hi_°C = 26 |Feb_Hi_°C = 26 |Mar_Hi_°C = 26 |Apr_Hi_°C = 24 |May_Hi_°C = 22 |Jun_Hi_°C = 20 |Jul_Hi_°C = 19 |Aug_Hi_°C = 18 |Sep_Hi_°C = 19 |Oct_Hi_°C = 20 |Nov_Hi_°C = 22 |Dec_Hi_°C = 24 |Year_Hi_°C = 22 |Jan_Lo_°C = 20 |Feb_Lo_°C = 20 |Mar_Lo_°C = 20 |Apr_Lo_°C = 18 |May_Lo_°C = 17 |Jun_Lo_°C = 16 |Jul_Lo_°C = 15 |Aug_Lo_°C = 15 |Sep_Lo_°C = 15 |Oct_Lo_°C = 16 |Nov_Lo_°C = 17 |Dec_Lo_°C = 18 |Year_Lo_°C = 17 |Jan_Precip_cm = |Jan_Precip_mm = 0 |Feb_Precip_cm = |Feb_Precip_mm = 0 |Mar_Precip_cm = |Mar_Precip_mm = 0 |Apr_Precip_cm = |Apr_Precip_mm = 0 |May_Precip_cm = |May_Precip_mm = 0 |Jun_Precip_cm = |Jun_Precip_mm = 2.5 |Jul_Precip_cm = |Jul_Precip_mm = 5 |Aug_Precip_cm = |Aug_Precip_mm = 2.5 |Sep_Precip_cm = |Sep_Precip_mm = 2.5 |Oct_Precip_cm = |Oct_Precip_mm = 2.5 |Nov_Precip_cm = |Nov_Precip_mm = 0 |Dec_Precip_cm = |Dec_Precip_mm = 0 |Year_Precip_cm = |Year_Precip_mm = 7.5 |source =ამინდის არქივი<ref name=Weatherbase>{{cite web |url=http://www.weatherbase.com/weather/weather.php3?s=82648&refer=&units=metric |title=ამინდის არქივი |dateformat = mdy |accessdate=2007 წლი 23 ნოემბერი |language=}}</ref> |accessdate=2007 წლი 23 ნოემბერი }} == დემოგრაფია == [[ფაილი:Cerro San Cristóbal de Lima.JPG|მინი|250პქ|ჯურღმულები ლიმის გარეუბნებში]] [[2007]] წლის მონაცემებით, ლიმის მუნიციპალური მოსახლეობა 7 605 743 ადამიანს შეადგენს, მეტროპოლიური არეალის 8 472 935-ს, [[მოსახლეობის სიმჭიდროვე|სიმჭიდროვე]] 3 008,8 კმ²-ზე,<ref name="INEI Censo 2007">Instituto Nacional de Estadística e Informática, [http://www.inei.gob.pe/Anexos/libro.pdf ''Perfil Sociodemográfico del Perú''] გვ. 29–30, 32, 34. წაკითხვის თარიღი: 2011-09-10</ref> შედეგად ის მსოფლიოს ყველაზე ხალხმრავალი სიდიდით 27-ე [[აგლომერაცია|აგლომერაციაა]].<ref>United Nations Department of Economic and Social Affairs, [http://www.un.org/esa/population/publications/wup2007/2007_urban_agglomerations_chart.pdf ''Urban Agglomerations 2007'']. – შენიშვნა, წყაროს მიხედვით, "Urban agglomerations included in the chart are those of 1 million inhabitants or more in 2007. An agglomeration contains the population within the contours of contiguous territory inhabited at urban levels of residential density without regard to administrative boundaries." წაკითხვის თარიღი: 2011-09-10</ref> ქალაქის მოსახლეობა საკმაოდ მრავალფეროვანია [[რასა|რასობრივი]] და ეთნიკური თვალსაზრისით. უდიდესი ეთნიკური ჯგუფებია [[მეტისები]], ადგილობრივ [[ინდიელები|ინდიელებთან]] და ევროპელებთან (ძირითადად ესპანელებთან და იტალიელებთან) შერეული ხალხი. მეორე უმსხვილესი ჯგუფია ევროპელი პერუელები. მათ შორის ყველაზე ბევრია [[ესპანელები|ესპანური]], [[იტალიელები|იტალიური]] და [[გერმანელები|გერმანული]] წარმოშობის. ასევე მრავლადაა [[ფრანგები|ფრანგული]], ბრიტანული და ხორვატიული წარმოშობის ადამიანი.<ref>{{Cite book|url=http://books.google.com/?id=NZQxkfvMJFgC&dq=immigration+to+peru+italians&printsec=frontcover |title=Mass migration to modern Latin America |publisher=Scholarly Resources Inc. |date=2003 |accessdate=2010-04-17|isbn=9780842028318|editor=Samuel L. Baily, Eduardo José Míguez|year=2003}}</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.iiepassport.org/programs/western+hemisphere,peru,lima/default.aspx |title=Study Abroad in Lima, Peru |publisher=IIEPassport.org |date= |accessdate=2011-09-12 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120321054947/http://www.iiepassport.org/programs/western+hemisphere,peru,lima/default.aspx |archivedate=2012-03-21 }}</ref> ლიმის უმცირესობებს შეადგენენ ადგილობრივი ინდიელები (ძირითადად [[კეჩუა (ხალხი)|კეჩუა]] და [[აიმარა (ხალხი)|აიმარა]]) და აფრო-პერუელები, რომელთა წინაპრებიც აქ მონებად იქნენ ნაყიდი. ასევე მრავლადაა ევროპული წარმოშობის [[ებრაელები|ებრაელი]] და [[ახლო აღმოსავლეთი]]ს ხალხი. მეტროპოლიის მოსახლეობის საკმაოდ დიდ რიცხვს შეადგენენ აზიელები, განსაკუთრებით [[ჩინელები|ჩინური]] და [[იაპონელები|იაპონური]] წარმომავლობის, რომელთა წინაპრებია აქ [[XIX საუკუნე]]სა და [[XX საუკუნე|XX საუკუნის]] ადრეულ წლებში დასახლდნენ. აღსანიშნავია, რომ სწორედ ლიმას ჰყავს მთელს [[ლათინური ამერიკა|ლათინურ ამერიკაში]] უდიდესი ეთნიკურად [[ჩინელები|ჩინური]] საზოგადოება.<ref>{{Cite web|url=http://www.ocac.gov.tw/english/public/public.asp?selno=1163&no=1163&level=B |title=:: Overseas Compatriot Affairs Commission, R.O.C. :: |publisher=Ocac.gov.tw |date=2004-08-24 |accessdate=2009-10-10}}</ref> პირველი დასახლება, რომელიც შემდეგ ლიმად გადაიქცა მხოლოდ 117 სახლისგან შედგებოდა. [[1562]] წელს, მდინარე [[რიმაკი|რიმაკის]] მეორე ნაპირზე გააშენეს ახალი რაიონი, ხოლო [[1610]] წელს მათი დამაკავშირებელი პირველი ქვის ხიდი ააგეს. ამ დროისათვის ლიმის მოსახლეობა დაახლოებით 26 000 ადამიანი იყო, მათ შორის 40% თეთრკანიანი და 38% შავკანიანი.<ref>{{cite web |url=http://www.lima.info/history.htm |title=History of Lima |accessdate=2011-09-12 |publisher=Lima.info |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150609080441/http://www.lima.info/history.htm |archivedate=2015-06-09 }}</ref> [[1748]] წლისთვის თეთრი მოსახლეობის რაოდენობა 16 000–18 000 იყო. [[1861]] წლისთვის მოსახლეობის რაოდენობა 100 000-მდე გაიზარდა, [[1927]] წელს კი ეს რიცხვი გაორმაგდა. [[XX საუკუნე|XX საუკუნის]] ადრეულ წლებში, ლიმაში ათასობით [[იმიგრაცია (დემოგრაფია)|იმიგრანტმა]] იწყო ჩასახლება, მათ შორის ძირითადად მნიშვნელოვანი რაოდენობის ფრანგები, იტალიელები და გერმანელები იყვნენ, რომელთა უმრავლესობამაც შემდეგში [[პერუ]]ს საზოგადოებასთან [[ასიმილაცია (ეთნოგრაფია)|ასიმილაცია]] განიცადა. ისინი ორგანიზებას უკეთებდნენ სოციალურ კლუბებს, აშენებდნენ საკუთარ სკოლებს, მაგალითად ამერიკულ-პერუული სკოლა, რომელიც მირაფლორესში მდებარეობს, ფრანგული ალიანსი (''Alianza Francesa de Lima''), ფრანგულ-პერუული გამორჩეული ლიცეუმი და ჰოსპიტალი. ასევე ბრიტანულ-პერუული სკოლა მონტერიკოში და რამდენიმე გერმანულ-პერუული სკოლა. იმიგრანტებმა გავლენა მოახსინეს პერუულ სამზარეულოზე, განსაკუთრებით იტალიელებმა. ამავე პერიოდში, ლიმაში ჩამოსახლდა დიდი რაოდენობით ჩინელი და შედარებით მცირე რაოდენობის იაპონელი იმიგრანტი, რომლებიც ბარიოს-ალტოს შემოგარენში, ლიმის საქმიანი ცენტრის სიახლოვეს დამკვიდრდნენ. ლიმის ადგილობრივები ჩინურ დასახლებას კალე-კაპონს (''Calle Capon'') უწოდებენ. ქალაქის ამ ჩინურ ანკლავში მრავლადაა ჩინური რესტორანი. == ეკონომიკა == ლიმა პერუს [[მრეწველობა|სამრეწველო]] და ფინანსური ცენტრია და, ამავე დროს, ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი საფინანსო ცენტრი მთელ [[ლათინური ამერიკა|ლათინურ ამერიკაში]].<ref>{{cite web |url=http://www.infoplease.com/ce6/world/A0829787.html |title=Lima — Encyclopedia |accessdate=2008-12-08 |publisher=infoplease.com }}</ref> ამჟამად, აქ განლაგებულია მრავალი ეროვნული კომპანია. ლიმაში იწარმოება პერუში წარმოებული პროდუქციის 2/3-ზე მეტი<ref>{{cite web |url=http://attractionguide.com/lima/ |title=Lima Attractions |accessdate=2008-12-08 |publisher=AttractionGuide}}</ref> და ქვეყნის მესამეული სექტორის უდიდესი ნაწილი. მეტროპოლიური არეალი, აქ განლაგებული დაახლოებით 7 000 ქარხნით,<ref name="studyabroaddomain.com">{{Cite web |url=http://www.studyabroaddomain.com/Peru.aspx |title=Study Abroad Peru |publisher=Study Abroad Domain |date= |accessdate=2009-07-08 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081223004733/http://www.studyabroaddomain.com/Peru.aspx |archivedate=2008-12-23 }}</ref> ქვეყნის სამრეწველო განვითარების მთავარ ძალას წარმოადგენს, რაც ამავე დროს განპირობებულია სამუშაო ძალის რაოდენობითა და ხარისხით, იაფი ინფრასტრუქტურითა და მთლიან ქალაქში მაღალ დონეზე განვითარებული გზებითა და მაგისტრალებით. ყველაზე რელევანტური ინდუსტრიული სექტორებია [[ტექსტილი]], ტანსაცმლის წარმოება და კვების მრეწველობა. ლიმაში ასევე იწარმოება ქიმიური ნივთიერებები, [[თევზი]], ტყავი, [[ნავთობი|ნავთობპროდუქტები]].ფინანსური რაიონი მდებარეობს [[სან-ისიდრო]]ს რაიონში, მაშინ როდესაც სამრეწველო საქმიანობების უდიდესი ნაწილი თავმოყრილია ქალაქის სამქიანი ცენტრიდან დასავლეთით, [[კალიაო]]ში მდებარე აეროპორტამდე გადაჭიმულ არეალზე. ლიმას [[სამხრეთ ამერიკა]]ში უდიდესი საექსპორტო ინდუსტრია გააჩნია, ამავე დროს ის გადაზიდვების ინდუსტრიის რეგიონული კვანძია. ინდუსტრიალიზაციის პროცესი ლიმაში 1930-იან წლებში დაიწყო და 1950-იანი წლებისთვის წარმოებამ [[მთლიანი ეროვნული პროდუქტი]]ს 14 % შეადგინა. 1950-იანი წლების ბოლოსათვის, მოხმარებული საქონლის 70 % ლიმაში განლაგებულ ქარხნებში იწარმოებოდა.<ref>{{Cite book|chapterurl=http://books.google.com/?id=cbhOISlOv3MC&pg=PA389&lpg=PA389&dq=two+thirds+industry+lima |chapter= Peru, 1930-60 |title=The Cambridge History of Latin America, ''1930 To The Present''|publisher=Cambridge University Press |date= |volume= VIII |page=389 |accessdate=2010-04-17|isbn=9780521266529 |editor=Bethell, Leslie|year=1991}}</ref> [[კალიაო]]ს საზღვაო პორტი სამხრეთ ამერიკის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი თევზჭერისა და კომერციული პორტია, მასზე მოდის [[პერუ]]ს იმპორტის 75 % და ექსპორტის 25 %.<ref>{{Cite web|url=http://encyclopedia.farlex.com/Callao,+Peru |title=Callao, Peru – Hutchinson encyclopedia article about Callao, Peru |publisher=Encyclopedia.farlex.com |date= |accessdate=2009-07-08}}</ref> კალიაოდან ექსპორტზე გამავალი მთავარი საქონელია [[ნავთობი]], [[ფოლადი]], [[ვერცხლი]], [[თუთია]], [[ბამბა (გვარი)|ბამბა]], [[შაქარი]] და [[ყავა]]. ლიმა აწარმოებს პერუს [[მთლიანი შიდა პროდუქტი]]ს 53 %-ს. 2010 წელს, [[მთლიანი შიდა პროდუქტი|მთლიანმა შიდა პროდუქტმა]] ერთ სულ მოსახლეზე ლიმაში $2000 შეადგინა.<ref>{{cite book |year=2007 |author=Pablo Alonso |coauthors=Rafael de la Cruz, J Mark Payne, Fernando Straface, Anja Linder |url=http://idbdocs.iadb.org/wsdocs/getdocument.aspx?docnum=917346 |title=REPÚBLICA DEL PERÚ: EVALUACIÓN DE LA GOBERNABILIDAD DEMOCRÁTICA |format=PDF |page=24 |publisher=Banco Interamericano de Desarrollo |accessdate=2011-09-12}}</ref> ქვეყანაში მოღვაწე უცხოური კომპანიების უმრავლესობა ლიმაშია განლაგებული. მნიშვნელოვანი ზრდა შეიმჩნევა მომსახურებისა და მაღალი ტექნოლოგიების ინდუსტრიაში. [[2010]] წელს პერუს [[მთლიანი შიდა პროდუქტი]] 8.8%-ით გაიზარდა, რაც ეკონომიკური ზრდის მეორე უმსხვილესი მაჩვენებელია მთელს [[სამხრეთ ამერიკა]]ში [[პარაგვაი]]ს შემდეგ.<ref>{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2003rank.html |title=CIA — The World Factbook |accessdate=2011-09-12 |publisher=CIA |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170701201952/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2003rank.html |archivedate=2017-07-01 }}</ref> ამ შემთხვევაშიც ლომის წილი სწორედ ლიმაზე მოდის. [[2006]] წელს ლიმის საფონდო ბირჟა 185,24 %-ით გაიზარდა,<ref>{{Cite web |url=http://www.bvl.com.pe/english/estadist/dat_infostat_en.pdf |title=Bolsa de Valores de Lima |format=PDF |date= |publisher=bvl.com.pe |accessdate=2010-04-17 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070808150533/http://www.bvl.com.pe/english/estadist/dat_infostat_en.pdf |archivedate=2007-08-08 }}</ref> 2007 წელს კი 168,3 %-ით,<ref>{{Cite web |url=http://www.bvl.com.pe/publi_infmensuales.html |title=Bolsa de Valores de Lima |publisher=bvl.com.pe |date= |accessdate=2009-07-08 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080714134300/http://www.bvl.com.pe/publi_infmensuales.html |archivedate=2008-07-14 }}</ref> რის შედეგადაც საფონდო ბირჟა ერთ-ერთი უსწრაფესად მზარდია მსოფლიოში. [[2006]] წელს ლიმის საფონდო ბირჟა მსოფლიოში ყველაზე მომგებიანი იყო.<ref name="proinversion.gob.pe">{{Cite web|url=http://www.proinversion.gob.pe/RepositorioAPS/1/0/arc/TEASER_TREN_ELECTRICO/Teaser_Tren_Elec_Ing_21_febrero2008.pdf |title=Republic Of Peru |format=PDF |date= |publisher=proinversion.gob.pe|accessdate=2009-07-08}}</ref> მეტროპოლიურ არეალში უმუშევრობის დონე 7.2%-ია. ლიმამ უმასპინძლა აზია-ოკეანეთის ეკონომიკური თანამშრომლობისა და ლათინური ამერიკის, კარიბებისა და ევროკავშირის თანამშრომლობის სამიტებს. == მთავრობა == === ეროვნული მთავრობა === [[ფაილი:Lima Palacio Gobierno.JPG|მინი|250პქ|[[პერუს პრეზიდენტი]]ს სასახლე]] ლიმა [[პერუ|პერუსა]] და [[ლიმა (რეგიონი)|ლიმის დეპარტამენტის]] დედაქალაქის ფუნქციებს ასრულებს. აქედან გამომდინარე, ქალაქში განლაგებულია [[პერუს მთავრობა|პერუს მთავრობის]] სამი შტო. [[პერუს პრეზიდენტი|აღმასრულებელი ხელისუფლება]] განლაგებულია მთავრობის სასახლეში, რომელიც პლასა-მაიორზე მდებარეობს; [[პერუს კონგრესი|საკანონმდებლო ხელისუფლება]] — საკანონმდებლო სასახლეში, სადაც იკრიბება [[პერუს კონგრესი]]; [[პერუს სასამართლო სისტემა|სასამართლო ხელისუფლება]] — [[ფაილი:Justice Palace.jpg|მინი|250პქ|მარცხნივ|იუსტიციის სასახლე ღამით]] იუსტიციის სასახლეში, სადაც მდებარეობს პერუს უზენაესი სასამართლო. მსგავსად ამისა, ყველა [[სამინისტრო]] ასევე ლიმაში მდებარეობს. ამავე დროს, ლიმაში მდებარეობს ანდების ერებისა და [[სამხრეთ ამერიკის ერთა კავშირი|სამხრეთ ამერიკის ერების]] საზოგადოებების შტაბ-ბინები, ისევე როგორც სხვა რეგიონული თუ საერთაშორისო ორგანიზაციების. იუსტიციის სასახლეში განლაგებულია პერუს უზენაესი სასამართლო, რომლის იურისდიქციაც ქვეყნის მთელ ტერიტორიაზე ვრცელდება. ასევე ლიმაშია განლაგებული მეორე ინსტანციის 28 უმაღლესი [[სასამართლო]]. === ადგილობრივი მთავრობა === ქალაქი ექვივალენტურია [[ლიმა (პროვინცია)|ლიმის პროვინციისა]], რომელიც, თავის მხრივ, 43 რაიონად იყოფა. ქალაქის მთელი მმართველობა ლიმის მეტროპოლიური მუნიცილაპიტეტის ხელშია, მაშინ, როდესაც თითოეულ რაიონს თავის ადგილობრივი მთავრობა გააჩნია. == ქალაქის იერსახე == [[ფაილი:Lima Plaza Mayor1.jpg|მინი|250პქ|პლასა-მაიორი]] ლიმის [[არქიტექტურა]] ხასიათდება ნარევი სტილით, რაც ასახულია მის იერსახეში, სადაც ირეკლება სხვადასხვა დროის ელემენტები ქალაქის ისტორიიდან. ადრეული კოლონიური არქიტექტურის მაგალითებია სან-ფრანსისკოს მონასტერი, ლიმის კათედრალი და ტორე-ტაგლეს სასახლე. ეს კონსტრუქციები ნაგებია ესპანური [[ბაროკო]]ს,<ref>{{Cite web |url=http://www.buzzle.com/articles/baroque-architecture.html |title=Baroque Architecture |publisher=Buzzle.com |date= |accessdate=2009-07-08 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131104092615/http://www.buzzle.com/articles/baroque-architecture.html |archivedate=2013-11-04 }}</ref> ესპანური [[ნეოკლასიციზმი]]სა<ref>{{cite web |url=http://www.caminanteschool.org/english/lima.php |title=Lima, Learn Spanish in Peru |accessdate=2011-09-12 |publisher=caminanteschool.org |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110911154605/http://www.caminanteschool.org/english/lima.php |archivedate=2011-09-11 }}</ref> და ესპანური კოლონიალური სტილის არქიტექტურით.<ref>{{Cite web |author=Story by Cristyane Marusiak / Photos by João Canziani |url=http://www.dwell.com/peopleplaces/travel/15074421.html |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080407152742/http://www.dwell.com/peopleplaces/travel/15074421.html |archivedate=2008-04-07 |title=Lima, Peru - Travel - dwell.com |publisher=dwell.com |date= |accessdate=2009-10-10 }}</ref> დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ, თანდათანობით დამკვიდრდა ნეოლკასიკური და [[არტ-ნუვო]] სტილი. ამ პერიოდის კონსტრუქციათა უმრავლესობაზე იგრძნობა ფრანგული არქიტექტურული სტილის გავლენა. ბევრი სამთავრობო შენობა, ისევე როგორც მთავარი კულტურული ინსტიტუციები, სწორედ ამ არქიტექტურულ პერიოდს მიეკუთვნება. 1960-იან წლებში იყენებდნენ [[ბრუტალისტური არქიტექტურა|ბრუტალისტურ]] სტილს, რაც [[ხუან ველასკო ალვარადო|ხუან ველასკო]]ს მილიტარისტული მმართველობით იყო გამოწვეული.<ref>{{Cite book|url=http://books.google.com/?id=fzFSu-QuBx4C&pg=PA382&lpg=PA382&dq=brutalism+in+lima |title=A Cultural History of Latin America |publisher=Cambridge University Press |editor=Leslie Bethell |date= |accessdate=2010-04-17|isbn=0 521 62626 9|year=1998}}</ref> ამ არქიტექტურის მაგალითებია ერის მუზეუმი და თავდაცვის სამინისტრო. [[XXI საუკუნე]]ში გამოჩნდა შუშუს ცათამბჯენები, განსაკუთრებით ქალაქის საფინანსო რაიონში.<ref>{{Cite web |author=feedback |url=http://www.tripwolf.com/en/guide/show/7031/Peru/Lima |title=Lima city guide – the social travel guide Lima, Peru – tripwolf travel tips |publisher=Tripwolf.com |date= |accessdate=2009-07-08 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20091202001911/http://www.tripwolf.com/en/guide/show/7031/Peru/Lima |archivedate=2009-12-02 }}</ref> ლიმის უდიდესი პარკები განლაგებულია ქალაქის ისტორიული ცენტრის სიახლოვეს, რომელთა შორისაა ნაკრძალის პარკი, გამოფენის პარკი,<ref>{{Cite web|url=http://www.arqandina.com/pages/p1/f107.htm |title=Periodo 1821–1872 – El Palacio y Parque de la Exposición |publisher=Arqandina.com |date= |accessdate=2009-07-08}}</ref> კამპო-დე-მარტე და საუნივერსიტეტო პარკი. ნაკრძალის პარკში მდებარეობს მსოფლიოში უდიდესი შადრევნის კომპლექსი, რომელსაც ჯადოსნურად მბრუნავ წყალს უწოდებენ.<ref>{{Cite web|url=http://www.limacabs.com/serv_lima_night.php |title=LIMA NIGHT TOUR – Fountain Park |publisher=limacabs.com |date= |accessdate=2011-09-13}}</ref> მსხვილი პარკების გარკვეული ნაწილი ქალაქის ცენტრის გარეთ მდებარეობს, მათ შორისაა რედუქტოს პარკი, პანტანოს-დე-ვილია, ელ-გოლფი, ლას-ლეიენდასის პარკი (ლიმის ზოოპარკი), ელ-მელეკონ-დე-მირაფლორესი და გოლფ-ლოს-ინკასი.<ref>{{Cite web|url=http://maps.google.com/maps?hl=en&q=Lima%2C%20Peru&um=1&ie=UTF-8&sa=N&tab=wl |title=Lima, Peru – Google Maps |publisher=Maps.google.com |date=1970-01-01 |accessdate=2009-07-08}}</ref> ქალაქის ქუჩები ყველა მიმართულებით მიემართება მოედნების სისტემებიდან, რომლებიც წრიული გზაჯვარედინების ფუნქციას ასრულებენ. ამავე დროს, ამ მოედნების ერთ-ერთი დამატებითი ფუნქცია ისაა, რომ ისინი მოიცავენ ქალაქის ძირითად მწვანე არეალს, სხვადასხვა არქიტექტურული სტილის მონუმენტებსა და სტატუეტებს, ასევე შადრევნებს.<ref>{{Cite web|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/341104/Lima/32251/The-city-layout |title=Lima (Peru) :: The city layout – Britannica Online Encyclopedia |publisher=Britannica.com |date= |accessdate=2009-07-08}}</ref> == საზოგადოება და კულტურა == {{ინფოდაფა მსოფლიოს მემკვიდრეობის ძეგლი |სახელი = ლიმის ისტორიული ცენტრი |სურათი = [[ფაილი:Square in Lima Peru 01.jpg|250px]] |სურათის წარწერა= |რუკა= |რუკის_წარწერა = |რუკის ზომა = |ქვეყანა = {{დროშა|პერუ}} |ტიპი= კულტურული |კრიტერიუმი= iv |ID = |ბმული = |რეგიონი= [[მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლების სია ამერიკაში|ლათინური ამერიკა და კარიბები]] |კოორდინატები= {{coord|12|3|5|S|77|2|35|W|}} |წელი= 1988 |სესია= |ნომერი = 500 |კანდიდატი = |გაფართოება = 1991 }} {{მსოფლიო მემკვიდრეობა|500}} [[ფაილი:Lima.Catedral.JPG|მინი|250პქ|ლიმის კათედრალი]] ეტყობა რა [[ევროპული კულტურა|ევროპული]], ანდური, აფრიკული და აზიური [[კულტურა|კულტურების]] ძლიერი გავლენა, ლიმა ერთგვარი სადნობი ქვაბია კულტურებისა, რაც უპირველეს ყოვლისა, [[კოლონიზაცია|კოლონიზაციით]], [[იმიგრაცია (დემოგრაფია)|იმიგრაციითა]] და ადგილობრივთა გავლენითაა განპირობებული.<ref>{{Cite news |url=http://findarticles.com/p/articles/mi_m0OQD/is_/ai_111620596 |title=Colonial masterpiece: many who visit Peru come for the journey to ancient Macchu Picchu. But the former colonial—and current day—capital city of Lima is an architectural and gastronomic wonderland – Real Estate Home Sales &#124; South Florida CEO &#124; Find Articles at BNET |publisher=Findarticles.com |date=2009-06-02 |accessdate=2009-07-08 |first=Johanna |last=Marmon |archiveurl=https://archive.today/20120709171734/http://findarticles.com/p/articles/mi_m0OQD/is_11_06/ai_111620596/ |archivedate=2012-07-09 }}</ref> [[1988]] წელს ლიმის ისტორიული ცენტრი [[იუნესკო]]მ [[მსოფლიო მემკვიდრეობა|მსოფლიო მემკვიდრეობის]] ძეგლთა სიაში შეიტანა. მსოფლიოს სხვა მრავალი დედაქალაქის მსგავსად, ლიმა მდიდარია პრესტიჟული [[მუზეუმი|მუზეუმებით]], რომელთაგან ზოგიერთი მსოფლიოს ნამდვილ საოცრებას წარმოადგენს. ლიმის [[სამზარეულო]] მსოფლიოში ერთ-ერთ საუკეთესოდაა აღიარებული და ქალაქი ცნობილია როგორც [[ამერიკა (ქვეყნის ნაწილი)|ამერიკის კონტინენტის]] [[გასტრონომია|გასტრონომიული]] დედაქალაქი. ლიმის გასტრონომია ესპანური, ანდური და აზიური კულინარიული ტრადიციების ნაზავია.<ref name="mixtura.biz">{{Cite web |author= |url=http://www.mixtura.biz/peruvian-cuisine/index.htm |title=Peruvian Cuisine ~ New Andean ~ Novoandina – Mixtura Restaurant:: The New Andean Cuisine:: Kirkland, Washington: Latin Spanish Peruvian Restaurants |publisher=Mixtura.biz |date= |accessdate=2009-07-08 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080316201801/http://www.mixtura.biz/peruvian-cuisine/index.htm |archivedate=2008-03-16 }}</ref> ლიმის [[პლაჟი|პლაჟები]], რომლებიც ქალაქის ჩრდილოეთ და სამხრეთ დაბოლოებებში მდებარეობს, [[ზაფხული]]ს თვეებში უამრავ ადამიანს იზიდავს. დამსვენებელთა მოსამსახურებლად ამ ადგილებში გახსნილია არაერთი რესტორანი, კლუბი და სასტუმრო. ლიმას საკმაოდ აქტიური [[თეატრი|თეატრალური]] ცხოვრება გააჩნია. ქალაქში უამრავი კლასიკური [[თეატრი|თეატრია]], ასევე იმართება კულტურული წარმოდგენები, თანამედროვე და ექსპერიმენტული თეატრები, დრამები, საცეკვაო წარმოდგენები და საბავშვი თეატრები. ქალაქის უმნიშვნელოვანეს თეატრებს შორის აღსანიშნავია [[ლიმის მუნიციპალური თეატრი|მუნიციპალური თეატრი]], სეგურას თეატრი, იაპონურ-პერუული თეატრი, მარსანოს თეატრი, ბრიტანული თეატრი და ა. შ.<ref>{{Cite web |url=http://www.limaeasy.com/culture/theaters_lima.php |title=Theatres in Lima, Peru – LimaEasy (c) |publisher=LimaEasy |date=2009-06-27 |accessdate=2009-07-08 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090629232543/http://www.limaeasy.com/culture/theaters_lima.php |archivedate=2009-06-29 }}</ref> === ენა === ლიმაში გავრცელებული [[ესპანური ენა]] [[პერუ]]ს სანაპირო ზოლის ესპანურითაა ცნობილი და ხასიათდება ძლიერი ინოტაციების ნაკლებობით, ისევე როგორც ესპანურენოვანი მსოფლიოს სხვა რეგიონების შემთხვევაში. მასზე შიემჩნევა იმ ისტორიული ესპანურის ძლიერი გავლენა, რომელზეც [[კასტილია]]ში ლაპარაკობდნენ. კოლონიურ ეპოქაში, ესპანელ დიდებულთა უდიდესი ნაწილი, რომლებიც ლიმაში დასახლდნენ, წარმოშობით სწორედ კასტილიიდან იყვნენ.<ref>{{Cite web|url=http://historicaltextarchive.com/sections.php?action=list&secid=23&total=62 |title=Articles: Colonial Lima according to Jorge Juan and Antonio de Ulloa |publisher=Historical Text Archive |date= |accessdate=2009-07-08}}</ref> ლიმის ესპანური ასევე ხასიათდება ვოსეოს (voseo) ნაკლებობით, შტრიხით, რომელიც ასევე დამახასიათებელია [[ლათინური ამერიკა|ლათინური ამერიკის]] სხვა ქვეყნების დიალექტებისთვის. ლიმის ესპანური ცნობილია თავისი შედარებითი სისუფთავით ლათინურამერიკულ სხვა აქცენტებთან მიმართებით. მასზე ასევე გავლენა იქონიეს იტალიელმა, ანდალუსიელმა, ჩინელმა და იაპონელმა იმიგრანტთა ჯგუფებმა. უნდა აღინიშნოს [[ანგლიკანიზმი]]ს გავლენაც, როგორც [[გლობალიზაცია|გლობალიზაციის]] შედეგი, ასევე ანდური ესპანურის, რაც ბოლო პერიოდში [[ანდები]]ს მაღალმთიანეთიდან ლიმაში [[მიგრაცია|მიგრაციების]] გააქტიურების შედეგია.<ref>{{Cite book|url=http://books.google.com/?id=jayN0hV5DDkC&pg=PA124&lpg=PA124&dq=migration+andes+lima |title=The Colonial Divide in Peruvian Narrative: Social Conflict and Transculturation |publisher=Sussex Academic Press |date= |accessdate=2010-04-17|isbn=9781845191849|author=Misha Kokotovic |year=2007}}</ref> === რელიგია === [[პერუ]]ს ტერიტორიაზე [[ესპანელები|ესპანელთა]] გამოჩენამდე და მათ მიერ [[კათოლიციზმი|კათოლიციზმის]] მოტანამდე, ამ ტერიტორიაზე დასახლებული სხვადასხვა ეთნიკური შემადგენლობის აბორიგენები [[ანიმიზმი|ანიმისტურ]] და [[პოლითეიზმი|პოლითეისტურ]] რელიგიებს მისდევდნენ.<ref>{{cite book |author = Carlos Rojas Osrio |year = 2002 |title = Latinoamérica: Cien Años de Filosofía |url = http://books.google.com/books?id=JrutOSGcIlQC&lpg=PA54&dq=Latinoam%C3%A9rica%3A%20Cien%20A%C3%B1os%20de%20Filosof%C3%ADa&hl=es&pg=PA54#v=onepage&q&f=false |location = San Juan de Puerto Rico |publisher = Isla Negra Editores |volume = 1 |page = 89 |isbn = 1-932271-02-3}}</ref><ref>{{cite book |author = Mariú Suárez |year = 2000 |title = Mas Alla Del Homo Sapiens |url = http://books.google.com/books?id=U-4INgvngaEC&lpg=PP1&dq=Mas%20Alla%20Del%20Homo%20Sapiens&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q&f=false |publisher = Trafford Publishing |volume = 2 |page = 601 |isbn = 1-55212-523-8}}</ref> ესპანელებმა მათთვის რწმენის შეცვლის ხანგრძლივი და მეტად რთული პროცესი უმნიშვნელოვანეს საქმედ დაისახეს. [[XVII საუკუნე]]ში, [[პერუს ვიცე-სამეფო]]ს დედაქალაქი ლიმა სამონასტრო ცხოვრების აკვანი გახდა, რომელმაც გამოზარდა ორი დიდი კათოლიკე წმინდანი, [[როსა ლიმელი]] და [[მარტინ დე პორესი]]. ლიმაში მდებარეობს [[ლიმის არქისაეპისკოპოსო]], რომელიც [[1541]] წელს დაარსდა როგორც საეპისკოპოსო, [[1547]] წელს კი არქისაეპისკოპოსოდ გადაკეთდა.<ref>{{cite web|url = http://www.arzobispadodelima.org/index.php?option=com_content&view=article&id=29&Itemid=27/ |title= Reseña Histórica de la Arquidiócesis de Lima |publisher = Arquidiócesis de Lima |accessdate = 2011-09-13}}</ref> იგი ერთ-ერთი უძველესია ამერიკის კონტინენტზე. ამჟამად, ლიმის არქისაეპისკოპოსოს ხელმძღვანელობს [[კარდინალი (რელიგია)|კარდინალი]] [[ხუან ლუის სიპრიანი]].<ref>{{cite web |url = http://www.arzobispadodelima.org/index.php?option=com_content&view=article&id=37&Itemid=28 |title= Relación de Arzobispos de Lima |publisher = Arquidiócesis de Lima |accessdate = 2011-09-13}}</ref> ქალაქში ასევე არსებობს ორი [[ისლამი|ისლამური]] [[მეჩეთი]],<ref>{{cite web |url = http://www.caminoalislam.com/convertirse-al-islam/centros-isamicos-/peru |title = Los Centros Islámicos de Perú |publisher = Caminoalislam.com |accessdate = 2011-09-13 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20111016020753/http://www.caminoalislam.com/convertirse-al-islam/centros-isamicos-/peru |archivedate = 2011-10-16 }}</ref> ორი [[ებრაელები|ებრაული]] [[სინაგოგა]],<ref>{{cite web |url = http://www.israelim.com/index_samerica.htm |title = Synagogues in South America |publisher = Israelim.com |accessdate = 2011-09-13 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20110902024236/http://www.israelim.com/index_samerica.htm |archivedate = 2011-09-02 }}</ref> [[უკანასკნელი დღეების წმინდანთა იესო ქრისტეს ეკლესია|უკანასკნელი დღეების წმინდანთა იესო ქრისტეს ეკლესიის]] მიმდევართა ტაძარი ლა-მოლინის რაიონში,<ref>{{cite web |url = http://templosmormones.com/579/templo-mormon-de-lima-peru |title = Templo Mormón de Lima Perú |publisher = Templos Mormones |accessdate = 2011-09-13 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20160307204827/http://templosmormones.com/579/templo-mormon-de-lima-peru |archivedate = 2016-03-07 }}</ref> [[მართლმადიდებლობა|მართლმადიდებლური]] ეკლესია პუებლო-ლიბრის რაიონში,<ref>{{cite web |url = http://santisima-trinidad-peruortodoxo.20fr.com/ |title = Iglesia Ortodoxa de la Santisima Trinidad |publisher = Santísima Trinidad Perú Ortodoxo |accessdate = 2011-09-13}}</ref> ხუთი [[ბუდიზმი|ბუდისტური]] ტაძარი<ref>{{cite web |url = http://www.budismo.cl/dir/peru.html |title = Budismo en Péru |publisher = Budismo.cl |accessdate = 2011-09-13 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20110707010740/http://www.budismo.cl/dir/peru.html |archivedate = 2011-07-07 }}</ref> და ''იესო ქრისტეს საერთაშორისო სამინისტროს ეკლესიის'' ({{lang-es|''Iglesia de Dios Ministerial de Jesucristo Internacional''}}) სამი სამლოცველო.<ref>{{cite web |url = http://webiglesia.net/direcciones.aspx |title = Iglesia de Dios Ministerial de Jesucristo Internacional |publisher = Webiglesia.net |accessdate = 2011-09-13 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20110924042908/http://webiglesia.net/direcciones.aspx |archivedate = 2011-09-24 }}</ref> პერუს მოსახლეობის 2007 წლის საყოველთაო აღწერის მიხედვით, ლიმის მოსახლეობის 12 წელზე მეტი ასაკის 82,83% თავს [[კათოლიკები|კათოლიკედ]] მიიჩნევს, 10,90% [[ევანგელისტური ეკლესია|ევანგელისტური ეკლესიის]] მიმდევრად, 3,15% სხვა რელიგიების, ხოლო 3,13% არც ერთი რელიგიის წევრად.<ref>{{Cite web |year = 2007 |url = http://desa.inei.gob.pe/censos2007/tabulados/ |title = Censos Nacionales 2007: XI de Población y VI de Vivienda - Cuadro Nº 1: Población de 12 y más años de edad, por grupos de edad, según departamento, provincia, área urbana y rural, sexo y religión que profesa |publisher = Instituto Nacional de Estadística e Informática |accessdate = 2011-09-13 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20120505213754/http://desa.inei.gob.pe/censos2007/tabulados/ |archivedate = 2012-05-05 }}</ref> დედაქალაქის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი რელიგიური ღონისძიებაა სენიორ-დე-ლოს-მილაგროსის პროცესია, რომელიც ყოველი წლის [[ოქტომბერი|ოქტომბერში]] იმართება ლიმის ქუჩებში. ის სათავეს ჯერ კიდევ კოლონიური პერიოდიდან იღებს. [[1715]] წლიდან სენიორ-დე-ლოს-მილაგროსი ლიმის მფარველად ითვლება, [[2010]] წლიდან კი მთელი [[პერუ]]სი.<ref>{{Cite web |last = Lavarello de Velaochaga |first = Gaby Gabriela |year = 2006 |url = http://www.boletindenewyork.com/celosias.htm |title = Celosías, tras ellas, los santos limeños del siglo XVII |publisher = Boletindenewyork.com |accessdate = 2011-09-13 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20121124082251/http://www.boletindenewyork.com/celosias.htm |archivedate = 2012-11-24 }}</ref><ref>{{Cite web |year = 2010 |url = http://noticiasnorte.com/2010/10/ley-declara-al-senor-de-los-milagros-como-patrono-del-peru/ |title = Ley declara al Señor de los Milagros como patrono del Perú |publisher = Noticiasnorte.com |accessdate = 2011-09-13 }}{{Dead link|date=იანვარი 2021 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> === მუზეუმები === ლიმაში თავმოყრილია პერუს [[მუზეუმი|მუზეუმთა]] უდიდესი კონცენტრაცია, რომელთაგან ყველაზე აღსანიშნავია პერუს ისტორიის, არქეოლოგიისა და ანთროპოლოგიის ეროვნული მუზეუმი, ლიმის ხელოვნების მუზეუმი, ბუნების ისტორიის მუზეუმი, ერის მუზეუმი, იტალიური ხელოვნების მუზეუმი, ოქროს მუზეუმი და ლარკოს მუზეუმი. აღნიშნული მუზეუმები, ძირითადად, ფოკუსირდება ხელოვნებაზე, [[კოლუმბამდელი ამერიკის კულტურა|კოლუმბამდელ კულტურებზე]], ბუნების ისტორიაზე, მეცნიერებასა და რელიგიაზე.<ref>{{Cite web |url=http://www.go2peru.com/webapp/ilatintravel/articulo.jsp?cod=1998845 |title=Information about Peru |publisher=Go2peru.com |date= |accessdate=2009-07-08 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20031228220754/http://www.go2peru.com/webapp/ilatintravel/articulo.jsp?cod=1998845 |archivedate=2003-12-28 }}</ref> ერთგვარად თავისებურია იტალიური ხელოვნების მუზეუმი — ის ერთადერთია პერუში, რომელიც ევროპულ ხელოვნებას ეძღვნება. === ტურიზმი === ლიმას, როგორც მთელი ქვეყნის ძირითად წერტილს, [[ტურიზმი]]ს მნიშვნელოვანი ინდუსტრია გააჩნია, რომელიც ხასიათდება მისი ისტორიული ცენტრით, [[არქეოლოგია|არქეოლოგიური]] ძეგლებით, ღამის ცხოვრებით, [[მუზეუმი|მუზეუმებით]], ხელოვნების [[გალერეა|გალერეებით]], ფესტივალებითა და პოპულარული ტრადიციებით. ქალაქში არსებობს საკმარისი რაოდენობის რესტორნები, რომლებშიც წარმოდგენილია როგორც ადგილობრივი, ისე უცხოური სამზარეულო.<ref>{{Cite web|url=http://www.go2peru.com/lima_travel_guide.htm |title=Lima Peru |publisher=Go2peru.com |date= |accessdate=2009-07-08}}</ref> ლიმის ისტორიული ცენტრი, რომელიც მოიცავს ლიმისა და რიმაკის რაიონებს, [[1988]] წელს [[იუნესკო]]მ [[მსოფლიო მემკვიდრეობა|მსოფლიო მემკვიდრეობის]] ძეგლთა სიაში შეიტანა, რაც განპირობებულია მისი არქიტექტურული მიღწევებით კოლონიურ პერიოდში.<ref>{{Cite web|url=http://whc.unesco.org/en/list |title=World Heritage Centre – World Heritage List |publisher=Whc.unesco.org |date= |accessdate=2009-07-08}}</ref> ამ პერიოდის არქიტექტურის მაგალითებია სან-ფრანსისკოს მონასტერი, პლასა-მაიორი, [[ლიმის კათედრალი|კათედრალი]], ტორე-ტაგლეს სასახლე და ა. შ. ტურისტებს შორის პოპულარულია ქალაქის ეკლესიების ტური. ცენტრალურ რაიონში პატარა გასეირნებით შესაძლებელია არაერთი ადრეული [[XVI საუკუნე|XVI]]-[[XVII საუკუნე]]ების ეკლესიის ნახვა, რომელთაგან ყველაზე ნიშანდობლივია ლიმის კათედრალი და სან-ფრანსისკოს მონასტერი, რომლებსაც როგორც ამბობენ მიწისქვეშა გვირაბით შეაერთებენ.<ref>{{Cite web |url=http://www.enjoyperu.com/peru_travel_tours_information/peru_travel_destinations/peru_lima/lima-peru-churches-lima.html |title=LIMA – Churches in the Historical Centre of Lima Perú |publisher=Enjoyperu.com |date= |accessdate=2009-07-08 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090426041639/http://www.enjoyperu.com/peru_travel_tours_information/peru_travel_destinations/peru_lima/lima-peru-churches-lima.html |archivedate=2009-04-26 }}</ref> ორივე ეს ეკლესია მოიცავს ხელოვნების სხვადასხვა სკოლის ნახატებს, სევილიურ კრამიტსა და სკულპტურებია ხის ავეჯს. ასევე გამორჩეული ადგილია [[ლას-ნასარენასის ტაძარი]] თავისი ფრესკით „სასწაულების ბატონი“ ({{lang-es|''Señor de los Milagros de Nazarenas''}}) რომლის ფესტივალებიც ოქტომბერში ლიმის და მთლიანად [[პერუ]]ს ერთ-ერთ უმთავრეს რელიგიურ ღონისძიებას წარმოადგენს. დღეისათვის შემორჩენილია ლიმის ისტორიული კედლების ზოგიერთი ფრაგმენტი, რაც ტურისტებში ასევე დიდ ინტერესს იწვევს. [[შუა საუკუნეები]]ს ეს ესპანური ფორტიფიკაცია ლიმის მეკობრეთაგან დასაცავად ააგეს. ზაფხულის თვეებში პოპულარულია პლაჟები, რომლებიც [[პანამერიკული გზატკეცილი]]ს გასწვრივ მდებარეობს, ქალაქის სამხრეთით, ლურინის, პუნტა-ერმოსას, სანტა-მარია-დელ-მარის, სან-ბარტოლოსა და აზიის რაიონებში. ამ ადგილებში გახსნილია ბევრი რესტორანი, ღამის კლუბი, ბარი, კლუბი და სასტუმრო, რომლებიც დამსვენებლებს ემსახურებიან. ქალაქის სუბურბანული რაიონები — სიენეგილია, პაჩაკამაკი და ჩოსიკა პოპულარული ტურისტული ატრაქციებია ადგილობრივებს შორის, რადგან ისინი გეოგრაფიულად ლიმაზე მაღლა მდებარეობენ და მასზე მეტ მზის სხივებსა და სითბოს იღებენ [[ზამთარი|ზამთრის]] თვეებში.<ref>{{Cite web |url=http://geography.howstuffworks.com/south-america/geography-of-lima.htm |title=HowStuffWorks "Geography of Lima" |publisher=HowStuffWorks |date= |accessdate=2009-07-08 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080627163454/http://geography.howstuffworks.com/south-america/geography-of-lima.htm |archivedate=2008-06-27 }}</ref> === სამზარეულო === ლიმა ცნობილია როგორც ''ამერიკის კონტინენტის გასტრონომიული დედაქალაქი''. მან, როგორც იმიგრაციისა და [[პერუს ვიცე-სამეფო]]ს ცენტრმა, ერთად შეკრიბა უნიკალური კერძები, რომლებიც აქ ესპანელმა [[კონკისტადორები|კონკისტადორებმა]] და იმიგრანტების მრავალმა ტალღამ მოიტანეს: აფრიკელებმა, ევროპელებმა, ჩინელებმა და იაპონელებმა. ლიმაში განხორციელებული საერთაშორისო იმიგრაციის გვერდით, [[XX საუკუნე|XX საუკუნის]] მეორე ნახევრიდან პერუში შეიმჩნევა მოსახლეობის ძლიერი შიდა გადაადგილება სასოფლო არეალებიდან ქალაქებისკენ, ძირითადად, ლიმაში.<ref>{{Cite news |url=http://www.accessmylibrary.com/coms2/summary_0286-15424982_ITM |title=Peru's revolution in tastes: innovative chefs in Lima are dishing up a fusion of Andean and European cuisines with seasoning from around the world. (01-MAY-06) Americas (English Edition) |publisher=Accessmylibrary.com |date=2006-05-01 |accessdate=2009-07-08 |archiveurl=https://archive.today/20120719222943/http://www.accessmylibrary.com/search/?q=Peru's%20revolution%20in%20tastes:%20innovative%20chefs%20in%20Lima%20are%20dishing%20up%20a%20fusion%20of%20Andean%20and%20European%20cuisines%20with%20seasoning%20from%20around%20the%20world. |archivedate=2012-07-19 }}</ref> ამ ყველაფერმა მძლავრი გავლენა მოახდინა ქალაქის სამზარეულოზე, მოიტანეს რა იმიგრანტებმა ახალი ინგრედიენტები და ტექნიკა. შესაბამისად ლიმის რესტორნებში წარმოდგენილია მრავალნაირი საკვები. ქალაქში დამყარებულია განსხვავებული კულინარიული რეკორდები, რომლებიც [[გინესის რეკორდების წიგნი|გინესის რეკორდების წიგნშია]] შეტანილი.<ref>{{Cite web |url=http://filer.livinginperu.com/101reasons.pdf |title=Living Peru |publisher= |date= |accessdate=2009-10-10 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181118052410/http://filer.livinginperu.com/101reasons.pdf |archivedate=2018-11-18 }}</ref> === სპორტი === [[ფაილი:Estadio Monumental del Perú - Selección peruana.jpg|მინი|250პქ|სტადიონი ესტადიო მონუმენტალი "U" პერუს ეროვნული საფეხბურთო ნაკრების თამაშისას]] ლიმაში განვითარებულია [[სპორტი]]ს მრავალი სახეობა. მათ შორის აღსანიშნავია [[ფეხბურთი]], [[ფრენბურთი]] და [[კალათბურთი]], რომლებიც ძირითადად კერძო კლუბებითაა წარმოდგენილი. ლიმელებს შორის პოპულარული სპორტის სახეობაა ''ფრონტონი'', ჩოგნიანი სპორტი, რომელიც ლიმაში გამოგონებული ''სკაშის'' მსგავსია. ქალაქში მდებარეობს საერთაშორისო კლასის 7 [[გოლფი]]ს მოედანი. ასევე პოპულარულია [[ცხენოსნობა]], არსებობს მისი უამრავი კერძო კლუბი, ისევე როგორც მონტერიკოს იპოდრომის საცხენოსნო ტრასა. მიუხედავად ამისა, ლიმის ყველაზე პოპულარული სპორტი მაინც ფეხბურთია, მრავალი პროფესიონალური დონის კლუბით. {| class="wikitable" |- !კლუბი !სპორტი !ლიგა !ადგილი |- |'''პერუს სპორტის ინსტიტუტი''' |სხვადასხვა |სხვადასხვა |[[ლიმის ეროვნული სტადიონი]] |- |[[უნივერსიტარიო]] |[[ფეხბურთი]] |[[პერუს პრიმერა-დივიზიონი]] |ესტადიო მონუმენტალი "U" |- |[[ლიმის ალიანსი (საფეხბურთო კლუბი)|ლიმის ალიანსი]] |[[ფეხბურთი]] |პერუს პრიმერა-დივიზიონი |ალეხანდრო ვილიანუევას სტადიონი |- |[[სპორტინგ კრისტალი]] |[[ფეხბურთი]] |პერუს პრიმერა-დივიზიონი |სან-მარტინ დე პორესის სტადიონი |- |სან-მარტინ დე პორესის უნივერსიტეტი |[[ფეხბურთი]] |პერუს პრიმერა-დივიზიონი |სან-მარტინ დე პორესის სტადიონი |-[[Link title]] |[[რეგატას ლიმა]] |სხვადასხვა |სხვადასხვა |ჩორილიოსი |- |ლიმის რეალი |[[კალათბურთი]], [[ფრენბურთი]] |სხვადასხვა |[[სან-ისიდრო]] |} == დაყოფა == ლიმა შედგება 30 მჭიდროდ დასახლებული რაიონისაგან, რომელთაგან თითოეულს ხელმძღვანელობს ადგილობრივი მერი, ხოლო მთლიანად ლიმის მერის ძალაუფლება, აღნიშნული რაიონების გარდა, ლიმის პროვინციის 13 გარე რაიონზეც ვრცელდება. ქალაქის ისტორიული ცენტრი მდებარეობს სერკადო-დე-ლიმას რაიონში, ადგილობრივები მას უბრალოდ ლიმას ან ელ-სენტროს (''"El Centro"'') უწოდებენ. ამ ნაწილში მდებარეობს ლიმის [[კოლონიზაცია|კოლონიური]] წარსულის უამრავი ნაშთი, პრეზიდენტის სასახლე ({{lang-es|''Palacio de Gobierno''}}), ლიმის მეტროპოლიური მუნიციპალიტეტი ({{lang-es|''Consejo municipal metropolitano de Lima''}}) და დიდი რაოდენობით სასტუმრო, რომლებიც მასპინძლობენ ადგილობრივ თუ საერთაშორისო ელიტას. მაღალი კლასის [[სან-ისიდროს რაიონი]] ქალაქის საფინანსო ცენტრია. აქ ცხოვრობს მრავალი გამოჩენილი პიროვნება, მათ შორის, პოლიტიკოსები. აქ ასევე განლაგებულია [[პერუ]]ს უმთავრესი ბანკები და მსოფლიოს სხვადასხვა ბანკის ფილიალი. სან-ისიდროშო ბევრი პარკია, მათ შორისაა ელ-ოლივარი, სადაც დარგულია [[ზეთისხილი]]ს ხეები, რომლებიც [[XVII საუკუნე]]ში [[ესპანეთი]]დან ჩამოიტანეს. სხვა მაღალი კლასის რაიონია [[მირაფლორესი]], სადაც განლაგებულია მრავალი მდიდრული სასტუმრო, მაღაზია და რესტორანი. მირაფლორესს სამხრეთ ლიმაში უფრო მეტი პარკი და მწვანე არეალი აქვს, ვიდრე სხვა რომელიმე რაიონს. აქ მდებარეობს ლანკომარი — კლდეზე აშენებული პოპულარული სავაჭრო და გასართობი ცენტრი, რომელიც [[წყნარი ოკეანე|წყნარ ოკეანეს]] გადაჰყურებს. რაიონში ასევე მრავალი გამორჩეული ბარი, საწეკვაო კლუბი, კინოთეატრი, კაფე, მაღაზია, ბუტიკი და გალერეაა. ღამის ცხოვრება, გართობა და საშოპინგე ცენტრები ასევე თავს იყრის კენედის პარკის გარშემო, მირაფლორესის შუაგულში, სადაც ყოველთვის ალიაქოთი, უამრავი ხალხი და ცოცხალი წარმოდგენებია.<ref>{{cite web |url=http://www.vivatravelguides.com/south-america/peru/lima/miraflores/miraflores-activities/parque-kennedy/ |title=Parque Kennedy - City Park Lima - Peru |accessdate=2011-09-13 |publisher=vivatravelguides.com |archiveurl=https://web.archive.org/web/20111003080923/http://www.vivatravelguides.com/south-america/peru/lima/miraflores/miraflores-activities/parque-kennedy/ |archivedate=2011-10-03 }}</ref> ლიმის სამი სხვა მდიდრული რაიონია ლა-მოლინა, სან-ბირხა და სანტიაგო-დე-სურკო. აქ მდებარეობს [[ამერიკის შეერთებული შტატები|აშშ-ის]] საელჩო და ქალაქის ექსკლუზიური კლუბი პოლო. ლიმის ყველაზე ხალხმრავალი რაიონები ქალაქის ჩრდილოეთ და სამხრეთ კიდეებშია განლაგებული ({{lang-es|Cono Norte, Cono Sur - კონო-ნორტე, კონო-სური}}). ეს რაიონები, ძირითადად, დასახლებულია [[XX საუკუნე|XX საუკუნის]] მეორე ნახევარსა და ბოლო წლებში ანდებიდან ცხოვრების უკეთესი პირობების საძებნელად [[ანდები]]დან ჩამოსული იმიგრანტებით ან მაოსიტურ-კომუნისტურ ორგანიზაცია „[[ნათელი გზა|ნათელ გზასთან]]“ 80-90-იან წლებში მიმდინარე შიდა კონფლიქტის დროს გამოქცეული ადამიანებით. რაიონების მაცხოვრებელთა ძირითადი ნაწილი საშუალო ან დაბალ-საშუალო კლასს განეკუთვნება. [[ბარანკოს რაიონი]], რომელიც მირაფლორესსა და [[წყნარი ოკეანე|წყნარ ოკეანეს]] ესაზღვრება, ქალაქის ბოჰემური რაიონის სახელითაა ცნობილი. აქ მრავალი ცნობილი პერუელი მწერალი ცხოვრობდა, მათ შორის იყვნენ [[მარიო ვარგას ლიოსა]], [[ჩაბუკა გრანდა]] და [[ალფრედო ბრისე ეჩენიკე]]. რაიონში ბევრი ხმაურიანი რესტორანი და შვეიცარიული სტილის ვიქტორიანული სახლია, აქაა ასევე მუსიკალური არენა „პენიასი“, სადაც იმართება სანაპირო პერუსთვის ტრადიციული მუსიკალური ღონისძიებები. == სწავლა-განათლება == ლიმაში მდებარეობს მთელი ახალი მსოფლიოს უძველესი უმაღლესი სასწავლებელი — [[სან-მარკოსის ეროვნული უნივერსიტეტი]], რომელიც [[1551]] წელს დაარსდა. ქალაქში განლაგებულია მრავალი [[უნივერსიტეტი]], [[ინსტიტუტი]], [[სკოლა]] — უმაღლესი სასწავლებლების უდიდესი კონცენტრაცია მთელს [[კონტინენტი|კონტინენტზე]], რომლებსაც მსოფლიო აღიარება გააჩნიათ. თავის მხრივ, ზოგადად [[პერუ]] [[სამხრეთ ამერიკა|სამხრეთ ამერიკის]] ერთ-ერთი ყველაზე განათლებული ქვეყანაა. [[სან-მარკოსის ნაციონალური უნივერსიტეტი]], რომელიც [[1551]] წელს, [[პერუს ვიცე-სამეფო|ესპანური კოლონიური რეჟიმის]] დროს დაარსდა, უძველესი, დღემდე უწყვეტად ფუნქციონირებადი უნივერსიტეტია ამერიკის კონტინენტზე.<ref>{{Cite web|url=http://www.unmsm.edu.pe/?c=Home2&url=inicio-historia |title=UNMSM - HISTORIA |publisher=UNMSM |accessdate=2011-09-13}}</ref> ინჟინერიის ეროვნული უნივერსიტეტი (''Universidad Nacional de Ingeniería'' —UNI), რომელიც [[1876]] წელს [[პოლონელები|პოლონელმა]] ინჟინერმა ედუარდო დე ჰაბიჩმა დააარსა, ქვეყნის ყველაზე მნიშვნელოვანი საინჟინრო სკოლაა. ტექნოლოგიებსა და კვლევებში ასევე უმნიშვნელოვანეს როლს თამაშობს სხვა საჯარო უნივერსიტეტები, მაგალითად, ფედერიკო ვილიარეალის ეროვნული უნივერსიტსტი (მეორე უდიდესი ქვეყანაში), ლა-მოლინას ეროვნული აგრარული უნივერსიტსტი (''Universidad Nacional Agraria La Molina'') სადაც ერთ დროს ექს-პრეზიდენტი [[ალბერტო ფუხიმორი]] სწავლობდა, ასევე [[კალიაოს ეროვნული უნივერსიტეტი]]. [[1917]] წელს დაარსებული პერუს საპონტიფიკოსო კათოლიკური უნივერსიტეტი (''Pontificia Universidad Católica del Perú'') ქვეყანაში უძველესი კერძო უნივერსიტეტია. ქალაქში მდებარე სხვა კერძო უმაღლესი სასწავლებლებია: წყნარი ოკეანის უნივერსიტეტი (''Universidad del Pacifico''), ლიმის უნივერსიტეტი (''Universidad de Lima''), სან-მარტინ დე პორესის უნივერსიტეტი (''Universidad San Martín de Porres''), კაეტანო ერედიას პერუს უნივერსიტეტი (''Universidad Peruana Cayetano Heredia''), სამხრეთის მეცნიერების უნივერსიტსტი (''Universidad Cientifica del Sur''), სან-იგნასიო დე ლოიოლას უნივერსიტეტი (''Universidad San Ignacio de Loyola'') და რიკარდო პალმას უნივერსიტეტი (''Universidad Ricardo Palma'').<ref>{{cite web |url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761562138/Lima_(Peru).html |title=Lima (Peru) – MSN Encarta |publisher=Encarta.msn.com |date= |accessdate=2009-07-08 |archiveurl=https://www.webcitation.org/5kwsfZWQo?url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761562138/Lima_(Peru).html |archivedate=2009-11-01 }}</ref> == ტრანსპორტი == === საჰაერო ტრანსპორტი === ლიმას ემსახურება [[კალიაო]]ში მდებარე [[ხორხე ჩავესის საერთაშორისო აეროპორტი]] (LIM). ის ქვეყნის უდიდესი [[აეროპორტი]]ა საშინაო თუ საერთაშორისო გადაზიდვებით. ასევე ასრულებს მთავარი კვანძის ფუნქციას [[ლათინური ამერიკა|ლათინური ამერიკის]] საჰაერო ქსელში და მეოთხე უდიდესი საჰაერო კვანძია [[სამხრეთ ამერიკა]]ში და წარმოადგენს კონტინენტის გადაზიდვების უმსხვილეს კვანძს. დამატებით, ლიმა ფლობს ოთხ სხვა აეროპორტს, ესენია: ლას-პალმასის საჰაერო ძალების ბაზა, კოლიკეს აეროპორტი და ასაფრენი ბილიკები სანტა-მარია-დელ-მარში, სან-ბარტოლოსა და ჩილკაში.<ref>{{Cite web|url=http://gc.kls2.com/ |title=Great Circle Mapper |publisher=Gc.kls2.com |date= |accessdate=2009-07-08}}</ref> === სახმელეთო ტრანსპორტი === ლიმა [[პანამერიკული გზატკეცილი]]ს მთავარი გაჩერებაა. აგრეთვე, ქვეყნის სანაპირო ზოლის ცენტრალურ ნაწილში მდებარეობის გამო ლიმა [[პერუ]]ს საგზაო მაგისტრალების სისტემის უმნიშვნელოვანესი გზაჯვარედინია. აქ იწყება სამი უმთავრესი გზატკეცილი. * [[პერუს გზატკეცილი 1|ჩრდილოეთ პანამერიკული გზატკეცილი]], მისი სიგრძე 1 330 კმ-ია და მიემართება ჩრდილოეთით, [[ეკვადორი]]ს [[სახელმწიფო საზღვარი|საზღვრამდე]]. ერთმანეთთან აერთებს ლიმის ჩრდილოეთ რაიონებსა და პერუს ჩრდილოეთ სანაპირო ზოლის მრავალ მნიშვნელოვან ქალაქს. * ცენტრალური მაგისტრალი ({{lang-es|''Carretera Central''}}) ლიმის აღმოსავლეთ რაიონებს აკავშირებს ცენტრალური პერუს მრავალ ქალაქთან. მაგისტრალის სიგრძე 860 კმ-ია და ის [[ბრაზილია|ბრაზილიის]] საზღვრის სიახლოვეს, ქალაქ [[პუკალიპა]]ში მთავრდება. * [[პერუს გზატკეცილი 1|ჩრდილოეთ პანამერიკული გზატკეცილი]] ლიმის სამხრეთ რაიონებს აკავშირებს პერუს სამხრეთ სანაპირო ზოლის ქალაქებთან. მისი სიგრძე 1 450 კმ-ია და სრულდება [[ჩილე]]ს [[სახელმწიფო საზღვარი|საზღვართან]]. ლიმას გააჩნია ავტობუსების დიდი ტერმინალი-სადგური, რომელიც ქალაქის ჩრდილოეთით, სავაჭრო ცენტრ პლასა-ნორტეს გვერდით მდებარეობს. ეს სადგური ავტობუსებით ჩამოსვლისა და გამზგავრების მთავარი წერტილია, როგორც საშინაო, ისე საერთაშორისო დატვირთვით. ქალაქის მასშტაბით ასევე გახსნილია სხვადასხვა კომპანიის ავტობუსების სადგურები. ქალაქის სამხრეთით, ცენტრში და ჩრდილოეთით არსებობს ავტობუსების არაფორმალური სადგურები; ეს ავტობუსები იაფია, მაგრამ სახიფათო და არაა რეკომენდებული უცხოელთათვის. === საწყლოსნო ტრანსპორტი === ლიმის სიახლოვე საზღვაო ნავსადგურ [[კალიაო]]თან, ამ უკანასკნელს მთელი მეტროპოლიის მოწინავე ნავსადგურად აქცევს. კალიაოს გარშემო კონცენტრირებულია მეტროპოლიის ყველა საწყლოსნო ტრანსპორტი. ლურინის რაიონში ასევე მდებარეობს პატარა პორტი, რომლის ძირითადი დანიშნულებაც ნავთობის ტანკერების მიღება-გაშვებაა, რაც ნავთობგადამამუშავებელი ქარხნის სიახლოვითაა განპირობებული. მიუხედავად ამისა, საწყლოსნო ტრანსპორტი ლიმის შიგნით, უმნიშვნელოა კალიაოსთან შედარებით, რომელიც ქვეყანაში წამყვანი და [[ლათინური ამერიკა|ლათინურ ამერიკაში]] ერთ-ერთი უმსხვილესი პორტია. === სარკინიზგო ტრანსპორტი === ცენტრალური ანდების რეგიონთან ლიმა დაკავშირებულია ცენტრალური ანდების რკინიზგით ({{lang-es|Ferrocarril Central Andino}}), რომელიც ლიმიდან [[ხუნინი (რეგიონი)|ხუნინის]], [[უანკაველიკა (რეგიონი)|უანკაველიკას]], [[პასკო (რეგიონი)|პასკოსა]] და [[უანუკო (რეგიონი)|უანუკოს]] რეგიონებისკენ მიემართება.<ref>{{Cite web |url=http://www.ferrocarrilcentral.com.pe/index_.php |title=Ferrocarril Central Andino S.A. |publisher=Ferrocarrilcentral.com.pe |date= |accessdate=2009-07-08 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090702044459/http://www.ferrocarrilcentral.com.pe/index_.php |archivedate=2009-07-02 }}</ref> ამ ხაზის გასწვრივ მდებარე მნიშვნელოვანი ქალაქებია: [[უანკაიო]], [[ლა-ოროია]], [[უანკაველიკა]] და [[სერო დე-პასკო]]. ამჟამად უმოქმედო სარკინიგზო ხაზი ლიმიდან ასევე მიემართება ჩრდილოეთით, ქალაქ [[უაჩო]]სკენ.<ref>{{Cite web|url=http://www.huacho.info/bandurria/ferrocarril.html |title=Bandurria – El sitio – Ferrocarril Lima Huacho |publisher=Huacho.info |date= |accessdate=2009-07-08}}</ref> === საზოგადოებრივი ტრანსპორტი === ქალაქის 80% ავტომიბილამდელ ხანაში გაშენდა. ლიმის საგზაო სისტემა ძირითადად დაყრდნობილია უფრო მეტად გამზირებზე, ვიდრე თავისუფალ გზებზე. მიუხედავად ამისა, ბოლო პერიოდში ქალაქში განვითარდა თავისუფალი გზების სისტემაც და ამჟამად ასეთი ცხრა გზაა.<ref name="arqandina.com">{{Cite web|url=http://www.arqandina.com/pages/p4/f413.htm |title=Periodo 1945–1965 – Galería de Fotos y Planos |publisher=Arqandina.com |date= |accessdate=2009-07-08}}</ref> ურბანული სატრანსპორტო სისტემა შედგება 652 სატრანზიტო გზისგან,<ref name="proinversion.gob.pe"/> რომლებიც ემსახურება ავტობუსებს, მიკროავტობუსებსა თუ ავტომობილებს. სისტემა არაორგანიზებულია და ფორმალობების ნაკლებობით ხასიათდება. სერვისს ახორციელებს 464 კერძო კომპანია, რომლებიც ადგილობრივი მთავრობის მიერ მწირად რეგულირდებიან. მგზავრობის საფასური საშუალოდ ერთი [[პერუს სოლი|სოლი]] ან 0.30 [[აშშ დოლარი]]ა. ლიმას ასევე გააჩნია 100 კმ-ზე მეტი სიგრძის ველო-ტრასა. ტაქსები ქალაქში ძირითადად არაფორმალურია. ისინი შედარებით იაფია, მაგრამ სახიფათო. არ არსებობს მანძილის გაზმოვის სისტემა, ამიტომ საჭიროა მძღოლთან საფასურზე შეთანხმება უშუალოდ ტაქსიში ჩაჯდომამდე. ტაქსების ზომა მერყეობს პატარა, ოთხკარიანი მანქანებიდან დიდ ფურგონებამდე. ისინი ქალაქის ყველა ნაწილში არიან. უმრავლეს შემთხვევაში, ესაა კერძო მანქანები, რომლებსაც მიმაგრებული აქვთ ტაქსის ნიშანი. ასევე არსებობს რამდენიმე კომპანია, რომელიც ტაქსი-გამოძახებით სერვისს ახორციელებენ.<ref>{{Cite web|url=http://www.frommers.com/destinations/lima/2868020156.html |title=Lima : Planning a Trip: Getting Around |publisher=Frommers.com |date=2008-07-28 |accessdate=2009-07-08}}</ref> [[ფაილი:Tren en Estacion Villa el Salvador.jpg|მინი|250პქ|მეტროსადგური ვილია-ელ-სალვადორში]] მეტროპოლიური სატრანსპორტო სისტემა, იგივე ელ-მეტროპოლიტანო საზოგადოებრივ სატრანსპორტო სისტემას წარმოადგენს, რომელიც ინტეგრირებულია შემკრებ კორიდორთან — სატრანსპორტო ავტობუსებთან და ის ცნობილია მისი [[ესპანური ენა|ესპანური]] ინიციალებით COSAC 1. სისტემა ერთამანეთთან აკავშირებს ლიმის მეტროპოლიური არეალის მნიშვნელოვან წერტილებს, პროექტის პირველი ფაზა მოიცავს ოცდაცამეტი კმ-ის სიგრძის ხაზს ქალაქის ჩრდილოეთით, ჩორილიოსის რაიონიდან ქალაქის სამხრეთ ნაწილამდე. კომერციული საქმიანობა მან [[2010]] წლის [[28 ივლისი|28 ივლისს]] დაიწყო და ის [[კოლუმბია|კოლუმბიის]] დედაქალაქ [[ბოგოტა|ბოგოტაში]] არსებული ტრანსმილენიოს მსგავსია.<ref>{{Cite web|url=http://www.metropolitano.com.pe/ |title=El transporte moderno de Lima |publisher=Metropolitano |date= |accessdate=2009-07-08}}</ref> საზოგადოებრივი ტრანსპორტის მნიშვნელოვანი ნაწილია [[ლიმის მეტროპოლიტენი|ლიმის მიწისზედა მეტრო]]. დაგეგმარებაში იმყოფება ექვსი ხაზი. პირველი ხაზის გაფართოება ქალაქის ცენტრში [[2011]] წლის ივლისში გაიხსნა და მან შესაძლებელი გახადა ვილია-ელ-სალვადორის ქალაქის საქმიან ნაწილთან 30 წუთში დაკავშირება, მაშინ, როცა სხვა საზოგადოებრივი ტრანსპორტით ამ გზის გავლას საათი და ორმოცი წუთი სჭირდება. ლიმის მეტროს თექვსმეტი სადგური გააჩნია, რომელთა საშუალო დაშორებაც ერთმანეთისგან 1.2 კმ-ია. ის იწყება სამრეწველო პარკ ვილია-ელ სალვადორში, ქალაქის სამხრეთში, გრძელდება პაჩაკუტეკის გამზირზე ვილიამარია-დელ-ტრიუნფოში და შემდეგ ლოს-ეროესის გამზირზე სან-ხუან-დე-მირაფლორესში. შემდგომ ის გრძელდება ტომას მარსანოს გამზირის მიმართულებით სურკოში, გაივლის ავიასიონის გამზირს და მთავრდება გრაუს გამზირზე, ქალაქის ცენტრში. უახლოეს მომავალში დაგეგმილია პირველი ხაზის გაფართოება, პროსერას-დე-ლა-ინდეპანდანსიას გამზირის მიმართულებით სან-ხუან-დე-ლირიგანჩოში. == საერთაშორისო ურთიერთობები == მსოფლიო მასშტაბით '''ლიმასთან დაძმობილებული ქალაქებია''': {| class="wikitable" |- valign="top" | * {{Flag icon|Peru}} [[არეკიპა]], [[პერუ]] * {{Flag icon|Peru}} [[კუსკო]], პერუ * {{Flag icon|Peru}} [[პიურა]], პერუ * {{Flag icon|United States}} [[ლოს-ანჯელესი]], [[აშშ]] * {{Flag icon|United States}} [[ოსტინი]], აშშ * {{Flag icon|United States}} [[კლივლენდი]], აშშ * {{Flag icon|United States}} [[მაიამი]], აშშ * {{Flag icon|United States}} [[სტემფორდი]], აშშ || * {{Flag icon|France}} [[ბორდო]], საფრანგეთი * {{Flag icon|People's Republic of China}} [[პეკინი]], [[ჩინეთი]]<ref>{{Cite web|url=http://www.ebeijing.gov.cn/Sister_Cities/Sister_City/|title=Sister Cities|publisher=Beijing Municipal Government|accessdate=2009-06-23|archiveurl=https://www.webcitation.org/5mq6B2fdq?url=http://www.ebeijing.gov.cn/Sister_Cities/Sister_City/|archivedate=2010-01-17}}</ref> * {{Flag icon|Philippines}} [[მანილა]], [[ფილიპინები]]<ref name="Manila.Gov">{{Cite web|url=http://www.manila.gov.ph/localgovt.htm#sistercities|title=Sister Cities of Manila|publisher=[[copyright|©]] 2008–2009 [http://www.manila.gov.ph/ City Government of Manila]|accessdate=2009-07-02|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090806191943/http://www.manila.gov.ph/localgovt.htm#sistercities|archivedate=2009-08-06}}</ref> * {{Flag icon|Spain}} [[მადრიდი]], [[ესპანეთი]]<ref name="hermanadas">{{Cite web| title = Mapa Mundi de las ciudades hermanadas | publisher = Ayuntamiento de Madrid | url = http://www.munimadrid.es/portal/site/munimadrid/menuitem.dbd5147a4ba1b0aa7d245f019fc08a0c/?vgnextoid=4e84399a03003110VgnVCM2000000c205a0aRCRD&vgnextchannel=4e98823d3a37a010VgnVCM100000d90ca8c0RCRD&vgnextfmt=especial1&idContenido=1da69a4192b5b010VgnVCM100000d90ca8c0RCRD Madrid city council webpage | accessdate = 2009-10-10}}</ref> * {{Flag icon|Mexico}} [[მეხიკო]], [[მექსიკა]] * {{Flag icon|Brazil}} [[სან-პაულუ]], [[ბრაზილია]]<ref name="São Paulo2">{{Cite web|url=http://www.prefeitura.sp.gov.br/cidade/secretarias/relacoes_internacionais/cidadesirmas/index.php?p=1066 |title=International Relations – São Paulo City Hall – Official Sister Cities |publisher=Prefeitura.sp.gov.br |date= |accessdate=2010-04-17}}</ref> * {{Flag icon|Honduras}} [[ტეგუსიგალპა]], [[ჰონდურასი]] * {{Flag icon|Turkey}} [[აკჰისარი]], [[თურქეთი]] || * {{Flag icon|Turkey}} [[კარაჩობანი]], [[თურქეთი]] * {{Flag icon|Argentina}} [[ბუენოს-აირესი]], [[არგენტინა]] * {{Flag icon|Mexico}} [[გვადალახარა]], [[მექსიკა]] * {{Flag icon|Canada}} [[მონრეალი]], [[კანადა]] * {{Flag icon|Colombia}} [[ბოგოტა]], [[კოლუმბია]] * {{Flag icon|Egypt}} [[კაირო]], [[ეგვიპტე]] * {{Flag icon|UK}} [[კარდიფი]], [[გაერთიანებული სამეფო]] * {{Flag icon|Italy}} [[პესკარა]], [[იტალია]] * {{Flag icon|Ukraine}} [[კიევი]], [[უკრაინა]] * {{Flag icon|Brazil}} [[ბრაზილია (ქალაქი)|ბრაზილია]], [[ბრაზილია]] |} == რესურსები ინტერნეტში == {{wikivoyage|Lima}} * [http://www.munlima.gob.pe/ ოფიციალური მუნიციპალური საიტი] {{Es icon}} * [http://maps.msn.com/%28nu2hj5e25fsvjifnt4ihwuyc%29/map.aspx?lats1=-12.043333&lons1=-77.028333&alts1=14&regn1=2 MSN-ის რუკა]{{Dead link|date=იანვარი 2021 |bot=InternetArchiveBot }} * [http://www.gigapan.org/gigapans/60314/ ლიმის 1.40 გიგაპიქსელიანი ფოტო] == ლიტერატურა == * ''Nota etimológica: El topónimo Lima'', Rodolfo Cerrón-Palomino, Pontificia Universidad Católica del Perú * ''Lima Monumento Histórico'', Margarita Cubillas Soriano, Lima, 1996 ;ისტორია * {{cite book |ref=CITEREFAndrien(1985) |year=1985 |title=Crisis and decline: the Viceroyalty of Peru in the seventeenth century |url=https://archive.org/details/crisisdeclinevic0000andr |accessdate= |author=Andrien, Kenneth |authorlink= |coauthors= |date= |format= |work= |publisher=University of New Mexico Press |location=ალბუკურკუ |pages= |language= |isbn=0-8263-0791-4}} * {{cite book |ref=CITEREFAnna(1979) |year=1979 |author=Anna, Timothy |authorlink= |coauthors= |chapter= |chapterurl= |editor= |url=https://archive.org/details/fallofroyalgover0000anna_b1k7|url-access=registration |title=The fall of the royal government in Peru |format= |edition= |series= |publisher=University of Nebraska Press |location=ლინკოლნი |pages= |isbn=0-8032-1004-3 |accessdate= }} * {{cite book |ref=CITEREFConlee(2004) |year=2004 |author=Conlee, Christina |coauthors=Jalh Dulanto, Carol Mackay და Charles Stanish |chapter=Late Prehispanic sociopolitical complexity |editor=Helaine Silverman |url= |title=Andean archaeology |format= |edition= |series= |publisher=Blackwell |location=მალდენი |page=209–236 |isbn=0-631-23400-4 |accessdate= }} * {{cite book |ref=CITEREFDietz(1980) |year=1980 |author=Dietz, Henry |authorlink= |coauthors= |chapter= |chapterurl= |editor= |url=https://archive.org/details/povertyproblemso0000diet|title=Poverty and problem-solving under military rule: the urban poor in Lima, Peru |format= |edition= |series= |publisher=University of Texas Press |location=ოსტინი |pages= |isbn=0-292-76460-X |accessdate= }} * {{cite book |ref=CITEREFHemming(1993) |year=1993 |author=Hemming, John |authorlink= |coauthors= |chapter= |chapterurl= |editor= |url= |title=The conquest of the Incas |format= |edition= |series= |publisher=Macmillan |location=ლონდონი |pages= |isbn=0-333-51794-6 |accessdate= }} * {{cite book |ref=CITEREFHiggings(2005) |year=2005 |author=Higgings, James |authorlink= |coauthors= |chapter= |chapterurl= |editor= |url= |title=Lima. A cultural history |format= |edition= |series= |publisher=Oxford University Press |location=ოქსფორდი |pages= |isbn=0-19-517891-2 |accessdate= }} * {{Es icon}} Instituto Nacional de Estadística e Informática. [http://www.inei.gob.pe/biblioineipub/bancopub/Est/LIb0002/indice.htm ''Lima Metropolitana perfil socio-demográfico'']. Lima: INEI, 1996. * {{cite book |ref=CITEREFKlarén(2000) |year=2000 |author=Klarén, Peter |authorlink= |coauthors= |chapter= |chapterurl= |editor= |url= |title=Peru: society and nationhood in the Andes |format= |edition= |series= |publisher=Oxford University Press |location=ნიუ-იორკი |pages= |isbn=0-19-506928-5 |accessdate= }} * {{cite book |ref=CITEREFRamón(2002) |year=2002 |author=Ramón, Gabriel |authorlink= |coauthors= |chapter=The script of urban surgery: Lima, 1850–1940 |chapterurl= |editor=Arturo Almandoz |url=https://archive.org/details/planninglatiname0000unse|title=Planning Latin America's capital cities, 1850–1950 |format= |edition= |series= |publisher=Routledge |location=ნიუ-იორკი |page=[https://archive.org/details/planninglatiname0000unse/page/170 170]–192 |isbn=0-415-27265-3 |accessdate= }} * {{cite book |ref=CITEREFWalker(2003) |year=თებერვალი, 2003 |author=Walker, Charles |authorlink= |coauthors= |chapter=The upper classes and their upper stories: architecture and the aftermath of the Lima earthquake of 1746 |chapterurl= |editor= |url= |title=Hispanic American Historical Review |format= |edition=83 (1) |series= |publisher= |location= |page=53–82 |isbn= |accessdate= }} ;დემოგრაფია *{{Es icon}} Instituto Nacional de Estadística e Informática, [http://www.inei.gob.pe/Anexos/libro.pdf ''Perfil Sociodemográfico del Perú'']. Lima: INEI, 2008. *United Nations Department of Economic and Social Affairs, [http://www.un.org/esa/population/publications/wup2007/2007_urban_agglomerations_chart.pdf ''Urban Agglomerations 2007'']. New York (June 2008). == სქოლიო == <div style="height:250px; overflow:auto; padding:3px; border:1px solid #aaa;" class="scrollbox"> {{reflist|colwidth=30em}} </div> {{სამხრეთ ამერიკის დედაქალაქები}} {{პერუს უდიდესი ქალაქები}} {{მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლები პერუში}} {{რჩეული}} [[კატეგორია:პერუს ქალაქები]] [[კატეგორია:სამხრეთ ამერიკის დედაქალაქები]] [[კატეგორია:მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლები პერუში]] 2y82ahxy7zc0s6da3j6u3qdf0mqupdm 0 55641 4408875 4248902 2022-08-18T21:55:18Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki '''კოდი''' — [[მარცვლეული კულტურები]]ს საწყაო XV–XIX საუკუნეებში [[საქართველო]]ში. კოდის მასა სხვადასხვაა. ცნობილია 8-, 10- და 12-ლიტრიანი კოდები. „სწორ“ (კანონიკურ) კოდში 10 [[ლიტრა]] ხორბალი ან 8 ლიტრა [[ქერი]] ჩადიოდა. ლიტრის მასური ოდენობის ზრდამ განაპირობა კოდის ტევადობის ზრდაც. 10-ლიტრიანი კოდი XVI საუკუნეში იტევდა 18 კგ. XVII საუკუნეში — 25,8 [[კგ]]. XVIII საუკუნეში — 30-34 კგ. XIX საუკუნეში აღმოსავლეთ საქართველოში კოდის სიდიდე 50 კგ-მდე გაიზარდა. რაჭაში გავრცელებული იყო „ლომკაცის კოდი“, რომელიც 41 კგ იტევდა. სამხრეთ საქართველოში XIX საუკუნემდე კოდის სიდიდე 18 კგ იყო. == ლიტერატურა == {{ქსე|5|568|ჯაგარიძე გ.}} [[კატეგორია:მასის საზომი ერთეულები]] d5zen41dv8b6x076tf8zo9a7tukvy0c 0 55650 4408876 2739968 2022-08-18T21:56:10Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki '''კოთხო''' — [[აბრეშუმი]]ს და [[მარცვლეული კულტურები]]ს საწყაო ხის ჭურჭელი XVIII-XIX საუკუნეებში [[გურია]]სა და [[სამეგრელო]]ში. აბრეშუმის კოთხო დაახლოებით 666 გ უდრიდა. მარცვლეულის საწყაო კოთხო - დაახლოებით 4 [[კგ]]. ==ლიტერატურა== * ჯაფარიძე გ., ქსე, ტ. 5, გვ. 574, თბ., 1980 [[კატეგორია:ჭურჭელი]] awv7nez01etnogeoo6hl1ips7j6nj5w 0 55749 4408570 4125330 2022-08-18T14:13:26Z Otogi 27089 მომხმარებელმა Otogi გვერდი „[[თბილისის წყალსაცავი]]“ გადაიტანა გვერდზე „[[თბილისის ზღვა]]“ გადამისამართებაზე: სათაურის დაზუსტება wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა წყალსაცავი | სახელი = თბილისის წყალსაცავი | მშობლიური სახელი = | სურათი = Tbilisi sea 2017.jpg | სურათის სიგანე = | სურათის წარწერა = თბილისის წყალსაცავის ფოტო ზემოდან | lat_dir = N |lat_deg = 41 |lat_min = 44 |lat_sec = 58 | lon_dir = E |lon_deg = 44 |lon_min = 50 |lon_sec = 44 | ქვეყანა = {{დროშა|საქართველო}} | ტერიტორიული ერთეული = [[თბილისი]] | სიმაღლე ზღვის დონიდან = 630–650 | სიგრძე = 8,75 | სიგანე = 1,85 | ფართობი = 11,6 | მოცულობა = 308 | სანაპირო ხაზის სიგრძე = | უდიდესი სიღრმე = 45 | საშუალო სიღრმე = 26,6 | გამჭვირვალობა = | აუზის ფართობი = | მდინარე = | ჩაედინება = | გამოედინება = | შევსების წელი = 1953 | ჰესი = | კაშხლის სიმაღლე = | პოზრუკა = საქართველო | პოზრუკა2 = თბილისი | ვიკისაწყობი = Tbilisi sea }} '''თბილისის წყალსაცავი''', '''„თბილისის ზღვა“''', '''სამგორის წყალსაცავი''' — წყალსაცავი [[აღმოსავლეთი საქართველო|აღმოსავლეთ საქართველოში]], [[ივრის ზეგანი|ივრის ზეგანზე]], ქალაქ [[თბილისი]]ს ჩრდილო-აღმოსავლეთით. შეიქმნა მლაშე ტბების — ავლაბრის, ილგუნიანისა და კუკიის ადგილას. ვრცელდება ჩრდილო-დასავლეთიდან სამხრეთ-აღმოსავლეთისაკენ. [[ექსპლუტაცია|ექსპლუატაციაშია]] 1953 წლიდან. ჩრდილო-დასავლეთ ნაწილში განიერია, სამხრეთ-აღმოსავლეთისკენ — ვიწრო. სიგრძე — 8,75 კმ, უდიდესი სიგანე 1,85 კმ. ფართობი 11,6 კმ². წყლის მოცულობა 308 მლნ. მ³. უდიდესი სიღრმე 45 მ. საშუალო სიღრმე 26,6 მ. წყალსაცავის დონე გაზაფხულზე მატულობს, ზაფხულსა და შემოდგომაზე, სარწყავად წყლის ინტენსიური გამოყენების გამო, კლებულობს 7-10 მ-ით.<ref name="ქსე">{{ქსე|4|617|აფხაზავა ი.|არა|}}</ref> წყლის ზედაპირული ფენის საშუალო ტემპერატურა ნაპირთან მერყეობს 3,7°C-იდან ([[იანვარი]]-[[თებერვალი]]) 21,6°C-მდე ([[აგვისტო]]), მაქსიმალური ტემპერატურა 26,2°C. წყალსაცავზე უმეტეს შემთხვევაში ჰომოთერმიაა დამყარებული. ზოგჯერ ზამთრობით, წყნარ ამინდში სუსტად გამოსახული შებრუნებული ტემპერატურული სტრაფიკაცია, ხოლო ზაფხულობით — კარგად გამოსახული პირდაპირი სტრატიფიკაცია.<ref name="ქსე" /> წლის სხვადასხვა დროს თბილისის წყალსაცავში წყლის [[ტემპერატურა]] საკმაოდ დიდი რყევით ხასიათდება. მართალია, ზამთარში წყალსაცავზე ყინულსაფარი არ ჩნდება, მაგრამ სანაპირო ანუ თავთხელი ზოლი მაინც იყინება.<ref name="travelingeorgia">[http://travelingeorgia.ge/region/Resort-Tbilisi-water-reservoir/ თბილისის წყალსაცავი // თბილისის ზღვის დახასიათება]</ref> დამახასიათებელია გორაკ-ბორცვიანი [[რელიეფი]]. ყინულსაფარი წყალსაცავზე არ ჩნდება, ცივ ზამთარში წარმოიქმნება ყინულნაპირისი და თოში. ხშირი ქარის გამო იცის ღელვა. წყლის მინერალიზაცია 300-500 მგ/ლ შეადგენს. თბილისის წყალსაცავი ოლიგოტროფული წყალსატევია. საზრდოობს მდინარე [[იორი|ივრის]] წყლით, რომელიც მასში [[სამგორის სარწყავი სისტემის ზემო მაგისტრალური არხი]]თ ჩადის. თბილისის წყალსაცავის წყალს იყენებენ სარწყავად, თბილისის წყალმომარაგებისათვის, თევზის სარეწად, წყლის სპორტისათვის. წყალსაცავიდან წყალი გადის [[სამგორის სარწყავი სისტემის ქვემო მაგისტრალური არხი]]თა და ღრმაღელის მაგისტრალური არხით.<ref name="travelingeorgia" /> 2007 წელს [[თიანეთი]]ს, [[მცხეთა|მცხეთისა]] და [[საგარეჯო]]ს სატყეო მეურნეობების, დიდგორის საცდელ-საჩვენებელი სატყეო მეურნეობის ტყის ფონდის მიწების ნაწილისა და [[საგურამოს სახელმწიფო ნაკრძალი]]ს ხარჯზე აღდგა და გაფართოვდა ჯერ კიდევ 1975 წელს დაარსებული [[თბილისის ეროვნული პარკი]], რომელსაც დედაქალაქის ფილტვებს უწოდებენ. პარკის შექმნის მიზანი იყო [[აღმოსავლეთი საქართველო|აღმოსავლეთ საქართველოს]] ცენტრალურ ნაწილში იშვიათი სახეობის მცენარეებისა და ამ ტერიტორიისათვის დამახასიათებელი ტყის ეკოსისტემების დაცვა, ბიოლოგიური და ლანდშაფტური მრავალფეროვნების შენარჩუნება, ასევე ეკოლოგიური უსაფრთხოებისა და ბუნებრივ გარემოში რეკრეაციული, ეკოტურისტული და საგანმანათლებლო საქმიანობის განვითარების უზრუნველყოფა. თბილისის დაცული ტერიტორიების სიაში შედიოდა 1956 წელს თბილისის წყალსაცავის მიმდებარე ტერიტორიაზე გაშენებული დენდროლოგიური პარკიც, რომელიც 300 ჰექტარს მოიცავს. პარკი მდიდარია სამკურნალო მცენარეებით, აქვს სანერგე და სასათბურე მეურნეობა. 2006 წლიდან თბილისის ზღვის სატყეოს კვარტლები და დენდროლოგიური პარკის ტერიტორია ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების სამინისტროს განკარგვაში გადავიდა.<ref name="travelingeorgia" /> თბილისის ზღვა [[თბილისი|საქართველოს დედაქალაქის]] მნიშვნელოვანი რეკრეაციული ობიექტია; აშენდა იახტკლუბი, მოქმედებს აკვაპარკი ჯინო პერედაისი, ღია და დახურული აუზებით, ატრაქციონებითა და ველნეს ცენტრით. თბილისის ზღვის [[ვარკეთილი]]ს მხარეს დგას 50-იან წლებში აღმართული ორი ობელისკი, რომელიც წყალსაცავის გახსნას უკავშირდება.<ref name="travelingeorgia" /> == გალერეა == <gallery mode="packed-overlay" heights="130px"> ფაილი:Tbilisi reservoir.jpg ფაილი:Keenisgora.jpg ფაილი:თბილისის წყალსაცავი.jpg </gallery> ==იხილეთ აგრეთვე== * [[საქართველოს წყალსაცავები]] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{საქართველოს წყლის რესურსები}} [[კატეგორია:საქართველოს წყალსაცავები]] 334kx9atudx1j9n6n93jk7bkb85ddmd 4408575 4408570 2022-08-18T14:14:33Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა წყალსაცავი | სახელი = თბილისის ზღვა | მშობლიური სახელი = | სურათი = Tbilisi sea 2017.jpg | სურათის სიგანე = | სურათის წარწერა = თბილისის ზღვის ფოტო ზემოდან | lat_dir = N |lat_deg = 41 |lat_min = 44 |lat_sec = 58 | lon_dir = E |lon_deg = 44 |lon_min = 50 |lon_sec = 44 | ქვეყანა = {{დროშა|საქართველო}} | ტერიტორიული ერთეული = [[თბილისი]] | სიმაღლე ზღვის დონიდან = 630–650 | სიგრძე = 8,75 | სიგანე = 1,85 | ფართობი = 11,6 | მოცულობა = 308 | სანაპირო ხაზის სიგრძე = | უდიდესი სიღრმე = 45 | საშუალო სიღრმე = 26,6 | გამჭვირვალობა = | აუზის ფართობი = | მდინარე = | ჩაედინება = | გამოედინება = | შევსების წელი = 1953 | ჰესი = | კაშხლის სიმაღლე = | პოზრუკა = საქართველო | პოზრუკა2 = თბილისი | ვიკისაწყობი = Tbilisi sea }} '''თბილისის ზღვა''', '''თბილისის წყალსაცავი''', '''სამგორის წყალსაცავი''' — წყალსაცავი [[აღმოსავლეთი საქართველო|აღმოსავლეთ საქართველოში]], [[ივრის ზეგანი|ივრის ზეგანზე]], ქალაქ [[თბილისი]]ს ჩრდილო-აღმოსავლეთით. შეიქმნა მლაშე ტბების — ავლაბრის, ილგუნიანისა და კუკიის ადგილას. ვრცელდება ჩრდილო-დასავლეთიდან სამხრეთ-აღმოსავლეთისაკენ. [[ექსპლუტაცია|ექსპლუატაციაშია]] 1953 წლიდან. ჩრდილო-დასავლეთ ნაწილში განიერია, სამხრეთ-აღმოსავლეთისკენ — ვიწრო. სიგრძე — 8,75 კმ, უდიდესი სიგანე 1,85 კმ. ფართობი 11,6 კმ². წყლის მოცულობა 308 მლნ. მ³. უდიდესი სიღრმე 45 მ. საშუალო სიღრმე 26,6 მ. წყალსაცავის დონე გაზაფხულზე მატულობს, ზაფხულსა და შემოდგომაზე, სარწყავად წყლის ინტენსიური გამოყენების გამო, კლებულობს 7-10 მ-ით.<ref name="ქსე">{{ქსე|4|617|აფხაზავა ი.|არა|}}</ref> წყლის ზედაპირული ფენის საშუალო ტემპერატურა ნაპირთან მერყეობს 3,7°C-იდან ([[იანვარი]]-[[თებერვალი]]) 21,6°C-მდე ([[აგვისტო]]), მაქსიმალური ტემპერატურა 26,2°C. წყალსაცავზე უმეტეს შემთხვევაში ჰომოთერმიაა დამყარებული. ზოგჯერ ზამთრობით, წყნარ ამინდში სუსტად გამოსახული შებრუნებული ტემპერატურული სტრაფიკაცია, ხოლო ზაფხულობით — კარგად გამოსახული პირდაპირი სტრატიფიკაცია.<ref name="ქსე" /> წლის სხვადასხვა დროს თბილისის წყალსაცავში წყლის [[ტემპერატურა]] საკმაოდ დიდი რყევით ხასიათდება. მართალია, ზამთარში წყალსაცავზე ყინულსაფარი არ ჩნდება, მაგრამ სანაპირო ანუ თავთხელი ზოლი მაინც იყინება.<ref name="travelingeorgia">[http://travelingeorgia.ge/region/Resort-Tbilisi-water-reservoir/ თბილისის ზღვა // თბილისის ზღვის დახასიათება]</ref> დამახასიათებელია გორაკ-ბორცვიანი [[რელიეფი]]. ყინულსაფარი წყალსაცავზე არ ჩნდება, ცივ ზამთარში წარმოიქმნება ყინულნაპირისი და თოში. ხშირი ქარის გამო იცის ღელვა. წყლის მინერალიზაცია 300-500 მგ/ლ შეადგენს. თბილისის ზღვა ოლიგოტროფული წყალსატევია. საზრდოობს მდინარე [[იორი|ივრის]] წყლით, რომელიც მასში [[სამგორის სარწყავი სისტემის ზემო მაგისტრალური არხი]]თ ჩადის. თბილისის ზღვის წყალს იყენებენ სარწყავად, თბილისის წყალმომარაგებისათვის, თევზის სარეწად, წყლის სპორტისათვის. წყალსაცავიდან წყალი გადის [[სამგორის სარწყავი სისტემის ქვემო მაგისტრალური არხი]]თა და ღრმაღელის მაგისტრალური არხით.<ref name="travelingeorgia" /> 2007 წელს [[თიანეთი]]ს, [[მცხეთა|მცხეთისა]] და [[საგარეჯო]]ს სატყეო მეურნეობების, დიდგორის საცდელ-საჩვენებელი სატყეო მეურნეობის ტყის ფონდის მიწების ნაწილისა და [[საგურამოს სახელმწიფო ნაკრძალი]]ს ხარჯზე აღდგა და გაფართოვდა ჯერ კიდევ 1975 წელს დაარსებული [[თბილისის ეროვნული პარკი]], რომელსაც დედაქალაქის ფილტვებს უწოდებენ. პარკის შექმნის მიზანი იყო [[აღმოსავლეთი საქართველო|აღმოსავლეთ საქართველოს]] ცენტრალურ ნაწილში იშვიათი სახეობის მცენარეებისა და ამ ტერიტორიისათვის დამახასიათებელი ტყის ეკოსისტემების დაცვა, ბიოლოგიური და ლანდშაფტური მრავალფეროვნების შენარჩუნება, ასევე ეკოლოგიური უსაფრთხოებისა და ბუნებრივ გარემოში რეკრეაციული, ეკოტურისტული და საგანმანათლებლო საქმიანობის განვითარების უზრუნველყოფა. თბილისის დაცული ტერიტორიების სიაში შედიოდა 1956 წელს თბილისის ზღვის მიმდებარე ტერიტორიაზე გაშენებული დენდროლოგიური პარკიც, რომელიც 300 ჰექტარს მოიცავს. პარკი მდიდარია სამკურნალო მცენარეებით, აქვს სანერგე და სასათბურე მეურნეობა. 2006 წლიდან თბილისის ზღვის სატყეოს კვარტლები და დენდროლოგიური პარკის ტერიტორია ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების სამინისტროს განკარგვაში გადავიდა.<ref name="travelingeorgia" /> თბილისის ზღვა [[თბილისი|საქართველოს დედაქალაქის]] მნიშვნელოვანი რეკრეაციული ობიექტია; აშენდა იახტკლუბი, მოქმედებს აკვაპარკი ჯინო პერედაისი, ღია და დახურული აუზებით, ატრაქციონებითა და ველნეს ცენტრით. თბილისის ზღვის [[ვარკეთილი]]ს მხარეს დგას 50-იან წლებში აღმართული ორი ობელისკი, რომელიც წყალსაცავის გახსნას უკავშირდება.<ref name="travelingeorgia" /> == გალერეა == <gallery mode="packed-overlay" heights="130px"> ფაილი:Tbilisi reservoir.jpg ფაილი:Keenisgora.jpg ფაილი:თბილისის წყალსაცავი.jpg </gallery> ==იხილეთ აგრეთვე== * [[საქართველოს წყალსაცავები]] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{საქართველოს წყლის რესურსები}} [[კატეგორია:საქართველოს წყალსაცავები]] baus4cico6ysnw8wcmebpxexmrpk1rx 0 55834 4408914 4342661 2022-08-19T00:30:24Z InternetArchiveBot 124291 [[ვიკიპედია:გადამოწმებადობა|შემოწმების]] მიზნით 1 წიგნის დამატება (20220818)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა მოჭადრაკე | სახელი = ბობი ფიშერი | სურათი = Bobby_Fischer_1960_in_Leipzig_in_color.jpg | სურათისზომა = 250პქ | წარწერა = ბობი ფიშერი 1960 წელს | დაბადების სახელი = რობერტ ჯეიმზ ფიშერი | მეტსახელი = | ქვეყანა = აშშ | ეროვნება = | დაბადების თარიღი = {{დაბადების თარიღი|1943|3|9}}<ref> Brady, Frank (1973). Profile of a Prodigy, p. 2. (2nd ed.). David McKay. OCLC 724113.</ref> | დაბადების ადგილი = [[ჩიკაგო]], [[ილინოისი]], [[აშშ]] | გარდაცვალების თარიღი = {{გარდაცვალების თარიღი და ასაკი|2008|1|17|1943|3|9}} | გარდაცვალების ადგილი = [[რეიკიავიკი]], [[ისლანდია]] | წოდება =[[დიდოსტატი (ჭადრაკი)|დიდოსტატი]] (1958) | მაქსიმალური რეიტინგი = | ფიდე რეიტინგი = 2785 (ივლისი, 1972 [[ფიდეს მსოფლიო რეიტინგი|ფიდეს რეიტინგის სია]])<ref>{{Cite web|url=http://www.olimpbase.org/Elo/player/Fischer,%20Robert%20James.html|title=Fischer, Robert James|publisher=olimpbase.com|accessdate=2015-09-18}}</ref> | ჯილდოები და პრემიები = | საიტი = }} '''რობერტ ჯეიმზ „ბობი“ ფიშერი''' ({{lang-en|Robert James „Bobby“ Fischer}}; დ. [[9 მარტი]], [[1943]] — გ. [[17 იანვარი]], [[2008]]) — ამერიკელი [[ჭადრაკი|მოჭადრაკე]], დიდოსტატი. 1972 წელს ერთადერთი ამერიკელი გახდა, რომელმაც ჭადრაკის მსოფლიო ჩემპიონატში გაიმარჯვა, სადაც დაამარცხა ჩემპიონი ბორის სპასკი მატჩში, რომელსაც საყოველთაოდ ერთი ამერიკელის [[ცივი ომი]]ს ბრძოლას უწოდებდნენ საბჭოთა სისტემის წინააღმდეგ. 1975 წელს მან უარი თქვა ტიტულის დაცვაზე, ვინაიდან [[ფიდე]]მ არ მიიღო მისი პირობები. შედეგად მას ჩემპიონის ტიტული ჩამოართვეს. 1992 წელს [[ბორის სპასკი]]სთან რემატჩის შემდეგ ფიშერი აშშ-ში აღარ დაბრუნებულა. შეჯიბრი [[იუგოსლავია]]ში ჩატარდა, რომელიც მაშინ [[გაერო]]ს მკაცრი ემბარგოს ქვეშ იმყოფებოდა. ამ ფაქტმა აშშ-ს მთავრობასა და ფიშერს შორის კონფლიქტი გამოიწვია. შემდეგ ის [[უნგრეთი|უნგრეთში]], მოგვიანებით კი [[იაპონია]]ში ცხოვრობდა. 2004 წელს იაპონიაში ის სამართალდამცველებმა დააკავეს ცხრა თვით, სადაც მას აშშ-ის პასპორტი ჩამოართვეს. 2005 წლიდან მას [[ისლანდია|ისლანდიის]] მოქალაქეობა მიენიჭა, სადაც ის ცხოვრობდა კიდეც გარდაცვალებამდე. მისი ცხოვრების ბოლო ათწლეულში ის ცნობილი გახდა ანტიამერიკული და [[ანტისემიტიზმი|ანტისემიტური]] განცხადებებით,<ref>{{Cite web |url=http://bobbyfischer.net/bobby04.html |title=Portrait of a Genius As a Young Chess Master |accessdate=2016-12-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181023021334/http://bobbyfischer.net/bobby04.html |archivedate=2018-10-23 }}</ref><ref>Böhm, Hans; Jongkind, Kees (2003). Bobby Fischer: The Wandering King. pp. 30, 44. Batsford. ISBN 0-7134-8935-9. </ref> თუმცა მას თავად ჰყავდა დედა ებრაელი. ==ლიტერატურა== {{Refbegin}} * {{cite book|last=Böhm|first=Hans|last2=Jongkind|first2=Kees|title=Bobby Fischer: The Wandering King|url=https://archive.org/details/bobbyfischerwand0000bohm|year=2003|publisher=Batsford|isbn=0-7134-8935-9}} * {{cite book|last=Brady|first=Frank|title=Profile of a Prodigy|year=1973|edition=2nd|publisher=David McKay|id=OCLC 724113}} {{Refend}} == პერიოდიკა == {{Refbegin}} * {{სტატია |ავტორი = ალექსანდროვიჩი, გ. |სათაური = საჭადრაკო მიმოხილვა |ბმული = https://dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/202636/1/Lelo_1973_N232.pdf |ენა = |გამოცემა = [[ლელო (გაზეთი)|„ლელო“]] |სახეობა = |წელი = 24 ნოემბერი, 1973 |ტომი = |ნომერი = 232 (5002) |გვერდები = 3 |doi = |issn = }} * {{სტატია |ავტორი = |სათაური = ფიშერი უბრუნდება სარბიელს? |ბმული = http://dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/195547/1/Lelo_1978_N231.pdf |ენა = |გამოცემა = [[ლელო (გაზეთი)|„ლელო“]] |სახეობა = |წელი = 26 ნოემბერი, 1978 |ტომი = |ნომერი = 231 (6286) |გვერდები = 4 |doi = |issn = 2233-3827 }} {{Refend}} ==რესურსები ინტერნეტში== {{Commons category|Bobby Fischer}} * {{chessgames player|19233}} * [http://www.chesshistory.com/winter/extra/fischerkasparov.html A list of books about Fischer and Kasparov] * [https://web.archive.org/web/20080121125138/http://www.fischer.jp/ Archive of Fischer's personal homepage] * [http://bobbyfischerpage.tripod.com/ Bobby Fischer Live Radio Interviews (1999–2006)] * [http://www.echecs-photos.be/BobbyFischer-photos/index.html Extensive collection of Fischer photographs, Echecs-photos online] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120218125427/http://www.echecs-photos.be/BobbyFischer-photos/index.html |date=2012-02-18 }} ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{DEFAULTSORT:ფიშერი, ბობი}} [[კატეგორია:დაბადებული 9 მარტი]] [[კატეგორია:დაბადებული 1943]] [[კატეგორია:გარდაცვლილი 17 იანვარი]] [[კატეგორია:გარდაცვლილი 2008]] [[კატეგორია:ამერიკელი მოჭადრაკეები]] [[კატეგორია:მსოფლიო ჩემპიონები ჭადრაკში]] [[კატეგორია:ჭადრაკის დიდოსტატები]] [[კატეგორია:გერმანელი ამერიკელები]] [[კატეგორია:ამერიკელი გამომგონებლები]] [[კატეგორია:ამერიკელი არამხატვრული მწერლები]] [[კატეგორია:ამერიკელი მამაკაცი არამხატვრული მწერლები]] n1910zsk3bcrur6w7ovxx3y2sbq0wqg 0 66999 4408523 4370888 2022-08-18T12:31:56Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა კერძი | სახელი = ''სუში'' | სურათი = |სურათის_ზომა = 250 px | caption = | ალტერნატიული_სახელი = すし, 寿司, 鮨, 鮓 | ქვეყანა = [[იაპონია]] | რეგიონი = [[აღმოსავლეთი აზია]] | ეროვნული_სამზარეულო = [[იაპონური სამზარეულო]] | year = | type = | რიგითობა = მადისაღმძვრელი, მთავარი კერძი | სერვ_ტემპერატურა = ცივი | მთავარი_ინგრედიენტი = ბრინჯი | ძირითადი_შემადგენლობა = ზღვის პროდუქტები და [[ბოსტნეული]] | variations = | similar_dish = | other = | commons=sushi }} [[ფაილი:Sushi bento.jpg|მინი|230პქ|სუშის ასორტი]] '''სუში''' ({{lang-ja|寿司, 鮨, 鮓}}) — ტრადიციული [[იაპონური სამზარეულო]]ს კერძი; ძმრიანი [[ბრინჯი]] შეკაზმული სხვადასხვა ინგრედიენტებით, როგორიცაა [[თევზი]], სხვადასხვა სახის [[ხორცი]] და [[ბოსტნეული კულტურები]]. [[იაპონია|იაპონიის]] გარეთ, სუში არასწორად აღიქმევა, როგორც თვით უმი თევზის, ან სხვა სახის უმი ზღვის პროდუქტის კერძი. იაპონიაში, ცალკე დაჭრილს უმ თევზს [[საშიმი]] ეწოდება და ის განსხვავდება სუშისგან, რადგან მისი შემადგენელი ნაწილია უმი თევზი, და არა ბრინჯი. თვით სიტყვა სუში მოდის სიტყვის არქაული გრამატიკული ფორმიდან, რომელიც სხვა კონტექსტში აღარ იხმარება. სუშის პირდაპირი მნიშვნელობაა „მჟავეა“. არსებობს სხვადასხვა სახის სუში: [[ნორი|ნორში]] (ხმელი და დაპრესილი [[წყალმცენარეები|ზღვის წყალმცენარის]] ფურცელი) გახვეული სუში, სახელად მაკიზუში ({{lang-ja|巻き}}); სუში თავსახურით, რომელიც ბრინჯის გუნდაზეა დახურული, სახელად ნიგირიზუში ({{lang-ja2|にぎり}}); სუშის ზედა ნაწილი დატენილი შემწვარი [[ტოფუ]]ს პარკში, სახელად ინარიზუში; და სუშის ზედა ნაწილი მოყრილი ბრინჯზე თასში, სახელად ჩირაში-ზუში ({{lang-ja2|ちらし}}). == გალერეა == <gallery perrow=5> Image:Nigiri_Sushi_(26478732232).jpg|ედი ნიგირი სუში ({{nihongo2|海老握り}}) Image:Nigiri_Sushi_(26478725732).jpg|ორაგულის ნიგირი ({{nihongo2|鮭握り}}) Image:Tuna Sushi.jpg|ტორო ნიგირი ({{nihongo2|鮪とろ握り}}) Image:Salmon sushi.jpg|ორაგულის ხვეული ({{nihongo2|巻き鮭}}) Image:Kakinohazusi.jpg|კაკინოხა სუში ({{nihongo2|柿の葉寿司}}) </gallery> == რესურსები ინტერნეტში == * [[wikiHow:Make-Sushi-Rice|Wiki page on making sushi rice]] [[კატეგორია:იაპონური სამზარეულო]] [[კატეგორია:სუში]] cxev4x2cqfg4qgxu68ph8b6fktvpn3w 4408524 4408523 2022-08-18T12:37:32Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა კერძი | სახელი = ''სუში'' | სურათი = |სურათის_ზომა = 250 px | caption = | ალტერნატიული_სახელი = すし, 寿司, 鮨, 鮓 | ქვეყანა = [[იაპონია]] | რეგიონი = [[აღმოსავლეთი აზია]] | ეროვნული_სამზარეულო = [[იაპონური სამზარეულო]] | year = | type = | რიგითობა = მადისაღმძვრელი, მთავარი კერძი | სერვ_ტემპერატურა = ცივი | მთავარი_ინგრედიენტი = ბრინჯი | ძირითადი_შემადგენლობა = ზღვის პროდუქტები და [[ბოსტნეული]] | variations = | similar_dish = | other = | commons=sushi }} [[ფაილი:Sushi bento.jpg|მინი|230პქ|სუშის ასორტი]] '''სუში''' ({{lang-ja|寿司, 鮨, 鮓}}) — ტრადიციული [[იაპონური სამზარეულო]]ს კერძი; ძმრიანი [[ბრინჯი]] შეკაზმული სხვადასხვა ინგრედიენტებით, როგორიცაა [[თევზი]], სხვადასხვა სახის [[ხორცი]] და [[ბოსტნეული კულტურები]]. [[იაპონია|იაპონიის]] გარეთ, სუში არასწორად აღიქმევა, როგორც თვით უმი თევზის, ან სხვა სახის უმი ზღვის პროდუქტის კერძი. იაპონიაში, ცალკე დაჭრილს უმ თევზს [[საშიმი]] ეწოდება და ის განსხვავდება სუშისგან, რადგან მისი შემადგენელი ნაწილია უმი თევზი, და არა ბრინჯი. თვით სიტყვა სუში მოდის სიტყვის არქაული გრამატიკული ფორმიდან, რომელიც სხვა კონტექსტში აღარ იხმარება. სუშის პირდაპირი მნიშვნელობაა „მჟავეა“. არსებობს სხვადასხვა სახის სუში: [[ნორი|ნორში]] (ხმელი და დაპრესილი [[წყალმცენარეები|ზღვის წყალმცენარის]] ფურცელი) გახვეული სუში, სახელად მაკიზუში ({{lang-ja|巻き}}); სუში თავსახურით, რომელიც ბრინჯის გუნდაზეა დახურული, სახელად ნიგირიზუში ({{lang-ja2|にぎり}}); სუშის ზედა ნაწილი დატენილი შემწვარი [[ტოფუ]]ს პარკში, სახელად ინარიზუში; და სუშის ზედა ნაწილი მოყრილი ბრინჯზე თასში, სახელად ჩირაში-ზუში ({{lang-ja2|ちらし}}). == გალერეა == <gallery perrow=5> Image:Nigiri_Sushi_(26478732232).jpg|ედი ნიგირი სუში ({{nihongo2|海老握り}}) Image:Nigiri_Sushi_(26478725732).jpg|ორაგულის ნიგირი ({{nihongo2|鮭握り}}) Image:Tuna Sushi.jpg|ტორო ნიგირი ({{nihongo2|鮪とろ握り}}) Image:Salmon sushi.jpg|ორაგულის ხვეული ({{nihongo2|巻き鮭}}) Image:Kakinohazusi.jpg|კაკინოხა სუში ({{nihongo2|柿の葉寿司}}) </gallery> == რესურსები ინტერნეტში == * [[wikiHow:Make-Sushi-Rice|Wiki page on making sushi rice]] [[კატეგორია:იაპონური სამზარეულო]] [[კატეგორია:სუში]] [[კატეგორია:ეროვნული კერძები]] 73j7vhnzkl5pm7il1ibq3csu2hcemvq 4408528 4408524 2022-08-18T12:41:24Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა კერძი | სახელი = ''სუში'' | სურათი = |სურათის_ზომა = 250 px | caption = | ალტერნატიული_სახელი = すし, 寿司, 鮨, 鮓 | ქვეყანა = [[იაპონია]] | რეგიონი = [[აღმოსავლეთი აზია]] | ეროვნული_სამზარეულო = [[იაპონური სამზარეულო]] | year = | type = | რიგითობა = მადისაღმძვრელი, მთავარი კერძი | სერვ_ტემპერატურა = ცივი | მთავარი_ინგრედიენტი = ბრინჯი | ძირითადი_შემადგენლობა = ზღვის პროდუქტები და [[ბოსტნეული]] | variations = | similar_dish = | other = | commons=sushi }} [[ფაილი:Sushi bento.jpg|მინი|230პქ|სუშის ასორტი]] '''სუში''' ({{lang-ja|寿司, 鮨, 鮓}}) — ტრადიციული [[იაპონური სამზარეულო]]ს კერძი; ძმრიანი [[ბრინჯი]] შეკაზმული სხვადასხვა ინგრედიენტებით, როგორიცაა [[თევზი]], სხვადასხვა სახის [[ხორცი]] და [[ბოსტნეული კულტურები]]. [[იაპონია|იაპონიის]] გარეთ, სუში არასწორად აღიქმევა, როგორც თვით უმი თევზის, ან სხვა სახის უმი ზღვის პროდუქტის კერძი. იაპონიაში, ცალკე დაჭრილს უმ თევზს [[საშიმი]] ეწოდება და ის განსხვავდება სუშისგან, რადგან მისი შემადგენელი ნაწილია უმი თევზი, და არა ბრინჯი. თვით სიტყვა სუში მოდის სიტყვის არქაული გრამატიკული ფორმიდან, რომელიც სხვა კონტექსტში აღარ იხმარება. სუშის პირდაპირი მნიშვნელობაა „მჟავეა“. არსებობს სხვადასხვა სახის სუში: [[ნორი|ნორში]] (ხმელი და დაპრესილი [[წყალმცენარეები|ზღვის წყალმცენარის]] ფურცელი) გახვეული სუში, სახელად მაკიზუში ({{lang-ja|巻き}}); სუში თავსახურით, რომელიც ბრინჯის გუნდაზეა დახურული, სახელად ნიგირიზუში ({{lang-ja2|にぎり}}); სუშის ზედა ნაწილი დატენილი შემწვარი [[ტოფუ]]ს პარკში, სახელად ინარიზუში; და სუშის ზედა ნაწილი მოყრილი ბრინჯზე თასში, სახელად ჩირაში-ზუში ({{lang-ja2|ちらし}}). == გალერეა == <gallery perrow=5> Image:Nigiri_Sushi_(26478732232).jpg|ედი ნიგირი სუში ({{nihongo2|海老握り}}) Image:Nigiri_Sushi_(26478725732).jpg|ორაგულის ნიგირი ({{nihongo2|鮭握り}}) Image:Tuna Sushi.jpg|ტორო ნიგირი ({{nihongo2|鮪とろ握り}}) Image:Salmon sushi.jpg|ორაგულის ხვეული ({{nihongo2|巻き鮭}}) Image:Kakinohazusi.jpg|კაკინოხა სუში ({{nihongo2|柿の葉寿司}}) </gallery> == რესურსები ინტერნეტში == * [[wikiHow:Make-Sushi-Rice|Wiki page on making sushi rice]] [[კატეგორია:იაპონური სამზარეულო]] [[კატეგორია:სუში]] [[კატეგორია:ეროვნული კერძები]] [[კატეგორია:ზღვის პროდუქტების კერძები]] [[კატეგორია:თევზის კერძები]] 0y8d9lv08nwxetv3iul7mjl94z36yoa 4408558 4408528 2022-08-18T13:46:25Z David1010 704 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა კერძი | სახელი = ''სუში'' | სურათი = |სურათის_ზომა = 250 px | caption = | ალტერნატიული_სახელი = すし, 寿司, 鮨, 鮓 | ქვეყანა = [[იაპონია]] | რეგიონი = [[აღმოსავლეთი აზია]] | ეროვნული_სამზარეულო = [[იაპონური სამზარეულო]] | year = | type = | რიგითობა = მადისაღმძვრელი, მთავარი კერძი | სერვ_ტემპერატურა = ცივი | მთავარი_ინგრედიენტი = ბრინჯი | ძირითადი_შემადგენლობა = ზღვის პროდუქტები და [[ბოსტნეული]] | variations = | similar_dish = | other = | commons=sushi }} [[ფაილი:Sushi bento.jpg|მინი|230პქ|სუშის ასორტი]] '''სუში''' ({{lang-ja|寿司, 鮨, 鮓}}) — ტრადიციული [[იაპონური სამზარეულო]]ს კერძი; ძმრიანი [[ბრინჯი]] შეკაზმული სხვადასხვა ინგრედიენტებით, როგორიცაა [[თევზი]], სხვადასხვა სახის [[ხორცი]] და [[ბოსტნეული კულტურები]]. [[იაპონია|იაპონიის]] გარეთ, სუში არასწორად აღიქმევა, როგორც თვით უმი თევზის, ან სხვა სახის უმი ზღვის პროდუქტის კერძი. იაპონიაში, ცალკე დაჭრილს უმ თევზს [[საშიმი]] ეწოდება და ის განსხვავდება სუშისგან, რადგან მისი შემადგენელი ნაწილია უმი თევზი, და არა ბრინჯი. თვით სიტყვა სუში მოდის სიტყვის არქაული გრამატიკული ფორმიდან, რომელიც სხვა კონტექსტში აღარ იხმარება. სუშის პირდაპირი მნიშვნელობაა „მჟავეა“. არსებობს სხვადასხვა სახის სუში: [[ნორი]]ში (ხმელი და დაპრესილი [[წყალმცენარეები|ზღვის წყალმცენარის]] ფურცელი) გახვეული სუში, სახელად მაკიზუში ({{lang-ja|巻き}}); სუში თავსახურით, რომელიც ბრინჯის გუნდაზეა დახურული, სახელად ნიგირიზუში ({{lang-ja2|にぎり}}); სუშის ზედა ნაწილი დატენილი შემწვარი [[ტოფუ]]ს პარკში, სახელად ინარიზუში; და სუშის ზედა ნაწილი მოყრილი ბრინჯზე თასში, სახელად ჩირაში-ზუში ({{lang-ja2|ちらし}}). == გალერეა == <gallery perrow=5> Image:Nigiri_Sushi_(26478732232).jpg|ედი ნიგირი სუში ({{nihongo2|海老握り}}) Image:Nigiri_Sushi_(26478725732).jpg|ორაგულის ნიგირი ({{nihongo2|鮭握り}}) Image:Tuna Sushi.jpg|ტორო ნიგირი ({{nihongo2|鮪とろ握り}}) Image:Salmon sushi.jpg|ორაგულის ხვეული ({{nihongo2|巻き鮭}}) Image:Kakinohazusi.jpg|კაკინოხა სუში ({{nihongo2|柿の葉寿司}}) </gallery> == რესურსები ინტერნეტში == * [[wikiHow:Make-Sushi-Rice|Wiki page on making sushi rice]] [[კატეგორია:იაპონური სამზარეულო]] [[კატეგორია:სუში]] [[კატეგორია:ეროვნული კერძები]] [[კატეგორია:ზღვის პროდუქტების კერძები]] [[კატეგორია:თევზის კერძები]] clzro491ded9eku9g6cbfeobcnihg0s 4408565 4408558 2022-08-18T13:52:57Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა კერძი | სახელი = ''სუში'' | სურათი = |სურათის_ზომა = 250 px | caption = | ალტერნატიული_სახელი = すし, 寿司, 鮨, 鮓 | ქვეყანა = [[იაპონია]] | რეგიონი = [[აღმოსავლეთი აზია]] | ეროვნული_სამზარეულო = [[იაპონური სამზარეულო]] | year = | type = | რიგითობა = მადისაღმძვრელი, მთავარი კერძი | სერვ_ტემპერატურა = ცივი | მთავარი_ინგრედიენტი = ბრინჯი | ძირითადი_შემადგენლობა = ზღვის პროდუქტები და [[ბოსტნეული კულტურები]] | variations = | similar_dish = | other = | commons=sushi }} [[ფაილი:Sushi bento.jpg|მინი|230პქ|სუშის ასორტი]] '''სუში''' ({{lang-ja|寿司, 鮨, 鮓}}) — ტრადიციული [[იაპონური სამზარეულო]]ს კერძი; ძმრიანი [[ბრინჯი]] შეკაზმული სხვადასხვა ინგრედიენტებით, როგორიცაა [[თევზი]], სხვადასხვა სახის [[ხორცი]] და [[ბოსტნეული კულტურები]]. [[იაპონია|იაპონიის]] გარეთ, სუში არასწორად აღიქმევა, როგორც თვით უმი თევზის, ან სხვა სახის უმი ზღვის პროდუქტის კერძი. იაპონიაში, ცალკე დაჭრილს უმ თევზს [[საშიმი]] ეწოდება და ის განსხვავდება სუშისგან, რადგან მისი შემადგენელი ნაწილია უმი თევზი, და არა ბრინჯი. თვით სიტყვა სუში მოდის სიტყვის არქაული გრამატიკული ფორმიდან, რომელიც სხვა კონტექსტში აღარ იხმარება. სუშის პირდაპირი მნიშვნელობაა „მჟავეა“. არსებობს სხვადასხვა სახის სუში: [[ნორი]]ში (ხმელი და დაპრესილი [[წყალმცენარეები|ზღვის წყალმცენარის]] ფურცელი) გახვეული სუში, სახელად მაკიზუში ({{lang-ja|巻き}}); სუში თავსახურით, რომელიც ბრინჯის გუნდაზეა დახურული, სახელად ნიგირიზუში ({{lang-ja2|にぎり}}); სუშის ზედა ნაწილი დატენილი შემწვარი [[ტოფუ]]ს პარკში, სახელად ინარიზუში; და სუშის ზედა ნაწილი მოყრილი ბრინჯზე თასში, სახელად ჩირაში-ზუში ({{lang-ja2|ちらし}}). == გალერეა == <gallery perrow=5> Image:Nigiri_Sushi_(26478732232).jpg|ედი ნიგირი სუში ({{nihongo2|海老握り}}) Image:Nigiri_Sushi_(26478725732).jpg|ორაგულის ნიგირი ({{nihongo2|鮭握り}}) Image:Tuna Sushi.jpg|ტორო ნიგირი ({{nihongo2|鮪とろ握り}}) Image:Salmon sushi.jpg|ორაგულის ხვეული ({{nihongo2|巻き鮭}}) Image:Kakinohazusi.jpg|კაკინოხა სუში ({{nihongo2|柿の葉寿司}}) </gallery> == რესურსები ინტერნეტში == * [[wikiHow:Make-Sushi-Rice|Wiki page on making sushi rice]] [[კატეგორია:იაპონური სამზარეულო]] [[კატეგორია:სუში]] [[კატეგორია:ეროვნული კერძები]] [[კატეგორია:ზღვის პროდუქტების კერძები]] [[კატეგორია:თევზის კერძები]] p3wl2ltirmikyyxxa7m3yx7u40lc5pj 0 69040 4408856 4408372 2022-08-18T21:23:32Z გიო ოქრო 84301 ([[m:Special:MyLanguage/User:Jon Harald Søby/diffedit|diffedit]]) wikitext text/x-wiki [[ფაილი:Nikolaus Kopernikus.jpg|thumb|right|ნიკოლაი კოპერნიკი]] '''ნიკოლაი კოპერნიკი''' (დ. [[19 თებერვალი]], [[1473]], ქ. თორნი (პოლონურად თორუნი), დასავლეთი პრუსია — გ. [[24 მაისი]], [[1543]], ფრაუენბერგი (დღევანდელი ფრომბორკი), ერმლანდის სამთავრო) — რენესანსის ეპოქის მათემატიკოსი, ასტრონომი და კათოლიკე კანონიკოსი. კოპერნიკმა ხანგრძლივი კვლევა-ძიების შედეგად დაამტკიცა, რომ სამყაროსა და პლანეტების ცენტრი მზეა. დედამიწაც, როგორც საერთო პლანეტა, ბრუნავს მზის გარშემო. ამ აღმოჩენით საფუძველი ჩაეყარა ჰელიოცენტრულ სისტემას ({{lang-el|‘ήλιος}}. „ჰელიოს“ ნიშნავს მზეს, {{lang-la|centrum}} „ცენტრუმ“ — ცენტრს). კოპერნიკი ვერ მოესწრო თავისი წიგნის („[[ცის სფეროების გარემოქცევათა თაობაზე]]“) გამოცემას, ხოლო როდესაც მისი ნაშრომი დაიბეჭდა, კათოლიკურმა ეკლესიამ ის აკრძალულ წიგნთა სიაში შეიტანა. == რესურსები ინტერნეტში == * [http://www.gutenberg.org/browse/authors/c#a6426 ნიკოლაი კოპერნიკის ნამუშევრები] [[პროექტი გუტენბერგი|პროექტ „გუტენბერგზე“]]. * [http://copernicus.torun.pl/en/ Nicolaus Copernicus Thorunensis]. {{ესკიზი-ბიოგრაფია}} {{DEFAULTSORT:კოპერნიკი, ნიკოლაი}} [[კატეგორია:პოლონელი ასტრონომები]] [[კატეგორია:XVI საუკუნის ასტრონომები]] [[კატეგორია:XVI საუკუნის მათემატიკოსები]] [[კატეგორია:დაბადებული 19 თებერვალი]] [[კატეგორია:დაბადებული 1473]] [[კატეგორია:გარდაცვლილი 24 მაისი]] [[კატეგორია:გარდაცვლილი 1543]] t6hgbla5ujf71ts8pmcc0fxlthd5p7o 0 69544 4408942 4168574 2022-08-19T06:12:25Z Irmaguru 118553 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა პიროვნება | ფერი = | სახელი = ალექსანდრე ომიაძე | ფოტო = ალექსანდრე ომიაძე.jpg | ფოტოს ზომა = | წარწერა = კადრი ფილმიდან „[[მაგდანას ლურჯა]]“ <br /> ნანი ჩიქვინიძე („კატო“) და ალექსანდრე ომიაძე („გიგო პაპა“) | დაბსახელი =ალექსანდრე ომიაძე | დაბთარიღი = {{დაბადების თარიღი|1902|08|21}} | დაბადგილი = [[ჭიბრევი]], [[ონის მუნიციპალიტეტი]] | გარდთარიღი = {{გარდაცვალების თარიღი და ასაკი|1972|07|27|1902|08|21}} | გარდადგილი = [[თბილისი]], [[საქართველოს სსრ]] | სხვა სახელები= | აქტიურობის წლები = | მეუღლეები= | საქმიანობა= მსახიობი | მამა = | საცხოვრებელი ადგილი= [[საქართველო]] | საიტი= | გამორჩეული როლები = }} '''ალექსანდრე (ალე) ასლანის ძე ომიაძე''' (დ. [[21 აგვისტო]], [[1902]], [[ჭიბრევი]], [[ონის მუნიციპალიტეტი]] — გ. [[27 ივლისი]] [[1972]], [[თბილისი]], [[საქართველოს სსრ]], [[სსრკ]]) — [[ქართველები|ქართველი]] მსახიობი. [[საქართველოს სსრ დამსახურებული არტისტი]] (1943), [[საქართველოს სსრ-ის სახალხო არტისტი]] (1958)<ref>[http://geocinema.ge//ka/persons/2624 ეროვნული ფილმოგრაფია]</ref>, {{ფაქტი|სახელმწიფო პრემიის ლაურეატი|18|03|2021}}. == ბიოგრაფია == [[1916]]–[[1923]] წლებში სწავლობდა [[ხაშურის პირველი საჯარო სკოლა|ხაშურის გიმნაზია]]ში. აქვე შედგა პირველად ფეხი დრამწრის სცენაზე, ხოლო მოგვიანებით ხაშურის მუშათა თეატრში გამოდიოდა. [[1923]] წელს სწავლა განაგრძო [[თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი]]ს ფიზიკა-მათემატიკის ფაკულტეტზე. ერთწლიანი სწავლების შემდეგ გაიწვიეს სავალდებულო სამხედრო სამსახურში, საიდანაც [[1926]] წელს დაბრუნდა. სამსახიობო მოღვაწეობა [[ხაშურის დრამატული თეატრი|ხაშურის თეატრში]] დაიწყო [[1926]] წელს, სადაც ექვსი სეზონი დაჰყო. [[1932]]–[[1935]] წლებში იგი [[ქუთაისის დრამატული თეატრი|ქუთაისის ლადო მესხიშვილის სახელობის პროფესიული სახელმწიფო დრამატული თეატრი]]ს მსახიობია. [[1935]] წლიდან სიცოცხლის უკანასკნელ წუთამდე იგი მოწინავე მარჯანიშვილელთა რიგებში იდგა. ალე ომიაძის სამსახიობო ხელოვნება [[მარჯანიშვილის თეატრი|კოტე მარჯანიშვილის სახელობის სახელმწიფო აკადემიური დრამატული თეატრში]] ჩამოყალიბდა. მაძიებელი, ნიჭიერი მსახიობის რეპერტუარი მუდამ აღსავსე იყო დიდი შინაგანი კეთილშობილებით, სითბოთი, მომხიბლავი სცენური სისადავითა დ გულწრფელობით განსახიერებული სახეებით. ქართულ თეატრს შემორჩა მსახიობის მიერ გაცოცხლებული გაბრო, ლორენცო, თორნიკე, პიკერინგი, ბალბოა, ილია ჭავჭავაძე, ანანია, მაქსიმ მაქსიმოვიჩი, გიორგი, ტირესი და სხვა. ასეთივე გულწრფელი და სანდომიანი იყო მსახიობი კინოეკრანზეც. სადაც ფეხი პირველად [[1939]] წელს შედგა და სიცოცხლის ბოლომდე განაგრძობდა კინომოღვაწეობას თეატრის პარალელურად. კინოში ალე ომიაძემ ოცზე მეტი როლი შეასრულა, რომელთაგან აღსანიშნავია: ზურაბ ერისთავი („[[გიორგი სააკაძე (ფილმი)|გიორგი სააკაძე]]“, 1942), მეფე ვახტანგ VI („[[დავით გურამიშვილი (ფილმი)|დავით გურამიშვილი]]“, 1946), გიორგი („[[ჭრიჭინა (ფილმი)|ჭრიჭინა]]“, 1954), პაპა გიგო („[[მაგდანას ლურჯა]]“, 1955), პეპია („[[გლახის ნაამბობი]]“, 1961), ტარიელი („ტარიელ გოლუა“, 1967). ალე ომიაძე სცენაზე და კინო ეკრანზეც განსაკუთრებით შთამბეჭდავი იყო ეროვნული ხასიათის გამოკვეთისას, უბადლო იყო ქართველი გლეხ-კაცის სახის განსახიერებისას. დაჯილდოებულია „[[შრომის წითელი დროშის ორდენი|შრომის წითელი დროშისა]]“ და „[[საპატიო ნიშანი|საპატიო ნიშნის]]“ ორდენებით. დაკრძალულია [[დიდუბის პანთეონი|მწერალთა და საზოგადო მოღვაწეთა დიდუბის პანთეონში]]. მასთან პანთეონში დაკრძალულია მისი მეუღლე '''დარიკო გაბრიელის ასული ნაზარაშვილი''' (დ. [[22 მაისი]], [[1905]], [[ხაშური]] — გ. [[2 ოქტომბერი]], [[1982]], [[თბილისი]]) — საქართველოს სსრ-ის დამსახურებული მასწავლებელი. დაჯილდოვებული იყო შრომის წითელი დროშის, „საპატიო ნიშნის“ ორდენებით და მედლებით. == ფილმოგრაფია == * [[1939]]: „[[დაგვიანებული სასიძო (ფილმი)|დაგვიანებული სასიძო]]“ (<small>სანდრო</small>) რეჟ. [[კოტე მიქაბერიძე]] * [[1943]]: „[[ის კიდევ დაბრუნდება (ფილმი)|ის კიდევ დაბრუნდება]]“ (<small>მამა</small>) რეჟისორები [[ნიკოლოზ შენგელაია]], [[დიომიდე ანთაძე]] * 1943: „[[გიორგი სააკაძე (ფილმი)|გიორგი სააკაძე]]“ (<small>ზურაბ ერისთავი</small>) რეჟ. [[მიხეილ ჭიაურელი]] * [[1946]]: „[[დავით გურამიშვილი (ფილმი)|დავით გურამიშვილი]]“ (<small>ვახტანგ მეექვსე–ქართლის მეფე</small>) რეჟისორები [[ნიკოლოზ სანიშვილი]], [[იოსებ თუმანიშვილი]] * [[1950]]: „[[გაზაფხული საკენში (ფილმი)|გაზაფხული საკენში]]“ (<small>იაკობი</small>) რეჟ. ნიკოლოზ სანიშვილი * [[1954]]: „[[ისინი ჩამოვიდნენ მთიდან (ფილმი)|ისინი ჩამოვიდნენ მთიდან]]“ (<small>სკოლის დირექტორი</small>) რეჟ. ნიკოლოზ სანიშვილი * 1954 : „[[ჭრიჭინა (ფილმი)|ჭრიჭინა]]“ (<small>გიორგი</small>) რეჟისორები [[სიკო დოლიძე]], [[ლევან ხოტივარი]] * [[1955]]: „[[მაგდანას ლურჯა]]“ (<small>გიგო პაპა</small>) რეჟისორები [[თენგიზ აბულაძე]], [[რევაზ ჩხეიძე|რევაზ (რეზო) ჩხეიძე]] * [[1956]]: „[[აბეზარა (ფილმი)|აბეზარა]]“ (<small>არქიტექტორი</small>) რეჟ. ნიკოლოზ სანიშვილი * [[1957]]: „[[ოთარაანთ ქვრივი (ფილმი)|ოთარაანთ ქვრივი]]“ (<small>სოფლის თავკაცი</small>) რეჟ. მიხეილ ჭიაურელი *1957: „[[მე ვიტყვი სიმართლეს]]“ (<small>პროკურორი</small>) რეჟ. [[ლევან ხოტივარი]] * 1957 : „[[ქალის ტვირთი (ფილმი)|ქალის ტვირთი]]“ (<small>ანდრო</small>) რეჟ. ნიკოლოზ სანიშვილი * [[1959]]: „[[დღე უკანასკნელი, დღე პირველი]]“ რეჟ. სიკო დოლიძე * 1959 : „[[ყვავილი თოვლზე (ფილმი)|ყვავილი თოვლზე]]“ რეჟ. [[შოთა მანაგაძე]] * [[1960]]: „[[შეწყვეტილი სიმღერა]]“ (<small>მამუკა გელოვანი</small>) რეჟ. ნიკოლოზ სანიშვილი * [[1961]]: „[[გლახის ნაამბობი (ფილმი)|გლახის ნაამბობი]]“ (<small>პეპია</small>) რეჟ. [[ლეო ესაკია]] *1961: „[[ერთი ცის ქვეშ]]“ რეჟ. [[ლანა ღოღობერიძე]] * [[1963]]: „[[მზე ჭიქაში (ფილმი)|მზე ჭიქაში]]“ (<small>გიორგი, მთავარი მეღვინე</small>) რეჟ. [[მერაბ ჯალიაშვილი]] *[[1964]]: „[[ხევისბერი გოჩა (ფილმი)|ხევისბერი გოჩა]]“ (<small>მოხუცი ხევსური</small>) რეჟ. ნიკოლოზ სანიშვილი * [[1965]]: „[[მე ვხედავ მზეს (ფილმი)|მე ვხედავ მზეს]]“ (<small>ბესარიონი</small>) რეჟ. ლანა ღოღობერიძე * [[1966]]: „[[გიორგობისთვე (ფილმი)|გიორგობისთვე]]“ (<small>მთავარი მეღვინე</small>) რეჟ. [[ოთარ იოსელიანი]] * 1966 : „[[აბესალომ და ეთერი (ფილმი)|აბესალომ და ეთერი]]“ (<small>აბიო</small>) რეჟ. ლეო ესაკია * [[1968]]: „[[დედისერთა ლენინთან (ფილმი)|დედისერთა ლენინთან]]“ რეჟ. [[რამაზ ჭიაურელი]] * 1968: „[[ტარიელ გოლუა (ფილმი)|ტარიელ გოლუა]]“ (<small>ტარიელი</small>) რეჟ. ლევან ხოტივარი == ნათამაშები როლები== ===მარჯანიშვილის თეატრი=== *[[შალვა დადიანი]]ს „ჩატეხილი ხიდი“ (ილია ჭავჭავაძის ნაწარმოებების მიხედვით) (<small>გაბრო, პეტრე</small>) *შალვა დადიანის „ნინოშვილის გურია“ (<small>ეგ. ნინოშვილი</small>) *[[მიხეილ მრევლიშვილი]]ს „ხარატაანთ კერა“ (<small>თორნიკე</small>) *მიხეილ მრევლიშვილის „ზვავი“ (<small>ონისე</small>) *მიხეილ მრევლიშვილის „წამება დედოფლისა“ (იაკობ ხუცესის ისტორიული ქრონიკის მიხედვით) (<small>იაკობ ხუცესი</small>) * [[გიორგი ნახუცრიშვილი]]ს „წიწამური“ (<small>ილია ჭავჭავაძე</small>) * ძმები [[ლეონიდ ტური|ლეონიდ]] და [[პეტრე ტური|პეტრე]] ტურებისა და [[ლევ შეინინი]]ს „ვის ემორჩილება დრო“ (<small>კარტაშოვი</small>) * [[აკაკი გეწაძე|აკაკი გეწაძის]] „ყარამან ყანთელაძე“ (<small>ამბროლა</small>) * [[უილიამ შექსპირი]]ს „რომელო და ჯულიეტა“ (<small>ლორენცო</small>) * [[ალექსანდრე კორნეიჩუკი]]ს „ხსოვნა გულისა“ (<small>მაქსიმ მაქსიმოვიჩი</small>) *[[რევაზ თაბუკაშვილი]]ს „გაზაფხულის ნიაღვარი“ (რაიკომის მდივანი) (<small>გიორგი</small>) * [[უშანგი ჩხეიძე|უშანგი ჩხეიძის]] „გიორგი სააკაძე“ (<small>ილია დიასამიძე</small>) * [[პოლიკარპე კაკაბაძე|პოლიკარპე კაკაბაძის]] „ყვარყვარე თუთაბერი“ (<small>სევასტი</small>) * [[ალექსანდრე ჩხაიძე|ალექსანდრე ჩხაიძის]] „მომავალ შეხვედრამდე“ (<small>ელიზბარ თორაძე</small>) ==ჯილდოები, პრემიები და პრიზები== *[[1943]]: [[საქართველოს სსრ-ის დამსახურებული არტისტი]] *[[1985]]: [[საქართველოს სსრ-ის სახალხო არტისტი]] *[[საპატიო ნიშანი|საპატიო ნიშნის ორდენი]] *[[შრომის წითელი დროშის ორდენი]] ==ლიტერატურა== * ზ. ბაბუნაშვილი, თ. ნოზაძე, „მამულიშვილთა სავანე“, გვ. 294, თბ., 1994 == რესურსები ინტერნეტში == {{nplg ბიოგრაფია|00007621}} {{geocinema პიროვნება|345}} ==სქოლიო== {{DEFAULTSORT:ომიაძე, ალექსანდრე}} [[კატეგორია:დაბადებული 21 აგვისტო]] [[კატეგორია:დაბადებული 1902]] [[კატეგორია:გარდაცვლილი 27 ივლისი]] [[კატეგორია:გარდაცვლილი 1972]] [[კატეგორია:ქართველი მსახიობები]] [[კატეგორია:წითელი დროშის ორდენის კავალრები]] [[კატეგორია:საპატიო ნიშნის ორდენის კავალრები]] [[კატეგორია:საქართველოს სსრ-ის დამსახურებული არტისტები]] [[კატეგორია:საქართველოს სსრ-ის სახალხო არტისტები]] [[კატეგორია:დიდუბის პანთეონში დაკრძალულები]] 3c7wi7f0176j9gv3n5fdkczbwdgd2nu 0 70917 4408671 4401770 2022-08-18T16:10:27Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki {{მმ*|ბელიზი (მრავალმნიშვნელოვანი)}} {{ვიკი}} {{ინფოდაფა ქვეყანა| |მშობლიური_სახელი = Belize |სრული_სახელი = ბელიზი |საერთო_სახელი = ბელიზი |დროშა = Flag_of_Belize.svg |გერბი = Coat_of_arms_of_Belize.svg‎ |რუკა = LocationBelize.svg‎ |ჰიმნი = Under the Shade I Flourish |დევიზი = Sub Umbra Floreo |ოფიციალური_ენები = [[ინგლისური ენა]] |დედაქალაქი = [[ბელმოპანი]] |latd=17 |latm=15 |latNS=N |longd=88 |longm=46 |longEW=W |უდიდესი_ქალაქი = [[ბელიზი (ქალაქი)|ბელიზი]] |მთავრობის_ტიპი = [[საპარლამენტო დემოკრატია]] და<br /> [[კონსტიტუციური მონარქია]] |ლიდერის_ტიპი_1 = [[დედოფალი]] |ლიდერის_სახელი_1 = [[ელისაბედ II]] |ლიდერის_ტიპი_2 = [[გენერალ-გუბერნატორი]] |ლიდერის_სახელი_2 = [[ფრიოლა ცალამი]] |ლიდერის_ტიპი_3 = [[პრემიერ-მინისტრი]] |ლიდერის_სახელი_3 = [[დინ ბაროუ]] |ლიდერის_ტიპი_4 = |ლიდერის_სახელი_4 = |რანგი_ფართობით = 150-ე |ფართობი = 22,966 |წყალი_% = 0.7 |სავარაუდო_მოსახლეობა = 301 270 |სავარაუდო_მოსახლეობა_რანგი = 175-ე |მოსახლეობა_სავარაუდოდ_წელს = 2008 |მოსახლეობის_ცენზი = |მოსახლეობის_ცენზი_წელს = |მოსახლეობის_სიმჭიდროვე = 13 |მოსახლეობის_სიმჭიდროვე_რანგი = 202-ე |მშპ_ppp_წელი = 2006 |მშპ_ppp = $2,098 მილიარდი |მშპ_ppp_რანგი = 163-ე |მშპ_ppp_ერთ_მოსახლეზე = $8,400 |მშპ_ppp_ერთ_მოსახლეზე_რანგი = 76-ე |აგი = 0.777 |აგი_ტენდენცია = {{ზრდა}} |აგი_კატეგორია = <font color="#ffcc00">საშუალო</font> |აგი_რანგი = 80-ე |აგი_წელი = 2007 |ვალუტა= ბელიზის დოლარი |ვალუტის_კოდი = BZD |ქვეყნის_კოდი = |დროის_სარტყელი = [[UTC-06:00]] |cctld = [[.bz]] |სატელეფონო_კოდი = 501 |სქოლიო = }} '''ბელიზი''' ({{lang-en|Belize}}) — [[სახელმწიფო]] [[ცენტრალური ამერიკა|ცენტრალურ ამერიკაში]], 1973 წლის 1 იანვრამდე [[ბრიტანეთის ჰონდურასი]]. ჩრდილოეთიდან ესაზღვრება [[მექსიკა]], დასავლეთიდან — [[გვატემალა]]. ბელიზის აღმოსავლეთით მდებარეობს [[კარიბის ზღვა]] და [[კარიბის კუნძულები]]. [[1981]] წლამდე [[დიდი ბრიტანეთი|ბრიტანეთის]] [[კოლონია]]ს წარმოადგენდა. [[1981]] წლიდან, დამოუკიდებლობის მიღების შემდეგ ბელიზი [[ერთა თანამეგობრობა|ერთა თანამეგობრობის]] წევრია. ეროვნული დღესასწაულია დამოუკიდებლობის დღე – [[21 სექტემბერი]]. ბელიზი ერთადერთი ინგლისურენოვანი სახელმწიფოა ცენტრალურ ამერიკაში. ასევე ერთადერთი სახელმწიფოა ამავე რეგიონში, რომელსაც [[წყნარი ოკეანე|წყნარ ოკეანეზე]] გასასვლელი არ აქვს. == გეოგრაფია და ბუნება == ბელიზი ცენტრალური ამერიკის ჩრდილოეთ ნაწილში, კარიბის ზღვის სანაპიროზე მდებარეობს. ჩრდილოეთიდან მას მექსიკური შტატი, კინტანა როო, ესაზღვრება, დასავლეთიდან ზუსტად დაუდგენელი სასაზღვრო ხაზი გამოყოფს გუატემალის დეპარტამენტ - პეტენისგან, ხოლო მისგან სამხრეთით გუატემალის დეპარტამენტი იზაბალი მდებარეობს. გუატემალასა და ბელიზს შორის ზუსტი საზღვრების დაუდგენლობა გამოწვეულია მათ შორის კარიბის ზღვაში მყოფი 100 კუნძულის გამო მომხდარი კონფლიქტით. რაც შეეხება ბელიზის აღმოსავლეთ ნაწილს, აქ მსოფლიოში სიგრძით მეორე, 386 კმ სიგრძის ბარიერული რიფია გადაჭიმული. ქვეყნის ფართობი 22,960 კმ²-ს შეადგენს. იგი ფართობით ოდნავ აღემატება სალვადორს, ისრაელს, ნიუ-ჯერსისა და უელსს.<ref name=":0">Bonner, D. (2001). Garifuna Children’S Language Shame: Ethnic Stereotypes, National Affiliation, And Transnational Immigration As Factors In Language Choice. ''Language And Society'', ''30''(1), 81–96. Retrieved from http://ehrafworldcultures.yale.edu/document?id=sa12-018</ref> ბელიზს მართკუთხედისმაგვარი ფორმა აქვს, რომლის სიგრძეც (დასავლეთიდან აღმოსავლეთამდე) 100 კმ, სიგანე (ჩრდილოეთიდან სამხრეთამდე) კი 280 კმ-ია. მდინარე ონდო და სარსტუნი ქვეყნის ჩრდილოეთ და სამხრეთ ნაწილების ბუნებრივი გეოგრაფიული საზღვრების როლს ითავსებენ. ქვეყნის დასავლეთ ნაწილს ბუნებრივი გეოგრაფიული საზღვარი არ გააჩნია. ბელიზის ჩრდილოეთ ნაწილი უმეტესად სწორი, ჭაობიანი სანაპირო დაბლობისგან შედგება, თუმცა ზოგან ტყიანი ადგილიც ჭარბობს. ქვეყნის პატარა ფართობის მიუხედავად, მისი ფლორა საკმაოდ მრავალფეროვანია და რეგიონთა მიხედვით განსხვავდება. სამხრეთ ნაწილში მაიას მთაგრეხილია გადაჭიმული. ბელიზის უმაღლეს მწვერვალს Doyle’s Delight (სიტყვასიტყვით „დოილის აღტაცება“) ეწოდება და სიმაღლეში 1124 მეტრს აღწევს. ბელიზის უსწორმასწორო გეოგრაფიის მიერ შექმნილი სანაპირო ზოლი და ჯუნგლი შეუმჩნეველი არ დარჩენილა ნარკოტიკის კონტრაბანდისტებისათვის. ისინი ქვეყანას ნარკოტიკის მექსიკაში გადასატანად იყენებენ. 2011 წელს აშშ-მა ბელიზი ერთ-ერთ ძირითად ნარკოტიკის შემომტან და მწარმოებელ ქვეყნად დაასახელა. === კლიმატი === ბელიზს ტროპიკული კლიმატი ახასიათებს. იგი ძირითადად მკვეთრად სველი და მშრალი სეზონებით გამოირჩევა, თუმცა შესამჩნევი განსხვავებები მაინც იგრძნობა სხვადასხვა რეგიონის ჰავას შორის. ტემპერაეტურა დამოკიდებულია რეგიონის ზღვის დონიდან სიმაღლეზე, სანაპიროსთან სიახლოვეზე, და კარიბის ჩრდილოეთის ქარებზე. სანაპირო ტერიტორიაზე საშუალო ტემპერატურა იანვარში 24&nbsp;°C, ხოლო ივლისში 27&nbsp;°C-ია. ბელიზის ცენტრალურ (არასაზღვაო) ნაწილში ტემპერატურა უფრო მაღალია, თუმცა ეს არ ეხება მთაგორიან ტერიტორიას, მაგალითად, პინ რიჯის მთას, სადაც მთელი წლის მანძილზე საგრძნობლად გრილა. საერთო ჯამში, სეზონები ერთმანეთისგან ნალექის რაოდენობითა და ნესტიანობით უფრო განსხვავდება, ვიდრე ტემპერატურით. ადგილობრივებიც, სეზონებს სწორედ ამ მახასიათებლით ყოფენ. მათთვის არ არსებობს ცივი და ცხელი, მაგრამ არსებობს სველი და მშრალი სეზონები. მშრალი სეზონი, რომლის განმავლობაშიც ტროპიკული წვიმა უფრო იშვიათია, თებერვლიდან მაისის ბოლომდე გრძელდება. სველ სეზონს თავსხმა წვიმის უეცარი მოვარდნა ახასიათებს. განსაკუთრებით კი - ღამისა და დილის საათებში. სველი სეზონი აგრიკულტურულ საქმიანობას ართულებს და ძალიან ხშირად აფერხებს სატყეო სამუშაოებს. თავსხმა წვიმა ნიადაგს მნიშვნელოვანი მინერალებისგან რეცხავს, რაც ართულებს მოსავლის მოყვანას. ასევე ართულებს თევზაობის პროცესს: ამ პერიოდში მეთევზეებს უმეტესი დროის გატარება პორტში უწევთ. წვიმები ხელს უშლის მოსახლეობას სახლიდან გასვლასა და უამრავი სახის საქმიანობის წარმართვაში. იგი ასევე აფერხებს ტრანსპორტით გადაადგილებას, რაც თავისთავად უშლის ხელს სოფლების სურსათითა და სხვა სახის საჭირო ნივთებით მომარაგებას. საშუალოდ, ნალექის რაოდენობა ჩრდილოეთსა და დასავლეთში დაახლოებით 1350 მმ-ია, უკიდურეს სამხრეთში კი 4500 მმ-ს აჭარბებს. ნალექის რაოდენობის თვალსაზრისით ყველაზე დიდი განსხვავება შეინიშნება ქვეყნის ცენტრალურ და ჩრდილოეთ ნაწილში, სადაც იანვრიდან მაისამდე თვეში 100 მმ-ზე ნაკლები ნალექი მოდის. მშრალი სეზონი სამხრეთში უფრო მოკლეა და მხოლოდ თებერვლიდან აპრილამდე გასტანს. კიდევ უფრო მოკლე, ნაკლებად წვიმიან პერიოდს, რომელიც ივლისში ან აგვისტოში შეინიშნება თავსხმა წვიმების შემდგომ, „ოდნავ მშრალ“ პერიოდს უწოდებენ. ბელიზის ისტორიაში უმნიშვნელოვანესი და გამანადგურებელი როლი ითამაშა ქარიშხალმა. 1931 წელს უცნობი სახელის მქონე ქარიშხალმა ბელიზის ყველაზე დიდ ქალაქ ბელიზში გაანადგურა შენობათა ორი მესამედი ნაწილი და შეიწირა 1000-ზე მეტი ადამიანი. 1955 წელს კი ქარიშხალმა, სახელად ჯანეტმა, მიწასთან გაასწორა ქალაქი ქოროზალი. მომხდარიდან 6 წლის შემდეგ, ქარიშხალი ჰეტი 300 კმ/სთ სიჩქარით დაატყდა თავს ქვეყნის ცენტრალურ სანაპიროს. 30 წლის მანძილზე ქალაქ ბელიზის მეორედ განადგურებამ დედაქალაქის ბელმოპანში გადატანა გამოიწვია. ქარიშხლების სერია გაგრძელდა. 1978 წელს ქარიშხალმა გრეტამ 25 მილიონი აშშ დოლარის ზარალი მიაყენა ბელიზის სამხრეთ სანაპიროს. 2001 წლის 9 ოქტომბერს კი ქარიშხალი ირისი 233 კმ/სთ სიჩქარით, მეოთხე კატეგორიის შტორმის სახით დაატყდა თავს მანქი რივერ თაუნს, რის შედეგადაც სოფლებში სახლების უმეტესობა დაინგრა და განადგურდა ბანანის მოსავალი. 2007-ში მეხუთე კატეგორიის ქარიშხალმა, სახელად დინმა, ბელიზის ჩრდილოეთ ნაწილი საგრძნობლად დააზიანა. ყველაზე თანამედროვე და გამანადგურებელი შედეგების მქონე მეორე კატეგორიის ქარიშხალი იყო რიჩარდი, რომელიც 2010 წლის 25 ოქტომბერს ქალაქ ბელიზიდან 32 კმ-ში ამოვარდა, შემდეგ კი ახალი დედაქალაქისკენ გადაინაცვლა და 17.4 მილიონი აშშ დოლარის ზარალი გამოიწვია.<ref>Staiano-Ross, Kathryn. 1986. “Interpreting Signs Of Illness: A Case Study In Medical Semiotics.” ''Approaches To Semiotics''. Berlin: Mouton de Gruyter. http://ehrafworldcultures.yale.edu/document?id=sa12-005.</ref> === ბიომრავალფეროვნება === ბელიზის უნიკალური მდებარეობა, მისი ორ კონტინენტს შორის გადაჭიმულობა, ქვეყნის რეგიონებს შორის არსებული განსხვავებული კლიმატი და პირობები განსაზღვრავს ქვეყანაში ცოცხალი ორგანიზმების მრავალფეროვნებას. ეს ყოველივე კარგ საცხოვრებელ გარემოს ქმნის 5000 სახეობის მცენარისა და ასეულობით სახეობის ცხოველისათვის. === ფლორა === ბელიზის ტერიტორიის 60 %-ზე მეტი ტყეს უკავია, 20 % სათეს ფართობსა და ადამიანთა საცხოვრებლებს უჭირავს, ხოლო დარჩენილი ნაწილი სავანა და წყლიანი ტერიტორიაა. ვინაიდან და რადგანაც ბელიზი სამხრეთ მექსიკიდან პანამამდეა გადაჭიმული და გარკვეულ ბიოლოგიურ დერეფანს ქმნის, მისი ბიომრავალფეროვნება - როგორც სახმელეთო, ასევე საზღვაო - მდიდარია ფლორითა და ფაუნით. სულ ბელიზში 700-მდე ხის სახეობაა. სოფლებში ოჯახების უმეტესობას საკუთარ ეზოში აქვს დარგული ქოქოსის ხეები, ხილის რამდენიმე ხე, საყოფაცხოვრებოდ გამოსადეგი და სამედიცინო დანიშნულების მცენარეები და ბუჩქები. ძირითადად ეს მცენარეებია: ანანასი, პაპაია, კრაბო (ყვავილოვანი მცენარე პატრა, ყვითელი, ალუბლისმაგვარი ნაყოფით), კეშიუ (თხილის სახეობა), ანონა, ყელიანი გოგრა, წიწაკა, ბამბის ხე, ტკბილი კარტოფილი და ა.შ. ბელიზის ნაციონალური ხეა წითელი ხე (Mahogany Tree) ბელიზის მოსახლეობა საჭმლისა და წამლების უმეტეს ნაწილს თავისივე მოყვანილი მოსავლიდან იღებს. ვისაც სახნავ-სათესი მიწები არ გააჩნია, ბაღი და ბოსტანი აქვს. ბავშვები საკმაოდ ახალგაზრდა ასაკიდან სწავლობენ მოსავლის მოყვანას. ხილიდან ყველაზე მნიშვნელოვანი ქოქოსია, რადგან მისი ზეთი ცხიმის სახით გამოიყენება, ხოლო რძით სხვადასხვა სახის ფაფას აკეთებენ. ველური ხილი სადილის ნაწილად არ ითვლება თუმცა დღის მანძილზე წახემსების სახით მას დიდი რაოდენობით იღებენ. ველური ხილიდან პოპულარულია „ზღვის ყურძენი,“ იოაკო, ნანსისი და ა. შ. ვინც სკას გადააწყდება, აუცილებლად აგროვებს ველურ თაფლს. მშრალ სეზონზე ჩეხავენ ტყეს და აგროვებენ შეშას. დამუშავებული მიწის ნახევარზე მეტი განკუთვნილია მანიოკის ([[მანიჰოტი]]ს) მოსაყვანად. არსებობს მანიოკის უამრავი სახეობა. ძირითადად გამოირჩევა ორი კლასი: ტკბილი და მწარე. ყველაზე მნიშვნელოვანი ტკბილი სახეობაა იუკა კინა, იუკა პონკი, იუკა იდუდუ და არაკა. ლეგენდის მიხედვით, არაკა იყო პირველი მანიოკის სახეობა, რომელიც ადამიანმა მოიყვანა. ბელიზში საკმაოდ პოპულარულია და ნაციონალურ ყვავილად ითვლება შავი ორქიდეა. სულ ბელიზში დაახლოებით 250 სახეობის ორქიდეაა გავრცელებული. === ფაუნა === როგორც ფლორა, ასევე ბელიზის ფაუნაც მდიდარია და გამოირჩევა მრავალფეროვნებით. ტროპიკულ ტყეებში უხვად არიან რეპტილიები. კონკრეტულად, ხვლიკები და გველები ჭარბობენ. მსოფლიოში არსებული კუს 8 სახეობიდან 3 სწორედ ბელიზში ცხოვრობს. ისინი გადაშენების პირას მყოფ ცხოველთა სიაში არიან შეტანილნი და ტურისტებს მათი პატივისცემა ევალებათ. ბელიზში გავრცელებულია 2 სახის ნიანგი. ასევე ხშრია ვამპირი ღამურები, რომლებიც ჯანმრთელობის მტრად მიიჩნევიან, რადგან ცოფის მთავარი გადამტანნი არიან. მათ ფეკაელებს შეუძლიათ ცოცხალი ორგანიზმებისა და მათი საკვების ინფიცირება. ბელიზში მწერების უამრავი სახეობა არსებობს. კოღოებს, ქვიშის ბუზებს, მკბენარა ბუზებს, ქინქლებს და ტკიპებს დაავადების გადატანაში უდიდესი წვლილი მიუძღვით. მოსახლეობის დიდი ნაწილი ხშირად წვავს ფოთლებსა და ხეებს, რათა კვამლმა მწერები განდევნოს. ქვეყანა გამოირჩევა ჩიტების მრავალი სახეობითაც. აქ ცხოვრობს ადგილობრივი წარმოშობის 530 ჩიტი და ჩრდილოეთ ამერიკიდან მიგრირებული 200 სახეობა. ბელიზის მოსახლეობას თითქმის ყოველდღიური შეხება აქვს ზღვასთანაც, რომელიც ასევე მდიდარია ცოცხალი ორგანიზმების სხვადასხვა სახეობით. როგორც ამბობენ, ბელიზს ზღვის ძროხების ყველაზე დიდი პოპულაცია გააჩნია. გავრცელებულია დელფინების სხვადასხვა სახეობა. ბელიზში გავრცელებული დიდი კატების ოჯახის 5 წარმომადგენელთა შორის განსაკუთრებული პატივისცემით სარგებლობს იაგუარი.<ref name=":0" /><ref name=":1">Kerns, Virginia. 1984. “Past And Present Evidence Of Interethnic Mating.” ''Current Developments In Anthropological Genetics'' 3. New York: 95–114. http://ehrafworldcultures.yale.edu/document?id=sa12-023.</ref> == ისტორია == ბელიზი ცენტრალური ამერიკის ყველაზე ახალგაზრდა სახელმწიფოა, რომელმაც ბრიტანეთისაგან დამოუკიდებლობა მხოლოდ 1981 წელს მოიპოვა. მისი ისტორია შესამჩნევლად განსხვავებული იყო გარშემომყოფი რესპუბლიკებისაგან თითქმის XVII საუკუნის შუა წლაბამდე. მართალია, რომ მისი უდიდესი ნაწილი ესპანეთის მიერ იყო კოლონიზებული XVI საუკუნეში, თუმცა მან ბელიზს მისცა მისი დღევანდელი კულტურა, ასევე, სოციალური და პოლიტიკური სტრუქტურა. ფართოდაა გავრცელებული მოსაზრება, რომ ამ რეგიონში გამოჩენილი პირველი მაცხოვრებლები იყვნენ ქვის ხანის პერიოდის მონადირე - შემგროვებელი ადამიანები, რომელებიც ქრისტეს შობამდე დაახლოებით 25 000 წლის წინ მოხვდნე ამ ტერიტორიაზე აზიიდან ბერინგის სახმელეთო ხიდის გადმოკვეთით. ამის შემდეგ ისინი სწრაფად გავრცელდნენ სამხრეთში. არსებობს მოსაზრება, რომ ქრისტეს შობამდე 2000 წელს დღევანდელი ბელიზის ტერიტორია, რომელიც მოიცავდა სავანებსა და ფართო ფოთლოვან ტყეებს, იყო იმ უზარმაზარი ტერიტორიის ნაწილი, რომელიც ცნობილი, როგორც მესოამერიკა. ის გადაჭიმული იყო ჩრდილოეთ ცენტრალური მექსიკიდან სალვადორსა და ჰონდურასამდე. კულტურები, რომლებიც განვითარდნენ ამ ტერიტორიაზე საერთო ჰქონდათ რამდენიმე ნიშანი, მათ შორის რთული კალენდარული სისტემა, იეროგლიფური დამწერლობა, საერთო რელიგია და მაღალ ორგანიზებული, ფენებად დაყოფილი საზოგადოება. ბელიზისათვის ყველაზე მნიშვნელოვანი იყო მაის ტომი, რომელთა კულტურაც აქ გამოჩნდა ქრისტეს შობამდე 2500 წლის წინ.[[ფაილი:Xunantunich09.jpg|250px|მინიატიურა|მარცხნივ|[[შუნანტუნიჩი]], მაიას ტომის არქეოლოგიური ძეგლი]] === ევროპელთა ჩამოსვლა === ფართოდ გავრცელებულ მოსაზრებას, რომლის მიხედვითაც ევროპელთა ჩამოსვლის დროს ბელიზი ფაქტობრივად მიტოვებული იყო, დღეს ამ მოსაზრებას ეჭვის თვალით უყურებენ. 1500 წლისათვის ადგილობრივი მოსახლეობის რაოდენობა, რაც ორასი ათასს შეადგენდა, იყო ისეთივე, როგორც ის დღეს არის. ესპანელმა მეზღვაურებმა თვალი მელეთის ამ მატერიკს თვალი ჯერ კიდევ ადრეულ XVI საუკუნეში დაადგეს, თუმცა ხმელეთამდე მივიდნენ მხოლოდ 1511 წელს, როცა გემის კატასტროფის შემდეგ გადარჩენილ მეზღვაურთა მცირე ჯგუფმა მიაღწია იუკატანის სამხრეთ სანაპიროს. ხუთი მათგანი მაშინვე დაიღუპა, ხოლო დანარჩენები მონებად გაიხადეს, თუმცა ერთ-ერთი მათგანი მაინც უნდა გაქცეულიყო და აღედგინა კავშირი თავის თანამემამულეებთაან, რადგან, როცა ერნან კორტესმა მიაღწია კოსუმელის ნახევარკუნძულს 1519 წელს, მან უკვე იცოდა ორი გადარჩენილი დამონებული მეზღვაურის შესახებ და გააგზავნა საჩუქრები მათ გამოსასყიდად. მათგან ერთ-ერთი, ჯერონიმო დე აგილარი დაუყოვნებლივ შეუერთდა კორტესს, ხოლო მეორემ, გონსალო გარერომ, უარი თქვა. ის უკვე დაქორწინებული ჩეტუმალის ბელადის ქალიშვილზე. არქეოლოგი ერიკ ტომპსონი მას მოიხსენიებს პირველ ევროპელად, რომელმაც ბელიზზე საკუთარი სახლი იპოვა. ესანელებს გაგონილი ჰქონდათ ამბები ამ ტერიტორიაზე ოქროს არსებობის შესახებ. მათ დაიწყეს ეპიკური მარში სან ჯილ დე ბუენა ვისტასკენ. 140 ესპანელმა ჯარისკაცმა და 3000-მა ინდიელმა გადაკვეთეს მაიას ტომების საცხოვრებელი ტერიტორიები. ტაიაზალთან, ტბა პეტენ იტზასთან მათ წინ შემოეგება იტზას ბელადი, რომელსაც გაგონილი ჰქონდა მექსიკაში კორტეზის სასტიკი დაპყრობების შესახებ. აღსანიშნავია, რომ ჩრდილოეთით, მექსიკისაკენ გაცურვამდე კორტესს ჯერ კიდევ არ ჰქონდა გაცნობიერებული, რომ იუკატანი კუნძული არ იყო. === დაპყრობების ცდა და მაიას დაპირისპირება === ესპანელთათვის ადვილი გამოდგა ისეთი მაღალ ორგანიზებული იმპერიების დაპყრობა და „ცოცხალი ღმერთი“ ლიდერების მოკვლა, როგორებიცაა აცკეტები და ინკები, თუმცა დღევანდელი იუკატანისა და ბელიზის ტერიტორიაზე არსებული მაიას პროვინციბის დამორჩილება რთული გამოდგა. ამის ერთ-ერთი მიზეზი იყო ის, რომ მათი ლიდერები მტერთან გამკლავებას ძირითადად მათთან ბრძოლით ან დროებითი კავშირების ფორმირებით ცდილობდნენ. 1528 წელს ფრანცისკო დე მონტეგომ მიიღო იუკატანისა და კოზუმელის კუნძულების დაპყრობსი ნებართვა. მისი ლეიტენანტი ალონსო დავილა კი წარუძღვა ექპედიციას სამხრეთისაკენ. თუმცა არც ერთი მათგანი არ იყო წარმატებული. ორივე მათგანი შეეჩეხა მტრულად განწყობილ მაიას ტომებს. დავილა იძულებული გახდა უკან დახეულიყო. მისი მეორე შეტევა 1531 წელს უფრო წარმატებული აღმოჩნდა. მან აიღო ქალაქი ჩეტუმალი,  მაიას ჯარებს კი დევნიდნენ ბელიზის სამხრეთ სანაპიროდან ჰონდურასისაკენ. XVI საუკუნის მეორე ნახევრიდან დაიწყო მისიების შექმნა. ესპანელები დიდი ძალისხმევის საფასურად ამყარებდნენ თავიანთ ძალაუფლებას განსაკუთრებით ჩრდილოეთ ბელიზში. 1618 წელს ესპანელნმა მღვდლებმა, რომლებიც სტუმრად იყვნენ ტიპუში დასაჯეს მაია კერპაბის გაღმერთების გამო. მაის ტომები გამუდმებით უწევდნენ წინააღმდეგობას, თუმცა ყველაზე მწვავე იყო 1638 წლის, რომელმაც იძულებული გახადა ესპანელები მიეტოვებინათ ჩეტუმალი და ტიპუ სრულიად და მეტ-ნაკლებად სამუდამოდ. XVII საუკუნის შუა წლებისათვის ესპანელთა მუდმივი დასახლება იყო ბელიზში, სამხრეთ იუტაკანსა და გვატემალაში. ხოლო XVII საუკუნის დასასრულს ესპანელთა ძალაუფლება გადაჭიმული იყო ვრცელ ტერიტორიაზე კამპეჩედან ნიკარაგუამდე. ამ პერიოდისათვის ცენტრალური ამერიკა, ასევე, მოექცა ბრიტანეთის ტერიტორიების ამბიციების სფეროში, რამაც გამოიწვია მათ შორის კონლიქტი.  === ბრიტანეთის დაპყრობები === არ არსებობს რაიმე ცნობა იმის შესახებ, რომ ბრიტანეთს ჰქონდა რაიმე სახის მუდმივი ად დროებითი დასახლება 1700 წლამდე. მას ცენტრალურ ამერიკაზე ფეხის მოკიდებაში ასევე ეცილებოდნენ საფრანდეთი და ნიდერლანდები. თავდაპირველად ბრიტნეთის ძირითადი ინტერესი ხე - ტყე და მისით ვაჭრობა იყო. თუმცა, რაც უფრო ღრმად მიიწევდნენ ხის მჭრელები ტყეშებში, მით მეტად უხდებოდათ მაიას ტომებთან კონტაქტი, მიუხედავად იმისა, რომ მათი კოლონიზების სურვილი არ ჰპონდათ, მაინც არსებობს ცნობები მეკობრეების მიერ მათი დატყვევების და იამაიკაში მონათა ბაზარზე გაყიდვის შესახებ. მაია დაავადებებისა და დეპოპულაციის გამო იმდენად იყო დასუსტებული, რომ ძალა აღარ შესწევდათ წინააღმდეგობა გაეწიათ მათთვის. ბელიზის ტერიტორიაზე აფრიკელ მონათა პირველი გამოჩენა ფიქსირდება 1724 წელს, ისინი ძირითადად ასრულებდნე სახლის საქმიანობას და მუშაობდნენ ფერმებში. მეთვრამეტე საუკუნეში გაიზარდა ესპანელთა შეტევები. განსაკუთრებით 1739 წლიდან 1754 წლამდე ბრიტანეთს უხდებოდა ბრძოლა როგორც ესპანეთთან ასევე საფრანგეთთან.  === მეოცე საუკუნე და ბელიზი === მეოცე საუკუნისათვის ბელიზი ბრიტანეთის იმპერიის განუყოფელი კოლონია იყო. 1901 წლის აღწერით მოსახლეობის რაოდენობა შეადგენდა 37 500, რომელთაგანაც ადგილობრივი იყო 28 500. ძირითადად ფიზიკურ სამუშაოს შავკანიანები ასრულებდნენ. ყოფილი მონების შთამომავლები ცნობილი იყვნენ, როგორც კრეოლები. მათი შრომის ანაზღაურება დაბალი იყო და ნარჩუნდებოდა, ასევე, მკაცრი კონტროლი. მათი მდგომარეობა შედარებით გაუმჯობესდა მომდევნო საუკუნეში. ბელიზელები ძალას არ იშურებდნენ საკუთარი მშობელი ქვეყნის დასაცავად, მაგრამ შავკანიან ჯარისკაცებს არ აძლევდნენ თეთრების წინააღმდეგ ბრძოლის საშუალებას, ამის გამო ისინი განათავსეს ბრიტანეთის შრომით ბატალიონებში. 1919 წელს მათი უკან დაბრუნებისას იმედგაცრუებამ და დამცირებამ გამოიწვია მათი მწვავე ძალადობრივი აფეთქება, მათ შეუერთდა ათასობის ბელიზელი მოსახლეობა, პოლიციის ჩათვლით. ძარცვის ად საზოგადოებრივი უწესრიგობის ეს სცენები ითვლება შავკანიანთა ცნობიერების პირველ გამოღვიძებად და დამოუკიდებლობისაკენ სწრაფვის დასაწყისად. მეორე მსოფლიო ომმა ბელიზის მოსახლეობას საუალება მისცა ემუშავათ საზღვარგარეთ, თუმცა ვერ ვიტყვით, რომ უკან დაბრუნებულ ჯარისკაცთა და მუშათა მდგომარეობა პირველთან შედარებით უკეთესი იყო. 1964 წელს ბელიზი გახდა დამოუკიდებლად მართვადი კოლონია, მას უკვე ერთი ნაბიჯი აშორებდა სრულ დამოუკიდებლობამდე. მისი მიღების გაჭიანურების ძირითადი მიზეზე გახდა გადაუჭრელი დავა გვატენმალასთან. ორჯერ 1972 და 1977 წლებში გვატემალამ განათავსა თავისი ჯარები ბელიზის საზღვართან, ქვეყანაში შეჭრის დამუქრებით, თუმცა ბრიტანეთის გავლენამ იმოქმედა ეფექტურად გადაეფიქრებინა ეს განზრახვა.  === დამოუკიდებლობა და სასაზღვრო დაცვა === ბელიზმა დამოუკიდებლობა 1981 წლის 21 სექტემბერს მოიპოვა, თუმცა ბრიტანეთის ჯარები ისევ დარჩა ქვეყნის ტერიტორიული ინტერესების დასაცავად. 1984 წელს ქვეყნის სათავეში მოვითა გაერიანებულ დემოკრეტიული პარტია მანუელ ესკიველის მეთაურობით, რომელმაც მოიგო ბელიზის პირველი საყოველთაო არჩევნები. 1990 წელს გვატემალა დაეთანხმა არსებულ საზღვარს ბელლიზთან. ერთადერთ სადავო საკითხად რჩებოდა გვატემალას საზღვარი ბელიზსსა და ჰონდურას შორის, რომელიც წყლებზე გადიოდა, რაც თეორიულად შესაძლებელს ხდიდა, რომ ის საკუთარი პორტებიდან გაეძევებინათ. ამის გამო 1991 წელს გვატემალასა და ბელიზზს შორის დაიდო შეთანხმება, რომლის მიხედვითაც გვატემალას შეეძლო საფასურის სანაცვლოდ ესარგებლა სარსტუნის მდინარით. ეს იყო პირველი დიპლომატიური ურთიერთობა გვატემალასა და ბელიზსს შორის. 2008 წელს ზელი მოეწერა ხელშეკრულებას არსებული საზღვრის თანხმობაზე, თუმცა 2013 წელს ეს ხელშეკრულება ისევ შეწყდა.<ref name=":1" /> === XXI საუკუნე === ოცდამეერთე საუკუნის ხაზგასასმელი ფაქტი არის ბელიზის ტერიტორიაზე ნავთობის აღმოჩენა. გვატემალასთან საზღვარი დღემდე სადავო რჩება. == ეკონომიკა == ბელიზის პატარა ,კერძო ეკონომიკური პოტენციალი დამოკიდებულია აგრარულ ბიზნესზე, ტურიზმსა და სხვა სერვისებზე. ასევე ქვეყნის მომავალი მნიშვნელოვნად განსაზღვრა კაიოს რეგიონში აღმოჩენილმა ნავთობმა. ამ განვითარებად ქვეყანას ახალი პრობლემები შეუქმნა აღნიშნულმა. ბელიზის ეკონომიკაზე ასევე დიდი გავლენა აქვს ისეთ ექსპორტულ საქონელს, როგორიცაა ციტრუსი, შაქარი და ბანანი. თანდათან იზრდება იმპორტირებული პროდუქტის მოგება, ვიდრე ექსპორტირებულისა, რადგან შაქარსა და ბანანს, რომელიც ქვეყნიდან გადის, გაცილებით დაბალი ფასები ადევს. ქვეყნის შემოსავალი საშუალოზე ცოტათი მაღალია. მოსახლეობა კი 350 000 კაცს შეადგენს. ბოლო ორი დეკადის მიხედვით თუ ვიმსჯელებთ, ბელიზმა მნიშვნელოვანი ეკონომიკური ტრანსფორმაცია განიცადა, რაც განაპირობა ტურიზმის ინდუსტრის ზრდამ, რომელიც, თავის მხრივ, ქვეყანაში შემოდინებული უამრავი უცხოელის ხარჯზე მოხდა. ასევე 2005 წელს აღმოჩენილმა გაზმა თავისი ეკონომიკური პოტენციალი შეჰმატა ქვეყანას, რაც უკვე ვახსენეთ ზემოთ. მოსახლეობა უმეტესად დასაქმებულია ტურიზმისა და აგრარული ბიზნესის სფეროებში. შესაბამისად, შემოსავლის მთავარი წყაროც ეს დარგებია. ბელიზის ვალუტად მიჩნეულია ბელიზის დოლარი, რომლის ღირებულების შეფარდება ამერიკულ დოლართან არის 2:1. მ.შ.პ-ს ნომინალური ღირებულება (2014 წლის მონაცემებით) კი შეადგენს 2,3 მილიარდ დოლარს. მისი ზრდა კი 2,5 %-ია. ქვეყნის ინფლაცია (ასევე 2014 წლის მონაცემებით) 1,3 %-ია. მ.შ.პ-ს 13 % ნაწილდება აგრარულ ბიზნესზე, 23 % მოდის ინდუსტრიაზე, ხოლო 64 % კი სერვისებზე. დაახლოებით 12 % მოსახლეობისა უმუშევარია. 2013 წლის მონაცემებით ექსპორტმა 633 მილიონი დოლარი შეადგინა, რაც ქვეყანას ისეთმა პროდუქტებმა მოუტანა, როგორიცაა შაქარი, ბანანი, ციტრუსი, ტანსაცმელი, თევზეული, ტყე და ნავთობი. ბელიზის მთავარი ექსპორტული პარტნიორი ქვეყნებია: აშშ, ინგლისი, ნიგერია და კოსტა-რიკა. იმპორტიორი სახელმწიფოებიდან მთავარი ასევე ამერიკის შეერთებული შტატებია. შემდეგ მოდის გერმანია, მექსიკა, კუბა, გვატემალა, ჩინეთი. ბელიზში შემოაქვთ სატრანსპორტო აღჭურვილობა, მანუფაქტურა, ფარმაცია, საკვები, თამბაქო და ა. შ. ბელიზის ინფრასტრუქტურა განაგრძობს განვითარებას. ეკონომიკის მარკეტინგის ზრდისთვის, მიუხედავად იმისა, რომ ტელეკომუნიკაცია, ელექტრო თუ წყლის გაყვანილობა ნამდვილად მოწესრიგებულია ქვეყანაში, ამერიკის ამ რეგიონისთვის ბელიზშია ყველაზე ძვირი ელექტროობა. რამდენიმე დიდი პროექტი მიწისქვეშ მიმდინარეობს, რომელთაგან უდიდესია 15 მილიონ დოლარიანი სასოფლო ელექტრიფიკაციის პროგრამა, რომელიც მთავრობის მიერაა მოწყობილი. ბელიზის ტრანსპორტი მნიშვნელოვანია იმ პორტებით, რომელიც ქალაქ ბელიზში, დანგარიგასა და დიდ ქრიკში რეგულარულად ივსება გემებით წინასწარ განსაზღვრული გეგმის მიხედვით. ყოველდღიურად მიმდინარეობს გემთა სვლა ამერიკის შეერთებული შტატებიდან და ინგლისიდან. საერთაშორისო საჰაერო სერვისი კი იმართება American Airlines, Delta Airlines, Continental Airlines, Southwest Airlines, U.S Airlines და TACA-ს აეროპორტებით, საიდანაც თვითმფრინავები მრავალი მიმართულებით ასრულებენ ფრენას. ბელიზის ეკონომიკური ზრდა დამოკიდებულია ბუნებრივ პირობებზე. აქედან გამომდინარე არასტაბილურია იგი, რადგან კონცენტრირებულია ექსპორტითა და იმპორტით. ასევე იმ ბუნებრივი რესურსებით, რომელიც ქვეყანაში მოდის. გარემო პირობებს კი გრძელვადიანი ზრდა ან კლება შეუძლიათ იმ შემოსავლისა, რომლითაც არსებობს ისეთი პატარა ქვეყანა, როგორიცაა ბელიზი. ამის კარგი მაგალითია ეკონომიკური ზრდის ტეპის მაჩვენებლის 4,1 %-დან 1,7 %-მდე შემცირება, 2015 წელს 2014 წელთან შედარებით, რომელიც ამინდის მიერ აგრარული ბიზნესის მდგომარეობის გაუარესებამ გამოიწვია. ქვეყნიდან გასული პროდუქტი საკმაოდ მცირე რაოდენობის და არაჯანსაღი იყო, რამაც შემოსავალი შეამცირა. შედეგად, კარგად ჩანს, თუ როგორაა დამოკიდებული ქვეყნის ეკონომიკა ბუნებრივ პირობებზე. ბელიზში ტურიზმს, როგორც უკვე აღვნიშნე, მნიშვნელოვანი პოტენციალი აქვს. 2,3 მილიარდი დოლარიდან (ქვეყნის მშპ) ტურისტული ინდუსტრიის ბუმს ყოველწლიურად 400 მილიონი დოლარი მოგება აქვს. ქვეყნის სამუშაო სფეროში იგი მესამე ადგილზეა. ეკონომიკაში კი ტურიზმს უმთავრესი როლი უკავია. კრუიზული ინდუსტრია თანდათან იზრდება, რაც ასევე ხელს უწყობს ბელიზის სხვა სახელმწიფოებთან  ურთიერთკავშირსა და კულტურული სფეროს განვითარებას. ბოლო რამდენიმე წლის მანძილზე ტურ-ოპერატორთა და გიდთა როლი და დასაქმების პოტენციალი მნიშვნელოვნად გაიზარდა . აქ მდებარე ამუსმენთის პარკი, პოპულარული მაიას ტომთა ტაძრებით, ბელიზის მთავარი ღირსშესანიშნაობაა, სადაც უამრავი დამთვალიერებელი იყრის თავს. ამ ადგილას რეგულარულად მიემართება მემართება მგზავრებით დატვირთული ავტობუსები, რაც, ნამდვილად, მნიშვნელოვანი ტურისტული თუ ეკონომიკური განვითარების გზაა. ქვეყნის სამხრეთით მდებარეობს კუნძული, რომელიც 2013 წელს ნორვეგიელმა სამოგზაურო ხაზმა ბელიზის მთავრობის ხელშეწყობით დააფინანსა, რათა განვითარებულიყო ეს რეგიონი და მეტი ტურისტი მოეზიდათ. ამისთვის დაიხარჯა 50 მილიონი დოლარი. ეს ადგილი მდებარეობს სოფელ პლაცენციადან 3მილის დაშორებით და 2016 წელს საზეიმოდ გაიხსნება კიდეც. ნორვეგიელთა თქმით, ეს კუნძული მაღალი სტანდარტების შესაბამისი იქნება, თუმცა, ფლორისა და ფაუნის განადგურების ხარჯზე. „ბელიზის ცისფერი ხვრელი“, როგორც ამას ადგილობრივები უწოდებენ, ერთ-ერთი ყველაზე შთამბეჭდავი ადგილია დედამიწაზე მყვინთავთათვის და ექსტრემის მოყვარულთათვის. ტურისტებს აქ ასევე იზიდავს კრისტალურად სუფთა წყალი, სადაც უამრავი ნაირფერი, ტროპიკული თევზი და რამდენიმე სახის ზვიგენიც კი ბინადრობს. ეს ყოველივე იდეალურია მამაცი მყვინთავებისთვის, რომელთაც სურთ მიიღონ ბელიზის გამოწვევა, რათა ახლოდან შეიგრძნონ ზღვის ცხოვრება და საკუთარი თვალით იხილონ ის ულამაზესი ბუნება, რომელიც ბელიზს ეკუთვნის. მიწა მშრალი და ტროპიკული ტყითაა სავსე. მაიას ტომთა ნანგრევები კი სამოგზაუროდ მშვენიერ ადგილს ქმნის. ბელიზის სანაპირო კი მზიანია და განტვირთვის საუკეთესო საშუალება აქ დამსვენებელთათვის. ბელიზი სავსეა სასტუმროებით. ისინი განფენილია ქალაქებში: ამბერგის კაიე, პლაცენცია, სან პედრო, კაიე კალკერი, სან იგნაციო, ბელიზი, ჰოპკინზი, პუნტა გორდა, ბელმოპანი, დანგრიგა, სან ანტონიო. ტურისტთა მრავალრიცხვოვანი რაოდენობის გამო, ამავე ქალაქებში უხვადაა რესტორნებიც, რაც ხელს ეკონომიკის განვითარებას მნიშვნელოვნად უწყობს. ბელიზში არსებობს მუზეუმი, ასევე ზოოპარკიც, რომელიც სავსეა უიშვიათესი ცხოველებითა და ტროპიკული მცენარეებით. აქვეა ბოტანიკური ბაღიც, ბარტონის გამოქვაბული, ეკო პარკი, ხელოვნების მელოდიის გამლერეა, კრისტალური გამოქვაბული, სან პედროს წყლის ტაქსით კი წყლის ცხოვრების ნახვაა შესაძლებელი... მარჯნის რიფებიც შთამბეჭდავია და მნახველს იზიდავს. ყოველივე ეს ტურისტულ პოტენციალს ზრდის და დამთვალიერებელს, ნამდვილად, არ აქვს მოწყენის დრო.<ref>Munroe, R. L. (1964, April). Ethnographic Setting: The Major Socio-Cultural Forms Of The Black Carib Of Punta Gorda, British Honduras. ''Couvade Practices Of The Black Carib: A Psychological Study''. [Cambridge, Mass.]: [Harvard University]. Retrieved from http://ehrafworldcultures.yale.edu/document?id=sa12-021</ref> == პოლიტიკა == ბელიზი კონსტიტუციური მონარქიის ქვეყანაა, რომელსაც სათავეში დედოფალი ელისაბედ II ჰყავს. მთავრობას კი პრემიერ მინისტრი მართავს. იგი აუცილებლად ბელიზის ეროვნებისა უნდა იყოს. საკანონმდებლო ორგანოა ეროვნული ასამბლეა, რომელიც ორპალატიანია. იგი შედგება სენატისაგან და წარმომადგენელთა საბჭოსგან. 1981 წლის 21 სექტემბრიდან ბელიზის პარლამენტი დემოკრატიულია. სენატი შედგება 12 წევრისგან და პლუს სენატის პრეზიდენტისგან. 6 მათგანი კონცენტრირებულია პრემიერ მინისტრის გადაწყვეტილებაზე, 3 ოპოზიციის ლიდერის რჩევაზე, ხოლო დანარჩენი 3-დან თითოეული სასულიერო, ბიზნეს კომუნიკაციასა და სავაჭრო კავშირზე. წარმომადგენელთა საბჭო 31 წვრს მოიცავს, რომელთაც ირჩევენ მაქსიმუმ 5 წლიანი ვადით. პრემიერ მინისტრს კი საბოლოო გადაწყვეტილების მიღების უფლება აქვს მინიჭებული. ქვეყანაში არსებობს 6 ადმინისტრაციული ოლქი, რომლებიც ლოკალურად იმართება და თითოეული შედგება 7 წევრისგან. სან პედროს კუნძულმა ქალაქის სტატუსი მიიღო 1984 წელს. ქალაქი ბელიზი კი მართულია ადმინისტრაციული საბჭოს მიერ, რომელიც შედგება 9 წევრისგან. სოფლებსაც ასევე საბჭო მართავს. 1998 წლის აგვისტოს არჩევნების შედეგად ოპოზიციურმა პარტიამ მოიგო წარმომადგენელთა საბჭო 29 ადგილიდან 26-ით და პრემიერ მინისტრი გახდა საიდ მუსა. დემოკრატიულმა პარტიამ კი მხოლოდ 3 ადგილი დაიკავა, რომელთა ლიდერიც დინ ბეროუ გახდა. დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ პირველად მმართველმა გუნდმა ძალაუფლება დაიბრუნა 2003 წლის მარტის არჩევნებში. მათ 22 ადგილი მოიპოვეს და მუსამ განაგრძო პრემიერ მინისტრის პოსტის მართვა. 2005 წლის იანვარში მთავრობამ გაზარდა გადასახადები, რასაც ხალხის აჯანყება მოჰყვა. ეს არეულობა გაგრძელდა აპრილამდე, იქამდე, ვიდრე მთავრობის მოწინააღმდეგეებმა მუსა არ გადააყენეს. 2008 წლის თებერვალში დემოკრატიულმა პარტიამ 25 ადგილი მოიგო და მისი ლიდერი დინ ბეროუ გახდა ქვეყნის პირველი პრემიერ მინისტრი აფრიკული წარმოშობის. მან ასევე 2012 წლის არჩევნები მოიგო 17 ადგილით 14-ის წინააღმდეგ. ბელიზში პოლიტიკური პარტიები აქტიურად მოქმედებენ, რომელთაც მთავარ გაზეთებსა და ტელევიზიაში ხშირად შეხვდებით. ამით ისინი კიდევ უფრო ცნობილნი ხდებიან და თავიანთ პირობებს მოსახლეობას აცნობენ. მხოლოდ ერთი ეროვნული გაზეთია დამაოუკიდებელი პოლიტიკური გავლენისგან. ესაა „Reporter“- „გადმომცემი“, რომელიც ქვეყანაში მიმდინარე პროცესებს ობიექტურად ასახავს. სხვა დანარჩენზე სხვადასხვა პოლიტიკური დაჯგუფებები მნიშვნელოვანწილად მოქმედებენ და გადმოსცემენ იმის პრივილეგიებს, რომელი პარტიის მხარდამჭერებიც არიან. შესაბამისად, ბელიზში ობიექტური სივრცე არ არის დიდი, რასაც ერთადერთი ასეთი გაზეთის არსებობა ცხადყოფს. პარტიები კი, ჩვეულებრივ, საკუთარი დაპირებებით „მართავენ“ ხალხსა და მთავრობას შორის ინფორმაციის წყაროს ტელევიზიასა და გაზეთებს, რაც ბელიზის დემოკრატიის უკუმაჩვენებელია.<ref>McCommon, C. S. (1989). Mating As A Reproductive Strategy: A Black Carib Example. Ann Arbor, Mich.: University Microfilms International. Retrieved from http://ehrafworldcultures.yale.edu/document?id=sa12-014</ref> == საზოგადოება == ბელიზის მოსახლეობის რაოდენობა 2010 წლის მონაცემებით შეადგენს 324 528 ადამიანს. დაბადების მაჩვენებელი 27,33-ია, ხოლო სიკვდილიანობის - 5,8 (ეს მაჩვენებლი ითვლება ყოველ ათას კაცზე). ამ დემოგრაფიულ მაჩვენებლებს განაპირობებენ ბელიზში მცხოვრები სხვადასხვა ეთნიკური ჯგუფები და ტომები, რომლებიც საკმაოდ მრავლად არიან. === კრეოლი === კრეოლის ხალხი, ასევე ცნობილი,როგორც კრიოლის ხალხი, ბელიზის მოსახლეობის 21 %-ს შეადგენს. ისინი პირდაპირი შთამომავლები არიან ბაიმანის მონათმფლობელების, მონები ჩაიყვანეს ბელიზში ინდუსტრიული ცვლილებების პერიოდში. მონების უმრავლესობა დასავლეთი და ცენტრალური აფრიკიდან იყო, შემდგომში მათ შეუერთდნენ იამაიკიდან და ბერმუდიდან და XIX საუკუნის მეორე ნახევარში ჩამოყალიბდა ეთნიკური და ლინგვისტური ჯგუფი, კრეოლი, რომელსაც სწორედ ეს მონები და გადასახლებული ხალხი შეადგენდა. იმის მიუხედავად, რომ ამ ჯგუფის წევრებს აფრიკელები წარმოადგენდნენ, ზოგიერთი ადგილობრივი საკუთარ თავს კრეოლად მოიხსენიებდა, ქერა თმისა და ცისფერი თვალების მიუხედავად. ეს კი იმაზე მიუთითებს, რომ ამ ჯგუფის მნიშვნელობა იყო უფრო მეტად კულტურული, ვიდრე გარეგნულ ნიშან-თვისებებზე და წარმომავლობაზე დამოკიდებული. ბელიზელი კრეოლების ენა დაფუძვნებულია ინგლისურზე, რომელიც სწორედ მონათმფლობელობის პერიოდში განვითარდა და ისტორიულად ამ ენაზე მხოლოდ მონები საუბრობდნენ. თუმცა, ეს ეთნიკური ჯგუფი ბელიზის თვითმყოფადობის სინონიმი გახდა და ამის შედეგი ისაა, რომ ბელიზელების 75 % სწორედ ამ ენაზე საუბრობს. ასევე მათ ქვეყანაშ შეიტანეს ისეთი ენები, როგორებიცაა: დასავლეთ აფრიკული და ბანტუ (bantu languages). ამჟამინდელი სტატისტიკით, კრეოლის ხალხი მთელს ბელიზში ცხოვრობს, მაგრამ განსაკუთრებით მრავლად არიან სხვადასხვა ქალაქის გარეუბნებში, მაგალითად ბელიზი სითის, ასევე პატარა სოფლებსა და ქალაქებში და მდინარისპირა სოფლებში.<ref name=":0" /> === გარინაგუ(გარიფუნა) === გარუნაგუ (''garinagu''), აგრეთვე ცნობილი როგორც, გარიფუნა (Garifuna), მოსახლეობის ის ჯგუფია, რომელიც ბელიზის 4,5 %-ს შეადგენს. ეს ჯგუფი ერთგვარი მიქსია დასავლეთ და ცენტრალური აფრიკის, ადგილობრივი ცენტრალური ამერიკისა და კარიბის კუნძულების მოსახლეობისა. ისინი თავიანთი მშობლიური საცხოვრებლიდან გადავიდნენ ბელიზში, თუმცა არანაირი დოკუმენტით არ მტკიცდება მათი, როგორც მონების, გადაყვანა. ერთ-ერთი გენოლოგიური კვლევის საფუძველძე, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ გარიფუნას 76 %-ს შეადგენენ აფრიკელები, 20 %-ს ადგილობრივი არავაკები (arawaks) და კარიბის კუნძულების ხალხი, ხოლო 4 %-ს ევროპელები. ამ ეთნიკური ჯგუფის ენა გარიფუნა ეკუთვნის არავაკის ენათა ოჯახს, თუმცა მრავლადაა სიტყვები კარიბული და ინგლისური ენებიდან. === მატისი === მატისების ჯგუფს შეადგენენ ესპანურად მოლაპარაკე ბელიზელები და მაიას ტომის შთამომავლები. ეს ჯგუფი თითქმის მთელს ბელიზშია გავრცელებული, თუმცა განსაკუთრებით მრავლად არიან ქვეყნის ჩრდილოეთ ნაწილში. მათი ძირითადი ენაა ესპანური, მატისი საკმაოდ დიდი ჯგუფია და ბელიზის მოსახლეობის ნახევარსაც შეადგენენ. === გერმანულად მოსაუბრე მენონიტები;მაია;სხვა ჯგუფები === ბელიზის მოსახლეობის 4 %-ს შეადგენენ გერმანულად მოსაუბრე მენონიტები. მათი უმეტესი ნაწილი ფერმერი ან ხელოსანია. უმრავლესობას ასევე უწოდებენ რუს მენონიტებს, რადგან ისინი ცხოვრობდნენ რუსეთის იმპერიის ტერიტორიაზე XVIII-XIX საუკუნეებში. უმრავლესობა დასახლებულია პატარა სოფლებში და მათი სასაუბრო ენა კი ერთ-ერთი გერმანული დიალექტია, თუმცა წერა-კითხვისას სტანდარტულ გერმანულს იყენებენ. ვარაუდობენ, რომ მაიას ხალხი ბელიზში და იუკატანის რეგიონში ძვ. წ. მეორე ათასწლეულიდან ცხოვრობდა. ასე რომ, მათი უმრავლესობა დაავადებებსა და ევროპელებს შეეწირა. თუმცა, დღეს კიდევ არიან შემორჩენილნი და მათი ნაწილი სწორედ ბელიზში ცხოვრობს. ასევე ქვეყანა ბელიზში სხვა ეთნიკური თუ ლინგვისტური ჯგუფებიც არიან, მართალია მცირე რაოდენობით, მაგრამ გარკვეულ როლს მაინც თამაშობენ ქვეყნის განვითარებასა და კულტურაში. ესენი არიან: ადგილობრივი ინდიელები, ჩინელები, აშშ-დან და კანადიდან გადასული ხალხი და სხვა უამრავი ჯგუფი. === ენები === ინგლისური ბელიზის ოფიციალური ენაა, ეს ბრიტანეთის მიერ განხორციელებული კოლონიზაციითა გამოწვეული. ამავე ენაზე იღებენ განათლებას, მუშაობს მთავრობა და მედია. თუმცა,მათი ინგლისური არ შეესაბამება მთლად ბრიტანულ ინგლისურს, ესაა კრეოლის ინგლისური, ამ ენაზე იმართება საუბრები და დიალოგები. რადგან ბელიზის მოსახლეობის 30 %-ის მშობლიური ენა ესპანურია, ის მეორე ენადაა გამოცხადებული, როდესაც ქვეყანა ბრიტანეთის კოლონია იყო, იკრძალებოდა სკოლებში ესპანურის სწავლა, თუმცა ახლა ფართოდაა გავრცელებული. ამ ყველაფრის გარდა, ბელიზი იტევს კიდევ მაიას სამ ენას, და აღსანიშნავია ისიც, რომ მოსახლეობის უმრავლესობა ბილინგვისტია, ზოგი კი პოლილინგვისტი. საშუალო სკოლის დამთავრებისას, რომელიც რვა კლასი გრძელდება, ბავშვებს თავისუფლად შეუძლიათ საუბარი ინგლისურად, რაც შემდგომში უადვილებთ მათ არა კარიბულ მოსახლეობასთან ურთიერთობას და დასაქმებას. === რელიგია === ბუნებრივია, ასეთი მრავალფეროვანი საზოგადოებით დასახლებულ ქვეყანაში უამრავი სხვადასხვა რელიგიის მოწამე ხალხი იქნება, შესაბამისად ბელიზში აღმსარებლობის თავისუფლება გარანტირებულია. 2010 წლის სტატისტიკის შედეგები კი ასეთია: 40 % - რომანული კათოლიკე, 32 % - პროტესტანტი, 12 % - მაიას და სხვა რელიგიები, 16 % - არარელიგიური. ქრისტიანული რელიგიების გარდა ასევე მუსლიმი მოსახლეობაც ცხოვრობს ბელიზში, ესენი არიან ძირითადად აფრიკიდან გადასახლებულნი, თუმცა მათი პროცენტული რაოდენობა ძალიან მცირეა და სულ 0,16 %-ს შეადგენს. ===სოციალური წყობა === ბელიზის სოციალური სტრუქტურისათვის დამახასიათებელია საკმაოდ დიდი განსხვავებები სიმდიდრეში, ძალაუფლებასა და პრესტიჟში. ბელიზის საკმაოდ პატარა ზომისა და სოციალური ურთიერთობების გამო, საკმაოდ დიდი დისტანციაა მდიდრებსა და ღარიბებს შორის, აღსანიშნავია, რომ ასეთი სიტუაცია არსადაა ისეტი მწვავე, როგორც კარიბულ და ცენტრალურ ამერიკულ საზოგადოებებში, ასევე იამაიკასა და სალვადორში. ქალს თავისი განსაზღვრული ადგილი უკავია ოჯახშიც და საზოგადოებაშიც. ის პასუხისმგებელია საჭმლის მომზადებაზე, დასუფთავებაზე, ჭურჭლის რეცხვაზე. === კრიმინალი === ბელიზში საკმაოდ მაღალია ძალადობრივი კრიმინალის მაჩვენებელი, რომელიც ძირითადად დაჯგუფებების მიერ ხორციელდება და კონტრაბანდასა და ტრეფიკინგს მოიცავს, ასევე ამ დანაშაულებრივი საქმიანობის მქონე პირთა ხელის დაფარებას და ხელშეწყობას. 2015 წლის მაჩვენებლებით, 100 000 მაცხოვრებელზე 34 მკვლელი მოდის ბელიზში, რაც ერთ-ერთი ყველაზე მაღალი მაჩვენებელია მთელს მსოფლიოში, მაგრამ აღსანიშნავია ისიც, რომ ნაკლებია მისი მეზობელი ქვეყნების, ჰონდურასის, გვატემალას და სალვადორის მაჩვენებლებზე. განსაკუთრებულად დანაშაულებრივი საქმიანობა გავრცელებულია ბელიზი სიტიში, 54 % მკვლელების სწორედ ამ ქალაქის გარეუბნებზე მოდის. 2015 წლის მაჩვენებლებით მოხდა 40 გაუპატიურება, 214 ყაჩაღობა, 742 ბინის გატეხვა და 1027 ქურდობა. ბელიზის პოლიციის დეპარტამენტი ყოველწლიურად უამრავ ღონისძიებას ატარებს დანაშაულის რიცხვის შემცირებისათვის და ამას შედეგიც მოაქვს, თუმცა კრიმინალის რიცხვი მაინც საკმაოდ მაღალია.<ref>González, N. L. S. (1969). Black Carib Household Structure: A Study Of Migration And Modernization. ''Monograph''. Seattle: University of Washington Press. Retrieved from http://ehrafworldcultures.yale.edu/document?id=sa12-002</ref> === განათლება === ბელიზის ბაღების, მეორეული და მესამეული სკოლების რაოდენობა სრულიად აკმაყოფილებს და უზრუნველჰყოფს ბავშვების განათლებას, ამ დაწესებულებებიდან უმრავლესობა მთავრობის მიერაა ფონდირებული. ბელიზი ფლობს დაახლოებით 5 მესამე დონის ინსტიტუტს, რომელიც სტუდენტებზე ბოლო კურსის დიპლომს გასცემს. ქვეყანაშ ერთადერთი უნივერსიტეტია „ბელიზის უნივერსიტეტი“ (university of Belize), რომელიც 1986 წელს დაარსდა. ბელიზის მოსახლეობის უმეტესობის განათლება იწყება 6 წლიდან და 14 წლის ასაკში სრულდება და, ალბათ, სწორედ ამითაა განპირობებული მისი წიგნიერების მაჩვენებელი 79,7 %, რომელიც ერთ-ერთი ყველაზე დაბალია დასავლეთ ნახევარსფეროში.<ref>Kerns, V. (1985). Sexuality And Social Control Among The Garifuna (Belize). ''In Her Prime : A New View Of Middle-Aged Women''. S. Hadley, Mass.: Bergin &Garvey Publishers. Retrieved from http://ehrafworldcultures.yale.edu/document?id=sa12-020</ref> == კულტურა == ბელიზის კულტურა კრეოლის, მაიას, გარინაგუს (ასევე ცნობილია როგორც გარიფუნა), მეტისების (ესპანელებისა და ამერიკელების ნაზავი), მენონიტების ხალხების კულტურების უნიკალური ნაზავია, რომელიც ქვეყნის დიდმა და დროგამოშვებით მტკივნეულმა ისტორიამ წარმოქმნა. ბელიზულ ფოლკლორში გავრცელებულია უამრავი ლეგენდა, როგორებიცაა Lang Bob Suzi, Anansi და სხვები. ბელიზში ძირითადი დასვენების დღეები ემთხვევა ტრადიციულ სახელმწიფოს არდადეგებსა და ქრისტიანულ დღესასწაულებს, თუმცა ზოგიერთი დასვენების დღე მხოლოდ ბელიზური კულტურისთვისაა დამახასიათებელი, როგორებიცაა გარიფუნას კოლონიზაციის დღე და ბარონ ბლისის დღე. ასევე, სექტემბრის თვე ითვლება ნაციონალური ზეიმის დროდ. დამოუკიდებლობისა და წმინდა ჯორჯის დღის გარდა, ბელიზელები ამ დროს აწყობენ კარნავალს, რომელიც სხვადასხვა ღონისძიებებს მოიცავს. ბელიზელების უმეტესობისათვის თავაზიანობა ძალიან მნიშვნელოვანია. მათთვის ჩვეულებრივი მოვლენაა ქუჩაში მიესალმონ სრულიად უცნობებსაც კი. ბელიზის კულტურის კიდევ ერთი საინტერესო ასპექტი არის მისტიკური განკურნვისა და ობეას იდეა.  === სამზარეულო === ბელიზის სამზარეულო დამყარებულია ქვეყნის სხვადასხვა კულტურულ მემკვიდრეობაზე. კერძების ძირითადი ნაწილი ამერიკული, ბრიტანული, მექსიკური და კარიბული წესებით იკმაზება. სამზარეულოს მთავარ პროდუქტს სხვადასხვა ფორმის ლობიო და ბრინჯი წარმოადგენს; გავრცელებულია მექსიკური კერძები როგორიცაა ტამალესი, ტაკო, ბურიტო, ენჩილადასი, ემპანადასი, გერნაჩესი, ფრიტატა და ბელიზის ცნობილი ჩილის სოუსები. გიბნუტი (ირმის სახეობა), იგუანა (ასევე ცნობილია როგორც ბამბუკის ქათამი), არამადილო და კუ ბელიზში დელიკატესად ითვლება, თუმცა მათზე ნადირობა არალეგალურია. ბელიზის ყველა ქუჩის კუთხეში პატარა ჩანთებში მოთავსებული დაჭრილი ხილი იყიდება, იგრძნობა შემწვარი ღორისა და ქათმის მაცდური არომატები, რომლებიც  ყუთებში კომბოსტოს სალათისა და ტორტილიას (მექსიკური პური) თანხლებით იყიდება. ასევე პოპულარულია კიბორჩხალა, კრაბი, კრევეტი და თევზი, რომლებისგანაც სხვადასხვა სახის სუპს ამზადებენ. კერძების უმეტესობას ცხიმში ან ზეთში წვავენ. ასევე გავრცელებულია ხორცის ან ბოსტნეულის პატარა ღვეზელები კიბორჩხალის ან ნიჟარის თანხლებით. ბელიზური სასმელებისგან ცნობილია ლუდი, რომი, სოდა და სხვადასხვა სახის წვენები. ყველაზე გავრცელებული ინგრედიენტები და ბოსტნეული, რომელსაც კერძებში იყენებნ არის ქოქოსი, ლაიმი, თაფლი, ჩილი, წიწაკა, პამიდორი, ხახვი, შავი ლობიო, მრავალძარღვა, იამსები, ტკბილი პამიდვრები, კომბოსტო, სტაფილო, მჟავე პური, კასავა და ავოკადო.<ref>Palacio, J. O. (1989). Food And Social Relations In A Garifuna Village. Ann Arbor, Mich.: University Microfilms International. Retrieved from http://ehrafworldcultures.yale.edu/document?id=sa12-012</ref> ===მუსიკა და ხელოვნება === გარიფუნას მუსიკის ყველაზე ცნობილი ჟანრი არის პუნტა, რომელიც მთელს ბელიზში დიდი პოპულარობით სარგებლობს. ის აფრო-კარიბული წარმომავლობისაა და ვარაუდობენ, რომ მსოფლიოში გავრცელდება ისეთი მუსიკის სტილების მსგავსად, როგორებიცაა რეგი, კალიფსო, მერენგუე. პუნტა  დღესასწაულებზე და ფესტივალებზე სრულდება. პუნტას ცეკვას ქალი და კაცი ასრულებენ, რომლებიც მაყურებლების წრეში ცალ-ცალკე არიან მოქცეულნი. თავდაპირველად ისინი ერთმანეთის პირისპირ დგანან, გამოსახულება კი მოცეკვავეების გონებამახვილობაზეა დამოკიდებული, მაგრამ ის ყოველთვის არშიყობის განვითარებას გამოხატავს, რომელსაც კაცი იწყებს და ქალი აგრძელებს, სანამ რომელიმე არ დანებდება; ცეკვა მთავრდება მაშინ, როცა ერთ-ერთი მათგანი დაღლილობისაგან ან შემდგომი ინიციატივის არ ქონის გამო, დამარცხებას აღიარებს და მის ადგილს მაშინვე სხვა იკავებს. წყვილები ცდილობენ, რაც შეიძლება სტილისტურად და მაცდურად იცეკვონ, ვიდრე მათმა კონკურენტებმა. ცეკვის დროს მოძრაობს მხოლოდ თეძოები და  ფეხები, ხოლო ზემოთა ტანი უძრავია. მაყურებლები, რომლებიც წრეს კრავენ, მოცეკვავეებს მუდმივად ამხენევებენ შეძახილებით. ბელიზის საკმაოდ საზარელი ისტორიის საფუძვველზე, მუსიკა და ცეკვა მათი ყოველდღიური ცხოვრებისა და გარემოს გამოხატვის საშუალება გახდა, ამით ბელიზელები თავიანთ გასაჭირსა და იდეებს გადმოსცემდნენ, რაც კარგი საშუალება იყო ტკივილის შემსუბუქებისთვის. პუნტას მუსიკა ცნობილია წამოძახილებითა და რითმული დრამით, რომელიც აფრიკული და ამერინდიული წარმომავლობისაა. გარინაგუს ხალხი ამბობს, რომ მათი მუსიკა გრძნობებისა და ემოციების შესახებ არაა, არამედ იმ მოვლენებზე საუბრობს რომლებიც მათ გარშემო ხდება. გარიფუნას უფროსმა წარმომადგენელმა, რუტილია ფიგუროამ განაცხადა, რომ გარიფუნა თავის ტკივილზე მღერის. ისინი მღერიან როცა ვინმე გარდაიცვლება, რათა ოდნავი სიხარული შემატონ ოჯახს, თუმცა ყველა სიმღერას განსხვავებული მნიშვნელობა აქვს. გარიფუნა არ მღერის სიყვარულის სესახებ, ის მღერის იმაზე რაც  გულს წვდება. პუნტას მუსიკას აფორმებს მემბრანოფონები, იდიოფონები და აეროფონები. გარიფუნას ორი მთავარი ინსტრუმენტი არის ერთთავიანი დრამები, პრიმერა და სეგუნდა. ზოგი გოგრის ქერქებისგან დასარტყამებს აკეთებს. სხვა მუსიკალური ინსტრუმენტები, როგორიცაა საქსოფონი, გიტარა, ბუკი, საყვირი, ჰარმონიკა და მარიმბა (აფრიკული დასარტყმელი საკრავი) სხვა ქვეყნებიდანაა შემოტანილი. ტრადიციული პუნტას მუსიკას დღეს ტრადიციულ საკრავებთან ერთად აკუსტიკური და ელექტრო ინსტრუმენტების თანხლებითაც ასრულებენ, რათა შექმნან „პუნტას როკი“. ეს სტილი 1980 წლებში შემოვიდა და დღესაც პოპულარულია ბელიზის, ჰონდურასის და გვატემალას გარიფუნას საზოგადოების ახალგაზრდებს შორის. თუმცა ტრადიციული პუნტა არსად არ გამქრალა, ის პუნტა როკთან ერთად არსებობს და ინარჩნებს მის მნიშვნელობას. ბელიზური მუსიკის კიდევ ერთი ჟანრი არის ბრაკდაუნი. მისი ყველაზე ცნობილი შემსრულებელი და ინოვატორი არის ვილფრედ  პეტერსი, რომელიც  ბელიზის ეროვნულ სიმბოლოდ ითვლება. ბრაკდაუნი ტრადიციული კალიფსოს მუსიკის მსგავსია; ასევე ბელიზში იამაიეკელების სიმრავლის გამო მუსიკაზე მენტომაც მოახდინა გავლენა. ბრაკდაუნი არის ევროპული ჰარმონიების (აკორდიონები), აფრიკული რითმების, შეძახილი-პასუხისა და იქაური მკვიდრი ხალხის ლირიკული ელემენტების ნაზავი. დღესდღეობით, ბრაკდაუნი სოფლის ხალხურ სიმღერას წარმოადგენს. ტრადიცული ინსტრუმენტები მოიცავს ბანჯოს, გიტარას, დრამს, ზარს, აკორდიონს და ვირის ყბის ძვალს, რომელიც კბილებზე ჯოხის სმით სრულდება. ბელიზში ცნობილ საქმიანობას წარმოადგენს ხეზე კვეთა, რომლის დროსაც ძირითადად ცხოველებსა და თასებს ამზადებენ. ასევე გავრცელებულია კერამიკა, გრავიურები და კალათისა და ქსოვილის ქსოვა. ბელიზში არიან თანამედროვე მხატვრები, სკულპტორები, მწერლები. არსებობს სხვადასხვა სახის ლიტერატურა, რომლებიც ეხება კულტურას, დაპყრობას, ტანჯვას, გადარჩენას, იმიგრაციასა და ემიგრაციას, რომლებიც საზოგადოებას ქვეყნისა და მისი მტკივნეული ისტორიის შესახებ ინფორმაციას აწვდის.<ref>Hadel, R. (1989). Carib Folk Songs And Carib Culture. Ann Arbor, Mich.: University Microfilms. Retrieved from http://ehrafworldcultures.yale.edu/document?id=sa12-009</ref> === დატირების რიტუალი === როდესაც ვინმე ღამით გარდაიცვლებოდა,მაშინ დატირების რიტუალი დილით ადრე იწყებოდა და მთელი დღე გრძელდებოდა, რომელიც გვიან შუადღეზე დაკრძალვით სრულდებოდა. პროცესიის განმავლობაში, ქალები გალობდნენ, რიგდებოდა საკვები და რომი, ლოცულობდნენ, კაცები საუბრობდნენ ან ბანქოს თამაშობდნენ, ასევე უკრავდნენ დრამებზე. ლოცვების დასრულების შემდეგ კი ასრულებდნენ პუნტას სიმღერებსა და ცეკვებს, ან კიდევ სხვა ტრადიციულ ცეკვებს. სიმღერას ასრულებდა სოლისტი გუნდთან ერთად. შეიძლება პუნტას მუსიკა მხიარული მოგვეჩვენოს, თუმცა მისი სიტყვები ხშირად სევდიანი იყო. გარდაცვლილის ახლო ნათესავი ქალები ამაში მონაწილეობას არ იღებდნენ. ჩვეულების მიხედვით მათი დატირება 6-დან 12 თვემდე უნდა გაგრძელებულიყო. ამის მიზეზი გადარჩენილ ნათესავ ქალებთან ერთად თანაგრძნობისა და სოლიდარობის გამოხატულება იყო. ზოგიერთი ქალი თავის მთელ ცხოვრებას დატირებაში ატარებდა. === ქორწილი === ბელიზის ქორწილები ამერიკულისგან მნიშვნელოვნად არ განსხვავდება, თუმცა მათ მაინც ახსიათებთ გამორჩეული ელემენტები. ყველაზე მნიშვნელოვანი განსხვავება ფიცის წარმოთქმამდეა. რიტუალის მიხედვით პატარძალი მისი სახლიდან ქორწილის ადგილამდე ფეხით მიდის, მისი ოჯახი და მეგობრები კი მის უკან ხაზში დგებიან, ამხნევებენ შეძახილებით, ამკობენ კომპლიმენტებით, ჩუქნიან საჩუქრებს. ეს წესი მნიშვნელოვანია, რადგან ეს პატარძლის ბოლო გასეირნებაა, როგორც მარტოხელა ქალბატონის. წყვილი ჯვარს ეკლესიაში იწერს, შემდეგ კი ჩვეულებისამებრ აღნიშნავენ დაქორწინებას კერძებით, სასმლითა და ცეკვით. <ref>Bianchi, C. C. (1989). Gubida Illness And Religious Ritual Among The Garifuna Of Santa Fe, Honduras: An Ethnopsychiatric Analysis. Ann Arbor, Mich.: University Microfilms International. Retrieved from http://ehrafworldcultures.yale.edu/document?id=sa12-016</ref> {{wide image|British Honduras 1914.jpg|2000px|<center>ქალაქ ბელიზის პანორამული ხედი, 1914 წელი}} === სპორტი === ბელიზში წამყვანი სპორტის სახეობებს წარმოადგენს [[ფეხბურთი]], [[კალათბურთი]], [[ხელბურთი]] და [[ველოსპორტი]]. შედარებით უფრო ცოტა მიმდევარი ჰყავს [[სოფტბოლი|სოფტბოლს]] ([[ბეისბოლი]]ს მსგავსი თამაში), [[კრიკეტი|კრიკეტს]], სირბილსა და ნავებით შეჯიბრს. ბელიზის სანაპირო ადგილებში გავრცელებულია თევზაობაც. ბელიზელი ველოსიპედისტი „გადაკვეთე ქვეყანა“ ბელიზში ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი სპრტული ღონისძიებაა, რომელიც ერთი დღე გრძელდება და მოყვარული ველოსიპედისტებისთვისაა გათვლილი, თუმცა მან მსოფლიო პოპულარობა მოიპოვა. ამ ღონისძიების იდეა მონრად მეტზგენს ჩრდილოეთ გზატკეცილზე (ახლა ცნობილია როგორც ფილიპ გლოდსანის გზატკეცილი) მდებარე პატარა სოფლის მცხოვრებლების დაკვრივების საფუძველზე მოუვიდა. ამ სოფლის მცხოვრებლებს დიდი გზის გავლა უწევდათ ველოსიპედებით, რომ კრიკეტის ყოველკვირეულ თამაშს დასწრებოდნენ. კიდევ ერთი მთავარი ყოველწლიური სპორტული ღონისძიება არის კანოეს მარათონი ლა რუტა, რომელიც მარტის თვეში ტარდება და 4 დღე გრძელდება. შეჯიბრი იწყება სან იგნასიოდან (ბელიზის ქალაქი) და 290 კილომეტრის მანძილზე მიმდინარეობს. აღდგომის დღეს  დანგრიგას მაცხოვრებლები ყოველწლიურ  თევზაობის ტურნირში იღებენ მონაწილეობას. პირველი, მეორე და მესამე ადგლიებისთვის ჯილდო წესდება ქულების მიხედვით, რომელთაც მონაწილეები თევზების ზომის, ჯიშის და რაოდენობის მიხედვით აგროვებენ. ბელიზის ეროვნული კალათბურთის ნაკრები ერთადერთი ეროვნული  ნაკრებია, რომელმაც მსოფლიოში მნიშვნელოვან გამარჯვებას მიაღწია. მან მოიგო 1998 წელს გამართული კარიკომის მამაკაცთა კალათბურთის ჩემპიონატი და ცენტრალური ამერკის თამაშების ჩემპიონატი 2001-ში. == რესურსები ინტერნეტში == {{commons|Belize|ბელიზი}} * [http://www.belize.gov.bz მთავრობის ოფიციალური საიტი] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110208193548/http://www.belize.gov.bz/ |date=2011-02-08 }} * [https://www.cia.gov/library/publications/world-leaders-1/world-leaders-b/belize.html მთავრობის მეთაური და მინისტრთა კაბინეტი] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130916223117/https://www.cia.gov/library/publications/world-leaders-1/world-leaders-b/belize.html |date=2013-09-16 }} * [http://www.nemo.org.bz ბელიზის ეროვნული უსაფრთხოების ორგანიზაცია] * [http://www.wildlifebelize.com ბელიზის ბუნების მრავალფეროვნების კონსერვაციის კავშირი] == ლიტერატურა == {{ქსე|2|285}} ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{ერთა თანამეგობრობა}} {{ჩრდილოეთ ამერიკის ქვეყნები}} {{კარიბის ზღვის ქვეყნები}} {{მონარქიები}} {{ამერიკის სახელმწიფოთა ორგანიზაცია}} [[კატეგორია:ცენტრალური ამერიკის ქვეყნები]] [[კატეგორია:ინგლისურენოვანი ქვეყნები]] [[კატეგორია:გაეროს წევრი სახელმწიფოები]] [[კატეგორია:ჩრდილოეთ ამერიკის ქვეყნები]] rlpu9ao3atwoqeg4u2uf1w9g4ch8p6r 0 74662 4408908 4384843 2022-08-18T23:45:14Z InternetArchiveBot 124291 [[ვიკიპედია:გადამოწმებადობა|შემოწმების]] მიზნით 1 წიგნის დამატება (20220818)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა მუსიკოსი}} '''რიხარდ გეორგ შტრაუსი''' ({{lang-de|Richard Georg Strauss|ˈʁɪçaʁt ˈʃtʁaʊs}};<ref>{{cite web|url=https://de.langenscheidt.com/deutsch-franzoesisch/richard|title=Richard – Französisch-Übersetzung – Langenscheidt Deutsch-Französisch Wörterbuch|publisher=[[Langenscheidt]]|accessdate=20 October 2018|language=de, fr}}</ref><ref>{{citation|last=Wells|first=John C.|year=2008|title=Longman Pronunciation Dictionary|edition=3rd|publisher=Longman|isbn=9781405881180}}</ref> დ. [[11 ივნისი]], [[1864]] – გ. [[8 სექტემბერი]], [[1949]]) — [[გერმანელები|გერმანელი]] [[კომპოზიტორი]], [[დირიჟორი]], [[პიანისტი]] და მევიოლინე. განიხილება, როგორც გვიანი რომანტიზმის და ადრეული მოდერნიზმის ერთ-ერთი უმთავრესი წარმომადგენელი, [[რიხარდ ვაგნერი|რიხარდ ვაგნერისა]] და [[ფერენც ლისტი|ფრანც ლისტის]] მემკვიდრე.<ref name="g1"/> [[გუსტავ მალერი|გუსტავ მალერთან]] ერთად, არის ვაგნერის შემდგომი გერმანული რომანტიზმის გვიანი აღორძინების წარმომადგენელი, რომელთა მუსიკაშიც დახვეწილი გაორკესტრება მდიდარ ჰარმონიასთანაა შერწყმული. შტრაუსის საკომპოზიტორო საქმიანობა 1870 წელს დაიწყო, როცა მხოლოდ 6 წლისა იყო და მის გარდაცვალებამდე, თითქმის 80 წლის განმავლობაში გაგრძელდა. მისი შემოქმედება თითქმის ყველა ტიპის [[კლასიკური მუსიკა|კლასიკურ ფორმას]] მოიცავს, თუმცა, უდიდეს აღიარებას სიმფონიური პოემებითა და [[ოპერა|ოპერებით]] მიაღწია. მისი პირველი აღიარებული სიმფონიური პოემა იყო „დონ ჟუანი“, რომელსაც ამ ტიპის სხვა წარმატებული ნაწარმოებები მოჰყვა, მათ შორის, „სიკვდილი და ფერისცვალება“ (''{{lang-de|Tod und Verklärung}}''), „ტილ ოილენშპიგელის მხიარული ოინები“ (''Till Eulenspiegels lustige Streiche''), „ასე იტყოდა ზარათუშტრა“ (''Also sprach Zarathustra''), „დონ კიხოტი“ (''Don Quixote''), „გმირის ცხოვრება“ (''Ein Heldenleben''), „საშინაო სიმფონია“ ''(Sinfonia Domestica)'' და „ალპური სიმფონია“ (''Eine Alpensinfonie''). მისი პირველი ოპერა, რომელმაც საერთაშორისო აღიარება მოიპოვა, იყო „სალომე“. მისი ლიბრეტო, რომლის ავტორიც ჰედვიგ ლახმანი იყო, ეფუძნებოდა [[ოსკარ უაილდი|ოსკარ უაილდის]] ფრანგულენოვან პიესას ''Salomé''. ამას მოჰყვა რამდენიმე კრიტიკულად აღიარებული ოპერა ლიბრეტისტ ჰუგო ფონ ჰოფმანსტალთან ერთად: „ელექტრა“, „ვარდის რაინდი“ (''Der Rosenkavalier''), „არიადნე ნაქსოსიდან“ (''Ariadne auf Naxos''), „ქალი ჩრდილის გარეშე“ (''Die Frau ohne Schatten''), „ეგვიპტელი ჰელენე“ (''Die ägyptische Helena'') და „არაბელა“ (''Arabella''). უკანასკნელ ოპერებში („დაფნე“, „მშვიდობის დღე“ (''Friedenstag''), „დანაეს სიყვარული“ (''Die Liebe der Danae'') და „კაპრიჩიო“) გამოიყენა [[ვენა|ვენელი]] თეატრის ისტორიკოსის, იოზეფ გრეგორის ლიბრეტოები. მისი სხვა ცნობილი ნაწარმოებებიდან აღსანიშნავია ორი [[სიმფონია]], ლიდები (განსაკუთრებით, „უკანასკნელი ოთხი სიმღერა“), სავილიონო კონცერტი რე მინორი, კონცერტები [[ვალტორნა|ვალტორნისთვის]] №1 და 2, კონცერტი [[ჰობოი|ჰობოისთვის]] და სხვა ინსტრუმენტული ნაწარმოებები, მათ შორის, „მეტამორფოზები“. შტრაუსი, აგრეთვე, წარმატებული დირიჟორი იყო, როგორც დასავლეთ ევროპაში, ისე ამერიკის კონტინენტებზეც, სადაც მისი ნაწარმოებები საორკესტრო და საოპერო რეპერტუარის სტანდარტული ნაწილი იყო. თავის ნაწარმოებებთან ერთად, დიდი მოწონებით სარგებლობდა ვაგნერის, ლისტის და [[ვოლფგანგ ამადეუს მოცარტი|მოცარტის]] მისეული ინტერპრეტაციებიც. როგორც დირიჟორი, იგი [[ჰანს ფონ ბიულოვი|ჰანს ფონ ბიულოვის]] შეგირდი იყო და სადირიჟორო კარიერაც 1883 წელს, მისი ასისტენტის რანგში, მაინინგენის კარის ორკესტრში დაიწყო. ბიულოვის გადადგომის შემდეგ (1885) იგი ამ ორკესტრის მთავარ დირიჟორად მუშაობდა 5 თვის განმავლობაში, ვიდრე [[ბავარია|ბავარიის]] სახელმწიფო ოპერის დირიჟორთა შემადგენლობაში არ დაინიშნა, სადაც 1886–1889 წლებში მესამე დირიჟორად მუშაობდა. შემდეგ, 1889–1894 წლებში, იყო [[ვაიმარი|ვაიმარის]] გერმანული ეროვნული თეატრისა და სახელმწიფო კაპელის მთავარი დირიჟორი. 1894 წელს შედგა მისი სადირიჟორო დებიუტი [[ბაიროითი|ბაიროითის]] ფესტივალზე, სადაც ვაგნერის „ტანჰოიზერი“ იდირიჟორა (ელიზაბეტის როლს მისი მეუღლე, პაულინა დე ანა ასრულებდა). შემდგომ, ბავარიის სახელმწიფო ოპერაში დაბრუნდა, ამჯერად, მთავარ დირიჟორად და ამ პოსტზე 1894–1898 წლებში მუშაობდა, რის შემდეგაც, 1898–1913 წლებში ბერლინის სახელმწიფო ოპერის მთავარი დირიჟორი იყო. 1919–1924 წლებში იყო [[ვენის სახელმწიფო ოპერა|ვენის სახელმწიფო ოპერის]] მთავარი დირიჟორი, ხოლო 1920 წელს [[ზალცბურგის ფესტივალი|ზალცბურგის ფესტივალის]] თანადამფუძნებელი გახდა. ამ თანამდებობებთან შეთავსებით გამოდიოდა სხვადასხვა ორკესტრისა და საოპერო თეატრის მიწვეული დირიჟორის რანგში. 1933 წელს შტრაუსი [[მესამე რაიხი|ნაცისტური გერმანიის]] ორ უმნიშვნელოვანეს მუსიკალურ თანამდებობაზე დაინიშნა. პირველი იყო სახელმწიფო მუსიკალური ბიუროს ({{lang-de|Reichsmusikkammer}}) ხელმძღვანელის, ხოლო მეორე – ბაიროითის ფესტივალის მთავარი დირიჟორის თანამდებობა. ამ უკანასკნელ თანამდებობაზე დანიშვნას მას შემდეგ დათანხმდა, რაც ნაცისტური პარტიის წინააღმდეგ პროტესტის ნიშნად იგი [[არტურო ტოსკანინი|არტურო ტოსკანინიმ]] დატოვა. ამ თანამდებობებზე მუშაობის გამო შტრაუსს ხშირად აკრიტიკებდნენ, თითქოსდა, ნაცისტებთან კოლაბორაციის გამო. თუმცა, შტრაუსის რძალი, ალის გრაბ შტრაუსი (დაბადებით ფონ ჰერმანსვერტი), [[ებრაელები|ებრაელი]] იყო და შტრაუსის დათმობები ნაცისტურ პარტიასთან მისი და მისი შვილების (კომპოზიტორის შვილიშვილების) დასაცავად იყო გამიზნული. იგი აპოლიტიკური იყო და თანამდებობას მუსიკალურ ბიუროში კომპოზიტორების საავტორო უფლებების დასაცავად, ასევე, აკრძალული კომპოზიტორების ([[კლოდ დებიუსი|დებიუსის]], [[გუსტავ მალერი|მალერის]], [[ფელიქს მენდელსონი|მენდელსონის]] და სხვათა) ნაწარმოებების გადასარჩენად იყენებდა. მეტიც, იგი დაჟინებით მოითხოვდა თავისი ოპერისთვის „მდუმარე ქალი“ (''{{lang-de|Die schweigsame Frau}}'') ებრაელი [[შტეფან ცვაიგი|შტეფან ცვაიგის]] ლიბრეტოს გამოყენებას, რის გამოც, საბოლოოდ, ორივე ზემოთაღნიშნული თანამდებობა დაკარგა. მისი ოპერა „მშვიდობის დღე“, რომლის პრემიერაც [[მეორე მსოფლიო ომი|II მსოფლიო ომის]] დაწყებამდე ცოტა ხნით ადრე შედგა, ნაცისტური პარტიის არცთუ კარგად შენიღბულ კრიტიკას წარმოადგენდა, რომელიც გერმანელებს მოუწოდებდა, ძალადობის ნაცვლად მშვიდობა აერჩიათ. შტრაუსის საკმოდ დიდი გავლენის წყალობით, მისი რძალი ომის დროს შინაპატიმრობით გადარჩა, თუმცა, დიდი ძალისხმევის მიუხედავად, მან ვერ შეძლო საკონცენტრაციო ბანაკებში სიკვდილისაგან ყველა ნათესავი დაეხსნა. 1948 წელს, გარდაცვალებამდე ერთი წლით ადრე, მიუნხენის დენაციფიკაციის ტრიბუნალმა იგი სრულიად უდანაშაულოდ გამოაცხადა. == ადრეული ცხოვრება და კარიერა (1864–1886) == [[File:Richard Strauss 20OCT1886.jpg|thumb|upright|right|შტრაუსი 22 წლის ასაკში]] შტრაუსი დაიბადა 1864 წლის 11 ივნისს, [[მიუნხენი|მიუნხენში]], ჟოზეფინ (დაბადებით პშორი) და ფრანც შტრაუსების ოჯახში. მამამისი მიუნხენის კარის ოპერის ორკესტრში პირველი ვალტორნა იყო, ასევე, ასწავლიდა სამეფო მუსიკალურ სკოლაში.<ref name="g1"/><ref>{{cite web|url=http://www.encyclopedia.com/topic/Richard_Strauss.aspx|title=Richard Strauss facts, information, pictures|website=encyclopedia.com|accessdate=29 April 2017}}</ref> დედა გეორგ პშორის, წარმატებული მიუნხენელი [[ლუდი|ლუდის]] მწარმოებლის ქალიშვილი იყო.<ref name="g1">{{harvnb|Gilliam|Youmans|2001}}</ref> შტრაუსის მუსიკალური განათლება 4 წლის ასაკში დაიწყო, როცა კარის ორკესტრის [[არფა (მუსიკალური საკრავი)|არფისტთან]], აუგუსტ ტომბოსთან ფორტეპიანოს შესწავლას შეუდგა.<ref name="g1"/> მალევე დაიწყო დასწრება [[სიმფონიური ორკესტრი|ორკესტრის]] რეპეტიციებზე, ასევე, გაკვეთილების მიღება მუსიკის თეორიასა და გაორკესტრებაში ორკესტრის ასისტენტ-დირიჟორისგან. პირველი კომპოზიცია 6 წლის ასაკში დაწერა და მუსიკის წერა გარდაცვალებამდე არ შეუწყვეტია. 1872 წელს ბენო ვალტერთან [[ვიოლინო|ვიოლინოზე]] დაკვრის შესწავლა დაიწყო (იგი მიუნხენის კარის ორკესტრის ხელმძღვანელი და მამისის ბიძაშვილი იყო), ხოლო 11 წლის ასაკში დაიწყო კომპოზიციის შესწავლა ფრიდრიხ ვილჰელმ მაიერთან.<ref name="g1"/> 1882 წელს დაამთავრა ლუდვიგის გიმნაზია და შემდგომ მიუნხენის უნივერსიტეტში სწავლობდა, თუმცა, მხოლოდ ერთი წლის განმავლობაში.<ref name="g1"/> ფორმალური განათლების გარდა, შტრაუსზე დიდ გავლენას ახდენდა მამა, რომელიც ოჯახურ გარემოში მუსიკის შესრულებას დიდ ყურადღებას აქცევდა. მათ ოჯახში მუსიკის შესრულებას, სადილებსა და სხვა აქტივობებს ხშირად უერთდებოდა დაობლებული ახალგაზრდა კომპოზიტორი და მუსიკის თეორეტიკოსი ლუდვიგ ტუილი, რომელიც ოჯახის წევრად ითვლებოდა.<ref name="g1"/> რიხარდს მამა [[ლუდვიგ ვან ბეთჰოვენი|ბეთჰოვენის]], [[იოზეფ ჰაიდნი|ჰაიდნის]], მოცარტის და [[ფრანც შუბერტი|შუბერტის]] მუსიკას ასწავლიდა.<ref name="g1"/> იგი ეხმარებოდა პირველი კომპოზიციების შექმნაში 1870-იან და ადრე 1880-იან წლებში, სთავაზობდა რჩევებს, კომენტარებსა და კრიტიკას,<ref name="g1"/> ასევე, მხარს უჭერდა მისი მუსიკის შესრულებას მოყვარულ ორკესტრთან „Wilde Gung'l“, რომელსაც თავადვე დირიჟორობდა 1875–1896 წლებში. შტრაუსის ბევრი ადრეული სიმფონიური ნაწარმოები ამ ანსამბლისთვის შეიქმნა.<ref name="g1"/> ამ დროის კომპოზიციებს ემჩნევა [[რობერტ შუმანი|რობერტ შუმანის]] და [[ფელიქს მენდელსონი|ფელიქს მენდელსონის]] სტილისტური გავლენები, რაც მამის სწავლებიდან გამომდინარეობდა. ეჭვგარეშეა, რომ მამას შტრაუსის გემოვნების განვითარებაზე გადამწყვეტი გავლენა ჰქონდა, რაც, უპირველეს ყოვლისა, ვალტორნის მიმართ განსაკუთრებულ სიყვარულში გამოიხატა. ამ პერიოდის კარგი ნიმუშია კონცერტი ვალტორნისთვის №1, რომელიც ამ ინსტრუმენტის თანამედროვე რეპერტუარის განუყოფელ ნაწილს წარმოადგენს.<ref name="g1"/> 1874 წელს შტრაუსმა პირველად მოისმინა ვაგნერის ოპერები, კერძოდ, „ლოენგრინი “და „ტანჰოიზერი“.<ref name="B"/> 1878 წელს დაესწრო „ვალკირიას“ და „ზიგფრიდის“ წარმოდგენებს მიუნხენში, ხოლო 1879 წელს [[ნიბელუნგის ბეჭედი|„ბეჭდის“ მთლიანი ციკლის]], „ნიურნბერგელი მაისტერზინგერების“ და [[ტრისტან და იზოლდა (ოპერა)|„ტრისტან და იზოლდას“]] შესრულება იხილა.<ref name="g1"/> შტრაუსის სტილზე ვაგნერის გავლენა, საბოლოო ჯამში, უდიდესი მნიშვნელობისა აღმოჩნდა, თუმცა, პირველ ეტაპზე მუსიკალურად კონსერვატიულმა მამამ მისი შესწავლა აუკრძალა. მეტიც, შტრაუსების ოჯახში ვაგნერს ეჭვის თვალით უყურებდნენ და „ტრისტანის“ პარტიტურის შოვნა მან მხოლოდ 16 წლის ასაკში შეძლო.<ref name="B"/> 1882 წელს ბაიროითის ფესტივალს დაესწრო, სადაც მამამისის შესრულება მოისმინა ვაგნერის [[პარსიფალი|„პარსიფალის“]] მსოფლიო პრემიერაზე, რის შემდეგაც, შემორჩენილ წერილებში მამის და ტუილის მიმართ ვაგნერზე და მის მუსიკაზე ნეგატიური შთაბეჭდილება იკითხება.<ref name="g1"/> მოგვიანებით, შტრაუსი ამბობდა, რომ ვაგნერის პროგრესული ნამუშევრების მიმართ ამ კონსერვატიულ დამოკიდებულებას ძლიერ ნანობდა.<ref name="B">{{harvnb|Boyden|1999}}</ref> 1882 წლის დასაწყისში, [[ვენა|ვენაში]], შტრაუსმა პირველად შეასრულა თავისი სავიოლინო კონცერტი რე მინორი, საფორტეპიანო აკომპანიმენტს კლავირიდან თავად ასრულებდა, ხოლო სოლისტი მისივე მასწავლებელი, ბენო ვალტერი იყო. იმავე წელს სწავლა დაიწყო მიუნხენის ლუდვიგ მაქსიმილიანის უნივერსიტეტში, სადაც ფილოსოფიას და ხელოვნების ისტორიას სწავლობდა, მაგრამ არა მუსიკას. ერთი წლის შემდეგ ბერლინში წავიდა, სადაც მოკლე ხნის განმავლობაში სწავლობდა, შემდეგ კი მაინინგენის კარის ორკესტრში ჰანს ფონ ბიულოვის ასისტენტ-დირიჟორის თანამდებობა მოიპოვა. ბიულოვზე დიდი შთაბეჭდილება მოეხდინა მის სერენადას (თხზ. 7) ჩასაბერი ინსტრუმენტებისათვის, რომელიც შტრაუსს 16 წლის ასაკში ჰქონდა დაწერილი. შტრაუსმა სადირიჟორო ხელოვნება ბიულოვის რეპეტიციებზე დაკვირვებით ისწავლა. ბიულოვი ახალგაზრდა კომპოზიტორის მიმართ დადებითად იყო განწყობილი, ხოლო შტრაუსს იგი უდიდეს მენტორად მიაჩნდა და ხშირად ამბობდა, რომ ინტერპრეტაციის ხელოვნება სწორედ მან შეასწავლა.<ref name="g1"/> აღსანიშნავია, რომ ბიულოვის დირიჟორობით მოხდა მისი პირველი გამოსვლა საკონცერტო პიანისტის რანგში; შეასრულა [[ვოლფგანგ ამადეუს მოცარტი|მოცარტის]] საფორტეპიანო კონცერტი №24, რომლისთვისაც კადენციები თავად დაწერა.<ref name="g1"/> 1885 წლის დეკემბერში, მოულოდნელად, ბიულოვი თანამდებობიდან გადადგა და დარჩენილი სეზონის განმავლობაში, 1886 წლის აპრილის ბოლომდე, მისი მოვალეობის დროებით შესრულება შტრაუსს დაეკისრა.<ref name="g1"/> აღსანიშნავია, რომ მან მოამზადა ორკესტრი [[იოჰანეს ბრამსი|ბრამსის]] მე-4 სიმფონიის პრემიერისთვის, რომელიც თავად ავტორმა იდირიჟორა. თავისი მე-2 სიმფონია დაუკრა ბრამსისთვის, რომელმაც ურჩია: „თქვენი სიმფონია თემებზე ზედმეტ თამაშს შეიცავს. ასე დაგროვება ბევრი თემისა, რომლებიც სამხმოვანებებზეა დამყარებული და ერთმანეთისგან მხოლოდ რიტმი განასხვავებს, არაფრისმომცემია“.<ref name="g1"/> ბრამსის მუსიკამ, ვაგნერის მსგავსად, შტრაუსზე მძლავრი შთაბეჭდილება მოახდინა და ამ პერიოდს ხშირად იხსენიებდა, როგორც „Brahmsschwärmerei“ („ბრამსის თაყვანისცემა“). ბრამსის გავლენას ამ პერიოდის არაერთი ნაწარმოები ამჟღავნებს, მათ შორის ''Wandrers Sturmlied'' (1884) და ''Burleske'' (1885–86).<ref name="g1" /> == სადირიჟორო წარმატება და სიმფონიური პოემები (1885–1898) == [[File:Pauline Strauss de Ahna.jpg|thumb|პაულინე დე ანა შტრაუსი, დაახლოებით 1900]] 1885 წელს შტრაუსი შეხვდა კომპოზიტორ ალექსანდერ რიტერს, რომელიც მაინინგენის ორკესტრის მევიოლინე და ვაგნერის ერთ-ერთი დისშვილის მეუღლე იყო. იგი ვაგნერისა და ლისტის იდეალების დიდი გულშემატკივარი იყო და შტრაუსის საკომპოზიტორო განვითარების ტრაექტორიაზე მასთან ურთიერთობამ უდიდესი გავლენა მოახდინა. მან დაარწმუნა შტრაუსი, მიეტოვებინა კონსერვატიული სტილი და შეექმნა „მომავლის მუსიკა“ ვაგნერისა და ლისტის სტილის მიხედვით.<ref name="g1"/> კიდევ უფრო მეტი გავლენა იქონია შტრაუსზე მასთან იმ საუბრებმა, სადაც [[არტურ შოპენჰაუერი|არტურ შოპენჰაუერის]], ვაგნერისა და ფრიდრიხ ფონ ჰაუზეგერის ნაწერებს განიხილავდნენ. ამ ყველაფერმა ერთად შტრაუსს ახალი ესთეტიკური მიმართულება მისცა, რაც მის მიერ სიმფონიური პოემის ჟანრით დაინტერესებაში გამოიხატა.<ref name="g1"/> 1886 წელს მაინინგენში პოსტი დატოვა და რამდენიმე კვირის განმავლობაში [[იტალია|იტალიაში]] მოგზაურობდა, რის შემდეგაც ბავარიის სახელმწიფო ოპერაში დაიწყო მუშაობა (მას ამ დროს ''Munich Hofoper'' ეწოდებოდა). მოგზაურობის დროს იწერდა იმ ადგილების აღწერას, რომლებსაც ნახულობდა და თან ურთავდა ბგერით შთაბეჭდილებებს, რომლებიც ამ აღწერას შეესაბამებოდა. ამათ წერილის სახით დედას უგზავნიდა ხოლმე და საბოლოოდ, ისინი გახდა საფუძველი მისი პირველი სიმფონიური პოემისა „იტალიიდან“ (''Aus Italien,'' 1886).<ref name="g1" /> 1886 წლის სექტემბერში, შტრაუსის მიერ მიუხენში მუშაობის დაწყებიდან ცოტა ხნის შემდეგ, იქვე გადავიდა საცხოვრებლად რიტერიც. მომდევნო სამი წლის განმავლობაში ორი მუსიკოსი ერთმანეთს რეგულარულად ხვდებოდა, მათ ხშირად უერთდებოდნენ ტუილი და ანტონ სეიდლი. ისინი განიხილავდნენ მუსიკას, განსაკუთრებით, ვაგნერსა და ლისტს, ასევე, პოეზიას, ლიტერატურასა და ფილოსოფიას.<ref name="g1" /> შტრაუსის მუშაობა ბავარიის სახელმწიფო ოპერაში ბედნიერი არ იყო. 1886 წლის ივნისში გარდაიცვალა [[ლუდვიგ II (ბავარია)|ლუდვიგ II]], ხოლო მისი მემკვიდრე, ოტო, თეატრს წინამორბედის მსგავს ფინანსურ მხარდაჭერას აღარ უწევდა. ეს ნიშნავდა, რომ ბევრი ამბიციური და ძვირადღირებული პროექტი, მათ შორის, ვაგნერის ოპერები, განუხორციელებელი დარჩებოდა. ოპერები, რომელთა დირიჟორობაც შტრაუსს უხდებოდა (ბუალდიე, ობერი, [[გაეტანო დონიცეტი|დონიცეტი]]) მისთვის მოსაწყენი იყო. ვითარებას მთავარი დირიჟორის, ჰერმან ლევის ხშირი ავადმყოფობაც აუარესებდა, რის გამოც შტრაუსს, ხშირად, უკანასკნელ წუთს, ყოველგვარი რეპეტიციის გარეშე უხდებოდა მისი მოვალეობის გადაბარება. ეს იწვევდა პრობლემებს მისთვისაც, მომღერლებისთვისაც და ორკესტრისთვისაც. ამ პერიოდში ბევრად უფრო სასიამოვნო სადირიჟორო სამუშაოს იგი მიუნხენის გარეთ, [[ბერლინი|ბერლინში]], [[დრეზდენი|დრეზდენსა]] და [[ლაიფციგი|ლაიფციგში]] პოულობდა. ლაიფციგში, 1887 წლის შემოდგომაზე, შეხვდა და დაუმეგობრდა გუსტავ მალერს. იმავე წელს გაიცნო მომავალი მეუღლე, სოპრანო პაულინე დე ანა, რომელიც ამ დროს მიუნხენის მუსიკის სკოლაში ვოკალს სწავლობდა, თუმცა, მალე, შტრაუსთან კერძო გაკვეთილებზე გადავიდა.<ref name="g1"/> 1889 წლის მაისში შტრაუსმა ბავარიის სახელმწიფო ოპერაში თანამდებობა დატოვა, დაინიშნა რა კაპელმაისტერად [[საქსონია-ვაიმარ-აიზენახი|საქსონია-ვაიმარ-აიზენახის]] დიდი ჰერცოგის, კარლ ალექსანდერის კარზე, 1889 წლის შემოდგომიდან. 1889 წლის ზაფხულზე ბაიროითის ფესტივალის ასისტენტ-დირიჟორი იყო, რა დროსაც კოზიმა ვაგნერს დაუმეგობრდა.<ref name="g1"/> პაულინე დე ანა შტრაუსთან ერთად ვაიმარში დაბრუნდა და მათ 1894 წლის 10 სექტემბერს იქორწინეს. პაულინე ცნობილი იყო ბრაზიანობითა და ექსცენტრულობით, თუმცა, ქორწინება ბედნიერი იყო და ქალი შტრაუსისთვის შთაგონების წყაროს წარმოადგენდა. მთელი შემოქმედების განმავლობაში, უადრესი სიმღერებიდან დაწყებული „უკანასკნელი ოთხი სიმღერით“ დამთავრებული (1948), იგი [[სოპრანო|სოპრანოს]] ხმას არჩევდა და მისი ოპერებიც მნიშვნელოვან როლებს შეიცავს სოპრანოსათვის. ვაიმარში, 1894 წელს, მისმა მეუღლემ შექმნა ფრაიჰილდის როლი შტრაუსის პირველ ოპერაში „გუნტრამი“. ოპერას ვაიმარში არაერთგვაროვანი გამოხმაურება მოჰყვა, თუმცა, მიუნხენში ის ძალიან ცუდად მიიღეს და კომპოზიტორის პირველი მნიშვნელოვანი ჩავარდნა აღმოჩნდა.<ref name="g1"/> [[File:Strauss Haus Garmisch.JPG|thumb|left|შტრაუსის ვილა გარმიშ-პარტენკირხენში, აშენდა 1906 წელს, არქიტექტორი ემანუელ სეიდლი.]] პირველი ოპერის ჩავარდნის მიუხედავად, შტრაუსის მოღვაწეობა ვაიმარში მისი კარიერისთვის საკმაოდ წარმატებული აღმოჩნდა. 1889 წლის 11 ნოემბერს შედგა მისი სიმფონიური პოემის, „დონ ჟუანის“ პრემიერა, რასაც უდიდესი კრიტიკული წარმატება მოჰყვა და ავტორს საერთაშორისო აღიარება მოუტანა. 1890 წელს ამას მოჰყვა კიდევ ერთი მიღწევა, პრემიერა მისი სიმფონიური პოემისა „სიკვდილი და ფერისცვალება“ (''Tod und Verklärung''). ეს ორი ნაწარმოები, შედარებით ადრინდელ „ბურლესკთან“ ერთად, საერთაშორისოდ გახდა ცნობილი და შტრაუსს წამყვანი მოდერნისტი კომპოზიტორის რეპუტაცია დაუმკვიდრა.<ref name="g1"/> წარმატებული იყო მისი სადირიჟორო კარიერაც ვაიმარში, განსაკუთრებით, ლისტის სიმფონიური პოემებით და ვაგნერის „ტრისტან და იზოლდას“ სრული სახით დადგმით, 1892 წელს.<ref name="g1"/> 1894 წლის ზაფხულში შედგა მისი სადირიჟორო დებიუტი ბაიროითის ფესტივალზე, სადაც „ტანჰოიზერი“ იდირიჟორა. წარმოდგენაში ელიზაბეტის პარტიას მისი მეუღლე ასრულებდა. მათ ქორწინებამდე (იმავე წლის სექტემბერში) ცოტა ხნით ადრე მან ვაიმარი დატოვა. დაინიშნა კაპელმაისტერად (მთავარ დირიჟორად) ბავარიის სახელმწიფო ოპერაში, სადაც მის უმთავრეს პასუხისმგებლობას ვაგნერის ოპერების დადგმა წარმოადგენდა. მიუნხენში ამ პოსტზე ოთხწლიანი მუშაობის დროს დაემთხვა მისი ყველაზე აქტიური შემოქმედებითი პერიოდი, რა დროსაც შექმნა „ტილ ოილენშპიგელის მხიარული ოინები“ (1895), „ასე იტყოდა ზარათუშტრა“ (1896), „დონ კიხოტი“ (1897) და „გმირის ცხოვრება“ (1898).<ref name="g1"/> 1894–1895 წლებში [[ბერლინის ფილარმონიული ორკესტრი|ბერლინის ფილარმონიული ორკესტრის]] მთავარი დირიჟორიც იყო. 1897 წელს დაიბადა შტრაუსის ვაჟი, ფრანცი, მისი ერთადერთი შვილი.<ref name="RS">{{Cite web|url=http://www.richardstrauss.at/strauss-and-the-family.html|title=Richard Strauss Website|last=|first=|date=|website=|publisher=|access-date=}}</ref> 1906 წელს შტრაუსმა შეიძინა მიწის ნაკვეთი [[გარმიშ-პარტენკირხენის რაიონი|გარმიშ-პარტენკირხენში]] და იქ ვილა ააშენებინა, რისთვისაც პირველადი შენატანი მისმა გამომცემელმა, ადოლფ ფიურსტნერმა გააკეთა.<ref>[http://www.indiana.edu/~liblilly/digital/exhibitions/exhibits/show/the-bible-through-music/item/1562 'Salome 2'] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191203040728/http://www.indiana.edu/~liblilly/digital/exhibitions/exhibits/show/the-bible-through-music/item/1562 |date=2019-12-03 }}. Salome (opera). Adolph Fürstner. 'The Bible Through Music'. Indiana University. (USA).</ref> ეს თანხა ნაწილი იყო მისი ანაზღაურებისა ოპერისთვის „სალომე“.<ref>Jefferson, Alan. (1973). ''The Life of Richard Strauss''. p. 107. {{ISBN|0 7153 6199 6}}. ''David & Charles''. (Devon, UK)</ref><ref>Hopkins, Kate. (16 January 2018). [http://www.roh.org.uk/news/opera-essentials-strausss-salome 'Opera Essentials: Strauss's Salome']. Royal Opera House. (United Kingdom).</ref> ამ სახლში შტრაუსი გარდაცვალებამდე ცხოვრობდა.<ref name="g1"/> == ცნობადობა და წარმატება ოპერებით (1898–1933) == [[File:Richard-strauss-and-pauline-and-franz-1910.jpg|thumb|შტრაუსი მეუღლესთან და ვაჟთან ერთად, 1910]] შტრაუსმა ბავარიის სახელმწიფო ოპერა 1898 წლის შემოდგომაზე დატოვა, როცა ბერლინის სახელმწიფო კაპელის და ბერლინის სახელმწიფო ოპერის მთავარ დირიჟორად დაინიშნა, სადაც 15 წლის განმავლობაში მუშაობდა. ამ დროისათვის მასზე, როგორც დირიჟორზე, დიდი საერთაშორისო მოთხოვნა იყო, განსაკუთრებით, ვაგნერის, მოცარტის, ლისტის და თავისივე ნაწარმოებების შესასრულებლად.<ref name="g1"/> 1901 წელს გახდა გერმანიის გაერთიანებული მუსიკალური საზოგადოების ({{lang-de|Allgemeiner Deutscher Musikverein}}) პრეზიდენტი და იმავე წელს, კიდევ ერთი მუსიკალური საზოგადოების, Berliner Tonkünstlerverein-ის ხელმძღვანელი.<ref name="g1"/> რედაქტირებას უწევდა წიგნების სერიას „მუსიკა“ (''Die Musik''). ყველა ამ თანამდებობას იგი თანამედროვე გერმანელი კომპოზიტორების, მაგალითად, მალერის ხელშეწყობისთვის იყენებდა. მისი საკუთარი კომპოზიციები სულ უფრო პოპულარული ხდებოდა. პირველი დიდი ორკესტრი, რომელმაც მთლიანად მისი ნაწარმოებებისგან შემდგარი კონცერტი ჩაატარა, 1901 წელს, [[ვენის ფილარმონიული ორკესტრი]] იყო.<ref name="g1"/> 1903 წელს [[ლონდონი|ლონდონსა]] და [[ჰაიდელბერგი|ჰაიდელბერგში]] მისი მუსიკის ფესტივალები დაარსდა. ჰაიდელბერგის ფესტივალზე შესრულდა მისი კანტატის, „ტაილეფერის“ პრემიერა. <ref name="g1"/> 1904 წელს შტრაუსმა პირველი [[ჩრდილოეთი ამერიკა|ჩრდილოამერიკული]] ტურნე დაიწყო, რომელიც [[ბოსტონი|ბოსტონს]], [[ჩიკაგო|ჩიკაგოს]], [[კლივლენდი|კლივლენდს]], [[ნიუ-იორკი|ნიუ-იორკს]] და [[პიტსბურგი|პიტსბურგს]] მოიცავდა. 21 მარტს, [[კარნეგი-ჰოლი|კარნეგი-ჰოლში]], ვეცლერის სიმფონიურ ორკესტრთან ერთად ''Symphonia Domestica-ს'' პრემიერა იდირიჟორა.<ref name="Wetzler">{{cite news|title=Herman Wetzler, Composer, 72, Dies|work=[[The New York Times]]|date=May 30, 1943|page=26}}</ref> კომპოზიტორ ჰერმან ჰანს ვეცლერთან და მის ორკესტრთან ერთად [[კარნეგი-ჰოლი|კარნეგი-ჰოლში]] სხვა ნაწარმოებებიც იდირიჟორა, ასევე, შეასრულა ლიდების კონცერტი მეუღლესთან ერთად.<ref name="Wetzler"/> ამ ტურნეს დროს ინტენსიურად მუშაობდა თავის მესამე ოპერაზე „სალომე“, რომელიც [[ოსკარ უაილდი|ოსკარ უაილდის]] 1891 წლის იმავე სახელწოდების პიესას ეფუძნებოდა. ნაწარმოები, რომლის პრემიერაც დრეზდენში, 1905 წელს შედგა, შტრაუსისთვის უდიდესი წარმატება აღმოჩნდა და იგი მალევე შევიდა საოპერო თეატრების პროგრამაში მსოფლიო მასშტაბით.<ref name="g1"/> „სალომეს“ შემდეგ შტრაუსმა ერთმანეთის მიყოლებით შექმნა კრიტიკულად წარმატებული ოპერები პოეტ და ლიბრეტისტ ჰუგო ფონ ჰოფმანსტალთან ერთად. მათ შორის იყო „ელექტრა“ (1909), „ვარდის რაინდი“ (1911), „არიადნე ნაქსოსიდან“ (1912, რევიზია 1916), „ქალი ჩრდილის გარეშე“ (1919), „ეგვიპტელი ჰელენე“ (1928) და „არაბელა“ (1933).<ref name="g1"/> ყველა მათგანი სტანდარტული საოპერო რეპერტუარის ნაწილია, თუმცა, შტრაუსის უდიდეს მიღწევად „ვარდის რაინდი“ ითვლება.<ref name="g1"/> ამავე პერიოდში აგრძელებდა სადირიჟორო საქმიანობას საერთაშორისო მასშტაბით. 1919–1924 წლებში ვენის სახელმწიფო ოპერის მთავარი დირიჟორი იყო.<ref name="g1"/> 1920 წელს მაქს რაინჰარდტთან და ალფრედ როლესთან ერთად [[ზალცბურგის ფესტივალი]] დააარსა. 1924 წელს დრეზდენის [[დრეზდენის ოპერის თეატრი|ზემპერის ოპერაში]] მისი ოპერის, „ინტერმეცოს“ პრემიერა შედგა, რომელის ლიბრეტოც თავად დაწერა. ამ ოპერისთვის მას სურდა გამოსულიყო პოსტ-ვაგნერული მეტაფიზიკისგან, რომელიც ჰოფმანსტალის ლიბრეტოების ფილოსოფიურ საფუძველს წარმოადგენდა და შეექმნა თანამედროვე, „შინაურული“ კომედია.<ref name="g1"/> ნაწარმოები წარმატებული აღმოჩნდა.<ref name="g1"/> 1924 წელს შტრაუსის ვაჟი, ფრანცი, დაქორწინდა ალის ფონ გრაბ-ჰერმანსვერტზე, რომელიც ებრაელი მეწარმის ქალიშვილი იყო. ქორწინების ცერემონია კათოლიკური წესით გაიმართა.<ref name="RS"/> ფრანცსა და ალისს ორი ვაჟი ჰყავდათ, რიხარდი და კრისტიანი.<ref name="RS"/> == ნაცისტურ გერმანიაში (1933–1945) == === ''Reichsmusikkammer'' === 1933 წლის მარტში ხელისუფლებაში [[ადოლფ ჰიტლერი]] და [[ნაციონალ-სოციალისტური გერმანული მუშათა პარტია|ნაცისტური პარტია]] მოვიდა. ამ დროს შტრაუსი 68 წლის იყო. კომპოზიტორი არასოდეს გაწევრიანებულა პარტიაში და დაჟინებით არიდებდა თავს [[ნაცისტური მისალმება|ნაცისტური მისალმების]] გამოყენებას. მიუხედავად ამისა, მიზანშეწონილად მიიჩნია, რომ საწყის ეტაპზე ნაცისტურ რეჟიმთან ეთანამშრომლა იმ იმედით, რომ ჰიტლერი — მხურვალე ვაგნერიანელი და მუსიკის მოყვარული, რომელიც „სალომეს“ ნახვის შემდეგ (1917) შტრაუსის მუსიკასაც დიდად აფასებდა, გერმანულ ხელოვნებასა და მუსიკას დაეხმარებოდა. ამ გადაწყვეტილების მნიშვნელოვანი მოტივატორი, ასევე, იყო შტრაუსის ებრაელი რძლისა და შვილიშვილების დაცვის სურვილი,<ref name="g1" /> აგრეთვე, მისი მონდომება, დაეცვა და გადაერჩინა აკრძალული მუსიკა, მათ შორის, მალერისა და დებიუსის ნაწარმოებები. 1933 წელს შტრაუსი თავის პირად დღიურში წერდა: <blockquote>მიმაჩნია, რომ შტრაიხერ–გებელსის მიერ ებრაელების დევნა გერმანული ღირსების შეურაცხყოფაა, არაკომპეტენტურობის დასტური. უმდაბლესი იარაღი უნიჭო, ზარმაცი რეჟიმისა უფრო დიდი ინტელექტისა და უფრო დიდი ნიჭის წინააღმდეგ.{{sfn|Kennedy|1999|p=274}}</blockquote> ამავე დროს, [[იოზეფ გებელსი|გებელსი]], რომელსაც საერთოდ არ მოსწონდა შტრაუსის მუსიკა და მასთან მხოლოდ ნაძალადევად ზრდილობიან დამოკიდებულებას ინარჩუნებდა, წერდა: <blockquote>სამწუხაროდ, იგი ჯერ კიდევ გვჭირდება, მაგრამ ერთ დღესაც ჩვენი საკუთარი მუსიკა გვექნება და ეს ნევროზიანი დეკადენტი აღარაფერში დაგვჭირდება.{{sfn|Kennedy|1999|p=293}}</blockquote> [[File:Strauss Time 1938.jpg|thumb|upright|შტრაუსი ჟურნალ ''TIME-ის'' გარეკანზე, 1927]] მიუხედავად ამისა, შტრაუსის საერთაშორისო წარმატების გამო, 1933 წლის ნოემბერში იგი ახლადდაფუძნებული რაიხის მუსიკალური ბიუროს (''{{lang-de|Reichsmusikkammer}}'') თავმჯდომარედ დანიშნეს. შტრაუსმა, რომელსაც არაერთი პოლიტიკური რეჟიმი ენახა და პოლიტიკა სრულებით არ აინტერესებდა, გადაწყვიტა, დათანხმებოდა პოსტს, მაგრამ დარჩენილიყო აპოლიტიკური; პოზიცია, რომლის შენარჩუნებაც, საბოლოოდ, შეუძლებელი აღმოჩნდა. იგი ოჯახს სწერდა: „მუსიკას ვქმნიდი [[ვილჰელმ II (გერმანიის იმპერია)|კაიზერის]] დროსაც და [[ფრიდრიხ ებერტი|ებერტის]] დროსაც. ამათაც გადავურჩები“.<ref name=em/> 1935 წელს თავის ჟურნალში წერდა: <blockquote> 1933 წლის ნოემბერში მინისტრმა გებელსმა ''Reichsmusikkammer-ის'' პრეზიდენტად დამასახელა ისე, რომ ჩემთვის თანხმობა არ უთხოვია. არც აზრი უკითხავთ ჩემთვის. ამ საპატიო თანამდებობას იმ იმედით დავთანხმდი, რომ რაღაც კარგის გაკეთებას და უარესის თავიდან აცილებას შევძლებდი, თუ ამ დროიდან გერმანული მუსიკალური ცხოვრება, როგორც ამბობდნენ, „რეორგანიზებული“ უნდა ყოფილიყო მოყვარულთა და უვიც თანამდებობის მაძიებელთა მიერ.<ref name=em>Quoted on [https://www.wfmt.com/2013/05/05/strauss-richard/ "Strauss, Richard"], ''Exploring Music'' (2004) on the WFMT Radio Network; episode 5 of 5, first aired 9 January 2004. (Broadcast no longer available)</ref></blockquote> პირად საუბრებში შტრაუსი გებელსს ლანძღავდა და „წრიპას“ უწოდებდა.{{sfn|Reuth|1993|p=402}} მიუხედავად ამისა, 1933 წელს მიუძღვნა საორკესტრო სიმღერა ''Das Bächlein'' („პატარა ნაკადული“), რათა მისგან გერმანული მუსიკის საავტორო უფლებების 30-დან 50 წლამდე გახანგრძლივებაში დახმარება მიეღო.{{sfn|Kennedy|1999|pp=281–282}} იმავე წელს ბაიროითის ფესტივალის დირექტორის პოსტზე არტურო ტოსკანინი შეცვალა, რომელიც ნაცისტური რეჟიმის მიმართ პროტესტის ნიშნად გადამდგარიყო.<ref name="g1"/> შტრაუსი ცდილობდა, ნაცისტების მიერ დებიუსის, მალერისა და მენდელსონის მუსიკის აკრძალვისთვის ყურადღება არ მიექცია. ასევე, ებრაელ მეგობართან, ლიბრეტისტ [[შტეფან ცვაიგი|შტეფან ცვაიგთან]] ერთად აგრძელებდა მუშაობას ოპერაზე „მდუმარე ქალი“. დრეზდენში ოპერის პრემიერის დროს, 1935 წელს, შტრაუსმა დაჟინებით მოითხოვა, რომ აფიშებზე ცვაიგის სახელიც ყოფილიყო, რამაც რეჟიმის გაღიზიანება გამოიწვია. ჰიტლერმა და გებელსმა სპექტაკლზე დასწრებას თავი აარიდეს და სამი პერფორმანსის შემდეგ ოპერა აიკრძალა.{{sfn|Kennedy|1999|p=285}} 1935 წლის 17 ივნისს შტრაუსმა ცვაიგს წერილი მისწერა, სადაც წერდა: <blockquote>ნუთუ გჯერათ, რომ ოდესმე, ჩემს რაიმე ქმედებაში წინ მიძღვის შეგნება, რომ „გერმანელი“ ვარ? ნუთუ, ვარაუდობთ, რომ მოცარტი შეგნებულად „არიანელი“ იყო, როცა მუსიკას წერდა? მე მხოლოდ ორი ტიპის ადამიანს ვცნობ: ნიჭიერებს და უნიჭოებს.{{sfn|Kennedy|1999|p=297}}</blockquote> ეს წერილი [[გესტაპო|გესტაპოს]] ჩაუვარდა ხელში და ჰიტლერთან მოხვდა. შედეგად, 1935 წელსვე იგი ''Reichsmusikkammer-ის'' პრეზიდენტის პოსტიდან გაათავისუფლეს. მიუხედავად ამისა, 1936 წლის ბერლინის ოლიმპიადაზე მაინც გამოიყენეს მისი „ოლიმპიური ჰიმნები“, რომლებიც 1934 წელს ჰქონდა დაწერილი. ნაცისტებთან შტრაუსის ურთიერთობის გარეგანმა მხარემ 1930-იან წლებში სხვა ცნობილი მუსიკოსების კრიტიკა დაიმსახურა, მათ შორის, ტოსკანინისა, რომელმაც 1933 წელს, როცა შტრაუსი ''Reichsmusikkammer-ის'' პრეზიდენტი გახდა, თქვა: „შტრაუსის, როგორც კომპოზიტორის მიმართ, ქუდს ვიხდი; შტრაუსის, როგორც ადამიანის მიმართ – ისევ ვიხურავ“.<ref>Kennedy, Michael (1978), Review of "A Confidential Matter: The Letters of Richard Strauss and Stefan Zweig, 1931–1935" in ''Music & Letters'', Vol.&nbsp;59, No.&nbsp;4, October 1978. pp.&nbsp;472–475.</ref> მესამე რაიხის დროს შტრაუსის ქმედებათა უმნიშვნელოვანესი მოტივატორი მისი ებრაელი რძლისა და შვილიშვილების დაცვა იყო. ორივე შვილიშვილი სკოლაში ბულინგის მსხვერპლი იყო, მაგრამ თავისი გავლენის წყალობით შტრაუსმა შეძლო, ბიჭები და მათი დედა [[საკონცენტრაციო ბანაკი|საკონცენტრაციო ბანაკში]] გაგზავნისგან დაეცვა.{{sfn|Kennedy|1999|p=316}} === გვიანდელი ოპერები და ოჯახური ტრაგედია === [[File:Strauss 1938.jpg|thumb|240px|შტრაუსი გარმიშში, 1938]] ცვაიგის, როგორც ლიბრეტისტის დაკარგვის შემდეგ შტრაუსმა ვენელ თეატრის ისტორიკოსთან, იოზეფ გრეგორთან დაიწყო თანამშრომლობა, გრეგორისავე თხოვნით. პირველი ოპერა, რომელზეც მათ მუშაობა დაიწყეს, იყო „დაფნე“, თუმცა მასზე ადრე სხვა ოპერა დაიდგა. 1938 წელს, როცა მთელი ერი ომისთვის ემზადებოდა, მათ წარმოადგინეს „მშვიდობის დღე“ (''Friedenstag)'', ერთაქტიანი ოპერა, რომლის მოქმედებაც [[ოცდაათწლიანი ომი|ოცდაათწლიანი ომის]] დროს ალყაშემორტყმულ ციხესიმაგრეში ვითარდება. იგი მშვიდობის ჰიმნს და მესამე რაიხის ცუდად შენიღბულ კრიტიკას წარმოადგენს. მასში მოცემულია მკვეთრი კონტრასტები თავისუფლებასა და მონობას, ომსა და მშვიდობას, ნათელსა და ბნელს შორის, რითაც ბეთჰოვენის „<nowiki/>[[ფიდელიო|ფიდელიოს“]] ენათესავება. ოპერის წარმოდგენები 1939 წელს, ომის დაწყებიდან ცოტა ხნის შემდეგ შეწყდა. ავტორებმა კიდევ ორ ოპერაზე იმუშავეს, რომლებიც შტრაუსისთვის უკანასკნელი აღმოჩნდა: „დანაეს ცხოვრება“ (1940) და „კაპრიჩიო“ (1942).<ref name="g1"/> 1938 წელს, როცა მის რძალს, ალისს, გარმიშ-პარტენკირხენში შინაპატიმრობა მიუსაჯეს, შტრაუსმა გამოიყენა კავშირები ბერლინში, მათ შორის, საოპერო თეატრების მთავარ ინტენდანტთან, ჰაინც ტიტიენთან, რათა მისი უსაფრთხოება უზრუნველეყო. იგი მანქანით გაემგზავრა ტერეზინშტადტის საკონცენტრაციო ბანაკში, რათა ხელმძღვანელობისთვის ალისის დედის, პაულა ნოიმანის გათავისუფლება ეთხოვა, თუმცა, უშედეგოდ. საბოლოოდ, ნოიმანი და მათი 25 ნათესავი საკონცენტრაციო ბანაკებში მოკლეს.<ref>[https://www.nytimes.com/2002/01/06/arts/music-richard-strauss-and-hitler-s-reich-jupiter-in-hell.html "Music; Richard Strauss and Hitler's Reich: Jupiter in Hell"] by Michael Hans Kater, ''The New York Times'', 6 January 2002</ref> ალისის დედა, მარი ფონ გრაბი [[ლუცერნის კანტონი|ლუცერნში]], შვეიცარიაში უსაფრთხოდ იმყოფებოდა. რაც შეეხება მის ძმებს, ისინი აგრეთვე ბანაკებში იყვნენ და შტრაუსმა რამდენიმე წერილი გაგზავნა [[შუცშტაფელი|SS-ში]] მათი გათავისუფლების თხოვნით, თუმცა, მის წერილებს ყურადღება არ მიაქციეს.{{sfn|Kennedy|1999|p=339}} 1942 წელს შტრაუსი ოჯახთან ერთად ვენაში დაბრუნდა, სადაც ალისისა და მისი შვილების უსაფრთხოებას ქალაქის გაულაიტერი, ბალდურ ფონ შირახი უზრუნველყოფდა. მიუხედავად ამისა, შტრაუსმა ნათესავების სრულად დაცვა ვერ შეძლო. 1944 წელს, როცა შტრაუსი სახლში არ იმყოფებოდა, ალისი და მისი ვაჟი, ფრანცი, გესტაპომ მოიტაცა და ორი ღამით დააპატიმრა. მათი სიცოცხლის გადარჩენა კომპოზიტორმა კვლავ შეძლო და ორივე უკან, გარმიშში დააბრუნა, სადაც ომის დასრულებამდე ისინი შინაპატიმრობაში დარჩნენ.<ref name="g1"/> === „მეტამორფოზები“ და დაკავება ამერიკელი სამხედროების მიერ === 1945 წელს შტრაუსმა დაწერა კომპოზიცია „მეტამორფოზები“, 23 სოლო სიმებიანი საკრავისთვის. ნაწარმოების სათაური და ინსპირაცია მოდის [[იოჰან ვოლფგანგ ფონ გოეთე|გოეთეს]] ღრმად პერსონალური [[მეტამორფოზები (პოემა)|პოემიდან]], რომელზეც შტრაუსს საგუნდო ნაწარმოების შექმნა სურდა.{{sfn|Ross|2009|p=338}} ნაწარმოები სიმებიანი საკრავების რეპერტუარის შედევრად ითვლება და შტრაუსის ნაწარმოებთა შორის ერთ-ერთი ყველაზე ტრაგიკულია. იგი II მსოფლიო ომის უმძიმეს დღეებში შეიქმნა და სხვა ემოციებთან ერთად, გამოხატავს შტრაუსის გლოვას გერმანული კულტურის დაცემის გამო, რომლის ნაწილიც იყო ქვეყნის ყველა მნიშვნელოვანი საოპერო თეატრის დაბომბვა. ომის დასასრულს, პირად დღიურში წერდა: <blockquote>კაცობრიობის ისტორიის უსაშინლესი პერიოდი დასასრულს უახლოვდება: მხეცობის, უმეცრებისა და უკულტურობის თორმეტწლიანი ზეობა უდიდეს დამნაშავეთა ქვეშ, რომლის დროსაც გერმანიის 2000 წლიანი კულტურული ევოლუცია განადგურდა.{{sfn|Kennedy|1999|p=361}}</blockquote> 1945 წლის აპრილში, გარმიშში, საკუთარ სახლში, შტრაუსი ამერიკელმა სამხედროებმა დააკავეს. როცა კიბეზე ჩამოდიოდა, მან აშშ-ის არმიის ლეიტენანტ მილტონ უაისს განუცხადა: „მე რიხარდ შტრაუსი ვარ, „ვარდის რაინდისა“ და „სალომეს“ ავტორი“. ლეიტენანტმა ვაისმა, რომელიც თავადაც მუსიკოსი იყო, იგი იცნო და თავი დაუკრა. ამის შემდეგ ამერიკელმა სამხედროებმა მის დასაცავად სახლის წინ ''Off Limits'' („შესვლა აკრძალულია“) ნიშანი დააყენეს.{{sfn|Ross|2009|p=373}} ამერიკელი ჰობოისტი ჯონ დე ლენსი, რომელიც შტრაუსის მუსიკას ზედმიწევნით იცნობდა, იმავე ქვედანაყოფში მსახურობდა. მან სთხოვა შტრაუსს, ჰობოისთვის კონცერტი შეექმნა. შტრაუსს თავდაპირველად იდეა არ მოეწონა, მაგრამ შემდეგ გადაიფიქრა და კონცერტი წლის ბოლომდე დაასრულა.<ref name="g1"/> == უკანასკნელი წლები და გარდაცვალება (1942–1949) == შტრაუსის შემოქმედებით გამოცოცხლებას 1942 წლიდან გარდაცვალებამდე ხშირად „გვიანი ზაფხულის“ მეტაფორით იხსენიებენ. II მსოფლიო ომის მოვლენებმა კომპოზიტორი, უკვე მოხუცებული, დაღლილი და გაღიზიანებული, როგორც ჩანდა, გამოაცოცხლა.<ref>McGlaughlin, Bill. ''Exploring Music'', [http://exploringmusic.wfmt.com/listen-to-the-show/151/strauss-richard Episode 5 of 5 of "Richard Strauss"], first aired 9 January 2004.</ref> შტრაუსის უკანასკნელი წლების უმთავრესი ნაწარმოებებია კონცერტი ვალტორნისთვის №2, „მეტამორფოზები“, კონცერტი ჰობოისთვის, დუეტი-კონცერტინო [[კლარნეტი|კლარნეტისა]] და [[ფაგოტი|ფაგოტისთვის]], ასევე, „უკანასკნელი ოთხი სიმღერა“.<ref name="g1"/> გერმანელების უმეტესობის მსგავსად, შტრაუსების საბანკო ანგარიშები ამერიკულმა მხარემ გაყინა. უკვე მოხუცი, გაღარიბებული შტრაუსი და მისი მეუღლე 1945 წლის ოქტომბერში გერმანიიდან შვეიცარიაში გაემგზავრნენ. იქ შეხვდნენ შვეიცარიელ კრიტიკოსს ვილი შუს, რომელიც შტრაუსის ბიოგრაფი გახდა. ფინანსური საჭიროების გამო 1947 წელს შტრაუსი ბოლო, სამკვირიან საერთაშორისო ტურნეში გაემგზავრა, ამჯერად, ლონდონში, სადაც იდირიჟორა რამდენიმე სიმფონიური პოემა და ნაწყვეტები ოპერებიდან, ასევე, ესწრებოდა „ელექტრას“ სრულ დადგმას [[BBC|BBC-ს]] მიერ. ტურნე კრიტიკულად წარმატებული აღმოჩნდა და შტრაუსი და მისი მეუღლე საჭირო ფულითაც უზრუნველჰყო.<ref name="g1"/> 1948 წლის მაისიდან სექტემბრამდე, გარდაცვალებამდე ცოტა ხნით ადრე, შტრაუსმა დაწერა „ოთხი უკანასკნელი სიმღერა“, რომლებიც სიკვდილის თემას ეხება. ბოლო, ''Im Abendrot'' („დაისის დროს“), სრულდება ფრაზით „Ist dies etwa der Tod?“ („ნუთუ ეს სიკვდილია?“) კითხვას სიტყვიერი პასუხი არ გაეცემა, ნაცვლად ამისა, შტრაუსი ციტირებს ტრანსფიგურაციის თემას სიმფონიური პოემიდან „სიკვდილი და ფერისცვალება“, რაც სიკვდილისა და სიკვდილის შემდეგ სულის გარდაქმნის სიმბოლოა. 1948 წლის ივნისში მიუხენში გამართულმა დენაციფიკაციის ტრიბუნალმა იგი სრულიად უდანაშაულოდ გამოაცხადა.<ref name="g1"/> იმავე წელს გააორკესტრა სიმღერა ''Ruhe, meine Seele!'' („დამშვიდდი, სულო ჩემო!“), რომელიც 1894 წელს ჰქონდა დაწერილი.<ref name="g1"/> 1948 წლის დეკემბერში, შარდის ბუშტის ოპერაციის შემდეგ, შტრაუსი რამდენიმე კვირით საავადმყოფოში მოათავსეს.<ref name="g1"/> ამის შემდეგ მისი ჯანმრთელობა მკვეთრად გაუარესდა. მისი ბოლო გამოსვლა 1949 წლის 10 ივნისს შედგა, როცა თავისივე 85 წლის იუბილესთან დაკავშირებულ კონცერტზე, მიუნხენის პრინცრეგენტენთეატრში „ვარდის რაინდის“ მე-2 მოქმედება იდირიჟორა. 15 აგვისტოს გულის შეტევა გადაიტანა. 1949 წლის 8 სექტემბერს, დასავლეთ გერმანიაში, გარმიშ-პარტენკირხენში, დაახლოებით დილის 2 საათზე, შტრაუსი მშვიდად, ძილში, თირკმლის უკმარისობით გარდაიცვალა.<ref name="g1"/> კომპოზიტორს იუმორის გრძნობა სასიკვდილო სარეცელზეც არ დაუკარგავს. თავის რძალს, ალისს, უთხრა, რომ სიკვდილი ზუსტად ისეთი იყო, როგორც თავად ჰქონდა აღწერილი „სიკვდილსა და ფერისცვალებაში“.{{sfn|Kennedy|1999|p=113}} [[გეორგ შოლტი]], რომელიც კომპოზიტორის 85 წლის იუბილის აღსნიშნავ ღონისძიებებს ხელმძღვანელობდა, ასევე დირიჟორობდა ორკესტრს შტრაუსის დაკრძალვის დროსაც.<ref>''Portrait of Sir Georg Solti.'', documentary (1984), directed by Valerie Pitts</ref> მოგვიანებით, დირიჟორი იხსენებდა, თუ როგორ აუტყდა ტირილი სამივე მომღერალს „ვარდის რაინდის“ ცნობილი ტრიოს შესრულების დროს.{{sfn|Kennedy|1999|p=394}} შტრაუსის მეუღლე, პაულინე დე ანა, რვა თვის შემდეგ, 1950 წლის 13 მაისს, 88 წლის ასაკში გარდაიცვალა.<ref name="Kennedy 1999, p. 395">{{harvnb|Kennedy|1999|p=395}}</ref> შტრაუსის უკანასკნელი ნაწარმოებები ფართოდ განიხილება, როგორც 80 წელს გადაცილებული ნებისმიერი კომპოზიტორის მიერ შექმნილი საუკეთესო ნამუშევრები.{{sfn|Kennedy|1999|p=365}} 1947 წელს, დამახასიათებელი თვითსარკაზმით, შტრაუსი ამბობდა: „შესაძლოა, არ ვიყო პირველი ხარისხის კომპოზიტორი, მაგრამ მეორე ხარისხის კომპოზიტორთაგან ნამდვილად საუკეთესო ვარ“. კანადელი პიანისტი [[გლენ გულდი]] 1962 წელს ამბობდა: „შტრაუსი უდიდესი მუსიკალური ფიგურაა, ვისაც ჩვენს საუკუნეში უცხოვრია“.{{sfn|Kennedy|1999|p=3}} == შტრაუსი, როგორც კომპოზიტორი == === სოლო და კამერული ნაწარმოებები === [[File:Componist Richard Strauss-29152.ogv|thumb|thumbtime=0:08|შტრაუსი ამსტერდამში (მოკლემეტრაჟიანი ფილმი, 1924)]] შტრაუსის პირველი კომპოზიციები სოლო ინსტრუმენტული და კამერული ნამუშევრები იყო. ეს პიესები მოიცავდა ადრეულ ნაწარმოებებს სოლო ფორტეპიანოსთვის კონსერვატიული ჰარმონიით, რომელთაგანაც ბევრი დაკარგულია, ორ საფორტეპიანო ტრიოს (1877 და 1878), სიმებიან კვარტეტს (1881), საფორტეპიანო სონატას სი მინორში, თხზ. 5 (1882), ჩელოს სონატას (1883), საფორტეპიანო კვარტეტს (1885), სავიოლიონო სონატას (1888), ასევე, „სერენადას“ (1882) და მოზრდილ სიუიტას (1884), უკანასკნელი ორი განსაზღვრული იყო ორმაგი ჩასაბერი კვინტეტისათვის ორი დამატებითი ვალტორნითა და კონტრფაგოტით. 1890 წლის შემდეგ შტრაუსი კამერული ჯგუფებისათვის ცოტას წერდა, რადგან მისი ენერგია თითქმის მთლიანად დიდი მასშტაბის საორკესტრო ნაწარმოებებზე და ოპერებზე იყო მიმართული. მისი ოთხი კამერული ნაწარმოები წარმოადგენს ნაწყვეტების არანჟირებას მისივე ოპერებიდან, მაგალითად, „დაფნეს ეტიუდი“ სოლო ვიოლინოსთვის და სიმებიანი სექსტეტი, რომელიც უვერტიურაა მისივე ოპერისა „კაპრიჩიო“. მისი ბოლო დამოუკიდებელი კამერული ნაწარმოებია ალეგრეტო მი მაჟორში ვიოლინოსა და ფორტეპიანოსთვის, რომელიც 1948 წლით თარიღდება. ამ პერიოდში შექმნა ორი დიდი ზომის ნაწარმოები ჩასაბერი ანსამბლისათვის: სონატინა №1 და №2 (1946) — ორივე მათგანი განსაზღვრულია ორმაგი ჩასაბერი კვინტეტისათვის, ორი დამატებითი ვალტორნით, დო კლარნეტით, ბასეტ-ჰორნით და კონტრფაგოტით. === სიმფონიური პოემები და საორკესტრო მუსიკა === შემოქმედების ადრეულ პერიოდში შტრაუსმა ორი სიმფონია დაწერა: სიმფონია №1 (1880) და №2 (1884). მისი სტილის ჭეშმარიტი ცვლილება და განვითარება 1885 წელს დაიწყო, როცა იგი კომპოზიტორს და მევიოლინეს, ვაგნერის ერთ-ერთი ძმისშვილის მეუღლეს, ალექსანდერ რიტერს შეხვდა. სწორედ რიტერმა დაარწმუნა ის, მიეტოვებინა კონსერვატიული სტილი და სიმფონიური პოემების შექმნა ეცადა. მანვე გააცნო ვაგნერის ესეები და შოპენჰაუერის ნაწერები. შტრაუსმა რიტერის ერთ-ერთი ოპერაც იდირიჟორა, მოგვიანებით კი, შტრაუსის თხოვნით, რიტერმა დაწერა პოემა, რომელშიც გადმოცემულია მოვლენები, რომლებიც ვითარდება შტრაუსის სიმფონიურ პოემაში „სიკვდილი და ფერისცვალება“. {{Listen|type=music|filename=Richard Strauss - Also Sprach Zarathustra.ogg|title=ასე იტყოდა ზარათუშტრა|description=„მზის ამოსვლა“}} რიტერისეული გავლენების შედეგი აღმოჩნდა სიმფონიური პოემა „დონ ჟუანი“ (1888), რომელიც ფართოდ განიხილება,{{sfn|Kennedy|1999|p=69}} როგორც შტრაუსის მოწიფული სტილის პირველი ნიმუში, სადაც გაორკესტრების უპრეცედენტო ვირტუოზულობა და გამბედაობა გვხვდება. ამის შემდეგ კომპოზიტორმა განაგრძო კიდევ უფრო ამბიციური სიმფონიური პოემების შექმნა: „სიკვდილი და ფერისცვალება“ (1889), „ტილ ოილენშპიგელის მხიარული ოინები“ (1895), „ასე იტყოდა ზარათუშტრა“ (1896), „დონ კიხოტი“ (1897), „გმირის ცხოვრება“ (1898), „საშინაო სიმფონია“ (1903) და „ალპური სიმფონია“ (1911–1915). თანამედროვე სიმფონიური ორკესტრების არსებობა ძნელი წარმოსადგენია ამ ნაწარმოებების გარეშე, რომლებიც „დაწერილია პოსტ-ვაგნერული სიმფონიური ორკესტრის განსადიდებლად“.<ref name="Kennedy 1999, p. 395" /> === კონცერტები === {{Listen|type=music|filename=Richard Strauss - Neal O'Doan - Burleske.ogg|title=''Burleske''|description=''Burleske'' (1885–86), ნილ ო’დოუნი და სიეტლის ფილარმონიული ორკესტრი}} შტრაუსის შემოქმედება მნიშვნელოვანი რაოდენობის ნაწარმოებებს მოიცავს სოლო ინსტრუმენტებისა და ინსტრუმენტებისათვის ორკესტრთან ერთად. მათგან ყველაზე ცნობილია ორი კონცერტი ვალტორნისათვის (1883 და 1942), რომლებიც ვალტორნისტების უმეტესობისთვის სტანდარტული რეპერტუარის განუყოფელ ნაწილს წარმოადგენს, რომანსი ჩელოსა და ორკესტრისთვის (1883), სავიოლინო კონცერტი რე მინორი (1882), ''Burleske'' ფორტეპიანოსა და ორკესტრისთვის (1885, რევიზია 1889), სიმფონიური პოემა „დონ კიხოტი“ ჩელოს, ალტისა და ორკესტრისათვის (1897), ცნობილი, გვიანდელი კონცერტი ჰობოისათვის რე მაჟორში (1945) და დუეტი-კონცერტინო კლარნეტისა და ფაგოტისათვის ორკესტრთან ერთად (1948). === ოპერები === XIX საუკუნის დასასრულს შტრაუსის ყურადღება ოპერამ მიიპყრო. მისი პირველი ორი მცდელობა ამ ჟანრში, „გუნტრამი“ (1894) და „ცეცხლის საჭიროება“ (''Feuersnot'') (1901) სადავო ნაწარმოებები იყო: „გუნტრამი“ მისი პირველი მნიშვნელოვანი კრიტიკული წარუმატებლობა იყო, ხოლო ''Feuersnot'' ბევრი კრიტიკოსისთვის მიუღებელი აღმოჩნდა.<ref>Tim Ashley, "[https://www.theguardian.com/reviews/story/0,3604,404766,00.html Feuersnot]". ''The Guardian''. London. 30 November 2000. Retrieved 27 October 2007.</ref> [[File:Schmutzer-Richard Strauss.jpg|thumb|upright|left|რიხარდ შტრაუსი, <br>ფერდინანდ შმუცერის გრავიურა (1922)]] 1905 წელს შტრაუსმა დაწერა ოპერა „სალომე“, საკმაოდ დისონანტური მოდერნისტული ოპერა, რომელიც ოსკარ უაილდის იმავე სახელწოდების ფრანგულენოვან პიესას ეფუძნებოდა. აუდიტორია მას ენთუზიაზმით შეხვდა. პრემიერა უდიდესი წარმატება აღმოჩნდა, შემსრულებლები 38-ჯერ გამოიყვანეს სცენაზე.<ref>Derrick Puffett ''et al'', [https://books.google.com/books?id=ABrNsZOXIr4C ''Richard Strauss: "Salome"''] (1989), p. 4</ref> ბევრი შემდგომი წარმოდგენაც წარმატებული გამოდგა, არა მარტო მსმენელთა, არამედ შტრაუსის კოლეგების მოსაზრებითაც: მორის რაველმა მას „გამაოგნებელი“ უწოდა,{{sfn|Kennedy|1999|p=145}} ხოლო გუსტავ მალერის თქმით, ის „ცოცხალი ვულკანი, მიწისქვეშა ცეცხლი იყო“.{{sfn|Kennedy|1999|p=149}} გადმოცემის მიხედვით, შტრაუსმა თავისი ვილის აშენება გარმიშ-პარტენკირხენში მთლიანად „სალომეს“ ჰონორარებით დააფინანსა. უფრო გვიანდელი „ელექტრას“ მსგავსად, „სალომეც“ უკიდურესად რთულ სოპრანოს მთავარ პარტიას შეიცავს. შტრაუსი ხშირად აღნიშნავდა, რომ ურჩევნოდა ქალის ხმისათვის ეწერა, რაც დასტურდება ამ ორი ოპერით — მამაკაცის თითქმის ყველა პარტია მცირე ზომისაა და დამხმარე ფუნქცია აქვს. [[Image:Elektra chord.png|thumb|250px|„ელექტრას აკორდი“: მი სი რე{{music|flat}} ფა ლა{{music|flat}}|ბმული=Special:FilePath/Elektra_chord.png]] შტრაუსის შემდეგი ოპერა იყო „ელექტრა“ (1909), სადაც კომპოზიტორის მიერ დისონანსის გამოყენება კიდევ უფრო შორს მიდის, რისი მაგალითიცაა ე.წ. „ელექტრას აკორდი“. იგი, ასევე, პირველი ოპერა იყო, რომელშიც შტრაუსმა პოეტ ჰუგო ფონ ჰოფმანსტალთან ითანამშრომლა. მათი კოლაბორაცია სხვა ოპერებზეც გაგრძელდა, თუმცა, უფრო გვიანდელ ოპერებში შტრაუსმა ჰარმონიული ენა შედარებით შეარბილა და კვლავ მიმართა გვიანრომანტიკულ მელოდიურ ხაზებსა და ვაგნერისეულ ქრომატიულ ჰარმონიას, რომელსაც სიმფონიურ პოემებში იყენებდა ხოლმე; დისონანსის გამოყენება აქ შემცირებულია, ხოლო საორკესტრო ვირტუოზობა უპრეცედენტო სიმაღლეზეა აყვანილი. ამ ცვლილებების შედეგია ოპერა „ვარდის რაინდი“ (1911), მორიგი საყოველთაო წარმატება. 1942 წლამდე შტრაუსი რეგულარულად ქმნიდა ოპერებს. ჰოფმანსტალთან ერთად შექმნა „არიადნე ნაქსოსიდან“ (1912), „ქალი ჩრდილის გარეშე“ (1919), „ეგვიპტელი ჰელენე“ (1928) და „არაბელა“ (1933). ოპერისთვის „ინტერმეცო“ (1924) მან ლიბრეტო თავად შექმნა. „მდუმარე ქალის“ (1935) ლიბრეტო შტეფან ცვაიგს ეკუთვნის; „მშვიდობის დღისა“ (1935–36) და „დაფნეს“ (1937) ლიბრეტოები იოზეფ გრეგორის და შტეფან ცვაიგის ერთობლივი ნამუშევარია, ხოლო „დანაეს სიყვარულზე“ (1940) მხოლოდ გრეგორი მუშაობდა. შტრაუსის ბოლო ოპერას, „კაპრიჩიო“ (1942), კლემენს კრაუსის ლიბრეტო აქვს, თუმცა მასში მოცემული იდეები იოზეფ გრეგორსა და შტეფან ცვაიგს ეკუთვნის. სტატისტიკის მიხედვით, რომელიც მოცემულია ვებგვერდზე ''Operabase'', 2008/09 და 2012/13 წლების სეზონზე, მსოფლიოს მასშტაბით, შტრაუსი XX საუკუნის კომპოზიტორთა შორის შესრულების სიხშირით მეორე ადგილზეა, უსწრებს [[ბენჯამინ ბრიტენი|ბენჯამინ ბრიტენს]] და მხოლოდ [[ჯაკომო პუჩინი|ჯაკომო პუჩინის]] ჩამორჩება.<ref name=operabase200820013>[http://operabase.com/top.cgi?lang=en& The five seasons 2008/9 to 2012/13: Composers]. Operabase. (Note: "Composer and opera tables are based on counts of performance runs over the five seasons from 2008/09 to 2012/13, i.e. how many times a work was programmed not the number of performances.")</ref> === სიმღერები === შტრაუსს მნიშვნელოვანი რაოდენობის არტ-სიმღერები ({{lang-de|Lied}}) აქვს შექმნილი, რომელთაც, როგორც წესი, მეუღლის ხმისთვის წერდა. ლიდები ფორტეპიანოსა და ხმისთვის იწერებოდა, რამდენიმე მათგანი კი კომპოზიტორმა მოგვიანებით გააორკესტრა. 1894–1895 წლებში, დაახლოებით 30 წლის ასაკში რამდენიმე ცნობილი სიმღერა გამოსცა, მათ შორის, „დამშვიდდი, სულო ჩემო!“ (''Ruhe, meine Seele!''), ''Cäcilie'', „ხვალ!“ (''Morgen!''), „საიდუმლო მოწვევა“ (''Heimliche Aufforderung'') და „სიზმარი დაისის დროს“ (''Traum durch die Dämmerung''). 1918 წელს, დიდი პაუზის შემდეგ, რაც ოპერების შექმნით იყო გამოწვეული, დაწერა ექვსი სიმღერა (თხზ. 68), რომლებსაც „ბრენტანოს ლიდებსაც“ (''Brentano Lieder'') უწოდებენ. ამ ჟანრში მუშაობა 1948 წელს დაასრულა „ოთხი უკანასკნელი სიმღერით“ სოპრანოსა და ორკესტრისათვის. გადმოცემის მიხედვით, ისინი [[კირსტენ ფლაგსტადი|კირსტენ ფლაგსტადის]] ხმისთვის შეიქმნა, რომელმაც ისინი პრემიერაზე შეასრულა და ჩაწერა კიდეც. შტრაუსის სიმღერები ყოველთვის პოპულარული იყო როგორც მსმენელთა, ისე შემსრულებელთა შორის და ბევრი მუსიკოლოგის აზრით, ისინი ჟანრის შედევრებს წარმოადგენს. == მემკვიდრეობა == [[File:Richard Strauss young portrait (cropped).jpg|thumb|upright|რიხარდ შტრაუსი]] 1980-იან წლებამდე ზოგიერთი პოსტ-მოდერნისტი მუსიკათმცოდნე შტრაუსს კონსერვატიულ, ძველმოდურ კომპოზიტორად მიიჩნევდა, თუმცა, მისი მუსიკის ხელახალმა კვლევამ ეს მოსაზრება შეცვალა და იგი მოდერნისტ კომპოზიტორთა რიცხვში შეიყვანა,<ref>Shirley, Hugo (2012). "In Search of Strauss" in ''Journal of the Royal Musical Association'', vol. 137, issue 1, pp. 187–192</ref> რომელიც კვლავ იყენებდა ტონალობას და მდიდარ გაორკესტრებას.<ref>Hepokoski, James, "The Second Cycle of Tone Poems" in Youmans (ed.), p. 78</ref> აღსანიშნავია შტრაუსის ინოვაციები გაორკესტრებაში, რაც შერწყმულია მაღალგანვითარებულ ჰარმონიულ სტილთან. ცნობილია, რომ შტრაუსის პირველი შესრულებისას დირიჟორი მარკ ელდერი გაოგნებული იყო: „წარმოდგენა არ მქონდა, თუ მუსიკას ისეთი რამეები შეეძლო, რასაც იგი აკეთებდა ჰარმონიასა და მელოდიაში“.<ref>{{cite news| url = https://www.theguardian.com/music/2014/jan/16/richard-strauss-voice-concerts-150-anniversary-composer |title= Richard Strauss: profound genius or gifted entertainer?| newspaper=The Guardian | accessdate = 12 January 2016}}</ref> შტრაუსის მუსიკას ძლიერი გავლენა ჰქონდა კომპოზიტორებზე XX საუკუნის დასაწყისში. [[ბელა ბარტოკი|ბელა ბარტოკმა]] „ასე იტყოდა ზარათუშტრა“ 1902 წელს მოისმინა და მოგვიანებით ამბობდა, რომ ნაწარმოები „ახალი სიცოცხლის ჩანასახებს შეიცავდა“. შტრაუსის გავლენა ცხადად იგრძნობა ამ პერიოდში შექმნილ მის ნამუშევრებში, მათ შორისაა სიმებიანი კვარტეტი №1, „კოშუტი“ და „ლურჯწვერას სასახლე“.<ref>Elliott Antokoletz and Paolo Susanni, ''Béla Bartók: A Research and Information Guide'', 2nd Revised edition (1997), Routledge, London, {{ISBN|978-0815320883}}, Introduction p. xxi.</ref> შტრაუსის დიდ გავლენას ამჟღავნებს [[კაროლ შიმანოვსკი|კაროლ შიმანოვსკის]] მუსიკაც, მათ შორის, „საკონცერტო უვერტიურა“, 1-ლი და მე-2 სიმფონიები,<ref>Paul Caldrin, "Orchestra music and orchestration", pp. 166–169 in Paul Cadrin and Stephen Downes (editors), ''The Szymanowski Companion'', Routledge, London, Revised edition (2015). {{ISBN|978-0754661511}}</ref> მისი ოპერა „ჰაგითი“ კი „სალომეს“ მოდელს იმეორებს. შტრაუსის გავლენა ჩანს ინგლისელი კომპოზიტორების მუსიკაშიც, მათ შორის, [[ედვარდ ელგარი]] (საკონცერტო უვერტიურა „სამხრეთში (ალასიო)“ და სხვა ნამუშევრები)<ref>Ian Parrott, ''Elgar (Master Musician)'', Everyman Ltd, London, First Edition (1971), p. 60.</ref> და [[ბენჯამინ ბრიტენი]] (მისი ოპერები). ბევრი თანამედროვე კომპოზიტორი, მათ შორის, ჯონ ადამსი და ჯონ კორილიანო შტრაუსის გავლენას აღიარებენ.<ref>Ross, Alex (2010). "Strauss's Place in the Twentieth Century". In ''The Cambridge Companion to Richard Strauss'', edited by Charles Youmans, 195–212. Cambridge Companions to Music. Cambridge and New York: Cambridge University Press, {{ISBN|978-0-521-72815-7}}. p. 211.</ref> შტრაუსის მუსიკალური სტილი მნიშვნელოვანი იყო კინომუსიკის განვითრებისთვის XX საუკუნის შუა ხანებში. პერსონაჟების (დონ ჟუანი, ტილ ოილენშპიგელი, გმირი) და ემოციების მუსიკალური აღწერის მისეული სტილი სწრაფად მოხვდა კინომუსიკის ლექსიკონში. კინომუსიკის ისტორიკოსი ტიმოთი შიურერი წერდა, რომ „გვიანი (პოსტ) რომანტიზმის ელემენტები, რომლებსაც უმნიშვნელოვანესი გავლენა ჰქონდა, იყო ლამაზი ხმოვანება, გაფართოებული ჰარმონიული ენა, ქრომატიზმი, პროგრამული მუსიკის და [[ლაიტმოტივი|ლაიტმოტივების]] გამოყენება. ჰოლივუდის კომპოზიტორებმა აღმოაჩინეს, რომ პოსტ-რომანტიკული მუსიკალური ენა კარგად პასუხობდა მათ ძალისხმევას კინომუსიკის შექმნისთვის“.<ref>Timothy Scheurer, ''Music and Mythmaking in Film'', Mcfarland, 2007 {{ISBN|978-0786431908}}. p. 41.</ref> [[მაქს შტაინერი]] და [[ერიხ კორნგოლდი]] იმავე მუსიკალური წარმომავლობისა იყვნენ, როგორც შტრაუსი და მისი სტილისკენ ბუნებრივად იყვნენ მიდრეკილნი. როგორც კინოს ისტორიკოსი, როი პრენდერგასტი წერდა, „იმ დრამატული პრობლემების გადასაჭრელად, რომელსაც კინო სთავაზობდათ, შტაინერი, კორნგოლდი და ნიუმენი... პასუხებს ვაგნერის, პუჩინის, [[ჯუზეპე ვერდი|ვერდის]] და შტრაუსის მუსიკაში ეძებდნენ“.<ref>Roy Prendergast, ''Film Music: A neglected Art'', W. W. Norton & Company, 1992, {{ISBN|978 0393308747}}.</ref> მოგვიანებით, „ასე იტყოდა ზარათუშტრა“ თავად იქცა ერთ-ერთ ყველაზე ცნობილ კინომუსიკად, როცა [[სტენლი კუბრიკი|სტენლი კუბრიკმა]] 1968 წელს გამოიყენა ფილმში [[2001: კოსმოსური ოდისეა (ფილმი)|„2001: კოსმოსური ოდისეა“]]. შტრაუსის გავლენა ჩანს [[ჯონ უილიამსი|ჯონ უილიამსის]] კინომუსიკაშიც, მათ შორის, ისეთი ცნობილი ფილმებისთვის, როგორიცაა [[სუპერმენი (1978)|„სუპერმენი“]] და [[ვარსკვლავური ომები|„ვარსკვლავური ომები“]].<ref>{{cite web|url=http://www.wqxr.org/#!/story/richard-strausss-influence-film-music/|title=WQXR – New York's Classical Music Radio Station|publisher=|accessdate=29 April 2017}}</ref> შტრაუსი ყოველთვის იყო და დღესაც რჩება ერთ-ერთ ყველაზე პოპულარულ კომპოზიტორად. 2002-2010 წლებში იგი ყველაზე ხშირად შესრულებული კომპოზიტორების ათეულში იყო, როგორც ამერიკის შეერთებულ შტატებში, ისე კანადაში.<ref>{{cite web|url=http://www.americanorchestras.org/knowledge-research-innovation/orr-survey/orr-archive.html|title=ORR Archive – League of American Orchestras|publisher=|accessdate=29 April 2017}}</ref> იგი, აგრეთვე, XX საუკუნის (1860 წლის შემდეგ დაბადებულ) კომპოზიტორებს შორის ჩანაწერების რაოდენობით ხუთეულში შედის დებიუსისთან, რაველთან, [[სერგეი რახმანინოვი|რახმანინოვთან]] და [[სერგეი პროკოფიევი|პროკოფიევთან]] ერთად.<ref>{{Cite web |url=http://www.arkivmusic.com/classical/NameList?featured=1&role_wanted=1 |title=Arkivemusic |accessdate=2020-06-29 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20180622230321/http://www.arkivmusic.com/classical/NameList?featured=1&role_wanted=1 |archivedate=2018-06-22 }}</ref> === შტრაუსი, როგორც დირიჟორი === [[File:DBPB 1954 124 Richard Strauss.jpg|upright=0.8|thumb|left|1957 წელს გამოცემული საფოსტო მარკა]] შტრაუსს, დირიჟორის რანგში, როგორც თავისი, ისე სხვა გერმანელი და ავსტრიელი კომპოზიტორების მუსიკის დიდი რაოდენობის ჩანაწერები აქვს გაკეთებული. მის მიერ „ტილ ოილენშპიგელის მხიარული ოინების“ და „დონ ჟუანის“ 1929 წელს გაკეთებული ჩანაწერები ბერლინის სახელმწიფო ოპერის ორკესტრთან ერთად დიდი ხანია საუკეთესო ელექტრონულ ჩანაწერებს შორის ითვლება. „ალპური სიმფონიის“ პირველი სრული შესრულების დროს, რომელიც 1941 წელს განხორციელდა და მოგვიანებით, EMI-ს ლეიბლით გამოიცა კიდეც, შტრაუსმა ამ ნაწარმოებისთვის საჭირო დასარტყამი ინსტრუმენტების სრული კომპლექტი გამოიყენა. Koch Legacy-ს ლეიბლით გამოსულია [[კრისტოფ ვილიბალდ გლუკი|გლუკის]], [[კარლ მარია ფონ ვებერი|ვებერის]], პეტერ კორნელიუსის და ვაგნერის უვერტიურების ჩანაწერები. გერმანელი და ავსტრიელი კომპოზიტორების გამორჩევა 1920-იანი წლებიდან 1940-იან წლებამდე ბუნებრივი იყო [[პირველი მსოფლიო ომი|I მსოფლიო ომის]] შემდგომი გერმანული [[ნაციონალიზმი|ნაციონალიზმის]] პირობებში, რასაც შტრაუსი კარგად იყენებდა. 1944 წელს შტრაუსმა 80-წლის იუბილე აღნიშნა და [[ვენის ფილარმონიული ორკესტრი|ვენის ფილარმონიულ ორკესტრთან]] ერთად თავისი ყველაზე მნიშვნელოვანი საორკესტრო ნაწარმოებები ჩაწერა, ასევე, ნაკლებად ცნობილი საბალეტო მუსიკა ''Schlagobers''. ზოგიერთი მოსაზრებით, ეს ჩანაწერები უფრო მეტი მგრძნობელობით გამოირჩევა, ვიდრე შტრაუსის ადრინდელი ჩანაწერები, რომლებიც მაგნიტოფონზე იყო ჩაწერილი. Vanguard Records-მა, მოგვიანებით, ეს ჩანაწერები LP-ს სახითაც გამოსცა, ზოგიერთი მათგანი კი Preiser-ის ლეიბლით CD-ზეც არის ხელმისაწვდომი. შტრაუსის ბოლო ჩანაწერი იყო ცოცხალი შესრულება ლონდონის [[ალბერტ-ჰოლი|როიალ ალბერტ-ჰოლში]], 1947 წლის 19 ოქტომბერს Philharmonia Orchestra-სთან ერთად, სადაც თავისივე ''Burleske'' (პიანისტი ალფრედ ბლუმენი), „დონ ჟუანი“ და ''Sinfonia Domestica'' იდირიჟორა.<ref>Richard Strauss: The last concerts, CD issued by Testament SBT2 1441, 2009</ref> შტრაუსმა ჩანაწერები Hupfeld-ის და Welte-Mignon-ის პიანოლასთვისაც გააკეთა (1906). აგრეთვე, შტრაუსი იყო პირველი კომპოზიტორი, რომლის მუსიკაც კომერციულად გამოშვებულ CD-ზე მოხვდა: ეს იყო Deutsche Grammophon-ის მიერ 1983 წელს გამოცემული „ალპური სიმფონია“ [[ჰერბერტ ფონ კარაიანი|ჰერბერტ ფონ კარაიანის]] დირიჟორობით, 1980 წლის ჩანაწერი. === ჩანაწერები დირიჟორის რანგში === [[File:The orchestra and its instruments (1917) (14780185164).jpg|thumb|300px|შტრაუსი დირიჟორობის დროს (დაახლოებით 1900)]] [[პიერ ბულეზი|პიერ ბულეზის]] თქმით, შტრაუსი, როგორც დირიჟორი, „თავისი ხელობის სრულყოფილი ოსტატი“ იყო.{{sfn|Boulez|2003}} მუსიკალური კრიტიკოსი ჰაროლდ შონბერგი წერს, რომ შტრაუსი, მიუხედავად იმისა, რომ კარგი დირიჟორი იყო, ჩანაწერებში დიდ ძალისხმევას არ დებდა.{{sfn|Schonberg|1967}} შონბერგი მეტწილად ეხება [[ვოლფგანგ ამადეუს მოცარტი|მოცარტის]] მე-40 და [[ლუდვიგ ვან ბეთჰოვენი|ბეთჰოვენის]] მე-7 სიმფონიის ჩანაწერებს, ასევე, შენიშნავს, რომ შტრაუსი ბეთჰოვენის [[სიმფონია № 9 (ბეთჰოვენი)|მე-9 სიმფონიას]] „კისრისტეხით“, 45 წუთში დირიჟორობს. ბეთჰოვენის მე-7 სიმფონიის შესახებ შონბერგი წერს, რომ ჩანაწერში არ იგრძნობა ექსპრესიის, ტემპის ან ნიუანსის ცვლილება, „ნელი ნაწილი ისეთივე სწრაფია, როგორც მისი შემდგომი ''vivace''; ხოლო ბოლო ნაწილი ... 4 წუთში და 25 წამში მთავრდება, (მაშინ, როცა 7-8 წუთი უნდა გრძელდებოდეს)“.{{sfn|Schonberg|1967}} კრიტიკოსი, აგრეთვე, შენიშნავს, რომ მოცარტის სიმფონიას არ აქვს „არავითარი ძალა, არავითარი შარმი ... და მეტრონომული სიზუსტით“ სრულდება. 1994 წელს პიტერ გუტმანი ClassicalNotes.com-ზე გამოქვეყნებულ მიმოხილვაში წერს, რომ ბეთჰოვენის [[სიმფონია № 5 (ბეთჰოვენი)|მე-5]] და მე-7 სიმფონიები, ასევე, მოცარტის ბოლო სამი სიმფონიის ჩანაწერები თუმცა უჩვეულო, მაგრამ საკმაოდ კარგია.<ref>Peter Gutmann, [http://www.classicalnotes.net/reviews/strauss.html "Richard Strauss Conducts"] on classicalnotes.net</ref> === ანეკდოტები === 1891 წლის მაისში შტრაუსს [[პნევმონია|პნევმონიის]] მძიმე შემთხვევა ჰქონდა. ფელდაფინგში დასვენების დროს კრიტიკოს არტურ სეიდლს მისწერა: „სიკვდილი, შეიძლება, არც ისე ცუდი იყოს, მაგრამ მანამდე, მსურს [[ტრისტან და იზოლდა (ოპერა)|„ტრისტანი“]] ვიდირიჟორო.“<ref>Michael Kennedy, ''Richard Strauss'', Schirmer Books, New York 1976, p. 22</ref> 1948 წელს შტრაუსს [[მონტრე|მონტრეში]] ვაჟი, ფრანცი სტუმრობდა, რომელმაც უთხრა: „მამა, შეწყვიტე წერილების წერა და ჭირვეულობა, ეს კარგს არაფერს მოგიტანს. სჯობს, რამდენიმე ლამაზი სიმღერა დაწერო.“ რამდენიმე თვის შემდეგ კომპოზიტორს იქვე ფრანცის მეუღლე, ალისი ესტუმრა. წასვლამდე შტრაუსმა მაგიდაზე პარტიტურა დაუდო და უთხრა: „აი სიმღერები, რომლებიც შენმა ქმარმა შეუკვეთა.“ ეს მისი „უკანასკნელი ოთხი სიმღერა“ იყო.<ref>Michael Kennedy, ''Richard Strauss'', Schirmer Books, New York 1976, p. 112</ref> == რჩეული ნაწარმოებები == === საფორტეპიანო და კამერული === * საფორტეპიანო სონატა სი მინორი, თხზ. 5 (1880–1881) * სონატა ჩელოსა და ფორტეპიანოსთვის ფა მაჟორი, თხზ. 6 (1883) * სავიოლინო სონატა მი{{music|flat}} მაჟორი, თხზ. 18 (1888) === სიმფონიური პოემები და სხვა საორკესტრო ნამუშევრები === ==== სიმფონიური პოემების პირველი ციკლი ==== * ''Aus Italien'' („იტალიიდან“), თხზ. 16 (1886) * „დონ ჟუანი“, თხზ. 20 (1888) * „მაკბეტი“, თხზ. 23 (1888/90) * ''Tod und Verklärung'' („სიკვდილი და ფერისცვალება“), თხზ. 24 (1888–89) ==== სიმფონიური პოემების მეორე ციკლი ==== * ''Till Eulenspiegels lustige Streiche'' („ტილ ოილენშპიგელის მხიარული ოინები“), თხზ. 28 (1895) * ''Also sprach Zarathustra'' („ასე იტყოდა ზარათუშტრა“), თხზ. 30 (1896) * „დონ კიხოტი“, თხზ. 35 (1898) * ''Ein Heldenleben'' („გმირის ცხოვრება“), თხზ. 40 (1899) * ''Symphonia Domestica'' („საშინაო სიმფონია“), თხზ. 53 (1904) * ''Eine Alpensinfonie'' („ალპური სიმფონია“), თხზ. 64 (1915) ==== საბალეტო მუსიკა ==== * ''Josephslegende'' („ლეგენდა იოსებზე“), თხზ. 63 (1914) * ''Schlagobers'' („ათქვეფილი ნაღები“), თხზ. 70 (1921/22) * ''Verklungene Feste: Tanzvisionen aus zwei Jahrhunderten'' („გარდასული დღესასწაულები: საცეკვაო ხილვები ორი საუკუნიდან“), თხზ. 86 (1940). ==== სხვა საორკესტრო ნაწარმოებები ==== * სიმფონია №1 რე მინორი (1880) * სიმფონია №2 ფა მინორი, თხზ. 12 (1883) * ''Le bourgeois gentilhomme'', სიუიტა ორკესტრისთვის, თხზ. 60 (1917) * საცეკვაო სიუიტა [[ფრანსუა კუპერენი|ფრანსუა კუპერენის]] საკლავიშო პიესების მიხედვით, TrV 245, 1923 * კინომუსიკა „ვარდის რაინდისთვის“ (1925) * „იაპონური ფესტივალის მუსიკა“ (1940) * დივერტიმენტო კამერული ორკესტრისთვის ფრანსუა კუპერენის საკლავიშო პიესების მიხედვით (1942) * ''Metamorphosen'' („მეტამორფოზები“) 23 სოლო სიმებიანი საკრავისათვის (1945) === სოლო ინსტრუმენტისა დ ორკესტრისათვის === * სავიოლინო კონცერტი რე მინორი, თხზ. 8 (1882) * კონცერტი ვალტორნისთვის №1 მი{{music|flat}} მაჟორი, თხზ. 11 (1882/83) * ''Burleske'' ფორტეპიანოსა და ორკესტრისათვის(1886–1890) * „დონ კიხოტი“ ჩელოს, ალტისა და ორკესტრისათვის (1897) * კონცერტი ვალტორნისთვის №2 მი{{music|flat}} მაჟორი (1942) * კონცერტი ჰობოისათვის რე მინორი (1945) * დუეტი-კონცერტინო კლარნეტისა და ფაგოტისათვის არფასთან და სიმებიან ორკესტრთან ერთად (1947) === ოპერა === * „გუნტრამი“, ლიბრეტო კომპოზიტორის, თხზ. 25 (1892-1893, რევიზია 1940) * ''Feuersnot'' („ცეცხლის საჭიროება“), ლიბრეტო ჰანს ფონ ვოლცოგენის, თხზ. 50 (1900-1901) * „სალომე“, ლიბრეტო კომპოზიტორის, [[ოსკარ უაილდი|ოსკარ უაილდის]] „სალომეს“ ჰედვიგ ლახმანისეული გერმანული თარგმანის მიხედვით, თხზ. 54, (1903-1905) * „ელექტრა“, ლიბრეტო ჰუგო ფონ ჰოფმანსტალის, [[სოფოკლე|სოფოკლეს]] „ელექტრას“ მიხედვით, თხზ. 58, (1906-1908) * ''Der Rosenkavalier'' („ვარდის რაინდი“), ლიბრეტო ჰოფმანსტალის, თხზ. 59 (1909-1910) * ''Ariadne auf Naxos'' („არიადნე ნაქსოსიდან“), ლიბრეტო ჰოფმანსტალის, თხზ. 60 (1911-1912) * „არიადნე ნაქსოსიდან“ (მეორე ვერსია), ლიბრეტო ჰოფმანსტალის, თხზ. 60 (II) (1915-1916) * ''Die Frau ohne Schatten'' („ქალი ჩრდილის გარეშე“), ლიბრეტო ჰოფმანსტალის, [[გოეთე|გოეთეს]] მიხედვით, თხზ. 65 (1914-1917) * „ინტერმეცო“, ლიბრეტო კომპოზიტორის, თხზ. 72 (1918-1923) * ''Die ägyptische Helena'' („ეგვიპტელი ჰელენე“), ლიბრეტო ჰოფმანსტალის, [[ევრიპიდე|ევრიპიდეს]] მიხედვით, თხზ. 75 (1923-1927) * „არაბელა“, ლიბრეტო ჰოფმანსტალის, თხზ. 79 (1929-1932) * ''Die schweigsame Frau'' („მდუმარე ქალი“), ლიბრეტო [[შტეფან ცვაიგი|შტეფან ცვაიგის]], თხზ. 80 (1933-1934) * ''Friedenstag'' („მშვიდობის დღე“), ლიბრეტო იოზეფ გრეგორის, თხზ. 81 (1935-1936) * „დაფნე“, ლიბრეტო გრეგორის, თხზ. 82 (1936-1937) * ''Die Liebe der Danae'' („დანაეს სიყვარული“), ლიბრეტო გრეგორის, თხზ. 83 (1938-1940) * „კაპრიჩიო“, ლიბრეტო კლემენს კრაუსის და კომპოზიტორის, თხზ. 85 (1940-1941) === ვოკალური/საგუნდო === * "Zueignung", თხზ. 10 No. 1 * "Ruhe, meine Seele!" („დამშვიდდი, სულო ჩემო!“), თხზ. 27 №1 * "Cäcilie", თხზ. 27 №2 * "Heimliche Aufforderung" („საიდუმლო მიწვევა“), თხზ. 27 No. 3 * "Morgen!" („ხვალ!“), თხზ. 27 №4 * „ოლიმპიური ჰიმნები“ გუნდისა და ორკესტრისათვის (1934) * ''Allerseelen]]'', თხზ. 10 №8 * ''Vier letzte Lieder'' („ოთხი უკანასკნელის სიმღერა“) (1948) == სქოლიო == {{სქოლიო}} === წყაროები === * {{cite book|last=Boulez|first=Pierre|translator=Richard Strokes|year=2003|title=Boulez on Conducting: Conversations with Cécile Gilly|location=London|publisher=Faber and Faber|isbn=0-571-21967-5}} * {{cite book|last=Boyden|first=Matthew|year=1999|title=Richard Strauss|url=https://archive.org/details/richardstrauss0000boyd|location=Boston|publisher=Northeastern University Press|isbn=1-55553-418-X}} * {{cite encyclopedia|last1=Gilliam|first1=Bryan|last2=Youmans|first2=Charles|chapter=Richard Strauss|encyclopedia=[[Grove Music Online]]|year=2001|doi=10.1093/gmo/9781561592630.article.40117}} {{subscription required}} (This article is very different from the one in the 1980 ''Grove''; in particular, the analysis of Strauss's behavior during the Nazi period is more detailed.) * {{cite book|last=Kennedy|first=Michael|year=1999|title=Richard Strauss: Man, Musician, Enigma|url=https://archive.org/details/richardstraussma0000kenn|location=Cambridge UK|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0521027748}} *{{cite book|last=Reuth|first=Ralf Georg|url=https://archive.org/details/goebbels0000reut|quote=times when an artist of my rank has to ask a pipsqueak|title=Goebbels|publisher=Harcourt Brace|year=1993}} *{{cite book|last=Ross|first=Alex|year=2009|title=The Rest Is Noise: Listening to the Twentieth Century|url=https://archive.org/details/restisnoiseliste0000ross|location=New York|publisher=Farrar, Straus, and Giroux|isbn=978-0-374-24939-7}} *{{cite book|last=Schonberg|first=Harold C.|year=1967|title=The Great Conductors|url=https://archive.org/details/greatconductors00scho|location=New York|publisher=Simon & Schuster|isbn=0-671-20735-0}} *{{cite book|last=Trenner|first=Franz|year=2003|title=Richard Strauss Chronik|publisher=Verlag Dr Richard Strauss|location=Vienna|isbn=3-901974-01-6}} * {{cite book|last=Wilhelm|first=Kurt|year=1989|title=Richard Strauss: An Intimate Portrait|url=https://archive.org/details/richardstraussin0000wilh_m6b0|location=London|publisher=Thames & Hudson|isbn=0-500-01459-0}} == რეკომენდებული ლიტერატურა == * Del Mar, Norman (3 vols. 1962–1973). ''Richard Strauss: A Critical Commentary on his Life and Works''. London: Barrie & Jenkins. {{ISBN|0-214-15735-0}}. Ithaca, New York: Cornell Univ Press, 1986. {{ISBN|0-8014-9319-6}} * Dubal, David (2003), ''The Essential Canon of Classical Music'', North Point Press, {{ISBN|0-86547-664-0}}. * Gilliam, Bryan (1999). ''The Life of Richard Strauss.'' Cambridge: Cambridge University Press. {{ISBN|0-521-57895-7}}. * Kennedy, Michael. "Richard Strauss", in ''[[The New Grove Dictionary of Music and Musicians]]'', ed. Stanley Sadie. Vol. London, Macmillan Publishers Ltd., 1998. {{ISBN|1-56159-174-2}} * Kennedy, Michael (2006). ''The Oxford Dictionary of Music'', 985 pages, {{ISBN|0-19-861459-4}} * Murray, David (1998), "Richard Strauss", in Stanley Sadie, (Ed.), ''[[The New Grove Dictionary of Opera]]'', Vol. Three, pp.&nbsp;565–575. London: Macmillan Publishers, Inc. 1998. {{ISBN|0-333-73432-7}}, {{ISBN|1-56159-228-5}}. * Osborne, Charles (1991). ''The Complete Operas of Richard Strauss.'' New York City: Da Capo Press. {{ISBN|0-306-80459-X}}. * Tuchman, Barbara W. (1966, reprinted 1980). ''The Proud Tower'' chapter 6. Macmillan, London. {{ISBN|0-333-30645-7}}. *Youmans, Charles (2005). ''Richard Strauss's Orchestral Music and the German Intellectual Tradition: the Philosophical Roots of Musical Modernism.'' Bloomington: Indiana University Press. {{ISBN|0-253-34573-1}}. == რესურსები ინტერნეტში == {{Commons category}} {{Wikiquote}} * {{Britannica|568524}} * [https://web.archive.org/web/20090427205722/http://www.richardstrauss.at/html_e/17_willkommen/0fs_index.html Richard Strauss online] * [https://web.archive.org/web/20100815030543/http://www.richard-strauss-institut.de/index.php3 Richard Strauss Institute], in [https://translate.google.com/translate?hl=en&sl=de&u=http://www.richard-strauss-institut.de/&ei=eUzSTKmNH4HCsAPT-KWSCw&sa=X&oi=translate&ct=result&resnum=1&ved=0CB0Q7gEwAA&prev=/search%3Fq%3D%2522richard%2Bstrauss%2Binstitute%2522%26num%3D100%26hl%3Den%26newwindow%3D1%26safe%3Doff%26sa%3DG%26biw%3D1002%26bih%3D520%26prmd%3Dbo English] *[http://www.roh.org.uk/news/the-operas-of-richard-strauss?gclid=CMK_m8rJ0sICFSbHtAodgGAAfg Strauss unpacked: A guide to one of the 20th century's great composers, Kate Hopkins, Royal Opera House] *[[Ernest Newman]], ''[https://archive.org/details/richardstrauss00kaligoog Richard Strauss]'', John Lane: The Bodley Head, 1908. * [http://www.rsi-rsqv.de Richard-Strauss-Quellenverzeichnis (RSQV)] * {{IMSLP|id=Strauss, Richard}} * [https://www.bbc.co.uk/richardstrauss რიხარდ შტრაუსი BBC-ზე] * {{ChoralWiki}} * [http://www.elisabethschumann.org/1921diary.htm ''In America with Richard Strauss'': Elisabeth Schumann's 1921 diary] * ''Music Is a Holy Art: A Richard Strauss Celebration'' (Three-part [[WQXR-FM|WQXR]] radio documentary series) ** [http://www.wqxr.org/story/tales-well-told-strauss-tone-poems/ Part 1 – Epic Tales Well Told: The Tone Poems of Richard Strauss] ** [http://www.wqxr.org/story/strong-women-strauss-operas/ Part 2 – Strong Women Dominate Strauss Operas] ** [http://www.wqxr.org/story/enigma-richard-strauss/ Part 3 – The Enigma of Richard Strauss] * [http://webopac.hwwa.de/PresseMappe20E/Digiview_MID.cfm?mid=P017241 Newspaper clippings about Richard Strauss in the 20th Century Press Archives of the ZBW] [[კატეგორია:გერმანელი კომპოზიტორები]] aqaeh9vhpaa2e1q9sp711tqnmgc6vmk 0 76392 4408898 4363450 2022-08-18T22:49:48Z InternetArchiveBot 124291 [[ვიკიპედია:გადამოწმებადობა|შემოწმების]] მიზნით 1 წიგნის დამატება (20220818)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა მწერალი}} '''ბენჯამინ დიზრაელი, ბექენსფილდის I გრაფი''' [[ლეკვერთხის ორდენი|KG]], [[ბრიტანეთის საიდუმლო საბჭო|PC]], [[გაერთიანებული სამეფოს პარლამენტის წევრი|MP]], [[სამეფო საზოგადოების წევრი|FRS]] ({{lang-en|Benjamin Disraeli, 1st Earl of Beaconsfield}}; დ. [[21 დეკემბერი]], [[1804]], — გ. [[19 აპრილი]], [[1881]]) — [[გაერთიანებული სამეფო|ბრიტანელი]] პოლიტიკოსი, [[გაერთიანებული სამეფო|ბრიტანეთის]] ორგზის პრემიერ-მინისტრი. [[კონსერვატიული პარტია (გაერთიანებული სამეფო)|კონსერვატიული პარტიის]] წევრი, რომელსაც მთავარი წვლილი მიუძღვის [[კონსერვატიული პარტია (გაერთიანებული სამეფო)|ბრიტანეთის თანამედროვე კონსერვატიული პარტიის]] ჩამყალიბებაში, განსაზღვრა მისი პოლიტიკა და მოქმედების ფართო მასშტაბები. [[დიდი ბრიტანეთი]]ს მე-40 [[პრემიერ-მინისტრი]] [[1868]] წელს, ასევე 42-ე პრემიერი [[1874]]—[[1880]] წლებში. დიზრაელის სახელი უკავშირდება მსოფლიო საკითხებში ბრიტანეთის განსაკუთრებული გავლენის შექმნა, პოლიტიკური დაპირისპირებები [[ლიბერალური პარტია (გაერთიანებული სამეფო)|ლიბერალური პარტიის]] ლიდერთან [[უილიამ ევარტ გლადსტონი|უილიამ ევარტ გლადსტონთან]] და ''ერთიანი ერის კონსერვატიზმის'', ან ''ტორის დემოკრატიის'' იდეას. მისი დამსახურებით [[ბრიტანეთის იმპერია|ბრიტანეთის იმპერიის]] ძლიერებასა და დიდების უზრუნველყოფას ყველაზე მეტად კონსერვატიული პარტიის სახელი უკავშირდება. ის [[ებრაული]] წარმომავლობის ბრიტანეთის ერთადერთი პრემიერ-მინისტრია. იგი ასევე იყო ნოველისტი და პრემიერ-მინისტრად ყოფნის დროსაც კი აქვეყნებდა თავის ნაწარმოებებს. დიზრაელი დაიბადა [[ბლუმბსბერი]]ში, მაშინდელი [[მიდლსექსი]]ს ნაწილი. მამამისმა [[სინაგოგა]]ში კამათის შემდეგ იუდაიზმზე უარი თქვა. ბენჯამინი კი 12 წლის ასაკში [[ანგლიკანიზმი|ანგლიკანი]] გახდა. რამდენიმე წარუმატებელი მცდელობის შემდეგ დიზრაელი გახდა [[გაერთიანებული სამეფოს თემთა პალატა|თემთა პალატის წევრი]] 1837 წელს. 1846 წელს მაშინდელმა პრემიერ-მინისტრმა [[რობერტ პილი|სერ რობერტ პილმა]] პარტია ორ ნაწილად გახლიჩა მისი ინიციატივის გამო, გაუქმებულიყო [[სიმინდის კანონები]], რაც იმპორტირებულ მარცვლეულზე ტარიფის მოხსნას გულისხმობდა. დიზრაელი დაუპირისპირდა პილს და გახდა მთავარი ფიგურა პარტიაში. [[ლორდ დერბის]] მმართველობის პერიოდში, 1850-60-იან წლებში, დიზრაელი იყო [[ხაზინის კანცლერი]] და [[თემთა პალატის ლიდერი]]. 1868 წელს, დერბის პენსიაზე გასვლის შემდეგ, დიზრაელი პრემიერ-მინისტრი გახდა მანამ, სანამ წააგებდა საყოველთაო არჩევნებს. იგი დაბრუნდა ოპოზიციაში და იქ აგრძელებდა საქმიანობას, სანამ 1874 წელს პარტიამ არჩევნებში არ გაიმარჯვა, რაშიც დიზრაელის წვლილი გადამწყვეტი იყო. იგი ახლო მეგობრობას ინარჩუნებდა [[დედოფალი ვიქტორია|დედოფალ ვიქტორიასთან]], რომელმაც 1876 წელს მას [[ბექენსფილდის გრაფი|ბექენსფილდის გრაფის ტიტული]] უბოძა. დიზრაელის მეორე ვადის მმართველობა [[აღმოსავლეთის საკითხი]]ს დომინირებით ხასიათდება - [[ოსმალთა იმპერიის]] ნელ-ნელა დაშლით და სხვა ევროპული ძალების, მაგალითად რუსეთის, სურვილით, დაეკავებინა მისი ადგილი. დიზრაელიმ შეძლო, ბრიტანეთი დაეინტერესებინა სუეცის არხით და შეეძინა აქციები [[სუეცის არხის კომპანია]]ში. 1878 წელს, რუსეთის მხრიდან ოსმალეთზე მოპოვებული გამარჯვებების ფონზე, იგი მუშაობდა [[ბერლინის კონგრესი|ბერლინის კონგრესზე]] ბალკანეთში მშვიდობის მისაღწევად ბრიტანეთის სასარგებლოდ და მარადიული მტრის, რუსეთის, საზიანოდ. რუსეთზე დიპლომატიურმა გამარჯვებამ დიზრაელი ევროპის ლიდერ სახელმწიფო მოღვაწედ აქცია. მსოფლიოში მოვლენები კონსერვატორთა წინააღმდეგ განვითარდა. სადავო ომებმა [[ავღანეთი|ავღანეთსა]] და [[სამხრეთ აფრიკა|სამხრეთ აფრიკა]]ში შეარყია დიზრაელის საზოგადოებრივი მხარდაჭერა. მან ფერმერებიც გააბრაზა მაშინ, როდესაც უარი თქვა სიმინდის კანონების აღდგენაზე ცუდი მოსავლისა და იაფი იმპორტირებული მარცვლეულის საპასუხოდ. [[1880 წლის საყოველთაო არჩევნები|1880 წლის საყოველთაო არჩევნებში]] ლიბერალებმა, უილიამ გლადსტონის ხელმძღვანელობით, დაამარცხეს დიზრაელის კონსერვატორები. სიცოცხლის უკანასკნელ თვეებში დიზრაელი ოპოზიციაში გადასულ კონსერვატორებს ხელმძღვანელობდა. საკუთარი კარიერის განმავლობაში მუდმივად წერდა მხატვრულ ნაწარმოებებს. წერა 1826 წელს დაიწყო, უკანასკნელი რომანი, სახელწოდებით ''[[ენდიმიონი (დიზრაელის რომანი)|ენდიმიონი]]'', გარდაცვალებამდე ცოტა ხნით ადრე, 76 წლის ასაკში გამოაქვეყნა. ==ადრეული წლები== ===ბავშვობა=== დიზრაელი 1804 წლის 21 დეკემბერს [[ბლუმსბერი]]ში, [[ლონდონი|ლონდონში]] დაიბადა. {{refn|The street was renamed some time after 1824 as [[Theobald's Road]];<ref>Pierpoint, Robert. [https://archive.org/stream/s12notesqueries02londuoft#page/170/mode/2up "Kingsway"] ''Notes and Queries'', 26 August 1916, p. 170</ref> <ref name=b3>Blake (1967), p. 3</ref><ref>[http://www.english-heritage.org.uk/discover/blue-plaques/search/disraeli-benjamin-earl-of-beaconsfield-1804-1881 "Disraeli, Benjamin, Earl of Beaconsfield, 1804–1881"] English Heritage, accessed 20 August 2013</ref>|group= n}} იგი იყო [[ისააკ დიზრაელის]], ლიტერატურის კრიტიკოსისა და ისტორიკოსის, და მარია ბასევის მეორე შვილი და უფროსი ვაჟიშვილი.<ref name=b3/> დიზრაელის დედმამიშვილები იყვნენ სარა (1802-1859), ნაფთალი (დაიბადა და გარდაიცვალა 1807 წელს), რალფი (1809-1898) და ჯეიმსი („ჯემი“) (1813-1868). იგი განსაკუთრებულად ახლოს იყო თავის დასთან, ძმებთან კი შედარებით ცივი ურთიერთობა ჰქონდა. ოჯახი უმეტესად [[იტალია|იტალიიდან]] იყო, თუმცა დიზრაელის წინაპრები პორტუგალიელები, [[სეფარდები]], [[იტალიელი ებრაელები]] და [[აშქენაზები]]ც იყვნენ. <ref name="academia.edu">Wolf, Lucien. 1905. The Disraeli Family, "Transactions of the Jewish Historical Society of England", vol. 5, pp. 202–218. Of these surnames, Shiprut de Gabay, Cardoso, Aboab, and, most likely, Israeli are Sephardic, Basevi is of Ashkenazic origin, while Rieti was originally taken by a family whose ancestors lived in Italy for centuries; see Beider, Alexander. [https://www.academia.edu/35766905/Pseudo-Sephardic_Surnames_from_Italy] Pseudo-Sephardic Surnames from Italy. "Avotaynu: The International Review of Jewish Genealogy," vol. XXXIII, Number 3, Fall 2017, pp. 3–8 (see pp. 5–6).</ref>{{refn|Both Disraeli's grandfathers were born in Italy; Isaac's father, [[Benjamin D'Israeli (merchant)|Benjamin]], moved in 1748 from [[Venice]] to England. His second wife, Disraeli's grandmother, was Sarah Shiprut de Gabay Villareal. The maternal grandfather, Naphtali Basevi from [[Verona]], settled in London in 1762. He married in 1767 Rebecca Rieti, born in England, the daughter of Sarah Cardoso and granddaughter of Jacob Aboab Cardoso who was already born in London (from this line, Disraeli had already four generations born in the UK).<ref name="academia.edu" />|group=n}} დიზრაელი მოგვიანებით საკუთარი წარმოშობის რომანტიზირებას ახდენდა და მამის ოჯახს ესპანურ და ვენეციურ ფესვებთან აკავშირებდა. რეალურად, ისააკის ოჯახი წარჩინებული არასდროს ყოფილა, <ref name="Blake (1967), p. 6">Blake (1967), p. 6</ref> განსხვავებით დიზრაელის დედის ოჯახისგან, რომელიც რამდენიმე მნიშვნელოვან წევრს ითვლიდა, მათ შორის [[როტშილდების ოჯახი|როტშილდებს]] და [[ისააკ კარდოსო]]ს. <ref>https://ajrsem.org/wp-content/uploads/2011/02/Benjamin_Disraeli_Ezratty.pdf</ref><ref name=wolf>Wolf, Lucien. "The Disraeli Family", ''The Times'', 21 December 1904, p. 12</ref>{{refn|Disraeli's mother's ancestors included [[Isaac Aboab of Castile|Isaac Aboab]], the last [[Gaon (Hebrew)|Gaon]] of Castille, the Cardoso family (among whose members were [[Isaac Cardoso]] and [[Abraham Miguel Cardoso|Miguel Cardoso]]), the [[Rothschild family|Rothschilds]], and other prominent families; Disraeli was described in ''The Times'' as having "some of the best blood in Jewry".<ref name=wolf/>|group= n}} ისტორიკოსები დიზრაელის მიერ ოჯახის ისტორიის შეცვლას განსხვავებული მოტივებით ხსნიან: ბერნარდ გლასმანი მიიჩნევს, რომ მან ეს გააკეთა ბრიტანეთის მმართველ ელიტასთან კლასობრივი გათანაბრების მიზნით. <ref>Glassman, p. 32</ref> [[სარა ბრედფორდი]] კი თვლის, რომ იგი ვერ ეგუებოდა საკუთარ საშუალო კლასის წარმომავლობას, რაშიც არაფერი დრამატული არ იყო. <ref>Bradford, p. 1</ref> [[File:Isaac-miriam-sarah-d'israeli-125px.jpg|thumb|upright=0.5|დიზრაელის მამა, დედა და და—[[ისააკ დ'იზრაელი|ისააკი]], მარია და სარა|alt=Three portraits; a man and two women]] მისი ცხოვრებიდან სკოლის პერიოდი განსაკუთრებით საინტერესოა. ექვსი წლის ასაკიდან იგი იყო მოსწავლე [[ისლინგტონი|ისლინგტონი]]ს [[დამის სკოლა|დამის სკოლა]]ში, რომელსაც დიზრაელის ბიოგრაფები იმ დროისთვის მაღალი კლასის დაწესებულებად მიიჩნევენ. <ref name=m19>Monypenny and Buckle, p. 19</ref>{{refn|Monypenny gives his age as "six or earlier"; Parry concurs, giving his first year at Miss Roper's as 1810 or 1811;<ref>Parry, p. 1</ref> Hibbert<ref>Hibbert, p. 8</ref> and Ridley<ref>Ridley, p. 18</ref> give his age unequivocally as six. Kuhn puts his starting age as early as four.<ref>Kuhn, p. 25</ref>|group= n}} დაახლოებით ორი წლის შემდეგ, ზუსტი თარიღი არ არის ცნობილი, იგი გაგზავნეს [[ბლექჰიტი|ბლექჰიტში]], წმინდა პირანის სკოლაში. მისი იქ ყოფნის პერიოდში ოჯახში განვითარებულმა მოვლენებმა დიზრაელის განათლების მიმართულება და მისი ცხოვრება სრულად შეცვალა: მამამისმა უარი თქვა იუდაიზმზე და 1817 წლის ივლისსა და აგვისტოში ანგლიკანურ ეკლესიაში მონათლა ოთხივე შვილი. <ref name="b11"/> ისააკ დიზრაელი სერიოზულად არასოდეს აღიქვამდა რელიგიას, მაგრამ ამის მიუხედავად იგი მაინც რჩებოდა ბევის მარკსის სინაგოგის წევრად. <ref name="Blake (1967), p. 6"/> <ref name="Blake (1967), p. 6"/> {{refn|Isaac was elected, without his consent, as Warden (''parnas'') of the synagogue. He refused the post, partly lest it interfere with his literary research, and partly because he was ideologically much more liberal than the ruling orthodox group. Under the synagogue's rules he became liable for a fine of £40 for declining to serve. He refused to pay.<ref name="Bradford, p. 7">Bradford, p. 7</ref>|group= n}} მამამისი, უფროსი ბენჯამინი, მორწმუნე ადამიანი იყო და ალბათ მისი პატივისცემა იყო მთავარი მიზეზი იმისა, რომ 1813 წელს სინაგოგაში მომხდარი კამათის შემდეგ იგი მაინც არ ტოვებდა საკუთარ რელიგიურ ერთობას. 1816 წელს, უფროსი ბენჯამინის გარდაცვალებისა და სინაგოგაში მეორედ მომხდარი დაპირისპირების შემდეგ, მან თავისუფლად დატოვა კონგრეგაცია. ისააკის მეგობარმა, სოლისიტორმა [[შერონ ტერნერმა]], დაარწმუნა ის, რომ მიუხედავად ისააკის სიმშვიდისა მაშინ, როცა იგი არ მიეკუთვნებოდა არცერთ რელიგიას, ბავშვებისთვის ეს მდგომარეობა უხერხულობის გამომწვევი იქნებოდა, რაც მათი სამომავლო წარმატების შემაფერხებელიც იქნებოდა. 1817 წლის 31 ივლისს 12 წლის ბენჯამინი სწორედ ტერნერმა მონათლა.<ref name="Bradford, p. 7"/> ქრისტიანობაზე მოქცევამ ბენჯამინ დიზრაელის კარიერის პოლიტიკაში გაგრძელების საშუალება მისცა. XIX საუკუნის დასაწყისში ბრიტანული საზოგადოება არ იყო დიდად ანტისემიტური, ამას მოწმობს ისიც, რომ პარლამენტში, 1770 წლიდან, [[სამსონ გიდეონი]]ს შემდეგ, კიდევ იყვნენ ებრაელი წევრები (დეპუტატები). სანამ 1858 წელს ბრიტანეთში [[ებრაელთა დახმარების შესახებ კანონი]] არ მიიღეს, დეპუტატებს ჭეშმარიტ ''ქრისტიანულ სარწმუნოებაზე'' ფიცის დადება მოეთხოვებოდათ.<ref>Blake (1967), p. 10</ref> დაზუსტებით უცნობია, ჩაისახა თუ არა დიზრაელის სურვილი გაეკეთებინა საპარლამენტო კრარიეა ნათლობის შემდეგ, თუმცა ეჭვგარეშეა, რომ ის მწარედ ნანობდა მშობლების გადაწყვეტილებას მისი [[ვინჩესტერი|ვინჩესტერის]] სკოლაში <ref name=b8>Bradford, p. 8</ref> არ გაგზავნის შესახებ. ვინჩესტერი, როგორც ინგლისის ერთ-ერთი უდიდესი საჯარო სკოლა, პოლიტიკურ ელიტას მუდმივად აწვდიდა ელიტის ახალ წევრებს. უცნაურია , რომ ვინჩესტერის სკოლაში ისააკმა ბენჯამინის ორი უმცროსი ძმა გაგზავნა, ბენჯამინი კი ნაკლებად პრესტიჟულ სკოლაში სწავლობდა.<ref>Glassman, p. 38</ref> ამის გამო ბენჯამინმა პირდაპირი პასუხისმგებლობა დააკისრა დედას. [[ბრედფორდი]] ვარაუდობს, რომ ეს გადაწყვეტილება შეიძლება განპირობებული ყოფილიყო ბენჯამინის ებრაული გარეგნობითა და პრობლემური ჯანმრთელობით. ბენჯამინის სკოლას [[ელიეზერ კოგანი]] მართავდა. მან იქ სწავლა 1817 წლის შემოდგომის სემესტრში დაიწყო. მოგვიანებით საკუთარ განათლებას ის ასე იხსენებდა: {{quote|ორი-სამი წლის განმავლობაში ვსწავლობდი სკოლაში, რომლის რექტორიც იყო დოქტორი კოგანი, ბერძნულის მეცნიერი და ბერძენი გნოსტიკოსი პოეტების რედაქტორი. ამის შემდეგ ორი წლის განმავლობაში მე კერძო მასწავლებელთან დავდიოდი ჩემსავე საგრაფოში & ჩემი განათლება იყო კლასიკური. კიდევ ძალიან ბევრი… ბიჭური ერუდიციის სიამაყით დავარედაქტირე კერძოდ დაბეჭდილი თეოკრიტეს ნაშრომი. ეს იყო ჩემი პირველი პროდუქტი.“<ref>Disraeli (1975), p. 145</ref>|}} === 1820-იანი წლები === 1821 წლის ნოემბერში, მეჩვიდმეტე დაბადების დღემდე ცოტა ხნით ადრე, დიზრაელი [[ლონდონი|ლონდონში]], <ref name=d8>Davis, pp. 8–9</ref>[[სოლისიტორები|სოლისიტორების]] ფირმის კლერკად დაინიშნა. [[თ.ფ. მეფლსი]] იყო არამხოლოდ ახალგაზრდა დიზრაელის დამსაქმებელი და მამამისის მეგობარი, არამედ მისი პოტენციური სიმამრიც: ისააკი და მეფლსი ფიქრობდნენ, რომ ამ უკანასკნელის ერთადერთი ქალიშვილი შესაფერისი კანდიდატი იყო ბენჯამინისთვის.<ref>Blake (1967), p. 18; and Bradford, p. 11</ref> მათ შორის მეგობრობა ჩამოყალიბდა, მაგრამ რომანი არა. <ref>Blake (1967), p. 18; and Bradford, p. 11</ref>მეფლსის კომპანიას საკმაოდ დიდი და მომგებიანი ბიზნესი ჰქონდა, ხოლო დიზრაელის პოზიცია, ბიოგრაფი დევისის დაკვირვებით, ყველა მამის საოცნებო სამსახური იყო მისი შვილისთვის. <ref name=d8/> მიუხედავად იმისა, რომ ბიოგრაფები, მათ შორის რობერტ ბლეიკი და ბრედფორდი, განმარტავენ, რომ ასეთი თანამდებობა შეუფერებელი იყო დიზრაელის რომანტიკულ და ამბიციურ ხასიათთან, მან, სავარაუდოდ, კარგი მომსახურება მიაწოდა დამსაქმებელს და როგორც შემდგომში განაცხადა, დიდი სარგებელიც მიიღო ფირმასთან თანამშრომლობისას. <ref>Blake (1967), pp. 18–19; and Bradford, p. 11</ref> იგი იხსენებდა: „მე გარკვეულწილად ვყოყმანობდი, რადგან მაშინაც ვოცნებობდი პარლამენტზე. მამაჩემის რეფერენცია ყოველთვის იყო '[[ფილიპ კარტრეტ ვები]]', რომელიც მისი ბავშვობის ყველაზე გამორჩეული დეპუტატი და სოლისიტორი გახლდათ. შეცდომაა ვიფიქროთ, რომ ის წლები, რაც ჩემი მეგობრის ოფისში გავატარე, ფუჭი იყო. მე ხშირად მინანია უნივერსიტეტთან დაკავშირებით, მაგრამ ამ შემთხვევაში ყველაფერი საპირისპიროდ იყო. <ref>Monypenny and Buckle, p. 31</ref> [[File:Dizzy-grant.jpg|thumb|left|upright|დიზრაელი, როგორც ახალგაზრდა მამაკაცი—1852 წელს დახატული რეტროსპექტიული პორტრეტი|alt=A young man of vaguely Semitic appearance, with long and curly black hair]] მეფლის ფირმაში შესვლის შემდეგ ბენჯამინმა გვარი შეიცვალა და D'Israeli-დან Disraeli-ზე გადავიდა. ამის მიზეზი უცნობია, მაგრამ ბიოგრაფი ბერნარდ გლასმანი ფიქრობს, რომ ეს გამოწვეული იყო ბენჯამინის სურვილით, თავიდან აერიდებინა დაბნეულობა მამამისთან მიმართებაში.<ref name=g100>Glassman, p. 100</ref> დიზრაელის დამ და ძმებმა სახელის ახალი ვარიანტი მიიღეს, ისააკმა და მისმა მეუღლემ კი შეინარჩუნეს ძველი ფორმა. <ref name=g100/>{{refn|Some people, notably Disraeli's opponents, continued to include the apostrophe when writing his name. [[Henry Pelham-Clinton, 5th Duke of Newcastle-under-Lyne|Lord Lincoln]] referred to "D'Israeli" in a letter to [[Robert Peel|Sir Robert Peel]] in 1846.<ref>Conacher, J B. [https://www.jstor.org/stable/557179 "Peel and the Peelites, 1846–1850"], ''The English Historical Review'', July 1958, p. 435 {{subscription}}</ref> Peel followed suit.<ref>Gash, p. 387.</ref> ''The Times'' took several years before it dropped the apostrophe and used Disraeli's spelling.<ref>"General Election", ''The Times'', 3 July 1832, p. 3; "General Election", ''The Times'', 13 December 1832, p. 3; "Mr. D'Israeli and Mr. O'Connell", ''The Times'', 6 May 1835, p. 3; "The Conservatives of Buckinghamshire", ''The Times'', 17 October 1837, p. 3; "Election Committees", ''The Times'' 5 June 1838, p. 3</ref> Even in the 1870s, towards the end of Disraeli's career, the practice continued.<ref>Wohl, Anthony. [https://www.jstor.org/stable/175985 "Dizzi-Ben-Dizzi": Disraeli as Alien"], ''The Journal of British Studies'', July 1995, p. 381, ff 22 {{subscription}}</ref>|group= n}} დიზრაელიმ მამასთან ერთად დაათვარიელა ბელგია და [[რაინის ხეობა]] 1824 წლის ზაფხულში. მოგვიანებით მან დაწერა, რომ რაინზე მოგზაურობის დროს გადაწყვიტა დაეტოვებინა თავისი პოზიცია: “იმ ჯადოსნურ წყლებზე სიარულისას გადავწყვიტე, რომ იურისტი არ ვიქნებოდი”. <ref>Blake (1967), p. 22</ref> ინგლისში დაბრუნებისთანავე, მეფლის შეთავაზებით, მან დატოვა სოლისიტორები და მიზნად დაისახა [[ბარისტერი|ბარისტერად]] დანიშვნა. იგი კიდევ ერთხელ გახდა სტუდენტი და შეუერთდა ბიძის, ნათანიელ ბასევის, და შემდეგ ბენჯამინ ოსტინის პალატებს. მათ დაარწმუნეს ისააკი, რომ დიზრაელი არასდროს გახდებოდა [[ბარისტერი]] და მისთვის ლიტერატურული კარიერის აწყობის საშუალება უნდა მიეცათ.<ref>Bradford, p. 12</ref> მან საცდელად დაიწყო წერა და გამოცემა: 1824 წლის მაისში მამამისის მეგობარს, გამომცემელ [[ჯონ მიურეი]]ს, წარუდგინა ხელნაწერი, მაგრამ მანამდე გამოართვა უკან, სანამ გადაწყვეტდა გამოსცემდა თუ არა მას. <ref>Disraeli (1982), p. 9</ref>კანონისგან გათავისუფლებულმა დიზრაელიმ გარკვეული სამუშაოები ჩაატარა მიურეისთვის, მაგრამ მთელს თავის ყურადღებას იგი არა ლიტერატურას, არამედ სააქციო ბირჟაზე სპეკულაციურ გარიგებებს უთმობდა. <ref>Blake (1967), p. 25</ref> იმ დროს სამხრეთ ამერიკის სამთო-მომპოვებელ კომპანიებში წილების ბუმი იყო. ესპანეთი შიდა აჯანყებების გამო სამხრეთ ამერიკის კოლონიებს ეტაპობრივად კარგავდა. [[ჯორჯ კანინგი]]ს მოთხოვნით ბრიტანეთის მთავრობამ არგენტინის (1824), კოლუმბიისა და მექსიკის (ორივე 1825) ახალი დამოუკიდებელი მთავრობები ცნო.<ref>Beales, Derek. [http://www.oxforddnb.com/view/article/4556 "Canning, George (1770–1827)"], Oxford Dictionary of National Biography, Oxford University Press, online edition, January 2008, accessed 23 August 2013</ref> დიზრაელიმ ინვესტიციის განსახორციელებლად ფული ისესხა. იგი დაუკავშირდა ფინანსისტ ჯ.დ. პაულზს, რომელიც გამოირჩეოდა სამთო-მომპოვებელი კომპანიის ბუმისას. 1825 წელს დიზრაელიმ პაულზის კომპანიების მხარდასაჭერად სამი ანონიმური ბროშურა დაწერა. ბროშურები ჯონ მიურეიმ გამოაქვეყნა. <ref>Zachs, William, Peter Isaac, Angus Fraser and William Lister, [http://www.oxforddnb.com/view/article/64907 "Murray family (per. 1768–1967)"], Oxford Dictionary of National Biography, Oxford University Press, online edition, May 2009, accessed 23 August 2013; and Blake (1967), p. 25</ref> {{multiple image | footer = [[John Murray (1778–1843)|ჯონ მიურეი]] და [[ჯონ გიბსონ ლოკჰარტი|J. G. Lockhart]] | width = 120 | direction = vertical | image1 = ჯონ მიურეი b1788.jpg | alt1 = | image2 = ჯონ გიფსონ ლოკჰარტი.jpg | alt2 = }} გარკვეული დროის განმავლობაში მიურეის ჰქონდა ამბიცია, რომ შეექმნა ახალი დილის გაზეთი, რომელიც კონკურენციას გაუწევდა [[The Times]]-ს. <ref name=b16/> 1825 წელს დიზრაელიმ დაარწმუნა ის, რომ უნდა გაეგრძელებინა ეს საქმე. ახალი ნაშრომი, სახელწოდებით [[„წარმომადგენელი“]], მხარს უჭერდა მაღაროებს და მის მხარდამჭერ პოლიტიკოსებს, განსაკუთრებით კენინგს. დიზრაელიმ დადებითი შთაბეჭდილება მოახდინა მიურეიზე, მაგრამ მან ვერ შეასრულა მთავარი ამოცანა, ვერ დაარწმუნა გამოჩენილი მწერალი, [[ჯონ გიბსონ ლოკჰარტი]], თავისი ნაშრომის რედაქტირებაში. ამის შემდეგ, დიზრაელის გავლენა მიურეიზე შესუსტდა და მისმა უკმაყოფილებამ ბენჯამინი გამოცემის საქმეების მიღმა დატოვა.<ref name=b16>Bradford, pp. 16–21</ref> ნაშრომმა , რიგი მიზეზების გამო, მხოლოდ ექვსი თვის განმავლობაში იარსება. ერთ-ერთი მიზეზი სამთო-მომპოვებელი საქმის ბაბლი იყო, რამაც ფაქტობრივად გაანადგურა დიზრაელი. 1825 წლის ივნისისთვის მან და მისმა ბიზნეს პარტნიორებმა დაკარგეს £7,000. დიზრაელიმ ვერ შეძლო დავალიანებების გადახდა. <ref name=dnb>Parry, Jonathan. [http://www.oxforddnb.com/view/article/7689 "Disraeli, Benjamin, earl of Beaconsfield (1804–1881)"], Oxford Dictionary of National Biography, online edition, May 2011, accessed 23 August 2013 {{subscription}}</ref> დიზრაელი მწერლობას დაუბრუნდა, რაც განპირობებული იყო ერთის მხრივ ფულის მოთხოვნილებით, ხოლო მეორეს მხრივ მიურეისა და სხვათა მიმართ შურისძიებით. ამ დროს განსაკუთრებით პოპულარული იყო “ვერცხლის-ჩანგლის ლიტერატურა“ - რომანები, რომლებიც არისტოკრატულ ცხოვრებას აღწერდნენ, გამოიცემოდა ანონიმური ავტორების მიერ და რასაც გულდასმით კითხულობდა საშუალო კლასის მკითხველი. დიზრაელის პირველი რომანი, ვივიან გრეი, რომელიც 1826-1827 წლებში ანონიმურად გამოქვეყნდა ოთხ ტომად, შეფარვით გადმოსცემდა „წარმომადგენლის“ ამბებს.<ref name=dxii>Disraeli (1975), p. xii</ref> ის კარგად გაიყიდა, თუმცა ავტორის აღმოჩენის შემდეგ დიდი გაკიცხვა დაიმსახურა. <ref name=dxii/>დიზრაელიმ ვერ გადაინაცვლა მაღალ საზოგადოებაში, რადგანაც მის წიგნში ძალიან ბევრი [[სოლეციზმი]] იყო. კრიტიკოსები სიმკაცრით გამოირჩეოდნენ როგორც ავტორის, ისე წიგნის მიმართ. უფრო მეტიც, მიურეი და ლოკჰარტი თვლიდნენ, რომ დიზრაელიმ ბოროტად გამოიყენა მათი ნდობა. მიუხედავად იმისა, რომ თავად ავტორმა ეს ბრალდება უარყო, ბევრმა ბიოგრაფმა ის გაიმეორა. მოგვიანო გამოცემებში დიზრაელიმ ბევრი ცვლილება შეიტანა, რამაც მისი სატირა მნიშვნელოვნად შეარბილა. <ref>Blake (1967), pp. 42–43; Bradford, p. 25; Hibbert, p. 25; Kuhn, p. 56; and Ridley, p. 48</ref> <ref name=dnb/> დიზრაელის ბიოგრაფი, ჯონათან პერი წერს, რომ ფინანსური უკმარისობა და პირადი კრიტიკა, რაც მან 1825-1826 წლებში განიცადა, მომდევნო ოთხი წლის განმავლობაში მისი ნერვული კრიზისის მთავარ მიზეზად იქცა: “ ის ყოველთვის ხასიათზე დამოკიდებული, მგრძნობიარე და მარტოსული იყო, მაგრამ ახლა განსაკუთრებით დეპრესიული გახდა.” <ref name=dnb/>ის ჯერ კიდევ მშობლებთან ერთად ცხოვრობდა ლონდონში, მაგრამ ოჯახის ექიმის რეკომენდაციით, რომელიც ჰაერის გამოცვლას ურჩევდა მას, საცხოვრებელი რამდენჯერმე შეიცვალა.<ref>Blake (1982), p. 5</ref> ===1830-1837 წლები=== 1830-31 წლებში დიზრაელიმ თავისი დის საქმროსთან, უილიამ მერედიტთან ერთად სამხრეთ ევროპაში იმოგზაურა.{{refn|En route, the pair met [[Giovanni Battista Falcieri]] ("Tita"), [[Lord Byron]]'s former manservant, who joined them and subsequently returned to England with Disraeli.<ref>Blake (1967), pp. 52 and 62</ref>|group= n}} მოგზაურობა ნაწილობრივ დააფინანსა მაღალი საზოგადოების კიდევ ერთმა რომანმა, „ახალგაზრდა ჰერცოგმა“, რომელიც დაწერილია 1829–30 წლებში. 1831 წლის ივლისში, ქაიროში მერედიტის ჩუტყვავილათი გარდაცვალების გამო მათი მოგზაურობა ვადაზე ადრე დასრულდა.{{refn|After Meredith's death, Sarah Disraeli never married. She devoted the rest of her life to her family.<ref>Bradford, p. 43</ref>|group= n}} მიუხედავად ამ ტრაგედიისა და შეძენილი ვენერიული დაავადებისა, დიზრაელი ამ მოგზაურობას ახალ გამოცდილებად თვლიდა. პერის სიტყვებით, მან „შეიტყო ფასეულობების შესახებ, რომლებიც, როგორც ჩანს, უარყოფილი იყო მისი იზოლირებული თანამემამულეებისთვის.“ მოგზაურობამ ხელი შეუწყო მის თვითშეგნებას, ზნეობრივ რელატივიზმს და ინტერესს აღმოსავლეთის რასობრივი და რელიგიური დამოკიდებულების მიმართ.”<ref name=dnb/>ბლეიკი ტურს თვლის, როგორც დიზრაელის მთელი კარიერის ერთ – ერთ განმავითარებელ გამოცდილებას: „მიღებული შთაბეჭდილებები ცხოვრების ბოლომდე გაჰყვა მას. მათ განაპირობეს მისი დამოკიდებულება ზოგიერთ ყველაზე მნიშვნელოვან პოლიტიკურ პრობლემასთან დაკავშირებით, რომელსაც იგი წინა წლებში იჩენდა- განსაკუთრებით აღმოსავლეთის საკითხთან მიმართებაში. ამ გამოცდილებამ დიზრაელის შემდგომი რომანები გაამრავალფეროვნა.“<ref>Blake (1982), p. 3</ref> დიზრაელიმ მოგზაურობის შემდეგ ორი რომანი დაწერა. ''[[კონტარინი ფლიმინგი]]'' (1832) მისი ავტოპორტრეტი იყო. მას ახლავს წარწერა „ფსიქოლოგიური ავტობიოგრაფია“ და გმირის ხასიათის კონფლიქტურ ელემენტებს აღწერს: გაორება, რომელიც გამოწვეული იყო ჩრდილოეთელი და ხმელთაშუაზღვისპირელი წინაპრებისგან, მეოცნებე მხატვარი და თამამი მოქმედების ადამიანი. როგორც პერი აღნიშნავს, წიგნი მთავრდება პოლიტიკური შენიშვნით, რომელშიც მოცემულია ევროპის პროგრესი "ფეოდალურიდან ფედერალურ პრინციპებამდე".<ref name=dnb/> მომდევნო წელს გამოცემული [[ალროის მშვენიერი ზღაპარი]] ასახავდა შუა საუკუნეების ებრაელის პრობლემებს პატარა, მხოლოდ ებრაულ სახელმწიფოსა და დიდ იმპერიას შორის გადაწყვეტილების მიღებისას, რომელიც გაცილებით უფრო მრავლისმომცველია.<ref name=dnb/> [[File:Croker-lyndhurst-henrietta-ladylondonderry.jpg|thumb|left|დიზრაელის მეგობრები და მოკავშირეები 1830-იან წლებში: საათის მიმართულებით ზედა მარცხენა კუთხიდან—[[ჯონ ვილსონ კროკერი|კროკერი]], [[ჯონ კოპლი, 1st Baron Lyndhurst|ლინდჰარსთი]], ჰენრიეტა სიკი და [[Frances Vane, Marchioness of Londonderry|ლედი ლონდონდერი]]|alt=Two men and two women]] ორი რომანის გამოქვეყნების შემდეგ, დიზრაელიმ განაცხადა, რომ იგი აღარ დაწერდა საკუთარ თავზე. <ref>Monypenny and Buckle, p. 236.</ref> 1832 წელს, [[რეფორმების კანონპროექტი]]ს დიდი კრიზისის დროს მას უკვე ჰქონდა ყურადღება მიმართული პოლიტიკის მიმართ. მან თავისი წვლილი შეიტანა ანტი-უიგის ბროშურაში, რომელიც რედაქტირებულია [[ჯონ უილსონ კროკერი]]ს მიერ და გამოაქვეყნა მიურეიმ სათაურით: „ინგლისი და საფრანგეთი: ან მინისტრული გალომანიის სამკურნალო საშუალება“. თორის გამოცემის არჩევანი უცნაურად მიიჩნიეს დიზრაელის მეგობრებმა და ნათესავებმა, რომლებიც მას უფრო [[რადიკალი|რადიკალად]] თვლიდნენ. დიზრაელიმ აღნიშნა: ”შეუძლებელია რაიმე რეფორმის ზოგადი ღონისძიების საწინააღმდეგო რამ გამოდგეს ჩემი კალმიდან”.<ref>Blake (1967), p. 271</ref> დიზრაელის იმდროინდელ პოლიტიკურ შეხედულებებზე გავლენას ახდენდა მის მეამბოხე განწყობა დაეტოვებინა საკუთარი კვალი. ამ პერიოდში პოლიტიკაში დომინირებდნენ არისტოკრატები და რამოდენიმე ძლევამოსილი თემთა პალატის წევრი. ვიგები (The Whigs) იმ ლორთა პალატის შთამომავლები იყვნენ, რომლებმაც 1689 წელს კანონპროექტი გაატარეს უფლებების შესახებ. თორები (Tories) მეფესა და ეკლესიას უჭერდნენ მხარს და მაქსიმალურად ცდილობდნენ პოლიტიკური ცვლილებების პრევენციას. რეფორმების მომხრე ძალა იყვნენ რადიკალები, ძირითადად ჩრდილოელი ამომრჩევლები. ისინი ყველაზე ძლიერად იცავდნენ აზრს, რომ რეფორმები აუცილებლად უნდა გაგრძელებულიყო. დიზრაელის დამოკიდებულება თორებისა და ვიგების მიმართ იყო შემდეგნაირი:"თორიზმი გაცვეთილია და არ შემიძლია ვიყო ვიგი." სწორედ ამიტომ, 1832 წლის ორ უმნიშვნელოვანეს არჩევნებში დიზრაელი წარუმატებლად იდგა რადიკალების გვერდით. [[File:O'connell-Labouchere.jpg|thumb|დიზრაელის ოპონენტები: [[Daniel O'Connell|ო'კონელი]] და [[Henry Labouchere, 1st Baron Taunton|ლაბუშერი]]|alt=Two men of Victorian appearance]] დიზრაელის პოლიტიკური შეხედულებები გარკვეულწილად მოიცავდა რადიკალურ პოლიტიკას, განსაკუთრებით საარჩევნო სისტემის დემოკრატიულ რეფორმას, აგრეთვე თორიულ პოლიტიკას, მათ შორის [[პროტექციონიზმი|პროტექციონიზმს]]. მან დაიწყო მოძრაობა თორიულ წრეებში. 1834 წელს იგი [[სერ ფრენსის სიკი|სერ ფრენსის სიკის]] ცოლმა [[ჰენრიეტა სიკი|ჰენრიეტა სიკმა]], გააცნო ყოფილ კანცლერს, ლორდ ლინდჰურსტს. ჰენრიეტას რომანი ჰქონდა ლინდჰურსტთან, მაგრამ დიზრაელსა და მას პირველი შეხვედრისთანავე მოეწონათ ერთმანეთი და ახალი რომანი წამოიწყეს. 1835 წელს დიზრაელი უკანასკნელად იდგა, როგორც რადიკალი High Wycombe-ში. მოგვიაებით 1835 წელს ტონტონში მიმდინარე არჩევნებისას დიზრაელი იბრძოდა, როგორც თორი. არცევნების პერიოდში მან მტერი შეიძინა ირლანდიელი დეპუტატს დენიელ ო'კონელის სახით, რომელიც შეცდომაში შეიყვანეს პრესის არაზუსტი ცნობებით, ფიქრობდა, რომ დიზრაელიმ მას ცილი დასწამა არჩევნებისას; მან ღია თავდასხმა წამოიწყო დიზრაელის წინააღმდეგ და ის შემდეგი სიტყვებით მოიხსენია: "ქვეწარმავალი........ხალხის მიერ ორ არჩევნებზე დაწუნებული, რათა კონსერვატორი გამხდარიყო. ის ყველა თვისებას ფლობს ცვლილების საჭიროდ:თაღლითობა, ეგოიზმი, გარყნილება, არაპრინციპულობა და ა.შ. მისი სახელიდან ჩანს, რომ ის ებრაული წარმოშობისაა. ცუდ ტერმინად არ ვიყენებ; ბევრი ყველაზე პატივსაცემი ადამიანი ებრაელია. მაგრამ, როგორც ყველა საზოადოებაში, არსებობს მორალური თავხედობის ყველაზე დაბალი და ამაზრზენი დონე; და მათ შორის მე ვუყურებ ბატონ დიზრაელს, როგორც ყველაზე უარესს." საპასუხოდ დიზრაელმა 60 წლის ო'კონელის ვაჟთან დუელი მოისუვრა, რის გამოც ის დააპატიმრეს. საჯარო კამათმა დიზრაელსა და ირლანდიელ დეპუტატს შორის მოჰყვა ის, რომ დიზრაელი მოექცა პრესის ყურადღების ქვეშ და გახდა ფართო საზოგადოებისათვის ცნობილი. მან არჩევნებზე ვერ დაამარცხა ვიგის წარმომადგენელი ჰენრი ლაბუშერი. ეს გასაკვირი არც იყო, ვინაიდან თორის პარტია ტონტონის ოლქს თავიდანვე წაგებულად მიიჩნევდა. მიუხედავად ამისა, დიზრაელის ასპარეზი ამ არჩევნებში უშედეგო არ ყოფილა. მან მოწინააღმდეგის ამომრჩეველთა ხმები 170-მდე დაიყვანა. ეს იყო დიზრაელის პირველი წარმატებული ნაბიჯი მომავალი გამარჯვებებისაკენ. ლინდჰერსტის წახალისებით დიზრაელი მიუბრუნდა წერას მისი ახლად მიღებული პარტიისთვის. 1835 წელს მან გამოაქვეყნა ნაშრომი სახელად "Vindication of the English Constitution." ის ლინდჰერსტისათვის მიძღვნილი ღია წერილის ფორმით არსებობდა, სადაც ბენჟამინი, ბრედფორდსის აზრით, ასახავდა პოლიტიკურ ფიოლოსოფიას, რომელსაც ავტორი სიცოცხლის ბოლომდე იზიარებდა. ნაშრომში კარგად არის გადმოცემული არისტოკრატიული მთავრობის ღირებულებები, პოლიტიკური დოგმებისადმი ზიზღი და თორის პარტიის პოლიტიკის მოდერნიზაცია. მომდევნო წელს მან დაწერა სატირების სერია იმდროინდელი პოლიტიკოსების შესახებ, რომელიც გამოაქვეყნა The Times-ში, სახელწოდებით "Runnymede". ავტორის სამიზნეები იყვნენ ვიგები, როგორც ერთი მთლიანი პარტია და ასევე მისი წევრები, ირლანდიელი ნაციონალისტები და პოლიტიკური კორუფცია. ერთ-ერთი სატირის დასასრული შემდეგნაირია: "ინგლისელი ერი იბრძვის, რათა თავი დაიხსნას გარყვნილი ოლიგარქიის, ბარბაროსული სექტანტიზმისა და ლორდებისაგან. ამრიგად, ლორდთა პალატა ამ მომენტში წარმოადგენს ყველაფერს ამ სფეროში, გარდა ვიგი ოლიგარქებისა, მათი იარაღები - დისენტერები (კონფლიქტის ჩამომგდებნი) და მათი ბატონები - ირლანდიელი მღვდლები. ამასობაში, ვიგები ყვირიან, რომ არის "შეჯახება!" მართალია, არის კოლიზია, მაგრამ ეს არ არის შეჯახება უფალსა და ხალხს შორის, არამედ მინისტრებსა და კონსტიტუციას შორის." დიზრაელი ახლა მტკიცედ იყო თორის პარტიაში. იგი 1836 წელს აირჩიეს Tory Carlton კლუბში. 1837 წელს უილიამ მეოთხის გარდაცვალების შემდეგ დედოფალი ვიქტორია ეხმარებოდა ბენჟამინს წარმატების მიღწევაში. მომდევნო არჩევნებისათვის დიზრაელი თორის საპარლამენტო კანდიდატად წარადგინეს. === პირველი დამოუკიდებელი ნაბიჯები === [[ფაილი:Young disraeli.jpg|thumb|left|ახალგაზრდა დიზრაელი]] იურიდიულ კანტორაში ბენჯამენმა შეამჩნია, რომ მისი კლიენტების დიდი რაოდენობა მდიდრდებოდა სამხრეთ ამერიკის [[ოქრო]]ს საბადოების მეშვეობით. დიზრაელიმ გადაწყვიტა ეთამაშა ბირჟაზე. თავიდან მან დადო მცირე თანხა აქციების დაწევაზე, როდესაც წააგო, თანხა გაზარდა. ამ ფინანსურმა ოპერაციებმა იგი დაახლოვეს ახალგაზრდა ფინანსისტთან [[ჯონ დეიტონ პოუელსი|ჯონ დეიტონ პოუელსთან]]. ამავე დროს, დიზრაელის მამის მეგობარმა - [[მერეი]]მ გადაწყვიტა გაზეთის გამოცემა და რედაქტორად დიზრაელი აიყვანა. დაბიშვნის შემდეგ, დიზრაელიმ გადაწყვიტა [[ლოქართი]]ს - სერ [[ვალტერ სკოტი]]ს ნათესავის - გამოძახება. ამავე დროს დიზრალი და პოუელსი აგრძელებენ ბირჟაზე თამაშს. ამ თამაშმა სავალალო შედეგი გამოიღო - [[ჯონ დეიტონ პოუელსი]] გაკოტრდა, ხოლო დიზრაელიმ და მისმა მეგობარმა დაკარგეს 7000 გირვანქა სტერლინგი. 20 წლის დიზრაელის იმწამცვე გამოუჩნდა კრედიტორები, ხოლო მეგობრების უმრავლესობამ იგი მიატოვა. დიზრაელისთვის ყველაზე მტკივნეული აღმოჩნდა მისი გაზეთიდან გაშვება. 1837 წლის ივლისის არჩევნებში დიზრაელიმ თემთა პალატაში მოიპოვა ადგილი კიდევ ერთ ადამიანთან ერთად (ორივე კონსერვატორი იყო). მეორე ადამიანი იყო [[ვინჰემ ლევისი]], ვინც დიზრაელის საარჩევნო კამპანიას ფინანსურად ეხმარებოდა. [[ლევისი]] შემდეგ წელს გარდაიცვალა. ამავე წელს დიზრაელიმ გამოაქვეყნა ნოველა, სახელწოდებით [["ჰენრიეტას ტაძარი"]], რომელშიც აღწერილი იყო ჰენრიეტას ვნებიანი სიყვარული. ამის შემდეგ დიზრაელიმ კიდევ რამდენიმე რომანი გამოაქვეყნა. მათ შორისაა Venetia, რომანი, რომელიც დაფუძნებულია შელისა და ბაირონის პერსონაჟებზე. [[File:Mary-anne-disraeli.jpg|thumb|მერი ენი ლევისი {{circa|1820–30}}|alt=A portrait of a young woman with elaborately styled brown hair, tied up with a blue bow]] დიზრაელიმ თავისი პირველი სიტყვა პარლამენტში 1837 წლის 7 დეკემბერს წარმოთქვა. მისი პირველი სიტყვები პარლამენტში შემოიფარგლებოდა კონფლიქტით ო'კონელის წინააღმდეგ, რომელმაც მკაცრად გააკრიტიკა ბენჟამინის გამოსვლა. მიუხედავად ინციდენტისა, დიზრაელი უფრო მეტად მოექცა პარლამენტის წევრების ყურადღების ცენტრში. მალე მის ერთგულ მხარდამჭერად იქცა პარტიის ლიდერი [[რობერტ პილი]], რომლი სპოლიტიკურ შეხედულებებსაც დიზრალი იზიარებდა მიუხედავად იმისა, რომ პარტია თორი ეწინაღმდეგებოდა მას. 1839 წელს დიზრაელი [[მერი ენი ლევისზე]] დაინიშნა, რომელიც ვინჰემ ლევისის ქვრივი იყო. შორიდან ეს ქორწინება ანგარებიანი ჩანდა მერი ენ ლევისის მაღალი შემოსავლის გამო, თუმცა წყვილი ერთმანეთთან სიახლოვეს ბოლომდე ინარჩუნებდა მერი ენის გარდაცვალებამდე. ბენჟამინი და მერი ენი 30 წელზე მეტხანს იყვნენ დაქორწინებულნი. მერი ენი ამბობდა:"დიზრაელმა ფულის გამო მომიყვანა ცოლად, თუმცა კიდევ რომ ჰქონოდა შანსი, ის ამას სიყვარულის გამო გააკეთებდა." 1841 წლის საყოველთაო არჩევნებზე საარჩევნო ოლქის ორი ადგილიდან ერთ-ერთი მიუხედავად სერიოზული წინააღმდეგობისა და მძიმე ვალისა. ვიგის პარტიისთვის ეს იყო ყველაზე მასიური დამარცხება. პილი პრემიერ მინისტრი გახდაკი დიზრაელი იმედოვნებდა მინისტრობის თანამდებობას, რაც არარეული იყო. მიუხედავად იმისა, რომ, იმედგაცრუებული იყო დარბაზის უკანა სკამებზე დარჩენით, მან განაგრძო პილის მხარდაჭერა 1842 და 1843 წლებში და ცდილობდა დაემკვიდრებინა თავი საგარეო საქმეთა და საერთაშორისო ვაჭრობის ექსპერტად. დიზრაელი ასევე იზიარებდა ჩარტიზმის ზოგიერთ მიზნებს და მხარს უჭერდა მიწის მფლობელი არისტოკრატიისა და მუშათა კლასის ალიანსს ვაჭრებისა და ახალი მრეწველების მზარდი ძალაუფლების წინააღმდეგ საშუალო კლასში. მას შემდეგ, რაც დიზრაელიმ ფართო აღიარება მოიპოვა 1842 წლის მარტში ლორდ პალმერსტონის წინააღმდეგ დებატებში გამარჯვებით, მას მხარი დაუჭირეს იდეალისტების პატარა ჯგუფმა, რომლებთან ერთად ბენჯამინმა ჩამოაყალიბა ახალგაზრდა ინგლისელების გუნდი. ისინი თვლიდნენ, რომ მიწის მფლობელებმა თავიანთი ძალა უნდა გამოიყენონ ღარიბების დასაცავად საშუალო კლასის ბიზნესმენების მიერ ექსპლუატაციისგან. მრავალი წლის განმავლობაში დიზრაელი თავის საპარლამენტო კარიერაში იმედოვნებდა, რომ ის შექმნიდა თორი-რადიკალების ალიანსს, თუმცა უშედეგოდ. 1867 წლის რეფორმის აქტამდე მუშათა კლასს არ ჰქონდა ხმა და, შესაბამისად, მცირე პოლიტიკური ძალაუფლება ჰქონდა. მიუხედავად იმისა, რომ დიზრაელიმ პირადი მეგობრობა დაამყარა ლანკაშირის მწარმოებელთან და წამყვან რადიკალთან, ჯონ ბრაითთან, დიზრაელიმ ვერ შეძლო ბრაიტის დარწმუნება, შეეწირა თავისი განსხვავებული პოზიცია საპარლამენტო წინსვლისთვის. როდესაც დიზრაელიმ სცადა 1852 წელს ტორი-რადიკალების კაბინეტის უზრუნველყოფა, ბრაიტმა უარი თქვა. დიზრაელი თანდათანობით გახდა პილის მთავრობის მწვავე კრიტიკოსი, ხშირად მიზანმიმართულად იკავებდა პოზიციებს, რომლებიც ეწინააღმდეგებოდა მისი ნომინალური ხელმძღვანელის პოზიციას. ამ შემთხვევებიდან ყველაზე ცნობილი იყო მაინუტის გრანტი 1845 წელს და სიმინდის კანონების გაუქმება 1846 წელს. თუცა, აღსანიშნავია, რომ ახალგაზრდა დეპუტატი მოწინააღმდეგედ დაუდგა თავის ლიდერს ჯერ კიდევ 1843 წელს ირლანდის და შემდეგ საგარეო პოლიტიკის ინტერვენციების საკითხზე. ვაჭრობის საბჭოს პრეზიდენტი, უილიამ გლადსტონი, Maynooth Grant-ის მიზეზიტ გადადგა დაკავებული თანამდებობიდან. სიმინდის კანონებით დაწესებული ტარიფები იმპორტირებულ ხორბალზე, ერთის მხრივ იცავდა ბრიტანელ ფერმერებს უცხოური კონკურენციისგან, მაგრამ პურის ღირებულება სულ უფრო იმატებდა. პილი იმედოვნებდა, რომ სიმინდის კანონების გაუქმება და ბრიტანეთში იაფი ხორბლის შემოდინება შეამსუბუქებდა ღარიბთა მდგომარეობას და განსაკუთრებით ირლანდიაში კარტოფილის კულტურების წარუმატებლობით გამოწვეულ ტანჯვას - დიდ შიმშილს. 1846 წლის დასაწყისში პარალმენტში განხეთქილბა იყო თავისუფალი ვაჭრობის მომხრეებსა და პროტექციონისტებს შორის სიმინდის კანონების გაუქმებასთან დაკავშირებით. პროტექციონისტები დიზრაელისა და ლორდ ჯორჯ ბენტინკის გარშემო გაერთიანდნენ. აღმოსავლეთ სომერსეტის დეპუტატ უილიამ მაილსმა დიზრაელს მოუწოდა საკუტარი პარტიის მართვაზე პასუხისმგებლობის აღება, რაზეც ბენჟამინმა უარი განაცხადა, ვინაიდან ბენტინკმა შესთავაზა ხელმძღვანელობა, თუკი მას მხარს დაუჭერდა. დიზრაელიმ 1860 წლის 11 ივნისს სერ უილიამ მაილსისადმი მიწერილ წერილში განაცხადა, რომ მას სურდა დახმარება, „რადგან ადრეული წლებიდან მე ყოველთვის ვიზიარებდი ინგლისის მიწათმფლობელთა ინტერესებს“. თავისუფალი ვაჭრობის მომხრე კონსერვატორების ("პეელიტები"), რადიკალებისა და ვიგების ალიანსი გაუქმდა, პარტია კი დაიყო: პეელიტები გადავიდნენ ვიგებისკენ, ხოლო "ახალი" კონსერვატიული პარტია შეიქმნა პროტექციონისტების გარშემო, დიზრაელის, ბენტინკისა და ლორდ სტენლის მეთაურობით (მოგვიანებით ლორდ დერბი). სიმინდის კანონების გაუქმების გამო თორის პარტიაში განხეთქილებამ დიდიგავლენა მოახდინა დიზრაელის პოლიტიკურ კარიერაზე:თითქმის ყველა თორის პარტიის წარმომადგენელი პოლიტიკოსი, რომელსაც თანამდებობაზე ყოფნის გამოცდილება ჰქონდა, მიჰყვებმხარს უჭერდა პილს, რის გამოც ბენჟამინმა ლიდერობა დაკარგა. ბლეიკის სიტყვებით, "[დიზრაელი] აღმოჩნდა თითქმის ერთადერთი ფიგურა მის მხარეს, რომელსაც შეეძლო ორატორობა, რაც აუცილებელია პარლამენტის ლიდერისთვის. არგილის ჰერცოგი წერდა, რომ დისრაელი "ის იყო სუბალტერნის მსგავსი. დიდ ბრძოლაში, სადაც ყველა ზემდგომი ოფიცერი დაიღუპა ან დაიჭრა". თუკი თორების პარტიას შეეძლო მოეპოვებინა საარჩევნო მხარდაჭერა, რომელიც აუცილებელია მთავრობის ფორმირებისთვის, მაშინ დიზრაელს ახლა თითქოს გარანტირებული ჰქონდა მაღალი თანამდებობა. თუმცა, ის თანამდებობას დაიკავებდა საკუთარ გუნდთან ერთად, რომლებსაც ან ძალიან მცირე გამოცდილება ჰქონდათ ან კი სრულიად ამოუცდელები იყვნენ პოლიტიკურ საკითხში. მართლაც, დიზრაელიმ მოიპოვა წარმატება, დომინანტობა ჩამოართვა თორთა პარტიას, 1874 წლამდე კონსერვატორები თემთა პალატის უმრავლესობას აღარ წარმოადგენდნენ. პილმა პარლამენტის მეშვეობით წარმატებით მოახერხა „სიმინდის კანონების“ გაუქმება, თუმცა შემდეგ მისი მტრების მიერ შექმნილ ალიანსთან დამარცხდა ირლანდიის კანონისა და წესრიგის საკითხზე; 1846 წლის ივნისში კი ის თანამდებობიდან გადადგა. თორის პარტია ისევ გაყოფილი რჩებოდა, ამიტომ დედოფალმა ლორდ ჯონ რასელს, ვიგის ლიდერს უხმო. 1847 წლის საყოველთაო არჩევნებში დიზრაელი წარმატებით იდგა ბუკინგემშირის საარჩევნო ოლქში. თემთა ახალ პალატას უფრო მეტი კონსერვატი წევრი ჰყავდა, ვიდრე ვიგის წევრები, მაგრამ ტორის სქიზმის სიღრმემ მისცა რასელს საშუალება განეგრძო მმართველობა. კონსერვატებს სახალხო კრებაში ბენტინკი, ხოლო ლორდებში სტენლი ხელმძღვანელობდნენ. 1847 წელს მცირე პოლიტიკური კრიზისი შეიქმნა, რომელმაც ბენტინკი ჩამოაშორა ხელმძღვანელობას და ხაზი გაუსვა დიზრაელის უთანხმოებას საკუთარ პარტიასთან. იმ წლის საყოველთაო არჩევნებში ლიონელ დე როტშილდი ლონდონში დაბრუნდა, თუმცა როგორც ებრაელს, მას არ შეეძლო ერთგულების ფიცის დადება დადგენილი ქრისტიანული ფორმით და, შესაბამისად, ვერ დაიკავა თავისი ადგილი. ლორდ ჯონ რასელმა, ვიგის ლიდერმა, რომელმაც პილი შეცვალა პრემიერ-მინისტრის პოსტზე და როტშილდის მსგავსად, ლონდონის ქალაქის წევრი იყო, თემებს შესთავაზა, რომ ფიცი შეცვლილიყო, რათა ებრაელებს პარლამენტში შესვლის საშუალება მისცემოდათ. დიზრაელი ამ წინადადების სასარგებლოდ ლაპარაკობდა, ამტკიცებდა, რომ ქრისტიანობა იყო "დასრულებული იუდაიზმი" და თემთა პალატას ეკითხებოდა: "სად არის თქვენი ქრისტიანობა, თუ არ გჯერათ მათი იუდაიზმის?". რასელისა და დიზრაელის მომავალ მეტოქეს, გლადსტონს მიაჩნდა, რომ დიზრაელის გამოსვლა ძალიან გაბედული იყო, თუმცა ეს გამოსვლა მისმა პარტიამ ცუდად მიიღო. ტორიები და ანგლიკანებიც მტრულად იყვნენ განწყობილნი ამ კანონპროექტის მიმართ. სამუელ უილბერფორსი და ოქსფორდის ეპისკოპოსიც კატეგორიულად ეწინააღმდეგებოდნენ ამ კანონპროექტს და მიაჩნდათ, რომ რასელი ამ კანონპროექტით ებრაელებს უხდიდა სამაგიეროს არჩევნებში დახმარებისთვის. დიზრაელის გარდა, მომავალი პროტექციონისტული კაბინეტის ყველა წევრმა პარლამენტში ამ კანონპროექტის წინააღმდეგ მისცა ხმა. ლორდ ჯონ მანერსი, რომელიც ჯერ კიდევ არ იყო დეპუტატი,  როტშილდს დაუპირისპირდა მაშინ, როდესაც ეს უკანასკნელი ხელახლა წარდგა არჩევნებში 1849 წელს. საბოლოოდ კანონპროექტი კენჭისყრის შედეგების მიხედვით გაუქმდა. დებატების შემდეგ ბენტინკმა დატოვა ხელმძღვანელობა და მისი ადგილი დაიკავა ლორდ გრანბიმ. დიზრაელი საკუთარმა გამოსვლამ, რომელსაც ბევრი მისი პარტია მკრეხელურად მიაჩნდა, დააზარალა. სანამ ეს ინტრიგები ხდებოდა, დიზრაელი მუშაობდა ბენტინკის ოჯახთან ერთად, რათა მიეღო საჭირო დაფინანსება ჰიუგენდენ სასახლის შესაძენად, ბუკინგემშირში. აგარაკების ფლობა და საოლქო საარჩევნო ოლქის მმართველობა არსებითად ითვლებოდა პარტიის ლიდერობის ამბიციების მქონე ტორებისთვის. დიზრაელი და მისი ცოლი ქორწინების ბოლომდე მონაცვლეობდნენ ჰიუგენდენსა და ლონდონში რამდენიმე სახლს შორის. მოლაპარაკებები 1848 წლის 21 სექტემბერს ბენტინკის მოულოდნელმა გარდაცვალებამ გაართულა, მაგრამ დიზრაელიმ 25000 ფუნტის ოდენობით სესხი აიღო ბენტინკის ძმებისგან, ლორდ ჰენრი ბენტინკისა და ლორდ ტიჩფილდისგან. დანიშვნიდან ერთ თვეში გრანბიმ თემის ხელმძღვანელის თანამდებობა დატოვა, რადგან თავს არაადეკვატურად მიიჩნევდა ამ პოსტისთვის და პარტია პარლამენტის სესიის დარჩენილ სხდომებზე ლიდერის გარეშე ფუნქციონირებდა. შემდეგი სესიის დასაწყისში, საქმეებს აწარმოებდა გრანბის, დიზრაელის და ჯონ ჩარლზ ჰერისის ტრიუმვირატი - რაც მიუთითებს დაძაბულობაზე დისრაელისა და პარტიის დანარჩენ წევრებს შორის, რომლებსაც სჭირდებოდათ დიზრაელის ნიჭი, მაგრამ არ ენდობოდნენ მას. ეს დამაბნეველი შეთანხმება დასრულდა გრანბის გადადგომით 1851 წელს; ტრიუმვირატის დანარჩენ ორ წევრს დიზრაელიმ ფაქტობრივად იგნორირება გაუკეთა.[[File:bright-peel-bentinck-stanley.jpg|thumb|left|საათის მიმართულებით ზედა მარცხენა კუთხიდან: [[John Bright|ბრაითი]], [[Robert Peel|პილი]], [[Lord George Bentinck|ბენთინკი]] და [[Edward Smith-Stanley, 14th Earl of Derby|სტენლი]]|alt=Four men]] == კაბინეტი == ===დერბის პირველი მთავრობა=== {{Main|ვინ? ვინ? მინისტრი}} [[File:14th Earl of Derby.jpg|thumb|upright|[[Edward Smith-Stanley, 14th Earl of Derby|The Earl of Derby]], Prime Minister 1852, 1858–59, 1866–68|alt=A stately-looking gentleman in a dark suit, sitting with a book]] 1851 წელს ლორდ ჯონ რასელის მთავრობამ, რიგი მიზეზების გამო, კრახი განიცადა. იგი გადადგა, თუმცა ოფისში კვლავ აგრძელებდა მუშაობას. დიზრაელი წუხდა ამაზე და იმედოვნებდა, რომ მასაც მიეცემოდა თანამდებობის დაკავების საშუალება. სტენლი უკმაყოფილო იყო თანამშრომელთა მუშაობით. 1851 წელს სტენლის მამა გარდაიცვალა და მას მემკვიდრეობით მიენიჭა ტერბის გრაფის ტიტული. რასელმა თანამდებობიდან გაათავისუფლა ლორდ პარმენსტონი, რომელსაც ამ უკანასკნელის გადაწყვეტილებით პრემიერმინისტრის თანამდებობაც ჩამოერთვა. პალმერსტონმა ეს 1852 წლის 4 თებერვალს გააკეთა, როდესაც დიზრაელის ტორებთან გააერთიანა მისი მიმდევრები და გადადგომა აიძულა რასელს. დერბის ან უნდა მიეღო ეს თანამდებობა ან რეპუტაციის შელახვის რისკი უნდა გაეწია, ამიტომ ის დათანხმდა დედოფლის კომისარს პრემიერ მინისტრის თანამდებობაზე. პალმერსტონმა უარი თქვა პოსტზე, დერბი კი მას ფინანსთა სამინისტროს კანცლერად განიხილავდა. ფინანსურ სფეროში დიდი ცოდნის არქონის მიუხედავად მეორე ვარიანტად დიზრაელი განიხილებოდა. გლადსტონმა უარი თქვა მთავრობაში შესვლაზე, დიზრაელი კი შეეძლოთ მიეზიდათ 5000 ფუნტის ოდენობის ხელფასით, რაც ხელს შეუწყობდა მისი დავალიანებების დაფარვას. მაშინ, როცა დერბი დედოფალს ახალი მინისტრების სახელებს აცნობდა ძველ ჰერცოგს უნებლიედ წამოსცდა „ვინ? ვინ?“ მომდევნო კვირეების განმავლობაში დიზრაელი პალატის ხელმძღვანელად და კანცლერად მსახურობდა. ის დედოფალს რეგულარულად უწერდა მოხსენებებს თემთა პალატაში მიმდინარე პროცესების შესახებ. დედოფალი კი ამ მოხსენებებს უცნაურად და წიგნის სტილში დაწერილად ახასიათებდა. 1852 წლის 1 ივლისს პარლამენტის სესია დასრულდა აზრით, რომ ტორები უმცირესობის სახით დიდხანს ვეღარ მართავდნენ. დიზრაელი იმედოვნებდა რომ მომავალ არჩევნებში ისინი ორმოც პროცენტიან უმრავლესობას მოიპოვებდნენ, თუმცა ამ არჩევნებს რეალურად გამარჯვებული არ ჰყოლია. დერბის მთავრობამ პარლამენტის სხდომამდე აიღო ხელში ძალაუფლება. დიზრაელის , როგორც კანცლერის მთავარი ამოცანა ისეთი ბიუჯეტის შემუშავება იყო, რომელიც დააკმაყოფილებდა პროტექციონისტურ ელემენტებს. მის მიერ წარდგენილ ბუჯეტში გადასახადები შემცირებული იყო ალაოსა და ჩაისთვის, მან გააორმაგა სახლის ფლობის გადასახადი და არ გაუუქმებია საშემოსავლო გადასახადი. დიზრაელის მიზანი იყო ისეთი პოლიტიკის შემუშავება, რომელიც მომგებიანი იქნებოდა მუშათა კლასისთვის, ეს კიდევ უფრო პოპულარულს გახდიდა მის პარტიას. მიუხედავად იმისა, რომ ბიუჯეტი არ შეიცავდა პროტექციონისტულ მახასიათებლებს, ოპოზიცია მზად იყო დიზრაელის კანცლერობის კარიერასთან ერთად დაენგია ის 1846 წელს მომხდარი მოვლენებისთვის შურისძიების გამო. დეპუტატმა [[სინდი ჰერბერტმა]] იწინასწარმეტყველა, რომ ბიუჯეტის პროექტი ჩავარდებოდა, რადგანაც „ებრაელები გაცვლას არ აკეთებენ”. [[File:Gladstone-by-Watts-1859.jpg|thumb|upright|[[William Ewart Gladstone|გლადსტონი]] 1850-იან წლებში|alt=A middle-aged man in Victorian clothes]] დიზრაელიმ ბიუჯეტი 1852 წლის 3 დეკემბერს წარადგინა, შემდეგ ის მთავრობისთვის განსახილველად მოამზადა და 16 დეკემბერს უკვე კანცლერს უნდა ეთქვა საბოლოო სიტყვა. მთავრობის კრახი ნაწინასწარმეტყველები იყო. დიზრაელი უკვე სათითაოდ ესხმოდა თავს ოპონენტებს და აღნიშნავდა რომ ის კოალიციის წინააღმდეგ იდგა, ინგლისს კი არ უყვარს კოალიციები. მისი სამსაათიანი სიტყვა განიხილება როგორც სიტყვით გამოსვლის შედევრი. როდესაც დეპუტატები გაყოფისთვის ემზადებოდნენ, გლადსტონი ფეხზე წამოდგა და გაბრაზებულმა დაიწყო სიტყვის წარმოთქმა. შეფერხებებს ადგილი ნაკლებად ჰქონდა, რადგან გლადსტონმა სრულად აიყო კონტროლი თემთა პალატაზე, დიზრაელი არასერიოზულად, ხოლო ბიუჯეტი დივერსიულად გამოაცხადა. მთავრობა 19 ხმით დამარცხდა, დერბი კი ოთხი დღის შემდეგ გადადგა. იგი აბერდინის გრაფმა შეცვალა, კანცლერად კი გლადსტონი დაინიშნა. სხვა პარტიებში დიზრაელის არაპოპულარობის გამო პარტიათა შერიგება შეუძლებელი აღმოჩნდა, ამას ემატებოდა ისიც, რომ ის თემთა პალატაში ტორების ლიდერად რჩებოდა. === ოპოზიცია === მთავრობის დამხობისთანავე დიზრაელი და კონსერვატორები ოპოზიციის სკამებზე დაბრუნდნენ. დიზრაელიმ თავისი 44 წლიანი კარიერის სამი მეოთხედი ოპოზიციონერად გაატარა. დერბი თავს იკავებდა მთავრობის წინააღმდეგობისგან, რადგანაც იცოდა, რომ მიუხედავად მისი ძლიერებისა, მმართველ კოალიციას დიზრაელისადმი ზიზღი აერთიანებდა. დიზრაელი კი თავის მხრივ მთავრობის ყველა ნაბიჯს ეწინააღმდეგებოდა. 1853 წლის ივნისის თვეში ოქსფორდის უნივერსიტეტმა დიზრაელის საპატიო ხარისხი მიანიჭა. მას რეკომენდაცია გაუწია ლორდმა დერბიმ, უნივერსიტეტის კანცლერმა. 1854 წლის ყირიმის ომმა პარტიული პოლიტიკა მეორე პლანზე გადაწია და წინ ეროვნული, პატრიოტული ინტერესები დააყენა. 1855 წელს პარლამენტმა განიხილა რეზოლუცია ომის წარმართვის კომიტეტის შექმნის შესახებ. აბერდინის მთავრობამ მხარი დაუჭირა ნდობის შუამდგომლობას, დიზრაელიმ კი ოპოზიცია გამარჯვებამდე მიიყვანა და ხელისუფლება დამარხდა 148 ხმით 305-ის წინააღმდეგ. აბერდინი გადადგა და დედოფალმა დერბი გაგზავნა, რომელმაც დიზრაელის იმედგაცრუების გამო უარი თქვა თანამდებობაზე. დედოფალმა ამის შემდეგ უღიმღამოდ თხოვა პალმერსტონს მთავრობის ფორმირება. პალმერსტონის დროს ომმა უკეთესად ჩაიარა და 1856 წელს პარიზის ხელშეკრულებით დასრულდა. დიზრაელი კი თავიდან მშვიდობის მომხრე იყო, თუმცა მცირე გავლენა მოახდინა მოვლენებზე. დიზრაელი დაინტერესდა ინდოეთში მიმდინარე მოვლენებით. პალმერსტონი ინდოეთის პირდაპირ მმართველობას ემხრობოდა, დიზრაელი კი ეწინააღმდეგებოდა მას. პალმერსტონის მიმართ მუდმივად იზრდებოდა წინააღმდეგობა, მოგვიანებით ის გადადგა, ლორდ დერბი კი დაუბრუნდა თავის პოზიციას. === დერბის მეორე მთავრობა === {{Main|დერბი-დიზრაელის მეორე სამინისტრო}} დერბიმ თანამდებობა დაიკავა, როგორც წმინდად კონსერვატორმა კანდიდატმა და არ იყო კოალიციაში სხვა პარტიებთან. მან კვლავ შესთავაზა ადგილი გლადსტონს, თუმცა ამ უკანასკნელმა კვლავ უარი თქვა. დიზრაელი კიდევ ერთხელ გახდა თემტა პალატის ლიდერი და დაბრუნდა ფინანსთა სამინისტროში. როგორც 1852 წელს, დერბი კვლავ ხელმძღვანელობდა უმცირესობის მთავრობას, რომლის არსებობაც ოპონენტების გაყოფაზე იყო დამოკიდებული.<ref>Hawkins, Angus. "[https://www.jstor.org/stable/175428 "British Parliamentary Party Alignment and the Indian Issue, 1857–1858"], ''The Journal of British Studies'', volume 23, issue 2, Spring 1984, pp. 79–105 {{subscription}}</ref> როგორც პალატის ლიდერმა, დიზრაელიმ განაახლა დედოფლისთვის ანგარიშების გაგზავნა. დერბის მთავრობა ზომიერად პროგრესირებადი აღმოჩნდა.1858 წელს ინდოეთის მთავრობის აქტმა დაასრულა თავისი როლი ნახევარკუნძულის მართვაში. <ref>Aldous, p. 117</ref>დიზრაელი ასევე მხარს უჭერდა ებრაელთა მონაწილეობას პარლამენტის ფორმირებაში. დიზრაელიმ მიიღო კანონი დეპუტატების მიერ ფიცის დადების წესთან დაკავშირებით. 1858 წელს ბარონი ლიონელ დე როტშილდი გახდა პირველი დეპუტატი, რომელმაც აღიარა ებრაული რწმენა. დიზრაელიმ და დერბიმ კიდევ ერთხელ სცადეს გლადსტონის დათანხმება და ურჩიეს მას, რომ პარტიის კეთილდღეობა პირად მტრობაზე მაღლა დაეყენებინა. გლადსტონმა უარყო რომ მას პირადი მტრობა ამოძრავებდა და განმარტა რომ მასსა და დერბის შორის ინტერესების დონეზე იყო გაცილებით უფრო დიდი სხვაობა, ვიდრე ეს ერთი შეხედვით ჩანდა. 1859 წელს თორის პარტიამ რეფორმის სახით შემოიღო კანონპროექტი, რომლის შედეგადაც გაიზარდა ხმის მიცემის უფლება. ამავე წელს რასელის მიერ დაფინანსებულმა კანონპროექტმა დაამარცხა მთავრობა. დერბიმ დაითხოვა პარლამენტი. შემდგომ არჩევნებში თორის პარტიამ გაიმარჯვა. მიუხედავად გამარჯვებისა, მათ საკმარისი ძალაუფლება ვერ მოიპოვეს გაეკონტროლებინათ სიტუაცია. როდესაც პარლამენტი ხელახლა შეიკრიბა დერბის მთავრობა 13 ხმით დამარცხდა. ის გადადგა და დედოფალმაც პალმერსტონი გაგზავნა თანამდებობის მისაღებად. === ოპოზიცია და კანცლერობის მესამე ვადა === {{Main|დერბი-დიზრაელის მესამე სამინისტრო}} დერბის თანამდებობიდან მეორედ დათხოვნის შემდეგ, დიზრაელის შეექმნა უთანხმოება კონსერვატორთა რიგებში მათთან, ვინც მას ადანაშაულება დამარცხებაში, ან თვლიდა, რომ დიზრაელი დერბის მიმართ არ იყო ერთგული . ყოფილმა პრემიერ-მინისტრმა გააფრთხილა დიზრაელი ,რომ ზოგიერთი დეპუტატი მის სკამიდან გადაგდებას ელოდებოდა. შეთქმულთა შორის იყვნენ [[ლორდ რობერტ სესილი]], ახალგაზრდა კონსერვატორი დეპუტატი, რომელიც მეოთხედი საუკუნის შემდეგ გახდებოდა პრემიერ მინისტრი, როგორც ლორდ სოლსბერი. მან დაწერა, რომ დიზრაელის თემთა პალატაში ლიდერად ყოფნამ შეამცირა კონსერვატორების თანამდებობის დაკავების შანსი. როდესაც სესილის მამამ გააპროტესტა ლორდმა რობერტმა თქვა: ”მე უბრალოდ დაბეჭდილი მაქვს ის, რასაც ყველა ქვეყნის ჯელტლმენი ამბობდა პირად საუბრებში“. [[File:Lord Robert Cecil aetat 27.jpg|thumb|left|upright|[[Robert Gascoyne-Cecil, 3rd Marquess of Salisbury|Lord Robert Cecil]], დიზრაელის მოწინააღმდეგე 1860-იან წლებში, მაგრამ შემდგომში მისი მოკავშირე|alt=A young man with dark hair and huge sideburns]] დიზრაელიმ უკონკურენტო ოპოზიციას მიჰყო ხელი თემთა პალატაში - ვერ ნახა პალმერსტონის სკამიდან ჩამოგდების გზა, დერბი პირადად შეთანხმდა, რომ შეწყვეტდა მთავრობასთან ბრძოლას. დიზრაელიმ შეინარჩუნა ინფორმირებულობა საგარეო საქმეთა საკითხებზე და კაბინეტში არსებულ მდგომარეობაზე, საკუთარი წყაროებიდან. როდესაც 1861 წელს ამერიკის სამოქალაქო ომი დაიწყო, დიზრაელიმ ცოტა რამ თქვა საჯაროდ, ინგლისელების უმეტესობა სამხრეთის გამარჯვებას ელოდა. ნაკლებად აქტიურები იყვნენ პალმერსტონი, გლადსტოუნი (ისევ კანცლერი) და რასელი, თუმცა მათი მხარდაჭერა გამოიხატებოდა მრავალწლიან ურთიერთობაში. 1862 წელს დიზრაელი პირველად შეხვდა პრუსიელ გრაფი ოტო ფონ ბისმარკს და თქვა მასზე: "ფრთხილად იყავი იმ კაცთან, ის რასაც ამბობს , ზუსტად იმას გულისხმობს“ პარტიული ზავი დასრულდა 1864 წელს, ტორესების გავლენის გაძლიერებით გერმანიის კონფედერაციასა და დანიაში. დიზრაელიმ დახმარება მიიღო დერბისგან, რომელიც მართალია ავადმყოფობდა, მაგრამ მაინ მოახერხა პარტიის საკმარისად გაერთიანება, არა კონფიდენციალური არჩევნებისთვის, რომლითაც შეზღუდავდნენ მთავრობის უპირატესობას, ტორის განდგომამ და არ ყოფნამ ხელი შეუწყო პალმერსტონის თანამდებობის შენარჩუნებას. მას შემდეგ რას პალმერსტონი 18 წლის გახდა და გავრცელდა ჭორები მისი ჯანმრთელობის შესახებ, მან შეძლო პირადი პოპულარობის შენარჩუნება, რამაც ლიბარალების პროდუქტიულობა გაზარდა 1865 წლის ივლისში ჩატარებულ არჩევნებში. ამ წლის არჩევნებში ნაჩვენები ცუდის შედეგის გათვალისწინებით, დერბი მიხვდა რომ ვერც თვითონ და ვერ დისრაელი, ვეღარ შეძლებდნენ თანამდებობის შენარჩუნებას. პოლიტიკური გეგმები ჩაშალა 1865 წლის 18 ოქტომბერს, პალმერსტონის სიკვდილმა. რასელი კვლავ გახდა პრემიერ მინისტრი. რასელის მთავარი პრიორიტეტი იყო, რეფორმის კანონპროექტი, მაგრამ გლადსტონის 1866 წლის 12 მარტს გამოცხადებულმა საკანონმდებლო შეთავაზებამ, გამოიწვია მისი პარტიის დანაწევრება. კონსერვატორები და დისიდენტი ლიბერალები განმეორებით დაესხნენ თავს გლადსტონის კანონმდებლობას და ივნისში საბოლოოდ დაამარცხეს მთავრობა. 26 ივლისს რასელი გადადგა. დისიდენტებს არ სურდათ დიზრაელის მსახურების ქვეშ ყოფნა და დერბიმ ჩამოაყალიბა მესამე კონსერვატიულ უმცირესობათა მთავრობა, დიზრაელის კანცლერობით. 1867 წელს კონსერვატორებმა წარადგინეს რეფორმის კაკონპროექტი. თემში უმრავლესობის გარეშე, კონსერვატორებს მცირე არჩევანი ჰქონდათ და მოუწიათ დათანხმებოდნენ კაკონპროექტის ლიბერალიზაციას, თუმცა დიზრაელიმ უარი თქვა მიიეღო იგი გლადსტონისგან. === დემოკრატიული თორის პარტია: 1867 წლის რეფორმის აქტი === დიზრაელს სწამდა, რომ იმ შემთვევაში თუ ხმას მას მისცემდნენ, ინგლისელი ხალხი ამას გამოიყენებდა კონსერვატული პარტიის ლიდერის ძალაუფლებაში მოსაყვანად. ქვეყანაშ მიმდინარე აჟიოტაჟის საპასუხოდ, ბენჟამინმა მალევე დაარწმუნა კაბინეტი გადასახადების რეფორმასთან დაკავშირებით. თუმცაღა, დერბიმ გააფრთხილა, ეს იყო "ნახტომი სიბნელეშ", დიზრაელმა ყველა წინააღმდეგობა გადალახა, მათ შრის ლიბერალებიც. სანდო პარტიული კონკურენტის არარსებობის და ამ საკითხზე არჩევნების მოწვევის შიშის გამო, კონსერვატორები თავს ვალდებულად თვლიდნენ მხარი დაეჭირათ დიზრაელის მიუხედავად მათი ეჭვებისა. თორის პარტიის წარმომადგენლები, განსაკუთრებით ლორდ კრენბორნი (როგორც მაშინ ცნობილი იყო რობერტ სესილი) სასტიკად ეწინააღმდეგებოდა დიზრაელის ინიციატივას რეფორმასთან დაკავშირებით და მას ქვეყნის მოღალატეც კი უწოდა, თავად კი თანამდებობიდან გადადგა. მიუხედავად იმისა, რომ დიზრაელიმ მიიღო ლიბერალური შესწორებები (თუმცა აშკარად უარს ამბობდა გლადსტონის მიერ გადატანილ შესწორებებზე), რამაც კიდევ უფრო შეამცირა საკუთრების კვალიფიკაცია, კრენბორნმა ვერ შეძლო ეფექტური აჯანყება. დიზრაელიმ ფართო აღიარება მოიპოვა და თავისი პარტიის გმირი გახდა „საოცარი საპარლამენტო ოსტატობისთვის“, რომლითაც მან უზრუნველყო რეფორმის გავლა საზოგადოებებში.ლიბერალების სკამებიდანაც აღფრთოვანება გამოიხატა. ცნობილმა განათლებულმა, ნოტინჰემის დეპუტატმა, ბერნალ ოსტბორნმა განაცხადა: "მე ყოველთვის ვფიქრობდი, რომ ფინანსთა კანცლერი იყო ყველაზე დიდი რადიკალი პალატაში. მან მიაღწია იმას, რისი გაკეთებაც ქვეყნის სხვა კაცს არ შეეძლო. მან აიღო ეს დიდი ომნიბუსი, სავსე სულელი, რთული ჯენტლმენებით - მე მხოლოდ "სულელებს" ვამბობ საპარლამენტო გაგებით - და გადააქცია ეს კონსერვატორები რადიკალურ რეფორმატორებად." 1867 წლის რეფორმის აქტი მიღებულ იქნა იმავე წლის აგვისტოში. მან გაზარდა ხმის მიცემის უფლება 938,427 კაცით (ზრდა 88%-ით ). მან გაანადგურა უბნები, სადაც 10000-ზე ნაკლები მოსახლე ცხოვრობდა და 15 წარმომადგენლობით ქალაქს მიანიჭა საარჩევნო ოლქი, დამატებითი წარმომადგენლობით დიდ მუნიციპალიტეტებში, როგორიცაა ლივერპული და მანჩესტერი. == პრემიერ-მინისტრობის პირველი ვადა; ოპოზიციის ლიდერი == {{Main|ბენჯამინ დიზრაელის პირველი პრემიერობა|დიზრაელის პირველი სამინისტრო}} ავადმყოფობის გამო დერბმა ვერ შეძლო 1868 წლის თებერვალში პარლამენტის სხდომაზე დასწრება. ექიმები დერბს აფრტხილებდნენ, რომ თანამდებობის დატოვება მოუხდებოდა ჯანმრთელობის შესანარჩუნებლად, თუმცა მას არ სურდა თანამდებობიდან გადადგომა, იმ მიზეზით, რომ ის მხოლოდ 68 წლის იყო, ბევრად უმცროსი ვიდრე პალმერსტონი და რასელი. 1868 წლის საპარლამენტო სხდომამდე დერბიმ დიზრაელს წერილი მისწერა, სადაც სთხოვს, რომ დამატებით სირთულეებსსა და პასუხისმგებლობებს გაუმკლავდეს. დერბი გადადგა, რეკომენდაცია კი ბენჟამინ დიზრაელს გაუწია. მისი თქმით, მხოლოდ დიზრაელს შეეძლო მისი თანამედროვე კოლეგებისაგან მხარდაჭერის მიღება. დიზრაელი მალევე გაემგზავრა სამეფო რეზიდენციაში, სადაც დედოფალმა მას მტავრობის შექმნა სთხოვა. მონარქმა თავის ქალიშვილს, პრუსიის მეფისნაცვალ პრინცესას ვიქტორიას მისწერა: "ბატონი დიზრაელი პრემიერ მინისტრია! საამაყო რამ, რასაც მიაღწია "ხალხიდან აღდგომილმა" კაცმა!" ახალმა პრემიერმა მისალოცად მისულებს უთხრა, „ჭუჭყიანი ბოძის თავზე ავედი“. პირველი მთავრობა (თებერვალი-დეკემბერი 1868) [[File:Chelmsford-Cairns-Hunt-Manning.jpg|thumb|საათის მიმართულებით ზედა მარცხენა კუთხიდან: [[Frederic Thesiger, 1st Baron Chelmsford|ჩემსფორდი]], [[Hugh Cairns, 1st Earl Cairns|კეირნსი]], [[George Ward Hunt|ჰანტი]] და [[Henry Edward Manning|მენინგი]]|alt=Four men, the second of whom wears a wig resembling that of a judge, and the fourth of whom wears clerical clothes]] კონსერვატორები უმცირესობაში რჩებოდნენ თემთა პალატაში და რეფორმის მიღებისათვის კი ახალი არჩევნების ჩატარება იყო საჭირო.დიზრაელის საპრემიერო ვადა,რომელიც 1968 წლის თებერვალში დაიწყო იქნებოდა ხანმოკლე მანამ,სანამ კონსერვატორები არ გაიმარჯვებდნენ არჩევნებში.მან მხოლოდ ორი მნიშვნელოვანი ცვლილება განახორციელა:ლორდ კანცლერად დანიშნა [[ლორდ ქაირნსი]],[[ლორდი ჩელმსფორდი]]ს ნაცვლად და ფინანსთა მინისტრად [[ჯორჯ ვარდი]] დანიშნა.დერბი აპირებდა ჩელმსფორდის შეცვლას როგორც კი შეირჩეოდა შესაფერისი კანდიდატი,დიზრაელის არ სურდა მოცდა და მისი გადმოსახედიდან კაირნსი ბევრად ძლიერი მინისტრი გახლდათ. დიზრაელის პირველივე საპრემიერო წელი გამოირჩა იმით,რომ მწვავე დებატებში ჩაება,რაც შეეხებოდა [[ირლანდიის ეკლესია]]ს.მიუხედავად იმისა,რომ ირლანდიელთა უმეტესობა კათოლიკები იყვნენ,ინგლისის ეკლესია მიწის მესაკუთრეთა უმეტესობას წარმოადგენდა.იგი რჩებოდა ეკლესიად,რომელიც ფინანსდებოდა პირდაპირი დაბეგვრით,რაც აღიზიანებდა პრესვიტარიელებს და კათოლიკეებს.დიზრაელი მოლაპარაკებას აწარმოებდა არქიეპისკოპოს მენინგთან,დუბლინში კათოლიკური უნივერსიტეტის დაარსების თაობაზე,რომელიც დაარსდა მარტში,რაც გამოწვეული იყო გლადსტონის გადაწყვეტილებით-დაენგრიათ ირლანდიური ეკლესია. გლადსტონის ამ იდეას შეუერთდნენ ლიბერალები,რამაც გამოიწვია განხეთქილება კონსერვატორებში კონსერვატორები ინარჩუნებდნენ თანამდებობებს,რადგან ახალი საარჩევნო რეესტრი ჯერ კიდევ არ იყო მზად-ამასთან არცერთ სხვა პარტიას არ სურდა გამოკითვის ძველი წესით ჩატარება. გლადსტონმა დაიწყო ლიბერალების მხარდაჭერის გამოყენება,რათა თემთა პალატაში გაეტანა საკუთარი რეზოლუციები.დიზრაელის მთავრობა გადარჩა დეკემბრის გენერალურ არჩევნებამდე, სადაც ლიბერალებმა დაიბრუნეს ძალაუფლება 110 ხმით. მცირე დროში, პირველმა დიზრაელის მთავრობამ მიიღო უდავო კანონები: რამაც გააუქმა საჯაროდ სიკვდილით დასჯა, აგრეთვე კორუფციული პრაქტიკაში შევიდა დამატება:რითაც დასჯადი გახდა საარჩევნო მოსყიდვა.საფოსტო ოფისებს ნება მიეცათ შეეძინათ სატელეფონო კომპანიები,რაც ადრეული ვერსია გახლდათ ნაციონალიზაციის.ცვლილებები შევიდა სკოლის კანონში,აგრეთვვე შოტლანდიის იურიდიულ სისტემაში და რკინიგზის კანონში. === ოპოზიციის ლიდერი, 1874 წლის არჩევნები === [[File:Benjamin Disraeli by H Lenthall.jpg|thumb|right|დიზრაელი დაახლოებით 1870 წელს]] გლადსტონის ლიბერალური უმრავლესობა დომინანტი იყო თემთა პალატაში, დიზრაელიმ ვერაფერი გააკეთა გარდა პროტესტისა მთავრობის მიერ მიღებული კანონდებლობისადმი. შესაბამისად, მან ლიბერალური პოლიტიკის შეცდომების გამოვლენისთვის ლოდინი არჩია. თავისუფალი დროის ქონის გამო მან დაწერა რომანი, სახელწოდებით [[ლოტჰარი]] (1870). ყოფილი პრემიერმინისტრის მხატვრული ნაწარმოები სიახლე იყო ბრიტანეთისთვის და წიგნი ბესტსელერი გახდა. <ref>Aldous, pp. 210–211</ref><ref>Aldous, pp. 210–211</ref> 1872 წლისთვის კონსერვატორთა რიგებში აზრთა სხვადასხვაობა გაჩდა გლადსტონისა და მისი ლიბერალების წარუმატებლობის გამო. დიზრაელის გააქტიურებისთანავე ეს მდგომარეობა თანდათან ჩაწყნარდა. იზრდებოდა მისადმი საზოგადოების მხარდაჭერაც. ის მხარს უჭერდა პარტიის მენეჯერის, ჯონ ელდონ გორსტის, მიერ კონსერვატიული პარტიის ამინისტრაციის თანამედროვე საფუძველზე დაშენების მცდელობებს. 1873 წელს გლადსტონმა გამოაქვეყნა განკარგულება დუბლინში კათოლიკური უნივერსიტეტის დაარსების შესახებ. ამან გაყო ლიბერალები და 12 მარტს კონსერვატორთა და ირლანდიელ კათოლიკეთა ალიანსმა მთავრობა სამი ხმით დააარსა. გლადსტონი გადადგა, დედოფალმა კი თანამდებობის დაკავება დიზრაელის შესთავაზა, ამ უკანასკნელმა შეთავაზება უარყო. საყოველთაო არჩევნების გარეშე, კონსერვატიული მთავრობა იქნებოდა გადარჩენისთვის ოპონენტების გაყოფაზე დამოკიდებული კიდევ ერთი უმცირესობა. დიზრაელის ძალათა უმრავლესობა სურდა, ამის მიღწევის გზად კი ლიბერალების ინსტიტუტში შენარჩუნება ესახებოდა. გლადსტონი კვლავ განაგრძობდა ბრძოლას სკანდალებითა და გაუმჯობესებული გზებით.<ref>Aldous, p. 223</ref> 1874 წლის იანვარში გლადსტონმა საყოველთაო არჩევნები მოითხოვა და დარწმუნებული იყო, რომ რაც უფრო დიდხანს მოიცდიდა, მით უფრო შემცირდებოდა მისი მხარდაჭერა.კენჭისყრა ორი კვირის განმავლობაში გაგრძელდა. დიზრაელიმ კამპანიისას ლიბერალური პოლიტიკის უარყოფით შედეგებზე გააკეთა აქცენტი, ამომრჩევლის ხმის მიცემისთანავე ნათელი გახდა, რომ კონსერვატორები, პირველად 1841 წლის შემდეგ, უმრავლესობით მოვიდოდნენ. საერთო ჯამში, მათ მოიპოვეს 350 ადგილი 245-ის წინააღმდეგ. დედოფლის სურვილით დიზრაელი მეორე ვადით გახდა პრემიერი. == მეორე მმართველობა (1874-80) == {{Main|ბენჯამინ დიზრაელის მეორე პრემიერობა|დიზრაელის მეორე სამინისტრო}} [[File:Derby-Northcote.jpg|thumb|left|upright=0.5|[[Edward Stanley, 15th Earl of Derby|დერბი]] (ზევით) და [[Stafford Northcote, 1st Earl of Iddesleigh|ნორსკოტი]]|alt=Two gentlemen; the second has an impressive beard]] დიზრაელის თორმეტკაციანი კაბინეტი ყველაზე პატარა იყო [[რეფორმაცია|რეფორმაციის]] შემდეგ. ლორდ სოლსბერი, რომელიც ადრე განაწყენებული ჰყავდა დიზრაელის, მოლაპარაკებების შემდეგ შეურიგდა მას და ინდოეთში სახელმწიფო მდივანი გახდა. ლორდ სტენლი საგარეო საქმეთა მინისტრი გახდა, [[სერ სტეფორდ ნორსკოტი]] კი კანცლერი. <ref>Blake (1967), pp. 489, 538–540</ref> 1876 წელს დიზრაელი [[ლორდთა პალატა]]ში შევიდა. დედოფალმა მას კეთილშობილის ტიტული ჯერ კიდევ 1868 წელს შესთავაზა, მაგრამ მაშინ მან უარი თქვა. შეთავაზება მეორედ 1874 წელს მიიღო, როცა [[ბალმორალი|ბალმორალში]] დაავადდა. პრემიერობის მეორე ვადისას ჯანმრთელობის მდგომარეობის გაუარესებამ იგი აიძულა გადამდგარიყო. ლორდთა პალატაში დაპირისპირებების იშვიათობამ მას საშუალება მისცა თამამად მიეღო ეს გადაწყვეტილება. 1876 წელს საპარლამენტო სესიის დასრულებამდე ხუთი დღით ადრე მან მიიღო კეთილშობილობა. მეორე დღეს ამის შესახებ ინფორმაცია გაზეთებში გავრცელდა. 1797 წელს დიზრაელი გარდაიცვალა. <ref>Weintraub, pp. 558–560</ref> === საშინაო პოლიტიკა === === საკანონმდებლო რეფორმა === სახელმწიფო მდივნის, რიჩარდ ასეტონ კროსის, ხელმძღვანელობით დიზრაელიმ ბევრი საშინაო რეფორმა განახორციელა. მათ შორის იყო მუშათა და ხელოსანთა საცხოვრებელი პირობების გაუმჯობესების შესახებ 1875 წელს მიღებული კანონი, რომელიც საცხოვრების მშენებლობისთვის იაფად აძლევდა სესხებს მუშებსა და ხელოსნებს. 1875 წელს ასევე მიღებული იქნა საზოგადოებრივი ჯანდაცვის აქტი, საკვებისა და წამლების გაყიდვის შესახებ აქტი, განათლების შესახებ კანონი და სხვ. <ref name = "w530">Weintraub, p. 530</ref> the Sale of Food and Drugs Act (1875), and the Education Act (1876).<ref name = "mb709" /> ამ სოციალური რეფორმების შედეგად ლიბერალ- ლეიბორისტმა დეპუტატმა [[ალექსანდრ მაკდონალდმა]] თავის ამომრჩეველს 1879 წელს განუცხადა, „კონსერვატიულმა პარტიამ ხუთი წლის განმავლობაში უფრო მეტი გააკეთა მუშათა კლასისთვის, ვიდრე ლიბერალებმა ორმოცდაათში.“<ref name = "mb709">Monypenny and Buckle, p. 709</ref> === პატრონაჟი და სამოქალაქო სამსახურის რეფორმა === [[File:Samuel Wilberforce by Mowbray of Oxford.jpg|thumb|upright|დიზრაელის წარუმატებლობამ დაენიშნა [[სამუელ ვილბერფორსი]] [[ლონდონის ეპისკოპოსი|ლონდონის ეპისკოპოსად]] დიდი ალბათობით ხმები დააკარგვინა მას 1868 წლის არჩევნებში.]] გლადსტონმა 1870 წელს გასცა საბჭოში ბრძანება, რომლის მიხედვითაც საჯარო სამსახურისთვის შემოიღო კონკურენტუნარიანობაზე დაფუძნებული გამოცდები, შეამცირა სამთავრობო სტრუქტურაში დასაქმებისას პოლიტიკური ასპექტების გათვალისწინების დონე და ა.შ. დიზრაელი არ ეთანხმებოდა მას, ის არ ცდილობდა ბრძანების შეცვლას, მაგრამ მოქმედებები ხშირად საწინააღმდეგოზე მეტყველებდა. მაგალითად , დიზრაელი პოლიტიკური ნიშნით ნიშნავდა ადამიანებს, მან თანამდებობები მიანიჭა კონსერვატორ ლიდერებს და შექმნა ოფისი, რომელსაც ბიუჯეტი 2000 ფუნტით განუსაზღვრა. დიზრაელიმ სასულიერო თანამდებობები დაურიგა ძველ მეგობრებს, მას პოლიტიკური მიზეზების გამო არ მოწონდა ანგლიკანიზმის რიგი მოძრაობები, მუდმივად ცვლიდა ეპისკოპოსებს და სხვ. === საგარეო პოლიტიკა === დიზრაელი საგარეო პოლიტიკას სახელმწიფოებრიობის ყველაზე მნიშვნელოვან და საინტერესო ნაწილად თვლიდა. ამის მიუხედავად, მის ბიოგრაფს მიაჩნია, რომ თანამდებობაზე არჩევისას დიზრაელის საგარეო მიმართულებით კონკრეტული იდეები არ გააჩნდა. იგი იშვიათად მოგზაურობდა საზღვარგარეთ და 1830-31 წლებში ახლო აღმოსავლეთში ახალგაზრდული მოგზაურობის შემდეგ ინგლისი მხოლოდ თაფლობის თვისას და პარიზში განხორციელებული სამი ვიზიტისას დატოვა, უკანასკნელად 1856 წელს. იგი საგარეო მიმართულებით პასიურობის გამო აკრიტიკებდა გლადსტოუნს და ფიქრობდა, როგორ გაემყარებინა ბრიტანეთის ადგილი ევროპაში. მისმა პირველი ვადით მმართველობამ და მეორე ვადის პირველმა წელმა საშუალება მისცა დიზრაელის საკუთარი ნიშა დაემკვიდრებინა საგარეო პოლიტიკის სფეროში. <ref name="Blake (1967), pp. 570–571">Blake (1967), pp. 570–571</ref> === სუეცის არხი === [[File:Victoria Disraeli cartoon.jpg|thumb|upright|''ახალი გვირგვინები ძველის სანაცვლოდ'' სურათზე გამოსახულია დიზრაელი, როგორც აბანაზირი პანტომიმა ''[[ალადინი]]დან'', რომელიც ვიქტორიას საიმპერატორო გვირგვინს სთავაზობს სამეფო გვირგვინის სანავლოდ.<br /><br />დიზრაელიმ დაამუშავა საკუთარი თავის, როგორც იმპერიალისტის, საზოგადოებრივი იმიჯი ისეთი დიდებული ჟესტებით, როგორიცაა დედოფალი ვიქტორიასთვის "ინდოეთის იმპერატრიცას" წოდება.|alt=See caption]] [[სუეცის არხი|სუეცის არხმა]], რომელიც 1869 წელს გაიხსნა, ბრიტანეთსა და ინდოეთს შორის მოგზაურობის დრო და მანძილი მნიშვნელოვნად შეამცირა. 1875 წელს იქ მოძრავი გემების 80% იყო ბრიტანული. <ref>Blake (1967), p. 581</ref> სუეცის არხზე იკვეთებოდა რამდენიმე სახელმწიფოს ინტერესები. ბრიტანეთი მაქსიმალურად ცდილობდა რომ რეგიონში რუსეთის გავლენა შემცირებულიყო, რუსეთს არ აეღო კონსტრანტინოპოლი და საფრთხე არ შექმნოდა ბრიტანეთის სავაჭრო ურთიერთობებს ინდოეთთან. ბრიტანეთს შესაძლებლობა ჰქონდა შეეძინა არხის აქციები, მაგრამ მან ამაზე უარი თქვა. დიზრაელიმ დეპუტატი ნათან როტშილდი გაგზავნა საფრანგეთში, ლეპეფსისგან არხის აქციების შესყიდვის მიზნით. 1875 წლის 14 ნოემბერს Pall Mall Gazette-ის რედაქტორმა ფრედერიკ გრინვუდმა ლონდონელი ბანკირის ჰენრი ოპენჰეიმისგან შეიტყო, რომ სუეცის არხის აქციონერი ხედივი თავისი აქციების ფრანგული ფირმებისთვის გადაცემას გეგმავდა. გრინვუდმა ამის შესახებ დაუყოვნებლივ აცნობა დერბის, დერბიმ კი დიზრაელის. პრემიერმინისტრი აქციების დასაცავად გაემართა. 23 ნოემბერს ხედივმა ას მილიონ ფრანკად შესთავაზა აქციების გაყიდვა. ინგლისის ბანკის ნაცვლად, დიზრაელიმ ლიონელ დე როტშილდს სთხოვა თანხის სესხება. როტშილდმა გააკეთა ეს და 25 ნოემბერს კაიროში ნასყიდობის ხელშეკრულებას მოეწერა ხელი. დიზრაელიმ დედოფალს მიმართა: „ეს მოგვარებულია, თქვენ გაქვთ ეს, ქალბატონო!“ საზოგადოებამ ეს ნაბიჯი ზღვაზე ბრიტანეთის დომინირებად აღიქვა. სერ იან მალკოლმმა სუეცის არხის წილის შეძენა ნოველისტი დიზრაელის საუკეთესო რომანად შეაფასა. მომდევნო ათწლეულებში სუეცის არხის უსაფრთხოება ბრიტანეთის საგარეო პოლიტიკის მთავარ საზრუნავად იქცა. გლადსტოუნის დროს ბრიტანეთმა 1882 წელს კონტროლი გაავრცელა ეგვიპტეზე. მოგვიანებით, საგარეო საქმეთა მინისტრმა, [[ლორდ კერზონი|ლორდ კერზონმა]], 1909 წელს სუეცის არხი აღწერა როგორც „ბრიტანეთის ძალაუფლების ყველა მნიშვნელოვანი მოძრაობის განმსაზღვრელი ფაქტორი ხმელთაშუა ზღვის აღმოსავლეთითა და სამხრეთით.“ === სამეფო ტიტულების აქტი === მიუხედავად იმისა, რომ 1837 წელს პარლამენტში შესვლისას ვიქტორია დაინტერესდა დიზრაელით, ვიქტორიას ცოტა ხანში შეძულდა ის. დროთა განმავლობაში დიზრაელის მოქმედებების შედეგად, ეს სიძულვილი შესუსტდა. მას უთქვამს, რომ სამეფო სამსახურისას განსაკუთრებულად საჭირო იყო მაამებლურად ქცევა. ბიოგრაფების განმარტებით, სწორედ ასე იქცეოდა დიზრაელი, თუმცა მისი ეს ქცევა ერთის მხრივ ებრაული წარმომავლობითაც იყო განპირობებული. მეორე ვადით არჩევისას დიზრაელი განსაკუთრებით დაუახლოვდა დედოფალ ვიქტორიას და შეიძლება ითქვას, რომ ყველა პრემიერ მინისტრზე მეტადაც კი, გარდა ლორდ მელბურნისა. რიჩარდ ოლდუსის წიგნში, რომელშიც ის დიზრაელისა და გადსტონის დაპირისპირებაზე საუბრობდა, ნათქვამია, რომ ამ სიახლოვეს დედოფალიც და დიზრაელიც ურთიერთსასარგებლოდ იყენებენ. ვიქტორიას დიდი ხნის განმავლობაში სურდა ჰქონოდა საიმპერატორო ტიტული, რომელიც ასახავდა ბრიტანეთის ფართო დომენს. იგი ნაწყენი იყო იმაზე, რომ მეფე ალექსანდრე II-ს მასზე მაღალი წოდება ჰქონდა და მისი ქალიშვილიც ვიქტორიაზე მაღლა დადგებოდა. ის საიმპერატორო ტიტულს ბრიტანეთის გავლენის ზრდის მანიშნებლად მიიჩნევდა. ტიტული “ინდოეთის იმპერატრიცა” ვიქტორიას მიმართ არაფორმალურად გამოიყენებოდა ხოლმე, მას კი სურდა ეს წოდება ოფიციალურად ჰქონოდა. ამიტომ, ვიქტორია მხარს უჭერდა დიზრაელის მიერ მიღებულ წოდებების კანონპროექტს. კანონის მიღებისას დიზრაელიმ საჭიროდ არ ჩათვალა გაეფრთხილებინა არც უელსის პრინცი და არც ოპოზიცია, რამაც დიდი უკმაყოფილება გამოიწვია ლიბერალებში. დიზრაელის მუდმივი კონკურენტი, ყოფილი ლიბერალი კანცლერი, რობერტ ლოუ, თემთა პალატაში დებატების დროს ამტკიცებდა, რომ წინა ორმა პრემიერმა უარი თქვა დედოფლისთვის ასეთი კანონმდებლობის შემოღებაზე. დიზრაელიმ, ორატორული ნიჭით, ძლიერი წინააღმდეგობა გაუწია ლოუს, ამ უკანასკნელმა კი ბოდიში მოიხადა და აღარასდროს დაუკავებია რამე თანამდებობა. დიზრაელი ლოუზე ამბობდა, რომ ის ერთადერთი ადმაიანი იყო რომელსაც დიზრაელი ტალახში ტოვებდა და ხელს არასდროს ჩამოართმევდა. დამარცხების შიშით დიზრაელი აჭიანურებდა კანონპროექტის თემთა პალატაში წარდგენას, თუმცა წარდგენის შემდეგ კანონი 75 პროცენტიანი უმრავლესობით მიიღეს. ვიქტორიამ მაშინვე დაიწყო ხელმოწერების შეგროვება, დიზრაელის გავლენა კი მნიშვნელოვნად შემცირდა. ===ბალკანები და ბულგარეთი=== [[File:Fight near Telish 1877.jpg|thumb|ბრძოლა ბულგარეთში [[რუსეთ-თურქეთის ომი|რუსეთ-თურქეთის ომის]] დროს 1877-78 წლებში]] 1875 წლის ივლისში ბოსნიისა და ჰერცოგოვინის, მაშინ ოსმალთა იმპერიის, სერბი მოსახლეობა აჯანყდა თურქეთის ბატონობის წინააღმდეგ რელიგიური დევნის გამო. შემდეგ იანვარს სულთანი აბდულაზიზი დათანხმდა უნგრეთის სახელმწიფო მოხელის იულიუს ანდრასის მიერ შემოთავაზებულ რეფორმებს, მაგრამ აჯანყებულებმა კვლავ განაგრძეს აჯანყება, მათ შეუერთდნენ ბოევიკები სერბეთსა და ბულგარეთში. თურქებმა მკაცრად ჩაახშეს ბულგარეთის აჯანყება და როდესაც ამის შესახებ ინფორმაცია გავრცელდა, დიზრაელიმ და დერბიმ პარლამენტში განაცხადეს, რომ არ სჯეროდათ მათი. გლადსტონი, რომელიც წავიდა ლიბერალური პარტიიდან და ჩამოცილდა საჯარო ცხოვრებას, მიიჩნევდა, რომ თურქეთს უნდა ჩამორთმეოდა ბულგარეთი იქ მის მიერ განხორციელებული მოქმედებების გამო. ამ თემაზე მან გამოსცა ბროშურა, რომელმაც დიდი პოპულარობა მოიპოვა და გააერთიანა ლიბერალები იდეის გარშემო, რომ ოსმალეთის იმპერია აღარ უნდა ყოფილიყო ბრიტანეთის მოკავშირე. ამის მიუხედავად, დიზრაელის პოიტიკამ ხელი შეუწყო კონსტანტინოპოლის და მისი იმპერიის ტერიტორიულ მთლიანობას. [[File:Constantinople-conference.jpg|thumb|upright|საერთაშორისო დელეგატები კონსტანტინოპოლის კონფერენციაზე: საათის მიმართულებით ზედა მარცხენა კუთხიდან, [[საფეტ ფაშა]] (თურქეთი), [[Nikolay Pavlovich Ignatyev|გენერალი იგნატიეფი]] (რუსეთი), ლორდი სალისბერი (ბრიტანეთი) და კომტ დე შოდოღდი (საფრანგეთი)|alt=Four men]] დიზრაელიმ სალისბერი გაგზავნა ბრიტანეთის წარმომადგენლად კონსტანტინოპოლის კონფერენციაში, რომელიც 1876 წლის დეკემბერსა და 1877 წლის იანვარში გაიმართა. კონფერენციის დაწყებამდე დიზრაელიმ სიტყვა გაუგზავნა სალისბერის, რომელშიც მოითხოვდა ბრიტანეთისა და ბოსნიის სამხედრო ოკუპაციას და ოსმალეთის ჯარზე ბრიტანეთის კონტროლს. სალისბერიმ უარყო ეს ინსტრუქციები და სასაცილოდ მიიჩნია ის. ამის მიუხედავად, კონფერენციაზე თურქებთან შეთანხმების მიღწევა ვერ მოხდა. 1877 წელს შეკრებილ პარლამენტში დიზრაელი ლორდთა პალატაში გადავიდა ბიკონსფილდის გრაფის ტიტულით. მან იქ მხოლოდ ერთხელ ისაუბრა აღმოსავლეთის საკითხის შესახებ და აღნიშნა, რომ აუცილებელი იყო ბალკანეთში მშვიდობის მიღწევა, თურქეთი კი თავისი მოქმედებებით ხელს უშლიდა ამას. პრემიერმინისტრს ოსმალეთთან გარიგება სურდა ბრიტანეთის მიერ სტრატეგიული ტერიტორიების დაკავებით და რუსეთისგან მომდინარე ომის საფრთხის შეჩერებით, თუმცა ამ ინიციატივას დიდი მხარდაჭერა არ მოჰყოლია. მას შემდეგ, რაც ჯანმრთელობის მდგომარეობის დასტაბილურების გამო დიზრაელი საქმიანობას დაუბრუნდა, რუსეთი 21 აპრილს თურქეთში შეიჭრა და დაიყო რუსეთ-თურქეთის ომი. ===ბერლინის კონგრესი=== {{main|Congress of Berlin}} 1877 წელს რუსებმა გაიარეს ოსმალეთის ტერიტორია და ბულგარეთის სტრატეგიული ქალაქი პლევნა დაიკავეს, კონსტანტინოპოლზე მათი გალაშქრება გარდაუვალი ჩანდა. ომმა ინგლისელები რამდენიმე ნაწილად ყაგო, თუმცა რუსეთის წარმატებების გამო თურქეთის მხარეს ჩარევისგან ბრიანეთი თავს იკავებდა. პლევნას დაცემას დიდი გამოხმაურება მოჰყვა და დიზრაელი მუდმივად საუბრობდა ბრიტანეთისკენ მომავალ რუსულ საფრთხეზე. დიზრაელის მხარდაჭერა იზრდებოდა როგორც დედოფლის, ისე ბრიტანელების მხრიდან. 1878 წლის იანვრის ბოლოს ოსმალეთის სულთანმა ბრიტანეთს დასახმარებლად მიმართა. მთავრობამ პარლამენტს 6 მლნ ფუნტი მოთხოვა არმიისა და ფლოტის მოსაბილიზებლად. გლადსტონი ეწინააღმეგებოდა ამას, მაგრამ მისმა პარტიამ ხმების ნახევარიც ვერ მოაგროვა. უმრავლესობა დიზრაელისკენ იყო, თუმცა მას მეტად სირბილეში სდებდნენ ბრალს რუსეთისთვის ომის დაუყოვნებლივ არ გამოცხადების გამო. [[File:Bulgaria-SanStefano -(1878)-byTodorBozhinov.png|thumb|ბულგარეთი, სან-სტეფანოს ხელშეკრულებით განსაზღვრული და ბერლინის კონგრესის მიხედვით დაყოფილი|alt=A map. See description]] რუსები თანდათან უფრო უახლოვდებოდნენ კონსტანტინოპოლს და თურქებმა 1878 წლის მარტში ხელი მოაწერეს სან-სტეფანოს ხელშეკრულებას, რომლითაც დათმეს ბულგარეთის სახელმწიფო. ეს ყველაფერი მიუღებელი იყო ბრიტანეთისთის, რომელმაც რუსეთს კონფერენციაში მონაწილეობა შესთავაზა. კონფერენციის ადგილად, ბისმარკის ინიციატივით, ბერლინი შეირჩა. მინისტრთა კაბინეტმა განიხილა დიზრაელის წინადადება მალტაზე ინდური დანაყოფების განთავსების შესახებ ბალკანეთში შესაძლო გადაყვანის და რეზერვების გამოძახების მიზნით. დერბი პროტესტის ნიშნად გადადგა, ხოლო დიზრაელიმ საგარეო საქმეთა მინისტრად სალისბერი დანიშნა. ბრიტანეთის მხრიდან ომისთვის მზადების ფონზე თურქეთი და რუსეთი ბერლინის კონფერენციაში მონაწილეობაზე შეთანხმდნენ. 1878 წლის აპრილსა და მაისში ბრიტანეთსა და რუსეთს შორის კონფიდენციალური მოლაპარაკებები შედგა. რუსები მზად იყვნენ ცვლილებები შეეტანათ დიდ ბულგარეთში, მაგრამ მათ გადაწყვეტილი ჰქონდათ შეენარჩუნებინათ ბესარაბია ევროპაში და [[ბათუმი]] და [[ყარსი]] შავი ზღვის აღმოსავლეთ სანაპიროზე. თავის მხრივ, ბრიტანეთს ჯარების განსათავსებლად აღმოსავლეთ ხმელთაშუაზღვისპირეთის ტერიტორია სურდა, რის შემდეგაც იგი წინააღმდეგობას აღარ გაუწევდა რუსულ ექსპანსიას. [[File:Pas-de-deux-disraeli-salisbury.jpg|thumb|upright|left|დიზრაელი (მარჯვნივ) და სალისბერი, როგორც გარტერის მეომრები, დახატული [[ჯონ ტენიელი]]ს მიერ "''The Pas de deux-ში (ტრიუმფის სცენა დიდი ანგლო-თურქული ბალეტიდან)''"|alt=See caption]] ბერლინის კონგრესი 1878 წლის ივნისსა და ივლისში გაიმართა და ამ კონგრესმა დიდი ზეგავლენა მოახდინა დიზრაელისა და ბისმარკის ურთიერთობაზე. დიზრაელიმ კონგრესში კიდევ ერთი არეულობა გამოიწვია იმის გამო, რომ თავისი სიტყვა არა ფრანგულად, დიპლომატიის საერთაშორისო ენაზე, არამედ ინგლისურად წარმოთქვა. მოგვიანებით გაირკვა, რომ ეს გამოწვეული იყო ბერლინში ბრიტანეთის ელჩის, ლორდ ოდო რასელის, რჩევით. დიზრაელის მოქმედებების შედეგად ბერლინის კონგრესი ბრიტანეთისთვის დიდად წარმატებული არ გამოდგა, მან მიზნად დაისახა ბათუმის დემილიტარიზება, მაგრამ სანამ ამას განახორციელებდა რუსეთმა 1886 წელს კარგად გაამაგრა ქალაქი. ერთადერთი, რამაც დიზრაელით კმაყოფილება გამოიწვია კვიპროსის კონვენცია იყო, რითიც კუნძული ბრიტანეთს გადაეცა. დიზრაელი ემხრობოდა იდეას, რომ თურქეთს იმ ოდენობის ევროპული მიწა უნდა შეენარცუნებინა, რაც საჭირო იყო დარდანელის დასაცავად. რუსეთიც შეუპოვრად იცავდა საკუთარ ინტერესებს, მაგრამ მოგვიანებით მეფე ალექსანდრე II-მ კონგრესი აღწერა როგორც „ევროპული კოალიცია რუსეთის წინააღმდეგ, ბისმარკის ხელმძღვანელობით". ბერლინის ხელშეკრულებას ხელი 1878 წლის 13 ივლისს მოეწერა. დიზრაელი და ლორდი სალისბერი ბრიტანეთში დაბრუნდნენ და დიზრაელიმ მიმართა ხალხს: “მე და ლორდმა სელისბერიმ დაგიბრუნეთ მშვიდობა, მაგრამ იმედი მაქვს, რომ ეს არის მშვიდობა ღირსებით“. 1880 წლის არჩევნების წინა პერიოდში კონსერვატორების მხარდაჭერა მნიშვნელოვნად შემცირდა. ეს განპირობებული იყო ცუდი ამინდებით, უმოსავლიანობით და ფერმერებთან დაკავშირებული სხვა პრობლემებით. უარესდებოდა დიზრაელის ჯანმრთელობაც. მიუხედავად იმისა, რომ გარშემომყოფები ამას ვერ ამჩნევდნენ, დიზრაელის დიდი ძალისხმევა უჯდებოდა საზოგადოებაში ყოველი გამოჩენა. წინასაარჩევნო კამპანიისას, დიზრაელი და სალსბერი ცდილობდნენ არ გამოსულიყვნენ სიტყვით, რათა გავლენა არ მოეხდინათ არჩევნების შედეგებზე. ხმის მიცემის პროცესის დასრულებისთანავე აშკარა გახდა რომ კონსერვატორები მნიშვნელოვნად იყვნენ დაზიანებულები. საბოლოო შედეგმა ლიბერალების უმრავლესობა აჩვენა. [[File:Battle in Afghanistan.jpg|thumb|right|250px|1880 წელს გამართული [[კანდაჰარის ბრძოლა|კანდაჰარის ბრძოლის]] აღწერა. ბრიტანეთის გამარჯვებამ ანგლო-ავღანეთის მეორე ომში დაამტკიცა დიზრაელის მთავრობა.]] [[File:Disraeli.jpg|thumb|1873 წელს გამოქვეყნებული დიზრაელის პორტრეტი]] ==უკანასკნელი თვეები, გარდაცვალება, მემორიალები== დიზრაელი მარცხს არ აღიარებდა. მან მისწერა ლედი ბრედფორდს, რომ პარლამენტის მუშაობის შეწყვეტა ისეთივე რთულია, როგორც მისი მუშაობის დაწყება. დედოფალი ვიქტორია ძალიან წუხდა მის მიერ პრემიერმინისტრის პოსტის დატოვების გამო. დიზრაელი ჰუგენდენში დაბრუნდა და მუშაობა განაგრძო ენდიმიონზე, რომელიც 1874 წლის არჩევნების გამო გადადო გვერდით. სამუშაო სწრაფად დაასრულა და 1880 წლის ნოემბერში ის უკვე გამოსცა. მან შუამავლების მეშვეობით მიმოწერა განაახლა დედოფალ ვიქტორიასთან. როცა 1881 წლის იანვარში პარლამენტი შეიკრიბა, ის კონსერვატორ ლორდთა ლიდერად მსახურობდა და ცდილობდა გავლენა მოეხდინა გლადსტონის კანონმდებლობაზე. {{multiple image |align=right |direction=horizontal |header_align=center |caption_align=center |footer_align=left |image1=Disraelideathmask.jpg |width1=105 |caption1=დიზრაელის [[სიკვდილის ნიღაბი]] |alt1=A death mask resembling Disraeli |image2=The Primrose Tomb - geograph.org.uk - 154226.jpg |width2=134 |caption2=დიზრაელის საფლავი ჰუგენდენთან |alt2=A grave}} სიცოცხლის ბოლო წლებში დიზრაელი ასთმითა და პოდაგრით იტანჯებოდა და უფრო და უფრო იშვიათად გადიოდა გარეთ. მოგვიანებით იგი დაავადდა ბრონქიტით და გარკვეული პერიოდის განმავლობაში საწოლადაც კი იყო ჩავარდნილი. მაშინ, როცა ცნობილი გახდა რომ ეს დაავადება მისთვის მომაკვდინებელი გახდებოდა, მას ეტაპობრივად უკავშირდებოდნენ მეგობრები და ოპონენტებიც კი. იგი უარს აცხადებდა დედოფლის მიღებაზე. ვიქტორიასგან მიღებული ბოლო წერილი კი თითქმის დაბრმავებულმა დიზრალმა სხვისი დახმარებით წაიკითხა. ერთმა ბარათმა, რომელზეც იყო წარწერა „მშრომელი“ წერილის მიმღები აღაფრთოვანა, იქ ეწერა: „ჯერ არ მოკვდე, შენს გარეშე ვერ გავაკეთებთ“. პრემიერმინისტრმა გლადსტონმა რამდენჯერმე იკითხა ოპონენტის ჯანმრთელობის მდგომარეობის შესახებ და დასძინა: „ყოვლისშემძლე იყოს მის ბალიშთან ახლოს“. 19 აპრილს დიზრაელიმ უკანასკნელი სიტყვები წარმოთქვა: „ მე საკმარისად ვიცხოვრე, მაგრამ სიკვდილის არ მეშინია“. დიზრაელის ჭირისუფალმა საჯარო დაკრძალვაზე უარი განაცხადა იმის შიშით, რომ იქ ძალიან ბევრი ხალხი შეიკრიბებოდა. დაკრძალვას დიზრაელის ძმა და ძმისშვილი ხელმძღვანელობდნენ. დედოფალი ვიქტორია, სურვილის მიუხედავად, პროტოკოლიდან გამომდინარე ვერ დაესწრო რიტუალს. მიუხედავად იმისა, რომ დედოფალმა ვიქტორიამ შესთავაზა საჯარო დაკრძალვა, დიზრაელის აღმასრულებლებმა გადაწყვიტეს, არ მოეწყოთ საჯარო მსვლელობა და დაკრძალვა, იმის შიშით, რომ ძალიან ბევრი ხალხი შეიკრიბებოდა მის პატივსაცემად. 26 აპრილს ჰიუგენდენში წირვაზე მთავარი დამსწრენი იყვნენ მისი ძმა რალფი და ძმისშვილი კონინგსბი, რომლებსაც, საბოლოოდ, ეს უკანასკნელი გადაეცათ. დედოფალი ვიქტორია საოცრად დამწუხრებული იყო და იგი თვლიდა, რომ რალფი და კონინგსბი შეერაცხა დიზრაელის მეგვარეებად (შვილების გარეშე მისი საგვარეულო არსებობას შეწყვეტდა), მაგრამ, საბოლოოდ, გადაიფიქრა, რადგან ეს ყოველივე უკავშირდებოდა უდიდეს გაუგებრობას და კონფლიქტს საგვარეულოებს შორის. დედოფლისთვის პროტოკოლით აკრაძალული იყო დიზრაელის დაკრძალვაზე დასწრება(ეს წესი არ შეცვცლილა 1965 წლამდე, როდესაც ელიზაბეტ II დაესწრო ყოფილი პრემიერ მინისტრის, სერ უინსტონ ჩერჩილის ცერემონიას), მაგრამ მან დაკრძალვაზე ჰორტენციები ("მისი საყვარელი ყვავილები") გაგზავნა და დაკრძალვის საცავი მოინახულა. ოთხი დღის შემდეგ მოკაზმეს სხვადასხვა ყვავილებითა და სამახსოვრო ნივთებით. [[File:Benjamin Disraeli statue, Parliament Square SW1 - geograph.org.uk - 1324152.jpg|thumb|upright|[[ბენჯამინ დიზრაელის ქანდაკება, Parliament Square|დიზრაელის ქანდაკება]] [[პარლამენტის მოედანი|პარლამენტის მოედანზე]], ლონდონში|alt=A statue on a podium]] == მემკვიდრეობა == დიზრაელის ლიტერატურული და პოლიტიკური მოღვაწეობა აღაფრთოვანებდა ვიქტორიანული ერის ბრიტანეთს და ამიტომაც იგი ვიქტორიანული საზოგადოებრივი ცხოვრების ერთ-ერთ ყველაზე გამოჩენილ ფიგურად იქცა. კრიტიკოსი შეინ ლესლი აღნიშნავდა, რომ დიზრაელიმ თავისი რომანები რეალობად აქცია და მისი კარიერა ძალიან რომანტიკული იყო. ===ლიტერატურული=== [[File:Sybil.jpg|thumb|''[[სიბილი (novel)|სიბილი]]ს'' (1845) პირველი გამოშვების ყდა|alt=The cover of a book, entitled "Sybil; or, the Two Nations"]] კრიტიკოსი ბლეიკი დადებითად აფასებს დიზრაელის სამწერლობო კარიერას და აღტაცებით საუბრობს მწერლის პოემებსა და რომანებზე. მწერალმა რ.სტიუარტმა აღნიშნა, რომ დიზრაელის რომანები ყოველთვის ორი მიმართულებით შეიძლება განისაჯოს, პირველი ეს არის პოლიტიკური მხარე, ხოლო მეორე - მხატვრული. დიზრაელის ადრეულ ნოველებში, [[ვივიან გრეი]] (1826) და [[ახალგაზრდა ჰერცოგი]] (1831) არისტოკრატული ხოვრება რომანტიზებულადაა გადმოცემული. ზოგიერთ რომანში დიზრაელი საკუთარ თავსაც კი აღწერს თავისი ორმაგი ბუნებით, როგორც პოეტს და როგორც მოქმედების ადამიანს. მისი ყველაზე მეტად ავტობიოგრაფიული რომანია [[კონტარინი ფლემინგი]] (1832), სერიოზული ნაწარმოები, რომელიც კარგად არ გაიყიდა. კრიტიკოსი უილიამ კუნი წერდა, რომ დიზრაელის რომანები შეიძლება წავიკითხოთ როგორც მემუარები, რომელიც მას არასდროს დაუწერია. ეს მემუარები გაგვაცნობენ პოლიტიკოსის ცხოვრებას, რომელსაც ერთგვარ ჟილეტად ჰქონდა ვიქტორიანული საზოგადოებრივი ცხოვრების ნორმები. 1830-იანი წლების სხვა ნოველებიდან [[ალროი]] ბლეიკის მიეღ აღწერილია როგორც „მომგებიანი, მაგრამ წაუკითხავი“, [[ისკანდერის აღზევება]] (1833) [[ჯოჯოხეთური ქორწინება და იქსიონი ცაში]] (1834) კი მცირე გავლენის მქონე წიგნებად მიიჩნევა. [[ჰენრიეტას ტაზარი]] დიზრაელის მორიგ წარმატებად ითვლება, რომელიც ჰენრიეტას ვნებიანი სიყვარულის შესახებ მოგვითხრობს. მწერლის შედარებით უმნიშვნელო ნაწარმოები იყო [[Venetia]], რომელიც მან ფულადი სახსრების მოსაზიდად დაწერა. 1840-იანი წლებიდან დიზრაელი წერდა პოლიტიკურ ტრილოგიებს, სადაც განიხილავდა სხვადასხვა კანონმდებლობის უარყოფით მხარეებს. ამგვარი შინაარსის წიგნებია: [[ორი ერი]] (1845), [[ახალი თაობა]] (1844) და სხვ. დიზრაელი, ბლეიკის აზრით, რომანულ ჟანრს პოლიტიკური მგრძნობელობით ამდიდრებდა და უარყოფდა მოსაზრებას, რომ ბრიტანეთის მომავალი იდეალისტ პოლიტიკოსებზე იყო დამოკიდებული. დიზრაელი ხშირად წერდა რელიგიის შესახებ, რადგანაც მტკიცედ უჭერდა მხარს ინგლისურ ეკლესიას. დიზრაელის ბოლო დასრულებული რომანები იყო [[ლოტჰარი]] (1870) და [[ენდიმიონი]] (1880). [[ლოტჰარი]] „დიზრაელის იდეოლოგიური პილიგრიმის პროგრესს“ ასახავდა, [[ეიდიმონი]] კი ავტორის პოლიტიკური მრწამსის ბოლო ექსპოზიცია იყო. დიზრაელი რეალურ ადამიანებს ხშირად იყენებდა პერსონაჟების შესაქმნელად, ყველაზე საინტერესო კი ფალკონეს პერსონაჟია, რომლის პროტოტიპადაც გლადსტონის ასახელებენ. {{external media | width = 210px | align = right | headerimage= | video1 = [https://www.c-span.org/video/?54339-1/disraeli-biography სტენლი ვეინტრაუბთან დიზრაელის შესახებ ჩატარებული ინტერვიუს ჩანაწერები: ბიოგრაფია'', 1994 წლის 6 თებერვალი], [[C-SPAN]]<ref name="cspan">{{cite web | title =Disraeli: A Biography| publisher =[[C-SPAN]] | date =6 February 1994 | url =https://www.c-span.org/video/?54339-1/disraeli-biography| accessdate =24 March 2017 }}</ref> }} === პოპკულტურა === ===მულტფილმები, 1846-86=== <gallery class="center" widths="200px" heights="150px" perrow="4"> File:Fall of caesar.jpg|alt=A depiction of the murder of Julius Caesar, with Robert Peel portrayed as Caesar, and British political rivals depicted as his assassins|[[რობერტ პილი|პილი]] ნაჩვენებია როგორც მკვლელებით გარშემორტყმული[[იულიუს კეისარი]], მარცხენა მხარეს მდგარი დიზრაელით, 1846 File:Cartoon-The-Dispatch-of-Business".jpg|alt=A caricature showing Gladstone on a donkey, marked "reform", being held back by Disraeli and a working-class man, who are holding the donkey's tail|ვირზე მჯდომი რეფორმის განმასახიერებელ [[უილიამ ევარტ გლადსტონი|გლადსტონი]]ს უკან ექაჩება დიზრაელი, რომელსაც ეხმარება ინგლისელი მუშა, 1866 File:Dishing-the-Whigs-1867.jpeg|alt=Disraeli and Derby, caricatured as chefs, set a dish before Queen Victoria. On the outside of the dish are the names of Conservative parliamentary bils; within are the faces of Liberal politicians|[[Edward Smith-Stanley, 14th Earl of Derby|დერბი]] და დიზრაელი "ჭამენ" თავიანთ ოპონენტებს, 1867 </gallery> <gallery class="center" widths="200px" heights="150px" perrow="4"> File:Dizzy-Gladstone-Box-and-Cox.jpg|alt=A parody of "Cox and Box"; Gladstone (Cox) challenges Disraeli (Box) to a fight.|დიზრაელი და გლადსტონი, როგორც [[Box and Cox (farce)|ბოქსი და კოქსი]], 1870 File:Alice guard.jpg|alt=An illustration from "Through the Looking Glass", featuring the man in white paper, who is based on Disraeli|დიზრაელი როგორც თეთრ ქაღალდში მოქცეული ადამიანი გაზეთში ''[[Through the Looking-Glass]]'', 1871 File:Disraell's-ghost-lord-randolph-churchill.jpg|alt=Randolph Churchill stands with a look of pride; behind him a tall, ghostly Disraeli stands, also looking proud|დიზრაელის მოჩვენება ჩრდილავს [[ლორდ რენდოლფ ჩერჩილი|ლორდ რენდოლფ ჩერჩილს]], 1886 </gallery> ===მე-19 და მე-20 საუკუნის ადრეული წლების გამოსახულებები=== [[File:Disraeli-1929-lobbycard.jpg|thumb|300px|მსახიობი ჯორჯ არლისი (1868–1946)-- 1929 წელს მან დიზრაელის "პატერნალისტური, კეთილშობილური, სახელმწიფო მოხელეობის" როლის შესრულებისთვის ოსკარი აიღო.]] ისტორიკოსი [[მაიკლ დაიმონდი]] მიიჩნევს, რომ ბრიტანულ მუსიკალურ წარმოდგენებში დიზრაელი სიკვდილის შემდეგაც კი დიდი დროის განმავლობაში დადებითი პერსონაჟების პროტოტიპი იყო, გლადსტონს კი ყოველთვის ბოროტმოქმედად ასახავდნენ. კინომცოდნე [[როი არმესი]] ამტკიცებს, რომ ისტორიულმა ფილმებმა 1920-30-იანი წლების ბრიტანეთში პოლიტიკური სტატუს ქვოს შენარჩუნებას შეუწყო ხელი. სტივენ ფილდინგის თქმით დიზრაელი განსაკუთრებით პოპულარული კინოგმირი იყო. ისტორიულ დრამებში გლადსტონზე მეტად დიზრაელის გამოსახავდნენ. დიზრაელის ხშირად განასახიერებდა [[ჯორჯ არლისი]], 1929 წელს ამ როლის შესრულებისთვის ოსკარიც კი აიღო. ==დიზრაელის ნაშრომები== {{Conservatism sidebar}} ===რომანები=== * ''[[Vivian Grey]]'' (1826) * ''[[Popanilla]]'' (1828) * ''[[The Young Duke (Disraeli novel)|The Young Duke]]'' (1831) * ''[[Contarini Fleming]]'' (1832) * ''[[Ixion in Heaven]]'' (1832/3) * ''[[The Wondrous Tale of Alroy]]'' (1833) * ''[[The Rise of Iskander]]'' (1833) * ''[[The Infernal Marriage]]'' (1834) * ''A Year at Hartlebury, or The Election'' (with Sarah Disraeli, 1834) * ''[[Henrietta Temple]]'' (1837) * ''[[Venetia (Disraeli novel)|Venetia]]'' (1837) * ''[[Coningsby (novel)|Coningsby]], or the New Generation'' (1844) * ''[[Sybil (novel)|Sybil]], or The Two Nations'' (1845) * ''[[Tancred (novel)|Tancred]], or the New Crusade'' (1847) * ''[[Lothair (novel)|Lothair]]'' (1870) * ''[[Endymion (Disraeli novel)|Endymion]]'' (1880) * ''[[Falconet (novel)|Falconet]]'' (unfinished 1881) === პოეზია === * ''The Revolutionary Epick'' (1834) === დრამა === * ''The Tragedy of Count Alarcos'' (1839) ===სამეცნიერო=== * ''An Inquiry into the Plans, Progress, and Policy of the American Mining Companies'' (1825) * ''Lawyers and Legislators: or, Notes, on the American Mining Companies'' (1825) * ''The present state of Mexico'' (1825) * ''England and France, or a Cure for the Ministerial Gallomania'' (1832) * ''What Is He?'' (1833) * ''The Vindication of the English Constitution'' (1835) * ''The Letters of Runnymede'' (1836) * ''Lord George Bentinck'' (1852) ==შენიშვნები და რეკომენდაციები== {{notelist}} '''Notes''' {{Reflist|group=n|colwidth=40em}} '''References''' {{Reflist|25em}} ==დამატებითი ლიტერატურა== {{refbegin}} * Braun, Thom. ''Disraeli the Novelist'' (Routledge, 2016). * Bright, J. Franck. ''A History of England. Period 4: Growth of Democracy: Victoria 1837–1880'' (1893)[https://books.google.com/books?id=9CJAAQAAMAAJ online] 608pp; highly detailed political narrative * Cesarani, David. ''Disraeli: The Novel Politician'' (Yale UP, 2016). * Clausson, Nils. "Benjamin Disraeli, Sybil, or The Two." in ''Handbook of the English Novel, 1830–1900'' ed. by Martin Middeke and Monika Pietrzak-Franger (2020) pp 189–204. [https://www.degruyter.com/view/title/498030 online] * {{cite journal|last= Cline |first= C L|title= Disraeli and Thackeray |url= https://archive.org/details/sim_review-of-english-studies_1943-10_19_76/page/404 |date=October 1943 |volume= 19 |journal=The Review of English Studies |pages= 404–408 |doi= 10.1093/res/os-XIX.76.404 |issue= 76 }} * {{cite journal|last= Endelman |first= Todd M | authorlink=Todd Endelman |title= Disraeli's Jewishness Reconsidered |journal=Modern Judaism |volume= 5 |issue= 2 |date=May 1985 | pages= 109–123 | doi=10.1093/mj/5.2.109 }} * {{cite journal|last= Ghosh |first= P R |title= Disraelian Conservatism: A Financial Approach |url= https://archive.org/details/sim_english-historical-review_1984-04_99_391/page/268 |doi= 10.1093/ehr/XCIX.CCCXCI.268|journal=The English Historical Review |volume= 99 |date=April 1984 | pages=268–296 |issue= 391 }} * {{cite book|author1=Hurd, Douglas |author2=Young, Edward |title=Disraeli or The Two Lives |url=https://archive.org/details/disraeliortwoliv0000hurd_v2x3 |publisher=Weidenfeld & Nicolson|location=London|year=2013}} * {{cite book |last=Ković |first=Miloš |title= Disraeli and the Eastern Question |url=https://books.google.com/books?id=qTKiTZIyr3AC|year=2011 |publisher=Oxford University Press |location=Oxford |isbn=978-0-19-957460-5 }} * {{cite book |last= Mahajan |first= Sneh |title= British Foreign Policy, 1874–1914 |publisher=Routledge |year= 2002 |isbn= 0-415-26010-8 }} * Magnus, Sir Philip. "Benjamin Disraeli." ''History Today'' (Sep 1951) 1#9 pp 23-30. * Malchow, Howard LeRoy. ''Agitators and Promoters in the Age of Gladstone and Disraeli: A Biographical Dictionary of the Leaders of British Pressure Groups founded between 1865 and 1886'' (2 vol 1983), includes thousands of activists. * {{cite book |last1=Martin |first1=Arthur Patchett |author-link1=Arthur Patchett Martin |year=1889 |chapter=[[s:Australia and the Empire/Lord Beaconsfield and Young Australia|Lord Beaconsfield and Young Australia]] |title=Australia and the Empire |url=https://archive.org/details/australiaempire00mart |language=English |edition=1 |location=Edinburgh |publisher=David Douglas |pages=[https://archive.org/details/australiaempire00mart/page/63 63]–75 }} * {{cite journal|doi= 10.1017/S0018246X00017015|last= Matthew |first= H. C. G. |title= Disraeli, Gladstone, and the Politics of Mid-Victorian Budgets |url= https://archive.org/details/sim_historical-journal_1979-09_22_3/page/615|journal=The Historical Journal |volume= 22 |issue= 3 |date=September 1979 |pages= 615–643 | jstor=2638657 }} * {{cite book |last=Maurois |first=André |authorlink=André Maurois |title=Disraeli |date=1927 |publisher=Random House}} (translated by Hamish Miles) * Miller, Henry. "Disraeli, Gladstone and the personification of party, 1868–80." in Miller, ''Politics personified'' (Manchester University Press, 2016). * Monypenny, William Flavelle and George Earle Buckle, ''The Life of Benjamin Disraeli, Earl of Beaconsfield'' (2 vol. London: John Murray, 1929), a famous classic; contains vol 1–4 and vol 5–6 of the original edition ''Life of Benjamin Disraeli'' volume 1 1804–1837, Volume 2 1837–1846, Volume 3 1846–1855, Volume 4 1855–1868, Volume 5 1868–1876, Volume 6 1876–1881. Vol 1 to 6 are available free from Google books: [https://books.google.com/books?id=fUkn3ZSDenAC&pg=PR3 vol 1]; [https://books.google.com/books?id=A0zGy8IjL-4C vol 2]; [https://books.google.com/books?id=incNAAAAIAAJ vol 3]; [https://books.google.com/books?id=RJANAAAAIAAJ vol 4]; [https://books.google.com/books?id=vdJarJdAJ7QC vol 5]; and [https://books.google.com/books?id=1t7Jr8apQt8C vol 6] * {{cite book | last=Morley | first=John | authorlink=John Morley, 1st Viscount Morley of Blackburn | title=The Life of William Ewart Gladstone, Volume 2 | url=https://books.google.com/?id=gD0GAQAAIAAJ | year=1922 | publisher=Macmillan | location=London}} * Napton, Dani. "Historical Romance and the Mythology of Charles I in D’Israeli, Scott and Disraeli." ''English Studies'' 99.2 (2018): 148-165. * {{cite book|last=O'Kell|first=Robert P. |title=Disraeli: The Romance of Politics|date=2014}} looks at close links between his fiction and his politics. * Parry, J. P. "Disraeli, the East and religion: Tancred in context." ''English Historical Review'' 132.556 (2017): 570-604. * {{cite book |last= Seton-Watson |first= R. W. | authorlink=Robert William Seton-Watson |title= Disraeli, Gladstone, and the Eastern Question |url= https://archive.org/details/disraeligladston0000seto_b4d6 |url-access= registration |location= New York |publisher=W. W. Norton & Company |year= 1972 }} * Shannon, Richard. ''The crisis of imperialism, 1865–1915'' (1976), pp 101–41. * {{cite journal|title= The Cave of Adullam and Parliamentary Reform |url= https://archive.org/details/sim_english-historical-review_1966-01_81_318/page/38 |doi= 10.1093/ehr/LXXXI.CCCXVIII.38|first= James |last= Winter |journal=The English Historical Review |volume= 81 |issue= 318 |date=January 1966 |pages=38–55 }} ===პირველადი წყაროები=== * ''Letters of Benjamin Disraeli.'' 10 vol edited by Michael W. Pharand, et al. (1982 to 2014), ending in 1868. [https://www.amazon.com/s?k=disraeli+letters&i=stripbooks&ref=nb_sb_noss online] * {{cite book |last=Anonymous|others=Illustrated by [[s:Author:Frederick Waddy|Frederick Waddy]]|title=Cartoon Portraits and Biographical Sketches of Men of the Day |url=http://en.wikisource.org/wiki/Cartoon_portraits_and_biographical_sketches_of_men_of_the_day/The_Right_Hon._B._Disraeli |accessdate=13 September 2013|year=1873|publisher=Tinsley Brothers|location=London|pages=38–45}} * Hicks, Geoff, et al. eds. ''Documents on Conservative Foreign Policy, 1852-1878'' (2013), 550 documents [https://www.amazon.com/Documents-Conservative-Foreign-Policy-1852-1878/dp/1107035929/ excerpt] * Partridge, Michael, and Richard Gaunt. ''Lives of Victorian Political Figures Part 1: Palmerston, Disraeli and Gladstone'' (4 vol. Pickering & Chatto. 2006) reprints 32 original pamphlets on Disraeli. * Temperley, Harold and L.M. Penson, eds. ''Foundations of British Foreign Policy: From Pitt (1792) to Salisbury (1902)'' (1938), primary sources [https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.2629 online] * {{cite book|editor-last=Vincent|editor-first=John|last=Henry|first=Edward|author-link=Edward Stanley, 15th Earl of Derby|title=Disraeli, Derby and the Conservative Party: Journals and memoirs of Edward Henry, Lord Stanley 1849–1869|publisher=Hassocks, Sussex|date=1978}} ===ისტორიოგრაფია=== * Parry, Jonathan P. "Disraeli and England." ''Historical Journal'' (2000): 699-728 [https://www.jstor.org/stable/3020975 online]. * Quinault, Roland. "Gladstone and Disraeli: A Reappraisal of their Relationship." ''History'' 91.304 (2006): 557–576. * St. John, Ian. ''The Historiography of Gladstone and Disraeli'' (Anthem Press, 2016) 402 pp [https://books.google.com/books?hl=en&lr=&id=ybo1DgAAQBAJ&oi=fnd&pg=PP1&ots=IcL5VXce3k&sig=WzQebEyOba7DeJ2n6qdfICzxOwk#v=onepage&q&f=false excerpt] {{refend}} ==დამატებითი ბმულები== {{Commonscat|Benjamin Disraeli, 1st Earl of Beaconsfield}} * {{hansard-contribs | mr-benjamin-disraeli | Benjamin Disraeli }} * [http://www.weeklystandard.com/Content/Public/Articles/000/000/005/198cdapm.asp Disraeli as the inventor of modern conservatism] at ''[[The Weekly Standard]]'' * [http://www.bbc.co.uk/news/uk-politics-19817520 John Prescott interview with Andrew Neill.] * [http://news.bbc.co.uk/1/hi/programmes/the_westminster_hour/7971143.stm BBC Radio 4 series ''The Prime Ministers''] * [http://www.nationaltrust.org.uk/hughenden/ Hughenden Manor information at the National Trust] * [http://www.bodley.ox.ac.uk/dept/scwmss/projects/disraeli/disraeli.html Bodleian Library Disraeli bicentenary exhibition, 2004] * [http://www.nybooks.com/articles/22118 What Disraeli Can Teach Us] by [[Geoffrey Wheatcroft]] from ''[[The New York Review of Books]]'' * {{UK National Archives ID}} * {{NPG name|name=Benjamin Disraeli, Earl of Beaconsfield}} * [http://archon.brandeis.edu/index.php?p=collections/findingaid&id=42 Benjamin Disraeli letters at Brandeis University ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150404101824/http://archon.brandeis.edu/index.php?p=collections%2Ffindingaid&id=42 |date=2015-04-04 }} ===ელექტრონული გამოცემები=== * {{Gutenberg author |id=1292}} * {{Internet Archive author |sname=Benjamin Disraeli}} * {{Librivox author |id=422}} {{Navboxes |title=Offices and distinctions |list1= {{s-start}} {{s-off}} {{s-bef|before=[[Charles Wood, 1st Viscount Halifax|Sir Charles Wood, Bt]]}} {{s-ttl|title=[[Chancellor of the Exchequer]]|years=1852}} {{s-aft|after=[[William Ewart Gladstone]]}} {{s-bef|before=[[John Russell, 1st Earl Russell|Lord John Russell]]}} {{s-ttl|title=[[Leader of the House of Commons]]|years=1852}} {{s-aft|after=[[John Russell, 1st Earl Russell|Lord John Russell]]}} {{s-bef|before=[[George Cornewall Lewis|Sir George Lewis, Bt]]}} {{s-ttl|title=[[Chancellor of the Exchequer]]|years=1858–1859}} {{s-aft|after=[[William Ewart Gladstone]]}} {{s-bef|before=[[Henry John Temple, 3rd Viscount Palmerston|The Viscount Palmerston]]}} {{s-ttl|title=[[Leader of the House of Commons]]|years=1858–1859}} {{s-aft|after=[[Henry John Temple, 3rd Viscount Palmerston|The Viscount Palmerston]]}} {{s-bef|rows=2|before=[[William Ewart Gladstone]]}} {{s-ttl|title=[[Chancellor of the Exchequer]]|years=1866–1868}} {{s-aft|after=[[George Ward Hunt]]}} {{s-ttl|title=[[Leader of the House of Commons]]|years=1866–1868}} {{s-aft|rows=3|after=[[William Ewart Gladstone]]}} {{s-bef|before=[[Edward Smith-Stanley, 14th Earl of Derby|The Earl of Derby]]}} {{s-ttl|title=[[Prime Minister of the United Kingdom]]|years=1868}} {{s-bef|rows=2|before=[[William Ewart Gladstone]]}} {{s-ttl|title=[[Prime Minister of the United Kingdom]]|years=1874–1880}} {{s-break}} {{s-ttl|title=[[Leader of the House of Commons]]|years=1874–1876}} {{s-aft|after=[[Stafford Northcote, 1st Earl of Iddesleigh|Sir Stafford Northcote, Bt]]}} {{s-bef|before=[[James Harris, 3rd Earl of Malmesbury|The Earl of Malmesbury]]}} {{s-ttl|title=[[Lord Privy Seal]]|years=1876–1878}} {{s-aft|after=[[Algernon Percy, 6th Duke of Northumberland|The Duke of Northumberland]]}} {{s-bef|before=[[Charles Gordon-Lennox, 6th Duke of Richmond|The Duke of Richmond]]}} {{s-ttl|title=[[Leader of the House of Lords]]|years=1876–1880}} {{s-aft|after=[[Granville Leveson-Gower, 2nd Earl Granville|The Earl Granville]]}} {{s-par|uk}} {{s-bef|before=[[Abraham Wildey Robarts]]|before2=[[Wyndham Lewis (politician)|Wyndham Lewis]]}} {{s-ttl|title=[[Maidstone (UK Parliament constituency)|Member of Parliament for Maidstone]] |with=[[Wyndham Lewis (politician)|Wyndham Lewis]] 1837–1838 |with2=[[John Minet Fector]] 1838–1841 |years=[[1837 United Kingdom general election|1837]]–[[1841 United Kingdom general election|1841]]}} {{s-aft|after=[[Alexander Beresford Hope]]|after2=[[George Dodd (MP)|George Dodd]]}} {{s-bef|before=[[Richard Jenkins (UK politician)|Richard Jenkins]]|before2=[[Robert Aglionby Slaney]]}} {{s-ttl|title=[[Shrewsbury (UK Parliament constituency)|Member of Parliament for Shrewsbury]] |alongside=[[George Tomline (politician)|George Tomline]] |years=[[1841 United Kingdom general election|1841]]–[[1847 United Kingdom general election|1847]]}} {{s-aft|after=[[Edward Holmes Baldock]]|after2=[[Robert Aglionby Slaney]]}} {{s-bef|before=[[Caledon Du Pré]]|before2=[[William FitzMaurice (MP)|William Fitzmaurice]]|before3=[[Christopher Tower]]}} {{s-ttl|title=[[Buckinghamshire (UK Parliament constituency)|Member of Parliament for Buckinghamshire]] |with=[[Caledon Du Pré]] 1847–1874 |with2=[[Charles Cavendish, 1st Baron Chesham|The Hon. Charles Cavendish]] 1847–1857 |with3=[[William Cavendish, 2nd Baron Chesham|The Hon. William Cavendish]] 1857–1863 |with4=[[Sir Robert Harvey, 1st Baronet, of Langley Park|Sir Robert Bateson Harvey]] 1863–1868, 1874–1876 |with5=[[Nathaniel Lambert]] 1868–1876 |years=[[1847 United Kingdom general election|1847]]–[[1876 Buckinghamshire by-election|1876]]}} {{s-aft|after=[[Sir Robert Harvey, 1st Baronet, of Langley Park|Sir Robert Bateson Harvey]]|after2=[[Nathaniel Lambert]]|after3=[[Thomas Fremantle, 2nd Baron Cottesloe|Thomas Fremantle]]}} {{s-ppo}} {{s-bef|before=[[Charles Manners, 6th Duke of Rutland|Marquess of Granby]]}} {{s-ttl|title=[[Leader of the Conservative Party (UK)#Overall leader of the Conservative Party: 1834–1922|Conservative Leader in the Commons]]|years=1849–1876|with=[[Charles Manners, 6th Duke of Rutland|Marquess of Granby]]|with2=[[John Charles Herries]] 1849–1851}} {{s-aft|after=[[Stafford Northcote, 1st Earl of Iddesleigh|Sir Stafford Northcote, Bt]]}} {{s-bef|before=[[Edward Smith-Stanley, 14th Earl of Derby|The Earl of Derby]]}} {{s-ttl|title=[[Leader of the Conservative Party (UK)|Leader of the British Conservative Party]]|years=1868–1881}} {{s-aft|rows=2|after=[[Robert Gascoyne-Cecil, 3rd Marquess of Salisbury|The Marquess of Salisbury]]}} {{s-bef|before=[[Charles Gordon-Lennox, 6th Duke of Richmond|The Duke of Richmond]]}} {{s-ttl|title=[[Leader of the Conservative Party (UK)#Leaders in the House of Lords, 1834–|Leader of the Conservative Party]] in the [[House of Lords]]|years=1876–1881}} {{s-aca}} {{s-bef|before=[[Edward Stanley, 15th Earl of Derby|The Earl of Derby]]}} {{s-ttl|title=[[Rector of the University of Glasgow]]|years=1871–1877}} {{s-aft|after=[[William Ewart Gladstone]]}} {{s-ach|rec}} {{s-bef|before=[[John Russell, 1st Earl Russell|The Earl Russell]]}} {{s-ttl|title=[[List of oldest living prime ministers of the United Kingdom|Oldest living British prime minister]]|years=1878–1881}} {{s-aft|after=[[William Ewart Gladstone]]}} {{s-end}} }} {{გაერთიანებული სამეფოს პრემიერ-მინისტრები}} {{DEFAULTSORT:დიზრაელი, ბენჯამენ}} [[კატეგორია:გაერთიანებული სამეფოს პრემიერ-მინისტრები]] [[კატეგორია:ბრიტანელი პოლიტიკოსები]] [[კატეგორია:ბრიტანელი მწერლები]] [[კატეგორია:დაბადებული 1804]] [[კატეგორია:გარდაცვლილი 1881]] [[კატეგორია:გაერთიანებული სამეფოს პრემიერ-მინისტრები მე-19 საუკუნეში]] 7qeymajbtpvirwq0i4pw7a7jrtlbv9h 0 77798 4408934 4280734 2022-08-19T01:44:20Z InternetArchiveBot 124291 [[ვიკიპედია:გადამოწმებადობა|შემოწმების]] მიზნით 1 წიგნის დამატება (20220818)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა მუსიკოსი |სახელი = ჰერბერტ ფონ კარაიანი |სურათი = Bundesarchiv Bild 183-S47421, Herbert von Karajan.jpg |ლანდშაფტი = |სათაური = ჰერბერტ ფონ კარაიანი, 1938 წელი |სურათისზომა = 250 პქ |ფონი = |ნამდვილისახელი = Herribert Ritter von Karajan |მეტსახელი = |დაიბადა = {{დაბადების თარიღი|1918|8|25}} |დაბადების ადგილი = [[ზალცბურგი]], [[ავსტრო-უნგრეთის იმპერია|ავსტრია-უნგეთის იმპერია]] |გარდ = {{გარდაცვალების თარიღი და ასაკი|1989|7|16|1908|4|5}} |გარდ ადგილი = ანიფი, [[ავსტრია]] |წარმოშობა = |ინსტრუმენტი = |ჟანრი = კლასიკური |საქმიანობა = დირიჟორი |აქტიურობის წლები = 1929-1989 |ლეიბლი = Deutsche Grammophon |ასოციაციები = |საიტი = http://www.karajan.org |წევრები = |ყოფილი წევრები = |აღსანიშნავი ინსტრუმენტები = | module = }} '''ჰერბერტ ფონ კარაიანი''' ({{lang-de|Herbert von Karajan|ˈhɛɐbɛɐt fɔn ˈkaraˌjan}}; დაბადების სახელი Heribert Ritter von Karajan; დ. [[5 აპრილი]], [[1908]] — გ. [[16 ივლისი]], [[1989]]) — [[ავსტრიელები|ავსტრიელი]] [[დირიჟორი]]. [[ბერლინის ფილარმონიული ორკესტრი|ბერლინის ფილარმონიული ორკესტრის]] მთავარი დირიჟორი 35 წლის განმავლობაში. ფართოდ განიხილება, როგორც XX საუკუნის ერთ-ერთი უდიდესი დირიჟორი. 1950-იანი წლებიდან გარდაცვალებამდე წარმოადგენდა ერთ-ერთ დომინანტ ფიგურას ევროპულ კლასიკურ მუსიკაში.<ref name="NYT obit">{{cite news |url=https://www.nytimes.com/1989/07/17/obituaries/herbert-von-karajan-is-dead-musical-perfectionist-was-81.html?pagewanted=all |title=Herbert von Karajan Is Dead; Musical Perfectionist was 81 |pages=A1 |work=[[The New York Times]] |author=John Rockwell |author=John Rockwell |date=17 July 1989}}</ref> ამის ერთ-ერთი მიზეზი იყო მის მიერ გაკეთებული მრავალრიცხოვანი წარმატებული ჩანაწერი. ერთ-ერთი გამოთვლით, ყველა დროის ყველაზე გაყიდვადი კლასიკური მუსიკოსია, ასობით მილიონი გაყიდული ჩანაწერით.<ref>{{cite book |last=Lebrecht |first=Norman |year=2007 |title=The Life and Death of Classical Music: Featuring the 100 Best and 20 Worst Recordings Ever Made |publisher=Knopf Doubleday |isbn=9780307487469 |page=137 |url=https://books.google.com/books?id=qgTD-NwZ3CYC&pg=PA136}}</ref> == ბიოგრაფია == === გენეალოგია === [[სურათი:Karajan (1792) – Gerd Hruška.png|thumb|upright|კარაიანების საგვარეულო გერბი, მინიჭებული 1792 წელს]] კარაიანები წარმოშობით [[მაკედონელები (ბერძნები)|მაკედონელები]]<ref>{{cite book |author=Cramer, Alfred W. |title=Musicians and Composers of the 20th Century |volume=3 |publisher=Salem Press |year=2009 |page=758 |isbn=9781587655159 |quote=Herbert Ritter von Karajan (fahn KAHR-eh-yahn) was born to Ernst and Martha von Karajan, an upper-class family of Greek-Macedonian origin.}}</ref><ref>{{cite book |author1=Robinson, Paul |author2=Surtees, Bruce |title=Karajan |publisher=Macdonald and Janes |year=1976 |page=6 |quote=Herbert von Karajan was born in Salzburg April 5, 1908. Though an Austrian by birth, the Karajan family was actually Greek, the original surname being Karajanis or "Black John". The family had migrated from Greece to Chemnitz, Germany, and from there to Austria about four generations before Herbert.}}</ref><ref>{{cite book |last==Brunskill |first=Ian |title=The Times Great Lives: A Century In Obituaries |publisher=HarperCollins UK |year=2010 |page= <!--https://books.google.com/books?id=7jtGNnBNPKEC&pg=PT678--> |isbn=9780007363735 |quote=Born in Salzburg on April 5, 1908, Karajan was the younger son of a distinguished surgeon and his Slovenian wife. Originally called Karajannis, the Karajan family were Macedonian Greeks who had moved first to Saxony and later to Vienna, where they held important academic, medical, and administrative posts. |url=https://books.google.com/books?id=7jtGNnBNPKEC&pg=PT678}}</ref><ref>{{cite book |author=Metropolitan Opera Guild |work=[[Opera News]] |title=(a piece giving biographical information on Karajan) |volume=26 |publisher=Metropolitan Opera Guild |year=1961 |page=397 |oclc=1590631 |quote=The thirty-five-year career began when Karajan was nineteen. He had been born on April 5, 1908, into a family of Greek ancestry that enjoyed considerable prestige in the Austro-Hungarian Empire.}}</ref><ref>{{cite book |author=Kuhn, Laura Diane |title=Baker's Student Encyclopedia of Music: H–Q |url=https://archive.org/details/isbn_9780028654164 |publisher=Schirmer Books |year=1999 |page=[https://archive.org/details/isbn_9780028654164/page/850 850] |isbn=9780028654164 |quote=Karajan, Herbert von [...] cultured family of Greek-Macedonian extraction whose original name was Karajannis. His father was a medical officer.}}</ref><ref>{{cite book |author=Kater, Michael H. |title=The twisted muse: musicians and their music in the Third Reich |publisher=[[Oxford University Press]] |year=1997 |page=56 |isbn=9780195096200 |quote=Karajan was born in 1908 in Austrian Salzburg, the son of a well-to-do physician of partially Greek-Macedonian ancestry whose forebears had been ennobled while in the service of the Saxon kings. |url=https://books.google.com/books?id=XzQp-tZm9oMC&pg=PA56}}</ref> ან არომანები<ref>Binder, David. "Vlachs, A Peaceful Balkan People" in ''Mediterranean Quarterly''</ref> იყვნენ. მისი დიდი პაპის პაპა, გეორგ კარაიანი (Geórgios Karajánnis, {{lang-el|Γεώργιος Καραγιάννης|}}), დაიბადა კოზანიში, [[ოტომანთა იმპერია|ოტომანების იმპერიის]] [[რუმელია|რუმელიის]] პროვინციაში (ამჟამად [[საბერძნეთი|საბერძნეთშია]]). 1767 წელს იგი [[ვენა]]ში, ხოლო საბოლოოდ, [[კემნიცი|კემნიცში]], [[საქსონიის საკურფიურსტო]]ში გადავიდა.<ref>{{cite news|url=https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9A0DEFD71E3BF931A15755C0A960948260 |title=General Music Director of Europe |work=The New York Times |author=John Rockwell |date=22 June 1986 |accessdate=15 April 2007}}</ref> ძმასთან ერთად მონაწილეობდა საქსონიის ქსოვილის ინდუსტრიის შექმნაში და 1792 წლის 1 ივნისს ორივე მათგანს [[კურფიურსტები|კურფიურსტმა]] ფრიდიხ ავგუსტ III-მ კეთილშობილური ტიტული უბოძა, რის შემდეგაც მათ გვარს წინდებული „von“ დაემატა. მისი გამოყენება [[პირველი მსოფლიო ომი]]ს შემდეგ, ავსტრიული ტიტულების გაუქმებასთან ერთად შეწყდა, გვარი ''Karajánnis'' კი გახდა ''Karajan''.<ref name="KarajanFamily">{{cite web|url= http://www.karajan.co.uk/family.html |title= Herbert von Karajan-Karajan Family |publisher=Karajan Family |accessdate =14 March 2012}}</ref> მიუხედავად იმისა, რომ კარაიანის დედას ბიოგრაფები [[სლოვაკები|სლოვაკურ]], [[სერბები|სერბულ]] ან უბრალოდ, [[სლავები|სლავურ]] წარმოშობას მიაწერდნენ,<ref name="Lapajne2008">{{cite web|url=http://www.canadafreepress.com/index.php/article/2500 |title=The Shared Slovenian Ancestors of Herbert von Karajan and Hugo Wolf |date=4 April 2008 |accessdate=5 May 2008 |author=Lapajne, Branka}}</ref> მისი ოჯახი დედის მხრიდან [[სლოვენები|სლოვენური]] წარმოშობისა იყო, გამომდინარე იქიდან, რომ მისი პაპა კარნიოლას საგრაფოს სოფელ მოისტრანაში დაიბადა (ამჟამად, [[სლოვენია]]შია).<ref name="KarajanFamily" /><ref name="Lapajne2008" /><ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=6Q0wAQAAIAAJ |title=Maestro: encounters with conductors of today |first=Helena |last=Matheopoulos |page=244 |year=1983 |publisher=Harper & Row |isbn=978-0-06-015103-4}}</ref> ამ ხაზით, კარაიანი ენათესავებოდა სლოვენური წარმოშობის ავსტრიელ კომპოზიტორს, ჰუგო ვოლფს.<ref>{{cite journal|url=http://www.slomd.si/bilten/Bilten_24.pdf |pages=31–34 |title=Hugo Wolf in Herbert von Karajan: potomca družine Lavtižar |language=Slovenian |trans-title=Hugo Wolf and Herbert von Karajan: The Descendants of the Lavtižar Family |first=Branka |last=Lapajne |journal=Bilten [Bulletin] |volume=24 |year=2006 |publisher=Slovensko muzikološko društvo [Slovenian Musicological Society] |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131206120353/http://www.slomd.si/bilten/Bilten_24.pdf|archivedate=6 December 2013|df=dmy-all}}</ref> არსებობს ვარაუდი, რომ კარაიანმა ცოტაოდენი [[სლოვენური ენა|სლოვენიურიც]] იცოდა.<ref name="KarajanFamily" /><ref name="Lapajne2008" /> === ადრეული წლები === [[სურათი:Karajans parent.jpg|thumb|left|კარაიანის მშობლები – ერნსტი და მარტა (ქალიშვილობის გვარი კოსმაჩი)]] კარაიანი [[ზალცბურგი|ზალცბურგში]], [[ავსტრო-უნგრეთის იმპერია]]ში დაიბადა, თავდაპირველი სახელით '''ჰერიბერტ რიტერ ფონ კარაიანი'''.<ref name="Osborne 2000">[[#Osborne2000|Osborne (2000)]]</ref> ბავშვობაში ფორტეპიანოზე დაკვრის განსაკუთრებული ნიჭით გამოირჩეოდა.<ref>{{Britannica|312016}}</ref> 1916–1926 წლებში კონსერვატორია „მოცარტეუმში“ სწავლობდა ფრანც ლედვენკესთან, სადაც თეორიას ფრანც ცაუერი, ხოლო კომპოზიციას ბერნჰარდ პაუმგარტნერი ასწავლიდა. დირიჟორობაზე კონცენტრირება სწორედ პაუმგარტნერმა ურჩია, შეამჩნია რა მისი გამორჩეული ტალანტი ამ მიმართულებით. 1926 წელს კარაიანმა კონსერვატორია დაამთავრა და სწავლა ვენის აკადემიაში განაგრძო. აქ ფორტეპიანოს იოზეფ ჰოფმანთან (პიანისტ იოზეფ ჰოფმანის მოსახელე), ხოლო დირიჟორობას ალექსანდერ ვუნდერერთან და ფრანც შალკთან სწავლობდა.<ref>{{citation |url=http://www.allmusic.com/artist/herbert-von-karajan-mn0000031181/biography|title=Artist Biography by David Brensilver|accessdate=31 May 2014}}</ref> 1929 წელს ზალცბურგის საფესტივალო სახლში [[შტრაუსი, რიხარდ|შტრაუსის]] „სალომე“ იდირიჟორა, 1929-დან 1934 წლამდე კი [[ულმი]]ს სახელმწიფო თეატრში კაპელმაისტერად მუშაობდა. ულმში მისი უფროსი კოლეგა ოტო შულმანი იყო. 1933 წელს შულმანი იძულებული გახდა, გერმანია დაეტოვებინა, რის შემდეგაც კარაიანი პირველი კაპელმაისტერი გახდა. 1933 წელს შედგა მისი სადირიჟორო დებიუტი [[ზალცბურგის ფესტივალი|ზალცბურგის ფესტივალზე]] [[ვალპურგის ღამე|ვალპურგის ღამის]] სცენით [[გუნო, შარლ|გუნოს]] „ფაუსტიდან“. 1933 წელსვე გაწევრიანდა [[ნაცისტური პარტია|ნაცისტურ პარტიაში]], რის გამოც, მოგვიანებით, ხშირად ხდებოდა კრიტიკის ობიექტი.<ref name="NYT obit"/> 1934 წელს, ზალცბურგში, პირველად უხელმძღვანელა [[ვენის ფილარმონიული ორკესტრი|ვენის ფილარმონიულ ორკესტრს]], 1934 წლიდან 1941 წლამდე კი [[აახენი]]ს თეატრში სიმფონიურ და საოპერო კონცერტებს დირიჟორობდა. კარაიანის კარიერაში მნიშვნელოვანი წინსვლა იყო 1935 წელს გერმანიის ყველაზე ახალგაზრდა გენერალურ მუსიკალურ ხელმძღვანელად ''(Generalmusikdirektor)'' დანიშვნა, რის შემდეგაც, მიწვეული დირიჟორის რანგში [[ბუქარესტი|ბუქარესტში]], [[ბრიუსელი|ბრიუსელში]], [[სტოკჰოლმი|სტოკჰოლმში]] და [[პარიზი|პარიზში]] იდირიჟორა.<ref>{{Cite journal|url=https://www.youtube.com/watch?v=iMwVaDDpIAE|publisher=YouTube|format=Video|title=Karajan in Paris in war time|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170103062712/https://www.youtube.com/watch?v=iMwVaDDpIAE|archivedate=3 January 2017|df=dmy-all}} – The woman in the footage is [[Winifred Wagner]].</ref> 1938 წლის 30 სექტემბერს შედგა მისი პირველი გამოსვლა ბერლინის ფილარმონიულ ორკესტრთან ერთად ბერლინის სახელმწიფო ოპერაში [[ბეთჰოვენი]]ს „[[ფიდელიო]]თი“, რასაც მოჰყვა უაღრესად წარმატებული „[[ტრისტან და იზოლდა (ოპერა)|ტრისტან და იზოლდა“]] იმავე სცენაზე. აღნიშნულ პერფორმანსს ერთ-ერთმა ბერლინელმა კრიტიკოსმა ''{{lang-de|Das Wunder Karajan}}'' („კარაიანის სასწაული“) უწოდა. მისი მტკიცებით, კარაიანის წარმატება [[ვაგნერი]]ს ამ ურთულეს ნამუშევარში მას ვილჰელმ ფურტვენგლერის და ვიქტორ დე საბატას, გერმანიაში იმჟამად მოღვაწე ორი უდიდესი დირიჟორის გვერდით აყენებდა.<ref>[[#Osborne2000|Osborne (2000)]], pp. 114–15</ref> იმავე წელს Deutsche Grammophon-ისგან კონტრაქტი მიიღო და პირველი ჩანაწერიც გააკეთა – „[[ჯადოსნური ფლეიტა|ჯადოსნური ფლეიტის]]“ უვერტიურა ბერლინის სახელმწიფო კაპელასთან ერთად. 1938 წლის 26 ივლისს დაქორწინდა ოპერეტის მომღერალ ელმი ჰოლგერლეფზე. ისინის 1942 წელს დაშორდნენ. 1942 წლის 22 ოქტომბერს, [[მეორე მსოფლიო ომი]]ს დროს, კარაინი მეორე ცოლზე, ანა მარია („ანიტა“) ზაუესტზე (დაბადებით გიუტერმანი) დაქორწინდა. იგი საკერავი მანქანის ძაფების ცნობილი მწარმოებლის ქალიშვილი იყო. ჰყავდა რა [[ებრაელები|ებრაელი]] პაპა, იგი „მეოთხედ ებრაელად“ ''(Vierteljüdin)'' ითვლებოდა. 1944 წლისთვის, თავისივე გადმოცემით, კარაიანი ნაცისტების ლიდერებს შორის სიმპათიას კარგავდა, თუმცა, 1945 წლის 8 თებერვალს ბერლინში კონცერტები მაინც იდირიჟორა. ცოტა ხნის შემდეგ, ომის დასკვნით ეტაპზე, წყვილი გერმანიიდან [[მილანი|მილანში]] გაიქცა, რაშიც მათ ვიქტორ დე საბატა დაეხმარა.<ref name="Osborne 2000"/><ref>{{cite book |title=The Annual Obituary, 1989 |url=https://archive.org/details/annualobituary190000unse_d1m4 |first=Deborah |last=Andrews |publisher=St James Press |year=1990 |isbn=1-55862-056-7 |page=[https://archive.org/details/annualobituary190000unse_d1m4/page/417 417]}}</ref> კარაიანი და ანიტა 1958 წელს დაშორდნენ. === ნაცისტური პარტიის წევრობა === [[სურათი:Bundesarchiv Bild 183-R92264, Herbert von Karajan.jpg|thumb|კარაიანი დირიჟორობისას, 1941]] 1933 წლის 8 აპრილს, ზალცბურგში, კარაიანი [[ნაცისტური პარტია|ნაცისტურ პარტიაში]] გაწევრიანდა. იმავე წლის ივნისში ავტრიაში პარტია კანონგარეშედ გამოცხადდა. 1939 წელს, [[ავსტრიის ანშლუსი]]ს შემდეგ, წევრობის ავსტრიული მოწმობები ნაცისტური პარტიის გენერალურ ოფისში შეამოწმეს, რა დროსაც კარაიანისა ძალადაკარგულად გამოცხადდა, სავარაუდოდ, იმის გამო, რომ მას წევრობაზე ხელი გერმანიაშიც, კერძოდ, აახენში ჰქონდა მოწერილი.<ref>Prieberg, Fred K. (2004) ''Handbuch Deutsche Musiker 1933–1945''. Kiel. CD-ROM-Lexicon, p. 3545 ff. The author inspected the files of Karajan (as part of the [[Reichskulturkammer]]) at the Bundesarchiv in Berlin (former Berlin Document Center). This background story was first published by Paul Moor in: ''High Fidelity'' Vol. 7/10 October 1957, pp. 52–55, 190, 192–194 (''The Operator''). In addition, Prieberg's opinion about the Karajan biographer Richard Osborne has been stated: "his knowledge of history is sadly very low" (p. 3575)</ref><ref>Kammholz, Karsten (26 January 2008; not quite with the accuracy of Prieberg): [https://www.welt.de/vermischtes/article1595506/Der_Mann_der_zweimal_in_die_NSDAP_eintrat.html "Der Mann, der zweimal in die NSDAP eintrat"]; in: ''[[Die Welt]]''</ref><ref>{{cite web|author=Hewett, Ivan |authorlink=Ivan Hewett|title=Herbert von Karajan: save us from the resurrection of that old devil|url=https://www.telegraph.co.uk/culture/music/3671783/Herbert-von-Karajan-save-us-from-the-resurrection-of-that-old-devil.html|work=The Telegraph|date=13 March 2008|accessdate=21 August 2011}}</ref> ბრიტანელი მუსიკოლოგი და კრიტიკოსი რიჩარდ ოზბორნი წერს: <blockquote>რა ფაქტები გვაქვს? პირველი, კარაიანი ჯერ კიდევ აუკრძალავი პარტიის კანდიდატად ზალცბურგში, 1933 წლის აპრილში დაასახელეს. მას არ აუღია თავისი ბარათი, არც საწევრო გადაუხდია, თუმცა, მოხვდა რეესტრში (ნომრით 1607525) და მისმა ნომერმა შემდეგში ბევრ მემორანდუმსა თუ კვლევით ნაშრომში ამოჰყო თავი. მეორე, ის არ გაწევრიანებულა პარტიაში 1933 წლის 1 მაისს, მიუხედავად ე.წ. „პირველწყაროს“ ინფორმაციისა. პირველ რიგში, მისი ნომერი 3430914 ზედმეტად მაღალია, რომ ამ თარიღს შეესაბამებოდეს. უმაღლესი ნომერი, რომელიც გაიცა გაწევრების შეჩერებამდე, ანუ 1933 წლის მაისიდან 1937 წლამდე პერიოდის დაწყებამდე, იყო 3262698. თუმცა, ამ შეჩერების პერიოდში ზოგიერთმა მოხელემ, დიპლომატმა და სხვებმა მიიღეს საწევრო ბარათები ნიშნით NG, ანუ ''Nachgereichte (უკუდათარიღებული)''. ყველა ეს ბარათი შეჩერების დაწყების დღით, 1933 წლის 1 მაისით იყო დათარიღებული. კარაიანის აახენის მოწმობასაც NG ნიშანი ჰქონდა, ხოლო მისი ნომერი 1935 წელს გაცემულებისას ემთხვევა. სწორედ ამ წელს, თავისივე მონათხრობით, კარაიანს პარტიაში გაწევრება სთხოვეს.<ref>Osborne, Richard (1991) ''Conversations with Karajan''. Oxford University Press. {{ISBN|019284024X}}.</ref></blockquote> კარაიანის ცნობადობა 1933 წლიდან 1945 წლამდე მნიშვნელოვნად გაიზარდა, რამაც საფუძველი მისცა სპეკულაციებს, რომ ის პარტიაში წმინდა კარიერული მოსაზრებით გაწევრიანდა. ზოგიერთი კრიტიკოსი, მათ შორის, ჯიმ სვეიდა, აღნიშნავენ, რომ იმავე პერიოდის სხვა ცნობილი დირიჟორები, მაგალითად, [[არტურო ტოსკანინი]], ოტო კლემპერერი, ერიხ კლაიბერი და ფრიც ბუში იტალიიდან და გერმანიიდან გაიქცნენ. რიჩარდ ოზბორნი კი აღნიშნავს, რომ იმ მნიშვნელოვან დირიჟორებს შორის, რომლებიც ომის პერიოდში გერმანიაში აგრძელებდნენ მუშაობას (ვილჰელმ ფურტვენგლერი, კარლ შურიხტი, კარლ ბემი, ჰანს კნაპერტსბუში, კლემენს კრაუსი, კარლ ელმენდორფი და სხვები) კარაიანი ერთ-ერთი ყველაზე ახალგაზრდა და კარიერაში ერთ-ერთი ყველაზე ნაკლებად წარმატებული იყო.<ref name="osborne_85">[[#Osborne2000|Osborne (2000)]], p. 85</ref> პარტიის წევრობის გამო, კარაიანს ნებართვა ჰქონდა, ედირიჟორა სხვადასხვა ორკესტრისთვის და შეეძლო, თავისუფლად ემოგზაურა, მაგალითად, [[ნიდერლანდები|ნიდერლანდებში]], სადაც კონცერტხებაუს ორკესტრს უდირიჟორა და მათთან ერთად 1943 წელს ჩანაწერებიც გააკეთა.<ref>{{cite web|url=http://www.deutschegrammophon.com/cat/single?PRODUCT_NR=4776237|publisher=[[Deutsche Grammophon]]|title=Herbert von Karajan – The First Recordings|accessdate=5 December 2016}}</ref> === ომისშემდგომი წლები === 1946 წლის 18 მარტს ავსტრიის დენაციფიკაციის კომისიამ კარაიანს ყველა ბრალდება მოუხსნა და ცოტა ხნის შემდეგ მან სადირიჟორო საქმიანობაც განაახლა.<ref>[[#Osborne2000|Osborne (2000)]]; Karajan's deposition is presented in whole as Appendix C.</ref> წლების შემდეგ, გერმანიის ყოფილი კანცლერი, [[ჰელმუტ შმიდტი]] კარაიანზე ამბობდა: „ცხადია, კარაიანი ნაცისტი არ ყოფილა. ის მათი მიმდევარი ({{lang-de|Mitläufer}}) იყო“.<ref>{{cite web|url=https://www.welt.de/vermischtes/article1595506/Der-Mann-der-zweimal-in-die-NSDAP-eintrat.html |title=Berliner Morgenpost 27.01.08 |publisher=Welt.de |date=2011-11-23 |accessdate=2012-08-25}}</ref> 1946 წელს კარაიანმა პირველი ომისშემდგომი კონცერტი გამართა ვენაში, [[ვენის ფილარმონიული ორკესტრი|ვენის ფილარმონიულ ორკესტრთან]] ერთად, თუმცა, შემდგომი სადირიჟორო საქმიანობა საბჭოთა საოკუპაციო მთავრობის მხრიდან აეკრძალა. იმავე ზაფხულს ანონიმურად მიიღო მონაწილეობა [[ზალცბურგის ფესტივალი|ზალცბურგის ფესტივალში]]. {{external media|align=center|width=230px|audio1=იოჰანეს ბრამსის „გერმანული რექვიემი“, Op. 45, ჰერბერტ ფონ კარაიანის დირიჟორობით, ვენის ფილარმონიულ ორკესტრთან, ელიზაბეტ შვარცკოფთან და ჰანს ჰოტერთან ერთად, 1947 წლის ჩანაწერი, შეგიძლიათ მოისმინოთ [https://archive.org/details/BRAHMSAGermanRequiem-NEWTRANSFER/05.V.IhrHabtNunTraurigkeit.mp3 '''აქ''']}} 1947 წლის 28 ოქტომბერს, სადირიჟორო საქმიანობაზე აკრძალვის მოხსნის შემდეგ, პირველი საჯარო კონცერტი გამართა ვენაში, სადაც ვენის ფილარმონიულთან და მუსიკის მეგობართა საზოგადოებასთან (Gesellschaft der Musikfreunde) ერთად [[ბრამსი|ბრამსის]] „გერმანული რექვიემი“ შეასრულა.<ref>{{cite book | last = Steinhage | first = Martin | year = 1986 | language = German | page = 178 | title = Chronik 1947 | publisher=[[:de:Harenberg Verlag|Harenberg Kommunikation Verlags- und Medien-GmbH & Co. KG]] | location = [[Dortmund]], Germany | isbn = 3-88379-077-X}}</ref> 1949 წელს ვენის მუსიკის მეგობართა საზოგადოების სამხატვრო დირექტორი გახდა. გამოდიოდა მილანის [[ლა სკალა]]შიც. ამ პერიოდში მისი ყველაზე მნიშვნელოვანი საქმიანობა [[ლონდონი|ლონდონში]], ახლად დაარსებულ Philharmonia Orchestra-სთან ერთად ჩანაწერების გაკეთება იყო, რითიც ხელი შეუწყო მსოფლიოს ერთ-ერთ საუკეთესო ორკესტრად მის ჩამოყალიბებას. ამავე წელს პირველად მიიღო მონაწილეობა [[ლუცერნი|ლუცერნის]] ფესტივალში, რომელსაც გარდაცვალებამდე ყოველწლიურად ესწრებოდა.<ref>[https://web.archive.org/web/20070903141430/http://e.lucernefestival.ch/page/content/index.asp?MenuID=3122&ID=3510&Menu=13&Item=16 Karajan Celebration 2008]. lucernefestival.ch</ref> 1951 და 1952 წლებში იდირიჟორა [[ბაიროითი]]ს საფესტივალო სახლში. === დანიშვნა ბერლინში === [[სურათი:860 chtitefamillekarajan.jpg|thumb|კარაიანების ოჯახი ავსტრიაში, 1968]] 1956 წელს კარაიანი [[ბერლინის ფილარმონიული ორკესტრი]]ს მუდმივ მთავარ დირიჟორად დაინიშნა.<ref>{{cite web |url=https://www.berliner-philharmoniker.de/en/history/herbert-von-karajan/#event-herbert-von-karajan-elected-chief-conductor |title=The era of Herbert von Karajan |last= |first= |date= |website=www.berliner-philharmoniker.de |publisher= |access-date=2016-09-29}}</ref> 1955 წელს, [[ნიუ-იორკი]]ს [[კარნეგი-ჰოლი|კარნეგი-ჰოლში]] კონცერტის გასამართად ჩასულ კარაიანს და ბერლინის ფილარმონიულს საპროტესტო აქციით დახვდნენ ისინი, ვინც მათ ჯერ კიდევ ნაცისტებთან ზედმეტად მჭიდროდ დაკავშირებულად თვლიდა. იმ საღამოსთან დაკავშირებული კრიტიკული გამოხმაურება ენთუზიაზმით სავსე იყო და ამან პროტესტის მიწყნარება, მეტწილად, შეძლო. 1957-დან 1964 წლამდე [[ვენის სახელმწიფო ოპერა|ვენის სახელმწიფო ოპერის]] სამხატვრო დირექტორი იყო. მჭიდროდ იყო დაკავშირებული ვენის ფილარმონიულ ორკესტრთან და ზალცბურგის ფესტივალთან, სადაც დააფუძნა აღდგომის ფესტივალი, რომელიც მისი გარდაცვალების შემდეგაც ბერლინის ფილარმონიული ორკესტრის მოქმედ დირიჟორთანაა დაკავშირებული. 1958 წლის 6 ოქტომბერს დაქორწინდა მესამე ცოლზე, ფრანგ მოდელ ელიეტ მურეზე. ისინი ორი გოგონას, იზაბელის და არაბელის მშობლები გახდნენ. 1983 წლის თებერვალში ბერლინის ახლადაშენებულ სახელმწიფო თეატრში კარაიანის ბრინჯაოს ბიუსტი გაიხსნა. ორი თვის შემდეგ გულის გაჩერებით გარდაიცვალა მისი პირველი მეუღლე, ელმი კარაიან-ჰოლგერლეფი.<ref>Osborne, Richard (2000). Herbert von Karajan: A Life in Music. Boston: Northeastern University Press. p. 667. {{ISBN|1-55553-425-2}}. "In February 1983, a bronze bust of Karajan was unveiled in the foyer of the new State Theatre. Two months later, during the night of 17 April, Karajan's first wife Elmy Karajan-Holgerloef died of heart failure."</ref> დირიჟორის ზალცბურგის ოფისის მიერ გავრცელებული განცხადების თანახმად, კარაიანი ძლიერ შოკირებული იყო, განიცდიდა და ძლიერ დამწუხრებული იყო ამ ამბით: „მას არასოდეს დავიწყებია იგი (მეუღლე) და ყოველთვის მიაჩნდა თავისი ცხოვრების ნაწილად“. მიუხედავად ამისა, კარაიანი აახენში გამართულ დაკრძალვას არ დასწრებია. === უკანასკნელი წლები === [[სურათი:Headstone of Herbert von Karajan - Anif, Austria.jpg|left|thumb|კარაიანის საფლავის ქვა ანიფში, წმ. ოსვალდის ეკლესიის სასაფლაოზე, ზალცბურგის ახლოს, ავსტრია]] სიცოცხლის ბოლო წლებში კარაიანს გულისა და ზურგის პრობლემები აწუხებდა, რის გამოც ოპერაციაც დასჭირდა. ბერლინის ფილარმონიულის მთავარი დირიჟორის პოსტი მან 1989 წლის 24 აპრილს დატოვა.<ref>{{cite news |url=https://www.nytimes.com/1989/04/25/arts/karajan-leaves-berlin-philharmonic.html?pagewanted=all |title=Karajan Leaves Berlin Philharmonic |last=Schmemann |first=Serge |date=25 April 1989 |work=The New York Times |access-date=29 September 2016}}</ref> მისი ბოლო კონცერტი [[ბრუკნერი, ანტონ|ბრუკნერის]] მე-7 სიმფონია იყო ვენის ფილარმონიულ ორკესტრთან ერთად. 1989 წლის 16 ივლისს, ანიფში, საკუთარ სახლში გულის შეტევით გარდაიცვალა. იგი 81 წლის იყო.<ref name="NYT obit" /> კარაიანი ძენ-ბუდიზმთან დაკავშირებით მამა ჰუგო ენომია-ლასალის ნაშრომებს კითხულობდა და ამ მოძღვრების მიმდევარიც გახდა. მტკიცედ სწამდა [[რეინკარნაცია|რეინკარნაციის]] და თავისივე სიტყვებით, სურდა მეორედ [[არწივი|არწივად]] დაბადებულიყო, რათა საყვარელი [[ალპები]]სთვის გადაეფრინა.<ref name="NYT obit" /> მიუხედავად ამისა, 1985 წლის 29 ივნისს, [[წმინდა პეტრეს ბაზილიკა]]ში, [[პეტრე-პავლობა|პეტრე-პავლობის დღესასწაულის]] აღსანიშნავად [[იოანე-პავლე II]]-ს მიერ ჩატარებული მესის დროს მოცარტის საკორონაციო მესა იდირიჟორა და პაპისგან, ცოლთან და ქალიშვილებთან ერთად, ზიარებაც მიიღო.<ref>{{YouTube|UeUjMagnJ_M|Mozart: Coronation Mass / Karajan, Vienna Philharmonic Orchestra. St. Peter's Basilica}}</ref> ცხოვრების დასასრულს, კათოლიკური ეკლესიისკენ შემობრუნდა და კათოლიკური დაკრძალვა მოითხოვა.<ref>Osborne, Richard (2000). ''Herbert von Karajan: A Life in Music''. Boston: Northeastern University Press. p. 729. {{ISBN|1-55553-425-2}}. "Karajan believed that we have different lives, possibly in metamorphosis. As far as the here and now was concerned, however, he was Catholic; and had requested a Catholic burial. Years previously, he had purchased a modest burial plot in Anif churchyard."</ref> == მუსიკალური ხასიათი == {{ external media|align=center|width=230px|audio1=მოცარტის [[რეკვიემი (მოცარტი)|რექვიემი]] რე-მინორში, K. 626, კარაიანის დირიჟორობით ვენის ფილარმონიულ ორკესტრთან ერთად. სოლისტები: ლეონტინ პრაისი, ფრიც ვუნდერლიხი, ებერჰარდ ვახტერი, ჰილდე როსელ-მაიდანი და უოლტერ ბერი. 1960 წელი. მოისმინეთ [https://archive.org/details/MozartRequiemKarajan1960/W.+A.+Mozart+-+Requiem+-+12.+Benedictus+(Herbert+von+Karajan%2C+Wiener+Philharmoniker%2C+Wiener+Singverein%2C+1960).mp3 '''აქ''']}} [[სურათი:Herbert Von Karajan, Fundo Correio da Manhã - 2.tif|thumb|კარაიანი, 1972]] არსებობს ფართოდ მიღებული მოსაზრება, რომ კარაიანს ორკესტრისგან ლამაზი ხმოვანების მიღების გამორჩეული ნიჭი გააჩნდა. ''პინგვინის სახელმძღვანელო კომპაქტ-დისკებისთვის (Penguin Guide to Compact Discs)'' ორ ურთიერთსაწინაღმდეგო რეზიუმეს გვთავაზობს, რაც ზემოთაღნიშნულის კარგი ილუსტრაციაა: * რიხარდ ვაგნერის ''ტრისტან და იზოლდას'' (1971-72 წლის სტუდიური ჩანაწერის) კომენტირებისას „პინგვინის“ მიმომხილველები წერენ: „კარაიანის მგრძნობიარე შესრულება ვაგნერის შედევრისა ალერსიანად მშვენიერია და თან ახლავს უზადოდ დახვეწილი დაკვრა ბერლინის ფილარმონიული ორკესტრისგან“.<ref>''Penguin Guide to Compact Discs''; 2005. Penguin Books. {{ISBN|0141022620}}. p. 1477.</ref> * იოზეფ ჰაიდნის ''„პარიზის“ სიმფონიების'' კარაიანისეული ჩანაწერის შესახებ კი იგივე ავტორებმა შემდეგი რამ დაწერეს: „უთქმელადაც ცხადია, რომ საორკესტრო დაკვრის ხარისხი უზადოა. თუმცა, ეს უხეში მიდგომაა, უფრო ახლო იმპერიულ ბერლინთან, ვიდრე პარიზთან... მენუეტები ნამდვილად ძალიან ნელია... ამ ჩანაწერებს მომხიბვლელობა აკლია და ძნელია, მთელი გულით გაუწიო რეკომენდაცია“.<ref>''The Penguin Guide to Compact Discs and Cassettes''; 1996. Penguin Books. {{ISBN|9780140513677}}. p. 576.</ref><ref>These recordings are no longer mentioned in the 1999 edition of the Penguin Guide to Compact Discs.</ref> მიუხედავად ამისა, იგივე სახელმძღვანელო უმაღლეს შეფასებას აძლევს ჰაიდნის ორი ორატორიის ჩანაწერს (''შესაქმე'' და ''წელიწადის დრონი'').<ref>''The Creation'' is listed first on pp. 656–7 of the 1999 ''Penguin Guide to Compact Discs'', and the comment reads: "Among versions of ''The Creation'' sung in German, Karajan's 1969 set remains unsurpassed, and now reissued as one of DG's 'Originals' at mid-price, is a clear first choice despite two small cuts..." ''The Seasons'' is, by 1999, listed in the ''Penguin Guide to Compact Discs'' in third place on p. 661, and the text states "Karajan's 1973 recording of ''The Seasons'' offers a fine, polished performance which is often very dramatic too. The characterization is strong&nbsp;... the remastered sound is drier than the original but is vividly wide. etc.&nbsp;..."</ref> ჰაიდნის მკვლევარი რობინს ლენდონი, რომელმაც 12 „ლონდონური“ სიმფონიის კარაიანისეული ჩანაწერისთვის შენიშვნები მოამზადა, ამბობდა, რომ მისი ჩანაწერები ერთ-ერთი საუკეთესო იყო, რომელთა შესახებაც სმენოდა.<ref>{{cite news |last1=Service |first1=Tom |title=HC Robbins Landon provided a passport to Mozart's world |url=https://www.theguardian.com/music/tomserviceblog/2009/nov/25/hc-robbins-landon-mozart |accessdate=19 June 2019 |work=The Guardian |publisher=Guardian News & Media Limited |date=25 Nov 2009}}</ref> კარაიანის მუსიკალური სტილი, EMI-ს ადრეული ჩანაწერების გამოკლებით, მეტწილად, აკადემიური იყო, ზედმეტი რისკის გარეშე, თუმცა, იგი უდიდეს მნიშვნელობას ანიჭებდა ბგერას. მისი იდეალი უკიდურესად დახვეწილი, „დემატერიალიზებული“, „გლუვი“ ხმოვანება იყო, რომელიც დაცლილი იყო ფიზიკურობისა და არამუსიკალური ბგერებისგან. ეს მიდგომა შთამბეჭდავ შედეგებს იძლეოდა ბგერაზე ორიენტირებული იმპრესიონისტული ნაწარმოებების, მაგალითად, ჟან სიბელიუსის მუსიკის ინტერპრეტირებისას. კომპოზიტორის ქალიშვილის გადმოცემით, სიბელიუსს კარაიანი თავისი თაობის უდიდეს დირიჟორად მიაჩნდა, რომელიც ყველაზე კარგად გრძნობდა მის მუსიკას.<ref>Zitiert nach {{Webarchiv | url=http://www.emiclassics.com/groc/releases14/sibelius.html | wayback=20090817103513 | text=„Greatest Recordings of the Century“}}, [[EMI Group|EMI]] Classics (englisch). Abgerufen aus dem Webarchiv am 16.&nbsp;November 2016.</ref> ამ რეპერტუართან მიმართებაში, ლეოპოლდ სტოკოვსკისთან ერთად, კარაიანი ერთ-ერთ უდიდეს „ბგერის ჯადოქრად“ ითვლება. მეორეს მხრივ, კლასიკურ და რომანტიკულ რეპერტუართან მიმართებაში მის იდეალიზებულ ბგერას ხშირად აკრიტიკებდნენ, როგორც ზედაპირულად „გაპრიალებულს“. წინააღმდეგობრივია, ასევე, მისი ბრუკნერი და მალერი. იგორ სტრავინსკი ღიად აცხადებდა, რომ ეეჭვებოდა, მისი „''კურთხეული გაზაფხულის'' შესრულება ბატონი კარაიანის მანერით საერთოდ ყოფილიყო შესაძლებელი“.<ref>Zitiert nach Holmes: ''Conductors on Record,'' London 1988, S.&nbsp;126, übersetzt</ref> == მემკვიდრეობა == მის სიცოცხლეში, კარაიანის კონცერტები დიდ კულტურულ მოვლენებად მიიჩნეოდა ხოლმე. 1982 წლის ამერიკული ტურნეს დროს კარნეგი-ჰოლში გამართულ კონცერტებს ისეთი მნიშვნელოვანი მუსიკალური ვარსკვლავები ესწრებოდნენ, როგორიცაა ზუბინ მეტა, სეიჯი ოზავა და [[ფრენკ სინატრა]].<ref name=":0">{{Cite news|url=https://www.washingtonpost.com/archive/lifestyle/1982/10/27/the-majestic-reach-of-karajan/07670195-c300-43fa-a6a0-39705d0038c5/|title=The Majestic Reach of Karajan|last=Tuck|first=Lon|date=1982-10-27|work=The Washington Post|access-date=2019-09-26|issn=0190-8286}}</ref> თავად კარაიანი დაინტერესებული იყო არა საკუთარი, არამედ მუსიკის პოპულარიზაციით. „როცა პოდიუმზე ვდგავარ, პუბლიკა მავიწყდება“, ამბობდა იგი. „მე არ მაინტერესებს საჯაროობა. მხოლოდ იმას ვიმედოვნებ, რომ ჩემი მსოფლიოში ცნობადობა და ინტერესი, რაც ხალხში ჩემს მიმართ არსებობს, შემდგომ მუსიკის მიმართ ინტერესში გადაიზრდება.“<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1982/10/22/arts/how-von-karajan-sees-his-conducting-success.html|title=How Von Karajan Sees His Conducting Success|last=Holland|first=Bernard|authorlink=Bernard Holland|date=1982-10-22|work=The New York Times|access-date=2019-09-26|issn=0362-4331}}</ref> მიუხედავად დიდი სადირიჟორო ოსტატობისა, კარაიანი კამერის უკან უფრო ხშირად ჩანდა, ვიდრე სასწავლო სივრცეში, რადგან მასტერკლასების ჩატარებას, არჩევდა, რეპეტიციების ვიდეოჩანაწერები გაეკეთებინა. ხანგრძლივი მეგობრობა აკავშირებდა იაპონელ დირიჟორ სეიჯი ოზავასთან, რომლის წარმატებაც მას კარაიანის ყველაზე ცნობილ მოსწავლედ აქცევს.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1981/11/15/arts/2-maestros-pupil-and-sensei-in-japan.html|title=2 Maestros, Pupil and Sensei, in Japan|last=Scott-Stokes|first=Henry|authorlink=Henry Scott-Stokes|date=1981-11-15|work=The New York Times|access-date=2019-09-26|issn=0362-4331}}</ref> მეტიც, გადმოცემის თანახმად, ოზავა კარაიანის მემკვიდრეობის რეალურ კანდიდატადაც განიხილებოდა ბერლინის ფილარმონიულში, (კარაიანის შეფასებით, მას „საუკეთესო ხასიათი“ გააჩნდა აღნიშნული პოსტისთვის).<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1987/07/09/arts/after-karajan-a-cloudy-crystal-ball.html|title=After Karajan, a Cloudy Crystal Ball|agency=AP|date=1987-07-09|work=The New York Times|access-date=2019-09-26|issn=0362-4331}}</ref><ref name=":0" /> [[ფაილი:5-Euro Karajan.jpg|thumb|upright|5 ევროს ღირებულების ავსტრიული მონეტა (2008)]] კარაიანს ეკუთვნის ბეთჰოვენის მე-9 სიმფონიის მეოთხე მოქმედების („ოდა სიხარულისადმი“) არანჟირება, რომელიც 1972 წლიდან [[ევროპის ჰიმნი|ევროპის ჰიმნად]] არის გამოყენებული. მანვე იდირიჟორა ჰიმნის პირველი ჩანაწერი. <ref>[http://www.coe.int/T/E/Com/About_Coe/emblems/emblemes.asp Emblems], Council of Europe web site</ref> ზალცბურგში ყოფილი ''Sigmundsplatz'' ამჟამად კარაიანის სახელს ატარებს ''(Herbert-von-Karajan-Platz)''.<ref>[http://www.salzburg.com/wiki/index.php/Herbert-von-Karajan-Platz ''Herbert-von-Karajan-Platz''] im Salzburgwiki. Abgerufen am 29.&nbsp;August 2010. (Als Quelle wird „Heimatkunde Stadt Salzburg“, Ausgabe Mai 1974 angegeben, womit der Platz offensichtlich noch zu Lebzeiten Karajans umbenannt wurde.)</ref> 1996 წლის 19 სექტემბერს მისივე სახელი ეწოდა ტერიტორიას ვენის სახელმწიფო ოპერის მიმდებარედ, ოპერის წრესა და ფილარმონიკერშტრასეს შორის.<ref>[http://www.wien.gv.at/rk/msg/1996/0919/002.html ''"Herbert-von-Karajan-Platz" vor der Oper.''] In: Archivmeldung der Rathauskorrespondenz vom 19.&nbsp;September 1996, wien.gv.at. Abgerufen am 29.&nbsp;August 2010.</ref> ბერლინის ტიერგარტენის რაიონში ყოფილ მათეს ეკლესიის ქუჩას, რომელზეც ბერლინის ფილარმონია მდებარეობს, ჰერბერტ ფონ კარაიანის ქუჩა ''(Herbert-von-Karajan-Straße)'' ეწოდა. ზლცბურგის აეროპორტის ერთ-ერთ ტერმინალს, ფრენის მოყვარული დირიჟორის საპატივცემულოდ, ''Herbert-von-Karajan-General-Aviation-Terminal'' ეწოდება.<ref>{{cite web |url=http://www.salzburg-airport.com/fileadmin/user_upload/dl.php?file=files%2FSAM_01.12.pdf |wayback=20151018090132 |title=Herbert-von-Karajan-General-Aviation-Terminal |archiv-bot=2019-04-17 03:24:19 InternetArchiveBot |accessdate=2019-09-27 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20151018090132/http://www.salzburg-airport.com/fileadmin/user_upload/dl.php?file=files%2FSAM_01.12.pdf |archivedate=2015-10-18 }}, Salzburg Airport Magazin sam, Ausgabe 01/2012</ref> 1991 წლის 13 ივნისს ავსტრიამ 500 შილინგის ღირებულების 350 000 ერთეული საიუბილეო ვერცხლის მონეტა გამოუშვა.<ref>Gesamtverzeichnis der Schillingmünzen von 1947 bis 2001, Seite 34, Österreichische Nationalbank {{cite web|url=http://www.oenb.at/dms/oenb/Ueber-Uns/Downloads/Geldmuseum/Gesamtverzeichnis-der-Schillingm-nzen-von-1947-bis-2001/dl_schilling-muenzen_tcm14-98741.pdf |wayback=20140202092355 |title=''OeNb PDF'' |archiv-bot=2019-04-17 03:24:19 InternetArchiveBot }}</ref> მონეტის წინა მხარეს ჰერბერტ ფონ კარაიანი და მისი ხელმოწერაა გამოსახული, უკანა მხარეს კი ზალცბურგის საფესტივალო სახლი. 2007 წლის 26 სექტემბერს ერთ-ერთ ასტეროიდს (6973) კარაიანის სახელი ეწოდა. 1999 წლის 16 ივლისს, კარაიანის გარდაცვალებიდან ზუსტად ათი წლის თავზე, მისმა მემკვიდრემ ბერლინის ფილარმონიულ ორკესტრში, კლაუდიო აბადომ თავისი წინამორბედის საპატივცემულოდ ზალცბურგის საკათედრო ტაძარში მოცარტის რექვიემი შეასრულა. === ჯილდოები === კარაიანს მრავალი ჯილდო აქვს მიღებული. 1960 წლის 17 მაისს იგი იტალიის რესპუბლიკის წინაშე დამსახურების დიდი ოფიცერი გახდა.<ref>{{cite web|url=http://www.quirinale.it/elementi/DettaglioOnorificenze.aspx?decorato=261021|title=von Karajan Maestro Herbert|publisher=Presidency of the Italian Republic|language=Italian|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160305072143/http://www.quirinale.it/elementi/DettaglioOnorificenze.aspx?decorato=261021|archivedate=5 March 2016|accessdate=19 November 2012|df=dmy-all}}</ref> 1961 წელს მიიღო ავსტრიის საპატიო ნიშანი „მეცნიერებისა დ ხელოვნებისთვის“. აგრეთვე, მიღებული აქვს კომანდორის ჯვრის ორდენი (''Grosses Bundesverdienstkreuz'') „გერმანიის ფედერაციული რესპუბლიკის წინაშე დამსახურებისათვის“. 1977 წელს გადაეცა ერნსტ ფონ სიმენსის პრემია მუსიკაში. 1978 წლის 21 ივნისს [[ოქსფორდის უნივერსიტეტი]]სგან მუსიკის დოქტორის საპატიო ხარისხი მიენიჭა.<ref>{{cite web|url=http://www.karajan.co.uk/britishvisits.html|title=Herbert von Karajan – Visits to Great Britain|author=LAP|publisher=Karajan.co.uk|accessdate=21 August 2011}}</ref> საფრანგეთის აკადემიისგან {{Lang-fr|Médaille de Vermeil}} გადაეცა,<ref>{{cite web|url=http://www.deutschegrammophon.com/en/album/karajan-dg-recordings/bio.html|title=Herbert von Karajan – A Chronology|publisher=[[Deutsche Grammophon]]|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150906095329/http://www.deutschegrammophon.com/en/album/karajan-dg-recordings/bio.html|archivedate=6 September 2015|accessdate=28 September 2015|df=dmy-all}}</ref> ხოლო ლონდონის სამეფო ფილარმონიულმა საზოგადოებამ ოქროს მედლით დააჯილდოვა.<ref>{{cite web|url=http://royalphilharmonicsociety.org.uk/index.php/awards/gold_medal/goldmedalrecipients/goldmedalrecipients2|title=Gold Medal Recipients Since 1870 / 1950–1999|website=Royal Philharmonic Society|publisher=Royal Philharmonic Society|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150103224345/http://royalphilharmonicsociety.org.uk/index.php/awards/gold_medal/goldmedalrecipients/goldmedalrecipients2|archivedate=3 January 2015|accessdate=15 March 2015|df=dmy-all}}</ref> მიღებული აქვს ოლიმპიური ჯილდო ონასისის ფონდისგან,<ref>{{cite web|url=http://www.onassis.gr/en/onassis-international-prizes-details.php?id=1|title=Onassis International Prizes|publisher=Alexander S. Onassis Public Benefit Foundation|accessdate=15 March 2015}}</ref> აგრეთვე, UNESCO-ს საერთაშორისო მუსიკალური ჯილდო.<ref>{{cite web|url=http://www.imc-cim.org/archive/music-prize/144-programme-archive/74-prize-laureates-1975-2004.html#performers|title=Prize laureates 1975–2004|publisher=International Music Council|accessdate=15 March 2015}}</ref> მიღებული ქვს ორი გრამოფონის ჯილდო: მალერის მე-9 სიმფონიის და ''პარსიფალის'' 1981 წლის ჩანაწერისთვის. გერმანულმა ედუარდ რაინის ფონდმა 1984 წელს ედუარდ რაინის ღირსების ბეჭედი გადასცა.<ref>{{cite web|url=http://www.eduard-rhein-stiftung.de/html/Ehrenring_e.html|title=The Eduard Rhein Ring of Honor Recipients|publisher=[[Eduard Rhein Foundation]]|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110718234106/http://www.eduard-rhein-stiftung.de/html/Ehrenring_e.html|archivedate=18 July 2011|accessdate=5 February 2011|df=dmy-all}}</ref> 2012 წელს ჟურნალ ''გრამოფონის'' დიდების დარბაზში შეიყვანეს.<ref>{{cite web|url=http://www.gramophone.co.uk/HallofFame/ArtistPage/Karajan|title=Herbert von Karajan (conductor)|work=[[Gramophone (magazine)|Gramophone]]|accessdate=10 April 2012}}</ref> UNESCO-სგან მიღებული აქვს პიკასოს მედალიც. [[სურათი:Herbert von Karajan - Statue Geburtshaus-1.jpg|thumb|upright|კარაიანის ქანდაკება ზალცბურგში, იმ შენობის ეზოში, სადაც დაიბადა]] 2003-დან 2015 წლამდე [[ბადენ-ბადენი]]ს საფესტივალო სახლი ბრწყინვალე მუსიკალური მიღწევებისთვის ყოველწლიურ ჰერბერტ ფონ კარაიანის მუსიკალურ პრემიას გასცემდა.<ref name="award">{{cite web|url=http://www.festspielhaus.de/en/sponsorship/foundation/herbert-von-karajan-musicprize/|title=Herbert von Karajan Musicprize|publisher=[[Festspielhaus Baden-Baden]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20170810052959/https://www.festspielhaus.de/en/sponsorship/foundation/herbert-von-karajan-musicprize/|archive-date=10 August 2017|accessdate=15 March 2015}}</ref> 2003 წელს პირველი ჯილდო ანა-სოფი მუტერმა მიიღო, რომლის დებიუტიც 1977 წელს, კარაიანთან ერთად შედგა. 2015 წლიდან აღნიშნული ჯილდო ჰერბერტ ფონ კარაიანის პრემიამ ჩაანაცვლა, რომელსაც ზალცბურგის აღდგომის ფესტივალი გასცემს.<ref name="press">{{cite press release|last=|first=|date=7 October 2015|title=Herbert von Karajan Prize established in Salzburg|url=https://www.osterfestspiele-salzburg.at/en/contact/online-press-releases.html?file=files/pdf/Presse/Osterfestspiele%20Salzburg_Pressemitteilung_Karajan-Preis%20gestiftet.pdf|work=Osterfestspiele Salzburg|location=|access-date=20 August 2018}}</ref> კარაიანი ზალცბურგის (1968), ბერლინის (1973) და ვენის (1978) საპატიო მოქალაქე იყო. მის მემკვიდრეობას 2005 წლიდან ელიეტ და ჰერბერტ ფონ კარაიანების ინსტიტუტი განაგებს. ==== გრემის ჯილდოები ==== კარაიანი 30 წლის განმავლობაში [[გრემის ჯილდო]]ზე 40-ჯერ იყო წარდგენილი, რაც მას ისტორიაში ერთ-ერთ ყველაზე წარმატებულ დირიჟორად აქცევს. ჯილდო სამჯერ აქვს მიღებული: 1964 წელს საუკეთესო საოპერო ჩანაწერის ნომინაციაში ბიზეს ''კარმენისთვის''; 1969 წელს, იმავე ნომინაციაში ვაგნერის ''ზიგფრიდისთვის'', ხოლო 1978 წელს ბეთჰოვენის სიმფონიების ციკლით საუკეთესო კლასიკური საორკესტრო პერფორმანსის ნომინაციაში გაიმარჯვა.<ref>{{Cite web|url=https://www.grammy.com/grammys/artists/herbert-von-karajan|title=Herbert von Karajan|date=2019-06-04|website=Grammy.com|access-date=2019-09-26}}</ref> კარაიანის მიერ ჩაწერილი ბეთჰოვენის ციკლები დღემდე რჩება ყველაზე პოპულარულ და წარმატებულ ჩანაწერებს შორის მსოფლიოს მასშტაბით. ისინი XX საუკუნის საუკეთესო კრიტიკული შეფასების მქონე ჩანაწერებს შორისაც არის.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1990/03/18/arts/recordings-karajan-vs-karajan-vs-karajan-vs.html|title=Recordings; Karajan vs. Karajan vs. Karajan vs. ...|last=Freed|first=Richard|authorlink=Richard Freed|date=1990-03-18|work=The New York Times|access-date=2019-09-26|issn=0362-4331}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.gramophone.co.uk/feature/top-10-karajan-recordings|title=Top 10 Karajan recordings|work=[[Gramophone (magazine)|Gramophone]]|date=2014-07-10|access-date=2019-09-26}}</ref> === დისკოგრაფია === კარაიანის მემკვიდრეობა განუყოფლადაა დაკავშირებული მის გამბედავ მიდგომასთან ხმის ჩამწერი ტექნოლოგიების მიმართ. კარიერის განმავლობაში მან 800-ზე მეტი ჩანაწერი შექმნა (130-მდე კომპოზიტორის 700-ზე მეტი ნაწარმოები), რაც მისი თანამედროვე სხვა დირიჟორების დანატოვარს გაცილებით აჭარბებს. Deutsche Grammophon-ის, დასავლეთგერმანული ხმის ჩამწერი კომპანიის თანახმად, კარაიანის ჩანაწერები, სავარაუდოდ, 300 მილიონამდე გაიყიდა. აღნიშნული კომპანია კარაიანთან 1960 წლიდან ექსკლუზიურად თანამშრომლობდა. 2008 წლისთვის, მისი გაყიდვების დაახლოებით მესამედს კარაიანის ჩანაწერები წარმოადგენდა.<ref name="Schnas">Dieter Schnas: [http://www.wiwo.de/lifestyle/karajans-beste-aufnahmen-270927/ „Karajans beste Aufnahmen“], [[Wirtschaftswoche]], 30. März 2008</ref> გაზეთ Der Spiegel-ის ცნობით, კარაიანის შემოსავალი, რომელსაც ის ჩანაწერების გაყიდვით და სადირიჟორო ჰონორარებით იღებდა, ყოველწლიურად 6 მილიონ აშშ დოლარს აჭარბებდა.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1989/07/17/obituaries/herbert-von-karajan-is-dead-musical-perfectionist-was-81.html|title=Herbert von Karajan Is Dead; Musical Perfectionist Was 81|last=Rockwell|first=John|authorlink=John Rockwell|date=1989-07-17|work=The New York Times|access-date=2019-09-26|issn=0362-4331}}</ref> კარაიანმა პირველი კონტრაქტი Deutsche Grammophon-თან 1938 წელს გააფორმა.<ref>{{Cite web|url=https://www.classicfm.com/artists/herbert-von-karajan/guides/karajan-facts/|title=Herbert von Karajan - 15 facts about the great conductor|work=[[Classic FM (UK)]]|access-date=2019-09-26}}</ref> ამ დროიდან მოყოლებული, სკრუპულოზური და პერფექციონისტული მიდგომით შექმნა ასობით სიმფონიური, აგრეთვე, არაერთი საოპერო ჩანაწერი [[ვერდი, ჯუზეპე|ვერდის]] და [[პუჩინი, ჯაკომო|პუჩინის]] შემოქმედებიდან.<ref>{{Cite web|url=http://www.gramophone.co.uk/feature/an-interview-with-karajan-at-80|title=An interview with Karajan at 80|work=[[Gramophone (magazine)|Gramophone]]|date=2015-01-01|access-date=2019-09-26}}</ref> ბერლინის ფილარმონიულ ორკესტრთან ერთად გაკეთებული ჩანაწერებიდან განსაკუთრებით აღსანიშნავია [[რიხარდ შტრაუსი|რიხარდ შტრაუსის]] ''ასე იტყოდა ზარათუშტრა (Also sprach Zarathustra)'', [[ვაგნერი]]ს ''[[ნიბელუნგის ბეჭედი]]'' და [[მალერი, გუსტავ|მალერის]] მე-5 სიმფონია. ყოველთვის განსაკუთრებულად ასოცირდებოდა ბეთჰოვენის შემოქმედებასთან, რომლის სრული სიმფონიური ციკლიც ოთხჯერ ჩაწერა: პირველად, 1951-1955 წლებში ლონდონის Philharmonia Orchestra-სთან Angel-ის ლეიბლით,<ref>https://musicbrainz.org/release/34924327-64df-4202-ab2c-c1e60518ac9a</ref> შემდეგ კი სამჯერ ბერლინის ფილარმონიულ ორკესტრთან Deutsche Grammophon-ის ლეიბლით (1961-62,<ref>https://musicbrainz.org/release/91649373-72ae-4113-917b-e87c4b4a2b5d</ref> 1975-76,<ref>https://musicbrainz.org/release/f972154a-087a-418c-8c1b-600917fcbc9f</ref> და 1982-1984 წლებში).<ref>{{cite web|url=https://musicbrainz.org/release/4ed74b57-c4aa-476b-acc6-5e2e2ff1e73c|title=Release ''Beethoven - Karajan'' by Beethoven; Karajan|website=musicbrainz.org}}</ref> [[XX საუკუნის კლასიკური მუსიკა|XX საუკუნის პერიოდიდან]] კარაიანი უპირატესობას საუკუნის პირველი ნახევრის შემოქმედებას ანიჭებდა, მათ შორის მალერის, [[არნოლდ შენბერგი|შონბერგის]], ბერგის, ვებერნის, [[ბელა ბარტოკი|ბარტოკის]], სიბელიუსის, შტრაუსის, პუჩინის, ონეგერის, [[პროკოფიევი, სერგეი|პროკოფიევის]], [[დებიუსი, კლოდ|დებიუსის]], [[რაველი, მორის|რაველის]], ჰინდემიტის, ნილსენის და [[სტრავინსკი, იგორ|სტრავინსკის]] მუსიკას. 1950 წლის შემდეგ შექმნილი ნაწარმოებებიდან აღსანიშნავია [[შოსტაკოვიჩი, დიმიტრი|შოსტაკოვიჩის]] მე-10 სიმფონია (1953), რომელიც მან მრავალჯერ შეასრულა და ორჯერ ჩაწერა. ის და შოსტაკოვიჩი 1969 წლის მაისში, მოსკოვში შეხვდნენ, სადაც ბერლინის ფილარმონიულის ტურნეს დასკვნითი ნაწილი გაიმართა.<ref>[http://www.karajan.co.uk/hvkforum/John%20-%20Karajan%20books%20004.jpg Shostakovich and Karajan photo]. karajan.co.uk</ref> გერმანულ ტელეარხ ZDF-თან ინტერვიუში, 1983 წელს, კარაიანმა განაცხადა, რომ დირიჟორის ნაცვლად კომპოზიტორი რომ ყოფილიყო, მისი მუსიკა შოსტაკოვიჩის მუსიკის მსგავსი იქნებოდა. მიუხედავად ამ გრძნობებისა, შოსტაკოვიჩის შემოქმედებიდან მე-10 სიმფონიის გარდა არაფერი შეუსრულებია. ჰანს ვერნერ ჰენცეს შემოქმედებიდან მხოლოდ ''სონატა სიმებიანებისთვის'' (1958) და ''ანტიფონები'' (1960) შეასრულა ბერლინის ფილარმონიულთან ერთად. 1960 წელს იდირიჟორა ილდებრანდო პიცეტის ოპერა ''მკვლელი ტაძარში (Assassinio nella cattedrale)'', რომელიც ორი წლით ადრე იყო დაწერილი. 1973 წელს, კელნის რადიოს სიმფონიურ ორკესტრთან ერთად წარადგინა პრემიერა კარლ ორფის ნაწარმოებისა ''De temporum fine comoedia'' და იგი Deutsche Grammophon-ისთვის ჩაწერა კიდეც. საუნდტრეკი ფილმისა ''[[2001: კოსმოსური ოდისეა (ფილმი)|2001: კოსმოსური ოდისეა]]'' კარაიანის ორ ჩანაწერს შეიცავს. [[იოჰან შტრაუსი (შვილი)|იოჰან შტრაუსის]] ''ცისფერი დუნაი'', რომელიც ფილმის დასაწყისში, კოსმოსური სივრცის სცენებში ჟღერს, კარაიანისა და ბერლინის ფილარმონიულის ჩანაწერია, ხოლო რიხარდ შტრაუსის ''Also sprach Zarathustra-ს'' ფილმში გამოყენებული ვერსია მისი და ვენის ფილარმონიული ორკესტრისა.<ref>{{cite web |url=https://www.discogs.com/Various-2001-A-Space-Odyssey-Music-From-The-Motion-Picture-Sound-Track/master/88539 |title=2001: a Space Odyssey (soundtrack) |website=Discogs}}</ref> ==== გაყიდვები ==== {| style="background-color:transparent;" width="80%" | ! valign="top" | '''ვერცხლის დისკი''' * '''{{GBR}}''' ** 2013: ალბომი ''Adagio'' '''ოქროს დისკი''' * '''{{DEU}}''' ** 1983: ალბომი ''Hifi Karajan'' * '''{{AUT}}''' ** 1999: ალბომი ''Vivaldi: Die vier Jahreszeiten'' ** 2000: ალბომი ''Neujahrskonzert 1987'' * '''{{CHE}}''' ** 2000: ალბომი ''Die Zauberflöte (Mozart)'' * '''{{ESP}}''' ** 1999: ალბომი ''Beethoven: Las Sinfonías'' * '''{{USA}}''' ** 1977: ალბომი ''Beethoven: The 9 Symphonies'' | ! valign="top" | '''პლატინის დისკი''' * '''{{AUT}}''' ** 1990: ალბომი ''Neujahrskonzert in Wien'' * '''{{ESP}}''' ** 1996: ალბომი ''Las Cuatro Estaciones'' ** 1996: ალბომი ''Romance Karajan'' ** 1998: ალბომი ''Karajan Espectacular'' '''3× პლატინის დისკი''' * '''{{ESP}}''' ** 1997: ალბომი ''Karajan Romántico'' '''7× პლატინის დისკი''' * '''{{ESP}}''' ** 1996: ალბომი ''Adagio Karajan II'' '''20× პლატინის დისკი''' * '''{{ESP}}''' ** 1996: ალბომი ''Adagio Karajan'' |} == პირადი ცხოვრება == [[სურათი:Herbert von Karajan Duitse dirigent met privetoestel op Schiphol, Bestanddeelnr 915-2942 (cropped).jpg|thumb|კარაიანი სხიპჰოლის აეროპორტში, 1963]] ჰერბერტ ფონ კარაიანი სამჯერ იყო დაქორწინებული. მისი პირველი მეუღლე ფრაიბურგის თეატრის სოპრანო ელმი ჰელგერლეფი იყო (1938 წლის 26 ივლისი), მეორე – ანა მარია („ანიტა“) გიუტერმანი, ძაფების ფირმა ''Güttermann-ის'' მემკვიდრე (1942 წლის 22 ოქტომბერი), ხოლო მესამე – 1939 წელს დაბადებული ელიეტ მურე (1958). მესამე ქორწინებიდან ორი ქალიშვილი – იზაბელი (1960) და არაბელი (1964) შეეძინა. ორივე გოგონას სპონსორობას კარაიანთან დაკავშირებული ორკესტრები – იზაბელს ვენის ფილარმონიული, ხოლო არაბელს – ბერლინის ფილარმონიული უწევდნენ. კარაიანის ტექნიკური ინტერესები ხმის ჩამწერი ტექნოლოგიებით არ შემოიფარგლებოდა. ის სწრაფი ავტომანქანების, განსაკუთრებით „პორშეს“ დიდი მოყვარული იყო. მიეკუთვნებოდა ცნობილ ადამიანთა ვიწრო წრეს, რომელთაც Porsche 959 ერგოთ (აღნიშნული მოდელის 300-ზე ნაკლები ეგზემპლარი გამოვიდა). კარაიანმა „პორშეს“ სპეციალური მოდელის მირება ორჯერაც კი მოახერხა. „პირველთან არავითარი პრობლემა არ მქონია, თუმცა ის დაიწვა.“ – განაცხადა დირიჟორმა. 1975 წელს მისი დაკვეთით და დაწვრილებითი მითითებებით, Porsche 930-ის ბაზაზე სტანდარტულზე უფრო მსუბუქი და სწრაფი ავტომობილი დაამზადეს. პროცესს კომპანიის მთავარი აღამასრულებელი დირექტორი, ერნსტ ფურმანი პირადად ზედამხედველობდა. შედეგად მიღებული Porsche 911-ის უნიკალური მოდელი დღემდე კარაიანის სახელს ატარებს.<ref>{{cite web |last1=Siep |first1=Lena |title=Karajan's unique Porsche |url=https://newsroom.porsche.com/en/christophorus/issue-382/porsche-911-turbo-rs-maestro-herbert-von-karajan-salzburg-13945.html |website=Porsche Newsroom |accessdate=2019-09-30 |date=25 October 2017}}</ref> [[სურათი:KarajanPorsche1.jpg|thumb|კარაიანის კუთვნილი „პორშე“]] ფლობდა მოყვარული მფრინავის ლიცენზიას და თავისი ''Cessna-თი'' ხშირად დაფრინავდა. შესაბამისი რეიტინგის მიღების შემდეგ დაფრინავდა Dassault Falcon 10-თაც (იგივე Mystère 10). დიდი ზომის [[იახტა|იახტებით]] ნაოსნობაც მისი ერთ-ერთი ჰობი იყო. მსგავსი ტიპის აქტივობებს ხშირად მედიაც ესწრებოდა (წინასწარი განზრახვით). კარაიანი 1989 წლის 16 ივლისს, ანიფში, მიოკარდიული ინფარქტით გარდაიცვალა. ცოტა ხნით ადრე იგი [[Sony]]-ს ხელმძღვანელს, ნორიო ოგას ესაუბრა, იმ დილით კი ''[[ბალ-მასკარადი]]ს'' რეპეტიცია იდირიჟორა. მეორე დღეს, მისივე ანდერძის თანახმად, ოფიციალური ცერემონიის გარეშე დაკრძალეს ანიფის სასაფლაოზე. მისი ქონება ნახევარ მილიარდ [[გერმანული მარკა|გერმანულ მარკაზე]] (დაახლოებით 256 მილიონ [[ევრო]]ზე) მეტად შეფასდა.<ref name="Schnas" /> == ლიტერატურა == * {{cite book | last=Kleinert | first=Annemarie | title=Music at its Best: The Berlin Philharmonic. From Karajan to Rattle| url=https://archive.org/details/musicatitsbestbe0000klei | location=Norderstedt | publisher=BoD | year=2009 | isbn=978-3-8370-6361-5 | authorlink=Annemarie Kleinert}} * Mischa Aster, "Das Reichsorchester", die Berliner Philharmoniker und der Nationalsozialismus. Siedler Verlag, 2007, {{ISBN|978-3-88680-876-2}}. * {{cite book | last=Layton | first=Robert | author2=Greenfield, Edward|author3=March, Ivan | title=Penguin Guide to Compact Discs | location=London; New York | publisher=Penguin Books | year=1996 | isbn=0-14-051367-1 | url=https://archive.org/details/penguinguidetoco00ivan }} * {{cite book | last=Monsaingeon | first=Bruno | title=Sviatoslav Richter: Notebooks and Conversations | year=2001 | publisher=Princeton University Press | isbn=0-571-20553-4}} * {{cite book | last=Osborne | first=Richard | title=Herbert von Karajan | location=London | publisher=Chatto & Windus | year=1998 | isbn=0-7011-6714-9}} * {{cite book | ref=Osborne2000 | last=Osborne | first=Richard | title=Herbert von Karajan: A Life in Music | location=Boston | publisher=Northeastern University Press | year=2000 | isbn=1-55553-425-2 | url=https://archive.org/details/herbertvonkaraja00rich }} * {{cite book | last=Raymond | first=Holden | title=The Virtuoso Conductors | location=New Haven, Connecticut; London | publisher=Yale University Press | year=2005 | isbn=0-300-09326-8 | url=https://archive.org/details/virtuosoconducto00hold }} * {{cite book | last=Zignani | first=Alessandro | title=Herbert von Karajan. Il Musico perpetuo| location=Varese | publisher=Zecchini Editore | year=2008 | isbn=88-87203-67-9}} == რესურსები ინტერნეტში == {{Commons category|Herbert von Karajan}} {{Wikiquote}} * {{official|URL=http://www.karajan.org/jart/prj3/karajan/main.jart?reserve-mode=active&rel=en}} * {{Britannica|312016}} * [[František Sláma (musician)|František Sláma]]: [http://www.frantisekslama.com/en/conductors-part-2 Part2 : Herbert von Karajan] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160925113121/http://www.frantisekslama.com/en/conductors-part-2 |date=2016-09-25 }} – Conductors and a few more recollections besides * [http://www.newberry.org/collections/FindingAids/madlener/Madlener.html Elaine Madlener Papers: correspondence and notes for an unfinished Karajan biography] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110106034507/http://www.newberry.org/collections/FindingAids/madlener/Madlener.html |date=2011-01-06 }} at [[Newberry Library]] * {{YouTube|1WF5HtGwWds|Interview from 1983}}, [[ZDF]], in German without subtitles * დოკუმენტური ფილმი კარაიანის შესახებ: https://www.digitalconcerthall.com/en/film/211 == სქოლიო == {{სქოლიო}} {{DEFAULTSORT:კარაიანი, ჰერბერტ ფონ}} [[კატეგორია:ავსტრიელი მუსიკოსები]] [[კატეგორია:ავსტრიელი დირიჟორები]] [[კატეგორია:დაბადებული 1908]] [[კატეგორია:გარდაცვლილი 1989]] r7q1nc55b3qyit5y5pzb70gg2ilu3q6 0 80829 4408630 4110762 2022-08-18T15:19:40Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა დაცული ტერიტორია | სახელი = ალგეთის ეროვნული პარკი | IUCN-ის კატეგორია = II | label = | სურათი = Algeti Lake.jpg | მდებარეობა = [[ქვემო ქართლი]], [[საქართველო]] | უახლოესი ქალაქი = [[თეთრიწყარო]] | lat_d = | lat_m = | lat_s = | lat_NS = | long_d = | long_m = | long_s = | long_EW = | ფართობი = 6822 ჰა | დაარსდა = | visitation_num = | visitation_year = | მმართველი ორგანო = დაცული ტერიტორიების სააგენტო }} '''ალგეთის ეროვნული პარკი''', ''ალგეთის სახელმწიფო ნაკრძალი''<ref>{{სგსოლ|15|სსრ}}</ref> — ეროვნული პარკი [[საქართველო]]ში. მდებარეობს ისტორიულ [[ქვემო ქართლი|ქვემო ქართლში]], [[თეთრიწყაროს მუნიციპალიტეტი|თეთრიწყაროს მუნიციპალიტეტში]], ქალაქ [[თბილისი]]დან 60 კმ-ის დაშორებით. მოქცეულია [[მდინარე]] [[ალგეთი]]ს [[ხეობა]]ში და მოიცავს [[თრიალეთის ქედი]]ს აღმოსავლეთ ნაწილის სამხრეთ ფერდობებს და [[ზღვის დონე|ზღვის დონიდან]] 1100-1950 მ სიმაღლეზე მდებარეობს. უმაღლესი წერტილია [[კლდეკარი (მწვერვალი)|კლდეკარი]] (2000 მ). ალგეთის სახელმწიფო ნაკრძალი დაარსდა [[1965]] წელს, [[აღმოსავლური ნაძვი]]ს და [[კავკასიური სოჭი]]ს უკიდურესი აღმოსავლეთის საზღვრის დაცვის მიზნით. [[2007]] წელს ალგეთს მიენიჭა [[ეროვნული პარკი]]ს სტატუსი. ალგეთის ეროვნული პარკს ახასიათებს ძლიერ მთაგორიანი რელიეფი, რომელიც მრავალრიცხოვანი პატარა მდინარეებითა და ხევებითაა დაღარული. ალგეთის ეროვნული პარკის ტერიტორიაზე მიედინება მდინარე [[ალგეთი]], თავისი მრავალრიცხოვანი პატარა შენაკადებით და ხევებით. == ბუნებრივი მახასიათებლები == ალგეთის ეროვნული პარკი ვულკანური და დანალექი ქანებითაა აგებული. [[ეროვნული პარკი]] ხასიათდება ნოტიო კლიმატით. [[ზამთარი]] ზომიერად ცივი, ხოლო [[ზაფხული]] ხანგრძლივი და თბილი იცის. ალგეთის ეროვნული პარკის საერთო ფართობი 6822 ჰექტარია. ალგეთის ეროვნული პარკის 6044 ჰა ტყითაა დაფარული. აქედან ნაძვნარებს - 1442 ჰა, წიფლნარებს - 2250 ჰა, მუხნარებს – 1380 ჰა, ფიჭვნარებს - 250 ჰა, რცხილნარებს - 120 ჰა, იფნარებს - 9 ჰა და არყნარებს - 5 ჰა უკავია. აქ სოკოების 250 სახეობაა გავრცელებული, მათგან 10 სახეობა პირველად იქნა აღმოჩენილი. აქ მცენარეთა 1664 სახეობაა; აქედან 80 [[ხე]]ა, 74 სახეობის – [[ბუჩქი]], 800-ზე მეტი – [[ბალახოვანი მცენარე]], 156 სახეობის – [[სამკურნალო მცენარე]], 43 – [[შხამიანები]]ს, 24 – [[ბოსტნეული კულტურები]]ს, 69 – [[დეკორატიული მცენარეები|დეკორატიული სახეობა]], 3 სახეობა საქართველოსა და [[კავკასია|კავკასიის]] [[ენდემები|ენდემია]]. == ფაუნა == მდიდარია ეროვნული პარკის ფაუნაც. მსხვილი მტაცებელი ძუძუმწოვრებიდან ეროვნულ პარკში გვხვდება: [[მურა დათვი]] და [[მგელი]], იშვიათად – [[ფოცხვერი]]ც, [[ტყის კვერნა]], [[ციყვი]], [[ძილგუდა]], [[კურდღელი]], [[მელა]], [[გარეული ღორი]]. [[შველი]] ამ ტყეების მუდმივი ბინადარია. ეროვნული პარკის ტერიტორიაზე რამდენიმე სახის [[ამფიბია]] და [[ხვლიკი]] ცხოვრობს. [[გველი|გველებიდან]] ალგეთის მკვიდრები არიან: [[სპილენძა]], [[ჩვეულებრივი ანკარა]], [[წყლის ანკარა]], [[ველის გველგესლა]] და [[ცხვირქოსანი გველგესლა]]. ალგეთის ხეობაში 80-ზე მეტი სახეობის ფრინველს შეხვდებით, რომელთა შორისაა: [[ქორი]], [[მიმინო]], [[კაკაჩა]], [[მდელოს ძელქორი]], [[ჭოტი]], [[ყაპყაპი]], [[ოფოფი]], [[შავი კოდალა]], [[მერცხალი]], [[შაშვი]], [[ჩხიკვი]], [[წიწკანა]], [[ჭინჭრაქა]], [[ჩიტბატონა]] და სხვა. ხეობაში ძალზე იშვიათად შესაძლებელია [[ბექობის არწივი]]ს ნახვაც. აქ ბინადრობენ საქართველოს „წითელი ნუსხის“ შემდეგი ცხოველები: [[მურა დათვი]], [[კავკასიური როჭო]], [[ბექობის არწივი]] და სხვა. == ისტორიული ძეგლები == ალგეთის ეროვნული პარკის მიმდებარე ტერიტორიაზე აღმოჩენილია უამრავი არქეოლოგიური ძეგლი, რომელთაგან ყველაზე ადრინდელები [[ენეოლითის ხანა|ენეოლითის]] და ადრე [[ბრინჯაოს ხანა]]ს განეკუთვნება. შემორჩენილია ბრინჯაოს ხანის ციკლოპური ციხეები, მოქმედი ეკლესიები და ეკლესია-ნანგრევები: წმ. მარიამის ეკლესია, კვირაცხოველის სახელობის სალოცავი, სამების ეკლესია, ჭრელსაყდარი, სალოცავი – კუბადონი, მეცხრე საუკუნის კლდეკარის ციხესიმაგრის ნანგრევები, სალოცავი ქელჩახედი, კუნწუხი, მიწისქვეშა გვირაბები რამდენიმე ნიშა, წმ. გიორგის ეკლესია, მეოთხე საუკუნის მანგლისის ტაძარი, მეთერთმეტე საუკუნის ულამაზესი და მიუდგომელი [[ბირთვისის ციხე|ბირთვისის]] ციხე-ქალაქი. ალგეთის ეროვნული პარკის ჩრდილო-აღმოსავლეთ საზღვართან მდებარეობს [[დიდგორი]]ს ველი. == დასკვნა == ალგეთის ეროვნული პარკი წარმოადგენს სამეცნიერო კვლევების მნიშვნელოვან ბაზას. მას გააჩნია რეკრეაციულ-კურორტოლოგიური, წყალშემნახავი და ნიადაგდაცვითი მნიშვნელობა. ეროვნულ პარკს საკმაოდ კარგი პოტენციალი აქვს ფოტო-ვიდეო, ფრინველებზე დაკვირვების, ეკოლოგიური, ბოტანიკური და სამანქანო-სათავგადასავლო ტურების მოსაწყობად. დაცულ ტერიტორიაზე განვითარებულია ტურიზმის ისეთი ფორმები, როგორიცაა: ფეხით სასიარულო, საცხენოსნო და არქეოლოგიური ტურები. ==გალერეა== <center><gallery> Algeti National Park (14 October 2007). 009.jpg Algeti National Park (14 October 2007). 010.jpg Algeti National Park (14 October 2007). 011.jpg Algeti National Park (13 October 2007). 022.jpg Algeti National Park (14 October 2007). 002.jpg Algeti National Park (13 October 2007). 013.jpg Algeti National Park (13 October 2007). 014.jpg Algeti National Park (14 October 2007). 019.jpg Algeti National Park (14 October 2007). 020.jpg Algeti National Park (14 October 2007). 021.jpg Algeti National Park (14 October 2007). 022.jpg Algeti National Park (13 October 2007). 028.jpg Algeti National Park (13 October 2007). 005.jpg Algeti National Park (13 October 2007). 006.jpg Algeti National Park (13 October 2007). 007.jpg Algeti National Park (13 October 2007). 008.jpg Algeti National Park (13 October 2007). 009.jpg Algeti National Park (14 October 2007). 014.jpg Algeti National Park1.jpg Algeti National Park3.jpg Algeti National Park7.jpg Სივრცე.jpg Სილაღე.jpg Სიცოცხლე.jpg Ტყე და სიმშვიდე.jpg Ტყემინდორი.jpg Ყაყაჩოები.jpg Ფიჭვი.jpg </gallery></center> ==ლიტერატურა== * {{Cite book|last=მამისაშვილი|first=კირილე|title=საქართველოს ნაკრძალები|publisher=მეცნიერება|year=1967|location=თბ.|url=http://evergreen.tsu.ge/eg/opac/record/65363}} == რესურსები ინტერნეტში == * [http://www.dpa.gov.ge/index.php?site-id=39&page=1&id=24 საქართველოს დაცული ტერიტორიების სააგენტოების საიტი]{{Dead link|date=იანვარი 2021 |bot=InternetArchiveBot }} ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{საქართველოს ეროვნული პარკები}} {{საქართველოს დაცული ტერიტორიები}} [[კატეგორია:საქართველოს ეროვნული პარკები]] iig6j7434su8csc9gna9htaka8o9tl5 14 83147 4408767 2430517 2022-08-18T18:41:32Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Cuisine of Japan}} [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:აზიური სამზარეულო]] [[კატეგორია:სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიის სამზარეულო]] [[კატეგორია:იაპონური კულტურა|სამზარეულო]] 7nfi9dfblgp61wk4fuflz71ijozxdno 4408768 4408767 2022-08-18T18:42:40Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Cuisine of Japan}} [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:აზიური სამზარეულო]] [[კატეგორია:აღმოსავლეთ აზიის სამზარეულო]] [[კატეგორია:იაპონური კულტურა|სამზარეულო]] oveqrv6istnj0yb2al2o34xvmm9ci2o 14 91862 4408787 2430946 2022-08-18T19:13:15Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Cuisine of Germany}} [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:ევროპული სამზარეულო]] [[კატეგორია:გერმანული კულტურა|სამზარეულო]] 4864zdugu0r1d9wuywk6nsh7dlcc3b3 0 91897 4408944 4361373 2022-08-19T06:31:47Z Surprizi 14671 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა მეცნიერი}} '''მარი სკლოდოვსკა-კიური''' ({{Lang-pl|Maria Skłodowska-Curie}} დაიბადა, როგორც '''მარი სალომეა სკლადოვსკა'''; დ. [[7 ნოემბერი]], [[1867]], [[ვარშავა]] — გ. [[4 ივლისი]], [[1934]], [[სანსელმო]], [[სავოიის დეპარტამენტი|სავოია]]) — ფიზიკოსი და ქიმიკოსი. ეროვნებით პოლონელი. [[1883]] წელს დაამთავრა ვარშავის გიმნაზია, [[1895]] კი - [[პარიზი]]ს უნივერსიტეტი. ცოლად გაჰყვა [[პიერ კიური]]ს და მუშაობა დაიწყო მის ლაბორატორიაში, ინდუსტრიულ ფიზიკისა და ქიმიის სკოლაში. [[1903]] დაიცვა სადოქტორო დისერტაცია თემაზე: „ რადიოაქტიურ ნივთიერებათა გამოკვლევა“ . პ. კიურის სიკვდილის შემდეგ ([[1906]]) დაიკავა მისი კათედრა პარიზის უნივერსიტეტში. იყო ამ უნივერსიტეტის პირველი პროფესორი ქალი. [[1914]] წლიდან ხელმძღვანელობდა პარიზის რადიუმის ინსტიტუტის ფიზიკა-ქიმიის განყოფილებას. აქ მასთან მუშაობდნენ თავისი ქალიშვილი [[ირენ ჟოლიო-კიური]] და [[ფრედერიკ ჟოლიო-კიური]]. მარი სკლოდოვსკა-კიურის შრომები რადიოაქტიურ ნივთიერებათა შესწავლის შესახებ საფუძვლად დაედო ფიზიკისა და ქიმიის ახალ დარგებს. [[1898]] წლის ივლისში ცოლ-ქმარმა კიურებმა აღმოაჩინეს ახალი ქიმიური ელემენტი [[პოლონიუმი]], ხოლო ამავე წლის დეკემბერში — [[რადიუმი]]. 1902 წელს მარი სკლოდოვსკა-კიურიმ მიიღო რადიუმის სუფთა მარილის დეციგრამი, რამაც მას საშუალება მისცა განესაზღვრა რადიუმის ატომური მასა, დაედგინა მისი ზოგიერთი ფიზიკური და ქიმიური თვისება, აგრეთვე მისი ადგილი [[ქიმიურ ელემენტთა პერიოდული სისტემა|ელემენტთა პერიოდულ სისტემაში]]. [[1910]] წელს სკლოდოვსკა-კიურიმ ფრანგ ფიზიკოს ა. დებიერნთან ერთად მიიღო ლითონური რადიუმი და განმეორებით დიდი სიზუსტით განსაზღვრა მისი ატომური მასა. [[1911]] წელს მან პირველმა მოამზადა რადიუმის ეტალონი, რომელიც 24 წლის განმავლობაში მსოფლიოში ერთადერთი იყო. შრომები აქვს აგრეთვე რადიოლოგიისა და რენტგენოლოგიის საკითხებზე. 1914 წელს რენტგენოლოგიურად გამოიკვლია დაჭრილები ჰოსპიტლებში, იყო პარიზის სამედიცინო აკადემიის პირველი წევრი ქალთა შორის (აირჩიეს [[1922]]). სკლოდოვსკა-კიურის ორჯერ მიენიჭა [[ნობელის პრემია]]: [[1903]] ([[ნობელის პრემია ფიზიკის დარგში|ფიზიკაში]]: [[პიერ კიური]]სა და [[ანტუან ანრი ბეკერელი|ბეკერელთან]] ერთად) და 1911 ([[ნობელის პრემია ქიმიის დარგში|ქიმიაში]]). იყო მსოფლიოს მრავალი აკადემიის და სამეცნიერო საზოგადოების წევრი, მათ შორის პეტერბურგის მეცნიერებათა აკადემიის წევრ-კორესპონდენტი ([[1907]]) და სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის საპატიო წევრი ([[1926]]). [[1923]] წლიდან საპატიო დირექტორი იყო ვარშავის რადიუმის ინსტიტუტისა, რომელიც მისი ინიციატივით შეიქმნა. == ლიტერატურა == {{ქსე|9|425}} == რესურსები ინტერნეტში == {{commonscat-inline|Marie Curie}} * {{Gutenberg author|id=Curie,+Marie|name=მარი კიური}} * {{Internet Archive author|search=Marie Curie}} * {{Librivox author|id=1551}} * [http://gallica.bnf.fr/Search?idArk=&n=15&p=1&lang=EN&adva=1&adv=1&reset=&urlReferer=%2Fadvancedsearch%3Flang%3DEN&enreg=&tri=&catsel1=f_title&cat1=curie&ope2=MUST&catsel2=f_creator&cat2=marie+curie&ope3=MUST&catsel3=f_tdm&cat3=&date=daTo&daFr=&daTo=&sel_provenance_Part=toutPartenaires&sel_provenance_Edist=toutSNE&sel_source=toutSources&dateMiseEnLigne=indexDateFrom&firstIndexationDateDebut=&firstIndexationDateFin=&tri=&submit2=Start+search მარი სკლოდოვსკ კიური] Gallica-ზე * [http://www.aip.org/history/curie/contents.htm მარი კიური და რადიოაქტიურობის კვლევა] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131031052900/http://www.aip.org/history/curie/contents.htm |date=2013-10-31 }} [[ამერიკის ფიზიკის ინსტიტუტი]] საიტზე. * {{IMDb title|id=0281993|title=მარი კიური – More than Meets the Eye}} * {{IMDb title|id=0075534|title=მარი კიური}} * {{cite web|url=http://www.hypatiamaze.org/m_curie/curie_walk.html|title=Marie Curie Walking Tour of Paris|publisher=Hypatia|accessdate=7 ნოემბერი, 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131224114548/http://www.hypatiamaze.org/m_curie/curie_walk.html|archivedate=2013-12-24}} ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{ნობელის პრემია ფიზიკაში}} {{ნობელის პრემია ქიმიაში}} {{ნობელის პრემია 1903}} {{ნობელის პრემია 1911}} {{ავტორიტეტული წყაროები}} {{DEFAULTSORT:სკლოდოვსკა-კიური, მარი}} [[კატეგორია:ფრანგი ქიმიკოსები]] [[კატეგორია:დაბადებული 1867]] [[კატეგორია:გარდაცვლილი 1934]] [[კატეგორია:ნობელის პრემიის ლაურეატები ანბანის მიხედვით]] 9qeb41gusai07bjecr4q66xh2gnk45m 4408946 4408944 2022-08-19T06:33:59Z Surprizi 14671 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა მეცნიერი}} '''მარი სკლოდოვსკა-კიური''' ({{Lang-pl|Maria Skłodowska-Curie}} დაიბადა, როგორც '''მარი სალომეა სკლადოვსკა'''; დ. [[7 ნოემბერი]], [[1867]], [[ვარშავა]] — გ. [[4 ივლისი]], [[1934]], [[სანსელმო]], [[სავოიის დეპარტამენტი|სავოია]]) — [[პოლონელები|პოლონელი]] ფიზიკოსი და ქიმიკოსი. ==ბიოგრაფია== [[1883]] წელს დაამთავრა ვარშავის გიმნაზია, [[1895]] კი — [[პარიზი]]ს უნივერსიტეტი. ცოლად გაჰყვა [[პიერ კიური]]ს და მუშაობა დაიწყო მის ლაბორატორიაში, ინდუსტრიულ ფიზიკისა და ქიმიის სკოლაში. [[1903]] დაიცვა სადოქტორო დისერტაცია თემაზე: „ რადიოაქტიურ ნივთიერებათა გამოკვლევა“ . პ. კიურის სიკვდილის შემდეგ ([[1906]]) დაიკავა მისი კათედრა პარიზის უნივერსიტეტში. იყო ამ უნივერსიტეტის პირველი პროფესორი ქალი. [[1914]] წლიდან ხელმძღვანელობდა პარიზის რადიუმის ინსტიტუტის ფიზიკა-ქიმიის განყოფილებას. აქ მასთან მუშაობდნენ თავისი ქალიშვილი [[ირენ ჟოლიო-კიური]] და [[ფრედერიკ ჟოლიო-კიური]]. მარი სკლოდოვსკა-კიურის შრომები რადიოაქტიურ ნივთიერებათა შესწავლის შესახებ საფუძვლად დაედო ფიზიკისა და ქიმიის ახალ დარგებს. [[1898]] წლის ივლისში ცოლ-ქმარმა კიურებმა აღმოაჩინეს ახალი ქიმიური ელემენტი [[პოლონიუმი]], ხოლო ამავე წლის დეკემბერში — [[რადიუმი]]. 1902 წელს მარი სკლოდოვსკა-კიურიმ მიიღო რადიუმის სუფთა მარილის დეციგრამი, რამაც მას საშუალება მისცა განესაზღვრა რადიუმის ატომური მასა, დაედგინა მისი ზოგიერთი ფიზიკური და ქიმიური თვისება, აგრეთვე მისი ადგილი [[ქიმიურ ელემენტთა პერიოდული სისტემა|ელემენტთა პერიოდულ სისტემაში]]. [[1910]] წელს სკლოდოვსკა-კიურიმ ფრანგ ფიზიკოს ა. დებიერნთან ერთად მიიღო ლითონური რადიუმი და განმეორებით დიდი სიზუსტით განსაზღვრა მისი ატომური მასა. [[1911]] წელს მან პირველმა მოამზადა რადიუმის ეტალონი, რომელიც 24 წლის განმავლობაში მსოფლიოში ერთადერთი იყო. შრომები აქვს აგრეთვე რადიოლოგიისა და რენტგენოლოგიის საკითხებზე. 1914 წელს რენტგენოლოგიურად გამოიკვლია დაჭრილები ჰოსპიტლებში, იყო პარიზის სამედიცინო აკადემიის პირველი წევრი ქალთა შორის (აირჩიეს [[1922]]). სკლოდოვსკა-კიურის ორჯერ მიენიჭა [[ნობელის პრემია]]: [[1903]] ([[ნობელის პრემია ფიზიკის დარგში|ფიზიკაში]]: [[პიერ კიური]]სა და [[ანტუან ანრი ბეკერელი|ბეკერელთან]] ერთად) და 1911 ([[ნობელის პრემია ქიმიის დარგში|ქიმიაში]]). იყო მსოფლიოს მრავალი აკადემიის და სამეცნიერო საზოგადოების წევრი, მათ შორის პეტერბურგის მეცნიერებათა აკადემიის წევრ-კორესპონდენტი ([[1907]]) და სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის საპატიო წევრი ([[1926]]). [[1923]] წლიდან საპატიო დირექტორი იყო ვარშავის რადიუმის ინსტიტუტისა, რომელიც მისი ინიციატივით შეიქმნა. == ლიტერატურა == {{ქსე|9|425}} == რესურსები ინტერნეტში == {{commonscat-inline|Marie Curie}} * {{Gutenberg author|id=Curie,+Marie|name=მარი კიური}} * {{Internet Archive author|search=Marie Curie}} * {{Librivox author|id=1551}} * [http://gallica.bnf.fr/Search?idArk=&n=15&p=1&lang=EN&adva=1&adv=1&reset=&urlReferer=%2Fadvancedsearch%3Flang%3DEN&enreg=&tri=&catsel1=f_title&cat1=curie&ope2=MUST&catsel2=f_creator&cat2=marie+curie&ope3=MUST&catsel3=f_tdm&cat3=&date=daTo&daFr=&daTo=&sel_provenance_Part=toutPartenaires&sel_provenance_Edist=toutSNE&sel_source=toutSources&dateMiseEnLigne=indexDateFrom&firstIndexationDateDebut=&firstIndexationDateFin=&tri=&submit2=Start+search მარი სკლოდოვსკ კიური] Gallica-ზე * [http://www.aip.org/history/curie/contents.htm მარი კიური და რადიოაქტიურობის კვლევა] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131031052900/http://www.aip.org/history/curie/contents.htm |date=2013-10-31 }} [[ამერიკის ფიზიკის ინსტიტუტი]] საიტზე. * {{IMDb title|id=0281993|title=მარი კიური – More than Meets the Eye}} * {{IMDb title|id=0075534|title=მარი კიური}} * {{cite web|url=http://www.hypatiamaze.org/m_curie/curie_walk.html|title=Marie Curie Walking Tour of Paris|publisher=Hypatia|accessdate=7 ნოემბერი, 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131224114548/http://www.hypatiamaze.org/m_curie/curie_walk.html|archivedate=2013-12-24}} ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{ნობელის პრემია ფიზიკაში}} {{ნობელის პრემია ქიმიაში}} {{ნობელის პრემია 1903}} {{ნობელის პრემია 1911}} {{ავტორიტეტული წყაროები}} {{DEFAULTSORT:სკლოდოვსკა-კიური, მარი}} [[კატეგორია:ფრანგი ქიმიკოსები]] [[კატეგორია:დაბადებული 1867]] [[კატეგორია:გარდაცვლილი 1934]] [[კატეგორია:ნობელის პრემიის ლაურეატები ანბანის მიხედვით]] le7blzk59mik9skgrolc5l220lnno4i 4408947 4408946 2022-08-19T06:37:51Z Surprizi 14671 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა მეცნიერი}} '''მარი სკლოდოვსკა-კიური''' ({{Lang-pl|Maria Skłodowska-Curie}} დაიბადა, როგორც '''მარი სალომეა სკლადოვსკა'''; დ. [[7 ნოემბერი]], [[1867]], [[ვარშავა]] — გ. [[4 ივლისი]], [[1934]], [[სანსელმო]], [[სავოიის დეპარტამენტი|სავოია]]) — ფრანგი [[პოლონელები|პოლონელი]] ფიზიკოსი და ქიმიკოსი. ==ბიოგრაფია== [[1883]] წელს დაამთავრა ვარშავის გიმნაზია, [[1895]] კი — [[პარიზი]]ს უნივერსიტეტი. ცოლად გაჰყვა [[პიერ კიური]]ს და მუშაობა დაიწყო მის ლაბორატორიაში, ინდუსტრიულ ფიზიკისა და ქიმიის სკოლაში. [[1903]] დაიცვა სადოქტორო დისერტაცია თემაზე: „ რადიოაქტიურ ნივთიერებათა გამოკვლევა“ . პ. კიურის სიკვდილის შემდეგ ([[1906]]) დაიკავა მისი კათედრა პარიზის უნივერსიტეტში. იყო ამ უნივერსიტეტის პირველი პროფესორი ქალი. [[1914]] წლიდან ხელმძღვანელობდა პარიზის რადიუმის ინსტიტუტის ფიზიკა-ქიმიის განყოფილებას. აქ მასთან მუშაობდნენ თავისი ქალიშვილი [[ირენ ჟოლიო-კიური]] და [[ფრედერიკ ჟოლიო-კიური]]. მარი სკლოდოვსკა-კიურის შრომები რადიოაქტიურ ნივთიერებათა შესწავლის შესახებ საფუძვლად დაედო ფიზიკისა და ქიმიის ახალ დარგებს. [[1898]] წლის ივლისში ცოლ-ქმარმა კიურებმა აღმოაჩინეს ახალი ქიმიური ელემენტი [[პოლონიუმი]], ხოლო ამავე წლის დეკემბერში — [[რადიუმი]]. 1902 წელს მარი სკლოდოვსკა-კიურიმ მიიღო რადიუმის სუფთა მარილის დეციგრამი, რამაც მას საშუალება მისცა განესაზღვრა რადიუმის ატომური მასა, დაედგინა მისი ზოგიერთი ფიზიკური და ქიმიური თვისება, აგრეთვე მისი ადგილი [[ქიმიურ ელემენტთა პერიოდული სისტემა|ელემენტთა პერიოდულ სისტემაში]]. [[1910]] წელს სკლოდოვსკა-კიურიმ ფრანგ ფიზიკოს ა. დებიერნთან ერთად მიიღო ლითონური რადიუმი და განმეორებით დიდი სიზუსტით განსაზღვრა მისი ატომური მასა. [[1911]] წელს მან პირველმა მოამზადა რადიუმის ეტალონი, რომელიც 24 წლის განმავლობაში მსოფლიოში ერთადერთი იყო. შრომები აქვს აგრეთვე რადიოლოგიისა და რენტგენოლოგიის საკითხებზე. 1914 წელს რენტგენოლოგიურად გამოიკვლია დაჭრილები ჰოსპიტლებში, იყო პარიზის სამედიცინო აკადემიის პირველი წევრი ქალთა შორის (აირჩიეს [[1922]]). სკლოდოვსკა-კიურის ორჯერ მიენიჭა [[ნობელის პრემია]]: [[1903]] ([[ნობელის პრემია ფიზიკის დარგში|ფიზიკაში]]: [[პიერ კიური]]სა და [[ანტუან ანრი ბეკერელი|ბეკერელთან]] ერთად) და 1911 ([[ნობელის პრემია ქიმიის დარგში|ქიმიაში]]). იყო მსოფლიოს მრავალი აკადემიის და სამეცნიერო საზოგადოების წევრი, მათ შორის პეტერბურგის მეცნიერებათა აკადემიის წევრ-კორესპონდენტი ([[1907]]) და სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის საპატიო წევრი ([[1926]]). [[1923]] წლიდან საპატიო დირექტორი იყო ვარშავის რადიუმის ინსტიტუტისა, რომელიც მისი ინიციატივით შეიქმნა. == ლიტერატურა == {{ქსე|9|425}} == რესურსები ინტერნეტში == {{commonscat-inline|Marie Curie}} * {{Gutenberg author|id=Curie,+Marie|name=მარი კიური}} * {{Internet Archive author|search=Marie Curie}} * {{Librivox author|id=1551}} * [http://gallica.bnf.fr/Search?idArk=&n=15&p=1&lang=EN&adva=1&adv=1&reset=&urlReferer=%2Fadvancedsearch%3Flang%3DEN&enreg=&tri=&catsel1=f_title&cat1=curie&ope2=MUST&catsel2=f_creator&cat2=marie+curie&ope3=MUST&catsel3=f_tdm&cat3=&date=daTo&daFr=&daTo=&sel_provenance_Part=toutPartenaires&sel_provenance_Edist=toutSNE&sel_source=toutSources&dateMiseEnLigne=indexDateFrom&firstIndexationDateDebut=&firstIndexationDateFin=&tri=&submit2=Start+search მარი სკლოდოვსკ კიური] Gallica-ზე * [http://www.aip.org/history/curie/contents.htm მარი კიური და რადიოაქტიურობის კვლევა] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131031052900/http://www.aip.org/history/curie/contents.htm |date=2013-10-31 }} [[ამერიკის ფიზიკის ინსტიტუტი]] საიტზე. * {{IMDb title|id=0281993|title=მარი კიური – More than Meets the Eye}} * {{IMDb title|id=0075534|title=მარი კიური}} * {{cite web|url=http://www.hypatiamaze.org/m_curie/curie_walk.html|title=Marie Curie Walking Tour of Paris|publisher=Hypatia|accessdate=7 ნოემბერი, 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131224114548/http://www.hypatiamaze.org/m_curie/curie_walk.html|archivedate=2013-12-24}} ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{ნობელის პრემია ფიზიკაში}} {{ნობელის პრემია ქიმიაში}} {{ნობელის პრემია 1903}} {{ნობელის პრემია 1911}} {{ავტორიტეტული წყაროები}} {{DEFAULTSORT:სკლოდოვსკა-კიური, მარი}} [[კატეგორია:ფრანგი ქიმიკოსები]] [[კატეგორია:დაბადებული 1867]] [[კატეგორია:გარდაცვლილი 1934]] [[კატეგორია:ნობელის პრემიის ლაურეატები ანბანის მიხედვით]] q9416r9fatvu35t2zz57a38ftx2x42i 0 101986 4408625 4280771 2022-08-18T15:16:48Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა ფეხბურთელის ბიოგრაფია |სახელი = ედვინ ვან დერ სარი |სურათი = Edwin van der Sar side.jpg |სურათის ზომა = |წარწერა = |სრული სახელი = ედვინ ვან დერ სარი |დაბადების თარიღი = [[29 ოქტომბერი]], [[1970]].<ref>{{cite web |title=Edwin Van der Sar ESPN |url=http://soccernet.espn.go.com/player/_/id/8884/edwin-van-der-sar?cc=5901 |work=Soccernet.espn.go.com |publisher=ESPN Soccernet |date=3 February 2011 |accessdate=3 February 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121025095426/http://soccernet.espn.go.com/player/_/id/8884/edwin-van-der-sar?cc=5901 |archivedate=25 ოქტომბერი 2012 }}</ref> |დაბადების ადგილი = ვორჰაუტი, [[ნიდერლანდები]].<ref name="mupinfo">{{cite web |title=Edwin van der Sar Manchester United |url=http://www.manutd.com/en/Players-And-Staff/First-Team/Edwin-Van-der-Sar.aspx |work=ManUtd.com |publisher=Manchester United |date=3 February 2011 |accessdate=3 February 2011 }}</ref> |სიმაღლე = 201 სმ.<ref>{{cite book |last=White |first=Jim |title=Manchester United: The Biography |url=https://archive.org/details/manchesterunited0000whit_w8i5 |year=2008 |publisher=Sphere |location=London |isbn=978-1-84744-088-4 |page=[https://archive.org/details/manchesterunited0000whit_w8i5/page/425 425] }}</ref> |პოზიცია = [[მეკარე (ფეხბურთი)|მეკარე]] |ახალგაზრდული წელი1 = 1980–1985 |ახალგაზრდული კლუბი1 = ფორხოლტი |ახალგაზრდული წელი2 = 1985–1990 |ახალგაზრდული კლუბი2 = ნორდვეიკი |წელი1 = 1990–1999 |წელი2 = 1999–2001 |წელი3 = 2001–2005 |წელი4 = 2005–2011 |კლუბი1 = [[აიაქსი (საფეხბურთო კლუბი)|აიაქსი]] |კლუბი2 = [[იუვენტუსი (საფეხბურთო კლუბი)|იუვენტუსი]] |კლუბი3 = [[ფულემი (საფეხბურთო კლუბი)|ფულემი]] |კლუბი4 = [[მანჩესტერ იუნაიტედი (საფეხბურთო კლუბი)|მან. იუნაიტედი]] |მატჩი1 = 226 |მატჩი2 = 66 |მატჩი3 = 127 |მატჩი4 = 186 |გოლი1 = 1 |გოლი2 = 0 |გოლი3 = 0 |გოლი4 = 0 |სულ მატჩი = 605 |სულ გოლი = 1 |ეროვნული წელი1 = 1995–2008 |ეროვნული ნაკრები1 = [[ნიდერლანდების ეროვნული საფეხბურთო ნაკრები|ნიდერლანდები]] |ეროვნული მატჩი1 = 130 |ეროვნული გოლი1 = 0 }} '''ედვინ ვან დერ სარი''' ({{lang-nl|Edwin van der Sar}}; დ. [[29 ოქტომბერი]], [[1970]], ვორხაუტი, [[ნიდერლანდები]]) — [[ნიდერლანდელები|ნიდერლანდელი]] [[ფეხბურთელი]]. ვან დერ სარი ორჯერ არის დასახელებული როგორც ევროპის საუკეთესო მეკარე, [[1992]] და [[2009]] წლებში. მას ჰოლანდიის ეროვნულ ნაკრებში ყველაზე მეტი მატჩი აქვს ჩატარებული ნაკრების ისტორიაში. ასევე ითამაშა რეკორდული 16 მატჩი [[ევროპის საფეხბურთო ჩემპიონატი|ევროპის ჩემპიონატებზე]] (16 მატჩი, რეკორდს იყოფს [[ლილიან ტურამი|ლილიან ტურამთან]] ერთად) და იასპარეზა ევროპის ოთხ (1996, 2000, 2004, 2008) ჩემპიონატზე. ==ბიოგრაფია== ედვინ ვან დერ სარი 1970 წელს დაბადა [[სამხრეთი ჰოლანდია|სამხრეთ ჰოლანდიის]] პატარა ქალაქ ვორხაუტში. ახალგაზრდული კარიერა ადგილობრივ „ფორხოლტში“ და „ნორდვეიკში“ გაატარა, სადაც [[ლუი ვან გაალი|ლუი ვან გაალმა]] შეამჩნია და [[აიაქსი (საფეხბურთო კლუბი)|„აიაქსში“]] გადავიდა. „აიაქსში“ გატარებული ცხრა წლის შემდეგ გადავიდა იტალიურ გუნდ [[იუვენტუსი (საფეხბურთო კლუბი)|„იუვენტუსში“]]. 2001 წელს გადავიდა „ფულემში“, ოთხი სეზონის შემდეგ კი [[მანჩესტერ იუნაიტედი (საფეხბურთო კლუბი)|„მანჩესტერ იუნაიტედში“]], სადაც ის პრემიერლიგის გამარჯვებული გახდა 2006–07, 2007–08, 2008–09 სეზონებში. სარი იმ ფეხბურთელთა რიცხვშია, რომლებმაც [[უეფა-ს ჩემპიონთა ლიგა]] ორჯერ მოიგეს სხვადასხვა გუნდებში, პირველად მან „აიაქსთან“ ერთად [[1995]] წელს, მეორედ კი „მანჩესტერ იუნაიტედთან“ ერთად [[2008]] წელს მოიგო ეს ტიტული. მას ასევე მოგებული აქვს [[უეფა-ს ევროპა ლიგა|უეფა-ს თასი]] [[1992]] წელს „აიაქსის“ შემადგენლობაში.<ref name="Hugman2010-11 419">{{Cite book |editor-first=Barry J. |editor-last=Hugman |title=The PFA Footballers' Who's Who 2010–11 |year=2010 |publisher=Mainstream Publishing |isbn=978-1-84596-601-0 |page=419 }}</ref> ==მიღწევები== ===საკლუბო=== ; {{დროშანიშანი|ნიდერლანდები}} [[აიაქსი (საფეხბურთო კლუბი)|აიაქსი]] * [[ერედივიზია]]: 1993–94, 1994–95, 1995–96, 1997–98 * [[ნიდერლანდების საფეხბურთო თასი|ნიდერლანდების თასი]]: 1992–93, 1997–98, 1998–99 * [[ნიდერლანდების საფეხბურთო სუპერთასი|ნიდერლანდების სუპერთასი]]: 1993, 1994, 1995 * [[უეფა-ს ჩემპიონთა ლიგა]]: 1994–95 * [[უეფა-ს ევროპა ლიგა|უეფა-ს თასი]]: 1991–92 * [[უეფა-ს სუპერთასი]]: 1995 * [[საკონტინენტთაშორისო თასი (ფეხბურთი)|საკონტინენტთაშორისო თასი]]: 1995 ; {{დროშანიშანი|იტალია}} [[იუვენტუსი (საფეხბურთო კლუბი)|იუვენტუსი]] * [[უეფა-ს ინტერტოტოს თასი]]: 1999 ; {{დროშანიშანი|ინგლისი}} ფულემი * [[უეფა-ს ინტერტოტოს თასი]]: 2002 ; {{დროშანიშანი|ინგლისი}} [[მანჩესტერ იუნაიტედი (საფეხბურთო კლუბი)|მანჩესტერ იუნაიტედი]] * [[ინგლისის პრემიერლიგა]]: 2006–07, 2007–08, 2008–09, 2010–11 * [[ინგლისის ლიგის თასი]]: 2005–06 * [[ინგლისის საფეხბურთო სუპერთასი|ინგლისის სუპერთასი]]: 2007, 2008, 2010 * [[უეფა-ს ჩემპიონთა ლიგა]]: 2007–08 * [[ფიფა-ს მსოფლიო საკლუბო ჩემპიონატი]]: 2008 === ინდივიდუალური === * [[ნიდერლანდები]]ს წლის საუკეთესო მეკარე: 1994, 1995, 1996, 1997 * [[უეფა|ევროპის]] საუკეთესო მეკარე: 1995, 2009 * ევროპული სპორტული მედიის წლის სიმბოლური ნაკრების წევრი: 1995–96, 2008–09 * [[მსოფლიო საფეხბურთო ჩემპიონატის ჯილდოები|მსოფლიო ჩემპიონატის მეორე სიმბოლური ნაკრების წევრი]]: 1998 * [[ნიდერლანდები]]ს წლის საუკეთესო ფეხბურთელი: 1998 * [[ევროპის საფეხბურთო ჩემპიონატი|ევროპის ჩემპიონატის]] სიმბოლური ნაკრების წევრი: [[ევროპის საფეხბურთო ჩემპიონატი 2008|2008]] * [[ინგლისის პრემიერლიგა|პრემიერლიგის]] ოქროს ხელთათმანი: 2008–09 ==რესურსები ინტერნეტში== {{commonscat-inline|Edwin van der Sar}} *{{FIFA player|113570|Edwin van der Sar}} *[http://www.manutd.com/en/Players-And-Staff/First-Team/Edwin-Van-der-Sar.aspx Profile] at ManUtd.com *{{soccerbase|7031|Edwin van der Sar}} *[http://www.premierleague.com/page/PlayerProfile/0,,12306~16392,00.html Premier League profile] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121003054808/http://www.premierleague.com/page/PlayerProfile/0,,12306~16392,00.html |date=2012-10-03 }} *{{ოფიციალური|edwinvandersarfoundation.org}} *{{twitter|@vdsar1970}} == სქოლიო == {{სქოლიო|2}} {{ნიდერლანდების შემადგენლობა 1994 წლის მსოფლიო საფეხბურთო ჩემპიონატზე}} {{ნიდერლანდების შემადგენლობა 1996 წლის ევროპის საფეხბურთო ჩემპიონატზე}} {{ნიდერლანდების შემადგენლობა 1998 წლის მსოფლიო საფეხბურთო ჩემპიონატზე}} {{ნიდერლანდების შემადგენლობა 2000 წლის ევროპის საფეხბურთო ჩემპიონატზე}} {{ნიდერლანდების შემადგენლობა 2004 წლის ევროპის საფეხბურთო ჩემპიონატზე}} {{ნიდერლანდების შემადგენლობა 2006 წლის მსოფლიო საფეხბურთო ჩემპიონატზე}} {{ნიდერლანდების შემადგენლობა 2008 წლის ევროპის საფეხბურთო ჩემპიონატზე}} {{DEFAULTSORT:სარი, ედვინ ვან დერ}} [[კატეგორია:დაბადებული 1970]] [[კატეგორია:დაბადებული 29 ოქტომბერი]] [[კატეგორია:ნიდერლანდელი ფეხბურთელები]] [[კატეგორია:ნიდერლანდების ნაკრების ფეხბურთელები]] [[კატეგორია:ერედივიზიის ფეხბურთელები]] [[კატეგორია:ამსტერდამის აიაქსის ფეხბურთელები]] [[კატეგორია:პრემიერ ლიგის ფეხბურთელები]] [[კატეგორია:მანჩესტერ იუნაიტედის ფეხბურთელები]] [[კატეგორია:ფულემის ფეხბურთელები]] [[კატეგორია:სერია A-ს ფეხბურთელები]] [[კატეგორია:იუვენტუსის ფეხბურთელები]] [[კატეგორია:1994 წლის მსოფლიო საფეხბურთო ჩემპიონატის ფეხბურთელები]] [[კატეგორია:1998 წლის მსოფლიო საფეხბურთო ჩემპიონატის ფეხბურთელები]] [[კატეგორია:2006 წლის მსოფლიო საფეხბურთო ჩემპიონატის ფეხბურთელები]] [[კატეგორია:1996 წლის ევროპის საფეხბურთო ჩემპიონატის ფეხბურთელები]] [[კატეგორია:2000 წლის ევროპის საფეხბურთო ჩემპიონატის ფეხბურთელები]] [[კატეგორია:2004 წლის ევროპის საფეხბურთო ჩემპიონატის ფეხბურთელები]] [[კატეგორია:2008 წლის ევროპის საფეხბურთო ჩემპიონატის ფეხბურთელები]] opjrm1n20ndor3oi3szsduvtrz6ffgn 4408626 4408625 2022-08-18T15:17:09Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა ფეხბურთელის ბიოგრაფია |სახელი = ედვინ ვან დერ სარი |სურათი = Edwin van der Sar side.jpg |სურათის ზომა = |წარწერა = |სრული სახელი = ედვინ ვან დერ სარი |დაბადების თარიღი = [[29 ოქტომბერი]], [[1970]].<ref>{{cite web |title=Edwin Van der Sar ESPN |url=http://soccernet.espn.go.com/player/_/id/8884/edwin-van-der-sar?cc=5901 |work=Soccernet.espn.go.com |publisher=ESPN Soccernet |date=3 February 2011 |accessdate=3 February 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121025095426/http://soccernet.espn.go.com/player/_/id/8884/edwin-van-der-sar?cc=5901 |archivedate=25 ოქტომბერი 2012 }}</ref> |დაბადების ადგილი = ვორჰაუტი, [[ნიდერლანდები]].<ref name="mupinfo">{{cite web |title=Edwin van der Sar Manchester United |url=http://www.manutd.com/en/Players-And-Staff/First-Team/Edwin-Van-der-Sar.aspx |work=ManUtd.com |publisher=Manchester United |date=3 February 2011 |accessdate=3 February 2011 }}</ref> |სიმაღლე = 201 სმ.<ref>{{cite book |last=White |first=Jim |title=Manchester United: The Biography |url=https://archive.org/details/manchesterunited0000whit_w8i5 |year=2008 |publisher=Sphere |location=London |isbn=978-1-84744-088-4 |page=[https://archive.org/details/manchesterunited0000whit_w8i5/page/425 425] }}</ref> |პოზიცია = [[მეკარე (ფეხბურთი)|მეკარე]] |ახალგაზრდული წელი1 = 1980–1985 |ახალგაზრდული კლუბი1 = ფორხოლტი |ახალგაზრდული წელი2 = 1985–1990 |ახალგაზრდული კლუბი2 = ნორდვეიკი |წელი1 = 1990–1999 |წელი2 = 1999–2001 |წელი3 = 2001–2005 |წელი4 = 2005–2011 |კლუბი1 = [[აიაქსი (საფეხბურთო კლუბი)|აიაქსი]] |კლუბი2 = [[იუვენტუსი (საფეხბურთო კლუბი)|იუვენტუსი]] |კლუბი3 = [[ფულემი (საფეხბურთო კლუბი)|ფულემი]] |კლუბი4 = [[მანჩესტერ იუნაიტედი (საფეხბურთო კლუბი)|მან. იუნაიტედი]] |მატჩი1 = 226 |მატჩი2 = 66 |მატჩი3 = 127 |მატჩი4 = 186 |გოლი1 = 1 |გოლი2 = 0 |გოლი3 = 0 |გოლი4 = 0 |სულ მატჩი = 605 |სულ გოლი = 1 |ეროვნული წელი1 = 1995–2008 |ეროვნული ნაკრები1 = [[ნიდერლანდების ეროვნული საფეხბურთო ნაკრები|ნიდერლანდები]] |ეროვნული მატჩი1 = 130 |ეროვნული გოლი1 = 0 }} '''ედვინ ვან დერ სარი''' ({{lang-nl|Edwin van der Sar}}; დ. [[29 ოქტომბერი]], [[1970]], ვორჰაუტი, [[ნიდერლანდები]]) — [[ნიდერლანდელები|ნიდერლანდელი]] [[ფეხბურთელი]]. ვან დერ სარი ორჯერ არის დასახელებული როგორც ევროპის საუკეთესო მეკარე, [[1992]] და [[2009]] წლებში. მას ჰოლანდიის ეროვნულ ნაკრებში ყველაზე მეტი მატჩი აქვს ჩატარებული ნაკრების ისტორიაში. ასევე ითამაშა რეკორდული 16 მატჩი [[ევროპის საფეხბურთო ჩემპიონატი|ევროპის ჩემპიონატებზე]] (16 მატჩი, რეკორდს იყოფს [[ლილიან ტურამი|ლილიან ტურამთან]] ერთად) და იასპარეზა ევროპის ოთხ (1996, 2000, 2004, 2008) ჩემპიონატზე. ==ბიოგრაფია== ედვინ ვან დერ სარი 1970 წელს დაბადა [[სამხრეთი ჰოლანდია|სამხრეთ ჰოლანდიის]] პატარა ქალაქ ვორჰაუტში. ახალგაზრდული კარიერა ადგილობრივ „ფორხოლტში“ და „ნორდვეიკში“ გაატარა, სადაც [[ლუი ვან გაალი|ლუი ვან გაალმა]] შეამჩნია და [[აიაქსი (საფეხბურთო კლუბი)|„აიაქსში“]] გადავიდა. „აიაქსში“ გატარებული ცხრა წლის შემდეგ გადავიდა იტალიურ გუნდ [[იუვენტუსი (საფეხბურთო კლუბი)|„იუვენტუსში“]]. 2001 წელს გადავიდა „ფულემში“, ოთხი სეზონის შემდეგ კი [[მანჩესტერ იუნაიტედი (საფეხბურთო კლუბი)|„მანჩესტერ იუნაიტედში“]], სადაც ის პრემიერლიგის გამარჯვებული გახდა 2006–07, 2007–08, 2008–09 სეზონებში. სარი იმ ფეხბურთელთა რიცხვშია, რომლებმაც [[უეფა-ს ჩემპიონთა ლიგა]] ორჯერ მოიგეს სხვადასხვა გუნდებში, პირველად მან „აიაქსთან“ ერთად [[1995]] წელს, მეორედ კი „მანჩესტერ იუნაიტედთან“ ერთად [[2008]] წელს მოიგო ეს ტიტული. მას ასევე მოგებული აქვს [[უეფა-ს ევროპა ლიგა|უეფა-ს თასი]] [[1992]] წელს „აიაქსის“ შემადგენლობაში.<ref name="Hugman2010-11 419">{{Cite book |editor-first=Barry J. |editor-last=Hugman |title=The PFA Footballers' Who's Who 2010–11 |year=2010 |publisher=Mainstream Publishing |isbn=978-1-84596-601-0 |page=419 }}</ref> ==მიღწევები== ===საკლუბო=== ; {{დროშანიშანი|ნიდერლანდები}} [[აიაქსი (საფეხბურთო კლუბი)|აიაქსი]] * [[ერედივიზია]]: 1993–94, 1994–95, 1995–96, 1997–98 * [[ნიდერლანდების საფეხბურთო თასი|ნიდერლანდების თასი]]: 1992–93, 1997–98, 1998–99 * [[ნიდერლანდების საფეხბურთო სუპერთასი|ნიდერლანდების სუპერთასი]]: 1993, 1994, 1995 * [[უეფა-ს ჩემპიონთა ლიგა]]: 1994–95 * [[უეფა-ს ევროპა ლიგა|უეფა-ს თასი]]: 1991–92 * [[უეფა-ს სუპერთასი]]: 1995 * [[საკონტინენტთაშორისო თასი (ფეხბურთი)|საკონტინენტთაშორისო თასი]]: 1995 ; {{დროშანიშანი|იტალია}} [[იუვენტუსი (საფეხბურთო კლუბი)|იუვენტუსი]] * [[უეფა-ს ინტერტოტოს თასი]]: 1999 ; {{დროშანიშანი|ინგლისი}} ფულემი * [[უეფა-ს ინტერტოტოს თასი]]: 2002 ; {{დროშანიშანი|ინგლისი}} [[მანჩესტერ იუნაიტედი (საფეხბურთო კლუბი)|მანჩესტერ იუნაიტედი]] * [[ინგლისის პრემიერლიგა]]: 2006–07, 2007–08, 2008–09, 2010–11 * [[ინგლისის ლიგის თასი]]: 2005–06 * [[ინგლისის საფეხბურთო სუპერთასი|ინგლისის სუპერთასი]]: 2007, 2008, 2010 * [[უეფა-ს ჩემპიონთა ლიგა]]: 2007–08 * [[ფიფა-ს მსოფლიო საკლუბო ჩემპიონატი]]: 2008 === ინდივიდუალური === * [[ნიდერლანდები]]ს წლის საუკეთესო მეკარე: 1994, 1995, 1996, 1997 * [[უეფა|ევროპის]] საუკეთესო მეკარე: 1995, 2009 * ევროპული სპორტული მედიის წლის სიმბოლური ნაკრების წევრი: 1995–96, 2008–09 * [[მსოფლიო საფეხბურთო ჩემპიონატის ჯილდოები|მსოფლიო ჩემპიონატის მეორე სიმბოლური ნაკრების წევრი]]: 1998 * [[ნიდერლანდები]]ს წლის საუკეთესო ფეხბურთელი: 1998 * [[ევროპის საფეხბურთო ჩემპიონატი|ევროპის ჩემპიონატის]] სიმბოლური ნაკრების წევრი: [[ევროპის საფეხბურთო ჩემპიონატი 2008|2008]] * [[ინგლისის პრემიერლიგა|პრემიერლიგის]] ოქროს ხელთათმანი: 2008–09 ==რესურსები ინტერნეტში== {{commonscat-inline|Edwin van der Sar}} *{{FIFA player|113570|Edwin van der Sar}} *[http://www.manutd.com/en/Players-And-Staff/First-Team/Edwin-Van-der-Sar.aspx Profile] at ManUtd.com *{{soccerbase|7031|Edwin van der Sar}} *[http://www.premierleague.com/page/PlayerProfile/0,,12306~16392,00.html Premier League profile] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121003054808/http://www.premierleague.com/page/PlayerProfile/0,,12306~16392,00.html |date=2012-10-03 }} *{{ოფიციალური|edwinvandersarfoundation.org}} *{{twitter|@vdsar1970}} == სქოლიო == {{სქოლიო|2}} {{ნიდერლანდების შემადგენლობა 1994 წლის მსოფლიო საფეხბურთო ჩემპიონატზე}} {{ნიდერლანდების შემადგენლობა 1996 წლის ევროპის საფეხბურთო ჩემპიონატზე}} {{ნიდერლანდების შემადგენლობა 1998 წლის მსოფლიო საფეხბურთო ჩემპიონატზე}} {{ნიდერლანდების შემადგენლობა 2000 წლის ევროპის საფეხბურთო ჩემპიონატზე}} {{ნიდერლანდების შემადგენლობა 2004 წლის ევროპის საფეხბურთო ჩემპიონატზე}} {{ნიდერლანდების შემადგენლობა 2006 წლის მსოფლიო საფეხბურთო ჩემპიონატზე}} {{ნიდერლანდების შემადგენლობა 2008 წლის ევროპის საფეხბურთო ჩემპიონატზე}} {{DEFAULTSORT:სარი, ედვინ ვან დერ}} [[კატეგორია:დაბადებული 1970]] [[კატეგორია:დაბადებული 29 ოქტომბერი]] [[კატეგორია:ნიდერლანდელი ფეხბურთელები]] [[კატეგორია:ნიდერლანდების ნაკრების ფეხბურთელები]] [[კატეგორია:ერედივიზიის ფეხბურთელები]] [[კატეგორია:ამსტერდამის აიაქსის ფეხბურთელები]] [[კატეგორია:პრემიერ ლიგის ფეხბურთელები]] [[კატეგორია:მანჩესტერ იუნაიტედის ფეხბურთელები]] [[კატეგორია:ფულემის ფეხბურთელები]] [[კატეგორია:სერია A-ს ფეხბურთელები]] [[კატეგორია:იუვენტუსის ფეხბურთელები]] [[კატეგორია:1994 წლის მსოფლიო საფეხბურთო ჩემპიონატის ფეხბურთელები]] [[კატეგორია:1998 წლის მსოფლიო საფეხბურთო ჩემპიონატის ფეხბურთელები]] [[კატეგორია:2006 წლის მსოფლიო საფეხბურთო ჩემპიონატის ფეხბურთელები]] [[კატეგორია:1996 წლის ევროპის საფეხბურთო ჩემპიონატის ფეხბურთელები]] [[კატეგორია:2000 წლის ევროპის საფეხბურთო ჩემპიონატის ფეხბურთელები]] [[კატეგორია:2004 წლის ევროპის საფეხბურთო ჩემპიონატის ფეხბურთელები]] [[კატეგორია:2008 წლის ევროპის საფეხბურთო ჩემპიონატის ფეხბურთელები]] mdsd5w0yze9kq8wz1vrmaf1en991j5i 0 103406 4408828 4408156 2022-08-18T20:14:28Z 87.253.51.172 /* შედეგები მეტოქის მიხედვით */ wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა ეროვნული საკალათბურთო ნაკრები| ქვეყანა=საქართველო| ფერი1=red| ფერი2=white| ფიბა-ს_რეიტინგი= 36−ე| ფიბა-ს_ზონა=ფიბა ევროპა| შეუერთდა ფიბა-ს=1992| ნაციონალური_ფედ=[[საქართველოს კალათბურთის ფედერაცია|სკფ]]| მწვრთნელი=[[ილიას ზოუროსი]]| ზონის_ჩემპიონატი=[[ევრობასკეტი]]| ზონის ჩემპიონატზე_იასპარეზა=5| ზონის_მედლები=0 | h_pattern_b =_thinredsides | h_body =ffffff | h_shorts =ffffff | a_pattern_b =_thinwhitesides | a_body =FF0000 | a_shorts =FF0000 }} '''საქართველოს ეროვნული საკალათბურთო ნაკრები''' — წარმოადგენს [[საქართველო]]ს საერთაშორისო [[კალათბურთი|საკალათბურთო]] შეჯიბრებებში. ამჟამად ნაკრები თამაშობს [[ევრობასკეტი დივიზიონი A|ევროპის ჩემპიონატის A დივიზიონში]]. ნაკრებმა მოიპოვა ევრობასკეტზე მონაწილეობის უფლება [[ევრობასკეტი 2011|2011]], [[ევრობასკეტი 2013|2013]], [[ევრობასკეტი 2015|2015]] და [[ევრობასკეტი 2017|2017]] წლებში და ასევე უმასპინძლებს [[ევრობასკეტი 2021|2021]] წლის ევრობასკეტს. == მიმდინარე შემადგენლობა == {{FIBA roster header|team=საქართველოს ეროვნული საკალათბურთო ნაკრები | color1 = White| bg1 = Red| color2 = white| bg2 = red}} <!-- list of players --> {{Fiba-Europe player | num = 3 | year = 1992 | month = 11 | date = 10 | pos = SG | m = 1.86 | club = Nymburk| nat = Czech Republic| compyear = 2020 | compmonth = 11 | compdate = 20|name=მაიკლ დიქსონი}}{{Fiba-Europe player|pos=PG|num=4|year=2001|date=19|month=3|club=Burgos|nat=SPA|height_m=1.94|compyear=2020|compmonth=11|compdate=20|name=რატი ანდრონიკაშვილი}}{{Fiba-Europe player|nat=Spain|pos=PF|num=7|name=ბექა ბურჯანაძე|year=1994|month=1|date=3|compyear=2020|compmonth=11|compdate=20|height_m=2.03|club=სკ სევილია}}{{Fiba-Europe player | num = 8 | year = 1986 | month = 2 | date = 7 | pos = PG | m = 1.92 | club = დინამო თბილისი (საკალათბურთო კლუბი){{!}}დინამო თბილისი | nat = Georgia | compyear = 2020 | compmonth = 11 | compdate = 20|name=გიორგი ცინცაძე}} {{Fiba-Europe player | num = 9 | year = 1989 | month = 4 | date = 2 | pos = C | m = 2.16 | club = CB 1939 Canarias | nat = Spain | compyear = 2020 | compmonth = 11 | compdate = 20|name=გიორგი შერმადინი}} {{Fiba-Europe player | num = 10 | year = 1992 | month = 7 | date = 25 | pos = SG | m = 1.96 | club = San Diego Toreros | nat = USA | compyear = 2020 | compmonth = 11 | compdate = 20|name=დუდა სანაძე}}{{Fiba-Europe player|pos=C|num=11|year=1997|month=10|date=21|compyear=2020|compmonth=11|compdate=20|height_m=2.07|club=თსუ|nat=GEO|name=გიორგი ტურძილაძე}} {{Fiba-Europe player|pos=SG|num=18|name=მერაბ ბოქოლიშვილი|year=1992|month=2|date=27|compyear=2020|compmonth=11|compdate=20|height_m=1.94|club=დინამო თბილისი (საკალათბურთო კლუბი){{!}}დინამო თბილისი|nat=GEO}} {{Fiba-Europe player | num = 23 | year = 1991 | month = 10 | date = 5 | pos = SF | m = 2.05 | club = Baskonia | nat = Spain | compyear = 2020 | compmonth = 11 | compdate = 20|name=თორნიკე შენგელია}} {{Fiba-Europe player | num = 24 | year = 1987 | month = 4 | date = 12 | pos = SF | m = 2.03 | club = არმია (საკალათბურთო კლუბი){{!}}არმია | nat = Georgia | compyear = 2020 | compmonth = 11 | compdate = 20|name=მიხეილ ბერიშვილი}} {{Fiba-Europe player | num = 25 | year = 1987 | month = 5 | date = 29 | pos = PG | m = 1.88 | club = Burgos | nat = SPA | compyear = 2020 | compmonth = 11 | compdate = 20|name=თად მაქფადენი}} {{Fiba-Europe player|pos=PF|num=33|name=ბექა ბექაური|year=1991|month=1|compyear=2020|compmonth=11|compdate=20|height_m=2.07|club=ქუთაისი|nat=GEO|date=18}}{{Fiba-Europe player|pos=C|num=35|name=გოგა ბითაძე|year=1999|month=7|date=20|compyear=2020|compmonth=11|compdate=20|height_m=2.11|club=Indiana Pacers|nat=USA}} <!-- end list of players --> |} | valign="top" | ; მთავარი მწვრთნელი * {{player||SRB|[[ილიას ზოუროსი]]}} ; მწვრთნელის თანაშემწეები * {{Player||Greece|[[გეორგიოს ლიმნიატისი]]}} *{{Player||SRB|[[მილოშ გლიგორიევიჩი]]}} *{{player||GEO|[[მანუჩარ მარკოიშვილი]]}} * {{player||GEO|[[ანატოლი ბოისა]]}} * ---- ;ლეგენდა: * '''(კ)''' გუნდის კაპიტანი |} ===გუნდის სქემა=== {| class="wikitable" |- !პოზ. !სასტარტო ხუთეული !სკამი 1 !სკამი 2 |- |align=center|C |align=center|გოგა ბითაძე|| align="center" |გიორგი შერმადინი|| align="center" |გიორგი ტურძილაძე |- |align=center|PF |align=center|სანდრო მამუკელაშვილი|| align="center" |ბექა ბურჯანაძე|| align="center" |ალექსანდრე ფევაძე |- |align=center|SF |align=center|თორნიკე შენგელია|| align="center" |მიხეილ ბერიშვილი|| align="center" | |- |align=center|SG |align=center|დუდა სანაძე|| align="center" |მერაბ ბოქოლიშვილი || align="center" |კახაბერ ჯინჭარაძე |- |align=center|PG |align=center|თად მაქფადენი|| align="center" |გივი ბაქრაძე|| align="center" |რატი ანდრონიკაშვილი |} ==მსოფლიოს 2023 წლის საკალათბურთო ჩემპიონატის პირველი შესარჩევი== {| class="toccolours" border="0" cellpadding="2" cellspacing="0" style="float:left; margin:0.5em;" |- style="background:#cadcfb;" ! თარიღი ! ! ! ტურნირი ! ! ! ადგილი ! ! ! მატჩი ! შედეგი |- | style="text-align:"| 26.11.2021 | | | style="text-align:center;"| ფიბას მსოფლიო ჩემპიონატის შესარჩევი | | | style="text-align:center;"| [[თბილისი]], საქართველო | | | style="text-align:left;"| {{bk|GEO}} - {{bk|UKR}} | style="text-align:center;"| '''88'''&nbsp;-&nbsp;83''' |- | style="text-align:center;"| 29.11.2021 | | | style="text-align:"| ფიბას მსოფლიო ჩემპიონატის შესარჩევი | | | style="text-align:center;"| [[ხაენი]], ესპანეთი | | | style="text-align:left;"| {{bk|ESP}} - {{bk|GEO}} | style="text-align:center;"| '''89'''&nbsp;-&nbsp;61''' |- | style="text-align:"| 24.02.2022 | | | style="text-align:center;"| ფიბას მსოფლიო ჩემპიონატის შესარჩევი | | | style="text-align:center;"| [[თბილისი]], საქართველო | | | style="text-align:left;"| {{bk|GEO}} - {{bk|MKD}} | style="text-align:center;"| '''91'''&nbsp;-&nbsp;70''' |- | style="text-align:"| 27.02.2022 | | | style="text-align:center;"| ფიბას მსოფლიო ჩემპიონატის შესარჩევი | | | style="text-align:center;"| [[სკოპიე]], ჩრდ. მაკედონია | | | style="text-align:left;"| {{bk|MKD}} - {{bk|GEO}} | style="text-align:center;"| '''65'''&nbsp;-&nbsp;79''' |- | style="text-align:"| 01.07.2022 | | | style="text-align:center;"| ფიბას მსოფლიო ჩემპიონატის შესარჩევი | | | style="text-align:center;"| [[კიევი]], უკრაინა | | | style="text-align:left;"| {{bk|UKR}} - {{bk|GEO}} | style="text-align:center;"| '''79'''&nbsp;-&nbsp;66''' |- | style="text-align:"| 04.07.2022 | | | style="text-align:center;"| ფიბას მსოფლიო ჩემპიონატის შესარჩევი | | | style="text-align:center;"| [[თბილისი]], საქართველო | | | style="text-align:left;"| {{bk|GEO}} - {{bk|ESP}} | style="text-align:center;"| '''82'''&nbsp;-&nbsp;76''' |- |} {{-}} ===შედეგები მეტოქის მიხედვით=== {|class="wikitable sortable" style="text-align:20%" |- !მეტოქე !მოგება !წაგება |- |style="text-align:left;|{{Bk|AUT}} |8 |5 |- |style="text-align:left;|{{Bk|AZE}} |2 |0 |- |style="text-align:left;|{{Bk|ALB}} |2 |0 |- |style="text-align:left;|{{Bk|BEL}} |2 |3 |- |style="text-align:left;|{{Bk|BLR}} |8 |3 |- |style="text-align:left;|{{Bk|BIH}} |4 |4 |- |style="text-align:left;|{{Bk|BUL}} |3 |4 |- |style="text-align:left;|{{Bk|GER}} |0 |5 |- |style="text-align:left;|{{Bk|GBR}} |1 |0 |- |style="text-align:left;|{{Bk|DEN}} |3 |1 |- |style="text-align:left;|{{Bk|ESP}} |1 |2 |- |style="text-align:left;|{{Bk|EST}} |4 |3 |- |style="text-align:left;|{{Bk|TUR}} |0 |4 |- |style="text-align:left;|''{{Bk|ENG}}'' |1 |2 |- |style="text-align:left;|{{Bk|IRL}} |4 |0 |- |style="text-align:left;|{{Bk|ISL}} |1 |1 |- |style="text-align:left;|{{Bk|ISR}} |6 |5 |- |style="text-align:left;|{{Bk|ITA}} |0 |10 |- |style="text-align:left;|{{Bk|CAN}} |0 |1 |- |style="text-align:left;|{{Bk|CYP}} |1 |1 |- |style="text-align:left;|{{Bk|LAT}} |6 |3 |- |style="text-align:left;|{{Bk|LTU}} |2 |5 |- |style="text-align:left;|{{Bk|LUX}} |7 |1 |- |style="text-align:left;|{{Bk|MKD}} |6 |3 |- |style="text-align:left;|{{Bk|MDA}} |1 |0 |- |style="text-align:left;|{{Bk|MNE}} |1 |1 |- |style="text-align:left;|{{Bk|NED}} |3 |4 |- |style="text-align:left;|{{Bk|POL}} |2 |4 |- |style="text-align:left;|{{Bk|POR}} |6 |1 |- |style="text-align:left;|{{Bk|ROU}} |7 |1 |- |style="text-align:left;|{{Bk|RUS}} |1 |4 |- |style="text-align:left;|{{Bk|GRE}} |1 |8 |- |style="text-align:left;|{{Bk|FRA}} |0 |3 |- |style="text-align:left;|{{Bk|SRB}} |3 |3 |- |style="text-align:left;|{{Bk|SVK}} |5 |2 |- |style="text-align:left;|{{Bk|SVN}} |0 |4 |- |style="text-align:left;|{{Bk|TUN}} |0 |1 |- |style="text-align:left;|''{{Bk|WAL}}'' |1 |0 |- |style="text-align:left;|{{Bk|UKR}} |7 |3 |- |style="text-align:left;|{{Bk|HUN}} |1 |4 |- |style="text-align:left;|{{Bk|FIN}} |3 |4 |- |style="text-align:left;|{{Bk|SWE}} |3 |4 |- |style="text-align:left;|{{Bk|SUI}} |2 |1 |- |style="text-align:left;|{{Bk|CZE}} |4 |7 |- |style="text-align:left;|{{Bk|CTA}} |1 |0 |- |style="text-align:left;|{{Bk|CRO}} |1 |1 |- class="sortbottom" !scope="centre"|სულ: 46 ქვეყანა||125||126 |} == რესურსები ინტერნეტში == * [http://www.gbf.ge/ საქართველოს კალათბურთის ფედერაციის ოფიციალური საიტი] {{სპორტის ეროვნული ნაკრებები საქართველოში}} [[კატეგორია:საქართველოს ეროვნული სპორტული ნაკრებები]] [[კატეგორია:საქართველოს კალათბურთი]] [[კატეგორია:ეროვნული საკალათბურთო ნაკრებები]] e43wt65naeplroirj49v8a45vxbmvtz 4408957 4408828 2022-08-19T07:28:42Z Daver 7 41964 გუნდის სქემა wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა ეროვნული საკალათბურთო ნაკრები| ქვეყანა=საქართველო| ფერი1=red| ფერი2=white| ფიბა-ს_რეიტინგი= 36−ე| ფიბა-ს_ზონა=ფიბა ევროპა| შეუერთდა ფიბა-ს=1992| ნაციონალური_ფედ=[[საქართველოს კალათბურთის ფედერაცია|სკფ]]| მწვრთნელი=[[ილიას ზოუროსი]]| ზონის_ჩემპიონატი=[[ევრობასკეტი]]| ზონის ჩემპიონატზე_იასპარეზა=5| ზონის_მედლები=0 | h_pattern_b =_thinredsides | h_body =ffffff | h_shorts =ffffff | a_pattern_b =_thinwhitesides | a_body =FF0000 | a_shorts =FF0000 }} '''საქართველოს ეროვნული საკალათბურთო ნაკრები''' — წარმოადგენს [[საქართველო]]ს საერთაშორისო [[კალათბურთი|საკალათბურთო]] შეჯიბრებებში. ამჟამად ნაკრები თამაშობს [[ევრობასკეტი დივიზიონი A|ევროპის ჩემპიონატის A დივიზიონში]]. ნაკრებმა მოიპოვა ევრობასკეტზე მონაწილეობის უფლება [[ევრობასკეტი 2011|2011]], [[ევრობასკეტი 2013|2013]], [[ევრობასკეტი 2015|2015]] და [[ევრობასკეტი 2017|2017]] წლებში და ასევე უმასპინძლებს [[ევრობასკეტი 2021|2021]] წლის ევრობასკეტს. == მიმდინარე შემადგენლობა == {{FIBA roster header|team=საქართველოს ეროვნული საკალათბურთო ნაკრები | color1 = White| bg1 = Red| color2 = white| bg2 = red}} <!-- list of players --> {{Fiba-Europe player | num = 3 | year = 1992 | month = 11 | date = 10 | pos = SG | m = 1.86 | club = Nymburk| nat = Czech Republic| compyear = 2020 | compmonth = 11 | compdate = 20|name=მაიკლ დიქსონი}}{{Fiba-Europe player|pos=PG|num=4|year=2001|date=19|month=3|club=Burgos|nat=SPA|height_m=1.94|compyear=2020|compmonth=11|compdate=20|name=რატი ანდრონიკაშვილი}}{{Fiba-Europe player|nat=Spain|pos=PF|num=7|name=ბექა ბურჯანაძე|year=1994|month=1|date=3|compyear=2020|compmonth=11|compdate=20|height_m=2.03|club=სკ სევილია}}{{Fiba-Europe player | num = 8 | year = 1986 | month = 2 | date = 7 | pos = PG | m = 1.92 | club = დინამო თბილისი (საკალათბურთო კლუბი){{!}}დინამო თბილისი | nat = Georgia | compyear = 2020 | compmonth = 11 | compdate = 20|name=გიორგი ცინცაძე}} {{Fiba-Europe player | num = 9 | year = 1989 | month = 4 | date = 2 | pos = C | m = 2.16 | club = CB 1939 Canarias | nat = Spain | compyear = 2020 | compmonth = 11 | compdate = 20|name=გიორგი შერმადინი}} {{Fiba-Europe player | num = 10 | year = 1992 | month = 7 | date = 25 | pos = SG | m = 1.96 | club = San Diego Toreros | nat = USA | compyear = 2020 | compmonth = 11 | compdate = 20|name=დუდა სანაძე}}{{Fiba-Europe player|pos=C|num=11|year=1997|month=10|date=21|compyear=2020|compmonth=11|compdate=20|height_m=2.07|club=თსუ|nat=GEO|name=გიორგი ტურძილაძე}} {{Fiba-Europe player|pos=SG|num=18|name=მერაბ ბოქოლიშვილი|year=1992|month=2|date=27|compyear=2020|compmonth=11|compdate=20|height_m=1.94|club=დინამო თბილისი (საკალათბურთო კლუბი){{!}}დინამო თბილისი|nat=GEO}} {{Fiba-Europe player | num = 23 | year = 1991 | month = 10 | date = 5 | pos = SF | m = 2.05 | club = Baskonia | nat = Spain | compyear = 2020 | compmonth = 11 | compdate = 20|name=თორნიკე შენგელია}} {{Fiba-Europe player | num = 24 | year = 1987 | month = 4 | date = 12 | pos = SF | m = 2.03 | club = არმია (საკალათბურთო კლუბი){{!}}არმია | nat = Georgia | compyear = 2020 | compmonth = 11 | compdate = 20|name=მიხეილ ბერიშვილი}} {{Fiba-Europe player | num = 25 | year = 1987 | month = 5 | date = 29 | pos = PG | m = 1.88 | club = Burgos | nat = SPA | compyear = 2020 | compmonth = 11 | compdate = 20|name=თად მაქფადენი}} {{Fiba-Europe player|pos=PF|num=33|name=ბექა ბექაური|year=1991|month=1|compyear=2020|compmonth=11|compdate=20|height_m=2.07|club=ქუთაისი|nat=GEO|date=18}}{{Fiba-Europe player|pos=C|num=35|name=გოგა ბითაძე|year=1999|month=7|date=20|compyear=2020|compmonth=11|compdate=20|height_m=2.11|club=Indiana Pacers|nat=USA}} <!-- end list of players --> |} | valign="top" | ; მთავარი მწვრთნელი * {{player||SRB|[[ილიას ზოუროსი]]}} ; მწვრთნელის თანაშემწეები * {{Player||Greece|[[გეორგიოს ლიმნიატისი]]}} *{{Player||SRB|[[მილოშ გლიგორიევიჩი]]}} *{{player||GEO|[[მანუჩარ მარკოიშვილი]]}} * {{player||GEO|[[ანატოლი ბოისა]]}} * ---- ;ლეგენდა: * '''(კ)''' გუნდის კაპიტანი |} ===გუნდის სქემა=== {| class="wikitable" |- !პოზ. !სასტარტო ხუთეული !სკამი 1 !სკამი 2 |- |align=center|C |align=center|გოგა ბითაძე|| align="center" |გიორგი შერმადინი|| align="center" |გიორგი ტურძილაძე |- |align=center|PF |align=center|სანდრო მამუკელაშვილი|| align="center" |ბექა ბურჯანაძე|| align="center" |ბექა ბექაური |- |align=center|SF |align=center|თორნიკე შენგელია|| align="center" |მიხეილ ბერიშვილი|| align="center" |კახა ჯინჭარაძე |- |align=center|SG |align=center|თად მაქფადენი|| align="center" |დუდა სანაძე || align="center" |მერაბ ბოქოლიშვილი |- |align=center|PG |align=center|გიორგი ცინცაძე|| align="center" |რატი ანდრონიკაშვილი|| align="center" |გივი ბაქრაძე |} ==მსოფლიოს 2023 წლის საკალათბურთო ჩემპიონატის პირველი შესარჩევი== {| class="toccolours" border="0" cellpadding="2" cellspacing="0" style="float:left; margin:0.5em;" |- style="background:#cadcfb;" ! თარიღი ! ! ! ტურნირი ! ! ! ადგილი ! ! ! მატჩი ! შედეგი |- | style="text-align:"| 26.11.2021 | | | style="text-align:center;"| ფიბას მსოფლიო ჩემპიონატის შესარჩევი | | | style="text-align:center;"| [[თბილისი]], საქართველო | | | style="text-align:left;"| {{bk|GEO}} - {{bk|UKR}} | style="text-align:center;"| '''88'''&nbsp;-&nbsp;83''' |- | style="text-align:center;"| 29.11.2021 | | | style="text-align:"| ფიბას მსოფლიო ჩემპიონატის შესარჩევი | | | style="text-align:center;"| [[ხაენი]], ესპანეთი | | | style="text-align:left;"| {{bk|ESP}} - {{bk|GEO}} | style="text-align:center;"| '''89'''&nbsp;-&nbsp;61''' |- | style="text-align:"| 24.02.2022 | | | style="text-align:center;"| ფიბას მსოფლიო ჩემპიონატის შესარჩევი | | | style="text-align:center;"| [[თბილისი]], საქართველო | | | style="text-align:left;"| {{bk|GEO}} - {{bk|MKD}} | style="text-align:center;"| '''91'''&nbsp;-&nbsp;70''' |- | style="text-align:"| 27.02.2022 | | | style="text-align:center;"| ფიბას მსოფლიო ჩემპიონატის შესარჩევი | | | style="text-align:center;"| [[სკოპიე]], ჩრდ. მაკედონია | | | style="text-align:left;"| {{bk|MKD}} - {{bk|GEO}} | style="text-align:center;"| '''65'''&nbsp;-&nbsp;79''' |- | style="text-align:"| 01.07.2022 | | | style="text-align:center;"| ფიბას მსოფლიო ჩემპიონატის შესარჩევი | | | style="text-align:center;"| [[კიევი]], უკრაინა | | | style="text-align:left;"| {{bk|UKR}} - {{bk|GEO}} | style="text-align:center;"| '''79'''&nbsp;-&nbsp;66''' |- | style="text-align:"| 04.07.2022 | | | style="text-align:center;"| ფიბას მსოფლიო ჩემპიონატის შესარჩევი | | | style="text-align:center;"| [[თბილისი]], საქართველო | | | style="text-align:left;"| {{bk|GEO}} - {{bk|ESP}} | style="text-align:center;"| '''82'''&nbsp;-&nbsp;76''' |- |} {{-}} ===შედეგები მეტოქის მიხედვით=== {|class="wikitable sortable" style="text-align:20%" |- !მეტოქე !მოგება !წაგება |- |style="text-align:left;|{{Bk|AUT}} |8 |5 |- |style="text-align:left;|{{Bk|AZE}} |2 |0 |- |style="text-align:left;|{{Bk|ALB}} |2 |0 |- |style="text-align:left;|{{Bk|BEL}} |2 |3 |- |style="text-align:left;|{{Bk|BLR}} |8 |3 |- |style="text-align:left;|{{Bk|BIH}} |4 |4 |- |style="text-align:left;|{{Bk|BUL}} |3 |4 |- |style="text-align:left;|{{Bk|GER}} |0 |5 |- |style="text-align:left;|{{Bk|GBR}} |1 |0 |- |style="text-align:left;|{{Bk|DEN}} |3 |1 |- |style="text-align:left;|{{Bk|ESP}} |1 |2 |- |style="text-align:left;|{{Bk|EST}} |4 |3 |- |style="text-align:left;|{{Bk|TUR}} |0 |4 |- |style="text-align:left;|''{{Bk|ENG}}'' |1 |2 |- |style="text-align:left;|{{Bk|IRL}} |4 |0 |- |style="text-align:left;|{{Bk|ISL}} |1 |1 |- |style="text-align:left;|{{Bk|ISR}} |6 |5 |- |style="text-align:left;|{{Bk|ITA}} |0 |10 |- |style="text-align:left;|{{Bk|CAN}} |0 |1 |- |style="text-align:left;|{{Bk|CYP}} |1 |1 |- |style="text-align:left;|{{Bk|LAT}} |6 |3 |- |style="text-align:left;|{{Bk|LTU}} |2 |5 |- |style="text-align:left;|{{Bk|LUX}} |7 |1 |- |style="text-align:left;|{{Bk|MKD}} |6 |3 |- |style="text-align:left;|{{Bk|MDA}} |1 |0 |- |style="text-align:left;|{{Bk|MNE}} |1 |1 |- |style="text-align:left;|{{Bk|NED}} |3 |4 |- |style="text-align:left;|{{Bk|POL}} |2 |4 |- |style="text-align:left;|{{Bk|POR}} |6 |1 |- |style="text-align:left;|{{Bk|ROU}} |7 |1 |- |style="text-align:left;|{{Bk|RUS}} |1 |4 |- |style="text-align:left;|{{Bk|GRE}} |1 |8 |- |style="text-align:left;|{{Bk|FRA}} |0 |3 |- |style="text-align:left;|{{Bk|SRB}} |3 |3 |- |style="text-align:left;|{{Bk|SVK}} |5 |2 |- |style="text-align:left;|{{Bk|SVN}} |0 |4 |- |style="text-align:left;|{{Bk|TUN}} |0 |1 |- |style="text-align:left;|''{{Bk|WAL}}'' |1 |0 |- |style="text-align:left;|{{Bk|UKR}} |7 |3 |- |style="text-align:left;|{{Bk|HUN}} |1 |4 |- |style="text-align:left;|{{Bk|FIN}} |3 |4 |- |style="text-align:left;|{{Bk|SWE}} |3 |4 |- |style="text-align:left;|{{Bk|SUI}} |2 |1 |- |style="text-align:left;|{{Bk|CZE}} |4 |7 |- |style="text-align:left;|{{Bk|CTA}} |1 |0 |- |style="text-align:left;|{{Bk|CRO}} |1 |1 |- class="sortbottom" !scope="centre"|სულ: 46 ქვეყანა||125||126 |} == რესურსები ინტერნეტში == * [http://www.gbf.ge/ საქართველოს კალათბურთის ფედერაციის ოფიციალური საიტი] {{სპორტის ეროვნული ნაკრებები საქართველოში}} [[კატეგორია:საქართველოს ეროვნული სპორტული ნაკრებები]] [[კატეგორია:საქართველოს კალათბურთი]] [[კატეგორია:ეროვნული საკალათბურთო ნაკრებები]] 51fei7az7jjm5hvehvm107gjtk3dmse 10 105369 4408577 4330201 2022-08-18T14:15:33Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki {{ნავდაფა |სახელი = საქართველოს წყლის რესურსები |state = <includeonly>collapsed</includeonly> |სათაური = {{flagicon|საქართველო}} [[საქართველო|<span style="color:white;">საქართველოს</span>]] [[წყლის რესურსები|<span style="color:white;">წყლის რესურსები</span>]] {{flagicon|საქართველო}} |სურათი = [[ფაილი:Flag map of Georgia.svg|60px|საქართველო]] |სათსტილი = background:{{ფერი|საქართველო}} |ჯგუფსტილი = background:{{ფერი|საქართველო}} |ჯგუფი1 = [[ზღვა|<span style="color:white;">ზღვა</span>]] |სია1 = {{nowrap begin}} [[შავი ზღვა]] |ჯგუფი2 = [[საქართველოს მდინარეები|<span style="color:white;">მდინარეები</span>]] |სია2 = {{nowrap begin}}[[ალაზანი]]{{·w}}[[ალგეთი]]{{·w}}[[არაგვი]]{{·w}}[[აბაშა (მდინარე)|აბაშა]]{{·w}}[[აჭარისწყალი]]{{·w}}[[ასა (მდინარე)|ასა]]{{·w}}[[არღუნი (მდინარე)|არღუნი]]{{·w}}[[ბზიფი]]{{·w}}[[გუბაზეული]]{{·w}}[[გუბისწყალი]]{{·w}}[[გუმისთა]]{{·w}}[[დებედა]]{{·w}}[[დურუჯი]]{{·w}}[[ენგური]]{{·w}}[[თერგი]]{{·w}}[[თეძამი]]{{·w}}[[იორი]]{{·w}}[[თუშეთის ალაზანი]]{{·w}}[[კოდორი]]{{·w}}[[კელასური]]{{·w}}[[კინტრიში]]{{·w}}[[ლიახვი]]{{·w}}[[ლეხურა]]{{·w}}[[მტკვარი]]{{·w}}[[მეჯუდა]]{{·w}}[[მაშავერა]]{{·w}}[[ნატანები]]{{·w}}[[ნენსკრა]]{{·w}}[[პირიქითი ალაზანი]]{{·w}}[[რიონი]]{{·w}}[[სულორი (მდინარე)|სულორი]]{{·w}}[[სუფსა]]{{·w}}[[ტეხური]]{{·w}}[[ტანა (საქართველო)|ტანა]]{{·w}}[[ურაველი]]{{·w}}[[ფსოუ]]{{·w}}[[ფარავანი (მდინარე)|ფარავანი]]{{·w}}[[ფოცხოვისწყალი]] {{·w}}[[ქვაბლიანი (მდინარე)|ქვაბლიანი]]{{·w}}[[ქსანი]]{{·w}}[[ხრამი|ქცია-ხრამი]]{{·w}}[[ჭოროხი]]{{·w}}[[ცხენისწყალი]]{{·w}}[[ყვირილა]]{{·w}}[[ღალიძგა]]{{·w}}[[ჩხალთა]]{{·w}}[[ცივი (მდინარე)|ცივი]]{{·w}}[[ძირულა]]{{·w}}[[ჩხერიმელა]]{{·w}}[[ჯეჯორა]]{{·w}}[[ძამა]]{{·w}}[[ხანისწყალი]]{{·w}}[[ხობისწყალი]]{{·w}}[[ჯეჯორა]]{{nowrap end}} |ჯგუფი3 = [[საქართველოს ტბები|<span style="color:white;">ტბები</span>]] |სია3 = {{nowrap begin}}[[აბუდელაურის ტბა]]{{•w}}[[ამტყელის ტბა]]{{•w}}[[არჩვების ტბა]]{{•w}}[[ბაზალეთის ტბა]]{{•w}}[[ბუღდაშენის ტბა]]{{•w}}[[ერწოს ტბა]]{{•w}}[[კარწახის ტბა]]{{•w}}[[კუმისის ტბა]]{{•w}}[[კუს ტბა]]{{•w}}[[ლისის ტბა]]{{•w}}[[მადათაფა]]{{•w}}[[მწვანე ტბა]]{{•w}}[[პალიასტომი]]{{•w}}[[პატარა რიწა]]{{•w}}[[რიწის ტბა]]{{•w}}[[საღამოს ტბა]]{{•w}}[[ტაბაწყური]]{{•w}}[[ტობავარჩხილი]]{{•w}}[[ფარავანი]]{{•w}}[[ქვედის ტბა]]{{•w}}[[ყელის ტბა]]{{•w}}[[ცისფერი ტბა]]{{•w}}[[წუნდის ტბა]]{{•w}}[[ხანჩალი]]{{•w}}[[ჯანდარის ტბა]]{{nowrap end}} |ჯგუფი4 = [[საქართველოს წყალსაცავები|<span style="color:white;">წყალსაცავები</span>]] |სია4 = {{nowrap begin}}[[ალგეთის წყალსაცავი]]{{•w}}[[გალის წყალსაცავი]]{{•w}}[[გუმათის წყალსაცავი]]{{•w}}[[ვარციხის წყალსაცავი]]{{•w}}[[ზონკარის წყალსაცავი]]{{•w}}[[თბილისის ზღვა]]{{•w}}[[ლაჯანურის წყალსაცავი]]{{•w}}[[ნადარბაზევის ტბა]]{{•w}}[[ჟინვალის წყალსაცავი]]{{•w}}[[სიონის წყალსაცავი]]{{•w}}[[ტყიბულის წყალსაცავი]]{{•w}}[[წალკის წყალსაცავი]]{{•w}}[[შაორის წყალსაცავი]]{{•w}}[[ჯვრის წყალსაცავი]]{{nowrap end}} |ჯგუფი5 = [[საქართველოს არხები|<span style="color:white;">არხები</span>]] |სია5 = {{nowrap begin}}[[ალაზნის არხი]]{{•w}}[[აჯამეთის არხი]]{{•w}}[[ვანათის არხი]]{{•w}}[[ზემო ალაზნის სარწყავი სისტემა]]{{•w}}[[თეზ-ოკამის არხი]]{{•w}}[[კეხვის არხი]]{{•w}}[[ლამბალოს არხი]]{{•w}}[[მაშველი არხი]]{{•w}}[[მუხრანის არხი]]{{•w}}[[სადახლოს არხი]]{{•w}}[[სალთვისის არხი]]{{•w}}[[სამგორის სარწყავი სისტემის ზემო მაგისტრალური არხი]]{{•w}}[[სამგორის სარწყავი სისტემის ქვემო მაგისტრალური არხი]]{{•w}}[[სკრა-ქარელის არხი]]{{•w}}[[ტაშისკარის არხი]]{{•w}}[[ტირიფონის არხი]]{{nowrap end}} }} <noinclude> {{collapsible option}} [[კატეგორია:საქართველოს გეოგრაფია|წყლის რესურსები]] </noinclude> 1kljsoc13apybzl7cmkkmvpslpju92s 0 109253 4408878 4408316 2022-08-18T21:58:14Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki '''თესლბრუნვა''' — [[სასოფლო-სამეურნეო კულტურები]]ს მორიგეობით თესვა-მოყვანა მინდვრებად დაყოფილ მიწის ნაკვეთზე. მისთვის დამახასიათებელია ორი სახის მონაცვლეობა: დროში — წლიდან წლამდე და სივრცეში — მინდვრიდან მინდორზე. თესლბრუნვის ძირითადი ამოცანაა [[ნიადაგი]]ს ნაყოფიერების გადიდება, კვების ელემენტების რაციონალური გამოყენება, მოსავლის გაზრდა და პროდუქციის ხარისხის გაუმჯობესება, მინდვრის დასარეველიანებისა და [[მცენარეები]]ს მავნებლებით და დაავადებებით დაზიანების შემცირება, ქარისმიერი და წყლისმიერი ეროზიის უარყოფითი გავლენის თავიდან აცილება. გამოყოფილია თესლბრუნვის სამი ტიპი: მინდვრის, საკვები და სპეციალური. დაყოფას საფუძვლად უდევს თესლბრუნვაში წარმოებული პროდუქციის სახე. მინდვრის თესლბრუნვას მიეკუთვნება ისეთი თესლბრუნვები, რომლებიც გათვალისწინებულია მარცვლისა და ტექნიკური კულტურების საწარმოებლად. თესლბრუნვის მცირე ნაწილი შეიძლება დაკავებული იყოს აგრეთვე საკვები კულტურებით. იმის მიხედვით, თუ რომელ კულტურას უჭირავს წამყვანი ადგილი, შეიძლება იყოს [[მარცვლეული კულტურები]]ს, [[ჭარხლის მზესუმზირა|ჭარხლის მზესუმზირის]] და სხვა ტიპის თესლბრუნვები. საკვები თესლბრუნვები გათვალისწინებულია საკვების საწარმოებლად. ისინი იყოფა სათიბ–საძოვრის და ფერმისპირა თესლბრუნვებად. სათიბ–საძოვრიან თესლბრუნვაში სჭარბობს მრავალწლიანი ბალახები, ხოლო ფერმისპირაში — სასილოსე კულტურები, ძირხვენები და ბალახები — მწვანე საკვებად. სპეციალური თესლბრუნვები ისეთი თესლბრუნვებია, სადაც ითესება [[ბოსტნეული კულტურები]], [[ბაღჩეული კულტურები]], [[თამბაქო]] და სხვა. მათ მიეკუთვნება აგრეთვე ნიადაგდაცვითი თესლბრუნვები, რომელთა ძირითადი დანიშნულებაა [[ნიადაგი]]ს წყლისმიერი და ქარისმიერი ეროზიისაგან დაცვა. ერთმანეთს უნდა ენაცვლებოდეს ბიოლოგიურად მკვეთრად დაშორებული და არა ახლობელი (მსგავსი) მცენარეები, რადგან მავნებლები, დაავადებები და სარეველები პირვალ შემთხვევაში უფრო ნაკლებად ხელსაყრელ გარემოს პოულობენ ზრდა-განვითარებისთათვის, ვიდრე მეორე შემთხვევაში. ყველა კულტურული მცენარე ერთნაირად ვერ ეგუება ზედიზედ თესვას. არჩევენ მცენარეებს: # სტაბილურს განმეორებითი თესვის პირობებში ([[ჭვავი]], [[სიმინდი]], [[მარცვლეული ბალახები]], [[ლობიო]], [[სოია]], [[ფეტვი]]); # ლაბილურს განმეორებითი თესვის დროს, რომლებიც ზედიზედ განმეორებით თესვას ვერ ეგუებიან, თუმცა ორწლიანი განმეორება ზოგჯერ დასაშვებია ([[ხორბალი]], [[შვრია]], [[ქერი]], შაქრისა და საკვები ჭარხალი, [[ბარდა]], [[მზესუმზირა]]); # შეუთავსებელს სხვა კულტურებთან, უმეტესად ერთი და იგივე ოჯახის წარმომადგენლებთან, რომლებიც ერთიმეორეს შემდეგ არ უნდა ითესებოდეს. სეთებია, მაგ. ძაღლყურძენასებრთა ოჯახის ბოსტნეული [[პომიდორი]], [[ბადრიჯანი]], [[წიწაკა]], [[კარტოფილი]]. სწორ თესლბრუნვაში სათოხნი და მთლიანსათესი კულტურები ერთმანეთს უნდა ცვლიდეს, თუ კი მათი განმეორებითი თესვა არ არის გამოწვეული სპეციალური მოსაზრებით. მაგალითად, სიმინდის შემთხვევაში. ასეთი მორიგეობა, უპირველეს ყოვლისა, საჭიროა ნიადაგის სტრუქტურაზე უარყუფითად მოქმედი მექანიკური ფაქტორების შესუსტების, აგრეთვე სარეველებისაგან მინდვრის გაწმენდის, [[ნიადაგი]]დან წყლისა და საკვებ ნივთიერებათა უფრო თანაბარზომიერი გამოყენებისათვის. თესლბრუნვაში ერთმანეთს უნდა ენაცვლებოდეს საშემოდგომო და საგაზაფხულო ნათესები, რაც უზრუნველყოფს კლიმატური რესურსების — [[სინათლე|სინათლის]], [[სითბო]]ს, [[წყალი|წყლის]] უფრო მაღალეფექტურად გამოყენებას. ბიოლოგიური აზოტიფიკაციის გაძლიერებისა და მისი ეფექტურობის გონივრული გამოყენების მიზნით თესლბრუნვაში უნდა გაიზარდოს პარკოსანი კულტურების მონაწილეობა და ისინი რეგულარულად უნდა ენაცვლებოდეს აზოტმომხმარებელ (მაგ. მარცვლოვან) მცენარეებს. თესლბრუნვაში საუკეთესო წინამორბედის შემდეგ უნდა მოთავსდეს, უპირველეს ყოვლისა, წამყვანი სასაქონლო კულტურები. მაგალითად, მრავალწლიანი ბალახების შემდეგ სასურველია დაითესოს საშემოდგომო და საგაზაფხულო პურეულები, [[ფეტვი]], [[ბაღჩეული კულტურები]] (გოგროვანები). სათოხნი კულტურები კარგი წინამორბედებია საგაზაფხულო თავთავიანებისათვის. არასათოხნი პარკოსნები [[ბარდა]], [[ცერცველა]], [[ცულისპირა]] და სხვა, საუკეთესო წინამორბედია როგორც საშემოდგომო, ისე საგაზაფხულო მარცვლოვნებისათვის, [[კარტოფილი]]ს, [[სიმინდი]]ს, [[მზესუმზირა|მზესუმზირის]], აგრეთვე სამარცვლე პარკოსნებისათვის, მაგრამ საშემოდგომო თესვისათვის ნაკლებად გამოიყენება, რადგან ქმნის ხელსაყრელ პირობებს ფესვის სიდამპლის გავრცელებისათვის. თუ თესლბრუნვაში სუფთა ანეულია, იგი უმჯობესია გამოყენებულ იქნეს საშემოდგომო მარცვლოვნების დასათესად, ხოლო ამ უკანასკელის ნაწვერალზე განთავსდეს საგაზაფხულო თავთავიანი კულტურა. ნათესების სტრუქტურა თესლბრუნვა უნდა გამომდინარეობდეს სასოფლო-სამეურნეო ნათესების დაწესებული სტრუქტურიდან. ნათესების სტრუქტურა გამოსახავს კულტურების შედგენილობას და პროცენტულ თანაფარდობას. ნათესების სტრუქტურით აღინიშნება: #[[მარცვლოვნები]], მათ შორის სამარცვლე სიმინდი; #ტექნიკური კულტურები: [[შაქრის ჭარხალი]], [[თამბაქო]], [[მზესუმზირა]] და სხვა; #საკვები კულტურები, მათ შორის სასილოსე, მარცვლოვანი და ერთწლოვანი ბალახები მათი დანიშნულების მინიშნებით – თივად, მწვანე საკვებად, ბალახის ფქვილისათვის და სხვა; #[[კარტოფილი]]; #ბოსტნეულ-ბაღჩეული კულტურები. ცალკე აღინიშნება თესლბრუნვაში შუალედური კულტურების მონაწილეობა, რომელიც გამოისახება სათესლბრუნვო ფართობის პროცენტით. თესლბრუნვაში მონაწილეობე ძირითადი კულთურები, რომელთაც ესაჭიროებათ სავეგეტაციო პერიოდის მეტი ნაწილი და შუალედური კულტურები, რომლებიც მოყავთ ორ ძირითად კულტურას შორის დარჩენილი თავისუფალი დროის შუალედში. მათ ძირითადად იყენებენ ცხოველების საკვებად (მწვანე საკვები, სენაჟი, სილოსი, ბალახის ფქვილი), აგრეთვე როგორც მწვანე სასუქს. შუალედური ნათესები მიწათმოქმედების ინტენსიფიკაციის უმნიშვნელოვანესი ფაქტორია, ისინი ადიდებენ საკვების და აუმჯობესებენ მათ ხარისხს, [[ნიადაგი|ნიადაგს]] ამდიდრებენ ორგანული ნივთიერებებით, ხოლო პარკოსნები – [[აზოტი]]თაც, იცავენ ნიადაგს წყლისმიერი და ქარისმიერი [[ეროზია|ეროზიისაგან]], აუმჯობესებენ მის სტრუქტურას და მთლიანად ხელს უწყობენ ნაყოფიერების ამაღლებას. საშემოდგომო შუალედური კულტურები, რომლებიც ითესება [[ზაფხული]]ს ბოლოს ან [[შემოდგომა|შემოდგომის]] დასაწყისში, მოსავალს იძლევა იმავე წლის დასასრულამდე. მაგალითად, წმინდად ნათესი [[შვრია]], ან მასთან შერეული [[ცერცველა]], [[ბარდა]] ან [[ცულისპირა]]. შესათეს შუალედურ კულტურებს მიეკუთვნება ისეთი ნათესები, რომელთა თესვა-მოყვანა ხდება ძირითადი კულტურებით დაკავებულ ფართობში დამატებითი მოსავლის მისაღებად. ამ მიზნით მიმართავენ, მაგალითად, [[გაზაფხული|გაზაფხულზე]] ნათეს იონჯაში შვრიის, სუდანურის, სორგოს ან სიმინდის შეთესვას. თესლბრუნვაში თითოეულ მინდორზე ჩვეულებრივ ერთიკულტურა ითესება, მაგრამ საჭიროების შემთხვევაში მინდორს ორ-სამ ნაწილად ყოფენ და იკავებენ მსგავსი ბიოლოგიურ-აგროტექნიკური თვისებების მქონე რამდენიმე კულტურით. ამ მინდორს ნაკრები მინდორი ეწოდება. თესლბრუნვაში შეიძლება გვქონდეს როგორც წმინდად ნათესები, ისე რამდენიმე მცენარის ნარევი. ასეთებია: მრავალწლოვანი ბალახების ნარევი, სიმინდისა და სამარცვლე პარკოსნების ნარევები, ერთწლიანი პარკოსნებისა და მარცვლოვანების ნარევები და სხვა. გარკვეულ პირობებში, უმთავრესად სარწყავ და ტენით უზრუნველყოფილ ადგილებში, მიმართავენ საფარქვეშ თესვას. მაგალითად, მრავალწლიანი ბალახების თესვას [[ქერი]]ს ან [[ხორბალი|ხორბლის]] საფარქვეშ, როცა ისინი ითესება [[გაზაფხული|გაზაფხულზე]], ერთდროულად ან ჯერ ითესება [[შემოდგომა]]ზე მარცვლოვანი (საფარი) კულტურა, მერე მისი აღმოცენება-მომაგრების შემდეგ, ადრე გაზაფხულზე ჯეჯილში შეითესება მრავალწლიანი ბალახები წმინდად ან ნარების სახით. ზოგიერთ თესლბრუნვაში რომელიმე მინდორზე გარკვეული პერიოდით, უმეტესად ერთი როტაციისათვის თესავენ მრავალწლიან ბალახებს და ეს მინდორი დროებით ითიშება თესლბრუნვიდან. ეს იქნება გამოთიშულ მინდვრიანი თესლბრუნვა. ეს გამართლებულია იმ შემთხვევაში, როცა სათესლე მასალის სიმცირის გამო არ არის საშუალება ბალახი ყოველ წელიწადს დაითესოს. [[სოფლის მეურნეობა|სოფლის მეურნეობის]] სპეციალიზაციის თითოეული ზონისათვის რეკომენდებულია შესაფერისი მინდვრის, საკვები და სპეციალური თესლბრუნვის რამდენიმე სქემა, რაც საშუალებას იძლევა ზონის შიგნით კონკრეტული პირობებისათვის, ნიადაგის თვისებების, რელიეფისა და ტენით უზრუნველყოფის გათვალისწინებით შეირჩეს თესლბრუნვის ყველაზე მორგებული ვარიანტი. თესლბრუნვის შემოღების შესაძლებლობას განაპირობებს მიწათსარგებლობის პირობები — სახნავი მიწების ფართობი, ნაკვეთების სიდიდე, კონტურების სისწორე და ა. შ. მთიან რეგიონებში, სადაც მიწების სიმცირის გამო თესლბრუნვის შემოღება მოუხერხებელია, უნდა განხორციელდეს მიწათმოქმედების კულტურის ამაღლების ისეთი შედარებით მარტივი საშუალება, როგორიცაა ორ-სამ მინდვრიანი თესლბრუნვა, სადაც მიკლე როტაციაში იმორიგებენ (დროში) ზონაში არსებული კულტურები (მაგალითად, [[თავთავიანები]], [[კარტოფილი]], ერთწლიანი ბალახები, ან თავთავიანები, ერთწლიანი ბალახები, ან თავთავიანი, სასილოსე სიმინდი და სხვა) ან მოხდება ნაყოფცვლა ერთ მინდორზე და სხვა. ==რესურსები ინტერნეტში== {{ბრიტანიკა|143973}} == ლიტერატურა == {{ქსე|4|667-668|ჭანიშვილი შ..}} [[კატეგორია:სოფლის მეურნეობა]] jy93q0o6fq8nuvnszd3pyn78qcti9qs 14 117052 4408611 2995775 2022-08-18T14:54:59Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Cuisine of France}} [[კატეგორია:ევროპული სამზარეულო]] [[კატეგორია:ფრანგული კულტურა]] [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:ხმელთაშუაზღვისპირეთის სამზარეულო]] k15z9ck9jfsh6ojxn5u0o8mx5w27drv 4408781 4408611 2022-08-18T19:02:43Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Cuisine of France}} [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:ევროპული სამზარეულო]] [[კატეგორია:ხმელთაშუაზღვისპირეთის სამზარეულო]] [[კატეგორია:ფრანგული კულტურა]] 8c9k4re6dbqgqj9kwyuvlx3q4t6ym5d 0 117687 4408560 4303693 2022-08-18T13:47:18Z 178.121.18.93 ошибку wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა დასახლება |სტატუსი =ქალაქი |ქართული სახელი = პერმი |მშობლიური სახელი = Пермь |ქვეყანა = რუსეთი |პანორამა = Perm asv2019-05 img52 Gorky Park.jpg |პანორამის სიგანე = 300px |წარწერა = |დროშა = Flag of Perm.svg |გერბი = Coat of Arms of Perm.svg |გერბის სიგანე = |დროშის სიგანე = |lat_deg =56 |lat_min =58 |lat_sec =0 |lon_deg =56 |lon_min =19 |lon_sec =0 |CoordAddon = type:city(10472629)_region:RU |CoordScale = |ქვეყნის რუკის ზომა = 300 |რეგიონის რუკის ზომა = 0 |რაიონის რუკის ზომა = |რეგიონის ტიპი = ფედერაციის სუბიექტი |რეგიონი = პერმის მხარე{{!}} პერმის |რეგიონი ცხრილში = |შიდა დაყოფა = |რაიონი = |მმართველის ტიპი = მერი |მმართველი = იგორ შუბინი |დაარსების თარიღი= 1714 |პირველი ხსენება = |წინა სახელები = |სტატუსი-დან = |დასახლების ცენტრის სიმაღლე= |ფართობი = 799.68 |მოსახლეობა = 1,001,653 |აღწერის წელი = 2002 |სიმჭიდროვე = |აგლომერაცია= |ეროვნული შემადგენლობა = |დროის სარტყელი = +5 |DST = 6 |სატელეფონო კოდი = +7 343 |საფოსტო ინდექსი = 620xxx |საიტი = www.gorodperm.ru |კატეგორია ვიკისაწყობში = }} '''პერმი''' ({{lang-ru|Пермь}}) — [[ქალაქი]] ცენტრალურ [[რუსეთი|რუსეთში]]. [[პერმის მხარე|პერმის მხარის]] ადმინისტრაციული ცენტრი. მდებარეობს მდინარე [[კამა (მდინარე)|კამის]] ნაპირებზე. პერმი დაყოფილია 7 ოლქად. == მოსახლეობა == 2002 წლის მონაცემებით ქალაქის მოსახლეობა შეადგენს 1,001,653 ადამიანს, რუსეთის ქალაქებს შორის მოსახლეობის მიხედვით 13-ე ადგილი უკავია, საშუალო სიმჭიდროვე კმ²-ზე შეადგენს 1,253 ადამიანს. ქალაქის ფართობი შეადგენს 799.68 კმ²-ს. == ისტორია == ქალაქი პერმი დაარსდა [[XIII საუკუნე|XIII]] - [[XIV საუკუნე|XIV]] საუკუნეებში. == კლიმატი == პერმის ყველაზე ცხელი თვეებია ივნისი და ივლისი, http://line-stargadget.ru/ ხოლო ყველაზე ცივი თვეებია იანვარი და თებერვალი. ქალაქის ყოველწლიური ნალექების რაოდენობა შეადგენს 609 მმ-ს. == დაძმობილებული ქალაქები == * {{flagicon|United States}} [[ლუიზვილი]], 1994 წლიდან * {{flagicon|UK}} [[ოქსფორდი]], [[დიდი ბრიტანეთი]], 1995 * {{Flagicon|Germany}} [[დუისბურგი]], [[გერმანია]], 2007 წლიდან<ref name="Duisburg">{{cite web|url=http://www.duisburg.de/micro/english/introducing/102010100000187829.php|title=Cities Twinned with Duisburg|publisher=2009 [http://www.duisburg.de/ Duisberg City Council]|accessdate=2009-09-09}}</ref><ref name="RuhrTwins2010">{{cite web|url=http://www.twins2010.com/fileadmin/user_upload/pic/Dokumente/List_of_Twin_Towns_01.pdf?PHPSESSID=2edd34819db21e450d3bb625549ce4fd|title=List of Twin Towns in the Ruhr Destrict|publisher=© 2009 [http://www.twins2010.com/index.php?id=home&L=1 Twins2010.com]|accessdate=2009-10-28|archiveurl=https://www.webcitation.org/5lctsW5KG?url=http://www.twins2010.com/fileadmin/user_upload/pic/Dokumente/List_of_Twin_Towns_01.pdf?PHPSESSID=2edd34819db21e450d3bb625549ce4fd|archivedate=2009-11-28}}</ref> == რესურსები ინტერნეტში == {{Commons category}} * [http://perm.ru/eng/ Perm regional server] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070714002816/http://perm.ru/eng/ |date=2007-07-14 }} * [http://www.duma.perm.ru/english/ The Official Website of the Perm Municipal Duma] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091116125314/http://www.duma.perm.ru/english/ |date=2009-11-16 }} * [http://www.gorodperm.ru/en/ Official Perm City website] * [http://map.properm.ru/ Street View of Perm] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100223210544/http://map.properm.ru/ |date=2010-02-23 }} * [http://invest.permtpp.ru/en/main/ Perm Chamber of Commerce and Industry] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121202035918/http://invest.permtpp.ru/en/main/ |date=2012-12-02 }} * [http://www.photoperm.ru/?s=0&c=0&lang=eng The Western Ural Photographic Album] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151018195026/http://photoperm.ru/?s=0&c=0&lang=eng |date=2015-10-18 }} * [http://www.permonline.ru/~museum/romanov/ Virtual museum of Romanov in Perm] {{Webarchive|url=https://archive.is/20040201072629/http://www.permonline.ru/~museum/romanov/ |date=2004-02-01 }} * [http://www.permonline.ru/english/perm/history.htm History of Perm] {{Webarchive|url=https://archive.is/20000930060908/http://www.permonline.ru/english/perm/history.htm |date=2000-09-30 }} * [http://www.kommersant.com/tree.asp?rubric=5&node=406&doc_id=-62 Perm and Perm Region Information on Kommersant Publishing webpage (also, see all other Russian subjects of the Federation)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20051020140341/http://kommersant.com/tree.asp?rubric=5 |date=2005-10-20 }} * [http://www.permian.ru/ The city of Perm - The poem of the town] == სქოლიო == {{სქოლიო}} {{რუსეთის 50 უმსხვილესი ქალაქი}} [[კატეგორია:პერმის მხარის ქალაქები]] 3139ac29jqgb9n7b1pvhay759ymr5z0 4408561 4408560 2022-08-18T13:50:52Z David1010 704 [[Special:Contributions/178.121.18.93|178.121.18.93]]-ის რედაქტირებები გაუქმდა; აღდგა [[User:InternetArchiveBot|InternetArchiveBot]]-ის მიერ რედაქტირებული ვერსია wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა დასახლება |სტატუსი =ქალაქი |ქართული სახელი = პერმი |მშობლიური სახელი = Пермь |ქვეყანა = რუსეთი |პანორამა = Perm asv2019-05 img52 Gorky Park.jpg |პანორამის სიგანე = 300px |წარწერა = |დროშა = Flag of Perm.svg |გერბი = Coat of Arms of Perm.svg |გერბის სიგანე = |დროშის სიგანე = |lat_deg =56 |lat_min =58 |lat_sec =0 |lon_deg =56 |lon_min =19 |lon_sec =0 |CoordAddon = type:city(10472629)_region:RU |CoordScale = |ქვეყნის რუკის ზომა = 300 |რეგიონის რუკის ზომა = 0 |რაიონის რუკის ზომა = |რეგიონის ტიპი = ფედერაციის სუბიექტი |რეგიონი = პერმის მხარე{{!}} პერმის |რეგიონი ცხრილში = |შიდა დაყოფა = |რაიონი = |მმართველის ტიპი = მერი |მმართველი = იგორ შუბინი |დაარსების თარიღი= 1714 |პირველი ხსენება = |წინა სახელები = |სტატუსი-დან = |დასახლების ცენტრის სიმაღლე= |ფართობი = 799.68 |მოსახლეობა = 1,001,653 |აღწერის წელი = 2002 |სიმჭიდროვე = |აგლომერაცია= |ეროვნული შემადგენლობა = |დროის სარტყელი = +5 |DST = 6 |სატელეფონო კოდი = +7 343 |საფოსტო ინდექსი = 620xxx |საიტი = www.gorodperm.ru |კატეგორია ვიკისაწყობში = }} '''პერმი''' ({{lang-ru|Пермь}}) — [[ქალაქი]] ცენტრალურ [[რუსეთი|რუსეთში]]. [[პერმის მხარე|პერმის მხარის]] ადმინისტრაციული ცენტრი. მდებარეობს მდინარე [[კამა (მდინარე)|კამის]] ნაპირებზე. პერმი დაყოფილია 7 ოლქად. == მოსახლეობა == 2002 წლის მონაცემებით ქალაქის მოსახლეობა შეადგენს 1,001,653 ადამიანს, რუსეთის ქალაქებს შორის მოსახლეობის მიხედვით 13-ე ადგილი უკავია, საშუალო სიმჭიდროვე კმ²-ზე შეადგენს 1,253 ადამიანს. ქალაქის ფართობი შეადგენს 799.68 კმ²-ს. == ისტორია == ქალაქი პერმი დაარსდა [[XIII საუკუნე|XIII]] - [[XIV საუკუნე|XIV]] საუკუნეებში. == კლიმატი == პერმის ყველაზე ცხელი თვეებია ივნისი და ივლისი, ხოლო ყველაზე ცივი თვეებია იანვარი და თებერვალი. ქალაქის ყოველწლიური ნალექების რაოდენობა შეადგენს 609 მმ-ს. == დაძმობილებული ქალაქები == * {{flagicon|United States}} [[ლუიზვილი]], 1994 წლიდან * {{flagicon|UK}} [[ოქსფორდი]], [[დიდი ბრიტანეთი]], 1995 * {{Flagicon|Germany}} [[დუისბურგი]], [[გერმანია]], 2007 წლიდან<ref name="Duisburg">{{cite web|url=http://www.duisburg.de/micro/english/introducing/102010100000187829.php|title=Cities Twinned with Duisburg|publisher=2009 [http://www.duisburg.de/ Duisberg City Council]|accessdate=2009-09-09}}</ref><ref name="RuhrTwins2010">{{cite web|url=http://www.twins2010.com/fileadmin/user_upload/pic/Dokumente/List_of_Twin_Towns_01.pdf?PHPSESSID=2edd34819db21e450d3bb625549ce4fd|title=List of Twin Towns in the Ruhr Destrict|publisher=© 2009 [http://www.twins2010.com/index.php?id=home&L=1 Twins2010.com]|accessdate=2009-10-28|archiveurl=https://www.webcitation.org/5lctsW5KG?url=http://www.twins2010.com/fileadmin/user_upload/pic/Dokumente/List_of_Twin_Towns_01.pdf?PHPSESSID=2edd34819db21e450d3bb625549ce4fd|archivedate=2009-11-28}}</ref> == რესურსები ინტერნეტში == {{Commons category}} * [http://perm.ru/eng/ Perm regional server] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070714002816/http://perm.ru/eng/ |date=2007-07-14 }} * [http://www.duma.perm.ru/english/ The Official Website of the Perm Municipal Duma] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091116125314/http://www.duma.perm.ru/english/ |date=2009-11-16 }} * [http://www.gorodperm.ru/en/ Official Perm City website] * [http://map.properm.ru/ Street View of Perm] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100223210544/http://map.properm.ru/ |date=2010-02-23 }} * [http://invest.permtpp.ru/en/main/ Perm Chamber of Commerce and Industry] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121202035918/http://invest.permtpp.ru/en/main/ |date=2012-12-02 }} * [http://www.photoperm.ru/?s=0&c=0&lang=eng The Western Ural Photographic Album] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151018195026/http://photoperm.ru/?s=0&c=0&lang=eng |date=2015-10-18 }} * [http://www.permonline.ru/~museum/romanov/ Virtual museum of Romanov in Perm] {{Webarchive|url=https://archive.is/20040201072629/http://www.permonline.ru/~museum/romanov/ |date=2004-02-01 }} * [http://www.permonline.ru/english/perm/history.htm History of Perm] {{Webarchive|url=https://archive.is/20000930060908/http://www.permonline.ru/english/perm/history.htm |date=2000-09-30 }} * [http://www.kommersant.com/tree.asp?rubric=5&node=406&doc_id=-62 Perm and Perm Region Information on Kommersant Publishing webpage (also, see all other Russian subjects of the Federation)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20051020140341/http://kommersant.com/tree.asp?rubric=5 |date=2005-10-20 }} * [http://www.permian.ru/ The city of Perm - The poem of the town] == სქოლიო == {{სქოლიო}} {{რუსეთის 50 უმსხვილესი ქალაქი}} [[კატეგორია:პერმის მხარის ქალაქები]] nu5yti9wpr7322b12ngvbxa2ag5ovk3 4408564 4408561 2022-08-18T13:52:29Z David1010 704 /* დაძმობილებული ქალაქები */ wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა დასახლება |სტატუსი =ქალაქი |ქართული სახელი = პერმი |მშობლიური სახელი = Пермь |ქვეყანა = რუსეთი |პანორამა = Perm asv2019-05 img52 Gorky Park.jpg |პანორამის სიგანე = 300px |წარწერა = |დროშა = Flag of Perm.svg |გერბი = Coat of Arms of Perm.svg |გერბის სიგანე = |დროშის სიგანე = |lat_deg =56 |lat_min =58 |lat_sec =0 |lon_deg =56 |lon_min =19 |lon_sec =0 |CoordAddon = type:city(10472629)_region:RU |CoordScale = |ქვეყნის რუკის ზომა = 300 |რეგიონის რუკის ზომა = 0 |რაიონის რუკის ზომა = |რეგიონის ტიპი = ფედერაციის სუბიექტი |რეგიონი = პერმის მხარე{{!}} პერმის |რეგიონი ცხრილში = |შიდა დაყოფა = |რაიონი = |მმართველის ტიპი = მერი |მმართველი = იგორ შუბინი |დაარსების თარიღი= 1714 |პირველი ხსენება = |წინა სახელები = |სტატუსი-დან = |დასახლების ცენტრის სიმაღლე= |ფართობი = 799.68 |მოსახლეობა = 1,001,653 |აღწერის წელი = 2002 |სიმჭიდროვე = |აგლომერაცია= |ეროვნული შემადგენლობა = |დროის სარტყელი = +5 |DST = 6 |სატელეფონო კოდი = +7 343 |საფოსტო ინდექსი = 620xxx |საიტი = www.gorodperm.ru |კატეგორია ვიკისაწყობში = }} '''პერმი''' ({{lang-ru|Пермь}}) — [[ქალაქი]] ცენტრალურ [[რუსეთი|რუსეთში]]. [[პერმის მხარე|პერმის მხარის]] ადმინისტრაციული ცენტრი. მდებარეობს მდინარე [[კამა (მდინარე)|კამის]] ნაპირებზე. პერმი დაყოფილია 7 ოლქად. == მოსახლეობა == 2002 წლის მონაცემებით ქალაქის მოსახლეობა შეადგენს 1,001,653 ადამიანს, რუსეთის ქალაქებს შორის მოსახლეობის მიხედვით 13-ე ადგილი უკავია, საშუალო სიმჭიდროვე კმ²-ზე შეადგენს 1,253 ადამიანს. ქალაქის ფართობი შეადგენს 799.68 კმ²-ს. == ისტორია == ქალაქი პერმი დაარსდა [[XIII საუკუნე|XIII]] - [[XIV საუკუნე|XIV]] საუკუნეებში. == კლიმატი == პერმის ყველაზე ცხელი თვეებია ივნისი და ივლისი, ხოლო ყველაზე ცივი თვეებია იანვარი და თებერვალი. ქალაქის ყოველწლიური ნალექების რაოდენობა შეადგენს 609 მმ-ს. == დაძმობილებული ქალაქები == * {{flagicon|United States}} [[ლუისვილი]], 1994 წლიდან * {{flagicon|UK}} [[ოქსფორდი]], [[გაერთიანებული სამეფო]], 1995 * {{Flagicon|Germany}} [[დუისბურგი]], [[გერმანია]], 2007 წლიდან<ref name="Duisburg">{{cite web|url=http://www.duisburg.de/micro/english/introducing/102010100000187829.php|title=Cities Twinned with Duisburg|publisher=2009 [http://www.duisburg.de/ Duisberg City Council]|accessdate=2009-09-09}}</ref><ref name="RuhrTwins2010">{{cite web|url=http://www.twins2010.com/fileadmin/user_upload/pic/Dokumente/List_of_Twin_Towns_01.pdf?PHPSESSID=2edd34819db21e450d3bb625549ce4fd|title=List of Twin Towns in the Ruhr Destrict|publisher=© 2009 [http://www.twins2010.com/index.php?id=home&L=1 Twins2010.com]|accessdate=2009-10-28|archiveurl=https://www.webcitation.org/5lctsW5KG?url=http://www.twins2010.com/fileadmin/user_upload/pic/Dokumente/List_of_Twin_Towns_01.pdf?PHPSESSID=2edd34819db21e450d3bb625549ce4fd|archivedate=2009-11-28}}</ref> == რესურსები ინტერნეტში == {{Commons category}} * [http://perm.ru/eng/ Perm regional server] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070714002816/http://perm.ru/eng/ |date=2007-07-14 }} * [http://www.duma.perm.ru/english/ The Official Website of the Perm Municipal Duma] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091116125314/http://www.duma.perm.ru/english/ |date=2009-11-16 }} * [http://www.gorodperm.ru/en/ Official Perm City website] * [http://map.properm.ru/ Street View of Perm] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100223210544/http://map.properm.ru/ |date=2010-02-23 }} * [http://invest.permtpp.ru/en/main/ Perm Chamber of Commerce and Industry] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121202035918/http://invest.permtpp.ru/en/main/ |date=2012-12-02 }} * [http://www.photoperm.ru/?s=0&c=0&lang=eng The Western Ural Photographic Album] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151018195026/http://photoperm.ru/?s=0&c=0&lang=eng |date=2015-10-18 }} * [http://www.permonline.ru/~museum/romanov/ Virtual museum of Romanov in Perm] {{Webarchive|url=https://archive.is/20040201072629/http://www.permonline.ru/~museum/romanov/ |date=2004-02-01 }} * [http://www.permonline.ru/english/perm/history.htm History of Perm] {{Webarchive|url=https://archive.is/20000930060908/http://www.permonline.ru/english/perm/history.htm |date=2000-09-30 }} * [http://www.kommersant.com/tree.asp?rubric=5&node=406&doc_id=-62 Perm and Perm Region Information on Kommersant Publishing webpage (also, see all other Russian subjects of the Federation)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20051020140341/http://kommersant.com/tree.asp?rubric=5 |date=2005-10-20 }} * [http://www.permian.ru/ The city of Perm - The poem of the town] == სქოლიო == {{სქოლიო}} {{რუსეთის 50 უმსხვილესი ქალაქი}} [[კატეგორია:პერმის მხარის ქალაქები]] k0megw0eza6tao5uzv5e84lv6x6lso7 10 118669 4408774 1019884 2022-08-18T18:50:09Z გიო ოქრო 84301 wikitext text/x-wiki <includeonly>{{#switch: {{{align|}}} | center | centre= <div class="center"> }}<div class="thumb {{#switch: {{{align|}}} | right |#default=tright | left=tleft | center | centre | none=tnone}}" {{#ifeq: {{{mode|}}} | scrollable|style="overflow:hidden;width:{{{width|auto}}};max-width:{{#if:{{{max-width|}}}|{{#expr:{{{max-width|}}}+8}}px|100%}} {{{style|}}}"|style="{{{style|}}}"}}><div class="thumbinner" {{#ifeq: {{{mode|}}} | scrollable||style="width:{{#if:{{{width|}}}| {{#ifeq: {{{border|}}} | no | {{{width}}}px | {{#expr:{{{width}}}+2}}px}} |-moz-fit-content; width:-webkit-fit-content; width:fit-content;}}"}}>{{#ifeq: {{{pos|}}} | top | <div class="thumbcaption">{{#if: {{{link|}}} | <div style="float:right">{{{linkoverride|[[File:Desc-i.svg|16px|link={{{link}}}{{#if: {{{link_text|}}} | {{!}}{{{link_text}}}}}]]}}}</div> |}}{{{caption|}}}</div> |}}<div class="{{#ifeq: {{{mode|}}} | scrollable||{{#ifeq: {{{border|}}} | no | center | thumbimage }}}} noresize" style="width:{{#if:{{{width|}}}| {{{width}}}px | auto }};{{#ifeq: {{{mode|}}} | scrollable|overflow:auto;{{#ifeq:{{{dir|}}}|rtl|direction:rtl;}}}}{{{innerstyle|}}}">{{#ifeq: {{{mode|}}} | scrollable|<div style="white-space:nowrap">}} {{{content}}}{{#ifeq: {{{mode|}}} | scrollable|</div>}}</div>{{#ifeq: {{{pos|}}} | top || {{#if:{{{caption|}}}|<div class="thumbcaption">{{#if: {{{link|}}} | <div style="float:right">{{{linkoverride|[[File:Desc-i.svg|16px|link={{{link}}}{{#if: {{{link_text|}}} | {{!}}{{{link_text}}}}}]]}}}</div> }}{{{caption|}}}</div>}} }}</div></div>{{#switch: {{{align|}}} | center | centre= </div> }}</includeonly><noinclude>{{doc}}</noinclude> akxndx1zs7r1cswrcs2jfkdtjgvnpym 0 118718 4408770 4100945 2022-08-18T18:48:51Z გიო ოქრო 84301 wikitext text/x-wiki {{Imageframe|width=300|content= {{პერუს წარწერებიანი რუკა}} |caption=პერუს რეგიონების რუკა|align=right}} მას შემდეგ, რაც '''[[პერუ]]მ''' [[ესპანეთი]]საგან მიიღო დამოუკიდებლობა [[მე-19 საუკუნე|მე-19 საუკუნის]] დასაწყისში, მისი '''ადმინისტრაციული დაყოფა''' ბევრჯერ შეიცვალა. [[2002]] წლამდე, პერუ დაყოფილი იყო 24 დეპარტამენტად (departamentos), შემდეგ კი ამ წელს მიღებული კანონის საფუძველზე, პერუ დაიყო 24 რეგიონად და განსაკუთრებული სტატუსის მქონე [[ლიმა (პროვინცია)|ლიმის პროვინციად]], რომელშიც შედის დედაქალაქი [[ლიმა]] და მისი შემოგარენი. ლიმა ქვეყნის პოლიტიკური, ეკონომიკური და კულტურულ-საგანმანათლებლო ცენტრია. რეგიონებს მართავენ რეგიონის პრეზიდენტები და რეგიონული საბჭოები. რეგიონის პრეზიდენტებს, ისევე როგორც ქვეყნის პრეზიდენტს, ირჩევს მოსახლეობა 4 წლის ვადით. ==რეგიონები== {{მთავარი|პერუს რეგიონები}} '''რეგიონები''': {| style="background:none;" |- | * [[ამასონასი (რეგიონი)|ამასონასი]] * [[ანკაში (რეგიონი)|ანკაში]] * [[აპურიმაკი (რეგიონი)|აპურიმაკი]] * [[არეკიპა (რეგიონი)|არეკიპა]] * [[აიაკუჩო (რეგიონი)|აიაკუჩო]] * [[კახმარკა (რეგიონი)|კახამარკა]] * [[კალიაო (რეგიონი)|კალიაო]] * [[კუსკო (რეგიონი)|კუსკო]] * [[უანკაველიკა (რეგიონი)|უანკაველიკა]] * [[უანუკო (რეგიონი)|უანუკო]] * [[იკა (რეგიონი)|იკა]] * [[ხუნინი (რეგიონი)|ხუნინი]] * [[ლა-ლიბერტადი (რეგიონი)|ლა-ლიბერტადი]] | style="vertical-align:top;" | * [[ლამბაიეკე (რეგიონი)|ლამბაიეკე]] * [[ლიმა (რეგიონი)|ლიმა]] * [[ლორეტო (რეგიონი)|ლორეტო]] * [[მადრე-დე-დიოსი (რეგიონი)|მადრე-დე-დიოსი]] * [[მონკეგა (რეგიონი)|მონკეგა]] * [[პასკო (რეგიონი)|პასკო]] * [[პიურა (რეგიონი)|პიურა]] * [[პუნო (რეგიონი)|პუნო]] * [[სან-მარტინი (რეგიონი)|სან-მარტინი]] * [[ტაკნა (რეგიონი)|ტაკნა]] * [[ტუმბესი (რეგიონი)|ტუმბესი]] * [[უკაიალი (რეგიონი)|უკალიალი]] | |} '''პროვინცია''': * [[ლიმა (პროვინცია)|ლიმა]] ==პროვინციები== {{მთავარი|პერუს პროვინციები}} პერუს პროვინციები, ცნობილი [[ესპანური ენა|ესპანურად]] ''provincias'', არის ქვეყნის მეორე დონის ადმინისტრაციული დანაყოფი. ისინი იყოფიან ოლქებად (ესპ. distritos). ამჟამად პერუში 195 პროვინციაა, რომლებიც 25 რეგიონში არიან განლაგებულნი, გარდა ლიმის პროვინციისა. თითოეულ რეგიონში საშუალოდ 7 პროვინციაა. ყველაზე ცოტა პროვინცია მდებარეობს [[კალიაო]]ში (ერთი), ხოლო ყველაზე ბევრი - [[ანკაში (რეგიონი)|ანკაშში]] (ოცი). ==რაიონები== {{მთავარი|პერუს რაიონები}} პერუს რაიონები (ესპ. distritos) არის ქვეყნის მესამე დონის ადმინისტრაციული დანაყოფი. რაიონი არის პროვინციის ქვედანაყოფი. ამჟამად პერუში 1,833 რაიონია<ref>{{Cite web |url=http://www.cnd.gob.pe/ |title=Sistema Nacional de Estadística |accessdate=2010-02-01 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070321045616/http://www.cnd.gob.pe/ |archivedate=2007-03-21 }}</ref>. ==სქოლიო== {{სქოლიოს სია}} {{სამხრეთ ამერიკის ქვეყნების ადმინისტრაციული დაყოფა}} [[კატეგორია:პერუ]] [[კატეგორია:პერუს ადმინისტრაციული დაყოფა]] [[no:Peru#Administrativ inndeling]] ogrbqmi0zq9oqvgr0dbish8xioac8kn 0 118739 4408771 2778439 2022-08-18T18:49:25Z გიო ოქრო 84301 wikitext text/x-wiki {{Imageframe|width=300|content= {{პერუს წარწერებიანი რუკა}} |caption=პერუს რეგიონების რუკა|align=right}} მას შემდეგ, რაც '''[[პერუ]]მ''' [[ესპანეთი]]საგან მიიღო დამოუკიდებლობა [[მე-19 საუკუნე|მე-19 საუკუნის]] დასაწყისში, მისი ადმინისტრაციული დაყოფა ბევრჯერ შეიცვალა. [[2002]] წლამდე, პერუ დაყოფილი იყო 24 დეპარტამენტად (departamentos), შემდეგ კი ამ წელს მიღებული კანონის საფუძველზე, პერუ დაიყო 24 '''რეგიონად''' და განსაკუთრებული სტატუსის მქონე [[ლიმა (პროვინცია)|ლიმის პროვინციად]], რომელშიც შედის დედაქალაქი [[ლიმა]] და მისი შემოგარენი. ლიმა ქვეყნის პოლიტიკური, ეკონომიკური და კულტურულ-საგანმანათლებლო ცენტრია. რეგიონებს მართავენ რეგიონის პრეზიდენტები და რეგიონული საბჭოები. რეგიონის პრეზიდენტებს, ისევე როგორც ქვეყნის პრეზიდენტს, ირჩევს მოსახლეობა 4 წლის ვადით. ==რეგიონების სია== {| class="wikitable sortable" align="center" style="background: #fff9090; border-width:1px; border-color: #lightgrey; text-align:right; " cellpadding="3px" |- style="vertical-align:top;" ! [[პერუს ადმინისტრაციული დაყოფა|რეგიონი]] ! [[ISO 3166-2:PE|ISO]]<br> ! [[UBIGEO]]<br> ! დედაქალაქი ! ფართობი<br>(კმ²)<br> ! მოსახლეობა ! მოსახლეობის<br>სიმჭიდროვე (/კმ²)<br> ! class="unsortable"|მდებარეობა <!-- Amazonas --> |- | align="left" | [[ამასონასი (რეგიონი)|ამასონასი]] | align="center" | AMA | align="center" | 01 | align="left" | [[ჩაჩაპოასი (ქალაქი)|ჩაჩაპოასი]] | {{commas|39249}} | {{commas|389700}} | {{commas|9.9}} | style="text-align:center;" align="center"| [[Image:Location of Amazonas region.png|75px]] <!-- Ancash --> |- | align="left" | [[ანკაში (რეგიონი)|ანკაში]] | align="center" | ANC | align="center" | 02 | align="left" | [[უარაზი]] | {{commas|35914}} | {{commas|1039415}} | {{commas|28.9}} | style="text-align:center;" align="center"| [[Image:Ancash region in peru.png|75px]] <!-- Apurímac --> |- | align="left" | [[აპურიმაკი (რეგიონი)|აპურიმაკი]] | align="center" | APU | align="center" | 03 | align="left" | [[აბანკაი]] | {{commas|20896}} | {{commas|418882}} | {{commas|20.0}} | style="text-align:center;" align="center"| [[Image:Location of Apurimac region.png|75px]] <!-- Arequipa --> |- | align="left" | [[არეკიპა (რეგიონი)|არეკიპა]] | align="center" | ARE | align="center" | 04 | align="left" | [[არეკიპა]] | {{commas|63345}} | {{commas|1140810}} | {{commas|18.0}} | style="text-align:center;" align="center"| [[Image:Location of Arequipa region.png|75px]] <!-- Ayacucho --> |- | align="left" | [[აიაკუჩო (რეგიონი)|აიაკუჩო]] | align="center" | AYA | align="center" | 05 | align="left" | [[აიაკუჩო]] | {{commas|43815}} | {{commas|619338}} | {{commas|14.1}} | style="text-align:center;" align="center"| [[Image:Location of Ayacucho Region.png|75px]] <!-- Cajamarca --> |- | align="left" | [[კახამარკა (რეგიონი)|კახამარკა]] | align="center" | CAJ | align="center" | 06 | align="left" | [[კახამარკა]] | {{commas|33318}} | {{commas|1359023}} | {{commas|40.8}} | style="text-align:center;" align="center"| [[Image:Location of Cajamarca Region.png|75px]] <!-- Callao --> |- | align="left" | [[კალიაო (რეგიონი)|კალიაო]] | align="center" | CAL | align="center" | 07 | align="left" | [[კალიაო]] | {{commas|147}} | {{commas|810568}} | {{commas|5514.8}} | style="text-align:center;" align="center"| [[Image:Location of Callao region.png|75px]] <!-- Cusco --> |- | align="left" | [[კუსკო (რეგიონი)|კუსკო]] | align="center" | CUS | align="center" | 08 | align="left" | [[კუსკო]] | {{commas|71986}} | {{commas|1171503}} | {{commas|16.3}} | style="text-align:center;" align="center"| [[Image:Location of Cusco region.png|75px]] <!-- Huancavelica --> |- | align="left" | [[უანაკაველიკა (რეგიონი)|უანაკაველიკა]] | align="center" | HUV | align="center" | 09 | align="left" | [[უანაკაველიკა]] | {{commas|22131}} | {{commas|447054}} | {{commas|20.2}} | style="text-align:center;" align="center"| [[Image:Location of Huancavelica Region.png|75px]] <!-- Huánuco --> |- | align="left" | [[უანუკო (რეგიონი)|უანუკო]] | align="center" | HUC | align="center" | 10 | align="left" | [[უანუკო]] | {{commas|36849}} | {{commas|730871}} | {{commas|19.8}} | style="text-align:center;" align="center"| [[Image:Location of Huanuco region.png|75px]] <!-- Ica --> |- | align="left" | [[იკა (რეგიონი)|იკა]] | align="center" | ICA | align="center" | 11 | align="left" | [[იკა (პერუ)|იკა]] | {{commas|21328}} | {{commas|665592}} | {{commas|31.2}} | style="text-align:center;" align="center"| [[Image:Location of Ica Region in Peru.png|75px]] <!-- Junín --> |- | align="left" | [[ხუნინი (რეგიონი)|ხუნინი]] | align="center" | JUN | align="center" | 12 | align="left" | [[უანკაიო]] | {{commas|37667}} | {{commas|1091619}} | {{commas|29.0}} | style="text-align:center;" align="center"| [[Image:Location of Junin Region.png|75px]] <!-- La Libertad --> |- | align="left" | [[ლა-ლიბერტადი (რეგიონი)|ლა-ლიბერტადი]] | align="center" | LAL | align="center" | 13 | align="left" | [[ტრუხილიო (პერუ)|ტრუხილიო]] | {{commas|25500}} | {{commas|1539774}} | {{commas|60.4}} | style="text-align:center;" align="center"| [[Image:Location of La Libertad region.png|75px]] <!-- Lambayeque --> |- | align="left" | [[ლამბაიეკე (რეგიონი)|ლამბაიეკე]] | align="center" | LAM | align="center" | 14 | align="left" | [[ჩიკლაიო]] | {{commas|14231}} | {{commas|1091535}} | {{commas|76.7}} | style="text-align:center;" align="center"| [[Image:Location of Lambayeque region.png|75px]] <!-- Lima --> |- | align="left" | [[ლიმა (რეგიონი)|ლიმა]] | align="center" | LIM | align="center" | 15 | align="left" | [[უაჩო]] | {{commas|34802}} | {{commas|864853}} | {{commas|223.2}} | style="text-align:center;" align="center"| [[Image:Location of Lima Provincias region.png|75px]] <!-- Loreto --> |- | align="left" | [[ლორეტო (რეგიონი)|ლორეტო]] | align="center" | LOR | align="center" | 16 | align="left" | [[იკიტოსი]] | {{commas|368852}} | {{commas|884144}} | {{commas|2.4}} | style="text-align:center;" align="center"| [[Image:Location of Loreto region.png|75px]] <!-- Madre de Dios --> |- | align="left" | [[მადრე-დე-დიოსი (რეგიონი)|მადრე-დე-დიოსი]] | align="center" | MDD | align="center" | 17 | align="left" | [[პუერტო მალდონადო]] | {{commas|85301}} | {{commas|92024}} | {{commas|1.1}} | style="text-align:center;" align="center"| [[Image:Location of Madre de Dios region.png|75px]] <!-- Moquegua --> |- | align="left" | [[მონკეგა (რეგიონი)|მონკეგა]] | align="center" | MOQ | align="center" | 18 | align="left" | [[მონკეგა]] | {{commas|15734}} | {{commas|159306}} | {{commas|10.1}} | style="text-align:center;" align="center"| [[Image:Location of Moquegua Region.png|75px]] <!-- Pasco --> |- | align="left" | [[პასკო (რეგიონი)|პასკო]] | align="center" | PAS | align="center" | 19 | align="left" | [[სერო-დე-პასკო]] | {{commas|25320}} | {{commas|266764}} | {{commas|10.5}} | style="text-align:center;" align="center"| [[Image:Location of Pasco region.png|75px]] <!-- Piura --> |- | align="left" | [[პიურა (რეგიონი)|პიურა]] | align="center" | PIU | align="center" | 20 | align="left" | [[პიურა]] | {{commas|35892}} | {{commas|1630772}} | {{commas|45.4}} | style="text-align:center;" align="center"| [[Image:Location of Piura region.png|75px]] <!-- Puno --> |- | align="left" | [[პუნო (რეგიონი)|პუნო]] | align="center" | PUN | align="center" | 21 | align="left" | [[პუნო]] | {{commas|66997}} | {{commas|1245508}} | {{commas|18.6}} | style="text-align:center;" align="center"| [[Image:Location of Puno region.png|75px]] <!-- San Martín --> |- | align="left" | [[სან-მარტინი (რეგიონი)|სან-მარტინი]] | align="center" | SAM | align="center" | 22 | align="left" | [[მოიობამბა]] | {{commas|51253}} | {{commas|669973}} | {{commas|13.1}} | style="text-align:center;" align="center"| [[Image:Location of San Martin Region.png|75px]] <!-- Tacna --> |- | align="left" | [[ტაკნა (რეგიონი)|ტაკნა]] | align="center" | TAC | align="center" | 23 | align="left" | [[ტაკნა]] | {{commas|16076}} | {{commas|274496}} | {{commas|17.1}} | style="text-align:center;" align="center"| [[Image:Location of Tacna region.png|75px]] <!-- Tumbes --> |- | align="left" | [[ტუმბესი (რეგიონი)|ტუმბესი]] | align="center" | TUM | align="center" | 24 | align="left" | [[ტუმბესი (ქალაქი)|ტუმბესი]] | {{commas|4046}} | {{commas|191713}} | {{commas|47.4}} | style="text-align:center;" align="center"| [[Image:Location of Tumbes region.png|75px]] <!-- Ucayali --> |- | align="left" | [[უკაიალი (რეგიონი)|უკაიალი]] | align="center" | UCA | align="center" | 25 | align="left" | [[პუკალიპა]] | {{commas|101831}} | {{commas|402445}} | {{commas|4.0}} | style="text-align:center;" align="center"| [[Image:Location of Ucayali Region.png|75px]] |} ==იხილეთ აგრეთვე== *[[პერუს ადმინისტრაციული დაყოფა]] {{პერუს თემები}} [[კატეგორია:პერუს ადმინისტრაციული დაყოფა]] [[da:Peru#Regioner]] [[en:Regions of Peru]] [[eo:Departementoj de Peruo]] [[es:Regiones del Perú]] [[fi:Perun hallinnollinen aluejako]] [[fr:Régions du Pérou]] [[it:Divisioni amministrative del Perù]] [[ja:ペルーの行政区画]] [[lt:Peru departamentai]] [[nl:Regio's van Peru]] [[nn:Regionar i Peru]] [[pl:Peru#Podzia.C5.82 administracyjny]] [[simple:Regions of Peru]] 3ia4exa3d2dsqryanzjh45v14hjowq1 0 124168 4408636 4398488 2022-08-18T15:33:52Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა დასახლება |სტატუსი = სოფელი |ქართული სახელი = ზაზალო |მშობლიური სახელი = |ქვეყანა = საქართველო |დაქვემდებარება = |პანორამა = |პანორამის სიგანე = |წარწერა = |lat_dir = N |lat_deg = 41 |lat_min = 37 |lat_sec = 30 |lon_dir = E |lon_deg = 42 |lon_min = 45 |lon_sec = 06 |CoordAddon = type:city(40361)_region: |CoordScale = |ქვეყნის რუკის ზომა = 300 |ქვეყნის რუკა = |რეგიონის რუკის ზომა = 300 |რეგიონის რუკა = |რაიონის რუკის ზომა = 300 |რეგიონის ტიპი = მხარე |რეგიონი = სამცხე-ჯავახეთის მხარე |რეგიონი ცხრილში = |შიდა დაყოფა = |რაიონის ტიპი = მუნიციპალიტეტი |რაიონი = ადიგენის მუნიციპალიტეტი |თემი = უდე |მმართველის ტიპი = |მმართველი = |დაარსების თარიღი = |პირველი ხსენება = |წინა სახელები = |სტატუსი-დან = |ფართობი = |სიმაღლის ტიპი=ზღვის დონე{{!}}ზღვის დონიდან |დასახლების ცენტრის სიმაღლე = 1480 |კლიმატი = |ოფიციალური ენა = |მოსახლეობა = 35<ref name="აღწერა 2014">{{სახელმწიფო აღწერა 2014}}</ref> |აღწერის წელი = 2014 |სიმჭიდროვე = |აგლომერაცია = |ეროვნული შემადგენლობა = [[ქართველები]] 100 % |სარწმუნოებრივი შემადგენლობა = |ეთნოქორონიმი = |დროის სარტყელი = +4 |DST = |სატელეფონო კოდი = |საფოსტო ინდექსი = |საავტომობილო კოდი = |საიტი = |კატეგორია ვიკისაწყობში = }} '''ზაზალო''' — [[სოფელი]] [[სამხრეთი საქართველო|სამხრეთ]] [[საქართველო]]ში, [[სამცხე-ჯავახეთის მხარე|სამცხე-ჯავახეთის მხარის]] [[ადიგენის მუნიციპალიტეტი|ადიგენის მუნიციპალიტეტში]], [[უდე|უდის]] [[თემი|თემში]].<ref name="აღწერა 2002" /> მდებარეობს [[ახალციხის ქვაბული]]ს სამხრეთ ნაწილში, [[მდინარე]] [[ქვაბლიანი (მდინარე)|ქვაბლიანის]] [[ხეობა]]ში, [[ზღვის დონე|ზღვის დონიდან]] 1480 [[მეტრი|მეტრზე]]. [[დაბა]] [[ადიგენი]]დან დაშორებულია 19 [[კილომეტრი]]თ. სოფელში არის [[შუა საუკუნეები]]ს [[ზაზალოს ციხე|ციხე]] და ნაეკლესიარი. ==ისტორია== [[გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი|გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთრის]] მიხედვით [[1595]] წელს ახალციხის ლივის უდის ნაჰიეში შემავალ სოფელ ზაზალოში 4 კომლი [[ქართველები|ქართველი]] ცხოვრობდა. მათ მოჰყავდათ [[ხორბალი]], [[ქერი]], [[ჭვავი]], [[ფეტვი]], [[მუხუდო]], [[ოსპი]], [[სელი]], [[ბოსტნეული კულტურები]]. ჰყავდათ [[ღორი]], [[ფუტკარი]], [[ცხვარი]] და წლიურად იხდიდნენ 7500 ახჩას. [[1944]] წლამდე ზაზალოში გამაჰმადიანებული მესხები ცხოვრობდნენ. მათი ქართული გვარები იყო ამილახვარი და ბოჭორიძე. ისინი [[შუა აზია]]ში გადაასახლეს. [[1982]] წელს კი სოფელი ხელმეორედ დასახლდა<ref>[http://sknews.ge/ka/old/28351 ზაზალო – სოფელი, სადაც მხოლოდ დაპირებები ახსოვთ]</ref>. ამჟამად სოფელში უკვე უდელები ცხოვრობენ (15 კომლი). ==დემოგრაფია== 2014 წლის აღწერის მონაცემებით სოფელში ცხოვრობს 35 ადამიანი. {| class="wikitable" style="text-align:right" |- ! აღწერის წელი !! მოსახლეობა !! კაცი !! ქალი |- | 2002<ref name="აღწერა 2002">{{სახელმწიფო აღწერა 2002}}</ref> || 63 || 32 || 31 |- | 2014<ref name="აღწერა 2014" /> || {{კლება}} 35 || 17 || 18 |} ==ლიტერატურა== {{ქე|3|299|ბერძენიშვილი დ.}} ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{ადიგენის მუნიციპალიტეტი}} [[კატეგორია:ადიგენის მუნიციპალიტეტის სოფლები]] tfj9oe0d4ue1cemm8vvcharv3l1ctfa 0 127062 4408879 4088813 2022-08-18T22:00:50Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა დასახლება |სტატუსი = ქალაქი |ქართული სახელი = კისუმუ |მშობლიური სახელი = {{lang-en|Kisumu}} |ქვეყანა = კენია |დაქვემდებარება = |პანორამა = Kisumu montage.png |პანორამის სიგანე = 280px |წარწერა = |დროშა = |გერბი = |გერბის სიგანე = |დროშის სიგანე = |ქვეყნის რუკა2 = |ქვეყნის რუკის ზომა2 = 220px |წარწერა2 = |lat_dir = S |lat_deg = 00 |lat_min = 06 |lat_sec = |lon_dir = E |lon_deg = 34 |lon_min = 45 |lon_sec = |ქვეყნის რუკის ზომა = 300 |რეგიონის რუკის ზომა = |რაიონის რუკის ზომა = |რეგიონის ტიპი = კენიის პროვინციები{{!}}პროვინცია |რეგიონი = ნიანზის პროვინცია{{!}}ნიანზა |რეგიონი ცხრილში = |შიდა დაყოფა = |რაიონის ტიპი = |რაიონი = |მმართველის ტიპი = ქალაქის მერი |მმართველი = სემ ოკელო |დაარსების თარიღი = |პირველი ხსენება = |წინა სახელები = |სტატუსი-დან = |ფართობი = |სიმაღლის ტიპი=სიმაღლე |დასახლების ცენტრის სიმაღლე = 1131 |მოსახლეობა = 388 311 |აღწერის წელი = 2009 |სიმჭიდროვე = |აგლომერაცია = |ეროვნული შემადგენლობა = |დროის სარტყელი = +3 |DST = |სატელეფონო კოდი = |საფოსტო ინდექსი = |საიტი = |კატეგორია ვიკისაწყობში = }} '''კისუმუ''' ({{lang-en|''Kisumu''}}) — სიდიდით მესამე ქალაქი [[კენია|კენიის]] დასავლეთ ნაწილში. [[2009]] წლის აღწერის მონაცემებით ქალაქის მოსახლეობის რაოდენობა შეადგენს 388 311 ადამიანს<ref name="geohive">{{Cite web |url=http://www.geohive.com/cntry/kenya.aspx |title=Geohive |accessdate=2015-12-04 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140303020641/http://www.geohive.com/cntry/kenya.aspx |archivedate=2014-03-03 }}</ref>. ქალაქი წარმოადგენს [[ნიანზის პროვინცია|ნიანზის პროვინციის]] ადმინისტრაციულ ცენტრს. [[ვიქტორია (ტბა)|ვიქტორიის ტბაზე]] მდებარე პორტი [[რკინიგზა|რკინიგზის]] ხაზის საშუალებით უკავშირდება [[მომბასა|მომბასის]] პორტს ([[ინდოეთის ოკეანე]]ზე). ქალაქთან ახლოს მდებარეობს უმსხვილესი [[შაქარი|შაქრის]] ქარხანა. ქალაქის სიმაღლე ზღვის დონიდან შეადგენს 1131 მეტრს<ref name="fallingrain">{{cite web|url=http://www.fallingrain.com/world/KE/07/Kisumu.html|title=Kisumu, Kenya Page|publisher=Fallingrain Global Gazetteer|lang=en|accessdate=2013-12-26|archiveurl=|archivedate=}}</ref>. ქალაქი დაარსდა 1901 წელს, როგორც ტერმინალი [[უგანდის რკინიგზა]]ზე და თავდაპირველად პორტ-ფლორენსის სახელს ატარებდა (რკინიგზის მშენებლობის ხელმძღვანელის რ. ო. პრესტონის ცოლის — ფლორენს პრესტონის პატივსაცემად). ქალაქის (''city'') სტატუსი მიიღო 1996 წელს. კისუმუ სასოფლო-სამეურნეო რაიონის ცენტრია ([[შაქრის ლერწამი]], [[მარცვლეული კულტურები]], მესაქონლეობა). მოქმედებს ტექსტილის, (ბამბის ქსოვილები), ტყავის ფეხსაცმელების, საკვები (შაქრის წარმოება, [[თევზი]]ს გადამუშავება) მრეწველობის საწარმოები. მიმდინარეობს გემთმშენებლობა და მათი რემონტი, განვითარებულია [[თევზჭერა]]. ქალაქიდან შორიახლოს მდებარეობს რამდენიმე ბუნების დაცვის ობიექტი (კისუმუს [[ნაკრძალი]], ნდერეს კუნძულის ეროვნული პარკი), სადაც შეიძლება შევხვდეთ [[ბაბუინი|ბაბუინებს]] და [[ბეჰემოთი|ბეჰემოთებს]]. [[აშშ]]-ის პრეზიდენტის [[ბარაკ ობამა]]ს ბებია — სარა ობამა ცხოვრობს ქალაქიდან 60 კმ-ში მდებარე სოფელ კოგელოში<ref>{{cite web|author=Mu Xuequan|datepublished=9 იანვარი 2009|url=http://news.xinhuanet.com/english/2009-01/09/content_10626714.htm|title=Obama's grandmother set to attend inauguration|publisher=chinaview.cn|accessdate=2009-03-11|lang=en|archiveurl=https://www.webcitation.org/66TkjWmSp?url=http://news.xinhuanet.com/english/2009-01/09/content_10626714.htm|archivedate=2012-03-27}}</ref>. 1980 წელს ქალაქში გაიხსნა [[კისუმუს მუზეუმი]]<ref>{{cite web|url=http://www.museums.or.ke/content/blogcategory/14/20/|title=Kisumu|publisher=National Museums of Kenya|accessdate=2014-03-15|lang=en|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071218065139/http://www.museums.or.ke/content/blogcategory/14/20/|archivedate=2007-12-18}}</ref>. ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{ესკიზი-კენია}} {{კენიის პროვინციების დედაქალაქები}} [[კატეგორია:კენიის ქალაქები]] qk9wwtwhmilld9txsb0ef0ontcinsco 0 130832 4408594 4303910 2022-08-18T14:33:34Z InternetArchiveBot 124291 გადარჩენა 1 წყაროების და მონიშვნა 0 მკვდრად.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki აქ წარმოდგენილია მთელ მსოფლიოში ტერიტორიული დავის მონაწილე ქვეყნების სია. '''მუქი''' მიუთითებს ერთ მოსარჩელე სრულ კონტროლზე მოცემულ ტერიტორიაზე; ''დახრილი'', აღნიშნავს რამდენიმე ქვეყნის დავას ერთ ტერიტორიაზე. == დავა ქვეყნებს შორის == === აფრიკა და მიმდებარე ზღვები === {| class="wikitable" |- ! ტერიტორია ! მოსარჩელეები ! შენიშვნები |- | [[ბასას-და-ინდია]], [[ევროპა (კუნძული)|კუნძული ევროპა]] და [[ჟუან-დი-ნოვა]] | '''{{FRA}}'''<br>{{MDG}}<ref name="CIA">[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2070.html Field Listing - Disputes - international] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110514215411/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2070.html |date=2011-05-14 }}, [[CIA World Factbook]]</ref> | |- | [[ბადმე]] | '''{{ETH}}'''<br>{{ERI}}<ref name="CIA"/> | |- | [[ბაკასი]] | '''{{CMR}}'''<br>{{NGA}} | [[გაეროს საერთაშორისო სასამართლო]]ს გადაწყვეტილებით [[ნიგერია|ნიგერიის]] ეს ტერიტორია გადაეცა [[კამერუნი|კამერუნს]], ნიგერიის სენატმა ეს გადაწყვეტილება უკანონოდ გამოაცხადა. |- | [[ბანკ-დიუ-ჟეზერი]] | ''{{MDG}}''<br>''{{COM}}'' <br>''{{FRA}}'' | |- | [[ბირ-ტავილი]] | {{EGY}}<br>{{SDN}} |''[[დე ფაქტო]]'' ტერიტორია. ორვე მხარე ეგვიპტეც და სუდანიც ამ ტერიტორიას ცნობს 22 გრადუსიანი ხაზის ჩრდილოეთით. ამით ბირ-ტავილი არის სუდანში, თუმცა ამ ტერიტორიაზე კონტროლს ეგვიპტე ახორციელებს. ბირ-ტავილის აღმოსავლეთით მდეაბრეობს მეორე სადავო ტერიტორია [[ჰალაიბის სამკუთხედი]]. |- | [[ბურე]] | '''{{ETH}}'''<br>{{ERI}}<ref name="African Affairs - Sign In Page">[http://afraf.oxfordjournals.org/cgi/reprint/97/389/551 African Affairs - Sign In Page<!-- Bot generated title -->]</ref> | |- | [[კაპრივის ზოლი|კაპრივის სექტორი]] საზღვარი [[ტრიპოინტი]]/[[ქუადრიპოინტი]] | '''{{BWA}}'''<br>'''{{NAM}}'''<br>'''{{ZMB}}'''<br>'''{{ZWE}}''' | |- | [[სეუტა]]<ref name="iht.com">{{Cite web |url=http://www.iht.com/articles/2006/01/31/news/spain.php |title=Zapatero stirs anger of Morocco - International Herald Tribune<!-- Bot generated title --> |accessdate=2006-02-03 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20060203050248/http://www.iht.com/articles/2006/01/31/news/spain.php |archivedate=2006-02-03 }}</ref> | '''{{ESP}}'''<br>{{MAR}} | |- | [[ჩაგოსის არქიპელაგი]] | '''{{UK}}'''<br>{{MUS}}<br>{{SYC}} | დიდი ბრიტანეთის ადმინისტრაციული ერთეულის [[ბრიტანეთის ინდოეთის ოკეანის ტერიტორია|ბრიტანეთის ინდოეთის ოკეანის]] ტერიტორია | |- | [[გიკუმბი]]ს ოლქის და [[ჩრდილოეთი ოლქი (რუანდა)|ჩრდილოეთი ოლქის]] ნაწილი | '''{{RWA}}'''<br>{{UGA}} | |- | [[გლორიოსი (კუნძულები)|გლორიოსი]] | '''{{FRA}}'''<br>{{MDG}}<br>{{SYC}}<br>{{COM}} | |- | [[ჰალაიბის სამკუთხედი]] | '''{{EGY}}'''<br>{{SDN}}<ref>{{Cite web |url=http://findarticles.com/p/articles/mi_hb3120/is_200407/ai_n7779206 |title=Why are Egypt and Sudan in dispute over the Hala'ib Triangle?(Quizzical)(Brief Article) {{!}} Geographical {{!}} Find Articles at BNET.com<!-- Bot generated title --> |accessdate=2010-05-19 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080113205003/http://findarticles.com/p/articles/mi_hb3120/is_200407/ai_n7779206 |archivedate=2008-01-13 }}</ref> | ორივე ქვეყანა აღიარებს ეგვიპტურ სუვერენიტეტს, სუდანს აქვს პრეტენზია ამ მხარეში ადმინისტრაციული უფლებამოსილების შესრულებაზე, ვინაიდან ეს ტერიტორია ადრე მის საკუთრებაში შედიოდა. | |- | [[პერეჰილი]] | {{ESP}}<br>{{MAR}} | 2000 წელს მომხდარი ინციდენტის შემდეგ, ორივე ქვეყნის შეთანხმებით აღდგა [[სტატუს ქვო]].<ref>{{Cite web |url=http://www.mae.es/NR/rdonlyres/E53D6D9A-03FF-49C9-9174-F96473692B2A/0/J.pdf |title=Comunicados y notas de prensa de la OID |accessdate=2010-05-19 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070927030140/http://www.mae.es/NR/rdonlyres/E53D6D9A-03FF-49C9-9174-F96473692B2A/0/J.pdf |archivedate=2007-09-27 }}</ref> |- | [[ჩაფარიანასის კუნძულები]] | '''{{ESP}}'''<br>{{MAR}} | |- | [[ილემის სამკუთხედი]] | '''{{KEN}}'''<br>{{flag|სამხრეთი სუდანი}} | |- | [[კაბალეს ოლქი]]ს ნაწილი | '''{{UGA}}'''<br>{{RWA}} | |- | [[კანგავანა]]ს და [[სვაზი]]ს ნაწილი. | '''{{ZAF}}'''<br>{{SWZ}} | |- | [[კარიბას ჰესი]] და [[სინდაბეზი (კუნძული)|კუნძული სინდაბეზი]] | '''{{ZMB}}'''<br>{{ZWE}} | |- | [[კასიკილი|კასიკილი/სედუდუ]] | '''{{BWA}}'''<br>{{NAM}}<ref>{{Cite web |url=http://findarticles.com/p/articles/mi_pwwi/is_199912/ai_mark07990948 |title=The Court finds that Kasikili/Sedudu Island forms part of the territory of Botswana {{!}} Market Wire {{!}} Find Articles at BNET.com<!-- Bot generated title --> |accessdate=2012-07-10 |archiveurl=https://archive.is/20120710011840/findarticles.com/p/articles/mi_pwwi/is_199912/ai_mark07990948 |archivedate=2012-07-10 }}</ref> |1999 წელს [[გაეროს საერთაშორისო სასამართლო]]მ ეს ტერიტორია ბოტსვანას გადასცა. | |- | [[კატემბა]]ს რეგიონის ნაწილი | '''{{AGO}}'''<br>'''{{COD}}''' | |- | სოფელი [[კოუალაუ]] | '''{{BFA}}'''<br>'''{{BEN}}''' | |- | [[ლეტე (კუნძული)|კუნძული ლეტე]] და მეზობელი კუნძულები | '''{{BEN}}'''<br>'''{{NER}}''' | [[გაეროს საერთაშორისო სასამართლო]]მ 2005 წელს გადაწყვეტილება მიიღო ნიგერის სასარგებლოდ |- | [[ლოგობა]]ს მახლობლად ([[მოიოს ოლქი]]) | '''{{SDN}}'''<br>'''{{UGA}}''' | |- | [[ლუნჩინდა-პუეტოს პროვინცია]] | '''{{ZMB}}'''<br>{{COD}} | |- | [[მაიოტა]] | '''{{FRA}}'''<br>{{COM}}<ref name="CIA"/> | |- | [[მბანიეს კუნძული]], [[კოკოტიერესი]] და [[კონგასის კუნძული]] | {{GAB}}<br>{{GNQ}}<ref name="Senat France">''[http://www.senat.fr/ga/ga53/ga532.html Compte rendu du déplacement d'une délégation du groupe interparlementaire France-Afrique centrale au Gabon, en Guinée équatoriale et à Sao Tomé-et-Principe]'', parliamentary report of the [[French Senate]], 2003.</ref> | |- | [[მბამბას ყურე]], [[ნიასას ტბა]] | '''{{TZA}}'''<br>{{MWI}} | |- | [[მელილია]]<ref name="iht.com"/> | '''{{ESP}}'''<br>{{MAR}} | |- | დავა არსებობს [[მიგინგოს კუნძულები]]ს სიახლოვეს არსებულ ტერიტორიაზე და, კიდევ უფრო ჩრდილოეთით არსებულ ტერიტორიაზე. ორ ქვეყანას შორის დავაა [[ვიქტორია (ტბა)|ვიქტორიის ტბის]] საზღვრებთანაც. | '''{{KEN}}'''<br>'''{{UGA}}''' | |- | რამდენიმე კუნძული მდინარე [[ნტემი (მდინარე)|ნტემში]] | '''{{CMR}}'''<br>'''{{GNQ}}''' | |- | რამდენიმე სოფელი [[ოკპარა (მდინარე)|მდინარე ოკპარას]] სიახლოვეს | '''{{BEN}}'''<br>'''{{NER}}''' | |- | [[პენონ-დე-ალუსემასი]] | '''{{ESP}}'''<br>{{MAR}} | |- | [[პენონ-დე-ვალეს-დე-ლა-გომერა]] | '''{{ESP}}'''<br>{{MAR}} | |- | [[ჯიბუტ-ერიტრეის საზღვრის კონფლიქტი (2008)|რას-დუმეირა და დოუმერას კუნძულები]] | '''{{ERI}}'''<br>{{DJI}} | |- | [[რუკვანზის კუნძული]] და [[სემლიკი (მდინარე)|მდინარე სემლიკის]] ხეობა | '''{{COD}}'''<br>'''{{UGA}}''' | |- | [[რუფუნზოს ხეობა]] და [[სებერერვე]] | '''{{RWA}}'''<br>'''{{BDI}}''' | |- | [[განსაკუთრებული ეკონომიკური ზონა]], [[სელვაჟეშინი (კუნძული)|სელვაჟეშინის კუნძულის]] გარშემო | '''{{PRT}}'''<br>{{ESP}} | |- | [[სამხრეთ აღმოსავლეთი ალჟირი]] | '''{{DZA}}'''<br>{{LBY}} | |- | [[ტრომელინი]] | '''{{FRA}}'''<br>{{MUS}}<br>{{SYC}} | |- | [[ტსორონა-ზალამბესა]] | '''{{ETH}}'''<br>'''{{ERI}}''' <ref name="African Affairs - Sign In Page"/> | |- | [[ვადი-ჰალფა]] | '''{{EGY}}'''<br>{{SDN}} | |- | [[იანგა]] და [[მიკონი]]ს და [[მოა (მდინარე)|მოას]] მდინარეების საზღვრები | '''{{SLE}}'''<br>{{GIN}} | |} ===ამერიკა=== {| class="wikitable" |- ! ტერიტორია ! მოსარჩელეები ! შენიშვნები |- | არ არის მითითებული | '''{{CHI}}'''<br>{{BOL}} | ბოლივიის სურვილია 1879 წლის ომში დაკარგული ტერიტორიების დაბრუნება |- | [[ანკონოს კუნძული]] | '''{{VEN}}'''<br>{{GUY}} | |- | [[არო-დე-ლა ინვერნადა]] და<br>[[ალბორნოზოს ხეობა]] | '''{{BRA}}'''<br>{{URY}} | |- | [[ბელიზი]]ს სამხრეთი ნახევარი | '''{{BLZ}}'''<br>{{GTM}} | გვატემალა ადრე აცხადებდა სრულიად ბელიზზე პრეტენზიას. |- | [[ბაჯო-ნუევოს ნაპირი]] | | {{COL}}<br>{{NIC}}<br>{{USA}}<br>{{JAM}} | ჰონდურასმა აღიარა კოლუმბიის სუვერენიტეტი ამ კუნძულზე, სხვა მოსარჩელეებს ეს არ უღიარებიათ |- | [[კონეჯოს კუნძული]] | '''{{HND}}'''<br>{{SLV}} | |- | [[ფოლკლენდის კუნძულები]]<ref name="CIA"/> | '''{{UK}}'''<br>{{ARG}} | არგენტინა შეიჭრა ფოლკენდში, რის შედეგადაც დაიწყო [[ფოლკლენდის ომი]] |- | მდინარე [[მარონი (მდინარე)|მარონის]] დასავლეთი ტერიტორია ([[საფრანგეთის გვიანა]]) | '''{{FRA}}'''<br>{{SUR}} | |- | [[გუანტანამოს ყურე]]<ref name="CIA"/> | '''{{USA}}'''<br>{{CUB}} | ეს არის ამერიკის შეერთებული შტატების იჯარით-მფლობელობაში არსებული ტერიტორია, მაგრამ კუბა ინარჩუნებს ''დე იურე'' სუვერენიტეტს. |- | [[გუაირა (ჩანჩქერი)|გუაირას ჩანჩქერი]]/[[სეტი-კედასი]] | '''{{BRA}}'''<br>'''{{PRY}}''' | |- | მდინარე [[კორანტეინი (მდინარე)|კორანტეინის]] ზემო-აღმოსავლეთი ([[გაიანა]]) | '''{{GUY}}'''<br>{{SUR}} | |- | მდინარე [[ესსეკიბო (მდინარე)|ესსეკიბო]]ს დასავლეთი ([[გაიანა]]) | '''{{GUY}}'''<br>{{VEN}} | |- | [[ჰანსი (კუნძული)|ჰანსის კუნძული]] | '''{{CAN}}'''<br>'''{{DNK}}''' | კანადა და დანია ერთობლივად მართავს ამ ტერიტორიას. |- | [[ავესი (კუნძული)|კუნძული ავესი]] | '''{{VEN}}'''<br>{{DMA}} | |- | [[ბრაზილიური კუნძული]] | '''{{BRA}}'''<br>{{URY}} | ურუგვაი ამტკიცებს, რომ სამმხრივი საკონტროლო გამშვები პუნქტი არგენტინისთვის და ბრაზილიისთვის განსაზღვრული არ არის, მაგრამ ეს ქვეყნები ამ გადაწყევტილებას არ ეთანხმებიან. |- | [[სუარეცი (კუნძული)|სუარეცი]] | '''{{BOL}}'''<br>{{BRA}} | |- | [[ლოს-მოხესის არქიპელაგი]]<ref name="CIA"/> | '''{{VEN}}'''<br>{{COL}} | |- | [[მაჯიტო-დე-ლა-სრუზი]]ს სიახლოვეს | {{CRI}}<br>{{NIC}} | |- | [[ნავასა (კუნძული)|ნავასა]]<ref name="CIA"/> | '''{{USA}}'''<br>{{HTI}} | |- | [[კეტა სუენას ყურე]] | '''{{COL}}'''<br>{{NIC}} | |- | [[ჩილე-პერუს საზღვაო დავა (2006-2007)|წყნარი ოკეანის საზღვაო ნაპირი]] | '''{{CHL}}'''<br>{{PER}} | ეს ტერიტორია სავარაუდოდ მოიცავს 19 000-35 000 კვადრატულ მეტრს |- | [[სან-ანდრესი და პროვიდენსია]] | '''{{COL}}'''<br>{{NIC}} | [[ჰონდურასი]] აღიარებს კოლუმბიის პრეტენზიებს |- | [[საპოდელასა მარჯნის კუნძული]] | '''{{BLZ}}'''<br>{{GTM}}<br>{{HND}} | გვატემალა ადრე აცხადებდა სრულიად ბელიზზე პრეტენზიას. |- | [[სერანილას რიფი]] | '''{{COL}}'''<br>{{NIC}}<br>{{USA}}<br>{{JAM}} | ჰონდურასმა აღიარა კოლუმბიის სუვერენიტეტი ამ კუნძულზე, სხვა მოსარჩელეებს ეს არ უღიარებიათ |- | [[სამხრეთი გეორგია და სამხრეთ სენდვიჩის კუნძულები]]<ref name="CIA"/> | '''{{UK}}'''<br>{{ARG}} | |- | [[სამხრეთ პატაგონიის ყინულის ველი]]<br>[[ფიცროი (მთა)|ფიცროის]] და [[კერო (მთა)|კეროს]] მთებს შორის | საზღვრის ნაწილი კვლავ დაუდგენელია | |} ====ტერიტორიული დავა კანადასა და ამერიკის შეერთებულ შტატებს შორის==== ''მთავარი სტატია:'' [[ტერიტორიული დავა კანადასა და ამერიკის შეერთებულ შტატებს შორის]] {| class="wikitable" |- ! ტერიტორია ! {{flagicon|Canada}} კანადური მოსარჩელე ! {{flagicon|USA}} ამერიკული მოსარჩელე |- | [[მაკიას-სილი]] | '''{{flagicon|New Brunswick}} [[ნიუ-ბრანსუიკი]]''' | {{flagicon|Maine}} [[მეინი]] |- | [[ჩრდილოეთ კლდე]] | '''{{flagicon|New Brunswick}} [[ნიუ-ბრანსუიკი]]''' | {{flagicon|Maine}} [[მეინი]] |- | [[ხუან-დე-ფუკა]] | '''{{flagicon|British Columbia}} [[ბრიტანეთის კოლუმბია]]''' | '''{{flagicon|Washington}} [[ვაშინგტონი (შტატი)|ვაშინგტონი]]''' |- | [[დიქსონ ენტრანსი]] | '''{{flagicon|British Columbia}} [[ბრიტანეთის კოლუმბია]]''' | '''{{flagicon|Alaska}} [[ალასკა]]''' |- | [[პორტლენდის არხი]] | '''{{flagicon|British Columbia}} [[ბრიტანეთის კოლუმბია]]''' | '''{{flagicon|Alaska}} [[ალასკა]]''' |- | [[ბოფორტის ზღვა]] | '''{{flagicon|Yukon}} [[იუკონი (ტერიტორია)|იუკონი]]''' | '''{{flagicon|Alaska}} [[ალასკა]]''' |- | [[ჩრდილოდასავლეთის გასასვლელი]] და სხვა [[ჩრდილოეთის ყინულოვანი ოკეანე|არქტიკული წყლები]] | '''კანადის ტერიტორიები''' | '''აშშ-ის შტატები''' |} ===აზია და წყნარი ოკეანე=== {| class="wikitable" |- ! ტერიტორია ! მოსარჩელეები ! შენიშვნები |- | [[ასალი]], [[ელ-ქაა]], [[ელ-ქარი]], [[დეირ ელ-აშაიერი]], [[კფარ კოუქი]] და [[ტურფაილი]] | '''{{LBN}}'''<br>'''{{SYR}}''' | |- | [[აბუ-მუსა]] | '''{{IRN}}'''<br>{{ARE}} | |- | [[აკსა-ჩინი]] | nowrap | '''{{PRC}}'''<br>{{IND}} | |- | [[პეკტუსანი (მთა)|პეკტუსანის მთის]] ჩრდილოეთი ნაწილი | '''{{PRC}}'''<br>{{KOR}} | ტერიტორიის ჩინური სახელი არის ჩანგბაის მთა<br>ამ მთაზე პრეტენზიას არ აცხადებს [[ჩრდილოეთი კორეა|ჩრდილოეთი კორეა]]. კორეის დემოკრატიულმა რესპუბლიკამ 1962 წელს პეკტუსანის მთის ჩრდილოეთი ნაწილი აღიარა ჩინეთის შემადგენლობაში არსებულ ტერიტორიად. |- | [[ბუტანი]]ს ანკლავი [[ტიბეტი|ტიბეტში]], კერძოდ: [[ჩერიკფ გომპა]], [[დჰო (ტიბეტი)|დჰო]], [[დუნგმარი]], [[გასური]], [[გეზონი]], [[იტსა გომპა]], [[კოჩარი]], [[ნიანრი]], [[რინგუნგი]], [[სანმარი]], [[ტარჩანი]] და [[ზუტჰულპუკი]] | '''{{PRC}}'''<br>{{BTN}} | |- | [[ბორაიბარი]] | '''{{BGD}}'''<br>{{IND}} | ბორაიბარი არის არასუვერენული ტერიტორია, რომელიც ეკუთვნის ინდოეთს. მაგრამ 1971 წლიდან ამ ადგილს ბანგლდეში აკონტროლებს. |- | [[დაიკატა-დუმბარი]] | '''{{IND}}'''<br>'''{{BGD}}''' | |- | სხვადასხვა ტერიტორია: [[დაკ-ჯარმანი]]/[[დაკ-დიუტი]], [[დაკ-დანგი]]/[[დაკ-ჰაუტი]], [[ლა-დრანგი]] კუნძულები ფართობით: [[ბაიე]]/[[კოჰ-ტა-კიევი]], [[მილიე (ვიეტნამი)|მილიე]]/[[კოჰ-ზმეი]], [[ეაუ (ვიეტნამი)|ეაუ]]/[[კოჰ-სასი]], [[პისი (ვიეტნამი)|პისი]]/[[კოჰ-ტონსა]] და [[ჩრდილოეთ პირატები]]/[[კოჰ-პო]] | '''{{KHM}}'''<br>'''{{VNM}}''' | |- | [[დემჩოკი]], [[ჩუმარი]], [[კაურიკი]], [[შიპკი პასი]], [[ბჰოტია|ჯადჰი]] და [[ლაპტალი]] | '''{{PRC}}'''<br>'''{{IND}}'''<br>{{TWN}} (ჩინეთის რესპუბლიკა) | აქ არსებული ტერიტორიების დიდი უმრავლესობა ინდოეთს აქვს დაკავებული, გარდა [[დემჩოკი]]სა. | |- | [[დოი-ლანფი]] | '''{{BIR}}'''<br>{{THA}} | |- | [[ფაშტი ედ-დიუბალი]] და [[ქიტ ედ-ჯარდაჰი]] | '''{{BHR}}'''<br>'''{{QAT}}''' | 2001 წელს [[გაეროს საერთაშორისო სასამართლო]]მ არ მიიღო განაჩენი, ფაქტების ნაკლებობის გამო. |- | [[ფარგანის ხეობა]] | '''{{KGZ}}'''<br>'''{{TJK}}'''<br>'''{{UZB}}''' | |- | [[დიდი და მცირე ტუნბსი]] | '''{{IRN}}'''<br>{{ARE}} | |- | [[ეშმორის და კარტიეს კუნძულები]] | '''{{AUS}}'''<br>{{IDN}} | |- | [[სოკოტრას კლდე]] | '''{{KOR}}'''<br>{{PRC}} | |- | [[ინდო-ბანგლადეშის ანკლავები]] | '''{{IND}}'''<br>'''{{BGD}}''' | |- | [[ისფარა]] | '''{{KGZ}}'''<br>{{TJK}} | |- | [[კაჩატევუ]]ს კუნძული | {{IND}}<br>{{LKA}} | |- | [[ქარანგ უარანგი]] | '''{{IDN}}'''<br>'''{{MYS}}''' | |- | [[ჯამუ და ქაშმირი]] | '''{{IND}}'''<br>'''{{PAK}}''' | აქ არსებულ ზოგიერთ ტერიტორიას აკონტროლებს ჩინეთი |- | [[კურია-მურია]] | '''{{OMN}}'''<br>{{YEM}} | |- | [[კორეა]] | ''{{PRK}}''<br>''{{KOR}}'' | ჩრდილოეთ კორეის კონსტიტუციის 1 მუხლში წერია: "კორეის სოციალისტური რესპუბლიკა ინტერესებს გამოხატავს ყველა კორეელის მიმართ". ხოლო სამხრეთ კორეის კონსტიტუციის მე-3 მუხლში წერია: "კორეის რესპუბლიკის ტერიტორია შედეგება კორეის ნახევარკუნძულისგან და მიმდებარე კუნძულებისაგან". |- | [[კულა-კანგრი]] და მაღალმთიანი რეგიონის მთები დასავლეთ ბუტანში. | '''{{PRC}}'''<br>{{BTN}} | |- | სამხრეთ [[კურილიის კუნძულები]] | '''{{RUS}}'''<br>{{JPN}} | |- | [[ლაზიტილა]] | '''{{IND}}'''<br>'''{{BGD}}''' | |- | [[ლიანკური]] | '''{{KOR}}'''<br>{{PRK}}<br>{{JPN}} | <ref>იაპონია არ ცნობს ამ ტერიტორიაზე ჩრდილოეთ კორეის რაიმე უფლებას.</ref> |- | [[ლიგიტანი]] და [[სიპადანი]] | '''{{MYS}}'''<br>{{IDN}} | 2002 წელს [[გაეროს საერთაშორისო სასამართლო]]მ გადაწყევტილება მიიღო მალაიზიის სასარგებლოდ და ორივე კუნძული მას მიაკუთვნა. მაგრამ მალაიზიასა და ინდონეზიას შორის ამ ტერიტორიაზე საზღვაო საზღვარი დადგენილი არ არის. |- | [[ლიმბანგი]]ს ტერიტორია | {{BRN}}<br>'''{{MYS}}''' | 2010 წლის 30 აპრილს ბრუნეიმ ხელი მოაწერა დადგენილებას, რომლის პირობითაც მან დათმო ლიმბანგზე ყველა უფლება. | |- | [[მაკლესფელდი]] | {{PRC}}<br>{{TWN}} (ჩინეთის რესპუბლიკა)<br>{{VNM}}<br>{{PHL}} | |- | [[მატევის და ჰუნტერის კუნძულები]] | {{VUT}}<br>{{FRA}} | |- | [[მინერვას რიფი]] | '''{{TON}}'''<br>{{FJI}} | ფიჯის აქვს ამ ტერიტორიაზე პრეტენზია, მაგრამ ყველა [[საერთაშორისო საზღვაო სამართალი]]ს წესის თანახმად ეს ტერიტორია ტონგას ეკუთვნის. |- | [[მალიკუს ატოლი]] | '''{{IND}}'''<br>{{MDV}} | |- | მდინარე [[მუჩურიჩარი]]ს კუნძულები | '''{{IND}}'''<br>'''{{BGD}}''' | |- | კუნძული მდინარე [[ნაფი (მდინარე)|ნაფში]] | '''{{BGD}}'''<br>'''{{BIR}}''' | |- | პაკისტანის პროვინციების [[ჩრდილო-დასავლეთის სასაზღვრო პროვინცია|ჩრდილო-დასავლეთის სასაზღვრო პროვინციის]], [[პლემიონის ზონა|პლემიონის ზონის]] და [[ბულჯისტანი (პაკისტანი)|ბულჯისტანის]] ნაწილი | '''{{PAK}}'''<br>{{AFG}} | |- | [[ოკუსი-ამბანი]]ს მცირე ნაწილი | '''{{ETM}}'''<br>{{IDN}} | |- | [[ოკინტორო]] | '''{{JPN}}'''<br>{{PRC}} | ჩინეთი პრეტენზიას არ გამოთქვამს ამ მცირე კუნძულზე, ის ამტკიცებს, რომ იაპონიას არ აქვს უფლება [[განსაკუთრებული ეკონომიკური ზონა]] ჰქონდეს ამ ტერიტორიაზე. |- | [[პარასელის კუნძულები]] | '''{{PRC}}'''<br>{{TWN}} (ჩინეთის რესპუბლიკა)<br>{{VNM}} | |- | "[[მალაიზია-სინგაპურის საზღვარი]]" | '''{{SGP}}'''<br>{{MYS}} | |- | [[პოიპეტი]]ს ნაწილი | '''{{THA}}'''<br>{{KHM}} | |- | [[პრაჩინ-ბური]] | '''{{THA}}'''<br>'''{{KHM}}''' | |- | [[პრეაჰვიჰეარის ტაძარი]] | '''{{THA}}'''<br>{{KHM}} | 1962 წელს საერთაშორისო სასამართლომ, ტაძრის კომპლექსი კამბოჯას მიაკუთვნა, თუმცა მიმდებარე ტერიტორიაზე დავა დღემდე გრძელდება. |- | [[პულაუ]]/[[ფატუ-სინაი]] | '''{{IDN}}'''<br>{{ETM}} | 2004 წელს ეს ტერიტორია გადაეცა ინდონეზიას. | |- | [[პირდივაჰი]] | '''{{IND}}'''<br>{{BGD}} | |- | [[ქაროჰი]] და [[უმ-ელ-მარდიმი]] | '''{{KWT}}'''<br>{{SAU}} | |- | [[საბაჰი]] ([[ჩრდილოეთი ბორნეო]]) | '''{{MYS}}'''<br>{{PHL}} | ფილიპინები გამოთქვამს პრეტენზიას იმის შესახებ, რომ საბაჰი ეკუთვნოდა სულუს სასულთნოს ისტორიულ ტერიტორიას. |- | [[სახალინი]] (სამხრეთი) | '''{{RUS}}''' | {{JPN}}ს აქვს უარყოფითი დამოკიდებულება [[სან-ფრანცისკოს სამშვიდობო ხელშეკრულება|სან-ფრანცისკოს სამშვიდობო ხელშეკრულების]] სახალინის პუნქტთან, რომლის ძალითაც ეს კუნძული რუსეთს გადაეცა. |- | [[სკარბროუჯის რიფი]] | '''{{PHL}}'''<br>{{PRC}}<br>{{TWN}} (ჩინეთის რესპუბლიკა) | |- | [[სენკაკუს კუნძული]] | '''{{JPN}}'''<br>{{PRC}}<br>{{TWN}} (ჩინეთის რესპუბლიკა) | |- | [[შაკსგამის ხეობა]] | '''{{PRC}}'''<br>{{IND}} | |- | [[შატ ალ-არაბი]] | {{IRN}}<br>{{IRQ}} | |- | [[სიაჩენი]] და [[სალტორო]]ს ტერიტორია | '''{{IND}}'''<br>'''{{PAK}}''' | |- | [[სერის ყურე]] | '''{{IND}}'''<br>'''{{PAK}}''' | |- | [[სამხრეთ ტალპატის კუნძულები]] | '''{{IND}}'''<br>{{BGD}} | ეს არის კუნძულების მცირე ჯგუფი რომელზეც ადრე დავა მიმდინარეობდა. ამჟამად აქ მიწის შესახებ დავები აღარ არსებობს, მაგრამ საზღვაო საზღვრი ჯერ კიდევ არ არის განსაზღვრული<ref> http://news.bbc.co.uk/2/hi/business/8584665.stm </ref> | |- | [[სამხრეთი ტიბეტი]] | nowrap | {{PRC}}<br>'''{{IND}}'''<br>{{TWN}} (ჩინეთის რესპუბლიკა) | |- | კუნძული [[სპრატლი (კუნძული)|სპრატლი]] | '''{{TWN}} (ჩინეთის რესპუბლიკა)'''<br />'''{{PRC}}'''<br>'''{{VNM}}'''<br>'''{{PHL}}''' (ნაწილი)<br>'''{{MYS}}''' (ნაწილი)<br>{{BRN}} (ნაწილი) | ფილიპინებმა გამოაქვეყნა კონინი, რომლის ძალითაც აქ არსებული კუნძულები გამოცხადდა "რეჟიმის კუნძულებად". |- | ატოლი [[სუეინსი]] | '''{{USA}}'''<br>{{TKL}} | ამ ტერიტორიაზე პრეტენზია არ გამოუთქვამს ახალ ზელანდიას და ის აღიარებს აშშ-ს სუვერენიტეტს სუეინსის კუნძულებზე. |- | 48 კვადრატული მილი (124&nbsp;კმ²) ტერიტორია | '''{{SYR}}'''<br>{{JOR}} | |- | [[განსაკუთრებული ეკონომიკური ზონა]], [[ტასამნიის ზღვა|ტასმანიის ზღვის]] სიახლოვეს | '''{{AUS}}'''<br>{{JPN}} | |- | [[სამ მთაზე გადასასვლელი]]ს ნაწილი | '''{{BIR}}'''<br>'''{{THA}}''' | |- | [[ტრანს-ყარაყორუმის ტრაქტი]] | nowrap | '''{{PRC}}'''<br>{{IND}} | |- | მდინარე [[ტუმნე (მდინარე)|ტუმნე]] | '''{{PRC}}'''<br>'''{{PRK}}'''<br>{{KOR}} | |- | კუნძულები [[უტანტი]], [[ზესტლი]] და [[მალოჟემჩუჟნი]] | '''{{RUS}}'''<br>{{KAZ}} | |- | კუნძული [[ვორორჟდენია (კუნძული)|ვოროჟდენია]] | '''{{KAZ}}'''<br>'''{{UZB}}''' | |- | კუნძული [[უეიკი]] | '''{{USA}}'''<br>{{MHL}} | | |- | [[იალუზიანი (მდინარე)|მდინარე იალუზიანი]] | '''{{PRC}}'''<br>'''{{PRK}}'''<br>{{KOR}} | მდინარეში არსებული კუნძულები და ორი ქვეყნის საზღვარი ამ მონაკვეთში დაუდგენელია. |- | [[საუდის არაბეთის და არაბთა გაერთიანებული საემიროების საზღვრის დავა]] | '''{{ARE}}'''<br>'''{{SAU}}''' | |} ===ევროპა === {| class="wikitable" |- ! ტერიტორია ! მოსარჩელეები ! შენიშვენბი |- | [[აკროტირი და დეკელია|აკროტირი]], [[სუვერენული სამხედრო ბაზები]] | '''{{UK}}'''<br>{{CYP}} | |- | [[ბალტიის ზღვა|ბალტიის ზღვაში]] საზღვრის დავა კუნძულ [[ბორნჰოლმი]]ს სიახლოვეს | {{POL}}<br>{{DNK}} | |- | [[კარლინგფორდის ყურე|კარლინგფორდის ყურესთან]] სასაზღვრო დავა | {{IRL}}<br>{{UK}} | |- | [[დავითგარეჯა]] სასაზღვრო დავა | '''{{GEO}}'''<br>'''{{AZE}}''' | |- | მდინარე [[დუნაი]]ს ზოგიერთი ნაწილი<br>[[ოსიეკი]]ს და [[სომბორი]]ს ოლქების ნაწილზე არსებული დავა | '''{{HRV}}'''<br>'''{{SRB}}''' | |- | [[ივანგოროდი|მდინარე ნარვას აღმოსავლეთი სანაპირო]] და [[პეტსერი]] | '''{{RUS}}'''<br>{{EST}} | 1920 წელს დადებული [[ტარტუს ხელშეკრულება (1920)|ტარტუს ხელშეკრულებით]] ეს ტერიტორია რუსეთს შეუერთდა, [[საბჭოთა კავშირი]]ს დაშლის შემდეგ ეს ტერიტორია კვლავ რუსეთის შემადგენლობაში დარჩა. |- | [[აკროტირი და დეკელია|დეკელია]], [[სუვერენული სამხედრო ბაზები]] | '''{{UK}}'''<br>{{CYP}} | |- | [[აღმოსავლეთ ანატოლიის რეგიონი|აღმოსავლეთი ანატოლია]] | '''{{TUR}}'''<br>{{ARM}} | |- | მდინარე [[ემსი (ყურე)|ემსი]]ს და [[დოლარტი]]ს ყურის დასავლეთი ნაწილი | {{NLD}}<br>{{DEU}} | დაარსდა 1960 წელს |- | [[გიბრალტარი]] | '''{{UK}}'''<br>{{ESP}} | ესპანეთი გამოთქვამს პრეტენზიას ამ ტერიტორიაზე |- | [[პირანის ყურე]] | '''{{SVN}}'''<br>'''{{HRV}}''' | გაფორმდა ხელშეკრულება ორ ქვეყანას შორის (ხორვატიის პარლამენტმა რატიფიცირება მოახდინა 2009 წლის 20 ნოემბერს) |- | [[სადავო სტატუსი გიბრალტარსა და ესპანეთს შორის|ახრი გიბრალტარსა და ესპანეთს შორის]] | '''{{UK}}'''<br>{{ESP}} | ესპანეთს პრეტენზია აქვს ამ ტერიტორიაზე, რადგანაც ის არალეგალურად არის დაკავებული გაერთიანებული სამეფოს მიერ. |- | [[იმია/კარდაკი]] | '''{{GRC}}'''<br>{{TUR}} | |- | [[ტუზლა (კუნძული)|ტუზლას კუნძული]] | '''{{UKR}}'''<br>{{RUS}} | |- | [[ბოდენი (ტბა)|ბოდენის ტბა]] | '''{{AUT}}'''<br>'''{{DEU}}'''<br>'''{{CHE}}''' | |- | ლოუთ ფოლის სასაზღვრო დავა | {{IRL}}<br>{{UK}} | |- | [[მონბლანი|მთა მონბლანი]] | {{FRA}}<br>{{ITA}} | |- | მონტამუსის პარკის სიახლოვეს არსებული ტერიტორია | '''{{AND}}'''<br>'''{{ESP}}''' | |- | [[ოლივენსა]] (მათ შორის მუნიციპალიტეტი და [[ტალიგა]]) | '''{{ESP}}'''<br>{{PRT}} | |- | [[ფიჭვნი]] | '''{{GEO}}'''<br>{{RUS}} | |- | [[პრევლაკა]] | '''{{HRV}}'''<br>{{MNE}} | |- | საზღვაო საზღვარი ადრიატიკაზე | '''{{HRV}}'''<br>{{MNE}} | |- | [[როკოლი]] | '''{{UK}}'''<br>{{IRL}}<br>{{DNK}}<br>{{ISL}} | ირლანდიასა და ბრიტანეთში შეთანხმდნენ დემარკაციას მიმდებარე ზღვის ფსკერზე. დანია და ისლანდია ამტკიცებენ, რომ ეს ტერიტორია დიდ ბრიტანეთს არ ეკუთვნის. |- | [[სასტავცი]] | '''{{SRB}}'''<br>{{BIH}} | |- | [[სარენგრადსკა (კუნძული)კუნძული სარენგრადსკა]] | '''{{SRB}}'''<br>{{HRV}} | |- | [[სარიჩი]] | '''{{UKR}}'''<br>{{RUS}} | |- | [[გველის კუნძული]] | '''{{UKR}}'''<br>{{ROU}} | დავა გადაწყდა 2009 წლის 3 თებერვალს, საერთაშორისო სასამართოლოს დახმარებით. |- | [[სვეტა გერე]]ს სამხედრო კომპლექსის სიახლოვეს | '''{{SVN}}'''<br>{{HRV}} | |- | 400 ჰექტარი და მისი მიმდებარე ტერიტორია, [[ტეშინი|ტეშინში]] | '''{{CZE}}'''<br>{{POL}} | |- | [[ველიკო-სკოლჯი]] და [[მალი-სკოლჯი]] ([[ნეუმი]]ს სიახლოვეს) | '''{{HRV}}'''<br>{{BIH}} | |- | [[ვუკოვარი (კუნძული)|კუნძული ვუკოვარი]] | '''{{HRV}}'''<br>'''{{SRB}}''' | |} == ტერიტორიული დავა სახელმწიფოს შიგნით == * [[ბელგაუმი]]: [[კარნატაკა]]ს და [[მაჰარაშტრა]]ს შორის ({{IND}}) * [[ლასარაგოდი]]: [[კარნატაკა]]ს და [[კერალა]]ს შორის ( {{IND}}) * {{flagicon|Ceará}} [[სეარა]]ს და {{flagicon|Piauí}} [[პიაუი]]ს შორის ({{BRA}}) * [[ლუბიკონი]]ს ტერიტორია მდინარეების [[პისი (მდინარე)|პისის]] და [[ატაბასკა (მდინარე)|ატბასაკას]]ს ჩრიდილოეთით ({{CAN}}). * [[ლაბრადორი#საზღვრის დავა|სამხრეთ ლაბრადორის ნაპირი]]: {{flagicon|Quebec}} [[კვებეკი]] და '''{{flagicon|Newfoundland and Labrador}} [[ნიუფაუნდლენდი და ლაბრადორი]]''' ({{CAN}}). (ეს იყო ადრე საერთაშორისო სადავო ტერიტორია კანადასა (რომელიც მოიცავს კვებეკს) და ნიუფაუნდლენდს (იმ დროს ცალკე ქვეყანა) შორის. კანადამ მიიღო ამ ტერიტორიაზე საზღვრი, თუმცა კვებეკის ტერიტორია ამ მიწას მაინც არ თმობს. ) * დიდი ტერიტორია [[იუკატანის ნახევარკუნძული|იუკატანის ნახევარკუნძულზე]]. დავა მიმდინარეობს მექსიკის შტატებს {{flagicon|Campeche}} [[კამპეჩე (შტატი)|კემპჩეს]] და {{flagicon|Quintana Roo}} [[კინტანა-როო (შტატი)|კინტანა-როოს]] შორის ({{MEX}}). * [[ჩრდილოეთი კოსოვო]]: თეორიულად მართავს გაეროს ადმინისტრაცია, თუმცა ამ ტერიტორიას დე-ფაქტოდ {{SRB}} აკონტროლებს. * ერთი მილი ტერიტორია 35 პარალელის გასწვრივ: {{flagicon|Georgia (U.S. state)}} [[ჯორჯია]] და {{flagicon|Tennessee}} [[ტენესი]]<ref>"[http://www.wsmv.com/politics/15275906/detail.html Lawmakers Say Part Of Tenn. Belongs To Ga.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090829011423/http://www.wsmv.com/politics/15275906/detail.html |date=2009-08-29 }}", [[WSMV-TV]], February 11, 2008</ref><ref> Shaila Dewan, [http://www.nytimes.com/2008/02/22/us/22water.html?em&ex=1203829200&en=9fe2c2ffaf5be75a&ei=5087%0A Georgia Claims a Sliver of the Tennessee River], ''The New York Times'', February 22, 2008</ref> ({{USA}}). == არაღიარებული ქვეყნები == {{მთავარი|არაღიარებული ქვეყნების სია}} {| class="wikitable" |- ! ტერიტორია ! მხარეები ! შენიშვნები |- | [[აფხაზეთი]] | {{flagicon|Abkhazia}} [[აფხაზეთი|აფხაზეთის რესპუბლიკა]]<br>'''{{GEO}}''' | |- | [[ბუტანი]]ს აღმოსავლეთი ნაწილი | '''{{BTN}}'''<br>{{PRC}} (ჩინეთის რესპუბლიკა) | |- | [[ჩრდილოეთ კვიპროსი]] | '''{{flagicon|Turkish Republic of Northern Cyprus}} [[ჩრდილოეთ კვიპროსი|ჩრდილოეთ კვიპროსის თურქული პესპუბლიკა]]'''<br>{{CYP}} | |- | [[კონტინენტური ჩინეთი]] (მოიცავს [[ტიბეტი|ტიბეტს]] და [[სინძიანი|სინძიანს]]) | '''{{PRC}}'''<br>{{TWN}} (ჩინეთის რესპუბლიკა) | |- | მოლდოვას კონტროლირებადი [[დუბოსარი]]ს ოლქი | '''{{MDA}}'''<br>{{flagicon|Transnistria}} [[დნესტრისპირეთი|დნესტრისპირეთის მოლდოვური რესპუბლიკა]] | |- | [[აღმოსავლეთი იერუსალიმი]] | '''{{ISR}}'''<br>{{PSE}} | |- | [[ტივერიადი (ტბა)|ტივერიადის ტბის]] ჩრდილოეთი სანაპირო. | '''{{ISR}}'''<br>{{SYR}} | 1950-1967 წლებში სირიამ მოახდინა ამ ტერიტორიის ოკუპირება. [[ექვსდღიანი ომი]]ს შემდეგ ეს ტერიტორია კვლავ ისრაელს დაუბრუნდა. | |- | [[გოლანის მაღლობი]] | '''{{ISR}}'''<br>{{SYR}} | |- | [[გიგიტ-ბალისტანი]]ს მცირე ტერიტორია | '''{{PAK}}'''<br>{{PRC}} | |- | [[დიდი უსურისკის კუნძული]] | '''{{RUS}}'''<br>{{PRC}} | 2004 წელს გაიყო ეს ტერიტორია ჩინეთსა და რუსეთს შორის |- | [[პალესტინა]] | '''{{ISR}}'''<br>{{PSE}} | [[ჰამასი]] ამჟამად დე-ფაქტო კონტროლს ახორციელებს [[ღაზის სექტორი|ღაზის სექტორზე]]. პალესტინასა და ისრაელს შორის გაფორმებულია [[ოსლოს ხელშეკრულება]]. |- | [[კაჩინი (შტატი)|კაჩინი]] | '''{{BIR}}'''<br>{{PRC}} | [[გალიგონგის მთები]]ს ჩრდილოეთი ნაწილი ([[:zh:高黎貢山|高黎貢山]]) [[იუნანი]]ს დასავლეთით |- | 106,40 კვადრატული კილომეტრი ჩინური ტერიტორია ყაზახეთში | '''{{KAZ}}'''<br>{{PRC}} | |- | [[კოსოვო]] | ''{{SRB}}''<br>''{{KOS}}'' | |- | [[კუტუზოვი (კუნძული)|კუნძული კუტუზოვი]] | '''{{RUS}}'''<br>{{PRC}} | |- | [[ლაჩინის კორიდორი]] | '''{{flagicon|Nagorno-Karabakh Republic}} [[მთიანი ყარაბაღის რესპუბლიკა]]'''<br>{{AZE}} | |- | [[მთიანი ყარაბაღის რესპუბლიკა|მთიანი ყარაბაღი]] | '''{{flagicon|Nagorno-Karabakh Republic}} [[მთიანი ყარაბაღის რესპუბლიკა]]'''<br>{{AZE}} | |- | [[პამირის მთები]] (დასავლეთით [[სინძიანი]])<br>(ჩრდილოეთი და ცენტრალური ტერიტორია) | '''{{TJK}}'''<br>{{PRC}} | |- | [[პამირის მთები]] (დასავლეთით [[სინძიანი]])<br>(სამხრეთი ტერიტორია) | '''{{AFG}}'''<br>{{PRC}} | |- | [[რასონი]] | '''{{PRK}}'''<br>{{PRC}} | |- | [[შებაა]] | '''{{ISR}}'''<br>{{SYR}}<br>{{LBN}} | |- | [[თექვსმეტი სოფელი მდინარე ამურის აღმოსავლეთით]] | '''{{RUS}}'''<br>{{PRC}} | |- | [[სომალილენდი]] | '''{{flagicon|Somaliland}} [[სომალილენდი]]'''<br>{{SOM}} | |- | [[სამხრეთი ოსეთი]] | '''{{flagicon|South Ossetia}} [[სამხრეთი ოსეთი|სამხრეთ ოსეთის რესპუბლიკა]]'''<br>{{GEO}} | ნახეთ ''[[რუსეთ-საქართველოს ომი (2008)]]'' | |- | საზღვრის გამშვები პუნქტი [[სტრომვილია]] | '''{{UK}}'''<br>'''{{flagicon|Turkish Republic of Northern Cyprus}} [[ჩრდილოეთ კვიპროსი|ჩრდილოეთ კვიპროსის თურქული რესპუბლიკა]]''' | ბრიტანეთის სუვერენული სამხედრო ბაზა |- | [[ტაივანი]]<br>[[პენჰუ]]<br>[[კონმენი]]<br>[[მატსუს კუნძულები]]<br>[[პრატასის კუნძული]] | '''{{TWN}} (ჩინეთის რესპუბლიკა)'''<ref>''[[s:Additional Articles of the Constitution of the Republic of China|Additional Articles of the Constitution of the Republic of China]]'', Article 9, Section 2</ref><br>{{PRC}}<ref>''[[s:Constitution of the People's Republic of China|Constitution of the People's Republic of China]]'', Preamble</ref> | |- | [[დნესტრისპირეთი]] | '''{{Flagicon|Transnistria}} [[დნესტრისპირეთი|დნესტრისპირეთის მოლდოვური რესპუბლიკა]]'''<br>{{MDA}} | |- | [[ტუვა]] | '''{{RUS}}'''<br>{{PRC}} | |- | [[ვარნიცა]], [[კოპანსა]] და [[ბენდერნი]] | '''{{MDA}}'''<br>{{Flagicon|Transnistria}} [[დნესტრისპირეთი|დნესტრისპირეთის მოლდოვური რესპუბლიკა]] | |- | [[დასავლეთ სანაპირო]] (ისრაელში ეძახიან [[იუდეა და სამარია]]) | '''{{ISR}}'''<br>'''{{PSE}}''' | ნახეთ: ''[[ისრაელ-პალესტინის კონფლიქტი]]'' |- | [[დასავლეთი საჰარა]] | '''{{MAR}}'''<br>{{flagicon|Sahrawi Arab Democratic Republic}} [[საჰარის არაბთა დემოკრატიული რესპუბლიკა]] | გაეროს მიერ ეს ტერიტორია სუვერენულად მიჩნეული არ არის. |} == იხილეთ აგრეთვე == * [[ქვეყნების სია]] * [[დამოუკიდებელი ტერიტორიების სია]] * [[ქვეყნების ადმინისტრაციული დაყოფის სია]] * [[ტერიტორიული პრეტენზიები არქტიკაში]] == სქოლიო == {{სქოლიო}} {{DEFAULTSORT:List Of Territorial Disputes}} [[კატეგორია:სადავო ტერიტორიები|*| ]] 4tk5yh0syatz73hwn3dp5cc4aqdlgxk 0 133430 4408936 4099369 2022-08-19T01:56:07Z InternetArchiveBot 124291 [[ვიკიპედია:გადამოწმებადობა|შემოწმების]] მიზნით 1 წიგნის დამატება (20220818)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა სამხედრო კონფლიქტი |სურათი=[[ფაილი:Scene from recreation of Battle of Naseby.jpg|250px]] |სათაური=ნასების ბრძოლის სცენა (თანამედროვე რეკონსტრუქცია) |კონფლიქტი= ნასების ბრძოლა |ნაწილი= |თარიღი=[[14 ივნისი]] [[1645]] |მდებარეობა=ნასები |no-location-property=yes |შედეგი=მრგვალთავიანების გამარჯვება |ტერიტორია= |მხარე1={{დროშა|ინგლისი}} |მხარე2=[[ფაილი:Flag of the Commonwealth (1649-1651).svg|22px]] [[ინგლისის რესპუბლიკა]] |მეთაური1=[[ჩარლზ I (ინგლისი)|ჩარლზ I]]<br />[[პრინც რუპერტი]] |მეთაური2=[[თომას ფეარფაქსი]]<br />[[ოლივერ კრომველი]] |ძალა1='''8,000''':<br />3,300 ქვეითი<br />4,100 ცხენოსანი |ძალა2='''13,500'''<br /> 6,000 ცხენოსანი<br />500 [[დრაგუნი]]<br />7,000 ქვეითი |დანაკარგები1=400 მოკლული და დაჭრილი |დანაკარგები2=1,000 მოკლული<br />5,000 დაჭრილი}} '''ნასების ბრძოლა''' ([[1645]] წლის [[14 ივნისი]]) — მნიშვნელოვანი ბრძოლა [[ინგლისის რევოლუცია|ინგლისის სამოქალაქო ომში]]. «[[კავალერები]]ს» ჯარი შეადგენდა 8,000 ჯარისკაცს, ხოლო [[მრგვალთავიანები]]ს ჯარში თითქმის ორჯერ უფრო მეტი ადამიანი შედიოდა. [[ჩარლზ I (ინგლისი)|ჩარლზ I]] ხედავდა რომ უპირატესობა მრგვალთავიანების მხარეს იყო, თუმცა [[პრინც რუპერტი]] მოითხოვდა ბრძოლის დაწყებას და ამტკიცებდა რომ მათი ჯარის შეიარაღება ბევრად სჯობდა მოწინააღმდეგეთა აღჭურვილობას. საბოლოოდ ამ ბრძოლაში მრგვალთავიანებმა გაიმარჯვეს. == იხილეთ აგრეთვე == *[[ინგლისის რევოლუცია]] == ლიტერატურა == *{{cite book|last=Rogers|first=H.C.B.|title=Battles and Generals of the Civil Wars|publisher=Seeley Service & Co.|year=1968}} *{{cite book|last=Stoyle|first=Mark|title=Soldiers and Strangers. An Ethnic History of the English Civil War|url=https://archive.org/details/soldiersstranger0000stoy|location=Yale|publisher=Yale University Press|year=2005|isbn=0-300-10700-5}} == რესურსები ინტერნეტში == *[http://www.battlefieldstrust.com/resource-centre/civil-war/battleview.asp?BattleFieldId=51 Battlefields Trust Resource Centre] *[http://www.british-civil-wars.co.uk/military/1645-leicester-naseby.htm British Civil Wars site] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080509100109/http://www.british-civil-wars.co.uk/military/1645-leicester-naseby.htm |date=2008-05-09 }} {{ესკიზი-დიდი ბრიტანეთი}} [[კატეგორია:ინგლისის რევოლუცია]] [[კატეგორია:ინგლისის ბრძოლები]] [[კატეგორია:XVII საუკუნის ბრძოლები]] nczz8gl2p75elhkfoo7l1n53k6wit09 0 135224 4408805 4400097 2022-08-18T19:45:17Z 109.172.165.121 /* მინსკის მოზარდ მაყურებელთა თეატრი */ wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა პიროვნება | სახელი = დიმიტრი ხვთისიაშვილი | მშობსახელი = | პორტრეტი = Dimitri–khvtisiashvili.jpg | ფოტოს სიგანე = 200პქ | საქმიანობა = რეჟისორი, მსახიობი | დაბ თარიღი = {{დაბადების თარიღი და ასაკი|1968|04|22}} | დაბ ადგილი = [[თბილისი]] | გარდ თარიღი = | გარდ ადგილი = | განათლება = |მოქალაქეობა = საქართველო |დაკრ ადგილი = |ეროვნება = ქართველი |მამა = |დედა = ნონა როგავა |მეუღლეები = ხათუნა კიკვაძე |შვილები = ზურაბი (2001), ირაკლი (2002), ლევანი (2009) |ჯილდოები = წლის საუკეთესო ახალგაზრდა რეჟისორის პრემია – 2000 წ. |სხვადასხვა }} '''დიმიტრი ხვთისიაშვილი''' (დ. [[22 აპრილი]], [[1968]], [[თბილისი]], [[საქართველოს სსრ]], [[სსრკ]]) — [[ქართველები|ქართველი]] რეჟისორი, მსახიობი. == ბიოგრაფია == დიმიტრი ხვთისიაშვილი დაიბადა 1968 წლის 22 აპრილს. 1989 წელს დაამთავრა [[შოთა რუსთაველის სახელობის თეატრისა და კინოს უნივერსიტეტი]]ს სამსახიობო ფაკულტეტი. [[2003]] წელს ამავე უნივერსიტეტის სარეჟისორო ფაკულტეტი. (პედაგოგები [[ლილი იოსელიანი]], [[გიგა ლორთქიფანიძე]]). 2014 წელს დაამთავრა ამავე უნივერსიტეტის დოქტორანტურა. 2015 წლის 30 ნოემბერს დაიცვა დისერტაცია თემაზე „მსახიობის აღზრდის პედაგოგიური საფუძვლების ინტერპრეტირების საკითხისათვის“. მიენიჭა თეატრალური ხელოვნების დოქტორის ხარისხი. 1989–1996 წლებში იყო [[მარჯანიშვილის თეატრი]]ს მსახიობი. 1996–2000 წლებში [[ზუგდიდის თეატრი]]ს სამხატვრო ხელმძღვანელი. 2000–2003 წლებში იყო [[ვერიკო ანჯაფარიძის ერთი მსახიობის თეატრი|ვერიკო ანჯაფარიძისა]] და [[მერაბ კოსტავას სახელობის თეატრი|მერაბ კოსტავას სახელობის თეატრების]] დამდგმელი რეჟისორი. 1989 წლიდან დღემდე ეწევა პედაგოგიურ მოღვაწეობას თეატრისა და კინოს უნივერსიტეტში, არის პროფესორი. თეატრალური ხელოვნების დოქტორი. 1999–2014 წლებში მუშაობდა სამაუწყებლო კომპანია [[რუსთავი 2]]-ის გახმოვანების სტუდიის მთავარ პროდიუსერად. 2010–2012 წლებში იყო მარჯანიშვილის თეატრის დამდგმელი რეჟისორი. 2012 წლიდან დღემდე არის [[ნოდარ დუმბაძის სახელობის მოზარდ მაყურებელთა თეატრი]]ს სამხატვრო ხელმძღვანელი. ცალკეულ დადგმებს ახორციელებს საქართველოს სხვადასხვა თეატრებში. დედა – ნონა როგავა, მეუღლე – ხათუნა კიკვაძე, შვილები: ზურაბი (2001), ირაკლი (2002), ლევანი (2009). == დადგმული სპექტაკლები == === მოზარდ მაყურებელთა თეატრი === * [[დავით კლდიაშვილი]], „ირინეს ბედნიერება“ * [[აკაკი წერეთელი]], „ბაში-აჩუკი“ * ძმები გრიმები, „ფიფქია და 7 ჯუჯა“ * [[გიორგი ნახუცრიშვილი]], „ნაცარქექია“ * დოდო ხურცილავა, დიმიტრი ხვთისიაშვილი „ხუთკუნჭულა“ * ნოდარ დუმბაძე, გიგა ლორთქიფანიძე „მე ვხედავ მზეს“ * ძმები გრიმები, „პრინცესა, ბაყაყი, ჰენზელი და გრეტელი“ * [[ალექსანდრე სტაროტორჟსკი]], [[ლარისა ტიტოვა]] „ახალი წლის ღამის კოსმიური სტუმრები“ * [[რევაზ მიშველაძე]], „არ დამივიწყო“ * [[თამაზ ბაძაღუა]], „ღამე და თუთიყუში“ * [[უილიამ შექსპირი]], „აურზაური არაფრის გამო“ * ნილ საიმონი, „მგზნებარე შეყვარებული“ * მიუზიკლი, „ურჩხული და ლამაზმანი“ * ილია ჭავჭავაძე, „მგზავრის წერილები“ * დიმიტრი ხვთისიაშვილი „შოუ ზღაპართა ქვეყანაში“ * ელგუჯა მარღია, „ომარ ხაიამ, შეიწყალე ჩემი რობაი“ * მიუზიკლი, „ალადინი“ * ნილ საიმონი, „ბილოქსი ბლუზი“ * არტურ მილერი „სეილემის პროცესი“ * მამუკა სალუქვაძე, „სიმარტოვე“ * ხალხური, „რწყილი და ჭიანჭველა“ (გია მარღანიასთან ერთად) — შალვა დადიანის სახელობის პრემია (2019) * ანანო მირიანაშვილი, დიმიტრი ხვთისიაშვილი „სარა ბარა ბზია ბზბოიტ, ანუ მე შენ მიყვარხარ“ * ოტია იოსელიანი „ექვსი შინაბერა და ერთი მამაკაცი“ * დიუმანუა, დენერი „დონ სეზარ დე ბაზანი“ * კარლო გოლდონი „ჭორიკანა ქალები“ === მარჯანიშვილის თეატრი === * ჯემალ მონიავა „ინოლა“ * [[თამარ ბართაია]], „პეიზაჟს აკლია სითბო“ * [[ალეხანდრო კასონა]], „ეუხენა ბალბოა“ ([[ლევან წულაძე]]სთან ერთად) * [[ილია ჭავჭავაძე]], „მგზავრის წერილები“ ([[თემურ ჩხეიძე]]სთან ერთად) * [[ჰუსეინბალა მირალამოვი]], „მე დავბრუნდები“ * [[გურამ ბათიაშვილი]], „კოტე მარჯანიშვილი“ (ლევან წულაძესთან ერთად) * [[დავით კლდიაშვილი]], „ქამუშაძის გაჭირვება“ === ზუგდიდის თეატრი === * რევაზ თაბუკაშვილი, „რას იტყვის ხალხი“ * დიმიტრი ხვთისიაშვილი „ჰოპლა, ჩვენ ვცოცხლობთ“ (ლიტერატურულ-მუსიკალური კომპოზიცია) * [[ჯემალ მონიავა]] „ჯვარცმული ბედნიერება“ (რუსთავის საერთაშორისო თეატრალურ ფესტივალზე „ოქროს ნიღაბი“ (1996), პრემია ნომინაციაში – პატრიოტულ თემაზე შექმნილი საუკეთესო სპექტაკლისათვის) * ლაშა თაბუკაშვილი, „მაგრამ უფლება არ მოუცია“ * მამუკა სალუქვაძე, „სიმარტოვე“ * კიტა ბუაჩიძე, „ეზოში ავი ძაღლია“ * ოთარ ბაღათურია, „ამიკო“ (2000 წელს ყოველწლიური პრემია – წლის საუკეთესო ახალგაზრდა რეჟისორი) * [[ირაკლი სოლომანაშვილი]], „იყო ერთი სოფელი“ * ნილ საიმონი „მგზნებარე შეყვარებული“ === ერთი მსახიობის თეატრი === * [[კოტე მახარაძე]], „აისბერგი თიკუნით — სტალინი“ * [[თამაზ ბაძაღუა]], „ღამე და თუთიყუში“ === თეატრალური სარდაფი === * [[როდიონ ბელეცკი]], „ახალგაზრდები“ * [[ლალი როსება]], „პრემიერა“ === კოსტავას თეატრი === * [[ჯაბა იოსელიანი]], „სტუმარი“ * [[არტურ მილერი]], „მძიმე განსაცდელი“ === სასწავლო თეატრი === * ლალი როსება, „სიყვარულის მზე“ * კლოდ ფორტიუნო, „მართვის მოწმობა“ * [[შადიმან შამანაძე]], „ღია შუშაბანდი“ * [[თამაზ ჭილაძე]], „როლი დამწყები მსახიობი გოგონასათვის“ * ლალი როსება, „პრემიერა“ * [[შალვა დადიანი]], „გუშინდელნი“ * არტურ მილერი, „მძიმე განსაცდელი“ * თამარ ბართაია, „კაფე ძველ გამზირზე“ * [[ედუარდო დე ფილიპო]], „მილიონერი ნეაპოლი“ * დავით კლდიაშვილი „ირინეს ბედნიერება“ (გიორგი ქანთარიასთან ერთად) * ჯონ ბოიტონ პრისტლი „ვერცხლის ქორწილი“ (გიორგი ქანთარიასთან ერთად" * ბრანისლავ ნუშიჩი, „საეჭვო პიროვნება“ * ნილ საიმონი "მგზნებარე შეყვარებული" * კარლო გოლდონი "ჭორიკანა ქალები" === რუსთავის თეატრი === * [[კიტა ბუაჩიძე]], „ეზოში ავი ძაღლია“ * დავით კლდიაშვილი „ირინეს ბედნიერება“ === სოხუმის თეატრი === * [[ლალი როსება]], „პრემიერა“ === თბილისის პეტროს ადამიანის სახელობის სომხური თეატრი === * თამარ ბართაია, „მთავარი როლი“ === მინსკის მოზარდ მაყურებელთა თეატრი === * ნოდარ დუმბაძე, „მე ვხედავ მზეს“ * ო'ჰენრი "წითელკანიანთა ბელადი" === ოზურგეთის ა.წუწუნავას სახელობის თეატრი === * თამარ ბართაია, „მთავარი როლი“ === თბილისის ახმეტელის სახელობის თეატრი === * შადიმან შამანაძე, „ღია შუშაბანდი“ * დავით ტურაშვილი, „შავი კეტები“ * ლაშა ბუღაძე, „პანთეონი“ == როლები თეატრში == * [[ანტონ ჩეხოვი]] „სამი და“ (<small>სოლიონი</small>) რეჟ. [[ლილი იოსელიანი]] * [[დავით კლდიაშვილი]] „ქამუშაძის გაჭირვება“ (<small> ბეგლარ ჯინჭარაძე </small>) რეჟ. [[ოთარ ბაღათურია]] * [[ჯაბა იოსელიანი]]ს „საქართველოს უკანასკნელი დედოფალი“ (<small> ხრუსტალევსკი</small>) რეჟ. [[მედეა კუჭუხიძე]] * [[გრიგოლ რობაქიძე]] „გრაალის მცველნი“ (<small>ავალა</small>) რეჟ. [[დავით ანდღულაძე]] * [[ფრიდრიხ შილერი]] „ვერაგობა და სიყვარული“ (<small>პოლიციელი</small>) რეჟ. [[თემურ ჩხეიძე]] * [[გერჰარტ ჰაუპტმანი]] „მშვიდობის დღესასწაული“ (<small>რობერტ შოლცი</small>) რეჟ. ლილი იოსელიანი * [[გიორგი ნახუცრიშვილი]] „ნაცარქექია“ (<small>მოხუცი</small>) რეჟ. [[გოგი თოდაძე]] * [[კარლ გუცკოვი]] „ურიელ აკოსტა“ (<small>ვანებდენი, დე სილვას მსახური, მოცეკვავე </small>) რეჟ. [[კოტე მარჯანიშვილი]], აღდგენა: [[სოფიკო ჭიაურელი]]. * [[ტენესი უილიამსი]] „სურვილების ტრამვაი“ (<small> სტივი </small>) რეჟ. [[ბექა ქავთარაძე]] * ქაქუცა ბახუტაშვილი „ძველ სასამართლოში“ /„ძველი ვოდევილები“ (<small>მოსამართლე</small>) რეჟ. [[ვასო გოძიაშვილი]], აღდგენა: [[ელენე ყიფშიძე]]. == ფილმოგრაფია == * [[1991]]: „[[სიბრძნე სიცრუისა (ფილმი)|სიბრძნე სიცრუისა]]“ რეჟ. [[ნანა ხატისკაცი]] * [[1994]]: „[[იავნანა (ფილმი)|იავნანა]]“ რეჟ. [[ნანა ჯანელიძე]] * [[1996]]: „[[მიზერერე]]“ რეჟ. [[ზაზა ხალვაში]] * [[2016]]: „[[მძევლები]]“ რეჟ. [[რეზო გიგინეიშვილი]] * [[2020]]: „[[მშვენიერი ელენე]]“ რეჟ. [[გიორგი ოვაშვილი]] == წიგნები == * ლილი იოსელიანი, 2002 * გივი ბერიკაშვილი, 2008 * ქეთევან ხარშილაძე-ასსერი 60, 2011 * კახი კავსაძე (ხათუნა კიკვაძესთან ერთად), 2011 * სოხუმის დრამატული თეატრის 125-ე სეზონი, 2011 * ახმეტელის თეატრი 30 წლისაა, 2011 * თენგიზ არჩვაძე, 2013 * მოზარ მაყურებელთა თეატრის საიუბილეო ალბომი, 2018 * თამარ სხირტლაძე, 2019 * ნანი ჩიქვინიძე, 2019 * პავლე ნოზაძე, 2019 * ნუგზარ ყურაშვილი, 2019 * თამარ მამულაშვილი, 2019 * ნათელა მაჭავარიანი, 2019 * ოლღა არველაძე, 2019 * ნინო ლორთქიფანიძე, 2019 * ნელი ჯავახიშვილი, 2020 * მარიკა გოგიჩაიშვილი, 2020 * იოსებ მოლოდინაშვილი, 2020 * ნათელა პაატაშვილი, 2020 * სერგო შვედკოვი, 2020 * აივენგო ჭელიძე, 2021 == ჯილდოები, პრემიები და პრიზები == * [[1996]]: წლის საუკეთესო სპექტაკლი „ოქროს ნიღაბზე“ სპეტაკლისათვის „ჯვარცმული ბედნიერება“ * [[2000]]: წლის საუკეთესო ახალგაზრდა რეჟისორის პრემია * [[2018]]: ღირსების ორდენი * 2018: ილია ჭავჭავაძის სახელობის პრემია * 2018: ლილი იოსელიანის სახელობის პრემია * [[2019]]: შალვა დადიანის სახელობის პრემია * {{ფაქტი|[[2022]]: სანდრო ახმეტელის სახელობის პრემია|29|07|2022}} დიმიტრი ხვთისიაშვილის სპექტაკლებში მსახიობებმა [[ნანა ბუკია]]მ („ჯვარცმული ბედნიერება“), [[პეტრე წულაია]]მ („ამიკო“), [[მამუკა მუმლაძე]]მ, [[ოთარ კოვზირიძე]]მ და [[თეკლა დათებაშვილი|თეკლა დათებაშვილმა]] („ღია შუშაბანდი“), [[ქეთევან ხიტირი|ქეთი ხიტირმა]] („სეილემის პროცესი“ და „პრემიერა“), [[არჩილ სოლოღაშვილი|არჩილ სოლოღაშვილმა]] („სეილემის პროცესი“), [[ეკა ჩხეიძე]]მ („ეუხენა ბალბოა“), [[მარიამ ჩუხრუკიძე]]მ („პრემიერა“), [[ნიკა ნანიტაშვილი|ნიკა ნანიტაშვილმა]] („ბაში-აჩუკი“) ნიკოლოზ ფაიქრიძემ („ბილოქსი ბლუზი“), დავით ხახიძემ („აურზაური არაფრის გამო“) აიღეს წლის საუკეთესო მსახიობის პრემიები თეატრის მოღვაწეთა კავშირიდან და სტუდენტური ფესტივალებიდან. == ლიტერატურა == * {{წიგნი | ბმული = https://catalog.nplg.gov.ge/record=b4168719~S1*geo | სათაური = დიმიტრი ხვთისიაშვილი 50 : [თეატრის რეჟისორი<nowiki>]</nowiki> | ადგილი = თბილისი | წელი = 2018 | გვერდნი = 56}} == რესურსები ინტერნეტში == {{nplg ბიოგრაფია|00001563}} {{geocinema პიროვნება|5472}} * [http://khvtiso.narod.ru/index.html DIMITRI KHVTISIASHVILI – ACTOR AND DIRECTOR] {{DEFAULTSORT:ხვთისიაშვილი, დიმიტრი}} [[კატეგორია:დაბადებული 22 აპრილი]] [[კატეგორია:დაბადებული 1979]] [[კატეგორია:ქართველი რეჟისორები]] [[კატეგორია:ქართველი მსახიობები]] ggbj92gkb8ynkgujod7hyov34eyrqgw 4408833 4408805 2022-08-18T20:52:37Z გიო ოქრო 84301 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა პიროვნება | სახელი = დიმიტრი ხვთისიაშვილი | მშობსახელი = | პორტრეტი = Dimitri–khvtisiashvili.jpg | ფოტოს სიგანე = 200პქ | საქმიანობა = რეჟისორი, მსახიობი | დაბ თარიღი = {{დაბადების თარიღი და ასაკი|1968|04|22}} | დაბ ადგილი = [[თბილისი]] | გარდ თარიღი = | გარდ ადგილი = | განათლება = |მოქალაქეობა = საქართველო |დაკრ ადგილი = |ეროვნება = ქართველი |მამა = |დედა = ნონა როგავა |მეუღლეები = ხათუნა კიკვაძე |შვილები = ზურაბი (2001), ირაკლი (2002), ლევანი (2009) |ჯილდოები = წლის საუკეთესო ახალგაზრდა რეჟისორის პრემია – 2000 წ. |სხვადასხვა }} '''დიმიტრი ხვთისიაშვილი''' (დ. [[22 აპრილი]], [[1968]], [[თბილისი]], [[საქართველოს სსრ]], [[სსრკ]]) — [[ქართველები|ქართველი]] რეჟისორი, მსახიობი. == ბიოგრაფია == დიმიტრი ხვთისიაშვილი დაიბადა 1968 წლის 22 აპრილს. 1989 წელს დაამთავრა [[შოთა რუსთაველის სახელობის თეატრისა და კინოს უნივერსიტეტი]]ს სამსახიობო ფაკულტეტი. [[2003]] წელს ამავე უნივერსიტეტის სარეჟისორო ფაკულტეტი. (პედაგოგები [[ლილი იოსელიანი]], [[გიგა ლორთქიფანიძე]]). 2014 წელს დაამთავრა ამავე უნივერსიტეტის დოქტორანტურა. 2015 წლის 30 ნოემბერს დაიცვა დისერტაცია თემაზე „მსახიობის აღზრდის პედაგოგიური საფუძვლების ინტერპრეტირების საკითხისათვის“. მიენიჭა თეატრალური ხელოვნების დოქტორის ხარისხი. 1989–1996 წლებში იყო [[მარჯანიშვილის თეატრი]]ს მსახიობი. 1996–2000 წლებში [[ზუგდიდის თეატრი]]ს სამხატვრო ხელმძღვანელი. 2000–2003 წლებში იყო [[ვერიკო ანჯაფარიძის ერთი მსახიობის თეატრი|ვერიკო ანჯაფარიძისა]] და [[მერაბ კოსტავას სახელობის თეატრი|მერაბ კოსტავას სახელობის თეატრების]] დამდგმელი რეჟისორი. 1989 წლიდან დღემდე ეწევა პედაგოგიურ მოღვაწეობას თეატრისა და კინოს უნივერსიტეტში, არის პროფესორი. თეატრალური ხელოვნების დოქტორი. 1999–2014 წლებში მუშაობდა სამაუწყებლო კომპანია [[რუსთავი 2]]-ის გახმოვანების სტუდიის მთავარ პროდიუსერად. 2010–2012 წლებში იყო მარჯანიშვილის თეატრის დამდგმელი რეჟისორი. 2012 წლიდან დღემდე არის [[ნოდარ დუმბაძის სახელობის მოზარდ მაყურებელთა თეატრი]]ს სამხატვრო ხელმძღვანელი. ცალკეულ დადგმებს ახორციელებს საქართველოს სხვადასხვა თეატრებში. დედა – ნონა როგავა, მეუღლე – ხათუნა კიკვაძე, შვილები: ზურაბი (2001), ირაკლი (2002), ლევანი (2009). == დადგმული სპექტაკლები == === მოზარდ მაყურებელთა თეატრი === * [[დავით კლდიაშვილი]], „ირინეს ბედნიერება“ * [[აკაკი წერეთელი]], „ბაში-აჩუკი“ * ძმები გრიმები, „ფიფქია და 7 ჯუჯა“ * [[გიორგი ნახუცრიშვილი]], „ნაცარქექია“ * დოდო ხურცილავა, დიმიტრი ხვთისიაშვილი „ხუთკუნჭულა“ * ნოდარ დუმბაძე, გიგა ლორთქიფანიძე „მე ვხედავ მზეს“ * ძმები გრიმები, „პრინცესა, ბაყაყი, ჰენზელი და გრეტელი“ * [[ალექსანდრე სტაროტორჟსკი]], [[ლარისა ტიტოვა]] „ახალი წლის ღამის კოსმიური სტუმრები“ * [[რევაზ მიშველაძე]], „არ დამივიწყო“ * [[თამაზ ბაძაღუა]], „ღამე და თუთიყუში“ * [[უილიამ შექსპირი]], „აურზაური არაფრის გამო“ * ნილ საიმონი, „მგზნებარე შეყვარებული“ * მიუზიკლი, „ურჩხული და ლამაზმანი“ * ილია ჭავჭავაძე, „მგზავრის წერილები“ * დიმიტრი ხვთისიაშვილი „შოუ ზღაპართა ქვეყანაში“ * ელგუჯა მარღია, „ომარ ხაიამ, შეიწყალე ჩემი რობაი“ * მიუზიკლი, „ალადინი“ * ნილ საიმონი, „ბილოქსი ბლუზი“ * არტურ მილერი „სეილემის პროცესი“ * მამუკა სალუქვაძე, „სიმარტოვე“ * ხალხური, „რწყილი და ჭიანჭველა“ (გია მარღანიასთან ერთად) — შალვა დადიანის სახელობის პრემია (2019) * ანანო მირიანაშვილი, დიმიტრი ხვთისიაშვილი „სარა ბარა ბზია ბზბოიტ, ანუ მე შენ მიყვარხარ“ * ოტია იოსელიანი „ექვსი შინაბერა და ერთი მამაკაცი“ * დიუმანუა, დენერი „დონ სეზარ დე ბაზანი“ * კარლო გოლდონი „ჭორიკანა ქალები“ === მარჯანიშვილის თეატრი === * ჯემალ მონიავა „ინოლა“ * [[თამარ ბართაია]], „პეიზაჟს აკლია სითბო“ * [[ალეხანდრო კასონა]], „ეუხენა ბალბოა“ ([[ლევან წულაძე]]სთან ერთად) * [[ილია ჭავჭავაძე]], „მგზავრის წერილები“ ([[თემურ ჩხეიძე]]სთან ერთად) * [[ჰუსეინბალა მირალამოვი]], „მე დავბრუნდები“ * [[გურამ ბათიაშვილი]], „კოტე მარჯანიშვილი“ (ლევან წულაძესთან ერთად) * [[დავით კლდიაშვილი]], „ქამუშაძის გაჭირვება“ === ზუგდიდის თეატრი === * რევაზ თაბუკაშვილი, „რას იტყვის ხალხი“ * დიმიტრი ხვთისიაშვილი „ჰოპლა, ჩვენ ვცოცხლობთ“ (ლიტერატურულ-მუსიკალური კომპოზიცია) * [[ჯემალ მონიავა]] „ჯვარცმული ბედნიერება“ (რუსთავის საერთაშორისო თეატრალურ ფესტივალზე „ოქროს ნიღაბი“ (1996), პრემია ნომინაციაში – პატრიოტულ თემაზე შექმნილი საუკეთესო სპექტაკლისათვის) * ლაშა თაბუკაშვილი, „მაგრამ უფლება არ მოუცია“ * მამუკა სალუქვაძე, „სიმარტოვე“ * კიტა ბუაჩიძე, „ეზოში ავი ძაღლია“ * ოთარ ბაღათურია, „ამიკო“ (2000 წელს ყოველწლიური პრემია – წლის საუკეთესო ახალგაზრდა რეჟისორი) * [[ირაკლი სოლომანაშვილი]], „იყო ერთი სოფელი“ * ნილ საიმონი „მგზნებარე შეყვარებული“ === ერთი მსახიობის თეატრი === * [[კოტე მახარაძე]], „აისბერგი თიკუნით — სტალინი“ * [[თამაზ ბაძაღუა]], „ღამე და თუთიყუში“ === თეატრალური სარდაფი === * [[როდიონ ბელეცკი]], „ახალგაზრდები“ * [[ლალი როსება]], „პრემიერა“ === კოსტავას თეატრი === * [[ჯაბა იოსელიანი]], „სტუმარი“ * [[არტურ მილერი]], „მძიმე განსაცდელი“ === სასწავლო თეატრი === * ლალი როსება, „სიყვარულის მზე“ * კლოდ ფორტიუნო, „მართვის მოწმობა“ * [[შადიმან შამანაძე]], „ღია შუშაბანდი“ * [[თამაზ ჭილაძე]], „როლი დამწყები მსახიობი გოგონასათვის“ * ლალი როსება, „პრემიერა“ * [[შალვა დადიანი]], „გუშინდელნი“ * არტურ მილერი, „მძიმე განსაცდელი“ * თამარ ბართაია, „კაფე ძველ გამზირზე“ * [[ედუარდო დე ფილიპო]], „მილიონერი ნეაპოლი“ * დავით კლდიაშვილი „ირინეს ბედნიერება“ (გიორგი ქანთარიასთან ერთად) * ჯონ ბოიტონ პრისტლი „ვერცხლის ქორწილი“ (გიორგი ქანთარიასთან ერთად" * ბრანისლავ ნუშიჩი, „საეჭვო პიროვნება“ * ნილ საიმონი „მგზნებარე შეყვარებული“ * კარლო გოლდონი „ჭორიკანა ქალები“ === რუსთავის თეატრი === * [[კიტა ბუაჩიძე]], „ეზოში ავი ძაღლია“ * დავით კლდიაშვილი „ირინეს ბედნიერება“ === სოხუმის თეატრი === * [[ლალი როსება]], „პრემიერა“ === თბილისის პეტროს ადამიანის სახელობის სომხური თეატრი === * თამარ ბართაია, „მთავარი როლი“ === მინსკის მოზარდ მაყურებელთა თეატრი === * ნოდარ დუმბაძე, „მე ვხედავ მზეს“ * ო'ჰენრი „წითელკანიანთა ბელადი“ === ოზურგეთის ა.წუწუნავას სახელობის თეატრი === * თამარ ბართაია, „მთავარი როლი“ === თბილისის ახმეტელის სახელობის თეატრი === * შადიმან შამანაძე, „ღია შუშაბანდი“ * დავით ტურაშვილი, „შავი კეტები“ * ლაშა ბუღაძე, „პანთეონი“ == როლები თეატრში == * [[ანტონ ჩეხოვი]] „სამი და“ (<small>სოლიონი</small>) რეჟ. [[ლილი იოსელიანი]] * [[დავით კლდიაშვილი]] „ქამუშაძის გაჭირვება“ (<small> ბეგლარ ჯინჭარაძე </small>) რეჟ. [[ოთარ ბაღათურია]] * [[ჯაბა იოსელიანი]]ს „საქართველოს უკანასკნელი დედოფალი“ (<small> ხრუსტალევსკი</small>) რეჟ. [[მედეა კუჭუხიძე]] * [[გრიგოლ რობაქიძე]] „გრაალის მცველნი“ (<small>ავალა</small>) რეჟ. [[დავით ანდღულაძე]] * [[ფრიდრიხ შილერი]] „ვერაგობა და სიყვარული“ (<small>პოლიციელი</small>) რეჟ. [[თემურ ჩხეიძე]] * [[გერჰარტ ჰაუპტმანი]] „მშვიდობის დღესასწაული“ (<small>რობერტ შოლცი</small>) რეჟ. ლილი იოსელიანი * [[გიორგი ნახუცრიშვილი]] „ნაცარქექია“ (<small>მოხუცი</small>) რეჟ. [[გოგი თოდაძე]] * [[კარლ გუცკოვი]] „ურიელ აკოსტა“ (<small>ვანებდენი, დე სილვას მსახური, მოცეკვავე </small>) რეჟ. [[კოტე მარჯანიშვილი]], აღდგენა: [[სოფიკო ჭიაურელი]]. * [[ტენესი უილიამსი]] „სურვილების ტრამვაი“ (<small> სტივი </small>) რეჟ. [[ბექა ქავთარაძე]] * ქაქუცა ბახუტაშვილი „ძველ სასამართლოში“ /„ძველი ვოდევილები“ (<small>მოსამართლე</small>) რეჟ. [[ვასო გოძიაშვილი]], აღდგენა: [[ელენე ყიფშიძე]]. == ფილმოგრაფია == * [[1991]]: „[[სიბრძნე სიცრუისა (ფილმი)|სიბრძნე სიცრუისა]]“ რეჟ. [[ნანა ხატისკაცი]] * [[1994]]: „[[იავნანა (ფილმი)|იავნანა]]“ რეჟ. [[ნანა ჯანელიძე]] * [[1996]]: „[[მიზერერე]]“ რეჟ. [[ზაზა ხალვაში]] * [[2016]]: „[[მძევლები]]“ რეჟ. [[რეზო გიგინეიშვილი]] * [[2020]]: „[[მშვენიერი ელენე]]“ რეჟ. [[გიორგი ოვაშვილი]] == წიგნები == * ლილი იოსელიანი, 2002 * გივი ბერიკაშვილი, 2008 * ქეთევან ხარშილაძე-ასსერი 60, 2011 * კახი კავსაძე (ხათუნა კიკვაძესთან ერთად), 2011 * სოხუმის დრამატული თეატრის 125-ე სეზონი, 2011 * ახმეტელის თეატრი 30 წლისაა, 2011 * თენგიზ არჩვაძე, 2013 * მოზარ მაყურებელთა თეატრის საიუბილეო ალბომი, 2018 * თამარ სხირტლაძე, 2019 * ნანი ჩიქვინიძე, 2019 * პავლე ნოზაძე, 2019 * ნუგზარ ყურაშვილი, 2019 * თამარ მამულაშვილი, 2019 * ნათელა მაჭავარიანი, 2019 * ოლღა არველაძე, 2019 * ნინო ლორთქიფანიძე, 2019 * ნელი ჯავახიშვილი, 2020 * მარიკა გოგიჩაიშვილი, 2020 * იოსებ მოლოდინაშვილი, 2020 * ნათელა პაატაშვილი, 2020 * სერგო შვედკოვი, 2020 * აივენგო ჭელიძე, 2021 == ჯილდოები, პრემიები და პრიზები == * [[1996]]: წლის საუკეთესო სპექტაკლი „ოქროს ნიღაბზე“ სპეტაკლისათვის „ჯვარცმული ბედნიერება“ * [[2000]]: წლის საუკეთესო ახალგაზრდა რეჟისორის პრემია * [[2018]]: ღირსების ორდენი * 2018: ილია ჭავჭავაძის სახელობის პრემია * 2018: ლილი იოსელიანის სახელობის პრემია * [[2019]]: შალვა დადიანის სახელობის პრემია * {{ფაქტი|[[2022]]: სანდრო ახმეტელის სახელობის პრემია|29|07|2022}} დიმიტრი ხვთისიაშვილის სპექტაკლებში მსახიობებმა [[ნანა ბუკია]]მ („ჯვარცმული ბედნიერება“), [[პეტრე წულაია]]მ („ამიკო“), [[მამუკა მუმლაძე]]მ, [[ოთარ კოვზირიძე]]მ და [[თეკლა დათებაშვილი|თეკლა დათებაშვილმა]] („ღია შუშაბანდი“), [[ქეთევან ხიტირი|ქეთი ხიტირმა]] („სეილემის პროცესი“ და „პრემიერა“), [[არჩილ სოლოღაშვილი|არჩილ სოლოღაშვილმა]] („სეილემის პროცესი“), [[ეკა ჩხეიძე]]მ („ეუხენა ბალბოა“), [[მარიამ ჩუხრუკიძე]]მ („პრემიერა“), [[ნიკა ნანიტაშვილი|ნიკა ნანიტაშვილმა]] („ბაში-აჩუკი“) ნიკოლოზ ფაიქრიძემ („ბილოქსი ბლუზი“), დავით ხახიძემ („აურზაური არაფრის გამო“) აიღეს წლის საუკეთესო მსახიობის პრემიები თეატრის მოღვაწეთა კავშირიდან და სტუდენტური ფესტივალებიდან. == ლიტერატურა == * {{წიგნი | ბმული = https://catalog.nplg.gov.ge/record=b4168719~S1*geo | სათაური = დიმიტრი ხვთისიაშვილი 50 : [თეატრის რეჟისორი<nowiki>]</nowiki> | ადგილი = თბილისი | წელი = 2018 | გვერდნი = 56}} == რესურსები ინტერნეტში == {{nplg ბიოგრაფია|00001563}} {{geocinema პიროვნება|5472}} * [http://khvtiso.narod.ru/index.html DIMITRI KHVTISIASHVILI – ACTOR AND DIRECTOR] {{DEFAULTSORT:ხვთისიაშვილი, დიმიტრი}} [[კატეგორია:დაბადებული 22 აპრილი]] [[კატეგორია:დაბადებული 1979]] [[კატეგორია:ქართველი რეჟისორები]] [[კატეგორია:ქართველი მსახიობები]] jv4hheu8okubicqx1ihp6cz74s4j0dw 0 136265 4408964 4376097 2022-08-19T09:21:05Z Surprizi 14671 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა მეცნიერი}} '''პიერ კიური''' ({{lang-fr|Pierre Curie}}; დ. [[15 მაისი]], [[1859]] — გ. [[19 აპრილი]], [[1906]]) — [[ფრანგები|ფრანგი]] ფიზიკოსი, პიონერი [[კრისტალოგრაფია|კრისტალოგრაფიის]], [[მაგნეტიზმი]]ს, [[პიეზოელექტრული ეფექტი|პიეზოელექტრული]] მასალებისა და [[რადიაქტიული დაშლა|რადიოაქტიული დაშლის]] შესწავლაში. [[1903]] წელს მან მეუღლე [[მარი სკლოდოვსკა-კიური]]სა და [[ანრი ბეკერელი|ანრი ბეკერელთან]] ერთად [[ნობელის პრემია]] მიიღო [[ფიზიკა|ფიზიკის]] დარგში „პროფესორ ბეკერელის მიერ აღმოჩენილი რადიაციის ფენომენის შესწავლაში შეტანილი განსაკუთრებული წვლილის აღსანიშნად“. ==ბიოგრაფია== პიერ კიური დაიბადა 1859 წლის 15 მაისს პარიზში. მამამისი ეჟენ კიური იყო ექიმი, პროტესტანტი, წარმოშობით ელზასადან, დედა — კლერ დეპული, პიუტოელი ფაბრიკანტის ქალიშვილი. პიერის გონებრივი შესაძლებლობები არ იძლეოდა სკოლაში სიარულის შესაძლებლობას, რის გამოც მან დაწყებითი განათლება ოჯახში მიიღო. 14 წლის ასაკში მას აუყვანეს კერძო მასწავლებელი, რომელიც ამეცადინებდა მას ელემენტარულ და უმაღლეს მათემატიკაში, რომლის დაუფლების შემდეგაც პიერი გახდა საბუნებისმეტყველო მეცნიერების ბაკალავრი 16 წლის ასაკში. 1883 წელს პიერ კიურიმ დატოვა ქალაქი და ოჯახთან ერთად გარეუბანში დასახლდა. ==ლიტერატურა== *«Жизнь замечательных людей — Пьер и Мария Кюри», в. 5, Москва, 1959 * Eve Curie: ''Madame Curie'', [[Wien]] 1937, ISBN 3-596-22243-5 * Manfred Jacobi: ''Pierre Curie - ein Leben für die Forschung.'' Physik in unserer Zeit 37(3), S. 116–121 (2006), {{ISSN|0031-9252}} == რესურსები ინტერნეტში == {{commonscat-inline|Pierre Curie}} * [http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/articles/curie/index.html პიერისა და მარი კიურების ისტორია] * [http://www.aip.org/history/curie/pierre.htm პიერ კიურის ბიოგრაფია] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150216035509/http://www.aip.org/history/curie/pierre.htm |date=2015-02-16 }} [[ამერიკის ინსტიტუტი]]ს საიტზე * [http://www.nobel.se/physics/laureates/1903/pierre-curie-bio.html Official Nobel biography] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20040902034306/http://www.nobel.se/physics/laureates/1903/pierre-curie-bio.html |date=2004-09-02 }} * [http://www.nobel.se/physics/laureates/1903/index.html Pierre Curie's Nobel prize] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20040902032334/http://www.nobel.se/physics/laureates/1903/index.html |date=2004-09-02 }} * [http://alsos.wlu.edu/qsearch.aspx?browse=people/Curie,+Pierre Annotated bibliography for Pierre Curie from the Alsos Digital Library for Nuclear Issues] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060828135517/http://alsos.wlu.edu/qsearch.aspx?browse=people%2FCurie%2C+Pierre |date=2006-08-28 }} * [http://www.academie-sciences.fr/membres/in_memoriam/Curie/Curie_publi.htm Curie's publication in French Academy of Sciences papers] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071020225619/http://www.academie-sciences.fr/membres/in_memoriam/Curie/Curie_publi.htm |date=2007-10-20 }} * [http://himetop.wikidot.com/pierre-curie Some places and memories related to Pierre Curie] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{ნობელის პრემია 1903}} {{ნობელის პრემია ფიზიკაში}} {{ავტორიტეტული წყაროები}} {{DEFAULTSORT:კიური, პიერ}} [[კატეგორია:ფრანგი ფიზიკოსები]] [[კატეგორია:ფრანგი ათეისტები]] [[კატეგორია:ნობელის პრემიის ლაურეატები ანბანის მიხედვით]] fgre38toc5p7dzy3ogchkka9qzc5xkm 4408965 4408964 2022-08-19T09:22:05Z Surprizi 14671 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა მეცნიერი}} '''პიერ კიური''' ({{lang-fr|Pierre Curie}}; დ. [[15 მაისი]], [[1859]], [[პარიზი]], [[საფრანგეთი]] — გ. [[19 აპრილი]], [[1906]], იქვე) — [[ფრანგები|ფრანგი]] ფიზიკოსი, პიონერი [[კრისტალოგრაფია|კრისტალოგრაფიის]], [[მაგნეტიზმი]]ს, [[პიეზოელექტრული ეფექტი|პიეზოელექტრული]] მასალებისა და [[რადიაქტიული დაშლა|რადიოაქტიული დაშლის]] შესწავლაში. [[1903]] წელს მან მეუღლე [[მარი სკლოდოვსკა-კიური]]სა და [[ანრი ბეკერელი|ანრი ბეკერელთან]] ერთად [[ნობელის პრემია]] მიიღო [[ფიზიკა|ფიზიკის]] დარგში „პროფესორ ბეკერელის მიერ აღმოჩენილი რადიაციის ფენომენის შესწავლაში შეტანილი განსაკუთრებული წვლილის აღსანიშნად“. ==ბიოგრაფია== პიერ კიური დაიბადა 1859 წლის 15 მაისს პარიზში. მამამისი ეჟენ კიური იყო ექიმი, პროტესტანტი, წარმოშობით ელზასადან, დედა — კლერ დეპული, პიუტოელი ფაბრიკანტის ქალიშვილი. პიერის გონებრივი შესაძლებლობები არ იძლეოდა სკოლაში სიარულის შესაძლებლობას, რის გამოც მან დაწყებითი განათლება ოჯახში მიიღო. 14 წლის ასაკში მას აუყვანეს კერძო მასწავლებელი, რომელიც ამეცადინებდა მას ელემენტარულ და უმაღლეს მათემატიკაში, რომლის დაუფლების შემდეგაც პიერი გახდა საბუნებისმეტყველო მეცნიერების ბაკალავრი 16 წლის ასაკში. 1883 წელს პიერ კიურიმ დატოვა ქალაქი და ოჯახთან ერთად გარეუბანში დასახლდა. ==ლიტერატურა== *«Жизнь замечательных людей — Пьер и Мария Кюри», в. 5, Москва, 1959 * Eve Curie: ''Madame Curie'', [[Wien]] 1937, ISBN 3-596-22243-5 * Manfred Jacobi: ''Pierre Curie - ein Leben für die Forschung.'' Physik in unserer Zeit 37(3), S. 116–121 (2006), {{ISSN|0031-9252}} == რესურსები ინტერნეტში == {{commonscat-inline|Pierre Curie}} * [http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/articles/curie/index.html პიერისა და მარი კიურების ისტორია] * [http://www.aip.org/history/curie/pierre.htm პიერ კიურის ბიოგრაფია] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150216035509/http://www.aip.org/history/curie/pierre.htm |date=2015-02-16 }} [[ამერიკის ინსტიტუტი]]ს საიტზე * [http://www.nobel.se/physics/laureates/1903/pierre-curie-bio.html Official Nobel biography] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20040902034306/http://www.nobel.se/physics/laureates/1903/pierre-curie-bio.html |date=2004-09-02 }} * [http://www.nobel.se/physics/laureates/1903/index.html Pierre Curie's Nobel prize] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20040902032334/http://www.nobel.se/physics/laureates/1903/index.html |date=2004-09-02 }} * [http://alsos.wlu.edu/qsearch.aspx?browse=people/Curie,+Pierre Annotated bibliography for Pierre Curie from the Alsos Digital Library for Nuclear Issues] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060828135517/http://alsos.wlu.edu/qsearch.aspx?browse=people%2FCurie%2C+Pierre |date=2006-08-28 }} * [http://www.academie-sciences.fr/membres/in_memoriam/Curie/Curie_publi.htm Curie's publication in French Academy of Sciences papers] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071020225619/http://www.academie-sciences.fr/membres/in_memoriam/Curie/Curie_publi.htm |date=2007-10-20 }} * [http://himetop.wikidot.com/pierre-curie Some places and memories related to Pierre Curie] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{ნობელის პრემია 1903}} {{ნობელის პრემია ფიზიკაში}} {{ავტორიტეტული წყაროები}} {{DEFAULTSORT:კიური, პიერ}} [[კატეგორია:ფრანგი ფიზიკოსები]] [[კატეგორია:ფრანგი ათეისტები]] [[კატეგორია:ნობელის პრემიის ლაურეატები ანბანის მიხედვით]] r4rwyx77imp3dqt5161e9ou1x6ryrq1 4408970 4408965 2022-08-19T10:03:24Z Surprizi 14671 /* ბიოგრაფია */ wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა მეცნიერი}} '''პიერ კიური''' ({{lang-fr|Pierre Curie}}; დ. [[15 მაისი]], [[1859]], [[პარიზი]], [[საფრანგეთი]] — გ. [[19 აპრილი]], [[1906]], იქვე) — [[ფრანგები|ფრანგი]] ფიზიკოსი, პიონერი [[კრისტალოგრაფია|კრისტალოგრაფიის]], [[მაგნეტიზმი]]ს, [[პიეზოელექტრული ეფექტი|პიეზოელექტრული]] მასალებისა და [[რადიაქტიული დაშლა|რადიოაქტიული დაშლის]] შესწავლაში. [[1903]] წელს მან მეუღლე [[მარი სკლოდოვსკა-კიური]]სა და [[ანრი ბეკერელი|ანრი ბეკერელთან]] ერთად [[ნობელის პრემია]] მიიღო [[ფიზიკა|ფიზიკის]] დარგში „პროფესორ ბეკერელის მიერ აღმოჩენილი რადიაციის ფენომენის შესწავლაში შეტანილი განსაკუთრებული წვლილის აღსანიშნად“. ==ბიოგრაფია== პიერ კიური დაიბადა 1859 წლის 15 მაისს პარიზში. მამამისი ეჟენ კიური იყო ექიმი, პროტესტანტი, წარმოშობით ელზასადან, დედა — კლერ დეპული, პიუტოელი ფაბრიკანტის ქალიშვილი. პიერის გონებრივი შესაძლებლობები არ იძლეოდა სკოლაში სიარულის შესაძლებლობას, რის გამოც მან დაწყებითი განათლება ოჯახში მიიღო. 14 წლის ასაკში მას აუყვანეს კერძო მასწავლებელი, რომელიც ამეცადინებდა მას ელემენტარულ და უმაღლეს მათემატიკაში, რომლის დაუფლების შემდეგაც პიერი გახდა საბუნებისმეტყველო მეცნიერების ბაკალავრი 16 წლის ასაკში. პ. კიური ჯერ კიდევ ახალგაზრდა იყო, როცა ის გახდა ფიზიკური განყოფილების სტუდენტი. სორბონაში ის უსმენდა ლექციებს და მონაწილეობას ღებულობდა პრაქტიკულ გაკვეთილებზე. მას ასევე ჰქონდა წვდომა ფარმაცევტულ ინსტიტუტში პროფესორ ლერის ლაბორატორიაში, სადაც ის იყო ფიზიკის კათედრის ასისტენტის დამხმარე. პ. კიურიმ მიიღო ფიზიკის ლიცენციატის ხარისხი 18 წლის ასაკში. მისი მუშაობისას მან მიქცია უმაღლესი კვლევითი ინსტიტუტის ლაბორატორიის დირექტორის დეზენისა და იმავე ლაბორატორიის დირექტორის თანაშემწის მუტონის ყურადღება. 1878 წელს პ. კიური დაინიშნა დეზენის ასისტენტად პარიზის უნივერსიტეტში ბუნებისმეტყველების ფაკულტეტზე. აქ ის ხუთი წლის მანძილზე სრულად იყო დაკავებული ექსპერიმენტებით. მისი პირველი ნაშრომი, რომელიც მან დეზენთან თანამშრომლობით შედგა იყო თერმოელექტრული ელემენტისა და ლითონის ძაფის ბადით საშუალებით სითბური ტალღების სიგრძის განსაზღვრა. შემდგომ კიურიმ მის ძასთან ერთად დაიწყო კრისტალებთან მუშაობა. ეს უკანასკნელი კი გამოცდების ჩაბარების შემდეგ იყო სორბონის უნივერისტეტის მინეროლოგიის ლაბორატორიაში ფრიგელის ასისტენტი. ძმების ურთიერთთანამშრომლობით აღმოჩენილ იქნა [[პიეზოელექტროობა]]. ==ლიტერატურა== *«Жизнь замечательных людей — Пьер и Мария Кюри», в. 5, Москва, 1959 * Eve Curie: ''Madame Curie'', [[Wien]] 1937, ISBN 3-596-22243-5 * Manfred Jacobi: ''Pierre Curie - ein Leben für die Forschung.'' Physik in unserer Zeit 37(3), S. 116–121 (2006), {{ISSN|0031-9252}} == რესურსები ინტერნეტში == {{commonscat-inline|Pierre Curie}} * [http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/articles/curie/index.html პიერისა და მარი კიურების ისტორია] * [http://www.aip.org/history/curie/pierre.htm პიერ კიურის ბიოგრაფია] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150216035509/http://www.aip.org/history/curie/pierre.htm |date=2015-02-16 }} [[ამერიკის ინსტიტუტი]]ს საიტზე * [http://www.nobel.se/physics/laureates/1903/pierre-curie-bio.html Official Nobel biography] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20040902034306/http://www.nobel.se/physics/laureates/1903/pierre-curie-bio.html |date=2004-09-02 }} * [http://www.nobel.se/physics/laureates/1903/index.html Pierre Curie's Nobel prize] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20040902032334/http://www.nobel.se/physics/laureates/1903/index.html |date=2004-09-02 }} * [http://alsos.wlu.edu/qsearch.aspx?browse=people/Curie,+Pierre Annotated bibliography for Pierre Curie from the Alsos Digital Library for Nuclear Issues] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060828135517/http://alsos.wlu.edu/qsearch.aspx?browse=people%2FCurie%2C+Pierre |date=2006-08-28 }} * [http://www.academie-sciences.fr/membres/in_memoriam/Curie/Curie_publi.htm Curie's publication in French Academy of Sciences papers] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071020225619/http://www.academie-sciences.fr/membres/in_memoriam/Curie/Curie_publi.htm |date=2007-10-20 }} * [http://himetop.wikidot.com/pierre-curie Some places and memories related to Pierre Curie] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{ნობელის პრემია 1903}} {{ნობელის პრემია ფიზიკაში}} {{ავტორიტეტული წყაროები}} {{DEFAULTSORT:კიური, პიერ}} [[კატეგორია:ფრანგი ფიზიკოსები]] [[კატეგორია:ფრანგი ათეისტები]] [[კატეგორია:ნობელის პრემიის ლაურეატები ანბანის მიხედვით]] 0vxa1jhky9pfbbai0a7z6t14364qj28 4408971 4408970 2022-08-19T10:04:33Z Surprizi 14671 /* ბიოგრაფია */ wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა მეცნიერი}} '''პიერ კიური''' ({{lang-fr|Pierre Curie}}; დ. [[15 მაისი]], [[1859]], [[პარიზი]], [[საფრანგეთი]] — გ. [[19 აპრილი]], [[1906]], იქვე) — [[ფრანგები|ფრანგი]] ფიზიკოსი, პიონერი [[კრისტალოგრაფია|კრისტალოგრაფიის]], [[მაგნეტიზმი]]ს, [[პიეზოელექტრული ეფექტი|პიეზოელექტრული]] მასალებისა და [[რადიაქტიული დაშლა|რადიოაქტიული დაშლის]] შესწავლაში. [[1903]] წელს მან მეუღლე [[მარი სკლოდოვსკა-კიური]]სა და [[ანრი ბეკერელი|ანრი ბეკერელთან]] ერთად [[ნობელის პრემია]] მიიღო [[ფიზიკა|ფიზიკის]] დარგში „პროფესორ ბეკერელის მიერ აღმოჩენილი რადიაციის ფენომენის შესწავლაში შეტანილი განსაკუთრებული წვლილის აღსანიშნად“. ==ბიოგრაფია== პიერ კიური დაიბადა 1859 წლის 15 მაისს პარიზში. მამამისი ეჟენ კიური იყო ექიმი, პროტესტანტი, წარმოშობით ელზასადან, დედა — კლერ დეპული, პიუტოელი ფაბრიკანტის ქალიშვილი. პიერის გონებრივი შესაძლებლობები არ იძლეოდა სკოლაში სიარულის შესაძლებლობას, რის გამოც მან დაწყებითი განათლება ოჯახში მიიღო. 14 წლის ასაკში მას აუყვანეს კერძო მასწავლებელი, რომელიც ამეცადინებდა მას ელემენტარულ და უმაღლეს მათემატიკაში, რომლის დაუფლების შემდეგაც პიერი გახდა საბუნებისმეტყველო მეცნიერების ბაკალავრი 16 წლის ასაკში. პ. კიური ჯერ კიდევ ახალგაზრდა იყო, როცა ის გახდა ფიზიკური განყოფილების სტუდენტი. სორბონაში ის უსმენდა ლექციებს და მონაწილეობას ღებულობდა პრაქტიკულ გაკვეთილებზე. მას ასევე ჰქონდა წვდომა ფარმაცევტულ ინსტიტუტში პროფესორ ლერის ლაბორატორიაში, სადაც ის იყო ფიზიკის კათედრის ასისტენტის დამხმარე. პ. კიურიმ მიიღო ფიზიკის ლიცენციატის ხარისხი 18 წლის ასაკში. მისი მუშაობისას მან მიქცია უმაღლესი კვლევითი ინსტიტუტის ლაბორატორიის დირექტორის დეზენისა და იმავე ლაბორატორიის დირექტორის თანაშემწის მუტონის ყურადღება. 1878 წელს პ. კიური დაინიშნა დეზენის ასისტენტად პარიზის უნივერსიტეტში ბუნებისმეტყველების ფაკულტეტზე. აქ ის ხუთი წლის მანძილზე სრულად იყო დაკავებული ექსპერიმენტებით. მისი პირველი ნაშრომი, რომელიც მან დეზენთან თანამშრომლობით შედგა იყო თერმოელექტრული ელემენტისა და ლითონის ძაფის ბადით საშუალებით სითბური ტალღების სიგრძის განსაზღვრა. შემდგომ კიურიმ მის ძმასთან ჟაკთან ერთად დაიწყო კრისტალებთან მუშაობა. ეს უკანასკნელი კი გამოცდების ჩაბარების შემდეგ იყო სორბონის უნივერისტეტის მინეროლოგიის ლაბორატორიაში ფრიგელის ასისტენტი. ძმების ურთიერთთანამშრომლობით აღმოჩენილ იქნა [[პიეზოელექტროობა]]. ==ლიტერატურა== *«Жизнь замечательных людей — Пьер и Мария Кюри», в. 5, Москва, 1959 * Eve Curie: ''Madame Curie'', [[Wien]] 1937, ISBN 3-596-22243-5 * Manfred Jacobi: ''Pierre Curie - ein Leben für die Forschung.'' Physik in unserer Zeit 37(3), S. 116–121 (2006), {{ISSN|0031-9252}} == რესურსები ინტერნეტში == {{commonscat-inline|Pierre Curie}} * [http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/articles/curie/index.html პიერისა და მარი კიურების ისტორია] * [http://www.aip.org/history/curie/pierre.htm პიერ კიურის ბიოგრაფია] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150216035509/http://www.aip.org/history/curie/pierre.htm |date=2015-02-16 }} [[ამერიკის ინსტიტუტი]]ს საიტზე * [http://www.nobel.se/physics/laureates/1903/pierre-curie-bio.html Official Nobel biography] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20040902034306/http://www.nobel.se/physics/laureates/1903/pierre-curie-bio.html |date=2004-09-02 }} * [http://www.nobel.se/physics/laureates/1903/index.html Pierre Curie's Nobel prize] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20040902032334/http://www.nobel.se/physics/laureates/1903/index.html |date=2004-09-02 }} * [http://alsos.wlu.edu/qsearch.aspx?browse=people/Curie,+Pierre Annotated bibliography for Pierre Curie from the Alsos Digital Library for Nuclear Issues] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060828135517/http://alsos.wlu.edu/qsearch.aspx?browse=people%2FCurie%2C+Pierre |date=2006-08-28 }} * [http://www.academie-sciences.fr/membres/in_memoriam/Curie/Curie_publi.htm Curie's publication in French Academy of Sciences papers] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071020225619/http://www.academie-sciences.fr/membres/in_memoriam/Curie/Curie_publi.htm |date=2007-10-20 }} * [http://himetop.wikidot.com/pierre-curie Some places and memories related to Pierre Curie] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{ნობელის პრემია 1903}} {{ნობელის პრემია ფიზიკაში}} {{ავტორიტეტული წყაროები}} {{DEFAULTSORT:კიური, პიერ}} [[კატეგორია:ფრანგი ფიზიკოსები]] [[კატეგორია:ფრანგი ათეისტები]] [[კატეგორია:ნობელის პრემიის ლაურეატები ანბანის მიხედვით]] 1e6v063lqr5yjyn79egltqc8e0c88pr 4408972 4408971 2022-08-19T10:06:12Z Surprizi 14671 /* ბიოგრაფია */ wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა მეცნიერი}} '''პიერ კიური''' ({{lang-fr|Pierre Curie}}; დ. [[15 მაისი]], [[1859]], [[პარიზი]], [[საფრანგეთი]] — გ. [[19 აპრილი]], [[1906]], იქვე) — [[ფრანგები|ფრანგი]] ფიზიკოსი, პიონერი [[კრისტალოგრაფია|კრისტალოგრაფიის]], [[მაგნეტიზმი]]ს, [[პიეზოელექტრული ეფექტი|პიეზოელექტრული]] მასალებისა და [[რადიაქტიული დაშლა|რადიოაქტიული დაშლის]] შესწავლაში. [[1903]] წელს მან მეუღლე [[მარი სკლოდოვსკა-კიური]]სა და [[ანრი ბეკერელი|ანრი ბეკერელთან]] ერთად [[ნობელის პრემია]] მიიღო [[ფიზიკა|ფიზიკის]] დარგში „პროფესორ ბეკერელის მიერ აღმოჩენილი რადიაციის ფენომენის შესწავლაში შეტანილი განსაკუთრებული წვლილის აღსანიშნად“. ==ბიოგრაფია== პიერ კიური დაიბადა 1859 წლის 15 მაისს პარიზში. მამამისი ეჟენ კიური იყო ექიმი, პროტესტანტი, წარმოშობით ელზასადან, დედა — კლერ დეპული, პიუტოელი ფაბრიკანტის ქალიშვილი. პიერის გონებრივი შესაძლებლობები არ იძლეოდა სკოლაში სიარულის შესაძლებლობას, რის გამოც მან დაწყებითი განათლება ოჯახში მიიღო. 14 წლის ასაკში მას აუყვანეს კერძო მასწავლებელი, რომელიც ამეცადინებდა მას ელემენტარულ და უმაღლეს მათემატიკაში, რომლის დაუფლების შემდეგაც პიერი გახდა საბუნებისმეტყველო მეცნიერების ბაკალავრი 16 წლის ასაკში. პ. კიური ჯერ კიდევ ახალგაზრდა იყო, როცა ის გახდა ფიზიკური განყოფილების სტუდენტი. სორბონაში ის უსმენდა ლექციებს და მონაწილეობას ღებულობდა პრაქტიკულ გაკვეთილებზე. მას ასევე ჰქონდა წვდომა ფარმაცევტულ ინსტიტუტში პროფესორ ლერის ლაბორატორიაში, სადაც ის იყო ფიზიკის კათედრის ასისტენტის დამხმარე. პ. კიურიმ მიიღო ფიზიკის ლიცენციატის ხარისხი 18 წლის ასაკში. მისი მუშაობისას მან მიქცია უმაღლესი კვლევითი ინსტიტუტის ლაბორატორიის დირექტორის დეზენისა და იმავე ლაბორატორიის დირექტორის თანაშემწის მუტონის ყურადღება. 1878 წელს პ. კიური დაინიშნა დეზენის ასისტენტად პარიზის უნივერსიტეტში ბუნებისმეტყველების ფაკულტეტზე. აქ ის ხუთი წლის მანძილზე სრულად იყო დაკავებული ექსპერიმენტებით. მისი პირველი ნაშრომი, რომელიც მან დეზენთან თანამშრომლობით შედგა იყო თერმოელექტრული ელემენტისა და ლითონის ძაფის ბადით საშუალებით სითბური ტალღების სიგრძის განსაზღვრა. შემდგომ კიურიმ მის ძმასთან ჟაკთან ერთად დაიწყო კრისტალებთან მუშაობა. ეს უკანასკნელი კი გამოცდების ჩაბარების შემდეგ იყო სორბონის უნივერისტეტის მინეროლოგიის ლაბორატორიაში ფრიგელის ასისტენტი. ძმების ურთიერთთანამშრომლობით აღმოჩენილ იქნა [[პიეზოელექტრული ეფექტი]]. ==ლიტერატურა== *«Жизнь замечательных людей — Пьер и Мария Кюри», в. 5, Москва, 1959 * Eve Curie: ''Madame Curie'', [[Wien]] 1937, ISBN 3-596-22243-5 * Manfred Jacobi: ''Pierre Curie - ein Leben für die Forschung.'' Physik in unserer Zeit 37(3), S. 116–121 (2006), {{ISSN|0031-9252}} == რესურსები ინტერნეტში == {{commonscat-inline|Pierre Curie}} * [http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/articles/curie/index.html პიერისა და მარი კიურების ისტორია] * [http://www.aip.org/history/curie/pierre.htm პიერ კიურის ბიოგრაფია] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150216035509/http://www.aip.org/history/curie/pierre.htm |date=2015-02-16 }} [[ამერიკის ინსტიტუტი]]ს საიტზე * [http://www.nobel.se/physics/laureates/1903/pierre-curie-bio.html Official Nobel biography] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20040902034306/http://www.nobel.se/physics/laureates/1903/pierre-curie-bio.html |date=2004-09-02 }} * [http://www.nobel.se/physics/laureates/1903/index.html Pierre Curie's Nobel prize] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20040902032334/http://www.nobel.se/physics/laureates/1903/index.html |date=2004-09-02 }} * [http://alsos.wlu.edu/qsearch.aspx?browse=people/Curie,+Pierre Annotated bibliography for Pierre Curie from the Alsos Digital Library for Nuclear Issues] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060828135517/http://alsos.wlu.edu/qsearch.aspx?browse=people%2FCurie%2C+Pierre |date=2006-08-28 }} * [http://www.academie-sciences.fr/membres/in_memoriam/Curie/Curie_publi.htm Curie's publication in French Academy of Sciences papers] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071020225619/http://www.academie-sciences.fr/membres/in_memoriam/Curie/Curie_publi.htm |date=2007-10-20 }} * [http://himetop.wikidot.com/pierre-curie Some places and memories related to Pierre Curie] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{ნობელის პრემია 1903}} {{ნობელის პრემია ფიზიკაში}} {{ავტორიტეტული წყაროები}} {{DEFAULTSORT:კიური, პიერ}} [[კატეგორია:ფრანგი ფიზიკოსები]] [[კატეგორია:ფრანგი ათეისტები]] [[კატეგორია:ნობელის პრემიის ლაურეატები ანბანის მიხედვით]] 2k75yruj6cs470tviwfngtfrr6fofs5 4408982 4408972 2022-08-19T10:46:14Z Surprizi 14671 /* ბიოგრაფია */ wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა მეცნიერი}} '''პიერ კიური''' ({{lang-fr|Pierre Curie}}; დ. [[15 მაისი]], [[1859]], [[პარიზი]], [[საფრანგეთი]] — გ. [[19 აპრილი]], [[1906]], იქვე) — [[ფრანგები|ფრანგი]] ფიზიკოსი, პიონერი [[კრისტალოგრაფია|კრისტალოგრაფიის]], [[მაგნეტიზმი]]ს, [[პიეზოელექტრული ეფექტი|პიეზოელექტრული]] მასალებისა და [[რადიაქტიული დაშლა|რადიოაქტიული დაშლის]] შესწავლაში. [[1903]] წელს მან მეუღლე [[მარი სკლოდოვსკა-კიური]]სა და [[ანრი ბეკერელი|ანრი ბეკერელთან]] ერთად [[ნობელის პრემია]] მიიღო [[ფიზიკა|ფიზიკის]] დარგში „პროფესორ ბეკერელის მიერ აღმოჩენილი რადიაციის ფენომენის შესწავლაში შეტანილი განსაკუთრებული წვლილის აღსანიშნად“. ==ბიოგრაფია== პიერ კიური დაიბადა 1859 წლის 15 მაისს პარიზში. მამამისი ეჟენ კიური იყო ექიმი, პროტესტანტი, წარმოშობით ელზასადან, დედა — კლერ დეპული, პიუტოელი ფაბრიკანტის ქალიშვილი. პიერის გონებრივი შესაძლებლობები არ იძლეოდა სკოლაში სიარულის შესაძლებლობას, რის გამოც მან დაწყებითი განათლება ოჯახში მიიღო. 14 წლის ასაკში მას აუყვანეს კერძო მასწავლებელი, რომელიც ამეცადინებდა მას ელემენტარულ და უმაღლეს მათემატიკაში, რომლის დაუფლების შემდეგაც პიერი გახდა საბუნებისმეტყველო მეცნიერების ბაკალავრი 16 წლის ასაკში. პ. კიური ჯერ კიდევ ახალგაზრდა იყო, როცა ის გახდა ფიზიკური განყოფილების სტუდენტი. სორბონაში ის უსმენდა ლექციებს და მონაწილეობას ღებულობდა პრაქტიკულ გაკვეთილებზე. მას ასევე ჰქონდა წვდომა ფარმაცევტულ ინსტიტუტში პროფესორ ლერის ლაბორატორიაში, სადაც ის იყო ფიზიკის კათედრის ასისტენტის დამხმარე. პ. კიურიმ მიიღო ფიზიკის ლიცენციატის ხარისხი 18 წლის ასაკში. მისი მუშაობისას მან მიქცია უმაღლესი კვლევითი ინსტიტუტის ლაბორატორიის დირექტორის დეზენისა და იმავე ლაბორატორიის დირექტორის თანაშემწის მუტონის ყურადღება. 1878 წელს პ. კიური დაინიშნა დეზენის ასისტენტად პარიზის უნივერსიტეტში ბუნებისმეტყველების ფაკულტეტზე. აქ ის ხუთი წლის მანძილზე სრულად იყო დაკავებული ექსპერიმენტებით. მისი პირველი ნაშრომი, რომელიც მან დეზენთან თანამშრომლობით შედგა იყო თერმოელექტრული ელემენტისა და ლითონის ძაფის ბადით საშუალებით სითბური ტალღების სიგრძის განსაზღვრა. შემდგომ კიურიმ მის ძმასთან ჟაკთან ერთად დაიწყო კრისტალებთან მუშაობა. ეს უკანასკნელი კი გამოცდების ჩაბარების შემდეგ იყო სორბონის უნივერისტეტის მინეროლოგიის ლაბორატორიაში ფრიგელის ასისტენტი. ძმების ურთიერთთანამშრომლობით აღმოჩენილ იქნა [[პიეზოელექტრული ეფექტი]]. იგივე შრომის მეორე ნაწილი, რომელის შესრულება ექსპერიმენტული თვალსაზრისით თვალსაზრისით მეტად დიდ სირთულეს წარმოადგენდა, ეძღვნებოდა დეფორმაციის ფენომენს, რომელსაც განიცდის პიეზოელექტრული კრისტალები ელექტრული ველის მოქმედების დროს. კვლევის სირთულე შედგებოდა დასაკვირვებელი დეფორმაციების მცირე სიდიდის აღნუსხვაში. დეზენმა და მუტონმა ძმებს განკარგულებაში გადასცეს ფიზიკურ ლაბორატორიის ოთახი, სადაც მათ შეეძლოთ თავიანთი დახვეწილი ექსპერიმენტების დასრულება. ამ კვლევებიდან, მათ გამოიტანეს პრაქტიკული შედეგი ახალი მოწყობილობის — [[პიეზოელექტრული კვარცი]]ს სახით. მოგვიანებით ამ ინსტრუმენტმა დიდი სამსახური გაუწია რადიოაქტიურობის კვლევას. პიეზოელექტროენერგიის კვლევის დროს ძმებს კიური უნდა გამოეყენებინათ ელექტრომეტრული დანადგარები. მათ უკვე აღარ აკმაყოფილედათ იმ ეპოქაში ცნობილი კვადრატული ელექტრომეტრი, ამისათვის მათ გამოიგონეს ამ მოწყობილობის ახალი ტიპი, რომელიც უკეთ მოერგებოდა მათ მუშაობას, შემდგომში ცნობილი კიური ელექტრომეტრის სახელით. ძმების რამოდენიმეწლიანი ნაყოფიერი თანამშრომლობა დასრულდა. 1883 წელს ჟაკი გადავიდა მონპელიეში მინერალოგიაში პრაქტიკული სამუშაოების ხელმძღვანელად. ==ლიტერატურა== *«Жизнь замечательных людей — Пьер и Мария Кюри», в. 5, Москва, 1959 * Eve Curie: ''Madame Curie'', [[Wien]] 1937, ISBN 3-596-22243-5 * Manfred Jacobi: ''Pierre Curie - ein Leben für die Forschung.'' Physik in unserer Zeit 37(3), S. 116–121 (2006), {{ISSN|0031-9252}} == რესურსები ინტერნეტში == {{commonscat-inline|Pierre Curie}} * [http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/articles/curie/index.html პიერისა და მარი კიურების ისტორია] * [http://www.aip.org/history/curie/pierre.htm პიერ კიურის ბიოგრაფია] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150216035509/http://www.aip.org/history/curie/pierre.htm |date=2015-02-16 }} [[ამერიკის ინსტიტუტი]]ს საიტზე * [http://www.nobel.se/physics/laureates/1903/pierre-curie-bio.html Official Nobel biography] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20040902034306/http://www.nobel.se/physics/laureates/1903/pierre-curie-bio.html |date=2004-09-02 }} * [http://www.nobel.se/physics/laureates/1903/index.html Pierre Curie's Nobel prize] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20040902032334/http://www.nobel.se/physics/laureates/1903/index.html |date=2004-09-02 }} * [http://alsos.wlu.edu/qsearch.aspx?browse=people/Curie,+Pierre Annotated bibliography for Pierre Curie from the Alsos Digital Library for Nuclear Issues] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060828135517/http://alsos.wlu.edu/qsearch.aspx?browse=people%2FCurie%2C+Pierre |date=2006-08-28 }} * [http://www.academie-sciences.fr/membres/in_memoriam/Curie/Curie_publi.htm Curie's publication in French Academy of Sciences papers] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071020225619/http://www.academie-sciences.fr/membres/in_memoriam/Curie/Curie_publi.htm |date=2007-10-20 }} * [http://himetop.wikidot.com/pierre-curie Some places and memories related to Pierre Curie] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{ნობელის პრემია 1903}} {{ნობელის პრემია ფიზიკაში}} {{ავტორიტეტული წყაროები}} {{DEFAULTSORT:კიური, პიერ}} [[კატეგორია:ფრანგი ფიზიკოსები]] [[კატეგორია:ფრანგი ათეისტები]] [[კატეგორია:ნობელის პრემიის ლაურეატები ანბანის მიხედვით]] mlxkilk3wlqw1gs2vir0cy8roog843b 4 155843 4408829 1456763 2022-08-18T20:15:22Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{საკონკურსო/ნ|სახელი, გვარი = !ზაზა მანია! |იმეილი=!borbolia777@yahoo.com!|სათაური=!ლუდი!|ტელეფონი=!893730044}} ლუდი – ერთ–ერთი ყველაზე ფართო მოხმარებადი<ref>{{cite web|title=Volume of World Beer Production|work=European Beer Guide|url=http://www.europeanbeerguide.net/eustats.htm#production|accessdate=17 October 2006}}</ref> და, შესაძლოა, უძველესი ალკოჰოლური სასმელი. ის [[წყალი|წყლისა]] და [[ჩაი]]ს შემდეგ მსოფლიოში ყველაზე პოპულარულ სასმელებს შორის მესამე ადგილს იკავებს.<ref>{{Cite book|title=The Alchemy of Culture: Intoxicants in Society|first=Richard|last=Rudgley|isbn=978-0714117362|year=1993|publisher=British Museum Press;|location=London}}</ref><ref>{{Cite book|title=Origin and History of Beer and Brewing: From Prehistoric Times to the Beginning of Brewing Science and Technology|first=John P|last=Arnold|isbn=0-9662084-1-2|year=2005|publisher=Reprint Edition by BeerBooks|location=Cleveland, Ohio}}</ref><ref>{{Cite book|url=http://books.google.com/?id=SHh-4M_QxEsC&pg=PA10&dq=oldest+beverage&q=oldest%20beverage |title=World's Best Beers: One Thousand ... - Google Books |publisher=books.google.com |accessdate=2010-08-07 |isbn=9781402766947 |date=2009-10-06 }}</ref> კაცობრიობის ზოგიერთი ადრეული წყარო მიუთითებს ლუდის ფართო გავრცელებას: [[ხამურაბი]]ს კანონი შეიცავს მუხლებს, რომლებიც ლუდს უკავშირდება. == ლუდის ისტორია == ლუდი არის ერთ–ერთი უძველესი სასმელი. მეცნიერები ვარაუდობენ, რომ ის პირველად ძვ. წ. 9500 წელს დამზადდა, როცა ადამიანმა [[მარცვლეული კულტურები]]ს მოყვანას მიჰყო ხელი. ამის შესახებ მოგვითხრობენ შუამდინარული და ეგვიპტური წყაროები. არქეოლოგები მიიჩნევენ, ლუდი ცივილიზაციების ჩამოყალიბების ერთ–ერთი ხელშემწყობი ფაქტორი იყო. ქიმიური ანალიზებით დამტკიცებული ყველაზე ადრეული ცნობა ლუდის შესახებ დაახლოებით ძვ. წ. 3500–3100 წლებით თარიღდება და აღმოჩენილია [[გოდინ თეფე]]ში ([[ზაგროსის მთიანეთი]], [[ირანი|დასავლეთი ირანი]]). ზოგიერთი ადრეული შუმერული ჩანაწერი შეიცავს ცნობას ლუდის ტიპის შესახებ ამ რეგიონში. მაგალითად, „ჰიმნი ნინკასისადმი“, გამოიყენებოდა, როგორც ლოცვა და ასევე როგორც ლუდის რეცეპტის დასამახსოვრებელი მეთოდი, რადგანაც ამ დროს წერა–კითხვის მცოდნე ადამიანები მცირე რაოდენობით იყვნენ. „ელბას ტაბულები“, რომელიც [[1974]] წელს [[სირია]]ში აღმოაჩინეს, და თარიღდება ძვ.წ. 2500 წლით, მიუთითებს, რომ ქალაქი აწარმოებდა ლუდის ფართო სპექტრს, ერთ–ერთი მათგანის სახელი კი ქალაქ ელბასაც ეწოდა. ბრინჯისგან დამზადებულ ლუდს მიირთმევდნენ [[ჩინეთი|ჩინეთში]] დაახლოებით ძვ. წ. 7000 წელს. მისი სახელწოდება იყო ლი და ალკოჰოლს ძალიან მცირე რაოდენობით შეიცავდა. რადგანაც ნებისმიერმა ნივთიერებამ, რომელიც შეიცავს [[ნახშირწყალი|ნახშირწყლებს]], უმთავრესად, [[შაქარი|შაქარს]] ან [[სახამებელი|სახამებელს]], შეიძლება განიცადოს [[დუღილი]], უფრო სავარაუდოა, რომ [[ლუდის ხარშვა|ლუდის ხარშვის]] პროცესს დამოუკიდებლად მიაგნეს სხვადასხვა ხალხებმა. ლუდი [[ევროპა]]ში გაავრცელეს [[გერმანული ტომები|გერმანულმა]] და [[კელტური ტომები|კელტურმა ტომებმა]]. ის სასმელი, რომელსაც ადრე მიირთმევდნენ, შესაძლოა, არ იყო თანამედროვე ლუდის მსგავსი. უმთავრეს სახამებლის წყაროსთან ერთად, ადრინდელი ევროპული ლუდები შესაძლოა შეიცავდნენ [[ხილს|ხილს]], [[თაფლი|თაფლს]], სხვადასხვა მცენარეულ დანამატს, [[სანელებელი|სანელებელს]] და ისეთ ნივთიერებებსაც კი, როგორიცაა [[ნარკოტიკი|ნარკოტიკული ბალახეულობა]]. ადრინდელი ლუდის შემადგენლობაში არ შედიოდა [[სვია]]ს. მას მხოლოდ [[822]] წლის ახლოს იხსენიებს ერთი აბატი, მომდევნო ცნობა კი [[1067]] წელს განეკუთვნება და მას იხსენიებს აბატესა [[ჰილდეგარდ ბინგენელი]]. [[1516]] წელს ბავარიის ჰერცოგმა [[ვილჰელმ IV]]-მ გამოსცა [[Reinheitsgebot]] - ლუდის სიწმინდის კანონი, რომლის მიხედვითაც უძველესი ნებადართული ინგრედიენტები ლუდისთვის არის [[წყალი]], სვია და ქერის ალაო. [[ინდუსტრიული რევოლუცია|ინდუსტრიულ რევოლუციამდე]] ლუდს მხოლოდ შინაურ პირობებში ამზადებდნენ და ყიდიდნენ. ჩვ. წ. VII საუკუნიდან კი მისი წარმოება და გაყიდვა დაიწყეს მონასტრებმა. ინდუსტრიული რევოლუციის დროს ლუდის სამრეწველო წარმოება დაიწყეს, ხოლო კუსტარული წარმოება XIX საუკუნის ბოლოს მნიშვნელოვნად შემცირდა. ლუდის ხარშვის პროცესი [[ჰიდრომეტრი]]სა და [[თერმომეტრი]]ს გამოგონებამ მნიშვნელოვნად გააუმჯობესა, რადაგანაც ამან მხარშველს საშუალება მისცა მისი დამზადების პროცესისთვის მეტი კონტროლი გაეწია. დღესდღეობით, ლუდის ინდუსტრია გლობალური ბიზნესია, რომელიც შედგება მრავალი მსხვილი კომპანიისა და წვრილი მწამოებლისგან. [[2006]] წლისათვის ყოველწლიურად 133 მილიარდი ლიტრი ლუდი იყიდებოდა, რომელიც 510 მ³ ექვივალენტია და იძლევა ყოველწლიურ შემოსავალს 294,5 მილიარდი [[აშშ დოლარი]]ს ოდენობით. == ლუდსახარში == ლუდის წარმოების პროცესს ლუდის ხარშვა ეწოდება. ლუდის ხარშვისათვის განკუთვნილ შენობას კი ლუდსახარში. თუმცა, ლუდი სახლშიც შეიძლება დამზადდეს, როგორც ეს დიდი ხნის განმავლობაში ხდებოდა. კომპანიას, რომელიც ლუდს აწარმოებს, ლუდსახარშს უწოდებენ. == ინგრედიენტები == == წარმოება == == სახესხვაობები == == Beer Measurement == === ფერი === ==სქოლიო== {{სქოლიოს სია|2}} pz8aeyygy1o6kg7idhm1j7ygnyfa95d 4408830 4408829 2022-08-18T20:16:04Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{საკონკურსო/ნ|სახელი, გვარი = !ზაზა მანია! |იმეილი=!borbolia777@yahoo.com!|სათაური=!ლუდი!|ტელეფონი=!893730044}} ლუდი – ერთ–ერთი ყველაზე ფართო მოხმარებადი<ref>{{cite web|title=Volume of World Beer Production|work=European Beer Guide|url=http://www.europeanbeerguide.net/eustats.htm#production|accessdate=17 October 2006}}</ref> და, შესაძლოა, უძველესი ალკოჰოლური სასმელი. ის [[წყალი|წყლისა]] და [[ჩაი]]ს შემდეგ მსოფლიოში ყველაზე პოპულარულ სასმელებს შორის მესამე ადგილს იკავებს.<ref>{{Cite book|title=The Alchemy of Culture: Intoxicants in Society|first=Richard|last=Rudgley|isbn=978-0714117362|year=1993|publisher=British Museum Press;|location=London}}</ref><ref>{{Cite book|title=Origin and History of Beer and Brewing: From Prehistoric Times to the Beginning of Brewing Science and Technology|first=John P|last=Arnold|isbn=0-9662084-1-2|year=2005|publisher=Reprint Edition by BeerBooks|location=Cleveland, Ohio}}</ref><ref>{{Cite book|url=http://books.google.com/?id=SHh-4M_QxEsC&pg=PA10&dq=oldest+beverage&q=oldest%20beverage |title=World's Best Beers: One Thousand ... - Google Books |publisher=books.google.com |accessdate=2010-08-07 |isbn=9781402766947 |date=2009-10-06 }}</ref> კაცობრიობის ზოგიერთი ადრეული წყარო მიუთითებს ლუდის ფართო გავრცელებას: [[ხამურაბი]]ს კანონი შეიცავს მუხლებს, რომლებიც ლუდს უკავშირდება. == ლუდის ისტორია == ლუდი არის ერთ–ერთი უძველესი სასმელი. მეცნიერები ვარაუდობენ, რომ ის პირველად ძვ. წ. 9500 წელს დამზადდა, როცა ადამიანმა [[მარცვლეული კულტურები]]ს მოყვანას მიჰყო ხელი. ამის შესახებ მოგვითხრობენ შუამდინარული და ეგვიპტური წყაროები. არქეოლოგები მიიჩნევენ, ლუდი ცივილიზაციების ჩამოყალიბების ერთ–ერთი ხელშემწყობი ფაქტორი იყო. ქიმიური ანალიზებით დამტკიცებული ყველაზე ადრეული ცნობა ლუდის შესახებ დაახლოებით ძვ. წ. 3500–3100 წლებით თარიღდება და აღმოჩენილია [[გოდინ თეფე]]ში ([[ზაგროსის მთიანეთი]], [[ირანი|დასავლეთი ირანი]]). ზოგიერთი ადრეული შუმერული ჩანაწერი შეიცავს ცნობას ლუდის ტიპის შესახებ ამ რეგიონში. მაგალითად, „ჰიმნი ნინკასისადმი“, გამოიყენებოდა, როგორც ლოცვა და ასევე როგორც ლუდის რეცეპტის დასამახსოვრებელი მეთოდი, რადგანაც ამ დროს წერა–კითხვის მცოდნე ადამიანები მცირე რაოდენობით იყვნენ. „ელბას ტაბულები“, რომელიც [[1974]] წელს [[სირია]]ში აღმოაჩინეს, და თარიღდება ძვ.წ. 2500 წლით, მიუთითებს, რომ ქალაქი აწარმოებდა ლუდის ფართო სპექტრს, ერთ–ერთი მათგანის სახელი კი ქალაქ ელბასაც ეწოდა. ბრინჯისგან დამზადებულ ლუდს მიირთმევდნენ [[ჩინეთი|ჩინეთში]] დაახლოებით ძვ. წ. 7000 წელს. მისი სახელწოდება იყო ლი და ალკოჰოლს ძალიან მცირე რაოდენობით შეიცავდა. რადგანაც ნებისმიერმა ნივთიერებამ, რომელიც შეიცავს [[ნახშირწყალი|ნახშირწყლებს]], უმთავრესად, [[შაქარი|შაქარს]] ან [[სახამებელი|სახამებელს]], შეიძლება განიცადოს [[დუღილი]], უფრო სავარაუდოა, რომ [[ლუდის ხარშვა|ლუდის ხარშვის]] პროცესს დამოუკიდებლად მიაგნეს სხვადასხვა ხალხებმა. ლუდი [[ევროპა]]ში გაავრცელეს [[გერმანული ტომები|გერმანულმა]] და [[კელტური ტომები|კელტურმა ტომებმა]]. ის სასმელი, რომელსაც ადრე მიირთმევდნენ, შესაძლოა, არ იყო თანამედროვე ლუდის მსგავსი. უმთავრეს სახამებლის წყაროსთან ერთად, ადრინდელი ევროპული ლუდები შესაძლოა შეიცავდნენ [[ხილი|ხილს]], [[თაფლი|თაფლს]], სხვადასხვა მცენარეულ დანამატს, [[სანელებელი|სანელებელს]] და ისეთ ნივთიერებებსაც კი, როგორიცაა [[ნარკოტიკი|ნარკოტიკული ბალახეულობა]]. ადრინდელი ლუდის შემადგენლობაში არ შედიოდა [[სვია]]ს. მას მხოლოდ [[822]] წლის ახლოს იხსენიებს ერთი აბატი, მომდევნო ცნობა კი [[1067]] წელს განეკუთვნება და მას იხსენიებს აბატესა [[ჰილდეგარდ ბინგენელი]]. [[1516]] წელს ბავარიის ჰერცოგმა [[ვილჰელმ IV]]-მ გამოსცა [[Reinheitsgebot]] - ლუდის სიწმინდის კანონი, რომლის მიხედვითაც უძველესი ნებადართული ინგრედიენტები ლუდისთვის არის [[წყალი]], სვია და ქერის ალაო. [[ინდუსტრიული რევოლუცია|ინდუსტრიულ რევოლუციამდე]] ლუდს მხოლოდ შინაურ პირობებში ამზადებდნენ და ყიდიდნენ. ჩვ. წ. VII საუკუნიდან კი მისი წარმოება და გაყიდვა დაიწყეს მონასტრებმა. ინდუსტრიული რევოლუციის დროს ლუდის სამრეწველო წარმოება დაიწყეს, ხოლო კუსტარული წარმოება XIX საუკუნის ბოლოს მნიშვნელოვნად შემცირდა. ლუდის ხარშვის პროცესი [[ჰიდრომეტრი]]სა და [[თერმომეტრი]]ს გამოგონებამ მნიშვნელოვნად გააუმჯობესა, რადაგანაც ამან მხარშველს საშუალება მისცა მისი დამზადების პროცესისთვის მეტი კონტროლი გაეწია. დღესდღეობით, ლუდის ინდუსტრია გლობალური ბიზნესია, რომელიც შედგება მრავალი მსხვილი კომპანიისა და წვრილი მწამოებლისგან. [[2006]] წლისათვის ყოველწლიურად 133 მილიარდი ლიტრი ლუდი იყიდებოდა, რომელიც 510 მ³ ექვივალენტია და იძლევა ყოველწლიურ შემოსავალს 294,5 მილიარდი [[აშშ დოლარი]]ს ოდენობით. == ლუდსახარში == ლუდის წარმოების პროცესს ლუდის ხარშვა ეწოდება. ლუდის ხარშვისათვის განკუთვნილ შენობას კი ლუდსახარში. თუმცა, ლუდი სახლშიც შეიძლება დამზადდეს, როგორც ეს დიდი ხნის განმავლობაში ხდებოდა. კომპანიას, რომელიც ლუდს აწარმოებს, ლუდსახარშს უწოდებენ. == ინგრედიენტები == == წარმოება == == სახესხვაობები == == Beer Measurement == === ფერი === ==სქოლიო== {{სქოლიოს სია|2}} 9g58pm8urhjc0ssdg7izc043mnrn3s4 0 157370 4408998 4198002 2022-08-19T11:56:47Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[სურათი:B vitamin supplement tablets.jpg|thumb|B ვიტამინის ტაბლეტები]] '''B ვიტამინები''' — წყალში ხსნად [[ვიტამინები|ვიტამინთა]] ჯგუფი, რომლებიც დიდ როლს თამაშობენ [[უჯრედი|უჯრედთა]] [[მეტაბოლიზმი]]ს პროცესში. B ვიტამინი 1912 წელს აღმოაჩინა [[პოლონელები|პოლონელმა]] მეცნიერმა [[კაზიმირ ფუნკი|კაზიმირ ფუნკმა]]. თავიდან ითვლებოდა, რომ B ვიტამინი იყო ერთი. მოგვიანებით გაირკვა, რომ ეს ერთი ნაერთი კი არა, ნივთიერებათა მთელი კომპლექსი იყო, რომლებიც [[ქიმია|ქიმიურად]] განსხვავდებოდნენ და ერთსა და იმავე საკვებში თანაარსებოდნენ. ამ აზოტოვან ნივთიერებათა ერთობლიობას B ჯგუფის ვიტამინები უწოდეს. ჯგუფის თითოეული ელემენტი დანომრილია - B1-დან B20-მდე. კომპლექსის ყოველ წევრს თავისი ბიოლოგიური მნიშვნელობა აქვს. ==მოქმედება== მთლიანობაში კი B ჯგუფის ვიტამინები უზრუნველყოფენ ნერვული სისტემის ოპტიმალურ ფუნქციობას, ერთობლივად აგებენ პასუხს ორგანიზმის ენერგეტიკულ ცვლაზე, იმუნური სისტემის ნორმალურ ფუნქციობაზე, ზრდის პროცესებსა და უჯრედთა გამრავლებაზე. B ჯგუფის ვიტამინების ერთობლივი მოქმედება ბევრად უფრო შედეგიანია, ვიდრე ამ ჯგუფში შემავალი თითოეული ვიდრე თითოეული ვიტამინისა ცალკ-ცალკე. B ვიტამინი საჭიროა [[მეტაბოლიზმი]]ს სიხშირის შესანარჩუნებლად და მის გასაძლიერებლად, იმუნური და ნერვული სისტემის გასაუმჯობესებლად, ხელს უწყობს უჯრედთა ზრდას და მათ გაყოფას, მათ შორის [[ერითროციტები]]ს რაც გვეხმარება თავიდან ავირიდოთ [[ანემია]]. ასევე ამცირებს [[პანკრეასი]]ს [[კიბო]]ს გაჩენის რისკს — მაშინ როდესაც მას მივიღებთ საჭმელთან ერთად და არა ტაბლეტებით. როგორც ვიტამინთა უმრავლესობა ზედმეტი რაოდენობით მიღებული B ვიტამინი შარდთან ერთად გამოიყოფა და ამიტომაც საჭიროა მისი რეგულარულად შევსება. == B1 ტიამინი == ხელს უწყობს [[ნახშირწყლები]]ს, [[ცხიმები]]ს და [[ცილები]]ს ენერგიად გარდაქმნას, მას შეიცავენ: [[ღვიძლი]], [[ღორი]]ს ხორცი, [[მარცვლეული კულტურები]], [[კაკალი]] და სხვა. [[ავიტამინოზი]] იწვევს დაავადებას ‘ბერიბერი’. ჰიპოვიტამინოზის დროს აღინიშნება: დაღლილობა, [[აპათია]], გაღიზიანებადობა, [[დეპრესია]], ძილიანობა, ყურადღების კონცენტრაციის დარღვევა, [[ანორექსია]], გულზიდვები, მუცლის ტკივილი (ადრეული სიმპტომები); პერიფერიული [[ნეიროპათია]] (მგრძნობელობის, რეფლექსების, მოძრაობის დარღვევა); კორსაკოვის სინდრომი (მეხსიერების დაქვეითება, დროსა და სივრცეში ორიენტაციის დარღვევა), კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის ფუნქციის დარღვევა (გულისრევა, ღებინება, ყაბზობა). == B2 რიბოფლავინი == მონაწილეობს ყველა ნივთიერებათა ცვლის პროცესში.მნიშვნელოვანი როლი აქვს მხედველობითი ფუნქციების კანის ნორმალური მდგომარეობის და [[ჰემოგლობინი]]ს სინთეზის უზრუნველყოფაში. მას შეიცავს ხორცი, რძის პროდუქტები, კვერცხი, ბოსტნეული, პური, მარცვლეული, კაკალი და სხვა. [[ჰიპოვიტამინოზი]]ს დროს აღინიშნება: კანისა და პირის ღრუს ლორწოვანი გარსის დაზიანება (ნახეთქები კანზე, ანგულარული სტომატიტი. გლოსიტი, ენის დვრილების ატროფია); თვალის დაზიანება (მხედველობის სიმახვილის დაქვეითება, წვის შეგრძნება თვალებში, კონიუნქტივიტი, ცრემლდენა); სებორეული ეგზემა; ზრდის დარღვევები; ანემია, ძვლის ტვინის ჰიპოპლაზია; ნევროლოგიური დარღვევები. ავიტამინოზის დროს: არიბოფლავინოზი. == [[ნიკოტინმჟავა|B3 ნიაცინი]] == ათავისუფლებს ენერგიას ყველა საკვები ნივთიერებიდან, რომელიც შეიცავს კალორიებს, ახდენს ცილების და ცხიმების სინთეზს. მას შეიცავენ შინაური ფრინველები, ხორცი, კვერცხი, პური, კაკალი, მარცვლეული, [[თევზი]] და სხვა. ნეაცინის დეფიციტი ორგანიზმში ტრიპტოფანთან ერთად იწვევს პელაგრას. ჰიპოვიტამინოზის დროს აღინიშნება: საერთო სისუსტე, ცხელი კერძების მიმართ ზედმეტი მგრძნობელობა, თავბრუხვევა (ადრეული სიმპტომები ვიტამინის 2-3-თვიანი დეფიციტის დროს); კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის დაზიანება. კანის დაზიანება (კანის გაუხეშება, აქერცვლა). == B5 კალციუმის პანტოტენანტი == ათავისუფლებს ენერგიას, წარმოქმნის ქოლესტერინს. მას შეიცავენ როგორც მცენარეული, ისე ცხოველური საკვები. დეფიციტს შეუძლია გამოიწვიოს კანის დაავადებები და პარასტეზია. ჰიპოვიტამინოზის დროს აღინიშნება: კანისა და მისი დანამატების დაზიანება ([[დერმატიტი]], გაჭაღარავება, [[ალოპეცია]]); კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის ფუნქციის დარღვევა; თირკმელზედა ჯირკვლის ფუნქციის დათრგუნვა. == B6 პიროდოქსინი == მონაწილეობას იღებს ნახშირბადის ცვლის პროცესში, ჰემოგლობინის სინთეზში, ნერვული სისტემის აქტივობის რეგულაციაში ერითროციტების [[რეგენერაცია]]ში და ანტი სხეულების წარმოქმნაში. მას შეიცავენ ყველა ცილით მდიდარი საკვები, [[ბანანი]], ზოგიერთი ბოსტნეული, ხორცი და სხვა. ჰიპოვიტამინოზის დროს აღინიშნება: კრუნჩხვები (უმეტესად - 2 წლამდე ასაკის ბავშვებში), მოუსვენრობა, დეპრესია; პერიფერიული [[ნევრიტი]], ტერფების წვა; [[დერმატიტი]] (აქერცვლა ცხვირ-ტუჩისა და შუბლის ნაოჭების არეში, მოზარდებში - [[სებორეა]] და ჩვეულებრივი ფერიმჭამელები); მადის დაქვეითება, გულისრევა, ღებინება. ავიტამინოზმა შეიძლება გამოიწვიოს უჯრედული ანემია. == B7 ბიოტინი == ხელს უწყობს ენერგიის გათავისუფლებას ბმებისგან, რომლებიც კალორიებს შეიცავენ. ის გვხვდება სხვადასხვა საკვებში და ასევე წარმოიქმნება კუჭის მიკრო ფლორის საშუალებით. მისი დეფიციტი ზრდასრულებში სიმპტომებს არ ავლენს, მაგრამ ახალშობილებში შეუძლია ნევროპათოლოგიური დაზიანებები გამოიწვიოს. მას ტოქსიკურობა არ გააჩნია. ==B9 ფოლიუმის მჟავა== ხელს უწყობს უჯრედების გაყოფას, [[ერითროციტები]]ს წარმოქმნას და ნაყოფის განვითარებას. მას შეიცავს ღვიძლი, ბოსტნეული, ხორბალი, ფორთოხალი, თევზი, ხორცი, რძე და სხვა. ავიტამინოზმა შეიძლება გამოიწვიოს უჯრედული ანემია. == B12 ციანკობალამინი == [[ფაილი:Cyanocobalamin.ვკ.jpg|right|thumb|250px|ციანოკობალამინი ამპულებში 500 მკგ/მლ]] ხელს უწყობს ერითროციტების წარმოქმნას, ნერვული სისტემის ზრდასა და ფუნქციონირებას. მას შეიცავს ღვიძლი, [[თირკმელები]], ხორცი, თევზი, კვერცხი, რძის პროდუქტები და სხვა. ჰიპოვიტამინოზის დროს აღინიშნება: მეგალობლასტური ჰიპოქრომული ანემია; ალოპეცია; პირის ღრუს ლორწოვანი გარსის დაზიანება ([[გლოსიტი]], [[გინგივიტი]]). ვიტამინოთერაპია არსებობს, როგორც მონოვიტამინური, ისე პოლივიტამინური პრეპარატები. მონოვიტამინები სამკურნალო მიზნით გამოიყენება, ხოლო პოლივიტამინებს ხშირად მოიხმარენ პროფილაქტიკურ საშუალებად. ვიტამინების კომბინირებული გამოყენებისას შესაძლოა მათი ბიოლოგიური თვისებები შეიცვალოს. მაგალითად, C ვიტამინის დოზის გაზრდისას მცირდება B2 ვიტამინის მოთხოვნილება, საკვებში ამ უკანასკნელის ნაკლებობის დროს კი მცირდება ქსოვილებში C და B1 ვიტამინების დონე; არსებობს ერთგვარი ანტაგონიზმი B1-სა და B12-ს შორის; C და P ვიტამინების ერთდროული მიღება მათ მოქმედებას აძლიერებს; C ვიტამინი ცუდად ეთავსება სპილენძს; E ვიტამინი ჭარბი ოდენობის რკინასთან ერთად მიღებისას აქტივობას კარგავს. პოლივიტამინური პრეპარატის არჩევისას ყურადღება უნდა მიექცეს, შეიცავს თუ არა ის ადამიანისთვის აუცილებელ ვიტამინებს და როგორია მათი დოზირება. დოზები არ უნდა ჭარბობდეს ვიტამინების დღიურ მოთხოვნილებას. უპირატესობა უნდა მიენიჭოს მინერალებისა და მიკროელემენტების გარეშე შედგენილ პოლივიტამინებს ან ისეთ ფორმებს, რომლებშიც ვიტამინები და მიკროელემენტები სხვადასხვა აბის სახით არის წარმოდგენილი და სხვადასხვა დროს მიიღება. ==რესურსები ინტერნეტში== *[http://www.mkurnali.ge/ მკურნალი.გე] *[http://www.vidal.ge/drugs/vitamin-b-complex ვიდალი] *[http://www.fitni.ge/?p=4090 ვიტამინები ჩვენი ჯანმრთელობისათვის – A, B, C, D….] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140726073053/http://www.fitni.ge/?p=4090 |date=2014-07-26 }} *[http://www.tbiliselebi.ge/?mas_id=4032&year=2010&jurn_id=19&rubr_id=8 გაარკვიეთ, რომელი ვიტამინი გაკლიათ] [[კატეგორია:ვიტამინები]] n79uuxpiydsxtuyyneu94x0qm4p65am 0 158325 4408941 4405431 2022-08-19T06:09:29Z Irmaguru 118553 wikitext text/x-wiki {{მმ*|ესაკია}} {{ინფოდაფა პიროვნება | ფერი = | სახელი = ლეონარდ (ლეო) ესაკია | ფოტო = Leo Esakia.jpg | ფოტოს სიგანე = 140პქ | წარწერა = | დაბსახელი = ლეონარდ (ლეო) ესაკია | დაბთარიღი = {{დაბადების თარიღი|1899|02|27}} | დაბადგილი = [[ქუთაისი]], [[რუსეთის იმპერია]] | გარდთარიღი = {{გარდაცვალების თარიღი და ასაკი|1969|06|27|1899|02|27}} | გარდადგილი = | საქმიანობა = [[რეჟისორი]], [[სცენარისტი]], [[მსახიობი]] | სხვა სახელები= | აქტიურობის წლები = | მეუღლეები= | მამა = | საცხოვრებელი ადგილი= | საიტი= | გამორჩეული როლები = | აკადემიის ჯილდოები= | ემმის ჯილდოები= | სხვა ჯილდოები= | BAFTA ჯილდოები | ოქროს გლობუსის ჯილდოები | ტონის ჯილდოები }} '''ლეონარდ (ლეო) დიმიტრის ძე ესაკია''' (დ. [[27 თებერვალი]] [[1899]], [[ქუთაისი]] — გ. [[27 ივნისი]], [[1969]], [[თბილისი]], [[საქართველოს სსრ]], [[სსრკ]]) — [[ქართველები|ქართველი]] [[მსახიობი]] და [[რეჟისორი|კინორეჟისორი]], [[საქართველოს სსრ-ის სახალხო არტისტი|საქართველოს სახალხო არტისტი]] ([[1966]]). [[1916]] წელს გაიწვიეს ჯარში. ომის დამთავრების შემდეგ თანამშრომლობდა ქართულ ჟურნალ გაზეთებში, აქვეყნებდა ლექსებს, კრიტიკულ წერილებს, რეცენზიებს. [[1927]] წლიდან მუშაობა დაიწყო ქართულ კინოში სცენარისტად, ამავე წლიდან მოღვაწეობდა კინოსტუდიაში „[[სახკინმრეწვი]]“. [[1929]] წლიდან რეჟისორია. ნოვატორული ფილმებით — „[[ჰოლტზე]]“ ([[1928]]) და „[[ამერიკანკა]]“ ([[1930]]) ერთგვარი პროტესტი გამოხატა ეთნოგრაფიულ-ორიენტალისტური კინემატოგრაფიის მიმართ, იღვწოდა რეალისტური მხატვრული მეთოდის გასამტკიცებლად. [[1932]] წელს დადგა პირველი ქართული მხატვრული ხმოვანი ფილმი „[[შაქირი]]“. პარალელურად ეწეოდა მთარგმნელობით საქმიანობასაც, წერდა წიგნებს, მასვე ეკუთვნის [[ალექსანდრე ბუკია|ა. ბუკიას]] ოპერის „დაუპატიჟებელი სტუმრების" ლიბრეტო. [[1941]]–[[1955]] წლებში იყო [[საქართველოს სსრ]]-ის კინემატოგრაფიის მინისტრის მოადგილე და [[თბილისის კინოსტუდია|თბილისის კინოსტუდიის]] გენერალური დირექტორი. დაკრძალულია [[პანთეონი (დიდუბე)|მწერალთა და საზოგადო მოღვაწეთა დიდუბის პანთეონში]]. == ფილმოგრაფია == ===დამდგმელი რეჟისორია ფილმებისა=== * [[1928]]: „[[ჰოლტზე]]“ * [[1930]]: „[[ამერიკანკა]]“ * [[1932]]: „[[შაქირი (როტე ფანე)]]“ * [[1937]]: „[[ფრთოსანი მღებავი]]“ * [[1941]]: „[[ქალიშვილი გაღმიდან]]“ * [[1956]]: „[[ბაში-აჩუკი (ფილმი)|ბაში-აჩუკი]]“ * [[1959]]: „[[ნინო (ფილმი)|ნინო]]“ * [[1961]]: „[[გლახის ნაამბობი (ფილმი)|გლახის ნაამბობი]]“ * [[1967]]: „[[აბესალომ და ეთერი (ფილმი)|აბესალომ და ეთერი]]“ ===სცენარის ავტორია ფილმების=== * [[1928]]: „[[ჰოლტზე]]“ * [[1937]]: „[[ფრთოსანი მღებავი]]“ * [[1941]]: „[[ქალიშვილი გაღმიდან]]“ * [[1956]]: „[[ბაში-აჩუკი (ფილმი)|ბაში-აჩუკი]]“ * [[1961]]: „[[გლახის ნაამბობი (ფილმი)|გლახის ნაამბობი]]“ * [[1967]]: „[[აბესალომ და ეთერი (ფილმი)|აბესალომ და ეთერი]]“ ===გადაღებულია ფილმებში=== *[[1923]]: „[[მამის მკვლელი]]“ (გირგოლა–იასაული) რეჟ. [[ამო ბეკ-ნაზაროვი]] *[[1926]]: „[[სამანიშვილის დედინაცვალი (1926 წლის ფილმი)|სამანიშვილის დედინაცვალი]]“ (პლატონ სამანიშვილი) რეჟისორები [[კოტე მარჯანიშვილი]], [[ზაქარია ბერიშვილი]] *[[1928]]: „ქალი ბაზრობიდან“ (ედვინი — ადამსის შვილი მეორე ცოლისგან) რეჟ. [[გიორგი მაკაროვი]] *[[1943]]: „[[გიორგი სააკაძე (ფილმი)|გიორგი სააკაძე]]“ (შაჰ-აბასი) რეჟ. [[მიხეილ ჭიაურელი]] *[[1955]]: „[[მაგდანას ლურჯა]]“ (მამასახლისი) რეჟისორები [[თენგიზ აბულაძე]], [[რეზო ჩხეიძე|რევაზ (რეზო) ჩხეიძე]] *[[1957]]: „მე ვიტყვი სიმართლეს“ (მელიტონი) რეჟ. [[ლევან ხოტივარი]] *[[1958]]: „მაიაკოვსკი იწყებოდა ასე…“ (ალიხანოვ-ავარსკი) რეჟ. [[კონსტანტინე პიპინაშვილი]] *1958: „[[ფატიმა (ფილმი)|ფატიმა]]“ (ზაურბეკი) რეჟ. [[სიკო დოლიძე]] *[[1959]]: „[[დღე უკანასკნელი, დღე პირველი]]“ (პროფესორი) რეჟ. სიკო დოლიძე *[[1960]]: „ამბავი ერთი ქალიშვილისა“ (მიხა) რეჟ. მიხეილ ჭიაურელი *[[1961]]: „[[უდიპლომო სასიძო]]“ (პარმენი) რეჟ. ლევან ხოტივარი *[[1968]]: „[[ტარიელ გოლუა (ფილმი)|ტარიელ გოლუა]]“ (დავითი) რეჟ. ლევან ხოტივარი *[[1970]]: „[[დიდოსტატის მარჯვენა (ფილმი)|დიდოსტატის მარჯვენა]]“ (ფარსმან სპარსი) რეჟისორები [[ვახტანგ ტაბლიაშვილი]], [[დევი აბაშიძე]] *[[1973]]: „[[მთვარის მოტაცება (ფილმი)|მთვარის მოტაცება]]“ (ტარიელ შერვაშიძე) რეჟ. [[თამაზ მელიავა]] *[[1975]]: „საქმე გადაეცემა სასამართლოს“ (გორდეზიანი) რეჟ. [[ვალერიან კვაჭაძე]] *[[1978]]: „[[დათა თუთაშხია (ფილმი)|დათა თუთაშხია]]“ (მიქაელი) რეჟისორები [[გიგა ლორთქიფანიძე|გრიგოლ (გიგა) ლორთქიფანიძე]], [[გიზო გაბესკირია|გურამ (გიზო) გაბესკირია]] ==ლიტერატურა== * ზ. ბაბუნაშვილი, თ. ნოზაძე, „მამულიშვილთა სავანე“, გვ. 138, თბ., 1994 ==ჯილდოები და აღიარება== * [[წითელი დროშის ორდენი]] * 1966 — [[საქართველოს სსრ-ის სახალხო არტისტი]] == რესურსები ინტერნეტში == *{{nplg ბიოგრაფია|00007439}} *{{geocinema პიროვნება|5687}} * {{imdb name|id=0260058|name=ლეო ესაკია}} * {{ru icon}} [http://www.kino-teatr.ru/kino/director/sov/33673/bio/ ლეო ესაკიას პროფილი საიტზე kino-teatr.ru] {{DEFAULTSORT:ესაკია, ლეონარდ}} [[კატეგორია:დაბადებული 27 თებერვალი]] [[კატეგორია:დაბადებული 1899]] [[კატეგორია:გარდაცვლილი 27 ივნისი]] [[კატეგორია:გარდაცვლილი 1969]] [[კატეგორია:ქართველი მსახიობები]] [[კატეგორია:ქართველი კინორეჟისორები]] [[კატეგორია:ქართველი სცენარისტები]] [[კატეგორია:საქართველოს სსრ-ის სახალხო არტისტები]] [[კატეგორია:დიდუბის პანთეონში დაკრძალულები]] mjqv5tlvs988lfvu3xx6norbloovagc 0 159362 4408735 4108481 2022-08-18T17:45:47Z S4nyy11 143476 wikitext text/x-wiki '''IELTS''' (/ˈaɪ.ɛlts/) აბრევიატურაა ფრაზისა „'''International English Language Testing System'''“ (ინგლისური ენის ტესტირების საერთაშორისო სისტემა) და წარმოადგენს [[ინგლისური ენა|ინგლისური ენის]] სტანდარტიზებულ ტესტს. IELTS იმართება სამი ორგანიზაციის მიერ: University of Cambridge ESOL Examinations, [[British Council]] და IDP Education Pty Ltd<ref>{{cite web|title=IELTS : Institutions - Who owns IELTS?|url=http://ielts.org/institutions/about_ielts/who_owns_ielts.aspx|accessdate=8 აპრილი 2011}}</ref>. სისტემა დაარსდა 1989 წელს. არსებობს ორი ვერსია IELTS-ისა: '''აკადემიური ვერსია''' (Academic Version) და '''ზოგადი ვერსია''' (General Training Version). * აკადემიური ვერსია განკუთვნილია მათთვის, ვისაც ინგლისურენოვან [[უმაღლესი განათლება|უმაღლეს სასწავლებლებში]] სწავლა სურს ან პროფესიული პრაქტიკის წარმოებას აპირებს ინგლისურენოვან ქვეყანაში (მაგალითად, საექიმო პრაქტიკისა). * ზოგადი ვერსია განკუთვნილია მათთვის, ვინც გეგმავს არააკადემიური ტრენინგის გავლას, მუშაობას ან [[ემიგრაცია]]ს ინგლისურენოვან ქვეყანაში. აკადემიური და ზოგადი ვერსიებს წერისა და კითხვის სხვადასხვა ტესტები აქვთ. აკადემიური ვერსიის ტესტები უფრო რთულად მიიჩნევა, რადგანაც უფრო დიდ ინტელექტუალურ შესაძლებლობებსა და აკადემიურ სიმკაცრეს მოითხოვს. IELTS ინგლისური ენის ფლობის აღიარებული საზომია ავსტრალიის, დიდი ბრიტანეთის, კანადის, ახალი ზელანდიისა და სამხრეთ აფრიკის უმეტეს აკადემიურ დაწესებულებებში, [[ამერიკის შეერთებული შტატები]]ს 3000-ზე მეტ აკადემიურ დაწესებულებასა და პროფესიულ ორგანიზაციაში. საერთო ჯამში IELTS 135 ქვეყანაშია აღიარებული<ref>{{cite web|title=IELTS Test Takers - who accepts IELTS|url=http://ielts.org/test_takers_information/who_accepts_ielts.aspx|accessdate=8 აპრილი 2011}}</ref>. ამასთანავე, მისი გარკვეულ დონეზე ჩაბარება წარმოადგენს აუცილებელ პირობას ავსტრალიაში, ახალ ზელანდიასა და კანადაში ემიგრაციისთვის. IELTS ტესტის ჩასაბარებელი მინიმალური ზღვრული ქულა არ განისაზღვრება<ref>{{cite web|title=IELTS : Test Takers - Test results|url=http://ielts.org/test_takers_information/test_takers_faqs/test_results.aspx|accessdate=8 აპრილი 2011}}</ref>. შედეგები, ანუ '''IELTS-ის შედეგების ფორმა''' (IELTS Report Form) გაიცემა ყველა კანდიდატზე მიუხედავად შედეგისა. ასეთი მოწყობის მიზეზია ის, რომ სხვადასხვა ორგანიზაცია და სასწავლო დაწესებულება IELTS-ის ადმინისტრაციისგან დამოუკიდებლად აწესებს სხვადასხვა გამსვლელ ქულას საკუთარი მოსაზრებებისა თუ საჭიროებების მიხედვით. IELTS-ის ადმინისტრაცია ურჩევს ორგანიზაციებს, რომ 2 წელზე უფრო ძველი ტესტი აღარ განიხილონ, როგორც კანდიდატის ინგლისური ენის ფლობის რეალური საზომი.<ref>{{cite web|title=IELTS : Institutions - Test scores|url=http://www.ielts.org/institutions/institutions_faqs/test_scores.aspx|accessdate=8 აპრილი 2011}}</ref> 2007 წელს IELTS სისტემით გამოიცადა 1 მილიონი კანდიდატი, რითაც ის მსოფლიოს ყველაზე პოპულარულ ტესტად იქცა უმაღლესი განათლებისა და ემიგრაციისთვის<ref>{{cite web|title=IELTS tests over one million candidates in a year|url=http://www.unitec.ac.nz/app_templates/toolbox/act_toolbox_stats.cfm?LINK=%2Ftoolbox%5Fitems%2FIELTS%2Epdf&STAT=IELTS%20reaches%201%20million|accessdate=8 აპრილი 2011}}</ref>. 2009 წელს IELTS სისტემით 130 ქვეყნის მასშტაბით 1.4 მილიონი ადამიანი გამოიცადა. ==IELTS-ის მახასიათებლები== IELTS ტესტი გამოირჩევა შემდეგი მახასიათებლებით: * ტესტი ამოწმებს კანდიდატის ოთხ ძირითად ენობრივ უნარს: [[მოსმენა]], [[კითხვა]], [[წერა]] და [[ლაპარაკი]]. ყოველი უნარი მოწმდება კონკრეტულად მისთვის გამოყოფილ მოდულში. * ყოველი მოდულის შესაფასებლად გამოიყენება ''' შეფასების ქულა''' (Band Score) შეფასების შკალიდან (Band Scale). '''შეფასების შკალა''' წარმოადგენს მთელ რიცხვებს 0–დან („არ უცდია ტესტის შევსება“) 9-მდე („ექსპერტი“). * ტესტში წარმოდგენილია წერის მრავალნაირი სტილი და მრავალი სალაპარაკო აქცენტი, რათა არ იყოს ლინგვისტური მიკერძოება. * ლაპარაკის მოდული (Speaking Module) წარმოადგენს IELTS-ის ერთ-ერთ საკვანძო კომპონენტს. იგი ტარდება გამომცდელთან ერთი-ერთზე ინტერვიუს სახით. გამომცდელი ლაპარაკის პროცესშივე აფასებს კანდიდატის შესაძლებლობებს, მაგრამ საუბარი იწერება იმ შემთხვევისთვის, თუ კანდიდატი გაასაჩივრებს შედეგს და მოდულის თავიდან შეფასებას მოითხოვს. * ტესტებისთვის მასალის შედგენაში მრავალი ქვეყნის ([[აშშ]], [[დიდი ბრიტანეთი]], [[ავსტრალია]], [[ახალი ზელანდია]], [[კანადა]] და სხვა ინგლისურენოვანი ქვეყნები) გუნდები მონაწილეობენ. ==IELTS ტესტის სტრუქტურა== ყველა კანდიდატს მოეთხოვება ტესტის ოთხივე მოდულის (მოსმენა, კითხვა, წერა, ლაპარაკი) გავლა საბოლოო შეფასების ქულის მოსაპოვებლად, რომელიც შემდეგ მათი შედეგების ფორმაში იწერება. ტესტირებისას ყველა კანდიდატი გადის მოსმენისა და ლაპარაკის ერთსა და იმავე მოდულებს, ხოლო კითხვისა და წერის მოდულები სხვადასხვაა იმ კანდიდატებისთვის, რომლებიც ტესტის სხვადასხვა ვერსიას (აკადემიური/ზოგადი) გადიან. ===მოსმენა=== მოსმენის მოდული ოთხი სექციისგან შედგება. თითოეული სექცია იწყება მოკლე აუდიო შესავლით და კანდიდატს აწვდის ინფორმაციას სექციაში მოყვანილი სიტუაციისა და მასში მონაწილე მოსაუბრეების შესახებ. შემდეგ კანდიდატებს ეძლევათ ცოტა დრო სექციის კითხვებთან გასაცნობად. პირველი სამი სექციის შუაში მცირე შესვენებაა გათვალისწინებული, რათა კანდიდატებმა გადახედონ დარჩენილ შეკითხვებს. ყოველი სექცია ისმინება მხოლოდ ერთხელ და არ მეორდება არავითარ შემთხვევაში. ===კითხვა=== ტესტის აკადემიური ვერსიის კითხვის მოდული შედგება სამი სექციისგან. თითოეულში ერთი ტექსტია და დაახლოებით 13–14 კითხვა აქვს (ჯამში 40). ზოგადი ვერსიის კითხვის მოდულიც სამი სექციისგან შედგება, მაგრამ მასში მოყვანილი ტექსტები უფრო მცირეა მოცულობაში და ამიტომ რაოდენობით შეიძლება 5-მდე იყოს. ===წერა=== წერის მოდული შედგება ორი სექციისგან. მეორე სექციაში მოცემული დავალება მოითხოვს [[ესე]]ს დაწერას. ===ლაპარაკი=== ლაპარაკის მოდული სამი სექციისგან შედგება. პირველი სექცია წარმოადგენს ინტერვიუს, რომლის დროსაც კანდიდატებმა შეიძლება მიიღონ კითხვები მათი პროფესიის, ინტერესების, IELTS გამოცდის გავლის მიზეზების და სხვა ისეთი ზოგადი თემების გარშემო, როგორებიცაა ჩაცმულობა, თავისუფალი დროის განაწილება, კომპიუტერები, ინტერნეტი, ოჯახი და ა.შ. მეორე სექციაში კანდიდატებს ეძლევათ თემის ბარათი (Topic Card) და ერთი წუთი მოსამზადებლად, რის შემდეგაც ისინი 2 წუთის განმავლობაში საუბრობენ თემის ბარათზე მოცემული თემის გარშემო. მესამე სექციაში კანდიდატს ძირითადად ეძლევა კითხვები მეორე სექციაში განხილული თემიდან. ===ხანგრძლივობა=== მოსმენის, კითხვისა და წერის მოდულების ერთიანი ხანგრძლივობა არის 2 საათი და 45 წუთი. * მოსმენა: 40 წუთი. აქიდან 30 წუთის განმავლობაში მოისმინება ოთხი სექცია, ხოლო 10 წუთი გათვალისწინებულია პასუხების პასუხების ფურცელზე გადასატანად. * კითხვა: 60 წუთი. გათვალისწინებულია სამივე სექციის წასაკითხად და პასუხების გადასათეთრებლად. * წერა: 60 წუთი. გათვალისწინებულია ორივე სექციის დავალებების შესასრულებლად და გადასათეთრებლად. * ლაპარაკი: 15 წუთი. პირველი სამი მოდული – მოსმენა, კითხვა და წერა ტარდება ერთსა და იმავე დღეს, ერთმანეთის მიყოლებით (ამავე მიმდევრობით) შესვენების გარეშე. ლაპარაკის მოდული ტარდება ტესტის თარიღიდან ერთი კვირის მანძილზე. ==შედეგების ინტერპრეტაცია== ყოველი მოდული (და ტესტის საბოლოო შედეგი) ფასდება ცხრა ბალიან შკალაზე. თითოეული ქულა აღნიშნავს ინგლისური ენის ფლობის გარკვეულ დონეს. საბოლოო ქულა მიიღება ოთხი მოდულის ქულების გასაშუალებით და შემდეგ ნახევარ ქულამდე დამრგვალებით (მაგ: 7.0, 8.5). დამრგვალება ხდება შემდეგნაირად: თუ ოთხი მოდულის ქულების საშუალო მთავრდება .25-ით, მაშინ ის მრგვალდება ზედა ნახევარ ქულამდე (მაგალითად, 7.25 მრგვალდება 7.5-მდე), ხოლო თუ ის მთავრდება .75-ით, მრგვალდება ზედა სრულ ქულამდე (მაგალითად, 6.75 მრგვალდება 7.0-მდე). საბოლოო ქულის ინტერპრეტაცია შემდეგია<ref>{{cite web|title=IELTS : Test Takers - My test score|url=http://ielts.org/test_takers_information/getting_my_results/my_test_score.aspx|accessdate=8 აპრილი 2011}}</ref>: {| class="wikitable" |- | 9 || Expert User || სრულად ფლობს ენას. სრულფასოვნად შეუძლია კომუნიკაცია ნებისმიერ სიტუაციაში. |- | 8 || Very Good User || სრულად ფლობს ენას, თუ არ ჩავთვლით იშვიათ, არასისტემური ხასიათის შეცდომებს. გაუგებრობა შეიძლება წარმოიშვას უცნობ სიტუაციებში. შეუძლია კომუნიკაციის წარმოება მაღალ დონეზე. |- | 7 || Good User || შეუძლია კომუნიკაციის წარმოება, თუმცა ხანდახან უშვებს შეცდომებს. ზოგიერთ სიტუაციაში შესაძლოა წარმოიშვას გაუგებრობა. როგორც წესი, ენის რთული კონსტრუქციების გამოყენება არ უჭირს და კარგად აღიქვამს მსჯელობას. |- | 6 || Competent User || ნორმალურად ფლობს ენას მიუხედავად იმისა, რომ უშვებს შეცდომებს და ვერ ერკვევა ზოგიერთ სიტუაციაში. შეუძლია საკმაოდ რთული ენობრივი კონსტრუქციების აღქმა და გადმოცემა, განსაკუთრებით მისთვის ნაცნობ სიტუაციებში. |- | 5 || Modest user || რამდენადმე ფლობს ენას და უმეტეს შემთხვევაში იგებს კომუნიკაციის ძირითად აზრს, თუმცა მოსალოდნელია ბევრი შეცდომა. როგორც წესი, არ უჭირს საბაზისო კომუნიკაცია საკუთარ დარგში. |- | 4 || Limited User || ენის გამოყენების უნარები შეზღუდულია მხოლოდ ნაცნობ სიტუაციებზე. აქვს ხშირი პრობლემა ენის რთული კონსტრუქციების გამოყენებისას. |- | 3 || Extremely Limited User || იგებს და გადმოსცემს მხოლოდ ზოგად ინფორმაციას, მხოლოდ კარგად ნაცნობ სიტუაციებში. |- | 2 || Intermittent User || ვერ აწარმოებს ნორმალურ კომუნიკაციას, თუმცა ნაცნობ სიტუაციებში შეუძლია გადმოსცეს ძალიან საბაზისო ინფორმაცია საკუთარი საჭიროებების შესახებ განყენებული სიტყვებისა და მარტივი ენობრივი კონსტრუქციების გამოყენებით. |- | 1 || Non User || არ აქვს ენის გამოყენების უნარი, თუ არ ჩავთვლით მცირე რაოდენობა განყენებულ სიტყვებს. |- | 0 || Did not attempt the test || ინფორმაცია არასაკმარისია. |} ==გადაყვანის ცხრილი== ეს ცხრილი აჩვენებს, თუ როგორ გადაიყვანება მოსმენისა და კითხვის მოდულების ქულები შეფასების ქულებში. თუმცა გასათვალისწინებელია, რომ ხანდახან, ტესტის სირთულის შესაბამისად, ეს ცხრილი მცირედ იცვლება, რათა უფრო შედარებადი იყოს სხვა დროს ჩატარებული ტესტების შედეგებთან. {| class="wikitable" border="1" |- ! მოდულის ქულა | 40 | 37 &ndash; 39 | 35 &ndash; 36 | 33 &ndash; 34 | 28 &ndash; 32 | 26 &ndash; 27 | 23 &ndash; 25 | 21 &ndash; 22 | 18 &ndash; 20 | 15 &ndash; 17 | 12 &ndash; 14 | 10 &ndash; 11 | 8 &ndash; 9 | 6 &ndash; 7 | 4 &ndash; 5 | 2 &ndash; 3 | 1 | 0 |- ! შეფასების ქულა | 9.0 | 8.5 | 8.0 | 7.5 | 7.0 | 6.5 | 6.0 | 5.5 | 5.0 | 4.5 | 4.0 | 3.5 | 3.0 | 2.5 | 2.0 | 1.5 | 1.0 | 0.0 |} ==საგამოცდო ცენტრები და ტესტირების თარიღები== IELTS ტესტი ყოველ წელს 121 ქვეყნის 500 საგამოცდო ცენტრში ტარდება და თავის კატეგორიაში მსოფლიოში ყველაზე სწრაფად მზარდ ტესტს წარმოადგენს. ტესტზე გამსვლელთა რაოდენობა 1999–2009 წლებში 80,000-დან 1,400,000-მდე გაიზარდა. საქართველოში IELTS წელიწადში 12-ჯერ, თვეში ერთხელ ტარდება და მას [[British Council Georgia]] ატარებს. ტესტის ჩატარების თარიღები შეიძლება მოძიებულ იქნას [http://www.ielts.org IELTS-ის ოფიციალურ საიტზე], [http://www.britishcouncil.org/ge.htm ბრიტანეთის საბჭოს საიტზე] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110523233811/http://www.britishcouncil.org/ge.htm |date=2011-05-23 }} და ბრიტანეთის საბჭოს ოფისში. ==ინგლისური ენის ცოდნის დონის შემმოწმებელი სხვა ტესტები== * [[TOEFL]], Test of English as a Foreign Language * [[University of Cambridge ESOL Examinations]] ==რესურსები ინტერნეტში== * [http://www.ielts.org IELTS-ის ოფიციალური ვებ-გვერდი] * [http://www.britishcouncil.org/geo/ge.htm ბრიტანეთის საბჭო საქართველოში] * [http://www.britishcouncil.org/geo/ge-exams-ielts-russo-14.htm IELTS - ინგლისური ენის ტესტირების საერთაშორისო სისტემა] ==სქოლიო== {{reflist}} [[კატეგორია:ინგლისური ენის ტესტები]] 1qdaojdbox6044ngvhjvq3gxbyb8qsj 0 161502 4408634 4395921 2022-08-18T15:31:49Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{მმ*|მერისი (მრავალმნიშვნელოვანი)}} {{ინფოდაფა დასახლება |სტატუსი = სოფელი |ქართული სახელი = მერისი |მშობლიური სახელი = |ქვეყანა = საქართველო |დაქვემდებარება = |პანორამა = keda.png |პანორამის სიგანე = |წარწერა = |დროშა = |გერბი = |დროშწარწ = ქედის მუნიციპალიტეტის დროშა |გერბწარწ = ქედის მუნიციპალიტეტის გერბი |გერბის სიგანე = |დროშის სიგანე = |lat_dir = N|lat_deg = 41|lat_min = 34|lat_sec = 54 |lon_dir = E|lon_deg = 42|lon_min = 00|lon_sec = 18 |CoordAddon = |CoordScale = |ქვეყნის რუკის ზომა = 300 |ქვეყნის რუკა = |რეგიონის რუკის ზომა = 300 |რეგიონის რუკა = |რაიონის რუკის ზომა = 300 |რეგიონის ტიპი = ავტონომიური რესპუბლიკა |რეგიონი = აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკა |რეგიონი ცხრილში = |შიდა დაყოფა = |რაიონის ტიპი = მუნიციპალიტეტი |რაიონი = ქედის მუნიციპალიტეტი |თემი = მერისი (ქედის მუნიციპალიტეტი){{!}}მერისი |მმართველის ტიპი = |მმართველი = |დაარსების თარიღი = |პირველი ხსენება = |წინა სახელები = |სტატუსი-დან = |ფართობი = |სიმაღლის ტიპი=ზღვის დონე{{!}}ზღვის დონიდან |დასახლების ცენტრის სიმაღლე = 700 |კლიმატი = |ოფიციალური ენა = |მოსახლეობა = 300<ref name="აღწერა 2014"/> |აღწერის წელი = 2014 |სიმჭიდროვე = |აგლომერაცია = |ეროვნული შემადგენლობა = [[ქართველები]] 100 % |სარწმუნოებრივი შემადგენლობა = |ეთნოქორონიმი = |დროის სარტყელი = +4 |DST = |სატელეფონო კოდი = +995 |საფოსტო ინდექსი = |საავტომობილო კოდი = |საიტი = |კატეგორია ვიკისაწყობში = |add1n= |add1= }} '''მერისი''' (1948 წლამდე ''ქეშიოღლები, ორთამელა''<ref>{{საქართველოს უწყებები|281039|35}}</ref>) — [[სოფელი]] [[საქართველო]]ში, [[აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკა|აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის]] [[ქედის მუნიციპალიტეტი|ქედის მუნიციპალიტეტში]]. მერისის [[თემი]]ს ცენტრი (სოფლები: [[გარეტყე]], [[გუნდაური (ქედის მუნიციპალიტეტი)|გუნდაური]], [[ინაშარიძეები (ქედის მუნიციპალიტეტი)|ინაშარიძეები]], [[ნამონასტრევი (ქედის მუნიციპალიტეტი)|ნამონასტრევი]], [[სილიბაური]], [[სიხალიძეები (ქედის მუნიციპალიტეტი)|სიხალიძეები]]). მდებარეობს [[მდინარე]] [[მერისი]]ს მარჯვენა ნაპირზე. [[ზღვის დონე|ზღვის დონიდან]] 700 მ სიმაღლეზე. [[დაბა]] [[ქედა|ქედიდან]] დაშორებულია 9 [[კილომეტრი]]თ. [[2014]] წლის აღწერის მონაცემებით სოფელში ცხოვრობს 300 კაცი<ref name="აღწერა 2014">{{სახელმწიფო აღწერა 2014}}</ref>. სოფელში არის საჯარო სკოლა. ==დემოგრაფია== {| class="wikitable" |- ! აღწერის წელი !! მოსახლეობა |- | 2002 || 337<ref>{{Cite web |url=http://pop-stat.mashke.org/georgia-census.htm |title=pop-stat.mashke.org — საქართველოს დასახლებული პუნქტების მოსახლეობა |accessdate=2011-04-28 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120419092459/http://pop-stat.mashke.org/georgia-census.htm |archivedate=2012-04-19 }}</ref><ref>{{Cite web |url=http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/35/Census_of_village_population_of_Georgia.pdf |title=საქართველოს სტატისტიკის სახელმწიფო დეპარტამენტი — სოფლების მოსახლეობა 2002 წელი |accessdate=2012-07-05 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130919234310/https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/35/Census_of_village_population_of_Georgia.pdf |archivedate=2013-09-19 }}</ref> |- | 2014 || 300<ref name="აღწერა 2014"/> {{კლება}} |} == მევენახეობა== საბჭოთა პერიოდში მერისი აჭარის მევენახეობა–მეღვინეობის ერთ–ერთი ძლიერი ცენტრი იყო. საკოლმეურნეო ზვრებში გამოიყენებოდა სამი ძირითადი ჯიში: [[ჩხავერი]], [[ცოლიკოური]] და [[ალიგოტე]]. ამჟამად ყოფილი საკოლმეურნეო ვენახები თითქმის მთლიანად განადგურებულია. მათ ნაცვლად ითესება [[სიმინდი]] და [[ბოსტნეული კულტურები]], მოსახლეობაში შემორჩენილია აგრეთვე ჩხავერი და ცოლიკოური.<ref>[http://www.vinoge.com/mevenaxeoba/Cxaveri-mewyeris-winaaRmdeg?fb_action_ids=10152240600718218&fb_action_types=og.likes ]</ref> ==ლიტერატურა== {{ქსე|6|588}} ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{ქედის მუნიციპალიტეტი}} [[კატეგორია:ქედის მუნიციპალიტეტის სოფლები]] d46thz52d2qnv8im59e8wtj7878evqp 0 166450 4408892 4173621 2022-08-18T22:33:01Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა დასახლება |სტატუსი = ქალაქი |ქართული სახელი = ელ-ჯადიდა |მშობლიური სახელი = الجديدة |ქვეყანა = მაროკო |პანორამა = El Jadida panorama.jpg |პანორამის სიგანე =250 |წარწერა = |დროშა = |გერბი = |გერბის სიგანე = |დროშის სიგანე = |lat_dir =N |lat_deg =33 |lat_min =14 |lat_sec =00 |lon_dir =W |lon_deg =08 |lon_min =30 |lon_sec =00 |CoordAddon = type:city(40361)_region: |CoordScale = |ქვეყნის რუკის ზომა = |რეგიონის რუკის ზომა = |რაიონის რუკის ზომა = |რეგიონის ტიპი = |რეგიონი = |რეგიონი ცხრილში = |შიდა დაყოფა = |რაიონი = |მმართველის ტიპი = მაიორი |მმართველი = |დაარსების თარიღი = |პირველი ხსენება = |წინა სახელები = |სტატუსი-დან = |ფართობი = |სიმაღლის ტიპი= |დასახლების ცენტრის სიმაღლე= |მოსახლეობა = 144 440 |აღწერის წელი = 2004 |სიმჭიდროვე = |აგლომერაცია = |ეროვნული შემადგენლობა = |დროის სარტყელი = 0 |DST = +1 |სატელეფონო კოდი = |საფოსტო ინდექსი = |საიტი = |კატეგორია ვიკისაწყობში = El Jadida }} '''ელ-ჯადიდა''' ([[არაბული ენა|არაბ]]. الجديدة - ''ახალი'') — საპორტო ქალაქი [[მაროკო]]ს [[ატლანტის ოკეანე|ატლანტის ოკეანის]] სანაპიროზე, ელ-ჯადიდის პროვინციაში. [[2004]] წლის მონაცემებით, მისი [[მოსახლეობა]] 144 440 ადამიანს შეადგენდა. ზღვიდან, ელ-ჯადიდას საკმაოდ [[მავრები|მავრული]] შეხედულება აქვს; ქალაქს გააჩნია დაჩეხილი ქვის [[პორტუგალია|პორტუგალიური]] კედლები. ელ-ჯადიდა, ადრე ცნობილი, როგორც '''მაგასანი''' ({{lang-pt|Mazagão}}) [[პორტუგალიელები|პორტუგალიელებმა]] [[1502]] წელს დაიპყრეს და აკონტროლებდნენ [[1769]] წლამდე, სანამ მას მიატოვებდნენ. ქალაქის მოასახლეობა [[ბრაზილია]]ში გადასახლდა, სადაც დააარსეს ახალი დასახლება ნოვა-მაგასანი (''Nova Mazagão''). ამის შემდეგ ქალაქი სულთანმა მუჰამედ ბენ-აბდალაჰმა აიღო. [[ფაილი:Mazagan1-CCBY.jpg|მინი|მარცხნივ|250პქ|ელ-ჯადიდას გამაგრებული ქალაქი]] 2004 წელს, პორტუგალიური გამაგრებული ქალაქი მაგასანი [[იუნესკო]]მ [[მსოფლიო მემკვიდრეობა|მსოფლიო მემკვიდრეობის]] სიაში შეიტანა, როგორც „თვალსაჩინო მაგალითი მაროკოული და ევროპული კულტურების გავლენისა", აგრეთვე „ადრეული მაგალითი [[რენესანსი|რენესანსული]] იდეების განხორციელებისა, რომელიც შერწყმულია პორტუგალიურ სამშენებლო ტექნოლოგიებთან". იუნესკოს თანახმად, პორტუგალიური პერიოდის ყველაზე მნიშვნელოვანი ნაგებობებია ცისტერნა და ღვთისმშობლის მიძინების ეკლესია. ამჟამად, ქალაქის ექსპორტის მთავარი პროდუქტებია [[მარცვლეული კულტურები]], [[ნუში]], [[სიმინდი]], [[მსხალი]], შალი, [[ცვილი]] და [[კვერცხი (საჭმელი)|კვერცხი]]. იმპორტით შედის [[ბამბა]], [[შაქარი]], [[ჩაი]], [[ბრინჯი]]. ნავსადგურისა და საწარმოების გამო, ელ-ჯადიდას პლაჟები დაბინძურებულია. ელ-ჯადიდა საგზაო მაგისტრალით დაკავშირებულია ქალაქ [[ეს-სუვეირა]]სთან. == იხილეთ აგრეთვე== * [[მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლების სია არაბულ ქვეყნებში]] * [[მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლების სია აფრიკაში]] ==რესურსები ინტერნეტში== *[http://www.doukkala.com website] *{{fr icon}} [http://www.eljadida.com Website Of El Jadida] *[http://www.rusibis.com Website of El Jadida, Morocco] *[http://www.mazagan.com Website of Mazagan] *[http://www.mazagan.org website] *[http://lexicorient.com/morocco/jadida.htm El Jadida entry in Lexicorient] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080106171529/http://lexicorient.com/morocco/jadida.htm |date=2008-01-06 }} *[http://campingeljadida.site.voila.fr El jadida Camping] {{მსოფლიო მემკვიდრეობა|1058}} {{მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლები მაროკოში}} [[კატეგორია:მაროკოს ქალაქები]] [[კატეგორია:მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლები მაროკოში]] 6bjla3ajv5l8k668dbj2zrl81lny350 0 171054 4408582 4403526 2022-08-18T14:21:27Z Otogi 27089 რა არის "ძალიან ახალგაზრდა" რატომ დამოწმდა ? wikitext text/x-wiki {{ტაქსოდაფა | სახელი =ლაბირინთის ობობა | სურათის ფაილი =Agelena labyrinthica.jpg | სურათის წარწერა = | სურათის აღწერა = | სამეფო = ცხოველები | ტიპი = [[ფეხსახსრიანები]] | ქვეტიპი = | კლასი = [[ობობასნაირნი]] | რიგი = [[ობობები]] | ლათ =Agelena labyrinthica | მრავალსახეობა = | სექციის სახელი = | სექციის ტექსტი = | სექციის სახელი2=მრავალსახეობა | სექციის ტექსტი2= | არეალის რუკა = | არეალის რუკის წარწერა = | არეალის რუკის სიგანე = | ვიკისახეობები = | commons = | itis = | ncbi = }} '''ლაბირინთის ობობა''' ({{lang-la|}}Agelena labyrinthica) — ფეხსახსრიან ცხოველთა სახეობა [[ძაბრიანი ობობები|ძაბრიანი ობობების]] ოჯახიდან. პატარა ზომისაა, სხეულის სიგრძეა 18 მმ. ლაბირინთის ობობა ფართოდ არის გავრცელებული [[ევროპა]]ში. მუცელი მოშავო აქვთ, თეთრ ნიშნებს შორის ცენტრში გასდევს მკრთალი ხაზი. ლაბირინთის ობობა [[აბლაბუდა]]ს გამოიმუშავებს ფოთლებსა და ბოძებს შორის ზურგიდან უკან დახევით. ამას მოჰყვება გვირაბების ლაბირინთი (აქედან წარმოსდგება სახელწოდებაც). ლაბირინთის ობობა რეგისტრირებულია [[საქართველო]]შიც, კერძოდ, კი [[მანგლისი|მანგლისში]], სადაც იგი იპოვა ქართველმა არაქნოლოგმა [[თამარ მხეიძე|თამარ მხეიძემ]] [[1961|1961 წელს]].<ref name="ქსე">{{ქსე|11|261||არა}}</ref> ==გალერეა== <gallery> ფაილი:Agelena labyrinthica 01.JPG ფაილი:Croat fg012.jpg Agelena labyrinthica-f.jpg Agelena labyrinthica-y.jpg| </gallery> ==რესურსები ინტერნეტში== *[http://www.uksafari.com/labyrinth.htm ''ლაბირინთის ობობა'' დახასიათება] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} [[კატეგორია:ობობები]] [[კატეგორია:ძაბრიანი ობობები]] lo3rkm3t6utxngho43s4t3zwz6zcw12 4408583 4408582 2022-08-18T14:22:01Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki {{ტაქსოდაფა | სახელი =ლაბირინთის ობობა | სურათის ფაილი =Agelena labyrinthica.jpg | სურათის წარწერა = | სურათის აღწერა = | სამეფო = ცხოველები | ტიპი = [[ფეხსახსრიანები]] | ქვეტიპი = | კლასი = [[ობობასნაირნი]] | რიგი = [[ობობები]] | ლათ =Agelena labyrinthica | მრავალსახეობა = | სექციის სახელი = | სექციის ტექსტი = | სექციის სახელი2=მრავალსახეობა | სექციის ტექსტი2= | არეალის რუკა = | არეალის რუკის წარწერა = | არეალის რუკის სიგანე = | ვიკისახეობები = | commons = | itis = | ncbi = }} '''ლაბირინთის ობობა''' ({{lang-la|Agelena labyrinthica}}) — ფეხსახსრიან ცხოველთა სახეობა [[ძაბრიანი ობობები|ძაბრიანი ობობების]] ოჯახიდან. პატარა ზომისაა, სხეულის სიგრძეა 18 მმ. ლაბირინთის ობობა ფართოდ არის გავრცელებული [[ევროპა]]ში. მუცელი მოშავო აქვთ, თეთრ ნიშნებს შორის ცენტრში გასდევს მკრთალი ხაზი. ლაბირინთის ობობა [[აბლაბუდა]]ს გამოიმუშავებს ფოთლებსა და ბოძებს შორის ზურგიდან უკან დახევით. ამას მოჰყვება გვირაბების ლაბირინთი (აქედან წარმოსდგება სახელწოდებაც). ლაბირინთის ობობა რეგისტრირებულია [[საქართველო]]შიც, კერძოდ, კი [[მანგლისი|მანგლისში]], სადაც იგი იპოვა ქართველმა არაქნოლოგმა [[თამარ მხეიძე|თამარ მხეიძემ]] [[1961|1961 წელს]].<ref name="ქსე">{{ქსე|11|261||არა}}</ref> ==გალერეა== <gallery> ფაილი:Agelena labyrinthica 01.JPG ფაილი:Croat fg012.jpg Agelena labyrinthica-f.jpg Agelena labyrinthica-y.jpg| </gallery> ==რესურსები ინტერნეტში== *[http://www.uksafari.com/labyrinth.htm ''ლაბირინთის ობობა'' დახასიათება] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} [[კატეგორია:ობობები]] [[კატეგორია:ძაბრიანი ობობები]] euvw9ugsxlwafsbgc3qyshjwmey7tcl 0 182769 4408688 4405796 2022-08-18T16:15:50Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki '''ქორონიკონი''', ''ქორინიკონი'' ({{lang-el|Χρόνος}} — დრო, ჟამი, წელიწადი) — საქართველოში დამკვიდრებული „სამყაროს შექმნიდან“ მოდელის სხვადასხვა წელთაღრიცხვის სისტემების საერთო სახელწოდება, რომლებიც წარმოდგენილი იყო დიდი ინდიქტიონის მოქცევებით. ქართულ ისტორიულ წყაროებში გამოიყენეოდა ერთმანეთის პარალელურად, როგორც [[ანდრია ბიზანტიელის წელთაღრიცხვა|ანდრია ბიზანტიელის 5604-წლიანი]] ისე 5508-წლიანი და სხვა წელთაღრიცხვის სისტემები. ==ისტორია== ჩვენამდე მოღწეუული წელთაღრიცხვის ქრონოლოგიურ სისტემებს აერთიანებს ორი რამ: ათვლის წერტილად მიჩნეულია „სამყაროს შექმნა“ და შემდგომი გადათვლები ჯამდება ბიბლიური მოვლენების შესაბამისად. იმის და მიხედვით თუ ძველი აღთქმის რომელ ხელნაწერს ეყრდნობოდა წელთაღრიცხვის შემქმნელი, შედეგი — ადამიდან ქრისტეს შობამდე (ან სხვა მომენტამდე) იყო განსხვავებული. აღნიშნულიდან გამომდინარე ისტორიულად ჩამოყალიბდა არაერთი წელთაღრიცხვა, რომელთაგან ზოგი პოპულარობით სარგებლობდა ზოგიც კი დაფიქსირდა როგორც ალტერნატიული ათვლის სისტემა. ვახუშტი ბატონიშვილის სიტყვებით ნოედან მირიანამდე თუ რამე საისტორიო მასალებია ყველა რომაული ქრონიკითაა დათარიღებილი, მირიანიდან ბაგრატოვნებამდე ბერძნულით, ხოლო შემდეგ თამარ მეფემდე ქართული ხუთასიანი. * '''[[ბიზანტიური ქორონიკონი]]''' — სამყაროს შექმნად 5508 წელია მიჩნეული, რითაც ქართულისაგან 96 წლით განსხვავდება. ბერძნული ქორინიკონი ითვლება მცირე ინდიქტიონის მიხედვით, რომლის მოქცევა 15 წელს უდრიდა. იგი შემოიღეს ბიზანტიაში და პირველი მოქცევის პირველი წელი ამ წელთაღრიცხვით 313 წელს დადგა. შესაბამისად 312 წელი ესაა ბერძნული ქორინიკონის ათვლის წელი. აქედან მოყოლებული ითვლებოდა მოქცევები. მაგალითად: 1083 წელი ბერძნული ქორინიკონით ესაა 51 მოქცევა და 7 წელი, ხოლო ქართული ქორონიკონით კი აღნიშნული რიცხვი უტოლდება 12 მოქცევას და 303 წელს. * '''ანტიოქიური წელთაღრიცხვა''' — სამყაროს შექმნად 5500 წელია მიჩნეული, რითაც ქართულისაგან 104 წლით განსხვავდება. * '''ალექსანდრიული წელთაღრიცხვა''' — სამყაროს შექმნად 5492 წელია მიჩნეული, რითაც ქართულისაგან 112 წლით განსხვავდება. {{ციტატა|რუსების ძველი მწერლობაც ხუთასიან ქორინიკონს ხმარობს, მაგრამ ბერძნულის სისტემისას. სომხებს კი განსაკუთრებითი ქორინიკონი აქვთ: იმათი წელთაღრიცხვა იწყობა 552 წელს ქრისტეს შემდეგ და მომდინარეობს მოუქცევლად. ქორინიკონზე ნახე კიდევაც Hist. de la Geor., I, p. 28, n. 3. — Hist. de la Siounie, I, p. 58. n. 3. — Bulletin de l' Acad. t. XXII, №3, p. 445-471.}} წელთაღრიცხვა „ქორონიკონით“, რომელიც სხვა ქვეყნებშიც ცნობილი იყო და ჩვენში უცხოეთიდან შემოვიდა, წარმოებს 532-წლიანი ციკლით და მზისა და მთვარის მიმოქცევაზეა დამყარებული: მზის სრული ციკლი (28 წ.), გამრავლებული მთვარის ციკლზე (19 წ.). საქართველოს ძველ ისტორიში ორ ციკლთან ანუ მოქცევასთან გვაქვს საქმე: მეცამეტესთან (781-1313) და მეთოთხმეტესთან (1313-1845). აღნიშნული წელთაღრიცხვის სისტემა ისევე, როგორც „დაბადებითგან“ და „ქრისტესით“ ფეოდალურ-ქრისტიანულ საქართველოში შედარებით გვიან შემოდის, ძეგლებით ხელმისაწვდენ ისტორიულ ხანაში თავდაპირველად აქ ფაქტებსა და მოვლენებს ამა თუ იმ ხელმწიფის მეფობით ათარიღებენ. ასეა, ყოველ შემთხვევაში, საქმე წარმოდგენილი V-VI საუკუნეთა დოკუმენტებში. ასე მაგალითად, V საუკუნის მწერალი იაკობი შუშანიკის ღვაწლის დასაწყისს შემდეგნაირად ათარიღებს: „იყო მერვესა წელსა [პეროზ] სპარსთა მეფისასა კარად სამეფოდ წარემართა ვარსქენ პიტიახში“. VI საუკუნის უცნობი ავტორი გადმოგვცემს, რომ ესტატე მცხეთელი ქართლს მოსულა „წელსა მეათესა ხუასრო მეფისასა“. საქართველოში „დაბადებითგანის“ სისტემის რამდენიმე წელთაღრიცხვა იყო გავრცელებული, მაგრამ საბოლოოდ ფეხი მოიკიდა 6504 წლიანმა სისტემამ. ეს ორი წელთაღრიცხვის ფორმა (ქორონიკონი და დაბადებითგანი) ისე შეუთანხმდა ერთმანეთს რომ მისი ერთი მოქცევა ძვ. წ. 284 წელს, ფარნავაზის მიერ პირველი ქართული სახელმწიფოს დაარსებას ემთხვევა. [[საქართველო]]ში ქორონიკონი შემოიღეს ხმარებაში VIII საუკუნის 90-იან წლების დასაწყისიდან [[აშოტ I დიდი]]ს დროს. მისი XIII მოქცევის საწყისი თარიღი [[781]] წელია. ქართული დასაბამური კლაენდარი მარტის წელიწადისაა, რადგან მარტი ქრისტეანეთა შეხედულებით, არის ძირი ქვეყნის გაჩენისა. თაისი ხასიათით კი იგი უმთავრესად პასქალურია. პასექი ანუ აღდგომა (სომხური ზატიკი) ჩვეულებრივ 22 მარტსა და 23 აპრილს შუა მოძრაობს. სწორედ ამის გაანგარიშება არის მთავარი მიზანი წელთაღრიცხვის „ქორონიკონული“ სისტემისა. ეს სისტემა დამყარებულია იმ 5604 წლიან ერაზე, რომელიც ქართულ ეროვნულ წელთსათვლელად ითვლებოდა<ref>კეკელიძე კ. „ქართული ერა და ეორტოლოგიური წელიწადი“, გვ. 92</ref>. ქართული ქორონიკონის სრული ციკლი (კვიკლოსი) ანუ მოქცევა, შეიცავს 532 წელს, რომელსაც ეწოდებოდა დიდი ინდიქტიონი. დღეისათვის, წელთაღრიცხვაში იანგარიშება რამდენიმე, სულ XIV სრული ინდიქტიონი. ინდიქტიონის განსხვავებულ ნიშნად ის ითვლება, რომ წელთა ერთობლიობა 532, რომელიც მასში გვაქვს, წარმოადგენს მზის 28 და მთვარის 19 წლის ნამრავლს (28Х19=532). მზის 28 წელი, გულისხმობს ამ ხნის განმავლობაში მის მოქცევას, ანუ კვირიაკეების დღეების იმავეთვეებსა და რიცხვებში მოხვედრას, რომლებშიც ისინი მოთავსებულნი იყვნენ შვიდი ნაკიანი და შვიდჯერ სამი ჩვეულებრივი წლის, ე. ი. [7+(7Х3)=] 28 წლის წინათ. მთვარის მოქცევა კი ნიშნავს მას, რომ მისი განახლება, გავსება და დაცხრობა ხდება იმავ თვეებსა და რიცხვებში, რომლებშიც ადგილი ჰქონდა ამ მოვლენებს 19 წლის წინათ. როგორც ცნობილია, ძველად, ქართველები წელთაღრიცხვას ანგარიშობდნენ ხან ქვეყნის შექმნიდან ანუ ადამს აქეთ, ხან ქრისტეს დაბადებიდან და ხან ქორინიკონით. არაიშვიათად და უმეტეს შემთხვევაში სამივეთი ერთად. ქართული ეკლესიის მამების ანგარიშით, ქრისტეს ხორციელ შობამდე ქვეყნის შექმნიდან გასულიიყო 5604 წელი. ეს რიცხვი ინდიქტიონით მოიცავდა ათ სრულ ინდიქტიონს (532Х10=5320) და კიდევ 284 წელს, სადაც ეს უკანასკნელი წარმოადგენდა, მიმდინარე XI ინდიქტიონის ანუ მოქცევის 284-ე ქორინიკონს. ასე რომ, ქრისტეს დაბადებამდე გასული284 წელი XI ინდიქტიონისა, დასრულდა ქრისტეს შობის შემდეგ 248 წელს. XII ინდიქტიონი დასრულდა 780 წელს, XIII — 1312 წელს, XIV — 1844 წელს, ხოლო XV დასრულდება 2376 წელს. აღსანიშნავია რომ ქორინიკონი შემოღებულ იქნა რომის დაარსებიდან 1000 წლის გასვლასთან დაკავშირებით და არაუადრეს VI-VII საუკუნეებისა. წელთა აღრიცხვა ქრისტეშობითგან განწესდა 523 წელს, რომში, მღვდელ-მონაზონ [[დიონისე მცირე|დიონისე მცირის]] ინიციატივით, ხოლო ბიზანტიაში 540 წლიდან, იუსტინიანე დიდის მიერ. დიონისეს ანგარიშით, მაცხოვრის შობას ადგილი ჰქონდა რომის დაარსებიდან 752 წელს; მაშასადამე, ამ თარიღზე დაყრდნობით, რომის დაარსებიდან 1000 წელი უნდა შესრულებულიყო იმდენი წლის შემდეგ რამდენი რიცხვი 752-ს ათასამდე აღემატება, ე. ი. 248. ამდენად, თარიღი 1000, შესრულებულა ქრისტეს შობიდან 248 წელს. ეს ის წელია, რომლითაც დასრულდა XI ინდიქტიონი. მოქცევის წელიწადი იწოდება ქორინიკონად. როცა წერია: „გარდაიცვალა [[დავით კურაპალატი]] ქორინიკონსა სკა (221)“, ნიშნავს, რომ მოქცევის წელიწადი ყოფილა 221 და თუ ვიცით რომელ მოქცევაში მოხდა დავითის გარდაცვალება, მაშინ ადვილად გამოვთვლით გარდაცვალების წელსაც. ხშირად მემატიანეები არ წერდნენ თუ რომელი მოქცევისა იყო ქორინიკონი, ამიტომ იძულებულნი ვართ ისტორიულ წყაროებზე დაყრდნობით შეიძლება იმის დადგენა თუ მიახლოებით რომელ საუკუნეებისპერიოდზეა საუბარი. იქედან გამომდინარე რომ მოქცევა უცვლელია ყოველი 532 წლის მანძილზე შესაბამისად იმ პერიოდის მოქცევის მისადაგებით შეიძლება წლების გამოთვლაც. ასე მაგალითად თუ ცნობილია რომ დავით კურაპალატი მოთვაწეობდა X-XI საუკუნეებში, აღნიშნული პერიოდის მოქცევა დაიწყო 780 წლის შემდეგ. ვუმატებთ მას 221 წელს და ვღებულობთ 1001. შესაბამისად აღნიშნულ წარწერაში წერია რომ დავით კურაპალატი გარდაიცვალა 1001 წელს. [[გიორგი სინგელოსი]]ს თხზულებაში „ქრონიკა“ არის ცნობა 532-წლიანი მოქცევის შესახებ, რომელსაც ემყარება ძველი ქართული წელთაღრიცხვა. გიორგი სინგელოსი პირველია ჩვენამდე მოღწეულ ავტორთა შორის, რომელიც ამ წელთაღრიცხვას ხმარობს და ქრისტეს დაბადებას მეთერთმეტე მოქცევის 181-ე წლით ათარიღებს. '''[[დიმიტრი ბაქრაძე]]''' კიდევ უფრო შორს მიდის და ყვება „ხუთასიანი ციკლის“ წარმოშობაზე: {{ციტატა|თუმცაღა ხრონოლოგიური სისტემა, რომელსაც ვახუშტი მისდევს თავის ისტორიაში, ვახუშტიზე ბევრით ადრეა მეცნიერულად გამოკვლეული, ესე იგი: პირველად 964-965 წ.ქრ.აქეთ და ჩართული ძველს 941-965 წლის სინაის ქართველთ მონასტრიდამ გამოტანილს მანუსკრიპტში, რომელიც ახლა ეკუთვნის საიმპერატორო ბიბლიოტეკას პეტერბურგში (Mel. Asiat., t., III, p. 264-280; Mem. de l' Acad. imper. des sciences de St-Petersb. VII Serie, tome XI, №13, p. 1-20); შემდეგ 1233 წელს შავშეთში იოანე შავთელისაგან შედგენილს ტრაქტატში (ნახე იმავე Mem. de l' Acad., 21-56); მაგრამ ხრონოლოგია ქ-ცხბში, სადაც საჭიროა, ან სრულებით არ არის ნაჩვენები, ან ძალიან არეულია. ეს ნაკლულოვანება შეასწორა ვახუშტიმ, რომელმაც ამ საგნის შესახებ არა-თუ დაგვიტევა შესანიშნავი ტრაქტატი (ნახე იმავე Mem. de l' Acad., 57-88); თვით საქართველოს ისტორიის მომდინარეობისა და მეფეების ცხოვრების ხრონოლოგიაც აღმოაჩინა და თავ-თავის ადგილას ჩაურთო. ეს ხრონოლოგია არის ორ-გვარი: ბერძნული და ქართული. ორივე იწყობა ქვეყნის დასაბამიდამ და მომდინარეობს ქრისტეს შემდეგაც. როგორც ახლა მიღებულია, სოფლის დასაწყისიდამ ქრისტეს შობამდე გასულა ბერძნულის გამოანგარიშებით 5508 წელი, ქართულის გამოანგარიშებით კი 5604 წელი. ასე რომ განსხვავება მხოლოდ 96 წელშია. გარდა ამისა ეს წელთა მომდინარეობა დაყოფილია მზისა და მთვარის მოქცევაზე, რომელიც შეიცავს 532 წელსა. ვახუშტის თქმით, „რადგან მზის მოქცევა, 28 არს და მთოვარისა 19 და ესენი გასწორდებიან 532 წელს, ესრეთ 28-ჯერ 19 იქნება 532 და 19-ჯერ 28 იქნება ისევ 532, ამისთვის ორნივ ამ 532 წელს მოიქცევიან და ისევ პირველსავე მიჰყვებიან...“ თითოეულს 532 წლის მოქცევას ეწოდება ''კიკლოსი'', ''კინკლოსი'' ანუ ''ციკლი'' და ჩვენ რომ დასაბამიდამ სოფლისა წელტა მომდინარეობა ციკლებად დავჰყოთ ქართულის სისტემით, ვნახავთ რომ ახლა ჩვენ მე-15 ციკლში ანუ მოქცევაში ვიმყოფებით. ამგვარად, თუ ჩვენ დასაწყისიდამ სოფლისა 96 წელს პირველ მოქცევაში შევიტანთ და ამით დავასრულებთ ამ მოქცევას, მეორე მოქცევა დაიწყობა 436 წელს; მესამე — 968 წელს; მეოთხე — 1500 წელს; მეხუთე — 2032 წელს; მეექვსე — 2564 წელს; მეშვიდე — 3096 წელს; მერვე — 3628 წელს; მეცხრე — 4160 წელს; მეათე — 4692 წელს; მეთერთმეტე — 5224 წელს; მეთორმეტე — 5756 წელს ანუ 248 ქრისტეს შემდეგ; მეცამეტე — 6288 წელს ანუ 780 წ.ქრ.შემდ; მეთოთხმეტე — 6820 წელი ანუ 1312 წელი და დასრულდება 1844 წელს. ესე დაყოფა ქრისტეს წინა დროებისა ციკლებად ეკუთვნის ვახუშტის. აქ უნდა მხედველობაშ ვიქონიოთ, რომ ძველი ჩვენი საეკლესიო მწერლობა ხან ბერძნულს ხრონოლოგიურ სისტემას მისდევს, ხან ქართულსა, ხან კი ერთსა და იმავ დროს, ერთსაც ხმარობს და მეორესაცა.}} {{ციტატა|XIII მოქცევას ისტორიული მნიშვნელობა აქვს. ხუთასიანი ქორინიკონი ჩვენში ხმარებაში შემოდის მხოლოდ XIII მოქცევით და ამას წინათ იმას არც მწერლობაში, არც ეკლესიების წარწერებში არა ვპოულობთ. თვით ქართლის ცხოვრებაში პირველათ არის იგი ხმარებული 826 წელს. რა მნიშვნელობა აქვს აქ 780 წელს, ან ვისგანა გვაქვს საზოგადოდ მიღებული ხუთასიანი ქორონიკონი? ეს საგანი საფუძვლიანად გამოუკვლევია ბროსსეს, რომელიც ამტკიცებს, რომ ხუთასიანი ქორონიკონი ანუ ციკლი ჩვენ შემოტანილი გვაქვს სირიიდამ. თვით იოანე შავთელი თავის განმარტებაში უწოდს მას სირიულად: „ასურულისა კიკლოსისა საძიებელი და მასწავლებელი“<ref>Mem. de l' Acad. des sciences. t. XI, №13, p. 24</ref>. რადგანაც ქართველები და ქართული ეკლესია ანტიოქიის ხელ-მძღვანელობას ექვემდებარებოდნენ, არ არის გასაკვირი, რომ სირიელთ სამღვდელო პირთ შმოეტანათ საქართველოში ხუთასიანი ციკლი ანუ პასხალიონი. მიზეზი იმის დასაწყისისა არის შემდეგი: ჩვენ ვიცით, რომ ათას-წლოვანი პერიოდი რომისა დასრულდა ქრისტეს შემდეგ 248 წელს, რომლიდამაც იწყობა XII მოქცევა, მაგრამ რომი აღარ არსებობდა იმ დროს, როგორც მსოფლიო მიტროპოლია და აღარ იყო საჭირო მეორე ათასეულის თვლა. ის დრო იყო დასაწყისი იმ ეპოხისა, რომელსაც სომეხნი უწოდებენ ჰროჰომთ ეპოხად ანუ ვიზანტიის ბერძნების ეპოხად. 780 წელს თავდება 248 წლიდამ 532-იანი ციკლი. 6 წლის შემდეგ აშოტ ბაგრატიდის დროს საქართველო იერთებს თავის თავს და ერთ შემთხვევას, რომელიც ჩვენ არ ვიცით, შემოაქვს ამ ქვეყანაში ხუთასიანი ციკლი და ქართველები მის თვლას იწყობენ 780 წლიდამ<ref>Steph. Orbel. Historie de laSiounie, SPB, 1864, I, 58, n. 3</ref><ref>Bullet. de l' Acad. des sc., XXII, 455-487</ref>.}} '''[[პლატონ იოსელიანი]]''' ასევე საუბრობს ქორინიკონზე თავის ნაშრომში, სადაც ბოლოში მოჰყავს XIII მოქცევის სრული ცხრილი სამი სვეტით (მოქცევის, ქრისტესით და ქვეყნის შექმნით). აღსანიშნავია ის რომ ცხრილი აგებულია არა ქართული ტრადიციის მიხედვით, რომლის დროსაც სამყაროს შექმნად მიღებულია 6504 წელი, არამედ — 5508 წელი (სხვაობა მოქცევის 1 წლის სამყაროს შექმნასა და ქრისტესითგანს შორის: 6289-781). აღნიშნული ცხრილის მონაცემების მიხედვით რომ შევადგინოთ I მოქცევის წლები, გამოვა რომ 5508 წელი სრულებით არ იქნება საკმარისი რომ ათვლა დაიწყოს I მოქცევის 1 წლიდან, არამედ ათვლა დაიწყება 96 (6288 წელი, რომელზეც დასრულდა XII მოქცევა, გავყოთ 532-ზე, ტოლია 11 მოქცევა და 436 დღე და არა ზუსტად 12 ჯერ 532-წლიანი ციკლი) წლიდან და არა მოქცევის 1 წლიდან როგორც ეს ითვლება 5604 წლის შემთხვევაში. ===ქორონიკონის წლის დასაწყისი-დასასრული=== ქართული ქორონიკონისა და თანამედროვე წლების დაწყება-დასასრული არ ემთხვევა ერთმანეთს, რადგანაც ქორონიკონი არ იწყებოდა 1 იანვარს. ამიტომ თანამედროვე წელს (1 იანვრიდან 31 დეკემბრამდე) ინაწილებს ქორონიკონის ორი წელი. {{ციტატა|და გარდაიცვალა ბაგრატ მამფალი არტანუჯელი ძე სუმბატისი ქრონიკონსა რ~კ~თ, თუესა აპრილსა :კ: დღესა აღვსებასა, და დაუტევნა ძენი ოთხნი: ადარნასე, რომელი-იგი მონაზონ იქმნა და ბასილი სახელ-იდვა, გურგენ ერის-თავი, აშოტ და დავით.|ცხოვრება და უწყება ბაგრატონიანთა}} მატიანეში დაცული ისტორიული 20 აპრილი (იგივე ასტრონომიული 21 აპრილი) სააღდგომო გამოთვლებით მოხდა 911 წელს ასტრონომიული კალენდრით, რომელიც მატიანეს სიტყვებით წარმოადგენდა 129 ქოროიკონს. დავით კურაპალატის შემთხვევაში, თუ დავით კურაპალატის გარდაცვალების წელთან მითითებული იქნებოდა 1 იანვრიდან 21 მარტამდე თვე ან რიცხვი, მაშინ მისი გარდაცვალეპის თარიღი იქნებოდა 1002 წელი და არა 1001, ხოლო სხვა დანარჩენ დღეების შემთხვევაში მისი გარდაცვალების წლად 1001 წელი იქნება მართებული. [[ფაილი:ქართული ქორონიკონი და წელიწადი.JPG|800px|მინი|ცენტრი|ქართული ქორონიკონი და წელიწადი]] ===ქორონიკონი და ასტრონომიული მოვლენები=== '''[[ლიხნის ტაძარი|ლიხნის ტაძრის]]''' კედლებზე [[მარი ბროსე]]ს დროს შემორჩენილ წარწერა, რომელზეც ნახსენები იყო [[ჰალეის კომეტა|ჰალეის კომეტის]] გამოჩენა<ref>Brosset, Marie-Félicité (1851). ''[https://books.google.ge/books?id=hkRhAAAAcAAJ&printsec=frontcover&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false Rapports sur un voyage archeologique dans la Georgie et dans l'Armenie, execute en 1847-1848]''. (in French). St.-Petersbourg: Impr. del'Acad. des sciences. p. 116.</ref>: {{ციტატა|ქ. კურთხეულ ხარ, ღმერთო, ყოვლად ყოველსა შინა. ესე იქმნა დასაბამითგან წელთა ხქჲთ (1065 წ.), ქორონიკონსა სპვ (286/[[1066]]) მეფობასა ბაგრატ გიორგის ძისასა ინდიკტიონსა ლჱ, აპრილსა თვესა ვარსკვლავი გამოჩნდა, რომელ მისსა წიაღსა აღმოლიდის და წინა მისსა ვითარცა შარავანდედი დიდი, მოკიდებით მასვეა. ესე იქმნა ბზობითგან აღვსებამდის.}} 2-13, აპრილი, 1066 — დროის პერიოდი, როდესაც ცაზე ჩანდა ჰალეის კომეტა. '''[[შემოქმედის გულანი|შემოქმედის გულანში]]''' მოხსენიებულია [[მზის დაბნელება]]: {{ციტატა|ႭႫჁ (448/[[1760]]) ამას ქ~კსა მზე დაბნელდა თვესა ივნისსა ბ^სა დღესა პარასკევს<ref>Бакрадзе Дм., Археологическое путешествие по Гурии и Аджаре, გვ. 153, Сантпетербург, 1878</ref>.}} {{OldStyleDate|13|ივნისი|1760|2||}} — თარიღი, რომლის დროსაც ასტრონომიული გამოთვლებით დასტურდება მზის სრული დაბნელება<ref>[https://www.eclipsewise.com/solar/SEgmapx/1701-1800/SE1760Jun13Tgmapx.html Total Solar Eclipse of 1760 Jun 13]</ref>. {{ციტატა|ქორონიკონს ულბ (432/[[1744]]), დეკემბრის დამდეგს ერთი უცხო და საკვირველი ვარსკვლავი გამოჩნდა, რომელი არაოდეს ნახულიყო, ცისკრის ოდენი, სიბრწყინვალეც მას უგვანდა, ასეთი სხივი აეშვირა, რომ მაშხალასავით მისდევდა. უცხო რამ იყო, რომ ყოველს უკვირდა. პირველსავე ღამეს ამოვიდის, ისევ დასავლეთის კერძო მალე ჩავიდის, მიმავალსა გვანდა, რომ ყოველმან მაყურებელმან შეიტყვიან მიმავალობასა, დეკემბერს გამოჩნდა, თებერვლის ნახევრობამდისინ ჩნდა ქვეყანასა ქართლისასა და მერე უჩინარ იქმნა<ref>პ. ორბელიანის „ამბავი ქართლისანი“</ref>.}} [[29 ნოემბერი]], [[1743]] - აპრილი, [[1744]] — დროის პერიოდი, რომლის დროსაც ცაზე ჩანდა აღნიშნული კომეტა<ref>[https://en.wikipedia.org/wiki/Great_Comet_of_1744 Great Comet of 1744]</ref>. ქართული წყაროს მიხედვით გამოჩენც და მისი თვეების მანძილზე ცაზე ყოფნა ერთი ქორონიკონით აღირიცხება. ===ქვარონიკონი=== ქორინიკონისა და ქვარონიკონის შესახებ [[თეიმურაზ ბატონიშვილი]] წერს: {{ციტატა|ქართულის ქორონიკონისა თვითეული მოქცევი ნიშნავს 532 წელსა, რომელსა მოქცევსა ეწოდების დიდი მზის მოქცევი. ესე ქართულისა ქორონიკონისა ანგარიში შეადგენს 96 წელსა უმეტეს ბერძნულსა ანგარიშსა ზედა, რაოდენსაც რიცხვსა ბერძენნი დასაბამითგან სოფლისათ ანგარიშობენ ქართულისა ქორონიკონისასა მოუთხრობენ, რომელ იგი არს აღრიცხულ მრავლით წლითგან უწინარეს ქრისტეს მოსვლისა, რიცხვი წელთა აღრიცხვისა ქვათაგან წელიწდეულთა აღრიცხულ; ვინაიდგან დასაბამსა შინა პირველ დაწყებისა ივერიისა, ესე იგი საქართველოსა შინა დამკვიდრებისა ერისასა უწყიესთ აღნიშნვა წელთა, დიდ-დიდითა ქვებითა აღურიცხავთ დასაბამითგანნი წელნი და ეგოდენითა ქვითა აღუგიესთ პირამიდნი და ყოველთა წლის მოქცევთა თითოეულსა დიდა გათლილსა ქვასა დასდებდიან პირამიდსა მას ზედა, მოსახსენებელად წელიწადის მოქცევისა და ოდეს სრულ იქმნებოდა თითოეული მზის მომქცევი განსრულდებოდაცა პირამიდი ერთი, ვინაითგან თითოეული პირამიდი იყო აღშენებული 532 ქვათაგან; და ესე არა თუ ზღაპარი არს არამედ ჭეშმარიტი, ვინაითგან საქართველოსა მრავალთა ადგილთა, ზემოსაცა შინა ივერიასა და ქვემოსაცა შინა ივერიასა კოლხიდიისა მამულსა შინა და სხვათა ადგილთა იპოებიან და მთათა შინა კავკასიისათა პირამიდნი ქორონიკონისანი, რომელსაცა ქვარონიკონადცა სახელ-ედების და ვისცა ნებავს და სურის ხილვად აწცა ძალიდების, რათა იხილონ თვით თვალითა თვისითა<ref>თეიმურაზ ბატონიშვილი, „ისტორია დაწყებითგან ივერიისა ესე იგი გიორგიისა, რომელ არს სრულიად საქართველოისა“, პეტერბურგი, 1848, გვ. 41-42</ref>.}} ===ქართული ქორონიკონის ცხრილი=== ცხრილში მოცემული შესაბამისი მოქცევისა და წლების შესაბამისი თანამედროვე წელი პირობითია (ვრცლად იხ. ზემოთ). იგი იცვლება იმის და მიხედვით თუ რომელ თვეზეა საუბარი ისტორიულ წყაროებში. აღნიშნული ცხრილი მართებულია მხოლოდ 21 მარტიდან - 31 დეკემბრის ჩათვლით მომხდარ მოვლენებზე, 1 იანვრიდან - 20 მარტამდე შესაბამის თანამედროვე წელს უნდა მიემატოს ერთი. {| class="wikitable" | align="center" style="background:#f0f0f0;"|'''#''' | align="center" style="background:#f0f0f0;"|'''1''' | align="center" style="background:#f0f0f0;"|'''2''' | align="center" style="background:#f0f0f0;"|'''3''' | align="center" style="background:#f0f0f0;"|'''4''' | align="center" style="background:#f0f0f0;"|'''5''' | align="center" style="background:#f0f0f0;"|'''6''' | align="center" style="background:#f0f0f0;"|'''7''' | align="center" style="background:#f0f0f0;"|'''8''' | align="center" style="background:#f0f0f0;"|'''9''' | align="center" style="background:#f0f0f0;"|'''10''' | align="center" style="background:#f0f0f0;"|'''11''' | align="center" style="background:#f0f0f0;"|'''12''' | align="center" style="background:#f0f0f0;"|'''13''' | align="center" style="background:#f0f0f0;"|'''14''' | align="center" style="background:#f0f0f0;"|'''15''' |- | '''1'''||[[ძვ. წ. 5603]]||[[ძვ. წ. 5071]]||[[ძვ. წ. 4539]]||[[ძვ. წ. 4007]]||[[ძვ. წ. 3475]]||[[ძვ. წ. 2943]]||[[ძვ. წ. 2411]]||[[ძვ. წ. 1879]]||[[ძვ. წ. 1347]]||[[ძვ. წ. 815]]||[[ძვ. წ. 283]]||[[249]]||[[781]]||[[1313]]||[[1845]] |- | '''2'''||[[ძვ. წ. 5602]]||[[ძვ. წ. 5070]]||[[ძვ. წ. 4538]]||[[ძვ. წ. 4006]]||[[ძვ. წ. 3474]]||[[ძვ. წ. 2942]]||[[ძვ. წ. 2410]]||[[ძვ. წ. 1878]]||[[ძვ. წ. 1346]]||[[ძვ. წ. 814]]||[[ძვ. წ. 282]]||[[250]]||[[782]]||[[1314]]||[[1846]] |- | '''3'''||[[ძვ. წ. 5601]]||[[ძვ. წ. 5069]]||[[ძვ. წ. 4537]]||[[ძვ. წ. 4005]]||[[ძვ. წ. 3473]]||[[ძვ. წ. 2941]]||[[ძვ. წ. 2409]]||[[ძვ. წ. 1877]]||[[ძვ. წ. 1345]]||[[ძვ. წ. 813]]||[[ძვ. წ. 281]]||[[251]]||[[783]]||[[1315]]||[[1847]] |- | '''4'''||[[ძვ. წ. 5600]]||[[ძვ. წ. 5068]]||[[ძვ. წ. 4536]]||[[ძვ. წ. 4004]]||[[ძვ. წ. 3472]]||[[ძვ. წ. 2940]]||[[ძვ. წ. 2408]]||[[ძვ. წ. 1876]]||[[ძვ. წ. 1344]]||[[ძვ. წ. 812]]||[[ძვ. წ. 280]]||[[252]]||[[784]]||[[1316]]||[[1848]] |- | '''5'''||[[ძვ. წ. 5599]]||[[ძვ. წ. 5067]]||[[ძვ. წ. 4535]]||[[ძვ. წ. 4003]]||[[ძვ. წ. 3471]]||[[ძვ. წ. 2939]]||[[ძვ. წ. 2407]]||[[ძვ. წ. 1875]]||[[ძვ. წ. 1343]]||[[ძვ. წ. 811]]||[[ძვ. წ. 279]]||[[253]]||[[785]]||[[1317]]||[[1849]] |- | '''6'''||[[ძვ. წ. 5598]]||[[ძვ. წ. 5066]]||[[ძვ. წ. 4534]]||[[ძვ. წ. 4002]]||[[ძვ. წ. 3470]]||[[ძვ. წ. 2938]]||[[ძვ. წ. 2406]]||[[ძვ. წ. 1874]]||[[ძვ. წ. 1342]]||[[ძვ. წ. 810]]||[[ძვ. წ. 278]]||[[254]]||[[786]]||[[1318]]||[[1850]] |- | '''7'''||[[ძვ. წ. 5597]]||[[ძვ. წ. 5065]]||[[ძვ. წ. 4533]]||[[ძვ. წ. 4001]]||[[ძვ. წ. 3469]]||[[ძვ. წ. 2937]]||[[ძვ. წ. 2405]]||[[ძვ. წ. 1873]]||[[ძვ. წ. 1341]]||[[ძვ. წ. 809]]||[[ძვ. წ. 277]]||[[255]]||[[787]]||[[1319]]||[[1851]] |- | '''8'''||[[ძვ. წ. 5596]]||[[ძვ. წ. 5064]]||[[ძვ. წ. 4532]]||[[ძვ. წ. 4000]]||[[ძვ. წ. 3468]]||[[ძვ. წ. 2936]]||[[ძვ. წ. 2404]]||[[ძვ. წ. 1872]]||[[ძვ. წ. 1340]]||[[ძვ. წ. 808]]||[[ძვ. წ. 276]]||[[256]]||[[788]]||[[1320]]||[[1852]] |- | '''9'''||[[ძვ. წ. 5595]]||[[ძვ. წ. 5063]]||[[ძვ. წ. 4531]]||[[ძვ. წ. 3999]]||[[ძვ. წ. 3467]]||[[ძვ. წ. 2935]]||[[ძვ. წ. 2403]]||[[ძვ. წ. 1871]]||[[ძვ. წ. 1339]]||[[ძვ. წ. 807]]||[[ძვ. წ. 275]]||[[257]]||[[789]]||[[1321]]||[[1853]] |- | '''10'''||[[ძვ. წ. 5594]]||[[ძვ. წ. 5062]]||[[ძვ. წ. 4530]]||[[ძვ. წ. 3998]]||[[ძვ. წ. 3466]]||[[ძვ. წ. 2934]]||[[ძვ. წ. 2402]]||[[ძვ. წ. 1870]]||[[ძვ. წ. 1338]]||[[ძვ. წ. 806]]||[[ძვ. წ. 274]]||[[258]]||[[790]]||[[1322]]||[[1854]] |- | '''11'''||[[ძვ. წ. 5593]]||[[ძვ. წ. 5061]]||[[ძვ. წ. 4529]]||[[ძვ. წ. 3997]]||[[ძვ. წ. 3465]]||[[ძვ. წ. 2933]]||[[ძვ. წ. 2401]]||[[ძვ. წ. 1869]]||[[ძვ. წ. 1337]]||[[ძვ. წ. 805]]||[[ძვ. წ. 273]]||[[259]]||[[791]]||[[1323]]||[[1855]] |- | '''12'''||[[ძვ. წ. 5592]]||[[ძვ. წ. 5060]]||[[ძვ. წ. 4528]]||[[ძვ. წ. 3996]]||[[ძვ. წ. 3464]]||[[ძვ. წ. 2932]]||[[ძვ. წ. 2400]]||[[ძვ. წ. 1868]]||[[ძვ. წ. 1336]]||[[ძვ. წ. 804]]||[[ძვ. წ. 272]]||[[260]]||[[792]]||[[1324]]||[[1856]] |- | '''13'''||[[ძვ. წ. 5591]]||[[ძვ. წ. 5059]]||[[ძვ. წ. 4527]]||[[ძვ. წ. 3995]]||[[ძვ. წ. 3463]]||[[ძვ. წ. 2931]]||[[ძვ. წ. 2399]]||[[ძვ. წ. 1867]]||[[ძვ. წ. 1335]]||[[ძვ. წ. 803]]||[[ძვ. წ. 271]]||[[261]]||[[793]]||[[1325]]||[[1857]] |- | '''14'''||[[ძვ. წ. 5590]]||[[ძვ. წ. 5058]]||[[ძვ. წ. 4526]]||[[ძვ. წ. 3994]]||[[ძვ. წ. 3462]]||[[ძვ. წ. 2930]]||[[ძვ. წ. 2398]]||[[ძვ. წ. 1866]]||[[ძვ. წ. 1334]]||[[ძვ. წ. 802]]||[[ძვ. წ. 270]]||[[262]]||[[794]]||[[1326]]||[[1858]] |- | '''15'''||[[ძვ. წ. 5589]]||[[ძვ. წ. 5057]]||[[ძვ. წ. 4525]]||[[ძვ. წ. 3993]]||[[ძვ. წ. 3461]]||[[ძვ. წ. 2929]]||[[ძვ. წ. 2397]]||[[ძვ. წ. 1865]]||[[ძვ. წ. 1333]]||[[ძვ. წ. 801]]||[[ძვ. წ. 269]]||[[263]]||[[795]]||[[1327]]||[[1859]] |- | '''16'''||[[ძვ. წ. 5588]]||[[ძვ. წ. 5056]]||[[ძვ. წ. 4524]]||[[ძვ. წ. 3992]]||[[ძვ. წ. 3460]]||[[ძვ. წ. 2928]]||[[ძვ. წ. 2396]]||[[ძვ. წ. 1864]]||[[ძვ. წ. 1332]]||[[ძვ. წ. 800]]||[[ძვ. წ. 268]]||[[264]]||[[796]]||[[1328]]||[[1860]] |- | '''17'''||[[ძვ. წ. 5587]]||[[ძვ. წ. 5055]]||[[ძვ. წ. 4523]]||[[ძვ. წ. 3991]]||[[ძვ. წ. 3459]]||[[ძვ. წ. 2927]]||[[ძვ. წ. 2395]]||[[ძვ. წ. 1863]]||[[ძვ. წ. 1331]]||[[ძვ. წ. 799]]||[[ძვ. წ. 267]]||[[265]]||[[797]]||[[1329]]||[[1861]] |- | '''18'''||[[ძვ. წ. 5586]]||[[ძვ. წ. 5054]]||[[ძვ. წ. 4522]]||[[ძვ. წ. 3990]]||[[ძვ. წ. 3458]]||[[ძვ. წ. 2926]]||[[ძვ. წ. 2394]]||[[ძვ. წ. 1862]]||[[ძვ. წ. 1330]]||[[ძვ. წ. 798]]||[[ძვ. წ. 266]]||[[266]]||[[798]]||[[1330]]||[[1862]] |- | '''19'''||[[ძვ. წ. 5585]]||[[ძვ. წ. 5053]]||[[ძვ. წ. 4521]]||[[ძვ. წ. 3989]]||[[ძვ. წ. 3457]]||[[ძვ. წ. 2925]]||[[ძვ. წ. 2393]]||[[ძვ. წ. 1861]]||[[ძვ. წ. 1329]]||[[ძვ. წ. 797]]||[[ძვ. წ. 265]]||[[267]]||[[799]]||[[1331]]||[[1863]] |- | '''20'''||[[ძვ. წ. 5584]]||[[ძვ. წ. 5052]]||[[ძვ. წ. 4520]]||[[ძვ. წ. 3988]]||[[ძვ. წ. 3456]]||[[ძვ. წ. 2924]]||[[ძვ. წ. 2392]]||[[ძვ. წ. 1860]]||[[ძვ. წ. 1328]]||[[ძვ. წ. 796]]||[[ძვ. წ. 264]]||[[268]]||[[800]]||[[1332]]||[[1864]] |- | '''21'''||[[ძვ. წ. 5583]]||[[ძვ. წ. 5051]]||[[ძვ. წ. 4519]]||[[ძვ. წ. 3987]]||[[ძვ. წ. 3455]]||[[ძვ. წ. 2923]]||[[ძვ. წ. 2391]]||[[ძვ. წ. 1859]]||[[ძვ. წ. 1327]]||[[ძვ. წ. 795]]||[[ძვ. წ. 263]]||[[269]]||[[801]]||[[1333]]||[[1865]] |- | '''22'''||[[ძვ. წ. 5582]]||[[ძვ. წ. 5050]]||[[ძვ. წ. 4518]]||[[ძვ. წ. 3986]]||[[ძვ. წ. 3454]]||[[ძვ. წ. 2922]]||[[ძვ. წ. 2390]]||[[ძვ. წ. 1858]]||[[ძვ. წ. 1326]]||[[ძვ. წ. 794]]||[[ძვ. წ. 262]]||[[270]]||[[802]]||[[1334]]||[[1866]] |- | '''23'''||[[ძვ. წ. 5581]]||[[ძვ. წ. 5049]]||[[ძვ. წ. 4517]]||[[ძვ. წ. 3985]]||[[ძვ. წ. 3453]]||[[ძვ. წ. 2921]]||[[ძვ. წ. 2389]]||[[ძვ. წ. 1857]]||[[ძვ. წ. 1325]]||[[ძვ. წ. 793]]||[[ძვ. წ. 261]]||[[271]]||[[803]]||[[1335]]||[[1867]] |- | '''24'''||[[ძვ. წ. 5580]]||[[ძვ. წ. 5048]]||[[ძვ. წ. 4516]]||[[ძვ. წ. 3984]]||[[ძვ. წ. 3452]]||[[ძვ. წ. 2920]]||[[ძვ. წ. 2388]]||[[ძვ. წ. 1856]]||[[ძვ. წ. 1324]]||[[ძვ. წ. 792]]||[[ძვ. წ. 260]]||[[272]]||[[804]]||[[1336]]||[[1868]] |- | '''25'''||[[ძვ. წ. 5579]]||[[ძვ. წ. 5047]]||[[ძვ. წ. 4515]]||[[ძვ. წ. 3983]]||[[ძვ. წ. 3451]]||[[ძვ. წ. 2919]]||[[ძვ. წ. 2387]]||[[ძვ. წ. 1855]]||[[ძვ. წ. 1323]]||[[ძვ. წ. 791]]||[[ძვ. წ. 259]]||[[273]]||[[805]]||[[1337]]||[[1869]] |- | '''26'''||[[ძვ. წ. 5578]]||[[ძვ. წ. 5046]]||[[ძვ. წ. 4514]]||[[ძვ. წ. 3982]]||[[ძვ. წ. 3450]]||[[ძვ. წ. 2918]]||[[ძვ. წ. 2386]]||[[ძვ. წ. 1854]]||[[ძვ. წ. 1322]]||[[ძვ. წ. 790]]||[[ძვ. წ. 258]]||[[274]]||[[806]]||[[1338]]||[[1870]] |- | '''27'''||[[ძვ. წ. 5577]]||[[ძვ. წ. 5045]]||[[ძვ. წ. 4513]]||[[ძვ. წ. 3981]]||[[ძვ. წ. 3449]]||[[ძვ. წ. 2917]]||[[ძვ. წ. 2385]]||[[ძვ. წ. 1853]]||[[ძვ. წ. 1321]]||[[ძვ. წ. 789]]||[[ძვ. წ. 257]]||[[275]]||[[807]]||[[1339]]||[[1871]] |- | '''28'''||[[ძვ. წ. 5576]]||[[ძვ. წ. 5044]]||[[ძვ. წ. 4512]]||[[ძვ. წ. 3980]]||[[ძვ. წ. 3448]]||[[ძვ. წ. 2916]]||[[ძვ. წ. 2384]]||[[ძვ. წ. 1852]]||[[ძვ. წ. 1320]]||[[ძვ. წ. 788]]||[[ძვ. წ. 256]]||[[276]]||[[808]]||[[1340]]||[[1872]] |- | '''29'''||[[ძვ. წ. 5575]]||[[ძვ. წ. 5043]]||[[ძვ. წ. 4511]]||[[ძვ. წ. 3979]]||[[ძვ. წ. 3447]]||[[ძვ. წ. 2915]]||[[ძვ. წ. 2383]]||[[ძვ. წ. 1851]]||[[ძვ. წ. 1319]]||[[ძვ. წ. 787]]||[[ძვ. წ. 255]]||[[277]]||[[809]]||[[1341]]||[[1873]] |- | '''30'''||[[ძვ. წ. 5574]]||[[ძვ. წ. 5042]]||[[ძვ. წ. 4510]]||[[ძვ. წ. 3978]]||[[ძვ. წ. 3446]]||[[ძვ. წ. 2914]]||[[ძვ. წ. 2382]]||[[ძვ. წ. 1850]]||[[ძვ. წ. 1318]]||[[ძვ. წ. 786]]||[[ძვ. წ. 254]]||[[278]]||[[810]]||[[1342]]||[[1874]] |- | '''31'''||[[ძვ. წ. 5573]]||[[ძვ. წ. 5041]]||[[ძვ. წ. 4509]]||[[ძვ. წ. 3977]]||[[ძვ. წ. 3445]]||[[ძვ. წ. 2913]]||[[ძვ. წ. 2381]]||[[ძვ. წ. 1849]]||[[ძვ. წ. 1317]]||[[ძვ. წ. 785]]||[[ძვ. წ. 253]]||[[279]]||[[811]]||[[1343]]||[[1875]] |- | '''32'''||[[ძვ. წ. 5572]]||[[ძვ. წ. 5040]]||[[ძვ. წ. 4508]]||[[ძვ. წ. 3976]]||[[ძვ. წ. 3444]]||[[ძვ. წ. 2912]]||[[ძვ. წ. 2380]]||[[ძვ. წ. 1848]]||[[ძვ. წ. 1316]]||[[ძვ. წ. 784]]||[[ძვ. წ. 252]]||[[280]]||[[812]]||[[1344]]||[[1876]] |- | '''33'''||[[ძვ. წ. 5571]]||[[ძვ. წ. 5039]]||[[ძვ. წ. 4507]]||[[ძვ. წ. 3975]]||[[ძვ. წ. 3443]]||[[ძვ. წ. 2911]]||[[ძვ. წ. 2379]]||[[ძვ. წ. 1847]]||[[ძვ. წ. 1315]]||[[ძვ. წ. 783]]||[[ძვ. წ. 251]]||[[281]]||[[813]]||[[1345]]||[[1877]] |- | '''34'''||[[ძვ. წ. 5570]]||[[ძვ. წ. 5038]]||[[ძვ. წ. 4506]]||[[ძვ. წ. 3974]]||[[ძვ. წ. 3442]]||[[ძვ. წ. 2910]]||[[ძვ. წ. 2378]]||[[ძვ. წ. 1846]]||[[ძვ. წ. 1314]]||[[ძვ. წ. 782]]||[[ძვ. წ. 250]]||[[282]]||[[814]]||[[1346]]||[[1878]] |- | '''35'''||[[ძვ. წ. 5569]]||[[ძვ. წ. 5037]]||[[ძვ. წ. 4505]]||[[ძვ. წ. 3973]]||[[ძვ. წ. 3441]]||[[ძვ. წ. 2909]]||[[ძვ. წ. 2377]]||[[ძვ. წ. 1845]]||[[ძვ. წ. 1313]]||[[ძვ. წ. 781]]||[[ძვ. წ. 249]]||[[283]]||[[815]]||[[1347]]||[[1879]] |- | '''36'''||[[ძვ. წ. 5568]]||[[ძვ. წ. 5036]]||[[ძვ. წ. 4504]]||[[ძვ. წ. 3972]]||[[ძვ. წ. 3440]]||[[ძვ. წ. 2908]]||[[ძვ. წ. 2376]]||[[ძვ. წ. 1844]]||[[ძვ. წ. 1312]]||[[ძვ. წ. 780]]||[[ძვ. წ. 248]]||[[284]]||[[816]]||[[1348]]||[[1880]] |- | '''37'''||[[ძვ. წ. 5567]]||[[ძვ. წ. 5035]]||[[ძვ. წ. 4503]]||[[ძვ. წ. 3971]]||[[ძვ. წ. 3439]]||[[ძვ. წ. 2907]]||[[ძვ. წ. 2375]]||[[ძვ. წ. 1843]]||[[ძვ. წ. 1311]]||[[ძვ. წ. 779]]||[[ძვ. წ. 247]]||[[285]]||[[817]]||[[1349]]||[[1881]] |- | '''38'''||[[ძვ. წ. 5566]]||[[ძვ. წ. 5034]]||[[ძვ. წ. 4502]]||[[ძვ. წ. 3970]]||[[ძვ. წ. 3438]]||[[ძვ. წ. 2906]]||[[ძვ. წ. 2374]]||[[ძვ. წ. 1842]]||[[ძვ. წ. 1310]]||[[ძვ. წ. 778]]||[[ძვ. წ. 246]]||[[286]]||[[818]]||[[1350]]||[[1882]] |- | '''39'''||[[ძვ. წ. 5565]]||[[ძვ. წ. 5033]]||[[ძვ. წ. 4501]]||[[ძვ. წ. 3969]]||[[ძვ. წ. 3437]]||[[ძვ. წ. 2905]]||[[ძვ. წ. 2373]]||[[ძვ. წ. 1841]]||[[ძვ. წ. 1309]]||[[ძვ. წ. 777]]||[[ძვ. წ. 245]]||[[287]]||[[819]]||[[1351]]||[[1883]] |- | '''40'''||[[ძვ. წ. 5564]]||[[ძვ. წ. 5032]]||[[ძვ. წ. 4500]]||[[ძვ. წ. 3968]]||[[ძვ. წ. 3436]]||[[ძვ. წ. 2904]]||[[ძვ. წ. 2372]]||[[ძვ. წ. 1840]]||[[ძვ. წ. 1308]]||[[ძვ. წ. 776]]||[[ძვ. წ. 244]]||[[288]]||[[820]]||[[1352]]||[[1884]] |- | '''41'''||[[ძვ. წ. 5563]]||[[ძვ. წ. 5031]]||[[ძვ. წ. 4499]]||[[ძვ. წ. 3967]]||[[ძვ. წ. 3435]]||[[ძვ. წ. 2903]]||[[ძვ. წ. 2371]]||[[ძვ. წ. 1839]]||[[ძვ. წ. 1307]]||[[ძვ. წ. 775]]||[[ძვ. წ. 243]]||[[289]]||[[821]]||[[1353]]||[[1885]] |- | '''42'''||[[ძვ. წ. 5562]]||[[ძვ. წ. 5030]]||[[ძვ. წ. 4498]]||[[ძვ. წ. 3966]]||[[ძვ. წ. 3434]]||[[ძვ. წ. 2902]]||[[ძვ. წ. 2370]]||[[ძვ. წ. 1838]]||[[ძვ. წ. 1306]]||[[ძვ. წ. 774]]||[[ძვ. წ. 242]]||[[290]]||[[822]]||[[1354]]||[[1886]] |- | '''43'''||[[ძვ. წ. 5561]]||[[ძვ. წ. 5029]]||[[ძვ. წ. 4497]]||[[ძვ. წ. 3965]]||[[ძვ. წ. 3433]]||[[ძვ. წ. 2901]]||[[ძვ. წ. 2369]]||[[ძვ. წ. 1837]]||[[ძვ. წ. 1305]]||[[ძვ. წ. 773]]||[[ძვ. წ. 241]]||[[291]]||[[823]]||[[1355]]||[[1887]] |- | '''44'''||[[ძვ. წ. 5560]]||[[ძვ. წ. 5028]]||[[ძვ. წ. 4496]]||[[ძვ. წ. 3964]]||[[ძვ. წ. 3432]]||[[ძვ. წ. 2900]]||[[ძვ. წ. 2368]]||[[ძვ. წ. 1836]]||[[ძვ. წ. 1304]]||[[ძვ. წ. 772]]||[[ძვ. წ. 240]]||[[292]]||[[824]]||[[1356]]||[[1888]] |- | '''45'''||[[ძვ. წ. 5559]]||[[ძვ. წ. 5027]]||[[ძვ. წ. 4495]]||[[ძვ. წ. 3963]]||[[ძვ. წ. 3431]]||[[ძვ. წ. 2899]]||[[ძვ. წ. 2367]]||[[ძვ. წ. 1835]]||[[ძვ. წ. 1303]]||[[ძვ. წ. 771]]||[[ძვ. წ. 239]]||[[293]]||[[825]]||[[1357]]||[[1889]] |- | '''46'''||[[ძვ. წ. 5558]]||[[ძვ. წ. 5026]]||[[ძვ. წ. 4494]]||[[ძვ. წ. 3962]]||[[ძვ. წ. 3430]]||[[ძვ. წ. 2898]]||[[ძვ. წ. 2366]]||[[ძვ. წ. 1834]]||[[ძვ. წ. 1302]]||[[ძვ. წ. 770]]||[[ძვ. წ. 238]]||[[294]]||[[826]]||[[1358]]||[[1890]] |- | '''47'''||[[ძვ. წ. 5557]]||[[ძვ. წ. 5025]]||[[ძვ. წ. 4493]]||[[ძვ. წ. 3961]]||[[ძვ. წ. 3429]]||[[ძვ. წ. 2897]]||[[ძვ. წ. 2365]]||[[ძვ. წ. 1833]]||[[ძვ. წ. 1301]]||[[ძვ. წ. 769]]||[[ძვ. წ. 237]]||[[295]]||[[827]]||[[1359]]||[[1891]] |- | '''48'''||[[ძვ. წ. 5556]]||[[ძვ. წ. 5024]]||[[ძვ. წ. 4492]]||[[ძვ. წ. 3960]]||[[ძვ. წ. 3428]]||[[ძვ. წ. 2896]]||[[ძვ. წ. 2364]]||[[ძვ. წ. 1832]]||[[ძვ. წ. 1300]]||[[ძვ. წ. 768]]||[[ძვ. წ. 236]]||[[296]]||[[828]]||[[1360]]||[[1892]] |- | '''49'''||[[ძვ. წ. 5555]]||[[ძვ. წ. 5023]]||[[ძვ. წ. 4491]]||[[ძვ. წ. 3959]]||[[ძვ. წ. 3427]]||[[ძვ. წ. 2895]]||[[ძვ. წ. 2363]]||[[ძვ. წ. 1831]]||[[ძვ. წ. 1299]]||[[ძვ. წ. 767]]||[[ძვ. წ. 235]]||[[297]]||[[829]]||[[1361]]||[[1893]] |- | '''50'''||[[ძვ. წ. 5554]]||[[ძვ. წ. 5022]]||[[ძვ. წ. 4490]]||[[ძვ. წ. 3958]]||[[ძვ. წ. 3426]]||[[ძვ. წ. 2894]]||[[ძვ. წ. 2362]]||[[ძვ. წ. 1830]]||[[ძვ. წ. 1298]]||[[ძვ. წ. 766]]||[[ძვ. წ. 234]]||[[298]]||[[830]]||[[1362]]||[[1894]] |- | '''51'''||[[ძვ. წ. 5553]]||[[ძვ. წ. 5021]]||[[ძვ. წ. 4489]]||[[ძვ. წ. 3957]]||[[ძვ. წ. 3425]]||[[ძვ. წ. 2893]]||[[ძვ. წ. 2361]]||[[ძვ. წ. 1829]]||[[ძვ. წ. 1297]]||[[ძვ. წ. 765]]||[[ძვ. წ. 233]]||[[299]]||[[831]]||[[1363]]||[[1895]] |- | '''52'''||[[ძვ. წ. 5552]]||[[ძვ. წ. 5020]]||[[ძვ. წ. 4488]]||[[ძვ. წ. 3956]]||[[ძვ. წ. 3424]]||[[ძვ. წ. 2892]]||[[ძვ. წ. 2360]]||[[ძვ. წ. 1828]]||[[ძვ. წ. 1296]]||[[ძვ. წ. 764]]||[[ძვ. წ. 232]]||[[300]]||[[832]]||[[1364]]||[[1896]] |- | '''53'''||[[ძვ. წ. 5551]]||[[ძვ. წ. 5019]]||[[ძვ. წ. 4487]]||[[ძვ. წ. 3955]]||[[ძვ. წ. 3423]]||[[ძვ. წ. 2891]]||[[ძვ. წ. 2359]]||[[ძვ. წ. 1827]]||[[ძვ. წ. 1295]]||[[ძვ. წ. 763]]||[[ძვ. წ. 231]]||[[301]]||[[833]]||[[1365]]||[[1897]] |- | '''54'''||[[ძვ. წ. 5550]]||[[ძვ. წ. 5018]]||[[ძვ. წ. 4486]]||[[ძვ. წ. 3954]]||[[ძვ. წ. 3422]]||[[ძვ. წ. 2890]]||[[ძვ. წ. 2358]]||[[ძვ. წ. 1826]]||[[ძვ. წ. 1294]]||[[ძვ. წ. 762]]||[[ძვ. წ. 230]]||[[302]]||[[834]]||[[1366]]||[[1898]] |- | '''55'''||[[ძვ. წ. 5549]]||[[ძვ. წ. 5017]]||[[ძვ. წ. 4485]]||[[ძვ. წ. 3953]]||[[ძვ. წ. 3421]]||[[ძვ. წ. 2889]]||[[ძვ. წ. 2357]]||[[ძვ. წ. 1825]]||[[ძვ. წ. 1293]]||[[ძვ. წ. 761]]||[[ძვ. წ. 229]]||[[303]]||[[835]]||[[1367]]||[[1899]] |- | '''56'''||[[ძვ. წ. 5548]]||[[ძვ. წ. 5016]]||[[ძვ. წ. 4484]]||[[ძვ. წ. 3952]]||[[ძვ. წ. 3420]]||[[ძვ. წ. 2888]]||[[ძვ. წ. 2356]]||[[ძვ. წ. 1824]]||[[ძვ. წ. 1292]]||[[ძვ. წ. 760]]||[[ძვ. წ. 228]]||[[304]]||[[836]]||[[1368]]||[[1900]] |- | '''57'''||[[ძვ. წ. 5547]]||[[ძვ. წ. 5015]]||[[ძვ. წ. 4483]]||[[ძვ. წ. 3951]]||[[ძვ. წ. 3419]]||[[ძვ. წ. 2887]]||[[ძვ. წ. 2355]]||[[ძვ. წ. 1823]]||[[ძვ. წ. 1291]]||[[ძვ. წ. 759]]||[[ძვ. წ. 227]]||[[305]]||[[837]]||[[1369]]||[[1901]] |- | '''58'''||[[ძვ. წ. 5546]]||[[ძვ. წ. 5014]]||[[ძვ. წ. 4482]]||[[ძვ. წ. 3950]]||[[ძვ. წ. 3418]]||[[ძვ. წ. 2886]]||[[ძვ. წ. 2354]]||[[ძვ. წ. 1822]]||[[ძვ. წ. 1290]]||[[ძვ. წ. 758]]||[[ძვ. წ. 226]]||[[306]]||[[838]]||[[1370]]||[[1902]] |- | '''59'''||[[ძვ. წ. 5545]]||[[ძვ. წ. 5013]]||[[ძვ. წ. 4481]]||[[ძვ. წ. 3949]]||[[ძვ. წ. 3417]]||[[ძვ. წ. 2885]]||[[ძვ. წ. 2353]]||[[ძვ. წ. 1821]]||[[ძვ. წ. 1289]]||[[ძვ. წ. 757]]||[[ძვ. წ. 225]]||[[307]]||[[839]]||[[1371]]||[[1903]] |- | '''60'''||[[ძვ. წ. 5544]]||[[ძვ. წ. 5012]]||[[ძვ. წ. 4480]]||[[ძვ. წ. 3948]]||[[ძვ. წ. 3416]]||[[ძვ. წ. 2884]]||[[ძვ. წ. 2352]]||[[ძვ. წ. 1820]]||[[ძვ. წ. 1288]]||[[ძვ. წ. 756]]||[[ძვ. წ. 224]]||[[308]]||[[840]]||[[1372]]||[[1904]] |- | '''61'''||[[ძვ. წ. 5543]]||[[ძვ. წ. 5011]]||[[ძვ. წ. 4479]]||[[ძვ. წ. 3947]]||[[ძვ. წ. 3415]]||[[ძვ. წ. 2883]]||[[ძვ. წ. 2351]]||[[ძვ. წ. 1819]]||[[ძვ. წ. 1287]]||[[ძვ. წ. 755]]||[[ძვ. წ. 223]]||[[309]]||[[841]]||[[1373]]||[[1905]] |- | '''62'''||[[ძვ. წ. 5542]]||[[ძვ. წ. 5010]]||[[ძვ. წ. 4478]]||[[ძვ. წ. 3946]]||[[ძვ. წ. 3414]]||[[ძვ. წ. 2882]]||[[ძვ. წ. 2350]]||[[ძვ. წ. 1818]]||[[ძვ. წ. 1286]]||[[ძვ. წ. 754]]||[[ძვ. წ. 222]]||[[310]]||[[842]]||[[1374]]||[[1906]] |- | '''63'''||[[ძვ. წ. 5541]]||[[ძვ. წ. 5009]]||[[ძვ. წ. 4477]]||[[ძვ. წ. 3945]]||[[ძვ. წ. 3413]]||[[ძვ. წ. 2881]]||[[ძვ. წ. 2349]]||[[ძვ. წ. 1817]]||[[ძვ. წ. 1285]]||[[ძვ. წ. 753]]||[[ძვ. წ. 221]]||[[311]]||[[843]]||[[1375]]||[[1907]] |- | '''64'''||[[ძვ. წ. 5540]]||[[ძვ. წ. 5008]]||[[ძვ. წ. 4476]]||[[ძვ. წ. 3944]]||[[ძვ. წ. 3412]]||[[ძვ. წ. 2880]]||[[ძვ. წ. 2348]]||[[ძვ. წ. 1816]]||[[ძვ. წ. 1284]]||[[ძვ. წ. 752]]||[[ძვ. წ. 220]]||[[312]]||[[844]]||[[1376]]||[[1908]] |- | '''65'''||[[ძვ. წ. 5539]]||[[ძვ. წ. 5007]]||[[ძვ. წ. 4475]]||[[ძვ. წ. 3943]]||[[ძვ. წ. 3411]]||[[ძვ. წ. 2879]]||[[ძვ. წ. 2347]]||[[ძვ. წ. 1815]]||[[ძვ. წ. 1283]]||[[ძვ. წ. 751]]||[[ძვ. წ. 219]]||[[313]]||[[845]]||[[1377]]||[[1909]] |- | '''66'''||[[ძვ. წ. 5538]]||[[ძვ. წ. 5006]]||[[ძვ. წ. 4474]]||[[ძვ. წ. 3942]]||[[ძვ. წ. 3410]]||[[ძვ. წ. 2878]]||[[ძვ. წ. 2346]]||[[ძვ. წ. 1814]]||[[ძვ. წ. 1282]]||[[ძვ. წ. 750]]||[[ძვ. წ. 218]]||[[314]]||[[846]]||[[1378]]||[[1910]] |- | '''67'''||[[ძვ. წ. 5537]]||[[ძვ. წ. 5005]]||[[ძვ. წ. 4473]]||[[ძვ. წ. 3941]]||[[ძვ. წ. 3409]]||[[ძვ. წ. 2877]]||[[ძვ. წ. 2345]]||[[ძვ. წ. 1813]]||[[ძვ. წ. 1281]]||[[ძვ. წ. 749]]||[[ძვ. წ. 217]]||[[315]]||[[847]]||[[1379]]||[[1911]] |- | '''68'''||[[ძვ. წ. 5536]]||[[ძვ. წ. 5004]]||[[ძვ. წ. 4472]]||[[ძვ. წ. 3940]]||[[ძვ. წ. 3408]]||[[ძვ. წ. 2876]]||[[ძვ. წ. 2344]]||[[ძვ. წ. 1812]]||[[ძვ. წ. 1280]]||[[ძვ. წ. 748]]||[[ძვ. წ. 216]]||[[316]]||[[848]]||[[1380]]||[[1912]] |- | '''69'''||[[ძვ. წ. 5535]]||[[ძვ. წ. 5003]]||[[ძვ. წ. 4471]]||[[ძვ. წ. 3939]]||[[ძვ. წ. 3407]]||[[ძვ. წ. 2875]]||[[ძვ. წ. 2343]]||[[ძვ. წ. 1811]]||[[ძვ. წ. 1279]]||[[ძვ. წ. 747]]||[[ძვ. წ. 215]]||[[317]]||[[849]]||[[1381]]||[[1913]] |- | '''70'''||[[ძვ. წ. 5534]]||[[ძვ. წ. 5002]]||[[ძვ. წ. 4470]]||[[ძვ. წ. 3938]]||[[ძვ. წ. 3406]]||[[ძვ. წ. 2874]]||[[ძვ. წ. 2342]]||[[ძვ. წ. 1810]]||[[ძვ. წ. 1278]]||[[ძვ. წ. 746]]||[[ძვ. წ. 214]]||[[318]]||[[850]]||[[1382]]||[[1914]] |- | '''71'''||[[ძვ. წ. 5533]]||[[ძვ. წ. 5001]]||[[ძვ. წ. 4469]]||[[ძვ. წ. 3937]]||[[ძვ. წ. 3405]]||[[ძვ. წ. 2873]]||[[ძვ. წ. 2341]]||[[ძვ. წ. 1809]]||[[ძვ. წ. 1277]]||[[ძვ. წ. 745]]||[[ძვ. წ. 213]]||[[319]]||[[851]]||[[1383]]||[[1915]] |- | '''72'''||[[ძვ. წ. 5532]]||[[ძვ. წ. 5000]]||[[ძვ. წ. 4468]]||[[ძვ. წ. 3936]]||[[ძვ. წ. 3404]]||[[ძვ. წ. 2872]]||[[ძვ. წ. 2340]]||[[ძვ. წ. 1808]]||[[ძვ. წ. 1276]]||[[ძვ. წ. 744]]||[[ძვ. წ. 212]]||[[320]]||[[852]]||[[1384]]||[[1916]] |- | '''73'''||[[ძვ. წ. 5531]]||[[ძვ. წ. 4999]]||[[ძვ. წ. 4467]]||[[ძვ. წ. 3935]]||[[ძვ. წ. 3403]]||[[ძვ. წ. 2871]]||[[ძვ. წ. 2339]]||[[ძვ. წ. 1807]]||[[ძვ. წ. 1275]]||[[ძვ. წ. 743]]||[[ძვ. წ. 211]]||[[321]]||[[853]]||[[1385]]||[[1917]] |- | '''74'''||[[ძვ. წ. 5530]]||[[ძვ. წ. 4998]]||[[ძვ. წ. 4466]]||[[ძვ. წ. 3934]]||[[ძვ. წ. 3402]]||[[ძვ. წ. 2870]]||[[ძვ. წ. 2338]]||[[ძვ. წ. 1806]]||[[ძვ. წ. 1274]]||[[ძვ. წ. 742]]||[[ძვ. წ. 210]]||[[322]]||[[854]]||[[1386]]||[[1918]] |- | '''75'''||[[ძვ. წ. 5529]]||[[ძვ. წ. 4997]]||[[ძვ. წ. 4465]]||[[ძვ. წ. 3933]]||[[ძვ. წ. 3401]]||[[ძვ. წ. 2869]]||[[ძვ. წ. 2337]]||[[ძვ. წ. 1805]]||[[ძვ. წ. 1273]]||[[ძვ. წ. 741]]||[[ძვ. წ. 209]]||[[323]]||[[855]]||[[1387]]||[[1919]] |- | '''76'''||[[ძვ. წ. 5528]]||[[ძვ. წ. 4996]]||[[ძვ. წ. 4464]]||[[ძვ. წ. 3932]]||[[ძვ. წ. 3400]]||[[ძვ. წ. 2868]]||[[ძვ. წ. 2336]]||[[ძვ. წ. 1804]]||[[ძვ. წ. 1272]]||[[ძვ. წ. 740]]||[[ძვ. წ. 208]]||[[324]]||[[856]]||[[1388]]||[[1920]] |- | '''77'''||[[ძვ. წ. 5527]]||[[ძვ. წ. 4995]]||[[ძვ. წ. 4463]]||[[ძვ. წ. 3931]]||[[ძვ. წ. 3399]]||[[ძვ. წ. 2867]]||[[ძვ. წ. 2335]]||[[ძვ. წ. 1803]]||[[ძვ. წ. 1271]]||[[ძვ. წ. 739]]||[[ძვ. წ. 207]]||[[325]]||[[857]]||[[1389]]||[[1921]] |- | '''78'''||[[ძვ. წ. 5526]]||[[ძვ. წ. 4994]]||[[ძვ. წ. 4462]]||[[ძვ. წ. 3930]]||[[ძვ. წ. 3398]]||[[ძვ. წ. 2866]]||[[ძვ. წ. 2334]]||[[ძვ. წ. 1802]]||[[ძვ. წ. 1270]]||[[ძვ. წ. 738]]||[[ძვ. წ. 206]]||[[326]]||[[858]]||[[1390]]||[[1922]] |- | '''79'''||[[ძვ. წ. 5525]]||[[ძვ. წ. 4993]]||[[ძვ. წ. 4461]]||[[ძვ. წ. 3929]]||[[ძვ. წ. 3397]]||[[ძვ. წ. 2865]]||[[ძვ. წ. 2333]]||[[ძვ. წ. 1801]]||[[ძვ. წ. 1269]]||[[ძვ. წ. 737]]||[[ძვ. წ. 205]]||[[327]]||[[859]]||[[1391]]||[[1923]] |- | '''80'''||[[ძვ. წ. 5524]]||[[ძვ. წ. 4992]]||[[ძვ. წ. 4460]]||[[ძვ. წ. 3928]]||[[ძვ. წ. 3396]]||[[ძვ. წ. 2864]]||[[ძვ. წ. 2332]]||[[ძვ. წ. 1800]]||[[ძვ. წ. 1268]]||[[ძვ. წ. 736]]||[[ძვ. წ. 204]]||[[328]]||[[860]]||[[1392]]||[[1924]] |- | '''81'''||[[ძვ. წ. 5523]]||[[ძვ. წ. 4991]]||[[ძვ. წ. 4459]]||[[ძვ. წ. 3927]]||[[ძვ. წ. 3395]]||[[ძვ. წ. 2863]]||[[ძვ. წ. 2331]]||[[ძვ. წ. 1799]]||[[ძვ. წ. 1267]]||[[ძვ. წ. 735]]||[[ძვ. წ. 203]]||[[329]]||[[861]]||[[1393]]||[[1925]] |- | '''82'''||[[ძვ. წ. 5522]]||[[ძვ. წ. 4990]]||[[ძვ. წ. 4458]]||[[ძვ. წ. 3926]]||[[ძვ. წ. 3394]]||[[ძვ. წ. 2862]]||[[ძვ. წ. 2330]]||[[ძვ. წ. 1798]]||[[ძვ. წ. 1266]]||[[ძვ. წ. 734]]||[[ძვ. წ. 202]]||[[330]]||[[862]]||[[1394]]||[[1926]] |- | '''83'''||[[ძვ. წ. 5521]]||[[ძვ. წ. 4989]]||[[ძვ. წ. 4457]]||[[ძვ. წ. 3925]]||[[ძვ. წ. 3393]]||[[ძვ. წ. 2861]]||[[ძვ. წ. 2329]]||[[ძვ. წ. 1797]]||[[ძვ. წ. 1265]]||[[ძვ. წ. 733]]||[[ძვ. წ. 201]]||[[331]]||[[863]]||[[1395]]||[[1927]] |- | '''84'''||[[ძვ. წ. 5520]]||[[ძვ. წ. 4988]]||[[ძვ. წ. 4456]]||[[ძვ. წ. 3924]]||[[ძვ. წ. 3392]]||[[ძვ. წ. 2860]]||[[ძვ. წ. 2328]]||[[ძვ. წ. 1796]]||[[ძვ. წ. 1264]]||[[ძვ. წ. 732]]||[[ძვ. წ. 200]]||[[332]]||[[864]]||[[1396]]||[[1928]] |- | '''85'''||[[ძვ. წ. 5519]]||[[ძვ. წ. 4987]]||[[ძვ. წ. 4455]]||[[ძვ. წ. 3923]]||[[ძვ. წ. 3391]]||[[ძვ. წ. 2859]]||[[ძვ. წ. 2327]]||[[ძვ. წ. 1795]]||[[ძვ. წ. 1263]]||[[ძვ. წ. 731]]||[[ძვ. წ. 199]]||[[333]]||[[865]]||[[1397]]||[[1929]] |- | '''86'''||[[ძვ. წ. 5518]]||[[ძვ. წ. 4986]]||[[ძვ. წ. 4454]]||[[ძვ. წ. 3922]]||[[ძვ. წ. 3390]]||[[ძვ. წ. 2858]]||[[ძვ. წ. 2326]]||[[ძვ. წ. 1794]]||[[ძვ. წ. 1262]]||[[ძვ. წ. 730]]||[[ძვ. წ. 198]]||[[334]]||[[866]]||[[1398]]||[[1930]] |- | '''87'''||[[ძვ. წ. 5517]]||[[ძვ. წ. 4985]]||[[ძვ. წ. 4453]]||[[ძვ. წ. 3921]]||[[ძვ. წ. 3389]]||[[ძვ. წ. 2857]]||[[ძვ. წ. 2325]]||[[ძვ. წ. 1793]]||[[ძვ. წ. 1261]]||[[ძვ. წ. 729]]||[[ძვ. წ. 197]]||[[335]]||[[867]]||[[1399]]||[[1931]] |- | '''88'''||[[ძვ. წ. 5516]]||[[ძვ. წ. 4984]]||[[ძვ. წ. 4452]]||[[ძვ. წ. 3920]]||[[ძვ. წ. 3388]]||[[ძვ. წ. 2856]]||[[ძვ. წ. 2324]]||[[ძვ. წ. 1792]]||[[ძვ. წ. 1260]]||[[ძვ. წ. 728]]||[[ძვ. წ. 196]]||[[336]]||[[868]]||[[1400]]||[[1932]] |- | '''89'''||[[ძვ. წ. 5515]]||[[ძვ. წ. 4983]]||[[ძვ. წ. 4451]]||[[ძვ. წ. 3919]]||[[ძვ. წ. 3387]]||[[ძვ. წ. 2855]]||[[ძვ. წ. 2323]]||[[ძვ. წ. 1791]]||[[ძვ. წ. 1259]]||[[ძვ. წ. 727]]||[[ძვ. წ. 195]]||[[337]]||[[869]]||[[1401]]||[[1933]] |- | '''90'''||[[ძვ. წ. 5514]]||[[ძვ. წ. 4982]]||[[ძვ. წ. 4450]]||[[ძვ. წ. 3918]]||[[ძვ. წ. 3386]]||[[ძვ. წ. 2854]]||[[ძვ. წ. 2322]]||[[ძვ. წ. 1790]]||[[ძვ. წ. 1258]]||[[ძვ. წ. 726]]||[[ძვ. წ. 194]]||[[338]]||[[870]]||[[1402]]||[[1934]] |- | '''91'''||[[ძვ. წ. 5513]]||[[ძვ. წ. 4981]]||[[ძვ. წ. 4449]]||[[ძვ. წ. 3917]]||[[ძვ. წ. 3385]]||[[ძვ. წ. 2853]]||[[ძვ. წ. 2321]]||[[ძვ. წ. 1789]]||[[ძვ. წ. 1257]]||[[ძვ. წ. 725]]||[[ძვ. წ. 193]]||[[339]]||[[871]]||[[1403]]||[[1935]] |- | '''92'''||[[ძვ. წ. 5512]]||[[ძვ. წ. 4980]]||[[ძვ. წ. 4448]]||[[ძვ. წ. 3916]]||[[ძვ. წ. 3384]]||[[ძვ. წ. 2852]]||[[ძვ. წ. 2320]]||[[ძვ. წ. 1788]]||[[ძვ. წ. 1256]]||[[ძვ. წ. 724]]||[[ძვ. წ. 192]]||[[340]]||[[872]]||[[1404]]||[[1936]] |- | '''93'''||[[ძვ. წ. 5511]]||[[ძვ. წ. 4979]]||[[ძვ. წ. 4447]]||[[ძვ. წ. 3915]]||[[ძვ. წ. 3383]]||[[ძვ. წ. 2851]]||[[ძვ. წ. 2319]]||[[ძვ. წ. 1787]]||[[ძვ. წ. 1255]]||[[ძვ. წ. 723]]||[[ძვ. წ. 191]]||[[341]]||[[873]]||[[1405]]||[[1937]] |- | '''94'''||[[ძვ. წ. 5510]]||[[ძვ. წ. 4978]]||[[ძვ. წ. 4446]]||[[ძვ. წ. 3914]]||[[ძვ. წ. 3382]]||[[ძვ. წ. 2850]]||[[ძვ. წ. 2318]]||[[ძვ. წ. 1786]]||[[ძვ. წ. 1254]]||[[ძვ. წ. 722]]||[[ძვ. წ. 190]]||[[342]]||[[874]]||[[1406]]||[[1938]] |- | '''95'''||[[ძვ. წ. 5509]]||[[ძვ. წ. 4977]]||[[ძვ. წ. 4445]]||[[ძვ. წ. 3913]]||[[ძვ. წ. 3381]]||[[ძვ. წ. 2849]]||[[ძვ. წ. 2317]]||[[ძვ. წ. 1785]]||[[ძვ. წ. 1253]]||[[ძვ. წ. 721]]||[[ძვ. წ. 189]]||[[343]]||[[875]]||[[1407]]||[[1939]] |- | '''96'''||[[ძვ. წ. 5508]]||[[ძვ. წ. 4976]]||[[ძვ. წ. 4444]]||[[ძვ. წ. 3912]]||[[ძვ. წ. 3380]]||[[ძვ. წ. 2848]]||[[ძვ. წ. 2316]]||[[ძვ. წ. 1784]]||[[ძვ. წ. 1252]]||[[ძვ. წ. 720]]||[[ძვ. წ. 188]]||[[344]]||[[876]]||[[1408]]||[[1940]] |- | '''97'''||[[ძვ. წ. 5507]]||[[ძვ. წ. 4975]]||[[ძვ. წ. 4443]]||[[ძვ. წ. 3911]]||[[ძვ. წ. 3379]]||[[ძვ. წ. 2847]]||[[ძვ. წ. 2315]]||[[ძვ. წ. 1783]]||[[ძვ. წ. 1251]]||[[ძვ. წ. 719]]||[[ძვ. წ. 187]]||[[345]]||[[877]]||[[1409]]||[[1941]] |- | '''98'''||[[ძვ. წ. 5506]]||[[ძვ. წ. 4974]]||[[ძვ. წ. 4442]]||[[ძვ. წ. 3910]]||[[ძვ. წ. 3378]]||[[ძვ. წ. 2846]]||[[ძვ. წ. 2314]]||[[ძვ. წ. 1782]]||[[ძვ. წ. 1250]]||[[ძვ. წ. 718]]||[[ძვ. წ. 186]]||[[346]]||[[878]]||[[1410]]||[[1942]] |- | '''99'''||[[ძვ. წ. 5505]]||[[ძვ. წ. 4973]]||[[ძვ. წ. 4441]]||[[ძვ. წ. 3909]]||[[ძვ. წ. 3377]]||[[ძვ. წ. 2845]]||[[ძვ. წ. 2313]]||[[ძვ. წ. 1781]]||[[ძვ. წ. 1249]]||[[ძვ. წ. 717]]||[[ძვ. წ. 185]]||[[347]]||[[879]]||[[1411]]||[[1943]] |- | '''100'''||[[ძვ. წ. 5504]]||[[ძვ. წ. 4972]]||[[ძვ. წ. 4440]]||[[ძვ. წ. 3908]]||[[ძვ. წ. 3376]]||[[ძვ. წ. 2844]]||[[ძვ. წ. 2312]]||[[ძვ. წ. 1780]]||[[ძვ. წ. 1248]]||[[ძვ. წ. 716]]||[[ძვ. წ. 184]]||[[348]]||[[880]]||[[1412]]||[[1944]] |- | '''101'''||[[ძვ. წ. 5503]]||[[ძვ. წ. 4971]]||[[ძვ. წ. 4439]]||[[ძვ. წ. 3907]]||[[ძვ. წ. 3375]]||[[ძვ. წ. 2843]]||[[ძვ. წ. 2311]]||[[ძვ. წ. 1779]]||[[ძვ. წ. 1247]]||[[ძვ. წ. 715]]||[[ძვ. წ. 183]]||[[349]]||[[881]]||[[1413]]||[[1945]] |- | '''102'''||[[ძვ. წ. 5502]]||[[ძვ. წ. 4970]]||[[ძვ. წ. 4438]]||[[ძვ. წ. 3906]]||[[ძვ. წ. 3374]]||[[ძვ. წ. 2842]]||[[ძვ. წ. 2310]]||[[ძვ. წ. 1778]]||[[ძვ. წ. 1246]]||[[ძვ. წ. 714]]||[[ძვ. წ. 182]]||[[350]]||[[882]]||[[1414]]||[[1946]] |- | '''103'''||[[ძვ. წ. 5501]]||[[ძვ. წ. 4969]]||[[ძვ. წ. 4437]]||[[ძვ. წ. 3905]]||[[ძვ. წ. 3373]]||[[ძვ. წ. 2841]]||[[ძვ. წ. 2309]]||[[ძვ. წ. 1777]]||[[ძვ. წ. 1245]]||[[ძვ. წ. 713]]||[[ძვ. წ. 181]]||[[351]]||[[883]]||[[1415]]||[[1947]] |- | '''104'''||[[ძვ. წ. 5500]]||[[ძვ. წ. 4968]]||[[ძვ. წ. 4436]]||[[ძვ. წ. 3904]]||[[ძვ. წ. 3372]]||[[ძვ. წ. 2840]]||[[ძვ. წ. 2308]]||[[ძვ. წ. 1776]]||[[ძვ. წ. 1244]]||[[ძვ. წ. 712]]||[[ძვ. წ. 180]]||[[352]]||[[884]]||[[1416]]||[[1948]] |- | '''105'''||[[ძვ. წ. 5499]]||[[ძვ. წ. 4967]]||[[ძვ. წ. 4435]]||[[ძვ. წ. 3903]]||[[ძვ. წ. 3371]]||[[ძვ. წ. 2839]]||[[ძვ. წ. 2307]]||[[ძვ. წ. 1775]]||[[ძვ. წ. 1243]]||[[ძვ. წ. 711]]||[[ძვ. წ. 179]]||[[353]]||[[885]]||[[1417]]||[[1949]] |- | '''106'''||[[ძვ. წ. 5498]]||[[ძვ. წ. 4966]]||[[ძვ. წ. 4434]]||[[ძვ. წ. 3902]]||[[ძვ. წ. 3370]]||[[ძვ. წ. 2838]]||[[ძვ. წ. 2306]]||[[ძვ. წ. 1774]]||[[ძვ. წ. 1242]]||[[ძვ. წ. 710]]||[[ძვ. წ. 178]]||[[354]]||[[886]]||[[1418]]||[[1950]] |- | '''107'''||[[ძვ. წ. 5497]]||[[ძვ. წ. 4965]]||[[ძვ. წ. 4433]]||[[ძვ. წ. 3901]]||[[ძვ. წ. 3369]]||[[ძვ. წ. 2837]]||[[ძვ. წ. 2305]]||[[ძვ. წ. 1773]]||[[ძვ. წ. 1241]]||[[ძვ. წ. 709]]||[[ძვ. წ. 177]]||[[355]]||[[887]]||[[1419]]||[[1951]] |- | '''108'''||[[ძვ. წ. 5496]]||[[ძვ. წ. 4964]]||[[ძვ. წ. 4432]]||[[ძვ. წ. 3900]]||[[ძვ. წ. 3368]]||[[ძვ. წ. 2836]]||[[ძვ. წ. 2304]]||[[ძვ. წ. 1772]]||[[ძვ. წ. 1240]]||[[ძვ. წ. 708]]||[[ძვ. წ. 176]]||[[356]]||[[888]]||[[1420]]||[[1952]] |- | '''109'''||[[ძვ. წ. 5495]]||[[ძვ. წ. 4963]]||[[ძვ. წ. 4431]]||[[ძვ. წ. 3899]]||[[ძვ. წ. 3367]]||[[ძვ. წ. 2835]]||[[ძვ. წ. 2303]]||[[ძვ. წ. 1771]]||[[ძვ. წ. 1239]]||[[ძვ. წ. 707]]||[[ძვ. წ. 175]]||[[357]]||[[889]]||[[1421]]||[[1953]] |- | '''110'''||[[ძვ. წ. 5494]]||[[ძვ. წ. 4962]]||[[ძვ. წ. 4430]]||[[ძვ. წ. 3898]]||[[ძვ. წ. 3366]]||[[ძვ. წ. 2834]]||[[ძვ. წ. 2302]]||[[ძვ. წ. 1770]]||[[ძვ. წ. 1238]]||[[ძვ. წ. 706]]||[[ძვ. წ. 174]]||[[358]]||[[890]]||[[1422]]||[[1954]] |- | '''111'''||[[ძვ. წ. 5493]]||[[ძვ. წ. 4961]]||[[ძვ. წ. 4429]]||[[ძვ. წ. 3897]]||[[ძვ. წ. 3365]]||[[ძვ. წ. 2833]]||[[ძვ. წ. 2301]]||[[ძვ. წ. 1769]]||[[ძვ. წ. 1237]]||[[ძვ. წ. 705]]||[[ძვ. წ. 173]]||[[359]]||[[891]]||[[1423]]||[[1955]] |- | '''112'''||[[ძვ. წ. 5492]]||[[ძვ. წ. 4960]]||[[ძვ. წ. 4428]]||[[ძვ. წ. 3896]]||[[ძვ. წ. 3364]]||[[ძვ. წ. 2832]]||[[ძვ. წ. 2300]]||[[ძვ. წ. 1768]]||[[ძვ. წ. 1236]]||[[ძვ. წ. 704]]||[[ძვ. წ. 172]]||[[360]]||[[892]]||[[1424]]||[[1956]] |- | '''113'''||[[ძვ. წ. 5491]]||[[ძვ. წ. 4959]]||[[ძვ. წ. 4427]]||[[ძვ. წ. 3895]]||[[ძვ. წ. 3363]]||[[ძვ. წ. 2831]]||[[ძვ. წ. 2299]]||[[ძვ. წ. 1767]]||[[ძვ. წ. 1235]]||[[ძვ. წ. 703]]||[[ძვ. წ. 171]]||[[361]]||[[893]]||[[1425]]||[[1957]] |- | '''114'''||[[ძვ. წ. 5490]]||[[ძვ. წ. 4958]]||[[ძვ. წ. 4426]]||[[ძვ. წ. 3894]]||[[ძვ. წ. 3362]]||[[ძვ. წ. 2830]]||[[ძვ. წ. 2298]]||[[ძვ. წ. 1766]]||[[ძვ. წ. 1234]]||[[ძვ. წ. 702]]||[[ძვ. წ. 170]]||[[362]]||[[894]]||[[1426]]||[[1958]] |- | '''115'''||[[ძვ. წ. 5489]]||[[ძვ. წ. 4957]]||[[ძვ. წ. 4425]]||[[ძვ. წ. 3893]]||[[ძვ. წ. 3361]]||[[ძვ. წ. 2829]]||[[ძვ. წ. 2297]]||[[ძვ. წ. 1765]]||[[ძვ. წ. 1233]]||[[ძვ. წ. 701]]||[[ძვ. წ. 169]]||[[363]]||[[895]]||[[1427]]||[[1959]] |- | '''116'''||[[ძვ. წ. 5488]]||[[ძვ. წ. 4956]]||[[ძვ. წ. 4424]]||[[ძვ. წ. 3892]]||[[ძვ. წ. 3360]]||[[ძვ. წ. 2828]]||[[ძვ. წ. 2296]]||[[ძვ. წ. 1764]]||[[ძვ. წ. 1232]]||[[ძვ. წ. 700]]||[[ძვ. წ. 168]]||[[364]]||[[896]]||[[1428]]||[[1960]] |- | '''117'''||[[ძვ. წ. 5487]]||[[ძვ. წ. 4955]]||[[ძვ. წ. 4423]]||[[ძვ. წ. 3891]]||[[ძვ. წ. 3359]]||[[ძვ. წ. 2827]]||[[ძვ. წ. 2295]]||[[ძვ. წ. 1763]]||[[ძვ. წ. 1231]]||[[ძვ. წ. 699]]||[[ძვ. წ. 167]]||[[365]]||[[897]]||[[1429]]||[[1961]] |- | '''118'''||[[ძვ. წ. 5486]]||[[ძვ. წ. 4954]]||[[ძვ. წ. 4422]]||[[ძვ. წ. 3890]]||[[ძვ. წ. 3358]]||[[ძვ. წ. 2826]]||[[ძვ. წ. 2294]]||[[ძვ. წ. 1762]]||[[ძვ. წ. 1230]]||[[ძვ. წ. 698]]||[[ძვ. წ. 166]]||[[366]]||[[898]]||[[1430]]||[[1962]] |- | '''119'''||[[ძვ. წ. 5485]]||[[ძვ. წ. 4953]]||[[ძვ. წ. 4421]]||[[ძვ. წ. 3889]]||[[ძვ. წ. 3357]]||[[ძვ. წ. 2825]]||[[ძვ. წ. 2293]]||[[ძვ. წ. 1761]]||[[ძვ. წ. 1229]]||[[ძვ. წ. 697]]||[[ძვ. წ. 165]]||[[367]]||[[899]]||[[1431]]||[[1963]] |- | '''120'''||[[ძვ. წ. 5484]]||[[ძვ. წ. 4952]]||[[ძვ. წ. 4420]]||[[ძვ. წ. 3888]]||[[ძვ. წ. 3356]]||[[ძვ. წ. 2824]]||[[ძვ. წ. 2292]]||[[ძვ. წ. 1760]]||[[ძვ. წ. 1228]]||[[ძვ. წ. 696]]||[[ძვ. წ. 164]]||[[368]]||[[900]]||[[1432]]||[[1964]] |- | '''121'''||[[ძვ. წ. 5483]]||[[ძვ. წ. 4951]]||[[ძვ. წ. 4419]]||[[ძვ. წ. 3887]]||[[ძვ. წ. 3355]]||[[ძვ. წ. 2823]]||[[ძვ. წ. 2291]]||[[ძვ. წ. 1759]]||[[ძვ. წ. 1227]]||[[ძვ. წ. 695]]||[[ძვ. წ. 163]]||[[369]]||[[901]]||[[1433]]||[[1965]] |- | '''122'''||[[ძვ. წ. 5482]]||[[ძვ. წ. 4950]]||[[ძვ. წ. 4418]]||[[ძვ. წ. 3886]]||[[ძვ. წ. 3354]]||[[ძვ. წ. 2822]]||[[ძვ. წ. 2290]]||[[ძვ. წ. 1758]]||[[ძვ. წ. 1226]]||[[ძვ. წ. 694]]||[[ძვ. წ. 162]]||[[370]]||[[902]]||[[1434]]||[[1966]] |- | '''123'''||[[ძვ. წ. 5481]]||[[ძვ. წ. 4949]]||[[ძვ. წ. 4417]]||[[ძვ. წ. 3885]]||[[ძვ. წ. 3353]]||[[ძვ. წ. 2821]]||[[ძვ. წ. 2289]]||[[ძვ. წ. 1757]]||[[ძვ. წ. 1225]]||[[ძვ. წ. 693]]||[[ძვ. წ. 161]]||[[371]]||[[903]]||[[1435]]||[[1967]] |- | '''124'''||[[ძვ. წ. 5480]]||[[ძვ. წ. 4948]]||[[ძვ. წ. 4416]]||[[ძვ. წ. 3884]]||[[ძვ. წ. 3352]]||[[ძვ. წ. 2820]]||[[ძვ. წ. 2288]]||[[ძვ. წ. 1756]]||[[ძვ. წ. 1224]]||[[ძვ. წ. 692]]||[[ძვ. წ. 160]]||[[372]]||[[904]]||[[1436]]||[[1968]] |- | '''125'''||[[ძვ. წ. 5479]]||[[ძვ. წ. 4947]]||[[ძვ. წ. 4415]]||[[ძვ. წ. 3883]]||[[ძვ. წ. 3351]]||[[ძვ. წ. 2819]]||[[ძვ. წ. 2287]]||[[ძვ. წ. 1755]]||[[ძვ. წ. 1223]]||[[ძვ. წ. 691]]||[[ძვ. წ. 159]]||[[373]]||[[905]]||[[1437]]||[[1969]] |- | '''126'''||[[ძვ. წ. 5478]]||[[ძვ. წ. 4946]]||[[ძვ. წ. 4414]]||[[ძვ. წ. 3882]]||[[ძვ. წ. 3350]]||[[ძვ. წ. 2818]]||[[ძვ. წ. 2286]]||[[ძვ. წ. 1754]]||[[ძვ. წ. 1222]]||[[ძვ. წ. 690]]||[[ძვ. წ. 158]]||[[374]]||[[906]]||[[1438]]||[[1970]] |- | '''127'''||[[ძვ. წ. 5477]]||[[ძვ. წ. 4945]]||[[ძვ. წ. 4413]]||[[ძვ. წ. 3881]]||[[ძვ. წ. 3349]]||[[ძვ. წ. 2817]]||[[ძვ. წ. 2285]]||[[ძვ. წ. 1753]]||[[ძვ. წ. 1221]]||[[ძვ. წ. 689]]||[[ძვ. წ. 157]]||[[375]]||[[907]]||[[1439]]||[[1971]] |- | '''128'''||[[ძვ. წ. 5476]]||[[ძვ. წ. 4944]]||[[ძვ. წ. 4412]]||[[ძვ. წ. 3880]]||[[ძვ. წ. 3348]]||[[ძვ. წ. 2816]]||[[ძვ. წ. 2284]]||[[ძვ. წ. 1752]]||[[ძვ. წ. 1220]]||[[ძვ. წ. 688]]||[[ძვ. წ. 156]]||[[376]]||[[908]]||[[1440]]||[[1972]] |- | '''129'''||[[ძვ. წ. 5475]]||[[ძვ. წ. 4943]]||[[ძვ. წ. 4411]]||[[ძვ. წ. 3879]]||[[ძვ. წ. 3347]]||[[ძვ. წ. 2815]]||[[ძვ. წ. 2283]]||[[ძვ. წ. 1751]]||[[ძვ. წ. 1219]]||[[ძვ. წ. 687]]||[[ძვ. წ. 155]]||[[377]]||[[909]]||[[1441]]||[[1973]] |- | '''130'''||[[ძვ. წ. 5474]]||[[ძვ. წ. 4942]]||[[ძვ. წ. 4410]]||[[ძვ. წ. 3878]]||[[ძვ. წ. 3346]]||[[ძვ. წ. 2814]]||[[ძვ. წ. 2282]]||[[ძვ. წ. 1750]]||[[ძვ. წ. 1218]]||[[ძვ. წ. 686]]||[[ძვ. წ. 154]]||[[378]]||[[910]]||[[1442]]||[[1974]] |- | '''131'''||[[ძვ. წ. 5473]]||[[ძვ. წ. 4941]]||[[ძვ. წ. 4409]]||[[ძვ. წ. 3877]]||[[ძვ. წ. 3345]]||[[ძვ. წ. 2813]]||[[ძვ. წ. 2281]]||[[ძვ. წ. 1749]]||[[ძვ. წ. 1217]]||[[ძვ. წ. 685]]||[[ძვ. წ. 153]]||[[379]]||[[911]]||[[1443]]||[[1975]] |- | '''132'''||[[ძვ. წ. 5472]]||[[ძვ. წ. 4940]]||[[ძვ. წ. 4408]]||[[ძვ. წ. 3876]]||[[ძვ. წ. 3344]]||[[ძვ. წ. 2812]]||[[ძვ. წ. 2280]]||[[ძვ. წ. 1748]]||[[ძვ. წ. 1216]]||[[ძვ. წ. 684]]||[[ძვ. წ. 152]]||[[380]]||[[912]]||[[1444]]||[[1976]] |- | '''133'''||[[ძვ. წ. 5471]]||[[ძვ. წ. 4939]]||[[ძვ. წ. 4407]]||[[ძვ. წ. 3875]]||[[ძვ. წ. 3343]]||[[ძვ. წ. 2811]]||[[ძვ. წ. 2279]]||[[ძვ. წ. 1747]]||[[ძვ. წ. 1215]]||[[ძვ. წ. 683]]||[[ძვ. წ. 151]]||[[381]]||[[913]]||[[1445]]||[[1977]] |- | '''134'''||[[ძვ. წ. 5470]]||[[ძვ. წ. 4938]]||[[ძვ. წ. 4406]]||[[ძვ. წ. 3874]]||[[ძვ. წ. 3342]]||[[ძვ. წ. 2810]]||[[ძვ. წ. 2278]]||[[ძვ. წ. 1746]]||[[ძვ. წ. 1214]]||[[ძვ. წ. 682]]||[[ძვ. წ. 150]]||[[382]]||[[914]]||[[1446]]||[[1978]] |- | '''135'''||[[ძვ. წ. 5469]]||[[ძვ. წ. 4937]]||[[ძვ. წ. 4405]]||[[ძვ. წ. 3873]]||[[ძვ. წ. 3341]]||[[ძვ. წ. 2809]]||[[ძვ. წ. 2277]]||[[ძვ. წ. 1745]]||[[ძვ. წ. 1213]]||[[ძვ. წ. 681]]||[[ძვ. წ. 149]]||[[383]]||[[915]]||[[1447]]||[[1979]] |- | '''136'''||[[ძვ. წ. 5468]]||[[ძვ. წ. 4936]]||[[ძვ. წ. 4404]]||[[ძვ. წ. 3872]]||[[ძვ. წ. 3340]]||[[ძვ. წ. 2808]]||[[ძვ. წ. 2276]]||[[ძვ. წ. 1744]]||[[ძვ. წ. 1212]]||[[ძვ. წ. 680]]||[[ძვ. წ. 148]]||[[384]]||[[916]]||[[1448]]||[[1980]] |- | '''137'''||[[ძვ. წ. 5467]]||[[ძვ. წ. 4935]]||[[ძვ. წ. 4403]]||[[ძვ. წ. 3871]]||[[ძვ. წ. 3339]]||[[ძვ. წ. 2807]]||[[ძვ. წ. 2275]]||[[ძვ. წ. 1743]]||[[ძვ. წ. 1211]]||[[ძვ. წ. 679]]||[[ძვ. წ. 147]]||[[385]]||[[917]]||[[1449]]||[[1981]] |- | '''138'''||[[ძვ. წ. 5466]]||[[ძვ. წ. 4934]]||[[ძვ. წ. 4402]]||[[ძვ. წ. 3870]]||[[ძვ. წ. 3338]]||[[ძვ. წ. 2806]]||[[ძვ. წ. 2274]]||[[ძვ. წ. 1742]]||[[ძვ. წ. 1210]]||[[ძვ. წ. 678]]||[[ძვ. წ. 146]]||[[386]]||[[918]]||[[1450]]||[[1982]] |- | '''139'''||[[ძვ. წ. 5465]]||[[ძვ. წ. 4933]]||[[ძვ. წ. 4401]]||[[ძვ. წ. 3869]]||[[ძვ. წ. 3337]]||[[ძვ. წ. 2805]]||[[ძვ. წ. 2273]]||[[ძვ. წ. 1741]]||[[ძვ. წ. 1209]]||[[ძვ. წ. 677]]||[[ძვ. წ. 145]]||[[387]]||[[919]]||[[1451]]||[[1983]] |- | '''140'''||[[ძვ. წ. 5464]]||[[ძვ. წ. 4932]]||[[ძვ. წ. 4400]]||[[ძვ. წ. 3868]]||[[ძვ. წ. 3336]]||[[ძვ. წ. 2804]]||[[ძვ. წ. 2272]]||[[ძვ. წ. 1740]]||[[ძვ. წ. 1208]]||[[ძვ. წ. 676]]||[[ძვ. წ. 144]]||[[388]]||[[920]]||[[1452]]||[[1984]] |- | '''141'''||[[ძვ. წ. 5463]]||[[ძვ. წ. 4931]]||[[ძვ. წ. 4399]]||[[ძვ. წ. 3867]]||[[ძვ. წ. 3335]]||[[ძვ. წ. 2803]]||[[ძვ. წ. 2271]]||[[ძვ. წ. 1739]]||[[ძვ. წ. 1207]]||[[ძვ. წ. 675]]||[[ძვ. წ. 143]]||[[389]]||[[921]]||[[1453]]||[[1985]] |- | '''142'''||[[ძვ. წ. 5462]]||[[ძვ. წ. 4930]]||[[ძვ. წ. 4398]]||[[ძვ. წ. 3866]]||[[ძვ. წ. 3334]]||[[ძვ. წ. 2802]]||[[ძვ. წ. 2270]]||[[ძვ. წ. 1738]]||[[ძვ. წ. 1206]]||[[ძვ. წ. 674]]||[[ძვ. წ. 142]]||[[390]]||[[922]]||[[1454]]||[[1986]] |- | '''143'''||[[ძვ. წ. 5461]]||[[ძვ. წ. 4929]]||[[ძვ. წ. 4397]]||[[ძვ. წ. 3865]]||[[ძვ. წ. 3333]]||[[ძვ. წ. 2801]]||[[ძვ. წ. 2269]]||[[ძვ. წ. 1737]]||[[ძვ. წ. 1205]]||[[ძვ. წ. 673]]||[[ძვ. წ. 141]]||[[391]]||[[923]]||[[1455]]||[[1987]] |- | '''144'''||[[ძვ. წ. 5460]]||[[ძვ. წ. 4928]]||[[ძვ. წ. 4396]]||[[ძვ. წ. 3864]]||[[ძვ. წ. 3332]]||[[ძვ. წ. 2800]]||[[ძვ. წ. 2268]]||[[ძვ. წ. 1736]]||[[ძვ. წ. 1204]]||[[ძვ. წ. 672]]||[[ძვ. წ. 140]]||[[392]]||[[924]]||[[1456]]||[[1988]] |- | '''145'''||[[ძვ. წ. 5459]]||[[ძვ. წ. 4927]]||[[ძვ. წ. 4395]]||[[ძვ. წ. 3863]]||[[ძვ. წ. 3331]]||[[ძვ. წ. 2799]]||[[ძვ. წ. 2267]]||[[ძვ. წ. 1735]]||[[ძვ. წ. 1203]]||[[ძვ. წ. 671]]||[[ძვ. წ. 139]]||[[393]]||[[925]]||[[1457]]||[[1989]] |- | '''146'''||[[ძვ. წ. 5458]]||[[ძვ. წ. 4926]]||[[ძვ. წ. 4394]]||[[ძვ. წ. 3862]]||[[ძვ. წ. 3330]]||[[ძვ. წ. 2798]]||[[ძვ. წ. 2266]]||[[ძვ. წ. 1734]]||[[ძვ. წ. 1202]]||[[ძვ. წ. 670]]||[[ძვ. წ. 138]]||[[394]]||[[926]]||[[1458]]||[[1990]] |- | '''147'''||[[ძვ. წ. 5457]]||[[ძვ. წ. 4925]]||[[ძვ. წ. 4393]]||[[ძვ. წ. 3861]]||[[ძვ. წ. 3329]]||[[ძვ. წ. 2797]]||[[ძვ. წ. 2265]]||[[ძვ. წ. 1733]]||[[ძვ. წ. 1201]]||[[ძვ. წ. 669]]||[[ძვ. წ. 137]]||[[395]]||[[927]]||[[1459]]||[[1991]] |- | '''148'''||[[ძვ. წ. 5456]]||[[ძვ. წ. 4924]]||[[ძვ. წ. 4392]]||[[ძვ. წ. 3860]]||[[ძვ. წ. 3328]]||[[ძვ. წ. 2796]]||[[ძვ. წ. 2264]]||[[ძვ. წ. 1732]]||[[ძვ. წ. 1200]]||[[ძვ. წ. 668]]||[[ძვ. წ. 136]]||[[396]]||[[928]]||[[1460]]||[[1992]] |- | '''149'''||[[ძვ. წ. 5455]]||[[ძვ. წ. 4923]]||[[ძვ. წ. 4391]]||[[ძვ. წ. 3859]]||[[ძვ. წ. 3327]]||[[ძვ. წ. 2795]]||[[ძვ. წ. 2263]]||[[ძვ. წ. 1731]]||[[ძვ. წ. 1199]]||[[ძვ. წ. 667]]||[[ძვ. წ. 135]]||[[397]]||[[929]]||[[1461]]||[[1993]] |- | '''150'''||[[ძვ. წ. 5454]]||[[ძვ. წ. 4922]]||[[ძვ. წ. 4390]]||[[ძვ. წ. 3858]]||[[ძვ. წ. 3326]]||[[ძვ. წ. 2794]]||[[ძვ. წ. 2262]]||[[ძვ. წ. 1730]]||[[ძვ. წ. 1198]]||[[ძვ. წ. 666]]||[[ძვ. წ. 134]]||[[398]]||[[930]]||[[1462]]||[[1994]] |- | '''151'''||[[ძვ. წ. 5453]]||[[ძვ. წ. 4921]]||[[ძვ. წ. 4389]]||[[ძვ. წ. 3857]]||[[ძვ. წ. 3325]]||[[ძვ. წ. 2793]]||[[ძვ. წ. 2261]]||[[ძვ. წ. 1729]]||[[ძვ. წ. 1197]]||[[ძვ. წ. 665]]||[[ძვ. წ. 133]]||[[399]]||[[931]]||[[1463]]||[[1995]] |- | '''152'''||[[ძვ. წ. 5452]]||[[ძვ. წ. 4920]]||[[ძვ. წ. 4388]]||[[ძვ. წ. 3856]]||[[ძვ. წ. 3324]]||[[ძვ. წ. 2792]]||[[ძვ. წ. 2260]]||[[ძვ. წ. 1728]]||[[ძვ. წ. 1196]]||[[ძვ. წ. 664]]||[[ძვ. წ. 132]]||[[400]]||[[932]]||[[1464]]||[[1996]] |- | '''153'''||[[ძვ. წ. 5451]]||[[ძვ. წ. 4919]]||[[ძვ. წ. 4387]]||[[ძვ. წ. 3855]]||[[ძვ. წ. 3323]]||[[ძვ. წ. 2791]]||[[ძვ. წ. 2259]]||[[ძვ. წ. 1727]]||[[ძვ. წ. 1195]]||[[ძვ. წ. 663]]||[[ძვ. წ. 131]]||[[401]]||[[933]]||[[1465]]||[[1997]] |- | '''154'''||[[ძვ. წ. 5450]]||[[ძვ. წ. 4918]]||[[ძვ. წ. 4386]]||[[ძვ. წ. 3854]]||[[ძვ. წ. 3322]]||[[ძვ. წ. 2790]]||[[ძვ. წ. 2258]]||[[ძვ. წ. 1726]]||[[ძვ. წ. 1194]]||[[ძვ. წ. 662]]||[[ძვ. წ. 130]]||[[402]]||[[934]]||[[1466]]||[[1998]] |- | '''155'''||[[ძვ. წ. 5449]]||[[ძვ. წ. 4917]]||[[ძვ. წ. 4385]]||[[ძვ. წ. 3853]]||[[ძვ. წ. 3321]]||[[ძვ. წ. 2789]]||[[ძვ. წ. 2257]]||[[ძვ. წ. 1725]]||[[ძვ. წ. 1193]]||[[ძვ. წ. 661]]||[[ძვ. წ. 129]]||[[403]]||[[935]]||[[1467]]||[[1999]] |- | '''156'''||[[ძვ. წ. 5448]]||[[ძვ. წ. 4916]]||[[ძვ. წ. 4384]]||[[ძვ. წ. 3852]]||[[ძვ. წ. 3320]]||[[ძვ. წ. 2788]]||[[ძვ. წ. 2256]]||[[ძვ. წ. 1724]]||[[ძვ. წ. 1192]]||[[ძვ. წ. 660]]||[[ძვ. წ. 128]]||[[404]]||[[936]]||[[1468]]||[[2000]] |- | '''157'''||[[ძვ. წ. 5447]]||[[ძვ. წ. 4915]]||[[ძვ. წ. 4383]]||[[ძვ. წ. 3851]]||[[ძვ. წ. 3319]]||[[ძვ. წ. 2787]]||[[ძვ. წ. 2255]]||[[ძვ. წ. 1723]]||[[ძვ. წ. 1191]]||[[ძვ. წ. 659]]||[[ძვ. წ. 127]]||[[405]]||[[937]]||[[1469]]||[[2001]] |- | '''158'''||[[ძვ. წ. 5446]]||[[ძვ. წ. 4914]]||[[ძვ. წ. 4382]]||[[ძვ. წ. 3850]]||[[ძვ. წ. 3318]]||[[ძვ. წ. 2786]]||[[ძვ. წ. 2254]]||[[ძვ. წ. 1722]]||[[ძვ. წ. 1190]]||[[ძვ. წ. 658]]||[[ძვ. წ. 126]]||[[406]]||[[938]]||[[1470]]||[[2002]] |- | '''159'''||[[ძვ. წ. 5445]]||[[ძვ. წ. 4913]]||[[ძვ. წ. 4381]]||[[ძვ. წ. 3849]]||[[ძვ. წ. 3317]]||[[ძვ. წ. 2785]]||[[ძვ. წ. 2253]]||[[ძვ. წ. 1721]]||[[ძვ. წ. 1189]]||[[ძვ. წ. 657]]||[[ძვ. წ. 125]]||[[407]]||[[939]]||[[1471]]||[[2003]] |- | '''160'''||[[ძვ. წ. 5444]]||[[ძვ. წ. 4912]]||[[ძვ. წ. 4380]]||[[ძვ. წ. 3848]]||[[ძვ. წ. 3316]]||[[ძვ. წ. 2784]]||[[ძვ. წ. 2252]]||[[ძვ. წ. 1720]]||[[ძვ. წ. 1188]]||[[ძვ. წ. 656]]||[[ძვ. წ. 124]]||[[408]]||[[940]]||[[1472]]||[[2004]] |- | '''161'''||[[ძვ. წ. 5443]]||[[ძვ. წ. 4911]]||[[ძვ. წ. 4379]]||[[ძვ. წ. 3847]]||[[ძვ. წ. 3315]]||[[ძვ. წ. 2783]]||[[ძვ. წ. 2251]]||[[ძვ. წ. 1719]]||[[ძვ. წ. 1187]]||[[ძვ. წ. 655]]||[[ძვ. წ. 123]]||[[409]]||[[941]]||[[1473]]||[[2005]] |- | '''162'''||[[ძვ. წ. 5442]]||[[ძვ. წ. 4910]]||[[ძვ. წ. 4378]]||[[ძვ. წ. 3846]]||[[ძვ. წ. 3314]]||[[ძვ. წ. 2782]]||[[ძვ. წ. 2250]]||[[ძვ. წ. 1718]]||[[ძვ. წ. 1186]]||[[ძვ. წ. 654]]||[[ძვ. წ. 122]]||[[410]]||[[942]]||[[1474]]||[[2006]] |- | '''163'''||[[ძვ. წ. 5441]]||[[ძვ. წ. 4909]]||[[ძვ. წ. 4377]]||[[ძვ. წ. 3845]]||[[ძვ. წ. 3313]]||[[ძვ. წ. 2781]]||[[ძვ. წ. 2249]]||[[ძვ. წ. 1717]]||[[ძვ. წ. 1185]]||[[ძვ. წ. 653]]||[[ძვ. წ. 121]]||[[411]]||[[943]]||[[1475]]||[[2007]] |- | '''164'''||[[ძვ. წ. 5440]]||[[ძვ. წ. 4908]]||[[ძვ. წ. 4376]]||[[ძვ. წ. 3844]]||[[ძვ. წ. 3312]]||[[ძვ. წ. 2780]]||[[ძვ. წ. 2248]]||[[ძვ. წ. 1716]]||[[ძვ. წ. 1184]]||[[ძვ. წ. 652]]||[[ძვ. წ. 120]]||[[412]]||[[944]]||[[1476]]||[[2008]] |- | '''165'''||[[ძვ. წ. 5439]]||[[ძვ. წ. 4907]]||[[ძვ. წ. 4375]]||[[ძვ. წ. 3843]]||[[ძვ. წ. 3311]]||[[ძვ. წ. 2779]]||[[ძვ. წ. 2247]]||[[ძვ. წ. 1715]]||[[ძვ. წ. 1183]]||[[ძვ. წ. 651]]||[[ძვ. წ. 119]]||[[413]]||[[945]]||[[1477]]||[[2009]] |- | '''166'''||[[ძვ. წ. 5438]]||[[ძვ. წ. 4906]]||[[ძვ. წ. 4374]]||[[ძვ. წ. 3842]]||[[ძვ. წ. 3310]]||[[ძვ. წ. 2778]]||[[ძვ. წ. 2246]]||[[ძვ. წ. 1714]]||[[ძვ. წ. 1182]]||[[ძვ. წ. 650]]||[[ძვ. წ. 118]]||[[414]]||[[946]]||[[1478]]||[[2010]] |- | '''167'''||[[ძვ. წ. 5437]]||[[ძვ. წ. 4905]]||[[ძვ. წ. 4373]]||[[ძვ. წ. 3841]]||[[ძვ. წ. 3309]]||[[ძვ. წ. 2777]]||[[ძვ. წ. 2245]]||[[ძვ. წ. 1713]]||[[ძვ. წ. 1181]]||[[ძვ. წ. 649]]||[[ძვ. წ. 117]]||[[415]]||[[947]]||[[1479]]||[[2011]] |- | '''168'''||[[ძვ. წ. 5436]]||[[ძვ. წ. 4904]]||[[ძვ. წ. 4372]]||[[ძვ. წ. 3840]]||[[ძვ. წ. 3308]]||[[ძვ. წ. 2776]]||[[ძვ. წ. 2244]]||[[ძვ. წ. 1712]]||[[ძვ. წ. 1180]]||[[ძვ. წ. 648]]||[[ძვ. წ. 116]]||[[416]]||[[948]]||[[1480]]||[[2012]] |- | '''169'''||[[ძვ. წ. 5435]]||[[ძვ. წ. 4903]]||[[ძვ. წ. 4371]]||[[ძვ. წ. 3839]]||[[ძვ. წ. 3307]]||[[ძვ. წ. 2775]]||[[ძვ. წ. 2243]]||[[ძვ. წ. 1711]]||[[ძვ. წ. 1179]]||[[ძვ. წ. 647]]||[[ძვ. წ. 115]]||[[417]]||[[949]]||[[1481]]||[[2013]] |- | '''170'''||[[ძვ. წ. 5434]]||[[ძვ. წ. 4902]]||[[ძვ. წ. 4370]]||[[ძვ. წ. 3838]]||[[ძვ. წ. 3306]]||[[ძვ. წ. 2774]]||[[ძვ. წ. 2242]]||[[ძვ. წ. 1710]]||[[ძვ. წ. 1178]]||[[ძვ. წ. 646]]||[[ძვ. წ. 114]]||[[418]]||[[950]]||[[1482]]||[[2014]] |- | '''171'''||[[ძვ. წ. 5433]]||[[ძვ. წ. 4901]]||[[ძვ. წ. 4369]]||[[ძვ. წ. 3837]]||[[ძვ. წ. 3305]]||[[ძვ. წ. 2773]]||[[ძვ. წ. 2241]]||[[ძვ. წ. 1709]]||[[ძვ. წ. 1177]]||[[ძვ. წ. 645]]||[[ძვ. წ. 113]]||[[419]]||[[951]]||[[1483]]||[[2015]] |- | '''172'''||[[ძვ. წ. 5432]]||[[ძვ. წ. 4900]]||[[ძვ. წ. 4368]]||[[ძვ. წ. 3836]]||[[ძვ. წ. 3304]]||[[ძვ. წ. 2772]]||[[ძვ. წ. 2240]]||[[ძვ. წ. 1708]]||[[ძვ. წ. 1176]]||[[ძვ. წ. 644]]||[[ძვ. წ. 112]]||[[420]]||[[952]]||[[1484]]||[[2016]] |- | '''173'''||[[ძვ. წ. 5431]]||[[ძვ. წ. 4899]]||[[ძვ. წ. 4367]]||[[ძვ. წ. 3835]]||[[ძვ. წ. 3303]]||[[ძვ. წ. 2771]]||[[ძვ. წ. 2239]]||[[ძვ. წ. 1707]]||[[ძვ. წ. 1175]]||[[ძვ. წ. 643]]||[[ძვ. წ. 111]]||[[421]]||[[953]]||[[1485]]||[[2017]] |- | '''174'''||[[ძვ. წ. 5430]]||[[ძვ. წ. 4898]]||[[ძვ. წ. 4366]]||[[ძვ. წ. 3834]]||[[ძვ. წ. 3302]]||[[ძვ. წ. 2770]]||[[ძვ. წ. 2238]]||[[ძვ. წ. 1706]]||[[ძვ. წ. 1174]]||[[ძვ. წ. 642]]||[[ძვ. წ. 110]]||[[422]]||[[954]]||[[1486]]||[[2018]] |- | '''175'''||[[ძვ. წ. 5429]]||[[ძვ. წ. 4897]]||[[ძვ. წ. 4365]]||[[ძვ. წ. 3833]]||[[ძვ. წ. 3301]]||[[ძვ. წ. 2769]]||[[ძვ. წ. 2237]]||[[ძვ. წ. 1705]]||[[ძვ. წ. 1173]]||[[ძვ. წ. 641]]||[[ძვ. წ. 109]]||[[423]]||[[955]]||[[1487]]||[[2019]] |- | '''176'''||[[ძვ. წ. 5428]]||[[ძვ. წ. 4896]]||[[ძვ. წ. 4364]]||[[ძვ. წ. 3832]]||[[ძვ. წ. 3300]]||[[ძვ. წ. 2768]]||[[ძვ. წ. 2236]]||[[ძვ. წ. 1704]]||[[ძვ. წ. 1172]]||[[ძვ. წ. 640]]||[[ძვ. წ. 108]]||[[424]]||[[956]]||[[1488]]||[[2020]] |- | '''177'''||[[ძვ. წ. 5427]]||[[ძვ. წ. 4895]]||[[ძვ. წ. 4363]]||[[ძვ. წ. 3831]]||[[ძვ. წ. 3299]]||[[ძვ. წ. 2767]]||[[ძვ. წ. 2235]]||[[ძვ. წ. 1703]]||[[ძვ. წ. 1171]]||[[ძვ. წ. 639]]||[[ძვ. წ. 107]]||[[425]]||[[957]]||[[1489]]||[[2021]] |- | '''178'''||[[ძვ. წ. 5426]]||[[ძვ. წ. 4894]]||[[ძვ. წ. 4362]]||[[ძვ. წ. 3830]]||[[ძვ. წ. 3298]]||[[ძვ. წ. 2766]]||[[ძვ. წ. 2234]]||[[ძვ. წ. 1702]]||[[ძვ. წ. 1170]]||[[ძვ. წ. 638]]||[[ძვ. წ. 106]]||[[426]]||[[958]]||[[1490]]||[[2022]] |- | '''179'''||[[ძვ. წ. 5425]]||[[ძვ. წ. 4893]]||[[ძვ. წ. 4361]]||[[ძვ. წ. 3829]]||[[ძვ. წ. 3297]]||[[ძვ. წ. 2765]]||[[ძვ. წ. 2233]]||[[ძვ. წ. 1701]]||[[ძვ. წ. 1169]]||[[ძვ. წ. 637]]||[[ძვ. წ. 105]]||[[427]]||[[959]]||[[1491]]||[[2023]] |- | '''180'''||[[ძვ. წ. 5424]]||[[ძვ. წ. 4892]]||[[ძვ. წ. 4360]]||[[ძვ. წ. 3828]]||[[ძვ. წ. 3296]]||[[ძვ. წ. 2764]]||[[ძვ. წ. 2232]]||[[ძვ. წ. 1700]]||[[ძვ. წ. 1168]]||[[ძვ. წ. 636]]||[[ძვ. წ. 104]]||[[428]]||[[960]]||[[1492]]||[[2024]] |- | '''181'''||[[ძვ. წ. 5423]]||[[ძვ. წ. 4891]]||[[ძვ. წ. 4359]]||[[ძვ. წ. 3827]]||[[ძვ. წ. 3295]]||[[ძვ. წ. 2763]]||[[ძვ. წ. 2231]]||[[ძვ. წ. 1699]]||[[ძვ. წ. 1167]]||[[ძვ. წ. 635]]||[[ძვ. წ. 103]]||[[429]]||[[961]]||[[1493]]||[[2025]] |- | '''182'''||[[ძვ. წ. 5422]]||[[ძვ. წ. 4890]]||[[ძვ. წ. 4358]]||[[ძვ. წ. 3826]]||[[ძვ. წ. 3294]]||[[ძვ. წ. 2762]]||[[ძვ. წ. 2230]]||[[ძვ. წ. 1698]]||[[ძვ. წ. 1166]]||[[ძვ. წ. 634]]||[[ძვ. წ. 102]]||[[430]]||[[962]]||[[1494]]||[[2026]] |- | '''183'''||[[ძვ. წ. 5421]]||[[ძვ. წ. 4889]]||[[ძვ. წ. 4357]]||[[ძვ. წ. 3825]]||[[ძვ. წ. 3293]]||[[ძვ. წ. 2761]]||[[ძვ. წ. 2229]]||[[ძვ. წ. 1697]]||[[ძვ. წ. 1165]]||[[ძვ. წ. 633]]||[[ძვ. წ. 101]]||[[431]]||[[963]]||[[1495]]||[[2027]] |- | '''184'''||[[ძვ. წ. 5420]]||[[ძვ. წ. 4888]]||[[ძვ. წ. 4356]]||[[ძვ. წ. 3824]]||[[ძვ. წ. 3292]]||[[ძვ. წ. 2760]]||[[ძვ. წ. 2228]]||[[ძვ. წ. 1696]]||[[ძვ. წ. 1164]]||[[ძვ. წ. 632]]||[[ძვ. წ. 100]]||[[432]]||[[964]]||[[1496]]||[[2028]] |- | '''185'''||[[ძვ. წ. 5419]]||[[ძვ. წ. 4887]]||[[ძვ. წ. 4355]]||[[ძვ. წ. 3823]]||[[ძვ. წ. 3291]]||[[ძვ. წ. 2759]]||[[ძვ. წ. 2227]]||[[ძვ. წ. 1695]]||[[ძვ. წ. 1163]]||[[ძვ. წ. 631]]||[[ძვ. წ. 99]]||[[433]]||[[965]]||[[1497]]||[[2029]] |- | '''186'''||[[ძვ. წ. 5418]]||[[ძვ. წ. 4886]]||[[ძვ. წ. 4354]]||[[ძვ. წ. 3822]]||[[ძვ. წ. 3290]]||[[ძვ. წ. 2758]]||[[ძვ. წ. 2226]]||[[ძვ. წ. 1694]]||[[ძვ. წ. 1162]]||[[ძვ. წ. 630]]||[[ძვ. წ. 98]]||[[434]]||[[966]]||[[1498]]||[[2030]] |- | '''187'''||[[ძვ. წ. 5417]]||[[ძვ. წ. 4885]]||[[ძვ. წ. 4353]]||[[ძვ. წ. 3821]]||[[ძვ. წ. 3289]]||[[ძვ. წ. 2757]]||[[ძვ. წ. 2225]]||[[ძვ. წ. 1693]]||[[ძვ. წ. 1161]]||[[ძვ. წ. 629]]||[[ძვ. წ. 97]]||[[435]]||[[967]]||[[1499]]||[[2031]] |- | '''188'''||[[ძვ. წ. 5416]]||[[ძვ. წ. 4884]]||[[ძვ. წ. 4352]]||[[ძვ. წ. 3820]]||[[ძვ. წ. 3288]]||[[ძვ. წ. 2756]]||[[ძვ. წ. 2224]]||[[ძვ. წ. 1692]]||[[ძვ. წ. 1160]]||[[ძვ. წ. 628]]||[[ძვ. წ. 96]]||[[436]]||[[968]]||[[1500]]||[[2032]] |- | '''189'''||[[ძვ. წ. 5415]]||[[ძვ. წ. 4883]]||[[ძვ. წ. 4351]]||[[ძვ. წ. 3819]]||[[ძვ. წ. 3287]]||[[ძვ. წ. 2755]]||[[ძვ. წ. 2223]]||[[ძვ. წ. 1691]]||[[ძვ. წ. 1159]]||[[ძვ. წ. 627]]||[[ძვ. წ. 95]]||[[437]]||[[969]]||[[1501]]||[[2033]] |- | '''190'''||[[ძვ. წ. 5414]]||[[ძვ. წ. 4882]]||[[ძვ. წ. 4350]]||[[ძვ. წ. 3818]]||[[ძვ. წ. 3286]]||[[ძვ. წ. 2754]]||[[ძვ. წ. 2222]]||[[ძვ. წ. 1690]]||[[ძვ. წ. 1158]]||[[ძვ. წ. 626]]||[[ძვ. წ. 94]]||[[438]]||[[970]]||[[1502]]||[[2034]] |- | '''191'''||[[ძვ. წ. 5413]]||[[ძვ. წ. 4881]]||[[ძვ. წ. 4349]]||[[ძვ. წ. 3817]]||[[ძვ. წ. 3285]]||[[ძვ. წ. 2753]]||[[ძვ. წ. 2221]]||[[ძვ. წ. 1689]]||[[ძვ. წ. 1157]]||[[ძვ. წ. 625]]||[[ძვ. წ. 93]]||[[439]]||[[971]]||[[1503]]||[[2035]] |- | '''192'''||[[ძვ. წ. 5412]]||[[ძვ. წ. 4880]]||[[ძვ. წ. 4348]]||[[ძვ. წ. 3816]]||[[ძვ. წ. 3284]]||[[ძვ. წ. 2752]]||[[ძვ. წ. 2220]]||[[ძვ. წ. 1688]]||[[ძვ. წ. 1156]]||[[ძვ. წ. 624]]||[[ძვ. წ. 92]]||[[440]]||[[972]]||[[1504]]||[[2036]] |- | '''193'''||[[ძვ. წ. 5411]]||[[ძვ. წ. 4879]]||[[ძვ. წ. 4347]]||[[ძვ. წ. 3815]]||[[ძვ. წ. 3283]]||[[ძვ. წ. 2751]]||[[ძვ. წ. 2219]]||[[ძვ. წ. 1687]]||[[ძვ. წ. 1155]]||[[ძვ. წ. 623]]||[[ძვ. წ. 91]]||[[441]]||[[973]]||[[1505]]||[[2037]] |- | '''194'''||[[ძვ. წ. 5410]]||[[ძვ. წ. 4878]]||[[ძვ. წ. 4346]]||[[ძვ. წ. 3814]]||[[ძვ. წ. 3282]]||[[ძვ. წ. 2750]]||[[ძვ. წ. 2218]]||[[ძვ. წ. 1686]]||[[ძვ. წ. 1154]]||[[ძვ. წ. 622]]||[[ძვ. წ. 90]]||[[442]]||[[974]]||[[1506]]||[[2038]] |- | '''195'''||[[ძვ. წ. 5409]]||[[ძვ. წ. 4877]]||[[ძვ. წ. 4345]]||[[ძვ. წ. 3813]]||[[ძვ. წ. 3281]]||[[ძვ. წ. 2749]]||[[ძვ. წ. 2217]]||[[ძვ. წ. 1685]]||[[ძვ. წ. 1153]]||[[ძვ. წ. 621]]||[[ძვ. წ. 89]]||[[443]]||[[975]]||[[1507]]||[[2039]] |- | '''196'''||[[ძვ. წ. 5408]]||[[ძვ. წ. 4876]]||[[ძვ. წ. 4344]]||[[ძვ. წ. 3812]]||[[ძვ. წ. 3280]]||[[ძვ. წ. 2748]]||[[ძვ. წ. 2216]]||[[ძვ. წ. 1684]]||[[ძვ. წ. 1152]]||[[ძვ. წ. 620]]||[[ძვ. წ. 88]]||[[444]]||[[976]]||[[1508]]||[[2040]] |- | '''197'''||[[ძვ. წ. 5407]]||[[ძვ. წ. 4875]]||[[ძვ. წ. 4343]]||[[ძვ. წ. 3811]]||[[ძვ. წ. 3279]]||[[ძვ. წ. 2747]]||[[ძვ. წ. 2215]]||[[ძვ. წ. 1683]]||[[ძვ. წ. 1151]]||[[ძვ. წ. 619]]||[[ძვ. წ. 87]]||[[445]]||[[977]]||[[1509]]||[[2041]] |- | '''198'''||[[ძვ. წ. 5406]]||[[ძვ. წ. 4874]]||[[ძვ. წ. 4342]]||[[ძვ. წ. 3810]]||[[ძვ. წ. 3278]]||[[ძვ. წ. 2746]]||[[ძვ. წ. 2214]]||[[ძვ. წ. 1682]]||[[ძვ. წ. 1150]]||[[ძვ. წ. 618]]||[[ძვ. წ. 86]]||[[446]]||[[978]]||[[1510]]||[[2042]] |- | '''199'''||[[ძვ. წ. 5405]]||[[ძვ. წ. 4873]]||[[ძვ. წ. 4341]]||[[ძვ. წ. 3809]]||[[ძვ. წ. 3277]]||[[ძვ. წ. 2745]]||[[ძვ. წ. 2213]]||[[ძვ. წ. 1681]]||[[ძვ. წ. 1149]]||[[ძვ. წ. 617]]||[[ძვ. წ. 85]]||[[447]]||[[979]]||[[1511]]||[[2043]] |- | '''200'''||[[ძვ. წ. 5404]]||[[ძვ. წ. 4872]]||[[ძვ. წ. 4340]]||[[ძვ. წ. 3808]]||[[ძვ. წ. 3276]]||[[ძვ. წ. 2744]]||[[ძვ. წ. 2212]]||[[ძვ. წ. 1680]]||[[ძვ. წ. 1148]]||[[ძვ. წ. 616]]||[[ძვ. წ. 84]]||[[448]]||[[980]]||[[1512]]||[[2044]] |- | '''201'''||[[ძვ. წ. 5403]]||[[ძვ. წ. 4871]]||[[ძვ. წ. 4339]]||[[ძვ. წ. 3807]]||[[ძვ. წ. 3275]]||[[ძვ. წ. 2743]]||[[ძვ. წ. 2211]]||[[ძვ. წ. 1679]]||[[ძვ. წ. 1147]]||[[ძვ. წ. 615]]||[[ძვ. წ. 83]]||[[449]]||[[981]]||[[1513]]||[[2045]] |- | '''202'''||[[ძვ. წ. 5402]]||[[ძვ. წ. 4870]]||[[ძვ. წ. 4338]]||[[ძვ. წ. 3806]]||[[ძვ. წ. 3274]]||[[ძვ. წ. 2742]]||[[ძვ. წ. 2210]]||[[ძვ. წ. 1678]]||[[ძვ. წ. 1146]]||[[ძვ. წ. 614]]||[[ძვ. წ. 82]]||[[450]]||[[982]]||[[1514]]||[[2046]] |- | '''203'''||[[ძვ. წ. 5401]]||[[ძვ. წ. 4869]]||[[ძვ. წ. 4337]]||[[ძვ. წ. 3805]]||[[ძვ. წ. 3273]]||[[ძვ. წ. 2741]]||[[ძვ. წ. 2209]]||[[ძვ. წ. 1677]]||[[ძვ. წ. 1145]]||[[ძვ. წ. 613]]||[[ძვ. წ. 81]]||[[451]]||[[983]]||[[1515]]||[[2047]] |- | '''204'''||[[ძვ. წ. 5400]]||[[ძვ. წ. 4868]]||[[ძვ. წ. 4336]]||[[ძვ. წ. 3804]]||[[ძვ. წ. 3272]]||[[ძვ. წ. 2740]]||[[ძვ. წ. 2208]]||[[ძვ. წ. 1676]]||[[ძვ. წ. 1144]]||[[ძვ. წ. 612]]||[[ძვ. წ. 80]]||[[452]]||[[984]]||[[1516]]||[[2048]] |- | '''205'''||[[ძვ. წ. 5399]]||[[ძვ. წ. 4867]]||[[ძვ. წ. 4335]]||[[ძვ. წ. 3803]]||[[ძვ. წ. 3271]]||[[ძვ. წ. 2739]]||[[ძვ. წ. 2207]]||[[ძვ. წ. 1675]]||[[ძვ. წ. 1143]]||[[ძვ. წ. 611]]||[[ძვ. წ. 79]]||[[453]]||[[985]]||[[1517]]||[[2049]] |- | '''206'''||[[ძვ. წ. 5398]]||[[ძვ. წ. 4866]]||[[ძვ. წ. 4334]]||[[ძვ. წ. 3802]]||[[ძვ. წ. 3270]]||[[ძვ. წ. 2738]]||[[ძვ. წ. 2206]]||[[ძვ. წ. 1674]]||[[ძვ. წ. 1142]]||[[ძვ. წ. 610]]||[[ძვ. წ. 78]]||[[454]]||[[986]]||[[1518]]||[[2050]] |- | '''207'''||[[ძვ. წ. 5397]]||[[ძვ. წ. 4865]]||[[ძვ. წ. 4333]]||[[ძვ. წ. 3801]]||[[ძვ. წ. 3269]]||[[ძვ. წ. 2737]]||[[ძვ. წ. 2205]]||[[ძვ. წ. 1673]]||[[ძვ. წ. 1141]]||[[ძვ. წ. 609]]||[[ძვ. წ. 77]]||[[455]]||[[987]]||[[1519]]||[[2051]] |- | '''208'''||[[ძვ. წ. 5396]]||[[ძვ. წ. 4864]]||[[ძვ. წ. 4332]]||[[ძვ. წ. 3800]]||[[ძვ. წ. 3268]]||[[ძვ. წ. 2736]]||[[ძვ. წ. 2204]]||[[ძვ. წ. 1672]]||[[ძვ. წ. 1140]]||[[ძვ. წ. 608]]||[[ძვ. წ. 76]]||[[456]]||[[988]]||[[1520]]||[[2052]] |- | '''209'''||[[ძვ. წ. 5395]]||[[ძვ. წ. 4863]]||[[ძვ. წ. 4331]]||[[ძვ. წ. 3799]]||[[ძვ. წ. 3267]]||[[ძვ. წ. 2735]]||[[ძვ. წ. 2203]]||[[ძვ. წ. 1671]]||[[ძვ. წ. 1139]]||[[ძვ. წ. 607]]||[[ძვ. წ. 75]]||[[457]]||[[989]]||[[1521]]||[[2053]] |- | '''210'''||[[ძვ. წ. 5394]]||[[ძვ. წ. 4862]]||[[ძვ. წ. 4330]]||[[ძვ. წ. 3798]]||[[ძვ. წ. 3266]]||[[ძვ. წ. 2734]]||[[ძვ. წ. 2202]]||[[ძვ. წ. 1670]]||[[ძვ. წ. 1138]]||[[ძვ. წ. 606]]||[[ძვ. წ. 74]]||[[458]]||[[990]]||[[1522]]||[[2054]] |- | '''211'''||[[ძვ. წ. 5393]]||[[ძვ. წ. 4861]]||[[ძვ. წ. 4329]]||[[ძვ. წ. 3797]]||[[ძვ. წ. 3265]]||[[ძვ. წ. 2733]]||[[ძვ. წ. 2201]]||[[ძვ. წ. 1669]]||[[ძვ. წ. 1137]]||[[ძვ. წ. 605]]||[[ძვ. წ. 73]]||[[459]]||[[991]]||[[1523]]||[[2055]] |- | '''212'''||[[ძვ. წ. 5392]]||[[ძვ. წ. 4860]]||[[ძვ. წ. 4328]]||[[ძვ. წ. 3796]]||[[ძვ. წ. 3264]]||[[ძვ. წ. 2732]]||[[ძვ. წ. 2200]]||[[ძვ. წ. 1668]]||[[ძვ. წ. 1136]]||[[ძვ. წ. 604]]||[[ძვ. წ. 72]]||[[460]]||[[992]]||[[1524]]||[[2056]] |- | '''213'''||[[ძვ. წ. 5391]]||[[ძვ. წ. 4859]]||[[ძვ. წ. 4327]]||[[ძვ. წ. 3795]]||[[ძვ. წ. 3263]]||[[ძვ. წ. 2731]]||[[ძვ. წ. 2199]]||[[ძვ. წ. 1667]]||[[ძვ. წ. 1135]]||[[ძვ. წ. 603]]||[[ძვ. წ. 71]]||[[461]]||[[993]]||[[1525]]||[[2057]] |- | '''214'''||[[ძვ. წ. 5390]]||[[ძვ. წ. 4858]]||[[ძვ. წ. 4326]]||[[ძვ. წ. 3794]]||[[ძვ. წ. 3262]]||[[ძვ. წ. 2730]]||[[ძვ. წ. 2198]]||[[ძვ. წ. 1666]]||[[ძვ. წ. 1134]]||[[ძვ. წ. 602]]||[[ძვ. წ. 70]]||[[462]]||[[994]]||[[1526]]||[[2058]] |- | '''215'''||[[ძვ. წ. 5389]]||[[ძვ. წ. 4857]]||[[ძვ. წ. 4325]]||[[ძვ. წ. 3793]]||[[ძვ. წ. 3261]]||[[ძვ. წ. 2729]]||[[ძვ. წ. 2197]]||[[ძვ. წ. 1665]]||[[ძვ. წ. 1133]]||[[ძვ. წ. 601]]||[[ძვ. წ. 69]]||[[463]]||[[995]]||[[1527]]||[[2059]] |- | '''216'''||[[ძვ. წ. 5388]]||[[ძვ. წ. 4856]]||[[ძვ. წ. 4324]]||[[ძვ. წ. 3792]]||[[ძვ. წ. 3260]]||[[ძვ. წ. 2728]]||[[ძვ. წ. 2196]]||[[ძვ. წ. 1664]]||[[ძვ. წ. 1132]]||[[ძვ. წ. 600]]||[[ძვ. წ. 68]]||[[464]]||[[996]]||[[1528]]||[[2060]] |- | '''217'''||[[ძვ. წ. 5387]]||[[ძვ. წ. 4855]]||[[ძვ. წ. 4323]]||[[ძვ. წ. 3791]]||[[ძვ. წ. 3259]]||[[ძვ. წ. 2727]]||[[ძვ. წ. 2195]]||[[ძვ. წ. 1663]]||[[ძვ. წ. 1131]]||[[ძვ. წ. 599]]||[[ძვ. წ. 67]]||[[465]]||[[997]]||[[1529]]||[[2061]] |- | '''218'''||[[ძვ. წ. 5386]]||[[ძვ. წ. 4854]]||[[ძვ. წ. 4322]]||[[ძვ. წ. 3790]]||[[ძვ. წ. 3258]]||[[ძვ. წ. 2726]]||[[ძვ. წ. 2194]]||[[ძვ. წ. 1662]]||[[ძვ. წ. 1130]]||[[ძვ. წ. 598]]||[[ძვ. წ. 66]]||[[466]]||[[998]]||[[1530]]||[[2062]] |- | '''219'''||[[ძვ. წ. 5385]]||[[ძვ. წ. 4853]]||[[ძვ. წ. 4321]]||[[ძვ. წ. 3789]]||[[ძვ. წ. 3257]]||[[ძვ. წ. 2725]]||[[ძვ. წ. 2193]]||[[ძვ. წ. 1661]]||[[ძვ. წ. 1129]]||[[ძვ. წ. 597]]||[[ძვ. წ. 65]]||[[467]]||[[999]]||[[1531]]||[[2063]] |- | '''220'''||[[ძვ. წ. 5384]]||[[ძვ. წ. 4852]]||[[ძვ. წ. 4320]]||[[ძვ. წ. 3788]]||[[ძვ. წ. 3256]]||[[ძვ. წ. 2724]]||[[ძვ. წ. 2192]]||[[ძვ. წ. 1660]]||[[ძვ. წ. 1128]]||[[ძვ. წ. 596]]||[[ძვ. წ. 64]]||[[468]]||[[1000]]||[[1532]]||[[2064]] |- | '''221'''||[[ძვ. წ. 5383]]||[[ძვ. წ. 4851]]||[[ძვ. წ. 4319]]||[[ძვ. წ. 3787]]||[[ძვ. წ. 3255]]||[[ძვ. წ. 2723]]||[[ძვ. წ. 2191]]||[[ძვ. წ. 1659]]||[[ძვ. წ. 1127]]||[[ძვ. წ. 595]]||[[ძვ. წ. 63]]||[[469]]||[[1001]]||[[1533]]||[[2065]] |- | '''222'''||[[ძვ. წ. 5382]]||[[ძვ. წ. 4850]]||[[ძვ. წ. 4318]]||[[ძვ. წ. 3786]]||[[ძვ. წ. 3254]]||[[ძვ. წ. 2722]]||[[ძვ. წ. 2190]]||[[ძვ. წ. 1658]]||[[ძვ. წ. 1126]]||[[ძვ. წ. 594]]||[[ძვ. წ. 62]]||[[470]]||[[1002]]||[[1534]]||[[2066]] |- | '''223'''||[[ძვ. წ. 5381]]||[[ძვ. წ. 4849]]||[[ძვ. წ. 4317]]||[[ძვ. წ. 3785]]||[[ძვ. წ. 3253]]||[[ძვ. წ. 2721]]||[[ძვ. წ. 2189]]||[[ძვ. წ. 1657]]||[[ძვ. წ. 1125]]||[[ძვ. წ. 593]]||[[ძვ. წ. 61]]||[[471]]||[[1003]]||[[1535]]||[[2067]] |- | '''224'''||[[ძვ. წ. 5380]]||[[ძვ. წ. 4848]]||[[ძვ. წ. 4316]]||[[ძვ. წ. 3784]]||[[ძვ. წ. 3252]]||[[ძვ. წ. 2720]]||[[ძვ. წ. 2188]]||[[ძვ. წ. 1656]]||[[ძვ. წ. 1124]]||[[ძვ. წ. 592]]||[[ძვ. წ. 60]]||[[472]]||[[1004]]||[[1536]]||[[2068]] |- | '''225'''||[[ძვ. წ. 5379]]||[[ძვ. წ. 4847]]||[[ძვ. წ. 4315]]||[[ძვ. წ. 3783]]||[[ძვ. წ. 3251]]||[[ძვ. წ. 2719]]||[[ძვ. წ. 2187]]||[[ძვ. წ. 1655]]||[[ძვ. წ. 1123]]||[[ძვ. წ. 591]]||[[ძვ. წ. 59]]||[[473]]||[[1005]]||[[1537]]||[[2069]] |- | '''226'''||[[ძვ. წ. 5378]]||[[ძვ. წ. 4846]]||[[ძვ. წ. 4314]]||[[ძვ. წ. 3782]]||[[ძვ. წ. 3250]]||[[ძვ. წ. 2718]]||[[ძვ. წ. 2186]]||[[ძვ. წ. 1654]]||[[ძვ. წ. 1122]]||[[ძვ. წ. 590]]||[[ძვ. წ. 58]]||[[474]]||[[1006]]||[[1538]]||[[2070]] |- | '''227'''||[[ძვ. წ. 5377]]||[[ძვ. წ. 4845]]||[[ძვ. წ. 4313]]||[[ძვ. წ. 3781]]||[[ძვ. წ. 3249]]||[[ძვ. წ. 2717]]||[[ძვ. წ. 2185]]||[[ძვ. წ. 1653]]||[[ძვ. წ. 1121]]||[[ძვ. წ. 589]]||[[ძვ. წ. 57]]||[[475]]||[[1007]]||[[1539]]||[[2071]] |- | '''228'''||[[ძვ. წ. 5376]]||[[ძვ. წ. 4844]]||[[ძვ. წ. 4312]]||[[ძვ. წ. 3780]]||[[ძვ. წ. 3248]]||[[ძვ. წ. 2716]]||[[ძვ. წ. 2184]]||[[ძვ. წ. 1652]]||[[ძვ. წ. 1120]]||[[ძვ. წ. 588]]||[[ძვ. წ. 56]]||[[476]]||[[1008]]||[[1540]]||[[2072]] |- | '''229'''||[[ძვ. წ. 5375]]||[[ძვ. წ. 4843]]||[[ძვ. წ. 4311]]||[[ძვ. წ. 3779]]||[[ძვ. წ. 3247]]||[[ძვ. წ. 2715]]||[[ძვ. წ. 2183]]||[[ძვ. წ. 1651]]||[[ძვ. წ. 1119]]||[[ძვ. წ. 587]]||[[ძვ. წ. 55]]||[[477]]||[[1009]]||[[1541]]||[[2073]] |- | '''230'''||[[ძვ. წ. 5374]]||[[ძვ. წ. 4842]]||[[ძვ. წ. 4310]]||[[ძვ. წ. 3778]]||[[ძვ. წ. 3246]]||[[ძვ. წ. 2714]]||[[ძვ. წ. 2182]]||[[ძვ. წ. 1650]]||[[ძვ. წ. 1118]]||[[ძვ. წ. 586]]||[[ძვ. წ. 54]]||[[478]]||[[1010]]||[[1542]]||[[2074]] |- | '''231'''||[[ძვ. წ. 5373]]||[[ძვ. წ. 4841]]||[[ძვ. წ. 4309]]||[[ძვ. წ. 3777]]||[[ძვ. წ. 3245]]||[[ძვ. წ. 2713]]||[[ძვ. წ. 2181]]||[[ძვ. წ. 1649]]||[[ძვ. წ. 1117]]||[[ძვ. წ. 585]]||[[ძვ. წ. 53]]||[[479]]||[[1011]]||[[1543]]||[[2075]] |- | '''232'''||[[ძვ. წ. 5372]]||[[ძვ. წ. 4840]]||[[ძვ. წ. 4308]]||[[ძვ. წ. 3776]]||[[ძვ. წ. 3244]]||[[ძვ. წ. 2712]]||[[ძვ. წ. 2180]]||[[ძვ. წ. 1648]]||[[ძვ. წ. 1116]]||[[ძვ. წ. 584]]||[[ძვ. წ. 52]]||[[480]]||[[1012]]||[[1544]]||[[2076]] |- | '''233'''||[[ძვ. წ. 5371]]||[[ძვ. წ. 4839]]||[[ძვ. წ. 4307]]||[[ძვ. წ. 3775]]||[[ძვ. წ. 3243]]||[[ძვ. წ. 2711]]||[[ძვ. წ. 2179]]||[[ძვ. წ. 1647]]||[[ძვ. წ. 1115]]||[[ძვ. წ. 583]]||[[ძვ. წ. 51]]||[[481]]||[[1013]]||[[1545]]||[[2077]] |- | '''234'''||[[ძვ. წ. 5370]]||[[ძვ. წ. 4838]]||[[ძვ. წ. 4306]]||[[ძვ. წ. 3774]]||[[ძვ. წ. 3242]]||[[ძვ. წ. 2710]]||[[ძვ. წ. 2178]]||[[ძვ. წ. 1646]]||[[ძვ. წ. 1114]]||[[ძვ. წ. 582]]||[[ძვ. წ. 50]]||[[482]]||[[1014]]||[[1546]]||[[2078]] |- | '''235'''||[[ძვ. წ. 5369]]||[[ძვ. წ. 4837]]||[[ძვ. წ. 4305]]||[[ძვ. წ. 3773]]||[[ძვ. წ. 3241]]||[[ძვ. წ. 2709]]||[[ძვ. წ. 2177]]||[[ძვ. წ. 1645]]||[[ძვ. წ. 1113]]||[[ძვ. წ. 581]]||[[ძვ. წ. 49]]||[[483]]||[[1015]]||[[1547]]||[[2079]] |- | '''236'''||[[ძვ. წ. 5368]]||[[ძვ. წ. 4836]]||[[ძვ. წ. 4304]]||[[ძვ. წ. 3772]]||[[ძვ. წ. 3240]]||[[ძვ. წ. 2708]]||[[ძვ. წ. 2176]]||[[ძვ. წ. 1644]]||[[ძვ. წ. 1112]]||[[ძვ. წ. 580]]||[[ძვ. წ. 48]]||[[484]]||[[1016]]||[[1548]]||[[2080]] |- | '''237'''||[[ძვ. წ. 5367]]||[[ძვ. წ. 4835]]||[[ძვ. წ. 4303]]||[[ძვ. წ. 3771]]||[[ძვ. წ. 3239]]||[[ძვ. წ. 2707]]||[[ძვ. წ. 2175]]||[[ძვ. წ. 1643]]||[[ძვ. წ. 1111]]||[[ძვ. წ. 579]]||[[ძვ. წ. 47]]||[[485]]||[[1017]]||[[1549]]||[[2081]] |- | '''238'''||[[ძვ. წ. 5366]]||[[ძვ. წ. 4834]]||[[ძვ. წ. 4302]]||[[ძვ. წ. 3770]]||[[ძვ. წ. 3238]]||[[ძვ. წ. 2706]]||[[ძვ. წ. 2174]]||[[ძვ. წ. 1642]]||[[ძვ. წ. 1110]]||[[ძვ. წ. 578]]||[[ძვ. წ. 46]]||[[486]]||[[1018]]||[[1550]]||[[2082]] |- | '''239'''||[[ძვ. წ. 5365]]||[[ძვ. წ. 4833]]||[[ძვ. წ. 4301]]||[[ძვ. წ. 3769]]||[[ძვ. წ. 3237]]||[[ძვ. წ. 2705]]||[[ძვ. წ. 2173]]||[[ძვ. წ. 1641]]||[[ძვ. წ. 1109]]||[[ძვ. წ. 577]]||[[ძვ. წ. 45]]||[[487]]||[[1019]]||[[1551]]||[[2083]] |- | '''240'''||[[ძვ. წ. 5364]]||[[ძვ. წ. 4832]]||[[ძვ. წ. 4300]]||[[ძვ. წ. 3768]]||[[ძვ. წ. 3236]]||[[ძვ. წ. 2704]]||[[ძვ. წ. 2172]]||[[ძვ. წ. 1640]]||[[ძვ. წ. 1108]]||[[ძვ. წ. 576]]||[[ძვ. წ. 44]]||[[488]]||[[1020]]||[[1552]]||[[2084]] |- | '''241'''||[[ძვ. წ. 5363]]||[[ძვ. წ. 4831]]||[[ძვ. წ. 4299]]||[[ძვ. წ. 3767]]||[[ძვ. წ. 3235]]||[[ძვ. წ. 2703]]||[[ძვ. წ. 2171]]||[[ძვ. წ. 1639]]||[[ძვ. წ. 1107]]||[[ძვ. წ. 575]]||[[ძვ. წ. 43]]||[[489]]||[[1021]]||[[1553]]||[[2085]] |- | '''242'''||[[ძვ. წ. 5362]]||[[ძვ. წ. 4830]]||[[ძვ. წ. 4298]]||[[ძვ. წ. 3766]]||[[ძვ. წ. 3234]]||[[ძვ. წ. 2702]]||[[ძვ. წ. 2170]]||[[ძვ. წ. 1638]]||[[ძვ. წ. 1106]]||[[ძვ. წ. 574]]||[[ძვ. წ. 42]]||[[490]]||[[1022]]||[[1554]]||[[2086]] |- | '''243'''||[[ძვ. წ. 5361]]||[[ძვ. წ. 4829]]||[[ძვ. წ. 4297]]||[[ძვ. წ. 3765]]||[[ძვ. წ. 3233]]||[[ძვ. წ. 2701]]||[[ძვ. წ. 2169]]||[[ძვ. წ. 1637]]||[[ძვ. წ. 1105]]||[[ძვ. წ. 573]]||[[ძვ. წ. 41]]||[[491]]||[[1023]]||[[1555]]||[[2087]] |- | '''244'''||[[ძვ. წ. 5360]]||[[ძვ. წ. 4828]]||[[ძვ. წ. 4296]]||[[ძვ. წ. 3764]]||[[ძვ. წ. 3232]]||[[ძვ. წ. 2700]]||[[ძვ. წ. 2168]]||[[ძვ. წ. 1636]]||[[ძვ. წ. 1104]]||[[ძვ. წ. 572]]||[[ძვ. წ. 40]]||[[492]]||[[1024]]||[[1556]]||[[2088]] |- | '''245'''||[[ძვ. წ. 5359]]||[[ძვ. წ. 4827]]||[[ძვ. წ. 4295]]||[[ძვ. წ. 3763]]||[[ძვ. წ. 3231]]||[[ძვ. წ. 2699]]||[[ძვ. წ. 2167]]||[[ძვ. წ. 1635]]||[[ძვ. წ. 1103]]||[[ძვ. წ. 571]]||[[ძვ. წ. 39]]||[[493]]||[[1025]]||[[1557]]||[[2089]] |- | '''246'''||[[ძვ. წ. 5358]]||[[ძვ. წ. 4826]]||[[ძვ. წ. 4294]]||[[ძვ. წ. 3762]]||[[ძვ. წ. 3230]]||[[ძვ. წ. 2698]]||[[ძვ. წ. 2166]]||[[ძვ. წ. 1634]]||[[ძვ. წ. 1102]]||[[ძვ. წ. 570]]||[[ძვ. წ. 38]]||[[494]]||[[1026]]||[[1558]]||[[2090]] |- | '''247'''||[[ძვ. წ. 5357]]||[[ძვ. წ. 4825]]||[[ძვ. წ. 4293]]||[[ძვ. წ. 3761]]||[[ძვ. წ. 3229]]||[[ძვ. წ. 2697]]||[[ძვ. წ. 2165]]||[[ძვ. წ. 1633]]||[[ძვ. წ. 1101]]||[[ძვ. წ. 569]]||[[ძვ. წ. 37]]||[[495]]||[[1027]]||[[1559]]||[[2091]] |- | '''248'''||[[ძვ. წ. 5356]]||[[ძვ. წ. 4824]]||[[ძვ. წ. 4292]]||[[ძვ. წ. 3760]]||[[ძვ. წ. 3228]]||[[ძვ. წ. 2696]]||[[ძვ. წ. 2164]]||[[ძვ. წ. 1632]]||[[ძვ. წ. 1100]]||[[ძვ. წ. 568]]||[[ძვ. წ. 36]]||[[496]]||[[1028]]||[[1560]]||[[2092]] |- | '''249'''||[[ძვ. წ. 5355]]||[[ძვ. წ. 4823]]||[[ძვ. წ. 4291]]||[[ძვ. წ. 3759]]||[[ძვ. წ. 3227]]||[[ძვ. წ. 2695]]||[[ძვ. წ. 2163]]||[[ძვ. წ. 1631]]||[[ძვ. წ. 1099]]||[[ძვ. წ. 567]]||[[ძვ. წ. 35]]||[[497]]||[[1029]]||[[1561]]||[[2093]] |- | '''250'''||[[ძვ. წ. 5354]]||[[ძვ. წ. 4822]]||[[ძვ. წ. 4290]]||[[ძვ. წ. 3758]]||[[ძვ. წ. 3226]]||[[ძვ. წ. 2694]]||[[ძვ. წ. 2162]]||[[ძვ. წ. 1630]]||[[ძვ. წ. 1098]]||[[ძვ. წ. 566]]||[[ძვ. წ. 34]]||[[498]]||[[1030]]||[[1562]]||[[2094]] |- | '''251'''||[[ძვ. წ. 5353]]||[[ძვ. წ. 4821]]||[[ძვ. წ. 4289]]||[[ძვ. წ. 3757]]||[[ძვ. წ. 3225]]||[[ძვ. წ. 2693]]||[[ძვ. წ. 2161]]||[[ძვ. წ. 1629]]||[[ძვ. წ. 1097]]||[[ძვ. წ. 565]]||[[ძვ. წ. 33]]||[[499]]||[[1031]]||[[1563]]||[[2095]] |- | '''252'''||[[ძვ. წ. 5352]]||[[ძვ. წ. 4820]]||[[ძვ. წ. 4288]]||[[ძვ. წ. 3756]]||[[ძვ. წ. 3224]]||[[ძვ. წ. 2692]]||[[ძვ. წ. 2160]]||[[ძვ. წ. 1628]]||[[ძვ. წ. 1096]]||[[ძვ. წ. 564]]||[[ძვ. წ. 32]]||[[500]]||[[1032]]||[[1564]]||[[2096]] |- | '''253'''||[[ძვ. წ. 5351]]||[[ძვ. წ. 4819]]||[[ძვ. წ. 4287]]||[[ძვ. წ. 3755]]||[[ძვ. წ. 3223]]||[[ძვ. წ. 2691]]||[[ძვ. წ. 2159]]||[[ძვ. წ. 1627]]||[[ძვ. წ. 1095]]||[[ძვ. წ. 563]]||[[ძვ. წ. 31]]||[[501]]||[[1033]]||[[1565]]||[[2097]] |- | '''254'''||[[ძვ. წ. 5350]]||[[ძვ. წ. 4818]]||[[ძვ. წ. 4286]]||[[ძვ. წ. 3754]]||[[ძვ. წ. 3222]]||[[ძვ. წ. 2690]]||[[ძვ. წ. 2158]]||[[ძვ. წ. 1626]]||[[ძვ. წ. 1094]]||[[ძვ. წ. 562]]||[[ძვ. წ. 30]]||[[502]]||[[1034]]||[[1566]]||[[2098]] |- | '''255'''||[[ძვ. წ. 5349]]||[[ძვ. წ. 4817]]||[[ძვ. წ. 4285]]||[[ძვ. წ. 3753]]||[[ძვ. წ. 3221]]||[[ძვ. წ. 2689]]||[[ძვ. წ. 2157]]||[[ძვ. წ. 1625]]||[[ძვ. წ. 1093]]||[[ძვ. წ. 561]]||[[ძვ. წ. 29]]||[[503]]||[[1035]]||[[1567]]||[[2099]] |- | '''256'''||[[ძვ. წ. 5348]]||[[ძვ. წ. 4816]]||[[ძვ. წ. 4284]]||[[ძვ. წ. 3752]]||[[ძვ. წ. 3220]]||[[ძვ. წ. 2688]]||[[ძვ. წ. 2156]]||[[ძვ. წ. 1624]]||[[ძვ. წ. 1092]]||[[ძვ. წ. 560]]||[[ძვ. წ. 28]]||[[504]]||[[1036]]||[[1568]]||[[2100]] |- | '''257'''||[[ძვ. წ. 5347]]||[[ძვ. წ. 4815]]||[[ძვ. წ. 4283]]||[[ძვ. წ. 3751]]||[[ძვ. წ. 3219]]||[[ძვ. წ. 2687]]||[[ძვ. წ. 2155]]||[[ძვ. წ. 1623]]||[[ძვ. წ. 1091]]||[[ძვ. წ. 559]]||[[ძვ. წ. 27]]||[[505]]||[[1037]]||[[1569]]||[[2101]] |- | '''258'''||[[ძვ. წ. 5346]]||[[ძვ. წ. 4814]]||[[ძვ. წ. 4282]]||[[ძვ. წ. 3750]]||[[ძვ. წ. 3218]]||[[ძვ. წ. 2686]]||[[ძვ. წ. 2154]]||[[ძვ. წ. 1622]]||[[ძვ. წ. 1090]]||[[ძვ. წ. 558]]||[[ძვ. წ. 26]]||[[506]]||[[1038]]||[[1570]]||[[2102]] |- | '''259'''||[[ძვ. წ. 5345]]||[[ძვ. წ. 4813]]||[[ძვ. წ. 4281]]||[[ძვ. წ. 3749]]||[[ძვ. წ. 3217]]||[[ძვ. წ. 2685]]||[[ძვ. წ. 2153]]||[[ძვ. წ. 1621]]||[[ძვ. წ. 1089]]||[[ძვ. წ. 557]]||[[ძვ. წ. 25]]||[[507]]||[[1039]]||[[1571]]||[[2103]] |- | '''260'''||[[ძვ. წ. 5344]]||[[ძვ. წ. 4812]]||[[ძვ. წ. 4280]]||[[ძვ. წ. 3748]]||[[ძვ. წ. 3216]]||[[ძვ. წ. 2684]]||[[ძვ. წ. 2152]]||[[ძვ. წ. 1620]]||[[ძვ. წ. 1088]]||[[ძვ. წ. 556]]||[[ძვ. წ. 24]]||[[508]]||[[1040]]||[[1572]]||[[2104]] |- | '''261'''||[[ძვ. წ. 5343]]||[[ძვ. წ. 4811]]||[[ძვ. წ. 4279]]||[[ძვ. წ. 3747]]||[[ძვ. წ. 3215]]||[[ძვ. წ. 2683]]||[[ძვ. წ. 2151]]||[[ძვ. წ. 1619]]||[[ძვ. წ. 1087]]||[[ძვ. წ. 555]]||[[ძვ. წ. 23]]||[[509]]||[[1041]]||[[1573]]||[[2105]] |- | '''262'''||[[ძვ. წ. 5342]]||[[ძვ. წ. 4810]]||[[ძვ. წ. 4278]]||[[ძვ. წ. 3746]]||[[ძვ. წ. 3214]]||[[ძვ. წ. 2682]]||[[ძვ. წ. 2150]]||[[ძვ. წ. 1618]]||[[ძვ. წ. 1086]]||[[ძვ. წ. 554]]||[[ძვ. წ. 22]]||[[510]]||[[1042]]||[[1574]]||[[2106]] |- | '''263'''||[[ძვ. წ. 5341]]||[[ძვ. წ. 4809]]||[[ძვ. წ. 4277]]||[[ძვ. წ. 3745]]||[[ძვ. წ. 3213]]||[[ძვ. წ. 2681]]||[[ძვ. წ. 2149]]||[[ძვ. წ. 1617]]||[[ძვ. წ. 1085]]||[[ძვ. წ. 553]]||[[ძვ. წ. 21]]||[[511]]||[[1043]]||[[1575]]||[[2107]] |- | '''264'''||[[ძვ. წ. 5340]]||[[ძვ. წ. 4808]]||[[ძვ. წ. 4276]]||[[ძვ. წ. 3744]]||[[ძვ. წ. 3212]]||[[ძვ. წ. 2680]]||[[ძვ. წ. 2148]]||[[ძვ. წ. 1616]]||[[ძვ. წ. 1084]]||[[ძვ. წ. 552]]||[[ძვ. წ. 20]]||[[512]]||[[1044]]||[[1576]]||[[2108]] |- | '''265'''||[[ძვ. წ. 5339]]||[[ძვ. წ. 4807]]||[[ძვ. წ. 4275]]||[[ძვ. წ. 3743]]||[[ძვ. წ. 3211]]||[[ძვ. წ. 2679]]||[[ძვ. წ. 2147]]||[[ძვ. წ. 1615]]||[[ძვ. წ. 1083]]||[[ძვ. წ. 551]]||[[ძვ. წ. 19]]||[[513]]||[[1045]]||[[1577]]||[[2109]] |- | '''266'''||[[ძვ. წ. 5338]]||[[ძვ. წ. 4806]]||[[ძვ. წ. 4274]]||[[ძვ. წ. 3742]]||[[ძვ. წ. 3210]]||[[ძვ. წ. 2678]]||[[ძვ. წ. 2146]]||[[ძვ. წ. 1614]]||[[ძვ. წ. 1082]]||[[ძვ. წ. 550]]||[[ძვ. წ. 18]]||[[514]]||[[1046]]||[[1578]]||[[2110]] |- | '''267'''||[[ძვ. წ. 5337]]||[[ძვ. წ. 4805]]||[[ძვ. წ. 4273]]||[[ძვ. წ. 3741]]||[[ძვ. წ. 3209]]||[[ძვ. წ. 2677]]||[[ძვ. წ. 2145]]||[[ძვ. წ. 1613]]||[[ძვ. წ. 1081]]||[[ძვ. წ. 549]]||[[ძვ. წ. 17]]||[[515]]||[[1047]]||[[1579]]||[[2111]] |- | '''268'''||[[ძვ. წ. 5336]]||[[ძვ. წ. 4804]]||[[ძვ. წ. 4272]]||[[ძვ. წ. 3740]]||[[ძვ. წ. 3208]]||[[ძვ. წ. 2676]]||[[ძვ. წ. 2144]]||[[ძვ. წ. 1612]]||[[ძვ. წ. 1080]]||[[ძვ. წ. 548]]||[[ძვ. წ. 16]]||[[516]]||[[1048]]||[[1580]]||[[2112]] |- | '''269'''||[[ძვ. წ. 5335]]||[[ძვ. წ. 4803]]||[[ძვ. წ. 4271]]||[[ძვ. წ. 3739]]||[[ძვ. წ. 3207]]||[[ძვ. წ. 2675]]||[[ძვ. წ. 2143]]||[[ძვ. წ. 1611]]||[[ძვ. წ. 1079]]||[[ძვ. წ. 547]]||[[ძვ. წ. 15]]||[[517]]||[[1049]]||[[1581]]||[[2113]] |- | '''270'''||[[ძვ. წ. 5334]]||[[ძვ. წ. 4802]]||[[ძვ. წ. 4270]]||[[ძვ. წ. 3738]]||[[ძვ. წ. 3206]]||[[ძვ. წ. 2674]]||[[ძვ. წ. 2142]]||[[ძვ. წ. 1610]]||[[ძვ. წ. 1078]]||[[ძვ. წ. 546]]||[[ძვ. წ. 14]]||[[518]]||[[1050]]||[[1582]]||[[2114]] |- | '''271'''||[[ძვ. წ. 5333]]||[[ძვ. წ. 4801]]||[[ძვ. წ. 4269]]||[[ძვ. წ. 3737]]||[[ძვ. წ. 3205]]||[[ძვ. წ. 2673]]||[[ძვ. წ. 2141]]||[[ძვ. წ. 1609]]||[[ძვ. წ. 1077]]||[[ძვ. წ. 545]]||[[ძვ. წ. 13]]||[[519]]||[[1051]]||[[1583]]||[[2115]] |- | '''272'''||[[ძვ. წ. 5332]]||[[ძვ. წ. 4800]]||[[ძვ. წ. 4268]]||[[ძვ. წ. 3736]]||[[ძვ. წ. 3204]]||[[ძვ. წ. 2672]]||[[ძვ. წ. 2140]]||[[ძვ. წ. 1608]]||[[ძვ. წ. 1076]]||[[ძვ. წ. 544]]||[[ძვ. წ. 12]]||[[520]]||[[1052]]||[[1584]]||[[2116]] |- | '''273'''||[[ძვ. წ. 5331]]||[[ძვ. წ. 4799]]||[[ძვ. წ. 4267]]||[[ძვ. წ. 3735]]||[[ძვ. წ. 3203]]||[[ძვ. წ. 2671]]||[[ძვ. წ. 2139]]||[[ძვ. წ. 1607]]||[[ძვ. წ. 1075]]||[[ძვ. წ. 543]]||[[ძვ. წ. 11]]||[[521]]||[[1053]]||[[1585]]||[[2117]] |- | '''274'''||[[ძვ. წ. 5330]]||[[ძვ. წ. 4798]]||[[ძვ. წ. 4266]]||[[ძვ. წ. 3734]]||[[ძვ. წ. 3202]]||[[ძვ. წ. 2670]]||[[ძვ. წ. 2138]]||[[ძვ. წ. 1606]]||[[ძვ. წ. 1074]]||[[ძვ. წ. 542]]||[[ძვ. წ. 10]]||[[522]]||[[1054]]||[[1586]]||[[2118]] |- | '''275'''||[[ძვ. წ. 5329]]||[[ძვ. წ. 4797]]||[[ძვ. წ. 4265]]||[[ძვ. წ. 3733]]||[[ძვ. წ. 3201]]||[[ძვ. წ. 2669]]||[[ძვ. წ. 2137]]||[[ძვ. წ. 1605]]||[[ძვ. წ. 1073]]||[[ძვ. წ. 541]]||[[ძვ. წ. 9]]||[[523]]||[[1055]]||[[1587]]||[[2119]] |- | '''276'''||[[ძვ. წ. 5328]]||[[ძვ. წ. 4796]]||[[ძვ. წ. 4264]]||[[ძვ. წ. 3732]]||[[ძვ. წ. 3200]]||[[ძვ. წ. 2668]]||[[ძვ. წ. 2136]]||[[ძვ. წ. 1604]]||[[ძვ. წ. 1072]]||[[ძვ. წ. 540]]||[[ძვ. წ. 8]]||[[524]]||[[1056]]||[[1588]]||[[2120]] |- | '''277'''||[[ძვ. წ. 5327]]||[[ძვ. წ. 4795]]||[[ძვ. წ. 4263]]||[[ძვ. წ. 3731]]||[[ძვ. წ. 3199]]||[[ძვ. წ. 2667]]||[[ძვ. წ. 2135]]||[[ძვ. წ. 1603]]||[[ძვ. წ. 1071]]||[[ძვ. წ. 539]]||[[ძვ. წ. 7]]||[[525]]||[[1057]]||[[1589]]||[[2121]] |- | '''278'''||[[ძვ. წ. 5326]]||[[ძვ. წ. 4794]]||[[ძვ. წ. 4262]]||[[ძვ. წ. 3730]]||[[ძვ. წ. 3198]]||[[ძვ. წ. 2666]]||[[ძვ. წ. 2134]]||[[ძვ. წ. 1602]]||[[ძვ. წ. 1070]]||[[ძვ. წ. 538]]||[[ძვ. წ. 6]]||[[526]]||[[1058]]||[[1590]]||[[2122]] |- | '''279'''||[[ძვ. წ. 5325]]||[[ძვ. წ. 4793]]||[[ძვ. წ. 4261]]||[[ძვ. წ. 3729]]||[[ძვ. წ. 3197]]||[[ძვ. წ. 2665]]||[[ძვ. წ. 2133]]||[[ძვ. წ. 1601]]||[[ძვ. წ. 1069]]||[[ძვ. წ. 537]]||[[ძვ. წ. 5]]||[[527]]||[[1059]]||[[1591]]||[[2123]] |- | '''280'''||[[ძვ. წ. 5324]]||[[ძვ. წ. 4792]]||[[ძვ. წ. 4260]]||[[ძვ. წ. 3728]]||[[ძვ. წ. 3196]]||[[ძვ. წ. 2664]]||[[ძვ. წ. 2132]]||[[ძვ. წ. 1600]]||[[ძვ. წ. 1068]]||[[ძვ. წ. 536]]||[[ძვ. წ. 4]]||[[528]]||[[1060]]||[[1592]]||[[2124]] |- | '''281'''||[[ძვ. წ. 5323]]||[[ძვ. წ. 4791]]||[[ძვ. წ. 4259]]||[[ძვ. წ. 3727]]||[[ძვ. წ. 3195]]||[[ძვ. წ. 2663]]||[[ძვ. წ. 2131]]||[[ძვ. წ. 1599]]||[[ძვ. წ. 1067]]||[[ძვ. წ. 535]]||[[ძვ. წ. 3]]||[[529]]||[[1061]]||[[1593]]||[[2125]] |- | '''282'''||[[ძვ. წ. 5322]]||[[ძვ. წ. 4790]]||[[ძვ. წ. 4258]]||[[ძვ. წ. 3726]]||[[ძვ. წ. 3194]]||[[ძვ. წ. 2662]]||[[ძვ. წ. 2130]]||[[ძვ. წ. 1598]]||[[ძვ. წ. 1066]]||[[ძვ. წ. 534]]||[[ძვ. წ. 2]]||[[530]]||[[1062]]||[[1594]]||[[2126]] |- | '''283'''||[[ძვ. წ. 5321]]||[[ძვ. წ. 4789]]||[[ძვ. წ. 4257]]||[[ძვ. წ. 3725]]||[[ძვ. წ. 3193]]||[[ძვ. წ. 2661]]||[[ძვ. წ. 2129]]||[[ძვ. წ. 1597]]||[[ძვ. წ. 1065]]||[[ძვ. წ. 533]]||[[ძვ. წ. 1]]||[[531]]||[[1063]]||[[1595]]||[[2127]] |- | '''284'''||[[ძვ. წ. 5320]]||[[ძვ. წ. 4788]]||[[ძვ. წ. 4256]]||[[ძვ. წ. 3724]]||[[ძვ. წ. 3192]]||[[ძვ. წ. 2660]]||[[ძვ. წ. 2128]]||[[ძვ. წ. 1596]]||[[ძვ. წ. 1064]]||[[ძვ. წ. 532]]||[[0]]||[[532]]||[[1064]]||[[1596]]||[[2128]] |- | '''285'''||[[ძვ. წ. 5319]]||[[ძვ. წ. 4787]]||[[ძვ. წ. 4255]]||[[ძვ. წ. 3723]]||[[ძვ. წ. 3191]]||[[ძვ. წ. 2659]]||[[ძვ. წ. 2127]]||[[ძვ. წ. 1595]]||[[ძვ. წ. 1063]]||[[ძვ. წ. 531]]||[[1]]||[[533]]||[[1065]]||[[1597]]||[[2129]] |- | '''286'''||[[ძვ. წ. 5318]]||[[ძვ. წ. 4786]]||[[ძვ. წ. 4254]]||[[ძვ. წ. 3722]]||[[ძვ. წ. 3190]]||[[ძვ. წ. 2658]]||[[ძვ. წ. 2126]]||[[ძვ. წ. 1594]]||[[ძვ. წ. 1062]]||[[ძვ. წ. 530]]||[[2]]||[[534]]||[[1066]]||[[1598]]||[[2130]] |- | '''287'''||[[ძვ. წ. 5317]]||[[ძვ. წ. 4785]]||[[ძვ. წ. 4253]]||[[ძვ. წ. 3721]]||[[ძვ. წ. 3189]]||[[ძვ. წ. 2657]]||[[ძვ. წ. 2125]]||[[ძვ. წ. 1593]]||[[ძვ. წ. 1061]]||[[ძვ. წ. 529]]||[[3]]||[[535]]||[[1067]]||[[1599]]||[[2131]] |- | '''288'''||[[ძვ. წ. 5316]]||[[ძვ. წ. 4784]]||[[ძვ. წ. 4252]]||[[ძვ. წ. 3720]]||[[ძვ. წ. 3188]]||[[ძვ. წ. 2656]]||[[ძვ. წ. 2124]]||[[ძვ. წ. 1592]]||[[ძვ. წ. 1060]]||[[ძვ. წ. 528]]||[[4]]||[[536]]||[[1068]]||[[1600]]||[[2132]] |- | '''289'''||[[ძვ. წ. 5315]]||[[ძვ. წ. 4783]]||[[ძვ. წ. 4251]]||[[ძვ. წ. 3719]]||[[ძვ. წ. 3187]]||[[ძვ. წ. 2655]]||[[ძვ. წ. 2123]]||[[ძვ. წ. 1591]]||[[ძვ. წ. 1059]]||[[ძვ. წ. 527]]||[[5]]||[[537]]||[[1069]]||[[1601]]||[[2133]] |- | '''290'''||[[ძვ. წ. 5314]]||[[ძვ. წ. 4782]]||[[ძვ. წ. 4250]]||[[ძვ. წ. 3718]]||[[ძვ. წ. 3186]]||[[ძვ. წ. 2654]]||[[ძვ. წ. 2122]]||[[ძვ. წ. 1590]]||[[ძვ. წ. 1058]]||[[ძვ. წ. 526]]||[[6]]||[[538]]||[[1070]]||[[1602]]||[[2134]] |- | '''291'''||[[ძვ. წ. 5313]]||[[ძვ. წ. 4781]]||[[ძვ. წ. 4249]]||[[ძვ. წ. 3717]]||[[ძვ. წ. 3185]]||[[ძვ. წ. 2653]]||[[ძვ. წ. 2121]]||[[ძვ. წ. 1589]]||[[ძვ. წ. 1057]]||[[ძვ. წ. 525]]||[[7]]||[[539]]||[[1071]]||[[1603]]||[[2135]] |- | '''292'''||[[ძვ. წ. 5312]]||[[ძვ. წ. 4780]]||[[ძვ. წ. 4248]]||[[ძვ. წ. 3716]]||[[ძვ. წ. 3184]]||[[ძვ. წ. 2652]]||[[ძვ. წ. 2120]]||[[ძვ. წ. 1588]]||[[ძვ. წ. 1056]]||[[ძვ. წ. 524]]||[[8]]||[[540]]||[[1072]]||[[1604]]||[[2136]] |- | '''293'''||[[ძვ. წ. 5311]]||[[ძვ. წ. 4779]]||[[ძვ. წ. 4247]]||[[ძვ. წ. 3715]]||[[ძვ. წ. 3183]]||[[ძვ. წ. 2651]]||[[ძვ. წ. 2119]]||[[ძვ. წ. 1587]]||[[ძვ. წ. 1055]]||[[ძვ. წ. 523]]||[[9]]||[[541]]||[[1073]]||[[1605]]||[[2137]] |- | '''294'''||[[ძვ. წ. 5310]]||[[ძვ. წ. 4778]]||[[ძვ. წ. 4246]]||[[ძვ. წ. 3714]]||[[ძვ. წ. 3182]]||[[ძვ. წ. 2650]]||[[ძვ. წ. 2118]]||[[ძვ. წ. 1586]]||[[ძვ. წ. 1054]]||[[ძვ. წ. 522]]||[[10]]||[[542]]||[[1074]]||[[1606]]||[[2138]] |- | '''295'''||[[ძვ. წ. 5309]]||[[ძვ. წ. 4777]]||[[ძვ. წ. 4245]]||[[ძვ. წ. 3713]]||[[ძვ. წ. 3181]]||[[ძვ. წ. 2649]]||[[ძვ. წ. 2117]]||[[ძვ. წ. 1585]]||[[ძვ. წ. 1053]]||[[ძვ. წ. 521]]||[[11]]||[[543]]||[[1075]]||[[1607]]||[[2139]] |- | '''296'''||[[ძვ. წ. 5308]]||[[ძვ. წ. 4776]]||[[ძვ. წ. 4244]]||[[ძვ. წ. 3712]]||[[ძვ. წ. 3180]]||[[ძვ. წ. 2648]]||[[ძვ. წ. 2116]]||[[ძვ. წ. 1584]]||[[ძვ. წ. 1052]]||[[ძვ. წ. 520]]||[[12]]||[[544]]||[[1076]]||[[1608]]||[[2140]] |- | '''297'''||[[ძვ. წ. 5307]]||[[ძვ. წ. 4775]]||[[ძვ. წ. 4243]]||[[ძვ. წ. 3711]]||[[ძვ. წ. 3179]]||[[ძვ. წ. 2647]]||[[ძვ. წ. 2115]]||[[ძვ. წ. 1583]]||[[ძვ. წ. 1051]]||[[ძვ. წ. 519]]||[[13]]||[[545]]||[[1077]]||[[1609]]||[[2141]] |- | '''298'''||[[ძვ. წ. 5306]]||[[ძვ. წ. 4774]]||[[ძვ. წ. 4242]]||[[ძვ. წ. 3710]]||[[ძვ. წ. 3178]]||[[ძვ. წ. 2646]]||[[ძვ. წ. 2114]]||[[ძვ. წ. 1582]]||[[ძვ. წ. 1050]]||[[ძვ. წ. 518]]||[[14]]||[[546]]||[[1078]]||[[1610]]||[[2142]] |- | '''299'''||[[ძვ. წ. 5305]]||[[ძვ. წ. 4773]]||[[ძვ. წ. 4241]]||[[ძვ. წ. 3709]]||[[ძვ. წ. 3177]]||[[ძვ. წ. 2645]]||[[ძვ. წ. 2113]]||[[ძვ. წ. 1581]]||[[ძვ. წ. 1049]]||[[ძვ. წ. 517]]||[[15]]||[[547]]||[[1079]]||[[1611]]||[[2143]] |- | '''300'''||[[ძვ. წ. 5304]]||[[ძვ. წ. 4772]]||[[ძვ. წ. 4240]]||[[ძვ. წ. 3708]]||[[ძვ. წ. 3176]]||[[ძვ. წ. 2644]]||[[ძვ. წ. 2112]]||[[ძვ. წ. 1580]]||[[ძვ. წ. 1048]]||[[ძვ. წ. 516]]||[[16]]||[[548]]||[[1080]]||[[1612]]||[[2144]] |- | '''301'''||[[ძვ. წ. 5303]]||[[ძვ. წ. 4771]]||[[ძვ. წ. 4239]]||[[ძვ. წ. 3707]]||[[ძვ. წ. 3175]]||[[ძვ. წ. 2643]]||[[ძვ. წ. 2111]]||[[ძვ. წ. 1579]]||[[ძვ. წ. 1047]]||[[ძვ. წ. 515]]||[[17]]||[[549]]||[[1081]]||[[1613]]||[[2145]] |- | '''302'''||[[ძვ. წ. 5302]]||[[ძვ. წ. 4770]]||[[ძვ. წ. 4238]]||[[ძვ. წ. 3706]]||[[ძვ. წ. 3174]]||[[ძვ. წ. 2642]]||[[ძვ. წ. 2110]]||[[ძვ. წ. 1578]]||[[ძვ. წ. 1046]]||[[ძვ. წ. 514]]||[[18]]||[[550]]||[[1082]]||[[1614]]||[[2146]] |- | '''303'''||[[ძვ. წ. 5301]]||[[ძვ. წ. 4769]]||[[ძვ. წ. 4237]]||[[ძვ. წ. 3705]]||[[ძვ. წ. 3173]]||[[ძვ. წ. 2641]]||[[ძვ. წ. 2109]]||[[ძვ. წ. 1577]]||[[ძვ. წ. 1045]]||[[ძვ. წ. 513]]||[[19]]||[[551]]||[[1083]]||[[1615]]||[[2147]] |- | '''304'''||[[ძვ. წ. 5300]]||[[ძვ. წ. 4768]]||[[ძვ. წ. 4236]]||[[ძვ. წ. 3704]]||[[ძვ. წ. 3172]]||[[ძვ. წ. 2640]]||[[ძვ. წ. 2108]]||[[ძვ. წ. 1576]]||[[ძვ. წ. 1044]]||[[ძვ. წ. 512]]||[[20]]||[[552]]||[[1084]]||[[1616]]||[[2148]] |- | '''305'''||[[ძვ. წ. 5299]]||[[ძვ. წ. 4767]]||[[ძვ. წ. 4235]]||[[ძვ. წ. 3703]]||[[ძვ. წ. 3171]]||[[ძვ. წ. 2639]]||[[ძვ. წ. 2107]]||[[ძვ. წ. 1575]]||[[ძვ. წ. 1043]]||[[ძვ. წ. 511]]||[[21]]||[[553]]||[[1085]]||[[1617]]||[[2149]] |- | '''306'''||[[ძვ. წ. 5298]]||[[ძვ. წ. 4766]]||[[ძვ. წ. 4234]]||[[ძვ. წ. 3702]]||[[ძვ. წ. 3170]]||[[ძვ. წ. 2638]]||[[ძვ. წ. 2106]]||[[ძვ. წ. 1574]]||[[ძვ. წ. 1042]]||[[ძვ. წ. 510]]||[[22]]||[[554]]||[[1086]]||[[1618]]||[[2150]] |- | '''307'''||[[ძვ. წ. 5297]]||[[ძვ. წ. 4765]]||[[ძვ. წ. 4233]]||[[ძვ. წ. 3701]]||[[ძვ. წ. 3169]]||[[ძვ. წ. 2637]]||[[ძვ. წ. 2105]]||[[ძვ. წ. 1573]]||[[ძვ. წ. 1041]]||[[ძვ. წ. 509]]||[[23]]||[[555]]||[[1087]]||[[1619]]||[[2151]] |- | '''308'''||[[ძვ. წ. 5296]]||[[ძვ. წ. 4764]]||[[ძვ. წ. 4232]]||[[ძვ. წ. 3700]]||[[ძვ. წ. 3168]]||[[ძვ. წ. 2636]]||[[ძვ. წ. 2104]]||[[ძვ. წ. 1572]]||[[ძვ. წ. 1040]]||[[ძვ. წ. 508]]||[[24]]||[[556]]||[[1088]]||[[1620]]||[[2152]] |- | '''309'''||[[ძვ. წ. 5295]]||[[ძვ. წ. 4763]]||[[ძვ. წ. 4231]]||[[ძვ. წ. 3699]]||[[ძვ. წ. 3167]]||[[ძვ. წ. 2635]]||[[ძვ. წ. 2103]]||[[ძვ. წ. 1571]]||[[ძვ. წ. 1039]]||[[ძვ. წ. 507]]||[[25]]||[[557]]||[[1089]]||[[1621]]||[[2153]] |- | '''310'''||[[ძვ. წ. 5294]]||[[ძვ. წ. 4762]]||[[ძვ. წ. 4230]]||[[ძვ. წ. 3698]]||[[ძვ. წ. 3166]]||[[ძვ. წ. 2634]]||[[ძვ. წ. 2102]]||[[ძვ. წ. 1570]]||[[ძვ. წ. 1038]]||[[ძვ. წ. 506]]||[[26]]||[[558]]||[[1090]]||[[1622]]||[[2154]] |- | '''311'''||[[ძვ. წ. 5293]]||[[ძვ. წ. 4761]]||[[ძვ. წ. 4229]]||[[ძვ. წ. 3697]]||[[ძვ. წ. 3165]]||[[ძვ. წ. 2633]]||[[ძვ. წ. 2101]]||[[ძვ. წ. 1569]]||[[ძვ. წ. 1037]]||[[ძვ. წ. 505]]||[[27]]||[[559]]||[[1091]]||[[1623]]||[[2155]] |- | '''312'''||[[ძვ. წ. 5292]]||[[ძვ. წ. 4760]]||[[ძვ. წ. 4228]]||[[ძვ. წ. 3696]]||[[ძვ. წ. 3164]]||[[ძვ. წ. 2632]]||[[ძვ. წ. 2100]]||[[ძვ. წ. 1568]]||[[ძვ. წ. 1036]]||[[ძვ. წ. 504]]||[[28]]||[[560]]||[[1092]]||[[1624]]||[[2156]] |- | '''313'''||[[ძვ. წ. 5291]]||[[ძვ. წ. 4759]]||[[ძვ. წ. 4227]]||[[ძვ. წ. 3695]]||[[ძვ. წ. 3163]]||[[ძვ. წ. 2631]]||[[ძვ. წ. 2099]]||[[ძვ. წ. 1567]]||[[ძვ. წ. 1035]]||[[ძვ. წ. 503]]||[[29]]||[[561]]||[[1093]]||[[1625]]||[[2157]] |- | '''314'''||[[ძვ. წ. 5290]]||[[ძვ. წ. 4758]]||[[ძვ. წ. 4226]]||[[ძვ. წ. 3694]]||[[ძვ. წ. 3162]]||[[ძვ. წ. 2630]]||[[ძვ. წ. 2098]]||[[ძვ. წ. 1566]]||[[ძვ. წ. 1034]]||[[ძვ. წ. 502]]||[[30]]||[[562]]||[[1094]]||[[1626]]||[[2158]] |- | '''315'''||[[ძვ. წ. 5289]]||[[ძვ. წ. 4757]]||[[ძვ. წ. 4225]]||[[ძვ. წ. 3693]]||[[ძვ. წ. 3161]]||[[ძვ. წ. 2629]]||[[ძვ. წ. 2097]]||[[ძვ. წ. 1565]]||[[ძვ. წ. 1033]]||[[ძვ. წ. 501]]||[[31]]||[[563]]||[[1095]]||[[1627]]||[[2159]] |- | '''316'''||[[ძვ. წ. 5288]]||[[ძვ. წ. 4756]]||[[ძვ. წ. 4224]]||[[ძვ. წ. 3692]]||[[ძვ. წ. 3160]]||[[ძვ. წ. 2628]]||[[ძვ. წ. 2096]]||[[ძვ. წ. 1564]]||[[ძვ. წ. 1032]]||[[ძვ. წ. 500]]||[[32]]||[[564]]||[[1096]]||[[1628]]||[[2160]] |- | '''317'''||[[ძვ. წ. 5287]]||[[ძვ. წ. 4755]]||[[ძვ. წ. 4223]]||[[ძვ. წ. 3691]]||[[ძვ. წ. 3159]]||[[ძვ. წ. 2627]]||[[ძვ. წ. 2095]]||[[ძვ. წ. 1563]]||[[ძვ. წ. 1031]]||[[ძვ. წ. 499]]||[[33]]||[[565]]||[[1097]]||[[1629]]||[[2161]] |- | '''318'''||[[ძვ. წ. 5286]]||[[ძვ. წ. 4754]]||[[ძვ. წ. 4222]]||[[ძვ. წ. 3690]]||[[ძვ. წ. 3158]]||[[ძვ. წ. 2626]]||[[ძვ. წ. 2094]]||[[ძვ. წ. 1562]]||[[ძვ. წ. 1030]]||[[ძვ. წ. 498]]||[[34]]||[[566]]||[[1098]]||[[1630]]||[[2162]] |- | '''319'''||[[ძვ. წ. 5285]]||[[ძვ. წ. 4753]]||[[ძვ. წ. 4221]]||[[ძვ. წ. 3689]]||[[ძვ. წ. 3157]]||[[ძვ. წ. 2625]]||[[ძვ. წ. 2093]]||[[ძვ. წ. 1561]]||[[ძვ. წ. 1029]]||[[ძვ. წ. 497]]||[[35]]||[[567]]||[[1099]]||[[1631]]||[[2163]] |- | '''320'''||[[ძვ. წ. 5284]]||[[ძვ. წ. 4752]]||[[ძვ. წ. 4220]]||[[ძვ. წ. 3688]]||[[ძვ. წ. 3156]]||[[ძვ. წ. 2624]]||[[ძვ. წ. 2092]]||[[ძვ. წ. 1560]]||[[ძვ. წ. 1028]]||[[ძვ. წ. 496]]||[[36]]||[[568]]||[[1100]]||[[1632]]||[[2164]] |- | '''321'''||[[ძვ. წ. 5283]]||[[ძვ. წ. 4751]]||[[ძვ. წ. 4219]]||[[ძვ. წ. 3687]]||[[ძვ. წ. 3155]]||[[ძვ. წ. 2623]]||[[ძვ. წ. 2091]]||[[ძვ. წ. 1559]]||[[ძვ. წ. 1027]]||[[ძვ. წ. 495]]||[[37]]||[[569]]||[[1101]]||[[1633]]||[[2165]] |- | '''322'''||[[ძვ. წ. 5282]]||[[ძვ. წ. 4750]]||[[ძვ. წ. 4218]]||[[ძვ. წ. 3686]]||[[ძვ. წ. 3154]]||[[ძვ. წ. 2622]]||[[ძვ. წ. 2090]]||[[ძვ. წ. 1558]]||[[ძვ. წ. 1026]]||[[ძვ. წ. 494]]||[[38]]||[[570]]||[[1102]]||[[1634]]||[[2166]] |- | '''323'''||[[ძვ. წ. 5281]]||[[ძვ. წ. 4749]]||[[ძვ. წ. 4217]]||[[ძვ. წ. 3685]]||[[ძვ. წ. 3153]]||[[ძვ. წ. 2621]]||[[ძვ. წ. 2089]]||[[ძვ. წ. 1557]]||[[ძვ. წ. 1025]]||[[ძვ. წ. 493]]||[[39]]||[[571]]||[[1103]]||[[1635]]||[[2167]] |- | '''324'''||[[ძვ. წ. 5280]]||[[ძვ. წ. 4748]]||[[ძვ. წ. 4216]]||[[ძვ. წ. 3684]]||[[ძვ. წ. 3152]]||[[ძვ. წ. 2620]]||[[ძვ. წ. 2088]]||[[ძვ. წ. 1556]]||[[ძვ. წ. 1024]]||[[ძვ. წ. 492]]||[[40]]||[[572]]||[[1104]]||[[1636]]||[[2168]] |- | '''325'''||[[ძვ. წ. 5279]]||[[ძვ. წ. 4747]]||[[ძვ. წ. 4215]]||[[ძვ. წ. 3683]]||[[ძვ. წ. 3151]]||[[ძვ. წ. 2619]]||[[ძვ. წ. 2087]]||[[ძვ. წ. 1555]]||[[ძვ. წ. 1023]]||[[ძვ. წ. 491]]||[[41]]||[[573]]||[[1105]]||[[1637]]||[[2169]] |- | '''326'''||[[ძვ. წ. 5278]]||[[ძვ. წ. 4746]]||[[ძვ. წ. 4214]]||[[ძვ. წ. 3682]]||[[ძვ. წ. 3150]]||[[ძვ. წ. 2618]]||[[ძვ. წ. 2086]]||[[ძვ. წ. 1554]]||[[ძვ. წ. 1022]]||[[ძვ. წ. 490]]||[[42]]||[[574]]||[[1106]]||[[1638]]||[[2170]] |- | '''327'''||[[ძვ. წ. 5277]]||[[ძვ. წ. 4745]]||[[ძვ. წ. 4213]]||[[ძვ. წ. 3681]]||[[ძვ. წ. 3149]]||[[ძვ. წ. 2617]]||[[ძვ. წ. 2085]]||[[ძვ. წ. 1553]]||[[ძვ. წ. 1021]]||[[ძვ. წ. 489]]||[[43]]||[[575]]||[[1107]]||[[1639]]||[[2171]] |- | '''328'''||[[ძვ. წ. 5276]]||[[ძვ. წ. 4744]]||[[ძვ. წ. 4212]]||[[ძვ. წ. 3680]]||[[ძვ. წ. 3148]]||[[ძვ. წ. 2616]]||[[ძვ. წ. 2084]]||[[ძვ. წ. 1552]]||[[ძვ. წ. 1020]]||[[ძვ. წ. 488]]||[[44]]||[[576]]||[[1108]]||[[1640]]||[[2172]] |- | '''329'''||[[ძვ. წ. 5275]]||[[ძვ. წ. 4743]]||[[ძვ. წ. 4211]]||[[ძვ. წ. 3679]]||[[ძვ. წ. 3147]]||[[ძვ. წ. 2615]]||[[ძვ. წ. 2083]]||[[ძვ. წ. 1551]]||[[ძვ. წ. 1019]]||[[ძვ. წ. 487]]||[[45]]||[[577]]||[[1109]]||[[1641]]||[[2173]] |- | '''330'''||[[ძვ. წ. 5274]]||[[ძვ. წ. 4742]]||[[ძვ. წ. 4210]]||[[ძვ. წ. 3678]]||[[ძვ. წ. 3146]]||[[ძვ. წ. 2614]]||[[ძვ. წ. 2082]]||[[ძვ. წ. 1550]]||[[ძვ. წ. 1018]]||[[ძვ. წ. 486]]||[[46]]||[[578]]||[[1110]]||[[1642]]||[[2174]] |- | '''331'''||[[ძვ. წ. 5273]]||[[ძვ. წ. 4741]]||[[ძვ. წ. 4209]]||[[ძვ. წ. 3677]]||[[ძვ. წ. 3145]]||[[ძვ. წ. 2613]]||[[ძვ. წ. 2081]]||[[ძვ. წ. 1549]]||[[ძვ. წ. 1017]]||[[ძვ. წ. 485]]||[[47]]||[[579]]||[[1111]]||[[1643]]||[[2175]] |- | '''332'''||[[ძვ. წ. 5272]]||[[ძვ. წ. 4740]]||[[ძვ. წ. 4208]]||[[ძვ. წ. 3676]]||[[ძვ. წ. 3144]]||[[ძვ. წ. 2612]]||[[ძვ. წ. 2080]]||[[ძვ. წ. 1548]]||[[ძვ. წ. 1016]]||[[ძვ. წ. 484]]||[[48]]||[[580]]||[[1112]]||[[1644]]||[[2176]] |- | '''333'''||[[ძვ. წ. 5271]]||[[ძვ. წ. 4739]]||[[ძვ. წ. 4207]]||[[ძვ. წ. 3675]]||[[ძვ. წ. 3143]]||[[ძვ. წ. 2611]]||[[ძვ. წ. 2079]]||[[ძვ. წ. 1547]]||[[ძვ. წ. 1015]]||[[ძვ. წ. 483]]||[[49]]||[[581]]||[[1113]]||[[1645]]||[[2177]] |- | '''334'''||[[ძვ. წ. 5270]]||[[ძვ. წ. 4738]]||[[ძვ. წ. 4206]]||[[ძვ. წ. 3674]]||[[ძვ. წ. 3142]]||[[ძვ. წ. 2610]]||[[ძვ. წ. 2078]]||[[ძვ. წ. 1546]]||[[ძვ. წ. 1014]]||[[ძვ. წ. 482]]||[[50]]||[[582]]||[[1114]]||[[1646]]||[[2178]] |- | '''335'''||[[ძვ. წ. 5269]]||[[ძვ. წ. 4737]]||[[ძვ. წ. 4205]]||[[ძვ. წ. 3673]]||[[ძვ. წ. 3141]]||[[ძვ. წ. 2609]]||[[ძვ. წ. 2077]]||[[ძვ. წ. 1545]]||[[ძვ. წ. 1013]]||[[ძვ. წ. 481]]||[[51]]||[[583]]||[[1115]]||[[1647]]||[[2179]] |- | '''336'''||[[ძვ. წ. 5268]]||[[ძვ. წ. 4736]]||[[ძვ. წ. 4204]]||[[ძვ. წ. 3672]]||[[ძვ. წ. 3140]]||[[ძვ. წ. 2608]]||[[ძვ. წ. 2076]]||[[ძვ. წ. 1544]]||[[ძვ. წ. 1012]]||[[ძვ. წ. 480]]||[[52]]||[[584]]||[[1116]]||[[1648]]||[[2180]] |- | '''337'''||[[ძვ. წ. 5267]]||[[ძვ. წ. 4735]]||[[ძვ. წ. 4203]]||[[ძვ. წ. 3671]]||[[ძვ. წ. 3139]]||[[ძვ. წ. 2607]]||[[ძვ. წ. 2075]]||[[ძვ. წ. 1543]]||[[ძვ. წ. 1011]]||[[ძვ. წ. 479]]||[[53]]||[[585]]||[[1117]]||[[1649]]||[[2181]] |- | '''338'''||[[ძვ. წ. 5266]]||[[ძვ. წ. 4734]]||[[ძვ. წ. 4202]]||[[ძვ. წ. 3670]]||[[ძვ. წ. 3138]]||[[ძვ. წ. 2606]]||[[ძვ. წ. 2074]]||[[ძვ. წ. 1542]]||[[ძვ. წ. 1010]]||[[ძვ. წ. 478]]||[[54]]||[[586]]||[[1118]]||[[1650]]||[[2182]] |- | '''339'''||[[ძვ. წ. 5265]]||[[ძვ. წ. 4733]]||[[ძვ. წ. 4201]]||[[ძვ. წ. 3669]]||[[ძვ. წ. 3137]]||[[ძვ. წ. 2605]]||[[ძვ. წ. 2073]]||[[ძვ. წ. 1541]]||[[ძვ. წ. 1009]]||[[ძვ. წ. 477]]||[[55]]||[[587]]||[[1119]]||[[1651]]||[[2183]] |- | '''340'''||[[ძვ. წ. 5264]]||[[ძვ. წ. 4732]]||[[ძვ. წ. 4200]]||[[ძვ. წ. 3668]]||[[ძვ. წ. 3136]]||[[ძვ. წ. 2604]]||[[ძვ. წ. 2072]]||[[ძვ. წ. 1540]]||[[ძვ. წ. 1008]]||[[ძვ. წ. 476]]||[[56]]||[[588]]||[[1120]]||[[1652]]||[[2184]] |- | '''341'''||[[ძვ. წ. 5263]]||[[ძვ. წ. 4731]]||[[ძვ. წ. 4199]]||[[ძვ. წ. 3667]]||[[ძვ. წ. 3135]]||[[ძვ. წ. 2603]]||[[ძვ. წ. 2071]]||[[ძვ. წ. 1539]]||[[ძვ. წ. 1007]]||[[ძვ. წ. 475]]||[[57]]||[[589]]||[[1121]]||[[1653]]||[[2185]] |- | '''342'''||[[ძვ. წ. 5262]]||[[ძვ. წ. 4730]]||[[ძვ. წ. 4198]]||[[ძვ. წ. 3666]]||[[ძვ. წ. 3134]]||[[ძვ. წ. 2602]]||[[ძვ. წ. 2070]]||[[ძვ. წ. 1538]]||[[ძვ. წ. 1006]]||[[ძვ. წ. 474]]||[[58]]||[[590]]||[[1122]]||[[1654]]||[[2186]] |- | '''343'''||[[ძვ. წ. 5261]]||[[ძვ. წ. 4729]]||[[ძვ. წ. 4197]]||[[ძვ. წ. 3665]]||[[ძვ. წ. 3133]]||[[ძვ. წ. 2601]]||[[ძვ. წ. 2069]]||[[ძვ. წ. 1537]]||[[ძვ. წ. 1005]]||[[ძვ. წ. 473]]||[[59]]||[[591]]||[[1123]]||[[1655]]||[[2187]] |- | '''344'''||[[ძვ. წ. 5260]]||[[ძვ. წ. 4728]]||[[ძვ. წ. 4196]]||[[ძვ. წ. 3664]]||[[ძვ. წ. 3132]]||[[ძვ. წ. 2600]]||[[ძვ. წ. 2068]]||[[ძვ. წ. 1536]]||[[ძვ. წ. 1004]]||[[ძვ. წ. 472]]||[[60]]||[[592]]||[[1124]]||[[1656]]||[[2188]] |- | '''345'''||[[ძვ. წ. 5259]]||[[ძვ. წ. 4727]]||[[ძვ. წ. 4195]]||[[ძვ. წ. 3663]]||[[ძვ. წ. 3131]]||[[ძვ. წ. 2599]]||[[ძვ. წ. 2067]]||[[ძვ. წ. 1535]]||[[ძვ. წ. 1003]]||[[ძვ. წ. 471]]||[[61]]||[[593]]||[[1125]]||[[1657]]||[[2189]] |- | '''346'''||[[ძვ. წ. 5258]]||[[ძვ. წ. 4726]]||[[ძვ. წ. 4194]]||[[ძვ. წ. 3662]]||[[ძვ. წ. 3130]]||[[ძვ. წ. 2598]]||[[ძვ. წ. 2066]]||[[ძვ. წ. 1534]]||[[ძვ. წ. 1002]]||[[ძვ. წ. 470]]||[[62]]||[[594]]||[[1126]]||[[1658]]||[[2190]] |- | '''347'''||[[ძვ. წ. 5257]]||[[ძვ. წ. 4725]]||[[ძვ. წ. 4193]]||[[ძვ. წ. 3661]]||[[ძვ. წ. 3129]]||[[ძვ. წ. 2597]]||[[ძვ. წ. 2065]]||[[ძვ. წ. 1533]]||[[ძვ. წ. 1001]]||[[ძვ. წ. 469]]||[[63]]||[[595]]||[[1127]]||[[1659]]||[[2191]] |- | '''348'''||[[ძვ. წ. 5256]]||[[ძვ. წ. 4724]]||[[ძვ. წ. 4192]]||[[ძვ. წ. 3660]]||[[ძვ. წ. 3128]]||[[ძვ. წ. 2596]]||[[ძვ. წ. 2064]]||[[ძვ. წ. 1532]]||[[ძვ. წ. 1000]]||[[ძვ. წ. 468]]||[[64]]||[[596]]||[[1128]]||[[1660]]||[[2192]] |- | '''349'''||[[ძვ. წ. 5255]]||[[ძვ. წ. 4723]]||[[ძვ. წ. 4191]]||[[ძვ. წ. 3659]]||[[ძვ. წ. 3127]]||[[ძვ. წ. 2595]]||[[ძვ. წ. 2063]]||[[ძვ. წ. 1531]]||[[ძვ. წ. 999]]||[[ძვ. წ. 467]]||[[65]]||[[597]]||[[1129]]||[[1661]]||[[2193]] |- | '''350'''||[[ძვ. წ. 5254]]||[[ძვ. წ. 4722]]||[[ძვ. წ. 4190]]||[[ძვ. წ. 3658]]||[[ძვ. წ. 3126]]||[[ძვ. წ. 2594]]||[[ძვ. წ. 2062]]||[[ძვ. წ. 1530]]||[[ძვ. წ. 998]]||[[ძვ. წ. 466]]||[[66]]||[[598]]||[[1130]]||[[1662]]||[[2194]] |- | '''351'''||[[ძვ. წ. 5253]]||[[ძვ. წ. 4721]]||[[ძვ. წ. 4189]]||[[ძვ. წ. 3657]]||[[ძვ. წ. 3125]]||[[ძვ. წ. 2593]]||[[ძვ. წ. 2061]]||[[ძვ. წ. 1529]]||[[ძვ. წ. 997]]||[[ძვ. წ. 465]]||[[67]]||[[599]]||[[1131]]||[[1663]]||[[2195]] |- | '''352'''||[[ძვ. წ. 5252]]||[[ძვ. წ. 4720]]||[[ძვ. წ. 4188]]||[[ძვ. წ. 3656]]||[[ძვ. წ. 3124]]||[[ძვ. წ. 2592]]||[[ძვ. წ. 2060]]||[[ძვ. წ. 1528]]||[[ძვ. წ. 996]]||[[ძვ. წ. 464]]||[[68]]||[[600]]||[[1132]]||[[1664]]||[[2196]] |- | '''353'''||[[ძვ. წ. 5251]]||[[ძვ. წ. 4719]]||[[ძვ. წ. 4187]]||[[ძვ. წ. 3655]]||[[ძვ. წ. 3123]]||[[ძვ. წ. 2591]]||[[ძვ. წ. 2059]]||[[ძვ. წ. 1527]]||[[ძვ. წ. 995]]||[[ძვ. წ. 463]]||[[69]]||[[601]]||[[1133]]||[[1665]]||[[2197]] |- | '''354'''||[[ძვ. წ. 5250]]||[[ძვ. წ. 4718]]||[[ძვ. წ. 4186]]||[[ძვ. წ. 3654]]||[[ძვ. წ. 3122]]||[[ძვ. წ. 2590]]||[[ძვ. წ. 2058]]||[[ძვ. წ. 1526]]||[[ძვ. წ. 994]]||[[ძვ. წ. 462]]||[[70]]||[[602]]||[[1134]]||[[1666]]||[[2198]] |- | '''355'''||[[ძვ. წ. 5249]]||[[ძვ. წ. 4717]]||[[ძვ. წ. 4185]]||[[ძვ. წ. 3653]]||[[ძვ. წ. 3121]]||[[ძვ. წ. 2589]]||[[ძვ. წ. 2057]]||[[ძვ. წ. 1525]]||[[ძვ. წ. 993]]||[[ძვ. წ. 461]]||[[71]]||[[603]]||[[1135]]||[[1667]]||[[2199]] |- | '''356'''||[[ძვ. წ. 5248]]||[[ძვ. წ. 4716]]||[[ძვ. წ. 4184]]||[[ძვ. წ. 3652]]||[[ძვ. წ. 3120]]||[[ძვ. წ. 2588]]||[[ძვ. წ. 2056]]||[[ძვ. წ. 1524]]||[[ძვ. წ. 992]]||[[ძვ. წ. 460]]||[[72]]||[[604]]||[[1136]]||[[1668]]||[[2200]] |- | '''357'''||[[ძვ. წ. 5247]]||[[ძვ. წ. 4715]]||[[ძვ. წ. 4183]]||[[ძვ. წ. 3651]]||[[ძვ. წ. 3119]]||[[ძვ. წ. 2587]]||[[ძვ. წ. 2055]]||[[ძვ. წ. 1523]]||[[ძვ. წ. 991]]||[[ძვ. წ. 459]]||[[73]]||[[605]]||[[1137]]||[[1669]]||[[2201]] |- | '''358'''||[[ძვ. წ. 5246]]||[[ძვ. წ. 4714]]||[[ძვ. წ. 4182]]||[[ძვ. წ. 3650]]||[[ძვ. წ. 3118]]||[[ძვ. წ. 2586]]||[[ძვ. წ. 2054]]||[[ძვ. წ. 1522]]||[[ძვ. წ. 990]]||[[ძვ. წ. 458]]||[[74]]||[[606]]||[[1138]]||[[1670]]||[[2202]] |- | '''359'''||[[ძვ. წ. 5245]]||[[ძვ. წ. 4713]]||[[ძვ. წ. 4181]]||[[ძვ. წ. 3649]]||[[ძვ. წ. 3117]]||[[ძვ. წ. 2585]]||[[ძვ. წ. 2053]]||[[ძვ. წ. 1521]]||[[ძვ. წ. 989]]||[[ძვ. წ. 457]]||[[75]]||[[607]]||[[1139]]||[[1671]]||[[2203]] |- | '''360'''||[[ძვ. წ. 5244]]||[[ძვ. წ. 4712]]||[[ძვ. წ. 4180]]||[[ძვ. წ. 3648]]||[[ძვ. წ. 3116]]||[[ძვ. წ. 2584]]||[[ძვ. წ. 2052]]||[[ძვ. წ. 1520]]||[[ძვ. წ. 988]]||[[ძვ. წ. 456]]||[[76]]||[[608]]||[[1140]]||[[1672]]||[[2204]] |- | '''361'''||[[ძვ. წ. 5243]]||[[ძვ. წ. 4711]]||[[ძვ. წ. 4179]]||[[ძვ. წ. 3647]]||[[ძვ. წ. 3115]]||[[ძვ. წ. 2583]]||[[ძვ. წ. 2051]]||[[ძვ. წ. 1519]]||[[ძვ. წ. 987]]||[[ძვ. წ. 455]]||[[77]]||[[609]]||[[1141]]||[[1673]]||[[2205]] |- | '''362'''||[[ძვ. წ. 5242]]||[[ძვ. წ. 4710]]||[[ძვ. წ. 4178]]||[[ძვ. წ. 3646]]||[[ძვ. წ. 3114]]||[[ძვ. წ. 2582]]||[[ძვ. წ. 2050]]||[[ძვ. წ. 1518]]||[[ძვ. წ. 986]]||[[ძვ. წ. 454]]||[[78]]||[[610]]||[[1142]]||[[1674]]||[[2206]] |- | '''363'''||[[ძვ. წ. 5241]]||[[ძვ. წ. 4709]]||[[ძვ. წ. 4177]]||[[ძვ. წ. 3645]]||[[ძვ. წ. 3113]]||[[ძვ. წ. 2581]]||[[ძვ. წ. 2049]]||[[ძვ. წ. 1517]]||[[ძვ. წ. 985]]||[[ძვ. წ. 453]]||[[79]]||[[611]]||[[1143]]||[[1675]]||[[2207]] |- | '''364'''||[[ძვ. წ. 5240]]||[[ძვ. წ. 4708]]||[[ძვ. წ. 4176]]||[[ძვ. წ. 3644]]||[[ძვ. წ. 3112]]||[[ძვ. წ. 2580]]||[[ძვ. წ. 2048]]||[[ძვ. წ. 1516]]||[[ძვ. წ. 984]]||[[ძვ. წ. 452]]||[[80]]||[[612]]||[[1144]]||[[1676]]||[[2208]] |- | '''365'''||[[ძვ. წ. 5239]]||[[ძვ. წ. 4707]]||[[ძვ. წ. 4175]]||[[ძვ. წ. 3643]]||[[ძვ. წ. 3111]]||[[ძვ. წ. 2579]]||[[ძვ. წ. 2047]]||[[ძვ. წ. 1515]]||[[ძვ. წ. 983]]||[[ძვ. წ. 451]]||[[81]]||[[613]]||[[1145]]||[[1677]]||[[2209]] |- | '''366'''||[[ძვ. წ. 5238]]||[[ძვ. წ. 4706]]||[[ძვ. წ. 4174]]||[[ძვ. წ. 3642]]||[[ძვ. წ. 3110]]||[[ძვ. წ. 2578]]||[[ძვ. წ. 2046]]||[[ძვ. წ. 1514]]||[[ძვ. წ. 982]]||[[ძვ. წ. 450]]||[[82]]||[[614]]||[[1146]]||[[1678]]||[[2210]] |- | '''367'''||[[ძვ. წ. 5237]]||[[ძვ. წ. 4705]]||[[ძვ. წ. 4173]]||[[ძვ. წ. 3641]]||[[ძვ. წ. 3109]]||[[ძვ. წ. 2577]]||[[ძვ. წ. 2045]]||[[ძვ. წ. 1513]]||[[ძვ. წ. 981]]||[[ძვ. წ. 449]]||[[83]]||[[615]]||[[1147]]||[[1679]]||[[2211]] |- | '''368'''||[[ძვ. წ. 5236]]||[[ძვ. წ. 4704]]||[[ძვ. წ. 4172]]||[[ძვ. წ. 3640]]||[[ძვ. წ. 3108]]||[[ძვ. წ. 2576]]||[[ძვ. წ. 2044]]||[[ძვ. წ. 1512]]||[[ძვ. წ. 980]]||[[ძვ. წ. 448]]||[[84]]||[[616]]||[[1148]]||[[1680]]||[[2212]] |- | '''369'''||[[ძვ. წ. 5235]]||[[ძვ. წ. 4703]]||[[ძვ. წ. 4171]]||[[ძვ. წ. 3639]]||[[ძვ. წ. 3107]]||[[ძვ. წ. 2575]]||[[ძვ. წ. 2043]]||[[ძვ. წ. 1511]]||[[ძვ. წ. 979]]||[[ძვ. წ. 447]]||[[85]]||[[617]]||[[1149]]||[[1681]]||[[2213]] |- | '''370'''||[[ძვ. წ. 5234]]||[[ძვ. წ. 4702]]||[[ძვ. წ. 4170]]||[[ძვ. წ. 3638]]||[[ძვ. წ. 3106]]||[[ძვ. წ. 2574]]||[[ძვ. წ. 2042]]||[[ძვ. წ. 1510]]||[[ძვ. წ. 978]]||[[ძვ. წ. 446]]||[[86]]||[[618]]||[[1150]]||[[1682]]||[[2214]] |- | '''371'''||[[ძვ. წ. 5233]]||[[ძვ. წ. 4701]]||[[ძვ. წ. 4169]]||[[ძვ. წ. 3637]]||[[ძვ. წ. 3105]]||[[ძვ. წ. 2573]]||[[ძვ. წ. 2041]]||[[ძვ. წ. 1509]]||[[ძვ. წ. 977]]||[[ძვ. წ. 445]]||[[87]]||[[619]]||[[1151]]||[[1683]]||[[2215]] |- | '''372'''||[[ძვ. წ. 5232]]||[[ძვ. წ. 4700]]||[[ძვ. წ. 4168]]||[[ძვ. წ. 3636]]||[[ძვ. წ. 3104]]||[[ძვ. წ. 2572]]||[[ძვ. წ. 2040]]||[[ძვ. წ. 1508]]||[[ძვ. წ. 976]]||[[ძვ. წ. 444]]||[[88]]||[[620]]||[[1152]]||[[1684]]||[[2216]] |- | '''373'''||[[ძვ. წ. 5231]]||[[ძვ. წ. 4699]]||[[ძვ. წ. 4167]]||[[ძვ. წ. 3635]]||[[ძვ. წ. 3103]]||[[ძვ. წ. 2571]]||[[ძვ. წ. 2039]]||[[ძვ. წ. 1507]]||[[ძვ. წ. 975]]||[[ძვ. წ. 443]]||[[89]]||[[621]]||[[1153]]||[[1685]]||[[2217]] |- | '''374'''||[[ძვ. წ. 5230]]||[[ძვ. წ. 4698]]||[[ძვ. წ. 4166]]||[[ძვ. წ. 3634]]||[[ძვ. წ. 3102]]||[[ძვ. წ. 2570]]||[[ძვ. წ. 2038]]||[[ძვ. წ. 1506]]||[[ძვ. წ. 974]]||[[ძვ. წ. 442]]||[[90]]||[[622]]||[[1154]]||[[1686]]||[[2218]] |- | '''375'''||[[ძვ. წ. 5229]]||[[ძვ. წ. 4697]]||[[ძვ. წ. 4165]]||[[ძვ. წ. 3633]]||[[ძვ. წ. 3101]]||[[ძვ. წ. 2569]]||[[ძვ. წ. 2037]]||[[ძვ. წ. 1505]]||[[ძვ. წ. 973]]||[[ძვ. წ. 441]]||[[91]]||[[623]]||[[1155]]||[[1687]]||[[2219]] |- | '''376'''||[[ძვ. წ. 5228]]||[[ძვ. წ. 4696]]||[[ძვ. წ. 4164]]||[[ძვ. წ. 3632]]||[[ძვ. წ. 3100]]||[[ძვ. წ. 2568]]||[[ძვ. წ. 2036]]||[[ძვ. წ. 1504]]||[[ძვ. წ. 972]]||[[ძვ. წ. 440]]||[[92]]||[[624]]||[[1156]]||[[1688]]||[[2220]] |- | '''377'''||[[ძვ. წ. 5227]]||[[ძვ. წ. 4695]]||[[ძვ. წ. 4163]]||[[ძვ. წ. 3631]]||[[ძვ. წ. 3099]]||[[ძვ. წ. 2567]]||[[ძვ. წ. 2035]]||[[ძვ. წ. 1503]]||[[ძვ. წ. 971]]||[[ძვ. წ. 439]]||[[93]]||[[625]]||[[1157]]||[[1689]]||[[2221]] |- | '''378'''||[[ძვ. წ. 5226]]||[[ძვ. წ. 4694]]||[[ძვ. წ. 4162]]||[[ძვ. წ. 3630]]||[[ძვ. წ. 3098]]||[[ძვ. წ. 2566]]||[[ძვ. წ. 2034]]||[[ძვ. წ. 1502]]||[[ძვ. წ. 970]]||[[ძვ. წ. 438]]||[[94]]||[[626]]||[[1158]]||[[1690]]||[[2222]] |- | '''379'''||[[ძვ. წ. 5225]]||[[ძვ. წ. 4693]]||[[ძვ. წ. 4161]]||[[ძვ. წ. 3629]]||[[ძვ. წ. 3097]]||[[ძვ. წ. 2565]]||[[ძვ. წ. 2033]]||[[ძვ. წ. 1501]]||[[ძვ. წ. 969]]||[[ძვ. წ. 437]]||[[95]]||[[627]]||[[1159]]||[[1691]]||[[2223]] |- | '''380'''||[[ძვ. წ. 5224]]||[[ძვ. წ. 4692]]||[[ძვ. წ. 4160]]||[[ძვ. წ. 3628]]||[[ძვ. წ. 3096]]||[[ძვ. წ. 2564]]||[[ძვ. წ. 2032]]||[[ძვ. წ. 1500]]||[[ძვ. წ. 968]]||[[ძვ. წ. 436]]||[[96]]||[[628]]||[[1160]]||[[1692]]||[[2224]] |- | '''381'''||[[ძვ. წ. 5223]]||[[ძვ. წ. 4691]]||[[ძვ. წ. 4159]]||[[ძვ. წ. 3627]]||[[ძვ. წ. 3095]]||[[ძვ. წ. 2563]]||[[ძვ. წ. 2031]]||[[ძვ. წ. 1499]]||[[ძვ. წ. 967]]||[[ძვ. წ. 435]]||[[97]]||[[629]]||[[1161]]||[[1693]]||[[2225]] |- | '''382'''||[[ძვ. წ. 5222]]||[[ძვ. წ. 4690]]||[[ძვ. წ. 4158]]||[[ძვ. წ. 3626]]||[[ძვ. წ. 3094]]||[[ძვ. წ. 2562]]||[[ძვ. წ. 2030]]||[[ძვ. წ. 1498]]||[[ძვ. წ. 966]]||[[ძვ. წ. 434]]||[[98]]||[[630]]||[[1162]]||[[1694]]||[[2226]] |- | '''383'''||[[ძვ. წ. 5221]]||[[ძვ. წ. 4689]]||[[ძვ. წ. 4157]]||[[ძვ. წ. 3625]]||[[ძვ. წ. 3093]]||[[ძვ. წ. 2561]]||[[ძვ. წ. 2029]]||[[ძვ. წ. 1497]]||[[ძვ. წ. 965]]||[[ძვ. წ. 433]]||[[99]]||[[631]]||[[1163]]||[[1695]]||[[2227]] |- | '''384'''||[[ძვ. წ. 5220]]||[[ძვ. წ. 4688]]||[[ძვ. წ. 4156]]||[[ძვ. წ. 3624]]||[[ძვ. წ. 3092]]||[[ძვ. წ. 2560]]||[[ძვ. წ. 2028]]||[[ძვ. წ. 1496]]||[[ძვ. წ. 964]]||[[ძვ. წ. 432]]||[[100]]||[[632]]||[[1164]]||[[1696]]||[[2228]] |- | '''385'''||[[ძვ. წ. 5219]]||[[ძვ. წ. 4687]]||[[ძვ. წ. 4155]]||[[ძვ. წ. 3623]]||[[ძვ. წ. 3091]]||[[ძვ. წ. 2559]]||[[ძვ. წ. 2027]]||[[ძვ. წ. 1495]]||[[ძვ. წ. 963]]||[[ძვ. წ. 431]]||[[101]]||[[633]]||[[1165]]||[[1697]]||[[2229]] |- | '''386'''||[[ძვ. წ. 5218]]||[[ძვ. წ. 4686]]||[[ძვ. წ. 4154]]||[[ძვ. წ. 3622]]||[[ძვ. წ. 3090]]||[[ძვ. წ. 2558]]||[[ძვ. წ. 2026]]||[[ძვ. წ. 1494]]||[[ძვ. წ. 962]]||[[ძვ. წ. 430]]||[[102]]||[[634]]||[[1166]]||[[1698]]||[[2230]] |- | '''387'''||[[ძვ. წ. 5217]]||[[ძვ. წ. 4685]]||[[ძვ. წ. 4153]]||[[ძვ. წ. 3621]]||[[ძვ. წ. 3089]]||[[ძვ. წ. 2557]]||[[ძვ. წ. 2025]]||[[ძვ. წ. 1493]]||[[ძვ. წ. 961]]||[[ძვ. წ. 429]]||[[103]]||[[635]]||[[1167]]||[[1699]]||[[2231]] |- | '''388'''||[[ძვ. წ. 5216]]||[[ძვ. წ. 4684]]||[[ძვ. წ. 4152]]||[[ძვ. წ. 3620]]||[[ძვ. წ. 3088]]||[[ძვ. წ. 2556]]||[[ძვ. წ. 2024]]||[[ძვ. წ. 1492]]||[[ძვ. წ. 960]]||[[ძვ. წ. 428]]||[[104]]||[[636]]||[[1168]]||[[1700]]||[[2232]] |- | '''389'''||[[ძვ. წ. 5215]]||[[ძვ. წ. 4683]]||[[ძვ. წ. 4151]]||[[ძვ. წ. 3619]]||[[ძვ. წ. 3087]]||[[ძვ. წ. 2555]]||[[ძვ. წ. 2023]]||[[ძვ. წ. 1491]]||[[ძვ. წ. 959]]||[[ძვ. წ. 427]]||[[105]]||[[637]]||[[1169]]||[[1701]]||[[2233]] |- | '''390'''||[[ძვ. წ. 5214]]||[[ძვ. წ. 4682]]||[[ძვ. წ. 4150]]||[[ძვ. წ. 3618]]||[[ძვ. წ. 3086]]||[[ძვ. წ. 2554]]||[[ძვ. წ. 2022]]||[[ძვ. წ. 1490]]||[[ძვ. წ. 958]]||[[ძვ. წ. 426]]||[[106]]||[[638]]||[[1170]]||[[1702]]||[[2234]] |- | '''391'''||[[ძვ. წ. 5213]]||[[ძვ. წ. 4681]]||[[ძვ. წ. 4149]]||[[ძვ. წ. 3617]]||[[ძვ. წ. 3085]]||[[ძვ. წ. 2553]]||[[ძვ. წ. 2021]]||[[ძვ. წ. 1489]]||[[ძვ. წ. 957]]||[[ძვ. წ. 425]]||[[107]]||[[639]]||[[1171]]||[[1703]]||[[2235]] |- | '''392'''||[[ძვ. წ. 5212]]||[[ძვ. წ. 4680]]||[[ძვ. წ. 4148]]||[[ძვ. წ. 3616]]||[[ძვ. წ. 3084]]||[[ძვ. წ. 2552]]||[[ძვ. წ. 2020]]||[[ძვ. წ. 1488]]||[[ძვ. წ. 956]]||[[ძვ. წ. 424]]||[[108]]||[[640]]||[[1172]]||[[1704]]||[[2236]] |- | '''393'''||[[ძვ. წ. 5211]]||[[ძვ. წ. 4679]]||[[ძვ. წ. 4147]]||[[ძვ. წ. 3615]]||[[ძვ. წ. 3083]]||[[ძვ. წ. 2551]]||[[ძვ. წ. 2019]]||[[ძვ. წ. 1487]]||[[ძვ. წ. 955]]||[[ძვ. წ. 423]]||[[109]]||[[641]]||[[1173]]||[[1705]]||[[2237]] |- | '''394'''||[[ძვ. წ. 5210]]||[[ძვ. წ. 4678]]||[[ძვ. წ. 4146]]||[[ძვ. წ. 3614]]||[[ძვ. წ. 3082]]||[[ძვ. წ. 2550]]||[[ძვ. წ. 2018]]||[[ძვ. წ. 1486]]||[[ძვ. წ. 954]]||[[ძვ. წ. 422]]||[[110]]||[[642]]||[[1174]]||[[1706]]||[[2238]] |- | '''395'''||[[ძვ. წ. 5209]]||[[ძვ. წ. 4677]]||[[ძვ. წ. 4145]]||[[ძვ. წ. 3613]]||[[ძვ. წ. 3081]]||[[ძვ. წ. 2549]]||[[ძვ. წ. 2017]]||[[ძვ. წ. 1485]]||[[ძვ. წ. 953]]||[[ძვ. წ. 421]]||[[111]]||[[643]]||[[1175]]||[[1707]]||[[2239]] |- | '''396'''||[[ძვ. წ. 5208]]||[[ძვ. წ. 4676]]||[[ძვ. წ. 4144]]||[[ძვ. წ. 3612]]||[[ძვ. წ. 3080]]||[[ძვ. წ. 2548]]||[[ძვ. წ. 2016]]||[[ძვ. წ. 1484]]||[[ძვ. წ. 952]]||[[ძვ. წ. 420]]||[[112]]||[[644]]||[[1176]]||[[1708]]||[[2240]] |- | '''397'''||[[ძვ. წ. 5207]]||[[ძვ. წ. 4675]]||[[ძვ. წ. 4143]]||[[ძვ. წ. 3611]]||[[ძვ. წ. 3079]]||[[ძვ. წ. 2547]]||[[ძვ. წ. 2015]]||[[ძვ. წ. 1483]]||[[ძვ. წ. 951]]||[[ძვ. წ. 419]]||[[113]]||[[645]]||[[1177]]||[[1709]]||[[2241]] |- | '''398'''||[[ძვ. წ. 5206]]||[[ძვ. წ. 4674]]||[[ძვ. წ. 4142]]||[[ძვ. წ. 3610]]||[[ძვ. წ. 3078]]||[[ძვ. წ. 2546]]||[[ძვ. წ. 2014]]||[[ძვ. წ. 1482]]||[[ძვ. წ. 950]]||[[ძვ. წ. 418]]||[[114]]||[[646]]||[[1178]]||[[1710]]||[[2242]] |- | '''399'''||[[ძვ. წ. 5205]]||[[ძვ. წ. 4673]]||[[ძვ. წ. 4141]]||[[ძვ. წ. 3609]]||[[ძვ. წ. 3077]]||[[ძვ. წ. 2545]]||[[ძვ. წ. 2013]]||[[ძვ. წ. 1481]]||[[ძვ. წ. 949]]||[[ძვ. წ. 417]]||[[115]]||[[647]]||[[1179]]||[[1711]]||[[2243]] |- | '''400'''||[[ძვ. წ. 5204]]||[[ძვ. წ. 4672]]||[[ძვ. წ. 4140]]||[[ძვ. წ. 3608]]||[[ძვ. წ. 3076]]||[[ძვ. წ. 2544]]||[[ძვ. წ. 2012]]||[[ძვ. წ. 1480]]||[[ძვ. წ. 948]]||[[ძვ. წ. 416]]||[[116]]||[[648]]||[[1180]]||[[1712]]||[[2244]] |- | '''401'''||[[ძვ. წ. 5203]]||[[ძვ. წ. 4671]]||[[ძვ. წ. 4139]]||[[ძვ. წ. 3607]]||[[ძვ. წ. 3075]]||[[ძვ. წ. 2543]]||[[ძვ. წ. 2011]]||[[ძვ. წ. 1479]]||[[ძვ. წ. 947]]||[[ძვ. წ. 415]]||[[117]]||[[649]]||[[1181]]||[[1713]]||[[2245]] |- | '''402'''||[[ძვ. წ. 5202]]||[[ძვ. წ. 4670]]||[[ძვ. წ. 4138]]||[[ძვ. წ. 3606]]||[[ძვ. წ. 3074]]||[[ძვ. წ. 2542]]||[[ძვ. წ. 2010]]||[[ძვ. წ. 1478]]||[[ძვ. წ. 946]]||[[ძვ. წ. 414]]||[[118]]||[[650]]||[[1182]]||[[1714]]||[[2246]] |- | '''403'''||[[ძვ. წ. 5201]]||[[ძვ. წ. 4669]]||[[ძვ. წ. 4137]]||[[ძვ. წ. 3605]]||[[ძვ. წ. 3073]]||[[ძვ. წ. 2541]]||[[ძვ. წ. 2009]]||[[ძვ. წ. 1477]]||[[ძვ. წ. 945]]||[[ძვ. წ. 413]]||[[119]]||[[651]]||[[1183]]||[[1715]]||[[2247]] |- | '''404'''||[[ძვ. წ. 5200]]||[[ძვ. წ. 4668]]||[[ძვ. წ. 4136]]||[[ძვ. წ. 3604]]||[[ძვ. წ. 3072]]||[[ძვ. წ. 2540]]||[[ძვ. წ. 2008]]||[[ძვ. წ. 1476]]||[[ძვ. წ. 944]]||[[ძვ. წ. 412]]||[[120]]||[[652]]||[[1184]]||[[1716]]||[[2248]] |- | '''405'''||[[ძვ. წ. 5199]]||[[ძვ. წ. 4667]]||[[ძვ. წ. 4135]]||[[ძვ. წ. 3603]]||[[ძვ. წ. 3071]]||[[ძვ. წ. 2539]]||[[ძვ. წ. 2007]]||[[ძვ. წ. 1475]]||[[ძვ. წ. 943]]||[[ძვ. წ. 411]]||[[121]]||[[653]]||[[1185]]||[[1717]]||[[2249]] |- | '''406'''||[[ძვ. წ. 5198]]||[[ძვ. წ. 4666]]||[[ძვ. წ. 4134]]||[[ძვ. წ. 3602]]||[[ძვ. წ. 3070]]||[[ძვ. წ. 2538]]||[[ძვ. წ. 2006]]||[[ძვ. წ. 1474]]||[[ძვ. წ. 942]]||[[ძვ. წ. 410]]||[[122]]||[[654]]||[[1186]]||[[1718]]||[[2250]] |- | '''407'''||[[ძვ. წ. 5197]]||[[ძვ. წ. 4665]]||[[ძვ. წ. 4133]]||[[ძვ. წ. 3601]]||[[ძვ. წ. 3069]]||[[ძვ. წ. 2537]]||[[ძვ. წ. 2005]]||[[ძვ. წ. 1473]]||[[ძვ. წ. 941]]||[[ძვ. წ. 409]]||[[123]]||[[655]]||[[1187]]||[[1719]]||[[2251]] |- | '''408'''||[[ძვ. წ. 5196]]||[[ძვ. წ. 4664]]||[[ძვ. წ. 4132]]||[[ძვ. წ. 3600]]||[[ძვ. წ. 3068]]||[[ძვ. წ. 2536]]||[[ძვ. წ. 2004]]||[[ძვ. წ. 1472]]||[[ძვ. წ. 940]]||[[ძვ. წ. 408]]||[[124]]||[[656]]||[[1188]]||[[1720]]||[[2252]] |- | '''409'''||[[ძვ. წ. 5195]]||[[ძვ. წ. 4663]]||[[ძვ. წ. 4131]]||[[ძვ. წ. 3599]]||[[ძვ. წ. 3067]]||[[ძვ. წ. 2535]]||[[ძვ. წ. 2003]]||[[ძვ. წ. 1471]]||[[ძვ. წ. 939]]||[[ძვ. წ. 407]]||[[125]]||[[657]]||[[1189]]||[[1721]]||[[2253]] |- | '''410'''||[[ძვ. წ. 5194]]||[[ძვ. წ. 4662]]||[[ძვ. წ. 4130]]||[[ძვ. წ. 3598]]||[[ძვ. წ. 3066]]||[[ძვ. წ. 2534]]||[[ძვ. წ. 2002]]||[[ძვ. წ. 1470]]||[[ძვ. წ. 938]]||[[ძვ. წ. 406]]||[[126]]||[[658]]||[[1190]]||[[1722]]||[[2254]] |- | '''411'''||[[ძვ. წ. 5193]]||[[ძვ. წ. 4661]]||[[ძვ. წ. 4129]]||[[ძვ. წ. 3597]]||[[ძვ. წ. 3065]]||[[ძვ. წ. 2533]]||[[ძვ. წ. 2001]]||[[ძვ. წ. 1469]]||[[ძვ. წ. 937]]||[[ძვ. წ. 405]]||[[127]]||[[659]]||[[1191]]||[[1723]]||[[2255]] |- | '''412'''||[[ძვ. წ. 5192]]||[[ძვ. წ. 4660]]||[[ძვ. წ. 4128]]||[[ძვ. წ. 3596]]||[[ძვ. წ. 3064]]||[[ძვ. წ. 2532]]||[[ძვ. წ. 2000]]||[[ძვ. წ. 1468]]||[[ძვ. წ. 936]]||[[ძვ. წ. 404]]||[[128]]||[[660]]||[[1192]]||[[1724]]||[[2256]] |- | '''413'''||[[ძვ. წ. 5191]]||[[ძვ. წ. 4659]]||[[ძვ. წ. 4127]]||[[ძვ. წ. 3595]]||[[ძვ. წ. 3063]]||[[ძვ. წ. 2531]]||[[ძვ. წ. 1999]]||[[ძვ. წ. 1467]]||[[ძვ. წ. 935]]||[[ძვ. წ. 403]]||[[129]]||[[661]]||[[1193]]||[[1725]]||[[2257]] |- | '''414'''||[[ძვ. წ. 5190]]||[[ძვ. წ. 4658]]||[[ძვ. წ. 4126]]||[[ძვ. წ. 3594]]||[[ძვ. წ. 3062]]||[[ძვ. წ. 2530]]||[[ძვ. წ. 1998]]||[[ძვ. წ. 1466]]||[[ძვ. წ. 934]]||[[ძვ. წ. 402]]||[[130]]||[[662]]||[[1194]]||[[1726]]||[[2258]] |- | '''415'''||[[ძვ. წ. 5189]]||[[ძვ. წ. 4657]]||[[ძვ. წ. 4125]]||[[ძვ. წ. 3593]]||[[ძვ. წ. 3061]]||[[ძვ. წ. 2529]]||[[ძვ. წ. 1997]]||[[ძვ. წ. 1465]]||[[ძვ. წ. 933]]||[[ძვ. წ. 401]]||[[131]]||[[663]]||[[1195]]||[[1727]]||[[2259]] |- | '''416'''||[[ძვ. წ. 5188]]||[[ძვ. წ. 4656]]||[[ძვ. წ. 4124]]||[[ძვ. წ. 3592]]||[[ძვ. წ. 3060]]||[[ძვ. წ. 2528]]||[[ძვ. წ. 1996]]||[[ძვ. წ. 1464]]||[[ძვ. წ. 932]]||[[ძვ. წ. 400]]||[[132]]||[[664]]||[[1196]]||[[1728]]||[[2260]] |- | '''417'''||[[ძვ. წ. 5187]]||[[ძვ. წ. 4655]]||[[ძვ. წ. 4123]]||[[ძვ. წ. 3591]]||[[ძვ. წ. 3059]]||[[ძვ. წ. 2527]]||[[ძვ. წ. 1995]]||[[ძვ. წ. 1463]]||[[ძვ. წ. 931]]||[[ძვ. წ. 399]]||[[133]]||[[665]]||[[1197]]||[[1729]]||[[2261]] |- | '''418'''||[[ძვ. წ. 5186]]||[[ძვ. წ. 4654]]||[[ძვ. წ. 4122]]||[[ძვ. წ. 3590]]||[[ძვ. წ. 3058]]||[[ძვ. წ. 2526]]||[[ძვ. წ. 1994]]||[[ძვ. წ. 1462]]||[[ძვ. წ. 930]]||[[ძვ. წ. 398]]||[[134]]||[[666]]||[[1198]]||[[1730]]||[[2262]] |- | '''419'''||[[ძვ. წ. 5185]]||[[ძვ. წ. 4653]]||[[ძვ. წ. 4121]]||[[ძვ. წ. 3589]]||[[ძვ. წ. 3057]]||[[ძვ. წ. 2525]]||[[ძვ. წ. 1993]]||[[ძვ. წ. 1461]]||[[ძვ. წ. 929]]||[[ძვ. წ. 397]]||[[135]]||[[667]]||[[1199]]||[[1731]]||[[2263]] |- | '''420'''||[[ძვ. წ. 5184]]||[[ძვ. წ. 4652]]||[[ძვ. წ. 4120]]||[[ძვ. წ. 3588]]||[[ძვ. წ. 3056]]||[[ძვ. წ. 2524]]||[[ძვ. წ. 1992]]||[[ძვ. წ. 1460]]||[[ძვ. წ. 928]]||[[ძვ. წ. 396]]||[[136]]||[[668]]||[[1200]]||[[1732]]||[[2264]] |- | '''421'''||[[ძვ. წ. 5183]]||[[ძვ. წ. 4651]]||[[ძვ. წ. 4119]]||[[ძვ. წ. 3587]]||[[ძვ. წ. 3055]]||[[ძვ. წ. 2523]]||[[ძვ. წ. 1991]]||[[ძვ. წ. 1459]]||[[ძვ. წ. 927]]||[[ძვ. წ. 395]]||[[137]]||[[669]]||[[1201]]||[[1733]]||[[2265]] |- | '''422'''||[[ძვ. წ. 5182]]||[[ძვ. წ. 4650]]||[[ძვ. წ. 4118]]||[[ძვ. წ. 3586]]||[[ძვ. წ. 3054]]||[[ძვ. წ. 2522]]||[[ძვ. წ. 1990]]||[[ძვ. წ. 1458]]||[[ძვ. წ. 926]]||[[ძვ. წ. 394]]||[[138]]||[[670]]||[[1202]]||[[1734]]||[[2266]] |- | '''423'''||[[ძვ. წ. 5181]]||[[ძვ. წ. 4649]]||[[ძვ. წ. 4117]]||[[ძვ. წ. 3585]]||[[ძვ. წ. 3053]]||[[ძვ. წ. 2521]]||[[ძვ. წ. 1989]]||[[ძვ. წ. 1457]]||[[ძვ. წ. 925]]||[[ძვ. წ. 393]]||[[139]]||[[671]]||[[1203]]||[[1735]]||[[2267]] |- | '''424'''||[[ძვ. წ. 5180]]||[[ძვ. წ. 4648]]||[[ძვ. წ. 4116]]||[[ძვ. წ. 3584]]||[[ძვ. წ. 3052]]||[[ძვ. წ. 2520]]||[[ძვ. წ. 1988]]||[[ძვ. წ. 1456]]||[[ძვ. წ. 924]]||[[ძვ. წ. 392]]||[[140]]||[[672]]||[[1204]]||[[1736]]||[[2268]] |- | '''425'''||[[ძვ. წ. 5179]]||[[ძვ. წ. 4647]]||[[ძვ. წ. 4115]]||[[ძვ. წ. 3583]]||[[ძვ. წ. 3051]]||[[ძვ. წ. 2519]]||[[ძვ. წ. 1987]]||[[ძვ. წ. 1455]]||[[ძვ. წ. 923]]||[[ძვ. წ. 391]]||[[141]]||[[673]]||[[1205]]||[[1737]]||[[2269]] |- | '''426'''||[[ძვ. წ. 5178]]||[[ძვ. წ. 4646]]||[[ძვ. წ. 4114]]||[[ძვ. წ. 3582]]||[[ძვ. წ. 3050]]||[[ძვ. წ. 2518]]||[[ძვ. წ. 1986]]||[[ძვ. წ. 1454]]||[[ძვ. წ. 922]]||[[ძვ. წ. 390]]||[[142]]||[[674]]||[[1206]]||[[1738]]||[[2270]] |- | '''427'''||[[ძვ. წ. 5177]]||[[ძვ. წ. 4645]]||[[ძვ. წ. 4113]]||[[ძვ. წ. 3581]]||[[ძვ. წ. 3049]]||[[ძვ. წ. 2517]]||[[ძვ. წ. 1985]]||[[ძვ. წ. 1453]]||[[ძვ. წ. 921]]||[[ძვ. წ. 389]]||[[143]]||[[675]]||[[1207]]||[[1739]]||[[2271]] |- | '''428'''||[[ძვ. წ. 5176]]||[[ძვ. წ. 4644]]||[[ძვ. წ. 4112]]||[[ძვ. წ. 3580]]||[[ძვ. წ. 3048]]||[[ძვ. წ. 2516]]||[[ძვ. წ. 1984]]||[[ძვ. წ. 1452]]||[[ძვ. წ. 920]]||[[ძვ. წ. 388]]||[[144]]||[[676]]||[[1208]]||[[1740]]||[[2272]] |- | '''429'''||[[ძვ. წ. 5175]]||[[ძვ. წ. 4643]]||[[ძვ. წ. 4111]]||[[ძვ. წ. 3579]]||[[ძვ. წ. 3047]]||[[ძვ. წ. 2515]]||[[ძვ. წ. 1983]]||[[ძვ. წ. 1451]]||[[ძვ. წ. 919]]||[[ძვ. წ. 387]]||[[145]]||[[677]]||[[1209]]||[[1741]]||[[2273]] |- | '''430'''||[[ძვ. წ. 5174]]||[[ძვ. წ. 4642]]||[[ძვ. წ. 4110]]||[[ძვ. წ. 3578]]||[[ძვ. წ. 3046]]||[[ძვ. წ. 2514]]||[[ძვ. წ. 1982]]||[[ძვ. წ. 1450]]||[[ძვ. წ. 918]]||[[ძვ. წ. 386]]||[[146]]||[[678]]||[[1210]]||[[1742]]||[[2274]] |- | '''431'''||[[ძვ. წ. 5173]]||[[ძვ. წ. 4641]]||[[ძვ. წ. 4109]]||[[ძვ. წ. 3577]]||[[ძვ. წ. 3045]]||[[ძვ. წ. 2513]]||[[ძვ. წ. 1981]]||[[ძვ. წ. 1449]]||[[ძვ. წ. 917]]||[[ძვ. წ. 385]]||[[147]]||[[679]]||[[1211]]||[[1743]]||[[2275]] |- | '''432'''||[[ძვ. წ. 5172]]||[[ძვ. წ. 4640]]||[[ძვ. წ. 4108]]||[[ძვ. წ. 3576]]||[[ძვ. წ. 3044]]||[[ძვ. წ. 2512]]||[[ძვ. წ. 1980]]||[[ძვ. წ. 1448]]||[[ძვ. წ. 916]]||[[ძვ. წ. 384]]||[[148]]||[[680]]||[[1212]]||[[1744]]||[[2276]] |- | '''433'''||[[ძვ. წ. 5171]]||[[ძვ. წ. 4639]]||[[ძვ. წ. 4107]]||[[ძვ. წ. 3575]]||[[ძვ. წ. 3043]]||[[ძვ. წ. 2511]]||[[ძვ. წ. 1979]]||[[ძვ. წ. 1447]]||[[ძვ. წ. 915]]||[[ძვ. წ. 383]]||[[149]]||[[681]]||[[1213]]||[[1745]]||[[2277]] |- | '''434'''||[[ძვ. წ. 5170]]||[[ძვ. წ. 4638]]||[[ძვ. წ. 4106]]||[[ძვ. წ. 3574]]||[[ძვ. წ. 3042]]||[[ძვ. წ. 2510]]||[[ძვ. წ. 1978]]||[[ძვ. წ. 1446]]||[[ძვ. წ. 914]]||[[ძვ. წ. 382]]||[[150]]||[[682]]||[[1214]]||[[1746]]||[[2278]] |- | '''435'''||[[ძვ. წ. 5169]]||[[ძვ. წ. 4637]]||[[ძვ. წ. 4105]]||[[ძვ. წ. 3573]]||[[ძვ. წ. 3041]]||[[ძვ. წ. 2509]]||[[ძვ. წ. 1977]]||[[ძვ. წ. 1445]]||[[ძვ. წ. 913]]||[[ძვ. წ. 381]]||[[151]]||[[683]]||[[1215]]||[[1747]]||[[2279]] |- | '''436'''||[[ძვ. წ. 5168]]||[[ძვ. წ. 4636]]||[[ძვ. წ. 4104]]||[[ძვ. წ. 3572]]||[[ძვ. წ. 3040]]||[[ძვ. წ. 2508]]||[[ძვ. წ. 1976]]||[[ძვ. წ. 1444]]||[[ძვ. წ. 912]]||[[ძვ. წ. 380]]||[[152]]||[[684]]||[[1216]]||[[1748]]||[[2280]] |- | '''437'''||[[ძვ. წ. 5167]]||[[ძვ. წ. 4635]]||[[ძვ. წ. 4103]]||[[ძვ. წ. 3571]]||[[ძვ. წ. 3039]]||[[ძვ. წ. 2507]]||[[ძვ. წ. 1975]]||[[ძვ. წ. 1443]]||[[ძვ. წ. 911]]||[[ძვ. წ. 379]]||[[153]]||[[685]]||[[1217]]||[[1749]]||[[2281]] |- | '''438'''||[[ძვ. წ. 5166]]||[[ძვ. წ. 4634]]||[[ძვ. წ. 4102]]||[[ძვ. წ. 3570]]||[[ძვ. წ. 3038]]||[[ძვ. წ. 2506]]||[[ძვ. წ. 1974]]||[[ძვ. წ. 1442]]||[[ძვ. წ. 910]]||[[ძვ. წ. 378]]||[[154]]||[[686]]||[[1218]]||[[1750]]||[[2282]] |- | '''439'''||[[ძვ. წ. 5165]]||[[ძვ. წ. 4633]]||[[ძვ. წ. 4101]]||[[ძვ. წ. 3569]]||[[ძვ. წ. 3037]]||[[ძვ. წ. 2505]]||[[ძვ. წ. 1973]]||[[ძვ. წ. 1441]]||[[ძვ. წ. 909]]||[[ძვ. წ. 377]]||[[155]]||[[687]]||[[1219]]||[[1751]]||[[2283]] |- | '''440'''||[[ძვ. წ. 5164]]||[[ძვ. წ. 4632]]||[[ძვ. წ. 4100]]||[[ძვ. წ. 3568]]||[[ძვ. წ. 3036]]||[[ძვ. წ. 2504]]||[[ძვ. წ. 1972]]||[[ძვ. წ. 1440]]||[[ძვ. წ. 908]]||[[ძვ. წ. 376]]||[[156]]||[[688]]||[[1220]]||[[1752]]||[[2284]] |- | '''441'''||[[ძვ. წ. 5163]]||[[ძვ. წ. 4631]]||[[ძვ. წ. 4099]]||[[ძვ. წ. 3567]]||[[ძვ. წ. 3035]]||[[ძვ. წ. 2503]]||[[ძვ. წ. 1971]]||[[ძვ. წ. 1439]]||[[ძვ. წ. 907]]||[[ძვ. წ. 375]]||[[157]]||[[689]]||[[1221]]||[[1753]]||[[2285]] |- | '''442'''||[[ძვ. წ. 5162]]||[[ძვ. წ. 4630]]||[[ძვ. წ. 4098]]||[[ძვ. წ. 3566]]||[[ძვ. წ. 3034]]||[[ძვ. წ. 2502]]||[[ძვ. წ. 1970]]||[[ძვ. წ. 1438]]||[[ძვ. წ. 906]]||[[ძვ. წ. 374]]||[[158]]||[[690]]||[[1222]]||[[1754]]||[[2286]] |- | '''443'''||[[ძვ. წ. 5161]]||[[ძვ. წ. 4629]]||[[ძვ. წ. 4097]]||[[ძვ. წ. 3565]]||[[ძვ. წ. 3033]]||[[ძვ. წ. 2501]]||[[ძვ. წ. 1969]]||[[ძვ. წ. 1437]]||[[ძვ. წ. 905]]||[[ძვ. წ. 373]]||[[159]]||[[691]]||[[1223]]||[[1755]]||[[2287]] |- | '''444'''||[[ძვ. წ. 5160]]||[[ძვ. წ. 4628]]||[[ძვ. წ. 4096]]||[[ძვ. წ. 3564]]||[[ძვ. წ. 3032]]||[[ძვ. წ. 2500]]||[[ძვ. წ. 1968]]||[[ძვ. წ. 1436]]||[[ძვ. წ. 904]]||[[ძვ. წ. 372]]||[[160]]||[[692]]||[[1224]]||[[1756]]||[[2288]] |- | '''445'''||[[ძვ. წ. 5159]]||[[ძვ. წ. 4627]]||[[ძვ. წ. 4095]]||[[ძვ. წ. 3563]]||[[ძვ. წ. 3031]]||[[ძვ. წ. 2499]]||[[ძვ. წ. 1967]]||[[ძვ. წ. 1435]]||[[ძვ. წ. 903]]||[[ძვ. წ. 371]]||[[161]]||[[693]]||[[1225]]||[[1757]]||[[2289]] |- | '''446'''||[[ძვ. წ. 5158]]||[[ძვ. წ. 4626]]||[[ძვ. წ. 4094]]||[[ძვ. წ. 3562]]||[[ძვ. წ. 3030]]||[[ძვ. წ. 2498]]||[[ძვ. წ. 1966]]||[[ძვ. წ. 1434]]||[[ძვ. წ. 902]]||[[ძვ. წ. 370]]||[[162]]||[[694]]||[[1226]]||[[1758]]||[[2290]] |- | '''447'''||[[ძვ. წ. 5157]]||[[ძვ. წ. 4625]]||[[ძვ. წ. 4093]]||[[ძვ. წ. 3561]]||[[ძვ. წ. 3029]]||[[ძვ. წ. 2497]]||[[ძვ. წ. 1965]]||[[ძვ. წ. 1433]]||[[ძვ. წ. 901]]||[[ძვ. წ. 369]]||[[163]]||[[695]]||[[1227]]||[[1759]]||[[2291]] |- | '''448'''||[[ძვ. წ. 5156]]||[[ძვ. წ. 4624]]||[[ძვ. წ. 4092]]||[[ძვ. წ. 3560]]||[[ძვ. წ. 3028]]||[[ძვ. წ. 2496]]||[[ძვ. წ. 1964]]||[[ძვ. წ. 1432]]||[[ძვ. წ. 900]]||[[ძვ. წ. 368]]||[[164]]||[[696]]||[[1228]]||[[1760]]||[[2292]] |- | '''449'''||[[ძვ. წ. 5155]]||[[ძვ. წ. 4623]]||[[ძვ. წ. 4091]]||[[ძვ. წ. 3559]]||[[ძვ. წ. 3027]]||[[ძვ. წ. 2495]]||[[ძვ. წ. 1963]]||[[ძვ. წ. 1431]]||[[ძვ. წ. 899]]||[[ძვ. წ. 367]]||[[165]]||[[697]]||[[1229]]||[[1761]]||[[2293]] |- | '''450'''||[[ძვ. წ. 5154]]||[[ძვ. წ. 4622]]||[[ძვ. წ. 4090]]||[[ძვ. წ. 3558]]||[[ძვ. წ. 3026]]||[[ძვ. წ. 2494]]||[[ძვ. წ. 1962]]||[[ძვ. წ. 1430]]||[[ძვ. წ. 898]]||[[ძვ. წ. 366]]||[[166]]||[[698]]||[[1230]]||[[1762]]||[[2294]] |- | '''451'''||[[ძვ. წ. 5153]]||[[ძვ. წ. 4621]]||[[ძვ. წ. 4089]]||[[ძვ. წ. 3557]]||[[ძვ. წ. 3025]]||[[ძვ. წ. 2493]]||[[ძვ. წ. 1961]]||[[ძვ. წ. 1429]]||[[ძვ. წ. 897]]||[[ძვ. წ. 365]]||[[167]]||[[699]]||[[1231]]||[[1763]]||[[2295]] |- | '''452'''||[[ძვ. წ. 5152]]||[[ძვ. წ. 4620]]||[[ძვ. წ. 4088]]||[[ძვ. წ. 3556]]||[[ძვ. წ. 3024]]||[[ძვ. წ. 2492]]||[[ძვ. წ. 1960]]||[[ძვ. წ. 1428]]||[[ძვ. წ. 896]]||[[ძვ. წ. 364]]||[[168]]||[[700]]||[[1232]]||[[1764]]||[[2296]] |- | '''453'''||[[ძვ. წ. 5151]]||[[ძვ. წ. 4619]]||[[ძვ. წ. 4087]]||[[ძვ. წ. 3555]]||[[ძვ. წ. 3023]]||[[ძვ. წ. 2491]]||[[ძვ. წ. 1959]]||[[ძვ. წ. 1427]]||[[ძვ. წ. 895]]||[[ძვ. წ. 363]]||[[169]]||[[701]]||[[1233]]||[[1765]]||[[2297]] |- | '''454'''||[[ძვ. წ. 5150]]||[[ძვ. წ. 4618]]||[[ძვ. წ. 4086]]||[[ძვ. წ. 3554]]||[[ძვ. წ. 3022]]||[[ძვ. წ. 2490]]||[[ძვ. წ. 1958]]||[[ძვ. წ. 1426]]||[[ძვ. წ. 894]]||[[ძვ. წ. 362]]||[[170]]||[[702]]||[[1234]]||[[1766]]||[[2298]] |- | '''455'''||[[ძვ. წ. 5149]]||[[ძვ. წ. 4617]]||[[ძვ. წ. 4085]]||[[ძვ. წ. 3553]]||[[ძვ. წ. 3021]]||[[ძვ. წ. 2489]]||[[ძვ. წ. 1957]]||[[ძვ. წ. 1425]]||[[ძვ. წ. 893]]||[[ძვ. წ. 361]]||[[171]]||[[703]]||[[1235]]||[[1767]]||[[2299]] |- | '''456'''||[[ძვ. წ. 5148]]||[[ძვ. წ. 4616]]||[[ძვ. წ. 4084]]||[[ძვ. წ. 3552]]||[[ძვ. წ. 3020]]||[[ძვ. წ. 2488]]||[[ძვ. წ. 1956]]||[[ძვ. წ. 1424]]||[[ძვ. წ. 892]]||[[ძვ. წ. 360]]||[[172]]||[[704]]||[[1236]]||[[1768]]||[[2300]] |- | '''457'''||[[ძვ. წ. 5147]]||[[ძვ. წ. 4615]]||[[ძვ. წ. 4083]]||[[ძვ. წ. 3551]]||[[ძვ. წ. 3019]]||[[ძვ. წ. 2487]]||[[ძვ. წ. 1955]]||[[ძვ. წ. 1423]]||[[ძვ. წ. 891]]||[[ძვ. წ. 359]]||[[173]]||[[705]]||[[1237]]||[[1769]]||[[2301]] |- | '''458'''||[[ძვ. წ. 5146]]||[[ძვ. წ. 4614]]||[[ძვ. წ. 4082]]||[[ძვ. წ. 3550]]||[[ძვ. წ. 3018]]||[[ძვ. წ. 2486]]||[[ძვ. წ. 1954]]||[[ძვ. წ. 1422]]||[[ძვ. წ. 890]]||[[ძვ. წ. 358]]||[[174]]||[[706]]||[[1238]]||[[1770]]||[[2302]] |- | '''459'''||[[ძვ. წ. 5145]]||[[ძვ. წ. 4613]]||[[ძვ. წ. 4081]]||[[ძვ. წ. 3549]]||[[ძვ. წ. 3017]]||[[ძვ. წ. 2485]]||[[ძვ. წ. 1953]]||[[ძვ. წ. 1421]]||[[ძვ. წ. 889]]||[[ძვ. წ. 357]]||[[175]]||[[707]]||[[1239]]||[[1771]]||[[2303]] |- | '''460'''||[[ძვ. წ. 5144]]||[[ძვ. წ. 4612]]||[[ძვ. წ. 4080]]||[[ძვ. წ. 3548]]||[[ძვ. წ. 3016]]||[[ძვ. წ. 2484]]||[[ძვ. წ. 1952]]||[[ძვ. წ. 1420]]||[[ძვ. წ. 888]]||[[ძვ. წ. 356]]||[[176]]||[[708]]||[[1240]]||[[1772]]||[[2304]] |- | '''461'''||[[ძვ. წ. 5143]]||[[ძვ. წ. 4611]]||[[ძვ. წ. 4079]]||[[ძვ. წ. 3547]]||[[ძვ. წ. 3015]]||[[ძვ. წ. 2483]]||[[ძვ. წ. 1951]]||[[ძვ. წ. 1419]]||[[ძვ. წ. 887]]||[[ძვ. წ. 355]]||[[177]]||[[709]]||[[1241]]||[[1773]]||[[2305]] |- | '''462'''||[[ძვ. წ. 5142]]||[[ძვ. წ. 4610]]||[[ძვ. წ. 4078]]||[[ძვ. წ. 3546]]||[[ძვ. წ. 3014]]||[[ძვ. წ. 2482]]||[[ძვ. წ. 1950]]||[[ძვ. წ. 1418]]||[[ძვ. წ. 886]]||[[ძვ. წ. 354]]||[[178]]||[[710]]||[[1242]]||[[1774]]||[[2306]] |- | '''463'''||[[ძვ. წ. 5141]]||[[ძვ. წ. 4609]]||[[ძვ. წ. 4077]]||[[ძვ. წ. 3545]]||[[ძვ. წ. 3013]]||[[ძვ. წ. 2481]]||[[ძვ. წ. 1949]]||[[ძვ. წ. 1417]]||[[ძვ. წ. 885]]||[[ძვ. წ. 353]]||[[179]]||[[711]]||[[1243]]||[[1775]]||[[2307]] |- | '''464'''||[[ძვ. წ. 5140]]||[[ძვ. წ. 4608]]||[[ძვ. წ. 4076]]||[[ძვ. წ. 3544]]||[[ძვ. წ. 3012]]||[[ძვ. წ. 2480]]||[[ძვ. წ. 1948]]||[[ძვ. წ. 1416]]||[[ძვ. წ. 884]]||[[ძვ. წ. 352]]||[[180]]||[[712]]||[[1244]]||[[1776]]||[[2308]] |- | '''465'''||[[ძვ. წ. 5139]]||[[ძვ. წ. 4607]]||[[ძვ. წ. 4075]]||[[ძვ. წ. 3543]]||[[ძვ. წ. 3011]]||[[ძვ. წ. 2479]]||[[ძვ. წ. 1947]]||[[ძვ. წ. 1415]]||[[ძვ. წ. 883]]||[[ძვ. წ. 351]]||[[181]]||[[713]]||[[1245]]||[[1777]]||[[2309]] |- | '''466'''||[[ძვ. წ. 5138]]||[[ძვ. წ. 4606]]||[[ძვ. წ. 4074]]||[[ძვ. წ. 3542]]||[[ძვ. წ. 3010]]||[[ძვ. წ. 2478]]||[[ძვ. წ. 1946]]||[[ძვ. წ. 1414]]||[[ძვ. წ. 882]]||[[ძვ. წ. 350]]||[[182]]||[[714]]||[[1246]]||[[1778]]||[[2310]] |- | '''467'''||[[ძვ. წ. 5137]]||[[ძვ. წ. 4605]]||[[ძვ. წ. 4073]]||[[ძვ. წ. 3541]]||[[ძვ. წ. 3009]]||[[ძვ. წ. 2477]]||[[ძვ. წ. 1945]]||[[ძვ. წ. 1413]]||[[ძვ. წ. 881]]||[[ძვ. წ. 349]]||[[183]]||[[715]]||[[1247]]||[[1779]]||[[2311]] |- | '''468'''||[[ძვ. წ. 5136]]||[[ძვ. წ. 4604]]||[[ძვ. წ. 4072]]||[[ძვ. წ. 3540]]||[[ძვ. წ. 3008]]||[[ძვ. წ. 2476]]||[[ძვ. წ. 1944]]||[[ძვ. წ. 1412]]||[[ძვ. წ. 880]]||[[ძვ. წ. 348]]||[[184]]||[[716]]||[[1248]]||[[1780]]||[[2312]] |- | '''469'''||[[ძვ. წ. 5135]]||[[ძვ. წ. 4603]]||[[ძვ. წ. 4071]]||[[ძვ. წ. 3539]]||[[ძვ. წ. 3007]]||[[ძვ. წ. 2475]]||[[ძვ. წ. 1943]]||[[ძვ. წ. 1411]]||[[ძვ. წ. 879]]||[[ძვ. წ. 347]]||[[185]]||[[717]]||[[1249]]||[[1781]]||[[2313]] |- | '''470'''||[[ძვ. წ. 5134]]||[[ძვ. წ. 4602]]||[[ძვ. წ. 4070]]||[[ძვ. წ. 3538]]||[[ძვ. წ. 3006]]||[[ძვ. წ. 2474]]||[[ძვ. წ. 1942]]||[[ძვ. წ. 1410]]||[[ძვ. წ. 878]]||[[ძვ. წ. 346]]||[[186]]||[[718]]||[[1250]]||[[1782]]||[[2314]] |- | '''471'''||[[ძვ. წ. 5133]]||[[ძვ. წ. 4601]]||[[ძვ. წ. 4069]]||[[ძვ. წ. 3537]]||[[ძვ. წ. 3005]]||[[ძვ. წ. 2473]]||[[ძვ. წ. 1941]]||[[ძვ. წ. 1409]]||[[ძვ. წ. 877]]||[[ძვ. წ. 345]]||[[187]]||[[719]]||[[1251]]||[[1783]]||[[2315]] |- | '''472'''||[[ძვ. წ. 5132]]||[[ძვ. წ. 4600]]||[[ძვ. წ. 4068]]||[[ძვ. წ. 3536]]||[[ძვ. წ. 3004]]||[[ძვ. წ. 2472]]||[[ძვ. წ. 1940]]||[[ძვ. წ. 1408]]||[[ძვ. წ. 876]]||[[ძვ. წ. 344]]||[[188]]||[[720]]||[[1252]]||[[1784]]||[[2316]] |- | '''473'''||[[ძვ. წ. 5131]]||[[ძვ. წ. 4599]]||[[ძვ. წ. 4067]]||[[ძვ. წ. 3535]]||[[ძვ. წ. 3003]]||[[ძვ. წ. 2471]]||[[ძვ. წ. 1939]]||[[ძვ. წ. 1407]]||[[ძვ. წ. 875]]||[[ძვ. წ. 343]]||[[189]]||[[721]]||[[1253]]||[[1785]]||[[2317]] |- | '''474'''||[[ძვ. წ. 5130]]||[[ძვ. წ. 4598]]||[[ძვ. წ. 4066]]||[[ძვ. წ. 3534]]||[[ძვ. წ. 3002]]||[[ძვ. წ. 2470]]||[[ძვ. წ. 1938]]||[[ძვ. წ. 1406]]||[[ძვ. წ. 874]]||[[ძვ. წ. 342]]||[[190]]||[[722]]||[[1254]]||[[1786]]||[[2318]] |- | '''475'''||[[ძვ. წ. 5129]]||[[ძვ. წ. 4597]]||[[ძვ. წ. 4065]]||[[ძვ. წ. 3533]]||[[ძვ. წ. 3001]]||[[ძვ. წ. 2469]]||[[ძვ. წ. 1937]]||[[ძვ. წ. 1405]]||[[ძვ. წ. 873]]||[[ძვ. წ. 341]]||[[191]]||[[723]]||[[1255]]||[[1787]]||[[2319]] |- | '''476'''||[[ძვ. წ. 5128]]||[[ძვ. წ. 4596]]||[[ძვ. წ. 4064]]||[[ძვ. წ. 3532]]||[[ძვ. წ. 3000]]||[[ძვ. წ. 2468]]||[[ძვ. წ. 1936]]||[[ძვ. წ. 1404]]||[[ძვ. წ. 872]]||[[ძვ. წ. 340]]||[[192]]||[[724]]||[[1256]]||[[1788]]||[[2320]] |- | '''477'''||[[ძვ. წ. 5127]]||[[ძვ. წ. 4595]]||[[ძვ. წ. 4063]]||[[ძვ. წ. 3531]]||[[ძვ. წ. 2999]]||[[ძვ. წ. 2467]]||[[ძვ. წ. 1935]]||[[ძვ. წ. 1403]]||[[ძვ. წ. 871]]||[[ძვ. წ. 339]]||[[193]]||[[725]]||[[1257]]||[[1789]]||[[2321]] |- | '''478'''||[[ძვ. წ. 5126]]||[[ძვ. წ. 4594]]||[[ძვ. წ. 4062]]||[[ძვ. წ. 3530]]||[[ძვ. წ. 2998]]||[[ძვ. წ. 2466]]||[[ძვ. წ. 1934]]||[[ძვ. წ. 1402]]||[[ძვ. წ. 870]]||[[ძვ. წ. 338]]||[[194]]||[[726]]||[[1258]]||[[1790]]||[[2322]] |- | '''479'''||[[ძვ. წ. 5125]]||[[ძვ. წ. 4593]]||[[ძვ. წ. 4061]]||[[ძვ. წ. 3529]]||[[ძვ. წ. 2997]]||[[ძვ. წ. 2465]]||[[ძვ. წ. 1933]]||[[ძვ. წ. 1401]]||[[ძვ. წ. 869]]||[[ძვ. წ. 337]]||[[195]]||[[727]]||[[1259]]||[[1791]]||[[2323]] |- | '''480'''||[[ძვ. წ. 5124]]||[[ძვ. წ. 4592]]||[[ძვ. წ. 4060]]||[[ძვ. წ. 3528]]||[[ძვ. წ. 2996]]||[[ძვ. წ. 2464]]||[[ძვ. წ. 1932]]||[[ძვ. წ. 1400]]||[[ძვ. წ. 868]]||[[ძვ. წ. 336]]||[[196]]||[[728]]||[[1260]]||[[1792]]||[[2324]] |- | '''481'''||[[ძვ. წ. 5123]]||[[ძვ. წ. 4591]]||[[ძვ. წ. 4059]]||[[ძვ. წ. 3527]]||[[ძვ. წ. 2995]]||[[ძვ. წ. 2463]]||[[ძვ. წ. 1931]]||[[ძვ. წ. 1399]]||[[ძვ. წ. 867]]||[[ძვ. წ. 335]]||[[197]]||[[729]]||[[1261]]||[[1793]]||[[2325]] |- | '''482'''||[[ძვ. წ. 5122]]||[[ძვ. წ. 4590]]||[[ძვ. წ. 4058]]||[[ძვ. წ. 3526]]||[[ძვ. წ. 2994]]||[[ძვ. წ. 2462]]||[[ძვ. წ. 1930]]||[[ძვ. წ. 1398]]||[[ძვ. წ. 866]]||[[ძვ. წ. 334]]||[[198]]||[[730]]||[[1262]]||[[1794]]||[[2326]] |- | '''483'''||[[ძვ. წ. 5121]]||[[ძვ. წ. 4589]]||[[ძვ. წ. 4057]]||[[ძვ. წ. 3525]]||[[ძვ. წ. 2993]]||[[ძვ. წ. 2461]]||[[ძვ. წ. 1929]]||[[ძვ. წ. 1397]]||[[ძვ. წ. 865]]||[[ძვ. წ. 333]]||[[199]]||[[731]]||[[1263]]||[[1795]]||[[2327]] |- | '''484'''||[[ძვ. წ. 5120]]||[[ძვ. წ. 4588]]||[[ძვ. წ. 4056]]||[[ძვ. წ. 3524]]||[[ძვ. წ. 2992]]||[[ძვ. წ. 2460]]||[[ძვ. წ. 1928]]||[[ძვ. წ. 1396]]||[[ძვ. წ. 864]]||[[ძვ. წ. 332]]||[[200]]||[[732]]||[[1264]]||[[1796]]||[[2328]] |- | '''485'''||[[ძვ. წ. 5119]]||[[ძვ. წ. 4587]]||[[ძვ. წ. 4055]]||[[ძვ. წ. 3523]]||[[ძვ. წ. 2991]]||[[ძვ. წ. 2459]]||[[ძვ. წ. 1927]]||[[ძვ. წ. 1395]]||[[ძვ. წ. 863]]||[[ძვ. წ. 331]]||[[201]]||[[733]]||[[1265]]||[[1797]]||[[2329]] |- | '''486'''||[[ძვ. წ. 5118]]||[[ძვ. წ. 4586]]||[[ძვ. წ. 4054]]||[[ძვ. წ. 3522]]||[[ძვ. წ. 2990]]||[[ძვ. წ. 2458]]||[[ძვ. წ. 1926]]||[[ძვ. წ. 1394]]||[[ძვ. წ. 862]]||[[ძვ. წ. 330]]||[[202]]||[[734]]||[[1266]]||[[1798]]||[[2330]] |- | '''487'''||[[ძვ. წ. 5117]]||[[ძვ. წ. 4585]]||[[ძვ. წ. 4053]]||[[ძვ. წ. 3521]]||[[ძვ. წ. 2989]]||[[ძვ. წ. 2457]]||[[ძვ. წ. 1925]]||[[ძვ. წ. 1393]]||[[ძვ. წ. 861]]||[[ძვ. წ. 329]]||[[203]]||[[735]]||[[1267]]||[[1799]]||[[2331]] |- | '''488'''||[[ძვ. წ. 5116]]||[[ძვ. წ. 4584]]||[[ძვ. წ. 4052]]||[[ძვ. წ. 3520]]||[[ძვ. წ. 2988]]||[[ძვ. წ. 2456]]||[[ძვ. წ. 1924]]||[[ძვ. წ. 1392]]||[[ძვ. წ. 860]]||[[ძვ. წ. 328]]||[[204]]||[[736]]||[[1268]]||[[1800]]||[[2332]] |- | '''489'''||[[ძვ. წ. 5115]]||[[ძვ. წ. 4583]]||[[ძვ. წ. 4051]]||[[ძვ. წ. 3519]]||[[ძვ. წ. 2987]]||[[ძვ. წ. 2455]]||[[ძვ. წ. 1923]]||[[ძვ. წ. 1391]]||[[ძვ. წ. 859]]||[[ძვ. წ. 327]]||[[205]]||[[737]]||[[1269]]||[[1801]]||[[2333]] |- | '''490'''||[[ძვ. წ. 5114]]||[[ძვ. წ. 4582]]||[[ძვ. წ. 4050]]||[[ძვ. წ. 3518]]||[[ძვ. წ. 2986]]||[[ძვ. წ. 2454]]||[[ძვ. წ. 1922]]||[[ძვ. წ. 1390]]||[[ძვ. წ. 858]]||[[ძვ. წ. 326]]||[[206]]||[[738]]||[[1270]]||[[1802]]||[[2334]] |- | '''491'''||[[ძვ. წ. 5113]]||[[ძვ. წ. 4581]]||[[ძვ. წ. 4049]]||[[ძვ. წ. 3517]]||[[ძვ. წ. 2985]]||[[ძვ. წ. 2453]]||[[ძვ. წ. 1921]]||[[ძვ. წ. 1389]]||[[ძვ. წ. 857]]||[[ძვ. წ. 325]]||[[207]]||[[739]]||[[1271]]||[[1803]]||[[2335]] |- | '''492'''||[[ძვ. წ. 5112]]||[[ძვ. წ. 4580]]||[[ძვ. წ. 4048]]||[[ძვ. წ. 3516]]||[[ძვ. წ. 2984]]||[[ძვ. წ. 2452]]||[[ძვ. წ. 1920]]||[[ძვ. წ. 1388]]||[[ძვ. წ. 856]]||[[ძვ. წ. 324]]||[[208]]||[[740]]||[[1272]]||[[1804]]||[[2336]] |- | '''493'''||[[ძვ. წ. 5111]]||[[ძვ. წ. 4579]]||[[ძვ. წ. 4047]]||[[ძვ. წ. 3515]]||[[ძვ. წ. 2983]]||[[ძვ. წ. 2451]]||[[ძვ. წ. 1919]]||[[ძვ. წ. 1387]]||[[ძვ. წ. 855]]||[[ძვ. წ. 323]]||[[209]]||[[741]]||[[1273]]||[[1805]]||[[2337]] |- | '''494'''||[[ძვ. წ. 5110]]||[[ძვ. წ. 4578]]||[[ძვ. წ. 4046]]||[[ძვ. წ. 3514]]||[[ძვ. წ. 2982]]||[[ძვ. წ. 2450]]||[[ძვ. წ. 1918]]||[[ძვ. წ. 1386]]||[[ძვ. წ. 854]]||[[ძვ. წ. 322]]||[[210]]||[[742]]||[[1274]]||[[1806]]||[[2338]] |- | '''495'''||[[ძვ. წ. 5109]]||[[ძვ. წ. 4577]]||[[ძვ. წ. 4045]]||[[ძვ. წ. 3513]]||[[ძვ. წ. 2981]]||[[ძვ. წ. 2449]]||[[ძვ. წ. 1917]]||[[ძვ. წ. 1385]]||[[ძვ. წ. 853]]||[[ძვ. წ. 321]]||[[211]]||[[743]]||[[1275]]||[[1807]]||[[2339]] |- | '''496'''||[[ძვ. წ. 5108]]||[[ძვ. წ. 4576]]||[[ძვ. წ. 4044]]||[[ძვ. წ. 3512]]||[[ძვ. წ. 2980]]||[[ძვ. წ. 2448]]||[[ძვ. წ. 1916]]||[[ძვ. წ. 1384]]||[[ძვ. წ. 852]]||[[ძვ. წ. 320]]||[[212]]||[[744]]||[[1276]]||[[1808]]||[[2340]] |- | '''497'''||[[ძვ. წ. 5107]]||[[ძვ. წ. 4575]]||[[ძვ. წ. 4043]]||[[ძვ. წ. 3511]]||[[ძვ. წ. 2979]]||[[ძვ. წ. 2447]]||[[ძვ. წ. 1915]]||[[ძვ. წ. 1383]]||[[ძვ. წ. 851]]||[[ძვ. წ. 319]]||[[213]]||[[745]]||[[1277]]||[[1809]]||[[2341]] |- | '''498'''||[[ძვ. წ. 5106]]||[[ძვ. წ. 4574]]||[[ძვ. წ. 4042]]||[[ძვ. წ. 3510]]||[[ძვ. წ. 2978]]||[[ძვ. წ. 2446]]||[[ძვ. წ. 1914]]||[[ძვ. წ. 1382]]||[[ძვ. წ. 850]]||[[ძვ. წ. 318]]||[[214]]||[[746]]||[[1278]]||[[1810]]||[[2342]] |- | '''499'''||[[ძვ. წ. 5105]]||[[ძვ. წ. 4573]]||[[ძვ. წ. 4041]]||[[ძვ. წ. 3509]]||[[ძვ. წ. 2977]]||[[ძვ. წ. 2445]]||[[ძვ. წ. 1913]]||[[ძვ. წ. 1381]]||[[ძვ. წ. 849]]||[[ძვ. წ. 317]]||[[215]]||[[747]]||[[1279]]||[[1811]]||[[2343]] |- | '''500'''||[[ძვ. წ. 5104]]||[[ძვ. წ. 4572]]||[[ძვ. წ. 4040]]||[[ძვ. წ. 3508]]||[[ძვ. წ. 2976]]||[[ძვ. წ. 2444]]||[[ძვ. წ. 1912]]||[[ძვ. წ. 1380]]||[[ძვ. წ. 848]]||[[ძვ. წ. 316]]||[[216]]||[[748]]||[[1280]]||[[1812]]||[[2344]] |- | '''501'''||[[ძვ. წ. 5103]]||[[ძვ. წ. 4571]]||[[ძვ. წ. 4039]]||[[ძვ. წ. 3507]]||[[ძვ. წ. 2975]]||[[ძვ. წ. 2443]]||[[ძვ. წ. 1911]]||[[ძვ. წ. 1379]]||[[ძვ. წ. 847]]||[[ძვ. წ. 315]]||[[217]]||[[749]]||[[1281]]||[[1813]]||[[2345]] |- | '''502'''||[[ძვ. წ. 5102]]||[[ძვ. წ. 4570]]||[[ძვ. წ. 4038]]||[[ძვ. წ. 3506]]||[[ძვ. წ. 2974]]||[[ძვ. წ. 2442]]||[[ძვ. წ. 1910]]||[[ძვ. წ. 1378]]||[[ძვ. წ. 846]]||[[ძვ. წ. 314]]||[[218]]||[[750]]||[[1282]]||[[1814]]||[[2346]] |- | '''503'''||[[ძვ. წ. 5101]]||[[ძვ. წ. 4569]]||[[ძვ. წ. 4037]]||[[ძვ. წ. 3505]]||[[ძვ. წ. 2973]]||[[ძვ. წ. 2441]]||[[ძვ. წ. 1909]]||[[ძვ. წ. 1377]]||[[ძვ. წ. 845]]||[[ძვ. წ. 313]]||[[219]]||[[751]]||[[1283]]||[[1815]]||[[2347]] |- | '''504'''||[[ძვ. წ. 5100]]||[[ძვ. წ. 4568]]||[[ძვ. წ. 4036]]||[[ძვ. წ. 3504]]||[[ძვ. წ. 2972]]||[[ძვ. წ. 2440]]||[[ძვ. წ. 1908]]||[[ძვ. წ. 1376]]||[[ძვ. წ. 844]]||[[ძვ. წ. 312]]||[[220]]||[[752]]||[[1284]]||[[1816]]||[[2348]] |- | '''505'''||[[ძვ. წ. 5099]]||[[ძვ. წ. 4567]]||[[ძვ. წ. 4035]]||[[ძვ. წ. 3503]]||[[ძვ. წ. 2971]]||[[ძვ. წ. 2439]]||[[ძვ. წ. 1907]]||[[ძვ. წ. 1375]]||[[ძვ. წ. 843]]||[[ძვ. წ. 311]]||[[221]]||[[753]]||[[1285]]||[[1817]]||[[2349]] |- | '''506'''||[[ძვ. წ. 5098]]||[[ძვ. წ. 4566]]||[[ძვ. წ. 4034]]||[[ძვ. წ. 3502]]||[[ძვ. წ. 2970]]||[[ძვ. წ. 2438]]||[[ძვ. წ. 1906]]||[[ძვ. წ. 1374]]||[[ძვ. წ. 842]]||[[ძვ. წ. 310]]||[[222]]||[[754]]||[[1286]]||[[1818]]||[[2350]] |- | '''507'''||[[ძვ. წ. 5097]]||[[ძვ. წ. 4565]]||[[ძვ. წ. 4033]]||[[ძვ. წ. 3501]]||[[ძვ. წ. 2969]]||[[ძვ. წ. 2437]]||[[ძვ. წ. 1905]]||[[ძვ. წ. 1373]]||[[ძვ. წ. 841]]||[[ძვ. წ. 309]]||[[223]]||[[755]]||[[1287]]||[[1819]]||[[2351]] |- | '''508'''||[[ძვ. წ. 5096]]||[[ძვ. წ. 4564]]||[[ძვ. წ. 4032]]||[[ძვ. წ. 3500]]||[[ძვ. წ. 2968]]||[[ძვ. წ. 2436]]||[[ძვ. წ. 1904]]||[[ძვ. წ. 1372]]||[[ძვ. წ. 840]]||[[ძვ. წ. 308]]||[[224]]||[[756]]||[[1288]]||[[1820]]||[[2352]] |- | '''509'''||[[ძვ. წ. 5095]]||[[ძვ. წ. 4563]]||[[ძვ. წ. 4031]]||[[ძვ. წ. 3499]]||[[ძვ. წ. 2967]]||[[ძვ. წ. 2435]]||[[ძვ. წ. 1903]]||[[ძვ. წ. 1371]]||[[ძვ. წ. 839]]||[[ძვ. წ. 307]]||[[225]]||[[757]]||[[1289]]||[[1821]]||[[2353]] |- | '''510'''||[[ძვ. წ. 5094]]||[[ძვ. წ. 4562]]||[[ძვ. წ. 4030]]||[[ძვ. წ. 3498]]||[[ძვ. წ. 2966]]||[[ძვ. წ. 2434]]||[[ძვ. წ. 1902]]||[[ძვ. წ. 1370]]||[[ძვ. წ. 838]]||[[ძვ. წ. 306]]||[[226]]||[[758]]||[[1290]]||[[1822]]||[[2354]] |- | '''511'''||[[ძვ. წ. 5093]]||[[ძვ. წ. 4561]]||[[ძვ. წ. 4029]]||[[ძვ. წ. 3497]]||[[ძვ. წ. 2965]]||[[ძვ. წ. 2433]]||[[ძვ. წ. 1901]]||[[ძვ. წ. 1369]]||[[ძვ. წ. 837]]||[[ძვ. წ. 305]]||[[227]]||[[759]]||[[1291]]||[[1823]]||[[2355]] |- | '''512'''||[[ძვ. წ. 5092]]||[[ძვ. წ. 4560]]||[[ძვ. წ. 4028]]||[[ძვ. წ. 3496]]||[[ძვ. წ. 2964]]||[[ძვ. წ. 2432]]||[[ძვ. წ. 1900]]||[[ძვ. წ. 1368]]||[[ძვ. წ. 836]]||[[ძვ. წ. 304]]||[[228]]||[[760]]||[[1292]]||[[1824]]||[[2356]] |- | '''513'''||[[ძვ. წ. 5091]]||[[ძვ. წ. 4559]]||[[ძვ. წ. 4027]]||[[ძვ. წ. 3495]]||[[ძვ. წ. 2963]]||[[ძვ. წ. 2431]]||[[ძვ. წ. 1899]]||[[ძვ. წ. 1367]]||[[ძვ. წ. 835]]||[[ძვ. წ. 303]]||[[229]]||[[761]]||[[1293]]||[[1825]]||[[2357]] |- | '''514'''||[[ძვ. წ. 5090]]||[[ძვ. წ. 4558]]||[[ძვ. წ. 4026]]||[[ძვ. წ. 3494]]||[[ძვ. წ. 2962]]||[[ძვ. წ. 2430]]||[[ძვ. წ. 1898]]||[[ძვ. წ. 1366]]||[[ძვ. წ. 834]]||[[ძვ. წ. 302]]||[[230]]||[[762]]||[[1294]]||[[1826]]||[[2358]] |- | '''515'''||[[ძვ. წ. 5089]]||[[ძვ. წ. 4557]]||[[ძვ. წ. 4025]]||[[ძვ. წ. 3493]]||[[ძვ. წ. 2961]]||[[ძვ. წ. 2429]]||[[ძვ. წ. 1897]]||[[ძვ. წ. 1365]]||[[ძვ. წ. 833]]||[[ძვ. წ. 301]]||[[231]]||[[763]]||[[1295]]||[[1827]]||[[2359]] |- | '''516'''||[[ძვ. წ. 5088]]||[[ძვ. წ. 4556]]||[[ძვ. წ. 4024]]||[[ძვ. წ. 3492]]||[[ძვ. წ. 2960]]||[[ძვ. წ. 2428]]||[[ძვ. წ. 1896]]||[[ძვ. წ. 1364]]||[[ძვ. წ. 832]]||[[ძვ. წ. 300]]||[[232]]||[[764]]||[[1296]]||[[1828]]||[[2360]] |- | '''517'''||[[ძვ. წ. 5087]]||[[ძვ. წ. 4555]]||[[ძვ. წ. 4023]]||[[ძვ. წ. 3491]]||[[ძვ. წ. 2959]]||[[ძვ. წ. 2427]]||[[ძვ. წ. 1895]]||[[ძვ. წ. 1363]]||[[ძვ. წ. 831]]||[[ძვ. წ. 299]]||[[233]]||[[765]]||[[1297]]||[[1829]]||[[2361]] |- | '''518'''||[[ძვ. წ. 5086]]||[[ძვ. წ. 4554]]||[[ძვ. წ. 4022]]||[[ძვ. წ. 3490]]||[[ძვ. წ. 2958]]||[[ძვ. წ. 2426]]||[[ძვ. წ. 1894]]||[[ძვ. წ. 1362]]||[[ძვ. წ. 830]]||[[ძვ. წ. 298]]||[[234]]||[[766]]||[[1298]]||[[1830]]||[[2362]] |- | '''519'''||[[ძვ. წ. 5085]]||[[ძვ. წ. 4553]]||[[ძვ. წ. 4021]]||[[ძვ. წ. 3489]]||[[ძვ. წ. 2957]]||[[ძვ. წ. 2425]]||[[ძვ. წ. 1893]]||[[ძვ. წ. 1361]]||[[ძვ. წ. 829]]||[[ძვ. წ. 297]]||[[235]]||[[767]]||[[1299]]||[[1831]]||[[2363]] |- | '''520'''||[[ძვ. წ. 5084]]||[[ძვ. წ. 4552]]||[[ძვ. წ. 4020]]||[[ძვ. წ. 3488]]||[[ძვ. წ. 2956]]||[[ძვ. წ. 2424]]||[[ძვ. წ. 1892]]||[[ძვ. წ. 1360]]||[[ძვ. წ. 828]]||[[ძვ. წ. 296]]||[[236]]||[[768]]||[[1300]]||[[1832]]||[[2364]] |- | '''521'''||[[ძვ. წ. 5083]]||[[ძვ. წ. 4551]]||[[ძვ. წ. 4019]]||[[ძვ. წ. 3487]]||[[ძვ. წ. 2955]]||[[ძვ. წ. 2423]]||[[ძვ. წ. 1891]]||[[ძვ. წ. 1359]]||[[ძვ. წ. 827]]||[[ძვ. წ. 295]]||[[237]]||[[769]]||[[1301]]||[[1833]]||[[2365]] |- | '''522'''||[[ძვ. წ. 5082]]||[[ძვ. წ. 4550]]||[[ძვ. წ. 4018]]||[[ძვ. წ. 3486]]||[[ძვ. წ. 2954]]||[[ძვ. წ. 2422]]||[[ძვ. წ. 1890]]||[[ძვ. წ. 1358]]||[[ძვ. წ. 826]]||[[ძვ. წ. 294]]||[[238]]||[[770]]||[[1302]]||[[1834]]||[[2366]] |- | '''523'''||[[ძვ. წ. 5081]]||[[ძვ. წ. 4549]]||[[ძვ. წ. 4017]]||[[ძვ. წ. 3485]]||[[ძვ. წ. 2953]]||[[ძვ. წ. 2421]]||[[ძვ. წ. 1889]]||[[ძვ. წ. 1357]]||[[ძვ. წ. 825]]||[[ძვ. წ. 293]]||[[239]]||[[771]]||[[1303]]||[[1835]]||[[2367]] |- | '''524'''||[[ძვ. წ. 5080]]||[[ძვ. წ. 4548]]||[[ძვ. წ. 4016]]||[[ძვ. წ. 3484]]||[[ძვ. წ. 2952]]||[[ძვ. წ. 2420]]||[[ძვ. წ. 1888]]||[[ძვ. წ. 1356]]||[[ძვ. წ. 824]]||[[ძვ. წ. 292]]||[[240]]||[[772]]||[[1304]]||[[1836]]||[[2368]] |- | '''525'''||[[ძვ. წ. 5079]]||[[ძვ. წ. 4547]]||[[ძვ. წ. 4015]]||[[ძვ. წ. 3483]]||[[ძვ. წ. 2951]]||[[ძვ. წ. 2419]]||[[ძვ. წ. 1887]]||[[ძვ. წ. 1355]]||[[ძვ. წ. 823]]||[[ძვ. წ. 291]]||[[241]]||[[773]]||[[1305]]||[[1837]]||[[2369]] |- | '''526'''||[[ძვ. წ. 5078]]||[[ძვ. წ. 4546]]||[[ძვ. წ. 4014]]||[[ძვ. წ. 3482]]||[[ძვ. წ. 2950]]||[[ძვ. წ. 2418]]||[[ძვ. წ. 1886]]||[[ძვ. წ. 1354]]||[[ძვ. წ. 822]]||[[ძვ. წ. 290]]||[[242]]||[[774]]||[[1306]]||[[1838]]||[[2370]] |- | '''527'''||[[ძვ. წ. 5077]]||[[ძვ. წ. 4545]]||[[ძვ. წ. 4013]]||[[ძვ. წ. 3481]]||[[ძვ. წ. 2949]]||[[ძვ. წ. 2417]]||[[ძვ. წ. 1885]]||[[ძვ. წ. 1353]]||[[ძვ. წ. 821]]||[[ძვ. წ. 289]]||[[243]]||[[775]]||[[1307]]||[[1839]]||[[2371]] |- | '''528'''||[[ძვ. წ. 5076]]||[[ძვ. წ. 4544]]||[[ძვ. წ. 4012]]||[[ძვ. წ. 3480]]||[[ძვ. წ. 2948]]||[[ძვ. წ. 2416]]||[[ძვ. წ. 1884]]||[[ძვ. წ. 1352]]||[[ძვ. წ. 820]]||[[ძვ. წ. 288]]||[[244]]||[[776]]||[[1308]]||[[1840]]||[[2372]] |- | '''529'''||[[ძვ. წ. 5075]]||[[ძვ. წ. 4543]]||[[ძვ. წ. 4011]]||[[ძვ. წ. 3479]]||[[ძვ. წ. 2947]]||[[ძვ. წ. 2415]]||[[ძვ. წ. 1883]]||[[ძვ. წ. 1351]]||[[ძვ. წ. 819]]||[[ძვ. წ. 287]]||[[245]]||[[777]]||[[1309]]||[[1841]]||[[2373]] |- | '''530'''||[[ძვ. წ. 5074]]||[[ძვ. წ. 4542]]||[[ძვ. წ. 4010]]||[[ძვ. წ. 3478]]||[[ძვ. წ. 2946]]||[[ძვ. წ. 2414]]||[[ძვ. წ. 1882]]||[[ძვ. წ. 1350]]||[[ძვ. წ. 818]]||[[ძვ. წ. 286]]||[[246]]||[[778]]||[[1310]]||[[1842]]||[[2374]] |- | '''531'''||[[ძვ. წ. 5073]]||[[ძვ. წ. 4541]]||[[ძვ. წ. 4009]]||[[ძვ. წ. 3477]]||[[ძვ. წ. 2945]]||[[ძვ. წ. 2413]]||[[ძვ. წ. 1881]]||[[ძვ. წ. 1349]]||[[ძვ. წ. 817]]||[[ძვ. წ. 285]]||[[247]]||[[779]]||[[1311]]||[[1843]]||[[2375]] |- | '''532'''||[[ძვ. წ. 5072]]||[[ძვ. წ. 4540]]||[[ძვ. წ. 4008]]||[[ძვ. წ. 3476]]||[[ძვ. წ. 2944]]||[[ძვ. წ. 2412]]||[[ძვ. წ. 1880]]||[[ძვ. წ. 1348]]||[[ძვ. წ. 816]]||[[ძვ. წ. 284]]||[[248]]||[[780]]||[[1312]]||[[1844]]||[[2376]] |} ==ლიტერატურა== * „საქართველოს ეკლესიის კალენდარი 1976 წლის“, გვ. 137-138 *''კეკელიძე კ.,'' ქართული ერა და ეორტალოგიური წელიწადი, «ენიმკის მოამბე», 1940, ტ. 5-6; {{ქსე|10|550|გიორგობიანი გ.}} ==რესურსები ინტერნეტში== * [http://dzeglebi.ge/statiebi/istoria/qartuli_celtagricxva.html ქართული წელთაღრიცხვა] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304235413/http://dzeglebi.ge/statiebi/istoria/qartuli_celtagricxva.html |date=2016-03-04 }} * http://www.vostlit.info/Texts/rus5/Tamar/frametext.htm (რუს.; Basili: ''Žiznʹ caricy caric Tamar''. Tbilissi 1985. Fn. 2, 12.) * http://www.krotov.info/history/00/posnov/cherepnin76.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111123034331/http://krotov.info/history/00/posnov/cherepnin76.html |date=2011-11-23 }} (რუს.; Lev Čerepnin: ''Russkaja chronologija''. Moskva 1944.) * http://titus.uni-frankfurt.de/personal/jg/html/jg1986e.htm (გერმ.; Jost Gippert: ''Die altgeorgischen Monatsnamen''. 1986.) ==სქოლიო== {{სქოლიო}} [[კატეგორია:კალენდარი]] [[კატეგორია:წელთაღრიცხვა]] dnfghiqtyq7f4eysalp1di7s1fzjhq1 14 187670 4408783 3474163 2022-08-18T19:07:08Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{Commons cat|Cuisine of Spain}} {{Commonscat|Food of Spain}} [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:ევროპული სამზარეულო]] [[კატეგორია:ხმელთაშუაზღვისპირეთის სამზარეულო]] [[კატეგორია:ესპანური კულტურა|სამზარეულო]] kqtdaihtqb926dnxd0benflhv3brded 0 192246 4408917 3337545 2022-08-19T00:44:47Z InternetArchiveBot 124291 [[ვიკიპედია:გადამოწმებადობა|შემოწმების]] მიზნით 1 წიგნის დამატება (20220818)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki '''Be-Bop-A-Lula''' — [[როკაბილი]] ჟანრის სიმღერა. პირველად ჩაიწერა 1965 წელს, [[Gene Vincent and His Blue Caps]]-ის მიერ. ბრიტანეთში სიმღერის მაქსიმალური პოზიცია ჩარტში იყო 6.<ref name=betts>{{cite book| first= Graham| last= Betts| year=2004| title= Complete UK Hit Singles 1952-2004| url= https://archive.org/details/collinscompleteu0000bett| edition= 1st|publisher= Collins| location= London| isbn= 0-00-717931-6| page=[https://archive.org/details/collinscompleteu0000bett/page/825 825]}}</ref> სიმღერის სხვადასხვა ვერსიებს შორის ცნობილია [[The Beatles]]-ისა და [[პოლ მაკ-კარტნი]]ს მიერ ჩაწერილი ვარიანტები. ==რესურსები ინტერნეტში== * [http://www.beatlesbible.com/ The Beatles Bible - ინფორმაცია ჩანაწერებზე] == სქოლიო == {{სქოლიოს სია}} {{The Beatles}} [[კატეგორია:როკაბილი სიმღერები]] [[კატეგორია:The Beatles-ის სიმღერები]] [[კატეგორია:პოლ მაკ-კარტნის სიმღერები]] [[კატეგორია:1965 წლის სიმღერები]] 3ojsmpgs4ay39uhzfo3swi9wzh77jak 0 196552 4408893 2406302 2022-08-18T22:34:44Z InternetArchiveBot 124291 [[ვიკიპედია:გადამოწმებადობა|შემოწმების]] მიზნით 1 წიგნის დამატება (20220818)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki [[ფაილი:Hallstatt LaTene.png|მინი|350px|ბოიების დაახლოებითი მდებარეობა, [[ბოჰემია]]სა და [[იტალია]]ში. იმ დროინდელი [[ლათინური კულტურა|ლათინური კულტურის]] გავრცლების არეალი შეფერადებულია ყვითლ ტონში, ხოლო [[ჰალშტატის კულტურა|ჰალშტატის კულტურის]] ყვითლად.]] '''ბოიები''' ([[ლათინური ენა|ლათ.]]: Boii; [[ანტიკური ბერძნული ენა|ბერძ.]]: {{lang|grc|Βόϊοι}}) — ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი [[კელტები|კელტური]] ტომი გვიან [[რკინის ხანა]]ში. მათი არსებობა დასტურდება სხვა და სხვა დროს: [[ციზალპური გალია]]ში (ჩრდილოეთი [[იტალია]]), [[პანონიაში]] ([[უნგრეთი]] და მის დასავლეთით), [[ბოჰემია]]ს ტერიტორიაზე და [[ნარბონიული გალია|ნარბონიულ გალიაში]]. არქეოლოგიურმა კვლევებმა აჩვენა, რომ ძველი წელთაღრიცხვის მეორე საუკუნეში ბოიები ბოჰემიადან [[სილეზია]]შიც გადავიდნენ (დღისთვის [[პოლონეთი]]ს ტერიტორია). ==ლიტერატურა== * {{cite book |last=Birkhan |first=Helmut |title=Die Kelten |language=German |location=Wien |year=1999 |publisher=Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften |ref=CITEREFBirkhan1999}} * {{cite book |first=Caius Julius |last=Caesar |editor-first=Ernest |editor-last=Rhys |first2=W.A., Translator |last2=MacDevitt |first3=Thomas, Contributor |last3=deQuincey |series=Everyman's Library (No. 702) |title=De Bello Gallico and Other Commentaries |publisher=Project Gutenberg |year=2004 |origyear=1915 |id=EBook #10657 |url=http://www.gutenberg.org/etext/10657}} * {{cite book |first=Titus |last=Livius |first2=D, Translator|last2=Spillan |first3=Cyrus, Translator |last3=Edmonds |title=The History of Rome; Books Nine to Twenty-Six |publisher=Project Gutenberg |year=2004 | origyear=1868 |id=eBook #10907 |url=http://www.gutenberg.org/etext/10907}} * {{cite book|title=The Celts: a history|first=Dáithí |last=Ó hÓgáin| edition=illustrated|publisher=Boydell Press|year=2003|id=ISBN 0-85115-923-0, ISBN 978-0-85115-923-2}} * {{cite book| first=Titus Maccius |last=Plautus |first2=Henry Thomas (Translator) |last2=Riley |authorlink2=Henry Thomas Riley |title=The Captiva and the Mostellaria |publisher=Project Gutenberg |year=2005 |origyear=? |id=EBook #7282 |url=http://www.gutenberg.org/etext/7282}} * {{cite book|first=James Cowles|last=Prichard|title=Researches into the Physical History of Mankind|edition=3rd|volume=Volume III: Researches into the Ethnography of Europe|location=London| publisher=Sherwood, Gilbert and Piper|year=1841}} * {{cite book|title=Celts and the classical world|url=https://archive.org/details/celtsclassicalwo0000rank|first=David |last=Rankin|edition=2nd|publisher= Routledge | location=London and New York|year=1996|id=ISBN 0-415-15090-6, ISBN 978-0-415-15090-3 |ref=CITEREFRankin1996}} [[კატეგორია:კელტები]] [[კატეგორია:ბოჰემია]] f794h1oymsyvrz1lex9agxzul530dkx 0 208730 4408628 4113390 2022-08-18T15:18:17Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა მეცნიერი}} '''დანიელ გოტლიბ მესერშმიდტი''' ({{lang-de|Daniel Gottlieb Messerschmidt}} დ. [[16 სექტემბერი]], [[1685]], [[დანციგი]] — გ. [[25 მარტი]], [[1735]], [[სანქტ-პეტერბურგი]]) — [[გერმანელები|გერმანელი]] ბუნებისმეტყველი, მოგზაური, მედიკოსი და ბოტანიკოსი. [[ციმბირი]]ს ცნობილი მკვლევარი. ქალაქ [[ჰალე (ზაალე)|ჰალეში]] დაამთავრა სამედიცინო ფაკულტეტი. [[1713|1713 წელს]] სადოქტორო ხარისხი მიენიჭა და ქალაქ [[დანციგი|დანციგში]] მედიცინით დაკავდა. განათლება ჰქონდა მიღებული [[ისტორია]]ში, [[გეოგრაფია]]ში, [[არქეოლოგია]]ში და სხვა დარგებში, რის გამოც [[1716|1716 წელს]] [[პეტრე I დიდი|პეტრე I]]-მა იგი სამუშაოდ ქალაქ [[სანქტ-პეტერბურგი|სანქტ-პეტერბურგში]] გამოიძახა. რუსეთში ყოფნისას მესერშმიდტმა გააფორმა კონტრაქტი, რომლის მიხედვითაც მას ევალებოდა [[გეოგრაფია|გეოგრაფიული]], [[ისტორია|ისტორიული]], [[ფილოლოგია|ფილოლოგიური]], [[მედიცინა|სამედიცინო]] (მათ შორის სამკურნალო მცენარეების, ეპიდემიური დაავადებების) გამოკვლევების ჩატარება [[ციმბირი|ციმბირის ტერიტორიაზე]]. შეისწავლა ტერიტორია [[მდინარე]] [[არგუნი]]დან დაწყებული [[ბაიკალის ტბა]]მდე დამთავრებული. საბუნებისმეტყველო გამოკვლევების გარდა იგი დაკავებული იყო აგრეთვე საერთოდ ციმბირის ხალხისა და ძეგლების აღწერით. მისი სამეცნიერო შრომები მეტად მნიშვნელოვანია. იგი აგროვებდა [[მცენარე]]ებს, ყოველ მნიშვნელოვან ადგილზე ადგენდა პოლუსის სიმაღლესა და რუკებს და სხვ. როგორც ორიენტალისტი ეძებდა მონღოლურ ხელნაწერებს, აგროვებდა ციმბირის არასლავური ენებიდან არსებულ სიტყვებს და პირველმა დადგინა მათი ისტორიული მნიშვნელობა. ავტორია არაერთი ადგილობრივი კარტოგრაფიული მასალისა, რომელთა გარკვეული ნაწილი გადანდგურდა მეცნიერებათა აკადემიაში მომხდარი ხანძრის დროს ([[1874]]). დანიელ გოტლიბ მესერშმიდტის ანგარიში მოცემულია მის მიერ შედგენილ 10 ტომიან ნაშრომში, რომელიც ეხება ძირითადად [[ისტორია|ისტორიის]], [[ეთნოგრაფია|ეთნოგრაფიის]], [[გეოგრაფია|გეოგრაფიის]], [[ეკონომიკა|ეკონომიკის]], [[ფლორა|ფლორისა]] და [[ფაუნა|ფაუნის]] მნიშვენლოვან საკითხებს. მის სამოგზაურო ჟურნალში აღწერილია 149 [[მინერალი]], 1290 [[მცენარე|მცენარის სახეობა]] და 260 [[ხერხემლიანები|ხერხემლიანი]]. გარდაიცვალა სიღარიბეში 1735 წელს. ==რესურსები ინტერნეტში== * [http://library.kspu.ru/files/kzd2010/136.pdf დანილ გოტლიბ მესერშმიდტის შესახებ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160307181656/http://library.kspu.ru/files/kzd2010/136.pdf |date=2016-03-07 }} {{ru icon}} * [http://dic.academic.ru/dic.nsf/enc_biography/81854/Мессершмидт დანილ გოტლიბ მესერშმიდტი – ბროკჰაუზი] {{ru icon}} * [http://shkolazhizni.ru/archive/0/n-30532/ დანილ გოტლიბ მესერშმიდტის შესახებ] {{ru icon}} ==ლიტერატურა== *Мессершмидт, Даниил Готлиб // Гацунаев, Н. К. Географы и путешественники : краткий биографический словарь / Н. К. Гацунаев. - М. : Рипол Классик, 2001. - С. 296-298 * Пекарский П., Наука и литература в России при Петре Великом, т. 1, СПб, 1862; * Лебедев Д. М., География в России петровского времени, М.—Л., 1950. ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{DEFAULTSORT:მესერშმიდტი, დანიელ გოტლიბ}} [[კატეგორია:რუსი მოგზაურები]] [[კატეგორია:რუსი ბოტანიკოსები]] [[კატეგორია:რუსი გეოგრაფები]] [[კატეგორია:გერმანელი მოგზაურები]] [[კატეგორია:გერმანელი გეოგრაფები]] [[კატეგორია:გერმანელი ბოტანიკოსები]] [[კატეგორია:გერმანელი გეოგრაფები]] [[კატეგორია:ციმბირის ისტორია]] gbydckkbbdrz14o2y9zrf5n2rfdqanc 0 211223 4408961 4106761 2022-08-19T08:42:48Z InternetArchiveBot 124291 გადარჩენა 1 წყაროების და მონიშვნა 0 მკვდრად.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{coord|41|42|38.7|N|44|44|33.7|E|region:GE_type:landmark|display=title}} [[ფაილი:Ex-Russian embassy in Georgia 2008.jpg|thumb|300px|თბილისში რუსეთის საელჩოს ყოფილი შენობა ჭავჭავაძის გამზირზე, ამჟამად შვეიცარიის საელჩოსთან არსებული რუსეთის ინტერესების სექცია.]] '''შვეიცარიის საელჩოსთან არსებული რუსეთის ფედერაციის ინტერესების სექცია''' — [[რუსეთის ფედერაცია|რუსეთის]] დიპლომატიური მისია [[საქართველო|საქართველოში]], რომელიც მდებარეობს ჭავჭავაძის გამზირზე, [[თბილისი|თბილისში]]. 2008 წლის აგვისტოს [[რუსეთ-საქართველოს ომი (2008)|რუსეთ-საქართველოს ომის]] გამო, საქართველოს საგარეო საქმეთა სამინისტროს 2008 წლის 29 აგვისტოს გადაწყვეტილებით რუსეთთან დიპლომატიური ურთიერთობები შეწყდა.<ref>{{Cite web |url=http://www.civil.ge/geo/article.php?id=19347&search=%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%9E%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98 |title=საქართველო რუსეთთან დიპლომატიურ ურთიერთობებს წყვეტს |accessdate=2012-11-09 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160305014019/http://www.civil.ge/geo/article.php?id=19347&search=%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%9E%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98 |archivedate=2016-03-05 }}</ref> რუსეთის ფედერაციის საგანგებო და სრულუფლებიანი ელჩი საქართველოში ვიაჩესლავ კოვალენკო [[მოსკოვი|მოსკოვში]] 2008 წლის 30 სექტემბერს ჩავიდა. 2009 წლის 5 მარტს [[შვეიცარიის კონფედერაცია|შვეიცარიის]] საელჩოსთან საქართველოში და შვეიცარიის საელჩოსთან რუსეთში ოფიციალურად გაიხსნა რუსეთის ფედერაციის ინტერესების სექცია და საქართველოს ინტერესების სექცია შესაბამისად. == რუსეთის ფედერაციის ინტერესების სექცია == *შვეიცარიის საელჩო წარმოადგენს რუსეთის ფედერაციის ინტერესების სექციას საქართველოში. <ref>[http://www.mid.ru/zu_r.nsf/e0f3cd1a55ff248dc32571e7003f460b/16411e7f4d1b7ca1432569bd00234ec3?OpenDocument Секция интересов в Тбилиси (при Посольстве Швейцарии){{ref-ru}}]</ref> *სექციის უფროსი: ანდრეი ვასილის ძე სმაგა ({{lang-ru|Андрей Васильевич Смага}}) *მისამართი: თბილისი, 0162, ჭავჭავძის გამზირი, 51 *ტელეფონი: +995(32) 291-24-06, 291-26-45 *ფაქსი: +995(32) 291-27-38 == საკონსულო განყოფილება == *განყოფილების გამგე: ევგენი ალექსეის ძე შულცევი ({{lang-ru|Евгений Алексеевич Шульцев}}) *მისამართი: თბილისი, 0162, ჭავჭავაძის გამზირი, 51 *ტელეფონი: +995(32) 291-27-82 (მორ.), 291-23-10 *ფაქსი: +995(32) 291-30-85 == იხილეთ აგრეთვე == * [[რუსეთ-საქართველოს ომი (2008)]] * [[რუსეთ-საქართველოს ურთიერთობები]] == რესურსები ინტერნეტში == * [https://web.archive.org/web/20081107093623/http://afp.google.com/article/ALeqM5g8JIulsM3ioTtotqyf621zaYjwwg Georgia breaks relations with Russia {{en}}] * [http://www.mfa.gov.ge/index.php?sec_id=378&lang_id=GEO ურთიერთობები საქართველოსა და შვეიცარიის კონფედერაციას შორის] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130330033114/http://mfa.gov.ge/index.php?sec_id=378&lang_id=GEO |date=2013-03-30 }} == სქოლიო == <references /> [[კატეგორია:თბილისი]] [[კატეგორია:რუსეთ-საქართველოს ურთიერთობები]] hrg6fqm78kjn16e3dkezmfda2u8pdxn 0 212863 4408686 4298185 2022-08-18T16:14:49Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა მღვიმე | სახელწოდება = პრომეთეს მღვიმე | ორიგინალური სახელი = | სურათი = 2014 Imeretia, Jaskinia Prometeusza (16).jpg | სურათის_წარწერა = პრომეთეს მღვიმის ერთ-ერთი მონაკვეთი | ქვეყანა = {{დროშა|საქართველო}} | ტერიტორიული ერთეული = [[წყალტუბოს მუნიციპალიტეტი]] | აბსოლუტური სიმაღლე = 125–147–160 | შეფარდებითი სიმაღლე = 20 | პოზრუკა = საქართველო | პოზრუკა2 = საქართველო იმერეთის მხარე | lat_dir =N |lat_deg = 42|lat_min = 22|lat_sec = 36 | lon_dir =E |lon_deg = 42|lon_min = 36|lon_sec = 02 | სიგრძე = 2900 | სიღრმე = | მოცულობა = | აღმოჩენის წელი = 1984 | კეთილმოწყობილი იქნა = 2011 | შესასვლელთა რაოდენობა = 3 | სირთულის კატეგორია = | რისკი = | მისასვლელი = | განათება = | მნახველები = | მახასიათებლები = | ტიპი = კარსტული | ამგებელი ქანები = [[კირქვა]] | ჰავა = | ფაუნა = | ფლორა = | არქეოლოგიური მონაპოვრები = | გამოყენებითი შეფასება = | შეღწევის ტექნიკური თავისებურებანი = | საიტი = | ვიკისაწყობი = Category:Kumistavi cave }} '''პრომეთეს მღვიმე''', '''წყალტუბოს მღვიმე''', '''ყუმისთავის მღვიმე''' — [[კარსტული მღვიმე]] საქართველოში, [[წყალტუბო]]დან ჩრდილო-აღმოსავლეთით 6 კმ-ში, [[ქვილიშორი]]სა და [[ყუმისთავი]]ს ტერიტორიებზე, [[წყალტუბოს მუნიციპალიტეტი|წყალტუბოს მუნიციპალიტეტში]]. მდებარეობს [[წყალტუბოს მასივი|წყალტუბოს მასივზე]], ყუმის ვოკლუზების ჩრდილო-აღმოსავლეთით 0,5 კმ-ში.<ref>[[კუკური წიქარიშვილი]]. საქართველოს კარსტული მღვიმეები, თბ., 2013, გვ. 127</ref> სუბჰორიზონტული, დერეფნული ტიპის სიღრუეა. აქვს სამი შესასვლელი: ერთი მდებარეობს მშრალი ხეობის ფსკერზე, [[ზღვის დონე|ზღვის დონიდან]] 147 მ სიმაღლეზე, მე-2 იხსნება 160 მ-ზე, ხოლო მე-3 ყუმის ვოკლუზიდან სიფონური ტბების ჯაჭვის გავლით, 125 მ-ზე. მღვიმეში შეღწევა შესაძლებელია აგრეთვე [[ღლიანას მღვიმე|ღლიანას მღვიმიდანაც]], 200 მ-იანი წყლიანი ტალანის გავლით.<ref name="აკ">ავტორთა კოლექტივი. წყალტუბოს მღვიმური სისტემა, თბ., 2009, გვ. 19–24</ref> ინსტრუმენტული აგეგმვის მონაცემებით, პრომეთეს მღვიმის ჯამური სიგრძეა 2900 მ, საშუალო სიმაღლე 7 მ, საშუალო სიგანე 10 მ, ფართობი 29000 მ², მოცულობა 203000 მ³. ძირითადი მაგისტრალის სიგრძე, რომელსაც კეთილმოწყობითი სამუშაოები შეეხო, 1060 მ-ია. [[კირქვები]]ს სიმძლავრე, რომლის ქვეშაც მიწისქვეშა დარბაზებია გამომუშავებული 8–52 მ, საშუალოდ კი 40 მ შეადგენს. მღვიმე მეანდრულია, გენერალური მიმართულება სამხრეთ-დასავლეთურია.<ref name="წმს" /> გამომუშავებულია ბარემული ასაკის სქელშრეებრივ და მასიურ [[კირქვა|კირქვებში]]. ჭარბობს ვერტიკალური და ციცაბოდ ვარდნილი დიაგენეტური ნაპრალების ორი სისტემა: ერთი მათგანი მიუყვება შრეების ვარდნის [[აზიმუტი|აზიმუტს]], მეორე ორიენტირებულია შრეების განფენის გაყოლებით, ესე იგი სუბმერიდიანული, რომელიც [[ნულოვანი მერიდიანი]]დან დასავლეთით ან აღმოსავლეთით სულ 5–10°-ის ფარგლებში იხრება. ნაკლებადაა გავრცელებული ჩრდილო-დასავლური და ჩრდილო-აღმოსავლური მიმართულების დიაგონალურ ნაპრალთა სისტემები. მის ფორმირებაში მნიშვნელოვან როლს თამაშობდნენ [[ქანი (გეოლოგია)|ქანების]] დაშრევების ზედაპირები ანუ დიასტრომები. დახრილობა შრეების ვარდნის კუთხით განისაზღვრება.<ref name="წმს">ომარ ლანჩავა, კუკური წიქარიშვილი. წყალტუბოს (პრომეთეს) მღვიმური სისტემა, თბ., 2016, გვ. 50–52</ref> შედგება რამდენიმე მორფოლოგიურად განსხვავებული მონაკვეთისაგან: მშრალი, ციკლგავლილი, მუდმივნაკადიანი და სიფონური. მშრალი მონაკვეთები ქმნიან ერთიან, [[ჰიფსომეტრია|ჰიფსომეტრიულად]] ყველაზე მაღალ სართულს. მდიდარია [[სტალაქტიტები]]თ, [[სტალაგმიტები]]თ, [[ჰელიქტიტები]]თ, კედლის მოფარდაგებებით, კასკადური ნაღვენთებით, „ორღანის მილებითა“ და სხვა. გვხვდება 2 მ სიგრძის [[სტალაქტიტები]] და 8–10 მ სიმაღლის [[სტალაგმიტები]].<ref name="აკ" /> ციკლგავლილი მონაკვეთები ძირითადად წარმოდგენილია მღვიმის ბოლო 300 მ-იან ნაწილში და შეიცავს ფართო, ვრცელ დარბაზებს, რომელთა ფსკერზე მუდმივი ნაკადი გაედინება. მიწისქვეშა მდინარე აქტიურ მონაკვეთს გასდევს მთელ სიგრძეზე და სიფონური ტბების ჯაჭვის გავლის შემდეგ ზედაპირზე მდინარე ყუმის [[ვოკლუზი|ვოკლუზური]] წყაროს სახით გამოედინება.<ref name="აკ" /> მღვიმეში სულ 22 სხვადასხვა ზომის დარბაზია.<ref name="apa">[https://apa.gov.ge/ge/media/News/prometes-mgvimis-gaxsnidan-10-weli-shesrulda.page პრომეთეს მღვიმის გახსნიდან 10 წელი შესრულდა]</ref> ვიზიტორთათვის განკუთვნილი საექსკურსიო მონაკვეთი შედგება 6 დარბაზისაგან: „არგონავტების დარბაზი“, „კოლხეთის დარბაზი“, „მედეას დარბაზი“, „სიყვარულის დარბაზი“, „პრომეთეს დარბაზი“, „საქართველოს“ ანუ „იბერიის დარბაზი“.<ref>[https://nationalparks.ge/ka/site/prometheuscave/tripsInner/55 საქართველოს ეროვნული პარკები | პრომეთეს მღვიმე]</ref> აქვს ორი გასასვლელი: ერთი ბოლოვდება [[მდინარე|მდინარით]], რომელზეც [[ნავი]]თ გასეირნებაა შესაძლებელი, მეორე გასასვლელი კი საფეხმავლოა და მღვიმის დარბაზიდან გარეთ გამოვყავართ. ტურისტული ბილიკის სიგრძეა 1420 მ, რომელიც 380 მ სიგრძის [[ტბა|ტბით]] ბოლოვდება. ტბაზე ვიზიტორებს შეუძლიათ ნავით გაისეირნონ.<ref name="gov">[http://gov.ge/files/50089_50089_954365_306-1.pdf იმერეთის მღვიმეების დაცული ტერიტორიების მენეჯმენტის გეგმა]</ref> პრომეთეს მღვიმის ტერიტორიის კირქვული მასივი, [[ნოტიო სუბტროპიკული კლიმატი]] და მასთან დაკავშირებული ჭარბი ტენიანობის მქონე [[ნიადაგი|ნიადაგები]] ხელსაყრელ პირობებს ქმნიან [[მცენარეული საფარი]]ს სწრაფი ზრდა-განვითარებისათვის. ადრე მღვიმის ზედაპირი დაფარული იყო ფართოფოთლოვანი კოლხური ტიპის ტყით, თუმცა ანთროპოგენური ზემოქმედების შედეგად ტყე გადაგვარდა და ძირითადად ბუჩქნარი მცენარეულობაა გავრცელებული. ერთეული სახით გვხვდება [[კავკასიური რცხილა]], [[ქართული მუხა]], [[აღმოსავლური წიფელი]], [[წაბლი]]; ბუჩქებიდან [[კოლხური ბზა]], [[ძმერხლი]] და სხვა.<ref name="bitstream">[http://dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/46529/1/Prometes_Mgvime.pdf იხილე უნიკალური მღვიმეები | პრომეთეს მღვიმე]</ref> პრომეთეს მღვიმის მიმდებარე ტერიტორიის [[ფაუნა]]ს ქმნიან: [[ტურა]], [[მაჩვი]], [[ტყის კვერნა]], [[კავკასიური ციყვი]], აგრეთვე რამდენიმე სახეობის [[რეპტილია]] და [[ამფიბია]]. ფრინველებიდან აღსანიშნავია [[მერცხალი]], [[სკვინჩა]], [[შაშვი]] და [[ჩხიკვი]].<ref name="bitstream" /> პრომეთეს მღვიმეში ტემპერატურა მუდმივად 14°C-ია. [[მიკროკლიმატი]]ს გამო მღვიმე დასახლებულია სიბნელესთან იოლად ადაპტირებადი ორგანიზმებით: [[ღამურები]]თ, მტკნარი წყლის [[მოლუსკები]]თ, [[ობობები]]თა და [[ხოჭოები]]თ.<ref name="gov" /> პრომეთეს მღვიმე 1983 წლის 15 ივლისს [[ვახუშტი ბაგრატიონის გეოგრაფიის ინსტიტუტი]]ს სპელეოლოგიური ექსპედიციის წევრებმა [[ჯუმბერ ჯიშკარიანი]]ს ხელმძღვანელობით აღმოაჩინეს.<ref name="apa" /> საინტერესო ტურისტული ობიექტია. 2018 წელს პრომეთეს მღვიმეს 155000 ვიზიტორი ეწვია,<ref>[https://www.tskaltubolag.ge/medias/media/other/42/report-1.pdf წყალტუბოს განვითარების პოტენციალის ანგარიში. საბაზისო კვლევა]</ref> ხოლო 2019 წელს, ხუთ თვეში 41327 ვიზიტორი.<ref>[https://reginfo.ge/people/item/15043-xut-tveshi-ybvelaze-meti-%E2%80%93%E2%80%93-41-327-vizitori-prometes-mgvimes-exvia ხუთ თვეში ყველაზე მეტი – 41 327 ვიზიტორი პრომეთეს მღვიმეს ეწვია]</ref> ყველაზე ახლომდებარე მსხვილი დასახლებული პუნქტია ქალაქი [[წყალტუბო]]. მანძილი წყალტუბოს, ყუმისთავსა და პრომეთეს მღვიმის ბუნების ძეგლს შორის 6,4 კმ-ია. პრომეთეს მღვიმე [[საქართველოს დაცული ტერიტორიები|ბუნების ძეგლია]].<ref>[https://apa.gov.ge/ge/protected-areas/Naturalmonument/prometes-mgvimis-bunebis-dzegli დაცული ტერიტორიების სააგენტო | პრომეთეს მღვიმის ბუნების ძეგლი]</ref> ==იხილეთ აგრეთვე== * [[საქართველოს ბუნების ძეგლები]] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{საქართველოს ბუნების ძეგლები}} [[კატეგორია:IUCN კატეგორია III]] [[კატეგორია:იმერეთის მხარის მღვიმეები]] [[კატეგორია:საქართველოს ბუნების ძეგლები]] lgg0usccc3b2f8i696o77qie4t66674 0 215911 4408994 4212140 2022-08-19T11:30:56Z Nanakwkw 143945 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა კომპანია | სახელი = Nestlé S.A.<br />ნესტლე | ლოგო = Nestlé.png | სურათი=NestleHQ.jpg | სურათის_ტიტრი= სათავო ოფისი. [[ვევე]], [[ვოს კანტონი]], [[შვეიცარია]] | ტიპი = ანონიმური საზოგადოება | დევიზი = | დაფუძნდა = {{დაიწყე თარიღი და ასაკი|df=yes|1866}} <br>(როგორც „ანგლო-შვეიცარული შედედებული რძის კომპანია“ (Anglo-Swiss Condensed Milk Company)) <br>{{დაიწყე თარიღი და ასაკი|df=yes|1867}} <br>(როგორც „ჰენრი ნესტლეს რძის ფხვნილის კომპანია“ (Farine Lactée Henri Nestlé)) <br><br>'''შერწყმა''' <br>{{დაიწყე თარიღი და ასაკი|df=yes|1905}}<br>(როგორც „ნესტლე და ანგლო-შვეიცარული შედედებული რძის კომპანია“) | დაიხურა = | დამაარსებელი =ნინო ჯანჯღავა | მდებარეობა = [[ვევე]], {{დროშა|შვეიცარია}} | წამყვანი = პოლ ბულკი<ref name="Management">{{cite web|url=http://www.nestle.com/aboutus/management|title=Management|publisher=Nestlé|access-date=29 მაისი, 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170601032700/http://www.nestle.com/aboutus/management|archive-date=1 ივნისი, 2017|url-status=live}}</ref><br>{{small|(თავმჯდომარე)}}<br>ულფ მარკ შნაიდერი<ref name="Management"/><br>{{small|([[CEO]])}} | პარტნიორი = | დარგი = კვების მრეწველობა | პროდუქცია = ბავშვთა კვება<br /> ყავა;<br /> ყოველდღიური პროდუქტები;<br /> სწრაფი კვების პროდუქტები; <br /> საკონდიტრო ნაწარმი;<br /> ჩამოსხმული წყალი;<br /> ნაყინი;<br /> ცხოველთა კვება;<br /> | შემოსავალი = {{Increase}} 91,43 მილიარდი [[შვეიცარული ფრანკი]] (2018)<ref name="AR2018">{{cite web| url= https://www.nestle.com/asset-library/documents/library/documents/financial_statements/2018-financial-statements-en.pdf| format=PDF |date= 13 თებერვალი 2019| title= წლიური ანგარიში 2018 | accessdate= 4 მარტი 2019| publisher=Nestlé S.A. ( ნესტლე)| archiveurl= https://web.archive.org/web/20190306044130/https://www.nestle.com/asset-library/documents/library/documents/financial_statements/2018-financial-statements-en.pdf| archivedate= 6 მარტი 2019| url-status= live}}</ref> | საწარმოო შემოსავალი = {{ზრდა}}13,75 მლრდ [[შვეიცარიული ფრანკი]] (2018)<ref name="AR2018" /> | სუფთა მოგება ={{ზრდა}} 10,46 მლრდ [[შვეიცარიული ფრანკი]] (2018 წელი)<ref name="AR2018" /> | თანამშრომელი = {{ზრდა}}352 000 (2019) | შვილობილი = | აუდიტორი = | საიტი ={{url| https://www.nestle.com |nestle.com}} }} [[ფაილი:Henry Nestle.jpg|250px|მინიატიურა|ანრი ნესტლე]] '''Nestlé S.A.''' — [[შვეიცარია|შვეიცარიული]] [[ტრანსნაციონალური კომპანია]], უმსხვილესი მსოფლიოში კვების პროდუქტების სფეროში. სათავო ოფისი მდებარეობს ქალაქ [[ვევე]]ში. შემოსავლების თვალსაზრისით, ნესტლე მსოფლიოში პირველია კვების მრეწველობის კომპანიებს შორის.<ref name="money.cnn.com">[http://money.cnn.com/2011/04/01/news/companies/nestle_brabeck_medical_foods.fortune/index.htm Nestlé's Brabeck: We have a "huge advantage" over big pharma in creating medical foods, ''CNN Money'', 1 April 2011]</ref><ref>[http://www.economist.com/node/14744982 Nestlé: The unrepentant chocolatier, The world’s biggest food company is betting on an emerging class of health and nutrition products to spur its growth, ''The Economist'', 29 October 2009. Retrieved 17 May 2012]</ref> ნესტლეს პროდუქცია მოიცავს ბავშვის საკვებს, ჩამოსხმულ წყალს, სწრაფი კვების პროდუქტებს, [[ყავა]]ს, საკონდიტრო ნაწარმს, ყოველდღიურ პროდუქტებს, ნაყინს, ცხოველთა საკვებს და ნამცხვრებს. ნესტლეს 29 ბრენდის წლიური გაყიდვები 1 მილიარდ [[შვეიცარიული ფრანკი|შვეიცარიულ ფრანკს]] (1,1 $) აღემატება.<ref name="money.cnn.com"/><ref> [http://money.cnn.com/2010/07/02/news/companies/nestle_refreshes_brand.fortune/index.htm Money.cnn.com, Nestlé: Tailoring products to local niches, 2 July 2010]</ref> მათ შორისაა [[Nespresso]], [[Nescafé]], [[KitKat]], [[Smarties]], [[Nesquik]], [[Stouffer's]], [[Vittel]], და [[Maggi]]. კომპანია ფლობს 450 საწარმოს მსოფლიოს 86 ქვეყანაში, სადაც დასაქმებულია 328 000 ადამიანი. ამავე დროს, იგი მსოფლიოს უმსხვილესი კოსმეტიკური კომპანიის — [[L'Oréal]]–ის ერთ–ერთი მთავარი მეწილეა.<ref>[http://www.bloomberg.com/news/2011-04-14/nestle-to-decide-on-l-oreal-stake-in-2014-chairman-brabeck-says.html Bloomberg, Nestle to Decide on L’Oreal in 2014, Chairman Brabeck Says, 14 April 2011]</ref> ნესტლე ჩამოყალიბდა [[1905]] წელს, ძმები ჯორჯ და ჩარლ პეიჯების მიერ 1866 დაარსებული ანგლო–შვეიცარიული რძის კომპანიისა და ამავე წელს [[ანრი ნესტლე]]ს მიერ დაარსებული Farine Lactée Henri Nestlé–ს (ანრი ნესტლეს რძის კომპანია) შერწყმის შედეგად. კომპანია მნიშვნელოვნად გაიზარდა [[პირველი მსოფლიო ომი]]ს დროს, შემდეგ კი [[მეორე მსოფლიო ომი]]ს დროს, როდესაც გაფართოვდა მანამდე შეთავაზებული ძირითადად შედედებული რძისა და ჩვილთა კვების პროდუქტებისაგან შემდგარი ასორტიმენტი. კომპანიამ განახორციელა რამდენიმე კორპორაციული შენაძენი, მათ შორის იყო Crosse & Blackwell 1950 წელს, Findus 1963 წელს, Libby's 1971 წელს, Rowntree Mackintosh 1988 წელს და Gerber 2007 წელს. შვეიცარიის ბირჟის სიაში ნესტლე პირველ ადგილზეა და შედის [[Swiss Market Index]]–ში. [[Euronext]]–ის ბირჟის სიაში ის მეორეა. [[2011]] წელს, ნესტლემ Fortune Global 500–ის შეფასებაში პირველი ადგილი დაიკავა, როგორც მსოფლიოში ყველაზე მომგებიანმა კორპორაციამ.<ref>[http://money.cnn.com/magazines/fortune/global500/2011/performers/companies/profits/ Global 500: Our annual ranking of the world's largest corporations, CNN. Retrieved 20 April 2012]</ref> 200 მილიარდი აშშ დოლარიანი საბაზრო კაპიტალიზაციით, Financial Times Global 500–ის შეფასებით ნესტლე მე–13 ადგილზეა.<ref>[http://www.ft.com/intl/cms/33558890-98d4-11e0-bd66-00144feab49a.pdf FT Global 500, Market values and prices at 31 March 2011, Nestlé]</ref> == რესურსები ინტერნეტში == *{{official website|http://www.nestle.com}} *[http://www.nytimes.com/2004/02/05/business/worldbusiness/05nestle.html?ex=1391317200&en=9bfbfa3f4307cbb5&ei=5007&partner=USERLAND Article on ownership structure of Nestlé and L'Oréal] * [http://www.famouslogos.us/nestle-logo/ Nestlé Logo: Design and History] * [http://www.cocoainitiative.org/images/stories/pdf/harkin%20engel%20protocol.pdf Text of the Cocoa Protocol] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080724105142/http://www.cocoainitiative.org/images/stories/pdf/harkin%20engel%20protocol.pdf |date=2008-07-24 }} == სქოლიო == {{სქოლიო}} [[კატეგორია:შვეიცარიის კომპანიები]] [[კატეგორია:კვების მრეწველობა]] 8cugg6nd240lt8422ugjysy3f387jyw 0 227821 4408799 4408278 2022-08-18T19:38:40Z გიო ოქრო 84301 wikitext text/x-wiki {{მუშავდება/ძირი|[[სპეციალური:Contributions/გიო ოქრო|გიო ოქრო]].|17|08|2022}} '''კბილი''' — ძვლოვანი წარმონაქმნები ადამიანისა და ყბიანი ხერხემლიანი ცხოველების პირის ღრუში (ასევე ზოგიერთი თევზის ხახაში). კბილების დანიშნულებაა საკვების ჩავლება, პირში მოქცევა, მისი მექანიკური დამუშავება — დაღეჭვა, მტაცებლების შემთხვევაში — აგრეთვე მისი დაგლეჯა. ადამიანის კბილები სხვა ორგანოებთან ერთად მონაწილეობას იღებს ბგერათა წარმოქმნაში. ევოლუციის პირობებში კბილები თევზების პლაკოიდური ქერცლისგან (კანისეული კბილებისგან) განვითარდა. ჩანასახოვანი განვითარების პერიოდში კბილები წარმოდგენილია ეპითელური ნაკეცების — „კბილის ფირფიტების“ — სახით, ცალკეული კბილების ჩანასახებით. განვითარების შემდეგ ისინი გარეთ გამოდიან ღრძილის ლორწოვანი გარსის გავლით.<ref name="დრე" /> == აგებულება == [[ფაილი:Cross sections of teeth ru.svg|300პქ|მინი|მარჯვნივ|ადამიანის ორფესვიანი საღეჭი კბილის აგებულება]] კბილის თავისუფალ ნაწილს ეწოდება გვირგვინი, ქსოვილში ჩამალულს – ფესვი, მათ შემაერთებელ უბანს – ყელი (უმდაბლეს ხერხემლიანთა კბილები უფესვოა; ძუძუმწოვრების ზოგ კბილს 2–3 ფესვი აქვს).<ref name="ქსე" /> კბილის ძირითად მასას წარმოადგენს დენტინი (მყარი ქსოვილი), რომელიც გვირგვინზე დაფარულია ემალით ანუ მინანქრით, ფესვისა და ყელის ოლქში კი (ძუძუმწოვრებში) – ძვლის ფენით (კბილის ცემენტი ანუ დუღაბი). კბილის შიგნით არის ღრუ — ფესვის არხი, რომელიც კბილის რბილობით, ანუ პულპითაა ამოვსებული. არხი იხსნება ფესვის ბოლოში, საიდანაც ღრუში შედის სისხლძარღვები და ნერვული ბოჭკოები.<ref name="დრე" /> ემალი კბილს სიმაგრეს აძლევს, ცემენტი კი – ყბებთან აკავშირებს.<ref name="ქსე" /> კბილის ყველაზე გავრცელებული ფორმაა კონუსისებრი; ის დამახასიათებელია თევზების, ამფიბიებისა და ქვეწარმავლების უმრავლესობისათვის. ამ ცხოველებს ყველა კბილი ერთნაირი აქვს (ჰომოდონტური სისტემა). ძუძუმწოვრებს ღეჭვითი ფუნქციისა და კვების თავისებურებების გამო კბილების აგებულება რთული აქვთ, იცვლება მათი რაოდენობა და ხდება დიფერენცირება მათი ფორმის მიხედვით (ჰეტეროდონტული სისტემა).<ref name="დრე" /> კბილების ფორმისა და აგებულების შესწავლაზე განსაკუთრებულ ყურადღებას ამახვილებენ ანთროპოლოგიასა და პალეონტოლოგიაში, რადგან თავის ქალის ეს ნაწილი სხვა ნამარხ ძვლოვან ნაშთებზე უკეთ ინახება.<ref name="დრე" /> == კბილის ტიპები == [[ფაილი:Teeth types colored.png|320პქ|მინი|მარცხნივ|ადამიანის ზედა და ქვედა ყბების მუდმივი კბილები: {{ლეგენდა|#0000FF|საჭრელი კბილები}} {{ლეგენდა|#FFAA00|ეშვები}} {{ლეგენდა|#DD00DD|მცირე საღეჭი/ძირითადი კბილები (პრემოლარები)}} {{ლეგენდა|#0000FF|დიდი საღეჭი/ძირითადი კბილები (მოლარები)}} ]] ძუძუმწოვრების კბილების სისტემა შეიცავს საჭრელ კბილებს (1–5 წყვილი თითოეულ ყბაზე), ეშვებს (1 წყვილი) და საღეჭ კბილებს (8 წყვილამდე), რომლებიც ორნაირია — მცირე და დიდი (ვეშაპებს მეორეული ჰომოდონტიზმი ახასიათებთ). კბილების ფორმა და ზომა დამოკიდებულია ცხოველის საკვების ხასიათზე და, შესაბამისად, ეკოლოგიურ თავისებურებებზე.<ref name="ქსე" /> საჭრელებს ბრტყელი გვირგვინი და მჭრელი კიდეები აქვს, გამოიყენება საკვების ჩასავლებად და მოსაკბეჩად; ეშვები კონუსისებრია, გამოიყენება საკვების ჩასავლებად და დასანაწევრებლად (მტაცებლებში) და წარმოადგენს თავდაცვის საშუალებას (ყოვლისმჭამელ წყვილ- და კენტჩლიქოსნებში, ზოგიერთ ფარფლფეხიანსა და ვეშაპისნაირში); უკანა კბილები — ძირითადები ანუ საღეჭები კუბისებრი ფორმის გვირგვინითაა წარმოდგენილი, საღეჭ ზედაპირზე 2–5 ბორცვაკით, მათი დანიშნულება საკვების დაქუცმაცება და დაფქვაა. საღეჭ კბილებს შორის განასხვავებენ მცირე ძირითად (პრემოლარებს, 3–4 წყვილი) და დიდ ძირითად (მოლარებს, 3–4 წყვილი) კბილებს, რომლებსაც ორი ან მეტი ფესვი აქვს. ზედა და ქვედა ყბის კბილები ერთმანეთს ეჯრის და თანკბილვას წარმოქმნის. სხვადასხვა სახეობების კბილის ფორმა და რაოდენობა მეტნაკლებად მუდმივია და მთავარ სისტემეტიკურ ნიშანს წარმოადგენს. მტაცებელთა კბილების რაოდენობა არ აღემატება 44-ს; წყვილ- და კენტჩლიქოსანთა, მღრღნელთა და სხვათა შემთხვევაში რაოდენობა ძლიერ ცვალებადია; ზოგიერთ არასრულკბილიანს 18–20 კბილი აქვს; ზოგიერთ ჩანთოსანს — 58-მდე; დელფინისებრთა ოჯახის კბილიან ვეშაპებს — 250-მდე.<ref name="დრე" /> განსაკუთრებით მრავალგვარია ძუძუმწოვრების საღეჭი კბილები, ზოგჯერ მძლავრადაა განვითარებული საჭრელი კბილებიც (მაგ., სპილოს შუანები).<ref name="ქსე" /> მტაცებლებს კარგად აქვთ განვითარებული ეშვები, მღრღნელებს — საჭრელები და საღეჭები; ეშვებს კი კარგავენ და მათ ადგილას დიასტემა წარმოიქმნება. ნახევრად მაიმუნებისა და მაიმუნების კბილების რაოდენობა არ აღემატება 32-ს (ცხვირვიწრო მაიმუნები); ამდენივე აქვს ადამიანს.<ref name="დრე" /> მრგვალპირიანებს უვითარდება განსაკუთრებული რქოვანი კბილები. თევზების კბილები განლაგებულია პირის ღრუს რბილ ქსოვილებსა და ძვლებზე, სალაყუჩე რკალებზე (ხახისმიერი კბილები). ზოგიერთ თევზს (მ.შ. ხლაკუნასებრთ და კობრისებრთ) მხოლოდ ხახისმიერი კბილები აქვს. ზრდასრულ ზუთხისებრებს კბილები საერთოდ არ აქვთ. ამფიბიების კბილები განლაგებულია პირის ღრუს ძვლებზე, ქვეწარმავლებს ისინი ხშირად ყბებზე აქვთ შეზრდილი. შხამიან გველებს ზედა ყბაზე უვითარდებათ შხამიანი კბილები, რომლებიც არხით დაკავშირებულია შხამიან ჯირკვლებთან. დღეისათვის არსებულ კუებს კბილები არ აქვთ: მათ ფუნქციას ასრულებს ყბების რქოვანი შალითების მჭრელი კიდეები. ფრინველების შემთხვევაში კბილები ჰქონდა მხოლოდ ნამარხ ფორმებს (არქეოპტერიქსი, იქთიორნისი და სხვ.).<ref name="დრე" /> უმდაბლეს ცხოველებს კბილები ყბის კიდეზე მიმაგრებული აქვთ ფუძით (აკროდონტიზმი), ქვეწარმავლების უმრავლესობას – გვერდითი ზედაპირით (პლევროდონტიზმი), ძუძუმწოვრების, ნიანგების, ზოგი ნამარხი ქვეწარმავლისა და თევზების ცალკეული ფორმების კბილები ჩამჯდარია ბუდეებში — ალვეოლებში (თეკოდონტიზმი).<ref name="ქსე" /> == განვითარება == კბილები განვითარდა კანისეული ჩონჩხის ელემენტების – პლაკოიდური ქერცლის გარდაქმნის შედეგად, მეზოდერმული ღვრილისა (წარმოქმნის დენტინს, ცემენტს, პულპას) და მასზე ჩამოცმული ექტოდერმული ჩაჩისაგან (წარმოქმნის ემალს). მოცვეთილი კბილი იცვლება ახლით (მოცვლა). ხერხემლიანების უმრავლესობა (ძუძუმწოერებს გარდა) კბილებს რამდენჯერმე იცვის (პოლიფიოდონტიზმი); ძუძუმწოვრების უმრავლესობა — ერთხელ (დიფიოდონტიზმი, პირველად სარძევე კბილი ამოდის, მეორედ – მუდმივი), ზოგი კი (ზოგი არასრულკბილიანი, ვეშაპი) საერთოდ არ იცვლის (მონოფიოდონტიზმი).<ref name="ქსე" /> ზოგჯერ ზოგიერთი კბილი არ ვითარდება; კბილთა სისტემის ნაწილობრივი რედუქცია კბილებს შორის შუალედის (დიასტემა) გაჩენას იწვევს. ზოგიერთი ძუძუმწოვრის კბილები მუდმივად იზრდება (მღრღნელების ზედა საჭრისები, შუანი).<ref name="დრე" /> {{Imageframe |innerstyle=text-align:left |width=180 |content=<math>I\frac22 C\frac11 P\frac22 M\frac33 = 32</math> ---- <math>\frac{2.1.2.3}{2.1.2.3}</math> |caption=ადამიანის კბილების ფურმულის ორგვარი ჩანაწერი }} კბილების რაოდენობა ცვალებადია. ძუძუმწოვრებს შედარებით ნაკლები აქვთ. კბილების საერთო რიცხვს და თითოეული სახის კბილის რაოდენობას სისტემატიკური მნიშვნელობა აქვს. ძუძუმწოვრების კბილების რაოდენობა და შემადგენლობა კბილების ფორმულით გამოიხატება;<ref name="ქსე" /> მასში ჩვეულებრივ მითითებულია კბილთა რაოდენობა ზედა (მრიცხველი) და ქვედა (მნიშვნელი) ყბის თითოეულ ნახევარში.<ref name="დრე" /> ცხოველთა თითქმის ყველა ჯგუფში აღინიშნება უკბილო ფორმები (ზოგჯერ მთელი ჯგუფია უკბილო).<ref name="ქსე" /> == ადამიანის კბილები == ადამიანის კბილები საღეჭ-სამეტყველო აპარატის ურთიერთდაკავშირებულ ორგანოთა კომპლექსია, რომელიც მონაწილეობს ღეჭვის, ბგერათა წარმოქმნის და მეტყველების აქტებში. კბილები გარემოცულია სხვადასხვა ანატ. წარმონაქმნით და მათთან ერთად ქმნის მეტამერულად განლაგებული კბილების ორგანოებს. ყოველი კბილი ყბის სათანადო მონაკვეთთან ერთად წარმოადგენს ყბა-კბილის სეგმენტს, რომელიც მოიცავს კბილებს, ლორწოვანი გარსით დაფარულ ყბის ფოსოს (ალვეოლა), კბილების საფიქსაციო აპარატს, სისხლის ძარღვებსა და ნერვებს, ადამიანს 2 წლის ასაკში მთლიანად აქვს განვითარებული ყველა სარძევე კბილი, ხოლო 5–6 წლიდან ეწყება მათი მოცვლა და მუდმივი კბილებით შევსება. ყბიდან ამოწეული კბილების გვირგვინების ერთობლიობა წარმოქმნის ზედა და ქვედა კბილების რკალებს. პირის მოკუმვისას კბილების ურთიერთობას თანკბილვა ეწოდება. ზედა და ქვედა ყბის მოპირისპირე კბილებს ანტაგონისტებს ეძახიან. ყოველ კბილს აქვს თავისი მთავარი და დამატებითი ანტაგონისტი. სტომატოლოგიაში კბილების რიგის აღსანიშნავად მიღებულია კბილების ფორმულა, რომელშიც ცალკეული კბილები აღინიშნება ციფრით, კბილების ლათინური სახელწოდების პირველი ასოთი ან ორივეთი ერთდროულად. თუ რიგში ან ყბაზე ყველა კბილი შენარჩუნებულია, ასეთ რიგს ან ყბას სავსე ეწოდება.<ref name="ქსე" /> [[ფაილი:Deviated midline 2.JPG|250პქ|მინი|მარცხნივ|ადამიანის კბილები]] საჭრელი კბილები, ეშვები და ქვედა პრემოლარები ერთფესვიანია, ზედა პრემოლარები და ქვედა მოლარები – ორფესვიანი, ხოლო ზედა მოლარებს 3–3 ფესვი აქვს. კბილებს კბილბუდეში ამაგრებს ბოჭკოთა რთული სისტემა. ეს ბოჭკოები გაჭიმულია კბილებსა და კბილბუდეს, კბილებსა და ღრძილს და კბილსა და კბილს შორის. ადამიანს ყოველ ყბაზე ჯერ 10 მოსაცვლელი (სარძევე) კბილი ამოსდის (4 საჭრელი, 2 ეშვი და 4 ძირითადი), შემდეგ კი 16 მუდმივი კბილი (4 საჭრელი, 2 ეშვი, 4 პრემოლარი და 6 მოლარი).<ref name="ქსე" /> ვიდრე ბავშვი ძუძუს წოვს და პ. არ სჭირდება, პ-ის მაგივრობას ასრულებს ღრძილის თავისუფალ კიდეზე დართული ლორწოვანი გარსის მორგვი, რომელიც უადვილებს ბავშვს ძუძუს დვრილის პირში დაჭერას და წოვას. შემდეგ იწყება მოსაცვლელი კბილების ამოჭრა (საჭრელი კბილების 6–9 თვეზე, პირველი ძირითადი კბილებისა — 12–14 თვეზე, ეშვებისა — 15–20 თვეზე, მეორე ძირითადი კბილებისა — 20–30 თვეზე). სარძევე კბილებს ბავშვი იმავე რიგით იცვლის, როგორც ამოსდის. სარძევე კბილების ადგილას ამოსულ მუდმივ კბილებს შემცვლელი ეწოდება (ყოველ ყბაზე 10), დანარჩენ 6 კბილს კი — დამატებითი. მუდმივი კბილების ამოსვლა იწყება 5–6 წლიდან (საჭრელი კბილები) და მთავრდება 14 წლისათვის. მე-3 მოლარები ანუ „სიბრძნის“ კბილები 17–25 წლის ასაკში ამოდის.<ref name="ქსე" /> == დაავადებები == [[ფაილი:Dental Caries Cavity 2 (cropped).JPG|200პქ|მინი|მარჯვნივ|კარიესი]] კბილის დაავადებები შესაძლოა წარმოშვას მასზე არახელსაყრელი ფაქტორების ზემოქმედებამ (მ.შ. მჟავის ან ტუტის ზემოქმედებამ, მექანიკურმა ტრავმამ), შიდა ორგანოებისა და ორგანიზმის სისტემების დაავადებებმა ან შეიძლება იყოს თანდაყოლილი. დაავადებული კბილი შესაძლოა გახდეს ინფექციის კერა და მოიტანოს კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის, გულ-სისხლძარღვთა სისტემის, თირკმლებისა და სახსრების მოქმედების მძიმე დარღვევები. ადამიანის კბილის ყველაზე მეტად გავრცელებული დაზიანებებია: კბილის ქვა, კარიესი, პერიოდონტიტი, პულპიტი და სხვ. კბილების დაავადებებს, მკურნალობასა და პროფილაქტიკას შეისწავლის სტომატოლოგია.<ref name="დრე" /> [[კატეგორია:კბილები]] rb9jem6p5g8dju2wzcy3fxz1omwq8w4 4408817 4408799 2022-08-18T19:55:45Z გიო ოქრო 84301 wikitext text/x-wiki {{მუშავდება/ძირი|[[სპეციალური:Contributions/გიო ოქრო|გიო ოქრო]].|17|08|2022}} '''კბილი''' — ძვლოვანი წარმონაქმნები [[ადამიანი|ადამიანისა]] და [[ყბიანები|ყბიანი]] [[ხერხემლიანი ცხოველები|ხერხემლიანი ცხოველების]] [[პირის ღრუ|პირის ღრუში]] (ასევე ზოგიერთი [[თევზი|თევზის]] [[ხახა|ხახაში]]). კბილების დანიშნულებაა საკვების ჩავლება, პირში მოქცევა, მისი მექანიკური დამუშავება — დაღეჭვა, [[მტაცებლები|მტაცებლების]] შემთხვევაში — აგრეთვე მისი დაგლეჯა. ადამიანის კბილები სხვა ორგანოებთან ერთად მონაწილეობას იღებს ბგერათა წარმოქმნაში. ევოლუციის პირობებში კბილები თევზების პლაკოიდური ქერცლისგან (კანისეული კბილებისგან) განვითარდა. ჩანასახოვანი განვითარების პერიოდში კბილები წარმოდგენილია ეპითელური ნაკეცების — „კბილის ფირფიტების“ — სახით, ცალკეული კბილების ჩანასახებით. განვითარების შემდეგ ისინი გარეთ გამოდიან ღრძილის ლორწოვანი გარსის გავლით.<ref name="დრე" /> == აგებულება == [[ფაილი:Cross sections of teeth ru.svg|300პქ|მინი|მარჯვნივ|ადამიანის ორფესვიანი საღეჭი კბილის აგებულება]] კბილის თავისუფალ ნაწილს ეწოდება გვირგვინი, ქსოვილში ჩამალულს — ფესვი, მათ შემაერთებელ უბანს — ყელი (უმდაბლეს ხერხემლიანთა კბილები უფესვოა; [[ძუძუმწოვრები|ძუძუმწოვრების]] ზოგ კბილს 2 — 3 ფესვი აქვს).<ref name="ქსე" /> კბილის ძირითად მასას წარმოადგენს დენტინი (მყარი ქსოვილი), რომელიც გვირგვინზე დაფარულია ემალით ანუ მინანქრით, ფესვისა და ყელის ოლქში კი (ძუძუმწოვრებში) — ძვლის ფენით (კბილის ცემენტი ანუ დუღაბი). კბილის შიგნით არის ღრუ — ფესვის არხი, რომელიც კბილის რბილობით, ანუ პულპითაა ამოვსებული. არხი იხსნება ფესვის ბოლოში, საიდანაც ღრუში შედის [[სისხლძარღვი|სისხლძარღვები]] და [[ნერვული ბოჭკოები]].<ref name="დრე" /> ემალი კბილს სიმაგრეს აძლევს, ცემენტი კი — [[ყბა|ყბებთან]] აკავშირებს.<ref name="ქსე" /> კბილის ყველაზე გავრცელებული ფორმაა კონუსისებრი; ის დამახასიათებელია თევზების, [[ამფიბიები|ამფიბიებისა]] და [[ქვეწარმავლები|ქვეწარმავლების]] უმრავლესობისათვის. ამ ცხოველებს ყველა კბილი ერთნაირი აქვთ (ჰომოდონტური სისტემა). ძუძუმწოვრებს ღეჭვითი ფუნქციისა და კვების თავისებურებების გამო კბილების აგებულება რთული აქვთ, იცვლება მათი რაოდენობა და ხდება დიფერენცირება მათი ფორმის მიხედვით (ჰეტეროდონტული სისტემა).<ref name="დრე" /> კბილების ფორმისა და აგებულების შესწავლაზე განსაკუთრებულ ყურადღებას ამახვილებენ [[ანთროპოლოგია|ანთროპოლოგიასა]] და [[პალეონტოლოგია|პალეონტოლოგიაში]], რადგან თავის ქალის ეს ნაწილი სხვა ნამარხ ძვლოვან ნაშთებზე უკეთ ინახება.<ref name="დრე" /> == კბილის ტიპები == [[ფაილი:Teeth types colored.png|320პქ|მინი|მარცხნივ|ადამიანის ზედა და ქვედა ყბების მუდმივი კბილები: {{ლეგენდა|#0000FF|საჭრელი კბილები}} {{ლეგენდა|#FFAA00|ეშვები}} {{ლეგენდა|#DD00DD|მცირე საღეჭი/ძირითადი კბილები (პრემოლარები)}} {{ლეგენდა|#0000FF|დიდი საღეჭი/ძირითადი კბილები (მოლარები)}} ]] ძუძუმწოვრების კბილების სისტემა შეიცავს საჭრელ კბილებს (1 — 5 წყვილი თითოეულ ყბაზე), ეშვებს (1 წყვილი) და საღეჭ კბილებს (8 წყვილამდე), რომლებიც ორნაირია — მცირე და დიდი ([[ვეშაპისნაირნი|ვეშაპებს]] მეორეული ჰომოდონტიზმი ახასიათებთ). კბილების ფორმა და ზომა დამოკიდებულია ცხოველის საკვების ხასიათზე და, შესაბამისად, ეკოლოგიურ თავისებურებებზე.<ref name="ქსე" /> საჭრელებს ბრტყელი გვირგვინი და მჭრელი კიდეები აქვს, გამოიყენება საკვების ჩასავლებად და მოსაკბეჩად; ეშვები კონუსისებრია, გამოიყენება საკვების ჩასავლებად და დასანაწევრებლად (მტაცებლებში) და წარმოადგენს თავდაცვის საშუალებას ([[ყოვლისმჭამელი ცხოველები|ყოვლისმჭამელ]] [[წყვილჩლიქოსნები|წყვილ-]] და [[კენტჩლიქოსნები|კენტჩლიქოსნებში]], ზოგიერთ [[ფარფლფეხიანები|ფარფლფეხიანსა]] და ვეშაპისნაირში); უკანა კბილები — ძირითადები ანუ საღეჭები კუბისებრი ფორმის გვირგვინითაა წარმოდგენილი, საღეჭ ზედაპირზე 2 — 5 ბორცვაკით, მათი დანიშნულება საკვების დაქუცმაცება და დაფქვაა. საღეჭ კბილებს შორის განასხვავებენ მცირე ძირითად (პრემოლარებს, 3 — 4 წყვილი) და დიდ ძირითად (მოლარებს, 3 — 4 წყვილი) კბილებს, რომლებსაც ორი ან მეტი ფესვი აქვს. ზედა და ქვედა ყბის კბილები ერთმანეთს ეჯრის და თანკბილვას წარმოქმნის. სხვადასხვა სახეობების კბილის ფორმა და რაოდენობა მეტნაკლებად მუდმივია და მთავარ სისტემეტიკურ ნიშანს წარმოადგენს. მტაცებელთა კბილების რაოდენობა არ აღემატება 44-ს; წყვილ- და კენტჩლიქოსანთა, [[მღრღნელები|მღრღნელთა]] და სხვათა შემთხვევაში რაოდენობა ძლიერ ცვალებადია; ზოგიერთ არასრულკბილიანს 18 — 20 კბილი აქვს; ზოგიერთ ჩანთოსანს — 58-მდე; [[დელფინისებრნი|დელფინისებრთა]] ოჯახის კბილიან ვეშაპებს — 250-მდე.<ref name="დრე" /> განსაკუთრებით მრავალგვარია ძუძუმწოვრების საღეჭი კბილები, ზოგჯერ მძლავრადაა განვითარებული საჭრელი კბილებიც (მაგ., სპილოს [[შუანი|შუანები]]).<ref name="ქსე" /> მტაცებლებს კარგად აქვთ განვითარებული ეშვები, მღრღნელებს — საჭრელები და საღეჭები; ეშვებს კი კარგავენ და მათ ადგილას დიასტემა წარმოიქმნება. [[ნახევრად მაიმუნები|ნახევრად მაიმუნებისა]] და [[მაიმუნები|მაიმუნების]] კბილების რაოდენობა არ აღემატება 32-ს ([[ცხვირვიწრო მაიმუნები]]); ამდენივე აქვს ადამიანს.<ref name="დრე" /> [[მრგვალპირიანები|მრგვალპირიანებს]] უვითარდება განსაკუთრებული რქოვანი კბილები. თევზების კბილები განლაგებულია პირის ღრუს რბილ ქსოვილებსა და ძვლებზე, სალაყუჩე რკალებზე (ხახისმიერი კბილები). ზოგიერთ თევზს (მ.შ. [[ხლაკუნასებრნი|ხლაკუნასებრებს]] და [[კობრისებრნი|კობრისებრებს]]) მხოლოდ ხახისმიერი კბილები აქვს. ზრდასრულ [[ზუთხისებრნი|ზუთხისებრებს]] კბილები საერთოდ არ აქვთ. ამფიბიების კბილები განლაგებულია პირის ღრუს ძვლებზე, ქვეწარმავლებს ისინი ხშირად ყბებზე აქვთ შეზრდილი. შხამიან გველებს ზედა ყბაზე უვითარდებათ შხამიანი კბილები, რომლებიც არხით დაკავშირებულია შხამიან ჯირკვლებთან. დღეისათვის არსებულ [[კუები|კუებს]] კბილები არ აქვთ: მათ ფუნქციას ასრულებს ყბების რქოვანი შალითების მჭრელი კიდეები. [[ფრინველები|ფრინველების]] შემთხვევაში კბილები ჰქონდა მხოლოდ ნამარხ ფორმებს ([[არქეოპტერიქსი]], [[იქთიორნისები|იქთიორნისი]] და სხვ.; იხ. [[კბილებიანი ფრინველები]]).<ref name="დრე" /> უმდაბლეს ცხოველებს კბილები ყბის კიდეზე მიმაგრებული აქვთ ფუძით (აკროდონტიზმი), ქვეწარმავლების უმრავლესობას — გვერდითი ზედაპირით (პლევროდონტიზმი), ძუძუმწოვრების, [[ნიანგები|ნიანგების]], ზოგი ნამარხი ქვეწარმავლისა და თევზების ცალკეული ფორმების კბილები ჩამჯდარია ბუდეებში — ალვეოლებში (თეკოდონტიზმი).<ref name="ქსე" /> == განვითარება == კბილები განვითარდა კანისეული ჩონჩხის ელემენტების — პლაკოიდური ქერცლის გარდაქმნის შედეგად, მეზოდერმული ღვრილისა (წარმოქმნის დენტინს, ცემენტს, პულპას) და მასზე ჩამოცმული ექტოდერმული ჩაჩისაგან (წარმოქმნის ემალს). მოცვეთილი კბილი იცვლება ახლით (მოცვლა). ხერხემლიანების უმრავლესობა (ძუძუმწოერებს გარდა) კბილებს რამდენჯერმე იცვის (პოლიფიოდონტიზმი); ძუძუმწოვრების უმრავლესობა — ერთხელ (დიფიოდონტიზმი, პირველად სარძევე კბილი ამოდის, მეორედ — მუდმივი), ზოგი კი (ზოგი [[არასრულკბილიანები|არასრულკბილიანი]], ვეშაპი) საერთოდ არ იცვლის (მონოფიოდონტიზმი).<ref name="ქსე" /> ზოგჯერ ზოგიერთი კბილი არ ვითარდება; კბილთა სისტემის ნაწილობრივი რედუქცია კბილებს შორის შუალედის ([[დიასტემა]]) გაჩენას იწვევს. ზოგიერთი ძუძუმწოვრის კბილები მუდმივად იზრდება (მღრღნელების ზედა საჭრისები, [[შუანი]]).<ref name="დრე" /> {{Imageframe |innerstyle=text-align:left |width=180 |content=<math>I\frac22 C\frac11 P\frac22 M\frac33 = 32</math> ---- <math>\frac{2.1.2.3}{2.1.2.3}</math> |caption=ადამიანის კბილების ფურმულის ორგვარი ჩანაწერი }} კბილების რაოდენობა ცვალებადია. ძუძუმწოვრებს შედარებით ნაკლები აქვთ. კბილების საერთო რიცხვს და თითოეული სახის კბილის რაოდენობას სისტემატიკური მნიშვნელობა აქვს. ძუძუმწოვრების კბილების რაოდენობა და შემადგენლობა [[კბილების ფორმულა|კბილების ფორმულით]] გამოიხატება;<ref name="ქსე" /> მასში ჩვეულებრივ მითითებულია კბილთა რაოდენობა ზედა (მრიცხველი) და ქვედა (მნიშვნელი) ყბის თითოეულ ნახევარში.<ref name="დრე" /> ცხოველთა თითქმის ყველა ჯგუფში აღინიშნება უკბილო ფორმები (ზოგჯერ მთელი ჯგუფია უკბილო).<ref name="ქსე" /> == ადამიანის კბილები == ადამიანის კბილები საღეჭ-სამეტყველო აპარატის ურთიერთდაკავშირებულ ორგანოთა კომპლექსია, რომელიც მონაწილეობს ღეჭვის, ბგერათა წარმოქმნის და მეტყველების აქტებში. კბილები გარემოცულია სხვადასხვა ანატომიური წარმონაქმნით და მათთან ერთად ქმნის მეტამერულად განლაგებული კბილების ორგანოებს. ყოველი კბილი ყბის სათანადო მონაკვეთთან ერთად წარმოადგენს ყბა-კბილის სეგმენტს, რომელიც მოიცავს კბილებს, ლორწოვანი გარსით დაფარულ ყბის ფოსოს ([[ალვეოლა]]), კბილების საფიქსაციო აპარატს, სისხლის ძარღვებსა და ნერვებს, ადამიანს 2 წლის ასაკში მთლიანად აქვს განვითარებული ყველა სარძევე კბილი, ხოლო 5–6 წლიდან ეწყება მათი მოცვლა და მუდმივი კბილებით შევსება. ყბიდან ამოწეული კბილების გვირგვინების ერთობლიობა წარმოქმნის ზედა და ქვედა კბილების რკალებს. პირის მოკუმვისას კბილების ურთიერთობას თანკბილვა ეწოდება. ზედა და ქვედა ყბის მოპირისპირე კბილებს ანტაგონისტებს ეძახიან. ყოველ კბილს აქვს თავისი მთავარი და დამატებითი ანტაგონისტი. [[სტომატოლოგია|სტომატოლოგიაში]] კბილების რიგის აღსანიშნავად მიღებულია კბილების ფორმულა, რომელშიც ცალკეული კბილები აღინიშნება ციფრით, კბილების ლათინური სახელწოდების პირველი ასოთი ან ორივეთი ერთდროულად. თუ რიგში ან ყბაზე ყველა კბილი შენარჩუნებულია, ასეთ რიგს ან ყბას სავსე ეწოდება.<ref name="ქსე" /> [[ფაილი:Deviated midline 2.JPG|250პქ|მინი|მარცხნივ|ადამიანის კბილები]] საჭრელი კბილები, ეშვები და ქვედა პრემოლარები ერთფესვიანია, ზედა პრემოლარები და ქვედა მოლარები — ორფესვიანი, ხოლო ზედა მოლარებს 3 — 3 ფესვი აქვს. კბილებს კბილბუდეში ამაგრებს ბოჭკოთა რთული სისტემა. ეს ბოჭკოები გაჭიმულია კბილებსა და კბილბუდეს, კბილებსა და [[ღრძილი|ღრძილს]] და კბილსა და კბილს შორის. ადამიანს ყოველ ყბაზე ჯერ 10 მოსაცვლელი (სარძევე) კბილი ამოსდის (4 საჭრელი, 2 ეშვი და 4 ძირითადი), შემდეგ კი 16 მუდმივი კბილი (4 საჭრელი, 2 ეშვი, 4 პრემოლარი და 6 მოლარი).<ref name="ქსე" /> ვიდრე ბავშვი [[ძუძუთი კვება|ძუძუს წოვს]] და კბილები არ სჭირდება, კბილების მაგივრობას ასრულებს ღრძილის თავისუფალ კიდეზე დართული ლორწოვანი გარსის მორგვი, რომელიც უადვილებს ბავშვს [[ძუძუ|ძუძუს]] [[დვრილი|დვრილის]] პირში დაჭერას და წოვას. შემდეგ იწყება მოსაცვლელი კბილების ამოჭრა (საჭრელი კბილების 6–9 თვეზე, პირველი ძირითადი კბილებისა — 12–14 თვეზე, ეშვებისა — 15–20 თვეზე, მეორე ძირითადი კბილებისა — 20–30 თვეზე). სარძევე კბილებს ბავშვი იმავე რიგით იცვლის, როგორც ამოსდის. სარძევე კბილების ადგილას ამოსულ მუდმივ კბილებს შემცვლელი ეწოდება (ყოველ ყბაზე 10), დანარჩენ 6 კბილს კი — დამატებითი. მუდმივი კბილების ამოსვლა იწყება 5–6 წლიდან (საჭრელი კბილები) და მთავრდება 14 წლისათვის. მე-3 მოლარები ანუ „სიბრძნის“ კბილები 17–25 წლის ასაკში ამოდის.<ref name="ქსე" /> == დაავადებები == [[ფაილი:Dental Caries Cavity 2 (cropped).JPG|200პქ|მინი|მარჯვნივ|კარიესი]] კბილის დაავადებები შესაძლოა წარმოშვას მასზე არახელსაყრელი ფაქტორების ზემოქმედებამ (მ.შ. [[მჟავა|მჟავის]] ან [[ტუტე|ტუტის]] ზემოქმედებამ, მექანიკურმა ტრავმამ), შიდა ორგანოებისა და ორგანიზმის სისტემების დაავადებებმა ან შეიძლება იყოს თანდაყოლილი. დაავადებული კბილი შესაძლოა გახდეს [[ინფექცია|ინფექციის]] კერა და მოიტანოს კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის, გულ-სისხლძარღვთა სისტემის, [[თირკმელი|თირკმლებისა]] და [[სახსარი|სახსრების]] მოქმედების მძიმე დარღვევები. ადამიანის კბილის ყველაზე მეტად გავრცელებული დაზიანებებია: [[კბილის ქვა]], [[კარიესი]], [[პერიოდონტიტი]], [[პულპიტი]] და სხვ. კბილების დაავადებებს, მკურნალობასა და პროფილაქტიკას შეისწავლის [[სტომატოლოგია]].<ref name="დრე" /> [[კატეგორია:კბილები]] jpwijpwh0srh019iv2pn0c1bgobg8x1 4408818 4408817 2022-08-18T19:56:08Z გიო ოქრო 84301 შეიცვალა გასაღები [[კატეგორია:კბილები]]-სთვის "*" გაჯეტ [[ვპ:HC|HotCat]]-ით wikitext text/x-wiki {{მუშავდება/ძირი|[[სპეციალური:Contributions/გიო ოქრო|გიო ოქრო]].|17|08|2022}} '''კბილი''' — ძვლოვანი წარმონაქმნები [[ადამიანი|ადამიანისა]] და [[ყბიანები|ყბიანი]] [[ხერხემლიანი ცხოველები|ხერხემლიანი ცხოველების]] [[პირის ღრუ|პირის ღრუში]] (ასევე ზოგიერთი [[თევზი|თევზის]] [[ხახა|ხახაში]]). კბილების დანიშნულებაა საკვების ჩავლება, პირში მოქცევა, მისი მექანიკური დამუშავება — დაღეჭვა, [[მტაცებლები|მტაცებლების]] შემთხვევაში — აგრეთვე მისი დაგლეჯა. ადამიანის კბილები სხვა ორგანოებთან ერთად მონაწილეობას იღებს ბგერათა წარმოქმნაში. ევოლუციის პირობებში კბილები თევზების პლაკოიდური ქერცლისგან (კანისეული კბილებისგან) განვითარდა. ჩანასახოვანი განვითარების პერიოდში კბილები წარმოდგენილია ეპითელური ნაკეცების — „კბილის ფირფიტების“ — სახით, ცალკეული კბილების ჩანასახებით. განვითარების შემდეგ ისინი გარეთ გამოდიან ღრძილის ლორწოვანი გარსის გავლით.<ref name="დრე" /> == აგებულება == [[ფაილი:Cross sections of teeth ru.svg|300პქ|მინი|მარჯვნივ|ადამიანის ორფესვიანი საღეჭი კბილის აგებულება]] კბილის თავისუფალ ნაწილს ეწოდება გვირგვინი, ქსოვილში ჩამალულს — ფესვი, მათ შემაერთებელ უბანს — ყელი (უმდაბლეს ხერხემლიანთა კბილები უფესვოა; [[ძუძუმწოვრები|ძუძუმწოვრების]] ზოგ კბილს 2 — 3 ფესვი აქვს).<ref name="ქსე" /> კბილის ძირითად მასას წარმოადგენს დენტინი (მყარი ქსოვილი), რომელიც გვირგვინზე დაფარულია ემალით ანუ მინანქრით, ფესვისა და ყელის ოლქში კი (ძუძუმწოვრებში) — ძვლის ფენით (კბილის ცემენტი ანუ დუღაბი). კბილის შიგნით არის ღრუ — ფესვის არხი, რომელიც კბილის რბილობით, ანუ პულპითაა ამოვსებული. არხი იხსნება ფესვის ბოლოში, საიდანაც ღრუში შედის [[სისხლძარღვი|სისხლძარღვები]] და [[ნერვული ბოჭკოები]].<ref name="დრე" /> ემალი კბილს სიმაგრეს აძლევს, ცემენტი კი — [[ყბა|ყბებთან]] აკავშირებს.<ref name="ქსე" /> კბილის ყველაზე გავრცელებული ფორმაა კონუსისებრი; ის დამახასიათებელია თევზების, [[ამფიბიები|ამფიბიებისა]] და [[ქვეწარმავლები|ქვეწარმავლების]] უმრავლესობისათვის. ამ ცხოველებს ყველა კბილი ერთნაირი აქვთ (ჰომოდონტური სისტემა). ძუძუმწოვრებს ღეჭვითი ფუნქციისა და კვების თავისებურებების გამო კბილების აგებულება რთული აქვთ, იცვლება მათი რაოდენობა და ხდება დიფერენცირება მათი ფორმის მიხედვით (ჰეტეროდონტული სისტემა).<ref name="დრე" /> კბილების ფორმისა და აგებულების შესწავლაზე განსაკუთრებულ ყურადღებას ამახვილებენ [[ანთროპოლოგია|ანთროპოლოგიასა]] და [[პალეონტოლოგია|პალეონტოლოგიაში]], რადგან თავის ქალის ეს ნაწილი სხვა ნამარხ ძვლოვან ნაშთებზე უკეთ ინახება.<ref name="დრე" /> == კბილის ტიპები == [[ფაილი:Teeth types colored.png|320პქ|მინი|მარცხნივ|ადამიანის ზედა და ქვედა ყბების მუდმივი კბილები: {{ლეგენდა|#0000FF|საჭრელი კბილები}} {{ლეგენდა|#FFAA00|ეშვები}} {{ლეგენდა|#DD00DD|მცირე საღეჭი/ძირითადი კბილები (პრემოლარები)}} {{ლეგენდა|#0000FF|დიდი საღეჭი/ძირითადი კბილები (მოლარები)}} ]] ძუძუმწოვრების კბილების სისტემა შეიცავს საჭრელ კბილებს (1 — 5 წყვილი თითოეულ ყბაზე), ეშვებს (1 წყვილი) და საღეჭ კბილებს (8 წყვილამდე), რომლებიც ორნაირია — მცირე და დიდი ([[ვეშაპისნაირნი|ვეშაპებს]] მეორეული ჰომოდონტიზმი ახასიათებთ). კბილების ფორმა და ზომა დამოკიდებულია ცხოველის საკვების ხასიათზე და, შესაბამისად, ეკოლოგიურ თავისებურებებზე.<ref name="ქსე" /> საჭრელებს ბრტყელი გვირგვინი და მჭრელი კიდეები აქვს, გამოიყენება საკვების ჩასავლებად და მოსაკბეჩად; ეშვები კონუსისებრია, გამოიყენება საკვების ჩასავლებად და დასანაწევრებლად (მტაცებლებში) და წარმოადგენს თავდაცვის საშუალებას ([[ყოვლისმჭამელი ცხოველები|ყოვლისმჭამელ]] [[წყვილჩლიქოსნები|წყვილ-]] და [[კენტჩლიქოსნები|კენტჩლიქოსნებში]], ზოგიერთ [[ფარფლფეხიანები|ფარფლფეხიანსა]] და ვეშაპისნაირში); უკანა კბილები — ძირითადები ანუ საღეჭები კუბისებრი ფორმის გვირგვინითაა წარმოდგენილი, საღეჭ ზედაპირზე 2 — 5 ბორცვაკით, მათი დანიშნულება საკვების დაქუცმაცება და დაფქვაა. საღეჭ კბილებს შორის განასხვავებენ მცირე ძირითად (პრემოლარებს, 3 — 4 წყვილი) და დიდ ძირითად (მოლარებს, 3 — 4 წყვილი) კბილებს, რომლებსაც ორი ან მეტი ფესვი აქვს. ზედა და ქვედა ყბის კბილები ერთმანეთს ეჯრის და თანკბილვას წარმოქმნის. სხვადასხვა სახეობების კბილის ფორმა და რაოდენობა მეტნაკლებად მუდმივია და მთავარ სისტემეტიკურ ნიშანს წარმოადგენს. მტაცებელთა კბილების რაოდენობა არ აღემატება 44-ს; წყვილ- და კენტჩლიქოსანთა, [[მღრღნელები|მღრღნელთა]] და სხვათა შემთხვევაში რაოდენობა ძლიერ ცვალებადია; ზოგიერთ არასრულკბილიანს 18 — 20 კბილი აქვს; ზოგიერთ ჩანთოსანს — 58-მდე; [[დელფინისებრნი|დელფინისებრთა]] ოჯახის კბილიან ვეშაპებს — 250-მდე.<ref name="დრე" /> განსაკუთრებით მრავალგვარია ძუძუმწოვრების საღეჭი კბილები, ზოგჯერ მძლავრადაა განვითარებული საჭრელი კბილებიც (მაგ., სპილოს [[შუანი|შუანები]]).<ref name="ქსე" /> მტაცებლებს კარგად აქვთ განვითარებული ეშვები, მღრღნელებს — საჭრელები და საღეჭები; ეშვებს კი კარგავენ და მათ ადგილას დიასტემა წარმოიქმნება. [[ნახევრად მაიმუნები|ნახევრად მაიმუნებისა]] და [[მაიმუნები|მაიმუნების]] კბილების რაოდენობა არ აღემატება 32-ს ([[ცხვირვიწრო მაიმუნები]]); ამდენივე აქვს ადამიანს.<ref name="დრე" /> [[მრგვალპირიანები|მრგვალპირიანებს]] უვითარდება განსაკუთრებული რქოვანი კბილები. თევზების კბილები განლაგებულია პირის ღრუს რბილ ქსოვილებსა და ძვლებზე, სალაყუჩე რკალებზე (ხახისმიერი კბილები). ზოგიერთ თევზს (მ.შ. [[ხლაკუნასებრნი|ხლაკუნასებრებს]] და [[კობრისებრნი|კობრისებრებს]]) მხოლოდ ხახისმიერი კბილები აქვს. ზრდასრულ [[ზუთხისებრნი|ზუთხისებრებს]] კბილები საერთოდ არ აქვთ. ამფიბიების კბილები განლაგებულია პირის ღრუს ძვლებზე, ქვეწარმავლებს ისინი ხშირად ყბებზე აქვთ შეზრდილი. შხამიან გველებს ზედა ყბაზე უვითარდებათ შხამიანი კბილები, რომლებიც არხით დაკავშირებულია შხამიან ჯირკვლებთან. დღეისათვის არსებულ [[კუები|კუებს]] კბილები არ აქვთ: მათ ფუნქციას ასრულებს ყბების რქოვანი შალითების მჭრელი კიდეები. [[ფრინველები|ფრინველების]] შემთხვევაში კბილები ჰქონდა მხოლოდ ნამარხ ფორმებს ([[არქეოპტერიქსი]], [[იქთიორნისები|იქთიორნისი]] და სხვ.; იხ. [[კბილებიანი ფრინველები]]).<ref name="დრე" /> უმდაბლეს ცხოველებს კბილები ყბის კიდეზე მიმაგრებული აქვთ ფუძით (აკროდონტიზმი), ქვეწარმავლების უმრავლესობას — გვერდითი ზედაპირით (პლევროდონტიზმი), ძუძუმწოვრების, [[ნიანგები|ნიანგების]], ზოგი ნამარხი ქვეწარმავლისა და თევზების ცალკეული ფორმების კბილები ჩამჯდარია ბუდეებში — ალვეოლებში (თეკოდონტიზმი).<ref name="ქსე" /> == განვითარება == კბილები განვითარდა კანისეული ჩონჩხის ელემენტების — პლაკოიდური ქერცლის გარდაქმნის შედეგად, მეზოდერმული ღვრილისა (წარმოქმნის დენტინს, ცემენტს, პულპას) და მასზე ჩამოცმული ექტოდერმული ჩაჩისაგან (წარმოქმნის ემალს). მოცვეთილი კბილი იცვლება ახლით (მოცვლა). ხერხემლიანების უმრავლესობა (ძუძუმწოერებს გარდა) კბილებს რამდენჯერმე იცვის (პოლიფიოდონტიზმი); ძუძუმწოვრების უმრავლესობა — ერთხელ (დიფიოდონტიზმი, პირველად სარძევე კბილი ამოდის, მეორედ — მუდმივი), ზოგი კი (ზოგი [[არასრულკბილიანები|არასრულკბილიანი]], ვეშაპი) საერთოდ არ იცვლის (მონოფიოდონტიზმი).<ref name="ქსე" /> ზოგჯერ ზოგიერთი კბილი არ ვითარდება; კბილთა სისტემის ნაწილობრივი რედუქცია კბილებს შორის შუალედის ([[დიასტემა]]) გაჩენას იწვევს. ზოგიერთი ძუძუმწოვრის კბილები მუდმივად იზრდება (მღრღნელების ზედა საჭრისები, [[შუანი]]).<ref name="დრე" /> {{Imageframe |innerstyle=text-align:left |width=180 |content=<math>I\frac22 C\frac11 P\frac22 M\frac33 = 32</math> ---- <math>\frac{2.1.2.3}{2.1.2.3}</math> |caption=ადამიანის კბილების ფურმულის ორგვარი ჩანაწერი }} კბილების რაოდენობა ცვალებადია. ძუძუმწოვრებს შედარებით ნაკლები აქვთ. კბილების საერთო რიცხვს და თითოეული სახის კბილის რაოდენობას სისტემატიკური მნიშვნელობა აქვს. ძუძუმწოვრების კბილების რაოდენობა და შემადგენლობა [[კბილების ფორმულა|კბილების ფორმულით]] გამოიხატება;<ref name="ქსე" /> მასში ჩვეულებრივ მითითებულია კბილთა რაოდენობა ზედა (მრიცხველი) და ქვედა (მნიშვნელი) ყბის თითოეულ ნახევარში.<ref name="დრე" /> ცხოველთა თითქმის ყველა ჯგუფში აღინიშნება უკბილო ფორმები (ზოგჯერ მთელი ჯგუფია უკბილო).<ref name="ქსე" /> == ადამიანის კბილები == ადამიანის კბილები საღეჭ-სამეტყველო აპარატის ურთიერთდაკავშირებულ ორგანოთა კომპლექსია, რომელიც მონაწილეობს ღეჭვის, ბგერათა წარმოქმნის და მეტყველების აქტებში. კბილები გარემოცულია სხვადასხვა ანატომიური წარმონაქმნით და მათთან ერთად ქმნის მეტამერულად განლაგებული კბილების ორგანოებს. ყოველი კბილი ყბის სათანადო მონაკვეთთან ერთად წარმოადგენს ყბა-კბილის სეგმენტს, რომელიც მოიცავს კბილებს, ლორწოვანი გარსით დაფარულ ყბის ფოსოს ([[ალვეოლა]]), კბილების საფიქსაციო აპარატს, სისხლის ძარღვებსა და ნერვებს, ადამიანს 2 წლის ასაკში მთლიანად აქვს განვითარებული ყველა სარძევე კბილი, ხოლო 5–6 წლიდან ეწყება მათი მოცვლა და მუდმივი კბილებით შევსება. ყბიდან ამოწეული კბილების გვირგვინების ერთობლიობა წარმოქმნის ზედა და ქვედა კბილების რკალებს. პირის მოკუმვისას კბილების ურთიერთობას თანკბილვა ეწოდება. ზედა და ქვედა ყბის მოპირისპირე კბილებს ანტაგონისტებს ეძახიან. ყოველ კბილს აქვს თავისი მთავარი და დამატებითი ანტაგონისტი. [[სტომატოლოგია|სტომატოლოგიაში]] კბილების რიგის აღსანიშნავად მიღებულია კბილების ფორმულა, რომელშიც ცალკეული კბილები აღინიშნება ციფრით, კბილების ლათინური სახელწოდების პირველი ასოთი ან ორივეთი ერთდროულად. თუ რიგში ან ყბაზე ყველა კბილი შენარჩუნებულია, ასეთ რიგს ან ყბას სავსე ეწოდება.<ref name="ქსე" /> [[ფაილი:Deviated midline 2.JPG|250პქ|მინი|მარცხნივ|ადამიანის კბილები]] საჭრელი კბილები, ეშვები და ქვედა პრემოლარები ერთფესვიანია, ზედა პრემოლარები და ქვედა მოლარები — ორფესვიანი, ხოლო ზედა მოლარებს 3 — 3 ფესვი აქვს. კბილებს კბილბუდეში ამაგრებს ბოჭკოთა რთული სისტემა. ეს ბოჭკოები გაჭიმულია კბილებსა და კბილბუდეს, კბილებსა და [[ღრძილი|ღრძილს]] და კბილსა და კბილს შორის. ადამიანს ყოველ ყბაზე ჯერ 10 მოსაცვლელი (სარძევე) კბილი ამოსდის (4 საჭრელი, 2 ეშვი და 4 ძირითადი), შემდეგ კი 16 მუდმივი კბილი (4 საჭრელი, 2 ეშვი, 4 პრემოლარი და 6 მოლარი).<ref name="ქსე" /> ვიდრე ბავშვი [[ძუძუთი კვება|ძუძუს წოვს]] და კბილები არ სჭირდება, კბილების მაგივრობას ასრულებს ღრძილის თავისუფალ კიდეზე დართული ლორწოვანი გარსის მორგვი, რომელიც უადვილებს ბავშვს [[ძუძუ|ძუძუს]] [[დვრილი|დვრილის]] პირში დაჭერას და წოვას. შემდეგ იწყება მოსაცვლელი კბილების ამოჭრა (საჭრელი კბილების 6–9 თვეზე, პირველი ძირითადი კბილებისა — 12–14 თვეზე, ეშვებისა — 15–20 თვეზე, მეორე ძირითადი კბილებისა — 20–30 თვეზე). სარძევე კბილებს ბავშვი იმავე რიგით იცვლის, როგორც ამოსდის. სარძევე კბილების ადგილას ამოსულ მუდმივ კბილებს შემცვლელი ეწოდება (ყოველ ყბაზე 10), დანარჩენ 6 კბილს კი — დამატებითი. მუდმივი კბილების ამოსვლა იწყება 5–6 წლიდან (საჭრელი კბილები) და მთავრდება 14 წლისათვის. მე-3 მოლარები ანუ „სიბრძნის“ კბილები 17–25 წლის ასაკში ამოდის.<ref name="ქსე" /> == დაავადებები == [[ფაილი:Dental Caries Cavity 2 (cropped).JPG|200პქ|მინი|მარჯვნივ|კარიესი]] კბილის დაავადებები შესაძლოა წარმოშვას მასზე არახელსაყრელი ფაქტორების ზემოქმედებამ (მ.შ. [[მჟავა|მჟავის]] ან [[ტუტე|ტუტის]] ზემოქმედებამ, მექანიკურმა ტრავმამ), შიდა ორგანოებისა და ორგანიზმის სისტემების დაავადებებმა ან შეიძლება იყოს თანდაყოლილი. დაავადებული კბილი შესაძლოა გახდეს [[ინფექცია|ინფექციის]] კერა და მოიტანოს კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის, გულ-სისხლძარღვთა სისტემის, [[თირკმელი|თირკმლებისა]] და [[სახსარი|სახსრების]] მოქმედების მძიმე დარღვევები. ადამიანის კბილის ყველაზე მეტად გავრცელებული დაზიანებებია: [[კბილის ქვა]], [[კარიესი]], [[პერიოდონტიტი]], [[პულპიტი]] და სხვ. კბილების დაავადებებს, მკურნალობასა და პროფილაქტიკას შეისწავლის [[სტომატოლოგია]].<ref name="დრე" /> [[კატეგორია:კბილები|*]] omx3xmrf7ade9l4quzlfcnpbmt34jlu 4408822 4408818 2022-08-18T20:00:27Z გიო ოქრო 84301 wikitext text/x-wiki {{მუშავდება/ძირი|[[სპეციალური:Contributions/გიო ოქრო|გიო ოქრო]].|17|08|2022}} '''კბილი''' — ძვლოვანი წარმონაქმნები [[ადამიანი|ადამიანისა]] და [[ყბიანები|ყბიანი]] [[ხერხემლიანი ცხოველები|ხერხემლიანი ცხოველების]] [[პირის ღრუ|პირის ღრუში]] (ასევე ზოგიერთი [[თევზი|თევზის]] [[ხახა|ხახაში]]). კბილების დანიშნულებაა საკვების ჩავლება, პირში მოქცევა, მისი მექანიკური დამუშავება — დაღეჭვა, [[მტაცებლები|მტაცებლების]] შემთხვევაში — აგრეთვე მისი დაგლეჯა. ადამიანის კბილები სხვა ორგანოებთან ერთად მონაწილეობას იღებს ბგერათა წარმოქმნაში. ევოლუციის პირობებში კბილები თევზების პლაკოიდური ქერცლისგან (კანისეული კბილებისგან) განვითარდა. ჩანასახოვანი განვითარების პერიოდში კბილები წარმოდგენილია ეპითელური ნაკეცების — „კბილის ფირფიტების“ — სახით, ცალკეული კბილების ჩანასახებით. განვითარების შემდეგ ისინი გარეთ გამოდიან ღრძილის ლორწოვანი გარსის გავლით.<ref name="დრე">{{დრე წიგნი |სათაური=Зубы |ტომი=10 |გვ=586–587 |id=1996819}}</ref> == აგებულება == [[ფაილი:Cross sections of teeth ru.svg|300პქ|მინი|მარჯვნივ|ადამიანის ორფესვიანი საღეჭი კბილის აგებულება]] კბილის თავისუფალ ნაწილს ეწოდება გვირგვინი, ქსოვილში ჩამალულს — ფესვი, მათ შემაერთებელ უბანს — ყელი (უმდაბლეს ხერხემლიანთა კბილები უფესვოა; [[ძუძუმწოვრები|ძუძუმწოვრების]] ზოგ კბილს 2 — 3 ფესვი აქვს).<ref name="ქსე">{{ქსე|5|454|ნათაძე ლ., აბაშიძე ვ.|არა|სტატია=კბილები}}</ref> კბილის ძირითად მასას წარმოადგენს დენტინი (მყარი ქსოვილი), რომელიც გვირგვინზე დაფარულია ემალით ანუ მინანქრით, ფესვისა და ყელის ოლქში კი (ძუძუმწოვრებში) — ძვლის ფენით (კბილის ცემენტი ანუ დუღაბი). კბილის შიგნით არის ღრუ — ფესვის არხი, რომელიც კბილის რბილობით, ანუ პულპითაა ამოვსებული. არხი იხსნება ფესვის ბოლოში, საიდანაც ღრუში შედის [[სისხლძარღვი|სისხლძარღვები]] და [[ნერვული ბოჭკოები]].<ref name="დრე" /> ემალი კბილს სიმაგრეს აძლევს, ცემენტი კი — [[ყბა|ყბებთან]] აკავშირებს.<ref name="ქსე" /> კბილის ყველაზე გავრცელებული ფორმაა კონუსისებრი; ის დამახასიათებელია თევზების, [[ამფიბიები|ამფიბიებისა]] და [[ქვეწარმავლები|ქვეწარმავლების]] უმრავლესობისათვის. ამ ცხოველებს ყველა კბილი ერთნაირი აქვთ (ჰომოდონტური სისტემა). ძუძუმწოვრებს ღეჭვითი ფუნქციისა და კვების თავისებურებების გამო კბილების აგებულება რთული აქვთ, იცვლება მათი რაოდენობა და ხდება დიფერენცირება მათი ფორმის მიხედვით (ჰეტეროდონტული სისტემა).<ref name="დრე" /> კბილების ფორმისა და აგებულების შესწავლაზე განსაკუთრებულ ყურადღებას ამახვილებენ [[ანთროპოლოგია|ანთროპოლოგიასა]] და [[პალეონტოლოგია|პალეონტოლოგიაში]], რადგან თავის ქალის ეს ნაწილი სხვა ნამარხ ძვლოვან ნაშთებზე უკეთ ინახება.<ref name="დრე" /> == კბილის ტიპები == [[ფაილი:Teeth types colored.png|320პქ|მინი|მარცხნივ|ადამიანის ზედა და ქვედა ყბების მუდმივი კბილები: {{ლეგენდა|#0000FF|საჭრელი კბილები}} {{ლეგენდა|#FFAA00|ეშვები}} {{ლეგენდა|#DD00DD|მცირე საღეჭი/ძირითადი კბილები (პრემოლარები)}} {{ლეგენდა|#0000FF|დიდი საღეჭი/ძირითადი კბილები (მოლარები)}} ]] ძუძუმწოვრების კბილების სისტემა შეიცავს საჭრელ კბილებს (1 — 5 წყვილი თითოეულ ყბაზე), ეშვებს (1 წყვილი) და საღეჭ კბილებს (8 წყვილამდე), რომლებიც ორნაირია — მცირე და დიდი ([[ვეშაპისნაირნი|ვეშაპებს]] მეორეული ჰომოდონტიზმი ახასიათებთ). კბილების ფორმა და ზომა დამოკიდებულია ცხოველის საკვების ხასიათზე და, შესაბამისად, ეკოლოგიურ თავისებურებებზე.<ref name="ქსე" /> საჭრელებს ბრტყელი გვირგვინი და მჭრელი კიდეები აქვს, გამოიყენება საკვების ჩასავლებად და მოსაკბეჩად; ეშვები კონუსისებრია, გამოიყენება საკვების ჩასავლებად და დასანაწევრებლად (მტაცებლებში) და წარმოადგენს თავდაცვის საშუალებას ([[ყოვლისმჭამელი ცხოველები|ყოვლისმჭამელ]] [[წყვილჩლიქოსნები|წყვილ-]] და [[კენტჩლიქოსნები|კენტჩლიქოსნებში]], ზოგიერთ [[ფარფლფეხიანები|ფარფლფეხიანსა]] და ვეშაპისნაირში); უკანა კბილები — ძირითადები ანუ საღეჭები კუბისებრი ფორმის გვირგვინითაა წარმოდგენილი, საღეჭ ზედაპირზე 2 — 5 ბორცვაკით, მათი დანიშნულება საკვების დაქუცმაცება და დაფქვაა. საღეჭ კბილებს შორის განასხვავებენ მცირე ძირითად (პრემოლარებს, 3 — 4 წყვილი) და დიდ ძირითად (მოლარებს, 3 — 4 წყვილი) კბილებს, რომლებსაც ორი ან მეტი ფესვი აქვს. ზედა და ქვედა ყბის კბილები ერთმანეთს ეჯრის და თანკბილვას წარმოქმნის. სხვადასხვა სახეობების კბილის ფორმა და რაოდენობა მეტნაკლებად მუდმივია და მთავარ სისტემეტიკურ ნიშანს წარმოადგენს. მტაცებელთა კბილების რაოდენობა არ აღემატება 44-ს; წყვილ- და კენტჩლიქოსანთა, [[მღრღნელები|მღრღნელთა]] და სხვათა შემთხვევაში რაოდენობა ძლიერ ცვალებადია; ზოგიერთ არასრულკბილიანს 18 — 20 კბილი აქვს; ზოგიერთ ჩანთოსანს — 58-მდე; [[დელფინისებრნი|დელფინისებრთა]] ოჯახის კბილიან ვეშაპებს — 250-მდე.<ref name="დრე" /> განსაკუთრებით მრავალგვარია ძუძუმწოვრების საღეჭი კბილები, ზოგჯერ მძლავრადაა განვითარებული საჭრელი კბილებიც (მაგ., სპილოს [[შუანი|შუანები]]).<ref name="ქსე" /> მტაცებლებს კარგად აქვთ განვითარებული ეშვები, მღრღნელებს — საჭრელები და საღეჭები; ეშვებს კი კარგავენ და მათ ადგილას დიასტემა წარმოიქმნება. [[ნახევრად მაიმუნები|ნახევრად მაიმუნებისა]] და [[მაიმუნები|მაიმუნების]] კბილების რაოდენობა არ აღემატება 32-ს ([[ცხვირვიწრო მაიმუნები]]); ამდენივე აქვს ადამიანს.<ref name="დრე" /> [[მრგვალპირიანები|მრგვალპირიანებს]] უვითარდება განსაკუთრებული რქოვანი კბილები. თევზების კბილები განლაგებულია პირის ღრუს რბილ ქსოვილებსა და ძვლებზე, სალაყუჩე რკალებზე (ხახისმიერი კბილები). ზოგიერთ თევზს (მ.შ. [[ხლაკუნასებრნი|ხლაკუნასებრებს]] და [[კობრისებრნი|კობრისებრებს]]) მხოლოდ ხახისმიერი კბილები აქვს. ზრდასრულ [[ზუთხისებრნი|ზუთხისებრებს]] კბილები საერთოდ არ აქვთ. ამფიბიების კბილები განლაგებულია პირის ღრუს ძვლებზე, ქვეწარმავლებს ისინი ხშირად ყბებზე აქვთ შეზრდილი. შხამიან გველებს ზედა ყბაზე უვითარდებათ შხამიანი კბილები, რომლებიც არხით დაკავშირებულია შხამიან ჯირკვლებთან. დღეისათვის არსებულ [[კუები|კუებს]] კბილები არ აქვთ: მათ ფუნქციას ასრულებს ყბების რქოვანი შალითების მჭრელი კიდეები. [[ფრინველები|ფრინველების]] შემთხვევაში კბილები ჰქონდა მხოლოდ ნამარხ ფორმებს ([[არქეოპტერიქსი]], [[იქთიორნისები|იქთიორნისი]] და სხვ.; იხ. [[კბილებიანი ფრინველები]]).<ref name="დრე" /> უმდაბლეს ცხოველებს კბილები ყბის კიდეზე მიმაგრებული აქვთ ფუძით (აკროდონტიზმი), ქვეწარმავლების უმრავლესობას — გვერდითი ზედაპირით (პლევროდონტიზმი), ძუძუმწოვრების, [[ნიანგები|ნიანგების]], ზოგი ნამარხი ქვეწარმავლისა და თევზების ცალკეული ფორმების კბილები ჩამჯდარია ბუდეებში — ალვეოლებში (თეკოდონტიზმი).<ref name="ქსე" /> == განვითარება == კბილები განვითარდა კანისეული ჩონჩხის ელემენტების — პლაკოიდური ქერცლის გარდაქმნის შედეგად, მეზოდერმული ღვრილისა (წარმოქმნის დენტინს, ცემენტს, პულპას) და მასზე ჩამოცმული ექტოდერმული ჩაჩისაგან (წარმოქმნის ემალს). მოცვეთილი კბილი იცვლება ახლით (მოცვლა). ხერხემლიანების უმრავლესობა (ძუძუმწოერებს გარდა) კბილებს რამდენჯერმე იცვის (პოლიფიოდონტიზმი); ძუძუმწოვრების უმრავლესობა — ერთხელ (დიფიოდონტიზმი, პირველად სარძევე კბილი ამოდის, მეორედ — მუდმივი), ზოგი კი (ზოგი [[არასრულკბილიანები|არასრულკბილიანი]], ვეშაპი) საერთოდ არ იცვლის (მონოფიოდონტიზმი).<ref name="ქსე" /> ზოგჯერ ზოგიერთი კბილი არ ვითარდება; კბილთა სისტემის ნაწილობრივი რედუქცია კბილებს შორის შუალედის ([[დიასტემა]]) გაჩენას იწვევს. ზოგიერთი ძუძუმწოვრის კბილები მუდმივად იზრდება (მღრღნელების ზედა საჭრისები, [[შუანი]]).<ref name="დრე" /> {{Imageframe |innerstyle=text-align:left |width=180 |content=<math>I\frac22 C\frac11 P\frac22 M\frac33 = 32</math> ---- <math>\frac{2.1.2.3}{2.1.2.3}</math> |caption=ადამიანის კბილების ფურმულის ორგვარი ჩანაწერი }} კბილების რაოდენობა ცვალებადია. ძუძუმწოვრებს შედარებით ნაკლები აქვთ. კბილების საერთო რიცხვს და თითოეული სახის კბილის რაოდენობას სისტემატიკური მნიშვნელობა აქვს. ძუძუმწოვრების კბილების რაოდენობა და შემადგენლობა [[კბილების ფორმულა|კბილების ფორმულით]] გამოიხატება;<ref name="ქსე" /> მასში ჩვეულებრივ მითითებულია კბილთა რაოდენობა ზედა (მრიცხველი) და ქვედა (მნიშვნელი) ყბის თითოეულ ნახევარში.<ref name="დრე" /> ცხოველთა თითქმის ყველა ჯგუფში აღინიშნება უკბილო ფორმები (ზოგჯერ მთელი ჯგუფია უკბილო).<ref name="ქსე" /> == ადამიანის კბილები == ადამიანის კბილები საღეჭ-სამეტყველო აპარატის ურთიერთდაკავშირებულ ორგანოთა კომპლექსია, რომელიც მონაწილეობს ღეჭვის, ბგერათა წარმოქმნის და მეტყველების აქტებში. კბილები გარემოცულია სხვადასხვა ანატომიური წარმონაქმნით და მათთან ერთად ქმნის მეტამერულად განლაგებული კბილების ორგანოებს. ყოველი კბილი ყბის სათანადო მონაკვეთთან ერთად წარმოადგენს ყბა-კბილის სეგმენტს, რომელიც მოიცავს კბილებს, ლორწოვანი გარსით დაფარულ ყბის ფოსოს ([[ალვეოლა]]), კბილების საფიქსაციო აპარატს, სისხლის ძარღვებსა და ნერვებს, ადამიანს 2 წლის ასაკში მთლიანად აქვს განვითარებული ყველა სარძევე კბილი, ხოლო 5–6 წლიდან ეწყება მათი მოცვლა და მუდმივი კბილებით შევსება. ყბიდან ამოწეული კბილების გვირგვინების ერთობლიობა წარმოქმნის ზედა და ქვედა კბილების რკალებს. პირის მოკუმვისას კბილების ურთიერთობას თანკბილვა ეწოდება. ზედა და ქვედა ყბის მოპირისპირე კბილებს ანტაგონისტებს ეძახიან. ყოველ კბილს აქვს თავისი მთავარი და დამატებითი ანტაგონისტი. [[სტომატოლოგია|სტომატოლოგიაში]] კბილების რიგის აღსანიშნავად მიღებულია კბილების ფორმულა, რომელშიც ცალკეული კბილები აღინიშნება ციფრით, კბილების ლათინური სახელწოდების პირველი ასოთი ან ორივეთი ერთდროულად. თუ რიგში ან ყბაზე ყველა კბილი შენარჩუნებულია, ასეთ რიგს ან ყბას სავსე ეწოდება.<ref name="ქსე" /> [[ფაილი:Deviated midline 2.JPG|250პქ|მინი|მარცხნივ|ადამიანის კბილები]] საჭრელი კბილები, ეშვები და ქვედა პრემოლარები ერთფესვიანია, ზედა პრემოლარები და ქვედა მოლარები — ორფესვიანი, ხოლო ზედა მოლარებს 3 — 3 ფესვი აქვს. კბილებს კბილბუდეში ამაგრებს ბოჭკოთა რთული სისტემა. ეს ბოჭკოები გაჭიმულია კბილებსა და კბილბუდეს, კბილებსა და [[ღრძილი|ღრძილს]] და კბილსა და კბილს შორის. ადამიანს ყოველ ყბაზე ჯერ 10 მოსაცვლელი (სარძევე) კბილი ამოსდის (4 საჭრელი, 2 ეშვი და 4 ძირითადი), შემდეგ კი 16 მუდმივი კბილი (4 საჭრელი, 2 ეშვი, 4 პრემოლარი და 6 მოლარი).<ref name="ქსე" /> ვიდრე ბავშვი [[ძუძუთი კვება|ძუძუს წოვს]] და კბილები არ სჭირდება, კბილების მაგივრობას ასრულებს ღრძილის თავისუფალ კიდეზე დართული ლორწოვანი გარსის მორგვი, რომელიც უადვილებს ბავშვს [[ძუძუ|ძუძუს]] [[დვრილი|დვრილის]] პირში დაჭერას და წოვას. შემდეგ იწყება მოსაცვლელი კბილების ამოჭრა (საჭრელი კბილების 6–9 თვეზე, პირველი ძირითადი კბილებისა — 12–14 თვეზე, ეშვებისა — 15–20 თვეზე, მეორე ძირითადი კბილებისა — 20–30 თვეზე). სარძევე კბილებს ბავშვი იმავე რიგით იცვლის, როგორც ამოსდის. სარძევე კბილების ადგილას ამოსულ მუდმივ კბილებს შემცვლელი ეწოდება (ყოველ ყბაზე 10), დანარჩენ 6 კბილს კი — დამატებითი. მუდმივი კბილების ამოსვლა იწყება 5–6 წლიდან (საჭრელი კბილები) და მთავრდება 14 წლისათვის. მე-3 მოლარები ანუ „სიბრძნის“ კბილები 17–25 წლის ასაკში ამოდის.<ref name="ქსე" /> == დაავადებები == [[ფაილი:Dental Caries Cavity 2 (cropped).JPG|200პქ|მინი|მარჯვნივ|კარიესი]] კბილის დაავადებები შესაძლოა წარმოშვას მასზე არახელსაყრელი ფაქტორების ზემოქმედებამ (მ.შ. [[მჟავა|მჟავის]] ან [[ტუტე|ტუტის]] ზემოქმედებამ, მექანიკურმა ტრავმამ), შიდა ორგანოებისა და ორგანიზმის სისტემების დაავადებებმა ან შეიძლება იყოს თანდაყოლილი. დაავადებული კბილი შესაძლოა გახდეს [[ინფექცია|ინფექციის]] კერა და მოიტანოს კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის, გულ-სისხლძარღვთა სისტემის, [[თირკმელი|თირკმლებისა]] და [[სახსარი|სახსრების]] მოქმედების მძიმე დარღვევები. ადამიანის კბილის ყველაზე მეტად გავრცელებული დაზიანებებია: [[კბილის ქვა]], [[კარიესი]], [[პერიოდონტიტი]], [[პულპიტი]] და სხვ. კბილების დაავადებებს, მკურნალობასა და პროფილაქტიკას შეისწავლის [[სტომატოლოგია]].<ref name="დრე" /> [[კატეგორია:კბილები|*]] d98sh979np4ydd0q2g4fi91l74bf5s8 4408823 4408822 2022-08-18T20:00:59Z გიო ოქრო 84301 wikitext text/x-wiki {{მუშავდება/ძირი|[[სპეციალური:Contributions/გიო ოქრო|გიო ოქრო]].|17|08|2022}} '''კბილი''' — ძვლოვანი წარმონაქმნები [[ადამიანი|ადამიანისა]] და [[ყბიანები|ყბიანი]] [[ხერხემლიანი ცხოველები|ხერხემლიანი ცხოველების]] [[პირის ღრუ|პირის ღრუში]] (ასევე ზოგიერთი [[თევზი|თევზის]] [[ხახა|ხახაში]]). კბილების დანიშნულებაა საკვების ჩავლება, პირში მოქცევა, მისი მექანიკური დამუშავება — დაღეჭვა, [[მტაცებლები|მტაცებლების]] შემთხვევაში — აგრეთვე მისი დაგლეჯა. ადამიანის კბილები სხვა ორგანოებთან ერთად მონაწილეობას იღებს ბგერათა წარმოქმნაში. ევოლუციის პირობებში კბილები თევზების პლაკოიდური ქერცლისგან (კანისეული კბილებისგან) განვითარდა. ჩანასახოვანი განვითარების პერიოდში კბილები წარმოდგენილია ეპითელური ნაკეცების — „კბილის ფირფიტების“ — სახით, ცალკეული კბილების ჩანასახებით. განვითარების შემდეგ ისინი გარეთ გამოდიან ღრძილის ლორწოვანი გარსის გავლით.<ref name="დრე">{{დრე წიგნი |სათაური=Зубы |ტომი=10 |გვ=586–587 |id=1996819}}</ref> == აგებულება == [[ფაილი:Cross sections of teeth ru.svg|300პქ|მინი|მარჯვნივ|ადამიანის ორფესვიანი საღეჭი კბილის აგებულება]] კბილის თავისუფალ ნაწილს ეწოდება გვირგვინი, ქსოვილში ჩამალულს — ფესვი, მათ შემაერთებელ უბანს — ყელი (უმდაბლეს ხერხემლიანთა კბილები უფესვოა; [[ძუძუმწოვრები|ძუძუმწოვრების]] ზოგ კბილს 2 — 3 ფესვი აქვს).<ref name="ქსე">{{ქსე|5|454|ნათაძე ლ., აბაშიძე ვ.|არა|სტატია=კბილები}}</ref> კბილის ძირითად მასას წარმოადგენს დენტინი (მყარი ქსოვილი), რომელიც გვირგვინზე დაფარულია ემალით ანუ მინანქრით, ფესვისა და ყელის ოლქში კი (ძუძუმწოვრებში) — ძვლის ფენით (კბილის ცემენტი ანუ დუღაბი). კბილის შიგნით არის ღრუ — ფესვის არხი, რომელიც კბილის რბილობით, ანუ პულპითაა ამოვსებული. არხი იხსნება ფესვის ბოლოში, საიდანაც ღრუში შედის [[სისხლძარღვი|სისხლძარღვები]] და [[ნერვული ბოჭკოები]].<ref name="დრე" /> ემალი კბილს სიმაგრეს აძლევს, ცემენტი კი — [[ყბა|ყბებთან]] აკავშირებს.<ref name="ქსე" /> კბილის ყველაზე გავრცელებული ფორმაა კონუსისებრი; ის დამახასიათებელია თევზების, [[ამფიბიები|ამფიბიებისა]] და [[ქვეწარმავლები|ქვეწარმავლების]] უმრავლესობისათვის. ამ ცხოველებს ყველა კბილი ერთნაირი აქვთ (ჰომოდონტური სისტემა). ძუძუმწოვრებს ღეჭვითი ფუნქციისა და კვების თავისებურებების გამო კბილების აგებულება რთული აქვთ, იცვლება მათი რაოდენობა და ხდება დიფერენცირება მათი ფორმის მიხედვით (ჰეტეროდონტული სისტემა).<ref name="დრე" /> კბილების ფორმისა და აგებულების შესწავლაზე განსაკუთრებულ ყურადღებას ამახვილებენ [[ანთროპოლოგია|ანთროპოლოგიასა]] და [[პალეონტოლოგია|პალეონტოლოგიაში]], რადგან თავის ქალის ეს ნაწილი სხვა ნამარხ ძვლოვან ნაშთებზე უკეთ ინახება.<ref name="დრე" /> == კბილის ტიპები == [[ფაილი:Teeth types colored.png|320პქ|მინი|მარცხნივ|ადამიანის ზედა და ქვედა ყბების მუდმივი კბილები: {{ლეგენდა|#0000FF|საჭრელი კბილები}} {{ლეგენდა|#FFAA00|ეშვები}} {{ლეგენდა|#DD00DD|მცირე საღეჭი/ძირითადი კბილები (პრემოლარები)}} {{ლეგენდა|#0000FF|დიდი საღეჭი/ძირითადი კბილები (მოლარები)}} ]] ძუძუმწოვრების კბილების სისტემა შეიცავს საჭრელ კბილებს (1 — 5 წყვილი თითოეულ ყბაზე), ეშვებს (1 წყვილი) და საღეჭ კბილებს (8 წყვილამდე), რომლებიც ორნაირია — მცირე და დიდი ([[ვეშაპისნაირნი|ვეშაპებს]] მეორეული ჰომოდონტიზმი ახასიათებთ). კბილების ფორმა და ზომა დამოკიდებულია ცხოველის საკვების ხასიათზე და, შესაბამისად, ეკოლოგიურ თავისებურებებზე.<ref name="ქსე" /> საჭრელებს ბრტყელი გვირგვინი და მჭრელი კიდეები აქვს, გამოიყენება საკვების ჩასავლებად და მოსაკბეჩად; ეშვები კონუსისებრია, გამოიყენება საკვების ჩასავლებად და დასანაწევრებლად (მტაცებლებში) და წარმოადგენს თავდაცვის საშუალებას ([[ყოვლისმჭამელი ცხოველები|ყოვლისმჭამელ]] [[წყვილჩლიქოსნები|წყვილ-]] და [[კენტჩლიქოსნები|კენტჩლიქოსნებში]], ზოგიერთ [[ფარფლფეხიანები|ფარფლფეხიანსა]] და ვეშაპისნაირში); უკანა კბილები — ძირითადები ანუ საღეჭები კუბისებრი ფორმის გვირგვინითაა წარმოდგენილი, საღეჭ ზედაპირზე 2 — 5 ბორცვაკით, მათი დანიშნულება საკვების დაქუცმაცება და დაფქვაა. საღეჭ კბილებს შორის განასხვავებენ მცირე ძირითად (პრემოლარებს, 3 — 4 წყვილი) და დიდ ძირითად (მოლარებს, 3 — 4 წყვილი) კბილებს, რომლებსაც ორი ან მეტი ფესვი აქვს. ზედა და ქვედა ყბის კბილები ერთმანეთს ეჯრის და თანკბილვას წარმოქმნის. სხვადასხვა სახეობების კბილის ფორმა და რაოდენობა მეტნაკლებად მუდმივია და მთავარ სისტემეტიკურ ნიშანს წარმოადგენს. მტაცებელთა კბილების რაოდენობა არ აღემატება 44-ს; წყვილ- და კენტჩლიქოსანთა, [[მღრღნელები|მღრღნელთა]] და სხვათა შემთხვევაში რაოდენობა ძლიერ ცვალებადია; ზოგიერთ არასრულკბილიანს 18 — 20 კბილი აქვს; ზოგიერთ ჩანთოსანს — 58-მდე; [[დელფინისებრნი|დელფინისებრთა]] ოჯახის კბილიან ვეშაპებს — 250-მდე.<ref name="დრე" /> განსაკუთრებით მრავალგვარია ძუძუმწოვრების საღეჭი კბილები, ზოგჯერ მძლავრადაა განვითარებული საჭრელი კბილებიც (მაგ., სპილოს [[შუანი|შუანები]]).<ref name="ქსე" /> მტაცებლებს კარგად აქვთ განვითარებული ეშვები, მღრღნელებს — საჭრელები და საღეჭები; ეშვებს კი კარგავენ და მათ ადგილას დიასტემა წარმოიქმნება. [[ნახევრად მაიმუნები|ნახევრად მაიმუნებისა]] და [[მაიმუნები|მაიმუნების]] კბილების რაოდენობა არ აღემატება 32-ს ([[ცხვირვიწრო მაიმუნები]]); ამდენივე აქვს ადამიანს.<ref name="დრე" /> [[მრგვალპირიანები|მრგვალპირიანებს]] უვითარდება განსაკუთრებული რქოვანი კბილები. თევზების კბილები განლაგებულია პირის ღრუს რბილ ქსოვილებსა და ძვლებზე, სალაყუჩე რკალებზე (ხახისმიერი კბილები). ზოგიერთ თევზს (მ.შ. [[ხლაკუნასებრნი|ხლაკუნასებრებს]] და [[კობრისებრნი|კობრისებრებს]]) მხოლოდ ხახისმიერი კბილები აქვს. ზრდასრულ [[ზუთხისებრნი|ზუთხისებრებს]] კბილები საერთოდ არ აქვთ. ამფიბიების კბილები განლაგებულია პირის ღრუს ძვლებზე, ქვეწარმავლებს ისინი ხშირად ყბებზე აქვთ შეზრდილი. შხამიან გველებს ზედა ყბაზე უვითარდებათ შხამიანი კბილები, რომლებიც არხით დაკავშირებულია შხამიან ჯირკვლებთან. დღეისათვის არსებულ [[კუები|კუებს]] კბილები არ აქვთ: მათ ფუნქციას ასრულებს ყბების რქოვანი შალითების მჭრელი კიდეები. [[ფრინველები|ფრინველების]] შემთხვევაში კბილები ჰქონდა მხოლოდ ნამარხ ფორმებს ([[არქეოპტერიქსი]], [[იქთიორნისები|იქთიორნისი]] და სხვ.; იხ. [[კბილებიანი ფრინველები]]).<ref name="დრე" /> უმდაბლეს ცხოველებს კბილები ყბის კიდეზე მიმაგრებული აქვთ ფუძით (აკროდონტიზმი), ქვეწარმავლების უმრავლესობას — გვერდითი ზედაპირით (პლევროდონტიზმი), ძუძუმწოვრების, [[ნიანგები|ნიანგების]], ზოგი ნამარხი ქვეწარმავლისა და თევზების ცალკეული ფორმების კბილები ჩამჯდარია ბუდეებში — ალვეოლებში (თეკოდონტიზმი).<ref name="ქსე" /> == განვითარება == კბილები განვითარდა კანისეული ჩონჩხის ელემენტების — პლაკოიდური ქერცლის გარდაქმნის შედეგად, მეზოდერმული ღვრილისა (წარმოქმნის დენტინს, ცემენტს, პულპას) და მასზე ჩამოცმული ექტოდერმული ჩაჩისაგან (წარმოქმნის ემალს). მოცვეთილი კბილი იცვლება ახლით (მოცვლა). ხერხემლიანების უმრავლესობა (ძუძუმწოერებს გარდა) კბილებს რამდენჯერმე იცვის (პოლიფიოდონტიზმი); ძუძუმწოვრების უმრავლესობა — ერთხელ (დიფიოდონტიზმი, პირველად სარძევე კბილი ამოდის, მეორედ — მუდმივი), ზოგი კი (ზოგი [[არასრულკბილიანები|არასრულკბილიანი]], ვეშაპი) საერთოდ არ იცვლის (მონოფიოდონტიზმი).<ref name="ქსე" /> ზოგჯერ ზოგიერთი კბილი არ ვითარდება; კბილთა სისტემის ნაწილობრივი რედუქცია კბილებს შორის შუალედის ([[დიასტემა]]) გაჩენას იწვევს. ზოგიერთი ძუძუმწოვრის კბილები მუდმივად იზრდება (მღრღნელების ზედა საჭრისები, [[შუანი]]).<ref name="დრე" /> {{Imageframe |innerstyle=text-align:left |width=180 |content=<math>I\frac22 C\frac11 P\frac22 M\frac33 = 32</math> ---- <math>\frac{2.1.2.3}{2.1.2.3}</math> |caption=ადამიანის კბილების ფურმულის ორგვარი ჩანაწერი }} კბილების რაოდენობა ცვალებადია. ძუძუმწოვრებს შედარებით ნაკლები აქვთ. კბილების საერთო რიცხვს და თითოეული სახის კბილის რაოდენობას სისტემატიკური მნიშვნელობა აქვს. ძუძუმწოვრების კბილების რაოდენობა და შემადგენლობა [[კბილების ფორმულა|კბილების ფორმულით]] გამოიხატება;<ref name="ქსე" /> მასში ჩვეულებრივ მითითებულია კბილთა რაოდენობა ზედა (მრიცხველი) და ქვედა (მნიშვნელი) ყბის თითოეულ ნახევარში.<ref name="დრე" /> ცხოველთა თითქმის ყველა ჯგუფში აღინიშნება უკბილო ფორმები (ზოგჯერ მთელი ჯგუფია უკბილო).<ref name="ქსე" /> == ადამიანის კბილები == ადამიანის კბილები საღეჭ-სამეტყველო აპარატის ურთიერთდაკავშირებულ ორგანოთა კომპლექსია, რომელიც მონაწილეობს ღეჭვის, ბგერათა წარმოქმნის და მეტყველების აქტებში. კბილები გარემოცულია სხვადასხვა ანატომიური წარმონაქმნით და მათთან ერთად ქმნის მეტამერულად განლაგებული კბილების ორგანოებს. ყოველი კბილი ყბის სათანადო მონაკვეთთან ერთად წარმოადგენს ყბა-კბილის სეგმენტს, რომელიც მოიცავს კბილებს, ლორწოვანი გარსით დაფარულ ყბის ფოსოს ([[ალვეოლა]]), კბილების საფიქსაციო აპარატს, სისხლის ძარღვებსა და ნერვებს, ადამიანს 2 წლის ასაკში მთლიანად აქვს განვითარებული ყველა სარძევე კბილი, ხოლო 5–6 წლიდან ეწყება მათი მოცვლა და მუდმივი კბილებით შევსება. ყბიდან ამოწეული კბილების გვირგვინების ერთობლიობა წარმოქმნის ზედა და ქვედა კბილების რკალებს. პირის მოკუმვისას კბილების ურთიერთობას თანკბილვა ეწოდება. ზედა და ქვედა ყბის მოპირისპირე კბილებს ანტაგონისტებს ეძახიან. ყოველ კბილს აქვს თავისი მთავარი და დამატებითი ანტაგონისტი. [[სტომატოლოგია|სტომატოლოგიაში]] კბილების რიგის აღსანიშნავად მიღებულია კბილების ფორმულა, რომელშიც ცალკეული კბილები აღინიშნება ციფრით, კბილების ლათინური სახელწოდების პირველი ასოთი ან ორივეთი ერთდროულად. თუ რიგში ან ყბაზე ყველა კბილი შენარჩუნებულია, ასეთ რიგს ან ყბას სავსე ეწოდება.<ref name="ქსე" /> [[ფაილი:Deviated midline 2.JPG|250პქ|მინი|მარცხნივ|ადამიანის კბილები]] საჭრელი კბილები, ეშვები და ქვედა პრემოლარები ერთფესვიანია, ზედა პრემოლარები და ქვედა მოლარები — ორფესვიანი, ხოლო ზედა მოლარებს 3 — 3 ფესვი აქვს. კბილებს კბილბუდეში ამაგრებს ბოჭკოთა რთული სისტემა. ეს ბოჭკოები გაჭიმულია კბილებსა და კბილბუდეს, კბილებსა და [[ღრძილი|ღრძილს]] და კბილსა და კბილს შორის. ადამიანს ყოველ ყბაზე ჯერ 10 მოსაცვლელი (სარძევე) კბილი ამოსდის (4 საჭრელი, 2 ეშვი და 4 ძირითადი), შემდეგ კი 16 მუდმივი კბილი (4 საჭრელი, 2 ეშვი, 4 პრემოლარი და 6 მოლარი).<ref name="ქსე" /> ვიდრე ბავშვი [[ძუძუთი კვება|ძუძუს წოვს]] და კბილები არ სჭირდება, კბილების მაგივრობას ასრულებს ღრძილის თავისუფალ კიდეზე დართული ლორწოვანი გარსის მორგვი, რომელიც უადვილებს ბავშვს [[ძუძუ|ძუძუს]] [[დვრილი|დვრილის]] პირში დაჭერას და წოვას. შემდეგ იწყება მოსაცვლელი კბილების ამოჭრა (საჭრელი კბილების 6–9 თვეზე, პირველი ძირითადი კბილებისა — 12–14 თვეზე, ეშვებისა — 15–20 თვეზე, მეორე ძირითადი კბილებისა — 20–30 თვეზე). სარძევე კბილებს ბავშვი იმავე რიგით იცვლის, როგორც ამოსდის. სარძევე კბილების ადგილას ამოსულ მუდმივ კბილებს შემცვლელი ეწოდება (ყოველ ყბაზე 10), დანარჩენ 6 კბილს კი — დამატებითი. მუდმივი კბილების ამოსვლა იწყება 5–6 წლიდან (საჭრელი კბილები) და მთავრდება 14 წლისათვის. მე-3 მოლარები ანუ „სიბრძნის“ კბილები 17–25 წლის ასაკში ამოდის.<ref name="ქსე" /> == დაავადებები == [[ფაილი:Dental Caries Cavity 2 (cropped).JPG|200პქ|მინი|მარჯვნივ|კარიესი]] კბილის დაავადებები შესაძლოა წარმოშვას მასზე არახელსაყრელი ფაქტორების ზემოქმედებამ (მ.შ. [[მჟავა|მჟავის]] ან [[ტუტე|ტუტის]] ზემოქმედებამ, მექანიკურმა ტრავმამ), შიდა ორგანოებისა და ორგანიზმის სისტემების დაავადებებმა ან შეიძლება იყოს თანდაყოლილი. დაავადებული კბილი შესაძლოა გახდეს [[ინფექცია|ინფექციის]] კერა და მოიტანოს კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის, გულ-სისხლძარღვთა სისტემის, [[თირკმელი|თირკმლებისა]] და [[სახსარი|სახსრების]] მოქმედების მძიმე დარღვევები. ადამიანის კბილის ყველაზე მეტად გავრცელებული დაზიანებებია: [[კბილის ქვა]], [[კარიესი]], [[პერიოდონტიტი]], [[პულპიტი]] და სხვ. კბილების დაავადებებს, მკურნალობასა და პროფილაქტიკას შეისწავლის [[სტომატოლოგია]].<ref name="დრე" /> == სქოლიო == {{სქოლიო}} [[კატეგორია:კბილები|*]] 8sq16y1g39tqkeraz9vbota7lo22pvb 4408824 4408823 2022-08-18T20:01:16Z გიო ოქრო 84301 // რედაქტირება [[:en:User:镜音铃/Wikiplus|Wikiplus]]-ით wikitext text/x-wiki '''კბილი''' — ძვლოვანი წარმონაქმნები [[ადამიანი|ადამიანისა]] და [[ყბიანები|ყბიანი]] [[ხერხემლიანი ცხოველები|ხერხემლიანი ცხოველების]] [[პირის ღრუ|პირის ღრუში]] (ასევე ზოგიერთი [[თევზი|თევზის]] [[ხახა|ხახაში]]). კბილების დანიშნულებაა საკვების ჩავლება, პირში მოქცევა, მისი მექანიკური დამუშავება — დაღეჭვა, [[მტაცებლები|მტაცებლების]] შემთხვევაში — აგრეთვე მისი დაგლეჯა. ადამიანის კბილები სხვა ორგანოებთან ერთად მონაწილეობას იღებს ბგერათა წარმოქმნაში. ევოლუციის პირობებში კბილები თევზების პლაკოიდური ქერცლისგან (კანისეული კბილებისგან) განვითარდა. ჩანასახოვანი განვითარების პერიოდში კბილები წარმოდგენილია ეპითელური ნაკეცების — „კბილის ფირფიტების“ — სახით, ცალკეული კბილების ჩანასახებით. განვითარების შემდეგ ისინი გარეთ გამოდიან ღრძილის ლორწოვანი გარსის გავლით.<ref name="დრე">{{დრე წიგნი |სათაური=Зубы |ტომი=10 |გვ=586–587 |id=1996819}}</ref> == აგებულება == [[ფაილი:Cross sections of teeth ru.svg|300პქ|მინი|მარჯვნივ|ადამიანის ორფესვიანი საღეჭი კბილის აგებულება]] კბილის თავისუფალ ნაწილს ეწოდება გვირგვინი, ქსოვილში ჩამალულს — ფესვი, მათ შემაერთებელ უბანს — ყელი (უმდაბლეს ხერხემლიანთა კბილები უფესვოა; [[ძუძუმწოვრები|ძუძუმწოვრების]] ზოგ კბილს 2 — 3 ფესვი აქვს).<ref name="ქსე">{{ქსე|5|454|ნათაძე ლ., აბაშიძე ვ.|არა|სტატია=კბილები}}</ref> კბილის ძირითად მასას წარმოადგენს დენტინი (მყარი ქსოვილი), რომელიც გვირგვინზე დაფარულია ემალით ანუ მინანქრით, ფესვისა და ყელის ოლქში კი (ძუძუმწოვრებში) — ძვლის ფენით (კბილის ცემენტი ანუ დუღაბი). კბილის შიგნით არის ღრუ — ფესვის არხი, რომელიც კბილის რბილობით, ანუ პულპითაა ამოვსებული. არხი იხსნება ფესვის ბოლოში, საიდანაც ღრუში შედის [[სისხლძარღვი|სისხლძარღვები]] და [[ნერვული ბოჭკოები]].<ref name="დრე" /> ემალი კბილს სიმაგრეს აძლევს, ცემენტი კი — [[ყბა|ყბებთან]] აკავშირებს.<ref name="ქსე" /> კბილის ყველაზე გავრცელებული ფორმაა კონუსისებრი; ის დამახასიათებელია თევზების, [[ამფიბიები|ამფიბიებისა]] და [[ქვეწარმავლები|ქვეწარმავლების]] უმრავლესობისათვის. ამ ცხოველებს ყველა კბილი ერთნაირი აქვთ (ჰომოდონტური სისტემა). ძუძუმწოვრებს ღეჭვითი ფუნქციისა და კვების თავისებურებების გამო კბილების აგებულება რთული აქვთ, იცვლება მათი რაოდენობა და ხდება დიფერენცირება მათი ფორმის მიხედვით (ჰეტეროდონტული სისტემა).<ref name="დრე" /> კბილების ფორმისა და აგებულების შესწავლაზე განსაკუთრებულ ყურადღებას ამახვილებენ [[ანთროპოლოგია|ანთროპოლოგიასა]] და [[პალეონტოლოგია|პალეონტოლოგიაში]], რადგან თავის ქალის ეს ნაწილი სხვა ნამარხ ძვლოვან ნაშთებზე უკეთ ინახება.<ref name="დრე" /> == კბილის ტიპები == [[ფაილი:Teeth types colored.png|320პქ|მინი|მარცხნივ|ადამიანის ზედა და ქვედა ყბების მუდმივი კბილები: {{ლეგენდა|#0000FF|საჭრელი კბილები}} {{ლეგენდა|#FFAA00|ეშვები}} {{ლეგენდა|#DD00DD|მცირე საღეჭი/ძირითადი კბილები (პრემოლარები)}} {{ლეგენდა|#0000FF|დიდი საღეჭი/ძირითადი კბილები (მოლარები)}} ]] ძუძუმწოვრების კბილების სისტემა შეიცავს საჭრელ კბილებს (1 — 5 წყვილი თითოეულ ყბაზე), ეშვებს (1 წყვილი) და საღეჭ კბილებს (8 წყვილამდე), რომლებიც ორნაირია — მცირე და დიდი ([[ვეშაპისნაირნი|ვეშაპებს]] მეორეული ჰომოდონტიზმი ახასიათებთ). კბილების ფორმა და ზომა დამოკიდებულია ცხოველის საკვების ხასიათზე და, შესაბამისად, ეკოლოგიურ თავისებურებებზე.<ref name="ქსე" /> საჭრელებს ბრტყელი გვირგვინი და მჭრელი კიდეები აქვს, გამოიყენება საკვების ჩასავლებად და მოსაკბეჩად; ეშვები კონუსისებრია, გამოიყენება საკვების ჩასავლებად და დასანაწევრებლად (მტაცებლებში) და წარმოადგენს თავდაცვის საშუალებას ([[ყოვლისმჭამელი ცხოველები|ყოვლისმჭამელ]] [[წყვილჩლიქოსნები|წყვილ-]] და [[კენტჩლიქოსნები|კენტჩლიქოსნებში]], ზოგიერთ [[ფარფლფეხიანები|ფარფლფეხიანსა]] და ვეშაპისნაირში); უკანა კბილები — ძირითადები ანუ საღეჭები კუბისებრი ფორმის გვირგვინითაა წარმოდგენილი, საღეჭ ზედაპირზე 2 — 5 ბორცვაკით, მათი დანიშნულება საკვების დაქუცმაცება და დაფქვაა. საღეჭ კბილებს შორის განასხვავებენ მცირე ძირითად (პრემოლარებს, 3 — 4 წყვილი) და დიდ ძირითად (მოლარებს, 3 — 4 წყვილი) კბილებს, რომლებსაც ორი ან მეტი ფესვი აქვს. ზედა და ქვედა ყბის კბილები ერთმანეთს ეჯრის და თანკბილვას წარმოქმნის. სხვადასხვა სახეობების კბილის ფორმა და რაოდენობა მეტნაკლებად მუდმივია და მთავარ სისტემეტიკურ ნიშანს წარმოადგენს. მტაცებელთა კბილების რაოდენობა არ აღემატება 44-ს; წყვილ- და კენტჩლიქოსანთა, [[მღრღნელები|მღრღნელთა]] და სხვათა შემთხვევაში რაოდენობა ძლიერ ცვალებადია; ზოგიერთ არასრულკბილიანს 18 — 20 კბილი აქვს; ზოგიერთ ჩანთოსანს — 58-მდე; [[დელფინისებრნი|დელფინისებრთა]] ოჯახის კბილიან ვეშაპებს — 250-მდე.<ref name="დრე" /> განსაკუთრებით მრავალგვარია ძუძუმწოვრების საღეჭი კბილები, ზოგჯერ მძლავრადაა განვითარებული საჭრელი კბილებიც (მაგ., სპილოს [[შუანი|შუანები]]).<ref name="ქსე" /> მტაცებლებს კარგად აქვთ განვითარებული ეშვები, მღრღნელებს — საჭრელები და საღეჭები; ეშვებს კი კარგავენ და მათ ადგილას დიასტემა წარმოიქმნება. [[ნახევრად მაიმუნები|ნახევრად მაიმუნებისა]] და [[მაიმუნები|მაიმუნების]] კბილების რაოდენობა არ აღემატება 32-ს ([[ცხვირვიწრო მაიმუნები]]); ამდენივე აქვს ადამიანს.<ref name="დრე" /> [[მრგვალპირიანები|მრგვალპირიანებს]] უვითარდება განსაკუთრებული რქოვანი კბილები. თევზების კბილები განლაგებულია პირის ღრუს რბილ ქსოვილებსა და ძვლებზე, სალაყუჩე რკალებზე (ხახისმიერი კბილები). ზოგიერთ თევზს (მ.შ. [[ხლაკუნასებრნი|ხლაკუნასებრებს]] და [[კობრისებრნი|კობრისებრებს]]) მხოლოდ ხახისმიერი კბილები აქვს. ზრდასრულ [[ზუთხისებრნი|ზუთხისებრებს]] კბილები საერთოდ არ აქვთ. ამფიბიების კბილები განლაგებულია პირის ღრუს ძვლებზე, ქვეწარმავლებს ისინი ხშირად ყბებზე აქვთ შეზრდილი. შხამიან გველებს ზედა ყბაზე უვითარდებათ შხამიანი კბილები, რომლებიც არხით დაკავშირებულია შხამიან ჯირკვლებთან. დღეისათვის არსებულ [[კუები|კუებს]] კბილები არ აქვთ: მათ ფუნქციას ასრულებს ყბების რქოვანი შალითების მჭრელი კიდეები. [[ფრინველები|ფრინველების]] შემთხვევაში კბილები ჰქონდა მხოლოდ ნამარხ ფორმებს ([[არქეოპტერიქსი]], [[იქთიორნისები|იქთიორნისი]] და სხვ.; იხ. [[კბილებიანი ფრინველები]]).<ref name="დრე" /> უმდაბლეს ცხოველებს კბილები ყბის კიდეზე მიმაგრებული აქვთ ფუძით (აკროდონტიზმი), ქვეწარმავლების უმრავლესობას — გვერდითი ზედაპირით (პლევროდონტიზმი), ძუძუმწოვრების, [[ნიანგები|ნიანგების]], ზოგი ნამარხი ქვეწარმავლისა და თევზების ცალკეული ფორმების კბილები ჩამჯდარია ბუდეებში — ალვეოლებში (თეკოდონტიზმი).<ref name="ქსე" /> == განვითარება == კბილები განვითარდა კანისეული ჩონჩხის ელემენტების — პლაკოიდური ქერცლის გარდაქმნის შედეგად, მეზოდერმული ღვრილისა (წარმოქმნის დენტინს, ცემენტს, პულპას) და მასზე ჩამოცმული ექტოდერმული ჩაჩისაგან (წარმოქმნის ემალს). მოცვეთილი კბილი იცვლება ახლით (მოცვლა). ხერხემლიანების უმრავლესობა (ძუძუმწოერებს გარდა) კბილებს რამდენჯერმე იცვის (პოლიფიოდონტიზმი); ძუძუმწოვრების უმრავლესობა — ერთხელ (დიფიოდონტიზმი, პირველად სარძევე კბილი ამოდის, მეორედ — მუდმივი), ზოგი კი (ზოგი [[არასრულკბილიანები|არასრულკბილიანი]], ვეშაპი) საერთოდ არ იცვლის (მონოფიოდონტიზმი).<ref name="ქსე" /> ზოგჯერ ზოგიერთი კბილი არ ვითარდება; კბილთა სისტემის ნაწილობრივი რედუქცია კბილებს შორის შუალედის ([[დიასტემა]]) გაჩენას იწვევს. ზოგიერთი ძუძუმწოვრის კბილები მუდმივად იზრდება (მღრღნელების ზედა საჭრისები, [[შუანი]]).<ref name="დრე" /> {{Imageframe |innerstyle=text-align:left |width=180 |content=<math>I\frac22 C\frac11 P\frac22 M\frac33 = 32</math> ---- <math>\frac{2.1.2.3}{2.1.2.3}</math> |caption=ადამიანის კბილების ფურმულის ორგვარი ჩანაწერი }} კბილების რაოდენობა ცვალებადია. ძუძუმწოვრებს შედარებით ნაკლები აქვთ. კბილების საერთო რიცხვს და თითოეული სახის კბილის რაოდენობას სისტემატიკური მნიშვნელობა აქვს. ძუძუმწოვრების კბილების რაოდენობა და შემადგენლობა [[კბილების ფორმულა|კბილების ფორმულით]] გამოიხატება;<ref name="ქსე" /> მასში ჩვეულებრივ მითითებულია კბილთა რაოდენობა ზედა (მრიცხველი) და ქვედა (მნიშვნელი) ყბის თითოეულ ნახევარში.<ref name="დრე" /> ცხოველთა თითქმის ყველა ჯგუფში აღინიშნება უკბილო ფორმები (ზოგჯერ მთელი ჯგუფია უკბილო).<ref name="ქსე" /> == ადამიანის კბილები == ადამიანის კბილები საღეჭ-სამეტყველო აპარატის ურთიერთდაკავშირებულ ორგანოთა კომპლექსია, რომელიც მონაწილეობს ღეჭვის, ბგერათა წარმოქმნის და მეტყველების აქტებში. კბილები გარემოცულია სხვადასხვა ანატომიური წარმონაქმნით და მათთან ერთად ქმნის მეტამერულად განლაგებული კბილების ორგანოებს. ყოველი კბილი ყბის სათანადო მონაკვეთთან ერთად წარმოადგენს ყბა-კბილის სეგმენტს, რომელიც მოიცავს კბილებს, ლორწოვანი გარსით დაფარულ ყბის ფოსოს ([[ალვეოლა]]), კბილების საფიქსაციო აპარატს, სისხლის ძარღვებსა და ნერვებს, ადამიანს 2 წლის ასაკში მთლიანად აქვს განვითარებული ყველა სარძევე კბილი, ხოლო 5–6 წლიდან ეწყება მათი მოცვლა და მუდმივი კბილებით შევსება. ყბიდან ამოწეული კბილების გვირგვინების ერთობლიობა წარმოქმნის ზედა და ქვედა კბილების რკალებს. პირის მოკუმვისას კბილების ურთიერთობას თანკბილვა ეწოდება. ზედა და ქვედა ყბის მოპირისპირე კბილებს ანტაგონისტებს ეძახიან. ყოველ კბილს აქვს თავისი მთავარი და დამატებითი ანტაგონისტი. [[სტომატოლოგია|სტომატოლოგიაში]] კბილების რიგის აღსანიშნავად მიღებულია კბილების ფორმულა, რომელშიც ცალკეული კბილები აღინიშნება ციფრით, კბილების ლათინური სახელწოდების პირველი ასოთი ან ორივეთი ერთდროულად. თუ რიგში ან ყბაზე ყველა კბილი შენარჩუნებულია, ასეთ რიგს ან ყბას სავსე ეწოდება.<ref name="ქსე" /> [[ფაილი:Deviated midline 2.JPG|250პქ|მინი|მარცხნივ|ადამიანის კბილები]] საჭრელი კბილები, ეშვები და ქვედა პრემოლარები ერთფესვიანია, ზედა პრემოლარები და ქვედა მოლარები — ორფესვიანი, ხოლო ზედა მოლარებს 3 — 3 ფესვი აქვს. კბილებს კბილბუდეში ამაგრებს ბოჭკოთა რთული სისტემა. ეს ბოჭკოები გაჭიმულია კბილებსა და კბილბუდეს, კბილებსა და [[ღრძილი|ღრძილს]] და კბილსა და კბილს შორის. ადამიანს ყოველ ყბაზე ჯერ 10 მოსაცვლელი (სარძევე) კბილი ამოსდის (4 საჭრელი, 2 ეშვი და 4 ძირითადი), შემდეგ კი 16 მუდმივი კბილი (4 საჭრელი, 2 ეშვი, 4 პრემოლარი და 6 მოლარი).<ref name="ქსე" /> ვიდრე ბავშვი [[ძუძუთი კვება|ძუძუს წოვს]] და კბილები არ სჭირდება, კბილების მაგივრობას ასრულებს ღრძილის თავისუფალ კიდეზე დართული ლორწოვანი გარსის მორგვი, რომელიც უადვილებს ბავშვს [[ძუძუ|ძუძუს]] [[დვრილი|დვრილის]] პირში დაჭერას და წოვას. შემდეგ იწყება მოსაცვლელი კბილების ამოჭრა (საჭრელი კბილების 6–9 თვეზე, პირველი ძირითადი კბილებისა — 12–14 თვეზე, ეშვებისა — 15–20 თვეზე, მეორე ძირითადი კბილებისა — 20–30 თვეზე). სარძევე კბილებს ბავშვი იმავე რიგით იცვლის, როგორც ამოსდის. სარძევე კბილების ადგილას ამოსულ მუდმივ კბილებს შემცვლელი ეწოდება (ყოველ ყბაზე 10), დანარჩენ 6 კბილს კი — დამატებითი. მუდმივი კბილების ამოსვლა იწყება 5–6 წლიდან (საჭრელი კბილები) და მთავრდება 14 წლისათვის. მე-3 მოლარები ანუ „სიბრძნის“ კბილები 17–25 წლის ასაკში ამოდის.<ref name="ქსე" /> == დაავადებები == [[ფაილი:Dental Caries Cavity 2 (cropped).JPG|200პქ|მინი|მარჯვნივ|კარიესი]] კბილის დაავადებები შესაძლოა წარმოშვას მასზე არახელსაყრელი ფაქტორების ზემოქმედებამ (მ.შ. [[მჟავა|მჟავის]] ან [[ტუტე|ტუტის]] ზემოქმედებამ, მექანიკურმა ტრავმამ), შიდა ორგანოებისა და ორგანიზმის სისტემების დაავადებებმა ან შეიძლება იყოს თანდაყოლილი. დაავადებული კბილი შესაძლოა გახდეს [[ინფექცია|ინფექციის]] კერა და მოიტანოს კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის, გულ-სისხლძარღვთა სისტემის, [[თირკმელი|თირკმლებისა]] და [[სახსარი|სახსრების]] მოქმედების მძიმე დარღვევები. ადამიანის კბილის ყველაზე მეტად გავრცელებული დაზიანებებია: [[კბილის ქვა]], [[კარიესი]], [[პერიოდონტიტი]], [[პულპიტი]] და სხვ. კბილების დაავადებებს, მკურნალობასა და პროფილაქტიკას შეისწავლის [[სტომატოლოგია]].<ref name="დრე" /> == სქოლიო == {{სქოლიო}} [[კატეგორია:კბილები|*]] 2byl7z0td98fee4n7yken8txbfbrm76 4408826 4408824 2022-08-18T20:01:36Z გიო ოქრო 84301 // რედაქტირება [[:en:User:镜音铃/Wikiplus|Wikiplus]]-ით wikitext text/x-wiki '''კბილი''' — ძვლოვანი წარმონაქმნი [[ადამიანი|ადამიანისა]] და [[ყბიანები|ყბიანი]] [[ხერხემლიანი ცხოველები|ხერხემლიანი ცხოველების]] [[პირის ღრუ|პირის ღრუში]] (ასევე ზოგიერთი [[თევზი|თევზის]] [[ხახა|ხახაში]]). კბილების დანიშნულებაა საკვების ჩავლება, პირში მოქცევა, მისი მექანიკური დამუშავება — დაღეჭვა, [[მტაცებლები|მტაცებლების]] შემთხვევაში — აგრეთვე მისი დაგლეჯა. ადამიანის კბილები სხვა ორგანოებთან ერთად მონაწილეობას იღებს ბგერათა წარმოქმნაში. ევოლუციის პირობებში კბილები თევზების პლაკოიდური ქერცლისგან (კანისეული კბილებისგან) განვითარდა. ჩანასახოვანი განვითარების პერიოდში კბილები წარმოდგენილია ეპითელური ნაკეცების — „კბილის ფირფიტების“ — სახით, ცალკეული კბილების ჩანასახებით. განვითარების შემდეგ ისინი გარეთ გამოდიან ღრძილის ლორწოვანი გარსის გავლით.<ref name="დრე">{{დრე წიგნი |სათაური=Зубы |ტომი=10 |გვ=586–587 |id=1996819}}</ref> == აგებულება == [[ფაილი:Cross sections of teeth ru.svg|300პქ|მინი|მარჯვნივ|ადამიანის ორფესვიანი საღეჭი კბილის აგებულება]] კბილის თავისუფალ ნაწილს ეწოდება გვირგვინი, ქსოვილში ჩამალულს — ფესვი, მათ შემაერთებელ უბანს — ყელი (უმდაბლეს ხერხემლიანთა კბილები უფესვოა; [[ძუძუმწოვრები|ძუძუმწოვრების]] ზოგ კბილს 2 — 3 ფესვი აქვს).<ref name="ქსე">{{ქსე|5|454|ნათაძე ლ., აბაშიძე ვ.|არა|სტატია=კბილები}}</ref> კბილის ძირითად მასას წარმოადგენს დენტინი (მყარი ქსოვილი), რომელიც გვირგვინზე დაფარულია ემალით ანუ მინანქრით, ფესვისა და ყელის ოლქში კი (ძუძუმწოვრებში) — ძვლის ფენით (კბილის ცემენტი ანუ დუღაბი). კბილის შიგნით არის ღრუ — ფესვის არხი, რომელიც კბილის რბილობით, ანუ პულპითაა ამოვსებული. არხი იხსნება ფესვის ბოლოში, საიდანაც ღრუში შედის [[სისხლძარღვი|სისხლძარღვები]] და [[ნერვული ბოჭკოები]].<ref name="დრე" /> ემალი კბილს სიმაგრეს აძლევს, ცემენტი კი — [[ყბა|ყბებთან]] აკავშირებს.<ref name="ქსე" /> კბილის ყველაზე გავრცელებული ფორმაა კონუსისებრი; ის დამახასიათებელია თევზების, [[ამფიბიები|ამფიბიებისა]] და [[ქვეწარმავლები|ქვეწარმავლების]] უმრავლესობისათვის. ამ ცხოველებს ყველა კბილი ერთნაირი აქვთ (ჰომოდონტური სისტემა). ძუძუმწოვრებს ღეჭვითი ფუნქციისა და კვების თავისებურებების გამო კბილების აგებულება რთული აქვთ, იცვლება მათი რაოდენობა და ხდება დიფერენცირება მათი ფორმის მიხედვით (ჰეტეროდონტული სისტემა).<ref name="დრე" /> კბილების ფორმისა და აგებულების შესწავლაზე განსაკუთრებულ ყურადღებას ამახვილებენ [[ანთროპოლოგია|ანთროპოლოგიასა]] და [[პალეონტოლოგია|პალეონტოლოგიაში]], რადგან თავის ქალის ეს ნაწილი სხვა ნამარხ ძვლოვან ნაშთებზე უკეთ ინახება.<ref name="დრე" /> == კბილის ტიპები == [[ფაილი:Teeth types colored.png|320პქ|მინი|მარცხნივ|ადამიანის ზედა და ქვედა ყბების მუდმივი კბილები: {{ლეგენდა|#0000FF|საჭრელი კბილები}} {{ლეგენდა|#FFAA00|ეშვები}} {{ლეგენდა|#DD00DD|მცირე საღეჭი/ძირითადი კბილები (პრემოლარები)}} {{ლეგენდა|#0000FF|დიდი საღეჭი/ძირითადი კბილები (მოლარები)}} ]] ძუძუმწოვრების კბილების სისტემა შეიცავს საჭრელ კბილებს (1 — 5 წყვილი თითოეულ ყბაზე), ეშვებს (1 წყვილი) და საღეჭ კბილებს (8 წყვილამდე), რომლებიც ორნაირია — მცირე და დიდი ([[ვეშაპისნაირნი|ვეშაპებს]] მეორეული ჰომოდონტიზმი ახასიათებთ). კბილების ფორმა და ზომა დამოკიდებულია ცხოველის საკვების ხასიათზე და, შესაბამისად, ეკოლოგიურ თავისებურებებზე.<ref name="ქსე" /> საჭრელებს ბრტყელი გვირგვინი და მჭრელი კიდეები აქვს, გამოიყენება საკვების ჩასავლებად და მოსაკბეჩად; ეშვები კონუსისებრია, გამოიყენება საკვების ჩასავლებად და დასანაწევრებლად (მტაცებლებში) და წარმოადგენს თავდაცვის საშუალებას ([[ყოვლისმჭამელი ცხოველები|ყოვლისმჭამელ]] [[წყვილჩლიქოსნები|წყვილ-]] და [[კენტჩლიქოსნები|კენტჩლიქოსნებში]], ზოგიერთ [[ფარფლფეხიანები|ფარფლფეხიანსა]] და ვეშაპისნაირში); უკანა კბილები — ძირითადები ანუ საღეჭები კუბისებრი ფორმის გვირგვინითაა წარმოდგენილი, საღეჭ ზედაპირზე 2 — 5 ბორცვაკით, მათი დანიშნულება საკვების დაქუცმაცება და დაფქვაა. საღეჭ კბილებს შორის განასხვავებენ მცირე ძირითად (პრემოლარებს, 3 — 4 წყვილი) და დიდ ძირითად (მოლარებს, 3 — 4 წყვილი) კბილებს, რომლებსაც ორი ან მეტი ფესვი აქვს. ზედა და ქვედა ყბის კბილები ერთმანეთს ეჯრის და თანკბილვას წარმოქმნის. სხვადასხვა სახეობების კბილის ფორმა და რაოდენობა მეტნაკლებად მუდმივია და მთავარ სისტემეტიკურ ნიშანს წარმოადგენს. მტაცებელთა კბილების რაოდენობა არ აღემატება 44-ს; წყვილ- და კენტჩლიქოსანთა, [[მღრღნელები|მღრღნელთა]] და სხვათა შემთხვევაში რაოდენობა ძლიერ ცვალებადია; ზოგიერთ არასრულკბილიანს 18 — 20 კბილი აქვს; ზოგიერთ ჩანთოსანს — 58-მდე; [[დელფინისებრნი|დელფინისებრთა]] ოჯახის კბილიან ვეშაპებს — 250-მდე.<ref name="დრე" /> განსაკუთრებით მრავალგვარია ძუძუმწოვრების საღეჭი კბილები, ზოგჯერ მძლავრადაა განვითარებული საჭრელი კბილებიც (მაგ., სპილოს [[შუანი|შუანები]]).<ref name="ქსე" /> მტაცებლებს კარგად აქვთ განვითარებული ეშვები, მღრღნელებს — საჭრელები და საღეჭები; ეშვებს კი კარგავენ და მათ ადგილას დიასტემა წარმოიქმნება. [[ნახევრად მაიმუნები|ნახევრად მაიმუნებისა]] და [[მაიმუნები|მაიმუნების]] კბილების რაოდენობა არ აღემატება 32-ს ([[ცხვირვიწრო მაიმუნები]]); ამდენივე აქვს ადამიანს.<ref name="დრე" /> [[მრგვალპირიანები|მრგვალპირიანებს]] უვითარდება განსაკუთრებული რქოვანი კბილები. თევზების კბილები განლაგებულია პირის ღრუს რბილ ქსოვილებსა და ძვლებზე, სალაყუჩე რკალებზე (ხახისმიერი კბილები). ზოგიერთ თევზს (მ.შ. [[ხლაკუნასებრნი|ხლაკუნასებრებს]] და [[კობრისებრნი|კობრისებრებს]]) მხოლოდ ხახისმიერი კბილები აქვს. ზრდასრულ [[ზუთხისებრნი|ზუთხისებრებს]] კბილები საერთოდ არ აქვთ. ამფიბიების კბილები განლაგებულია პირის ღრუს ძვლებზე, ქვეწარმავლებს ისინი ხშირად ყბებზე აქვთ შეზრდილი. შხამიან გველებს ზედა ყბაზე უვითარდებათ შხამიანი კბილები, რომლებიც არხით დაკავშირებულია შხამიან ჯირკვლებთან. დღეისათვის არსებულ [[კუები|კუებს]] კბილები არ აქვთ: მათ ფუნქციას ასრულებს ყბების რქოვანი შალითების მჭრელი კიდეები. [[ფრინველები|ფრინველების]] შემთხვევაში კბილები ჰქონდა მხოლოდ ნამარხ ფორმებს ([[არქეოპტერიქსი]], [[იქთიორნისები|იქთიორნისი]] და სხვ.; იხ. [[კბილებიანი ფრინველები]]).<ref name="დრე" /> უმდაბლეს ცხოველებს კბილები ყბის კიდეზე მიმაგრებული აქვთ ფუძით (აკროდონტიზმი), ქვეწარმავლების უმრავლესობას — გვერდითი ზედაპირით (პლევროდონტიზმი), ძუძუმწოვრების, [[ნიანგები|ნიანგების]], ზოგი ნამარხი ქვეწარმავლისა და თევზების ცალკეული ფორმების კბილები ჩამჯდარია ბუდეებში — ალვეოლებში (თეკოდონტიზმი).<ref name="ქსე" /> == განვითარება == კბილები განვითარდა კანისეული ჩონჩხის ელემენტების — პლაკოიდური ქერცლის გარდაქმნის შედეგად, მეზოდერმული ღვრილისა (წარმოქმნის დენტინს, ცემენტს, პულპას) და მასზე ჩამოცმული ექტოდერმული ჩაჩისაგან (წარმოქმნის ემალს). მოცვეთილი კბილი იცვლება ახლით (მოცვლა). ხერხემლიანების უმრავლესობა (ძუძუმწოერებს გარდა) კბილებს რამდენჯერმე იცვის (პოლიფიოდონტიზმი); ძუძუმწოვრების უმრავლესობა — ერთხელ (დიფიოდონტიზმი, პირველად სარძევე კბილი ამოდის, მეორედ — მუდმივი), ზოგი კი (ზოგი [[არასრულკბილიანები|არასრულკბილიანი]], ვეშაპი) საერთოდ არ იცვლის (მონოფიოდონტიზმი).<ref name="ქსე" /> ზოგჯერ ზოგიერთი კბილი არ ვითარდება; კბილთა სისტემის ნაწილობრივი რედუქცია კბილებს შორის შუალედის ([[დიასტემა]]) გაჩენას იწვევს. ზოგიერთი ძუძუმწოვრის კბილები მუდმივად იზრდება (მღრღნელების ზედა საჭრისები, [[შუანი]]).<ref name="დრე" /> {{Imageframe |innerstyle=text-align:left |width=180 |content=<math>I\frac22 C\frac11 P\frac22 M\frac33 = 32</math> ---- <math>\frac{2.1.2.3}{2.1.2.3}</math> |caption=ადამიანის კბილების ფურმულის ორგვარი ჩანაწერი }} კბილების რაოდენობა ცვალებადია. ძუძუმწოვრებს შედარებით ნაკლები აქვთ. კბილების საერთო რიცხვს და თითოეული სახის კბილის რაოდენობას სისტემატიკური მნიშვნელობა აქვს. ძუძუმწოვრების კბილების რაოდენობა და შემადგენლობა [[კბილების ფორმულა|კბილების ფორმულით]] გამოიხატება;<ref name="ქსე" /> მასში ჩვეულებრივ მითითებულია კბილთა რაოდენობა ზედა (მრიცხველი) და ქვედა (მნიშვნელი) ყბის თითოეულ ნახევარში.<ref name="დრე" /> ცხოველთა თითქმის ყველა ჯგუფში აღინიშნება უკბილო ფორმები (ზოგჯერ მთელი ჯგუფია უკბილო).<ref name="ქსე" /> == ადამიანის კბილები == ადამიანის კბილები საღეჭ-სამეტყველო აპარატის ურთიერთდაკავშირებულ ორგანოთა კომპლექსია, რომელიც მონაწილეობს ღეჭვის, ბგერათა წარმოქმნის და მეტყველების აქტებში. კბილები გარემოცულია სხვადასხვა ანატომიური წარმონაქმნით და მათთან ერთად ქმნის მეტამერულად განლაგებული კბილების ორგანოებს. ყოველი კბილი ყბის სათანადო მონაკვეთთან ერთად წარმოადგენს ყბა-კბილის სეგმენტს, რომელიც მოიცავს კბილებს, ლორწოვანი გარსით დაფარულ ყბის ფოსოს ([[ალვეოლა]]), კბილების საფიქსაციო აპარატს, სისხლის ძარღვებსა და ნერვებს, ადამიანს 2 წლის ასაკში მთლიანად აქვს განვითარებული ყველა სარძევე კბილი, ხოლო 5–6 წლიდან ეწყება მათი მოცვლა და მუდმივი კბილებით შევსება. ყბიდან ამოწეული კბილების გვირგვინების ერთობლიობა წარმოქმნის ზედა და ქვედა კბილების რკალებს. პირის მოკუმვისას კბილების ურთიერთობას თანკბილვა ეწოდება. ზედა და ქვედა ყბის მოპირისპირე კბილებს ანტაგონისტებს ეძახიან. ყოველ კბილს აქვს თავისი მთავარი და დამატებითი ანტაგონისტი. [[სტომატოლოგია|სტომატოლოგიაში]] კბილების რიგის აღსანიშნავად მიღებულია კბილების ფორმულა, რომელშიც ცალკეული კბილები აღინიშნება ციფრით, კბილების ლათინური სახელწოდების პირველი ასოთი ან ორივეთი ერთდროულად. თუ რიგში ან ყბაზე ყველა კბილი შენარჩუნებულია, ასეთ რიგს ან ყბას სავსე ეწოდება.<ref name="ქსე" /> [[ფაილი:Deviated midline 2.JPG|250პქ|მინი|მარცხნივ|ადამიანის კბილები]] საჭრელი კბილები, ეშვები და ქვედა პრემოლარები ერთფესვიანია, ზედა პრემოლარები და ქვედა მოლარები — ორფესვიანი, ხოლო ზედა მოლარებს 3 — 3 ფესვი აქვს. კბილებს კბილბუდეში ამაგრებს ბოჭკოთა რთული სისტემა. ეს ბოჭკოები გაჭიმულია კბილებსა და კბილბუდეს, კბილებსა და [[ღრძილი|ღრძილს]] და კბილსა და კბილს შორის. ადამიანს ყოველ ყბაზე ჯერ 10 მოსაცვლელი (სარძევე) კბილი ამოსდის (4 საჭრელი, 2 ეშვი და 4 ძირითადი), შემდეგ კი 16 მუდმივი კბილი (4 საჭრელი, 2 ეშვი, 4 პრემოლარი და 6 მოლარი).<ref name="ქსე" /> ვიდრე ბავშვი [[ძუძუთი კვება|ძუძუს წოვს]] და კბილები არ სჭირდება, კბილების მაგივრობას ასრულებს ღრძილის თავისუფალ კიდეზე დართული ლორწოვანი გარსის მორგვი, რომელიც უადვილებს ბავშვს [[ძუძუ|ძუძუს]] [[დვრილი|დვრილის]] პირში დაჭერას და წოვას. შემდეგ იწყება მოსაცვლელი კბილების ამოჭრა (საჭრელი კბილების 6–9 თვეზე, პირველი ძირითადი კბილებისა — 12–14 თვეზე, ეშვებისა — 15–20 თვეზე, მეორე ძირითადი კბილებისა — 20–30 თვეზე). სარძევე კბილებს ბავშვი იმავე რიგით იცვლის, როგორც ამოსდის. სარძევე კბილების ადგილას ამოსულ მუდმივ კბილებს შემცვლელი ეწოდება (ყოველ ყბაზე 10), დანარჩენ 6 კბილს კი — დამატებითი. მუდმივი კბილების ამოსვლა იწყება 5–6 წლიდან (საჭრელი კბილები) და მთავრდება 14 წლისათვის. მე-3 მოლარები ანუ „სიბრძნის“ კბილები 17–25 წლის ასაკში ამოდის.<ref name="ქსე" /> == დაავადებები == [[ფაილი:Dental Caries Cavity 2 (cropped).JPG|200პქ|მინი|მარჯვნივ|კარიესი]] კბილის დაავადებები შესაძლოა წარმოშვას მასზე არახელსაყრელი ფაქტორების ზემოქმედებამ (მ.შ. [[მჟავა|მჟავის]] ან [[ტუტე|ტუტის]] ზემოქმედებამ, მექანიკურმა ტრავმამ), შიდა ორგანოებისა და ორგანიზმის სისტემების დაავადებებმა ან შეიძლება იყოს თანდაყოლილი. დაავადებული კბილი შესაძლოა გახდეს [[ინფექცია|ინფექციის]] კერა და მოიტანოს კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის, გულ-სისხლძარღვთა სისტემის, [[თირკმელი|თირკმლებისა]] და [[სახსარი|სახსრების]] მოქმედების მძიმე დარღვევები. ადამიანის კბილის ყველაზე მეტად გავრცელებული დაზიანებებია: [[კბილის ქვა]], [[კარიესი]], [[პერიოდონტიტი]], [[პულპიტი]] და სხვ. კბილების დაავადებებს, მკურნალობასა და პროფილაქტიკას შეისწავლის [[სტომატოლოგია]].<ref name="დრე" /> == სქოლიო == {{სქოლიო}} [[კატეგორია:კბილები|*]] sd15koyud04ui90hoqorwdlx6droo2c 0 228442 4408890 3751022 2022-08-18T22:22:37Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[ფაილი:Heroldsmuehl.jpg|მინი|220პქ|წლის წისქვილი]] '''წისქვილი (მარცვალსაფქვავი)''' — მარცვალსაფქვავი მრეწველობის [[საწარმო]], სადაც მარცვალს ფქვილად გადაამუშავებენ. თანამედროვე მარცვალსაფქვავ წისქვილში საავტომობილო, რკინიგზის, წყლის ტრანსპორტს განტვირთავენ მექანიკური და პნევმატური დანადგარებით. მარცვალს ათავსებენ [[ელევატორი|ელევატორებში]]. მარცვალსაწმენდ განყოფილებაში მარცვალს [[მინარევები]]სგან წმენდენ სეპარატორებით, ტრიერებით და მაგნიტური აპარატებით. შემდეგ მარცვლის ზედაპირს წმენდენ მშრალი ან სველი ხერხით და საფქვავად მომზადებული [[მარცვლეული კულტურები]]ს სხვადასხვა ტიპს საფქვავი პარტიის მისაღებად ერთმანეთში აურევენ. საფქვავ განყოფილებაში მიმდინარეობს სამი ძირითადი ოპერაცია: 1) მარცვლის პირველადი დაქუცმაცება; 2) მიღებული პიპკის გამდიდრება; და 3) გამდიდრებული პიპკებისგან ფქვილის მიღება. მარცვალს აქუცმაცებენ ვალცებიან დანადგარზე. პიპკების ვალცებიან დანადგარზე დაქუცმაცებით იღებენ შუალედურ პროდუქტს, შემდეგ კი ფქვილს. დაფქვის ასეთი ხერხი ფქვილის მაქსიმალურ გამოსავალს იძლევა. მიღებული ფქვილი ტომრებში იყრება და ავტომატურად იწონება. საწარმოო პროცესში, რომელიც მექანიზებული და უწყვეტია, 30-მდე ტიპის მანქანა მონაწილეობს. თანამედროვე წისქვილები აღჭურვილია მარცვლისა და შუალედური პროდუქტების გადასაადგილებელი პნევმატური ტრანსპორტით. ==ლიტერატურა== {{ქსე|11|333|ოჩიაური თ.}} [[კატეგორია:წისქვილები]] 2xga7d0remupufv2kuypavpivxnqesi 0 230074 4408891 4052721 2022-08-18T22:28:06Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[სურათი:Crociata dei Pastori.jpg|thumb|270პქ]] '''მწყემსთა ჯვაროსნული ლაშქრობა''' ({{Lang-fr|Croisade des Pastoureaux}}) — XIII და XIV საუკუნეებში განხორციელებული ლაშქრობა. ისტორიას შემორჩა მწყემსთა ორი ჯვაროსნული ლაშქრობა. პირველი ბრძოლა თარიღდება [[1251]] წლით ([[მეშვიდე ჯვაროსნული ლაშქრობა|მეშვიდე ჯვაროსნულ ლაშქრობის პერიოდი]]), მეორე კი - [[1320]] წლით. ==მწყემსთა პირველი ჯვაროსნული ლაშქრობა== {{main|მწყემსთა ჯვაროსნული ლაშქრობა (1251)}} [[1248]] წელს, [[საფრანგეთი]]ს მეფე [[ლუი IX]]-მ [[მეშვიდე ჯვაროსნული ლაშქრობა]] წამოიწყო, თუმცა ჯვაროსანთა მარცხის შემდეგ, ის [[ეგვიპტე|ეგვიპტის]] ქალაქ [[დუმიეტი|დუმიეტთან]] ტყვედ ჩავარდა. მწყემსთა პირველი მოძრაობა ჩრდილოეთ საფრანგეთში, ლუის მხარდაჭერითა და „უნგრელი ოსტატის“ მეთაურობით წარმოიშვა. ვარაუდობენ რომ „უნგრელი ოსტატი“ იყო [[უნგრელები|უნგრელი]] მოხუცი ბერი, რომელიც ამტკიცებდა, რომ მან მიიღო მითითება მარიამ ღვთისმშობლისგან, ეხელმძღვანელა [[ფრანგები|ფრანგი]] მწყემსებისათვის, ლუი IX-ს გამოსახსნელად. ბერმა [[პარიზი|პარიზში]] 60 000-მდე გლეხს მოუყარა თავი, რომელთაგან უმეტესობა ახალგაზრდა ასაკისა იყო. „უნგრელი ოსტატი“ პარიზში ლუის დედას, მოქმედ რეგენტს შეხვდა. ქალაქიდან გასვლის შემდეგ, ჯგუფი გაიყო რამდენიმე ნაწილად და [[რუანი|რუანსა]], [[ტური (საფრანგეთი)|ტურსა]] და [[ორლეანი|ორლეანში]] არეულობები მოაწყო. მათ, აგრეთვე [[ამიენი|ამიენსა]] და შემდგომ [[ბურჟი|ბურჟში]] [[ებრაელები|ებრაელებზე]] შეტევა წამოიწყეს. ამ ფაქტების გამო ხელისუფლებამ მწყემსი ჯვაროსნები დააპატიმრა და ეკლესიისგანაც განაკვეთინა. თუმცა „ოსტატის“ ერთმა ჯგუფი არ დაემორჩილა ხელისუფლებას. დაპირისპირებულთა შორის [[ბურჟი]]ს მახლობლად მცირე ბრძოლა გაიმართა. ორმხრივი სროლისას „ოსტატი“ მოკლეს. ასე დასრულდა მწყემსთა პირველი ჯვაროსნული ლაშქრობა. ==მწყემსთა მეორე ჯვაროსნული ლაშქრობა== {{main|მწყემსთა ჯვაროსნული ლაშქრობა (1320)}} [[1315]] წელს ევროპაში „დიდი შიმშილი“ მძვინვარებდა. [[1314]] წლის ზაფხული უხვნალექიანი იყო, [[1315]] წელს წყალდიდობები გახშირდა. მოსავლის აბსოლუტური უმრავლესობა განადგურდა. ევროპაში საკვები გამოილია. შიმშილობის მასშტაბები იმდენად ფართო იყო, ხალხი პირდაპირ ქალაქის ქუჩებში იხოცებოდა. განსაკუთრებით [[პარიზი|პარიზსა]] და [[ანტვერპენი|ანტვერპენს]] უჭირდა. უკეთესი ვითარება არც სოფლად იყო. მომრავლდა [[კანიბალიზმი]]ს შემთხვევები. [[მარცვლეული კულტურები]]ს ფასი 5-ჯერ გაიზარდა. [[1316]]-[[1317]] წლებში ისევ ცუდი მოსავალი მოვიდა. [[1318]] წელს მდგომარეობა უმნიშვნელოდ გაუმჯობესდა, თუმცა სიღარიბის შედეგებს - ეპიდემიასა და არეულობებს, ევროპა კიდევ კარგა ხნის განმავლობაში იმკიდა. [[1320]] წელს, ჩრდილოეთ საფრანგეთში მცხოვრები გლეხები წმინდა მიწისკენ გაემგზავრნენ. ლეგენდის თანახმად, ახალგაზრდა მწყემსს ხილვა ჰქონდა, რომ თითქოს მხარზე მაგიური ფრინველი ეჯდა, რომელიც ახალგაზრდა ქალწულად იქცა. ის მწყემს ურწმუნოებთან ბრძოლისკენ მოუწოდებდა. ასე ჩაისახა მწემსთა ჯვაროსნული ლაშქრობის იდეა. გზადაგზა ჯვაროსან მწყემსთა რაოდენობა განუხრელად იზრდებოდა. მოგზაურობის დროს გლეხები საკვებსა და სხვა საარსებო საშუალებებს ადგილობრივი მცხოვრებლებისგან იღებდნენ, იყო ყაჩაღობის ფაქტებიც, გლეხები უპირველეს ყოვლისა ებრაელებს ავიწროებდნენ, ქურდობისა და ყაჩაღობის ფაქტების რაოდენობამ ასტრონომიულ ციფრებს მიაღწია. მალე, მწყემსმა ჯვაროსნებმა აკვიტანიემდე მიაღწიეს. ხელისუფლებამ გადაწყვიტა მკაცრი ზომები სასწრაფოდ მიეღო. გლეხების ქმედებებს [[იოანე XXII]]-ც უპირისპირდებოდა და მალე [[ფილიპ V]]-მ ჯარი გამოიყვანა, რომელმაც ყაჩაღობით განთქმული გლეხი ჯვაროსნები სრულად გაანადგურა. ==ლიტერატურა== ===საერთო=== *[http://www.jewishencyclopedia.com/articles/11936-pastoureaux მწყემსი ჯვაროსნები] ===მწყემსთა პირველი ჯვაროსნული ლაშქრობა=== *მეთიუ პარისი, ''Chronica Maiora'' *მარგარეტ უეიდ ლაბორგი, ''წმინდა ლუი: ლუი IX-ს ცხოვრება''. ლონდონი, 1968. *ერნესტ ლევიზი, ''საფრანგეთის ისტორია, მესამე ტომი, II''. პარიზი, 1901. *რეჟინა პერნუდი, ''თეთრი დედოფალი''. პარიზი, 1972. ===მწყემსთა მეორე ჯვაროსნული ლაშქრობა=== *დევიდ ნირენბერგი, ''ძალადობის თემები: უმცირესობების დევნა შუა საუკუნეებში''. პრინსტონი, 1996. *მალკოლმ ბარბერი, „''1320 წლის მწყემსთა ჯვაროსნული ლაშქრობა'', პუბლიკაცია ''საეკლესიო ისტორიის ჟურნალში''. {{პორტალი ომი}} {{პორტალი ისტორია}} {{ჯვაროსნული ლაშქრობები}} [[კატეგორია:ჯვაროსნული ლაშქრობები]] [[კატეგორია:მწყემსთა ჯვაროსნული ლაშქრობა]] 6contuqsghk0h5ix302oiobc77andpr 14 234005 4408574 2448614 2022-08-18T14:13:49Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Meat-based food}} [[კატეგორია:ხორცი]] [[კატეგორია:კერძები ძირითადი ინგრედიენტებით]] lnhm92rh5a2mr648tmmfhyf7jxsy21i 0 234458 4408620 4116017 2022-08-18T15:09:16Z Otogi 27089 სტატიების ასეთი თარგმნა არის სრული უპასუხისმგებლობა ! ასეთი სტატიები უნდა წაიშალოს wikitext text/x-wiki [[ფაილი:India Coromandel Coast locator map.svg|220px|მინიატიურა|[[ინდოეთი]] კორომანდელის სანაპირო]] '''კორომანდელის სანაპირო''' — [[ინდოსტანის ნახევარკუნძული]]ს სამხრეთ-აღმოსავლეთ სანაპირო. გადარეცხილია [[ინდოეთის ოკეანე|ინდოეთის ოკეანის]] [[ბენგალიის ყურე|ბენგალიის ყურით]]. სიგრძე დაახლოებით 700 კმ, სიგანე — 80–100კმ. წარმოადგენს ბორცვიანი ვაკეების ხაზს, რომელიც დასავლეთით აღმოსავლეთ გატებში გადადის. სანაპიროსთან მდებარეობს ქვიშიანი დიდი პლაჟები. სანაპირო დაბალია, დაყოფილია მსხვილ მდინარეთა დელტებით, რომლებიც დაახლოებით 10 ათასი კვ.კმ. ფართობის დელტებს ქმნიან. მდინარეები სათავეს იღებენ [[დეკანი]]ს ზეგანზე და მიედინებიან აღმოსავლეთ გატების გავლით დაბლობისკენ. ისინი წარმოქმნიან ნაყოფიერ ალუვიურ ნიადაგებს ვაკეზე. ამჟამად, კორომანდელის სანაპირო მდებარეობს [[ანდჰრა-პრადეში]]ს და [[ტამილნადუ]]ს, აგრეთვე, მოკავშირე [[პუდუჩერი]]ს ტერიტორიებზე. სანაპიროზე განლაგებულია მსხვილი სანავსადგურო ქალაქები — ჩენაი ([[მადრასი]]), კუდალორი, ტრანკებარი (ტარანჰამბადი), ნაგაპატნამი და სხვ. კორომანდელის სანაპირო წარმოადგენს [[ინდოეთი]]ს სოფლის მეურნეობის ტენიან რეგიონს, სადაც დიდი რაოდენობით არის ბრინჯი, ქოქოსის პალმა. == ეტიმოლოგია == [[ფაილი:Coromandel Coast 1753.jpg|220px|მინიატიურა|1753 წლის კორომანდელის სანაპიროს ფრანგული რუკა]] არსებობს სახელწოდების წარმოშობის რამდენიმე ვერსია: [[თამილური]]დან "Chola Mandalam" — უძველეს სახელმწიფო [[ჩოლა]]ს რაიონი ან ისევ [[თამილური]]დან "Karai Mandalam" — "სანაპიროს რაიონი". უფრო სარწმუნოა სახელწოდების წარმოქმნა სიტყვიდან "Kara-mandala", რაც ნიშნავს [[სანსკრიტი|სანსკრიტზე]] "მიწას, რომელიც მზის სხივების იღებს". == კლიმატი, ფლორა და ფაუნა == [[ფაილი:Mangroves.jpg|220px|მინიატიურა|მანგროვის ბუჩქების ხედი წყლის ზედაპირის ზემოთ და წყლის ქვემოთ]] კორომანდელის სანაპირო მოხვედრილია დასავლეთ გატების წვიმიან რეგიონში და იღებს გაცილებით ნაკლებ ნალექებს, ვიდრე დანარჩენი [[ინდოეთი]] [[ზაფხული]]ს სამხრეთ-დასავლეთ [[მუსონები]]ს პერიოდში. ნალექების საშუალო რაოდენობა წლის მანძილზე შეადგენს 800 მმ/წელიწადში, რომელთა დიდი ნაწილი ოქტომბრიდან დეკემბრამდე პერიოდზე მოდის. [[ბენგალიის ყურე|ბენგალიის ყურის]] ტიპოლოგია ხელს უწყობს ჩრდილო-დასავლეთ [[მუსონები]]ს წარმოქმნას, რომლებიც თანაბარი ნალექების ნაცვლად იწვევს [[ციკლონი|ციკლონებს]] და ტროპიკულ ციკლონებს, რომლის შედეგად ყოველ წელს ოქტომბრიდან იანვრამდე პერიოდში სანაპირო მდებარეობს სტიქიური უბედურების ქვეშ. სანაპიროს გასწვრივ მდებარეობს ტყის ვიწრო ზოლი, რომელიც იყოფა მშრალი და მარადმწვანე ტყეების ცალკეულ ეკორეგიონებად. სხვა ტროპიკული მშრალი ტყეებისაგან განსხვავებით, აღმოსავლეთ [[დეკანი]]ს ტყეები მთელი წლის განმავლობაში ინარჩუნებს ფოთლებს. კორომანდელის სანაპიროზე მდებარეობს აგრეთვე, მანგროვის ვრცელი ტყეები, რომლებიც ავსებს მდინარის დელტებს და სანაპირო ოლქის დაბლობებს. ამას გარდა აქ მდებარეობს პულიკატისა და კალიველის ტბები, რომლებზეც ცხოვრობს ათასობით ადგილობრივი თუ გადამფრენი [[ფრინველი]] == ისტორია == 1530-ანი წლების ბოლოს კორომანდელის სანაპიროზე გაჩნდა სამი პორტუგალიური დასახლება ნაგაპატინამი, სან-ტომე-დე-მელიაპორი და პულიკატი. მოგვიანებით, XVII და XVIII საუკენეებში სანაპიროს დაუფლებისთვის და ინდოეთთან ვაჭრობაზე კონტროლის დამყარების მიზნით იბრძოდნენ ევროპელი ხელისუფალნი. ომი დამთავრდა [[ინგლისი]]ს გამარჯვებით, თუმცა [[საფრანგეთი|საფრანგეთმა]] 1954 წლამდე შეინარჩუნა კონტროლი მცირე ანკლავებზე [[პუდუჩერი|პუდუჩერში]]. XVII საუკუნეში [[ჩინური]] ექსპორტის დიდი ნაწილი სწორედ კორომანდელის პორტების გავლით გადიოდა ევროპაში. 2004 წლის 26 დეკემბერს [[ინდოეთი]]ს ოკეანეში კუნძულ [[სუმატრა]]ს დასავლეთ სანაპიროსთან მომხდარმა [[მიწისძვრა]]მ, გამოიწვია [[ცუნამი]], რომელმაც გადაუარა კორომანდელის სანაპიროს და შეიწირა უამრავი სიცოცხლე და გამოიწვია უზარმაზარი ზარალი. == რესურსები ინტერნეტში == * [http://slovari.yandex.ru/~%D0%BA%D0%BD%D0%B8%D0%B3%D0%B8/%D0%91%D0%A1%D0%AD/%D0%9A%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9%20%D0%B1%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B3/ ლექსიკონი]{{Dead link|date=იანვარი 2021 |bot=InternetArchiveBot }} * [http://slovari.yandex.ru/~%D0%BA%D0%BD%D0%B8%D0%B3%D0%B8/ თანამედროვე გეოგრაფიულ სახელთა ლექსიკონი] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151106145655/https://slovari.yandex.ru/~%D0%BA%D0%BD%D0%B8%D0%B3%D0%B8/ |date=2015-11-06 }} [[კატეგორია: სანაპიროები]] [[კატეგორია: ინდოეთის გეოგრაფია]] [[კატეგორია: ანდჰრა-პრადეში]] [[კატეგორია: ტამილნადუ]] jqc1uuq80wbtvba2o5xq8crtff6riqd 0 242288 4408974 3092126 2022-08-19T10:25:22Z 91.184.107.255 wikitext text/x-wiki == ლიტერატურა == {{ქსე|11|631|კიკნაძე ზ.}} [[კატეგორია:იუდეის მეფეები]] [[კატეგორია:დაბადებული ძვ. წ. 73]] [[კატეგორია:გარდაცვლილი ძვ. წ. 4]] 8wad66wjrmexdj9lkxnbf7viu2b0kpj 4408975 4408974 2022-08-19T10:27:09Z 91.184.107.255 /* ლიტერატურა */ wikitext text/x-wiki როცა იესო იშვა იუდეის ბეთლემში j69iy2bfztphayrduv21ak74dktxwm0 4408976 4408975 2022-08-19T10:33:07Z 91.184.107.255 wikitext text/x-wiki როცა იესო იშვა იუდეის ბეთლემში, მეფე ჰეროდეს დღეებში, იერუსალიმში მოვიდნენ მოგვები აღმოსავლეთიდან და თქვეს: " სად არის იუდეზმთა მეფე, რომ იშვა? ვინაიდან ვიხილეთ მისი ვარსკვლავი აღმოსავლეთში და მოვედით, რათა თაყვანი ვცეთ მას 89d4esja9si326wqgo64czkdg11ggjc 4408980 4408976 2022-08-19T10:39:18Z David1010 704 [[Special:Contributions/91.184.107.255|91.184.107.255]]-ის რედაქტირებები გაუქმდა; აღდგა [[User:ILIA|ILIA]]-ის მიერ რედაქტირებული ვერსია wikitext text/x-wiki [[ფაილი:HerodtheGreat2.jpg|მინიატიურა|იუდეველთა მეფე - ჰეროდე]] '''ჰეროდე I დიდი''' (დ. [[ძვ. წ. 73]] — გ. [[ძვ. წ. 4]]) — [[იუდეველთა სამეფო|იუდეველთა]] მეფე [[ძვ. წ. 40]] წლიდან (ფაქტობრივად [[ძვ. წ. 37|37]] წლიდან). წარმოშობით ედომელი. [[ძვ. წ. 47]] წლიდან [[გალილეა|გალილეის]] მმართველი იყო. [[ძვ. წ. 40]] წელს რომის სენატმა მეფედ გამოაცხადა, მაგრამ მხოლოდ სამი წლის შემდეგ (5-თვიანი ალყის შემდეგ) შეძლო რომაელთა დახმარებით იერუსალიმის აღება. ატარებდა ქვეყნის ელინიზაციის პოლიტიკას. მარჯვე და სასტიკი განმგებელი იყო. დაუნდობლად უსწორდებოდა თავის პოლიტიკურ მოწინააღმდეგეებს, არ ინდობდა შვილებსა და ნათესავებს. ჰეროდე I-მა ხელახლა ააშენა ქალაქები [[კესარია]] და [[სამარია]] და შეუდგა [[იერუსალიმის ტაძარი|იერუსალიმის ტაძრის]] აღდგენას, რაც თავის სიცოცხლეში ვერ დაასრულა. ცოლად ჰყავდა მაკაბელთა წარმომადგენელი მარიამი. [[მათე მახარებელი|მათეს]] სახარების თანამხმად (2,1) ჰეროდე I-ის დროს იშვა [[ქრისტე]] [[ბეთლემი|ბეთლემში]]; აქვეა (2,16) მოთხრობილი ჰეროდეს მიერ ბეთლემსა და მის შემოგარენში შობილი ყრმების გაჟლეტის ამბავი. == ლიტერატურა == {{ქსე|11|631|კიკნაძე ზ.}} [[კატეგორია:იუდეის მეფეები]] [[კატეგორია:დაბადებული ძვ. წ. 73]] [[კატეგორია:გარდაცვლილი ძვ. წ. 4]] olrdsl0tiwlq2kwuqtvbmxatnllliko 0 254759 4408690 3990836 2022-08-18T16:17:35Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki {{ტაქსოდაფა | სახელი =ტეგანისებრნი | სურათის ფაილი =Citrus limon0.jpg | სურათის წარწერა =Citrus limon | სურათის აღწერა = | სამეფო = მცენარეები | განყოფილება =[[ორლებნიანნი]] | კლასი = | რიგი = | ოჯახი ='''ტეგანისებრნი''' | ლათ =Rutaceae | iucnstatus = | ვიკისახეობები =Rutaceae | iucn = | commons =Category:Rutaceae }} '''ტეგანისებრნი''' ({{lang-la|Rutaceae}}) — [[ორლებნიანნი|ორლებნიან]] [[მცენარეები|მცენარეთა]] [[ოჯახი (ბიოლოგია)|ოჯახი]]. მეტწილად ხეები ან ბუჩქებია, იშვიათად მოპირისპირედ განლაგებული მარტივი ან რთული ფოთლები აქვთ, რომლებივ წერტილოვანი ეთერზეთოვანი ჯირკვლებითაა მოფენილი. ოჯახი მოიცავს 150-მდე გვარის 1600-მდე სახეობას, რომლებიც უმთავრესადტროპიკებსა და სეუბტრიპიკებშია გავრცელებული. [[საქართველო]]ში 2 გვარის 4 სახეობაა. ტეგანისებრთა ზოგი სახეობა სამკურნალოა, ზოგი დეკორატიული, ზოგი ([[იფნურა]]) კანის სიდამწვრეს იწვევს, ზოგს ძვირფასი მერქანი აქვს (ტროპიკულ ქვეყნებში). კულტურულ მცენარეთაგან ამ ოჯახს განეკუთვნება [[ფორთოხალი]], [[ლიმონი]], [[მანდარინი]] და სხვა. ==ლიტერატურა== {{ქსე|9|681|ღვინიაშვილი ც.}} [[კატეგორია:ტეგანისებრნი| ]] gmai7cen0iycej78c7irf7xwtc1p3l1 4408692 4408690 2022-08-18T16:19:56Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki {{ტაქსოდაფა | სახელი =ტეგანისებრნი | სურათის ფაილი =Citrus limon0.jpg | სურათის წარწერა =Citrus limon | სურათის აღწერა = | სამეფო = მცენარეები | განყოფილება =[[ორლებნიანნი]] | კლასი = | რიგი = | ოჯახი ='''ტეგანისებრნი''' | ლათ =Rutaceae | iucnstatus = | ვიკისახეობები =Rutaceae | iucn = | commons =Category:Rutaceae }} '''ტეგანისებრნი''' ({{lang-la|Rutaceae}}) — [[ორლებნიანნი|ორლებნიან]] [[მცენარეები|მცენარეთა]] [[ოჯახი (ბიოლოგია)|ოჯახი]]. მეტწილად ხეები ან ბუჩქებია, იშვიათად მოპირისპირედ განლაგებული მარტივი ან რთული ფოთლები აქვთ, რომლებივ წერტილოვანი ეთერზეთოვანი ჯირკვლებითაა მოფენილი. ოჯახი მოიცავს 150-მდე გვარის 1600-მდე სახეობას, რომლებიც უმთავრესად ტროპიკებსა და სეუბტრიპიკებშია გავრცელებული. [[საქართველო]]ში 2 გვარის 4 სახეობაა. ტეგანისებრთა ზოგი სახეობა სამკურნალოა, ზოგი დეკორატიული, ზოგი ([[იფნურა]]) კანის სიდამწვრეს იწვევს, ზოგს ძვირფასი მერქანი აქვს (ტროპიკულ ქვეყნებში). კულტურულ მცენარეთაგან ამ ოჯახს განეკუთვნება [[ფორთოხალი]], [[ლიმონი]], [[მანდარინი]] და სხვა. ==ლიტერატურა== {{ქსე|9|681|ღვინიაშვილი ც.}} [[კატეგორია:ტეგანისებრნი| ]] dgcwlxdrglyedcgyotahc6e3v7jz3if 0 274175 4408871 4251591 2022-08-18T21:49:51Z InternetArchiveBot 124291 [[ვიკიპედია:გადამოწმებადობა|შემოწმების]] მიზნით 1 წიგნის დამატება (20220818)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა მეცნიერი}} '''რობერტ რეკორდი''' ({{lang-en|Robert Recorde}} დ. დაახ. 1512 — გ. 1558) — [[ვალიელები|უელსელი]] [[მათემატიკა|მათემატიკოსი]] და [[ექიმი]]. მან გამოიგონა [[ტოლობის ნიშანი|ტოლობის ნიშანი (=)]] და ასევე წარუდგინა საზოგადოებას უკვე არსებული [[პლიუს და მინუს ნიშნები|პლიუს ნიშანი (+)]] [[1557]] წელს.<ref name=ODNB>{{cite web|first=Stephen|last=Johnston|title=Recorde, Robert (c.1512–1558)|work=Oxford Dictionary of National Biography|publisher=Oxford University Press|year=2004|url=http://www.oxforddnb.com/view/article/23241|accessdate=26.01.2012|doi=10.1093/ref:odnb/23241}} <small>(აუცილებელია გამოწერა ან [http://global.oup.com/oxforddnb/info/freeodnb/libraries/ გაერთიანებული სამეფოს საჯარო ბიბლიოთეკის წევრობა] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160309200734/http://www.oxforddnb.com/index/100/101100744/ |date=2016-03-09 }})</small></ref> == ბიოგრაფია == რეკორდი დაიბადა [[ტენბი]]ს პატივსაცემ ოჯახში 1512 წელს.<ref name=ODNB/> დაახლოებით 1525 წელს იგი მოეწყო [[ოქსფორდის უნივერსიტეტი|ოქსფორდის უნივერსიტეტში]]. [[მედიცინა|მედიცინის]] პროფესიად არჩევის შემდეგ მან [[კემბრიჯის უნივერსიტეტი|კემბრიჯის უნივერსიტეტში]] ჩააბარა, სადაც მეცნიერებათა დოქტორის ხარისხი მიიღო [[1545]] წელს. შემდეგ რეკორდი დაუბრუნდა ოქსფორდს, სადაც საჯარო ლექციებს ატარებდა [[მათემატიკა]]ში, როგორც ამას კემბრიჯში წასვლამდე აკეთებდა. ცოტა ხნის შემდეგ იგი გადავიდა [[ლონდონი|ლონდონში]], სადაც იგი მართავდა [[ინგლისი]]ს [[სამეფო ზარაფხანა]]სა და [[ირლანდია|ირლანდიის]] ანალოგიურ განყოფილებას.<ref>{{cite book|last=Newman|first=James R.|year=1956|title=The World Of Mathematics|url=https://archive.org/details/worldofmathemati0002jame}}</ref> რობერტ რეკორდი იყო ასევე მეფე [[ედუარდ VI]]-სა და დედოფალ [[მერი I (ინგლისი)|მერი I]]-ის პირადი ექიმი, რომელთაც ეძღვნება მისი ზოგიერთი წიგნი. საბოლოოდ რეკორდი პოლიტიკური ოპონენტების ცილისწამების მსხვერპლი გახდა: მას უჩივლეს, გაასამართლეს, დააპატიმრეს ვალების გამო და „კინგს ბიჩის“ ციხეში ჩასვეს, სადაც იგი 1558 წლის ივნისის შუა რიცხვებში გარდაიცვალა.<ref>{{cite book |author= Gribbin, John |title= Science. A History (1543-2001) |url= https://archive.org/details/isbn_9780713997316 |location=London |publisher=Penguin Books |year=2003 |pages=[https://archive.org/details/isbn_9780713997316/page/648 648] |isbn= 978-0-140-29741-6}}</ref> == შრომები == [[ფაილი:First Equation Ever.png|მინი|200 პქ|<center>ტოლობის ნიშნის პირველი გამოყენება (14''x''+15=71).</center>]] [[ფაილი:Recorde - The Whetstone of Witte - equals.jpg|მინი|200 პქ|ტოლობის ნიშნის წარდგენა რეკორდის მიერ.]] * The Grounde of Artes, teachings the Worke and Practise, of Arithmeticke, both in whole numbers and fractions (დაახ. 1540) — პირველი [[ინგლისური ენა|ინგლისური]] გამოცემა [[ალგებრა]]ში.<ref name=ODNB/> * The Pathway to Knowledge, containing the First Principles of Geometry … bothe for the use of Instrumentes Geometricall and Astronomicall, and also for Projection of Plattes ([[ლონდონი]], 1551) * The Castle of Knowledge, containing the Explication of the Sphere both Celestiall and Materiall, etc. ([[ლონდონი]], 1556) * The Whetstone of Witte, whiche is the seconde parte of Arithmeteke: containing the extraction of rootes; the cossike practise, with the rule of equation; and the workes of Surde Nombers ([[ლონდონი]], 1557). ამ წიგნში რეკორდმა საზოგადოებას გააცნო [[ტოლობის ნიშანი]]. სწორედ ამ წიგნის გამოცემის გამო ითვლება რეკორდი ინგლისში ალგებრის შემომტანად.<ref>{{cite book|last=Jourdain|first=Philip E. B.|year=1913|title=The Nature Of Mathematics|url=https://archive.org/details/thenatureofmath00jouruoft}}</ref> * The Urinal of Physic (1548) — წიგნი მედიცინაზე, მრავალჯერ გამოცემული.<ref>[http://books.google.ca/books/about/The_urinal_of_physick.html?id=Sax491XagIgC&redir_esc=y ''The Urinal of Physick], by Robert Recorde, 1548</ref> ნაკლებად ცნობილი გამოცემები: * Cosmographiae isagoge * De Arte faciendi Horologium * De Usu Globorum et de Statu temporum == იხილეთ აგრეთვე == * [[ტოლობის ნიშანი]] * [[ტოლობა]] * [[განტოლება]] * [[:en:Zenzizenzizenzic]] — რეკორდის მიერ მოგონილი სიტყვა რიცხვის მერვე ხარისხის აღანიშნავად მათემატიკაში. == ლიტერატურა == * {{cite web |url=http://www.1911encyclopedia.org/Robert_Recorde |title=Robert Recorde |work= — [[ენციკლოპედია ბრიტანიკა]] |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130123045447/http://www.1911encyclopedia.org/Robert_Recorde |archivedate=23.01.2013}}{{en}} * В. В. Бобынин. [[:wikisource:ru:ЭСБЕ/Рекорд, Роберт|Рекорд, Роберт]] — ''[[ბროკჰაუზისა და ეფრონის ენციკლოპედიური ლექსიკონი]]'' == რესურსები ინტერნეტში == *[http://www.famouswelsh.com/cgibin/getmoreinf.cgi?pers_id=141 რობერტ რეკორდი] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060602015200/http://www.famouswelsh.com/cgibin/getmoreinf.cgi?pers_id=141 |date=2006-06-02 }} და სხვა უელსელი მათემატიკოსები *[http://www.100welshheroes.com/en/biography/robertrecorde 100 უელსელი გმირი - რობერტ რეკორდი] *[http://jeff560.tripod.com/relation.html ურთიერთდამოკიდებულების სიმბოლოების ადრეული გამოყენება] *[http://jeff560.tripod.com/mathword.html ადრეული ცნობილი სიტყვების გამოყენება მათემატიკიდან], რომელიც შეიცავს რეკორდის არაერთ ფრაზას. *[http://141.14.236.86/cgi-bin/archim/dict/hw?lemma=RECORDE&step=entry&id=d006 რეკორდი (რობერტი)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070927211011/http://141.14.236.86/cgi-bin/archim/dict/hw?lemma=RECORDE&step=entry&id=d006 |date=2007-09-27 }} ჩარლზ ჰატონის „მათემატიკურ და ფილოსოფიურ ლექსიკონში“. *[http://www.bbc.co.uk/dna/h2g2/alabaster/A7269690 რობერტ რეკორდის ცხოვრება და ნაშრომები საიტზე h2g2] == სქოლიო == {{სქოლიო}} [[კატეგორია:დაბადებული 1512]] [[კატეგორია:გარდაცვლილი 1558]] [[კატეგორია:უელსელი მათემატიკოსები]] [[კატეგორია:უელსელი ექიმები]] fy55rb4q1iux88olj43uyud8rw3jdlu 0 287569 4408860 4083175 2022-08-18T21:30:09Z InternetArchiveBot 124291 [[ვიკიპედია:გადამოწმებადობა|შემოწმების]] მიზნით 1 წიგნის დამატება (20220818)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki [[ფაილი:Teje.jpg|250px|მინიატიურა|ტიიას ბიუსტი ბერლინის ეგვიპტის მუზეუმიდან.]] '''ტიია''' ([[ძვ. წ. 1398]]- [[ძვ. წ. 1338|1338]] წწ.) — ეგვიპტის ფარაონის [[ამენჰოტეპ III]]-ის მთავარი მეუღლე, მან დიდი ზეგავლენა მოახდინა თავის შვილზე [[ამენჰოტეპ IV]]-ზე, რომელმაც მნიშვნელოვანი როლი შეასრულა [[ძველი ეგვიპტე|ძველი ეგვიპტის]] რელიგიურ ცხოვრებაში. ითვლება რომ ტიია არ ეკუთვნის სამეფო ოჯახს, მაგრამ ხანდახან მის დედას მოიხსენიებენ, როგორც დედოფალ [[იაჰმე-ნეფერტარი]]ს შთამომავალს. ტიიას მამის იუიას წარმოშობა არ არის ცნობილი, რაც ცალკეულ ეგვიპტოლოგებს აძლევს საფუძველს იმსჯელონ მის სემიტურ წარმოშობაზე. ზოგიერთ ცნობარებში მიუთთებენ, რომ იუია იყო წარმოშობით ეგვიპტის ქალაქიდან ახნინიდან, ანუ [[ზემო ეგვიპტე|ზემო ეგვიპტიდან]]. ამენხოტეპ III ცოლად შეირთო ტიია, მემკვიდრე ორი წლის შემდეგ ეყოლათ. ამენხოტეპ III-ს და ტიიას ჰყავდათ ექვსი შვილი ერთ-ერთი მათგანი იყო [[ეხნატონი]] (ამენჰოტეპ IV) , რომელიც [[ძვ. წ. 1364]] წელს გახდა ფარაონი და დაამკვიდრა [[ატონი]]ს კულტი. ზოგიერთი შემონახული ცნობარიდან შეიძლება გამოვიტანოთ დასკვნა რომ ტიიას დიდი ზეგავლენა ჰქონდა თავისი მეუღლის სამეფო ტახტზე, ის აქტიურად მონაწილეობდა არა მხოლოდ ქვეყნის საზოგადოებრივ და პოლიტიკურ ცხოვრეაბში არამედ აქტიურად მონაწილეობდა დღეობებზე და ცერემონიალებზე, ყოველთვის თან დაჰყვებოდა თავის მეუღლეს მთელი ქვეყნის მასშტაბით და იგი ესწრებოდა სახელმწიფო ღონისძიებებს და დიდებულები აქებდნენ მას. შემორჩენილია წერილი რომელსაც [[მითანი]]ს მეფე [[თუშრათა]] ამენხოტეპ IV-ს წერდა. წერილი ადასტურებს, რომ ტიია დიდ როლს ასრულებდა [[ამენჰოტეპ III]]-ის პოლიტიკაში. {{ციტატა|ყველა სიტყვა, რომელსაც მე ვუზიარებდი შენს მამას ყველაფერი შენმა დედამ ტიიამაც იცოდა. არავინ მის გარდა ეს არ იცოდა მხოლოდ მისგან შეეძლოთ რაიმეს გაგება... ჩემი მმართველობის დროს ყოველთვის როცა ამენხოტეპ III შენი მამა მწერდა, მწერდა მხოლოდ მშვიდობაზე, და არაფერ სხვაზე. ტიიამ იცოდა ყველა სიტყვა მამაშენისა, რომელიც მუდმივად მწერდა მე, სწორედ მას უნდა დაეკითხოთ ამის შესახებ რაც მაშინ იყო განხილული...}} დედოფლის ძალა განსაკუთრებით ნათლად გამოვნილდა როდესაც მან დაიწყო საკუთარი აკლდამის მშენებლობა, დღევანდელი [[სუდანი]]ს ტერიტორიაზე. ის ხელმძღვანელობდა აკლდამის მშენებლობის პროცესს, მან ააღორძინა სამეფო მმართველობა ტრადიციული მეთოდებით - ააშენა ახალი ტაძარი. == სამარხი და მუმია == [[ფაილი:TheElderLady-61070-FrontView-PlateXCVII-TheRoyalMummies-1912.gif|thumb|200px|left|ტიიას მუმია, ინახება კაიროში, ეგვიპტის მუზეუმში]] სავარაუდოდ, თავდაპირველად ტიია დაკრძალეს ეხნატონის სამარხში, რომელიც მდებარეობს ახეტატონში. დამარხულია შვილთან ეხნატოთან და შვილიშვილთან [[მაკეტეტონი|მაკეტეტონთან]] ერთად. ატონის კულტის დამხობის შემდეგ მეფის მუმიები გამოიტანეს ახეტატონიდან და გადაასვენეს მეფეთა ველზე საფლავი [[KV55]]. იქ აღმოაჩინეს ნაწერები რომელიც ეკუთვნოდა ტიიას მოოქროვილი გამოსახულებით. მუმიის ფრანგმენტები თავდაპირველად ეგონათ ქალის ხოლო შემდეგ იქნა გამოკვლეული და აღმოჩნდა მამაკაცის. ტიიას მუმიის იდენტიფიცირება დნმ-ის მეთოდით [[2010]] წლის თებერვალში მოახდინეს. ტიიას მუმია ჯერ არ გამოკვლეული რძლის გვერდითაა ჩასვენებული, რომელიც ეხნატონის ცოლია. სამარხი საკმაოდ დაზიანებულია მძარცველების მიერ და სწორედ ამ სამარხშია დამარხული ტიიას ქმარი [[ამენჰოტეპ III]]. ==რესურსები ინტერნეტში== {{Commons category}} *{{cite book|last=Dodson|first=Aidan|title=The Complete Royal Families of Ancient Egypt|url=https://archive.org/details/completeroyalfam0000dods_a3h8|year=2004|publisher=Thames & Hudson |location=London |isbn=978-0-500-05128-3 |coauthors=Hilton, Dyan|ref=harv}} *{{cite book|last=O'Connor|first=David|title=Amenhotep III: Perspectives on His Reign|year=1998|publisher=University of Michigan Press|location=Ann Arbor|isbn=978-0-472-08833-1|url=http://books.google.com/books?id=MzVszHxO3JoC&printsec=frontcover|coauthors=Cline, Eric H.|ref=harv}} *{{cite book|last=Tyldesley|first=Joyce|title=Chronicle of the Queens of Egypt |year=2006|publisher=Thames & Hudson|location=London|isbn=978-0-500-05145-0|ref=harv}} [[კატეგორია:ძველი ეგვიპტის დედოფლები]] [[კატეგორია:ამენჰოტეპ III]] [[კატეგორია:დედა დედოფლები]] 0i532j4d8vjk4ay2esksm3x0koa1m23 0 290256 4408667 4405025 2022-08-18T16:09:22Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა ოპერაციული სისტემა | სახელწოდება = Windows 10 | ლოგო = Windows 10 Logo.svg | ლოგოს_ტიტრი = | ლოგო_ალტ = | ეკრანის ანაბეჭდი = Windows 10 (version 1709).png | ტიტრი = [[Windows 10]] (Fall Creators Update, ვერსია 1709), [[Windows 10#ფუნქციები|მოქმედებათა ცენტრი]] და [[დაწყების მენიუ]] | ეკრანის_ანაბეჭდი_ალტ = | ოს_ვერსია = [[Windows NT]] | შემქმნელი = [[Microsoft]] | ოჯახი = [[Microsoft Windows]] | სამუშაო მდგომარეობა = | წყაროს_მოდელი = დახურული წყარო, გაზიარებული წყარო ([[Windows Driver Frameworks]] ღია წყაროს სახის არის)<ref>{{cite web|title=Windows Driver Frameworks|url=https://github.com/Microsoft/Windows-Driver-Frameworks|website=[[GitHub]]|publisher=[[Microsoft]]|accessdate=15 February 2017}}</ref> | გამოშვების_თარიღი = | შეწყვეტილია = | თსვ_თარიღი = {{Start date and age|2015|7|15}} | ძხ_თარიღი = {{Start date and age|2015|07|29}} | უკანასკნელი_გამოშვების_ვერსია = {{LSR/Windows_10}} | უკანასკნელი_გამოშვების_თარიღი = | უკანასკნელი_ნიმუშის_ვერსია = | უკანასკნელი_ნიმუშის_თარიღი = | მარკეტინგული_სამიზნე = პერსონალური კომპიუტერები | პროგრამირების_ენა = | ენა = | ენების_რაოდენობა = | ენების სქოლიო = | განახლების_მოდელი = [[Windows Update]], [[Windows Store]], [[Windows Server Update Services]] | პაკეტების_მენეჯერი = | პლატფორმები = [[IA-32]], [[x86-64]], [[ARM64]] | ბირთვის_ტიპი = [[ჰიბრიდული ბირთვი|ჰიბრიდული]] ([[Windows NT]]) | მომხ_სივრცე = [[Windows API]]<br/>[[.NET Framework]]<br/>[[Universal Windows Platform]]<br/>[[Windows Subsystem for Linux]] | გრაფიკული_გარემო = [[Windows-ის გარსი]] | ლიცენზია = საცდელი,<ref>{{cite web|title=Windows 10|url=http://www.microsoft.com/en-us/evalcenter/evaluate-windows-10-enterprise|website=Windows Evaluations|publisher=[[Microsoft]]|accessdate=November 27, 2015}}</ref> [[Microsoft Software Assurance]], [[Microsoft Developer Network|MSDN]], [[Microsoft Imagine]] | წინა = [[Windows 8.1]] (2013) | შემდეგი = [[Windows 11]] (2021) | საიტი = | მხარდაჭერის_სტატუსი = ''ყველა, ხანგრძლივი პერიოდით მხარდაჭერილი ვერსიის გარდა:'' {{Plainlist| * ძირითადი მხარდაჭერა 2020 წლის 13 ოქტომბრამდე * გაფართოებული მხარდაჭერა 2025 წლის 14 ოქტომბრამდე * მოწყობილობა საჭიროებს უკანასკნელი განახლების დაყენებას, რათა მისი მხარდაჭერა გაგრძელდეს<ref>{{cite web|last1=Bott|first1=Ed|authorlink1=Ed Bott|title=Microsoft commits to 10-year support lifecycle for Windows 10|url=http://www.zdnet.com/article/microsoft-commits-to-10-year-support-lifecycle-for-windows-10/|website=[[ZDNet]]|publisher=[[CBS Interactive]]|date=July 17, 2015}}</ref> }} ''2015 წლის ხანგრძლივი პერიოდით მხარდაჭერილი ვერსია:'' {{Plainlist| * ძირითადი მხარდაჭერა 2020 წლის 13 ოქტომბრამდე * გაფართოებული მხარდაჭერა 2025 წლის 14 ოქტომბრამდე <ref name=sup /> }} ''2016 წლის ხანგრძლივი პერიოდით მხარდაჭერილი ვერსია:'' {{Plainlist| * ძირითადი მხარდაჭერა 2021 წლის 12 ოქტომბრამდე * გაფართოებული მხარდაჭერა 2026 წლის 13 ოქტომბრამდე <ref name=sup>{{cite web|title=Windows 10|url=https://support.microsoft.com/en-us/lifecycle/search?sort=PN&alpha=Windows%2010&Filter=FilterNO|website=Microsoft Support Lifecycle|publisher=Microsoft|accessdate=August 10, 2016}}</ref> }} | სხვა სტატიები = }} '''Windows 10''' — [[ოპერაციული სისტემა]] [[პერსონალური კომპიუტერი|პერსონალური კომპიუტერებისთვის]]. იგი შემუშავებულია კომპანია [[Microsoft]]-ის მიერ, როგორც [[Windows NT]] სერიის ოპერაციული სისტემა. მისი, როგორც [[Windows 8.1]]-ის გაგრძელების გამოსვლის შესახებ ცნობილი გახდა 2014 წლის 30 სექტემბერს.<ref name=release-date>{{cite web|url=http://blogs.windows.com/bloggingwindows/2015/06/01/hello-world-windows-10-available-on-july-29|title=Hello World: Windows 10 Available on July 29|work=windows.com|accessdate=June 1, 2015|date=June 1, 2015}}</ref> სისტემის სრული ვერსია გამოვიდა 2015 წლის 29 ივლისს. Windows 10-ში პირველად არის წარმოდგენილია ე.წ. „უნივერსალური პროგრამები“, Metro-ს სტილის პროგრამების ახალი ვერსიები, რომლებიც Microsoft-ის სხვადასხვა ტიპის პროდუქციაში არის ხელმისაწვდომი - პერსონალურ კომპიუტერებზე, პლანშეტებზე, სმარტფონებზე, ჩასმულ პროგრამებში, [[Xbox One]]-ზე, [[Surface Hub]]-ში და [[Windows Mixed Reality|Mixed Reality]]-ში. Windows-ის მომხმარებლის ინტერფეის გადამუშავდა ისე, რომ ზოგიერთ მოწყობილობაზე გადართვა მაუსს და სათითურს შორის მარტივად ხდება. ყველა ინტერფეისს ახლავს განახლებული [[დაწყების მენიუ]], რომელშიც შეთავსებულია [[Windows 7]]-ის ტრადიციული დაწყების მენიუ და Windows 8-ის მოზაიკა. Windows 10-ის პირველ ვერსიაში აგრეთვე წარმოდგენილია [[ვირტუალური სამუშაო დაფა]], ხელების ანაბეჭდების იდენტიფიცირების მხარდაჭერა და სახის ამოცნობა, კორპორატიული გარემოების უსაფრთხოების ელემენტები და [[DirectX 12]] / [[WDDM]] 2.0-ის მხარდაჭერა, რათა შესაძლებელი იყოს ახალი [[ვიდეო თამაში|ვიდეო თამაშები]]ს მხარდაჭერა. ==სიახლეები== * დაბრუნდა ძველი დაწყების მენიუ, რომელიც ამოღებული იყო წინა ვერსიებში ([[Windows 8]] და 8.1). * დაემატა ხმოვანი ასისტენტი [[Microsoft Cortana|Cortana]]. * შეიცვალა სტანდარტული ბრაუზერი. [[Internet Explorer]] შეცვალა [[Microsoft Edge]] ([[Project Spartan]])-მა, რომელსაც მომხმარებლები საკმაოდ დადებითად აფასებენ. * დაემატა ახალი სერვისი Windows Hello, იდენტიფიკაციის ახალი გზა. * დაემატა რამდენიმე სამუშაო მაგიდის გამოძახების შესაძლებლობა. * ინტეგრირებულია [[OneDrive]] როგორც ვირტუალური მყარი დისკი. * დამატებულია აპლიკაციებში შესაბამისი კომბინაციით (Win+Alt+G) სურათის გადაღება ე.წ. „[[ScreenShot]]“. * მნიშვნელოვნად შეიცვალა ინტერფეისი. * გაიზარდა ოპერაციული სისტემის, მონაცემებისა და აპლიკაციების ჩატვირთვის სიჩქარე. * დამატებულია გვერდითი Notification პანელი (Windows 10 mobile-ს მსგავსად) სადაც შესაძლებელია შეტყობინებების ნახვა და გასუფთავება. * დამატებულია Task View მიმდინარე პროცესების მარტივი გადახედვისა და დახურვისთვის. * დამატებულია ახალი მუსიკების დამკვრელი Groove Music. * როგორც ამერიკული ტექნოლოგიური გამოცემა, The Verge-ის თანახმად, „Microsoft-ის“ მიერ გავრცელებული ფოტოების მიხედვით, Windows 10-ის ინტერფეისი მინიმალურადაა შეცვლილი და მეტწილად ემთხვევა ინტერნეტში პროექტ „ნეონის“ აქამდე გაჟონილ გამოსახულებს, თუმცა კომპანია დიზაინში ცვლილებების განხორციელებას სხვა კუთხით გეგმავს. კერძოდ, მაიკროსოფტი გეგმავს განახლებულ Windows-ს აპლიკაციის გახსნისას ეფექტები დაამატოს  და ოპერაციული სისტემა მეტად ანიმირებული გახადოს.<ref>{{cite news |last1=ბოგვერაძე |first1=მარიამ |title=მაიკროსოფტი ვინდოუს 10-ის დიზაინს ცვლის |url=https://netgazeti.ge/news/173119/ |access-date=8 აგვისტო, 2022 |work=NETGAZETI.ge |date=13 თებერვალი, 2017 |language=ka}}</ref> ==რესურსები ინტერნეტში== * [https://www.microsoft.com/en-us/windows ოფიციალური საიტი] == სქოლიო == {{სქოლიო}} {{Windows}} [[Category:Windows 10| ]] [[Category:Windows NT|10]] [[Category:2015 წლის პროგრამული უზრუნველყოფა]] [[Category:ARM-იანი ოპერაციული სისტემები]] [[Category:IA-32-იანი ოპერაციული სისტემები]] [[Category:X86-64-იანი ოპერაციული სისტემები]] [[Category:დაპატენტებული ოპერაციული სისტემები]] 6hc9hklbe9n2mmv3yu67bgve2yupcmt 0 295384 4408888 3410016 2022-08-18T22:16:30Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[ფაილი:Cropduster spraying pesticides.jpg|მინი|პესტიციდებით წამვლა (შეფრქვევა)]] '''პესტიციდები''' ({{lang-la|pestis}} — გადამდები [[სენი]] და caedo — ვკლავ) — [[ქიმიური ნაერთები]], რომელსაც იყენებენ მცენარეთა [[მავნებლები]]ს, [[მარცვლეული კულტურები]]ს, მერქნის, [[ბამბა|ბამბის]], შინაური ცხოველების [[ექტოპარაზიტები]]ს, აგრეთვე ადამიანისა და ცხოველის საშიშ დაავადებათა გადამტანების წინააღმდეგ საბრძოლველად. პესტიციდებში შედის [[დეფოლიანტები]] და [[დესიკანტები]]. ცნობილია პესტიციდების შემდეგი ძირითადი კლასები: * [[აკარიციდები]] * [[ანტიფიდინგები]] * [[ინსექტიციდები]] * [[ჰერბიციდები]] * [[ზოოციდები]] * [[ბაქტერიციდები]] * [[ფუნგიციდები]] * [[რეპელენტები]] * [[ატრაქტანტები]] * [[ქემოსტერილიანტები]] არის კომპლექსური მოქმედების პესტიციდებიც. პესტიციდებს ძირითადად იყენებენ სხვადასხვა სახით ([[შესხურება]], [[შეფრქვევა]], [[ფუმიგაცია]] და სხვა). მოქმედების ხასიათის მიხედვით არის კონტაქტური და სისტემური. პესტიციდების არასწორი გამოყენებით ირღვევა [[ბიოცენოზი]]. ==ლიტერატურა== {{ქსე|8|40}} [[კატეგორია:ქიმიური ნაერთები]] b1ve8do46agdievc64944tu85o5g0xo 0 310004 4408516 4174727 2022-08-18T12:15:35Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[ფაილი:Orange juice 1 edit1.jpg|მინი|250პქ|ფორთოხლის წვენი]] '''წვენი''' — თხევადი საკვები პროდუქტი. ყველაზე მეტად გავრცელებულია წვენი, რომელიც გამოწურულია კარგი ხარისხის საჭმელი [[ნაყოფი (მცენარე)|ნაყოფის]], მწიფე [[ხილი]]სა და [[ბოსტნეული კულტურები]]საგან. თუმცა არსებობს წვენები, რომლებიც მიიღება [[ღერო]]საგან, [[ფესვები]]საგან და სხვა. წვენი ტრადიციულად იყოფა სამ სახეობად: ახლადგამოწურული, პირდაპირი დაწნეხისა და აღდგენილი წვენი. ხილის წვენი შეიძლება იყოს: გარგარის წვენი, ფორთოხლის წვენი, ყურძნის წვენი, ბროწეულის წვენი, ქლიავის წვენი, ვაშლის წვენი; კენკროვანი წვენებია: ხურტკმლის წვენი და შავი მოცხარის წვენი; ბოსტნეული კულტურებისგან მზადდება წვენები: კომბოსტოს წვენი, სტაფილოს წვენი, ჭარხლის წვენი, ტომატის წვენი, გოგრის წვენი. წვენი მიიღება აგრეთვე [[ხე]]ებისგან: არყის წვენი და ნეკერჩხლის წვენი. ზოგიერთ ნატურალურ წვენს გააჩნია სასარგებლო თვისებები, მაგალითად, ფორთოხლის წვენი აძლიერებს ყველა ორგანოს ფუნქციას, აუმჯობესებს მეტაბოლიზმს, გააჩნია მატონიზირებელი ეფექტი. იგი ასევე სასარგებლოა [[შაქრიანი დიაბეტი]]თ დაავადებულ ადამიანთათვის. ფორთოხლის წვენი ასევე გამოიყენება ანთების საწინააღმდეგო და ანტიმიკრობული მოქმედებისათვის; კარგი საშუალებაა ჭრილობების და აბსცესების დროს და გულსისხლძარღვთა სისტემისა და კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის დაავადებათა აღმოსაფხვრელად,<ref>[http://www.mlk.ge/375.html ფორთოხალი — ჯანმრთელობა და მედიცინა]</ref> ხოლო ყურძნის წვენი ხელს უშლის [[რაქიტი]]ს განვითარებას, ხელს უწყობს კუჭ-ნაწლავის დაავადებების, ფილტვის ტუბერკულოზის, სურავანდის, გულის დაავადებების მკურნალობას.<ref>{{Cite web |url=http://www.med.ge/index.php/articles/dietology/331-2014-04-16-23-11-21 |title=ყურძნის სამკურნალო თვისებები |accessdate=2015-06-05 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304213353/http://www.med.ge/index.php/articles/dietology/331-2014-04-16-23-11-21 |archivedate=2016-03-04 }}</ref> აღსანიშნავია, რომ ვაშლის წვენი, რომელიც აუმჯობესებს ტვინის ფუნქციონირებას, ასევე ამსუბუქებს [[ალცჰაიმერის დაავადება|ალცჰაიმერით]] დაავადებულთა მდგომარეობას.<ref>{{Cite web |url=http://news.ge/ge/news/story/50503-vashlis-tsveni-khels-utsyobs-tvinis-funqtsionirebas |title=ვაშლის წვენი ხელს უწყობს ტვინის ფუნქციონირებას |accessdate=2015-06-05 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160305015307/http://news.ge/ge/news/story/50503-vashlis-tsveni-khels-utsyobs-tvinis-funqtsionirebas |archivedate=2016-03-05 }}</ref> ბროწეულის წვენი შეიცავს უამრავ ვიტამინს და ორგანულ მჟავებს. ბროწეულის წვენის რეგურალური მიღება აწესრიგებს კუჭის წვენის ქიმიურ შემადგენლობას, აძლიერებს იმუნიტეტს და აწესრიგებს სისხლის შემცველობას. ბროწეულის წვენი განსაკუთრებით სასარგებლოა მომავალი დედებისათვის, რათა ხელს უწყობს ნაყოფის განვითარებასა და ბავშვის შემდგომ ჯანმრთელობას.<ref>{{Cite web |url=http://life.mediamall.ge/?id=110807 |title=ბროწეულის წვენი როგორც ელექსირი |accessdate=2015-06-05 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150926110314/http://life.mediamall.ge/?id=110807 |archivedate=2015-09-26 }}</ref> არყის წვენი სასარგებლოდაა მიჩნეული ნიკრისის ქარისა და [[რევმატიზმი]]ს წინააღმდეგ და სხვა.<ref>[http://www.mkurnali.ge/component/encyclopedia/?task=term&id=4881 სამედიცინო ინტერნეტჟურნალი]</ref> <gallery mode="packed-overlay" heights="170px"> ფაილი:Apple juice with 3apples.jpg ფაილი:Tomato Juice.jpg ფაილი:Oranges and orange juice.jpg </gallery> ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{ხილის წვენი}} [[კატეგორია:წვენი]] mrfb0oofqe49jkwllaaeqnhbtpj0ie1 4408519 4408516 2022-08-18T12:17:47Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[ფაილი:Orange juice 1 edit1.jpg|მინი|250პქ|ფორთოხლის წვენი]] '''წვენი''' — თხევადი საკვები პროდუქტი. ყველაზე მეტად გავრცელებულია წვენი, რომელიც გამოწურულია კარგი ხარისხის საჭმელი [[ნაყოფი (მცენარე)|ნაყოფის]], მწიფე [[ხილი]]სა და [[ბოსტნეული კულტურები]]საგან. თუმცა არსებობს წვენები, რომლებიც მიიღება [[ღერო]]საგან, [[ფესვები]]საგან და სხვა. წვენი ტრადიციულად იყოფა სამ სახეობად: ახლადგამოწურული, პირდაპირი დაწნეხისა და აღდგენილი წვენი. ხილის წვენი შეიძლება იყოს: გარგარის წვენი, ფორთოხლის წვენი, ყურძნის წვენი, ბროწეულის წვენი, ქლიავის წვენი, ვაშლის წვენი; კენკროვანი წვენებია: ხურტკმლის წვენი და შავი მოცხარის წვენი; ბოსტნეული კულტურებისგან მზადდება წვენები: კომბოსტოს წვენი, სტაფილოს წვენი, ჭარხლის წვენი, ტომატის წვენი, გოგრის წვენი. წვენი მიიღება აგრეთვე [[ხე]]ებისგან: არყის წვენი და ნეკერჩხლის წვენი. ზოგიერთ ნატურალურ წვენს გააჩნია სასარგებლო თვისებები, მაგალითად, ფორთოხლის წვენი აძლიერებს ყველა ორგანოს ფუნქციას, აუმჯობესებს მეტაბოლიზმს, გააჩნია მატონიზირებელი ეფექტი. იგი ასევე სასარგებლოა [[შაქრიანი დიაბეტი]]თ დაავადებულ ადამიანთათვის. ფორთოხლის წვენი ასევე გამოიყენება ანთების საწინააღმდეგო და ანტიმიკრობული მოქმედებისათვის; კარგი საშუალებაა ჭრილობების და აბსცესების დროს და გულსისხლძარღვთა სისტემისა და კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის დაავადებათა აღმოსაფხვრელად,<ref>[http://www.mlk.ge/375.html ფორთოხალი — ჯანმრთელობა და მედიცინა]</ref> ხოლო ყურძნის წვენი ხელს უშლის [[რაქიტი]]ს განვითარებას, ხელს უწყობს კუჭ-ნაწლავის დაავადებების, ფილტვის ტუბერკულოზის, სურავანდის, გულის დაავადებების მკურნალობას.<ref>{{Cite web |url=http://www.med.ge/index.php/articles/dietology/331-2014-04-16-23-11-21 |title=ყურძნის სამკურნალო თვისებები |accessdate=2015-06-05 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304213353/http://www.med.ge/index.php/articles/dietology/331-2014-04-16-23-11-21 |archivedate=2016-03-04 }}</ref> აღსანიშნავია, რომ ვაშლის წვენი, რომელიც აუმჯობესებს ტვინის ფუნქციონირებას, ასევე ამსუბუქებს [[ალცჰაიმერის დაავადება|ალცჰაიმერით]] დაავადებულთა მდგომარეობას.<ref>{{Cite web |url=http://news.ge/ge/news/story/50503-vashlis-tsveni-khels-utsyobs-tvinis-funqtsionirebas |title=ვაშლის წვენი ხელს უწყობს ტვინის ფუნქციონირებას |accessdate=2015-06-05 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160305015307/http://news.ge/ge/news/story/50503-vashlis-tsveni-khels-utsyobs-tvinis-funqtsionirebas |archivedate=2016-03-05 }}</ref> ბროწეულის წვენი შეიცავს უამრავ ვიტამინს და ორგანულ მჟავებს. ბროწეულის წვენის რეგურალური მიღება აწესრიგებს კუჭის წვენის ქიმიურ შემადგენლობას, აძლიერებს იმუნიტეტს და აწესრიგებს სისხლის შემცველობას. ბროწეულის წვენი განსაკუთრებით სასარგებლოა მომავალი დედებისათვის, რათა ხელს უწყობს ნაყოფის განვითარებასა და ბავშვის შემდგომ ჯანმრთელობას.<ref>{{Cite web |url=http://life.mediamall.ge/?id=110807 |title=ბროწეულის წვენი როგორც ელექსირი |accessdate=2015-06-05 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150926110314/http://life.mediamall.ge/?id=110807 |archivedate=2015-09-26 }}</ref> არყის წვენი სასარგებლოდაა მიჩნეული ნიკრისის ქარისა და [[რევმატიზმი]]ს წინააღმდეგ და სხვა.<ref>[http://www.mkurnali.ge/component/encyclopedia/?task=term&id=4881 სამედიცინო ინტერნეტჟურნალი]</ref> <gallery mode="packed-overlay" heights="170px"> ფაილი:Apple juice with 3apples.jpg ფაილი:Tomato Juice.jpg ფაილი:Oranges and orange juice.jpg </gallery> ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{ხილის წვენი}} [[კატეგორია:წვენი]] [[კატეგორია:სასმელები]] px9jmxrar1lkaxw9etvpqa10zuprs3h 0 312669 4408883 4306187 2022-08-18T22:06:39Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[ფაილი:Hórreos.gif|მინი|ბეღელები.]] '''გალისიური ბეღელი''' — [[მარცვლეული კულტურები]]ს გასაშრობად და შესანახად აგებული შენობა. ან ნაგებობებს [[გალისია]]ში იყენებდნენ მარცვლეულის დაფქვამდე შესანახად.<ref name="xl">Lorenzo Fernández, X.</ref> შენობა რამოდგენს მოგრძო და ვიწრო სათავსო ოთახის, რომელიც ისეა აგებული, რომ ადვილად ნიავდება. ნესტისგან დასაცავად [[ბეღელი|ბეღელს]] აყენებდნენ ხიმინჯებზე, რათა დაშორებული ყოფილიყო მიწის ზედაპირისგან. == გალერეა == <gallery> File:Hórreo Ortoño.jpg|შემკული გალისიური ბეღელი [[ამესი (გალისია)|ამესში]]. File:Hórreo e prensa para facer sidra. Pazo da Hermida. Dodro.jpg|ადურის ბეღელი [[დოდრო]]ში. File:Soajo - Espigueiros.JPG|ქვის ბეღლები. File:Hórreo do Araño.jpg|ბეღელი [[რიანხო]]ში. </gallery> == რესურსები ინტერნეტში == {{Commonscat|Hórreos in Galicia|გალისიური ბეღელი}} * [http://www.concellodefriol.com/horreos.asp Hórreos] * [http://catedra.pontedeume.es/10/catedra1001.pdf Tipoloxía de hórreos na comarca do Eume] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130608181316/http://catedra.pontedeume.es/10/catedra1001.pdf |date=2013-06-08 }} * [http://horreosdegalicia.com/ Hórreos de Galicia] == სქოლიო == {{სქოლიო}} [[კატეგორია:შენობა-ნაგებობები]] [[კატეგორია:სოფლის მეურნეობა]] [[კატეგორია:მარცვლეული კულტურები]] [[კატეგორია:არქიტექტურული მიმდინარეობები]] lldog3d59jhgpmdof0i61i8qf8o9ot1 0 314230 4408927 4299829 2022-08-19T00:59:24Z InternetArchiveBot 124291 [[ვიკიპედია:გადამოწმებადობა|შემოწმების]] მიზნით 1 წიგნის დამატება (20220818)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა კუნძული | სახელი = ტრომელინი | მშობ. სახელი = {{lang-fr|Tromelin}} | native name link = | მეტსახელი = | სურათის სახელი = Tromelin Island-CIA WFB Map.png | სურათის წარწერა = კუნძულ ტრომელინის რუკა | სურათის ზომა = 250პქ | ალტ სურათი = | პოზრუკა = ინდოეთის ოკეანე |lat_dir = S |lat_deg = 15 |lat_min = 53 |lat_sec = 32 |lon_dir = E |lon_deg = 54 |lon_min = 31 |lon_sec = 29 | locator map = | locator map size = | map_custom = no | მდებარეობა = | კოორდინატები = | მდებარეობა = [[ინდოეთის ოკეანე]] | კუნძულთა რაოდენობა = | მთავარი კუნძული = | ფართობი_კმ2 = 0,8 | სია = | სიგრძე_კმ = 1,7 | სიგანე_კმ = 0,7 | სანაპიროს სიგრძე = | სანაპიროზოლი_კმ = | უმაღლესი მთა = | სიმაღლე_მ = 7 | ქვეყნის სახელი = | ქვეყანა = {{დროშა|საფრანგეთი}} | ქვეყნის ადმინისტრაციული დაყოფის სათაური = საფრანგეთის ზღვისიქითა ტერიტორიები | ქვეყნის ადმინისტრაციული დაყოფა = საფრანგეთის სამხრეთული და ანტარქტიდული ტერიტორია | ქვეყნის ადმინისტრაციული დაყოფის სათაური 1 = | ქვეყნის ადმინისტრაციული დაყოფა 1 = | ქვეყნის ადმინისტრაციული დაყოფის სათაური 2 = | ქვეყნის ადმინისტრაციული დაყოფა 2 = | ქვეყნის დედაქალაქი = | ქვეყნის უდიდესი ქალაქი = | ქვეყნის უდიდესი ქალაქის მოსახლეობა = | ქვეყნის ლიდერის ტიპი = | ქვეყნის ლიდერის სახელი = | ქვეყანა 1 = | ქვეყნის 1 ადმინისტრაციული დაყოფის სათაური = | ქვეყნის 1 ადმინისტრაციული დაყოფა = | ქვეყნის 1 ადმინისტრაციული დაყოფის სათაური 1 = | ქვეყნის 1 ადმინისტრაციული დაყოფა 1 = | ქვეყნის 1 ადმინისტრაციული დაყოფის სათაური 2 = | ქვეყნის 1 ადმინისტრაციული დაყოფა 2 = | ქვეყნის 1 დედაქალაქი = | ქვეყნის 1 უდიდესი ქალაქი = | ქვეყნის 1 უდიდესი ქალაქის მოსახლეობა = | ქვეყნის 1 ლიდერის ტიპი = | ქვეყნის 1 ლიდერის სახელი = | ქვეყანა 2 = | ქვეყნის 2 ადმინისტრაციული დაყოფის სათაური = | ქვეყნის 2 ადმინისტრაციული დაყოფა = | ქვეყნის 2 ადმინისტრაციული დაყოფის სათაური 1 = | ქვეყნის 2 ადმინისტრაციული დაყოფა 1 = | ქვეყნის 2 ადმინისტრაციული დაყოფის სათაური 2 = | ქვეყნის 2 ადმინისტრაციული დაყოფა 2 = | ქვეყნის 2 დედაქალაქი = | ქვეყნის 2 უდიდესი ქალაქი = | ქვეყნის 2 უდიდესი ქალაქის მოსახლეობა = | ქვეყნის 2 ლიდერის ტიპი = | ქვეყნის 2 ლიდერის სახელი = | მოსახლეობა = დაუსახლებელი | აღწერის წელი = 2015 | სიმჭიდროვე_კმ2 = | ეთნიკური ჯგუფები = | ვებსაიტი = | დამატებითი ინფო = }} '''ტრომელინი''' ({{lang-fr|Tromelin}}) — დაბლობი და ვაკე [[კუნძული]] [[ინდოეთის ოკეანე]]ში. [[მადაგასკარი]]დან აღმოსავლეთით დაახლოებით 450 კმ-ში. იგი [[საფრანგეთი|საფრანგეთსა]] და [[მავრიკი|მავრიკს]] შორის კამათის საგანია. დღეისათვის მას აკონტროლებს საფრანგეთი. კუნძულზე არსებობს [[მეტეოროლოგია|მეტეოროლოგიური]] სადგური, რომელიც აკვირდება [[ციკლონი|ციკლონებს]]. [[საფრანგეთი|საფრანგეთმა]] ის ჩართო [[საფრანგეთის ზღვისიქითა ტერიტორიები]]ს, [[საფრანგეთის სამხრეთული და ანტარქტიდული ტერიტორია|საფრანგეთის სამხრეთული და ანტარქტიდული ტერიტორიის]] [[ეპარსეს კუნძულები]]ს შემადგენლობაში. მავრიკის თვალსაზრისით იგი შედის [[მავრიკის გარე კუნძულები]]ს შემადგენლობაში. == გეოგრაფია == [[ფაილი:Tromelin-topo.svg|thumb|left|250პქ|კუნძულის ტოპოგრაფიული რუკა.]] მდებარეობს ინდოეთის ოკეანის სამხრეთ ნაწილში, [[მადაგასკარი]]დან აღმოსავლეთით დაახლოებით 450 კმ-ში. კუნძული [[ვულკანი|ვულკანური]] წარმოშობისაა. კუნძულზე არსებობს დიდი ქვიშოვანი მეჩეჩები ზღვის დონიდან 7 მეტრ სიმაღლეზე, მისი სიგრძე შეადგენს დაახლოებით 1700 მეტრს, ხოლო სიგანე 700 მეტრს. ფართობი — 80 ჰა. კუნძული მთლიანად გარშემორტყმულია [[მარჯნის რიფი|მარჯნის რიფებით]]. აქ არ არსებობს პორტები და ნავსაყუდლები, შედეგად ზღვიდან შეღწევა გაძნელებულია. [[აეროპორტი]], რომელსაც აქვს 1200 მეტრის მქონე ასაფრენ დასაჯდომი ზოლი, უზრუნველყოფს გარე სამყაროსთან მის კავშირს. კუნძულზე ორგანიზირებულია ბუნებრივი [[ნაკრძალი]]. კუნძულს გააჩნია [[განსაკუთრებული ეკონომიკური ზონა]] 280 000 კმ². == ისტორია == კუნძული ოფიციალურად აღმოჩენილი იყო 1722 წელს. 1761 წელს [[გემი]]ს ეკიპაჟის 125 ადამიანი და 89 მონა აღმოჩნდა კუნძულზე მისი ჩაძირვის გამო. გემის ნამსხვრევებიდან გადარჩენილმა მეზღვაურებმა ააშენეს პატარა გემი და ორი თვის შემდეგ დატოვეს კუნძული. მათ კუნძულზე დატოვეს 60 [[მალაგასიელები|მალაგასიელი]] მონა, რომლებსაც დაპირდნენ, რომ ისინი დაბრუნდებოდნენ მათ წასაყვანადაც. 1776 წლის 29 ნოემბერს [[ფლოტი]]ს [[ლეიტენანტი|ლეიტენანტმა]] ტრომელინმა, გემ ''La Dauphine''-ის მეთაურმა, გადაარჩინა ცოცხლად დარჩენილები — შვიდი ქალი და რვა თვის ჩვილი. ამ ხალხმა კუნძულზე გაატარა 15 წელი. ლეიტენანტის პატივსაცემად ყოფილმა ქვიშოვანმა კუნძულმა მიიღო თავისი თანამედროვე სახელი. საფრანგეთის პირველი პრეტენზიები კუნძულზე თარიღდება 1810 წლით.<ref>{{Cite web |url=http://www.taaf.fr/spip/spip.php?article314 |title=L’île Tromelin |accessdate=2012-01-31 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120131101103/http://www.taaf.fr/spip/spip.php?article314 |archivedate=2012-01-31 }}</ref> მაგრამ, XIX საუკუნიდან 1950-იან წლებამდე, ტრომელინი იყო [[დიდი ბრიტანეთი]]ს კოლონიის — მავრიკის დამოკიდებული ტერიტორია. 1954 წელს, დიდ ბრიტანეთსა და საფრანგეთს შორის შეთანხმებით, საფრანგეთმა კუნძულზე ააშენა მეტეოროლოგიური სადგური და ასაფრენ დასაჯდომი ზოლი.<ref>{{cite book|first=Jonathan I.|last=Charney|first2=David A.|last2=Colson|first3=Lewis M.|last3=Alexander|title=International Maritime Boundaries|year=2005|page=3463|isbn=9004144617}}</ref> ეს გახდა საკამათო საკითხი, ითვალისწინებდა თუ არა შეთანხმება კუნძულის სუვერენიტეტის გადაცემას ერთი ქვეყნიდან მეორისადმი. შედეგად მავრიკი პრეტენზიას აცხადებს კუნძულზე, როგორც თავისი ტერიტორიის ნაწილზე იმის საფუძველზე, რომ სუვერენიტეტი არ გადაცემულა საფრანგეთს და შედეგად კუნძული იყო მავრიკის კოლონიის ნაწილი დამოუკიდებლობის პერიოდში.<ref>{{cite book|first=Vivian Louis|last=Forbes|title=The maritime boundaries of the Indian Ocean region|url=https://archive.org/details/maritimeboundari0000forb|year=1995|page=[https://archive.org/details/maritimeboundari0000forb/page/110 110]|publisher=Singapore University Press|isbn=9971691892}}</ref> სინამდვილეში, 1959 წელს, ჯერ კიდევ დამოუკიდებლობამდე, მსოფლიო მეტეოროლოგიურმა ორგანიზაციამ მავრიკის შეატყობინა, რომ ის ტრომელინს თვლის მისი ტერიტორიის ნაწილად.<ref>{{cite book|first=Dennis|last=Rumley|first2=Sanjay|last2=Chaturvedi|first3=Vijay|last3=Sakhuja|title=Fisheries Exploitation in the Indian Ocean: Threats and Opportunities|year=2010|page=123|isbn=9789812309860}}</ref> საფრანგეთმა და მავრიკიმ მიაღწიეს კუნძულის თანამმართველობის შეთანხმებას 2010 წელს.<ref>{{cite web|url=http://www.lequotidien.re/opinion/le-courrier-des-lecteurs/116747-tromelin-la-reunion-spectatrice-et-spoliee.html|title=Tromelin: La Réunion, spectatrice et spoliée|publisher=Lequotidien.re|date=|accessdate=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171010191415/http://www.lequotidien.re/opinion/le-courrier-des-lecteurs/116747-tromelin-la-reunion-spectatrice-et-spoliee.html|archivedate=2017-10-10}}</ref> ==რესურსები ინტერნეტში== * [http://www.sueddeutsche.de/wissen/schiffbruch-die-vergessenen-sklaven-von-tromelin-1.831679 Die vergessenen Sklaven von Tromelin] ([[Süddeutsche Zeitung]]) * [http://www.archeonavale.org/Tromelin/ französische Homepage des Forschungsprojektes] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20040921184602/http://www.archeonavale.org/Tromelin/ |date=2004-09-21 }} * [http://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=32082&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html weitere Forschungsergebnisse und Hintergründe der UNESCO] * [http://portal0.unesco.org/en/ev.php-URL_ID=26887&URL_DO=DO_PRINTPAGE&URL_SECTION=201.html The shipwrecked memory of the L'Utile slaves] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070429055558/http://portal0.unesco.org/en/ev.php-URL_ID%3D26887%26URL_DO%3DDO_PRINTPAGE%26URL_SECTION%3D201.html |date=2007-04-29 }} * [http://www.independent.co.uk/news/world/africa/shipwrecked-and-abandoned-the-story-of-the-slave-crusoes-435092.html "Shipwrecked and abandoned: the story of the slave Crusoes" by John Lichfield], ''The Independent'' 5 February 2007 * Thomas Romon et Max Guerout, « [http://insitu.revues.org/10182 La culture matérielle comme support de la mémoire historique] »: des images des fouilles archéologiques à Tromelin * [http://www.taaf.fr/Tromelin Tromelin] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150726175903/http://www.taaf.fr/Tromelin |date=2015-07-26 }} sur le site officiel des TAAF * [http://www.tromelin2014.com/ Tromelin Island Ham Radio Expedition] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} [[კატეგორია:საფრანგეთის სამხრეთული და ანტარქტიდული ტერიტორია]] [[კატეგორია:აფრიკის სადავო ტერიტორიები]] [[კატეგორია:საფრანგეთის კუნძულები]] [[კატეგორია:ინდოეთის ოკეანის კუნძულები]] n9ijir4z5if0238lyxzdifsajd0qdlq 0 316529 4408909 4379005 2022-08-18T23:49:38Z InternetArchiveBot 124291 [[ვიკიპედია:გადამოწმებადობა|შემოწმების]] მიზნით 1 წიგნის დამატება (20220818)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა გასამხედროებული ორგანიზაცია |სახელწოდება = სომხეთის გათავისუფლების სომხური საიდუმლო არმია |ლოგო = ASALA logo.svg |წარწერა = |თარიღები = 1975-1988 |ლიდერი = [[იაკობ იაკობიანი (ტერორისტი)|იაკობ იაკობიანი]]<ref name="MIPT"/> |მოტივები = „აიძულონ [[თურქეთი]]ს მთავრობა საჯაროდ აიღოს პასუხისმგებლობა 1915 წლის [[სომეხთა გენოციდი|სომეხთა გენოციდზე]], გადაიხადონ კონპესაცია და დათმონ სომხეთის კუთვნილი ტერიტორია<ref name=hunsicker/>“ |რეგიონი = [[აშშ]], [[თურქეთი]] |იდეოლოგია = [[გაერთიანებული სომხეთი (პოლიტიკური კონცეფცია)|გაერთიანებული სომხეთი]] |მოკავშირეები = |მოწინააღმდეგეები = |დანაშაულები = რამდენიმე თურქი დიპლომატის და მათი ახლობლების მკვლელობა. თურქული, ფრანგული და შვეიცარული სამიზნეების დაბომბვა სხვადასხვა მოტივით. დასავლეთ ევროპაში მდებარე ამერიკული ავიაკომპანიების რამდენიმე უმნიშვნელო დაბომბვა. |თავდასხმები = [[თურქეთის საკონსულოზე თავდასხმა პარიზში]] (1981), [[ესენბოგის საერთაშორისო აეროპორტზე თავდასხმა]] (1982), [[ორლის აეროპორტზე თავდასხმა]] (1983) |სტატუსი = გაუქმებული |წევრები = |შემოსავალი = |დაფინანსება = }} '''სომხეთის გათავისუფლების სომხური საიდუმლო არმია''' ({{lang-hy|Հայաստանի Ազատագրութեան Հայ Գաղտնի Բանակ, ՀԱՀԳԲ}}) — [[სომხეთი|სომხური]] სამხედრო ორგანიზაცია, რომელიც ფუნქციონირებდა [[1975]]<ref name=hunsicker>{{Cite book |url=http://books.google.com/?id=K4XefrTlSygC&pg=PA431&lpg=PA431&dq=%22to+compel+the+Turkish+Government+to+acknowledge+publicly+its+alleged+responsibility+for+the+Armenian+Genocide+in+1915,+pay+reparations,+and+cede+territory+for+an+Armenian+homeland%22 |title=Understanding International Counter Terrorism|publisher=Universal-Publishers|last=Hunsicker|isbn=1-58112-905-X|pages=431|year=2006}}</ref> წლიდან 1990<ref>Roy, Olivier. ''Turkey Today: A European Nation?'' p. 170. Roy suggests that the Orly incident led to "dissension end[ing] in the settling of scores in which ASALA militants killed each other in their camp at Bekaa (Al-Biqa, Lebanon)... (It) practically disappeared. It resurfaced once again, however, to assassinate important members of the Lebanese section of the Dashnak Party (March 1985 - May 1986)."</ref>-იან წლებამდე. რამდენიმე წყაროს<ref>John E. Jessup. An encyclopedic dictionary of conflict and conflict resolution, 1945—1996. Greenwood Publishing Group, 1998. ISBN 0-313-28112-2, ISBN 978-0-313-28112-9, p. 39</ref><ref>Michel Wieviorka, David Gordon White. The making of terrorism. University of Chicago Press, 1993. ISBN 0-226-89650-1, ISBN 978-0-226-89650-2, p. 256</ref><ref>Bruce Hoffman. Inside terrorism. Columbia University Press, 2006. ISBN 0-231-12699-9, ISBN 978-0-231-12699-1, p. 71</ref><ref>Global Terrorist Organizations http://www.worldstatesmen.org/Terrorist.html#Armenian</ref> მიხედვით ის მიჩნეულია [[ტერორისტული ორგანიზაციები|ტერორისტულ ორგანიზაციად]], სხვა წყაროები მას პარტიზანული ომისთვის<ref>Political dissent: an international guide to dissident, extra-parliamentary, guerrilla, and illegal political movements, by Henry W. Degenhardt, Alan John Day, Gale Research Company, 1983, p. 489</ref><ref>Remembring with Vengeance, by [[Pico Iyer]] // '''Time''' magazine, № 32, 8 Aug, 1983</ref><ref>The Caucasus: an introduction, by Frederik Coene, 2009 - 238 pages, p. 221</ref><ref>The history of Turkey, by Douglas Arthur Howard - 2001 - 241 pages, p. 161</ref> გაწვრთნილ სამხედრო<ref>Untold Histories of the Middle East, by Amy Singer, Christoph Neumann, Selcuk Somel - 2010 - 240 pages, p. 27</ref> ორგანიზაციად რაცხავენ. 1980-იან წლებში [[ამერიკის შეერთებული შტატები|ამერიკის შეერთებულმა შტატებმა]] ასალა ტერორისტული<ref name="deptstate1989">United States Department of State. [http://www.hsdl.org/?view&did=481506 Patterns of Global Terrorism Report: 1989], p 57</ref> ორგანიზაციების სიაში შეიყვანა, მათ მიერ [[აშშ]]-ში მოწყობილი თავდასხმების შედეგად 46 ადამიანი დაიღუპა და 299 დაშავდა. ორგანიზაციის მიზანი იყო „ეიძულებინათ [[თურქეთი]]ს მთავრობა საჯაროდ აეღო პასუხისმგებლობა [[1915]] წლის [[სომეხთა გენოციდი|სომეხთა გენოციდზე]], გადაეხადათ კონპესაცია და დაეთმოთ სომხეთის კუთვნილი ტერიტორია“<ref name="deptstate">{{Cite book | title = [[s:Patterns of Global Terrorism Report/1996|Patterns of Global Terrorism Report - 1996]] | chapter = Appendix B | accessdate = 2007-01-26 | author = U.S. Department of State }}</ref>, საბოლოოდ კი სურდათ განეხორციელებინათ [[გაერთიანებული სომხეთი (პოლიტიკური კონცეფცია)|ერთიანი სომხეთის კონცეფცია]], რომლის მიხედვითაც სომხეთის შემადგენლობაში შედიოდა ყოფილი [[სომხეთის საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკა|საბჭოთა სომხეთის]] და [[დასავლეთი|დასავლეთ]] [[სომხეთი]]ს (დღევანდელი [[თურქეთი]]ს) ტერიტორია<ref name="Terrorist Group Profiles 1989. p. 32">Terrorist Group Profiles. DIANE Publishing, 1989. p. 32</ref>. ეს ტერიტორიები სომხეთისთვის უნდა დაეთმოთ [[სევრის ხელშეკრულება|სევრის ხელშეკრულების]] მიხედვით, რომელის განხორციელების პირობა [[აშშ]]-ს [[პრეზიდენტი|პრეზიდენტმა]] [[ვუდრო უილსონი|ვუდრო ვილსონმა]] დადო [[1920]] წელს, თუმცა ხელშეკრულება არასოდეს ყოფილა რატიფიცირებული<ref name="countrystudy01">Pitman, Paul M. ''Turkey: A Country Study''. Washington, D.C.: The Federal Research Division of the Library of Congress, 283, 354-355 {{oclc|17841957}}</ref>. ორგანიზაციამ მიიღო სოლიდური მხარდაჭერა [[სომხური დიასპორა|სომხური დიასპორის]] მხრიდან [[ევროპა]]სა და [[ამერიკა]]ში<ref>Encyclopedia of terrorism. Harvey W. Kushner. SAGE, 2003. p. 47</ref>. შიდა განხეთქილებით დასუსტებული ორგანიზაცია შედარებით უმოქმედო იყო 1990-იან წლებში, თუმცა [[1991]] წელს განახორციელეს წარუმატებელი თავდასხმა [[თურქეთი]]ს საელჩოზე [[უნგრეთი|უნგრეთში]]. ამის შემდეგ ორგანიზაციას მონაწილეობა აღარ მიუღია ბოევიკურ საქმიანობებში<ref name="globalsecurity">[http://www.globalsecurity.org/military/world/para/asala.htm Armenian Secret Army for the Liberation of Armenia (ASALA)]. GlobalSecurity.org</ref>. ჯგუფის დევიზი იყო „შეიარაღებული ბრძოლა და სწორი პოლიტიკური მიმართულება არის გზა გაერთიანებული სომხეთისაკენ“ და „გაუმარჯოს რევოლუციონარულ სოლიდარობას დაჩაგრული ხალხისადმი“<ref>{{hy icon}} G. Yazchian, ''Thirty years ago this day was born ASALA'', Azg daily, Yerevan, January 20, 2005</ref>. ==შექმნა== 100 წელი გავიდა მას შემდეგ, რაც [[ოსმალეთის იმპერია]]მ დაიწყო საკუთარი [[სომხები|სომხური]] მოსახლეობის განადგურება, რომელიც ძირითადად კონცეტრირებული იყო მის [[აღმოსავლეთი|აღმოსავლეთ]] ნაწილში და რომელსაც იმ დროს [[დასავლეთი|დასავლეთ]] [[სომხეთი|სომხეთად]] მოიხსენიებდნენ. სიკვდილსა და თავისუფლების აღკვეთას გადარჩენილმა მოსახლეობამ თავი [[ახლო აღმოსავლეთი]]სა და [[დასავლეთ ევროპა|დასავლეთ ევროპის]] ქვეყნებს ან [[აშშ]]-ს შეაფარა. 1920-იან წლებში სომხებმა მოკლეს [[სომეხთა გენოციდი|გენოციდის]] წამომწყები და ხელმძღვანელი პირები ([[ოპერაცია ნემესისი]]), თუმცა [[ოსმალეთის იმპერია|ოსმალეთის იმპერიის]] მემკვიდრე [[თურქეთის რესპუბლიკა]] უარყოფს გენოციდს. ის ეწინააღმდეგება ყველა მცდელობას, რომ [[სომეხთა გენოციდი|სომეხთა გენოციდმა]] მოიპოვოს აღიარება დასავლეთში. მათ ფაქტობრივად, დაადანაშაულეს სომხები ძალადობის პროვოცირებაში და განაცხადეს, რომ სომხებმა დახოცეს ათასობით [[თურქები|თურქი]], რის გამოც დაიწყო მათი [[დეპორტაცია]]. [[1965]] წელს სომხებმა მთელი მსოფლიოს მასშტაბით აღნიშნეს გენოციდის 50 წლისთავი და დაიწყეს ბრძოლა საყოველთაო აღიარებისთვის. რადგან [[თურქეთი]] ვერ ურიგდება ამგვარ მოთხოვნებს და არ აღიარებს გენოციდს, ახალგაზრდა სომხებმა გადაწყვიტეს შეცვალონ წინა თაობის მიდგომები და აღიარებისა და ზარალის ანაზღაურებისთვის სამშვიდობო მსვლელობებით და დემონსტრაციებით იბრძოლონ. [[1973]] წელს [[გურგენ იანიკიანი|გურგენ იანიკიანმა]], კაცმა, რომელიც გადაურჩა [[სომეხთა გენოციდი|სომეხთა გენოციდს]]<ref name="JCSS">{{Cite book | last = Kurz & Merari | first = Anat & Ariel | title = JCSS Study No. 2 ASALA - Irrational Terror or Political Tool | url = https://archive.org/details/asalairrationalt0000kurz | publisher = The Jerusalem Post | year = 1985 | location = Jerusalem | pages = [https://archive.org/details/asalairrationalt0000kurz/page/3 3] | isbn = 0-8133-0324-9}}</ref> მოკლა ორი [[თურქები|თურქი]] [[დიპლომატი]] [[ლოს-ანჯელესი|ლოს-ანჯელესში]]. ეს მოვლენა შეიძლება მალე დავიწყებას მისცემოდა, თუმცა ის გახდა დასასრული [[სომეხთა გენოციდი]]ს ირგვლივ არსებული დუმილისა, რომელიც [[1915]] წლიდან გრძელდებოდა. სომხეთის გათავისუფლების სომხური საიდუმლო არმია [[1975]] წელს დაარსდა [[ბეირუთი|ბეირუთში]] [[ლიბანი|ლიბანელი]] [[იაკობ იაკობიანი (ტერორისტი)|იაკობ იაკობიანი]]ს მიერ, [[ლიბანის სამოქალაქო ომი]]ს დროს, [[პასტორი]] [[ჯეიმზ კარნუსიანი]]ს<ref>Rev. James Karnusian, retired pastor and one of three persons to establish ASALA, dies in Switzerland // The Armenian Reporter International, 18 April 1998.</ref> და ცნობილი [[პალესტინელები|პალესტინელი]]<ref name=countrystudy>"[http://countrystudies.us/turkey/85.htm Political Interest Groups]", ''[http://countrystudies.us/turkey/ Turkey: A Country Study]'' ed. Helen Chapin Metz. Washington, D.C.: The Federal Research Division of the Library of Congress, 283, 354-355 {{oclc|17841957}}</ref> [[მწერალი|მწერლის]] [[გევორქ აჩემიანი]]ს<ref>"[http://www.highbeam.com/doc/1P1-22427363.html Kevork Ajemian, Prominent Contemporary Writer and Surviving Member of Triumvirate Which Founded ASALA, Dies in Beirut, Lebanon] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121104104042/http://www.highbeam.com/doc/1P1-22427363.html |date=2012-11-04 }}", ''Armenian Reporter'', 1999-02-01</ref> დახმარებით. თავდაპირველად ორგანიზაცია იწოდებოდა „პატიმარი [[იაკობ იაკობიანი (ტერორისტი)|იაკობ იაკობიანი]]ს ჯგუფად“<ref>Near East/South Asia Report&#8206;, by United States Foreign Broadcast Information Service, United States Joint Publications Research Service, 1987, p. 3</ref> და ძირითადად შედგებოდა [[ლიბანი|ლიბანში]] დაბადებული [[სომხები]]საგან (რომელთა მშობლები ან ბებია/ბაბუა გადაურჩა [[სომეხთა გენოციდი|სომეხთა გენოციდს]]). ისინი [[მემარცხენეობა|მემერცხენე იდეოლოგიის]]<ref>Roy, Olivier. ''Turkey Today: A European Nation?'' p. 169.</ref> მიმდევარნი იყვნენ და არ მოსწონდათ მათი წინამორბედი [[სომხური დიასპორა|სომხური დიასპორის]] მიერ შექმნილი პარტიები, რომლებიც ვერ გაუმკლავდნენ [[სომხები|სომეხი]] ხალხის პრობლემებს<ref>Armenians in London: The Management of Social Boundaries, by Vered Amit Talai, Vered Amit, Manchester University Press, 1989, p. 27</ref>. მათი საქმიანობა პირველ რიგში [[თურქები|თურქი]] [[დიპლომატია|დიპლომატების]] მკვლელობა იყო [[აშშ]]-ს, [[დასავლეთი ევროპა|დასავეთ ევროპისა]] და [[ახლო აღმოსავლეთი]]ს ქვეყნებში<ref name="countrystudy" />. მათი პირველი მკვლელობის მსხვერპლი [[დენის ტუნალიგილი]] იყო, რომელიც [[1975]] წლის [[22 ოქტომბერი|22 ოქტომბერს]] [[ვენა]]ში მოკლეს. [[1980]] წლის [[3 ოქტომბერი|3 ოქტომბერს]] [[ჟენევა]]ში განხორციელებული წარუმატებელი შეტევის შემდეგ, რომლის დროსაც ორი [[სომხები|სომეხი]] სამხედრო დაშავდა გუნდმა ახალი ზედმეტსახელი — „3 ოქტომბრის გუნდი“ შეიძინა. მათი 8 პუნქტიანი მანიფესტი [[1981]] წელს გასაჯაროვდა. სომხეთის გათავისუფლების სომხური საიდუმლო არმია [[ბეირუთი|ბეირუთში]] [[პალესტინის გათავისუფლების ორგანიზაცია|პალესტინის გათავისუფლების ორგანიზაციის]] ბანაკებში გადიოდა წვრთნებს, ეს ორგანიზაცია ყველაზე ცნობილია პარტიზანული საქმიანობებით, ისინი პასუხისმგებლობას იღებენ მინიმუმ 36 [[თურქები|თურქი]] [[დიპლომატი]]ს [[მკვლელობა]]ზე<ref>{{Cite news |url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,955176,00.html |accessdate=2008-09-02 |title=Long Memories |work=TIME |date=1983-08-08 |author=Iyer, Pico |volume=32 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081222011949/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,955176,00.html |archivedate=2008-12-22 }}</ref>. [[1975]] წლიდან მოეწყო რამდენიმე ათეული თავდასხმა თურქ დიპლომატებზე და მათი ახლობლებზე, რომლის შედეგად სომხების შურისძიება და მათი ბრძოლა [[სომეხთა გენოციდი|გენოციდის]] აღიარებისათვის მსოფლიო პრესის ყურადღების სფეროში მოექცა, ასე რომ, მცირე ჯგუფების მიერ განხორციელებული თავდასხმებს დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა სომეხთა გენოციდის გარშემო არსებული დუმილის დარღვევასა და მისი საერთაშორისო ასპარეზზე გააქტუალურების მხრივ<ref name="JCSS"/>. ==პოლიტიკური მიზნები== # ბოლო მოუღონ [[თურქეთი]]ს [[კოლონიზაცია]]ს, [[NATO]]-ს [[იმპერიალიზმი|იმპერიალიზმს]] და [[სიონიზმი|სიონიზმს]], [[რევოლუცია|რევოლუციის]] საშუალებით. # თავს დაესხან [[თურქეთი]]ს და მისი მოკავშირეების ინსტიტუციებს და წარმომადგენლობებს. # გახადონ [[სოციალიზმი]] [[სომხეთი]]ს ძირითადი იდეოლოგია<ref name="Terrorist Group Profiles 1989. p. 32"/>. ==თავდასხმები== [[ტერორიზმის აღმკვეთი ნაციონალური ინსტიტუტის]] ვებ-გვერდის მიხედვით, სომხეთის გათავისუფლების სომხურ საიდუმლო არმიას მონაწილეობა აქვს მიღებული 86-მდე ინციდენტში, რომელთა შედეგადაც 46 დაიღუპა და 299 დაშავდა. ამ შეტევებს შორის აღსანიშნავია<ref name="MIPT">[https://web.archive.org/web/20071115020146/http://www.tkb.org/Group.jsp?groupID=258 Armenian Secret Army for the Liberation of Armenia (ASALA)], [[MIPT Terrorism Knowledge Base]]</ref>: [[1975]] წლის [[22 ოქტომბერი|22 ოქტომბრის]] თავდასხმა [[თურქეთი]]ს საელჩოზე [[ავსტრია]]ში, რომლის შედაგად მოკლეს [[დენის ტუნალიგილი]]. ოპერაციაში მონაწილეობას სომხეთის გათავისუფლების სომხური საიდუმლო არმიის სამი წევრი იღებდა. ორი დღის შემდეგ შეტევა განხორციელდა [[თურქეთი]]ს საელჩოზე [[საფრანგეთი|საფრანგეთში]], [[ისმაილ ერეზი]] და მისი მძღოლი დაიღუპა, ტერაქტზე პასუხისმგებლობა აიღეს სომხეთის გათავისუფლების სომხური საიდუმლო არმიამ და ორგანიზაციამ „[[სომეხთა გენოციდის სამართლიანობისთვის მებრძოლები]]“. ორგანიზაციის პირველი ორი ბოევიკი, რომლებიც [[1980]] წლის [[3 ოქტომბერი|3 ოქტომბერს]] დააკავეს იყვნენ ალეკ ენიგომშიანი და სუზი მასერეჟიანი. ისინი [[ჟენევა]]ში სასტუმროს შემთხვევით აფეთქების შემდეგ აიყვანეს. [[1981]] წელს [[თურქეთი]]ს საკონსულოზე შეტევისას [[პარიზი|პარიზში]], სომხეთის გათავისუფლების სომხური საიდუმლო არმიის მებრძოლებმა 56 ტყვე აიყვანეს თხუთმეტი საათით, ამ სახის ოპერაცია მათთვის პირველი იყო. გამტაცებლები თურქეთში პოლიტპატიმრების გათავისუფლებას ითხოვდნენ, მათ შორის: ორი [[სომხები|სომეხი]] სასულიერო პირის, ხუთი [[თურქები|თურქის]] და ხუთი [[ქურთები|ქურთის]]<ref>Guerilla threat to kill 40 in Paris siege, [[The Sydney Morning Herald]], Sep. 25, 1981, p. 3</ref>. ოპერაციის გაშუქება ერთ-ერთი ყველაზე რეიტინგული იყო ფრანგულ [[ტელევიზია|ტელევიზიებში]]<ref>Children of Armenia, by M. Bobelian, Simon and Schuster, 2009, p. 159</ref> [[1981]] წელს. გამტაცებლების მოთხოვნას მხარი დაუჭირეს ანრი ვერნეიმ<ref>Le procés des Arméniens, Paris, traduit du français par Grigor Djanikian, editions VMV-Print, Erevan, 2010, p. 200</ref>, მელინე მანუჩიანმა, მისაკ მანუჩიანმა და ცნობილმა [[მომღერალი|მომღერალმა]] ლიზ სარიანმა. ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი თავდასხმა იყო [[ესენბოგის საერთაშორისო აეროპორტზე თავდასხმა]] [[ანკარა]]ში, [[1982]] წლის [[7 აგვისტო]]ს. ამ დროს მათი შეტევების მსხვერპლი პირველად გახდნენ არა მხოლოდ დიპლომატები არამედ უბრალო ადამიანებიც. ორმა შეიარაღებულმა მებრძოლმა ცეცხლი გახსნა ხალხმრავალ მოსაცდელ ოთახში, ერთ-ერთმა მათგანმა 20 ტყვეც კი აიყვანა, მეორე კი მალევე დააკავა [[პოლიცია]]მ. მთლიანობაში 9 ადამიანი დაიღუპა, 82 კი დაშავდა. დაკავებულმა ტერორისტმა ლევონ ეკმეკიანმა შემდგომში დაგმო ძალადობა და სომხეთის გათავისუფლების სომხური საიდუმლო არმიის სხვა წევრებსაც მოუწოდა უარი ეთქვათ შეტევებზე. [[1982]] წლის [[10 აგვისტო]]ს, [[თურქეთი|თურქეთში]] მცხოვრებმა [[სომხები|სომეხმა]] ართინ პენიკმა თავი დაიწვა ამ შეტევის გასაპროტესტებლად<ref name="oran">{{Cite news | last = Oran | first = Baskın | title = The Reconstruction of Armenian Identity in Turkey and the Weekly Agos (Interview with Hrant Dink) | work = Nouvelles d'Armenie | date = 2006-12-17 | url = http://www.armenews.com/article.php3?id_article=27696 | accessdate = 2008-09-02 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20120216131828/http://www.armenews.com/article.php3?id_article=27696 | archivedate = 2012-02-16 }}</ref><ref>{{Cite web|title=He was an Armenian: Artin Penik|work=Turkish Journal|url=http://www.turkishjournal.com/i.php?newsid=361|accessdate=2007-02-21|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070305044323/http://www.turkishjournal.com/i.php?newsid=361|archivedate=2007-03-05|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite news| title = Armenian Dies from Self-Inflicted Burns | agency=[[Associated Press]]| date = 1982-08-15 }}</ref>. [[1983]] წლის [[15 ივლისი|15 ივლისს]] სომხეთის გათავისუფლების სომხურმა საიდუმლო არმიამ განახორციელა მორიგი თავდასხმა [[ორლის აეროპორტზე თავდასხმა|ორლის აეროპორტზე]], [[პარიზი]]ს მახლობლად, სადაც 8 ადამიანი დაიღუპა. მათი უმრავლესობა [[თურქები|თურქი]] არ იყო<ref>Brian Forst, Jack R. Greene, James P. Lynch. Criminologists on Terrorism and Homeland Security. Cambridge University Press, 2011. ISBN 0521899451, 9780521899451, p. 431</ref><ref>Council of Europe, Documents, Vol. 1, May 1984, Report by Amadei, p. 9</ref>. ამ შეტევამ ორგანიზაციაში განხეთქილება გამოიწვია, იმ წევრებს შორის რომელთაც განახორციელეს და მათ შორის ვინც ამას, ორგანიზაციისთვის საზიანოდ მიიჩნევდა<ref>{{Cite news |url=http://www.hetq.am/eng/society/7332/ |accessdate=2008-09-02 |title=He Was a Man Deeply Connected to the Natural World |work=Hetq Online |date=2007-11-26 |first=Edik |last=Baghdasaryan |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090522021904/http://hetq.am/eng/society/7332/ |archivedate=2009-05-22 }}</ref>. ორგანიზაციის გაყოფით ორი მოძრაობა წარმოიშვა: სამხედრო იაკობ იაკობიანის ხელმძღვანელობით და რევოლუციური მონტე მელკოიანის<ref>Harvey W. Kushner. Encyclopedia of terrorism. SAGE, 2002. ISBN 0-7619-2408-6, ISBN 978-0-7619-2408-1, стр 47</ref> ხელმძღვანელობით. რევოლუციური მოძრაობა მკაცრად მოითხოვდა შეტევების გაგრძელებას [[თურქეთი]]ს ინსტიტუციებზე, თუმცა იაკობიანის გუნდი ეწინააღმდეგებოდა უშედეგო დანაკარგს. ამის შემდეგ [[ფრანგები|ფრანგებმა]] დააკავეს ამ ოპერაციის მონაწილეები<ref>"[http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9804E0DF143BF93AA35753C1A965948260 French Hold Armenians In Orly Airport Bombing]", [[Associated Press]], [[New York Times]], October 9, 1983.</ref>. გარდა ამისა, ამ დაკავებამ გაასაჯაროვა კორუფციული შეთანხმება სომხეთის გათავისუფლების სომხური საიდუმლო არმიის და საფრანგეთის სოციალისტურ ხელისუფლებას შორის, რომლის თანახმადაც ორგანიზაციას შეეძლო [[საფრანგეთი]] გამოეყენებინა, როგორც მოსამზადებელი ბაზა, სამაგიეროდ კი თავი უნდა შეეკავებინა შეტევებისგან საფრანგეთის ტერიტორიაზე. ამ შეთანხმების არსებობა სარწმუნო გახდა მას შემდეგ, რაც შინაგან საქმეთა მინისტრმა გასტონ დეფერემ ოთხ სომეხს, რომელთაც [[1981]] წელს [[თურქეთი]]ს საელჩოში ქრთამი აიღეს მსუბუქი სასჯელი მიუსაჯა<ref>Echikson, William. "[http://pqasb.pqarchiver.com/csmonitor_historic/access/260828642.html?dids=260828642:260828642&FMT=ABS&FMTS=ABS:AI&date=Jul+19%2C+1983&author=By+William+Echikson+Special+to+The+Christian+Science+Monitor&pub=Christian+Science+Monitor&desc=Armenian+bombing+at+Orly+ends+pact+between+Socialists+and+terrorists&pqatl=google Armenian bombing at Orly ends pact between Socialists and terrorists] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121021051818/http://pqasb.pqarchiver.com/csmonitor_historic/access/260828642.html?dids=260828642:260828642&FMT=ABS&FMTS=ABS:AI&date=Jul+19,+1983&author=By+William+Echikson+Special+to+The+Christian+Science+Monitor&pub=Christian+Science+Monitor&desc=Armenian+bombing+at+Orly+ends+pact+between+Socialists+and+terrorists&pqatl=google |date=2012-10-21 }}", ''[[Christian Science Monitor]]'', July 19, 1983.</ref>. ===რეაქცია=== [[სურათი:ASALA memorial in Yerablur.jpg|thumb|მემორიალი]] სომხეთის გათავისუფლების სომხური საიდუმლო არმიის უწყვეტი შეტევების გამო [[თურქეთი]]ს ხელისუფლებამ ბრალი დასდო [[კვიპროსი|კვიპროსს]], [[საბერძნეთი|საბერძნეთს]], [[სირია]]ს, [[ლიბანი|ლიბანსა]] და [[საბჭოთა კავშირი|საბჭოთა კავშირს]] ორგანიზაციის წახალისებასა და დაფინანსებაში<ref name="countrystudy" />, თუმცა მათ საჯაროდ უარყვეს ამ ორგანიზაციასთან კავშირი<ref name="countrystudy" />. [[თურქეთი]]ს [[სომხური დიასპორა]] თურქი [[ნაციონალიზმი|ნაციონალისტების]] თავდასხმის მსხვერპლი გახდა. ეს აშკარა გახდა [[სომხები|სომეხი]] მებრძოლების მიერ [[1979]] წლის [[12 ოქტომბერი|12 ოქტომბერს]] [[ჰააგა]]ში აჰმედ ბენელის მოკვლის შემდეგ, ამ მკვლელობას საპასუხოდ მოჰყვა [[სტამბოლი|სტამბოლში]] სომხური [[ეკლესია (ნაგებობა)|ეკლესიის]] დაბომბვა<ref name=azadhye>[[Tessa Hofmann|Tessa, Hofmann]]. [http://www.armenian.ch/asa/Docs/faae02.pdf Armenians in Turkey today] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200713083633/http://www.armenian.ch/asa/Docs/faae02.pdf |date=2020-07-13 }}</ref> [[1979]] წლის [[19 ოქტომბერი|19 ოქტომბერს]]. [[1980]] წელს [[თურქეთი]]ს მთავრობამ დააკავა [[სომხები|სომეხი]] [[მღვდელი]] [[სტამბოლი]]ს [[აეროპორტი|აეროპორტში]], რუკის ქონის გამო, რომელშიც [[თურქეთი]]ს ტერიტორია [[სომხეთი]]ს საკუთრებად იყო აღნიშნული, მღვდელს 14 წელი მიესაჯა სომხეთის გათავისუფლების სომხურ საიდუმლო არმიასთან სავარაუდო კავშირისათვის. ორგანიზაციამ „[[საერთაშორისო ამნისტია]]“ ის აღიარა სინდისის პატიმრად, რადგან დაასკვნა რომ მტკიცებულებები მის წინააღმდეგ უსაფუძვლოა<ref name="azadhye"/>. ტესა ჰოფმანის თქმით [[თურქეთი]]ს ხელისუფლება ხშირად იყენებს ამგვარ ბრალდებებს მემარცხენე თურქული ოპოზიციური პარტიების საწინააღმდეგოდ<ref name="azadhye"/>. [[2000]] წლის [[აპრილი|აპრილში]] სომხეთის გათავისუფლების სომხური საიდუმლო არმიის დაღუპული მებრძოლების პატივსაცემად [[სომხეთის სამხედრო პანთეონი|სომხეთის სამხედრო პანთეონში]], ერაბლურში აიგო მემორიალი, რომლის გახსნასაც [[საბერძნეთი|ბერძნული]] ანტი [[ფაშიზმი|ფაშისტური]] მოძრაობის ლიდერი [[გლეზოს მანოლისი]] და სხვა საპატიო სტუმრები ესწრებოდნენ<ref>Arax Monthly, #4, 2000, Tehran, p. 4</ref>. ===საპასუხო ნაბიჯები=== [[ესენბოგის საერთაშორისო აეროპორტზე თავდასხმა|ესენბოგის საერთაშორისო აეროპორტზე თავდასხმის]] შემდეგ [[1982]] წელს, მაშინდელმა [[თურქეთი]]ს [[პრეზიდენტი|პრეზიდენტმა]] [[ქენან ევრენი|ქენან ევრენმა]] სომხეთის გათავისუფლების სომხური საიდუმლო არმიის განადგურების ბრძანება გამოსცა. დავალება გადაეცა ეროვნული დაზვერვის საგარეო საქმეთა დეპარტამენტს. პრეზიდენტის ქალიშვილი მონაწილეობას იღებდა ოპერაციაში დაზვერვის საგარეო დეპარტამენტის უფროს მეტინ გიუნოლთან და [[სტამბოლი]]ს რეგიონის უფროს ნური გიუნდესთან ერთად. ლევონ ეკმეკიანი, რომელიც ამ ოპერაციის დროს დააკავეს და [[ანკარა]]ში მამაკის ციხეში განათავსეს, დათანხმდა ეთანამშრომლა გამოძიებასთან, მას შემდეგ რაც მას დაპირდნენ, რომ საფრთხეს არ შეუქმნიდნენ მის თანამებრძოლებს, მან გამოძიებას გაუმხილა გეგმა რომლის მიხედვითაც მუშაობდა სომხეთის გათავისუფლების სომხური საიდუმლო არმია. ამ აღიარებით მას სურდა თავიდან აეცილებინა სასიკვდილო განაჩენი, თუმცა მისი მოთხოვნა უგულველყვეს და [[1983]] წლის [[29 იანვარი|29 იანვარს]] ის ჩამოახრჩვეს<ref>BBC, February 2, 1983. Armenian terrorist executed in [[Turkey]].</ref><ref name="NYtimes">{{cite news|url=http://www.nytimes.com/1983/01/30/world/around-the-world-turkey-executes-5-including-an-armenian.html?n=Top/Reference/Times%20Topics/Subjects/T/Terrorism|title=Turkey Executes 5, Including an Armenian|last=Reuters|date=30 January 1983|work=The New York Times|publisher=Reuters|page=5|accessdate=15 September 2012}}</ref><ref name=efsane>{{Cite news |url=http://arsiv.sabah.com.tr/2008/09/28/haber,B5E3B51FA2F94618A781886CB7B3B590.html |accessdate=2008-12-25 |title=ASALA operasyonları efsane mi? |date=2008-09-28 |work=Sabah |first=Ecevit |last=Kilic |language=Turkish |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081204043721/http://arsiv.sabah.com.tr/2008/09/28/haber,B5E3B51FA2F94618A781886CB7B3B590.html |archivedate=2008-12-04 |url-status=live }}</ref><!-- Örgüt hakkında detaylı bilgi verilmesi durumunda idam edilmeyeceği sözü verildi. Ekmekçiyan'ın tutuklu bulunduğu Mamak Cezaevi'ne giden ekibin başında ise MİT'in Cumhurbaşkanlığı'ndaki görevlisi ve Kenan Evren'in damadı Erkan Gürvit vardı. Ekmekçiyan da kendisine verilen bu söz karşılığında tüm bildiklerini anlattı. Ama Ekmekçiyan'a verilen söz tutulmadı; idam edildi. -->. [[1983]] წლის ადრეულ [[გაზაფხული|გაზაფხულზე]] ორი გუნდი გაიგზავნა [[საფრანგეთი|საფრანგეთსა]] და [[ლიბანი|ლიბანში]] სომხეთის გათავისუფლების სომხური საიდუმლო არმიის წინააღმდეგ საბრძოლველად. გიუნოლმა დაიქირავა პროფესიონალი მკვლელი აბდულა კატლი, რომელიც სულ ახალი გამოსული იყო [[შვეიცარია|შვეიცარული]] ციხიდან [[ნარკოტიკი|ნარკოტიკებით]] ვაჭრობის გამო. გიუნოლმა თქვა, რომ არ სურდა მისი იდენტობის გამხელა და მოიხსენიებდა მას „პოლკოვნიკად“. ვარაუდობენ რომ გიუნოლი მას ერთ-ერთ მებრძოლად იყენებდა<ref>{{Cite news |url=http://arsiv.sabah.com.tr/2007/10/17//haber,D6295FFF00984E8D827CBD646EDB8918.html |accessdate=2009-01-02 |title=Çatlı'yı kullandık ve başarılı oldu |date=2007-10-17 |quote=Benim gerçek kimliğim mi? Bunu hiçbir zaman bilmedi. Bana 'Albayım' derdi, çünkü beni askerlikten ayrılmış sanıyordu |first=Ali Kemal |last=Erdem |work=Sabah |language=Turkish |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090204081257/http://arsiv.sabah.com.tr/2007/10/17/haber,D6295FFF00984E8D827CBD646EDB8918.html |archivedate=2009-02-04 |url-status=live }}</ref>. მეორე [[საფრანგეთი|ფრანგულ]] ერთეულს საბა კეტენი ხელმძღვანელობდა. [[ლიბანი]]ს ერთეულს კი, რომელიც „სპეციალურ საბრძოლო ერთეულად“ იწოდებოდა, ოფიცერი ჰირამ აბასი<ref name=efsane/><!-- Avrupa'da eylem yapacak birinci ekibin ülkücü Abdullah Çatlı ve arkadaşlarından oluşturulmasına karar verildi. Çatlı'ya teklifi Mete Günyol götürdü. Bir süre önce İsviçre'de uyuşturucu ticaretinden yeni serbest kalan Çatlı teklifi kabul etti. İkinci ekip için ise Nuri Gündeş MİT elemanı Sabah Ketene'yi önerdi. Önerinin kabul edilmesiyle Ketene de ekibini oluşturdu. Yanına sadece iki Türkmen genç aldı. ASALA'nın Beyrut'taki merkezine yönelik eylemler için de ekip kuruldu. Bu ekip tamamen resmi görevlilerden oluşturuldu; MİT ve Özel Harp Dairesi karışımı. Ekip lideri ise MİT yöneticisi Hiram Abas'tı. Ekip altı kişiden oluşuyordu. -->. ბომბი, რომელიც კატლის გუნდმა [[1983]] წლის [[22 მარტი|22 მარტს]] დაამონტაჟა არა ტორანიანის მანქანაში არ აფეთქდა, მომდევნო მცდელობაც უშედეგო აღმოჩნდა. ტორანიანმა თქვა, რომ მათ ბომბი სხვა მანქანაში დაამონტაჟეს. მსგავსად ბომბი არ აფეთქდა ჰენრი პაპაზიანის მანქანაში [[1984]] [[1 მაისი|1 მაისს]]. კატლი დაჯილდოვდა [[იაკობ იაკობიანი (ტერორისტი)|იაკობ იაკობიანის]] მოკვლისთვის, თუმცა ის ამ დროს [[საფრანგეთი|ფრანგულ]] ციხეში იყო (ისევ [[ნარკოტიკი|ნარკოტიკების]] გაყიდვისთვის). პაპაზიანი შიდა დაპირისპირების შედეგად დაიღუპა. მეორე [[საფრანგეთი|ფრანგულმა]] ერთეულმა თავიდან აიცილა რამდენიმე შეტევა (კატლი ამის გამოც დაჯილდოვდა), როგორებიცაა [[1984]] წელს დაგეგმილი თავდასხმა ალფორტვილის ძეგლზე და სალი პლეიელის საკონცერტო დარბაზზე. ჯერჯერობით უცნობია [[ლიბანი]]ს კონტიგენტის მიერ შესრულებული სამუშაოები<ref>{{Cite news |url=http://arsiv.sabah.com.tr/2008/09/28/haber,6BC4820941214D84A08DD404742B2C6F.html |accessdate=2008-12-25 |title=Boş konser salonu bombalandı |date=2008-09-28 |work=Sabah |first=Ecevit |last=Kilic |language=Turkish |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081204043711/http://arsiv.sabah.com.tr/2008/09/28/haber,6BC4820941214D84A08DD404742B2C6F.html |archivedate=2008-12-04 |url-status=live }}</ref>. ==დაშლა== 1982 წელს [[ლიბანის ომი (1982)|ისრაელის ლიბანში შეჭრის]] პარალელურად, ორგანიზაციამ დაკარგა დახმარების ძირითადი ნაწილი. [[პალესტინა|პალესტინურმა]] ორგანიზაციებმა და მათ შორის [[პალესტინის გათავისუფლების ორგანიზაცია]]მ შეწყვიტა მათთან თანამშრომლობა და [[1983]] წელს [[საფრანგეთი]]ს დაზვერვის სამსახურს გადასცა სრული ინფორმაცია მათ შესახებ. ბოლო შეტევა რომელიც [[1991]] წლის [[19 დეკემბერი|19 დეკემბერს]] განხორციელდა [[ბუდაპეშტი|ბუდაპეშტში]] [[თურქეთი]]ს ელჩის წინააღმდეგ წარუმატებელი გამოდგა. ელჩი ბრონირებულ მანქანას მართავდა და არ დაშავებულა, ასევე გადარჩა [[აშშ]]-ს ელჩი რომელზე თავდასხმაც [[პარიზი|პარიზში]] მოაწყვეს<ref name=hungary>{{Cite web|url=http://www.tkb.org/Incident.jsp?incID=6723|title=ASALA attacked Diplomatic target|date=1981-12-19|location=Hungary|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070827173744/http://www.tkb.org/Incident.jsp?incID=6723|archivedate=2007-08-27|work=[[MIPT Terrorism Knowledge Base]]|accessdate=2015-08-24}}</ref>. სომხეთის გათავისუფლების სომხური საიდუმლო არმიის დამფუძვნებელი [[იაკობ იაკობიანი (ტერორისტი)|იაკობ იაკობიანი]] [[1988]] წლის [[28 აპრილი|28 აპრილს]] ტროტუარზე მოკლეს [[ათენი|ათენში]] ([[საბერძნეთი]]). მას რამდენიმეჯერ ესროლეს, როცა ორ ქალთან ერთად სეირნობდა დილის 5-ის ნახევარზე<ref>Melkonian, Markar. ''My Brother's Road: An American's Fateful Journey to Armenia''. New York: Palgrave Macmillan, 2005 pg. 187.</ref><ref name="Associated Press">{{cite web|url=http://www.apnewsarchive.com/1988/Gunmen-Kill-Man-in-Athens-Identified-as-Armenian-Terrorist-Chief/id-e2d5254813247e3cc55ad77b542b392b|title=Gunmen Kill Man in Athens Identified as Armenian Terrorist Chief|date=28 April 1988|work=Associated Press News Archive|publisher=The Associated Press|accessdate=15 September 2012}}</ref>. ვეტერანი მებრძოლი იაკობ ტარაკჩიანი [[სიმსივნე]]თი გარდაიცვალა [[1980]] წელს. ყოფილი წევრების ლიკვიდაცია 1990-იან წლებშიც გაგრძელდა<ref>Melkonian, Markar. ''My Brother's Road: An American's Fateful Journey to Armenia''. New York: Palgrave Macmillan, 2005, pp. 277-278.</ref>. [[თურქეთი]]ს ეროვნული დაზვერვის დეპარტამენტის უფროს ნური გიუნდესის განცხადებით, სომხეთის გათავისუფლების სომხური საიდუმლო არმია დაიშალა [[იაკობ იაკობიანი (ტერორისტი)|იაკობიანის]] მკვლელობის შემდეგ. სხვა [[თურქეთი|თურქული]] წყაროები ამბობენ, რომ ორგანიზაცია ფინანსური პრობლემების გამო დაიშალა, რადგან [[1983]] წლის [[ორლის აეროპორტზე თავდასხმა|ორლის აეროპორტზე თავდასხმის]] გამო [[სომხური დიასპორა|სომხურმა დიასპორამ]] მათი დაფინანსება შეწყვიტა<ref>{{Cite news|url=http://arama.hurriyet.com.tr/arsivnews.aspx?id=-599507 |accessdate=2008-12-21 |title=Thanks to Nuri Gündeş |work=[[Turkish Daily News]] |publisher=[[Hürriyet]] |date=2008-12-21 |first=Mehmet Ali |last=Birand |quote=<!-- It was not the right wing militant and mafia boss Çatlı or mafia boss Çakıcı that finished off the Armenian Secret Army for the Liberation of Armenia (ASALA). They are bragging in vain. -->It was the raid of Paris's Orly Airport in 1983 that finished the ASALA off. Feeling ill at ease by the raid, the French and U.S. Armenians who used to support ASALA monetarily stopped the aid and the issue was closed. I know this through French authorities that were involved. The ones that were instrumental in the stopping of the aid were MİT and the Foreign Ministry. Otherwise, ASALA did not yield because it was afraid of the Turkish bullies. They were stopped because they had gone too far with their murders.}}</ref>. ==პუბლიკაცია== 1970-იანი წლებიდან სომხეთის გათავისუფლების სომხური საიდუმლო არმიის შესახებ გამოვიდა [[წიგნი|წიგნები]], ბუკლეტები, პოსტერები და სხვ. „Hayasdan“ („სომხეთი“) იყო ამ მასალების ოფიციალური მრავალენოვანი გამომცემელი [[1980]]-[[1987]] და [[1991]]-[[1997]] წლებში. პირველი ნომერი [[1980]] წლის [[ოქტომბერი|ოქტომბერში]] გამოიცა და 40 გვერდს შეიცავდა<ref>Mamule 1967-1980, by Zhirair Danielyan, Haigazian handes, hador T, 1981</ref>. გამოცემის ადგილი და ავტორები უცნობია. გამოიცემოდა ყოველთვიურად, ხანდახან გაერთიანებული თავები. ძირითადი ენა იყო [[სომხური ენა|სომხური]]. [[1983]] წლიდან [[1987]] წლამდე გამოდიოდა [[არაბული ენა|არაბულ]], [[ინგლისური ენა|ინგლისურ]], [[ფრანგული ენა|ფრანგულ]] და [[თურქული ენა|თურქულ]] ენებზეც<ref>The Armenian Question, encyclopedia, Ed. by acad. K. Khudaverdyan, Yerevan, 1996, p. 209, ''Hayaqsdan'' by A. Sanjian</ref>. ქვეყნდებოდა სომხეთის გათავისუფლების სომხური საიდუმლო არმიის პოლიტიკური და სამხედრო საკითხები. „Hayasdan“ [[სომხეთი]]ს მოსახლეობაში უფასოდ ვრცელდებოდა. ჟურნალის მოტივი იყო „შეიარაღებული ბრძოლა და სწორი პოლიტიკური მიმართულება არის გზა გაერთიანებული სომხეთისაკენ“ და „გაუმარჯოს რევოლუციონარულ სოლიდარობას დაჩაგრული ხალხისადმი“. მას ჰყავდა პარტნიორი გამომცემლობები [[ლონდონი|ლონდონსა]] და [[პარიზი|პარიზში]], რომლებიც ამ სტატუსს [[1980]] წლიდან ატარებდნენ<ref>[[Spurk]] journal, #12, 1991, p. 32 ''Hayasdan Gaydzer''</ref>. ორივე მათგანი მსგავს პროპაგანდას ეწეოდა [[სომხები]]ს მობილიზებისა და სომხეთის გათავისუფლების სომხური საიდუმლო არმიის გასაძლიერებლად<ref>Armenians in London: The Management of Social Boundaries. by Vered Amit Talai, Vered Amit, Manchester University Press, 1989, p. 36</ref>. ==კულტურაში== * [[სომხები|სომეხმა]] [[პოეტი|პოეტმა]] სილვა კაპუტიკიანმა დაწერა პოემა „It's raining my sonny“, რომელიც ლევონ ეკმეკიანის ხსოვნას მიუძღვნა. ეკმეკიანი ერთ-ერთი იყო მათ შორის, ვინც დაგეგმა [[ესენბოგის საერთაშორისო აეროპორტზე თავდასხმა]] [[1983]] წელს<ref>[[Spurk Journal]], #1-12, 2005, [[Beirut]], p. 35.</ref>. * [[ესპანელები|ესპანელი]] [[ჟურნალისტი]], გაზეთ "Pueblo"-ს რედაქტორის თანაშემწე, ხოსე ანტონიო გურიარანი შემთხვევით დაშავდა სომხეთის გათავისუფლების სომხური საიდუმლო არმიის თავდასხმისას [[1980]] წლის [[3 ოქტომბერი|3 ოქტომბერს]]. ამის გამო ის დაინტერესდა ამ ორგანიზაციით და ინტერვიუც აიღო მისი წევრებისაგან<ref>[http://www.elpais.com/articulo/ultima/GURRIARaN/_JOSe_ANTONIO_/PERIODISTA/Jose/Antonio/Gurriaran/elpepiult/19820404elpepiult_2/Tes/GENTE José Antonio Gurriarán, by El Pais, 4 April 1982]</ref>. [[1982]] წელს გამოცემული მისი წიგნი "La Bomba" მიეძღვნა [[სომხეთი|სომხეთს]] და [[სომხები|სომეხ]] მებრძოლებს. ==რესურსები ინტერნეტში== * [http://www.oukhtararati.com Организация азатамартиков и бывших политзаключенных (АСАЛА) «Ухт Арарати»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191019085955/http://www.oukhtararati.com/ |date=2019-10-19 }} * [http://hayasala.net/?p=14 Армянская секретная армия освобождения Армении (ASALA)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150715105944/http://hayasala.net/?p=14 |date=2015-07-15 }} ==სქოლიო== {{სქოლიო|2}} [[კატეგორია:სომხეთის ისტორია]] [[კატეგორია:ტერორისტული ორგანიზაციები]] nl6n3x6zw96j25f0wgr6uhw0ppextc2 14 320521 4408776 4408177 2022-08-18T18:54:33Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{Commons cat|Arabic cuisine}} [[კატეგორია:აღმოსავლური სამზარეულო]] [[კატეგორია:არაბული კულტურა]] [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები| ]] g3tigx12dquhdi3v9ttfniys2celv4v 4408777 4408776 2022-08-18T18:55:25Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{Commons cat|Arabic cuisine}} [[კატეგორია:აღმოსავლური სამზარეულო]] [[კატეგორია:ხმელთაშუაზღვისპირეთის სამზარეულო]] [[კატეგორია:არაბული კულტურა]] [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები| ]] a5npjsey6pmcsb32k6olm7sumfxxeif 4408778 4408777 2022-08-18T18:57:22Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{Commons cat|Arabic cuisine}} [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები| ]] [[კატეგორია:ეთნიკური სამზარეულო]] [[კატეგორია:აღმოსავლური სამზარეულო]] [[კატეგორია:ხმელთაშუაზღვისპირეთის სამზარეულო]] [[კატეგორია:არაბული კულტურა]] 5i4afwugex43t9unj097wu4wtmf6zlk 4408779 4408778 2022-08-18T18:58:55Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{Commons cat|Arabic cuisine}} [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები| ]] [[კატეგორია:ეთნიკური სამზარეულო]] [[კატეგორია:აღმოსავლური სამზარეულო]] [[კატეგორია:ხმელთაშუაზღვისპირეთის სამზარეულო| ]] [[კატეგორია:არაბული კულტურა]] d725x14efm8jyz9d5x0emmb4ure6zbn 0 329212 4408929 4298561 2022-08-19T01:17:32Z InternetArchiveBot 124291 [[ვიკიპედია:გადამოწმებადობა|შემოწმების]] მიზნით 1 წიგნის დამატება (20220818)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki [[File:Valle de México José Maria Velazco 3.jpg|thumb|მეხიკოს ველის მეცხრამეტე საუკუნის ნახატი.]] [[File:Lake Texcoco c 1519.png|thumb|right|მეხიკოს ველის ტბების სისტემა ესპანური დაპყრობის დროს, 1519 წლისთვის.]] [[File:Basin of Mexico 1519 map-en.svg|thumb|right|მეხიკოს აუზი, 1519 წ.]] '''მეხიკოს ველი''' ({{lang-es|Valle de México}}) — მაღალმთიანი [[პლატო]] ცენტრალურ [[მექსიკა]]ში; უხეშად ემთხვევა თანამედროვე [[მეხიკოს ფედერალურ ოლქი|ფედერალურ ოლქსა]] და [[მეხიკოს შტატი]]ს აღმოსავლეთ ნახევარს. მთებითა და ვულკანებით შემოსაზღვრული მეხიკოს ველი რამდენიმე კოლუმბამდელი ცივილიზაციის ცენტრს წარმოადგენდა, მათ შორის იყვნენ [[ტეოტიუაკანი|ტეოტიუაკანები]], [[ტოლტეკები]] და [[აცტეკები]]. უძველესი აცტეკური ტერმინი ''ანაუაკი'' (მიწა წყლებს შორის) და სიტყვათწყობა '''მეხიკოს აუზი''', იმ დროისათვის მეხიკოს ველის აღსანიშნავად გამოიყენებოდა. მეხიკოს აუზი განთქმული ადგილი მას შემდეგ გახდა, რაც იქ ადრეკლასიკური [[მესოამერიკა|მესოამერიკული]] კულტურების განვითარება დაიწყო. მეხიკოს ველი მდებარეობს [[ტრანს-მექსიკური ვულკანური სარტყელი|ტრანს-მექსიკურ ვულკანურ სარტყელში]].<ref name="PorruaCuenca">{{cite book |title=Diccionario Porrua de Historia, Biografia y Geografia de Mexico 6th ed. – Mexico, Cuenca de |year=1995 |publisher=Editorial Porrua |location=africa |language=Spanish |isbn= 968-452-907-4 |page=2238 |volume=3}}</ref><ref name="casestudy">{{cite web |url= http://casestudies.lead.org/index.php?cscid=100 |title= Mexico City: Opportunities and Challenges for Sustainable Management of Urban Water Resources |date= December 2004 |accessdate= 2008-11-25 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20081207190625/http://casestudies.lead.org/index.php?cscid=100 |archivedate= 2008-12-07 }}</ref> ველი მოიცავს [[მეხიკო]]ს აგლომერაციის უმეტეს ნაწილს, ასევე [[მეხიკოს შტატი|მეხიკოს]], [[იდალგოს შტატი|იდალგოს]], [[ტლასკალის შტატი|ტლასკალისა]] და [[პუებლა (შტატი)|პუებლის]] შტატების ნაწილს. მეხიკოს ველი შეიძლება დაიყოს ოთხ აუზად, რომელთა შორის უდიდესი და უკეთ შესწავლილი ის ნაწილია, რომელზეც ქალაქი [[მეხიკო]] მდებარეობს. სწორედ ეს ნაწილი ასოცირდება ძირითადად ტერმინ „მეხიკოს ველთან“.<ref name="lafragua">{{cite paper | last=Lafregua | first=J | coauthors=Gutierrez, A, Aguilar E, Aparicio J, Mejia R, Santillan O, Suarez MA, Preciado M | title=Balance hídrico del Valle de Mexico | publisher=Anuario IMTA | year=2003 | url=http://chac.imta.mx/instituto/historial-proyectos/th/2003/HDR1-Balance.pdf | format=PDF | accessdate=2008-12-01 | archiveurl=https://www.webcitation.org/5qCrS33C1?url=http://chac.imta.mx/instituto/historial-proyectos/th/2003/HDR1-Balance.pdf | archivedate=2010-06-03 }}</ref> ველის მინიმალური სიმაღლე [[ზღვის დონე|ზღვის დონიდან]] 2 200 მეტრია და გარსშემორტყმულია 5 000 მეტრი სიმაღლის მთებითა და ვულკანებით.<ref name="natresearch">{{cite book |title= Mexico City's Water Supply: Improving the Outlook for Sustainability. |url= https://archive.org/details/mexicocityswater0000unse |author= National Research Council Staff |year=1995 |publisher= National Academies Press |location= Washington, D.C., USA |isbn=978-0-309-05245-0 |pages=}}</ref> მეხიკოს ველი ჩაკეტილია, მთებიდან წამოსული წყლისთვის არ არსებობს რაიმე ბუნებრივი დინება, ჩრდილოეთით განფენილია მაგიდა მთა. ამ მოწყვლად წყალგამყოფში, მეოცე საუკუნის ბოლოსთვის ყველა ადგილობრივი თევზი ამოწყდა.<ref>Noted in passing by Christian Lévêque, ''Biodiversity Dynamics and Conservation: The Freshwater Fish of Tropical Africa'', 1997 "Introduction" p. xi.</ref> ჰიდროლოგიურად, ველს სამი მახასიათებელი გააჩნია. პირველი მათგანია ამჟამად დამშრალი ტბების ხუთი აუზი; სხვა მახასიათებლებს შორისაა მთისწინები და მთის ქედები, რომლებიც იმ ნალექებს აგროვებს, რომლებიც შემდეგ ტბების არეალისაკენ მიემართება. ეს უკანასკნელი ორი შეიმჩნევა ველის ოთხივე ქვეაუზში.<ref name="PorruaCuenca"/><ref name="lafragua"/> დღეისათვის, მეხიკოს ველი ხელოვნური არხების საშუალებით მდინარე [[ტულა (მდინარე)|ტულაში]] იცლება, რომელიც შემდეგ მდინარე [[პანუკო]]ში ჩაედინება, ეს უკანასკნელი კი [[მექსიკის ყურე]]ში. ხშირია [[სეისმოლოგია|სეისმური]] აქტივობა, ველი [[მიწისძვრა|მიწისძვრებისადმი]] მიდრეკილ ზონად მიიჩნევა.<ref name="yip">{{cite paper | last= Yip | first=Maricela |author2=Madl, Pierre | title= Air Pollution in Mexico City | pages=16 | publisher= University of Salzburg, Austria | date=2002-04-16 | url= http://biophysics.sbg.ac.at/mexico/air.htm | accessdate=2008-11-25 }}</ref> ==სქოლიო== {{სქოლიო}} [[კატეგორია:მექსიკის გეოგრაფია]] q2rbof189kh0pbqscmnwtraipj72afr 0 330162 4408958 4378172 2022-08-19T08:08:34Z 188.169.77.149 სტატიაში არ იყო მოხსენიებული მხარე, რომელმაც ჩამოაგდო აღნიშნული თვითმფრინავები. ჩაემატა - რუსი სამხედროებისა და აფხაზი სეპარატისტების მიერ. wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა ავიაკატასტროფა |სახელი = Transair Georgia-ს თვითმფრინავის ჩამოგდება |სურათი = <!--მხოლოდ ფაილის სახელი--> |ალტ = |წარწერა = |თარიღი = 1992 წლის 21-23 სექტემბერი |მიზეზი = |ადგილი = საქართველი, [[შავი ზღვა]] |კოორდინატები = <!--{{coord|LAT|LON|type:event|display=inline,title}}--> <!--------შემდეგი ველები გამოიყენება ორი/სამი თვითმფრინავის ავიაკატასტროფის აღსაწერად:--------> |სულ დაშავებული = ? |სულ დაღუპული = 136 |სულ დაკარგული = |სულ გადარჩენილი = 24 |თვითმფრინავი1 სურათი = Tupolev Tu-134A-3, Aeroflot AN1089509.jpg |თვითმფრინავი1 ალტ = |თვითმფრინავი1 წარწერა = <small>[[აეროფლოტი|აეროფლოტის]] კუთვნილი იგივე თვითმფრინავი</small> |თვითმფრინავი1 ტიპი = [[Tupolev Tu-134|Tupolev Tu-134 A-3]] |თვითმფრინავი1 სახელი = |თვითმფრინავი1 ავიაკომპანია = Transair Georgia |თვითმფრინავი1 ბორტის ნომერი = CCCP-65893 |თვითმფრინავი1 გამოფრენა = |თვითმფრინავი1 გაჩერება = [[სოჭის აეროპორტი]] |თვითმფრინავი1 გაჩერება0 = |თვითმფრინავი1 გაჩერება1 = |თვითმფრინავი1 გაჩერება2 = |თვითმფრინავი1 გაჩერება3 = |თვითმფრინავი1 გაჩერება4 = |თვითმფრინავი1 გაჩერება5 = |თვითმფრინავი1 ბოლო გაჩერება = [[ბაბუშარის აეროპორტი|სოხუმის ბაბუშარის აეროპორტი]] |თვითმფრინავი1 დანიშნულება = |თვითმფრინავი1 მგზავრები = 22 |თვითმფრინავი1 ეკიპაჟი = 5 |თვითმფრინავი1 დაშავებული = |თვითმფრინავი1 დაღუპული = 27 (ყველა) |თვითმფრინავი1 დაკარგული = |თვითმფრინავი1 გადარჩენილი = 0 |თვითმფრინავი2 სურათი = Tupolev Tu-154B-2, Aeroflot AN0205375.jpg |თვითმფრინავი2 ალტ = |თვითმფრინავი2 წარწერა = <small>აეროფლოტის კუთვნილი იგივე თვითმფრინავი</small> |თვითმფრინავი2 ტიპი = [[Tupolev Tu-154|Tupolev Tu-154 B-2]] |თვითმფრინავი2 სახელი = |თვითმფრინავი2 ავიაკომპანია = Transair Georgia |თვითმფრინავი2 ბორტის ნომერი = 4L-85163 |თვითმფრინავი2 გამოფრენა = თბილისი |თვითმფრინავი2 გაჩერება = |თვითმფრინავი2 გაჩერება0 = |თვითმფრინავი2 გაჩერება1 = |თვითმფრინავი2 გაჩერება2 = |თვითმფრინავი2 გაჩერება3 = |თვითმფრინავი2 გაჩერება4 = |თვითმფრინავი2 გაჩერება5 = |თვითმფრინავი2 ბოლო გაჩერება = [[ბაბუშარის აეროპორტი|სოხუმის ბაბუშარის აეროპორტი]] |თვითმფრინავი2 დანიშნულება = |თვითმფრინავი2 მგზავრები = 120 |თვითმფრინავი2 ეკიპაჟი = 12 |თვითმფრინავი2 დაშავებული = ? |თვითმფრინავი2 დაღუპული = 108 |თვითმფრინავი2 დაკარგული = |თვითმფრინავი2 გადარჩენილი = 24 }} 1993 წლის სექტემბერში, [[სოხუმი|სოხუმის]] მახლობლად, სამი [[ტუპოლევის საპროექტო ბიურო|ტუპოლევის]] გამოშვების ავიალაინერი რომელიც ეკუთვნოდა Transair Georgia-ს ჩამოგდებულ იქნა აფხაზი სეპარატისტების მიერ გაშვებული საჰაერო რაკეტების მოხვედრის შედეგად. საერთო ჯამში დაღუპულთა რიცხვმა 136-ს მიაღწია ==21 სექტემბერი== [[Tupolev Tu-134|Tu-134]] ტიპის თვითმფრინავს, რომელიც სოჭიდან მიფრინავდა [[ბაბუშარის აეროპორტი|სოხუმის ბაბუშარის საერთაშორისო აეროპორტის]] მიმართულებით და რომელსაც გადაჰყავდა მშვიდობიანი მოქალაქეები, სოხუმის მახლობლად მოხვდა, რუსი და აფხაზი სეპარატისტების მიერ გაშვებული, მიწა-ჰაერის ტიპის რაკეტა. თვითმფრინავი ჩაეშვა [[შავი ზღვა|შავ ზღვაში]]. დაიღუპა ბორტზე მყოფი 22 მგზავრი და ეკიპაჟის ხუთივე წევრი.<ref>http://aviation-safety.net/database/record.php?id=19930921-0</ref> ==22 სექტემბერი== [[თბილისი|თბილისიდან]] სოხუმისაკენ მფრენი [[Tupolev Tu-154|Tu-154]] ტიპის თვითმფრინავი, რომელსაც გადაჰყავდა ქართველი მოხალისეები<ref>მიხაილ ჟიროვი, [http://www.airwar.ru/history/locwar/xussr/abhazia/abhazia.html Авиация в абхазском конфликте] (''ავიაცია აფხაზეთის კონფლიქტში'') {{ru icon}}</ref>, რუსი სამხედროებისა და აფხაზი სეპარატისტების მიერ გაშვებული, მოხვედრილი რაკეტის შედეგად აფეთქდა სოხუმის აეროპორტში დაჯდომისას, [[ასაფრენ-დასაჯდომი ზოლი|ასაფრენ ბილიკზე]]. ბორტზე იმყოფებოდა 132 ადამიანი, რომელთაგანაც დაიღუპა 108 მათგანი.<ref>http://aviation-safety.net/database/record.php?id=19930922-1</ref> ==23 სექტემბერი== ერთ-ერთ თვითმფრინავს, რომელიც უნდა აფრენილიყო ბაბუშარას აეროპორტიდან, მგზავრთა ჩასხდომის პროცესში აფხაზმა სეპარატისტებმა [[არტილერია|საარტილერიო დანადგარიდან]] ესროლეს რაკეტა. ავიალაინერს გაუჩნდა ცეცხლი და დაიწვა. დაიღუპა ეკიპაჟის 1 წევრი.<ref>http://aviation-safety.net/database/record.php?id=19930923-1</ref> ==სქოლიო== {{სქოლიოს სია}} {{ქართულ-აფხაზური კონფლიქტი}} [[კატეგორია:აფხაზეთის ისტორია]] h6meqffiya4ho7cqa236yfsgbgs84gf 4408963 4408958 2022-08-19T08:47:19Z გიო ოქრო 84301 ([[m:Special:MyLanguage/User:Jon Harald Søby/diffedit|diffedit]]) wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა ავიაკატასტროფა |სახელი = Transair Georgia-ს თვითმფრინავის ჩამოგდება |სურათი = <!--მხოლოდ ფაილის სახელი--> |ალტ = |წარწერა = |თარიღი = 1992 წლის 21-23 სექტემბერი |მიზეზი = |ადგილი = საქართველი, [[შავი ზღვა]] |კოორდინატები = <!--{{coord|LAT|LON|type:event|display=inline,title}}--> <!--------შემდეგი ველები გამოიყენება ორი/სამი თვითმფრინავის ავიაკატასტროფის აღსაწერად:--------> |სულ დაშავებული = ? |სულ დაღუპული = 136 |სულ დაკარგული = |სულ გადარჩენილი = 24 |თვითმფრინავი1 სურათი = Tupolev Tu-134A-3, Aeroflot AN1089509.jpg |თვითმფრინავი1 ალტ = |თვითმფრინავი1 წარწერა = <small>[[აეროფლოტი|აეროფლოტის]] კუთვნილი იგივე თვითმფრინავი</small> |თვითმფრინავი1 ტიპი = [[Tupolev Tu-134|Tupolev Tu-134 A-3]] |თვითმფრინავი1 სახელი = |თვითმფრინავი1 ავიაკომპანია = Transair Georgia |თვითმფრინავი1 ბორტის ნომერი = CCCP-65893 |თვითმფრინავი1 გამოფრენა = |თვითმფრინავი1 გაჩერება = [[სოჭის აეროპორტი]] |თვითმფრინავი1 გაჩერება0 = |თვითმფრინავი1 გაჩერება1 = |თვითმფრინავი1 გაჩერება2 = |თვითმფრინავი1 გაჩერება3 = |თვითმფრინავი1 გაჩერება4 = |თვითმფრინავი1 გაჩერება5 = |თვითმფრინავი1 ბოლო გაჩერება = [[ბაბუშარის აეროპორტი|სოხუმის ბაბუშარის აეროპორტი]] |თვითმფრინავი1 დანიშნულება = |თვითმფრინავი1 მგზავრები = 22 |თვითმფრინავი1 ეკიპაჟი = 5 |თვითმფრინავი1 დაშავებული = |თვითმფრინავი1 დაღუპული = 27 (ყველა) |თვითმფრინავი1 დაკარგული = |თვითმფრინავი1 გადარჩენილი = 0 |თვითმფრინავი2 სურათი = Tupolev Tu-154B-2, Aeroflot AN0205375.jpg |თვითმფრინავი2 ალტ = |თვითმფრინავი2 წარწერა = <small>აეროფლოტის კუთვნილი იგივე თვითმფრინავი</small> |თვითმფრინავი2 ტიპი = [[Tupolev Tu-154|Tupolev Tu-154 B-2]] |თვითმფრინავი2 სახელი = |თვითმფრინავი2 ავიაკომპანია = Transair Georgia |თვითმფრინავი2 ბორტის ნომერი = 4L-85163 |თვითმფრინავი2 გამოფრენა = თბილისი |თვითმფრინავი2 გაჩერება = |თვითმფრინავი2 გაჩერება0 = |თვითმფრინავი2 გაჩერება1 = |თვითმფრინავი2 გაჩერება2 = |თვითმფრინავი2 გაჩერება3 = |თვითმფრინავი2 გაჩერება4 = |თვითმფრინავი2 გაჩერება5 = |თვითმფრინავი2 ბოლო გაჩერება = [[ბაბუშარის აეროპორტი|სოხუმის ბაბუშარის აეროპორტი]] |თვითმფრინავი2 დანიშნულება = |თვითმფრინავი2 მგზავრები = 120 |თვითმფრინავი2 ეკიპაჟი = 12 |თვითმფრინავი2 დაშავებული = ? |თვითმფრინავი2 დაღუპული = 108 |თვითმფრინავი2 დაკარგული = |თვითმფრინავი2 გადარჩენილი = 24 }} 1993 წლის სექტემბერში, [[სოხუმი|სოხუმის]] მახლობლად, სამი [[ტუპოლევის საპროექტო ბიურო|ტუპოლევის]] გამოშვების ავიალაინერი რომელიც ეკუთვნოდა Transair Georgia-ს ჩამოგდებულ იქნა აფხაზი სეპარატისტების მიერ გაშვებული საჰაერო რაკეტების მოხვედრის შედეგად. საერთო ჯამში დაღუპულთა რიცხვმა 136-ს მიაღწია ==21 სექტემბერი== [[Tupolev Tu-134|Tu-134]] ტიპის თვითმფრინავს, რომელიც სოჭიდან მიფრინავდა [[ბაბუშარის აეროპორტი|სოხუმის ბაბუშარის საერთაშორისო აეროპორტის]] მიმართულებით და რომელსაც გადაჰყავდა მშვიდობიანი მოქალაქეები, სოხუმის მახლობლად მოხვდა რუსებისა და აფხაზი სეპარატისტების მიერ გაშვებული მიწა-ჰაერის ტიპის რაკეტა. თვითმფრინავი ჩაეშვა [[შავი ზღვა|შავ ზღვაში]]. დაიღუპა ბორტზე მყოფი 22 მგზავრი და ეკიპაჟის ხუთივე წევრი.<ref>http://aviation-safety.net/database/record.php?id=19930921-0</ref> ==22 სექტემბერი== [[თბილისი|თბილისიდან]] სოხუმისაკენ მფრენი [[Tupolev Tu-154|Tu-154]] ტიპის თვითმფრინავი, რომელსაც გადაჰყავდა ქართველი მოხალისეები<ref>მიხაილ ჟიროვი, [http://www.airwar.ru/history/locwar/xussr/abhazia/abhazia.html Авиация в абхазском конфликте] (''ავიაცია აფხაზეთის კონფლიქტში'') {{ru icon}}</ref>, რუსი სამხედროებისა და აფხაზი სეპარატისტების მიერ გაშვებული რაკეტის მოხვედრის შედეგად აფეთქდა სოხუმის აეროპორტში დაჯდომისას, [[ასაფრენ-დასაჯდომი ზოლი|ასაფრენ ბილიკზე]]. ბორტზე იმყოფებოდა 132 ადამიანი, რომელთაგანაც დაიღუპა 108 მათგანი.<ref>http://aviation-safety.net/database/record.php?id=19930922-1</ref> ==23 სექტემბერი== ერთ-ერთ თვითმფრინავს, რომელიც უნდა აფრენილიყო ბაბუშარას აეროპორტიდან, მგზავრთა ჩასხდომის პროცესში აფხაზმა სეპარატისტებმა [[არტილერია|საარტილერიო დანადგარიდან]] ესროლეს რაკეტა. ავიალაინერს გაუჩნდა ცეცხლი და დაიწვა. დაიღუპა ეკიპაჟის 1 წევრი.<ref>http://aviation-safety.net/database/record.php?id=19930923-1</ref> ==სქოლიო== {{სქოლიოს სია}} {{ქართულ-აფხაზური კონფლიქტი}} [[კატეგორია:აფხაზეთის ისტორია]] jeu1b1zy7jswi0rr89x3u82dt59p92m 0 333267 4408985 4402157 2022-08-19T11:18:38Z 91.184.107.255 wikitext text/x-wiki წირფრშ ==საგადასახადო ბაზა== სააღრიცხვო თვალსაზრისით, აქტივისა და ვალდებულების ღირებულება საბალანსო ღირებულების სახით წარმოგვიდგება, რაც შეეხება საგადასახადო თვალსაზრისით წარმოდგენილ ღირებულებას, იგი სტანდარტის ენით საგადასახადო ბაზის სახელწოდებას ატარებს. აქტივის ან ვალდებულების საგადასახადო ბაზას უწოდებენ იმ თანხას, რომელიც გამოიყენება მოცემული აქტივის ან ვალდებულების საგადასახადო მიზნებისათვის. აქტივის საგადასახადო ბაზა არის თანხა, რომელიც საგადასახადო მიზნებისათვის გამოიქვითება დასაბეგრი ეკონომიკური სარგებლიდან და საწარმო მიიღებს ამ აქტივის საბალანსო ღირებულების ამოღების შემდეგ. თუ აღნიშნული ეკონომიკური სარგებელი არ იქნება დასაბეგრი, მაშინ აქტივის საგადასახადო ბაზა მისი საბალანსო ღირებულების ტოლია. ვალდებულების საგადასახადო ბაზა არის მისი საბალანსო ღირებულება, იმ თანხის გამოკლებით, რომელიც საგადასახადო მიზნებისათვის გამოიქვითება მომავალ საანგარიშგებო პერიოდებში ამ ვალდებულებასთან გაკავშირებით. შემოსავლების ავანსის სახით მირების შემთხვევაში წარმოშობილი ვალდებულების საგადასახადო ბაზა ტოლია მისი საბალანსო ღირებულებისა, შემოსავლების იმ თანხის გამოკლებით, რომელიც მომავალ პერიოდებში არ დაიბეგრება. ==დროებითი სხვაობები== სააღირცხვო და საგადასახადო მოგებას შორის შეიძლება იყოს დროებითი და მუდმი სხვაობები. მუდმივ სხვაობას ადგილი აქვს მაში, როდესაც სააღირცხვო ხარჯი არასდროს არ გამოიქვიტება საგადასახადო შემოსავლიდან. მაგალითად, ბიუჯეტის სასარგებლოდ დარიცხული ჯარიმა, რომელიც საწარმოს შემოსავალს და, შესაბამისად, სააღრიცხვო მოგებას ამცირებს, მაგრამ არ გამოიქვიტება საგადასახადო მიზნით, როგორც მიმმდინარე ისე მომდევნო საანგარიშგებო პერიოდებში. სააღრიცხვო მოგების საგადასახადო მოგებად გადაანგარისების მიზნით, ასეთი მუდმივი სხვაობების გამომწვევი მუხლები ტავიდანვე უნდა იყოს კორექტირებული. სააღრიცხვო და საგადასახადო მოგებებს შორის დროებიტი სხვაობა განპირობებულია იმით, რომ შემოსავლების ან ხარჯების აღიარება სააღრიცხვო და საგადასახადო მიზნიტ ხდება სხვადასხვა საანგარიშგებო პერიოდში. დროებით სხვაობას უწოდებენ ბალანსში წარმოდგენილი აქტივის ან ვალდებულების საბალანსო ღირებულებასა და მის საგადასახადო ბაზას შორის განსხვავების თანხას. აქტივის ან ვალდებულების საბალანსო ღირებულება შესაძლებელია საგადასახადო ბაზაზე მეტი ან ნაკლები იყოს. ე. ი. დროებითი სხვაობა შეიძლება იყოს დადებითი ან უარყოფითი. [[ბასს 12]] განასხვავებს დასაბეგრ და გამოსაქვით დროებით სხვაობას. დასაბეგრია დროებიტი სხვაობა, რომელიც უნდა დაემატოს მომავალ აანგარიშგებო პერიოდებში საგადასახადო მოგების (ზარალის) თანხას, როდესაც აქტივის ან ვალდებულების საბალანსო ღირებულებისამოღება ან დაფარვა მოხდება. ==მაგალითი== ქვემოთ მოყვანილია მოგება-ზარალის გაანგარიშების ცხრილი X კომპანიისათვის: {| class="wikitable" |- bgcolor="#CCCCCC" ! !! !! ფინანსური !! საგადასახადო !! სხვაობა !! დროებითი !! მუდმივი |- | '''1''' | '''შემოსავალი სულ''' | '''700.000''' | '''700.000''' | — | — | — |- | '''2''' | '''პროდუქციის თვითღ.''' | '''320.000''' | '''320.000''' | — | — | — |- | '''3''' | დანახარჯები %-ზე | 36.000 | 24.000 | +12.000 | — | +12.000 |- | '''4''' | ცვეთა და ამორტიზაცია | 20.000 | 5.000 | +15.000 | +15.000 | — |- | '''5''' | მივლინება | 30.000 | 20.000 | +10.000 | — | +10.000 |- | '''6''' | საბიუჯეტო ჯარიმა | 20.000 | — | +20.000 | — | +20.000 |- | '''7''' | სახელშეკრულებო ჯარიმა | 10.000 | 10.000 | — | — | — |- | '''8''' | დანახარჯები გართობაზე | 1.000 | — | +1.000 | — | +1.000 |- | '''9''' | კაპ. რემონტი | — | 5.000 | -5.000 | -5.000 | — |- | '''10''' | საქველმოქმედო ხარჯები | 35.000 | 31.100 | +3.900 | — | +3.900 |- | '''11''' | უიმედო ვალები | 5.000 | 5.000 | — | — | — |- | '''12''' | '''სულ ხარჯები''' | 477.000 | 420.100 | — | — | — |- | '''13''' | მოგება დაბეგვრამდე | 223.000 | 279.900 | +56.900 | +10.000 | +46.900 |- | '''14''' | მოგების გადასახადის ხარჯი | ''40.485'' | — | — | — | — |- | '''15''' | მიმდინარე საგადასახადო ვალდებულება | — | ''41.985'' | — | — | — |- | '''16''' | გადავადებული საგადასახადო აქტივი | — | — | — | ''1.500'' | — |} აღნიშნულის საფუძველზე ტარდება შემდეგი ბუღალტრული გატარებები: :'''დ. 9210''' - მოგების გადასახადი (40.485) :'''დ. 2340''' - გადავადებული საგადასახადო აქტივები (1.500) ::'''კ. 3310''' - გადასახდელი მოგების გადასახადი (41.985) ან :'''დ. 9210''' - მოგების გადასახადი (41.985) ::'''კ. 3310''' - გადასახდელი მოგების გადასახადი (41.985) და :'''დ. 2340''' - გადავადებული საგადასახადო აქტივები (1.500) :'''დ. 9210''' - მოგების გადასახადი (1.500) ==ლიტერატურა== * "ბუღალტრული აღიცხვა" ა. ხორავა, ნ. კვატაშიძე, ნ. სრესელი, ზ. გოგრიჭიანი. 2008 წ. * "ფინანსური ანგარიშგების საერთაშორისო სტანდარტების გამოყენება" რ. ძაძამია. თბილისი. 2008 [[კატეგორია:გადასახადები]] [[კატეგორია:საბუღალტრო აღრიცხვა]] 2qvb60o9yck871z7gwdadjnphh74yv4 0 335564 4408695 4236539 2022-08-18T16:22:24Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki {{ ინფოდაფა ჰიმნი | წარწერა = Дзяржаўны гімн Рэспублікі Беларусь | ტრანსკრიფცია = | ქართული წარწერა = ჩვენ ბელარუსები ვართ | ალტ სახელი = | ქართ ალტ სახელი = | ალტ სახელი 2 = | ქართ ალტ სახელი 2= | სურათი = My Belarusy 1.png | სურათის ზომა = 150პქ | ტიტრი = ჰიმნის პირველი ნაწილი | ქვეყანა = {{დროშა|ბელარუსი}} | ტექსტის ავტორი = მიხას კლიმკოვიჩი<br/>ვლადიმერ კარიზნა | ტექსტის თარიღი = [[1955]]<br/>[[2002]] | მუსიკის ავტორი = ნესტორ სოკოლოვსკი | მუსიკის თარიღი = [[1944]] | შემოღებულ იქნა = [[24 სექტემბერი]] [[1955]] (სიტყვები)<br/>[[2 ივლისი]] [[2002]] (მუსიკა) | აქტიური იყო = | მუსიკა = My Belarusy vocal.ogg | მუსიკის წარწერა = ჩვენ ბელარუსები ვართ }} '''ბელარუსის რესპუბლიკის სახელმწიფო ჰიმნი''' «ჩვენ ბელარუსები ვართ» ({{lang-be|Дзяржаўны гімн Рэспублікі Беларусь «Мы, беларусы»}}) — [[ბელარუსი]]ს სახელმწიფოებრიობის ერთ-ერთი სიმბოლო. მუსიკა ჰიმნისთვის დაიწერა [[1955]] წელს ნესტორ სოკოლოვსკის მიერ [[ბელორუსიის საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკა]]თვის. [[ბელორუსიის საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკა|ბელარუსის სსრ]]-ს ჰიმნის ტექსტის ავტორია მიხას კლიმკოვიჩი. [[2002]] წელს მიხას კლიმკოვიჩის ტექსტი ვლადიმერ კარიზნას მიერ გადაიხედა და შეიცვალა, გათვალისწინებული იქნა ახალი პოლიტიკური რეალიები. == ბელარუსის სსრ-ს ჰიმნი == პირველად ჰიმნი "ჩვენ ბელარუსები ვართ" იყო შესრულებული [[1955]] წელს [[24 თებერვალი|24 თებერვალს]]. პირველად ჰიმნის პრეზენტაცია გაიმართა ჟიურის წინაშე [[1944]] წელს, მაგრამ მას 11 წელი დასჭირდა, სანამ იგი ოფიციალურად მიიღეს.<ref>{{cite news |first=Виталий |last=СКАЛАБАН |coauthors= |title=Когда авторы будут вскрыты... |date=2001-01-09 |publisher=Советская Белоруссия |url=http://sb.by/print.php?articleID=861 |work=Беларусь Сегодня |pages= |accessdate=2008-02-23 |language=Russian |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070927203113/http://sb.by/print.php?articleID=861 |archivedate=2007-09-27 }}</ref>. === ბელარუსის სსრ-ს ჰიმნი ტექსტი === {|class="simple" border="0" <poem>Мы, беларусы, з братняю Руссю Разам шукалі к шчасцю дарог. У бітвах за волю, у бітвах за долю З ёй здабылі мы сцяг перамог! : Нас аб’яднала Леніна імя, : Партыя к шчасцю вядзе нас у паход. : Партыі слава! Слава Радзіме! : Слава табе, беларускі народ! Сілы гартуе люд Беларусі У братнім саюзе, у мужнай сям’і Вечна мы будзем, вольныя людзі, Жыць на шчаслівай, вольнай зямлі! : Нас аб’яднала Леніна імя, : Партыя к шчасцю вядзе нас у паход. : Партыі слава! Слава Радзіме! : Слава табе, наш свабодны народ! Дружба народаў — сіла народаў, К шчасцю працоўных сонечны шлях Горда ж узвіся ў светлыя высі, Сцяг камунізму — радасці сцяг! : Нас аб’яднала Леніна імя, : Партыя к шчасцю вядзе нас у паход. : Партыі слава! Слава Радзіме! : Слава табе, наш савецкі народ!</poem> |width="5%"| |} == ბელარუსის სახელმწიფო ჰიმნი == [[1995]]—[[2002]] წლებში ჰიმნი "ჩვენ ბელარუსები ვართ", ოფიციალურ ცერემონიებზე სიტყვების გარეშე სრულდებოდა. [[2002]] წელს ტექსტი გადაიხედა და გაუმჯობესდა ვლადიმერ კარიზნას მიერ. ხოლო ამის შემდეგ იგი მიღებულ იქნა [[ბელარუსი]]ს სახელმწიფო ჰიმნად. == ბელარუსის სახელმწიფო ჰიმნის ტექსტი == {|class="simple" border="0" |- style="vertical-align:top; white-space:nowrap;" <poem>Мы, беларусы — мірныя людзі, Сэрцам адданыя роднай зямлі, Шчыра сябруем, сілы гартуем Мы ў працавітай, вольнай сям’і. : Слаўся, зямлі нашай светлае імя, : Слаўся, народаў братэрскі саюз! : Наша любімая маці-Радзіма, : Вечна жыві і квітней, Беларусь! Разам з братамі мужна вякамі Мы баранілі родны парог, У бітвах за волю, бітвах за долю Свой здабывалі сцяг перамог! : Слаўся, зямлі нашай светлае імя, : Слаўся, народаў братэрскі саюз! : Наша любімая маці-Радзіма, : Вечна жыві і квітней, Беларусь! Дружба народаў — сіла народаў — Наш запаветны, сонечны шлях. Горда ж узвіся ў ясныя высі, Сцяг пераможны — радасці сцяг! : Слаўся, зямлі нашай светлае імя, : Слаўся, народаў братэрскі саюз! : Наша любімая маці-Радзіма, : Вечна жыві і квітней, Беларусь!</poem> |width="5%"| |} ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{DEFAULTSORT:ბელარუსის ჰიმნი}} [[კატეგორია:ბელარუსის ეროვნული სიმბოლოები]] f7f9lptphc82pjbcddsn48y7ud2nwqb 4408697 4408695 2022-08-18T16:23:58Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki {{ ინფოდაფა ჰიმნი | წარწერა = Дзяржаўны гімн Рэспублікі Беларусь | ტრანსკრიფცია = | ქართული წარწერა = ჩვენ ბელარუსები ვართ | ალტ სახელი = | ქართ ალტ სახელი = | ალტ სახელი 2 = | ქართ ალტ სახელი 2= | სურათი = My Belarusy 1.png | სურათის ზომა = 150პქ | ტიტრი = ჰიმნის პირველი ნაწილი | ქვეყანა = {{დროშა|ბელარუსი}} | ტექსტის ავტორი = მიხას კლიმკოვიჩი<br/>ვლადიმერ კარიზნა | ტექსტის თარიღი = [[1955]]<br/>[[2002]] | მუსიკის ავტორი = ნესტორ სოკოლოვსკი | მუსიკის თარიღი = [[1944]] | შემოღებულ იქნა = [[24 სექტემბერი]] [[1955]] (სიტყვები)<br/>[[2 ივლისი]] [[2002]] (მუსიკა) | აქტიური იყო = | მუსიკა = My Belarusy vocal.ogg | მუსიკის წარწერა = ჩვენ ბელარუსები ვართ }} '''ბელარუსის რესპუბლიკის სახელმწიფო ჰიმნი''' «ჩვენ ბელარუსები ვართ» ({{lang-be|Дзяржаўны гімн Рэспублікі Беларусь «Мы, беларусы»}}) — [[ბელარუსი]]ს სახელმწიფოებრიობის ერთ-ერთი სიმბოლო. მუსიკა ჰიმნისთვის დაიწერა [[1955]] წელს ნესტორ სოკოლოვსკის მიერ [[ბელორუსიის საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკა|ბელორუსიის საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკისთვის]]. [[ბელორუსიის საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკა|ბელარუსის სსრ]]-ს ჰიმნის ტექსტის ავტორია მიხას კლიმკოვიჩი. [[2002]] წელს მიხას კლიმკოვიჩის ტექსტი ვლადიმერ კარიზნას მიერ გადაიხედა და შეიცვალა, გათვალისწინებული იქნა ახალი პოლიტიკური რეალიები. == ბელარუსის სსრ-ს ჰიმნი == პირველად ჰიმნი "ჩვენ ბელარუსები ვართ" იყო შესრულებული [[1955]] წელს [[24 თებერვალი|24 თებერვალს]]. პირველად ჰიმნის პრეზენტაცია გაიმართა ჟიურის წინაშე [[1944]] წელს, მაგრამ მას 11 წელი დასჭირდა, სანამ იგი ოფიციალურად მიიღეს.<ref>{{cite news |first=Виталий |last=СКАЛАБАН |coauthors= |title=Когда авторы будут вскрыты... |date=2001-01-09 |publisher=Советская Белоруссия |url=http://sb.by/print.php?articleID=861 |work=Беларусь Сегодня |pages= |accessdate=2008-02-23 |language=Russian |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070927203113/http://sb.by/print.php?articleID=861 |archivedate=2007-09-27 }}</ref>. === ბელარუსის სსრ-ს ჰიმნი ტექსტი === {|class="simple" border="0" <poem>Мы, беларусы, з братняю Руссю Разам шукалі к шчасцю дарог. У бітвах за волю, у бітвах за долю З ёй здабылі мы сцяг перамог! : Нас аб’яднала Леніна імя, : Партыя к шчасцю вядзе нас у паход. : Партыі слава! Слава Радзіме! : Слава табе, беларускі народ! Сілы гартуе люд Беларусі У братнім саюзе, у мужнай сям’і Вечна мы будзем, вольныя людзі, Жыць на шчаслівай, вольнай зямлі! : Нас аб’яднала Леніна імя, : Партыя к шчасцю вядзе нас у паход. : Партыі слава! Слава Радзіме! : Слава табе, наш свабодны народ! Дружба народаў — сіла народаў, К шчасцю працоўных сонечны шлях Горда ж узвіся ў светлыя высі, Сцяг камунізму — радасці сцяг! : Нас аб’яднала Леніна імя, : Партыя к шчасцю вядзе нас у паход. : Партыі слава! Слава Радзіме! : Слава табе, наш савецкі народ!</poem> |width="5%"| |} == ბელარუსის სახელმწიფო ჰიმნი == [[1995]]—[[2002]] წლებში ჰიმნი "ჩვენ ბელარუსები ვართ", ოფიციალურ ცერემონიებზე სიტყვების გარეშე სრულდებოდა. [[2002]] წელს ტექსტი გადაიხედა და გაუმჯობესდა ვლადიმერ კარიზნას მიერ. ხოლო ამის შემდეგ იგი მიღებულ იქნა [[ბელარუსი]]ს სახელმწიფო ჰიმნად. == ბელარუსის სახელმწიფო ჰიმნის ტექსტი == {|class="simple" border="0" |- style="vertical-align:top; white-space:nowrap;" <poem>Мы, беларусы — мірныя людзі, Сэрцам адданыя роднай зямлі, Шчыра сябруем, сілы гартуем Мы ў працавітай, вольнай сям’і. : Слаўся, зямлі нашай светлае імя, : Слаўся, народаў братэрскі саюз! : Наша любімая маці-Радзіма, : Вечна жыві і квітней, Беларусь! Разам з братамі мужна вякамі Мы баранілі родны парог, У бітвах за волю, бітвах за долю Свой здабывалі сцяг перамог! : Слаўся, зямлі нашай светлае імя, : Слаўся, народаў братэрскі саюз! : Наша любімая маці-Радзіма, : Вечна жыві і квітней, Беларусь! Дружба народаў — сіла народаў — Наш запаветны, сонечны шлях. Горда ж узвіся ў ясныя высі, Сцяг пераможны — радасці сцяг! : Слаўся, зямлі нашай светлае імя, : Слаўся, народаў братэрскі саюз! : Наша любімая маці-Радзіма, : Вечна жыві і квітней, Беларусь!</poem> |width="5%"| |} ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{DEFAULTSORT:ბელარუსის ჰიმნი}} [[კატეგორია:ბელარუსის ეროვნული სიმბოლოები]] e1ufi1gn1euhcythnbycey7ire56jzd 4408698 4408697 2022-08-18T16:24:30Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki {{ ინფოდაფა ჰიმნი | წარწერა = Дзяржаўны гімн Рэспублікі Беларусь | ტრანსკრიფცია = | ქართული წარწერა = ჩვენ ბელარუსები ვართ | ალტ სახელი = | ქართ ალტ სახელი = | ალტ სახელი 2 = | ქართ ალტ სახელი 2= | სურათი = My Belarusy 1.png | სურათის ზომა = 150პქ | ტიტრი = ჰიმნის პირველი ნაწილი | ქვეყანა = {{დროშა|ბელარუსი}} | ტექსტის ავტორი = მიხას კლიმკოვიჩი<br/>ვლადიმერ კარიზნა | ტექსტის თარიღი = [[1955]]<br/>[[2002]] | მუსიკის ავტორი = ნესტორ სოკოლოვსკი | მუსიკის თარიღი = [[1944]] | შემოღებულ იქნა = [[24 სექტემბერი]] [[1955]] (სიტყვები)<br/>[[2 ივლისი]] [[2002]] (მუსიკა) | აქტიური იყო = | მუსიკა = My Belarusy vocal.ogg | მუსიკის წარწერა = ჩვენ ბელარუსები ვართ }} '''ბელარუსის რესპუბლიკის სახელმწიფო ჰიმნი''' „ჩვენ ბელარუსები ვართ“ ({{lang-be|Дзяржаўны гімн Рэспублікі Беларусь «Мы, беларусы»}}) — [[ბელარუსი]]ს სახელმწიფოებრიობის ერთ-ერთი სიმბოლო. მუსიკა ჰიმნისთვის დაიწერა [[1955]] წელს ნესტორ სოკოლოვსკის მიერ [[ბელორუსიის საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკა|ბელორუსიის საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკისთვის]]. [[ბელორუსიის საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკა|ბელარუსის სსრ]]-ს ჰიმნის ტექსტის ავტორია მიხას კლიმკოვიჩი. [[2002]] წელს მიხას კლიმკოვიჩის ტექსტი ვლადიმერ კარიზნას მიერ გადაიხედა და შეიცვალა, გათვალისწინებული იქნა ახალი პოლიტიკური რეალიები. == ბელარუსის სსრ-ს ჰიმნი == პირველად ჰიმნი "ჩვენ ბელარუსები ვართ" იყო შესრულებული [[1955]] წელს [[24 თებერვალი|24 თებერვალს]]. პირველად ჰიმნის პრეზენტაცია გაიმართა ჟიურის წინაშე [[1944]] წელს, მაგრამ მას 11 წელი დასჭირდა, სანამ იგი ოფიციალურად მიიღეს.<ref>{{cite news |first=Виталий |last=СКАЛАБАН |coauthors= |title=Когда авторы будут вскрыты... |date=2001-01-09 |publisher=Советская Белоруссия |url=http://sb.by/print.php?articleID=861 |work=Беларусь Сегодня |pages= |accessdate=2008-02-23 |language=Russian |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070927203113/http://sb.by/print.php?articleID=861 |archivedate=2007-09-27 }}</ref>. === ბელარუსის სსრ-ს ჰიმნი ტექსტი === {|class="simple" border="0" <poem>Мы, беларусы, з братняю Руссю Разам шукалі к шчасцю дарог. У бітвах за волю, у бітвах за долю З ёй здабылі мы сцяг перамог! : Нас аб’яднала Леніна імя, : Партыя к шчасцю вядзе нас у паход. : Партыі слава! Слава Радзіме! : Слава табе, беларускі народ! Сілы гартуе люд Беларусі У братнім саюзе, у мужнай сям’і Вечна мы будзем, вольныя людзі, Жыць на шчаслівай, вольнай зямлі! : Нас аб’яднала Леніна імя, : Партыя к шчасцю вядзе нас у паход. : Партыі слава! Слава Радзіме! : Слава табе, наш свабодны народ! Дружба народаў — сіла народаў, К шчасцю працоўных сонечны шлях Горда ж узвіся ў светлыя высі, Сцяг камунізму — радасці сцяг! : Нас аб’яднала Леніна імя, : Партыя к шчасцю вядзе нас у паход. : Партыі слава! Слава Радзіме! : Слава табе, наш савецкі народ!</poem> |width="5%"| |} == ბელარუსის სახელმწიფო ჰიმნი == [[1995]]—[[2002]] წლებში ჰიმნი "ჩვენ ბელარუსები ვართ", ოფიციალურ ცერემონიებზე სიტყვების გარეშე სრულდებოდა. [[2002]] წელს ტექსტი გადაიხედა და გაუმჯობესდა ვლადიმერ კარიზნას მიერ. ხოლო ამის შემდეგ იგი მიღებულ იქნა [[ბელარუსი]]ს სახელმწიფო ჰიმნად. == ბელარუსის სახელმწიფო ჰიმნის ტექსტი == {|class="simple" border="0" |- style="vertical-align:top; white-space:nowrap;" <poem>Мы, беларусы — мірныя людзі, Сэрцам адданыя роднай зямлі, Шчыра сябруем, сілы гартуем Мы ў працавітай, вольнай сям’і. : Слаўся, зямлі нашай светлае імя, : Слаўся, народаў братэрскі саюз! : Наша любімая маці-Радзіма, : Вечна жыві і квітней, Беларусь! Разам з братамі мужна вякамі Мы баранілі родны парог, У бітвах за волю, бітвах за долю Свой здабывалі сцяг перамог! : Слаўся, зямлі нашай светлае імя, : Слаўся, народаў братэрскі саюз! : Наша любімая маці-Радзіма, : Вечна жыві і квітней, Беларусь! Дружба народаў — сіла народаў — Наш запаветны, сонечны шлях. Горда ж узвіся ў ясныя высі, Сцяг пераможны — радасці сцяг! : Слаўся, зямлі нашай светлае імя, : Слаўся, народаў братэрскі саюз! : Наша любімая маці-Радзіма, : Вечна жыві і квітней, Беларусь!</poem> |width="5%"| |} ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{DEFAULTSORT:ბელარუსის ჰიმნი}} [[კატეგორია:ბელარუსის ეროვნული სიმბოლოები]] d92i7837jnbybtodh5i3z4k9chv0sze 4408699 4408698 2022-08-18T16:25:21Z Otogi 27089 /* ბელარუსის სსრ-ს ჰიმნი */ wikitext text/x-wiki {{ ინფოდაფა ჰიმნი | წარწერა = Дзяржаўны гімн Рэспублікі Беларусь | ტრანსკრიფცია = | ქართული წარწერა = ჩვენ ბელარუსები ვართ | ალტ სახელი = | ქართ ალტ სახელი = | ალტ სახელი 2 = | ქართ ალტ სახელი 2= | სურათი = My Belarusy 1.png | სურათის ზომა = 150პქ | ტიტრი = ჰიმნის პირველი ნაწილი | ქვეყანა = {{დროშა|ბელარუსი}} | ტექსტის ავტორი = მიხას კლიმკოვიჩი<br/>ვლადიმერ კარიზნა | ტექსტის თარიღი = [[1955]]<br/>[[2002]] | მუსიკის ავტორი = ნესტორ სოკოლოვსკი | მუსიკის თარიღი = [[1944]] | შემოღებულ იქნა = [[24 სექტემბერი]] [[1955]] (სიტყვები)<br/>[[2 ივლისი]] [[2002]] (მუსიკა) | აქტიური იყო = | მუსიკა = My Belarusy vocal.ogg | მუსიკის წარწერა = ჩვენ ბელარუსები ვართ }} '''ბელარუსის რესპუბლიკის სახელმწიფო ჰიმნი''' „ჩვენ ბელარუსები ვართ“ ({{lang-be|Дзяржаўны гімн Рэспублікі Беларусь «Мы, беларусы»}}) — [[ბელარუსი]]ს სახელმწიფოებრიობის ერთ-ერთი სიმბოლო. მუსიკა ჰიმნისთვის დაიწერა [[1955]] წელს ნესტორ სოკოლოვსკის მიერ [[ბელორუსიის საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკა|ბელორუსიის საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკისთვის]]. [[ბელორუსიის საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკა|ბელარუსის სსრ]]-ს ჰიმნის ტექსტის ავტორია მიხას კლიმკოვიჩი. [[2002]] წელს მიხას კლიმკოვიჩის ტექსტი ვლადიმერ კარიზნას მიერ გადაიხედა და შეიცვალა, გათვალისწინებული იქნა ახალი პოლიტიკური რეალიები. == ბელარუსის სსრ-ს ჰიმნი == პირველად ჰიმნი „ჩვენ ბელარუსები ვართ“ იყო შესრულებული [[1955]] წელს [[24 თებერვალი|24 თებერვალს]]. პირველად ჰიმნის პრეზენტაცია გაიმართა ჟიურის წინაშე [[1944]] წელს, მაგრამ მას 11 წელი დასჭირდა, სანამ იგი ოფიციალურად მიიღეს.<ref>{{cite news |first=Виталий |last=СКАЛАБАН |coauthors= |title=Когда авторы будут вскрыты... |date=2001-01-09 |publisher=Советская Белоруссия |url=http://sb.by/print.php?articleID=861 |work=Беларусь Сегодня |pages= |accessdate=2008-02-23 |language=Russian |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070927203113/http://sb.by/print.php?articleID=861 |archivedate=2007-09-27 }}</ref>. === ბელარუსის სსრ-ს ჰიმნი ტექსტი === {|class="simple" border="0" <poem>Мы, беларусы, з братняю Руссю Разам шукалі к шчасцю дарог. У бітвах за волю, у бітвах за долю З ёй здабылі мы сцяг перамог! : Нас аб’яднала Леніна імя, : Партыя к шчасцю вядзе нас у паход. : Партыі слава! Слава Радзіме! : Слава табе, беларускі народ! Сілы гартуе люд Беларусі У братнім саюзе, у мужнай сям’і Вечна мы будзем, вольныя людзі, Жыць на шчаслівай, вольнай зямлі! : Нас аб’яднала Леніна імя, : Партыя к шчасцю вядзе нас у паход. : Партыі слава! Слава Радзіме! : Слава табе, наш свабодны народ! Дружба народаў — сіла народаў, К шчасцю працоўных сонечны шлях Горда ж узвіся ў светлыя высі, Сцяг камунізму — радасці сцяг! : Нас аб’яднала Леніна імя, : Партыя к шчасцю вядзе нас у паход. : Партыі слава! Слава Радзіме! : Слава табе, наш савецкі народ!</poem> |width="5%"| |} == ბელარუსის სახელმწიფო ჰიმნი == [[1995]]—[[2002]] წლებში ჰიმნი "ჩვენ ბელარუსები ვართ", ოფიციალურ ცერემონიებზე სიტყვების გარეშე სრულდებოდა. [[2002]] წელს ტექსტი გადაიხედა და გაუმჯობესდა ვლადიმერ კარიზნას მიერ. ხოლო ამის შემდეგ იგი მიღებულ იქნა [[ბელარუსი]]ს სახელმწიფო ჰიმნად. == ბელარუსის სახელმწიფო ჰიმნის ტექსტი == {|class="simple" border="0" |- style="vertical-align:top; white-space:nowrap;" <poem>Мы, беларусы — мірныя людзі, Сэрцам адданыя роднай зямлі, Шчыра сябруем, сілы гартуем Мы ў працавітай, вольнай сям’і. : Слаўся, зямлі нашай светлае імя, : Слаўся, народаў братэрскі саюз! : Наша любімая маці-Радзіма, : Вечна жыві і квітней, Беларусь! Разам з братамі мужна вякамі Мы баранілі родны парог, У бітвах за волю, бітвах за долю Свой здабывалі сцяг перамог! : Слаўся, зямлі нашай светлае імя, : Слаўся, народаў братэрскі саюз! : Наша любімая маці-Радзіма, : Вечна жыві і квітней, Беларусь! Дружба народаў — сіла народаў — Наш запаветны, сонечны шлях. Горда ж узвіся ў ясныя высі, Сцяг пераможны — радасці сцяг! : Слаўся, зямлі нашай светлае імя, : Слаўся, народаў братэрскі саюз! : Наша любімая маці-Радзіма, : Вечна жыві і квітней, Беларусь!</poem> |width="5%"| |} ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{DEFAULTSORT:ბელარუსის ჰიმნი}} [[კატეგორია:ბელარუსის ეროვნული სიმბოლოები]] bz5x3q47mktuzadzr7nkvi3ys3h3h0j 0 339124 4408894 4408203 2022-08-18T22:37:30Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[ფაილი:Homar 3.jpg|მინი|[[ჰომარი]] დალმაციურად.]] '''ხორვატული სამზარეულო''' არაერთგვაროვანი და რეგიონისთვის დამახასიათებელია. [[ხორვატია|ხორვატიის]] ყველა რეგიონს აქვს მისთვის დამახასიათებელი კულინარიული ტრადიციები. მისი ფესვები ანტიკური ხანიდან მოდის. საკვები პროდუქტებისა და მათი მომზადების ფორმების შერჩევაში სხვაობა განსაკუთრებით ჩანს მატერიკის და ზღვისპირა რეგიონებს შორის. მატერიკული სამზარეულო ხასიათდება ადრეული სლავური ტრადიციებით და შედარებით ახალი მეზობელი კულტურების გავლენით. მისთვის დამახასიათებელია [[ღორის ქონი]]ს გამოყენება და ისეთი სუნელების გამოყენება როგორიცაა: [[შავი პილპილი]], [[წიწაკა]], [[ნიორი]]. ზღვის რეგიონის სამზარეულო განიცდის როგორც [[ბერძნული სამზარეულო|ბერძნულ]] და [[ანტიკური რომაულ სამზარეულო|რომაულ]] ასევე მოგვიანებით [[ხმელთაშუა ზღვის სამზარეულო]]ს (განსაკუთრებით [[იტალიური სამზარეულო|იტალიური]]) გავლენას. აქ გამოიყენება [[ზეითუნის ზეთი]] და შემდეგი სუნელები: [[როზმარინი]], [[პიტნა]], [[დაფნა]], [[Origanum vulgare|შაშკვლავი]], [[მაიორანი]], [[დარიჩინი]], [[მიხაკის ხე|მიხაკი]], [[ჯავზის ხე|ჯავზი]], [[ლიმონი]], [[ფორთოხალი]]. გლეხური კულინარიული ტრადიციები ეფუძნება ისეთ ძირითად საკვებ პროდუქტებს როგორიცაა: [[მარცვლეული კულტურები]], [[ბოსტნეული კულტურები]], [[რძის პროდუქტები]], [[ხორცი]] და [[თევზი]]. ხორვატული სამზარეულო შეიძლება დაიყოს შემდეგი ისტორიული რეგიონების მიხედვით: [[ისტრია]], [[დალმაცია]], [[დუბროვნიკი]], [[ლიკა]], [[გორსკი-კოტარი]], [[ხორვატიის ზაგორიე]], [[მეჯიმურსკა]], [[პოდრავინა]] და [[სლავონია]]. კერძების უმეტესობა გავრცელებულია მთელი ქვეყნის მასშტაბით და ატარებს რეგიონებისთვის დამახასიათებელ თვისსებებს. == გალერეა == <gallery> File:Mlinci.jpg|[[მლინჩი]] File:Kuhane_strukle_0210_1.jpg|[[შტრუკლი]] File:Ajdovi_zganci.JPG|[[ჟგანჩი]] </gallery> </center> == ლიტერატურა == *"Hrvatska za stolom - mirisi i okusi Hrvatske", Ivanka Biluš et al., Zagreb:Alfa, Koprivnica: Podravka, 1996, 192 p., illustrated in color, (Biblioteka Anima Croatarum, 2) ISBN 953-168-104-X *"Hrvatska vina" (Croatian wines), Fazinić Nevenko, Milat Vinko, illustrated, 159 p., 1994, ISBN 953-173-061-X *"Nova hrvatska kuhinja" (New Croatian cuisine), Davor Butković, Ana Ugarković, Profil international, Zagreb, 2005, 272 p., ISBN 953-12-0164-1 == რესურსები ინტერნეტში == {{Commons category|Cuisine of Croatia|Croatian cuisine}} *[http://www.croatianfood.hr CroatianFood - iOS & Android mobile application] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171012063210/http://www.croatianfood.hr/ |date=2017-10-12 }} *[http://blog.croatianfood.hr Croatian Food blog - Blog about Croatian cuisine] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131204130955/http://blog.croatianfood.hr/ |date=2013-12-04 }} *[http://www.tasteofcroatia.org Taste Of Croatia] *[http://amzn.com/1468166182 Dalmatian Cooking] {{Webarchive|url=https://archive.is/20140528064207/http://amzn.com/1468166182 |date=2014-05-28 }} *[http://www.manjada.org Manjada - Istrian Food and Wine] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190327130736/http://manjada.org/ |date=2019-03-27 }} *[http://www.croatia-official.com/Croatia-cuisine.html Croatian cuisine] *[http://www.croatiatouristcenter.com/wineroads.htm Croatian Wine Roads] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130905193410/http://croatiatouristcenter.com/wineroads.htm |date=2013-09-05 }} [[კატეგორია:ხორვატული სამზარეულო]] [[კატეგორია:ხმელთაშუაზღვისპირეთის სამზარეულო]] [[კატეგორია:ბალკანური სამზარეულო]] 5o6iyqueqgc0ttgzintpbmym3mjjavk 0 341194 4408872 4232076 2022-08-18T21:50:02Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{ტაქსოდაფა | სახელი = ქართული მუხა | სურათის ფაილი = Quercus petraea iberica 1.jpg | სურათის წარწერა = ქართული მუხა (Quercus iberica) | სურათის აღწერა = | სამეფო = მცენარეები | კლასი = [[ორლებნიანნი]] | რიგი =[[წიფლისნაირნი]] | ქვერიგი = | ინფრარიგი = | ზეოჯახი = | ოჯახი = [[წიფლისებრნი]] | გვარი =[[მუხა]] | სახეობა = '''ქართული მუხა''' | ლათ = Quercus iberica | სექციის სახელი = | სექციის ტექსტი = | არეალის რუკა = | არეალის რუკის წარწერა = | არეალის რუკის სიგანე = | არეალის ლეგენდა = | ვიკისახეობები = | itis = | ncbi = |განყოფილება = [[ფარულთესლოვნები]]}} '''ქართული მუხა''' ({{lang-la|Quercus iberica}}) — ფოთოლმცვენი [[ხე]] წიფლისებრთა ოჯახისა, რომლის [[სამშობლო]]ა [[კავკასია]] (გავრცელებულია აგრეთვე შავი ზღვის სანაპიროზე ჩრდილო-აღმოსავლეთი [[თურქეთი]]ს ტერიტორიაზე, [[მცირე აზია]]სა და [[ირანი|ირანშიც]]).<ref name="Georgia">''Georgian State (Soviet) Encyclopedia.'' 1986. Book 10. p.&nbsp;483.</ref> ქართული მუხა წარმოადგენს საკმაოდ მოზრდილ ხეს, რომელიც 20-25 მეტრის სიმაღლემდე იზრდება, იშვიათ შემთხვევებში კი 40 მეტრსაც აღწევს. Q. iberica სინათლისა და სითბოს მოყვარული ხეა, ფართოდაა გავრცელებული [[აღმოსავლეთი საქართველო]]ს უფრო მშრალ რეგიონებში ([[ტოპონიმი]] „[[იბერია]]“ აღმოსავლეთი საქართველოს ეკვივალენტურია). მიუხედავად ამისა, იგი შეიძლება დასავლეთი საქართველოს ნოტიო ჭალებშიც შეგვხვდეს, სადაც ხშირად შედარებით მშრალ, ციცაბო ფერდობებზე წმინდა [[რაყა]]ს ქმნის. ბუნებრივ პირობებში მრავლდება თესლით. ნაყოფმსხმოიარობს 15-20 წლისა. ბუნებრივი განახლება ცუდი და ნელია. ==სისტემატიკა== ტყავისებური ფოთლები აქვს. ფოთლის ქვედა მხარე უფრო ღია მწვანეა. Q. iberica ცნობილია მისი ძალიან მოკლე სანაყოფე ყუნწებით. 1-2 ან რამდენიმე რკო ერთადაა შეკრებილი, სულაც უყუნწოა ან ძალიან მოკლე ყუნწი აქვთ.<ref name="Georgia"/> ერთწლიანი ტოტების ეპიდერმისი შიშველია ან მხოლოდ მცირედ შებუსვილი. ფოთლები უკუკვერცხისებრია, ქვემოდან უფრო მკრთალი და შიშველი ან ძარღვების გაყოლებაზე ბეწვით მოფენილი (ნორჩობისას შებუსვილი), თითოეულ გვერდზე 6-12-ნაკვთიანი, ძირში მცირეოდენ ამოკვეთილი ან სოლისებრი. ნაყოფი (რკო), როგორც უკვე აღვნიშნეთ, მჯდომარეა ან მოკლეყუნწიანი, ნახევრამდე ან ერთი მესამედით ბუდეში ჩამჯდარი. ბუდის ქერქლები მჭიდროდაა მიწოლილი და ბუსუსებით მოფენილი. ბინომიალური ლათინური დასახელების ავტორიტეტად სხვადასხვა წყაროში მითითებულია [[ფრიდრიჰ აუგუსტ მარშალ ფონ ბიბერშტაინი]] ან [[ქრისტიან ფონ სტევენი]]. ზოგჯერ ამ სახეობას [[Quercus petraea]]-ს — [[კლდის მუხა|კლდის მუხის]] ქვესახეობად თვლიან.<ref>{{cite web |url=http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/taxon.pl?447443 |title=''Quercus iberica'' Steven ex M. Bieb. |work=GRIN Taxonomy for Plants |publisher=[[United States Department of Agriculture]] [[Agricultural Research Service]] |accessdate=February 14, 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110629213557/http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/taxon.pl?447443 |archivedate=ივნისი 29, 2011 }}</ref> ==გავრცელება== იზრდება ქვაღორღიან, მდიდარ ტყის წაბლა და ყომრალ, კარბონატულ და მთა-მდელოს ნიადაგებზე. არ უყვარს ზედმეტად ტენიანი ან დაჭაობებული ნიადაგები. მძლავრი ფესვთა სისტემა აქვს, ამიტომ ქარგამძლეა. Q. iberica ქმნის ფოთოლმცვენ ტყეებს [[წაბლი|წაბლთან]], [[რცხილა]]სთან და [[ნეკერჩხალი|ნეკერჩხალთან]] ერთად. შემთხვევათა უმეტესობაში ქართული მუხა იზრდება ზღვის დონიდან 400-1000 მეტრ სიმაღლეზე, მაგრამ ზოგ შემთხვევაში იგი შეიძლება შეგვხვდეს 1500-2000 მეტრ სიმაღლეზეც. ==გამოყენება== მაგარი [[მერქანი]] აქვს. იყენებენ სამშენებლო მასალად, საავეჯო მრეწველობაში, ამზადებენ [[კასრი|საკასრე]] ტკეჩს. ქერქი შეიცავს მთრთიმლავ ნივთიერებებს, შესაბამისად გამოყენებულია [[მედიცინა]]ში, [[ტყავის წარმოება]]ში, ალკოჰოლური სასმელების წარმოებაში. რკოსგან ამზადებენ ყავის სუროგატს. დეკორატიულ ხედაც შეიძლება იქნას გამოყენებული, მშრალი ადგილების გასამწვანებლად, ტყე-პარკების შესაქმნელად. ==მუხა ქართულ კულტურაში== წარმართული პერიოდის საქართველოში მუხა, ვაზთან ერთად, გამორჩეულ საკულტო მცენარეს წარმოადგენდა. სწორედ მუხა, თავისი დატოტვილი და ძლიერი [[ვარჯი]]თ, განასახიერებდა ყველაზე უკეთ „[[სიცოცხლის ხე]]ს“. გასაკვირი არაა, რომ ქართველთა მსგავსი რწმენა-წარმოდგენები ზოგ სხვა მეზობელ თუ არა-მეზობელ ხალხებსაც გააჩნდათ. ჩრდილო-კავკასიელი [[წარმართი]] ტომები მუხის ქვეშ მარხავდნენ ფრინველის ფორმის სალოცავ კერპს, [[ბითხა]]ს და დღესასწაულებზე ან საჭირბოროტო საკითხებზე ამ მუხასთან იკრიბებოდნენ ხოლმე. სხვა ხეებს შორის გამოირჩევა განსაკუთრებული სიმბოლური დიაპაზონით. მისი მერქნის სიმტკიცის გამო თავიდანვე ითვლებოდა შეუდრეკელობის და უკვდავების სიმბოლოდ. ჩვენს დრომდე მოაღწია რწმენამ, რომ მუხა ელვას იზიდავს. არ არის გასაკვირი, რომ მითოლოგიურ პანთეონში მუხა მეხთამტყორცნელი [[ზევსი]]ს (იუპიტერის) საკულტო ხე იყო. სწორედ საკრალურ მუხათა ფოთლების შრიალში უნდა ამოეცნო [[დოდონა]]ს სალოცავის ქურუმს ზევსის ღვთაებრივი ნება. მუხის ტოტებისაგან დაწნული გვირგვინი იყო რომაელ მმართველთა ერთ-ერთი განმასხვავებელი ნიშანი (მუხის ფოთოლი დღემდე გამოიყენება სამხედრო ემბლემატიკაში). არც ისაა შემთხვევითი, რომ სწორედ სტილიზირებული რკოა გამოსახული [[დავით აღმაშენებელი|დავით აღმაშენებლის]] სამოსზე (გელათის მონასტრის მოხატულობა, XVI ს.)<ref>http://www.nplg.gov.ge/gsdl/cgi-bin/library.exe?e=d-01000-00---off-0period--00-1----0-10-0---0---0direct-10---4-------0-1l--11-ka-50---20-about---00-3-1-00-0-0-11-1-0utfZz-8-00&a=d&cl=CL2.26&d=HASH0169a3138343a47e02ad2533.1.fc{{Dead link|date=იანვარი 2021 |bot=InternetArchiveBot }}. ქეთევან ელაშვილი, „ხეთამეტყველება“.</ref> სიმღერა „[[მუმლი მუხასა]]“ ერთ-ერთი საუკეთესო მაგალითია მუხის ჩვენი ერის სიმბოლოდ გამოყენებისა. ==იხილეთ აგრეთვე== * [[მუხა]] * [[კლდის მუხა]] * [[Quercus petraea]] ==ლიტერატურა== {{ქსე|10|483|გაგნიძე რ.}} *მაყაშვილი ალ., „თბილისის მიდამოების ფლორა“, პირველი ტომი, თბილისი, სტალინის სახ. თსუ გამომცემლობა, 1953 წ. ==სქოლიო== {{სქოლიო}} [[კატეგორია:საქართველოს ფლორა]] [[კატეგორია:წიფლისებრნი]] forz4ru11ykvhf112qzxqud8ivfn5wf 4408873 4408872 2022-08-18T21:51:43Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{ტაქსოდაფა | სახელი = ქართული მუხა | სურათის ფაილი = Quercus petraea iberica 1.jpg | სურათის წარწერა = ქართული მუხა (Quercus iberica) | სურათის აღწერა = | სამეფო = მცენარეები | კლასი = [[ორლებნიანნი]] | რიგი =[[წიფლისნაირნი]] | ქვერიგი = | ინფრარიგი = | ზეოჯახი = | ოჯახი = [[წიფლისებრნი]] | გვარი =[[მუხა]] | სახეობა = '''ქართული მუხა''' | ლათ = Quercus iberica | სექციის სახელი = | სექციის ტექსტი = | არეალის რუკა = | არეალის რუკის წარწერა = | არეალის რუკის სიგანე = | არეალის ლეგენდა = | ვიკისახეობები = | itis = | ncbi = |განყოფილება = [[ფარულთესლოვნები]]}} '''ქართული მუხა''' ({{lang-la|Quercus iberica}}) — ფოთოლმცვენი [[ხე]] წიფლისებრთა ოჯახისა, რომლის [[სამშობლო]]ა [[კავკასია]] (გავრცელებულია აგრეთვე შავი ზღვის სანაპიროზე ჩრდილო-აღმოსავლეთი [[თურქეთი]]ს ტერიტორიაზე, [[მცირე აზია]]სა და [[ირანი|ირანშიც]]).<ref name="Georgia">''Georgian State (Soviet) Encyclopedia.'' 1986. Book 10. p.&nbsp;483.</ref> ქართული მუხა წარმოადგენს საკმაოდ მოზრდილ ხეს, რომელიც 20-25 მეტრის სიმაღლემდე იზრდება, იშვიათ შემთხვევებში კი 40 მეტრსაც აღწევს. Q. iberica სინათლისა და სითბოს მოყვარული ხეა, ფართოდაა გავრცელებული [[აღმოსავლეთი საქართველო]]ს უფრო მშრალ რეგიონებში ([[ტოპონიმი]] „[[იბერია]]“ აღმოსავლეთი საქართველოს ეკვივალენტურია). მიუხედავად ამისა, იგი შეიძლება დასავლეთი საქართველოს ნოტიო ჭალებშიც შეგვხვდეს, სადაც ხშირად შედარებით მშრალ, ციცაბო ფერდობებზე წმინდა [[რაყა]]ს ქმნის. ბუნებრივ პირობებში მრავლდება თესლით. ნაყოფმსხმოიარობს 15-20 წლისა. ბუნებრივი განახლება ცუდი და ნელია. ==სისტემატიკა== ტყავისებური ფოთლები აქვს. ფოთლის ქვედა მხარე უფრო ღია მწვანეა. Q. iberica ცნობილია მისი ძალიან მოკლე სანაყოფე ყუნწებით. 1-2 ან რამდენიმე რკო ერთადაა შეკრებილი, სულაც უყუნწოა ან ძალიან მოკლე ყუნწი აქვთ.<ref name="Georgia"/> ერთწლიანი ტოტების ეპიდერმისი შიშველია ან მხოლოდ მცირედ შებუსვილი. ფოთლები უკუკვერცხისებრია, ქვემოდან უფრო მკრთალი და შიშველი ან ძარღვების გაყოლებაზე ბეწვით მოფენილი (ნორჩობისას შებუსვილი), თითოეულ გვერდზე 6-12-ნაკვთიანი, ძირში მცირეოდენ ამოკვეთილი ან სოლისებრი. ნაყოფი (რკო), როგორც უკვე აღვნიშნეთ, მჯდომარეა ან მოკლეყუნწიანი, ნახევრამდე ან ერთი მესამედით ბუდეში ჩამჯდარი. ბუდის ქერქლები მჭიდროდაა მიწოლილი და ბუსუსებით მოფენილი. ბინომიალური ლათინური დასახელების ავტორიტეტად სხვადასხვა წყაროში მითითებულია [[ფრიდრიჰ აუგუსტ მარშალ ფონ ბიბერშტაინი]] ან [[ქრისტიან ფონ სტევენი]]. ზოგჯერ ამ სახეობას [[Quercus petraea]]-ს — [[კლდის მუხა|კლდის მუხის]] ქვესახეობად თვლიან.<ref>{{cite web |url=http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/taxon.pl?447443 |title=''Quercus iberica'' Steven ex M. Bieb. |work=GRIN Taxonomy for Plants |publisher=[[United States Department of Agriculture]] [[Agricultural Research Service]] |accessdate=February 14, 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110629213557/http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/taxon.pl?447443 |archivedate=ივნისი 29, 2011 }}</ref> ==გავრცელება== იზრდება ქვაღორღიან, მდიდარ ტყის წაბლა და ყომრალ, კარბონატულ და მთა-მდელოს ნიადაგებზე. არ უყვარს ზედმეტად ტენიანი ან დაჭაობებული ნიადაგები. მძლავრი ფესვთა სისტემა აქვს, ამიტომ ქარგამძლეა. Q. iberica ქმნის ფოთოლმცვენ ტყეებს [[წაბლი|წაბლთან]], [[რცხილა]]სთან და [[ნეკერჩხალი|ნეკერჩხალთან]] ერთად. შემთხვევათა უმეტესობაში ქართული მუხა იზრდება ზღვის დონიდან 400-1000 მეტრ სიმაღლეზე, მაგრამ ზოგ შემთხვევაში იგი შეიძლება შეგვხვდეს 1500-2000 მეტრ სიმაღლეზეც. ==გამოყენება== მაგარი [[მერქანი]] აქვს. იყენებენ სამშენებლო მასალად, საავეჯო მრეწველობაში, ამზადებენ [[კასრი (საწყაო)|საკასრე]] ტკეჩს. ქერქი შეიცავს მთრთიმლავ ნივთიერებებს, შესაბამისად გამოყენებულია [[მედიცინა]]ში, [[ტყავის წარმოება]]ში, ალკოჰოლური სასმელების წარმოებაში. რკოსგან ამზადებენ ყავის სუროგატს. დეკორატიულ ხედაც შეიძლება იქნას გამოყენებული, მშრალი ადგილების გასამწვანებლად, ტყე-პარკების შესაქმნელად. ==მუხა ქართულ კულტურაში== წარმართული პერიოდის საქართველოში მუხა, ვაზთან ერთად, გამორჩეულ საკულტო მცენარეს წარმოადგენდა. სწორედ მუხა, თავისი დატოტვილი და ძლიერი [[ვარჯი]]თ, განასახიერებდა ყველაზე უკეთ „[[სიცოცხლის ხე]]ს“. გასაკვირი არაა, რომ ქართველთა მსგავსი რწმენა-წარმოდგენები ზოგ სხვა მეზობელ თუ არა-მეზობელ ხალხებსაც გააჩნდათ. ჩრდილო-კავკასიელი [[წარმართი]] ტომები მუხის ქვეშ მარხავდნენ ფრინველის ფორმის სალოცავ კერპს, [[ბითხა]]ს და დღესასწაულებზე ან საჭირბოროტო საკითხებზე ამ მუხასთან იკრიბებოდნენ ხოლმე. სხვა ხეებს შორის გამოირჩევა განსაკუთრებული სიმბოლური დიაპაზონით. მისი მერქნის სიმტკიცის გამო თავიდანვე ითვლებოდა შეუდრეკელობის და უკვდავების სიმბოლოდ. ჩვენს დრომდე მოაღწია რწმენამ, რომ მუხა ელვას იზიდავს. არ არის გასაკვირი, რომ მითოლოგიურ პანთეონში მუხა მეხთამტყორცნელი [[ზევსი]]ს (იუპიტერის) საკულტო ხე იყო. სწორედ საკრალურ მუხათა ფოთლების შრიალში უნდა ამოეცნო [[დოდონა]]ს სალოცავის ქურუმს ზევსის ღვთაებრივი ნება. მუხის ტოტებისაგან დაწნული გვირგვინი იყო რომაელ მმართველთა ერთ-ერთი განმასხვავებელი ნიშანი (მუხის ფოთოლი დღემდე გამოიყენება სამხედრო ემბლემატიკაში). არც ისაა შემთხვევითი, რომ სწორედ სტილიზირებული რკოა გამოსახული [[დავით აღმაშენებელი|დავით აღმაშენებლის]] სამოსზე (გელათის მონასტრის მოხატულობა, XVI ს.)<ref>http://www.nplg.gov.ge/gsdl/cgi-bin/library.exe?e=d-01000-00---off-0period--00-1----0-10-0---0---0direct-10---4-------0-1l--11-ka-50---20-about---00-3-1-00-0-0-11-1-0utfZz-8-00&a=d&cl=CL2.26&d=HASH0169a3138343a47e02ad2533.1.fc{{Dead link|date=იანვარი 2021 |bot=InternetArchiveBot }}. ქეთევან ელაშვილი, „ხეთამეტყველება“.</ref> სიმღერა „[[მუმლი მუხასა]]“ ერთ-ერთი საუკეთესო მაგალითია მუხის ჩვენი ერის სიმბოლოდ გამოყენებისა. ==იხილეთ აგრეთვე== * [[მუხა]] * [[კლდის მუხა]] * [[Quercus petraea]] ==ლიტერატურა== {{ქსე|10|483|გაგნიძე რ.}} *მაყაშვილი ალ., „თბილისის მიდამოების ფლორა“, პირველი ტომი, თბილისი, სტალინის სახ. თსუ გამომცემლობა, 1953 წ. ==სქოლიო== {{სქოლიო}} [[კატეგორია:საქართველოს ფლორა]] [[კატეგორია:წიფლისებრნი]] kvefzkbt2njmfjd8itfbnz5xcnkg7sd 0 343563 4408685 3596519 2022-08-18T16:14:12Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki {{ვიკიფიცირება}} {{შესავალი აკლია}} == ჩრდილო ამერიკელი ებრაელები == ჰასიდები არიან ზერელიგიური ებრაელები, რომლებიც დეტალურად და ზედმიწევნით იცავენ ორთოდოქსალურ (Orthodox) კანონთა მიმდინარეობას, მაგრამ გამოყოფლები არიან ორთოდოქსალური ებრაელების ძირითადი ნაწილისაგან. ჰასიდური მოძრაობა საფუძვლებს იღებს მეცხრამეტე საუკუნის პირველი ნახევრის აღმოსავლეთ ევროპაში, როგორც პოპულისტური ცვლილება იმდროინდელი რაბინული ხელმძღვანელობის ზოგადი მახასიათებლებისა და ქმედებების წინააღმდეგ. ზოგადად ჰასიდები დაყოფილები არიან სხვადასხვა სექტად და საზოგადოებად. ამის თვალსაჩინო მაგალითია: ლუბავიტჩერისა (The Lubavitcher) და სატმარების (Satmar) ჯგუფები, რომლებიც ნიუ-იორკის სამხრეთ ნაწილში - ბრუკლინში სახლობენ. გარდა ამერიკის კიდვ სხვა დასახლებებისა თუ უბნებისა ჰასიდური საზოგადოება ცხოვრობს კანადის ტერიტორიაზეც. === იდენტიფიკაცია და დასახლება === [[ფაილი:Hasidic Family in Street - Borough Park - Hasidic District - Brooklyn.jpg|მინი|ჰასიდთა ოჯახი ქუჩაში – ბრუკლინი]] ჰასიდები ცხოვრობენ თავიანთი ძველი რწმენებით, შეხედულებებითა და ტრადიციებით, რომლებიც აუცილებლად ითვალისწინებს ორთოდოქსალურ კანონთა მიმდინარეობას. უნდა ითქვას ისიც, რომ ჰასიდები ვიზუალური მახასიათებლებითაც გამოიჩევიან. მამაკაცებს აქვთ გრძელი წვერი და ყურებთან ხვეული თმა, ატარებენ შავ კოსტუმს და ვრცელ პალტოებს. რაც შეეხება ქალებს ისინი ძირითადად ატარებენ გრძელ შავ კაბებს და თავზე აქვთ თავისებური თავსაფრები. მათი ცხოვრების წესი აუცილებლად უნდა იყოს უმანკო და ძირითად შემთხვევებში ისინი მხოლოდ თავიანთ გარემოცვასთან უნდა ურთიერთობდნენ. აღსანიშნავია ის ფაქტიც, რომ უმრავლესობას არ აქვს ტელევიზორი, რადიო და სხვა ასეთი სახის ტექნიკა, არც თეატრისა და კინოს ხშირი სტუმრები არიან. ისინი ჩაცმულობით და ლოცვის სტილით ბაძავენ მეთვრამეტე საუკუნეში მცხოვრებ თავიანთ წინაპრებს. ასევე ჰყავთ საკმაოდ განათლებული რელიგიური ლიდერები. მიუხედავად იმისა, რომ ჰასიდები არ აღიარებენ და ცნობენ უამრავ „დადგენილებას“, აგრეთვე დიდად არ არინ დაინტერესებულნი თანამედროვე ცხოვრებით და უკენასკნელ დეკადებში განვითარებული მოვლენებით, ისინი მაინც კარგად არიან ადაპტირებულები თანამედროვე მსოფილოსთან, ერთგულები არიან თავიანთი მიმდინარეობის მიმართ და ასე გრძელდება ეს ყველაფერი თაობიდან თაობაში. ჰასიდ ებრაელთა რიცხვი ჩრდილოეთ ამერიკის ტერიტორიებზე დაახლოებით90 000-იდან 100 000-მდეა. ყველაზე მეტი ჰასიდი ამერიკის მეგაპოლის ნიუ-იორკსსა და კანადის დედაქალაქ მონრეალში ცხოვრობს. გარდა ამ ორი ქალაქისა ჩრდილო ამერიკის დანარჩენი მასშტაბით მათი რიცხვი ამ ტერიტორიაზე ძალზედ მცირეა. === ისტორია და კულტურული ურთიერთობები === ჰასიდური მიმდინარეობა წარმოიშვა მეთვრამეტე საუკუნეში რუმინეთ-პოლონეთის საზღვარზე - გალიციაში და ასევე მეორე კერა იყო ვოლნიის რეგიონი უკრაინაში. ეს მიმდინარეობა დაარსდა რაბინ ბენ ელაეზერის (1700 – 1760), მოგვიანებით წოდებულ ბაალ შემ ტოვის მიერ. მიმდევართა რიცხვი თავიდანვე სწრაფად იზრდებოდა და იმ პერიოდიდან მოყოლებული დღემდე ჰასიდური დაწესებულებები და ორგანიზაციები ყოველთვის ავტონომიური და ებრაელ ხალხთან დაკავშირებული იყო. === დასახლებები === მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ ჰასიდი ებრაელების ძირითადი სამყოფელი იერუსალიმი და როგორც უკვე ზემოთ ითქვა ნიუ-იორკის ბრუკლინი იყო. ასევე მათი საკმაოდ დიდი რაოდენობა უკვეცხოვრობდა მონრეალში. ჰასიდების დასახლებები 1940-იან და 1950-იანი წლების ამერიკაში იმით გამოირჩეოდა, რომ ისინი მანამდე თითქმის არც კი იყვნენ ჩასულები ამერიკის ტერიტორიაზე. 1990 წილისთვის ბრუკლინის სამი დიდი რაიონი: უილიამსბურგი, ქროუნ ჰეითსსი და ბოროს პარკი უკვე მჭიდროდ იყო დასახლებული ჰასიდი ებრაელებით. === საარსებო და კომერციული აქტივობები === ჰასიდურ სამყაროში სამუშაო ყოველთვის დაბალანსებულია რელიგიურ ღირებულებებთან. ჰასიდი ებრაელები არ მისდევენ სამეწარემო შრომით კარიერას, რომელსაც დასავლეთ კულტურაში დიდი ადგილი უჭირავს. მაგრამ ყველაფერ ამის და მიუხედავად ისინი საკმაოდ კარგად და ორგანიზებულად ცხოვრობენ და ამავდროულად პირნათლად იცავენ რელიგიურ ვალდებულებებს. მათი სკოლის ძირითადი დებულების მიხედვით მამაკაცები ძირითადად სწავლობენ ბიზნესს ან სხვა კომერციულ საქმიანობებს, აგრეთვე არის ხოლმე შემთხვევები, როდესაც ისინი მხოლოდ საოჯახო ბიზნესში არიან ჩართულები. ჰასიდთა უმრავლესობა საკმაოდ ნიჭიერ მუშახელს წარმოადგენს. ასევე ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ ჰასიდები აქტიურად არიან ჩართულები ბრილიანტის „ინდუსტრიაშიც“. გარდა ამისა მათ ჰყავთ: კარგი ელექტრიკები, დურგლები, ოპერატორები და მოვაჭრეები. მოკლედ რომ ითქვას ჰასიდები არჩევენ, რომ იყვნენ ან თვითდასაქმებულები, ან იმუშაონ ორთოდოქს ებრაელებისათვის, რომლებსაც მათთვის მოსაწონი რელიგიური ღირებულებები გააჩნიათ. ზემოთ ჩამოთვლილი ფაქტების შედეგები დღესდღეობით ისაა, რომ მიუხედავად ჰასიდთა მცირე რაოდენობისა, მათი საწარმოები, ბიზნესები და ორგანიზაციები საკმაოდ კარგად ვითარდება და იზრდება, რაც თავის მხრივ ხაზს უსვავს ჰასიდ ებრაელთა პროფესიონალიზმსა და ნიჭს. === ქორწინება === ბიჭები და გოგონები ყოველთვის ცალ-ცალკე არიან და არ იღებენ მონაწილეობას ისეთ აქტივობებში, სადაც ისინი ერთად შეიძლება აღმოჩდნენ. იდეაში ბიჭსა და გოგოს ქორწინებამდე არც კი უნდა ჰქონდეთ რაიმე სახის სექსუალური ურთიერთობა. ჰასიდთათვის მათი დაქორწინების საშუალო ასაკია 18-იდან 20 წელი. მათივე რწმენა-წარმოდგენებით ქორწინების ყველა წესი სათანადოდ უნდა იყოს დაცული. არის ასეთი ტრადიცია, რომ ხანდაან არ არის აუცილებელი მხოლოდ ერთი სექტის წარმომადგენლები დაქორწინდენენ ერთამნეთზე, შესაძლოა სხვადასხვა სექტის წარმომადგენლებმაც იქორწინონ და ამით დაახლოვდნენ სექტები, ერთმანეთის იდეოლოგიები გაიზიარონ. ქორწინებისთვის საჭიროა ოჯახის წევრების თანხმობაც. შობადობის კონტორლის უმეტესი ფორმები რელიგიურად აკრძალულია, ამიტომ მათში მრავალშვილიანობა ფართოდ გავრცელებული ტრადიციაა. უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ წყვილები ძალიან იშვიათად ეყრებიან ერთმანეთს. ოჯახში მამაკაცებს ევალებათ უპირველეს ყოვლისა რელიგიური საქმიანობების შესრულება, ხოლო ქალები ძირითადად დიასახლისობით და ბავშვების აღრზდით არიან დაკავებულები. === სოციალიზაცია === ჰასიდური საზოგადოებისათვის უმნიშვნელოვანესია პატარა თაობების რელიგიურად აღზრდა. პატარაობიდანვე ბავშვები იზრდებიან ისეთ გარემოში სადაც სწავლობენ სიყვარულს, ქცევის ნორმებს და ითვისებენ რელიგიურ ღირებულებებს. აქვე უნდა ითქვას ისიც, რომ ბავშვებს ერთდროულად ღვთის შიშსა და სიყვარულს ასწავლიან. გოგონები და ბიჭები სხვადასხვა სკოლაში სწავლობენ და ერთად თითქმის არ არიან ხოლმე. საშუალო სკოლის დამთავრების შემდგომ ახალგაზრდები მიდიან ებრაულ სკოლაში (aka Yeshivah), სადაც ისწავლება იუდაიზმის ზოგადი საგნები. რაც შეეხება გოგოებს ისინი სხვა გზით მიდიან და სწავლობენ ლოცვებს, ბიბლიურ ისტორიებს, მორალურ მოძღვრებებს, კანონებსა და ასე შემდეგ. სწავლა გოგოებისთვისაც და ბიჭებისთვისაც ებრაულ ენაზეა. უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ არა აკადემიური საგნები მაგალითად მუსიკა ან ფიზკულტურა აქ არ ისწავლება. რაც შეეხება საერო სწავლების პროგრამას გოგოებისთვის უფრო ლიბერალურია ვიდრე ბიჭებისთვის. ჰასიდური სკოლა მაქსიმალურად ცდილობს, რომ თაობებს კარგი და ხარისხიანი განათლება მისცეს. ბევრი აკრძალვა მათივე აზრით ისევ ბავშვების უმანკდ ჩამოყალიბებისთვის და აღზრდისთვისაა მიღებული. === რებეს როლი საზოგადოებაში === რებე იაკვებს უნიკალურ სტატუსს ჰასიდურ საზოგადოებაში. ყველანაირი გაგებით თავისი ხალხისთვის ის არის ლიდერი და უმთავრესი ფიგურა ნებისმიერ საკითხში. რებეს მრევლი მიდის მასთან რჩევისთვის, აღსარებისთვის და ასე შემდეგ. ხანდახან არის ხოლმე, როდესაც ფსიქოლოგიურ კონსულტაციასაც კი გადიოდნენ მასთან. საზოგადოების რწმენა-წარმოდგენით რებე არის გადებული ხიდი ხალხსა და ღმერთს შორის. ის ჰასიდები, ვინც ფიზიკურად შორს არიან თავიანთ რებესთან შეუძლიათ, რომ მასთან წერილი გაგზავნონ. რებეს სტატუსი მათი რწმენებით ღმერთისაგან დალოცვილია. რებეების მემკვიდრეობა გადადიის მამიდან შვილზე ან ახლო ნათესავებიდან ერთმანეთზე. რებე აღიარებულია საზოგადოების მხრიდან, როგორც უმანკო და მართალი, ამიტომ მის ნათქვამში ეჭვი არავის არ შეაქვს. === ჰასიდთა სასაუბრო ენა === [[ფაილი:Yiddish Music at Ester Krakow cafe in Kazimierz.JPG|მინი|იდიშური სიმღერა – კრაკოვი]] ძირითად შემთხვევებში ჰასიდები საუბრობენ იმ ქვეყნის ენაზე სადაც ცხოვრობენ, მაგრამ საკმაოდ ბევრია შემთხვევა, როდესაც ისინი თავიანთ ძირძველ ინდო-ევროპულ ენაზე საუბრობენ ე.წ. Yiddish. ამით ისინი ცდილობენ, რომ თავიანთი ძველი ჩვევა-ტრადიციები ახალგაზრდა თაოებებისთვის ნელ-ნელა არ გაუცხოვდეს და დაიკარგოს. ამ ყველაფრის შესაბამისად ზემოთ ხსენებულ აშკენაზ ებრაელთა (aka Ashkenazi Jews)  ენაზე ბევრი ჰასიდი ბავშვი საუბრობს. თავის მხრივ ეს ყველაფერი დიდ დახმარებას უწევს, რომ ეს ენა არ დაიკარგოს. იდიშურ ენაზე აგრეთვე იბეჭდება გაზეთებიც და იწერება სხვადასხვა ნაწარმოები. ჰასიდურ საზოგადოებაში არსებობს იდიშურ ენაზე გადაღებული ფილმებიც და ასე შემდეგ. === ლიტერატურა === ჰასიდურ მოთხრობათა უმეტესობა ლიტერატურული ჟანრისაა. ძირითად შემთხვევბში არსებობს ჰაგიოგრაფიული ნაწარმოებები სხვადასხვა რებეს შესახებ, ასევე მორალური თემები<ref>Buber, Martin, Tales of the Hasidim: The Early Masters (1948) New York NY, Schocken Books <nowiki>ISBN 0-8052-0995-6</nowiki></ref>. ჰასიდთა ლიტერატურა მდიდარია ანეკდოტებითაც, რომლებიც რწმენის საკითხებს ეხება. წლების განმავლობაში უამრავი ჰასიდური მოთხრობა თუ სხვადასხვა ტექსტი ზეპირსიტყვიერად გადაიცემოდა. სწორედაც ამის გამო უძველესი წერითი ნაშრომი, რომელიც მკვლევრებმა აღმოაჩინეს 1815 წლით თარიღდება<ref>Schacter-Shalomi, Zalman, Wrapped in a Holy Flame (2003) San Francisco CA, Jossey-Bass, <nowiki>ISBN 0-7879-6573-1</nowiki></ref>. უმეტესობა ჰასიდური მოთხროებებისა რეალურ მოვლენებზეა დაფუძნებული. მოცემული ლიტერატურა მდიდარია აგრეთვე სხვადასხვა ბიოგრაფიული ტექსტით, რომლებიც წერის ტექნიკის მხრივ საკმაოდ გამართულია. არსებობს ჰასიდურ ენაზე შესრულებული მეტაფორული ნამუშევრებიც, რომლებიც ძირითადად სასწაულებზე და ღვთისმოშიშობაზეა დაწერილი. == ჰასიდი ქალები ამერიკის შეერთებულ შტატებში == ჰასიდი ქალი ამერიკული იუდაიზმის უნიკალურ სახეს წარმოადგენს. ჰასიდი ულტრამართლმადიდებელი ებრაელები ეკუთვნოდნენ სექტანტურ თემებს. ლოცულობდნენ და მუშაობდნენ როგორც კონკრეტულ რებეთა მიმდევრები. ისინი გამოეყვნენ ათვისებულ საშუალო ამერიკელ ებრაელებს, მაგრამ ქალი სუბკულტურაში პირველ რიგში განისაზღვრებოდა კაცის რელიგიური რიტუალებით და სამართლებლივი ვალდებულებებით. ისინი ასევე გამოეყვნენ მამკაცებს რომლის ცნობადი კაბის სტილი დიდი ხანია წარმოადგენს მამაკაცურ სატანდარტს გარეშე პირებისთვის. ჰასიდიზმი, როგორც იუდაიზმის რადიკალური მოძრაობა გაჩნდა ისრაელი ბენ ელიაზერის სწავლებიდან, პოლონეთში მეთვრამეტე საუკუნეში, რომელიც გავრცელდა მთელს აღმოსავლეთ ევროპაში და მოედო სხვადასხვა რეგიონალურ სექტებს. ჰასიდებმა და ღვთისმოშიშმა ადამიანებმა რუსეთში და უნგრეთში უარყვეს დეტალური ერთგულება, ღვთისმოშიშობა, იუდეველებივით რწმენის  სიხარულითა და მისტიკური გამოხატვა ხშირად გამოხატული იყო კაცის მეშვეობით (რებეთა რიტუალური შეკრებები, და მისი მიმდევრების შთამაგონებელი სიტყვით გამოსვლა საღამოებზე, ჭამა, სიმღერები და ცეკვა). ჰასიდური მიმდინარეობის სწავლება შთააგონებს რომ ყოველდღიურ რუტინულ ასპექტებსაც კი შეუძლია გამოავლინოს სულიერი არსი თუკი მხურვალედ მიუახლოვდები მას. რელიგიურ მიზნებზე კონცენტრაციით ყველა აქტის მიმართ, ზოგოერთ ჰასიდს სჯერა რომ ამით დააჩქარებს მომავალ მესიას და ამით დასრულდება ყველა ებრაელის მიწიერი დევნა და ტანჯვა. აქცენტი ჰასიდი ბიჭების რელიგიურ განათლებაზე გადაიზარდა აღმოსავლეთ ევროპის გამორჩეულ Yeshiv-ის ქსელში, რომელიც აწარმოებს უფრო მეტ მეცნიერსა და რაბინებს, რათა ემსახურონ შორეულ თემებს. ჯერ კიდევ მეცხრამეტე საუკუნეში ქალები და გოგონები არ ცდილობდნენ წარსულში გადაადგილებას საბაზისო ცოდნისთვის ყოველდღიურ და სადღესასწაულო ლოცვაში. ეს გარკვეული ქალი ფუნქციონირებდა როგორც  პატივცემული მეცნიერი ან მისტიური ქალი, ეკლესიური ლიდერი ან მასწავლებელი. ამ ადრეულ ათასწლეულების მოძრაობას დღეს მწვავედ ეკამათებიან ებრაელი ისტორიკოსები. ადრეულ მეოცე საუკუნეში, როდესაც გასაგები გახდა რომ ჰასიდ ქალს სწყუროდა ცოდნა, მათ დაიწყეს განათლების მიღება საერო სახელმწიფო სკოლებში. ჰასიდიზმი ისწავლებოდა გოგონების განვითარებისთვის დასავლეთ ევროპაში. მაგალითად – Bais Yaokov-ის სკოლის სისტემა, რომელიც დაარსებული იყო Sarah Schenirer-ის მიერ პოლონეთში. ეს სგანმანათლებლო გამორვიძება ჰასიდი ქალებისა შემთხვევით არ მიმდინარეობდა ფემინისტური მოძრაობის პარალელურად ომამდელ დასავლეთ ევროპაში. სამწუხაროდ ჰასიდი გოგოების აკადემიები მსახურობდა მხოლოდ ერთი თაობა მათ განადგურებამდე ჰოლოკოსტში. იმ დროისთვის როცა ნაცისტური ჰოლოკოსტის აგენტებმა მოიტანეს სიკვდილი ჰასიდთა სოფლებში, ბევრი ებრაელი უკვე გაქცეული იყო ჩრდილოეთ ამერიკისა და ისრაელის გადანერგილ თემებში. 1920-დან 1950-წლამდე ჰასიდთა ლიდერების, მიმდევრების აქტივისტების და ლტოლვილთა ნაკადები მიემართებოდა დაბალი შემოსავლების ებრაულ უბნებში, ბრუკლინსა და იერუსალიმში. ომის შემდეგ ჰასიდური მიმდინარეობა სწრაფად აყვავდა თითოეული განადგურებული საზოგადოების ცალკეული და სამეცნიერო მოდგმის აღდგენით. დღეს ლუბავიტჩერის, სატმარ ბელზერის, გერის, ბობოვერის და სხვა სექტების შთამომავლები დასახლდნენ ჰასიდურ თემებში რამდენიმე კონტინენტზე. ქალები მსახურობდნენ ისევე როგორც მნიშვნელოვანი აგენტები რწმენასა და ოჯახის ცხოვრებაში, გადასცემდნენ ჰასიდურ რწმენას ახალი თაობის მიმდევრებს. თავიანთი საზოგადო როლის გაზრდით იზრდებოდა საგანმანათლებლო გამოცდილებაც. ზემოთ ხსენებული სექტები აგრძელებს განსხვავებას სამუშაო და საგანმანათლებლო შესაძლებლობებზე სადაც დასაშვებია ქალები. კითხვების გარეშე ერთ–ერთი ყველაზე ღრმა ომის შემდგომი ცვლილებები საერთო იყო სასკოლო გოგონებისთვის. მოხდა ჰასიდური სამრევლო სკოლებისა და გოგონების კოლეჯის სწრაფი გაფართოება, თუმცა ეს იმას არ ნიშნავს რომ ქალები შეუერთდნენ კაცების სამეცნიერო რიგებს, როგორც რელიგიური ავტორიტეტის გაწევის ინტერპრეტაცია ებრაული კანონით. გოგონათა სკოლა პირველ რიგში ემსახურება იმას, რომ დაიცვას ჰასიდთა ქალიშვილები გარე საზოგადოების საერო გავლენისაგან, ვიდრე გააცნონ მათ მოწინავე სასწავლო გეგმის ტიპური ვაჟთა განათლება. დღეს ამერიკის შეერთებულ შტატებში ადვილად გამოსაცნობია ჰასიდი მამაკაცი, როგორც ულტრამართლმადიდებელი იუდაიზმის მიმდევარი შავ ქუდსა და ფოჩებში. Yeshiva სწავლება და ყოველდღიური ღვთისმოსაობის ერთგულება აქცევს მას წმინდა კაცად ჩვენს საზოგადოებაში. გაცილებით ნაკლებად თვალსაჩინოა ჰასიდი ქალი, თუმცა არანაკლებ მორწმუნე. მიუხედავად იმისა, რომ მისი საერო განათლება შემოიფარგლება საშუალო სკოლით და შესაძლოა გარკვეული პროფესიული მომზადებით, ის ხშირად ოჯახის მარჩენალია, მუშაობს სახლის გარეთ და ეს ითვლება შესანიშნავად. ეს ყველაფერი ათავისუფლებს მეცნიერ ქმარს სწავლისგან ან ბავშვის სწავლის გადასახადებისგან. ჰასიდი ქალის ეკონომიკური როლი მოიცავს ვაჭრობით საქმიანობებს, გოგონების რელიგიურ სკოლაში სწავლებას, სამდივნო და კომპიუტერულ სამუშაოებს და მუშაობას კონკრეტული ებრაული მიზნით, მაგალითად მაჭანკლკობა ან კვების ორგანიზება (მაგალითად ქორწილებში და სხვა დღესასწაულებზე). თემების გარეთ ქალები არ არიან ისეთივე ამოცნობადი როგორც მამაკაცები, მათი კაბა არის მოკრძალებული, ისინი ატარებენ აგრეთვე პარიკს ან მანდილს. ზოგიერთი ჰასიდი ქალის პარიკები გამოიყურება ბევრად უფრო გლამურულად ვიდრე მათი ასიმილაცია ებრაელ კოლეგებთან. (აქედან გამომდინარე ყველა ულტრამართლმადიდებელი ქალი ატარებს მანდილს რათა თავიდან აიცილოს პარიკის გაკეთება). ჰასიდები აგრეთვე საბაჟო მოკრძალებით კრძალავენ შერეულ სოციალურ საღამოებს, შერეულ ცურვას საზაფხულო დასვენებებზე, ერთად სწავლებას ან ქალთა წარმოდგენას კაცის წინაშე. ასეთი მუდმივი სქესის სეგრეგაციის დროს ლუბავიტჩერთა მოძრაობის ქალებმა გამოაქვეყნეს ჩამოყალიბებული განმარტებები მათი როლის შესახებ ცალკეულ ქალთა სფეროებში. ყველა ჰასიდური თემა დახურულია გარეშე პირებისთვის, რაც იმას ნიშნავს, რომ თუნდაც სხვა ებრაელიც კი ვერ შეუერთდება კონკრეტულ სექტას თუკი ის არ იყო დაბადებული მისი წარმოქმნიდან. 1990-იან წლებში სატმარული მიმდინარეობის ჰასიდურ თემებს  სასამართლომ მოუწოდა მეტი რელიგიური  ავტონომიისკენ. ერთ–ერთმა სექტამ მოიპოვა უზარმაზარი ძალა. ქალები იყვნენ გავლენიანები როგორც განათლებული მრავალენოვანი ურთიერთობის აქტივისტები, ორატორები და მწერლები. 1902-1994 წლებში ლუბავიტჩერ ქალებს ამერიკაში აქვთ განსაკუთრებული მიღწევები განათლებაში და მუშაობის შესაძლებლობებში. როგორც აქტივისტები ისინი წარმოადგენენ ჰასიდი ქალების სახეს დანარჩენი ებრაელებისთვის. კამპანიის ვალდებულობაა რომ პოპულარიზაცია გაუწიოს კანონებს, რომელიც დაკისრებული აქვს ებრაელ ქალს. ლუბავიტჩერმა რებემ მოუტანა რადიკალური ცვლილება მოძრაობას რომელიც ყოველთვის იყო სიმბოლო მამრობითი აქტივისტების. რებემ და მისმა თანამშრომლებმა დაამტკიცეს გოგონათა სკოლის სისტემა. ეს დაწესებულებები გაიზარდა რათა უზრუნველყოს ქალთა განათლება რომელთაც სწყურიათ ინტელექტუალური და რელიგიური გამოწვევა. ჰასიდი ქალის როლის სხვადასხვა წიგნები და რწმენის სისტემა დაუპირისპირდა ფენიმისტურ მოწოდებას.  ეს ტექსტები მოიცავს თანამედროვე ებრაელი ქალს და ებრაულ ქალურობას. ორივე ლუბავიტჩერი ქალების ორგანიზაციის მიერაა მომზადებული. როგორც გასვლითი მისიონერები, ლუბავიტჩერი ქალი ისევე როგორც მამაკაცი მოგზაურობს შორეულ ადგილებში ან მშფოთვარე კოლეჯების კამპუსებში, ადგილი სადაც ცხოვრობენ ებრაელები ცნობილი როგორც ჩაბადის (Chabad) სახლი, ცოცხალი ფორუმი და ებრაული სწავლება. ამ აგრესიულმა ურთიერთობამ მიიპყრო ბევრი ახალგაზრდა და ზრდასრული ებრაელი რათა გამხდარიყვნენ ლუბავიტჩერთა მიმდევარი. Knit Lubavitcher საზოგადოება ფლობს მნიშვნელოვან მიმართვას იძულებით გადაადგილებულ ქალთა პოსტმოდერნისტულ საზოგადოებას  და რამდენიმე წიგნს ამ მიმართვაში შესწავლილს. == სქოლიო == {{სქოლიო}} l1yulaa718w9zsretz5ce0m5qrfgoav 0 343574 4408659 4002953 2022-08-18T16:02:25Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki {{ვიკიფიცირება}} {{ინფოდაფა ქვეყანა|ოკინავა |მშობლიური_სახელი = |სრული_სახელი = ოკინავა |საერთო_სახელი = okinawa |დროშა = |გერბი = Flag of Okinawa Prefecture.svg |რუკა = Okinawa Island-ISS042.jpg |ჰიმნი = |დევიზი = |ოფიციალური_ენები = [[იაპონური]] |დედაქალაქი = [[Naha]] |latd=26 |latm=28 |latNS=N |longd=127 |longm=55 |longEW=E |უდიდესი_ქალაქი = |მთავრობის_ტიპი = |ლიდერის_ტიპი_1 = |ლიდერის_სახელი_1 = |ლიდერის_ტიპი_2 = |ლიდერის_სახელი_2 = |ლიდერის_ტიპი_3 = |ლიდერის_სახელი_3 = <nowiki>ა]]</nowiki> |ლიდერის_ტიპი_4 = |ლიდერის_სახელი_4 = |სახელმწიფოს ტიპი = |შენიშვნა = |ოფიციალური მოვლენა 1 = |ოფიციალური თარიღი 1 = |ოფიციალური მოვლენა 2 = |ოფიციალური თარიღი 2 = |ოფიციალური მოვლენა 3 = |ოფიციალური თარიღი 3 = |ოფიციალური მოვლენა 4 = |ოფიციალური თარიღი 4 = |რანგი_ფართობით = |ფართობი = 1,206.96 |წყალი_% = |სავარაუდო_მოსახლეობა = 1,301,462 |სავარაუდო_მოსახლეობა_რანგი = |მოსახლეობა_სავარაუდოდ_წელს = 2014 |მოსახლეობის_ცენზი = |მოსახლეობის_ცენზი_წელს = |მოსახლეობის_სიმჭიდროვე = 1,083.6 |მოსახლეობის_სიმჭიდროვე_რანგი = |მშპ_ppp_წელი = |მშპ_ppp = |მშპ_ppp_რანგი = |მშპ_ppp_ერთ_მოსახლეზე = |მშპ_ppp_ერთ_მოსახლეზე_რანგი = |აგი = |აგი_ტენდენცია = |აგი_კატეგორია = |აგი_რანგი = |აგი_წელი = |ვალუტა = [[იენა]] |ვალუტის_კოდი = YEN |ქვეყნის_კოდი = |დროის_სარტყელი = UTC-9 |ზაფხულის_დრო = |cctld = |სატელეფონო_კოდი = |სატელეფონო_კოდი_მითითება = |სქოლიო = }}ოკინავა არის კუნძული იაპონიაში, არქიპელაგი რიუკიუს ცენტრალურ ნაწილში. ის არის არქიპელაგის უდიდესი კუნძული, რომლის მთავარი ქალაქი არის ნაჰა. კუნძულის ფართობი არის 1206,96 კვადრატული კილომეტრი, აქედან დაახლოებით 640 კილომეტრი არის სამხრეთ იაპონიაში, დაახლოებით იგივე მანძლი ჩინეთის სანაპიროსთან და 500 კილომეტრი ჩრდილოეთ ტაივანში. [[1945]] წლის აპრილ-ივნისში მეორე მსოფლიო ომის დროს ოკინავა ამერიკულმა ჯარებმა დაიპყრეს. მასზე შეიქმნა ამერიკული სამხედრო ბაზა, გადამწყვეტი სტრატეგიული ობიექტი, რომელიც იაპონიის ყველა მისადგომს აკონტროლებდა. ომის შემდეგ კუნძული ამერიკის ადმინისტრაციის ზედამხედველობის ქვეშ იმყოფებოდა [[1972]] წლამდე. ასევე ოკინავამ ითამაშა კრიტიკული როლი კორეის ომში, ვიეტნამის, ავღანეთის და ერაყის ომებშიც. ოკინავას მოსახლეობა ცნობილია, როგორც ყველაზე დიდხანს მცხოვრები. სინამდვილეში ყოველ ასი ათას ადამიანზე 34 ასწლიანი ადამიანი მოდის, რომელიც სამჯერ უფრო მეტია მთელ იაპონიაზე. === ისტორია === ადამიანის არსებობის უძველესი სამხილი რიუკიუს კუნძლებზე არის ქვის ხანიდან და აღმოჩენილია ნაჰა და იაესეში. ზოგიერთი ადამიანის ძვლის ფრაგმენტი პალეოლითური ერადან იქნა მიწიდან ამოთხრილი, თუმცა ეს არ არის ნათელი სამხილი პალეოლითური ნარჩენების. იაპონური იომონების გავლენა დომინირებს ოკინავას კუნძულებზე, თუმცა თიხის ჭურჭელს საკიშიმა კუნძულებზე ძალიან ჰგავს ტაივანში აღმოჩენილ ჭურჭელს. მეორე მსოფლიო ომის ბოლოსკენ [[1945]] წელს ამერიკის არმია და საზღვაო ჯარი შეიჭრა ოკინავაში 185 000 ჯარისკაცით. მესამედი მოსახლეობის დაიხოცა. მხოლოდ [[1945]] წლის ოკინავას ბრძოლაში დაიღუპა მოსახლეობის მეოთხედი. ყველა ნაციონალობის გარდაცვლილებს მშვიდობის ქვაკუთხედი მიუძღვნეს. მეორე მსოფლიო ომის ბოლოს [[1945]] წელს რიუკიუს დამოუკიდებლობის მოძრაობა განვითარდა, მაშინ როცა ოკინავა იყო შეერთებული შტატების სამხედრო მთავრობის ადმინისტრაციის დაქვემდებარებაში 27 წელი. კორეის ომის დროს ოკინავაზე მიიტანა იერიში კადენას საჰაერო ბაზამ. ამან წარმოქმნა ცივი ომი ადგილობრივ მცხოვრებლებს და ამერიკელ სამხედროებს შორის. 1960 წლიდან ამერიკამ და იაპონიამ მიაღწიეს შეთანხმებას, რომლის თანახმადაც ამერიკას შეუძლია ბირთვული იარაღი შეიტანოს იაპონიის პორტებში. იაპონელები შეეცადნენ წინ აღდგომოდნენ ბირთვული იარაღის შეტანას საკუთარ ტერიტორიაზე იაპონიის არაბირთვული პოლიტიკის განცხადებით და სამი არაბირთვული პრინციპით. იარაღის უმეტესობა სავარაუდოდ დამალულ იქნა სამხედრო ბუნკერებში კადენას საჰაერო ბაზაზე. [[1954]]-72 წლებში 19 სხვადასხვა სახეობის ბირთვული იარაღი გადანაწილდა ოკინავაში.1965-75 წლებში ოკინავა იყო მთავარი სამიზნე ამერიკის შეერთებული შტატებისთვის, რომლის სამხედრო ოპერაციები მიმართული იყო ჩრდილოეთ ვიეტნამზე. ის იყო გეოგრაფიულად სტრატეგიული ადგილი, რათა ფარული დაბომბვის მისიები განხორციელებულიყო კამბოდასა და ლაოსზე. ანტივიეტნამური ომის ზარალი დაკავშირებული იყო ოკინავას იაპონიაში დაბრუნების მოძრაობასთან. დაპირისპირება გაიზარდა როგორც ნავარაუდევი იყო ოკინავაში და ვიეტნამის ომის ესკალაციის საშიშროება გაძლიერდა. ოკინავა მაშინ აღიქვეს , როგორც ჩინეთის პოტენციური სამიზნე ანუ კომუნისტური მთავრობას ეშინოდა შეერთებული შტატების მუქარის. [[2007]] წელს გაზეთ ოკინავა თაიმსის გამოკითხვის მიხედვით ოკინავიელების 85% წინააღმდეგი იყო ამერიკის სამხედროს ყოფნის მათ ტერიტორიაზე. სამხედრო ბურღების ხმაურის გამო და თვითმფრინავის ჩამოგდების რისკის გამოც, რომელიც გამოიწვევდა გარემოს დეგრადაციას. მეორე გამოკითხვის შედეგებით, რომელიც ჩატარდა [[2010]] წელს 43% ოკინავას მოსახლეობას სურდა ამერიკის ბაზების სრული დახურვა, 42%-ს სურდა შემცირება და 11%-ს სურდა სტატუს ქუოს მხარდაჭერა. [[2009]] წელს ახალმა იაპონურმა მთავრობამ, რომელიც მოვიდა ძალაუფლებაში, გაყინა ამერიკის შეერთებული შტატების გადაადგილების გეგმა, მაგრამ [[2010]] წლის აპრილში ამ საკითხზე ინტერესი გამოხატა შესთავაზა რა სახეცვლილი გეგმა. ოკინავიელებს ამერიკის სამხედროებთან რთული დამოკიდებულება აქვთ და ამერიკის ბაზებზე მთელი რიგის გულისწყრომა მიმართლია ტოკიოში მთავრობაზე. ოკინავა არის ყველაზე ღარიბი პრეფექტურა იაპონიაში და ამერიკის ბაზებმა გამოიწვია კოლონიალისტურ/იმპერიალისტური დამოკიდებულება ტოკიოს მიერ. [[ფაილი:Chinese_word_for_crisis.svg|მინი|118x118პქ]] === ენა === ოკინავური ენა მიეკუთვნება იაპონურ-რიუკიანური ენის ჯგუფს. ჰატორი შირო, რომელიც არის ერთ-ერთ წამყვანი ლინგვისტი იაპონიაში, ამობს, რომ დრო, როდესაც ოკინავური და იაპონური დიალექტები დაშორდა ერთმანეთს იყო მეექვსე საუკუნის დასაწყისში და მეთორმეტე საუკუნის შუა ხანაში. ოკინავას ენა თავის მხრივ შეიცავს ბევრ დიალექტს. შურის ენა გამოიყენებოდა არისტოკრატების დიალოგებში შურის სასახლეში. ოკინავას უმეტესი სიმღერები და პოემები სწორედ ამ დიალექტზე არის შექმნილი. შურის დიალექტს ახასიათებს სირთულის მოკრძალებული ნიშნები, რომელიც განსხვავდება კლასის სქესის და ასაკის მიხედვით. მრავალფეროვნების პატივისცემის ფორმები იყო მკაცრად დაცული სამი სოციალურ ფენას, არისტოკრატს აზნაურს და უბრალოს შორის, ასევე კაცს და ქალს შრის და სხვადასხვა ასაკობრივ ჯგუფებს შორისაც კი. == დღესასწაულები<ref>Ian, S. (n.d.). ''Culture summary: Okinawans''.</ref><ref>Okinawa Cultural Events. (n.d.).</ref> == ოკინავა ცნობილია როგორც გართობის კუნძული, უამრავი ფესტივალითა და საოცარი წამროდგენებით. ტრადიციული ფესტივაბელი ასოცირებულია სპეციფიურ ოკინავას წელიწადის დროებთან, საზეიმო სამოსები და ტრადიციები ღრმადაა ფესვებგადგმული მვკიდრი მოსახლეობის წესჩვეულებანში. ჰაარი, რომელიც ტარდება ნაადრევად ზაფხულში, არის მეთევზეების ფესტივალი, გამომხატველი მადლიერებისა ზღვის მიმართ და ასევე სათხოვარი შინ მშვიდობით დაბრუნებისა უხვი ნადავლით.  ოდონის ფესტივალამდე, ახალგაზრდები გამოწუობილნი ფერად-ფერად სამოსში ასრულებენ „ეისას“ ცეკვებს მძლავრი დასარტყამი ინსტურმენტების რიტმის აკომპანიმენტით. სოფელი ხანდახან ორ გუნდად, აღმოსაველთ და დასავლეთად იყოფა, რათა ერთამენთს სხვადასხვა თამაშებში შეეჯიბრონ შემოდგომაზე. ტრადიციული კულტურული ფესტივალები საუკეთესო გზაა ოკინავას სულის შესაცნობად.  უამრავი ოკინავური ფესტივალთაგან ქვემოთ მოცემულია მათ შორის ყველაზე პოპულარულები.  === კუმი ოდორი === [[ფაილი:BeijingOperaProduction.jpg|მინი|380x380პქ|kumiodori]] Kumi Odori არის ნარატიული სახის ტრადიციული ცეკვა, რომელიც წარმოიშვა, როგორც ფორმალური გასართობი ჩინელი დიპლომატებისთვის, რომლებიც იმყოფებოდნენ რიუკიუში(Ryūkyū). თავდაპირველად იგი შეიქმნა ცეკვის მინისტრ Tamagusuku Chôkun-ის მიერ [[1719]] წელს. იგი ვითარდებოდა და ყვაოდა [[1879]] წლამდე, სანამ არ განადგურდა რიუკიუს სამეფო(Kingdom of Ryûkyû). Kumi Odori განახლდა სამოცდაათიან წლებში და იაპონიის მთავრობის მიერ მიჩნეულია მნიშვნელოვან არამატერიალურ კულტურულ მემკვიდრეობად. სამეფოს განადგურების შემდეგ ცეკვის ამ სახეობამ დიდი პოპულარობა ჰპოვა არისტოკრატთა შორისაც. დროთა განმავლობაში Kumi Odori ხელმისაწვდომი გახდა ფართო პუბლიკისთვისაც. ისევე როგორც ტრადიციული იაპონური დრამა, ყველა როლი სრულდებოდა მამაკაცების მიერ, მაგრამ მეოცე საუკუნის ბოლოს ქალებსაც შეეძლოთ მონაწილეობის მიღება და თამაში როგორც ქალების როლისა ასევე ახალგარდა ვაჟების. Kumi Odori-ში იგრძნობა ნოს(Noh) დიდი ზეგავლენა, იყოს ეს პატარა სცენა, მისი დიზაინი თუ პირველი პიესები. მიუხედავად ამისა ნოში მოქმედება ხდება როდესაც მთავარი პერსონაჟი იხსენებს წარსულს, ხოლო კუმი ოდორი ყურადღებას აქცევს აწმყოს. ასევე მისი ფუნდამენტალური ფილოსოფია დაფუძნებულია კონფუციანიზმზე და არა ბუდიზმზე, როგორც ეს ნოში გვხვდება. მსახიობები არ ატარებენ ნიღბებს, მაგრამ მათი სახის გამომეტყველება ნეიტრალურია, მაგრამ ისინი ემოციას გადმოგვცემენ თვალებით. დღესდღეობით კუმი ოდორის მომავალი ბუნდოვანია, რადგან საშუალოდ მისი მსახიობი დაახლოებით 60 წლისაა და რთულია ახალი სისხლის მოზიდვა რადგან პროფესიონალები უკვე დაკავებულები არიან თავიანთი ცხოვრებით. მიუხედავად იმისა, რომ მსახიობთა რიცხვი შეიძლება გაიზარდოს, მათი მოტივაცია არ არის ისეთი, როგორიც იყო ძველად, რაც უთუო ზეგავლენას იქონიებს ხელოვნების ამ სახეობაზე. === ეისა === [[ფაილი:SohDaiko08.jpg|მინი|281x281პქ|eisa]] კუნძულებს, რომლებსაც მოიცავს ოკინავა, გააჩნიათ თავიანთი დღესასწაულები და ადათ-წესები, რომლებიც განსხვავდება ქვეყნის სხვა ნაწილებილებისგან. ამის ერთ-ერთი მაგალითია ცნობილი ცეკვა სახელად ეისა(Eisa). ეისა არის ტრადიციული ცეკვა დიდი ისტორიით. იგი წარმოიშვა ხალხური სიმღერისგან, რომელსაც მღეროდნენ ასეულობით წლის წინ. ცეკვის სტილი გაავრცელეს ახალგაზრდების ჯგუფებმა, რომლებიც თავიანთი წინაპრების პატივსაცემად ცეკვავდნენ ქუჩებში. დღეს-დღეობით ბევრი წარმოდგენა იმართება, სადაც სხვადასხვა ჯგუფები იკრიბებიან და ასრულებენ ამ ცეკვას თავიანთი უნიკალური მუსიკით და ცეკვის სტილით. ზაფხულის ფესტივალი ნაჰაში: 10,000 ეისას მოცეკვავის აღლუმი(Summer Festival in Naha: The 10,000 Eisa Dancers' Parade) დაიწყო [[1995]] წელს. ეს ღონისძიება ტარდება აგვისტოს პირველ კვირა დღეს ეგრეთ წოდებულ საერთაშორისო ქუჩაზე, რომელიც არის ქალაქ [[ნახასა|ნაჰას]](Naha) მთავარი ქუჩა. ეისასთან დაკავშირებული სხვადასხვა სახეობის ღონისძიებები ტარდება ეგრეთ წოდებულ ეისას კვირის დროს, სადაც 10,000 ეისას მოცეკვავის აღლუმი არის მთავარი ღონისძიება. ახლის და ძველის საინტერესო შეხამებით, ეს აღლუმი არის ველური და ამაღელვებელი ცეკვების შეჯიბრება. აღლუმის ბოლოს იწყება დიდი ჯგუფური ცეკვა, რომლისთვისაც 1000 გამორჩეული მოცეკვავე ვარჯიშობდა ორი თვის განმავლობაში, რათა მათი მოძრაობები ყოფილიყო სინქრონიზირებული. ეს წარმოდგენა არის გრანდიოზული ფინალი ამ მასიური აღლუმისა. === ტოგიუ === [[ფაილი:Bulls_Ishikawa,_Okinawa_2007.jpg|მინი|togyu]] Tōgyū (闘牛) აგრეთვე ცნობილი როგორც ushi-zumo ან ხარების სუმო, არის სპორტი, რომელიც გვხვდება რიუკიუს კუნძულებზე. ის ასევე ტარდება იაპონიის სხვა რეგიონებშიც. დასავლეთში მცხოვრებთათვის ცნობილი, როგორც “ხარების ოკინავური ბრძოლა” ფუნდამენტალურად განსხვავდება ესპანური კორიდასგან, სადაც მატჩები ტარდება ადამიანსა და ხარს შორის და იღვრება სისხლი. Tōgyū-ს მეტი საერთო აქვს ჩრდილოეთ პორტუგალიურ ჩეგასსა(chegas) და შვეიცარიულ ძროხების ბრძოლასთან. მატჩის დროს ორი ხარი ერკინება ერთმანეთს და ცდილობს მოწინააღმდეგეს დააკარგინოს პოზიცია. ორივე ხარს ჰყავს მწვრთნელი, რომელიც ცდილობს დაეხმაროს თავის ხარს და ამხნევებს მას. შეჯიბრი მთავრდება მას შემდეგ რაც ერთ-ერთი ხარი იმდენად დაღლილია, რომ იგი ვეღარ განაგრძობს შერკინებას. მწვრთნელები დიდ ყურადღებას აქცევენ ხარებს, რათა ისინი არ დაშავდნენ, ხოლო დაშავების შემთხვევაში ბრძოლა უმალვე ჩერდება. ეს სპორტი დაიწყო მე-17 საუკუნეში, (თუმცა არსებობს ვარაუდი, რომ იგი აქამდეც არსებობდა) როდესაც ფერმერებმა დაიწყეს ხარების შეჯიბრება გართობის მიზნით. მიუხედავად იმისა, რომ Tōgyū-ს წარმოშობის ზუსტი დრო არ არის ცნობილი, ჩვენთვის ცნობილია, რომ ეს სპორტი ოკინავაში მეიძის ეპოქის(Meiji period) მეორე ნახევარში გახდა პოპულარული. შოვას ეპოქის დროს, Tōgyū-ს პოპულარობა კიდევ უფრო დიდი იყო. სოფლის მოსახლეობას ეკრძალებოდა ხარების ორთაბრძოლის ჩატარება, რადგან ისინი ზედმეტად დიდ დროს ატარებდნენ მათ ყურებაში და აღარ მუშაობდნენ. [[1950]]-[[1960]] წლებში ჩამოყალიბდნენ კონფერენციები რომლების ორგანიზირებას უწევდნენ ამ ღონისძიებებს. [[1965]] წელს პოპულარობამ ახალ პიკს მიაღწია, როდესაც ერთ-ერთმა ასეთმა ღონისძიებამ 10,000 მაყურებელი მოიზიდა. === იტომან ჰაარი === იტომან ჰაარი ტარდება ყოველ წელს 4 მაისს ქალაქ იტომანში, სადაც მეთევზეობა მთავარი ინდუსტრიაა. საოცარი ხუთასწლიანი ინსტორიის მატარებელი ტურნირი, ხასიათდება ენთუზიაზმით გამსჭვალული გულშემატკივრების მწვავე ყიჟინით.  ეს არის ყველაზე გადატვირთული პერიოდი კუნძლზე. ამ დროს ტარდება ოჯიმას ზღვის ღმერთის ფესტივალი. ფესტივალის მთავარი მოველნაა ოჯიმა ჰარი, ანუ ტრადიციული დრაკონის ნავების ბრბოლა. სულ ტარდება შვიდი განსხვავებული ბრბოლა, მათ შორის გამორჩეულია მესამე ნაგარებუნე და მეექვსე ცნობილი როგორც კუნკერაში  ნაგარებუნეს ბრბოლის დროს ნიჩბოსნები ხტებიან წყალში ხიდიდან და მიცურდებიან თავიანთ ნავებამდე და შემდეგ იწყებენ ბრბოლაში ჩაბმას. კუნკერაში გულისხმმობს რომ ნავები განზრახ, წინასწარ ამობრუნებულ მდგომარეობაში არის, მხოლოდ მასი გასწორების შემდეგ შეუძლიატ ნიჩბოსნებს ბრბოლაში ჩართვა. ზემოთ აღნიშნული ბრბოლები განსაკუთრებით თვალწარმტაცი სანახოაბაა და კარგად გამოხატავენ ოკინავას ხასიათს. 10,000 ეისას ცეკვის აღლუმი ამ ფესტივალის განვამვლობაში , კოკუსაის ქუჩა , ქალაქი ნაჰა , გადატვირთულია ბევრი ეისას გუნდებით მთელი კუნძულიდან . აღლუმი შედგება მრავალფეროვანი წარმოდგენებისაგან, მოიცავს რა, ტრადიციულ და ორიგინალურ ეისას ცეკვებს . გადახდის შემთხვევაში მსურველებს ნება ეძლევათ იცეკვნო ეისას აღლუმზე, თუკი გადახდას წინასწარ მოახერხებთ და ორი თვე მოემზადებით ნება გეძლევათ მონაწილეობა უშუალოდ არლუმში მიიღოთ .  === მანათობელი მშვიდობის სვეტები === 23 ივნისი არის მემორიალური დღე, დღე იმისათვის რომ პატივი მიაგონ ოკინავას ომში დაცემულ გმირებს და ილოცონ ხანგრძლივი მშვიდობისათვის. მშვიდობის მემორიალურ პარკში, რომელიც მდებაროებს მაბუნის გორაკთან იტომანში ,სადაც ომის უკანასკნელი ბრძოლა გაიმართა, ხუთ კაშკაშა შუქურას, რომელთაც უწოდებენ მანათობელ მშვიდობის სვეტებს, რთავენ და მათ სხივებს უშვებენ ღამის ცაში მემორიალურ დღეს. შუქურები სამხედრო დაზვერვისთვის არის შექმნილი. დღეისათვის ეს შუქურები წარმოადგენს მძლავრ კაშკაშა სხივს, რომლებზეც ხალხი ლოცულობს მშვიდობისათვის, მათი დანახვა შესაძლებელია ისეთი შორი ადგილიდან როგორიც ქვემოუბანი ნაჰაა. სხივები გადასცემს ხსოვნას მოამვალ თაობას და გაფრთხილებას, რომ მსგავსი ომი თავიდან აიცილონ. ===  სრულიად ოკინავას ეისას ფესტივალი/ორიონის ლუდის ფესტივალი  === ოკიავაში ჩატარებულ ეისას ყოველწლიურ ღონისძიებებს შორის ყველაზე დიდი სრულიად ოკინავას ეისას ფესტივალია,სადაც  ახალგაზრდებისაგან შემდარი ეისას  ჯგუფები კუნძულის ყველა მხრიდან იკრიბებიან საკუთარი ცეკვების წარმოსადგენად. ადგილობრივი ახალგაზრდული ჯგუფები რეპეტიციებს ჯერ კიდევ ზაფხულის დასაწყისიდან გადიან,ხოლო ფესტივალის დღეს კი ახალგაზრდა თუ ხანში შესული ოკაველები,მიუხედავად ასაკისა,ერთიანდები რათა გადმოსცენ კუნძულის სულისკვეთება. ფესტივალზე დასწრება უფასოა გარდა მთავარი ტრიბუნისა,სადაც მთავარი ღონისძიებები ტარდება.იქვე იმართება ორიონის ლუდის ფესტივალი,სადაც შესაძლებელია ზაფხულის გრძელი ღამით დატკბობა საუკეთესო ლუდთან ერთად. ყველა ასაკის ადამიანი ჩადის ოკიავაში რათა ისიამოვნოს ორიონის ლუდის ფესტივალით.ადგილობრივი შემსრულებლებისაგან შემდგარი კონცერტები და საოცარი ფეიერვერკი ფესტივალის გრანდიოზული დასასრულია. === ანგამა === ანგამა (ივლისის 13-15 რიცხვებში მთვარის კალენდრით, მდებარეობა : შურიჯოს სასახლის პაკში / კოკუსაის ქუჩა ქალაქი ნაჰა ) . ცნობილი როგორც უდიდესი ჰაარი ოკინავაზე, ნაჰა ჰაარი არის გამორჩეული და მეტად სიმბოლური დღესასწაული იაპონიის ოქროს კვირაში. ჰაარის ბრბოლები ტარდება ფესტივალის პირველ და მესამე დღეს. სტუმრებს აქვთ საშუალება გაერთონ დრაგონის ნავზე გასეირნებით მეორე დღეს, როდესაც ბრბოლები არარის დადგმული, ეს ის დროა როცა უგან ჰაარისა და ჰონ ჰაარისათვისაა განკუთვნილი მესამე დღე. მუსიკალური კონცერტები, ფოკლორული პერფორმანსები და შუშხუნები გაართობენ მნახველებს მთელი სამი დღე. დღესასწაულს ესწრება ორასი ათასზე მეტი მნახველი ყოველ წელს, მათ რიგებშია ტურისტების დიდი რიცხვი კონტინენტიდან, იაპონიიდან და უცხოეთიდან.  === პანტუ === პანტუ (მთვარის კალენდრის სექტემბერი) მდებარეობა  ( Hirara Shimajiri ) . პანტუ ესარის რელიგიურ/ანიმისტური დღესასწაული , რომელსაც ადგილობრივი მაცხოვრებლები ატარებდენ უკვე მრავალი საუკუნეა , რათა დააფრთხონ , განდევნონ ავი სულები და ილოცონ კეთილდღეობასა და ჯანმრთელობისთვის . მთვარის კალენდრით ჩვეულება გრძელდება ნაადრევი სექტემბრის სამი დღის განვამვლობაში . ადგილობრივი მოსახლეობა იღებავს მთელ სხეულს ტალახით და იმოსება ფოთლებითა და სათანადოდ გამოთლილი, მრუდხაზიანი, ფორმის ნიღბებით რათა დაემსგავსონ პანტუს , ბუნებრივი ღმერთები ქუჩებშ დააბიჯებენ, რათა ხალხი ტალახით დალოცონ, განსაკუთრებით ლოცავენ ახალშობილებს და ხალხს ვინც სახლები ახლახანს, რამდენიმე წელია ააშენეს. პანტუ ხადნახან მისდევს იმ ხალხს ვისაც თავის არიდება სურს გატალახიანებისაგან, ხშირად ბავშვების ტირილის მიზეზადაც ევლინებიან. ტალახი რომელსაც დღესასწაულისათვის იყენებენ მოაქვთ ადგილობრივი წმინდა ჭიდან, და ითვლება რომ იღბლის მომტანია თუ წაუსმევენ ადამიანს ან სახლს. === ფესტივალი ნაჰა === კვირა დღეს , ოქტომბერის მეორე ორშაბათამდე. (იაპონიის ნაციონალური ჯანმრთელობისა და სპორტის დღე) . ერთ-ერთი ყველაზე მსხვილი ნაჰას ფესტივალი, რომელიც გრძელდება სამ დღეზე მეტს უქმეებზე ნაადრევ ოქტომერში . ყველა ნაჰას მაცხოვრებელი განსჭვალულია სადღესასწაულო სულით და მზადაა აღნიშვნისათვის . პირველ დღეს კოკუსაის ქუჩაზე იმართება აღლუმი რომელიც მოიცავს ტრადიციულ ხალხურ სიმღერებს მუსიკასა და წარმოდგენებს, ასევე ცოცხალი სასცენო დადგმები ონოიამას პარკში აეროპორტთან ახლოს დაახლოებით საღამოს რვა საათზე. დღესასწაულს აფორმებენ შუშხუნებით. ნაჰას დიდებული Tug-Of-War რომელიც არის მთავარი მოვლენა დღესასწაულისა ტარდება კვირას, მეორე დღეს სამდღიანი ფესტივალისა. === შუჯიროს სასახლის ფესტივალი === ისტორიული შურის ციხე,რომელიც დაანგრიეს ოკინავას ბრძოლის დროს 1945 წელს და შემდეგ აღადგინეს და პირვანდელი სპეციფიკური სახე დაუბრუნეს, მასპინძლობს ამ ისტორიული ფესტივალს და მიმდინარე მოვლენებს პარასკევს და შაბათს,საზეიმო უქმეები მოიცავს როგორც ტრადიციულ, ასევე საშემსრულებლო ხელოვნების კვირას. შურის ციხე ქვემო ეზო ხდება სპეციალურად მოწყობილი ზონა  საოცარი დადგმებისათვის . ფესტივალი, სთავაზობს რიუკიუს კლასიკური ცეკვების პარასკევს, და შემდეგ კვლავ განმეორებით პროგრამას შაბათს. არსებობს ასევე რიუკიული მუსიკალური კონცერტი პარასკევს საღამოს და კიდევ ერთხელ, შაბათს დილით . საზეიმო ღონისძიებები შაბათს დილიდან იწყება და  ჩინური დესპანისა და თანამდებობის პირთა მსვლელობას მოიცავს . მსვლელობა ხდება სხვადასხვა კარიბჭების გარშებო გარშემო შურის ციხისა. ცერეომიით გარედან დატკბობა უფასოა, ხოლო შოდა ეზოდან თვალყურის დევნება მსურველთათვის გადასახადს მოითხოვს. შედეგი ფესტივალი სანახაობრივი რიუკიუს დინასტიური აღლუმი არის. 1500-ზე მეტი მონაწილე აღლუმშია ჩართული, ქვემოთ ნაჰას ცნობილ კოკუსაის ქუჩაზე, ფერად და ლამაზ კოსტიუმებში გამოწყობილნი . აღლუმი ასევე იძლევ შესაძლებლობას, რომ ღირსეული მეფე რიუკიუსა და მისი ელეგანტური დედოფალი იხილოთ. ეს ნაწილი ნაჰას ფესტივალისა უფრო მეტია ვიდრე უბრალოდ შანსი ადგილობრივებს , რომ ლამაზად გამოწეყონ ,ეს არის მკვდრეთით აღგონა აყვავებული რიუკიუს დინასტიისა და  ყოველი მისი ბრწყინვალებისა ! ==== შუჯიროს სასახლის ბაღის საახალწლო აღნიშვნა ==== ეს ცერემონია არის ხელახალი გამეორება ჩაჰაიოშიკის (ახალი წლის ცერემონიის), იგი მოციავს ლოცვას რიუკიუს სამეფოს აყვავებისათვის. იგი ტარდება ახალი წლის პირველი დღის დილით. მნახ ველებს სთავაზობენ შესანიშნავ ლიქიორს ან ჩაის დღეგრძელობისა და ბედნიერებისათვის წლის განმავლობაში. ასევე ტარდება რიუკიული ცეკვები და ტრადიციული წარმოდგენები დემონსტრირებას, ახდენენ კლასიკური ცეკვებისა და ტრადიციული საშემსრულებლო ხელოვნების, ეს ღონისძიება არის ხელახლი განმეორება მდიდრული ეროვნული ბანკეტისა რომელიც იმართება , დღის განმავლობაში , რიუკიუს სამეფოს მიერ რათა შეეგებონ  ჩინელ ელჩებს ოკინავაში , რომლებიც დაღცებიან იქ ოთხი ან რვა თვის განმავლობაში. შუჯიროს სასახლე , განსაკუთრებით სეოდენი ნათდება ღამით და საოცარ სანახაობას წარმოადგენს  == ოკინაველების ცხოვრების სტილი<ref>Clarence, G. J. (n.d.). ''The Great Loochoo: A Study of Okinawan Village Life''.</ref> == ოკინავა იაპონიის პროვინციაა, იგი დაშორებულია იაპონიის სხვა კუნძულებისგან და აქ აქ მცხოვრები ხალხი განსხვავდებიან სხვებისგან. მიუხედავად იმისა, რომ ერთი ერია კულტურული სხვაობაა დაფიქსირებული. კერძით კი მათი ცხოვრების სტილი ძალზე განსხვავდება. ეს კულტურული სხვაობა ბუნებრივი ბარიერის მეშვეობით წარმოიშვა. კერძოდ კი დიდი წყლის სივრცის გამო. ოკინავას მაცხოვრებლები ერთ-ერთი ყველაზე საინტერესო ხალხია მსოფლიოში, ვინაიდან აქ სიცოცხლის საშუალო ხანგრძლივობა საკმაოდ მაღალი დონეა დაფიქსირებული მაგალითად მამაკაცების საშუალო სიცოცხლის ხანგრძლივობა [http://stats-japan.com/ 79] წელს შეადგენს ხოლო ქალებში ეს მაჩვენებელი კიდევ უფრო მაღალია და იგი საშუალოდ [http://stats-japan.com/ 87] წელს შეადგენს. აგრეთვე ოკინავაში 100 წელზე ზევით მცხოვრები ხალხის ყველაზე მაღალი რიცხვია დაფიქსირებული. აგრეთვე ეს ასაკიანი მაცხოვრებლები საკმაოდ აქტიურ ცხოვრებას ეწევიან. გულსისხლძარღვთა დაავადებები, რომელიც მსოფლიოში სიკვდილიანობის პირველი მიზეზია ამ რეგიონში საკმაოდ დაბალია. მათ კულტურაში გვხვდება ერთი წესჩვეულება , რომლის სახელწოდებაც არის „kajimaya“. ეს წესჩვეულება მდგომარეობს შემდეგში: როდესაც ოკინაველს შეუსრულდება 96 წელი მას დასვავენ ეტლში და მისი ასაკის აღსანიშნავად გალაქში ატარებენ. მათი ცხოვრების სტილიდან და ხანგრძლივ ასაკამდე ცხოვრებიდან გამომდინარე ოკინავამ ბევრი მეცნიერის ყურადღება მიიპყრო. თავიდან მათ ხანგრძლივ ცხოვრების უნარს გენეტიკას აბრალებდნენ და გარკვეულწილად სწორიც არის ვინაიდან გენეტიკას აქვს ყველაე დიდი გვლენა ჩვენს „ბიოლოგიურ საათზე“ მაგრამ შემდეგ აღმოაჩინეს, რომ ოკინავადან ბრაზილიაში წასული ემიგრანტების სიცოცხლის საშუალო ასაკი 12 - 16 წლით უფრო დაბალი იყო. აღმოჩნდა, რომ გარემოფაქტორები უფრო მნიშვნელოვანია ვიდრე გენეტიკური ფაქტორი. კი მაგრამ თუ გენეტიკა არა მაშინ რა არის ოკინაველების ხანგრძლივი სიცოცხლის მიზეზი? პასუხი მათ ცხოვრების სტილში უნდა ვეძებოთ. თავად ოკინაველებს, რომ კითხოთ მათთვის ორი რამ არის მნიშვნელოვანი-კვების კულტურა და ფიზიკური აქტივობა. კვებაცს რაც შეეხება მსოფლიოში ცნობილია ოკინავას დიეტა, რომლის მთავარი პრინციპიც ზომიერ ჭამაზეა დაფუძნებული. ოკინაველებს ამასთან დაკავშირებით გამონათქვამც აქვთ „Hara hachi bu“. „Hara“- ჩვენს სხეულს ნიშნავს ხოლო „ hachi bu“- 80% საერთო ჯამში კი ნიშნავს, რომ არ არის საჭირო გაძღომა ყოველთვის მცირე „ადგილი“ უნდა დაიტოვოთ. ხოლო მათ ფიზიკურ აქტივობას რაც შეეხება ოკინავა ოთხივე მხრიდან წყლით არის შემოსაზღვრული და აქ საკმაოდ პოპულარულია ნაოსნობა. მათ დღესასწაულიც კი აქვთ „Naha Haarii“ , რომელიც ნაოსნობასთან არის დაკავშირებული. აგრეთვე ოკინავა კარატეს სამშობლოა და ბევრი ადგილობრივი მაცხოვრებლი არის ამ სპორტის სახეობით დაკავებული. === ოკინავას დიეტა<ref>Willcox, B. J. (n.d.). ''The Okinawa Program : How the World's Longest-Lived People Achieve Everlasting Health''.</ref> === [[ფაილი:Tempura,_sashimi,_pickles,_ris_og_misosuppe_(6289116752).jpg|მინი|მარცხნივ|439x439პქ]] ტრადიციული ოკინავას დიეტის დღიური პორცია შედგება საშუალოდ 30% ბოსტნეულსგან. იაპონური საკვები უმეტესწილად დიდი რაოდენობის ბრინჯს შეიცავს, მაგრამ ოკინავა განსხვავდება მათგან და აქ ბრინჯის მოხმარების საკმაოდ დაბალი მაჩვენებელია. ბრინჯის ადგილს იკავებს ოკინავური ტკბილი კარტოფილი. ოკინავური დიეტა შეიცავს 30 % შაქარს და 15 % ხორბალს საშუალო იაპონური რაციონიდან. ტრადიციული დიეტა აგრეთვე შეიცავს მცირე რაოდენობის ზღვის პროდუქტებს, კერძოდ დიდი ყურადღება ექცევა თევზს. ( თევზის ნახევარ პორციაზე ნაკლები დღეში) აგრეთვე სოიოს და ლობიოს კულტურების მოხმარების მაღალი მაჩვენებელია. (ესენი საშუალოდ დღიური პორციის 6 % შეადგენენ). საკმაოდ ფასობს ღორის ხორცი. ოკინავაში იაპონიის სხვა რეგიონებთან შედარეით უფრო დმაღალია კალცის და რკინის მოხმარება, აგრეთვე ვიტამინების: А, В1, В2, С, სამაგიეროდ ნახშირწყლების და მარილის მოხმარების დონით ჩამოუვარდება სხვა რეგიონებს. მათმა კვების კულტურამ დიდი ცვლილება განიცადა მე-20 საუკუნის მეორე ნახევარში. კერძოდ კი მე-20 საუკუნის დასაწყისში მათი დღიური რაციონის დაახლოებით 1 % შეადგენდა ცხოველური წარმოშობის ბროდუქტები. რძის გამოყენება არ იყო დაფიქსირებული. ხოლო მე-20 საუკუნის მეორე ნახევარში დაიწყეს ცხოველური პროდუქტებით შედარებით აქტიური კვება. წლიურად ღორის ხორცის მოხმარება ერთ სულ მოსახლეზე ოკინავაში უფრო მეტია ვიდრე იაპონიაში საშუალო მაჩვენებელი. [[1980]] წელს საშუალო მაჩვენებელი ერთ სულ მოსახლეზე შეადგენდა 7,9 კგ რომელიც დაახლოებით 50 % უფრო მაღალი იყო ვიდრე საშუალო იაპონური მაჩვენებელი. „CIRCA“ მაჩვენებლით ოკინავას მოსახლეობა უფრო ნაკლებ კალორიას მოიხმარდა [[1950]] წელს. ოკინავაზე საშუალოდ 1785 კალორია ხოლო იაპონიაში 2068 კალორია, უფრო ნაკლები ცხიმები (4,8% - 8%), აგრეთვე როგორც ზევით აღნიშნულ იქნა ნაკლები ბრინჯი ( 154 გრამი 328 გრამის წინააღმდეგ), ხორბალზეც იგივე სიტუაციაა ( 38 გრამი ოკინავაში და 153 გრამი იაპონიის საშუალო მაჩვენებელი ), აგრეთვე შაქრის მოხმარება თითქმის სამჯერ უფრო დაბალი იყო , სამაგიეროდ ლობიოს კულტურას უფრო დიდი რაოდენობით იყენებდნენ დაახლოებით 16 გრამით მეტს. უფრო ნაკლები თევზი. აგრეთვე გაცილებით ნაკლებ ცხოველურ პროდუქტებს გარდა ღორისა. რძეს თითქმის არ სვავდნენ რაც შეეხება მათთვის ბრინჯის ჩამნაცვლებელ პროდუქტს, ტკბილ კარტოფილს ოკინავაში მისი მოხმარება 849 გრამს შეადგენდა ხოლო საშუალო იაპონური მაჩვენებელი 66 გრამს. უფრო ნაკლები ხილი დაახლოებით 5 ჯერ ნაკლები. კვების ეს მეთოდი არ იყო გავრცელებული იაპონიის სხვა რეგიონებში [[1960]] წლამდე. დროთა განმავლობაში ოკინავას დიეტა გადადის სხვადასხვა რეგიონებში და ერწყმის მათ კვების კულტურას. == კარატე<ref>Higaonna, M. (n.d.). ''The History of Karate: Okinawan Goju-Ryu''.</ref> == [[ფაილი:Kata1.jpg|მინი]] ყველას არ იცის, რომ ოკინავა არისა კარატეს სამშობლო. საუკუნეების მანძილზე ეს საბრძოლო ხელოვნება ისწავლებოდა და ვითარდებოდა მთელი ერის მიერ, რომლებიც ცხოვრობდნენ იარაღის აკრძალვის პერიოდში. XII საუკუნეში, როდესაც [[მინამოტო|მინამოტოს]] ჯარებთან, უკანასკნელ ბრძოლაში დარბეული ტაირის სამურაების რაზმები უწესრიგოდ მიდიოდნენ სამხრეთისაკენ, ბევრი გადავიდა ოკინავაზე და გააცნო ადგილობრივ მცხოვრებთ სამხედრო ხელოვნება. ოკინავას მოსახლეობა, რომელსაც ეთნიკურად იაპონელებისაკენ ჰქონდა მიდრეკილება და იაპონური ენის რიუკიუს კილოკავზე ლაპარაკობდა, მრავალი საუკუნის განმავლობაში იცავდა თავისი პატარა სახელმწიფოს დამოუკიდებლობას, მაგრამ [[1372]] წელს რიუკიუს მეფე საცუდომ აღიარა ჩინეთის ქვეშემდოვრობა. ამავე წელს აქტის ხელმოწერისთანავე, კუნძულის დედაქალაქ ნახუში ჩამოვიდა ჩინელ კოლონისტთა საგანგებო მისია, რომელსაც დავალებული ჰქონდა ადგილობრივ მცხოვრებლებში გაევრცელებინა სხვადასხვა ხელობათა ცოდნა. [[1392]] წლიდან ჩინეთის კოლონია დაფუძნდა. თუმცა ჩინეთის სათვისტომო განცალკევებით ცხოვრობდა, სწორედ იქიდან გამოჟონა ხალხში ცნობებმა კემპოს შესახებ. თანამედროვე კარატეს ტერმინთა უმეტესობა ძველი ჩინურისგან წარმოდგება. სამწუხაროდ, XVIII საუკუნემდე წერილობით წყაროებში არ შემორჩენილა ცნობები ოკინავას კარატეს შესახებ. ცნობილია მხოლოდ, მისი არსებობა. XVII საუკუნის დასაწყისმა [[ოკინავა|ოკინავას]] ხალხი მკაცრი გამოცდის წინაშე დააყენა. მას შემდეგ, რაც რიუკიუს სამეფომ უარი თქვა კორეაში ტოიოტომი ჰიდეიოშის შეჭრის მხარდაჭერაზე იაპონიას მიეცა არქიპელაგზე თავდასხმის ფორმალური მიზეზი. თავდასხმა განახორციელა შიმაძუს კლანის სამი ათასმა სამურაიმ. კუნძულის უიარაღო მოსახლეობა თითქმის არ უწევდა წინააღმდეგობას, ხოლო ნაჰის გარნიზონის პატარა რაზმი, შია მეიას მეთაურობით, წინააღმდეგობა ვერ გაუწიეს. ოკინავა გახდა იაპონიის იმპერიის პროტექტორატი. კარგად შეიარაღებული არმიისათვის წინააღმდეგობის გაწევა გლეხებს არ შეეძლოთ, მაგრამ რამდენიმე გათავხედებული მოძალადის ერთობლივად მოგერიებისათვის, კემპოს ორი-სამი ოსტატიც საკმარისი იყო. ოკინავას მოსახლეობამ დაიწყო საიდუმლო საზოგადოებებში გაერთიანება და სოფლებსა და დაბებში თავდაცვის კავშირების შექმნა. მაგრამ კემპოს გავრცელების ცენტრები მაინც დიდი ქალაქები იყო. [[რიუკიუს კუნძულები|რიუკიუს]] კუნძულებზე კემპოს მაშინ უბრალოდ ეწოდებოდა ოკინავა-ტე. მთელი XVII საუკუნის განმავლობაში ტე-ს სკოლები მოქმედებდა ძალიან გასაიდუმლოებულად. ყველა მოსწავლე სისხლზე დებდა ფიცს, რომ შეინახავდა საიდუმლოს. ოკინაველებს სამურაებთან გამკლავება ძალიან უჭირდათ, ვინაიდან ისინი თავიანთი საქმის ოსტატები იყვნენ. მაშინ შეიქმნა „ერთი დარტყმით დაგდება“ (იკენ ჰისაცუ). განსაკუთრებული ყურადღება ექცეოდა ხელებისა და ფეხების გამოწრთობას, რადგან ჯავშნისა და სამურაის მუზარადის გაპობა, მხოლოდ ჭეშმარიტად ფოლადივით ძლიერ ხელს თუ შეეძლო. მომზადებისას, ძირითადად გამოიყენებოდა ძველი ჩინური მეთოდები, თუმცა მათ ბევრი ახალიც დაემატა. მაგალითად, თითების გასამაგრებლად მოსწავლე ვედროში ყრიდა ლობიოს და გულმოდგინედ, დღეში რამდენიმე ათასჯერ თხრიდა ამ ვედროში მოკუმულ და გაშლილ თითებს, სანამ ფრჩხილებიდან სისხლი არ წასკდებოდა. მას, ტკივილის მიუხედავად, უნდა გაეგრძელებინა ვარჯიშები კვირაობით და თვეეობით, სანამ თითების დაბოლოებანი არ დაკარგავდა მგრძნობიარობას და რქოვანი არ გახდებოდა. XX საუკუნემდე სიტყვა კარატე იწერებოდა ორი იეროგლიფით: კარა სიტყვასიტყვით ნიშნავს– „დიდი ჩინეთი“ და ტე – „ხელი“. სიტყვა ტე ადრეც გამოიყენებოდა „ხელჩართული ბრძოლის“ მნიშვნელობით. == არქიტექტურა == ოკინავას არქიტექტურაში იგრძნობა ჩინური, იაპონური და აზიის სამხრეთ-აღმოსავლური ნაწილის ზეგავლენა. ნარინჯისფერში გადამავალი წითელი კრამიტი და თეთრი ოკინავური კირქვა, რომელიც გამოყენებულია კედლებში, ერთ-ერთი ყველაზე გამორჩეული მახასიათებელია აქაური არქიტექტურისთვის.[[ფაილი:TAKARAKE_house_(Old_dwelling_in_Okinawa,JAPAN).jpg|მინი|მარცხნივ|333x333პქ]] ოკინავური არქიტექტურა ინტენსიურად იყენებს ქვის წყობას იქნება ეს საცხოვრებელი სახლები, ციხესიმაგრეების კედლები თუ ქვის ხიდები. მიუხედავად იმისა, რომ ქვების წყობის სტილი მსგავსია იაპონიაში გამოყენებულისა, ქვების ოკინავური წყობა ხშირად იყენებს ადგილობრივ თეთრ კირქვას, რის გამოც შედეგი განსხვავდება იაპონიის სხვა ნაწილებში აგებული შენობებისგან. ციხესიმაგრეების კარიბჭეებსა და ხიდებში გამოყენებულია თაღები. ოკინავური თაღები განსხვავდება ევროპული სტილისგან ერთი დიდი ფაქტორით, აქ გრძელი ქვები სიმრუდის პარალელურად არის დალაგებული, როდესაც დასავლურ სტილში ისინი თაღის პერპენდიკულარულად არიან განლაგებული. ოკინავური სახლები ხშირად აშენებულია სტილში სახელად nuchijaa(貫木屋). ამ სტილში გვხვდება ერთსართულიანი სახლები, რომლების სტრუქტურაც აშენებულია ხისგან, რომელიც გარშემორტყმულია თეთრი კირქვით და აქვთ წითელი კრამიტის სახურავები. კედლების სექციები დატოვებულია ღიად ჰაერის სამოძრაოდ, მაგრამ ეს ღია სექცია დაფარულია ქვით რომელსაც ეძახიან hinpun-ს, რადგან ოჯახს ჰქონდეს დაცული პირადი სივრცე. ასევე ამბობენ, რომ ეს ქვა იცავს სახლს ბოროტი სულებისგან. რიუკიუს სამეფოს დროს წითელი კრამიტის სახურავები დაშვებული იყო მხოლოდ არისტოკრატებისთვის. ეს კანონი მხოლოდ მეიძის ეპოქაში(Meiji period) გაუქმდა, რის შედეგადაც არისტოკრატული სტილის სახლები უფრო გავრცელებული გახდა. სწორედ ასეთი ნაგებობები არის ოკინავას არქიტექტურისთვის იკონური. თვითონ სახლი, როგორც იაპონური, ამაღლებულულია მიწის ზედაპირიდან და დგას ხის კოლონებზე. ოთახების უმეტესობა, თუ არა ყველა ოთახი ერთმანეთისგან გამოყოფილია მოძრავი პანელებით. მათ უმეტესობას სახლის გასაგრილებლად ტოვებენ ღიად. ვერანდა, რომელიც მიუყვება სახლის წინა ნაწილს, ქმნის სასიამოვნო დასასვენებელ ადგილს. სოფელში მდებარე სახლებს შეიდზლება ჰქონდეთ სხვადასხვა მიშენებები ან დამატებითი სივრცეები შენობის შიგნით. სახლის ინტერიერი ძირითადად შედგება ოთხი ან ხუთი ოთახისა და სამზარეულოსგან. აქაც, ისევე როგორც ტრადიციულ იაპონურ სახლებში, სამზარეულოს იატაკი არ აქვს და განთავსებულია პირდაპირ მიწაზე. ხანდახან გვხვდება დამატებითი შენობა სახელად asagi ან mae no ie, რომელსაც აქვს ოჯახის უფროსი წევრის სახლის დანიშნულება. ასეთი შენობა შეიძლება გამოიყენებოდეს სხვა ოჯახის ან სტუმრების დასაბინავებლადაც. == რელიგია == ოკინავასთვის დამახასიათებელია შამანიზმი და [[ანიმიზმი]]. მაგრამ ცნობილია, რომ ოკიანიველების ანიმიზმი და [[შამანიზმი|შამინიზმი]] გადასხვაფერდა და გავლენა იქონია შინტოიზმზე, ბუდიზმზე და ტაოიზმზე, რელიგიები ტრანსფორმირდა იაპონიიდან და ჩნეთიდან ოკინავაზე. ოკინავას ანიმიზმის თანახმად მსოფლიო დასახლებულია უამრავი სულით- მემკვიდრეობითი სულებით, გულის სულებით, ნების სულებით, სახლის სულებით, ხის , წვის. ეს სულები, ეგრეთ წოდებული კამი, მიღებულია, როგორც წმინდა და ზებუნებრივი და ოკიანიელი ხალხი მიიჩნევს, რომ რელიგიური რიტუალებით ღმერთის დამშვიდება და სიამოვნება უბედურებას ააცილებს და დალოცვილები იქნებიან. თუმცა ბევრი რელიგიური რიტუალები წარმოდგენილია მთელი წლის განმავლობაში, მათი სახელი ხშირად დაკავშირებული არის მოსავლამდე და მოსალვის შემდეგ, რათა მადლობა გადაუხადონ მოსავლისთვის და მადლობას უხდიან წყლისთვის და ასევე მლოცველები მადლობას იხდიან ყველა ადამიანური კავშრისთვის, როგორიცაა ჯანმრთელობა, უსაფრთხო მგზავრობა, წარმატება და ასე შემდეგ. სამლოცველო ადგილები, უტაკი და უგანჯუ, მდებარეობს მთებზე და ტყეში. ეს ადგილები არის ყველაზე საღმრთო თაყვანისსაცემად ოკინავიურ ანიმიზმში. კამინჩი და იუტა არიან ოკინავიური შამანიზმის მთავარი ფიგურები. იქ გავრცელებულები არიან კარგი და ცუდი სულები და მათი ესმით მედიუმებს. ეს როლი ძირითადად ეკისრებათ ქალებს. ოკინავის სოფლებში კამინჩუ არის ქალღმერთი, რომელსაც ევალება რელიგიური რიტუალები. ამ ქალღმერთის თანამდებობა მემკვიდრეობით გადაიცემა და შუა ასაკის ქალები იკავებენ ამ თანამდებობას. თავდაპირეველად კამინჩუ იყო შამანი რომელიც ფლობდა ზებუნებრივ ძალებს, მაგრამ დღეს [[შამანიზმი]] აღარ არის დაკავშირებული კამინჩუსთან და მისი მოვალეობა ლიმიტირებულია რელიგიური წესჩვეულებების ჩატარებასთან. [[იუტა]] არის შამანი, რომელიც აკავშირებს სულების და ცოცხლების სამყაროებს. მას აქვს შესაძლებლობა გაარჩიოს უბედურების გამომწვევი მიზეზები და შესთავაზოს შესატყვისი ზომები, რომლებიც შემდგომ უნდა იყოს მიღებული. ასე რომ მათ ეძახიან როდესაც ტრაგედია მოხდება. ოკინავაში, სადაც ქალებს დომინირებული როლი აქვთ რელიგიაში იუტა და მისი მიმდევრები ძლიერ კავშირში არიან სოციალურ სტრუქტურებთან. კამინჩუს და იუტასსგან განსხვავებით სანჯინსო არის მკითხავი, რომელიც ექსკლუზიურად იყვნენ მამაკაცები. სანჯინსოს მიმართავენ მაშინ, როდესაც ათახმებენ დანიშვნის დღეს, გასვენებისას, სახლის ყიდვის ან გაყიდვის დროს , მოგზაურობის წინ და ასე შემდეგ. [[ბუდიზმი|ბუდიზმ]]<nowiki/>თან ერთად წინაპრების თაყვანისცემა პირველად გადაეცა ოკინავას, მეთოთხმეტე საუკუნეში ჩინეთიდან. მაგრამ ეს არ მომხდარა მეჩვიდმეტე საუკუნემდე, სანამ წინაპრების თაყვანისცემა გავრცელდა მთელს ოკინავაში.ამის ძირითადი პრინციპია, რომ წინაპრების სულები არიან მუდმივად ახლოს და აკვირდებიან თავიანთ შთამომავლობას. ამიტომ მნიშვნელოვანია რელიგიური რიტუალების სწორად ჩატარება, რადგან მოიპოვონ წინაპრების კეთილგანწყობა და თანაგრძნობა.ასევე მნიშვნეოვანია, რომ დაუდევრობით არ გამოიწვიონ მათი რისხვა და შედეგად შთამომავლებს არ მოუწიონ უბედურება. წინაპრების თაყვანისცემის ადგილი არის საგვარეულო სალოცავი. საგვარეულო სალოცავი არის ფანჩატური, რომელსაც აქვს ერთი მეტრის სრიალა კარი,რომელიც მდებარეობს სახლის ერთ-ერთ მთავარ ოთახში.ასევე ამ სახლში არის სამი თარო, საიდანაც პირველ თაროზე დევს მემორიალური დაფები, მეორეზე არის საცეცხლური და ორი ჭიქა, ხოლო მესამე განკუთვნილია საჭელისთვის და საჩუქრებისთვის. მემორიალური დაფები ძალიან დიდი როლი აკისრიათ. ყველაზე უფროსი ქალი ოჯახში არის პასუხისმგებელი რელიგიურ საქმიანობაზე, რომელიც დაკავშირებულია საგვარეულო საქმიანობასთან. მისი მოვალეობა არის უყუროს მთვარის კალენდარს და გამოაცხადოს, თუ როდის არის მომალი რელიგიური რიტუალები, მოამზადოს საზეიმო საკვები და განათავსოს საგვარეულო სალოცავში და რელიგიურ დღესასწაულეზე წაიკითხოს ლოცვები. როგორც საგვარეულო სალოცავი ასევე მნიშვნელოვანი ოჯახის საფლავებიც. მაგრამ განსხვავებით საგვარეულო სალოცავისგან, რომელიც მდებარეობს შიგნით სახლში და მუდმივ თაყვანს სცემენ მთელი წლის განმავლობაში, ოჯახის საფლავები მდებარეობს შორს, ქალაქის კუთხეებში და სოფლებში და ლოცვებს განსაკუთრებულ შემთხვევებში კითხულობენ. ამ განსაკუთრებული შემთვევების დროს, რომელიც მოიცავს „seimei” ფესტივალს, ოჯაის წევრები მიდიან საფლავებზე საჭმელებით და თავიანთი საგვარეულოსთვის ლოცულობენ. == წყაროები == <references /> 57jv73szm2bllnjdlqb2mis8rsb40c0 0 343621 4408680 4307608 2022-08-18T16:12:33Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki {{ვიკიფიცირება}} {{შესავალი აკლია}} == მოკლე მიმოხილვა == მაიას ცივილიზაცია მესოამერიკული ცივილიზაციებიდან ერთ-ერთია. ის ჩამოაყალიბა მაიას ტომების ხალხებმა. ამ ცივილიზაციაში განსაკუთრებით აღსანიშნავია იეროგლიფური დამწერლობის არსებობა, რომელიც ძვ.წ-ით მე-3 საუკუნეში, კოლუმბამდელი ამერიკის პერიოდშივე ჩამოყალიბდა და დაიხვეწა. ასევე აღსანიშნავია მათი ხელოვნება, არქიტექტურა, მათემატიკის ცოდნა, ასტრონომიური დაკვირვებებით კალენდრების გამოთვლა. მაიას ცივილიზაციის განვითარების არეალი მოიცავს სამხრეთ აღმოსავლეთ მექსიკას, მთელს გვატემალასა და ბელიზს, ჰონდურასისა და ელ სალვადორის დასავლეთ ნაწილს. არქაულ პერიოდში, ძვ.წ-ით 2000 წლამდე, გვხვდება პირველი სოფლის ტიპის დასახლებები და სასოფლო-სამეურნეო საქმიანობები. პრეკლასიკურ პერიოდში პირველად ხდება კომპლექსური საზოგადოების ჩამოყალიბება. დაიწყო რეგიონის მთავარი პროდუქტის, მარცვლეულის გაშენება, როგორებიცაა: სიმინდი, ლობიო, მწარე წიწაკა და ა.შ. მაიას ცივილიზაციის პირველი ქალაქები, რომლებიც გამოირჩევიან განვითარების მაღალი დონით, ჩნდება ძვ.წ-ით 750 წელს, 250 წლის შემდეგ ამ ქალაქებში გაჩნდა პირველი მონუმენტური ძეგლები, მათ შორის დიდი ტაძრები მობათქაშებულ-მოჩუქურთმებული გარე ფასადით. გვიან პრეკლასიკურ პერიოდში დიდი ქალაქები ძირითადად გვხვდება პიტენის რეგიონში (გვატემალა), მაღალმთიანეთში კი გამორჩეული ქალაქი იყო კამინალჯუიუ. ჩვ.წ-ით 250 წელი, კლასიკური პერიოდის დასაწყისი დიდწილად განისაზღვრება მაიას კულტურაში არქიტექტურული აღმასვლით. მათ შექმნეს მონუმენტები, რომლებზეც დაიტანეს „დიდი დათვლის“ კალენდარი. ამ პერიოდში პირველად ხდება განვითარებული ქალაქ-სახელმწიფოების ჩამოყალიბება, რომელთაც ერთმანეთში კარგად ჩამოყალიბებული სავაჭრო ურთიერთოებები გააჩნიათ.  იუკატანის ნახევარკუნძულის სამხრეთით არსებობდა ორი ასეთი ქალაქი ტიკალი და გალამკული. ეს პერიოდი გამოირჩევა პირველი, ფართომასშტაბიანი ჩარევით მაიას სახელმძიფოში, ცენტრალურ მექსიკაში მდებარე მეტროპოლის ტეოტიჰუაკანის მიერ.  მე-9 საუკუნეში მაიას ცენტრალურ რეგიონში მოხდა პოლიტიკური კოლაფსი, რამაც გამოიწვია შიდა ომები ტომებს შორის, დასახლებული ადგილების მიტოვება და ჩრდილოეთით გადასახლება. პოსტკლასიკურ პერიოდში ხდება ქალაქ ჩიჩენ ითზას აღზევება და გვატემალას მთებში მდებარე აგრესიული სახელმწიფოს კიჩეს ექსპანსიათა ციკლი. საბოლოოდ მე-16 საუკუნეში ესპანეთის იმპერიამ მოახდინა მთლიანი მესოამერიკული (შუა ამერიკა) რეგიონის კოლონიზაცია. 1697 წელს, ხანგრძლივი შეტევებით ესპანელებმა დაიპყრეს მაიას ცივილიზაციის უკანასკნელი დამოუკიდებელი ქალაქი ითზა (ნოჯპეტენის სამეფო). კლასიკური პერიოდის მმართველობა კონცენტრირებული იყო „ღვთაებრივი მეფის“  კონცეფციაზე, რომელიც მოქმედებდა როგორც შუამავალი მოკვდავთა და ზებუნებრივ ძალებს შორის. მეფობა პატრიციანული იყო და ძალაუფლება ჩვეულებრივ უფროს ვაჟს გადაეცემოდა. პერსპექტიული მეფისგან ასევე ელოდნენ, რომ იგი იქნებოდა შესანიშნავი სამხედრო ლიდერიც. გვიანდელი კლასიკური პერიოდისთვის არისტოკრატია გაიზარდა, რამაც გამოიწვია მეფის ძალაუფლების შესუსტება. მაიას ცივილიზაციამ განავითარა და უაღრესად დახვეწა ხელოვნების სხვადასხვა ფორმები, ისინი იყენებდნენ, როგორც მალფუჭებად ასევე ხანგძლივი გამოყენების მატერიალებს: ხეს, ნეფრიტს, ობსიდიანს, კერამიკას, ისინი ამზადებდნენ: ქვის ქანდაკებებს, წვრილად მოხატულ ფრესკებს და ა.შ. მაიას ქალაქებს სწრაფი ზრდა ახასიათებდათ, მის ცენტრში მოთავსებული იყო ცერემონიალური და ადმინისტრაციული კომპლექსები, რომლებიც გარშემორტყმული იყო საკმაოდ გაჭიმული საცხოვრებელი უბნებით. ქალაქის სხვადასხვა ადგილებში გზად ხშირად დაგებული იყო ქვაფენილი. ქალაქის ძირითად არქიტექტურულ ნაგებობებში შედიოდა: სასახლეები, ტაძრები პირამიდის ფორმით, ადგილი ცერემონიალური თამაშებისთვის და ნაგებობები ასტრონომიული დაკვირვებისთვის. მაიას ელიტა საკმაოდ განვითარებული იყო და დიდ ცოდნას ეუფლებოდა. მაიას ცივილიზაცია წერდა მათ ისტორიას და რიტუალებს წიგნებში, რომელთაგანაც მხოლოდ სამიღა შემორჩა, დანარჩენები კი ესპანელებმა გაანადგურეს. მაიას დამწერლობის უამრავი მაგალითია შემორჩენილი კერამიკაზე და სხვა მსგავს მატერიალზე. მაიას ცივილიზაცია ჰქონდა ძალიან განვითარებული სარიტუალო კალენდრები, ასევე ჰყავდა მათემატიკოსები, რომლებმაც ერთ-ერთი პირველი ნულოვანი სისტემა შემოიღეს. როგორც მაიას რელიგიის რიტუალურ ნაწილს წარმოადგენდა ადამიანის მსხვერპლშეწირვა. == პრეკლასიკური პერიოდი (ჩვ.წ-მდე 2000 - ჩვ.წ-ით 250)<ref>http://www.marc.ucsb.edu/research/maya/ancient-maya-civilization/preclassic-period</ref> == მაიას ცივილიზაციის ისტორია სამ პერიოდად იყოფა: პრეკლასიკური, კლასიკური, პოსტკლასიკური. ამ პერიოდებს წინ უძღოდა არქაული პერიოდი, რომლის დროსაც პირველად შეიქმნა სოფლის მსგავსი დასახლებები და განვითარდა სამიწათმოქმედო საქმიანობა. თარიღები რომლებიც მიუთითებენ ამ პერიოდების დაწყებას და დასასრულს, ზუსტად უცნობია. მაიას ტომებმა თავიანთი პირველი ცივილიზაცია ადრე პრეკლასიკურ პერიოდში ჩამოაყალიბეს. მკვლევარები დღესაც კამათობენ იმის შესახებ თუ როდის დაიწყო ეს პერიოდი. ამ ტომის პირველი საქმიანობა სოფელ ქუელოში (ჩრ. ბელიზი) თარიღდება ჩვ.წ-მდე 2600 წლით. ახალშენები ჩვ.წ-მდე 1800 წელს ჩნდება ცენტრალურ ამერიკაში - წყნარი ოკეანის სანაპიროზე - რომელსაც სოკონუსკოს რეგიონი ეწოდება. აქ მაიას ტომები ჯერ კიდევ მაშინ ახდენდნენ მარცვლეულის კულტივაციას, მაგალითდ: სიმინდი, ლობიო, გოგრა, მწარე წიწაკა და ა.შ. ეს პერიოდი ხასიათდება „ნაკლებად მოძრავი“ საზოგადოებით და პირველად ჩნდება გამომშრალი თიხის ჭურჭელები და ფიგურები. შუა პრეკლასიკური პერიოდის განმავლობაში პატარა სოფლებმა დაიწყეს ზრდა და ჩამოყალიბდნენ ქალაქებად. გვატემალას ადმინისტრაციულ მხარე პიტენში მდებარე ქალაქი ნაკბე დღეს-დღეობით ყველაზე კარგად შემონახულია. ის მდებარეობდა დაბლობში სადაც შენდებოდა დიდი სტრუქტურები, ეს სტრუქტურები თარითდება ჩვ.წ-მდე 750 წლით. შედარებით ფართოდ დასახლებული ადგილები გვხვდება ჩრდილოეთ იუკატანისის დაბლობებში. ჩვ.წ-მდე 400 წლის წინ მაიას ტომები განვითარების ახალ საფეხურზე ავიდნენ, ჩამოყალიბდა დამწერლობა რომელიც ფართოდ გავრცელდა. გვიან პრეკლასიკურ პერიოდში უზარმაზარი ქალაქი ელ მირადორი გადაჭიმული იყო 16 კმ²-ზე. აგრეთვე მნიშვნელოვანი და ღირსშესანიშნავი ქალაქი იყო ტიკალი. გვიან პრეკლასიკურ პერიოდში, მთიან ტერიტორიებზე არსებულ დასახლებებში გამორჩეული იყო ქალაქი კამინალჯუიუ. ატლანტის ოკეანის სანაპიროზე არსებობდა ორი უმთავრესი ქალაქი ტაკალიკ აბაჯ და ჩოკოლა, ხოლო ჩრდილოეთით ყველაზე ზრდადი და განვითარებადი ქალაქი იყო კომჩენი. აპ ეპოქის აყვავების შეჩერება დაიწყო ჩვ.წ-ით 1 საუკუნეში. ამ დროს მაიას ტომებმა დაიწყეს ქალაქების მიტოვება. მიზეზი ამ ყველაფრისა უცნობია. == კლასიკური პერიოდი (ჩ.წ-ით 250-900)<ref>http://www.marc.ucsb.edu/research/maya/ancient-maya-civilization/classic-period</ref> == კლასიკური პერიოდი დიდწილად განისაზღვრება პერიოდად, რომლის დროსაც დაბლობებში მცხოვრებმა მაიას ტომებმა ქვის რელიეფებზე კალენდრის გამოძერწვა დაიწყეს. ეს პერიოდი გამოირჩევა ფართომასშტაბიანი კონსტრუქციების შენებით, ურბანული დონის განვითარების ზრდით, გასაოცარი ხელნაწერების შექმნით რაც ინტელექტუალური დონის ამაღლებაზე მეტყველებს, ასევე მნიშვნელოვანია ხელოვნების ნიმუშებიც. ამ ეპოქის პოლიტიკური ვითარება ძალიან ჰგავს რენესანსისა და კლასიკური საბერძნეთის პერიოდებს. მათ მსგავსად არსებობდა მრავალი ქალაქ-სახელმწიფო, რომლებსაც მართავდნენ ალიანსები და ცალკეული პოლიტიკური პირები. ამ ქალაქებში მოსახლეობა 50,000-დან 120,000-მდე ადიოდა. ადრე კლასიკურ პერიოდში მაიას რეგიონში არსებული ქალაქები ემორჩილებოდნენ უდიდეს ტეოტიჰუაკანის მეტროპოლისს. ჩვ.წ-ით 378 წელს ეს მეტროპოლისი ქალაქ ტიკალის და სხვა ახლომდებარე ქალაქების მმართველობაში ჩაერია. მისმა მმართველმა საიაჯ კაკმა ჩამოაგდო ადგილობრივი მმართველები და დააარსა ტეოტიჰუაკანის დინასტია. ამ დინასტიის დაარსება განაპირობა საიაჯ კაკის პოლიტიკურმა ბატონობამ გარშემო რეგიონზე. ამ პროცესების შემდეგ ქალაქი ტიკალი ცენტრალურ რეგიონში უძლიერესი გახდა. ქალაქ ტიკალის მეტოქე და მოწინააღმდეგე იყო მეორე უძლიერესი ქალაქი ქალამკული. ორივე ქალაქი იმორჩილებდა მცირე ქალაქებს და ქმნიდა ალიანსის ვრცელ სისტემას. ეს მომცრო ქალაქები მათთან ურთიერთობით ინარჩუნებდნენ მშვიდობიან თანაცხოვრებას ერთმანეთში და შესაბამისად მეტ დროს უთმობდნენ განვითარებას. ეს ორი დიდი ქალაქი ხშირად ებრძოდა ერთმანეთს, რაშიც იყენებდნენ დამორჩილებული ქალაქების მოსახლეობას. მთელი კლასიკური პერიოდის განმავლობაში ბრძოლები გარდამავალი უპირატესობით მიმდინარეობდა. შედეგად დგებოდა მათი კულტურის აყვავებსა და დაცემის პერიოდები. სამხრეთ-აღმოსავლეთით ყველაზე მნიშვნელოვანი ქალაქი იყო კოპანი. ის დააარსა მეფე კინიჩ იახ კუკ მომ 426 წელს. ამ მეფეს კარგი კავშირები ჰქონდა ცენტრალურ პიტენსა და ტეოტიჰუაკანთან. ამ ქალაქმა თავისი კულტურის განვითარების მაღალ მწვერვალს მიაღწია Uaxaclajuun Ub'aah K'awiil-ის მეფობისას. მისი მეფობა დასრულდა კატასტროფით, როდესაც მისმა ვასალმა - მეფე K'ak' Tiliw Chan Yopaat შეიპყრო და სახალხოდ თავი მოკვეთა. არსებობს ვარაუდი, რომ ეს სახელმწიფო გადატრიალება ქალაქ ქალამკულის მმართველის მხარდაჭერით მოხდა. მაღალმთიან რეგიონში კვლავ კამინალჯუიუ იყო მოწინავე ქალაქი. === კლასიკური პერიოდის დაცემა<ref>http://www.almendron.com/blog/wp-content/images/8680.pdf{{Dead link|date=იანვარი 2021 |bot=InternetArchiveBot }}</ref><ref>http://www.marc.ucsb.edu/research/maya/ancient-maya-civilization/collapse</ref> === ჩვ.წ-ით მე-9 საუკუნეში მაიას რეგიონის ცენტრალურ ნაწილში მოხდა დიდი გადასახლებები ჩრდილოეთის მიმართულებით, რამაც განაპირობა დინასტიების არსებობის შეწყვეტა. არ არსებობს ზუსტი თეორიები იმისა, თუ რამ გამოიწვია ეს პროცესები, თუმცა არსებობს ამის გამომწვევი რამდენიმე მიზეზი, მაგალითად: აქტიური შიდა ომები, მოსახლეობის ჭარბი მატება - რასაც თან დაერთო გვალვა და მოუსავლიანობა. ამ პერიოდში, რომელიც კლასიკური ხანის დასასრულადაა ცნობილი, ჩდილოეთის ქალაქებში ჩიჩენ ითზასა  და უხმალში კვლავ შეიმჩნევა განვითარების ზრდა და დასახლებების გაფართოება. სამხრეთის განვითარებულმა ქალაქებმა კი არსებობა შეწყვიტეს. გადასახელებებისა და ამ ცივილიზაციის კრახის ერთ-ერთი უმთავრესი მიზეზია მმართველობის სისტემა. ამ სისტემით საზოგადოება ემორჩილება სარიტუალო უფლებამოსილებით აღჭურვილ პირს და არა ცენტრალურ მმართველს, რომელიც განაგებს ქვეყნის ეკონომიკას. მმართველობის ეს მოდელი უუნარო აღმოჩნდა იმისთვის, რომ, სწრაფი რეაგირება მოეხდინა ქვეყნის გარეთ მიმდინარე ცვლილებებზე - ეს განპირობებული იყო იმით, რომ ასეთი მმართველის უფლებები შეზღუდული იყო ტრადიციებიდან გამომდინარე, მაგალითად ომიანობისას, მშენებლობისას და ა.შ. ამ ყველაფერმა გამოიწვია სისტემური პრობლემები. ჩვ.წ-ით მე-9, მე-10 საუკუნეებში მმართველობის ეს სისტემა დაიშლა. ჩრდილოეთ იუკატანის ტერიტორიაზე მმართველები ირჩეოდნენ მმართველთა საბჭოდან, ეს საბჭო შედგებოდა ელიტისაგან. სამხრეთ იუკატანში და ცენტრალურ პიტენში სამეფოები შემცირდნენ; დასავლეთ პიტენში და ზოგიერთ სხვა ადგილებშიც ცვლილებები კატასტროფული იყო და გამოიწვიე ქალაქების სწრაფი გაუდაბურება. ქალაქებმა ერთმანეთის მიყოლებით შეწყვიტეს დათარიღებული სკულპტურების შექმნა - ყველაზე ბოლოს ჩაწერილი ვრცელი კალენდარი ეკუთვნის ქალაქ ტონინას 909 წელს. მეზოამერიკული სავაჭრო გზები იცვლება და უკვე პიტენის გვერდის ავლით მიდის. == პოსტკლასიკური პერიოდი (ჩვ.წ-ით 950 – 1539)<ref>http://www.marc.ucsb.edu/research/maya/ancient-maya-civilization/postclassic-period</ref> == კულტურაში დიდი ჩავარდნის მიუხედავად, მაიას ცივილიზაცია კვლავ დარჩა შთამბეჭდავი სახით პოსტკლასიკური პერიოდის განმავლობაში. დასახლებები ძირითადად თავმოყრილი იყო წყლის რესურსებთან ახლოს. საუბედუროდ მიტოვებული ქალაქებზე კვლავ დაფუძნება არ მიმდინარეობდა სწრაფ ტემპში. უფრო მეტი აქტიურობა შეინიშნება ჩრდილოეთ დაბლობებსა და მთებში. ჩიჩენ ითზა და მისი მეზობელი ქალაქები მკვეთრად შემცირდა მე-11 საუკუნეში და ალბათ ესაა კლასიკური პერიოდის დასასრულის საბოლოო ეპიზოდი. ამის შემდეგ რეგიონში დომინანტი ძალა საერთოდ არ დარჩა იქამდე სანამ ქალაქი მაიაპანი არ გაძლიერდა. ახალი ქალაქები ყალიბდებოდნენ კარიბის ზღვისა და გალფის ყურის სანაპიროებზე, ასევე ყალიბდებოდა ახალი სავაჭრო გზებიც. პოსტკლასიკური პერიოდი კლასიკური პერიოდის კრახზე და დაშვებული შეცდომების გათვალისწინებით ჩამოყალიბდა. ქალაქი კამინალჯუიუ გვატემალაში, მიუხედავად 2,000 წლოვანი ისტორიისა, მიტოვებულ იქნა. ომისაგან დარბეული და განადგურებული ქალაქები ძირითადად დაბლობებში, დაუცველ ადგილებზე მდებარეობდა, ამიტომ ამ ეპოქაში უფრო აქტუალური ხდება მაღლობების ათვისება. მთისწვერები რადგანაც მიუვალი იყო, ბუნებრივად დაცულ ადგილს წარმოადგენდა. ამას თან ერთვოდა ხელოვნურად ნაშენები თავდაცვითი ნაგებობები მიწათხრილითა და კედლით. ამ დროისთვის მთიანეთის ყველაზე მნიშვნელოვანი ქალაქი იყო ქუმარკაჯი. მმართველობითი სისტემა, მთლიანად მაიას ცივილიზაციაში, იუკატანიდან გვატემალამდე ხშირად იცვლებოდა და ყალიბდებოდა საბჭოების მიერ. არსებობდა საბჭოდან არჩეული ერთი უზენაესი მმართველი, რომელსაც საბჭოს სხვა წევრები მრჩევლების სახით ემსახურებოდნენ. მაიას ტომებმა კიდევ ერთხელ მიატოვეს თავიანთი საცხოვრებლები ახლა უკვე 1448 წელს. ეს გადასახლებებიც გამოიწვია იმავე მიზეზებმა რაც კლასიკურ პერიოდში მოხდა:  გაუთავებელმა ბრძოლებმა, დაავადებებმა და ბუნებრივმა კატასტროფებმა, რაც დასრულდა ესპანელების მიერ ამ კონტინენტის აღმოჩენამდე ცოტა ხნით ადრე, 1511 წელს. ამ რეგიონში დომინანტი ქალაქის არ არსებობის მიუხედავად, ესპანელებზე აქაურმა სიმდიდრემ მაინც დიდი შთაბეჭდილება მოახდინა. მათ შეიტყვეს მდიდარ მიწებზე და აყვავებულ სავაჭრო საქმიანობაზე. გვიან პოსტკლასიკურ პერიოდში იუკატანისის ნახევარკუნძულზე არსებობდა რამდენიმე დამოუკიდებელი პროვინცია, რომლებიც ჰქონდათ საერთო კულტურა, მაგრამ მრავალფეროვანი შიდა სოციალ-პოლიტიკური სიტუაცია. ესპანელთა დაპყრობების დროს გვატემალას მაღალმთიან ტერიტორიებზე ბატონობდა რამდენიმე ქალაქ-სახელმწიფო, ერთ-ერთია  კიჩე რომელიც ჩამოყალიბდა პატარა იმპერიად და წარმოადგენდა ბუნებრივად საუკეთესოდ დაცულ ადგილმდებარეობას - მას დასავლეთიდან იცავდა მაღალმთიანი ქედი, ხოლო აღმოსავლეთიდან  წყნარი ოკეანის სანაპირო. აღსანიშნავია, რომ ესპანელთა დაპყრობამდე მეზობელი კაქჩიკელის სამეფოც მუდმივად აზიანებდა კიჩეს სამეფოს. == ესპანელთა დაპყრობები (ჩვ.წ-ით 1511 - 1697)<ref name=":0">{{Cite web |url=http://www.nichbelize.org/ia-archaeology/the-spanish-conquest-and-its-aftermath.html |title=დაარქივებული ასლი |accessdate=2016-07-06 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160628045337/http://www.nichbelize.org/ia-archaeology/the-spanish-conquest-and-its-aftermath.html |archivedate=2016-06-28 }}</ref> == 1511 წელს ესპანელების სწრაფი სანაოსნო გემი კარიბის ზღვაში ჩაიძირა. უამრავი გადარჩენილი იუკატანის ნახევარკუნძულზე აღმოჩნდა. ყველა მათგანი მაიას ერთ-ერთი ტომის ბელადმა დაატყვევა და მსხვერპლშეწირვისთვის დახოცა. მხოლოდ ორმა მათგანმა შეძლო გაქცევა. 1517-1519 წლებში სამი ერთმანეთისაგან დამოუკიდებელი ესპანური ექსპედიცია აღმოაჩენს იუკატანის ნახევარკუნძულს და აწარმოებს რამდენიმე ბრძოლას მაიას ტომებთან. 1521 წელს აცტეკების ტომის დამარცხების შემდეგ ესპანელებმა რამდენიმე ბრძოლა კვლავ აწარმოეს მაიას ტომელებთან. მათ 180 კავალერიით, 300 ქვეითით და 4 ზარბაზნით დაამარცხეს დედაქალაქი ქუმარკაჯი (სამეფო კიჩე), აღსანიშნავია რომ მათ მხარეს მოკავშირე ძალები ცენტრალური მექსიკიდან. ცოტა ხანში ადგილობრივმა ალიანსებმა მოკავშირეების სახთ მიიწვიეს ესპანელები, მაგრამ კარგი ურთიერთობა დიდხანს არ გაგრძელებულა ესპანელების გადაჭარბებული მოთხოვნების გამო. ამას მოყვა 1525 წელს ქალაქ ზაკულეუს დაცემა. 1527-1546 წლებში, ესპანელმა გენერლებმა ფართომასშტაბიანი ბრძოლების შემდეგ ნაწილობრივ დაიმორჩილეს იუკატანის ჩრდილოეთი ნაწილი. 1627 წელს დედაქალაქ ითზას (სამეფო ნოჯპეტენი) დაცემის შემდეგ ესპანელებმა უკანასკნელი დამოუკიდებელი ქალაქი ჩაიგდეს ხელში. == მაიას კულტურა ესპანური დაპყრობების შემდეგ<ref name=":0" /> == ესპანურმა დაპყრობებმა შეაჩერა მაიას ცივილიზაციის კულტურული წინსვლა და დაუკარგა ძირითადი დამახასიათებელი ნიშანთვისებები. დაპყრობების მიუხედავად მაიას ტომების ბევრი სოფელი ესპანური კოლონიური ძალაუფლებისგან დამოუკიდებლად არსებობდა და ერთმანეთში დამოუკიდებელი საქმიანი ურთიერთობები გააჩნდათ. მაიას საზოგადოება და ოჯახები ინარჩუნებდნენ ტრადიციულ ყოველდღიურ ცხოვრებას. საკვების რაციონ კვლავ შეადგენდა სიმინდი და ლობიო, თუმცა გაჩნდა ახალი, რკინისგან დამზადებული  სამიწათმოქმედო იარაღები. ადგილობრივი ნაკეთობები, როგორიცაა ქსოვა, კერამიკა, მოწნული ნაწარმი აგრძელებდა არსებობას. ადგილობრივ ბაზრებზე სავაჭრო საქონელს უმეტესად შეადგენდა ადგილობრივი პროდუქტი. მიუხედავად კათოლიკე მისიონერების მიერ ქრისტიანული რელიგიის ქადაგებისა, მაიას ტომის ხალხების რწმენა-წარმოდგენები და ენა ცვლილებებთან გამძლე აღმოჩნდა. თზოლკინის 260 დღიანი კალენდარი თანამედროვე მაიას ხალხებში კვლავ აგრძელებდა არსებობას, განსაკუთრებით გვატემალასა და მექსიკის ერთ-ერთ ადმინისტრაციული მხარის ჩიაპას მთიანეთში. მილიონობით მაიას ენაზე მოლაპარაკე ხალხები აგრძელებდნენ არსებობას იმ ტერიტორიაზე სადაც მათმა წინაპრებმა ერთდროს უდიდესი კულტურა შექმნეს. == მაის ცივილიზაციის გამოკვლევა == კათოლიკური ეკლესიის მისიონერებმა და კოლონიებში მომუშავე ოფიციალურმა პირებმა უამრავი დეტალური ნაშრომები შექმნეს იუკატანის ნახევარკუნძულსა და ცენტრალურ ამერიკაში მცხოვრებ მაიას ტომებზე. 1839 წელს ამერიკელი მოგზაური და მწერალი ჯონ ლოიდი აგრეთვე ინგლისელი არქიტექტორი ფედერიკ კათერვუდი მაიას ცივილიზაციის უამრავ ღირსშესანიშნაობას ეწვივნენ. მათმა ნაშრომებმა, განსაკუთრებით ადგილობრივი ნასახლარების ილუსტრაციებმა დიდი პოპულარობა მოიპოვა და ეს ცივილიზაცია მსოფლიო ყურადღების ცენტრში მოაქცია. მე-19 საუკუნის ბოლოს შეიქმნა უამრავი ეთნოისტორიული ნაშრომები მაიას ცივილიზაციაზე და გადაიდგა პირველი ნაბიჯები მაიას იერიგლიფების გასაშიფრად. მე-19 საუკუნის ბოლოს, მაიას რეგიონში, არქეოლოგების  Alfred Maudslay-სა და Teoberto Maler-ის მოღვაწეობით დაიწყო არქეოლოგიური გათხრები. მე-20 საუკუნის დასაწყისში ჰარვარდის უნივერსიტეტის მუზეუმმა (Peabody) დააფინანსა გათხრები კოპანსა და იუკატანის ნახევარკუნძულზე. ამავე პერიოდში გაიშიფრა მაიას კალენდარის თარიღები, გაირკვა ღვთაებები და რელიგიური ცნებები. 1930 წლიდან მოყოლებული, მაიას რეგიონში ფართომასშტაბიანი არქეოლოგიური გათხრების საფუძველზე, აღმოჩენები მკვეთრად გაიზარდა. == პოლიტიკა<ref>http://latinamericanhistory.about.com/od/Maya/p/Politics-Of-The-Ancient-Maya.htm</ref> == აცტეკებისა და ინკებისაგან განსხვავებით, მაიას ტომები არასდროს გაერთიანებულან, როგორც ერთიანი მაიას კულტურა ერთი იმპერიის ან სახელმწიფოს ფარგლებში.თავისი ისტორიის მანძილზე, მაიას ტომს ჰქონდა ძალიან არეული პოლიტიკური სისტემა რაც თავის თავში შეიცავდა როგორც სახელმწიფო მმართველობას ასევე ბელადის მმართველობას.ასეთმა პოლიტიკურმა წყობამ ძალიან შეცვალა მათი დამოკიდებულება ერთმანეთთან და მათ ერთმანეთთან მეტოქეობა დაიწყეს, სხვადასხვა პერიოდებში ხან ერთი იყო დომინანტი ხან მეორე, ასევე ჰქონდათ მორჩილების, ვასალობის და მოკავშირეობის პერიოდებიც. დროის სხვადასხვა პერიოდში, სხვადასხვა მათგანი იყო რეგიონში დომინანტი, ისინი იყოფდნენ ისეთ ტერიტორიებს როგორიცაა მაგალითად ქალაკმული, ქარაკოლი, მაიაპანი და ტიკალი. პირველი პილიტიკური გაერთიანება მაიას ტერიტორიაზე ჩამოყალიბდა ძვ.წ. 9 საუკუნეში.ადრეკლასობრივ ხანაში მაიას პოლიტიკური წყობა გარდაიქმნა და ჩამოყალიბდა წყობად სადაც ღმერთი იყო გაიგივებული ბელადთან და მისი კანონები იყო სახელმწიფოს კანონები, ამ პერიოდში დიდი მნიშვნელობა ექცეოდა მათ რელიგიას და რიტუალებს. რელიგიური მეფე(შამანი) იყო ცენტრალური ხელისუფლების მეთაური რომელიც კონტროლს უწევდა ყველაფერს რაც სახელმწიფოში იყო, მაგალითად: ადმინისტრირებას, ეკონომიკას, სასამართლოს, სამხედრო ძალებს და ა.შ. სასულიერო ავტორიტეტით სარგებლობდა პირი რომელიც გაიგივებული იყო მეფესთან და შეეძლო ელიტისა და ჩვეულებრივი ხალხის მობილიზაცია მოეხდინა რაიმე დიდი იმფრასტრუქტურული პროექტების დროს და ამისათვის არ სჭირდებოდა რეგულარული არმია ან პოლიცია.ზოგიერთი პოლიტიკური ერთეული დაკავებული იყო იმით, რომ გაეზარდათ ადმინისტრაცია და შეევსოთ ადმინისტრაციული თანამდებობები მათი მომხრეებით და არა სისხლით ნათესავებით.სახელმწიფოს შიგნით საშუალო ფენის მოსახლეობა დიდ როლს თამაშობდა რესურსების მოპოვებაში და შიდა კომფლიქტების დროს. მაიას ტომის პოლიტიკური ლანდშაფტი საკმაოდ კომპლექსური იყო და მისი ელიტა დაკავებული იყო პოლიტიკური ინტრიგებით რათა მოეპოვებინათ ეკონომიკური ზრდა და უპირატესობა მოზობლებთან შედარებით. ამის გარდა იყო პერიოდებიც როცა რომელიმე დიდი ქალაქი სხვა ქალაქებზე ახდენდა გავლენას და იმორჩილებდა მათ, მაგალითისათვის ქალაქი ქარაკოლი ნახევარი საუკუნის მანძილზე დიმინირებდა ქალაქ ნარანჯოზე.სხვა შემთხვევებში კი დომინანტი ქალაქის გარშემო იქმნებოდა ფართე მოკავშირეობრივი ქსელები.ხშირად მოსაზღვრე კოლონიები, რომლებიც მდებარეობდნენ ორ მეზობელმთავარ ქალაქს შორის,დროთა განმავლობაში დამოუკიდებლობასაც მოიპოვებდნენ.დომინანტური ქალაქები მოითხოვდნენ ხარკს, ფუფუნების საგნების სახით მათ მიერ დამორჩილებული მოსახლეობების მხრიდან.პოლიტიკური ძალაუფლება გამტკიცებული იყო სამხედრო ძალაუფლებით, სადაც მტრის მეომრების შეპყრობა და მათი დამცირება ერთ-ერთი ძირითად როლს თამაშობდა ელიტის კულტურაში.ღირსებისა და სიამაყის გადამეტებული გრძნობაარისტოკრატებს შორისხშირად იწვევდა მტრობას და მოსისხლეობას, რაც სახელმწიფოში არასტაბილურობას და ხშირ შემთხვევაში მის დანაწევრებას იწვევდა. == საზოგადოება<ref>http://ancientmayacivilization.weebly.com/government-and-social-structure.html</ref> == ადრეკლასობრივი დროიდან მაიას ტომში მკვეთრად იყო განცალკევებული ერთმანეთისგან არისტოკრატია და უბრალო მოსახლეობა. იმის გამო რომ დროთა განმავლობაში მოსახლეობის რაოდენობა იმატებდა, სხვადასხვა სპეციალობები უფრო და უფრო ვითარდებოდა, ასევე პოლიტიკური ორგანიზაციაც უფრო და უფრო კომპლექსური ხდებოდა.შემდეგ, როცა უკვე მოსახლეობის რაოდენობა უზარმაზარად გაიზარდა ასობით ქალაქი ჩაერთო პოლიტიკურ იერარქიაში, რის შედეგადაც საზოგადოების მდიდარი ნაწილი გაორმაგდა.ამის შედეგად საშუალო ფენაც, რომელიც მოიცავდა ხელოსნებს, დაბალი რანგის ღვთისმსახურებს, ოფიციალურ პირებს, ვაჭრებს და მეომრებს, განვითარდა. დაბალი ფენა მოიცავდა:ფერმერებს, მსახურებს, არაკვალიფიციურ მუშებს და მონებს. ისტორიას თუ დავეყრდნობით, მაიას ტერიტორიების დიდი ნაწილი არისტოკრატების სახლებს ან მათ კლანებს ჰქონდათ დაკავებული.ასეთი კლანები ამტკიცებდნენრომ ეს მიწები მათი წინაპრების საკუთრება იყო. ამ მიწასა და მათ წინაპრებს შორის კავშირის დასამტკიცებლად ისინი იქვე მარხავდნენ გარდაცვლილებს. === მეფე და სასამართლო === კლასიკური მაიას წესები გაერთიანებული იყო კულტურაში, რომელიც მოიცავდა ხელოვნების ყველა სფეროს. მეფე იყო უმაღლესი მმართველი, რომელსაც ღვთისმსახურის სტატუსიც გააჩნდა, რომელიც მას შუამავალს ხდიდა მოკვდავებსა და ღმერთებს შორის.ადრიდანვე მეფე სპეციალურად გაიგივებული იყო პატარა სიმინდის ღმერთთან, რომლის საჩუქარი სიმინდის სახით, ცენტრალური ამერიკის ცივილიზაციის საფუძველი გახდა.მაიას ტომში სამეფო მემკვიდრეობა მამაკაცის ხაზით გადაეცემოდა, დედოფალთან კი ძალაუფლება გადადიოდა მხოლოდ მაშინ თუ იყო დინასტიის გაქრობის საშიშროება. ჩვეულებრივ ძალაუფლება გადადიოდა უფროს შვილზე.მემკვიდრეობის გარეშე დარჩენილ პრინცს ეძახდნენ ''ch'ok'' (ახალგაზდა), მიუხედავად ამისა, შემდგომში ეს სიტყვა გამოიყენებოდა ზოგადად თავადაზნაურობის მისამართად. მემკვიდრე პრინცს კი ''b'aah ch'ok'' ანუ მემკვიდრეს ეძახდნენ.მრავალი პუნქტი ახალგაზრდა პრინცის ბავშვობაში რიტუალებს მოიცავდა, მათგან ყველაზე მნიშვნელოვანი ვენების გადახსნის ცერემონიაა, რომელიც ხუთი ან ექვსი წლის ასაკში ხდებოდა.ამასთან სამეფო გვარის გამგრძელებლად ყოფნა იყო უმაღლესი მნიშვნელობის. მემკვიდრე უნდა ყოფილიყო წარმატებული სამხედრო ლიდერი, რის დემონსტრაციასაც ტყვეების აყვანით ახერხებდა.მეფედ კურთხევი უმნიშვნელოვანესი და საუკეთესოდ მოწყობილი ცერემონია იყო, რომელიც რამდენიმე ნაწილად იყოფოდა, პირველი იაგუარის ტყავისგან დამზადებულ ბალიშზე მეფედ კურთხევა, შემდეგ ადამიანის მსხვერპლშეწირვა, სამეფო ძალაუფლების დამადასტურებელი სიმბოლოების მიღება, რომელიც მოიცავდა გვირგვინს ყველამხრიდან ნეფრიტით მორთულს, რომელიც ეგრეთ წოდებულ „ხუმარა ღმერთს“ გამოსახავდა, საგანგებოდ მორთული თმები „quetzal“-ას (გრძელკუდა ფრინველი) ბუმბულებით და კვერთხი, რომელიც გამოხატავდა ღმერთ K'awiil-ს. მაიას პოლიტიკური ადმინისტრირება, რომელიც დაფუძნებული იყო სამეფო კარზე არ იყო ბიუროკრატიული სისტემა. მთავრობა იყო იერარქიული ტიპის და მაღალი  დონის არისტოკრატია აფინანსებდა სხვადასხვა თანამდებობებს. ამ თანამდებობებზე დანიშნული პირები მთელი თავისი ცხოვრების და კარიერის მანძილზე ცდილობდნენ, რომ ყოფილიყვნენ დაწინაურებულნი უფრო მაღალ თანამდებობებზმდე. ოფიციალური პირები ნახსენები არია, როგორც „საკუთრებაში არსებულნი“, ისინი ეკუთვნოდნენ იმას ვინც მათ აფინანსებდა და ეს კავშირი გრძელდებოდა დამფინანსებლის გარდაცვალების შემდეგაც კი. მაიას სამეფო კარი იყო ძლიერი და დინამიური პოლიტიკური სისტემა. მას არ გააჩნდა უნივერსალური სტრუქტურა, ამის ნაცვლად ყველა პოლიტიკური გაერთიანება ჩამოყალიბდა სამეფო კარზე რომელთაც თავიანთი ინდივიდუალური კონტექსტი გააჩნდათ. მთელი რიგი სამეფო და სათავადო ჩანაწერებისა უკვე გაშიფრულია ეპიგრაფისტების მიერ რომლებმაც უკვე თარგმნეს მაიას კლასიკური ჩანაწერები. მაგალითისთვის, ჩვეულებრივ სიტყვა ''Ajaw'' ითარგმნება როგორც „მბრძანებელი“ ან „მეფე“. ადრეული კლასიკური განმარტებით ''Ajaw'' ნიშნავდა ქალაქის მმართველს, მოგვიანებით კი როდესაც შეიქმნა რთული სოციალური სიტუაცია ''Ajaw'' ნიშნავდა მმართველი კლასის წევრს, რომელიც მთავარ ქალაქში შეიძლება ერთზე მეტიც ყოფილიყო, თითოეული მათგანი ქალაქის სხვადასხვა უბნებს მართავდა. უმაღლესმა მმართველებმა თავიანთი თავი გამოარჩიეს ჩვეულებრივი თავადაზნაურობისგან სიტყვა ''Ajaw-''ზე პრეფიქსად სიტყვა ''k'uhul-''ის დამატებით. ''k'uhul Ajaw'' ნიშნავდა „ღვთიურ მმართველს“, თავდაპირველად ამით შემოიფარგლებოდა მეფეთა ყველაზე პრესტიჟული და უძველესი სამეფო ხაზები. ''Kalomte'' იყო სამეფო წოდება, რომლის ზუსტი განმარტება ჯერ არავინ იცის, მაგრამ იგი გამოიყენებოდა კლასიკური პერიოდის დროს მხოლოდ ყველაზე ძლიერი და წარმატებული მეფეებისათვის, რომლებიც უძლიერეს დინასტიებს ეკუთნოდნენ. გვიანდელი კლასიკური პერიოდისთვის ღვთიური მმართველების ძალაუფლება შესუსტებული იყო და პოლიტიკური სისტემა მრავალფეროვანი გახდა, რადგან იგი უკვე შეიცავდა არისტოკრატიის ფართო წრეს, რომელიც მანამდე არაპროპორციულად იყო განაწილებული. ''Sajal'' იყო რანგით ქვემოთმდგომი ვიდრე ''Ajaw'', რომელიც იგულისხმებოდა როგორც მისი დამხმარე და მას პასუხისმგებლობა ჰქონდა ''Ajaw-''ის წინაშე, ისევე როგორც ''Ajaw-''ს ჰქონდა პასუხისმგებლობა ''Kalomte-''ს წინაშე. ''Sajal'' ხშირად იყო სარდალი ან რეგიონალური მმართველი ანუ გუბერნატორი, წარწერები ამ წოდებას ხშირად უკავშირებენ ომს. ისინი ასევე ხშირად მოიხსენიებიან, როგორც სამხედრო ტყვეების მფლობელებად. თანამდებობები, როგორებიცაა ''ah tz'ihb'' და ''ah ch'ul hun'' დაკავშირებულნი არიან მწიგნობრობასთან. ''ah tz'ihb'' ნიშნავს სამეფო მწერალს, რომელიც ჩვეულებრივ სამეფო ოჯახის წევრია, ხოლო ''ah ch'ul hun'' არის წმინდა წიგნების მცველი, ეს თანამდებობა ასოცირებულია ''Ajaw-''სთან, ეს იმას ნიშნავს, რომ ''Ajaw'' ყოველთვის ითავსებდა ამ ორ წოდებას ერთდროულად. კიდევ არსებობს სხვა სამეფო წოდებებიც მაგალითად ''yajaw k'ahk'' ("ცეცხლის მბრძანებელი"), ''ti'huun და ti'sakhuun,'' რომელთა ზუსტი დანიშნულებები ჯერ არავინ იცის, შესაძლია რომ ეს ბოლო ორი არის ერთი და იმავე სახელწოდების ვარიაციები. მარკ ზენდერის ვარაუდით ამ თანამდებობის პატრონი შეიძლებოდა ყოფილიყო „სპიკერი“. სამეფო ტიტულები უმეტეს შემთხვევაშიმამრობით სქესის წარმომადგენლებს გადაეცემოდათ, მაგრამ იშვიათად ქალიც ინიშნებოდა, ეს იყო ერთგვარი ჰონორარი სამეფო ოჯახის ქალი წარმომადგენლებისათვის. ტიტული „ელიტა“ ხშირად ასოცირებული იყო სხვადასხვა იეროგლიფურ წარწერებთან სხვადასხვა ნაგებობებზე რაც მათ კუთვნილებას ასახავდა ან ასპექტს რომელიც მათი საქმიანობისათვის მნიშვნელოვანი იყო. ''Lakam'' შესაძლოა იყო თანამდებობა სამეფო კარზე, რომელიც ეკავა პირს არაელიტური წრიდან. ეს იყო თანამდებობა, რომელიც დაკავშირებულია ფართე ადგილებთან, მათ შეეძლოთ სხვადასხვა უბნებიდან ხარკის აკრეფვა. მაიას ტომში სამეფო ოჯახის გარდა შესაძლოა არსებობდა სხვა ფრაქციებიც. ''K'uhul ahaw'' და მისი ოჯახი იყო ცენტრალური ხელისუფლების ბაზისი, მაგრამ სხვა მნიშვნელოვანი დაჯგუფებები იყვნენ სასულიერო, მეომარი არისტოკრატია და სხვა არისტოკრატიული წრეები. იქ სადაც არსებობდა მმართველი საბჭოები მაგალითად ჩიჩენ ითზასა დაკოპანში, აქ შეიძლებოდა შექმნილიყო დამატებითი ფრაქცია. სხვადასხვა ფრაქციებს შორის მეტოქეობამ გამოიწვია კომპრომისების და უთანხმოებების გაძლიერება, ამიტომ აუცილებელი ხდებოდა საჯარო ღონისძიებების ჩატარება, მაგალითად: სარიტუალო ცეკვები, სამხედრო ტყვეების ჩვენება, მსხვერპლშეწირვა და სხვა რელიგიური რიტუალები. === უბრალო მოსახლეობა === უბრალო მოსახლეობა მთელო მოსახლეობის 90%-ს შეადგენდა მაგრამ მათ შესახებ შედარებით ნაკლებია ცნობილი. მათი საცხოვრებელი სახლები ძირითადად მალფუჭებადი მასალისგან შენდებოდა, ამიტომ მათ პატარა არქეოლოგიური კვალი დატოვეს. ზოგიერთი მათი საცხოვრებელი დაბალ საძირკველზე შენდებოდა და მათი აღმოჩენა შესაძლებელი გახდა, მაგრამ კიდევ უამრავი ამათ გარდა ვერ აღმოაჩინეს. ასეთი დაბალი საცხოვრებლების აღმოჩენა შესაძლებელია ზონდირების საშუალებით ცარიელ რელიეფზე. უბრალო მოსახლეობის სპექტრი ფართე იყო, მასში შედიოდა ყველა ვინც არ იყო კეთილშობილური წარმოშობის, დაწყებული ღარიბი ფერმერიდან დამთავრებული მდიდარ ხელოსნამდე, ასევე მათში შედიოდნენ უბრალო ბიუროკრატიული თანამდებობის პირებიც. უბრალო მოსახლეობა აუცილებლად ჩართულნი იყვნენ საწარმოო საქმიანობაში. მათ მოჰყავდათ, როგორც ელიტისთვის განკუთვნილი პროდუქტები, როგორიცაა ბამბა და კაკაო, ისევე საკუთარი მოხმარების პროდუქტები, მათ საქმიანობაში ასევე შედიოდა კერამიკის დამუშავება და უბრალო სამუშაო იარაღების დამზადება. გლეხობა მონაწილეობას იღებდა საბრძოლო საქმეშიც, მათ საქმით შეეძლოთ დაემტკიცებინათ თავიანთი თავი, როგორც გამოჩენილი მეომარი.უბრალო მოსახლეობა ელიტას უხდიდა ხარკს სხვადასხვა საქონლის სახით, მაგალითად სიმინდის ფქვილი და ნანადირევი. სავარაუდოდ თუკი უბრალო გლეხი იქნებოდა შრომისმოყვარე და თავისი საქმის სპეციალისტი, ამასთან გამოიჩენდა ინიციატივას შეეძლო გამხდარიყო გავლენიანი წევრი მაიას საზოგადოებაში. == ომის წარმოება<ref>http://latinamericanhistory.about.com/od/Maya/p/The-Ancient-Maya-War-And-Warfare.htm</ref> == მაიას ტომში სამხედრო საქმიანობა დიდად გავრცელებული იყო. სამხედრო კამპანიის დაწყებას შეიძლება სხვადასხვა მიზეზები ჰქონოდა, მაგალითად კონტროლი სავაჭრო გზებზე, ხარკის დადება, რეიდები ტყვეების ასაყვანად, მოწინააღმდეგე სახელმწიფოს სრული განადგურება და ა.შ. ცოტა რამ არის ცნობილი მაიას სამხედრო ორგანიზაციაზე, ლოჯისტიკაზე და წვრთნაზე. მაიას კლასიკური პერიოდის ხელოვნებაში გამოსახულია სამხედრო საქმეც, ხოლო ომები და გამარჯვებები ნახსენებია იეროგლიფურ წარწერებში. სამწუხაროდ ეს წარწერები არ შეიცავენ ინფორმაციას ომის მიზეზებზე ან იმაზე თუ როგორ გამოიყურებოდა იგი. მე-8 მე-9 საუკუნეებში ინტენსიურმა საბრძოლო მოქმედებებმა დასავლეთ პეტენის პეტექსბატუნის რეგიონში გამოიწვია სახელმწიფოების განადგურება. მკვიდრი მოსახლეობის მიერ აგუატეკას სწრაფა მიტოვებამ უზრუნველყო იშვიათი შესაძლებლობა რათა ადგილზე გამოეკვლიათ მაიას ტომის შეიარაღების ნარჩენები. აგუატეკაში შეიჭრა უცნობი მტერი, რომელმაც გადალახა მისი შესანიშნავი თავდაცვითი ნაგებობები და გადაწვა სამეფო სასახლე. ქალაქის ელიტარული მცხოვრებნი ან გაიქცნენ ან ტყვედ ჩავარდნენ, მათ არც კი უცდიათ თავიანთი ქონების დაბრუნება. ქალაქის მაცხოვრებლებმა ეს ქალაქი მალევე დატოვეს. ეს არის მაგალითი სამხედრო მოქმედებისა, როცა მტერს სურდა სრულიად გაენადგურებინა მაიას სახელმწიფო და არა მისი დამორჩილება. ამ ქალაქის გამოკვლევის შედეგად შეიძლება ითქვას, რომ კლასიკური პერიოდის მეომრები, პირველ რიგში, ელიტის წარმომადგენლები იყვნენ. კლასიკური პერიოდიდანვე მაიას მეფე უნდა ყოფილიყო გამორჩეული სამხედრო ლიდერი, რომელიც გამოსახული იყო ნადავლით მის ქამარზე. კლასიკურ პერიოდში მეფე ასე უკვე აღარ იყო გამოსახული, არამედ იგი იდგა დამცირებულ სამხედრო ტყვეებზე. უკვე პოსტკლასიკური პერიოდისთვის მაიას მეფეები იყვნენ ომში არმიის წინამძღოლები. მაიას წარწერებიდან ვიგებთ, რომ დამარცხებული მეფე შეიძლებოდა ტყვედ აეყვანათ, ეწამებინათ და მსხვერპლად შეეწირათ. ესპანური გადმოცემებით, მაიას ლიდერები ყურადღებას აქცევდნენ ჯარების გადაადგილებას ჩანაწერების საშუალებით, ანუ მათ ჰყავდათ შიკრიკები რომელთა საშუალებებითაც გადაეცემოდათ ბრძანებები. წარმატებული სამხედრო კამპანიის შედეგი შეიძლებოდა გამხდარიყო გავლენის გავრცელება დამარცხებულ სახელმწიფოზე. ზოგიერთ შემთხვევაში მთელ ქალაქში აგდებდნენ სამსახურებიდან ხალხს და არასდროს აბრუნებდნენ უკან, ასეთ რამ მოხდა აგუატეკაშიც. სხვა შემთხვევაში კი გამარჯვებული უბრალოდ შეიპყრობდა დამარცხებული მხარის მმართველებს, მათ ოჯახებს და მფარველ ღმერთებს. ასევე დამარცხებულ ელიტას შეიპყრობდნენ და მათ ან დააპატიმრებდნენ ან მსხვერპლად შეწირავდნენ. ყველაზე კარგი რაც შეიძლებოდა მომხდარიყო გამარჯვებული აკისრებდა ხარკს დამარხებულს. === მეომრები === ჩვენ უკვე ვიცით, რომ გარკვეული სამხედრო პოზიციები არისტოკრატიას ეკავა და ეს თანამდებობები მემკვიდრეობით მამაკაცის ხაზით გადაეცემოდა. ამასთან ამა თუ იმ თანამდებობასთან დაკავშირებულ სპეციალიზაციას ასწავლიდნენ თავიანთ მემკვიდრეებს, მაგალითად სტრატეგიას, რიტუალებს და სამხედრო ცეკვებს. მაიას ჯარები საკონტრაქტო პერიოდში ძალიან დისციპლინირებულნი იყვნენ, მათი მეომრები რეგულარულად იღებდნენ მონაწილეობებს წვრთნებში. ყველა შრომისუნარიანი, ზრდასრული მამაკაცი იყო გამოსადეგი სამხედრო სამსახურისთვის. მაიას არ ჰყავდა რეგულარული არმია, ისინი საჭიროებს დროს კრიბავდნენ ჯარს და ნიშნავდნენ სამხედრო მეთაურებს. მიუხედავად ამისა მათ ჰყავდათ მუდმივმოქმედი სამხედრო ერთეულები რომლებსაც მუდმივი მეთაური ჰყავდათ. მეომრების უმრავლესობაარ შედიოდა მუდმივ არმიაში, მათი უმეტესობა უბრალო ფერმერები იყვნენ, რომლებიც პრიორიტეტად პირველ რიგში მარცვლეულის მოყვანას აყენებდნენ ხოლო შემდეგ სამხედრო საქმეს. მაია ომის დროს იმდენად დიდ ყურადღებას არ აქცევდა მოწინააღმდეგე ქვეყნის განადგურებას, არამედ იგი ფიქრობდა ტყვეების წამოყვანაზე და ძარცვაზე. არსებობს მტკიცებულება, რომ კლასიკურ პერიოდში ქალებსაც ჰქონდათ როლი სამხედრო საქმეში, მაგრამ როგორც გამყოლებს და დამხმარეებს, მაგრამ არა როგორც სამხედრო ოფიცრებს, გარდა იმ შემთხვევებისა როცა მმართველი იყო დედოფალი. მიუხედავად ამისა შემდგომი ინფორმაციით უკვე პოსტკლასიკურ ეპოქაში ქალებიც იბრძოდნენ ბრძოლის ველზე. === შეიარაღება<ref>http://aztecandmayan.weebly.com/mayan-weapons.html</ref> === Atlatl (შუბის მსტყორცნელი)დაინერგა ტეოტიჰუაკანის მიერ მაიას რეგიონში კლასიკურ პერიოდში. ეს იყო 0.5 მეტრის სიგრძის ჯოხი რომელსაც ბოლოზე ჰქონდა კბილანები რათა ესროლათ სასროლი შუბი. ჯოხი გამოიყენებოდა იმისათვის, რომ უფრო მეტი სიზუსტითა და ძალით ესროლათ შუბი, ვიდრე ეს შეიძლებოდა ექნათ უბრალოდ ხელის მოქნევის დროს. იმ მტკიცებულებების გათვალისწინებით რომელიც მეცნიერებმა იპოვეს აგუატეკაში, რაც არის სხვადასხვა იარაღი შეიძლება ითქვას რომ მაიას ტომის მეომრის პირველადი იარაღი შუბები და ისრები იყო. უბრალო მოსახლეობა ომში გამოიყენებდა საფანტს, რომელიც ასევე ნადირობაშიც გამოიყენებოდა. მშვილდი და ისარი არის კიდევ ერთი იარაღი, რომელიც ასევე გამოიყენებოდა როგორც ომის დროს ასევე ნადირებისას უძველესი მაიას ტომის დროს. მიუხედავად იმისა, რომ მშვილდი და ისარი არსებობდა მაიას რეგიონში კლასიკური პერიოდის დროს, მას არ ენჭებოდა უპირატესობა, როგორც საბრძოლო იარაღი. ის არ იყო ჩვეულებრივი იარაღი პოსტკლასიკურ ეპოქამდე.ინფორმაციის თანახმად მაიას ტომი ასევე გამოიყენებდა ორივე ხელის მოსაკიდებიან ხმლებს, რომლებიც მზადდებოდა ძლიერი ხისაგან, რომელსაც ჩამაგრებული ჰქონდა ობსიდიანისგან გამზადებული წვეტები. ეს იარაღი ძალიან წააგავდა აცტეკებისას. მაიას მეომრებს ტანზე ეცვათ ბამბისგან მოქსოვილი აბჯარი რომელსაც ჟღინთავდნენ მარილიანი წყლით, რათა ის უფრო მაგარი გამხდარიყო. საბოლოოდ ეს ჯავშანი შედარებით უკეთესი იყო იმაზე რაც ეცვათ ესპანელებს, როცა დაიპყრეს რეგიონი. მეომრები ატარებდნენ ხისგან ან ცხოველის ტყავისგან დამზადებულ ფარებს, რომლებსაც ბუმბულებით რთავდნენ. == ვაჭრობა<ref>http://latinamericanhistory.about.com/od/Maya/p/Ancient-Maya-Economy-And-Trade.htm</ref> == ვაჭრობა იყო უმნიშვნელოვანესი კომპონენტი მაია საზოგადოებისთვის და მისი ცივილიზაციის აღზევებისთვის. ქალაქები, რომლებიც გაიზარდნენ მათთვის ხელმისაწვდომი გახდა სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი სავაჭრო საქონელი და სავაჭრო მარშრუტები. ქალაქები, როგორებიცაა კამინალჯუიუ და ქუმარკაჯი გვატემალას მთებში, ამასთან ჩალჩუაპა ელ სალვადორში, მაიას ისტორიის სხვადასხვა მომენტებში აკონტროლებდნენ ობსიდიანის რესურსზე ხელმისაწვდომობას. ყველაზე მნიშვნელოვანი ქალაქები ჩრდილოეთში კი აკონტროლებდნენ ხელმისაწვდომობას მარილზე. პოსტკლასიკურ პერიოდში კი მაიას ტომმა დაიწყო მონებით ვაჭრობა ცენტრალური ამერიკის სხვა სახელმწიფოებთან. მაიას ტომი ჩართული იყო საქალაქთაშორისო ვაჭრობაში თავისი ქვეყნის ფარგლებში, მის გარეთ ცენტრალურ ამერიკაში და უფრო შორსაც. თავისი ქვეყნის ფარგლებს გარეთ მაია ორიენტირებული იყო ვაჭრობაზე ცენტრალურ მექსიკაში და სანაპირო ზოლში. ადრეულ კლასიკურ პერიოდში, დიდი სავაჭრო ქსელის კერა იყო ქალაქი ჩიჩენ ითზა, რომელსაც იმპორტით შემოჰქონდა ოქროს დისკები კოლუმბიასა და პანამას ტერიტორიებიდან, ხოლო ფირუზი ახალი მექსიკისა და ლოს კერილოს ტერიტორიიდან. საქონელი რომელიც შორეული ვაჭრობიდან შემოდიოდა, იქნებოდა ეს ფუფუნების ნივთები თუ ყოველდღიური გამოყენების, მას სამეფო ოჯახი აკონტროლებდა. ვაჭრობიდან შემოსული საქონელი გამოიყენებოდა როგორც ფუფუნების ნივთები, რომელსაც სხვადასხვა მაღალი თანამდებობის პირები იყენებდნენ, ამასთან იგი გამოიყენებოდა, როგორც საჩუქრები თავიან ვასალებსა და მოკავშირეებს მათი ერთგულების გასამყარებლად. სავაჭრო გზები იყო არა მხოლოდ ფიზიკური საქონლის მიღების გზა, არამედ ამ გზებით გადაადგილდებოდა მოსახლეობა და ვრცელდებოდა იდეოლოგიები და ინფორმაცია მთელ მეზოამერიკაში. დროთა განმავლობაში იცვლებოდა სავაჭრო გზები, რაც დამოკიდებული იყო მნიშვნელოვანი ქალაქების აღზევებაზე და დაცემაზე, ასევე ეპოქების ცვლაზე და ა.შ. მიუხედავად ესპანელების კონტროლისა ისინი არ წყვეტდნენ ვაჭრობას დაუყოვნებლივ, მაგალითად ამ პერიოდში მანჩე ჩოლი ახდენდა ვაჭრობას კაკაოთი და ვანილით კოლონიალურ ვერაპაზაში. === ვაჭრები === ცოტა რამ არის ცნობილი მაის ტომის ვაჭრების შესახებ, მიუხედავად იმისა, რომ ისინი გამოსახულნი არიან კერამიკაზე დახვეწილი ელიტის ტანსაცმლით. სწორედ აქედან ვიგებთ იმას, რომ ზოგიერთი ვაჭარი ელიტის წარმომადგენელი იყო. ცნობილია რომ მაია ელიტა იღებდა მონაწილეობას დიდ დისტანციაზე ვაჭრობის ექსპედიციებში. ვაჭრების უმრავლესობა ვინც ჩართული იყო ფართე და რეგიონალურ ვაჭრობაში და არა გრძელ დიტანციებზე სიარულში იყვნენ საშუალო ფენის წარმომადგენლები. ვაჭრების მოგზაურობა უცხო, საშიშ ტერიტორიებზე შედარებული იყო ჯოჯოხეთში მოგზაურობასთან. ამის გამო ვაჭრები ყოველთვის თან ატარებდნენ მფარველ ღვთაებებს. როცა ვაჭრები მოგზაურობდნენ ისინი იღებავდნენ თავს შავად, როგორც მათი მფარველი ღვთაებები და მიდიოდნენ მძიმედ შეიარაღებულნი. მაიას ტომს არ ჰყავდა მოთვინიერებული ცხოველები, მაგალითად ცხენები, ამიტომ მთელი ტვირთის ტარება ტვირთის მზიდავებს უხდებოდათ მთელი გზის მანძილზე.იმ შემთხვევაში თუ გზად შეხვდებოდათ მდინარე ან სანაპირო საქონელი ნავებით გადაჰქონდათ. გადასაზიდი ნავები მზადდებოდა მსხვილი ხისაგან რომელსაც ამოუთლიდნენ გულს, იგი იყო 2.5 მეტრი სიგრძის და იტევდა 25 მენიჩბეს. სავაჭრო საქონელი რომელიც დაჰქონდათ იყო კაკაო, ობსიდიანი, კერამიკა, ქსოვილები, სპილენძის ზარები და ნაჯახები, ასევე საგზალი ეკიპაჟისთვის უბრალოდ სასმელი და საკვები. === ბაზრები === ბაზრების აღმოჩენა არქეოლოგიურად საკმაოდ რთული საქმეა. მიუხედავად ამისა, ჩვენ ვიგებთ ესპანური ჩანაწერებიდან, რომ აქ იყო აყვავებული საბაზრო ეკონომიკა, როცა ისინი ამ რეგიონში ჩავიდნენ. ზოგიერთ კლასიკური პერიოდის ქალაქში, არქეოლოგებმა სავარაუდოდ აღმოაჩინეს არკადული სტილის ქვის ნაგებობები და მიმოფანტული ქვები, რაც ძალიან წააგავს ბაზრის მუდმივ საფუძველს. 2007 წელს ჩატარდა კვლევა თანამედროვე გვატემალას ბაზარზე და შეადარეს კვლევებს უძველესი მაიას ბაზრიდან, რომელიც ჩუნჩუკმილში მდებარეობდა. უჩვეულოდ მაღალი თუთიისა და ფოსფორის რაოდენობა ორივეგან და თითქმის ერთნაირი საკვებითა და ბოსტნეულით ვაჭრობა. გამოთვლილი სიმჭიდროვით თუ ვიმსჯელებთ ჩუნჩუკმილის ბაზარზე, კლასიკურ ეპოქაში უკვე იყო აყვავებული საბაზრო ეკონომიკა. არქეოლოგებმა მაია ბევრ ქალაქში განსაზღვრეს ბაზრების ადგილსამყოფელი ნიადაგისა და არქეოლოგიური კვლევების კომბინაციით. როდესაც აქ ესპანელები ჩამოვიდნენ, უკვე პოსტკლასიკური ხანისთვის, მაიას მთიან ქალაქებში უკვე იყო ბაზრები მუდმივი ადგილსამყოფელით, რომელსაც ენიშნებოდა მმართველი, რომელიც გადაწყვეტდა დავებს, აღასრულებდა მართლმსაჯულებას და კრებდა გადასახადებს. == ხელოვნება<ref name=":1">http://www.indians.org/welker/maya.htm</ref><ref name=":2">http://www.ancient.eu/Maya_Civilization/</ref> == მაიას ხელოვნება ძირითადად გავრცელებული იყო სამეფო კარზე  და ელიტაში. მათ ხელოვნებაში  ჰქონდათ როგორც მალე ფუჭებადი, ისე გამძლე მასალები, რასაც წინაპრებს უკავშირებდნენ. თუმცა გადარჩენილი ხელოვნების ნიმუშები ხასიათდება მცირე პროპორციებით, მაგრამ უფრო დიდი მნიშვნელობა აქვს ვიდრე სხვა ნებისმიერ იმდროინდელ ამერიკულ მხატვრობას. მათ ხელოვნებაში ჰქონდათ ბევრი რეგიონული სტილი და ისინი  ერთადერთი იყო ანტიკურ ამერიკაში, რომელმაც შექმნა თხრობითი ტექსტები. მაიას ხელოვნების  საუკეთესო გადარჩენილი ნამუშევარი თარიღდება გვიანდელი კლასიკური პერიოდით. მათთვის მზის ღმერთი „კინიჩ აჯაუ“ ასოცირდებოდა ბაზალტის ქვასთან, რომელსაც მომწვანო ფერი აქვს. ისინი ქმნიდნენ მოზაიკას, რომლის წონაც 4.42 კილოგრამი იყო. მას შემდეგ რაც მაიას ტომებში ქვის ქანდაკებები გაჩნდა, ტრადიციული ბიოდეგრადირებული ხის ქანდაკებები მთლიანად გაქრა. რამდენიმე ხის არტეფაქტზე, რომელიც გადაურჩა განადგურებას, დატანილია იეროგლიფური წარწერა. „პალენკესა და პიედრას ნეგრასში“. გავრცელებულია კირქვის რელიეფური ქანდაკებები. იაქსჩილანში, დოსპილაში, კოპანსა და სხვა ადგილებში კიბეებიც მოპირკეთებული იყო ქანდაკებებით. დღემდე შემორჩენილი ყველაზე დიდი  იეროგლიფური კიბეებიდან,  რომელიც კოპანშია აღმოჩენილი, შეიცავს 2200 სიმბოლოს. მაიას ყველაზე დიდი ქანდაკებების ფასადი ოსტატურად არის მობათქაშებული. სამგანზომილებიანი ფორმის გაკეთებისთვის იყენებდნენ პატარა ზომის ქვებს და იგი ყალიბითაა ჩამოსხმული. ადამიანს კი სამოსით გამოსახავდნენ. ტაძრის მობათქაშებულ ფასადს აფორმებდნენ გვიან პრეკლასიკურ პერიოდში და იგი გაგრძელდა კლასიკურშიც. მაიას კულტურაში დიდი ტრადიცია ჰქონდა კედლის მხატვრობას. მდიდრულად არის გაკეთებული ფრესკები, რომელიც არის ამოკვეთილი და  მდებარეობდა სან ბარტოლოში. იგი თარიღდება (ძვ.წ 300-200).  ფრესკების უმრავლესობა დღემდე არ შემორჩენილა, მაგრამ ადრეკლასიკური სამარხები მოხატულია კრემისფრად, წითლად და შავად ესენი კი აღმოაჩინეს კარაკოლას, რიო აზულისა და ტიკალის ტერიტორიაზე. სრული ზომის ფრესკები შემორჩენილია ბონამპაკის ტერიტორიაზე და იგი მიეკუთვნება გვიან კლასიკურ მხატვრობას. ისინი პრაქტიკულად გამოიყენებდნენ კაჟს და ობსიდიანს (ვულკანური მუქი ფერის მინა). ისინი ბევრ მსგავს მინერალს ამუშავებნენ და მათ იარაღებად არასდროს იყენებდნენ. უცნაური ფორმის ფიგურები მიუთითებს იმაზე, რომ მაია ძალიან  დახვეწილად აკეთებდა ქვის ნიმუშებს. ისინი გასაკეთებლად ძალიან რთულია და დიდ ოსტატობას მოითხოვდა ხელოსნისგან. დიდი ზომის ობსიდიანის ფიგურამ შეიძლება 30 სანტიმეტრს მიაღწიოს სიგრძეში. ისინი როგორც წესი ადამიანის, ცხოველის და გეომეტრიული ფიგურის ფორმისაა და  უკავშირდება მათ რელიგიას. უცნაური ფორმის ფიგურები წარმოგვიდგენს ბევრ კარგ ფორმას  როგორიცაა: ნახევარმთვარეები, ჯვრები, გველები და მორიელები. მაიას ტექსტილებთან დაკავშირებით ცოტა ინფორმაციაა შემორჩენილი, თუმცა სხვა კოლუმბიურამდელ კულტურასთან შედარებით, როგორიცაა აცტეკები და ანდების რეგიონი, უფრო დახვეწილი ნივთები ჰქონდათ. რამდენიმე ტექსტილი ამოიღეს არქეოლოგებმა, მაგრამ საუკეთესო ტექსტილით არის მოხატული ფრესკები ან კერამიკები. მეორე ხარისხოვანი  არის სასამართლო ტანისამოსის მორთულობა,რომელიც ძირითადად  ბამბისგან იყო შეკერილი, ასევე იაგუარის ბეწვისა და ირმის ტყავისგან. მათი კულტურიდან ყველაზე მეტი რაოდენობის კერამიკაა შემორჩენილი. მათ არ იცოდნენ მრგვალი ფორმის გამოძერწვა ბრუნვის საშუალებით, ამიტომ ისინი ხელით აზელდნენ თიხას სასურველ ადგილს, რაც შედარებით ძნელია. შესაბამისად მათ მიერ დამზადებული ჭურჭელი უსწორმასწორო ზედაპირის მქონე იყო, ამიტომ ისინი ნაკეთობას კარგად აპრიალებდნენ.  კერამიკას ხატავდნენ მინერალებით და ფერადი თიხით. რამდენიმე კარგი კერამიკული ნაკეთობა აღმოჩენილია ჯაინას კუნძულზე, კერძოდ ჩრდილო იუკატანის საფლავებში. მათ 10 -დან 25 სანტიმეტრამდე სიმაღლე აქვთ  და ძალიან კარგადაა გაკეთებული.  Lk-style-ის პოლიქრომული კერამიკული კორპუსი, მათ შორის კარგად მოხატული თეფშები და ცილინდრის ფორმის ჭურჭელი, წარმოშობილია გვიან კლასიკურ Motul de San José-ში. ამ მოხატულობებში შედის იეროგლიფები ვარდისფერ და ღია წითელ ფერებში, სცენები მოცეკვავეებისა, რომლებიც მასკითაა გამოსახული. ყველაზე დიდი ყურადღება ეთმობა პერსონაჟების რეალური სახის გამოსახვას. ჭურჭელზე გამოსახულია ჩვ.წ მე-8 საუკუნის პეტენის მცხოვრებთათვის დამახასიათებელი სიუჟეტები, როგორიცაა  დიპლომატიური შეხვედრები, ნადიმი და სისხლის გაღება. დაახლოებით ჩვ.წ  10 საუკუნეში ჩამოვიდნენ მეტალურგები (მეთუნუქეები) სამხრეთ ამერიკიდან და მაიას ტომებმა დაიწყეს პატარა საგნების კეთება ოქროსგან, ვერცხლისგან და სპილენძისგან. მაია ზოგადად ამუშავებდა მეტალისგან მძივებს, ზარებს და დისკებს, ეს გრძელდებოდა  სანამ ესპანელები დაიპყრობდნენ მაიას ტომს. მაიამ დაიწყო დაკარგული ყალიბებისგან პატარა მეტალების დამზადება. ცუდად არის  შესწავლილი მაიას ფოლკლორული გრაფიტი (ნიმუშები). დამატებით გრაფიტებზე (ნიმუშებზე) სკამები, კედლები, იატაკი, მრავალფეროვანი შენობები, ტაძრები, საცხოვრებლები და სათავსოები ცუდად არის გამოსახული.  გრაფიტი (ნიმუში) შემორჩენილია პეტენის აუზში სამხრეთ კამპეჩეს და ჩენეს რეგიონის ჩრდილო იუკატანში. ტიკაიში ბევრი კარგი გრაფიტია (ნიმუშია) შემორჩენილი და მასზე გამოსახულია ტაძრები, ადამიანები, ღვთაებები და ცხოველები. == არქიტექტურა<ref name=":2" /> == მაიას ტომები ქმნიდნენ დიდ შენობებს. მათ დაგვიტოვეს დიდი არქიტექტურული მემკვიდრეობა. ეს ცივილიზაცია არის ერთ-ერთი საუკეთესო პრეინდუსტრიულ ცივილიზაციებს შორის. მაიას არქიტექტურა ასევე მოიცავს სხვადასხვა ხელოვნების ფორმებს და იეროგლიფურ ტექსტებს. მათ შენობებზე კარგად ჩანს მოსახლეობის სპეციალიზაცია, ცენტრალური ორგანიზაციისა და პოლიტიკის მნიშვნელობა მათ მობილიზებაში. კოპანაში მაღალი ელიტის საცხოვრებლის ასაშენებლად საჭირო იყო 10686  ადამიანის დღიური სამუშაო დრო, მაშინ როდესაც უბრალო ადამიანის ქოხისთვის საკმარისი იყო 67  ადამიანის დღიური სამუშაო დრო.  დადგენილია რომ,  საცხოვრებელზე მუშაობის 65%-ს შეადგენდა სასარგებლო წიაღისეულის მოპოვება, გადატანა და მშენებლობაში მათი გამოყენება, ხოლო სამუშაოს 24% იყო დამუშავება და მობათქაშება.  კოპანაში კარგი საცხოვრებლის აშენებისთვის საჭირო იყო 2-3 თვე, სადაც 80-130 შავ მუშას უნდა ემუშავა სრული განაკვეთით. კლასიკური პერიოდის ქალაქი, როგორიცაა ტიკალი განლაგებული იყო 20 კვადრატულ კილომეტრზე, მისი ძირითადი ნაწილი კი განთავსებული იყო 6 კვადრატულ კილომეტრზე. ისეთი ქალაქის ასაგებად როგორიცაა  იმენსე, საჭირო იყო მილიონობით ადამიანის დღიური სამუშაო დრო. ყველაზე მასიური ნაგებობები, რომელიც მათ შეუქმნიათ არის პრეკლასიკური პერიოდის. მათ ასაგებად საჭირო იქნებოდა  მშენებლები, მლესავები, მგეგმავები და არქიტექტორები. == ურბანული დიზაინი<ref name=":3">http://www.newworldencyclopedia.org/entry/Mayan_Civilization</ref> == მაიას ქალაქები არ იყო ოფიციალურად დაგეგმილი, არამედ არალეგალური  გაფართოებისა იყო.  გათვლების გარეშე იდგა სასახლეები, ტაძრები და სხვა შენობები. უფრო მეტად მაიას ტომები ქალაქის ცენტრიდან გარეუბნებში სახლდებოდნენ და ახალ შენობებს დგამდნენ  ძველ არქიტექტურულ ნაგებობაზე.  მათი ქალაქების სადღესასწაულო და ადმინისტრაციული ცენტრი გარშემორტყმული იყო დიდი საცხოვრებელი კომპლექსებით. ზოგ შემთხვევაში მაიას ქალაქების წმინდა ადგილები ახლომდებარე საცხოვრებლებისგან გამოყოფილი იყო კედლებით.  ეს შემოღობილი ტერიტორია მოიცავდა პირამიდა ტაძრებს და სხვა არქიტექტურულ ძეგლებს, რომელიც მიძღვნილია ელიტის საქმიანობისთვის, ძირითადად ეს არის ადმინისტრაციული ან ელიტარული საცხოვრებელი კომპლექსი. ქალაქის ცენტრში განთავსებული იყო დიდებული ბურთის სათამაშო მოედნები, პლაზები, სავაჭრო და სასკოლო შენობები. ხშირად ქალაქის ცენტრი ქვაფენილით უკავშირდებოდა მის გარეუბანს. მაიას ქალაქის ცერემონიალის ცენტრი იყო იქ სადაც ცხოვრობდა მმართველი ელიტა, სადაც ტარდებოდა რელიგიური ცერემონიები და გვარდებოდა ადმინისტრაციული საკითხები. ელიტარული საცხოვრებლები მდებარეობდა საუკეთესო ადგილას ქალაქის ცენტრის მიდამოებში, ხოლო უბრალო მოსახლეობა ცერემონიალის ცენტრისგან მოშორებით ცხოვრობდა. საცხოვრებლები მაღალზე ჰქონდათ აწეული, რათა წყალდიდობისგან დაცული ყოფილიყო. == ე-ჯგუფი ( E-Groups) და ობსერვატორიები<ref name=":3" /> == მაიას ცივილიზაციას ძალიან უყვარდა მზეზე, ვარსკვლავებზე და პლანეტებზე დაკვირვება. ამისთის ისინი აგებდნენ შენობებს, ე-ჯგუფის არქიტექტურული სტილით და იგი ყველაზე გავრცელებული არქიტექტურული ფორმა იყო მაიას რეგიონში. ამ სტილის ნაგებობა პირველად პრეკლასიკურ პერიოდში გაჩნდა, რომელიც იყო პირამიდა მოპირკეთებული კიბეებით. აღმოსავლეთით განთავსებული იყო სამი პატარა ტაძარი. ამ ნაგებობიდან ხდებოდა დაკვირვება ციურ სხეულებზე. მათ შეისწავლეს ვენერა და სხვა და სხვა თანავარსკვლავედები. == სამშენებლო მასალები და მეთოდი<ref name=":3" /> == მაია ქალაქებს აგებდა ნეოლითური ტექნოლოგიებით. ამისთვის იყენებდნენ, როგორც არაგამძლე მასალას, ასევე ქვას. მშენებლობისთვის მათ უნდა გამოეყენებინათ ადგილობრივი ქვები. მაიას საზღვარს იქით მოიპოვებდნენ კირქვას, რადგან ადგილობრივი შედარებით რბილი იყო სამუშაოდ, მაგრამ საჭიროებდა დამატებით სიმაგრეს.  საუკეთესო ხარისხის  კირქვა და ხარისხიანი ქვა იყო უსუმასინტას რეგიონში.  ჩრდილოეთ იუკატანში რაიმის ასაგებად გამოიყენებოდა დაბალი ხარისხის კირქვა. ვულკანური ტუფი  გამოიყენებოდა კოპანაში, ხოლო ახლოს მდებარე კირიგუაში კი ქვიშაქვა. კომაკალკოში არ იყო მშენებლობისთვის გამოსადეგარი ქვა, ამიტომ აქ  იყენებდნენ გამომწვარ აგურებს. ისინი კირქვას მაღალ ტემპერატურაზე აცხელებდნენ, საიდანაც ღებულობდნენ ცემენტს, თაბაშირსა და ბათქაშს.  ქვის ბლოკების დასაშლელად იყენებდნენ თოკს,  წყალს და ობსიდიანის ხელსაწყოსაც.  გადასაზიდად ხის მორებს, მძიმე ტვირთის ასატანად კი თოკს ჭოჭონაქის გარეშე. კონსტრუქციებში ხეს იყენებდნენ საბჯენად ან თაღად.  მთელი ისტორიის მანძილზე მაიას  უბრალო ქოხები და რამდენიმე ტაძარი კეთდებოდა ხის ბოძებითა და ჩალით. ქოხის კედლების გასამაგრებლად გამოიყენებდნენ ალიზსაც, რომელიც შედგებოდა ტალახისა და ჩალისგან და ამას გამოიყენებდნენ მშენებლობის განვითარებიდან ბოლომდე. მაიას სამხრეთში ალიზს გამოიყენებდნენ არქიტექურული ძეგლის გასაკეთებლად, რადგან არ მოიპოვებოდა შესაბამისი ქვები. == ძირითადი კონსტრუქციის ტიპი<ref name=":3" /> == მაიას ცივილიზაციის დიდ ქალაქებში განთავსებული იყო ტაძრები, სასახლეები, ბურთის სათამაშო მოედნები, ქვაფენილები, შიდა ეზოები და პლაზა. ზოგ ქალაქში გაჩნდა ჰიდრავლიკური სისტემები, ზოგშიც დამცავი კედლები. შენობების გარეთა ფასადები შეღებილი იყო ერთ ან რამდენიმე ფრად. == ბურთის სათამაშო მოედნები<ref name=":3" /> == ბურთის სათამაში მოედნები არის მთელი მესოამერიკის განმასხვავებელი არქიტექურული ფორმა. მათი უმეტესობა კლასიკური პერიოდისაა. ყველაზე ძველი რაც კი აღმოუჩენიათ თარიღდება ძვ. წ 1000წ და იგი მდებარეობს ჩრდილო-დასავლით იუკატანში და იგი ეკუთვნის შუა პრეკლასიკურ პერიოდს. ბურთის სათამაშო მოედანი შედგება ორი განივი ზოლისგან, რომელიც გაწყვეტილია შუაში. ცენტრალური სათამაშო ზონა შეადგენდა 20-30 მეტრს სიგრძეში და ორი განივი კედლის ზომა 3-4 მეტრი იყო სიმაღლეში. ეს განივი კედლები განკუთვნილი იყო მაყურებლისთვის. მესოამერიკის ყველაზე დიდი ბურთის სათამაშო მოედანი  არის ჩიჩენ ითზაში, რომლის სიგრძე 83 მეტრია, სიგანე- 30 ხოლო კედლის სიმაღლე 8.2 მეტრს აღწევს. == სასახლეები და აკროპოლისები<ref name=":3" /> == კომპლექსები ხშირად განლაგებული იყო ქალაქის ცენტრთან, ძირითად პლაზასთან ახლოს. მაიას სასახლეები შედგებოდა ბევრი ოთახისაგან. ისინი აკროპოლისს უწოდებდნენ საცხოვრებელს, რომელიც სართულებად იყო აწყობილი და ყოველ სართულს საკუთარი პლატფორმა გააჩნდა. სასახლეები და აკროპოლისები ელიტარული საზოგადოების საცხოვრებელს წარმოადგენდა. ისინი ძირითადად სიფართით გამოირჩეოდა,რითაც განსხვავდება მაიას მაღალი პირამიდებისაგან. ზოგიერთ აკროპოლისის ჭერს სავარცხელის მსგავსი ფორმა ჰქონდა. ოთახებში იყო ქვის მოგრძო სკამები,რომელიც დასაძინებლად გამოიყენებოდა. დიდ სასახლეებში, როგოროც იყო პალენკეში, შეიძლება ყოფილიყო წყლის მიწოდება და აბანოები, რომელიც ხშირად გვხვდება კომპლექსებში და მის მიმდებარე ტერიტორიაზე. ადრეკლასიკურ ეპოქაში მმართველებს კრძალავდნენ აკროპოლისის ქვეშ. სასახლეებში რამდენიმე სამეფო ოთახი იყო მნიშვნელოვანი მოვლენებისთვის განკუთვნილი მაგალითად: როგორიცაა მეფედ კურთხევა. როგორც წესი სასახლეებს ჰქონდათ შიდა ეზო, სადაც ქანდაკებები იყო განთავსებული. ზოგ სასახლეზე დატანილია წარწერა იმ მმართველის შესახებ, რომლის სახელსაც უკავშირდება იგი. სასახლეები იყო მოშორებული უბრალო ელიტის საცხოვრებლებისგან, სადაც იმართებოდა მნიშვნელოვანი რიტუალები სადაც ბევრი ხალხი იკრიბებოდა. == პირამიდები და ტაძრები<ref name=":3" /> == ტაძრებს ისინი წარწერებში მოიხსენიებდნენ, როგორც ღვთის სახლს. ტაძრები ძირითადად განთავსებული იყო პირამიდის ზემოდან. გვიან პრეკლასიკურ პერიოდში ტაძრის კედლები იყო ქვის და ამ დროს წარმოიშვა არკა. ასევე ამ დროს ქვის ჭერმა შეცვალა ჩალის ჭერი. კლასიკურ პერიოდში ტაძრის ჭერი იყო ზემოთ მიმართული სავარცხლის ფორმის. ტაძრის საკურთხეველი იყო ერთიდან სამ ოთახამდე და იგი მიძღვნილი იყო მნიშვნელოვანი ღვთაებებისთვის. ასეთი ღვთაება შეიძლება ყოფილიყო ქალაქის მფარველი ან გაღმერთებული წინაპარი. == სამეული პირამიდები<ref name=":3" /> == სამეული პირამიდები პირველად პრეკლასიკურ პერიოდში გვხვდება. იგი შედგებოდა ერთი ძირითადი შენობისგან, რომელიც გამაგრებული იყო ორი პატარა შენობით, რომელიც ერთ პლატფორმაზე იდგა. ყველაზე მეტად ცნობილი სამეული პირამიდა მდებარეობს ელ მირადორში პეტენის აუზში. მისი ფართობი 6-ჯერ აღემატება ყველაზე დიდ პირამიდას, რომელიც მდებარეობს ტიკაიში. ყველაზე პოპულარული არქიტექტურული ფორმა იყო პეტენის რეგიონში გვიან პრეკლასიკურ პერიოდში. მაგალითად სამეული პირამიდები გათხრების შედეგად აღმოჩენილია 88 ადგილას. ნაკბეში ათეულობით სამეული კომპლექსია აღმოჩენილი, ხოლო ელ მირადოში 36. სამეული ფორმები არის ციბილჩალტუნიც, რომელიც გავრცელებულია იუკატანის ნახევარკუნძულის ჩრდილოეთით. ასევე ქუმარკაჯი, რომელიც მაღალმთიან გვატემალაშია გავრცელებული. იგი ერთადერთია, რომელიც ეკუთვნის პოსტკლასიკურ პერიოდს. == დემოგრაფია == მაიას ცივილიზაცია გავრცელებული იყო ძირითადად იუკატანის ნახევარკუნძულზე და მისი მოსახლეობაც ამ ტერიტორიაზე იყო განსახლებული მათი უმრავლესობა დიდ ქალაქებში ცხოვრობდა მეცნიერებმა ზუსტად არ იციან თუ რა რაოდენობის ხალხი ცხოვრობდა მაიას ცივილიზაციაში მაგრამ მათი ქალაქების ზომისა და მათ გარშემო სახნავ სათესი მიწების რაოდენობის მიხედვით შეუძლიათ იმსჯელონ დაახლოებით რამდენი მოსახლე შეიძლება ყოფილიყო ამა თუ იმ ქალაქში. მაიას ქალაქების მოსახლეობის რაოდენობა მერყეობს 1200-დან 140000-მდე მაიას ცივილიზაციაში რამდენიმე დიდი ქალაქი იყო და ამ ქალაქების მოსახლეობის შეჯამებით სავარაუდოდ შეიძლება მაიას ცივილიზაციაში მცხოვრები ხალხის რაოდენობის თქმა ეს რიცხვი კი დაახლოებით 600000 შეადგენს მაგრამ მასში არ შედის პატარა დასახლებების მოსახლეობა მაგრამ მიუხედავად ამისა ეს რიცხვი საკმაოდ კარგ წარმოდგენას ქმნის მაიას ცივილიზაციაზე მითუმეტეს რომ მათში გავრცელებული მსხვერპლშეწირვის დროს უამრავი ადამიანი იხოცებოდა რაც თავისთავად სერიოზულ გავლენას ახდენდა მათ მოსახლეობაზე. == ენა<ref name=":4">http://www.ancient.eu/article/655/</ref> == ჩვენს ძვ.წ-ით 2000 წლამდე მაიას ტომები საუბრობდნენ ერთ ენაზე რომელსაც ლინგვისტები პროტო მაიას ენას უწოდებენ. პროტო მაიას ენას შეადგენდნენ სხვადასხვა ერთ ოჯახში გაერთიანებული ენობრივი ჯგუფები მაგალითად: Huastecan, GreaterK'iche'an, GreaterQ'anjobalan,Mamean, Tz'eltalan-Ch'olan, Yucatecan(ვერ გავიგე). ამ ჯგუფების გაშლის შედეგად რომელიც კოლუმბამდე ეპოქაში მოხდა ჩამოყალიბდა 30 ენა რომლებიც დღესაც შემონახულია. თითქმის ყველა მაიას კლასიკური ტექსტი მიეწერება და იდენტიფიცირებულია როგორც Ch'olan ენა. ამ ენის გამოყენება მაიას ტომის მიერ არ ნიშნავს იმას რომ ის აუცილებლად ფართოდ გამოიყენებოდა მოსახლეობის მიერ. შესაძლოა ეს ენა იყო სარიტუალო ისევე როგორც ლათინური ევროპაში. კლასიკური Ch'olan შესაძლოა იყო ელიტის ენა ან სახელმწიფო მოწყობის ენა ასევე დიპლომატიური და სვაჭრო. პოსტკლასიკურ პერიოდში Yucatecan ენა გამოიყენებოდა მაიას კოდექსებში(ძველი ხელნაწერები) ისევე როგორც Ch'olan. == დამწერლობა<ref name=":1" /><ref name=":4" /> == მაიას ტომის წერის სისტემა რომელიც ძალიან ფართოდ იყო გავრცელებული ჩრდილო და სამხრეთ ამერიკაში ითვლება ერთ-ერთ წარმატებულ მიღწევად კოლუმბამდე ეპოქაში ეს იყო ყველაზე რთული და განვითარებული წერის სისტემა რომელიც ათეულ სხვა ცენტრალურ ამერიკულ სისტემას სჯობდა. მაის ტომის დამწერლობის ყველაზე ადრეული ნიმუში დათარიღებულია ძვ. წ. 300-200 წლებით. მაიას დამწერლობა წარმოადგენს კარგად შემუშავებულ ნიშნების სისტემას რომლებიც გამოისახებოდა: კედლებზე, ქვაზე, ქაღალდის კოდექსებში, ხეზე და ასე შემდეგ რის  შემდეგაც ის იღებებოდა მაგრამ  არტეფაქტების  დაზიანების გამო ბევრი ასეთი ნიმუშები თითქმის არ შემორჩა.დღესდღეობით არსებობს 800 ცნობილი მაიას დამწერლობის იეროგლიფური ნიშანი რომელთა 75 პროცენტია გაშიფრული რაც მეცნიერებისთვის უამრავი ტექსტის წაკითხვის საშუალებას იძლევა. დღესდღეობით ძალიან ბევრი დამწერლობის ნიმუში განადგურებულია და ამაში დიდი როლი კათოლიკურმა ეკლესიამა და მისმა მაღალჩინოსნებმაც ითამაშეს მაგრამ შემთხვევით შემორჩა კოლუმბამდე ეპოქის წიგნი რომლებიც თარიღდება პოსტ კლასიკური პერიოდით. ისინი ცნობილია როგორც „მადრიდის კოდექსი“ „დრეზდენის კოდექსი“ და „პარიზის კოდექსი“. რამდენიმე გვერდი გადარჩა საწყისი მეოთხე „გროლიერის კოდექსი“-დან რომლის აუთენტურობა დადასტურებულია არაა. მაიას დამწერლობა გამოიყენებოდა ევროპელების ჩამოსვლამდე მისმა გამოყენებამ პიკს მიაღწია კლასიკურ პერიოდში. მაიას დამწერლობის  წერის პრინციპი წარმოადგენდა „ლოგოსილაბიკურ“ სისტემას და ცალკეული ნიშნები წარმოადგენდა სიტყვას ან მარცვალს გარდა ამისა რამდენიმე ერთნაირი „ლოგოგრამა“ შეიძლება გამოეყენებინათ  სხვადასხვა სიტყვის ჩასაწერადაც. გარდა ამის  სხვადასხვა სიმბოლოები შეიძლება ერთნაირად წაკითხულიყო. ორი ან რამდენიმე ნიშანი შეიძლება შერწყმული ყოფილიყო და ჩამოეყალიბებინათ ე. წ. „ლიგატურა“ ძირითადი ნიშნები წარმოადგენენ მთავარ ელემენტებს რომლებიც შეიძლება ყოფილიყო არსებითი სახელი, ზმნა, ზმნიზედა, ზედსართავი ან ფონეტიკური ნიშანი. მაის დამწერლობის ნიშნები წარმოადგენდა დახრილ ოთხკუთხედებს მომრგვალებული ბოლოებით და შუაში გამოსახულებით რომლებიც შეიძლება ყოფილიყო მიწათმოქმედების,მცენარეების,წყალის, ცხოველების თავების, შენობების, შრომის იარაღებისა და სხეულის ნაწილების გამოსახულებები. გარდა ამისა არსებობდა განსაკუთრებული იეროგლიფები-ემბლემები რომლებიც ტიტულს განსაზღვრავდა. როგორც წესი მაიას ტექსტებში ნიშნები იწერებოდა მარცხენიდან მარჯვნივ და ზევიდან ქვევით  ხშირად წარწერების ქვის სტელები განლაგებული იყო T ან L ფორმაზე. რაც შეეხება საწერ ინსტრუმენტებს ისინი ბოლომდე დადგენილი არაა მაგრამ  პოსტ კლასიკური კოდექსის წარწერის ანალიზმა აჩვენა რომ სავარაუდოდ ის შესრულებული იყო ფუნჯით რომლის ბოლოც  გაკეთებული იყო დამყოლი თმის ბოლოთი. რაც შეეხება მაიას მწერლებს მეცნიერების ვარაუდით ისინი ელიტის წარმომადგენლები იყვნენ. მაიას ტომში მწიგნობრებს უწოდებდნენ „tz'ib“ რაც ნიშნავს „ის ვინც წერს და ხატავს“. სავარაუდოდ არსებობდა სკოლები რომლებიც ასწავლიდა არისტოკრატთა შვილებს წერას. მაიას ცივილიზაციაში არსებობდა წარმოდგენა მწერალ ქალებზეც. მიუხედავად იმისა რომ ბევრი არ არის ცნობილი მაიას მწერლებზე, ზოგიერთი მათგანი როგორც ცნობილია  თავის ნაშრომზე სახელს აწერდა. როგორც წესი მხოლოდ ერთი მწერალი აწერდა ხელს ჭურჭელზე  მაგრამ რამდენიმე სკულპტორი აწერდა თავიანთ სახელებს ქვაზე  მაგალითად რვა სკულპტორმა მოაწერა ხელი სტელას რომელიც ნაპოვნია „პიედრასნაგრასში“ იქ  სკულპტურების უმეტესობა ავტორების ხელმოწერების გარეშეა. გარდა ამისა სხვა ინფორმაციის შემნახველებია ზემოხსენებული კოდექსები იგივე ძველი ნაწერები ქალაქებში გამოძერწილი ფასადები, ფრესკები, ხის პროტოკოლები გამოქვაბულის კედლები და პორტატული არტეფაქტები, რომლებიც მზადდებოდა სხვადასხვა მასალისგან მაგალითად ძვლები, ნიჟარები, ობსიდიანი და ნეფრიტი.    == კალენდარი<ref name=":2" /><ref>http://www.timeanddate.com/calendar/mayan.html</ref> == მაიას კალენდარი შექმნილია კოლუმბამდე ეპოქაში ის გავრცელებული იყო ცენტრალურ ამერიკაში და მაიას გარდა მას სხვა ტომებიც იყენებდნენ. მაიას ტომის კალენდარი წარმოადგენდა ძალიან რთულ სისტემას მასში გაერთიანებული იყო ჩანაწერები მთვარის და მზის ციკლების შესახებ, დაბნელება და პლანეტების მოძრაობა. ბევრ შემთხვევაში მაიას დათვლები იყო უფრო ზუსტი ვიდრე ძველი სამყაროს ანალოგური დათვლები. რაც შეეხება კონკრეტულ კალენდრებს მაიას გააჩნდა ოთხი ძირითადი კალენდარი ესენია:“ცოკლინი“ „ჰააბი“  „52 წლიანი“ და „გრძელი ათვლის“ ყველა მათგანი განსხვავდებოდა ერთმანეთისაგან და სხვადასხვა დანიშნულება ჰქონდა. === ''„ცოკლინი“'' === ''„ცოკლინი“'' იყო მაიას ტომის მთავარი რიტუალური კალენდარი 260 დღიანი პერიოდით რომელიც შედგებოდა 20 და 13 დღიანი პერიოდების კომბინაციით  ყველა რიცხვს ჰქონდა ნომერი 1დან 13 ნომერი რომლებიც მეორდებოდა 20 დღიან პერიოდში და ყველა მათგანს ჰქონ დათავისი სიმბოლო. „ცოკლინი“ დასრულებულად ითვლებოდა როცა 13 ნომერი შეესაბამებოდა 20 დღიანი ციკლის ბოლო დღეს ეს კალენდარი სავარაუდოდ მოიცავდა ფეხმძიმობის 260 დღეს ის გამოიყენებოდა მაიას მოსახლეების დაბადების რიცხვების ჩასაწერად და წინასწარმეტყველებებისთვის მეცნიერთა მტკიცებით არცერთი სხვა ასტრონომიული საფუძველი ამ კალენდარს არ გააჩნია. === ''ჰააბი'' === ''ჰააბი'' იყო  მზის კალენდარი რომელიც წარმოადგენდა მაიას სამოქალაქო კალენდარს მასში იყო  365 დღე იყოფოდა 19 თვედ რომელთაგანაც თვრამეტი მათგანი იყო 20 დღიანი და ერთი 5 დღიანი ამ დღეებს ერქვა „ვაიები“ და უიღბლოდ ითვლებოდა  რადგან მიაჩნდათ რომ ამ დროს სულების კარიბჭე იხსნებოდა და ბოროტ სულებს შეეძლოთ მათ ცხოვრებაში ჩარევა. თვის შიგნით დღეები ინომრებოდა 0 დან 19 მდე. === ''52 წლიანი'' === ''52 წლიანი'' კალენდარი წარმოადგენდა ამ ორი კალენდრის გაერთინებას და მიიჩნეოდა რომ ყოველ 52 წელიწადში ერთხელ შეიძლებოდა აპოკალიფსი მომხდარიყო. === ''„დიდი ათვლის კალენდარი“'' === ''„დიდი ათვლის კალენდარი“''  წარმოადგენდა 20, 18 და 13 იანი(დღიან?) კალენდარული ათვლის სისტემების არეულ კომბინაციას ამ კალენდარში მინიმალური ერთეული იყო დღე და მაქსიმალური 63 123 287 წელი და 245 დღე. დიდი ათვლის კალენდრის ციკლი იყო 5125 წელი და ოთხნახევარი თვე და ყოველ ახალ ციკლში იწყებოდა ახალი ერა. მეცნიერებს რომ ეპოვათ  თუ რა რიცხვი შეესაბამებოდა მაიას კალენდარიდან გრიგორიანულს საჭირო იყო მათი გადაყვანა. ამისთვის შეიქმნა  შესაბამისობის ორი ჰიპოთეზა: 1.სპინდენის ჰიპოთეზა - 13 ოქტომბერი 3373 ქრ. შ-მდე  ან 14 ოქტომბერი 3373 წელი ქრ. შ-მდე 2.  გუდმენი- მარტინესი- ტომპსონის ჰიპოთეზა-7 სექტემბერი 3113 წელი ქრ. შ-მდე ან  13 აგვისტო 3114 წელი ქრ. შ-მდე. მიღებულია  GMT სისტემა. == მათემატიკა<ref>{{Cite web |url=http://www-groups.dcs.st-and.ac.uk/history/HistTopics/Mayan_mathematics.html |title=დაარქივებული ასლი |accessdate=2016-07-06 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160706202305/http://www-groups.dcs.st-and.ac.uk/history/HistTopics/Mayan_mathematics.html |archivedate=2016-07-06 }}</ref><ref>http://www.storyofmathematics.com/mayan.html</ref> == სხვა ცენტრალური ამერიკული ცივილიზაციებთან ერთად მაიას ტომი იყენებდა 20 იან ძირითად სისტემას. „Thebar-and-dotcountingsystem“ არის მაიას ნომრების  ბაზისი სისტემა რომელიც გამოიყენებოდა ქრ. შ- მდე 1000 წლებში. მას ძირითადად მაიას ტომი იყენებდა კალენდარული დათვლებისათვის. მაიას ტომმა მიიღო და დაამატა ნული. ნულის გამოყენების ყველაზე ადრეული შემთხვევა მოხდა სკულპტურებზე რომელიც თარიღდება ქრ. შ-დან 36 წლით თავდაპირველად მაიას დამწერლობაში ნული შემავსებელი იყო რაც ნიშნავს რომ არ გააჩნდა კონკრეტული კალენდარული რაოდენობა. ეს მოგვიანებით ჩამოყალიბდა რიცხვად რომელიც გამოთვლებისათვის გამოიყენებოდა და გამოიყენებოდა იეროგლიფებში 1000 წელზე მეტი სანამ ესპანელები არ გაანადგურებდნენ.  ძირითად საწერ სიმბოლოებს წარმოადგენდა წერტილები და ხაზები. მაიას შეეძლო დაეწერა ნებისმიერი რიცხვი  1-19 მდე ამ სიმბოლოების გამოყენებით. წერტილები წარმოადგენდა ერთეულებს ხაზები კი ხუთეულებს. 884 ჩაწერილი იქნება ოთხი წერტილით ყველაზე დაბალ საფეხურზე ოთხი წერტილი ზედა საფეხურზე და ორი წერტილი შემდეგ საფეხურზე 4X1+ 4X20+2X400 ამ სისტემის დახმარებით მაიამ შეძლო დაეწერა უამრავი რიცხვი.უბრალო დამატება შეიძლება იყოს შესრულებულიყო წერტილების და ხაზების შეკრების გზით რომლებიც ორ ბოძზე შეიძლება ყოფილიყო დაწერილი და შედეგი მესამეზე. საერთოდ მაიას ტომი საკმაოდ განვითარებული იყო დათვლებში. == მედიცინა<ref>{{Cite web |url=http://www.authenticmaya.com/maya_medicine.htm |title=დაარქივებული ასლი |accessdate=2016-07-06 |archiveurl=https://www.webcitation.org/67ezM7hVQ?url=http://www.authenticmaya.com/maya_medicine.htm |archivedate=2012-05-14 }}</ref> == ჯანმრთელობა და მედიცინა უძველეს მაიას კულტურაში იყო ნარევი გენებისა, სხეულისა, რელიგიისა, რიტუალებისა და მეცნიერებისა. მნიშვნელოვანია ის, რომ მედიცინას მხოლოდ რამდენიმე გამორჩეული ადამიანი იყენებდა, ისინი ვინც ამის უფლება მემკვიდრეობით მიიღო და მიიღო ფართე განათლება. მათ შამანებს უწოდებდნენ, ისინი იყვნენ შუამავალნი ხორციელ და სულიერ სამყაროს შორის. მათი წარმოდგენით ისინი იყენებდნენ ჯადოქრობას სამკურნალო მიზნებისთვის და შეეძლოთ ბუნებრივი მოვლენების მართვა. მას შემდეგ რაც მედიცინა და რელიგია ერთმანეთს დაუკავშირეს, მედიცინის მცოდნეებს აძლევდნენ უზარმაზარ ცოდნას და შესაძლებლობებს. მედიცინის მცოდნეები ცნობილნი არიან, როგორც ah-men, მათ ჰქონდათ სპეციალური შესაძლებლობა დაედგნათ სხვისთვის გაუგებარი მიზეზები, იმ მოვლენებისა, როგორებიცაა მაგალითად დაავადება და სხვადასხვა უბედურებები. მას შემდეგ რაც მაიას ტომში აღიქვეს, რომ ავადმყოფობა ეს იყო სასჯელი შეცდომისათვის ან დანაშაულისთვის, მკურნალები აუცილებლად ეკითხებოდნენავადმყოფს მისი წარსული ცხოვრების დეტალებს.ეს ყველაფერი ხდებოდა მეთოდოლოგიის სახით, პირველ რიგში იგი ეცნობოდა მის თვისებებს, შემდეგ კონკრეტულ მოვლენას ადამიანის ცხოვრებაში, ხოლობოლოს იკვლევდა არაპირდაპირ ან შეძენილ თვისებებს. ეს ასპექტი მაია ექიმის საქმიანობაში შეიძლება გავაიგივოთ დღევანდელ თერაპიის სესიასთან. ამ რიტუალების გარდა, მედიკოსს დიდი განათლება ჰქონდა მიღებული სამედიცინო ბალახების და მათი გამოყენების გზების შესახებ.ავადმყოფის სიპტომების შესწავლის შემდეგ, მედიცინის მცოდნეს შეიძლება გამოეწერა რეცეფტი ამ პაციენტისთვის. ამ წამლის მიღების ვადა განსხვავებული იყო ერთმანეთისგან ქალებისა და მამაკაცების შემთხვევაში. ჩვეულებრივ, რიცხვი ცამეტი დაკავშირებული იყო მამაკაცთან, ხოლო ცხრა ქალთან. მედიცინის მცოდნეები, უძველეს მაიას საზოგადოებაში, ბევრი გზით ემსახურებოდნენ თავიანთ თემებს და დიდი პატივისცემით მსახურობდნენ. ცნობილია, რომ მათ ფართე ცოდნა და სულიერება გააჩნდათ, მათ ბევრი მიზეზით იწვევდნენ, მაგრამ ყველაზე ხშირად მათი სამედიცინო შესაძლებლობების გამო. მაიას ექიმებს ხშირად ასაქმებდნენ სპეციფიკური სამედიცინო ტექნიკების გამო, მაგალითად როგორიცაა ძვლის მოტეხილობა და მშობიარობა, ამით ისინი თანამედროვე ექიმებს ჰგვანან. მედიცინის მცოდნეებს ასევე უწოდებდნენ ''ah-pul-yaah''რაც „დაავადების დანმდევნს“ ნიშნავს. == ასტრონომია<ref>http://www.starteachastronomy.com/mayan.html</ref> == მაიას ტომები ქრონოლოგიულად აკვირდებოდნენ ციურ სხეულებს და ისინი იწერდნენ მზის, მთვარის, ვენერას, ვარსკვლავების მოძრაობას და მის თარიღებს. ისინი ამ ჩანაწერებს და დაკვირვებებს იყენებდნენ წინასწარმეტყველებისთვის, ასე რომ მაიას ასტრონომიული დაკვირვებებს და აღწერას ჰქონდა არსებითი ასტროლოგიური მიზანი. მაიას ასტრონომია სულაც არ ემსახურება სამყაროს შესწავლას სამეცნიერო  კუთხით. ის არც შეფასებისთვის გამოიყენება თუ როდის დაეთესათ მოსავალი. ეს იყო საკმაოდ გამოყენებადი სამღვდელო საქმიანობაში და ამ დაკვირვებებით და აღწერებით მაიას ტომი წინასწარმეტყველებდა. სამღვდელოება აკვირდებოდა და იწერდა მზის დაბნელებას, და მოძრაობას ვენერასა და ვარსკვლავების. ეს ყველაფერი კი შედარებული იყო წარსულში მომხდარ ციურ მოვლენებთან. ასევე ისინი ფიქრობდნენ რომ ეს მოვლენები აუცილებლად განმეორდებოდა მომვალშიც, როგორც კი იგივე ასტრონომიული მოვლენები განმეორდებოდა. გასაკვირია ის ფაქტიც რომ ამ დაკვირვებებს სამღვდელოება შეუიარაღებელი თვალით ახორციელებდა. მეცნიერული გამოკვლევებით და უძველეს გრაგნილებზე დაკვირვებებით, მეცნიერებმა დაადგინეს რომ მაიას ტომებს გაცილებით მეტი ცოდნა გააჩნდათ ციურ სხეულებზე ვიდრე ევროპას. მაიას ტომი წელიწადს ზომავდნენ 584 დღით, და რაც ყველაზე მეტადაა გასაკვირი შეცდომა მხოლოდ 2 საათია. 5 ვენერას ციკლი გაუთანაბრეს 365 დღეს და „ჰააბ_ის“ კალენდარულ ციკლებში ჩაიწერა სწორედ 584 დღე. მაიას ტომი ასევე აკვირდებოდა იუპიტერის, მარსის და ვენერას მოძრაობას. თუ ვენერა გაიზარდა როგორც დილის ვარსკვლავი, მაშინ მაიას ტომში აუცილებლად მოხდება აღორძინება, ხოლო თუ ის ამოვიდა სპირალურად მაშინ ამ ყველაფერ ნგრევა და უბედურება მოჰყვება მათთვის. ვენერა იყო დაკავშირებული ომთან. მისი იეროგლიფსაც ასე გამოსახავდნენ. მაიას ტომის წესების შემოღება სამხედრო კამპანიაში ემთხვევა „Heliacal” ან “Cosmical” ვენერას ამოსვლებს. ასევე ისინი შეწირავდნენ ტყვეებს რომ დაუკავშირდნენ შესაბამის კავშირებს. მზის და მთვარის დაბნელების მოვლენები მიჩნეულ იყო სახიფათო მოვლენად მათთვის, ის შეიძლება ყოფილიყო კატასტროფის საფუძველი მსოფლიოში. “Dresden_ის“ კოდექსსში მზის დაბნელება წარმოდგენილია „K’in“ იეროგლიფით. მზის დაბნელების მოახლოებას ისინი დაკვირვებებით, ძველ ჩანაწერებთან შედარებით ადგენდნენ და ამ დროისთვის ცერემონიებსაც (მსხვერპლშეწირვას) ატარებდნენ. == რელიგია და მითოლოგია<ref>{{Cite web |url=http://www.religionfacts.com/mayan-religion |title=დაარქივებული ასლი |accessdate=2016-07-06 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160826080110/http://www.religionfacts.com/mayan-religion |archivedate=2016-08-26 }}</ref><ref>http://www.ancient.eu/Maya_Religion/</ref> == დანარჩენი მეზოამერიკის მსგავსად მაიას ტომებს სწამდა უამრავი ძლევამოსილი ღვთაებით დასახლებული ზებუნებრივი სამყაროსი(სამეფოსი). ამ ღვთაებებს კი  სჭირდებათ დამშვიდება (დაშოშმინება რათა რისხვა აეცილებინათ) მსხვერპლშეწირვის ცერემონიებითა და რიტუალური ჩვეულებებით. მაიას რელიგიური ჩვეულების ცენტრში იყო გარდაცვლილი წინაპრების კულტი, რომელიც მოქმედებდა როგორც შუამავალი თავიანთი ცოხალი შთამომავლებისთვის, რომ შეწყობოდნენ (ურთიერთობა დაემყარებინათ) ზებუნებრივი სამეფოს მცხოვრებთთან. უადრესი შუამავლები ადამიანებსა და ზებუნებრივ სამყაროს შორის იყვნენ მამანები. როდესაც მაიას ცივილიზაცია განვითარდა, მმართველმა ელიტამ მოახდინა ზოგადი ცნებების, რომელებიც აღასრულებდა მაიას საზოგადოება, კოდირება და განავითარა ისინი რელიგიურ კულტურებში, რამაც იურიდიულად გაამართლა მათი უფლებები კანონთან. გვიან პრეკლასიკურ პერიოდში, ამ პროცესების კულმინაციური წერტილი იყო უკანასკნელი პოლიტიკური და რელიგიური ძალაუფლების კომბინაცია ღვთაებრივ მეფეში, K’uhulajaw_ში. მიუხედავად იმისა , რომ რთულია სარწმუნოებრივი სისტემის აღდგენა არქეოლოგიის გზით ზოგიერთი ინდიკატორი რიტუალური ჩვეულებისა ტოვებს ფიზიკურ კვალს. ეს მოიცავდა მისაძღვნელ მარაგებს და სხვა რიტუალებს მსხვერპლშეწირვა, დაკრძალვებს და სხვა. გარდა ამისა მაიას ხელოვნება, არქიტექტურა და მწერლობა, ყველაფერი გვეხმარება მაიას ურძველესი რწმენის აღდგენაში. ისინი შეიძლება გაერთიანებული იყოს ეთნოგრაფიულ წყაროებთან, რომლებიც მოიცავს ჩანაწერებს მაიას რელიგიური ჩვეულებისამებრ, რომლებიც გაკეთდა ესპანელების მიერ დაპყრობის პრედიოში. მაია ხედავდა კოსმოსს მაღალი სტრუქტურებიდან. იქ იყო 13 დონე ზეცაში დან 9 დონე ქვესკნელში. მოკვდავი სამყარო იკავებდა პოზიციას ზეცასა და მიწისქვეშეთს შორის. თითოეულ დონეს ჰქონდა 4 კარდინალური მიმართულება დაკავშირებულ სხვადასხვა ფერთან. მთავარ ღვთაებებს ჰქონდათ ამ მიმართულებებთან და ფერებთან დაკავშირებული სახეები. ჩრდილოეთი იყო თეთრი არმოსავლეთი იყო წითელი, სამხრეთი იყო ყვითელი და დასავლეთი იყო შავი(რა სახეებზე და მიმართულებებზეა ლაპარაკი). მაიას ოჯახები კრძალავდნენ თავიანთ მკვდრებს თავიანთ სახლების იატაკების ქვეშ, ოჯახის სტატუსის შესაბამისი მსხვერპლშეწივითურთ. იქ მკვდარს შეეძლო ემოქმედა, როგორც დამცველ წინაპარს. მაიას საგვარეულო ხაზები იყო მამაკაცის ხაზით განსაზღვრული, ასე რომ გამორჩეული მამაკაცი წინაპრის კულტი იქნებოდა განსახუთრებულად მნიშვნელოვნად, ხშირად კი აკლდამითაც კი. როგორც კი მაიას საზოგადოება განვითარდა და ელიტა გახდა უფრო ძლევამოსილი, მაიას სამეფო ოჯახმა თავიანთი საოჯახო აკლდამები უდიდეს პირამიდებში განავითარეს, რომლებიც თვითონ წინაპრების საფლავები იყო განთავსებული.(დაალაგე წინადადება) ზებუნებრივმა ძალებმა აღავსო მაიას ცხოვრება და გავლენა მოახდინა მის ყოველ ასპექტზე, უმარტივესი დღიდან დღემდე მოქმედებდა, როგორიცაა საჭმლის მომზადება, ვაჭრობამდე, პოლიტიკასა და ელიტარულ მოქმედებებამდე.(ყოჩაღ) მაიას ღვთაებები მართავდნენ მსოფლიოს ყველა ასპექტს, ორივეს, ხილულ და უხილავს. მაიას მლოცველები იყო დასავლური ჯგუფი, რომელიც ირჩევდა მის წევრების არსებული სახელმწიფო ელიტიდან.(ყველა ასპექტი ორია? რა დასავლური ჯგუფი?) გვიან კლასიკური პერიოდისთვის, ისინი იწერდნენ მზარდად კომპლექტული რიტუალურ ინფორმაციას თავიანთი იეროგლიფური წიგნები, რაც მოიცავდა ასტრონომიულ დაკვირვებებს, კალენდარულ ცვლილებას და მითოლოგიას(ძმა ხარ). ქურუმები მართავდნენ სახალხო ცერემონიებს, რაშიც ჩართული იყო სხინი(შტო?), სისხლის გამოშვება (ღვრა), საკმევლის წვა, სიმღერა, სარიტუალო ცეკვა და განსაკუთრებულ შემთხვევებში ადამიანთა მსხვერპლშეწირვა. კლასიკური პერიოდის განმავლობაში, მაიას მმართველი იყო უმაღლესი ქურუმი და პირდაპირი არხი მოკვდავებისა და ღმერთებს შორის. ეს არის ხშირი შემთხვევა ჩვეულებრივ მოქალაქეებს შორის, რომ შამანიზმი გრძელდებოდა, სახელმწიფო რელიგიის პარალელურად. პოსტკლასიკური პერიოდისთვის რელიგიური ღირებულებები შეიცვალა, აქ იყო ზრდა ღვთაებების გამოსახულების თაყვანისცემაში და უფრო ხშირი მიმართვა ადამიანის მსოფხედველობაზე. == ადამიანური მსხვერპლი<ref>http://latinamericanhistory.about.com/od/Maya/p/The-Ancient-Maya-And-Human-Sacrifice.htm</ref> == სისხლი დანახული იყო (ხედავდნენ) როგორც ძლიერმოქმედი წყარო კვებისა, მაიას ღვთაებებისთვის. მათთვის სიხლი უფრო მეტიც იყო, თუ უფრო განვავრცობთ, ადამიანის სიცოცხლის მსხვერპლშეწირვა იყო უკანასკნელი სისხლის ძღვენი ღმერთებისადმი, და ყველაზე მნიშვნელოვანი მაიას რიტუალები კულმინირდებოდა ადამიანის მსხვერპლშეწირვით.ზოგადად მხოლოდ მაღალი სტატუსის ტყვეები შრომით საქმიანობაში იყვნენ გამოყენებული. მნიშვნელოვანი რიტუალები როგორებიცაა მთავარი სამშენებლო პროექტების გახსნა ან აღსაყდრება სამეფო ტახტზე ახალი მმართველისა მოითხოვდა ადამიანის ძღვენს (ადამიანს მოითხოვდა ძღვნად). მტრის მეფის მსხვეროლშეწირვა ყველაზე ღირებული (დაფასებული) ძღვენი იყო, და ასეთ მსხვერპლშეწირვას მოსდევდა დატყვევებული მმართველების თავის მოკვეთა მაიას სიკვდილის ღმერთების მიერ, მაიას სიწმინდის ღმერთის თავის მოკვეთის რიტუალურ  აღდგენაში (აღდგენის რიტუალი)(ცოტა გარკვევით). ჩვენი წელთაღრიცხვით 738 წელს Quirigua_ს ვასალმა მეფემ K’ak’ Tiliw Chan Yopaat_მა დაატყვევა მისი მბრძანებელი UaxaclajiunnUb’aahK’awill კოპანის მმართველი და რამდენიმე დღის შემდეგ მას თავი მოჰკვეთა. მოწინააღმდეგის მეფის თავის მოკვეთა შეიძლება დადგმული ყოფილიყო როგორც რიტუალური ბურთის თამაშის ნაწილი, განმაცოცხლებელი (აღმდგენი). მაიას გმირები ტყუპების გამარჯვებისა მიწისქვეშეთის სამყაროს ღმერთებზე. თავის კვეთის მსხვერპლშწირვა გამოსახული იყო კლასიკური პერიოდის მაიას ხელოვნებაში, და ზოგჯერ იმართებოდა  მას შემდეგ, რაც მსხვერპლს აწამებდნენ, სცემდნენ სხვადასხვაგვარად, სკალპს ახდიდნენ, დაწვავდნენ ან გამოშიგნავდნენ. გმირი ტყუპების მითი მოთხრობილი PopolVuh_ ში ჰყვება როგორ იყვნენ თავმოკვეთილი (ერთი მათგანი) თითოეული ტყუპების წყვილიდან ბურთის თამაშში მათი მოწინააღმდეგების მიერ. პოლსტკლასიკური პერიოდის განმავლობაშ ყველაზე გავრცელებული ფორმა ადამიანის მსხვერპლშეწირვისა იყო გულის ამოცლა მექსიკის ველზე მცხოვრები აცტეკების მიერ გამოყენებული მეთოდის გავლენით. ეს ჩვეულებრივ იმმართებოდა ეკლესიის შიდა ეზოში ან მაღალი პირამიდის მჭვერვალზე. ზუსტად რიტუალისდა მიუხედავად, ზოგჯერ, გვამს ატყავებდნენ დამხმარე ქურუმები, ხელებისა და ფეხების გამოკლებით. შემდგომ აღმსრულებელი ქურუმი მოიშორებდა მის რიტუალურ სამოსელს და გამოეწყობოდა შეწირული მსხვერპლის კანში, ვიდრე რიტუალურ ცეკვას შეასრულებდა, რაც სიმბოლიზაციას ახდენდა სიცოცხლის ხელახალი დაბადებისა. არქეოლოგიური ძიებებით დაადგინეს რომ გულის შეწირვა იმართებოდა ისე ადრეულად როგორც კლასიკური პერიოდია. == სისხლის მსხვერპლშეწირვის რიტუალი == ღმერთებისათვის და სხვა ზებუნებრივი ძალებისათვის ადამიანის სისხლის შეწირვა, მთელი მეზოამერიკული ხალხების რელიგიაში მთავარი სარიტუალო მოქმედება იყო. საუბედუროდ, ნივთები რომლებიც გამოიყენებოდა ამ რიტუალის შესრულებისას ცოტაა აღმოჩენილი. ამასთანავე არ ჩატარებულა სრულყოფილი კვლევა ამ ფენომენალური სარიტუალო წესისა, რაც ამ საკითხის სრულად გაგების პრობლემას ხდის. ამ რიტუალებისას სრულდებოდა თვითდასახიჩრება ან თვითმსხვერპლშეწირვა. განსაკუთრებით ყურადსაღებია ის, რომ მამაკაცები მსხვერპლად საკუთარ სასქესო ორგანოებს წირავდნენ. დღეს-დღეობით ჩვენამდე მოღწეული მაიას ხელოვნების ნიმუშები შეიცავს ამ ცერემონიებისა და რიტუალების ამსახველ უამრავ ვიზუალურ მასალას. იკონოგრაფიული (სკულპტურული გამოსახულებების შესწავლა) ელემენტები, რომლებიც დიდი ხნის განმავლობაში მაიას მკვლევარებისათვის თავსატეხს წარმოადგენდა, გაირკვა და სწორედაც ამ რიტუალებისას სექსუალური დასახიჩრების ამსახველი მასალაა. რიტუალებისას თვითმსხვერპლშეწირვისთივს გამოიყენებოდა თევზის ხერხემლისგან დამზადებული იარაღი. ამ რიტუალების ჩატარება მეფეების მთავარ მოვალეობას წარმოადგენდა და უზრუნველყოფდა მიწის ნაყოფიერებას, რაც განაპირობებს უხვ მოსავალს. ჰყავდათ თვიანთი მფარველი ღმერთები, რომელთაც სხეულის სხვადასხვა ნაწილებს წირავდნენ, რათა მისთვის ნიშანი მიეცათ. მსხვერპლად წირავდნენ: ენას, ლოყებს, ქვედა ტუჩს, ასევე ყველაზე ძლიერ და ვაჟკაცურ თანატომელს. მსხვერპლშეწირვისას ყველაზე გამორჩეული  ყველაზე მამაცად ითვლებოდა. აღსანიშნავია, რომ ამ სახის მსხვერპლშეწირვას ბავშვებს ადრეული ასაკიდანვე აჩვევდნენ. == ღვთაებები<ref>http://www.crystalinks.com/mayangods.html</ref> == სიტყვა მაია წარმოიქმნა სხვადასხვაგვარი ღვთაებების, ზებუნებრივი ქმნილებებისა და წმინდა ძალებისაგან. მაია მოიცავდა ფართო ინტერპრეტაციას იმისას, რაც იყო წმინდა, რომ კონკრეტული ფუნქციის მქონე განსაკუთრებული ღვთაებების გაიგივება, არაზუსტია.მაიას განმარტება ღვთაებების შესახებ  შინაგანად დაკავშირებულია კალენდართან, ასტრონომიასთან და მათ კოსმოვიზიასთან. ღვთაების, მისი მახასიათებლების, მისი ასოციაციების მნიშვნელობა განსხვავდება ციური სხეულების მოძრაობის მიხედვით. ასტრონომიული ჩანაწერებისა და წიგნების სამღვდელო განმარტება ამიტომაც იყო მნიშვნელოვანი, რადგან მღვდელს ესმოდა რომელი ღვთაება საჭიროებდა რიტუალურ კონცესიას, როდის უნდა გამართულიყო სწორი ცერემონიები და რა შესაბამისი შემოთავაზება იქნებოდა. თითოეულ ღვთაებას ჰქონდა ოთხი განსახიერება, რომელიც დაკავშირებული იყო კარდინალურ მიმართულებებთან, თითოეული გამოირჩეოდა განსხვავებული ფერით. მათ ასევე ჰქონდათ ორმაგი დღე-ღამის/სიცოცხლე - სიკვდილის ასპექტი.  იტცამნა იყო შემქმნელი ღვთაება, მაგრამ ასევე მოიცავდა კოსმოსს და ამავდროულად იყო მზის ღვთაება; კინიჩ აჰაუ, დღის მზე, იყო მისი ერთ-ერთი ასპექტი. მაიას მეფეები ხშირად აიგივებდნენ საკუთარ თავს კინიჩ აჰაუსთან. იტცამნას ასევე ჰქონდა ღამის მზის ასპექტი, ღამის იაგუარი, რომელიც წარმოადგენდა მზეს მისი მოგზაურობისას ქვესკნელში.  ოთხი ქმნილება ამყარებდა მოკვდავი სამყაროს კუთხეებს; ზეცაში, ბაკაბები იგივე ფუნქციას ასრულებდნენ. მათ ოთხ ძირითად ასპექტთან ერთად ბაკაბებს ჰქონდათ სხვა ათობით ასპექტი, რომელიც კარგად არ არის აღქმული. ოთხი ჩააქი იყვნენ ქარიშხლის ღმერთები, რომლებიც აკონტროლებდნენ ჭექა - ქუხილს, ელვას და წვიმას. ცხრა ღამის ღმერთებიდან, თითოეული მართავდა მიწისქვეშა სამყაროებს. სხვა მნიშვნელოვანი ღვთაებები იყვნენ მთვარის ქალღმერთი, სიმინდის ღვთაება და გმირი ტყუპები. პოპოლ ვუჰი დაიწერა ლათინური დამწერლობით ადრეულ კოლონიურ დროში და სავარაუდოდ გადმოწერილ იქნა იეროგლიფური წიგნიდან უცნობი მაია კიჩე აზნაურის მიერ. ეს არის ადგილობრივი ლიტერატურის ერთ -ერთი ყველაზე გამორჩეული ნამუშევარი ამერიკაში.  პოპულ ვუჰი მოგვითხრობს სამყაროს მითური შექმნის შესახებ, გმირი ტყუპების ლეგენდაზე და პოსტკლასიკური კიჩე სამეფოს ისტორიაზე.  ღვთაებები, რომლებიც ჩაწერილია პოპულ ვუჰში, მოიცავს ჰუნ ჰუნაჰპუს, კიჩე სიმინდის ღვთაებას,  და ღვთაებათა ტრიადას, რომელსაც უძვღვება კიჩე მფარველი ტოჰილი, ასევე არიან მთვარის ქალღმერთი ავილიქსი და მთის ღვთაება ჯაკავითცი. საერთოდ, სხვა მესო ამერიკულ კულტურებთან ერთად, მაია თაყვანს სცემდა ფრთოსანი გველის ღვთაებებს. ასეთი თაყვანისცემა იშვიათი იყო კლასიკურ პერიოდში მაგრამ პოსტკლასიკურის პერიოდისთვის ფრთოსანი გველი გავრცელდა ორივეგან, იუკატანის ნახევარკუნძულზე და გვატემალას მთიან მხარეში. იუკატანში ფრთოსანი გველის ღვთაება იყო კუკულკანი,  კიჩესთვის კი ის იყო ქუქუმათცი. კუკულკანი კლასიკური პერიოდის წარმოშობის ომის გველი იყო, ვაქსაკლაჰუნ უბაჰ კანი და ასევე აიგივებენ როგორც მაიას კლასიკური ხელოვნების პოსტკლასიკური ვარიანტის ხედვის გველი.  მიუხედავად იმისა, რომ კუკულკანის კულტი წარმოიშვა ადრეულ მაიას ტრადიციებში, კუკულკანის თაყვანისცემაზე დიდი გავლენა მოახდინა ცენტრალური მექსიკის ქუეთზალქოუთლის კულტმა.  გარდა ამისა, ქუქუმათც -ს ჰქონდა შედგენილი წარმომავლობა, რომელიც აერთიანებდა მექსიკური ქუეთზალქოუთლის თვისებებს კლასიკური პერიოდის იტცამნას ასპექტებთან. == სოფლის მეურნეობა<ref>[[:en:Maya civilization#Agriculture|https://en.wikipedia.org/wiki/Maya_civilization#Agriculture]]</ref> == უძველეს მაიას ჰქონდა მრავალფეროვანი და დახვეწილი მეთოდები საკვების წარმოებისა. მიიჩნევდნენ, რომ საკულტივაციო მეურნეობის ცვლილება უზრუნველყოფდა მეტ საკვებს მათთვის მაგრამ ახლა ფიქრობენ, რომ მუდმივი დამუშავებული მინდვრები, ტერასები, ინტენსიური მებაღეობა, ტყის ბაღები და დამუშავებული ნასვენი მიწები ასევე მნიშვნელოვანი იყო კლასიკური პერიოდის მოსახლეობის დიდი ნაწილის დასახმარებლად ზოგიერთ ტერიტორიაზე . მართლაც, ამ სხვადასხვა სამეურნეო სისტემების მტკიცებულება დღესაც არსებობს: მინდვრები, რომლებიც არხებითაა დაკავშირებული, შეიძლება დავინახოთ აეროფოტოგადაღებით . თანამედროვე ნალექიანი ტყეების სახეობათა შემადგენლობა საგრძნობლად უხვ ეკონომიკური ღირებულების სახეობებს მოიცავს უძველესი მაიასთვის ისეთ ადგილებში, რომლებიც კომპაქტურად იყო დასახლებული კოლუმბამდელ პერიოდში და მცენარეთა მტვერის მონაცემები ტბის დანალექში ადასტურებს, რომ სიმინდი, მანიოკი, მზესუმზირის თესლები, ბამბა და სხვა კულტურები მოჰყავდათ ტყეების გაკაფვის მეშვეობით მესოამერიკაში ჩვ. წ. აღ.-მდე 2500 წლიდან. მაიას რაციონის ძირითადი საკვები იყო სიმინდი, ლობიო და სკვოში. ამას ემატებოდა მრავალფეროვანი სხვა მცენარეები, ან ბაღებში მოშენებული ან ტყეში მოკრეფილი. ჯოია დე სერენში ვულკანის ამოფრქვევამ შემოინახა საკვების მონაცემები, რომელიც ინახებოდა მაიას დროინდელ სახლებში, როგორიც იყო წიწაკა და პამიდორი. ბამბის თესლი იყო დაფქვის პროცესში, ალბათ საჭმლის ზეთის საწარმოებლად. გარდა ძირითადი საკვები ნაწარმისა, მაიას ტომი ასევე აშენებდა პრესტიჟულ კულტურებს, როგორიცაა ბამბა, კაკაო და ვანილი. კაკაო განსაკუთრებით ფასობდა ელიტარულ საზოგადოებაში, რომელიც მოიხმარდა შოკოლადის სასმელს . ბამბას რთავდნენ, ღებავდნენ და ქსოვდნენ ღირებულ ტექსტილად, რათა მოეხდინათ მისი სავაჭროდ გამოყენება. მაიას ტომს ჰყავდა რამდენიმე შინაური ცხოველი; ძაღლები მოაშინაურეს ჩვ. წ. აღ.-მდე 3000 წლისთვის და მუშკოსანი იხვი - გვიან პოსტკლასიკური პეიოდისთვის. ოცელატის ინდაურები მოსაშინაურებლად შეუფერებელი იყვნენ, მაგრამ მიერეკებოდნენ უკაცრიელ ადგილას და შერეკავდნენ გასასუქებლად. ყველა ამ ცხოველს იყენებდნენ საკვებად; ძაღლებს დამატებით იყენებდნენ სანადიროდ. არ არის გამორიცხული, რომ ირმებსაც ასევე ერეკებოდნენ და ასუქებდნენ. == მაიას მუზეუმი<ref>[[:en:Maya civilization#Museum collections|https://en.wikipedia.org/wiki/Maya_civilization#Museum_collections]]</ref> == მსოფლიოში არსებობს უამრავი მუზეომი რომლებშიც შემონახულია მაიას ტომის არტეფაქტები. ეს მუზეომები ქმნიან თავიანთ კოლექციას ამ არტეფაქტებისა.კვლევების მიხედვით „Advancement of Mesoamerican Studies“ გამოაქვეყნა იფნორმაცია იმის შესახებ რომ მსოფლიოში 250 ზე მეტ მუზეომში მონაცემთა ბაზაა გახსნილი მაიას ტომზე. მუზეომების არც თუ დიდი ნაწილი ევროპაშია. ევროპაში მხოლოდ 50 მდე მუზეომშია ეს კოლექცია. დანარჩენ მსოფლიოში კი 200. <references /> nygvmg5kjzzxv8arrqcy223v4co03cu 0 343679 4408677 4154511 2022-08-18T16:11:42Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki {{შესავალი აკლია}} === მონღოლთა სახელმწიფოს წარმოქმნა === [[ფაილი:YuanEmperorAlbumGenghisPortrait.jpg|მინი|ჩინგიზ ყაენი]] დასავლეთში მცხოვრებ ადამიანთა უმეტესობა ჩინგიზ ყაენს მიიჩნევს მარადიორად, რომელმაც გადაწვა და გაძარცვა ევროპა,აზია და სპარსეთი. ჩინგიზ ყაენი დაიბადა 1162 წელს მდინარე ონონის მახლობლად. 1189 წელს, როდესაც დიდი დამპყრობელი მხოლოდ 27 წლის იყო, გააერთიანა მონღოლი ხალხი და მონღოლური წარმომავლობის კლანები, ტომები და აქცია ცალკეული ერთეულები ერთ დამოუკიდებელ ნაციად. 1198-1206 წლებში ჩინგიზ ყაენმა გააფართოვა მონღოლეთის საზღვრები. სწორედ ამ მიზეზით გახდა იგი ყველა მონღოლისა და მონღოლეთის ჩინგიზ ყაენი. === მონღოლთა არმია და დაპყრობები === ჩინგიზ ყანის ჯარისკაცები განთქმულნი იყვნენ მძვინვარებით, სიმამაცითა და თავიანთი შესაძლებლობით შუბის ტყორცნასა და ცხენოსნობაში. ჯარისკაცების უზანგი და ჯავშანი ისე იყო კონსტრუირებული, რომ მარტივად და კომფორტულად ეჯირითად ცხენზე, ეს კი შესაძლებლობას აძლევდა მათ, რომ წარმოუდგენელი სიზუსტით ეტყორცნათ შუბი, მაშინ როდესაც ძალიან სწრაფად აჭენებდნენ ცხენს. ჩინგიზ ყაენმა ააშენა ისეთი მილიტარული ორგანიზაცია, რომელიც საშუალებას აძლევდა მას გაეერთიანებინა ქვედანაყოფები უცხოელი ჯარისკაცებისა. ამდენად, ჩინგიზ ყაენს ჰყავდა ძალიან დიდი რაოდენობა შეიარაღებული ძალებისა სხვადასხვა დამპყრობლური ომებისათვის. თამამად შეიძლება ითქვას, რომ ნამდვილი საიდუმლო იარაღი მონღოლთა შეიარაღებული ძალების სიძლიერისა იყო ის კვების რაციონი, რომელსაც ისინი მკაცრად იცავდნენ: დიდი რაოდენობით ცილის შემცველი ხორცი, რძე და ყველი. მაშინ, როდესაც მთელი ევროპისა და ჩინეთის კვების რაციონს შეადგენდა ბრინჯი, მაკარონის კერძები და შვრიის პროდუქტი. ==== ყველა დროის უდიდესი სახმელეთო იმპერია ==== ჩინგიზ ყაენს თავისი გარდაცვალების დროისათვის 1277 წელს, დაპყრობილი ჰქონდა და აკონტროლებდა აბრეშუმის გზას, ცენტრალურ აზიას, რუსეთს, სამხრეთ ბეიჯინგს ყვითელ მდინარემდე და სპარსეთს.ზემოთხსენებული ტერიტორიები არის უდიდესი იმპერია, რომელიც კი ოდესმე დაუპყრია ერთ ადამიანს თავისი მმართველობის პერიოდში. === ჩინგიზ ყაენი და დემოკრატია === არ უნდა ვიფიქროთ, თითქოს ჩინგიზ ყაენმა დემოკრატიული რეფორმები გაატარა. დიდი განსხვავებაა დემოკრატიული პრინციპების დაარსებასა და დემოკრატიული სახელმწიფოს აშენებას შორის. ზოგიერთმა დემოკრატიულმა პრინციპმა შეიძლება იარსებოს არადემოკრატიულ საზოგადოებაში, თუმცა დემოკრატია ვერ იარსებებს ძირითადი დემოკრატიული პრინციპების გარეშე. მიუხედავად ამისა, ჩინგიზ ყაენი შეიძლება მოვისაზროთ, როგორც მამა მონღოლური დემოკრატიისა. წყაროები,ლეგენდები და ისტორია ჩინგიზ ყაენის შესახებ გვიჩვენებს გარკვეულ დემოკრატიულ პრინციპებს,რომლებსაც ამერიკელი ხალხი მიიჩნევს დემოკრატიის ფუძედ. მეცნიერებმა დაითვალეს 200-ზე მეტი განმარტება დემოკრატიისა. ამერიკული განმარტება კი ეფუძნება ოთხ ძირითად ბურჯს: კომპინირებულ, ერთიან სახელმწიფოს, კანონზე დაფუძნებულ მმართველობას, კანონის თანაზომიერების პრინციპს, ძირითად პიროვნულ თავისუფლებასა და ადამიანის უფლებებს. თვალს თუ გადავავლებთ ჩინგიზ ყაენის პოლიტიკას, ვნახავთ, რომ მან ნამდვილად დააარსა ზოგიერთი პრინციპი ამ ოთხი ბურჯიდან მონღოლი ხალხისათვის თავისი მმართველობის პერიოდში. ძირითად ინფორმაციას ჩინგიზ ყაენის შესახებ ვეცნობით წიგინიდან სახელად „საიდუმლო ისტორია მონღოლებისა“. დანამდვილებით არავინ იცის თუ ვინ არის ავტორი ამ წიგნისა, თუმცა ზოგიერთი ისტორიკოსი მიიჩნევს, რომ მისი ავტორი არის შიგუ-ჰუტუჰუ, არაბიოლოგიური ვაჟი ჩინგიზ-ყაენისა, რაც ნიშნავს შემდეგს, რომ ეს წიგნი დაწერილ იქნა 30 წლის შემდეგ ჩინგიზ ყაენის გარდაცვალებიდან,1257 წელს. ზემოთ ხსენებული წიგნი იწყება ჩინგიზ ყაენის დაბადების ლეგენდით და გრძელდება მისი უფლებამონაცვლის,მისი შვილის ოგედეის მმართველობით. ==== მონღოლი ხალხის განმაერთიანებელი და დაპყრობები ==== ჩინგიზ ყაენის პირველი საჩუქარი თავისი ხალხისათვის იყო ის, რომ მან გააერთიანა მონღოლი ხალხი ერთიან, დამოუკიდებელ  ნაციად ,ნაციად, რომელსაც ჰქონდა უფლება, რომ შეექმნა საკუთარი კანონები. პირველ რიგში ყაენმა ერთ დიდ პოლიტიკურ ერთეულად  გააერთიანა ტომები, რომელნიც მომთაბარეობდნენ ნაიმანის, კერეიტისა და მერკიდის ტერიტორიებზე. შემდეგ ჩინგიზ ყაენმა დაიპყრო მეზობელი ტომები, როგორიცაა ტანგუტი და ჩინეთის დინასტია, მან გაათავისუფლა მონღოლი ხალხი ხარკის გადასახადისაგან და უცხოელი დამპყრობლებისაგან. დაიპყრო სხვა დამპყრობლები და დაუქვემდებარა ისინი თავის მმართველობას. გამარჯვება ჩინელთა დინასტიაზე ნიშნავდა ბეიჯინგისა და აბრეშუმის გზის კონტროლს. ==== ქვეყნის მართვა ==== [[ფაილი:Mongolia empire2.jpg|მინი|352x352პქ|მონღოლეთის იმპერია ჩინგიზ ყაენის დროს]] ჩინგიზ ყაენს ჰქონდა რამდენიმე გზა, რომ ჩაერთო ხალხი მონღოლური პოლიტიკის ჩამოყალიბებაში. თუმცა, რა თქმა უნდა, იგი იყო პასუხისმგებელი საბოლოო გადაწყვეტილებაზე. იგი იყენებდა ტომურ ტრადიციას ლიდერის არჩევისას. შეკრებისას, როდესაც კრება იღებდა მნიშვნელოვან გადაწყევტილებას ძირითადი  თემატიკა ეხებოდა ომსა და მშვიდობას, თუმცა რაღა თქმა უნდა, კრებაზე სხვადასხვა მნიშვნელოვანი საკითხებიც განიხილებოდა. ჩინგიზ ყაენი ასევე ხშირად მიმართავდა ბრძენთა საბჭოს, რომელიც მას ძირითადი პოლიტიკური გადაწყვეტილებების მიღებაში ეხმარებოდა. აღსანიშნავია, რომ აზრს ჩინგიზ ყაენი სხვა ტომთა წევრებსა და არამონღოლური წარმომავლობის ხალხსაც ეკითხებოდა. ==== გამოცემული დადგენილებები და კანონები ==== 1206 წელს ჩინგიზ ყაენმა შიგი-ჰუტუჰუს დაავალა, რომ ფურცელზე დაეტანა თავისი ლეგალური გადაწყვეტილელები და მიღწევები (წოდებები, პასუხისმგებლობები, სამხედრო ტყვეები და ა. შ.) კანონზე დაფუძნებული მმართველობის შექმნისას ჩინგიზ ყაენმა ტომის წევრები აქცია კანონ-მორჩილ საზოგადოებად. შიგი-ჰუტუჰუ ჩინგიზ ყაენმა მონღოლეთის პირველ მოსამართლედ დანიშნა, რაც იმას ნიშნავდა, რომ შიგი-ჰუტუჰუ უსმენდა დებატებს, კანონდამრღვევს, ასევე იგი პასუხისმგებელი იყო სასჯელაღმსრულებელ ორგანოზე მთელს იმპერიაში. ჩინგიზ ყაენმა შეიმუშავა კონცეფცია მოქალაქეთა თანაზომიერების პრინციპისა 2 განსხვავებული გზის მიხედვით. 1.თანაზომიერება პერიტოკრატიის მიხედვით, როდესაც ჩინგიზ ყაენმა თავისი არმია დაყო 10 ქვედანაყოფად, დამპყობელმა თითოეულ ქვედანაყოფს თავისი მმართველი მიუჩინა. “საიდუმლო ისტორია მონღოლებისა“ მოგვითხორბს,რომ ჩინგიზ ყაენმა მმართველები გამოარჩია შესაძლებლობების, სიმამაცის, ერთგულების მიხედვით და არა მათი წარმომავლობის მიხედვით. 2.გენდერული თანასწრობა ქალებსა და მამაკაცებს შორის. ჩინგიზ ყაენის მმართველობის დროს გენდერული თანასწორობის პრინციპი უცხო იყო ევროპისა და აზიისათვის. თუმცა „საიდუმლო ისტორია მონღოლებისა“ მოგვითხორბს,რომ ქალები ხშირად იღებდნენ მნიშვნელოვან გადაწყვეტილებებს, ისინი ურჩევდნენ თვით ჩინგიზ ყაენს, თუ როგორ წარემართა თავისი ცხოვრება და რა მოემოქმედებინა. აღსანიშნავია, რომ ჩინგიზ ყაენის მეუღლე, ბორტე, იყო მნიშვნელოვანი პოლიტიკური ფიგურა, რომელიც მნიშვნელოვან გადაწყვეტილებებს იღებდა მონღოლეთის იმპერიაში. რაც შეეხება ადამიანის უფლებებს, ჩინგიზ ყაენს არ მიუნიჭებია თავისი ხალხისათვის ძირითადი ადამიანის უფლებები და თავისუფლება, მაგალითად ისეთი, რომელიც დასავლეთ ევროპასა და ამერიკაშია გავრცელებული და ეს არც არის უჩვეულო. თუმცა ყაენმა მიანიჭა ხალხს გარკვეული თავისუფლება და უფლებები, მაგალითად სიტყვის თავისუფლება, შინაგანი რწმენის ანუ რელიგიური თავისუფლება. იგი თვლიდა, რომ ყველა რელიგიის მიმართ ტოლერანტული უნდა ყოფილიყო. მიუხედავად იმისა, რომ თვითონ შამანიზმის (კეთილი და ავის სულების კულტი) მიმდევარი იყო. === სიკვდილი და მასთან დაკავშირებული ტრადიციები === მონღოლების მრავალსაუკუნოვან ისტორიაში, დაკრძალვის წესჩვეულება რამდენიმეჯერ შეიცვალა, განსაკუთრებით მეჩვიდმეტე საუკუნეში ბუდიზმის გამოჩენის შემდეგ და რუსების მკაცრი, უხეში მმართველობის პერიოდში.<ref name=":0">Humphrey, Caroline. 2002. “Rituals Of Death As A Context For Understanding Personal Property In Socialist Mongolia.” ''Journal Of The Royal Anthropological Institute'' 8 (1). London: 65–87. <nowiki>http://ehrafworldcultures.yale.edu/document?id=ah01-023</nowiki>.</ref> მთავარი ტრანსფორმაცია XX საუკუნის 20-იან-50-იან წლებში მოხდა, მას შემდეგ რაც მოისპო ფეოდალური წყობა და გაბატონდა კომუნიზმი. მონღოლების თქმით, სიკვდილი არ უნდა მივიჩნიოთ საშინელ მოვლენად. სიკვდილი ღირსეული გზით ნიშნავს ამქვეყნიური ცხოვრებისგან მოშორებას, იმისთვის, რომ დაიბადო ხელახლა და ამის შესაძლებლობა მხოლოდ მაშინ გექნება, როცა მატერიალურ სამყაროს მოშორდები.<ref name=":0" /> როდესაც ადამიანი გარდაიცვლება იურტიდან (მათი ტრადიციული საცხოვრებელი) ყველაფერი გააქვთ, გარდა მიცვალებულისა და ღვთაებების ქანდაკებებისა.<ref name=":1">Humphrey, Caroline. 2002. “Rituals Of Death As A Context For Understanding Personal Property In Socialist Mongolia.” ''Journal Of The Royal Anthropological Institute'' 8 (1). London: 65–87. <nowiki>http://ehrafworldcultures.yale.edu/document?id=ah01-023</nowiki>.</ref> გვამი დასვენებულია თეთრ ქეჩაზე ჩრდილოეთსი მხარეს, სამსხვერპლოსა და კერიას შორის, მამაკაცი იყურება ჩრდილო-დასავლეთისკენ, ქალი კი ჩრდილო-აღმოსავლეთისკენ. მთავარი იდეა არის ის, რომ სხეული უნდა იყურებოდეს იმ მხარეს საითაც სული მიდის, ანუ ჩრდილოეთისკენ, რომ მიიღონ ღმერთებმა. ოთახის ერთი მხარე უნდა იყოს თავისუფალი, რათა სულმა იქაურობას თავი დააღწიოს. თუ გარდაცვლილი იყო რელიგიური მას თან ატანენ ე. წ „გულითად წიგნს“, რომელსაც თავქვეშ უდებენ. დანარჩენ ქონებას უგელებელყოფენ. იურტაში ანთია ლამფა და იწვის საკმეველი. საკვამური და ყოველგვარი ჭუჭრუტანა ამოვსებულია, კარი დაკეტილი. ხალხს ეშინია გვამების. სხეულთან არავინ რჩება, გარდა ლამასი, რომელიც ყარაულობს ლამფას და ლოცვებს კითხულობს. საცხოვრებელი შემოღობილია და აღმართულია ნიშანი „აკრძალულია“.<ref name=":1" /> თუ ოჯახი ცხოვრობს კორპუსში მაშინ, ერთი ოთახი გამოიყოფა მიცვალებულისთვის და დანარჩენები სხვა ოთახში გადადიან. რელიგიური ოჯახი მაშინვე მიდის ლამასთან კონსულტაციისთვის. ლამას შეუძლია „გააღოს ოქროს ჭურჭელი“, ანუ ახსნას სიკვდილის მიზეზი და ამის ბედთან კავშირი. ის განსაზღვრავს განვლო თუარა გარდაცვლილმა ღირსეული ცხოვრება და საd იქნება მისი მომავალი თავშესაფარი. მომავალ ცხოვრებაში ქალი შეიძლება კაცად დაიბადოს ან პირიქით, თუმცა სქესის ცვლილება არაა კარგის ნიშანი.<ref name=":1" /> ==== სული და განსასვენებელი ==== სული სხეულს სიკვდილამდეც ტოვებს. მეტიც, სულმა სხეული შეიძლება რამდენიმეჯერ დატოვოს. სულის გარეშე ადამიანი უბედურია, და წარმატებას ვერ აღწევს. მონღოლების რწმენით, სული სხეულს მარცხენა ხელის მეოთხე თითიდან ტოვებს, სწორედ ამიტომ ისინი ამ თითზე ვერცხლის ბეჭედს ატარებენ.<ref name=":2">Humphrey, Caroline. 2002. “Rituals Of Death As A Context For Understanding Personal Property In Socialist Mongolia.” ''Journal Of The Royal Anthropological Institute'' 8 (1). London: 65–87. <nowiki>http://ehrafworldcultures.yale.edu/document?id=ah01-023</nowiki>.</ref> ლამა ასევე განსაზღვრავს განსასვენებელ ადგილს. არსებობს სპეციალური კრიტერიუმები: საბოლოო განსასვენებელი უნდა იყოს მზიან ფერდობზე, რომლის სამხრეთით იქნება მდინარე და ახლომოხალო გზა.<ref name=":2" /> დაკრძალვამდე ერთი დღით ადრე არის „ხელით შეხების” რიტუალი. ძალიან ახლო ნათესავები, რომლებიც იმავე ასტროლოგიურ პერიოდში არიან დაბადებულნი, მიდიან და უსიტყვოდ ხელს ადებენ იდაყვზე. მნიშვნელოვანი რიტუალია სხეულის დანიშვნაც, რათა დაბრუნების შემთხვევაში იცნონ. ==== ნივთების გატანების ტრადიცია ==== მონღოლებს ასევე აქვეთ მიცვალებულისთვის ნივთების გატანების ტრადიცია. ჭირისუფალი მიცვალებულს თავქვეშ უდებს ჩაის შეკვრას, რათა შეთავაზონ დედამიწელ სულებს. აუცილებელია თასის გატანება, რომელიც განთავსებულია თავის გვერდით. თასი სავსეა ხილით, ცირცელით, ხორბლითა და გამომშრალი ყველით, რომელიც დაფხვნილია ნაყოფის თესლივით. ყველაფერი ეს მიჩნეულია არა საჭმელად, არამედ პროდუქტად, რომელიც გაიზრდება. მიღებულია მიცვალებულისთვის სიმბოლოების გატანება, რომელთაც ცხოველების ფორმა აქვთ. თითოეული ცხოველი განსხვავებული ხასიათს განასახიერებს. ამიტომ გატანებული ცხოველის ფიგურა უნდა შეესაბამებოდეს მიცვალებულის ხასიათს. დაკრძლვის შემდეგ ლამა კითხულობს ლოცვებს, და ახლობლებს პატივისცემის ნიშნად მოაქვთ ზემოთ ნახსენები თასები.<ref>Humphrey, Caroline. 2002. “Rituals Of Death As A Context For Understanding Personal Property In Socialist Mongolia.” ''Journal Of The Royal Anthropological Institute'' 8 (1). London: 65–87. <nowiki>http://ehrafworldcultures.yale.edu/document?id=ah01-023</nowiki>.</ref> ==== უკან დაბრუნება ==== დაკრძალვის შემდეგ დამსწრენი სამჯერ შემოუვლიან საფლავს საათის ისრის მიმართულებით. სახლში დაბრუნებისას ჭირისუფალმა არ უნდა გაიხედოს უკან და არც სხვას დაელაპარაკოს. თუ ისინი ცხენით ბრუნდებიან, დეზს კრავენ და ნავარდითა და ხმაურით ბრუნდებიან უკან. სახლში შესვლამდე არსებობს განწმედის ტრადიცია: ცხოველის ექსკრემენტებისგან ანთებენ ცეცხლს და მას ხელს ატარებენ. ცეცხლზე ხელის მოტარების შემდეგ იბანენ ხელ-პირს და სახლში შედიან<ref>Humphrey, Caroline. 2002. “Rituals Of Death As A Context For Understanding Personal Property In Socialist Mongolia.” ''Journal Of The Royal Anthropological Institute'' 8 (1). London: 65–87. <nowiki>http://ehrafworldcultures.yale.edu/document?id=ah01-023</nowiki>.</ref>. ==== მიცვალებულისთვის პატივის მიგება ==== სახლში გაშლილია ტრადიციული სუფრა, რომელიც შედეგება რაც შეიძლება მეტი რძის პროდუქტისგან. მიუღებელია ბევრი ალკოჰოლის მიღება. ოჯახის წევრები „ითეთრებენ ხელებს“, საჩუქრების გადაცემით. ნებისმიერი სტუმარი იღებს საჩუქარს, ეს შეიძლება იყოს ასანთი, ნემსი, საპონი, პირსახოცი, რვეული, კალამი, ჩაი, ტკბილეული და ა. შ.<ref name=":3">Humphrey, Caroline. 2002. “Rituals Of Death As A Context For Understanding Personal Property In Socialist Mongolia.” ''Journal Of The Royal Anthropological Institute'' 8 (1). London: 65–87. <nowiki>http://ehrafworldcultures.yale.edu/document?id=ah01-023</nowiki>.</ref> საჩუქრების გაცემა არის პატივის მიგებისა და განწმედის გამოვლინება. ისინი ვინც შეეხნენ სხეულს, ვინც ასწიეს ჩასასვენებელი და განსაკუთრებით მანქანის მძღოლი საჩუქრდებიან ფულით. ეს ტრადიციას ხაზს უსვამს იმას, რომ მათ ეს გააკეთეს მიცვალებულისვის პატივის მისაგებად და არა ფულის გამო. სუფრის მსვლელობის დროს ეს ადამიანები საპატიო ადგილებზე სხედან. 49 დღის შემდეგ ტარდება რიტუალი სახელად „მოწყალება ბავშვებს და ძაღლებს“. ახლო მეგობრების, ნათესავების და მეზობლების ბავშვებს იწვევენ და უმასპინძლდებიან ტკბილი ბრინჯით. ასევე ფეტვითა და კუჭმაჭით სავსე თეფშებს უდგამენ ძაღელბსაც.<ref name=":3" /> === სამართალი და მისი ტრადიციული საფუძვლები === მონღოლური სამართალი 4 ნაწილად იყოფა: ზოგადი მონღოლური სამართალი ჩინგიზ ყაენისა და მისი შთმომავლების ეპოქაში, ლოკალური ნაციონალური მონღოლური სამართალი, ჩინური წარმომავლობის ზოგადი კანონი და მონღოლეთს გარეთ არსებული ავტონომიების სამართალი.<ref>Riasanovsky, Valentin Aleksandrovich. 1937. “Fundamental Principles Of Mongolian Law.” London: K. Paul, Trench, Trnbner & Co., Ltd. <nowiki>http://ehrafworldcultures.yale.edu/document?id=ah01-005</nowiki>.</ref> ==== საჯარო სამართლის ფუნდამენტური ინსტიტუტები ==== მონღოლური სამართალი კლანურ ურთიერთობებზე დამყარებული სისტემის ნათელი ილუსტრაცია.<ref>Riasanovsky, Valentin Aleksandrovich. 1937. “Fundamental Principles Of Mongolian Law.” London: K. Paul, Trench, Trnbner & Co., Ltd. <nowiki>http://ehrafworldcultures.yale.edu/document?id=ah01-005</nowiki>.</ref> კლანური ორგანიზაცია არის ერთ-ერთი ყველაზე ძველი და ფართოდ გავრცელებული ინსტიტუტი ადამიანის არსებობის ისტორიაში. თითქმის უნივერსალური იყო იგივე სისტემა [[აზია]]ში, [[ევროპა]]ში, [[აფრიკა]]ში, [[ამერიკა]]სა თუ [[ავსტრალია]]ში. კლანურმა ორგანიზაციამ საკუთარი თავი გამომაჟღავნა ორი მიმართულებით, მატრიარქატსა და პატრიარქატში. მონღოლებში ეს ყველაფერი პატრიარქალურ ხასიათს ატარებდა, რომელიც შერწყმული იყო მომთაბარეობასთან. რა თქმა უნდა მონღოლი თვისტომნი არ იყვნენ ამ კულტურის ერთადერთი წარმომადგენლები, მაგრამ ყველაზე კარგად ეს ტრადიციები სწორედ მათ შემოინახეს. გენეალოგია მკაცრად იყო დაცული. მონღოლური კლანი იყო ეგზოგამიური: კლანს შიგნით ქორწინება იყო აკრძალული, ცოლის მოყვნა მხოლოდ სხვა კლანიდან შეიძლებოდა. ამის და გამო ხშირად უწევდათ მოგზაურობა და ზოგჯერ მომავალი ცოლის მოტაცებაც კი. კლანური ურთიერთობების შესანარჩუნებლად ხშირად ხდებოდა იძულებით ქორწინება. მონღოლების ცხოვრების წესი იყო მკაცრად პატრიარქალური. ძალაუფლება იყო ოჯახის უფროსი კაცის ხელში. თუ ბრძოლაში ვინმე მოკლავდა ქმარს მას შეეძლო მისი ცოლის, როგორც ჯილდოს მიღება. ქმარს შეეძლო ცოლის მიტოვება ან მოკვლა. მამას არანაირი ძალაუფლება არ ჰქონდა ვაჟის ცხოვრებაზე. დაოჯახებულ ვაჟებს შეეძლოთ ოჯახის დატოვება და ახალ კერასთან დასახლება. აუცილებელია, აღვნიშნოთ, რომ დროის გასვლასთან ერთად კლანური ურთიერთობები დეგრადირდება და სუსტდება. XX საუკუნეში უკვე მხოლოდ გადმონაშთები შეინიშნებოდა ამგვარი ურთიერთობებისა. ზემოთ აღწერილი ურთეირთობის სახეები ევროპამ ბევრად უფო ადრეულ ეპოქაში მოიშორა. მიუხედავად ამისა, ნებისმიერმა ევროპელმა ხალხმა განვლო განვითარების იგივე საფეხური. მაგალითად კლანური ურთეირთობები არსებობდა ძველ საბერძნეთში, გერმანიაში, რუსეთში და ა. შ. მაგრამ თუ ევროპაში მსგავსი კავშირები შორეულ წარსულშივე მოისპო, აზიურ ქვეყნებში მეოცე საუკუნემდე გასტანა.<ref>Riasanovsky, Valentin Aleksandrovich. 1937. “Fundamental Principles Of Mongolian Law.” London: K. Paul, Trench, Trnbner & Co., Ltd. <nowiki>http://ehrafworldcultures.yale.edu/document?id=ah01-005</nowiki>.</ref> === მუსიკა<ref>Riasanovsky, Valentin Aleksandrovich. 1937. “Fundamental Principles Of Mongolian Law.” London: K. Paul, Trench, Trnbner & Co., Ltd. <nowiki>http://ehrafworldcultures.yale.edu/document?id=ah01-005</nowiki>.</ref> === ==== ისტორია ==== მონღოლური მელოდიის პირველი ტრანსკრიფცია დაახლოებით ორასი წლის წინ განხორციელდა. მონღოლურ სამუსიკო ჟანრს ახასიათებს ერთი თავისებურება, ის ძალიან ინდივიდუალურია. შესაბამისი მუსიკალური პროდუქტი, რომელსაც ქმნიან ცენტრალური აზიის თურქული წარმოშობის ტომები, რომლებიც გარკვეულწილად ახლოს დგანან მონღოლებთან ეთნიკურად თუ კულტურაულად, სრულიად განსხვავდება მონღოლურისგან<ref>Emsheimer, Ernst. 1943. “Preliminary Remarks On Mongolian Musical Instruments.” ''Music Of The Mongols -  - Eastern Mongolia. Reports From The Scientific Expedition To The North-Western Provinces Of China Under The Leadership Of Dr. Sven Hedin''. Stockholm: Tryckeri Aktiebolaget Thule. <nowiki>http://ehrafworldcultures.yale.edu/document?id=ah01-002</nowiki>.</ref>. ზოგადად მონღოლური ხალხური მუსიკა 2 ჯგუფში ერთიანდება: პირველი - shabrae duun, იგივე სასულიერო, სადამრიგებლო ხასიათის მუსიკა, დამახასიათებელი ბუდისტური მონასტრებისთვის, წმინდა მამებისთვის, მეორე - aidsam duun, ანუ მუსიკა, რომელიც, მონღოლების თქმით უკავშირდება ჩინგიზ ყაენს და არის ისტორიული ხასიათის. გასაკვირია, თუმცა ეს ჯგუფები საკმაოდ შეზღუდულია, მაგალითად, მეორე ჯგუფში მხოლოდ 34 სიმღერა ერთიანდება, პირველში კი - არაუმეტეს 12. მუსიკალური და პოეზიური საგანძური ზეპირსიტყვიერად გადაიცემოდა, ეს სიმღერები სახეშეცვლილია. ერთი მომღერლის მიერ ორჯერ ნამღერი სიმღერაც კი განსხვავდება ერთმანეთისგან, ასე რომ ადვილი წარმოსადგენია, როგორ შეიცვალა საუკუნეების განმავლობაში მონღოლური მუსიკა. ==== მუსიკალური საკრავები ==== მონღოლური მომთაბარე სტილის ცხოვრებისათვის დამახასიათებელია 4 ძირითადი მუსიკალური ინსტრუმენტის არსებობა: [[გიტარა]], [[ვიოლინო]], [[ციტრა]] და [[ფლეიტა]]. ისინი შედარებით მარტივი ხერხითაა დამზადებული, ადაპტირებულია მათ ცხოვრების წესთან. ამ ოთხი საკრავიდან მონღოლურ მუსიკაში ყველაზე მეტად ფესვები გადგმული აქვს ვიოლინოს, რომლის 2 სახესხვაობაა ცნობილი. ვიოლოინოს წამომავლობა საკმაოდ შეუსწავლელია. ფიქრობენ, რომ ეს ინსტრუმენტი პირველად ჩინეთში გამოჩნდა და ჩინური კულტურის გავრცელებასთან ერთად აზიის სხვა ხალხებშიც გავრცელდა. უძველეს საკრავადაა მიჩნეული ციტრაც. თითოეული საკრავის თითოეული ნაირსახეობა გამოიყენება სხვადასხვა დანიშნულების სიმღერების შესასრულებლად იქნება ეს რელიგიური, სახოტბო თუ სხვა.<ref>Emsheimer, Ernst. 1943. “Preliminary Remarks On Mongolian Musical Instruments.” ''Music Of The Mongols -  - Eastern Mongolia. Reports From The Scientific Expedition To The North-Western Provinces Of China Under The Leadership Of Dr. Sven Hedin''. Stockholm: Tryckeri Aktiebolaget Thule. <nowiki>http://ehrafworldcultures.yale.edu/document?id=ah01-002</nowiki>.</ref> === რძის ღვინო და სუფრის ტრადიციები === მონღოლთა კულტურაში უძველესი დროიდან უდიდესი როლი უკავია სასმელს. განსაკუთრებით პოპულარია რძის ღვინო, რომელიც მონღოლთა წვეულებების უმთავრესი ატრიბუტია. მაშინ როდესაც მასპინძელი სტუმარს სთავაზობს ამ სასმელს, იგი ამ ქმედებით მიუთითებს მას, რომ კარგად აფასებს სტუმარს და პატივს მიაგებს იმ საუკეთესო საშუალებით, რისი შეთავაზებაც მასპინძლის ოჯახს შეუძლია სტუმრებისთვის. სამარისებური სიჩუმე ისადგურებს ხოლმე მაშინ, როდესაც მასპინძელი სითხეს ასხავს შავი მოჭიქული ქვის ბოთლიდან მცირე ზომის ვერცხლის თასში. მონღოლეთში წესად ითვლებოდა, რომ ამ დროს სტუმრებს უნდა მოეხადათ ქუდი, ხოლო ყველაზე სახელოვანი, სტუმართაგანი, ან უბრალოდ ყველაზე ხანში შესული, წამოდგებოდა ფეხზე, აიღებდა ხელში თასს, შემდეგ რამდენიმე წვეთ ღვინოს დაღვრიდა კერიაზე, რათა გამოეხატა ის ფაქტი, რომ სწირავდა მსხერპლს ცეცხლისა და ჰაერის ძალებს, ხოლოდ შემდეგ კი დააგემოვნებდა ღვინოს. ამის შემდეგ წოდების ან ასაკის მიხედვით, სხვა სტუმრებიც იგივე წესით მიაგებდნენ ცეცხლისა და ჰაერის ძალებს პატივს და გამოხატავდნენ პატივისცემას მასპინძლების მიმართ. წესად ითვლებოდა, რომ ასეთი ‘’რიტუალი’’ სამჯერ უნდა შესრულებულიყო. ხოლო მას შემდეგ, რაც მონღოლთა სუფრის ძირითადი ტრადიცია შესრულდებოდა, ღვინის სმა გრძელდებოდა ნაკლებად თავშეკავებული წესით. ==== კუმისი ==== მონღოლეთში, ისევე როგორც დანარჩენ ცენტრალურ აზიაში, არსებობს სხვადასხვა სახის გამოხდილი ლიქიორები. მათ შორის ყველაზე ცნობილი, რა თქმა უნდა, კუმისია, რომელიც მზადდება ფაშატის რძით. კუმისი დამზადების პროცესში თავსდება დიდ ტყავის ჩანთებში და ინახავენ მზის გულზე. თუმცა არის ისეთი შემთხვევებიც, როდესაც მას ინახავენ კარავში და მას ძალიან ხშირად ურევენ. დუღილის პროცესში ხშირად არხევენ ჩანთებს, რათა მისი შემცველობა უკეთესად შეერიოს ერთმანეთს. მიღებულ სასმელს აქვს მჟავე, გამაცოცხლებელი გემო, რაც არის ძალიან სასიამოვნო. კუმისში ალკოჰოლის პროცენტულობა არ აღემატება 2 %-ს. იმისათვის რომ დააჩქარონ სასმლის დუღილის პროცესი, ყოველთვის აქვთ შემონახული წინა დუღილის პროცესიდან უკვე გამზადებული ნადუღი, რომელიც საგრძნობლად აჩქარებს ახალი კუმისის მზადების პროცესს. კუმისი მონღოლეთში აგრეთვე ცნობილია, როგორც ‘’არაკი’’ ან ‘’არიკი’’. ==== სასმლის დაყენების ისტორია ==== გარკვეული მიზეზების გამო, ბევრი ადამიანი მიიჩნევს, რომ სასმელის დაყენების ტექნიკა მომდინარეობს ძველი ინდური კულტურული სამყაროდან. ეს ტექნიკა ინდოეთიდან გავრცელდა დანარჩენ აზიაში ჯერ კიდევ პრიმიტიული საზოგადოებების დროს. ერთი მხრივ, მეცნიერები ფიქრობენ, რომ სასმელის დაყენების ტექნიკის გავრცელება, ინდოეთიდან აღმოსავლეთ თურქმენეთსა და მონღოლეთში, სწორედ იმ პერიოდს ემთხვევა, როდესაც ბუდიზმმა დაიწყო გავრცელება ინდოეთიდან სწორედ ამავე ქვეყნებში. თუმცა ითვლება, რომ ეს არ შეიძლება მომხდარიყო ამაზე ადრე. დღემდე გაურკვეველია ის ფაქტი, არსებობდა თუ არა ეს ტექნიკა, მანამ, სანამ დამწერლობა გაჩნდებოდა. არსებობს ჩინური წერილობითი წყარო სადაც ნათქვამია, რომ ეს ტექნიკა გავრცელდა ჩრდიოლეთიდან, მონღოლური დინასტიის მმართველობის პერიოდში (ძვ. წ 1367-1280 წწ). ამ წყაროში ასევე წარმოდგენილია ამ ტექნიკის ჩინური ვარიანტის სურათები, რომელიც გვაძლევს დიდ მსგავსებას ჩინურ და მონღოლურ ტექნიკებს შორის. თუმცა უნდა ითქვას, რომ ჩინეთში დასამზადებელ მასალად იყენებდნენ წებოვან ბრინჯს. === მონღოლთა ტრადიციული სამოსი === მონღოლები ატარებდნენ ტანისამოსს, რომელიც ჩვენთვის ცნობილია, როგორც ‘’დილი’’. ეს სამოსი მზადდებოდა ბამბისგან, აბრეშუმისგან და მატყლისგან. ‘’დილის’’ საყელო დაფარული იყო მოკლე ჟილეტით. ქვემოთ, მონღოლები ატარებდნენ სპეციალური სახის ყელიან ფეხსაცმელს, რომელიც, როგორც წესი, იქმნებოდა დეკორატიული დიზაინის მიხედვით. ამ ფეხსაცმლის მთავარი დამახასიათებელი ნიშანი იყო ის, რომ თითის წვერებთან ეს ფეხსაცმელი იყო აწეული. გარდა ამ ფეხსაცმლისა, არსებობდა ჩვეულებრივი ფეხსაცმელიც, რომელიც მზადდებოდა ტყავისაგან. ამ ფეხსაცმლით ფეხით სიარული არც თუ ისე ადვილი იყო, რადგან ისინი ძირითადად იქმნებოდა იმ ადამიანებისთვის, რომლებიც ცხენით გადაადგილდებოდნენ. ასეთივე ფეხსაცმელები არსებობდა ქალებისთვის. დროთა განმავლობაში, როდესაც მონღულურ კულტურას ბუდისტური კულტურის ინტერპრეტაციები დაემატა, ის განზრახვები, რომლებიც ამოძრავებდა ამ სამოსის შემქმნელთ, თანდათან დავიწყებას მიეცა. ==== მონღოლური ტრადიციული ქამარი ==== მონღოლთა ტანისამოსის განუყოფელ ნაწილად ითვლება ბალთა (იგივე ქამარი), რომელსაც უმეტესწილად იმაგრებდნენ წელზე. ბალთის სიგრძე სხვადასხვაგვარი იყო, მაგრამ როგორც წესი, კაცის ბალთის სიგრძე დაახლოებით 15-18 ფუტის (ფუტი არის 0,3 მეტრი) სიგრძე იყო, ხოლო ქალის, 9-12 ფუტი. კაცის ბალთა გადაკეცილი იყო ფართოდ, გასხვავებით ქალისგან, რომლებიც ბალთას შედარებით ვიწროდ იკეცავდნენ. ბალთას მჭიდროდ იმაგრებდნენ წელზე. მონღოლეთში ხშირად ამბობდნენ, რომ სწორედ ეს ბალთა ეხმარებოდა ცხენოსნებს, მონღოლეთის მთიანეთში გადაადგილების დროს, რათა შინაგან ორგანოებს ადგილი არ შეეცვალათ. ბევრი ცრურწმენაც არსებობდა ამ ბალთის შესახებ. მაგალითად, ცუდის მომასწავებლად ითვლებოდა, თუ ბალთას დატოვებდი სადმე შეკრულს. ხოლო ის ადამიანი, რომელიც მას იპოვნიდა აუცილებლად უნდა წასულიყო თავისზე უფროს ადამიანთან და ეთხოვა რომ გაეხსნა იგი. ბალთაზე შესაძლებელი იყო სხვადასხვა ნივთის ჩამოკიდება. მათ შორის, დანის, აგრეთვე მართკუთხა ჩანთის, რომელშიც როგორც წესი, ათავსებდნენ სასმელი წყლის ბოთლებს და სასმლის დასალევ თასს. გარდა ამისა ამ ჩანთაში ინახავდნენ კაჟის ქვასა და ფოლადს, რათა საჭიროების შემთხვევაში დაენთოთ ცეცხლი. ==== მონღოლური ტრადიციული ქუდი ==== სხეულის ზედა ნაწილში, კერძოდ თავზე, მონღოლები ატარებდნენ ოთხმხრიან ქუდს, რომელსაც ჰქონდა მაღალი წვეტი. მონღოლთა კულტურაში თავაზიანობის გამოხატულებაა სახლში შესვლისას ამ ქუდის მოხდა. მონღოლთა სახლში არსებობს ცალკე ადგილი მათი ქუდისთვის, რომლის წინა ნაწილიც, როგორც წესი, სამხრეთით უნდა იყურებოდეს. გარდა ამისა, არსებობს კიდევ სხვა წესები, ქუდთან დაკავშირებით. მაგალითად მონღოლთათვის მიუღებელია ქუდების გაცვლა. აგრეთვე მიუღებელია ქუდის სროლა, ან დაგდება ძირს. მიუხედავად მონღოლეთში გავრცელებული წესებისა, რომლებითაც ამზადებდნენ ქუდებს, დროთა განმავლობაში მონღოლეთში შემოდინება დაიწყო ჩინურმა ქუდებმა, რომლებიც ბევრად  ნაკლებ ხანს სძლებენ, ვიდრე ნამდვილი მონღოლური ქუდები. === მონღოლ ქალთა სამოსი და ვარცხნილობა === მონღოლ ქალთა სამოსი, როგორც წესი, ნაკარნახები იყო მათი ოჯახური მდგომარეობით. ქორწინებამდე ახალგაზრდა ქალი ატარებდა ტრადიციულ მონღოლურ ‘’დილს’’, ქამრით. მათი თმა იყო დაწნული და ატარებდნენ მრგვალ ქუდს, რომელსაც ერქვა ტურტსოგი. ქორწინება იწვევდა ქალთა ტანისამოსის ცვლილებას. როდესაც ქალი ინიშნებოდა სასიძოს ოჯახი მას აძლევდა საჩუქრად ტანსაცმელს. შემდეგ, ვინაიდან, მზითევის ფენომენი არსებობდა მონღოლეთშიც უძველესი დროიდან, გოგონას ოჯახი ატანდა მას მზითევს, რომელიც შედგებოდა ტანსაცმლისგან, კერძოდ, დაახლოებით ათი ‘’დილისგან’’. ქორწინების დღეს პატარძალს სვავდნენ ცხენის ზურგზე, მას ეცვა წითელი ტანსაცმელი, სახეც დაფარული ჰქონდა, რათა ვერ დაენახა თუ სად მიდიოდა, რადგან თუკი ოდესმე თავის ახალ ოჯახში იგი თავს არ იგრძნობდა ბედნიერად სახლის გზა არ სცოდნოდა და უკან არ დაბრუნებულიყო. ახალ სახლში მისვლისთანავე პატარძალს აცმევდნენ დახვეწილ ტანისამოსს. თავდაპირველად მას აცმევდნენ პატარძლის ‘’დილს’’. შემდეგ მას აძლევდნენ ტრადიციულ მონღოლურ ქამარს (ბალთას), რაც იყო ნიშანი ცოლის ქმრისადმი მორჩილებისა და რომ იგი იღებდა ვალდებულებას ქმრის წინაშე. აქვე უნდა ითქვას, რომ პატარძლის ტანისამოსი იყო ძალიან მოსახერხებელი ორსულობის დროს. პატარძლის ტანისამოსის შიგნით ქალებს ეცვათ პერანგი, რომელიც იმ სიგრძე იყო, რამხელაც გარე ჩაცმულობა. მას შემდეგ, რაც ქორწინების ცერემონია მორჩებოდა, პატარაძალი თავისი მრგვალი ქუდის ნაცვლად იფარებდა წვეტიან ქუდს, რაც უკვე ნიშანი იყო ქალის ცხოვრების ერთი პერიოდიდან მეორეში გადასვლისა. აგრეთვე აღნიშვნის ღირსია მონღოლ ქალთა თმის ვარცხნილობა, რომელიც ყველაზე მეტად იქცევდა მნახველის ყურადღებას. მკვლევარი ჰენინგი თავისი მოგზაურობისას მონღოლეთში, იკვლევდა რა მონღოლთა უნიკალური ვარცხნილობის განვითარების მიზეზებს, ხუმრობით აღნიშნავდა, რომ მონღოლები არიან ძროხების წინაპრები. ეს იმიტომ, რომ მონღოლი ქალები ცდილობდნენ თმები ძროხის რქებივით გაეკეთებინათ. აგრეთვე აღნიშვნის ღირსია მონღოლ ქალთა ვარცხნილობა ქორწილის დროს. ამ დღეს მათი თმა გაყოფილი იყო შუაზე ორ ნაწილად. ისინი უმეტეს შემთხვევაში იკეთებდნენ ფრინველის ფრთის სახელად ცნობილ თმის ვარხნილობას, რომელსაც, როგორც წესი, ფორმას აძლევდნენ და იჩერებდნენ ცხოველის ქონის საშუალებით. ამავე მიზნით იყენებდნენ თმისსამაგრებს და ძვირფას ქვებს. თმის დარჩენილ ნაწილს, (უნდა ითქვას, რომ მონღოლ ქალებს ჰქონდათ საკმაოდ გრძელი თმა) იწნავდნენ. აღსანიშნავია ის ფაქტიც, რომ მიუხედავად სხვადასხვაგვარი ვარცხნილობებისა, მონღოლეთში ქალის სილამაზე განისაზღვრებოდა არა მისი მორთულ-მოკაზმულობის მიხედვით, არამედ მისი თმის სიგრძით. === თანამედროვე მონღოლეთი === ტერიტორია, რომელზეც განლაგებულია თანამედროვე მონღოლეთი მიეკუთვნება უძველეს გეოლოგიურ წარმონაქმნებს მსოფლიოში. ავსტრიელი მეცნიერის, ზუსეს თქმით, ეს ტერიტორია არის ნაწილი არქაული ერისა, როდესაც არ არსებობდა არანაირი სიცოცხლე დედამიწაზე. დღევანდელი მონღოლეთის ტერიტორია მიეკუთვნება პირველყოფილ კონტინენტს. ==== მდებარეობა ==== მონღოლეთი მდებარეობს ცენტრალური აზიის ტერიტორიაზე. კონკრეტულად კი, 42-52 გრადუსს შორის განედით, ხოლო აღმოსავლეთ გრძედით 88-116 გრადუს შორის. მისი ბუნებრივი გეოგრაფიული საზღვრები მდებარეობს ჩრდილო-დასავლეთით. მაქსიმალური დისტანცია ჩრდილოთ და აღმოსავლეთ საზღვრებს შორის მონღოლეთისა არის 1000 ვერსი, ხოლო დასავლეთსა და აღმოსავლეთ საზღვრებს შორის 2500 ვერსი. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ დღევანდელლი მონღოლეთის ტერიტორია შეადგენს 1/15 რუსეთის ტერიტორიისა. თუკი შევადარებთ მის ორ გიგანტურ მეზობელს, რუსეთსა და ჩინეთს, იგი საკმაოდ პატარა მოგვეჩვენება. ამის მიუხედავად, მონღოლეთის ტერიტორიას თუ მოვათავსებთ აშშ-ს ტერიტორიაზე იგი გადაფარავს მანძილს ქალაქ ვაშინგტონიდან დენვერამდე. ==== მონღოლურ მთათა სისტემა ==== ციმბირის ტუნდრიდან სამხრეთით გობის უდაბნომდე მონღოლეთს მრავალფეროვანი ლანდშაფტი გააჩნია. მთებსა და მთისწინებს ქვეყნის ფართობის 40 % უჭირავს. მონღოლეთის ალთაის მთათა სისტემა, რომელიც ყველაზე გრძელი და მაღალი სისტემაა ქვეყნის ტერიტორიაზე, ფარავს დასავლეთის დიდ ტერიტორიას, გადაჭიმულია ჩრდილოეთიდან სამხრეთისკენ, იგი მუდამ თოვლითაა დაფარული. აქვეა ყველაზე მაღალი მწვერვალი ჰუიტენი (ცივი) 4653 მ. აღსანიშნავია, რომ მონღოლეთის ალთაის მთიანეთზე 200-ზე მეტი მყინვარია. ==== კლიმატი ==== მონღოლეთი მოქცეულია ზომიერი სარტყლის სტეპის, ნახევარუდაბნოსა და უდაბნოს ზონაში. მისი მდებარეობით აიხსნება მონღოლეთის მკაცრი [[კლიმატი]]ც. [[უდაბნო]]ებისა და ნახევარუდაბნოების არსებობის გამო ჰავა მშრალია და კონტინენტური. დამახასიათებელია შედარებით მოკლე [[ზაფხული]] და გრძელი [[ზამთარი]]. ზამთრის დროს ტემპერატურა -40 გრადუსამდე ეცემა. რომ შევაჯამოთ, თანამედროვე მონღოლეთი, რომელიც არის ჩრდილოეთ კიდე ცენტრალური აზიისა, არის ამაღლებული და ფართო პლატო გარშემორტყმული მთაგრეხილებით, ხოლო მონღოლეთის ტერიტორიის გარკვეული მხარე კი უერთდება გობის უდაბნოს. ქვენიადაგი  ავტონომიური მონღოლეთისა ძირითადად მოიცავს გრანიტსა და გნეისს, ხოლო თვითონ ნიადაგი ძირითადად შედგება ქვიშისგან, თიხისგან, ცხიმოვანი ქვიშისგან, ალევიური მიწისაგან, ხოლო უმეტესწილად შავი მიწისაგან. მონღოლეთის ფლორა ძირითადად სტეპური ტყეებისაგან შედგება, ხოლო ფაუნა არც თუ ისე მრავალფეროვანი ეგზემპლიარებისაგან. სწორედ ასეთია ფიზიკური მახასიათებლები ავტონომიური მონღოლეთისა. დანაოჭებული ქვეყანა, საკმაოდ მკაცრი ბუნებითა და მოსაწყენი მონოტონური, თუმცა სახასიათო შეუპოვარი სილამაზითა და თავისებური შარმით. ==== რელიგია ==== მონღოლების ძირითად რელიგიაა ტიბეტური [[ბუდიზმი]], მაგრამ 66-წლიანი კომუნისტური რეჟიმის შედეგად აგრეთვე არიან მნიშვნელობანი რაოდენობის ათეისტებიც. კომუნისტური მთავრობის ზეწოლისა და დევნის შედეგად განადგურდა 90 %-ზე მეტი ბუდისტური ტაძრები და სალოცავები. აგრეთვე იდევნებოდნენ ბუდისტი ბერებიც, მათი ნაწილი სწორედ რელიგიური ნიშნით დევნას შეეწირა. ამ ყველაფრის მიუხედავად ბუდისტი ბერების გავლენა მაინც დარჩა მოსახლეობაში, ხოლო კომუნისტური რეჟიმის დაშლის შემდეგ, 1990 წელს, უმრავლესობა მონღოლების პრაქტიკაში აღდგა ტიბეტური ბუდიზმი. ზოგიერთებში კი დაბრუნდა უძველესი შამანიზმი. თურქულენოვანი მონღოლები, რომლებიც ქვეყნის დასავლეთ ნაწილში სახლობენ, ღიად ატარებდნენ ისლამს. ამავე პერიოდში ქრისტიანობას და სხვა რელიგიებს ჰყავდათ საერთო მიმდევრებიც, მათი დიდი ნაწილი ახალი თაობის წარმომადგენლები იყვნენ. ==== ტრადიციული დღესასწაულები ==== მიუხედავად მონღოლების განსხვავებული რელიგიური მრწამსისა, მთელი მოსახლეობა აღნიშნავს უძველეს ტრადიციულ დღესასწაულს ნაადამს. ამ ფესტივალის დროს იმართება სხვადასხვა სახის შეჯიბრებები [[ჭიდაობა]]ში, [[მშვილდოსნობა]]სა და დოღში. ნაციონალური დღესასწაული აღინიშნება 11-13 ივლისს 1921 წელს ჩინეთისგან დამოუკიდებლობის მოპოვების აღსანიშნავად. მონღოლების უმრავლესობა მისდევს ტრადიციულ, მომთაბარე ცხოვრების წესს. ისინი ძირითადად პირუტყვის მოშენებას მისდევენ ქალაქგარეთ დასახლებებში, ყოველწლიურ ციკლში რამდენიმეჯერ იცვლიან საძოვრებს. მათი საცხოვრებელ სახლს იურტა ეწოდება, იგი მოსახერხებელია მომთაბარე ცხოვრებისათვის, რადგან ადვილად შეიძლება მისი დაშლა და სხვა ადგილზე გადატანა. მოსახლეობის ნახევარზე მეტი ცხოვრობს ურბანულ დასახლებებში, რომლებიც ზაფხულის პერიოდში თავიანთ თავზე ცდიან თუ როგორია მომთაბარე ცხოვრება. ამიტომაც პრაქტიკულად ყველას შეუძლია ცხენზე ჯირითი და სარგებლობა ტრადიციული მომთაბარე დიეტით. ==== მოსახლეობა ==== ცხადია მონღოლეთის მოსახლეობის აღწერა არაერთ გზის ჩატარდა, თუმცა არც ერთი სტატისტიკა არ ყოფილა სწორი და ისეთი, რომელსაც გარკვეულ შემთხვევაში შესაძლებელია, რომ დავეყრდნოთ. ხშირ შემთხვევაში ეს სტატისიკები არ ყოფილა შექმნილი რომელიმე კონკრეტული ფიგურის მიერ, არამედ ეს იყო სტატისტიკები, რომელიც  შექმნილი იყო მოგზაურთა მიერ და ძირითად შემთხვევაში კი ეფუძნებოდა მათ შთაბეჭდილებებს. თითოეული ავტორის სტატისტიკა ეფუძნებოდა ავტორისეულ ანალიზს და არა კონკრეტულ ანალიზს მონღოლეთის მოსახელობის რაოდენობის შესახებ. სტატისტიკებს შორის განსხვავება მოსახლეობის მიხედვით კი ხშირ შემთხვევაში მილიონებს აღწევდა. 1842 წელს გამოქვეყნდა სტატისტიკური ანალიზი ჩინური იმპერიისა, სადაც ეწერა, რომ მოსახლეთა რიცხვი მონღოლეთისა აღწევდა 3 მილიონს. 40 წლის შემდეგ კი პრჟევალსკიმ გამოაქვეყნა სტატისტიკა, რომლის მიხედვითაც მონღოლეთის მოქალაქეთა რიცხვი 3 მილიონიდან 4 მილიონამდე გაიზარდა. ეს სტატისტიკა ასევე დაადასტურეს მ. ი. ბოგოლეპოვმა და მ. ნ. სობოლევმა. შემდეგ კი ცნობილ ინგლისურ გამოცემაში, სახელად „სახელწმიფო მოღვაწეთა წლის წიგნმა“ 1910 წელს ვკითხულობთ, რომ მონღოლთა მოსახლეობა მერყეობს 2 მილიონიდან 6 მილიონამდე. როგორც ვხედავთ, სტატისტიკები სხვადასხვა ავტორებისაგან სხვადასხვას მეტყველებს. თუმცა რეალური რიცხვი მონღოლეთის მოსახლეებისა არის დაახლოებით 540 000. ამ რიცხვს კი დამატებული 105 000 ჩინელი და რუსი წარმოშობის ადამიანი, რომლებიც მონღოლეთში სახლობენ. ამდენად, დიდი ტერტორიის და მცირე რაოდენობის მოსახლეების გამო სიმჭიდროვე პოპულაციისა არის 0,44 ადამიანი 1 კვადრატულ კილომეტრზე, რაც საკმაოდ მცირე რიცხვია. უნდა აღინიშნოს, რომ მოსახლეობის მცირე რაოდენობა გამოწვეულია იმით, რომ მონღოლეთის ტერიტორიის უდიდესი ნაწილი არის უდაბნო, სადაც ადამიანი არ სახლობს. === ეკონომიკური მდგომარეობა === ==== ეკონომიკა 1991 წლამდე ==== 1991 წლამდე მონღოლეთი ეკონომიკურად მთლიანად საბჭოთა კავშირზე იყო დამოკიდებული. იმპორტიც და ექსპორტიც [[საბჭოთა კავშირი]]ს კონტროლით მიმდინარეობდა. მონღოლეთისთვის ყველაზე მტკივნეული პერიოდი აღმოჩნდა თავისუფალ სავაჭრო სისტემაზე გადასვლა, რადგან მანამდე სრულად დამოკიდებული იყო საბჭოთა წყობილებაზე. კომუნისტური რეჟიმისგან გათავისუფლების შემდეგ ქვეყანაში ვითარება დამძიმდა. გაუქმდა საბჭოთა სუბსიდიები, აგრეთვე ქვეყანას დამოუკიდებლად აღარ შეეძლო ვაჭრობა სხვა ყოფილ საბჭოთა კავშირის ქვეყნებთნ. აგრეთვე მძვინვარებდა უმუშევრობა, მოსახლეობა კვების მინიმალურ დღიურ რაციონსაც ვერ იღებდა, რომ აღარაფერი ვთქვათ გაჩერებულ ქარხნებზე. ამას დაერთო ინფლაცია და საკვების ნაკლებობა. ==== 1992 წლის კონსტიტუცია, განვითარება კომუნიზმის შემდეგ ==== 1992 წელს ქვეყანამ ახალი კონსტიტუცია მიიღო. კომუნისტური რეჟიმის მიმართ უარყოფითი დამოკიდებულება შემდეგ წლებშიც გაგრძელდა, შედეგად საპრეზიდენტო და საპარლამენტო არჩევნებში არაკომუნისტურმა პარტიამ გაიმარჯვა. მიუხედავად კომუნიზმის საბოლოოდ უარყოფისა ქვეყნისთვის ძალიან რთული იყო დემოკრატიული რეფორმების გატარება. ნელი ტემპით მიმდინარეობდა დემოკრატიისა და კაპიტალისტური იდეების დამკვიდრება ტრადიციებისა და წეს-ჩვეულებების დაცვით. ეკონომიკური მდგომარეობაც გაუმჯობესდა, რაც ძირითადად ახალი საერთაშორისო სავაჭრო პარტნიორების გაჩენამ გამოიწვია. მონღოლეთის ეკონომიკისთვის მნიშვნელოვანი დადებითი ბიძგი იყო უცხოური ინვესტიციების შემოდინება, ძირითდად ინვესტიციები მოდიოდა ჩინეთიდან. ინვესტიციებმა ქვეყანას საშუალება მისცა აღედგინა საბჭოთა კავშირის დროინდელი ქარხნები, აგრეთვე გაიხსნა ახალი საწარმოებიც. ფაბრიკა-ქარხნებმა გაზარდა საექსპორტო პროდუქციის მოცულობა. თუკი კომუნისტური მმართველობის დროს ქვეყნა ბუნებრივი რესურსებით თითქმის არ სარგებლობდა, ინვესტიციების შემდეგ სამთო მოპოვებას შეუწყო ხელი. მონღოლეთი მდიდარია [[ოქრო]]თი, [[ვერცხლი]]თ, [[სპილენძი]]თ, [[ქვანახშირი]]თ და [[ურანი (ელემენტი)|ურანით]]. სწორედ ეს რესურსები ითვლება საექსპორტო მნიშვნელობის პრდუქტებად. მონღოლეთის მთავარი სავაჭრო პარტნიორი [[ჩინეთი]]ა, სწორედ აქ გადის მონღოლეთის საექსპორტო პროდუქციის ნახევარზე მეტი. ამ ქმედებებმა ეკონომიკაზე დადებითად იმოქმედა.მიუხედავად ასეთი დადებითი ფაქტორებისა ქვეყნის მოსახლეობაში ცხოვრების დონე დიდად არ გაუმჯობესებულა. ბევრი ადამიანი კარგავს საცხოვრებელ ადგილს ფინანსური მდგომარეობის გამო. აგრეთვე დიდია გადასახადებიც. სოციალურ პრობლემებს ემატება დემოგრაფიული მდგომარეობა. მონღოლეთში მტკივნეულად მიმდინარეობს თაობათა ცვლის პროცესი, რაც მათ შორის დაპირისპირებით გამოიხატება. სოციალურ-ეკონომიკურ სიდუხჭირეს ხელს უწყობს საზოგადოებაში გავრცელებული მომთაბარე ცხოვრების წესი, რადგან ბევრი ადამიანი დაკავებულია სწორედ პირუტყვის მოშენებით, რაც ნაკლებად მომგებიანი საქმიანობაა. მოსახლეობის ცხოვრების დონე იზრდება გასულ წლებთან შედარებით, მაგრამ მაინც დაბალშემოსავლიან ქვეყნებს მიეკუთვნება. შედარებით კარგი სიტუაციაა დედაქალაქ ულან-ბატორში, სადაც პოზიტიური ძვრები შეინიშნება. თუმცა უმუშევრობა აქაც დაუძლეველ პრობლემას წარმოადგენს. ეკონომიკაზე მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს მოსახლეობის რაოდენობა. თუკი შევადარებთ მოსახლეობის რაოდენობას ქვეყნის ფართობთან, დავინახავთ, რომ მონღოლეთს ძალიან ცოტა ადამიანური რესურსი გააჩნია. 90-იანი წლების ბოლოს ქვეყნის მოსახლეობის თითქის მესამედი 15 წლამდე ასაკის იყო, აქედან გამომდინარე მცირე რაოდენობის სამუშაო ძალა საშუალებას არ იძლეოდა ეკონომიკური სიმდიდრე შექმნილიყო. ==== მონღოლეთის ეკონომიკა XXI საუკუნეში ==== 2000 წლის შემდეგ ქვეყანაში ეკონომიკა ძალიან სწრაფად ვითარდებოდა. უმუშევრობის დონე კი 90-იან წლებთან შედარებით მცირედით შემცირდა. სწორედ 2000 წლიდან იწყება მკვეთრი ზრდა ეკონომიკაში, 2004 წელს მონღოლეთში ერთ სულ მოსახლეზე შემოსავალი 920 $ იყო და ქვეყანა დაბალშემოსავლიან ქვეყანათა რიგში იმყოფებოდა. 2014 წელს ამ მაჩვენებელმა 4100 $-ს მიაღწია და მონღოლეთი საშუალოშემოსავლიან ქვეყნებს მიუახლოვდა. 2004 წლიდან მოყოლებული მონღოლეთი ყველაზე სწრაფად მზარდი ეკონომიკის მქონე ქვეყანათა სიაში მოხვდა. 2004 წლიდან 2014 წლამდე საშუალოდ 9,9 %-ით იზრდებოდა ეკონომიკა. სწრაფი ეკონომიკური ზრდის მიუხედავად, მონღოლეთს ფისკალური პრობლემები აქვს: მაღალია ინფლაცია, მაღალია ბიუჯეტის ხარჯები და დეფიციტი. საერთაშორისო ორგანიზაციების შეფასებით, თუ მონღოლეთი ფისკალური სტაბილურობის უზრუნველყოფას ვერ მოახერხებს, ეკონომიკური ბუმი კრიზისით დასრულდება. მიუხედავად უარყოფითი მოლოდინებისა არსებობს დადებითი შედეგების მიღწევის გზაც. მონღოლეთის მოსახლეობა ქვეყნის მომავალს ხედავს ახალგაზრდა თაობაში, რომლებიც მრავლად არიან. განათლების სისტემის გაუმჯობესება მისცემს საშუალებას მონღოლეთს, რომ უფრო გააუმჯობესოს ცხოვრების ხარისხი. საბჭოთა პერიოდში მონღოლეთში დიდი ყურადღება ექცეოდა მომთაბარე მოსახლეობისთვის წერა-კითხვის სწავლებას, თუმცა კომუნისტური რეჟიმის გაუქმების შემდეგ დაფინანსება შეუწყდათ სკოლებს, ამიტომაც მრავალი ადამიანი არა მხოლოდ განათლების, არამედ წერა-კითხვის ცოდნის გარეშე რჩებოდა. დღეს, მოსახლეობის 99 % წერა-კითხვის მცოდნეა, აგრეთვე ვითარდება სასწავლო დაწესებულებები. ახალგაზრდები სწავლობენ ისეთ უცხოურ ენებს, როგორებიცაა: ინგლისური, იაპონური, რუსული, კორეული და გერმანული. მნიშვნელოვანი წინგადადგმული ნაბიჯია [[ინტერნეტი]]თ უზრუნველყოფა, რამაც ცოდნის დონე და ინფორმირებულობა გაზარდა. მონღოლებს მიაჩნიათ, რომ ახალგაზრდების ინტერესები უცხოური კულტურების მიმართ და საკუთარი ისტორიისა და ტრადიციების ერთობლიობა ქვეყანას დიდ წარმატებას მოუტანს. უნდა ითქვას, რომ მონღოლეთი თავისი მმართველობითა და იდეებით უფრო დასავლური ქვეყანაა ვიდრე აზიური. მონღოლეთში ერთმანეთს ერწყმის ტრადიციული მომთაბარე და ურბანული ცხოვრება. ==სქოლიო== {{სქოლიო}} [[კატეგორია:მონღოლური კულტურა]] rv6jtqxttgoc7htye8ykz8730f9518l 0 344733 4408857 4408362 2022-08-18T21:26:03Z გიო ოქრო 84301 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა ქვეყანა2 |მშობლიური სახელი = {{lang|ru|''Луганская Народая Республика''}} |სრული სახელი = ლუჰანსკის სახალხო რესპუბლიკა |სახელი = {{lang|uk|''Луганська Народна Республіка''}} |დროშა = Flag of the Lugansk People's Republic (Official).svg |ალტ დროშა = |გერბი = COA LPR oct 2014.svg |სიმბოლოს ტიპი = გერბი |რუკა = Location of Lugansk People's Republic.png |ალტ რუკა = |რუკის წარწერა = [[ლუჰანსკის ოლქი]]ს მდებარეობა ევროპაში |რუკა2 = |ალტ რუკა2 = |ეროვნული დევიზი = |დევიზი ქართულად = |ეროვნული ჰიმნი = |ოფიციალური ენები = {{hlist |[[რუსული ენა|რუსული]] |[[უკრაინული ენა|უკრაინული]]}}<ref>{{Cite web |url=http://www.obzor.lg.ua/news/konstitutsiya35989 |title=Конституция Луганской Народной Республики |accessdate=2016-07-25 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160324193708/http://www.obzor.lg.ua/news/konstitutsiya35989 |archivedate=2016-03-24 }}</ref> |ეთნოქორონიმი = |ეთნიკური ჯგუფები = |დედაქალაქი = [[ლუგანსკი]] |უდიდესი ქალაქები = [[ლუგანსკი]], [[ალჩევსკი]], [[სტახანოვი]] |მთავრობის ტიპი = [[საპრეზიდენტო რესპუბლიკა]] |ლიდერის ტიტული1 = [[ლუჰანსკის სახალხო რესპუბლიკის პრეზიდენტი|პრეზიდენტი]] |ლიდერის სახელი1 = [[ლეონიდ პასეჩნიკი]] |ლიდერის ტიტული2 = |ლიდერის სახელი2 = |საკანონმდებლო ორგანო = |დამოუკიდებლობის ტიპი = დამოუკიდებლობა უკრაინისგან |მნიშვნელოვანი მოვლენა1 = გამოაცხადა |მოვლენის თარიღი1 = 2014 წლის 12 მაისი |მნიშვნელოვანი მოვლენა2 = |მოვლენის თარიღი2 = |ფართობის ადგილი = |ფართობი = |წყლის პროცენტულობა = |მოსახლეობის შეფასება = 1 497 170 <ref>[http://www.gkslnr.su/files/chisl_0516.pdf Постоянное население // Численность населения по состоянию на 1 июня 2016 года по Луганской Народной Республике (Государственный комитет статистики ЛНР)]</ref> |მოსახლეობის აღწერა = |მოსახლეობის აღწერის წელი = |მოსახლეობის სიმჭიდროვე = |მოსახლეობის სიმჭიდროვის ადგილი = |მშპ-ის მუპ = |მშპ-ის მუპ-ის წელი = |მშპ-ის მუპ ერთ სულ მოსახლეზე = |მშპ-ის მუპ ერთ სულ მოსახლეზე ადგილი = |მშპ-ის ნომინალი = |მშპ-ის ნომინალის წელი = |მშპ-ის ნომინალი ერთ სულ მოსახლეზე = |აგი-ს წელი = |აგი-ს ცვლილება = |აგი = |აგი-ს სქოლიო = |აგი-ს ადგილი = |ჯინის წელი = |ჯინის ცვლილება = |ჯინი = |ჯინის სქოლიო = |ჯინის ადგილი = |ვალუტა = [[რუსული რუბლი]] |ვალუტისკოდი = RUB |სასაათო სარტყელი =[[UTC+3]] |UTC-ის გადაწევა = |სასაათო სარტყელი DST = |UTC-ის გადაწევა DST-ზე = |მოძრაობის მიმართულება = |სატელეფონო კოდი = |ქვეყნის ზედა დონის დომენი = }} '''ლუჰანსკის სახალხო რესპუბლიკა''' ({{lang-ru|Луганская Народная Республика;}} {{lang-uk|Луганська Народна Республіка}}) — თვითგამოცხადებული რესპუბლიკა უკრაინის აღმოსავლეთ ნაწილში, [[ლუჰანსკის ოლქი|ლუჰანსკის ოლქში]]. ლუჰანსკის ოლქის დიდ ნაწილს ამ დროისთვის [[კიევი]] აკონტროლებს. უკრაინა და უკრაინული კონსტიტუცია 2014 წლის აპრილში ჩატარებულ რეფერენდუმს არ აღიარებს და ლსრ-ს უკრაინის ნაწილად თვლის, რომელიც ამ დროისთვის, რუსეთის მიერ არის ოკუპირებული.<ref>[http://zakon.rada.gov.ua/go/254-VIII Постановление о признании отдельных районов, городов, поселков и сел Донецкой и Луганской областей временно оккупированными территориями]</ref> 2014 წლის 12 მაისს ლუჰანსკის სახალხო რესპუბლიკის ხელისუფლებამ გამოაცხადა, რომ იმავე წლის 11 მაისს ლუჰანსკის სახალხო რესპუბლიკის თვითგამორკვევის რეფერენდუმზე ამომრჩეველთა 96,2% ხმა მისცა რეგიონის დამოუკიდებლობას და ახალი რესპუბლიკის შექმნა.<ref>[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1195149 Главой провозглашенной Луганской народной республики избран Валерий Болотов]. [[ИТАР-ТАСС]]</ref> ამის შემდეგ ლსრ-ს ხელისუფლებამ [[რუსეთი|რუსეთთან]] შეერთების და [[დონეცკის სახალხო რესპუბლიკა|დონეცკის სახალხო რესპუბლიკასთან]] კონფედერაცია „ნოვორასიაში“ ({{lang-ru|Новороссия}})<ref>[http://www.gazeta.ru/politics/news/2014/05/12/n_6147029.shtml «Донецкая Народная Республика» хочет объединиться с Луганской областью]</ref> გაერთიანების სურვილი გამოთქვა. [[2014]] წლის 11 ივნისს ლსრ-მ [[რუსეთი|რუსეთს]] და 14 სხვა სახელმწიფოს მისი დამოუკიდებლობის აღიარება სთხოვა.<ref>[http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1253083 Луганская Народная Республика обратилась к России с просьбой о признании её независимости]</ref> ამ დროისთვის ლსრ აღიარა მხოლოდ [[სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქი|სამხრეთ ოსეთმა]] და [[დონეცკის სახალხო რესპუბლიკა|დონეცკის სახალხო რესპუბლიკამ]].<ref>[http://www.aif.ru/politics/world/1190267 Южная Осетия признала независимость Луганской народной республики | В мире | Политика | Аргументы и Факты]</ref><ref>[http://www.bfm.ru/news/261867 Южная Осетия признала независимость Луганской народной республики]</ref><ref>[http://www.eastkorr.net/politika/yuzhnaya-osetiya-priznala-nezavisimost-luganskoi-narodnoi-respubliki Южная Осетия признала независимость Луганской народной республики | EastKorr — Восточный корреспондент]</ref><ref>[http://lenta.ru/news/2014/06/17/independence/ Lenta.ru: Бывший СССР: Украина: Южная Осетия признала независимость ЛНР]</ref><ref>{{Cite web |url=http://news.tut.by/world/403531.html |title=Южная Осетия признала независимость Луганской народной республики |accessdate=2016-07-25 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20151208064204/http://news.tut.by/world/403531.html |archivedate=2015-12-08 }}</ref> [[2022]] წლის 21 თებერვალს რუსეთმა აღიარა ლსრ-ს დამოუკიდებლობა.<ref>[https://ghn.ge/news/279468-putinma-separatistuli-donetskisa-da-luganskis-respublikebis-damoukidebloba-aghiara პუტინმა სეპარატისტული დონეცკისა და ლუჰანსკის რესპუბლიკების „დამოუკიდებლობა“ აღიარა]</ref> უკრაინის ხელისუფლება ლსრ-ის მხარდამჭერებს ტერორისტებად და სეპარატისტებად მიიჩნევს და მათ წინააღმდეგ ანტიტერორისტულ ოპერაციას ატარებს (საერთაშორისო ჩარევით შეჩერდა 2014 წლის სექტემბერში და 2015 წლის დასაწყისში). ოპერაციის დასაწყისის პერიოდში ადგილობრივი საოლქო საბჭოს დეპუტატებმა განაცხადეს, რომ უკრაინამ პატივი უნდა სცეს ლუგანსკში მცხოვრები ხალხის ნებას<ref>[http://oblrada.lg.ua/content/zayavlenie-prezidiuma-luganskogo-oblastnogo-soveta-4 Заявление президиума Луганского областного совета]. Официальный сайт <nowiki/>[[Луганский областной совет|Луганского облсовета]](12 мая 2014).</ref> და დაახასიათეს ოპერაცია როგორც „ტერორისტული“ და თავისივე ხალხის წინააღმდეგ წარმართული.<ref>[http://www.rosbalt.ru/ukraina/2014/05/15/1268853.html Облсовет Луганщины готов ко всему — Росбалт.ру]</ref><ref>[http://oblrada.lg.ua/content/dialog-ili-ultimatum Диалог или ультиматум? | Луганский областной совет]</ref> == იხილეთ აგრეთვე == * [[დონეცკის სახალხო რესპუბლიკა]] * [[იგორ პლოტნიცკი]] == რესურსები ინტერნეტში == * [http://glava-lnr.su/tegi/luganskaya-narodnaya-respublika ლუჰანსკის სახალხო რესპუბლიკის პრეზიდენტის ოფიციალური საიტი] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160809141301/http://glava-lnr.su/tegi/luganskaya-narodnaya-respublika |date=2016-08-09 }} * [http://cxid.info/tag/luganskaya-narodnaya-respublika ლუჰანსკის სახალხო რესპუბლიკის სიახლეები] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160829051603/http://cxid.info/tag/luganskaya-narodnaya-respublika |date=2016-08-29 }} == სქოლიო == {{სქოლიო|2}} {{თვითაღიარებული ქვეყნები}} [[კატეგორია:თვითაღიარებული ქვეყნები]] [[კატეგორია:ლუჰანსკის სახალხო რესპუბლიკა]] [[კატეგორია:ნოვორასია (კონფედერაცია)]] 32enfzat37wo4yd158kxtn5kyarhoot 0 365862 4408937 4134657 2022-08-19T02:00:12Z InternetArchiveBot 124291 [[ვიკიპედია:გადამოწმებადობა|შემოწმების]] მიზნით 1 წიგნის დამატება (20220818)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki {{მონღოლეთის ისტორია}} '''მონღოლეთის დემოკრატიული რევოლუცია''' ({{Lang-mn|Ардчилсан хувьсгал}}) — [[1990]] წელს [[მონღოლეთის სახალხო რესპუბლიკა]]ში მიმდინარე მოვლენა. მიტინგებისა და დემონსტრაციების მთელი რიგი მონღოლეთის დედაქალაქ [[ულან-ბატორი|ულან-ბატორში]], რომელსაც შედეგად მოჰყვა [[მონღოლეთის სახალხო პარტია|მონღოლეთის სახალხო-რევოლუციური პარტიის]] მთავრობის გადადგომა, მრავალპარტიული საარჩევნო სისტემის დანერგვა და ახალი კონსტიტუციის მიღება. რევოლუცია ატარებდა აბსოლუტურად მშვიდობიან ხასიათს. == წინაპირობები == მონღოლეთის სახალხო-რევოლუციური პარტიის ხელისუფლება ქვეყანაში დამყარდა [[1921]] წლის [[მონღოლეთის სახალხო რევოლუცია|სახალხო რევოლუციის]] შედეგად<ref>{{cite book|title=The Constitutions of the Communist World|url=https://archive.org/details/constitutionsofc0000unse_z7b3|first=William B.|last=Simons|publisher=BRILL|year=1980|ISBN=9028600701|pages=[https://archive.org/details/constitutionsofc0000unse_z7b3/page/256 256]}}</ref>. მომდევნო ათწლეულის განმავლობაში პოლიტიკურად და ეკონომიკურად მონღოლეთმა მჭიდრო ურთიერთობები დაამყარა [[სსრკ]]-სთან და [[ეკონომიკური ურთიერთდახმარების საბჭო]]სთან. [[1984]] წელს მონღოლეთის სახალხო-რევოლუციური პარტიის ცკ-ის გენერალური მდივნის [[იუმჟაგიინ ცედენბალი]]ს გადადგომის შემდეგ მისი თანამდებობა დაიკავა [[ჟამბინ ბატმუნხი|ჟამბინ ბატმუნხმა]] დაიწყო სახელმწიფო რეფორმების გატარება საბჭოთა მოდელის მიხედვით<ref name="Kaplonski">{{cite book|title=Truth, History, and Politics in Mongolia: The Memory of Heroes|first=Christopher|last=Kaplonski|year=2004|publisher=Psychology Press|pages=51, 56, 60, 64–65, 67, 80–82|ISBN=1134396732}}</ref>. == მოვლენების მსვლელობა == ===საჯარო გამოსვლები === [[ფაილი:Zorig memorial.jpg|200px|მინი|მარცხნივ|დემოკრატიული რევოლუციის ლიდერი [[სანჟაასურენგიინ ზორიგი]]]] პირველი საჯარო გამოსვლა გაიმართა [[1989]] წლის 10 დეკემბერს ულან-ბატორში, ახალგაზრდობის სასახლის პირდაპირ, როდესაც [[ცაჰიაგინ ელბეგდორჟი|ცაჰიაგინ ელბეგდორჟმა]] გამოაცხადა მონღოლეთის დემოკრატიული კავშირის შექმნის შესახებ<ref>{{cite news|last=G.|first=Dari|title=Democracy Days to be inaugurated|publisher=news.mn (in Mongolian)|url=http://politics.news.mn/content/89237.shtml|accessdate=8 July 2013|date=5 December 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120110172038/http://politics.news.mn/content/89237.shtml|archivedate=10 იანვარი 2012}}</ref><ref name="CDMongolia">{{cite web|title=Tsakhia Elbegdorj|publisher=Community of Democracies Mongolia|url=http://cdmongolia.mn/tsakhia-elbegdorj/#.UdovIfmmiAg|accessdate=8 July 2013|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130610155307/http://cdmongolia.mn/tsakhia-elbegdorj/#.UdovIfmmiAg|archivedate=10 ივნისი 2013}}</ref>. დემონსტრანტებმა მოუწოდეს მთავრობას, რომ გაჰყოლოდნენ [[სსრკ]]-ში მიმდინარე გარდაქმნისა და საჯაროობის პოლიტიკას და ქვყანაში ჩაეტარებინათ მრავალპარტიული არჩევნები<ref name="Kaplonski"/>. დემონსტრანტებს სათავეში ედგნენ: [[სანჟაასურენგიინ ზორიგი]], [[ერდენიინ ბატ-უული]], [[ბატ-ერდენიინ ბატბაიარი]] და [[ცაჰიაგინ ელბეგდორჟი]]. [[1990]] წლის 14 იანვარს მანიფესტანტებმა, რომელთა რიცხვიც დასაწყისში 200 კაცს არ აღემატებოდა და ამ პერიოდისათვის ათასამდე გაიზარდა, დემონსტრაცია გამართეს ულან-ბატორში ლენინის მუზეუმთან, ხოლო 21 იანვარს სუხე-ბატორის მოედანზე<ref name="Fineman">{{cite news|url=http://articles.latimes.com/1990-01-24/news/mn-609_1_rock-music/2|title=Mongolia Reform Group Marches to Rock Anthem|first=Mark|last=Fineman|date=1990-01-24|accessdate=2012-12-26|publisher=[[Los Angeles Times]]|quote=Mongolia-watchers in Beijing said that... the democracy movement is rooted more in nationalism than in dissent.... 'Watching it unfold, you get the feeling this is more a pro-nationalist and pro-Mongolian movement than it is anti-party or anti-government,' said a diplomat who left Ulan Bator on Monday.}}</ref><ref name="Kaplonski"/>. რამდენიმე თვის განმავლობაში, პრაქტიკულად მარტის თვემდე აგრძელებდნენ დემონსტრაციების ორგანიზებას, შიმშილობას, მასწავლებლების, სტუდენტებისა და მუშების გაფიცვებს<ref name="Politburo">{{cite book|title=Parliaments in Asia|url=http://books.google.mn/books?id=slpaAe40kn0C&pg=PA143&dq=politburo+resignation+led+to+first+multi+party+election+in+mongolia&hl=en&sa=X&ei=OjjaUYv-CuSh4gTsnICYDg&ved=0CDYQ6AEwAg#v=onepage&q&f=false|last=Ahmed and Norton|first=Nizam U. and Philip|page=143|publisher=Frank Cass & Co.Ltd|place=London|isbn=0-7146-4951-1|accessdate=8 July 2013|year=1999}}</ref>. მათი იდეების მხარდაჭერა გაიზარდა, როგორც ქალაქში ასევე სოფლის მოსახლეობაშიც<ref>{{cite web|url=http://baabar.niitlelch.mn/content/112.shtml|title=Democratic Revolution and Its Terrible Explanations|author=[[Baabar]]|publisher=baabar.mn (in Mongolian)|date=16 November 2009|accessdate=25 June 2013|archiveurl=https://web.archive.org/web/20121227133854/http://baabar.niitlelch.mn/content/112.shtml|archivedate=27 დეკემბერი 2012}}</ref><ref name="Democracy's Hero">{{cite web|title=Democracy's Hero: Tsakhiagiin Elbegdorj|url=http://www.iri.org/news-events-press-center/news/democracy%E2%80%99s-hero-tsakhiagiin-elbegdorj|publisher=The International Republican Institute|location=Washington|date=21 July 2011|accessdate=8 August 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120428055254/http://www.iri.org/news-events-press-center/news/democracy%E2%80%99s-hero-tsakhiagiin-elbegdorj|archivedate=28 აპრილი 2012}}</ref><ref>{{cite web|title=Mongolia Celebrates 20th Anniversary of Democratic Revolution|url=http://www.iri.org/news-events-press-center/news/mongolia-celebrates-20th-anniversary-democratic-revolution|publisher=The International Republican Institute|accessdate=8 August 2012|date=11 December 2009|archiveurl=https://web.archive.org/web/20101219062034/http://iri.org/news-events-press-center/news/mongolia-celebrates-20th-anniversary-democratic-revolution|archivedate=19 დეკემბერი 2010}}</ref>. === რეფორმები === [[1990]] წლის 7 მარტს [[სუხე-ბატორი]]ს მოედანზე გაიმართა მრავალათასიანი შიმშილობა. მონღოლეთის სახალხო-რევოლუციური პარტიის პოლიტბიურო წავიდა მოლაპარაკებებზე დემოკრატიული მოძრაობის ლიდერებთან<ref>{{cite news|last=Wilhelm|first=Kathy|url=http://news.google.com/newspapers?nid=1298&dat=19900312&id=H-FLAAAAIBAJ&sjid=b4sDAAAAIBAJ&pg=4798,2084369|title=Mongolian Politburo resigns en masse|pages=4|newspaper=The Free Lance Star|place=Fredericksburg, VA|date=12 March 1990|accessdate=8 July 2013}}</ref>. 9 მარტს პრემიერ-მინისტრმა [[ჟამბინ ბატმუნხი|ჟამბინ ბატმუნხმა]] დაშალა პოლიტბიურო და გადადგა თანამდებობიდან<ref>{{cite news|url=http://news.google.com/newspapers?nid=2199&dat=19900312&id=QkUyAAAAIBAJ&sjid=_uQFAAAAIBAJ&pg=4637,3539885|title=Entire Mongolian Politburo resigns|newspaper=Lawrence Journal-World|pages=8A|place=Lawrence, KS|date=12 March 1990|accessdate=8 July 2013}}</ref><ref>{{cite web|last=Ch.|first=Munkhbayar|url=http://news.dorgio.mn/politics/other/772|title=What was the Mongolian democratic revolution?|publisher=dorgio.mn (in Mongolian)|date=13 March 2013|accessdate=8 July 2013|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200506062224/https://www.dorgio.mn/p/772|archivedate=6 მაისი 2020}}</ref><ref name="Daariimaa">{{cite web|url=http://www.bolod.mn/modules.php?name=News&nID=54864|title=Batmönkh's widow A. Daariimaa:If my husband was working as a professor, he would have been alive today|last=B. and R.|first=Enkhtuul and Oyun|newspaper=Zuunii Medee (Century News)|accessdate=3 July 2013}}</ref><ref name="young artists">{{cite book|last=Tsakhia |first=Elbegdorj |editors=Mongolian Democratic Union, New Period Youth Organization, and Mongolia's Young Leaders Foundation|title=The Footstep of Truth is White book "Speech of Ulaan Od newspaper's correspondent Elbegdorj at Young Artists' Second National Congress"|publisher=Hiimori |place=Ulaanbaatar|year=1999 |page=15|isbn=99929-74-01-X}}</ref>, რის შემდეგაც მონღოლეთში გამოცხადდა პირველი მრავალპარტიული არჩევნები, რომელიც დაინიშნა ივლისისათვის<ref name="Politburo" /><ref name="Kaplonski"/>. დემონსტრაციები ასევე მიმდინარეობდა ქვეყნის ისეთ სამრეწველო ცენტრებში როგორებიც იყო [[ერდენეტი]], [[დარხანი]] და [[მურენი]]<ref>Rossabi, Morris. ''Modern Mongolia: From Khans to Commissars to Capitalists''. 2005, University of California Press, ISBN 0520244192. pp. 1-28</ref>. მონღოლეთის სახალხო-რევოლუციურმა პარტიამ პარლამენტში უმრავლესობა შეინარჩუნა. მათ უდიდესი მხარდაჭერა მიიღეს ქვეყნის სოფლის მეურნეობის რაიონებში. პარტიამ მიიღო 357 ადგილი დიდ ხურალში და 31 ადგილი (51-დან) მცირე ხურალში<ref>Peter Staisch, Werner M. Prohl, ''Dschingis Khan lächelt'', Bonn 1998, p.38ff</ref>. მიუხედავად ამისა დემოკრატიული რეფორმები გრძელდებოდა. [[1992]] წლის 12 თებერვალს მიიღეს ახალი კონსტიტუცია,რომლის მიხედვითაც მონღოლეთი გადავიდა საბაზრო ეკონომიკის პრინციპებზე. ეკონომიკურმა რეფორმებმა გამოიწვია [[საბჭოთა კავშირი]]დან საბჭოური ინვესტიციების შეწყვეტა. რთულ პირობებში დაიწყო საწარმოების მასობრივი დახურვა და ინფლაცია<ref name="Amarsanaa">{{cite book|last=S. and S.|first=Amarsanaa & Mainbayar|title=Concise historical album of the Mongolian Democratic Union|year=2009|page=3-5, 10, 33-35, 44, 47, 51-56, 58, 66}}</ref>. მონღოლეთის პირველი პრეზიდენტი გახდა [[პუნსალმაგიინ ოჩირბატი]], რომელიც ქვეყანას მეთაურობდა [[1997]] წლამდე. == იხილეთ აგრეთვე == * [[მონღოლეთის ეროვნული რევოლუცია]] * [[მონღოლეთის სახალხო რევოლუცია]] * [[მონღოლეთის სახალხო რესპუბლიკა]] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} [[კატეგორია:მონღოლეთის ისტორია]] 3mfypa7t4idf78hxo8zccwenf06gl8w 0 382537 4408666 4308129 2022-08-18T16:08:28Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki '''ოპიუმი ''' — „ყაყაჩოს წვენი“, [[ხაშხაში]]ს მოუმწიფებელი [[ნაყოფი (მცენარე)|ნაყოფი]]ს რძიანი წვნისაგან მოპოვებული ძლიერი ნარკოტიკული ნივთიერება; შეიცავს სხვადასხვა [[ალკალოიდები|ალკალოიდებს]] (მორფინს და სხვ.). [[მედიცინა]]ში იყენებენ ტკივილის გამაყუჩებელ საშუალებად. [[აზია|აზიის]] მთელ რიგ ქვეყნებში გავრცელებულია მისი წევა და ღეჭვა. ==ისტორია== არქეოლოგიური გათხრების დროს ქვის ხანის საცხოვრისებში საკვების ნარჩენებს შორის აღმოაჩინეს [[ყაყაჩო]]ს [[თესლი (მცენარე)|თესლი]]ც, რომლისგანაც მოგვიანებით ოპიუმის დამზადება დაიწყეს. ოპიუმის წევა საკმაოდ იყო გავრცელებული [[ჩინეთი|ჩინეთში]]. მან ისეთი დამღუპველი ხასიათი მიიღო, რომ გენერალმა ცზენ ტანმა ნარკომანებისთვის ტუჩების მოკვეთა ბრძანა, მაგრამ ამან შედეგი არ გამოიღო. როდესაც დაინახეს, რომ აკრძალვა უშედეგო იყო, ხელისუფლებმა გადაწყვიტეს, ეს მავნე ჩვევა ეკონომიკური სარგებლისთვის გამოეყენებინათ — უცხოეთშიც გაეყიდათ. ამ მიზნით, ჩინეთის იმპერატორმა ქალმა [[ცი სი|ცი სინმა]] გლეხებს ნება დართო, [[სიჩუანი]]სა და [[იუნანი]]ს მთიან პროვინციებში ძილის მომგვრელი ყაყაჩო გაეშენებინათ. [[ჩინეთი]]ს მოსახლეობის თითქმის მესამედმა ამ საქმეს მიჰყო ხელი და მე-20 საუკუნის დასაწყისში 22 ათასი ტონა ოპიუმი მიიღეს, თუმცა მოგების ნაცვლად სახელმწიფო უდიდესი საფრთხის წინაშე აღმოჩნდა, რადგან ნედლეულის ყველაზე აქტიურ მომხმარებლებად თავად [[ჩინელები]] იქცნენ. ჩინეთიდან ოპიუმმა [[ევროპა]]სა და ჩრდილოეთ [[ამერიკა]]ში შეაღწია. ოპიატების სწრაფ გავრცელებას იმანაც შეუწყო ხელი, რომ მე-19 საუკუნის დასაწყისში მეცნიერმა ფრიდრიხ ვილჰელმ სერტიურნერმა ოპიუმისგან კრისტალური სახით გამოყო თეთრი ნივთიერება [[მორფიუმი]] – სწორედ ის განაპირობებდა ოპიუმისთვის დამახასიათებელ საძილე და ტკივილგამაყუჩებელ ეფექტს. მორფიუმმა უამრავი ხალხი იხსნა [[სიკვდილი]]სა და მტანჯველი ტკივილისგან, თუმცა მილიონობითვე ადამიანი [[მორფინიზმი]]თ – [[ნარკომანია|ნარკომანიის]] ერთ-ერთი მძიმე ფორმით – დააავადა. ==რესურსები ინტერნეტში== *[http://icode.ge/2011/05/18/%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1-%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90/#more-4620 ნარკომანიის ისტორია] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200803204605/http://icode.ge/2011/05/18/%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1-%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90/#more-4620 |date=2020-08-03 }} *[http://www.nplg.gov.ge/gwdict/index.php?a=term&d=3&t=28484 უცხო სიტყვათა ლექსიკონი] [[კატეგორია:ალკალოიდები]] [[კატეგორია:სამკურნალო მცენარეები]] h3pfi8ddiq7rls5nh6tydo3e04hxemq 0 387428 4408854 4227284 2022-08-18T21:17:03Z InternetArchiveBot 124291 [[ვიკიპედია:გადამოწმებადობა|შემოწმების]] მიზნით 2 წიგნის დამატება (20220818)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა სამხედრო კონფლიქტი |კონფლიქტი=იემენის სამოქალაქო ომი |ნაწილი= |სურათი=[[ფაილი:Yemen-map.png|300პქ]] |სათაური= |თარიღი=[[27 აპრილი]] — [[7 ივლისი]], [[1994]] |მდებარეობა= |casus= |შედეგი=სამთავრობო ძალების გამარჯვება |ტერიტორია= |მხარე1={{დროშა|იემენი}} '''ასევე:'''<br/> {{დროშა|აშშ}}<ref name=embassy>[http://yemenembassy.org/issues/ymusrelshp/index.htm Embassy of Yemen - Yemeni-American relations] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150709071333/http://www.yemenembassy.org/issues/ymusrelshp/index.htm |date=2015-07-09 }}, {{oq|en|''"[In mid-nineties...] Washington demonstrated favorable intentions concerning Yemen. That became evident when the U.S. fully supported the Yemeni unity against the failed Separatist attempt in the summer of 1994."''}}</ref><br />{{დროშა|იორდანია}}<ref name="CandC">{{cite book|title=The Yemeni War of 1994: Causes and Consequences|url=https://archive.org/details/yemeniwarof1994c0000unse|editor=Jamal S. al-Suwaidi|publisher=Emirates Center for Strategic Studies and Research|year=1995|isbn=0863563007}}</ref>{{rp|85}}<br />{{დროშა|კატარი}}<ref name="CandC"/>{{rp|85}}<br/>{{დროშა|ლიბია|1977}}<ref name="CandC"/>{{rp|86}}<br>{{დროშა|სუდანი}}<ref name="CandC"/>{{rp|86}} |მხარე2={{დროშა|სამხრეთი იემენი}} '''ასევე:'''<br/> {{დროშა|საუდის არაბეთი}}<ref name="CandC"/>{{rp|82}}<ref name=Kuwait/><br/>[[File:Flag of Oman (1985-1995).png|22px]] [[ომანი]]<ref name="CandC"/>{{rp|82}}<ref>{{cite web|last1=Whelan|first1=John|title=Oman in 1994|url=https://www.britannica.com/place/Oman-Year-In-Review-1994|website=www.britannica.com|publisher=Encyclopædia Britannica|accessdate=2 April 2017|date=6 August 1999|quote=During the Yemeni civil war, from May 5 to July 7, Oman urged other Persian Gulf states to recognize the breakaway southern republic.}}</ref><br/>{{დროშა|ეგვიპტე}}<ref name="CandC"/>{{rp|27}}<br/>{{დროშა|ლიბანი}}<ref name="CandC"/>{{rp|27}}<br/>{{დროშა|ქუვეითი}}<ref name=Kuwait>{{cite book|author1=Korea Economic Research Institute (South Korea)|title=Constitutional Handbook on Korean Unification, Volume 1|date=27 November 2002|publisher=길잡이미디어|isbn=8980312636|page=703|url=https://books.google.com/books?id=CsN3BgAAQBAJ&pg=PA703|quote=Kuwait and Saudi Arabia started to support this secessionist movement until reconciliation with President Salih}}</ref><br>{{დროშა|ბაჰრეინი|1972}}<ref name="GCC">{{cite web|last1=Al-Muslimi|first1=Farea|title=A History of Missed Opportunities: Yemen and the GCC|url=http://carnegie-mec.org/diwan/62405|publisher=Carnegie Middle East Center|accessdate=2 April 2017|date=5 January 2016|quote=All GCC member states, with the exception of Qatar, would offer financial and political support to the secessionists, although Saleh soon gained the upper hand and won the war.}}</ref><br>{{flagcountry|ARE}}<ref name="GCC"/> |მეთაური1={{დროშანიშანი|იემენი}} [[ალი აბდალა სალეჰი]] |მეთაური2= [[ალი სალემ ალ-ბეიდი]] ალი მუჰამედ ასადი |ძალა1= |ძალა2= |დანაკარგები1=931 ჯარისკაცი და 5 000 დაჭრილი<ref>"Yemen Civil War Caused Almost 6,000 Northern Casualties." ''Associated Press, July 12, 1994.</ref> |დანაკარგები2= 6 000 ჯარისკაცი, 513 მოქალაქე |შენიშვნა= }} '''იემენის სამოქალაქო ომი''' — შეიარაღებული კონფლიქტი, რომელიც მიმდინარეობდა [[1994]] წლის 27 აპრილიდან 7 ივლისამდე იემენის სამთავრობო ჯარებსა და [[იემენის სოციალისტური პარტია|იემენის სოციალისტურ პარტიას]] შორის, რომლებიც იბრძოდნენ სამხრეთ იემენის სუვერენული სახელმწიფოს სტატუსის დასაბრუნებლად. დასრულდა სამთავრობო ჯარების გამარჯვებით. == წინარე ისტორია == [[1990]] წლის 22 მაისს ჩრდილოეთი (იემენის არაბთა რესპუბლიკა) და სამხრეთი (იემენის სახალხო დემოკრატიული რესპუბლიკა) იემენი გაერთიანდა. გაერთიანებული სახელმწიფოს ორივე ლიდერმა გაიყვეს ორი უმაღლესი თანამდებობა: [[ალი აბდალა სალეჰი]] გახდა ქვეყნის პრეზიდენტი, ხოლო [[ალი სალემ ალ-ბეიდი]] - ვიცე-პრეზიდენტი<ref name="CandC">{{cite book|title=The Yemeni War of 1994: Causes and Consequences|url=https://archive.org/details/yemeniwarof1994c0000unse|editor=Jamal S. al-Suwaidi|publisher=Emirates Center for Strategic Studies and Research|year=1995|isbn=0863563007}}</ref>. ორი ქვეყნის პოლიტიკური და ეკონომიკური სისტემების გაერთიანება 30 თვეში უნდა მომხდარიყო. ამ პერიოდის განმავლობაში ერიან პარლამენტს უნდა შეემუშავებინა ქვეყნის კონსტიტუცია. არჩევნები გაიმართა [[1993]] წლის აპრილში<ref name="CandC"/>. მაგრამ პოლიტიკური სისტემის ფორმირება სირთულეების გარეშე არ მომხდარა. [[1993]] წლის აგვისტოში ვიცე-პრეზიდენტმა და ასევე იემენის სოციალისტური პარტიის ცენტრალური კომიტეტის გენერალურმა მდივანმა ალი სალემ ალ-ბეიდმა საჯაროდ გამოხატა უკმაყოფილება სამხრეთ იემენის მციე როლზე ერთიანი სახელმწიფოს მშენებლობის საქმეში. იგი გადავიდა [[ადენი|ადენში]] და განაცხადა, რომ უკან არ დაბრუნდებოდა სანამ მის საჩივარს არ განიხილავდნენ. იგი ადანაშაულებდა ჩრდილოეთს სამხრეთის ეკონომიკურ მარგინალიზაციაში<ref name=war>{{Cite web |url=http://www.yca-sandwell.org.uk/history_7.htm |title=Civil war |accessdate=2017-11-18 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130616022328/http://www.yca-sandwell.org.uk/history_7.htm |archivedate=2013-06-16 }}</ref>. პოლიტიკური ჩიხიდან გამოსვლის მოლაპარაკებებმა ეფექტი ვერ გამოიღო, მიუხედავად ამისა სამხრეთისა და ჩრდილოეთის ლიდერებს შორის ხელშეკრულებას ხელი მოაწერეს [[ამანი|ამანში]] [[1994]] წლის 20 თებერვალს, თუმცა ამან უკვე ვერ შეძლო დაწყებული სამოქალაქო ომის შეჩერება. ამ დაპირისპირების წარმოშობას ხელი შეუწყო იმან, რომ გაერთიანების მიუხედავად ჯერ კიდევ არ იყო ორი ყოფილი ქვეყნის არმია ერთმანეთში ინტეგრირებული<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/mobile/middle_east/country_profiles/1706450.stm Yemen timeline]</ref>. == კონფლიქტის მსვლელობა == პირველი შეიარაღებული მღელვარება გაიმართა [[1994]] წლის 27 მაისს, როდესაც [[ამრანი (ქალაქი)|ამრანის]] რაიონში გაიმართა ბრძოლა ტანკების მონაწილეობით. ორივე მხარე ერთმანეთს ადანაშაულებდა საომარი მოქმედებების დაწყებაში. 4 მაისს სამხრეთელების სამხედრო საჰაერო ძალებმა დაბომბეს ჩრდილოეთის რაიონები. პასუხად ჩრდილოეთელებმა მიიტანეს საჰაერო დარტყმა [[ადენი|ადენზე]]. ალი აბდალა სალეჰმა 30-დღიანი საგანგებო მდგომარეობა გამოაცხადა. საზღვარგარეთის მოქალაქეებმა დაიწყეს ევაკუაცია ქვეყნიდან<ref name="ReferenceA">''The Middle East and North Africa, 2004'', p. 1221</ref>. ვიცე-პრეზიდენტი ალ-ბეიდი ოფიციალურად გაათავისუფლეს თანამდებობიდან. სამხრეთელებმა საომარი მასალების საწყობს ცეცხლი გაუხსნეს, რის შედეგადაც დაიღუპა ათობით მშვიდობიანი მოქალაქე<ref>{{cite web|title=Five Scuds fired at Yemeni capital as war worsens - The ''Guardian'', 7 April 1994|url=http://www.al-bab.com/yemen/artic/gdn13.htm|work=|archiveurl=https://www.webcitation.org/5ghhUjcoy?url=http://www.al-bab.com/yemen/artic/gdn13.htm|archivedate=2009-05-12|deadurl=no|accessdate=2009-03-09}}</ref>. 10 მაისს თანამდებობიდან გადადგა ასევე პრემიერ-მინისტრი [[ჰაიდარ აბუ ბაქრ ალ-ათასი]]<ref name="ReferenceA"/>. იემენის სოციალისტურმა პარტიამ ქვეყანა ორად გაყო. 21 მაისს გამოაცხადა იემენის დემოკრატიული რესპუბლიკა დედაქალაქით [[ადენი|ადენში]]<ref name=war/>. არცერთმა მსოფლიოს სახელმწიფომ არ აღიარა ეს ახალი ქვეყანა. მაისის შუა რიცხვებში ჩრდილოეთის არმიამ დაიწყო შეტევა ადენზე. 24 მაისს მათ აიღეს ერთ-ერთი ნავთობმომპოვებელი ცენტრი, ქალაქი [[ატაკი]]<ref>{{cite web|title=North Yemeni Troops Seize Oil Field Center; Region Controls Country's Chief Resource &#124; Article from The Washington Post &#124; HighBeam Research|url=http://www.highbeam.com/doc/1P2-892404.html|work=|archiveurl=https://www.webcitation.org/5ghhV9wZV?url=http://www.highbeam.com/doc/1P2-892404.html|archivedate=2009-05-12|deadurl=no|accessdate=2009-03-09}}</ref>. სამხრეთ იემენელებმა მზობელ ქვეყნებს მიმართეს დასახმარებლად და სავარაუდოა, რომ დახმარება მიიღეს [[საუდის არაბეთი]]საგან, რომელიც საშიშროებას ხედავდა მის საზღვართან ერთიანი იემენის არსებობაში<ref name="CandC"/>. [[გაერო]] ცდილობდა მოლაპარაკების მაგიდასთან დაესვა ორივე მხარე, მაგრამ წარუმატებლად<ref name="CandC"/>. [[გაეროს უშიშროების საბჭო]]მ მიიღო [[გაეროს უშიშროების საბჭოს რეზოლუცია 924|რეზოლუცია 924]], რომელიც მხარეებს მოუწოდებდა ცეცხლის შეწყვეტისაკენ. ცეცხლის შეწყვეტის რეჟიმი გამოცხადეს 6 ივნისს, მაგრამ იგი სულ ექვსი საათი გაგრძელდა. პარალელურად მიმდინარეობდა სამშვიდობო მოლაპარაკებები [[კაირო]]ში<ref name="ReferenceA"/>. 4 ივლისს ჩრდილოეთის ძალები შევიდნენ [[ადენი|ადენში]] და 7 ივლისს ქალაქი აიღეს. არაღიარებული იემენის დემოკრატიული რესპუბლიკის ლიდერები [[ალი სალემ ალ-ბეიდი]] და [[ჰაიდარ აბუ ბაქრ ალ-ათასი]] გაიქცნენ ქვეყნიდან. ათასობით მათი მხარდამჭერი გაიქცა [[ომანი|ომანში]]. იემენის სოციალისტური პარტია აიკრძალა. მის ყოფილ წევრებს აეკრძალათ სამსახურის დაკავება არმიაში და სახელმწიფო აპარატში, რამაც გამოიწვია სამხრეთელების მასიური წმენდა სამსახურებში. == ომის შემდეგ == ითვლება, რომ ომის საერთო მსხვრეპლი იყო 7-10 ათასი ადამიანი. იყვნენ დაჭრილებიც. ომის შემდეგ სალეჰმა ამნისტია გამოუცხადა სამხრეთელების 16 ლიდერს, მათ შორის ალ-ბეიდასა და ალ-ათასს. [[2007]] წელს ჯგუფმა სახელწოდებით „სამხრეთი იემენის მოძრაობა“ მოსახლეობას მოუწოდა სამხრეთ პროვინციების დამოუკიდებლობის აღდგენისაკენ, რამაც გაზარდა დაძაბულობა და არეულობა<ref>{{cite news|url= http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/middle_east/8542905.stm|title= Policemen killed in south Yemen in clash with rebels|date=2010-03-01 | work= News | publisher = BBC | location = UK}}</ref>. ==ლიტერატურა== * ''Густерин П. В.'' Йеменская Республика и её города. — М., 2006. ==რესურსები ინტერნეტში== * [http://militera.lib.ru/common/show/01_12.html Краткая история Йемена] * [http://www.hrono.info/land/1900yem.html ЙЕМЕН в XX веке] * [http://www.globalsecurity.org/military/world/war/yemen1.htm Yemeni Civil War - 1994] * [http://www.al-bab.com/yemen/birthofmodernyemen/bmy12.htm The Birth of Modern Yemen - The outbreak of war] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150727074627/http://www.al-bab.com/yemen/birthofmodernyemen/bmy12.htm |date=2015-07-27 }} ==სქოლიო== {{სქოლიო}} [[კატეგორია:იემენის ისტორია]] [[კატეგორია:სამოქალაქო ომები]] ts75rq98z7b21n029c0qkgjqiivxxc0 0 387758 4408874 4360086 2022-08-18T21:53:25Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა კერძი 2 |სახელი=ჩოგი |სახელი ფერი= |სახელი ფონი= |ალტერნატიული სახელი= |სურათი= |ორიგინალური სახელი= |სურათი სიგანე= |სურათი აღწერა= |სურათი ტექსტი=ყველი |ტიპი=[[რძის პროდუქტი]] |სერვ_ტემპერატურა=ცივი |ქვეყანა=[[საქართველო]] |ეროვნული_სამზარეულო=[[ქართული სამზარეულო]] }} '''ჩოგი''' — ტრადიციული [[თუშეთი|თუშური]] მდნარი [[ყველი]], როგორც წესი, მზადდება [[ზაფხული|ზაფხულში]], [[ივლისი|ივლისსა]] და [[აგვისტო]]ში, [[ცხვარი|ცხვრის]] მოუხდელი, ნედლი, მაღალცხიმიანი [[რძე|რძისგან]]. აგვისტოს თვეში თუშური ცხვარი წველას იკლებს, რძე კი მეტი [[ცხიმი|ცხიმიანობით]] გამოირჩევა ამ ახალმოწველილ რძეს, ასხამენ კასრში და ათბობენ 36-37 °C ტემპერატურაზე, შემდეგ კი ამატებენ [[კვეთი|კვეთს]], უკვე შედედებული მასიდან ამოიყვანენ ყველის თავს, რომელიც დაიწურება შრატისაგან, მაგრამ, [[გუდის ყველი]]საგან განსხვავებით, იდება არა გუდაში არამედ ხის [[კასრი (საწყაო)|კასრში]], რის ძირშიც ჩაწყობილია [[არყი|არყის ხის]] ნაჭრები, რათა ყველიდან ბოლომდე გამოიწუროს შრატი, კასრს ეფარება სარქველი და იდგმება ბნელ ადგილას დაახლოებით 1 კვირა, ამის შემდგომ კასრი აიხდება. ამოაქვთ უკვე შეობებული ყველი და აწყობენ მზეზე გასაშრობად. შემშრალი ყველი ხელახლა ეწყობა უკვე გასუფთავებულ კასრში ოღონდ ზემოთა თავები ჩადის ძირში, ხოლო ქვემოთა - ზემოთ, კასრს ეფარება სარქველი და იდგმება ისევ ბნელ ადგილას დაახლოებით 1 კვირით, ეს დამოკიდებულია გარე ტემპერატურაზე, რაც ყველის დამწიფების სიჩქარეზე ახდენს გავლენას. ამის შემდგომ უკვე დამწიფებულ ყველს ეყრება მარილი, 10 კგ-ზე 2 კგ, და იზილება ხელით მანამ, სანამ ყველის მასას ხელი აღარ აიკრავს. უკვე გადაზელილი ჩოგი ჩაიდება გუდაში გაივლის მინიმუმ 20 დღიან მომწიფების პერიოდს და მზადაა სარეალიზაციოდ. ჩოგი გამოირჩევა განსაკუთრებული პიკანტური არომატითა და გემოთი, ახასიათებს კარაქის მაგვარი კონსისტენცია და მოყვითალო ფერი. ტენიანობა არაუმეტეს 60 %, ცხიმიანობა მშრალ ნივთიერებაში არანაკლებ 50 %, [[სუფრის მარილი|მარილის]] შემცველობა — 2-4 %, ინახება 12 თვეზე მეტხანს +12 °C ტემპერატურამდე. ყველის მაღალი ხარისხი განპირობებულია ალპური საძოვრების ნაირბალახოვანი მცენარეული საფარით. მთის საძოვრები ზღვის დონიდან 1500-3000 მეტრ სიმაღლეზეა. სუბალპური და ალპური საძოვრები გამოირჩევა ნაირბალახოვანი შემადგენლობით. ბალახნარებიდან გავრცელებულია [[დიყი]], [[თავყვითელა]], [[ხბოშუბლა|აღმოსავლური ხბოშუბლა]], [[შროშანა]], [[კოინდარი|მაღალი კოინდარი]], [[თივაქასრა]], [[სამყურა]], [[კეწეწურა|კავკასიური კეწეწურა]], [[შვრიელა]] და სხვა. აღნიშნული ბალახნარი გამოირჩევა კარგი ყუათიანობით და ყველს აძლევს განუმეორებელ გემოსა და არომატს. ==რესურსები ინტერნეტში== * [https://sputnik-georgia.com/reviews/20160519/231737498.html ტენილი, ჩოგი, კალტი... რვა ათასი წლის ისტორია და ჭაჭაში დამალული ყველი — Sputnik-Georgia.com] * [http://guda.ge/geo/products/show/80 ჩოგი, პროდუქტის აღწერა — Guda.ge] [[კატეგორია:ყველის სახეობები‎]] [[კატეგორია:ქართული ყველი]] e233m7bynq8kgsosb4r9ugo5xyd7y74 0 388725 4408987 3864985 2022-08-19T11:20:36Z Surprizi 14671 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა სამხედრო ნაგებობა | სახელი=ველის ციხე | infobox_width = 250px | სურათი= | პოზრუკა = თურქეთი | პოზრუკა2 = | პოზრუკის ზომა = | მდებარეობა ={{დროშა|თურქეთი}} |lat_dir = N |lat_deg =41 |lat_min =9 |lat_sec = 21 |lon_dir = E |lon_deg =42 |lon_min =58 |lon_sec = 41 | სტატუსი =დანგრეული | ფუნქციური სტატუსი = | მმართველი = | თარიღდება = | გეგმა= | გეგმის ზომა= | გეგმის წარწერა= }} '''ველი''' — ციხე-სიმაგრე და სოფელი ისტორიულ სამხრეთ საქართველოში, [[ქვემო არტაანი|ქვემო არტაანში]] (ახლანდელი [[თურქეთი]]ს ტერიტორია 1921 წლიდან). სოფ. ველის ციხე მდებარეობს არტაანის მტკვრის მარცხენა ნაპირზე, [[ერუშეთისწყალი|ერუშეთისწყლის]] შესართავის აღმოსავლეთით 2,5 კმ-ზე. ==ისტორია== 1595 წლის „[[გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი|გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთრის]]” მიხედვით სოფელში, რომელიც შევიდა დიდი არტაანის ლივაში, 30 კომლიღა ცხოვრობდა. არტაანის სხვა სოფლებისგან განსხვავებით, ველელებმა შეინარჩუნეს [[ქრისტიანობა]]. 1737 წლიდან სოფლის მოსახლეობამ კათოლიკობაზე გადასვლა დაიწყო. 1829 წელს [[რუსეთ-ოსმალეთის ომი (1828-1829)|რუსეთ-ოსმალეთის ომის]] შემდეგ ველის ციხის მოსახლეობა აიყარა და გადასახლდა [[ახალქალაქი]]ს გარშემო მდებარე სოფლებში ― [[ბავრა]]ში, [[ხულგუმო]]სა და [[კარტიკამი|კარტიკამში]]. ველის ციხიდან წასული თურქულენოვანი ქართველები დასახლდნენ თრიალეთის სოფ. [[რეხა]]ში. სოფლის დასავლეთით მდებარეობს '''ველის ციხე'''. პირველად იხსენიება მესხურ მატიანეში (1578 წ.), როდესაც იგი საათაბაგოს სხვა ციხეებთან ერთად აიღო მუსტაფა ლალა ფაშამ („ქაჯის ციხე, ველი და თეთრი ციხე წამუართუეს ურუმთა ...“). 1902 წელს ციხე მოინახულა და აღწერა [[ექვთიმე თაყაიშვილი|ექვთიმე თაყაიშვილმა]]. ციხე იდგა მტკვრის მაღალ და კლდოვან ნაპირზე, ჰქონდა მრავალი კოშკი და მაღალი გალავანი, რომელიც საკმაოდ დიდ ტერიტორიას მოიცავდა. ციხის ტერიტორიაზე შემორჩენილია მცირე სამლოცველოს ნანგრევები და ეკლესია. ეკლესია აფსიდიანია. აგებულია სუფთად გათლილი მუქი წითელი ქვით, გადახურულია ქვის ფილებით (ლორფინებით). დასავლეთის სარკმელი შემკულია ორი კვეთილი ჯვრით, ხოლო აღმოსავლეთის სარკმელი – თაღით, რომლის ქვეშ ამოკვეთილ უთარიღო წარწერაში მოხსენიებულია ვინმე გუარამი. იგივე გუარამი იხსენიება ეკლესიის გვერდით აღმართულ რვაწახნაგა ბოძის წარწერაშიც. ე. თაყაიშვილის აზრით, ორივე წარწერა თანადროულია, ამიტომ ბოძის წარწერაში აღნიშნული თარიღი 954 თავისთავად ათარიღებს ეკლესიასაც, რასაც ძეგლის ხუროთმოძღვრული და მხატვრული სახეც ადასტურებს. ეკლესია მოხატული იყო. შემორჩენილი ფრაგმენტების მიხედვით მხატვრობა მაღალ დონეზე იყო შესრულებული. საკურთხევლის მარჯვნივ გამოსახული იყო თეთრ ცხენზე ამხედრებული [[წმინდა გიორგი|წმ. გიორგი]], რომელიც გმირავს გველეშაპს. საკურთხევლის მარცხნივ, სავარაუდოდ, [[წმინდა თევდორე|წმ. თევდორე]] ან [[წმინდა დიმიტრი|წმ. დიმიტრია]] გამოსახული. საკურთხეველში კიდევ წმინდანთა 5 ფიგურაა. საკურთხევლის დასავლეთით გეგმით წაგრძელებული სწორკუთხედის ფორმის დარბაზია, რომლის გადამხური კამარა საბჯენ თაღებს ეყრდნობოდა. 1878 წელს ველის ციხე არტაანის მხარესთან ერთად [[რუსეთის იმპერია|რუსეთის იმპერიის]] შემადგენლობაში მოექცა და ახალშექმნილი [[ყარსის ოლქი]]ს არტაანის (არდაჰანის) ოკრუგში შევიდა. ==ლიტერატურა== * ლომსაძე შ., სამცხე-ჯავახეთი (XVIII ს. შუაწლებიდან XIX საუკუნის შუაწლებამდე), თბ., 1975; * სამხრეთ საქართველოს ისტორიის მასალები (XV–XVI სს.), ქრ. შარა-შიძის გამოც., თბ., 1961; * ჯიქია ს., გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი, წგ. 3, თბ., 1958; * Беридзе В. В., Место памятников Тао-Кларджети в истории Грузинской архитектуры, Тб., 1981; * Христианские памятники. Экскурсия Е. Такайшвили, «Материалы по археологии Кавказа», 1902, вып. 12. [[კატეგორია:თურქეთის ციხესიმაგრეები]] [[კატეგორია:ქართული არქიტექტურული ძეგლები საზღვარგარეთ]] [[კატეგორია:ისტორიული სამხრეთ-დასავლეთ საქართველოს ციხე-ქალაქები]] 9m2tqtlpni2h05zmpx7u9g84pk45qnj 0 397486 4408514 3471441 2022-08-18T12:10:49Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki '''ბოზბაში''' ({{lang-az|bozbaş}} — „რუხი თავი“) — [[კავკასია]]ში ფართოდ გავრცელებული კერძი [[ცხვარი|ცხვრის]] ხორცის ნადუღის საფუძველზე. სხვა სახის წვნიანებისგან განსხვავდება თურქული ბარდით, წაბლით (უკანასკნელი შესაძლებელია ჩაენაცვლოს [[კარტოფილი]]თ). ასევე ბოზბაშის დამზადების დროს უკვე მოხარშულ ცხვრის ხორცს ბრაწავენ. დანამატი კი შესაძლებელია იყოს სხვადასხვა სახის [[ბოსტნეული კულტურები]]სგან. ეს დამოკიდებულია წლის პერიოდზე და კუთხეზე, რომელშიც კეთდება ბოზბაში. [[ხახვი|ხახვთან]] ერთად ბოზბაშს შესაძლებელია ჩაემატოს [[სტაფილო]], [[თალგამი]] ან [[ბოლოკი]], ბულგარული წიწაკა, [[ყაბაყი]], [[ვაშლი]], [[ქლიავი]], [[ტყემალი]] ან [[ალუჩა]], [[პომიდორი]], [[ლობიო]], [[ბადრიჯანი]] და ჩირიც. სურნელებად შეიძლება გამოყენებული იყოს, [[პიტნა]], [[ნიახური]], [[ზაფრანა]]. [[აზერბაიჯანი|აზერბაიჯანში]] არსებობს ბოზბაშის ისეთი ნაირსახეობა, როგორიცაა ქიუფთა — ბოზბაში და ფარჩა-ბოზბაში, რომელიც მზადდება დიდი ზომის ბატკნის ხორცისგან. ასევე აზერბაიჯანულ სამზარეულოში — არის ბალიქ-ბოზბაში, რომელშიც ცხვრის ხორცის ნაცვლად თევზისგან მზადდება. ==რესურსები ინტერნეტში== * [http://cook.zimins.net/cb.asp?page=13787 ბოზბაში] [[კატეგორია:აზერბაიჯანული სამზარეულო]] [[კატეგორია:ქართული სამზარეულო]] kw457gz8miwo1x2jqcyhuthiw8euvni 4408515 4408514 2022-08-18T12:12:06Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[სურათი:Bozbash from Iranian (Azeri) cuisine.jpg|thumb|ბოზბაში]] '''ბოზბაში''' ({{lang-az|bozbaş}} — „რუხი თავი“) — [[კავკასია]]ში ფართოდ გავრცელებული კერძი [[ცხვარი|ცხვრის]] ხორცის ნადუღის საფუძველზე. სხვა სახის წვნიანებისგან განსხვავდება თურქული ბარდით, წაბლით (უკანასკნელი შესაძლებელია ჩაენაცვლოს [[კარტოფილი]]თ). ასევე ბოზბაშის დამზადების დროს უკვე მოხარშულ ცხვრის ხორცს ბრაწავენ. დანამატი კი შესაძლებელია იყოს სხვადასხვა სახის [[ბოსტნეული კულტურები]]სგან. ეს დამოკიდებულია წლის პერიოდზე და კუთხეზე, რომელშიც კეთდება ბოზბაში. [[ხახვი|ხახვთან]] ერთად ბოზბაშს შესაძლებელია ჩაემატოს [[სტაფილო]], [[თალგამი]] ან [[ბოლოკი]], ბულგარული წიწაკა, [[ყაბაყი]], [[ვაშლი]], [[ქლიავი]], [[ტყემალი]] ან [[ალუჩა]], [[პომიდორი]], [[ლობიო]], [[ბადრიჯანი]] და ჩირიც. სურნელებად შეიძლება გამოყენებული იყოს, [[პიტნა]], [[ნიახური]], [[ზაფრანა]]. [[აზერბაიჯანი|აზერბაიჯანში]] არსებობს ბოზბაშის ისეთი ნაირსახეობა, როგორიცაა ქიუფთა — ბოზბაში და ფარჩა-ბოზბაში, რომელიც მზადდება დიდი ზომის ბატკნის ხორცისგან. ასევე აზერბაიჯანულ სამზარეულოში — არის ბალიქ-ბოზბაში, რომელშიც ცხვრის ხორცის ნაცვლად თევზისგან მზადდება. ==რესურსები ინტერნეტში== * [http://cook.zimins.net/cb.asp?page=13787 ბოზბაში] [[კატეგორია:აზერბაიჯანული სამზარეულო]] [[კატეგორია:ქართული სამზარეულო]] g6ymojmdzpfdmhvjdoeobh40d9gz19j 0 411300 4408886 3522864 2022-08-18T22:13:17Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki '''აგროქიმიური ანალიზი''' — [[მცენარე|მცენარის]], მცენარეული წარმოშობის საკვების, [[ნიადაგი]]ს, [[სასუქი]]ს, [[პესტიციდები]]ს ქიმიური შედგენილობის განსაზღვრა ლაბორატორიული მეთოდებით. აგროქიმიური ანალიზს ატარებენ [[აგროქიმიური ლაბორატორია|აგროქიმიურ ლაბორატორიაში]]. მცენარის ანალიზით განსაზღვრავენ იმ მაკრო და მიკროელემენტების ([[აზოტი]], [[ფოსფორი]], [[კალიუმი]], [[კალციუმი]], [[მაგნიუმი]], [[გოგირდი]], [[რკინა]], [[ბორი]], [[მანგანუმი]], [[სპილენძი]], [[მოლიბდენი]], [[თუთია]], [[კობალტი]] და სხვ.) შემცველობას, რომელთაც მცენარე ნიადაგიდან ითვისებს. უმნიშვნელოვანესი მცენარეული წარმოშობის ორგანული ნივთიერების ([[ცილები]], [[ცხიმები]], [[ნახშირწყლები]] და სხვ.) შემცველობას, რომელთაც მცენარე ნიადაგიდან ითვისებს. შემცველობის განსაზღვრით ადგენენ ცხოველთა საკვების და სხვა მცენარეული პროდუქტების ხარისხის (მაგალითად, [[შაქარი|შაქრის]] რაოდენობა [[შაქრის ჭარხალი|შაქრის ჭარხალში]], [[სახამებელი|სახამებლისა]] — [[კარტოფილი|კარტოფილში]], ცილებისა — [[მარცვლეული კულტურები|მარცვლეულში]] და ა. შ.). [[ნიადაგის ანალიზი|ნიადაგის ქიმიური ანალიზის]] მიზანია მცენარის ძირითადი საკვები ელემენტების განსაზღვრა. სასუქებში (მინერალური და ორგანული) განსაზღვრავენ მცენარის საკვებ ნივთიერებათა შემცველობასა და ფორმებს; აზოტიან სასუქებში — საერთო აზოტს, ამონიაკურ და ნიტრატულ აზოტს, ტენს; ფოსფორიან სასუქებში — ფოსფორს, ტენს; სუპერფოსფატში — მჟავიანობას; ტორფიან სასუქებში — ტენს, ნაცრიანობას, მჟავიანობას (pH), დაშლის ხარისხს; პესტიციდებში — მოქმედ ქიმიურ ნაერთთა პროცენტს. აგროქიმიური ანალიზის ჩასატარებლად სარგებლობენ სხვადასხვა ქიმიური ლაბორატორიული მეთოდით და აპარატურით, ფართოდ იყენებენ სპექტროფოტომეტრიას, ალის ფოტომეტრიას, სტაბილურ და რადიოაქტიურ იზოტოპებს, ქრომატოგრაფიას და სხვ. ==ლიტერატურა== {{ქსე|1|75}} [[კატეგორია:აგროქიმია]] 5m6bd8vvb52j3a7ayef93ei10vmwktk 0 414097 4408902 4377413 2022-08-18T23:06:10Z InternetArchiveBot 124291 [[ვიკიპედია:გადამოწმებადობა|შემოწმების]] მიზნით 1 წიგნის დამატება (20220818)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა მწერალი|ჯილდოები={{hlist|[[ჰიუგოს პრემია]]|ნებულას პრემია|ედგარის პრემია}}}} '''ჰარლან ელისონი''' ({{lang-en|Harlan Jay Ellison}}; დ. [[27 მაისი]], [[1934]] — გ. [[28 ივნისი]], [[2018]]) — [[აშშ|ამერიკელი]] მწერალი და სცენარისტი, [[ახალი ფიქცია|სამეცნიერო ფანტასტიკის ახალი ტალღის]] მიმდინარეობის ერთ-ერთი თვალსაჩინო წარმომადგენელი.<ref name="locusobit">{{cite web|url=http://locusmag.com/2018/06/harlan-ellison-1934-2018/ |title=Harlan Ellison (1934–2018) |website=Locus Online}}</ref> ელისონი დაიბადა [[ებრაელები|ებრაულ]] ოჯახში [[1934]] წლის [[27 მაისი|27 მაისს]],<ref>[http://www.jewishjournal.com/geekheeb/item/top_5_jewish_moments_in_trek_20090507/ ''Jewish Journal'': "Top 5 Jewish moments in 'Trek'" by Adam Wills] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161009175458/http://www.jewishjournal.com/geekheeb/item/top_5_jewish_moments_in_trek_20090507 |date=2016-10-09 }} 7 მაისი, 2009</ref> [[კლივლენდი|კლივლენდში]], [[ოჰაიო|ოჰაიოს შტატში]].<ref>{{cite book|ref=Weil|author1=Weil, Ellen |author2=Wolfe, Gary K. |title=Harlan Ellison: The Edge of Forever|url=https://archive.org/details/harlanellisonedg0000weil|year=2002|publisher=Ohio State University Press|location=Columbus, Ohio|page=[https://archive.org/details/harlanellisonedg0000weil/page/23 23]|isbn=978-0-8142-0892-2}}</ref> მოგვიანებით ოჯახი გადავიდა [[პენსილვანია]]ში, თუმცა მამის გარდაცვალების შემდეგ [[1949|1949 წელს]] ოჯახი კვლავ კლივლენდში დაბრუნდა. [[1953|1953 წელს]] ელისონი გარიცხული იქნა ოჰაიოს უნივერსიტეტიდან პროფესორის შეურაცხყოფის გამო. [[1949|1949 წელს]] გაზეთ „Cleveland News“-ში გამოსცა ორი მოთხრობა.<ref name=isfdb>{{cite web|title=Summary Bibliography: Harlan Ellison|url=http://www.isfdb.org/cgi-bin/ea.cgi?25|website=isfdb.org |publisher=ISFDB|access-date=9 თებერვალი, 2018|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180209162429/http://www.isfdb.org/cgi-bin/ea.cgi?25| archivedate=9 თებერვალი, 2018|dead-url=no}}</ref> [[1950-იანები|1950-იან]] წლებში გადავიდა [[ნიუ-იორკი|ნიუ-იორკში]], სადაც ორი თვის განმავლობაში გამოსცა 100-მდე მოთხრობა და სტატია. [[1957]]-[[1959]] წლებში მსახურობდა აშშ-ის ჯარში.<ref>{{cite web|url=https://www.britannica.com/biography/Harlan-Ellison|title=Harlan Ellison - American author|publisher=}}</ref> [[1958|1958 წელს]] გამოსცა მისი პირველი რომანი „Web of the City“.<ref>{{cite book |last=Ellison |first=Harlan |date=2013 |title=Web of the City |url=https://books.google.com.mx/books?id=H2G_BgAAQBAJ |publisher=Titan Books |page=iv|isbn=9781781164211}}</ref> გამოქვეყნებული აქვს 1700-მდე მოთხრობა, [[ნოველა]], კომიქსის სცენარები, [[ესსე]]ები და სხვა. მისი ყველაზე ცნობილი ნამუშევრებია: ტელესერიალ „[[ვარსკვლავური გზა: ორიგინალური სერიალი|ვარსკვლავური გზის]]“ ეპიზოდ „[[The City on the Edge of Forever]]“-ისთვის დაწერილი სცენარი; მოთხრობები: „[[ბიჭი და მისი ძაღლი (მოთხრობა)|ბიჭი და მისი ძაღლი]]“, „I Have No Mouth, and I Must Scream“ და „Repent, Harlequin! Said the Ticktockman“. მიღებული აქვს უამრავი ლიტერატურული პრემია, მათ შორის არის [[ჰიუგოს პრემია|ჰიუგოს]] რვაგზის,<ref name="SFAWD Ellison">{{cite web |title=Harlan Ellison |url=http://www.sfadb.com/Harlan_Ellison_Titles |website=Science Fiction Awards Database |accessdate=1 ივლისი, 2018}}</ref> [[ნებულას პრემია|ნებულას]] ოთხგზის,<ref name="SFAWD Ellison"/> [[ბრემ სტოკერის პრემია|ბრემ სტოკერისა]] ხუთგზის<ref name="SFAWD Ellison"/> და [[ედგარგის პრემია|ედგარგის]] ორგზის ლაურეატი.<ref name="Awards he.com">{{cite web |last1=Wyatt |first1=Rick |title=Harlan Ellison's Awards |url=http://harlanellison.com/awards.htm |website=Ellison Webderland |accessdate=1 ივლისი, 2018}}</ref> ==ლიტერატურა== * Nat Segaloff: ''A Lit Fuse: The Provocative Life of Harlan Ellison.'' NESFA, Framingham, Massachusetts 2017, ISBN 978-1-61037-322-7. * George Edgar Slusser: ''Harlan Ellison: Unrepentant Harlequin.'' The Borgo Press, San Bernardino, CA 1977, ISBN 0-89370-209-9. * Ellen R. Weil, Gary K Wolfe: ''Harlan Ellison: The Edge of Forever.'' The Ohio State University Press, Columbus, Ohio 2002, ISBN 0-8142-0892-4. ==რესურსები ინტერნეტში== * {{isfdb name|25}} (ISFDB) * {{IBList|type=author|id=336|name=ჰარლან ელისონი}} * {{IMDb name|0255196}} * {{YouTube|mj5IV23g-fE|Excerpt from Dreams With Sharp Teeth, Harlan Ellison on Getting Paid}} ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{ავტორიტეტული წყაროები}} {{DEFAULTSORT:ელისონი, ჰარლან}} [[კატეგორია:ჰარლან ელისონი]] [[კატეგორია:ამერიკელი მწერლები]] [[კატეგორია:ამერიკელი კომიკსების მწერლები]] [[კატეგორია:ამერიკელი საშინელებათა ჟანრის მწერლები]] [[კატეგორია:ამერიკელი ლიტერატურული კრიტიკოსები]] [[კატეგორია:ამერიკელი სამეცნიერო ფანტასტიკის ჟანრის მწერლები]] [[კატეგორია:ნებულას პრემიის ლაურეატები]] [[კატეგორია:სამეცნიერო ფანტასტიკის დიდების დარბაზში შესული მწერლები]] [[კატეგორია:XX საუკუნის ამერიკელი რომანისტები]] [[კატეგორია:XXI საუკუნის ამერიკელი მწერლები]] fjn6ch2kudaw1j9dzrx6drpwcy2n9ft 0 415385 4408932 4336481 2022-08-19T01:33:15Z InternetArchiveBot 124291 [[ვიკიპედია:გადამოწმებადობა|შემოწმების]] მიზნით 1 წიგნის დამატება (20220818)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა პოლიტიკოსი | სახელი= ვიქტორია ვუდჰული | მშობლიურ ენაზე= | სურათი= Victoria Claflin Woodhull by Mathew Brady - Oval Portrait.jpg | სურათის ზომა= 250პქ | წარწერა= | დაბადების სახელი= | ფსევდონიმი= | დაბადების თარიღი= {{დაბადების თარიღი|1838|9|23}} | დაბადების ადგილი= ჰომერი, [[ოჰაიო]], [[აშშ]] | გარდაცვალების თარიღი= {{გარდაცვალების თარიღი და ასაკი|1927|6|9|1838|9|23}} | გარდაცვალების ადგილი= ბრენდონი, [[უორჩესტერშირი]], [[ინგლისი]] | მოქალაქეობა= | განათლება= არანაირი ფორმალური განათლება | სამეცნიერო ხარისხი= | ეროვნება= [[ამერიკელი]] | რელიგია= [[სპირიტუალიზმი (რელიგია)|სპირიტუალისტი]] | პარტია= თანასწორ უფლებათა პარტია (აშშ) | ძირითადი იდეები= | საქმიანობა= სუფრაჟისტი, პოლიტიკოსი, ფემინისტი, მწერალი | მამა= რუბენ ბაკმენ კლეფლინი | დედა= როქსანა ჰიუმლენ კლეფლინი | მეუღლე= კენინგ ვუდჰალი <br /> (დაქ. [[1853]]; დაშ. 18??)<br/>კოლონელ ჯეიმზ ბლადი<br /> (დაქ.[[1865]]; დაშ.[[1876]]<br />ჯონ ბიდალფ მარტინი<br />(დაქ. [[1883]]; გარდ. [[1901]] | შვილები= ბაირონ ვუდჰული<br /> ზულა მაუდი ვუდჰული | ჯილდოები= | ხელმოწერა= Victoria_Woodhull_signature.svg | საიტი= }} '''ვიქტორია კლეფლინ ვუდჰული''' ({{lang-en|Victoria Claflin Woodhull}}), შემდგომ '''ვიქტორია ვუდქულ მარტინი''' ({{lang-en|Victoria Woodhull Martin}}; დ. [[23 სექტემბერი]], [[1838]] — გ. [[9 ივნისი]], [[1927]]) — ამერიკელი პოლიტიკოსი, [[აბოლიციონიზმი|აბოლიციონისტი]], [[ფემინიზმი|ფემინისტი]], მწერლი და ამერიკელ ქალთა სუფრაჟისტული მოძრაობის ლიდერი. [[1872]] წელს მან [[ამერიკის შეერთებული შტატები|ამერიკის შეერთებული შტატების]] საპრეზიდენტო არჩევნებში მიიღო მონაწილეობა. ბევრი ისტორიკოსი თანხმდება იმაზე, რომ ვუდჰული იყო პირველი ქალი, რომელიც გახდა ამერიკის შეერთებული შტატების პრეზიდენტობის კანდიდატი. მიუხედავად ამისა ბევრი ფიქრობს, რომ მისი კენჭისყრა არალეგალური იყო, რადგან კონსტიტუციის მიხედვით პრეზიდენტი 35 წელზე უფროსი უნდა ყოფილიყო, მაშინ როდესაც ვიქტორია უფრო ახალგაზრდა იყო. მიუხედავად ამისა იმდროინდელი გაზეთები წერდნენ, რომ ასაკობრივი ზღვარი არ წარმოადგენდა პრობლემას. მაგრამ ეს შესაძლოა უკავშირდებოდეს იმ ფაქტს, რომ მას არ მიიჩნევდნენ კონკურენტუნარიან და სერიოზულ კანდიდატად, ამიტომაც დიდი ინტერესი არ გამოუჩენიათ (ვუდჰულის 35-ე დაბადების დღე [[1873]] წლის სექტემბერში, მარტის ინაუგურაციიდან ხუთი თვის შემდეგ, იყო). ქალთა და შრომის უფლებების რეფორმატორი, ასევე იყო „თავისუფლი სიყვრულის“ მომხრე, რაშიც ის გულისხმობდა ქორწინების, გაყრის და შვილების აღზრდის თავისუფლებას ხელისუფლების ან მთავრობის ჩარევის გარეშე. ვუდჰულმა ორჯერ შეძლო სიღარიბისგან თავის დაღწევა. 1870-იან წლებში სანამ ის [[სპირიტუალიზმი (რელიგია)|სპირიტუალისტურ]] მოძრაობას შეუერთდებოდა, მოჩვენებით მაგნიტური მკურნალი იყო, რამაც მას წარმატება მოუტანა. ბევრი მისი სტატიის საავტორო უფლება საეჭვოა. თუმცა მიუხედავად მისი ეთიკური პრობლემებისა, მისი როლი ყველანაირ მოძრაობებში ძალიან დიდი იყო. თავის დასთან ერთად, ტენესე კლეფლინთან ერთად, ვიქტორია გახდა პირველი ქალი, რომელიც მუშაობდა [[უოლ-სტრიტი|უოლ-სტრიტის]] საბროკერო ფირმაში, მისთვის ეს მეორე და უფრო მნიშვნელოვანი წარმატება იყო.<ref>[https://www.pressreader.com/canada/toronto-star/20161022/282935269864363 "Before Hillary eyed presidency, there was Ohio's 'Mrs. Satan'.]. ''Toronto Star'', October 22, 2016. page IN4. by Rick Hampson of USA Today.</ref> ისინი იყვნენ პირველი ქალები, რომლებმაც დააარსეს გაზეთი აშშ-ში, „Woodhull & Claflin's Weekly“, რომელიც გამოქვეყნდა [[1870]] წელს.<ref>''[[The Revolution (newspaper)|The Revolution]]'', a weekly newspaper founded by Susan B. Anthony and Elizabeth Cady Stanton, had begun publication two years earlier in 1868.</ref> ვუდჰული პოლიტიკურად აქტიური იყო 1870-იან წლებში, როდესაც დასახელდა ამერიკის შეერთებული შტატების პირველ ქალ კანდიდატად. ვიქტორია იყო პრეზიდენტობის კანდიდატი თანასწორი უფლებების პარტიიდან, რომელიც მხარს უჭერდა სუფრაჟიზმსა და თანასწორ უფლებებს. მისი კონკურენტი იყო შავკანიანი აბოლიციონისტი, [[ფრედერიკ დუგლასი]]. ==ადრეული ცხოვრება და განათლება== მისი დაბადების სახელია ვიქტორია კალიფორნია კლეფლინი. ოჯახში იყო ათიდან მეშვიდე შვილი. ის დაიბადა ქალაქ ჰომერის საზღვართან ერთ-ერთ სოფელში, [[ლიკინგის ოლქი]], [[ოჰაიო]]. დედამისი როქსანა „როქსი“ ჰიუმელ კლეფლინი უკანონო შვილი და წერა-კითხვის უცოდინარი იყო. როქსანა გახდა ავსტრიული მისტიკოსის ფრანც მესმერის და ახალი სპირიტუალისტი მოძრაობის მიმდევარი. ვიქტორიას მამა, რუბენ, „მოხუცი ბაკი“, ბაკმენ კლეფლინი იყო თავდაჯერებული ადვოკატი და გველის ზეთის გამყიდველი. რუბენი იყო მასაჩუსეტსის შოტლანდიურ-ამერიკული კლეფლინების ოჯახის გაღარიბებული შტოს წარმომადგენელი, [[მასაჩუსეტსი|მასაჩუსეტსის]] გუბერნატორი ვილიამ კლეფლინი იყო მისი შორეული ბიძაშვილი. ბიოგრაფ თეოდორ ტილტონის თქმით, ვუდჰულს მამამისი ამათრახებდა.<ref>{{cite book |last=Tilton |first=Theodore |title=Biography of Victoria C. Woodhull|location=New York, NY |url=https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015080475877 |publisher=Golden Age|year=1871 |page=4}}</ref> ბიოგრაფი ბარბარა გოლდსმიტიც ამტკიცებდა, რომ მამამისი ვიქტორიას აშიმშილებდა და მასზე სექსუალურად ძალადობდა.<ref name="Goldsmith, p. 51-52">Goldsmith, pp. 51–52</ref> მისი მტკიცება [[ინცესტი|ინცესტის]] შესახებ ეფუძვნებოდა თეოდორ ტილტონის ფრაზას: „მაგრამ მშობლები, რომლებსაც თითქოს არ უნდოდათ შვილის გაშვება და სურდათ მათი შვილის ქალად ქცევა, გახარებულნი იქვნენ მოულოდნელი შემოთავაზებისგან“.<ref name="Goldsmith, p. 51-52" /><ref>{{cite book |lccn=2013027618 |last=MacPherson |first=Myra |title=The scarlet sisters : sex, suffrage, and scandal in the Gilded Age |url=https://archive.org/details/scarletsistersse0000macp |location=New York, NY |publisher=Twelve |year=2014 |isbn=978-0-446-57023-7 | page=[https://archive.org/details/scarletsistersse0000macp/page/346 346]}}</ref> ვუდჰულს სჯეროდა სპირიტუალიზმის, რადგან მან მისცა ვიქტორიას უკეთესი ცხოვრების რწმენა. მისი თქმით, [[1868]] წელს გამოიყენა [[დემოსთენე]], რათა ჩამოიყალიბებინა თავისუფალი სიყვარულის თეორიის სიმბოლო. ვიქტორია ძალიან დაუახლოვდა თავის დას ტენესე ჩელესტე კლეფლინს (ტენის). მოზრდილებმა გადაწყვიტეს დაეარსებინათ საბროკერო კომპანია და გაზეთი ქალაქ [[ნიუ-იორკი|ნიუ-იორკში]]. 11 წლის ასაკში ვუდჰულს მხოლოდ სამი წლის ზოგადი განათლება ჰქონდა მიღებული, მიუხედავად ამისა მისმა მასწავლებლებმა აღმოაჩინეს ვიქტორიაში მაღალი ინტელექტი. ვიქტორია იძულებული გახდა დაეტოვებინა სკოლა და სახლი ოჯახთან ერთად, რადგან მისმა მამამ დაზღვევისგან ფულის მიღების იმედით დაწვა ოჯახის წისქვილი. როდესაც ის ცდილობდა კომპენსაციის მიღებას მისი თაღლითობა გამოააშკარავეს. ამ საქციელის ჩადენისკენ ვიქტორიას მამას ქალქის ვექილებმა უბიძგეს. ==ქორწინებები== [[ფაილი:Victoria-Woodhull-by-Bradley-&-Rulofson.png|მინი|მარცხნივ|ვიქტორია ვუდჰული დაახ. [[1860]] წელი ]] ===პირველი ქორწინება და ოჯახი=== როდესაც ვიქტორია 14 წლის იყო ის 28 წლის კენინგ ვუდჰულს, ექიმი როჩესტერიდან, შეხვდა. ვიქტორიას ოჯახი თავის შვილს ქრონიკული დავაადებისგან მასთან მკურნალობდნენ. ვუდჰული ოჰაიოში მედიცინას საფუძვლიანად სწავლობდა, მაშინ როდესაც ფორმალურ სამედიცინო განათლებას და ლიცენზიას შტატი საერთოდ არ ითხოვდა. სხვადასხვა ცნობის მიხედვით ვუდჰულმა გაიტაცა ვიქტორია, რათა მასზე ექორწინა.<ref>Prioleau, Elizabeth. Seductress: Women Who Ravished the World and Their Lost Art of Love. Penguin, 2004, page 222</ref> ვუდჰული ამტკიცებდა, რომ ის იყო ნიუ-იორკის ახლად არჩეული მერის, კალებ სმიტის, ბიძაშვილი იყო. სინამდვილეში კი ის მისი შორეული ნათესავი იყო. ისინი [[1853]] წლის 20 ნოემბერს დაქორწინდნენ.<ref>{{cite book|last=Gabriel |first=Mary|title=Notorious Victoria|url=https://archive.org/details/notoriousvictori00gabr |publisher=Algonquin Books of Chapel Hill |year=1998 |isbn=1-56512-132-5|page=[https://archive.org/details/notoriousvictori00gabr/page/12 12]}}</ref> მათი ქორწინების დამოწმება [[1853]] წლის 23 ნოემბერს დაფიქსირდა [[კლივლენდი|კლივლენდში]], ვიქტორიას მეთხუთმეტე დაბადების დღიდან 5 თვეში.<ref>{{cite book |last=Underhill |first=Lois Beachy |title=The Woman Who Ran for President: The Many Lives of Victoria Woodhull |url=https://archive.org/details/womanwhoranforpr0000unde |publisher=Penguin Books |year=1996 |isbn=0-14-025638-5 |page=[https://archive.org/details/womanwhoranforpr0000unde/page/24 24]}}</ref> ვიქტორიამ მალევე გაიგო, რომ მისი ქმარი ალკოჰოლიკი და მექალთანე იყო. ის ბერჯერ იძულებული გახდა ემუშავა, რათა თავის ოჯახს დახმარებოდა. მას და კენინგს ორი შვილი ჰყავდათ: ბაირონი და ზულუ მაუდე ვუდჰულები.<ref>{{cite journal |title=Woodhull, Zula Maude |work=Who's Who |year=1907 |volume=59 |page=1930 |url=https://books.google.com/books?id=yEcuAAAAYAAJ&pg=PA1930}}</ref> ბაირონი დაიბადა ინტელექტუალური ჩამორჩენილობით [[1854]] წელს, ვიქტორია დარწმუნებული იყო, რომ მათი შვილის შეზღუდულობა ქმრის ალკოჰოლიზმით იყო გამოწვეული.<ref>Noll, Steven and Trent, James. Mental Retardation in America: A Historical Reader. NYU, 2004, pp. 73–75</ref> სხვა ვერსიით ეს გამოწვეული იყო იმით, რომ ვიქტორია ორსულობის პერიოდში ფანჯრიდან ჩამოვარდა. შვილის გაჩენის შემდეგ ვიქტორია გაეყარა ქმარს, მაგრამ მისი გვარი დაიტოვა. ===მეორე ქორწინება=== [[1866]] წლისათვის ვუდჰული დაქორწინდა კოლონელ ჯეიმს ჰერვი ბლადზე, რომელიც ასევე მეორედ ქორწინდებოდა. ის მსახურობდა კავშირის არმიაში მისურში [[ამერიკის სამოქალაქო ომი|ამერიკული სამოქალაქო ომის]] დროს. ის აირჩიეს ქალაქ სენტ ლუისის აუდიტორად, მისური. ===თავისუფალი სიყვარული=== ვუდჰულის მხარდაჭერა თავისუფალი სიყვარულისადმი სავარაუდოდ მას შემდეგ დაიწყო, როდესაც მის ყალბ პირველ ქმარს დაშორდა. ქალები, რომლებიც [[XIX საუკუნე|XIX საუკუნეში]] ამერიკის შეერთებულ შტატებში დაქორწინდნენ, იძულებულნი იყვნენ დარჩენილიყვნენ ქორწინებაში უსიყვარულოდაც კი, გაქცევის შანსი კი ძალიან დაბალი იყო. განქორწინება კანონით იყო შეზღუდული და საზოგადოებრივ სკანდალებთან იყო დაკავშირებული. განქორწინებული ქალები ხშირად საზოგადოების მძიმე კრიტიკის ქვეშ იყვნენ მოქცეულნი და იდევნებოდნენ კიდეც. ვიქტორია ვუდჰული ამტკიცებდა, რომ ქალებს აქვთ არჩევანის უფლება, რათა გაექცნენ აუტანელ ქორწინებას.<ref>Dubois and Dumenil, //Through Women's Eyes: An American History with Documents//. (Bedford; St. Martin's, 2012)</ref> ვუდჰულს მონოგამიური ურთიერთობის სჯეროდა, მაგრამ ის ასევე ამბობდა, რომ ჰქონდა სრული უფლება შეეცვალა აზრი. ქალს ნებისმიერ შემთხვევაში აქვს უფლება ჰქონდეს სექსი, რადგან ამან შესაძლოა თანასწორი სტატუსი მიანიჭოს მამაკაცთან, რომელსაც ჰქონდა უფლება ქალების გაუპატიურებისა და მათზე ფიზიკურად ძალადობის. ვუდჰული ამბობდა: {{ციტატა|ქალებს ბუნებით მინიჭებული აქვთ სექსუალური თვითგამორკვევის უფლება. როცა ქალში იღვიძებს ინსტიქტი, მაშინ და მხოლოდ მაშინ უნდა დამყარდეს კავშირი წყვილს შორის. როდესაც ქალი განთავისუფლდება სექსუალური მონობისგან და მოიპოვებს თავისუფლებას, გახდება თავისი ორგანოების ერთადერთი მფოლობელი და კაცი ამ ქალთა თავისუფლებას პატივს სცემს, მხოლოდ მაშინ გახდება ეს ინსტიქტი სუფთა და წმინდა. მხოლოდ მაშინ დააღწევს თავს ქალი უსამართლობასა და ფსიქიკურ ზეწოლას, რომელშიც დღეს ქალები გადარჩენისთის იბრძვიან, და ინსტიქტი, დიდებულება და შემოქმედებითი ფუნქციები ასჯერ უფრო გაიზრდება...}} [[1871]] წლის 20 ნოემბრის ამავე სიტყვით გამოსვლაში, რომელიც ცნობილი გახდა, როგორც „Steinway speech“, სტეინვეის დარბაზში, ნიუ-იორკი, ვუდჰული თავისუფალ სიყვარულზე ამბობდა: {{ციტატა|დიახ, მე თავისუფალი სიყვარულის მომხრე ვარ. მე მაქვს ხელშეუხებელი, კონსტიტუციური და ბუნებრივი უფლება მიყვარდეს ნებისმიერი, მიყვარდეს იმდენი ხნის მანძილზე, რამდენიც შესაძლებელი იქნება. მე მაქვს უფლება შევიცვალო სიყვარული ყოველ დღე თუ ასე მსურს და ამ უფლებით აღჭურვილი არც შენ და არც რაიმე კანონს არ აქვს უფლება შეზღუდოს ის.}} ვუდჰული ეწინააღმდეგებოდა საზოგადოების ლოიალურ დამოკიდებულებას დაქორწინებულ კაცებთან, რომლებიც სხვასთანაც ამყარებდნენ სექსუალურ კავშირს. [[1872]] წელს ვუდჰულმა საჯაროდ გააკრიტიკა მღვდელთმთავარი ჰენრი იუარდ ბიჩერი მექალთანეობისთვის. ცნობილია, რომ ბიჩერს ურთიერთობა ჰქონდა თავის მრევლთან ელიზაბეტ ტილტონთან, რომელმაც ეს ფაქტი დაადასტურა, ეს სკანდალი კი საგულდაგულოდ დამალეს. ვუდჰული ოფიციალურ წერილებს აგზავნიდა ამ ფაქტთან დაკავშირებით, რის გამოც მოკლე ხნით დააპატიმრეს. ეს სენსაციური ამბავი გაშუქდა იმ შემოდგომას, როცა ვიქტორია ამერიკის შეერთებული შტატების საპრეზიდენტო კამპანიას ატარებდა.<ref>DuBois and Dumenil. //Through Women's Eyes: An American History with Documents//. (Bedford; St Martin's, 2012)</ref> ===ჭორები პროსტიტუციაზე=== ვიქტორია ეწინააღმდეგებოდა პროსტიტუციას და ამბობდა, რომ ქორწინება იყო ამ საქმიანობის ოფიციალურობის ფორმა. მაგრამ თავის ჟურნალში მან მხარი დაუჭირა სქესობრივი სამუშაოს ლეგალიზაციას.<ref name="Shearer">Shearer, Mary L. "Frequently Asked Questions about Victoria Woodhull." http://www.victoria-woodhull.com/faq.htm#who</ref> კოლონელ ბლადის ერთ-ერთი მეგობრის პირად ჩანაწერებში ნახსენებია ვიქტორიაც, რომ ის თავისი სურვილის საწინააღმდეგოდ ბორდელში მუშაობდა, სანამ ვუდჰულმა არ გადაარჩინა ის, მაგრამ ეს ამბავი დამტკიცებული არაა. ===რელიგიის შეცვლა და თავისუფალი სიყვარულის უარყოფა=== 1850-იან წლებში როდესაც ვუდჰულის ადრეული რადიკალიზმი შერწყმული იყო ქრისტიანულ სოციალიზმთან, თავისი სიცოცხლის დიდი ნაწილი სპირიტუალიზმს მიუძღვნა და ამასთან თავის გამოსვლებში რელიგიას არ იყენებდა. მიუხედავად ამისა, [[1875]] წელს ვუდჰულმა დაიწყო [[ქრისტიანული რელიგია|ქრისტიანული]] რელიგიის საჯაროდ მხარდაჭერა და შეიცვალა პოლიტიკური შეხედულებები. :240 მან გამოააშკარავა სპირიტუალისტური თაღლითობები, ასევე მისი მიმდევრები. 240f: მან დაწერა სტატია პრომისკუიტეტზე, სახელად „საზოგადოების კურსი“.<ref name="Humanitarian 1892 p. 1">{{cite magazine |title=Mrs. Victoria Woodhull's work |work=Humanitarian | volume=1 |number=6 | date=December 1892 | url=https://books.google.com/books?id=9lAuAAAAYAAJ&pg=PT1 | accessdate=May 17, 2018 | page=100}}</ref> ვუდჰულმა უარყო ძველი იდეები თავისუფალ სიყვარულზე და დაიწყო სიწმინდის, დედობის, ქორწინებისა და [[ბიბლია|ბიბლიის]] იდეალიზება თავის ნაწერებში. ის ამტკიცებდა კიდეც, რომ ზოგი ნაშრომი მისი დაწერილი არ ყოფილა, უბრალოდ მისი სახელით გამოაქვეყნეს. ისტორიკოსებს კი ეჭვი ეპარებათ მისი სიტყვების სისწორეში. ==კარიერა== ===ბირჟის მაკლერი=== [[ფაილი:Victoria-Woodhull-by-Mathew-Brady-c1870.png|მინი|ვიქტორია ვუდჰული გადაღებულია მეტიუ ბრედის მიერ]] ვუდჰული, თავის დასთან ტენისი კლეფლინთან ერთად, გახდა პირველი ქალი ბირჟის მაკლერი და [[1870]] წელს გახსნა საბროკერო კომპანია უოლ-სტრიტზე. უოლ-სტრიტის ბირჟის მაკლერები გაოცებულნი იყვნენ. ნიუ-იორკ სანში წერდნენ: „ქვედაბოლოები ხარისებთა და დათვისერბთა ოჯახის ცხოველებში“. Woodhull, Claflin & Company გაიხსნა [[1870]] წელს მდიდარი კორნელიუს ვანდერბილტის დახმარებით. ჭორები ამტკიცებდნენ რომ კორნეილუსი შეყვარებული იყო ვიქტორიას დაზე, ტენიზე, და სერიოზულად ფიქრობდა მის ცოლად მოყვანას. ვუდჰული წარმატებული გახდა საფონდო ბირჟაზე ვანდერბილტის მსგავს კლიენტებთან მუშაობით. ერთხელაც ვიქტორიამ მას ურჩია, რომ თავისი აქციები 150 ცენტად გაეყიდა (თითო), რასაც ვანდერბილტი დასთანხმდა და ამით მილიონები იშოვნა. ჟურნალები, როგორიცაა ნიუ-იორკ ჰერალდი, ვუდჰულსა და კლეფლინს „ფინანსების დედოფლებს“ და „ჯადოქალ მაკლრებეს“ უწოდებდნენ.<ref name="Johnson, 1956, p. 87">Johnson, 1956, p. 87</ref> ===გაზეთის რედაქტორი=== [[1870]] წლის [[14 მაისი|14 მაისს]] საბროკერო კომპანიიდან მიღებული ფულით ვუდჰულმა და კლეფლინმა გაზეთი დააარსეს, Woodhull & Claflin's Weekly, რომელიც 20 000 ტირაჟით გაიყიდა. მისი მთავარი მიზანი ვიქტორიასთვის მხარდაჭერა იყო აშშ-ს საპრეზიდენტო არჩევნებში. შემდეგი ექვსი წლის განმავლობაში ფემინიზმი იყო გაზეთის მთავარი ინტერესი, მაგრამ ის ცნობილი გახდა სხვადასხვა პუბლიკაციებით ტაბუ დადებულ თემებზე, როგორიცაა სექსუალური განათლება, თავისუფალი სიყვარული, ქალთა სუფრაჟიზმი, სპირიტუალიზმი, [[ვეგეტარიანელობა]] და ლეგალური პროსტიტუცია. გაზეთი ცნობილია ასევე იმით, რომ პირველად სწორედ იქ გამოქვეყნდა [[1871]] წლის 30 დეკემბერს ინგლისურ ენაზე კარლ მარქსის კომუნისტური მანიფესტის. სტატიების უმრავლესობას ჯეიმს ბლადი და სტეფენ პირლ ენდრიუსი წერდნენ, მაგრამ იყვნენ ასევე ბევრი ნიჭიერი მწერალი, რომლებიც ასევე აქვეყნებდნენ სტატიებს ამ გაზეთში.<ref name="Johnson, 1956, p. 87" /><ref>{{Cite news|url=https://timesmachine.nytimes.com/timesmachine/1956/05/27/90506685.html?action=click&contentCollection=Archives&module=ArticleEndCTA&region=ArchiveBody&pgtype=article&pageNumber=221|title=A Woman for President?; Perhaps you didn't know the fair sex had ever tried for the office, but one lady polled 4,159 votes in 1884.|access-date=December 19, 2016}}</ref> [[1872]] წელს გაზეთმა გამოაქვეყნა სკანდალური სტატია, რომელიც დიდი ხნის განმავლობაში იყო განხილვის თემა. ჰენრი უარდ ბიჩერმა, ბრუკლინის პლიმუტის ეკლესიის ცნობილი მღვდელი, დაგმო ვუდჰულის თავისუფალი სიყვარულის ფილოსოფია თავის ქადაგებებში. მაგრამ მისი ეკლესიის წევრმა, თეოდოტ ტილტონმა, [[ელისაბედ კედი სტენტონი|ელიზაბეტ კედი სტენტონს]], ვუდჰულის კოლეგას, უთხრა, რომ თავისმა ცოლმა აღიარა ბიჩერთან სექსუალური კავშირი. ამგვარი თვალთმაქცობის გამო ვუდჰულმა გადაწყვიტა ბიჩერის გამოაშკარავება. ბიჩერი სასამართლოსთან წარსდგა [[1875]] წელს, მრუშობის ბრალდებით, ეს პროცესი იმ დროის ერთ-ერთი ყველაზე გახმაურებული და სენსაციული მოვლენა გახდა, მისკენ ათიათასობით ამერიკელმა მიაპყრო ყურადღება: სასამრთლო პროცესზე ნაფიცი მსაჯულები ერთ ვერდიქტამდე ვერ მივიდნენ; მაგრამ ეკლესიამ მოიგო საქმე.<ref name="Goldsmith, Other Powers">Goldsmith, Other Powers</ref> [[1872]] წლის 2 ნოემბერს ვუდჰული, კლეფლინი და ბლადი დაიჭირეს უხამსი გაზეთის გამოქვეყნებისთვის და გავრცელებისთვის ამერიკის შეერთებული შტატების საფოსტო სერვისის საშუალებით. სამი ათასამდე გაზეთი გაანადგურეს. სწორედ ვუდჰულის დაპატიმრებამ და განთავისუფლებამ უბიძგა კონგრესს მიეღოთ კანონი კომსტოკის შესახებ [[1873]] წელს.<ref>{{Cite news|url=https://timesmachine.nytimes.com/timesmachine/1872/11/03/79024263.html?pageNumber=1|title=THE CLAFLIN FAMILY.; Arrest of Victoria Woodhull, Tennie C. Claflin and Col. Blood--They are Charged with Publishing an Obscene Newspaper.|access-date=December 19, 2016}}</ref><ref name="Horowitz">Horowitz, Helen Lefkowitz. Rereading Sex. New York: Random House, 2002.</ref> ჯორჯ ფრენსის ტრეინმა ერთხელ დაიცვა ვუდჰული. სხვა ფემინისტები იმ დროს, მათ შორის [[სიუზენ ენტონი|სუზან ბ. ენტონი]], არ ეთანხმებოდა ვიქტორიას მეთოდებს ქალთა თანასწორობისთვის ბრძოლაში. ზოგი მას ახასიათებდა, როგორც უპრინციპო და არაპროგნოზირებად პიროვნებას. ქალთა ეროვნული სუფრაჟისტული ასოციაციის (NWSA) ერთ-ერთ შეხვედრაზე ენტონისა და ვუდჰულს კამათი მოუვიდათ, რაც დასამახსოვრებელი ინციდენტი აღმოჩნდა. ===ქალთა უფლებების ადვოკატი=== ვუდჰულმა გაარკვია, როგორ შეღწეულიყო მამაკაცებისგან დაკომპლექტებულ ეროვნულ პოლიტიკაში და ეროვნულ სასამართლოსთან დაიწყო მოლაპარაკებები ქალთა ხმის მიცემის უფლებებზე. ვუდჰული ამტკიცებდა, რომ ქალებს აქვთ ხმის მიცემის უფლება — დარჩენილი იყო მხოლოდ ამ უფლების გამოყენება — ვინაიდან კონსტიტუციის მე-14 და მე-15 ჩასწორებები ითვალისწინებდა ყველა მოქალაქის უფლებების დაცვას.<ref name="Woodhull">[http://memory.loc.gov/cgi-bin/query/D?rbpebib:1:./temp/~ammem_enxC:: Constitutional equality. To the Hon. the Judiciary committee of the Senate and the House of representatives of the Congress of the United States ... Most respectfully submitted. Victoria C. Woodhull. Dated New York, January 2, 1871]</ref> მისმა ძალიან მარტივმა და ამავე დროს ლოგიკურმა არგუმენტებმა კომიტეტის რამდენიმე წევრის ყურადღება დაიმსახურა. კომიტეტში დაგეგმილი ვუდჰულის მოსმენაზე დასასწრებად სუფრაჟისტმა ლიდერებმა გადადეს [[1871]] წლის ქალთა სუფრაჟისტული ასოციაციის მესამე მოსმენა [[ვაშინგტონი|ვაშინგტონში]]. სუზენ ბ. ენტონიმ, ელიზაბეტ კედი სტენტონმა და იზაბელა ბიჩერ ჰუკერმა ნახეს ვუდჰულის გამოსვა და ის აღიარეს მათი საქმის ახალ ჩემპიონად. ისინი ტაშს უკრავდნენ ვიქტორიას განცხადებას: „ქალები თანასწორნი არიან მამაკაცებისა კანონის წინაშე და თანასწორნი ყველა მათ უფლებაში“. მისი პირველი საჯარო გამოსვლა, როგორც ქალთა უფლებების ადვოკატის, შთამბეჭდავი და ძლიერი აღმოჩნდა, ამიტომაც ის სუფრაჟისტული მოძრაობის ლიდერის წრეში გადავიდა. მიუხედავად იმისა, რომ მისი კონსტიტუციური არგუმენტი განსაკუთრებული და ორიგინალური სულაც არ ყოფილა მან უამრავი ადამიანის ყურადღება მიაპყრო ქალთა სუფრაჟიზმზე. ვუდჰული იყო პირველი ქალი, რომელსაც პირადად ჰქონდა შეხება [[კონგრესი (აშშ)|კონგრესთან]]. კონგრესის წინაშე მისი გამოჩენის ამბავი არაერთ გაზეთში დაიბეჭდა. ფრანკ ლესლის ილუსტრირებულ გაზეთში მთელ გვერდზე დაიბეჭდა ვუდჰულის ფოტო, გამოჩენილ სუფრაჟისტებთან ერთად, კონგრესის წინაშე წარმოთქმულ არგუმენტთან ერთად. ===პრეზიდენტობის კანდიდატი=== [[ფაილი:Victoria Woodhull caricature by Thomas Nast 1872.jpg|მინი|„განმშორდი, (მისის) სატანა!“ [[1872]] წლის თომას ნესტის კარიკატურა: ცოლს ზურგზე ჰყავს აკიდებული შვილი და მთვრალი ქალი, (მისის) სატანას (ვიქტორია ვუდჰულს) კი აჯავრებს შემდეგი სიტყვებით: „მირჩევნია ვზიდო ქორწინების უმძიმესი ტვირთი, ვიდრე შენს ნაბიჯებს გავყვე.“ მისის სატანას ნიშანზე კი წერია: „თავი დაიცავი თავისუფალი სიყვარულით“. ]] ვუდჰულმა პრეზიდენტობის კანდიდატურა წამოაყენა [[1870]] წლის 2 აპრილს ჟურნალ ნიუ-იორკ ჰერალდში დაწერილი განცხადებით. ვუდჰულის კანდიდატურა აშშ-ს პრეზიდენტობისთვის წამოაყენა ახლადშექმნილმა პარტიამ — თანასწორი უფლებების პარტია, [[1872]] წლის 10 აპრილს აპოლოს დარბაზში, [[ნიუ-იორკი]]. ერთი თვით ადრე მან განაცხადა, რომ აპირებდა არჩევნებში მონაწილეობას. ასევე [[1871]] წელს მან საჯარო გამოსვლაში გააკრიტიკა ის ფაქტი, რომ მთავრობა მხოლოდ კაცებით იყო დაკომპლექტებული. ის სთავაზოდა არჩევიდან ერთი წლის განმავლობაში კონსტიტუციის განვითარებასა და ახალი მთავრობის ჩამოყალიბებას. მისი კანდიდატურა დამტკიცდა [[1872]] წლის 6 ივნისს კონვენციაზე. მათ ვიცე პრეზიდენტად დაასახელეს ყოფილი მონა და აბოლიციონისტების ლიდერი [[ფრედერიკ დუგლასი]]. დუგლასი არ დასწრებია კონვენციას და თავისი კანდიდატურაც არასდროს დაუმტკიცებია. მაშინ როცა ბევრი ისტორიკოსი და ავტორი ამტკიცებენ იმ ფაქტს, რომ ვუდჰული იყო ამერიკის შეერთებული შტატების პრეზიდენტობის პირველი ქალი კანდიდატი, ბევრი ეჭვქვეშ აყენებს მისი კანდიდატობის კანონიერებას. ისინი დაობენ ამ საკითხზე, რადგან მაშინდელი კონსტიტუციით გათვალისწინებულ საპრეზიდენტო ასაკზე, ანუ 35 წელზე, უმცროსი იყო. მიუხედავად ამისა, გაზეთები სწერდნენ, რომ ასაკი არ იყო გადამწყვეტი და მეტად მნიშვნელოვანი საკითხი. პრეზიდენტიის ინაუგურაცია ჩატარდა [[1873]] წლის მარტში. ვუდჰულის ოცდამეთხუთმეტე დაბადების დღე კი [[1873]] წლის აგვსიტოში იყო. ვუდჰულის კამპანია ასევე გამოირჩეოდა ფრედერიკ დუგლასის კანდიდატურის წამოყენებით, მიუხედავად იმისა რომ მან მონაწილეობა ამ კამპანიაში არ მიიღო. მისმა კანდიდატურამ გამოიწვია დავა შავკანიანებისა და თეთრკანიანების საზოგადოებრივ ცხოვრებაში ერთად ჩართულობის საკითხზე. თანასწორი უფლებების პარტია იმედოვნებდა, რომ ამ კანდიდატურის წამოყენებით შეძლებდნენ სუფრაჟისტული და [[აფრო-ამერიკელები|აფრო-ამერიკული]] საზოგადოებრივი უფლებების აქტივისტთა გაერთიანებას, რადგან ამ ორ ჯგუფს შორის დიდი განხეთქილება მოხდა ორი წლის წინ კონსტიტუციის მეთხუთმეტე ჩასწორების გამო, რომელიც ქალთა ხმის უფლებას კრძალავდა. ვუდჰულმა თავის გაზეთში გამოაქვეყნა ელიზაბეტ ტილტონისა და ჰენერი იურდ ბიჩერის სკანდალური ამბავი. ბიჩერი იყო პასტორი და მხარს უჭერდა ქალთა სუფრაჟიზმს, მაგრამ თვისუფალი სიყვარულის წინააღმდეგ კითხულობდა ლექციებს. ვუდჰულმა გამოაქყვეყნა სტატია, რათა გამოექვეყნებინა თავისი თვალით ნანახი სექსუალური კავშირი ელიზაბეტსა და პასტორს შორის. იმავე დღეს, პრეზიდენტის არჩევიდან რამდენიმე დღით ადრე, აშშ-ს ფედერალურმა მარშალმა დააკავა ვუდჰული, მისი მეორე ქმარი კოლონელ ჯეიმს ბლადი და მისი და ტენი, გაზეთში უხამსი და არასწორი ინფორმაციის დაბეჭდვის და გავრცელების ბრალდებით. დები ლიდლოუს ქუჩის საპყრობილეში გადაიყვანეს. ეს ადგილი მსუბუქი დამნაშავეებისთვის იყო განკუთვნილი, რომლებმაც სამოქალაქო წესრიგი დაარღვიეს, მაგრამ ამასთან მძიმე დამნაშავეებიც იმყოფებოდნენ. ამ დაკვებას უხელმძღვანელა ენტონი კომსტოკმა, იმ დროს თვითმარქვია დამცველმა. ოპონენტებმა კითხვები დასვეს ცენზურისა და სამთავრობო დევნის შესახებ. სამივე ექვსი თვის შემდეგ გაამართლეს და გაათავისუფლეს, მაგრამ ამ დაკავებამ ვუდჰული 1872 წლის საპრეზიდენტო არჩევნებს ჩამოაშორა. ამ სკანდალის გამოქვეყნებასთან ერთად თეოდორ ტილტონმა, ელიზაბეტის ქმარმა, ბიჩერს სასამართლოში უჩივლა „ოჯახის დანგრევის“ ბრალდებით. სასამართლოს პროცესი, რომელიც მთელ ქვეყანაში სენსაციულ მოვლენად იქცა, გაიმართა [[1875]] წელს, სადაც ნაფიცმა მსაჯულებმა ბიჩერი გაამტყუნეს. ვუდჰულმა [[1872]] წლის არჩევნებზე არცერთი ხმა არ მიიღო, მაშინ როცა ექვსი კანდიდატიდან თითოეულმა ერთი ხმა მაინც მიიღო. ერთ-ერთმა უცნობმა მამაკაცმა [[ტეხასი|ტეხასიდან]] აიღიარა, რომ სწორედ ვიქტორიას მისცა ხმა, ისიც აღიარა, რომ გრანტის წინააღმდეგი იყო. ვუდჰულმა ისევ მიიღო მონაწილეობა [[1884]] და [[1892]] წლის საპრეზიდენტო არჩევნებში. გაზეთები [[1892]] წელს მის მონაწილეობას გამოარჩევენ იმით, რომ ვუდჰულს ამ არჩენების შემდეგ დანიშნეს „ეროვნული ქალთა სუფრაჟისტული კონვენციის“ პრეზიდენტად, ხოლო მარიეტა ლ.ბ. სოუ კი ვიცე პრეზიდენტობის კანდიდატად დაასახელეს. ==ინგლისში ცხოვრება და მესამე ქორწინება== [[1876]] წლის ოქტომბერში ვუდჰული მეორე ქმარს დაშორდა. [[1877]] წელს კორნელიუს ვანდერბილტის სიკვდილის შემდეგ, უილიამ ჰენრი ვანდერბილტმა ვუდჰულს და მის დას კლეფლინს 1,000 აშშ დოლარი (დღევანდელი ექვივალენტით 23,000 აშშ დოლარი (2017 წლით)) მისცა, რათა მათ დაეტოვებინათ ქვეყანა, რადგან ჰენრი ნევრიულობდა უფროსი ვანდერბილტის ქონების გადანაწილებისას დები მოსმენას დაესწრებოდნენ მოწმეებად. დები დასთანხმდნენ შეთავაზებას და [[1877]] წელს გადავიდნენ [[დიდი ბრიტანეთი|დიდ ბრიტანეთში]].<ref name="Havelin 2006 p. 81">{{cite book | last=Havelin | first=K. | title=Victoria Woodhull: Fearless Feminist | publisher=Twenty-First Century Books | series=Trailblazer biography | year=2006 | isbn=978-0-8225-5986-3 | url=https://books.google.com/books?id=YIiJTpF4cRoC&pg=PA81 | access-date=May 17, 2018 | page=81}}</ref> ვიქტორია საზოგადოებაში პირველად [[1877]] წლის 4 დეკემბერს გამოჩნდა, როგორც ლექტორი და [[ლონდონი|ლონდონის]] წმინდა ჯეიმსის დარბაზში ჩაატარა ლექცია. ეს ლექცია პირველად ამერიკის შეერთებულ შტატებში ჩაატარა სახელად „ადამიანის სხეული, ღვთის ტაძარი“. მის ერთ-ერთ ლექციას ესწრებოდა ჯონ ბიდალფ მარტინი, ბანკირი. მათ ერთმანეთის ნახვა დაიწყეს და საბოლოოდ [[1883]] წლის 31 ოქტომბერს დაქორწინდნენ. ჯონის ოჯახი თავდაპირველად წინააღმდეგი იყო ამ კავშირზე, მაგრამ ბოლოს დანებდნენ. მას შემდეგ ვიქტორია ატარებდა ვუდჰულ მარტინის გვარს. [[1892]] წლიდან [[1901]] წლამდე ამ სახელით და ქალიშვილის, ზულა ვუდჰულის, დახმარებით მან გამოაქვეყნა ჟურნალი The Humanitarian. [[1901]] წელს ქმრის გარდაცვალების შემდეგ მარტინმა მიატოვა საქმიანობა და პენსიაზე გავიდა, ის დამკვიდრდა ნორტონში, სადაც მან ააშენა ბრენდონის სოფლის სკოლა ტენისთან და ზულასთან ერთად. ბრენდონის სკოლაში მოღვაწეობით ის გახდა ინგლისის სოფლის სკოლების რეფორმატორობის ჩემპიონი, ამას დამატებული საბავშვო ბაღების საგნების რეფორმა.<ref>{{Cite news|url=https://timesmachine.nytimes.com/timesmachine/1908/01/12/104793008.html?pageNumber=16|title=MRS. MARTIN STARTS ENGLISH SCHOOL WAR; Sister of Tennessee Claflin, Once in Public Eye Here, Again a Reformer. STIRS VILLAGE DOGBERRYS Runs Up-to-Date School on Her Own Estate and Draws Pupils from Old-Fashioned "Three Rs" Seats of Learning.|access-date=December 19, 2016}}</ref> ==მისი შეხედულებები აბორტისა და ევგენიკის შესახებ== ვიქტორიას შეხედულებებს [[აბორტი|აბორტის]] წინააღმდეგ ხშირად ციტირებენ აბორტის მოწინააღმდეგეები თავიანთ ნაწერებში. ყველაზე გავრცელებული მოსაზრებები აბორტის შესახებ შემდეგია: {{ციტატა|ბავშვებს უფლებები, როგორც ჩამოყალიბებულ ინდივიდებს, ჯერ კიდევ ჩანასახშირე გააჩნიათ}} {{ციტატა|ყველა ქალმა იცის, თვისუფალი რომ იყოს, არასდროს გააჩენდა არასასურველ ბავშვს, ამასთან არასდროს იფიქრებდა მის მოკვლას დაბადებამდე.}} ვუდჰული ასევე ხელს უწყობდა [[ევგენიკა|ევგენიკას]], რომელიც [[XX საუკუნე|XX საუკუნეში]] [[მეორე მსოფლიო ომი|მეორე მსოფლიო ომისას]] ძალიან პოპულარული გახდა. მისი ინტერესი ევგენიკისადმი შესაძლოა გამოწვეული იყო მისი ვაჟის ფსიქიკური ჩამორჩენილობით. ის პროპაგანდას უწევდა სექსუალურ განათლებას, „ქორწინების სურვილს“ და ორსულობის დროს დიდ სიფრთხილეს, რათა გაეჩინათ ჯანმრთელი ბავშვები და თaვიდან აეცილებინათ მენტალურ-ფიზიკური ავადმყოფობა. მისი ნაშრომები ანარქის ევგენიკოსების მოსაზრებებთან უფრო ახლოსაა, ვიდრე მოძალადე ევგენისტებისა, როგორის იყო მაგალითად სერ ფრენსის გელტონი. ვიქტორია ვუდჰულ-მარტინი გარდაიცვალა [[1927]] წლის 9 ივნისს, ნორტონ პარკში, ვორჩესტერშირში.<ref>{{cite news |first= |last= |title=Victoria Martin, Suffragist, Dies. Nominated for President of the United States as Mrs. Woodhull in 1872. Leader of Many Causes. Had Fostered Anglo-American Friendship Since She Became Wife of a Britisher ... |url=https://select.nytimes.com/gst/abstract.html?res=F60D1EFA3F591A728DDDA80994DE405B878EF1D3 |publisher=New York Times |date=June 11, 1927 |accessdate=June 27, 2008 }}</ref> ==მემკვიდრეობა== [[ფაილი:Victoria-Woodhull-by-CD-Fredericks,-c1870.jpg|მინი]] ვიქტორია ვუდჰულის [[კენოტაფი]] მდებარეობს ტეუკესბარის სააბატოში.<ref>[https://www.flickr.com/photos/32157648@N08/5019811422/ Photo taken by RobertFrost1960 on September 21, 2010], accessed June 9, 2011.</ref> ჰომერის საჯარო ბიბლიოთეკის, ოჰაიო, გარეთ არის ისტორიული ნიშანი იმის სახსოვრად, რომ ვუდჰული იყო „ამერიკის შეერთებული შტატების პირველი ქალი პრეზიდენტობის კანდიდატი“.<ref>{{cite web |last=Hart |first=Ted |url=http://nbc4i.com/2016/07/29/licking-co-abolitionist-ran-for-president-in-1872-making-her-the-first-woman-ever-to-do-so/ |title=Licking Co. native ran for president in 1872, the first woman ever to do so |publisher=NBC4i.com |date=July 29, 2016 |accessdate=August 4, 2016 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160803205647/http://nbc4i.com/2016/07/29/licking-co-abolitionist-ran-for-president-in-1872-making-her-the-first-woman-ever-to-do-so/ |archivedate=აგვისტო 3, 2016 }}</ref> ნაომი ვულფმა და მარგოტ მაგოუანმა [[1997]] წელს დააარსეს ვუდჰულის ეთიკური ლიდერობის ინსტიტუტი.<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/?id=RBnpnURcDbMC&pg=PA128&dq=%22onward+victoria%22+musical#v=onepage&q=%22onward%20victoria%22%20musical&f=false|title=The Performing Arts: A Guide to the Reference Literature|publisher=Libraries Unlimited|isbn=978-0-87287-982-9|year=1994}}</ref> [[2001]] წელს ვიქტორია ვუდჰული სიკვდილის შემდგომ ეროვნულ ქალთა დიდების დარბაზში შეიყვანეს.<ref>{{cite web|url=http://www.greatwomen.org/women-of-the-hall/view-all-women?resetfilters=0&limitstart4=240 |title=National Women's Hall of Fame |publisher=Greatwomen.org |date= |accessdate=February 17, 2013}}</ref> ვუდჰულის სექსუალური თავისუფლების ალიანსი არის ამერიკული ადამიანის უფლებათა და სექსუალური თავისუფლების საადვოკატო ორგანიზაცია, რომელიც დაარსდა [[2003]] წელს და ვიქტორია ვუდჰულის საპატივცემულოდ დაერქვა სახელი. მანჰეტენ ბოროის საპრეზიდენტო ოფისმა [[2008]] წლის მარტში ვიქტორია დიდი პატივით შეიყვანეს ისტორიული მოგონებების რუკაზე, რომელიც ეძღვნება მნიშვნელოვან ქალებს. [[2008]] წლის 26 სექტემბერს, ვიქტორიამ მიიღო „რონალდ ჰ. ბროუნ ტრეიბლაზერის ჯილდო“ წმინდა ჯონის სამართლის სკოლისგან, ნიუ-იორკი. მერი ლ. შირერმა, რეგისტრირებული სავაჭრო ნიშნის Victoria Woodhull®-ის მფლობელმა და ჯეიმს ბლადის შორეულმა ნათესავმა ვიქტორია ვუდჰულის სახელზე ჯილდო მიიღო. ტრეიბლაზერის ჯილდო გადაეცემა „იმ პირებს, რომელთა საქმიანობა საზოგადოებაშიც და ბიზნესშიც ატარებს იდივიდების აღმზრდელობით და სასარგებლო ხასიათს“.<ref>{{cite journal | last= Baynes | first= Leonard M. | url=http://scholarship.law.stjohns.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1645&context=jcred | title=The Celebration of the 40th Anniversary of Ronald H. Brown's Graduation from St. John's School of Law | journal=Journal of Civil Rights and Economic Development |volume=25 | issue=1 | date=Fall 2010| page=14 }}</ref> ვიქტორია ბონდმა დაწერა ოპერა ვიქტორია ვუდჰულზე — „მისის პრეზიდენტი“. მისი პრემიერა ჩატარდა [[2012]] წელს [[ანკორიჯი|ანკორიჯში]], [[ალიასკა]].<ref name="adn.com">{{cite web|last=Dunham |first=Mike |url=http://www.adn.com/arts/article/review-opera-about-first-woman-run-president-debuts-anchorage/2012/10/06/|title=ANCHORAGE: Review: Opera about first woman to run for president debuts in Anchorage &#124; Arts and Culture |publisher=[[Alaska Dispatch News]]|date= |accessdate=September 18, 2016}}</ref> [[2017]] წელს ამაზონ სტუდიომ განაცხადა ფილმის გადაღება, რომელიც ვიქტორიას ცხოვრებაზე იქნებოდა დაფუძნებული, ვიქტორია ვუდჰულის როლს კი ბრი ლერსონი ითამაშებს.<ref>{{Cite news|url=https://variety.com/2017/film/news/brie-larson-victoria-woodhull-first-female-presidential-candidate-movie-amazon-1202014097/|title=Brie Larson to Play First Female U.S. Presidential Candidate Victoria Woodhull in Amazon Film|last=Kroll|first=Justin|date=March 22, 2017|work=Variety|access-date=March 28, 2017|language=en-US}}</ref> ==ლიტერატურა== *{{cite book|title=The Vixens|url=https://archive.org/details/vixensbiography00brou|last= Brough|first= James|date= 1980|publisher= Simon & Schuster|year=|isbn=0-671-22688-6|location=|pages=|quote=Historical Fiction}} *{{cite book|title=Petticoats and Pinstripes: Portraits of Women in Wall Street's History|url=https://archive.org/details/petticoatspinstr0000capl|last= Caplan|first= Sheri J.|date= 2013|publisher= Praeger|year=|isbn=978-1-4408-0265-2|location=|pages=}} *{{cite book|title=Selected Writings of Victoria Woodhull: Suffrage, Free Love, and Eugenics|last= Carpenter|first= Cari M.|date= 2010|publisher=|year=|isbn=|place=Lincoln: University of Nebraska Press|pages=}} *{{cite book|title=A history of the national woman's rights movement for twenty years|last=|first=|publisher=|year= 1871|isbn=|editor-last= Davis|editor-first= Paulina W.|place= New York: Journeymen Printers' Cooperative Association|pages=}} *{{cite book|title=Madame Presidentess: A novel of Victoria Woodhull|last= Evelina|first=Nicole|publisher=Lawson Gartner Publishing|year= 2007|isbn=0996763198|editor-last= |editor-first= |place= }} *{{cite book|title=The Highest Glass Ceiling : Women's Quest for the American Presidency|url=https://archive.org/details/highestglassceil0000fitz|last=Fitzpatrick|first=Ellen|publisher=Harvard University Press|year=2016|isbn=978-0-674-08893-1|location=Cambridge, MA|pages=|lccn=2015045620}} *{{cite book|title=Victoria Woodhull's Sexual Revolution|last= Frisken|first= Amanda|date= 2004|publisher= University of Pennsylvania Press|year=|isbn= 0-8122-3798-6|location=|pages=}} *{{cite book|title=Notorious Victoria: The Life of Victoria Woodhull Uncensored|url=https://archive.org/details/notoriousvictori00gabr|last= Gabriel|first= Mary|date= 1998|publisher=Algonquin Books|year=|isbn=1-56512-132-5|place= Chapel Hill|pages=}} *{{cite book|title=Other Powers: The Age of Suffrage, Spiritualism, and the Scandalous Victoria Woodhull|url=https://archive.org/details/otherpowersageo000gold|last= Goldsmith|first= Barbara|date= 1998|publisher=|year=|isbn=0-06-095332-2|place= New York: Harper Perennial|pages=}} *{{cite journal|last= Johnson|first= Gerald W.|date=June 1956|title=Dynamic Victoria Woodhull|url=http://www.americanheritage.com/content/dynamic-victoria-woodhull|journal=American Heritage|volume=7|issue=4|pages=|via=}} *{{cite book|title=The scarlet sisters : sex, suffrage, and scandal in the Gilded Age|url=https://archive.org/details/scarletsistersse0000macp|last=MacPherson|first=Myra|publisher=Twelve|year=2014|isbn=978-0-446-57023-7|location=New York, NY|pages=|lccn=2013027618}} biography of Victoria Woodhull and Tennessee Celeste Claflin *{{cite book|title=Vicky|last= Marberry|first= M.M.|date=1967|publisher= Funk & Wagnalls|year=|isbn=|place= New York|pages=}} *{{cite book|title=Free Woman|author=Meade, Marion|first=|date= 1976|publisher= Alfred A. Knopf, Harper & Brothers|year=|isbn=|location=|pages=}} *{{cite book|title=The Right of women to exercise the elective franchise under the Fourteenth Article of the Constitution: speech of A.G. Riddle in the Suffrage Convention at Washington, January 11, 1871: the argument was made in support of the Woodhull memorial, before the Judiciary Committee of the House of Representatives, and reproduced in the Convention|last= Riddle|first= A.G.|publisher=|year= 1871|isbn=|place= Washington|pages=}} *{{cite book|title=The Terrible Siren|last= Sachs|first= Emanie|date= 1928|publisher= Harper & Brothers|year=|isbn=|location=|pages=}} *{{cite book|title=Das Aufsehen erregende Leben der Victoria Woodhull|last=Schrupp|first= Antje|date=2002|publisher= Helmer|year=|isbn=|location=|pages=|language=german}} *{{cite book|title=If Elected...' Unsuccessful candidates for the presidency 1796–1968|last=|first=|date= 1972|publisher=|year=|isbn=|place= Washington, DC: United States Government Printing Offices|pages=|authors= The Staff of the Historian's Office and National Portrait Gallery}} * Victoria Woodhull (1974), Madeleine B. Stern, ed., The Victoria Woodhull reader, Weston, ISBN 978-0-87730-009-0, OCLC 1345757, Wikidata Q41714954 *{{cite book|title=The Woman Who Ran for President: The Many Lives of Victoria Woodhull|url=https://archive.org/details/womanwhoranforpr00unde|last= Underhill|first= Lois Beachy|date= 1995|publisher=|year=|isbn=1-882593-10-3|place=Bridgehampton, N.Y.: Bridge Works|pages=}} *{{cite journal|last1= Lefkowitz Horowitz|first1= Helen|date= 2000|title= Victoria Woodhull, Anthony Comstock, and Conflict over Sex in the United States in the 1870s|jstor= 2568758|journal= The Journal of American History|volume= 87|issue= 2|pages= 403–434|doi= 10.2307/2568758}} {{Refend}} ==რესურსები ინტერნეტში== {{commonscat-inline|Victoria Woodhull}} * Weston, Victoria. [https://www.imdb.com/title/tt0963742 ''America's Victoria, Remembering Victoria Woodhull''] features Gloria Steinem and actress Kate Capshaw. Zoie Films Productions (1998). [[PBS]] and Canadian Broadcasts. {{IMDb title|0963742|America's Victoria: Remembering Victoria Woodhull (1998) (TV)}} * [http://ocp.hul.harvard.edu/ww/woodhull.html Woodhull on harvard.edu] * [http://www.nwhp.org/tlp/biographies/woodhull/woodhull_bio.html Biographical timeline] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20061002122147/http://www.nwhp.org/tlp/biographies/woodhull/woodhull_bio.html |date=2006-10-02 }} ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{სამოქალაქო უფლებების დამცველები}} {{DEFAULTSORT:ვუდჰული, ვიქტორია}} [[კატეგორია:დაბადებული 1838]] [[კატეგორია:დაბადებული 23 სექტემბერი]] [[კატეგორია:გარდაცვლილი 1927]] [[კატეგორია:გარდაცვლილი 9 ივნისი]] [[კატეგორია:ამერიკელი აბოლიციონისტები]] [[კატეგორია:ამერიკელი სუფრაჟისტები]] [[კატეგორია:აშშ-ის პრეზიდენტობის კანდიდატები]] [[კატეგორია:ამერიკელი პოლიტიკოსები]] [[კატეგორია:ამერიკელი ფემინისტები]] [[კატეგორია:ამერიკელი ქალთა უფლებების დამცველი აქტივისტები]] cltzns4u6s3d7e9ktsdtdized69988o 14 419979 4408755 3569126 2022-08-18T18:12:36Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:არაბული სამყარო]] [[კატეგორია:აღმოსავლეთ ხმელთაშუაზღვისპირეთი]] [[კატეგორია:შუა აღმოსავლეთის გეოგრაფია]] [[კატეგორია:დასავლეთ აზიის გეოგრაფია]] [[კატეგორია:აფრიკის რეგიონები]] ii1n31do8o0dvs923f5fcpdn5oye2ru 0 421696 4408885 4284134 2022-08-18T22:11:22Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[ფაილი:Champagne in France (1789).svg|250პქ|მინი|მარჯვნივ|შამპანი საფრანგეთის რუკაზე]] '''შამპანი''' ({{lang-fr|Champagne}}) — ისტორიული ოლქი ჩრდილო-აღმოსავლეთ [[საფრანგეთი|საფრანგეთში]]. შამპანის ტერიტორიაზეა [[მარნა|მარნის]], [[ზემო მარნა|ზემო მარნის]], [[ობის დეპარტამენტი|ობის]], [[არდენის დეპარტამენტი|არდენების]], დეპარტამენტები. ფართობი 25,7 ათ. [[კმ²]]. მთავარი ქალაქი — [[რეიმსი]]. განვითარებულია ლითონდამუშავება და მანქანათმშენებლობა (ქალაქები: რეიმსი, [[სენ-დიზიე]], [[მეზიერი]] და სხვ.), საფეიქრო, ტრიკოტაჟის (რეიმსი, [[ტრუა]], [[სედანი]]), კვების (უმთავრესად [[შამპანური|შამპანური ღვინის]] წარმოება: რეიმსი, [[ეპერნე]], [[შალონ-ან-შამპანი]], [[ბარ-სიურ-ობი]]), ხის დასამუშავებელი, ქაღალდის მრეწველობა. [[სოფლის მეურნეობა]]ში ჭარბობს [[მარცვლეული კულტურები]]ს ([[ხორბალი]], [[ქერი]], [[სიმინდი]]) წარმოება და [[მევენახეობა]] ([[ილ-დე-ფრანსი]]ს [[კუესტა|კუესტის]] კალთებზე). მისდევენ [[მეცხოველეობა]]ს. წყაროებში პირველად იხსენიება [[IX საუკუნე|IX]]–[[X საუკუნე]]ებში. 1284 წელს სამეფო დომენს შეუერთდა. [[ასწლიანი ომი]]ს ([[1337]]–[[1453]]) დროს შამპანი საომარი მოქმედების ერთ-ერთი მთავარი ასპარეზი იყო. შამპანის ტერიტორიის ნაწილზე მიმდინარეობდა [[ჟაკერია]]. == ლიტერატურა == {{ქსე|10|680}} [[კატეგორია:საფრანგეთის ისტორიული პროვინციები]] ng9fso90yugedg9myh99kdicd8z452e 0 422250 4408670 3583992 2022-08-18T16:10:13Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki [[File:Marriage of Inanna and Dumuzi.png|200პpx|thumb|right|ინანა თავის ქმართან, დუმუზთან ერთად]] '''ინანა''' — ძველი მესოპოტამიური ქალღმერთი, რომელიც სიყვარულთან, სილამაზესთან, ლტოლვასთან, ნაყოფიერებასთან, ომთან, სამართლიანობასთან და პოლიტიკურ ძალაუფლებასთან იყო დაკავშირებული. თავდაპირველად მას შუმერები სცემდნენ თაყვანს, შემდეგ კი - [[აქადი|აქადელები]], [[ბაბილონის იმპერია|ბაბილონელები]] და [[ასურეთის იმპერია|ასურელები]]. ის ცნობილი იყო როგორც ზეცის (ზეციური) დედოფალი და ქალაქ [[ურუქი|ურუქში]] მდებარე ეანას ტაძრის მფარველი. ქალაქი ურუქი მისი კულტის უმთავრეს ცენტრს წარმოადგენდა. მას პლანეტა [[ვენერა]]სთან აკავშირებდნენ და უმთავრესად [[ბაბილონის ლომი|ლომისა]] და [[რვაქიმიანი ვარსკვლავი]]ს სიმბოლოებით გამოსახავდნენ. მისი ქმარი ღმერთი [[დუმუზი]] (ასევე ცნობილი როგორც თამუზი) იყო, ხოლო მისი მშველელი და მრჩეველი, ღმერთების მაცნე ნინ-შუბური (რომელიც გვიან აქადურ მითოლოგიაში მამრობითი სქესის ღმერთ პაპ-სუქალთან სინკრეტიზირდა). ინანას [[შუმერი|შუმერში]] სულ ცოტა ურუქის ადრეული პერიოდიდანვე (დაახლოებით ძვ.წ. 4000-3100 წ.წ.) სცემდნენ თაყვანს, მაგრამ [[სარგონ აქადელი]]ს პერიოდში მისი კულტის გავლენა შემცირდა. სარგონის შემდგომი ხანიდან მოყოლებული ინანა შუმერული პანთეონის ერთ-ერთი ყველაზე ფართოდ თაყვანსაცემი ღვთაება გახდა.{{sfn|Wolkstein|Kramer|1983|page=xviii}}{{sfn|Nemet-Nejat|1998|page=182}} მისადმი მიძღვნილი ტაძრები მთელ [[მესოპოტამია]]ში აიგო. ინანა-იშთარის კულტი აღმოსავლეთ სემიტურ ენებზე მოლაპარაკე ხალხმაც შეინარჩუნა, რომლებმაც რეგიონში შუმერები ჩაანაცვლეს. ინანას თაყვანს სცემდნენ ასურელებიც, რომლებმაც ის თავიანთი პანთეონის უმაღლეს ღვთაებად აღაზევეს. ინანა-იშთარის შესახებ მინიშნებებს ვხვდებით [[თანახი|ებრაულ ბიბლიაშიც]]. ინანას კულტმა დიდი გავლენა იქონია [[ფინიკია|ფინიკიელთა]] ქალღმერთ [[ასტარტე]]ზე, რომელმაც შემდეგში ბერძენთა ქალღმერთ [[აფროდიტე]]ს სახის ჩამოყალიბებაში ითამაშა დიდი როლი. ინანას კულტი ფართოდ ვრცელებოდა, სანამ ა.წ. I-VI საუკუნეებში [[ქრისტიანობა|ქრისტიანობის]] აღზევებამ ეტაპობრივად არ დაჩრდილა. ქალღმერთის კულტი [[ჯეზირე|ზემო მესოპოტამიაში]] მეთვრამეტე საუკუნის ბოლომდე შემორჩა. ინანა ყველა სხვა შუმერულ ღვთაებასთან შედარებით უფრო მეტ მითში ჩანს.{{sfn|Wolkstein|Kramer|1983|page=xv}}{{sfn|Penglase|1994|pages=42–43}}{{sfn|Kramer|1961|page=101}} მითთა უმრავლესობაში ის სხვა ღვთაებებზე მაღლა დგას. მიიჩნეოდა, რომ მან მოიპარა [[მე (მითოლოგია)|მე]], რომელიც სიბრძნის ღმერთ [[ენქი]]დან მოყოლებული ცივილიზაციის ყველა დადებით და უარყოფით ასპექტს განასახიერებდა. თავის ტყუპისცალ უთუსთან (ცნობილი როგორც - შამაში) ერთად ინანა ღვთაებრივი სამართლის აღმსრულებლად მიიჩნეოდა. გილგამეშის ეპოსის სტანდარტულ [[აქადური ენა|აქადურ]] ვერსიაში იშთარი წარმოჩენილია როგორც ეშხიანი და იმპულსური ღვთაება, რომელიც [[გილგამეში|გილგამეშს]] კომპანიონობას სთხოვს. მას შემდეგ რაც გილგამეში უარს ამბობს პარტნიორობაზე ინანა [[ზეცის ხარი|ზეცის ხარს]] ათავისუფლებს, რასაც [[ენქიდუ]]ს სიკვდილი მოჰყვება. ==ეტიმოლოგია== ინანა და იშთარი თავდაპირველად სრულიად სხვადასხვა, ერთმანეთთან დაუკავშირებელი ღვთაებები იყვნენ,{{sfn|Mark|2011}}{{sfn|Leick|1998|page=87}}{{sfn|Black|Green|1992|page=108}}{{sfn|Wolkstein|Kramer|1983|pages=xviii, xv}}{{sfn|Collins|1994|pages=110–111}} მაგრამ [[სარგონ აქადელი]]ს მმართველობის ხანაში ისინი ერთმანეთს გაუთანაბრეს და საბოლოოდ, ინანა და იშთარი ერთი ღვთაების ორ სხვადასხვა სახელად იქცა.{{sfn|Mark|2011}}{{sfn|Leick|1998|page=87}}{{sfn|Black|Green|1992|page=108}}{{sfn|Wolkstein|Kramer|1983|pages=xviii, xv}}{{sfn|Collins|1994|pages=110–111}} ინანას სახელი შესაძლოა მომდინარეობდეს შუმერული ფრაზიდან ''nin-an-ak'', რაც ''ზეცის ქალბატონს'' ნიშნავს.{{sfn|Leick|1998|page=86}}{{snf|Harris|1991|pages= 261–278}} მაგრამ ინანას აღმნიშვნელი ნიშანი ქალისა და ზეცის [[ლიგატურა (პოლიგრაფია)|ლიგატურა]] არ არის. ამ წინააღმდეგობის გამო [[ასირიოლოგია|ასირიოლოგები]] თავდაპირველად ვარაუდობდნენ, რომ ინანა [[პროტო-ევფრატული ენები|პროტო-ევფრატული]] ქალღმერთი იყო, შესაძლოა, [[ხურიტები]]ს დედა ქალღმერთ [[ჰანჰანა]]სთან ყოფილიყო დაკავშირებული, რომელიც მოგვიანებით შეიყვანეს შუმერულ პანთეონში. თუმცა ის მოსაზრება, რომ სამხრეთ ერაყში შუმერებამდე პროტო-ევფრატული ენა იყო გავრცელებული თანამედროვე ასირიოლოგთა დიდი ნაწილის მიერ არ არის გაზიარებული. სახელი იშთარი, როგორც პიროვნების სახელი, როგორც სარგონის წინა პერიოდის, ისე სარგონის შემდგომი პერიოდის აქადში, ასურეთსა და ბაბილონში გვხვდება. {{sfn|Collins|1994|page=110}} სახელი [[სემიტური ენები|სემიტური]] წარმოშობისაა.{{sfn|Leick|1998|page=96}}{{sfn|Collins|1994|page=110}} შესაძლოა ეტიმოლოგიურად დასავლეთ სემიტური ღმერთის - [[ატარი (მითოლოგია)|ატარის]] სახელთან იყოს დაკავშირებული, რომელიც [[უგარიტი]]სა და სამხრეთ არაბეთის წარწერებში გვხვდება.{{sfn|Leick|1998|page=96}} {{sfn|Collins|1994|page=110}} ==წარმოშობა და განვითარება== [[File:Vorderasiatisches Museum Berlin 051.jpg|200px|thumb|ურუქის ვაზის ასლი პერგამონის მუზეუმში, ბერლინი, გერმანია {{sfn|Suter|2014|page=51}}]] გამომდინარე იქიდან, რომ ინანას ძალაუფლების სფერო ყველა სხვა ღვთაებისაგან განსხვავებით სხვადასხვა და წინააღმდეგობრივ ასპექტს მოიცავდა, ძველი შუმერის მკვლევართა დიდი ნაწილისთვის იგი დიდ პრობლემად იქცა.{{sfn|Vanstiphout|1984|pages=225–228}} მისი წარმოშობის შესახებ ორი ძირითადი თეორია არსებობს.{{sfn|Vanstiphout|1984|page=228}} პირველი შეხედულების თანახმად ინანა ადრეული, ერთმანეთისგან სრულიად გასნსხვავებული რამდენიმე შუმერული ღვთაების [[რელიგიური სინკრეტიზმი|სინკრეტიზმის]] შედეგია.{{sfn|Vanstiphout|1984|page=228}} მეორე შეხედულების თანახმად კი ინანა თავდაპირველად სემიტური ღვთაება იყო, რომელიც სრული სტრუქტურირების შემდეგ შუმერულ პანთეონში შეიყვანეს და ყველა ის როლი მიაკუთვნეს, რაც სხვა ღვთაებებს არ მიეწერებოდათ.{{sfn|Vanstiphout|1984|pages=228–229}} ურუქის პერიოდის ადრეულ ხანაში (ძვ.წ. 4000-3100 წ.წ.) ინანა ქალაქ [[ურუქი|ურუქთან]] ასოცირდებოდა.{{sfn|Black|Green|1992|page=108}} [[აქადის იმპერია|აქადის იმპერიაში]] (ძვ.წ. 2334-2154 წ.წ.) სარგონ ძველის ზეობის ხანაში ინანა და იშთარი ისე ინტენსიურად სინკრეტიზირდა, რომ საბოლოოდ ერთ ღთვთაებად აღიქვეს.{{sfn|Leick|1998|page=87}}{{sfn|Collins|1994|pages=110–111}} აქადელმა პოეტმა, სარგონის ქალიშვილმა ერჰედუანამ ინანას არაერთი ჰიმნი მიუძღვნა, რომელშიც ქალღმერთს იშთართან აიგივებდა. {{sfn|Leick|1998|page=87}}{{sfn|Collins|1994|page=111}} სარგონ აქადელმა ინანა და ანი თავისი ძალაუფლების წყაროდ გამოაცხადა, რის შედეგადაც ინანა-იშთარის კულტის გავლენა ძალიან სწრაფად შემცირდა. {{sfn|Leick|1998|page=87}}{{sfn|Black|Green|1992|page=108}}{{sfn|Wolkstein|Kramer|1983|pages=xviii, xv}} ==ბიბლიოგრაფია== *{{citation|last1=Wolkstein|first1=Diane|last2=Kramer|first2=Samuel Noah|title=Inanna: Queen of Heaven and Earth: Her Stories and Hymns from Sumer|year=1983|publisher=Harper&Row Publishers|location=New York City, New York|isbn=0-06-090854-8|ref=harv}} *{{citation|last=Nemet-Nejat|first=Karen Rhea|date=1998|title=Daily Life in Ancient Mesopotamia|publisher=Greenwood|series=Daily Life|isbn=978-0313294976}} * {{citation|last=Penglase|first=Charles|date=1994|title=Greek Myths and Mesopotamia: Parallels and Influence in the Homeric Hymns and Hesiod|url=https://books.google.com/?id=U4mFAgAAQBAJ&pg=PA42&dq=Ninurta#v=onepage&q=Ninurta&f=false|location=New York City, New York|publisher=Routledge|isbn=0-415-15706-4|ref=harv}} *{{citation|last=Mark|first=Joshua|title=Inanna's Descent: A Sumerian Tale of Injustice|url=http://www.ancient.eu/article/215/|website=Ancient History Encyclopedia|publisher=ancient.eu|date=2011}} *{{citation|last=Mark|first=Joshua|date=20 January 2017|title=Anu|website=Ancient History Encyclopedia|publisher=Ancient History Encyclopedia|url=https://www.ancient.eu/Anu/}} *{{citation|last=Mark|first=Joshua J.|date=29 March 2018|title=Gilgamesh|website=ancient.eu|publisher=Ancient History Encyclopedia|url=https://www.ancient.eu/gilgamesh/|ref=harv}} *{{citation|last=Leick|first=Gwendolyn|authorlink=Gwendolyn Leick|title=A Dictionary of Ancient Near Eastern Mythology|location=New York City, New York|publisher=Routledge|date=1998|origyear=1991|url=https://books.google.com/?id=c52EAgAAQBAJ&pg=PA91&dq=Inanna+and+Utu#v=onepage&q=Inanna%20and%20Utu&f=false|isbn=0-415-19811-9|ref=harv}} *{{citation|last=Leick|first=Gwendolyn|title=Sex and Eroticism in Mesopotamian Literature|publisher=Routledge|year=2013|isbn=978-1-134-92074-7|location=New York City, New York|pages=|quote=|via=|origyear=1994|url=https://books.google.com/?id=WKoWblE4pd0C&pg=PA64#v=onepage&q&f=false}} *{{citation|last=Suter|first=Claudia E.|date=2014|article=Human, Divine, or Both?: The Uruk Vase and the Problem of Ambiguity in Early Mesopotamian Visual Arts|title=Approaches to Ancient Near Eastern Art|editor1-last=Feldman|editor1-first=Marian|editor2-last=Brown|editor2-first=Brian|url=https://books.google.com/?id=F4DoBQAAQBAJ&pg=PA545&lpg=PA545&dq=Human,+Divine,+or+Both#v=onepage&q=Human%2C%20Divine%2C%20or%20Both%3F%3A%20The%20Uruk%20Vase%20and%20the%20Problem%20of%20Ambiguity%20in%20Early%20Mesopotamian%20Visual%20Arts&f=false|location=Berlin, Germany|publisher=Walter de Gruyter|pages=545–568|ref=harv|isbn=9781614510352}} *{{citation|last=Vanstiphout|first=H. L.|year=1984|title=Inanna/Ishtar as a Figure of Controversy|journal=Struggles of Gods: Papers of the Groningen Work Group for the Study of the History of Religions|volume=31|publisher=Mouton Publishers|location=Berlin|url=https://books.google.com/?id=mQnv_Wh3gCwC&pg=PA225&dq=origins+of+Inanna#v=onepage&q=origins%20of%20Inanna&f=false|isbn=90-279-3460-6}} *{{citation|last=Vanstiphout|first=Herman|date=2003|title=Epics of Sumerian Kings|publisher=Society of Biblical Literature|location=Atlanta, Georgia|pages=49–96|url=https://www.brown.edu/Departments/Joukowsky_Institute/courses/materialworlds/files/1308642.pdf|isbn=978-1589830837}} ==რესურსები ინტერნეტში== *[http://oracc.museum.upenn.edu/amgg/listofdeities/inanaitar/ Ancient Mesopotamian Gods and Goddesses: Inana/Ištar (goddess)] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} [[კატეგორია:გილგამეშის ეპოსი]] [[კატეგორია:ნაყოფიერების ქალღმერთები]] [[კატეგორია:მესოპოტამიური ქალღმერთები]] [[კატეგორია:მითოლოგიური დედოფლები]] [[კატეგორია:ცისა და ამინდის ქალღმერთები]] [[კატეგორია:დროისა და ბედის ქალღმერთები]] [[კატეგორია:ომის ქალღმერთები]] [[კატეგორია:სიბრძნის ქალღმერთები]] [[კატეგორია:ებრაული ბიბლიის ღვთაებები]] tpirzjklgl6y8lkb6piyzxlk5cqb5ja 0 434110 4408606 4363209 2022-08-18T14:46:49Z InternetArchiveBot 124291 გადარჩენა 1 წყაროების და მონიშვნა 0 მკვდრად.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki [[ფაილი:Tbilisi's_new_city_bus_-_MAN_Lion's_city_A21_CNG_(04).jpg|მინი|საქალაქო [[ავტობუსი]]|220px]] [[ფაილი:Didube_Metro_Station%2C_Tbilisi.jpg|მინი|[[მეტროპოლიტენი]]|220px]] [[ფაილი:Tbilisi_Funicular_new_car_(2).jpg|მინი|[[ფუნიკულიორი]]|220px]] [[ფაილი:Tbilisi_(79).jpg|მინი|[[საბაგირო გზა]]|220px]] '''საზოგადოებრივი ტრანსპორტი''' (ე. წ. '''საზოგადოებრივი სატრანსპორტო სისტემა''' ან '''მგზავრთა მასობრივი ტრანზიტი''') — [[მგზავრი|მგზავრების]] ჯგუფის [[ტრანსპორტი|გადასაყვანი საშუალება]], რომელიც ჩვეულებრივ, საყოველთაოდაა ხელმისაწვდომი გადაადგილების ნებისმიერი მსურველისთვის, მოძრაობს წინასწარ განსაზღვრული დროის განრიგითა და დაგეგმილი მარშრუტით, თითოეულ მგზავრობაზე კი გარკვეული საფასურია დაწესებული. ხშირ შემთხვევაში, საზოგადოებრივი სატრანსპორტო სისტემები იმართება [[მუნიციპალიტეტი|ადგილობრივი მთავრობის]] მიერ, დანახარჯების სუბსიდიას კი [[სახელმწიფო]] უზრუნველყოფს, ვინაიდან ამგვარი სისტემები, გავრცელებული აზრით, მიიჩნევა საზოგადოებრივ სიკეთედ, რომელიც წინაპირობაა ეკონომიკის სხვადასხვა სექტორის განვითარების, შრომის ნაყოფიერების ამაღლების, წვდომის სამუშაო ადგილებთან, საგანმანათლებლო დაწესებულებებთან, სავაჭრო ობიექტებთან, სამედიცინო მომსახურებებსა და სხვა ეკონომიკურ-სოციალურ სტრუქტურებთან. ამასთან, იგი ხელს უწყობს ცხოვრების დონის ამაღლებას, ვინაიდან ამცირებს უარყოფით ზეგავლენას [[ეკოლოგია|ეკოლოგიაზე]], ასევე ზრდის გადაადგილების სიჩქარეს, რაც იძლევა დროისა და ძალის ეკონომიას, რომელიც შესაძლებელია მიმართული იყოს დასვენებაზე ან სხვა სახის სოციალურ აქტივობაზე. სწორედ ამიტომ, ზოგიერთ ქალაქში, გადაწყვიტეს სრულად მოეხსნათ მგზავრობის ღირებულება და მოსახლეობას საზოგადოებრივი ტრანსპორტი უფასოდ ემსახურება.<ref>{{cite web|url=http://freepublictransport.info/city/|title=ქალაქების ჩამონათვალი, სადაც საზოგადოებრივი ტრანსპორტი უფასოდ ემსახურება მგზავრებს|publisher=freepublictransport.info|language=ინგლისური}}</ref> თუმცა, შესაბამისი პირობებიდან ან მოთხოვნიდან გამომდინარე, მასობრივი გადაყვანის სისტემები შეიძლება [[კომერცია|კერძო ბიზნესის]] მფლობელობაშიც იყოს და ფინანსურ მოგებაზეც მუშაობდეს.<ref name="soc-econom">{{cite web |url=http://eprints.tsu.ge/936/1/{{urlencode:საზოგადოებრივი ტრანსპორტის სოციალურ-ეკონომიკური მნიშვნელობა და მისი პრიორიტეტები.pdf|path}} |last=ხარაბაძე |first=ელენე |last2=კვატაშიძე |first2=ნადეჟდა |title=საზოგადოებრივი ტრანსპორტის სოციალურ-ეკონომიკური მნიშვნელობა და მისი პრიორიტეტები |publisher=eprints.tsu.ge |date=2018-06-16 |accessdate=2019-07-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190418200233/http://eprints.tsu.ge/936/1/%7B%7Burlencode%3A%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%96%E1%83%9D%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%93%E1%83%9D%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%95%E1%83%98 |archivedate=2019-04-18 }}</ref><ref name="vtpi">{{cite web |url=http://www.vtpi.org/tranben.pdf |title=Evaluating Public Transit Benefits and Costs |first=Todd |last=Litman |publisher=Victoria Transport Policy Institute |language=ინგლისური |date=2019-03-18 |accessdate=2019-07-27 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190617183024/https://www.vtpi.org/tranben.pdf |archivedate=2019-06-17 }}</ref> ჩვეულებრივ, საზოგადოებრივი ტრანსპორტის სისტემის სახეობა, საჭიროება და განვითარების დონე, დამოკიდებულია ქვეყნის გეოგრაფიულ მდებარეობაზე, ეკონომიკურ მდგომარეობაზე, ისტორიულ-კულტურულ ტრადიციებსა და განაშენიანებაზე. მაგალითად, [[ძველი მსოფლიო]]ს ქვეყნებსა და ქალაქებში, სადაც მჭიდროდაა განლაგებული შენობა-ნაგებობები და მცირე ტერიტორიაზე ერთადაა თავმოყრილი საცხოვრებელი უბნები და საქმიანი ცენტრები, უფრო მაღალ დონეზეა საზოგადოებრივი სატრანსპორტო სისტემები წარმოდგენილი და მისი გამოყენების კულტურაც, მეტად განვითარებულია, მაშინ როცა [[ახალი მსოფლიო]]ს ქვეყნებში, როგორიცაა [[აშშ|შეერთებული შტატები]], [[კანადა]] და [[ავსტრალია]], სადაც მოსახლეობა ფართო ტერიტორიაზეა გაშლილი და საცხოვრებელი უბნები, ხშირად ათეული და ასეული კილომეტრებითაა დაშორებული საქმიანი ცენტრებისგან, უფრო მეტად პოპულარულია კერძო ტრანსპორტით სარგებლობა. ეს განაპირობა იმან, რომ [[XX საუკუნე|XX საუკუნის]] პირველ ნახევარში, მსოფლიოში და განსაკუთრებით აღნიშნულ ქვეყნებში, იმძლავრა მოდერნისტული ქალაქგეგმარების იდეამ, რომელიც შერეული ფუნქციების მქონე ევროპულ ქალაქებს, მოძველებულად მიიჩნევდა და დაიწყო ახალი ქალაქებისა და უბნების შექმნა, სადაც დიდი ტერიტორია ეთმობოდა მხოლოდ ერთ ფუნქციას. ავტოინდუსტრიის ზრდის კვალდაკვალ კი საზოგადოებაში ძლიერდებოდა აზრი, რომ ყველა ოჯახს, საკუთარი მანქანა უნდა ჰყოლოდა, რის შედეგადაც მთლიანი ინფრასტრუქტურა მოეწყო [[ავტომობილი|ავტომობილებზე]] პრიორიტეტის მინიჭებით. თუმცა ბოლო ათეული წლებია, კერძო მანქანების ზრდის შედეგად გამოწვეული ცხოვრების დონის გაუარესების, ეფექტიანობის დაცემის, დანახარჯების მომატებისა და ეკოლოგიური მდგომარეობის გამწვავების გამო, ასეთი განაშენიანების მქონე ქვეყნებშიც კი აქცენტი კეთდება საზოგადოებრივი სატრანსპორტო ახალი სისტემების დანერგვასა და განვითარებაზე.<ref name="forbes">{{cite web |url=http://forbes.ge/news/3738/vaWroba-rogorc-qalaqis-gegmis-nawili |title=ვაჭრობა, როგორც ქალაქის გეგმის ნაწილი |first=ირაკლი |last=ჟვანია |publisher=Forbes Georgia |date=2018-04-13 |accessdate=2019-07-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190724181901/http://forbes.ge/news/3738/vaWroba-rogorc-qalaqis-gegmis-nawili |archivedate=2019-07-24 }}</ref><ref name="spatial-mobility">{{cite web |url=http://www.scribd.com/document/402350555/{{urlencode:სივრცითი-მობილობა-თბილისში-გამოწვევები-და-პერსპექტივები|path}} |title=სივრცითი მობილობა თბილისში: გამოწვევები და პერსპექტივები |first=გიორგი |last=ბაბუნაშვილი |publisher=ქალაქი ახლოდან |Year=2018 |accessdate=2019-07-25 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190725055046/https://www.scribd.com/document/402350555/%7B%7Burlencode%3A%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%95%E1%83%A0%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%97%E1%83%98-%E1%83%9B%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%90-%E1%83%97%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%A8%E1%83%98-%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%9D%E1%83%AC%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98-%E1%83%93%E1%83%90-%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%7Cpath%7D%7D |archivedate=2019-07-25 }}</ref><ref name="autorefer">{{cite web |url=http://gtu.ge/Stmm/Pdf/avtoreferati%20soselia.pdf |title=საზოგადოებრივი ტრანსპორტის განვითარების პრობლემები და მათი გადაჭრის მიმართულებები |first=ბადრი |last=სოსელია |publisher=GTU |year=2014 |accessdate=2019-07-26 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190726110502/http://gtu.ge/Stmm/Pdf/avtoreferati%20soselia.pdf |archivedate=2019-07-26 }}</ref> == ისტორია == [[ფაილი:London_Tramways_Horse_tram.jpg|მინი|[[კონკა|საცხენოსნო რკინიგზა]] [[ლონდონი|ლონდონში]], [[დიდი ბრიტანეთი]]|220px]] ფასიანი გადაზიდვის საშუალებები, ჯერ კიდევ [[ბორანი|ბორნების]] დროიდან არსებობს და პირველ საზოგადოებრივ ტრანსპორტსაც, სწორედ [[წყლის ტრანსპორტი]] წარმოადგენდა, რაც აღწერილია [[ბერძნული_მითოლოგია|ბერძნულ მითოლოგიაში]], რომლის მიხედვითაც დამარხვამდე გვამს, ენის ქვეშ უდებდნენ მონეტას, მენავე [[ქარონი_(მითოლოგია)|ქარონს]] კი გარკვეულ საფასურად გადაჰყავდა გარდაცვლილთა სულები, მიწისქვეშა სამეფოს მდინარეზე. ხოლო ხმელეთზე, ხალხი გადაადგილდებოდა ფეხით ჯგუფურად (როგორც მოცემულია [[ბიბლია]]ში) ან [[საჭაპანო ტრანსპორტი]]თ.<ref>{{cite book |title= მითოლოგიური ენციკლოპედია ყმაწვილთათვის |first=ნანა |last=ტონია |publisher=თბ. : ბონდო მაცაბერიძის გამ-ბა, 2003 |year=2003 |isbn=99928-974-3-0}}</ref> კიდევ ერთი გადაადგილების საშუალება, რომელიც ანტიკური ხანიდან მოდის, არის [[არხი_(ჰიდროგრაფია)|სანაოსნო არხები]]. მას იყენებდნენ როგორც [[ძველი_ეგვიპტე|ძველ ეგვიპტეში]], აგრეთვე [[ძველი_ჩინეთი|ძველ ჩინეთში]]. ერთ-ერთი უძველესი დღემდე მოქმედი მსგავსი ნაგებობაა [[ჩინეთის დიდი არხი]].<ref>{{Cite encyclopedia |title= ჩინეთის დიდი არხი |url = http://bse.sci-lib.com/article003845.html | encyclopedia = [[დიდი საბჭოთა ენციკლოპედია]] | accessdate = 25 ივლისი, 2019}}</ref> თანამედროვე სახის საზოგადოებრივი რეგულარული ტრანსპორტის წინაპრად კი მიიჩნევა, [[საფრანგეთი]]ს დედაქალაქ [[პარიზი|პარიზში]] მოწყობილი სისტემა, ცხენებშებმული ეტლით, რომლის გამოგონებაც, ცნობილი ფრანგი მათემატიკოსისა და ფიზიკოსის, [[ბლეზ პასკალი]]ს სახელს უკავშირდება. იგი პირველად, [[1662]] წლის [[18_მარტი|18 მარტს]] გამოჩნდა, თუმცა შემქმნელის მალევე გარდაცვალების გამო, ამ სისტემამ დიდხანს ვერ გასტანა. მსგავსი სახის ტრანსპორტი, შემდეგ ჯერზე უკვე გამოჩნდა საფრანგეთის ქალაქ [[ნანტი]]ში, [[1826]] წელს დასახელებით [[ავტობუსი#სახელწოდება|ომნიბუსი]], რომელიც [[ლონდონი|ლონდონშიც]] გაეშვა [[1829]] წელს და [[მანქანათმშენებლობა|მექანიკური ინჟინერიის]] განვითარების კვალდაკვალ, მისგან წარმოიშვა მასობრივი გადაყვანის ისეთი მნიშვნელოვანი სატრანსპორტო სახეობები, როგორებიცაა [[ავტობუსი]] და [[ტროლეიბუსი]].<ref name="tiflis">{{cite web |url=http://www.scribd.com/doc/115292899/{{urlencode:თბილისის-საქალაქო-ტრანსპორტის-განვითარების-ისტორიიდან|path}} |title=თბილისის საქალაქო ტრანსპორტის განვითარების ისტორიიდან |first=ნიკა |last=მახარაძე |first2=ალექსანდრე |last2=სარალიძე |publisher=Tiflis Hamkari |Year=2012 |accessdate=2019-07-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170929202625/http://www.scribd.com/doc/115292899/%7B%7Burlencode%3A%E1%83%97%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%A1-%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%9D-%E1%83%A2%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%A1-%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1-%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%9C%7Cpath%7D%7D |archivedate=2017-09-29 }}</ref><ref>{{cite web |url=http://amtuir.org/03_htu_generale/htu_1_avant_1870/htu_1.htm |title=„ურბანული ტრანსპორტის პრეისტორია“ |publisher=Transportation Museum |language=ფრანგული |date=2014-12-14 |accessdate=2019-07-28}}</ref> პარალელურად, ასევე ვითარდებოდა [[სარკინიგზო_ტრანსპორტი|სარკინიგზო]] საზოგადოებრივი ტრანსპორტი, თავდაპირველად [[შინაური_ცხენი|ცხენის]] წევით, რომელსაც საქართველოში უწოდებდნენ „[[კონკა]]ს“, მოგვიანებით კი [[ორთქლი]]ს ძრავათი და ელექტრო ძრავათი აღჭურვილი [[ტრამვაი]]ს სახით. == მახასიათებლები == საზოგადოებრივ ტრანსპორტად მიიჩნევა მგზავრების გადასაყვანი ისეთი საშუალებები, რომლებსაც შეუძლია დაიტიოს დიდი ოდენობის ხალხი და უზრუნველყოს მათი გადაადგილება სწრაფად, მოქნილად, კომფორტულად და უსაფრთხოდ, მინიმალური დანახარჯების პირობებში. სისწრაფეში იგულისხმება მგზავრობის დროის სიმცირე, ხოლო მოქნილობაში სატრანსპორტო საშუალების უნარი, მიიყვანოს მგზავრი ნაკლები ძალისხმევით, დანიშნულების ადგილამდე მაქსიმალურად ახლოს. თუმცა, ტრანსპორტის ცალკეული სახეობა, რომელიც ამ ყველაფერს ერთდროულად მოახერხებს, არ არსებობს, ვინაიდან, შესასრულებელი მიზნების უმეტესობა, წინააღმდეგობრივი დამოკიდებულებისაა: ტევადობის გაზრდა, აძვირებს სატრანსპორტო საშუალების ღირებულებას, ართულებს საჭირო ინფრასტრუქტურის მოწყობასა და აკარგვინებს ტრანსპორტს მოქნილობას. მცირე ტევადობის ტრანსპორტი კი მართალია, არ საჭიროებს საგანგებო ინფრასტრუქტურასა და დანიშნულების ადგილამდეც, უფრო ახლოს შეუძლია მგზავრის მიყვანა, სამაგიეროდ მეტი ერთეულია საჭირო მგზავრობის მსურველთა მოთხოვნის დასაკმაყოფილებლად, რაც აგრეთვე იწვევს დანახარჯების ზრდას, ტვირთავს ქუჩებს, ზრდის მგზავრობის დროს და ნაკლებად კომფორტულს ხდის გადაადგილებას.<ref name="soc-econom" /><ref name="spatial-mobility" /> ამ მიზეზების გამო, საზოგადოებრივი სატრანსპორტო სისტემებისთვის, ჩვეულებრივ ტრანსპორტის არა ერთს, არამედ რამდენიმე სხვადასხვა სახეობის კომბინაციას იყენებენ ხოლმე, მგზავრნაკადისა და გარემო პირობების შესაბამისად. ცალკეული უბნების შიდა ქუჩებზე, სადაც ნაკლები ხალხი გადაადგილდება და უფრო პრიორიტეტულია, მათი საცხოვრებელ სახლებამდე მაქსიმალურად ახლოს მიყვანა, იქ გამოიყენება [[ავტობუსი#მცირე|მცირე ზომის ავტობუსები]], ხოლო უბნების ცენტრალურ ქუჩებზე, სადაც მეტი ხალხი იყრის თავს, იქ [[ავტობუსი#მცირე|საშუალო]] ან [[ავტობუსი#მცირე|სტანდარტული ზომის ავტობუსებს]] იყენებენ. რაც შეეხება მსხვილ გამზირებსა და უბნების დამაკავშირებელ მაგისტრალურ ქუჩებს, მგზავრების სათანადოდ მომსახურებისთვის ეწყობა [[BRT|ჩქაროსნული ავტობუსის]] ან [[ჩქაროსნული ტრამვაი]]ს სისტემები, კიდევ უფრო მეტი ხალხის გადასაყვანად კი რთული რელიეფის პირობებში, დატვირთული გზებისა და შენობა-ნაგებობებისთვის გვერდის ავლით, გამოიყენება დანარჩენი მოძრაობისგან სრულად იზოლირებული სარკინიგზო ტრანსპორტი — [[მეტროპოლიტენი]]. მთაგორიან არეალებში, ასევე იყენებენ [[საბაგირო_გზა|საბაგირო გზებსა]] და [[ფუნიკულიორი|სამთო ტრამვაის]].<ref name="autorefer" /><ref name="adb-strategic-report">{{cite web |url=http://mdf.org.ge/storage/assets/file/documents%202016/murtazi/Strategic%20Paper%20Report%20PDF%20Geo(18_03_2016)/Strategic%20Paper%20Report%20PDF%20Geo.pdf |title=თბილისის მდგრადი ურბანული ტრანსპორტის სტრატეგია |first=ჟან-მანუელ |last=ჟილი |publisher=Municipal Development Fund of Georgia |year=2015-12 |accessdate=2019-07-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190609054247/http://mdf.org.ge/storage/assets/file/documents%202016/murtazi/Strategic%20Paper%20Report%20PDF%20Geo(18_03_2016)/Strategic%20Paper%20Report%20PDF%20Geo.pdf |archivedate=2019-06-09 }}</ref><ref name="lib-rail">{{cite web |url=http://liberali.ge/articles/view/1100/gavauqmebinot-tbilisis-rkinigza |title=გავაუქმებინოთ თბილისის რკინიგზა? |first=ზურაბ |last=ბაქრაძე |publisher=ლიბერალი |date=2011-02-19 |accessdate=2019-07-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190725101504/http://liberali.ge/articles/view/1100/gavauqmebinot-tbilisis-rkinigza |archivedate=2019-07-25 }}</ref><ref name="caucasus">{{cite web|url=http://www.ivote.ge/images/doc/uploadedFiles/files/ciesr%20transporti.pdf|title=მუნიციპალური ტრანსპორტის ტექნიკურ-ნორმატიული ინსტრუქცია|publisher=კავკასიის ეკონომიკური და სოციალური კვლევითი ინსტიტუტი|year=2010|accessdate=2019-07-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190726191942/https://www.scribd.com/document/419863503/ciesr-transporti|archivedate=2019-07-26}}</ref> საქალაქო ტრანსპორტად, აგრეთვე მეტად პოპულარულია კერძო [[ტაქსი|ტაქსები]] და ვინაიდან ისინიც საყოველთაოდაა ხელმისაწვდომი გადაადგილების ნებისმიერი მსურველისთვის, საზოგადოებრივი ტრანსპორტის ნაწილად მიიჩნევა, თუმცა ზემოაღნიშნული სხვა არცერთი თვისება არ ახასიათებს და შესაბამისად არ გამოიყენება არც მასობრივი და არც რეგულარული გადაყვანებისთვის. იგი უბრალოდ წარმოადგენს ტრანსპორტირების შედარებით ძვირადღირებულ და მოქნილ ალტერნატივას, სადაც მგზავრი განსაზღვრავს გადაადგილების დროსა და მარშრუტს. ტაქსები, ჩვეულებრივ კერძო კომპანიების ან პირების მართვის ქვეშაა და ფინანსურ მოგებაზეა ორიენტირებული.<ref name="adb-strategic-report" /><ref name="vet">{{cite web|url=http://vet.ge/wp-content/uploads/2015/08/studentis-saxelmdzgvanelo-satransporto-lojistika.pdf#65|title=სატრანსპორტო ლოჯისტიკა|publisher=VET|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190326231623/http://vet.ge/wp-content/uploads/2015/08/studentis-saxelmdzgvanelo-satransporto-lojistika.pdf#65|archivedate=2019-03-26|year=2015|accessdate=2019-07-26}}</ref> შუალედური ადგილი უჭირავს [[სამარშრუტო ტაქსი]]ს, რომელიც ასევე კერძო სუბიექტის კონტროლქვეშაა, მაღალი ტარიფი აქვს დაწესებული მგზავრობისთვის და მოგებაზე მუშაობს, თუმცა შედარებით რეგულარულად მოძრაობს და განსაზღვრული მარშრუტი აქვს, შესაბამისად მცირე მგზავრბრუნვის მიმართულებებზე, საზოგადოებრივი ტრანსპორტის როლის შესრულებაც შეუძლია. თუმცა, კერძო ტაქსისთან შედარებით ნაკლებად კომფორტული, ხოლო ტევად ტრანსპორტთან შედარებით, ნაკლებად უსაფრთხოა. ამასთან, გამომდინარე იქიდან რომ ძალიან მცირე მოცულობისაა, მგზავრთა რაოდენობის მატებისას, ვეღარ აკმაყოფილებს გადაადგილების მსურველთა მოთხოვნას, რადგან საჭირო ხდება ხაზებზე მეტი ერთეულის გამოყვანა, რაც ერთი მხრივ ტვირთავს ქუჩებს და აძნელებს მოძრაობას, მეორე მხრივ კი ზრდის დანახარჯებს, ვინაიდან სატრანსპორტო საშუალებების დამატება საჭიროებს მეტი მძღოლის დაქირავებასა და ტექმომსახურებისთვის მეტი თანხის გაღებას. განსაკუთრებით კერძო კომპანიისთვისაა ეს ფინანსურად მძიმე ტვირთი და შედეგად ადგილი აქვს ან მოთხოვნის დაუკმაყოფილებლობას, ან სხვადასხვა ფორმით თანხის დაზოგვის მცდელობებს, მათ შორის ტექნიკურ მომსახურებებსა და შემოწმებებს შორის დადგენილი ვადის გადაცილებას, არასათანადო ან უხარისხო ნაწილებით შერემონტებასა<ref>{{cite web|url=http://www.bpn.ge/article/25801-sakalaktashoriso-transportis-70-gaumartavia/ |date=2016-08-19 |title=საქალაქთაშორისო ტრანსპორტის 70% გაუმართავია |publisher=bpn.ge |accessdate=2019-08-08}}</ref> და დარღვევით დასაშვებზე მეტი მგზავრის გადაყვანას, რაც კიდევ უფრო არაკომფორტულსა და საფრთხის შემცველს ხდის მისი მეშვეობით მგზავრობას.<ref name="autorefer" /><ref name="adb-strategic-report" /><ref>{{cite web |url=http://tm.ge/?menuid=4&id=2&lang=1 |title=სიახლეების არქივი |publisher=თბილისის მიკროავტობუსი |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160810023230/http://tm.ge/?menuid=4&id=2&lang=1 |archivedate=2016-08-10 |date=2012-01-31 |accessdate=2019-03-30 }}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.resonancedaily.com/index.php?id_rub=3&id_artc=61331 |title=ყვითელი მიკროავტობუსის მგზავრების უსაფრთხოება |publisher=რეზონანსი |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190725114215/http://www.resonancedaily.com/index.php?id_rub=3&id_artc=61331 |archivedate=2019-07-25 |date=2018-12-06 |accessdate=2019-07-25 }}</ref> == სახეობები == საზოგადოებრივ ტრანსპორტად, ჩვეულებრივ გამოიყენება სახმელეთო საავტომობილო ან სარკინიგზო საშუალებები, თუმცა შესაბამისი პირობების არსებობისას ან საჭიროების შემთხვევაში, აგრეთვე ხშირია საბაგირო და წყლის ტრანსპორტის გამოყენებაც.<ref name="vet" /> === საგზაო === {{მთავარი|ურელსო ტრანსპორტი}} საგზაო, იგივე ურელსო ტრანსპორტი მოიცავს ისეთ საზოგადოებრივ სატრანსპორტო საშუალებებს, რომლებიც გადაადგილდება საავტომობილო მოძრაობისთვის განკუთვნილ გზებზე. გამომდინარე აქედან, ამ ტიპის ტრანსპორტი, ყველაზე მეტად გავრცელებულია, არ საჭიროებს განსაკუთრებული სახის ინფრასტრუქტურის მოწყობას და მარტივადაა შესაძლებელი მისი მარშრუტების როგორც სწრაფი ორგანიზება, ასევე საჭიროების შემთხვევაში გადალაგება მგზავრნაკადის ცვლილების შესაბამისად.<ref name="vet" /><ref>{{Cite encyclopedia |title=ურელსო ტრანსპორტი |url = http://bse.sci-lib.com/article104145.html | encyclopedia = [[დიდი საბჭოთა ენციკლოპედია]] |language=რუსული | accessdate = 25 ივლისი, 2019}}</ref><ref>{{Cite encyclopedia |title=საგზაო ინფრასტრუქტურა |url = http://www.britannica.com/technology/road | encyclopedia = [[ენციკლოპედია ბრიტანიკა]] |language=ინგლისური | accessdate = 25 ივლისი, 2019}}</ref> ==== ავტობუსი ==== {{მთავარი|ავტობუსი}} [[ფაილი:Gratamira_estación.jpg|მინი|[[BRT|ჩქაროსნული ავტობუსების სისტემა]] [[ბოგოტა]]ში, [[კოლუმბია]]|220px]] ავტობუსი ურელსო სატრანსპორტო საშუალებებს შორის, ყველაზე ფართოდ წარმოდგენილი სახეობაა, ვინაიდან გააჩნია დამოუკიდებელი ენერგომომარაგება (შიდაწვის, ელექტრო, ან ბუნებრივ აირზე მომუშავე ძრავა) და არც რამე დამატებითი სისტემის მოწყობა სჭირდება. ავტობუსებს, ნაკლები რაოდენობის ხალხის გადაყვანა შეუძლია, ვიდრე სარელსო სატრანსპორტო საშუალებებს და შესაბამისად გამოიყენება ნაკლებად დატვირთულ უბნებში, გარეუბნებსა და მცირე ზომის ქალაქებში, სადაც არაა აუცილებელი ძვირადღირებული ინფრასტრუქტურის აშენება. ტევადობისა და მგზავრბრუნვის გასაუმჯობესებლად, ასევე არსებობს ჩქაროსნული ავტობუსების სისტემებიც, რაც გულისხმობს ავტობუსებისთვის ცალკე გამოყოფილი ზოლის მოწყობას, შეუფერხებლად გადაადგილებისთვის, მსგავსად ჩქაროსნული სარკინიგზო ტრანსპორტისა. იგი გავრცელდა [[ამერიკა|ამერიკის]] კონტინენტებიდან, სადაც განაშენიანების თავისებურებიდან გამომდინარე, არ იყო განვითარებული საზოგადოებრივი სატრანსპორტო საშუალებები, მათ შორის არც სარკინიგზო და თანხების დაზოგვის მიზნით, გადაწყვიტეს ავტობუსების გამოყენება, ჩქაროსნული სისტემების მოსაწყობად.<ref name="adb-strategic-report" /><ref name="vet" /> კიდევ ერთ სახესხვაობას წარმოადგენს შორეული სვლის საავტობუსე სისტემა, რომელიც გამოიყენება ქალაქებისა და ზოგ შემთხვევაში, ქვეყნებს შორის მიმოსვლისთვისაც. ამ სისტემებისთვის განკუთვნილი ავტობუსები, უფრო კომფორტულია და უკეთაა მოწყობილი ხანგრძლივი მგზავრობისთვის, ამასთან გააჩნია ცალკე გამოყოფილი საბარგო სივრცე და ხშირად, საპირფარეშოც კი.<ref name="vet" /><ref name="urban-transit">{{cite book |url=http://books.google.ge/books?id=zFby0C3ohwQC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false |title=ურბანული ტრანსპორტის სისტემები და ტექნოლოგიები |first=Vukan |last=R. Vuchic |publisher=John wiley & Sons. Inc. |year=2007 |ISBN=978-0-471-75823-5 |language=ინგლისური |accessdate=2019-03-20}}</ref> ==== ტროლეიბუსი ==== [[ფაილი:Geneva_trolleybus_TPG_766_Hess_BGT-2NC.jpg|მინი|ტროლეიბუსი [[ჟენევა]]ში, [[შვეიცარია]]|220px]] არანაკლებ გავრცელებული სახეობის ტრანსპორტს წარმოადგენს ტროლეიბუსიც. ვინაიდან იგი ელექტროენერგიაზე მუშაობს და შესაბამის ინფრასტრუქტურასაც საჭიროებს, ბევრი მას ტრამვაის სისტემას ადარებს და მის შემნაცვლებლადაც განიხილავს, თუმცა ტრამვაი თანამედროვე სატრანსპორტო გადაყვანებში, წარმოდგენილია ჩქაროსნული სარკინიგზო ([[LRT]]) სისტემის სახით, რომლის ეფექტიანობა და გადაყვანილ მგზავრთა მოცულობა, მნიშვნელოვნად აღემატება ურელსო სატრანსპორტო სისტემების შესაძლებლობებს, ამიტომ ტროლეიბუსი უფრო მეტად ავტობუსის ეკოლოგიურ ალტერნატივად შეიძლება ჩაითვალოს.<ref name="adb-strategic-report" /><ref name="tiflis" /><ref name="urban-transit" /> [[ფაილი:AKSM_E321_(Belkommunmash_electrobus)_2.jpg|მინი|ელექტრობუსი [[მინსკი|მინსკში]], [[ბელარუსი]]|220px|left]] გარდა გარემოზე ზეგავლენის შემცირებისა, მისი უპირატესობა ავტობუსთან შედარებით არის მაღალი ენერგოეფექტიანობა (რაც ასევე გულისხმობს, შენელებისას და დამუხრუჭებისას რეკუპერაციის შესაძლებლობას), გაზრდილი აჩქარება, აღმართების უკეთ დაძლევის უნარი, ნაკლები ხმაური როგორც გადაადგილებისას, ასევე გაჩერებისას და ამასთან, მისი გაყვანა, გვირაბებშიც მარტივია, გამონაბოლქვის არარსებობიდან გამომდინარე. გარდა ამისა, ელექტროძრავა არ საჭიროებს ბევრ დეტალს, მათ შორის სიჩქარის გადაცემათა კოლოფს, ნაკლები სიხშირით ზიანდება და შედარებით ადვილი მოსავლელია, შესაბამისად, ტროლეიბუსს ექსპლუატაციის ვადაც უფრო ხანგრძლივი აქვს, ვიდრე შიდაწვის ძრავით აღჭურვილ სატრანსპორტო საშუალებებს და საბოლოო ჯამში, მისი შენახვა ნაკლებად ხარჯიანია. თუმცა, ავტობუსთან შედარებით, ნაკლებად მანევრულია, მაქსიმალურ სიჩქარეშიც შეზღუდულია და ხაზების გადაწყობაც, მეტ დროსა და ძალისხმევას საჭიროებს.<ref name="adb-strategic-report" /><ref name="vet" /><ref name="urban-transit" /> თანამედროვე ტექნოლოგიების განვითარების კვალდაკვალ, აგრეთვე მეტად პოპულარული ხდება ელექტრობუსები, რომლებიც შედარებით ნაკლებ ინფრასტრუქტურულ ჩარევას საჭიროებს და იმ ქალაქებში, სადაც არაა ტროლეიბუსების სისტემები განვითარებული, უპირატესობას სწორედ ამგვარ ტრანსპორტს ანიჭებენ. მაგრამ ელემენტებზე მომუშავე სატრანსპორტო საშუალებები, ახალ ტექნოლოგიას წარმოადგენს, მეტად ძვირი და ნაკლებად გამოცდილია, თან გარკვეული ხარვეზებიც აქვს დამუხტვის მხრივ და ამიტომ, ტროლეიბუსის სისტემები, ჯერჯერობით ახერხებს კონკურენციის გაწევას.<ref>{{YouTube|title=ქალაქის ეკოლოგიური ასპექტები და ტრამვაი (ტრანსპორტის სახეობების ეფექტიანობა) |id=Hn3pD2fGKLM&t=4579}}</ref> === სარელსო === {{მთავარი|სარკინიგზო ტრანსპორტი}} სარელსო ტრანსპორტი წარმოადგენს გადაადგილების ისეთ საშუალებებს, რომლებიც მოძრაობისთვის იყენებს რკინიგზას. გამომდინარე იქიდან, რომ ამგვარი სახის ტრანსპორტი, ფიქსირებულია ლიანდაგზე, მისი მართვა მეტად გამარტივებულია და შესაძლებლობას იძლევა ტევადი, მრავალსექციანი შემადგენლობების, მაღალი სიჩქარით გატარების, მათ შორის მოსახვევებში სწრაფად შესვლის, განსხვავებით ურელსო ტრანსპორტისა, რომლის მანევრირებაც, გაბარიტების ზრდასთან ერთად რთულდება, ხოლო სიჩქარის ზრდასთან ერთად, ამობრუნების საფრთხე იზრდება. ვინაიდან სარელსო ტრანსპორტი, ჩვეულებრივ, ელექტროენერგიაზე მუშაობს, აგრეთვე მას გააჩნია ყველა ის უპირატესობა, რაც დამახასიათებელია ელექტროტრანსპორტის სხვა სახეობებისთვისაც. ერთიანობაში კი ეს ყველაფერი მკვეთრად ამცირებს, თითოეული მგზავრის გადაყვანის ხარჯებს, თუმცა ძვირადღირებული კაპიტალდაბანდების საჭიროების გამო, რასაც სარკინიგზო ტრანსპორტის ინფრასტუქტურა მოითხოვს, ამ სახის ტრანსპორტი მხოლოდ მეტად განაშენიანებულ ქალაქებსა და იმ უბნებში გამოიყენება, სადაც მაღალი მგზავრბრუნვაა, რომ მაქსიმალურად ეფექტიანად იმუშაოს და დიდი სარგებლის მომტანი იყოს.<ref name="vet" /><ref>{{Cite encyclopedia |title=სარკინიგზო ტრანსპორტი |url = http://bse.sci-lib.com/article039096.html | encyclopedia = [[დიდი საბჭოთა ენციკლოპედია]] |language=რუსული | accessdate = 25 ივლისი, 2019}}</ref><ref>{{Cite encyclopedia |title=სარკინიგზო ინფრასტრუქტურა |url = http://www.britannica.com/technology/railroad | encyclopedia = [[ენციკლოპედია ბრიტანიკა]] |language=ინგლისური | accessdate = 25 ივლისი, 2019}}</ref> ==== მეტროპოლიტენი ==== {{მთავარი|მეტროპოლიტენი}} [[ფაილი:Berlin-_U-Bahn-Station_Kochstraße-_auf_Bahnsteig_zu_Gleis_1-_Richtung_Berlin-Alt-Tegel-_U-Bahn_BVG-Baureihe_H_5013-6_8.8.2009.jpg|მინი|[[ბერლინის მეტროპოლიტენი]]|220px]] საქალაქო სარელსო სატრანსპორტო საშუალებებს შორის, გამორჩეული სახეობაა მეტროპოლიტენი. მისი მთავარი განმასხვავებელი ნიშანია სრული იზოლაცია დანარჩენი სისტემებისგან და ექსკლუზიურად მისთვის გამოყოფილი სამოძრაო გზა, რომელიც ჩვეულებრივ განთავსებულია ან მიწისქვეშ, ან მიწისზედა [[ესტაკადა]]ზე, რომ ხელი არ შეუშალოს ხალხისა და სხვა სახის ტრანსპორტის გადაადგილებას ქუჩებში. იზოლირებული ინფრასტრუქტურა, საშუალებას იძლევა მაქსიმალური სისწრაფით, განსაკუთრებით დიდი ოდენობით მგზავრების გადაყვანის, ხოლო მიწისქვეშა მეტრო, აგრეთვე ამცირებს ორ წერტილს შორის მანძილს, ვინაიდან მისი დახმარებით, შესაძლებელია საცობების, შენობა-ნაგებობების, მდინარეების არიდება და რთული რელიეფის გადალახვა. თუმცაღა, ამგვარი სისტემების მოწყობა, განსაკუთრებით მიწისქვეშ, მეტად ძვირადღირებულია და უმეტესად იყენებენ დედაქალაქებსა და სხვა დიდ ქალაქებში, ხალხმრავალ და მჭიდროდ განაშენიანებულ არეებში, სადაც ბევრი შენობებია, მთაგორიანი ადგილებია და სხვა სატრანსპორტო საშუალებები, ვერ ახერხებს მგზავრთა მოთხოვნის სათანადოდ დაკმაყოფილებას.<ref name="lib-rail" /><ref name="vet" /><ref>{{Cite encyclopedia |title=მეტროპოლიტენი |url =http://www.britannica.com/technology/rapid-transit | encyclopedia = [[ენციკლოპედია ბრიტანიკა]] |language=ინგლისური | accessdate = 25 ივლისი, 2019}}</ref><ref>{{Cite encyclopedia |title=მიწისქვეშა ტრანსპორტი|url = http://www.britannica.com/technology/subway | encyclopedia = [[ენციკლოპედია ბრიტანიკა]] |language=ინგლისური | accessdate = 25 ივლისი, 2019}}</ref> ==== ტრამვაი ==== {{მთავარი|ტრამვაი}} [[ფაილი:Tramway_Strasbourg_FRA_001.jpg|მინი|[[ტრამვაი]] [[სტრასბურგი|სტრასბურგში]], [[საფრანგეთი]]|220px|left]] გავრცელებულ სარკინიგზო საქალაქო ტრანსპორტს წარმოადგენს ტრამვაიც. თავდაპირველად იგი იმიტომ გახდა პოპულარული, რომ საკუთარი გზა გააჩნდა ლიანდაგის სახით, რომელიც უფრო მეტად ადვილი მოსავლელი იყო, ვიდრე მთლიანად ქუჩა და გადაადგილებასაც სწრაფს და კომფორტულს ხდიდა, შემდეგ კი მასობრივად შემოვიდა ელექტროტრამვაი, როგორც [[საჭაპანო ტრანსპორტი]]ს შემცვლელი, ვინაიდან არ საჭიროებდა შესაბმელი ცხოველის მოვლასა და კვებას. ვითარება შეიცვალა ავტოინდუსტრიის ზრდის შედეგად, რამაც ხელი შეუწყო გზების დაგების ტექნოლოგიების განვითარებას, რის გამოც ტრამვაის გზის გაყვანა უფრო მეტ დანახარჯებს საჭიროებდა და ბევრ ქვეყანაში იგი ჩანაცვლდა, ტრანსპორტის შედარებით მოქნილი და უკვე გაიაფებული სახეობებით, ავტობუსითა და ტროლეიბუსით, თუმცა წლების შემდეგ, მაღალი სიმჭიდროვის ქალაქებში, გადაადგილების მსურველთა განუხრელი ზრდისა და ეკოლოგიური მდგომარეობის დამძიმების გამო, ხელახლა გამოჩნდა ჩქაროსნული სისტემების სახით.<ref>{{Cite encyclopedia |title=ტრამვაი |url = http://www.britannica.com/technology/streetcar | encyclopedia = [[ენციკლოპედია ბრიტანიკა]] |language=ინგლისური | accessdate = 25 ივლისი, 2019}}</ref><ref name="spatial-mobility" /><ref name="vet" /><ref>{{YouTube|title=ქალაქის ეკოლოგიური ასპექტები და ტრამვაი (ისტორია) |id=Hn3pD2fGKLM&t=3169}}</ref> ჩქაროსნული ტრამვაის სისტემა ([[LRT]]) წარმოადგენს ცალკე გამოყოფილ გზაზე მოძრავ მრავალსექციან შემადგენლობებს. იგი დროის ერთეულში მგზავრთა გადაყვანის ეფექტიანობით მხოლოდ მეტროს სისტემას ჩამოუვარდება, რადგან არაა სრულად იზოლირებული და არც შენობა-ნაგებობების არიდება არ შეუძლია, ეს კი ამცირებს მისი მოძრაობის სიჩქარეს და ზრდის დასაფარ მანძილს. თუმცაღა, მეორე მხრივ, ეს მის უპირატესობადაც განიხილება, ვინაიდან იგი უფრო ხელმისაწვდომია მგზავრებისთვის, რომელთაც არ მოუწევთ გვირაბში ჩასვლა ან ესტაკადაზე ასვლა და დანიშნულების წერტილამდე, უფრო ახლოს შეეძლებათ მისვლა. გამომდინარე იქიდან, რომ არ საჭიროებს გვირაბების ან ესტაკადების მშენებლობას, მეტროპოლიტენთან შედარებით გაცილებით იაფიცაა და შესაბამისად, ჩვეულებრივ გაჰყავთ ცენტრალურ გამზირებსა და მაგისტრალებზე, სადაც მგზავრნაკადი იმდენად მაღალია, რომ ავტობუსები ან ტროლეიბუსები ვერ ახერხებს მოთხოვნის სათანადოდ დაკმაყოფილებას, ხოლო რთული რელიეფის გადალახვის ან შენობა-ნაგებობების არიდების აუცილებლობა არაა. ამასთან, ტრამვაის კიდევ ერთი აღსანიშნავი უპირატესობა მიწისზედა მეტროსთან შედარებით ისაა, რომ არ საჭიროებს მასიურ ინფრასტრუქტურას, ქალაქის დანაწევრებასა და მის იერსახეში უხეშ ჩარევას. პირიქით, რიგ ქალაქებში, ტურისტების მოსაზიდ ობიექტადაც გამოიყენება.<ref>{{Cite encyclopedia |title=ჩქაროსნული ტრამვაის სისტემა|url = http://www.britannica.com/technology/light-rail-transit/streetcar | encyclopedia = [[ენციკლოპედია ბრიტანიკა]] |language=ინგლისური | accessdate = 25 ივლისი, 2019}}</ref><ref name="adb-strategic-report" /> === საბაგირო === {{მთავარი|საბაგირო გზა|ფუნიკულიორი}} [[ფაილი:Buga_2011_Koblenz_-_Rheinseilbahn_07-2010.jpg|მინი|[[საბაგირო გზა]] [[გერმანია|გერმანიაში]]|220px]] ხალხის გადაყვანის კიდევ ერთი სახეობაა საბაგირო, მისი მთავარი განმასხვავებელი ნიშანი კი ისაა, რომ უშუალოდ სატრანსპორტო საშუალება, რომელშიც მგზავრები სხდებიან, არაა აღჭურვილი არანაირი ძრავათი, სანაცვლოდ, მის გადაადგილებას უზრუნველყოფს [[ფოლადი]]ს ბაგირი, რომელიც მოძრაობს ცალკე მდგომ სადგურში განთავსებული ძრავას მეშვეობით. საბაგიროები ორ ჯგუფად შეიძლება დაიყოს: საჰაერო-საბაგირო სისტემები და სარკინიგზო-საბაგირო სისტემები. მათ შორის განსხვავება ისაა, რომ საჰაერო-საბაგიროს შემთხვევაში, ბაგირი გაჭიმულია სატრანსპორტო საშუალების თავზე და გადაადგილებს მას ჰაერში, ხოლო სარკინიგზო-საბაგიროს შემთხვევაში, ბაგირი სატრანსპორტო საშუალების ქვემოთაა განთავსებული და უზრუნველყოფს მის გადაადგილებას ლიანდაგზე. საბაგირო ჩვეულებრივ, მთაგორიანი რელიეფის მქონე ქალაქებში გამოიყენება, ვინაიდან ბაგირით შესაძლებელია მეტად ციცაბო აღმართების დაძლევა, რაშიც სხვა სახის სატრანსპორტო სისტემები შეზღუდულია, ხოლო საჰაერო-საბაგიროთი, ორი წერტილის უმოკლესი მანძილით დაკავშირებაცაა შესაძლებელი, ყოველგვარი საგზაო და სახიდე ნაგებობების გარეშე.<ref name="adb-strategic-report" /><ref>{{Cite encyclopedia |title=საბაგირო გზა |url = http://bse.sci-lib.com/article058462.html | encyclopedia = [[დიდი საბჭოთა ენციკლოპედია]] |language=რუსული | accessdate = 25 ივლისი, 2019}}</ref> === სანაოსნო === {{მთავარი|წყლის ტრანსპორტი}} გამომდინარე იქიდან, რომ ქალაქების უმეტესობა გაშენებულია [[მდინარე]]ებზე, ასევე [[ტბა|ტბებისა]] და [[წყალსატევი|წყალსატევების]] მიმდებარედ, დღემდე გრძელდება პირველი საზოგადოებრივი სახის ტრანსპორტის, [[ბორანი|ბორნების]] გამოყენების პრაქტიკაც, რომელთა მეშვეობითაც მარტივადაა შესაძლებელი ქალაქის ერთი ბოლოდან მეორეში მოხვედრა, სახიდე გადასასვლელების, გვირაბების, საცობებისა და მჭიდრო დასახლებების გვერდის ავლით.<ref>{{cite book |url=http://www.lighthouse.nu/sites/www.lighthouse.nu/files/kth-wum-publicworldw.pdf |first=Harsha |last=Cheemakurthy |first2=Michael |last2=Tanko |first3=Karl |last3=Garme |title=Urban waterborne public transport systems |language=ინგლისური |isbn=978-91-7729-648-5 |year=2017 |accessdate=2019-07-25 |archive-url=http://web.archive.org/web/20190725195109/https://www.lighthouse.nu/sites/www.lighthouse.nu/files/kth-wum-publicworldw.pdf |archive-date=2019-07-25 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190725195109/https://www.lighthouse.nu/sites/www.lighthouse.nu/files/kth-wum-publicworldw.pdf |archivedate=2019-07-25 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190725195109/https://www.lighthouse.nu/sites/www.lighthouse.nu/files/kth-wum-publicworldw.pdf |date=2019-07-25 }}</ref> == გამოყენება == === ინფრასტრუქტურა === საზოგადოებრივი ტრანსპორტის თითოეული სახეობა საჭიროებს სათანადო ინფრასტრუქტურის მოწყობას. იგი ხშირ შემთხვევაში საზიაროა კერძო სატრანსპორტო საშუალებებისთვისაც, თუმცა მაღალი სიმჭიდროვის პირობებში, როცა კერძო ტრანსპორტი იწვევს დატვირთულობას და ქმნის საცობებს, საზოგადოებრივი ტრანსპორტის სისტემას, ცალკე გამოჰყოფენ ხოლმე, მისი შეუფერხებლად ფუნქციონირების უზრუნველსაყოფად. სწორედ ამგვარი ინფრასტრუქტურის აგება ან არსებულის გაფართოება წარმოადგენს ყველაზე დიდ დანახარჯს საზოგადოებრივ სატრანსპორტო სისტემის საერთო ღირებულების, თუმცა შემდეგ მისი მომსახურება და მოვლა-შენახვის სამუშაოებიც მეტად ხარჯიანია.<ref name="vtpi" /><ref name="adb-strategic-report" /><ref name="caucasus" /> === განრიგი === [[ფაილი:Bus-stop_in_Baratashvili_St.,_Tbilisi.jpg|მინი|ელექტრონული ტაბლო ავტობუსის გაჩერებაზე|220px|left]] მგზავრებისთვის, ჩვეულებრივ ხელმისაწვდომია მოძრაობის განსაზღვრული გრაფიკი, რომელსაც უმეტეს შემთხვევაში, თან ახლავს სამარშრუტო სქემაც, რაც მათ საშუალებას აძლევს, წინასწარ შეაფასონ გადაადგილების დრო და დაგეგმონ თავიანთი მგზავრობა. აღნიშნული ინფორმაცია გამოკრულია ხოლმე ან მოცემულია ელექტრონულ ტაბლოზე მოსაცდელ წერტილებსა და თავად სატრანსპორტო საშუალებებში, [[საინფორმაციო ტექნოლოგია|საინფორმაციო ტექნოლოგიების]] განვითარების კვალდაკვალ კი უკვე [[ინტერნეტი]]სა და მობილური აპლიკაციების მეშვეობითაც შეიძლება ამ მონაცემებთან წვდომა, ნებისმიერი ადგილიდან.<ref name="caucasus" /> განრიგს რეგულარული სახე აქვს და ტრანსპორტის მოსვლის შუალედები, დღის უმეტეს ნაწილში შენარჩუნებულია, თუმცა დილით და საღამოს, [[პიკის საათი|პიკის საათებში]] შეიძლება დროებით დაემატოს სატრანსპორტო საშუალებები, გაზრდილი მოთხოვნის დასაკმაყოფილებლად. === შემოსავლები === ამგვარი სატრანსპორტო სისტემების შემოსავლის ძირითად წყაროს წარმოადგენს გაყიდული სამგზავრო ბილეთები, რეკლამები და დახმარებები სახელმწიფოსგან. უდიდეს წილს, სწორედ ეს უკანასკნელი შეადგენს ხოლმე.<ref name="adb-strategic-report" /><ref name="caucasus" /> ==== საფასური და გაბილეთიანება ==== [[ფაილი:Metro_Ticket_Tbilisi.jpg|მინი|სამგზავრო უკონტაქტო ბარათი|220px]] საზოგადოებრივი ტრანსპორტით სარგებლობისას, უმეტესად ბილეთის შეძენაა საჭირო. [[მგზავრი|მგზავრს]] ბილეთი შეუძლია იყიდოს წინასწარ, ან უშუალოდ მგზავრობის დროს. ბილეთი შესაძლოა წარმოდგენილი იყოს [[ქაღალდი]]ს ან [[ჟეტონი]]ს სახით, რომელიც თავის მხრივ [[ლითონი]]ს ან [[პლასტმასი]]ს ნაკეთობაა. თუმცაღა, მათ ნაცვლად უფრო და უფრო პოპულარული ხდება მაგნიტური ან ელექტრონული უკონტაქტო ბარათებისა და მსგავსი საშუალებების გამოყენება. ბილეთი შეიძლება იყოს მხოლოდ ერთი მგზავრობისთვის განკუთვნილი, ან მრავალჯერადი გამოყენების, რაც გულისხმობს მისით რამდენჯერმე სარგებლობის შესაძლებლობას, დროის გარკვეულ შუალედში ან ტერიტორიის გარკვეულ არეალში. მგზავრობის ღირებულებად ზოგჯერ ერთიანი ტარიფია მიღებული, თუმცა უმეტესად იგი განისაზღვრება მარშრუტის სიგრძით ან ზონალური დაყოფით. ამასთან, ხშირ შემთხვევაში შეღავათებია ხოლმე დაწესებული სოციალური ჯგუფების ნაწილზე, მათ შორის [[მოსწავლე]]ებზე, [[სტუდენტი|სტუდენტებზე]], პენსიონრებზე, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებზე, ომის ვეტერანებზე და ა. შ. რომლებიც სარგებლობენ ფასდაკლებით ან ნულოვანი ტარიფით.<ref name="caucasus" /> ბილეთების წარდგენა ან შემოწმება შეიძლება ხდებოდეს სადგურებზე, ჩასხდომისას, ან უშუალოდ მგზავრობისას, როგორც ავტომატურად ტურნიკეტების მეშვეობით, აგრეთვე ზედამხედველის ან [[კონდუქტორი]]ს მიერ. საზოგადოებრივ სატრანსპორტო სისტემებში, ვინაიდან სწრაფად ხდება დიდი რაოდენობის ხალხის გადაყვანა, მგზავრების ინდივიდუალური შემოწმების ნაცვლად, ხშირად იყენებენ შემთხვევითი შემოწმების პრინციპს, რომელიც ამცირებს ჩასხდომისას რიგების წარმოქმნის ალბათობას, ამასთან შეყოვნებას, მგზავრების მხოლოდ ერთი კარიდან ასვლისას და ა. შ. შემოწმების ეს სახე გულისხმობს, რომ მგზავრებს, მართალია მოეთხოვებათ ბილეთის შეძენა, თუმცა მისი წარდგენის გარეშეც შეუძლიათ იმგზავრონ. დროდადრო კი ტრანსპორტში ან მისი დატოვებისას, შეიძლება შეხვდნენ კონტროლიორები, ანუ უფლებამოსილი პირები, რომლებიც მოსთხოვენ ბილეთის წარდგენას და მისი არ ქონის შემთხვევაში, ჯარიმას გამოუწერენ. შემოწმების ამგვარი საშუალების უპირატესობაა უფრო მოსახერხებელი მგზავრობა, ტრანსპორტის გაუმჯობესებული ხელმისაწვდომობა და თავისუფლების მეტი შეგრძნება მგზავრობისას. მისი ნაკლოვანება კი გადახდის შემცირებული მაჩვენებელია, ვინაიდან ნაკლები ზედამხედველობის პირობებში, საფასურის გადახდა მეტადაა დამოკიდებული მგზავრის კეთილსინდისიერებაზე.<ref name="caucasus" /> ==== ფინანსური მოგება და დახმარება ==== საზოგადოებრივი ტრანსპორტი, პირდაპირი ფინანსური მოგების მიზნით იშვიათად გამოიყენება, უმეტეს შემთხვევაში იგი სუბსიდიებით ფინანსდება მთავრობისგან, რომ უზრუნველყოფილი იყოს იმ ხალხის გადაადგილება, ვისაც არ აქვს [[ავტომობილი]]ს გამოყენების შესაძლებლობა, ამასთან შემცირდეს საცობები და დატვირთულობა მჭიდროდ დასახლებულ არეალებში, კერძო ტრანსპორტის მიერ დაკავებული ადგილები საზოგადოებრივ სივრცეებში და გარემოზე უარყოფითი ზემოქმედება.<ref name="vtpi" /><ref name="caucasus" /> სუბსიდიები გულისხმობს როგორც პირდაპირ ფინანსურ მხარდაჭერას არამომგებიანი მომსახურებების მუშაობის უზრუნველსაყოფად, აგრეთვე ირიბი სახის დახმარებასაც, რაც მოიცავს შეღავათებს ინფრასტრუქტურის გამოყენებაზე, კერძო ტრანსპორტთან კონკურენციის გაწევის მიზნით, გადასახადებისგან გათავისუფლებას საწვავის შესყიდვისას, აგრეთვე ლიცენზირების სქემებს (უმეტესად ტაქსების შემთხვევაში).<ref name="caucasus" /> ბევრ საშუალო და მცირე ზომის ევროპულ ქალაქში, საავტობუსო ქსელში მგზავრობის საფასურიც კი სრულად ფინანსდება ხელისუფლებისგან ან კერძო ბიზნესის მხარდაჭერით, რაც ნიშნავს რომ ნებისმიერ მსურველს, უფასოდ შეუძლია მისით სარგებლობა. დედაქალაქებიდან, ამგვარი სისტემა მხოლოდ [[ტალინი|ტალინში]] მოქმედებდა [[2013]] წლიდან, ხოლო [[2018]] წლის ივლისიდან, საზოგადოებრივი ტრანსპორტით მგზავრობა, უკვე მთელი ქვეყნის მასშტაბით გახდა უფასო [[ესტონეთი|ესტონეთში]].<ref>{{cite web |url=http://www.theguardian.com/world/2018/dec/05/luxembourg-to-become-first-country-to-make-all-public-transport-free |title=Luxembourg to become first country to make all public transport free |publisher= ''The Guardian'' |language=ინგლისური|first=Daniel last=Boffey|date=2018-12-5 |accessdate=2019-07-27}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.economist.com/europe/2019/05/09/free-public-transport-in-estonia|title=Free public transport in Estonia – Expensive, but worth it|publisher=The Economist|language=ინგლისური|accessdate=2019-07-27}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.bbc.com/capital/story/20190128-the-cost-of-luxembourgs-free-public-transport-plan|title=The cost of Luxembourg's free public transport plan|last=Auxenfants|first=Marc|publisher=BBC|language=ინგლისური|accessdate=2019-07-27}}</ref> === უსაფრთხოება === სხვა საგზაო სატრანსპორტო საშუალებებისგან, საზოგადოებრივი ტრანსპორტის სისტემები მკვეთრად გამოირჩევა უსაფრთხოების მაღალი ხარისხით. ყოველწლიურად, დაახლოებით 200 000-მდე ფატალური შედეგის, დასახიჩრებისა და უბედური შემთხვევის არიდება ხერხდება მგზავრთა მასობრივი სატრანზიტო საშუალებებით გადაყვანისას, შესაბამისი რაოდენობის კერძო ავტომობილების გამოყენების სანაცვლოდ. შეერთებული შტატების ეროვნული უსაფრთხოების საბჭოს ({{lang-en|[[:en:National_Safety_Council|NSC]]}}) გამოთვლებით, ავტობუსით მგზავრობა 170-ჯერ უფრო უსაფრთხოა, ვიდრე პირადი მანქანით.<ref name="vtpi" /><ref name="spatial-mobility" /><ref name="apta">{{cite web |url=http://www.apta.com/wp-content/uploads/APTA_Fact-Book-2019_FINAL.pdf |title=PUBLIC TRANSPORTATION FACT BOOK |first=MacPherson |last=Hughes-Cromwick |publisher=American Public Transportation Association |language=ინგლისური |year=2019 |accessdate=2019-07-27 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190727145236/https://www.apta.com/wp-content/uploads/APTA_Fact-Book-2019_FINAL.pdf |archivedate=2019-07-27 }}</ref><ref name="pub-trans">{{cite web |url=http://publictransportation.org/reports/asp/pub_benefits.asp |publisher=PublicTransportation.org |title=The Benefits of Public Transportation: An Overview |language=ინგლისური |year=2006 |accessdate=2019-07-27 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101221103514/http://publictransportation.org/reports/asp/pub_benefits.asp |archivedate=2010-12-21 }}</ref><ref name="greenpublic">{{cite web |url=http://growpublictransport.org/wp-content/uploads/2012/11/PTx2_brochure.pdf |title=Public transport: the smart green solution! |language=ინგლისური |year=2010 |accessdate=2019-07-28 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150430235715/http://growpublictransport.org/wp-content/uploads/2012/11/PTx2_brochure.pdf |archivedate=2015-04-30 }}</ref> წლიდან წლამდე, ავარიების რისკი კიდევ უფრო მეტად კლებულობს. მაგალითად, საზოგადოებრივი ტრანსპორტის ამერიკული ასოციაციის ({{lang-en|[[:en:American_Public_Transportation_Association|APTA]]}}) [[2017]] წლის მონაცემებით, წინა წელთან შედარებით 6%-ითაა შემცირებული მასობრივი სატრანსპორტო საშუალებებით გადაყვანებისას ავტოსაგზაო შემთხვევები, საიდანაც ლეტალური შედეგით დასრულდა 241 მათგანი. აღსანიშნავია ისიც, რომ საკმაოდ დიდ წილს, [[სუიციდი]] შეადგენდა, 70 ერთეულით. უსაფრთხოების გაზრდის მიზნით, ასევე აქტიურად გამოიყენება უახლესი ტექნოლოგიებიც. თანამედროვე სატრანსპორტო საშუალებები აღჭურვილია საგანგებო სენსორული სისტემებითა და მონიტორინგის საშუალებებით, რაც უზრუნველყოფს როგორც გადაადგილებისას სახიფათო სიტუაციების არიდებას, აგრეთვე უშუალოდ მგზავრების დაცვას კანონდამრღვევებისგან.<ref name="soc-econom" /><ref name="vtpi" /><ref name="caucasus" /><ref>{{cite web |url=http://www.vtpi.org/tca/tca0503.pdf |publisher=VTPI (Victoria Transport Policy Institute) |title=Transportation Cost and Benefit Analysis II |language=ინგლისური |date=2018-04-24 |accessdate=2019-07-27 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20180829123715/http://www.vtpi.org/tca/tca0503.pdf |archivedate=2018-08-29 }}</ref><ref name="apta" /><ref name="pub-trans" /> === ზემოქმედება === ==== გარემოზე ==== მიუხედავად იმისა, რომ დღემდე გრძელდება დავა, თუ ტრანსპორტის რომელი სახეობაა მეტად პროდუქტიული, ზოგადად საზოგადოებრივი ტრანსპორტი, ადამიანთა გადაადგილების სხვადასხვა საშუალებებს შორის, ყველაზე ეფექტიანადაა მიჩნეული. ბრუკინგის ინსტიტუტისა ({{lang-en|[[:en:Brookings_Institution|Brookings Institution]]}}) და ამერიკული სამეწარმეო ინსტიტუტის ({{lang-en|[[:en:American_Enterprise_Institute|American Enterprise Institute]]}}) ეკონომისტების მიერ ჩატარებულ კვლევაში, რომელიც წარმოადგენს პირველ სამეცნიერო სახის ნაშრომს, მასობრივი ტრანზიტისა და პირადი სატრანსპორტო საშუალებების შედეგიანობის შესადარებლად, აღნიშნულია, რომ საზოგადოებრივი ტრანსპორტით სამგზავრო გადაყვანისას თითოეული [[მილი (ერთეული)|მილის]] გავლისთვის იხარჯება დაახლოებით ნახევარი მოცულობის საწვავი, ვიდრე კერძო [[ავტომობილი]]ს, [[SUV|სპორტული უნივერსალისა]] და მსუბუქი სატვირთოს გამოყენებისას. ამასთან, ჰაერის დაბინძურებაში, დიდი რაოდენობის მგზავრთა გადამყვანი საშუალებების წვლილი უმნიშვნელოა, მაშინ როცა კერძო მანქანების მიერ გამოფრქვეული [[ნახშირჟანგი|მხუთავი აირის]] წილი 95%-ს შეადგენს, აგრეთვე 92%-ს შეადგენს სხვა სახის აქროლადი ორგანული ნაერთები, ხოლო [[ნახშირორჟანგი]] და [[აზოტის ოქსიდი]] თითქმის ორჯერ მეტი მოცულობით გამოიყოფა.<ref name="soc-econom" /><ref name="apta" /><ref name="pub-trans" /><ref name="greenpublic" /><ref>{{cite web |url=http://eiec.gov.ge/თემები/Air/Documents/Publication/ჰაერი-(1).aspx |title=ატმოსფერული ჰაერის დაბინძურება |publisher=გარემოსდაცვითი ინფორმაციისა და განათლების ცენტრი |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190728200440/http://eiec.gov.ge/%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98/Air/Documents/Publication/%E1%83%B0%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98-%281%29.aspx |archivedate=2019-07-28 |date=2018 |accessdate=2019-07-28 }}</ref> მასობრივი გადაზიდვის გარკვეული საშუალებების მიმართ, არსებობს განსხვავებული აზრიც. მკვლევარებმა ლანკასტერის უნივერსიტეტიდან ({{lang-en|[[:en:Lancaster_University|Lancaster University]]}}), პროფესორ როჯერ კემპის ხელმძღვანელობით სხვადასხვა წლებში გამოაქვეყნეს კვლევისა და ანალიზის შედეგები, [[ბრიტანეთი]]ს საქალაქთაშორისო სარკინიგზო მიმოსვლის საფუძველზე, რომ ხალხის შორეულ მანძილზე გადაყვანისას, მაღალ სიჩქარეზე მოძრავი მატარებელი უფრო მეტ საწვავს საჭიროებს ენერგიისთვის და მეტად აზიანებს გარემოს თითოეულ მგზავრზე გათვლით, ვიდრე ავტომობილი და თუნდაც [[თვითმფრინავი]], იმავე მარშრუტის გავლისას.<ref>{{cite web |url=http://eprints.lancs.ac.uk/id/eprint/20120/1/getPDF.pdf |publisher=Lancaster University Library |title=Take the Car and Save the Planet |first=Roger |last=Kemp |language=ინგლისური |year=2004 |accessdate=2019-07-28 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190728114350/https://eprints.lancs.ac.uk/id/eprint/20120/1/getPDF.pdf |archivedate=2019-07-28 }}</ref> თუმცა, თავადვე კემპი აღნიშნავდა, რომ ამ შედეგის განმსაზღვრელი მნიშვნელოვანი ფაქტორი, მთავრობის მიერ, სატრანსპორტო სისტემების პრივატიზება იყო,<ref>{{cite web |url=http://www.telegraph.co.uk/news/uknews/1465041/Cars-are-more-fuel-efficient-than-trains-claims-study.html |publisher=The Telegraph |title=Cars are more fuel-efficient than trains, claims study |first=Paul |last=Marston |language=ინგლისური |year=2004-06-21 |accessdate=2019-07-28 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190306141625/https://www.telegraph.co.uk/news/uknews/1465041/Cars-are-more-fuel-efficient-than-trains-claims-study.html |archivedate=2019-03-06 }}</ref> რაც შესაბამისად, მსოფლიოში არსებულ სხვა მსგავს სისტემებზე ვერ განზოგადდება და ამასთან, ეს ანალიზი არ ეხებოდა მოკლე მანძილებზე გადაყვანებს, რომელთა პირობებშიც სარკინიგზო ტრანსპორტის ([[მეტრო]] და [[ტრამვაი]]) უპირატესობა პროდუქტიულობის მხრივ, კერძო მანქანებთან შედარებით, კვლავ მაღალი რჩებოდა. გარდა ამისა, მოცემული მოსაზრებები გააკრიტიკეს ესპანეთის რკინიგზის ფონდის მიერ ({{lang-es|[[:es:Fundación de los Ferrocarriles Españoles|FFE]]}}), საერთაშორისო სარკინიგზო კავშირის მხარდაჭერით ჩატარებულ კვლევაშიც, რომლის მიხედვითაც პროფესორ კემპს, არ გაუთვალისწინებია თავის ანალიზში გარკვეული გარემოებები, მათ შორის ის, რომ მატარებლის მოძრაობისთვის საჭირო ელექტროენერგიისა და ავტომობილისთვის ან თვითმფრინავისთვის საჭირო ენერგიის წარმოებისთვის, განსხვავებული მოცულობის საწვავი გამოიყენება და გარემოზე ზემოქმედებაც, არაერთგვაროვანია. ამ კვლევაში, არგუმენტად მოყვანილია ესპანური ჩქაროსნული რკინიგზის თექვსმეტწლიანი გამოცდილება და მაგალითისთვის განხილულია მატარებლების გადაადგილება დაახლოებით ისეთივე მარშრუტზე, როგორზეც კემპის ანალიზშია საუბარი. მრავალი შედარებისა და სხვადასხვა პირობების გათვალისწინებითაც კი შესწავლის შედეგები საერთოა და აჩვენებს, რომ მაღალ სიჩქარეზე მოძრავი შემადგენლობები, ყველა შემთხვევაში მოიხმარს ნაკლებ ენერგიას და ნაკლებად ზემოქმედებს გარემოზე. კიდევ უფრო მეტად მცირდება გამოყენებული ენერგია, რეგენერაციული მუხრუჭების მეშვეობით, რაც კემპის კვლევაში, მხედველობაში მიღებულიც კი არ იყო.<ref>{{cite web|url=http://www.scribd.com/document/222904608/High-speed-energy-consumption-and-emissions|publisher=FFE (Fundación Ferrocarriles Españoles)|title=High speed, energy consumption and emissions|first=Alberto|last=Garcia|language=ინგლისური|year=2010-12-21|accessdate=2019-07-28|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190728114926/https://www.scribd.com/document/222904608/High-speed-energy-consumption-and-emissions|archivedate=2019-07-28}}</ref> უშუალოდ საზოგადოებრივ ტრანსპორტის სახეობებს შორის, ყველაზე მეტ ენერეგიას საჭიროებს და ყველაზე მეტი უარყოფითი ზეგავლენა გარემოზე აქვს დიზელის საწვავზე მომუშავე ავტობუსებს. დაახლოებით 12%-ით ნაკლებად აბინძურებს ჰაერს ავტობუსები, რომლებიც საწვავად [[ბუნებრივი აირი|ბუნებრივ აირს]] იყენებს, ელექტროავტობუსების ემისია კი 29-87%-ით მცირეა დიზელის ძრავიან ავტობუსთან შედარებით და 19-85%-ით ნაკლები ბუნებრივ აირზე მომუშავე ავტობუსებთან შედარებით. რაც შეეხება სარკინიგზო ელექტროტრანსპორტს, აქ ყველაზე მეტ ენერგიას იყენებს საგარეუბნო რკინიგზა და მეტროპოლიტენი, ხოლო მათთან შედარებით გაცილებით ნაკლებს ტრამვაის სისტემები, თუმცა საგარეუბნო რკინიგზა და მეტროპოლიტენი, შესაბამისად მეტი რაოდენობის მგზავრთა მომსახურებაზეა გათვლილი, ვიდრე ტრამვაის სისტემები. თანამედროვე ტექნოლოგიების განვითარებასთან ერთად კი თითოეული სახეობის მიერ გარემოზე უარყოფითი ზემოქმედება, ბოლო ათეული წელია თანდათან მცირდება.<ref name="apta" /><ref name="greenpublic" /> ==== საჯარო სივრცეებზე ==== [[ფაილი:Road_Space_Requirements.png|მინი|30 კაცის გადასაყვანად საჭირო სივრცე კერძო მანქანით, ველოსიპედით და ავტობუსით გადაადგილებისას|220px]] საზოგადოებრივი სივრცე, განსაკუთრებით მჭიდროდ განაშენიანებულ არეალებში, წარმოადგენს ძვირფას, შეზღუდულ რესურსს, რომლის ოპტიმალური გადანაწილებაც, საზოგადოების სხვადასხვა წევრების საჭიროებების მიხედვით, მნიშვნელოვანი გამოწვევაა. გადაადგილებისთვის კი ქალაქის სივრცის გამოყენებას ყველაზე ეფექტიანად, სწორედ საზოგადოებრივი ტრანსპორტი ახერხებს. ხალხი სახლიდან სამსახურში საკუთარი ავტომობილით მიმოსვლისას, დაახლოებით 90-ჯერ მეტ ფართობსა და ინფრასტრუქტურას იკავებს, ვიდრე მეტროპოლიტენით მგზავრობისას, ხოლო 20-ჯერ მეტს, ვიდრე ავტობუსებით ან ტრამვაით სარგებლობისას. საზოგადოებრივი ტრანსპორტის საერთაშორისო ასოციაციის გამოთვლებით, ყოველ საათში 50 000 ადამიანის გადასაყვანად თითოეული მიმართულებით, მხოლოდ მანქანების გამოყენებისას 175 მეტრის სიგანის გზა არის საჭირო, მაშინ როცა ავტობუსებისთვის ამისთვის 35 მეტრის სიგანის გზაც საკმარისია, ტრამვაისთვის კი ამაზე ოთხჯერ ნაკლები. გამომდინარე იქიდან, რომ ადამიანს სამუშაოდ დაახლოებით იგივე ფართობი ესაჭიროება რაც ავტომობილს პარკინგისთვის (კაცზე 20 კვადრატულ მეტრამდე), ყველამ რომ იმოძრაოს პირადი მანქანით, მათ დასაყენებლად ჯამში იმდენივე ადგილი იქნება საჭირო ქალაქში, რამდენი საოფისე ფართიცაა, ეკონომიკური საქმიანობისთვის.<ref name="soc-econom" /><ref name="vtpi" /><ref name="pub-trans" /><ref name="greenpublic" /> საზოგადოებრივი ტრანსპორტის მიერ ნაკლების ფართობის გამოყენებით, მარტივდება ქალაქში გადაადგილება, აგრეთვე უფრო მეტი სივრცე ხდება ხელმისაწვდომი ფეხით მოსიარულეთათვის, დასასვენებელი პარკებისა და გართობის წერტილებისთვის. მანქანების ჩანაცვლების შედეგად კი იკლებს ხმაურის დონე და დაბინძურებული ჰაერის კონცენტრაცია, რაც საერთო ჯამში მეტად აუმჯობესებს მაღალი სიმჭიდროვის ქალაქში, ცხოვრების ხარისხს.<ref name="soc-econom" /><ref name="vtpi" /><ref name="pub-trans" /><ref name="greenpublic" /> ==== საზოგადოებაზე ==== [[ფაილი:Tbilisi's_new_city_bus_-_MAN_Lion's_city_A21_CNG_interior_(01).jpg|მინი|ავტობუსის ინტერიერი, ეტლით მოსარგებლეთათვის განკუთვნილი სივრცით|220px|left]] მნიშვნელოვან როლს თამაშობს მასობრივი სატრანსპორტო სისტემები სხვადასხვა სოციალური ჯგუფების უზრუნველყოფაში, გადაადგილების თანაბარი შესაძლებლობებით. მისი მეშვეობით, ნებისმიერ ადამიანს აქვს საშუალება ქალაქის ერთი წერტილიდან მეორეში მოხვედრის, მიუხედავად იმისა, გააჩნია თუ არა მართვის მოწმობა ან წვდომა ავტომობილთან — არის მცირეწლოვანი, ხანშიშესული, ჯანმრთელობის პრობლემების მქონე ან ჩამორთმეული აქვს მართვის უფლება. გარდა ამისა, საზოგადოებრივი ტრანსპორტი, თანამედროვე ქალაქების უმეტესობაში, უკვე გადაადგილების უპირატეს საშუალებად მიიჩნევა, რადგან მისგან განსხვავებით, კერძო მანქანაზე წვდომა, აღარაა გარანტია ქალაქში სწრაფი, კომფორტული და თავისუფალი გადაადგილების. გამომდინარე აქედან, ისიც კი ვისაც აქვს საკუთარი ავტომობილის გამოყენების შესაძლებლობა, ხშირ შემთხვევაში მაინც საზოგადოებრივი ტრანსპორტით სარგებლობას არჩევს ხოლმე მჭიდროდ დასახლებულ პუნქტებში.<ref name="soc-econom" /><ref name="vtpi" /><ref name="pub-trans" /><ref name="greenpublic" /> ამასთან, იგი, წარმოადგენს უმნიშვნელოვანეს საშუალებას განათლებისა და ჯანდაცვის ხელმისაწვდომობის, აგრეთვე ეკონომიკური აქტივობის. მისი დახმარებით შესაძლებელია აღმოიფხვრას ცენტრიდან მოშორებულ უბნებსა და რაიონებთან კავშირის პრობლემები, რაც ხელს შეუწყობს აღნიშნულ არეალში მაცხოვრებლების შემოსავლიან საქმიანობაში ჩართვას და შესაბამისად, მოხსნის ამგვარი ტერიტორიების მოსახლეობისგან დაცლის საშიშროებას.<ref name="soc-econom" /><ref name="vtpi" /><ref name="pub-trans" /><ref name="greenpublic" /> საზოგადოებრივი ტრანსპორტი აუმჯობესებს სოციალურ ჩართულობასაც, ხალხის სხვადასხვა ჯგუფებს შორის, მათ შორის გარიყული ნაწილისაც, შემოსავლებსა და საცხოვრებელ ადგილს შორის მკვეთრი განსხვავებების მიუხედავადაც კი. საერთო ჯამში, იგი განაპირობებს ქალაქში ცხოვრების სიჯანსაღის, უსაფრთხოების ზრდასა და თანაბარი სოციალურ-ეკონომიკური გარემოს შექმნას, საზოგადოების თითოეული ფენისთვის.<ref name="soc-econom" /><ref name="vtpi" /><ref name="pub-trans" /><ref name="greenpublic" /> ==== ეკონომიკაზე ==== მასობრივი ტრანზიტის საშუალებების ეკონომიკაზე გავლენის განხილვისას, ძირითადად ორი ურთიერთსაპირისპირო აზრი იკვეთება ხოლმე. ერთი ნაწილი მიიჩნევს, რომ საზოგადოებრივი ტრანსპორტის სისტემები მეტად ძვირადღირებულია, ვინაიდან განსაკუთრებით დიდი ოდენობის საინვესტიციო თანხებს საჭიროებს და ამასთან, არც პირდაპირი ფინანსური მოგების მოტანა არ შეუძლია, პირიქით, მუდმივ დახმარებას ითხოვს სახელმწიფოსგან, გამართულად მუშაობისთვის, ამიტომ უპირატესობა კერძო ტრანსპორტის სათანადო მომსახურებას და მანქანების გაზიარების სერვისებს უნდა მიენიჭოს. საზოგადოებრივი ტრანსპორტის მომხრეების აზრით კი მასში ფულის ჩადება, მნიშვნელოვნად ამცირებს ხალხის გადაყვანის მთლიან ღირებულებას ჯამურად. აღსანიშნავია შემცირებული დროის ფაქტორიც და გამოთავისუფლებული სივრცე ქალაქში, შედაგად კი დაზოგილი თანხები გზების მომსახურებაში, საპარკინგე ადგილების მოწყობასა და ეკოლოგიური დაბინძურების შედეგების აღმოფხვრაში, როგორც ჯანდაცვის ხარჯების კუთხით, ასევე [[გლობალური დათბობა|გლობალური დათბობით]] გამოწვეული ზიანის. დიდი მოცულობის სატრანსპორტო საშუალებები, გაცილებით ეფექტიანად იყენებს არსებულ გზებს ხალხის გადასაყვანად, პირად ავტომობილებთან შედარებით, რაც ხელს უშლის საცობების წარმოქმნას, რომელთან დაკავშირებული პირდაპირი დანახარჯებიც, განვითარებულ ქვეყნებში [[მთლიანი შიდა პროდუქტი]]ს 2%-ს აღწევს, რაც მილიარდობით ევროს ექვივალენტია.<ref name="vtpi" /><ref name="pub-trans" /><ref name="greenpublic" /> გარდა ამისა, მასობრივი ტრანზიტის სისტემებში ინვესტირების მოწინააღმდეგეთა აზრით, აღნიშნული თანხებით სუფთა საწვავის ძიებაზე ზრუნვა უფრო შედეგის მომტანი იქნებოდა, ვიდრე, საზოგადოებრივ სატრანსპორტო სისტემებზე აქცენტირება. თუმცა, გამოდინარე იქიდან, რომ გასული საუკუნის 50-იანი წლებიდან მოყოლებული, მსოფლიოში სატრანსპორტო საშუალებების მიერ მოხმარებული ენერგიის მოცულობა ხუთჯერაა გაზრდილი და ყველა ტრანსპორტის ემისიიდან 74-80% მოდის ავტომობილებზე, აღნიშნული სექტორის მიერ გამოყოფილი მავნე აირების წილი კი ყველაზე მეტად იზრდება, ვიდრე ეკონომიკის სხვა სექტორების, ავტომანქანების გამოყენების საშუალო ვადის გათვალისწინებით, [[2040]] წლისთვის, ახალი სახეობის სატრანსპორტო საშუალებები და სუფთა საწვავი, არსებით ცვლილებებს ვერ მოიტანს გარემოს დაბინძურების შემცირების კუთხით. სწორედ ამიტომ, საზოგადოებრივი ტრანსპორტის ასოციაციის რეკომენდაციით, სუფთა ტექნოლოგიების ძიებასთან შედარებით, მასობრივი გადაყვანის საშუალებებისთვის პრიორიტეტის მინიჭება, გაცილებით ეფექტიანი იქნება.<ref name="vtpi" /><ref name="pub-trans" /> საზოგადოებრივი ტრანსპორტი აგრეთვე ხელს უწყობს მომიჯნავე და მასზე დამოკიდებული სფეროების განვითარებას. საერთაშორისო ასოციაციის მონაცემებით, სატრანსპორტო ოპერატორების მიერ შექმნილი სამუშაო ადგილები, შეადგენს 1 200 000 ერთეულს, ხოლო მასობრივი გადაყვანის სექტორში თითოეული სამუშაო ადგილი, დაკავშირებულია ეკონომიკის სხვა სექტორების ოთხ სამუშაო ადგილთან. ამასთან, ტრანსპორტის სფეროში შექმნილი ყოველი ევრო ქმნის ოთხი ევროს დამატებით ღირებულებას, დანარჩენ სფეროებში. კაპიტალდაბანდებები საზოგადოებრივ ტრანსპორტში კი 25%-ით მეტი სამუშაო ადგილის მომტანია, ვიდრე იმავე მოცულობის ინვესტიციები ავტომაგისტრალებისა და გზების მშენებლობაში.<ref name="vtpi" /><ref name="pub-trans" /><ref name="greenpublic" /> უპირატესობის მინიჭება საზოგადოებრივი ტრანსპორტის სრულყოფაზე, ამარტივებს სამუშაო ადგილებთან და სხვა სოციალურ-ეკონომიკურ სტრუქტურებთან წვდომას, აფართოებს ტერიტორიული დაფარვის არეალს და ეს ყველაფერი, პირდაპირ ზემოქმედებს ბიზნესის განვითარებასა და ეკონომიკის ზრდაზე.<ref name="vtpi" /><ref name="pub-trans" /><ref name="greenpublic" /> მასობრივი გადაყვანის სისტემების მეშვეობით, მცირდება მგზავრობის დროითი დანახარჯებიც, იგი უზრუნველყოფს ე.წ. „სატრანსპორტო დაღლილობის“ თავიდან არიდებას, რაც იწვევს მგზავრთა შრომის ნაყოფიერების მკვეთრად დაცემას. ტრანსპორტში გატარებული ყოველი 10 წუთი ამცირებს დასაქმებულთა პროდუქტიულობას საშუალოდ 4%-ით, დროის მატებასთან ერთად კი 30%-საც შეიძლება მიაღწიოს, ხოლო თუ დღეში მგზავრობის ხანგრძლივობა აღემატება 1 საათსა და 6 წუთს, მგზავრებში შესაძლოა, ფიზიოლოგიური სახის დარღვევებიც გამოიწვიოს.<ref name="vtpi" /><ref name="pub-trans" /><ref name="greenpublic" /> საზოგადოებრივ სატრანსპორტო სქემებზე მასიური გადასვლა, ასევე ეხმარება ეკონომიკას საწვავის დაზოგვაში. ქალაქებში, სადაც უპირატესი ადგილი უკავია მასობრივი ტრანსპორტის ან ველოსიპედის გამოყენებას გადაადგილებისთვის, თითოეულ მოსახლეზე წელიწადში, დაახლოებით 500-იდან 600 ლიტრამდე საწვავის ეკონომია ხერხდება, რაც კიდევ უფრო მეტად მნიშვნელოვანია იმ ქვეყნებისთვის, რომლებშიც იგი ძვირადღირებულ იმპორტულ საქონელს წარმოადგენს.<ref name="soc-econom" /><ref name="vtpi" /><ref name="pub-trans" /><ref name="greenpublic" /> == საქართველოში == საქართველოში სხვადასხვა დროს, საზოგადოებრივი ტრანსპორტის თითქმის ყველა სახეობა იყო წარმოდგენილი. ამ მხრივ, მრავალფეროვნებით გამოირჩეოდა დედაქალაქი [[თბილისი]], ვინაიდან ყველაზე მჭიდროდ დასახლებულ ქალაქს წარმოადგენდა, თუმცა ცალკეული ტიპის მასობრივი გადაყვანის საშუალებები, სხვა ქალაქებშიც განვითარებული იყო, საჭიროებების შესაბამისად. === ძველი სახეობები === დანარჩენ მსოფლიოში, მასობრივი გადაყვანის საშუალებების განვითარების მსგავსად, მეცხრამეტე საუკუნემდე, საქართველოშიც მეტად გავრცელებული იყო საჭაპანო ტრანსპორტი და ქარავნები, ქალაქის შიგნით და ქალაქებს შორის გადაადგილებისთვის. თბილისში, გამოიყენებოდა ტივებიც, მტკვარზე ტვირთის გადასატანად, რომელთაც თავისი საგანგებო სადგომებიც გააჩნდა და აგრეთვე ბორნები, გაბმული ბაგირის მეშვეობით, ხალხის ერთი ნაპირიდან მეორეზე გადასაყვანად. ხიდების აგების შემდეგ კი ფუნქციის დაკარგვის გამო, თანდათან გაუქმდა. გამომდინარე იქიდან, რომ ქვეყანა საუკუნეების განმავლობაში მუდმივად საომარ მდგომარეობაში იყო, დედაქალაქიც, მხოლოდ გალავნის ფარგლებში ვითარდებოდა და დიდი, მასიური ტრანსპორტის საჭიროება არ დამდგარა.<ref name="tiflis" /><ref name=gza>{{cite web |url=http://gza.kvirispalitra.ge/qveyana/2975-pirsvesli-konska-tramsvai-da-avstosmosbisli-thbislissis-quschebsshi.html |title=პირ­ვე­ლი კონ­კა, ტრამ­ვაი და ავ­ტო­მო­ბი­ლი თბი­ლი­სის ქუ­ჩებ­ში |first=ივა­ნე |last=ტა­გა­ნაშ­ვი­ლი |publisher=ჟურნალი „გზა“ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190330220707/http://gza.kvirispalitra.ge/qveyana/2975-pirsvesli-konska-tramsvai-da-avstosmosbisli-thbislissis-quschebsshi.html |archivedate=2019-03-30 |date=2016-02-03 |accessdate=2019-03-30 }}</ref> [[ფაილი:Ermakov._Old_Tbilisi._107.jpg|მინი|„[[დროშკები]]“ და ცხენებშებმული „[[კონკა]]“ [[ძველი_თბილისი|ძველ თბილისში]] ახლანდელ [[თავისუფლების_მოედანი_(თბილისი)|თავისუფლების მოედანზე]]|220px]] მეცხრამეტე საუკუნის დასაწყისიდან კი თბილისში გამოჩნდა სხვადასხვა სახეობის ეტლები, მათ შორის ერთცხენიანი [[დროშკები]], რომლით მგზავრობისთვისაც, [[1824]] წლიდან საფასურიც კი იყო დაწესებული. თავდაპირველად თხუთმეტი ერთეული მოძრაობდა, თუმცა, დროთა განმავლობაში გაჩნდა სადგომებიც, [[ერევანსკის მოედანი|ერევანსკის]] და [[საქართველოს რკინიგზა|რკინიგზის სადგურის]] მოედნებზე, საიდანაც მისი აყვანა შეიძლებოდა, თუმცა ძვირ სიამოვნებად ითვლებოდა. შემდეგ გამოჩნდა გადასახსნელ სახურავიანი, ფაეტონებიც, რომელშიც ორი წყვილი ცხენის შებმა იყო შესაძლებელი და ჯამში ხუთი მგზავრის ადგილი ჰქონდა (ერთი მეეტლის გვერდით), [[1850]] წლებიდან კი ეტლების რაოდენობა დედაქალქში მნიშვნელოვნად გაიზარდა, 500 ერთეულსაც კი გადააჭარბა (439 ორცხენიანი და 117 ერთცხენიანი) და მეტად მრავალფეროვანი სახეობებით იყო წარმოდგენილი, განსხვავებული გადახურვით, ტევადობითა და სავალი ნაწილით. მათი უმეტესობა კერძო საკუთრებას წარმოადგენდა, ხოლო ნაწილი უშუალოდ მდიდარ ოჯახებს ემსახურებოდა. გარეუბნებთან დასაკავშირებლად კი საზოგადოებრივი ტრანსპორტის ფუნქციით გამოიყენებოდა მრავალადგილიანი დილიჟანსები და [[ავტობუსი#სახელწოდება|ომნიბუსები]]. ომნიბუსი ოცადგილიანი იყო, წინასწარ განსაზღვრული მარშრუტით და განსაზღვრული დროის შუალედით მოძრაობდა, მგზავრობის საფასურს კი გამყოლი პირი აგროვებდა.<ref name="tiflis" /><ref name=gza /> განვითარების მომდევნო ეტაპს წარმოადგენდა ცხენებშებმული ტრამვაის ვიწროლიანდაგიანი რკინიგზა, ე. წ. „[[კონკა]]“, რომელიც თბილისში, კერძო მეწარმის თაოსნობით მოეწყო [[1883]] წლის [[26 თებერვალი|26 თებერვალს]], დაახლოებით ორი ათეული წლის შემდეგ, რაც იგი [[პარიზი|პარიზსა]] და [[პეტერბურგი|პეტერბურგში]] გამოჩნდა, [[1885]] წელს კი მის მართვაზე მონოპოლიური უფლება მოიპოვა [[ბელგია|ბელგიურმა]] ანონიმურმა სააქციო საზოგადოებამ. კონკა ღია პატარა ვაგონი იყო, რომელიც ოც მგზავრს იტევდა და ორი ცხენის ძალით მოძრაობდა, აღმართში კი დამატებით კიდევ ორ ცხენს უბამდნენ. საგანგებო გაჩერებები არ ჰქონდა მოწყობილი, ამიტომ მგზავრთა მოთხოვნით აჩერებდა კონდუქტორი, რომელიც აგრეთვე მგზავრობის საფასურსაც აგროვებდა. საუკუნის ბოლოსკენ, თბილისში კონკის 22.4 კილომეტრი ლიანდაგი იყო დაგებული და [[1910]] წლამდე იარსება.<ref name="tiflis" /><ref name=gza /> === ელექტროტრამვაი === {{მთავარი|თბილისის ტრამვაი}} [[ფაილი:1984.08_ტრამვაი_РВЗ-6М2_№537,_მარშრუტი_8,_ბოლო_გაჩერება_გლდანის_VIII_მ.რ,_ხიზანიშვილის_ქუჩა.jpg|მინი|[[თბილისის ტრამვაი]]|220px|left]] [[1904]] წლის [[21 ნოემბერი|21 ნოემბრიდან]], კონკის ვიწროლიანდაგიანი ხაზების ჩანაცვლება დაიწყო ელექტროტრამვაის გზებით. მსგავსად კონკისა, ტრამვაიც დაახლოებით ორი ათეული წლის შემდეგ გამოჩნდა თბილისში, რაც იგი [[ბერლინი]]ს ავტოსამრეწველო გამოფენაზე წარმოადგინა სიმენსის ფირმამ და საქართველოს დედაქალაქი, მსოფლიოში მეჩვიდმეტე ქალაქი გახდა, სადაც ეს სისტემა ამუშავდა. თავდაპირველად, მასაც მართავდა ბელგიური სააქციო საზოგადოება, რომელთან გაფორმებული 20-წლიანი ხელშეკრულების ვადაც, [[1931]] წელს გადიოდა, თუმცა [[1915]] წლის [[15 მარტი|15 მარტს]] სასამართლო დადგენილებით ქალაქის მუნიციპალიტეტს გადაეცა. ტრამვაი იმ დროს ხალხის მასობრივი გადაყვანის უმთავრეს საშუალებად გამოიყენებოდა და თანდათან ვითარდებოდა. თუმცა, [[1920]]-იანი წლებიდან მსოფლიოში გავრცელებულმა მოდერნისტულმა ქალაქგეგმარებამ, საქართველოშიც შემოაღწია და დაიწყო ქუჩების მორგება შიდაწვის ძრავიან სატრანსპორტო საშუალებებსა და კერძო ავტომობილებზე, რის შედეგადაც ტრამვაის მარშრუტებმა [[1950]]-იანი წლებში, ცენტრალური მაგისტრალებიდან, პარალელურ ქუჩებზე გადაინაცვლა, ხოლო მათი ადგილი, ავტობუსებისა და ტროლეიბუსების ხაზებმა დაიკავა. მიუხედავად ამისა, ტრამვაის სისტემის გაფართოება, [[საბჭოთა კავშირი]]ს ბოლო წლებამდე მიმდინარეობდა. [[1986]] წელს ავჭალაში გაიხსნა ორას ვაგონზე გათვლილი, ყველაზე დიდი დეპო თბილისში, შესაბამისი ხაზის დაგრძელებით. ეს წარმოადგენდა უკანასკნელ განახლებას აღნიშნული სისტემის, რომლის საერთო სიგრძეც ცალ ლიანდაგზე გათვლით, იმ დროისთვის 108 კილომეტრს აღწევდა. [[1989]] წლიდან კი უკვე დაიწყო მარშრუტების შეკვეცა, რაც აქტიურად გაგრძელდა [[90-იანები|90-იან]] წლებში, ვინაიდან მძიმე პოლიტიკური, ეკონომიკური და ფინანსური მდგომარეობის გამო, ვეღარ ხერხდებოდა სატრანსპორტო საშუალებებისა და ინფრასტრუქტურის მოვლა-შენახვის სამუშაოების სათანადოდ ჩატარება.<ref name=transp-probl>{{cite web |url=http://www.nplg.gov.ge/gsdl/cgi-bin/library.exe?e=d-01000-00---off-0ekonomik--00-1----0-10-0---0---0prompt-10---4-------0-1l--11-ka-50---20-about---00-3-1-00-0-0-11-1-0utfZz-8-00&a=d&c=ekonomik&cl=CL4.1&d=HASH01c7c4002661a7fd27d0d050.4.1 |title=დედაქალაქის სოციალურ-ეკონომიკური ინფრასტრუქტურის განვითარების პრობლემები |publisher=დემოკრატიის განვითარების ცენტრი |first=ლალი |last=ხურცია |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190728143316/http://www.nplg.gov.ge/gsdl/cgi-bin/library.exe?e=d-01000-00---off-0ekonomik--00-1----0-10-0---0---0prompt-10---4-------0-1l--11-ka-50---20-about---00-3-1-00-0-0-11-1-0utfZz-8-00&a=d&c=ekonomik&cl=CL4.1&d=HASH01c7c4002661a7fd27d0d050.4.1 |archivedate=2019-07-28 |date=2004 |accessdate=2019-07-28 }}</ref> ეს კი საბოლოოდ [[2006]] წლის [[4 დეკემბერი|4 დეკემბერს]], ტრამვაის გახსნიდან 102 წლის შემდეგ, დარჩენილი 12-კილომეტრიანი ხაზის გაუქმებითა და ტრამვაის სისტემის სრული ლიკვიდაციით დასრულდა.<ref name="tiflis" /><ref name=gza /><ref>{{cite web |url=http://www.tramvai.ge/tram_history/#more-1778 |title=თბილისის ტრამვაის ისტორია |publisher=საინიციატივო ჯგუფი „თბილისის ტრამვაი“ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170331105630/http://www.tramvai.ge/tram_history/#more-1778 |archivedate=2017-03-31 |date=2012-03-23 |accessdate=2019-07-28 }}</ref> === ფუნიკულიორი === {{მთავარი|თბილისის ფუნიკულიორი}} [[ფაილი:Funicular_of_Tbilisi_Jan_2013_11.jpg|მინი|[[თბილისის ფუნიკულიორი]]|220px]] ელექტროტრამვაის შემოსვლასთან ერთად, [[1905]] წლის [[24 თებერვალი|24 თებერვალს]], თბილისში გაიხსნა ფუნიკულიორი. მისი აგების იდეაც, ბელგიურ სააქციო საზოგადოებას ეკუთვნოდა, რომელმაც ხელშეკრულების მიხედვით, 45-წლიანი ექსპლუატაციის უფლება მიიღო, ვადის გასვლის შემდეგ, სახელმწიფოსთვის უსასყიდლოდ გადაცემის პირობით. ამ სამთო ტრამვაის თავდაპირველი დანიშნულება იყო, უმოკლესი გზით დაკავშირება „ზემო თბილისთან", რომელიც უნდა გაშენებულიყო [[მთაწმინდა|მთაწმინდის]] პლატოზე.<ref>{{YouTube|title=ქალაქიდან ქალაქამდე - „ზემო თბილისი“ და ფუნიკულიორის რესტორნის შენობა (ალექსანდრე ელისაშვილი) |id=pDaphJyVFEM}}</ref> აღნიშნულ საკითხთან დაკავშირებული გეგმები, ჯერ კიდევ მეცხრამეტე საუკუნის მეორე ნახევრიდან განიხილებოდა, თუმცა საბოლოოდ ვერ განხორციელდა, მასშტაბური სამუშაოების საჭიროებიდან და იმ წლებში მომხდარი რევოლუციური მოვლენებიდან გამომდინარე. [[30-იანები|30-იან]] წლებში კი გადაწყდა მთაწმინდაზე პარკის მშენებლობა და რკინიგზამაც ახალი, ტურისტული ფუნქცია შეიძინა.<ref name="tiflis" /><ref>{{cite web |url=http://park.ge/ka/objects/30 |title=ფუნიკულიორის ისტორია |publisher=„მთაწმინდის პარკი“ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190728182053/https://park.ge/ka/objects/30 |archivedate=2019-07-28 |date=2017 |accessdate=2019-07-28 }}</ref> ფუნიკულიორს რამდენჯერმე ჩაუტარდა რეკონსტრუქცია. პირველად [[1936]]–[[1938]] წლებში, როცა ზედა სადგურის ადგილას აშენდა სამსართულიანი შენობა, რესტორნითა და განიერი ტერასებით. [[1968]]–[[1969]] წლებში შეიცვალა ქვედა სადგური და ვაგონების ძარები, ხოლო [[1989]] წელს დაწყებული სამუშაოები [[1992]] წელს შეჩერდა და ვეღარ დასრულდა [[საქართველოს სამოქალაქო ომი|სამოქალაქო ომის]] გამო, ზედა სადგური კი გაიძარცვა და გაპარტახდა.<ref name="tiflis" /> ფუნიკულიორის სარეაბილიტაციო სამუშაოები დაიწყო [[2007]] წელს, მას შემდეგ რაც იგი 49-წლიანი იჯარით კერძო კომპანიამ შეიძინა, თუმცა იმ დროს არსებული [[საქართველოს პოლიტიკური კრიზისი (2007)|შიდა პოლიტიკური კრიზისის]] გამო, სამუშაოები კვლავ შეჩერდა. საბოლოოდ, რეაბილიტაციის დასრულება და მოძრაობის აღდგენა, 20-წლიანი პაუზის შემდეგ, [[2012]] წელს მოხერხდა. შედეგად, ქვედა სადგურს, ისტორიული იერსახე დაუბრუნდა, სრულად განახლდა ზედა სადგურიც და აღიდგინა თავისი ფუნქცია, ხოლო უშუალოდ რკინიგზა მთლიანად თანამედროვე სტანდარტებით მოეწყო, დამონტაჟდა უახლესი მართვისა და უსაფრთხოების სისტემები, ძველი ვაგონები კი შეიცვალა Doppelmayr-ის ([[:en:Doppelmayr_Garaventa_Group|ინგლ.]]) წარმოებული, თანამედროვე დიზაინის [[შვეიცარია|შვეიცარიული]] ვაგონებით.<ref>{{cite web|url=http://old.1tv.ge/ge/news/view/45464.html |title=ფუნიკულიორის სამთო-საბაგირო გზის რეაბილიტაცია დასრულდა| publisher=1tv.ge |date=2012-12-27 |accessdate=2019-07-28}}</ref> === ავტობუსი === {{მთავარი|ავტობუსი#საქართველოში}} ავტობუსის წინამორბედი, ცხენებშებმული ომნიბუსი, ჯერ კიდევ მეცხრამეტე საუკუნეში გამოიყენებოდა, თბილისის გარეუბნებთან დასაკავშირებლად, თუმცა თანამედროვე სახის, ანუ ძრავიანი სატრანსპორტო საშუალებები, პირველად გამოჩნდა საბჭოთა პერიოდში, იმ დროს არსებული მასშტაბური ურბანიზაციის შედეგად დამდგარი საჭიროებების გამო. დედაქალაქს აქტიურად უერთდებოდა ახალი ტერიტორიები, შენდებოდა საავტომობილო გზები. ახალი უბნების ტრანსპორტის უზრუნველსაყოფად კი ყველაზე მარტივი და მოსახერხებელი გზა, ავტობუსების მარშრუტების დანიშვნა იყო. პირველი ხაზი, [[1934]] წელს გაიხსნა, 10 კილომეტრის სიგრძის იყო და მხოლოდ 5 ერთეული მოძრაობდა, თუმცა გადაყვანილ მგზავრთა რაოდენობამ, 1 200 000-ს მიაღწია. ეს რიცხვი, ავტობუსების ქსელის გაფართოებასთან ერთად, განუხრელად იზრდებოდა და [[1970]] წელს 125 მილიონსაც გადააჭარბა, ხოლო მომდევნო ათწლეულში კიდევ 100 მილიონით გაიზარდა.<ref name="tiflis" /> აღნიშნული სისტემის სტაბილურობისთვის, დიდი დარტყმა აღმოჩნდა საბჭოთა კავშირის დაშლა, ქვეყანაში არსებული რთული ეკონომიკური და პოლიტიკური ვითარებიდან გამომდინარე, თითქმის სრულად ჩამოიშალა საავტობუსე ქსელი და მისი ადგილი, კერძო [[მიკროავტობუსი|მიკროავტობუსებმა]] დაიკავა, [[სამარშრუტო ტაქსი]]ს სახით.<ref name=transp-probl /> დედაქალაქში სისტემის რეაბილიტაცია, მხოლოდ [[2004]] წლიდან დაიწყო, ძველი ერთეულების სრულად ჩამოწერითა და მეორეული [[ჰოლანდია|ჰოლანდიური]] ავტობუსების შემოყვანით. მომდევნო წლებში, პარკი [[უკრაინა|უკრაინული]] მოდელებით შეივსო და [[2008]] წლისთვის, ჯამში მათი რაოდენობა, ათასს აღწევდა, 130-მდე ხაზზე კი შვიდასზე მეტი მოძრაობდა. თუმცა დაბალი ხარისხის პროდუქციისა და არასათანდო მოვლის შედეგად, უმეტესობა რამდენიმე წელიდაში გამოვიდა მწყობრიდან. აგრეთვე, არაეფექტიანად იყო დაგეგმილი მარშრუტები, არ იყო მოწესრიგებული გაბილეთიანების სიტემა და ერთ-ორ წელში, დანახარჯების კუთხით სავალალო სიტუაცია შეიქმნა, რაც [[2010]] წელს, დაახლოებით მესამედი ერთეულის ჩამოწერითა და მარშრუტების მკვეთრი შემცირებით დასრულდა.<ref name="tiflis" /> [[ფაილი:Tbilisi's_new_city_bus_-_MAN_Lion's_city_A21_CNG_(06).jpg|მინი|თანამედროვე [[ავტობუსი]] თბილისში|220px|left]] პარკის თანამედროვე და ეკოლოგიურად სუფთა ავტობუსებით განახლების თაობაზე, მომდევნო წლებში მუდმივად მიდიოდა საუბარი, თუმცა კონკრეტული ნაბიჯები არ გადადგმულა. ახალი ავტობუსების შემოყვანის დაწყება, მხოლოდ 6 წლის შემდგომ მოხერხდა და [[2016]] წლის სექტემბერში, თბილისში გამოჩნდა Euro-6-სტანდარტის ემისიის მქონე, თხევად [[ბუნებრივი აირი|ბუნებრივ აირზე]] მომუშავე, ეტლით მოსიარულეთათვის ხელმისაწვდომი, [[გერმანია|გერმანული]] MAN-ის ([[:en:MAN_Truck_%26_Bus|ინგლ.]]) წარმოებული ავტობუსები. დარჩენილი ამორტიზებული ერთეულების სრულად ჩანაცვლება კი უახლოესი პერიოდისთვის დაიგეგმა. ავტობუსების პარკი რამდენჯერმე განახლდა [[ბათუმი|ბათუმსა]] და სხვა მცირე ქალაქებშიც, ხოლო სიდიდით მეორე ქალაქ [[ქუთაისი|ქუთაისში]], საავტობუსე ქსელი, 2007 წლიდან სრულიად კერძო კომპანიების საკუთრებაშია და ავტობუსების ჩანაცვლებაც, არასისტემატურად მიმდინარეობს. აგრეთვე, კერძო მეწარმეები უზრუნველყოფენ, ავტობუსებით მგზავრთა საქალაქთაშორისო გადაყვანებსაც. [[ფაილი:Tbilisi_MinibusMarshrutka.jpg|მინი|„[[ფორდი|ფორდის]]“ [[მიკროავტობუსი|მიკროავტობუსები]], დატვირთულ მაგისტრალურ გამზირზე|220px]] მართალია, [[მიკროავტობუსი|მიკროავტობუსები]] საზოგადოებრივი ტრანსპორტის ცალკე სახეობად არ განიხილება, ვინაიდან ხალხის მასობრივი გადაყვანის ფუნქციას სათანადოდ ვერ ასრულებს მცირე ტევადობის გამო და მხოლოდ დამხმარე საშუალებად გამოიყენება, დაბალი სიმჭიდროვის უბნების დასაფარად, საქართველოში სხვადასხვა დროს, მათ მაინც მნიშვნელოვანი ადგილი ეკავა, მოსახლეობის ტრანსპორტით უზრუნველყოფაში, გარკვეული გარემოებებიდან გამომდინარე. პირველად, სამარშრუტო ტაქსებიც საბჭოთა ხანაში გამოჩნდა, [[1968]] წლიდან და [[1990]] წლამდე მისი მეშვეობით გადაყვანილ მგზავრთა რაოდენობა ექვსჯერ გაიზარდა, ხოლო მოძრავმა ერთეულებმა სამასს გადააჭარბა, მისი წილი ხალხის გადაყვანებში, დიდი მაინც არ ყოფილა, ვინაიდან იმ დროს ქალაქი საკმარისად იყო უზრუნველყოფილი მეტად ტევადი, კომფორტული და იაფი სატრანსპორტო საშუალებებით. ვითარება მკვეთრად შეიცვალა საბჭოთა კავშირის შემდგომ პერიოდში, როცა მუნიციპალური ტრანსპორტის სისტემა სრულად მოიშალა და მგზავრთა მოთხოვნის დაკმაყოფილება საკუთარ თავზე კერძო ბიზნესმა აიღო ხელში. დედაქალაქში 90-იანების ბოლოს, სამარშრუტოების რაოდენობა უკვე ორიათასს აჭარბებდა და საშუალოდ 34 მილიონი მგზავრი გადაჰყავდა.<ref name=transp-probl /> [[2004]] წელს დაიწყო მიკროავტობუსების შევიწროება და ცენტრალური ქუჩებიდან განდევნა, ავტობუსების სისტემის მოწესრიგების კვალდაკვალ, მაგრამ [[2011]] წლიდან, აღნიშნული სისტემის კრახით გამოწვეული დეფიციტის აღმოსაფხვრელად, სამარშრუტო ტაქსებმა, შედარებით დარეგულირებული სახით, კვლავ დაიკავა მნიშვნელოვანი ადგილი მგზავრთა ტრანზიტში. ბოლო წლების მონაცემების მიხედვით, მისი წილი ავტობუსებით გადაყვანილი ხალხის რაოდენობასაც აღემატება.<ref>{{cite web |url=http://tbilisi.gov.ge/img/original/2018/4/20/შინამეურნეობის_კვლევა.pdf |title=ქ.თბილისის შინამეურნეობების სატრანსპორტო კვლევის განხორციელების საკონსულტაციო მომსახურება |publisher=მდგრადი ურბანული ტრანსპორტის საინვესტიციო პროგრამა |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190609055143/http://tbilisi.gov.ge/img/original/2018/4/20/%E1%83%A8%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%95%E1%83%90.pdf |archivedate=2019-06-09 |date=2016-05-08 |accessdate=2019-07-28 }}</ref> მიუხედავად ამ ყველაფრისა, მაინც დიდი პრობლემებით ხასიათდება, რადგან მცირე ტევადობის გამო, ქუჩებში მრავალი ერთეული მოძრაობს და იწვევს გადატვირთულობას. ამასთან, მაინც ვერ ახერხებს გადაადგილების მოთხოვნის საკმარისად დაკმაყოფილებას და უმეტესად გადავსებულია, ხშირია ფეხზე მდგომი მგზავრების გადაყვანის შემთხვევებიც, რაც დაუშვებელია უსაფრთხოების კუთხით და სატრანსპორტო საშუალებების დიდი ნაწილი, ტექნიკურადაც არადამაკმაყოფილებელ მდგომარეობაშია. <ref name="tiflis" /><ref name="adb-strategic-report" /> === ტროლეიბუსი === {{მთავარი|თბილისის ტროლეიბუსი}} [[ფაილი:Trådbuss_Tbilisi.jpg|მინი|[[თბილისის ტროლეიბუსი]]|220px|left]] თბილისში ტროლეიბუსის სისტემა ამოქმედდა [[1937]] წლის [[30 მარტი|30 მარტს]], თავდაპირველად აღმაშენებლის გამზირზე, მომდევნო წელს კი რუსთაველის გამზირზეც გამოჩნდა. ავტობუსებთან ერთად, ტროლეიბუსების ქსელიც თანდათან ფართოვდებოდა და ცენტრალური ქუჩებიდან, მალევე განდევნა ტრამვაის ხაზები, თუმცა მგზავრების ტრანზიტში მისი საერთო წილი, 20%-ს არასდროს აღემატებოდა. ქსელის მაქსიმალური ზომა, დაფიქსირდა [[1986]] წელს, როცა ქალაქში 21 მარშრუტი იყო, 215 კილომეტრი სიგრძითა და 225 ერთეული ტროლეიბუსით, ყოველწლიურად გადაყვანილი მგზავრების რაოდენობა კი დაახლოებით 53 მილიონს შეადგენდა.<ref name="tiflis" /> თბილისის შემდეგ, დაახლოებით ათ წელიწადში, ტროლეიბუსი სიდიდით მეორე ქალაქში, [[ქუთაისის ტროლეიბუსი|ქუთაისშიც]] გამოჩნდა, სადაც მაქსიმალური განვითარების პერიოდში, წარმოდგენილი იყო 88 კილომეტრის სიგრძის 10 მარშრუტით. ტროლეიბუსის სისტემით, საქართველოში ჯამში 12 ქალაქი იყო უზრუნველყოფილი: [[თბილისის ტროლეიბუსი|თბილისი]], [[ქუთაისის ტროლეიბუსი|ქუთაისი]], [[ჭიათურის ტროლეიბუსი|ჭიათურა]], [[სოხუმის ტროლეიბუსი|სოხუმი]], [[რუსთავის ტროლეიბუსი|რუსთავი]], [[გორის ტროლეიბუსი|გორი]], [[ბათუმის ტროლეიბუსი|ბათუმი]], [[ოზურგეთი ტროლეიბუსი|ოზურგეთი]], [[ფოთის ტროლეიბუსი|ფოთი]], [[ცხინვალის ტროლეიბუსი|ცხინვალი]], [[სამტრედიის ტროლეიბუსი|სამტრედია]], [[ზუგდიდის ტროლეიბუსი|ზუგდიდი]]. საბჭოთა კავშირის დაშლის გამო, ვეღარ მოესწრო მშენებლობის დასრულება [[ზესტაფონის ტროლეიბუსი|ზესტაფონსა]] და [[ქობულეთის ტროლეიბუსი|ქობულეთში]]. [[ფაილი:Gori-ZiU-9-42.jpg|მინი|[[გორის ტროლეიბუსი]]|220px]] როგორც დანარჩენი მიწისზედა სატრანსპორტო სისტემები, 90-იან წლებში აგრეთვე მძიმე ვითარებაში აღმოჩნდა ტროლეიბუსების ქსელიც. თუმცა, ავტობუსებთან შედარებით, უფრო უკეთ და დიდხანს იყო შენარჩუნებული, შესაბამისად, იმ დროისთვის დედაქალაქში იგი ერთადერთ რეალურად მოქმედ საზოგადოებრივ სატრანსპორტო სისტემას წარმოადგენდა, მეტროპოლიტენთან ერთად.<ref name=transp-probl /> არასათანადო მოვლის, სავალი ნაწილების დეფიციტისა და მიმდინარე სარემონტო სამუშაოების ციკლის არარსებობის გამო, ეს სისტემაც წლების შემდეგ ამორტიზირდა, რის გამოც თავის ფუნქციას ვეღარ ასრულებდა. [[2000-იანები]]ს დასაწყისისთვის, ტროლეიბუსების რაოდენობა განახევრდა, გადაყვანილ მგზავრთა ოდენობა კი საბჭოთა პერიოდთან შედარებით, სამი მეოთხედით იყო შემცირებული.<ref name=transp-probl /> საზოგადოებრივი ტრანსპორტის რეფორმის ფარგლებში, დედაქალაქში [[2006]] წელს, ტრამვაისთან ერთად, სრულად გაუქმდა ტროლეიბუსის დარჩენილი ხაზები, ხოლო სხვა ქალაქებში, ეტაპობრივად დაიხურა [[2010]] წლამდე. ერთადერთი მოქმედი სისტემა, რომელიც ქვეყანაში შემორჩა, სოხუმის ტროლეიბუსია, თუმცა იგი არ ექვემდებარება საქართველოს ხელისუფლების კონტროლს.<ref name="tiflis" /> === საბაგირო === {{მთავარი|საბაგირო გზა#მოქმედი საბაგირო გზები საქართველოში}} [[ფაილი:Batumi_aerial_tramway.jpg|მინი|[[საბაგირო გზა]] [[ბათუმი|ბათუმში]]|220px|left]] მთაგორიანი რელიეფიდან გამომდინარე, საქართველოში საზოგადოებრივი ტრანსპორტის მეტად გავრცელებულ სახეობას წარმოადგენს საბაგირო. პირველი ბაგირგზა მოეწყო ზესტაფონში, ადგილობრივი ცნობილი ინჟინრების ძალისხმევით [[1946]] წელს. მისი მეშვეობით მოსახლეობა გადაადგილდებოდა მდინარის ერთი ნაპირიდან მეორეზე, ქალაქის ცენტრიდან დაბაში. [[40-იანები|40-იან]] წლებში, საბაგიროები აგრეთვე აშენდა ჭიათურაშიც, მაღაროების მომსახურებისთვის, სრულყოფილი სამგზავრო ბაგირგზა კი [[1952]] წელს აიგო, რომელიც ქალაქის ცენტრს პერევის სამრეწველო უბანთან აკავშირებდა და მთელ საბჭოეთშიც პირველი იყო. 90-იანები წლებისთვის კი ჯამში საბაგიროების რაოდენობა ჭიათურაში, ორ ათეულს აჭარბებდა, რაც მსოფლიოში ერთ-ერთი მაღალი მაჩვენებელი იყო. მათი უმეტესობა დღეს უკვე მოძველებულია, თუმცა მოსახლეობისთვის ქალაქში მნიშვნელოვან ტრანსპორტს წარმოადგენს და მაინც აქტიურად გამოიყენება. [[2016]] წლიდან კი მიმდინარეობს სამუშაოები, ცენტრში მდებარე სადგურისა და მისგან გამავალი რამდენიმე მიმართულების ხაზების ჩასანაცვლებლად, ფრანგული წარმოების, თანამედროვე სტანდარტის ქანქარასებრი საბაგიროებით.<ref>{{cite web |url=http://www.mrdi.gov.ge/ge/news/{{urlencode:ჭიათურაში-საბაგირო-გზების-რეაბილიტაცია-დაიწყო|path}} |title=ჭიათურაში საბაგირო გზების რეაბილიტაცია დაიწყო |publisher=საქართველოს რეგიონალური განვითარებისა და ინფრასტრუქტურის სამინისტრო |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190728182515/http://www.mrdi.gov.ge/ge/news/%7B%7Burlencode%3A%E1%83%AD%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%97%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%98-%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%91%E1%83%90%E1%83%92%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%9D-%E1%83%92%E1%83%96%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1-%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%90%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90-%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%AC%E1%83%A7%E1%83%9D%7Cpath%7D%7D |archivedate=2019-07-28 |date=2017-01-18 |accessdate=2019-07-28 }}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.radiotavisupleba.ge/a/{{urlencode:საჰაერო-საბაგირო-შიდასაქალაქო-ტრანსპორტად-და-მისი-განახლების-მოლოდინი-ჭიათურაში/29291966.html|path}} |title=საჰაერო საბაგირო შიდასაქალაქო ტრანსპორტად და მისი განახლების მოლოდინი ჭიათურაში | publisher=რადიო თავისუფლება |archiveurl=http://web.archive.org/save/https://www.radiotavisupleba.ge/a/{{urlencode:საჰაერო-საბაგირო-შიდასაქალაქო-ტრანსპორტად-და-მისი-განახლების-მოლოდინი-ჭიათურაში/29291966.html|path}} |archivedate=2019-07-28 |date=2018-06-05 |accessdate=2019-07-28}}</ref> [[ფაილი:The_park_in_Borjomi.jpg|მინი|[[საბაგირო გზა]] [[ბორჯომი|ბორჯომში]]|220px]] მგზავრთა გადაყვანისთვის, აღნიშნული სახეობის საშუალება აქტიურად გამოიყენებოდა დედაქალაქშიც, როგორც ტურისტული მიზნებით, აგრეთვე წმინდა სატრანსპორტო დანიშნულებით. პირველი ბაგირგზა, რომელიც თბილისში აიგო, [[რუსთაველის გამზირი|რუსთაველის გამზირს]] აკავშირებდა [[მთაწმინდა|მთაწმინდის პარკთან]], ვინაიდან ფუნიკულიორი, ვეღარ აკმაყოფილებდა პარკში მოხვედრის მსურველთა მოთხოვნას. იგი ამოქმედდა [[1958]] წლის ოქტომბერში და იმუშავა [[1990]] წელს მომხდარ [[მთაწმინდის_საბაგიროს_ტრაგედია_(1990)|ტრაგიკულ შემთხვევამდე]]. [[2014]] წელს იგეგმებოდა მისი აღდგენა, ქვედა სადგურის შეცვლილი მდებარეობით [[პირველი რესპუბლიკის მოედანი|რესპუბლიკის მოედანზე]], თუმცა, არქიტექტორებისა და ხელოვნებათმცოდნეების პეტიციის გათვალისწინებით, ქალაქის ისტორიული იერსახის შესანარჩუნებლად გადაწყდა ძველი სადგურის რეაბილიტაცია.<ref>{{cite web |url=http://netgazeti.ge/news/36562/ |title=ვარდების მოედანზე საბაგირო გზის მშენებლობა დაკონსერვდა |publisher=netgazeti.ge |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190728193524/https://netgazeti.ge/news/36562/ |archivedate=2019-07-28 |date=2014-11-10 |accessdate=2019-07-28 }}</ref> ვინაიდან სამუშაოების ჩასატარებლად მოსახლეობის გაყვანა იყო საჭირო, კერძო მესაკუთრეებთან მოლაპარაკებების გამო, მშენებლობის დაწყება გაჭიანურდა.<ref name="tiflis" /><ref>{{cite web |url=http://lta.gov.ge/?page_id=63 |title=საქართველოში ბაგირგზების შესახებ (ისტორიის და მდგომარეობის მოკლე მიმოხილვა) |publisher=საქართველოს ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების სამინისტროს სახმელეთო ტრანსპორტის სააგენტო |archiveurl=https://web.archive.org/web/20180822211416/http://lta.gov.ge/?page_id=63 |archivedate=2018-08-22 |date=2018 |accessdate=2019-07-28 }}</ref> მეორე საბაგირო გზა დედაქალაქში აშენდა [[1966]] წელს, [[ვაკე (თბილისი)|ვაკისა]] და [[კუს ტბა|კუს ტბის]] დასაკავშირებლად. იგი უსაყრდენოა და აიგო ცნობილი ქართველი ინჟინრის შემუშავებული პროექტით, რომელიც იმ დროისთვის ინოვაციურ გადაწყვეტას წარმოადგენდა, საბაგიროების მშენებლობაში. საბჭოთა კავშირის სამგზავრო ბაგირგზების უმეტესობა, სწორედ საქართველოში იყო დაპროექტებული<ref>{{cite web|url=http://stav26.livejournal.com/421205.html |title= История создания пятигорской канатки | publisher=stav26 |date=2016-08-24|language=რუსული |accessdate=2019-07-28}}</ref> და მისი კომპონენტებიც ადგილზე მზადდებოდა (ბაგირების გარდა). კუს ტბის საბაგირო თბილისში ყველაზე დიდხანს ემსახურა მგზავრებს, მათ შორის 90-იანი წლების მძიმე პერიოდშიც (სეზონურად), თუმცა 2009 წელს სარეაბილიტაციო თანხების უქონლობის მიზეზით შეჩერდა. მისი აღდგენა და ამუშავება, შვიდი წლის შემდეგ მოხერხდა. მის გარდა დედაქალაქში, სხვადასხვა დროს კიდევ ექვსი საბაგირო მოქმედებდა, აქედან ოთხი ([[ლისის ტბა|ლისის ტბის]], [[ბაგები (თბილისი)|ბაგების]], [[დიდუბე|დიდუბისა]] და [[სამგორი|სამგორის]]) სამგზავრო-სატრანზიტო დანიშნულებით და ორი ([[მზიური_(პარკი)|მზიურისა]] და [[თბილისის ეთნოგრაფიული მუზეუმი ღია ცის ქვეშ|ეთნოგრაფიული მუზეუმი]]ს) სარეკრეაციო, თუმცა საბჭოთა კავშირის მიწურულს და დაშლის შემდგომ, ყველა გაუქმდა. [[2012]] წელს კი [[რიყე (თბილისი)|რიყეზე]] მოეწყო თანამედროვე ტიპის გონდოლებიანი საბაგირო, ტურისტული მიზნებისთვის.<ref name="tiflis" /><ref name="adb-strategic-report" /> საბაგიროები საქართველოს თითქმის ყველა რეგიონსა და ადმინისტრაციულ ცენტრში იყო წარმოდგენილი, თუმცა მათი უმეტესობის მოქმედ მდგომარეობაში შენარჩუნება ვერ მოხერხდა, დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდგომ არსებული მძიმე ფინანსური და პოლიტიკური კრიზისების პირობებში. ყველაზე მეტი საბაგირო, ამ პერიოდს გადაურჩა დასასვენებელ და სამთო-სათხილამურო კურორტებზე, ყაზბეგის რეგიონში, ბორჯომის რეგიონში, სვანეთსა და აჭარაში. აღნიშნულ ლოკაციებზე, მზარდი ტურისტული მოთხოვნის შესაბამისად, ბაგირგზების რეაბილიტაცია და ახლების დამატება, მუდმივად მიმდინარეობს.<ref>{{cite web |url=http://mtisambebi.ge/news/business/item/674-ra-siaxleebit-xvdeba-saqartvelos-mtis-kurortebi-zamtris-turistul-sezons?fb_comment_id=1430205910412055_1430341240398522 |title=საქართველოს მთის კურორტების სიახლეები |publisher=Mtisambebi.ge |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190728200909/https://mtisambebi.ge/news/business/item/674-ra-siaxleebit-xvdeba-saqartvelos-mtis-kurortebi-zamtris-turistul-sezons?fb_comment_id=1430205910412055_1430341240398522 |archivedate=2019-07-28 |date=2017-12-09 |accessdate=2019-07-28 }}</ref> === მეტროპოლიტენი === {{მთავარი|თბილისის მეტროპოლიტენი}} [[ფაილი:Tbilisi_Metro_(29688893874).jpg|მინი|[[თბილისის მეტროპოლიტენი]]|220px|left]] დედაქალაქის ისტორიაში ყველაზე მასშტაბური ინფრასტრუქტურული პროექტისა და ძვირადღირებული სატრანსპორტო სისტემის მშენებლობა გადაწყდა [[1951]] წლის [[29 სექტემბერი|29 სექტემბერს]], განისაზღვრა მარშრუტი დიდუბესა და სამგორს შორის და დაიგეგმა თოთხმეტი სადგური ერთკილომეტრიანი დაშორებებით, [[1952]] წელს კი უშუალოდ გვირაბების გაყვანა დაიწყო. თუმცა, რამდენიმე წელიწადში, მომხდარი პოლიტიკური ცვლილებების შემდგომ, აღნიშნული გადაწყვეტილება გადაიხედა. ვინაიდან სამუშაოები დიდ თანხებს ითხოვდა, თან თბილისის მოსახლეობა მილიონსაც არ აღემატებოდა, საბჭოეთის ცენტრალურმა ხელისუფლებამ, საჭიროების არარსებობის საბაბით მშენებლობის ლიკვიდაციის ბრძანება გასცა. ადგილობრივი ხელისუფლების ძალისხმევით, ეს დადგენილება ჯერ კონსერვაციით შეიცვალა, ხოლო ორი წლის შემდეგ, მშენებლობა გაგრძელდა თავდაცვითი ობიექტის სახით, მაგრამ მხოლოდ დოკუმენტურად, რეალურად კვლავ მეტროპოლიტენის მოწყობის სამუშაოები მიმდინარეობდა. საბოლოოდ, ცენტრალური ხელისუფლება დათმობაზე წავიდა და მშენებლობა [[1960]] წელს კორექტირებული პროექტით, უკვე ოფიციალურადაც გაგრძელდა, სატრანსპორტო დანიშნულებით. პირველი მონაკვეთის დასრულება [[1965]] წელს მოხერხდა, ხოლო საზეიმოდ [[1966]] წლის [[10 იანვარი|10 იანვარს]] გაიხსნა. თბილისი მსოფლიოში ოცდამეექვსე, ხოლო საბჭოთა კავშირში მეოთხე ქალაქი გახდა, რომელსაც ამგვარი სატრანსპორტო სისტემა გააჩნდა.<ref name="tiflis" /> თბილისის მეტროს სისტემა ჯამში 27.6 კილომეტრიანი სიგრძის ორი ხაზისა და 23 სადგურისგან შედგება. ახალი სადგურების დაპროექტება და მშენებლობა, საბჭოთა პერიოდის ბოლომდე გრძელდებოდა, მას შემდეგ კი ყველა მშენებლობა შეჩერდა, მათ შორის მესამე ხაზისაც, რომლითაც ქალაქის დარჩენილი უბნების შემოერთება და მაგისტრალური ტრანსპორტით ქალაქის სრული უზრუნველყოფა უნდა მომხდარიყო. ფინანსური სიდუხჭირის პირობებში, თითქმის დასრულებული სადგურის, „[[ვაჟა-ფშაველა_(თბილისის_მეტრო)|ვაჟა-ფშაველას]]“ ნაწილობრივი გახსნა მოხერხდა [[2000]] წელს, ხოლო მომდევნო სადგური „[[სახელმწიფო_უნივერსიტეტი_(თბილისის_მეტრო)|უნივერსიტეტი]]“, რომელზეც, აგრეთვე სამუშაოების 90% უკვე შესრულებული იყო, მხოლოდ 30-წლიანი პაუზის შემდეგ, [[2017]] წელს ამოქმედდა.<ref name="tiflis" /><ref name="adb-strategic-report" /> საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდგომ მძიმე პერიოდს, დედაქალაქის სატრანსპორტო სისტემებიდან, მხოლოდ მეტროპოლიტენი გადაურჩა, რომელიც იმ დროსაც ახერხებდა მგზავრთა გადაყვანის ფუნქციის შესრულებას, [[1992]]–[[1994]] წლებში კი ხალხის ტრანზიტის 90% სწორედ, ამ სისტემაზე მოდიოდა.<ref name=transp-probl /> ბოლო წლებში, სატრანსპორტო სფეროს ქაოტური განვითარებისა და არაეფექტიანი დაგეგმვის შედეგად, აღნიშნული სისტემა სრული დატვირთვით ვერ მუშაობს, თუმცა თბილისის სატრანსპორტო მასტერპლანის მიხედვით, ქალაქის სატრანზიტო ხერხემლად სწორედ მეტროპოლიტენი განიხილება და დანარჩენი სისტემებიც, მგზავრგამტარუნარიანობის მიხედვით, მას უნდა მიებას.<ref name="tiflis" /> მეტროს მიწისქვეშა ქსელის გაფართოება, მაღალი საინვესტიციო ღირებულების გამო, დღის წესრიგში აღარ დგას.<ref name="adb-strategic-report" /> === სხვა სახეობები === მართალია, თბილისის ქალაქგეგმარება და სატრანსპორტო მოწყობა თავდაპირველ პერიოდსა და საბჭოთა ხანაში, თითქმის დაყოვნებების გარეშე მიყვებოდა მსოფლიოში იმ დროს გავრცელებულ ტენდენციებს, რის შედეგადაც ქალაქი გახდა ავტომობილებზე სრულად ორიენტირებული, შუქნიშნებისგან და ტრამვაის ლიანდაგებისგან თავისუფალი ფართო ცენტრალური გზებით, თუმცა აცდენა მოხდა მას შემდეგ, რაც განვითარებულ ქვეყნებში მიდგომები საპირისპიროდ შეცვალეს და აქცენტი საზოგადოებრივ ტრანსპორტის განვითარებასა და გზების კერძო ავტომობილებისგან დაცლაზე გადაიტანეს, ვინაიდან ნათლად გამოჩნდა ძველი პოლიტიკის უარყოფითი ეკონომიკური, სოციალური და ეკოლოგიური შედეგები, ჯერ კიდევ [[60-იანები|1960]]-იან წლებში. ამ ყველაფრის პრაქტიკულ განხორციელებას კი აღნიშნული ქვეყნების უმეტესობაში [[90-იანები|1990]]-იანი წლებიდან შეუდგნენ, რა დროსაც საქართველოში არეულობები და საომარი ვითარება მძვინვარებდა. მომდევნო წლებში კი ფინანსური და პოლიტიკური კრიზისების გამო, სატრანსპორტო ინფრასტრუქტურა არათუ გაუმჯობესდა, არამედ საბჭოთა კავშირისგან მემკვიდრეობით დარჩენილი სისტემებიც კი სრულად ჩამოიშალა. შედეგად, დედაქალაქი დარჩა ისეთი მნიშვნელოვანი და თანამედროვე სატრანსპორტო სახეობების გარეშე, როგორიცაა [[LRT|ჩქაროსნული ტრამვაისა]] და [[BRT|ჩქაროსნული ავტობუსების]] მაგისტრალური ხაზები. პირველად ჩქაროსნული ტრამვაის საჭიროების შესახებ საუბრები დაიწყო [[2010]]–[[2011]] წლებში არასამთავრობო ორგანიზაციების ძალისხმევით.<ref>{{cite web |url=http://www.radiotavisupleba.ge/a/2211964.html |title=თბილისში ტრამვაი ბრუნდება |first=ჯიმშერ |last=რეხვიაშვილი |publisher=რადიო თავისუფლება |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190401024406/https://www.radiotavisupleba.ge/a/2211964.html |archivedate=2019-04-01 |date=2010-11-05 |accessdate=2019-07-28 }}</ref> საფრანგეთის მთავრობის დაფინანსებით კი კომპანია „სისტრამ“ სარეკომენდაციო ხასიათის კვლევაც ჩაატარა, სადაც მოცემული იყო ის მიმართულება, რომელზეც ყველაზე მეტად გამართლებული იქნებოდა მოცემული სახის ტრანსპორტის მოწყობა, თუმცა შესაბამისი თანხების არარსებობის საბაბით, ეს პროექტი აღარ განხორციელებულა. რეკომენდაციები, ჩქაროსნული მიწისზედა სატრანსპორტო სისტემების აუცილებლობის შესახებ, აგრეთვე [[2016]] წელს [[აზიის განვითარების ბანკი]]ს მიერ დაფინანსებულ საკონსულტაციო კვლევასა<ref name="adb-strategic-report" /> და დედაქალაქის გენგეგმაშიც<ref>{{cite web |url=http://droa.ge/wp-content/uploads/2017/07/ტომი-2-კონცეფცია.pdf |title=თბილისის მიწათსარგებლობის გენგეგმა (კონცეფცია) |publisher=droa.ge |author=„სითი ინსტიტუტი“ (City Institute Georgia) |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190728200034/http://droa.ge/wp-content/uploads/2017/07/%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98-2-%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%AA%E1%83%94%E1%83%A4%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90.pdf |archivedate=2019-07-28 |date=2017 |accessdate=2019-07-28 }}</ref> იყო აღნიშნული.<ref>{{cite web |url=http://imedinews.ge/ge/ekonomika/68769/gengegmis-mikhedvit-tbilisshi-shesadzloa-tramvais-modzraoba-agdges |title=გენგეგმის მიხედვით, თბილისში შესაძლოა ტრამვაის მოძრაობა აღდგეს |publisher=იმედინიუსი |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190728140916/https://imedinews.ge/ge/ekonomika/68769/gengegmis-mikhedvit-tbilisshi-shesadzloa-tramvais-modzraoba-agdges |archivedate=2019-07-28 |date=2018-08-05 |accessdate=2019-07-28 }}</ref> [[2019]] წლისთვის კი კვლავ კომპანია „სისტრას“ მიერ მომზადდა ე. წ. „მასტერპლანი“, ანუ სატრანსპორტო განვითარების გეგმა, რომლის მიხედვითაც პირველ რიგში უნდა მოეწყოს ჩქაროსნული ავტობუსების სატრანზიტო სისტემა, რომლის საინვესტიციო ხარჯი შედარებით მცირეა და მისი იმპლემენტაციაც , გაცილებით მოკლე ვადებშია შესაძლებელი, ვიდრე მსუბუქი სალიანდაგო ტრანსპორტის, თუმცა მგზავრთა ნაკადის ზრდის შემთხვევაში, მომავალში შეიძლება ჩქაროსნული ტრამვაითაც ჩანაცვლდეს. თბილისში იყო მცდელობა სამდინარო ტაქსის დანერგვისაც [[50-იანები|1950]]-იანი წლებში. ამ მიზნით, [[მტკვარი|მტკვრის]] სანაპიროებზე ბეტონის ჯებირების აგებისას, საგანგებო გაჩერებებიც მოეწყო და რამდენიმე წლის განმავლობაში, მდინარის გასწვრივ კატერიც მოძრაობდა. თუმცა, მომდევნო წლებში პოლიტიკური ვითარების ცვლილების შემდგომ, აღნიშნული სახეობის ტრანსპორტის მუშაობა შეწყდა და აღარ აღდგენილა.<ref>{{YouTube|title=ქალაქიდან ქალაქამდე - „სამდინარო ტაქსი“ თბილისის ტრანსპორტის ისტორიიდან (ალექსანდრე ელისაშვილი) |id=4BtApaskGHk&t=966}}</ref> ==რესურსები ინტერნეტში== * [http://amtuir.org/03_htu_generale/htu_1_avant_1870/htu_1.htm საქალაქო ტრანსპორტის წინარეისტორია] {{fr}} * [http://www.vtpi.org/tranben.pdf საზოგადოებრივი ტრანსპორტის უპირატესობებისა და ხარჯების შეფასება] {{en}} * [http://www.apta.com/wp-content/uploads/APTA_Fact-Book-2019_FINAL.pdf ფაქტობრივი მონაცემები — ამერიკის საზოგადოებრივი ტრანსპორტის ასოციაცია] {{en}} * [http://eprints.tsu.ge/936/1/{{urlencode:საზოგადოებრივი ტრანსპორტის სოციალურ-ეკონომიკური მნიშვნელობა და მისი პრიორიტეტები.pdf|path}} საზოგადოებრივი ტრანსპორტის სოციალურ-ეკონომიკური მნიშვნელობა და მისი პრიორიტეტები] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190418200233/http://eprints.tsu.ge/936/1/%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%96%E1%83%9D%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%93%E1%83%9D%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%95%E1%83%98%20%E1%83%A2%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%A1%20%E1%83%A1%E1%83%9D%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0-%E1%83%94%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98%20%E1%83%9B%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A8%E1%83%95%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%90%20%E1%83%93%E1%83%90%20%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%98%20%E1%83%9E%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98.pdf |date=2019-04-18 }} {{ka}} * [http://ttc.com.ge/ka/history# თბილისის ტრანსპორტის ისტორია] {{ka}} * [http://www.scribd.com/doc/115292899/თბილისის-საქალაქო-ტრანსპორტის-განვითარების-ისტორიიდან თბილისის საქალაქო ტრანსპორტის განვითარების ისტორიიდან] {{ka}} * [http://www.scribd.com/document/402350555/სივრცითი-მობილობა-თბილისში-გამოწვევები-და-პერსპექტივები სივრცითი მობილობა თბილისში: გამოწვევები და პერსპექტივები] {{ka}} * [http://mdf.org.ge/storage/assets/file/documents%202016/murtazi/Strategic%20Paper%20Report%20PDF%20Geo(18_03_2016)/Strategic%20Paper%20Report%20PDF%20Geo.pdf მდგრადი ურბანული ტრანსპორტის სტრატეგია] {{ka}} * [http://droa.ge/wp-content/uploads/2017/07/ტომი-2-კონცეფცია.pdf თბილისის მიწათსარგებლობის გენგეგმა (კონცეფცია)] {{ka}} == სქოლიო == {{სქოლიო}} [[კატეგორია:საზოგადოებრივი ტრანსპორტი]] [[კატეგორია:ტრანსპორტი]] 0ze9zboe8cvecpcd9qx40izryum5zhh 0 446045 4408852 4408476 2022-08-18T21:16:49Z გიო ოქრო 84301 ([[m:Special:MyLanguage/User:Jon Harald Søby/diffedit|diffedit]]) wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა წიგნი | სახელწოდება = პატარა ქალები | მშობ_სახელი = Little Women | მთარგმნელი = ციცო ხოცუაშილი | სურათი = | სურათის ზომა = | ტიტრი = | ჩარჩო = | წარწერა = | ავტორი = [[ლუიზა მეი ოლკოტი]] | რედაქტორი = | ილუსტრატორი = | გარეკანის_მხატვარი = | ქვეყანა = [[ამერიკა]] | ენა = [[ინგლისური]] | სერია = | თემა = | ჟანრი = | გამომცემელი = | გამოც_თარიღი = [[1880]] | ქართულად_გამოც_თარიღი = [[2019]] | მედია = | გვერდი = | isbn = | oclc = | წინამორბედი = | მომდევნო = }} '''პატარა ქალები''' ({{lang-en|Little Women}}) — [[ამერიკელი]] მწერლის [[ლუიზა მეი ოლკოტი]]ს რომანი, რომელიც თავდაპირველად ორ ტომად გამოიცა [[1868]] და [[1869]] წლებში. ოლკოტმა წიგნი რამდენიმე თვეში დაასრულა გამომცემლის მოთხოვნით.<ref name="longest">{{cite book|last=Longest|first=David |title=Little Women of Orchard House: A Full-length Play |url=http://books.google.com/books?id=alE2cBz3jiIC&pg=PA115#v=onepage&q=little%20women%20setting&f=|year=1998|publisher=Dramatic Publishing|isbn=9780871298577|page=115}}</ref><ref>{{cite book|title=Sparknotes: literature |url=http://books.google.com/books?id=DlzwgasGc2oC&q=little+women#v=snippet&q=little%20women|year=2004 |publisher=Spark Educational Publishing|isbn=9781411400269 |page=465}}</ref> წიგნში მოთხრობილია ოთხი დის — მეგის, ჯოს, ბეთის და ემის ცხოვრება ბავშვობიდან ზრდასრულობამდე და მეტწილად დაფუძნებულია ავტორის და მისი სამი დის რეალურ ცხოვრებაზე.<ref name=Alberghene>{{cite book |last=Alberghene |first=Janice |title=Autobiography and the Boundaries of Interpretation on Reading Little Women and the Living is Easy |editors=Alberghene, Janice M. and Clark, Beverly Lyon |encyclopedia=Little Women and the Feminist Imagination: Criticism, Controversy, Personal Essays |url=http://books.google.com/books?id=1eTPG_UXEbgC&pg=PA347#v=onepage&q=HISTORY%20OF%20LITTLE%20WOMEN |year=1999 |publisher=Psychology Press |isbn=9780815320494 |page=355}}</ref> მკვლევარები წიგნს განიხილავენ როგორც ავტობიოგრაფიულ ან ნახევრად ავტობიოგრაფიულ რომანს.<ref name="Cullen">{{cite book|last=Cullen Sizer|first=Lyde|title=The Political Work of Northern Women Writers and the Civil War, 1850–1872|url=http://books.google.com/books?id=NbSYFO1YREQC&pg=PA45#v=onepage&q=little%20women%20semi%20autobiographical|year=2000|publisher=Univ of North Carolina Press |isbn= 9780807860984 |page=45}}</ref><ref name=Reisen>{{cite book|last=Reisen|first=Harriet |title=Louisa May Alcott: The Woman Behind ''Little Women''|url=http://books.google.com/books?id=csc0gSSxSMIC&printsec=frontcover#v=onepage&q=%20little%20women%20autobiographical |year=2010 |publisher=Macmillan |isbn=9780312658878}}</ref>{{rp|12}} პატარა ქალები ძალიან სწრაფად იქცა გაყიდვად წიგნად და დიდი გამოხმაურებაც მოჰყვა. მკითხველები დიდ ინტერესს გამოხატავდნენ გმირების ცხოვრების მიმართ, ამიტომ ოლკოტი იძულებული გახდა მეორე ტომი სწრაფად დაესრულებინა. მეორე ნაწილმაც დიდი პოპულარობა მოიპოვა. მოგვიანებით ორივე ტომი გაერთიანდა ერთი სახელწოდების ქვეშ და ხელმეორედ გამოქვეყნდა [[1880]] წელს, როგორც ერთი რომანი. ოლკოტმა ასევე გამოსცა ორი წიგნი, როგორც პატარა ქალბატონების გაგრძელება: „[[პატარა კაცები]]“ ([[1871]]) და „[[ჯოს ბიჭები]]“ ([[1886]]). წიგნები კვლავ ოთხი დის ცხოვრებას ასახავს. მიუხედავად იმისა, რომ რომანი განკუთვნილი იყო გოგონებისთვის, ის დღესდღეობით ცნობილია როგორც საბავშვო რომანი. რომანის მთავარი თემებია: „სახლის საქმე, სამსახური და ჭეშმარიტი სიყვარული“. [[ლუიზა მეი ოლკოტი]] არატრადიციულ ოჯახში გაიზარდა. მის იდეალისტ [https://wikipredia.net/ka/Transcendentalism ტრანსცენდენტალისტ] მამას ხშრად სტუმრობდნენ მეგობრები, რომელთა შორის იყვნენ თოროუ, ემერსონი და ჰოთორნი. ლუიზამ ადრეულ ასაკშივე გადაწყვიტა, რომ თვისი საკუთარი იდეების მიხედვით ეცხოვრა და ასეც მოიქცა. მან მხოლოდ დიდებული წიგნები როდი დაწერა - მისმა ცხოვრებამ შექმნა შთამაგონებელი ლეგენდა ქალთა თაობებისთვის. ოლკოტის შემოქმედებაში გვხვდება როგორც ფიქციის ელემენტი რომანტიკული ბავშვების წარმოსახვიდან, ასევე სენტიმენტალური [[ნოველა|ნოველების]] ნიშნები, რამაც ლიტერატურაში სრულიად ახალ მიმდინარეობას დაუდო საფუძველი. წიგნის მიხედვით მალევე გადაიღეს ფილმები და დადგეს სპექტაკლები. == პერსონაჟები == === მთავარი პერსონაჟები === * '''ჯოზეფინ “ჯო” მარჩი''' - რომანის მთავარი გმირი და მარჩების მეორე უფროსი და. ჯო, რომელსაც სურს გახდეს მწერალი, დაფუძნებულია ავტორის ლუიზა მეი ალკოტის ცხოვრებაზე, რაც ამბავს ნახევრად ავტობიოგრაფიულს ხდის. მისტერ და მისის მარჩის ქალიშვილი, მეგის, ბეტისა და ემის და და (საბოლოოდ) პროფესორ ბეარის მეუღლე. ის ასევე არის სიმპათიური, იმპულსური ლორის პირველი სიყვარული. ჯო არის პატარა ქალების ნაკლებად სავარაუდო გმირი. თავხედურ, ცეცხლოვან და გულწრფელ ჯოს უჭირს ვიქტორიანული საზოგადოების მიერ განსაზღვრულ პატრიარქალურ გენდერულ როლების მორგება. თუმცა, ის ღრმა სიმპატიური პერსონაჟია. მას აქვს ლიტერატურული ამბიციები და ახერხებს მათ რეალიზებას ასაკის მატებასთან ერთად. ჯო თხუთმეტი წლისაა, როცა ამბავი იწყება. * '''მარგარეტ “მეგ” მარჩი''' - მისტერ და მისის მარჩის უფროსი ქალიშვილი, ჯოს, ბეტისა და ემის და და (საბოლოოდ) მისტერ ბროუკის ცოლი. მეგი მარჩების ოჯახის სილამაზედ ითვლება - ის არის პასუხისმგებლიანი, ნაზი, მზრუნველი, მოსიყვარულე, სათნო, და მორალურად ენერგიული. ლამაზი ნივთების მოყვარულს, მეგის ყველაზე დიდი გამოწვევაა იცხოვროს ცხოვრებით, რომელიც არ არის ისეთი დიდებული, როგორიც მას სურს. მეგი თექვსმეტი წლისაა, როცა ამბავი იწყება. * '''ელიზაბეტ “ბეტ” მარჩი''' - მისტერ და მისს მარჩის მესამე ქალიშვილი და ჯოს, მეგის და ემის და. ბეტი ავადმყოფურად, მორცხვი და სრულიად ღვთისმოსავია. ზედმეტად მორცხვია სკოლაში წასასვლელად და ძალიან თავმდაბალი იმისთვის, რომ ცდილობდეს იმუშაოს სახლის გარეთ, ბეტი ატარებს თავის დღეებს მარჩების ოჯახში ყველას დასახმარებლად მზადაა, და ყოველთვის ცდილობს სხვების დახმარებას. ბეტს, როგორც ჩანს, ინტუიციურად ესმის, რა არის სწორი და არასწორი (რითაც ჯო აღფრთოვანებულია). მას აქვს მუსიკალური ამბიციები, რაც აძლიერებს მეგობრობას მასა და მისტერ ლორენსს შორის. ბეტი თითქმის იღუპება ალისფერი ციებ-ცხელებით ნაწილ I-ში. შედეგად მისი ჯანმრთელობა სუსტდება და ის კვდება II ნაწილის ბოლოს. ბეტი ცამეტი წლისაა, როცა ამბავი იწყება. დედა, მისის მარჩი მას - მშვიდობის მტრედს უწოდებს * '''ემი მარჩი''' - მისტერ და მისის მარჩის უმცროსი ქალიშვილი, ჯოს, მეგის და ბეტის და და (საბოლოოდ) ლორის ცოლი. ემი არის "თოვლის ქალწული" - ფერმკრთალი, ქერა და ცისფერთვალება - და როგორც ჩანს, ინსტიქტურად ესმის სოციალური მადლი ისე, რომ გამოარჩევს მას დებისგან. ემი არის მხატვარი, რომელსაც უყვარს ვიზუალური სილამაზე და აქვს სისუსტე ლამაზი ნივთების მიმართ. იგი მხატვრობაზე საბოლოოდ უარს ამბობს, რადგან გახდეს დაქორწინებული და საზოგადოების ქალბატონი. ემი თორმეტი წლისაა, როცა ამბავი იწყება. იგი ტემპერამენტიანია, მაგრამ ის ცდილობს საკუთარი თავის გაუმჯობესებას. * '''ლორი ლორენსი "ტედი"''' - მისტერ ლორენსის შვილიშვილი და (საბოლოოდ) ემი ქმრის. იგი არის მდიდარი ბიჭი, რომელიც მარჩების მეზობლად ცხოვრობს. ლორი, რომლის ნამდვილი სახელია თეოდორ ლორენსი, მარშების ოჯახის ვაჟი და ძმა ხდება წიგნის დასაწყისშივე. ის არის მომხიბვლელი, ჭკვიანი და კარგი გულის მქონე ახალგაზრდა. ახალგაზრდა ასაკში დაობოლებული ლორი, ძირითადად, ბატონმა ლორენსმა გაზარდა. ლორი ნახევრად იტალიელია, რაც ხშირად მოიხსენიება, როგორც მისი ვნებიანი ბუნების წყარო. ჯო მისი პირველი სიყვარულია, მაგრამ მას შემდეგ რაც ჯო უარს ამბობს მასზე დაქორწინებაზე, მას საბოლოოდ შეუყვარდება ემი, რომელიც მას ბევრად უკეთ ეწყობა, ვიდრე ჯო. * '''მარმი, მისის მარჩი''' - მეგის, ჯოს, ბეტისა და ემის დედა და მისტერ მარჩის ცოლი. ქალბატონი მარჩი მართავს ოჯახს წიგნის პირველ ნახევარში, როდესაც მისტერ მარჩი ომშია. მარმი მისი გოგონების მორალურად მისაბაძი მაგალითია. ის არის მშვიდი და თავშეკავებული, ღრმად მორალური და ასწავლის თავის გოგოებს, დაინახონ სწორი ქცევა და მათი სიღარიბის ღირებულება. * '''რობერტი, მისტერ მარჩი''' - მეგის, ჯოს, ბეტისა და ემის მამა და ქალბატონი მარჩის მეუღლე. ბატონი მარჩი სწავლული მინისტრია. I ნაწილში, მისტერ მარჩი მოხალისედ გაწევრიანდა სამოქალაქო ომში, როგორც [http://www.nplg.gov.ge/gwdict/index.php?a=term&d=16&t=3440 კაპელანი], და ტოვებს თავის ცოლსა და ქალიშვილებს. დაბრუნების შემდეგ ის პარტნიორობას უწევს მისის მარჩს, რათა მხარდაჭერა და მორალური მაგალითი მისცეს თავის ქალიშვილებს. === მეორეხარისხოვანი პერსონაჟები === * '''ჰანა''' - მარჩების ოჯახის ერთგული მსახური. ჰანა გრძნობს, რომ ისინი მას ოჯახის წევრად თვლიან. * '''დეიდა ჟოზეფინ მარჩი, ძალუა მარჩი''' - მისტერ მარჩის დეიდა. დეიდა მარჩი არის მოხუცი ქალი, რომელიც მარჩის გოგონების მუდმივი შეშფოთების წყაროა. მას აქვს საკმაოდ დიდი თანხა, რომელიც, სავარაუდოდ, ქმრის გარდაცვალების შემდეგ დარჩა. მიუხედავად იმისა, რომ უხეში და რთული ხასიათისაა, დეიდა მარჩს უყვარს თავისი დისშვილები და მათთვის საუკეთესო სურს. * '''ჯეიმს ლორენსი''' - ლორის ბაბუა. მისტერ ლორენსი განათლებული, კეთილგანწყობილი მოხუცი გახლავთ მწარე განწყობით. ის მოქმედებს როგორც მარჩების ოჯახის ქალების დე ფაქტო მეურვე, სანამ მისტერ მარჩი ომშია. მისტერ ლორენსი უხეში ჩანს, მაგრამ სინამდვილეში მოსიყვარულე და კეთილია. * '''მისტერ ბროუკი''' - ლორის დამრიგებელი, მისტერ ლორენსის თანამშრომელი და (საბოლოოდ) მეგის ქმარი. * '''მარგარეტ “დეიზი” ბროუკი''' - დეიზი მეგის და მისტერ ბრუკის ქალიშვილი და დემის ტყუპისცალია. მისი ნამდვილი სახელია მარგარეტი. * '''ჯონ "დემიჯონი" "დემი" ბროუკი''' - მეგის და მისტერ ბრუკის ვაჟი და დეიზის ტყუპისცალი. დემის ნამდვილი სახელია ჯონ ლორენსი. * '''პროფესორი ფრიდრიხ “ფრიც” ბეარი''' - პატივცემული გერმანელი პროფესორი, ჯოს მეგობარი და, საბოლოოდ, ქმარი. გერმანელი პროფესორი, რომელსაც ჯო ხვდება, როდესაც ის დროებით მუშაობს ქალბატონ კირკის გუბერნატორად ნიუ-იორკში. * '''რობ ბეარი''' - ჯოს და პროფესორი ბეარის ვაჟი. * '''ტედი ბაერი''' - ჯოს და პროფესორ ბეარის ვაჟი. === მესამეხარისხოვანი პერსონაჟები === * '''ჰუმელების ოჯახი''' - გაღატაკებული გერმანელი ოჯახი, რომელიც ცხოვრობს მარჩებთან ახლოს. * '''ფლო ქეროლი''' - დეიდა ქეროლის ქალიშვილი და ემის მეგობარი. * '''ესთერი''' - დეიდა მარჩის მსახური. ესთერი ფრანგი კათოლიკეა. * '''დეიდა ქეროლი''' - ფლოს დედა. მარჩების ოჯახის შორეული ნათესავი, ლომელმაც ემი საზღვარგარეთ წაიყვანა ევროპაში სამოგზაუროდ. * '''ფრედ ვონი''' - ქეითის, გრეისისა და ფრენკის ძმა. ლორის მეგობარი, მდიდარი ახალგაზრდა ინგლისელი, ის რომანტიკულ ინტერესს იჩენს ემის მიმართ. * '''ფრენკ ვონი''' - ქეითის, ფრედისა და გრეისის ძმა. ინგლისელი ბიჭი. * '''გრეის ვონი''' - ქეითის, ფრედისა და ფრენკის და. ინგლისელი გოგონა. გრეისი და ემი პიკნიკზე მეგობრები გახდებიან. * '''ქეით ვონი''' - გრეისის, ფრედისა და ფრენკის და. ინგლისელი გოგონა. ლორის ერთ-ერთი ბრიტანელი მეგობარი. თავდაპირველად, ქეითი ცხვირს იბზუებს მარჩების ოჯახის მიმართ, მაგრამ მოგვიანებით გადაწყვეტს რომ მოსწონს ისინი. * '''სალი მოფატი''' - მეგის მეგობარი და (საბოლოოდ) ნედის ცოლი. * '''ენი მოფატი''' - მეგის კიდევ ერთი მდიდარი მეგობარი. ენი მოდური და სოციალურია და ის ატარებს ელეგანტურ ტანსაცმელს, რომლისაც მეგის შურს. * '''ნედ მოფატი''' - მეგის მეგობრის ენი მოფატის ძმა და სალის ქმარი. * '''ქინგსების ოჯახი''' - კინგსების ოჯახში მეგი გუვერნანტად მუშაობს. * '''მისის ჩესტერი''' - ქალბატონი ჩესტერი, მეის დედა. * '''მეი ჩესტერი''' - მისის ჩესტერის ქალიშვილი და ემის მეგობარი. ჩესტერები შეძლებული ოჯახია. * '''მისის ქერქი''' - მარჩების ოჯახის მეგობარი, რომელიც ჯოს გუბერნატორად ასაქმებს ნიუ-იორკში. იგი მართავს ნიუ-იორკის პანსიონატს, სადაც ჯო ცხოვრობს. * '''კიტი და მინი''' - მისის ქერქის დისწულები. * '''ჯენი სნოუ''' - გოგონა, რომელიც სკოლაში ემის "მტერია". * '''მისტერ დევისი''' - ემის მასწავლებელი, რომელიც სკოლაში მისი ერთ-ერთი წესის დარღვევისთვის სასჯელად ურტყამს ხელზე. * '''ექიმი ბენგსი''' - ექიმი, რომელიც ბეტს ეხმარება, როცა ის ავადმყოფობს. == რესურსები ინტერნეტში == {{commonscat-inline|Little Women}} * {{gutenberg|no=514}} * [http://www.goodreads.com/book/show/1934.Little_Women პატარა ქალები: ლუიზა მეი ოლკოტი] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} [[კატეგორია:ამერიკული რომანები]] [[კატეგორია:1868 წლის რომანები]] [[კატეგორია:ლუიზა მეი ოლკოტის რომანები]] syifcy2kiz38xj3zx69kjajf5vhq4yt 4408855 4408852 2022-08-18T21:17:43Z გიო ოქრო 84301 /* პერსონაჟები */ wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა წიგნი | სახელწოდება = პატარა ქალები | მშობ_სახელი = Little Women | მთარგმნელი = ციცო ხოცუაშილი | სურათი = | სურათის ზომა = | ტიტრი = | ჩარჩო = | წარწერა = | ავტორი = [[ლუიზა მეი ოლკოტი]] | რედაქტორი = | ილუსტრატორი = | გარეკანის_მხატვარი = | ქვეყანა = [[ამერიკა]] | ენა = [[ინგლისური]] | სერია = | თემა = | ჟანრი = | გამომცემელი = | გამოც_თარიღი = [[1880]] | ქართულად_გამოც_თარიღი = [[2019]] | მედია = | გვერდი = | isbn = | oclc = | წინამორბედი = | მომდევნო = }} '''პატარა ქალები''' ({{lang-en|Little Women}}) — [[ამერიკელი]] მწერლის [[ლუიზა მეი ოლკოტი]]ს რომანი, რომელიც თავდაპირველად ორ ტომად გამოიცა [[1868]] და [[1869]] წლებში. ოლკოტმა წიგნი რამდენიმე თვეში დაასრულა გამომცემლის მოთხოვნით.<ref name="longest">{{cite book|last=Longest|first=David |title=Little Women of Orchard House: A Full-length Play |url=http://books.google.com/books?id=alE2cBz3jiIC&pg=PA115#v=onepage&q=little%20women%20setting&f=|year=1998|publisher=Dramatic Publishing|isbn=9780871298577|page=115}}</ref><ref>{{cite book|title=Sparknotes: literature |url=http://books.google.com/books?id=DlzwgasGc2oC&q=little+women#v=snippet&q=little%20women|year=2004 |publisher=Spark Educational Publishing|isbn=9781411400269 |page=465}}</ref> წიგნში მოთხრობილია ოთხი დის — მეგის, ჯოს, ბეთის და ემის ცხოვრება ბავშვობიდან ზრდასრულობამდე და მეტწილად დაფუძნებულია ავტორის და მისი სამი დის რეალურ ცხოვრებაზე.<ref name=Alberghene>{{cite book |last=Alberghene |first=Janice |title=Autobiography and the Boundaries of Interpretation on Reading Little Women and the Living is Easy |editors=Alberghene, Janice M. and Clark, Beverly Lyon |encyclopedia=Little Women and the Feminist Imagination: Criticism, Controversy, Personal Essays |url=http://books.google.com/books?id=1eTPG_UXEbgC&pg=PA347#v=onepage&q=HISTORY%20OF%20LITTLE%20WOMEN |year=1999 |publisher=Psychology Press |isbn=9780815320494 |page=355}}</ref> მკვლევარები წიგნს განიხილავენ როგორც ავტობიოგრაფიულ ან ნახევრად ავტობიოგრაფიულ რომანს.<ref name="Cullen">{{cite book|last=Cullen Sizer|first=Lyde|title=The Political Work of Northern Women Writers and the Civil War, 1850–1872|url=http://books.google.com/books?id=NbSYFO1YREQC&pg=PA45#v=onepage&q=little%20women%20semi%20autobiographical|year=2000|publisher=Univ of North Carolina Press |isbn= 9780807860984 |page=45}}</ref><ref name=Reisen>{{cite book|last=Reisen|first=Harriet |title=Louisa May Alcott: The Woman Behind ''Little Women''|url=http://books.google.com/books?id=csc0gSSxSMIC&printsec=frontcover#v=onepage&q=%20little%20women%20autobiographical |year=2010 |publisher=Macmillan |isbn=9780312658878}}</ref>{{rp|12}} პატარა ქალები ძალიან სწრაფად იქცა გაყიდვად წიგნად და დიდი გამოხმაურებაც მოჰყვა. მკითხველები დიდ ინტერესს გამოხატავდნენ გმირების ცხოვრების მიმართ, ამიტომ ოლკოტი იძულებული გახდა მეორე ტომი სწრაფად დაესრულებინა. მეორე ნაწილმაც დიდი პოპულარობა მოიპოვა. მოგვიანებით ორივე ტომი გაერთიანდა ერთი სახელწოდების ქვეშ და ხელმეორედ გამოქვეყნდა [[1880]] წელს, როგორც ერთი რომანი. ოლკოტმა ასევე გამოსცა ორი წიგნი, როგორც პატარა ქალბატონების გაგრძელება: „[[პატარა კაცები]]“ ([[1871]]) და „[[ჯოს ბიჭები]]“ ([[1886]]). წიგნები კვლავ ოთხი დის ცხოვრებას ასახავს. მიუხედავად იმისა, რომ რომანი განკუთვნილი იყო გოგონებისთვის, ის დღესდღეობით ცნობილია როგორც საბავშვო რომანი. რომანის მთავარი თემებია: „სახლის საქმე, სამსახური და ჭეშმარიტი სიყვარული“. [[ლუიზა მეი ოლკოტი]] არატრადიციულ ოჯახში გაიზარდა. მის იდეალისტ [https://wikipredia.net/ka/Transcendentalism ტრანსცენდენტალისტ] მამას ხშრად სტუმრობდნენ მეგობრები, რომელთა შორის იყვნენ თოროუ, ემერსონი და ჰოთორნი. ლუიზამ ადრეულ ასაკშივე გადაწყვიტა, რომ თვისი საკუთარი იდეების მიხედვით ეცხოვრა და ასეც მოიქცა. მან მხოლოდ დიდებული წიგნები როდი დაწერა - მისმა ცხოვრებამ შექმნა შთამაგონებელი ლეგენდა ქალთა თაობებისთვის. ოლკოტის შემოქმედებაში გვხვდება როგორც ფიქციის ელემენტი რომანტიკული ბავშვების წარმოსახვიდან, ასევე სენტიმენტალური [[ნოველა|ნოველების]] ნიშნები, რამაც ლიტერატურაში სრულიად ახალ მიმდინარეობას დაუდო საფუძველი. წიგნის მიხედვით მალევე გადაიღეს ფილმები და დადგეს სპექტაკლები. == პერსონაჟები == === მთავარი პერსონაჟები === * '''ჯოზეფინ „ჯო“ მარჩი''' — რომანის მთავარი გმირი და მარჩების მეორე უფროსი და. ჯო, რომელსაც სურს გახდეს მწერალი, დაფუძნებულია ავტორის ლუიზა მეი ალკოტის ცხოვრებაზე, რაც ამბავს ნახევრად ავტობიოგრაფიულს ხდის. მისტერ და მისის მარჩის ქალიშვილი, მეგის, ბეტისა და ემის და და (საბოლოოდ) პროფესორ ბეარის მეუღლე. ის ასევე არის სიმპათიური, იმპულსური ლორის პირველი სიყვარული. ჯო არის პატარა ქალების ნაკლებად სავარაუდო გმირი. თავხედურ, ცეცხლოვან და გულწრფელ ჯოს უჭირს ვიქტორიანული საზოგადოების მიერ განსაზღვრულ პატრიარქალურ გენდერულ როლების მორგება. თუმცა, ის ღრმა სიმპატიური პერსონაჟია. მას აქვს ლიტერატურული ამბიციები და ახერხებს მათ რეალიზებას ასაკის მატებასთან ერთად. ჯო თხუთმეტი წლისაა, როცა ამბავი იწყება. * '''მარგარეტ „მეგ“ მარჩი''' — მისტერ და მისის მარჩის უფროსი ქალიშვილი, ჯოს, ბეტისა და ემის და და (საბოლოოდ) მისტერ ბროუკის ცოლი. მეგი მარჩების ოჯახის სილამაზედ ითვლება — ის არის პასუხისმგებლიანი, ნაზი, მზრუნველი, მოსიყვარულე, სათნო, და მორალურად ენერგიული. ლამაზი ნივთების მოყვარულს, მეგის ყველაზე დიდი გამოწვევაა იცხოვროს ცხოვრებით, რომელიც არ არის ისეთი დიდებული, როგორიც მას სურს. მეგი თექვსმეტი წლისაა, როცა ამბავი იწყება. * '''ელიზაბეტ „ბეტ“ მარჩი''' — მისტერ და მისს მარჩის მესამე ქალიშვილი და ჯოს, მეგის და ემის და. ბეტი ავადმყოფურად, მორცხვი და სრულიად ღვთისმოსავია. ზედმეტად მორცხვია სკოლაში წასასვლელად და ძალიან თავმდაბალი იმისთვის, რომ ცდილობდეს იმუშაოს სახლის გარეთ, ბეტი ატარებს თავის დღეებს მარჩების ოჯახში ყველას დასახმარებლად მზადაა, და ყოველთვის ცდილობს სხვების დახმარებას. ბეტს, როგორც ჩანს, ინტუიციურად ესმის, რა არის სწორი და არასწორი (რითაც ჯო აღფრთოვანებულია). მას აქვს მუსიკალური ამბიციები, რაც აძლიერებს მეგობრობას მასა და მისტერ ლორენსს შორის. ბეტი თითქმის იღუპება ალისფერი ციებ-ცხელებით ნაწილ I-ში. შედეგად მისი ჯანმრთელობა სუსტდება და ის კვდება II ნაწილის ბოლოს. ბეტი ცამეტი წლისაა, როცა ამბავი იწყება. დედა, მისის მარჩი მას — მშვიდობის მტრედს უწოდებს * '''ემი მარჩი''' — მისტერ და მისის მარჩის უმცროსი ქალიშვილი, ჯოს, მეგის და ბეტის და და (საბოლოოდ) ლორის ცოლი. ემი არის „თოვლის ქალწული“ — ფერმკრთალი, ქერა და ცისფერთვალება — და როგორც ჩანს, ინსტიქტურად ესმის სოციალური მადლი ისე, რომ გამოარჩევს მას დებისგან. ემი არის მხატვარი, რომელსაც უყვარს ვიზუალური სილამაზე და აქვს სისუსტე ლამაზი ნივთების მიმართ. იგი მხატვრობაზე საბოლოოდ უარს ამბობს, რადგან გახდეს დაქორწინებული და საზოგადოების ქალბატონი. ემი თორმეტი წლისაა, როცა ამბავი იწყება. იგი ტემპერამენტიანია, მაგრამ ის ცდილობს საკუთარი თავის გაუმჯობესებას. * '''ლორი ლორენსი „ტედი“''' — მისტერ ლორენსის შვილიშვილი და (საბოლოოდ) ემი ქმრის. იგი არის მდიდარი ბიჭი, რომელიც მარჩების მეზობლად ცხოვრობს. ლორი, რომლის ნამდვილი სახელია თეოდორ ლორენსი, მარშების ოჯახის ვაჟი და ძმა ხდება წიგნის დასაწყისშივე. ის არის მომხიბვლელი, ჭკვიანი და კარგი გულის მქონე ახალგაზრდა. ახალგაზრდა ასაკში დაობოლებული ლორი, ძირითადად, ბატონმა ლორენსმა გაზარდა. ლორი ნახევრად იტალიელია, რაც ხშირად მოიხსენიება, როგორც მისი ვნებიანი ბუნების წყარო. ჯო მისი პირველი სიყვარულია, მაგრამ მას შემდეგ რაც ჯო უარს ამბობს მასზე დაქორწინებაზე, მას საბოლოოდ შეუყვარდება ემი, რომელიც მას ბევრად უკეთ ეწყობა, ვიდრე ჯო. * '''მარმი, მისის მარჩი''' — მეგის, ჯოს, ბეტისა და ემის დედა და მისტერ მარჩის ცოლი. ქალბატონი მარჩი მართავს ოჯახს წიგნის პირველ ნახევარში, როდესაც მისტერ მარჩი ომშია. მარმი მისი გოგონების მორალურად მისაბაძი მაგალითია. ის არის მშვიდი და თავშეკავებული, ღრმად მორალური და ასწავლის თავის გოგოებს, დაინახონ სწორი ქცევა და მათი სიღარიბის ღირებულება. * '''რობერტი, მისტერ მარჩი''' — მეგის, ჯოს, ბეტისა და ემის მამა და ქალბატონი მარჩის მეუღლე. ბატონი მარჩი სწავლული მინისტრია. I ნაწილში, მისტერ მარჩი მოხალისედ გაწევრიანდა სამოქალაქო ომში, როგორც [http://www.nplg.gov.ge/gwdict/index.php?a=term&d=16&t=3440 კაპელანი], და ტოვებს თავის ცოლსა და ქალიშვილებს. დაბრუნების შემდეგ ის პარტნიორობას უწევს მისის მარჩს, რათა მხარდაჭერა და მორალური მაგალითი მისცეს თავის ქალიშვილებს. === მეორეხარისხოვანი პერსონაჟები === * '''ჰანა''' — მარჩების ოჯახის ერთგული მსახური. ჰანა გრძნობს, რომ ისინი მას ოჯახის წევრად თვლიან. * '''დეიდა ჟოზეფინ მარჩი, ძალუა მარჩი''' — მისტერ მარჩის დეიდა. დეიდა მარჩი არის მოხუცი ქალი, რომელიც მარჩის გოგონების მუდმივი შეშფოთების წყაროა. მას აქვს საკმაოდ დიდი თანხა, რომელიც, სავარაუდოდ, ქმრის გარდაცვალების შემდეგ დარჩა. მიუხედავად იმისა, რომ უხეში და რთული ხასიათისაა, დეიდა მარჩს უყვარს თავისი დისშვილები და მათთვის საუკეთესო სურს. * '''ჯეიმს ლორენსი''' — ლორის ბაბუა. მისტერ ლორენსი განათლებული, კეთილგანწყობილი მოხუცი გახლავთ მწარე განწყობით. ის მოქმედებს როგორც მარჩების ოჯახის ქალების დე ფაქტო მეურვე, სანამ მისტერ მარჩი ომშია. მისტერ ლორენსი უხეში ჩანს, მაგრამ სინამდვილეში მოსიყვარულე და კეთილია. * '''მისტერ ბროუკი''' — ლორის დამრიგებელი, მისტერ ლორენსის თანამშრომელი და (საბოლოოდ) მეგის ქმარი. * '''მარგარეტ „დეიზი“ ბროუკი''' — დეიზი მეგის და მისტერ ბრუკის ქალიშვილი და დემის ტყუპისცალია. მისი ნამდვილი სახელია მარგარეტი. * '''ჯონ „დემიჯონი“ „დემი“ ბროუკი''' — მეგის და მისტერ ბრუკის ვაჟი და დეიზის ტყუპისცალი. დემის ნამდვილი სახელია ჯონ ლორენსი. * '''პროფესორი ფრიდრიხ „ფრიც“ ბეარი''' — პატივცემული გერმანელი პროფესორი, ჯოს მეგობარი და, საბოლოოდ, ქმარი. გერმანელი პროფესორი, რომელსაც ჯო ხვდება, როდესაც ის დროებით მუშაობს ქალბატონ კირკის გუბერნატორად ნიუ-იორკში. * '''რობ ბეარი''' — ჯოს და პროფესორი ბეარის ვაჟი. * '''ტედი ბაერი''' — ჯოს და პროფესორ ბეარის ვაჟი. === მესამეხარისხოვანი პერსონაჟები === * '''ჰუმელების ოჯახი''' — გაღატაკებული გერმანელი ოჯახი, რომელიც ცხოვრობს მარჩებთან ახლოს. * '''ფლო ქეროლი''' — დეიდა ქეროლის ქალიშვილი და ემის მეგობარი. * '''ესთერი''' — დეიდა მარჩის მსახური. ესთერი ფრანგი კათოლიკეა. * '''დეიდა ქეროლი''' — ფლოს დედა. მარჩების ოჯახის შორეული ნათესავი, ლომელმაც ემი საზღვარგარეთ წაიყვანა ევროპაში სამოგზაუროდ. * '''ფრედ ვონი''' — ქეითის, გრეისისა და ფრენკის ძმა. ლორის მეგობარი, მდიდარი ახალგაზრდა ინგლისელი, ის რომანტიკულ ინტერესს იჩენს ემის მიმართ. * '''ფრენკ ვონი''' — ქეითის, ფრედისა და გრეისის ძმა. ინგლისელი ბიჭი. * '''გრეის ვონი''' — ქეითის, ფრედისა და ფრენკის და. ინგლისელი გოგონა. გრეისი და ემი პიკნიკზე მეგობრები გახდებიან. * '''ქეით ვონი''' — გრეისის, ფრედისა და ფრენკის და. ინგლისელი გოგონა. ლორის ერთ-ერთი ბრიტანელი მეგობარი. თავდაპირველად, ქეითი ცხვირს იბზუებს მარჩების ოჯახის მიმართ, მაგრამ მოგვიანებით გადაწყვეტს რომ მოსწონს ისინი. * '''სალი მოფატი''' — მეგის მეგობარი და (საბოლოოდ) ნედის ცოლი. * '''ენი მოფატი''' — მეგის კიდევ ერთი მდიდარი მეგობარი. ენი მოდური და სოციალურია და ის ატარებს ელეგანტურ ტანსაცმელს, რომლისაც მეგის შურს. * '''ნედ მოფატი''' — მეგის მეგობრის ენი მოფატის ძმა და სალის ქმარი. * '''ქინგსების ოჯახი''' — კინგსების ოჯახში მეგი გუვერნანტად მუშაობს. * '''მისის ჩესტერი''' — ქალბატონი ჩესტერი, მეის დედა. * '''მეი ჩესტერი''' — მისის ჩესტერის ქალიშვილი და ემის მეგობარი. ჩესტერები შეძლებული ოჯახია. * '''მისის ქერქი''' — მარჩების ოჯახის მეგობარი, რომელიც ჯოს გუბერნატორად ასაქმებს ნიუ-იორკში. იგი მართავს ნიუ-იორკის პანსიონატს, სადაც ჯო ცხოვრობს. * '''კიტი და მინი''' — მისის ქერქის დისწულები. * '''ჯენი სნოუ''' — გოგონა, რომელიც სკოლაში ემის „მტერია“. * '''მისტერ დევისი''' — ემის მასწავლებელი, რომელიც სკოლაში მისი ერთ-ერთი წესის დარღვევისთვის სასჯელად ურტყამს ხელზე. * '''ექიმი ბენგსი''' — ექიმი, რომელიც ბეტს ეხმარება, როცა ის ავადმყოფობს. == რესურსები ინტერნეტში == {{commonscat-inline|Little Women}} * {{gutenberg|no=514}} * [http://www.goodreads.com/book/show/1934.Little_Women პატარა ქალები: ლუიზა მეი ოლკოტი] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} [[კატეგორია:ამერიკული რომანები]] [[კატეგორია:1868 წლის რომანები]] [[კატეგორია:ლუიზა მეი ოლკოტის რომანები]] 18j1pccmyyy60l1omn4fifqhj9gyhp8 0 446295 4408877 3734683 2022-08-18T21:56:30Z InternetArchiveBot 124291 [[ვიკიპედია:გადამოწმებადობა|შემოწმების]] მიზნით 1 წიგნის დამატება (20220818)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა ნივთიერება | სათაური = <!-- ინფოდაფის სათაური (ნაგულისხმევად, ემთხვევა გვერდის სახელწოდებას) -->თულიუმის ტრიბრომიდი | სურათი = <!-- ფაილის სახელი --> | სურათი3D = <!-- ფაილის სახელი -->[[file:Kristallstruktur Bismut(III)-iodid.png|250px|Tuliumis tribromidis kristaluri struqtura]] <span style="color:#C0C0C0; background-color:#C0C0C0;">__</span> [[თულიუმი|Tm]]³⁺&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;<span style="color:#FF00FF;background-color:#FF00FF;">__</span> [[ბრომი|Br]]⁻ | სურათი მცირე = <!-- ფაილის სახელი --> | სახელწოდება = <!-- ქიმიური კლასიფიკაციის მიხედვით --> ტრიბრომოთულიუმი | ტრადიციული სახელწოდება = <!-- ასეთის არსებობის შემთხვევაში -->თულიუმის ტრიბრომიდი<br> თულიუმ(III)-ის ბრომიდი | შემოკლება = <!-- მიღებული შემოკლებული სახელწოდება --> | ქიმიური ფორმულა = <!-- მაგალითად: С₂H₅(OH) --> TmBr₃ | ემპირიული ფორმულა = <!-- მაგალითად: С₂H₆O --> | ფარდ. მოლეკ. მასა = <!-- რიცხვი, მ.ა.ე. --> | მოლური მასა = <!-- რიცხვი, გ/მოლი -->408.65<ref name="Americanelement"/> | სიმკვრივე = <!-- რიცხვი, გ/სმ³ --> | სიმტკიცის ზღვარი = <!-- რიცხვი, ნ/მმ² --> | სიმაგრე = <!-- რიცხვი (განზომილების ერთეულის გარეშე) --> | მინარევები = <!-- ტიპიური რაოდენობა, ნაჩვენები ერთეულებში --> | მდგომარეობა = <!-- მყარი/თხევადი/აირი --> | დინამიური სიბლანტე = <!-- რიცხვი, პ·წმ (20 °C-ზე) --> | კინემატიკური სიბლანტე = <!-- რიცხვი, სმ²/წმ (20 °C-ზე) --> | დნობის ტემპერატურა = <!-- რიცხვი, °C -->952 <ref name="Americanelement"/><ref name="Sigma">Datenblatt [http://www.sigmaaldrich.com/catalog/product/ALDRICH/439630?lang=en&region=GE Thulium(III) bromide, anhydrous, powder, 99.99%] bei Sigma-Aldrich, abgerufen am 25. April 2014 ([http://www.sigmaaldrich.com/MSDS/MSDS/DisplayMSDSPage.do?country=GE&language=de&productNumber=439630&brand=ALDRICH&PageToGoToURL= PDF]).</ref> | დუღილის ტემპერატურა = <!-- რიცხვი, °C -->1440 <ref name="brauer" /> | დაშლის ტემპერატურა = <!-- რიცხვი, °C --> | აფეთქების ტემპერატურა = <!-- რიცხვი, °C --> | აალების ტემპერატურა = <!-- რიცხვი, °C --> | თვითაალების ტემპერატურა = <!-- რიცხვი, °C --> | სამმაგი წერტილი = <!-- ? კ (? °C), ? პ --> | კრიტიკული წერტილი = <!-- ? კ (? °C), ? პ --> | თბოტევადობა = <!-- რიცხვი, ჯ/(მოლი·კ) (მოლური თბოტევადობა) --> | თბოტევადობა2 = <!-- რიცხვი, ჯ/(კგ·კ) (კუთრი თბოტევადობა) --> | თბოგამტარობა = <!-- რიცხვი, ვტ/(მ·კ) --> | წარმოქმნის ენტალპია = <!-- რიცხვი, კჯ/მოლი --> | აორთქლების კუთრი სითბო = <!-- რიცხვი, ჯ/ჯგ --> | აორთქლების კუთრი სითბო2= <!-- რიცხვი, ზომადობა --> | დნობის კუთრი სითბო = <!-- რიცხვი, ჯ/კგ --> | დნობის კუთრი სითბო2 = <!-- რიცხვი, ზომადობა --> | სითბური გაფართოება = <!-- რიცხვი (განზომილების ერთეულის გარეშე) --> | ტრანსფორმაციის ინტერვალი = <!-- რიცხვი, ° --> | დარბილების ტემპერატურა = <!-- რიცხვი, ° --> | ორთქლის წნევა = <!-- რიცხვი (განზომილების ერთეულის მითითებით!); შესაძლებელია ნებისმიერი ტექსტის დამატება --> | მჟავის დისოციაციის მუდმივა = <!-- რიცხვი (განზომილების ერთეულის გარეშე) --> | ხსნადობა = <!-- რიცხვი, გ/100 მლ --> | ხსნადობა1 = <!-- რიცხვი, გ/100 მლ --> | ნივთიერება1 = <!-- ნივთიერება 1 --> | ხსნადობა2 = <!-- რიცხვი, გ/100 მლ --> | ნივთიერება2 = <!-- ნივთიერება 2 --> | ხსნადობა3 = <!-- რიცხვი, გ/100 მლ --> | ნივთიერება3 = <!-- ნივთიერება 3 --> | ხსნადობა4 = <!-- რიცხვი, გ/100 მლ --> | ნივთიერება4 = <!-- ნივთიერება 4 --> | ხვედრითი ბრუნვა = <!-- რიცხვი, в ° --> | იზოელექტრული წერტილი = <!-- რიცხვი (განზომილების ერთეულის გარეშე) --> | გამჭვირვალობის დიაპაზონი = <!-- რიცხვი-რიცხვი, ნმ --> | გარდატეხის მაჩვენებელი = <!-- რიცხვი (განზომილების ერთეულის გარეშე) --> | ბრიუსტერის კუთხე = <!-- რიცხვი, ° --> | ჰიბრიდიზაცია = <!-- ? --> | კოორდინაციული გეომეტრია = <!-- ? --> | კრისტალური სტრუქტურა = <!-- სტრუქტურის აღწერა --> | დიპოლური მომენტი = <!-- რიცხვი, დებაი --> | CAS = <!-- ნომერი CAS-ის მიხედვით --> | PubChem = <!-- ნომერი PubChem-ის მიხედვით --> | EINECS = <!-- ნომერი EINECS-ის მიხედვით --> | SMILES = <!-- ქიმიური ფორმულა SMILES-ის მიხედვით --> | ЕС = <!-- სარეგისტრაციო ნომერი EC კლასიფიკაციის მიხედვით --> | RTECS = <!-- ნომერი RTECS-ის მიხედვით --> | ტოკსიკურობა = <!-- მოკლე აღწერა --> | LD50 = <!-- რიცხვი --> | რისკის ფრაზები = <!-- მაგ. R12(განსაკუთრებულად ცეცხლსაშიში) --> | უსაფრთხოების ფრაზები = <!-- მაგ. S2(შეინახეთ ბავშვისათვის მიუწვდომელ ადგილას) --> | NFPA 704 = <!-- (აშშ-ის სტანდარტი, ხანძარსაწინააღმდეგო დაცვის ეროვნული ასოციაცია) --> }} '''თულიუმის ტრიბრომიდი''' ან '''თულიუმ(III)-ის ბრომიდი''' — არაორგანული ქიმიური ნივთიერება, რომლის მოლეკულაშიც [[თულიუმი|თულიუმის]] ატომი უკავშირდება სამ [[ბრომი|ბრომის]] ატომს.<ref>{{cite book|last1=Phillips|first1=Sidney L.|last2=Perry|first2=Dale L.|title=Handbook of inorganic compounds|url=https://archive.org/details/handbookofinorga0000unse|date=1995|publisher=CRC Press|location=Boca Raton|isbn=9780849386718|page=[https://archive.org/details/handbookofinorga0000unse/page/415 415]}}</ref> ოთახის ტემპერატურაზე არის მყარი ფხვნილი.<ref name="Americanelement">{{cite web|last1=Elements|first1=American|title=Thulium Bromide|url=http://www.americanelements.com/thulium-bromide-14456-51-0|website=American Elements|accessdate=21 December 2016}}</ref>. არის ჰიგროსკოპული ნაერთი.<ref name="Chembook">{{cite web|title=THULIUM BROMIDE {{!}} 14456-51-0|url=http://www.chemicalbook.com/ChemicalProductProperty_EN_CB0434861.htm|website=www.chemicalbook.com|accessdate=21 December 2016}}</ref> ==მიღება== თულიუმის ტრიბრომიდი მიიღება თულიუმის ბრომწყალბადმჟავასთან რეაქციით.<ref name="brauer">Georg Brauer (Hrsg.), unter Mitarbeit von Marianne Baudler u.&nbsp;a.: ''Handbuch der Präparativen Anorganischen Chemie.'' 3., umgearbeitete Auflage. Band I, Ferdinand Enke, Stuttgart 1975, ISBN 3-432-02328-6, S. 1077.<!-- ev. Band II oder falsche Seitenzahl --></ref> :<math>\mathrm{2 \ Tm + 6 \ HBr \longrightarrow 2 \ TmBr_3 + 3 \ H_2}</math> == სქოლიო == {{სქოლიო}} {{პორტალი|ქიმია}} [[კატეგორია:თულიუმი]] [[კატეგორია:ბრომიდები]] [[კატეგორია:არაორგანული ნივთიერებები]] rj6v6s0fx0rybh42owckfb629thoawf 0 447095 4408897 4340574 2022-08-18T22:49:08Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა დროშა |სახელი = ადიღეს დროშა |სუბიექტი = ადიღე |რაიონი = |რეგიონი = |ქვეყანა = რუსეთი |ფაილი = Flag_of_Adygea.svg |წარწერა = 1992 წლის 24 მარტი <ref name=დროშა1/>(შექმნილია 1830 წელს) |მიღებულია = |გაუქმებულია = |დადგენილია2 = |ძალა_დაკარგა = |პროპორცია = 1:2 |ავტორები = |ავტორი = |იდეა = |პროექტი = |დამუშავება = |მხატვარი = |დიზაინი = დროშის მწვანე ფონზე სამი ოქროს ისარი მდებარეობს, მათ თავზე კი მოთავსებულია თორმეტი ვარსკვლავი, რომლებსაც მშვილდის ფორმა აქვთ. |კონსულტანტი = |სიმბოლიკა = |ფაილი2 = |წარწერა2 = |პროპორცია2 = |ავტორი2 = |ფაილი3 = |წარწერა3 = |ფაილი4 = |წარწერა4 = |ფაილი5 = |წარწერა5 = |ფაილი6 = |წარწერა6 = |ფაილი7 = |წარწერა7 = }} [[ადიღეს რესპუბლიკა|ადიღეს რესპუბლიკის]] ეროვნული დროშა არის მართკუთხა მწვანე ფერის, დამტკიცდა 1992 წლის 24 მარტს<ref name=დროშა1>http://docs.cntd.ru/document/459703216 Закон Республики Адыгея от 24.03.1992 № 2 «О Государственном флаге Республики Адыгея»]< </ref> (ქსოვილის ფერი მუქი მწვანე იყო, აკვამარინის ფერის მსგავსი). თანამედროვე პერიოდში, აკვამარინის ფერი შეიცვალა შედარებით ღია მწვანით, რომელიც ასოცირდება ისლამურ რელიგიასთან. დროშაზე გამოსახულია სამი ოქროსფერი ისარი (სამი ისარი ასევე უკავშირდება მჭედელთა ღმერთს)<ref name="book"> Борисов И. В., Козина Е. Н. Геральдика России. — М.: «Астрель», 2006. — С. 24. — 423 с. — 5000 экз. — ISBN 5-271-11355-8.</ref> და თორმეტი ოქროსფერი ვარსკვლავი. სამივე ისრის წვერო მიმართულია ზევით, ხოლო თორმეტი ვარსკვლავიდან სამი განლაგებულია ისრების თავზე ჰორიზონტალურად, დანარჩენი ცხრა კი მათ თავზე ქმნის თაღს, ცხრა ვარსკვლავიდან პირველი და მეორე ვარსკვლავები, დანარჩენებთან შედარებით სხვა ვარსკვლავებთან უფრო დაშორებულნი არიან. მწვანე ფერის [[RGB]] არის 5 63 13, ხოლო ოქროსფერი ფერის [[RGB]] არის 189 166 98. დროშის სიგანის სიგრძესთან თანაფარდობა 1:2-ის ტოლია. ადიღეს რესპუბლიკამ 2013 წლის 1 აგვისტოს მიიღო კანონი (ადიღეის რესპუბლიკის № 231 კანონის 3 – ე მუხლი“), რის შედეგადაც 25 აპრილის თარიღი დღესასწაულის დღედ დაწესდა და ამ დღეს ადიღელები აღნიშნავენ რესპუბლიკის სახელმწიფო დროშის დღეს.<ref>[http://www.gshra.ru/main/zak-deyat/pravovye-akty/pravovye-akty_606.html Закон Республики Адыгея от 01.08.2013 № 231 «О внесении изменения в статью 3 Закона Республики Адыгея „О праздничных днях и памятных датах“»]</ref> დროშა დამოუკიდებელი ჩერქეზეთისათვის (რის შექმნასაც ცდილობდა [[დიდი ბრიტანეთი]], როგორც [[კავკასიის ომი|კავკასიის ომში]] დამოუკიდებელი ჩერქეზეთის სიმბოლოს) შექმნა დიდი ბრიტანეთის რეზიდენტმა დევიდ ურკვარტმა (1805-1877) 1836 წელს. <ref>Борисов И. В., Козина Е. Н. Геральдика России. - М.: «Астрель», 2006. - С. 24. - 423 с.</ref><ref name=დროშა/><ref> {{cite book | last1 = Richmond | first1 = Walter | chapter = A Pawn in the Great Game | title = The Circassian Genocide | url = http://books.google.com/books?id=LHlwZwpA70cC | series = Genocide, Political Violence, Human Rights | location = New Brunswick, New Jersey | publisher = Rutgers University Press | publication-date = 2013 | page = 50 | isbn = 9780813560694 | access-date = 10 June 2019 | quote = [...] Urquhart claims to have met fifteen tribal leaders and nearly two hundred village chiefs, designed the Circassian flag, and helped them draft a petition to London for assistance. }}</ref><ref> {{cite book | last1 = Bashqawi | first1 = Adel | chapter = The Circassian Flag, the Homeland, the Circassian Identity | title = Circassia: Born to Be Free | url = http://books.google.com/books?id=iVM6DwAAQBAJ | publisher = Xlibris Corporation | publication-date = 2017 | isbn = 9781543447651 | access-date = 10 June 2019 | quote = In other narratives about the construction of the Circassian flag, the green flag contains twelve golden stars and three golden crossed arrows pointing upwards, which was originally created when a number of tribes agreed on a union in the 1830s and the flag was designed and drawn by the Scotsman David Urquhart during that same period. }}</ref> ეს დროშა გამოიყენებოდა აგრეთვე [[მეორე მსოფლიო ომი]]ს დროს პროგერმანული ჩრდილოეთ-კავკასიის ლიგის მიერ.<ref>http://www.crwflags.com/fotw/flags/ru-01.html#hist_რამდენად</ref><ref name=დროშა>http://www.heraldika.ge/index.php?m=85&arms_id=829</ref> მწვანე ფერი დროშაზე, წარმოადგენს კავკასიის ტყეებსა და მცენარეებს. თორმეტი ვარსკვლავი სიმბოლოა ადიღეს ცალკეული ტომების, რკალის შიგნითა ცხრა ვარსკვლავი სიმბოლოა ადიღეს ცხრა არისტოკრატიული ტომის, განსხვავებით სამი ჰორიზონტალური ვარსკვლავისგან, რომლებიც სიმბოლურად წარმოადგენენ სამ დემოკრატიულ ტომს. ისრები მშვიდობის სიმბოლოა. ისრებისა და ვარსკვლავების ოქროსფერი ფერები წარმოადგენს [[მარცვლეული კულტურები]]ს და [[ხორბალი|ხორბლის]] უხვ მოსავალს. ეს დროშა ასახავს და აცოცხლებს ჩერქეზი ერის ერთობას [[ჩერქეზეთი|ჩერქეზეთში]], ეს ეხება არამარტო, ადიღეს რესპუბლიკაში მცხოვრებ [[ჩერქეზები|ჩერქეზებს]], არამედ ამ ყველაფერს აქვს მაშტაბური სახე, ასევე ეხება [[ყაბარდო-ბალყარეთი|ყაბარდო-ბალყარეთში]], [[ყარაჩაი-ჩერქეზეთი|ყარაჩაი-ჩერქეზეთში]], [[სტავროპოლის მხარე]]ში, [[ჩრდილოეთ ოსეთი|ჩრდილოეთ ოსეთსა]] და [[კრასნოდარის მხარე|კრასნოდარის მხარის]] სამხრეთ ნაწილში მცხობრებ, დამატებით მცირე ადიღეურ ჯგუფებს. ==რესურსები ინტერნეტში== * [http://www.heraldika.ge/index.php?m=85&arms_id=829 ჰერალდიკის სახელმწიფო საბჭო] * [http://geraldika.ru/symbols/18877 «Закон Республики Адыгея (#90) О государственных символах Республики Адыгея»] * [http://f-gl.ru/9-strany/russia/adygeya/636-герб-адыгеи Герб Адыгеи] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} [[კატეგორია:ადიღე]] 3w33otcuw65ri1gdjvwn48x0lbxuw5o 0 458807 4408676 3961266 2022-08-18T16:11:25Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა მეცნიერი}} '''კენეთ ლეინ ტომფსონი''' (დ. [[4 თებერვალი]], [[1943]]) — კომპიუტერული მეცნიერებების ამერიკელი მკვლევარი, პროგრამისტი. ცხოვრების დიდი ნაწილი ტომფსონმა [[Bell Labs]]-ში მუშაობას დაუთმო, სადაც მან შეიმუშავა და დანერგა პირვანდელი [[Unix]] ოპერაციული სისტემა. გარდა ამისა, მან შეიმუშავა პროგრამირების [[B (პროგრამირების ენა)|B]] ენა, რომლის საფუძველზე შემდგომ შეიქმნა პროგრამირების [[С (პროგრამირების ენა)|С]] ენა. იყო ოპერაციული სისტემა [[Plan 9]]-ის შემქნელი და ადრეული შემმუშავებელი. [[2006]] წლიდან მუშაობდა კომპანია [[Google]]-ში, სადაც მონაწილეობა მიიღო [[Go (პროგრამირების ენა)|Go]] პროგრამირების ენის შექმნაში. სხვა გამოჩენილ წვლილს შორის, აღსანიშნავია კენ ტომფსონის მიერ რეგულარულ გამოსახულებებზე მუშაობა, ადრეული კომპიუტერული ტექსტური რედაქტორების [[QED]]-ისა და [[ed]]-ის შემუშავება, კოდირების [[UTF-8]]-ის განსაზღვრება. მუშაობდა კომპიუტერულ ჭადრაკზე, რომლის ფარგლებში შეიქმნა საჭადრაკო დაბოლოებების ცხრილური ბაზები და საჭადრაკო მანქანა [[Belle]]. == ბავშვობა და განათლება == კენეთ ტომფსონი დაიბადა [[აშშ|ამერიკის შეერთებული შტატების]] ქალაქ [[ნიუ-ორლეანი|ნიუ-ორლეანში]]. კითხვაზე, თუ როგორ ისწავლა პროგრამირება, ტომფსონმა უპასუხა: {{ციტატა|ყოველთვის გატაცებული ვიყავი ლოგიკით და სკოლის დაწყებით კლასებშიც კი, ვმუშაობდი არითმეტიკულ პრობლემებზე ორობით სისტემაში. რაღაც მსგავსი. იმიტომ რომ გატაცებული ვიყავი.}} ტომფსონმა მეცნიერების ბაკალავრის ხარისხი მიიღო [[1965]] წელს, ხოლო [[1966]] წელს — [[მაგისტრი]]ს ხარისხი. ორივე ხარისხი, ელექტრულ ინჟინერიასა და კომპიუტერულ მეცნირებებში, ტომფსონმა დაიცვა [[კალიფორნიის ბერკლის უნივერსიტეტი|კალიფორნიის ბერკლის უნივერსიტეტში]], სადაც მისი თეზის მრჩევლად იყო [[მათემატიკა|მათემატიკოსი]], [[პროფესორი]] ელვინ ბერლეკემპი. == კარიერა და კვლევა == [[Bell Labs]]-ში კენ ტოფსონი სამუშაოდ აიყვანეს [[1966]] წელს. 60-იანებში ტომფსონი, დენის რიჩისთან ერთად მუშაობდა ოპერაციულ სისტემა [[Multics]]-ზე. Multics-ის წერის პროცესში, შეიმუშავა პროგრამირების ენა [[Bon (პროგრამირების ენა)|Bon]]. ასევე, შექმნა ვიდეო-თამაში Space Travel. მოგვიანებით Bell Labs-მა დატოვა Multics-ის პროექტი. იმისათვის, რომ გაეგრძელებინა თამაში, ტომფსონმა იპოვა ძველი PDP-7 მანქანა და ხელახლა დაწერა მასზე გასაშვებად Space Travel-ის თამაში. საბოლოოდ, ტომფსონის მიერ შემუშავებული ხელსაწყო გადაიქცა ოპერაციულ სისტემა Unix-ად: PDP-7-ზე მუშაობისას Bell Labs-ის მკვლევარებმა, ტოფსონისა და რიჩის ხელმძღვანელობით, ასევე რუდ ქენედეის მონაწილეობით, შეიმუშავეს იერარქიული ფაილური სისტემა ([[HFS]]), კომპიუტერების პროცესებისა და მოწყობილობის ფაილების კონცეპტები, საბრძანებო სტრიქონის ინტერპრეტატორი, არხსადენები პროცესათაშორისი კომუნიკაციის გასამარტივებლად, და სხვა მცირე დამხმარე პროგრამები. [[1970]] წელს, ბრაიან კერნიგენმა შესათავაზა სახელი „[[Unix]]“, „Multics“-ის სახელის [[კალამბური]]ს სახით. Unix-ზე საწყისი მუშაობის შემდეგ, ტომფსონმა გადაწყვიტა, რომ Unix-ს ესაჭიროებოდა სისტემური პროგრამირების ენა, რის შედეგადაც მან შეიმუშავა პროგრამირების B ენა, რომელიც [[დენის რიჩი|რიჩის]] C-ის წინამორბედი იყო. 1960-იან წლებში ტომფსონმა დაიყო რეგულარულ გამოსახულებებზე მუშაობა. მან შეიმუშავა QED ტექსტური რედაქტორის CTSS ვერსია, რომელიც შეიცავდა ტექსტის საძებნელად რეგულარულ გამოსახულებებს. [[QED]]-მა და ტომფსონის შემდგომაა რედაქტორმა ed-მა (Unix-ის სტანდარტული რედაქტორი) დიდი წვლილი შეიტანეს რეგულარული გამოსახულებების პოპულარიზებაში, და აქედან მოყოლებული რეგულარული გამოსახულებები გავრცელებული გახდა Unix-ის ტექსტური დამუშავების პროგრამებში. თითქმის ყველა პროგრამა, რომელიც დღეისთვის რეგულარულ გამოსახულებებთან მუშაობს, იყენებს ტომფსონის გარკვეულ ჩანაწერს. მან ასევე შეიმუშავა ტომფსონის კონსტრუქციული ალგორითმი, რომლითაც ხორციელდება რეგულარული გამოსახულებების გარდაქმნა არადეტერმინირებულ სასრულ მანქანად, გამოსახულების შეწყვილების ასაჩქარებლად. === 1970-იანები === 1970-იან წლებში კენ ტომფსონი დენის რიჩისთან ერთად მუშაობდნენ ოპერაციულ სისტემა Unix-ზე; მათი გავლენა Research Unix-ზე იმდენად დიდი იყო, რომ დაგ მაკილროიმ მოგვიანებით დაწერა: {{ციტატა|რიჩის და ტომფსონის სახელები, თამამად შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ დაკავშირებულია ყველაფერთან, რასთანაც რამე სხვა არ არის.}} 2011 წელს, ტომფსონმა განაცხადა, რომ Unix-ის პირველი ვერსია დაწერილ იქნა მის მიერ, ხოლო რიჩი დაეხმარა სისტემის ადვოკატირებასა და განვითარებაში: {{ციტატა|Unix-ის პირველი ორი, თუ სამი ვერსია მე, მარტომ გავაკეთე. დენისი კი მახარობელი გახდა. შემდეგ გადაწერილ იქნა მაღალი დონის ენაზე, რომელსაც შემდეგში ეწოდა С ენა. იგი ძირითადად მუშაობდა ენასა და შეტანა/გამოტანის სისტემაზე, მე კი ოპერაციული სისტემის დანარჩენზე. ეს იყო PDP-11-ისთვის, ბედნიერი შემთხვევითობის წყალობით, რადგან ეს იყო კომპიუტერი, რომელმაც აკადემიური საზოგადოება დაიპყრო}} ტომფსონის Unix-ის შემუშავებისას მიღებული გამოცდილება საკვანძო გამოდგა პროგრამირების C ენის შემუშავებისთვისაც. ტომფსონმა მოგვიანებით C ენის შესახებ განაცხადა: {{ციტატა|ის გაჩნდა სისტემის გადაწერის პროცესში, და ამგვარად, სისტემის დასაწერად საუკეთესოდ გადაიქცა}} [[1975]] წელს ტომფსონმა Bell Labs-ში შემოქმედებითი შვებულება აიღო და თავის ალმა-მატერში, კალიფორნიის ბერკლის უნივერსიტეტში გაემგზავრა. იქ ტომფსონი ეხმარებოდა PDP-11/70-ზე Unix Version 6-ის დაყენება-გამართვაში. შემდგომში, ბერკლიში Unix-ი განავითარეს როგორც თავიანთი სისტემა და ცნობილი გახდა სახელით [[Berkeley Software Distribution]] (BSD). [[1971]] წელს კენ ტოფსონმა დაწერა [[ჭადრაკი]]ს მოთამაშე პროგრამა „ჭადრაკი“ Unix-ის პირველი ვერსიისთვის. შემდეგ, [[ჯოზეფ კონდონი|ჯოზეფ კონდონ]]თან ერთად, ტოფსონმა შექმნა აპარატურულად ხელშეწყობილი პროგრამა [[Belle]], რომელმაც მსოფლიო ჩემპიონობა მოიპოვა საჭადარაკო კომპიუტერებში. ასევე, მან დაწერა საჭადრაკო დაბოლოებების (ენდშპილი) სრული აღრიცხვის პროგრამები, რომლებიც ცნობილია [[თამაშის დაბოლოებათა ცხრილები]]ს სახელით, ყველა 4, 5 და 6 ნაწილიანი ენდშპილისათვის, რომელიც მოთამაშე მანქანას საშალებას აძლევს შეასრულოს „იდეალური“ სვლები, მას შემდეგ რაც მიღწეული იქნება პროგრამაში შენახული პოზიცია. მოგვიანებით, ტოფსონმა, საჭადრაკო დაბოლოებათა ექსპერტის, ჯონ როიკროფტის დახმარებით თავისი პირველი საენდშპილო შედეგები გაავრცელა [[CD-ROM]]-ით. [[2001]] წელს, კომპიუტერულ თამაშობათა აკადემიურმა ჟურნალმა [[ICGA Journal]], თითქმის სრული გამოცემა მიუძღვნა კენ ტოფსონის სხვადასხვა სახის წვლილს კომპიუტერული ჭადრაკში. === 1980-იანები === XX საუკუნის 80-იან წლებში ტომფსონი და დენის რიჩი განაგრძობდნენ Research Unix-ზე მუშაობას, რომელმაც მე-8, მე-9 და მე-10 გამოცემაში შთანთქა BSD-ის კოდური ბაზაც. 80-იანების შუა წლებში, Bell Labs-ში მუშაობა დაიწყო ახალ ოპერაციულ სისტემაზე, რომელსაც უნდა ჩაენაცვლებინა Unix-ის სისტემა. ტომფსონმა მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანა Bell Labs-ის ახალი ოპერაციული სისტემის, Plan 9-ის პროექტის შემუშავებასა და მის დანერგვაში. Plan 9 იზიარებდა Unix-ის ძირითადი პრინციპებს სრულად, თუმცა, მათ უფრო ფართოდ იყენებდა ყველა ძირითადი სისტემური საშუალებისთვის. ზოგიერთი პროგრამა, რომელიც Research Unix-ის გვიანი ვერსიების ნაწილი იყო, მაგალითად mk და rc, ჩართულ იქნა ასევე Plan 9-ში. ტომფსონი მონაწილეობდა ბიარნე სტროუსტრუპის შემუშავებული [[C++]] პროგრამირების ენის ადრეული ვერსიების ცდაში. ამ მიზნით, ტომფსონი C++ ენაზე წერდა თავის პროგრამებს, თუმცა, მოგვიანებით უარი განაცხადა ტესტირებაზე, რადგან ხშირი იყო ენის ვერსიებს შორის შეუთავსებლობა. [[2009]] წელს ტოფსონმა უარყოფითი დამოკიდებულება გამოხატა C++ ენის მიმართ და განაცხადა, რომ „იგი ბევრ რამეს ნახევრად კარგად აკეთებს და უბრალოდ არის ურთიერთგამომრიცხავი იდეების ნაგვის გროვა“. === 1990-იანები === 1992 წელს ტომფსონმა, რობ პაიკთან ერთად, შეიმუშავა კოდირების სქემა UTF-8, რომელიც მსოფლიო აბლაბუდაში სიმბოლოების კოდირების დომინატურ სისტემად იქცა. 2019 წლისთვის ვებ-გვერდების 90% იყენებს UTF-8 კოდირებას. 1990-იანებში მუშაობა დაიწყო ოპერაციულ სისტემა Inferno-ზე, კიდევ ერთ კვლევით ოპერაციული სისტემაზე, რომელიც ეფუძნებოდა ვირტუალურ მანქანაზე. კენ ტომფსონი და დენის რიჩი Inferno-ს პროექტშიც შეჰქონდათ წვლილი, Bell Labs-ის სხვა თანამშრომლებთან ერთად. === 2000-იანები === 2000 წლის ბოლოს, ტომფსონი გათავისუფლდა Bell Labs-იდან და მუშაობა განაგრძო Entrisphere Inc-ში მეცნიერმუშაკის თანამდებობაზე, სადაც 2006 წლამდე იმყოფებოდა. აჟამად ტომფსონი მუშაობს კომპანია Google-ში დამსახურებელი ინჟინრის თანამდებობაზე. ბოლო დროინდელი მისი მუშაობა მოიცავდა პროგრამირების ენა Go-ს პროექტირებას. Go-ს ორიგინალურ ავტორებთან ერთად საკუთარი თავის მოხსენიებით, ტომფსონი ამბობს: {{ციტატა|როდესაც სამმა ჩვენგანმა [კენ ტომფსონი, რობ პაიკი, რობერტ გრიზმერი] დავიწყეთ, ეს წმინდა წლის კვლევა იყო. სამი ჩვენგანი შეიკრიბა და გადავწყვიტეთ, რომ გვძულდა C++. [იცინის]... [Go-ს რომ დავბრუნდეთ,] ჩვენ დავიწყეთ იმ აზრით, რომ ჩვენ სამივეს გვჭირდება ენის თითოეულ ფუნქციაზე ლაპარაკი, ამიტომ, ენაში უცხო ნაგავი არავითარი მიზეზით არ ჩადებულა}} [[2009]] წლის ინტერვიუს მიხედვით, ამჟამად ტომფსონი იყენებს Linux-ზე დაფუძნებულ ოპერაციულ სისტემას. == ჯილდოები == === ეროვნული აკადემია === 1980 წელს ტომფსონი არჩეულ იქნა ინჟინერიის ეროვნულ აკადემიაში „Unix-ის შემუშავებისათვის, ოპერაციული სისტემის, რომლის ეფექტურობამ, სიფართოვემ, სიმძლავრემ და სტილმა თაობებს მინიკომპიუტერების გამოყენების მიმართულება მისცა“. 1985 წელს არჩეულ იქნა მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის წევრად. === ტიურინგის პრემია === 1983 წელს ტომფსონმა და დენის რიჩიმ ერთობლივად მიიღეს ტიურინგის პრემია „ოპერაციულ სისტემათა საერთო თეორიის შემუშავებისთვის და კერძოდ ოპერაციული სისტემა Unix-ის რეალიზაციისთვის“. მის თანხმობის სიტყვაში, „ფიქრები ნდობის ნდობაზე“, წარმოდგენილ იქნა ბექდორ-შეტევა, რომელიც ახლა ცნობილია როგორც „ტომფსონის გატეხვა“ ან „ნდობის ნდობის შეტევა“, და მიიჩნევა კომპიუტერული უსაფრთხოების ერთ-ერთ ფუძემდებლურ ნაშრომად. === რიჩარდ ჰემინგის ჯილდო (IEEE)=== 1990 წელს, ორთავემ, კენ ტომფსონმა და დენის რიჩიმ, მიიღეს ელექტრიკისა და ელექტრონიკის ინჟინერთა ინსტიტუტის რიჩარდ ჰემინგის ჯილდო „ოპერაციული სისტემა Unix-ის და პროგრამირებიუს C ენის შექმნისათვის“. ===კომპიუტერული ისტორიის მუზეუმის წევრობა=== 1997 წელს, ორთავემ, ტომფსონმა და რიჩიმ მიიღეს კომპიუტერული ისტორიის მუზეუმის წევრის სტატუსი „ოპერაციული სისტემა Unix-ის თანაავტორობისათვისა და პროგრამირების ენა C-ის შემუშავებისათვის“. ===ტექნოლოგიების ეროვნული ჯილდო=== 1999 წლის 27 აპრილს, ტომფსონმა და რიჩიმ ერთბლოვად პრეზიდენტ ბილ კლინტონისგან 1998 წლის ტექნოლოგიების ეროვნული ჯილდო ოპერაციული სისტემა Unix-ის და პროგრამირების ენა C-ის შექმნაში თანამონაწილეობისათვის, რამაც ერთობლივად „საფუძველი ჩაუყარა განუზომად დაწინაურებას კომპიუტერულ ტექნიკაში, პროგრამულ უზრუნველყოფაში, და ქსელურ სისტემებში და მთელი ინდუსტრიის ზრდის სტიმულირება მოახდინა, შესაბამისად, განამტკიცა ამერიკის პირველობა საინფორმაციო ეპოქაში“. ===ცუტომუ კანაის პრემია=== 1999 წელს ელექტრიკისა და ელექტრონიკის ინჟინერთა ინსტიტუტმა ტომფსონი აირჩია ცუტომუ კანაის პირველი პრემიის ლაურეატად „შესრულებული როლისათვის ოპერაციული სისტემა Unix-ის შემუშავებაში, რომელიც ათწლეულიბის განმავლობაში გახდა საკვანძო პლატფორმა დანაწილებული სისტემების მუშაობისათვის“. ===იაპონიის პრიზი=== 2011 წელს ტომფსონი, დენის რიჩისთან ერთად დაჯილდოვებულ იქნა ინფორმაციასა და კომუნიკაციებში იაპონიის პრემიით ოპერაციული სისტემა Unix-ის შემუშავებაში შესრულებული ნოვატორული სამუშაოსთვის. == პირადი ცხოვრება== კენ ტომფსონი დაქორწინებულია ბონი ტომფსონზე (ქალ. პერლმუტერი) და ყავთ ვაჟი — კორი. ==სქოლიო== {{სქოლიო}} [[კატეგორია:აშშ-ის მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის წევრები]] [[კატეგორია:დაბადებული 1943]] [[კატეგორია:დაბადებული 4 თებერვალი]] g4i4y3oanq2wn2hbvzzoskioe7mdqao 0 459244 4408899 3811112 2022-08-18T22:59:10Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა დასახლება |სტატუსი = [[ქალაქი]] |ქართული სახელი = დიეპი |მშობლიური სახელი = Dieppe |ქვეყანა = საფრანგეთი |პანორამა = Dieppe vue centre.JPG |პანორამის სიგანე = |წარწერა = ხედი ქალაქის ცენტრზე |გერბი = Blason Dieppe.svg |lat_dir = N |lat_deg= 49 |lat_min= 55 |lat_sec= |lon_dir = E |lon_deg= 01 |lon_min= 15 |lon_sec= |რეგიონის ტიპი = რეგიონი |რეგიონი = ნორმანდია |რაიონის ტიპი = დეპარტამენტი |რაიონი = ზღვისპირა სენა |მმართველის ტიპი = |მმართველი = |დაარსების თარიღი = დაახლ. [[900]] |პირველი ხსენება = 1030 |წინა სახელები = |სტატუსი-დან = |ფართობი = 11,67 |დასახლების ცენტრის სიმაღლე= 5–70 |კლიმატი = |ოფიციალური ენა = |მოსახლეობა = 29 080<ref name="მოსახლეობა" /> |აღწერის წელი = [[2017]] |სიმჭიდროვე = 2500 |აგლომერაცია = |ეროვნული შემადგენლობა = |სარწმუნოებრივი შემადგენლობა = |ეთნოქორონიმი = |დროის სარტყელი = +1 |DST = +2 |სატელეფონო კოდი = |საფოსტო ინდექსი = 76200 |საავტომობილო კოდი= |საიტი = |კატეგორია ვიკისაწყობში = Dieppe (Seine-Maritime) }} '''დიეპი'''<ref>''ელერდაშვილი ა.'', [http://www.nplg.gov.ge/gwdict/index.php?a=term&d=14&t=65329 დიეპი] // უნივერსალური ენციკლოპედიური ლექსიკონი : [3 ტომად], 1-ლი გამოც., თბ.: ფანტაზია, 2006.</ref> ({{lang-fr|Dieppe}}) — ქალაქი [[საფრანგეთი|საფრანგეთში]], [[ნორმანდია|ნორმანდიის რეგიონში]], [[ზღვისპირა სენა]]ს დეპარტამენტში. 29 080 მცხოვრები ([[2017]]).<ref name="მოსახლეობა">{{Cite web | url = http://www.insee.fr/fr/statistiques/4269674?geo=COM-76217 | title = Populations légales 2017 | publisher = INSEE | accessdate = 18 თებერვალი, 2020}}</ref> მდებარეობს [[ლა-მანშის სრუტე|ლა-მანშინს სრუტის]] ნაპირზე, მდინარე [[არკი]]ს შესართავზე, ქალაქ [[რუანი]]დან 55 [[კილომეტრი]]თ ჩრდილოეთით. მსხვილი სამგზავრო პორტი, საბორნე მიმოსვლა [[ნიუჰეივენი (აღმოსავლეთ სასექსი)|ნიუჰეივენთან]] ([[დიდი ბრიტანეთი]]).<ref name="დრე">{{დრე წიგნი | ავტორი = Вишлёв О. В. | სათაური = ДЬЕП | ტომი = 9 | გვ = 461 | id = 1971990}}</ref> == ისტორია == დიეპი სავარაუდოდ წარმოიშვა დაახლოებით [[900]] წელს. მის დასახელებას [[სკანდინავია|სკანდინავიური]] წარმომავლობა აქვს და ითარგმნება როგორც „სიღრმე“. ერთ-ერთი ვერსიის თანახმად, სახელწოდება მდინარის მიხედვით მიიღო, რომელსაც აქ გადმომსხდარმა [[ვიკინგები|ვიკინგებმა]] დიეპი უწოდეს, მეორეს მიხედვით — ზღვის [[უბე|უბის]] მიხედვით, რომელსაც დიდი სიღრმე აქვს. დიეპი პირველად [[1030]] წლის დოკუმენტებში იხსენიება როგორც [[ნორმანდიის საჰერცოგო|ნორმანდიის ჰერცოგთა]] დომენში შემავალი მეთევზეთა დასახლება. [[1066]] წელს [[ნორმანთა მიერ ინგლისის დაპყრობა|ნორმანთა მიერ ინგლისის დაპყრობის]] შემდეგ სწრაფად განვითარდა როგორც ბრიტანეთთან საზღვაო გადაზიდვისა და ვაჭრობის, აგრეთვე [[მარილი (საჭმელი)|მარილის]] გამოხდის ცენტრი. დიეპის [[ბურგი]] (იხსენიება [[1079]] წლიდან) და ციხესიმაგრე (აგებული [[XII საუკუნე|XII საუკუნის]] მეორე ნახევარში) [[1195]] წელს დაანგრიეს [[საფრანგეთის სამეფო|საფრანგეთის]] მეფის [[ფილიპ II ოგიუსტი|ფილიპე II ოგიუსტის]] ჯარისკაცებმა. [[1197]] წელს ნორმანდიის ჰერცოგმა ქალაქი რუანის ეპისკოპოსს გადასცა ქალაქ [[ლეზ-ანდელი]]ს სანაცვლოდ. [[1360-იანები|1360]]–[[1390-იანები|90-იან]] წლებში დიეპი კედლით გარშემოირტყა და ქალაქის უფლებები მიიღო. [[ასწლიანი ომი]]ს დროს ([[1337]]–[[1453]]) გარკვეული დროით [[ინგლისის სამეფო|ინგლისელთა]] მფლობელობაში იყო ([[1419]]–[[1935]]). [[XV საუკუნე|XV საუკუნის]] შუა ხანიდან საფრანგეთის ინგლისთან, ნიდერლანდებთან, [[ესპანეთი|ესპანეთთან]] და [[პორტუგალიის სამეფო|პორტუგალიასთან]] საზღვაო ვაჭრობის ([[თევზი]], [[ტექსტილი]], [[მარცვლეული კულტურები]]) მნიშვნელოვანი ცენტრი და ფრანგი კაპერებისა და მეზღვაურების (ჟ. ანჟო, ჟ. პარმენტიე) ერთ-ერთი საყრდენი პუნქტი იყო, [[XVI საუკუნე]]ში — [[ჰუგენოტები]]სა. [[1694]] წელს ანგლო-ნიდერლანდული ესკადრის მიერ განხორციელებული დაბომბვის შედეგად განადგურდა. [[XVIII საუკუნე]]ში თავიდან აშენდა. [[მეორე მსოფლიო ომი]]ს დროს ქალაქ დიეპთან [[გერმანელები|გერმანელებმა]] ალყაში მოაქციეს და ტყვედ აიყვანეს ფრანგული არმიის 20-ათასკაციანი დაჯგუფება ([[6 ივნისი|6]]–[[13 ივნისი]], [[1940]]). [[მესამე რაიხი|გერმანული]] [[გერმანული სამხედრო ადმინისტრაცია ოკუპირებულ საფრანგეთში|ოკუპაციის]] დროს მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა სიმაგრეთა სისტემაში „[[ატლანტის ტალღა]]“. [[1942]] წლის [[19 აგვისტო|19 აგვისტოს]] მარცხით დასრულდა [[დიეპისათვის ბრძოლა|დიეპთან ანგლო-კანადელ მებრძოლთა გადასხმის]] ცდა (ოპერაცია „იუბილე“). გათავისუფლდა [[1944]] წლის [[1 სექტემბერი|1 სექტემბერს]] [[კანადა|კანადის]] სამხედრო ნაწილების მიერ [[ნორმანდიის დესანტი]]ს ოპერაციის წარმატებულად დასრულების შემდეგ.<ref name="დრე" /> == ჰავა == დიეპი ზღვისპირა კლიმატური კურორტია. [[ჰავა]] ზღვიურია, რბილი ზამთრითა (საშუალო ტემპერატურა დაახლ. 8 [[°C]]) და ძალიან თბილი ზაფხულით (საშუალო ტემპერატურა 22 °C). ქალაქში არის 1 კილომეტრზე გრძელი ქვიშაკენჭიანი [[პლაჟი]]; [[პრომენადი]]. როგორც კურორტი ვითარდება [[1822]] წლიდან. დიდი პოპულარობით სარგებლობდა ფრანგ მწერლებს, მხატვრებსა და კომპოზიტორებს შორის ([[გი დე მოპასანი]], [[ეჟენ დელაკრუა]], [[კამილ სენ-სანსი]] და სხვ.). დღეს ქვეყნის ერთ-ერთი ყველაზე პოპულარული საზღვაო კურორტია. ტურიზმის ცენტრი.<ref name="დრე" /> == ისტორიული ძეგლები == ქალაქში შემონახულია სენ-ჟაკის ([[XII საუკუნე|XII]]–[[XVI საუკუნე|XVI სს.]]), სენ-რემის ([[XVI საუკუნე|XVI]]–[[XVII საუკუნე|XVII სს.]]) ეკლესიები, ციხე-დარბაზი ([[XIV საუკუნე|XIV]]–[[XV საუკუნე|XV სს.]]; [[1923]] წლიდან ქალაქის მუზეუმი), ქალაქის სიმაგრის კოშკები ([[XV საუკუნე|XV ს.]]).<ref name="დრე" /> == ეკონომიკა == დიეპში არის ტექსტილის, ფარმაცევტული მრეწველობის საწარმოები; [[1955]] წლიდან მოქმედებს ფირმა „[[Alpine (ავტომობილმშენებლობა)|Alpine]]“-ის ქარხანა, რომელიც სპორტულ ავტომობილებს აწარმოებს ([[1978]] წლიდან კონცერნ „[[Renault|Renault S.A.]]“-ის საკუთრებაა); გემთშეკეთება. განვითარებულია [[თევზჭერა]].<ref name="დრე" /> == სქოლიო == {{სქოლიო}} [[კატეგორია:ზღვისპირა სენას დეპარტამენტის ქალაქები]] 5e6olmeo7nhd7jwex46vu2r67nw1dj5 4408962 4408899 2022-08-19T08:44:35Z გიო ოქრო 84301 ([[m:Special:MyLanguage/User:Jon Harald Søby/diffedit|diffedit]]) wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა დასახლება |სტატუსი = [[ქალაქი]] |ქართული სახელი = დიეპი |მშობლიური სახელი = Dieppe |ქვეყანა = საფრანგეთი |პანორამა = Dieppe vue centre.JPG |პანორამის სიგანე = |წარწერა = ხედი ქალაქის ცენტრზე |გერბი = Blason Dieppe.svg |lat_dir = N |lat_deg= 49 |lat_min= 55 |lat_sec= |lon_dir = E |lon_deg= 01 |lon_min= 15 |lon_sec= |რეგიონის ტიპი = რეგიონი |რეგიონი = ნორმანდია |რაიონის ტიპი = დეპარტამენტი |რაიონი = ზღვისპირა სენა |მმართველის ტიპი = |მმართველი = |დაარსების თარიღი = დაახლ. [[900]] |პირველი ხსენება = 1030 |წინა სახელები = |სტატუსი-დან = |ფართობი = 11,67 |დასახლების ცენტრის სიმაღლე= 5–70 |კლიმატი = |ოფიციალური ენა = |მოსახლეობა = 29 080<ref name="მოსახლეობა" /> |აღწერის წელი = [[2017]] |სიმჭიდროვე = 2500 |აგლომერაცია = |ეროვნული შემადგენლობა = |სარწმუნოებრივი შემადგენლობა = |ეთნოქორონიმი = |დროის სარტყელი = +1 |DST = +2 |სატელეფონო კოდი = |საფოსტო ინდექსი = 76200 |საავტომობილო კოდი= |საიტი = |კატეგორია ვიკისაწყობში = Dieppe (Seine-Maritime) }} '''დიეპი'''<ref>''ელერდაშვილი ა.'', [http://www.nplg.gov.ge/gwdict/index.php?a=term&d=14&t=65329 დიეპი] // უნივერსალური ენციკლოპედიური ლექსიკონი : [3 ტომად], 1-ლი გამოც., თბ.: ფანტაზია, 2006.</ref> ({{lang-fr|Dieppe}}) — ქალაქი [[საფრანგეთი|საფრანგეთში]], [[ნორმანდია|ნორმანდიის რეგიონში]], [[ზღვისპირა სენა]]ს დეპარტამენტში. 29 080 მცხოვრები ([[2017]]).<ref name="მოსახლეობა">{{Cite web | url = http://www.insee.fr/fr/statistiques/4269674?geo=COM-76217 | title = Populations légales 2017 | publisher = INSEE | accessdate = 18 თებერვალი, 2020}}</ref> მდებარეობს [[ლა-მანშის სრუტე|ლა-მანშინს სრუტის]] ნაპირზე, მდინარე [[არკი]]ს შესართავზე, ქალაქ [[რუანი]]დან 55 [[კილომეტრი]]თ ჩრდილოეთით. მსხვილი სამგზავრო პორტი, საბორნე მიმოსვლა [[ნიუჰეივენი (აღმოსავლეთ სასექსი)|ნიუჰეივენთან]] ([[დიდი ბრიტანეთი]]).<ref name="დრე">{{დრე წიგნი | ავტორი = Вишлёв О. В. | სათაური = ДЬЕП | ტომი = 9 | გვ = 461 | id = 1971990}}</ref> == ისტორია == დიეპი სავარაუდოდ წარმოიშვა დაახლოებით [[900]] წელს. მის დასახელებას [[სკანდინავია|სკანდინავიური]] წარმომავლობა აქვს და ითარგმნება როგორც „სიღრმე“. ერთ-ერთი ვერსიის თანახმად, სახელწოდება მდინარის მიხედვით მიიღო, რომელსაც აქ გადმომსხდარმა [[ვიკინგები|ვიკინგებმა]] დიეპი უწოდეს, მეორეს მიხედვით — ზღვის [[უბე|უბის]] მიხედვით, რომელსაც დიდი სიღრმე აქვს. დიეპი პირველად [[1030]] წლის დოკუმენტებში იხსენიება როგორც [[ნორმანდიის საჰერცოგო|ნორმანდიის ჰერცოგთა]] დომენში შემავალი მეთევზეთა დასახლება. [[1066]] წელს [[ნორმანთა მიერ ინგლისის დაპყრობა|ნორმანთა მიერ ინგლისის დაპყრობის]] შემდეგ სწრაფად განვითარდა როგორც ბრიტანეთთან საზღვაო გადაზიდვისა და ვაჭრობის, აგრეთვე [[მარილი (საჭმელი)|მარილის]] გამოხდის ცენტრი. დიეპის [[ბურგი]] (იხსენიება [[1079]] წლიდან) და ციხესიმაგრე (აგებული [[XII საუკუნე|XII საუკუნის]] მეორე ნახევარში) [[1195]] წელს დაანგრიეს [[საფრანგეთის სამეფო|საფრანგეთის]] მეფის [[ფილიპ II ოგიუსტი|ფილიპე II ოგიუსტის]] ჯარისკაცებმა. [[1197]] წელს ნორმანდიის ჰერცოგმა ქალაქი რუანის ეპისკოპოსს გადასცა ქალაქ [[ლეზ-ანდელი]]ს სანაცვლოდ. [[1360-იანები|1360]]–[[1390-იანები|90-იან]] წლებში დიეპი კედლით გარშემოირტყა და ქალაქის უფლებები მიიღო. [[ასწლიანი ომი]]ს დროს ([[1337]]–[[1453]]) გარკვეული დროით [[ინგლისის სამეფო|ინგლისელთა]] მფლობელობაში იყო ([[1419]]–[[1935]]). [[XV საუკუნე|XV საუკუნის]] შუა ხანიდან საფრანგეთის ინგლისთან, ნიდერლანდებთან, [[ესპანეთი|ესპანეთთან]] და [[პორტუგალიის სამეფო|პორტუგალიასთან]] საზღვაო ვაჭრობის ([[თევზი]], [[ტექსტილი]], [[მარცვლეული კულტურები]]) მნიშვნელოვანი ცენტრი და ფრანგი კაპერებისა და მეზღვაურების (ჟ. ანჟო, ჟ. პარმენტიე) ერთ-ერთი საყრდენი პუნქტი იყო, [[XVI საუკუნე]]ში — [[ჰუგენოტები]]სა. [[1694]] წელს ანგლო-ნიდერლანდული ესკადრის მიერ განხორციელებული დაბომბვის შედეგად განადგურდა. [[XVIII საუკუნე]]ში თავიდან აშენდა. [[მეორე მსოფლიო ომი]]ს დროს ქალაქ დიეპთან [[მესამე რაიხი|გერმანელებმა]] ალყაში მოაქციეს და ტყვედ აიყვანეს ფრანგული არმიის 20-ათასკაციანი დაჯგუფება ([[6 ივნისი|6]]–[[13 ივნისი]], [[1940]]). [[მესამე რაიხი|გერმანული]] [[გერმანული სამხედრო ადმინისტრაცია ოკუპირებულ საფრანგეთში|ოკუპაციის]] დროს მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა სიმაგრეთა სისტემაში „[[ატლანტის ტალღა]]“. [[1942]] წლის [[19 აგვისტო|19 აგვისტოს]] მარცხით დასრულდა [[დიეპისათვის ბრძოლა|დიეპთან ანგლო-კანადელ მებრძოლთა გადასხმის]] ცდა (ოპერაცია „იუბილე“). გათავისუფლდა [[1944]] წლის [[1 სექტემბერი|1 სექტემბერს]] [[კანადა|კანადის]] სამხედრო ნაწილების მიერ [[ნორმანდიის დესანტი]]ს ოპერაციის წარმატებულად დასრულების შემდეგ.<ref name="დრე" /> == ჰავა == დიეპი ზღვისპირა კლიმატური კურორტია. [[ჰავა]] ზღვიურია, რბილი ზამთრითა (საშუალო ტემპერატურა დაახლ. 8 [[°C]]) და ძალიან თბილი ზაფხულით (საშუალო ტემპერატურა 22 °C). ქალაქში არის 1 კილომეტრზე გრძელი ქვიშაკენჭიანი [[პლაჟი]]; [[პრომენადი]]. როგორც კურორტი ვითარდება [[1822]] წლიდან. დიდი პოპულარობით სარგებლობდა ფრანგ მწერლებს, მხატვრებსა და კომპოზიტორებს შორის ([[გი დე მოპასანი]], [[ეჟენ დელაკრუა]], [[კამილ სენ-სანსი]] და სხვ.). დღეს ქვეყნის ერთ-ერთი ყველაზე პოპულარული საზღვაო კურორტია. ტურიზმის ცენტრი.<ref name="დრე" /> == ისტორიული ძეგლები == ქალაქში შემონახულია სენ-ჟაკის ([[XII საუკუნე|XII]]–[[XVI საუკუნე|XVI სს.]]), სენ-რემის ([[XVI საუკუნე|XVI]]–[[XVII საუკუნე|XVII სს.]]) ეკლესიები, ციხე-დარბაზი ([[XIV საუკუნე|XIV]]–[[XV საუკუნე|XV სს.]]; [[1923]] წლიდან ქალაქის მუზეუმი), ქალაქის სიმაგრის კოშკები ([[XV საუკუნე|XV ს.]]).<ref name="დრე" /> == ეკონომიკა == დიეპში არის ტექსტილის, ფარმაცევტული მრეწველობის საწარმოები; [[1955]] წლიდან მოქმედებს ფირმა „[[Alpine (ავტომობილმშენებლობა)|Alpine]]“-ის ქარხანა, რომელიც სპორტულ ავტომობილებს აწარმოებს ([[1978]] წლიდან კონცერნ „[[Renault|Renault S.A.]]“-ის საკუთრებაა); გემთშეკეთება. განვითარებულია [[თევზჭერა]].<ref name="დრე" /> == სქოლიო == {{სქოლიო}} [[კატეგორია:ზღვისპირა სენას დეპარტამენტის ქალაქები]] 8xvj8a1xs10gbe4ilt63a1bovzert8u 0 467698 4408913 4015537 2022-08-19T00:19:40Z InternetArchiveBot 124291 [[ვიკიპედია:გადამოწმებადობა|შემოწმების]] მიზნით 1 წიგნის დამატება (20220818)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა ყოფილი სამეფო/ქვეყანა |მშობლიური სახელი = Ducato di Firenze |გრძელი სახელი = ფლორენციის საჰერცოგო |რეგიონი = ტოსკანა |ქვეყანა = იტალია |ერა = |სტატუსი = |მართველობა = მონარქია <!-- აღზევება, დაცემა და მნიშვნელოვანი წლები --> |შექმნა = |შექმნის თარიღი = |შექმნის წელი = [[1532]] |გაუქმება = დიდ საჰერცოგოდ გარდაქმნა |გაუქმების თარიღი = |გაუქმების წელი = [[1569]] |მოვლენა1 = მარჩიანოს ბრძოლა |მოვლენის თარიღი1 = [[1554]] <!-- წინამორბედები, მემკვიდრეები, დროშები, გერბები და სიმბოლოები --> |p1 = ფლორენციის რესპუბლიკა |დროშა_p1 = Flag of Florence.svg |p2 = სიენის რესპუბლიკა |დროშა_p2 = Bandera de Siena.png |s1 = ტოსკანის დიდი საჰერცოგო |დროშა_s1 = Flag of the Grand Duchy of Tuscany (1562-1737).svg |დროშის სურათი = Flag of the Grand Duchy of Tuscany (1562-1737).svg |დროშის აღწერა = |გერბი = Coat of arms of the Grand Duchy of Tuscany (1562-1737).svg |გერბის სურათი = |გერბის ზომა = 90პქ |გერბის აღწერა = |რუკის სურათი = DuchyofFlorence1548.png |რუკის აღწერა = ფლორენციის საჰერცოგო 1557 წელს. |დედაქალაქი = [[ფლორენცია]] |დევიზი = |ჰიმნი = |ენები = [[იტალიური ენა|იტალიური]] |რელიგია = [[კათოლიციზმი]] |ვალუტა = [[ფლორინი (ფლორენცია)|ფლორინი]] |დღეს = {{დროშა|იტალია}} <!-- ტიტულები და მართველთა სახელები --> |ლიდერი1 = ალესანდრო მედიჩი |ლიდერი2 = კოზიმო I მედიჩი |ლიდერის წელი1 = [[1532]]-[[1537]] |ლიდერის წელი2 = [[1537]]-[[1569]] |ლიდერის ტიტული = ფლორენციის ჰერცოგი }} '''ფლორენციის საჰერცოგო''' ({{lang-it|Ducato di Firenze}}) — XVI საუკუნეში არსებული იტალიური სამთავრო, რომლის ცენტრსაც ქალაქი [[ფლორენცია]] წარმოადგენდა. საჰერცოგო შეიქმნა [[საღვთო რომის იმპერია|საღვთო რომის]] [[საღვთო რომის იმპერატორთა სია|იმპერატორ]] [[კარლ V]]-ის მიერ [[1530]] წელს ფლორენციაში [[მედიჩი (დინასტია)|მედიჩების]] მმართველობის აღდგენის შემდეგ.{{sfn|Goudriaan|2018|p=8-9}} პაპმა [[კლემენტ VII]]-მ, რომელიც თავადაც მედიჩების დინასტიის წარმომადგენელი იყო, თავისი ნათესავი, [[ალესანდრო მედიჩი]] ფლორენციის რესპუბლიკის ჰერცოგად დანიშნა და ამ აქტით რესპუბლიკა მემკვიდრეობით მონარქიად გადააქცია.{{sfn|Goudriaan|2018|p=8-9}} მეორე ჰერცოგმა, [[კოზიმო I მედიჩი|კოზიმო I-მა]] ძლიერი ფლოტი შექმნა და საჰერცოგოს ტერიტორიები განავრცო; შეიძინა [[ელბა (კუნძული)|კუნძული ელბა]] და დაიპყრო [[სიენის რესპუბლიკა|სიენა]]. [[1569]] წელს პაპმა კოზიმო ტოსკანის დიდ ჰერცოგად გამოაცხადა. მედიჩები [[ტოსკანის დიდი საჰერცოგო|ტოსკანის დიდ საჰერცოგოს]] [[1737]] წლამდე მართავდნენ. == წარმოშობა და ჩამოყალიბება == [[1434]] წლიდან მოყოლებული [[ფლორენცია]] მედიჩების საგვარეულოს არაფორმალური მმართველობის ქვეშ იმყოფებოდა.{{sfn|Crum|Paoletti|2008|p=44}} 1526-1530 წლებში მიმდინარე [[კონიაკის ლიგის ომი]]ს დროს ფლორენციელები მედიჩების წინააღმდეგ ამხედრდნენ და რესპუბლიკის თავისუფლება აღადგინეს,{{sfn|Fletcher|2016|p=38-41}} თუმცა 1530 წელს, მას შემდეგ, რაც ფლორენცის რესპუბლიკა ხანგრძლივი ალყის შემდეგ [[საღვთო რომის იმპერია|საღვთო რომის იმპერიის]], ჰაბსბურგების ესპანეთისა და [[პაპის ოლქი]]ს ძალებს დანებდა, [[კარლ V]]-მ გამოსცა პროკლამაცია, სადაც ღიად აცხადებდა, რომ მას და მხოლოდ მას ჰქონდა ფლორენციის მმართველობის განსაზღვრის უფლება.{{sfn|Hale|2001|p=118}} [[1530]] წლის [[12 აგვისტო]]ს იმპერატორმა მედიჩები ფლორენციის რესპუბლიკის მემკვიდრეობით მმართველებად აქცია.{{sfn|Hale|2001|p=119}} პაპ [[კლემენტ VII]]-ს სურდა თავისი ნათესავი [[ალესანდრო მედიჩი]]{{შენიშვნა|ალესანდრო ძირითადად, ლორენცო მედიჩის უკანონო შვილადაა მიჩნეული, თუმცა ზოგიერთი ისტორიკოსი თვლის, რომ თავად კლემენტი იყო მამამისი.{{sfn|Fletcher|2016|p=16,280-81}}}} ფლორენციის მმართველი გამხდარიყო, თუმცა ამავდროულად სურდა ეს იმგვარად მომხდარიყო, რომ ხალხის თვალში გაჩენილიყო წარმოდგენა, თითქოს ფლორენციელებმა დემოკრატიულად აირჩიეს ალესანდრო თავიანთ მმართველად.{{sfn|Hale|2001|p=119}} ტიტული „ფლორენციის ჰერცოგი“ რეგიონში მედიჩების ძალაუფლების განმტკიცების მიზნით შეირჩა. [[1532]] წლის აპრილში პაპმა დაარწმუნა ''ბალია'', ფლორენციის მმართველი კომისია, ახალი კონსტიტუცია მიეღოთ, რომელიც ოფიციალურად აყალიბებდა მემკვიდრეობით მონარქიას. ამ ახალი აქტით გაუქმდა ძველთაძველი ''სინიორია'' (არჩევითი მთავრობა) და ''გონფალონერის'' თანამდებობა და ისინი ჩანაცვლდა სამი ინსტიტუტით: *''კონსილიერე'' — სამთვიანი ვადით არჩეული ოთხწევრიანი საბჭო, რომელსაც „ფლორენციის რესპუბლიკის ჰერცოგი“ მეთაურობდა. *48 კაცისაგან შემდგარი სენატი, რომელიც ''ბალიას'' მიერ ირჩეოდა და ფლობდა ფლორენციის ფინანსური, უშიშროებისა და საგარეო პოლიტიკის განსაზღვრის პრეროგატივას. გარდა ამისა, სენატი ნიშნავდა ომისა და საჯარო უსაფრთხოების კომისიებსა და პიზის, არეცოს, პრატოს, ვოლტერასა და კორტონას მმართველებს, ასევე, ელჩებს.{{sfn|Hale|2001|p=121}} *ორასის საბჭო — წარმოადგენდა პეტიციების სასამართლოს, რომლის წევრებიც სიცოცხლის ბოლომდე ინიშნებოდნენ. == ალესანდრო მედიჩის მმართველობა == [[File:Jacopo Pontormo 056.jpg|thumb|left|ალესანდრო მედიჩი]] {{მთავარი სტატია|ალესანდრო მედიჩი}} ალესანდროს გაჰერცოგების შემდეგაც კი საიმპერიო ჯარები კვლავაც რჩებოდნენ ფლორენციაში. [[1535]] წელს რამდენიმე გავლენიანმა ფლორენციულმა ოჯახმა პაცის ჩათვლით (ამ ოჯახმა პაცის შეთქმულებისას [[ლორენცო მედიჩი]]ს მოკვლა სცადა) [[იპოლიტო მედიჩი]]ს ხელმძღვანელობით დელეგაცია გაუგზავნა [[კარლ V]]-ს ალესანდროს გადაყენების თხოვნით. დელეგაციას თავზარი დასცა იმპერატორის უარმა. კარლს არავითარი სურვილი არ ჰქონდა გადაეყენებინა ალესანდრო, რომელიც მის ქალიშვილზე, [[მარგარეტ პარმელი|მარგარეტ პარმელზე]] იყო დაქორწინებული. ალესანდრო ფლორენციას კიდევ ორი წელი მართავდა, სანამ [[1537]] წლის 1-ლ იანვარს თავისმა შორეულმა ნათესავმა, ლორენცინო მედიჩიმ არ მოკლა. == კოზიმო მედიჩის მმართველობა == [[File:Agnolo Bronzino - Cosimo I de' Medici in armour - Google Art Project.jpg|thumb|right|კოზიმო I მედიჩი]] {{მთავარი სტატია|კოზიმო I მედიჩი}} რადგანაც ალესანდროს ლეგიტიმური მემკვიდრე არ ჰყავდა, გაჩნდა მისი შემცვლელის განსაზღვრის საჭიროება. [[1537]] წელს ფლორენციის ხელისუფლებამ ჰერცოგის კანდიდატად კოზიმო მედიჩი შეარჩია.{{sfn|Langdon|2006|p=34}} ამ ამბის გაგების შემდეგ გაძევებული სტროცების ოჯახი ფლორენციაში შეიჭრა და კოზიმოს გადაყენება სცადა, თუმცა მონტემურლოს ბრძოლაში დამარცხდა.{{sfn|Landon|2013|p=74}} კოზიმომ მთლიანად გადაახალისა ფლორენციის მმართველობა და ბიუროკრატია. [[1542]] წელს [[კარლ V]]-მ ფლორენციაში განთავსებული საიმპერიო ძალები გაიხმო. [[1548]] წელს კარლ V-მ კოზიმოს ელბა გადასცა და ამ უკანასკნელმაც თავისი ჩამოყალიბების პროცესში მყოფი ფლოტიც აქ განათავსა.{{sfn|Hattendorf|Unger|2003|p=172}} კოზიმომ დააარსა საპორტო ქალაქი [[ლივორნო]] და ქალაქის მაცხოვრებლებს ნება დართო ესარგებლათ რწმენის თავისუფლების უფლებით. [[1554]] წლის 2 აგვისტოს მარჩიანოს ბრძოლაში კოზიმომ ესპანეთსა და საღვთო რომის იმპერიასთან კავშირში დაამარცხა სიენის რესპუბლიკა, რომელიც საფრანგეთის მოკავშირე იყო.{{sfn|van Veen|2013|p=190}} [[1555]] წლის 17 აპრილს ფლორენციამ და ესპანეთმა დაიკავეს სიენის ტერიტორია, რომელიც [[1557]] წლის ივლისში ესპანეთის მეფე [[ფილიპე II (ესპანეთი)|ფილიპე II-მ]] კოზიმოს უბოძა როგორც ფეოდალური მამული.{{sfn|van Veen|2013|p=190}} [[1560]] წელს ფლორენციის ჰერცოგის ოჯახი [[პიტის სასახლე]]ში გადავიდა საცხოვრებლად. კოზიმომ არქიტექტორ [[ჯორჯო ვაზარი]]ს მედიჩის ბანკის ოფისებისათვის [[უფიცი]]ს აგება დაავლა, რითაც გააგრძელა მედიჩების ტრადიციული პატრონაჟი ხელოვნებისადმი. [[1569]] წელს კოზიმომ პაპ [[პიუს V]]-გან ტოსკანის დიდი ჰერცოგის ტიტული მიიღო. კოზიმოს ათწლიანი მმართველობის განმავლობაში ტოსკანა იტალიის მოწინავე სახელმწიფო გახდა, სადაც აღორძინებული იყო ხელოვნება, ლიტერატურა, არქიტექტურა და ა. შ. [[მედიჩი (დინასტია)|მედიჩები]] [[ტოსკანის დიდი საჰერცოგო|ტოსკანის დიდ საჰერცოგოს]] [[1737]] წლამდე, მათი საგვარეულოს გადაშენებამდე მართავდნენ. == ლიტერატურა == *Crum, Roger J.; Paoletti, John T., eds. (2008). Renaissance Florence: A Social History. Cambridge University Press. *{{cite book |first=Catherine |last=Fletcher |title=The Black Prince of Florence: The Spectacular Life and Treacherous World of Alessandro de' Medici |url=https://archive.org/details/blackprinceofflo0000flet |publisher=Bodley Head |year=2016 |ref=harv}} *{{cite book |title=Florentine Patricians and Their Networks: Structures Behind the Cultural Success and the Political Representation of the Medici Court (1600-1660)|first=Elisa |last=Goudriaan |publisher=Brill |year=2018 |ref=harv}} *{{cite book |last=Hale |first=J.R. |authorlink=John Rigby Hale |title=Florence and the Medici |publisher=Phoenix Publishing |isbn=1-84212-456-0 |year=2001 |ref=harv |url-access=registration |url=https://archive.org/details/florencemedici0000hale }} *Hattendorf, John B.; Unger, Richard W., eds. (2003). War at Sea in the Middle Ages and the Renaissance. The Boydell Press. *{{cite book |title=Lorenzo di Filippo Strozzi and Niccolo Machiavelli |first=William J. |last=Landon |publisher=University of Toronto Press |year=2013 |ref=harv}} *{{cite book |title=Medici Women: Portraits of Power, Love and Betrayal from the Court of Duke Cosimo I |first=Gabrielle |last=Langdon |publisher=University of Toronto Press |year=2006 |ref=harv}} *{{cite book |title=Cosimo I De' Medici and His Self-Representation in Florentine Art and Culture |first=Henk Th. |last=van Veen |publisher=Cambridge University Press |year=2013 |ref=harv}} *Frieda, Leonie: Catherine de' Medici, Orion books, London, 2005, ISBN 0-7538-2039-0 *Strathern, Paul: The Medici: Godfathers of the Renaissance, Vintage books, London, 2003, ISBN 978-0-09-952297-3 == რესურსები ინტერნეტში == {{commons category|position=left}} *[http://www.encyclopedia.com/topic/Cosimo_I_de_Medici.aspx Information related to Cosimo I] == შენიშვნები == {{შენიშვნების სია}} == სქოლიო == {{სქოლიო|2}} [[კატეგორია:იტალიის ქალაქი-სახელმწიფოები]] [[კატეგორია:ფლორენციის ისტორია]] [[კატეგორია:ტოსკანის ისტორია]] 4decq8pqfm76qp8oiouutz5238etl69 0 468706 4408674 4401733 2022-08-18T16:11:13Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki [[File:За_единую_Россію.jpg|right|thumb|250px|პროპაგანდული პლაკატი, სადაც წითელი დრაკონი კომუნიზმის სიმბოლოა, რომელსაც თეთრი რაინდ ამარცხებს.]] '''ანტიკომუნიზმი''' — პოლიტიკური მოძრაობა და იდეოლოგია, რომელიც ეწინააღმდეგება [[კომუნიზმი|კომუნიზმს]]. იგი კომუნიზმის წინააღმდეგობით გამოირჩეოდა [[სოციალისტური რესპუბლიკა|სოციალისტურ სახელმწიფოებშიც]] და უპირისპირდებოდა ისეთ პარტიებს, რომლებიც [[მარქსიზმ-ლენინიზმი|მარქსიზმ-ლენინიზმის]] იდეოლოგიას ატარებდნენ. ორგანიზებული ანტიკომუნიზმი განვითარდა 1917 წლის [[ოქტომბრის რევოლუცია|ოქტომბრის რევოლუციის]] შემდეგ და მიაღწია გლობალურ დონეს [[ცივი ომი|ცივი ომის]] დროს, როდესაც [[ამერიკის შეერთებული შტატები]] და [[საბჭოთა კავშირი]] ინტენსიურად მეტოქეობდნენ. პირველი ორგანიზაცია, რომელიც დაუპირისპირდა კომუნიზმს, იყო რუსეთის იმპერიაში ჩამოყალიბებული [[თეთრი მოძრაობა]], რომელიც ბოლშევიკური მთავრობის წინააღმდეგ [[რუსეთის სამოქალაქო ომი|რუსეთის სამოქალაქო ომიდან]] იბრძოდა. თეთრ მოძრაობას სამხედრო დახმარება მოკავშირე უცხო ქვეყნის რამდენიმე მთავრობამ გაუწია, რომლებიც წარმოადგენდნენ ანტიკომუნიზმის პირველ ინსტანციას, როგორც სამთავრობო პოლიტიკას. მიუხედავად ამისა, [[წითელი არმია|წითელმა არმიამ]] დაამარცხა თეთრი მოძრაობა და საბჭოთა კავშირი მაინც შეიქმნა 1922 წელს. საბჭოთა კავშირის შექმნის შემდგომ პერიოდში ანტიკომუნიზმი გავრცელდა მთელ მსოფლიოში. შეერთებულ შტატებში ანტიკომუნიზმი ყვაოდა 1919-1920 წლებში. 1920-იან და 1930-იან წლებში, ევროპაში, კომუნიზმის იდოლოგიას წინააღმდეგობას უწევდნენ [[კონსერვატიზმი|კონსერვატორები]], [[ფაშიზმი|ფაშისტები]], [[ლიბერალიზმი|ლიბერალები]] და [[სოციალ-დემოკრატია|სოციალ-დემოკრატები]]. ფაშისტები კომუნიზმის მთავარი ოპონენტები იყვნენ 1930-იან წლებში და მათ 1936 წელს დაამტკიცეს ანტიკომუნისტური პაქტი, იგივე ანტიკომუნისტური ალიანსი. ამ პერიოდის აზიაში, ყველაზე ძლიერ ანტიკომუნისტურ ძალას [[იაპონიის იმპერია]] წარმოადგენდა. [[მეორე მსოფლიო ომი|მეორე მსოფლიო ომის]] შემდეგ, [[ღერძის სახელმწიფოები|ღერძის სახელმწიფოების]] დამარცხების გამო, ფაშიზის უმთავრესი პოლიტიკური მოძრაობები შეწყდა. [[ანტიჰიტლერული კოალიცია|ანტიჰიტლერული კოალიციის]] წევრები, პირველ რიგში, შეერთებული შტატები, გაერთიანებული სამეფო და საბჭოთა კავშირი, რომლებიც იყვნენ ძირითადი ძალა ომში, თუმცა ომის დასრულების შემდგომ მოკავშირეებს შორის, კერძოდ, ამერიკასა და საბჭოთა კვშირს შორის დაიწყო დაპირისპირება, რომელიც ცივი ომის სახელით არის ცნობილი და სწორედ ამ პერიოდის განმავლობაში შეერთებული შტატების მთავრობამ წამყვანი როლი ითამაშა გლობალური ანტიკომუნიზმის მხარდაჭერასა და გავრცელებაში. მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყანაში კომუნისტებსა და ანტიკომუნისტებს შორის მრავალი სამხედრო კონფლიქტი მოხდა, მათ შორისაა [[ჩინეთის სამოქალაქო ომი]], [[კორეის ომი]], [[ვიეტნამის ომი]], [[ავღანეთის ომი]] და სხვა. [[ნატო]] დაარსდა, როგორც ანტიკომუნისტური სამხედრო ალიანსი 1949 წელს. ანტიკომუნიზმი რჩება მრავალი თანამედროვე პოლიტიკური მოძრაობის მნიშვნელოვან ელემენტად, რომელიც განსხვავებული ხარისხით არსებობს ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკაში და სხვა ქვეყნებში, რომელსაც დღესაც მართავენ კომუნისტური პარტიები. ==ანტიკომუნიზმი სხვადასხვა ქვეყნებსა და რეგიონებში== ===ალბანეთი=== ცივი ომის პირველ წლებში, მიდჰათ ფრაშერი შეეცადა გეეერთიანებინა ანტიკომუნისტური ოპოზიციური ძალების კოალიცია ბრიტანეთსა და შეერთებულ შტატებში.<ref name="albanianhistory1">{{cite web|title=Mid'hat bey Frashëri: The Epirus Question—the Martyrdom of a People |author=Robert Elsie |url=http://www.albanianhistory.net/texts20_1/AH1942.html |accessdate=18 June 2011 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110723010338/http://www.albanianhistory.net/texts20_1/AH1942.html |archivedate=23 July 2011 }}</ref>„თავისუფალი ალბანეთის“ ეროვნული კომიტეტი ოფიციალურად შეიქმნა 1949 წლის 26 აგვისტოს, [[პარიზი|პარიზში]]. ფრაშერი იყო მისი თავმჯდომარე, საბჭოს სხვა წევრებთან ერთად.<ref name="Mustaqi">{{citation |url=http://gazeta-lajmi.info/1949-pentagoni-diplomaci-fleksibel-me-shqiperine/ |author=Thanas Mustaqi |language=Albanian |date=23 September 2011 |accessdate=19 December 2014 |title=1949, Pentagoni: Diplomaci fleksibël me Shqipërinë |trans-title=1949, Pentagon:Flexible diplomacy with Albania |quote=Më 26 gusht të vitit 1949, në Paris u formua Komiteti Kombëtar-Demokratik "Shqipëria e lirë", me nismën e Mithat Frashërit për të "udhëhequr dhe inkurajuar njerëzit tanë të zotë në rezistencën e tyre kundër tiranisë komuniste". Këtu u zgjodh edhe Këshilli udhëheqës i saj i përbërë nga Mid'hat Frashëri (kryetar), Abas Kupi, Zef Pali, Said Kryeziu dhe Nuçi Kotta (anëtarë). Organi më i lartë ishte Këshilli Kombëtar prej 11 anëtarësh nga parti të ndryshme. Por pas disa ditësh, agjencia franceze e lajmeve AFP transmetoi një deklaratë të Mbretit në mërgim Ahmet Zogu, në të cilën thuhej se nuk e njihte Komitetin Shqipëria e Lirë dhe se "pas 7 prillit 1939, unë jam i vetmi autoritet legjitim i shqiptarëve". |publisher=Lajmi |archiveurl=https://web.archive.org/web/20151004080114/http://gazeta-lajmi.info/1949-pentagoni-diplomaci-fleksibel-me-shqiperine/ |archivedate=4 October 2015 |url-status=dead }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151004080114/http://gazeta-lajmi.info/1949-pentagoni-diplomaci-fleksibel-me-shqiperine/ |date=4 ოქტომბერი 2015 }}</ref> მას მხარს უჭერდა [[ცენტრალური სადაზვერვო სააგენტო]] (CIA) და თავისუფალი ევროპის ეროვნული კომიტეტი.<ref name="TO">{{citation |language=Albanian |work=Tirana Observer |accessdate=19 December 2014 |url=http://www.tiranaobserver.al/deshmia-e-neshat-bilalit-pse-kompania-4000-deshtoi-ne-rrezimin-e-enver-hoxhes/ |author=Petrit Palushi |title=Dëshmia e Neshat Bilalit: Pse "Kompania 4000" dështoi në rrëzimin e Enver Hoxhës |trans-title=Testimony of Neshat Bilali: Why Company 4000 failed in overthrowing Enver Hoxha |date=12 March 2014 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20141227014045/http://www.tiranaobserver.al/deshmia-e-neshat-bilalit-pse-kompania-4000-deshtoi-ne-rrezimin-e-enver-hoxhes/ |archivedate=27 December 2014 |url-status=dead }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141227014045/http://www.tiranaobserver.al/deshmia-e-neshat-bilalit-pse-kompania-4000-deshtoi-ne-rrezimin-e-enver-hoxhes/ |date=27 დეკემბერი 2014 }}</ref><ref name="panorama">{{citation |publisher=Gazeta Panorama Online |language=Albanian |accessdate=19 December 2014 |url=http://www.panorama.com.al/2013/06/30/arkivi-i-cia-roma-qendra-e-operacioneve-kunder-hoxhes/ |title=Arkivi i CIA: Roma, qendra e operacioneve kundër Hoxhës |date=30 June 2012 |trans-title=CIA archives: Rome, centre of operations against Hoxha |author=Auron Tare |archiveurl=https://web.archive.org/web/20141220061136/http://www.panorama.com.al/2013/06/30/arkivi-i-cia-roma-qendra-e-operacioneve-kunder-hoxhes/ |archivedate=20 December 2014 |url-status=dead }}</ref> ===ჩინეთი=== ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკის დაარსებამდე კუომინტანგი (ასევე ცნობილია როგორც ჩინეთის ნაციონალისტური პარტია), რომელსაც ხელმძღვანელობდა [[ჩან კაიში]], ასევე ხელმძღვანელობდა ჩინეთს და მკაცრად ეწინააღმდეგებოდა [[ჩინეთის კომუნისტური პარტია|ჩინეთის კომუნისტურ პარტიას]]. 1927 წლის 12 აპრილს ჩიანგ ჩან კაიშმა, როგორც ცნობილია, დაიწყო ქვეყნის კომუნისტებისგან გაწმენდა, ამ ისტორიულ მომენტს „შანხაიის ხოცვა-ჟლეტის“ სახელით იცნობენ. სწორედ ამ ფაქტმა გამოიწვია ჩინეთის სამოქალაქო ომი.<ref>Chen Jian, [http://www.fas.harvard.edu/~hpcws/jcws.2006.8.3.pdf The Tibetan Rebellion of 1959 and China's Changing Relations with India and the Soviet Union], Cold War Studies at Harvard University</ref>საბოლოოდ ჩინეთში კომუნისტური წყობა დამყარდა. ===ჩეხოსლოვაკია=== [[File:Prague Demonstration April 1990.jpg|thumb|მიტინგი პრაღაში, 1990 წელი.]] შუალედირ პერიოდში ჩეხოსლოვაკიაში არსებობდნენ ფაშისტური მოძრაობები, რომლებსაც რასაკვირველია გააჩნდათ ანტიკომუნისტური იდეები. [[მორავია|მორავიელ]] ფაშისტებს ჰყავდათ კარგი მფარველები. ერთ-ერთი მფარველთაგანი იყო ინდუსტრიალისტთა კავშირი, რომელიც მათ ფინანსურად ეხმარებოდა. მათ ასევე მხარს უჭედნენ ანტიბოლშევიკური იდეოლოგიის მქონე რუსები. მორავიელი ფაშისტები მტრულად იყვენ განწტობილი საბჭოთა კავშირის მიმართ და მუდმივად ავრცელებდნენ ანტიკომუნისტურ იდეოლოგიას.<ref name=":3">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=-utnAAAAMAAJ&q=czech+fascist+movement+kelly&dq=czech+fascist+movement+kelly|title=The Czech Fascist Movement: 1922-1942|last=Kelly|first=David D.|date=1995|publisher=East European Monographs|isbn=978-0-88033-327-6|location=|pages=43}}</ref> საბჭოთა კავშირთან ურთიერთობა დამყარდა 1920-იან წლებში. 1922 წელს, მას შემდეგ, რაც ჩეხოსლოვაკიასა და რუსეთის კომუნისტურ პარტიას შორის ხელი მოეწერა სავაჭრო ხელშეკრულებას, ამ პერიოდში ანტიკომუნისტების ძალისხმევა მაქსიმალურად გაიზარდა, რომელიც მიმართული იყო მთავრობის მხარეს. ქვეყანაში ცნობილმა ფაშისტმა, რედოლა გაჯდამ დააფუძნა ეროვნული ფაშისტური მოძრაობა. ნაციონალური ფაშისტური მოძრაობა გმობდა გერმანიიდან ისეთი ლტოლვილების მიღებას, რომლებიც იყვენენ ებრაელები, კომუნისტები ან ანტიფაშისტური იდეოლოგიის მატარებლები. 1923 წლის იანვარში, ქვეყნის ფინანსთა მინისტრის მკვლელობის მცდელობის შემდეგ, ქვეყანაში ანტიკომუნისტური კამპანია ძლირ გააქტიურდა.<ref name=":3"/> 1953 წელს, [[პლზენი|პლზენში]] ჩეხოსლოვაკიელი მუშები აჯანყდნენ, ეს აჯანყება ანტიკომუნისტური ხასიათის იყო. [[ხავერდოვანი რევოლუცია]] ან [[ხავერდოვანი რევოლუცია|ნაზი რევოლუცია]], რომელიც 1989 წელს მიმდინარეობდა, იყო არაძალადობრივი რევოლუცია ჩეხოსლოვაკიაში, შედეგად ჩეხოსლოვაკიის კომუნისტური პარტიის რეჟიმი დაემხო და ქვეყანაში საპარლამენტო მმართველობა დამყარდა.<ref>[http://archiv.radio.cz/history/history15.html RP's History Online - Velvet Revolution] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110717233817/http://archiv.radio.cz/history/history15.html |date=2011-07-17 }}.</ref><ref>{{cite web|url=http://archiv.radio.cz/history/history15.html|title=Velvet Revolution|website=radio.cz|archive-url=https://web.archive.org/web/20110717233817/http://archiv.radio.cz/history/history15.html|archive-date=17 July 2011|url-status=dead|accessdate=17 მაისი 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110717233817/http://archiv.radio.cz/history/history15.html|archivedate=17 ივლისი 2011}}</ref> 1989 წლის 17 ნოემბერს სპეცრაზმმა ჩაახშო [[პრაღა|პრაღაში]] მშვიდობიანი სტუდენტური მიტინგი. ამ მოვლენამ გამოიწვია მასობრივი დემონსტაცია. 20 ნოემბრის ჩათვლით, პრაღაში შეკრებილი მშვიდობიანი მომიტინგეების რაოდენობამ სავარაუდოდ 200 000-დან ნახევარ მილიონამდე მიაღწია. ორსაათიანი გენერალური გაფიცვა, რომელშიც ჩეხოსლოვაკიის ყველა მოქალაქე მონაწილეობდა, 27 ნოემბერს გაიმართა. ===საფრანგეთი=== 1920-იან წლებში, საერთაშორისო ანტიკომუნიზმმა, უდიდესი როლი ითამაშა ფრანგო-გერმანულ-საბჭოთა ურთიერთობებში.<ref>Michael Jabara Carley, and Richard Kent Debo, "Always in Need of Credit: The USSR and Franco-German Economic Cooperation, 1926-1929." ''French Historical Studies'' (1997): 315-356.</ref> 1932 წლის ბოლოს, ფრანსუა დე ბოისჯოლინმა შექმნა ანტიკომუნისტური ორგანიზაცია.<ref name="ihs-lia"/><ref>Ernst Henri, "Hitler Over Europe", 1934, p. 178</ref> ორგანიზაციის წევრები ძირითადად სამხრეთ-დასავლეთ საფრანგეთის რეგიონიდან იყვნენ.<ref name="ihs-lia">"Les cahiers d'histoire sociale: revue trimestrielle de l'Institut d'histoire sociale, Issues 14–16", 2000</ref> 1939 წელს, ფრანსუა დე ბოისჯოლინი და მისი ორგანიზაციის წევრები დააპატიმრეს. <ref>[http://antiracisme.blog.lemonde.fr/2015/12/04/autre-temps-autres-perquisitions-1939/ Autre temps, autres perquisitions (1939)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190605225752/http://antiracisme.blog.lemonde.fr/2015/12/04/autre-temps-autres-perquisitions-1939/ |date=2019-06-05 }}, [[Le Monde]], 4 December 2015</ref> 1947 წლისთვის, რეიმონდ არონი(1905-83) წამყვანი ინტელექტუალი, რომელიც უკიდურეს მემარცხენედ მიიჩნეოდა საფრანგეთის ინტელექტუალური საზოგადოების დიდ ნაწილში. დაუპირისპირდა კომუნიზმსა და მის მომხრეებს, მათ შორის [[ჟან-პოლ სარტრი|ჟან-პოლ სარტრსაც]], რომელიც კომუნიზმის იდეოლოგიის მატარებელი იყო და იცავდა სტალინს. არონმა შეაქო ამერიკული კაპიტალიზმი, მხარი დაუჭირა ნატოს და დაგმო მარქსიზმ-ლენინიზმის იდეოლოგია, როგორც ტოტალიტარული მოძრაობა, რომელიც ეწინააღმდეგებოდა დასავლური ლიბერალური დემოკრატიის ფასეულობებს.<ref>Stuart L. Campbell, "Raymond Aron: The Making of a Cold Warrior." ''Historian'' 51.4 (1989): 551-573. [https://www.jstor.org/stable/24447476 online]</ref> ===გერმანია=== [[File:German_antisemitic_and_anti-Soviet_poster.JPG|thumb|გერმანული ანტიკომუნისტური პროპაგანდის პოსტერი.]] ნაცისტურ გერმანიაში ნაცისტურმა პარტიამ აკრძალა კომუნისტური პარტიების არსებობა. რაიხსტაგის ხანძრის შემდეგ, [[ Sturmabteilung|მოიერიშე რაზმების]] მიერ კომუნისტური ძალების ძალადობით ჩახშობა მთელ ქვეყანაში განხორციელდა, რის შედეგადაც გერმანიის კომუნისტური პარტიის 4 000 წევრი დააპატიმრეს.<ref>Evans, M. Stanton (2007). Blacklisted by History: The Untold Story of Senator Joe McCarthy and His Fight Against America's Enemies. Crown Publishing Group. pp. 329–334. ISBN 978-0-307-23866-5.</ref> ნაცისტურმა პარტიამ ასევე დააარსა საკონცენტრაციო ბანაკები მათი პოლიტიკური ოპონენტებისთვის, როგორებიც იყვნენ კომუნისტები.<ref>''Münchner Neueste Nachrichten'', 21 March 1933, [http://phdn.org/archives/holocaust-history.org/dachau-gas-chambers/photo02.html online scan]</ref> ნაცისტური გერმანიის ლიდერი [[ადოლფ ჰიტლერი]] ორიენტირებული იყო კომუნიზმის მხრიდან წამოსულ საფრთხეზე. ჰიტლერის მთელი კარიერის განმავლობაში, ანტიკომუნიზმი იყო მისი პროპაგანდის მნიშვნელოვანი ნაწილი. გერმანიაში ნაცისტებმა ძალაუფლების ხელში ჩაგდების შემდეგ მოახდინეს კომუნისტების რეპრესირება. 1933 წლიდან დაწყებული ნაცისტები სასტიკად უსწორდებოდნენ კომუნისტებს, მათ შორის გავრცელებული იყო საკონცენტრაციო ბანაკებში წაყვანა, დაპატიმრება და წამება. [[დახაუს საკონცენტრაციო ბანაკი]], რომელიც პირველ საკონცენტრაციო ბანაკს წარმოადგენდა ფაშისტურ გერმანიაში, აქ პირველი პატიმრები სწორედ კომუნისტები იყვნენ. ამ პერიოდის გერმანიაში უკვე ებრაელებისა და კომუნისტების წინააღმდეგ ერთნაირი სადამსჯელო ღონისძიებები ტარდებოდა. ჰიტლერი თვლიდა, რომ ებრაელებმა დაამყარეს მმართველობა რუსებსა და სხვა ეროვნებებზე და ცდილობდნენ თავიანთი მმართველობის გაფართოებას დანარჩენ ევროპასა და მსოფლიოში.<ref name=":1">{{cite book|url=https://archive.org/details/hitlerstudyintyr00bull|url-access=registration|quote=alan bullock tyranny.|title=Hitler: A Study in Tyranny|last=Bullock|first=Alan|date=1991-06-05|publisher=Harper Collins|isbn=978-0-06-092020-3|location=|pages=[http://archive.org/details/hitlerstudyintyr00bull/page/40 40]}}</ref> საკონცენტრაციო ბანაკებში კომუნისტების მოთავსების შემდეგ, საბჭოთა კავშირის „კომისართა უმეტესობა“ რამდენიმე დღის განმავლობაში დასაჯეს. საბჭოთა კომისართა სისტემატური მასობრივი განადგურება აღემატებოდა ნაცისტების მკვლელობის ყველა წინა ქმედებას. საბჭოთა კომისართა ასეთი მასშტაბური დასჯა ნაცისტების საკონცენტრაციო ბანაკებში პირველად მოხდა. 1941 წლის სექტემბრიდან ოქტომბრის ჩათვლით ორი თვის განმავლობაში, გერმანელი SS- ის მიერ ცხრა ათასი საბჭოთა სამხედრო პირი სიკვდილით დაისაჯა.<ref name=":5">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=QzKdBAAAQBAJ&printsec=frontcover&dq=A+History+of+the+Nazi+Concentration+Camps.#v=onepage|title=KL: A History of the Nazi Concentration Camps|last=Wachsmann|first=Nikolaus|date=14 April 2015|publisher=Farrar, Straus and Giroux|isbn=978-1-4299-4372-7|location=|pages=31}}</ref> ===უნგრეთი=== [[უნგრეთის საბჭოთა რესპუბლიკა]] ჩამოყალიბდა 1919 წლის მარტში. მას ხელმძღვანელობდნენ კომუნისტები და სოციალისტები, თუმცა რესპუბლიკამ მხოლოდ 4 თვე იარსება. საფრანგეთის მთავრობის მხარდაჭერით, რუმინული არმია, ჩეხეთისა და იუგოსლავიის ძალებთან ერთად, შეიჭრა და დაამხო კომუნისტური მთავრობა დედაქალაქ [[ბუდაპეშტი|ბუდაპეშტში]], 1919 წლის 6 აგვისტოს. შემდგომში უნგრეთში დამყარებულმა რეჟიმმა უარი თქვა საბჭოთა რუსეთთან რაიმე დიპლომატიური ურთიერთობების ქონაზე.<ref>{{cite journal|last=Pastor|first=Peter|date=2004|title=Hungarian-Soviet Diplomatic Relations 1935-1941: A Failed Rapprochement|url=https://archive.org/details/sim_europe-asia-studies_2004-07_56_5/page/731|journal=Europe-Asia Studies|volume=56|issue=5|pages=731–750|issn=0966-8136|doi=10.1080/0966813041000235128}}</ref> სავარაუდოდ, 5 000 ადამიანი სიკვდილით დასაჯეს 1919-1920 წლების უნგრეთის თეთრი ტერორის პერიოდშუ, ხოლო ათობით ათასი დააპატიმრეს. ქვეყანაში იდევნებოდნენ კომუნისტები და ასევე ებრაელები, რომლებსაც კომუნისტებთან კავშირში ადანაშაულებდნენ.<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=Y0Z_8orB47oC&dq=hungary+white+terror+killed+1919+thousands+5000|title=Hungary|last=Hill|first=Raymond|publisher=Infobase Publishing|year=2003|isbn=978-0-8160-5081-9|location=|pages=33}}</ref> ==ლიტერატურა== * Kennan, George F. (1964). ''On Dealing with the Communist World'', in series, ''The Elihu Root Lectures''. New York: Harper & Row. xi, 57 p. ''N.B''.: Also on t.p.: "Published for the Council on Foreign Relations". * Gülstorff, Torben (2015). ''Warming Up a Cooling War: An Introductory Guide on the CIAS and Other Globally Operating Anti-communist Networks at the Beginning of the Cold War Decade of Détente'', in series, [http://www.wilsoncenter.org/publication/warming-cooling-war-introductory-guide-the-cias-and-other-globally-operating-anti Cold War International History Project Working Paper Series #75], Washington. * Ulrich Mählert, Jörg Baberowski u. a. (Hrsg.): Jahrbuch für Historische Kommunismusforschung 2011 (Schwerpunkt: Antikommunismus), Aufbau, Berlin 2011, ISSN 0944-629X * Kurt Pätzold: Antikommunismus und Antibolschewismus als Instrumente der Kriegsvorbereitung und Kriegspolitik. In: Norbert Frei/Hermann Kling (Hrsg.): Der nationalsozialistische Krieg. Campus, Frankfurt am Main 1990, ISBN 3-593-34360-6, S. 122–136 * Alexander von Brünneck: Politische Justiz gegen Kommunisten in der Bundesrepublik Deutschland 1949–1968, Suhrkamp, Frankfurt am Main 1978, ISBN 3-518-10944-8 (Zugleich Dissertation an der Universität Frankfurt am Main, Fachbereich 01 – Rechtswissenschaften, 1976) * Stefan Creuzberger und Dierk Hoffmann (Hrsg.): „Geistige Gefahr“ und „Immunisierung der Gesellschaft“. Antikommunismus und politische Kultur in der frühen Bundesrepublik. Oldenbourg, München 2014, ISBN 978-3-486-78104-5. * Rolf Gössner: Die vergessenen Justizopfer des Kalten Krieges. Verdrängung im Westen – Abrechnung mit dem Osten?, Aufbau, Berlin 1998, ISBN 3-7466-8026-3 * Klaus Körner: Die rote Gefahr. Antikommunistische Propaganda in der Bundesrepublik 1950–2000. Konkret, Hamburg 2003, ISBN 3-89458-215-4 * Jan Korte: Instrument Antikommunismus. Sonderfall Bundesrepublik. Dietz, Berlin 2009, ISBN 978-3-320-02173-3 * Gesine Schwan: Antikommunismus und Antiamerikanismus in Deutschland. Kontinuität und Wandel nach 1945. Nomos, Baden-Baden 1999, ISBN 3-7890-6020-8 * Walther Amann: Justizunrecht im Kalten Krieg. Die Kriminalisierung der westdeutschen Friedensbewegung im Düsseldorfer Prozess 1959/60. PapyRossa, Köln 2006, ISBN 3-89438-341-0. *Wolfgang Wippermann: Heilige Hetzjagd: Eine Ideologiegeschichte des Antikommunismus. Rotbuch, Berlin 2012, ISBN 978-3-86789-147-9 * Claudia Wörmann, Die Ostpolitik und die nach innen und außen gerichtete Wandlung des antikommunistischen Feindbildes, in: Egbert Jahn/Volker Rittberger (Hrsg.), Die Ostpolitik der BRD. Triebkräfte, Widerstände, Konsequenzen, Opladen 1974, S. 123–134 * Безансон А. Бедствие века. Коммунизм, нацизм и уникальность Катастрофы = Le Malheur du siècle: sur le communisme, le nazisme et l'unicité de la Shoah. — 1-е. — Москва-Париж: МИК, 2000. — 104 с. — ISBN 5-87902-054-1. * Генри Э. Профессиональный антикоммунизм: К истории возникновения. — М.: Политиздат, 1981. — 367 с. * Нольте Э. Европейская гражданская война (1917—1945). Национал-социализм и большевизм. — М.: Логос, 2003. — 528 с. — ISBN 5-8163-0046-6 ==რესურსები ინტერნეტში== {{Commons category|Anti-communism}} * Stephane Courtois (1997). [https://web.archive.org/web/20100403085848/http://www.cooper.edu/humanities/core/hss3/Blackbook.html ''The Black Book of Communism'']. * [http://communistcrimes.org/ Foundation for the Investigation of Communist Crimes]. * [http://www.globalmuseumoncommunism.org/ Global Museum on Communism] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101213221048/http://www.globalmuseumoncommunism.org/ |date=2010-12-13 }}. * [http://www.gmu.edu/departments/economics/bcaplan/museum/musframe.htm Museum of Communism]. * [http://izput.narod.ru/rvpimokEN.html Russians In Support of the Idea of International Condemnation of Communism]. An open letter from leaders of Russian Anti-Communist Organizations to the Parliamentary Assembly of the Council of Europe. * Michael Johns (fall 1987). [http://www.unz.org/Pub/PolicyRev-1987q4-00010 "Seventy Years of Evil: Soviet Crimes from Lenin to Gorbachev"]. ''Policy Review''. * [http://www.victimsofcommunism.org/ The Victims of Communism Memorial Foundation]. * [https://ap.gilderlehrman.org/history-by-era/fifties/essays/anti-communism-1950s Anti-Communism in the 1950s] * [https://web.archive.org/web/20180308044559/http://victimsofcommunism.org/mission/history/ Victims of Communism history]. * [https://web.archive.org/web/20180306055633/http://victimsofcommunism.org/category/research/ Victims of Communism research]. * {{cite web|url=http://aeon.co/essays/the-merits-of-taking-an-anti-anti-communism-stance|title=Anti-anti-communism|last1=Ghodsee|first1=Kristen R.|last2=Sehon|first2=Scott|date=22 March 2018|website=Aeon|accessdate=14 October 2018|author=Kristen Ghodsee|author=Scott Sehon}} * [http://www.jacobinmag.com/2017/12/anti-communism-soviet-union-united-states-miliband Reflections on Anti-Communism.] * [http://www.khanacademy.org/humanities/us-history/postwarera/1950s-america/a/anticommunism-in-the-1950s Anticommunism in the 1950s.] * [http://www.encyclopedia.chicagohistory.org/pages/310.html Cold War and Anti-Communism.] * [https://books.google.ge/books/about/Anti_communism_in_Twentieth_century_Amer.html?id=pNAKcnXoMCgC&redir_esc=y Anti-communism in Twentieth-century America.] * [https://link.springer.com/article/10.1186/s40856-017-0014-5 Anticommunism in Korea and Germany in times of cold War.] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} [[კატეგორია:ანტიკომუნიზმი]] [[კატეგორია:კომუნიზმი]] [[კატეგორია:ფაშიზმი]] [[კატეგორია:პოლიტიკური მოძრაობები]] [[კატეგორია:ანტიმარქსიზმი]] [[კატეგორია:პოლიტიკური მოძრაობები მიმართულების მიხედვით]] [[კატეგორია:პოლიტიკური იდეოლოგიები]] [[კატეგორია:პოლიტიკური კულტურა]] [[კატეგორია:პოლიტიკური ფილოსოფია]] [[კატეგორია:საზოგადოებრივი მოძრაობები]] [[კატეგორია:სოციალური ცვლილებები]] [[კატეგორია:XX საუკუნე]] [[კატეგორია:XX საუკუნე ევროპაში]] [[კატეგორია:XX საუკუნე აზიაში]] 087rnkdocfdt612sgew2isw42xpg9f6 0 469188 4408939 3900827 2022-08-19T02:12:07Z InternetArchiveBot 124291 [[ვიკიპედია:გადამოწმებადობა|შემოწმების]] მიზნით 1 წიგნის დამატება (20220818)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki '''ექსპანსიონიზმი''' — იდეა რომლის მიხედვითაც სახელმწიფო და მთავრობა აფართოებს საკუთარ ტერიტორიებს ძალუფლების, სიმდიდრის, ეკონომიკური გავლენის ან სამხედრო აგრესიის მეშვეობით იმპერიის აშენების ან [[კოლონიალიზმი|კოლონიალიზმის]] მიღწევის მიზნით. [[ანარქია]], [[გაერთიანება |გაერთიანება]] და [[პანნაციონალიზმი |პანნაციონალიზმი]] ხშირად გამოიყენება ექსპანსიონიზმის გასამართლებლად. ზოგიერთი იდელოლიგიის მიზედვით, როგორიცაა მაგალიტად [[Manifest destiny]], ტრიტორიები ნებისმიერ შემთხვევაში დამპყრობელს დარჩება.<ref>{{Cite web|url=https://www.britannica.com/event/Manifest-Destiny|title=Manifest Destiny {{!}} History, Examples, & Significance|website=Encyclopedia Britannica|language=en|access-date=2019-05-07}}</ref> [[File:Map of the Empire of Alexander the Great (1893).jpg|thumb|[[ალექსანდრე დიდი|ალესანდრე დიდი მაკედონელის]] მიერ დაპყრობილი [[აზია|აზიის]] და [[ხმელთაშუა ზღვის პირეთი|ხმელთაშუა ზღვის პირა]] ტერიტორიები, [[მაკედონიის იმპერია|ალექსანდრე მაკედონელის იმპერია]] ექსპანსიონიზმის ერთ-ერთ ყველზე პირველ მაგალითად ითვლება]] ==ექსპანსიონიზმის თეორიები== [[იბნ ხალდუნი|იბნ ხალდუნმა]] დაწერა რომ ახლად ჩამოყალიბებულ დინასტიებს, რადგანაც მათ აქვსთ [[სოციალური თანხვედრა |სოციალური თანხვედრა]] ან [[ასაბაიამი]] ({{lang-ar|عصبيّة}}), შეუძლიათ „ექსპანსიონიზმის ლიმიტამდე მიყვანა“.<ref>The Muqadimmah, 1377, pages 137-256</ref> საბჭოთა ეკონომისტი [[ნიკოლაი კონდაირევი|ნიკოლაი კონდაირევმა]] ივარაუდა რომ [[კაპიტალიზმი]] ვითარდება 50 წლიანი ექსპანსიურ/სტაგნაციური ციკლებით, რაც ტექნოლოგიური ინოაციებითაა გამოწვეული. [[დიდი ბრიტანეთი]], [[აშშ]], [[გერმანია]], [[იოპონია]] და [[ჩინეთი]] უკვე იყვნენ მსგავსი თანმიმდევრული ტალღების წინა ფრონტზე. [[კრეინ ბრაიტონმა]] [[რევოლუციის ანატომია|რევოლუციის ანატომიაში]] დაწერა რომ რევოლუცია არის ექსპანსიონიზმისს მთავარი გამომწვევი მიზეზი, მაგალითად: [[სტალინიზმი|სტალინისტური]] [[სსრკ]], [[აშშ]] და [[ნაპოლეონ ბონაპარტი|ნაპოლეონის]] იმპერიები [[კრისტოფერ ბოკერი|კრისტოფერ ბოკერს]] სჯერა რომ ილუზიას შეუძლია შექმნას ექსპასიონიზმის „ოცნების ფაზა“, ისეთი როგორც [[ევროპის კავშირი|ევროპის კავშირში]], რომელიც არასტაპილური და ხანმოკლეა. ==წარსული მაგალითები== [[ცარი]] [[ნიკოლოზ I (რუსეთი)|ნიკოლოზ I]]-ის [[მილიტარიზმი|მილიტარისტულ]] და [[ნაციონალიზმი|ნაციონალისტურ]] მმართველობას ([[1825]]–[[1855]] წლებში) მოჰყვა დაპყრობითი ომების [[რუსეთ-სპარსეთის ომი (1826-1828)|სპარსეთის]] (1826-1828 წლებში) და [[რუსეთ-თურქეთის ომი (1828-1829)|თურქეთის]] (1828-1829 წლებში) წინააღმდეგ. [[კავკასია|კავკასიის]] რეგიონში ჩახშობილი იქნა აჯანყებები. ასევე დაუნდობლად იქნა ჩახშობილი [[ნოემბრის აჯანყება|ნოემბრის პოლონერი აჯანყება]]. [[1848]] წელს რუსეთის ძალები [[ავსტრია-უნგრეთის იმპერია|ავსტირია-უნგრეთის იმპერიაში]] შევიდნენ [[უნგრული რევოლცია|უნგრული რევოლციის]] ჩასახშობად. [[რუსიფიკაცია|რუსიფიკაციის]] პოლიტიკები იქნა გატარებული ეთნიკური უმცირესობების დასუსტების და საბოლოო განადგურებიათვის. ნიკოლასმა ასევე ააშენა [[კრემლის სასახლე |კრემლის სასახლე]] და ახალი საკათედრო ტაძარი [[სანქტ-პეტერბურგი|სანქტ-პეტერბურგში]]. მაგრამ საბოლოოდ [[პანსლავიზმი|პანსლავიზმმა]] და დიდმა ამბიციებმა [[ოსმალეთის იმპერია|ოსმალეთის იმპერიასთან]] კიდევ ერთი ომი გამოიწვია [[1853]] წელს, სადაც [[რუსეთის იმპერია]] დამარცხდა მას შემდეგ რაც [[დიდი ბრიტანეთი]] და [[საფრანგეთი]] [[ყირიმის ომი|ყირიმში შეიჭრნენ]]. ზოგი ისტორიკოსი ვარაუდობს რომ ნიკოლასი დამარცხების შემდეგ მიღებული მწუხარებით გარდაიცვალა.<ref>[[Orlando Figes]], Crimea, Penguin, 2011, chapter one</ref> გერმანიის [[მეორე რაიხი|მეორე რაიხმა]] ([[1871]]-[[1918]] წლები), [[ოტო ფონ ბისმარკი|ოტო ფონ ბისმარკის]] მეთაურობით გაიარა [[ინდუსტრიული რევოლუცია|ინდუსტრიულ რევოლუციაში]], ასევე მოხდა არმიის რეფორმაცია და გაფართოება. მოხდა [[პოლონელები|პოლონელების]] და [[კათოლიკეები|კათოლიკეების]] დევნა. დაარსდა გერმანიის კოლონები [[აფრიკა|აფრიკაში]], [[ჩინეთი|ჩინეთში]] და [[წყნარი ოკეანე|წყნარ ოკეანეში]]. [[1890]] წელს [[კაიზერი|კაიზერმა]] [[ვილჰელმ II]]-მ დაითხოვა ბისმარკი და მსოფლიო დონის საზღვაო ძალების აშენება გადაწყვიტა, რამაც შეარაღების რბოლა გამოიწვია [[ბრიტანეთის იმპერია|ბრიტანეთის იმპერიასთან]] და საფუძველი ჩაუყარა ბრტანეთის [[პირველი მსოფლიო ომი|პირველ მსოფლიო ომში]] ჩაბმას.<ref>[[Allan Mallinson]], '1914; Fight the Good Fight', Bantam Press, 2013, chapter two</ref> [[1933]] წლიდან [[მესამე რაიხი|მესამე რაიხმა]] [[ადოლფ ჰიტლერი|ადოლფ ჰიტლერის]] მეთაურობით, მოახდინა [[ვერსალის ხელშეკრულება|ვერსალის ხელშეკრულების]] შემდეგ დემილიტარიზირებული [[რაინლანდი|რაინლანდის]] რე-მილიტარიზაცია [[1936]] წელს, [[სუდატენლანდი|სუდატენლანდის]] ოკუპაცია და [[ავსტრია|ავსტრიასთან]] გაერთიანება (''[[ანშლუსი]]'') [[1938]] წელს და [[ჩეხოსლოვაკია|ჩეხოსლავაკიის]] ჩეხური ნაწილის ანექსირება და სლოვაკურ ნაწილში მარიონეტული მთავრობის განწესება [[1939]] წელს. [[მეორე მსოფლიო ომი]]ს დაწყების შემდეგ [[ადოლფ ჰიტლერი|ადოლფ ჰიტლერმა]] და [[იოსებ სტალინი|იოსებ სტალინმა]] გაანაწილეს [[პოლონეთი]] [[ნაცისტური გერმანია|ნაცისტურ გერმანიასა]] და [[სსრკ]]-ს შორის [[1939]] წელის სექტემბერში. [[აღმოსავლეთით ზეწოლა|აღმოსავლეთით ზეწოლის]] მიხედვით, რომელიც [[ლებენსრაუმი|ლებენსრაუმის]] მისახწევად იყო შექმნილი, [[ნაცისტური გერმანია]] [[ოპერაცია ბარბაროსა|შეიჭრა სსრკში]] [[1941]] წელს. <ref>[[Sebastian Haffner]], [[The Meaning of Hitler]], Phoenix, 2000, chapters 2,3 and 4</ref> [[კოლონიალიზმი]] არის ექსპანსიონიზმის ფორმა, სადაც სახელმწიფო ცდილობს გააფართოვოს ან შეინარჩუნოს ძალაუფლება სხვა ხალხზე ან ტერიტორიაზე, ძირითადად კოლონიზირებული ტარიტორიების რესურსების გამოყენებით კოლონისტი სახელმწიფოს განვითარების მიზნით.<ref>''Colonialism'', Webster's Encyclopedic Unabridged Dictionary of the English Language (1989 ed.) p. 291.; ''Colonialisme'', Nouveau Petit Robert de la langue française (1993 ed.), p. 456.</ref> [[ევროპის კოლონიური პერიოდი]] იყო ერა, რომელიც [[XV საუკუნე|XV საუკუნიდან]] [[XX საუკუნე|XX საუკუნის]] შუა პერიოდამდე გაგრძელდა, როდესაც ევროპულმა სახელმწიფოებმა მოახდინეს [[სამხრეთ ამერიკა|სამხრეთ ამრიკის]], [[ჩრდილოეთ ამერიკა|ჩრდილოეთ ამერიკის]], [[აფრიკა|აფრიკის]], [[აზია|აზიის]] და [[ოკეანია|ოკეანიის]] კოლონიზირება. [[ექსპანსიონისტური ნაციონალიზმი]] არის [[ნაციონალიზმი|ნაციონალიზმის]] აგრესიული და რადიკალური ფორმა რომელიც [[პატრიოტიზმი|პატრიოტულ]] განწყობას აერთიანებს ეკსპანსიონისტურ იდეებთან. ტერმინი გამოიყენეოდა [[XIX საუკუნე|XIX საუკუნის]] ბოლოს ევროპული სახელმწიფოების გულგრილობის დაახასიათებლად ''[[აფრიკისთვის ბრძოლა|აფრიკისთვის ბრძოლაში]]'', თუმცა უფრო მეტად ასოცირდება [[XX საუკუნე|XX საუკუნის]] მილიტარისტულ სახელმწიფოებთან [[იტალიის სამეფო (1861-1946)|იტალიის სამეფოს]], [[ნაცისტური გერმანია|ნაცისტური გერმანიის]], [[იაპონიის იმპერია|იაპონიის იმპერიის]], [[ალბანური ნაციონალიზმი|ალბანეთის]] ([[დიდი ალბანეთი]]), [[ბულგარული ნაციონალიზმი|ბულგარეთის სამეფოს]] ([[დიდი ბულგარეთი (პოლიტიკა)|დიდი ბულგარეთი]]), [[ხორვატიული ნაციონალიზმი|ხორვატიის]] ([[დიდი ხორვატია]]), [[უნგული ნაციონალიზმი|უნგრეთის]] ([[დიდი უნგრეთი |დიდი უნგრეთი]]), [[რუმინული ნაციონალიზმი|რუმინეთის]] ([[დიდი რუმინეთი]]) და [[სერბული ნაციონალიზმი|სერბეთის]] ([[დიდი სერბეთი]]) ჩათვით. [[1812 წლის ომი|1812 წლის ომის]] შემდეგ ამერიკულ პოლიტიკაში დომინანტი იდეოლოგიური მოძრაობა [[Manifest destiny|Manifest Destiny]] გახდა, რომელიც [[აშშ]]-ს დასავლეთისაკენ გაფაერთოებას მოუწოდებდა. მოძრაობამ გააერთიანა ექსპანსიონიზმი და [[კონტინელტალიზმი]], [[მექსიკა-ამერიკის ომი]] [[1846]]-[[1848]] წელბში მთლიანად Manifest Destiny-ის დაეთმო.<ref>{{Cite journal|last=Beyreis|first=David|date=Summer 2018|title=The Chaos of Conquest: The Bents and the Problem of American Expansion|url=|journal=Kansas History|volume=41| issue = 2|pages=72–89|via=History Reference Center}}</ref> ==XXI საუკუნე== ===ჩინეთი=== [[ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკა|ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკას]] ადანაშაულებენ ექსპანსიონიზმით, [[ვიეტნამი|ვიეტნამის]] კუთვნილი კუნძულების მითვისებისათვის [[სამხრეთ ჩინეთის ზღვა|სამხრეთ ჩინეთის ზღვაში]].<ref>[[Simon Tisdall]], 'Vietnam's fury at China's expansionism can be traced to a troubled history', [[The Guardian]], 15/5/2004</ref> ===ისრაელი=== [[ისრაელი|ისრაელის]] სახელმწიფო შეიქმნა [[1948]] წლის [[14 მაისი|14 მაისს]] [[პალესტინის ომი (1947-1949)|პალესტინის ომის]] მიმდინარეობისას, [[მეორე მსოფლიო ომი|მეორე მსოფლიო ომისა]] და [[ჰოლოკოსტი|ჰოლოკოსტის]] შემდეგ. ისრაელის მთავრობამ ტერიტორიების და ძალაუფლების გაფართოება [[1981]] წელს [[გოლანის მაღლობები|გოლანის მაღლობების]] ანექსირებით სცადა.<ref>{{Cite book|title=Imperial Israel and the Palestinians: politics of expansion|url=https://archive.org/details/imperialisraelpa0000masa|last=Masalha|first=Nur|publisher=Pluto Press|year=2000|isbn=|location=Sterling, VA|pages=}}</ref><ref>https://mfa.gov.il/mfa/foreignpolicy/peace/guide/pages/golan%20heights%20law.aspx/</ref> ===ირანი=== [[ირანი|ირანმა]], რომლიც მსოფლიოს უდიდესი [[შიიზმი|შიიტი]] სახელმწიფოა, გააფართოვა გავლენის სფეროები [[ერაყი|ერაყში]], [[ლიბანი|ლიბანში]], [[სირია|სირიაში]], [[იემენი|იემენში]] და [[ავღანეთი|ავღანეთში]] ადგილობრივი პარტიზანული მებრძოლების შეიარაღებით და მხარდაჭერით.<ref>{{cite web |last1=Arango |first1=Tim |title=Iran Dominates in Iraq After U.S. ‘Handed the Country Over’ |url=https://www.nytimes.com/2017/07/15/world/middleeast/iran-iraq-iranian-power.html |publisher=New York Times |accessdate=8 November 2019 |date=15 July 2017}}</ref> ===რუსეთი=== [[რუსეთი]] „პოზირება“ აგრესიული [[2008]] და [[2014]] წლების შემდეგ გახდა.<ref>{{cite news |last=Walker |first=Peter |title=Russian expansionism may pose existential threat, says NATO general |publisher=[[The Guardian]] |date=2015-02-20 |url=https://www.theguardian.com/world/2015/feb/20/russia-existential-threat-british-nato-general |accessdate=2018-10-04}}</ref> [[2008]] წლის [[რუსეთ-საქართველოს ომი (2008)|რუსეთ-საქართველოს ომის]] შემდეგ რუსეთმა მოახდინა [[საქართველო|საქართველოს]] კუთვნილი ტერიტორიების ოკუპირება [[აფხაზეთი|აფხაზეთში]] და [[სამაჩაბლო|სამაჩაბლოში]], ხოლო [[2014]] წელს [[რუსეთის სამხედრო ინტერვენცია უკრაინაში 2014-2016|რუსეთი სამხედრო ძალით ჩაერია უკრაინაში]], [[დონბასის ომი|დონბასის ომის]] შემდეგ და მოახდინა [[ყირიმის ანექსია რუსეთის ფედერაციის მიერ|ყირიმის ანექსირება]]. [[რუსეთი]] ასევე აქტიურად არის ჩართული [[სირიის სამოქალაქო ომი|სირიის სამოქალქო ომში]]. ===აშშ=== [[აშშ]]-მ, [[ჯორჯ უოლკერ ბუში|ჯორჯ უოლკერ ბუშის]] მეთაურობით, დაიწყო [[ავღანეთის ომი]] [[11 სექტემბრის ტერაქტი|11 სექტემბრის ტერაქტზე]] საპასუხოთ. <ref>{{cite news |last1=Obama |first1=Barack |title=Obama’s Address on the War in Afghanistan |url=https://www.nytimes.com/2009/12/02/world/asia/02prexy.text.html |work=New York Times |date=Dec 1, 2009 |quote=To address these important issues, it's important to recall why America and our allies were compelled to fight a war in Afghanistan in the first place. We did not ask for this fight. On September 11, 2001, 19 men hijacked four airplanes and used them to murder nearly 3,000 people.}}</ref> და [[საფრანგეთი|საფრანგეთის]] წინააღმდეგობის მიუხედავად,<ref>{{cite news |title=France and Germany unite against Iraq war |url=https://www.theguardian.com/world/2003/jan/22/germany.france |accessdate=30 July 2019 |work=The Guardian |date=22 Jan 2003}}</ref> შეიჭრა [[ერაყი|ერაყში]], არაზუსტ ინფორმაციაზე დაყრდნობით, რომ ერაყში არსებობდა [[მასობრივი განადგურების იარაღები |მასობრივი განადგურების იარაღები]].<ref>{{cite news |author1=Arshad Mohammed |author2=Rick Cowan |author3=Adam Entous |author4=Xavier Briand |title=FACTBOX: U.S. marched to Iraq with inaccurate intelligence |url=https://www.reuters.com/article/us-iraq-war-usa-justification-idUSN1156594020080314 |accessdate=30 July 2019 |agency=Reuters |date=March 14, 2008}}</ref> [[აშშ]]-მ ემბარგო დაადო ისეთ სახელმწიფოებს როგორიცაა [[კუბა]];<ref>{{cite news |author1=Nelson Acosta |author2=Sarah Marsh |author3=Cynthia Osterman |title=U.S. trade embargo has cost Cuba $130 billion, U.N. says |url=https://www.reuters.com/article/us-cuba-economy-un/us-trade-embargo-has-cost-cuba-130-billion-un-says-idUSKBN1IA00T |agency=Reuters |date=May 9, 2018}}</ref> ააშენა სამხედრო ბაზები მთელი მსოფლიოს ირგვლივ, განსაკუთრებით [[სპარსეთის ყურე|სპარსეთის ყურის]] არაბულ სახელმწიფოებში<ref>{{cite web |title=U.S. Bases in the Middle East |url=https://www.americansecurityproject.org/national-security-strategy/u-s-bases-in-the-middle-east/ |website=American Security Project}}</ref> და მხარი დაუჭირა ოპოზიციის დაჯგუფებებს [[არაბული გაზაფხული|არაბული გაზაფხულისას]] და [[სირიის სამოქალაქო ომი|სირიის სამოქალაქო ომში]], [[სირია|სირიასა]] და [[ლიბია|ლიბიაში]].<ref>{{cite news |last1=Hosenball |first1=Mark |title=Exclusive: Obama authorizes secret help for Libya rebels |url=https://www.reuters.com/article/us-libya-usa-order/exclusive-obama-authorizes-secret-help-for-libya-rebels-idUSTRE72T6H220110330 |agency=Reuters |date=March 30, 2011}}</ref><ref>{{cite news |author1=Tuvan Gumrukcu |author2=Dahlia Nehme |title=Turkey to U.S.: End support for Syrian Kurd YPG or risk confrontation |url=https://www.reuters.com/article/us-mideast-crisis-syria-turkey/turkey-to-u-s-end-support-for-syrian-kurd-ypg-or-risk-confrontation-idUSKBN1FE297 |agency=Reuters |date=January 25, 2018}}</ref> [[აშშ დოლარი|აშშ დოლარის]] საერთაშორისო დომინაციამ გაზარდა ამერიკული სანქციების გავლენა.<ref>{{cite web |last1=Gilsinan |first1=Kathy |title=Why the United States Uses Sanctions So Much |url=https://www.theatlantic.com/politics/archive/2019/05/why-united-states-uses-sanctions-so-much/588625/ |website=The Atlantic |accessdate=30 July 2019 |date=May 3, 2019 |quote=The strength of American sanctions, after all, comes from the centrality of the United States financial system in the global economy, and the dollar’s status as the world’s dominant reserve currency.}}</ref> საერთაშორისო პოლიტიკის მიზნების შესასრულებლად აშშ-მ სანქცები დაადო ისეთ სახელმწიფოეს როგორებიცაა [[თუქრეთი]],<ref>{{cite news |author1=Adam Goldman |author2=Gardiner Harris |title=U.S. Imposes Sanctions on Turkish Officials Over Detained American Pastor |url=https://www.nytimes.com/2018/08/01/world/europe/us-sanctions-turkey-pastor.html |work=New York Times |date=Aug 1, 2018}}</ref> [[რუსეთი]],<ref>{{cite news |author1=Patricia Zengerle |title=U.S. senators introduce Russia sanctions 'bill from hell' |url=https://www.reuters.com/article/us-usa-russia-sanctions/us-senators-introduce-russia-sanctions-bill-from-hell-idUSKBN1KN22Q |agency=Reuters |date=August 2, 2018}}</ref> [[ვენესუელა]]<ref>{{cite news |author1=Julie Hirschfeld Davis |title=U.S. Places New Sanctions on Venezuela Day After Election |url=https://www.nytimes.com/2018/05/21/us/politics/trump-maduro-venezuela-sanctions.html |work=New York Times |date=May 21, 2018}}</ref> და [[ირანი]].<ref>{{cite news |author1=Gardiner Harris |author2=Jack Ewing |title=U.S. to Restore Sanctions on Iran, Deepening Divide With Europe |url=https://www.nytimes.com/2018/08/06/us/politics/iran-sanctions-trump.html |accessdate=30 July 2019 |work=New York Times |date=Aug 6, 2018}}</ref> ==რესურსები ინტერნეტში== {{wiktionary}} *[http://www.projectworldview.org/wvtheme22.htm "Expansionism / Imperialism"] from ProjectWorldview.org ==სქოლიო== {{სქოლიო}} [[კატეგორია:რუსეთის ისტორია]] [[კატეგორია:აშშ-ის ისტორია]] [[კატეგორია:ჩინეთის ისტორია]] [[კატეგორია:ისრაელის ისტორია]] [[კატეგორია:გერმანიის ისტორია]] [[კატეგორია:გაერთიანებული სამეფოს ისტორია]] [[კატეგორია:თურქეთის ისტორია]] [[კატეგორია:საფრანგეთის ისტორია]] [[კატეგორია:ირანის ისტორია]] [[კატეგორია:ახლო აღმოსავლეთის ისტორია]] [[კატეგორია:პოლიტიკური იდეოლოგიები]] [[კატეგორია:კოლონიალიზმის ისტორია]] [[კატეგორია:XXI საუკუნის კონფლიქტები]] [[კატეგორია:XX საუკუნის კონფლიქტები]] [[კატეგორია:XIX საუკუნის კონფლიქტები]] [[კატეგორია:ბალკანეთის ისტორია]] frcjg9t0xq2mcesik2re60bbp44vmyq 0 470617 4408678 4386415 2022-08-18T16:11:56Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki [[ფაილი:WWW logo by Robert Cailliau.svg|300px|მინი|მსოფლიო აბლაბუდის „ისტორიული“ ლოგო, რომელიც [[რობერტ კაიო]]მ [[1990]] წელს შექმნა. თავად კაიოს მიხედვით, ლოგო შედგება [[Optima]] Bold ფონტით შესრულებული სამი „W“ ასოსგან.]] '''მსოფლიო აბლაბუდა''' ({{lang-en|World Wide Web}}; ასევე: '''ვები''', '''W3''', '''WWW''') — დანაწილებული საინფორმაციო სისტემა, რომელშიც დოკუმენტები და სხვა ვებ-რესურსები იდენტიფიცირდება რესურსების უნიფიცირებული ლოკატორით URL (Uniform Resource Locator), მაგალითად {{samp|<nowiki>https://www.example.com/</nowiki>}}, რომელიც შესაძლებელია ურთიერთდაკავშირებული იყოს ჰიპერტექსტთან და ხელმისაწვდომია ინტერნეტით.<ref>{{Cite book|last=Tobin|first=James|url=https://books.google.co.uk/books?id=XXalQ6BTkyQC&pg=PT389#v=onepage&q&f=false|title=Great Projects: The Epic Story of the Building of America, from the Taming of the Mississippi to the Invention of the Internet|date=2012-06-12|publisher=Simon and Schuster|isbn=978-0-7432-1476-6|language=en}}</ref><ref>{{cite web|title=What is the difference between the Web and the Internet?|url=http://www.w3.org/Help/#webinternet|website=W3C Help and FAQ|publisher=[[W3C]]|accessdate=31 მაისი, 2020|date=2009|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150709004648/http://www.w3.org/Help/#webinternet|archivedate=9 ივლისი, 2015|df=dmy-all}}</ref> აბლაბუდის რესურსები გადაიცემა ჰიპერტექსტის გადაცემის პროტოკოლით HTTP და შეიძლება წვდომადი იყოს მომხმარებლებისთვის პროგრამული უზრუნველყოფის გამოყენებით, რომელსაც ეწოდება ვებ-ბრაუზერი და გამოქვეყნებულია პროგრამული უზრუნველყოფით, რომელსაც ეწოდება [[ვებ-სერვერი]]. ინგლისელმა ინჟინერმა, სერ ტიმოთი ჯონ ბერნერს-ლიმ მსოფლიო აბლაბუდა გამოიგონა [[1989]] წელს. საკუთარი პირველი ვებ-ბრაუზერი მან [[1990]] წელს, [[CERN]]-ში მუშაობისას დაწერა, [[შვეიცარია|შვეიცარიის]] ქალაქ [[ჟენევა]]ში.<ref>{{cite book|first=Stephanie Sammartino|last=McPherson|title=Tim Berners-Lee: Inventor of the World Wide Web|url=https://archive.org/details/timbernerslee0000mcph|url-access=registration|year=2009|publisher=Twenty-First Century Books|isbn=978-0-8225-7273-2|df=dmy-all}}</ref><ref name="AHT">{{cite news|title=Network Designer Tim Berners-Lee|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,990627,00.html|work=Time Magazine|accessdate=17 მაისი, 2010|quote=He wove the World Wide Web and created a mass medium for the 21st century. The World Wide Web is Berners-Lee's alone. He designed it. He set it loose it on the world. And he more than anyone else has fought to keep it an open, non-proprietary and free.|first=Joshua|last=Quittner|url-access=subscription|date=29 მარტი, 1999|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070815090521/http://www.time.com/time/magazine/article/0%2C9171%2C990627%2C00.html|archivedate=15 აგვისტო, 2007|df=dmy-all}}</ref> ბრაუზერი [[CERN]]-ის ფარგლებს გარეთ პირველად გამოქვეყნდა [[1991]] წელს, ჯერ სხვა კვლევითი ორგანიზაციებისთვის 1991 წლის იანვარში, ხოლო 1991 წლის აგვისტოში ფართო საზოგადოებისთვის. მსოფლიო აბლაბუდა არის ინფორმაციული ერის მშენებლობის ცენტრალური ნაწილი და ძირითადი საშუალება, რომლითაც მილიონობით ადამიანი ურთიერთქმედებს ინტერნეტში.<ref>{{Cite book|last=In|first=Lee|url=https://books.google.co.uk/books?id=wKyeBQAAQBAJ&pg=PA7#v=onepage&q&f=false|title=Electronic Commerce Management for Business Activities and Global Enterprises: Competitive Advantages: Competitive Advantages|date=2012-06-30|publisher=IGI Global|isbn=978-1-4666-1801-5|language=en}}</ref><ref>{{Cite book|last=Misiroglu|first=Gina|url=https://books.google.co.uk/books?id=j4KsBwAAQBAJ&pg=PA398#v=onepage&q&f=false|title=American Countercultures: An Encyclopedia of Nonconformists, Alternative Lifestyles, and Radical Ideas in U.S. History: An Encyclopedia of Nonconformists, Alternative Lifestyles, and Radical Ideas in U.S. History|date=2015-03-26|publisher=Routledge|isbn=978-1-317-47729-7|language=en}}</ref><ref>{{cite web|title=World Wide Web Timeline|url=http://www.pewinternet.org/2014/03/11/world-wide-web-timeline|date=11 მარტი, 2014|work=Pew Research Center|accessdate=1 აგვისტო, 2015|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150729162322/http://www.pewinternet.org/2014/03/11/world-wide-web-timeline/|archivedate=29 ივლისი, 2015|df=dmy-all}}</ref><ref>{{cite web|last=Dewey|first=Caitlin|title=36 Ways the Web Has Changed Us|url=https://www.washingtonpost.com/news/style-blog/wp/2014/03/12/36-ways-the-web-has-changed-us/|date=12 მარტი, 2014|work=The Washington Post|accessdate=1 აგვისტო, 2015|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150909195224/https://www.washingtonpost.com/news/style-blog/wp/2014/03/12/36-ways-the-web-has-changed-us/|archivedate=9 სექტემბერი, 2015|df=dmy-all}}</ref><ref>{{cite web|title=Internet Live Stats|url=http://www.internetlivestats.com|accessdate=1 აგვისტო, 2015|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150702051222/http://www.internetlivestats.com/|archivedate=2 ივლისი, 2015|df=dmy-all}}</ref> ვებ-რესურსი შეიძლება იყოს ჩამოტვირთული ნებისმიერი ტიპის მედია, ვებ-გვერდები კი, არის ჰიპერტექსტური მედია, რომელიც ფორმატირებულია [[HTML|ჰიპერტექსტური მონიშვნის ენით]] (HTML).<ref>{{cite book|author1=Joseph Adamski|author2=Kathy Finnegan|title=New Perspectives on Microsoft Office Access 2007, Comprehensive|url=https://books.google.com/books?id=W6Sv_mdC_nIC&pg=PA390|year=2007|publisher=Cengage Learning|isbn=978-1-4239-0589-9|page=390}}</ref> მსგავსი ფორმატირება საშუალებას იძლევა ჩაშენებულ იქნას ჰიპერბმულები, რომლებიც შეიცავენ [[URL]]-ს და მომხმარებელებს სხვა ვებ-რესურსებზე გადასვლის საშუალებას აძლევენ. ტექსტის გარდა, ვებ-გვერდები შეიძლება შეიცავდნენ სურათის, აუდიო, ვიდეო და პროგრამულ კომპონენტებზე ცნობებს, რომლებიც მომხმარებლის ბრაუზერში გამოისახება მულტიმედიიური მასალის შემცველი შეკავშირებული გვერდების სახით. საერთო თემის, საერთო [[დომენური სახელი]]ს, ან ორივეს ერთდროულად მქონე მრავალრიცხოვანი ვებ-რესურსი ქმნის [[ვებსაიტი|ვებსაიტს]] (არ შეგეშალოთ ვებ-გვერდში). ვებ-საიტები ინახება [[კომპიუტერი|კომპიუტერებში]], რომელზეც გაშვებულია [[პროგრამული უზრუნველყოფა]], რომელსაც ეწოდება [[ვებ-სერვერი]] და იგი პასუხობს მომხმარებებლების კომპიუტერებზე გაშვებული ვებ-ბრაუზერებიდან ინტერნეტით გამოგზავნილ მოთხოვნებზე. ვებსაიტის შემცველობა შეიძლება უზრუნველყოფილი იყოს უმეტესწილად გამომქვეყნებლის მიერ, ან უზრუნველყოფილი იყოს ინტერაქტიულად მომხმარებლების მიერ წვლილის შეტანით, ან შემცველობა დამოკიდებული იყოს თავად მომხმარებლებზე ან მათ მოქმედებაზე. ვებ-საიტები შეიძლება წარმოდგენილი იყოს საინფორმაციო, გასართობი, კომერციული, სამთავრობო ან არასამთავრობო და სხვა უთვალავი მიზნით. ==ისტორია == [[ფაილი:Cailliau Abramatic Berners-Lee 10 years WWW consortium.png|300px|მინი|[[რობერტ კაიო]], ჟან-ფრანსუა აბრამატიკი და [[ტიმ ბერნერს-ლი]] (მარცხნიდან მარჯვნივ) „მსოფლიო აბლაბუდის“ 10 წლისთავზე.]] ტიმ ბერნერს-ლის წარმოდგენა გლობალური ჰიპერბმული საინფორმაციო სისტემის შესახებ, განსახორციელებლად შესაძლებელი გახდა [[1980-იანები]]ს მეორე ნახევარში.<ref>{{Cite web|url=https://www.mwdwebsites.com/nj-web-design-world-wide-web.html|title=The Evolution of the World Wide Web|last=Enzer|first=Larry|date=აგვისტო, 31, 2018|website=Monmouth Web Developers|archive-url=https://web.archive.org/web/20181118231641/https://www.mwdwebsites.com/nj-web-design-world-wide-web.html|archive-date=18 ნოემბერი, 2018|url-status=dead|accessdate=2020-09-02|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181118231641/https://www.mwdwebsites.com/nj-web-design-world-wide-web.html|archivedate=2018-11-18}}</ref> [[1985]] წლისთვის, გლობალურმა ინტერნეტმა დაიწყო გავრცელება [[ევროპა]]ში, შეიქმნა [[DNS|დომენურ სახელთა სისტემა]] (რომელზეც დაშენებულია [[URL]] ლოკატორი). [[1988]] წელს პირველად დამყარდა პირდაპირი [[IP]]-კავშირი [[ჩრდილოეთ ამერიკა]]სა და [[ევროპა]]ს შორის და ბერნერს-ლიმ დაიწყო ღია მსჯელობა [[CERN]]-ში ვების მსგავსი სისტემის მოწყობის შესაძლებლობაზე.<ref>{{cite web|url=http://cs.wellesley.edu/~cs315/BOOKS/TBL12.pdf|title=Archived copy|accessdate=2015-08-26|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151117022333/http://cs.wellesley.edu/~cs315/BOOKS/TBL12.pdf|archivedate=17 ნოემბერი, 2015|df=dmy-all}}</ref> [[ფაილი:Tim Berners-Lee CP.jpg|300px|მინი|[[ტიმ ბერნერს-ლი]] [[2009]] წელს]] CERN-ში მუშაობისას ბერნერს-ლი იმედგაცრუებული გახდა სხვადასხვა კომპიუტერზე ინფორმაციის მოძიებასთან დაკავშირებით არსებული სირთულეებითა და არაეფექტიანობით.<ref>{{Cite news |url=https://www.usatoday.com/story/tech/news/2019/03/12/world-wide-web-turns-30-berners-lee-contract-thoughts-internet/3137726002/ |title=Happy 30th birthday, World Wide Web. Inventor outlines plan to combat hacking, hate speech |last=მაისი, |first=Ashley |date=მარტი, 12, 2019 |work=USA Today |access-date=2019-03-12 |language=en}}</ref> 1989 წლის 12 მარტს მან CERN-ის ხელმძღვანელობას წარუდგინა მემორანდუმი სახელწოდებით „ინფორმაციის მართვა: შეთავაზება“,<ref>{{cite news |url=https://www.vox.com/2019/3/12/18260709/30th-anniversary-of-the-world-wide-web-google-doodle-history |title=The World Wide Web – not the Internet – turns 30 years old |work=Vox.com |author=Aja Romano |date=12 მარტი, 2019}}</ref> რომელიც განკუთვნილი იყო სისტემა „Mesh“-ისათვის, რომელიც თავის მხრივ დაკავშირებული იყო მის მიერვე [[1980]] წელს შექმნილი მონაცემთა ბაზისა და პროგრამული უზრუნველყოფის პროექტ „[[ENQUIRE]]“-სთან. მემორანდუმში გამოიყენებოდა ტერმინი „ვები“ და აღწერილი იყო ინფორმაციის მართვის უფრო რთული და დამუშავებული სისტემა, რომელიც ეყრდნობოდა ტექსტობრივად წარმოდგენილ ბმულებს: „წარმოიდგინეთ, რომ ამ დოკუმენტში არსებული მითითებები იყოს დაკავშირებული იმ რაღაცის ქსელურ მისამართთან, რომელზეც ისინი მიუთითებენ, იმგვარად, რომ ამ დოკუმენტის კითხვისას თქვენ შეგეძლოთ გადახვიდეთ მათზე მაუსის დაწკაპუნებით“. ასეთი სისტემა, მისი თქმით, შესაძლებელია მიკუთვნებულ იქნას სიტყვა „ჰიპერტექსტის“ ერთ-ერთი მნიშვნელობის გამოყენებასთან, რომელიც, მისი თქმით, გამოგონილ იქნა 1950-იანებში. მემორანდუმის შეთავაზებაში ნათქვამია, რომ არ არსებობს მიზეზი, რის გამოც ასეთ ჰიპერტექსტულ ბმულებს არ შეუძლიათ მოიცვან მულტიმედიური დოკუმენტები, მათ შორის გრაფიკა, ვიდეო და ლაპარაკი, ამგვარად ბერნერს-ლი გადადის ტერმინ „ჰიპერმედიას“ გამოყენებაზე.<ref>{{cite web|last=Berners-Lee|first=Tim|url=http://w3.org/History/1989/proposal.html|date=მარტი, 1989|title=Information Management: A Proposal|publisher=W3C|accessdate=27 ივლისი, 2009|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090315161300/http://www.w3.org/History/1989/proposal.html|archivedate=15 მარტი, 2009|df=dmy-all}}</ref> [[ფაილი:Cern datacenter.jpg|300px|მინი|[[CERN]]-ის [[მონაცემთა ცენტრში]] განთავსებული მსოფლიო აბლაბუდის სერვერები, 2010 წელი]] საკუთარი კოლეგების და ჰიპერტექსტის ენთუზიასტის [[რობერტ კაიო]]ს დახმარებით, ტიმ ბერნერს-ლიმ [[1990]] წლის [[12 ნოემბერი|12 ნოემბერს]] გამოაქვეყნა ოფიციალური წინადადება „ჰიპერტექსტური პროექტის“ შესაქმნელად სახელად „WorldWideWeb“ (ერთ სიტყვად), რომელსაც ჰიპერტექსტური დოკუმენტების „აბლაბუდის“ სახე ექნებოდა, და მისი ხილვა შესაძლებელი იქნებოდა „ბრაუზერით“ კლიენტ-სერვერული არქიტექტურის გამოყენებით.<ref name="W90">{{cite web|url=http://w3.org/Proposal.html|title=WorldWideWeb: Proposal for a HyperText Project|first1=Tim|last1=Berners-Lee|authorlink1=ტიმ ბერნერს-ლი|first2=Robert|last2=Cailliau|authorlink2= რობერტ კაიო|date=12 ნოემბერი, 1990|accessdate=12 მაისი, 2015|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150502080527/http://www.w3.org/Proposal.html|archivedate=2 მაისი, 2015|df=dmy-all}}</ref> ამ დროისთვის, უკვე ორი თვის განმავლობაში შემუშავების პროცესში იყო [[HTML]] და [[HTTP]], ხოლო პირველი ვებ-სერვერის პირველი წარმატებული ტესტის ჩატარებამდე ერთ თვემდე რჩებოდა. ბერნერს-ლის შემოთავაზებაში ნათქვამი იყო, რომ დაახლოებით სამ თვეში შემუშავებული იქნებოდა მხოლოდ-კითხვადი ქსელი, და კიდევ ექვსი თვე დასჭირდებოდა „მკითხველების მიერ ახალი ბმულების და ახალი მასალის შექმნას, [რითაც] ავტორობა ხდება უნივერსალურად“ ისევე როგორც „მკითხველის ავტომატური შეტყობინება როდესაც მისთვის საინტერესო ახალი მასალა ხელმისაწვდომი ხდება“. იმ დროს, როდესაც მხოლოდ-კითხვადი<ref>იგულისხმება, რომ მომხმარებელს არ შეუძლია რესურსზე ცვლილების შეტანა, არამედ მხოლოდ მისი ამოკითხვა შეუძლია.</ref> ქსელის შექმნის მიზანი მიღწეულ იქნა, ხელმისაწვდომი ავტორობით ვებ-რესურსების განვითარებას გაცილებით დიდი დრო დასჭირდა, [[ვიკი]]ს კონცეპტის, [[WebDAV]]-ის, [[ბლოგი|ბლოგების]], [[Web 2.0]]-ის და [[RSS]]/[[Atom]]-ის წყალობით.<ref>{{cite web|url=http://info.cern.ch/NextBrowser.html|title=Tim Berners-Lee's original World Wide Web browser|quote=With recent phenomena like blogs and wikis, the Web is beginning to develop the kind of collaborative nature that its inventor envisaged from the start.|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110717031115/http://info.cern.ch/NextBrowser.html|archivedate=17 ივლისი, 2011|df=dmy-all}}</ref> იდეა მოდელირებულ იქნა SGML-მკითხველის — [[Dynatext]]-ის კომპანია Electronic Book Technology-ის მიერ შემუშავების შემდეგ, რომელიც ბრაუნის უნივერსისტეტის ინფორმაციის ინსტიტუტის პროდუქტი იყო. [[CERN]]-ის მიერ ლიცენზირებული სისტემა Dynatext-ს საკვაძო ადგილი ეკავა SGML ISO 8879:1986-ის გაფართოვებაში Hypermedia-მდე [[HyTime]]-ში, მაგრამ მიჩნეულ იქნა ზედმეტად ძვირადღირებულად და ჰქონდა შეუსაბამო სალიცენზიო პირობები მაღალი ენერგიების ფიზიკის საერთო საზოგადოებაში გამოსაყენებლად, კერძოდ ფასიანი იყო თითოეული დოკუმენტი და დოკუმენტის თითოეული ცვლილება. ბერნერს-ლის მიერ მსოფლიოში პირველი ვებ-სერვერის სახით გამოყენებულ იქნა NeXT Computer, ამავე მანქანაზე დაწერა პირველი ვებ-ბრაუზერი [[1990]] წელს. [[1990]] წლის დეკემბრის დასასრულს, ბერნერს-ლიმ დაასრულა ქსელის მუშაობისთვის ყველა აუცილებელი ყველა ხელსაწყო:<ref>{{cite web|url=http://w3.org/People/Berners-Lee/WorldWideWeb|title=Tim Berners-Lee: client|publisher=W3.org|accessdate=27 ივლისი, 2009|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090721113108/http://www.w3.org/People/Berners-Lee/WorldWideWeb|archivedate=21 ივლისი, 2009|df=dmy-all}}</ref> პირველი ვებ-ბრაუზერი (WorldWideWeb, რომელიც ვებ-რედაქტორიც იყო) და პირველი ვებ-სერვერი. პირველი ვებ-გვერდი<ref>{{cite web|url=http://w3.org/History/19921103-hypertext/hypertext/WWW/TheProject.html|title=First Web pages|publisher=W3.org|accessdate=27 ივლისი, 2009|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100131201408/http://www.w3.org/History/19921103-hypertext/hypertext/WWW/TheProject.html|archivedate=31 იანვარი, 2010|df=dmy-all}}</ref> გამოქვეყნდა [[1990]] წლის [[20 დეკემბერი|20 დეკემბერს]] და მასში აღწერილი იყო თავად პროექტი.<ref>{{cite web|url=http://home.cern/topics/birth-web|title=The birth of the web|publisher=CERN|accessdate=23 დეკემბერი, 2015|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151224103843/http://home.cern/topics/birth-web|archivedate=24 დეკემბერი, 2015|df=dmy-all}}</ref> [[ფაილი:NeXTcube first webserver.JPG|300px|მინი|ბერნერს-ლის სამუშაო სადგური [[NeXTcube]], რომელზეც პირველი ვებსერვერი ამუშავდა. გაკრული წარწერა: „ეს მანქანა სერვერია. {{მთავრული|არ გამორთოთ!!}}“. ექსპონატი წარმოდგენილია [[ლონდონის სამეცნიერო მუზეუმი|ლონდონის სამეცნიერო მუზეუმში]]]] მსოფლიოში პირველი ვებ-გვერდი შეიძლება დღეისთვის დაკარგული ყოფილიყო, თუმცა ჩაპელ-ჰილსში ჩრდილოეთ კაროლინის უნივერსიტეტის პროფესორის პოლ ჯონსის მიერ 2013 წლის მაისში გამოცხადებულ იქნა, რომ ბერნერს-ლიმ [[1991]] წელს [[ჩრდილოეთ კაროლინას უნივერსისტეტი]]ს სტუმრობისას მას გადასცა, მისი თქმით, ყველაზე ძველი ვებ-გვერდი. ჯონსმა რარიტეტი შეინახა მაგნიტურ-ოპტიკურ დისკზე და საკუთარ [[NeXT]]-კომპიუტერზე.<ref>{{cite news|title=Hunt for world's oldest WWW page leads to UNC Chapel Hill|url=http://www.newsobserver.com/2013/05/24/2915835/hunt-for-worlds-oldest-www-page.html|last=Murawski|first=John|work=News & Observer|date=24 მაისი, 2013|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130608011200/http://www.newsobserver.com/2013/05/24/2915835/hunt-for-worlds-oldest-www-page.html|archivedate=8 ივნისი, 2013|df=dmy-all}}</ref> 1991 წლის 6 აგვისტოს ბერნერს-ლიმ გამოაქვეყნა World Wide Web-ის პროექტის მოკლე შეჯამება მის სიახლეების ჯგუფში alt.hypertext.<ref>{{cite web|url=http://groups.google.com/group/alt.hypertext/msg/395f282a67a1916c|title=Short summary of the World Wide Web project|date=6 აგვისტო, 1991|accessdate=27 ივლისი, 2009}}</ref> ეს თარიღი ხშირად ეშლებათ პირველი ვებ-სერვერის საჯარო გამოქვეყნების თარიღში, რომელსაც ადგილი ჰქონდა ერთი თვით ადრე. კიდევ ერთი მსგავსი ცდომილების ნიმუშია, რამდენიმე მასობრივი საინფორმაციო საშუალების მიერ გამოცხადებული ინფორმაცია, რომლის თანახმად, ქსელში პირველი ფოტოსურათი ატვირთულ იქნა ბერნერს-ლის მეირ 1992 წელს, [[CERN]]-ის შინაური ბენდის „Les Horribles Cernettes“-ის ფოტოსურათი გადაღებული სილვანო დე ჯენაროს (Silvano de Gennaro) მიერ; ჯენარომ უარყო ეს ამბავი, და დაწერა, რომ მედიამ „სრულიად დაამახინჯა ჩვენი სიტყვები სიაფფასიანი სენსაციონიზმისთვის“.<ref>{{cite web|title=Silvano de Gennaro disclaims 'the first photo on the Web'|url=http://musiclub.web.cern.ch/MusiClub/bands/cernettes/disclaimer.html|quote=If you read well our website, it says that it was, to our knowledge, the 'first photo of a band'. Dozens of media are totally distorting our words for the sake of cheap sensationalism. Nobody knows which was the first photo on the Web.|accessdate=27 ივლისი, 2012|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120804062915/http://musiclub.web.cern.ch/MusiClub/bands/cernettes/disclaimer.html|archivedate=4 აგვისტო, 2012|df=dmy-all}}</ref> ევროპის ფარგლებს გარეთ პირველი ვებ-სერვერი დაყენდა კალიფრონიის ქალაქ პალო-ალტოში მდებარე სტენფორდის წრფივი ამაჩქარებლის ცენტრში 1991 წლის დეკემბერში, SPIRES-HEP მონაცემთა ბაზის განსათავსებლად.<ref>{{cite web|url=http://www.slac.stanford.edu/history/earlyweb/history.shtml|title=The Early World Wide Web at SLAC|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20051124035516/http://www.slac.stanford.edu/history/earlyweb/history.shtml|archivedate=24 ნოემბერი, 2005|df=dmy-all}}</ref><ref>{{cite web|url=http://slac.stanford.edu/spires/about/|title=About SPIRES|accessdate=30 მარტი, 2010|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100212023810/http://www.slac.stanford.edu/spires/about/|archivedate=12 თებერვალი, 2010|df=dmy-all}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.w3.org/History.html|title=A Little History of the World Wide Web|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130506021750/http://www.w3.org/History.html|archivedate=6 მაისი, 2013|df=dmy-all}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.w3.org/2005/01/timelines/description|title=W3C10 Timeline Graphic|accessdate=29 იანვარი, 2020|url-status=live}}</ref> ჰიპერტექსტის საფუძვლების კონცეპტი აღმოცენდა წინამორბედ, 1960-იანი წლების პროექტებში, როგორებიცაა [[ბრაუნის უნივერსიტეტი]]ს Hypertext Editing System (HES), ტედ ნელსონის [[პროექტი Xanadu]] და დაგლას ენგელბარტის [[NLS|oN-Line System]] (NLS). თავისმხრივ, ნელსონიცა და ენგელბარტიც, ორივე შთაგონებული იყო [[ვენევარ ბუში]]ს მიკროფილმზე დაფუძნებული [[მემექსი]]თ, რომლის აღწერა მოცემული იყო [[1945]] წელს გამოქვეყნებულ ესეში „როგორც შეიძლება გვეფიქრა“.<ref name=Conkling>{{Citation|last=Conklin|first=Jeff|year=1987|title=IEEE Computer|volume=20|issue=9 |publication-date=1987|pages=17–41}}</ref> ბერნერს-ლის მიღწევა იყო ინტერნეტისა და ჰიპერტექსტის შეერთება. თავის წიგნში „აბლაბუდის ქსოვა“, ბერნერს-ლი ყვება, რომ იგი ხშირად უხსნიდა ორივე ტექნიკური საზოგადოების წევრებს, რომ ორი ტექნოლოგიის შეერთება შესაძლებელი იყო. თუმცა, როდესაც მის გამოგონებას არავინ მოკიდა ხელი, საბოლოოდ მან თვითონ ჩაუდგა პროექტს სათავეში. ამ პროცესში, მან სამი ძირითადი ტექნოლოგია შეიმუშავა: * გლობალური უნიკალური იდენტიფიკატორების სისტემა აბლაბუდაში და სხვაგან განთავსებული რესურსებისთვის — დოკუმენტის უნივერსალური იდენტიფიკატორი UDI, რომელიც შემდგომში ცნობილი როგორც რესურსების უნიფიცირებული ლოკატორი გახდა [[URL]] და რესურსების უნიფიცირებული იდენტიფიკატორი URI; * დაკაბადონების ენა [[HTML]]; * ჰიპერტექსტის გადაცემის პროტოკოლი HTTP.<ref>{{cite web|title=Inventor of the Week Archive: The World Wide Web|url=http://web.mit.edu/invent/iow/berners-lee.html|publisher=[[მასაჩუსეტსის ტექნოლოგიის ინსტიტუტი]]: MIT School of Engineering|accessdate=23 ივლისი, 2009|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100608081841/http://web.mit.edu/invent/iow/berners-lee.html|archivedate=8 ივნისი, 2010}}</ref> მსოფლიო აბლაბუდას რიგი განსხვავებები ჰქონდა სხვა ჰიპერტექსტური სისტემებისაგან, რომლებიც მაშინ არსებობდა. აბლაბუდა მოითხოვდა მხოლოდ ცალმხრივ ბმულს, ორმხრივი ბმულის ნაცვლად, რაც საშუალებას აძლევდა მომხმარებელს დაკავშირებულიყო სხვა რესურსთან, რესურსის მფლობელის მხრიდან რამენაირი მოქმედების აუცილებლობის გარეშე. ამან ასევე მნიშვნელოვნად შეამცირა ვებ-სერვერების და ბრაუზერების დანერგვის სირთულე (ადრინდელ სისტემებთან შედარებით), თუმცა თავის მხრივ ასევე გააჩინა მკვდარი ბმულის ქრონიკული პრობლემა. წინამორბედებისაგან განსხვავებით, როგორიც იყო [[HyperCard]], მსოფლიო აბლაბუდა არ იყო კერძო საკუთრება, რაც საშუალებას იძლეოდა შეემუშავებინათ სერვერები და კლიენტები დამოუკიდებლად და დაემატებინათ გაფართოებები სალიცენზიო შეზღუდვების გარეშე. [[1993]] წლის [[30 აპრილი|30 აპრილს]], [[CERN]]-მა გამოაცხადა, რომ მსოფლიო აბლაბუდა იქნება თავისუფალი ყველასთვის, მოსაკრებელი გადასახადის გარეშე.<ref>{{cite web|url=http://tenyears-www.web.cern.ch/tenyears-www/Welcome.html|title=Ten Years Public Domain for the Original Web Software|publisher=Tenyears-www.web.cern.ch|date=30 აპრილი, 2003|accessdate=27 ივლისი, 2009|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090813032723/http://tenyears-www.web.cern.ch/tenyears-www/Welcome.html|archivedate=13 აგვისტო, 2009|df=dmy-all}}</ref> Gopher-ის პროტოკოლის სერვერული რეალიზაციის ლიცენზირებაზე მოსაკრებლის დაწესების შესახებ გავცელებული განცადებიდან ორი თვის თავზე ახალი ღია და თავისუფალი პროტოკოლის გაჩენამ, Gopher-ის მომხმარებლების სწრაფი გადინება გამოიწვია WWW-სკენ. ადრინდელი გავრცელებული ბრაუზერი მსოფლიო აბლაბუდაში ნავიგაციისთვის იყო [[X Window System]] და [[ViolaWWW]] [[Unix]]-ისთვის. ისტორიკოსები ძირითადში თანხმდებიან, რომ გარდამტეხი მომენტი ვებისთვის დაიწყო [[1993]] წელს გრაფიკული ვებ-ბრაუზერის [[Mosaic (ბრაუზერი)|Mosaic]]-ის წარმოდგენით,<ref>{{cite web|url=http://livinginternet.com/w/wi_mosaic.htm|title=Mosaic Web Browser History&nbsp;– NCSA, Marc Andreessen, Eric Bina|publisher=Livinginternet.com|accessdate=27 ივლისი, 2009|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100518171938/http://www.livinginternet.com/w/wi_mosaic.htm|archivedate=2010-05-18}}</ref><ref>{{cite web|url=http://totic.org/nscp/demodoc/demo.html|title=NCSA Mosaic&nbsp;– სექტემბერი, 10, 1993 Demo|publisher=Totic.org|accessdate=27 ივლისი, 2009}}</ref> რომელიც შემუშავდა ერბანა-შემპეინში ილინოისის უნივერსიტეტის სუპერკოპიუტერული აპლიკაციების ეროვნულ ცენტრში. ბრაუზერის შემუშავების პროექტს ხელმძშვანელობდა მარკ ანდრესენი, ფინანსური მხარდარდაჭერა კი ხორციელდებოდა შეერთებული შტატების მაღალი წარმადობის გამოთვლებისა და კომუნიკაციების საკანონმდებლო ინიციატივისა და მაღალი წარმადობის გამოთვლების [[1991]] წლის აქტის ფარგლებში, რომელიც იყო აშშ-ის სენატორის ალ გორის მიერ წამოწყებული რამდენიმე კომპიუტერულ პროექტთაგან ერთ-ერთი.<ref>{{cite web|url=http://cs.washington.edu/homes/lazowska/faculty.lecture/innovation/gore.html|title=Vice President Al Gore's ENIAC Anniversary Speech|publisher=Cs.washington.edu|date=14 თებერვალი, 1996|accessdate=27 ივლისი, 2009|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090220183820/http://www.cs.washington.edu/homes/lazowska/faculty.lecture/innovation/gore.html|archivedate=20 თებერვალი, 2009|df=dmy-all}}</ref> Mosaic-ის გამოჩენამდე, ვებ-გვერდებში, როგორც წესი, გრაფიკული ელემენტები ტექსტში არეული არ იყო, და WWW იყო ნაკლებად პოპულარული, ვიდრე ძველი პროტოკოლები, როგორებიცაა [[Gopher]] და [[WAIS]]. Mosaic-ის სამომხმარებლო გრაფიკულმა ინტერფეისმა ხელი შეუწყო ვებს გამხდარიყო ყველაზე პოპულარული პროტოკოლი ინტერნეტში. [[1994]] წლის ოქტომბერში, ტიმოთი ბერნერს-ლიმ ბირთვული კვლევების ევროპული ორგანიზაცია [[CERN]]-იდან გათავისუფლების შემდეგ, დააარსა World Wide Web Consortium (W3C). ინტერნეტის პიონერი კონსორციუმი დაარსდა მასაჩუსეტსის ტექნოლოგიის ისტიტუტის კომპიუტერული მეცნიერებების ლაბორატორიაში [[DARPA]]-ს ხელშეწყობით. მეორე საიტი დაარსდა საფრანგეთის კომპიუტერული კვლევების ეროვნულ ლაბორატორიაში ევროკომისიის DG InfSo-ს დახმარებით; ხოლო [[1996]] წელს მესამე კონტინენტური საიტი შეიქმნა იაპონიის კეიოს უნივერსისტეში. [[1994]] წლის დასასრულს ვებსაიტების ჯამური რაოდენობა ჯერ კიდევ შედარებით მცირე იყო, თუმცა ბევრი ცნობილი ვებსაიტი უკვე მუშაობდა, რაც დღეს ინტერნეტის ყველაზე პოპულარული სერვესების მომასწავებელი და შთაგონების წყარო იყო. ინტერნეტით დაკავშირებული საიტები მთელ მსოფლიოში იქმნებოდა, განაპირობა პროტოკოლებისა და ფორმატირებისათვის საერთაშორისო სტანდარტების შემუშავების აუცილებლობა. ბერნერს-ლი აგრძელებდა ჩართულობას ვებ-სტანდარტების შემუშავების ხელმღვანელობაში, მათ შორის მონიშვნის ენების სტანდარტების შემუშავებაში, სადაც იგი იცავდა სემანტიკური აბლაბუდაზე საკუთარ შეხედულებებს. მსოფლიო აბლაბუდამ შესაძლებელი გახადა ინფორმაციის გავცრცელება ინტერნეტით მარტივი და მოქნილი ფორმატით. ამიტომ, მან მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა მსოფლიოში ინტერნეტის მოხმარების პოპულარიზაციაში.<ref>{{cite encyclopedia|url=http://legal-dictionary.thefreedictionary.com/Internet|title=Internet legal definition of Internet|publisher=Free Online Law Dictionary|date=15 ივლისი, 2009|encyclopedia=West's Encyclopedia of American Law, edition 2|accessdate=25 ნოემბერი, 2008}}</ref> მიუხედავად იმისა, რომ ტერმინები მსოფლიო აბლაბუდა და ინტერნეტი ხშირად შერეულად გამოიყენება, მსოფლიო აბლაბუდა არ არის ინტერნეტის სინონიმი.<ref>{{cite web|url=http://techterms.com/definition/www|title=WWW (World Wide Web) Definition|publisher=TechTerms|accessdate=19 თებერვალი, 2010|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090511015356/http://www.techterms.com/definition/www|archivedate=11 მაისი, 2009|df=dmy-all}}</ref> ვები არის საინფორმაციო სივრცე, რომელიც შეიცავს ჰიპებმულოვან დოკუმენტებს და ხვა რესურსებს, რომლებიც იდენტიფიცირდებიან URI-ს საშუალებით.<ref>{{cite web|last1=Jacobs|first1=Ian|last2=Walsh|first2=Norman|title=Architecture of the World Wide Web, Volume One|url=http://www.w3.org/TR/webarch/#intro|publisher=W3C|accessdate=11 თებერვალი, 2015|location=Introduction|date=15 დეკემბერი, 2004|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150209063216/http://www.w3.org/TR/webarch/#intro|archivedate=9 თებერვალი, 2015|df=dmy-all}}</ref> იგი რეალიზებულია როგორც სერვერული ასევე კლიენტური პროგრამული უზრუნველყოფის სახით ინტერნეტის პროტოკოლების გამოყენებით, როგორებიცაა [[TCP/IP]] და [[HTTP]]. 2004 წელს ტიმოთი ბერნერს-ლი დედოფალმა [[ელისაბედ II]]-მ რაინდად აკურთხა „ინტერნეტის გლობალურ განვითარებაში დამსახურებებისთვის“.<ref name="gaz">{{cite web|title=Supplement no.1, Diplomatic and Overseas List, K.B.E.|url=https://www.thegazette.co.uk/London/issue/57155/supplement/24/data.pdf|website=thegazette.co.uk|publisher=The Gazette|date=31 დეკემბერი, 2003|accessdate=7 თებერვალი, 2016|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160203092022/https://www.thegazette.co.uk/London/issue/57155/supplement/24/data.pdf|archivedate=3 თებერვალი, 2016|df=dmy-all}}</ref><ref>{{cite news|title=Web's inventor gets a knighthood|publisher=BBC|date=31 დეკემბერი, 2003|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/technology/3357073.stm|accessdate=25 მაისი, 2008|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071223055131/http://news.bbc.co.uk/1/hi/technology/3357073.stm|archivedate=23 დეკემბერი, 2007|df=dmy-all}}</ref> მას საკუთარი გამოგონებები არასოდეს დაუცვია საავტორო უფლებებით. ==ფუნქცია== ტერმინები ინტერნეტი და ვები ხშირად გამოიყენება მათ შორის სხვაობის გამოკვეთის გარეშე. თუმცა, ეს ეს ორი ტერმინი ორ სხვადასხვა რამეს აშნიშნავს. ინტერნეტი - ურთიერთდაკავშირებული კომპიუტერული ქსელების გლობალური სისტემაა. ვები კი, არის დოკუმენტების და სხვა რესურსების გლობალური კოლექცია, რომელბიც დაკავშირებულნი არიან ჰიპერბმულებითა და URI-ით. ვებ-რესურსებთან წვდომა ხორციელდება HTTP ან HTTPS პროტოკოლების გამოყენებით, რომლებიც აპლიკაციის დონის ინტერნეტის პროტოკოლებია, რომლებიც იყენებენ ინტერნეტის სატრანსპორტო პროტოკოლს.<ref>{{cite web|title=What is the difference between the Web and the Internet?|url=https://www.w3.org/Help/#webinternet|publisher=World Wide Web Consortium|accessdate=18 აპრილი, 2016|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160422072749/http://www.w3.org/Help/#webinternet|archivedate=22 აპრილი, 2016|df=dmy-all}}</ref> ვებ-გვერდის მსოფლიო აბლაბუდაში ნახვა სტრანდარტულად იწყება ან ბრაუზერის სამისამართო ზოლში ვებ-გვერდის URL-ის აკრეფით, ან ჰიპერბმულზე მიყოლით, რომელიც გვამისამართებს ამ გვერდზე ან რესურსზე. ამის შემდეგ, ბრაუზერი იწყებს ფონური საკომუნიკაციო მესიჯების სერიების გაგზავნას, რომელიც განკუთვნილია მოთხოვნილი გვერდის ამოსარჩევად და გამოსასახად. 1990-იანებში, ბრაუზერის გამოყენებით ვებ-გვერდების ნახვა და ერთი გვერდიდან მეორეზე ჰიპერბმულებით გადასვლა ცნობილი გახდა როგორც „ბრაუზინგი“ ვებ-სერფინგი“ ან „ვებ-ნავიგაცია“. ამ ქცევის ადრეულმა გამოკვლევებმა აღმოაჩინეს ვებ-ბრაუზერების გამოყენების სხვადასხვა პატერნი (მოდელი). მაგალითად, ერთ-ეთი კვლევა აღმოაჩინა მომხმარებლის ხუთი პატერნი: გამოკვლევითი სერფინგი, ფანჯრული სერფინგი, განვითარებული სერფინგი, შემოსაზღვრული ნავიგაცია და მიზნობრივი ნავიგაცია.<ref>{{cite journal|last=Muylle|first=Steve|author2=Rudy Moenaert|author3=Marc Despont|title=A grounded theory of World Wide Web search behaviour|journal=Journal of Marketing Communications|year=1999|volume=5|issue=3|page=143|doi=10.1080/135272699345644|df=dmy-all}}</ref> შემდეგი მაგალითი აჩვენებს ვებ-ბრაუზერის ფუნქციონირებას, როდესაც ხდება მიმართვა URL-ზე {{samp|<nowiki>http://example.org/home.html</nowiki>}}. ბრაუზერი გარდაქმნის URL-ის სერვერის სახელს {{samp|example.org}} ინტერნეტ პროტოკოლის მისამართად გლობალურად დანაწილებული დომენურ სახელთა სისტემის (DNS) დახმარებით. DNS-ისგან ბრაუზერს უბრუნდება მიწოდებულ URL-ში სერვერის სახელის შესაბამისი IP მისამართი, მაგალითად ''203.0.113.4'' ან ''2001:db8:2e::7334''. შემდგომ, ბრაუზერი მთელი ინტერნეტის გავლით, DNS-ისგან მიღებულ მისამართზე განთავსებულ კომპიუტერს უაგზავნის HTTP მოთხოვნას რესურსის მოთხოვნით. მოთხოვნის გაგზავნა ხდება კონკრეტული სერვისის TCP პორტის ნიმერზე, რომელიც კარგად არის ცნობილი HTTP სერვისისთვის, შესაბამისად მიღებს შეუძლია გაარჩიოს HTTP მოთხოვნა სხვა ქსელური მოთხოვნებისგან, რომელსაც შეიძლება მანქანა ემსახურება. HTTP პროტოკოლი როგორც წესი იყენებს პორტს ნომრით 80, ხოლო HTTPS პროტოკოლი იყენებს პორტს ნომრით 443. HTTP მოთხოვნის შიგთავსი შეიძლება შედგებოდეს მხოლოდ ორ სტრიქონიანი მარტივი ტექსტისგან: <syntaxhighlight lang="http"> GET /home.html HTTP/1.1 Host: example.org </syntaxhighlight> HTTP მოთხოვნის მიმღების კომპიუტერი აგზავნის მას ვებ-სერვერთან, რომელიც უსმენს მოთხოვნებს პორტზე ნომრით 80. თუ ვებ-სერვერს შეუძლია მოთხოვნის დაკმაყოფილება, იგი აგზავნის HTTP პასუხს წარამატების შესახებ უკან ბრაუზერისკენ: <syntaxhighlight lang="http"> HTTP/1.1 200 OK Content-Type: text/html; charset=UTF-8 </syntaxhighlight> რომელსაც მოყვება მოთხოვნილი გვერდის შიგთავსი. ჰიპერტექსტური მონიშვნის ენა (HTML) სანიმუშო ვებ-გვერდისთვის შეიძლება იყოს შემდეგი სახის: <syntaxhighlight lang="html"> <html> <head> <title>Example.org – მსოფლიო აბლაბუდა</title> </head> <body> <p>მსოფლიო აბლაბუდა — დანაწილებული საინფორმაციო სისტემაა...</p> </body> </html> </syntaxhighlight> ბრაუზერი ატარებს მიღებული HTML მონიშვნის, რომლითაც გარსშემორტყმულია სიტყვები, სინტაქსურ გარჩევას, და ინტერპრეტირებს მას ტექსტურ ფორმატში (<syntaxhighlight lang="html" inline><title></syntaxhighlight> სათაური, <syntaxhighlight lang="HTML" inline><p></syntaxhighlight> პარაგრაფი და ა. შ.), რომელიც შემდეგ გამოისახება ეკრანზე. ბევრი ვებგვერდი იყენებს HTML-ს სხვა რესურსების URL-ზე მისათითებლად, როგორებიცაა სურათები, ჩაშენებული მედია, სკრიფტები — რომლითაც იმართება გვერდის ქცევა, და [[CSS|კასკადურ სტილთა ფურცლები]] (CSS), რომლებიც მოქმედებენ გვერდის გაწყობაზე. ბრაუზერი ახორცეილებს დამატებით HTTP მოთხოვნას ვებ-სერვერის მისამართით ამ სხვა ინტერნეტ-მედია ტიპის მონაცემების მისაღებად. მას შემდეგ, რაც მიიღებს მოთხოვნილ კონტენტენტს ვებ-სერვერისგან, ბრაუზერი იწყებს თანმიმდევრობით გვერდის გამოსახულების აწყობას ეკრანზე, ამ გვერდის HTML-ის და დამატებითი რესურსების შესაბამისად. ===HTML=== HTML არის მონიშვნის სტანდარტული ენა ვებ-გვერდებისდა ვებ-აპლიკაციების შესაქმენელად. კასკადურ სტილთა ფურცლებთან (CSS) და JavaScript-თან ერთად, HTML ქმნის მსოფლიო აბლაბუდის საკვანძო ტექნოლოგიების ტრიადას.<ref>{{cite book|last1=Flanagan|first1=David|title=JavaScript – The definitive guide|page=1|edition=6|quote=JavaScript is part of the triad of technologies that all Web developers must learn: HTML to specify the content of web pages, CSS to specify the presentation of web pages, and JavaScript to specify the behaviour of web pages.}}</ref> ვებ-ბრაუზერები HTML-დოკუმენტებს იღებენ ვებ-სერვერებისგან ან ლოკალური სანახებიდან, და დამუშავების შემდეგ, გამოსახავან დოკუმენტს მულტიმედიური ვებ-გვერდების სახით. HTML აღწერს გვერდის სემანტიკურ სტრუქტურას და შეიცავს დოკუმენტის იერსახის შესახებ საწყის ინფორმაციას. HTML-ის ელემენტები აგურებია, რომლისგანაც აგებულია HTML-გვერდი. HTML-კონსტრუქციების დახმარებით, სურათები და სხვა ობიექტები, მაგალითად, ინტერაქტიული ფორმები, შეიძლება ჩაშენებულ იქნას გამოსასახ გვერდში. HTML იძლევა სტრუქტურირებული დოკუმენტების შექმნის ხელსაწყოებს ტექსტის ისეთი სემანტიკური ელემენტებისთვის, როგორებიცაა სათაურები, პარაგრაფები, სიები, ციტატები და სხვა. HTML-ის ელემენტები განისაზვრება ტეგებით, რომლებიც იწერება კუთხოვან ფრჩხილებში. ტეგები, როგორებიცაა <syntaxhighlight lang="HTML" inline><img/></syntaxhighlight> და <syntaxhighlight lang="HTML" inline><input/></syntaxhighlight> უშუალოდ ათავსებენ კონტენტს გვერდზე. სხვა ტეგები, როგორიცაა მაგალიად <syntaxhighlight lang="HTML" inline><p></syntaxhighlight> , გარს არტყავენ და გვერდის ტექსტს და განსაზვრავენ მასი მოქცეული კონტენტის რაობას; ისინი შეიძლება შეიცავდნენ სხვა ტეგებს ქვეელემენტების სახით. ბრაუზერები HTML-ტეგებს არ გამოსახავენ, არამედ ამ ტეგებით მონიშნულ დოკუმენტს ამუშავებენ და ინტერპრეტირებენ გვერდის შიგთავსის წარმოსადგენად. HTML-ში შეიძლება ჩაშენებულ იქნას ისეთ სკრიფტულ ენებზე დაწერილი პროგრამები, როგორიცაა JavaScript, რაც გავლენას ახდენს გვერდის და მისი შიგთავსის ქცევაზე. CSS-ის ჩართვით, განისაზღვრება გვერდის შიგთავსის იერი და განლაგება. როგორც CSS ასევე HTML სტანდარტების ტექნიკურ მხარდაჭერას ემსახურება World Wide Web Consortium (W3C) და 1997 წლიდან აქტიურად ახალისებს CSS -ის გამოყნებას HTML-ზე.<ref name="deprecated">{{cite web|url=https://www.w3.org/TR/REC-html40-971218/conform.html#deprecated|title=HTML 4.0 Specification – W3C Recommendation – Conformance: requirements and recommendations|publisher=World Wide Web Consortium|date=18 დეკემბერი, 1997|accessdate=ივლისი, 6, 2015}}</ref> ===ბმულები=== გვერდების უმრავლესობა შეიცავს ჰიპერბმულებს, რომლებიც მიუძღვებიან მონათესავე სხვა გვერდებისკენ, ან შესაძლოა ჩამოტვირთვადი ფაილებისკენ, დოკუმენტებისკენ, აშწერებისკენ და სხვა ვებ-რესურსებისკენ. HTML კოდში, ჰიპერბმული გამოიყურება შემდეგი სახით: <code><nowiki><a href="http://example.org/home.html">Example.org Homepage</a></nowiki></code> ამგვარ გამოსადეგ, მონათესავე რესურსების კოლექციებს, რომლებიც დაკავშირებულია ერთმანეთთან ჰიპერტექსტური ბმულების გამოყენებით , ეწოდება ინფორმაციის აბლაბუდა. ინტერნეტ-პუბლიკაციებმა შექმნეს ის, რასაც ტიმ ბერნერს-ლიმ პირველად, [[1990]] წლის ნოემბერში, უწოდა WorldWideWeb (პირვანდელი სახით დასახლება იწერებოდაც [[CamelCase]]-ის გამოყენებით, მოგვიანებით ამაზე უარი თქვეს).<ref name="W90" /> ვების ჰიპერბმულური სტრუქტურა აღწერილია წებგრაფით: ვებ-გრაფის კვანძები შეესაბამება ვებ-გვერდებს (ან [[URL]]-ს), ხოლო წიბოები მათ შორის – ჰიპერბმულებს. დროთა განმავლობაში, ბევრი ვებ-რესურსი, რომელზეც უთითებენ ჰიპერბმულები, ქრება, ხდება მათი გადატანა ან ჩანაცველაბა სხვა კონტენტით. ეს ჰიპერბმულებს დაძველებულად აქცევს; ამ ფენომენს, ზოგიერთ წრეში უწოდებენ ბმულების ლპობას, ხოლო იმ ჰიპერბმულებს, რომელსაც შეეხო ეს ფენომენი ხშირად ეწოდებათ მკვდარი ბმულები. ვების ამგვარმა ეფემერულმა ბუნებამ დღის წესრიგში დააყენა ვებ-გვერდების არქივაციის საჭიროება. 1996 წლიდან მოქმედებს ვებ-გვერდების არქივი [[Internet Archive]], რომელიც ყველაზე განთქმულია ამგვარ სერვისებს შორის. ===წინსართი www=== ჰოსტის ბევრი სახელი მსოფლიო აბლაბუდაში იწყება სამი სიმბოლოთი www, რაც გამოძახილია ძველი ტრადიციის, რომლის მიხედვითაც [[Internet]]-ის ჰოსტის სახელი შეირჩეოდა იმ სამსახურიდან გამომდინარე, რასაც იგი ემსახურებოდა. ვებ-სერვერის ჰოსტის სახელი ხშირ შემთხვევაში არის www, ისევე, როგორც ftp შეიძლება იყის [[FTP]] სერვერის ჰოსტი, ხოლო news ან nntp Usenet-ის სიახლეების სერვერი. აღნიშნული ჰოსტის სახელები წარმოდგენილია ხოლმე როგორც [[DNS]] ან ქვედომენური სახელი, მაგალითად: <nowiki>www.example.com</nowiki>. www ჰოსტის სახელის გამოყენება არ არის სავალდებულო და არ არის რეგლამენტირებული არც ერთი ტექნიკური თუ პოლიტიკის სტანდარტით, ამიტომ ბევრი საიტი არ იყენებს მას. პირველი ვებ-სერვერი იყო nxoc01.cern.ch.<ref>{{cite web|url=http://w3.org/People/Berners-Lee/FAQ.html|title=Frequently asked questions by the Press|first=Tim|last=Berners-Lee|publisher=W3C|accessdate=27 ივლისი, 2009|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090802051415/http://www.w3.org/People/Berners-Lee/FAQ.html|archivedate=2 აგვისტო, 2009|df=dmy-all}}</ref> პაოლო პალაზინის თქმით,<ref>Palazzi, P (2011) [http://soft-shake.ch/2011/en/conference/sessions.html?key=earlydays 'The Early Days of the WWW at CERN'] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120723105704/http://soft-shake.ch/2011/en/conference/sessions.html?key=earlydays |date=2012-07-23}}</ref> რომელიც ტიმ ბერნერს-ლისთან ერთად CERN-ში მუშაობდა, www-ის პოპულარიზაცია ქვედომენური სახელის სახით შემთხვევითობა იყო; გეგმის მიხედვით World Wide Web-ის პროექტის გვერდი უნდა გამოქვეუნებულიყო www.cern.ch-ზე, მაშინ როცა თავად CERN-ის საშინაო გვერდი უნდა ყოფილიყო info.cern.ch, თუმცა DNS-ის ჩანაწერები აღარ გასწორებულა, რაც სხვებმაც დააკოპირეს და ვებგვერდის დომენური სახელის წინ www-ის დართვა პრაქტიკაში შევიდა. ბევრი ვებსაიტი დღემდე იყენებს წინსართს, ან სხვა ქვედომენურ სახელებს, მაგალითად როგორიცაა www2, უსაფრთხოების ან სხვა სპეციალური დანიშნულებით. ბევრი ამგვარი ვებსერვერი გაწყობილია იმგვარად, რომ როგორც ძირითადი დომენური სახელი (მაგ., example.com), ასევე www ქვედომენი მიმართავს ერთსა და იმავე საიტს; ზოგიერთ სხვა ვებსერვერი ითხოვს მხოლოდ ერთს ან მეორეს, ან შესაძლოა ისინი ასოცირებულ იქნას განსხვავებულ ვებსაიტებთან. ქვედომენური სახელის გამოყენება სასარგებლოა შემომავალი ვებ-ტრაფიკის დატვირთვის გაწონასწორებისთვის CNAME ჩანაწერის გაკეთების გზით, რომელიც მიუთიითებს ვებსერვერთა კლასტერზე. ვინაიდან, ამ დროისთვის, CNAME-ში შესაძლებელია გამოყენებულ იქნას მხოლოდ ქვედომენი, იმავე შედეგის მიღწევა შეუძლებელია მხოლოდ შიშველი ძირეული დომენის გამოყენებით.<ref>{{cite web |url=https://medium.freecodecamp.org/why-cant-a-domain-s-root-be-a-cname-8cbab38e5f5c |title=Why a domain's root can't be a CNAME – and other tidbits about the DNS |author=Dominic Fraser |date=მაისი, 13, 2018 |work=FreeCodeCamp}}</ref> როდესაც მომხმარებელს ვებ-ბრაუზერის სამისამართო ველში შეყავს არასრული დომენური სახელი, ზოგიერთი ვებ-ბრაუზერი ცდილობს ავტომატურად დაუმატოს დასაწყისში „www“ წინასართი, ხოლო ბოლოში, შესაძლოა „.com“, „.org“, „.net“, იმის მიხედვით რა ნაწილი აკლია შეყვანილ მისამართს. მაგალითად, თუ შევიყვანთ „microsoft“ ეს შესაძლოა გადაიქცეს „<nowiki>http://www.microsoft.com/</nowiki>“-ად, ხოლო სიტყვა „openoffice“-ის შეყვანის შემთხვევაში გადაიქცეს „<nowiki>http://www.openoffice.org</nowiki>“-ად. ეს შესაძლებლობა პირველად გაჩნდა [[Firefox]]-ის ადრეულ ვერსიებში, როდესაც ჯერ კიდევ მისი სამუშაო სახელი იყო „Firebird“, ადრეულ [[2003]] წელს, რომელშიც ამ პრაქტიკამ გადაინაცვლა ისეთი ბრაუზერიდან როგორიცაა [[Lynx (ბრაუზერი)|Lynx]].<ref>{{cite web|url=http://forums.mozillazine.org/viewtopic.php?f=9&t=10980|title=automatically adding www.___.com|publisher=mozillaZine|date=16 მაისი, 2003|accessdate=27 მაისი, 2009|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090627225046/http://forums.mozillazine.org/viewtopic.php?f=9&t=10980|archivedate=27 ივნისი, 2009|df=dmy-all}}</ref> როგორც ცნობილია, [[Microsoft]]-მა [[2008]] წელს აშშ-ში მიიღო პატენტი ამავე იდეაზე, თუმცა მხოლოდ მობილური მოწყობილობებისთვის.<ref>{{cite web|url=http://techdirt.com/articles/20080626/0203581527.shtml|title=Microsoft Patents Adding 'www.' And '.com' To Text|publisher=Techdirt|last=Masnick|first=Mike|date=7 ივლისი, 2008|accessdate=27 მაისი, 2009|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090627212151/http://www.techdirt.com/articles/20080626/0203581527.shtml|archivedate=27 ივნისი, 2009|df=dmy-all}}</ref> ინგლისურ ენაზე, www ხშირად იკითხება როგორც „დაბლ-იუ – დაბლ-იუ– დაბლ-იუ“.<ref>{{cite web|title=Audible pronunciation of 'WWW'|url=http://www.oxforddictionaries.com/us/definition/american_english/WWW?q=www|publisher=Oxford University Press|accessdate=25 მაისი, 2014|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140525195152/http://www.oxforddictionaries.com/us/definition/american_english/WWW?q=www|archivedate=25 მაისი, 2014|df=dmy-all}}</ref> ზოგიერთი მომხმარებელი, კერძოდ კი ახალ ზელანდიაში წარმოთქვამენ მას როგორც „დაბ-დაბ-დაბ“. ინგლისელმა მწერალმა დაგლას ადამსმა ერთხელ გაზეთთან [[The Independent on Sunday]]-თან იხუმრა:<ref name="Sim">{{cite web|last1=Simonite|first1=Tom|title=Help us find a better way to pronounce www|url=https://www.newscientist.com/blog/technology/2008/07/help-us-find-better-way-to-pronounce.html|website=newscientist.com|publisher=New Scientist, Technology|date=ივლისი, 22, 2008|accessdate=7 თებერვალი, 2016|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160313095715/https://www.newscientist.com/blog/technology/2008/07/help-us-find-better-way-to-pronounce.html|archivedate=13 მარტი, 2016|df=dmy-all}}</ref> {{ციტატა|World Wide Web არის ერთადერთი რამ რაც ვიცი, რომლის შემოკლებული ფორმის თქმას სამჯერ მეტი დრო სჭირდება, ვიდრე იმის, რისთვისაც ის შემოკლდა{{oq|en|The World Wide Web is the only thing I know of whose shortened form takes three times longer to say than what it's short for}}}}. მანდარინულ ჩინურში World Wide Web ტრადიციულად ითარგმნება როგორც ფონო-სემანტიკური შესაბამისობის წესით — „wàn wéi wǎng“ ({{lang-zh|万维网}}) რომელიც შეესაბამება www-ს და ნიშნავს „უთვლადი განზომილების ქსელი“,<ref>{{cite web|url=http://us.mdbg.net/chindict/chindict.php?page=translate&trst=0&trqs=World+Wide+Web&trlang=&wddmtm=0|title=MDBG Chinese-English dictionary&nbsp;– Translate|accessdate=27 ივლისი, 2009|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20081112091834/http://us.mdbg.net/chindict/chindict.php?page=translate|archivedate=12 ნოემბერი, 2008|df=dmy-all}}</ref> რაც ასახავს მსოფლიო აბლაბუდის არქიტექტურულ კონცეპტს და მისი გავრცელებას. ტიმ ბერნერს-ლის ვებ-სივრცეამტკიცებს, რომ „World Wide Web“ ოფიციალურად იწერება სამი განცალკევებული სიტყვის სახით, თითოეული სიტყვის პირველი ასო მასში უნდა დაიწეროს მაღალი რეგისტრით, დეფისების გარეშე.<ref>{{cite web|url=http://w3.org/People/Berners-Lee/FAQ.html|title=Frequently asked questions by the Press&nbsp;– Tim BL|publisher=W3.org|accessdate=27 ივლისი, 2009|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090802051415/http://www.w3.org/People/Berners-Lee/FAQ.html|archivedate=2 აგვისტო, 2009|df=dmy-all}}</ref> Www პრეფიქსის გამოყენება შემცირება დაიწყო განსაკუთრებით, მაშინ როდესაც [[Web 2.0]] ვებ-აპლიკაციები ცდილობდნენ თავიანთი დომენური სახელები ცნობადად და მარტივად წარმოთქმადად ექციათ.<ref name="cas">{{cite web|last1=Castelluccio|first1=Michael|title=It's not your grandfather's Internet.|url=http://www.thefreelibrary.com/It's+not+your+grandfather's+Internet.-a0239804575|date=2010|website=thefreelibrary.com|publisher=Institute of Management Accountants|accessdate=7 თებერვალი, 2016}}</ref> მობილური ვებ-ის პოპილარობის ზრდასთან ერთად, ისეთი სერვისები, როგორებიცაა [[Gmail|Gmail.com]], [[Outlook|Outlook.com]], [[Myspace|Myspace.com]], [[Facebook|Facebook.com]] და [[Twitter|Twitter.com]] ხშირ შემთხვევაში მოიხსენიება დომენურ სახელზე „www“-ის (ან „.com“-ის) დამატების გარეშე. ===სქემის სპეციფიკატორები=== URI-ს დასაწყისში სქემის სპეციფიკატორები <code><nowiki>http://</nowiki></code> და <code><nowiki>https://</nowiki></code> მიუთითებს HTTP ან HTTP Secure პროტოკოლებზე შესაბამისად. ისინი განსაზღვრავენ კომუნიკაციის რომელი პროტოკოლი გამოიყენება შეკითხვისა და პასუხისთვის. HTTP პროტოკოლი მსოფლიო აბლაბუდის მუაობისთვის ფუნდამენტური მნიშვნელობისაა, ხოლო HTTPS-ში დამატებული დათიფვრის დონე სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია ბრაუზერის მიერ კონფიდენციალური მონაცემების მიღებისა და გადაცემისვის, მაგალითად პაროლების ან საბანკო ინფორმაციის. ბრაუზერები, წესისამებრ, ავტომატურად ამატებენ „<nowiki>http://</nowiki>“-ს მომხმარებლის მიერ შეყვანილ URI-ზე, თუ ის უკვე მითითებული არ არის. ===გვერდები=== ვებ-გვერდი (ასევე იწერება როგორც ვებგვერდი) არის დოკუმენტი, რომელიც გამოყენებადია მსოფლიო აბლაბუდასა და ვებ-ბრაუზერებში. ვებ-ბრაუზერი გამოსახავს ვებ-გვერდს მონიტორზე ან მობილურ მოწყობილობაზე. ტერმინი „ვებ-გვერდი“, ჩვეულებრივ, განეკუთვნება იმას, რაც ვიზუალურად თვალსაჩინოა, თუმცა ასევე შესაძლოა მიუთითებდეს თავად კომპიუტერული ფაილის შიგთავსზე, რომელიც, წესისამებრ, ტექსტური ფაილია, რომელიც შეიცავს HTML-ში, ან მონიშვნის სხვა შესაბამისი ენით დაწერილ ჰიპერტექსტს. ტიპური ვებ-გვერდები იძლევიან ჰიპერტექსტს სხვა ვებ-გვერდებზე გადასასვლელად ჰიპერბმულების გამოყენები, რომლებიც ხშირად მოიხსენიება როგორც „ბმული“. თითოეული ვებ-გვერდის წარმოდგენისათვის ვებ-ბრაუზერს უწევს ხშირი მიმართვა ვებ-რესურსის მრავალ ელემენტთან, როგორებიცაა სტილის ფურცლები, სკრიპტები და სურათები. ქსელში, ვებ-ბრაუზერს შეუძლია ვებ-გვერდის მოშორებული ვებ-სერვერიდან. ვებ-სერვერს შეუძლია შეზღუდოს წვდომა, მაგალითად ხელმისაწვდომი იყოს მხოლოდ დახურული ქსელისთვის, როგორიცაა კორპორატიული ინტრანეტი. ვებ-ბრაუზერი იყენებს HTTP-პროტოკოლს ამგვარი მოთხოვნებით ვებ-სერვერისთვის მიმართვისთვის. სტატიკური ვებ-გვერდის მიწოდება ხორციელდება ზუსტად იმ სახით, როგორც შენახულია, ვებ-სერვერის ფაილური სისტემაშიი შენახული ვებ-კონტენტის სახით. საპირისპიროდ, დინამიკური ვებ-გვერდი გენერირდება ვებ-აპლიკაციის მიერ, რომელიც, წესისამებრ, იმართება სერვერის პროგრამული უზრუნველყოფის მიერ. დინამიური ვებ-გვერდები გამოიყენება იმ შემთხვევაში, როდესაც თითოეულ მომხმარებელს შესაძლოა სჭირდებოდეს განსხვავებული ინფორმაცია, მაგალითად საბანკო ვებ-გვერდები, ვებ-ფოსტა და მისთანები. ====სტატიკური გვერდი==== სტატიკური ვებ-გვერდი არის გვერდი, რომელიც მომხმარებელს მიეწოდება ზუსტად იმ სახით, როგორც შენახულია, დინამიური ვებ-გვერდებისგან განსხვავებით, რომლებიც გენერირდება ვებ-აპლიკაციის მიერ. შესაბამისად, სტატიკური ვებ-გვერდი გამოსახავს ერთსა და იმავე ინფორმაციას ყველა მომხმარებელისთვის, ყველა კონტექსტიდან, ვებ-სერვერის თანამედროვე შესაძლებლობებიდან გამომდინარე, დოკუმენტის კონტენტის ტიპის ან ენის შესათანხმებლად, სადაც ასეთი ვერსიები მხარდაჭერილია და სერვერი მომართულია საამისოდ. ====დინამიური გვერდები==== სასერვერო დინამიური ვებგვერდი არის ვებ-გვერდი, რომლის აგებულობა იმართება აპლიკაციის სერვერის მიერ სასერვერო სკრიპტების მუშაობის შედეგად. სასერვერო სკრიპტების მუშაობისას, პარამეტრები განსაზღვრავენ თითოეული ახალი ვებ-გვერდის შეკვრის მიმდინარეობას, მათ შორის კლიენტის მხარეს დამატებითი დამუშავების გაწყობას. კლიენტური დინამიური ვებ-გვერდი ამუშავებს ვებ-გვერდს HTML-ის სცენარებით, რომლებიც სრულდებიან ბრაუზერში ჩატვირთვისას. JavaScript-ი და სხვა სკრიპტული ენები განსაზღვრავენ მიღებული გვერდის HTML კოდის სინტაქსური ანალიზით DOM-ში გარდაქმნას, რომელიც წარმოადგენს ჩატვირთულ გვერდს. იმავე კლიენტური ხერხების გამოყენებით, შესაძლებელია შემდგომ DOM-ის განახლება ან შეცვლა. დინამიური ვებ-გვერდი ხშირად გადაიტვირთება მომხმარებლის ან კომპიუტერული პროგრამის მიერ ცვლადი შიგთავსის შეცვლისათვის. განახლების შესახებ ინფორმაცია შესაძლებელია მოდიოდეს სერვერიდან, ან ცვლილებებიდან, რომელიც განხორციელდა ამ გვერდის DOM-ში. ამან შეიძლება წაკვეთოს, ან შეიძლება არ წაკვეთოს ბრაუზერის (თვალიერების) ისტორია ან შექმნას შენახული ვერსია უკან დასაბრუნებლად, თუმცა დინამიური ვებ-გვერდის Ajax ტექნოლოგიით განახლების შემთხვევაში, არც უკან დასაბრუნებელი გვერდი შეიქმნება და არც წაკვეთავს ვებ-თვალიერების ისტორიას იმ, რომელიც წინ უძღვის გამოსახულ გვერდს. Ajax ტექნოლოგიის გამოყენებით საბოლოო მომხმარებელი იღებს ერთ დინამიურ გვერდს რომელიც ბრაუზერში იმართება როგორც ერთი გვერდი, მაშინ, როდესაც უშუალოდ გვერდზე გამოსახული კონტენტი შეიძლება იყოს ცვლადი. Ajax-ის ძრავი მოთავსებულია მხოლოდ ბრაუზერში, რომელიც გამოითხოვს მისი DOM-ის ნაწილებს თავისი კლიენტისთვის აპლიკაციის სერვერისაგან. DHTML არის ზოგადი ტერმინი იმ ტექნოლოგიებისა და მეთოდებისთვის, რომლებიც გამოიყენება არასტატიკური გვერდების შესაქმნელად, თუმცა Ajax-ის გავრცელების შემდეგ ეს ტერმინი საერთო გამოყენებიდან გამოვიდა, ამჟამად გამოიყენება იშვიათად. კლიენტური სცენარები, სერვერული სცენარები, ან მათი კომბინაცია უზრუნველყოფენ დინამიური ვებ-ინტერფეისს ბრაუზერში. JavaScript-ი არის სცენარების ენა, რომელიც პირველად შემუშავდა 1995 წელს ბრენდან ეიხის მიერ, შემდეგ კი, Netscape-ის მიერ, ვებ-გვერდებში გამოსაყენებლად.<ref name=Hamilton>{{cite web|author=Hamilton, Naomi|title=The A-Z of Programming Languages: JavaScript|url=http://computerworld.com.au/article/255293/-z_programming_languages_javascript|date=31 ივლისი, 2008|work=Computerworld|publisher=IDG|accessdate=12 მაისი, 2009|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090524025720/http://www.computerworld.com.au/article/255293/-z_programming_languages_javascript|archivedate=24 მაისი, 2009|df=dmy-all}}</ref> მისი სტანდარტიზებული ვერსია არის ECMAScript.<ref name=Hamilton /> ვებ-გვერდების ინტერაქტიულობის გასაზრდელად, ზოგიერთი ვებ-აპლიკაცია იყენებს JavaScript-ის ისეთ ტექნოლოგიებს, როგორიცაა Ajax. კლიენტური სკრიპტის მიწოდება ხორციელდება გვერდთან ერთად, რომელსაც შემდგომ შეუძლია დამატებითი HTTP მოთხოვნის გაგზავნა სერვერთან, ან მომხმარებლის ისეთი ქმედებების საპასუხოდ, როგორიცაა მაუსის მოძრაობა, დაწკაპუნება, ან გასული დროიდან გამომდინარე. სერვერის პასუხი გამოიყენება მიმდინარე გვერდის განსაახლებლად, ვიდრე ახალი გვერდის შესაქმნელად თითოეულ პასუხთან ერთად, ამდენად სერვერს ესაჭიროება მხოლოდ შეზღუდული, დამატებითი ინფორმაციის მიწოდება. შესაძლებელია მრავალი Ajax-მოთხოვნის დამუშავება ერთდროულად, და მომხმარებელს შეუძლია გვერდთან ურთიერთქმედება მონაცემების ამოღების პროცესში. ვებ-გვერდებს შეუძლიათ რეგულარულად გამოკითხონ ვებ-სერვერი ახალი ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის შესამოწმებლად.<ref>{{cite web|url=http://buntin.org/2008/sep/23/jquery-polling-plugin/|title=jQuery Polling plugin|date=23 სექტემბერი, 2008|last=Buntin|first=Seth|accessdate=2009-08-22|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090813184848/http://buntin.org/2008/sep/23/jquery-polling-plugin/|archivedate=13 აგვისტო, 2009|df=dmy-all}}</ref> ===ვებსაიტი=== ვებსაიტი<ref>{{cite web|url=http://www.thefreedictionary.com/Website|title=website|last=|first=|date=|website=[[TheFreeDictionary.com]]|publisher=|access-date=2011-07-02}}</ref> არის დაკავშირებული ვებ-რესურსების კოლექცია, მათ შორის ვებ-გვერდები, მულტიმედიური კონტენტი, რომელიც ხშირად იდენტიფიცირდება დომენური სახელით და გამოქვეყნებულია სულ მცირე ერთ ვებ-სერვერზე. აღსანიშნი მაგალითებია [[Wikipedia|wikipedia.org]], [[Google|google.com]], [[Amazon|amazon.com]]. ვებსაიტი შეიძლება წვდომადი იყოს საჯარო [[Internet Protocol]]-ის (IP) ქსელით, მაგალითად ინტერნეტით, ან ლოკალური ქსელით, URI-ზე მიმართვით, რომელიც განსაზღვრავს ვებსაიტს. ვებსაიტს შესაძლებელია ჰქონდეს მრავალგვარად ფუნქცია და გამოიყენებოდეს მრავალნაირად; ვებსაიტი შეიძლება იყის პირადი ვებსაიტი, კომპანიის კორპორატიული ვებსაიტი, სახელმწიფო ვებსაიტი, ორგანიზაციის ვებსაიტი და სხვა. ძირითადად ვებსაიტი მიეძღვნება ერთ განსაზღვრულ თემას ან მიზანს, გართობისა და სოციალური ქსელებიდან დაწყებული, ახალი ამბების მიწოდებამდე და განათლებამდე. საჯაროდ ხელმისაწვდომი ვებსაიტები კოლექტიურად ქმნიან მსოფლიო აბლაბუდას, ხოლო დახურული ვებსაიტები, როგორიცაა კომპანიის ვებსაიტი მისი თანამშრომლებისათვის, წესისამბრ არის ინტრანეტის ნაწილი. ვებ-გვერდები, რომელიც სამშენებლო აგურია ვებსაიტისთვის, არის დოკუმენტთა ერთობლივობა, რომელიც როგორც წესი, შედგენილია უბრალო ტექსტის სახით ჰიპერტექსტური მონიშვნის ენით ([[HTML]], [[XHTML]]) ფორმატირების თანდართული ინსტრუქციებით. ვებსაიტი შეიძლება შეიცავდეს სხვა საიტების ელემენტებს შესაფერისი მონიშვნის ღუზებით. ვებსაიტებთან წვდომა და მათი გადაცემა ხორციელდება HTTP პროტოკოლის გამოყენებით, რომელშიც, ოპციონალურად, შესაძლოა გამოიყენებოდეს შიფრაცია ([[HTTPS]]) მომხმარებლისთვის კონფიდენციალურობისა და უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად. მომხმარებლის აპლიკაცია, ხშირ შემთხვევაში ეს არის ბრაუზერი,რომელსაც გამოაქვს გვერდის კონტენტი მისი HTML მონიშვნის ინსტრუქციების შესაბამისად ტერმინალის მონიტორზე. ჰიპერბმულები გვერდებს შორის მკითხველს აწვდის ვებსაიტის სტრუქტურას და უზრუნველყოფს ვებსაიტზე ნავიგაციას, რომელიც ხშირად იწყება საშინაო გვერდით, რომელიც შეიცავს ვებ-საიტის შიგთავსის კატალოგს. ზოგიერთი ვებსაიტი, შიგთავსთან წვდომისათვის, მოითხოვს მომმარებლის რეგისტრაციას ან გამოწერას. გამოწერითი ვებსაიტების მაგალითებია ბიზნესის ვებსაიტები, ახალი ამბების ვებსაიტები, აკადემიური ჟურნალების ვებსაიტები, სათამაშო ვებსაიტები, ფაილების გასაზიარებელი ვებსაიტები, ვებ-ფორუმები , ელფოსტის ვებ-კლიენტები, სოციალური ქსელების ვებსაიტები, საფონდო ბირჟის მონაცემების რეალურ დროში აგრეგატორები, და სხვა მრავალი სერვისის მიმწოდებელი ვებსაიტები. საბოლოო მომხმარებლებს ვებსაიტზე წვდომის შესაძლებლობა შეიძლება ჰქონდეთ ფართო არჩევანის მოწყობილობებიდან, მათ შორის სტაციონარული და ლეპტოპ-კომპიუტერების მეშვეობით, ასევე სმარტფონებიდან, სმარტ-ტელევიზორებიდან, ტაბლეტური კომპიუტერებიდან და სხვა. ===ბრაუზერი=== ვებ-ბრაუზერი (ან უბრალოდ „ბრაუზერი“) არის სამომხმარებლო პროგრამული აგენტი მსოფლიო აბლაბუდაში განთავსებულ ინფორმაციასთან წვდომისათვის. ვებ-სერვერთან დასაკავშირებლად და მისი გვერდების წარმოსადგენად, მომხმარებელს ესაჭიროება ვებ-ბრაუზერის პროგრამული უზრუნველყოფა. ეს არის პროგრამული უზრუნველყოფა, რომელსაც უშვებს მომხმარებელი ვებ-გვერდის ჩამოსატვირთად, დასაფორმატებლად და მომხმარებლის კომპიუტერის ეკრანზე გამოსასახად.<ref>{{cite web|url=http://www.differencebetween.net/technology/internet/difference-between-search-engine-and-browser/ |title=Difference Between Search Engine and Browser}}</ref> ვებ-ბრაუზერებს, ვებ-გვერდების პოვნის, ნავიგაციის და მათი წარმოდგენის ფუნქციის გარდა, ხშირად აქვთ სანიშნეების შენახვის, ისტორიის ჩაწერის, cookies-ფაილების მართვის, საშინაო გვერდის, ვებ-საიტებზე შესასვლელი პაროლების შენახვის ფუნქცია. ყველაზე გავრცელებული ვებ-ბრაუზერებია [[Google Chrome|Chrome]], [[Mozilla Firefox|Firefox]], [[Safari]], [[Internet Explorer]], [[Opera]] და [[Microsoft Edge]]. ===სერვერი=== ვებ-სერვერი არის სერვერული პროგრამული უზრუნველყოფა, ან აპარატურული უზრუნველყოფა, რომელიც განკუთვნილია განსაზღვრული პროგრამული უზრუნველყოფის მუშაობისთვის,რომელიც შეუძლია დააკმაყოფილოს მსოფლიო აბლაბუდის კლიენტის მოთხოვნები. ზოგადად, ვებ-სერვერი შეიძლება შეიცავდეს ერთ, ან რამდენიმე ვებსაიტს. ვებ-სერვერი ამუშავებს HTTP და რამდენიმე სხვა პროტოკოლით შემომავალ ქსელურ მოთხოვნებს ვებ-სერვერის ძირითადი ფუნქცია არის ვებ-გვერდების შენახვა, დამუშავება და მიწოდება კლიენტებისთვის.<ref>{{Cite book|title=Web performance tuning|last=Patrick|first=Killelea|date=2002|publisher=O'Reilly|isbn=978-0596001728|edition= 2nd|location=Beijing|pages=264|oclc=49502686}}</ref> კლიენტსა და სერვერს შორის ურთიერთქმედება მყარდება HTTP პროტოკოლის გამოყენებით. კლიენტისთვის მიწოდებული გვერდები,ხშირ შემთხვევაში, არის HTML დოკუმენტი, რომელიც ტექსტის გარდა, შეიძლება შეიცავდეს სურათებს, სტილის ფურცლებს, და სკრიპტებს. მომხმარებლის აგენტი, ძირითად შემთხვევაში ესაა ვებ-ბრაუზერი ან საძიებო რობოტი, კომუნიკაციის წამოწყებას ახორციელებს სერვერთან განსაზვრული რესურსის მოთხოვნის გაგზვნით HTTP-ის გამოყენებით, რაზეც სერვერი პასუხობს რესურსის კონტენტით, ან თუ ეს შეუძლებელია — შეცდომის მესიჯით. რესურსი, ხშირ შემთხვევაში წარმოადგენს რეალურ ფაილს რომელიც განთავსებულია სერვერის მეორად სანახში, თუმცა არ არის სავალდებულო რომ ამგვარად იყოს; დამოკიდებულია სერვერის იმპლემენტაციაზე. მაშინ, როდესაც ძირითადი ფუნქცია არის კონტენტის მომსახურება, HTTP-ის სრული იმპლემენტაცია მოიცავს კლიენტისგან კონტენტის მიღებასაც. ეს შესაძლებლობა გამოიყენება ვებ-ფორმების მისაღებად, მათ შორის, კლიენტის მხრიდან ფაილების ასატვირთად. ბევრი საერთო დანიშნულების ვებ-სერვერს აქვს სერვერული სცენარების მხარდაჭერაც Active Server Pages (ASP), PHP, ან სხვა სკრიპტული ენების გამოყენებით. ეს ნიშნავს, რომ სერვერის ქცევა შეიძლება გაიწეროს ცალკეულ ფაილებში, მაშინ როდესაც სერვერის პროგრამული უზრუნველყოფა უცვლელად რჩება. ხშირად, ეს გამოიყენება დინამიური HTML დოკუმენტების გენერირებისათვის, სტატიკური დოკუმენტის დაბრუნების ნაცვლად. ამათგან პირველი, ძირითადად გამოიყენება მონაცემთა ბაზებიდან ინფორმაციის ამოსაღებად ან მათ შესაცვლელად; უკანასკნელი, უფრო სწრაფია და მარტივად კეშირდება, თუმცა არ შეუძლია დინამიური კონტენტის მიწოდება. ხშირად, მოწყობილობაში ჩაშენებული ვებ-სერვერი შეიძლება ნაპოვნი იქნას პრინტერებში, მარშრუტიზატორებში, ვებ-კამერებში, რომლებიც ემსახურებიან მხოლოდ ლოკალურ ქსელს. შემდეგ, ვებ-სერვერი შეიძლება გამოყენებულ იქნას განსახილველ მოწყობილობაზე დაკვირვების ან მისი ადმინისტრირების სისტემის ნაწილად. ხშირად ეს ნიშნავს, რომ კლიენტის კომპიუტერზე დამატებითი პროგრამული უზრუნველყოფის დაყენების აუცილებლობა არ არსებობს, რადგან მხოლოდ ვებ-ბრაუზერია საჭირო (რომელიც ოპერაციული სისტემების უმეტესობას მოყვება). ===Cookie=== {{მთავარი|Cookie}} [[HTTP]]-cookie (ასევე, ვებ-cookie, ინტერნეტ-cookie, ბრაუზერის cookie, ან უბრალოდ — cookie) არის მონაცემთა მცირე ფრაგმენტი, რომელიც იგზავნება ვებ-სერვერის მიერ და ინახება მომხმარებლის კომპიუტერში მომხმარებლის ბრაუზერის მიერ, როდესაც მომხმარებელი ათვალიერებს ვებსაიტს. Cookie-ფაილი შემუშთავებულია საიმისოდ, რომ იყოს საიმედო მექანიზმი ვებსაიტის მიერ მდგომარეობის შესახებ ინფორმაციის დასამახსოვრებლად, ან მომხმარებლის მიერ თვალიერების აქტიურობის ჩასაწერად (მათ შორის, კონკრეტული ღილაკების დამახსოვრება, ავტორიზაცია, ან რომელი გვერდები იქნა დათვალიერებული ბოლოს). მათ ასევე შეუძლიათ ინფორმაციის თვითნებური ფრაგმენტების დამახსოვრება, რომელიც მომხმარებელმა უწინ შეიყვანა ფორმის ველებში, მაგალითად, სახელები, მისამართები, საკრედიტო ბარათის ნომრები. Cookie-ფაილები თანამედროვე ვებში მნიშვნელოვან ფუნქციებს ასრულებენ. ალბათ, ყველაზე მნიშვნელოვანი ფუნქცია არის ის, რომ აუთენტიკაციის cookie-ფაილები ვებ-სერვერების მიერ გამოყენებული ყველაზე გავრცელებული მეთოდია იმის დასადგენად, არის თუ არა მომხმარებელი ავტორიზებული, და რომელი ანგარიშით არის ავტორიზებული.ამგვარი მექნიზმის გარეშე, ვებსაიტს არ ეცოდინებოდა გააგზავნის სენსიტიური ინფორმაციის შემცველი გვერდი კლიენტთან, თუ მოსთხოვოს ავტორიზაციის აუთენტიკაციის გავლა ავტორიზაციის გზით. აუთენტიკაციის cookie-ფაილებს უსაფრთხოება, წესისამებრ, დამოკიდებულია ფაილის გამცემი [[ვებსაიტი]]ს უსაფრთხოებაზე, მომხმარებლის ვებ-ბრაუზერზე, და ფაილის დაშიფრულობაზე. [[უსაფრთხოების მოწყვლადობა]]მ შესაძლოა გარეშე პირს საშუალება მისცეს წაიკითხოს ფაილის შიგთავსი და გამოიყენოს იგი მომხმარებლის მონაცემებთან წვდომისათვის, ან იმ ვებსაიტებზე წვდომისათვის, რომელსაც ეკუთვნის cookie (იხილეთ, საიტთაშორისი მოთხოვნის გაყალბება, საიტთაშორისი სკრიპტინგი).<ref>{{cite web |url=http://news.cnet.com/8301-10789_3-9918582-57.html |first=Robert |last=Vamosi |title=Gmail cookie stolen via Google Spreadsheets |website=News.cnet.com |date=2008-04-14 |accessdate=19 ოქტომბერი, 2017 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131209210402/http://news.cnet.com/8301-10789_3-9918582-57.html |archivedate=2013-12-09 }}</ref> სამეთვალყურეო cookie-ფაილები, და განსაკუთრებით მესამე მხარის სამეთვალყურეო cookie, ჩვეულებრივ გამოიყენება ცალკეული მომხმარებლების ისტორიის ხანგრძლივი ჩანაწერების შესაგროვებლად, რაც კონფიდენციალურობის პოტენციური პრობლემაა, რამაც [[აშშ]]-ის<ref name="eulaw">{{cite news |url=https://www.bbc.co.uk/news/technology-12668552 |work=BBC |title=New net rules set to make cookies crumble |date=2011-03-08 }}</ref><ref>{{cite web |url=http://adage.com/article/digital/sen-rockefeller-ready-a-real-track-bill/227426/ |work=Adage.com |title=Sen. Rockefeller: Get Ready for a Real Do-Not-Track Bill for Online Advertising |date=2011-05-06}}</ref> და [[ევროპა|ევროპის]]<ref>{{cite web |title=What about the "EU Cookie Directive"? |url=http://webcookies.org/faq/#Directive |year=2013 |publisher=WebCookies.org |accessdate=19 ოქტომბერი, 2017 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20171011095259/https://webcookies.org/faq/#Directive |archivedate=2017-10-11 }}</ref> კანონმდებლები წააქეზა მიეღოთ ზომები [[2011]] წელს. ევროპული კანონმდებლობა მოითხოვს, რომ ყველა ვებ-საიტმა, რომელიც ორიენტირებულია ევროკავშირის წევრ ქვეყნებზე, სთხოვოს მომხმარებელს „გააზრებული თანხმობა“ მოწყობილობაზე არაპირველადი საჭიროების cookie-ფაილების განთავსებამდე. კომპანია [[Google]]-ის [[Project Zero]]-ს მკვლევარი [[იან ჰორნი]] აღწერს იმ გზებს, რომლითაც cookie-ფაილები შეიძლება წაიკითხონ ისეთმა შუამავლებმა, როგორებიცაა [[Wi-Fi]] წვდომის წერტილის პროვაიდერები. ასეთ გარემოებეში, მკვლევარი ბრაუზერის „ინკოგნიტო რეჟიმის“ გამოყენების რეკომენდაციას იძლევა.<ref>[https://thejh.net/written-stuff/want-to-use-my-wifi? Want to use my wifi?], Jann Horn, accessed 2018-01-05.</ref> ===საძიებო ძრავი=== ვებ საძიებო ძრავი ან ინტერნეტის საძიებო ძრავი არის პროგრამული უზრუნველყოფის სისტემა, რომელიც განკუთვნილია ვებ-ძიებისთვის (ინტერნეტ ძიებისთვის), რაც ნიშნავს, მსოფლიო აბლაბუდაში საძიებო მოთხოვნაში განსაზღვრული გარკვეული ინფორმაციის სემანტიკურ ძიებას. ძიების შედეგი, ჩვეულებრივ, წარმოდგენილია შედეგის სტრიქონის სახით, რომელიც ხშირად მოიხსენიება როგორც საძიებო ძრავის შედეგის გვერდები. ინფორმაცია შეიძლება იყოს ვებგვერდების, სურათების, ვიდეო ფაილების, ინფოგრაფიკების, სტატიების, კვლევითი ნამუშევრების, და სხვა სახის ფაილების ერთობლივობა. ზოგიერთი საძიებო ძრავი ასევე მოიპოვებს მონაცემთა ბაზებში ან ღია კატალოგებში ხელმისაწვდომ მონაცემებს. ვებ-კატალოგებისგან განსხვავებით, რომლებსაც მხოლოდ ადამიანი-რედაქტორები ემსახურებიან, საძიებო ძრავებს აქვთ რეალურ დროში ინფორმაციის მხარდაჭერა საძიებო რობოტის ალგორითმის შესრულებით. ინტერნეტის ის კონტენტი, რომელიც ვერ იძებნება ვებ- საძიებო ძრავის მიერ, მოიხსენიება როგორც ღრმა ვები. ===ღრმა ქსელი=== ღრმა ქსელი,<ref name="nhamilton">{{cite journal|citeseerx=10.1.1.90.5847|title=The Mechanics of a Deep Net Metasearch Engine|last=Hamilton|first=Nigel}}</ref> უხილავი ვები,<ref name="jal">{{cite journal|title=Beyond google: the invisible web in the academic library |url=https://archive.org/details/sim_journal-of-academic-librarianship_2004-07_30_4/page/265 |volume=30|issue=4|date=ივლისი, 2004|pages=265–269|last1=Devine|first1=Jane|last2=Egger-Sider|first2=Francine|journal=The Journal of Academic Librarianship |doi=10.1016/j.acalib.2004.04.010 }}</ref> ან დამალული ვები<ref name="cthw">{{cite journal|title=Crawling the Hidden Web|journal=27th International Conference on Very Large Data Bases|date=სექტემბერი, 11–14, 2001|first1=Sriram|last1=Raghavan|first2=Hector|last2=Garcia-Molina|url=http://ilpubs.stanford.edu:8090/725/}}</ref> არის მსოფლიო აბლაბუდის ნაწილი, რომელთა კონტენტი არ არის ინდექსირებული სტანდარტული საძიებო ძრავების მიერ. ღრმა ვების საპირისპირო ტერმინია ზედაპირული ვები, რომელიც წვდომადია ყველასთვის ინტერნეტის გამოყენებით.<ref>{{cite web |title=Surface Web |url=https://www.computerhope.com/jargon/s/surface-web.htm |publisher=Computer Hope |accessdate=ივნისი, 20, 2018}}</ref> საძიებო იდექსირების ტერმინად 2001 წელს „ღრმა ვების“ შემომღებად ითვლება კომპიუტერული მეცნიერი მაიკლ ბერგმანი.<ref name="wright2009">{{cite news| last = Wright| first = Alex| title = Exploring a 'Deep Web' That Google Can't Grasp| work = The New York Times| date = 2009-02-22| url = https://www.nytimes.com/2009/02/23/technology/internet/23search.html?th&emc=th| accessdate = 2009-02-23}}</ref> ღრმა ქსელის კონტენტი დამალულია HTTP-ფორმების უკან<ref>Madhavan, J., Ko, D., Kot, Ł., Ganapathy, V., Rasmussen, A., & Halevy, A. (2008). Google's deep web crawl. Proceedings of the VLDB Endowment, 1(2), 1241–52.</ref><ref>{{cite web|url=https://www.questia.com/article/1G1-370513892/how-do-you-want-me-to-do-it-does-it-have-to-look|title=How Do You Want Me to Do It? Does It Have to Look like an Accident? – an Assassin Selling a Hit on the Net; Revealed Inside the Deep Web|url-access=subscription|via=[[Questia]]|newspaper=[[Sunday Mail (Scotland)|Sunday Mail]] |date=ივნისი, 8, 2014 |first=Sam |last=Shedden |accessdate=მაისი, 5, 2017}}</ref> და მოიცავს ბევრ ფართოდ გავრცელებულ გამოყენებს, როგორებიცაა ვებ-ელფოსტა, ონლაინ-საბანკო მომსახურება, და სერვისები, რომლისთვისაც მომხმარებელმა უნდა გადახდა, და დაცულია საგადასახადო კედლით; მაგალითად, ვიდეო მოთხოვნით, ონლაინ- ჟურნალები და გაზეთები, და სხვა. ღრმა ვების კონტენტზე წვდომა შესაძლებელია პირადპირი URL-ით ან IP-მისამართის გამოყენებით და შესაძლებელია აუცილებელი იყოს პაროლი, ან ვებსაიტის საჯარო გვერდს მიღმა სხვა უსაფრთხო წვდომა. ===კეშირება=== ვებ-კეში არის სერვერული კომპიუტერი, რომელიც განთავსებულია ღია ინტერნეტში, ან ორგანიზაციაში, რომელიც ინახავს იმ ვებ-გვერდებს, რომლებთანაც განხორციელდა უახლოეს პერიოდში წვდომა, რათა გააუმჯობესოს მომხმარებლისთვის პასუხის დაბრუნების დრო იმ კონტენტზე, რომელზეც მოთხოვნა განხორციელდა თავდაპირველი მოთხოვნიდან გარკვეულ დროში. ვებ-ბრაუზერების უმრავლესობაში ასევე გამოიყენება ბრაუზერის კეში, რომელიც იწერს ბოლოს მოპოვებულ მონაცემებს მონაცემთა შენახვის ლოკალურ მოწყობილობაზე. ბრაუზერის [[HTTP]]-მოთხოვნებმა შეიძლება მოითხოვონ მხოლოდ ის მონაცემები, რომლებიც შეიცვალა მათთან ბოლო წვდომის შემდეგ. ვებ-გვერდები და რესურსები შეიძლება შეიცვადენენ ვადის ამოწურვის შესახებ ინფორმაციას კეშირების კონტროლისთვის, კონფიდენციალური მონაცემების უსაფრთხოების დაცვისთვის, მაგალითად ონლაინ- საბანკო მომსახურებისას, ან საინფორმაციო საშუალებების ხშირად განახლებადი ვებსაიტების მუშაობის გასაიოლებლად. გამორჩეულად დინამიური კონტენტის მქონე საიტებიც კი, შესაძლოა უშვებდნენ საწყისი რესურსების განახლებას მხოლოდ პერიოდულობით. ვებსაიტების შემმუშავებლები მიზანშეწონილად თვლიან სრული საიტის [[CSS]] და [[JavaScript]] მონაცემების რამდენიმე ფაილად გაერთიანებას ეფექტიანად კეშირების უზრუნველსაყოფად. კორპორატიული ფაიერვოლები ერთი მომხმარებლის მიერ გამოთხოვილ ვებ-რესურსებს ხშირად კეშავენ, სხვა მომხმარებელების სასარგებლოდ. ზოგიერთი საძიებო ძრავი ინახავს ხშირად წვდომადი ვებსაიტების კონტენტს. ==უსაფრთხოება== კრიმინალებისთვის მსოფლიო აბლაბუდა იქცა ადგილად, სადაც ისინი ავრცელებენ მავნე პროგრამულ უზრუნველყოფას, და მონაწილეობენ რიგ კიბერდანაშაულში, მათ შორის პირადი მონაცემების ქურდობაში, თაღლითობაში, შპიონაჟში და სადაზვერვო მონაცემების შეგროვებაში.<ref name=Ben-Itzhak />ვებ-მოწყვლადობების რიცხვმა გადააჭარბა კომპიუტერული უსაფრთხოების ტრადიციული პრობლემების რაოდენობას და,<ref>{{cite web|author1=Christey, Steve|author2=Martin, Robert A.|lastauthoramp=yes|title=Vulnerability Type Distributions in CVE (version 1.1)|url=http://cwe.mitre.org/documents/vuln-trends/index.html|date=22 მაისი, 2007|publisher=[[MITRE]]|accessdate=7 ივნისი, 2008|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130317191715/http://cwe.mitre.org/documents/vuln-trends/index.html|archivedate=17 მარტი, 2013|df=dmy-all}}</ref><ref>{{Cite journal|title=Symantec Internet Security Threat Report: Trends for July–დეკემბერი, 2007 (Executive Summary)|publisher=Symantec Corp.|volume=XIII|pages=1–2|date=აპრილი, 2008|url=http://eval.symantec.com/mktginfo/enterprise/white_papers/b-whitepaper_exec_summary_internet_security_threat_report_xiii_04-2008.en-us.pdf|accessdate=11 მაისი, 2008|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080625065121/http://eval.symantec.com/mktginfo/enterprise/white_papers/b-whitepaper_exec_summary_internet_security_threat_report_xiii_04-2008.en-us.pdf|archivedate=25 ივნისი, 2008|df=dmy-all}}</ref> Google-ის ცნობით, ათიდან ერთი ვებ-გვერდი შეიძლება შეიცავდეს მავნე კოდს.<ref>{{cite news|title=Google searches web's dark side|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/technology/6645895.stm|date=11 მაისი, 2007|work=BBC News|accessdate=26 აპრილი, 2008|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080307211615/http://news.bbc.co.uk/2/hi/technology/6645895.stm|archivedate=7 მარტი, 2008|df=dmy-all}}</ref> ვებ-შეტევების უმეტესობა ხორციელდება კანონიერ ვებსაიტებზე და Sophos-ის დათვლით, უმეტესობა განლაგებულია შეერთებულ შტატებში, ჩინეთსა და რუსეთში.<ref name=Sophos-Q1-2008>{{cite web|title=Security Threat Report (Q1 2008)|url=http://www.sophos.com/sophos/docs/eng/marketing_material/sophos-threat-report-Q108.pdf|publisher=Sophos|accessdate=24 აპრილი, 2008|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131231084932/http://www.sophos.com/en-us/support/documentation.aspx?requested=eng%2Fmarketing_material%2Fsophos-threat-report-Q108.pdf|archivedate=31 დეკემბერი, 2013|df=dmy-all}}</ref> ყველაზე გავრცელებული მავნესაფრთხე არის SQL-ინექციის ტიპის შეტევები ვებსაიტებზე.<ref>{{cite web|title=Security threat report|url=http://www.sophos.com/sophos/docs/eng/papers/sophos-security-report-jul08-srna.pdf|date=ივლისი, 2008|publisher=Sophos|accessdate=24 აგვისტო, 2008|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131231084007/http://www.sophos.com/en-us/medialibrary/gated%20assets/white%20papers/sophossecurityreportjul08srna.pdf|archivedate=31 დეკემბერი, 2013|df=dmy-all}}</ref> HTML-ის და URI-ის გამოყენებით, ვები მოწყვლადი იყო სატთაშორისი სკრიპტინგის (XSS) ტიპის შეტევების მიმართ, რომელიც გავრცელდა JavaScript-ის გამოქვეყნებასთან ერთად<ref name=FGHR>{{Cite book|author=Fogie, Seth, Jeremiah Grossman, Robert Hansen, and Anton Rager|title=Cross Site Scripting Attacks: XSS Exploits and Defense|pages=68–69, 127|publisher=Syngress, Elsevier Science & Technology|url=http://www.syngress.com/book_catalog//SAMPLE_1597491543.pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080625065121/http://www.syngress.com/book_catalog//SAMPLE_1597491543.pdf|archivedate=25 ივნისი, 2008|year=2007|isbn=978-1-59749-154-9|accessdate=6 ივნისი, 2008}}</ref> და გარკვეულწილად გაუარესდა Web 2.0-თა და Ajax-ის ვებ-დიზაინით, რომელიც მხარს უჭერს სკიპტების გამოყენებას.<ref>{{cite web|author=O'Reilly, Tim|title=What Is Web 2.0|url=http://www.oreillynet.com/pub/a/oreilly/tim/news/2005/09/30/what-is-web-20.html|pages=4–5|date=30 სექტემბერი, 2005|publisher=O'Reilly Media|accessdate=4 ივნისი, 2008|url-status=live|archiveurl=https://www.webcitation.org/6FtlDN6CL?url=http://oreilly.com/web2/archive/what-is-web-20.html|archivedate=15 აპრილი, 2013|df=dmy-all}} and AJAX web applications can introduce security vulnerabilities like "client-side security controls, increased attack surfaces, and new possibilities for Cross-Site Scripting (XSS)", in {{Cite journal|author=Ritchie, Paul|title=The security risks of AJAX/web 2.0 applications|url=http://www.infosecurity-magazine.com/research/Sep07_Ajax.pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080625065122/http://www.infosecurity-magazine.com/research/Sep07_Ajax.pdf|archivedate=25 ივნისი, 2008|date=მარტი, 2007|journal=Infosecurity|accessdate=6 ივნისი, 2008}} which cites {{Cite news|author1=Hayre, Jaswinder S.|author2=Kelath, Jayasankar|lastauthoramp=yes|title=Ajax Security Basics|url=http://www.securityfocus.com/infocus/1868|publisher=SecurityFocus|date=22 ივნისი, 2006|accessdate=6 ივნისი, 2008|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080515114747/http://www.securityfocus.com/infocus/1868|archivedate=15 მაისი, 2008|df=dmy-all}}</ref> დღეისთვის, ზოგიერთი დათვლებით, საშუალოდ ყველა ვებსაიტს შორის 70% დაუცველია მათ მომხმარებლებზე XSS შეტევებისგან.<ref>{{Cite news|author=Berinato, Scott|title=Software Vulnerability Disclosure: The Chilling Effect|url=http://www.csoonline.com/article/221113|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080418072230/http://www.csoonline.com/article/221113|archivedate=18 აპრილი, 2008|work=CSO|page=7|publisher=CXO Media|date=1 იანვარი, 2007|accessdate=7 ივნისი, 2008}}</ref> მსოფლიო აბლაბუდაში კიდევ ერთი გავრცელებული საფრთხე არის ფიშინგი. 2013 წლის თებერვალის RSA-ის შეფასებით, ფიშინგისგან გლობალურმა დანაკარგებმა 2012 წელს 1.5 მილიარდი აშშ დოლარი შეადგინა.<ref name="First_Post">{{cite web|url=http://firstbiz.firstpost.com/biztech/2012-global-losses-from-phishing-estimated-at-1-5-bn-16850.html|title=2012 Global Losses From phishing Estimated At $1.5 Bn|publisher=FirstPost|date=20 თებერვალი, 2013|accessdate=25 იანვარი, 2019|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141221122958/http://firstbiz.firstpost.com/biztech/2012-global-losses-from-phishing-estimated-at-1-5-bn-16850.html|archivedate=21 დეკემბერი, 2014|df=dmy-all}}</ref> ფიშინგის ორი გავრცელებული მეთოდია ფარული გადამისამართება და ღია გადამისამართება. შეთავაზებული გადაწყვეტები განსხვავებულია. მსხვილი კიბერუსაფრთხოების კომპანიები, როგორიცაა McAfee უკვე შეიმუშავეს მართვისა და შესაბამისობის პაკეტები, რათა დააკმაყოფილონ 9/11-ის შემდგომი რეგულაციები,<ref>{{Cite news|author=Prince, Brian|title=McAfee Governance, Risk and Compliance Business Unit|url=http://www.eweek.com/c/a/Security/McAfee-Governance-Risk-and-Compliance-Business-Unit/|work=eWEEK|publisher=Ziff Davis Enterprise Holdings|date=9 აპრილი, 2008|accessdate=25 აპრილი, 2008}}</ref> ხოლო ზოგიერთი, როგორიცაა Finjan, სთავაზობს აქტიურ რელურ დროში პროგრამის კოდის და სრული კონტენტის შემოწმებას, მიუხედავად მისი წყაროს ვინაობისა.<ref name="Ben-Itzhak">{{Cite news|author=Ben-Itzhak, Yuval|title=Infosecurity 2008 – New defence strategy in battle against e-crime|url=http://www.computerweekly.com/Articles/2008/04/18/230345/infosecurity-2008-new-defence-strategy-in-battle-against.htm|work=ComputerWeekly|publisher=Reed Business Information|date=18 აპრილი, 2008|accessdate=20 აპრილი, 2008|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080604061926/http://www.computerweekly.com/Articles/2008/04/18/230345/infosecurity-2008-new-defence-strategy-in-battle-against.htm|archivedate=4 ივნისი, 2008|df=dmy-all}}</ref> ზოგიერთი ამტკიცებს, რომ ორგანიზაციებმა უნდა განიხილონ ვებ-უსაფრთხოება როგორც ბიზნესის შესაძლებლობა, და არა როგორც დანახარჯების ცენტრი,<ref>{{Cite news|author=Preston, Rob|title=Down To Business: It's Past Time To Elevate The Infosec Conversation|url=http://www.informationweek.com/news/security/client/showArticle.jhtml?articleID=207100989|work=InformationWeek|publisher=United Business Media|date=12 აპრილი, 2008|accessdate=25 აპრილი, 2008|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080414031843/http://www.informationweek.com/news/security/client/showArticle.jhtml?articleID=207100989|archivedate=14 აპრილი, 2008|df=dmy-all}}</ref> სხვები კი მოუწოდებენ „საყოველთაო, მუდმივი ციფრული უფლებების მართვისკენ“ რომელიც ინტეგრირებული იქნება ინფრასტრუქტურაში, ასობით კომპანიის ჩასანაცვლებლად, რომლებიც მონაცემების და ქსელების დაცვას უზრუნველყოფენ.<ref>{{Cite news|author=Claburn, Thomas|title=RSA's Coviello Predicts Security Consolidation|url=http://www.informationweek.com/news/security/showArticle.jhtml?articleID=197003826|work=InformationWeek|publisher=United Business Media|date=6 თებერვალი, 2007|accessdate=25 აპრილი, 2008|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090207091418/http://www.informationweek.com/news/security/showArticle.jhtml?articleID=197003826|archivedate=7 თებერვალი, 2009|df=dmy-all}}</ref> ჯონათან ზიტრეინი აცხადებს, რომ უმჯობესია მომხმარებლებმა გაიზიარონ პასუხისმგბელობა კომპიუტერულ უსაფრთხოებაზე, ვიდრე ინტერნეტი მოხვდეს აკრძალვების ქვეშ.<ref>{{Cite news|first=Carolyn|last=Duffy Marsan|title=How the iPhone is killing the 'Net|url=http://www.networkworld.com/news/2008/040908-zittrain.html|work=Network World|publisher=IDG|date=9 აპრილი, 2008|accessdate=17 აპრილი, 2008|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080414043829/http://www.networkworld.com/news/2008/040908-zittrain.html|archivedate=14 აპრილი, 2008|df=dmy-all}}</ref> ==კონფიდენციალურობა== ყოველ ჯერზე, როდესაც კლიენტი გამოითხოვს ვებ-გვერდს, სერვერს მომთხოვნის IP მისამართის იდენტიფიცირების შესაძლებლობა აქვს. ჩვეულბერივ, ვებ-სერვერები ინახავენ IP მისამართებს ლოგირების ფაილში. ასევე, თუ სხვანაირად არ არის მომართული, ბრაუზერების უმეტესობა იწერს მოთხოვნილ ვებ-გვერდებს გადასახედად ხელმისაწვდომ ისტორიის ფუნქციაში, ასევე ჩვეულებრივ, კეშის სახით ლოკალურად ინახება კონტენტის დიდი ნაწილი. თუ სერვერსა და ბრაუზერს შორის კომუნიკაცია არ იყენებს HTTPS შიფრაციას, ვებ-მოთხოვნები და პასუხები მოგზაურობენ ინტერნეტში უბრალო ტექსტის სახით და შეიძლება წაკითხულ, ჩაწერილ და კეშირებულ იქნას შუამავალი სისტემების მიერ. პერსონალური ინფორმაციის დამალვის კიდევ ერთი გზა არის ვირტუალური კერძო ქსელის (VPN) გამოყენება. VPN შიფრავს ონლაინ-ტრაფიკს და ნიღბავს საწყის IP მისამართს, რითიც ამცირებს მომხმარებლის იდენტიფიკაციის რისკს. როდესაც ვებ-გვერდი სთხოვს, ხოლო მომხმარებელი აწვდის პერსონალურ საიდენტიფიკაციო მონაცემებს — რეალურ სახელს, მისამართს, ელფოსტის მისამართს და სხვა, ვებ-ობიექტებს შეუძლიათ აღნიშნული ინფორმაციის ასოცირება ამ პიროვნებასთან. თუ ვებსაიტი იყენებს HTTP cookie-ფაილებს, მომხმარებლის სახელის, პაროლის ნამდვილობის შემოწმებას, ან სამეთვალყურეობის სხვა მეთოდებს, მას შეეძლება უთვალთვალოს სხვა ვებსაიტებზე ვიზიტებსაც, საიდენტიფიკაციო მონაცემების მიწოდებამდე და მის შემდეგ. ამგვარად, ვებ-ტექნოლოგიის გამომყენებელ ორგანიზაციას საშუალება ექნება შეადგინოს იმ პირის პროფილი, რომელიც იყენებს მის საიტს ან საიტებს. ინდივიდუალური პირის შესახებ შეგროვებული ინფორმაციის პროფილირების შედეგად, მონაცემები შესაძლოა მოიცავდეს ინფორმაციას პირის მიერ თავისუფალ დროის გატარების შესახებ, საყიდლების ინტერესის, პროფესიის და დემოგრაფიული პროფილის სხვა ასპექტებს. თვალსაჩინოა, რომ ამგვარი პროფილები მარკეტოლოგების, რეკლამის დამკვეთების და სხვათა პოტენციურ ინტერესს წარმოადგენს. ვებსაიტის მოხმარების პირობების და კონფიდენციალურობის პოლიტიკიდან, ასევე პერსონალური ინფორმაციის შესახებ ადგილობრივი კანონმდებლობიდან გამომდინარე, ეს პროფილები შესაძლოა გაყიდულ, გაზიარებულ, ან გადაცემულ იქნას სხვა ორგანიზაციებზე მომხმარებლის შეტყობინების გარეშე. ჩვეულებრივი ადამიანების უმეტესობისთვის, ეს ნიშნავს ელფოსტაზე მიღებულ მოულოდნელ წერილს ან გარკვეულ ვებ-გვერდზე სტუმრობისას უჩვეულოდ აქტუალურ საკითხზე რეკლამას. სხვებისთვის, რომლებმაც გარკვეული დრო დაუთმეს უჩვეულო ინტერესებს, ეს შეიძლება ნიშნავდეს გარკვეული სფეროს მარკეტინგულ მიზანში მოხვედრას და დიდი რაოდენობით არასასურველი შემოთავაზების მიღებას. პირების ინტერესების და ვებ-მიდრეკილებების მიხედვით პირის გამჟღავნება, მიზანში ამოღება და მეთვალყურეობა ასევე შეუძლიათ სამართალდამცავ, კონტრტერორისტულ და სადაზვერვო ორგანიზაციებსაც. სოციალური ქსელები, როგორც წესი, ცდილობენ, მომხმარებელმა მიუთითოს თავისი ნამდვილი სახელი, ინტერესები, ადგილმდებარეობები, ფსევდონიმების ნაცვლად, რადგან მათ ხელმძღვანელებს სწამთ, რომ ამით სოციალური ქსელის გამოყენება მომხმარებლისთვის უფრო მიმზიდველი გახდება. მეორე მხრივ, ატვირთული ფოტოსურათები, დაუცველად გამოქვეყნებული მოსაზრებები შეიძლება იდენტიფიცირებულ იქნას იმ პირის მიერ, ვინც ნანობს ამ გაჟღავნებას. დამსაქმებლები, სკოლები, მშობლები და სხვა ნათესავები შეიძლება მოექცნენ სოციალური ქსელის პროფილის ისეთი ასპექტების გავლენის ქვეშ, როგორიცაა ტექსტობრივი პოსტები, ციფრული ფოტოები, რომლებიც ავტორის მიერ არ მოიაზრებოდა ამ აუდიტორიისთვის გაზიარებას. ინტერნეტ-ხულიგნებმა შესაძლებელია გამოიყენონ პერსონალური ინფორმაცია მომხმარებელზე თავდასხმისა და დევნისთვის. თანამედროვე სოციალური ქსელები ვებსაიტები საშუალებას იძლევიან ზედმიწევნით გაკონტროლებულ იქნას თითოეული პოსტის კონფიდენციალურობა, თუმცა დამწყებთთათვის ეს შეიძლება რთული იყოს, და ვერ შეძლონ ამ შესაძლებლობის სათანადოდ გამოყენება.<ref>{{cite journal|last=boyd|first=danah|author2=Hargittai, Eszter|title=Facebook privacy settings: Who cares?|journal=First Monday|date=ივლისი, 2010|volume=15|issue=8|doi=10.5210/fm.v15i8.3086|df=dmy-all}}</ref> ვებსაიტებზე ატვირთული ფოტოსურათები და ვიდეო ფაილები განსაკუთრებულ პრობლემებს იწვევენ, რადგან შესაძლებელია პირის სახე დამატებულ იქნას ონლაინ პროფილში. სახის ამოცნობის ტექნოლოგიის თანამედროვე და პოტენციური განვითარების პირობებში, შემდგომში, სახის გაიგივება შესაძლებელია სხვა, მანამდე ანონიმურ სურათებთან, ღონისძიებებთან, ან მოვლენებთან, რომლებიც აღბეჭდილია სხვა გარემოში.სურათების კეშირების, გასარკევების, და კოპირების გამო, სურათის მსოფლიო აბლაბუდის ამოღება რთულია. ==სტანდარტები== ვებ-სტანდარტები აერიანებს მრავალ ურთიერთდამოკიდებულ სტანდარტებსა და სპეციფიკაციებს, რომელთაგან ზოგიერთი არეგულირებს არა მხოლოდ მსოფლიო აბლაბუდას, არამედ მთლიან ინტერნეტს. ისეთი სტანდარტებიც კი, რომლებიც არ არის გამიზნული ვებისთვის, პირდაპირ ან არაპირდაპირგავლენას ახდენენ ვებსაიტებისა და ვებსერვისების შემუშავებასა და ადმინისტრირებაზე. განხილვა მოიცავს ვებ-გვერდებისა და ვებსაიტების ურთიერთავსებადობას, ხელმისაწვდომობასა და გამოყენებადობას. ვებ-სტანდდარტები ფართო გაგებით შედგება შემდეგისგან: * World Wide Web Consortium-ის (W3C) მიერ გამოქვეყნებული რეკომენდაციები;<ref>{{cite web | url=http://www.w3.org/TR/#Recommendations |title=W3C Technical Reports and Publications | publisher=W3C | accessdate=2009-01-19}}</ref> * „ცხოვრების დონე“ (Living Standard) — შემუშავებულია ვების, ჰიპერტექსტის, აპლიკაციის ტექნოლოგიების სამუშაო ჯგუფის (WHATWG) მიერ; * სამუშაო შეთავაზების (RFC) დოკუმენტები, რომლებიც გამოქვეყნებულია ინტერნეტის საინჟინრო საბჭოს მიერ (IETF);<ref>{{cite web | url=http://www.ietf.org/rfc.html | title=IETF RFC page | publisher=IETF | accessdate=2009-01-19 | archive-url=https://web.archive.org/web/20090202124230/http://www.ietf.org/rfc.html | archive-date=2 თებერვალი, 2009 | url-status=dead }}</ref> * სატნადრტიზაციის სდაერთაშორისო ორგანიზაციის (ISO) მიერ გამოქვეყნებული სტანდარტები;<ref>{{cite web | url=http://www.iso.org/iso/search.htm?qt=world+wide+web&published=on&active_tab=standards |title=Search for World Wide Web in ISO standards | publisher=ISO | accessdate=2009-01-19}}</ref> * Ecma International-ის მიერ გამოქვეყნებული სტანდარტები;<ref>{{cite web | url=http://www.ecma-international.org/publications/index.html | title=Ecma formal publications | publisher=Ecma | accessdate=2009-01-19}}</ref> * უნიკოდის კონსორციუმის მიერ გამოქვეყნებული Unicode-ის სტანდარტი და უნიკოდის სხვადასხვა ტექნიკური ანგარიშები (UTR);<ref>{{cite web | url=https://www.unicode.org/reports/index.html | title=Unicode Technical Reports | publisher=Unicode Consortium | accessdate=2009-01-19}}</ref> * სახელების და ნომრების რეესტრი, რომელსაც მართავს ინტერნეტის მისამართთა სივრცის ადმინისტრაცია (IANA).<ref>{{cite web | url=http://www.iana.org/ | title=IANA home page | publisher=IANA | accessdate=2009-01-19}}</ref> ვებ-სტანდარტები არ არის ფიქსირებული წესების ნაკრები, არამედ არის ვებ-ტექნოლოგიების მუდმივად განვითარებადი საბოლოო ტექნიკური სპეციფიკაციების ნაკრები.<ref>{{cite book | author= Leslie Sikos | title= Web standards – Mastering HTML5, CSS3, and XML | publisher= [[Apress]] | year= 2011 | isbn= 978-1-4302-4041-9 | url= http://www.masteringhtml5css3.com/ | accessdate= 2020-09-02 | archiveurl= https://web.archive.org/web/20150402152305/http://www.masteringhtml5css3.com/ | archivedate= 2015-04-02 }}</ref> ვებ-სტანდარტები მუშავდება სტანდარტიზაციის ორგანიზაციების მიერ — დაინტერესებული, და ხშირად ერთმანეთის კონკურენტი მხარეთა ჯგუფები, რომელთაც ავალიასტანდარტიზაცია — შემუშავებული ტექნოლოგია ვერ გამოცხადდება სტანდრატად ცელკეული ერთი კომპანიის ან ინდივიდის მიერ. მნიშვნელოვანია განვასხვაოთ შემუშავების პროცესში მყოფი სპეციფიკაციები შემუშავების საბოლოო სტატუსს მიღწეულებისგან (W3C-ის სპეციფიკაციების შემთხვევაში ესაა სიმწიფის უმაღლესი დონე). ==ხელმისაწვდომობა== არსებობს ალტერნატიულ ფორმატსა და მატარებლებზე ვებთან წვდომის მეთოდები რომლებიც ამარტივებენ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებისთვის გამოყენებას. ეს შეზღუდული შესაძლებლობები შესაძლოა იყოს მხედველობითი, სმენითი, ფიზიკური, მეტყველებითი, კოგნიტიური, ნევროლოგიური, ან გარკვეული კომბინაცია. უნივერსალური ხელმისაწვდომობის შესაძლებლობები ასევე ეხმარება დროებითად შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირებს, როგორიცაა მაგალითად მოტეხილი ხელი, ან მოხუც ადამიანებს, რომელთა შესაძლებლობები ასაკთან ერთად მცირდება.<ref name=WAI>{{cite web|title=Web Accessibility Initiative (WAI)|url=http://www.w3.org/WAI|publisher=World Wide Web Consortium|accessdate=7 აპრილი, 2009|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090402001730/http://www.w3.org/WAI/|archivedate=2 აპრილი, 2009}}</ref> მსოფლიო აბლაბუდა იღებს ინფორმაციას, ისევე როგორც გასცემს ინფორმაცია და ურთიერთქმედებს საზოგადოებასთან. World Wide Web Consortium აცხადებს,რომ სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია ვები იყოს წვდომადი ყველასთვის, ამგვარად მას შეეძლება უზრუნველყოს თანაბარი ხელმისაწვდომობა და თანაბარი შესაძლებლობები შშმ პირებისათვის.<ref>{{cite web|title=Developing a Web Accessibility Business Case for Your Organization: Overview|url=http://www.w3.org/WAI/bcase/Overview|publisher=World Wide Web Consortium|accessdate=7 აპრილი, 2009|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090414173026/http://www.w3.org/WAI/bcase/Overview|archivedate=14 აპრილი, 2009|df=dmy-all}}</ref> ტიმ ბერნერს-ლიმ ერთხელ შენიშნა, „მსოფლიო აბლაბუდის ძალა მის უნივერსალურობაშია. შეზღუდული შესაძლებლობების მიუხედავად, ყველას მიერ მასთან ხელმისაწვდომობა არის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი ასპექტი“.<ref name=WAI /> მრავალ ქვეყანაში ვებსაიტების შშმ პირებისთვის ხელმისაწვდომობის აუცილებლობა რეგულირდება ვებსაიტების მიმართ მოთხოვნებით.<ref>{{cite web|title=Legal and Policy Factors in Developing a Web Accessibility Business Case for Your Organization|url=http://www.w3.org/WAI/bcase/pol|publisher=World Wide Web Consortium|accessdate=7 აპრილი, 2009|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090405142512/http://www.w3.org/WAI/bcase/pol|archivedate=5 აპრილი, 2009|df=dmy-all}}</ref> საერთაშორისო თანამშრომლობამ W3C Web Accessibility Initiative-ის ფარგლებში საფუძველი დაუდო მარტივ გაიდლაინებს, რომლებიც შესაძლებელია გამოიყენონ კონტენტის შემქმნელებმა და პროგრამული უზრუნველყოფის შემმუშავბლებმა, რათა ვები გახადონ ხელმისაწვდომი იმ პირბისთვის ვინ იყენებს, ან არ იყენებს დამხმარე ტექნოლოგიებს.<ref name=WAI /><ref>{{cite web|title=Web Content Accessibility Guidelines (WCAG) Overview|url=http://www.w3.org/WAI/intro/wcag.php|publisher=World Wide Web Consortium|accessdate=7 აპრილი, 2009|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090401074742/http://www.w3.org/WAI/intro/wcag.php|archivedate=1 აპრილი, 2009|df=dmy-all}}</ref> ==ინტერნაციონალიზაცია== W3C-ის ინტერნაციონალიზაციის აქტივობები გვარწმუნებს, რომ ვებ-ტექნოლოგიები მუშაობენ ყველა ენაზე, დამწერლობასა და კულტურაში.<ref>{{cite web|title=Internationalization (I18n) Activity|url=http://www.w3.org/International/|publisher=World Wide Web Consortium|accessdate=10 აპრილი, 2009|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090416052903/http://www.w3.org/International/|archivedate=16 აპრილი, 2009|df=dmy-all}}</ref> 2004-2005 წლებში გავრცელება დაიწყო [[უნიკოდი|უნიკოდმა]] და საბოლოოდ [[2007]] წლის დეკემბერში ჩამოიტოვა როგორც [[ASCII]], ასევე Western European, რომლებიც იყვნენ სიმბოლოთა ყველაზე ხშირად გამოყენებადი კოდირებები.<ref>{{Cite news|author=Davis, Mark|title=Moving to Unicode 5.1|url=http://googleblog.blogspot.com/2008/05/moving-to-unicode-51.html|date=5 აპრილი, 2008|accessdate=10 აპრილი, 2009|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090521191341/http://googleblog.blogspot.com/2008/05/moving-to-unicode-51.html|archivedate=21 მაისი, 2009|df=dmy-all}}</ref> თავდაპირველად RFC 3986 საშუალებას იძლეოდა, რომ URI-ში გამოყენებული ყოფილიყო მხოლოდ US-ASCII სიმბოლოთა ნაკრები. RFC 3987-ში მხარდაჭერილია ყველა სიმბოლო რომელიც არის უნივერსალურ სიმბოლოთა ნაკრებში (UCS), ამდენად ამჟამად IRI შესაძლებელია დაიწეროს ნებიმიერ ენაზე,<ref>{{cite press release|title=World Wide Web Consortium Supports the IETF URI Standard and IRI Proposed Standard|url=http://www.w3.org/2004/11/uri-iri-pressrelease.html|date=26 იანვარი, 2005|publisher=World Wide Web Consortium|accessdate=10 აპრილი, 2009|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090207070535/http://www.w3.org/2004/11/uri-iri-pressrelease.html|archivedate=7 თებერვალი, 2009|df=dmy-all}}</ref> მათ შორის ქართულადაც. == სქოლიო == {{სქოლიო}} [[კატეგორია:მსოფლიო აბლაბუდა]] klpptawcvp1vjzsmxczna01qd3df569 4408679 4408678 2022-08-18T16:12:10Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki [[ფაილი:WWW logo by Robert Cailliau.svg|300px|მინი|მსოფლიო აბლაბუდის „ისტორიული“ ლოგო, რომელიც [[რობერტ კაიო]]მ [[1990]] წელს შექმნა. თავად კაიოს მიხედვით, ლოგო შედგება [[Optima]] Bold ფონტით შესრულებული სამი „W“ ასოსგან.]] '''მსოფლიო აბლაბუდა''' ({{lang-en|World Wide Web}}; ასევე: '''ვები''', '''W3''', '''WWW''') — დანაწილებული საინფორმაციო სისტემა, რომელშიც დოკუმენტები და სხვა ვებ-რესურსები იდენტიფიცირდება რესურსების უნიფიცირებული ლოკატორით URL (Uniform Resource Locator), მაგალითად {{samp|<nowiki>https://www.example.com/</nowiki>}}, რომელიც შესაძლებელია ურთიერთდაკავშირებული იყოს ჰიპერტექსტთან და ხელმისაწვდომია ინტერნეტით.<ref>{{Cite book|last=Tobin|first=James|url=https://books.google.co.uk/books?id=XXalQ6BTkyQC&pg=PT389#v=onepage&q&f=false|title=Great Projects: The Epic Story of the Building of America, from the Taming of the Mississippi to the Invention of the Internet|date=2012-06-12|publisher=Simon and Schuster|isbn=978-0-7432-1476-6|language=en}}</ref><ref>{{cite web|title=What is the difference between the Web and the Internet?|url=http://www.w3.org/Help/#webinternet|website=W3C Help and FAQ|publisher=[[W3C]]|accessdate=31 მაისი, 2020|date=2009|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150709004648/http://www.w3.org/Help/#webinternet|archivedate=9 ივლისი, 2015|df=dmy-all}}</ref> აბლაბუდის რესურსები გადაიცემა ჰიპერტექსტის გადაცემის პროტოკოლით HTTP და შეიძლება წვდომადი იყოს მომხმარებლებისთვის პროგრამული უზრუნველყოფის გამოყენებით, რომელსაც ეწოდება ვებ-ბრაუზერი და გამოქვეყნებულია პროგრამული უზრუნველყოფით, რომელსაც ეწოდება [[ვებ-სერვერი]]. ინგლისელმა ინჟინერმა, სერ ტიმოთი ჯონ ბერნერს-ლიმ მსოფლიო აბლაბუდა გამოიგონა [[1989]] წელს. საკუთარი პირველი ვებ-ბრაუზერი მან [[1990]] წელს, [[CERN]]-ში მუშაობისას დაწერა, [[შვეიცარია|შვეიცარიის]] ქალაქ [[ჟენევა]]ში.<ref>{{cite book|first=Stephanie Sammartino|last=McPherson|title=Tim Berners-Lee: Inventor of the World Wide Web|url=https://archive.org/details/timbernerslee0000mcph|url-access=registration|year=2009|publisher=Twenty-First Century Books|isbn=978-0-8225-7273-2|df=dmy-all}}</ref><ref name="AHT">{{cite news|title=Network Designer Tim Berners-Lee|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,990627,00.html|work=Time Magazine|accessdate=17 მაისი, 2010|quote=He wove the World Wide Web and created a mass medium for the 21st century. The World Wide Web is Berners-Lee's alone. He designed it. He set it loose it on the world. And he more than anyone else has fought to keep it an open, non-proprietary and free.|first=Joshua|last=Quittner|url-access=subscription|date=29 მარტი, 1999|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070815090521/http://www.time.com/time/magazine/article/0%2C9171%2C990627%2C00.html|archivedate=15 აგვისტო, 2007|df=dmy-all}}</ref> ბრაუზერი [[CERN]]-ის ფარგლებს გარეთ პირველად გამოქვეყნდა [[1991]] წელს, ჯერ სხვა კვლევითი ორგანიზაციებისთვის 1991 წლის იანვარში, ხოლო 1991 წლის აგვისტოში ფართო საზოგადოებისთვის. მსოფლიო აბლაბუდა არის ინფორმაციული ერის მშენებლობის ცენტრალური ნაწილი და ძირითადი საშუალება, რომლითაც მილიონობით ადამიანი ურთიერთქმედებს ინტერნეტში.<ref>{{Cite book|last=In|first=Lee|url=https://books.google.co.uk/books?id=wKyeBQAAQBAJ&pg=PA7#v=onepage&q&f=false|title=Electronic Commerce Management for Business Activities and Global Enterprises: Competitive Advantages: Competitive Advantages|date=2012-06-30|publisher=IGI Global|isbn=978-1-4666-1801-5|language=en}}</ref><ref>{{Cite book|last=Misiroglu|first=Gina|url=https://books.google.co.uk/books?id=j4KsBwAAQBAJ&pg=PA398#v=onepage&q&f=false|title=American Countercultures: An Encyclopedia of Nonconformists, Alternative Lifestyles, and Radical Ideas in U.S. History: An Encyclopedia of Nonconformists, Alternative Lifestyles, and Radical Ideas in U.S. History|date=2015-03-26|publisher=Routledge|isbn=978-1-317-47729-7|language=en}}</ref><ref>{{cite web|title=World Wide Web Timeline|url=http://www.pewinternet.org/2014/03/11/world-wide-web-timeline|date=11 მარტი, 2014|work=Pew Research Center|accessdate=1 აგვისტო, 2015|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150729162322/http://www.pewinternet.org/2014/03/11/world-wide-web-timeline/|archivedate=29 ივლისი, 2015|df=dmy-all}}</ref><ref>{{cite web|last=Dewey|first=Caitlin|title=36 Ways the Web Has Changed Us|url=https://www.washingtonpost.com/news/style-blog/wp/2014/03/12/36-ways-the-web-has-changed-us/|date=12 მარტი, 2014|work=The Washington Post|accessdate=1 აგვისტო, 2015|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150909195224/https://www.washingtonpost.com/news/style-blog/wp/2014/03/12/36-ways-the-web-has-changed-us/|archivedate=9 სექტემბერი, 2015|df=dmy-all}}</ref><ref>{{cite web|title=Internet Live Stats|url=http://www.internetlivestats.com|accessdate=1 აგვისტო, 2015|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150702051222/http://www.internetlivestats.com/|archivedate=2 ივლისი, 2015|df=dmy-all}}</ref> ვებ-რესურსი შეიძლება იყოს ჩამოტვირთული ნებისმიერი ტიპის მედია, ვებ-გვერდები კი, არის ჰიპერტექსტური მედია, რომელიც ფორმატირებულია [[HTML|ჰიპერტექსტური მონიშვნის ენით]] (HTML).<ref>{{cite book|author1=Joseph Adamski|author2=Kathy Finnegan|title=New Perspectives on Microsoft Office Access 2007, Comprehensive|url=https://books.google.com/books?id=W6Sv_mdC_nIC&pg=PA390|year=2007|publisher=Cengage Learning|isbn=978-1-4239-0589-9|page=390}}</ref> მსგავსი ფორმატირება საშუალებას იძლევა ჩაშენებულ იქნას ჰიპერბმულები, რომლებიც შეიცავენ [[URL]]-ს და მომხმარებელებს სხვა ვებ-რესურსებზე გადასვლის საშუალებას აძლევენ. ტექსტის გარდა, ვებ-გვერდები შეიძლება შეიცავდნენ სურათის, აუდიო, ვიდეო და პროგრამულ კომპონენტებზე ცნობებს, რომლებიც მომხმარებლის ბრაუზერში გამოისახება მულტიმედიიური მასალის შემცველი შეკავშირებული გვერდების სახით. საერთო თემის, საერთო [[დომენური სახელი]]ს, ან ორივეს ერთდროულად მქონე მრავალრიცხოვანი ვებ-რესურსი ქმნის [[ვებსაიტი|ვებსაიტს]] (არ შეგეშალოთ ვებ-გვერდში). ვებ-საიტები ინახება [[კომპიუტერი|კომპიუტერებში]], რომელზეც გაშვებულია [[პროგრამული უზრუნველყოფა]], რომელსაც ეწოდება [[ვებ-სერვერი]] და იგი პასუხობს მომხმარებებლების კომპიუტერებზე გაშვებული ვებ-ბრაუზერებიდან ინტერნეტით გამოგზავნილ მოთხოვნებზე. ვებსაიტის შემცველობა შეიძლება უზრუნველყოფილი იყოს უმეტესწილად გამომქვეყნებლის მიერ, ან უზრუნველყოფილი იყოს ინტერაქტიულად მომხმარებლების მიერ წვლილის შეტანით, ან შემცველობა დამოკიდებული იყოს თავად მომხმარებლებზე ან მათ მოქმედებაზე. ვებ-საიტები შეიძლება წარმოდგენილი იყოს საინფორმაციო, გასართობი, კომერციული, სამთავრობო ან არასამთავრობო და სხვა უთვალავი მიზნით. ==ისტორია == [[ფაილი:Cailliau Abramatic Berners-Lee 10 years WWW consortium.png|300px|მინი|[[რობერტ კაიო]], ჟან-ფრანსუა აბრამატიკი და [[ტიმ ბერნერს-ლი]] (მარცხნიდან მარჯვნივ) „მსოფლიო აბლაბუდის“ 10 წლისთავზე.]] ტიმ ბერნერს-ლის წარმოდგენა გლობალური ჰიპერბმული საინფორმაციო სისტემის შესახებ, განსახორციელებლად შესაძლებელი გახდა [[1980-იანები]]ს მეორე ნახევარში.<ref>{{Cite web|url=https://www.mwdwebsites.com/nj-web-design-world-wide-web.html|title=The Evolution of the World Wide Web|last=Enzer|first=Larry|date=აგვისტო, 31, 2018|website=Monmouth Web Developers|archive-url=https://web.archive.org/web/20181118231641/https://www.mwdwebsites.com/nj-web-design-world-wide-web.html|archive-date=18 ნოემბერი, 2018|url-status=dead|accessdate=2020-09-02|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181118231641/https://www.mwdwebsites.com/nj-web-design-world-wide-web.html|archivedate=2018-11-18}}</ref> [[1985]] წლისთვის, გლობალურმა ინტერნეტმა დაიწყო გავრცელება [[ევროპა]]ში, შეიქმნა [[DNS|დომენურ სახელთა სისტემა]] (რომელზეც დაშენებულია [[URL]] ლოკატორი). [[1988]] წელს პირველად დამყარდა პირდაპირი [[IP]]-კავშირი [[ჩრდილოეთ ამერიკა]]სა და [[ევროპა]]ს შორის და ბერნერს-ლიმ დაიწყო ღია მსჯელობა [[CERN]]-ში ვების მსგავსი სისტემის მოწყობის შესაძლებლობაზე.<ref>{{cite web|url=http://cs.wellesley.edu/~cs315/BOOKS/TBL12.pdf|title=Archived copy|accessdate=2015-08-26|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151117022333/http://cs.wellesley.edu/~cs315/BOOKS/TBL12.pdf|archivedate=17 ნოემბერი, 2015|df=dmy-all}}</ref> [[ფაილი:Tim Berners-Lee CP.jpg|300px|მინი|[[ტიმ ბერნერს-ლი]] [[2009]] წელს]] CERN-ში მუშაობისას ბერნერს-ლი იმედგაცრუებული გახდა სხვადასხვა კომპიუტერზე ინფორმაციის მოძიებასთან დაკავშირებით არსებული სირთულეებითა და არაეფექტიანობით.<ref>{{Cite news |url=https://www.usatoday.com/story/tech/news/2019/03/12/world-wide-web-turns-30-berners-lee-contract-thoughts-internet/3137726002/ |title=Happy 30th birthday, World Wide Web. Inventor outlines plan to combat hacking, hate speech |last=მაისი, |first=Ashley |date=მარტი, 12, 2019 |work=USA Today |access-date=2019-03-12 |language=en}}</ref> 1989 წლის 12 მარტს მან CERN-ის ხელმძღვანელობას წარუდგინა მემორანდუმი სახელწოდებით „ინფორმაციის მართვა: შეთავაზება“,<ref>{{cite news |url=https://www.vox.com/2019/3/12/18260709/30th-anniversary-of-the-world-wide-web-google-doodle-history |title=The World Wide Web – not the Internet – turns 30 years old |work=Vox.com |author=Aja Romano |date=12 მარტი, 2019}}</ref> რომელიც განკუთვნილი იყო სისტემა „Mesh“-ისათვის, რომელიც თავის მხრივ დაკავშირებული იყო მის მიერვე [[1980]] წელს შექმნილი მონაცემთა ბაზისა და პროგრამული უზრუნველყოფის პროექტ „[[ENQUIRE]]“-სთან. მემორანდუმში გამოიყენებოდა ტერმინი „ვები“ და აღწერილი იყო ინფორმაციის მართვის უფრო რთული და დამუშავებული სისტემა, რომელიც ეყრდნობოდა ტექსტობრივად წარმოდგენილ ბმულებს: „წარმოიდგინეთ, რომ ამ დოკუმენტში არსებული მითითებები იყოს დაკავშირებული იმ რაღაცის ქსელურ მისამართთან, რომელზეც ისინი მიუთითებენ, იმგვარად, რომ ამ დოკუმენტის კითხვისას თქვენ შეგეძლოთ გადახვიდეთ მათზე მაუსის დაწკაპუნებით“. ასეთი სისტემა, მისი თქმით, შესაძლებელია მიკუთვნებულ იქნას სიტყვა „ჰიპერტექსტის“ ერთ-ერთი მნიშვნელობის გამოყენებასთან, რომელიც, მისი თქმით, გამოგონილ იქნა 1950-იანებში. მემორანდუმის შეთავაზებაში ნათქვამია, რომ არ არსებობს მიზეზი, რის გამოც ასეთ ჰიპერტექსტულ ბმულებს არ შეუძლიათ მოიცვან მულტიმედიური დოკუმენტები, მათ შორის გრაფიკა, ვიდეო და ლაპარაკი, ამგვარად ბერნერს-ლი გადადის ტერმინ „ჰიპერმედიას“ გამოყენებაზე.<ref>{{cite web|last=Berners-Lee|first=Tim|url=http://w3.org/History/1989/proposal.html|date=მარტი, 1989|title=Information Management: A Proposal|publisher=W3C|accessdate=27 ივლისი, 2009|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090315161300/http://www.w3.org/History/1989/proposal.html|archivedate=15 მარტი, 2009|df=dmy-all}}</ref> [[ფაილი:Cern datacenter.jpg|300px|მინი|[[CERN]]-ის [[მონაცემთა ცენტრში]] განთავსებული მსოფლიო აბლაბუდის სერვერები, 2010 წელი]] საკუთარი კოლეგების და ჰიპერტექსტის ენთუზიასტის [[რობერტ კაიო]]ს დახმარებით, ტიმ ბერნერს-ლიმ [[1990]] წლის [[12 ნოემბერი|12 ნოემბერს]] გამოაქვეყნა ოფიციალური წინადადება „ჰიპერტექსტური პროექტის“ შესაქმნელად სახელად „WorldWideWeb“ (ერთ სიტყვად), რომელსაც ჰიპერტექსტური დოკუმენტების „აბლაბუდის“ სახე ექნებოდა, და მისი ხილვა შესაძლებელი იქნებოდა „ბრაუზერით“ კლიენტ-სერვერული არქიტექტურის გამოყენებით.<ref name="W90">{{cite web|url=http://w3.org/Proposal.html|title=WorldWideWeb: Proposal for a HyperText Project|first1=Tim|last1=Berners-Lee|authorlink1=ტიმ ბერნერს-ლი|first2=Robert|last2=Cailliau|authorlink2= რობერტ კაიო|date=12 ნოემბერი, 1990|accessdate=12 მაისი, 2015|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150502080527/http://www.w3.org/Proposal.html|archivedate=2 მაისი, 2015|df=dmy-all}}</ref> ამ დროისთვის, უკვე ორი თვის განმავლობაში შემუშავების პროცესში იყო [[HTML]] და [[HTTP]], ხოლო პირველი ვებ-სერვერის პირველი წარმატებული ტესტის ჩატარებამდე ერთ თვემდე რჩებოდა. ბერნერს-ლის შემოთავაზებაში ნათქვამი იყო, რომ დაახლოებით სამ თვეში შემუშავებული იქნებოდა მხოლოდ-კითხვადი ქსელი, და კიდევ ექვსი თვე დასჭირდებოდა „მკითხველების მიერ ახალი ბმულების და ახალი მასალის შექმნას, [რითაც] ავტორობა ხდება უნივერსალურად“ ისევე როგორც „მკითხველის ავტომატური შეტყობინება როდესაც მისთვის საინტერესო ახალი მასალა ხელმისაწვდომი ხდება“. იმ დროს, როდესაც მხოლოდ-კითხვადი<ref>იგულისხმება, რომ მომხმარებელს არ შეუძლია რესურსზე ცვლილების შეტანა, არამედ მხოლოდ მისი ამოკითხვა შეუძლია.</ref> ქსელის შექმნის მიზანი მიღწეულ იქნა, ხელმისაწვდომი ავტორობით ვებ-რესურსების განვითარებას გაცილებით დიდი დრო დასჭირდა, [[ვიკი]]ს კონცეპტის, [[WebDAV]]-ის, [[ბლოგი|ბლოგების]], [[Web 2.0]]-ის და [[RSS]]/[[Atom]]-ის წყალობით.<ref>{{cite web|url=http://info.cern.ch/NextBrowser.html|title=Tim Berners-Lee's original World Wide Web browser|quote=With recent phenomena like blogs and wikis, the Web is beginning to develop the kind of collaborative nature that its inventor envisaged from the start.|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110717031115/http://info.cern.ch/NextBrowser.html|archivedate=17 ივლისი, 2011|df=dmy-all}}</ref> იდეა მოდელირებულ იქნა SGML-მკითხველის — [[Dynatext]]-ის კომპანია Electronic Book Technology-ის მიერ შემუშავების შემდეგ, რომელიც ბრაუნის უნივერსისტეტის ინფორმაციის ინსტიტუტის პროდუქტი იყო. [[CERN]]-ის მიერ ლიცენზირებული სისტემა Dynatext-ს საკვაძო ადგილი ეკავა SGML ISO 8879:1986-ის გაფართოვებაში Hypermedia-მდე [[HyTime]]-ში, მაგრამ მიჩნეულ იქნა ზედმეტად ძვირადღირებულად და ჰქონდა შეუსაბამო სალიცენზიო პირობები მაღალი ენერგიების ფიზიკის საერთო საზოგადოებაში გამოსაყენებლად, კერძოდ ფასიანი იყო თითოეული დოკუმენტი და დოკუმენტის თითოეული ცვლილება. ბერნერს-ლის მიერ მსოფლიოში პირველი ვებ-სერვერის სახით გამოყენებულ იქნა NeXT Computer, ამავე მანქანაზე დაწერა პირველი ვებ-ბრაუზერი [[1990]] წელს. [[1990]] წლის დეკემბრის დასასრულს, ბერნერს-ლიმ დაასრულა ქსელის მუშაობისთვის ყველა აუცილებელი ყველა ხელსაწყო:<ref>{{cite web|url=http://w3.org/People/Berners-Lee/WorldWideWeb|title=Tim Berners-Lee: client|publisher=W3.org|accessdate=27 ივლისი, 2009|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090721113108/http://www.w3.org/People/Berners-Lee/WorldWideWeb|archivedate=21 ივლისი, 2009|df=dmy-all}}</ref> პირველი ვებ-ბრაუზერი (WorldWideWeb, რომელიც ვებ-რედაქტორიც იყო) და პირველი ვებ-სერვერი. პირველი ვებ-გვერდი<ref>{{cite web|url=http://w3.org/History/19921103-hypertext/hypertext/WWW/TheProject.html|title=First Web pages|publisher=W3.org|accessdate=27 ივლისი, 2009|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100131201408/http://www.w3.org/History/19921103-hypertext/hypertext/WWW/TheProject.html|archivedate=31 იანვარი, 2010|df=dmy-all}}</ref> გამოქვეყნდა [[1990]] წლის [[20 დეკემბერი|20 დეკემბერს]] და მასში აღწერილი იყო თავად პროექტი.<ref>{{cite web|url=http://home.cern/topics/birth-web|title=The birth of the web|publisher=CERN|accessdate=23 დეკემბერი, 2015|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151224103843/http://home.cern/topics/birth-web|archivedate=24 დეკემბერი, 2015|df=dmy-all}}</ref> [[ფაილი:NeXTcube first webserver.JPG|300px|მინი|ბერნერს-ლის სამუშაო სადგური [[NeXTcube]], რომელზეც პირველი ვებსერვერი ამუშავდა. გაკრული წარწერა: „ეს მანქანა სერვერია. {{მთავრული|არ გამორთოთ!!}}“. ექსპონატი წარმოდგენილია [[ლონდონის სამეცნიერო მუზეუმი|ლონდონის სამეცნიერო მუზეუმში]]]] მსოფლიოში პირველი ვებ-გვერდი შეიძლება დღეისთვის დაკარგული ყოფილიყო, თუმცა ჩაპელ-ჰილსში ჩრდილოეთ კაროლინის უნივერსიტეტის პროფესორის პოლ ჯონსის მიერ 2013 წლის მაისში გამოცხადებულ იქნა, რომ ბერნერს-ლიმ [[1991]] წელს [[ჩრდილოეთ კაროლინას უნივერსისტეტი]]ს სტუმრობისას მას გადასცა, მისი თქმით, ყველაზე ძველი ვებ-გვერდი. ჯონსმა რარიტეტი შეინახა მაგნიტურ-ოპტიკურ დისკზე და საკუთარ [[NeXT]]-კომპიუტერზე.<ref>{{cite news|title=Hunt for world's oldest WWW page leads to UNC Chapel Hill|url=http://www.newsobserver.com/2013/05/24/2915835/hunt-for-worlds-oldest-www-page.html|last=Murawski|first=John|work=News & Observer|date=24 მაისი, 2013|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130608011200/http://www.newsobserver.com/2013/05/24/2915835/hunt-for-worlds-oldest-www-page.html|archivedate=8 ივნისი, 2013|df=dmy-all}}</ref> 1991 წლის 6 აგვისტოს ბერნერს-ლიმ გამოაქვეყნა World Wide Web-ის პროექტის მოკლე შეჯამება მის სიახლეების ჯგუფში alt.hypertext.<ref>{{cite web|url=http://groups.google.com/group/alt.hypertext/msg/395f282a67a1916c|title=Short summary of the World Wide Web project|date=6 აგვისტო, 1991|accessdate=27 ივლისი, 2009}}</ref> ეს თარიღი ხშირად ეშლებათ პირველი ვებ-სერვერის საჯარო გამოქვეყნების თარიღში, რომელსაც ადგილი ჰქონდა ერთი თვით ადრე. კიდევ ერთი მსგავსი ცდომილების ნიმუშია, რამდენიმე მასობრივი საინფორმაციო საშუალების მიერ გამოცხადებული ინფორმაცია, რომლის თანახმად, ქსელში პირველი ფოტოსურათი ატვირთულ იქნა ბერნერს-ლის მეირ 1992 წელს, [[CERN]]-ის შინაური ბენდის „Les Horribles Cernettes“-ის ფოტოსურათი გადაღებული სილვანო დე ჯენაროს (Silvano de Gennaro) მიერ; ჯენარომ უარყო ეს ამბავი, და დაწერა, რომ მედიამ „სრულიად დაამახინჯა ჩვენი სიტყვები სიაფფასიანი სენსაციონიზმისთვის“.<ref>{{cite web|title=Silvano de Gennaro disclaims 'the first photo on the Web'|url=http://musiclub.web.cern.ch/MusiClub/bands/cernettes/disclaimer.html|quote=If you read well our website, it says that it was, to our knowledge, the 'first photo of a band'. Dozens of media are totally distorting our words for the sake of cheap sensationalism. Nobody knows which was the first photo on the Web.|accessdate=27 ივლისი, 2012|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120804062915/http://musiclub.web.cern.ch/MusiClub/bands/cernettes/disclaimer.html|archivedate=4 აგვისტო, 2012|df=dmy-all}}</ref> ევროპის ფარგლებს გარეთ პირველი ვებ-სერვერი დაყენდა კალიფრონიის ქალაქ პალო-ალტოში მდებარე სტენფორდის წრფივი ამაჩქარებლის ცენტრში 1991 წლის დეკემბერში, SPIRES-HEP მონაცემთა ბაზის განსათავსებლად.<ref>{{cite web|url=http://www.slac.stanford.edu/history/earlyweb/history.shtml|title=The Early World Wide Web at SLAC|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20051124035516/http://www.slac.stanford.edu/history/earlyweb/history.shtml|archivedate=24 ნოემბერი, 2005|df=dmy-all}}</ref><ref>{{cite web|url=http://slac.stanford.edu/spires/about/|title=About SPIRES|accessdate=30 მარტი, 2010|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100212023810/http://www.slac.stanford.edu/spires/about/|archivedate=12 თებერვალი, 2010|df=dmy-all}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.w3.org/History.html|title=A Little History of the World Wide Web|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130506021750/http://www.w3.org/History.html|archivedate=6 მაისი, 2013|df=dmy-all}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.w3.org/2005/01/timelines/description|title=W3C10 Timeline Graphic|accessdate=29 იანვარი, 2020|url-status=live}}</ref> ჰიპერტექსტის საფუძვლების კონცეპტი აღმოცენდა წინამორბედ, 1960-იანი წლების პროექტებში, როგორებიცაა [[ბრაუნის უნივერსიტეტი]]ს Hypertext Editing System (HES), ტედ ნელსონის [[პროექტი Xanadu]] და დაგლას ენგელბარტის [[NLS|oN-Line System]] (NLS). თავისმხრივ, ნელსონიცა და ენგელბარტიც, ორივე შთაგონებული იყო [[ვენევარ ბუში]]ს მიკროფილმზე დაფუძნებული [[მემექსი]]თ, რომლის აღწერა მოცემული იყო [[1945]] წელს გამოქვეყნებულ ესეში „როგორც შეიძლება გვეფიქრა“.<ref name=Conkling>{{Citation|last=Conklin|first=Jeff|year=1987|title=IEEE Computer|volume=20|issue=9 |publication-date=1987|pages=17–41}}</ref> ბერნერს-ლის მიღწევა იყო ინტერნეტისა და ჰიპერტექსტის შეერთება. თავის წიგნში „აბლაბუდის ქსოვა“, ბერნერს-ლი ყვება, რომ იგი ხშირად უხსნიდა ორივე ტექნიკური საზოგადოების წევრებს, რომ ორი ტექნოლოგიის შეერთება შესაძლებელი იყო. თუმცა, როდესაც მის გამოგონებას არავინ მოკიდა ხელი, საბოლოოდ მან თვითონ ჩაუდგა პროექტს სათავეში. ამ პროცესში, მან სამი ძირითადი ტექნოლოგია შეიმუშავა: * გლობალური უნიკალური იდენტიფიკატორების სისტემა აბლაბუდაში და სხვაგან განთავსებული რესურსებისთვის — დოკუმენტის უნივერსალური იდენტიფიკატორი UDI, რომელიც შემდგომში ცნობილი როგორც რესურსების უნიფიცირებული ლოკატორი გახდა [[URL]] და რესურსების უნიფიცირებული იდენტიფიკატორი URI; * დაკაბადონების ენა [[HTML]]; * ჰიპერტექსტის გადაცემის პროტოკოლი HTTP.<ref>{{cite web|title=Inventor of the Week Archive: The World Wide Web|url=http://web.mit.edu/invent/iow/berners-lee.html|publisher=[[მასაჩუსეტსის ტექნოლოგიის ინსტიტუტი]]: MIT School of Engineering|accessdate=23 ივლისი, 2009|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100608081841/http://web.mit.edu/invent/iow/berners-lee.html|archivedate=8 ივნისი, 2010}}</ref> მსოფლიო აბლაბუდას რიგი განსხვავებები ჰქონდა სხვა ჰიპერტექსტური სისტემებისაგან, რომლებიც მაშინ არსებობდა. აბლაბუდა მოითხოვდა მხოლოდ ცალმხრივ ბმულს, ორმხრივი ბმულის ნაცვლად, რაც საშუალებას აძლევდა მომხმარებელს დაკავშირებულიყო სხვა რესურსთან, რესურსის მფლობელის მხრიდან რამენაირი მოქმედების აუცილებლობის გარეშე. ამან ასევე მნიშვნელოვნად შეამცირა ვებ-სერვერების და ბრაუზერების დანერგვის სირთულე (ადრინდელ სისტემებთან შედარებით), თუმცა თავის მხრივ ასევე გააჩინა მკვდარი ბმულის ქრონიკული პრობლემა. წინამორბედებისაგან განსხვავებით, როგორიც იყო [[HyperCard]], მსოფლიო აბლაბუდა არ იყო კერძო საკუთრება, რაც საშუალებას იძლეოდა შეემუშავებინათ სერვერები და კლიენტები დამოუკიდებლად და დაემატებინათ გაფართოებები სალიცენზიო შეზღუდვების გარეშე. [[1993]] წლის [[30 აპრილი|30 აპრილს]], [[CERN]]-მა გამოაცხადა, რომ მსოფლიო აბლაბუდა იქნება თავისუფალი ყველასთვის, მოსაკრებელი გადასახადის გარეშე.<ref>{{cite web|url=http://tenyears-www.web.cern.ch/tenyears-www/Welcome.html|title=Ten Years Public Domain for the Original Web Software|publisher=Tenyears-www.web.cern.ch|date=30 აპრილი, 2003|accessdate=27 ივლისი, 2009|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090813032723/http://tenyears-www.web.cern.ch/tenyears-www/Welcome.html|archivedate=13 აგვისტო, 2009|df=dmy-all}}</ref> Gopher-ის პროტოკოლის სერვერული რეალიზაციის ლიცენზირებაზე მოსაკრებლის დაწესების შესახებ გავრცელებული განცადებიდან ორი თვის თავზე ახალი ღია და თავისუფალი პროტოკოლის გაჩენამ, Gopher-ის მომხმარებლების სწრაფი გადინება გამოიწვია WWW-სკენ. ადრინდელი გავრცელებული ბრაუზერი მსოფლიო აბლაბუდაში ნავიგაციისთვის იყო [[X Window System]] და [[ViolaWWW]] [[Unix]]-ისთვის. ისტორიკოსები ძირითადში თანხმდებიან, რომ გარდამტეხი მომენტი ვებისთვის დაიწყო [[1993]] წელს გრაფიკული ვებ-ბრაუზერის [[Mosaic (ბრაუზერი)|Mosaic]]-ის წარმოდგენით,<ref>{{cite web|url=http://livinginternet.com/w/wi_mosaic.htm|title=Mosaic Web Browser History&nbsp;– NCSA, Marc Andreessen, Eric Bina|publisher=Livinginternet.com|accessdate=27 ივლისი, 2009|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100518171938/http://www.livinginternet.com/w/wi_mosaic.htm|archivedate=2010-05-18}}</ref><ref>{{cite web|url=http://totic.org/nscp/demodoc/demo.html|title=NCSA Mosaic&nbsp;– სექტემბერი, 10, 1993 Demo|publisher=Totic.org|accessdate=27 ივლისი, 2009}}</ref> რომელიც შემუშავდა ერბანა-შემპეინში ილინოისის უნივერსიტეტის სუპერკოპიუტერული აპლიკაციების ეროვნულ ცენტრში. ბრაუზერის შემუშავების პროექტს ხელმძშვანელობდა მარკ ანდრესენი, ფინანსური მხარდარდაჭერა კი ხორციელდებოდა შეერთებული შტატების მაღალი წარმადობის გამოთვლებისა და კომუნიკაციების საკანონმდებლო ინიციატივისა და მაღალი წარმადობის გამოთვლების [[1991]] წლის აქტის ფარგლებში, რომელიც იყო აშშ-ის სენატორის ალ გორის მიერ წამოწყებული რამდენიმე კომპიუტერულ პროექტთაგან ერთ-ერთი.<ref>{{cite web|url=http://cs.washington.edu/homes/lazowska/faculty.lecture/innovation/gore.html|title=Vice President Al Gore's ENIAC Anniversary Speech|publisher=Cs.washington.edu|date=14 თებერვალი, 1996|accessdate=27 ივლისი, 2009|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090220183820/http://www.cs.washington.edu/homes/lazowska/faculty.lecture/innovation/gore.html|archivedate=20 თებერვალი, 2009|df=dmy-all}}</ref> Mosaic-ის გამოჩენამდე, ვებ-გვერდებში, როგორც წესი, გრაფიკული ელემენტები ტექსტში არეული არ იყო, და WWW იყო ნაკლებად პოპულარული, ვიდრე ძველი პროტოკოლები, როგორებიცაა [[Gopher]] და [[WAIS]]. Mosaic-ის სამომხმარებლო გრაფიკულმა ინტერფეისმა ხელი შეუწყო ვებს გამხდარიყო ყველაზე პოპულარული პროტოკოლი ინტერნეტში. [[1994]] წლის ოქტომბერში, ტიმოთი ბერნერს-ლიმ ბირთვული კვლევების ევროპული ორგანიზაცია [[CERN]]-იდან გათავისუფლების შემდეგ, დააარსა World Wide Web Consortium (W3C). ინტერნეტის პიონერი კონსორციუმი დაარსდა მასაჩუსეტსის ტექნოლოგიის ისტიტუტის კომპიუტერული მეცნიერებების ლაბორატორიაში [[DARPA]]-ს ხელშეწყობით. მეორე საიტი დაარსდა საფრანგეთის კომპიუტერული კვლევების ეროვნულ ლაბორატორიაში ევროკომისიის DG InfSo-ს დახმარებით; ხოლო [[1996]] წელს მესამე კონტინენტური საიტი შეიქმნა იაპონიის კეიოს უნივერსისტეში. [[1994]] წლის დასასრულს ვებსაიტების ჯამური რაოდენობა ჯერ კიდევ შედარებით მცირე იყო, თუმცა ბევრი ცნობილი ვებსაიტი უკვე მუშაობდა, რაც დღეს ინტერნეტის ყველაზე პოპულარული სერვესების მომასწავებელი და შთაგონების წყარო იყო. ინტერნეტით დაკავშირებული საიტები მთელ მსოფლიოში იქმნებოდა, განაპირობა პროტოკოლებისა და ფორმატირებისათვის საერთაშორისო სტანდარტების შემუშავების აუცილებლობა. ბერნერს-ლი აგრძელებდა ჩართულობას ვებ-სტანდარტების შემუშავების ხელმღვანელობაში, მათ შორის მონიშვნის ენების სტანდარტების შემუშავებაში, სადაც იგი იცავდა სემანტიკური აბლაბუდაზე საკუთარ შეხედულებებს. მსოფლიო აბლაბუდამ შესაძლებელი გახადა ინფორმაციის გავცრცელება ინტერნეტით მარტივი და მოქნილი ფორმატით. ამიტომ, მან მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა მსოფლიოში ინტერნეტის მოხმარების პოპულარიზაციაში.<ref>{{cite encyclopedia|url=http://legal-dictionary.thefreedictionary.com/Internet|title=Internet legal definition of Internet|publisher=Free Online Law Dictionary|date=15 ივლისი, 2009|encyclopedia=West's Encyclopedia of American Law, edition 2|accessdate=25 ნოემბერი, 2008}}</ref> მიუხედავად იმისა, რომ ტერმინები მსოფლიო აბლაბუდა და ინტერნეტი ხშირად შერეულად გამოიყენება, მსოფლიო აბლაბუდა არ არის ინტერნეტის სინონიმი.<ref>{{cite web|url=http://techterms.com/definition/www|title=WWW (World Wide Web) Definition|publisher=TechTerms|accessdate=19 თებერვალი, 2010|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090511015356/http://www.techterms.com/definition/www|archivedate=11 მაისი, 2009|df=dmy-all}}</ref> ვები არის საინფორმაციო სივრცე, რომელიც შეიცავს ჰიპებმულოვან დოკუმენტებს და ხვა რესურსებს, რომლებიც იდენტიფიცირდებიან URI-ს საშუალებით.<ref>{{cite web|last1=Jacobs|first1=Ian|last2=Walsh|first2=Norman|title=Architecture of the World Wide Web, Volume One|url=http://www.w3.org/TR/webarch/#intro|publisher=W3C|accessdate=11 თებერვალი, 2015|location=Introduction|date=15 დეკემბერი, 2004|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150209063216/http://www.w3.org/TR/webarch/#intro|archivedate=9 თებერვალი, 2015|df=dmy-all}}</ref> იგი რეალიზებულია როგორც სერვერული ასევე კლიენტური პროგრამული უზრუნველყოფის სახით ინტერნეტის პროტოკოლების გამოყენებით, როგორებიცაა [[TCP/IP]] და [[HTTP]]. 2004 წელს ტიმოთი ბერნერს-ლი დედოფალმა [[ელისაბედ II]]-მ რაინდად აკურთხა „ინტერნეტის გლობალურ განვითარებაში დამსახურებებისთვის“.<ref name="gaz">{{cite web|title=Supplement no.1, Diplomatic and Overseas List, K.B.E.|url=https://www.thegazette.co.uk/London/issue/57155/supplement/24/data.pdf|website=thegazette.co.uk|publisher=The Gazette|date=31 დეკემბერი, 2003|accessdate=7 თებერვალი, 2016|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160203092022/https://www.thegazette.co.uk/London/issue/57155/supplement/24/data.pdf|archivedate=3 თებერვალი, 2016|df=dmy-all}}</ref><ref>{{cite news|title=Web's inventor gets a knighthood|publisher=BBC|date=31 დეკემბერი, 2003|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/technology/3357073.stm|accessdate=25 მაისი, 2008|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071223055131/http://news.bbc.co.uk/1/hi/technology/3357073.stm|archivedate=23 დეკემბერი, 2007|df=dmy-all}}</ref> მას საკუთარი გამოგონებები არასოდეს დაუცვია საავტორო უფლებებით. ==ფუნქცია== ტერმინები ინტერნეტი და ვები ხშირად გამოიყენება მათ შორის სხვაობის გამოკვეთის გარეშე. თუმცა, ეს ეს ორი ტერმინი ორ სხვადასხვა რამეს აშნიშნავს. ინტერნეტი - ურთიერთდაკავშირებული კომპიუტერული ქსელების გლობალური სისტემაა. ვები კი, არის დოკუმენტების და სხვა რესურსების გლობალური კოლექცია, რომელბიც დაკავშირებულნი არიან ჰიპერბმულებითა და URI-ით. ვებ-რესურსებთან წვდომა ხორციელდება HTTP ან HTTPS პროტოკოლების გამოყენებით, რომლებიც აპლიკაციის დონის ინტერნეტის პროტოკოლებია, რომლებიც იყენებენ ინტერნეტის სატრანსპორტო პროტოკოლს.<ref>{{cite web|title=What is the difference between the Web and the Internet?|url=https://www.w3.org/Help/#webinternet|publisher=World Wide Web Consortium|accessdate=18 აპრილი, 2016|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160422072749/http://www.w3.org/Help/#webinternet|archivedate=22 აპრილი, 2016|df=dmy-all}}</ref> ვებ-გვერდის მსოფლიო აბლაბუდაში ნახვა სტრანდარტულად იწყება ან ბრაუზერის სამისამართო ზოლში ვებ-გვერდის URL-ის აკრეფით, ან ჰიპერბმულზე მიყოლით, რომელიც გვამისამართებს ამ გვერდზე ან რესურსზე. ამის შემდეგ, ბრაუზერი იწყებს ფონური საკომუნიკაციო მესიჯების სერიების გაგზავნას, რომელიც განკუთვნილია მოთხოვნილი გვერდის ამოსარჩევად და გამოსასახად. 1990-იანებში, ბრაუზერის გამოყენებით ვებ-გვერდების ნახვა და ერთი გვერდიდან მეორეზე ჰიპერბმულებით გადასვლა ცნობილი გახდა როგორც „ბრაუზინგი“ ვებ-სერფინგი“ ან „ვებ-ნავიგაცია“. ამ ქცევის ადრეულმა გამოკვლევებმა აღმოაჩინეს ვებ-ბრაუზერების გამოყენების სხვადასხვა პატერნი (მოდელი). მაგალითად, ერთ-ეთი კვლევა აღმოაჩინა მომხმარებლის ხუთი პატერნი: გამოკვლევითი სერფინგი, ფანჯრული სერფინგი, განვითარებული სერფინგი, შემოსაზღვრული ნავიგაცია და მიზნობრივი ნავიგაცია.<ref>{{cite journal|last=Muylle|first=Steve|author2=Rudy Moenaert|author3=Marc Despont|title=A grounded theory of World Wide Web search behaviour|journal=Journal of Marketing Communications|year=1999|volume=5|issue=3|page=143|doi=10.1080/135272699345644|df=dmy-all}}</ref> შემდეგი მაგალითი აჩვენებს ვებ-ბრაუზერის ფუნქციონირებას, როდესაც ხდება მიმართვა URL-ზე {{samp|<nowiki>http://example.org/home.html</nowiki>}}. ბრაუზერი გარდაქმნის URL-ის სერვერის სახელს {{samp|example.org}} ინტერნეტ პროტოკოლის მისამართად გლობალურად დანაწილებული დომენურ სახელთა სისტემის (DNS) დახმარებით. DNS-ისგან ბრაუზერს უბრუნდება მიწოდებულ URL-ში სერვერის სახელის შესაბამისი IP მისამართი, მაგალითად ''203.0.113.4'' ან ''2001:db8:2e::7334''. შემდგომ, ბრაუზერი მთელი ინტერნეტის გავლით, DNS-ისგან მიღებულ მისამართზე განთავსებულ კომპიუტერს უაგზავნის HTTP მოთხოვნას რესურსის მოთხოვნით. მოთხოვნის გაგზავნა ხდება კონკრეტული სერვისის TCP პორტის ნიმერზე, რომელიც კარგად არის ცნობილი HTTP სერვისისთვის, შესაბამისად მიღებს შეუძლია გაარჩიოს HTTP მოთხოვნა სხვა ქსელური მოთხოვნებისგან, რომელსაც შეიძლება მანქანა ემსახურება. HTTP პროტოკოლი როგორც წესი იყენებს პორტს ნომრით 80, ხოლო HTTPS პროტოკოლი იყენებს პორტს ნომრით 443. HTTP მოთხოვნის შიგთავსი შეიძლება შედგებოდეს მხოლოდ ორ სტრიქონიანი მარტივი ტექსტისგან: <syntaxhighlight lang="http"> GET /home.html HTTP/1.1 Host: example.org </syntaxhighlight> HTTP მოთხოვნის მიმღების კომპიუტერი აგზავნის მას ვებ-სერვერთან, რომელიც უსმენს მოთხოვნებს პორტზე ნომრით 80. თუ ვებ-სერვერს შეუძლია მოთხოვნის დაკმაყოფილება, იგი აგზავნის HTTP პასუხს წარამატების შესახებ უკან ბრაუზერისკენ: <syntaxhighlight lang="http"> HTTP/1.1 200 OK Content-Type: text/html; charset=UTF-8 </syntaxhighlight> რომელსაც მოყვება მოთხოვნილი გვერდის შიგთავსი. ჰიპერტექსტური მონიშვნის ენა (HTML) სანიმუშო ვებ-გვერდისთვის შეიძლება იყოს შემდეგი სახის: <syntaxhighlight lang="html"> <html> <head> <title>Example.org – მსოფლიო აბლაბუდა</title> </head> <body> <p>მსოფლიო აბლაბუდა — დანაწილებული საინფორმაციო სისტემაა...</p> </body> </html> </syntaxhighlight> ბრაუზერი ატარებს მიღებული HTML მონიშვნის, რომლითაც გარსშემორტყმულია სიტყვები, სინტაქსურ გარჩევას, და ინტერპრეტირებს მას ტექსტურ ფორმატში (<syntaxhighlight lang="html" inline><title></syntaxhighlight> სათაური, <syntaxhighlight lang="HTML" inline><p></syntaxhighlight> პარაგრაფი და ა. შ.), რომელიც შემდეგ გამოისახება ეკრანზე. ბევრი ვებგვერდი იყენებს HTML-ს სხვა რესურსების URL-ზე მისათითებლად, როგორებიცაა სურათები, ჩაშენებული მედია, სკრიფტები — რომლითაც იმართება გვერდის ქცევა, და [[CSS|კასკადურ სტილთა ფურცლები]] (CSS), რომლებიც მოქმედებენ გვერდის გაწყობაზე. ბრაუზერი ახორცეილებს დამატებით HTTP მოთხოვნას ვებ-სერვერის მისამართით ამ სხვა ინტერნეტ-მედია ტიპის მონაცემების მისაღებად. მას შემდეგ, რაც მიიღებს მოთხოვნილ კონტენტენტს ვებ-სერვერისგან, ბრაუზერი იწყებს თანმიმდევრობით გვერდის გამოსახულების აწყობას ეკრანზე, ამ გვერდის HTML-ის და დამატებითი რესურსების შესაბამისად. ===HTML=== HTML არის მონიშვნის სტანდარტული ენა ვებ-გვერდებისდა ვებ-აპლიკაციების შესაქმენელად. კასკადურ სტილთა ფურცლებთან (CSS) და JavaScript-თან ერთად, HTML ქმნის მსოფლიო აბლაბუდის საკვანძო ტექნოლოგიების ტრიადას.<ref>{{cite book|last1=Flanagan|first1=David|title=JavaScript – The definitive guide|page=1|edition=6|quote=JavaScript is part of the triad of technologies that all Web developers must learn: HTML to specify the content of web pages, CSS to specify the presentation of web pages, and JavaScript to specify the behaviour of web pages.}}</ref> ვებ-ბრაუზერები HTML-დოკუმენტებს იღებენ ვებ-სერვერებისგან ან ლოკალური სანახებიდან, და დამუშავების შემდეგ, გამოსახავან დოკუმენტს მულტიმედიური ვებ-გვერდების სახით. HTML აღწერს გვერდის სემანტიკურ სტრუქტურას და შეიცავს დოკუმენტის იერსახის შესახებ საწყის ინფორმაციას. HTML-ის ელემენტები აგურებია, რომლისგანაც აგებულია HTML-გვერდი. HTML-კონსტრუქციების დახმარებით, სურათები და სხვა ობიექტები, მაგალითად, ინტერაქტიული ფორმები, შეიძლება ჩაშენებულ იქნას გამოსასახ გვერდში. HTML იძლევა სტრუქტურირებული დოკუმენტების შექმნის ხელსაწყოებს ტექსტის ისეთი სემანტიკური ელემენტებისთვის, როგორებიცაა სათაურები, პარაგრაფები, სიები, ციტატები და სხვა. HTML-ის ელემენტები განისაზვრება ტეგებით, რომლებიც იწერება კუთხოვან ფრჩხილებში. ტეგები, როგორებიცაა <syntaxhighlight lang="HTML" inline><img/></syntaxhighlight> და <syntaxhighlight lang="HTML" inline><input/></syntaxhighlight> უშუალოდ ათავსებენ კონტენტს გვერდზე. სხვა ტეგები, როგორიცაა მაგალიად <syntaxhighlight lang="HTML" inline><p></syntaxhighlight> , გარს არტყავენ და გვერდის ტექსტს და განსაზვრავენ მასი მოქცეული კონტენტის რაობას; ისინი შეიძლება შეიცავდნენ სხვა ტეგებს ქვეელემენტების სახით. ბრაუზერები HTML-ტეგებს არ გამოსახავენ, არამედ ამ ტეგებით მონიშნულ დოკუმენტს ამუშავებენ და ინტერპრეტირებენ გვერდის შიგთავსის წარმოსადგენად. HTML-ში შეიძლება ჩაშენებულ იქნას ისეთ სკრიფტულ ენებზე დაწერილი პროგრამები, როგორიცაა JavaScript, რაც გავლენას ახდენს გვერდის და მისი შიგთავსის ქცევაზე. CSS-ის ჩართვით, განისაზღვრება გვერდის შიგთავსის იერი და განლაგება. როგორც CSS ასევე HTML სტანდარტების ტექნიკურ მხარდაჭერას ემსახურება World Wide Web Consortium (W3C) და 1997 წლიდან აქტიურად ახალისებს CSS -ის გამოყნებას HTML-ზე.<ref name="deprecated">{{cite web|url=https://www.w3.org/TR/REC-html40-971218/conform.html#deprecated|title=HTML 4.0 Specification – W3C Recommendation – Conformance: requirements and recommendations|publisher=World Wide Web Consortium|date=18 დეკემბერი, 1997|accessdate=ივლისი, 6, 2015}}</ref> ===ბმულები=== გვერდების უმრავლესობა შეიცავს ჰიპერბმულებს, რომლებიც მიუძღვებიან მონათესავე სხვა გვერდებისკენ, ან შესაძლოა ჩამოტვირთვადი ფაილებისკენ, დოკუმენტებისკენ, აშწერებისკენ და სხვა ვებ-რესურსებისკენ. HTML კოდში, ჰიპერბმული გამოიყურება შემდეგი სახით: <code><nowiki><a href="http://example.org/home.html">Example.org Homepage</a></nowiki></code> ამგვარ გამოსადეგ, მონათესავე რესურსების კოლექციებს, რომლებიც დაკავშირებულია ერთმანეთთან ჰიპერტექსტური ბმულების გამოყენებით , ეწოდება ინფორმაციის აბლაბუდა. ინტერნეტ-პუბლიკაციებმა შექმნეს ის, რასაც ტიმ ბერნერს-ლიმ პირველად, [[1990]] წლის ნოემბერში, უწოდა WorldWideWeb (პირვანდელი სახით დასახლება იწერებოდაც [[CamelCase]]-ის გამოყენებით, მოგვიანებით ამაზე უარი თქვეს).<ref name="W90" /> ვების ჰიპერბმულური სტრუქტურა აღწერილია წებგრაფით: ვებ-გრაფის კვანძები შეესაბამება ვებ-გვერდებს (ან [[URL]]-ს), ხოლო წიბოები მათ შორის – ჰიპერბმულებს. დროთა განმავლობაში, ბევრი ვებ-რესურსი, რომელზეც უთითებენ ჰიპერბმულები, ქრება, ხდება მათი გადატანა ან ჩანაცველაბა სხვა კონტენტით. ეს ჰიპერბმულებს დაძველებულად აქცევს; ამ ფენომენს, ზოგიერთ წრეში უწოდებენ ბმულების ლპობას, ხოლო იმ ჰიპერბმულებს, რომელსაც შეეხო ეს ფენომენი ხშირად ეწოდებათ მკვდარი ბმულები. ვების ამგვარმა ეფემერულმა ბუნებამ დღის წესრიგში დააყენა ვებ-გვერდების არქივაციის საჭიროება. 1996 წლიდან მოქმედებს ვებ-გვერდების არქივი [[Internet Archive]], რომელიც ყველაზე განთქმულია ამგვარ სერვისებს შორის. ===წინსართი www=== ჰოსტის ბევრი სახელი მსოფლიო აბლაბუდაში იწყება სამი სიმბოლოთი www, რაც გამოძახილია ძველი ტრადიციის, რომლის მიხედვითაც [[Internet]]-ის ჰოსტის სახელი შეირჩეოდა იმ სამსახურიდან გამომდინარე, რასაც იგი ემსახურებოდა. ვებ-სერვერის ჰოსტის სახელი ხშირ შემთხვევაში არის www, ისევე, როგორც ftp შეიძლება იყის [[FTP]] სერვერის ჰოსტი, ხოლო news ან nntp Usenet-ის სიახლეების სერვერი. აღნიშნული ჰოსტის სახელები წარმოდგენილია ხოლმე როგორც [[DNS]] ან ქვედომენური სახელი, მაგალითად: <nowiki>www.example.com</nowiki>. www ჰოსტის სახელის გამოყენება არ არის სავალდებულო და არ არის რეგლამენტირებული არც ერთი ტექნიკური თუ პოლიტიკის სტანდარტით, ამიტომ ბევრი საიტი არ იყენებს მას. პირველი ვებ-სერვერი იყო nxoc01.cern.ch.<ref>{{cite web|url=http://w3.org/People/Berners-Lee/FAQ.html|title=Frequently asked questions by the Press|first=Tim|last=Berners-Lee|publisher=W3C|accessdate=27 ივლისი, 2009|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090802051415/http://www.w3.org/People/Berners-Lee/FAQ.html|archivedate=2 აგვისტო, 2009|df=dmy-all}}</ref> პაოლო პალაზინის თქმით,<ref>Palazzi, P (2011) [http://soft-shake.ch/2011/en/conference/sessions.html?key=earlydays 'The Early Days of the WWW at CERN'] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120723105704/http://soft-shake.ch/2011/en/conference/sessions.html?key=earlydays |date=2012-07-23}}</ref> რომელიც ტიმ ბერნერს-ლისთან ერთად CERN-ში მუშაობდა, www-ის პოპულარიზაცია ქვედომენური სახელის სახით შემთხვევითობა იყო; გეგმის მიხედვით World Wide Web-ის პროექტის გვერდი უნდა გამოქვეუნებულიყო www.cern.ch-ზე, მაშინ როცა თავად CERN-ის საშინაო გვერდი უნდა ყოფილიყო info.cern.ch, თუმცა DNS-ის ჩანაწერები აღარ გასწორებულა, რაც სხვებმაც დააკოპირეს და ვებგვერდის დომენური სახელის წინ www-ის დართვა პრაქტიკაში შევიდა. ბევრი ვებსაიტი დღემდე იყენებს წინსართს, ან სხვა ქვედომენურ სახელებს, მაგალითად როგორიცაა www2, უსაფრთხოების ან სხვა სპეციალური დანიშნულებით. ბევრი ამგვარი ვებსერვერი გაწყობილია იმგვარად, რომ როგორც ძირითადი დომენური სახელი (მაგ., example.com), ასევე www ქვედომენი მიმართავს ერთსა და იმავე საიტს; ზოგიერთ სხვა ვებსერვერი ითხოვს მხოლოდ ერთს ან მეორეს, ან შესაძლოა ისინი ასოცირებულ იქნას განსხვავებულ ვებსაიტებთან. ქვედომენური სახელის გამოყენება სასარგებლოა შემომავალი ვებ-ტრაფიკის დატვირთვის გაწონასწორებისთვის CNAME ჩანაწერის გაკეთების გზით, რომელიც მიუთიითებს ვებსერვერთა კლასტერზე. ვინაიდან, ამ დროისთვის, CNAME-ში შესაძლებელია გამოყენებულ იქნას მხოლოდ ქვედომენი, იმავე შედეგის მიღწევა შეუძლებელია მხოლოდ შიშველი ძირეული დომენის გამოყენებით.<ref>{{cite web |url=https://medium.freecodecamp.org/why-cant-a-domain-s-root-be-a-cname-8cbab38e5f5c |title=Why a domain's root can't be a CNAME – and other tidbits about the DNS |author=Dominic Fraser |date=მაისი, 13, 2018 |work=FreeCodeCamp}}</ref> როდესაც მომხმარებელს ვებ-ბრაუზერის სამისამართო ველში შეყავს არასრული დომენური სახელი, ზოგიერთი ვებ-ბრაუზერი ცდილობს ავტომატურად დაუმატოს დასაწყისში „www“ წინასართი, ხოლო ბოლოში, შესაძლოა „.com“, „.org“, „.net“, იმის მიხედვით რა ნაწილი აკლია შეყვანილ მისამართს. მაგალითად, თუ შევიყვანთ „microsoft“ ეს შესაძლოა გადაიქცეს „<nowiki>http://www.microsoft.com/</nowiki>“-ად, ხოლო სიტყვა „openoffice“-ის შეყვანის შემთხვევაში გადაიქცეს „<nowiki>http://www.openoffice.org</nowiki>“-ად. ეს შესაძლებლობა პირველად გაჩნდა [[Firefox]]-ის ადრეულ ვერსიებში, როდესაც ჯერ კიდევ მისი სამუშაო სახელი იყო „Firebird“, ადრეულ [[2003]] წელს, რომელშიც ამ პრაქტიკამ გადაინაცვლა ისეთი ბრაუზერიდან როგორიცაა [[Lynx (ბრაუზერი)|Lynx]].<ref>{{cite web|url=http://forums.mozillazine.org/viewtopic.php?f=9&t=10980|title=automatically adding www.___.com|publisher=mozillaZine|date=16 მაისი, 2003|accessdate=27 მაისი, 2009|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090627225046/http://forums.mozillazine.org/viewtopic.php?f=9&t=10980|archivedate=27 ივნისი, 2009|df=dmy-all}}</ref> როგორც ცნობილია, [[Microsoft]]-მა [[2008]] წელს აშშ-ში მიიღო პატენტი ამავე იდეაზე, თუმცა მხოლოდ მობილური მოწყობილობებისთვის.<ref>{{cite web|url=http://techdirt.com/articles/20080626/0203581527.shtml|title=Microsoft Patents Adding 'www.' And '.com' To Text|publisher=Techdirt|last=Masnick|first=Mike|date=7 ივლისი, 2008|accessdate=27 მაისი, 2009|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090627212151/http://www.techdirt.com/articles/20080626/0203581527.shtml|archivedate=27 ივნისი, 2009|df=dmy-all}}</ref> ინგლისურ ენაზე, www ხშირად იკითხება როგორც „დაბლ-იუ – დაბლ-იუ– დაბლ-იუ“.<ref>{{cite web|title=Audible pronunciation of 'WWW'|url=http://www.oxforddictionaries.com/us/definition/american_english/WWW?q=www|publisher=Oxford University Press|accessdate=25 მაისი, 2014|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140525195152/http://www.oxforddictionaries.com/us/definition/american_english/WWW?q=www|archivedate=25 მაისი, 2014|df=dmy-all}}</ref> ზოგიერთი მომხმარებელი, კერძოდ კი ახალ ზელანდიაში წარმოთქვამენ მას როგორც „დაბ-დაბ-დაბ“. ინგლისელმა მწერალმა დაგლას ადამსმა ერთხელ გაზეთთან [[The Independent on Sunday]]-თან იხუმრა:<ref name="Sim">{{cite web|last1=Simonite|first1=Tom|title=Help us find a better way to pronounce www|url=https://www.newscientist.com/blog/technology/2008/07/help-us-find-better-way-to-pronounce.html|website=newscientist.com|publisher=New Scientist, Technology|date=ივლისი, 22, 2008|accessdate=7 თებერვალი, 2016|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160313095715/https://www.newscientist.com/blog/technology/2008/07/help-us-find-better-way-to-pronounce.html|archivedate=13 მარტი, 2016|df=dmy-all}}</ref> {{ციტატა|World Wide Web არის ერთადერთი რამ რაც ვიცი, რომლის შემოკლებული ფორმის თქმას სამჯერ მეტი დრო სჭირდება, ვიდრე იმის, რისთვისაც ის შემოკლდა{{oq|en|The World Wide Web is the only thing I know of whose shortened form takes three times longer to say than what it's short for}}}}. მანდარინულ ჩინურში World Wide Web ტრადიციულად ითარგმნება როგორც ფონო-სემანტიკური შესაბამისობის წესით — „wàn wéi wǎng“ ({{lang-zh|万维网}}) რომელიც შეესაბამება www-ს და ნიშნავს „უთვლადი განზომილების ქსელი“,<ref>{{cite web|url=http://us.mdbg.net/chindict/chindict.php?page=translate&trst=0&trqs=World+Wide+Web&trlang=&wddmtm=0|title=MDBG Chinese-English dictionary&nbsp;– Translate|accessdate=27 ივლისი, 2009|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20081112091834/http://us.mdbg.net/chindict/chindict.php?page=translate|archivedate=12 ნოემბერი, 2008|df=dmy-all}}</ref> რაც ასახავს მსოფლიო აბლაბუდის არქიტექტურულ კონცეპტს და მისი გავრცელებას. ტიმ ბერნერს-ლის ვებ-სივრცეამტკიცებს, რომ „World Wide Web“ ოფიციალურად იწერება სამი განცალკევებული სიტყვის სახით, თითოეული სიტყვის პირველი ასო მასში უნდა დაიწეროს მაღალი რეგისტრით, დეფისების გარეშე.<ref>{{cite web|url=http://w3.org/People/Berners-Lee/FAQ.html|title=Frequently asked questions by the Press&nbsp;– Tim BL|publisher=W3.org|accessdate=27 ივლისი, 2009|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090802051415/http://www.w3.org/People/Berners-Lee/FAQ.html|archivedate=2 აგვისტო, 2009|df=dmy-all}}</ref> Www პრეფიქსის გამოყენება შემცირება დაიწყო განსაკუთრებით, მაშინ როდესაც [[Web 2.0]] ვებ-აპლიკაციები ცდილობდნენ თავიანთი დომენური სახელები ცნობადად და მარტივად წარმოთქმადად ექციათ.<ref name="cas">{{cite web|last1=Castelluccio|first1=Michael|title=It's not your grandfather's Internet.|url=http://www.thefreelibrary.com/It's+not+your+grandfather's+Internet.-a0239804575|date=2010|website=thefreelibrary.com|publisher=Institute of Management Accountants|accessdate=7 თებერვალი, 2016}}</ref> მობილური ვებ-ის პოპილარობის ზრდასთან ერთად, ისეთი სერვისები, როგორებიცაა [[Gmail|Gmail.com]], [[Outlook|Outlook.com]], [[Myspace|Myspace.com]], [[Facebook|Facebook.com]] და [[Twitter|Twitter.com]] ხშირ შემთხვევაში მოიხსენიება დომენურ სახელზე „www“-ის (ან „.com“-ის) დამატების გარეშე. ===სქემის სპეციფიკატორები=== URI-ს დასაწყისში სქემის სპეციფიკატორები <code><nowiki>http://</nowiki></code> და <code><nowiki>https://</nowiki></code> მიუთითებს HTTP ან HTTP Secure პროტოკოლებზე შესაბამისად. ისინი განსაზღვრავენ კომუნიკაციის რომელი პროტოკოლი გამოიყენება შეკითხვისა და პასუხისთვის. HTTP პროტოკოლი მსოფლიო აბლაბუდის მუაობისთვის ფუნდამენტური მნიშვნელობისაა, ხოლო HTTPS-ში დამატებული დათიფვრის დონე სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია ბრაუზერის მიერ კონფიდენციალური მონაცემების მიღებისა და გადაცემისვის, მაგალითად პაროლების ან საბანკო ინფორმაციის. ბრაუზერები, წესისამებრ, ავტომატურად ამატებენ „<nowiki>http://</nowiki>“-ს მომხმარებლის მიერ შეყვანილ URI-ზე, თუ ის უკვე მითითებული არ არის. ===გვერდები=== ვებ-გვერდი (ასევე იწერება როგორც ვებგვერდი) არის დოკუმენტი, რომელიც გამოყენებადია მსოფლიო აბლაბუდასა და ვებ-ბრაუზერებში. ვებ-ბრაუზერი გამოსახავს ვებ-გვერდს მონიტორზე ან მობილურ მოწყობილობაზე. ტერმინი „ვებ-გვერდი“, ჩვეულებრივ, განეკუთვნება იმას, რაც ვიზუალურად თვალსაჩინოა, თუმცა ასევე შესაძლოა მიუთითებდეს თავად კომპიუტერული ფაილის შიგთავსზე, რომელიც, წესისამებრ, ტექსტური ფაილია, რომელიც შეიცავს HTML-ში, ან მონიშვნის სხვა შესაბამისი ენით დაწერილ ჰიპერტექსტს. ტიპური ვებ-გვერდები იძლევიან ჰიპერტექსტს სხვა ვებ-გვერდებზე გადასასვლელად ჰიპერბმულების გამოყენები, რომლებიც ხშირად მოიხსენიება როგორც „ბმული“. თითოეული ვებ-გვერდის წარმოდგენისათვის ვებ-ბრაუზერს უწევს ხშირი მიმართვა ვებ-რესურსის მრავალ ელემენტთან, როგორებიცაა სტილის ფურცლები, სკრიპტები და სურათები. ქსელში, ვებ-ბრაუზერს შეუძლია ვებ-გვერდის მოშორებული ვებ-სერვერიდან. ვებ-სერვერს შეუძლია შეზღუდოს წვდომა, მაგალითად ხელმისაწვდომი იყოს მხოლოდ დახურული ქსელისთვის, როგორიცაა კორპორატიული ინტრანეტი. ვებ-ბრაუზერი იყენებს HTTP-პროტოკოლს ამგვარი მოთხოვნებით ვებ-სერვერისთვის მიმართვისთვის. სტატიკური ვებ-გვერდის მიწოდება ხორციელდება ზუსტად იმ სახით, როგორც შენახულია, ვებ-სერვერის ფაილური სისტემაშიი შენახული ვებ-კონტენტის სახით. საპირისპიროდ, დინამიკური ვებ-გვერდი გენერირდება ვებ-აპლიკაციის მიერ, რომელიც, წესისამებრ, იმართება სერვერის პროგრამული უზრუნველყოფის მიერ. დინამიური ვებ-გვერდები გამოიყენება იმ შემთხვევაში, როდესაც თითოეულ მომხმარებელს შესაძლოა სჭირდებოდეს განსხვავებული ინფორმაცია, მაგალითად საბანკო ვებ-გვერდები, ვებ-ფოსტა და მისთანები. ====სტატიკური გვერდი==== სტატიკური ვებ-გვერდი არის გვერდი, რომელიც მომხმარებელს მიეწოდება ზუსტად იმ სახით, როგორც შენახულია, დინამიური ვებ-გვერდებისგან განსხვავებით, რომლებიც გენერირდება ვებ-აპლიკაციის მიერ. შესაბამისად, სტატიკური ვებ-გვერდი გამოსახავს ერთსა და იმავე ინფორმაციას ყველა მომხმარებელისთვის, ყველა კონტექსტიდან, ვებ-სერვერის თანამედროვე შესაძლებლობებიდან გამომდინარე, დოკუმენტის კონტენტის ტიპის ან ენის შესათანხმებლად, სადაც ასეთი ვერსიები მხარდაჭერილია და სერვერი მომართულია საამისოდ. ====დინამიური გვერდები==== სასერვერო დინამიური ვებგვერდი არის ვებ-გვერდი, რომლის აგებულობა იმართება აპლიკაციის სერვერის მიერ სასერვერო სკრიპტების მუშაობის შედეგად. სასერვერო სკრიპტების მუშაობისას, პარამეტრები განსაზღვრავენ თითოეული ახალი ვებ-გვერდის შეკვრის მიმდინარეობას, მათ შორის კლიენტის მხარეს დამატებითი დამუშავების გაწყობას. კლიენტური დინამიური ვებ-გვერდი ამუშავებს ვებ-გვერდს HTML-ის სცენარებით, რომლებიც სრულდებიან ბრაუზერში ჩატვირთვისას. JavaScript-ი და სხვა სკრიპტული ენები განსაზღვრავენ მიღებული გვერდის HTML კოდის სინტაქსური ანალიზით DOM-ში გარდაქმნას, რომელიც წარმოადგენს ჩატვირთულ გვერდს. იმავე კლიენტური ხერხების გამოყენებით, შესაძლებელია შემდგომ DOM-ის განახლება ან შეცვლა. დინამიური ვებ-გვერდი ხშირად გადაიტვირთება მომხმარებლის ან კომპიუტერული პროგრამის მიერ ცვლადი შიგთავსის შეცვლისათვის. განახლების შესახებ ინფორმაცია შესაძლებელია მოდიოდეს სერვერიდან, ან ცვლილებებიდან, რომელიც განხორციელდა ამ გვერდის DOM-ში. ამან შეიძლება წაკვეთოს, ან შეიძლება არ წაკვეთოს ბრაუზერის (თვალიერების) ისტორია ან შექმნას შენახული ვერსია უკან დასაბრუნებლად, თუმცა დინამიური ვებ-გვერდის Ajax ტექნოლოგიით განახლების შემთხვევაში, არც უკან დასაბრუნებელი გვერდი შეიქმნება და არც წაკვეთავს ვებ-თვალიერების ისტორიას იმ, რომელიც წინ უძღვის გამოსახულ გვერდს. Ajax ტექნოლოგიის გამოყენებით საბოლოო მომხმარებელი იღებს ერთ დინამიურ გვერდს რომელიც ბრაუზერში იმართება როგორც ერთი გვერდი, მაშინ, როდესაც უშუალოდ გვერდზე გამოსახული კონტენტი შეიძლება იყოს ცვლადი. Ajax-ის ძრავი მოთავსებულია მხოლოდ ბრაუზერში, რომელიც გამოითხოვს მისი DOM-ის ნაწილებს თავისი კლიენტისთვის აპლიკაციის სერვერისაგან. DHTML არის ზოგადი ტერმინი იმ ტექნოლოგიებისა და მეთოდებისთვის, რომლებიც გამოიყენება არასტატიკური გვერდების შესაქმნელად, თუმცა Ajax-ის გავრცელების შემდეგ ეს ტერმინი საერთო გამოყენებიდან გამოვიდა, ამჟამად გამოიყენება იშვიათად. კლიენტური სცენარები, სერვერული სცენარები, ან მათი კომბინაცია უზრუნველყოფენ დინამიური ვებ-ინტერფეისს ბრაუზერში. JavaScript-ი არის სცენარების ენა, რომელიც პირველად შემუშავდა 1995 წელს ბრენდან ეიხის მიერ, შემდეგ კი, Netscape-ის მიერ, ვებ-გვერდებში გამოსაყენებლად.<ref name=Hamilton>{{cite web|author=Hamilton, Naomi|title=The A-Z of Programming Languages: JavaScript|url=http://computerworld.com.au/article/255293/-z_programming_languages_javascript|date=31 ივლისი, 2008|work=Computerworld|publisher=IDG|accessdate=12 მაისი, 2009|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090524025720/http://www.computerworld.com.au/article/255293/-z_programming_languages_javascript|archivedate=24 მაისი, 2009|df=dmy-all}}</ref> მისი სტანდარტიზებული ვერსია არის ECMAScript.<ref name=Hamilton /> ვებ-გვერდების ინტერაქტიულობის გასაზრდელად, ზოგიერთი ვებ-აპლიკაცია იყენებს JavaScript-ის ისეთ ტექნოლოგიებს, როგორიცაა Ajax. კლიენტური სკრიპტის მიწოდება ხორციელდება გვერდთან ერთად, რომელსაც შემდგომ შეუძლია დამატებითი HTTP მოთხოვნის გაგზავნა სერვერთან, ან მომხმარებლის ისეთი ქმედებების საპასუხოდ, როგორიცაა მაუსის მოძრაობა, დაწკაპუნება, ან გასული დროიდან გამომდინარე. სერვერის პასუხი გამოიყენება მიმდინარე გვერდის განსაახლებლად, ვიდრე ახალი გვერდის შესაქმნელად თითოეულ პასუხთან ერთად, ამდენად სერვერს ესაჭიროება მხოლოდ შეზღუდული, დამატებითი ინფორმაციის მიწოდება. შესაძლებელია მრავალი Ajax-მოთხოვნის დამუშავება ერთდროულად, და მომხმარებელს შეუძლია გვერდთან ურთიერთქმედება მონაცემების ამოღების პროცესში. ვებ-გვერდებს შეუძლიათ რეგულარულად გამოკითხონ ვებ-სერვერი ახალი ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის შესამოწმებლად.<ref>{{cite web|url=http://buntin.org/2008/sep/23/jquery-polling-plugin/|title=jQuery Polling plugin|date=23 სექტემბერი, 2008|last=Buntin|first=Seth|accessdate=2009-08-22|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090813184848/http://buntin.org/2008/sep/23/jquery-polling-plugin/|archivedate=13 აგვისტო, 2009|df=dmy-all}}</ref> ===ვებსაიტი=== ვებსაიტი<ref>{{cite web|url=http://www.thefreedictionary.com/Website|title=website|last=|first=|date=|website=[[TheFreeDictionary.com]]|publisher=|access-date=2011-07-02}}</ref> არის დაკავშირებული ვებ-რესურსების კოლექცია, მათ შორის ვებ-გვერდები, მულტიმედიური კონტენტი, რომელიც ხშირად იდენტიფიცირდება დომენური სახელით და გამოქვეყნებულია სულ მცირე ერთ ვებ-სერვერზე. აღსანიშნი მაგალითებია [[Wikipedia|wikipedia.org]], [[Google|google.com]], [[Amazon|amazon.com]]. ვებსაიტი შეიძლება წვდომადი იყოს საჯარო [[Internet Protocol]]-ის (IP) ქსელით, მაგალითად ინტერნეტით, ან ლოკალური ქსელით, URI-ზე მიმართვით, რომელიც განსაზღვრავს ვებსაიტს. ვებსაიტს შესაძლებელია ჰქონდეს მრავალგვარად ფუნქცია და გამოიყენებოდეს მრავალნაირად; ვებსაიტი შეიძლება იყის პირადი ვებსაიტი, კომპანიის კორპორატიული ვებსაიტი, სახელმწიფო ვებსაიტი, ორგანიზაციის ვებსაიტი და სხვა. ძირითადად ვებსაიტი მიეძღვნება ერთ განსაზღვრულ თემას ან მიზანს, გართობისა და სოციალური ქსელებიდან დაწყებული, ახალი ამბების მიწოდებამდე და განათლებამდე. საჯაროდ ხელმისაწვდომი ვებსაიტები კოლექტიურად ქმნიან მსოფლიო აბლაბუდას, ხოლო დახურული ვებსაიტები, როგორიცაა კომპანიის ვებსაიტი მისი თანამშრომლებისათვის, წესისამბრ არის ინტრანეტის ნაწილი. ვებ-გვერდები, რომელიც სამშენებლო აგურია ვებსაიტისთვის, არის დოკუმენტთა ერთობლივობა, რომელიც როგორც წესი, შედგენილია უბრალო ტექსტის სახით ჰიპერტექსტური მონიშვნის ენით ([[HTML]], [[XHTML]]) ფორმატირების თანდართული ინსტრუქციებით. ვებსაიტი შეიძლება შეიცავდეს სხვა საიტების ელემენტებს შესაფერისი მონიშვნის ღუზებით. ვებსაიტებთან წვდომა და მათი გადაცემა ხორციელდება HTTP პროტოკოლის გამოყენებით, რომელშიც, ოპციონალურად, შესაძლოა გამოიყენებოდეს შიფრაცია ([[HTTPS]]) მომხმარებლისთვის კონფიდენციალურობისა და უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად. მომხმარებლის აპლიკაცია, ხშირ შემთხვევაში ეს არის ბრაუზერი,რომელსაც გამოაქვს გვერდის კონტენტი მისი HTML მონიშვნის ინსტრუქციების შესაბამისად ტერმინალის მონიტორზე. ჰიპერბმულები გვერდებს შორის მკითხველს აწვდის ვებსაიტის სტრუქტურას და უზრუნველყოფს ვებსაიტზე ნავიგაციას, რომელიც ხშირად იწყება საშინაო გვერდით, რომელიც შეიცავს ვებ-საიტის შიგთავსის კატალოგს. ზოგიერთი ვებსაიტი, შიგთავსთან წვდომისათვის, მოითხოვს მომმარებლის რეგისტრაციას ან გამოწერას. გამოწერითი ვებსაიტების მაგალითებია ბიზნესის ვებსაიტები, ახალი ამბების ვებსაიტები, აკადემიური ჟურნალების ვებსაიტები, სათამაშო ვებსაიტები, ფაილების გასაზიარებელი ვებსაიტები, ვებ-ფორუმები , ელფოსტის ვებ-კლიენტები, სოციალური ქსელების ვებსაიტები, საფონდო ბირჟის მონაცემების რეალურ დროში აგრეგატორები, და სხვა მრავალი სერვისის მიმწოდებელი ვებსაიტები. საბოლოო მომხმარებლებს ვებსაიტზე წვდომის შესაძლებლობა შეიძლება ჰქონდეთ ფართო არჩევანის მოწყობილობებიდან, მათ შორის სტაციონარული და ლეპტოპ-კომპიუტერების მეშვეობით, ასევე სმარტფონებიდან, სმარტ-ტელევიზორებიდან, ტაბლეტური კომპიუტერებიდან და სხვა. ===ბრაუზერი=== ვებ-ბრაუზერი (ან უბრალოდ „ბრაუზერი“) არის სამომხმარებლო პროგრამული აგენტი მსოფლიო აბლაბუდაში განთავსებულ ინფორმაციასთან წვდომისათვის. ვებ-სერვერთან დასაკავშირებლად და მისი გვერდების წარმოსადგენად, მომხმარებელს ესაჭიროება ვებ-ბრაუზერის პროგრამული უზრუნველყოფა. ეს არის პროგრამული უზრუნველყოფა, რომელსაც უშვებს მომხმარებელი ვებ-გვერდის ჩამოსატვირთად, დასაფორმატებლად და მომხმარებლის კომპიუტერის ეკრანზე გამოსასახად.<ref>{{cite web|url=http://www.differencebetween.net/technology/internet/difference-between-search-engine-and-browser/ |title=Difference Between Search Engine and Browser}}</ref> ვებ-ბრაუზერებს, ვებ-გვერდების პოვნის, ნავიგაციის და მათი წარმოდგენის ფუნქციის გარდა, ხშირად აქვთ სანიშნეების შენახვის, ისტორიის ჩაწერის, cookies-ფაილების მართვის, საშინაო გვერდის, ვებ-საიტებზე შესასვლელი პაროლების შენახვის ფუნქცია. ყველაზე გავრცელებული ვებ-ბრაუზერებია [[Google Chrome|Chrome]], [[Mozilla Firefox|Firefox]], [[Safari]], [[Internet Explorer]], [[Opera]] და [[Microsoft Edge]]. ===სერვერი=== ვებ-სერვერი არის სერვერული პროგრამული უზრუნველყოფა, ან აპარატურული უზრუნველყოფა, რომელიც განკუთვნილია განსაზღვრული პროგრამული უზრუნველყოფის მუშაობისთვის,რომელიც შეუძლია დააკმაყოფილოს მსოფლიო აბლაბუდის კლიენტის მოთხოვნები. ზოგადად, ვებ-სერვერი შეიძლება შეიცავდეს ერთ, ან რამდენიმე ვებსაიტს. ვებ-სერვერი ამუშავებს HTTP და რამდენიმე სხვა პროტოკოლით შემომავალ ქსელურ მოთხოვნებს ვებ-სერვერის ძირითადი ფუნქცია არის ვებ-გვერდების შენახვა, დამუშავება და მიწოდება კლიენტებისთვის.<ref>{{Cite book|title=Web performance tuning|last=Patrick|first=Killelea|date=2002|publisher=O'Reilly|isbn=978-0596001728|edition= 2nd|location=Beijing|pages=264|oclc=49502686}}</ref> კლიენტსა და სერვერს შორის ურთიერთქმედება მყარდება HTTP პროტოკოლის გამოყენებით. კლიენტისთვის მიწოდებული გვერდები,ხშირ შემთხვევაში, არის HTML დოკუმენტი, რომელიც ტექსტის გარდა, შეიძლება შეიცავდეს სურათებს, სტილის ფურცლებს, და სკრიპტებს. მომხმარებლის აგენტი, ძირითად შემთხვევაში ესაა ვებ-ბრაუზერი ან საძიებო რობოტი, კომუნიკაციის წამოწყებას ახორციელებს სერვერთან განსაზვრული რესურსის მოთხოვნის გაგზვნით HTTP-ის გამოყენებით, რაზეც სერვერი პასუხობს რესურსის კონტენტით, ან თუ ეს შეუძლებელია — შეცდომის მესიჯით. რესურსი, ხშირ შემთხვევაში წარმოადგენს რეალურ ფაილს რომელიც განთავსებულია სერვერის მეორად სანახში, თუმცა არ არის სავალდებულო რომ ამგვარად იყოს; დამოკიდებულია სერვერის იმპლემენტაციაზე. მაშინ, როდესაც ძირითადი ფუნქცია არის კონტენტის მომსახურება, HTTP-ის სრული იმპლემენტაცია მოიცავს კლიენტისგან კონტენტის მიღებასაც. ეს შესაძლებლობა გამოიყენება ვებ-ფორმების მისაღებად, მათ შორის, კლიენტის მხრიდან ფაილების ასატვირთად. ბევრი საერთო დანიშნულების ვებ-სერვერს აქვს სერვერული სცენარების მხარდაჭერაც Active Server Pages (ASP), PHP, ან სხვა სკრიპტული ენების გამოყენებით. ეს ნიშნავს, რომ სერვერის ქცევა შეიძლება გაიწეროს ცალკეულ ფაილებში, მაშინ როდესაც სერვერის პროგრამული უზრუნველყოფა უცვლელად რჩება. ხშირად, ეს გამოიყენება დინამიური HTML დოკუმენტების გენერირებისათვის, სტატიკური დოკუმენტის დაბრუნების ნაცვლად. ამათგან პირველი, ძირითადად გამოიყენება მონაცემთა ბაზებიდან ინფორმაციის ამოსაღებად ან მათ შესაცვლელად; უკანასკნელი, უფრო სწრაფია და მარტივად კეშირდება, თუმცა არ შეუძლია დინამიური კონტენტის მიწოდება. ხშირად, მოწყობილობაში ჩაშენებული ვებ-სერვერი შეიძლება ნაპოვნი იქნას პრინტერებში, მარშრუტიზატორებში, ვებ-კამერებში, რომლებიც ემსახურებიან მხოლოდ ლოკალურ ქსელს. შემდეგ, ვებ-სერვერი შეიძლება გამოყენებულ იქნას განსახილველ მოწყობილობაზე დაკვირვების ან მისი ადმინისტრირების სისტემის ნაწილად. ხშირად ეს ნიშნავს, რომ კლიენტის კომპიუტერზე დამატებითი პროგრამული უზრუნველყოფის დაყენების აუცილებლობა არ არსებობს, რადგან მხოლოდ ვებ-ბრაუზერია საჭირო (რომელიც ოპერაციული სისტემების უმეტესობას მოყვება). ===Cookie=== {{მთავარი|Cookie}} [[HTTP]]-cookie (ასევე, ვებ-cookie, ინტერნეტ-cookie, ბრაუზერის cookie, ან უბრალოდ — cookie) არის მონაცემთა მცირე ფრაგმენტი, რომელიც იგზავნება ვებ-სერვერის მიერ და ინახება მომხმარებლის კომპიუტერში მომხმარებლის ბრაუზერის მიერ, როდესაც მომხმარებელი ათვალიერებს ვებსაიტს. Cookie-ფაილი შემუშთავებულია საიმისოდ, რომ იყოს საიმედო მექანიზმი ვებსაიტის მიერ მდგომარეობის შესახებ ინფორმაციის დასამახსოვრებლად, ან მომხმარებლის მიერ თვალიერების აქტიურობის ჩასაწერად (მათ შორის, კონკრეტული ღილაკების დამახსოვრება, ავტორიზაცია, ან რომელი გვერდები იქნა დათვალიერებული ბოლოს). მათ ასევე შეუძლიათ ინფორმაციის თვითნებური ფრაგმენტების დამახსოვრება, რომელიც მომხმარებელმა უწინ შეიყვანა ფორმის ველებში, მაგალითად, სახელები, მისამართები, საკრედიტო ბარათის ნომრები. Cookie-ფაილები თანამედროვე ვებში მნიშვნელოვან ფუნქციებს ასრულებენ. ალბათ, ყველაზე მნიშვნელოვანი ფუნქცია არის ის, რომ აუთენტიკაციის cookie-ფაილები ვებ-სერვერების მიერ გამოყენებული ყველაზე გავრცელებული მეთოდია იმის დასადგენად, არის თუ არა მომხმარებელი ავტორიზებული, და რომელი ანგარიშით არის ავტორიზებული.ამგვარი მექნიზმის გარეშე, ვებსაიტს არ ეცოდინებოდა გააგზავნის სენსიტიური ინფორმაციის შემცველი გვერდი კლიენტთან, თუ მოსთხოვოს ავტორიზაციის აუთენტიკაციის გავლა ავტორიზაციის გზით. აუთენტიკაციის cookie-ფაილებს უსაფრთხოება, წესისამებრ, დამოკიდებულია ფაილის გამცემი [[ვებსაიტი]]ს უსაფრთხოებაზე, მომხმარებლის ვებ-ბრაუზერზე, და ფაილის დაშიფრულობაზე. [[უსაფრთხოების მოწყვლადობა]]მ შესაძლოა გარეშე პირს საშუალება მისცეს წაიკითხოს ფაილის შიგთავსი და გამოიყენოს იგი მომხმარებლის მონაცემებთან წვდომისათვის, ან იმ ვებსაიტებზე წვდომისათვის, რომელსაც ეკუთვნის cookie (იხილეთ, საიტთაშორისი მოთხოვნის გაყალბება, საიტთაშორისი სკრიპტინგი).<ref>{{cite web |url=http://news.cnet.com/8301-10789_3-9918582-57.html |first=Robert |last=Vamosi |title=Gmail cookie stolen via Google Spreadsheets |website=News.cnet.com |date=2008-04-14 |accessdate=19 ოქტომბერი, 2017 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131209210402/http://news.cnet.com/8301-10789_3-9918582-57.html |archivedate=2013-12-09 }}</ref> სამეთვალყურეო cookie-ფაილები, და განსაკუთრებით მესამე მხარის სამეთვალყურეო cookie, ჩვეულებრივ გამოიყენება ცალკეული მომხმარებლების ისტორიის ხანგრძლივი ჩანაწერების შესაგროვებლად, რაც კონფიდენციალურობის პოტენციური პრობლემაა, რამაც [[აშშ]]-ის<ref name="eulaw">{{cite news |url=https://www.bbc.co.uk/news/technology-12668552 |work=BBC |title=New net rules set to make cookies crumble |date=2011-03-08 }}</ref><ref>{{cite web |url=http://adage.com/article/digital/sen-rockefeller-ready-a-real-track-bill/227426/ |work=Adage.com |title=Sen. Rockefeller: Get Ready for a Real Do-Not-Track Bill for Online Advertising |date=2011-05-06}}</ref> და [[ევროპა|ევროპის]]<ref>{{cite web |title=What about the "EU Cookie Directive"? |url=http://webcookies.org/faq/#Directive |year=2013 |publisher=WebCookies.org |accessdate=19 ოქტომბერი, 2017 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20171011095259/https://webcookies.org/faq/#Directive |archivedate=2017-10-11 }}</ref> კანონმდებლები წააქეზა მიეღოთ ზომები [[2011]] წელს. ევროპული კანონმდებლობა მოითხოვს, რომ ყველა ვებ-საიტმა, რომელიც ორიენტირებულია ევროკავშირის წევრ ქვეყნებზე, სთხოვოს მომხმარებელს „გააზრებული თანხმობა“ მოწყობილობაზე არაპირველადი საჭიროების cookie-ფაილების განთავსებამდე. კომპანია [[Google]]-ის [[Project Zero]]-ს მკვლევარი [[იან ჰორნი]] აღწერს იმ გზებს, რომლითაც cookie-ფაილები შეიძლება წაიკითხონ ისეთმა შუამავლებმა, როგორებიცაა [[Wi-Fi]] წვდომის წერტილის პროვაიდერები. ასეთ გარემოებეში, მკვლევარი ბრაუზერის „ინკოგნიტო რეჟიმის“ გამოყენების რეკომენდაციას იძლევა.<ref>[https://thejh.net/written-stuff/want-to-use-my-wifi? Want to use my wifi?], Jann Horn, accessed 2018-01-05.</ref> ===საძიებო ძრავი=== ვებ საძიებო ძრავი ან ინტერნეტის საძიებო ძრავი არის პროგრამული უზრუნველყოფის სისტემა, რომელიც განკუთვნილია ვებ-ძიებისთვის (ინტერნეტ ძიებისთვის), რაც ნიშნავს, მსოფლიო აბლაბუდაში საძიებო მოთხოვნაში განსაზღვრული გარკვეული ინფორმაციის სემანტიკურ ძიებას. ძიების შედეგი, ჩვეულებრივ, წარმოდგენილია შედეგის სტრიქონის სახით, რომელიც ხშირად მოიხსენიება როგორც საძიებო ძრავის შედეგის გვერდები. ინფორმაცია შეიძლება იყოს ვებგვერდების, სურათების, ვიდეო ფაილების, ინფოგრაფიკების, სტატიების, კვლევითი ნამუშევრების, და სხვა სახის ფაილების ერთობლივობა. ზოგიერთი საძიებო ძრავი ასევე მოიპოვებს მონაცემთა ბაზებში ან ღია კატალოგებში ხელმისაწვდომ მონაცემებს. ვებ-კატალოგებისგან განსხვავებით, რომლებსაც მხოლოდ ადამიანი-რედაქტორები ემსახურებიან, საძიებო ძრავებს აქვთ რეალურ დროში ინფორმაციის მხარდაჭერა საძიებო რობოტის ალგორითმის შესრულებით. ინტერნეტის ის კონტენტი, რომელიც ვერ იძებნება ვებ- საძიებო ძრავის მიერ, მოიხსენიება როგორც ღრმა ვები. ===ღრმა ქსელი=== ღრმა ქსელი,<ref name="nhamilton">{{cite journal|citeseerx=10.1.1.90.5847|title=The Mechanics of a Deep Net Metasearch Engine|last=Hamilton|first=Nigel}}</ref> უხილავი ვები,<ref name="jal">{{cite journal|title=Beyond google: the invisible web in the academic library |url=https://archive.org/details/sim_journal-of-academic-librarianship_2004-07_30_4/page/265 |volume=30|issue=4|date=ივლისი, 2004|pages=265–269|last1=Devine|first1=Jane|last2=Egger-Sider|first2=Francine|journal=The Journal of Academic Librarianship |doi=10.1016/j.acalib.2004.04.010 }}</ref> ან დამალული ვები<ref name="cthw">{{cite journal|title=Crawling the Hidden Web|journal=27th International Conference on Very Large Data Bases|date=სექტემბერი, 11–14, 2001|first1=Sriram|last1=Raghavan|first2=Hector|last2=Garcia-Molina|url=http://ilpubs.stanford.edu:8090/725/}}</ref> არის მსოფლიო აბლაბუდის ნაწილი, რომელთა კონტენტი არ არის ინდექსირებული სტანდარტული საძიებო ძრავების მიერ. ღრმა ვების საპირისპირო ტერმინია ზედაპირული ვები, რომელიც წვდომადია ყველასთვის ინტერნეტის გამოყენებით.<ref>{{cite web |title=Surface Web |url=https://www.computerhope.com/jargon/s/surface-web.htm |publisher=Computer Hope |accessdate=ივნისი, 20, 2018}}</ref> საძიებო იდექსირების ტერმინად 2001 წელს „ღრმა ვების“ შემომღებად ითვლება კომპიუტერული მეცნიერი მაიკლ ბერგმანი.<ref name="wright2009">{{cite news| last = Wright| first = Alex| title = Exploring a 'Deep Web' That Google Can't Grasp| work = The New York Times| date = 2009-02-22| url = https://www.nytimes.com/2009/02/23/technology/internet/23search.html?th&emc=th| accessdate = 2009-02-23}}</ref> ღრმა ქსელის კონტენტი დამალულია HTTP-ფორმების უკან<ref>Madhavan, J., Ko, D., Kot, Ł., Ganapathy, V., Rasmussen, A., & Halevy, A. (2008). Google's deep web crawl. Proceedings of the VLDB Endowment, 1(2), 1241–52.</ref><ref>{{cite web|url=https://www.questia.com/article/1G1-370513892/how-do-you-want-me-to-do-it-does-it-have-to-look|title=How Do You Want Me to Do It? Does It Have to Look like an Accident? – an Assassin Selling a Hit on the Net; Revealed Inside the Deep Web|url-access=subscription|via=[[Questia]]|newspaper=[[Sunday Mail (Scotland)|Sunday Mail]] |date=ივნისი, 8, 2014 |first=Sam |last=Shedden |accessdate=მაისი, 5, 2017}}</ref> და მოიცავს ბევრ ფართოდ გავრცელებულ გამოყენებს, როგორებიცაა ვებ-ელფოსტა, ონლაინ-საბანკო მომსახურება, და სერვისები, რომლისთვისაც მომხმარებელმა უნდა გადახდა, და დაცულია საგადასახადო კედლით; მაგალითად, ვიდეო მოთხოვნით, ონლაინ- ჟურნალები და გაზეთები, და სხვა. ღრმა ვების კონტენტზე წვდომა შესაძლებელია პირადპირი URL-ით ან IP-მისამართის გამოყენებით და შესაძლებელია აუცილებელი იყოს პაროლი, ან ვებსაიტის საჯარო გვერდს მიღმა სხვა უსაფრთხო წვდომა. ===კეშირება=== ვებ-კეში არის სერვერული კომპიუტერი, რომელიც განთავსებულია ღია ინტერნეტში, ან ორგანიზაციაში, რომელიც ინახავს იმ ვებ-გვერდებს, რომლებთანაც განხორციელდა უახლოეს პერიოდში წვდომა, რათა გააუმჯობესოს მომხმარებლისთვის პასუხის დაბრუნების დრო იმ კონტენტზე, რომელზეც მოთხოვნა განხორციელდა თავდაპირველი მოთხოვნიდან გარკვეულ დროში. ვებ-ბრაუზერების უმრავლესობაში ასევე გამოიყენება ბრაუზერის კეში, რომელიც იწერს ბოლოს მოპოვებულ მონაცემებს მონაცემთა შენახვის ლოკალურ მოწყობილობაზე. ბრაუზერის [[HTTP]]-მოთხოვნებმა შეიძლება მოითხოვონ მხოლოდ ის მონაცემები, რომლებიც შეიცვალა მათთან ბოლო წვდომის შემდეგ. ვებ-გვერდები და რესურსები შეიძლება შეიცვადენენ ვადის ამოწურვის შესახებ ინფორმაციას კეშირების კონტროლისთვის, კონფიდენციალური მონაცემების უსაფრთხოების დაცვისთვის, მაგალითად ონლაინ- საბანკო მომსახურებისას, ან საინფორმაციო საშუალებების ხშირად განახლებადი ვებსაიტების მუშაობის გასაიოლებლად. გამორჩეულად დინამიური კონტენტის მქონე საიტებიც კი, შესაძლოა უშვებდნენ საწყისი რესურსების განახლებას მხოლოდ პერიოდულობით. ვებსაიტების შემმუშავებლები მიზანშეწონილად თვლიან სრული საიტის [[CSS]] და [[JavaScript]] მონაცემების რამდენიმე ფაილად გაერთიანებას ეფექტიანად კეშირების უზრუნველსაყოფად. კორპორატიული ფაიერვოლები ერთი მომხმარებლის მიერ გამოთხოვილ ვებ-რესურსებს ხშირად კეშავენ, სხვა მომხმარებელების სასარგებლოდ. ზოგიერთი საძიებო ძრავი ინახავს ხშირად წვდომადი ვებსაიტების კონტენტს. ==უსაფრთხოება== კრიმინალებისთვის მსოფლიო აბლაბუდა იქცა ადგილად, სადაც ისინი ავრცელებენ მავნე პროგრამულ უზრუნველყოფას, და მონაწილეობენ რიგ კიბერდანაშაულში, მათ შორის პირადი მონაცემების ქურდობაში, თაღლითობაში, შპიონაჟში და სადაზვერვო მონაცემების შეგროვებაში.<ref name=Ben-Itzhak />ვებ-მოწყვლადობების რიცხვმა გადააჭარბა კომპიუტერული უსაფრთხოების ტრადიციული პრობლემების რაოდენობას და,<ref>{{cite web|author1=Christey, Steve|author2=Martin, Robert A.|lastauthoramp=yes|title=Vulnerability Type Distributions in CVE (version 1.1)|url=http://cwe.mitre.org/documents/vuln-trends/index.html|date=22 მაისი, 2007|publisher=[[MITRE]]|accessdate=7 ივნისი, 2008|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130317191715/http://cwe.mitre.org/documents/vuln-trends/index.html|archivedate=17 მარტი, 2013|df=dmy-all}}</ref><ref>{{Cite journal|title=Symantec Internet Security Threat Report: Trends for July–დეკემბერი, 2007 (Executive Summary)|publisher=Symantec Corp.|volume=XIII|pages=1–2|date=აპრილი, 2008|url=http://eval.symantec.com/mktginfo/enterprise/white_papers/b-whitepaper_exec_summary_internet_security_threat_report_xiii_04-2008.en-us.pdf|accessdate=11 მაისი, 2008|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080625065121/http://eval.symantec.com/mktginfo/enterprise/white_papers/b-whitepaper_exec_summary_internet_security_threat_report_xiii_04-2008.en-us.pdf|archivedate=25 ივნისი, 2008|df=dmy-all}}</ref> Google-ის ცნობით, ათიდან ერთი ვებ-გვერდი შეიძლება შეიცავდეს მავნე კოდს.<ref>{{cite news|title=Google searches web's dark side|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/technology/6645895.stm|date=11 მაისი, 2007|work=BBC News|accessdate=26 აპრილი, 2008|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080307211615/http://news.bbc.co.uk/2/hi/technology/6645895.stm|archivedate=7 მარტი, 2008|df=dmy-all}}</ref> ვებ-შეტევების უმეტესობა ხორციელდება კანონიერ ვებსაიტებზე და Sophos-ის დათვლით, უმეტესობა განლაგებულია შეერთებულ შტატებში, ჩინეთსა და რუსეთში.<ref name=Sophos-Q1-2008>{{cite web|title=Security Threat Report (Q1 2008)|url=http://www.sophos.com/sophos/docs/eng/marketing_material/sophos-threat-report-Q108.pdf|publisher=Sophos|accessdate=24 აპრილი, 2008|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131231084932/http://www.sophos.com/en-us/support/documentation.aspx?requested=eng%2Fmarketing_material%2Fsophos-threat-report-Q108.pdf|archivedate=31 დეკემბერი, 2013|df=dmy-all}}</ref> ყველაზე გავრცელებული მავნესაფრთხე არის SQL-ინექციის ტიპის შეტევები ვებსაიტებზე.<ref>{{cite web|title=Security threat report|url=http://www.sophos.com/sophos/docs/eng/papers/sophos-security-report-jul08-srna.pdf|date=ივლისი, 2008|publisher=Sophos|accessdate=24 აგვისტო, 2008|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131231084007/http://www.sophos.com/en-us/medialibrary/gated%20assets/white%20papers/sophossecurityreportjul08srna.pdf|archivedate=31 დეკემბერი, 2013|df=dmy-all}}</ref> HTML-ის და URI-ის გამოყენებით, ვები მოწყვლადი იყო სატთაშორისი სკრიპტინგის (XSS) ტიპის შეტევების მიმართ, რომელიც გავრცელდა JavaScript-ის გამოქვეყნებასთან ერთად<ref name=FGHR>{{Cite book|author=Fogie, Seth, Jeremiah Grossman, Robert Hansen, and Anton Rager|title=Cross Site Scripting Attacks: XSS Exploits and Defense|pages=68–69, 127|publisher=Syngress, Elsevier Science & Technology|url=http://www.syngress.com/book_catalog//SAMPLE_1597491543.pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080625065121/http://www.syngress.com/book_catalog//SAMPLE_1597491543.pdf|archivedate=25 ივნისი, 2008|year=2007|isbn=978-1-59749-154-9|accessdate=6 ივნისი, 2008}}</ref> და გარკვეულწილად გაუარესდა Web 2.0-თა და Ajax-ის ვებ-დიზაინით, რომელიც მხარს უჭერს სკიპტების გამოყენებას.<ref>{{cite web|author=O'Reilly, Tim|title=What Is Web 2.0|url=http://www.oreillynet.com/pub/a/oreilly/tim/news/2005/09/30/what-is-web-20.html|pages=4–5|date=30 სექტემბერი, 2005|publisher=O'Reilly Media|accessdate=4 ივნისი, 2008|url-status=live|archiveurl=https://www.webcitation.org/6FtlDN6CL?url=http://oreilly.com/web2/archive/what-is-web-20.html|archivedate=15 აპრილი, 2013|df=dmy-all}} and AJAX web applications can introduce security vulnerabilities like "client-side security controls, increased attack surfaces, and new possibilities for Cross-Site Scripting (XSS)", in {{Cite journal|author=Ritchie, Paul|title=The security risks of AJAX/web 2.0 applications|url=http://www.infosecurity-magazine.com/research/Sep07_Ajax.pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080625065122/http://www.infosecurity-magazine.com/research/Sep07_Ajax.pdf|archivedate=25 ივნისი, 2008|date=მარტი, 2007|journal=Infosecurity|accessdate=6 ივნისი, 2008}} which cites {{Cite news|author1=Hayre, Jaswinder S.|author2=Kelath, Jayasankar|lastauthoramp=yes|title=Ajax Security Basics|url=http://www.securityfocus.com/infocus/1868|publisher=SecurityFocus|date=22 ივნისი, 2006|accessdate=6 ივნისი, 2008|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080515114747/http://www.securityfocus.com/infocus/1868|archivedate=15 მაისი, 2008|df=dmy-all}}</ref> დღეისთვის, ზოგიერთი დათვლებით, საშუალოდ ყველა ვებსაიტს შორის 70% დაუცველია მათ მომხმარებლებზე XSS შეტევებისგან.<ref>{{Cite news|author=Berinato, Scott|title=Software Vulnerability Disclosure: The Chilling Effect|url=http://www.csoonline.com/article/221113|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080418072230/http://www.csoonline.com/article/221113|archivedate=18 აპრილი, 2008|work=CSO|page=7|publisher=CXO Media|date=1 იანვარი, 2007|accessdate=7 ივნისი, 2008}}</ref> მსოფლიო აბლაბუდაში კიდევ ერთი გავრცელებული საფრთხე არის ფიშინგი. 2013 წლის თებერვალის RSA-ის შეფასებით, ფიშინგისგან გლობალურმა დანაკარგებმა 2012 წელს 1.5 მილიარდი აშშ დოლარი შეადგინა.<ref name="First_Post">{{cite web|url=http://firstbiz.firstpost.com/biztech/2012-global-losses-from-phishing-estimated-at-1-5-bn-16850.html|title=2012 Global Losses From phishing Estimated At $1.5 Bn|publisher=FirstPost|date=20 თებერვალი, 2013|accessdate=25 იანვარი, 2019|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141221122958/http://firstbiz.firstpost.com/biztech/2012-global-losses-from-phishing-estimated-at-1-5-bn-16850.html|archivedate=21 დეკემბერი, 2014|df=dmy-all}}</ref> ფიშინგის ორი გავრცელებული მეთოდია ფარული გადამისამართება და ღია გადამისამართება. შეთავაზებული გადაწყვეტები განსხვავებულია. მსხვილი კიბერუსაფრთხოების კომპანიები, როგორიცაა McAfee უკვე შეიმუშავეს მართვისა და შესაბამისობის პაკეტები, რათა დააკმაყოფილონ 9/11-ის შემდგომი რეგულაციები,<ref>{{Cite news|author=Prince, Brian|title=McAfee Governance, Risk and Compliance Business Unit|url=http://www.eweek.com/c/a/Security/McAfee-Governance-Risk-and-Compliance-Business-Unit/|work=eWEEK|publisher=Ziff Davis Enterprise Holdings|date=9 აპრილი, 2008|accessdate=25 აპრილი, 2008}}</ref> ხოლო ზოგიერთი, როგორიცაა Finjan, სთავაზობს აქტიურ რელურ დროში პროგრამის კოდის და სრული კონტენტის შემოწმებას, მიუხედავად მისი წყაროს ვინაობისა.<ref name="Ben-Itzhak">{{Cite news|author=Ben-Itzhak, Yuval|title=Infosecurity 2008 – New defence strategy in battle against e-crime|url=http://www.computerweekly.com/Articles/2008/04/18/230345/infosecurity-2008-new-defence-strategy-in-battle-against.htm|work=ComputerWeekly|publisher=Reed Business Information|date=18 აპრილი, 2008|accessdate=20 აპრილი, 2008|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080604061926/http://www.computerweekly.com/Articles/2008/04/18/230345/infosecurity-2008-new-defence-strategy-in-battle-against.htm|archivedate=4 ივნისი, 2008|df=dmy-all}}</ref> ზოგიერთი ამტკიცებს, რომ ორგანიზაციებმა უნდა განიხილონ ვებ-უსაფრთხოება როგორც ბიზნესის შესაძლებლობა, და არა როგორც დანახარჯების ცენტრი,<ref>{{Cite news|author=Preston, Rob|title=Down To Business: It's Past Time To Elevate The Infosec Conversation|url=http://www.informationweek.com/news/security/client/showArticle.jhtml?articleID=207100989|work=InformationWeek|publisher=United Business Media|date=12 აპრილი, 2008|accessdate=25 აპრილი, 2008|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080414031843/http://www.informationweek.com/news/security/client/showArticle.jhtml?articleID=207100989|archivedate=14 აპრილი, 2008|df=dmy-all}}</ref> სხვები კი მოუწოდებენ „საყოველთაო, მუდმივი ციფრული უფლებების მართვისკენ“ რომელიც ინტეგრირებული იქნება ინფრასტრუქტურაში, ასობით კომპანიის ჩასანაცვლებლად, რომლებიც მონაცემების და ქსელების დაცვას უზრუნველყოფენ.<ref>{{Cite news|author=Claburn, Thomas|title=RSA's Coviello Predicts Security Consolidation|url=http://www.informationweek.com/news/security/showArticle.jhtml?articleID=197003826|work=InformationWeek|publisher=United Business Media|date=6 თებერვალი, 2007|accessdate=25 აპრილი, 2008|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090207091418/http://www.informationweek.com/news/security/showArticle.jhtml?articleID=197003826|archivedate=7 თებერვალი, 2009|df=dmy-all}}</ref> ჯონათან ზიტრეინი აცხადებს, რომ უმჯობესია მომხმარებლებმა გაიზიარონ პასუხისმგბელობა კომპიუტერულ უსაფრთხოებაზე, ვიდრე ინტერნეტი მოხვდეს აკრძალვების ქვეშ.<ref>{{Cite news|first=Carolyn|last=Duffy Marsan|title=How the iPhone is killing the 'Net|url=http://www.networkworld.com/news/2008/040908-zittrain.html|work=Network World|publisher=IDG|date=9 აპრილი, 2008|accessdate=17 აპრილი, 2008|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080414043829/http://www.networkworld.com/news/2008/040908-zittrain.html|archivedate=14 აპრილი, 2008|df=dmy-all}}</ref> ==კონფიდენციალურობა== ყოველ ჯერზე, როდესაც კლიენტი გამოითხოვს ვებ-გვერდს, სერვერს მომთხოვნის IP მისამართის იდენტიფიცირების შესაძლებლობა აქვს. ჩვეულბერივ, ვებ-სერვერები ინახავენ IP მისამართებს ლოგირების ფაილში. ასევე, თუ სხვანაირად არ არის მომართული, ბრაუზერების უმეტესობა იწერს მოთხოვნილ ვებ-გვერდებს გადასახედად ხელმისაწვდომ ისტორიის ფუნქციაში, ასევე ჩვეულებრივ, კეშის სახით ლოკალურად ინახება კონტენტის დიდი ნაწილი. თუ სერვერსა და ბრაუზერს შორის კომუნიკაცია არ იყენებს HTTPS შიფრაციას, ვებ-მოთხოვნები და პასუხები მოგზაურობენ ინტერნეტში უბრალო ტექსტის სახით და შეიძლება წაკითხულ, ჩაწერილ და კეშირებულ იქნას შუამავალი სისტემების მიერ. პერსონალური ინფორმაციის დამალვის კიდევ ერთი გზა არის ვირტუალური კერძო ქსელის (VPN) გამოყენება. VPN შიფრავს ონლაინ-ტრაფიკს და ნიღბავს საწყის IP მისამართს, რითიც ამცირებს მომხმარებლის იდენტიფიკაციის რისკს. როდესაც ვებ-გვერდი სთხოვს, ხოლო მომხმარებელი აწვდის პერსონალურ საიდენტიფიკაციო მონაცემებს — რეალურ სახელს, მისამართს, ელფოსტის მისამართს და სხვა, ვებ-ობიექტებს შეუძლიათ აღნიშნული ინფორმაციის ასოცირება ამ პიროვნებასთან. თუ ვებსაიტი იყენებს HTTP cookie-ფაილებს, მომხმარებლის სახელის, პაროლის ნამდვილობის შემოწმებას, ან სამეთვალყურეობის სხვა მეთოდებს, მას შეეძლება უთვალთვალოს სხვა ვებსაიტებზე ვიზიტებსაც, საიდენტიფიკაციო მონაცემების მიწოდებამდე და მის შემდეგ. ამგვარად, ვებ-ტექნოლოგიის გამომყენებელ ორგანიზაციას საშუალება ექნება შეადგინოს იმ პირის პროფილი, რომელიც იყენებს მის საიტს ან საიტებს. ინდივიდუალური პირის შესახებ შეგროვებული ინფორმაციის პროფილირების შედეგად, მონაცემები შესაძლოა მოიცავდეს ინფორმაციას პირის მიერ თავისუფალ დროის გატარების შესახებ, საყიდლების ინტერესის, პროფესიის და დემოგრაფიული პროფილის სხვა ასპექტებს. თვალსაჩინოა, რომ ამგვარი პროფილები მარკეტოლოგების, რეკლამის დამკვეთების და სხვათა პოტენციურ ინტერესს წარმოადგენს. ვებსაიტის მოხმარების პირობების და კონფიდენციალურობის პოლიტიკიდან, ასევე პერსონალური ინფორმაციის შესახებ ადგილობრივი კანონმდებლობიდან გამომდინარე, ეს პროფილები შესაძლოა გაყიდულ, გაზიარებულ, ან გადაცემულ იქნას სხვა ორგანიზაციებზე მომხმარებლის შეტყობინების გარეშე. ჩვეულებრივი ადამიანების უმეტესობისთვის, ეს ნიშნავს ელფოსტაზე მიღებულ მოულოდნელ წერილს ან გარკვეულ ვებ-გვერდზე სტუმრობისას უჩვეულოდ აქტუალურ საკითხზე რეკლამას. სხვებისთვის, რომლებმაც გარკვეული დრო დაუთმეს უჩვეულო ინტერესებს, ეს შეიძლება ნიშნავდეს გარკვეული სფეროს მარკეტინგულ მიზანში მოხვედრას და დიდი რაოდენობით არასასურველი შემოთავაზების მიღებას. პირების ინტერესების და ვებ-მიდრეკილებების მიხედვით პირის გამჟღავნება, მიზანში ამოღება და მეთვალყურეობა ასევე შეუძლიათ სამართალდამცავ, კონტრტერორისტულ და სადაზვერვო ორგანიზაციებსაც. სოციალური ქსელები, როგორც წესი, ცდილობენ, მომხმარებელმა მიუთითოს თავისი ნამდვილი სახელი, ინტერესები, ადგილმდებარეობები, ფსევდონიმების ნაცვლად, რადგან მათ ხელმძღვანელებს სწამთ, რომ ამით სოციალური ქსელის გამოყენება მომხმარებლისთვის უფრო მიმზიდველი გახდება. მეორე მხრივ, ატვირთული ფოტოსურათები, დაუცველად გამოქვეყნებული მოსაზრებები შეიძლება იდენტიფიცირებულ იქნას იმ პირის მიერ, ვინც ნანობს ამ გაჟღავნებას. დამსაქმებლები, სკოლები, მშობლები და სხვა ნათესავები შეიძლება მოექცნენ სოციალური ქსელის პროფილის ისეთი ასპექტების გავლენის ქვეშ, როგორიცაა ტექსტობრივი პოსტები, ციფრული ფოტოები, რომლებიც ავტორის მიერ არ მოიაზრებოდა ამ აუდიტორიისთვის გაზიარებას. ინტერნეტ-ხულიგნებმა შესაძლებელია გამოიყენონ პერსონალური ინფორმაცია მომხმარებელზე თავდასხმისა და დევნისთვის. თანამედროვე სოციალური ქსელები ვებსაიტები საშუალებას იძლევიან ზედმიწევნით გაკონტროლებულ იქნას თითოეული პოსტის კონფიდენციალურობა, თუმცა დამწყებთთათვის ეს შეიძლება რთული იყოს, და ვერ შეძლონ ამ შესაძლებლობის სათანადოდ გამოყენება.<ref>{{cite journal|last=boyd|first=danah|author2=Hargittai, Eszter|title=Facebook privacy settings: Who cares?|journal=First Monday|date=ივლისი, 2010|volume=15|issue=8|doi=10.5210/fm.v15i8.3086|df=dmy-all}}</ref> ვებსაიტებზე ატვირთული ფოტოსურათები და ვიდეო ფაილები განსაკუთრებულ პრობლემებს იწვევენ, რადგან შესაძლებელია პირის სახე დამატებულ იქნას ონლაინ პროფილში. სახის ამოცნობის ტექნოლოგიის თანამედროვე და პოტენციური განვითარების პირობებში, შემდგომში, სახის გაიგივება შესაძლებელია სხვა, მანამდე ანონიმურ სურათებთან, ღონისძიებებთან, ან მოვლენებთან, რომლებიც აღბეჭდილია სხვა გარემოში.სურათების კეშირების, გასარკევების, და კოპირების გამო, სურათის მსოფლიო აბლაბუდის ამოღება რთულია. ==სტანდარტები== ვებ-სტანდარტები აერიანებს მრავალ ურთიერთდამოკიდებულ სტანდარტებსა და სპეციფიკაციებს, რომელთაგან ზოგიერთი არეგულირებს არა მხოლოდ მსოფლიო აბლაბუდას, არამედ მთლიან ინტერნეტს. ისეთი სტანდარტებიც კი, რომლებიც არ არის გამიზნული ვებისთვის, პირდაპირ ან არაპირდაპირგავლენას ახდენენ ვებსაიტებისა და ვებსერვისების შემუშავებასა და ადმინისტრირებაზე. განხილვა მოიცავს ვებ-გვერდებისა და ვებსაიტების ურთიერთავსებადობას, ხელმისაწვდომობასა და გამოყენებადობას. ვებ-სტანდდარტები ფართო გაგებით შედგება შემდეგისგან: * World Wide Web Consortium-ის (W3C) მიერ გამოქვეყნებული რეკომენდაციები;<ref>{{cite web | url=http://www.w3.org/TR/#Recommendations |title=W3C Technical Reports and Publications | publisher=W3C | accessdate=2009-01-19}}</ref> * „ცხოვრების დონე“ (Living Standard) — შემუშავებულია ვების, ჰიპერტექსტის, აპლიკაციის ტექნოლოგიების სამუშაო ჯგუფის (WHATWG) მიერ; * სამუშაო შეთავაზების (RFC) დოკუმენტები, რომლებიც გამოქვეყნებულია ინტერნეტის საინჟინრო საბჭოს მიერ (IETF);<ref>{{cite web | url=http://www.ietf.org/rfc.html | title=IETF RFC page | publisher=IETF | accessdate=2009-01-19 | archive-url=https://web.archive.org/web/20090202124230/http://www.ietf.org/rfc.html | archive-date=2 თებერვალი, 2009 | url-status=dead }}</ref> * სატნადრტიზაციის სდაერთაშორისო ორგანიზაციის (ISO) მიერ გამოქვეყნებული სტანდარტები;<ref>{{cite web | url=http://www.iso.org/iso/search.htm?qt=world+wide+web&published=on&active_tab=standards |title=Search for World Wide Web in ISO standards | publisher=ISO | accessdate=2009-01-19}}</ref> * Ecma International-ის მიერ გამოქვეყნებული სტანდარტები;<ref>{{cite web | url=http://www.ecma-international.org/publications/index.html | title=Ecma formal publications | publisher=Ecma | accessdate=2009-01-19}}</ref> * უნიკოდის კონსორციუმის მიერ გამოქვეყნებული Unicode-ის სტანდარტი და უნიკოდის სხვადასხვა ტექნიკური ანგარიშები (UTR);<ref>{{cite web | url=https://www.unicode.org/reports/index.html | title=Unicode Technical Reports | publisher=Unicode Consortium | accessdate=2009-01-19}}</ref> * სახელების და ნომრების რეესტრი, რომელსაც მართავს ინტერნეტის მისამართთა სივრცის ადმინისტრაცია (IANA).<ref>{{cite web | url=http://www.iana.org/ | title=IANA home page | publisher=IANA | accessdate=2009-01-19}}</ref> ვებ-სტანდარტები არ არის ფიქსირებული წესების ნაკრები, არამედ არის ვებ-ტექნოლოგიების მუდმივად განვითარებადი საბოლოო ტექნიკური სპეციფიკაციების ნაკრები.<ref>{{cite book | author= Leslie Sikos | title= Web standards – Mastering HTML5, CSS3, and XML | publisher= [[Apress]] | year= 2011 | isbn= 978-1-4302-4041-9 | url= http://www.masteringhtml5css3.com/ | accessdate= 2020-09-02 | archiveurl= https://web.archive.org/web/20150402152305/http://www.masteringhtml5css3.com/ | archivedate= 2015-04-02 }}</ref> ვებ-სტანდარტები მუშავდება სტანდარტიზაციის ორგანიზაციების მიერ — დაინტერესებული, და ხშირად ერთმანეთის კონკურენტი მხარეთა ჯგუფები, რომელთაც ავალიასტანდარტიზაცია — შემუშავებული ტექნოლოგია ვერ გამოცხადდება სტანდრატად ცელკეული ერთი კომპანიის ან ინდივიდის მიერ. მნიშვნელოვანია განვასხვაოთ შემუშავების პროცესში მყოფი სპეციფიკაციები შემუშავების საბოლოო სტატუსს მიღწეულებისგან (W3C-ის სპეციფიკაციების შემთხვევაში ესაა სიმწიფის უმაღლესი დონე). ==ხელმისაწვდომობა== არსებობს ალტერნატიულ ფორმატსა და მატარებლებზე ვებთან წვდომის მეთოდები რომლებიც ამარტივებენ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებისთვის გამოყენებას. ეს შეზღუდული შესაძლებლობები შესაძლოა იყოს მხედველობითი, სმენითი, ფიზიკური, მეტყველებითი, კოგნიტიური, ნევროლოგიური, ან გარკვეული კომბინაცია. უნივერსალური ხელმისაწვდომობის შესაძლებლობები ასევე ეხმარება დროებითად შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირებს, როგორიცაა მაგალითად მოტეხილი ხელი, ან მოხუც ადამიანებს, რომელთა შესაძლებლობები ასაკთან ერთად მცირდება.<ref name=WAI>{{cite web|title=Web Accessibility Initiative (WAI)|url=http://www.w3.org/WAI|publisher=World Wide Web Consortium|accessdate=7 აპრილი, 2009|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090402001730/http://www.w3.org/WAI/|archivedate=2 აპრილი, 2009}}</ref> მსოფლიო აბლაბუდა იღებს ინფორმაციას, ისევე როგორც გასცემს ინფორმაცია და ურთიერთქმედებს საზოგადოებასთან. World Wide Web Consortium აცხადებს,რომ სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია ვები იყოს წვდომადი ყველასთვის, ამგვარად მას შეეძლება უზრუნველყოს თანაბარი ხელმისაწვდომობა და თანაბარი შესაძლებლობები შშმ პირებისათვის.<ref>{{cite web|title=Developing a Web Accessibility Business Case for Your Organization: Overview|url=http://www.w3.org/WAI/bcase/Overview|publisher=World Wide Web Consortium|accessdate=7 აპრილი, 2009|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090414173026/http://www.w3.org/WAI/bcase/Overview|archivedate=14 აპრილი, 2009|df=dmy-all}}</ref> ტიმ ბერნერს-ლიმ ერთხელ შენიშნა, „მსოფლიო აბლაბუდის ძალა მის უნივერსალურობაშია. შეზღუდული შესაძლებლობების მიუხედავად, ყველას მიერ მასთან ხელმისაწვდომობა არის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი ასპექტი“.<ref name=WAI /> მრავალ ქვეყანაში ვებსაიტების შშმ პირებისთვის ხელმისაწვდომობის აუცილებლობა რეგულირდება ვებსაიტების მიმართ მოთხოვნებით.<ref>{{cite web|title=Legal and Policy Factors in Developing a Web Accessibility Business Case for Your Organization|url=http://www.w3.org/WAI/bcase/pol|publisher=World Wide Web Consortium|accessdate=7 აპრილი, 2009|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090405142512/http://www.w3.org/WAI/bcase/pol|archivedate=5 აპრილი, 2009|df=dmy-all}}</ref> საერთაშორისო თანამშრომლობამ W3C Web Accessibility Initiative-ის ფარგლებში საფუძველი დაუდო მარტივ გაიდლაინებს, რომლებიც შესაძლებელია გამოიყენონ კონტენტის შემქმნელებმა და პროგრამული უზრუნველყოფის შემმუშავბლებმა, რათა ვები გახადონ ხელმისაწვდომი იმ პირბისთვის ვინ იყენებს, ან არ იყენებს დამხმარე ტექნოლოგიებს.<ref name=WAI /><ref>{{cite web|title=Web Content Accessibility Guidelines (WCAG) Overview|url=http://www.w3.org/WAI/intro/wcag.php|publisher=World Wide Web Consortium|accessdate=7 აპრილი, 2009|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090401074742/http://www.w3.org/WAI/intro/wcag.php|archivedate=1 აპრილი, 2009|df=dmy-all}}</ref> ==ინტერნაციონალიზაცია== W3C-ის ინტერნაციონალიზაციის აქტივობები გვარწმუნებს, რომ ვებ-ტექნოლოგიები მუშაობენ ყველა ენაზე, დამწერლობასა და კულტურაში.<ref>{{cite web|title=Internationalization (I18n) Activity|url=http://www.w3.org/International/|publisher=World Wide Web Consortium|accessdate=10 აპრილი, 2009|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090416052903/http://www.w3.org/International/|archivedate=16 აპრილი, 2009|df=dmy-all}}</ref> 2004-2005 წლებში გავრცელება დაიწყო [[უნიკოდი|უნიკოდმა]] და საბოლოოდ [[2007]] წლის დეკემბერში ჩამოიტოვა როგორც [[ASCII]], ასევე Western European, რომლებიც იყვნენ სიმბოლოთა ყველაზე ხშირად გამოყენებადი კოდირებები.<ref>{{Cite news|author=Davis, Mark|title=Moving to Unicode 5.1|url=http://googleblog.blogspot.com/2008/05/moving-to-unicode-51.html|date=5 აპრილი, 2008|accessdate=10 აპრილი, 2009|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090521191341/http://googleblog.blogspot.com/2008/05/moving-to-unicode-51.html|archivedate=21 მაისი, 2009|df=dmy-all}}</ref> თავდაპირველად RFC 3986 საშუალებას იძლეოდა, რომ URI-ში გამოყენებული ყოფილიყო მხოლოდ US-ASCII სიმბოლოთა ნაკრები. RFC 3987-ში მხარდაჭერილია ყველა სიმბოლო რომელიც არის უნივერსალურ სიმბოლოთა ნაკრებში (UCS), ამდენად ამჟამად IRI შესაძლებელია დაიწეროს ნებიმიერ ენაზე,<ref>{{cite press release|title=World Wide Web Consortium Supports the IETF URI Standard and IRI Proposed Standard|url=http://www.w3.org/2004/11/uri-iri-pressrelease.html|date=26 იანვარი, 2005|publisher=World Wide Web Consortium|accessdate=10 აპრილი, 2009|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090207070535/http://www.w3.org/2004/11/uri-iri-pressrelease.html|archivedate=7 თებერვალი, 2009|df=dmy-all}}</ref> მათ შორის ქართულადაც. == სქოლიო == {{სქოლიო}} [[კატეგორია:მსოფლიო აბლაბუდა]] 1mbg69f0esysf1ibzr1a95jkcrf8ipx 0 470782 4408938 3908060 2022-08-19T02:06:39Z InternetArchiveBot 124291 [[ვიკიპედია:გადამოწმებადობა|შემოწმების]] მიზნით 2 წიგნის დამატება (20220818)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა მწერალი}} '''შეიმას ჯასტინ ჰინი''' ({{lang-en|Seamus Justin Heaney}}; დ. [[13 აპრილი]], [[1939]] — გ. [[30 აგვისტო]], [[2013]]) — ირლანდიელი [[პოეტი]], [[დრამატურგი]] და [[მთარგმნელი]]. [[1995]] წელს გახდა [[ნობელის პრემიის ლაურეატი ლიტერატურის დარგში]].<ref name="times-obit">[http://www.irishtimes.com/culture/books/obituary-heaney-the-most-important-irish-poet-since-yeats-1.1510684 Obituary: Heaney ‘the most important Irish poet since Yeats’], ''Irish Times,'' 30 August 2013.</ref><ref name="guardian-obit">[https://www.theguardian.com/books/2013/aug/30/seamus-heaney Seamus Heaney obituary], ''The Guardian,'' 30 August 2013.</ref> მის ცნობილ მხატვრულ ნამუშევრებს შორისაა თავისი პირველი გამოქვეყნებული ტომი „ნატურალისტის სიკვდილი“, რომელიც მოიცავს პოემების კოლექციას. აღიარებული იქნა, პოეზიაში მნიშვნელოვანი წვლილის შეტანის გამო. [[ამერიკელი]] პოეტი [[რობერტ ლოუილი]], მას აღწერს როგორც, „ყველაზე მნიშვნელოვანი ირანელი პოეტი, [[უილიამ ბატლერ იეიტსი|უილიამ იეიტსის]] შემდეგ“. ბევრმა მათგანმა, მათ შორის აკადემიკოსმა [[ჯონ სატერლენდი|ჯონ სატერლენდიმ]] ჰინი დაახასიათა როგორც, „ჩვენი დროის უდიდესი პოეტი“. ამერიკელმა პოეტმა, ესეისტმა და მთარგმნელმა [[რობერტ პინსკი|რობერტ პინსკიმ]] შეიმას ჰინის შესახებ განაცხადა რომ „ჰინი შესანიშნავ თვალთან და ყურთან ერთად, დასაჩუქრებულია ისტორიის მოყოლის ნიჭით“. [[2013]] წელს, ჰინის გარდაცვალების შემდეგ, ახალი ამბების ბრიტანულმა გამოცემამ, „The Independent“-მა ჰინის შესახებ თქვა: „ალბათ ყველაზე ცნობილი პოეტი მთელს დედამიწაზე“. <ref>{{cite news|url=https://www.independent.co.uk/arts-entertainment/books/news/seamus-heaney-obituary-nobel-prizewinning-irish-poet-8791807.html|title=Seamus Heaney obituary: Nobel Prize-winning Irish Poet|date=30 August 2013|accessdate=30 August 2013|first=Patricia|last=Craig|work=The Independent|publisher=Independent Print Limited}}</ref> დაიბადა ქალაქგარეთ, [[ჩრდილოეთ ირლანდია|ჩრდილოეთ ირლანდიაში]]. ადრეულ [[1960]]-იან წლებში, მას შემდეგ რაც, „ბელფასტის დედოფლის უნივერსიტეტი“ დაამთავრა და დაიწყო თავისი პოეტური ნაშრომების გამოქვეყნება, ჩრდილოეთ ირლანდიის უდიდეს ქალაქში, [[ბელფასტი|ბელფასტში]], „ჯოზეფის კოლეჯში“ კითხულობდა ლექციებს. [[1976]] წლიდან გარდაცვალებამდე, ცხოვრობდა [[დუბლინი|დუბლინში]].<ref>{{cite book|last=Heaney|first=Seamus|title=Opened Ground|url=https://archive.org/details/openedgroundsele00hean|url-access=registration|location=New York|publisher=Farrar, Straus, and Giroux|year=1998|isbn=0-374-52678-8|page= }}</ref> [[1981]] წლიდან [[2006]] წლამდე ასევე ცხოვრობდა [[ამერიკის შეერთებული შტატები|ამერიკის შეერთებულ შტატებში]]. [[1981]] წლიდან, [[1997]] წლამდე იყო [[ჰარვარდის უნივერსიტეტი|ჰარვარდის უნივერსიტეტის]] პროფესორი, ხოლო [[1988]] წლიდან [[2006]] წლამდე, რეზიდენციაში მისი პოეტი. [[1989]] წლიდან [[1994]] წლამდე, იგი ასევე იყო [[ოქსფორდის უნივერსიტეტი|ოქსფორდის უნივერსიტეტის]] პოეზიის ფაკულტეტის პროფესორი. სხვა ნომინაციებთან ერთად, მას აღებული აქვს „ჯეფრი ფაბერის მემორიალური პრემია“ ([[1968]]), „ე.მ ფორსტერის ნომინაცია“ ([[1975]]), „პოეზიის ოქროს გვირგვინი“ ([[2001]]), „ტ. ს ელიოტის პრიზი“ ([[2006]]), [[1996]] წელსა და [[1999]] წელს „Costa წიგნის პრიზი“. მის ლიტერატურულ გამოცემებს ფლობს „ირლანდიის ეროვნული ბიბლიოთეკა“. == ადრინდელი ცხოვრება == შეიმას ჰინი დაიბადა [[1939]] წლის [[13 აპრილი|13 აპრილს]], ფერმერების ოჯახში, [[ჩრდილოეთ ირლანდია|ჩრდილოეთ ირლანდიის]] ორ სოფელს, „ქასთლდოუსონის“ და „თუმბრიჯს“ შორის.<ref name="seambio2">{{cite web|url=http://www.seamusheaney.org/seamus_heaney_biography.html|title=Biography of Irish Writer Seamus Heaney|publisher=www.seamusheaney.org|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100224114536/http://www.seamusheaney.org/seamus_heaney_biography.html|archivedate=24 February 2010|accessdate=20 February 2010|quote=Heaney was born on 13th April 1939, the eldest of nine children at the family farm called Mossbawn in the Townland of Tamniarn in Newbridge near Castledawson, Northern Ireland, ...}} Archived at Wayback Engine.</ref> მამამისი პატრიკ ჰინი (გ. ოტომბერი, [[1986]])<ref name="parker-2212">{{cite book|title=Seamus Heaney: The Making of the Poet|url=https://archive.org/details/seamusheaneymaki0000park|last=Parker|first=Michael|publisher=University of Iowa Press|year=1993|isbn=0-87745-398-5|location=Iowa City|page=[https://archive.org/details/seamusheaneymaki0000park/page/221 221]|quote=The deaths of his mother in the autumn of 1984 and of his father in October 1986 left a colossal space, one which he has struggled to fill through poetry.}}</ref> ფერმერი იყო, თუმცა მის მთავარ ვალდებულებას პირუტყვების გაყიდვა წარმოადგენდა. ჰინის დედა მარგარეტ მაკკენი, ([[1911]]-[[1984]])<ref>{{cite book|title=Stylistics|last=Verdonk|first=Peter|publisher=Oxford University Press|year=2002|isbn=0-19-437240-5|location=Oxford|page=57}}</ref> მაკკენების ამ თაობის მეცხრე შვილია.<ref name="parker-32">{{cite book|title=Seamus Heaney: The Making of the Poet|url=https://archive.org/details/seamusheaneymaki0000park|last=Parker|first=Michael|publisher=University of Iowa Press|year=1993|isbn=0-87745-398-5|location=Iowa City|page=[https://archive.org/details/seamusheaneymaki0000park/page/3 3]|quote=Mrs Heaney bore nine children, Seamus, Sheena, Ann, Hugh, Patrick, Charles, Colum, Christopher, and Dan.}}</ref> მისი ბიძიები და სხვა ნათესავები დასაქმებულები იყვნენ ადგილობრივ თეთრეულის ქარხანაში. მისი ბიცოლა მოსამსახურედ მუშაობდა ქარხნის მეპატრონის ოჯახში. ჰინი დადიოდა ანაჰორიშის დაწყებით სკოლაში. 12 წლის ასაკში მან სტიპენდია აიღო და სწავლის გაგრძელება [[ჩრდილოეთ ირლანდია|ჩრდილოეთ ირლანდიის]] ქალაქ [[დერი|დერის]], კათოლიკურ სკოლაში „კოლუმბიის კოლეჯში“ შესთავაზეს. როდესაც ჰინი კოლეჯში სწავლობდა, მისი ძმა ქრისტოფერი საგზაო უბედური შემთხვევით გარდაიცვალა. პოემები „Mid-Term Break“ და „The Blackbird of Glanmore“ დაკავშირებულია თავისი ძმის გარდაცვალებასთან.<ref>{{cite web|url=http://litmed.med.nyu.edu/Annotation?action=view&annid=1546|title=Heaney, Seamus: Mid-Term Break|date=27 October 1999|publisher=Litmed.med.nyu.edu|accessdate=20 November 2010}}</ref> == კარიერა == [[File:SeamusHeaneyLowRes.jpg|thumb|upright|შეიმას ჰინი [[1970]] წელს]] [[1957]] წელს, „ბელფასტის დედოფლის უნივერსიტეტში“ ინგლისური ენის და ლიტერატურის შესასწავლად [[ბელფასტი|ბელფასტში]] გაემგზავრა. იქ ყოფნისას მან იპოვა [[ინგლისელი]]ი პოეტის, [[ტედ ჰიუზი|ტედ ჰიუზის]] „Lupercal“-ის ასლი, რომელმაც მას პოეტობისკენ უბიძგა. კოლეჯი [[1961]] წელს დაამთავრა, და მიენიჭა პირველი კლასის ხარისხი. ბელფასტის წმინდა ჯოზეფის მასწავლებელთა მომზადების კოლეჯში სწავლების დროს (ახლა ის გაერთიანებულია ქალაქ მერის უნივერსიტეტის კოლეჯში), ჰინი გაემგზავრა დასავლეთ ბელფასტის წმინდა თომას საშუალო სკოლაში. სკოლის დირექტორი ირანელი მწერალი [[მაიკლ მაკკლავერტი]] იყო, რომელმაც ჰინი ირანელ პოეტს, [[პატრიკ კავანაჰი|პატრიკ კავანაჰს]] წარუდგინა.<ref>{{cite web|title=Biography|publisher=British Council|url=http://www.britishcouncil.org/china-aboutuk-northernireland-literature-poetry-seamus.htm|accessdate=23 May 2010|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20121009142735/http://www.britishcouncil.org/china-aboutuk-northernireland-literature-poetry-seamus.htm|archivedate=9 October 2012}}</ref><ref name="assets.cambridge.org">[http://assets.cambridge.org/97805218/38825/frontmatter/9780521838825_frontmatter.pdf Ed. Bernard O’Donoghue ''The Cambridge Companion to Seamus Heaney'' (2009) Cambridge University Press pxiii] {{ISBN|978-0-521-54755-0}}. Retrieved 23 May 2010.</ref> მაკკლავერტის მენტორობით, [[1962]] წელს მან თავისი პირველი პოეტური ნამუშევრების გამოქვეყნება დაიწყო. ჰინიმ პოემა „Fosterage“, რომელიც „ჩრდილოეთი“-ის პოემების კოლექციიდან ერთ-ერთია, პატრიკ კავანაჰს მიუძღვნა.<ref>{{cite news |url=https://www.irishtimes.com/culture/books/michael-mclaverty-seamus-heaney-and-the-writerly-bond-1.3263062 |work=Irish Times |title=Michael McLaverty, Seamus Heaney and the writerly bond |date=20 October 2017 |author=Sophia Hillan}}</ref> [[1966]] წელს, დამოუკიდებელმა გამომცემლობამ, „Faber and Faber“-მა გამოაქვეყნა ჰინის პირველი პოემების კრებული, სახელწოდებით „ნატურალისტის სიკვდილი“, რომელმაც სხვა ჯილდოებთან ერთად ჯეფრი ფაბერის პრიზიც მოიგო. [[1966]] წელს „ბელფასტის დედოფლის უნივერსიტეტში“ დაინიშნა თანემდროვე ინგლისური ლიტერატურის ლექტორად. ამის შემდეგ მისი ვაჟი, მაიკლი დაიბადა, [[1968]] წელს კი მეორე ვაჟი, ქრისტოფერი. [[1969]] წელს გამოაქვეყნდა მისი რიგით მეორე პოეტური კრებული „კარი სიბნელეში“.<ref>{{cite news |url=https://www.theguardian.com/commentisfree/2014/aug/17/door-into-the-dark-seamus-heaney-andrew-motion |work=The Guardian |author=Andrew Motion |title=Door into the Dark opened the portals to a different future |date=17 August 2014|author-link=Andrew Motion }}</ref> [[კალიფორნიის უნივერსიტეტი (ბერკლი)|კალიფორნიის უნივერსიტეტში (ბერკლი)]] მოწვეული ლექტორის თანამდებობის დაკავების შემდეგ, [[1971]] წელს, ჰინი ბელფასტში, „დედოფლის უნივერსიტეტში“ დაბრუნდა. თუმცა, [[1972]] წელს უნივერსიტეტში ლექციების კითხვა შეწყვიტა და ირლანდიის პატარა ქალაქში, [[უიკლოუ|უიკლოუში]] გადავიდა საცხოვრებლად, სადაც იგი მთელს დროს წერას უთმობდა. 1972 წელს, მან გამოაქვეყნა რიგით მესამე პოეტური კრებული, სახელწოდებით — „ზამთრის გარეთ“. ხოლო [[1975]] წელს პოემების კრებული „ჩრდილოეთი“,<ref>{{cite web |url=https://www.nobelprize.org/prizes/literature/1995/heaney/biographical/ |work=Nobel Prize |title=Seamus Heaney}}</ref> კოლექცია დაყოფილია ორ ნაწილად, რომელთაგან პირველი უფრო სიმბოლურია, ეხება ისეთ თემებს, როგორებიცაა: ანტეოსის ბერძნული მითი, [[ვიკინგები]] და სხვა. მეორე ნაწილში ძირითადად მოცემულია ლექსები, რომლებიც კონკრეტულად ეხება [[ჩრდილოეთ ირლანდია|ჩრდილოეთ ირლანდიაში]] განვლილ ცხოვრებას, ლექსებს შორისაა [[მაიკლ მაკლავერტი|მაიკლ მაკლავერტისა]] და [[სემიუს დენი|სემიუს დენისათვის]] მიძღვნილი ლექსებიც. მისი რიგით მეხუთე პოეტური კრებული „საველე სამუშაო“ [[1979]] წელს გამოქვეყნდა. [[1981]] წელს გაემგზავრა [[ამერიკის შეერთებული შტატები|ამერიკის შეერთებულ შტატებში]], სადაც [[ჰარვარდის უნივერსიტეტი|ჰარვარდის უნივერსიტეტში]] [[1997]] წლამდე კითხულობდა ლექციებს. [[1984]] წლის შემოდგომას, მისი დედა მარგარეტი გარდაიცვალა. [[1989]] წლიდან [[1994]] წლამდე, იგი ასევე იყო [[ოქსფორდის უნივერსიტეტი|ოქსფორდის უნივერსიტეტის]] პოეზიის ფაკულტეტის პროფესორი. [[1991]] წელს მან მეცხრე პოეტური კრებული გამოაქვეყნა, სახელწოდებით „ნივთების დანახვა“. == პოეზია: მთავარი კრებულები == * 1966: ''ნატურალისტის სიკვდილი'', Faber & Faber * 1969: ''კარი სიბნელეში'', Faber & Faber * 1972: ''ზამთრის გარეთ'', Faber & Faber * 1975: ''ჩრდილოეთი'', Faber & Faber * 1979: ''საველე სამუშაო'', Faber & Faber * 1984: ''სადგურის კუნძული'', Faber & Faber * 1987: ''ჰოკის ფარანი'', Faber & Faber * 1991: ''ნივთების დანახვა'', Faber & Faber * 1996: ''სულის დონე'', Faber & Faber * 2001: ''ელექტრო შოკი'', Faber & Faber * 2006: ''უბანი და წრე'', Faber & Faber * 2010: ''ადამიანის ჯაჭვი'', Faber & Faber == სქოლიო == {{სქოლიო}} {{ნობელის პრემია ლიტერატურაში}} {{DEFAULTSORT:ჰინი, შეიმას}} [[კატეგორია:ნობელის პრემიის ლაურეატები ლიტერატურაში]] [[კატეგორია:დაბადებული 1939]] [[კატეგორია:დაბადებული 13 აპრილი]] [[კატეგორია:გარდაცვლილი 2013]] [[კატეგორია:დაბადებული 30 აგვისტო]] [[კატეგორია:ირლანდიელი პოეტები]] [[კატეგორია:ირლანდიელი დრამატურგები]] [[კატეგორია:ირლანდიელი მთარგმნელები]] [[კატეგორია:ირლანდიელი ნობელის პრემიის ლაურეატები]] h7s41pxmlik5grz9eqib0jur51da9x1 0 472458 4408861 4408304 2022-08-18T21:32:05Z გიო ოქრო 84301 ([[m:Special:MyLanguage/User:Jon Harald Søby/diffedit|diffedit]]) wikitext text/x-wiki {{ტაქსოდაფა | სახელი = დაიკონი | სურათის ფაილი = Daikon, Nara Prefecture, Japan.jpg | სურათის წარწერა = | სურათის აღწერა = | სამეფო = მცენარეები | განყოფილება = [[ყვავილოვანი მცენარეები]] | კლასი = [[ორლებნიანნი]] | რიგი = [[კომბოსტოსნაირნი]] | ოჯახი = [[კომბოსტოსებრნი]] | გვარი = [[ბოლოკი (გვარი)|ბოლოკი]] | სახეობა = [[ბოლოკურა]] | ქვესახეობა = [[ბოლოკი]] | ურანგო = [[დაიკონი]] | ლათ = {{Bt|Raphanus sativus|subsp=acanthiformis|<br />([[Blanch.]]) [[Stank.]], [[1985]]}} | სექციის სახელი = სინონიმები | სექციის ტექსტი = * {{bt|Raphanus sativus|subsp=longipinnatus|[[L.H. Bailey]]}} * {{bt|Raphanus acanthiformis|Morel ex Sasaki}}{{Basionym}}, 1929 [[nom. inval.]] | არეალის რუკა = | არეალის რუკის წარწერა = | არეალის რუკის სიგანე = | არეალის ლეგენდა = | დაცვის სტატუსი = | commons = Category:Daikon | grin = 319665 | რანგი = სახეობა }} '''დაიკონი''' ({{lang-la|Raphanus sativus subsp. acanthiformis}}) — [[მცენარე]] [[კომბოსტოსებრნი|კომბოსტოსებრთა]] [[ოჯახი (ბიოლოგია)|ოჯახის]] [[ბოლოკი (გვარი)|ბოლოკის]] [[გვარი (ბიოლოგია)|გვარისა]], [[ძირხვენა]] [[ბოსტნეული კულტურები|ბოსტნეული კულტურა]]. წარმოშობილია [[ჩინეთი|ჩინეთში]], ველური სახით არ გვხვდება. [[ერთწლოვანი მცენარეები|ერთ-]] ან [[ორწლოვანი მცენარეები]]ა, აქვთ 5–40 გრძელი და ფართო დანაკვთული [[ფოთლები|ფოთლისაგან]] შემდგარი [[ფოთლების როზეტი|როზეტი]] და ძირხვენა, რომლის სიდიდე, ფორმა (მრგვალი, ცილინდრული, კონუსისებრი და სხვ.) და ფერი (თეთრი ან წითელი) დამოკიდებულია ჯიშზე. ყველაზე მეტად გავრცელდა [[იაპონია]]ში, სადაც ზრდიან საგაზაფხულო-საზაფხულო (ერთწლოვანი მცენარეები 1,0 [[კგ]]-მდე მასის ძირხვენით, რომელიც 40–60 დღეში ყალიბდება) და საშემოდგომო-საზამთრო ჯიშებს (ორწლოვანი მცენარეები 16 კგ-მდე მასისა და 1,2 მ-მდე სიგრძის ძირხვენით). დაიკონის ძირხვენა [[დიეტა|დიეტური]] პროდუქტია, აქვს სასიამოვნო გემო სიმწრის გარეშე; შეიცავს [[ცილები|ცილებს]], [[ვიტამინები|ვიტამინებს]] (С, B₁, В₂, РР, K) და სხვ. იყენებენ ნედლი, დამწნილებული, გამომშრალი და მოხარშული სახით. იაპონიის გარდა, დაიკონს ზრდიან ჩინეთში, [[კორეა]]ში, [[აშშ]]-ში, [[ბრაზილია]]სა და სხვა ქვეყნებში. ამუშავებენ როგორც ერთწლოვან კულტურას ([[თესლი (მცენარე)|თესლის]] მიღებისათვის — როგორც ორწლოვანს). მოჰყავთ საადრეო და საშუალო სიმწიფის ჯიშები. საადრეოები გამოირჩევიან პატარა ძირხვენით (0,5–1,0 კგ) და მოკლე ვეგეტატიური პერიოდით (40–80 დღე); აპრილის ბოლოდან თესენ 2–3-ჯერ. საშუალო სიმწიფის დაიკონებს (დაახლ. 120-დღიანი ვეგეტატიური პერიოდით) უფრო დიდი ძირხვენები აქვთ (მასით 3 კგ-მდე, სიგრძით 0,5 მ-მდე). თესვის ოპტიმალური დროა 10–15 ივლისი. მოჰყავთ [[ორგანული ნივთიერებები]]თ მდიდარ ნიადაგზე, სადაც ღრმადაა განლაგებული [[გრუნტის წყლები]]. მოვლა მოიცავს [[სასოფლო-სამეურნეო მცენარეთა მავნებლები|მავნებლებთან]] ბრძოლას, ნიადაგის გაფხვიერებას, მორწყვასა და გამარგვლას. მოსავლიანობა 70-მდე [[ტონა|ტ]]/[[ჰა]]. მავნებლები: [[ჯვაროსნების რწყილი]], [[კომბოსტოს ბუზი]]. დაავადებები: ცრუ ფქვილოვანი ცვარი, თეთრი სიდამპლე, ალტერნარიოზი და სხვ. == ლიტერატურა == * ''Пивоваров В. Ф.'' Овощи России. М., 2004; * {{დრე წიგნი | ავტორი = Куленкамп А. Ю. | სათაური = ДАЙКОН | ტომი = 8 | გვ = 243 | id = 2627621 | ვერსია = დიახ}} [[კატეგორია:კომბოსტოსებრნი]] [[კატეგორია:ბოსტნეული]] 3cehpk5ubcmk71i02ckukc1opkfdxs4 0 473596 4408959 4351612 2022-08-19T08:12:38Z 213.200.31.75 /* ძირითადი შედეგები */ wikitext text/x-wiki '''გივი ნადარეიშვილი''' (დ. თარიღი უცნობია, [[ფოთი]]) — [[ქართველები|ქართველი]] სპორტსმენი ([[სამბო]]). ევროპის ჩემპიონატის ვერცხლის მედლის მფლობელი ([[2018]], [[ათენი]], [[საბერძნეთი]]). მსოფლიო ჩემპიონატის ბრინჯაოს მედლის პრიზიორი ([[2019]], [[სეული]], [[სამხრეთი კორეა|სამხრეთ კორეა]]). == ძირითადი შედეგები == {| class="wikitable" |+ !დისციპლინა !ადგილმდებარეობა !ტურნირი !წონითი კატეგორია !ადგილი |- |სამბო |[[ფაილი:Flag of Belarus.svg|მარცხნივ|28x28პქ]]მინსკი, ბელარუსი |საერთაშორისო ტურნირი „პრეზიდენტის თასი“ 2014 |52 კგ |{{Bronze3}} |- |სამბო |[[ფაილი:Flag of Kazakhstan.svg|მარცხნივ|28x28პქ]]ალმათი, ყაზახეთი |მსოფლიო თასი 2015 |52 კგ |{{Bronze3}} |- |სამბო |[[ფაილი:Flag of Belarus.svg|მარცხნივ|28x28პქ]]მინსკი, ბელარუსი |საერთაშორისო ტურნირი „პრეზიდენტის თასი“ 2016 |52 კგ |{{Bronze3}} |- |სამბო |[[ფაილი:Flag of Belarus.svg|მარცხნივ|28x28პქ]]მინსკი, ბელარუსი |საერთაშორისო ტურნირი „პრეზიდენტის თასი“ 2018 |57 კგ |{{Bronze3}} |- |სამბო |[[ფაილი:Flag of South Korea.svg|მარცხნივ|28x28პქ]]სეული, სამხრეთი კორეა |მსოფლიო ჩემპიონატი 2019 |52 კგ |{{Bronze3}} |- |სამბო |[[ფაილი:Flag of Georgia.svg|მარცხნივ|28x28პქ]]თბილისი, საქართველო |არჩილ ჩოხელის მემორიალი 2019 |57 კგ |{{Bronze3}} |- |სამბო |[[ფაილი:Flag of Romania.svg|მარცხნივ|28x28პქ]]ბუქარესტი, რუმინეთი |მსოფლიო ჩემპიონატი 2018 | -52 კგ |{{Bronze3}} |- |სამბო |[[ფაილი:Flag of Greece.svg|მარცხნივ|28x28პქ]]ათენი, საბერძნეთი |ევროპის ჩემპიონატი 2018 | -52 კგ |{{Silver2}} |- |სამბო |[[ფაილი:Flag of Russia.svg|მარცხნივ|28x28პქ]]ყაზანი, რუსეთი |ევროპის ჩემპიონატი 2016 | -52 კგ |{{Bronze3}} |- |სამბო |[[ფაილი:Flag of Croatia.png|მარცხნივ|28x28პქ]]ზაგრები, ხორვატია |ევროპის ჩემპიონატი 2015 | -52 კგ |{{Bronze3}} |- |სამბო |[[ფაილი:Flag of Belarus.svg|მარცხნივ|28x28პქ]]მინსკი, ბელარუსია |მინსკის მე-2 ევროპული თამაშები 2019 | -52 კგ |{{Bronze3}} |- |სამბო |[[ფაილი:Flag of Greece.svg|მარცხნივ|28x28პქ]]სალონიკი , საბერძნეთი |ევროპის ჩემპიონატი 2010 | -48 კგ |{{Gold1}} |- |სამბო |[[ფაილი:Flag_of_the_Czech_Republic.svg|32x32პქ]]პრაღა ,ჩეხეთი |ევროპის ჩემპიონატი 2011 | -48 კგ |{{Silver2}} |- |სამბო |[[ფაილი:Flag of Georgia.svg|მარცხნივ|28x28პქ]]თბილისი, საქართველო |მსოფლიო ჩემპიონატი 2010 | -48 კგ |{{Bronze3}} |- |სამბო |[[ფაილი:Flag_of_Lithuania.svg|32x32პქ]]შიაულიაი ,ლიეტუა |ევროპის ჩემპიონატი 2009 | -48 კგ |{{Bronze3}} |- | | | | | |} == რესურსები ინტერნეტში == * [http://sport.gov.ge/index.php?pg=sportsman&sid=642 გივი ნადარეიშვილი] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200703021338/http://sport.gov.ge/index.php?pg=sportsman&sid=642 |date=2020-07-03 }} — ქართული სპორტი. {{DEFAULTSORT:ნადარეიშვილი, გივი}} [[კატეგორია:ფოთში დაბადებულები]] [[კატეგორია:ქართველი სამბისტები]] [[კატეგორია:პიროვნებები გაურკვეველი დაბადების თარიღით]] [[კატეგორია:ნადარეიშვილები|გ]] 7totgfbyiob2mxx158rgjuig2w585iw 0 474219 4408943 4403247 2022-08-19T06:13:59Z Irmaguru 118553 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა პოლიტიკოსი | სახელი= გენო კალანდია | მშობლიურ ენაზე= | სურათი= | სურათის ზომა= | წარწერა= | დაბადების სახელი= | ფსევდონიმი= | დაბადების თარიღი= {{დაბადების თარიღი|1939|4|15}} | დაბადების ადგილი= [[შამგონა]], [[ზუგდიდის რაიონი]], [[საქართველოს სსრ]], [[სსრკ]] | გარდაცვალების თარიღი= {{გარდაცვალების თარიღი და ასაკი|2017|3|15|1939|4|15}} | გარდაცვალების ადგილი= | მოქალაქეობა= {{დროშა|სსრკ}} →<br />{{დროშა|საქართველო}} | განათლება= | სამეცნიერო ხარისხი= | ეროვნება= [[ქართველები|ქართველი]] | რელიგია= | პარტია= | ძირითადი იდეები= | საქმიანობა= | მამა= | დედა= | მეუღლე= | შვილები= | ჯილდოები= | ხელმოწერა= | საიტი= }} '''გენო კალანდია''' (დ. [[15 აპრილი]], [[1939]], სოფელი [[შამგონა]], ახლანდ. [[ზუგდიდის მუნიციპალიტეტი]] — გ. [[15 მარტი]], [[2017]]) — [[ქართველები|ქართველი]] თანამდებობის პირი, [[მწერალი]], [[პოეტი]], [[ჟურნალისტი]]. [[1964]] წელს დაამთავრა [[მოსკოვი]]ს ჟურნალისტიკის საკავშირო უმაღლესი კურსები. 1960-1962 წლებში მუშაობდა [[სოხუმის დრამატული თეატრი]]ს მსახიობად. 1964-1966 წლებში იყო [[აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკა|აფხაზეთის]] რადიოს დიქტორი. 1966-1970 წლებში [[სოხუმი]]ს რაიონული გაზეთის კორესპონდენტი. 1970-1974 წლებში აფხაზეთის საოლქო გაზეთის კორესპონდენტი. პედაგოგიურ მეცნიერებათა აკადემიის წევრი, აკადემიკოსი. არის მრავალი წიგნის ავტორი. [[1992]]-[[1995]] წლებში იყო [[საქართველოს პარლამენტის მესამე მოწვევის დეპუტატები|საქართველოს მე-3 მოწვევის პარლამენტის წევრი]] პარტიული სიით, საარჩევნო ბლოკიდან „ერთობა“. [[1995]]-[[1999]] წლებში [[საქართველოს პარლამენტის მეოთხე მოწვევის დეპუტატები|საქართველოს მე-4 მოწვევის პარლამენტის წევრი]] პარტიული სიით, საარჩევნო ბლოკიდან „აფხაზეთის დეპუტაცია“. [[1999]]-[[2004]] წლებში იყო [[საქართველოს პარლამენტის მეხუთე მოწვევის დეპუტატები|საქართველოს მე-5 მოწვევის პარლამენტის წევრი]] პარტიული სიით, საარჩევნო ბლოკიდან „[[საქართველოს მოქალაქეთა კავშირი]]“. ==ჯილდოები და აღიარება== * 2015 — პრემია „საგურამო" * 1997 — [[ღირსების ორდენი (საქართველო)|ღირსების ორდენი]] * 1993 — [[საქართველოს სახელმწიფო პრემია]] * — [[შოთა რუსთაველის სახელობის პრემია|შოთა რუსთაველის სახელობის სახელმწიფო პრემია]] ==რესურსები ინტერნეტში== {{nplg ბიოგრაფია|00000509}} {{პარლამენტარის ბიოგრაფია|5339}} {{საქართველოს მე-3 მოწვევის პარლამენტის წევრები}} {{საქართველოს მე-4 მოწვევის პარლამენტის წევრები}} {{საქართველოს მე-5 მოწვევის პარლამენტის წევრები}} {{DEFAULTSORT:კალანდია, გენო}} [[კატეგორია:დაბადებული 15 აპრილი]] [[კატეგორია:დაბადებული 1939]] [[კატეგორია:გარდაცვლილი 15 მარტი]] [[კატეგორია:გარდაცვლილი 2017]] [[კატეგორია:საქართველოს III მოწვევის პარლამენტის წევრები]] [[კატეგორია:საქართველოს IV მოწვევის პარლამენტის წევრები]] [[კატეგორია:საქართველოს V მოწვევის პარლამენტის წევრები]] [[კატეგორია:ზუგდიდის მუნიციპალიტეტში დაბადებულები]] [[კატეგორია:ქართველი პოეტები]] [[კატეგორია:ქართველი ჟურნალისტები]] [[კატეგორია:ქართველი მწერლები]] [[კატეგორია:შოთა რუსთაველის სახელობის პრემიის ლაურეატები]] [[კატეგორია:საქართველოს სახელმწიფო პრემიის ლაურეატები]] pp3khze0g34jtmf0qgy07z16j2b5cjy 0 474554 4408988 3928094 2022-08-19T11:21:18Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{ტაქსოდაფა | სახელი = დომინგური ქვრივა | სურათის ფაილი = Vidua macroura -Londolozi Private Game Reserve, Limpopo, South Africa -male-8.jpg | სურათის წარწერა = | სურათის აღწერა = მამალი გამრავლების პერიოდში | სამეფო = ცხოველები | ტიპი = [[ქორდიანები]] | კლასი = [[ფრინველები]] | რიგი = [[ბეღურასნაირნი]] | ოჯახი = [[ქვრივასებრნი]] | გვარი = [[ქვრივა]] | სახეობა = [[დომინგური ქვრივა]] | ლათ = {{Btname|Vidua macroura|([[Pallas]], [[1764]])}} | სექციის სახელი = სინონიმები | სექციის ტექსტი = * {{Btname|Fringilla macroura|(Pallas, 1764)}} * {{Btname|Emberiza vidua|([[Linnaeus]], 1766)}} * {{Btname|Vidua serena|(Linnaeus)}}<ref name="ფნტ" /> | არეალის რუკა = | არეალის რუკის წარწერა = | არეალის რუკის სიგანე = | არეალის ლეგენდა = }} '''დომინგური ქვრივა'''<ref name="ფნტ">{{ფნტ|12}}</ref> ({{lang-la|Vidua macroura}}) — [[ფრინველები|ფრინველი]] [[ბეღურასნაირნი|ბეღურასნაირთა]] [[რიგი (ბიოლოგია)|რიგისა]]. პირველად აღწერა [[გერმანელები|გერმანელმა]] ნატურალისტმა [[პეტრე სიმონ პალასი|პეტრე სიმონ პალასმა]] [[1764]] წელს და მიანიჭა [[ბინომიალური ნომენკლატურა|ბინომიალური სახელი]] ''Fringilla macroura''.<ref>{{cite book | last=Paynter | first=Raymond A. Jnr., ed. | year=1968 | title=Check-list of birds of the world, Volume 14 | publisher=Museum of Comparative Zoology | place=Cambridge, Massachusetts | page=395 | url=https://www.biodiversitylibrary.org/page/14481596 }}</ref><ref>{{cite journal | last=Sherborn | first=C. Davies | year=1905 | title=The new species of birds in Vroeg's catalogue, 1764 | journal=Smithsonian Miscellaneous Collections | volume=47 | pages=332–341 [336 No. 144] | url=https://www.biodiversitylibrary.org/page/8812106 }}</ref><ref>{{cite journal | last1=Rookmaaker | first1=L.C. | last2=Pieters | first2=F.F.J.M. | year=2000 | title=Birds in the sales catalogue of Adriaan Vroeg (1764) described by Pallas and Vosmaer | journal=Contributions to Zoology | volume=69 | issue=4 | pages=271–277 | url=http://www.repository.naturalis.nl/document/571856 }}</ref> მათი სხეულის სიგრძეა 12–13 [[სმ]], გამრავლების პერიოდში მამლის კუდის სიგრძე 20 სმ-ს აღწევს. ზრდასრულ მამალს აქვს შავი ზურგი, თავის ზედა მხარე და კუდი. ფრთები მუქი ყავისფერია, დასდევს თეთრი ნახატებიც. ტანისა და თავის ქვედა მხარე თეთრია. [[ნისკარტი]] კაშკაშა წითელი. დედალს და არამობუდარ მამალს აქვს ყავისფერი ზედა ნაწილები, მოთეთრო ქვედა ნაწილები შაქრისფერი გვერდებით, აგრეთვე შავი და შაქრისფერი სახე. მართალია გრძელი კუდი მათ არ აქვთ, თუმცა წითელ ნისკარტს ინარჩუნებენ. მოუმწიფებელი ფრინველები დედალს ჰგვანან, თუმცა ბევრად უფრო უბრალო ფერისანი არიან და ნისკარტიც მორუხო აქვთ.<ref name=sasol>{{cite book| last1=SInclair|first1=Ian|last2=Hockey|first2=Phil|last3=Tarboton|first3=Warwick|last4=Ryan|first4=Peter| title=Sasol Birds of Southern Africa|edition=4th|publisher=Struik Nature|location=Cape Town|year=2011}}</ref> გვხვდება [[აფრიკა|აფრიკის]] უდიდეს ნაწილში, [[საჰარა|საჰარის]] სამხრეთით, უპირატესობას ანიჭებს [[მდელო]]ებს, ბუჩქნარებს, [[სავანა|სავანებს]], აგრეთვე ბაღებსა და პარკებს.<ref name=sasol/> [[პორტუგალია]]ში ეს სახეობა აღნიშნულია [[ავეირუ (პორტუგალია)|ავეირუს]] მიდამოებში.<ref>{{Cite web | url = http://www.avesdeportugal.info/vidmac.html | title = Viuvinha-bico-de-lacre (''Vidua macroura'') | publisher = Aves de Portugal. ''avesdeportugal.info'' | accessdate = 20 ივლისი, 2020}}</ref> ხელოვნურადაა შეყვანილი სამხრეთ [[კალიფორნია]]ში, [[პუერტო-რიკო]]სა და [[სინგაპური|სინგაპურში]].<ref name=iucn>{{cite iucn|url=https://www.iucnredlist.org/details/22719988/0 |title=''Vidua macroura'' |author=BirdLife International |author-link=BirdLife International |year=2012 |accessdate=26 ნოემბერი, 2013|ref=harv}}</ref> [[ბუდობრივი პარაზიტიზმი|ბუდობრივი პარაზიტია]], კვერცხებს დებს [[მთიულასებრი ფეიქრები]]ს (Estrildidae) ბუდეებში. [[გუგული]]საგან განხვავებით, ქვრივა არ ანადგურებს მასპინძლის კვერცხებს. ჩვეულებრივ, 2–4 კვერცხს დებს უკვე კვერცხებიან ბუდეებში. მასპინძლისა და პარაზიტის კვერცხები ერთმანეთისაგან არ განსხვავდება, თუმცა ქვრივასი ოდნავ დიდი. მისი ბარტყების ხახა მასპინლის ბარტყებისას ჰგავს.<ref name=finch>{{cite web|url=http://www.finchinfo.com/birds/finches/species/pintailed_whydah.php|publisher=Finch Information Center|title=The Pin-Tailed Whydah – Fact Sheet | accessdate = 7 ივლისი, 2020}}</ref> მამალი ქვრივა ტერიტორიული ფრინველია, ზოგჯერ ერთ მამალს თავის მცირე ჯგუფში რამდენიმე დედალი შეიძლება ყავდეს. თავის მოწონება რთული პროცესია, იგი დედლის თავზე თავისებურად ლივლივებს და თავისი კუდით ცდილობს მოხიბლოს დედალი. გალობს სიმაღლეზე შემომჯდარი, გალობა მოიცავს სწრაფ წრიპინს და დაბალ მელოდიებს. იკვებება [[თესლი (ბოტანიკა)|თესლებითა]] და [[მარცვლეული კულტურები]]თ.<ref name=sasol/><ref name=finch/> == გალერეა == <gallery mode = packed heights = 130px> Pin-tailed whydah (Vidua macroura) male non-breeding.jpg|მამალი არამობუდარ შეფერილობაში Pin-tailed whydah (Vidua macroura) female.jpg|დედალი ZA-hluhlu-paradieswitwe-m.jpg|მამალი </gallery> ==სქოლიო== {{სქოლიო}} [[კატეგორია:ქვრივა]] k9x968jryjcut74xq52k5089bip8jjh 0 477258 4408640 4299187 2022-08-18T15:51:58Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki '''[[მაროკო|მაროკოს]] სამზარეულო''' ({{lang-ar|المطبخ المغربي}}) — [[მაროკო|მაროკოში]] მცხოვრები ხალხების ([[არაბები]]სა და [[ბერბერები]]ს) კულინარიული ტრადიციების ერთობლიობაა. ქვეყნის სამზარეულოზე გავლენა მოახდინა [[მაროკო|მაროკოს]] ურთიერთობამ სხვა კულტურებთან და ერებთან საუკუნეების განმავლობაში. მაროკოს სამზარეულო ჩვეეულებრივ წარმოადგენს [[ბერბერული სამზარეულო|ბერბერული]]( ამაზიგის) [[არაბული სამზარეულო|არაბული,]] [[ანდალუსია|ანდალუსიური]] და [[ხმელთაშუა ზღვა|ხმელთაშუაზღვისპირეთის]] სამზარეულოების ნაზავს, მცირე [[ევროპა|ევროპული]] ([[ფრანგული სამზარეულო|ფრანგული]] და [[ესპანური სამზარეულო|ესპანური]])''' და [[სუბსაჰარული აფრიკა|სუბსაჰარული]] გავლენით.<ref>The Art of Moroccan Cuisine[https://fescooking.com/the-art-of-moroccan-cuisine/]</ref> [[მაროკო|მაროკოში]] ყველაზე გავრცელებული კერძებია [[კუსკუსი]] და [[ტაჯინი]].[[ფაილი:Faro del cabo Espartel, Marruecos, 2015-12-11, DD 02.JPG|ალტ=მაროკო|მინი|მაროკო]] [[ფაილი:Caravan in the desert.jpg|ალტ=საჰარის უდაბნო|მინი|მაროკო-საჰარის უდაბნო]] [[ფაილი:2018 01 (Blue) - Chaouen.jpg|ალტ=მაროკო|მინი|მაროკო]] ==ზოგადი ცნობები== [[მაროკო]] მდებარეობს [[აფრიკა|აფრიკის]] უკიდურეს ჩრდილო-დასავლეტით, აქვს ფართო გასასვლელი [[ატლანტის ოკეანე|ატლანტის ოკეანესა]] და [[ხმელთაშუა ზღვა|ხმელთაშუა ზღვაზე]].[[მაროკო|მაროკოს]] სამხრეთ-დასავლეთით მდებარე ტერიტორიისათვის არის ტერიტორიული დავა [[მავრიტანია|მავრიტანიის ისლამურ რესპუბლიკასთან]] და [[საჰარის არაბთა დემოკრატიული რესპუბლიკა|საჰარის არაბულ დემოკრატიულ რესპუბლიკასთან]] (SADR). ქვეყნის ბუნება საკმაოდ მრავალფეროვანია. მაროკოს მთელი ცენტრალური ნაწილი უკავია მაღალ და [[ატლასის მთები|საშუალო ატლასის]] ქედებს, რომლებიც ქვეყანას ორ განსხვავებულ ნაწილად ჰყოფს. სამხრეთით და სამხრეთ-დასავლეთით მაროკოს ტერიტორია მოიცავს [[უდაბნო|უდაბნოსა]] და [[ნახევრად უდაბნოს ზონები|ნახევრად უდაბნოს]] ზონას. გეოგრაფიული მდებარეობისა და რთული რელიეფის გამო ქვეყნის კლიმატი სხვადასხვაა.ნაყოფიერი დაბლობების ტერიტორიაზე მოჰყავთ [[ხორბალი|ხორბალი,]] [[სიმინდი]], [[ბოსტნეული კულტურები|ბოსტნეული]] და ხილი. საექსპორტო მნიშვნელობა აქვს მეხილეობა-მეციტრუსეობას (განსაკუთრებით ცნობილია [[ფორთოხალი|მაროკოს ფორთოხალი]]), [[მევენახეობა|მევენახეობას]].ასევე ადრეული [[ბოსტნეული კულტურები|ბოსტნეულისა]] და [[პომიდორი|პომიდვრის]] ექსპორტს. დიდი მნიშვნელობა აქვს მეცხოველეობას. სანაპირო რეგიონებში უმეტესად მსხვილფეხა პირუტყვს აშენებენ. მთიან რეგიონებსა და უდაბნოებში ბედუინები აშენებენ [[ცხვარი|ცხვარს,]] თხას, ცვხავერს, [[აქლემი|აქლემს]]. მისდევენ მეფრინველეობას, მეთევზეობას (განსაკუთრებით ცნობილია [[სარდინები|მაროკოს სარდინი]]). ბერბერები მაროკოს და მთელი [[მაღრიბი|მაღრიბის]] თავდაპირველი მკვიდრები არიან. ისინი მე-7 საუკუნიდან შეავიწროვეს [[არაბები|არაბებმა]], რომლებმაც მოახდინეს ახლანდელი [[მაროკო|მაროკოს]] ტერიტორიის [[ისლამი|ისლამიზაცია.]] არაბებმა მაროკოს სამზარეულოში შეიტანეს [[დარიჩინის ხე|დარიჩინი,]] [[ჯანჯაფილი]], [[ზაფრანა]], კუმინი [[ძირა|(ძირა)]], მჟავე და ტკბილი გემოების შერევა. აგრეთვე ხორცის კერძებში [[თაფლი|თაფლის]], [[შაქარი|შაქრის]], ხილისა და ჩირის დამატების წესი. მაროკოს სამზარეულოზე დიდი გავლენა მოახდინეს უძველესი დროიდან [[ფინიკია|ფინიკიამ,]] [[კართაგენი|კართაგენმა,]] [[რომის იმპერია|რომმა]] და [[ბიზანტიის იმპერია|ბიზანტიამ.]] მაროკოს სამზარეულოზე არ არის [[თურქეთი|თურქული]] გავლენა. აღსანიშნავია, რომ [[მაროკო]] ერთადერთი არაბული ქვეყანაა, რომელიც არასოდეს ყოფილა [[ოსმალეთის იმპერია|ოსმალეთის იმპერიის]] ნაწილი, რის გამოც მაროკოელები არ მიირთმევენ არც [[ფახლავა|ბაქლავას]] და არც ფარშირებულ [[ბოსტნეული კულტურები|ბოსტნეულს.]] ==ძირითადი ინგრედიენტები== [[ფაილი:Couscous Moroc.JPG|ალტ=კუსკუსი|მარცხნივ|მინი|[[კუსკუსი]]]] საშუალო მაროკოელი კალორიების 2/3 იღებს [[მარცვლეული კულტურები|მარცვლეულის]]-ძირითადად [[ხორბალი|ხორბლისა]] და [[ქერი|ქერისაგან]]. ხორბალს იყენებენ კუსკუსის, პურის, ცომეულის მოსამზადებლად, მას უმატებენ წვიანებში და მისგან ფაფებს ამზადებენ ([[ხორბალი|ხორბლის]] გარდა აგრეთვე გვხვდება [[ქერი]]ს, ბურღულეულის სუპები და ფაფები). მაროკოს სამზარეულოში კუსკუსი იმდენად მნიშვნელოვანია, რომ მას ხშირად ქვეყნის ცენტრალურ ნაწილში უბრალოდ „საკვებად“ მოიხსენიებენ. მაროკოს სუფრაზე [[ბრინჯი]] გარნირის სახით იშვიათად გვხვდება. მას იყენებენ [[პუდინგი]]ს დასამზადებლად, [[ფრინველები|ფრინველისა]] და ღვეზელის შიგთავსად. ცილის მნიშვნელოვანი წყაროა [[პარკოსნები|პარკოსნები:]] [[ოსპი]], [[წიწიბურა]] და [[ლობიო|ბაღის ლობიო]]: მათ უმატებენ ჩაშუშულ კერძებში, წვნიანებში და აგრეთვე იყენებენ მისატანებლად. [[მაროკო|მაროკოს]] სამზარეულოში ყველაზე ხშირად [[ცხვარი|ცხვრის]] და [[ქათამი|ქათმის]] ხორცი გამოიყენება, ასევე [[მტრედი|მტრედის]] ხორცი; სანაპირო ზოლში კი -[[თევზები|თევზი]]. საქონლისა და ხბოს [[ხორცი]] მაროკოში უფრო პოპულარულია, ვიდრე სხვა [[არაბული ქვეყნების ლიგა|არაბულ ქვეყნებში]]. [[რძე]] გვხვდება ძირითადად კეფირის, რაების ან რბილი ყველის სახით, რომელიც მზადდება ცხვრის, ძროხის ან თხის რძისგან; იოგურტი არაპოპულარულია. მაროკოელების საყვარელი ცხიმებია [[ზეთისხილი]] და გადამდნარი [[კარაქი]] [[ერბო|(ერბო]]). [[ერბო]]ს უმატებენ სანელებლებს და ინახავენ რამდენიმე თვის განმავლობაში. სამხრეთ რეგიონებში, ასევე მდიდარ მაროკოელებში პოპულარულია არგანის ზეთი. მაროკოში პოპულარული [[ბოსტნეული კულტურები|ბოსტნეულია:]] [[პომიდორი]], ბულგარული წიწაკა, [[ყაბაყი|ყაბაყი,]] [[არტიშოკი]], [[კომბოსტო|ყვავილოვანი კომბოსტო]], [[ცერეცო]]ს ბოლქვები; ნაკლებად პოპულარულია [[ბადრიჯანი]], [[ტურნეფსი]] და [[გოგრა]]. მაროკოს სუფრაზე ყველაზე გავრცელებული ხილია [[ყურძენი]] (ახალი ან ქიშმიშის სახით), [[ქლიავი|ქლიავი,]] [[ატამი]], [[გარგარი]], [[კომში]], [[ბროწეული|ბროწეული,]] [[ლიმონი]] და [[ფორთოხალი]]. [[ლიმონი|ლიმონს]] ამწნილებენ. უმატებენ სალათებსა და წვნიანებს. [[ზეთისხილი]] განსაკუთრებული პოპულარობით სარგებლობს. მას არა მხოლოდ საუზმედ მიირთმევენ, არამედ კერძებსაც უმატებენ დიდი რაოდენობით ცხარე მწვანილეულს, განსაკუთრებით [[ქინძი|ქინძსა]]ა და სანელებლებს <ref>[https://books.google.ge/books?id=NTo6c_PJWRgC&redir_esc=y ''Albala K.'' Food Cultures of the World Encyclopedia]</ref>.<ref>https://tableagent.com/article/an-introduction-to-mediterranean-cuisine</ref> [[ფაილი:Spicy colours (4593161838).jpg|ალტ=სანელებლები|მინი|სანელებლები]] [[ფაილი:Tajines in a pottery shop in Morocco.jpg|ალტ=ტაჯინის მოსამზადებელი ქოთნების მაღაზია მაროკოში|მინი|ტაჯინის მოსამზადებელი ქოთნების მაღაზია მაროკოში]] [[ფაილი:Moroccan mint tea on a traditional tray.jpg|ალტ=პიტნის ჩაი|მინი|მაროკოული პიტნის ჩაი]] ==მთავარი მაროკოული კერძები== [[მაროკო|მაროკოში]] საუზმეზე მიირთმევენ [[ყველი|ყველს]], [[პური|პურს]], [[ლობიო|ლობიოს]] პასტას და საკონდიტრო ნაწარმს: ოლადები ან ბაგრირის ბლინები, ფენოვანი "რგაეფი." დილის ჩვეულებრივი სასმელია მაღრიბული [[პიტნა|პიტნის ჩაი]], ბევრი [[შაქარი|შაქრით]] და ზოგჯერ [[ფორთოხალი|ფორთოხლის]] არომატით. სადილი დღის ყველაზე ნოყიერ საკვებია.  ის მოიცავს წვნიანს, რამდენიმე სალათს, [[ქათამი|ქათმის]], [[ცხვარი|ცხვრის]] ან [[თევზები|თევზის]] ტაჯინს [[კუსკუსი|კუსკუსთან]] და ხილთან ან ჩირთან ერთად, ასევე პურს. ვახშამზე მიირთმევენ შესქელებულ სუპებს, საღამოს [[მაროკო|მაროკოს]] სუფრას ამშვენებს სალათები,[[კუსკუსი]] და [[ტაჯინი|ტაჯინით]].<ref>[http://maroccankitchenrecipes.blogspot.com/2014/05/moroccan-couscous.html "Moroccan Couscous Recipe". Maroccan Kitchen Recipes (Website). Accessed April 2014.]</ref> [[კუსკუსი|კუსკუსს]] ჩვეულებრივ  მიირთმევენ ცხვრის [[ტაჯინი|ტაჯინით]], ქიშმიშთან და ტურნეპსთან ერთად. თუმცა სანაპირო რეგიონებში მას ანაცვლებენ თევზის [[ტაჯინი|ტაჯინით]], ხოლო დედაქალაქში ამზადებენ თავისებურ სახესხვაობას, როდესაც ცხვრის [[ხორცი|ხორცს]] ამატებენ კარამელიზებურ [[ხახვი|ხახვსა]] და [[თაფლი|თაფლს]].<ref>[https://www.desertmoroccoadventure.com/wp-content/uploads/2017/05/M "Food, Morocco Travel Guide" (PDF). Desert Morocco Adventure.]{{Dead link|date=იანვარი 2021 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> ასევე პოპულარულია "[[კუსკუსი]] შვიდი ბოსტნეულით" (ფრანგული couscous au sept légumes): [[სტაფილო]], [[ხახვი]], [[ტურნეფსი]], [[პომიდორი|პომიდორი,]] ბულგარული წიწაკა, [[გოგრა]] და [[ყაბაყი]]. კუსკუსი რეგიონების მიხედვით მრავალფეროვნებით გამოირჩევა და ერთმანეთისაგან განსხვავდება მოცულობით:  მაროკოს ჩრდილოეთში [[კუსკუსი]] მცირე ზომისაა, ხოლო სამხრეთის - დიდი. [[პიტნა|პიტნის]] ჩაი ყველაზე მნიშვნელოვანი მაროკოული სასმელია;  მას მიირთმევენ რაიმე განსაკუთრებული მიზეზის გარეშე, ასევე სტუმრებთან ერთად; ამ  შემთხვევაში, [[ჩაი|ჩაის]] დამზადება გულისხმობს სტუმრებისათვის ჩაის დასხმას ჭიქაში ერთი მეტრის სიმაღლიდან. ჩაისთან მიირთმევენ ტკბილეულს, კერძოდ, "ქაბ ალ-ღაზალს", პატარა ფუნთუშებს გახეხილი [[ნუში|ნუშით]]. დღესასწაულებზე  მიირთმევენ -პასტილას, [[მაღრიბი|მაღრიბული]], [[ანდალუსია|ანდალუსიური]] წარმომავლობის ფენოვანი ცომისგან დამზადებული ღვეზელი [[ხახვი|ხახვის]], [[მტრედი]]ს შიგთავსით (მტრედის მაგივრად ასევე გამოიყენება [[ქათამი]], [[ინდაური]], ან ახალი ზღვის პროდუქტები), [[ოხრახუში|ოხრახუში,]] [[ქინძი|ქინძი,]] მოხარშული [[კვერცხი (საკვები პროდუქტი)|კვერცხი]] და [[ნუში]], ტკბილი და მარილიანი, [[დარიჩინის ხე|დარიჩინის]] არომატიზებული ნაზავი. ''პასტილა'' [[მაროკო]]ში [[ესპანეთი|ესპანეთიდან]] შემოვიდა  სავარაუდოდ  XVI საუკუნეში გადასახლებულ მორისკოსთან ([[ესპანეთი|ესპანეთ]]-[[პორტუგალია|პორტუგალიაში]], [[ანდალუსია|ანდალუსიის]] [[მუსლიმები]]) ერთად, ან უფრო ადრე. მაროკოს ჩრდილოეთ რეგიონებში პასტილას ემატება [[ლიმონი]], სამხრეთით კი ატკბობენ. კიდევ ერთი პოპულარული სადღესასწაულო კერძია შამფურზე მთლიანად შემწვარი ბატკანი- "მაშვი"(مشوي). ქალაქებში, მთლიანი ბატკნის ნაცვლად, ხშირად ბატკნის ნაჭრებს წვავენ.<ref>[https://moroccanzest.com/moroccan-food-you-must-try/ "Traditional Moroccan Food | Moroccanzest". ''Moroccanzest''. 2018-07-28. Retrieved 2018-11-05.]</ref><ref>http://Otal,&#x20;1999.&#x20;p.&#x20;61</ref> ==იხილეთ აგრეთვე== * [[არაბული სამზარეულო]] * [[ბერბერული სამზარეულო]] * [[კუსკუსი]] ==დამატებითი ლიტერატურა== ===რეცეპტების წიგნები=== * ''Connaître la cuisine marocaine'', by Liliane Otal, Editions SudOuest, 1999 (in French). {{ISBN|978-2-879-01335-0}} * ''Cooking at the Kasbah: Recipes from My Moroccan Kitchen'', by Kitty Morse, Laurie Smith {{ISBN|0-8118-1503-X}} <!--date, publisher needed for all these books--> * ''Couscous and Other Good Food from Morocco'', by Paula Wolfert, Gael Greene {{ISBN|0-06-091396-7}} * ''Cuisine des palais d'orient'', by Alain Mordelet {{ISBN|2-87678-868-3}} * ''Food of Morocco: Authentic Recipes from the North African Coast'', by Fatema Hal {{ISBN|962-593-992-X}} * ''Scent of Orange Blossoms: Sephardic Cuisine from Morocco'', by Kitty Morse, Owen Morse {{ISBN|1-58008-269-6}} * ''Traditional Moroccan Cooking: Recipes from Fez'', by Madame Guinaudeau {{ISBN|1-897959-43-5}} ==სქოლიო== {{სქოლიო}} [[კატეგორია:მაროკოს სამზარეულო]] [[კატეგორია:აფრიკული სამზარეულო]] 35edjpgp6a0dkg7iqdaqzc1nzmz0ja4 0 477381 4408673 4087583 2022-08-18T16:10:59Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki [[ფაილი:Saltah gif.gif|ალტ=სალტა - იემენური სამზარეულოს პოპულარული კერძი|მინი|''სალტა'' - იემენური სამზარეულოს პოპულარული კერძი ]] [[ფაილი:Yemen-map.gif|ალტ=იემენის რუკა|მინი|იემენის რუკა]] '''იემენური სამზარეულო''' ({{lang-ar|مطبخ يمني}}) ახლო აღმოსავლეთის სამზარეულოებისაგან განსხვავდება თავისი რეგიონული თავისებურებით, თუმცა ქვეყნის ზოგიერთ რეგიონში უცხოური გავლენა აშკარად იგრძნობა. ჩრდილოეთ რეგიონებში [[ოსმალეთის იმპერია|ოსმალეთის]] სამზარეულოს გავლენაა, ხოლო [[მუღლის პროვინცია|მუღლაის]] [[ინდოეთი|ინდური]] გავლენა აშკარად იგრძნობა [[ადენი]]ს სამხრეთ რეგიონში, [[იემენი]]ს სამზარეულო ემყარება ანალოგიურ საფუძვლებს ქვეყნის მასშტაბით. ==წეს-ჩვეულებები== სტუმრებისთვის კერძის შეთავაზება ერთ-ერთი ჩვეულებაა [[იემენი|იემენურ]] კულტურაში და შეურაცხყოფად ითვლება თუ სტუმარი შეთავაზებას არ მიიღებს.საკვებს ჩვეულებრივ იატაკზე ან მიწაზე დამსხდრები მიირთმევენ. არაბული ქვეყნების უმეტესობის ტრადიციისგან განსხვავებით, [[იემენი|იემენში]] ლანჩია დღის მთავარი [[ტრაპეზი]] და არა სადილი.<ref>Hestler, Anna; Spilling, Jo-Ann (2009). ''[https://books.google.ge/books?id=JNJiTaTaEocC&pg=PA125&redir_esc=y#v=onepage&q Yemen]''. Marshall Cavendish. pp. 125–131. [http://ISBN&#x20;0761448500 ISBN <bdi>0761448500</bdi>]{{Dead link|date=იანვარი 2021 |bot=InternetArchiveBot }}.</ref> ==ხორცი და რძის ნაწარმი== [[იემენი|იემენში]] საქონლის ხორცზე მეტად მიირთმევენ [[ქათამი|ქათმის]], [[ცხვარი|ცხვრის]] და თხის ხორცს. ასევე - [[თევზები|თევზს]], განსაკუთრებით სანაპირო ზონებში. <ref>Etheredge, Laura (2011). [https://books.google.ge/books?id=06XnUbJW6EMC&pg=PA111&redir_esc=y#v=onepage ''Saudi Arabia and Yemen''.] The Rosen Publishing Group. pp. 111–112. [http://ISBN&#x20;1615303359 ISBN <bdi>1615303359</bdi>]{{Dead link|date=იანვარი 2021 |bot=InternetArchiveBot }}.</ref>[[ყველი|ყველის]], [[კარაქი|კარაქის]] და სხვა რძის პროდუქტების ნაკლებად გვხვდება იემენელთა საკვებ რაციონში. ცხიმებიდან ყველაზე ხშირად იყენებენ მცენარეული ზეთს და [[ერბო]]ს, რომელიც გამოიყენება პიკანტურ კერძებში. გადამდნარი კარაქის (ერბო) სახეობა რომელიც ცნობილია როგორც ''სემნი'' (سمن), გამოიყენება საკონდოტრო წარმოებაში. [[იემენი|იემენში]] [[ისლამი|მუსლიმებისათვის]] ღორის მოხმარება აკრძალულია [[შარიათი]]ს კანონების შესაბამისად. ==კერძები== ===საუზმე=== [[ფაილი:Ful medames (arabic meal).jpg|ალტ=ფულ მედამესი|მინი|ფულ მედამესი]] იემენელები ცხელი კერძების მიღებას დილით ამჯობინებენ. როგორც წესი, საუზმეზე მიირთმევენ სხვადასხვა სახის საკონდიტრო ნაწარმს, ფინჯან იემენურ [[ყავა|ყავასთან]] ან [[ჩაი|ჩაისთან]] ერთად. უფრო ნოყიერი საუზმე ხშირად მოიცავს [[პარკოსნები|პარკოსნებს]], [[კვერცხი (საკვები პროდუქტი)|კვერცხს]], ან თუნდაც შემწვარი ხორცს ან [[ქაბაბი|ქაბაბს,]] რომელსაც, როგორც წესი, პურთან ერთად ან [[სენდვიჩი|სენდვიჩის]] სახით მიირთმევენ. [[იემენი|იემენში]] ასევე ამზადებენ საუზმეულს [[ცხვარი|ცხვრის]] ან [[ძროხა|ძროხის ღვიძლისგან]], რომელიც არა იემენელთათვის უცნაურ დელიკატესად ითვლება. საუზმეულიდან პოპულარულია ''ფატა'' (არაბ.: فتّة‎ ), ''ფატუტი, ფულ მადამესი, მუტაბაკი და შაკშოუკა'''.'''<ref>Salloum, Habeeb (2014). [https://books.google.ge/books?id=_cRKBAAAQBAJ&pg=PA154&redir_esc=y ''Asian Cooking Made Simple: A Culinary Journey along the Silk Road and Beyond''.] Habeeb Salloum. pp. 154–162. [http://ISBN+1591521343 ISBN <bdi>1591521343</bdi>].</ref>'' [[ფაილი:Yemeni food - Mandi - 2011.jpg|ალტ=იემენური სუფრა|მინი|იემენური კერძები]] ===სამხარი=== ====სალტა==== [[ფაილი:Saltah.gif|ალტ=სალტა|მინი|''სალტა'']] მიუხედავად იმისა, რომ თითოეულ რეგიონს აქვს საკვების მომზადების საკუთარი ვარიაციები, ''სალტა'' (سلتة) ითვლება იემენის ეროვნულ კერძად. ინგრედიენტებია: ყავისფერი ჩაშუშული ხორცი( ძირითადად ცხვრის ან ქათმის), რომელსაც ეწოდება ''მარაკი'' (مرق), [[ცერეცო]] ''(ჰოლბა''''')''' და ''საჰავკი'' (سحاوق) ან ''საჰაუკა'' (დაკეპილი ჩილის [[წიწაკა|წიწაკის]], [[პომიდორი|პომიდვრის]], [[ნიორი|ნივრისა]] და მწვანილის ნარევი). შემდეგ ემატება: [[ბრინჯი]], [[კარტოფილი]], ომლეტი და [[ბოსტნეული კულტურები|ბოსტნეული.]] მას მიირთმევენ ტრადიციულად იემენის ბრტყელ პურთან ერთად, რომელიც ჭურჭლის დანიშნულებას ასრულებს. არსებობს ასეთი თქმულება, რომ სახელწოდება მომდინარეობს არაბული სიტყვიდან ”სალტაჰ” سلطه, რაც ნიშნავს ნარევს.როგორც ამბობენ: [[ოსმალეთის იმპერია|ოსმალეთი]]ს მიერ [[იემენი|იემენის]] ოკუპაციის დროს მაღალჩინოსნები მრავალფეროვან საკვებს მიირთმევდნენ. მათ შორის იყო: [[ცხვარი|ცხვრის]] ხორცი, [[კარტოფილი]], [[ბრინჯი]] და სხვა პროდუქტები, რომლებიც კერძების მოსამზადებლად გამოიყენებოდა. როდესაც  მაღალი რანგის ოფიცრები ტრაპეზს ასრულებდნენ, ისინი ჩვეულებრივ აგროვებდნენ დარჩენილ საკვებს, აურევდნენ ერთ ჭურჭელში და აცხელებდნენ ცოტა ხნით, შემდეგ უმატებდნენ ცერეცოს ან ადგილობრივად როგორც უწოდებდნენ "ჰოლბას" და საკვებს უტოვებდნენ დაცვას. კითხვაზე, თუ რა სურდათ ლანჩზე, პასუხი იყო "სალტაჰი"-იგულისხმებოდაა მათთვის განკუთვნილი დარჩენილი საკვები.  აშკარად,ამ ინგრედიენტების მრავალფეროვნებით და [[ცერეცო]]ს (ჰოლბას) დამატებით აღმოჩნდა, რომ ეს ჯანმრთელი და გემრიელი ნაზავი დროთა განმავლობაში "ნარჩენების ნარევი" საკვებიდან გადაიქცა პოპულარულ კერძად. [[იემენი|იემენში]] ''სალტა'' აუცილებლად შედის მცველების ლანჩის მენიუში. ==იემენური პურის სახესხვაობები== '''პური''' [[იემენი]]ს სამზარეულოს განუყოფელი ნაწილია. უმეტესობა ადგილობრივი მარცვლეულისგან მზადდება.  ყველაზე გავრცელებულია უსაფუარო პურის სახეობა- ''ხალუფი'' - [[ხორბალი|ხორბლის ფქვილის]] ბრტყელი პური.  პურს თითქმის ყოველთვის აცხობდნენ სახლში თიხის ღუმელში, რომელსაც [[არაბული ენა|არაბულად]] უწოდებდნენ ''თანურს'' (تنور), თითოეული პურის სისქე დაახლოებით 2 სანტიმეტრი (0.79 დიუმი) და დიამეტრი 20 სანტიმეტრიდან (7.9 დიუმიდან) 30 სანტიმეტრამდეა (12 ინჩი) ) ''თავა, ტამიზი, ლუჰუჰი'' (დამზადებულია [[სორგო|სორგოსგან]]), ''მალუგა, კადერი, კუბანე, ფატირი, კუდამი, ოშარი, ჰამირი და მულუვაჰ. ა''სევე პოპულარულია [[იემენი|იემენში]] ''მალუჯი, ხუბზ''ი და ''ხამირი'' -ხელნაკეთი პურის პოპულარულ''ი სახეობები.'' ასევე გავრცელებულია ''პიტას პური და'' როტი (ფრანგული პურის მსგავსი ფუნთუშა), რომლებიც მაღაზიაში იყიდება''.'' '''ჰარისი''' სქელი ფქვილის კერძი (ბურღულეული), რომელიც მზადდება დანაყული ხორბლისგან დაახლოებით მარცვლის 1/3 ან 1/4 ზომის. ზოგჯერ უმატებენ ''სამნეჰს'' (ერბო) [[თაფლი|თაფლს]] ან [[შაქარი|შაქარს]]. [[იემენი|იემენში]] ''ჰარისს'' ჩვეულებრივად მიირთმევდნენ ზამთრის ცივ დილას ვინაიდან ითვლება, რომ აძლიერებს და აჯანსაღებს სხეულს. სასარგებლო თვისებების გამო ქალებს აძლევდნენ მშობიარობის შემდეგ პირველ კვირებში, ასევე ''ჰარისის'' მსგავსი იყო - ფქვილის (ბურღულეულის) სქელი კერძი. რომელიც მზადდებოდა მსხვილად დაფქვილი [[ხორბალი|ხორბლის]], [[ბრინჯი|ბრინჯის]], [[ოსპი|ოსპის]] ან [[ლობიო|ლობიოსგან]]. ბურღულეულს ჯერ წყალში ხარშავდნენ. შემდეგ კი მას ხორცის ან ძვლის ტვინის ცხიმიან ნაწილს უმატებდნენ და [[ბოსტნეული კულტურები|ბოსტნეულს:]] [[ხახვი|მწვანე ხახვი]], [[ნიორი|ნიორი,]] [[პომიდორი]] და სხვა.[[ფაილი:Yemeni Food - Muto wot(sauce) and bread.jpg|ალტ=იემენური კერძი სოუსი Muto wot და პური|მინი|იემენური კერძი სოუსი (Muto wot) და პური]] '''ნასუფი''' არის  ფქვილის თხელი კერძი ([[ფაფა]]), რომელიც მზადდება დაფქვილი ხორბლისგან. ''სომნეჰით'' (ერბო) [[შაქარი|შაქრით]] ან [[თაფლი|თაფლით]].  სვამენ თასიდან, ჩვეულებრივ საუზმეზე. სოფლელები ''ნასუფს'' ამზადებენ იოგურტით, არომატის მისაცემად უმატებენ ''ზუგის'' (კაიენის წიწაკის ცხელი სოუსი). '''მატიტ'''- ფქვილის თხელი კერძი ([[ფაფა]]), რომელიც მზადდება დაფქვილი [[ხორბალი|ხორბლის]] ან [[ქერი|ქერისგან]],  რომელსაც სვამენ ''სამნეჰთა''ნ '''('''[[ერბო]]''')''' ზოგჯერ გახეხილ [[ხახვი|ხახვთან]] ან ტკბილ ''მარჯორამთან'' რაც მას მომწარო გემოს აძლევს. <ref>Avshalom Mizrachi, ''The Yemenite Cuisine'', first published in ''Bat-Teman'' (Heb. "Daughter of Yemen"), edited by Shalom Seri, Tel-Aviv 1993, pp. 98–99 (Hebrew)</ref> '''ასიტი''' - სორგის საკვები, სიმინდის ან მწვანე ქერის კერძი წყალში მოხარშვით დამზადებული სქელ პასტად. მოხმარებამდე   ''სამნეჰს'' (ერბო) ან ზეთს უმატებენ. შუადღის ტრაპეზის დროს ხორცთან ან წვნიანთან ერთად მიირთმევენ ან უმატებენ წვნიანს ''ჰილბაჰთან'' '''(''' არაბ'''.''' حلبة‎ ''')('''ცერეცოს  სანელებელი''')''' ერთად.<ref>Avshalom Mizrachi, ''The Yemenite Cuisine'', first published in ''Bat-Teman'' (Heb. "Daughter of Yemen"), edited by Shalom Seri, Tel-Aviv 1993, p. 99 (Hebrew)</ref> ==სანელებლები== [[ფაილი:Spices container.jpg|ალტ=სანელებლები|მინი|სანელებლები]] [[იემენი]]ს სამზარეულოში, სხვა აღმოსავლური სამზარეულოების მსგავსად, ფართოდ მოიხმარენ სხვადასხვა სანელებლებს. პოპულარული  საკმაზია  სანელებლების ნარევი, რომელსაც უწოდებენ ''ჰავაიჯს''. მასში შედის: [[ანისული]], [[ცერეცო]]ს თესლი, [[ჯანჯაფილი]] და ილი. მრავალფეროვანი კერძების მოსამზადებლად გავრცელებული სანელებლებია: [[წიწაკა]], ცხარე  წიწაკა-ჩილი, [[ქინძი|ქინძის]] თესლი, კურკუმა. ასევე გამოიყენება ისეთი მცენარეები, როგორიცაა: [[ქინძი]], [[პიტნა]], [[ცერეცო]]. [[ცერეცო]]  ერთ-ერთი მთავარი ინგრედიენტია პასტის ან სოუსის (ე.წ. ''ჰოლბას'')მოსამზადებლად.  ზოგიერთი პურის სახეობაში ( მათ შორის, კუბანე და ''საბაიაჰ)'' ურევენ პოპულარულ სუნელს- შავ კუმინს, რომელიც ცნობილია ასევე ''ჰაბასოდა-ს'' სახელწოდებით. ==დესერტები== '''ბინთ ას-საჰნ''' (საბაია)ტკბილი [[თაფლი|თაფლის]] ნამცხარი, ზოგჯერ იემენური სამზარეულოს პურსაც უწოდებენ. მზადდება თეთრი ფქვილის ცომისაგან, [[კვერცხი (საკვები პროდუქტი)|კვერცხით]], საფუარით, ათქვეფილი [[კარაქი|კარაქითა]] და [[თაფლი|თაფლით]]. დესერტებს მიეკუთვნება: [[ფახლავა|ბაქლავა]], [[ჰალვა]], ''ზალაბია, რავანი, მასოუბი.'' ეს უკანასკნელი გადამწიფებული [[ბანანი|ბანანის]] საფუძველზე შექმნილი დესერტია. მისი ინგრედიენტებია: ნაღები, [[ყველი|ყველი,]] [[ფინიკის პალმა|ფინიკი]], [[თაფლი]] და დაქუცმაცებული ბრტყელი პური. ხილიდან მიირთმევენ: [[მანგო|მანგოს]], [[ბანანი|ბანანს]], [[ყურძენი|ყურძენს]] და ა.შ.<ref>[https://books.google.ge/books?id=JNJiTaTaEocC&pg=PA125&redir_esc=y#v=o yemen]</ref> ==თაფლი== [[იემენი|იემენში]] [[თაფლი]] მზადდება ქვეყნის შიგნით და ითვლება დელიკატესად. ადგილობრივი წარმოების [[თაფლი|თაფლზე]] დიდი მოთხოვნილებაა და   აქვს ქვეყნის სტატუსის სიმბოლო. ==იხილეტ აგრეთვე== * [[არაბული სამზარეულო]] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} [[კატეგორია:იემენური სამზარეულო]] cwva20nxl0a585uz83hq299ch6qzw3c 0 478196 4408691 4369786 2022-08-18T16:18:51Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[ფაილი:Flag of Sudan.svg|ალტ=სუდანის დროშა|საზღვარი|მინი|სუდანის დროშა]] [[ფაილი:Sudanese meal.jpg|ალტ=სუდანური კერძები|მინი|სუდანური კერძები]] სუდანის ცენტრალური ნაწილი გამოირჩევა მრავალფეროვანი კერძებით, რაც გამოწვეულია სხვადასხვა სავაჭრო ურთიერთობებით და  იმ მრავალრიცხოვანი შემოსევებით, რაც ქვეყანამ გაიარა. ვაჭრებმა [[სირია|სირიიდან]] და სხვა არაბული ქვეყნებიდან [[სუდანი|სუდანის]] სამზარეულოს [[ხმელთაშუა ზღვის რეგიონი (თურქეთი)|ხმელთაშუაზღვის რეგიონის]] სამზარეულოების ელფერი შესძინეს. მათი მთავარი წვლილი იყო წითელი [[წიწაკა|წიწაკისა]] და ისეთი  სანელებლების შეტანა ქვეყანაში, როგორიცაა [[ნიორი|ნიორი,]] [[წიწაკა]] და მრავალი სხვა.  ასევე გაავრცელეს რამდენიმე ცნობილი ხორცის კერძისა და ცომეულის რეცეპტები,   ქვეყანაში შეიტანეს უამრავი ისეთი [[ბოსტნეული კულტურები|ბოსტნეული]] და ხილი, რომელთა შესახებ სუდანელებმა არც კი იცოდნენ. ასეთმა კულტურულმა ექსპანსიამ და სიახლემ  გავლენა მოახდინა [[სუდანი|სუდანის]] მრავალფეროვანი სამზარეულოს წარმოქმნაზე. ადვილადაა შესამჩნევი, რომ სამზარეულო მუდმივად იცვლება რეგიონების მიხედვით. ჩრდილოეთის რეგიონების მოსახლეობის საკვები და კერძები მკვეთრად განსხვავდება სამხრეთის რეგიონების  მოსახლეობის საკვებისაგან, რაც განპირობებულია ქვეყანაზე კულტურათაშორისი გავლენით  მისი მთელი ისტორიის განმავლობაში.<ref name=":0">[https://trip101.com/article/traditional-food-in-sudan Popular foods in Sudan]</ref> == საუზმეული == საკვებში შედის ''ელმარარა'' და ''უმფითითი'', რომლებიც მზადდება ცხვრის ქვეპროდუქტებისგან (ფილტვების, ღვიძლისა და კუჭის ჩათვლით), ხახვი, არაქისის კარაქი და მარილი. მათ ნედლად მიირთმევენ.<ref name=":1">[https://www.sudanembassy.org/?option=com_content&id=39&Itemid=186 Sudanese Food] from the Sudan Embassy in Washington DC</ref> [[ფაილი:Sudanese Bean.jpg|ალტ=სუდანური ლობიოს კერძი|მინი|სუდანური ლობიოს კერძი]] პოპულარულია  ''ტა’ამია'' - ფალაფელის მსგავსი.ნუტისაგან მომზადებული პიურე, ''ფულ მადამედი, ფასოლიია'' (ჩასუშული ყავისფერი ან თეთრი [[ლობიო|ლობიო)]], ადგილობრივი შაურმა, ''ჩავარმა'' (შემწვარი ცხვრის ნაჭრები), ''დურა'' (მოხარშული სიმინდი) ძირითადი საკვები პროდუქტია. ადგილობრივ დელიკატესად ითვლება ''კიბდა'' (ღვიძლი) და ''შეა'' (ნაკვერჩხალზე მომზადებული ხორცი). ტროპიკული ხილი ყველგან ხელმისაწვდომია, ასევე ფინიკი და ლეღვი გავრცელებულია ქვეყნის ნებისმიერ კუთხეში. სასმელებიდან პოპულარულია შავი ან თეთრი ჩაი, ყოველთვის ტკბილი, ხშირად სანელებლებთან ერთდ. საფირმო სასმელია მაგარი თურქული [[ყავა]], ასევე მიირთმევენ ჰიბისკუსის (კარკადეს) ნაყენს.<ref>[http://journeymart.com/de/sudan/food.aspx Food of Sudan. Traditional food of Sudan. Sudan cuisine]</ref> == ალკოჰოლური სასმელები == ისტორიულად, [[სუდანი]] ერთ – ერთია იმ წამყვანი მუსლიმური ქვეყნებიდან, სადაც [[ალკოჰოლი]] ნებადართული იყო. მამაკაცები მიირთმევდნენ [[ფეტვი|ფეტვის]] [[ღვინო|ღვინოს]], ''შარბოტი'' ([[ალკოჰოლური სასმელი]], რომელიც რაფინირებული [[ფინიკის პალმა|ფინიკისგან]] მზადდება) და არაკი. მე -20 საუკუნეში სუდანელებმა ევროპელების გავლენით მოახდინეს და [[ვისკი|ვისკის]] და [[ლუდი|ლუდის]] დალევა დაიწყეს. 1980-იანი წლების ბოლოდან, სუდანში [[შარიათი|შარიათის კანონის]] შემოღების შემდეგ, ალკოჰოლი აკრძალულია. კანონი კრძალავს ალკოჰოლის წარმოებას, მოხმარებას და ყიდვა-გაყიდვას. კანონის დარღვევისათვის მკაცრი სასჯელია გათვალისწინებული -40-ჯერ გამათრახება.<ref name=":2">''Fleming, Lucy'' [http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/8638670.stm Sudan's date-gin brewers thrive despite Sharia.] ''[[:ru:BBC_News_|BBC News]]'' (April 29, 2010).</ref> ყოფილმა პრეზიდენტმა [[ჯაფარ ნიმეირი|ჯაფარ ნიმეირმა]] 1983 წლის სექტემბერში შემოიღო [[შარიათი|შარიათის]] კანონი. ეს მოვლენა აღინიშნა სპეციალური ღონისზიებით, რაც მდინარე [[ნილოსი|ნილოსში]] ალკოჰოლური სასმელების ჩაღვრას ითვალისწინებდა.<ref name=":1" /> ''არაკი'' არის ალკოჰოლური [[ჯინი]], რომელსაც ამზადებენ  <nowiki/>[[ფინიკის პალმა|ფინიკისგან]],  სუდანელი ლუდის მწარმოებლები  აგრძელებენ  მის დამზადბას, მიუხედავად [[შარიათი|შარიათის]] კანონისა.<ref name=":2" /> == ყველი == გიბნა ბაიდა-თეთრი [[ყველი]]<ref>[http://www.lrrd.org/lrrd20/8/hame20116.htm Gibna Bayda. White cheese.]</ref><ref>[https://scialert.net/abstract/?doi=pjn.2011.106.111 Comparison of Quality of Sudanese White Cheese (Gibna bayda) Manufactured with Solanum dubium Fruit Extract and Rennet]</ref> == სუპები და ნახარშები == [[ფაილი:Aseeda & Mulah (7418971936).jpg|ალტ=მულაჰი და ასიდა|მინი|''მულაჰი და ასიდა'']] ზოგიერთი ნახარშის, მაგალითად: ''მულაჰის, ბუსარას, საბაროაგის'' მომზადებისას იყენებენ ''ნი’აიმიას'' (სუდანური სანელებლების ნაზავი) და გამხმარ ''ბამიას''. ყოველდღიური უბრალო [[ბოსტნეული კულტურები|ბოსტნეულით]] მზადდება წვნიანები და ომლეტი, რომელიც არის ჯანსაღი და ნოყიერი, ენერგიითა და არომატით სავსე. ამ წვნიანებს ''მულაჰს'' უწოდებენ. შეგიძლიათ მიირთვათ [[ყაბაყი|ყაბაყის]] ''მულაჰი'', "''რიგლას"'' -[[ისპანახი (გვარი)|ისპანახის]] ''მულაჰი'' ''მირისი''-ჩაშუშული ხორცი, რომელიც  მზადდება [[ცხვარი|ცხვრის]] ქონისაგან, [[ხახვი|ხახვისა]] და გამხმარი ბამიასაგან.  ''შარმოუთ აბიადი'' მზადდება ჩაშუშული ხორცისაგან, ხოლო ''კაჯაიკი'' გამხმარი თევზისაგან. ჩაშუშულ ხორცს რეგულარულად მიირთმევენ სორგოს ფაფასთან ერთად, რომელსაც ასედა ან ასედა დუკუნ-ს უწოდებენ. ზოგჯერ უმატებენ მოლოუხიას (ადგილობრივი მწვანე ბოსტნეული). სუდანის სუპებში შედის ''კავარი,'' რომელიც მზადდება პირუტყვის ან [[ცხვარი|ცხვრის]] ჩლიქებით [[ბოსტნეული კულტურები|ბოსტნეულით]] აგრეთვე  ''ელმუსალაამია-''მზადდება ღვიძლით, ფქვილით, ფინიკითა და სხვადასხვა სანელებლებით.<ref name=":0" /> == ლიტერატურა == * Susannah Wright. ''Sudan (Ebiz Guides)''. MTH Multimedia S.L., 2005. [http://ISBN&#x20;84-933978-4-9,&#x20;ISBN&#x20;978-84-933978-4-5. <nowiki>ISBN 84-933978-4-9</nowiki>, <nowiki>ISBN 978-84-933978-4-5</nowiki>.]{{Dead link|date=იანვარი 2021 |bot=InternetArchiveBot }} Pg 203—205.   ==რესურსები ინტერნეტში== {{Commons category|Cuisine of Sudan}} *https://web.archive.org/web/20121030054709/http://www.africa.upenn.edu/Cookbook/Sudan.html *[http://search.globescope.com/sudan/index.php?page=sudanese-food Food of Sudan from the Sudan Embassy in Washington DC] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100404135211/http://search.globescope.com/sudan/index.php?page=sudanese-food |date=2010-04-04 }} *[http://marktanner.com/sudan-recipes/index.html Sudanese recipes from a missionary trip] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} [[კატეგორია:სუდანური სამზარეულო]] tpi1h8xrj5vc80ehxzxtvzmv11g9zmc 0 478920 4408729 4005748 2022-08-18T17:19:43Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[ფაილი:Thieboudienne Mauritanienne.jpg|ალტ=ტიებოუდიენე-მავრიტანიის ეროვნული კერძი|მინი|''ტიებოუდიენე''-მავრიტანიის ეროვნული კერძი]] [[ფაილი:Mr-map.png|ალტ=მავრიტანია რუკაზე|მინი|მავრიტანია რუკაზე]] '''მავრიტანული სამზარეულო(''' არაბ. المطبخ الموريتانية) — [[დასავლეთი აფრიკა|დასავლეთ აფრიკული]] ქვეყნის, [[მავრიტანია|მავრიტანიის]] სამზარეულო გამოირჩევა თავისთავადობით. ქვეყანას აქვს მდიდარი კულტურული მრავალფეროვნება, რაც მის ტრადიციულ სამზარეულოში აისახება. თითოეული მხარე საკუთარი კულინარიული თავისებურებით გამოირჩევა, იქნება ეს უდაბნო, სადაც ძირითადად მომთაბარე ცხოვრების წესს მისდევენ, თუ სანაპირო მხარე, სადაც მეთევზეობას დიდი ადგილი უჭირავს ადგილობრივი მოსახლეობის ცხოვრებაში. რეგიონების მიხედვით კერძები საკმაოდ განსხვავდება. საკვების ტიპი, რომელსაც მავრიტელები მიირთმევენ, დიდად არის დამოკიდებული ადგილსა და ეთნიკურ ჯგუფზე. ჩრდილოეთში, საკვების უფრო შეზღუდული მრავალფეროვნებაა და თავად საკვები, როგორც წესი, უფრო მსუბუქია, ვიდრე სამხრეთით, მომთაბარე [[მავრები|მავრების]] გავლენის გამო. [[მავრები]] დიდწილად ეყრდნობოდნენ საკვებს, რომელიც დიდხანს ინახებოდა მოგზაურობის დროს და საჭირო არ იყო მოყვანა. ეს ზღუდავდა მათი რაციონის მრავალფეროვნებას. ჩრდილოეთში მავრიტანელები ძირითადად ხორცს, [[ბრინჯი|ბრინჯსა]] და კუსკუსს მიირთმევენ. სამხრეთით, [[თევზი|თევზის]], [[ბოსტნეული კულტურები|ბოსტნეულისა]] და სხვადასხვა ხილის სიმრავლეა, ძირითადად კლიმატის პირობებითაა გამოწვეული.. მავრიტანიის ჩრდილოეთი მხარე მშრალია. სამხრეთით წყლის რესურსია [[მდინარე სენეგალი]] ასევე ნალექების საშუალო წლიური რაოდენობა. საშუალო ეს გარემო ბევრად ხელსაყრელია მეურნეობისთვის, რაც ხელს უწყობს ხილისა და [[ბოსტნეული კულტურები|ბოსტნეულის]] მრავალფეროვნებას. ქვეყნის კულინარიულ განვითარებაზე დიდი გავლენა მოახდინა ჩრდილოეთიდან [[მაროკოს სამზარეულო|მაროკოს]] და სამხრეთით [[სენეგალის სამზარეულოებმა]]. ისტორიულად დღევანდელი [[მავრიტანია|მავრიტანიის]] ტერიტორიაზე მყოფი [[არაბები|არაბი]] და აფრიკელი ხალხები, მომთაბარე ცხოვრებას ეწეოდნენ. ასეთი ცხოვრების წესმა ქვეყნის კულინარიულ ტრადიციებზე თავისი გავლენა მოახდინა. [[საფრანგეთი|საფრანგეთის]] კოლონიურმა გავლენამ [[მავრიტანია|(მავრიტანია]] კოლონია იყო 1960 წლამდე) ასევე საკუთარი წვლილ შეიტანა შედარებით იზოლირებული ქვეყნის სამზარეულოს განვითარებაში.<ref name=":0">[https://www.theguardian.com/travel/2006/oct/23/mauritania.essentialinfo "Mauritania: essential information".] [[:en:The_Guardian|''The Guardian''.]] 23 October 2006. Retrieved 25 August 2017.</ref> ადგილობრივი სამზარეულოს ძირითადი პროდუქტებია: [[ბრინჯი]], [[ცხვარი|ცხვრის]] და თხის ხორცი. ტრადიციულად, კერძებს ერთად მიირთმევენ. ულუფები სუფრასთან ძირითადად მიაქვთ დიდი ლანგრით. სუფრასთან მსხდომები საკვებს მიირთმევენ ხელით. [[ისლამი|ისლამის]] კანონების თანახმად, ქვეყანაში [[ალკოჰოლური სასმელი|ალკოჰოლი]] აკრძალულია და მისი გაყიდვა ძირითადად მხოლოდ სასტუმროების რესტორნებით  შემოიფარგლება. პოპულარულია [[პიტნა|პიტნის]] [[ჩაი]],<ref>[https://web.archive.org/web/20170222235216/http://www.worldtravelguide.net/mauritania/food-and-dri Mauritania-World Travel Guide.] ''Worldtravelguide.net''. Archived from The [https://www.worldtravelguide.net/mauritania/food-and-drink Original] on 22 February 2017. Retrieved 25 August 2017.</ref> რომელსაც ხშირად მიირთმევენ.   მას ასხამენ სიმაღლიდან, ქაფი რომ მოიკიდოს<ref name=":1">[https://www.thekitchn.com/5-dishes-from-mauritania-122092 "Five Communal Dishes from Mauritania".] ''Thekitchn.com''. Retrieved 25 August 2017.</ref>. დედაქალაქში არის მაროკოული, ჩინური, ლიბანური, იტალიური და ფრანგულ რესტორნები.  <ref name=":2">Mauritania Food and Drink.[https://www.worldtravelguide.net/guides/africa/mauritania/food-and-drink/ World Travel Guide. Guides. Africa. Mauritania.]</ref> == ტრადიციული მავრიტანული კერძები == [[ფაილი:CouscousDromadaire.jpg|ალტ=აქლემის კუსკუსი|მინი|[[კუსკუსი]] (მავრიტანია) დიუნების კარავში დამზადებული აქლემის ''კუსკუსი'' ]] [[ფაილი:Mechoui.jpg|ალტ=მეჩოუი-შემწვარი ბატკანი|მინი|''მეჩოუი''-შემწვარი ბატკანი]] [[ფაილი:الشاي الموريتاني.jpg|ალტ=პოპულარული მავრიტანული ქაფიანი ჩაი|მინი|პოპულარული მავრიტანული ქაფიანი ჩაი]] *[[ფინიკის პალმა|ფინიკი]] *''ტიებოუდიენე''-[[თევზები|თევზისა]] და [[ბრინჯი|ბრინჯის]] სანაპირო კერძი, რომელიც ითვლება [[მავრიტანია|მავრიტანიის]] ნაციონალურ კერძად. მას თითქმის ყოველდღე მიირთმევენ [[პომიდორი|პომიდვრის]] თეთრ და წითელ სოუსთან ერთად.<ref name=":1" /> *''მეჩოუი''- მთლიანად შემწვარი ბატკანი. მავრიტანიის გარდა, პოპულარულია მთლიანად ჩრდილოეთ აფრიკის ქვეყნებში. მეჩუი (არაბ. مشوي, ლათინ. მაშვი) - მთელი ცხვარი ან ბატკანი, რომელიც შამფურზე იწვება. საერთოდ, ეს სიტყვა მოდის არაბული სიტყვიდან (شواء )შავა' <ref>[https://web.archive.org/web/20100328200025/http://www.larousse.fr/encyclopedie/nom-co "Archived copy".] Archived from the [https://www.larousse.fr/encyclopedie/divers/m%c3%a9choui/68865 original] on 2010-03-28. Retrieved 2010-04-20.</ref> რაც ნიშნავს შემწვარს. * სანელებლებით დამზადებული [[თევზები|თევზი]]. *[[ბრინჯი]] [[ბოსტნეული კულტურები|ბოსტნეულით.]] *[[თევზები|თევზის]] ბურთულები. * გამხმარი [[თევზები|თევზი]].. * გამხმარი ხორცი. *[[კუსკუსი]].- [[მაღრიბული სამზარეულოს]] დელიკატესი [[მავრიტანია|მავრიტანიაშიც]] საკმაოდ პოპულარულია. *თხის კერძი [[ბრინჯი|ბრინჯის]] შიგთავსით.<ref name=":0" /> *[[აქლემი]] (უჩვეულოა) (ძირითადად დრომადერი) * ქარავნის [[ყველი]] - ''ქარავანი'' აქლემის რძის ყველის ბრენდია, რომელსაც მავრიტანიაში აწარმოებენ. ყველის დასამზადებლად რძეს აგროვებენ ათასობით მომთაბარე მწყემსის ცხოველებისგან, რაც ძალიან რთულია. *''იასა პოულეტი -'' შემწვარი [[ქათამი]] [[ბოსტნეული კულტურები|ბოსტნეულით,]] რომელსაც მიირთმევენ [[კარტოფილის ჩიფსი|კარტოფილის ფრისთან]] ან [[ბრინჯი|ბრინჯთან]] ერთად. ტრადიციული [[სენეგალი|სენეგალური]] კერძია. [[მავრიტანია|მავრიტანიაში]] პოპულარული გახდა სენეგალური ტომების [[ვოლოფი|ვოლოფისა]] და [[პულაარის ტომების|პულაარის]] მოსახლეობის წყალობით. ეს კერძი განსაკუთრებულად ითვლება, რადგან ქვეყანაში ქათმის ხორცი ძვირია. *''მაჰფა'' -თხის ან [[აქლემი|აქლემის]] ხორცი [[არაქისი|არაქისის]], ''ბამიას'' და ტომატის სოუსში. არაქისს ხელით ფქვავენ, სანამ არ გაიხსნება ზეთში და შემდეგ ურევენ ტომატის პასტას და ''ჯახტინს'' (დაფქული ''ბამია''). [[არაქისი|არაქისის]] ცილა, რომელსაც მიირთმევენ [[ბრინჯი|ბრინჯით]], კერძს ნოყიერს ხდის.ამიტომ კერძის დამზადება ხორცის გარეშე შეიძლება, რაც ღარიბი მოსახლეობისათვის ძალიან იაფია. ასევე შესანიშნავი ალტერნატივაა [[ვეგეტარიანელობა|ვეგეტარიანელებისათვის.]] *''იასას'' [[თევზები|თევზი]]. *''ჰაკო''- ფოთლოვანი [[ბოსტნეული კულტურები|ბოსტნეულის]] სოუსი, რომელიც სუფრაზე მიაქვთ კუსკუსზე [[ლობიო|ლობიოს]] თავსართით.ეს კერძი განსაკუთრებულია მომზადების ხანგრძლივი პროცესის გამო. დაფქული ლობიოს ფოთლებისგან მომზადებულ სოუსს, რომელსაც ისპანახის გემო აქვს, მიირთმევენ ''[[კუსკუსი|კუსკუსთან]]'' ერთად. [[კუსკუსი|კუსკუსს]] ამზადებენ [[ფეტვი|ფეტვის]], [[ხორბალი|ხორბლის]] ან [[ქერი|ქერის]] ფქვილისაგან ბურთულებად. მთელი კერძის მომზადებას შეიძლება სამიდან ოთხ საათამდე დასჭირდეს. * ლაქხი- ყველის ხაჭო ან იოგურტი გახეხილი [[ქოქოსი|ქოქოსით]], მიირთმევენ ტკბილ ფეტვიან ფაფასთან ერთად.<ref>[https://web.archive.org/web/20140201225538/http://www.celtnet.org.uk/recipes/misc Archieved Copy.] Archieved from the Original on 2014-02-01. Retrieved 2014-01-28.</ref> *''ალ-აიჩი'' *''მაროლიამი'' * ხორბლის ''ბულგური'' ჩირით * მარუ ვე-ლ-ლჰამი, ხორცი [[ბრინჯი]]თ და [[ბოსტნეული კულტურები|ბოსტნეულით]] * მავრიტანული [[ტაჯინი]]''-'' [[მაროკო|მაროკოული]] წვნიანი'','' რომელიც მავრიტანიაშიც პოპულარულია'''' * აქლემის ''ჩუბბაგინი''. * ჩერჩემი-მავრიტანული [[ცხვარი|ცხვრის]] კუსკუსი. * ჩუბაგინი ლეფე-ეტ რააბიე *[[თევზები|თევზი]]. ცომში * მავრიტანული [[ვერმიშელი]] * ჰარირა -მავრიტანის წვნიანი კერძი * მავრიტანული წიწაკის სტეიკი [[ქოქოსი|ქოქოსით]] *''ბანაფი.'' * ლექსურის, მავრიტანის ბლინები ხორცითა და [[ბოსტნეული კულტურები|ბოსტნეულის]] სოუსით *[[ავოკადო|ავოკადოს]] [[პუდინგი]] * ''ბონავა'' - [[ცხვარი|ცხვრისა]] და [[კარტოფილი|კარტოფილის]] ტრადიციული მავრიტანული კერძი. რომელსაც უმატებენ [[ხახვი|ხახვს]], [[დაფნა|დაფნის]] ფოთოლს, თეთრს ძმარს და [[არაქისი|არაქისის]] ზეთს, რის გამოც არაქისის უგემრიელესი გემო აქვს. * ''მაფე''- ხორცი და [[ბოსტნეული კულტურები|ბოსტნეული]] [[არაქისი|არაქისით]] მომზადებულ სოუსში. * როზელას სიროფი - სიროფს ამზადებენ [[ჰიბისკუსი|ჰიბისკუსის]] სახეობის მცენარისაგან, რომელიც, იზრდება [[დასავლეთი აფრიკა|დასავლეთ]] და [[აღმოსავლეთი აფრიკა|აღმოსავლეთ აფრიკაში]] და [[სამხრეთ-აღმოსავლეთი აზია|სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიაში.]] * ალ-აჰჩი- [[ქათამი]], [[ლობიო]] და კუსკუსი.<ref name=":1" /><ref name=":2" /> ==== სასმელები ==== * წყალი — სასმელი წყლის პრობლემის გამო, წყალმომარაგება ხდება არტეზიული ჭებით, ასევე დედაქალაქში სპეციალური დანადგარებით ხდება ზღვის წყლის გამტკნარება. * პიტნის ჩაი — მავრიტანული ტკბილი [[ჩაი (მცენარე)|ჩაი.]] [[ჩაი|ჩაის]] მირთმევა საზეიმო ღონისძიებაა, რომელშიც ყველა მონაწილეობს დღეში ერთხელ მაინც (ან უფრო ხშირად). ცხელ ჩაის, რომლის შემადგენლობაშიც მწვანე [[ჩაი]], [[შაქარი]] და [[პიტნა|პიტნის]] ფოთლებია, ასხამენ სიმაღლიდან, იმისათვის რომ წარმოიქმნას ქაფი. ამ პროცესს უწოდებენ ''ragwa-ს''. ტკბილ მაQრიან ჩაის მიირთმევენ ჭამის შემდეგ და ყოველთვის თითოეული პიროვნებისათვის არის სამი ჭიქა: პირველი ნიშნავს სიცოცხლეს, მას მწარე გემო აქვს, მეორე - სიყვარულს, ოდნავ დაშაქრულია და მესამე - ტკბილი. ნიშნავს ყველაფრის დასასრულს, ანუ სიკვდილს, რომელიც ყველასათვის გარდაუვალია. მათთვის, ვინც [[ჩაი|ჩაის]] ზედმეტად მძაფრად მიიჩნევს, ყოველთვის არის ''zrig'', მავრიტანელების საყვარელი ტკბილი [[რძე]]. ჩაის მიირთმევენ ჭამის შემდეგ და, რა თქმა უნდა, სახლში სტუმრების მიღებისას. * ზრიგი — აქლემის ხორცი (მზადდება დრომადერისაგან) * [[ბაობაბი|ბაობაბის]] (აფრიკული ბაობაბი) — ხილის სასმელი ''(Jus de Bouye)''<ref name=":2" /> == იხილეთ აგრეთვე == *[[ბერბერული სამზარეულო]] *[[მაროკოს სამზარეულო]] *[[კუსკუსი]] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} [[კატეგორია:აფრიკული სამზარეულო]] [[კატეგორია:მავრიტანული სამზარეულო]] 0wh59yc3e2ced8foy9cd87mnrrbsu0c 0 478996 4408807 4219059 2022-08-18T19:47:03Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[ფაილი:Cuscus.jpg|მინი|245x245პქ| '''კუსკუსი'''<blockquote>[[არაბული ენა|არაბულად]] '''كُسْكُس''' [[ბერბერული ენები|ბერბერულად]] '''ⵙⴽⵙⵓ'''[[ებრაული ენა|ივრითზე]] '''קוסקוס''' </blockquote> '''ინგრედიენტი''' [[მაგარი ხორბალი]] ]] '''კუსკუსი''' ([[ბერბერული ენები|ბერბერულად]] ⵙⴽⵙⵓ, [[არაბული ენა|არაბ]]. كُسْكُسკუსკუს) — <nowiki/>[[მაღრიბი|მაღრიბული]] სამზარეულოს ტრადიციული კერძი, რომელიც იხარშება [[ორთქლი|ორთქლზე]]. ისტორიულად ''კუსკუსს'' ამზადებდნენ [[ფეტვი|ფეტვიდან]]. დღესდღეობით ყველაზე გავრცელებული ''კუსკუსი'' მზადდება ამავე სახელწოდების [[მაგარი ხორბალი|მაგარი ხორბლისგან]] გარეგნულად ის ჰგავს მრგვალ [[ბრინჯი|ბრინჯს]], მარცვლის დიამეტრია - 1-2 მმ. ამზადებენ წვნიანთან ერთად. მიირთმევენ [[ცხვარი|ცხვრის]] ხორცისა და მოხარშულ [[ბოსტნეული კულტურები|ბოსტნეულის]] გარნირთან.<ref>Shulman, Martha Rose (February 23, 2009). [https://www.nytimes.com/2009/02/24/health/23recipehealth.html "Couscous: Just Don't Call It Pasta".] ''The New York Times''. Retrieved June 12, 2017.</ref> სხვადასხვა ქვეყანაში ''კუსკუსის'' მომზადების სხვადასხვა მეთოდი არსებობს. შეიძლება სხვადასხვა [[მარცვლეული კულტურები|მარცვლეულის]] მომზადება ამავე წესით. [[ისრაელი|ისრაელის]] ''კუსკუსი'', ცნობილი როგორც ''პტიტიმი'', მაკარონის სახეობაა. ''კუსკუსი''  <nowiki/>[[მაღრიბი|მაღრიბულ ქვეყნებში]]: [[ალჟირი|ალჟირში]], [[ტუნისი|ტუნისში]], [[მავრიტანია|მავრიტანიაში]], [[მაროკო|მაროკოსა]] და [[ლიბია|ლიბიაში]] მთავარი კერძია. ასევე პოპულარულია [[საფრანგეთი|საფრანგეთში]], სადაც გავრცელდა [[მაღრიბი|მაღრიბელი]]  ემიგრანტებისაგან.<ref>Naylor, Phillip C. (2015). [https://books.google.ge/books?id=ftFbCQAAQBAJ&pg=PA195&redir_esc=y ''Historical Dictionary of Algeria''.] Rowman & Littlefield. p. 195. [http://ISBN&#x20;978-0-8108-7919-5 ISBN <bdi>978-0-8108-7919-5</bdi>]{{Dead link|date=იანვარი 2021 |bot=InternetArchiveBot }}.</ref><ref>Randall, Colin (March 30, 2006). [https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/france/1514459/French-abandon- "French abandon traditional cuisine in favour of couscous"]{{Dead link|date=ივლისი 2021 |bot=InternetArchiveBot }}. [[:en:The_Daily_Telegraph|''The Daily Telegraph''.]] Retrieved January 22, 2020.</ref> == ეტიმოლოგია == სიტყვა "კუსკუსი" ბერბერული წარმოშობისაა. მისი ზუსტი მნიშვნელობა ბუნდოვანია. ბერბერული ფესვი √K-S ნიშნავს "კარგად ფორმირებულს, კარგად დახვეულ, მომრგვალებულს". კუსკუსის მრავალი სახელი და გამოთქმა არსებობს მთელ [[მსოფლიო|მსოფლიოში]].<ref>[[:en:Salem_Chaker|Chaker, Salem.]] [http://www.centrederechercheberbere.fr/tl_files/doc-pdf/couscous.pdf "Couscous : sur l'étymologie du mot"] (PDF). ''[[:en:Institut_national_des_langues_et_civilisations_orientales|INALCO]] - [[:en:Centre_de_Recherche_Berbère|Centre de Recherche Berbère]]''[[:en:Centre_de_Recherche_Berbère|.]]</ref><ref>Gast, Marceau (2010). Chastanet, Monique (ed.). ''Couscous, boulgour et polenta. [https://books.google.ge/books?id=IGQovjGKj4IC&redir_esc=y Transformer et consommer les céréales dans le monde]'' [https://books.google.ge/books?id=IGQovjGKj4IC&redir_esc=y (in French). Karthala.] p. 71. [http://ISBN&#x20;978-2-8111-3206-4. ISBN <bdi>978-2-8111-3206-4</bdi>.]{{Dead link|date=იანვარი 2021 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> == ისტორია == [[ფაილი:Couscous-01.jpg|ალტ=კუსკუსი|მინი|კუსკუსი]] [[:en:Charles_Perry_(food_writer)|ჩარლზ პერიის]] თანახმად, ''კუსკუსი'' წარმოიშვა ჩრდილოეთ [[ალჟირი|ალჟირისა]] და [[მაროკო|მაროკოს]] [[ბერბერები|ბერბერებში]]  მე -11 და მე -13 საუკუნეებს შორის, [[ზირიდები|ზირიდების დინასტიის]] დასრულებამდე და [[ალმოჰადები|ალმოჰადების სახალიფოს]] აღზევებას შორის. <ref>[[:en:Charles_Perry_(food_writer)|Perry, Charles]] (1990). [https://books.google.ge/books?id=I15eJt6U3gMC&redir_esc=y "Couscous and Its Cousins". In Walker, Harlan (ed.). ''Oxford Symposium on Food & Cookery, 1989:''] ''Staplefoods: Proceedings''. Oxford Symposium. p. 177. [http://ISBN&#x20;978-0-907325-44-4. ISBN <bdi>978-0-907325-44-4</bdi>.]{{Dead link|date=იანვარი 2021 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> ისტორიკოსმა ''ჰადი როჯერ იდრისმა'' აღნიშნა, რომ ''კუსკუსის'' არსებობა დადასტურებულია  <nowiki/>[[ჰაფსიდები|ჰაფსიდების]] და არა [[ზირიდების]] ეპოქაში.<ref name=":0">Gast, Marceau (2010). Chastanet, Monique (ed.). [https://books.google.ge/books?id=IGQovjGKj4IC&redir_esc=y ''Couscous, boulgour et polenta. Transformer et consommer les céréales dans le monde'' (in French). Karthala.] p. 67. [http://ISBN&#x20;978-2-8111-3206-4. ISBN <bdi>978-2-8111-3206-4</bdi>.]{{Dead link|date=იანვარი 2021 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> კულინარიის ისტორიკოსი ''ლუსი ბოლენსი'' მიიჩნევს, რომ ''კუსკუსი'' წარმოიშვა რამდენიმეათასწლეულით ადრე, [[მასინისა|მასინისას]] მეფობამდე [[ნუმიდია|ნუმიდიის]], უძველეს სამეფოში.<ref>"Can North Africa unite over couscous?". ''AFP''. February 2, 2018.</ref><ref name=":1">de Castro, Teresa (2003). [https://www.encyclopedia.com/sports-and-everyday-life/food-and-drink/food-and-c "COUSCOUS"]. In Katz, Solomon H.; Weaver, William (eds.). ''Encyclopedia of Food and Culture''. '''3'''. [[:en:Charles_Scribner's_Sons|Charles Scribner's Sons.]] p. 466. [http://ISBN&#x20;0-684-80565-0. ISBN <bdi>0-684-80565-0</bdi>.]{{Dead link|date=იანვარი 2021 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> [[ფაილი:Couscous sellers - Tunis - Tunisia.jpg|ალტ=კუსკუსის გამყიდვლები|მინი|კუსკუსის გამყიდვლები]] მიუხედავად იმისა, რომ წარმოშობის თარიღი და ზუსტი ქვეყანა გაურკვეველი რჩება, XII საუკუნისთვის მაღრიბელი მზარეულები ამზადებდნენ კერძებს არაპროდუქტიული მარცვლეულისგან, ფქვილს ურევდნენ წყალს და ქმნიდნენ ''კუსკუსის'' ცომის მსუბუქ, მრგვალ ბურთებს, რომელიც შეიძლებოდა ორთქლზე დაეწყოთ.<ref>Zaouali, Lilia (2007). ''[https://books.google.ge/books?id=H7MwDwAAQBAJ&redir_esc=y Medieval Cuisine of the Islamic World: A Concise History with 174 Recipes]''. Univ of California Press. p. xiii. [http://ISBN&#x20;978-0-520-26174-7. ISBN <bdi>978-0-520-26174-7</bdi>.]{{Dead link|date=იანვარი 2021 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> ისტორიკოსმა [[:en:Maxime_Rodinson|მაქსიმ როდინსონმა]] იპოვა ''კუსკუსის'' სამი რეცეპტი მე -13 საუკუნის არაბულ კულინარიულ წიგნში( „ქითაბ ალ-უუსლა ილა ალ-ჰაბიბი“), რომელიც ეკუთვნოდა [[აიუბიდები|აიუბიდ]] ავტორს.<ref name=":0" /> ''კუსკუსის'' პირველი ცნობილი წერილობითი რეცეპტები [[ანდალუსია|ანდალუსიელი]] ავტორებისგან მოვიდა და თანამედროვე [[ტრაპანი|ტრაპანში]], [[სიცილია|სიცილიაზე]], კერძს კვლავ ამზადებენ [[ანდალუსია|ანდალუსიელი]] ავტორის [[იბნ რაზინ ალ-ტუჯიბის]] მიერ ჩაწერილი შუასაუკუნეების რეცეპტის მიხედვით. [[ესპანეთი|ესპანეთისა]] და [[პორტუგალია|პორტუგალიის]] [[ებრაელები|ებრაელებმა]] ''კუსკუსი''  <nowiki/>[[ტოსკანა|ტოსკანურ]] სამზარეულოს გააცნეს, როდესაც ისინი XIV საუკუნის ბოლოს [[ლივორნო|ლივორნოში]] დასახლდნენ. ოჯახები, რომლებიც [[ტაბარკა|ტაბარკადან]] [[ლიგურია|ლიგურიაში]] გადავიდნენ. [[კარლოფორტი|კარლოფორტში]] მე -18 საუკუნეში კერძის საკუთარი ვერსია შეიტანეს. მე –40 და 1950 – იან წლებში [[მაღრიბი|მაღრიბის]] ქვეყნებიდან [[ებრაელები|ებრაელების]] რეპატრიაციის შემდეგ. [[ისრაელი|ისრაელში]] ფართოდ გავრცელდა ''კუსკუსის'' ანალოგი - ''"პტიტიმი"'' ([[ებრაული ენა|ებრა]]. פתיתים), რომელიც გამოირჩევა დიდი მარცვლის ზომით (''რიზონის'' მსგავსად).<ref>Zaouali, Lilia (2007). ''Medieval Cuisine of the Islamic World: A Concise History with 174 Recipes''. Univ of California Press. pp. 45–46. ISBN <bdi>978-0-520-26174-7</bdi>.</ref> == მომზადება == [[ფაილი:Moroccan cuisine-Couscous with vegetables.jpg|ალტ=მაროკო-კუსკუსი ბოსტნეულით|მინი|კუსკუსი ბოსტნეულით]] [[ფაილი:Couscoussier1.jpg|ალტ=ტრადიციული კუსკუსის მოსამზადებელი ქვაბი|მინი|ტრადიციული კუსკუსის მოსამზადებელი ქვაბი]] ''კუსკუსის'' მომზადება შრომატევადი პროცესია. მას ტრადიციულად ამზადებენ მაგარი [[მაგარი ხორბალი|ხორბლის]] მარცვლებისაგან. მარცვლებს ასხურებენ წყალს და ხელით ატრიალებენ, სანამ პატარა გრანულებს არ მიიღებენ. შემდეგ მოაფრქვევენ მშრალ ფქვილს, რომ არ დაიფანტოს და საცერში სცრიან. გაცრილი მცირე ზომის გრანულები ამ პროცესს რამდენჯერმე გადიან, სანამ არ მიიღებენ ''კუსკუსის'' დასამზადებელ სასურველ ფორმას და ზომას. ''კუსკუსის''  დიდი პარტიის ტრადიციული მეთოდით დამზადებისათვის რამდენიმე დღეა საჭირო ამ პროცესისათვის სპეციალურად იკრიბება  ქალთა ჯგუფი. შემდეგ  მიღებულ გრანულებს მზეზე აშრობენ და იყენებენ რამდენიმე თვის განმავლობაში. ხელნაკეთ ''კუსკუსს'' შეიძლება დასჭირდეს რეჰიდრატაცია მომზადების დროს; ეს ხორციელდება შაქრის დატენიანებით და ორთქლით მანამ, სანამ ''კუსკუსი'' სასურველ მსუბუქ და ჰაეროვან კონსისტენციას მიაღწევს.<ref>Asbell, Robin (November 18, 2011). ''The New Whole Grain Cookbook: Terrific Recipes Using Farro, Quinoa, Brown Rice, Barley, and Many Other Delicious and Nutritious Grains''. Chronicle Books. [http://ISBN&#x20;978-1-4521-0042-5 ISBN <bdi>978-1-4521-0042-5</bdi>]{{Dead link|date=იანვარი 2021 |bot=InternetArchiveBot }}.</ref> ზოგიერთ რეგიონში ''კუსკუსი'' ამზადებენ მანანის ბურღულის, უხეში [[ქერი|ქერის]] ან [[აფრიკული ფეტვი|აფრიკული  ფეტვიდან.]] [[ბრაზილია|ბრაზილიაში]] ტრადიციული ''კუსკუსი'' მზადდება [[სიმინდი|სიმინდის]] ფქვილისგან. დღესდღეობით, ''კუსკუსი'' წარმოება მეტწილად მექანიზებულია და პროდუქტი იყიდება [[მსოფლიო|მსოფლიოს]] ბაზრებზე. ასეთი ''კუსკუსის'' მოხარშვა შესაზლებლია წყალში ან სხვა სითხეში. სწორად მოხარშული ''კუსკუსი'' მსუბუქი და ჰაეროვანია, ვიდრე წებოვანი და ქვიშიანი. კერძის მოსამზადებლად, [[ჩრდილოეთი აფრიკა|ჩრდილოეთ აფრიკელები]] ტრადიციულად,იყენებენ ორი ნაწილისაგან შემდგარ ქვაბს ([[ბერბერული ენები|ბერბერულ ენაზე]] ''ატაქსექტუტს'' უწოდებენ, არაბულად كسْكْاس კისკასს, ან [[ფრანგული ენა|ფრანგულ ენაზე]] კუსკუსიას). ქვედა ქვაბი წარმოადგენს მაღალ მეტალის ქოთანს. ის [[კარაქი|კარაქის]] ქვაბს ჰგავს. მასში  ხორცი და [[ბოსტნეული კულტურები|ბოსტნეული]] იხარშება.  ზედა ნასვრეტებიანი ნაწილია, რომელშიც კერძი მზადდება.''კუსკუსი'' იხარშება ორთქლზე  ჩაშუშული ხორცისა და [[ბოსტნეული კულტურები|ბოსტნეულის]] არომატით.  ასევე შეიძლება მაღლი ქვაბის გამოყენება  ორთქლის ჩანართით. თუ ნასვრეტები ძალიან დიდია, აფარებენ ნესტიან მარლას. ასევე მაღალ ქვაბზე შეიძლება საცერი დაიდგას, რომელსაც შედარებით წვრილი ბადე აქვს და ისე მოიხარშოს. ადრეული ეპოქის კვების რაციონის შესახებ ''კუსკუსის'' გამოყენებაზე არქეოლოგიური მტკიცებულებები მცირეა, ალბათ იმიტომ, რომ ორიგინალი ''კუსკუსი'' სავარაუდოდ მზადდებოდა ორგანული მასალებისგან, რომლებიც ვერ გადაურჩებოდა ელემენტების ხანგრძლივ ზემოქმედებას. == სწრაფი მომზადების კუსკუსი == ''კუსკუსი'', რომელიც დასავლეთის სუპერმარკეტებში იყიდება, ორთქლზე წინასწარ მომზადებული და გამომშრალია. ჩვეულებრივ, მის მოსამზადებლად ''კუსკუსის'' თითოეულ კოვზს უმატებენ 1.5 წილ მდუღარე წყალს ან ბულიონს შემდეგ მჭიდროდ აფარებენ თავსახურს და ტოვებენ ხუთი წუთის განმავლობაში. ორთქლზე წინასწარ გამზადებული და გამომშრალი მარცვლეული უფრო ნაკლებ დროს საჭიროებს, ვიდრე ჩვეულებრივი ''კუსკუსი'', მაკარონი ან გამხმარი მარცვლეული (მაგალითად [[ბრინჯი]]). == ადგილობრივი ვარიაციები == === ალჟირი და მაროკო === [[ფაილი:Moroccan cuisine-Couscous lamb berber.jpg|ალტ=კუსკუსი ბატკნის ხორცით|მინი|''მაროკოს სამზარეულო- კუსკუსი'' ბატკნის ხორცით]] [[მაროკო|მაროკოში]], [[ალჟირი|ალჟირში]], [[ტუნისი|ტუნისსა]] და [[ლიბია|ლიბიაში]], ''კუსკუსს'' ჩვეულებრივ მიირთმევენ [[ბოსტნეული კულტურები|ბოსტნეულთან]] ([[სტაფილო]], [[კარტოფილი]] და [[ტურნეფსი]]), რომელიც მოხარშულია ცხარე ან შედარებით მსუბუქ ბულიონში და ხორცით (ჩვეულებრივ [[ქათამი|ქათმის]], [[ცხვარი|ცხვრის]] ან ბატკნის). [[ალჟირი|ალჟირსა]] და [[მაროკო|მაროკოში]], ის შეიძლება მიირთვათ ტრაპეზის ბოლოს ან თვითონ კერძში, რომელსაც ეწოდება ''sfuff''. ჩვეულებრივ ''კუსკუსს'' რამდენჯერმე ამზადებენ ორთქლზე, სანამ არ გახდება ფუმფულა და ფერმკრთალი. შემდეგ აყრიან [[ნუში|ნუშს]], [[დარიჩინის ხე|დარიჩინს]] და [[შაქარი|შაქარს.]] ტრადიციულად, ამ დესერტს მიირთმევენ [[ფორთოხალი|ფორთოხლის]] ყვავილის წყლით არომატიზებულ [[რძე|რძესთან]] ერთად, ან მისი მირთმევა შეიძლება როგორც ცივი მსუბუქი წვნიანი სადილისთვის. [[ზაფრანა]]<nowiki/>ს იყენებენ [[მაროკო|მაროკოს]] ''კუსკუსში.'' [[ალჟირი|ალჟირის]] ''კუსკუსში'' შედის [[პომიდორი]] და სხვადასხვა [[პარკოსნები]] და [[ბოსტნეული კულტურები|ბოსტნეული]],[[საჰარა|საჰარის]] ''კუსკუსს'' მიირთმევენ [[პარკოსნები|პარკოსნების]]<nowiki/>ა და ბულიონის გარეშე.<ref name=":1" /> === მავრიტანია === [[მავრიტანია|მავრიტანული]] ''კუსკუსი'' განსხვავდება ჩრდილოეთ აფრიკის სხვა ქვეყნების ამავე სახელწოდების კერძისაგან [[მავრიტანია|მავრიტანიაში]] დიდი ხორბლის მარცვლებს (''მაბრუმს'') იყენებენ.ის [[მაროკო|მაროკოს]] ჩვეულებრივ ყვითელ ''კუსკუსზე'' უფრო მუქი ფერისაა. მიირთმევენ [[ცხვარი|ცხვრის]], [[ძროხა|ძროხის]] ან [[აქლემი|აქლემის]] ხორცთან და [[ბოსტნეული კულტურები|ბოსტნეულთან]] ერთად. [[ხახვი|ხახვს,]] [[პომიდორი|პომიდორს]] და [[სტაფილო|სტაფილოს]] სოუსში ხარშავენ და სუფრაზე პიურესთან ერთად მიაქვთ, რომელსაც ადგილობრივები ''დენი''-ს უწოდებენ. === ტუნისი === პოპულარული [[მაღრიბი|მაღრიბული]] დელიკატესი [[ტუნისი|ტუნისში]] მზადდება ძირითადად სანელებლებით ''ჰარისას'' სოუსით და მას ჩვეულებრივ მიირთმევენ ნებისმიერ კერძთან ერთად, მათ შორის [[ცხვარი|ცხვრით]], [[თევზები|თევზით,]] ზღვის პროდუქტებით, საქონლის ხორცით, ზოგჯერ კი სამხრეთ რეგიონებში - [[აქლემი|აქლემით]]. თუნისელები განთქმულები არიან თევზის ''კუსკუსით.'' ცნობილი კერძის მომზადება ასევე შეიძლება [[რვაფეხა|რვაფეხით]], [[კალმარი|კალმარით]] ან ზღვის პროდუქტებით ცხელ, წითელ ცხარე სოუსში. === ლიბია === [[ლიბია|ლიბიაში]] ''კუსკუსს'' ხორცით, კერძოდ, ძირითადად [[ცხვარი|ცხვრით]], ასევე [[აქლემი|აქლემით]] და იშვიათად საქონლის ხორცით მიირთმევენ [[ტრიპოლი|ტრიპოლში]] და ლიბიის დასავლეთ ნაწილებში, თუმცა არა ოფიციალური ცერემონიების ან ქორწილების დროს. ასევე პოპულარულია ''კუსკუსის'' დესერტი, რომელსაც ამზადებენ [[ფინიკის პალმა|ფინიკის]], ''სეზამის'' და სუფთა [[თაფლი|თაფლისაგან]]. ასეთი სახით მომზადებულ დესერტს ადგილობრივად მოიხსენიებენ როგორც "მაღროდს". === ისრაელი === [[ფაილი:Stammtisch Augsburg 2016-11-20 im Picnic Israelischer Couscous.jpg|ალტ=პტიტიმი, რომელსაც ხშირად „ისრაელის კუსკუსს“ უწოდებენ - ისრაელის რესტორანი|მინი|''პტიტიმი'', რომელსაც ხშირად „ისრაელის კუსკუსს“ უწოდებენ ]] [[ფაილი:Ptitim.jpg|ალტ=პტიტიმი|მინი|''პტიტიმი'']] [[ისრაელი|ისრაელში]] კერძი მე -20 საუკუნეში [[მაღრიბი|მაღრიბიდან]] [[ებრაელები|ებრაელების]] მიგრაციის შედეგან მოხვდაა. მას შემდეგ, იგი გახდა ძალიან პოპულარული კერძი ქვეყანაში. გარდა ამისა, ქვეყანაში ყველა მიირთმევს პტიტიმს, აგრეთვე ისრაელის კუსკუსს ან მარგალიტის კუსკუსს, რომელიც ჩვეულებრივი კუსკუსის მსგავსია, გარდა იმისა, რომ ის უფრო დიდია, როგორც ''აშკენაზი'' ''ფარფელი'' ან ''ლევანტის მაფთული'' (თუმცა ''პტიტიმი'' არ შეიცავს ''ბულგურს'', განსხვავებით ''მაფთულისგან''). ''პტიტიმი'' არის ძირითადი საკვები და ძალიან პოპულარულია, განსაკუთრებით ბავშვებში. მას ჩვეულებრივ მიირთმევენ [[კარაქი|კარაქთან]] [[ბოსტნეული კულტურები|ბოსტნეულთან]] ან [[ქათამი|ქათმის]] ნახარშთან ერთად ამზადებენ. ამასთან, იგი მაკარონის ანალოგიურად მზადდება. იხარშება მხოლოდ რამდენიმე წუთის განმავლობაში. [[მაღრიბი|მაღრიბელების]] ''კუსკუსის'' მსგავსად არ აორთქლდება და არ არის ფუმფულა. ''პტიტიმის'' სხვა ფორმებიც არსებობს, მათ შორისაა [[ბრინჯი|ბრინჯის]] მსგავსი, რომელიც ასევე ცნობილია როგორც [[დავიდ ბენ-გურიონი|ბენ გურიონის]] [[ბრინჯი]], რომელიც შეიქმნა 1950-იან წლებში [[ისრაელი|ისრაელის]] დამოუკიდებლობის შემდეგ, ვინაიდან ქვეყანაში საკვების უკმარისობის გამო მოსახლეობას ხელი არ მიუწვდებოდა [[ბრინჯი|ბრინჯზე.]]''პტიტიმის გარდა,'' ''კუსკუსის'' მრავალი სახეობა არსებობს, რომელის ნახვაც მთელი [[ისრაელი|ისრაელის]] მასშტაბით შეიძლება. [[მაღრიბი|მაღრიბული]] წარმოშობის [[ებრაელები|ებრაელებში]] ეს კერძი ძალიან გავრცელებული საკვებია და მიირთმევენ თითქმის ყველა ტრაპეზზე, განსაკუთრებით დღესასწაულებზე, განსაკუთრებულ შემთხვევებსა და ქორწილებში, აგრეთვე შაბათს (ებრაული შაბათი) პარასკევ საღამოს სადილზე. ბევრი ადამიანი ამზადებს ''კუსკუსს'' ხელით, მაგრამ ეს ძალზე შრომატევადი პროცესია. ასევე ჩვეულებრივია სწრაფად მოსამზადებელი კუსკუსის შეძენა.ის ყველგან იყიდება ქვეყანაში. არის არჩევანის დიდი საშუალება ბრენდებისა და ჯიშების მრავალფეროვნების გამო. ქვეყანაში სხვადასხვა თემებს აქვთ ''კუსკუსის'' სხვადასხვა სტილი და ზომა. [[მაროკო|მაროკოს]] [[ებრაელები|ებრაელთა]] ''კუსკუსი'' უფრო დიდი ზომისაა. ხშირად ამზადებენ არომატული სანელებლებით და მიირთმევენ ხორცთან ერთად. [[ალჟირი|ალჟირელ]] [[ებრაელები|ებრაელი]] ''კუსკუსი'' უფრო მცირეა. ყველაზე მცირე ზომის [[ტუნისი|ტუნისელ]] [[ებრაელები|ებრაელთა]] ''კუსკუსია,'' რომელიც ქვიშის მარცვლების ზომას ოდნავ აღემატება. [[ტუნისი|ტუნისელი]] [[ებრაელები]] ''კუსკუსს'' ხშირად ''ჰარისასთან'' ან ''ხკუგთან'' ერთად მიირთმევენ ან ამზადებენ ბოსტნეულთან ( [[სტაფილო]], [[ყაბაყი]], ან [[კარტოფილი]]) და მიირთმევენ ჩამინთან (მაღრიბელი ებრაელების კერძი ჩაშუშული ძროხის ხორცით). ერთად. მსგავსია ''ჩოლენტისა'', რომელსაც ხშირად მიირთმევენ შაბათობით. ''კუსკუსს'' ამზადებენ აგრეთვე [[დარიჩინის ხე|დარიჩინის]] ჩხირებით, [[ფორთოხალი|ფორთოხლის]] კანით, სხვა [[ციტრუსოვანი კულტურები|ციტრუსებითა]] და არომატული სანელებლებით სპეციალური შემთხვევებისა და დღესასწაულებისათვის. [[ისრაელი|ისრაელში]] ტკბილი ''კუსკუსის'' დესერტი იშვიათობაასხვა ქვეყნებისაგან განსხვავებით.<ref>Marks, Gil. (1996). [[iarchive:worldofjewishcoo00mark/page/245|''The world of Jewish cooking''.]] New York: Simon & Schuster. pp. 245–248. ISBN <bdi>0684824914</bdi>. OCLC 34690573.</ref> === ეგვიპტე === [[ეგვიპტე|ეგვიპტეში]] ''კუსკუსს'' უფრო მეტად დესერტად მიირთმევენ. ამზადებენ კარაქით, შაქრით, დარიჩინით, ქიშმიშით, ნიგვზით და ზემოდან კრემით რთავენ. === პალესტინა === [[ფაილი:Palestinian couscous.jpg|ალტ=პალესტინურიკუსკუსი|მინი|პალესტინური''კუსკუსი'']] [[პალესტინელები|პალესტინის]] თემში, [[ჩრდილოეთი აფრიკა|ჩრდილოეთ აფრიკის]] სტილის კუსკუსი არ არის მიღებული. ამის ნაცვლად [[პალესტინელები]] ამზადებენ კერძს, სახელწოდებით ''მაფთულ'' რომელსაც ასევე მიირთმევენ [[ლიბანი|ლიბანში]], [[სირია|სირიასა]] და [[იორდანია|იორდანიაში]] და ეწოდება ''მოჰრაჰბიეჰ''. ''მაფთული'' შეიძლება ჩაითვალოს ''კუსკუსის'' სახესხვაობა, თუმცა დამზადებულია სხვადასხვა ინგრედიენტისგან და განსხვავებული ფორმისგან.ფორმით იგი მნიშვნელოვნად აღემატება [[ჩრდილოეთი აფრიკა|ჩრდილოეთ აფრიკის]] კუსკუსს და ზომით მსგავსია [[ისრაელი|ისრაელის]] ''კუსკუსთან,'' მაგრამ განსხვავებულად მზადდება. მას ხშირად მიირთმევენ განსაკუთრებულ შემთხვევებში [[ქათმის წვნიანი|ქათმის ბულიონში]] ''გარბანზოს'' [[ლობიო|ლობიოთი]] და ქათმის რბილი ნაჭრებით. მაფთულ المفتول არის [[არაბული ენა|არაბული]] სიტყვა, რომელიც წარმოებულია ფესვიდან "ფა-თა-ლა", რაც ნიშნავს გადახვევას ან დახვევას, რაც ზუსტად აღწერს დამზადების მეთოდს: ხორბლის ფქვილით ''ბულგურის'' ხელით გადახვევა. ''კუსკუსს'' ასევე იყენებენ საუზმეზე ''ტაბულას'' სალათის მოსამზადებლად. მართალია, ჩვეულებრივ წყალში მზადდება, თუმცა ასევე იყენებენ ვაშლის წვენს და სხვა სითხეებსაც. მიაქვთ სუფრასთან ჩირითა და [[თაფლი|თაფლით]].<ref>Asbell, Robin (November 18, 2011). ''The New Whole Grain Cookbook: Terrific Recipes Using Farro, Quinoa, Brown Rice, Barley, and Many Other Delicious and Nutritious Grains''. Chronicle Books. [http://ISBN&#x20;978-1-4521-0042- ISBN <bdi>978-1-4521-0042-</bdi>]{{Dead link|date=იანვარი 2021 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> === ლევანტი === [[ლევანტი|ლევანტში]] ([[ისრაელი|ისრაელისა]] და [[პალესტინა|პალესტინის]] ტერიტორიების გამოკლებით) ამზადებენ დიდი ფორმის ''კუსკუსს'' შუაში ''ბულგურით.'' პალესტინური ''მაფთულის'' მსგავსია სახელწოდებით „მოგრჰიბი“. მას ასევე ჩვეულებრივად მიირთმევენ [[ლიბანი|ლიბანში]], [[სირია|სირიასა]] და [[იორდანია|იორდანიაში]]. === ევროპა === ''კუსკუსის'' გამოჩენა [[პირენეს ნახევარკუნძული|პირენეის ნახევარკუნძულზე]] დაკავშირებულია მე-13 საუკუნეში [[ბერბერები|ბერბერული]] დინასტიების მმართველობასთან. ის სწრაფად გავრცელდა [[მუსლიმი|მუსლიმ]] მოსახლეობაში. მისი რეცეპტები ნახეს [[იბნ რაზინ ატ-ტუჯიბის|იბნ რაზინ ატ-ტაჯიბის]]  არაბული წიგნებში : „ქითაბ ატ-ტაბიხ“(მზარეულის წიგნი) და „ფადალათ ალ-ხივან“.<ref name=":1" /> ''კუსკუსი'' ძალიან პოპულარულია [[საფრანგეთი|საფრანგეთში]], სადაც ტრადიციულ კერძად ითვლება. ასევე გავრცელებულია [[ესპანეთი|ესპანეთში]], [[პორტუგალია|პორტუგალიაში,]] [[იტალია|იტალიასა]] და [[საბერძნეთი|საბერძნეთში]]. მიირთმევენ [[ბოსტნეული კულტურები|ბოსტნეულთან]], ქათამთან და ჩაშუშულ ხორცთან ერთად. შეფუთული ნაკრები: სწრაფად მოსამზადებელი ''კუსკუსი'',  ბოსტნეულის ქილა,  როგორც წესი, ხორცთან ერთად, იყიდება ფრანგულ, ესპანურ და იტალიურ სასურსათო მაღაზიებსა და სუპერმარკეტებში. [[საფრანგეთი|საფრანგეთში]] მიირთმევენ ''ჰარისას'' სოუსთან ერთად. არაერთი გამოკითხვის შედეგად ის ქვეყნის მოსახლეობის საყვარელ კერძად დასახელდა. 2011 წელს [[საფრანგეთი|საფრანგეთში]] მოსახლეობის საყვარელ კერძებს შორის მესამე ადგილზე გავიდა, ხოლო ქვეყნის აღმოსავლეთ ნაწილში პირველი ადგილი დაიკავა.<ref>Study conducted on January 11 and 12, 2006, for the magazine ''Notre Temps'' based on face-to-face interviews with a sample of 1,000 people representative of the adult French population, stratified by age, sex, profession of the head of household, region and type of municipality.</ref><ref>Les plats préférés des Français Archived April 8, 2012, at the Wayback Machine, enquête réalisée en août 2011 pour le magazine Vie Pratique Gourmand auprès d'un échantillon national de 999 personnes représentatif de l'ensemble de la population âgée de 18 ans et plus, interrogées en face à face. Méthode des quotas (sexe, âge, profession du chef de ménage PCS) et stratification par région et catégorie d’agglomération.</ref><ref>France, Connexion. [https://www.connexionfrance.com/Archive/Magret-is-the-No1-dish-for-French "Magret is the No1 dish for French".] ''connexionfrance.com''. Retrieved February 5,2018.</ref> === დასავლეთ აფრიკა === [[დასავლეთი აფრიკა|დასავლეთ აფრიკის]] [[საჰელის რეგიონი|საჰელის]] ქვეყნებში, როგორიცაა [[მალი]] და [[სენეგალი]], ''კუსკუსის'' ექვივალენტს ''თიეპი'' ეწოდება და იგი მზადდება [[აფრიკული ფეტვი|აფრიკული ფეტვისგან.]] <ref>Taylor, J.R.N.; Barrion, S.C.; Rooney, L.W. (2010). "Pearl Millet--New Developments in Ancient Food Grain"(PDF). ''Cereal Foods World''. '''55''' (1): 16–19. doi:10.1094/CFW-55-1-0016. Retrieved April 1, 2018.</ref> <ref>Sivak MN. ''Starch: Basic Science to Biotechnology''. Academic Press, 1998, [http://ISBN&#x20;0-12-016441-8 ISBN 0-12-016441-8]{{Dead link|date=იანვარი 2021 |bot=InternetArchiveBot }}, p. 132</ref><gallery> ფაილი:Couscous pret 2.jpg|alt=მომზადება|კუსკუსის მომზადება ფაილი:Couscous (Algérie, lieu exact non précisé).jpg|alt=ალჟირული კუსკუსი|ალჟირული კუსკუსი ფაილი:Tunisian couscous.jpg|alt=ტუნისი|ტუნისური კუსკუსი ფაილი:Couscous salad (8863796237).jpg|alt=სალათი|კუსკუსის სალათი ფაილი:Couscous with vegetables (6177185023).jpg|alt=ბოსტნეულით|კუსკუსი ბოსტნეულით ფაილი:Couscous Packs.JPG|alt=კუსკუსი შეფუთვაში|კუსკუსი შეფუთვაში ფაილი:Tadjine et couscous kabyle.jpg|alt=კუსკუსი ტაჯინით|კუსკუსი ტაჯინით ფაილი:Couscous salade.jpg|alt=კუსკუსის სალათი|კუსკუსის სალათი </gallery> == კვებითი ღირებულება == ხორბლის ''კუსკუსის'' ერთი ჭიქა შეიცავს 6 გრამ ცილას, 36 გრამ ნახშირწყალს და უმნიშვნელო რაოდენობით ცხიმს. {| class="wikitable" |+ !ინფორმაცია საკვები ნივთიერებების შესახებ ! |- | colspan="2" |ულუფის ზომა 1 ჭიქა (173 გრ) |- | colspan="2" |'''ულუფის რაოდენობა''' |- | colspan="2" |კალორია ცხიმისაგან 2 '''% დღიური ღირებულება''' სულ ცხიმი 0.25 გრ. 0% გაჯერებული ცხიმი 0.025 გრ. 0% ტრანს ცხიმები 0 გრ. ნატრიუმი 0 მგრ. 0% '''ნატრიუმი 8 მგ''' 0% '''კალიუმი''' '''91 მგ''' 3 % '''სულ ნახშირწლები 36 გრ.''' 12% დიეტური ბოჭკო 2 გრ. 1 % შაქარი 0 გრ. '''პროტეინი 6 გრ.''' ვიტამინი A 0 % ვიტამინი C 0 % კალციუმი 1 % რკინა 2 % <nowiki>*</nowiki>ყოველდღიური პროცენტული ღირებულებები ემყარება 2000 კალორიულ დიეტას. ყოველდღიური მნიშვნელობები შეიძლება იყოა უფრო მაღალი ან დაბალი, რაც კალორიების საჭიროებაზეა დამოკიდებული. |} == იხილეთ აგრეთვე == * [[ბერბერული სამზარეულო]] * [[არაბული სამზარეულო]] * [[ლიბიის სამზარეულო]] * [[ალჟირული სამზარეულო]] * [[მაროკოს სამზარეულო]] * [[ტუნისური სამზარეულო]] * [[მავრიტანული სამზარეულო]] * [[აფრიკული სამზარეულო]] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} [[კატეგორია:მაღრიბი]] [[კატეგორია:აფრიკული სამზარეულო]] [[კატეგორია:არაბული სამზარეულო]] [[კატეგორია:ხმელთაშუაზღვისპირეთის სამზარეულო]] [[კატეგორია:ლევანტის სამზარეულო]] [[კატეგორია:ფრანგული სამზარეულო]] [[კატეგორია:ესპანური სამზარეულო]] [[კატეგორია:იტალიური სამზარეულო]] [[კატეგორია:პორტუგალიური სამზარეულო]] [[კატეგორია:ბერძნული სამზარეულო]] [[კატეგორია:ლიბიური სამზარეულო]] [[კატეგორია:მაროკოს სამზარეულო]] [[კატეგორია:ტუნისური სამზარეულო]] [[კატეგორია:ალჟირის სამზარეულო]] [[კატეგორია:მავრიტანიის სამზარეულო]] kfo0z04e8aiy02vpmouozu398hrugvv 4408808 4408807 2022-08-18T19:48:41Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[ფაილი:Cuscus.jpg|მინი|245x245პქ| '''კუსკუსი'''<blockquote>[[არაბული ენა|არაბულად]] '''كُسْكُس''' [[ბერბერული ენები|ბერბერულად]] '''ⵙⴽⵙⵓ'''[[ებრაული ენა|ივრითზე]] '''קוסקוס''' </blockquote> '''ინგრედიენტი''' [[მაგარი ხორბალი]] ]] '''კუსკუსი''' ([[ბერბერული ენები|ბერბერულად]] ⵙⴽⵙⵓ, [[არაბული ენა|არაბ]]. كُسْكُسკუსკუს) — <nowiki/>[[მაღრიბი|მაღრიბული]] სამზარეულოს ტრადიციული კერძი, რომელიც იხარშება [[ორთქლი|ორთქლზე]]. ისტორიულად ''კუსკუსს'' ამზადებდნენ [[ფეტვი|ფეტვიდან]]. დღესდღეობით ყველაზე გავრცელებული ''კუსკუსი'' მზადდება ამავე სახელწოდების [[მაგარი ხორბალი|მაგარი ხორბლისგან]] გარეგნულად ის ჰგავს მრგვალ [[ბრინჯი|ბრინჯს]], მარცვლის დიამეტრია - 1-2 მმ. ამზადებენ წვნიანთან ერთად. მიირთმევენ [[ცხვარი|ცხვრის]] ხორცისა და მოხარშულ [[ბოსტნეული კულტურები|ბოსტნეულის]] გარნირთან.<ref>Shulman, Martha Rose (February 23, 2009). [https://www.nytimes.com/2009/02/24/health/23recipehealth.html "Couscous: Just Don't Call It Pasta".] ''The New York Times''. Retrieved June 12, 2017.</ref> სხვადასხვა ქვეყანაში ''კუსკუსის'' მომზადების სხვადასხვა მეთოდი არსებობს. შეიძლება სხვადასხვა [[მარცვლეული კულტურები|მარცვლეულის]] მომზადება ამავე წესით. [[ისრაელი|ისრაელის]] ''კუსკუსი'', ცნობილი როგორც ''პტიტიმი'', მაკარონის სახეობაა. ''კუსკუსი''  <nowiki/>[[მაღრიბი|მაღრიბულ ქვეყნებში]]: [[ალჟირი|ალჟირში]], [[ტუნისი|ტუნისში]], [[მავრიტანია|მავრიტანიაში]], [[მაროკო|მაროკოსა]] და [[ლიბია|ლიბიაში]] მთავარი კერძია. ასევე პოპულარულია [[საფრანგეთი|საფრანგეთში]], სადაც გავრცელდა [[მაღრიბი|მაღრიბელი]]  ემიგრანტებისაგან.<ref>Naylor, Phillip C. (2015). [https://books.google.ge/books?id=ftFbCQAAQBAJ&pg=PA195&redir_esc=y ''Historical Dictionary of Algeria''.] Rowman & Littlefield. p. 195. [http://ISBN&#x20;978-0-8108-7919-5 ISBN <bdi>978-0-8108-7919-5</bdi>]{{Dead link|date=იანვარი 2021 |bot=InternetArchiveBot }}.</ref><ref>Randall, Colin (March 30, 2006). [https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/france/1514459/French-abandon- "French abandon traditional cuisine in favour of couscous"]{{Dead link|date=ივლისი 2021 |bot=InternetArchiveBot }}. [[:en:The_Daily_Telegraph|''The Daily Telegraph''.]] Retrieved January 22, 2020.</ref> == ეტიმოლოგია == სიტყვა "კუსკუსი" ბერბერული წარმოშობისაა. მისი ზუსტი მნიშვნელობა ბუნდოვანია. ბერბერული ფესვი √K-S ნიშნავს "კარგად ფორმირებულს, კარგად დახვეულ, მომრგვალებულს". კუსკუსის მრავალი სახელი და გამოთქმა არსებობს მთელ [[მსოფლიო|მსოფლიოში]].<ref>[[:en:Salem_Chaker|Chaker, Salem.]] [http://www.centrederechercheberbere.fr/tl_files/doc-pdf/couscous.pdf "Couscous : sur l'étymologie du mot"] (PDF). ''[[:en:Institut_national_des_langues_et_civilisations_orientales|INALCO]] - [[:en:Centre_de_Recherche_Berbère|Centre de Recherche Berbère]]''[[:en:Centre_de_Recherche_Berbère|.]]</ref><ref>Gast, Marceau (2010). Chastanet, Monique (ed.). ''Couscous, boulgour et polenta. [https://books.google.ge/books?id=IGQovjGKj4IC&redir_esc=y Transformer et consommer les céréales dans le monde]'' [https://books.google.ge/books?id=IGQovjGKj4IC&redir_esc=y (in French). Karthala.] p. 71. [http://ISBN&#x20;978-2-8111-3206-4. ISBN <bdi>978-2-8111-3206-4</bdi>.]{{Dead link|date=იანვარი 2021 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> == ისტორია == [[ფაილი:Couscous-01.jpg|ალტ=კუსკუსი|მინი|კუსკუსი]] [[:en:Charles_Perry_(food_writer)|ჩარლზ პერიის]] თანახმად, ''კუსკუსი'' წარმოიშვა ჩრდილოეთ [[ალჟირი|ალჟირისა]] და [[მაროკო|მაროკოს]] [[ბერბერები|ბერბერებში]]  მე -11 და მე -13 საუკუნეებს შორის, [[ზირიდები|ზირიდების დინასტიის]] დასრულებამდე და [[ალმოჰადები|ალმოჰადების სახალიფოს]] აღზევებას შორის. <ref>[[:en:Charles_Perry_(food_writer)|Perry, Charles]] (1990). [https://books.google.ge/books?id=I15eJt6U3gMC&redir_esc=y "Couscous and Its Cousins". In Walker, Harlan (ed.). ''Oxford Symposium on Food & Cookery, 1989:''] ''Staplefoods: Proceedings''. Oxford Symposium. p. 177. [http://ISBN&#x20;978-0-907325-44-4. ISBN <bdi>978-0-907325-44-4</bdi>.]{{Dead link|date=იანვარი 2021 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> ისტორიკოსმა ''ჰადი როჯერ იდრისმა'' აღნიშნა, რომ ''კუსკუსის'' არსებობა დადასტურებულია  <nowiki/>[[ჰაფსიდები|ჰაფსიდების]] და არა [[ზირიდების]] ეპოქაში.<ref name=":0">Gast, Marceau (2010). Chastanet, Monique (ed.). [https://books.google.ge/books?id=IGQovjGKj4IC&redir_esc=y ''Couscous, boulgour et polenta. Transformer et consommer les céréales dans le monde'' (in French). Karthala.] p. 67. [http://ISBN&#x20;978-2-8111-3206-4. ISBN <bdi>978-2-8111-3206-4</bdi>.]{{Dead link|date=იანვარი 2021 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> კულინარიის ისტორიკოსი ''ლუსი ბოლენსი'' მიიჩნევს, რომ ''კუსკუსი'' წარმოიშვა რამდენიმეათასწლეულით ადრე, [[მასინისა|მასინისას]] მეფობამდე [[ნუმიდია|ნუმიდიის]], უძველეს სამეფოში.<ref>"Can North Africa unite over couscous?". ''AFP''. February 2, 2018.</ref><ref name=":1">de Castro, Teresa (2003). [https://www.encyclopedia.com/sports-and-everyday-life/food-and-drink/food-and-c "COUSCOUS"]. In Katz, Solomon H.; Weaver, William (eds.). ''Encyclopedia of Food and Culture''. '''3'''. [[:en:Charles_Scribner's_Sons|Charles Scribner's Sons.]] p. 466. [http://ISBN&#x20;0-684-80565-0. ISBN <bdi>0-684-80565-0</bdi>.]{{Dead link|date=იანვარი 2021 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> [[ფაილი:Couscous sellers - Tunis - Tunisia.jpg|ალტ=კუსკუსის გამყიდვლები|მინი|კუსკუსის გამყიდვლები]] მიუხედავად იმისა, რომ წარმოშობის თარიღი და ზუსტი ქვეყანა გაურკვეველი რჩება, XII საუკუნისთვის მაღრიბელი მზარეულები ამზადებდნენ კერძებს არაპროდუქტიული მარცვლეულისგან, ფქვილს ურევდნენ წყალს და ქმნიდნენ ''კუსკუსის'' ცომის მსუბუქ, მრგვალ ბურთებს, რომელიც შეიძლებოდა ორთქლზე დაეწყოთ.<ref>Zaouali, Lilia (2007). ''[https://books.google.ge/books?id=H7MwDwAAQBAJ&redir_esc=y Medieval Cuisine of the Islamic World: A Concise History with 174 Recipes]''. Univ of California Press. p. xiii. [http://ISBN&#x20;978-0-520-26174-7. ISBN <bdi>978-0-520-26174-7</bdi>.]{{Dead link|date=იანვარი 2021 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> ისტორიკოსმა [[:en:Maxime_Rodinson|მაქსიმ როდინსონმა]] იპოვა ''კუსკუსის'' სამი რეცეპტი მე -13 საუკუნის არაბულ კულინარიულ წიგნში( „ქითაბ ალ-უუსლა ილა ალ-ჰაბიბი“), რომელიც ეკუთვნოდა [[აიუბიდები|აიუბიდ]] ავტორს.<ref name=":0" /> ''კუსკუსის'' პირველი ცნობილი წერილობითი რეცეპტები [[ანდალუსია|ანდალუსიელი]] ავტორებისგან მოვიდა და თანამედროვე [[ტრაპანი|ტრაპანში]], [[სიცილია|სიცილიაზე]], კერძს კვლავ ამზადებენ [[ანდალუსია|ანდალუსიელი]] ავტორის [[იბნ რაზინ ალ-ტუჯიბის]] მიერ ჩაწერილი შუასაუკუნეების რეცეპტის მიხედვით. [[ესპანეთი|ესპანეთისა]] და [[პორტუგალია|პორტუგალიის]] [[ებრაელები|ებრაელებმა]] ''კუსკუსი''  <nowiki/>[[ტოსკანა|ტოსკანურ]] სამზარეულოს გააცნეს, როდესაც ისინი XIV საუკუნის ბოლოს [[ლივორნო|ლივორნოში]] დასახლდნენ. ოჯახები, რომლებიც [[ტაბარკა|ტაბარკადან]] [[ლიგურია|ლიგურიაში]] გადავიდნენ. [[კარლოფორტი|კარლოფორტში]] მე -18 საუკუნეში კერძის საკუთარი ვერსია შეიტანეს. მე –40 და 1950 – იან წლებში [[მაღრიბი|მაღრიბის]] ქვეყნებიდან [[ებრაელები|ებრაელების]] რეპატრიაციის შემდეგ. [[ისრაელი|ისრაელში]] ფართოდ გავრცელდა ''კუსკუსის'' ანალოგი - ''"პტიტიმი"'' ([[ებრაული ენა|ებრა]]. פתיתים), რომელიც გამოირჩევა დიდი მარცვლის ზომით (''რიზონის'' მსგავსად).<ref>Zaouali, Lilia (2007). ''Medieval Cuisine of the Islamic World: A Concise History with 174 Recipes''. Univ of California Press. pp. 45–46. ISBN <bdi>978-0-520-26174-7</bdi>.</ref> == მომზადება == [[ფაილი:Moroccan cuisine-Couscous with vegetables.jpg|ალტ=მაროკო-კუსკუსი ბოსტნეულით|მინი|კუსკუსი ბოსტნეულით]] [[ფაილი:Couscoussier1.jpg|ალტ=ტრადიციული კუსკუსის მოსამზადებელი ქვაბი|მინი|ტრადიციული კუსკუსის მოსამზადებელი ქვაბი]] ''კუსკუსის'' მომზადება შრომატევადი პროცესია. მას ტრადიციულად ამზადებენ მაგარი [[მაგარი ხორბალი|ხორბლის]] მარცვლებისაგან. მარცვლებს ასხურებენ წყალს და ხელით ატრიალებენ, სანამ პატარა გრანულებს არ მიიღებენ. შემდეგ მოაფრქვევენ მშრალ ფქვილს, რომ არ დაიფანტოს და საცერში სცრიან. გაცრილი მცირე ზომის გრანულები ამ პროცესს რამდენჯერმე გადიან, სანამ არ მიიღებენ ''კუსკუსის'' დასამზადებელ სასურველ ფორმას და ზომას. ''კუსკუსის''  დიდი პარტიის ტრადიციული მეთოდით დამზადებისათვის რამდენიმე დღეა საჭირო ამ პროცესისათვის სპეციალურად იკრიბება  ქალთა ჯგუფი. შემდეგ  მიღებულ გრანულებს მზეზე აშრობენ და იყენებენ რამდენიმე თვის განმავლობაში. ხელნაკეთ ''კუსკუსს'' შეიძლება დასჭირდეს რეჰიდრატაცია მომზადების დროს; ეს ხორციელდება შაქრის დატენიანებით და ორთქლით მანამ, სანამ ''კუსკუსი'' სასურველ მსუბუქ და ჰაეროვან კონსისტენციას მიაღწევს.<ref>Asbell, Robin (November 18, 2011). ''The New Whole Grain Cookbook: Terrific Recipes Using Farro, Quinoa, Brown Rice, Barley, and Many Other Delicious and Nutritious Grains''. Chronicle Books. [http://ISBN&#x20;978-1-4521-0042-5 ISBN <bdi>978-1-4521-0042-5</bdi>]{{Dead link|date=იანვარი 2021 |bot=InternetArchiveBot }}.</ref> ზოგიერთ რეგიონში ''კუსკუსი'' ამზადებენ მანანის ბურღულის, უხეში [[ქერი|ქერის]] ან [[აფრიკული ფეტვი|აფრიკული  ფეტვიდან.]] [[ბრაზილია|ბრაზილიაში]] ტრადიციული ''კუსკუსი'' მზადდება [[სიმინდი|სიმინდის]] ფქვილისგან. დღესდღეობით, ''კუსკუსი'' წარმოება მეტწილად მექანიზებულია და პროდუქტი იყიდება [[მსოფლიო|მსოფლიოს]] ბაზრებზე. ასეთი ''კუსკუსის'' მოხარშვა შესაზლებლია წყალში ან სხვა სითხეში. სწორად მოხარშული ''კუსკუსი'' მსუბუქი და ჰაეროვანია, ვიდრე წებოვანი და ქვიშიანი. კერძის მოსამზადებლად, [[ჩრდილოეთი აფრიკა|ჩრდილოეთ აფრიკელები]] ტრადიციულად,იყენებენ ორი ნაწილისაგან შემდგარ ქვაბს ([[ბერბერული ენები|ბერბერულ ენაზე]] ''ატაქსექტუტს'' უწოდებენ, არაბულად كسْكْاس კისკასს, ან [[ფრანგული ენა|ფრანგულ ენაზე]] კუსკუსიას). ქვედა ქვაბი წარმოადგენს მაღალ მეტალის ქოთანს. ის [[კარაქი|კარაქის]] ქვაბს ჰგავს. მასში  ხორცი და [[ბოსტნეული კულტურები|ბოსტნეული]] იხარშება.  ზედა ნასვრეტებიანი ნაწილია, რომელშიც კერძი მზადდება.''კუსკუსი'' იხარშება ორთქლზე  ჩაშუშული ხორცისა და [[ბოსტნეული კულტურები|ბოსტნეულის]] არომატით.  ასევე შეიძლება მაღლი ქვაბის გამოყენება  ორთქლის ჩანართით. თუ ნასვრეტები ძალიან დიდია, აფარებენ ნესტიან მარლას. ასევე მაღალ ქვაბზე შეიძლება საცერი დაიდგას, რომელსაც შედარებით წვრილი ბადე აქვს და ისე მოიხარშოს. ადრეული ეპოქის კვების რაციონის შესახებ ''კუსკუსის'' გამოყენებაზე არქეოლოგიური მტკიცებულებები მცირეა, ალბათ იმიტომ, რომ ორიგინალი ''კუსკუსი'' სავარაუდოდ მზადდებოდა ორგანული მასალებისგან, რომლებიც ვერ გადაურჩებოდა ელემენტების ხანგრძლივ ზემოქმედებას. == სწრაფი მომზადების კუსკუსი == ''კუსკუსი'', რომელიც დასავლეთის სუპერმარკეტებში იყიდება, ორთქლზე წინასწარ მომზადებული და გამომშრალია. ჩვეულებრივ, მის მოსამზადებლად ''კუსკუსის'' თითოეულ კოვზს უმატებენ 1.5 წილ მდუღარე წყალს ან ბულიონს შემდეგ მჭიდროდ აფარებენ თავსახურს და ტოვებენ ხუთი წუთის განმავლობაში. ორთქლზე წინასწარ გამზადებული და გამომშრალი მარცვლეული უფრო ნაკლებ დროს საჭიროებს, ვიდრე ჩვეულებრივი ''კუსკუსი'', მაკარონი ან გამხმარი მარცვლეული (მაგალითად [[ბრინჯი]]). == ადგილობრივი ვარიაციები == === ალჟირი და მაროკო === [[ფაილი:Moroccan cuisine-Couscous lamb berber.jpg|ალტ=კუსკუსი ბატკნის ხორცით|მინი|''მაროკოს სამზარეულო- კუსკუსი'' ბატკნის ხორცით]] [[მაროკო|მაროკოში]], [[ალჟირი|ალჟირში]], [[ტუნისი|ტუნისსა]] და [[ლიბია|ლიბიაში]], ''კუსკუსს'' ჩვეულებრივ მიირთმევენ [[ბოსტნეული კულტურები|ბოსტნეულთან]] ([[სტაფილო]], [[კარტოფილი]] და [[ტურნეფსი]]), რომელიც მოხარშულია ცხარე ან შედარებით მსუბუქ ბულიონში და ხორცით (ჩვეულებრივ [[ქათამი|ქათმის]], [[ცხვარი|ცხვრის]] ან ბატკნის). [[ალჟირი|ალჟირსა]] და [[მაროკო|მაროკოში]], ის შეიძლება მიირთვათ ტრაპეზის ბოლოს ან თვითონ კერძში, რომელსაც ეწოდება ''sfuff''. ჩვეულებრივ ''კუსკუსს'' რამდენჯერმე ამზადებენ ორთქლზე, სანამ არ გახდება ფუმფულა და ფერმკრთალი. შემდეგ აყრიან [[ნუში|ნუშს]], [[დარიჩინის ხე|დარიჩინს]] და [[შაქარი|შაქარს.]] ტრადიციულად, ამ დესერტს მიირთმევენ [[ფორთოხალი|ფორთოხლის]] ყვავილის წყლით არომატიზებულ [[რძე|რძესთან]] ერთად, ან მისი მირთმევა შეიძლება როგორც ცივი მსუბუქი წვნიანი სადილისთვის. [[ზაფრანა]]<nowiki/>ს იყენებენ [[მაროკო|მაროკოს]] ''კუსკუსში.'' [[ალჟირი|ალჟირის]] ''კუსკუსში'' შედის [[პომიდორი]] და სხვადასხვა [[პარკოსნები]] და [[ბოსტნეული კულტურები|ბოსტნეული]],[[საჰარა|საჰარის]] ''კუსკუსს'' მიირთმევენ [[პარკოსნები|პარკოსნების]]<nowiki/>ა და ბულიონის გარეშე.<ref name=":1" /> === მავრიტანია === [[მავრიტანია|მავრიტანული]] ''კუსკუსი'' განსხვავდება ჩრდილოეთ აფრიკის სხვა ქვეყნების ამავე სახელწოდების კერძისაგან [[მავრიტანია|მავრიტანიაში]] დიდი ხორბლის მარცვლებს (''მაბრუმს'') იყენებენ.ის [[მაროკო|მაროკოს]] ჩვეულებრივ ყვითელ ''კუსკუსზე'' უფრო მუქი ფერისაა. მიირთმევენ [[ცხვარი|ცხვრის]], [[ძროხა|ძროხის]] ან [[აქლემი|აქლემის]] ხორცთან და [[ბოსტნეული კულტურები|ბოსტნეულთან]] ერთად. [[ხახვი|ხახვს,]] [[პომიდორი|პომიდორს]] და [[სტაფილო|სტაფილოს]] სოუსში ხარშავენ და სუფრაზე პიურესთან ერთად მიაქვთ, რომელსაც ადგილობრივები ''დენი''-ს უწოდებენ. === ტუნისი === პოპულარული [[მაღრიბი|მაღრიბული]] დელიკატესი [[ტუნისი|ტუნისში]] მზადდება ძირითადად სანელებლებით ''ჰარისას'' სოუსით და მას ჩვეულებრივ მიირთმევენ ნებისმიერ კერძთან ერთად, მათ შორის [[ცხვარი|ცხვრით]], [[თევზები|თევზით,]] ზღვის პროდუქტებით, საქონლის ხორცით, ზოგჯერ კი სამხრეთ რეგიონებში - [[აქლემი|აქლემით]]. თუნისელები განთქმულები არიან თევზის ''კუსკუსით.'' ცნობილი კერძის მომზადება ასევე შეიძლება [[რვაფეხა|რვაფეხით]], [[კალმარი|კალმარით]] ან ზღვის პროდუქტებით ცხელ, წითელ ცხარე სოუსში. === ლიბია === [[ლიბია|ლიბიაში]] ''კუსკუსს'' ხორცით, კერძოდ, ძირითადად [[ცხვარი|ცხვრით]], ასევე [[აქლემი|აქლემით]] და იშვიათად საქონლის ხორცით მიირთმევენ [[ტრიპოლი|ტრიპოლში]] და ლიბიის დასავლეთ ნაწილებში, თუმცა არა ოფიციალური ცერემონიების ან ქორწილების დროს. ასევე პოპულარულია ''კუსკუსის'' დესერტი, რომელსაც ამზადებენ [[ფინიკის პალმა|ფინიკის]], ''სეზამის'' და სუფთა [[თაფლი|თაფლისაგან]]. ასეთი სახით მომზადებულ დესერტს ადგილობრივად მოიხსენიებენ როგორც "მაღროდს". === ისრაელი === [[ფაილი:Stammtisch Augsburg 2016-11-20 im Picnic Israelischer Couscous.jpg|ალტ=პტიტიმი, რომელსაც ხშირად „ისრაელის კუსკუსს“ უწოდებენ - ისრაელის რესტორანი|მინი|''პტიტიმი'', რომელსაც ხშირად „ისრაელის კუსკუსს“ უწოდებენ ]] [[ფაილი:Ptitim.jpg|ალტ=პტიტიმი|მინი|''პტიტიმი'']] [[ისრაელი|ისრაელში]] კერძი მე -20 საუკუნეში [[მაღრიბი|მაღრიბიდან]] [[ებრაელები|ებრაელების]] მიგრაციის შედეგან მოხვდაა. მას შემდეგ, იგი გახდა ძალიან პოპულარული კერძი ქვეყანაში. გარდა ამისა, ქვეყანაში ყველა მიირთმევს პტიტიმს, აგრეთვე ისრაელის კუსკუსს ან მარგალიტის კუსკუსს, რომელიც ჩვეულებრივი კუსკუსის მსგავსია, გარდა იმისა, რომ ის უფრო დიდია, როგორც ''აშკენაზი'' ''ფარფელი'' ან ''ლევანტის მაფთული'' (თუმცა ''პტიტიმი'' არ შეიცავს ''ბულგურს'', განსხვავებით ''მაფთულისგან''). ''პტიტიმი'' არის ძირითადი საკვები და ძალიან პოპულარულია, განსაკუთრებით ბავშვებში. მას ჩვეულებრივ მიირთმევენ [[კარაქი|კარაქთან]] [[ბოსტნეული კულტურები|ბოსტნეულთან]] ან [[ქათამი|ქათმის]] ნახარშთან ერთად ამზადებენ. ამასთან, იგი მაკარონის ანალოგიურად მზადდება. იხარშება მხოლოდ რამდენიმე წუთის განმავლობაში. [[მაღრიბი|მაღრიბელების]] ''კუსკუსის'' მსგავსად არ აორთქლდება და არ არის ფუმფულა. ''პტიტიმის'' სხვა ფორმებიც არსებობს, მათ შორისაა [[ბრინჯი|ბრინჯის]] მსგავსი, რომელიც ასევე ცნობილია როგორც [[დავიდ ბენ-გურიონი|ბენ გურიონის]] [[ბრინჯი]], რომელიც შეიქმნა 1950-იან წლებში [[ისრაელი|ისრაელის]] დამოუკიდებლობის შემდეგ, ვინაიდან ქვეყანაში საკვების უკმარისობის გამო მოსახლეობას ხელი არ მიუწვდებოდა [[ბრინჯი|ბრინჯზე.]]''პტიტიმის გარდა,'' ''კუსკუსის'' მრავალი სახეობა არსებობს, რომელის ნახვაც მთელი [[ისრაელი|ისრაელის]] მასშტაბით შეიძლება. [[მაღრიბი|მაღრიბული]] წარმოშობის [[ებრაელები|ებრაელებში]] ეს კერძი ძალიან გავრცელებული საკვებია და მიირთმევენ თითქმის ყველა ტრაპეზზე, განსაკუთრებით დღესასწაულებზე, განსაკუთრებულ შემთხვევებსა და ქორწილებში, აგრეთვე შაბათს (ებრაული შაბათი) პარასკევ საღამოს სადილზე. ბევრი ადამიანი ამზადებს ''კუსკუსს'' ხელით, მაგრამ ეს ძალზე შრომატევადი პროცესია. ასევე ჩვეულებრივია სწრაფად მოსამზადებელი კუსკუსის შეძენა.ის ყველგან იყიდება ქვეყანაში. არის არჩევანის დიდი საშუალება ბრენდებისა და ჯიშების მრავალფეროვნების გამო. ქვეყანაში სხვადასხვა თემებს აქვთ ''კუსკუსის'' სხვადასხვა სტილი და ზომა. [[მაროკო|მაროკოს]] [[ებრაელები|ებრაელთა]] ''კუსკუსი'' უფრო დიდი ზომისაა. ხშირად ამზადებენ არომატული სანელებლებით და მიირთმევენ ხორცთან ერთად. [[ალჟირი|ალჟირელ]] [[ებრაელები|ებრაელი]] ''კუსკუსი'' უფრო მცირეა. ყველაზე მცირე ზომის [[ტუნისი|ტუნისელ]] [[ებრაელები|ებრაელთა]] ''კუსკუსია,'' რომელიც ქვიშის მარცვლების ზომას ოდნავ აღემატება. [[ტუნისი|ტუნისელი]] [[ებრაელები]] ''კუსკუსს'' ხშირად ''ჰარისასთან'' ან ''ხკუგთან'' ერთად მიირთმევენ ან ამზადებენ ბოსტნეულთან ( [[სტაფილო]], [[ყაბაყი]], ან [[კარტოფილი]]) და მიირთმევენ ჩამინთან (მაღრიბელი ებრაელების კერძი ჩაშუშული ძროხის ხორცით). ერთად. მსგავსია ''ჩოლენტისა'', რომელსაც ხშირად მიირთმევენ შაბათობით. ''კუსკუსს'' ამზადებენ აგრეთვე [[დარიჩინის ხე|დარიჩინის]] ჩხირებით, [[ფორთოხალი|ფორთოხლის]] კანით, სხვა [[ციტრუსოვანი კულტურები|ციტრუსებითა]] და არომატული სანელებლებით სპეციალური შემთხვევებისა და დღესასწაულებისათვის. [[ისრაელი|ისრაელში]] ტკბილი ''კუსკუსის'' დესერტი იშვიათობაასხვა ქვეყნებისაგან განსხვავებით.<ref>Marks, Gil. (1996). [[iarchive:worldofjewishcoo00mark/page/245|''The world of Jewish cooking''.]] New York: Simon & Schuster. pp. 245–248. ISBN <bdi>0684824914</bdi>. OCLC 34690573.</ref> === ეგვიპტე === [[ეგვიპტე|ეგვიპტეში]] ''კუსკუსს'' უფრო მეტად დესერტად მიირთმევენ. ამზადებენ კარაქით, შაქრით, დარიჩინით, ქიშმიშით, ნიგვზით და ზემოდან კრემით რთავენ. === პალესტინა === [[ფაილი:Palestinian couscous.jpg|ალტ=პალესტინურიკუსკუსი|მინი|პალესტინური''კუსკუსი'']] [[პალესტინელები|პალესტინის]] თემში, [[ჩრდილოეთი აფრიკა|ჩრდილოეთ აფრიკის]] სტილის კუსკუსი არ არის მიღებული. ამის ნაცვლად [[პალესტინელები]] ამზადებენ კერძს, სახელწოდებით ''მაფთულ'' რომელსაც ასევე მიირთმევენ [[ლიბანი|ლიბანში]], [[სირია|სირიასა]] და [[იორდანია|იორდანიაში]] და ეწოდება ''მოჰრაჰბიეჰ''. ''მაფთული'' შეიძლება ჩაითვალოს ''კუსკუსის'' სახესხვაობა, თუმცა დამზადებულია სხვადასხვა ინგრედიენტისგან და განსხვავებული ფორმისგან.ფორმით იგი მნიშვნელოვნად აღემატება [[ჩრდილოეთი აფრიკა|ჩრდილოეთ აფრიკის]] კუსკუსს და ზომით მსგავსია [[ისრაელი|ისრაელის]] ''კუსკუსთან,'' მაგრამ განსხვავებულად მზადდება. მას ხშირად მიირთმევენ განსაკუთრებულ შემთხვევებში [[ქათმის წვნიანი|ქათმის ბულიონში]] ''გარბანზოს'' [[ლობიო|ლობიოთი]] და ქათმის რბილი ნაჭრებით. მაფთულ المفتول არის [[არაბული ენა|არაბული]] სიტყვა, რომელიც წარმოებულია ფესვიდან "ფა-თა-ლა", რაც ნიშნავს გადახვევას ან დახვევას, რაც ზუსტად აღწერს დამზადების მეთოდს: ხორბლის ფქვილით ''ბულგურის'' ხელით გადახვევა. ''კუსკუსს'' ასევე იყენებენ საუზმეზე ''ტაბულას'' სალათის მოსამზადებლად. მართალია, ჩვეულებრივ წყალში მზადდება, თუმცა ასევე იყენებენ ვაშლის წვენს და სხვა სითხეებსაც. მიაქვთ სუფრასთან ჩირითა და [[თაფლი|თაფლით]].<ref>Asbell, Robin (November 18, 2011). ''The New Whole Grain Cookbook: Terrific Recipes Using Farro, Quinoa, Brown Rice, Barley, and Many Other Delicious and Nutritious Grains''. Chronicle Books. [http://ISBN&#x20;978-1-4521-0042- ISBN <bdi>978-1-4521-0042-</bdi>]{{Dead link|date=იანვარი 2021 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> === ლევანტი === [[ლევანტი|ლევანტში]] ([[ისრაელი|ისრაელისა]] და [[პალესტინა|პალესტინის]] ტერიტორიების გამოკლებით) ამზადებენ დიდი ფორმის ''კუსკუსს'' შუაში ''ბულგურით.'' პალესტინური ''მაფთულის'' მსგავსია სახელწოდებით „მოგრჰიბი“. მას ასევე ჩვეულებრივად მიირთმევენ [[ლიბანი|ლიბანში]], [[სირია|სირიასა]] და [[იორდანია|იორდანიაში]]. === ევროპა === ''კუსკუსის'' გამოჩენა [[პირენეს ნახევარკუნძული|პირენეის ნახევარკუნძულზე]] დაკავშირებულია მე-13 საუკუნეში [[ბერბერები|ბერბერული]] დინასტიების მმართველობასთან. ის სწრაფად გავრცელდა [[მუსლიმი|მუსლიმ]] მოსახლეობაში. მისი რეცეპტები ნახეს [[იბნ რაზინ ატ-ტუჯიბის|იბნ რაზინ ატ-ტაჯიბის]]  არაბული წიგნებში : „ქითაბ ატ-ტაბიხ“(მზარეულის წიგნი) და „ფადალათ ალ-ხივან“.<ref name=":1" /> ''კუსკუსი'' ძალიან პოპულარულია [[საფრანგეთი|საფრანგეთში]], სადაც ტრადიციულ კერძად ითვლება. ასევე გავრცელებულია [[ესპანეთი|ესპანეთში]], [[პორტუგალია|პორტუგალიაში,]] [[იტალია|იტალიასა]] და [[საბერძნეთი|საბერძნეთში]]. მიირთმევენ [[ბოსტნეული კულტურები|ბოსტნეულთან]], ქათამთან და ჩაშუშულ ხორცთან ერთად. შეფუთული ნაკრები: სწრაფად მოსამზადებელი ''კუსკუსი'',  ბოსტნეულის ქილა,  როგორც წესი, ხორცთან ერთად, იყიდება ფრანგულ, ესპანურ და იტალიურ სასურსათო მაღაზიებსა და სუპერმარკეტებში. [[საფრანგეთი|საფრანგეთში]] მიირთმევენ ''ჰარისას'' სოუსთან ერთად. არაერთი გამოკითხვის შედეგად ის ქვეყნის მოსახლეობის საყვარელ კერძად დასახელდა. 2011 წელს [[საფრანგეთი|საფრანგეთში]] მოსახლეობის საყვარელ კერძებს შორის მესამე ადგილზე გავიდა, ხოლო ქვეყნის აღმოსავლეთ ნაწილში პირველი ადგილი დაიკავა.<ref>Study conducted on January 11 and 12, 2006, for the magazine ''Notre Temps'' based on face-to-face interviews with a sample of 1,000 people representative of the adult French population, stratified by age, sex, profession of the head of household, region and type of municipality.</ref><ref>Les plats préférés des Français Archived April 8, 2012, at the Wayback Machine, enquête réalisée en août 2011 pour le magazine Vie Pratique Gourmand auprès d'un échantillon national de 999 personnes représentatif de l'ensemble de la population âgée de 18 ans et plus, interrogées en face à face. Méthode des quotas (sexe, âge, profession du chef de ménage PCS) et stratification par région et catégorie d’agglomération.</ref><ref>France, Connexion. [https://www.connexionfrance.com/Archive/Magret-is-the-No1-dish-for-French "Magret is the No1 dish for French".] ''connexionfrance.com''. Retrieved February 5,2018.</ref> === დასავლეთ აფრიკა === [[დასავლეთი აფრიკა|დასავლეთ აფრიკის]] [[საჰელის რეგიონი|საჰელის]] ქვეყნებში, როგორიცაა [[მალი]] და [[სენეგალი]], ''კუსკუსის'' ექვივალენტს ''თიეპი'' ეწოდება და იგი მზადდება [[აფრიკული ფეტვი|აფრიკული ფეტვისგან.]] <ref>Taylor, J.R.N.; Barrion, S.C.; Rooney, L.W. (2010). "Pearl Millet--New Developments in Ancient Food Grain"(PDF). ''Cereal Foods World''. '''55''' (1): 16–19. doi:10.1094/CFW-55-1-0016. Retrieved April 1, 2018.</ref> <ref>Sivak MN. ''Starch: Basic Science to Biotechnology''. Academic Press, 1998, [http://ISBN&#x20;0-12-016441-8 ISBN 0-12-016441-8]{{Dead link|date=იანვარი 2021 |bot=InternetArchiveBot }}, p. 132</ref><gallery> ფაილი:Couscous pret 2.jpg|alt=მომზადება|კუსკუსის მომზადება ფაილი:Couscous (Algérie, lieu exact non précisé).jpg|alt=ალჟირული კუსკუსი|ალჟირული კუსკუსი ფაილი:Tunisian couscous.jpg|alt=ტუნისი|ტუნისური კუსკუსი ფაილი:Couscous salad (8863796237).jpg|alt=სალათი|კუსკუსის სალათი ფაილი:Couscous with vegetables (6177185023).jpg|alt=ბოსტნეულით|კუსკუსი ბოსტნეულით ფაილი:Couscous Packs.JPG|alt=კუსკუსი შეფუთვაში|კუსკუსი შეფუთვაში ფაილი:Tadjine et couscous kabyle.jpg|alt=კუსკუსი ტაჯინით|კუსკუსი ტაჯინით ფაილი:Couscous salade.jpg|alt=კუსკუსის სალათი|კუსკუსის სალათი </gallery> == კვებითი ღირებულება == ხორბლის ''კუსკუსის'' ერთი ჭიქა შეიცავს 6 გრამ ცილას, 36 გრამ ნახშირწყალს და უმნიშვნელო რაოდენობით ცხიმს. {| class="wikitable" |+ !ინფორმაცია საკვები ნივთიერებების შესახებ ! |- | colspan="2" |ულუფის ზომა 1 ჭიქა (173 გრ) |- | colspan="2" |'''ულუფის რაოდენობა''' |- | colspan="2" |კალორია ცხიმისაგან 2 '''% დღიური ღირებულება''' სულ ცხიმი 0.25 გრ. 0% გაჯერებული ცხიმი 0.025 გრ. 0% ტრანს ცხიმები 0 გრ. ნატრიუმი 0 მგრ. 0% '''ნატრიუმი 8 მგ''' 0% '''კალიუმი''' '''91 მგ''' 3 % '''სულ ნახშირწლები 36 გრ.''' 12% დიეტური ბოჭკო 2 გრ. 1 % შაქარი 0 გრ. '''პროტეინი 6 გრ.''' ვიტამინი A 0 % ვიტამინი C 0 % კალციუმი 1 % რკინა 2 % <nowiki>*</nowiki>ყოველდღიური პროცენტული ღირებულებები ემყარება 2000 კალორიულ დიეტას. ყოველდღიური მნიშვნელობები შეიძლება იყოა უფრო მაღალი ან დაბალი, რაც კალორიების საჭიროებაზეა დამოკიდებული. |} == იხილეთ აგრეთვე == * [[ბერბერული სამზარეულო]] * [[არაბული სამზარეულო]] * [[ლიბიის სამზარეულო]] * [[ალჟირული სამზარეულო]] * [[მაროკოს სამზარეულო]] * [[ტუნისური სამზარეულო]] * [[მავრიტანული სამზარეულო]] * [[აფრიკული სამზარეულო]] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} [[კატეგორია:მაღრიბი]] [[კატეგორია:აფრიკული სამზარეულო]] [[კატეგორია:არაბული სამზარეულო]] [[კატეგორია:ხმელთაშუაზღვისპირეთის სამზარეულო]] [[კატეგორია:ლევანტის სამზარეულო]] [[კატეგორია:ფრანგული სამზარეულო]] [[კატეგორია:ესპანური სამზარეულო]] [[კატეგორია:იტალიური სამზარეულო]] [[კატეგორია:პორტუგალიური სამზარეულო]] [[კატეგორია:ბერძნული სამზარეულო]] [[კატეგორია:ლიბიის სამზარეულო]] [[კატეგორია:მაროკოს სამზარეულო]] [[კატეგორია:ტუნისური სამზარეულო]] [[კატეგორია:ალჟირის სამზარეულო]] [[კატეგორია:მავრიტანიის სამზარეულო]] c9s3u7trvmeij4rb4ve6toxy1xitkij 4408811 4408808 2022-08-18T19:49:36Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[ფაილი:Cuscus.jpg|მინი|245x245პქ| '''კუსკუსი'''<blockquote>[[არაბული ენა|არაბულად]] '''كُسْكُس''' [[ბერბერული ენები|ბერბერულად]] '''ⵙⴽⵙⵓ'''[[ებრაული ენა|ივრითზე]] '''קוסקוס''' </blockquote> '''ინგრედიენტი''' [[მაგარი ხორბალი]] ]] '''კუსკუსი''' ([[ბერბერული ენები|ბერბერულად]] ⵙⴽⵙⵓ, [[არაბული ენა|არაბ]]. كُسْكُسკუსკუს) — <nowiki/>[[მაღრიბი|მაღრიბული]] სამზარეულოს ტრადიციული კერძი, რომელიც იხარშება [[ორთქლი|ორთქლზე]]. ისტორიულად ''კუსკუსს'' ამზადებდნენ [[ფეტვი|ფეტვიდან]]. დღესდღეობით ყველაზე გავრცელებული ''კუსკუსი'' მზადდება ამავე სახელწოდების [[მაგარი ხორბალი|მაგარი ხორბლისგან]] გარეგნულად ის ჰგავს მრგვალ [[ბრინჯი|ბრინჯს]], მარცვლის დიამეტრია - 1-2 მმ. ამზადებენ წვნიანთან ერთად. მიირთმევენ [[ცხვარი|ცხვრის]] ხორცისა და მოხარშულ [[ბოსტნეული კულტურები|ბოსტნეულის]] გარნირთან.<ref>Shulman, Martha Rose (February 23, 2009). [https://www.nytimes.com/2009/02/24/health/23recipehealth.html "Couscous: Just Don't Call It Pasta".] ''The New York Times''. Retrieved June 12, 2017.</ref> სხვადასხვა ქვეყანაში ''კუსკუსის'' მომზადების სხვადასხვა მეთოდი არსებობს. შეიძლება სხვადასხვა [[მარცვლეული კულტურები|მარცვლეულის]] მომზადება ამავე წესით. [[ისრაელი|ისრაელის]] ''კუსკუსი'', ცნობილი როგორც ''პტიტიმი'', მაკარონის სახეობაა. ''კუსკუსი''  <nowiki/>[[მაღრიბი|მაღრიბულ ქვეყნებში]]: [[ალჟირი|ალჟირში]], [[ტუნისი|ტუნისში]], [[მავრიტანია|მავრიტანიაში]], [[მაროკო|მაროკოსა]] და [[ლიბია|ლიბიაში]] მთავარი კერძია. ასევე პოპულარულია [[საფრანგეთი|საფრანგეთში]], სადაც გავრცელდა [[მაღრიბი|მაღრიბელი]]  ემიგრანტებისაგან.<ref>Naylor, Phillip C. (2015). [https://books.google.ge/books?id=ftFbCQAAQBAJ&pg=PA195&redir_esc=y ''Historical Dictionary of Algeria''.] Rowman & Littlefield. p. 195. [http://ISBN&#x20;978-0-8108-7919-5 ISBN <bdi>978-0-8108-7919-5</bdi>]{{Dead link|date=იანვარი 2021 |bot=InternetArchiveBot }}.</ref><ref>Randall, Colin (March 30, 2006). [https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/france/1514459/French-abandon- "French abandon traditional cuisine in favour of couscous"]{{Dead link|date=ივლისი 2021 |bot=InternetArchiveBot }}. [[:en:The_Daily_Telegraph|''The Daily Telegraph''.]] Retrieved January 22, 2020.</ref> == ეტიმოლოგია == სიტყვა "კუსკუსი" ბერბერული წარმოშობისაა. მისი ზუსტი მნიშვნელობა ბუნდოვანია. ბერბერული ფესვი √K-S ნიშნავს "კარგად ფორმირებულს, კარგად დახვეულ, მომრგვალებულს". კუსკუსის მრავალი სახელი და გამოთქმა არსებობს მთელ [[მსოფლიო|მსოფლიოში]].<ref>[[:en:Salem_Chaker|Chaker, Salem.]] [http://www.centrederechercheberbere.fr/tl_files/doc-pdf/couscous.pdf "Couscous : sur l'étymologie du mot"] (PDF). ''[[:en:Institut_national_des_langues_et_civilisations_orientales|INALCO]] - [[:en:Centre_de_Recherche_Berbère|Centre de Recherche Berbère]]''[[:en:Centre_de_Recherche_Berbère|.]]</ref><ref>Gast, Marceau (2010). Chastanet, Monique (ed.). ''Couscous, boulgour et polenta. [https://books.google.ge/books?id=IGQovjGKj4IC&redir_esc=y Transformer et consommer les céréales dans le monde]'' [https://books.google.ge/books?id=IGQovjGKj4IC&redir_esc=y (in French). Karthala.] p. 71. [http://ISBN&#x20;978-2-8111-3206-4. ISBN <bdi>978-2-8111-3206-4</bdi>.]{{Dead link|date=იანვარი 2021 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> == ისტორია == [[ფაილი:Couscous-01.jpg|ალტ=კუსკუსი|მინი|კუსკუსი]] [[:en:Charles_Perry_(food_writer)|ჩარლზ პერიის]] თანახმად, ''კუსკუსი'' წარმოიშვა ჩრდილოეთ [[ალჟირი|ალჟირისა]] და [[მაროკო|მაროკოს]] [[ბერბერები|ბერბერებში]]  მე -11 და მე -13 საუკუნეებს შორის, [[ზირიდები|ზირიდების დინასტიის]] დასრულებამდე და [[ალმოჰადები|ალმოჰადების სახალიფოს]] აღზევებას შორის. <ref>[[:en:Charles_Perry_(food_writer)|Perry, Charles]] (1990). [https://books.google.ge/books?id=I15eJt6U3gMC&redir_esc=y "Couscous and Its Cousins". In Walker, Harlan (ed.). ''Oxford Symposium on Food & Cookery, 1989:''] ''Staplefoods: Proceedings''. Oxford Symposium. p. 177. [http://ISBN&#x20;978-0-907325-44-4. ISBN <bdi>978-0-907325-44-4</bdi>.]{{Dead link|date=იანვარი 2021 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> ისტორიკოსმა ''ჰადი როჯერ იდრისმა'' აღნიშნა, რომ ''კუსკუსის'' არსებობა დადასტურებულია  <nowiki/>[[ჰაფსიდები|ჰაფსიდების]] და არა [[ზირიდების]] ეპოქაში.<ref name=":0">Gast, Marceau (2010). Chastanet, Monique (ed.). [https://books.google.ge/books?id=IGQovjGKj4IC&redir_esc=y ''Couscous, boulgour et polenta. Transformer et consommer les céréales dans le monde'' (in French). Karthala.] p. 67. [http://ISBN&#x20;978-2-8111-3206-4. ISBN <bdi>978-2-8111-3206-4</bdi>.]{{Dead link|date=იანვარი 2021 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> კულინარიის ისტორიკოსი ''ლუსი ბოლენსი'' მიიჩნევს, რომ ''კუსკუსი'' წარმოიშვა რამდენიმეათასწლეულით ადრე, [[მასინისა|მასინისას]] მეფობამდე [[ნუმიდია|ნუმიდიის]], უძველეს სამეფოში.<ref>"Can North Africa unite over couscous?". ''AFP''. February 2, 2018.</ref><ref name=":1">de Castro, Teresa (2003). [https://www.encyclopedia.com/sports-and-everyday-life/food-and-drink/food-and-c "COUSCOUS"]. In Katz, Solomon H.; Weaver, William (eds.). ''Encyclopedia of Food and Culture''. '''3'''. [[:en:Charles_Scribner's_Sons|Charles Scribner's Sons.]] p. 466. [http://ISBN&#x20;0-684-80565-0. ISBN <bdi>0-684-80565-0</bdi>.]{{Dead link|date=იანვარი 2021 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> [[ფაილი:Couscous sellers - Tunis - Tunisia.jpg|ალტ=კუსკუსის გამყიდვლები|მინი|კუსკუსის გამყიდვლები]] მიუხედავად იმისა, რომ წარმოშობის თარიღი და ზუსტი ქვეყანა გაურკვეველი რჩება, XII საუკუნისთვის მაღრიბელი მზარეულები ამზადებდნენ კერძებს არაპროდუქტიული მარცვლეულისგან, ფქვილს ურევდნენ წყალს და ქმნიდნენ ''კუსკუსის'' ცომის მსუბუქ, მრგვალ ბურთებს, რომელიც შეიძლებოდა ორთქლზე დაეწყოთ.<ref>Zaouali, Lilia (2007). ''[https://books.google.ge/books?id=H7MwDwAAQBAJ&redir_esc=y Medieval Cuisine of the Islamic World: A Concise History with 174 Recipes]''. Univ of California Press. p. xiii. [http://ISBN&#x20;978-0-520-26174-7. ISBN <bdi>978-0-520-26174-7</bdi>.]{{Dead link|date=იანვარი 2021 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> ისტორიკოსმა [[:en:Maxime_Rodinson|მაქსიმ როდინსონმა]] იპოვა ''კუსკუსის'' სამი რეცეპტი მე -13 საუკუნის არაბულ კულინარიულ წიგნში( „ქითაბ ალ-უუსლა ილა ალ-ჰაბიბი“), რომელიც ეკუთვნოდა [[აიუბიდები|აიუბიდ]] ავტორს.<ref name=":0" /> ''კუსკუსის'' პირველი ცნობილი წერილობითი რეცეპტები [[ანდალუსია|ანდალუსიელი]] ავტორებისგან მოვიდა და თანამედროვე [[ტრაპანი|ტრაპანში]], [[სიცილია|სიცილიაზე]], კერძს კვლავ ამზადებენ [[ანდალუსია|ანდალუსიელი]] ავტორის [[იბნ რაზინ ალ-ტუჯიბის]] მიერ ჩაწერილი შუასაუკუნეების რეცეპტის მიხედვით. [[ესპანეთი|ესპანეთისა]] და [[პორტუგალია|პორტუგალიის]] [[ებრაელები|ებრაელებმა]] ''კუსკუსი''  <nowiki/>[[ტოსკანა|ტოსკანურ]] სამზარეულოს გააცნეს, როდესაც ისინი XIV საუკუნის ბოლოს [[ლივორნო|ლივორნოში]] დასახლდნენ. ოჯახები, რომლებიც [[ტაბარკა|ტაბარკადან]] [[ლიგურია|ლიგურიაში]] გადავიდნენ. [[კარლოფორტი|კარლოფორტში]] მე -18 საუკუნეში კერძის საკუთარი ვერსია შეიტანეს. მე –40 და 1950 – იან წლებში [[მაღრიბი|მაღრიბის]] ქვეყნებიდან [[ებრაელები|ებრაელების]] რეპატრიაციის შემდეგ. [[ისრაელი|ისრაელში]] ფართოდ გავრცელდა ''კუსკუსის'' ანალოგი - ''"პტიტიმი"'' ([[ებრაული ენა|ებრა]]. פתיתים), რომელიც გამოირჩევა დიდი მარცვლის ზომით (''რიზონის'' მსგავსად).<ref>Zaouali, Lilia (2007). ''Medieval Cuisine of the Islamic World: A Concise History with 174 Recipes''. Univ of California Press. pp. 45–46. ISBN <bdi>978-0-520-26174-7</bdi>.</ref> == მომზადება == [[ფაილი:Moroccan cuisine-Couscous with vegetables.jpg|ალტ=მაროკო-კუსკუსი ბოსტნეულით|მინი|კუსკუსი ბოსტნეულით]] [[ფაილი:Couscoussier1.jpg|ალტ=ტრადიციული კუსკუსის მოსამზადებელი ქვაბი|მინი|ტრადიციული კუსკუსის მოსამზადებელი ქვაბი]] ''კუსკუსის'' მომზადება შრომატევადი პროცესია. მას ტრადიციულად ამზადებენ მაგარი [[მაგარი ხორბალი|ხორბლის]] მარცვლებისაგან. მარცვლებს ასხურებენ წყალს და ხელით ატრიალებენ, სანამ პატარა გრანულებს არ მიიღებენ. შემდეგ მოაფრქვევენ მშრალ ფქვილს, რომ არ დაიფანტოს და საცერში სცრიან. გაცრილი მცირე ზომის გრანულები ამ პროცესს რამდენჯერმე გადიან, სანამ არ მიიღებენ ''კუსკუსის'' დასამზადებელ სასურველ ფორმას და ზომას. ''კუსკუსის''  დიდი პარტიის ტრადიციული მეთოდით დამზადებისათვის რამდენიმე დღეა საჭირო ამ პროცესისათვის სპეციალურად იკრიბება  ქალთა ჯგუფი. შემდეგ  მიღებულ გრანულებს მზეზე აშრობენ და იყენებენ რამდენიმე თვის განმავლობაში. ხელნაკეთ ''კუსკუსს'' შეიძლება დასჭირდეს რეჰიდრატაცია მომზადების დროს; ეს ხორციელდება შაქრის დატენიანებით და ორთქლით მანამ, სანამ ''კუსკუსი'' სასურველ მსუბუქ და ჰაეროვან კონსისტენციას მიაღწევს.<ref>Asbell, Robin (November 18, 2011). ''The New Whole Grain Cookbook: Terrific Recipes Using Farro, Quinoa, Brown Rice, Barley, and Many Other Delicious and Nutritious Grains''. Chronicle Books. [http://ISBN&#x20;978-1-4521-0042-5 ISBN <bdi>978-1-4521-0042-5</bdi>]{{Dead link|date=იანვარი 2021 |bot=InternetArchiveBot }}.</ref> ზოგიერთ რეგიონში ''კუსკუსი'' ამზადებენ მანანის ბურღულის, უხეში [[ქერი|ქერის]] ან [[აფრიკული ფეტვი|აფრიკული  ფეტვიდან.]] [[ბრაზილია|ბრაზილიაში]] ტრადიციული ''კუსკუსი'' მზადდება [[სიმინდი|სიმინდის]] ფქვილისგან. დღესდღეობით, ''კუსკუსი'' წარმოება მეტწილად მექანიზებულია და პროდუქტი იყიდება [[მსოფლიო|მსოფლიოს]] ბაზრებზე. ასეთი ''კუსკუსის'' მოხარშვა შესაზლებლია წყალში ან სხვა სითხეში. სწორად მოხარშული ''კუსკუსი'' მსუბუქი და ჰაეროვანია, ვიდრე წებოვანი და ქვიშიანი. კერძის მოსამზადებლად, [[ჩრდილოეთი აფრიკა|ჩრდილოეთ აფრიკელები]] ტრადიციულად,იყენებენ ორი ნაწილისაგან შემდგარ ქვაბს ([[ბერბერული ენები|ბერბერულ ენაზე]] ''ატაქსექტუტს'' უწოდებენ, არაბულად كسْكْاس კისკასს, ან [[ფრანგული ენა|ფრანგულ ენაზე]] კუსკუსიას). ქვედა ქვაბი წარმოადგენს მაღალ მეტალის ქოთანს. ის [[კარაქი|კარაქის]] ქვაბს ჰგავს. მასში  ხორცი და [[ბოსტნეული კულტურები|ბოსტნეული]] იხარშება.  ზედა ნასვრეტებიანი ნაწილია, რომელშიც კერძი მზადდება.''კუსკუსი'' იხარშება ორთქლზე  ჩაშუშული ხორცისა და [[ბოსტნეული კულტურები|ბოსტნეულის]] არომატით.  ასევე შეიძლება მაღლი ქვაბის გამოყენება  ორთქლის ჩანართით. თუ ნასვრეტები ძალიან დიდია, აფარებენ ნესტიან მარლას. ასევე მაღალ ქვაბზე შეიძლება საცერი დაიდგას, რომელსაც შედარებით წვრილი ბადე აქვს და ისე მოიხარშოს. ადრეული ეპოქის კვების რაციონის შესახებ ''კუსკუსის'' გამოყენებაზე არქეოლოგიური მტკიცებულებები მცირეა, ალბათ იმიტომ, რომ ორიგინალი ''კუსკუსი'' სავარაუდოდ მზადდებოდა ორგანული მასალებისგან, რომლებიც ვერ გადაურჩებოდა ელემენტების ხანგრძლივ ზემოქმედებას. == სწრაფი მომზადების კუსკუსი == ''კუსკუსი'', რომელიც დასავლეთის სუპერმარკეტებში იყიდება, ორთქლზე წინასწარ მომზადებული და გამომშრალია. ჩვეულებრივ, მის მოსამზადებლად ''კუსკუსის'' თითოეულ კოვზს უმატებენ 1.5 წილ მდუღარე წყალს ან ბულიონს შემდეგ მჭიდროდ აფარებენ თავსახურს და ტოვებენ ხუთი წუთის განმავლობაში. ორთქლზე წინასწარ გამზადებული და გამომშრალი მარცვლეული უფრო ნაკლებ დროს საჭიროებს, ვიდრე ჩვეულებრივი ''კუსკუსი'', მაკარონი ან გამხმარი მარცვლეული (მაგალითად [[ბრინჯი]]). == ადგილობრივი ვარიაციები == === ალჟირი და მაროკო === [[ფაილი:Moroccan cuisine-Couscous lamb berber.jpg|ალტ=კუსკუსი ბატკნის ხორცით|მინი|''მაროკოს სამზარეულო- კუსკუსი'' ბატკნის ხორცით]] [[მაროკო|მაროკოში]], [[ალჟირი|ალჟირში]], [[ტუნისი|ტუნისსა]] და [[ლიბია|ლიბიაში]], ''კუსკუსს'' ჩვეულებრივ მიირთმევენ [[ბოსტნეული კულტურები|ბოსტნეულთან]] ([[სტაფილო]], [[კარტოფილი]] და [[ტურნეფსი]]), რომელიც მოხარშულია ცხარე ან შედარებით მსუბუქ ბულიონში და ხორცით (ჩვეულებრივ [[ქათამი|ქათმის]], [[ცხვარი|ცხვრის]] ან ბატკნის). [[ალჟირი|ალჟირსა]] და [[მაროკო|მაროკოში]], ის შეიძლება მიირთვათ ტრაპეზის ბოლოს ან თვითონ კერძში, რომელსაც ეწოდება ''sfuff''. ჩვეულებრივ ''კუსკუსს'' რამდენჯერმე ამზადებენ ორთქლზე, სანამ არ გახდება ფუმფულა და ფერმკრთალი. შემდეგ აყრიან [[ნუში|ნუშს]], [[დარიჩინის ხე|დარიჩინს]] და [[შაქარი|შაქარს.]] ტრადიციულად, ამ დესერტს მიირთმევენ [[ფორთოხალი|ფორთოხლის]] ყვავილის წყლით არომატიზებულ [[რძე|რძესთან]] ერთად, ან მისი მირთმევა შეიძლება როგორც ცივი მსუბუქი წვნიანი სადილისთვის. [[ზაფრანა]]<nowiki/>ს იყენებენ [[მაროკო|მაროკოს]] ''კუსკუსში.'' [[ალჟირი|ალჟირის]] ''კუსკუსში'' შედის [[პომიდორი]] და სხვადასხვა [[პარკოსნები]] და [[ბოსტნეული კულტურები|ბოსტნეული]],[[საჰარა|საჰარის]] ''კუსკუსს'' მიირთმევენ [[პარკოსნები|პარკოსნების]]<nowiki/>ა და ბულიონის გარეშე.<ref name=":1" /> === მავრიტანია === [[მავრიტანია|მავრიტანული]] ''კუსკუსი'' განსხვავდება ჩრდილოეთ აფრიკის სხვა ქვეყნების ამავე სახელწოდების კერძისაგან [[მავრიტანია|მავრიტანიაში]] დიდი ხორბლის მარცვლებს (''მაბრუმს'') იყენებენ.ის [[მაროკო|მაროკოს]] ჩვეულებრივ ყვითელ ''კუსკუსზე'' უფრო მუქი ფერისაა. მიირთმევენ [[ცხვარი|ცხვრის]], [[ძროხა|ძროხის]] ან [[აქლემი|აქლემის]] ხორცთან და [[ბოსტნეული კულტურები|ბოსტნეულთან]] ერთად. [[ხახვი|ხახვს,]] [[პომიდორი|პომიდორს]] და [[სტაფილო|სტაფილოს]] სოუსში ხარშავენ და სუფრაზე პიურესთან ერთად მიაქვთ, რომელსაც ადგილობრივები ''დენი''-ს უწოდებენ. === ტუნისი === პოპულარული [[მაღრიბი|მაღრიბული]] დელიკატესი [[ტუნისი|ტუნისში]] მზადდება ძირითადად სანელებლებით ''ჰარისას'' სოუსით და მას ჩვეულებრივ მიირთმევენ ნებისმიერ კერძთან ერთად, მათ შორის [[ცხვარი|ცხვრით]], [[თევზები|თევზით,]] ზღვის პროდუქტებით, საქონლის ხორცით, ზოგჯერ კი სამხრეთ რეგიონებში - [[აქლემი|აქლემით]]. თუნისელები განთქმულები არიან თევზის ''კუსკუსით.'' ცნობილი კერძის მომზადება ასევე შეიძლება [[რვაფეხა|რვაფეხით]], [[კალმარი|კალმარით]] ან ზღვის პროდუქტებით ცხელ, წითელ ცხარე სოუსში. === ლიბია === [[ლიბია|ლიბიაში]] ''კუსკუსს'' ხორცით, კერძოდ, ძირითადად [[ცხვარი|ცხვრით]], ასევე [[აქლემი|აქლემით]] და იშვიათად საქონლის ხორცით მიირთმევენ [[ტრიპოლი|ტრიპოლში]] და ლიბიის დასავლეთ ნაწილებში, თუმცა არა ოფიციალური ცერემონიების ან ქორწილების დროს. ასევე პოპულარულია ''კუსკუსის'' დესერტი, რომელსაც ამზადებენ [[ფინიკის პალმა|ფინიკის]], ''სეზამის'' და სუფთა [[თაფლი|თაფლისაგან]]. ასეთი სახით მომზადებულ დესერტს ადგილობრივად მოიხსენიებენ როგორც "მაღროდს". === ისრაელი === [[ფაილი:Stammtisch Augsburg 2016-11-20 im Picnic Israelischer Couscous.jpg|ალტ=პტიტიმი, რომელსაც ხშირად „ისრაელის კუსკუსს“ უწოდებენ - ისრაელის რესტორანი|მინი|''პტიტიმი'', რომელსაც ხშირად „ისრაელის კუსკუსს“ უწოდებენ ]] [[ფაილი:Ptitim.jpg|ალტ=პტიტიმი|მინი|''პტიტიმი'']] [[ისრაელი|ისრაელში]] კერძი მე -20 საუკუნეში [[მაღრიბი|მაღრიბიდან]] [[ებრაელები|ებრაელების]] მიგრაციის შედეგან მოხვდაა. მას შემდეგ, იგი გახდა ძალიან პოპულარული კერძი ქვეყანაში. გარდა ამისა, ქვეყანაში ყველა მიირთმევს პტიტიმს, აგრეთვე ისრაელის კუსკუსს ან მარგალიტის კუსკუსს, რომელიც ჩვეულებრივი კუსკუსის მსგავსია, გარდა იმისა, რომ ის უფრო დიდია, როგორც ''აშკენაზი'' ''ფარფელი'' ან ''ლევანტის მაფთული'' (თუმცა ''პტიტიმი'' არ შეიცავს ''ბულგურს'', განსხვავებით ''მაფთულისგან''). ''პტიტიმი'' არის ძირითადი საკვები და ძალიან პოპულარულია, განსაკუთრებით ბავშვებში. მას ჩვეულებრივ მიირთმევენ [[კარაქი|კარაქთან]] [[ბოსტნეული კულტურები|ბოსტნეულთან]] ან [[ქათამი|ქათმის]] ნახარშთან ერთად ამზადებენ. ამასთან, იგი მაკარონის ანალოგიურად მზადდება. იხარშება მხოლოდ რამდენიმე წუთის განმავლობაში. [[მაღრიბი|მაღრიბელების]] ''კუსკუსის'' მსგავსად არ აორთქლდება და არ არის ფუმფულა. ''პტიტიმის'' სხვა ფორმებიც არსებობს, მათ შორისაა [[ბრინჯი|ბრინჯის]] მსგავსი, რომელიც ასევე ცნობილია როგორც [[დავიდ ბენ-გურიონი|ბენ გურიონის]] [[ბრინჯი]], რომელიც შეიქმნა 1950-იან წლებში [[ისრაელი|ისრაელის]] დამოუკიდებლობის შემდეგ, ვინაიდან ქვეყანაში საკვების უკმარისობის გამო მოსახლეობას ხელი არ მიუწვდებოდა [[ბრინჯი|ბრინჯზე.]]''პტიტიმის გარდა,'' ''კუსკუსის'' მრავალი სახეობა არსებობს, რომელის ნახვაც მთელი [[ისრაელი|ისრაელის]] მასშტაბით შეიძლება. [[მაღრიბი|მაღრიბული]] წარმოშობის [[ებრაელები|ებრაელებში]] ეს კერძი ძალიან გავრცელებული საკვებია და მიირთმევენ თითქმის ყველა ტრაპეზზე, განსაკუთრებით დღესასწაულებზე, განსაკუთრებულ შემთხვევებსა და ქორწილებში, აგრეთვე შაბათს (ებრაული შაბათი) პარასკევ საღამოს სადილზე. ბევრი ადამიანი ამზადებს ''კუსკუსს'' ხელით, მაგრამ ეს ძალზე შრომატევადი პროცესია. ასევე ჩვეულებრივია სწრაფად მოსამზადებელი კუსკუსის შეძენა.ის ყველგან იყიდება ქვეყანაში. არის არჩევანის დიდი საშუალება ბრენდებისა და ჯიშების მრავალფეროვნების გამო. ქვეყანაში სხვადასხვა თემებს აქვთ ''კუსკუსის'' სხვადასხვა სტილი და ზომა. [[მაროკო|მაროკოს]] [[ებრაელები|ებრაელთა]] ''კუსკუსი'' უფრო დიდი ზომისაა. ხშირად ამზადებენ არომატული სანელებლებით და მიირთმევენ ხორცთან ერთად. [[ალჟირი|ალჟირელ]] [[ებრაელები|ებრაელი]] ''კუსკუსი'' უფრო მცირეა. ყველაზე მცირე ზომის [[ტუნისი|ტუნისელ]] [[ებრაელები|ებრაელთა]] ''კუსკუსია,'' რომელიც ქვიშის მარცვლების ზომას ოდნავ აღემატება. [[ტუნისი|ტუნისელი]] [[ებრაელები]] ''კუსკუსს'' ხშირად ''ჰარისასთან'' ან ''ხკუგთან'' ერთად მიირთმევენ ან ამზადებენ ბოსტნეულთან ( [[სტაფილო]], [[ყაბაყი]], ან [[კარტოფილი]]) და მიირთმევენ ჩამინთან (მაღრიბელი ებრაელების კერძი ჩაშუშული ძროხის ხორცით). ერთად. მსგავსია ''ჩოლენტისა'', რომელსაც ხშირად მიირთმევენ შაბათობით. ''კუსკუსს'' ამზადებენ აგრეთვე [[დარიჩინის ხე|დარიჩინის]] ჩხირებით, [[ფორთოხალი|ფორთოხლის]] კანით, სხვა [[ციტრუსოვანი კულტურები|ციტრუსებითა]] და არომატული სანელებლებით სპეციალური შემთხვევებისა და დღესასწაულებისათვის. [[ისრაელი|ისრაელში]] ტკბილი ''კუსკუსის'' დესერტი იშვიათობაასხვა ქვეყნებისაგან განსხვავებით.<ref>Marks, Gil. (1996). [[iarchive:worldofjewishcoo00mark/page/245|''The world of Jewish cooking''.]] New York: Simon & Schuster. pp. 245–248. ISBN <bdi>0684824914</bdi>. OCLC 34690573.</ref> === ეგვიპტე === [[ეგვიპტე|ეგვიპტეში]] ''კუსკუსს'' უფრო მეტად დესერტად მიირთმევენ. ამზადებენ კარაქით, შაქრით, დარიჩინით, ქიშმიშით, ნიგვზით და ზემოდან კრემით რთავენ. === პალესტინა === [[ფაილი:Palestinian couscous.jpg|ალტ=პალესტინურიკუსკუსი|მინი|პალესტინური''კუსკუსი'']] [[პალესტინელები|პალესტინის]] თემში, [[ჩრდილოეთი აფრიკა|ჩრდილოეთ აფრიკის]] სტილის კუსკუსი არ არის მიღებული. ამის ნაცვლად [[პალესტინელები]] ამზადებენ კერძს, სახელწოდებით ''მაფთულ'' რომელსაც ასევე მიირთმევენ [[ლიბანი|ლიბანში]], [[სირია|სირიასა]] და [[იორდანია|იორდანიაში]] და ეწოდება ''მოჰრაჰბიეჰ''. ''მაფთული'' შეიძლება ჩაითვალოს ''კუსკუსის'' სახესხვაობა, თუმცა დამზადებულია სხვადასხვა ინგრედიენტისგან და განსხვავებული ფორმისგან.ფორმით იგი მნიშვნელოვნად აღემატება [[ჩრდილოეთი აფრიკა|ჩრდილოეთ აფრიკის]] კუსკუსს და ზომით მსგავსია [[ისრაელი|ისრაელის]] ''კუსკუსთან,'' მაგრამ განსხვავებულად მზადდება. მას ხშირად მიირთმევენ განსაკუთრებულ შემთხვევებში [[ქათმის წვნიანი|ქათმის ბულიონში]] ''გარბანზოს'' [[ლობიო|ლობიოთი]] და ქათმის რბილი ნაჭრებით. მაფთულ المفتول არის [[არაბული ენა|არაბული]] სიტყვა, რომელიც წარმოებულია ფესვიდან "ფა-თა-ლა", რაც ნიშნავს გადახვევას ან დახვევას, რაც ზუსტად აღწერს დამზადების მეთოდს: ხორბლის ფქვილით ''ბულგურის'' ხელით გადახვევა. ''კუსკუსს'' ასევე იყენებენ საუზმეზე ''ტაბულას'' სალათის მოსამზადებლად. მართალია, ჩვეულებრივ წყალში მზადდება, თუმცა ასევე იყენებენ ვაშლის წვენს და სხვა სითხეებსაც. მიაქვთ სუფრასთან ჩირითა და [[თაფლი|თაფლით]].<ref>Asbell, Robin (November 18, 2011). ''The New Whole Grain Cookbook: Terrific Recipes Using Farro, Quinoa, Brown Rice, Barley, and Many Other Delicious and Nutritious Grains''. Chronicle Books. [http://ISBN&#x20;978-1-4521-0042- ISBN <bdi>978-1-4521-0042-</bdi>]{{Dead link|date=იანვარი 2021 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> === ლევანტი === [[ლევანტი|ლევანტში]] ([[ისრაელი|ისრაელისა]] და [[პალესტინა|პალესტინის]] ტერიტორიების გამოკლებით) ამზადებენ დიდი ფორმის ''კუსკუსს'' შუაში ''ბულგურით.'' პალესტინური ''მაფთულის'' მსგავსია სახელწოდებით „მოგრჰიბი“. მას ასევე ჩვეულებრივად მიირთმევენ [[ლიბანი|ლიბანში]], [[სირია|სირიასა]] და [[იორდანია|იორდანიაში]]. === ევროპა === ''კუსკუსის'' გამოჩენა [[პირენეს ნახევარკუნძული|პირენეის ნახევარკუნძულზე]] დაკავშირებულია მე-13 საუკუნეში [[ბერბერები|ბერბერული]] დინასტიების მმართველობასთან. ის სწრაფად გავრცელდა [[მუსლიმი|მუსლიმ]] მოსახლეობაში. მისი რეცეპტები ნახეს [[იბნ რაზინ ატ-ტუჯიბის|იბნ რაზინ ატ-ტაჯიბის]]  არაბული წიგნებში : „ქითაბ ატ-ტაბიხ“(მზარეულის წიგნი) და „ფადალათ ალ-ხივან“.<ref name=":1" /> ''კუსკუსი'' ძალიან პოპულარულია [[საფრანგეთი|საფრანგეთში]], სადაც ტრადიციულ კერძად ითვლება. ასევე გავრცელებულია [[ესპანეთი|ესპანეთში]], [[პორტუგალია|პორტუგალიაში,]] [[იტალია|იტალიასა]] და [[საბერძნეთი|საბერძნეთში]]. მიირთმევენ [[ბოსტნეული კულტურები|ბოსტნეულთან]], ქათამთან და ჩაშუშულ ხორცთან ერთად. შეფუთული ნაკრები: სწრაფად მოსამზადებელი ''კუსკუსი'',  ბოსტნეულის ქილა,  როგორც წესი, ხორცთან ერთად, იყიდება ფრანგულ, ესპანურ და იტალიურ სასურსათო მაღაზიებსა და სუპერმარკეტებში. [[საფრანგეთი|საფრანგეთში]] მიირთმევენ ''ჰარისას'' სოუსთან ერთად. არაერთი გამოკითხვის შედეგად ის ქვეყნის მოსახლეობის საყვარელ კერძად დასახელდა. 2011 წელს [[საფრანგეთი|საფრანგეთში]] მოსახლეობის საყვარელ კერძებს შორის მესამე ადგილზე გავიდა, ხოლო ქვეყნის აღმოსავლეთ ნაწილში პირველი ადგილი დაიკავა.<ref>Study conducted on January 11 and 12, 2006, for the magazine ''Notre Temps'' based on face-to-face interviews with a sample of 1,000 people representative of the adult French population, stratified by age, sex, profession of the head of household, region and type of municipality.</ref><ref>Les plats préférés des Français Archived April 8, 2012, at the Wayback Machine, enquête réalisée en août 2011 pour le magazine Vie Pratique Gourmand auprès d'un échantillon national de 999 personnes représentatif de l'ensemble de la population âgée de 18 ans et plus, interrogées en face à face. Méthode des quotas (sexe, âge, profession du chef de ménage PCS) et stratification par région et catégorie d’agglomération.</ref><ref>France, Connexion. [https://www.connexionfrance.com/Archive/Magret-is-the-No1-dish-for-French "Magret is the No1 dish for French".] ''connexionfrance.com''. Retrieved February 5,2018.</ref> === დასავლეთ აფრიკა === [[დასავლეთი აფრიკა|დასავლეთ აფრიკის]] [[საჰელის რეგიონი|საჰელის]] ქვეყნებში, როგორიცაა [[მალი]] და [[სენეგალი]], ''კუსკუსის'' ექვივალენტს ''თიეპი'' ეწოდება და იგი მზადდება [[აფრიკული ფეტვი|აფრიკული ფეტვისგან.]] <ref>Taylor, J.R.N.; Barrion, S.C.; Rooney, L.W. (2010). "Pearl Millet--New Developments in Ancient Food Grain"(PDF). ''Cereal Foods World''. '''55''' (1): 16–19. doi:10.1094/CFW-55-1-0016. Retrieved April 1, 2018.</ref> <ref>Sivak MN. ''Starch: Basic Science to Biotechnology''. Academic Press, 1998, [http://ISBN&#x20;0-12-016441-8 ISBN 0-12-016441-8]{{Dead link|date=იანვარი 2021 |bot=InternetArchiveBot }}, p. 132</ref><gallery> ფაილი:Couscous pret 2.jpg|alt=მომზადება|კუსკუსის მომზადება ფაილი:Couscous (Algérie, lieu exact non précisé).jpg|alt=ალჟირული კუსკუსი|ალჟირული კუსკუსი ფაილი:Tunisian couscous.jpg|alt=ტუნისი|ტუნისური კუსკუსი ფაილი:Couscous salad (8863796237).jpg|alt=სალათი|კუსკუსის სალათი ფაილი:Couscous with vegetables (6177185023).jpg|alt=ბოსტნეულით|კუსკუსი ბოსტნეულით ფაილი:Couscous Packs.JPG|alt=კუსკუსი შეფუთვაში|კუსკუსი შეფუთვაში ფაილი:Tadjine et couscous kabyle.jpg|alt=კუსკუსი ტაჯინით|კუსკუსი ტაჯინით ფაილი:Couscous salade.jpg|alt=კუსკუსის სალათი|კუსკუსის სალათი </gallery> == კვებითი ღირებულება == ხორბლის ''კუსკუსის'' ერთი ჭიქა შეიცავს 6 გრამ ცილას, 36 გრამ ნახშირწყალს და უმნიშვნელო რაოდენობით ცხიმს. {| class="wikitable" |+ !ინფორმაცია საკვები ნივთიერებების შესახებ ! |- | colspan="2" |ულუფის ზომა 1 ჭიქა (173 გრ) |- | colspan="2" |'''ულუფის რაოდენობა''' |- | colspan="2" |კალორია ცხიმისაგან 2 '''% დღიური ღირებულება''' სულ ცხიმი 0.25 გრ. 0% გაჯერებული ცხიმი 0.025 გრ. 0% ტრანს ცხიმები 0 გრ. ნატრიუმი 0 მგრ. 0% '''ნატრიუმი 8 მგ''' 0% '''კალიუმი''' '''91 მგ''' 3 % '''სულ ნახშირწლები 36 გრ.''' 12% დიეტური ბოჭკო 2 გრ. 1 % შაქარი 0 გრ. '''პროტეინი 6 გრ.''' ვიტამინი A 0 % ვიტამინი C 0 % კალციუმი 1 % რკინა 2 % <nowiki>*</nowiki>ყოველდღიური პროცენტული ღირებულებები ემყარება 2000 კალორიულ დიეტას. ყოველდღიური მნიშვნელობები შეიძლება იყოა უფრო მაღალი ან დაბალი, რაც კალორიების საჭიროებაზეა დამოკიდებული. |} == იხილეთ აგრეთვე == * [[ბერბერული სამზარეულო]] * [[არაბული სამზარეულო]] * [[ლიბიის სამზარეულო]] * [[ალჟირული სამზარეულო]] * [[მაროკოს სამზარეულო]] * [[ტუნისური სამზარეულო]] * [[მავრიტანული სამზარეულო]] * [[აფრიკული სამზარეულო]] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} [[კატეგორია:მაღრიბი]] [[კატეგორია:აფრიკული სამზარეულო]] [[კატეგორია:არაბული სამზარეულო]] [[კატეგორია:ხმელთაშუაზღვისპირეთის სამზარეულო]] [[კატეგორია:ლევანტის სამზარეულო]] [[კატეგორია:ფრანგული სამზარეულო]] [[კატეგორია:ესპანური სამზარეულო]] [[კატეგორია:იტალიური სამზარეულო]] [[კატეგორია:პორტუგალიური სამზარეულო]] [[კატეგორია:ბერძნული სამზარეულო]] [[კატეგორია:ლიბიის სამზარეულო]] [[კატეგორია:მაროკოს სამზარეულო]] [[კატეგორია:ტუნისური სამზარეულო]] [[კატეგორია:ალჟირული სამზარეულო]] [[კატეგორია:მავრიტანიის სამზარეულო]] kwc903cvr3pydxkfikb3ry93i31o79c 4408814 4408811 2022-08-18T19:52:47Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[ფაილი:Cuscus.jpg|მინი|245x245პქ| '''კუსკუსი''' <blockquote>[[არაბული ენა|არაბულად]] '''كُسْكُس''' [[ბერბერული ენები|ბერბერულად]] '''ⵙⴽⵙⵓ''' [[ებრაული ენა|ივრითზე]] '''קוסקוס'''</blockquote> '''ინგრედიენტი''' [[მაგარი ხორბალი]] ]] '''კუსკუსი''' ([[ბერბერული ენები|ბერბერულად]] ⵙⴽⵙⵓ, [[არაბული ენა|არაბ]]. كُسْكُسკუსკუს) — <nowiki/>[[მაღრიბი|მაღრიბული]] სამზარეულოს ტრადიციული კერძი, რომელიც იხარშება [[ორთქლი|ორთქლზე]]. ისტორიულად ''კუსკუსს'' ამზადებდნენ [[ფეტვი|ფეტვიდან]]. დღესდღეობით ყველაზე გავრცელებული ''კუსკუსი'' მზადდება ამავე სახელწოდების [[მაგარი ხორბალი|მაგარი ხორბლისგან]] გარეგნულად ის ჰგავს მრგვალ [[ბრინჯი|ბრინჯს]], მარცვლის დიამეტრია - 1-2 მმ. ამზადებენ წვნიანთან ერთად. მიირთმევენ [[ცხვარი|ცხვრის]] ხორცისა და მოხარშულ [[ბოსტნეული კულტურები|ბოსტნეულის]] გარნირთან.<ref>Shulman, Martha Rose (February 23, 2009). [https://www.nytimes.com/2009/02/24/health/23recipehealth.html "Couscous: Just Don't Call It Pasta".] ''The New York Times''. Retrieved June 12, 2017.</ref> სხვადასხვა ქვეყანაში ''კუსკუსის'' მომზადების სხვადასხვა მეთოდი არსებობს. შეიძლება სხვადასხვა [[მარცვლეული კულტურები|მარცვლეულის]] მომზადება ამავე წესით. [[ისრაელი|ისრაელის]] ''კუსკუსი'', ცნობილი როგორც ''პტიტიმი'', მაკარონის სახეობაა. ''კუსკუსი''  <nowiki/>[[მაღრიბი|მაღრიბულ ქვეყნებში]]: [[ალჟირი|ალჟირში]], [[ტუნისი|ტუნისში]], [[მავრიტანია|მავრიტანიაში]], [[მაროკო|მაროკოსა]] და [[ლიბია|ლიბიაში]] მთავარი კერძია. ასევე პოპულარულია [[საფრანგეთი|საფრანგეთში]], სადაც გავრცელდა [[მაღრიბი|მაღრიბელი]]  ემიგრანტებისაგან.<ref>Naylor, Phillip C. (2015). [https://books.google.ge/books?id=ftFbCQAAQBAJ&pg=PA195&redir_esc=y ''Historical Dictionary of Algeria''.] Rowman & Littlefield. p. 195. [http://ISBN&#x20;978-0-8108-7919-5 ISBN <bdi>978-0-8108-7919-5</bdi>]{{Dead link|date=იანვარი 2021 |bot=InternetArchiveBot }}.</ref><ref>Randall, Colin (March 30, 2006). [https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/france/1514459/French-abandon- "French abandon traditional cuisine in favour of couscous"]{{Dead link|date=ივლისი 2021 |bot=InternetArchiveBot }}. [[:en:The_Daily_Telegraph|''The Daily Telegraph''.]] Retrieved January 22, 2020.</ref> == ეტიმოლოგია == სიტყვა "კუსკუსი" ბერბერული წარმოშობისაა. მისი ზუსტი მნიშვნელობა ბუნდოვანია. ბერბერული ფესვი √K-S ნიშნავს "კარგად ფორმირებულს, კარგად დახვეულ, მომრგვალებულს". კუსკუსის მრავალი სახელი და გამოთქმა არსებობს მთელ [[მსოფლიო|მსოფლიოში]].<ref>[[:en:Salem_Chaker|Chaker, Salem.]] [http://www.centrederechercheberbere.fr/tl_files/doc-pdf/couscous.pdf "Couscous : sur l'étymologie du mot"] (PDF). ''[[:en:Institut_national_des_langues_et_civilisations_orientales|INALCO]] - [[:en:Centre_de_Recherche_Berbère|Centre de Recherche Berbère]]''[[:en:Centre_de_Recherche_Berbère|.]]</ref><ref>Gast, Marceau (2010). Chastanet, Monique (ed.). ''Couscous, boulgour et polenta. [https://books.google.ge/books?id=IGQovjGKj4IC&redir_esc=y Transformer et consommer les céréales dans le monde]'' [https://books.google.ge/books?id=IGQovjGKj4IC&redir_esc=y (in French). Karthala.] p. 71. [http://ISBN&#x20;978-2-8111-3206-4. ISBN <bdi>978-2-8111-3206-4</bdi>.]{{Dead link|date=იანვარი 2021 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> == ისტორია == [[ფაილი:Couscous-01.jpg|ალტ=კუსკუსი|მინი|კუსკუსი]] [[:en:Charles_Perry_(food_writer)|ჩარლზ პერიის]] თანახმად, ''კუსკუსი'' წარმოიშვა ჩრდილოეთ [[ალჟირი|ალჟირისა]] და [[მაროკო|მაროკოს]] [[ბერბერები|ბერბერებში]]  მე -11 და მე -13 საუკუნეებს შორის, [[ზირიდები|ზირიდების დინასტიის]] დასრულებამდე და [[ალმოჰადები|ალმოჰადების სახალიფოს]] აღზევებას შორის. <ref>[[:en:Charles_Perry_(food_writer)|Perry, Charles]] (1990). [https://books.google.ge/books?id=I15eJt6U3gMC&redir_esc=y "Couscous and Its Cousins". In Walker, Harlan (ed.). ''Oxford Symposium on Food & Cookery, 1989:''] ''Staplefoods: Proceedings''. Oxford Symposium. p. 177. [http://ISBN&#x20;978-0-907325-44-4. ISBN <bdi>978-0-907325-44-4</bdi>.]{{Dead link|date=იანვარი 2021 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> ისტორიკოსმა ''ჰადი როჯერ იდრისმა'' აღნიშნა, რომ ''კუსკუსის'' არსებობა დადასტურებულია  <nowiki/>[[ჰაფსიდები|ჰაფსიდების]] და არა [[ზირიდების]] ეპოქაში.<ref name=":0">Gast, Marceau (2010). Chastanet, Monique (ed.). [https://books.google.ge/books?id=IGQovjGKj4IC&redir_esc=y ''Couscous, boulgour et polenta. Transformer et consommer les céréales dans le monde'' (in French). Karthala.] p. 67. [http://ISBN&#x20;978-2-8111-3206-4. ISBN <bdi>978-2-8111-3206-4</bdi>.]{{Dead link|date=იანვარი 2021 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> კულინარიის ისტორიკოსი ''ლუსი ბოლენსი'' მიიჩნევს, რომ ''კუსკუსი'' წარმოიშვა რამდენიმეათასწლეულით ადრე, [[მასინისა|მასინისას]] მეფობამდე [[ნუმიდია|ნუმიდიის]], უძველეს სამეფოში.<ref>"Can North Africa unite over couscous?". ''AFP''. February 2, 2018.</ref><ref name=":1">de Castro, Teresa (2003). [https://www.encyclopedia.com/sports-and-everyday-life/food-and-drink/food-and-c "COUSCOUS"]. In Katz, Solomon H.; Weaver, William (eds.). ''Encyclopedia of Food and Culture''. '''3'''. [[:en:Charles_Scribner's_Sons|Charles Scribner's Sons.]] p. 466. [http://ISBN&#x20;0-684-80565-0. ISBN <bdi>0-684-80565-0</bdi>.]{{Dead link|date=იანვარი 2021 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> [[ფაილი:Couscous sellers - Tunis - Tunisia.jpg|ალტ=კუსკუსის გამყიდვლები|მინი|კუსკუსის გამყიდვლები]] მიუხედავად იმისა, რომ წარმოშობის თარიღი და ზუსტი ქვეყანა გაურკვეველი რჩება, XII საუკუნისთვის მაღრიბელი მზარეულები ამზადებდნენ კერძებს არაპროდუქტიული მარცვლეულისგან, ფქვილს ურევდნენ წყალს და ქმნიდნენ ''კუსკუსის'' ცომის მსუბუქ, მრგვალ ბურთებს, რომელიც შეიძლებოდა ორთქლზე დაეწყოთ.<ref>Zaouali, Lilia (2007). ''[https://books.google.ge/books?id=H7MwDwAAQBAJ&redir_esc=y Medieval Cuisine of the Islamic World: A Concise History with 174 Recipes]''. Univ of California Press. p. xiii. [http://ISBN&#x20;978-0-520-26174-7. ISBN <bdi>978-0-520-26174-7</bdi>.]{{Dead link|date=იანვარი 2021 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> ისტორიკოსმა [[:en:Maxime_Rodinson|მაქსიმ როდინსონმა]] იპოვა ''კუსკუსის'' სამი რეცეპტი მე -13 საუკუნის არაბულ კულინარიულ წიგნში( „ქითაბ ალ-უუსლა ილა ალ-ჰაბიბი“), რომელიც ეკუთვნოდა [[აიუბიდები|აიუბიდ]] ავტორს.<ref name=":0" /> ''კუსკუსის'' პირველი ცნობილი წერილობითი რეცეპტები [[ანდალუსია|ანდალუსიელი]] ავტორებისგან მოვიდა და თანამედროვე [[ტრაპანი|ტრაპანში]], [[სიცილია|სიცილიაზე]], კერძს კვლავ ამზადებენ [[ანდალუსია|ანდალუსიელი]] ავტორის [[იბნ რაზინ ალ-ტუჯიბის]] მიერ ჩაწერილი შუასაუკუნეების რეცეპტის მიხედვით. [[ესპანეთი|ესპანეთისა]] და [[პორტუგალია|პორტუგალიის]] [[ებრაელები|ებრაელებმა]] ''კუსკუსი''  <nowiki/>[[ტოსკანა|ტოსკანურ]] სამზარეულოს გააცნეს, როდესაც ისინი XIV საუკუნის ბოლოს [[ლივორნო|ლივორნოში]] დასახლდნენ. ოჯახები, რომლებიც [[ტაბარკა|ტაბარკადან]] [[ლიგურია|ლიგურიაში]] გადავიდნენ. [[კარლოფორტი|კარლოფორტში]] მე -18 საუკუნეში კერძის საკუთარი ვერსია შეიტანეს. მე –40 და 1950 – იან წლებში [[მაღრიბი|მაღრიბის]] ქვეყნებიდან [[ებრაელები|ებრაელების]] რეპატრიაციის შემდეგ. [[ისრაელი|ისრაელში]] ფართოდ გავრცელდა ''კუსკუსის'' ანალოგი - ''"პტიტიმი"'' ([[ებრაული ენა|ებრა]]. פתיתים), რომელიც გამოირჩევა დიდი მარცვლის ზომით (''რიზონის'' მსგავსად).<ref>Zaouali, Lilia (2007). ''Medieval Cuisine of the Islamic World: A Concise History with 174 Recipes''. Univ of California Press. pp. 45–46. ISBN <bdi>978-0-520-26174-7</bdi>.</ref> == მომზადება == [[ფაილი:Moroccan cuisine-Couscous with vegetables.jpg|ალტ=მაროკო-კუსკუსი ბოსტნეულით|მინი|კუსკუსი ბოსტნეულით]] [[ფაილი:Couscoussier1.jpg|ალტ=ტრადიციული კუსკუსის მოსამზადებელი ქვაბი|მინი|ტრადიციული კუსკუსის მოსამზადებელი ქვაბი]] ''კუსკუსის'' მომზადება შრომატევადი პროცესია. მას ტრადიციულად ამზადებენ მაგარი [[მაგარი ხორბალი|ხორბლის]] მარცვლებისაგან. მარცვლებს ასხურებენ წყალს და ხელით ატრიალებენ, სანამ პატარა გრანულებს არ მიიღებენ. შემდეგ მოაფრქვევენ მშრალ ფქვილს, რომ არ დაიფანტოს და საცერში სცრიან. გაცრილი მცირე ზომის გრანულები ამ პროცესს რამდენჯერმე გადიან, სანამ არ მიიღებენ ''კუსკუსის'' დასამზადებელ სასურველ ფორმას და ზომას. ''კუსკუსის''  დიდი პარტიის ტრადიციული მეთოდით დამზადებისათვის რამდენიმე დღეა საჭირო ამ პროცესისათვის სპეციალურად იკრიბება  ქალთა ჯგუფი. შემდეგ  მიღებულ გრანულებს მზეზე აშრობენ და იყენებენ რამდენიმე თვის განმავლობაში. ხელნაკეთ ''კუსკუსს'' შეიძლება დასჭირდეს რეჰიდრატაცია მომზადების დროს; ეს ხორციელდება შაქრის დატენიანებით და ორთქლით მანამ, სანამ ''კუსკუსი'' სასურველ მსუბუქ და ჰაეროვან კონსისტენციას მიაღწევს.<ref>Asbell, Robin (November 18, 2011). ''The New Whole Grain Cookbook: Terrific Recipes Using Farro, Quinoa, Brown Rice, Barley, and Many Other Delicious and Nutritious Grains''. Chronicle Books. [http://ISBN&#x20;978-1-4521-0042-5 ISBN <bdi>978-1-4521-0042-5</bdi>]{{Dead link|date=იანვარი 2021 |bot=InternetArchiveBot }}.</ref> ზოგიერთ რეგიონში ''კუსკუსი'' ამზადებენ მანანის ბურღულის, უხეში [[ქერი|ქერის]] ან [[აფრიკული ფეტვი|აფრიკული  ფეტვიდან.]] [[ბრაზილია|ბრაზილიაში]] ტრადიციული ''კუსკუსი'' მზადდება [[სიმინდი|სიმინდის]] ფქვილისგან. დღესდღეობით, ''კუსკუსი'' წარმოება მეტწილად მექანიზებულია და პროდუქტი იყიდება [[მსოფლიო|მსოფლიოს]] ბაზრებზე. ასეთი ''კუსკუსის'' მოხარშვა შესაზლებლია წყალში ან სხვა სითხეში. სწორად მოხარშული ''კუსკუსი'' მსუბუქი და ჰაეროვანია, ვიდრე წებოვანი და ქვიშიანი. კერძის მოსამზადებლად, [[ჩრდილოეთი აფრიკა|ჩრდილოეთ აფრიკელები]] ტრადიციულად,იყენებენ ორი ნაწილისაგან შემდგარ ქვაბს ([[ბერბერული ენები|ბერბერულ ენაზე]] ''ატაქსექტუტს'' უწოდებენ, არაბულად كسْكْاس კისკასს, ან [[ფრანგული ენა|ფრანგულ ენაზე]] კუსკუსიას). ქვედა ქვაბი წარმოადგენს მაღალ მეტალის ქოთანს. ის [[კარაქი|კარაქის]] ქვაბს ჰგავს. მასში  ხორცი და [[ბოსტნეული კულტურები|ბოსტნეული]] იხარშება.  ზედა ნასვრეტებიანი ნაწილია, რომელშიც კერძი მზადდება.''კუსკუსი'' იხარშება ორთქლზე  ჩაშუშული ხორცისა და [[ბოსტნეული კულტურები|ბოსტნეულის]] არომატით.  ასევე შეიძლება მაღლი ქვაბის გამოყენება  ორთქლის ჩანართით. თუ ნასვრეტები ძალიან დიდია, აფარებენ ნესტიან მარლას. ასევე მაღალ ქვაბზე შეიძლება საცერი დაიდგას, რომელსაც შედარებით წვრილი ბადე აქვს და ისე მოიხარშოს. ადრეული ეპოქის კვების რაციონის შესახებ ''კუსკუსის'' გამოყენებაზე არქეოლოგიური მტკიცებულებები მცირეა, ალბათ იმიტომ, რომ ორიგინალი ''კუსკუსი'' სავარაუდოდ მზადდებოდა ორგანული მასალებისგან, რომლებიც ვერ გადაურჩებოდა ელემენტების ხანგრძლივ ზემოქმედებას. == სწრაფი მომზადების კუსკუსი == ''კუსკუსი'', რომელიც დასავლეთის სუპერმარკეტებში იყიდება, ორთქლზე წინასწარ მომზადებული და გამომშრალია. ჩვეულებრივ, მის მოსამზადებლად ''კუსკუსის'' თითოეულ კოვზს უმატებენ 1.5 წილ მდუღარე წყალს ან ბულიონს შემდეგ მჭიდროდ აფარებენ თავსახურს და ტოვებენ ხუთი წუთის განმავლობაში. ორთქლზე წინასწარ გამზადებული და გამომშრალი მარცვლეული უფრო ნაკლებ დროს საჭიროებს, ვიდრე ჩვეულებრივი ''კუსკუსი'', მაკარონი ან გამხმარი მარცვლეული (მაგალითად [[ბრინჯი]]). == ადგილობრივი ვარიაციები == === ალჟირი და მაროკო === [[ფაილი:Moroccan cuisine-Couscous lamb berber.jpg|ალტ=კუსკუსი ბატკნის ხორცით|მინი|''მაროკოს სამზარეულო- კუსკუსი'' ბატკნის ხორცით]] [[მაროკო|მაროკოში]], [[ალჟირი|ალჟირში]], [[ტუნისი|ტუნისსა]] და [[ლიბია|ლიბიაში]], ''კუსკუსს'' ჩვეულებრივ მიირთმევენ [[ბოსტნეული კულტურები|ბოსტნეულთან]] ([[სტაფილო]], [[კარტოფილი]] და [[ტურნეფსი]]), რომელიც მოხარშულია ცხარე ან შედარებით მსუბუქ ბულიონში და ხორცით (ჩვეულებრივ [[ქათამი|ქათმის]], [[ცხვარი|ცხვრის]] ან ბატკნის). [[ალჟირი|ალჟირსა]] და [[მაროკო|მაროკოში]], ის შეიძლება მიირთვათ ტრაპეზის ბოლოს ან თვითონ კერძში, რომელსაც ეწოდება ''sfuff''. ჩვეულებრივ ''კუსკუსს'' რამდენჯერმე ამზადებენ ორთქლზე, სანამ არ გახდება ფუმფულა და ფერმკრთალი. შემდეგ აყრიან [[ნუში|ნუშს]], [[დარიჩინის ხე|დარიჩინს]] და [[შაქარი|შაქარს.]] ტრადიციულად, ამ დესერტს მიირთმევენ [[ფორთოხალი|ფორთოხლის]] ყვავილის წყლით არომატიზებულ [[რძე|რძესთან]] ერთად, ან მისი მირთმევა შეიძლება როგორც ცივი მსუბუქი წვნიანი სადილისთვის. [[ზაფრანა]]<nowiki/>ს იყენებენ [[მაროკო|მაროკოს]] ''კუსკუსში.'' [[ალჟირი|ალჟირის]] ''კუსკუსში'' შედის [[პომიდორი]] და სხვადასხვა [[პარკოსნები]] და [[ბოსტნეული კულტურები|ბოსტნეული]],[[საჰარა|საჰარის]] ''კუსკუსს'' მიირთმევენ [[პარკოსნები|პარკოსნების]]<nowiki/>ა და ბულიონის გარეშე.<ref name=":1" /> === მავრიტანია === [[მავრიტანია|მავრიტანული]] ''კუსკუსი'' განსხვავდება ჩრდილოეთ აფრიკის სხვა ქვეყნების ამავე სახელწოდების კერძისაგან [[მავრიტანია|მავრიტანიაში]] დიდი ხორბლის მარცვლებს (''მაბრუმს'') იყენებენ.ის [[მაროკო|მაროკოს]] ჩვეულებრივ ყვითელ ''კუსკუსზე'' უფრო მუქი ფერისაა. მიირთმევენ [[ცხვარი|ცხვრის]], [[ძროხა|ძროხის]] ან [[აქლემი|აქლემის]] ხორცთან და [[ბოსტნეული კულტურები|ბოსტნეულთან]] ერთად. [[ხახვი|ხახვს,]] [[პომიდორი|პომიდორს]] და [[სტაფილო|სტაფილოს]] სოუსში ხარშავენ და სუფრაზე პიურესთან ერთად მიაქვთ, რომელსაც ადგილობრივები ''დენი''-ს უწოდებენ. === ტუნისი === პოპულარული [[მაღრიბი|მაღრიბული]] დელიკატესი [[ტუნისი|ტუნისში]] მზადდება ძირითადად სანელებლებით ''ჰარისას'' სოუსით და მას ჩვეულებრივ მიირთმევენ ნებისმიერ კერძთან ერთად, მათ შორის [[ცხვარი|ცხვრით]], [[თევზები|თევზით,]] ზღვის პროდუქტებით, საქონლის ხორცით, ზოგჯერ კი სამხრეთ რეგიონებში - [[აქლემი|აქლემით]]. თუნისელები განთქმულები არიან თევზის ''კუსკუსით.'' ცნობილი კერძის მომზადება ასევე შეიძლება [[რვაფეხა|რვაფეხით]], [[კალმარი|კალმარით]] ან ზღვის პროდუქტებით ცხელ, წითელ ცხარე სოუსში. === ლიბია === [[ლიბია|ლიბიაში]] ''კუსკუსს'' ხორცით, კერძოდ, ძირითადად [[ცხვარი|ცხვრით]], ასევე [[აქლემი|აქლემით]] და იშვიათად საქონლის ხორცით მიირთმევენ [[ტრიპოლი|ტრიპოლში]] და ლიბიის დასავლეთ ნაწილებში, თუმცა არა ოფიციალური ცერემონიების ან ქორწილების დროს. ასევე პოპულარულია ''კუსკუსის'' დესერტი, რომელსაც ამზადებენ [[ფინიკის პალმა|ფინიკის]], ''სეზამის'' და სუფთა [[თაფლი|თაფლისაგან]]. ასეთი სახით მომზადებულ დესერტს ადგილობრივად მოიხსენიებენ როგორც "მაღროდს". === ისრაელი === [[ფაილი:Stammtisch Augsburg 2016-11-20 im Picnic Israelischer Couscous.jpg|ალტ=პტიტიმი, რომელსაც ხშირად „ისრაელის კუსკუსს“ უწოდებენ - ისრაელის რესტორანი|მინი|''პტიტიმი'', რომელსაც ხშირად „ისრაელის კუსკუსს“ უწოდებენ ]] [[ფაილი:Ptitim.jpg|ალტ=პტიტიმი|მინი|''პტიტიმი'']] [[ისრაელი|ისრაელში]] კერძი მე -20 საუკუნეში [[მაღრიბი|მაღრიბიდან]] [[ებრაელები|ებრაელების]] მიგრაციის შედეგან მოხვდაა. მას შემდეგ, იგი გახდა ძალიან პოპულარული კერძი ქვეყანაში. გარდა ამისა, ქვეყანაში ყველა მიირთმევს პტიტიმს, აგრეთვე ისრაელის კუსკუსს ან მარგალიტის კუსკუსს, რომელიც ჩვეულებრივი კუსკუსის მსგავსია, გარდა იმისა, რომ ის უფრო დიდია, როგორც ''აშკენაზი'' ''ფარფელი'' ან ''ლევანტის მაფთული'' (თუმცა ''პტიტიმი'' არ შეიცავს ''ბულგურს'', განსხვავებით ''მაფთულისგან''). ''პტიტიმი'' არის ძირითადი საკვები და ძალიან პოპულარულია, განსაკუთრებით ბავშვებში. მას ჩვეულებრივ მიირთმევენ [[კარაქი|კარაქთან]] [[ბოსტნეული კულტურები|ბოსტნეულთან]] ან [[ქათამი|ქათმის]] ნახარშთან ერთად ამზადებენ. ამასთან, იგი მაკარონის ანალოგიურად მზადდება. იხარშება მხოლოდ რამდენიმე წუთის განმავლობაში. [[მაღრიბი|მაღრიბელების]] ''კუსკუსის'' მსგავსად არ აორთქლდება და არ არის ფუმფულა. ''პტიტიმის'' სხვა ფორმებიც არსებობს, მათ შორისაა [[ბრინჯი|ბრინჯის]] მსგავსი, რომელიც ასევე ცნობილია როგორც [[დავიდ ბენ-გურიონი|ბენ გურიონის]] [[ბრინჯი]], რომელიც შეიქმნა 1950-იან წლებში [[ისრაელი|ისრაელის]] დამოუკიდებლობის შემდეგ, ვინაიდან ქვეყანაში საკვების უკმარისობის გამო მოსახლეობას ხელი არ მიუწვდებოდა [[ბრინჯი|ბრინჯზე.]]''პტიტიმის გარდა,'' ''კუსკუსის'' მრავალი სახეობა არსებობს, რომელის ნახვაც მთელი [[ისრაელი|ისრაელის]] მასშტაბით შეიძლება. [[მაღრიბი|მაღრიბული]] წარმოშობის [[ებრაელები|ებრაელებში]] ეს კერძი ძალიან გავრცელებული საკვებია და მიირთმევენ თითქმის ყველა ტრაპეზზე, განსაკუთრებით დღესასწაულებზე, განსაკუთრებულ შემთხვევებსა და ქორწილებში, აგრეთვე შაბათს (ებრაული შაბათი) პარასკევ საღამოს სადილზე. ბევრი ადამიანი ამზადებს ''კუსკუსს'' ხელით, მაგრამ ეს ძალზე შრომატევადი პროცესია. ასევე ჩვეულებრივია სწრაფად მოსამზადებელი კუსკუსის შეძენა.ის ყველგან იყიდება ქვეყანაში. არის არჩევანის დიდი საშუალება ბრენდებისა და ჯიშების მრავალფეროვნების გამო. ქვეყანაში სხვადასხვა თემებს აქვთ ''კუსკუსის'' სხვადასხვა სტილი და ზომა. [[მაროკო|მაროკოს]] [[ებრაელები|ებრაელთა]] ''კუსკუსი'' უფრო დიდი ზომისაა. ხშირად ამზადებენ არომატული სანელებლებით და მიირთმევენ ხორცთან ერთად. [[ალჟირი|ალჟირელ]] [[ებრაელები|ებრაელი]] ''კუსკუსი'' უფრო მცირეა. ყველაზე მცირე ზომის [[ტუნისი|ტუნისელ]] [[ებრაელები|ებრაელთა]] ''კუსკუსია,'' რომელიც ქვიშის მარცვლების ზომას ოდნავ აღემატება. [[ტუნისი|ტუნისელი]] [[ებრაელები]] ''კუსკუსს'' ხშირად ''ჰარისასთან'' ან ''ხკუგთან'' ერთად მიირთმევენ ან ამზადებენ ბოსტნეულთან ( [[სტაფილო]], [[ყაბაყი]], ან [[კარტოფილი]]) და მიირთმევენ ჩამინთან (მაღრიბელი ებრაელების კერძი ჩაშუშული ძროხის ხორცით). ერთად. მსგავსია ''ჩოლენტისა'', რომელსაც ხშირად მიირთმევენ შაბათობით. ''კუსკუსს'' ამზადებენ აგრეთვე [[დარიჩინის ხე|დარიჩინის]] ჩხირებით, [[ფორთოხალი|ფორთოხლის]] კანით, სხვა [[ციტრუსოვანი კულტურები|ციტრუსებითა]] და არომატული სანელებლებით სპეციალური შემთხვევებისა და დღესასწაულებისათვის. [[ისრაელი|ისრაელში]] ტკბილი ''კუსკუსის'' დესერტი იშვიათობაასხვა ქვეყნებისაგან განსხვავებით.<ref>Marks, Gil. (1996). [[iarchive:worldofjewishcoo00mark/page/245|''The world of Jewish cooking''.]] New York: Simon & Schuster. pp. 245–248. ISBN <bdi>0684824914</bdi>. OCLC 34690573.</ref> === ეგვიპტე === [[ეგვიპტე|ეგვიპტეში]] ''კუსკუსს'' უფრო მეტად დესერტად მიირთმევენ. ამზადებენ კარაქით, შაქრით, დარიჩინით, ქიშმიშით, ნიგვზით და ზემოდან კრემით რთავენ. === პალესტინა === [[ფაილი:Palestinian couscous.jpg|ალტ=პალესტინურიკუსკუსი|მინი|პალესტინური''კუსკუსი'']] [[პალესტინელები|პალესტინის]] თემში, [[ჩრდილოეთი აფრიკა|ჩრდილოეთ აფრიკის]] სტილის კუსკუსი არ არის მიღებული. ამის ნაცვლად [[პალესტინელები]] ამზადებენ კერძს, სახელწოდებით ''მაფთულ'' რომელსაც ასევე მიირთმევენ [[ლიბანი|ლიბანში]], [[სირია|სირიასა]] და [[იორდანია|იორდანიაში]] და ეწოდება ''მოჰრაჰბიეჰ''. ''მაფთული'' შეიძლება ჩაითვალოს ''კუსკუსის'' სახესხვაობა, თუმცა დამზადებულია სხვადასხვა ინგრედიენტისგან და განსხვავებული ფორმისგან.ფორმით იგი მნიშვნელოვნად აღემატება [[ჩრდილოეთი აფრიკა|ჩრდილოეთ აფრიკის]] კუსკუსს და ზომით მსგავსია [[ისრაელი|ისრაელის]] ''კუსკუსთან,'' მაგრამ განსხვავებულად მზადდება. მას ხშირად მიირთმევენ განსაკუთრებულ შემთხვევებში [[ქათმის წვნიანი|ქათმის ბულიონში]] ''გარბანზოს'' [[ლობიო|ლობიოთი]] და ქათმის რბილი ნაჭრებით. მაფთულ المفتول არის [[არაბული ენა|არაბული]] სიტყვა, რომელიც წარმოებულია ფესვიდან "ფა-თა-ლა", რაც ნიშნავს გადახვევას ან დახვევას, რაც ზუსტად აღწერს დამზადების მეთოდს: ხორბლის ფქვილით ''ბულგურის'' ხელით გადახვევა. ''კუსკუსს'' ასევე იყენებენ საუზმეზე ''ტაბულას'' სალათის მოსამზადებლად. მართალია, ჩვეულებრივ წყალში მზადდება, თუმცა ასევე იყენებენ ვაშლის წვენს და სხვა სითხეებსაც. მიაქვთ სუფრასთან ჩირითა და [[თაფლი|თაფლით]].<ref>Asbell, Robin (November 18, 2011). ''The New Whole Grain Cookbook: Terrific Recipes Using Farro, Quinoa, Brown Rice, Barley, and Many Other Delicious and Nutritious Grains''. Chronicle Books. [http://ISBN&#x20;978-1-4521-0042- ISBN <bdi>978-1-4521-0042-</bdi>]{{Dead link|date=იანვარი 2021 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> === ლევანტი === [[ლევანტი|ლევანტში]] ([[ისრაელი|ისრაელისა]] და [[პალესტინა|პალესტინის]] ტერიტორიების გამოკლებით) ამზადებენ დიდი ფორმის ''კუსკუსს'' შუაში ''ბულგურით.'' პალესტინური ''მაფთულის'' მსგავსია სახელწოდებით „მოგრჰიბი“. მას ასევე ჩვეულებრივად მიირთმევენ [[ლიბანი|ლიბანში]], [[სირია|სირიასა]] და [[იორდანია|იორდანიაში]]. === ევროპა === ''კუსკუსის'' გამოჩენა [[პირენეს ნახევარკუნძული|პირენეის ნახევარკუნძულზე]] დაკავშირებულია მე-13 საუკუნეში [[ბერბერები|ბერბერული]] დინასტიების მმართველობასთან. ის სწრაფად გავრცელდა [[მუსლიმი|მუსლიმ]] მოსახლეობაში. მისი რეცეპტები ნახეს [[იბნ რაზინ ატ-ტუჯიბის|იბნ რაზინ ატ-ტაჯიბის]]  არაბული წიგნებში : „ქითაბ ატ-ტაბიხ“(მზარეულის წიგნი) და „ფადალათ ალ-ხივან“.<ref name=":1" /> ''კუსკუსი'' ძალიან პოპულარულია [[საფრანგეთი|საფრანგეთში]], სადაც ტრადიციულ კერძად ითვლება. ასევე გავრცელებულია [[ესპანეთი|ესპანეთში]], [[პორტუგალია|პორტუგალიაში,]] [[იტალია|იტალიასა]] და [[საბერძნეთი|საბერძნეთში]]. მიირთმევენ [[ბოსტნეული კულტურები|ბოსტნეულთან]], ქათამთან და ჩაშუშულ ხორცთან ერთად. შეფუთული ნაკრები: სწრაფად მოსამზადებელი ''კუსკუსი'',  ბოსტნეულის ქილა,  როგორც წესი, ხორცთან ერთად, იყიდება ფრანგულ, ესპანურ და იტალიურ სასურსათო მაღაზიებსა და სუპერმარკეტებში. [[საფრანგეთი|საფრანგეთში]] მიირთმევენ ''ჰარისას'' სოუსთან ერთად. არაერთი გამოკითხვის შედეგად ის ქვეყნის მოსახლეობის საყვარელ კერძად დასახელდა. 2011 წელს [[საფრანგეთი|საფრანგეთში]] მოსახლეობის საყვარელ კერძებს შორის მესამე ადგილზე გავიდა, ხოლო ქვეყნის აღმოსავლეთ ნაწილში პირველი ადგილი დაიკავა.<ref>Study conducted on January 11 and 12, 2006, for the magazine ''Notre Temps'' based on face-to-face interviews with a sample of 1,000 people representative of the adult French population, stratified by age, sex, profession of the head of household, region and type of municipality.</ref><ref>Les plats préférés des Français Archived April 8, 2012, at the Wayback Machine, enquête réalisée en août 2011 pour le magazine Vie Pratique Gourmand auprès d'un échantillon national de 999 personnes représentatif de l'ensemble de la population âgée de 18 ans et plus, interrogées en face à face. Méthode des quotas (sexe, âge, profession du chef de ménage PCS) et stratification par région et catégorie d’agglomération.</ref><ref>France, Connexion. [https://www.connexionfrance.com/Archive/Magret-is-the-No1-dish-for-French "Magret is the No1 dish for French".] ''connexionfrance.com''. Retrieved February 5,2018.</ref> === დასავლეთ აფრიკა === [[დასავლეთი აფრიკა|დასავლეთ აფრიკის]] [[საჰელის რეგიონი|საჰელის]] ქვეყნებში, როგორიცაა [[მალი]] და [[სენეგალი]], ''კუსკუსის'' ექვივალენტს ''თიეპი'' ეწოდება და იგი მზადდება [[აფრიკული ფეტვი|აფრიკული ფეტვისგან.]] <ref>Taylor, J.R.N.; Barrion, S.C.; Rooney, L.W. (2010). "Pearl Millet--New Developments in Ancient Food Grain"(PDF). ''Cereal Foods World''. '''55''' (1): 16–19. doi:10.1094/CFW-55-1-0016. Retrieved April 1, 2018.</ref> <ref>Sivak MN. ''Starch: Basic Science to Biotechnology''. Academic Press, 1998, [http://ISBN&#x20;0-12-016441-8 ISBN 0-12-016441-8]{{Dead link|date=იანვარი 2021 |bot=InternetArchiveBot }}, p. 132</ref><gallery> ფაილი:Couscous pret 2.jpg|alt=მომზადება|კუსკუსის მომზადება ფაილი:Couscous (Algérie, lieu exact non précisé).jpg|alt=ალჟირული კუსკუსი|ალჟირული კუსკუსი ფაილი:Tunisian couscous.jpg|alt=ტუნისი|ტუნისური კუსკუსი ფაილი:Couscous salad (8863796237).jpg|alt=სალათი|კუსკუსის სალათი ფაილი:Couscous with vegetables (6177185023).jpg|alt=ბოსტნეულით|კუსკუსი ბოსტნეულით ფაილი:Couscous Packs.JPG|alt=კუსკუსი შეფუთვაში|კუსკუსი შეფუთვაში ფაილი:Tadjine et couscous kabyle.jpg|alt=კუსკუსი ტაჯინით|კუსკუსი ტაჯინით ფაილი:Couscous salade.jpg|alt=კუსკუსის სალათი|კუსკუსის სალათი </gallery> == კვებითი ღირებულება == ხორბლის ''კუსკუსის'' ერთი ჭიქა შეიცავს 6 გრამ ცილას, 36 გრამ ნახშირწყალს და უმნიშვნელო რაოდენობით ცხიმს. {| class="wikitable" |+ !ინფორმაცია საკვები ნივთიერებების შესახებ ! |- | colspan="2" |ულუფის ზომა 1 ჭიქა (173 გრ) |- | colspan="2" |'''ულუფის რაოდენობა''' |- | colspan="2" |კალორია ცხიმისაგან 2 '''% დღიური ღირებულება''' სულ ცხიმი 0.25 გრ. 0% გაჯერებული ცხიმი 0.025 გრ. 0% ტრანს ცხიმები 0 გრ. ნატრიუმი 0 მგრ. 0% '''ნატრიუმი 8 მგ''' 0% '''კალიუმი''' '''91 მგ''' 3 % '''სულ ნახშირწლები 36 გრ.''' 12% დიეტური ბოჭკო 2 გრ. 1 % შაქარი 0 გრ. '''პროტეინი 6 გრ.''' ვიტამინი A 0 % ვიტამინი C 0 % კალციუმი 1 % რკინა 2 % <nowiki>*</nowiki>ყოველდღიური პროცენტული ღირებულებები ემყარება 2000 კალორიულ დიეტას. ყოველდღიური მნიშვნელობები შეიძლება იყოა უფრო მაღალი ან დაბალი, რაც კალორიების საჭიროებაზეა დამოკიდებული. |} == იხილეთ აგრეთვე == * [[ბერბერული სამზარეულო]] * [[არაბული სამზარეულო]] * [[ლიბიის სამზარეულო]] * [[ალჟირული სამზარეულო]] * [[მაროკოს სამზარეულო]] * [[ტუნისური სამზარეულო]] * [[მავრიტანული სამზარეულო]] * [[აფრიკული სამზარეულო]] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} [[კატეგორია:მაღრიბი]] [[კატეგორია:აფრიკული სამზარეულო]] [[კატეგორია:არაბული სამზარეულო]] [[კატეგორია:ხმელთაშუაზღვისპირეთის სამზარეულო]] [[კატეგორია:ლევანტის სამზარეულო]] [[კატეგორია:ფრანგული სამზარეულო]] [[კატეგორია:ესპანური სამზარეულო]] [[კატეგორია:იტალიური სამზარეულო]] [[კატეგორია:პორტუგალიური სამზარეულო]] [[კატეგორია:ბერძნული სამზარეულო]] [[კატეგორია:ლიბიის სამზარეულო]] [[კატეგორია:მაროკოს სამზარეულო]] [[კატეგორია:ტუნისური სამზარეულო]] [[კატეგორია:ალჟირული სამზარეულო]] [[კატეგორია:მავრიტანული სამზარეულო]] ecca9n2hi2tsvtoq41mq2gjoxdczswx 0 479153 4408597 4251565 2022-08-18T14:34:48Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki [[ფაილი:Ricotta dome on plate from the top.jpg|მინი|რიკოტა]] '''რიკოტა''' ({{lang-it|Ricotta}}) იტალიური შრატის ყველია, რომელიც მზადდება ცხვრის, ძროხის, თხის ან იტალიური კამეჩის რძის შრატისგან. ყველი მზადდება იმ ცილების შედედებით, რომლებიც რჩება მას შემდეგ, რაც რძისგან სხვა სახის ყველი მზადდება. ასეთებია: ალბუმინი და გლობუმინი. რიკოტა (სიტყვასიტყვით „ხელმეორედ მომზადებული“) რძის ხელმეორედ ადუღების შედეგად წარმოიქმნება, მას შემდეგ რაც შრატს ოთახის ტემპერატურაზე 12-დან 24 საათამდე ტოვებენ. დაბალი pH და მაღალი ტემპერატურის კომბინაცია ახდენს ცილის დენატურაციას და ჭურჭლის ზედაპირზე ხაჭოს წარმოქმნის. გაცივების შემდეგ ყველს თხელი ნაჭრით წურავენ და ხაჭოსაგან ანცალკევებენ. რიკოტას ყველი კრემისფერია და მისი გემო ოდნავ მოტკბოა. ცხიმის შემცველობა იცვლება ბრენდისა და გამოყენებული რძის ტიპის მიხედვით.<ref>[https://www.sargento.com/our-cheese/other-varieties/ricotta/sargento-part-skim-ricotta-cheese "Sargento® Part-Skim Ricotta Cheese"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200808181651/https://www.sargento.com/our-cheese/other-varieties/ricotta/sargento-part-skim-ricotta-cheese |date=2020-08-08 }}. ''sargento.com''. 13 January 2015. Retrieved 22 March 2018.</ref><ref>www.weightlossresources.co.uk (2016-04-29). [https://www.weightlossresources.co.uk/calories-in-food/cheese/ricotta-cheese.htm "Calories in Ricotta Cheese"]. Weight Loss Resources. Retrieved 2018-09-17.</ref> ამ ყველაფრის გათვალისწინებით, იგი გარკვეულწილად ჰგავს ხაჭოს ზოგიერთ ვარიანტს, მაგრამ მათგან განსხვავებით მეტად ნაზია. == ისტორია == [[ფაილი:Ricotta salata e zucchina.jpg|მარცხნივ|მინი|რიკოტა სალატა, რიკოტას მარილიანი ვერსია]]იტალიის ნახევარკუნძულზე რიკოტას წარმოება ბრინჯაოს ხანიდან იწყება. ძველი წელთაღრიცხვით მეორე ათასწლეულით თარიღდება ის რძის ჭურჭელი, რომელიც აქაა აღმოჩენილი და რომელიც ცალსახად მხოლოდ ამ ტერიტორიისთვის იყო დამახასიათებელი. ჭურჭელი გამოიყენებოდა მაღალ ტემპერატურაზე რძის მოსახარშად და ასადუღებლად. ამ ქვაბებით წარმოებული მჟავით შედედებული ყველი, სავარაუდოდ, მზადდებოდა მთლიანი რძით. <ref>Kindstedt, Paul (2012). ''Cheese and Culture: A History of Cheese and its Place in Western Civilization''. Chelsea Green Publishing. ISBN <bdi>978-1-603-58412-8</bdi>.</ref> ეტრუსკული ელიტის საფლავებში ნაპოვნი ბრინჯაოს ყველის მადუღარები ამტკიცებს, არისტოკრატთა საზოგადოებაში გახეხილი ყველი ძალზე პოპულარული იყო. ყველის მადუღარას ასევე იყენებდნენ ძველ რომაულ სამზარეულოებში. ყველის მოთხოვნის გაზრდის გამო, მათმა მწარმოებლებმა ახალი რეცეპტის გამოყენება დაიწყეს, სადაც რძისა და შრატის ნაზავს იყენებდნენ ტრადიციული რიკოტის დასამზადებლად. [[ფაილი:Ricotta affumicata della sila.jpg|მინი|რიკოტა აფუმიკატა, შებოლილი რიკოტა]] ძველი რომაელები ამზადებდნენ რიკოტას, მაგრამ მწერლები, რომლების სოფლის მეურნეობის პროდუქტებზე მუშაობდნენ როგორიცაა კატო უფროსი, მარკუს ტერენტიუს ვარო და კოლუმელა, რიკოტას არსად არ ახსენებენ. . სავარაუდო მიზეზი ის არის, რომ რიკოტა არ იყო მომგებიანი, რადგან მისი შენახვის მოკლე ვადა კერძს გავრცელების საშუალებას არ აძლევდა. სავარაუდოდ, რიკოტა ყველაზე მეტად მწყემსებში იყო გავრცელებული, რომლებმაც ის შექმნეს. ნახატები და ლიტერატურული წყაროები მიუთითებენ იმას, რომ რიკოტა არისტოკრატებისთვის საყვერელ კერძს წარმოადგენდა. მე –19 საუკუნეში აპენინის მწყემსებმა გამოიყენეს კერამიკული ქვაბები რძის ასადუღებლად, სადაც რიკოტას დამზადება დაიწყეს. დღეს რკინის ქვაბები გამოიყენება, რის გამოც კერძის მომზადების ტექნიკა მცირედით შეიცვალა. == მომზადების პროცესი == [[ფაილი:Ricotta forte AvL.JPG|მარცხნივ|მინი|რიკოტა ფორტე, ქილებში წარმოებული პროდუქცია]] შრატის ცილა ერთგვარი რძის ცილაა <ref>[https://examine.com/supplements/whey-protein/ Whey Protein"]. Examine.</ref><ref>[https://ansc.illinois.edu/static/ansc438/Milkcompsynth/milkcomp_protein.html "Milk Composition - Proteins"]{{Dead link|date=იანვარი 2021 |bot=InternetArchiveBot }}. Illinois.edu.</ref> თავად შრატი შეიცავს რძის საერთო ცილის 1% -ზე ნაკლებს, წონის მიხედვით. რის გამოც, რიკოტას მომზადება დიდი რაოდენობით რძეს მოითხოვს. წარმოების პროცესი გულისხმობს სითბოს და მჟავის გამოყენებას შრატის შესადედებლად. შრატის ხსნარი თბება ადუღების ტემპერატურამდე, ის გაცილებით ცხელია, ვიდრე რძე ჩვეულებრივი ყველის წარმოების დროს. <ref>[https://www.agraria.org/prodottitipici/ricottaromana.htm "Formaggi tipici italiani: Ricotta Romana DOP"] (in Italian). Agraria.org - Istruzione Agraria online.</ref> == კულინარიული გამოყენება == მასკრაპონეს მსგავსად, რომელიც ჩრდილოეთ იტალიის სამზარეულოში გამოიყენება, რიკოტა ბევრი იტალიური დესერტის საყვარელი კომპონენტია, როგორიცაა ჩიზქეიქები და კანოლი. რიკოტა გამოიყენბა სხვადასხვა ორცხობილების შიგთავსშიც. კვერცხთან და მოხარშულ მარცვლეულთან ერთად, რიკოტა ნეაპოლიტური კონდიტერიის მთავარ ინდგრედიენტს წარმოადგენს. ის გამოიყენება ,,სააღდგომო ღვეზელში". <ref>Locatelli, Giorgio (2011). ''Made in Italy: Food and Stories''. HarperCollins. ISBN <bdi>978-0-06-204727-4</bdi>.</ref> == სქოლიო == [[კატეგორია:იტალიური ყველები]] [[კატეგორია:შებოლილი ყველები]] hv51d1nrl8pu2d2u8pxg4vvvfaf6p2l 4408599 4408597 2022-08-18T14:35:07Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki [[ფაილი:Ricotta dome on plate from the top.jpg|მინი|რიკოტა]] '''რიკოტა''' ({{lang-it|Ricotta}}) — იტალიური შრატის ყველი, რომელიც მზადდება ცხვრის, ძროხის, თხის ან იტალიური კამეჩის რძის შრატისგან. ყველი მზადდება იმ ცილების შედედებით, რომლებიც რჩება მას შემდეგ, რაც რძისგან სხვა სახის ყველი მზადდება. ასეთებია: ალბუმინი და გლობუმინი. რიკოტა (სიტყვასიტყვით „ხელმეორედ მომზადებული“) რძის ხელმეორედ ადუღების შედეგად წარმოიქმნება, მას შემდეგ რაც შრატს ოთახის ტემპერატურაზე 12-დან 24 საათამდე ტოვებენ. დაბალი pH და მაღალი ტემპერატურის კომბინაცია ახდენს ცილის დენატურაციას და ჭურჭლის ზედაპირზე ხაჭოს წარმოქმნის. გაცივების შემდეგ ყველს თხელი ნაჭრით წურავენ და ხაჭოსაგან ანცალკევებენ. რიკოტას ყველი კრემისფერია და მისი გემო ოდნავ მოტკბოა. ცხიმის შემცველობა იცვლება ბრენდისა და გამოყენებული რძის ტიპის მიხედვით.<ref>[https://www.sargento.com/our-cheese/other-varieties/ricotta/sargento-part-skim-ricotta-cheese "Sargento® Part-Skim Ricotta Cheese"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200808181651/https://www.sargento.com/our-cheese/other-varieties/ricotta/sargento-part-skim-ricotta-cheese |date=2020-08-08 }}. ''sargento.com''. 13 January 2015. Retrieved 22 March 2018.</ref><ref>www.weightlossresources.co.uk (2016-04-29). [https://www.weightlossresources.co.uk/calories-in-food/cheese/ricotta-cheese.htm "Calories in Ricotta Cheese"]. Weight Loss Resources. Retrieved 2018-09-17.</ref> ამ ყველაფრის გათვალისწინებით, იგი გარკვეულწილად ჰგავს ხაჭოს ზოგიერთ ვარიანტს, მაგრამ მათგან განსხვავებით მეტად ნაზია. == ისტორია == [[ფაილი:Ricotta salata e zucchina.jpg|მარცხნივ|მინი|რიკოტა სალატა, რიკოტას მარილიანი ვერსია]]იტალიის ნახევარკუნძულზე რიკოტას წარმოება ბრინჯაოს ხანიდან იწყება. ძველი წელთაღრიცხვით მეორე ათასწლეულით თარიღდება ის რძის ჭურჭელი, რომელიც აქაა აღმოჩენილი და რომელიც ცალსახად მხოლოდ ამ ტერიტორიისთვის იყო დამახასიათებელი. ჭურჭელი გამოიყენებოდა მაღალ ტემპერატურაზე რძის მოსახარშად და ასადუღებლად. ამ ქვაბებით წარმოებული მჟავით შედედებული ყველი, სავარაუდოდ, მზადდებოდა მთლიანი რძით. <ref>Kindstedt, Paul (2012). ''Cheese and Culture: A History of Cheese and its Place in Western Civilization''. Chelsea Green Publishing. ISBN <bdi>978-1-603-58412-8</bdi>.</ref> ეტრუსკული ელიტის საფლავებში ნაპოვნი ბრინჯაოს ყველის მადუღარები ამტკიცებს, არისტოკრატთა საზოგადოებაში გახეხილი ყველი ძალზე პოპულარული იყო. ყველის მადუღარას ასევე იყენებდნენ ძველ რომაულ სამზარეულოებში. ყველის მოთხოვნის გაზრდის გამო, მათმა მწარმოებლებმა ახალი რეცეპტის გამოყენება დაიწყეს, სადაც რძისა და შრატის ნაზავს იყენებდნენ ტრადიციული რიკოტის დასამზადებლად. [[ფაილი:Ricotta affumicata della sila.jpg|მინი|რიკოტა აფუმიკატა, შებოლილი რიკოტა]] ძველი რომაელები ამზადებდნენ რიკოტას, მაგრამ მწერლები, რომლების სოფლის მეურნეობის პროდუქტებზე მუშაობდნენ როგორიცაა კატო უფროსი, მარკუს ტერენტიუს ვარო და კოლუმელა, რიკოტას არსად არ ახსენებენ. . სავარაუდო მიზეზი ის არის, რომ რიკოტა არ იყო მომგებიანი, რადგან მისი შენახვის მოკლე ვადა კერძს გავრცელების საშუალებას არ აძლევდა. სავარაუდოდ, რიკოტა ყველაზე მეტად მწყემსებში იყო გავრცელებული, რომლებმაც ის შექმნეს. ნახატები და ლიტერატურული წყაროები მიუთითებენ იმას, რომ რიკოტა არისტოკრატებისთვის საყვერელ კერძს წარმოადგენდა. მე –19 საუკუნეში აპენინის მწყემსებმა გამოიყენეს კერამიკული ქვაბები რძის ასადუღებლად, სადაც რიკოტას დამზადება დაიწყეს. დღეს რკინის ქვაბები გამოიყენება, რის გამოც კერძის მომზადების ტექნიკა მცირედით შეიცვალა. == მომზადების პროცესი == [[ფაილი:Ricotta forte AvL.JPG|მარცხნივ|მინი|რიკოტა ფორტე, ქილებში წარმოებული პროდუქცია]] შრატის ცილა ერთგვარი რძის ცილაა <ref>[https://examine.com/supplements/whey-protein/ Whey Protein"]. Examine.</ref><ref>[https://ansc.illinois.edu/static/ansc438/Milkcompsynth/milkcomp_protein.html "Milk Composition - Proteins"]{{Dead link|date=იანვარი 2021 |bot=InternetArchiveBot }}. Illinois.edu.</ref> თავად შრატი შეიცავს რძის საერთო ცილის 1% -ზე ნაკლებს, წონის მიხედვით. რის გამოც, რიკოტას მომზადება დიდი რაოდენობით რძეს მოითხოვს. წარმოების პროცესი გულისხმობს სითბოს და მჟავის გამოყენებას შრატის შესადედებლად. შრატის ხსნარი თბება ადუღების ტემპერატურამდე, ის გაცილებით ცხელია, ვიდრე რძე ჩვეულებრივი ყველის წარმოების დროს. <ref>[https://www.agraria.org/prodottitipici/ricottaromana.htm "Formaggi tipici italiani: Ricotta Romana DOP"] (in Italian). Agraria.org - Istruzione Agraria online.</ref> == კულინარიული გამოყენება == მასკრაპონეს მსგავსად, რომელიც ჩრდილოეთ იტალიის სამზარეულოში გამოიყენება, რიკოტა ბევრი იტალიური დესერტის საყვარელი კომპონენტია, როგორიცაა ჩიზქეიქები და კანოლი. რიკოტა გამოიყენბა სხვადასხვა ორცხობილების შიგთავსშიც. კვერცხთან და მოხარშულ მარცვლეულთან ერთად, რიკოტა ნეაპოლიტური კონდიტერიის მთავარ ინდგრედიენტს წარმოადგენს. ის გამოიყენება ,,სააღდგომო ღვეზელში". <ref>Locatelli, Giorgio (2011). ''Made in Italy: Food and Stories''. HarperCollins. ISBN <bdi>978-0-06-204727-4</bdi>.</ref> == სქოლიო == [[კატეგორია:იტალიური ყველები]] [[კატეგორია:შებოლილი ყველები]] erkxic574lawj1d3vlm8mcmkwbd1lvn 0 479179 4408889 4386186 2022-08-18T22:18:27Z InternetArchiveBot 124291 [[ვიკიპედია:გადამოწმებადობა|შემოწმების]] მიზნით 1 წიგნის დამატება (20220818)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki [[ფაილი:Brewdog-hardcore-ipa_(cropped).jpg|მინი|240x240პქ|ინდური ღია ფერის ელი, „ბრიუდოგი“, დიდი ბრიტანეთის უდიდესი მწარმოებელი <ref>[https://www.insider.co.uk/company-results-forecasts/punk-ipa-remains-winner-brewdog-17374965 Insider.co.uk. ''Punk IPA remains a winner for BrewDog.''] Retrieved 6 June 2020.</ref>]] '''გაერთიანებული სამეფოს ლუდი''' — დიდი ხნის ისტორიის მქონე ინდუსტრია მკაფიო ტრადიციებით. ისტორიულად ძირითადი სახეობები იყო ფერმენტირებული მწარე, პორტერი, სტაუტი და რბილი, მაგრამ მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ, ლაგერმა ბაზრის ნახევარი დაიკავა. [[1971]] წელს კამპანია ''ნამდვილი ელი'' (CAMRA) დაარსდა, რომელიც ხელს უწყობდა ლუდის ხარშვის ტრადიციული სტილის შენარჩუნებას და აღორძინებას. კერძოდ, კამპანიამ ხელი შეუწყო კონდიცირების მქონე კასრის ლუდის წარმოებას, რომელიც უფრო მეტად მწიფდებოდა სარდაფში და ნაკლებად ლუდსახარშში. <ref name="Brown2014">{{Cite web|url=http://caskmatters.co.uk/wp-content/uploads/sites/4/2014/09/Cask-Report-2014.pdf|format=PDF|title=The Cask Report 2014-15|first=Pete|last=Brown|publisher=Cask Marque|accessdate=24 სექტემბერი 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304121554/http://caskmatters.co.uk/wp-content/uploads/sites/4/2014/09/Cask-Report-2014.pdf|archivedate=4 მარტი 2016}}</ref> [[2013]] წელს სულ 42,42 მილიონი ჰექტოლიტრი ლუდი აწარმოეს,<ref>{{Cite web|url=http://www.barthhaasgroup.com/images/pdfs/reports/2014/BarthReport_2013-2014.pdf#page=8|title=The Barth Report 2012/13|publisher=Joh. Barth & Sohn GmbH|access-date=2 July 2015}}</ref> აქედან 48% გაიყიდა სავაჭრო ობიექტებში (საცალო მაღაზიებში). <ref>{{Cite web|url=http://www.nuffieldinternational.org/rep_pdf/1416931256AliCappereditedreport.pdf#page=22|title=A Nuffield Farming Scholarships Trust Report|format=PDF|first=Alison|last=Capper|publisher=Nuffield UK}}</ref> == ისტორია == შუა საუკუნეებში ლუდს ხარშავდნენ სააბატოებში და ალეს ქარხნებში, მაგრამ XVI საუკუნეში მონასტრები დაიშალა და ბრიტანეთში ლუდის ხარშვის პროცესმა დაკარგა კავშირი რელიგიურ სახლებთან უფრო ადრე, ვიდრე ევროპის სხვა ქვეყნებში. შედეგად, ბრიტანეთის კორპორატიულ ისტორიაში ლუდის ინდუსტრია ერთ-ერთი უძველესია - ''„შეფარს ნიმი“'' შეიქმნა 1698 წელს, ხოლო ''„ბას წითელი სამკუთხედი“'' და ''„ბრილიანტი“'' იყო პირველი სავაჭრო ნიშნები, რომლებიც დარეგისტრირდნენ. XIX საუკუნეში არსებული საოჯახო კომპანიები გახდნენ ეროვნული ბრენდები, რომელთა ბაზირება მოხდა ბარტონ-ონ-ტრენტში, სადაც განსაკუთრებით კარგი წყალი იყო ლუდის ხარშვისათვის. 1970-იანი წლების განმავლობაში ლუდის ხარშვა კონცენტრირებული იყო რამდენიმე მსხვილ ეროვნულ კომპანიაში, რომლებიც გახდნენ მსხვილი მრავალეროვანი კომპანიების საშენი მასალა (მაგ.: AB InBev ). 2002 წელს მცირე ლუდსახარშებისთვის გადასახადის შემცირებამ ახალი ლუდსახარშების აფეთქება გამოიწვია - შედეგად, 2014 წლის სექტემბერში 1472-ზე მეტი <ref name="Brown2014">{{Cite web|url=http://caskmatters.co.uk/wp-content/uploads/sites/4/2014/09/Cask-Report-2014.pdf|format=PDF|title=The Cask Report 2014-15|first=Pete|last=Brown|publisher=Cask Marque|access-date=2 July 2015}}</ref> ლუდსახარში იყო დიდ ბრიტანეთში, ყოველ კვირას სამი ახალი ლუდსახარში რეგისტრირდებოდა. ეს მსოფლიოში ყველაზე მეტი ლუდსახარშია ერთ სულ მოსახლეზე; <ref name="SIBA2015">{{Cite web|url=http://www.siba.co.uk/forms/SIBA_Beer%20Report_lores.pdf|format=pdf|title=British Beer|first=Ignazio|last=Cabras|publisher=SIBA|accessdate=24 სექტემბერი 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150526113934/http://www.siba.co.uk/forms/SIBA_Beer%20Report_lores.pdf|archivedate=26 მაისი 2015}}</ref> ისინი აწარმოებენ 8000–ზე მეტ რეგულარულ ლუდს და ათასობით სხვა სეზონურ და ერთჯერად მიღებას. გაერთიანებულ სამეფოში ლუდის პირველი გადასახადი იყო [[სალადინის მეათედი]], რომელიც [[ჰენრი II|ჰენრი II- მ]] შემოიღო 1188 წელს [[ჯვაროსნული ლაშქრობები|ჯვაროსნული ლაშქრობებისთვის]] ფულის შეგროვების მიზნით. <ref>{{Cite book|last1=Brown|first1=Pete|title=Man walks into a pub : a sociable history of beer|url=https://archive.org/details/manwalksintopubs0000brow|date=2004|publisher=Pan|location=London|isbn=9780330412209|page=[https://archive.org/details/manwalksintopubs0000brow/page/140 140]|edition=2nd}}</ref> 2014 წელს 982 ჰექტარი სვია მოიყვანეს ,რაც 1878 წელს მოსავალთან (31,161 ჰექტარი) შედარებით დაბალი მაჩვენებელია. <ref name=Capper9>{{cite web | url=http://www.nuffieldinternational.org/rep_pdf/1416931256AliCappereditedreport.pdf#page=15 |title=A Nuffield Farming Scholarships Trust Report |format=PDF | page=9 | first=Alison | last=Capper | publisher=Nuffield UK | date=November 2014}}</ref> ბრიტანული ჯიშები და მათი შთამომავლები სვიის მსოფლიო წარმოებაში დომინირებენ. გრილი საზღვაო კლიმატი ბრიტანეთში გაზრდილ სვიას უფრო დელიკატურ, რთულ არომატს აძლევს. <ref name=Capper27>{{cite web | url=http://www.nuffieldinternational.org/rep_pdf/1416931256AliCappereditedreport.pdf#page=33 |title=A Nuffield Farming Scholarships Trust Report |format=PDF | page=27 | first=Alison | last=Capper | publisher=Nuffield UK | date=November 2014}}</ref> ბრიტანული ელის ჯიშებს ახასიათებთ სიმწარე და მკვეთრი არომატი, თუმცა 2010-იან წლებში ბევრმა ბრიტანულმა ლუდსახარშმა ამერიკულ მკრთალ ელის დაუმატა ციტრუსი, ხავერდის არომატით . == ეკონომიკა == დიდ ბრიტანეთში ლუდის წარმოების მთავარი გამოწვევაა ნედლეულის მზარდი ღირებულება. რეგიონალური ლუდსახარშები ცდილობენ ხელშეკრეულების შემუშავების გზით წარმოების გაგრძელებას, ხოლო ახალი, პატარა ლუდსახარშების მიერ ალეს წარმოება იზრდება. <ref>{{Cite web|url=http://www.wlancscamra.org.uk/Alecry/Spring%202009.pdf|title=Bing|publisher=Wlancscamra.org.uk|accessdate=2020-09-24|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160303193713/http://www.wlancscamra.org.uk/Alecry/Spring%202009.pdf|archivedate=2016-03-03}}</ref> პატარა ლუდსახარში ფინანსურად უფრო ხელსაყრელია, ვიდრე დიდი კომპანია. იმპორტირებული ლუდი სულ უფრო პოპულარული ხდება. აღმოსავლეთ ევროპის მწარმოებლები თავიანთ ბრენდებს წარმოადგენენ ბრიტანეთში. პოლონურმა ბრენდებმა მოიკიდეს ფეხი ზოგიერთ ადგილებში, განსაკუთრებით ახალგაზრდა პოლონელ მიგრანტ მუშაკებში. <ref> {{Cite web|title=Beer in the United Kingdom|publisher=www.euromonitor.com}} </ref> მცირე ლუდსახარში ქარხნების ზრდის ტემპი შეიძლება შემცირდეს სააქციზო გადასახადის შემცირების გამო, იდეა, რომელიც 2002 წელს დაიწყო. ამჟამად, 5,000 ჰექტოლიტრზე ნაკლების წლიური მწარმოებელი იღებს 50 %-ით შემცირებულ გადასახადს და შემცირებულ შეღავათებს 5000-დან 60,000 ჰექტოლიტრამდე. <ref>{{Cite web|url=https://www.gov.uk/government/publications/excise-notice-226-beer-duty/excise-notice-226-beer-duty--2|title=Excise Notice 226: Beer Duty|publisher=gov.uk}}</ref> 2016 წელს ჩატარებულმა კვლევამ აჩვენა, რომ ბრიტანეთში 1700 ლუდსახარში მუშაობს, რაც წინა წელთან შედარებით 8 %-ით არის გაზრდილი. <ref>{{Cite web|url=https://www.theguardian.com/business/2016/oct/03/uk-breweries-on-rise-craft-beer-sales-surge|title=Number of UK breweries rises as craft beer shows no signs of going flat|publisher=The Guardian|date=3 October 2016}}</ref> == ლუდის ტრადიციული სახეობები, რომლებიც წარმოიშვა გაერთიანებულ სამეფოში == * [[ყავისფერი ალი|ყავისფერი ელი]] * [[მსუბუქი ალი|რბილი ელი]] * [[ფერმკრთალი ალე|მკრთალი ელი]] * [[ბარტონი ალე|ბარტონი ელი]] * [[პორტერი (ლუდი)|პორტერი]] == რესურსები ინტერნეტში == * [https://web.archive.org/web/20120205120652/http://siba.co.uk/ Society of Independent Brewers] * [http://www.camra.org.uk/ CAMRA] * [http://www.quaffale.org.uk/php/index.php Directory of UK Real Ale] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} [[კატეგორია:ალკოჰოლური სასმელები]] [[კატეგორია:სასმელები]] [[კატეგორია:ლუდი]] qtj6wm8lubh4yw0t2hz4fqnbqlph85k 0 479332 4408880 3960162 2022-08-18T22:02:20Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[ფაილი:დერგი ნაცარგორიდან.jpg|მინი|დერგი [[ნაცარგორა (ხაშური)|ნაცარგორიდან]]]] '''დერგი''', ''ხალამი'', ''ქილა'' — [[თიხა|თიხის]] დიდი ზომის ჭურჭელი. მოყვანილობით ემსგავსება [[ქვევრი|ქვევრს]], აქვს მრგვალი, ფართოდ გადაშლილი, ბრტყელზედაპირიანი, ქობიანი პირი; უპირატესად დაბალი ყელი; ზომიერად განიერი და ძირისაკენ შევიწროებული მუცელი და ბრტყელი ძირი. დერგი ძირითადად უყუროა (იშვიათად ყურიანი), შესაძლოა იყოს მოჭიქული ან მოუჭიქავი, წერნაქიანი ან უწერნაქო. დერგს იყენებდნენ უმთავრესად [[ყველი]]სა და მწნილის ჩასადებად, აგრეთვე [[მარცვლეული კულტურები]]სა და ფქვილის შესანახად (პროდუქტების უკეთ შენახვის მიზნით გარკვეული ხნით მიწაში ფლავდნენ), ზოგან — [[კარაქი]]ს სადღვებლადაც. [[საქართველო]]ში დერგი [[ენეოლითი]]ს ხანიდანაა ცნობილი. გვხვდება [[ბრინჯაოს ხანა|ბრინჯაოს ხანის]] სამარხებშიც (ხშირად ორნამენტით შემკული). ზოგან ჩვილი ბავშვების სამარხადაც იყენებდნენ (დერგსამარხი). ==ლიტერატურა== {{ქე|2||თოდუა რ., ფხაკაძე გ.}} [[კატეგორია:ჭურჭელი]] [[კატეგორია:კერამიკული ნაკეთობა]] 8s19p4t5wvzlc5bqttjw2kgbx431ssi 0 479814 4408732 3995091 2022-08-18T17:42:33Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[ფაილი:Matmata Berber kitchen.jpg|ალტ=მატმატა-ბერბერების სამზარეულო|მინი|''მატმატა''-ბერბერების სამზარეულო]] [[ფაილი:Pouring tea in desert tent (23817811152).jpg|ალტ=ჩაის სმა კარავში|მინი|ჩაის სმის რიტუალი კარავში]] '''ამაზიგი''' [[ბერბერები|ბერბერული]] სამზარეულო არის ტრადიციული სამზარეულო, მრავალფეროვანი ისტორიით და  <nowiki/>[[ჩრდილოეთი აფრიკა|ჩრდილოეთ აფრიკის]] სხვადასხვა რეგიონის უამრავი სახეობის საკმაზ-სანელებლების არომატების გავლენით. ტრადიციული სამზარეულო შთაგონებას იღებს [[მაროკო|მაროკოს]] [[ატლასის მთები|ატლასის მთებიდან]], მჭიდროდ დასახლებული [[ბერბერები|ბერბერული]] ქალაქებიდან და რეგიონებიდან, აგრეთვე და [[ალჟირი|ალჟირის]] ბერბერული დასახლებებიდან. ''ბერბერული სამზარეულო'' [[ჩრდილოეთი აფრიკა|ჩრდილოეთ აფრიკაში]] რეგიონების მიხედვით განსხვავდება. ამ მიზეზით, თითოეულ კერძს აქვს გამორჩეული და უნიკალური იდენტურობა, დამოკიდებულია მისი წარმოშობის რეგიონზე.  როგორც ვარაუდობენ, ზოგიერთი კერძის ასაკი 1000 წელზე მეტია. შუა [[ატლასის მთები|ატლასის]] მიმდებარე ''ჰენიფრას'' რეგიონიდან ჩამოსულ ''ზაიებს'' საოცრად მარტივი სამზარეულო აქვთ. მას ძირითადად საფუძვლად უდევს [[სიმინდი]], [[ქერი]], [[ცხვარი|ცხვრის]] [[რძე]], თხის [[ყველი|ყველი,]] [[კარაქი|კარაქი,]] [[თაფლი]], [[ხორცი]] და ნადირი. [[ტუნისი|ტუნისის]], [[მაროკოს სამზარეულო|მაროკოს]], [[ალჟირული სამზარეულო|ალჟირის]] და [[ლიბიის სამზარეულო|ლიბიის სამზარეულოს]] პოპულარული ავთენტური ბერბერული კერძებია: [[ტაჯინი]], [[კუსკუსი]], ''შაქშუკა, პასტილა,ბსისა მესმენი, მერგეზი, ასიდა, ლაბლაბია, ჰარისა, მაკრუდი, ჰარირა, სფენჯი და არიჩე.'' == ზოგადი ცნობები == [[ფაილი:Moroccan cuisine-Berbere couscous-01.jpg|ალტ=ბერბერული სამზარეულოს კუსკუსი|მინი|ბერბერული სამზარეულოს [[კუსკუსი]]]] [[ფაილი:Assida de zgougou .jpg|ალტ=ასსიდა|მინი|''ასსიდა'']] [[ფაილი:Berber tajine.jpg|ალტ=ტაჯინი-პოპულარული ბერბერული კერძი|მინი|[[ტაჯინი]]- ბერბერების პოპულარული კერძი]] საუზმეზე სოფლის მაცხოვრებლები მიირთმევენ ''ბისას'' (მოხალული [[ქერი|ქერის]] ფქვილს) ან ''ასიდას'', წინა დღის სადილის ნარჩენებს . ''კაბილიაში'' საუზმობენ უსაფუარო პურით (''აგრუმი)''  და ზეითუნის ზეთით, ხოლო მათთან კულტურულად მსგავსი ''შაუიას'' დაჯგუფების [[ბერბერები]] ''აგრუმის'' ნაცვლად მიირთმევენ ''კეზრას'' პურს და სვამენ ''ლებენს'' . [[ტუნისი|ტუნისის]] კუნძულ ''ჯერბას'' [[ბერბერები]]<nowiki/>ს საუზმეა ცხარე ''ბისარა'' და მოხარშული [[კვერცხი]] . სადილის მთავარი კერძებია: [[კუსკუსი]], [[ტაჯინი]]. [[მაროკო|მაროკოში]] სადილი ითვლება დღის მთავარ ტრაპეზად, მაშინ როდესაც [[ალჟირი|ალჟირსა]] და [[ტუნისი|ტუნისში]] სადილსა და ვახშამზე შეიძლება ერთი და იგივე კერძებისაგან შედგებოდეს. ''ჯერბას'' [[ბერბერები]] სადილად მიირთმევენ ''შერმულში'' დამარინადებულ [[თევზები|თევზს]], ''კაბილიელი'' [[ბერბერები]]-გრილზე მომზადებულ ''აგრუმს (ხმისს)'' ტკბილ [[წიწაკა|წიწაკასთან]] ერთად. ''შაუიას'' მესაქონლეები სადილობენ სუპით, [[ცხვარი|ცხვრის]] [[ხორცი|ხორცის]] კერძით და [[ბოსტნეული კულტურები|ბოსტნეულით.]] ვახშამი, რომელიც ძირითადად საღამოს 19.00 საათზე იმართება, ბერბერთა უმეტესობის მთავარი ტრაპეზია. ''ჯერბაში'' ვახშმობენ [[კუსკუსი|კუსკუსითა]] და [[თევზები|თევზით]], ''ჰარისათი'' და წითელი [[წიწაკა|წიწაკით]]. ''კაბილიაში''-''ტიკურბაბინს'', მოზრდილი ხორბლის პელმენები ტომატის სუპთან, [[ყაბაყი|ყაბაყთან]] და ტურნთან. ''შაუიას'' [[ბერბერები]] მიირთმევენ ორთქლზე მომზადებულ [[ცხვარი|ცხვრის]] [[ხორცი|ხორცს]] პურითა და სალათით. [[ფინიკის პალმა|ფინიკი]] [[ბერბერები]]<nowiki/>ს საყვარელი ტკბილეულია. პოპულარული საზაფხულო დესერტია- [[საზამთრო]]. [[მაღრიბი|მაღრიბელი]] ქალები, რომლებიც ძირითადად კერძების მომზადებით არიან დაკავებულები, ვახშმის წინ ხვდებიან ერთმანეთს [[ჩაი|ჩაის]] სმის რიტუალის დროს. აყოლებენ ტკბილეულს: ''ბაგრირს, გბრაიფს, სპინჯს'' . ''ჯერბაზე'' დესერტად მიირთმევენ  ''სამსას'' ჩირის შიგთავსით == ყოველდღიური კერძები == [[ფაილი:Couscous sellers - Tunis - Tunisia.jpg|ალტ=კუსკუსის გამყიდვლები|მინი|[[კუსკუსი]]<nowiki/>ს გამყიდვლები]] [[ფაილი:Tunisian couscous with dried fruit.JPG|ალტ=ტკბილი კუსკუსი ჩირით|მინი|ტკბილი [[კუსკუსი]] ჩირით]] [[მაღრიბი|მაღრიბის]] სოფლებში [[კუსკუსი]] ყველაზე გავრცელებული კერძია. არსებონს მისი მომზადების რამდენიმე მეთოდი. ''ბერკუკესი'', მზადდება ჩვეულებრივი [[კუსკუსი]]<nowiki/>ს ზომაზე  რამდენჯერმე უფრო მსხვილი მარცვლებით. [[ბერბერები|ბერბერულ]] [[კუსკუსი|კუსკუსად]] ითვლება „შვიდი ბოსტნეულის“ [[კუსკუსი]]: [[სტაფილო]], [[ხახვი]], [[ტურნეფსი]], [[პომიდორი|პომიდორი,]] ბულგარული წიწაკა, [[გოგრა]] და [[ყაბაყი]]. [[ალჟირი|ალჟირში]] პოპულარულია [[კუსკუსი]] ''ტლიტლი'', რომელიც [[ბრინჯი|ბრინჯს]] წააგავს. ''ტიფიტიტინი'' -[[ხორცი|ხორცითა]] და [[ფინიკის პალმა|ფინიკით]]. ''კაბილიელი'' [[ბერბერები]] [[კუსკუსი|კუსკუსს]] კვირაში რამდენჯერმე მიირთმევენ საუზმეზე და სადილად ''ლებენის'' სასმელთან ერთად, ვახშმად-სუპით ან რაგუთი, ხოლო დესერტად მიირთმევენ ტკბილ [[კუსკუსი|კუსკუსს]] ხილთან ერთად. [[საჰარა|საჰარის]] არასტუმართმოყვარე რეგიონებში მცხოვრები [[ტუარეგები]] უპირატესობას ანიჭებენ [[ფეტვი|ფეტვის]]  ბრტყელ პურს -ტორილას -''ტაგელას,'' ფაფას და [[ფეტვი|ფეტვის]] [[კუსკუსი|კუსკუსის]]  <nowiki/>[[პომიდორი|პომიდვრის]], [[ხახვი|ხახვის]] გარნირთან ან თხის, [[აქლემი|აქლემის]] რძესთან ერთად. [[ხორცი|ხორცეული]] მათ მენიუში იშვიათობაა. პურის ცომს ნაცრით ფარავენ და ცხელ ქვიშას აყრიან. ასეთივე მეთოდით ამზადებენ პურეულს [[ლიბიელები|ლიბიელი]] [[ბერბერები]]. ისინი ცომში ურევენ ''ქუნჯუთს, ფენხელს'' და [[ანისი|ანისს]]. [[ფინიკის პალმა|ფინიკებით]] სახელგანთქმულ [[სივა (ოაზისი)|სივას ოაზისში]] მიირთმევენ პურს, [[ზეთისხილი|ზეთისხილს,]] [[ფინიკის პალმა|ფინიკს]] და თხის ყველს. [[ბერბერები|ბერბერების]] ქალაქ [[თეტუანი|ტეტუანში]] ერთმანეთს ერწყმის ესპანელების, ებრაელების, ოსმალებისა და ბერბერების სამზარეულოთა ტრადიციები პოპულარულია [[ტაჯინი]]-''ტაფია'' (ქათმის რაგუ [[ჯანჯაფილი|კოჭათი]] და [[ზაფრანი|ზაფრანით]], [[კვერცხი (საკვები პროდუქტი)|კვერცხითა]] და [[ნუში|ნუშის]] თავსართით). ''სეფა''- ტკბილი [[კუსკუსი|კუსკუსია]] [[კარაქი|კარაქით]], შაქრით, ქიშმიშით. გავრცელებულია გამომცხვარი მხანშა. [[მაღრიბი|მაღრიბში]] [[პარკოსნები|პარკოსანი]] კულტურები ასოცირდება სიღარიბესთან; სტუმრებს [[ლობიო|ლობიოთი]] არ უმასპინძლდებიან. ამასთან, [[ბერბერები]] ბევრ კერძს უმატებენ [[ოსპი|ოსპს]], [[წიწიბურა|წიწიბურას]] და ბაღის [[ლობიო|ლობიოს]]. ერთ-ერთი მათგანია ''ბისარა''  სოუსი, რომელიც მზადდება მოხარშული [[ლობიო|ლობიოსგან]]. შეზავებულია [[ნიორი|ნიორით]], [[ზეითუნის ზეთი|ზეითუნის ზეთით]] და ''კუმინით''. [[მაროკოს სამზარეულო|მაროკოს]] [[ტაჯინი|ტაჯინისათვის]] სანელებლად იყენებენ [[ზაფრანა|ზაფრანას]].  (მისი მაღალი ღირებულების გამო, [[ზაფრანა|ზაფრანას]] ხშირად ანაცვლებენ საკვების საღებავით), [[პომიდორი|პომიდორს]] და ''ჰარისას'' ცხელ სოუსს ათავსებენ [[ტუნისური სამზარეულო|ტუნისურ]] [[ტაჯინი|ტაჯინში]]. ეს მეთოდი გავრცელებულია  ასევე [[ალჟირი|ალჟირში]]. ''მარკას'' უმატებენ [[ზეითუნის ზეთი|ზეითუნის ზეთში]] შემწვარ  <nowiki/>[[ხახვი|ხახვს]] და [[ნიორი|ნიორს]], [[ქინძი|ქინძს]], [[ოხრახუში|ოხრახუშს]], ბულიონის კუბებს და სანელებლებს. შემდეგ უმატებენ [[ბოსტნეული კულტურები|ბოსტნეულს]] და [[ლობიო|ლობიოს]], [[ხორცი|ხორცს]], [[პომიდორი|პომიდორ]]<nowiki/>ს და ცოტაოდენ წყალს, ტოვებენ ნელ ცეცხლზე, სანამ ხორცი არ დარბილდება . ''მარკას''  პურთან ერთად მიირთმევენ, კუსკუსს არასოდეს ატანენ პურს. უდაბნოში რძის პროდუქტებს აქლემებისგან იღებენ, მაგრამ [[ბერბერები]] ასევე სვამენ ძროხის, თხისა და ცხვრის [[რძე|რძეს]] და ამზადებენ [[კარაქი|კარაქს]]. უფრო ხშირად მოიმარენ ფერმენტირებულ [[კარაქი|კარაქს]].[[მაროკო|მაროკოსა]] და მთელ [[მაღრიბი|მაღრიბში]] გავრცელებული ძლიერი მწვანე [[ჩაი]] პ<nowiki/>[[პიტნა|იტნით]],  ასევე დიდი პოპულარობით სარგებლობს [[ბერბერები|ბერბერებში]], მაგრამ ''კაბილიაში'' მას ანაცვლებენ [[ყავა|ყავით]] ან მცენარეული ჩაით. [[ლიბიელები|ლიბიელი]] [[ბერბერები]] არა მხოლოდ მწვანე, არამედ შავ [[ჩაი|ჩაის]] სვამენ, რომელსაც ზოგჯერ გახეხილ შემწვარ [[ნუში|ნუშს]] ან [[არაქისი|არაქისს]] უმატებენ. == სადღესასწაულო კერძები == [[ბერბერები]] [[ისლამი|მუსლიმები]] არიან, ისინი ყველა [[მუსლიმი|მუსლიმურ]] დღესასწაულს აღნიშნავენ . სადღესასწაულო კერძებში უფრო მეტი [[ხორცი|ხორცია,]] ვიდრე ყოველდღიურში, რადგან იგი შედარებით ძვირია [[ჩრდილოეთი აფრიკა|ჩრდილოეთ აფრიკაში]] სადღესასწაულოდ მიირთმევენ შემწვარ, მოხარშულ, გამომცხვარი ხორცის კერძებს. პოპულარული კერძია ხბო [[დარიჩინის ხე|დარიჩინითა]] და [[ჯანჯაფილი|ჯანჯაფილით]], რომელსაც მიირთმევენ [[ქლიავი|ქლიავით]]<nowiki/>ა და შემწვარი [[ნუში|ნუშით]]. ქათამი მწვანე [[ზეთისხილი|ზეთისხილით]], დამწნილებული [[ლიმონი|ლიმონით,]] მაგრად მოხარშული [[კვერცხი (საკვები პროდუქტი)|კვერცხით]] და შემწვარი [[ნუში|ნუშით]]. ''პასტილ''ა და ''მესფუფი'' (ტკბილი [[კუსკუსი]]). [[კუსკუსი]] სადღესასწაულო კერძად ითვლება, ამიტომ მას მიირთმევენ პარასკევს, როდესაც ნათესავები მეჩეთში ლოცვის სემდეგ შემდეგ სადილად ან ვახშმად იკრიბებიან. ==იხილეთ აგრეთვე== * [[მაროკოს სამზარეულო]] * [[ლიბიის სამზარეულო]] * [[ტუნისური სამზარეულო]] * [[ალჟირული სამზარეულო]] ==ლიტერატურა== * ''Kenneth F Kiple, Kriemhild Conee Ornelas.'' The Cambridge World History of Food.. — 2007. — ISBN 978-0-521-40216-3 978-0-511-07413-4. * Food cultures of the world encyclopedia. — Santa Barbara, Calif: Greenwood, 2011. — Т. 1. — ISBN 978-0-313-37626-9 978-0-313-37627-6. * Encyclopedia of food and culture. — New York: Scribner, 2003. — Т. 1. — (Scribner library of daily life). — ISBN 978-0-684-80568-9 978-0-684-80565-8 978-0-684-80566-5 978-0-684-80567-2. * From the earliest times to c. 500 BC. — Reprinted. — Cambridge: Cambridge University Press, 1997. — Т. 1. — (The Cambridge history of Africa). — <nowiki>ISBN 978-0-521-22215-0</nowiki>. * From c. 500 BC to AD 1050. — Reprinted. — Cambridge: Cambridge University Press, 1999. — (The Cambridge history of Africa). — <nowiki>ISBN 978-0-521-21592-3</nowiki>. * From c. 1050 to c. 1600. — Cambridge ; New York: Cambridge University Press, 1975. — Т. 3. — (The Cambridge history of Africa). — <nowiki>ISBN 978-0-521-20981-6</nowiki>. * From c. 1600 to c. 1790. — Reprinted. — Cambridge: Cambridge University Press, 2000. — Т. 4. — (The Cambridge history of Africa). — <nowiki>ISBN 978-0-521-20413-2</nowiki>. * From c. 1790 to c. 1870. — Reprint. — Cambridge: Cambridge Univ. Press, 2001. — (The Cambridge history of Africa). — <nowiki>ISBN 978-0-521-20701-0</nowiki>. * From 1905 to 1940. — Reprinted. — Cambridge: Cambridge University Press, 1999. — (The Cambridge history of Africa). — <nowiki>ISBN 978-0-521-22505-2</nowiki>. [[კატეგორია:ბერბერული სამზარეულო]] [[კატეგორია:აფრიკული სამზარეულო]] [[კატეგორია:ალჟირული სამზარეულო]] [[კატეგორია:ლიბიის სამზარეულო]] [[კატეგორია:ხმელთაშუაზღვისპირეთის სამზარეულო]] [[კატეგორია:მაროკოს სამზარეულო]] [[კატეგორია:ტუნისის სამზარეულო]] io22bugu7397t4pxahucgtni62kfaar 4408801 4408732 2022-08-18T19:41:00Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[ფაილი:Matmata Berber kitchen.jpg|ალტ=მატმატა-ბერბერების სამზარეულო|მინი|''მატმატა''-ბერბერების სამზარეულო]] [[ფაილი:Pouring tea in desert tent (23817811152).jpg|ალტ=ჩაის სმა კარავში|მინი|ჩაის სმის რიტუალი კარავში]] '''ამაზიგი''' [[ბერბერები|ბერბერული]] სამზარეულო არის ტრადიციული სამზარეულო, მრავალფეროვანი ისტორიით და  <nowiki/>[[ჩრდილოეთი აფრიკა|ჩრდილოეთ აფრიკის]] სხვადასხვა რეგიონის უამრავი სახეობის საკმაზ-სანელებლების არომატების გავლენით. ტრადიციული სამზარეულო შთაგონებას იღებს [[მაროკო|მაროკოს]] [[ატლასის მთები|ატლასის მთებიდან]], მჭიდროდ დასახლებული [[ბერბერები|ბერბერული]] ქალაქებიდან და რეგიონებიდან, აგრეთვე და [[ალჟირი|ალჟირის]] ბერბერული დასახლებებიდან. ''ბერბერული სამზარეულო'' [[ჩრდილოეთი აფრიკა|ჩრდილოეთ აფრიკაში]] რეგიონების მიხედვით განსხვავდება. ამ მიზეზით, თითოეულ კერძს აქვს გამორჩეული და უნიკალური იდენტურობა, დამოკიდებულია მისი წარმოშობის რეგიონზე.  როგორც ვარაუდობენ, ზოგიერთი კერძის ასაკი 1000 წელზე მეტია. შუა [[ატლასის მთები|ატლასის]] მიმდებარე ''ჰენიფრას'' რეგიონიდან ჩამოსულ ''ზაიებს'' საოცრად მარტივი სამზარეულო აქვთ. მას ძირითადად საფუძვლად უდევს [[სიმინდი]], [[ქერი]], [[ცხვარი|ცხვრის]] [[რძე]], თხის [[ყველი|ყველი,]] [[კარაქი|კარაქი,]] [[თაფლი]], [[ხორცი]] და ნადირი. [[ტუნისი|ტუნისის]], [[მაროკოს სამზარეულო|მაროკოს]], [[ალჟირული სამზარეულო|ალჟირის]] და [[ლიბიის სამზარეულო|ლიბიის სამზარეულოს]] პოპულარული ავთენტური ბერბერული კერძებია: [[ტაჯინი]], [[კუსკუსი]], ''შაქშუკა, პასტილა,ბსისა მესმენი, მერგეზი, ასიდა, ლაბლაბია, ჰარისა, მაკრუდი, ჰარირა, სფენჯი და არიჩე.'' == ზოგადი ცნობები == [[ფაილი:Moroccan cuisine-Berbere couscous-01.jpg|ალტ=ბერბერული სამზარეულოს კუსკუსი|მინი|ბერბერული სამზარეულოს [[კუსკუსი]]]] [[ფაილი:Assida de zgougou .jpg|ალტ=ასსიდა|მინი|''ასსიდა'']] [[ფაილი:Berber tajine.jpg|ალტ=ტაჯინი-პოპულარული ბერბერული კერძი|მინი|[[ტაჯინი]]- ბერბერების პოპულარული კერძი]] საუზმეზე სოფლის მაცხოვრებლები მიირთმევენ ''ბისას'' (მოხალული [[ქერი|ქერის]] ფქვილს) ან ''ასიდას'', წინა დღის სადილის ნარჩენებს . ''კაბილიაში'' საუზმობენ უსაფუარო პურით (''აგრუმი)''  და ზეითუნის ზეთით, ხოლო მათთან კულტურულად მსგავსი ''შაუიას'' დაჯგუფების [[ბერბერები]] ''აგრუმის'' ნაცვლად მიირთმევენ ''კეზრას'' პურს და სვამენ ''ლებენს'' . [[ტუნისი|ტუნისის]] კუნძულ ''ჯერბას'' [[ბერბერები]]<nowiki/>ს საუზმეა ცხარე ''ბისარა'' და მოხარშული [[კვერცხი]] . სადილის მთავარი კერძებია: [[კუსკუსი]], [[ტაჯინი]]. [[მაროკო|მაროკოში]] სადილი ითვლება დღის მთავარ ტრაპეზად, მაშინ როდესაც [[ალჟირი|ალჟირსა]] და [[ტუნისი|ტუნისში]] სადილსა და ვახშამზე შეიძლება ერთი და იგივე კერძებისაგან შედგებოდეს. ''ჯერბას'' [[ბერბერები]] სადილად მიირთმევენ ''შერმულში'' დამარინადებულ [[თევზები|თევზს]], ''კაბილიელი'' [[ბერბერები]]-გრილზე მომზადებულ ''აგრუმს (ხმისს)'' ტკბილ [[წიწაკა|წიწაკასთან]] ერთად. ''შაუიას'' მესაქონლეები სადილობენ სუპით, [[ცხვარი|ცხვრის]] [[ხორცი|ხორცის]] კერძით და [[ბოსტნეული კულტურები|ბოსტნეულით.]] ვახშამი, რომელიც ძირითადად საღამოს 19.00 საათზე იმართება, ბერბერთა უმეტესობის მთავარი ტრაპეზია. ''ჯერბაში'' ვახშმობენ [[კუსკუსი|კუსკუსითა]] და [[თევზები|თევზით]], ''ჰარისათი'' და წითელი [[წიწაკა|წიწაკით]]. ''კაბილიაში''-''ტიკურბაბინს'', მოზრდილი ხორბლის პელმენები ტომატის სუპთან, [[ყაბაყი|ყაბაყთან]] და ტურნთან. ''შაუიას'' [[ბერბერები]] მიირთმევენ ორთქლზე მომზადებულ [[ცხვარი|ცხვრის]] [[ხორცი|ხორცს]] პურითა და სალათით. [[ფინიკის პალმა|ფინიკი]] [[ბერბერები]]<nowiki/>ს საყვარელი ტკბილეულია. პოპულარული საზაფხულო დესერტია- [[საზამთრო]]. [[მაღრიბი|მაღრიბელი]] ქალები, რომლებიც ძირითადად კერძების მომზადებით არიან დაკავებულები, ვახშმის წინ ხვდებიან ერთმანეთს [[ჩაი|ჩაის]] სმის რიტუალის დროს. აყოლებენ ტკბილეულს: ''ბაგრირს, გბრაიფს, სპინჯს'' . ''ჯერბაზე'' დესერტად მიირთმევენ  ''სამსას'' ჩირის შიგთავსით == ყოველდღიური კერძები == [[ფაილი:Couscous sellers - Tunis - Tunisia.jpg|ალტ=კუსკუსის გამყიდვლები|მინი|[[კუსკუსი]]<nowiki/>ს გამყიდვლები]] [[ფაილი:Tunisian couscous with dried fruit.JPG|ალტ=ტკბილი კუსკუსი ჩირით|მინი|ტკბილი [[კუსკუსი]] ჩირით]] [[მაღრიბი|მაღრიბის]] სოფლებში [[კუსკუსი]] ყველაზე გავრცელებული კერძია. არსებონს მისი მომზადების რამდენიმე მეთოდი. ''ბერკუკესი'', მზადდება ჩვეულებრივი [[კუსკუსი]]<nowiki/>ს ზომაზე  რამდენჯერმე უფრო მსხვილი მარცვლებით. [[ბერბერები|ბერბერულ]] [[კუსკუსი|კუსკუსად]] ითვლება „შვიდი ბოსტნეულის“ [[კუსკუსი]]: [[სტაფილო]], [[ხახვი]], [[ტურნეფსი]], [[პომიდორი|პომიდორი,]] ბულგარული წიწაკა, [[გოგრა]] და [[ყაბაყი]]. [[ალჟირი|ალჟირში]] პოპულარულია [[კუსკუსი]] ''ტლიტლი'', რომელიც [[ბრინჯი|ბრინჯს]] წააგავს. ''ტიფიტიტინი'' -[[ხორცი|ხორცითა]] და [[ფინიკის პალმა|ფინიკით]]. ''კაბილიელი'' [[ბერბერები]] [[კუსკუსი|კუსკუსს]] კვირაში რამდენჯერმე მიირთმევენ საუზმეზე და სადილად ''ლებენის'' სასმელთან ერთად, ვახშმად-სუპით ან რაგუთი, ხოლო დესერტად მიირთმევენ ტკბილ [[კუსკუსი|კუსკუსს]] ხილთან ერთად. [[საჰარა|საჰარის]] არასტუმართმოყვარე რეგიონებში მცხოვრები [[ტუარეგები]] უპირატესობას ანიჭებენ [[ფეტვი|ფეტვის]]  ბრტყელ პურს -ტორილას -''ტაგელას,'' ფაფას და [[ფეტვი|ფეტვის]] [[კუსკუსი|კუსკუსის]]  <nowiki/>[[პომიდორი|პომიდვრის]], [[ხახვი|ხახვის]] გარნირთან ან თხის, [[აქლემი|აქლემის]] რძესთან ერთად. [[ხორცი|ხორცეული]] მათ მენიუში იშვიათობაა. პურის ცომს ნაცრით ფარავენ და ცხელ ქვიშას აყრიან. ასეთივე მეთოდით ამზადებენ პურეულს [[ლიბიელები|ლიბიელი]] [[ბერბერები]]. ისინი ცომში ურევენ ''ქუნჯუთს, ფენხელს'' და [[ანისი|ანისს]]. [[ფინიკის პალმა|ფინიკებით]] სახელგანთქმულ [[სივა (ოაზისი)|სივას ოაზისში]] მიირთმევენ პურს, [[ზეთისხილი|ზეთისხილს,]] [[ფინიკის პალმა|ფინიკს]] და თხის ყველს. [[ბერბერები|ბერბერების]] ქალაქ [[თეტუანი|ტეტუანში]] ერთმანეთს ერწყმის ესპანელების, ებრაელების, ოსმალებისა და ბერბერების სამზარეულოთა ტრადიციები პოპულარულია [[ტაჯინი]]-''ტაფია'' (ქათმის რაგუ [[ჯანჯაფილი|კოჭათი]] და [[ზაფრანი|ზაფრანით]], [[კვერცხი (საკვები პროდუქტი)|კვერცხითა]] და [[ნუში|ნუშის]] თავსართით). ''სეფა''- ტკბილი [[კუსკუსი|კუსკუსია]] [[კარაქი|კარაქით]], შაქრით, ქიშმიშით. გავრცელებულია გამომცხვარი მხანშა. [[მაღრიბი|მაღრიბში]] [[პარკოსნები|პარკოსანი]] კულტურები ასოცირდება სიღარიბესთან; სტუმრებს [[ლობიო|ლობიოთი]] არ უმასპინძლდებიან. ამასთან, [[ბერბერები]] ბევრ კერძს უმატებენ [[ოსპი|ოსპს]], [[წიწიბურა|წიწიბურას]] და ბაღის [[ლობიო|ლობიოს]]. ერთ-ერთი მათგანია ''ბისარა''  სოუსი, რომელიც მზადდება მოხარშული [[ლობიო|ლობიოსგან]]. შეზავებულია [[ნიორი|ნიორით]], [[ზეითუნის ზეთი|ზეითუნის ზეთით]] და ''კუმინით''. [[მაროკოს სამზარეულო|მაროკოს]] [[ტაჯინი|ტაჯინისათვის]] სანელებლად იყენებენ [[ზაფრანა|ზაფრანას]].  (მისი მაღალი ღირებულების გამო, [[ზაფრანა|ზაფრანას]] ხშირად ანაცვლებენ საკვების საღებავით), [[პომიდორი|პომიდორს]] და ''ჰარისას'' ცხელ სოუსს ათავსებენ [[ტუნისური სამზარეულო|ტუნისურ]] [[ტაჯინი|ტაჯინში]]. ეს მეთოდი გავრცელებულია  ასევე [[ალჟირი|ალჟირში]]. ''მარკას'' უმატებენ [[ზეითუნის ზეთი|ზეითუნის ზეთში]] შემწვარ  <nowiki/>[[ხახვი|ხახვს]] და [[ნიორი|ნიორს]], [[ქინძი|ქინძს]], [[ოხრახუში|ოხრახუშს]], ბულიონის კუბებს და სანელებლებს. შემდეგ უმატებენ [[ბოსტნეული კულტურები|ბოსტნეულს]] და [[ლობიო|ლობიოს]], [[ხორცი|ხორცს]], [[პომიდორი|პომიდორ]]<nowiki/>ს და ცოტაოდენ წყალს, ტოვებენ ნელ ცეცხლზე, სანამ ხორცი არ დარბილდება . ''მარკას''  პურთან ერთად მიირთმევენ, კუსკუსს არასოდეს ატანენ პურს. უდაბნოში რძის პროდუქტებს აქლემებისგან იღებენ, მაგრამ [[ბერბერები]] ასევე სვამენ ძროხის, თხისა და ცხვრის [[რძე|რძეს]] და ამზადებენ [[კარაქი|კარაქს]]. უფრო ხშირად მოიმარენ ფერმენტირებულ [[კარაქი|კარაქს]].[[მაროკო|მაროკოსა]] და მთელ [[მაღრიბი|მაღრიბში]] გავრცელებული ძლიერი მწვანე [[ჩაი]] პ<nowiki/>[[პიტნა|იტნით]],  ასევე დიდი პოპულარობით სარგებლობს [[ბერბერები|ბერბერებში]], მაგრამ ''კაბილიაში'' მას ანაცვლებენ [[ყავა|ყავით]] ან მცენარეული ჩაით. [[ლიბიელები|ლიბიელი]] [[ბერბერები]] არა მხოლოდ მწვანე, არამედ შავ [[ჩაი|ჩაის]] სვამენ, რომელსაც ზოგჯერ გახეხილ შემწვარ [[ნუში|ნუშს]] ან [[არაქისი|არაქისს]] უმატებენ. == სადღესასწაულო კერძები == [[ბერბერები]] [[ისლამი|მუსლიმები]] არიან, ისინი ყველა [[მუსლიმი|მუსლიმურ]] დღესასწაულს აღნიშნავენ . სადღესასწაულო კერძებში უფრო მეტი [[ხორცი|ხორცია,]] ვიდრე ყოველდღიურში, რადგან იგი შედარებით ძვირია [[ჩრდილოეთი აფრიკა|ჩრდილოეთ აფრიკაში]] სადღესასწაულოდ მიირთმევენ შემწვარ, მოხარშულ, გამომცხვარი ხორცის კერძებს. პოპულარული კერძია ხბო [[დარიჩინის ხე|დარიჩინითა]] და [[ჯანჯაფილი|ჯანჯაფილით]], რომელსაც მიირთმევენ [[ქლიავი|ქლიავით]]<nowiki/>ა და შემწვარი [[ნუში|ნუშით]]. ქათამი მწვანე [[ზეთისხილი|ზეთისხილით]], დამწნილებული [[ლიმონი|ლიმონით,]] მაგრად მოხარშული [[კვერცხი (საკვები პროდუქტი)|კვერცხით]] და შემწვარი [[ნუში|ნუშით]]. ''პასტილ''ა და ''მესფუფი'' (ტკბილი [[კუსკუსი]]). [[კუსკუსი]] სადღესასწაულო კერძად ითვლება, ამიტომ მას მიირთმევენ პარასკევს, როდესაც ნათესავები მეჩეთში ლოცვის სემდეგ შემდეგ სადილად ან ვახშმად იკრიბებიან. ==იხილეთ აგრეთვე== * [[მაროკოს სამზარეულო]] * [[ლიბიის სამზარეულო]] * [[ტუნისური სამზარეულო]] * [[ალჟირული სამზარეულო]] ==ლიტერატურა== * ''Kenneth F Kiple, Kriemhild Conee Ornelas.'' The Cambridge World History of Food.. — 2007. — ISBN 978-0-521-40216-3 978-0-511-07413-4. * Food cultures of the world encyclopedia. — Santa Barbara, Calif: Greenwood, 2011. — Т. 1. — ISBN 978-0-313-37626-9 978-0-313-37627-6. * Encyclopedia of food and culture. — New York: Scribner, 2003. — Т. 1. — (Scribner library of daily life). — ISBN 978-0-684-80568-9 978-0-684-80565-8 978-0-684-80566-5 978-0-684-80567-2. * From the earliest times to c. 500 BC. — Reprinted. — Cambridge: Cambridge University Press, 1997. — Т. 1. — (The Cambridge history of Africa). — <nowiki>ISBN 978-0-521-22215-0</nowiki>. * From c. 500 BC to AD 1050. — Reprinted. — Cambridge: Cambridge University Press, 1999. — (The Cambridge history of Africa). — <nowiki>ISBN 978-0-521-21592-3</nowiki>. * From c. 1050 to c. 1600. — Cambridge ; New York: Cambridge University Press, 1975. — Т. 3. — (The Cambridge history of Africa). — <nowiki>ISBN 978-0-521-20981-6</nowiki>. * From c. 1600 to c. 1790. — Reprinted. — Cambridge: Cambridge University Press, 2000. — Т. 4. — (The Cambridge history of Africa). — <nowiki>ISBN 978-0-521-20413-2</nowiki>. * From c. 1790 to c. 1870. — Reprint. — Cambridge: Cambridge Univ. Press, 2001. — (The Cambridge history of Africa). — <nowiki>ISBN 978-0-521-20701-0</nowiki>. * From 1905 to 1940. — Reprinted. — Cambridge: Cambridge University Press, 1999. — (The Cambridge history of Africa). — <nowiki>ISBN 978-0-521-22505-2</nowiki>. [[კატეგორია:ბერბერული სამზარეულო]] [[კატეგორია:აფრიკული სამზარეულო]] [[კატეგორია:ალჟირული სამზარეულო]] [[კატეგორია:ლიბიის სამზარეულო]] [[კატეგორია:ხმელთაშუაზღვისპირეთის სამზარეულო]] [[კატეგორია:მაროკოს სამზარეულო]] [[კატეგორია:ტუნისური სამზარეულო]] ibf8ooo3pqac5nrlnt9ejbi7okt258c 14 483180 4408602 3996140 2022-08-18T14:42:51Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:არაბული სამზარეულო|ლიბიის სამზარეულო]] [[კატეგორია:ჩრდილოაფრიკული სამზარეულო]] [[კატეგორია:აფრიკული სამზარეულო]] [[კატეგორია:ლიბიის კულტურა]] 7tm5nlofphdtjy2ebiipasbko1f41ne 4408603 4408602 2022-08-18T14:44:40Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:არაბული სამზარეულო|ლიბიის სამზარეულო]] [[კატეგორია:ჩრდილოაფრიკული სამზარეულო]] [[კატეგორია:ხმელთაშუაზღვისპირეთის სამზარეულო]] [[კატეგორია:აფრიკული სამზარეულო]] [[კატეგორია:ლიბიის კულტურა]] h5lkxh5bst549kete6ga2ukskew80t8 4408700 4408603 2022-08-18T16:32:53Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:აფრიკული სამზარეულო]] [[კატეგორია:ჩრდილოაფრიკული სამზარეულო]] [[კატეგორია:არაბული სამზარეულო|ლიბიის სამზარეულო]] [[კატეგორია:ხმელთაშუაზღვისპირეთის სამზარეულო]] [[კატეგორია:ლიბიის კულტურა]] h6m5106tinpdq6ldbhy3alg6rnh0ynb 14 483181 4408601 3988963 2022-08-18T14:41:18Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:აფრიკული სამზარეულო]] [[კატეგორია:ხმელთაშუაზღვისპირეთის სამზარეულო| ]] [[კატეგორია:ჩრდილოაფრიკული კულტურა]] [[კატეგორია:სამზარეულო რეგიონის მიხედვით]] hbvjxmzdnxzdap08b1rftbzykcgo1y4 4408613 4408601 2022-08-18T14:58:24Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:აფრიკული სამზარეულო| ]] [[კატეგორია:ხმელთაშუაზღვისპირეთის სამზარეულო| ]] [[კატეგორია:ჩრდილოაფრიკული კულტურა]] [[კატეგორია:სამზარეულო რეგიონის მიხედვით]] bpkogkpr0g1qxkcr458euxbho4kmjiu 14 483193 4408595 3988994 2022-08-18T14:33:51Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:სამზარეულო რეგიონის მიხედვით]] [[კატეგორია:აფრიკული სამზარეულო| ]] [[კატეგორია:ევროპული სამზარეულო| ]] [[კატეგორია:ახლო აღმოსავლეთის სამზარეულო]] [[კატეგორია:ხმელთაშუაზღვისპირეთი]] i38la66uy1jljiw8ir2oc0v566b9ezt 4408663 4408595 2022-08-18T16:05:54Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:სამზარეულო რეგიონის მიხედვით]] [[კატეგორია:აფრიკული სამზარეულო| ]] [[კატეგორია:ევროპული სამზარეულო| ]] [[კატეგორია:ახლო აღმოსავლეთის სამზარეულო| ]] [[კატეგორია:ხმელთაშუაზღვისპირეთი]] a9z3dnym88fp6a2fmx6ka8xm1n38ppd 14 483195 4408600 3989000 2022-08-18T14:36:47Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:სამზარეულო კონტინენტის მიხედვით]] [[კატეგორია:დასავლური სამზარეულო]] [[კატეგორია:სასმელ-საჭმელი ევროპაში]] p87m03rhvsc5jrygv3xqpud5b0jwlqb 14 483573 4408784 4006335 2022-08-18T19:10:13Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:ევროპული სამზარეულო]] [[კატეგორია:ხმელთაშუაზღვისპირეთის სამზარეულო]] [[კატეგორია:პორტუგალიური კულტურა|სამზარეულო]] 5ezsrx4bu7ia14lksylli96wjswrnnp 4408785 4408784 2022-08-18T19:10:44Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{Commons category|Cuisine of Portugal}} [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:ევროპული სამზარეულო]] [[კატეგორია:ხმელთაშუაზღვისპირეთის სამზარეულო]] [[კატეგორია:პორტუგალიური კულტურა|სამზარეულო]] jpff1h0gx3dasq0aakffxejmup9i51t 4408786 4408785 2022-08-18T19:11:59Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{Commons category|Cuisine of Portugal}} [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:ევროპული სამზარეულო]] [[კატეგორია:პორტუგალიური კულტურა|სამზარეულო]] psk91464apfajmg5n34w77pozye91x9 14 483577 4408795 4006332 2022-08-18T19:35:08Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:აფრიკული სამზარეულო]] [[კატეგორია:ჩრდილოაფრიკული სამზარეულო]] [[კატეგორია:ხმელთაშუაზღვისპირეთის სამზარეულო]] [[კატეგორია:არაბული სამზარეულო]] [[კატეგორია:ალჟირული კულტურა|სამზარეულო]] 3cp6hiuw7d7j71dhyxvawd7or9rsiir 14 483586 4408792 4006336 2022-08-18T19:27:48Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეთნიკური სამზარეულო]] [[კატეგორია:ქურთული კულტურა|სამზარეულო]] 18n3jlg6kmd6xp3e6lxzvoeh6v4idy4 14 483685 4408604 3996142 2022-08-18T14:45:55Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:ლიბანური კულტურა|სამზარეულო]] [[კატეგორია:ახლო აღმოსავლეთის სამზარეულო]] [[კატეგორია:ლევანტის სამზარეულო]] [[კატეგორია:არაბული სამზარეულო|ლიბანური]] [[კატეგორია:აზიური სამზარეულო]] l1rgntn366aue3pbzabfe357gy8reie 4408605 4408604 2022-08-18T14:46:46Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:ლიბანური კულტურა|სამზარეულო]] [[კატეგორია:ახლო აღმოსავლეთის სამზარეულო]] [[კატეგორია:ხმელთაშუაზღვისპირეთის სამზარეულო]] [[კატეგორია:ლევანტის სამზარეულო]] [[კატეგორია:არაბული სამზარეულო|ლიბანური]] [[კატეგორია:აზიური სამზარეულო]] hbzws5v6zzy2vy0y00swxr3v0osxldf 14 483690 4408760 4408185 2022-08-18T18:28:59Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:აზიური სამზარეულო]] [[კატეგორია:აღმოსავლეთ აზიის სამზარეულო]] [[კატეგორია:ჩინური კულტურა|სამზარეულო]] tgzin441wcn4mo6dr6yknxjcsc6yk44 4408761 4408760 2022-08-18T18:29:56Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{Commons category|Cuisine of China}} {{Category main|ჩინური სამზარეულო}} [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:აზიური სამზარეულო]] [[კატეგორია:აღმოსავლეთ აზიის სამზარეულო]] [[კატეგორია:ჩინური კულტურა|სამზარეულო]] idvzhaj2lq3cqvawq5wv28lwrv204h2 4408762 4408761 2022-08-18T18:30:20Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{Commons category|Cuisine of China}} [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:აზიური სამზარეულო]] [[კატეგორია:აღმოსავლეთ აზიის სამზარეულო]] [[კატეგორია:ჩინური კულტურა|სამზარეულო]] 67x0013hl3o4gexuhtzgnlsitjz0n9j 14 483692 4408665 3995634 2022-08-18T16:07:50Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:აზიური სამზარეულო]] [[კატეგორია:არაბული სამზარეულო]] [[კატეგორია:ახლო აღმოსავლეთის სამზარეულო]] [[კატეგორია:ქუვეითის კულტურა|სამზარეულო]] dfr0xvof5u56fxkhzhpzz5hfc2wk050 14 483704 4408724 3994303 2022-08-18T17:12:05Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:აზიური სამზარეულო]] [[კატეგორია:სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიის სამზარეულო]] [[კატეგორია:ვიეტნამური კულტურა|სამზარეულო]] o0ij8ki98u81yrhtjzlm66ffxaogutt 14 483711 4408702 4408161 2022-08-18T16:36:10Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:ლევანტის სამზარეულო]] [[კატეგორია:აფრიკული სამზარეულო]] [[კატეგორია:ჩრდილოაფრიკული სამზარეულო]] [[კატეგორია:აზიური სამზარეულო]] [[კატეგორია:ეგვიპტური კულტურა|სამზარეულო]] 80lqms4r4uv1an39u3tdmo7sxhcr7sk 4408704 4408702 2022-08-18T16:38:09Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:აფრიკული სამზარეულო]] [[კატეგორია:ჩრდილოაფრიკული სამზარეულო]] [[კატეგორია:აზიური სამზარეულო]] [[კატეგორია:არაბული სამზარეულო]] [[კატეგორია:ხმელთაშუაზღვისპირეთის სამზარეულო]] [[კატეგორია:ლევანტის სამზარეულო]] [[კატეგორია:ეგვიპტური კულტურა|სამზარეულო]] gvnenifveft0zrv48pi1mwjzr74hwt5 14 483717 4408718 3994378 2022-08-18T17:07:30Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიის სამზარეულო]] [[კატეგორია:მალაიზიური კულტურა|სამზარეულო]] 4hokf4hd9wj93yy5ubn9s0ukszu3c0p 4408722 4408718 2022-08-18T17:10:53Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:აზიური სამზარეულო]] [[კატეგორია:სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიის სამზარეულო]] [[კატეგორია:მალაიზიური კულტურა|სამზარეულო]] tce6upxie39sp9c62epmxgsijnbqyro 14 483719 4408645 3994385 2022-08-18T15:55:43Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:ევროპული სამზარეულო]] [[კატეგორია:მოლდოვური კულტურა|სამზარეულო]] rnmksiwqi6o7fjo8ua0i76c1d3lfm1n 14 483730 4408615 3994468 2022-08-18T15:02:41Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:ევროპული სამზარეულო]] [[კატეგორია:ისლანდიური კულტურა|სამზარეულო]] m4ibj2kkv4ua7ppyulq2o6yhi5a37xd 14 483736 4408607 3995647 2022-08-18T14:50:01Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:აზიური სამზარეულო]] [[კატეგორია:სირიული კულტურა|სამზარეულო]] [[კატეგორია:ახლო აღმოსავლეთის სამზარეულო]] [[კატეგორია:ლევანტის სამზარეულო]] 9vuki1hca4yq1a3i09i0fsswmti1ari 4408608 4408607 2022-08-18T14:50:46Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:აზიური სამზარეულო]] [[კატეგორია:სირიული კულტურა|სამზარეულო]] [[კატეგორია:ახლო აღმოსავლეთის სამზარეულო]] [[კატეგორია:ხმელთაშუაზღვისპირეთის სამზარეულო]] [[კატეგორია:ლევანტის სამზარეულო]] mftxujctmtxqdth2bo7swax0jks11ci 4408609 4408608 2022-08-18T14:52:15Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:აზიური სამზარეულო]] [[კატეგორია:სირიის კულტურა|სამზარეულო]] [[კატეგორია:ახლო აღმოსავლეთის სამზარეულო]] [[კატეგორია:ხმელთაშუაზღვისპირეთის სამზარეულო]] [[კატეგორია:ლევანტის სამზარეულო]] 075tod97tcbz5wkit9dgket7ny5wlj9 4408689 4408609 2022-08-18T16:16:30Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:აზიური სამზარეულო]] [[კატეგორია:არაბული სამზარეულო]] [[კატეგორია:ახლო აღმოსავლეთის სამზარეულო]] [[კატეგორია:ხმელთაშუაზღვისპირეთის სამზარეულო]] [[კატეგორია:ლევანტის სამზარეულო]] [[კატეგორია:სირიის კულტურა|სამზარეულო]] tq0966uhk8jl6suv3sb33qzw73ecwjn 4408825 4408689 2022-08-18T20:01:21Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:აზიური სამზარეულო]] [[კატეგორია:არაბული სამზარეულო]] [[კატეგორია:აღმოსავლური სამზარეულო]] [[კატეგორია:ხმელთაშუაზღვისპირეთის სამზარეულო]] [[კატეგორია:ლევანტის სამზარეულო]] [[კატეგორია:სირიის კულტურა|სამზარეულო]] fvw8x9cz65h5i0af3qoi2qm1qj77jef 14 483743 4408725 3994503 2022-08-18T17:13:28Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:აზიური სამზარეულო]] [[კატეგორია:სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიის სამზარეულო]] [[კატეგორია:ბირმული კულტურა|სამზარეულო]] rly7iiq5590wx6s47k21379ipyg0v9v 14 483744 4408827 3995652 2022-08-18T20:02:53Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:აზიური სამზარეულო]] [[კატეგორია:არაბული სამზარეულო]] [[კატეგორია:აღმოსავლური სამზარეულო]] [[კატეგორია:ხმელთაშუაზღვისპირეთის სამზარეულო]] [[კატეგორია:ლევანტის სამზარეულო]] [[კატეგორია:იორდანიის კულტურა|სამზარეულო]] 29w5c7tyqqjy0f34lfog62tylfv68nf 14 483745 4408717 3994509 2022-08-18T17:06:28Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიის სამზარეულო]] [[კატეგორია:ლაოსური კულტურა|სამზარეულო]] hyssq31a5lgnhr52k7hsn0wbx1zz3xr 4408721 4408717 2022-08-18T17:10:23Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:აზიური სამზარეულო]] [[კატეგორია:სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიის სამზარეულო]] [[კატეგორია:ლაოსური კულტურა|სამზარეულო]] dkemsc80j7de8rmgi2s3otvnve3mcdr 14 483747 4408730 3994516 2022-08-18T17:20:45Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:აფრიკული სამზარეულო]] [[კატეგორია:ჩრდილოაფრიკული სამზარეულო]] [[კატეგორია:არაბული სამზარეულო|ლიბიის სამზარეულო]] [[კატეგორია:მავრიტანული კულტურა|სამზარეულო]] 61mrmyj3r9sg8v1fx55i1g6frg06wsc 4408731 4408730 2022-08-18T17:24:03Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:აფრიკული სამზარეულო]] [[კატეგორია:ჩრდილოაფრიკული სამზარეულო]] [[კატეგორია:არაბული სამზარეულო]] [[კატეგორია:მავრიტანული კულტურა|სამზარეულო]] rk3okl0f3f2zhetmov0658ojccrrezt 14 483749 4408614 3994521 2022-08-18T15:00:07Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:აფრიკული სამზარეულო]] [[კატეგორია:ნიგერიული კულტურა|სამზარეულო]] kqpsogycc7shnviuphsqlv8jek2cdel 14 483755 4408719 3994544 2022-08-18T17:08:14Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიის სამზარეულო]] [[კატეგორია:ფილიპინური კულტურა|სამზარეულო]] klqvbmce3yazflfvue1edcmr9fp5r9w 4408723 4408719 2022-08-18T17:11:26Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:აზიური სამზარეულო]] [[კატეგორია:სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიის სამზარეულო]] [[კატეგორია:ფილიპინური კულტურა|სამზარეულო]] l9qp14c1eqfgaieds6ndsms1drlffsv 14 483756 4408789 3994549 2022-08-18T19:22:46Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეთნიკური სამზარეულო]] [[კატეგორია:ტიბეტური კულტურა|სამზარეულო]] c71ljqkkab6tzvdlfcxqg16p5gyiz3a 14 483760 4408819 3994558 2022-08-18T19:57:57Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:აზიური სამზარეულო]] [[კატეგორია:არაბული სამზარეულო]] [[კატეგორია:ერაყული კულტურა|სამზარეულო]] 66wn83bl7ree5c1bhm5nqqs7u24foh6 4408820 4408819 2022-08-18T19:58:53Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:აზიური სამზარეულო]] [[კატეგორია:არაბული სამზარეულო]] [[კატეგორია:აღმოსავლური სამზარეულო]] [[კატეგორია:ერაყული კულტურა|სამზარეულო]] igowmfgbhk098ibc5ecqcmniv14h5v6 4408821 4408820 2022-08-18T20:00:05Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:აზიური სამზარეულო]] [[კატეგორია:არაბული სამზარეულო]] [[კატეგორია:აღმოსავლური სამზარეულო]] [[კატეგორია:ლევანტის სამზარეულო]] [[კატეგორია:ერაყული კულტურა|სამზარეულო]] 8tm3obji5dn28cnddigptratjc58jj8 14 483761 4408791 3994564 2022-08-18T19:25:48Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეთნიკური სამზარეულო]] [[კატეგორია:იტალიურ-ამერიკული კულტურა|სამზარეულო]] 6xb0w05beomsoewo6j2i0rxs3upxjqh 14 483762 4408655 3995630 2022-08-18T15:58:46Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:აზიური სამზარეულო]] [[კატეგორია:არაბული სამზარეულო]] [[კატეგორია:ახლო აღმოსავლეთის სამზარეულო]] [[კატეგორია:იემენური კულტურა|სამზარეულო]] lb5yo7vi7u6ufbrstn8ujzp8qix466t 14 483807 4408790 3994800 2022-08-18T19:24:28Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეთნიკური სამზარეულო]] [[კატეგორია:ბასკური კულტურა|სამზარეულო]] [[კატეგორია:ესპანური სამზარეულო]] llkdjhhrsbf65c1j5tgucf5qp1qal6l 14 483813 4408720 3994814 2022-08-18T17:09:27Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:აზიური სამზარეულო]] [[კატეგორია:სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიის სამზარეულო]] [[კატეგორია:სინგაპურის კულტურა|სამზარეულო]] pysq23ox3gy13th58b5d505c6vw6ug9 14 483848 4408662 3995632 2022-08-18T16:04:54Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:აზიური სამზარეულო]] [[კატეგორია:არაბული სამზარეულო]] [[კატეგორია:ახლო აღმოსავლეთის სამზარეულო]] [[კატეგორია:კატარის კულტურა|სამზარეულო]] dzkdujj6qdck8c5pbpllh6cjdz344wt 4408664 4408662 2022-08-18T16:06:57Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:აზიური სამზარეულო]] [[კატეგორია:არაბული სამზარეულო]] [[კატეგორია:ახლო აღმოსავლეთის სამზარეულო]] [[კატეგორია:კატარული კულტურა|სამზარეულო]] 28gfwmguxn1wkt5irey0nkgokmc0ryu 14 483853 4408800 3995079 2022-08-18T19:39:37Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:აფრიკული სამზარეულო]] [[კატეგორია:ჩრდილოაფრიკული სამზარეულო]] [[კატეგორია:ხმელთაშუაზღვისპირეთის სამზარეულო]] [[კატეგორია:არაბული სამზარეულო]] [[კატეგორია:ტუნისური კულტურა|სამზარეულო]] ba1zt35gltk2jodgny1k9x1qrp9epku 14 483855 4408641 3995090 2022-08-18T15:52:28Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:აფრიკული სამზარეულო]] [[კატეგორია:მაროკოს კულტურა|სამზარეულო]] o41aephlqc41q9jp69i8ksebair44rl 4408642 4408641 2022-08-18T15:53:09Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:აფრიკული სამზარეულო]] [[კატეგორია:ხმელთაშუაზღვისპირეთის სამზარეულო]] [[კატეგორია:მაროკოს კულტურა|სამზარეულო]] 91bkpem61g1aoyj5vb2sit8kzqax2if 4408701 4408642 2022-08-18T16:35:02Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:აფრიკული სამზარეულო]] [[კატეგორია:ჩრდილოაფრიკული სამზარეულო]] [[კატეგორია:ხმელთაშუაზღვისპირეთის სამზარეულო]] [[კატეგორია:მაროკოს კულტურა|სამზარეულო]] 2toto9o8xtrd6lpacv7ifracw03uhrn 4408705 4408701 2022-08-18T16:40:41Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:აფრიკული სამზარეულო]] [[კატეგორია:ჩრდილოაფრიკული სამზარეულო]] [[კატეგორია:ხმელთაშუაზღვისპირეთის სამზარეულო]] [[კატეგორია:არაბული სამზარეულო]] [[კატეგორია:მაროკოს კულტურა|სამზარეულო]] 412wd3wc4eqi51mlsvs4fl1selc88ai 14 483857 4408816 3995094 2022-08-18T19:53:44Z GiorgiXIII 62215 გვერდი დაცარიელდა wikitext text/x-wiki phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1 14 483858 4408706 3995838 2022-08-18T16:43:52Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:აზიური სამზარეულო]] [[კატეგორია:სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიის სამზარეულო]] [[კატეგორია:ბჰუტანის კულტურა|სამზარეულო]] 1nnm7v3y2b69ncedv3dceyj4hhy3snj 4408707 4408706 2022-08-18T16:45:37Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:აზიური სამზარეულო]] [[კატეგორია:სამხრეთ აზიის სამზარეულო]] [[კატეგორია:ბჰუტანის კულტურა|სამზარეულო]] 44a30zrng8hu630my3c0c0ml3g84j3k 14 483860 4408657 3995641 2022-08-18T16:01:08Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:აზიური სამზარეულოები]] [[კატეგორია:არაბული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:ახლო აღმოსავლეთის სამზარეულო]] [[კატეგორია:ომანის კულტურა|სამზარეულო]] e161qddlh8qhgzycm6xxl568k291yjl 4408658 4408657 2022-08-18T16:01:34Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:აზიური სამზარეულო]] [[კატეგორია:არაბული სამზარეულო]] [[კატეგორია:ახლო აღმოსავლეთის სამზარეულო]] [[კატეგორია:ომანის კულტურა|სამზარეულო]] 9orw4qjm5gxsqkok8zivg7scrxwvwom 14 483891 4408765 3995195 2022-08-18T18:37:40Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეთნიკური სამზარეულო]] [[კატეგორია:ოსეთის კულტურა|სამზარეულო]] fug5ky7jfyn36f4grot8zobrsthejjz 4408766 4408765 2022-08-18T18:38:54Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეთნიკური სამზარეულო]] [[კატეგორია:კავკასიური სამზარეულო]] [[კატეგორია:ოსეთის კულტურა|სამზარეულო]] 8zxu9noqicbmgf5c5icjps5njcfkjzc 14 483897 4408726 3995228 2022-08-18T17:14:08Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:აზიური სამზარეულო]] [[კატეგორია:სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიის სამზარეულო]] [[კატეგორია:ბრუნეის კულტურა|სამზარეულო]] rqkc7ro1d5143o9ruj6meymwoln1g8y 14 483913 4408675 3995639 2022-08-18T16:11:22Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:აზიური სამზარეულო]] [[კატეგორია:ახლო აღმოსავლეთის სამზარეულო]] [[კატეგორია:მალდივის რესპუბლიკის კულტურა|სამზარეულო]] khjrxwq2v95hmwmi1a7ijt0b65v9iov 14 483917 4408788 3995628 2022-08-18T19:16:37Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:აზიური სამზარეულო]] [[კატეგორია:არაბული სამზარეულო]] [[კატეგორია:ახლო აღმოსავლეთის სამზარეულო]] [[კატეგორია:ბაჰრეინის კულტურა|სამზარეულო]] 6gt3k43f52f98qdmftcijp7tjbbs0k8 14 483920 4408682 3995625 2022-08-18T16:13:16Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:აზიური სამზარეულო]] [[კატეგორია:არაბული სამზარეულო]] [[კატეგორია:ახლო აღმოსავლეთის სამზარეულო]] [[კატეგორია:არაბთა გაერთიანებული საამიროების კულტურა|სამზარეულო]] bln0dtoyp9bennp6efqz3tlks17cfwc 14 483928 4408793 3995354 2022-08-18T19:28:36Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეთნიკური სამზარეულო]] [[კატეგორია:ჰავაის კუნძულების კულტურა|სამზარეულო]] 4oamkiu3iyiucy5m6b9fkmys3efsz3z 14 483952 4408661 4408180 2022-08-18T16:02:53Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები| ]] [[კატეგორია:არაბული სამზარეულო| ]] [[კატეგორია:ლევანტი]] axa98j7rt6x9iisotrrfyyfuoea3pwp 14 483979 4408727 3996175 2022-08-18T17:16:10Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:აზიური სამზარეულო| ]] [[კატეგორია:სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიის კულტურა]] bncgpavjlz3im1vt5wyf2yfdrarsk8f 4408728 4408727 2022-08-18T17:17:35Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:სამზარეულო რეგიონის მიხედვით]] [[კატეგორია:სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიის კულტურა]] 8s4zi0mo5g67rt8ejzq69isazqq51u3 0 485618 4408887 4012057 2022-08-18T22:15:14Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki '''საბჭოთა მეურნეობა''' — [[სოფლის მეურნეობა|სოფლის მეურნეობის]] ორგანიზების ერთ-ერთი ფორმა [[სსრკ|საბჭოთა კავშირში]]. საბჭოთა მეურნეობა იყო მსხვილი, მექანიზებული საწარმო მეურნეობა, რომელიც დაფუძნებული იყო [[სახელმწიფო საკუთრება]]ზე და განსხვავდებოდა [[კოლექტიური მეურნეობა|კოლმეურნეობისაგან]]. ==ისტორია== საბჭოთა მეურნეობები შეიქმნა [[ლენინი]]ს გადაწყვეტილებით 1917 წლიდან. 1919 წლიდან საბჭოთა მეურნეობების შექმნას უფრო ორგანიზებული სახე მიეცა. ამ დროს შექმნილი იყო 3536 საბჭოთა მეურნობა. 1922 წელს მათი რაოდენობა შეადგენდა 4316-ს. საბჭოთა მეურნეობების განვითარება შეაჩერა [[მეორე მსოფლიო ომი|მეორე მსოფლიო ომმა]]. ომის დროს განადგურდა არსებული მეურნეობების 45 %. 1954-1956 წლებში შეიქმნა ახალი საბჭოთა მეურნეობები [[მარცვლეული კულტურები]]ს წარმოების გადიდების მიზნით ყაზახეთში, ციმბირში, ვოლგისპირეთსა და ურალში. ==საქართველოს სსრ== [[საქართველოს სსრ]]-ში საბჭოთა მეურნეობების შექმნა დაიწყო 1921 წლის აპრილში. ისინი, ძირითადად, ჩამოყალიბდა ყოფილი საუფლისწულო მამულების ბაზაზე, ასევე, ნაწილობრივ, მსხვილი კერძო მეურნეობების ბაზაზე. საბჭოთა მეურნეობები შეიქმნა საქართველოს სსრ-ის [[საქართველოს გარემოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის სამინისტრო|მიწის სახალხო კომისარიატის]] სისტემაში. ერთ-ერთი პირველი იყო წინანდლის, [[ნაფარეულის მევენახეობის საბჭოთა მეურნეობა|ნაფარეულის]], მუკუზანის, ჩაქვის, მუხრანის, კარდენახის, მანავის, სკრის, ვაჭევის, ვარციხის, სალიბაურის და სხვა საბჭოთა მეურნეობები. საბჭოთა მეურნეობების მშენებლობის პროცესი გაძლიერდა 1929 წლიდან. 1940 წელს საქართველოში იყო 76 საბჭოთა მეურნეობა, 1981 წელს კი — 517. საქართველოს სსრ-ში არსებობდა ძირითადად ექვსი ტიპის საბჭოთა მეურნეობა: [[მევენახეობა|მევენახეობის]], [[მეხილეობა|მეხილეობის]], [[მეციტრუსეობა|მეციტრუსეობის]], [[მერძევეობა|მერძევეობის]], [[მეკარტოფილეობა|მეკარტოფილეობის]] და [[მეჩაიეობა|მეჩაიეობის]]. საბჭოთა კავშირის დანგრევის შემდეგ განხორციელდა საბჭოთა მეურნეობების უმეტესი ნაწილის [[პრივატიზაცია]]. ==იხილეთ აგრეთვე== *[[კოლექტივიზაცია]] ==ლიტერატურა== {{ქსე|8|582|კახნიაშვილი, ჯ.}} [[კატეგორია:სსრკ სოფლის მეურნეობა]] [[კატეგორია:სსრკ-ის ორგანიზაციები]] t7wodvjgeo7g34pudd33lko1ms227hk 0 488424 4408906 4386433 2022-08-18T23:24:49Z InternetArchiveBot 124291 [[ვიკიპედია:გადამოწმებადობა|შემოწმების]] მიზნით 1 წიგნის დამატება (20220818)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki {{უკატეგორიო}} [[File:Objectivist1.jpg|მინი|[[ატლანტი]]ს ქანდაკება [[როკფელერ-ცენტრი]]ს წინ [[ნიუ-იორკი|ნიუ-იორკში]]. [[აინ რენდი]]ს რომანთან ''[[ატლანტმა მხრები გაშალა]]'' მსგავსების გამო ქანდაკებას ხშირად ობიექტივისტური მოძრაობის სიმბოლოდ მიიჩნევენ, იმის მიუხედავად, რომ ქანდაკება 1937 წელს დაიდგა, ხოლო რენდის რომანი 1957 წელს გამოიცა.]] '''ობიექტივიზმი''' - [[ფილოსოფიური სისტემა]] რომელიც [[რუსმა ამერიკელმა|რუსმა-ამერიკელმა]] მწერალმა [[აინ რენდი | აინ რენდმა]] განავითარა. რენდმა პირველად ობიექტივიზმი თავის მხატვრულ ნაწარმოებებში ''[[პირველწყარო]]'' (1943) და ''[[ატლანტმა მხრები გაშალა]]'' (1957), შემდგომ კი არამხატვრულ ესეებსა და წიგნებში აღწერა.<ref name="Badhwar 2010">{{harvnb|Badhwar|Long|2012}}</ref> [[ლეონარდ პეიკოფი | ლეონარდ პეიკოფმა]], პროფესიონალმა ფილოსოფოსმა და რენდის მიერ დასახელებულმა მისმა ინტელექტუალურმა მემკვიდრემ,<ref>''Contemporary Authors Online'', s.v. "Leonard Peikoff". Accessed March 2, 2008.</ref><ref name="McLemee">{{cite journal |last=McLemee |first=Scott |url=http://linguafranca.mirror.theinfo.org/9909/rand.html |title=The Heirs Of Ayn Rand: Has Objectivism Gone Subjective? |journal=[[Lingua Franca (magazine)|Lingua Franca]] |date=September 1999 |volume=9 |issue=6 |pages=45–55}}</ref> შემდგომში ფილოსოფიას ფორმალური სტრუქტურა შესძინა. რენდი ობიექტივიზმს შემდეგნაირად აღწერდა: „ადამიანის, როგორც გმირის ყოფა, რომლისთვისაც საკუთარი ბედნიერება ცხოვრების მორალური მიზანია, პროდუქტიული მიღწევა — ყველაზე კეთილშობილური აქტივობა და გონება — ერთადერთი აბსოლუტი“.<ref name="auto">"About the Author" in {{harvnb|Rand|1992|pp=1170–71}}</ref> პეიკოფი ახასიათებს ობიექტივიზმს, როგორც „დახურულ სისტემას", რამდენადაც მისი „ფუნდამენტური პრინციპები" დადგენილია რენდის მიერ და არ ექვემდებარება შეცვლას. ამასთან, მან აღნიშნა, რომ „ყოველთვის შეიძლება აღმოაჩინონ ახალი შედეგები, ახლებური გამოყენება და კავშირები”.<ref name="Fact and Value"/> ობიექტივიზმის მთავარი ბურჯი არის, რომ [[რეალობა]] [[გონება | გონებისგან]] დამოუკიდებლად არსებობს, ადამიანებს რეალობასთან პირდაპირი კავშირი გრძნობათა აღქმით აქვთ (იხილეთ [[პირდაპირი და არაპირდაპირი რეალიზმი]]). ობიექტივიზმის მიხედვით, შესაძლებელია ობიექტური ცოდნის მიღება აღქმის შედეგად [[კონცეფციის]] ფორმირებითა და [[ინდუქციური ლოგიკის]] გამოყენებით. ამ ფილოსოფიის მიხედვით, ადამიანის შესაფერისი [[მორალური]] მიზანი საკუთარი ბედნიერების მიღწევაა (იხილეთ [[რაციონალური ეგოიზმი]]) და ერთადერთი [[სოციალური სისტემა]], რომელიც აღნიშნულ მორალთან შესაბამისობაშია, არის [[კაპიტალიზმი]], რომელიც სრულად სცემს პატივს [[ინდივიდუალური უფლებები | ინდივიდუალურ უფლებებს]]. ობიექტივიზმის სწავლებით, [[ხელოვნების]] დანიშნულება ადამიანის ცხოვრებაში მდგომარეობს იმაში, რომ ის რეალობის სელექციური რეპროდუქცით ადამიანის [[მეტაფიზიკური]] იდეების ტრანსფორმაციას ფიზიკურ ფორმაში, ხელოვნების ნიმუშში, ახდენს, რომლის გაგება/გააზრებაც შესაძლებელია და რომლის მიმართაც შეიძლება ადამიანს ემოციური პასუხი გააჩნდეს. აკადემიური ფილოსოფოსები ძირითადად იგნორირებას უკეთებენ ან უარყოფენ რენდის ფილოსოფიას.<ref name="academic">{{harvnb|Sciabarra|2013|p=1}}; {{harvnb|Badhwar|Long|2012}}; {{harvnb|Gotthelf|2000|p=1}}; {{harvnb|Machan|2000|p=9}}; {{harvnb|Gladstein|1999|p=2}}; {{harvnb|Heyl|1995|p=223}}; {{harvnb|Den Uyl|Rasmussen|1984|p=36}}</ref> ამის მიუხედავად, ობიექტივიზმმა მნიშვნელოვანი გავლენა მოახდინა [[ლიბერტარიანიზმი | ლიბერტარიანელებსა]] და [[კონსერვატიზმი შეერთებულ შტატებში | ამერიკელ კონსერვატორებზე]].<ref name="politicalinfluence">{{harvnb|Burns|2009|p=4}}; {{harvnb|Gladstein|2009|pp=107–08, 124}}</ref> [[ობიექტივისტთა მოძრაობა]], რომელსაც საფუძველი რენდმა ჩაუყარა, მოწოდებულია, გაავრცელოს მისი იდეები საზოგადოებასა და აკადემიურ წრეებში.<ref>{{harvnb|Sciabarra|1995|pp=1–2}}</ref> == ფილოსოფია == რენდმა თავდაპირველად თავისი ფილოსოფიური იდეები თავისივე რომანებში „პირველწყარო" და „ატლანტმა მხრები გაშალა" ასახა. მან შემდგომში ისინი უფრო დეტალურად თავის პერიოდულ გამოცემებში '' [[The Objectivist Newsletter]] '', '' [[The Objectivist]] '' და '' [[Objectivist periodicals # The Ayn Rand Letter | The Ayn Rand Letter]] '' და არამხატვრულ წიგნებში აღწერა, როგორებიცაა '' [[შესავალი ობიექტივიზმის ეპისტემოლოგიაში]] '' და '' [[ეგოიზმის უპირატესობა]].<ref name="Rubin">{{cite news |first=Harriet |last=Rubin |title=Ayn Rand's Literature of Capitalism |url=https://www.nytimes.com/2007/09/15/business/15atlas.html |newspaper=The New York Times |date=September 15, 2007 |accessdate=September 18, 2007}}</ref> სახელწოდება „ობიექტივიზმი" სათავეს იღებს იმ იდეიდან, რომ ადამიანის ცოდნა და ღირებულებები [[ობიექტურობა | ობიექტურია]]: ისინი არსებობს და განსაზღვრულია რეალობის ბუნებით, უნდა აღმოჩენილ იქნას გონებით და არ არის დამოკიდებული იმაზე, თუ ვინ რას ფიქრობს მასზე.<ref>{{harvnb|Rand|1967|p=23}}</ref> რენდის მიხედვით, ეს სახელი მან იმიტომ აირჩია, რომ მისთვის უფრო უკეთესი სახელწოდება [[ეგზისტენციალიზმი]], რომელიც არსებობის პრიმატს უსვამდა ხაზს, უკვე გამოყენებული იყო.<ref>{{harvnb|Peikoff|1991|p=36}}</ref> რენდი ობიექტივიზმს ახასიათებდა, როგორც „დედამიწაზე ცხოვრების ფილოსოფიას", რომელიც დაფუძნებულია რეალობას და რომელიც გამოყენება ადამიანისა და სამყაროს ბუნების, რომელშიც ჩვენ ვცხოვრობთ, განსაზღვრის მეთოდად.<ref name="Rubin"/> {{quote|ჩემი ფილოსოფია არის ადამიანის, როგორც გმირის ყოფა, რომლისთვისაც საკუთარი ბედნიერება ცხოვრების მორალური მიზანია, პროდუქტიული მიღწევა — ყველაზე კეთილშობილური აქტივობა და გონება — ერთადერთი აბსოლუტი.|sign=}} === მეტაფიზიკა: ობიექტური რეალობა === რენდის ფილოსოფია სამი [[აქსიომა | აქსიომით]] იწყება: არსებობა, ცნობიერება და [[იდენტობის კანონი]].<ref>{{harvnb|Peikoff|1991|pp=4–11}}</ref> რენდმა განსაზღვრა აქსიომა, როგორც „დებულება, რომელიც განსაზღვრავს ცოდნის საფუძველს და ამ ცოდნასთან დაკავშირებული ნებისმიერ შემდგომ დებულებას, რომელსა აუცილებლად უნდა მოიცავდეს ყველა სხვა, მიუხედავად იმისა აღიარებს თუ არა ამას კონკრეტული ადამიანი". აქსიომა არის წინადადება, რომელიც ამარცხებს მის უარმყოფელებს იმით, რომ ოპონენტებმა უნდა აღიარონ და გამოიყენონ იგი (აქსიომა) მისივე უარყოფის ნებისმიერი მცდელობის პროცესში."<ref>{{harvnb|Rand|1992|p=1040}}.</ref> ობიექტივისტი ფილოსოფოსი [[ლეონარდ პეიკოფი]] აცხადებდა, რომ რენდის არგუმენტი აქსიომებზე „არ იყო მტკიცებულება იმის, რომ არსებობის, ცნობიერებისა და იდენტობის აქსიომები ჭეშმარიტებაა, არამედ ამტკიცებდა, რომ ისინი აქსიომებია, ცოდნის საფუძვლებია და შესაბამისად გარდაუვალიც"<ref>{{harvnb|Peikoff|1991|p=11}}</ref> რენდმა თქვა, რომ ''არსებობა'' არის აღქმადი და თავისთავად აშკარა ფაქტი ყველა სხვა ცოდნაზე დაყრდნობით, ანუ „არსებობა არსებობს”. შემდეგ მან თქვა, რომ არსებობა გულისხმობს რომ იყო „რაღაც", რომ „არსებობა" არის „იდენტობა". ანუ, რაიმეს არსებობა ნიშნავს, რომ ის უნდა იყოს „სპეციფიკური ხასიათის სუბიექტი, შექმნილი სპეციფიკური ნიშნებისგან". ის, რასაც არ აქვს ბუნება ან ნიშანი, არ არსებობს და არც შეიძლება არსებობდეს. არსებობის აქსიომა კონცეპტუალიზებულია, როგორც არაფრისგან რაიმეს დიფერენცირება, ხოლო იდენტობის კანონი კონცეპტუალიზებულია, როგორც განსხვავება ერთი რამის მეორისგან. ანუ იმის გაცნობიერება, რომ წინააღმდეგობები არ არსებობს, სხვა გადამწყვეტი საფუძველია დანარჩენი ცოდნისა. როგორც რენდმა დაწერა, „ფოთოლი ... ერთდროულად არ შეიძლება იყოს წითელი და მწვანე, მას არ შეუძლია ერთდროულად გაიყინოს და დაიწვას ... [[ა არის ა]]."<ref>{{harvnb|Rand|1992|p=1016}}.</ref> ობიექტივიზმი უარყოფს ყველაფრის რწმენას, რაც არსებობის საზღვრებს სცდება.<ref>{{harvnb|Peikoff|1991|pp=31–33}}</ref> რენდი ამტკიცებდა, რომ ცნობიერება არის „იმის შეცნობა, რაც არსებობს". როგორც მან აღნიშნა, „იყო შემეცნებული, ნიშნავს რომ შეიმეცნო „რაღაც", რომ შემეცნება არ შეიძლება განცალკევებული და კონცეპტუალიზებული იყოს დამოუკიდებელი რეალობისგან.<ref>{{harvnb|Peikoff|1991|p=5}}</ref> „მას არ შეუძლია მხოლოდ შეიმეცნოს საკუთარი თავი, ვინაიდან არანაირი საკუთარი თავი არ არსებობს მანამ, სანამ სხვა რამეს არ შეიმეცნებს"<ref name="Gotthelf">{{harvnb|Gotthelf|2000}}</ref> შესაბამისად, ობიექტივიზმი აცხადებს, რომ გონება არ ქმნის რეალობას, არამედ საშუალებაა რეალობის აღმოჩენისა.<ref name="ITOE">{{harvnb|Rand|1990}}</ref> სხვაგვარად რომ ითქვას, არსებობას პირველობა აქვს შემეცნებასთან და ეს უკანასკნელი მასთან შესაბამისობაში უნდა იყოს. ნებისმიერ სხვა ტიპის არგუმენტს, მათ შორის მეტაფიზიკური სუბიექტივიზმის ან თეიზმის ნებისმიერ ვარიანტს, რენდი უწოდებდა „ცნობიერების პრიმატს".<ref>{{harvnb|Rand|1982|pp=24–28}}</ref> ობიექტივიზმი მოქმედებისა და [[მიზეზობრიობა | მიზეზობრიობის]] ახსნას იდენტობის აქსიომისგან იღებს, უწოდებს მიზეზობრიობას „იდენტობის კანონის მოქმედებასთან შეთავსებას".<ref>{{harvnb|Rand|1992|p=1037}}</ref> რენდის თანახმად, მოქმედებენ მხოლოდ სუბიექტები და ყოველი მოქმედება არის სუბიექტის მოქმედება. სუბიექტების მოქმედების წესი გამოწვეულია ამ სუბიექტების სპეციფიკური ბუნებით (ან „იდენტობით"); ისინი რომ განსხვავებული ყოფილიყვნენ, მაშინ სხვაგვარად იმოქმედებდნენ. ისევე როგორც სხვა აქსიომებში, მიზეზობრიობის აშკარა გაგება გამომდინარეობს პიროვნების მიზეზობრივი კავშირების პირველადი დაკვირვებებიდან მის ვერბალურ დადგენამდე და წარმოადგენს შემდგომი ცოდნის საფუძველს.<ref>{{harvnb|Peikoff|1991|p=14}}</ref> === ეპისტემოლოგია: გონება === რენდის თანახმად, აღქმის საშუალებით ცოდნის მიღებისთვის საჭიროა [[ნება (ფსიქოლოგია) | ნება]] (ან [[თავისუფალი ნების]] გამოხატვა) და დამტკიცების კონკრეტული მეთოდის შესრულება დაკვირვებით, კონცეპტის ფორმირებით, [[ინდუქციური მსჯელობა | ინდუქციური]] და [[დედუქციური მსჯელობა | დედუქციური მსჯელობით]]. მაგალითად, დრაკონების არსებობის გულწრფელი რწმენა არ ნიშნავს, რომ ისინი ნამდვილად არსებობენ. მისი ჭეშმარიტების დასადგენად აუცილებელია მტკიცებულებათა დამტკიცების პროცესი, რომელიც საფუძველია კონკრეტული ცოდნის. <ref> {{harvnb | Peikoff | 1991 | pp = 116–21}} </ref> ობიექტივიზმის [[ეპისტემოლოგია]] იწყება იმ პრინციპით, რომ „შემეცნება იდენტიფიცირებაა". ეს არის მეტაფიზიკური პრინციპის, „არსებობა იდენტობაა", პირდაპირი შედეგი<ref>{{harvnb|Rand|1961|p=124}}</ref> რენდმა განსაზღვრა „გონება" როგორც „უნარი, რომელიც განსაზღვრავს და აერთიანებს ადამიანის გრძნობის ორგანოებით მოწოდებულ მასალას".<ref>{{harvnb|Rand|1964|p=22}}</ref> რენდმა დაწერა: "მეთოდის ფუნდამენტური კონცეფცია, რომელზეც ყველა სხვა დანარჩენია დამოკიდებული, არის [[ლოგიკა]]. ლოგიკის განმასხვავებელი მახასიათებელი (არაწინააღმდეგობრივი იდენტიფიცირების ხელოვნება) მიუთითებს მოქმედებათა ბუნებასა (ცნობიერების მოქმედება საჭიროა სწორი იდენტიფიკაციის მისაღწევად) და მათ მიზანზე (ცოდნა) - ლოგიკური დასკვნის პროცესის, ხანგრძლივობის, სირთულის ასევე ნებისმიერ მოცემულ შემთხვევაში ლოგიკის გამოყენებაში არსებული კონკრეტული შემეცნების პრობლემის გამოკლებით." <ref> {{harvnb | Rand | 1990 | p = 36}} </ref> რენდის თანახმად, [[ცნობიერება]] ფლობს სპეციფიკურ და სასრულ იდენტობას, ისევე როგორც ყველა დანარჩენი რამ, რაც არსებობს; ამიტომ, იგი უნდა მოქმედებდეს დადასტურების კონკრეტული მეთოდით. An item of knowledge cannot be "disqualified" by being arrived at by a specific process in a particular form. ამრიგად, რენდისთვის ის ფაქტი, რომ ცნობიერება თავისთავად უნდა ფლობდეს იდენტობას, გულისხმობს როგორც უნივერსალური სკეპტიციზმის უარყოფას, რომელიც დაფუძნებულია ცნობიერების „საზღვრებზე“, ასევე უარყოფს ნებისმიერ განაცხადს, რომელიც მიემართება გამოცხადებას, ემოციებს ან რწმენაზე დაფუძნებულ შეხედულებებს. ობიექტივისტური ეპისტემოლოგია ამტკიცებს, რომ ყველა ცოდნა საბოლოოდ ემყარება აღქმას. „აღქმა და არა შეგრძნება დადგენილია, თავისთავად ცხადია."<ref>{{harvnb|Rand|1990|p=5}}</ref> რენდმა გრძნობების მართებულობა აქსიომად მიიჩნია და თქვა, რომ საპირისპირო სავარაუდო არგუმენტები, რომლებიც ეჭვქვეშ აყენებენ ცნებების ვალიდურობას და შედეგად გრძნობების ვალიდურობას,<ref>{{harvnb|Rand|1990|p=3}}</ref> „მოპარული ცნებებით" დაშვებული შეცდომაა.<ref>{{cite journal |last=Branden |first=Nathaniel |date=January 1963 |title=The Stolen Concept |journal=The Objectivist Newsletter |volume=2 |issue=1 |pages=2, 4}}</ref> მან თქვა, რომ ფიზიოლოგიურად განსაზღვრული აღქმა უშეცდომოა. მაგალითად, [[ოპტიკური ილუზია]] ნანახის კონცეპტუალური იდენტიფიკაციის დროს დაშვებული შეცდომაა და არა თვითონ მხედველობის.<ref name="Kelley 1986">{{harvnb|Kelley|1986}}</ref> ამრიგად, გრძნობათა აღქმის სისწორე არ ექვემდებარება მტკიცებას (რადგან ამას ყველა მტკიცებულება ითვალისწინებს და დადასტურება მხოლოდ სენსორული მტკიცებულების წარდგენის საკითხია) და არც მისი ვალიდურობა უნდა იუარყოს (ვინაიდან კონცეპტუალური ინსტრუმენტები, რომლებიც უნდა გამოიყენო, სენსორული მონაცემებიდან მომდინარეობს). შესაბამისად, აღქმის პროცესში დაშვებული შეცდომა შეუძლებელია. შესაბამისად, რენდმა უარყო [[ფილოსოფიური სკეპტიციზმი | ეპისტემოლოგიური სკეპტიციზმი]], რადგან მან თქვა, რომ სკეპტიკოსების მოსაზრება ცოდნაზე, რომ ის ფორმის ან აღქმის საშუალებებით „დამახინჯებულია", შეუძლებელია.<ref name="Kelley 1986" /> ობიექტივისტური თეორია ერთმანეთისგან განასხვავებს „ფორმას" და „საგანს". ფორმა, რომელშიც ორგანიზმი აღიქვამს რაიმეს, განისაზღვრება მისი სენსორული სისტემების ფიზიოლოგიით. რა ფორმითაც აღიქვამს ორგანიზმი მას, რასაც აღიქვამს, აღქმის ობიექტი, კი რეალობაა<ref>{{harvnb|Kelley|1986}}; {{harvnb|Peikoff|1991|pp=44–48}}</ref> რენდმა შესაბამისად უარყო [[კანტი | კანტიანური]] დიქოტომია „ჩვენს მიერ აღქმულ საგნებსა" და „მათ თავისთავად ფორმებს" შორის. {{quote|თავდასხმა ადამიანის ცნობიერებაზე და, განსაკუთრებით, მის კონცეპტუალურ უნარზე, ემყარება უპირობო წინაპირობას, რომ ცნობიერების „პროცესის" მიერ მიღებული ნებისმიერი ცოდნა აუცილებლად სუბიექტურია და არ შეიძლება შეესაბამებოდეს რეალობის ფაქტებს, რადგან იგი „დამუშავებული" ცოდნაა ... [მაგრამ] ყველანაირი ცოდნა დამუშავებული ცოდნაა - იქნება ეს გრძნობის, აღქმის თუ კონცეპტუალურ დონეზე. „დაუმუშავებელი" იქნება ისეთი ცოდნა, რომელიც შემეცნების საშუალების გარეშე იქნება მოპოვებული.<ref>{{harvnb|Rand|1990|p=81}}</ref>}} ეპისტემოლოგიის ასპექტი, რომელიც რენდმა ყველაზე მეტად დაწვრილებით განიხილა, არის კონცეფციის ფორმირების თეორია, რომელიც მან წარმოადგინა წიგნში „შესავალი ობიექტივიზმის ეპისტემოლოგიაში”. იგი ამტკიცებს, რომ ცნებები ფორმირდება „გაზომვის უგულვებელყოფის" პროცესის შედეგად. პეიკოფმა ეს შემდეგნაირად აღწერა: {{quote|კონცეფციის შესაქმნელად, მსგავსების საფუძველზე (რაც გამოარჩევს რაიმეს სხვა კონკრეტულისგან) საჭიროა მენტალურად „განცალკევდეს" რაიმე კონკრეტულთა ჯგუფები (მკაფიო აღქმის ერთეულები), (მსგავსება არის „ურთიერთობა ორი ან მეტი არსებულის, რომლებსაც აქვთ ერთი და იგივე მახასიათებელი, მაგრამ განსხვავებული ზომით ან ხარისხით); შემდგომ, გაზომვის უგუვებელყოფის პროცესით, ხდება ამ არსებულთა ინტეგრაცია ერთ გონებრივ ერთეულში: კონცეპტში, რომელიც ერთ ჯგუფს აკუთვნებს ამ არსებულთა ჯგუდს (პოტენციურად უსაზღვრო რაოდენობა). ინტეგრაციის პროცესი სრულდება და ირჩევა აღქმითი სიმბოლო „სიტყვა" მის აღსანიშნად. „კონცეფცია არის ორი ან მეტი ერთეულის გონებრივი ინტეგრაცია, რომელსაც აქვს იგივე სხვებისაგან განმასხვავებელი მახასიათებელი (თვისებები), მათი გაზომვითი მაჩვენებლები კი უგუვებელყოფილია. "<ref>Peikoff, Leonard. "The Analytic-Synthetic Dichotomy". In {{harvnb|Rand|1990|pp=97–98}}. The quotes within this passage are of Rand's material elsewhere in the same book.</ref>}} რენდის მიხედვით, გაზომვითი მახასიათებლების უგუვებელყოფა არ ნიშნავს იმას, ისინი არარსებულად ითვლება. ეს გულისხმობს, რომ „ზომები არსებულია, მაგრამ არ არის დაკონკრეტებული", რომ ზომების „აუცილებლად" არსებობა პროცესის მნიშვნელოვანი ნაწილია. აქ პრინციპი შემდეგია: შესაბამისი ზომებო შეიძლება არსებობდეს რაიმე რაოდენობით, მაგრამ ასევე შეიძლება არსებობდეს „სხვა" რაოდენობითაც"<ref>{{harvnb|Rand|1990|p=12}}; for more on Rand's theory of concepts see also Kelley, David "A Theory of Abstraction" and "The Psychology of Abstraction", ''Cognition and Brain Theory'' vol. vii, no. 3 and 4 (Summer/Fall 1984), and Rasmussen, Douglas B., "Quine and Aristotelian Essentialism", ''The New Scholasticism'' 58 (Summer, 1984)</ref> რენდი ამტკიცებდა რომ კონცეპტები ორგანიზებულია იერარქიულად. კონცეპტი როგორიცაა „ძაღლი" აერთიანებს ყველა არსებულ ძაღლს, რაც აღქმაში არსებობს და შესაძლოა განცალკევებული (პუდელის, ტაქსასა და სხვა ჯიშების მიხედვით) ან ინტეგრირებული (კატასთან და სხვებთან ერთად ცხოველის კონცეპტში) იქნეს. აბსტრაქტული კონცეპტი, როგორიცაა „ცხოველი" შეიძლება „აბსტრაქციიდან აბსტრაქციამდე" კიდევ ინტეგრირდეს „ცოცხალ ორგანიზმებში". კონცეპტები ფორმირდება ცოდნის არსებობის კონტექსტში. პატარა ბავშვი ასხვავებს ერთმანეთისგან ძაღლს, კატას და ქათამს, მაგრამ არ შეუძლია ძაღლის კონცეფტის შესაქმნელად განასხვავოს ისინი ღრმა ზრვის ჭიებისგან ან სხვა ცხოველებისგან, რომელთა ვინაობაც ჯერ არ იცის.<ref>{{harvnb|Rand|1990|pp=15–28}}</ref> კონცეფციების, როგორც „ღია” კლასიფიკაციების დახასიათების გამო, რომლებიც სცილდება მათ წარსულ ან ახლანდელ განსაზღვრებებში მოცემულ მახასიათებლებს, ობიექტივისტური ეპისტემოლოგია უარყოფს [[ანალიზურ-სინთეზური განსხვავება | ანალიზურ-სინთეზურ განსხვავებებს]], როგორც ყალბ დიქოტომიას.<ref>Peikoff, Leonard. "The Analytic-Synthetic Dichotomy". In {{harvnb|Rand|1990|p=94}}</ref> და ასევე უარყოფს აპრიორი ცოდნის არსებობის შესაძლებლობას.<ref>Peikoff, Leonard. "The Analytic-Synthetic Dichotomy". In {{harvnb|Rand|1990|pp=116–18}}</ref> რენდმა „შეგრძნების" ცოდნის წყაროდ გამოყენება უარყო. ის აღიარებდა ემოციების მნიშვნელობას ადამიანში, მაგრამ ამტკიცებდა, რომ ისინი მხოლოდ შედეგი იყო ადამიანის უკვე მიღებული ცნობიერი ან ქვეცნობიერი იდეების და არა რეალობის შეცნობის გზები. „ემოციები შეცნობის საშუალებები არ არის"<ref>{{harvnb|Rand|1961|p=64}}</ref> რენდი ასევე უარყოფდა [[რწმენა | რწმენას]] ან მისტიციზმს, რასაც რწმენის სინონიმად იყენებდა. ის აღწერდა რწმენას, როგორც "მტკიცების მიღებას ყველანაირი სამხილის გარეშე, რომელიც საკუთარი გრძნობებისა და გონების მიერ აღმოჩენილი სამხილებს ეწინააღმდეგება ან საერთოდ კავშირშიც არაა მასთან... მისტიციზმი არის განაცხადი არარაციონალურ, განუსაზღვრადსა და უცნობზე, როგორიცაა „ინსტინქტი", „ინტუიცია", „გამოცხადება" ან „უბრალოდ იცის" ცოდნის სხვა ფორმა<ref>{{harvnb|Rand|1982|pp=62–63}}</ref> გამოცხადებაზე დაყრდნობა იგივეა, რაც [[უიჯას დაფა | უიჯას დაფაზე]] დაყრდნობა; it bypasses the need to show how it connects its results to reality. Faith, for Rand, is not a "short-cut" to knowledge, but a "short-circuit" destroying it.<ref>{{harvnb|Rand|1961|p=223}}; {{harvnb|Peikoff|1991|pp=182–85}}</ref> ობიექტივიზმი აცნობიერებს იმ ფაქტებს, რომ ადამიანს აქვს შეზღუდული ცოდნა, დაუცველია შეცდომისგან და მყისიერად ვერ აცნობიერებს მისი ცოდნის ყველა შესაძლო ეფექტს.<ref>Lecture by Leonard Peikoff, cited in {{harvnb|Sciabarra|1995}}.</ref> პეიკოფის თანახმად, საკითხში დარწმუნება მაშინ შეიძლება, თუ ყველა არსებული მტკიცებულება დაადასტურებს მას, ანუ, შესაძლებელია, რომ ის ლოგიკურად დაუკავშირდეს დანარჩენ ცოდნას; ამის შემდგომ უკვე დასაშვებია დარწმუნება კონკრეტულ საკითხზე.<ref>{{harvnb|Peikoff|1991|pp=171–81}}</ref> რენდმა უარყო [[რაციონალიზმი | რაციონალისტური]] / [[ემპირიზმი | ემპირიული]] ტრადიციული დიქოტომია, ამტკიცებდა, რომ ის ცრუ ალტერნატივას წარმოადგენს: კონცეპტუალურად აღქმისგან დამოუკიდებლად დაფუძნებული ცოდნა (რაციონალიზმი) აღქმებზე დაფუძნებული კონცეფციებისაგან დამოუკიდებელი ცოდნის (ემპირიზმი) წინააღმდეგ. რენდი ამტკიცებდა, რომ არც ეს არის შესაძლებელი, რადგან გრძნობები ადამიანს ამარაგებს ცოდნის მასალით, ხოლო კონცეპტუალური პროცესი იმისთვის არის საჭირო, რომ გასაგები თეორემები შეიქმნას. ==== ეპისტემოლოგიის კრიტიკა ==== ფილოსოფოსი [[ჯონ ჰოსპერი]], რომელზეც ზეგავლენა რენდმა მოახდინა და იზიარებდა მის მორალურ და პოლიტიკურ მოსაზრებებს, არ ეთანხმებოდა მის აზრებს ეპისტემოლოგიურ საკითხებზე.<ref>{{harvnb|Branden|1987|p=323}}</ref> ზოგიერთი ფილოსოფოსი, მაგალითად ტიბორ მაჩანი, ამბობდა, რომ ობიექტივისტური ეპისტემოლოგია სრული არ იყო.<ref name="tiborneedwork">For example, {{harvnb|Machan|2000|pp=134–51}}</ref> ფსიქოლოგიის პროფესორი რობერტ ლ. კემპბელი წერს, რომ გაურკვეველი რჩება ურთიერთობა ობიექტივისტურ ეპისტემოლოგიასა და კოგნიტურ მეცნიერებას შორის, რადგან რენდს ჰქონდა მოსაზრებები ადამიანის შემეცნებისა და მისი განვითარების შესახებ, რომლებიც ფსიქოლოგიას ეკუთვნის, თუმცა რენდმა ასევე თქვა, რომ ფილოსოფია ლოგიკურად წინ უსწრებს ფსიქოლოგიას და არანაირად არ არის მასზე დამოკიდებული.<ref name="itoephilpsych">{{harvnb|Rand|1990|p=289}}</ref><ref name="cogrev">{{cite journal |last=Campbell |first=R. L. |date=Fall 1999 |title=Ayn Rand and the Cognitive Revolution in Psychology |journal=Journal of Ayn Rand Studies |volume=1 |issue=1 |pages=107–34 |url=http://campber.people.clemson.edu/randcogrev.html}}</ref> ფილოსოფოსები [[რანდალ დიპერტი]] და [[როდერიკ თ. ლონგი]] ამტკიცებენ, რომ ობიექტივისტური ეპისტემოლოგია აერთიანებს აღქმის პროცესს, რომლის მიხედვითაც ხდება განსჯა, მათი გამართლების გზით და ამით გაუგებარია, თუ როგორ შეიძლება სენსორულმა მონაცემებმა მართებულად ცნოს თეორემებად სტრუქტურირებული განსჯები.<ref>{{cite journal |last=Dipert |first=Randall R. |date=Spring 1987 |title=Review Essay: David Kelley's ''Evidence of the Senses: A Realist Theory of Perception'' |journal=Reason Papers |issue=12 |pages=57–70 |url=http://www.reasonpapers.com/pdf/12/rp_12_7.pdf}}</ref><ref>{{cite book |title=Reason and Value: Rand versus Aristotle |last=Long |first=Roderick T. |author-link=Roderick Long |location=Poughkeepsie, New York |publisher=The Objectivist Center |year=2000 |isbn=978-1-57724-045-7 |oclc=49875339 |series=Objectivist Studies Monographs}}</ref> === {{anchor|Ethics: rational self-interest}} ეთიკა: პირადი ინტერესი === <!-- This Anchor tag serves to provide a permanent target for incoming section links. Please do not move it out of the section heading, even though it disrupts edit summary generation (you can manually fix the edit summary before saving your changes). Please do not modify it, even if you modify the section title. It is always best to anchor an old section header that has been changed so that links to it won't be broken. See [[Template:Anchor]] for details. This text: [[Template:Anchor comment]]. --> ობიექტივიზმი ეთიკური საკითხების ფართო დამუშავებას მოიცავს. რენდმა მორალის შესახებ თავის ნაშრომებში ''[[ჩვენ ცოცხლები]]'' (1936), ''[[ატლანტმა მხრები გაშალა]]'' (1957) და ''[[ეგოიზმის უპირატესობა]]'' (1964) ისაუბრა. რენდი მორალს განმარტავს, როგორც „ღირებულებათა კოდექსს, რომლითაც ადამიანი მოქმედებებისა და გადაწყვეტილების მიღების დროს ხელმძღვანელობს. აღნიშნული მოქმედებები და გადაწყვეტილებები წყვეტს, თუ რა იქნება ცხოვრების მიზანი და მისი კურსი.".<ref>{{harvnb|Rand|1964|p=13}}.</ref> რენდმა აღნიშნა, რომ პირველი შეკითხვა არ დაისმის, თუ რა უნდა იყოს ღირებულებების კოდექსი, არამედ პირველი კითხვა მდგომარეობს იმაში, „საერთოდ სჭირდება თუ არა ადამიანს ღირებულებები - და რატომ?" რენდის თანახმად, „მხოლოდ” ცხოვრების „კონცეფციის არსებობა ქმნის ღირებულების ცნების არსებობას შესაძლებელს” და ის ფაქტი, რომ ცოცხალი ქმნილება არსებობს განსაზღვრავს იმასაც, თუ რა უნდა გააკეთოს მან.<ref>{{harvnb|Rand|1964|p=18}}; for more on Rand's metaethics see {{harvnb|Binswanger|1990|pp=58–66}}, {{harvnb|Smith|2000}} and {{harvnb|Gotthelf|Lennox|2010}}</ref> რენდმა აღნიშნა: „სამყაროში მხოლოდ ერთი ფუნდამენტური ალტერნატივაა: არსებობა ან არარსებობა - და ეს ეხება მხოლოდ ცოცხალ ორგანიზმებს. უსულო მატერიის არსებობა უპირობოა, ხოლო სიცოცხლის არსებობა უპირობო არ არის: ის დამოკიდებულია [...] მხოლოდ ცოცხალი ორგანიზმია მუდმივი ალტერნატივის წინაშე: სიცოცხლე თუ სიკვდილი". რენდი ამტკიცებდა, რომ ადამიანის [[თავისუფალი ნების]] ძირითადი არჩევანია: „იფიქრო ან არ იფიქრო". „აზროვნება არ არის ავტომატური ფუნქცია. მისი ცხოვრების ნებისმიერ საათში, ადამიანს შეუძლია თავისუფლად იფიქროს ან თავი აარიდოს ამ ძალისხმევას. აზროვნება მოითხოვს სრულფასოვან, ცნობიერ მდგომარეობას. ადამიანის მიერ თავის ცნობიერებაზე კონცენტრირების აქტი ნებაყოფლობითია. ადამიანს შეუძლია კონცენტრირდეს და მთლიანად, აქტიურად და მიზნობრივად შეიმეცნოს რეალობა ან შეუძლია მოადუნოს ყურადღება და ნება დართოს საკუთარ თავს, ნახევრადცნობიერის გავლენაში იყოს და merely reacting to any chance stimulus of the immediate moment, at the mercy of his undirected sensory-perceptual mechanism and of any random, associational connections it might happen to make."<ref>{{harvnb|Rand|1964|p=22}}; for more on Rand's theory of volition, see {{harvnb|Binswanger|1991}}; {{harvnb|Branden|1969}}; and {{harvnb|Peikoff|1991|pp=55–72}}.</ref> რენდის თანახმად, თავისუფალი ნების მქონე ადამიანებმა უნდა „აირჩიონ" თავიანთი ღირებულებები: მათ საკუთარი სიცოცხლე როგორც მთავარი და საბოლოო ღირებულება, ავტომატურად არ აქვთ. ადამიანის ქმედებები ხელს უწყობს თუ საფრთხეს უქმნის მის ცხოვრებას, ეს ფაქტის საკითხია, როგორც სხვა ყველა ორგანიზმში, მაგრამ იმოქმედებს თუ არა ადამიანი თავისი კეთილდღეობისთვის, ეს მისი გადასაწყვეტია და ადამიანის ფიზიოლოგიაში არ არის განსაზღვრული. „ადამიანს აქვს შესაძლებლობა, იმოქმედოს, როგორც საკუთარი თავის დამანგრეველი - და ის მთელი ისტორიის განმავლობაში ასე იქცევა” <ref> {{harvnb | Rand | 1992 | p = 1013}} </ref> რომანში „ატლანტმა მხრები გაშალა" რენდი წერს: "ადამიანის გონება ადამიანის მისი გადარჩენის ძირითადი იარაღია. ადამიანს ეძლევა სიცოცხლე, თუმცა გადარჩენა არა. სხეული ეძლევა მას, თუმცა ავტომატური შენურჩუნება არა. გონება ეძლევა მას, თუმცა მისი შინაარსი არა. ცოცხალი რომ დარჩეს, მან უნდა იმოქმედოს და სანამ იმოქმედებს, მან უნდა იცოდეს თავისი მოქმედების ბუნება და მიზანი. მას არ შეუძლია იკვებოს, თუ არ იცის საკვებისა და მისი მიღების გზის შესახებ. მას არ შეუძლია თხრილი გათხაროს - ან ააშენოს ციკლოტრონი, თუ არ იცის მისი მიზანი და ამის მისაღწევი საშუალებები. ცოცხალი რომ დარჩეს, მან უნდა იფიქროს."<ref>{{harvnb|Rand|1992|p=1012}}</ref> თავის რომანებში „პირველწყარო" და „ატლანტმა მხრები გაშალა" იგი ასევე ხაზს უსვამს პროდუქტიული მუშაობის, რომანტიკულ სიყვარულისა და ხელოვნების მნიშვნელობას ადამიანის ბედნიერებაში. ასევე დრამატიზებას უკეთებს მათი მიღწევის ეთიკურ ხასიათს. ობიექტივიზმის ეთიკის ძირითადი ღირსება არის [[რაციონალიზმი | რაციონალურობა]], რადგან რენდისთვის ეს იყო ცოდნის წყარო, ღირებულებათა ერთადერთ მსაჯული და მოქმედებათა ერთადერთ სახელმძღვანელო”.<ref>{{harvnb|Rand|1964|p=25}}; {{harvnb|Smith|2006|p=7}}</ref> რენდმა თქვა, რომ მორალური კოდექსის მიზანია მოგვაწოდოს პრინციპები, რომელთა მიხედვითაც ადამიანს შეუძლია მიაღწიოს იმ ღირებულებებს, რაც მისი გადარჩენისთვისაა საჭირო.<ref>{{harvnb|Peikoff|1989}}</ref> რენდი წერს: {{quote|თუ [ადამიანი] გადაწყვეტს, რომ იცხოვროს, რაციონალური ეთიკა ეუბნებამ თუ რა ქმედებებია განსახორციელებელი მისი არჩევანის განსახორციელებლად. თუ აირჩევს, რომ არ იცხოვროს, ბუნება შესაბამის გზას აიღებს. რეალობა ადამიანს უამრავი სავალდებულოდ გასაკეთებელირ ამით უპირისპირდება, თუმცა ყველა მათგანი პირობითია: ფორმულა რეალური აუცილებლობის ასეთია: „შენ უნდა, თუ&nbsp;–" და „თუ" აქ ადამიანის არჩევანს მიემართება: "თუ გსურს მიაღწიო კონკრეტულ მიზანს".<ref>{{harvnb|Rand|1982|pp=118–19}}</ref>}} რენდის აზრით, ადამიანის უპირველესი მორალური ვალდებულება საკუთარი კეთილდღეობის მიღწევაა - სწორედ მისი ცხოვრებისთვის და მის ინტერესებშია, რომ ის დაემორჩილოს მორალურ კოდექსს.<ref>{{harvnb|Smith|2006|pp=23–24}}</ref> [[ეთიკური ეგოიზმი]] ადამიანის ცხოვრების ზნეობრივ სტანდარტად ჩამოყალიბების შედეგია.<ref>{{harvnb|Peikoff|1991|p=230}}</ref> ერთადერთი ალტერნატივა ის იქნება, რომ მათ იცხოვრონ რეალობაზე ორიენტირების გარეშე. პირადი ინტერესის მხარდაჭერით რენდი შედეგად<nowiki/>[[ალტრუიზმი | ალტრუიზმს]] უარყოფს. ის ალტრუიზმს [[აუგუსტ კომტი | აუგუსტ კომტის]] მიხედვით განმარტავს - ადამიანის მორალური ვალდებულება სხვებისთვის ცხოვრებაა (მან შექმნა ეს ტერმინი). რენდი ასევე უარყოფდა სუბიექტივიზმს. მისი აზრით, „ახირებების თაყვანისცემით" ან „ჰედონიზმით" ცხოვრება ნიშნავს, რომ ადამიანი სუბადამიანურ დონეზე ცხოვრობს და არ აქვს სურვილი, რომ თავისი რეალური ცხოვრებით იცხოვროს. ასეთი ადამიანი ღირებულების სტანდარტად იმას ირჩევს, რასაც გაუაზრებლად აფასებს და არა იმას, რაც რეალურად ხელს უწყობს მისი ცხოვრების გაუმჯობესებას. ეს ყველაფერი ეწინააღმდეგება იმ ფაქტს, რომ, ეგზისტენციალურად, ის არის ადამიანი და შესაბამისად რაციონალური ორგანიზმი. ცნება „მე ვაფასებ" ახირებების თაყვანისცემასა და ჰედონიზმში შეიძლება შემდეგი ცნებებით შეიცვალოს: „ჩვენ ვაფასებთ", „ის აფასებს", „ისინი აფასებენ", „ღმერთი აფასებს". და მაინც ყველა მათგანი რეალობისგან მოწყვეტილი იქნება. რენდმა უარყო რაციონალური ეგოიზმის გათანაბრება ჰედონისტურ ან ახირების თაყვანისმცემელ ეგოიზმთან - "ეგოიზმი ეგოს გარეშე". მან თქვა, რომ პირველი მათგანი კარგია, ხოლო მეორე ცუდი, და მათ შორის ფუნდამენტური განსხვავებაა.<Ref name = "vos"> {{harvnb | Rand | 1964 | p = 18}} </ref>.<ref name="vos">{{harvnb|Rand|1964|p=18}}</ref> რენდისთვის ყველა [[ღირსება]] არის გონების, როგორც ადამიანის გადარჩენის ძირითადი იარაღის, გამოვლინება სხვადასხვა საკითხში: რაციონალობა, პატიოსნება, სამართლიანობა, დამოუკიდებლობა, მთლიანობა, პროდუქტიულობა და სიამაყე - თითოეულ მათგანს იგი გარკვევით ხსნის ნაშრომში "ობიექტივისტური ეთიკა".<ref>See also {{harvnb|Smith|2006}}</ref> ობიექტივისტური ეთიკის არსი შეჯამებულია რომანის „ატლანტმა მხრები გაშალა" გმირის ჯონ გალტის ფრაზით: „ვფიცავ ჩემს ცხოვრებასა და მისდამი სიყვარულს, რომ არასდროს ვიცხოვრებ სხვა ადამიანის გულისთვის და არც ვთხოვ არავის, რომ ჩემთვის იცხოვროს"<ref>{{harvnb|Rand|1992|p=731}}</ref> ==== ეთიკის კრიტიკა ==== ზოგიერთი ფილოსოფოსი აკრიტიკებს ობიექტივისტურ ეთიკას. ფილოსოფოსი [[რობერტ ნოზიკი]] ამტკიცებს, რომ რენდის ფუნდამენტური არგუმენტი სუსტია, რადგან ის არ ხსნის იმას, თუ რატომ არ შეიძლება ვინმეს რაციონალურად ერჩივნოს სიკვდილი და ღირებულებების არ ქონა, რათა სხვა რამეს განსაკუთრებული მნიშვნელობა მიანიჭოს. ის ამტკიცებს, რომ მისი მცდელობა დაიცვას ეგოიზმის ზნეობა მაგალითია იმის, რომ არგუმენტის საფუძველი დასკვნის მხარდაჭერის ნაცვლად, მის ავტომატურ ჭეშმარიტებას ითვალისწინებს. ნოზიკი ასევე ამტკიცებს, რომ რენდის მიერ [[დევიდ იუმი | დევიდ ჰიუმის]] ცნობილი პრინციპის, პრობლემის გადაწყვეტა არადამაკმაყოფილებელია. ამის საპასუხოდ, ფილოსოფოსები [[დუგლას ბ. რასმუსენი]] და [[დუგლას დენ უილი]] ამტკიცებენ, რომ ნოზიკმა შეცდომით წარმოადგინა რენდის არგუმენტები.<ref>{{cite journal |title=Ayn Rand and the Is-Ought Problem |last=O'Neil |first=Patrick M. |journal=Journal of Libertarian Studies |date=Spring 1983 |volume=7 |issue=1 |pages=81–99 |url=https://www.mises.org/sites/default/files/7_1_4_0.pdf }}</ref><ref>{{cite journal |title=Nozick On the Randian Argument |last1=Den Uyl |first1=Douglas |last2=Rasmussen |first2=Douglas |journal=The Personalist |date=April 1978 |volume=59 |pages=184–205}} Reprinted along with Nozick's article in ''Reading Nozick'', J. Paul, ed., 1981, [[Rowman & Littlefield]].</ref> ჩარლზ კინგმა გააკრიტიკა რენდის მაგალითი დაუნგრეველი რობოტის შესახებ, რათა ეჩვენებინა სიცოცხლის ღირებულება, როგორც არასწორი და დამაბნეველი. <ref>King, J. Charles. "Life and the Theory of Value: The Randian Argument Reconsidered" in {{harvnb|Den Uyl|Rasmussen|1984}}.</ref> საპასუხოდ, პოლ სენტ ბ. ბლერმა დაიცვა რენდის ეთიკური დასკვნები, ამასთან, ირწმუნებოდა, რომ მისი არგუმენტები შესაძლოა არ ყოფილიყო გაზიარებული რენდის მიერ.<ref>{{cite journal |url=http://www.reasonpapers.com/pdf/10/rp_10_7.pdf |title=The Randian Argument Reconsidered: A Reply to Charles King |first=Paul |last=St. F. Blair |journal=Reason Papers |date=Spring 1985 |issue=10 |accessdate=September 14, 2011}}</ref> === პოლიტიკა: ინდივიდუალური უფლებები და კაპიტალიზმი === რენდის მიერ ინდივიდუალური თავისუფლების დაცვა აერთიანებს ელემენტებს მთელი მისი ფილოსოფიიდან.<ref>{{harvnb|Peikoff|1991|p=354}}; {{harvnb|Sciabarra|1995|p=274}}</ref> ვინაიდან გონება ადამიანის ცოდნის საშუალებაა, ამიტომ ის თითოეული ადამიანის გადარჩენის ყველაზე ფუნდამენტური საშუალებაა და აუცილებელია ღირებულებების მისაღწევად.<ref>{{harvnb|Bernstein|2009|pp=25–31}}</ref> [[ძალა | ძალის]] გამოყენება, იქნება ეს ძალა სახელმწიფოდან წარმოშობილი თუ კრიმინალისგან, ან მუქარა ანეიტრალებს პიროვნების გონების პრაქტიკულ ეფექტს. რენდის თანახმად, „ადამიანის გონება არ იმუშავებს თუ ის იარაღის მიზანშია ამოღებული".<ref>{{harvnb|Rand|1967|p=141}}</ref> ამიტომ, ადამიანთა ორგანიზებული ქცევის ერთადერთი ტიპი, რომელიც შეესაბამება გონების მოქმედებას არის ნებაყოფლობითი თანამშრომლობა. დარწმუნება არის გონების მეთოდი. თავისი ბუნებით, აშკარად ირაციონალური ვერ დაეყრდნობა დარწმუნების გამოყენებას და საბოლოოდ ძალის გამოყენებას მიმართავს.<ref>{{harvnb|Peikoff|1991|pp=310–13}}</ref> შესაბამისად გონება და თავისუფლება ურთიერთკავშირშია, ისევე როგორც მისტიციზმი და ძალადობა, როგორც თავად ამტკიცებს. ფიზიკური ძალის წამოწყება სხვისი ნების საწინააღმდეგოდ არის ამორალური, <ref>{{harvnb|Rand|1964|p=36}}; {{harvnb|Peikoff|1991|p=310}}; {{harvnb|Smith|1997|pp=143–47}}</ref> ისევე, როგორც ძალადობის არაპირდაპირი წამოწყება მუქარის საშუალებით,<ref>{{harvnb|Smith|1997|pp=150–55}}</ref> ასევე თაღლითობა,<ref>{{harvnb|Peikoff|1991|pp=319}}</ref> ან ხელშეკრულების დარღვევა.<ref>{{harvnb|Rand|1964|pp=129–30}}</ref> სამაგიეროდ, თავდაცვითი ან საპასუხო ძალის გამოყენება მიზანშეწონილია.<ref>{{harvnb|Rand|1964|p=126}}; {{harvnb|Peikoff|1991|p=320}}</ref> ობიექტივიზმი ამტკიცებს, რომ რადგანაც მორალური ღირებულებების მიღწევისთვის აუცილებელია გონების გამოყენება ძალადობის გარეშე, შესაბამისად თითოეულ ინდივიდს აქვს ხელშეუვალი მორალური [[ადამიანის უფლებები|უფლებები]], თავისი განსჯით იმოქმედოს და შეინარჩუნოს მის ქმედების პროდუქტი. პეიკოფმა, განმარტა უფლებების საფუძველი და თქვა: "შინაარსობრივად, როგორც დამფუძნებელმა მამებმა აღიარეს, არსებობს ერთი ფუნდამენტური უფლება, რომელსაც აქვს რამდენიმე განშტოება. ძირითადი უფლებაა სიცოცხლის უფლება. მისი ძირითადი განშტოებებია თავისუფლება, საკუთრება და ბედნიერებისკენ სწრაფვა.<ref>{{harvnb|Peikoff|1991|pp=351–52}}.The Objectivist understanding of rights is explored at length in {{harvnb|Smith|1997}}.</ref> „უფლება არის ზნეობრივი პრინციპი, რომელიც განსაზღვრავს და სანქცირებს ადამიანის მოქმედების თავისუფლებას სოციალურ კონტექსტში"<ref>{{harvnb|Rand|1964|p=110}}</ref> ეს უფლებები უნდა გაგებული იქნეს როგორც ქმედების უფლება და არა შედეგის ან რაიმე ნივთის უფლება და ვალდებულებები, რომლებსაც უფლებები ქმნის ნეგატიური ხასიათისაა ბუნებაში: ნებისმიერმა ადამიანმა თავი უნდა შეიკაოს სხვისი უფლების დარღვევისგან.<ref>{{harvnb|Peikoff|1991|p=355}}</ref> ობიექტივისტები უარყოფენ უფლებების სხვა ცნებებს, როგორიცაა [[პოზიტიური უფლებები]] ან [[ცხოველთა უფლებები]]<ref>{{harvnb|Peikoff|1991|pp=356–58}}; {{harvnb|Rand|1964|pp=120}}</ref> ობიექტივიზმი აცხადებს, რომ ერთადერთი სოციალური სისტემა, რომელიც მთლიანად ცნობს ინდივიდუალურ უფლებებს, არის კაპიტალიზმი<ref>{{harvnb|Rand|1967|p=19}}</ref> უფრო დაზუსტებით, როგორც რენდი აღწერდა, „სრული, წმინდა, გაუკენტროლობელი, დაურეგულირებელი კაპიტალიზმი".<ref>{{harvnb|Rand|1964|p=37}}</ref> ობიექტივიზმი კაპიტალიზმს ღარიბებისთვის ყველაზე კარგ სოციალურ სისტემად მიიჩნევს, თუმცა ეს ამ სისტემის გამართლების მთავარი მიზეზი არ არის.<ref>{{harvnb|Peikoff|1991|pp=392–395}}; {{harvnb|Sciabarra|1995|p=284}}</ref> ნაცვლად, კაპიტალიზმი ერთადერთი მორალური სისტემაა. ობიექტივიზმი ამტკიცებს, რომ მხოლოდ იმ საზოგადოებებს აქვთ [[თვითგამორკვევის უფლება]], რომლებიც თავისუფლების დამკვიდრებას ცდილობენ.<ref>{{harvnb|Rand|1964|p=103}}</ref>. ობიექტივიზმი აღწერს მთავრობას, როგორც „ფიზიკური ძალის საპასუხო გამოყენების ობიექტური კონტროლის - ანუ ობიექტურად განსაზღვრულ კანონების ქვეშ მოქცევის საშუალებას”; ამრიგად, მთავრობა არის როგორც ლეგიტიმური, ასევე კრიტიკულად მნიშვნელოვანი<ref>{{harvnb|Peikoff|1991|p=364}}</ref> რომ დაიცვას ინდივიდუალური უფლებები.<ref>{{harvnb|Rand|1964|pp=125–28}}</ref> რენდი ეწინააღმდეგებოდა [[ანარქიზმი|ანარქიზმს]], მიიჩნევდა, რომ პოლიციისა და სასამართლოს ბაზარზე განთავსება [[სამართლიანობა | სამართლიანობის]] ჩვეული მარცხი იქნებოდა.<ref>{{harvnb|Rand|1964|p=112}}</ref> ობიექტივიზმი აცხადებს, რომ სახელმწიფოს შემდეგი საქმიანობა აქვს: „პოლიცია" - რომ დაიცვას ადამიანები კრიმინალებისგან, [[შეიარაღებული ძალები]], რომ დაიცვას ადამიანები საგარეო საფრთხისგან და [[სასამართლო]], რომ გადაწყვიტოს დავები ადამიანებს შორის ობიექტურ კანონებზე დაყრდნობით, [[აღმასრულებელი ხელისუფლება | აღმასრულებელი]] და [[საკანონმდებლო ხელისუფლება]].<ref>{{harvnb|Rand|1964|p=131}}</ref> გარდა ამისა, ინდივიდუალური უფლებების დასაცავად, მთავრობა მოქმედებს როგორც თავისი მოქალაქეების წარმომადგენელი და „მას არ აქვს სხვა უფლებები, გარდა იმ უფლებებისა, რომლებიც მას მოქალაქეებმა გადასცეს"<ref>{{harvnb|Rand|1964|p=129}}</ref> და ის უნდა მოქმედებდეს მიუკერძოებლად კონკრეტული, ობიექტურად განსაზღვრული კანონების შესაბამისად.<ref>{{harvnb|Rand|1964|p=128}}; {{harvnb|Peikoff|1991|pp=364–65}}</ref> გამოჩენილმა ობიექტივისტებმა, პეიკოფმა და [[იარონ ბრუკი | იარონ ბრუკმა]] შემდგომში სხვა სახელმწიფო ფუნქციების მიმართაც გამოხატეს მხარდაჭერა.<ref>{{cite web|url=http://www.peikoff.com/2011/03/07/what-role-should-certain-specific-governments-play-in-objectivist-government/|title=What role should certain specific governments play in Objectivist government? " Podcast " Peikoff|publisher=|accessdate=2020-11-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180624214130/http://www.peikoff.com/2011/03/07/what-role-should-certain-specific-governments-play-in-objectivist-government/|archivedate=2018-06-24}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.peikoff.com/2011/10/03/interview-with-yaron-brook-on-economic-issues-in-todays-world-part-1/|title=Interview with Yaron Brook on economic issues in today's world (Part 1). "Featured Podcast" Peikoff|publisher=|accessdate=2020-11-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140912102312/http://www.peikoff.com/2011/10/03/interview-with-yaron-brook-on-economic-issues-in-todays-world-part-1/|archivedate=2014-09-12}}</ref> რენდი ამტკიცებდა, რომ [[ინტელექტუალური საკუთრება | ინტელექტუალური საკუთრების]] შეზღუდული მონოპოლიები, რომლებიც გარკვეულ გამომგონებლებსა და არტისტებს ენიჭებათ, მორალურია, რადგან მას ყველა საკუთრება ფუნდამენტურად ინტელექტულურად მიაჩნდა. გარდა ამისა, კომერციული პროდუქტის ღირებულება გარკვეულწილად გამომდინარეობს მისი გამომგონებლების საჭირო მუშაობიდან. ამასთან, რენდმა მნიშვნელოვნად ჩათვალა პატენტებისა და საავტორო უფლებების ლიმიტები და თქვა, რომ თუ ისინი მინიჭებული იქნებოდა სამუდამოდ, ეს აუცილებლად გამოიწვევდა ''დე ფაქტო'' კოლექტივიზმს. რენდი ეწინააღმდეგებოდა [[რასიზმი | რასიზმს]] და კანონით დაშვებულ მის ყველანაირ გამოვლინებას. მას [[affirmative action]] დაკანონებული რასიზმის მაგალითად მიაჩნდა.<ref>{{harvnb|Rand|1964|pp=173–84}}; ''cf''. {{cite book |title=The Other Side of Racism |url=https://archive.org/details/othersideofracis0000wort |last=Wortham |first=Anne |location=Columbus, Ohio |publisher=Ohio State University Press |year=1981 |isbn=978-0-8142-0318-7}}</ref> რენდი ასევე მხარს უჭერდა [[აბორტი | აბორტის]] უფლებას.<ref>{{cite book |last=Rand |first=Ayn |chapter=Of Living Death |others=Edited by Leonard Peikoff |title=The Voice of Reason |location=New York |publisher=New American Library |year=1989 |isbn=978-0-453-00634-7|title-link=The Voice of Reason (book) }}</ref> მას მიაჩნდა, რომ [[სიკვდილით დასჯა]] მორალურად გამართლებული იყო, როგორც სამაგიერო მკვლელისთვის, მაგრამ ამავე დროს საშიშიც, რადგან ამით შესაძლებელი იყო უდანაშაულო ხალხი გასამართლებულიყო და მომხდარიყო სახელმწიფო მკველობის ხელშეწყობა. ამიტომ იგი ეწინააღმდეგებოდა სიკვდილით დასჯას „ეპისტემოლოგიური და არა მორალური მიზეზით".<ref>{{harvnb|Rand|2005|pp=45–46}}</ref> იგი ეწინააღმდეგებოდა იძულებით [[სამხედრო სამსახური | სამხედრო სამსახურს]].<ref>{{harvnb|Rand|1967|pp=226–28}}</ref> რენდი ასევე წინააღდმეგი იყო ყველა ფორმის [[ცენზურა | ცენზურის]], მათ შორის[[პორნოგრაფია | პორნოგრაფიაზე]], მოსაზრების ქონაზე, [[ღვთისმსახურება | ღვთისმსახურებაზე]] საკანონმდებლო შეზღუდვების.<ref>{{harvnb|Rand|1982|pp=173–84}}</ref><ref>{{cite web|url=http://aynrandlexicon.com/lexicon/free_speech.html|title=Free Speech|website=Ayn Rand Lexicon}}</ref> ობიექტივისტები ასევე ეწინააღმდეგებიან იმ სახელმწიფო საქმიანობას, რომელსაც ხშირად მხარს უჭერდნენ როგორც ლიბერალები, ისე კონსერვატორები, მათ შორის [[ანტიმონოპოლური კანონი | ანტიმონოპოლიური კანონები]],<ref>Greenspan, Alan. "Antitrust" in {{harvnb|Rand|1967|pp=63–71}}</ref> [[მინიმალური ხელფასი]], [[საჯარო განათლება]]<ref>Branden, Nathaniel. "Common Fallacies about Capitalism" in {{harvnb|Rand|1967|pp=89–92}}</ref> და არსებულ [[ბავშვთა შრომის]] კანონებს.<ref>Hessen, Robert. "The Effects of the Industrial Revolution on Women and Children" in {{harvnb|Rand|1967|pp=110–13}}</ref> ობიექტივისტები ასევე [[რწმენაზე დაფუძნებული ინიციატივა | რწმენაზე დაფუძნებული ინიციატივების]] წინააღმდეგ გამოდიოდნენ.<ref>{{cite web |url=http://www.aynrand.org/site/News2?&id=7475 |title=Faith-Based Initiatives Are an Assault on Secular Government |last=Epstein |first=Alex |date=February 4, 2003 |publisher=Ayn Rand Institute |accessdate=June 19, 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120324085647/http://www.aynrand.org/site/News2?&id=7475 |archive-date=March 24, 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120324085647/http://www.aynrand.org/site/News2?&id=7475 |archivedate=მარტი 24, 2012 }}</ref> მაგ. რელიგიური სიმბოლიკის სახელმწიფო დაწესებულებებზე გამოსახვა<ref>{{cite web |url=http://www.aynrand.org/site/News2?&id=10889 |title=The Ten Commandments vs. America |first=Harry |last=Binswanger |date=March 3, 2005 |publisher=Ayn Rand Institute |accessdate=June 19, 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120324085654/http://www.aynrand.org/site/News2?&id=10889 |archive-date=March 24, 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120324085654/http://www.aynrand.org/site/News2?&id=10889 |archivedate=მარტი 24, 2012 }}</ref> და [[გონიერი ქმნილება | გონიერი დიზაინის]] საჯარო სკოლებში სწავლება.<ref>{{cite news |url=http://www.aynrand.org/site/News2?&id=11555 |title='Intelligent Design' Is about Religion versus Reason |newspaper=Orange County Register |first=Keith |last=Lockitch |date=December 11, 2005 |access-date=June 19, 2009 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120324085705/http://www.aynrand.org/site/News2?&id=11555 |archivedate=მარტი 24, 2012 }}</ref> რენდი ეწინააღმდეგებოდა არანებაყოფლობით [[გადასახადი | გადასასახადებს]] და სჯეროდა, რომ სახელმწიფო შესაძლებელი იყო ნებაყოფლობით დაფინანსებულიყო. ამასთანავე ფიქრობდა, რომ ეს შესაძლებელი იქნებოდა მხოლოდ მაშინ, როცა სხვა სახელმწიფო რეფორმები გატარდებოდა ჯერ.<ref>{{harvnb|Peikoff|1991|p=368}}</ref><ref>{{harvnb|Rand|1964|pp=135–137}}</ref> ==== პოლიტიკის კრიტიკა ==== ზოგიერთი კრიტიკოსი, მათ შორის ეკონომისტები და პოლიტიკური ფილოსოფოსი, როგორებიცაა [[მიურეი როტბარდი]], [[დევიდ დ. ფრიდმანი]], [[როი ჩილდსი]], [[ნორმან პ. ბარი]] და [[ჩანდრან კუკატა]] ამტკიცებენ, რომ ობიექტივისტური ეთიკა შეესაბამება [[ანარქო-კაპიტალიზმს]] ნაცვლად [[მინარქიზმი|მინარქიზმისა]]. <ref> Childs, Roy (1969). "[http://www.isil.org/ayn-rand/childs-open-letter.html ობიექტივიზმი და სახელმწიფო: ღია წერილი აინ რენდს]" </ref> <ref> {{harvnb | Barry | 1987 | pp = 128–29}} </ref> <ref name = "Kukathas" /> <ref> {{harvnb | დამწვრობა | 2009 | pp = 250–51}} </ref> <ref> {{cite web | url = https: //mises.org/easaran/chap3.asp | last = Rothbard | first = Murray N. | title = სახელმწიფოს ანატომია: რას არ წარმოადგენს სახელმწიფო | ვებგვერდი = თანასწორუფლებიანობა, როგორც ამბოხი ბუნებისა და სხვათა წინააღმდეგ ესეები | წელი = 1974}} </ref> === ესთეტიკა: მეტაფიზიკური ფასეულობათა შეფასება === {{see also|რომანტიკული რეალიზმი}} [[ხელოვნება|ხელოვნების]] ობიექტივისტური თეორია გამომდინარეობს მისი ეპისტემოლოგიიდან, „ფსიქო-ეპისტემოლოგიის" გზით. ხელოვნება, ობიექტივიზმის თანახმად, ემსახურება ადამიანის შემეცნებით მოთხოვნილებას: ის საშუალებას აძლევს ადამიანს ცნებები ისე გააცნობიეროს, როგორც აღქმის ობიექტები. ობიექტივიზმი განსაზღვრავს „ხელოვნებას", როგორც „რეალობის შერჩევით ხელახლა შექმნას მხატვრის მეტაფიზიკური ფასეულობის მიხედვით" - ეს არის ის, რასაც მხატვარი სინამდვილისა და კაცობრიობის ბუნების შესახებ საბოლოოდ ჭეშმარიტებად და მნიშვნელოვნად მიიჩნევს. ამ თვალსაზრისით, ობიექტივიზმი ხელოვნებას მიიჩნევს, როგორც აბსტრაქციების კონკრეტულად, აღქმის ფორმით წარმოდგენის გზას.<ref>{{harvnb|Peikoff|1991|p=417}}</ref> ადამიანის საჭიროება ხელოვნებისადმი, ამ იდეის თანახმად, გამომდინარეობს შემეცნებითი საჭიროებიდან. კონცეფცია უკვე არის გარკვეული სახის გონებრივი სტენოგრაფია, რომელიც წარმოადგენს დიდი რაოდენობით რაიმე კონკრეტულს, რაც საშუალებას აძლევს ადამიანს, იფიქროს არაპირდაპირი გზით ან უპირობოდ მეტ ასეთ კონკრეტზე, ვიდრე ამის გახსენება მკაფიოდ არის შესაძლებელი. მაგრამ ადამიანს არ შეუძლია მრავალი ცნება დაუყოვნებლივ და მკაფიოდ მიიღოს მხედველობაში. ობიექტივიზმის თანახმად, მას სჭირდება ყოვლისმომცველი კონცეპტუალური სტრუქტურა, რომელიც მას ცხოვრებაში წინამძღოლობას გაუწევს. ხელოვნება ადამიანს ამ დილემიდან თავის დაღწევის საშუალებას სთავაზობს. კერძოდ, ხელოვნება ადამიანს სთავაზობს აბსტრაქციების ფართო სპექტრის და მეტაფიზიკურ ფასეულობათა შეფასების ადვილად გასაგებ საშუალებას. ობიექტივიზმი მიიჩნევს ხელოვნებას, როგორც ზნეობრივ ან ეთიკურ იდეალთან კომუნიკაციის ეფექტურ გზას.<ref>{{harvnb|Peikoff|1991|p=422}}</ref> ობიექტივიზმი ხელოვნებას პროაპგანდის საშუალებას არ მიიჩნევს: მიუხედავად იმისა, რომ ხელოვნება მოიცავს მორალურ ფასეულობებსა და იდეალებს, მისი მიზანი არ არის განათლება, არამედ მხოლოდ რაიმეს ჩვენება ან პროექტირება. უფრო მეტიც, ხელოვნება არ უნდა იყოს და, როგორც წესი, არ არის სრულფასოვანი, გამოკვეთილი ფილოსოფიის შედეგი. ჩვეულებრივ, ის მომდინარეობს ხელოვანის ''ცხოვრებისეული გრძნობიდან'' (რაც არის კონცეპტუალური და მეტწილად ემოციური).<ref>{{harvnb|Peikoff|1991|p=426}}</ref> რენდის საკუთარი საქმიანობის საბოლოო მიზანი იდეალური ადამიანის წარმოჩენა იყო. ''პირველწყარო'' ამ მცდელობის საუკეთესო მაგალითია.<ref>{{harvnb|Barr|2012}}</ref> რენდი იყენებს რორკის პერსონაჟს ადამიანის უმაღლესი კონცეფციის განსახიერებად და სწოროდ ამას მიიჩნევს ხელოვნების მთავარ მოვალეობად - განასახიეროს კაცობრიობის საუკეთესო თვისებებო. ეს სიმბოლიზმი ყველანაირ ხელოვნებაში უნდა იყოს წარმოდგენილი; მხატვრული გამოხატულება კაცობრიობაში სიდიადის გაფართოება უნდა იყოს. რენდმა თქვა, რომ რომანტიზმი იყო ლიტერატურული ხელოვნების უმაღლესი სკოლა და აღნიშნა, რომ რომანტიზმი „ემყარებოდა იმ პრინციპის აღიარებას, რომ ადამიანი ფლობს ნებელობით უნარს", რომლკის გარეშეც, რენდის აზრით, ლიტერატურას დრამატული ძალა ექნება გამოცლილი. მანვე დასძინა: {{quote|რომანტიკოსებმა ხელოვნებაში „ღირებულებების პრიმატი" შემოიტანეს... ღირებულებები ემოციების წყაროა: რომანტიკოსთა ნაშრომებსა და მათი აუდიტორიის რეაქციებში უხვად იყო გამოხატული ემოციური ინტენსივობა, ასევე ბევრი ფერი, ფანტაზია, თვითმყოფადობა, მღელვარება და ღირებულებებზე ორიენტირებული ცხოვრების ხედვის სხვა შედეგები.<ref>"What is Romanticism?" in {{harvnb|Rand|1971}}</ref>}} ტერმინი „რომანტიზმი" ხშირად ასოცირდება ემოციურობასთან, რომელსაც ობიექტივიზმი ეწინააღმდეგება. ისტორიულად, ბევრი რომანტისტი ხელოვანი ფილოსოფიურად [[სუბიექტივიზმი | სუბიექტივისტი]] იყო. ობიექტივისტების უმრავლესობა, რომლებიც ასევე ხელოვანები არიან, უფრო მეტად [[რომანტიკული რეალიზმი | რომანტიკულ რეალიზმს]]. ასე აღწერდა აინ რენდი ასევე საკუთარი ნაშრომებს.<ref>{{harvnb|Torres|Kamhi|2000|pp=31–32}}; {{harvnb|Holzer|2005|pp=115–25}}</ref> == სხვა ავტორთა ნაშრომები == {{იხილეთ აგრეთვე|ობიექტივისტთა მოძრაობა}} {{multiple image|perrow=2|total_width=300 | image1 = Leonard Peikoff.tiff |width1=319|height1=425 | image2 = TiborMachan Italy06.jpg |width2=319|height2=425 | image3 = Tara Smith.jpg |width3=319|height3=425 | image4 = Harry Binswanger.jpg |width4=319|height4=425 | footer = Philosophers such as [[Leonard Peikoff]], [[Tibor Machan]], [[Harry Binswanger]] and [[Tara Smith (philosopher)|Tara Smith]] (clockwise from upper left) have worked on Objectivism since Rand's death}} რამდენიმე ავტორმა განავითარა და გამოიყენა რენდის იდეები საკუთარ ნამუშევრებში. რენდმა პეიკოფის წიგნი "[[საშიში პარალელები]]" (1982) „მის გარდა სხვა ობიექტივისტი ფილოსოფოსის დაწერილ პირველ წიგნად" დაასახელა.<ref>Rand, Ayn. "Introduction". In {{harvnb|Peikoff|1982|p=vii}}</ref> 1991 წლის განმავლობაში პეიკოფმა გამოაქვეყნა წიგნი ''[[ობიექტივიზმი: აინ რენდის ფილოსოფია]]'', რენდის ფილოსოფიის ყოვლისმომცველი ექსპოზიცია.<ref>{{harvnb|Peikoff|1991|p=iv}}</ref> [[კრის მეთიუ სკიაბარა]] განიხილავს რენდის იდეებს და თეორიულად ასახავს მათ ინტელექტუალურ წარმოშობას წიგნში „''[[აინ რენდი: რუსი რადიკალი]]”(1995) .'' არსებობს სხვა ნამუშვრები, გამოკითხვები როგორიცაა „<nowiki/>[[აინ რენდის შესახებ]]” [[ალან გოთელფი |ალან გოთელფის]] მიერ (1999),[[ტიბორ რ. მაჩანი | ტიბორ რ. მაჩანის]] „აინ რენდი" (2000) და „ობიექტივიზმი ერთ გაკვეთილში (2009) [[ენდრიუ ბერნსტეინი | ენდრიუ ბერნსტეინის]] მიერ, რომელიც მკითხველს რენდის იდეების მოკლე მიმოხილვას სთავაზობს. ზოგი მკვლევარი ობიექტივიზმის უფრო კონკრეტულ სფეროებს იკვლევს. მაჩანმა ჩამოაყალიბა ადამიანის ცოდნის კონტექსტუალური კონცეფცია (ამასთანავე [[ჯ. ლ ოსტინი]] და [[გილბერტ ჰარმანი|გილბერტ ჰარმანის]] შეხედულებები გამოიყენა ისეთ ნამუშევრებში, როგორიცაა „ობიექტურობა" (2004). [[დევიდ კელი | დევიდ კელიმ]] განმარტა რენდის ეპისტემოლოგიური იდეები ისეთ ნაშრომებში, როგორიცაა „გრძნობათა მტკიცებულება" (1986) და "აბსტრაქციის თეორია" (2001). ეთიკის თემასთან დაკავშირებით კელი ამტკიცებს ისეთ ნაშრომებში, როგორებიცაა „unrugged ინდივიდუალიზმი" (1996) და "აინ რენდის სადავო მემკვიდრეობა" (2000), რომ ობიექტივისტებმა მეტი ყურადღება უნდა მიაქციონ კეთილგანწყობილების ღირსებას და მორალური სანქციის საკითხებზე ნაკლებად უნდა გაამახვილონ ყურადღეება. კელის პრეტენზიები სადავო იყო. კრიტიკოსები პეიკოფი და [[პიტერ შვარცი]] ამტკიცებენ, რომ ის ეწინააღმდეგება ობიექტივიზმის მნიშვნელოვან პრინციპებს.<ref>{{harvnb|Peikoff|1989}}; {{harvnb|Schwartz|1989}}</ref> კელიმ გამოიყენა ტერმინი ”ღია ობიექტივიზმი” ობიექტივიზმის იმ ვერსიისთვის, რომელიც მოიცავს „ვალდებულებას არგუმენტირებული, არა დოგმატური დისკუსიისა და დებატებისადმი”, ობიექტივიზმის ღიად აღიარებას გაფართოების, დახვეწისა და გადასინჯვისთვის „და" კეთილგანწყობილების პოლიტიკას სხვების მათ შორის, კრიტიკოსების მიმართ".<ref>{{Cite web|url=http://www.atlassociety.org/open_objectivism_david_kelley|website=Atlas Society|title=A Note to Our Members About Open Objectivism|date=October 17, 2008|last=Kelley|first=David}}</ref> კელის საწინააღმდეგოდ, პეიკოფმა ობიექტივიზმი შეაფასა როგორც „დახურული სისტემა", რომელიც არ ექვემდებარება ცვლილებას. <ref name="Fact and Value">{{cite journal |title=Fact and Value |journal=The Intellectual Activist |date=May 18, 1989 |volume=5 |issue=1 |first=Leonard |last=Peikoff |url=http://ari.aynrand.org/issues/culture-and-society/religion-and-morality/Fact-and-Value}}</ref> [[ტარა სმიტი]] - ავტორი, რომელიც ყურადღებას რენდის ეთიკაზე ამახვილებს,, ინარჩუნებს მის პირველად იდეებს ისეთ ნამუშევრებში, როგორიცაა „მორალური უფლებები და პოლიტიკური თავისუფლება" (1995), „ცხოველმყოფელი ღირებულებები" ( 2000) და „აინ რენდის ნორმატიული ეთიკა" (2006). <ref>{{cite web |title=Comments on Tara Smith's ''Viable Values'' |accessdate=May 29, 2009 |date=December 2000 |url=http://enlightenment.supersaturated.com/essays/text/irfankhawaja/viablevaluescomment.html |first=Irfan |last=Khawaja }}; {{cite journal |title=Egoism Explained: A Review of Tara Smith's ''Ayn Rand's Normative Ethics: The Virtuous Egoist'' |journal=The Objective Standard |date=Spring 2007 |volume=2 |issue=1 |url=http://www.theobjectivestandard.com/issues/2007-spring/egoism-explained.asp |first=Diana |last=Hsieh|access-date=May 29, 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140328111053/http://www.theobjectivestandard.com/issues/2007-spring/egoism-explained.asp |archive-date=March 28, 2014 |url-status=dead }}</ref> პეიკოფთან ერთად, დევიდ ჰარიმანმა შეიმუშავა [[სამეცნიერო მეთოდი | სამეცნიერო]] [[ინდუქციური მსჯელობა | ინდუქციის]] თეორია, რომელიც ემყარება რენდის ცნებებათა თეორიას „ლოგიკური ნახტომი: ინდუქცია ფიზიკაში" (2010).<ref>Harriman, David, ''The Logical Leap'', 2010, New American Library.</ref> რენდის ფილოსოფიის [[პოლიტიკური ფილოსოფია | პოლიტიკურ]] ასპექტებს განიხილავს ბერნსტაინი წიგნში „კაპიტალისტური მანიფესტი" (2005). „კაპიტალიზმი: ტრაქტატი ეკონომიკის შესახებ” (1996), [[ჯორჯ რეისმანი]] ცდილობს ობიექტივისტური მეთოდოლოგიისა და შეხედულებების ინტეგრირება მოახდინოს [[კლასიკური ეკონომიკა | კლასიკური]] და [[ავსტრიის ეკონომიკა | ავსტრიულ ეკონომიკასთან]]. ფსიქოლოგიაში პროფესორმა [[ედვინ ა. ლოკი | ედვინ ა. ლოკმა]] და ელენ კენერმა გამოიკვლიეს რენდის იდეები გამოცემაში „ეგოისტური გზა რომანტიკულობისკენ: როგორ უნდა გვიყვარდეს ვნებითა და გონებით".<ref>Locke, Edwin, and Kenner, Ellen, Platform, 2011</ref> სხვა მწერლებმა შეისწავლეს ობიექტურობის გამოყენება იმ სფეროებში, როგორიცაა [[ესთეტიკა | ხელოვნება]] - ლუი ტორესის და [[მიშელ მარდერ კამჰი | მიშელ მოარდერ კამჰის]] „რა არის ხელოვნება” (2000) და [[ტელეოლოგია]] - [[ჰარი ბინსვანგერი | ჰარი ბინსვანგერის]] „ტელეოლოგიური კონცეფციების ბიოლოგიური საფუძვლები" (1990). == ინტელექტუალური გავლენა == რენდის ბიოგრაფი ამბობს, რომ ადამიანების უმეტესობა, ვინც პირველად კითხულობს რენდის ნამუშევრებს, ამას მოზარდობის ასაკში აკეთებს.<ref>{{cite book |title=Ayn Rand and the World She Made |last=Heller |first=Anne C. |location=New York |publisher=Doubleday |year=2009 |isbn=978-0-385-51399-9 |page=[https://archive.org/details/aynrandworldshem0000hell/page/ xii] |title-link=Ayn Rand and the World She Made }}</ref> რენდის ყოფილი პროტეჟე [[ნათანიელ ბრანდენი]] აღნიშნავდა რენდს როგორც ახალგაზრდებში განსაკუთრების მოწონების მქონედ<ref>{{cite journal |title=The Benefits and Hazards of the Philosophy of Ayn Rand: A Personal Statement |first=Nathaniel |last=Branden |journal=[[Journal of Humanistic Psychology]] |date=Fall 1984 |volume=24 |issue=4 |url=http://mol.redbarn.org/objectivism/Writing/NathanielBranden/BenefitsAndHazards.html |pages=29–64 |doi=10.1177/0022167884244004 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110717195811/http://mol.redbarn.org/objectivism/Writing/NathanielBranden/BenefitsAndHazards.html |archivedate=July 17, 2011 }}</ref> ხოლო ონკარ გათემ [[აინ რენდის ინსტიტუტი | აინ რენდის ინსტიტუტიდან]] თქვა, რომ რენდი „ახალგაზრდობის იდეალიზმში იყო მოწონებული".<ref name="Ghate">{{cite web |url=http://capitalismmagazine.com/2008/02/the-appeal-of-ayn-rand/ |first=Onkar |last=Ghate |title=The Appeal of Ayn Rand |website=Capitalism Magazine |date=February 2, 2008 |accessdate=April 22, 2014 |archiveurl=https://archive.is/20140422194643/http://capitalismmagazine.com/2008/02/the-appeal-of-ayn-rand/ |archivedate=აპრილი 22, 2014 }}</ref> ამ მოწონებამ შეაშფოთა ფილოსოფიის არაერთი კრიტიკოსი.<ref>{{harvnb|Gladstein|1999|p=111}}</ref> ბევრ ასეთ ახალგაზრდას მოგვიანებით ასაკის მატებასთან ერთად აღარ ჰქონდათ რენდზე დადებითი აზრი.<ref name="Doherty544">{{cite book |title=Radicals for Capitalism: A Freewheeling History of the Modern American Libertarian Movement |last=Doherty |first=Brian |author-link=Brian Doherty (journalist) |location=New York |publisher=Public Affairs |year=2007 |isbn=978-1-58648-350-0 |page=[https://archive.org/details/radicalsforcapit0000dohe/page/544 544]|title-link=Radicals for Capitalism: A Freewheeling History of the Modern American Libertarian Movement }}</ref> ობიექტივისტები აღიარებენ ამ ფენომენს, მაგრამ ამას მიაწერენ ახალგაზრდული იდეალიზმის დაკარგვას და სოციალური ზეწოლის თავიდან აცილების შეუძლებლობას.<ref name="Ghate" /><ref name="Doherty544" /> ამის საპირისპიროდ, ისტორიკოსი ჯენიფერ ბერნსი, თავის წიგნში "[[ბაზრის ქალღმერთი]]" (2009) წერს, რომ ზოგიერთ კრიტიკოსს "რენდი ზერელე მოაზროვნედ მიაჩნია, რომელიც მხოლოდ თინეიჯერებისთვისაა მოსაწონი", თუმცა, მისი აზრით, კრიტიკოსები "ვერ ხედავენ მის მნიშვნელობას" როგორც საწყისს, რომელსაც ხალხი [[მემარჯვენეობა | მემარჯვენე პოლიტიკაში]] შემოჰყავს.<ref>{{harvnb|Burns|2009|p=4}}</ref> აკადემიურმა ფილოსოფოსებმა საერთოდ უარყვეს ობიექტივიზმი მას შემდეგ, რაც რენდმა პირველად წარმოადგინა იგი.<ref name="academic" /> მათ ფილოსოფიას "ანტი-აკადემიური უწოდეს", ვინაიდან რენდი თანამედროვე ინტელექტუალებს აკრიტიკებდა.<ref name="McLemee" /> [[დეივიდ სიდორსკი]] - კოლუმბიის უნივერსიტეტის მორალური და პოლიტიკური ფილოსოფიის პროფესორი წერს, რომ რენდის შემოქმედება "მეინსტრიმს მიღმაა" და უფრო იდეოლოგიაა ვიდრე ყოვლისმომცველი ფილოსოფია.<ref>{{cite news |last=Harvey |first=Benjamin |url=http://www.rutlandherald.com/apps/pbcs.dll/article?AID=/20050515/NEWS/505150346/1014 |title=Ayn Rand at 100: An 'ism' struts its stuff |newspaper=[[Rutland Herald]] |date=May 15, 2005 |accessdate=July 20, 2007 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160305013333/http://rutlandherald.com/apps/pbcs.dll/article?aid=%2F20050515%2Fnews%2F505150346%2F1014 |archivedate=მარტი 5, 2016 }}</ref> ბრიტანელი ფილოსოფოსი [[ტედ ჰონდერიხი]] აღნიშნავს, რომ მან განზრახ ამოიღო სტატია რენდზე „<nowiki/>[[ოქსფორდის ფილოსოფიის გზამკლვევი |ოქსფორდის ფილოსოფიის გზამკლვევიდან]]" (თუმცა, რენდი მოხსენიებულია [[ენტონი ქვინტონი | ენტონი ქვინტონის]] სტატიაში პოპულარული ფილოსოფიის შესახებ).<ref>{{harvnb|Honderich|2005|pp=x, 740}}</ref> რენდი ასევე შესულია ''[[სტენფორდის ფილოსოფიის ენციკლოპედია | სტენფორდის ფილოსოფიის ენციკლოპედიაში]]'',<ref name="Badhwar 2010" /> ''თანამედროვე ამერიკელი ფილოსოფოსების ლექსიკონში'',<ref name="dmap">{{harvnb|Salmieri|Gotthelf|2005}}</ref> ''[[ფილოსოფიის ინტერნეტ ენციკლოპედიაში]]'',<ref>{{harvnb|Hicks|2005}}</ref> ''მეოცე საუკუნის პოლიტიკური მოაზროვნეების Routledge-ის ლექსიკონში'',<ref>{{harvnb|Stevens|1998}}</ref> და ''The Penguin-ის ფილოსოფიის ლექსიკონში''.<ref>Mautner, Thomas. ''The Penguin Dictionary of Philosophy''. Penguin Books, 2000, p. 469.</ref> ჩანდრან კუკატასი სტატიაში, რომელიც გამოქვეყნებულია „<nowiki/>[[Routledge-ის ფილოსოფიის ენციკლოპედია |Routledge-ის ფილოსოფიის ენციკლოპედიაში]]" წერს, რომ "რენდის იდეების გავლენა ყველაზე ძლიერი იყო აშშ–ის კოლეჯის სტუდენტებში, მაგრამ აკადემიური ფილოსოფოსებისგან მისდამი ყურადღება მცირე იყო. კუკატასი ასევე აღნიშნავს, რომ რენდის მიერ კაპიტალიზმისა და ეგოიზმის დაცვამ "იგი ჩამოაშორა ინტელექტუალურ მეინსტრიმს".<ref name="Kukathas">{{harvnb|Kukathas|1998}}</ref> უკანასკნელი ათწლეულების განმავლობაში, რენდის ნამუშევრები უფრო ხშირად გვხვდება საკლასო ოთახებში.<ref name="McLemee" /> აინ რენდის საზოგადოება, რომელიც მიზნად ისახავს ობიექტივიზმის სამეცნიერო კვლევის განვითარებას, [[ამერიკის ფილოსოფიური ასოციაცია | ამერიკის ფილოსოფიური ასოციაციის]] აღმოსავლეთ განყოფილებასთან არის დაკავშირებული.<ref>{{harvnb|Sciabarra|1995|p=386n.7}}</ref> [[არისტოტელე | არისტოტელეს]] მკვლევარი და ობიექტივისტი [[ალან გოთელფი]], საზოგადოების თავმჯდომარე და მისი კოლეგები ამტკიცებდნენ, რომ ობიექტივიზმი უფრო მეტად უნდა შესწავლილიყო აკადემიურად. ისინი ამ ფილოსოფიას [[კლასიკური ლიბერალიზმი | კლასიკური ლიბერალიზმის]] საინტერესო და უნიკალურ დაცვად განიხილავდნენ, რომელზეც დებატები ღირდა.<ref>{{cite journal |last=Uyl |first=Douglas J. Den |url=http://www.reasonpapers.com/pdf/23/rp_23_5.pdf |title=On Rand as Philosopher |journal=Reason Papers |volume=23 |pages=70–71 |year=1998 |accessdate=August 8, 2011}}</ref> 1999 ასევე დაიწყო [[აინ რენდის კვლევის ჟურნალი | აინ რენდის კვლევის ჟურნალის]] გამოცემა.<ref>{{cite journal |first=Jeff |last=Sharlet |title=Ayn Rand has finally caught the attention of scholars: New books and research projects involve philosophy, political theory, literary criticism, and feminism |journal=The Chronicle of Higher Education |volume=45 |issue=31 |date=April 9, 1999 |pages=17–18}}</ref> პროგრამები და სტიპენდიები ობიექტივიზმის შესასწავლად გვხვდება პიტსბურგის უნივერსიტეტში, [[ტეხასის უნივერსიტეტი ოუსტინში | ტეხასის ოსტინის უნივერსიტეტში]] და [[ჩრდილოეთ კაროლინას უნივერსიტეტი ჩეპელ ჰილში | ჩრდილოეთ კაროლინას ჩეპელ ჰილის უნივერსიტეტში]].<ref>{{harvnb|Gladstein|2009|pp=116–17}}; {{harvnb|Burns|2009|p=297}}</ref> == იხილეთ აგრეთვე == * [[აინ რენდისა და ობიექტივიზმის ბიბლიოგრაფია]] * [[იმ ადამიანთა სია, რომლებზეც აინ რენდმა მოახდინა გავლენა]] * [[ობიექტივიზმი და ჰომოსექსუალობა]] * [[ობიექტივიზმი და ლიბერტარიანიზმი]] * [[ობიქტივიზმის მიერ პრიმიტივის უარყოფა]] * [[ობიექტივისტური პერიოდული გამოცემები]] * [[ფილოსოფიური მხატვრული ლიტერატურა]] == სქოლიო == {{reflist|25em}} === წყაროები === {{refbegin}} * {{cite web |url=http://plato.stanford.edu/entries/ayn-rand/ |title=Ayn Rand |last1=Badhwar |first1=Neera |last2=Long |first2=Roderick T. |author-link2=Roderick Long |editor-first=Edward N. |editor-last=Zalta |editor-link=Edward N. Zalta |date=July 5, 2012 |website=[[Stanford Encyclopedia of Philosophy]] |accessdate=December 30, 2014 }} * {{cite journal|last=Barr |first=Emily J. |title=Sex and the Egoist: Measuring Ayn Rand's Fiction Against Her Philosophy |journal=The Journal of Ayn Rand Studies |volume=12 |issue=2 |date=December 2012 |pages=193–206 |jstor=41717247}} * {{cite book|title=On Classical Liberalism and Libertarianism |last=Barry |first=Norman P. |author-link=Norman P. Barry |location=New York |publisher=[[St. Martin's Press]] |year=1987 |isbn=978-0-312-00243-5 |oclc=14134854}} * {{cite book|title=Objectivism in One Lesson: An Introduction to the Philosophy of Ayn Rand |last=Bernstein |first=Andrew |author-link=Andrew Bernstein |location=Lanham, Maryland |publisher=Hamilton Books |year=2009 |isbn=978-0-7618-4359-7}} * {{cite journal|last=Binswanger |first=Harry |author-link=Harry Binswanger |title=Volition as Cognitive Self-Regulation |journal=[[Organizational Behavior and Human Decision Processes]] |volume=50 |issue=2 |date=December 1991 |pages=154–78 |doi=10.1016/0749-5978(91)90019-P}} * {{cite book|title=The Biological Basis of Teleological Concepts |last=Binswanger |first=Harry |location=Los Angeles, California |publisher=[[Ayn Rand Institute]] Press |year=1990 |isbn=978-0-9625336-0-0}} * {{cite book|title=The Passion of Ayn Rand |last=Branden |first=Barbara |author-link=Barbara Branden |location=New York, New YOrk |publisher=[[Anchor Books]] |year=1987 |isbn=978-0-385-24388-9}} * {{cite book|title=The Psychology of Self-Esteem |chapter=Man: A Being of Volitional Consciousness |last=Branden |first=Nathaniel |author-link=Nathaniel Branden |location=Los Angeles |publisher=Nash Publishing |year=1969 |isbn=978-0-8402-1109-5 |title-link=The Psychology of Self-Esteem}} * {{cite book|title=Goddess of the Market: Ayn Rand and the American Right |last=Burns |first=Jennifer |location=New York |publisher=[[Oxford University Press]] |year=2009 |isbn=978-0-19-532487-7 |oclc=313665028 |title-link=Goddess of the Market: Ayn Rand and the American Right}} * {{cite book|editor1-last=Den Uyl |editor1-first=Douglas |editor1-link=Douglas Den Uyl |editor2-last=Rasmussen |editor2-first=Douglas B. |editor2-link=Douglas B. Rasmussen |title=The Philosophic Thought of Ayn Rand |location= |publisher=[[University of Illinois Press]] |year=1984 |isbn=978-0-252-01407-9 |title-link=The Philosophic Thought of Ayn Rand |name-list-style=amp}} * {{cite book|title=The New Ayn Rand Companion |last=Gladstein |first=Mimi Reisel |author-link=Mimi Reisel Gladstein |location=Westport, Connecticut |publisher=Greenwood Press |year=1999 |isbn=978-0-313-30321-0 |oclc=40359365}} * {{cite book|title=Ayn Rand |last=Gladstein |first=Mimi Reisel |location=New York |publisher=Continuum |year=2009 |isbn=978-0-8264-4513-1 |oclc=319595162 |series=Major Conservative and Libertarian Thinkers series}} * {{cite book|title=On Ayn Rand |last=Gotthelf |first=Allan |author-link=Allan Gotthelf |location= |publisher=[[Wadsworth Publishing]] |year=2000 |isbn=978-0-534-57625-7 |title-link=On Ayn Rand}} * {{cite book|title=Metaethics, Egoism, and Virtue: Studies in Ayn Rand's Normative Theory |editor1-last=Gotthelf |editor1-first=Allan |editor2-last=Lennox |editor2-first=James G. |location=Pittsburgh |publisher=University of Pittsburgh Press |year=2010 |isbn=978-0-8229-4400-3 |oclc=617508678 |series=Ayn Rand Society Philosophical Studies |name-list-style=amp}} * {{cite book|first=Jenny A. |last=Heyl |chapter=Ayn Rand (1905–1982) |editor-first=Mary Ellen |editor-last=Waithe |title=Contemporary Women Philosophers: 1900–today |series=A History of Women Philosophers series |publisher=Kluwer Academic Publishers |location=Boston |year=1995 |isbn=978-0-7923-2808-7 |oclc=30029022 |pages=207–24}} * {{cite web |last=Hicks |first=Stephen R. C. |author-link=Stephen Hicks |url=http://www.iep.utm.edu/r/rand.htm |title=Ayn Rand (1905-1982) |website=[[Internet Encyclopedia of Philosophy]] |date=July 7, 2005 |accessdate=March 15, 2011 }} * {{cite book|title=Ayn Rand: My Fiction Writing Teacher |url=https://archive.org/details/aynrandmyfiction0000holz |last=Holzer |first=Erika |author-link=Erika Holzer |location=Indio, California |publisher=Madison Press |year=2005 |isbn=978-0-615-13041-5 |oclc=70662150}} * {{cite book|title=The Oxford Companion to Philosophy |last=Honderich |first=Ted |author-link=Ted Honderich |location=New York |publisher=[[Oxford University Press]] |year=2005 |isbn=978-0-19-926479-7}} * {{cite book|title=The Evidence of the Senses: A Realist Theory of Perception |last=Kelley |first=David |author-link=David Kelley |location=Baton Rouge, Louisiana |publisher=[[Louisiana State University]] Press |year=1986 |isbn=978-0-8071-1268-7}} * {{cite book|last=Kukathas |first=Chandran |author-link=Chandran Kukathas |year=1998 |chapter=Rand, Ayn (1905–82) |editor-last=Craig |editor-first=Edward |title=Routledge Encyclopedia of Philosophy |location=New York |publisher=Routledge |volume=8 |pages=55–56 |isbn=978-0-415-07310-3 |oclc=318280731 |title-link=Routledge Encyclopedia of Philosophy}} * {{cite book|title=Ayn Rand |last=Machan |first=Tibor R. |author-link=Tibor R. Machan |location=New York |publisher=Peter Lang Publishing |year=2000 |isbn=978-0-8204-4144-3 |oclc=41096316 |series=Masterworks in the Western Tradition}} * {{cite book|title=The Ominous Parallels: The End of Freedom in America |last=Peikoff |first=Leonard |author-link=Leonard Peikoff |location=New York |publisher=[[Stein and Day]] |year=1982 |isbn=978-0-8128-2850-4 |oclc= |title-link=The Ominous Parallels}} * {{cite journal|last=Peikoff |first=Leonard |title=Why Should One Act on Principle? |journal=The Intellectual Activist |date=February 27, 1989 |volume=4 |issue=20}} * {{cite journal |title=Fact and Value |journal=The Intellectual Activist |date=May 18, 1989 |volume=5 |issue=1 |url=http://www.aynrand.org/site/PageServer?pagename=objectivism_fv |first=Leonard |last=Peikoff |access-date=May 29, 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140217214134/http://www.aynrand.org/site/PageServer?pagename=objectivism_fv |archive-date=February 17, 2014 |url-status=dead |accessdate=ნოემბერი 22, 2020 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140217214134/http://www.aynrand.org/site/PageServer?pagename=objectivism_fv |archivedate=თებერვალი 17, 2014 }} * {{cite book|title=Objectivism: The Philosophy of Ayn Rand |last=Peikoff |first=Leonard |location=New York |publisher=[[E. P. Dutton|Dutton]] |year=1991 |isbn=978-0-452-01101-4 |title-link=Objectivism: The Philosophy of Ayn Rand}} * {{cite book|last=Rand |first=Ayn |author-link=Ayn Rand |title=Atlas Shrugged |location=New York |publisher=Dutton |year=1992 |origyear=1957 |edition=35th anniversary |isbn=978-0-525-94892-6 |title-link=Atlas Shrugged}} * {{cite book|last=Rand |first=Ayn |title=For the New Intellectual |location=New York |publisher=[[Random House]] |year=1961 |title-link=For the New Intellectual}} * {{cite book|last=Rand |first=Ayn |title=The Virtue of Selfishness |location=New York |publisher=Signet |year=1964 |edition=paperback |isbn=978-0-451-16393-6 |title-link=The Virtue of Selfishness}} * {{cite book|last=Rand |first=Ayn |title=Capitalism: The Unknown Ideal |location=New York |publisher=Signet |year=1967 |origyear=1966 |edition=paperback 2nd |title-link=Capitalism: The Unknown Ideal}} * {{cite book|last=Rand |first=Ayn |title=Philosophy: Who Needs It |editor-last=Peikoff |editor-first=Leonard |year=1982 |location=New York |publisher=Signet |edition=paperback |isbn=978-0-451-13249-9 |title-link=Philosophy: Who Needs It}} * {{cite book|last=Rand |first=Ayn |title=Introduction to Objectivist Epistemology |editor1-last=Binswanger |editor1-first=Harry |editor2-last=Peikoff |editor2-first=Leonard |edition=second |location=New York |publisher=Meridian |year=1990 |isbn=978-0-452-01030-7 |oclc=20353709 |name-list-style=amp |title-link=Introduction to Objectivist Epistemology}} * {{cite book|last=Rand |first=Ayn |title=The Romantic Manifesto |location=New York |publisher=Signet |year=1971 |edition=paperback |oclc=733753672 |title-link=The Romantic Manifesto}} * {{cite book|last=Rand |first=Ayn |editor-last=Mayhew |editor-first=Robert |year=2005 |title=Ayn Rand Answers, the Best of Her Q&A |url=https://archive.org/details/aynrandanswersbe0000rand |publisher=New American Library |location=New York |isbn=978-0-451-21665-6 |oclc=59148253}} * {{cite book|editor-first=John |editor-last=Shook |first1=Gregory |last1=Salmieri |first2=Allan |last2=Gotthelf |chapter=Ayn Rand |title=The Dictionary of Modern American Philosophers |publisher=Thoemmes Continuum |location=London |year=2005 |isbn=978-1-84371-037-0 |name-list-style=amp}} * {{cite journal |title=On Moral Sanctions |journal=The Intellectual Activist |date=May 18, 1989 |volume=5 |issue=1 |url=http://www.aynrand.org/site/PageServer?pagename=objectivism_sanctions |first=Peter |last=Schwartz |access-date=May 29, 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130806002155/http://www.aynrand.org/site/PageServer?pagename=objectivism_sanctions |archive-date=August 6, 2013 |url-status=dead |accessdate=ნოემბერი 22, 2020 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130806002155/http://www.aynrand.org/site/PageServer?pagename=objectivism_sanctions |archivedate=აგვისტო 6, 2013 }} * {{cite book|title=Ayn Rand: The Russian Radical |last=Sciabarra |first=Chris Matthew |author-link=Chris Matthew Sciabarra |location=University Park, Pennsylvania |publisher=Pennsylvania State University Press |year=1995 |isbn=978-0-271-01440-1 |oclc=31133644 |title-link=Ayn Rand: The Russian Radical}} * {{cite book|title=Ayn Rand: The Russian Radical |last=Sciabarra |first=Chris Matthew |location=University Park, Pennsylvania |publisher=Pennsylvania State University Press |year=2013 |isbn=978-0-271-06227-3 |oclc=853618653 |title-link=Ayn Rand: The Russian Radical}} * {{cite book|title=Viable Values: A Study of Life as the Root and Reward of Morality |url=https://archive.org/details/viablevaluesstud0000smit |last=Smith |first=Tara |author-link=Tara Smith (philosopher) |location=Lanham, Maryland |publisher=[[Rowman & Littlefield]] |year=2000 |isbn=978-0-8476-9760-1 |oclc=42397381}} * {{cite book|title=Ayn Rand's Normative Ethics: The Virtuous Egoist |last=Smith |first=Tara |location=New York |publisher=[[Cambridge University Press]] |year=2006 |isbn= 978-0-521-86050-5 |oclc=60971741}} * {{cite book|title=Moral Rights and Political Freedom |last=Smith |first=Tara |location=Lanham, Maryland |publisher=[[Rowman & Littlefield]] |year=1997 |isbn=978-0-8476-8026-9 |oclc=31710378}} * {{cite book|editor1-first=Robert |editor1-last=Benewick |editor2-first=Philip |editor2-last=Green |first=Jacqueline |last=Stevens |chapter=Ayn Rand |title=The Routledge Dictionary of Twentieth-Century Political Thinkers |publisher=Routledge |location=London |year=1998 |edition=2nd |isbn=978-0-415-15881-7 |pages=[https://archive.org/details/routledgediction0000unse_v6p4/page/263 263–64] |name-list-style=amp |chapter-url=https://archive.org/details/routledgediction0000unse_v6p4/page/263 }} * {{cite book|title=What Art Is: The Esthetic Theory of Ayn Rand |url=https://archive.org/details/whatartisestheti0000torr |last1=Torres |first1=Louis |last2=Kamhi |first2=Michelle Marder |location=Chicago |publisher=Open Court Publishing |year=2000 |isbn=978-0-8126-9372-0 |oclc=43787446 |name-list-style=amp}} * {{cite book|title=Then Athena Said: Unilateral Transfers and the Transformation of Objectivist Ethics |last=Touchstone |first=Kathleen |location=Lanham, Maryland |publisher=University Press of America |year=2006 |isbn=978-0-7618-3519-6 |oclc=70783649}} {{refend}} == დამატებითი ლიტერატურა == * {{cite encyclopedia |last=Kelley |first=David |author-link=David Kelley |editor-first=Ronald|editor-last=Hamowy|editor-link=Ronald Hamowy|encyclopedia=The Encyclopedia of Libertarianism |url= https://books.google.com/books?id=yxNgXs3TkJYC |year=2008 |publisher= [[SAGE Publications|SAGE]]; [[Cato Institute]] |location= Thousand Oaks, CA |doi=10.4135/9781412965811.n221 |isbn= 978-1412965804 |oclc=750831024| lccn = 2008009151 |pages=363–64 |quote= |ref= |title=The Encyclopedia of Libertarianism |chapter=Objectivism }} == გარე ბმულები == {{Commons category}} * [https://ari.aynrand.org/about-ari/mission-and-purpose/ Ayn Rand Institute: The Center for the Advancement of Objectivism] * [http://www.atlassociety.org/ The Atlas Society: The Center for Objectivism] * {{Curlie|Society/Philosophy/Movements/Objectivism/| Objectivism}} * [http://capitalism.org/ Capitalism.org]&nbsp;– an Objectivist website and publishers of ''Capitalism'' on-line magazine * [https://web.archive.org/web/20080216220006/http://www.noblesoul.com/orc/ The Objectivism Reference Center] {{Ayn Rand|state=expanded}} {{libertarianism}} {{philosophy topics}} [[Category:Objectivism (Ayn Rand)| ]]<!-- Eponymous category first. --> [[Category:American philosophy]] [[Category:Anti-communism]] [[Category:Atheism]] [[Category:Capitalism]] [[Category:Epistemological theories]] [[Category:Ethical theories]] [[Category:Individualism]] [[Category:Libertarian theory]] [[Category:Metaphysical theories]] [[Category:Philosophical movements]] [[Category:Political theories]] [[Category:Theories of aesthetics]] ki0gq0jjh43vjmtz5imioju2jxmso1m 0 492627 4408884 4408060 2022-08-18T22:07:31Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა დასახლება |სტატუსი = სოფელი |ქართული სახელი = იემიშანლი |რეგიონი = შაქი-ზაქათალის რეგიონი{{!}}შაქი-ზაქათალა |რაიონის ტიპი = რაიონი |რაიონი = ოღუზის რაიონი{{!}}ოღუზი }} '''იემიშანლი ''' ({{lang-az|Yemişanlı}}) — სოფელი [[აზერბაიჯანი|აზერბაიჯანში]], [[ოღუზის რაიონი| ოღუზის რაიონში]]. მოსახლეობის რაოდენობა — 517 კაცი. დასახლება XIX საუკუნის შუა ხანებში დაარსდა.<ref>Azərbaycan toponimlərinin ensiklopedik lüğəti. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası. Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu. Şərq-qərb Bakı-2007. səh.427</ref> სოფლის მოსახლეობა დაკავებულია [[მარცვლეული კულტურები]]ს და [[ბოსტნეული კულტურები]]ს მოყვანით, ასევე [[მეცხოველეობა|მეცხოველეობით]] და [[მებაღეობა|მებაღეობით]]. სოფელს აქვს დაწყებითი სკოლა, კლუბი, [[ბიბლიოთეკა]], [[მედიცინა|სამედიცინო ცენტრი]]. ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{ოღუზის რაიონი}} [[კატეგორია:ოღუზის რაიონის სოფლები]] 06w5ehogf994sagpyhswbh0es17j8ng 0 493539 4408882 4066962 2022-08-18T22:04:39Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა დასახლება |სტატუსი = სოფელი |ქართული სახელი = ბუდუყი |მშობლიური სახელი = {{lang-az|Buduq}} |რეგიონი = ყუბა-ხაჩმაზის რეგიონი {{!}}ყუბა-ხაჩმაზი |რაიონის ტიპი = რაიონი |რაიონი = ყუბის რაიონი{{!}}ყუბა }} '''ბუდუყი''' ({{lang-az|Buduq}}) — სოფელი [[აზერბაიჯანი|აზერბაიჯანში]], [[ყუბის რაიონი|ყუბის რაიონში]]. მოსახლეობის რაოდენობა — 300 კაცი.<ref>Azərbaycan Respublikası Əhalisinin Siyahıyaalınması. [[აზერბაიჯანის სახელმწიფო სტატისტიკის კომიტეტი|Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi]]. Bakı-2010. Səh.629</ref> სოფელში მთავარი საქმიანობა [[სოფლის მეურნეობა]]ა. [[მეცხოველეობა|მეცხოველეობის]], სოფლის მეურნეობის, ქსოვის გარდა, ისინი ასევე დაკავებულნი არიან [[მარცვლეული კულტურები]]ს მოყვანით, [[მეფრინველეობა|მეფრინველეობით]] და ხელსაქმით. არსებობს მტკიცებულებები, რომ XIX საუკუნეში ბუდუყი წარმოადგენდა მნიშვნელოვან ცენტრს ისეთი ხელნაკეთობებისათვის, როგორიცაა ჯიბის [[კომპასი|კომპასების]], პირებისა და ხრახნების დამზადება ხანჯლებისთვის, [[კონდახი|კონდახების]] [[თოფი|თოფებისთვის]], იყო ცხენთსაშენი და ხელსაწყოების წარმოების საამქრო<ref>{{Cite web|lang=ru|url=http://www.history.az/pdf.php?item_id=20091230055433249&ext=pdf|title=ГЮЛИСТАН-И ИРАМ|author=|website=|date=|publisher=}}</ref>. [[სურათი:Buduq 1880.jpg|thumb|left|ბუდუყი, 1880]] ==რესურსები ინტერნეტში== *{{GEOnet2|32FA88151B163774E0440003BA962ED3}} ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{ყუბის რაიონი}} [[კატეგორია:ყუბის რაიონის სოფლები]] ggqcirt9wdtbx5le1wus55qceazhykn 0 502847 4408798 4311598 2022-08-18T19:37:16Z FMSky 130557 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა მუსიკოსი | ფონი = solo_singer | სახელი = ჰოლზი (Halsey) | ფოტო = Halsey 2019 by Glenn Francis.jpg | ფოტოს სიგანე = 220პქ | წარწერა = | დაბსახელი = | დაიბადა = {{დაბადების თარიღი და ასაკი|1994|09|29}} | დაბადების ადგილი = [[ედისონი]], [[ნიუ-ჯერსი]] , [[აშშ]] | გარდთარიღი = | გარდადგილი = | სხვა სახელები= | განათლება = | აქტიურობის წლები = [[2012]] – დღემდე | მეუღლე= | შვილები = | პარტნიორები = | საქმიანობა= მომღერალი | მამა = | ნამდვილისახელი = ეშლი ნიკოლეტ ფრანგიპეინი | რეზიდენცია= | საიტი = iamhalsey.com | გამორჩეული როლები = | ტონის ჯილდოები | ჟანრი = * Pop * electro * pop * synth-pop * R&B | ლეიბლი = * Capitol * Virgin * EMI * Astralwerks}} '''ეშლი ნიკოლეტ ფრანგიპეინი''' ({{lang-en|Ashley Nicolette Frangipane}}; დაიბადა [[1994]] წლის [[29 სექტემბერი|29 სექტემბერს]], [[ედისონი]], [[ნიუ-ჯერსი]] , [[აშშ]]), პროფესიულად ცნობილი როგორც '''ჰოლზი''' — ამერიკელი მომღერალი და კომპოზიტორი. მან ყურადღება მიიპყრო სოციალურ მედიის პლატფორმებზე თვითგამოცემული მუსიკით, მან ხელი მოაწერა [[Astral Weeks|Astralwerks]]-თან კონტრაქტს [[2014]] წელს და იმავე წელს გამოუშვა დებიუტი ''EP, Room 93''. [[ფაილი:Halsey_LA_(3).PNG|მინი|267x267პქ|ჰოლზი 2015 წელს]] == ადრეული ცხოვრება == '''ეშლი ნიკოლეტ ფრანგიპეინი''' დაიბადა [[1994]] წლის [[29 სექტემბერი|29 სექტემბერს]] [[ედისონი|ედისონში]], [[ნიუ-ჯერსი|ნიუ – ჯერსი]]. მისმა მშობლებმა მიატოვეს კოლეჯი მას შემდეგ, რაც დედამ აღმოაჩინა, რომ იგი მასზე ორსულად იყო. დედამისი, ნიკოლი, მუშაობს გადაუდებელ სამედიცინო ტექნიკოსად ხოლო მამა, კრისი, მართავს ავტომობილების სალაროს. ნიკოლი იტალიური და უნგრული წარმოშობისაა, ხოლო კრისი აფრო-ამერიკელი და ირლანდიელი წარმოშობისაა. ჰოლზის ჰყავს ორი უმცროსი ძმა, სევიანი და დანტე. ის უკრავდა [[ვიოლინო|ვიოლინოზე]], ვიოლასა და [[ჩელო|ჩელოზე]], სანამ აკუსტიკურ [[გიტარა|გიტარაზე]] გადავიდა, როდესაც ის 14 წლის იყო. იგი გაიზარდა [[ალანის მორისეტი|ალანის მორისეტის]], [[ჯასტინ ბიბერი|ჯასტინ ბიბერისა]] და [[ბრენდი|ბრენდის]] სიმღერებით. მთელი ბავშვობის განმავლობაში, ჰოლზის ოჯახი ხშირად მიდიოდა ერთი ადგილიდან მეორეში, ​​რადგან მისი მშობლები ბევრ სამუშაოზე მუშაობდნენ. როდესაც მან თინეიჯერობის ასაკს მიაღწია, ის ექვს სკოლაში ჩაირიცხა. საშუალო სკოლაში მან გადაიტანა ბულინგი სხვა სტუდენტების მიერ, და 17 წლის ასაკში მან თვითმკვლელობა სცადა, რამაც გამოიწვია 17 დღიანი ჰოსპიტალიზაცია. ამის შემდეგ მას დაუსვეს [[ბიპოლარული აფექტური აშლილობა|ბიპოლარული აშლილობის]] დიაგნოზი<ref>[https://www.billboard.com/articles/news/6671107/halsey-the-weeknd-drugs-badlands-billboard-feature "Art-Pop Singer Halsey on Being Bipolar, Bisexual and an 'Inconvenient Woman']. ''Billboard''. Archived from the original on September 3, 2017. Retrieved January 13, 2019.</ref>. მისი დედა ასევე ებრძვის ტანჯვას. ჰოლზიმ რეკრეაციული ნარკოტიკების გამოყენება მალევე დაიწყო, ამტკიცებდა, რომ მისმა ბიპოლარულმა აშლილობამ გამოიწვია ის, რომ იგი გახდა "არატრადიციული ბავშვი". ასევე, როდესაც ის 17 წლის იყო, რომანტიკულად დაუკავშირდა მამაკაცს, რომელიც 24 წლის იყო და ცხოვრობდა [[ბრუკლინი|ბრუკლინის]] ჰალსის ქუჩაზე. მან თქვა: "''სწორედ აქ დავიწყე მუსიკის წერა და სადაც ისეთი შეგრძნება მქონდა, თითქოს მე ვიყავი რაღაც უფრო დიდი, ვიდრე ჩემი ქალაქი, ნიუ – ჯერსის შუაგულში. ჰოლზი ჰგავს ყველა გაზვიადებულ გამოვლინებას ჩემი ნაწილებისა, ასე რომ ეს ალტერ-ეგოსია.''" [[2012]] წელს მან დაამთავრა უორენ ჰილსის რეგიონალური საშუალო სკოლა ვაშინგტონში, [[ნიუ-ჯერსი|ნიუ-ჯერსში]]. სკოლის დამთავრების შემდეგ ჩაირიცხა [[როდ-აილენდი|როდ – აილენდის]] დიზაინის სკოლაში; ამასთან, მან ფინანსური სიდუხჭირის გამო დატოვა ის და სამაგიეროდ საზოგადოებრივ კოლეჯში გაიარა. მან საბოლოოდ მიატოვა კოლეჯი რის გამოც გამოაგდეს სახლიდან და თქვა რომ: ”ისინი უბრალოდ არ ეთანხმებიან ჩემ შესახებ ბევრ რამეს”. მალევე იგი ცხოვრობდა ქვედა მანჰეტენის სარდაფში "დეგენერატი ქვაფენილების" ჯგუფთან ერთად, რომლებსაც იგი თავისი მაშინდელი შეყვარებულის მეშვეობით იცნობდა. როდესაც ის იქ არ ცხოვრობდა, იგი ზოგჯერ [[ნიუ-იორკი|ნიუ – იორკის]] ბევრ უსახლკაროთა თავშესაფარში ცხოვრობდა და მეძავობას ფულის შოვნის საშუალებად თვლიდა<ref>[https://www.foxnews.com/entertainment/halsey-considered-prostitution-sex-work-before-she-got-a-record-deal Halsey considered prostitution, sex work before she got a record deal]. ''Fox News''. Archived from the original on April 15, 2019. Retrieved April 15, 2019.</ref>, როდესაც თავის ცხოვრების ამ პერიოდს აღწერდა, ჰოლზიმ თქვა: "მახსოვს, ერთ დროს 9 $ მქონდა საბანკო ანგარიშზე და ვიყიდე [[Red Bull]]- ის ოთხი შეკვრა და გამოვიყენე ღამის გასათევად ორი ან სამი დღის განმავლობაში, იმიტომ, რომ ნაკლებად საშიში იყო დაძინება, ვიდრე სადღაც შემთხვევითი ძილისას შესაძლოა, გაუპატიურება ან გატაცება.” ის ზოგჯერ დედის ბებიასთან რჩებოდა. [[ფაილი:Halsey_@_Grammy_Museum_09_23_2019_(49311490491).jpg|მინი|254x254პქ|ჰოლზი 2019 წელს]] == კარიერა == ჰოლზის სადებიუტო სტუდიური ალბომმა ''Badlands'' (2015) მიაღწია მეორე ადგილს აშშ – ს [[ბილბორდ 200|Billboard 200]] – ზე. მისი მეორე ალბომი ''Hopeless Fountain Kingdom'' (2017) ლიდერობდა ჩარტში, ხოლო მესამე ალბომი ''Manic'' (2020) მეორე ადგილზე გავიდა. მას ორი ნომერ პირველი სინგლი აქვს [[ბილბორდის ცხელი ასეული|Billboard Hot 100]]-ზე, "Closer", თანამშრომლობა [[The Chainsmokers|''The Chainsmokers'']]- თან და "ჩემს გარეშე". სინგლი "Bad at Love" ხუთეულში მოხვდა. ჰოლზიმ ერთ მილიონზე მეტი ალბომი გაყიდა<ref>[https://www.billboard.com/articles/business/chart-beat/8549032/halsey-album-sales-most-streamed-songs-ask-billboard-mailbag "Halsey's Album Sales & Most-Streamed Songs, From 'Closer' to 'Without Me' & More: Ask Billboard Mailbag"]. ''Billboard''. Archived from the original on January 26, 2020. Retrieved January 27, 2020.</ref>. იგი გამოირჩევა გამორჩეული სიმღერით და ხმის ტემბრით<ref>[https://web.archive.org/web/20200127070757/https://wixx.com/news/articles/2018/jul/27/halsey-says-using-her-weird-voice-to-play-wonder-woman-in-teen-titans-go-to-the-movies-is-her-calling/ Inc, Midwest Communications. "Halsey says using her "weird voice" to play Wonder Woman in "Teen Titans Go! to the Movies" is "her calling"]. ''101 WIXX''. Archived from the original on January 27, 2020. Retrieved January 27, 2020.</ref>. მის ჯილდოებსა და ნომინაციებში შედის [[ბილბორდის მუსიკალური დაჯილდოება|Billboard Music Awards]]– ის ოთხი ჯილდო, ერთი [[ამერიკული მუსიკის დაჯილდოება|American Music Award]], ერთი [[GLAAD Media Award]], [[MTV-ის მუსიკალური ვიდეოების დაჯილდოება|MTV Video Music Award]] და ორი [[გრემის ჯილდო|გრემის]] პრემიის ნომინაცია. იგი შეტანილ იქნა ჟურნალ [[ტაიმი (ჟურნალი)|Time]]- ის ყოველწლიურ სიაში, რომელიც მოიცავს მსოფლიოს 100 ყველაზე გავლენიან ადამიანს [[2020]] წელს<ref>[https://time.com/collection/100-most-influential-people-2020/5888466/halsey/ "Halsey: The 100 Most Influential People of 2020"]. ''Time''. Retrieved September 23, 2020.</ref>. მუსიკის გარდა, იგი მონაწილეობდა სუიციდის პრევენციის საკითხებში, სექსუალური ძალადობის მსხვერპლთა ადვოკატირებასა და რასობრივი სამართლიანობის პროტესტში.<ref> [https://hollywoodlife.com/2020/05/30/halsey-yungblud-la-protests-emily-ratajkowski-tinashe-pics-video/ "Halsey Reunites With Ex Yungblud At L.A. Protest After Death Of George Floyd — Pics"]. ''Hollywood Life''. Archived from the original on June 7, 2020. Retrieved May 31, 2020.</ref> == ლიტერატურა == * [https://www.amazon.com/Halsey-Would-Leave-Could-Exclusive/dp/1982169052/ref=pd_lpo_14_t_0/146-5902954-8569638?_encoding=UTF8&pd_rd_i=1982169052&pd_rd_r=f33c8bdc-7d49-4776-90c7-9747aab9b996&pd_rd_w=5nEDJ&pd_rd_wg=q6UCZ&pf_rd_p=16b28406-aa34-451d-8a2e-b3930ada000c&pf_rd_r=X7JE4V6JTFDA5A8GNNGC&psc=1&refRID=X7JE4V6JTFDA5A8GNNGC I Would Leave Me If I Could - Exclusive Edition Book]. Hardcover – November 10, 2020. by Halsey (Artist, Author), Ryan McGinley (Photographer). ISBN-10 : 1982169052. ISBN-13 : 978-1982169053 == რესურსები ინტერნეტში == * [http://www.iamhalsey.com/ ოფიციალური საიტი] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210206041046/http://www.iamhalsey.com/ |date=2021-02-06 }} * {{facebook|halsey}} *{{instagram|iamhalsey}} * {{twitter|halsey}} *{{imdb name|7214498}} == სქოლიო == {{სქოლიო}} {{DEFAULTSORT:ჰოლზი}} [[კატეგორია:დაბადებული 29 სექტემბერი]] [[კატეგორია:დაბადებული 1994]] [[კატეგორია:ამერიკელი მომღერლები]] [[კატეგორია:XX საუკუნის ამერიკელი მომღერლები]] [[კატეგორია:XXI საუკუნის ამერიკელი მომღერლები]] [[კატეგორია:ფემინისტი მუსიკოსები]] [[კატეგორია:პოპ-მუსიკა]] 1w5el6z79s3jm1ca6g1ai6m3emuefb4 0 503102 4408911 4244478 2022-08-19T00:06:14Z InternetArchiveBot 124291 [[ვიკიპედია:გადამოწმებადობა|შემოწმების]] მიზნით 1 წიგნის დამატება (20220818)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა პიროვნება | სიგანე = | სახელი = დოროთი დენდრიჯი | ფოტო = Dorothy Dandridge Cain's Hundred 1962.jpg | ფოტოს სიგანე = |წარწერა = დოროთი [[1962]] წელს | ალტ = | მშობლსახელი = | ენის კოდი = | დაბსახელი = დოროთი ჯინ დენდრიჯი | დაბთარიღი = {{დაბადების თარიღი|1922|11|09|mf=yes}} | დაბადგილი = [[კლივლენდი]], [[ოჰაიო]], აშშ | მოინათლა = | გაუჩინარების თარიღი = | გაუჩინარების ადგილი = | გაუჩინარების სტატუსი = | გარდთარიღი = {{გარდაცვალების თარიღი და ასაკი|1965|09|08|1922|10|08|mf=yes}} | გარდადგილი = [[ჰოლივუდი]], [[კალიფორნია]], აშშ | გარდაცვალების მიზეზი = | სხეულის პოვნის ადგილი = | დაკრძალვის ადგილი = | დაკრძალვის ადგილის კოორდინატები = | ძეგლები = | რეზიდენცია = | სხვა სახელები = | ეროვნება = ამერიკელი | მოქალაქეობა = {{დროშა|აშშ}} | ეთნიკური წარმომავლობა = | ქვეშევრდომობა = | განათლება = | ალმა-მატერი = | მოღვაწეობა = | საქმიანობა = მსახიობი, მომღერალი, მოცეკვავე | აქტიურობის წლები = [[1933]]-[[1965]] | დამსაქმებელი = | ორგანიზაცია = | ხელფასი = | ქონება = | ცნობილია როგორც = | ცნობილი ნაშრომები = | სიმაღლე = | წონა = | წოდება = | წლები = | წინამორბედი = | მემკვიდრე = | პარტია = | მოძრაობა = | ოპონენტები = | რელიგია = | წაყენებული ბრალდება = | განაჩენი = | დანაშაულებრივი სტატუსი = | მეუღლეები = {{ubl|{{ქორწინება|[[ჰაროლდ ნიკოლასი]]|1942|1951|მიზეზი=განქორწინება}}|{{ქორწინება|ჯეკ დენისონი|1959|1962|მიზეზი=განქორწინება}}}} | პარტნიორები = | შვილები = 1 | მამა = | დედა = [[რუბი დედრიჯი]] | ნათესავები = | ჯილდოები = | მოსახმობი სიგნალი = | სუფთა მოგება = | სახელი1 = | მოდული1 = | სახელი2 = | მოდული2 = | სახელი3 = | მოდული3 = | სახელი4 = | მოდული4 = | სახელი5 = | მოდული5 = | სახელი6 = | მოდული6 = | სახელი7 = | მოდული7 = | საიტი = | ხელმოწერა = | ხელმოწერის ზომა = | ხელმოწერა ალტ = | შენიშვნები = }} '''დოროთი ჯინ დენდრიჯი''' ({{lang-en|Dorothy Dandridge}}; დ. [[9 ნოემბერი]], [[1922]] — გ. [[8 სექტემბერი]], [[1965]]) — [[ამერიკელი]] მსახიობი, მომღერალი და მოცეკვავე. ის პირველი აფრო-ამერიკელი კინოვარსკვლავია, რომელიც ნომინირებულია [[ოსკარი საუკეთესო მსახიობი ქალისთვის|ოსკარზე, საუკეთესო მსახიობი ქალის კატეგორიაში]], ფილმ, <nowiki>''კარმენ ჯოუნსში''</nowiki> ([[1954]]) შესრულებული როლისთვის. <ref>{{Cite book|last=Potter|first=Joan|title=African American Firsts: Famous Little-Known and Unsung Triumphs of Blacks in America|url=https://archive.org/details/africanamericanf0000pott_e8z8|publisher=Kensington Books|year=2002|page=[https://archive.org/details/africanamericanf0000pott_e8z8/page/81 81]|isbn=0-7582-0243-1}}</ref> ვოკალისტად მუშაობდა ისეთ ადგილებში, როგორიცაა ბამბის კლუბი და [[თეატრი აპოლო|აპოლოს თეატრი]]. ადრეული სამსახიობო კარიერის განმავლობაში მან როლი ითამაშა ფილმ, "Wonder Children"-ში, მონაწილეობა აქვს მიღებული მრავალ წარმატებულ ფილმში. ფილმ <nowiki>''</nowiki>ფორგი და ბესი<nowiki>''</nowiki>-ში შესრულებული როლისთვის, [[1959]] წელს ნომინირდა [[ოქროს გლობუსი|ოქროს გლობუსზე]]. [[1999]] წელს გადაღებული [[HBO]]-ს ბიოგრაფიული ფილმი, <nowiki>''</nowiki>წარმოგიდგენთ დოროთი დენდრიჯს<nowiki>''</nowiki>, დოროთის შესახებაა. [[ჰოლივუდის დიდების ხეივანი|ჰოლივუდის დიდების ხეივანზე]] დაჯილდოვებულია ვარსკვლავით. დენდრიჯმა სულ ორჯერ იქორწინა. პირველად დაქორწინდა მოცეკვავე [[ჰაროლდ ნიკოლასი|ჰაროლდ ნიკოლასზე]] (მისი ქალიშვილის, ჰაროლინ სუზანის მამა), შემდეგ იქორწინა სასტუმროს მფლობელ ჯეკ დენისონზე. მსახიობი იდუმალ ვითარებაში, 42 წლის ასაკში გარდაიცვალა. <ref name="African American actresses">{{Cite book|first=Bob|last=McCann|title=Encyclopedia of black actresses in film and television|publisher=McFarland & Company|url=https://books.google.com/books?id=X7ZYsnTPIhwC&pg=PA87|pages=87–90|year=2010|isbn=978-0-7864-5804-2}}</ref> == ადრეული ცხოვრება == ცნობილი ამერიკელი მსახიობი და მომღერალი დოროთი დენდრიჯი დაიბადა 1922 წლის 9 ნოემბერს, [[კლივლენდი|კლივლენდში, ოჰაიში]]. იყო რუბი დენდრიჯის და ბაპტისტი მინისტრის, სირილ დენდრიჯის ქალიშვილი. მისი მშობლები მის დაბადებამდე დაშორდნენ. დები 5 წლის განმავლობაში თითქმის დაუყოვნებლად ათვალიერებდნენ სამხრეთ ამერიკის შეერთებულ შტატებს (იშვიათად დადიოდნენ სკოლაში), ხოლო რუბი მუშაობდა და გამოდიოდა კლივლენდში.<ref>{{Cite book|last1=Taylor|first1=Quintard|first2=Wilson|last2=Moore|first3=Shirley|last3=Ann|title=African American Women Confront the West|url=https://archive.org/details/africanamericanw0000unse_s8u3|publisher=University of Oklahoma Press|year=2003|page=[https://archive.org/details/africanamericanw0000unse_s8u3/page/239 239]|isbn=0-8061-3524-7}}</ref> [[დიდი დეპრესია|დიდი დეპრესიის]] დროს, დენდრიჯის მშობლის, რუბის სამუშაო შემცირდა, ამიტომ რუბი გადავიდა [[ჰოლივუდი|ჰოლივუდში, კალიფორნიაში]], სადაც მან სტაბილური სამუშაო იპოვა. საცხოვრებელი ადგილის შეცვლის შემდეგ, [[1930]] წელს, დოროთი <nowiki>''მაკკინლის საშუალო სკოლაში''</nowiki> სწავლობდა. == კარიერა == === საწყისები === დენდრიჯი მაყურებელმა ეკრანზე პირველად [[1935]] წელს, პატარა როლით, ფილმ, <nowiki>''</nowiki>მასწავლების ლამაზმანი<nowiki>''</nowiki>-ში გამოჩნდა. როგორც <nowiki>''</nowiki>დები დენდრიჯების<nowiki>''</nowiki> მონაწილემ, [[1936]] წელს მონაწილეობა მიიღო კომედიურ ფილმში, <nowiki>''</nowiki>1936 წლის დიდი გადაცემა<nowiki>''</nowiki>, სადაც მასთან ერთად თამაშობდა მსახიობი [[ბილ რობინსონი]]. [[1937]] წელს გადაიღეს ფილმში, <nowiki>''</nowiki>A Day at the Races<nowiki>''</nowiki>. ამავე წელს, მონაწილეობა მიიღო ფილმში, <nowiki>''</nowiki>ეს სამუდამოდ ვერ გაგრძელდება<nowiki>''</nowiki>. მიუხედავად იმისა რომ ეს როლები მინორული იყო, მან ღამის კლუბებში გამოსვლებით დიდი აღიარება მოიპოვა. დანდრიჯის პირველი დამსახურებული ფილმი იყო <nowiki>''ოთხი ადამიანი მოკვდება''</nowiki> ([[1940]]). სტერეოტიპული „შავი“ როლების უარყოფის გამო, მას შეზღუდული შესაძლებლობები ჰქონდა კინოროლებში.<ref>{{Cite book|title=Encyclopedia of African American history, 1896 to the present : from the age of segregation to the twenty-first century|url=https://archive.org/details/encyclopediaofaf0003unse_v7p7|date=2009|publisher=Oxford University Press|others=Finkelman, Paul, 1949-|isbn=978-0-19-539768-0|location=New York|oclc=416601965}}</ref> [[ჯონ უეინი|ჯონ უეინთან]] ერთად, პატარა როლით მიიღო მონაწილეობა ფილმში, ''ლედი ლუიზიანიდან'' ([[1941]]), ამავე წელს, [[ჯინ ტიერნისტი|ჯინ ტიერნისტთან]] ერთად გადაიღეს ფილმში, <nowiki>''</nowiki>მზის ჩასვლა<nowiki>''</nowiki>. ამ პერიოდში <nowiki>''</nowiki>20th Century Fox<nowiki>''</nowiki>-თვის გამოჩნდა მიუზიკლში, <nowiki>''</nowiki>მზიანი ველის სერენადა<nowiki>''</nowiki>. კინოფილმების გარდა, დენდრიჯი გამოჩნდა "soundies"-ის კინოკლიპებში, რომლებიც ნაჩვენები იყო ჯიუკბოქსებზე, მათ შორისაა "Mills Brothers"-ის "ქაღალდის თოჯინა", "Cow, Cow Boogie", "Jig in the Jungle" და სხვა. [[1940-იან წლები|1940-იან წლებში]] განაგრძო ფილემბსა და სცენაზე თამაში, ასევე იყო რამდენიმე კარგი კომპანიის ბენდის მომღერალი. [[1951]] წელს დოროთიმ მელმენდის როლი ითამაშა ფილმში, ''ტარზანის საფრთხე'', რომელშიც მთავარ როლებს ასრულებენ [[ლექს ბარკერი]] და [[ვირჯინია ჰიუსტონი]]. იმავე წელს მას მეორეხარისხოვანი როლი ჰქონდა ფილმში ''„ჰარლემის გლობეტროტერები“'' ([[1951]]). [[ფაილი:Dorothy_Dandridge_in_The_Decks_Ran_Red_trailer.jpg|მარცხნივ|მინი|218x218პქ| დენდრიჯი 1958 წელს]] [[1957]] წელს, სამწლიანი კინო-კარიერის შესვენების შემდეგ, მსახიობი გამოჩნდა ფილმში, <nowiki>''</nowiki>კუნძული მზეში<nowiki>''</nowiki>. სადაც მასთან ერათად მონაწილეობას იღებდნენ მსახიობები: [[ჰარი ბელაფონტი]], [[ჯოან ფონტეინი]], [[ჯოან ქოლინზი |ჯოან ქოლინზი]] და [[სტივენ ბოიდი |სტივენ ბოიდი]]. დენდრიჯმა განასახიერა ადგილობრივი [[ინდოეთი|ინდური]] მაღაზიის თანამშრომელი, რომელსაც სასიყვარულო ურთიერთობა ჰქონდა თეთრ მამაკაცთან. კულისებში არსებული დაპირისპირების მიუხედავად, ფილმმა მიიღო დადებითი შეფასებები და ერთ – ერთი ყველაზე წარმატებული ფილმი იყო. <ref>{{Harvard citation no brackets|Rippy|2001}}</ref> ==პირადი ცხოვრება== დენდრიჯი [[დემოკრატიული პარტია (აშშ)|დემოკრატი]] იყო, იგი მხარს უჭერდა [[ადლაი სტივენსონი |ადლაი სტივენსონის]] კამპანიას [[1952]] წლის საპრეზიდენტო არჩევნების დროს.<ref>''Motion Picture and Television Magazine'', November 1952, page 33, Ideal Publishers</ref> მოგვიანებით, იგი დაინტერესდა აქტივიზმით და გაწევრიანდა ეროვნულ ურბანულ ლიგასა და ფერადი ხალხის წინსვლის ეროვნულ ასოციაციაში.<ref>{{Cite book|title=Encyclopedia of African American history, 1896 to the present : from the age of segregation to the twenty-first century|url=https://archive.org/details/encyclopediaofaf0003unse_v7p7|date=2009|publisher=Oxford University Press|others=Finkelman, Paul, 1949-|isbn=978-0-19-539768-0|location=New York|oclc=416601965}}</ref> „კოტონის კლუბში“ მუშაობის დროს, დოროთიმ მოცეკვავე ჰაროლდ ნიკოლასი გაიცნო.<ref>{{Cite journal|date=March 1966|title=Dorothy Dandridge Hollywood's Tragic Enigma|url=https://books.google.com/books?id=IjAJ7Wl1voUC&q=dorothy+dandridge+harold+nicholas+cotton+club&pg=PA74}}</ref> ისინი დაქორწინდნენ ჰოლივუდის ცერემონიაზე, [[1942]] წლის [[6 სექტემბერი|6 სექტემბერს]]. <ref name=":0">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=8NgoDwAAQBAJ&q=Harold+Nicholas+on+September+6%2C+1942&pg=PA210|title=Race in American Film: Voices and Visions that Shaped a Nation [3 volumes]|date=2017-07-07}}</ref> მათი ქორწილის სტუმრები იყვნენ ოსკაროსანი [[ჰეტი მაკდენიელი]], ჯაზის მომღერალი [[ეტა ჯონსი]] და ქორეოგრაფი ნიკ კასლი. <ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=csloJrBRzFIC&q=1942+harold+dorothy+dandridge+hattie&pg=PA64|title=Dancing on the White Page: Black Women Entertainers Writing Autobiography|date=2008-01-10}}</ref> ისინი ამ ქორწინებაში ბედნიერები არ იყვნენ, <ref name=":1">{{Cite news|date=September 1, 1997|title=Dorothy Dandridge's Story A Hollywood Tragedy|work=Chicago Tribune|url=https://www.chicagotribune.com/news/ct-xpm-1997-09-01-9709020002-story.html}}<cite class="citation news cs1" data-ve-ignore="true">[https://www.chicagotribune.com/news/ct-xpm-1997-09-01-9709020002-story.html "Dorothy Dandridge's Story A Hollywood Tragedy"]. ''Chicago Tribune''. September 1, 1997.</cite></ref> [[1948]] წლისთვის ნიკოლასმა მიატოვა ოჯახი. დენდრიჯმა განქორწინების შესახებ განცხადება [[1950]] წლის სექტემბერში შეიტანა, ისინი ოფიციალურად [[1951]] წლის ოქტომბერში განქორწინდნენ. <ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=LGjfmAM7n4UC&q=divorced&pg=PA374|title=African American Actresses: The Struggle for Visibility, 1900–1960}}</ref> [[1943]] წლის [[2 სექტემბერი|2 სექტემბერს]] შეეძინა მისი ერთადერთი შვილი, ჰაროლინ სიუზან ნიკოლასი. ''კარმენ ჯონსის'' ([[1954]]) გადაღების დროს მან სასიყვარულო უერთიერთობა დაიწყო რეჟისორ [[ოტო პრემინგერი|ოტო პრემინგერთან]], ეს ურთიერთობა ოთხი წლის განმავლობაში გაგრძელდა. იგი [[1955]] წელს დაორსულდა, მაგრამ სტუდიამ მას აბორტის გაკეთება აიძულა. <ref>{{Cite news|last=Bianco|first=Marcie|title=Classic Hollywood's Secret: Studios Wanted Their Stars to Have Abortions|language=en|work=HWD|url=https://www.vanityfair.com/hollywood/2016/07/classic-hollywood-abortion|access-date=2017-11-27}}</ref> მან პრემინგერთან ურთიერთობა მაშინ გაწყვიტა, როდესაც მიხვდა რომ პრემინგერი მის გამო ცოლს არ გაშორდებოდა.<ref>{{Cite news|date=September 3, 1999|title=Dorothy Surrender|work=[[Entertainment Weekly]]|url=http://www.ew.com/ew/article/0,,270500,00.html|access-date=September 23, 2013|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140115173249/http://www.ew.com/ew/article/0,,270500,00.html|archivedate=იანვარი 15, 2014}}</ref> მათი რომანი აისახა [[HBO Films]]-ის ბიოგრაფიულ ფილმში, "''წარმოგიდგენთ დოროთი დანდრიჯს"'', რომელშიც პრემინგერი განასახიერა [[ავსტრიელები|ავსტრიელმა]] მსახიობმა, [[კლაუს მარია ბრანდაუერი|კლაუს მარია ბრანდაუერმა]]. == რესურსები ინტერნეტში == {{Commons}} {{Wikiquote}} * {{IMDb name|199268}} * {{IBDB name}} * [http://www.ddandridge.weebly.com/ Dorothy Dandridge – A Life Unfulfilled] * {{Find a Grave|2097}} * [http://film.virtual-history.com/person.php?personid=5476 Photographs and literature] * [https://archive.is/20130629163452/https://www.lifestory.com/StoryDetail/SearchStoryDetail/Dorothy.Dandridge?LifeStoryID=20132_f88e0580-09c3-4978-bd7c-94112f967a1c LifeStory: Honor Dorothy Dandridge's Life] * [https://archive.org/details/DorothyDandridge FBI file on Dorothy Dandridge] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{DEFAULTSORT:დენდრიჯი, დოროთი}} [[კატეგორია:ამერიკელი ჯაზ-მომღერლები]] [[კატეგორია:MGM Records-ის შემსრულებლები]] [[კატეგორია:Columbia Records-ის შემსრულებლები]] [[კატეგორია:Decca Records-ის შემსრულებლები]] [[კატეგორია:Verve Records-ის შემსრულებლები]] [[კატეგორია:XX საუკუნის ამერიკელი მომღერლები]] [[კატეგორია:ტრადიციული პოპ-მუსიკის მომღერლები]] [[კატეგორია:XX საუკუნის ამერიკელი ქალი მომღერლები]] [[კატეგორია:ამერიკელი ტელემსახიობი ქალები]] [[კატეგორია:ამერიკელი ქალი თეატრის მსახიობები]] [[კატეგორია:ამერიკელი ქალი მიუზიკლების მსახიობები]] [[კატეგორია:ამერიკელი ქალი კინომსახიობები]] [[კატეგორია:აფრო-ამერიკელი ქალი მომღერლები]] [[კატეგორია:აფრო-ამერიკელი ქალი მსახიობები]] [[კატეგორია:XX საუკუნის ამერიკელი ქალი მსახიობები]] [[კატეგორია:გარდაცვლილი 1965]] [[კატეგორია:დაბადებული 1922]] ija76u3vovy488ei3n62kfkjehkt68u 0 513082 4408984 4282497 2022-08-19T11:18:07Z S4nyy11 143476 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა კომპანია | სახელი = Wolt <br> ვოლტი | ლოგო = [[File:Wolt-app-icon-2019.png | 220x124px ]] | ლოგოს_ზომა = | ლოგოს_ტიტრი = | სურათი = | სურათის_ზომა = | სურათის_ტიტრი = | ყოფილი_სახელწოდება = | ტიპი = | დევიზი = | დაფუძნდა = {{start date and age|2014|10|06}}<br>[[ჰელსინკი]], [[ფინეთი]] | დაიხურა = | დამაარსებელი = Miki Kuusi, Elias Aalto, Mika Matikainen, Oskari Pétas, Lauri Andler, Juhani Mykkänen | მდებარეობა = | მფლობელი = [[DoorDash]] | წამყვანი = | პარტნიორი = | დარგი = საკვების მიტანის აპლიკაცია | პროდუქცია = | შემოსავალი = | საწარმოო შემოსავალი = | სუფთა მოგება = | თანამშრომელი = | შვილობილი = | ფილიალი ='''ხელმისაწვდომია ქალაქებში:''' {{Collapsible list|title=ფინეთი|[[ჰელსინკი]]|[[ლაპეენრანტა]]|[[ესპოო]]|[[ტამპერე]]|[[ტურკუ]]|[[ფინეთის ქალაქების სია|იუვასკიულია]]|[[ოულუ]]|[[კუოპიო]]|[[ვანტაა]]|[[ფინეთის ქალაქების სია|ლაჰტი]]|[[ფინეთის ქალაქების სია|ვაასა]]|[[ფინეთის ქალაქების სია|პორი]]|[[როვანიემი]]|[[იოენსუუ]]|[[ჰიამეენლინა]]|[[კოტკა]]|[[მიკელი]]|[[კერავა]]|[[კოუვოლა]]|[[პორვოო]]|[[სეინიაიოკი]]|[[ჰიუვინკაიაა]]|[[კოკოლა]]|[[ნოკია (ქალაქი)| ნოკია]]|[[ვაასა]]|[[იარვენპიაა]]}} {{Collapsible list|title=შვედეთი|[[სტოკჰოლმი]]|[[მალმე]]|[[ერებრე]]|[[ვესტეროსი]]|[[ნორჩეპინგი]]|[[ლინჩეპინგი]]|[[ევლე]]|[[ესკილსტუნა]]|[[ბუროსი]]|[[კარლსტადი]]|[[უმეო]]|[[უფსალა]]|[[ვექშე]]|[[სუნდსვალი]]}} {{Collapsible list|title=დანია|[[კოპენჰაგენი]]|[[ლიუნგბიუ-ტორბეკი]]|[[ოდენსე]]|[[ორჰუსი]]|[[როსკილე]]|[[ვაილე]]|[[კოლინგი]]|[[ესბიერი]]|[[Lungby-Gentofte]]|[[ოლბორგი]]}} {{Collapsible list|title=ისრაელი|[[თელ ავივი]]|[[Rishon LeZion]]|[[Petah Tikva]]|[[ნეთანია]]|[[ბეერ-შევა]]|[[ხოლონი]]|[[რამათ-განი]]|[[Rehovot]]|[[ბათ-იამი]]|[[Kfar Saba]]|[[ჰერცლია]]|[[ბულონ-ბიანკური]]|[[გივათაიმი]]|[[Hod HaSharon]]|[[რამათ-ჰაშარონი]]|[[Ness Ziona]]|[[კირიათ-ონო]]|[[ორ-იეჰუდა]]}} {{Collapsible list|title=პოლონეთი|[[ვარშავა]]|[[კრაკოვი]]|[[გდანსკი]]|[[გდინია]]|[[Gliwice]]|[[კატოვიცე]]|[[ვროცლავი]]}} {{Collapsible list|title=ყაზახეთი|[[ალმათი]]|[[ნურ-სულთანი]]|[[შიმქენთი]]|[[ატირაუ]]}} {{Collapsible list|title=საბერძნეთი|[[ათენი]]|[[ლარისა (ქალაქი)|ლარისა]] |[[პატრა]] |[[სალონიკი|თესალონიკი]]}} {{Collapsible list|title=კვიპროსი|[[ნიქოზია]]|[[ლიმასოლი]]|[[ლარნაკა]]|[[პაფოსი (ქალაქი)|პაფოსი]]}} {{Collapsible list|title=მალტა|[[Grand Harbour]]|[[Birkirkara]]|[[Fgura]]|[[Zabbar]]|[[Saint Julian's]]|[[Marsascala]]|[[Birzebbugia]]|[[Zejtun]]}} {{Collapsible list|title=ლიეტუვა|[[ვილნიუსი]]|[[კაუნასი]]|[[კლაიპედა]]|[[შიაულიაი (ქალაქი)]]|[[პანევეჟისი]]}} {{Collapsible list|title=ჩეხეთი|[[პრაღა]]|[[ბრნო]]|[[ოსტრავა]]|[[ოლომოუცი]]|[[პლზენი]]|[[ჰრადეც-კრალოვე]]|[[ლიბერეცი]]|[[პარდუბიცე]]}} {{Collapsible list|title=ესტონეთი|[[ტალინი]]|[[ტარტუ]]|[[პიარნუ]]}} {{Collapsible list|title=საქართველო|[[თბილისი]]|[[ქუთაისი]] |[[ბათუმი]] |[[რუსთავი]]}} {{Collapsible list|title=ნორვეგია|[[ტრონჰეიმი]]|[[ოსლო]]|[[Stavanger]]|[[ბერგენი]] |[[ტრომსე]]}} {{Collapsible list|title=ხორვატია|[[ზაგრები]]|[[სპლიტი]]|[[რიეკა]]|[[ოსიეკი]]|[[ზადარი]]|[[ვარაჟდინი]]|[[Velika Gorica]]|[[Zaprešić]]|[[პულა]] |[[სლავონსკი-ბროდი]]}} {{Collapsible list|title=უნგრეთი|[[ბუდაპეშტი]]|[[პეჩი]]|[[დიორი]]|[[დებრეცენი]]|[[სეგედი]]}} {{Collapsible list|title=სერბეთი|[[ბელგრადი]]|[[ნოვი-სადი]]}} {{Collapsible list|title=სლოვაკეთი|[[ბრატისლავა]]|[[კოშიცე]]|[[ტრნავა]]|[[ბანსკა-ბისტრიცა]]|[[ნიტრა]]|[[ჟილინა]]}} {{Collapsible list|title=სლოვენია|[[ლიუბლიანა]]|[[მარიბორი]]|[[კრანი]]}} {{Collapsible list|title=იაპონია|[[ტოკიო]]|[[საპორო]]|[[Asahikawa]]|[[ჰაკოდატე]]|[[აომორი]]|[[მორიოკა]]|[[სენდაი]]|[[ფუკუშიმა]]|[[Kōriyama]]|[[კავასაკი]]|[[ოსაკა]]|[[ოკაიამა]]|[[კურასიკი]]|[[ჰიროსიმა]]|[[კურე]]|[[კიტაკიუსიუ]]|[[ფუკუოკა]]|[[კუმამოტო]]|[[კაგოსიმა]]}} {{Collapsible list|title=გერმანია|[[ბერლინი]]|[[ფრანკფურტი]] |[[ჰანოვერი]] |[[მიუნხენი]]}} {{Collapsible list|title=აზერბაიჯანი|[[სუმგაითი]] |[[ბაქო]] |[[განჯა]]}} {{Collapsible list|title=ლატვია|[[რიგა]]|[[ლიეპაია]]}} | აუდიტორი = | რეგისტრაცია = | მომხმარებელი = | სერვისის ენა = | საიტი = {{url|https://wolt.com}} <br> [https://wolt.com/ka/ Wolt საქართველო] }} '''Wolt''' — ევროპული ტექნოლოგიური კომპანია, რომელიც ცნობილია მისი მიწოდების პლატფორმით. Wolt-ის აპლიკაციებისა (iOS და Android) და ვებგვერდის გამოყენებით მომხმარებელს შეუძლია შეუკვეთოს საკვები და სხვა საგნები რესტორნებს ან/და სავაჭრო პარტნიორებს. მომხმარებელს შეუძლია სასურველ მისამართზე მიიღოს შეკვეთა კურიერების მეშვეობით ან თან წაიღოს ის. 2021 წლის ნოემბრის მდგომარეობით, კომპანია ვოლტი [[DoorDash]]-ის მფლობელობაში.<ref name=":1" /> == ისტორია == Wolt 2014 წელს 6 დამფუძნებელმა, მათ შორის კომპანია Slush-ის ყოფილმა CEO-მ, Miki Kuusi-მ დააარსა. დღეს, Wolt-ის სათაო ოფისი [[ჰელსინკი|ჰელსინკში]], [[ფინეთი|ფინეთში]] მდებარეობს, Miki Kuusi კი კომპანიის აღმასრულებელი დირექტორია. მოგვიანებით, Slush-ის ორი აღმასრულებელი დირექტორი, რიკუ მიქელო და მარიან ვიკულა, ასევე გადავიდნენ ვოლტზე. <ref>{{Cite news|last=Lappalainen|first=Elina|date=2019-06-24|title=Miki Kuusi nappasi entiset Slushin toimitusjohtajat Woltiin – Onko Slush-nuorisosta muodostumassa Suomen oma PayPal-mafia?|language=Finnish|trans-title=Miki Kuusi captures former Slush CEOs in Wolt - Is Slush Youth Becoming Finland's Own PayPal Mafia?|work=[[Talouselama]]|url=https://www.talouselama.fi/uutiset/miki-kuusi-nappasi-entiset-slushin-toimitusjohtajat-woltiin-onko-slush-nuorisosta-muodostumassa-suomen-oma-paypal-mafia/ba7d878a-8581-42ee-bffe-db0d41a51870|access-date=2019-10-22}}</ref> 2021 წლის მაისის მდგომარეობით, ვოლტი მოღვაწეობს 23 ქვეყანაში და 180-ზე მეტ ქალაქში, მათ შორისაა [[ტამპერე]], [[ტურკუ|თურქუ]], [[ტალინი]], [[სტოკჰოლმი]], [[ვილნიუსი]], [[კოპენჰაგენი]], [[პრაღა]], [[ბრნო]], [[ბაქო]], [[თბილისი]], [[ათენი]], [[თელ-ავივი|თელ ავივი, ბერლინი]] და [[ტოკიო]]. ვოლტს ჰყავს 45 000-ზე მეტი სავაჭრო პარტნიორი, 90 000 კურიერის პარტნიორი და 12 მილიონი რეგისტრირებული მომხმარებელი (2021 წლის ივნისი). ვოლტმა მოიზიდა $ 856 მილიონი ინვესტორებისგან, მათ შორის ICONIQ Capital, Highland Europe, 83North, EQT Ventures, Tiger Global, DST Global, Prosus, KKR, Coatue, Inventure, Lifeline Ventures, Supercell დამფუძნებლის და აღმასრულებელი დირექტორია ილკა პაანანენისა და ნოკიას თავმჯდომარე რისტო სილასმასგან. ვოლტს 3200-ზე მეტი თანამშრომელი ჰყავს 23 ქვეყანაში. 2020 წელს, ''[[Financial Times]]''-მა ვოლტი ევროპის ყველაზე სწრაფად მზარდი კომპანიების FT:1000 რეიტინგში მეორე ადგილზე დაასახელა.<ref>{{Cite web|url=https://www.ft.com/content/691390ca-53d9-11ea-90ad-25e377c0ee1f|title=FT 1000: the fourth annual list of Europe's fastest-growing companies|last=|first=|date=2020-03-02|website=www.ft.com|language=en-GB|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=2020-03-23}}</ref> 2021 წლის ნოემბერში, აქციათა გაცვლის შედეგად, რომლითაც ვოლტის აქციონერებმა DoorDash აქციების უმცირესობა მიიღეს და რომლის ღირებულებაც 8.1 მილიარდი ამერიკული დოლარია, ვოლტი [[DoorDash]]-თან გეერთიანდა.<ref name=":1">{{Cite news|last=Rana|first=Preetika|date=2021-11-09|title=DoorDash to Buy Finland Food-Delivery Startup in Deal Valued Above $8 Billion|language=en-US|work=Wall Street Journal|url=https://www.wsj.com/articles/doordash-to-buy-finland-food-delivery-startup-in-deal-valued-above-8-billion-11636492582|access-date=2021-11-12|issn=0099-9660}}</ref> === განვითარების გზა=== * 2014: Wolt დაარსდა ჰელსინკიში, ფინეთი. * 2015: Wolt პირველად გაეშვა ჰელსინკში. შეკვეთის მიღება მხოლოდ თან წაღებითაა შესაძლებელი. * 2016: Wolt-მა დაამატა მიწოდება პლატფორმას და გაფართოვდა [[შვედეთი|შვედეთსა]] და [[ესტონეთი|ესტონეთში]]. Wolt-მა ექსპერიმენტები ჩაატარა ტალინში თვითმართვადი მიწოდების რობოტებზე, Starship Technologies-თან თანამშრომლობით. <ref>{{Cite news|date=28 November 2016|title=Wolt delivers the goods with robots|language=en-US|work=Good News from Finland|url=http://www.goodnewsfinland.com/wolt-delivers-the-goods-with-robots/|access-date=5 ივლისი 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201202213746/https://www.goodnewsfinland.com/wolt-delivers-the-goods-with-robots/|archivedate=2 დეკემბერი 2020}}</ref> * 2017: Wolt გაეშვა [[დანია|დანიაში]], [[ლატვია|ლატვიასა]] და [[ლიეტუვა|ლიეტუვაში]]. * 2018: Wolt გაეშვა [[ხორვატია|ხორვატიაში]], [[ჩეხეთი|ჩეხეთში]], [[ნორვეგია|ნორვეგიში]], [[უნგრეთი|უნგრეთში]], [[საქართველო|საქართველოში]], [[ისრაელი|ისრაელსა]] და [[პოლონეთი|პოლონეთში]]. * 2019: Wolt გაეშვა [[სერბეთი|სერბეთში]], [[საბერძნეთი|საბერძნეთში]], [[აზერბაიჯანი|აზერბაიჯანში]], [[სლოვაკეთი|სლოვაკეთში]], [[სლოვენია|სლოვენიასა]] და [[ყაზახეთი|ყაზახეთში]]. * 2020: Wolt გაეშვა [[იაპონია|იაპონიაში]], [[კვიპროსი|კვიპროსში]], [[მალტა|მალტასა]] და [[გერმანია|გერმანიაში]]. * 2021: Wolt გაერთიანდა [[Doordash]]-თან. ==სქოლიო== {{სქოლიო}}   == რესურსები ინტერნეტში == * [https://wolt.com/ ოფიციალური ვებგვერდი] * [https://wolt.com/blog/hq/2019/06/19/wolt-is-investing-in-tech-and-expansion-and-hiring-1000-people-by-the-end-of-2020-a-qa-on-our-new-funding/ ვოლტის ოფიციალური ბლოგი] * Wolt-ის [https://apps.apple.com/fi/app/wolt-food-delivery-takeaway/id943905271 iOS] აპლიკაცია * Wolt-ის [https://play.google.com/store/apps/details?id=com.wolt.android&hl=en Android] აპლიკაცია 8ex5qrbu2yxscuxbjvck433frpo1k9c 0 513539 4408983 4225686 2022-08-19T11:14:49Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki '''საცეხველი''' — მარცვლეულის დასამუშავებელი იარაღი. [[საქართველო]]ში [[მარცვლეული კულტურები]]ს ცეხვა და ნაყვა ქვის და ხის საცეხველში ხდებოდა.საცეხველი ნაირგვარია კონსტრუქციისა და მასალის თავისებურების მიხედვით. იგი 5 ნაწილისაგან შედგება: საცეხველი ჯამის, წირისთავის, ტაფის, ლილვის ან ღერძის და ორი ძელისაგან. დამხმარე ნაწილებია: ხელის მოსაკიდებელი ღვედი და მარცვლის სარევი ჯოხი. ხის ფუნქციურ თავისებურებებს, გავრცელების არეალს და სიხშირეს განსაზღვრავს [[მარცვლეული კულტურები]]ს თვისებები, მოხმარების წესი, გეოგრაფიული გარემო და ბუნებრივი პირობები. ==საცეხველის სახეობები== საქართველოში საცეხველის სამი ტიპია დადგენილი: #ხელის საცეხველი – ხელის საცეხველის სამი სახესხვაობა არსებობს: ბრტყელი ან მრგვალი სანაყ–სასრესი, სწორი სანაყი და თავმოხრილი სანაყი. თავმოხრილი სანაყის ორი ქვესახეობა დასტურდება: მთლიანი ხისგან თავმოხრილად გათლილი და ორი ნაწილისაგან შედგენილი „ჩაქუჩისებური“. #ფეხის საცეხველი – ფეხის საცეხველის ერთადერთი სახეობაა ხის ფეხის დინგი. ფეხის საცეხველის უპირატესობა იმაში მდგომარეობს, რომ ჯენჯიანი მარცვალი უფრო სწრაფად იცეხვება, ვიდრე ხელის საცეხველში, რადგან დარტყმა მძიმედ და სწრაფად ხდება. #წყლის საცეხველი – წყლის საცეხველი ორგვარია: ბერკეტიანი – ერთღერძიანი და ვერტიკალურ ბორბლიანი მრავალღერძიანი. ===ხის საცეხველის დამზადება=== ხის საცეხველის დამზადებას რამდენიმე ეტაპი სჭირდება: ხის შერჩევა, მოჭრა, გათლა. ხის მოჭრისას ითვალისწინებდნენ მთვარის ფაზებს. ხეს ძველ მთვარეზე ჭრიდნენ, ტრადიციული იყო უკუნი დღე, რადგან ამ დღეს მოჭრილ ხეს მეტი უპირატესობა ჰქონდა. მასალას შემოდგომის მიწურულს ან ზამთარში ამზადებდნენ. შეარჩევდნენ მზეზე გაზრდილ მაგარ ჯიშს: [[მუხა|მუხის]], [[ცაცხვი]]ს, [[წიფელი|წიფლის]] ან [[კაკალი|კაკლის]] მსხვილ და საღ ხეს. ყველაზე შესაფერის ჯიშად მიჩნეულია [[ცაცხვი]]. უფრო იშვიათად იყენებენ [[წაბლი|წაბლს]]. მოსაჭრელ ხეს ცულისპირით შემოსერავენ და ნაჯახით მოჭრიან, მოჭრილ ხეს დალარავენ, [[ნახშირი (წიაღისეული)|ნახშირში]] ამოვლებულ ლარს დააკრავენ და საცეხველის ზომის მიხედვით მორებად დაჭრიან, ნაჯახით გულს ამოჭრიან, შემდეგ წკეპარით ამოფხეკენ,გულში გამოსაწვავად სიმინდის ნაგულას ჩადებენ და ცეცხლს დაანთებენ. ===ქვის საცეხველი=== ქვის საცეხველის გათლის ტრადიციების შესასწავლად საინტერესო მასალას გვაძლევს [[გურია|გურიის]] ქვის საბადოების დამუშავების ხალხური წესები. საცეხველის ქვის შერჩევა ძირითადად საბადოს მდებარეობის მიხედვით ხდებოდა. საუკეთესო მასალად ითვლებოდა მზის გულზე ამოზრდილი ობოლი ქვა, იგი ადვილად მოსაჭრელი და კარგი დასამუშავებელი იყო. საცეხველისთვის იხმარებოდა სახსრიანი და ტალიანი ქვა, რასაც სხვადასხვაგვარი დაბურღვა და მოჭრა ესაჭიროებოდა. ქვის შერჩევას დიდი მნიშვნებლობა აქვს, რადგან ცუდად შერჩეული ქვა დამუშავების დროს გატყდება. ქვის მოჭრა ორგვარი ხერხით ხდებოდა [[სოლი|სოლებით]] დაწამლით-დანაღმვით. ==გავრცელების არეალი== საცეხველი საქართველოს სხვადასხვა კუთხეში სხვადასხვა სახესხვაობის დასტურდება: *[[სამცხე-ჯავახეთის მხარე|სამცხე–ჯავახეთში]] ხელის საცეხველი სამი სახესხვაობით არსებოს. აქ ხშირია ხის მოხრილთავიანი – თოხმახიანი როდინი, ნაკლები სიხშირით სწორსანაყიანი როდინი იხმარებოდა, ხოლო ის როდინი რომელსაც სანაყ–სასრესს ვუწოდებთ, იშვიათად გამოიყენებოდა. *[[ქვემო ქართლის მხარე|ქვემო ქართლში]], კერძოდ [[თეთრიწყარო]]ში, [[ბოლნისი|ბოლნისში]] და [[თრიალეთი (მხარე)|თრიალეთში]] ხელის საცეხველის თოხმახიანი სახეობა დასტურდება. *[[იმერეთის მხარე|იმერეთის]] მოსაზღვრე, მახლობელ რაიონებში – [[შიდა ქართლის მხარე|შიდა ქართლში]] და [[კახეთის მხარე|კახეთში]] გავრცელდა ხელის საცეხველის კონსტრუქციული სახესხვაობა მცირე ზომის ხის როდინი. *[[საინგილო]]ში [[XIX საუკუნე|XIX საუკუნის]] მეორე ნახევარში ფეხის დინგი გახშირდა. საცეხველი ჩვეულებრივ მოქცეულია კარმიდამოს კომპლექსში. საცეხველის სადგომს სამეგრელოში ოჩამურე ერქვა, ხოლო გურიაში ჩამურის ბურული. ფეხისა და წყლის მრავალღერძიანი საცეხველი [[კახეთი]]ს სამ მიკრორაიონში გვხვდება: [[ყვარლის მუნიციპალიტეტი|ყვარელის მუნიციპალიტეტში]], სოფელ [[ზინობიანი|ზინობიანში]], [[1919]]-[[1920]] წლებში [[ვართაშენი]]დან გადმოსახლებულ [[უდინები|უდინებში]] ფეხის დინგის ხმარების ერთეული შემთხვევები გვაქვს. ==გამოყენება== საცეხველი გამოიყენებოდა ბრინჯის, ხორბლის, ნიგვზის, ხმელი სუნელების, თრიმლის, კორკოტის, ღომის, ფეტვის, სელის, სიმინდის და სხვ. გასაცეხვად. საცეხველი ნაირგვარია კონსტრუქციისა და მასალის თავისებურების მიხედვით, გვხვდება როგორც ხის, ისე ქვის საცეხველი. საქართველოს უმრავლეს რეგიონში: [[გურია]]ში, [[ზემო იმერეთი|ზემო იმერეთში]], [[რაჭა]]ში, [[ლეჩხუმი|ლეჩხუმში]], [[ზემო სვანეთი|ზემო]] და [[ქვემო სვანეთი|ქვემო სვანეთში]] ქვის საცეხველი ჭარბობდა ხისას, ხოლო ქვემო იმერეთში და [[სამეგრელო]]ში უფრო ფართოდ ხის საცეხველი იხმარებოდა. ==ანალოგები== საცეხველის კონსტრუქციულ სახესხვაობას წარმოადგენს მისგან ფუნქციონალურად განსხვავებული წყლის საცეხველის მსგავსი იარაღი: დათვოული, საცეხველა (ზემო იმერეთი), სარეჯგველე, საცეხველა (ქვემო იმერეთი), დათვოული (გურია, სავშეთი, [[კლარჯეთი]]). სარაკუნა, სარახუნა (რაჭა, ლეჩხუმი, გურია), ოკაკვე/ოკვაკვე (სამეგრელო), წკარმანგანა ([[ლაზეთი]]), რომელიც იხმარებოდა ყანებში გარეული ცხოველების დასაფრთხობად. აღნიშნული იარაღი საცეხველისაგან განსხვავდებოდა იმით, რომ კაკუტი ჯამს კი არ ეცემოდა, არამედ ორ ბოძზე დამაგრებულ ძელს, რომლის ხმაური ნადირს აფრთხობდა. ხელის საცეხველის კონსტრუქციული სახესხვაობაა როდინი და ფილი. ფილის ძირი ფორმით მრგვალია, მას ტანი და თავი მრგვალი აქვს. ფილის სიმაღლეა საშუალოდ 15–22 სმ, სიგანე 26–28 სმ, სიღრმე კი 18–20 სმ-ის ფარგლებს არ სცილდება. ზოგჯერ ფილი სახელურიანია, ასეთი ფილი იყალთოში დადასტურდა. [[შიდა ქართლი|შიდა ქართლში]] გავრცელებული როდინი მაღალი იარაღია, მას თლიდნენ იმ ვარაუდით, რომ შუაწელში ვიწრო, ხოლო ძირისა და თავისკენ თანდათანობით გაფართოებული ყოფილიყო. როდინს ბრტყელი ძირი აქვს, ზემო და ქვემო ნაწილი ტოლი, რომ ნაყვის დროს წონასწორობა არ დაკარგოს. როდინის სიმაღლე 37–55 სმ-ის ფარგლებში ტრიალებს, მარცვლის ჩასაყრელი გულის სიღრმე 15–27 სმ-ის ტოლია, თავისა და ძირის დიამეტრი 15–20 სმ-ს უდრის. ==ლიტერატურა== * ''რუხაძე ჯ.'', საცეხველი, საქართველოს ისტორიულ-გეოგრაფიული ატლასი, თბ., 1985, გვ. 92-112 [[კატეგორია:ეთნოგრაფია]] j5ix0zkzlpp8xa4ncsmoiqx4st7qwav 0 514380 4408687 4228975 2022-08-18T16:15:14Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა მთა | სახელი = დიდი აუზი | სურათი = Greatbasinmap.png | სურათის_წარწერა = დიდი აუზის რელიეფური რუკა | ქვეყანა = {{დროშა|აშშ}} | ტერიტორიული ერთეული = [[ნევადა]]<br>[[ორეგონი]]<br>[[იუტა]]<br>[[კალიფორნია]]<br>[[აიდაჰო]]<br>[[უაიომინგი]] | უმაღლესი წერტილი = [[უიტნის მთა|უიტნი]] | სიმაღლე = 4421 | ფართობი = 541,730 | სიგრძე = | სიგანე = |lat_dir = N |lat_deg = 40 |lat_min = 40 |lat_sec = |lon_dir = W |lon_deg = 117 |lon_min = 40 |lon_sec = | პოზრუკა = ჩრდილოეთი ამერიკა | პოზრუკა2 = | ლანდშაფტი = | ამგებელი ქანები = | ასაკი = | საიტი = | ვიკისაწყობი = Great Basin (United States) }} '''დიდი აუზი''' ({{lang-en|Great Basin;}} {{lang-es|Gran Cuenca}}) — მთიანეთი [[აშშ]]-ში. ადმინისტრაციულად ვრცელდება [[ნევადა|ნევადის]], [[ორეგონი]]ს, [[იუტა|იუტის]], [[კალიფორნია|კალიფორნიის]], [[აიდაჰო]]სა და [[უაიომინგი|უაიომინგის შტატების]] ტერიტორიაზე. მდებარეობს [[ჩრდილოეთ ამერიკის კორდილიერა|ჩრდილოეთ ამერიკის კორდილიერის]] შიდა სარტყელში. ჭარბობს ნახევარუდაბნოსა და უდაბნოს ლანდშაფტები. აღმოსავლეთით შემოსაზღვრულია [[უოსაჩი|უოსაჩის ქედითა]] და [[კოლორადოს პლატო]]თი, დასავლეთით [[სიერა-ნევადა|სიერა-ნევადისა]] და [[კასკადოვანი ქედი]]თ, ჩრდილოეთით [[კოლუმბიის პლატო]]თი, ხოლო სამხრეთით [[მოხავეს უდაბნო]]თი. ფართობი 541,730 კმ². მაქსიმალური სიმაღლე 4421 მ (მთა [[უიტნის მთა|უიტნი]]).<ref>[https://www.peakbagger.com/range.aspx?rid=133 Great Basin Ranges | Peakbagger.com]</ref> უკავია ვრცელი [[გაუდინარი არე]], [[ბიომი|ბიომები]], [[ეკორეგიონი|ეკორეგიონები]] და [[უდაბნო]]ები.<ref>Donald K. Grayson: The Great Basin. A Natural Prehistory. University of California Press, Berkeley 2011</ref> დიდი აუზი წარმოდგენილია მოკლე და ფართო მერიდიანული კლდოვანი ქედებით, რომლებიც დაყოფილია ვრცელი, ერთმანეთთან დაკავშირებული ტაფისებრი ქვაბულებით ანუ აუზებით. ქედების სიგრძე 95–190 კმ, ხოლო სიგანე 5–24 კმ-ია. მთის კალთები ვიწრო ხერხისებრი კლდოვანი თხემებით ჩაჭრილია ღრმა ხეობებით, რომლებიც ჩვეულებრივ, ქედებთან შედარებით რამდენადმე ფართოა და უმეტესწილად უდაბნოებია, რომელთა სიმაღლე 300–1800 მ ფარგლებშია. ქედების მწვერვალების სიმაღლე საშუალოდ 2750 მ-ია. სიერა-ნევადა რეგიონის შიგნით [[წვიმის ჩრდილი|წვიმის ჩრდილს]] წარმოქმნის.<ref name="britannica" /> არიდულ რელიეფწარმომქმნელ პირობებში დიდ აუზში მიმდინარეობს ინტენსიური [[ფიზიკური გამოფიტვა]] და მძლავრი [[ჩამონაშალი]]ს წარმოშობა. მათი ნაზღვლევი ქედებს შორის ხშირად ზღუდარს წარმოქმნის და [[ქვაბული|ქვაბულებს]] ჯამისებრი ღრმულის მწკრივებად გარდაქმნის. დიდი მლაშე ტბის უდაბნოში [[დიუნა|დიუნებია]] გავრცელებული. [[ჩამონადენი]]სა და [[ქედი|ქედების]] ნგრევის პროდუქტების გამოზიდვის არარსებობამ გამოიწვია ქვაბულების ქვიანი და ქვიშიან-თიხიანი მძლავრი წყებით ამოვსება, რომლებმაც ნაწილობრივ დამარხეს პირველადი მთის რელიეფი.<ref>Natural history of the Colorado Plateau and Great Basin. Niwot, 1994</ref> დიდი აუზის [[კლიმატი]] მკვეთრად [[კონტინენტური კლიმატი|კონტინენტურია]], დიდწილად გაბატონებულია სუბტროპიკული, ჩრდილოეთით ზომიერი ჰავა. [[ზაფხული]] ცხელია, უღრუბლო, [[ზამთარი]] გრილია, ხშირი ნისლით. [[ივლისი]]ს საშუალო [[ტემპერატურა]]ა 20–22 °C (მაქსიმალური 56,7 °C), [[იანვარი|იანვრის]] 0–2 °C (მინიმალური –30 °C, მთებში –60 °C-მდე). [[ატმოსფერული ნალექები]]ს რაოდენობა დაახლოებით 200 მმ წელიწადში, ცალკეულ ქვაბულებში 100 მმ-ზე ნაკლებია, მთების დასავლეთ კალთებზე 500 მმ.<ref>Cline G. Exploring the Great Basin. 3rd ed. Reno, 1988</ref> ტერიტორიის დიდი ნაწილი გაუდინარია; არის მოკლე ეპიზოდური ნაკადები, რომლებიც აუზს არ სცილდება. მთავარი მდინარეა [[ჰუმბოლდტი (მდინარე)|ჰუმბოლდტი]]. ტბებიდან აღსანიშნავია: [[დიდი მლაშე ტბა]], [[პირიმიდი]], [[სევირი]] და [[იუტის ტბა|იუტა]]. ტბების დიდ ნაწილს უკავია [[პლეისტოცენი|პლეისტოცენში]] არსებული უფრო ვრცელი [[წყალსატევი|წყალსატევების]] ადგილი. ამ კუთხით გამოსაყოფია ტბა [[ბონევილი]]. მორწყვის მთავარი წყაროა [[არტეზიული ჭა|არტეზიული ჭები]], რომლებიც უმეტესწილად ქვაბულების განაპირა მხარესაა განლაგებული.<ref>[https://bigenc.ru/geography/text/1877101 Большой Бассейн | Большая российская энциклопедия]</ref> ქვაბულებში ფართოდაა გავრცელებული მურა, რუხი, მლაშობი და ბიცობი ნიადაგი, ხოლო მთებში გვხვდება ყავისფერი და რუხ-ყავისფერი ნიადაგი. ტერიტორიის დიდი ნაწილი ნახევარუდაბნოს მცენარეულობას უკავია, ჩრდილოეთით მარცვლოვან-ავშანია, სამხრეთით ბუჩქნარ-სუკულენტურები, [[კაქტუსისებრნი|კაქტუსები]], [[აგავა]] და სხვა. უფრო ნოტიო კალთები შემოსილია ფიჭვნარ-ღვიანებით. [[ცხოველთა სამყარო]] სახეობრივი შედგენილობით ღარიბია. ბევრია [[ქვეწარმავალი]].<ref>[https://historytogo.utah.gov/great-basin/ Great Basin | Utah History Encyclopedia, 1994]</ref> კვლევის ძველ ანგარიშებში დიდი აუზის ქედები მიმსგავსებული იყო მუხლუხოების გროვასთან. ტერმინი „დიდი აუზი“ გამოიყენება ჰიდროგრაფიაში, ეკოლოგიაში, ფლორისტიკაში, ფიზიოგრაფიაში, ტოპოგრაფიასა და ეთნოგრაფიაში.<ref>[https://www.nps.gov/grba/planyourvisit/the-great-basin.htm What is the Great Basin? | National Park Service]</ref><ref>Grayson, Donald K. (1993). The Desert's Past. Washington and London: Smithsonian Institution Press</ref> [[ჯედედაია სმითი|ჯედედაია სმითმა]] პირველმა გადაკვეთა დიდი აუზი 1824 წელს, თუმცა აღნიშნული მოგზაურობა დოკუმენტურად არ დაუდასტურებია. დიდი აუზის აღმოსავლეთ ნაწილი შეისწავლა [[ჯონ ფრიმონტი|ჯონ ფრიმონტმა]] 1846 წელს, თუმცა რეგიონი არ გადაუკვეთავს. დიდი აუზის ფარგლებშია [[დიდი აუზის ეროვნული პარკი]], [[სიდარ-ბრეიქსის ეროვნული ძეგლი]] და სხვა.<ref name="britannica">[https://www.britannica.com/place/Great-Basin Great Basin region, United States | Encyclopedia Britannica]</ref> ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{იდენტიფიკატორები}} [[კატეგორია:აშშ-ის მთიანეთები]] [[კატეგორია:დიდი აუზი]] [[კატეგორია:გაყოფილი რეგიონები]] szd5qt2idx9qkvos9myk6ybm6ymit9c 0 517474 4408656 4253468 2022-08-18T16:00:58Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა დასახლება |სტატუსი = მუნიციპალიტეტი |ქართული სახელი = მირავეტე-დე-ლა-სიერა |ქვეყანა = ესპანეთი |რეგიონის ტიპი = ავტონომიური გაერთიანება |რეგიონი = არაგონი |რეგიონი2 = |რეგიონი ცხრილში = |რაიონის ტიპი = პროვინცია |რაიონი = ტერუელის პროვინცია |თემის ტიპი = კომარკა |თემი =მაესტრასგოს კომარკა |რაიონი2 = |მმართველის ტიპი = |მმართველი = |add1n= |add1= }} '''მირავეტე-დე-ლა-სიერა''' ({{lang-es|Miravete de la Sierra}}, {{lang-an|Miravet de la Sierra}}) — მუნიციპალიტეტი [[ესპანეთი|ესპანეთში]], შედის [[არაგონი]]ს ავტონომიური გაერთიანების [[ტერუელის პროვინცია|ტერუელის პროვინციის]] [[მაესტრასგოს კომარკა|მაესტრასგოს კომარკის]] შემადგენლობაში. ფართობი — 36,514943 კმ². მოსახლეობა — 38 კაცი ([[2020]] წ.). ==იხილეთ აგრეთვე== * [[ტერუელის მუნიციპალიტეტები]] ==რესურსები ინტერნეტში== * [http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=8856 Gran Enciclopedia Aragonesa - მირავეტე-დე-ლა-სიერა] [[კატეგორია:ტერუელის მუნიციპალიტეტები]] dy8jscfapwtpxnm4xlwia6e0lnoqdd4 0 517505 4408672 4315389 2022-08-18T16:10:47Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა მუზეუმი | სახელი = შტაინჰარდტის ბუნების ისტორიის მუზეუმი | სურათი = Steinhardt Museum of Natural History.png | სურათისზომა = 110 px | წარწერა = | დაარსდა = 2018 | დამაარსებლები = | დაიხურა = | მდებარეობა = [[თელ-ავივი]] |lat_dir =N |lat_deg = 32.113701 |lon_dir =E |lon_deg =34.807448 | პოზრუკა = ისრაელი | პოზრუკის ზომა = | ალტერნატიული რუკა = | პოზრუკა2 = | პოზრუკის ზომა2 = | ალტერნატიული რუკა2 = | სტატუსი = | ექსპონატი = 5.5 მილიონი ნივთი | კლასიფიკაცია = ბუნების ისტორიის მუზეუმი | ვიზიტორები = | დირექტორი = ალონ საპანი | პრეზიდენტი = | კურატორი = | საიტი = https://smnh.tau.ac.il/en/ }} '''შტაინჰარდტის ბუნების ისტორიის მუზეუმი''' ({{lang-he|מוזיאון הטבע ע"ש שטיינהרדט}}, {{lang-ar|متحف الطبيعة على اسم شتاينهارت}}) — ისრაელის ბიომრავალფეროვნების კვლევის ეროვნული ცენტრი [[თელ-ავივის უნივერსიტეტი|თელ-ავივის უნივერსიტეტში]]. ის არის ბუნების ისტორიის მუზეუმი [[თელ-ავივი|თელ-ავივში]], [[ისრაელი]], რომელიც მოიცავს როგორც საგანმანათლებლო, ასევე კვლევით ცენტრს. ეს არის ისრაელში დოკუმენტაციისა და მეცნიერების უდიდესი და ყველაზე აქტიური ცენტრი, რომელიც ფოკუსირებულია ბიომრავალფეროვნების კვლევასა და სხვადასხვა სახის პროგრამებზე; მათ შორის: [[გარემოს დაცვა|გარემოს დაცვასა]] და [[სოფლის მეურნეობა]]ზე.<ref name=sqm>(October 20, 2016). [http://www.globes.co.il/en/article-taus-steinhardt-natural-history-museum-to-open-in-march-1001156978 The 8,000-sq.m. building will be the largest center in Israel for biodiversity research, education and conservation]. [[Globes (newspaper)|Globes]].</ref><ref name=Boissoneault>Boissoneault, Lorraine (July 12, 2017). [http://www.smithsonianmag.com/science-nature/israel-open-first-natural-history-museum-middle-east-180963986/ The Middle East Is a Treasure Trove of Natural Wonders. Now It Has a Museum to Show Them Off] . Smithsonian</ref><ref name=Jacobson> Jacobson, Michael (March 24, 2017). [http://xnet.ynet.co.il/articles/0,7340,L-4939582,00.html The Steinhardt Museum of Natural History in Tel Aviv]. Ynet.</ref> მუზეუმი შექმნილია მილიონობით ნიმუშის აღმოჩენის, კოლექციების შექმნისა და მოვლისათვის, ასევე ათასობით წლის განმავლობაში [[ისრაელი|ისრაელში]] და [[ახლო აღმოსავლეთი|ახლო აღმოსავლეთში]] [[ფლორა|ფლორისა]] და [[ფაუნა|ფაუნის]] დოკუმენტირებისათვის, კაცობრიობის გარემოზე ურთიერთქმედების შესასწავლად. მუზეუმი ასევე აკავშირებს საზოგადოებასა და [[მეცნიერება]]ს.<ref name=Boissoneault/><ref name=Jacobson/> მუზეუმის მთლიანი კოლექცი მოიცავს 5.5 მილიონ ნივთს, რომლებიც თელ-ავივის უნივერსიტეტისა და სხვა სამეცნიერო დაწესებულებების მიერაა შეგროვებული.<ref name=sqm/><ref name=Davis>Davis, Barry (October 23, 2016). [http://www.jpost.com/Israel-News/Culture/Naturally-local-470718 Naturally Local]. The Jerusalem Post.</ref><ref name=Boissoneault/><ref name=Ark> (August 22, 2016). [https://www.reuters.com/article/us-science-museum-israel/ark-shaped-museum-to-show-evolutionary-crossroads-in-israel-idUSKCN10X0U2 Ark-shaped museum to show evolutionary crossroads in Israel]. Reuters.</ref>დაწესებულება საზოგადოებისათვის [[2018]] წლის ივლისში გაიხსნა. ==არქიტექტურა== მუზეუმის დიზაინი ეკუთვნის კიმელ ეშკოლოტის არქიტექტურულ კომპანიას. დაწესებულების საერთო ფართობია 9 620 კვადრატული მეტრი და ხუთ სართულზეა გადანაწილებული. შენობას ხშირდ მოიხსენიება, როგორც „საგანძურის ყუთი“ და „[[ნოეს კიდობანი]]“.<ref>[http://www.kimmel.co.il/projects/museum-of-natural-history-2 Museum of natural history] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210518102705/http://www.kimmel.co.il/projects/museum-of-natural-history-2/ |date=2021-05-18 }}. Kimmel site.</ref> კოლექციიდან ათასობით ელემენტი, რომელიც ძირითადად კვლევებისათვის გამოიყენება, მუზეუმშია გამოფენილი. საგამოფენო სივრცე მოიცავს 1700 კვადრატულ მეტრს,<ref name=Davis/><ref name=Jacobson/> სადაც მოწყობილია ცხრა თემატური გამოფენა: [[ფრინველთა მიმოფრენა]], [[ისრაელი]]ს [[ეკოსისტემა|ეკოსისტემების]] მრავალფეროვნება, [[ფეხსახსრიანები]], სიცოცხლე სიბნელეში, ადამიანის გავლენა გარემოზე, (ცხოველების) ფორმა, სტრუქტურ და ფუნქციები, ცხოველების ურთიერთქმედება ერთმანეთზე, კოლექციების საგანძური.<ref name=Boissoneault/><ref name=Jacobson/> [[ფაილი:Steinhardt Building.jpg|thumb|220 px|მუზეუმის შენობა]] [[ფაილი:By ovedc - Steinhardt Museum of Natural History - 12.jpg|thumb|220 px|მუზეუმის ინტერიერი]] [[ფაილი:SMNH-2020-01-13 133714.jpg|thumb|220 px|Tibia fusus-ის ნიჟარები, „კოლექციის საგანძურის“ გამოფენიდან]] [[ფაილი:By ovedc - Steinhardt Museum of Natural History - 22.jpg|thumb|220 px|ხოჭოებისა და პეპლების გამოფენა]] ==მუდმივი გამოფენები== მუდმივ გამოფენებს შორისაა: '''[[ფრინველთა მიმოფრენა]]''' — მუზეუმის შესასვლელის ჭერზე განთავსებული კოლექცია, რომელიც იმ ფრინველების ნიმუშებს წარმოადგენს, რომლებიც [[ისრაელი]]ს თავზე ფრინდებიან [[ფრინველთა მიმოფრენა|ფრინველთა მიმოფრენის]] პერიოდში. კოლექციაში წარმოდგენილია: წყლის ფრინველების, წეროსებრი ფრინველების, [[ვარხვი|ვარხვებისა]] და [[ჩვეულებრივი ყაპყაპი]]ს ნიმუშები. '''[[ისრაელი]]ს [[ლანდშაფტი]]''' — ისრაელში არსებული ბუნებრივი ბუნებრივი ჰაბიტატების ანდა აქ გავრცელებული ფაუნის დიორამები, რომელთა შორისაა: [[უდაბნო]]ები, [[ქვიშა]] და [[დიუნა|დიუნები]], [[ტყე|ტყეები]], [[მტკნარი წყალი|მტკნარი წყლები]] და [[მთა]] [[ჰერმონი]]ს ალპური კლიმატი, ასევე მთის ცხოველები. '''[[ფეხსახსრიანები]]''' — ეს განყოფილება მუზეუმის შესასვლელში მდებარეობს, სადაც დამატებით მოწყობილია ცოცხალი [[ფეხსახსრიანები]]ს ტერარიუმები, ასევე ამ არსებების ფიტულები. '''სიცოცხლე სიბნელეში''' — წარმოდგენილია ისეტი არსებები, რომლებიც [[მზე|მზის]] სინათლის გარეშე არსებობენ. '''ურბანული ბუნება''' — ის გარეული ცხოველები, რომლებიც ქალაქებში ცხოვრობენ. '''ადამიანის გავლენა გარემოზე''' —ინტერაქციული გამოფენა, სადაც ძირითადად გამოფენილია გარემოზე ადამიანის ნეგატიური გავლენის ნიმუშები ([[გარემოს დაბინძურება]], ჰაბიტატების განადგურება, [[ინვაზიური სახეობა|ინვაზიური სახეობები]], თევზაობა და ა.შ.). '''სიცოცხლის ქსელი — ურთიერთქმედება ცხოველებსა და ეკოსისტემებს შორის''' — გამფენა, რომელიც მოიცავს [[აკაცია|აკაციის]] ხეების [[ეკოსისტემა|ეკოსისტემის]] დიორამას, ასევე სხვადასხვა ცხოველებისა და მცენარეების ეკოსისტემებს შორის არსებულ კავშირებს. '''ფორმა და ფუქცია''' — გამოფენა, რომელიც გვიჩვენებს, თუ როგორ არის ცხოველის სხეული მათ ფუნქციებთან ადაპტირებული. ამ განყოფილებაში მოცემულია ცხოველების [[ჩონჩხი|ჩონჩხები]] და ფიტულები. მათ შორისაა: [[ველოცირაპტორი]] (რეპლიკა), [[ალდაბრა]]ს გიგანტური კუ, [[ნეგევი]]ს [[გაზელი]], მაჩვზღარბა, სპილოს თავის ქალა, [[გარეული იხვი]], [[მფრინავი მელა]] და სხვანი. '''ვეშაპი''' — [[ჩვეულებრივი მცირე ზოლიანი ვეშაპი]]ს მთლიანი [[ჩონჩხი]]. ==კვლევები და განათლება== მუზეუმის იკვლევს რეგიონის [[ფაუნა]]სა და [[ფლორა]]ს გასული საუკუნის განმავლობაში, ასევე კაცობრიობის განვითარებასა და ისტორიას. მუზეუმის კოლექცია ეროვნულ კვლევით ინფრასტრუქტურას წარმოადგენს, რომელსაც ყოველწლიურად 500 -ზე მეტი მეცნიერი,<ref name=Boissoneault/> კურსდამთავრებული და პროფესიონალი იყენებს არა მხოლოდ [[ისრაელი]]დან, არამედ სხვადასხვა ქვეყნებიდან.<ref name=Jacobson/> მუზეუმი ასევე აწყობს საგანმანათლებლო ღონისძიებებს. მათ შორისაა კამპუს-თევა (Campus-Teva), რომელიც [[თელ-ავივის უნივერსიტეტი|თელ-ავივის უნივერსიტეტში]] ჩატარდა.<ref>[http://campusteva.tau.ac.il/eng/content/programs Progrmas], Nature Campus</ref><ref name=About> [http://smnh.tau.ac.il/eng/content/about-1 About]. Museum site.</ref><ref>[https://www.aftau.org/expansion Expansion, The Steinhardt Museum of Natural History] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170923194039/https://www.aftau.org/expansion |date=2017-09-23 }}, Tel Aviv University site</ref> ===ისრაელის ტაქსონომიის ინიციატივა=== ისრაელის ტაქსონომიის ინიციატივა (ITI)<ref name=Taxonomy>[http://taxonomy.tau.ac.il/eng The Israel Taxonomy Initiative], Museum site</ref> არის პროექტი, რომელიც მხარდაჭერილია: [[ისრაელი]]ს უმაღლესი სასწავლებლების პროექტის, სამთავრობო სამინისტროებისა და უწყებების, ასევე სხვადასხვა კვლევითი ინსტიტუტების მიერ. ამ პროექტის ძირითადი საქმიანობა მიზნად ისახავს ტაქსონომიის სფეროს გამოცოცხლებასა და ისრაელის ბიომრავალფეროვნების შესახებ ცოდნის გაღრმავებას. ინიციატივის საბოლოო მიზანია ხელი შეუწყოს ისრაელში [[ეკოსისტემა|ეკოსისტემების]] შესწავლას, კონსერვაციასა და მდგრად გამოყენებას.<ref name=Taxonomy/> ==მდებარეობა== მუზეუმის შენობა მდებარეობს თელ -ავივის უნივერსიტეტის კამპუსის აღმოსავლეთით, [[ებრაული დიასპორა|ებრაული დიასპორის]] მუზეუმის შესასვლელის გასწვრივ, ბოტანიკური ბაღის მიმდებარედ.<ref name=Jacobson/> ==წვლილი== მუზეუმის დაარსებაში წვლილი შეიტანეს ისეთმა დაწესებულებებმა, როგორებიცაა: ზოოლოგიური მუზეუმი ([[ზოოლოგია|ზოოლოგიის]] განყოფილება, სიცოცხლის მეცნიერებათა ფაკულტეტი), [[წყალმცენარეები]]ს, [[სოკოები]]ს და [[ლიქენები]]ს ეროვნული ჰერბარიუმი (მცენარეთა მოლეკულური ბიოლოგიისა და ეკოლოგიის დეპარტამენტი, სიცოცხლის მეცნიერებების ფაკულტეტი), ეროვნული ანთროპოლოგიური კოლექციები ([[ანატომია|ანატომიის]] დეპარტამენტი, [[მედიცინა|მედიცინის]] ფაკულტეტი), ასევე ბიოლოგიური არქეოლოგიის კოლექციები და ლაბორატორიები ([[არქეოლოგია|არქეოლოგიის]] ინსტიტუტი, ჰუმანიტარულ მეცნიერებათა ფაკულტეტი).<ref>[https://english.tau.ac.il/campus/steinhardt_building The Steinhardt Museum of Natural History, Israel National Center for Biodiversity Studies] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201024205232/https://english.tau.ac.il/campus/steinhardt_building |date=2020-10-24 }}. Tel Aviv University site</ref><ref name=About/> ისრაელის მეცნიერებების აკადემია შტაინჰარდტის ბუნების ისტორიის მუზეუმის კოლექციებს ეროვნულ კოლექციებს,<ref name=Collections> [http://smnh.tau.ac.il/eng/content/national-collections-natural-history National Collections of Natural History], Museum site</ref> კვლევებისა და განვითარების ეროვნული საბჭო — ეროვნულ კვლევით ინფრასტრუქტურას,<ref name=Collections/> ხოლო მეცნიერებისა და ტექნოლოგიების სამინისტრო მუზეუმის სოფლის მეურნეობისა და გარემოს დაცვის სფეროში ცოდნის ცენტრს უწოდებს.<ref> [http://smnh.tau.ac.il/eng/content/infrastructural-knowledge-center Infrastructural Knowledge Center]. Museum site</ref> ==რესურსები ინტერნეტში== *[https://smnh.tau.ac.il/en მუზეუმის ოფიციალური ვებ-გვერდი] *{{facebook|https://www.facebook.com/NaturalHistoryMuseumTLV/}} ==სქოლიო== {{სქოლიო}} [[კატეგორია:ისრაელის მუზეუმები]] [[კატეგორია:თელ-ავივის ღირსშესანიშნაობები]] [[კატეგორია:2018 წელს დაარსებული მუზეუმები]] [[კატეგორია:ბუნების ისტორიის მუზეუმები]] sy5qbm86uq2dfp8aatmc2l5g7iyu8jh 0 518215 4408616 4349850 2022-08-18T15:05:44Z Gobrona 28077 /* კვებითი ღირებულება */ wikitext text/x-wiki {{ტაქსოდაფა | სურათის ფაილი = Hypholoma lateritium G3.jpg | სამეფო = სოკოები | განყოფილება = [[ბაზიდიუმიანი სოკოები]] | კლასი = [[აგარიკომიცეტები]] | რიგი = [[ფირფიტოვანნი]] | ოჯახი = [[სტროფარიასებრნი]] | გვარი = [[ჰიფოლომა]] | სახეობა = '''ცრუმანჭკვალა''' | ლათ = ''Hypholoma lateritium'' ([[Schaeff.]]) [[P.Kumm.]], 1871 | wikispecies = }} '''ცრუმანჭკვალა''' ({{lang-la|''Hypholoma lateritium''}}, ადრე — {{lang-la2|''Hypholoma sublateritium''}}) — [[ჰიფოლომა]]ს გვარის სოკო [[სტროფარიასებრნი|სტროფარიასებრთა]] ოჯახისა, რომლის გავრცელების არეალი მოიცავს [[ევროპა]]ს, [[აზია]]ს, [[ჩრდილოეთი აფრიკა|ჩრდილოეთ აფრიკას]], [[სამხრეთ ამერიკა|სამხრეთ]], [[ცენტრალური ამერიკა|ცენტრალურ]] და [[ჩრდილოეთ ამერიკა]]ს. ერთი წყარო მას სჭმელ სოკოდ მიიჩნევს, მეორე წყარო — შხამიანად, მესამე წყარო კი — არასაჭმელ სოკოდ. იზრდება დიდ ჯგუფებად გამხმარ და დამპალ ფოთლოვან ხეებზე (იშვიათად წიწვივან ხეებზე) და ძირნაყარ ტოტებზე. სოკო პირველად აღწერა გერმანელმა მიკოლოგმა [[იაკობ კრისტიან შეფერი|იაკობ კრისტიან შეფერმა]] [[1774]] წელს როგორც ''Agaricus lateritius''.<ref>Palatinatu circa Ratisbonam nascuntur icones, nativis coloribus expressae”, Editura J.J. Palmium, Erlangen 1800 vol. 4, p. 22</ref> მიმდინარე ბინომიანლური სახელწოდება მიანიჭა [[პაულ კუმერი|პაულ კუმერმა]] [[1871]] წელს.<ref>Paul Kummer: „Der Führer in die Pilzkunde…”, Editura E. Luppe, Zerbst 1871, p. 72</ref> == აღწერა == [[სოკოს ქუდი|ქუდის]] დიამეტრი — 2—7,5(10) სმ, ნორჩობაში კონუსური ან ზარისებრი, შემდეგ ამოზნექილი, ბრტყლად ამოზნექილი ან თითქმის ბრტყელი. იშვიათად ბორცვაკით ცენტრში, გლუვი, ჩაზრდილბიჭკოვანი. ზედაპირი ზოგჯერ დაფარულია თეთრი ფიფქებით. აგურისფერ-წითელ-ყავისფერი, ყვითელ-ყავისფრამდე. კიდეებთან ყვითელ-ნარინჯისფერი ან მკრთალ-ყვითელი, ზოგჯერ მთლიანად თეთრი ფერის. [[ჰიმენოფორი]] — ფირფიტებიანი, ფირფიტები სკმაოდ ხშირი, შეზრდილი, ღია-მონაცრისფრო ან მოყვითალო-ნაცრისფერი, შემდეგ ზეთისხილისფერ-ნაცრისფერი, ხშირად იასამნისფერი ელფერით, ზოგჯერ მკრთალი. [[სოკოს ფეხი|ფეხის]] სიგრძე — 3-10(12) სმ, სისქე — 1,2-1,5 სმ, სწორი, ხშირად ძირში შევიწროებული, ასაკთან ერთად ფუყე, ზედა ნაწილი ღია-ყვითელი, ქვედა ნაწილი — მოყავისფრო და წითელ-ყავისფერი. ზედაპირი ბოჭკოვანი, ზედა მხარეს შეიმჩნევა საყელოსმაგვარი ზონა. [[სოკოს რბილობი|რბილობი]] — ტალახისფერ-ყვითელი ან ყვითელ-ყავისფერი, განსაკუთრებული სუნის გარეშე,<ref>Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda: Grzyby i ich oznaczanie. Warszawa: PWRiL, 1985. ISBN 83-09-00714-0.</ref> ნორჩობაში ახასიათებს მომწარო გემო, სიმწიფეში კიდევ უფრო მწარდება.<ref>Bruno Cetto: „Der große Pilzführer”, vol. 1, ed. a 5-a, Editura BLV Verlagsgesellschaft, München, Berna, Viena 1979, p. 188-189 - 1, ISBN 3-405-12116-7</ref><ref> Hans E. Laux: „Der große Pilzführer, Editura Kosmos, Halberstadt 2001, p. 318-319, ISBN 978-3-440-14530-2</ref><ref>Gheorghe Sălăgeanu & Anișoara Sălăgeanu: „Determinator pentru recunoașterea ciupercilor comestibile, necomestibile și otrăvitoare din România. Editura Ceres, București 1985, p. 233</ref> [[სპორა|სპორები]] — 6-7,5×1,4-4,5 [[მიკრომეტრი|მკმ]], მოგრძო-ელიფსისებრი. [[ბაზიდიუმი]] — ოთხსპორიანი, ცილინდრული, 15-24×4-7 მკმ.{{sfn|Noordeloos|1999}} == კვებითი ღირებულება == ერთი წყარო მას შხამიან სოკოდ მიიჩნევს, რომელიც იწვევს კუჭ-ნაწლავის მომნელებელი სისტემის მოშლას.<ref>{{cite book|author=Sánchez Rodríguez, J. A.|title=Setas Comestibles y Tóxicas|pages=59|location=Madrid|год=2012|allpages=301|isbn=978-84-8476-507-3}}</ref> მეორე წყარო საკვებ სოკოდ თვლის, რომელიც საგულდაგულოდ მომზადებას საჭიროებს, ხოლო მესამე წყარო კი — არასაჭმელ სოკოდ, მწარე გემოს გამო.<ref>Hans E. Laux: Der große Kosmos-Pilzführer. Alle Speisepilze mit ihren giftigen Doppelgängern. Kosmos, Stuttgart 2010, ISBN 978-3-440-12408-6, S. 318.</ref> ცრუმანჭკვალა პოპულარულია [[აშშ]]-სა და [[იაპონია]]ში. ცრუმანჭკვალა მეტად წააგავს რამდენიმე მომაკვდინებლად შხამიან სახეობას, ამიტომაც გამოუცდელი მესოკოვეებისათვის მისი შეგროვება რეკომენდირებული არაა.<ref>Phillips, Roger (2010). Mushrooms and Other Fungi of North America. Buffalo, NY: Firefly Books. p. 216. ISBN 978-1-55407-651-2.</ref> ხალხურ მედიცინაში გამოიყენება რევმატული დაავადებების სამკურნალოდ, თუმცა აღნიშნული ფაქტი მეცნიერულად დადასტურებული არაა.<ref>Andreas Gminder: Atlas grzybów jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej. 2008. ISBN 978-83-258-0588-3.</ref> ==მსგავსი სახეობები== <gallery class="center"> Armillaria mellea Sochi 14112015.JPG|''[[Armillaria mellea]]'' Pholiota.alnicola.-.lindsey.jpg|''[[Flammula alnicola]]'' Flammulina velutipes 02.jpg|''[[Flammulina velutipes]]'' Galerina marginata 051106Cmed.jpg|''[[Galerina marginata]]'' 2008-12-08 Hypholoma capnoides (Fr.) P. Kumm 31447 crop.jpg|''[[Hypholoma capnoides]]'' Hypholoma spec. - Lindsey 3b.jpg|''[[Hypholoma ericaeoides]]'' Hypholoma fasciculare J1.jpg|''[[Hypholoma fasciculare]]'' 2011-12-24 Hypholoma marginatum (Pers.) J. Schröt 191080.jpg|''[[Hypholoma marginatum]]'' Hypholoma a1.JPG|''Hypholoma radicosum'' Kuehneromyces mutabilis.jpg|''[[Kuehneromyces mutabilis]]'' Blockhausen, Pappelschüppling 012.jpg|''[[Pholiota populnea]]'' Psathyrella piluliformis.-.lindsey.jpg|''[[Psathyrella piluliformis]]'' Leratiomyces ceres (2004).jpg|''[[Stropharia aurantiaca]]'' </gallery> == ეკოლოგია და გავრცელება == ფართოდ გავრცელებული სახეობაა. გავრცელების არეალი მოიცავს [[ევროპა]]ს (მათ შორის [[კანარის კუნძულები|კანარის კუნძულებს]]), [[აზია]]ს, [[ჩრდილოეთ აფრიკა]]ს, [[ჩრდილოეთი ამერიკა|ჩრდილოეთ]], [[ცენტრალური ამერიკა|ცენტრალურ]] ([[მექსიკა]]) და [[სამხრეთ ამერიკა]]ს ([[ვენესუელა]], [[ტრინიდადი]]). [[საპროტროფია]].<ref>Władysław Wojewoda: Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003. ISBN 83-89648-09-1.</ref> იზრდება დიდ ჯგუფებად გამხმარ და დამპალ ფოთლოვან ხეებზე (იშვიათად წიწვივან ხეებზე)<ref>Pavol Škubla: Wielki atlas grzybów. Poznań: Elipsa, 2007. ISBN 978-83-245-9550-1.</ref> და ძირნაყარ ტოტებზე, აგრეთვე ტყისა და გზის პირებზე, პარკებსა და ბაღებში. '''სეზონი''' — ზაფხულიდან შემოდგომამდე.<ref>{{საქართველოს სოკოები|173}}</ref> == სამეცნიერო სინონიმები == * {{bt|Agaricus carneolus|[[Batsch]], 1783}} * {{bt|Agaricus lateritius|[[Schaeff.]], 1774}}{{ბაზიონიმი}} * {{bt|Agaricus perplexus|[[Peck]], 1872}} * {{bt|Agaricus sublateritius|[[Fr.]], 1838}} * {{bt|Deconica squamosa|[[Cooke]], 1885}} * {{bt|Dryophila sublateritia|(Fr.) [[Quél.]], 1888}} * {{bt|Geophila sublateritia|(Fr.) Quél., 1886}} * {{bt|Hypholoma perplexum|(Peck) [[Sacc.]], 1887}} * {{bt|Hypholoma sublateritium|(Fr.) Quél., 1872}} * {{bt|Naematoloma sublateritium|(Fr.) [[P.Karst.]], 1880}} * {{bt|Pratella lateritia|(Schaeff.) [[Gray]], 1821}} * {{bt|Psilocybe lateritia|(Schaeff.) [[Noordel.]], 1995}} ==გალერეა== <gallery class="center"> ფაილი:Hypholoma lateritium BS14.1.jpg| ფაილი:Hypholoma lateritium Kiev2.jpg| ფაილი:Hypholoma sublateritium 44169.jpg| ფაილი:Hypholoma sublateritium 3.JPG| ფაილი:Hypholoma sublateritium.jpg| ფაილი:Ziegelroter Schwefelkopf Wiese.jpg| ფაილი:Hypholoma lateritium G2.JPG| ფაილი:Ziegelrote Schwefelkopf Hypholoma lateritium.jpg| </gallery> == ლიტერატურა == * {{cite book |author = Noordeloos, M. E.|title= Flora Agaricina Neerlandica|volume= 4|год= 1999|location = Rotterdam|pages= 70—71|allpages= 196|isbn= 978-90-5410-492-9|ref=Noordeloos}} ==რესურსები ინტერნეტში== {{commonscat-inline|Hypholoma lateritium}} *{{Mycobank|455825}} *{{IndexFungorum|455825}} == სქოლიო == {{სქოლიო}} [[კატეგორია:არასაჭმელი სოკოები]] [[კატეგორია:ჰიფოლომა]] djnpv5gwdk0jhsy3gywjh7jz2dh27pn 0 521571 4408683 4386808 2022-08-18T16:13:29Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა დასახლება |სტატუსი = საოლქო დონის ქალაქი |ქართული სახელი =ცინგიუენი |მშობლიური სახელი = 清远市 |ქვეყანა = ჩინეთი |დაქვემდებარება = |პანორამა =Qingyuan City Xiaoshi Skyline Guangdong Province.JPG |პანორამის სიგანე = |წარწერა = |დროშა = |დროშწარწ = |გერბი = |გერბწარწ = |გერბის სიგანე = |დროშის სიგანე = |ჩარჩო = |ქვეყნის რუკა2 = |ქვეყნის რუკის ზომა2 = |წარწერა2= |lat_dir =N |lat_deg =23 |lat_min =40 |lat_sec =55 |lon_dir =E |lon_deg =113 |lon_min =03 |lon_sec =22 |CoordScale = |ქვეყნის რუკის ზომა =300 |ქვეყნის რუკა= |რეგიონის რუკის ზომა = |რეგიონის რუკა= |რაიონის რუკის ზომა = |რეგიონის ტიპი = პროვინცია |რეგიონი =გუანდუნი |რეგიონი ცხრილში = |შიდა დაყოფა = |რაიონის ტიპი = |რაიონი = |მმართველის ტიპი = |მმართველი = |დაარსების თარიღი = |პირველი ხსენება = |წინა სახელები = |სტატუსი-დან = |ფართობი = 19,152.9 |სიმაღლის ტიპი= |დასახლების ცენტრის სიმაღლე= |კლიმატი= |ოფიციალური ენა= |მოსახლეობა =3,969,473 |აღწერის წელი = 2020<ref>[http://www.citypopulation.de/php/china-guangdong-admin.php მოსახლეობა], 2021 წლის ნოემბერი</ref> |სიმჭიდროვე =210 |აგლომერაცია = |ეროვნული შემადგენლობა = |სარწმუნოებრივი შემადგენლობა = |ეთნოქორონიმი = |დროის სარტყელი = |DST = |სატელეფონო კოდი = |საფოსტო ინდექსი = |საავტომობილო კოდი= |საიტი =http://www.gdqy.gov.cn/ |კატეგორია ვიკისაწყობში = |add1n= |add1= }} '''ცინგიუენი''' ([[ვრცელი (ტრადიციული) ნიშნები|ტრადიციული ჩინური]]:清遠, [[გამარტივებული ჩინური დამწერლობა|გამარტივებული ჩინური]]: 清远, [[ფინინი]]: Qīngyuǎn<ref>{{cite EB1911|mode=cs2|wstitle=China|ref={{harvid|''EB''|1878}}|volume=5}}</ref><ref>{{cite EB1911|volume=XV|wstitle=Kwang-Tung}}</ref> {{sfnp|Gutzlaff|1838|p=[https://books.google.com/books?id=JORkAAAAcAAJ&pg=PA564 564]}}) — საოლქო დონის ქალაქი [[გუანდუნი]]ს პროვინციის ჩრდილოეთ ნაწილში, [[ჩინეთი]]. ის მდებარეობს მდინარე პეის (ჩრდილოეთის მდინარე) ორივე [[ნაპირი|ნაპირზე]]. [[2020]] წლის მოსახლეობის აღწერის მიხედვით, საოლქო დონის ქალაქის ტერიტორიაზე სულ 3 969 473 ადამიანი ცხოვრობს, რომელთაგან 1 738 424 ქალაქის ურბანულ ნაწილში (მეტრო არეალი) არის დასახლებული. უბანიზებუნი ნაწილი მოიცავს ცინგჩენგისა და ცინგსინის რაიონებს.<ref>[https://www.citypopulation.de/en/china/guangdong/admin/ ] ნოემბერი, 2021</ref> ფართოდ გავრცელებული ენაა კანტონური დიალექტი. 19 015 [[კვადრატული კილომეტრი]]ს ფართობის მქონე ქალაქს ესაზღვრება: [[გუანჯოუ]] და [[ფოშანი]] სამხრეთიდან, [[შაოგუანი]] აღმოსავლეთიდან და ჩრდილო-აღმოსავლეთიდან, [[ჭაოცინგი]] სამხრეთიდან და სამხრეთ-დასავლეთიდან, [[ხუნანი (ჩინეთი)|ხუნანი]]ს პროვინცია და [[გუანსი-ჯუანი]]ს ავტონომიური რეგიონი ჩრდილოეთიდან.<ref name = "gov geo intro">{{cite web |url=http://www.gdqy.gov.cn/gdqy/qyjj/qy_list_tt.shtml |title=zh:清远概况 |publisher=Qingyuan People's Government |language=zh-hans |accessdate=27 ნოემბერი 2021 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20191003110224/http://www.gdqy.gov.cn/gdqy/qyjj/qy_list_tt.shtml |archivedate=3 ოქტომბერი 2019 }}</ref> ქალაქის ურბანული ნაწილი შემოსაზღვრულია მთებით და ის [[გუანჯოუ]]სა და მარგალიტის მდინარის დელტას ჩინეთის ეროვნული ავტომაგისტრალის (N107) საშუალებით უკავშირდება. ==ისტორია== ცინგიუენი ჩრილოეთისა და სამხრეთის დინასტიების პერიოდში პრეფექტურას წარმოადგენდა. მიუხედავად ამისა, ცინგუანის ადმინისტრაციული სტატუსი დაქვეითდა და მაზრა გახდა კაიხუანგის ერაში, [[სუის დინასტია|სუის დინასტიის]] პერიოდში (ახალი წელთაღრიცხვით 590). ამის შემდეგ, [[1911]] წლამდე, ჩინეთის რესპუბლიკის დაარსებამდე, ცინგიუენი იმართებოდა [[გუანჯოუ]]ს პრეფექტური({{lang|zh-hant|廣州府}}) მიერ. [[ცინის დინასტია|ცინის დინასტიის]] მმართველობის პერიოდში ტერიტორია ცნობილი იყო როგორც: '''ცინგიუენის მაზრა'''. მოგვიანებით დასახლებას საოლქო დონის ქალაქის სტატუსი დაუბრუნდა. ==გეოგრაფია== ცინგიუენის ადმინისტრაციული არეალი მდებარეობს [[ჩრდილოეთი|ჩრდილოეთ]] [[განედი]]ს 23° 26' 56"-დან 25° 11' 40"-მდე და [[აღმოსავლეთი|აღმოსავლეთ]] [[გრძედი]]ს 111° 55' 17"-დან 113° 55' 34"-მდე.<ref name = "gov geo intro"/> მისი ურბანული არეალი [[ჩრდილოეთი ტროპიკი]]ს ჩრდილოეთით მდებაორებს, [[გუანჯოუ]]ს ურბანული ნაწილიდან დაახლოებით 60 [[კილომეტრი]]ს დაშორებით. ის 200 კილომეტრითაა დაშორებული [[ჰონგ-კონგი]]დან და [[მაკაო]]დან. ცინგიუენი პროვინციის მთლიანი ტერიტორიის 10.6%-ს (19 000 [[კვადრატული კილომეტრი]]) მოიცავს.<ref name = "gov geo intro"/> ცინგიუენი მოიცავს ნალინგის მთების ნაწილს.<ref name = "gov geo intro"/> ===კლიმატი=== ცინგიუენისათვის დამახასიათებელია [[მუსონები]]ს გავლენით წარმოქმნილი ნოტიო სუბტროპიკული კლიმატი ([[კიოპენის კლიმატის კლასიფიკაცია]]: ''Cfa''). საშუალო წლიური ტემპერატურა 20.7 °C-ია, საშუალო ნალექიაობის მაჩვენებელი კი 1 900 [[მილიმეტრი]].<ref name = "City intro">{{cite web |url = http://www.weather.com.cn/cityintro/101281301.shtml? |title=zh:清远 - 气象数据 -中国天气网 |publisher = Weather China | language = zh-hans |access-date = 2012-07-18}}</ref> {{Weather box|width=auto |metric first=y |single line=y |collapsed = Y |location = ცინგიუენი (1981−2010) |Jan high C = 17.6 |Feb high C = 18.1 |Mar high C = 20.6 |Apr high C = 25.2 |May high C = 29.4 |Jun high C = 31.5 |Jul high C = 33.3 |Aug high C = 33.4 |Sep high C = 31.9 |Oct high C = 29.0 |Nov high C = 24.6 |Dec high C = 20.1 |Jan mean C = 13.1 |Feb mean C = 14.4 |Mar mean C = 17.2 |Apr mean C = 21.8 |May mean C = 25.5 |Jun mean C = 27.6 |Jul mean C = 28.9 |Aug mean C = 28.9 |Sep mean C = 27.4 |Oct mean C = 24.3 |Nov mean C = 19.5 |Dec mean C = 14.9 |year mean C = |Jan low C = 10.0 |Feb low C = 11.8 |Mar low C = 14.7 |Apr low C = 19.4 |May low C = 22.7 |Jun low C = 24.9 |Jul low C = 25.7 |Aug low C = 25.7 |Sep low C = 24.2 |Oct low C = 20.8 |Nov low C = 15.9 |Dec low C = 11.2 |Jan record high C = 28.6 |Jan record low C = 1.5 |Feb record high C = 30.0 |Feb record low C = 2.1 |Mar record high C = 33.4 |Mar record low C = 2.8 |Apr record high C = 33.5 |Apr record low C = 8.7 |May record high C = 35.0 |May record low C = 13.9 |Jun record high C = 38.1 |Jun record low C = 18.8 |Jul record high C = 39.0 |Jul record low C = 21.9 |Aug record high C = 38.7 |Aug record low C = 21.8 |Sep record high C = 38.2 |Sep record low C = 15.5 |Oct record high C = 36.4 |Oct record low C = 10.2 |Nov record high C = 33.2 |Nov record low C = 4.6 |Dec record high C = 28.7 |Dec record low C = 1.1 |year high C= |year low C= |year high F = |year low F = |precipitation colour = green |Jan precipitation mm = 56.6 |Feb precipitation mm = 88.5 |Mar precipitation mm = 142.4 |Apr precipitation mm = 239.4 |May precipitation mm = 350.6 |Jun precipitation mm = 391.4 |Jul precipitation mm = 282.0 |Aug precipitation mm = 227.0 |Sep precipitation mm = 147.2 |Oct precipitation mm = 62.4 |Nov precipitation mm = 45.0 |Dec precipitation mm = 36.7 |Jan humidity = 71 |Feb humidity = 77 |Mar humidity = 81 |Apr humidity = 83 |May humidity = 82 |Jun humidity = 83 |Jul humidity = 80 |Aug humidity = 79 |Sep humidity = 75 |Oct humidity = 69 |Nov humidity = 66 |Dec humidity = 65 |source 1 = [http://data.cma.cn/data/weatherBk.html China Meteorological Data Service Center] }} ==დემოგრაფია== [[2010]] წლის მოსახლეობის აღწერის მიხედვით, ცინგიუენის მოსახლეობამ 3 698 394 მკვიდრი შეადგინა.<ref>(ჩინურად) Compilation by LianXin website. [http://www.luqyu.cn/tongjishow.asp?tid=946 Data from the Sixth National Population Census of the People's Republic of China] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20120406235110/http://www.luqyu.cn/tongjishow.asp?tid=946 |date=April 6, 2012 }}</ref> ეს მაჩვენებელი [[2000]] წლის აღწერის მონაცემებთან შედარებით გაზრდილია 550 715 ადამიანით (1.63%-იანი ზრდა). [[ჩინელები|ხანები]] ცინგიუენის მოსახლეობის 95%-ს წარმოადგენენ. საოლქო დონის ქალაქის ზოგიერთ რაიონში ასევე ცხოვრობენ ჭიანგები, იაოს ხალხი და [[ჩინეთი|ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკის]] სხვა ეთნიკური უმციროსებები. ==ეკონომიკა== ცინგიუენი მნიშვნელოვანი ეკონომიკური და სატრანსპორტო ცენტრს წარმოადგენს. [[ბეიჯინგი]]სა და [[გუანჯოუ]]ს დამაკავშირებელი რკინიგზა, ჩინეთის ეროვნული [[ავტომაგისტრალი]] N107, ასევე მდინარე პეი ქალაქში გაედინება. ცინგიუანის საზღვაო ინფრასტრუქტურა მნიშვნელოვან როლს ასრულებს რესურსების ტრანსპორტირებაში სხვა რეგიონალურ ცენტრებთან [[გუანდუნი|გუანდუნში]], [[ჰონგ-კონგი|ჰონგ-კონგსა]] და [[მაკაო]]ში. ქალაქი უკავშირდება ისეთ პორტებს, როგორებიცაა: ცინგიუენის პორტი, ინგტეს პორტი, ლიანჭოუს პორტი და იანგშანის პორტი. ==ღირსშესანიშნაობები== ცინგიუენის ღრსშესანიშნაობებს შპრისაა: ნოიუიუწუეი, ფაილაის ტაძარი, ფეისია, პაოძინგის სასახლე (ინგტე), ცინგსინის უძველესი მღვიმე, სანქენგის ცხელი წყაროები ცინგსინის ოლქის ტერიტორიაზე, ხუანგხუას ტბა ფოკანგში, პატარა პიეძიანგი ლიანიანგში, მწვერვალი შიკენგკონგი იანგშანის ოლქში, ლიანჭოუს წყალქვეშა მდინარე, ხიანგტენგის ხეობა, ხიანგჩუანისა და ინჭანის ცხელი წყაროების სამი ხეობა. ==ტრანსპორტირება== ცინგიუენის საოლქო დონის ქალაქის ტერიტორიაზე მდებარეობს ცინგიუანის რკინიგზის სადგური, რომელიც 2009 წელს გაიხსნა და [[უხანი]]სა და [[გუანჯოუ]]ს ჩქაროსნული რკინიგზის ნაწილს წარმოადგენს. ეს სადგური ქალაქის ცენტრალური ნაწილის აღმოსავლეთით მდებარეობს. ცინგიუენის [[მაგლევი]] [[2020]] წლის [[დეკემბერი|დეკემბერში]] გაიხსნა. ==ლიტერატურა== * {{citation |last=Gutzlaff |first=Charles |title=China Opened, or, A Display of the Topography, History, Customs, Manners, Arts, Manufactures, Commerce, Literature, Religion, Jurisprudence, Etc. of the Chinese Empire, ''Vol. II'' |author=Karl Gützlaff |editor=Andrew Reed |display-editors=0 |location=London |publisher=Smith, Elder, & Co. |date=1838 |url=https://books.google.com/books?id=iO5AAAAAcAAJ }}. ==რესურსები ინტერნეტში== {{Wikivoyage|Qingyuan}} {{Commons category|Qingyuan}} *[https://web.archive.org/web/20060829080224/http://www.qywjm.gov.cn/ ცინგიუენის უცხოური ვაჭრობისა და ეკონომიკური კორპორაცია] *[http://www.qingyuan.jcy.gov.cn/ ცინგიუენის მთავრობა] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} [[კატეგორია:ცინგიუენი]] [[კატეგორია:გუანდუნის ქალაქები]] k04pupip8nqlnh5t8ut3ucojzjeeecn 14 524796 4408612 4322663 2022-08-18T14:57:57Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:აფრიკული სამზარეულო| ]] [[კატეგორია:სამზარეულო რეგიონის მიხედვით]] i1brnk1az8eixkaxmgycv2pftc4jpqo 0 525854 4408881 4345654 2022-08-18T22:03:21Z InternetArchiveBot 124291 [[ვიკიპედია:გადამოწმებადობა|შემოწმების]] მიზნით 1 წიგნის დამატება (20220818)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა პიროვნება | სიგანე = | სახელი = ანა ელისაბედ დიკინსონი | ფოტო = Mathew Brady, Anna Elizabeth Dickinson, between 1855 and 1865.jpg | ფოტოს სიგანე = |წარწერა = | ალტ = | მშობლსახელი = | ენის კოდი = | დაბსახელი = | დაბთარიღი = {{დაბადების თარიღი|1842|10|28}} | დაბადგილი = [[ფილადელფია]], [[პენსილვანია]], აშშ | მოინათლა = | გაუჩინარების თარიღი = | გაუჩინარების ადგილი = | გაუჩინარების სტატუსი = | გარდთარიღი = {{გარდაცვალების თარიღი და ასაკი|1932|10|22|1842|10|28}} | გარდადგილი = [[ნიუ-იორკი]], აშშ | გარდაცვალების მიზეზი = | სხეულის პოვნის ადგილი = | დაკრძალვის ადგილი = | დაკრძალვის ადგილის კოორდინატები = | ძეგლები = | რეზიდენცია = | სხვა სახელები = | ეროვნება = [[ამერიკელები|ამერიკელი]] | მოქალაქეობა = | ეთნიკური წარმომავლობა = | ქვეშევრდომობა = | განათლება = | ალმა-მატერი = | მოღვაწეობა = | საქმიანობა = ავტორი და ლექტორი | აქტიურობის წლები = 1857–1888 | დამსაქმებელი = | ორგანიზაცია = | ხელფასი = | ქონება = | ცნობილია როგორც = | ცნობილი ნაშრომები = | სიმაღლე = | წონა = | წოდება = | წლები = | წინამორბედი = | მემკვიდრე = | პარტია = | მოძრაობა = | ოპონენტები = | რელიგია = | წაყენებული ბრალდება = | განაჩენი = | დანაშაულებრივი სტატუსი = | მეუღლეები = | პარტნიორები = | შვილები = | მამა = | დედა = | ნათესავები = | ჯილდოები = | მოსახმობი სიგნალი = | სუფთა მოგება = | სახელი1 = | მოდული1 = | სახელი2 = | მოდული2 = | სახელი3 = | მოდული3 = | სახელი4 = | მოდული4 = | სახელი5 = | მოდული5 = | სახელი6 = | მოდული6 = | სახელი7 = | მოდული7 = | საიტი = | ხელმოწერა = | ხელმოწერის ზომა = | ხელმოწერა ალტ = | შენიშვნები = }} '''ანა ელისაბედ დიკინსონი''' ({{lang-en|Anna Elizabeth Dickinson}}; დ. [[28 ოქტომბერი]], [[1842]] – გ. [[22 ოქტომბერი]], [[1932]]) — [[ამერიკელები|ამერიკელი]] ორატორი და ლექტორი. მონობის გაუქმებისა და ქალთა უფლებების დამცველი. ახალგაზრდობაში ნიჭიერმა სპიკერმა დიდი როლი ითამაშა 1863 წლის არჩევნებში, სადაც [[რესპუბლიკური პარტია (აშშ)|რესპუბლიკურ პარტიას]] [[აშშ-ის სამოქალაქო ომი|აშშ-ის სამოქალაქო ომის]] დაწყებამდე, ძალაუფლების მოპოვებაში დაეხმარა. ==ადრეული ცხოვრება== დიკინსონი დაიბადა 1842 წლის 28 ოქტომბერს [[ფილადელფია|ფილადელფიაში]], [[პენსილვანია|პენსილვანიაში]], [[კვაკერები|კვაკერების]] და [[აბოლიციონიზმი|აბოლიციონისტების]], ჯონ და მერი ედმუნდსონ დიკინსონების ოჯახში. დაახლოებით 1660-იან წლებში მისი წინაპრები [[ინგლისი|ინგლისიდან]] ემიგრირდნენ შეერთებულ შტატებში და სხვა კვაკერებთან ერთად დასახლდნენ ტრედ ეივონში, [[მერილენდი|მერილენდის]] მახლობლად. მას ჰყავდა სამი უფროსი ძმა - ჯონი, ედვინი და სამუელი - და უფროსი და, სუზანი. დიკინსონის მამა გარდაიცვალა 1844 წელს, მაშინ, როდესაც ანა ელისაბედ დიკინსონი 2 წლის იყო. სიღარიბეში დარჩენილმა მერიმ სახლში სკოლა გახსნა და ოჯახის სარჩენად პანსიონერები აიყვანა. დიკინსონმა განათლება მიიღო ფილადელფიის ''Friends Select School''-ში, 15 წლამდე, ცოტა ხნის განმავლობაში ''ვესტთაუნის სკოლაში'' სწავლობდა. იყო შრომისმოყვარე. დედისგან ლიტერატურის სიყვარული ერგო და რასაც შოულობდა, ყველაფერს წიგნებზე ხარჯავდა. 14 წლის ასაკში დაიწყო [[მეთოდიზმი|მეთოდისტურ ეკლესიაში]] სიარული, სადაც მთელი ცხოვრების განმავლობაში აქტიური დარჩა. ==კარიერა== ===ადრეული წლები=== [[File:Anna Dickinson - DPLA - f5064e78dee8440f5d1a42cccd53c284 (page 1).jpg|alt=Photograph of Anna Dickinson in profile, facing left. |thumb|ანა დიკინსონი. ბოსტონის საჯარო ბიბლიოთეკა]] გაზეთმა ლიბერატორმა, რომელიც ეკუთვნოდა აბოლიციონისტ უილიამ გარისონს, 1856 წლის 22 თებერვალს გამოაქვეყნა ესე ძალადობის შესახებ. ესე ანა ელისაბედ დიკინსონის მიერ იყო დაწერილი, მაშინ იგი 14 წლისაც არ იყო. გადამწერად 15 წლის ასაკში, დაახლოებით 1857 წელს მუშაობდა. 1859 და 1860 წლებში იყო მასწავლებელი ბერქსის ოლქში, პენსილვანიაში, ამ პერიოდის განმავლობაში ცხოვრობდა ჯონ და ელიზაბეტ ლონგსტრეტების ოჯახთან ერთად [[ბრისტოლი|ბრისტოლში]], პენსილვანიაში. ===ლექტორი=== მან დიდი ცნობადობა მოიპოვა, როგორც კარგმა მჭევრმეტყველმა და დამაჯერებელმა სპიკერმა. სხვა ამერიკელებისგან განსხვავებით, კვაკერები ქალებს საზოგადოებაში საუბრისკენ მოუწოდებდნენ. მან ქვეყანა სანიტარული კომისიის სახელით დაათვალიერა. [[ლუკრეცია მოტი]] და [[ჰანა ლონგშორი]] დიკინსონს საუბრისკენ მოუწოდებდნენ. ამით წახალისებულმა ანამ, საჯარო გამოსვლები გამართა [[აბოლიციონიზმი|აბოლიციონიზმზე]], [[რეკონსტრუქცია|რეკონსტრუქციასა]] და ქალთა უფლებებზე. მან საჯაროდ პირველად 1857 წელს ისაუბრა, როდესაც ერთ-ერთმა კაცმა „პროგრესული მეგობრების“ შეხვედრაზე ქალებს დასცინა. ამის შემდეგ, იგი ხშირად საუბრობდა აბოლიციონიზმზე. 1860 წელს [[ფილადელფია|ფილადელფიაში]] ისაუბრა თემაზე, ''ქალების უფლებები და შეცდომები''. 1861 წლის 27 თებერვალს ამავე თემაზე ჩაატარა 2 საათიანი დისკუსია. დიკინსონი 19 წლის ასაკში საკმაოდ პოპულარული სპიკერი იყო. 1862 წელს მან ისაუბრა ეროვნულ კრიზისზე. ომის პერიოდში ნახულობდა საავადმყოფოებს და ბანაკებს, რათა ჯარისკაცებს გასაუბრებოდა. 1862 წელს მოინახულა ომში დაჭრილი ჯარისკაცები, შემდეგ კი წაიკითხა ლექცია „საავადმყოფო ცხოვრების“ შესახებ [[ახალი ინგლისი|ახალ ინგლისში]]. 1863 წლის შეერთებული შტატების სენატის არჩევნების დროს, დიკინსონმა ჩაატარა კამპანია რამდენიმე რესპუბლიკელი კანდიდატის სასარგებლოდ [[ნიუ-იორკი|ნიუ-იორკში]], [[პენსილვანია|პენსილვანიაში]], [[ნიუ-ჰემფშირი|ნიუ-ჰემფშირში]] და [[კონექტიკუტი|კონექტიკუტში]]. მან მჭევრმეტყველად ისაუბრა რადიკალი რესპუბლიკელებისა და ანტი-მონობის მხარდასაჭერად. დიკინსონს „სამოქალაქო ომის [[ჟანა დ’არკი|ჟანა დ'არკი]]“ შეარქვეს. მას 1863 წელს ესაუბრა უაიტლოუ რიდი, რომელიც მისი მხარდამჭერი იყო და ხშირად წერდა მისი საუბრის შესახებ ''New York Tribune''-ში. მოგვიანებით [[კუპერის ინსტიტუტი|კუპერის ინსტიტუტში]], ნიუ-იორკში საჯაროდ ისაუბრა, შეხვედრას 5000 ადამიანი ესწრებოდა. შთამბეჭდავი სიტყვითი გამოსვლის შემდეგ მან მხურვალე ოვაციებიც დაიმსახურა. 1864 წლის ამ შეხვედრას ესწრებოდნენ პრეზიდენტი [[აბრაამ ლინკოლნი]] და სამოქალაქო თუ სამხედრო ლიდერები. იყო პირველი ქალი, რომელმაც [[აშშ-ის კონგრესი|კონგრესისთვის]] ისაუბრა. სამოქალაქო ომის შემდეგ, იგი იყო ქვეყნის ერთ-ერთ ყველაზე სახელგანთქმული სპიკერი. წელიწადში გამოიმუშავებდა 20,000 დოლარს და შემოსავლის უმეტეს ნაწილს ქველმოქმედებას ახარჯავდა და მეგობრებსა და ნათესავებს აძლევდა. ===ავტორი და მსახიობი=== გამოაქვეყნა რომანი ''რა პასუხი?'' (1868), რომელიც ეხმიანებოდა ნეგატიურ შეხედულებებს რასობრივი ქორწინების შესახებ. ეს ნაწერი ითვლება მის ყველაზე რადიკალურ ნამუშევრად. დიკინსონი მოითხოვდა მუშების ტექნიკურ მომზადებას, პატიმრების უკეთეს მოპყრობას, ღარიბების დახმარებასა და ყველა ბავშვისთვის განათლების ხელმისაწვდომობას. გამოჩნდა პიესაში ''The Crown of Thorns'', სადაც მან ითამაშა [[ენ ბოლეინი|ენ ბოლეინის]] როლი. მთავარი როლი ითამაშა ფილმში, ''მერი ტიუდორი'' (1878). დაწერა პიესები. მათ შორის: ''აურელიანი'' (1878) და ''ამერიკელი გოგონა'' (1880), რომლებშიც წარმატებით ითამაშა [[ფანი დევენპორტი|ფანი დევენპორტმა]]. გამოჩნდა პიესაში, [[ჰამლეტი|ჰამლეტი]], თუმცა როგორც მსახიობს, დიდი წარმატებისთვის არ მიუღწევია. ==ლიტერატურა== * {{cite book|author=Adams, Oscar Fay|title=A Dictionary of American Authors|url=https://archive.org/details/dictionaryofamer00adamuoft|edition=5th |year=1904 | location=New York |publisher=Houghton Mifflin Co.|quote='Dictionary of American Authors' section which begins on page 1 and in the 'Supplement' which begins on page 441 }} * {{cite book|editor=Bowman, John S. |title=The Cambridge Dictionary of American Biography |url=https://archive.org/details/cambridgediction00bowm |year=1995 | location=Cambridge, England |publisher= Cambridge University Press }} * {{cite book|author1=Burke, W.J.|author2=Will D. Howe|author3=Irving Weiss|author4=Anne Weiss |title=American Authors and Books. 1640 to the present day|url=https://archive.org/details/americanauthorsb0000burk|edition=3rd|location=New York|publisher=Crown Publishers|year=1972}} * {{cite book|author=Chester, Giraud|title=Embattled Maiden|publisher=G. P. Putnam's Sons|year=1951}} * {{cite book|author=Cullen-DuPont, Kathryn |title=Encyclopedia of Women's History in America|url=https://archive.org/details/encyclopediaofwo00kath |edition=2nd |year=2000 | location=New York |publisher=Facts on File }} * {{cite book|author=Drake, Francis S. |title=Drake's Dictionary of American Biography. Including men of the time, containing nearly 10,000 notices of persons of both sexes, of native and foreign birth, who have been remarkable, or prominently connected with the arts, sciences, literature, politics, or history, of the American continent |year=1872 | location=Boston |publisher=James R. Osgood & Co. }} * {{cite book|editor1=Garraty, John A.|editor2=Carnes, Mark C. |title=American National Biography. 24 volumes | location=New York |year=1999 |publisher=Oxford University Press }} * {{cite book|author=Kirk, John Foster|title=Allibone's Critical Dictionary of English Literature: A Supplement. Two volumes.|location=Philadelphia|publisher=J.B. Lippincott|year=1891}} * {{cite book|editor=McHenry, Robert |title=Liberty's Women |url=https://archive.org/details/libertyswomen00mche |year=1980 | location=Springfield, MA |publisher= G. & C. Merriam Co}} * {{cite book|author=Preston, Wheeler|title=American Biographies|url=https://archive.org/details/americanbiograph0000whee|location=New York|publisher=Harper & Brothers Publishers|year=1940}} * {{citation|title=Vassar College Autograph file: A-I, 1783–1983 (4 cubic feet) |publisher= [[New York State Library]]|quote=Letters include Anna E. Dickinson on her speaking engagements and personal news, 1863-1888}} * {{cite book|author=Wallace, W. Stewart |title=A Dictionary of North American Authors Deceased before 1950 |url=https://archive.org/details/dictionaryofnort0000wall |year=1951 | location=Toronto |publisher=Ryerson Press }} * {{cite book|editor=Warner, Charles Dudley |title=Biographical Dictionary and Synopsis of Books Ancient and Modern |year=1902 | location=Akron, Ohio |publisher=Werner Co. }} * {{cite book|author=Weatherford, Doris |title=A History of Women in the United States. State-by-state reference. Four volumes |year=2004 | location=Danbury, CT |publisher=Grolier Academic Reference| quote=Use the Index in Volume 4 to locate biographies}} * {{cite book|editor=Whitman, Alden |title=American Reformers |url=https://archive.org/details/americanreformer00whit |year=1985 | location=New York |publisher=H.W. Wilson Co. }} * {{cite book|editor1=Wilson, James Grant|editor2=Fiske, John |title=Appleton's Cyclopaedia of American Biography. Six volumes |year=1888–1889 | location= New York |publisher=D. Appleton & Co. }} ==რესურსები ინტერნეტში== * [https://www.womenhistoryblog.com/2007/01/anna-dickinson.html ანა დიკინსონი], აბოლიციონისტი, სამოქალაქო ომის დროს ლექტორი *{{gutenberg author| id=Anna_E._Dickinson | name=Anna Elizabeth Dickinson}} * {{Find a Grave|20429027}} {{DEFAULTSORT:დიკინსონი, ელისაბედ ანა}} [[კატეგორია:დაბადებული 1842]] [[კატეგორია:გარდაცვლილი 1932]] [[კატეგორია:ამერიკელი აბოლიციონსიტები]] [[კატეგორია:ამერიკელი სუფრაჟისტები]] [[კატეგორია:ამერიკელი კვაკერები]] [[კატეგორია:ამერიკელი ფემინისტები]] kzwn3z6rg7yp31d9w4ju7havyti3q06 0 526382 4408904 4345673 2022-08-18T23:12:20Z InternetArchiveBot 124291 [[ვიკიპედია:გადამოწმებადობა|შემოწმების]] მიზნით 1 წიგნის დამატება (20220818)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა მწერალი}} '''მერი რიტერ ბერდი''' ({{lang-en|Mary Ritter Beard}}; დ. [[5 აგვისტო]], [[1876]] – გ. [[14 აგვისტო]], [[1958]]) — [[ამერიკელები|ამერიკელი]] ისტორიკოსი, ავტორი, ქალთა საარჩევნო უფლების აქტივისტი. როგორც პროგრესული ეპოქის რეფორმატორი, აქტიური იყო როგორც შრომით, ასევე ქალთა უფლებების მოძრაობებში. დაწერა რამდენიმე წიგნი ქალების როლზე ისტორიაში, მათ შორისაა: ''ქალების გაგების შესახებ'' (1931), ''ამერიკა ქალთა თვალით'' (რედაქტორი, 1933) და ''ქალი, როგორც ძალა ისტორიაში: კვლევა ტრადიციებსა და რეალობაში'' (1946), რომელიც მისი მთავარი ნაშრომია. გარდა ამისა, მან თავის მეუღლესთან, ისტორიკოს ჩარლზ ოსტინ ბერდთან ერთად თანაავტორობა გაუწია რამდენიმე წიგნს, მათ შორისააა: ორტომიანი ''ამერიკული ცივილიზაციის აღზევება'' (1927), ''ამერიკა შუაგასასვლელში: ცივილიზაციის იდეის შესწავლა'' (1939) და ''ამერიკული სული'' (1942), სერიის, ამერიკული ცივილიზაციის აღზევების მესამე და მეოთხე ტომი. წიგნი, ''შეერთებული შტატების ძირითადი ისტორია'', მათი ყველაზე გაყიდვადი ნაშრომი იყო. მეოცე საუკუნის ადრეულ ათწლეულებში ბერდი აქტიურად უჭერდა მხარს შეერთებული შტატების მეცხრამეტე შესწორების მიღებას და ჩართული იყო [[ქალთა საარჩევნო უფლებები|ქალთა საარჩევნო უფლებების]] დაცვის რამდენიმე ორგანიზაციაში, მათ შორის: ქალთა პროფკავშირის ლიგასა და თვითმხარდამჭერ ქალთა თანასწორობის ლიგაში (მოგვიანებით ეწოდა ქალთა პოლიტიკური გაერთიანება); ასევე იყო ქალთა ხმის უფლებების კონგრესის კავშირის მრჩეველთა საბჭოს წევრი (მოგვიანებით ეწოდა ქალთა ეროვნული პარტია). გარკვეული პერიოდის განმავლობაში ის არედაქტირებდა პუბლიკაციებს ქალთა ხმის უფლებათა შესახებ ჟურნალებში: ''The Woman Voter'' და ''The Suffragist''. დაინტერესებული იყო ქალების ისტორიებით, რამაც გადააწყვეტინა, რომ დაეარსებინა ქალთა არქივების მსოფლიო ცენტრი, 1935 წელს, [[ნიუ-იორკი|ნიუ-იორკში]]. მიუხედავად იმისა, რომ ცენტრი 1940 წელს დაიხურა, რაც ძირითადად განპირობებული იყო შიდა პრობლემებისა და დაფინანსების ნაკლებობით, მისმა ინიციატივამ წაახალისა რამდენიმე კოლეჯი და უნივერსიტეტი, რომ დაეწყოთ მსგავსი ჩანაწერების შეგროვება ქალთა ისტორიაზე. რედკლიფისა და სმიტის კოლეჯებში იყო ქალთა ისტორიის კონსულტანტი, რის შემდეგაც დააარსეს არტურ და ელიზაბეტ შლეზინგერის ბიბლიოთეკა, [[ჰარვარდის უნივერსიტეტი|ჰარვარდის უნივერსიტეტში]] და სოფია სმიტის კოლექცია [[სმიტის კოლეჯი|სმიტის კოლეჯში]]. ==ბიოგრაფია== ===ადრეული ცხოვრება=== მერი რიტერი დაიბადა 1876 წლის 5 აგვისტოს [[ინდიანაპოლისი|ინდიანაპოლისში]], [[ინდიანა|ინდიანას შტატში]], ნარცისა (ლოკვუდი) და ელი ფოსტერ რიტერის ოჯახში. იყო ოჯახის მეოთხე შვილი და უფროსი ქალიშვილი.<ref>Sources disagree on whether there were six or seven children in the Ritter family. See: {{cite book|author=Barbara K. Turoff|title=Mary Ritter Beard as Force in History | publisher =Wright State University | series =Monograph series/Wright State University | year =1979 | location =Dayton, Ohio |page=7 | oclc =906341769}} Also: {{cite book |editor=Ann J. Lane|title=Mary Ritter Beard: A Sourcebook|url=https://archive.org/details/maryritterbeards0000bear|page=[https://archive.org/details/maryritterbeards0000bear/page/14 14] |year= 1988|publisher= First Northeastern University Press |location= Boston, Massachusetts |isbn= 1-55553-029-X}} Lane identified two older brothers, Halstead and Roscoe; Ruth, the youngest of the Ritter children; and two other brothers, Dwight and Herman, no order of birth given, but made no mention of another sibling. Herman Ritter died while a senior at DePauw University. See also: "Biographical" note in {{cite book |title=Mary Ritter Beard Papers Finding Aid | series=Sophia Smith Collection |publisher=Smith College | url =https://asteria.fivecolleges.edu/findaids/sophiasmith/mnsss135_bioghist.html }} The "Biographical" note indicates that Mary Ritter was the third of six children, which neglects to count her younger brother Raymond, who died on January 28, 1887, at the age of five (see WPA Death Index for Indiana, Vol. H2, p. 209; and Raymond's burial record in the family plot via Findagrave.com). Both the 1900 and 1910 U.S. Federal Census enumerations also state that seven children had been born to Narcissa.</ref> მერის დედა, ნარცისა (ლოკვუდ) რიტერი დაიბადა [[კენტუკი|კენტუკის]] ქალაქ პარიზში, დაამთავრა ბრუკვილის აკადემია [[თორნტონი|თორნტონში]], კენტუკიში. მუშაობდა მასწავლებლად, სანამ ოჯახთან ერთად 1861 წელს გადავიდოდა გრინკასლში, ინდიანაში.<ref name=Dunn1262>{{cite book | author=Jacob Piatt Dunn and G. H. H. Kemper | title =Indiana and Indianans: A History of Aboriginal and Territorial Indiana and the Century of Statehood | publisher =American Historical Society | volume =III | year =1919 | location =Chicago | page=1262 }}</ref><ref name=Weber7>{{cite journal| author=Catherine E. Forrest Weber| title =Mary Ritter Beard: Historian of the Other Half | journal = Traces of Indiana and Midwestern History | volume =15 | issue =1 | page=7| publisher =Indiana Historical Society | location =Indianapolis | date =Winter 2003| url = http://cdm16797.contentdm.oclc.org/cdm/ref/collection/p16797coll39/id/2030| access-date =August 22, 2019}}</ref><ref name=Sourcebook13-14>Lane, ed., ''Mary Ritter Beard'' (1988), pp. 13–14.</ref> ელი რიტერი, მარიამის მამა, იყო რეიჩელის (ჯესაპის) და ჯეიმს რიტერის ვაჟი. ის დაიბადა და გაიზარდა მშობლების ფერმაში, ინდიანაპოლისის დასავლეთით, [[ჰენდრიქსის ოლქი|ჰენდრიქსის ოლქში]]. 1859 წლიდან 1861 წლამდე ინდიანაპოლისში ჩრდილო-დასავლეთის ქრისტიანულ უნივერსიტეტში (დღევანდელი ბატლერის უნივერსიტეტი) სწავლის შემდეგ, ჩაირიცხა კავშირის არმიაში და შეუერთდა მე-16 ინდიანას ქვეითთა პოლკს [[აშშ-ის სამოქალაქო ომი|ამერიკის სამოქალაქო ომის]] დაწყებიდან მალევე. ელი რიტერი მოგვიანებით გადაიყვანეს 79-ე ინდიანას ქვეითთა პოლკში, ხოლო 1863 წელს სამხედრო სამსახურიდან გაათავისუფლეს. სამხედრო სამსახურის შემდეგ იგი ჩაირიცხა [[ასბურის უნივერსიტეტი|ასბურის უნივერსიტეტში]], რომელიც დაამთავრა ბაკალავრის ხარისხით 1865 წელს. იგი 1866 წლის ივნისში დაქორწინდა გრინკასლის მცხოვრებ ნარცისა ლოკვუდზე. ===განათლება და ინტელექტუალური განვითარება=== [[File:Mary Ritter Beard (148004v).jpg|thumb|მერი რიტერ ბერდი 1914 წელს]] მერი რიტერი დადიოდა ინდიანაპოლისის საჯარო სკოლებში, დაამთავრა შორტრიჯის საშუალო სკოლა 1893 წელს.<ref name=ICW>{{cite web| title =Mary Ritter Beard | publisher =Indiana Commission for Women |url=https://www.in.gov/icw/files/20160318_Beard_Mary_Ritter.pdf| access-date =August 19, 2019}}</ref><ref name=Ksander>{{cite web| author=Yael Ksander| title =Mary Ritter Beard | work =Moment of Indiana History | publisher =Indiana Public Media | date =March 10, 2008 | url =https://indianapublicmedia.org/momentofindianahistory/mary-ritter-beard/ | access-date =August 19, 2019}}</ref> დაახლოებით თექვსმეტი წლის ასაკში, იგი 1893 წელს ჩაირიცხა [[დეპაუს უნივერსიტეტი|დეპაუს უნივერსიტეტში]] და გახდა კაპა ალფა თეტას წევრი.<ref name=Weber8-9>Weber, pp. 8–9.</ref><ref name=Bair41>Sarah Bair, "Mary Ritter Beard," in {{cite book | editor=Margaret Smith Crocco and O.L. Davis Jr.| title =Building a Legacy: Women in Social Education, 1787–1984 | publisher =National Council for the Social Studies | year =2002 | location =Silver Spring, Maryland | pages =41–42| url=https://scholar.dickinson.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1985&context=faculty_publications }}</ref><ref name=Sourcebook16>Lane, ed., ''Mary Ritter Beard'' (1988), p. 16.</ref> ასევე იყო მისი კლასის პრეზიდენტი. დეპაუს უნივერსიტეტი დაამთავრა 1897 წელს, ბაკალავრის ხარისხით.<ref>{{cite web| author=Nancy F. Cott | title =Beard, Mary Ritter | work =American National Biography | publisher =Oxford University Press | date =2000 | url = http://www.anb.org/articles/14/14-00044.html }} (Subscription required)</ref> კოლეჯში სწავლის დროს რიტერმა გაიცნო და დაიწყო ურთიერთობა ჩარლზ ოსტინ ბერდთან, თანაკლასელთან და მის მომავალ მეუღლესთან. ჩარლზ ბერდი, ინდიანას შტატის მკვიდრი, მდიდარი ფერმერის და უძრავი ქონების ინვესტორის შვილი იყო. სპაისლენდის აკადემიაში (კვაკერების სკოლა) სწავლის შემდეგ, ბერდი ჩაირიცხა დეპაუს უნივერსიტეტში 1894 წელს და გახდა ფი ბეტა კაპას კურსდამთავრებული 1898 წელს. ===ქორწინება და ოჯახური ცხოვრება=== 1897 წელს დიპაუს უნივერსიტეტის დამთავრების შემდეგ, რიტერი საჯარო სკოლაში დასაქმდა გერმანული ენის მასწავლებლად, ხოლო ჩარლზ ბერდი, გაემგზავრა [[ინგლისი|ინგლისში]], 1898 წლის აგვისტოში, რათა [[ოქსფორდის უნივერსიტეტი|ოქსფორდის უნივერსიტეტში]] მაგისტრატურაზე სწავლა გაეგრძელებინა. სანამ შეერთებულ შტატებში დაბრუნდებოდა 1899 წელს, ჩარლზმა ხელი შეუწყო უფასო უნივერსიტეტის, Ruskin Hall-ის (დღევანდელი რასკინის კოლეჯი) დაარსებას, რომელიც განკუთვნილი იყო მუშათა კლასისთვის. ჩარლზი და მერი 1900 წლის მარტში დაქორწინდნენ. ერთი თვის შემდეგ ისინი გადავიდნენ ინგლისში, სადაც ჯერ [[ოქსფორდი|ოქსფორდში]] ცხოვრობდნენ, ხოლო შემდეგ გადავიდნენ [[მანჩესტერი|მანჩესტერში]]. ჩარლზმა განაგრძო სწავლა და მუშაობდა რასკინ ჰოლის გაფართოების განყოფილების დირექტორად. მათი ქალიშვილი, მირიამი, დაიბადა მანჩესტერში 1901 წელს. 1902 წელს, შეერთებულ შტატებში დაბრუნების შემდეგ, ბერდები დასახლდნენ [[ნიუ-იორკი|ნიუ-იორკში]], სადაც ორივე ჩაირიცხა [[კოლუმბიის უნივერსიტეტი|კოლუმბიის უნივერსიტეტის]] პოლიტიკური მეცნიერებების სკოლაში. 1904 წლისთვის მერი რიტერ ბერდმა მიატოვა სოციოლოგიის სწავლა და უფრო აქტიური გახდა ქალთა საარჩევნო უფლებებების მოძრაობაში. მათი ვაჟი, უილიამი, დაიბადა 1907 წელს, იმავე წელს მათ იყიდეს თექვსმეტოთახიანი სახლი [[ნიუ-მილფორდი|ნიუ-მილფორდში]], [[კონექტიკუტი|კონექტიკუტში]], სადაც მოგვინებით ხშირად უმასპინძლდებოდნენ სტუმრებს.<ref name=Weber9-10>Weber, pages 9–10.</ref> ჩარლზ ბერდმა დაასრულა ფილოსოფიის დოქტორის ხარისხი ისტორიაში და გახდა კოლუმბიის უნივერსიტეტის ფაკულტეტის წევრი. 1917 წელს პროფესორის თანამდებობა პროტესტის ნიშნად დატოვა, ვინაიდან [[პირველი მსოფლიო ომი|პირველი მსოფლიო ომის]] დროს, ომის მოწინააღმდეგე ფაკულტეტის სამი წევრი გაათავისუფლეს სამსახურიდან.<ref name=Cott15>{{cite book |editor= Nancy F. Cott |title= A Woman Making History: Mary Ritter Beard Through Her Letters |page= [https://archive.org/details/womanmakinghisto0000bear/page/15 15] |year= 1991 |publisher= Yale University Press |location= New Haven |isbn= 0-300-04825-4 |url= https://archive.org/details/womanmakinghisto0000bear/page/15}}</ref> ===ევროპული გავლენა=== 1900 წლიდან 1902 წლამდე ინგლისში ცხოვრებისას მერი ბერდი სწავლობდა ისტორიას და ასწავლიდა [[გერმანული ენა|გერმანულს]].<ref name=Weber8-9/><ref>Cott, ''A Woman Making History'', pp. 6–7.</ref> აკვირდებოდა მუშათა კლასის მდგომარეობას ბრიტანეთის ინდუსტრიულ საზოგადოებაში. ბერდი ჩაერთო ბრიტანეთის შრომით და ქალთა საარჩევნო უფლების მოძრაობებში რადიკალურ [[სუფრაჟისტები|სუფრაჟისტებთან]] და სოციალისტ რეფორმატორებთან, [[ემელინ პანხურსტი|ემელინ პანხურსტთან]] და მის ქალიშვილებთან, კრისტაბელ პანხურსტთან და სილვია პანხურსტთან ერთად, რომლებიც იყვნენ დამოუკიდებელი ლეიბორისტული პარტიის წევრები.<ref name=Ksander/><ref name=Simkin>{{cite web| author=John Simkin| title =Mary Ritter Beard | publisher =Spartacus Educational | date =August 2014 | url =https://spartacus-educational.com/USAWritter.htm | access-date =August 20, 2019}}</ref> ==ლიტერატურა== *Alvarado, Alice. "Left Out: Women's Role in Historiography and the Contribution of Mary Ritter Beard." (2012). [http://digitalcommons.apus.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1037&context=saberandscroll online] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304031150/http://digitalcommons.apus.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1037&context=saberandscroll |date=2016-03-04 }} *Jardins, Julie Des. ''Women and the historical enterprise in America : gender, race, and the politics of memory, 1880-1945'', (Univ. of North Carolina Press, 2003) *Smith, Bonnie G. "Seeing Mary Beard." ''Feminist Studies'' (1984): 399–416. [https://www.jstor.org/stable/3178030 in JSTOR] * Trigg, Mary. "To Work Together for Ends Larger than Self": The Feminist Struggles of Mary Beard and Doris Stevens in the 1930s." ''Journal of Women's History'' 7#2 (1995): 52–85. [http://muse.jhu.edu/journals/jowh/summary/v007/7.2.trigg.html online] *Trigg, Mary K. ''Feminism as Life's Work: Four Modern American Women through Two World Wars'' (Rutgers University Press, 2014) xii + 266 pp. [https://www.h-net.org/reviews/showrev.php?id=42248 online review] *{{cite book | author= Zinsser, Judith P. | title =History and Feminism: A Glass Half Full | url= https://archive.org/details/historyfeminismg0000zins | publisher =Twayne Publishers | year =1993 | location =New York | isbn =9780788162251}} ===პირველადი წყაროები=== *{{cite book|author=Beard, Mary Ritter, and Ann J. Lane, eds. |title=Making Women's History: The Essential Mary Ritter Beard |year=1977|publisher=[[The Feminist Press]] at the [[City University of New York]]|location=New York}} *Mary Beard, ''[https://books.google.com/books?vid=HARVARDRSLIZG&printsec=titlepage Woman’s Work in Municipalities]'' *Mary Beard, ''[http://pds.lib.harvard.edu/pds/view/2573483 A Short History of the American Labor Movement]'' ==რესურსები ინტერნეტში== {{Commons category|Mary Ritter Beard}} *[http://nrs.harvard.edu/urn-3:RAD.SCHL:sch00440 მერი რიტერ ბერდის ნამუშევრები], [http://www.radcliffe.edu/schles შლესინგერის ბიბლიოთეკა] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120509153246/http://www.radcliffe.edu/schles |date=2012-05-09 }}, რედკლიფის ინსტიტუტი, ჰარვარდის უნივერსიტეტი *[https://findingaids.smith.edu/repositories/2/resources/473 მერი რიტერ ბერდის რესურსები] სოფია სმიტის კოლექციში *{{Gutenberg author |id=Beard,+Mary+Ritter | name=Mary Ritter Beard}} *{{Internet Archive author |sname=Mary Ritter Beard}} *{{Librivox author |id=2167}} ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{DEFAULTSORT:ბერდი, რიტერ მერი}} [[კატეგორია:დაბადებული 1876]] [[კატეგორია:გარდაცვლილი 1958]] [[კატეგორია:ამერიკელი სუფრაჟისტები]] [[კატეგორია:ამერიკელი ქალი მწერლები]] [[კატეგორია:ამერიკელი მწერლები]] f2uya9bjdpzx01tm1k3rxf9htq6sxom 0 530556 4408681 4369269 2022-08-18T16:13:11Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა ტერორისტული თავდასხმა | სათაური = კრამატორსკის რკინიგზის სადგურზე თავდასხმა | სურათი = Окупанти_вдарили_«Точкою-У»_по_залізничному_вокзалу_Краматорська_03.jpg | სურათის_სიგანე = | alt = | წარწერა = | ადგილმდებარეობა = [[კრამატორსკი]], [[დონეცკის ოლქი]], [[უკრაინა]] | კოორდინატები = {{coord|48|43|34|N|37|32|34|E|display=inline}} | თარიღი = 8 აპრილი, 2022<br />დაახლ. 10:30 ([[UTC+3]]) | სამიზნე = | ტიპი = [[სარაკეტო იარაღი|სარაკეტო]] | იარაღი = [[ტოჩკა-უ]] | დაღუპულები = 59 | მსხვერპლნი = | დაზიანებები = 109 | ორგანიზატორები = | თავდამსხმელები = {{დროშა|რუსეთი}} | ეჭვმიტანილი დამნაშავეები = | მონაწილეების რაოდენობა = | დამცველები = | მოტივი = | საიტი = }} {{რუსეთის უკრაინაში შეჭრის ბრძოლები}} '''კრამატორსკის რკინიგზის სადგურზე თავდასხმა''' — [[რუსეთის შეიარაღებული ძალები]]ს მიერ განხორციელებული სარაკეტო დარტყმა<ref>{{cite news|title=Ukraine war: Disbelief and horror after Kramatorsk train station attack|author=Jonathan Beale|date=10 აპრილი, 2022|url=https://www.bbc.com/news/world-europe-61055105|access-date=12 აპრილი, 2022|language=en}}</ref><ref>{{cite news|title=Institute for the Study of War|url=https://www.understandingwar.org/backgrounder/russian-offensive-campaign-assessment-april-8/|access-date=2022-04-11|language=en}}</ref><ref>{{Cite journal|title=Kramatorsk train station massacre sparks international outrage|date=10 აპრილი, 2022|url=https://www.lemonde.fr/en/international/article/2022/04/10/kramatorsk-train-station-massacre-sparks-international-outrage_5980167_4.html|journal=Le Monde|access-date=12 აპრილი, 2022|language=en}}</ref><ref>{{cite news|title=Ukraine war: What do we know about the Kramatorsk train station attack?|date=8 აპრილი, 2022|url=https://www.euronews.com/2022/04/08/ukraine-war-what-do-we-know-about-the-kramatorsk-train-station-attack|access-date=12 აპრილი, 2022|language=en}}</ref><ref>{{cite news|title=Ukraine, allies blame Russia for bombing at Kramatorsk train station that killed 52|date=9 აპრილი, 2022|url=https://globalnews.ca/news/8745465/30-killed-russian-bombing-kramatorsk-train-station-ukraine/|access-date=12 აპრილი, 2022|language=en}}</ref><ref>{{cite news|title=Civilians flee eastern Ukraine after deadly railway station attack|date=9 აპრილი, 2022|url=https://www.france24.com/en/live-news/20220409-civilians-flee-eastern-ukraine-after-deadly-railway-station-attack|access-date=12 აპრილი, 2022|language=en}}</ref> [[უკრაინა|უკრაინის]] ქალაქ [[კრამატორსკი|კრამატორსკის]] რკინიგზის სადგურზე, 2022 წლის 8 აპრილს, [[რუსეთის შეჭრა უკრაინაში (2022)|უკრაინაში რუსეთის შეჭრის დროს]]. უკრაინის ოფიციალური პირების ცნობით, 10 აპრილის მონაცემებით, თავდასხმის შედეგად 59 ადამიანი დაიღუპა და 109 დაიჭრა.<ref name="ui.3457243">{{cite news | url = https://www.ukrinform.ua/rubric-regions/3457243-kilkist-zagiblih-ditej-vid-raketnogo-udaru-po-kramatorsku-zrosla-do-semi.html | title = Кількість загиблих дітей від ракетного удару по Краматорську зросла до семи | publisher = Укрінформ | date = 2022-04-14 |date=14 აპრილი, 2022 |language=uk}}</ref> == ფონი == {{მთავარი|რუსეთის შეჭრა უკრაინაში (2022)}} 2022 წლის 24 თებერვალს დაწყებული რუსული შეჭრის ფარგლებში, რუსეთის ძალებმა მოკავშირეებთან, თვითგამოცხადებულ [[დონეცკის სახალხო რესპუბლიკა|დონეცკისა]] და [[ლუჰანსკის სახალხო რესპუბლიკა|ლუჰანსკის სახალხო რესპუბლიკებთან]] ერთად, წამოიწყეს [[აღმოსავლეთ უკრაინის კამპანია|კამპანოა]], რომლის მიზანი იყო დონეცკისა და ლუჰანსკის [[ოლქი (უკრაინა)|ოლქების]] უკრაინის მიერ კონტროლირებადი ნაწილების დაკავება. [[სლოვიანსკი (ქალაქი)|სლოვიანსკსა]] და კრამატორსკში განლაგებულმა [[უკრაინის შეიარაღებული ძალები|უკრაინის შეიარაღებული ძალების]] ჯარისკაცებმა ამ შეტევისათვის წინააღმდეგობის გაწევაში გადამწყვეტი როლი ითამაშეს.<ref name=":4">{{cite news|date=2022-04-08|title='Evil that has no limits': Zelenskiy condemns Kramatorsk station attack|url=https://www.theguardian.com/world/2022/apr/08/kramatorsk-train-station-ukraine-russia-rockets|access-date=2022-04-08|language=en}}</ref> === წინმსწრები მოვლენები === 7 აპრილის ღამით პრორუსულმა ტელეგრამის არხმა „ZAPИСКИ VЕТЕРАНА“ („ვეტერანის ჩანაწერები“) მშვიდობიანი მოქალაქეები გააფრთხილა, რომ [[სლოვიანსკი (ქალაქი)|სლოვიანსკიდან]] და კრამატორსკიდან ევაკუაცია რკინიგზით არ განეხორციელებინათ.<ref>{{cite news|date=2022-04-08|title=Russian War Report: Russia makes false claims while blaming Ukraine for Kramatorsk railway station attack|url=https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/russian-war-report-russia-makes-false-claims-while-blaming-ukraine-for-kramatorsk-railway-station-attack/|access-date=2022-04-09|website=Atlantic Council|language=en-US}}</ref><ref name=":72">{{cite news|date=2022-04-08|title="Точка У" разорвалась на вокзале в Краматорске, 52 человека погибли. Что известно о нападении и ракете|url=https://www.bbc.com/russian/news-61038473|access-date=2022-04-12|website=BBC News Русская служба|language=ru}}</ref><ref>{{cite news|last=uz|first=Kun|title=В Минобороны РФ заявили, что «Точка-У» не стоит на вооружении России. Правда ли это?|url=https://kun.uz/ru/news/2022/04/08/v-minoborony-rf-zayavili-chto-tochka-u-ne-stoit-na-voorujyenii-rossii-pravda-li-eto|access-date=2022-04-12|website=Kun.uz|language=ru}}</ref><ref>{{cite news|last=Разборы|date=2022-04-09|title=Ракетный удар по вокзалу в Краматорске, откуда люди пытались эвакуироваться. Главное — Разборы на TJ|url=https://tjournal.ru/analysis/585863-raketnyy-udar-po-vokzalu-v-kramatorske-otkuda-lyudi-pytalis-evakuirovatsya-glavnoe|access-date=2022-04-12|website=TJ}}</ref><ref>{{cite news|title=В россии отрицают, что нанесли ракетный удар по Краматорску - факты говорят, что рф врет|url=https://news.pn/ru/RussiaInvadedUkraine/270323|access-date=2022-04-12|website=news.pn|language=ru}}</ref> მომდევნო დილით, დაახლოებით 10:10 საათზე, კრამატორსკში რკინიგზის სადგურის დაბომბვამდე ცოტა ხნით ადრე, რუსეთის თავდაცვის სამინისტრომ გამოაცხადა, რომ მათ „მაღალი სიზუსტის საჰაერო ბაზირების რაკეტებით“ იერიში მიიტანეს რკინიგზის სადგურებზე სლოვიანსკში, [[პოკროვსკი|პოკროვსკსა]] და [[ბარვინკოვე|ბარვინკოვეში]] .<ref>{{Cite news|date=2022-04-10|title=Kramatorsk train station massacre sparks international outrage|language=en|work=Le Monde.fr|url=https://www.lemonde.fr/en/international/article/2022/04/10/kramatorsk-train-station-massacre-sparks-international-outrage_5980167_4.html|access-date=2022-04-12}}</ref><ref>{{cite news|title=Вторжение в Украину. 44‑й день войны|url=https://zona.media/online/2022/04/08/44|access-date=2022-04-09|website=Медиазона|language=ru}}</ref> == თავდასხმა == [[ფაილი:Kramatorsk_railway_bombing_2022_April_8_(9).jpg|მინი| რკინიგზის სადგურის ფონზე ჩანს ერთ-ერთი რაკეტის ნამსხვრევები წარწერით „ЗА ДЕТЕЙ“.]] [[ფაილი:Kramatorsk_railway_bombing_2022_April_8_(1).jpg|მინი| თავდასხმის მსხვერპლნი.]] უკრაინის მთავრობის ინფორმაციით, კრამატორსკის სადგურზე ევაკუაციას ელოდა 1000-დან 4000-მდე მშვიდობიანი მოქალაქე, ძირითადად ქალები და ბავშვები, რადგან ქალაქი კონფლიქტის ფრონტის ხაზთან ახლოს მდებარეობდა.<ref name=":2">{{Cite news|date=2022-04-08|title=Kramatorsk: At least 1,000 at railway station when rockets hit - witness|language=en-GB|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-europe-61036740|access-date=2022-04-08}}</ref><ref name=":02">{{cite news|title=Ukraine says at least 39 people killed in Russian rocket attack on Kramatorsk train station|url=https://www.cbsnews.com/news/ukraine-russia-kramatorsk-train-station-donetsk-strike/|access-date=2022-04-08|website=CBS News|language=en-US}}</ref> დაახლოებით 10:30 საათზე კრამატორსკში რკინიგზის სადგურის შენობასთან ორი რაკეტა ჩამოვარდა.<ref name="auto2">{{Cite news|date=2022-04-09|title=Kramatorsk station attack: What we know so far|language=en-GB|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-europe-61036740|access-date=2022-04-09}}</ref> უკრაინულ მედიაში პირველი ცნობები დაახლოებით 10:45 საათზე გამოქვეყნდა. 10:24 და 10:25 საათზე დონეცკის სახალხო რესპუბლიკასთან დაკავშირებულმა მედიამ გამოაქვეყნა ვიდეო, რომელშიც ნაჩვენები იყო წყვილი რაკეტის გაშვება [[შახტიორსკი|შახტარსკიდან]], სეპარატისტების კონტროლის ქვეშ მყოფი ქალაქიდან.<ref name=":6">{{cite news|title=По вокзалу Краматорска ударили ракетой с надписью «За детей». Погибли 50 человек (в том числе пять детей) Больницы не справляются с количеством раненых, заявил мэр Краматорска|url=https://meduza.io/feature/2022/04/08/po-vokzalu-kramatorska-udarili-raketoy-s-nadpisyu-za-detey-pogibli-39-chelovek-v-tom-chisle-chetyre-rebenka|access-date=2022-04-08|website=Meduza|language=ru}}</ref> World Central Kitchen-ის დამხმარე მუშაკმა, რომელიც კრამატორსკში თავდასხმას შეესწრო, ინტერვიუში თქვა, რომ „ხუთიდან ათამდე აფეთქების ხმა“ გაიგო.<ref name=":2"/> გავრცელებული ინფორმაციით, სცენა უკიდურესად სისხლიანი იყო. ხელისუფლების განცხადებით, აფეთქების შედეგად რამდენიმე ადამიანმა კიდურები დაკარგა. თავდასხმის მსხვერპლთა ცხედრები ადგილზე მიმოფანტულ ბარგთან ერთად ეყარა.<ref name=":4"/><ref name=":3">{{cite news|title=At Least 39 Dead In Russian Rocket Attack On Ukrainian Rail Station|url=https://www.rferl.org/a/russia-rockets-kramatorsk-train-station/31792658.html|access-date=2022-04-08|language=en}}</ref> თავდაპირველი ინფორმაციით, შემთხვევის ადგილზე სულ მცირე 39 ადამიანი იპოვეს გარდაცვლილი (მათ შორის სულ მცირე ხუთი ბავშვი), მაგრამ დაღუპულთა რიცხვი მოგვიანებით 52-მდე გაიზარდა, რადგან ზოგიერთი გადარჩენილი ჭრილობების შედეგად საავადმყოფოში გარდაიცვალა.<ref name=":3" /> დონეცკის ოლქის გუბერნატორმა პავლო კირილენკომ 10 აპრილს განაცხადა, რომ თავდასხმის შედეგად 57 ადამიანი დაიღუპა, 109 კი დაშავდა.<ref>{{cite news|title=Кількість загиблих у Краматорську зросла до 57|url=https://www.unn.com.ua/uk/news/1971899-kilkist-zagiblikh-u-kramatorsku-zrosla-do-57|access-date=2022-04-11|language=uk}}</ref><ref name="57deaths">{{cite news|title=Death toll from Kramatorsk missile strike rises to 57, Ukraine official says|url=https://www.reuters.com/world/europe/death-toll-kramatorsk-missile-strike-rises-57-ukraine-official-says-2022-04-10/|access-date=2022-04-10|language=en}}</ref> 14 აპრილის მონაცემებით, დაღუპულთა რაოდენობა 59-მდე გაიზარდა.<ref name="59deaths">{{cite news |last1=Vakil |first1=Caroline |title=Death toll in Ukraine train station bombing reaches 59, including 7 children |url=https://thehill.com/policy/international/3269176-death-toll-in-ukraine-train-station-bombing-reaches-59-including-7-children/ |access-date=17 აპრილი, 2022 |work=The Hill |date=14 აპრილი, 2022 |language=en}}</ref> ჩამოვარდნილი თავდაპირველად არასწორად მიიჩნიეს [[ისკანდერი (სარაკეტო კომპლექსი)|9კ720 „ისკანდერის“]] [[ბალისტიკური რაკეტა|ბალისტიკურ რაკეტებად]].<ref>{{Cite news|last=|first=|date=2022-04-08|title=About 30 people killed in Russian strike on a packed train station in eastern Ukraine|language=en|work=NPR|url=https://www.npr.org/2022/04/08/1091578830/ukraine-russia-rocket-attack-train-station|access-date=2022-04-08}}</ref> დონეცკის ოლქის გუბერნატორმა პავლო კირილენკომ მოგვიანებით დააკონკრეტა, რომ ეს იყო [[კასეტური საბრძოლო მასალა|კასეტური საბრძოლო მასალით]] შეიარაღებული [[ტოჩკა-უ|„ტოჩკა-უ“-ს]] რაკეტები.<ref name=":2" /> ერთ-ერთ რაკეტას დაწერილი იყო რუსული ფრაზა „ЗА ДЕТЕЙ“ (ზა დეტეი), რაც ითარგმება როგორც „[შურისძიება] ბავშვებისთვის“.<ref>{{Cite journal|journal=Newsweek|title=Missile That Hit Ukrainian Civilian Station Had 'For Children' On it|date=8 აპრილი, 2022|author=Isabel Van Brugen|url=https://www.newsweek.com/russian-missile-kramatorsk-civilian-train-station-children-painted-1696354|access-date=10 აპრილი, 2022}}</ref> მასზე ასევე დატანილი იყო სერიული ნომერი „Ш91579“, რომელიც, თვითმხილველთა აზრით, შესაძლოა გამოყენებული ყოფილიყო მისი თავდაპირველი არსენალის დასაზუსტებლად.<ref>{{cite news |title=Kramatorsk, di chi era il missile della strage? Le teorie a cui non credere |url=https://www.repubblica.it/tecnologia/2022/04/10/news/kramatorsk_chi_ha_lanciato_il_missile_fake_news-344969641/ |access-date=5 მაისი, 2022 |work=la Repubblica |date=10 აპრილი, 2022 |language=it}}</ref><ref name="bellingcat" /> == გამოხმაურებები == [[ფაილი:Kramatorsk_after_attack_on_8_April_2022_(02).jpg|მარჯვნივ|მინი| სასწრაფო დახმარების ბრიგადები შემთხვევის ადგილზე.]] უკრაინის პრეზიდენტმა [[ვოლოდიმირ ზელენსკი|ვლადიმირ ზელენსკიმ]] რუსეთს უწოდა „ბოროტება, რომელსაც საზღვრები არ აქვს“.<ref>{{Cite news|last=<!--not stated-->|date=8 აპრილი, 2022|title='Russia, an evil with no limits': Zelenskyy on east Ukraine rocket attack|work=Hindustan Times|location=|url=https://www.hindustantimes.com/world-news/russia-an-evil-with-no-limits-zelenskyy-on-east-ukraine-rocket-attack-101649415634464.html|access-date=8 აპრილი, 2022}}</ref> [[ევროკომისია|ევროკომისიის]] [[ევროკომისიის პრეზიდენტი|პრეზიდენტმა]] [[ურსულა ფონ დერ ლაიენი|ურსულა ფონ დერ ლაიენმა]], რომელიც თავდასხმის დღეს ეწვია უკრაინას, დაგმო თავდასხმა, როგორც „საზიზღარობა“.<ref>{{Cite news|last=<!--not stated-->|date=8 აპრილი, 2022|title='An abomination': World reacts to deadly Kramatorsk attack|work=Al Jazeera|location=|url=https://www.aljazeera.com/news/2022/4/8/an-abomination-world-reacts-to-deadly-kramatorsk-attack|access-date=8 აპრილი, 2022}}</ref> საფრანგეთის საგარეო საქმეთა მინისტრმა ჟან-ივ ლე დრენმა თავდასხმას „<nowiki/>[[კაცობრიობის წინააღმდეგ ჩადენილი დანაშაული]]<nowiki/>“ უწოდა და თქვა, რომ ის არ შეიძლება დაუსჯელი დარჩენილიყო.<ref>{{cite news|date=2022-04-08|title=Bombardement de Kramatorsk : Jean-Yves Le Drian dénonce un crime contre l'humanité|url=https://www.europe1.fr/politique/bombardement-de-kramatorsk-jean-yves-le-drian-denonce-un-crime-contre-lhumanite-4104593|access-date=2022-04-12}}</ref> ბრიტანეთის თავდაცვის მდივანმა ბენ უოლესმა დაგმო ის, როგორც [[სამხედრო დანაშაული]] .<ref name=":5">{{cite news |title=Missile kills at least 52 at crowded Ukrainian train station |url=https://apnews.com/article/russia-ukraine-europe-ap-top-news-migration-united-nations-ee2fa37bb0ace7b4714c084998765f65 |access-date=13 აპრილი, 2022 |work=AP NEWS |date=8 აპრილი, 2022 |language=en}}</ref> გაეროს გენერალურმა მდივანმა [[ანტონიუ გუტერეში|ანტონიუ გუტერეშმა]] სარაკეტო დარტყმას „სრულიად მიუღებელი“ უწოდა.<ref>{{cite news|date=2022-04-08|title=Missile kills at least 52 at crowded Ukrainian train station|url=https://apnews.com/article/russia-ukraine-europe-ap-top-news-migration-united-nations-ee2fa37bb0ace7b4714c084998765f65|access-date=2022-04-09|language=en}}</ref> [[უკრაინის რკინიგზა|უკრაინის რკინიგზის]] თავმჯდომარემ, ოლექსანდრ კამიშინმა, მოვლენა „რკინიგზის სამგზავრო ინფრასტრუქტურასა და ქალაქ კრამატორსკის მაცხოვრებლებზე მიზანმიმართულ დარტყმად“ მოიხსენია.<ref>{{cite news|url=https://rus.lb.ua/society/2022/04/08/512725_rossiya_udarila_raketami.html|title=Россия ударила ракетами по железнодорожному вокзалу Краматорска, 39 погибших, из них 4 – дети (обновлено)|access-date=2022-04-08}}</ref> უკრაინის უსაფრთხოების სამსახურმა საქმე აღძრა სისხლის სამართლის კოდექსის 438-ე მუხლით.<ref>{{cite news|url=https://24tv.ua/ru/rezultate-aviaudara-po-kramatorsku-uzhe-izvestno-o-39-pogibshih_n1940876|title=В результате обстрела Краматорска уже известно о 39 погибших, среди которых 4 детей|access-date=2022-04-08}}</ref> თავდაცვის კვლევების სამეფო გაერთიანებული ინსტიტუტის ანალიტიკოსმა ჯასტინ ბრონკმა განაცხადა, რომ რუსეთი მიზნად ისახავდა უკრაინის სატრანსპორტო ინფრასტრუქტურის დაზიანებას, რათა გაერთულებინა უკრაინული ძალების დონბასში გადასროლა. მან ასევე აღნიშნა, რომ რუსეთმა სწორედ იმ ტიპის რაკეტა აარჩია, როგორიც უკრაინის არმიის არსენალშიც იყო, რათა რეალობის გარკვევაში არეულობა შემოეტანა.<ref name=":5"/> [[პენტაგონი (აშშ)|პენტაგონმა]] აღნიშნა თავდასხმაში რუსეთის პასუხისმგებლობის, ასევე სარკინიგზო კვანძის მნიშვნელობის შესახებ.<ref>{{cite news |title=Pentagon: Russia fired a missile strike at Kramatorsk station |url=https://babel.ua/en/news/77653-pentagon-russia-fired-a-missile-strike-at-kramatorsk-station |access-date=5 მაისი, 2022 |work=babel.ua |language=en}}</ref><ref>{{cite news |title=Trending news: Pentagon: Russian troops fired "Point-U" missile at Kramatorsk railway station |url=https://hindustannewshub.com/russia-ukraine-news/pentagon-russian-troops-fired-point-u-missile-at-kramatorsk-railway-station/ |access-date=5 მაისი, 2022 |work=Hindustan News Hub |date=9 აპრილი, 2022 |language=en}}</ref> === რუსეთისა და მისი მხარდამჭერების პასუხი === თავდაპირველად, რუსული სახელმწიფო მედია და პრორუსული ტელეგრამის არხები<ref name="auto1" /><ref>{{cite news|date=2022-04-09|title=Russia accused of ‘monstrous’ war crime in Kramatorsk station attack|url=https://www.theguardian.com/world/2022/apr/08/kramatorsk-train-station-ukraine-russia-rockets|access-date=2022-04-11|language=en}}</ref> კრამატორსკის რკინიგზის სადგურზე უკრაინელ სამხედროებზე წარმატებული რუსული საჰაერო თავდასხმების შესახებ აცხადებდნენ. მას შემდეგ, რაც გაირკვა, რომ რაკეტებმა მშვიდობიანი მოქალაქეები იმსხვერპლა, რუსეთის მთავრობამ უარყო თავდასხმაზე პასუხისმგებლობა, ხოლო [[თავდაცვის სამინისტრო (რუსეთი)|რუსეთის თავდაცვის სამინისტრომ]] მას უკრაინული მხარის ტყუილი უწოდა.<ref name="auto1">{{cite news|date=2022-04-08|title="Точка У" разорвалась на вокзале в Краматорске, 52 человека погибли. Что известно о нападении и ракете|url=https://www.bbc.com/russian/news-61038473|access-date=2022-04-10|language=ru}}</ref><ref>{{cite news|date=8 აპრილი, 2022|title=Pro-Kremlin media U-turns over Kramatorsk station attack in Ukraine|url=https://www.newsweek.com/russia-ukraine-kramatorsk-donetsk-telegram-peskov-1696344}}</ref> სამინისტრომ აღნიშნა, რომ რაკეტები უკრაინულმა ძალებმა მეზობელ ქალაქ [[დობროპილია|დობროპილიიდან]] (კრამატორსკის სამხრეთ-დასავლეთით) გაუშვეს.<ref name="The Hindu 2022-04-082">{{cite journal|journal=The Hindu|title=Death toll in Kramatorsk railway station strike rises to 50, including 5 children|date=8 აპრილი, 2022|url=https://www.thehindu.com/news/international/russia-ukraine-crisis-live-updates-civilians-flee-east-ukraine-amid-warnings-of-horrific-abuses/article65302032.ece|access-date=April 8, 2022}}</ref><ref name="Obs">{{cite news|date=2022-04-08|title=Ce que l’on sait du bombardement russe de la gare de Kramatorsk, dans l’est de l’Ukraine|url=https://www.nouvelobs.com/guerre-en-ukraine/20220408.OBS56841/ce-que-l-on-sait-du-bombardement-russe-de-la-gare-de-kramatorsk-dans-l-est-de-l-ukraine.html|access-date=2022-04-12|language=fr}}</ref> ზოგიერთმა რუსულმა მასობრივი ინფორმაციის საშუალებამ ასევე გაავრცელა ინფორმაცია, რომ რაკეტის სერიული ნომერი იმ დიაპაზონში იყო, რომელშიც უკრაინული მხარის მიერ გამოყენებული რაკეტების ნომრები. თუმცა, სერიული ნომერი ვერ იქნება იმის დამამტკიცებელი, თუ რომელმა მხარემ გაუშვა რაკეტა, რადგან ყველა „ტოჩკა-უ“ ერთსა და იმავე საწარმოში დამზადდა და აქედან გავრცელდა მთელ საბჭოთა კავშირში. შედეგად, რუსეთის მიერ [[სირია]]ში და უკრაინის მიერ [[სნიჟნე]]ში გამოყენებული რაკეტების სერიული ნომრები პრაქტიკულად ერთმანეთს შეესაბამება.<ref>{{Cite news |last=Romanyuk |first=Vika |date=2022-04-10 |title=Fake: Serial Number Confirms Kramatorsk Train Station Hit by Ukrainian Tochka U Missile |url=https://www.stopfake.org/en/fake-serial-number-confirms-kramatorsk-train-station-hit-by-ukrainian-tochka-u-missile/ |access-date=2022-04-19 |website=StopFake |language=en-US}}</ref><ref name="bellingcat">{{cite news |title=Russia’s Kramatorsk ‘Facts’ Versus the Evidence |url=https://www.bellingcat.com/news/2022/04/14/russias-kramatorsk-facts-versus-the-evidence/ |access-date=19 აპრილი, 2022 |work=Bellingcat |date=14 აპრილი, 2022 |quote=At the time of writing, the available open source evidence remains insufficient to reveal all details about the strike, including the direction of origin of the missile. |language=en}}</ref><ref>{{Cite news |title=Фейк кремлевских СМИ: доказано, что удар по Краматорску нанесен украинской ракетой |url=https://theins.ru/antifake/250205 |access-date=2022-04-19 |website=The Insider |language=ru}}</ref> ამას გარდა, რუსეთიცა და უკრაინაც ფართოდ იყენებენ ერთმანეთის ხელში ჩაგდებულ საბრძოლო მასალებს.<ref>{{Cite news |date=2022-04-13 |title=¿Qué sabemos del misil que ha matado a civiles ucranianos junto a la estación de tren de Kramatorsk (Ucrania)? · Maldita.es - Periodismo para que no te la cuelen |url=https://maldita.es/malditobulo/20220413/kramatorsk-estacion-tren-misil-ucrania/ |access-date=2022-04-19 |website=Maldita.es — Periodismo para que no te la cuelen |language=es}}</ref><ref>{{Cite news |title=Удар по Краматорску. Россия обвиняет Украину и грозит делом о фейках за распространение иной версии |url=https://zona.media/article/2022/04/08/kramatorsk |access-date=2022-04-19 |website=Медиазона |language=ru}}</ref> რუსულ სახელმწიფო ტელევიზიაში გაუშვეს და შემდეგ სოციალურ ქსელებში გავრცელდა ყალბი ვიდეო „''[[BBC]]''“-ის იმიტირებული ლოგოტიპით, სადაც მომხდარში უკრაინელებს ადანაშაულებდნენ. ამგვარი ვიდეო „''[[BBC]]''“-ის მიერ რეალურად არ გავრცელებულა.<ref>{{cite news |title=BBC warns of fake video claiming Ukraine carried out Kramatorsk attack |url=https://www.theguardian.com/world/2022/apr/13/bbc-warns-fake-video-claiming-ukraine-carried-out-kramatorsk-attack |access-date=17 აპრილი, 2022 |work=the Guardian |date=13 აპრილი, 2022 |language=en}}</ref> === რუსული პასუხის შეფასება === რუსეთის თავდაცვის სამინისტრომ განაცხადა, რომ მათი ძალები აღარ იყენებდნენ „ტოჩკა-უ“-ს რაკეტებს; თუმცა, [[Amnesty International]]-ს, კონფლიქტის დაზვერვის გუნდის (Conflict Intelligence Team) გამომძიებელ ჟურნალისტებსა და არაერთ სამხედრო ექსპერტს კრემატორსკზე თავდასხმამდე ჰქონდა გავრცელებული ინფორმაცია, რომ რუსული ძალები უკრაინის მრავალ რაიონში იყენებდნენ „ტოჩკებს“.<ref>{{Cite news|title="Точка У", "Калібри" та "Іскандери": якими ракетами Росія обстрілює міста України|language=uk|work=BBC News Україна|url=https://www.bbc.com/ukrainian/news-60594123|access-date=2022-04-09}}</ref> უფრო მეტიც, ბელარუსული ღია წყაროს პროექტ „ჰაჯუნის“ გამომძიებლებმა გამოაქვეყნეს ვიდეოები, რომლებშიც რამდენიმე რუსული სატვირთო მანქანა ჩანდა „ტოჩკას“ რაკეტებით და ისინი ბელარუსიდან უკრაინაში მიემართებოდნენ „V“ წარწერებით (5 მარტი და 30 მარტი).<ref>{{cite news|title=Suspect Claim by Russia on Rockets That Killed Fleeing Civilians|url=https://www.polygraph.info/a/fact-check-russia-kramatorsk-missile/31793971.html|access-date=2022-04-09|language=en}}</ref> გარდა ამისა, [[ომის შემსწავლელი ინსტიტუტი|ომის შემსწავლელი ინსტიტუტის]] შეფასებით, რუსეთის მე-8 საგვარდიო საერთო-საჯარისო არმია, რომელიც [[დონბასი|დონბასის]] რეგიონში აქტიურობდა, აღჭურვილი იყო „ტოჩკა-უ“-ს რაკეტებით.<ref name="ISW">{{cite news|language=en|url=https://www.understandingwar.org/backgrounder/russian-offensive-campaign-assessment-april-8|title=Russian Offensive Campaign Assessment, April 8|date=2022-04-08|access-date=2022-04-09}}</ref> რუსული ახალი ამბების სააგენტოების მასალებსა და სოციალურ ქსელებში გავრცელებულ კადრებში ჩანდა, რომ 2021 წელს მე-8 საერთო-საჯარისო არმიაში შემავალი 47-ე სარაკეტო ბრიგადა საჯარო ღონისძიებებზე, მათ შორის კრასნოდარში გამარჯვების აღლუმზე „ტოჩკა-უ“-ს რაკეტებითაც გამოდიოდა.<ref name="bellingcat" /> ამავე თვეში „''[[PolitiFact]]''“-მა შეაფასა იმის ალბათობა, რომ ინციდენტი [[ცრუ დროშის ოპერაცია]]ს წარმოადგენდა და მივიდა დასკვნამდე; „არ არსებობდა საკმარისი მტკიცებულებები იმისა, რომ 8 აპრილს კრამატორსკის რკინიგზის სადგურზე თავდასხმის უკან უკრაინა იდგა“.<ref>{{cite news |title=No evidence that Ukraine attacked a train station in one of its cities |url=https://www.politifact.com/factchecks/2022/apr/18/facebook-posts/no-evidence-ukraine-attacked-train-station-one-its/ |access-date=22 აპრილი, 2022 |work=Politifact |language=en}}</ref> == სქოლიო == {{სქოლიო}} [[კატეგორია:რუსეთის შეჭრა უკრაინაში (2022)]] 1kukaltmmgbrdmluxg6l0wqhfoix3ne 0 533704 4408517 4387509 2022-08-18T12:16:24Z Surprizi 14671 /* რესურსები ინტერნეტში */ wikitext text/x-wiki '''ამიერკავკასიის საბჭოების I ყრილობა''' ([[10 დეკემბერი|10]] — [[13 დეკემბერი]], [[1922]], [[ბაქო]]) — ამიერკავკასიის საბჭოების რიგით პირველი ყრილობა. ესწრებოდა 582 დელეგატი, მათ შორის: კომუნისტი — 503, სოციალისტ-ფედერალისტი — 2, უპარტიო — 77; ეროვნული შემადგენლობა: აზერბაიჯანელი — 175, ქართველი — 160, სომეხი — 131, რუსი — 83 და სხვა — 12. დღის წესრიგი: #ამიერკავკასიის საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკის საკავშირო საბჭოს ანგარიში (ნ. ნარიმანოვი); #მოხსენებები: <br />*საბჭოთა რესპუბლიკების საშინაო და საგარეო მდგომარეობა (ს. კიროვი),<br />*სსრ კავშირის შექმნა (ს. ორჯონიკიძე),<br />*წითელი არმია და ფლოტი (კ. ეგოროვი),<br />*მებამბეობის განვითარება (დ. ბუნიათზადე და ა. ერზინკიანი),<br />*ნავთობის მრეწველობის აღდგენა (ა. სერებროვსკი),<br />*საირიგაციო სამუშაოთა მიმდინარეობა (ს. ბოგდატიევი),<br />*ასფსრ კონსტიტუცია (შ. ელიავა); #ამიერკავკასიის ცაკის არჩევნები; #სსრ კავშირის საბჭოების I ყრილობის დელეგატთა არჩევნები. ამიერკავკასიის საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკის საკავშირო საბჭოს ანგარიშში მომხსენებელმა დაახასიათა საბჭოს ღონისძიებები ამიერკავკასიის რესპუბლიკების პოლიტიკური და ეკონომიკური ძლიერების განსამტკიცებლად. ყრილობამ მოიწონა საბჭოს საქმიანობა საანგარიშო პერიოდში. ამიერკავკასიის საბჭოების I ყრილობამ დაასაბუთა სსრ კავშირის შექმნის ისტორიული აუცილებლობა, მიზანშეწონილად მიიჩნია აზერბაიჯანის, საქართველოსა და სომხეთის სსრ-ების გაერთიანება სსრ კავშირში ამიერკავკასიის ფედერაციის მეშვეობით. ყრილობის დადგენილებით ამიერკავკასიის საბჭოტა სოციალისტური რესპუბლიკის ფედერალური კავშირი გარდაიქმნა ამიერკავკასიის საბჭოთა ფედერატიულ სოციალისტურ რესპუბლიკად (ასფსრ). წითელი არმიისა და ფლოტის შესახებ მიღებულ რეზოლუციაში ყრილობამ დასახა ამიერკავკასიის შეიარაღებული ძალების საბრძოლო და პოლიტიკური განმტკიცების ღონისძიებანი. სერიოზული ყურადრება დაეთმო სამეურნეო საკითხებსაც: მებამბეობის განვითარებას, ნავთობის მრეწველობის აღდგენას, საირიგაციო სამუშაოთა მიმდინარეობას. 13 დეკემბერს ყრილობამ დაამტკიცა ასფსრ-ის კონსტიტუცია. ამიერკავკასიის ფედერალური ცენტრალური სახელმწიფოთა დაწესებულებათა რეზიდენციად არჩეულ იქნა თბილისი. ყრილობამ აირჩია ასფსრ-ის ცაკი (150 წევრი და 50 კანდიდატი) და სსრ კავშირის საბჭოების I ყრილობის დელეგატები. ==ცაკის სესიები== სულ გაიმართა ამიერკავკასიის ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტის ორი სესია: *I სესია გაიმართა — 1923 წლის 16 იანვარს; *II სესია გაიმართა — 1923 წლის 28 - 29 ივნისს. ==ლიტერატურა== {{ქსე|1|387|თოიძე ლ.}} *Первый Закавказский съезд Советов., Стенографический отчет, Тифлис, 1923 ==რესურსები ინტერნეტში== *[http://www.knowbysight.info/1_ZSFSR/00784.asp I Съезд Советов (Баку)] {{ამიერკავკასიის საბჭოების ყრილობები}} [[კატეგორია:ამიერკავკასიის საბჭოების ყრილობები| ]] 5ffgp2bovaiu350elm00dn0uzrjozc8 4408522 4408517 2022-08-18T12:21:19Z Surprizi 14671 /* ცაკის სესიები */ wikitext text/x-wiki '''ამიერკავკასიის საბჭოების I ყრილობა''' ([[10 დეკემბერი|10]] — [[13 დეკემბერი]], [[1922]], [[ბაქო]]) — ამიერკავკასიის საბჭოების რიგით პირველი ყრილობა. ესწრებოდა 582 დელეგატი, მათ შორის: კომუნისტი — 503, სოციალისტ-ფედერალისტი — 2, უპარტიო — 77; ეროვნული შემადგენლობა: აზერბაიჯანელი — 175, ქართველი — 160, სომეხი — 131, რუსი — 83 და სხვა — 12. დღის წესრიგი: #ამიერკავკასიის საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკის საკავშირო საბჭოს ანგარიში (ნ. ნარიმანოვი); #მოხსენებები: <br />*საბჭოთა რესპუბლიკების საშინაო და საგარეო მდგომარეობა (ს. კიროვი),<br />*სსრ კავშირის შექმნა (ს. ორჯონიკიძე),<br />*წითელი არმია და ფლოტი (კ. ეგოროვი),<br />*მებამბეობის განვითარება (დ. ბუნიათზადე და ა. ერზინკიანი),<br />*ნავთობის მრეწველობის აღდგენა (ა. სერებროვსკი),<br />*საირიგაციო სამუშაოთა მიმდინარეობა (ს. ბოგდატიევი),<br />*ასფსრ კონსტიტუცია (შ. ელიავა); #ამიერკავკასიის ცაკის არჩევნები; #სსრ კავშირის საბჭოების I ყრილობის დელეგატთა არჩევნები. ამიერკავკასიის საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკის საკავშირო საბჭოს ანგარიშში მომხსენებელმა დაახასიათა საბჭოს ღონისძიებები ამიერკავკასიის რესპუბლიკების პოლიტიკური და ეკონომიკური ძლიერების განსამტკიცებლად. ყრილობამ მოიწონა საბჭოს საქმიანობა საანგარიშო პერიოდში. ამიერკავკასიის საბჭოების I ყრილობამ დაასაბუთა სსრ კავშირის შექმნის ისტორიული აუცილებლობა, მიზანშეწონილად მიიჩნია აზერბაიჯანის, საქართველოსა და სომხეთის სსრ-ების გაერთიანება სსრ კავშირში ამიერკავკასიის ფედერაციის მეშვეობით. ყრილობის დადგენილებით ამიერკავკასიის საბჭოტა სოციალისტური რესპუბლიკის ფედერალური კავშირი გარდაიქმნა ამიერკავკასიის საბჭოთა ფედერატიულ სოციალისტურ რესპუბლიკად (ასფსრ). წითელი არმიისა და ფლოტის შესახებ მიღებულ რეზოლუციაში ყრილობამ დასახა ამიერკავკასიის შეიარაღებული ძალების საბრძოლო და პოლიტიკური განმტკიცების ღონისძიებანი. სერიოზული ყურადრება დაეთმო სამეურნეო საკითხებსაც: მებამბეობის განვითარებას, ნავთობის მრეწველობის აღდგენას, საირიგაციო სამუშაოთა მიმდინარეობას. 13 დეკემბერს ყრილობამ დაამტკიცა ასფსრ-ის კონსტიტუცია. ამიერკავკასიის ფედერალური ცენტრალური სახელმწიფოთა დაწესებულებათა რეზიდენციად არჩეულ იქნა თბილისი. ყრილობამ აირჩია ასფსრ-ის ცაკი (150 წევრი და 50 კანდიდატი) და სსრ კავშირის საბჭოების I ყრილობის დელეგატები. ==ცაკის სესიები== სულ გაიმართა ამიერკავკასიის ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტის ორი სესია: *ამიერკავკასიის ცაკის I მოწვევის პირველი სესია — 16.1.1923; *ამიერკავკასიის ცაკის I მოწვევის მეორე სესია — 28 - 29.6.1923. ==ლიტერატურა== {{ქსე|1|387|თოიძე ლ.}} *Первый Закавказский съезд Советов., Стенографический отчет, Тифлис, 1923 ==რესურსები ინტერნეტში== *[http://www.knowbysight.info/1_ZSFSR/00784.asp I Съезд Советов (Баку)] {{ამიერკავკასიის საბჭოების ყრილობები}} [[კატეგორია:ამიერკავკასიის საბჭოების ყრილობები| ]] jyywpcddd3nid3tml1fftfc7dd9nfrd 4408525 4408522 2022-08-18T12:37:41Z Surprizi 14671 /* ცაკის სესიები */ wikitext text/x-wiki '''ამიერკავკასიის საბჭოების I ყრილობა''' ([[10 დეკემბერი|10]] — [[13 დეკემბერი]], [[1922]], [[ბაქო]]) — ამიერკავკასიის საბჭოების რიგით პირველი ყრილობა. ესწრებოდა 582 დელეგატი, მათ შორის: კომუნისტი — 503, სოციალისტ-ფედერალისტი — 2, უპარტიო — 77; ეროვნული შემადგენლობა: აზერბაიჯანელი — 175, ქართველი — 160, სომეხი — 131, რუსი — 83 და სხვა — 12. დღის წესრიგი: #ამიერკავკასიის საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკის საკავშირო საბჭოს ანგარიში (ნ. ნარიმანოვი); #მოხსენებები: <br />*საბჭოთა რესპუბლიკების საშინაო და საგარეო მდგომარეობა (ს. კიროვი),<br />*სსრ კავშირის შექმნა (ს. ორჯონიკიძე),<br />*წითელი არმია და ფლოტი (კ. ეგოროვი),<br />*მებამბეობის განვითარება (დ. ბუნიათზადე და ა. ერზინკიანი),<br />*ნავთობის მრეწველობის აღდგენა (ა. სერებროვსკი),<br />*საირიგაციო სამუშაოთა მიმდინარეობა (ს. ბოგდატიევი),<br />*ასფსრ კონსტიტუცია (შ. ელიავა); #ამიერკავკასიის ცაკის არჩევნები; #სსრ კავშირის საბჭოების I ყრილობის დელეგატთა არჩევნები. ამიერკავკასიის საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკის საკავშირო საბჭოს ანგარიშში მომხსენებელმა დაახასიათა საბჭოს ღონისძიებები ამიერკავკასიის რესპუბლიკების პოლიტიკური და ეკონომიკური ძლიერების განსამტკიცებლად. ყრილობამ მოიწონა საბჭოს საქმიანობა საანგარიშო პერიოდში. ამიერკავკასიის საბჭოების I ყრილობამ დაასაბუთა სსრ კავშირის შექმნის ისტორიული აუცილებლობა, მიზანშეწონილად მიიჩნია აზერბაიჯანის, საქართველოსა და სომხეთის სსრ-ების გაერთიანება სსრ კავშირში ამიერკავკასიის ფედერაციის მეშვეობით. ყრილობის დადგენილებით ამიერკავკასიის საბჭოტა სოციალისტური რესპუბლიკის ფედერალური კავშირი გარდაიქმნა ამიერკავკასიის საბჭოთა ფედერატიულ სოციალისტურ რესპუბლიკად (ასფსრ). წითელი არმიისა და ფლოტის შესახებ მიღებულ რეზოლუციაში ყრილობამ დასახა ამიერკავკასიის შეიარაღებული ძალების საბრძოლო და პოლიტიკური განმტკიცების ღონისძიებანი. სერიოზული ყურადრება დაეთმო სამეურნეო საკითხებსაც: მებამბეობის განვითარებას, ნავთობის მრეწველობის აღდგენას, საირიგაციო სამუშაოთა მიმდინარეობას. 13 დეკემბერს ყრილობამ დაამტკიცა ასფსრ-ის კონსტიტუცია. ამიერკავკასიის ფედერალური ცენტრალური სახელმწიფოთა დაწესებულებათა რეზიდენციად არჩეულ იქნა თბილისი. ყრილობამ აირჩია ასფსრ-ის ცაკი (150 წევრი და 50 კანდიდატი) და სსრ კავშირის საბჭოების I ყრილობის დელეგატები. ==ცაკის სესიები== სულ გაიმართა ამიერკავკასიის ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტის ორი სესია: *ამიერკავკასიის ცაკის I მოწვევის პირველი სესია — 16.1.1923<ref>[https://dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/311025/1/Komunisti_1923_N12.pdf]</ref><ref>[https://dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/311027/1/Komunisti_1923_N13.pdf]</ref>; *ამიერკავკასიის ცაკის I მოწვევის მეორე სესია — 28 - 29.6.1923. ==ლიტერატურა== {{ქსე|1|387|თოიძე ლ.}} *Первый Закавказский съезд Советов., Стенографический отчет, Тифлис, 1923 ==რესურსები ინტერნეტში== *[http://www.knowbysight.info/1_ZSFSR/00784.asp I Съезд Советов (Баку)] {{ამიერკავკასიის საბჭოების ყრილობები}} [[კატეგორია:ამიერკავკასიის საბჭოების ყრილობები| ]] d5n80yul7rvkadzvb7re9l29nlv3rhw 4408526 4408525 2022-08-18T12:37:54Z Surprizi 14671 /* რესურსები ინტერნეტში */ wikitext text/x-wiki '''ამიერკავკასიის საბჭოების I ყრილობა''' ([[10 დეკემბერი|10]] — [[13 დეკემბერი]], [[1922]], [[ბაქო]]) — ამიერკავკასიის საბჭოების რიგით პირველი ყრილობა. ესწრებოდა 582 დელეგატი, მათ შორის: კომუნისტი — 503, სოციალისტ-ფედერალისტი — 2, უპარტიო — 77; ეროვნული შემადგენლობა: აზერბაიჯანელი — 175, ქართველი — 160, სომეხი — 131, რუსი — 83 და სხვა — 12. დღის წესრიგი: #ამიერკავკასიის საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკის საკავშირო საბჭოს ანგარიში (ნ. ნარიმანოვი); #მოხსენებები: <br />*საბჭოთა რესპუბლიკების საშინაო და საგარეო მდგომარეობა (ს. კიროვი),<br />*სსრ კავშირის შექმნა (ს. ორჯონიკიძე),<br />*წითელი არმია და ფლოტი (კ. ეგოროვი),<br />*მებამბეობის განვითარება (დ. ბუნიათზადე და ა. ერზინკიანი),<br />*ნავთობის მრეწველობის აღდგენა (ა. სერებროვსკი),<br />*საირიგაციო სამუშაოთა მიმდინარეობა (ს. ბოგდატიევი),<br />*ასფსრ კონსტიტუცია (შ. ელიავა); #ამიერკავკასიის ცაკის არჩევნები; #სსრ კავშირის საბჭოების I ყრილობის დელეგატთა არჩევნები. ამიერკავკასიის საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკის საკავშირო საბჭოს ანგარიშში მომხსენებელმა დაახასიათა საბჭოს ღონისძიებები ამიერკავკასიის რესპუბლიკების პოლიტიკური და ეკონომიკური ძლიერების განსამტკიცებლად. ყრილობამ მოიწონა საბჭოს საქმიანობა საანგარიშო პერიოდში. ამიერკავკასიის საბჭოების I ყრილობამ დაასაბუთა სსრ კავშირის შექმნის ისტორიული აუცილებლობა, მიზანშეწონილად მიიჩნია აზერბაიჯანის, საქართველოსა და სომხეთის სსრ-ების გაერთიანება სსრ კავშირში ამიერკავკასიის ფედერაციის მეშვეობით. ყრილობის დადგენილებით ამიერკავკასიის საბჭოტა სოციალისტური რესპუბლიკის ფედერალური კავშირი გარდაიქმნა ამიერკავკასიის საბჭოთა ფედერატიულ სოციალისტურ რესპუბლიკად (ასფსრ). წითელი არმიისა და ფლოტის შესახებ მიღებულ რეზოლუციაში ყრილობამ დასახა ამიერკავკასიის შეიარაღებული ძალების საბრძოლო და პოლიტიკური განმტკიცების ღონისძიებანი. სერიოზული ყურადრება დაეთმო სამეურნეო საკითხებსაც: მებამბეობის განვითარებას, ნავთობის მრეწველობის აღდგენას, საირიგაციო სამუშაოთა მიმდინარეობას. 13 დეკემბერს ყრილობამ დაამტკიცა ასფსრ-ის კონსტიტუცია. ამიერკავკასიის ფედერალური ცენტრალური სახელმწიფოთა დაწესებულებათა რეზიდენციად არჩეულ იქნა თბილისი. ყრილობამ აირჩია ასფსრ-ის ცაკი (150 წევრი და 50 კანდიდატი) და სსრ კავშირის საბჭოების I ყრილობის დელეგატები. ==ცაკის სესიები== სულ გაიმართა ამიერკავკასიის ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტის ორი სესია: *ამიერკავკასიის ცაკის I მოწვევის პირველი სესია — 16.1.1923<ref>[https://dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/311025/1/Komunisti_1923_N12.pdf]</ref><ref>[https://dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/311027/1/Komunisti_1923_N13.pdf]</ref>; *ამიერკავკასიის ცაკის I მოწვევის მეორე სესია — 28 - 29.6.1923. ==ლიტერატურა== {{ქსე|1|387|თოიძე ლ.}} *Первый Закавказский съезд Советов., Стенографический отчет, Тифлис, 1923 ==რესურსები ინტერნეტში== *[http://www.knowbysight.info/1_ZSFSR/00784.asp I Съезд Советов (Баку)] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{ამიერკავკასიის საბჭოების ყრილობები}} [[კატეგორია:ამიერკავკასიის საბჭოების ყრილობები| ]] 28njrcjvi1zgoqyu04eldy0uup76xek 4408527 4408526 2022-08-18T12:38:19Z Surprizi 14671 /* ცაკის სესიები */ wikitext text/x-wiki '''ამიერკავკასიის საბჭოების I ყრილობა''' ([[10 დეკემბერი|10]] — [[13 დეკემბერი]], [[1922]], [[ბაქო]]) — ამიერკავკასიის საბჭოების რიგით პირველი ყრილობა. ესწრებოდა 582 დელეგატი, მათ შორის: კომუნისტი — 503, სოციალისტ-ფედერალისტი — 2, უპარტიო — 77; ეროვნული შემადგენლობა: აზერბაიჯანელი — 175, ქართველი — 160, სომეხი — 131, რუსი — 83 და სხვა — 12. დღის წესრიგი: #ამიერკავკასიის საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკის საკავშირო საბჭოს ანგარიში (ნ. ნარიმანოვი); #მოხსენებები: <br />*საბჭოთა რესპუბლიკების საშინაო და საგარეო მდგომარეობა (ს. კიროვი),<br />*სსრ კავშირის შექმნა (ს. ორჯონიკიძე),<br />*წითელი არმია და ფლოტი (კ. ეგოროვი),<br />*მებამბეობის განვითარება (დ. ბუნიათზადე და ა. ერზინკიანი),<br />*ნავთობის მრეწველობის აღდგენა (ა. სერებროვსკი),<br />*საირიგაციო სამუშაოთა მიმდინარეობა (ს. ბოგდატიევი),<br />*ასფსრ კონსტიტუცია (შ. ელიავა); #ამიერკავკასიის ცაკის არჩევნები; #სსრ კავშირის საბჭოების I ყრილობის დელეგატთა არჩევნები. ამიერკავკასიის საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკის საკავშირო საბჭოს ანგარიშში მომხსენებელმა დაახასიათა საბჭოს ღონისძიებები ამიერკავკასიის რესპუბლიკების პოლიტიკური და ეკონომიკური ძლიერების განსამტკიცებლად. ყრილობამ მოიწონა საბჭოს საქმიანობა საანგარიშო პერიოდში. ამიერკავკასიის საბჭოების I ყრილობამ დაასაბუთა სსრ კავშირის შექმნის ისტორიული აუცილებლობა, მიზანშეწონილად მიიჩნია აზერბაიჯანის, საქართველოსა და სომხეთის სსრ-ების გაერთიანება სსრ კავშირში ამიერკავკასიის ფედერაციის მეშვეობით. ყრილობის დადგენილებით ამიერკავკასიის საბჭოტა სოციალისტური რესპუბლიკის ფედერალური კავშირი გარდაიქმნა ამიერკავკასიის საბჭოთა ფედერატიულ სოციალისტურ რესპუბლიკად (ასფსრ). წითელი არმიისა და ფლოტის შესახებ მიღებულ რეზოლუციაში ყრილობამ დასახა ამიერკავკასიის შეიარაღებული ძალების საბრძოლო და პოლიტიკური განმტკიცების ღონისძიებანი. სერიოზული ყურადრება დაეთმო სამეურნეო საკითხებსაც: მებამბეობის განვითარებას, ნავთობის მრეწველობის აღდგენას, საირიგაციო სამუშაოთა მიმდინარეობას. 13 დეკემბერს ყრილობამ დაამტკიცა ასფსრ-ის კონსტიტუცია. ამიერკავკასიის ფედერალური ცენტრალური სახელმწიფოთა დაწესებულებათა რეზიდენციად არჩეულ იქნა თბილისი. ყრილობამ აირჩია ასფსრ-ის ცაკი (150 წევრი და 50 კანდიდატი) და სსრ კავშირის საბჭოების I ყრილობის დელეგატები. ==ცაკის სესიები== სულ გაიმართა ამიერკავკასიის ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტის ორი სესია: *ამიერკავკასიის ცაკის I მოწვევის პირველი სესია — 16.1.1923, თბილისი<ref>[https://dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/311025/1/Komunisti_1923_N12.pdf]</ref><ref>[https://dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/311027/1/Komunisti_1923_N13.pdf]</ref>; *ამიერკავკასიის ცაკის I მოწვევის მეორე სესია — 28 - 29.6.1923. ==ლიტერატურა== {{ქსე|1|387|თოიძე ლ.}} *Первый Закавказский съезд Советов., Стенографический отчет, Тифлис, 1923 ==რესურსები ინტერნეტში== *[http://www.knowbysight.info/1_ZSFSR/00784.asp I Съезд Советов (Баку)] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{ამიერკავკასიის საბჭოების ყრილობები}} [[კატეგორია:ამიერკავკასიის საბჭოების ყრილობები| ]] seu2unkx5xssnp3ia0ih3k6diroxkxl 4408530 4408527 2022-08-18T12:46:05Z Surprizi 14671 /* ცაკის სესიები */ wikitext text/x-wiki '''ამიერკავკასიის საბჭოების I ყრილობა''' ([[10 დეკემბერი|10]] — [[13 დეკემბერი]], [[1922]], [[ბაქო]]) — ამიერკავკასიის საბჭოების რიგით პირველი ყრილობა. ესწრებოდა 582 დელეგატი, მათ შორის: კომუნისტი — 503, სოციალისტ-ფედერალისტი — 2, უპარტიო — 77; ეროვნული შემადგენლობა: აზერბაიჯანელი — 175, ქართველი — 160, სომეხი — 131, რუსი — 83 და სხვა — 12. დღის წესრიგი: #ამიერკავკასიის საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკის საკავშირო საბჭოს ანგარიში (ნ. ნარიმანოვი); #მოხსენებები: <br />*საბჭოთა რესპუბლიკების საშინაო და საგარეო მდგომარეობა (ს. კიროვი),<br />*სსრ კავშირის შექმნა (ს. ორჯონიკიძე),<br />*წითელი არმია და ფლოტი (კ. ეგოროვი),<br />*მებამბეობის განვითარება (დ. ბუნიათზადე და ა. ერზინკიანი),<br />*ნავთობის მრეწველობის აღდგენა (ა. სერებროვსკი),<br />*საირიგაციო სამუშაოთა მიმდინარეობა (ს. ბოგდატიევი),<br />*ასფსრ კონსტიტუცია (შ. ელიავა); #ამიერკავკასიის ცაკის არჩევნები; #სსრ კავშირის საბჭოების I ყრილობის დელეგატთა არჩევნები. ამიერკავკასიის საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკის საკავშირო საბჭოს ანგარიშში მომხსენებელმა დაახასიათა საბჭოს ღონისძიებები ამიერკავკასიის რესპუბლიკების პოლიტიკური და ეკონომიკური ძლიერების განსამტკიცებლად. ყრილობამ მოიწონა საბჭოს საქმიანობა საანგარიშო პერიოდში. ამიერკავკასიის საბჭოების I ყრილობამ დაასაბუთა სსრ კავშირის შექმნის ისტორიული აუცილებლობა, მიზანშეწონილად მიიჩნია აზერბაიჯანის, საქართველოსა და სომხეთის სსრ-ების გაერთიანება სსრ კავშირში ამიერკავკასიის ფედერაციის მეშვეობით. ყრილობის დადგენილებით ამიერკავკასიის საბჭოტა სოციალისტური რესპუბლიკის ფედერალური კავშირი გარდაიქმნა ამიერკავკასიის საბჭოთა ფედერატიულ სოციალისტურ რესპუბლიკად (ასფსრ). წითელი არმიისა და ფლოტის შესახებ მიღებულ რეზოლუციაში ყრილობამ დასახა ამიერკავკასიის შეიარაღებული ძალების საბრძოლო და პოლიტიკური განმტკიცების ღონისძიებანი. სერიოზული ყურადრება დაეთმო სამეურნეო საკითხებსაც: მებამბეობის განვითარებას, ნავთობის მრეწველობის აღდგენას, საირიგაციო სამუშაოთა მიმდინარეობას. 13 დეკემბერს ყრილობამ დაამტკიცა ასფსრ-ის კონსტიტუცია. ამიერკავკასიის ფედერალური ცენტრალური სახელმწიფოთა დაწესებულებათა რეზიდენციად არჩეულ იქნა თბილისი. ყრილობამ აირჩია ასფსრ-ის ცაკი (150 წევრი და 50 კანდიდატი) და სსრ კავშირის საბჭოების I ყრილობის დელეგატები. ==ცაკის სესიები== სულ გაიმართა ამიერკავკასიის ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტის ორი სესია: *ამიერკავკასიის ცაკის I მოწვევის პირველი სესია — 16.1.1923, თბილისი<ref>[https://dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/311025/1/Komunisti_1923_N12.pdf]</ref><ref>[https://dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/311027/1/Komunisti_1923_N13.pdf]</ref>; *ამიერკავკასიის ცაკის I მოწვევის მეორე სესია — 28 - 29.6.1923<ref>[https://dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/312660/1/Komunisti_1923_N148.pdf]</ref><ref>[https://dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/312661/1/Komunisti_1923_N149.pdf]</ref>. ==ლიტერატურა== {{ქსე|1|387|თოიძე ლ.}} *Первый Закавказский съезд Советов., Стенографический отчет, Тифлис, 1923 ==რესურსები ინტერნეტში== *[http://www.knowbysight.info/1_ZSFSR/00784.asp I Съезд Советов (Баку)] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{ამიერკავკასიის საბჭოების ყრილობები}} [[კატეგორია:ამიერკავკასიის საბჭოების ყრილობები| ]] 2536fszbfmksdqlvtlful4q2jrvkxzn 0 534545 4408518 4387510 2022-08-18T12:17:24Z Surprizi 14671 /* რესურსები ინტერნეტში */ wikitext text/x-wiki '''ამიერკავკასიის საბჭოების II ყრილობა''' ([[4 იანვარი|4]] — [[7 იანვარი]], [[1924]], [[თბილისი]]) — ამიერკავკასიის საბჭოების რიგით მეორე ყრილობა. ესწრებოდა 574 დელეგატი, მათ შორის: კომუნისტი — 549, უპარტიო — 25; ეროვნული შემადგენლობა: აზერბაიჯანელი — 151, ქართველი — 167, სომეხი — 148, რუსი — 66 და სხვა — 42. დღის წესრიგი: #ამიერკავკასიის სფსრ მთავრობის ანგარიში (მ. ორახელაშვილი); #მოხსენებები: <br />*სსრ კავშირის კონსტიტუციის რატიფიკაცია (მ. ცხაკაია),<br />*ამიერკავკასიის სამეურნეო მდგომარეობა (ა. მიასნიკოვი),<br />*საფინანსო მეურნეობა (მ.ჰუსეინოვი),<br />*საგზაო მშენებლობა (შ. ელიავა),<br />*წითელი არმია (კ. ეგოროვი); #ამიერკავკასიის ცაკის არჩევნები; #სსრ კავშირის საბჭოების II ყრილობის დელეგატთა არჩევნები. ყრილობამ შეაჯამა მიღწევები ამიერკავკასიის სახალხო მეურნეობის აღდგენა-განვითარებასა და მშრომელთა მატერიალური კეთილდღეობის გაუმჯობესებაში, მოიწონა მთავრობის საქმიანობა საანგარიშო პერიოდში; ყრილობაზე რატიფიცირებულ იქნა სსრკ კონსტიტუცია, ასფსრ სახელმწიფო დაწესებულებებს დაევალათ ეხელმძღვანელათ მისი დებულებებით. წითელი არმიის შესახებ მიღებულ დადგენილებებში აღინიშნა ამიერკავკასიის შეიარაღებული ძალების საბრძოლო და პოლიტიკური მომზადების დონის განუხრელი ზრდა. ყრილობაზე დიდი ყურადრება დაეთმო სამეურნეო საკითხების განხილვასაც. აღინიშნა ამიერკავკასიის ეკონომიკური მდგომარეობის გაუმჯობესება. ამასთან ყრილობამ მიუთითა სახალხო მეურნეობის აღდგენა-განვითარების შემაფერხებელ ნაკლოვანებებზე და დასახა მათი აღმოფხვრის გზები, გააუქმა ამიერკავკასიის სასურსათო საქმეთა სახლახო კომისარიატი. ყრილობამ აირჩია ასფსრ-ის ცაკი (173 წევრი და 83 კანდიდატი) და სსრ კავშირის საბჭოების II ყრილობის დელეგატები. ==ცაკის სესიები== სულ გაიმართა ამიერკავკასიის ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტის ორი სესია: *I სესია გაიმართა — 1924 წლის 8 იანვარს; *II სესია გაიმართა — 1924 წლის 2 - 4 სექტემბერს. ==ლიტერატურა== {{ქსე|1|387|თოიძე ლ.}} *Второй Закавказский съезд Советов., Стенографический отчет, Тифлис, 1924 ==რესურსები ინტერნეტში== *[http://www.knowbysight.info/1_ZSFSR/00784.asp II Съезд Советов (Тифлис)] {{ამიერკავკასიის საბჭოების ყრილობები}} [[კატეგორია:ამიერკავკასიის საბჭოების ყრილობები| ]] cgtljngbubvlpu8r1btgumz135h9gc3 4408520 4408518 2022-08-18T12:17:52Z Surprizi 14671 /* ცაკის სესიები */ wikitext text/x-wiki '''ამიერკავკასიის საბჭოების II ყრილობა''' ([[4 იანვარი|4]] — [[7 იანვარი]], [[1924]], [[თბილისი]]) — ამიერკავკასიის საბჭოების რიგით მეორე ყრილობა. ესწრებოდა 574 დელეგატი, მათ შორის: კომუნისტი — 549, უპარტიო — 25; ეროვნული შემადგენლობა: აზერბაიჯანელი — 151, ქართველი — 167, სომეხი — 148, რუსი — 66 და სხვა — 42. დღის წესრიგი: #ამიერკავკასიის სფსრ მთავრობის ანგარიში (მ. ორახელაშვილი); #მოხსენებები: <br />*სსრ კავშირის კონსტიტუციის რატიფიკაცია (მ. ცხაკაია),<br />*ამიერკავკასიის სამეურნეო მდგომარეობა (ა. მიასნიკოვი),<br />*საფინანსო მეურნეობა (მ.ჰუსეინოვი),<br />*საგზაო მშენებლობა (შ. ელიავა),<br />*წითელი არმია (კ. ეგოროვი); #ამიერკავკასიის ცაკის არჩევნები; #სსრ კავშირის საბჭოების II ყრილობის დელეგატთა არჩევნები. ყრილობამ შეაჯამა მიღწევები ამიერკავკასიის სახალხო მეურნეობის აღდგენა-განვითარებასა და მშრომელთა მატერიალური კეთილდღეობის გაუმჯობესებაში, მოიწონა მთავრობის საქმიანობა საანგარიშო პერიოდში; ყრილობაზე რატიფიცირებულ იქნა სსრკ კონსტიტუცია, ასფსრ სახელმწიფო დაწესებულებებს დაევალათ ეხელმძღვანელათ მისი დებულებებით. წითელი არმიის შესახებ მიღებულ დადგენილებებში აღინიშნა ამიერკავკასიის შეიარაღებული ძალების საბრძოლო და პოლიტიკური მომზადების დონის განუხრელი ზრდა. ყრილობაზე დიდი ყურადრება დაეთმო სამეურნეო საკითხების განხილვასაც. აღინიშნა ამიერკავკასიის ეკონომიკური მდგომარეობის გაუმჯობესება. ამასთან ყრილობამ მიუთითა სახალხო მეურნეობის აღდგენა-განვითარების შემაფერხებელ ნაკლოვანებებზე და დასახა მათი აღმოფხვრის გზები, გააუქმა ამიერკავკასიის სასურსათო საქმეთა სახლახო კომისარიატი. ყრილობამ აირჩია ასფსრ-ის ცაკი (173 წევრი და 83 კანდიდატი) და სსრ კავშირის საბჭოების II ყრილობის დელეგატები. ==ამიერკავკასიის ცაკის სესიები== სულ გაიმართა ამიერკავკასიის ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტის ორი სესია: *I სესია გაიმართა — 1924 წლის 8 იანვარს; *II სესია გაიმართა — 1924 წლის 2 - 4 სექტემბერს. ==ლიტერატურა== {{ქსე|1|387|თოიძე ლ.}} *Второй Закавказский съезд Советов., Стенографический отчет, Тифлис, 1924 ==რესურსები ინტერნეტში== *[http://www.knowbysight.info/1_ZSFSR/00784.asp II Съезд Советов (Тифлис)] {{ამიერკავკასიის საბჭოების ყრილობები}} [[კატეგორია:ამიერკავკასიის საბჭოების ყრილობები| ]] be0js4vvd29l4lp9dqkh3udgx8by9io 4408521 4408520 2022-08-18T12:19:43Z Surprizi 14671 /* ამიერკავკასიის ცაკის სესიები */ wikitext text/x-wiki '''ამიერკავკასიის საბჭოების II ყრილობა''' ([[4 იანვარი|4]] — [[7 იანვარი]], [[1924]], [[თბილისი]]) — ამიერკავკასიის საბჭოების რიგით მეორე ყრილობა. ესწრებოდა 574 დელეგატი, მათ შორის: კომუნისტი — 549, უპარტიო — 25; ეროვნული შემადგენლობა: აზერბაიჯანელი — 151, ქართველი — 167, სომეხი — 148, რუსი — 66 და სხვა — 42. დღის წესრიგი: #ამიერკავკასიის სფსრ მთავრობის ანგარიში (მ. ორახელაშვილი); #მოხსენებები: <br />*სსრ კავშირის კონსტიტუციის რატიფიკაცია (მ. ცხაკაია),<br />*ამიერკავკასიის სამეურნეო მდგომარეობა (ა. მიასნიკოვი),<br />*საფინანსო მეურნეობა (მ.ჰუსეინოვი),<br />*საგზაო მშენებლობა (შ. ელიავა),<br />*წითელი არმია (კ. ეგოროვი); #ამიერკავკასიის ცაკის არჩევნები; #სსრ კავშირის საბჭოების II ყრილობის დელეგატთა არჩევნები. ყრილობამ შეაჯამა მიღწევები ამიერკავკასიის სახალხო მეურნეობის აღდგენა-განვითარებასა და მშრომელთა მატერიალური კეთილდღეობის გაუმჯობესებაში, მოიწონა მთავრობის საქმიანობა საანგარიშო პერიოდში; ყრილობაზე რატიფიცირებულ იქნა სსრკ კონსტიტუცია, ასფსრ სახელმწიფო დაწესებულებებს დაევალათ ეხელმძღვანელათ მისი დებულებებით. წითელი არმიის შესახებ მიღებულ დადგენილებებში აღინიშნა ამიერკავკასიის შეიარაღებული ძალების საბრძოლო და პოლიტიკური მომზადების დონის განუხრელი ზრდა. ყრილობაზე დიდი ყურადრება დაეთმო სამეურნეო საკითხების განხილვასაც. აღინიშნა ამიერკავკასიის ეკონომიკური მდგომარეობის გაუმჯობესება. ამასთან ყრილობამ მიუთითა სახალხო მეურნეობის აღდგენა-განვითარების შემაფერხებელ ნაკლოვანებებზე და დასახა მათი აღმოფხვრის გზები, გააუქმა ამიერკავკასიის სასურსათო საქმეთა სახლახო კომისარიატი. ყრილობამ აირჩია ასფსრ-ის ცაკი (173 წევრი და 83 კანდიდატი) და სსრ კავშირის საბჭოების II ყრილობის დელეგატები. ==ამიერკავკასიის ცაკის სესიები== სულ გაიმართა ამიერკავკასიის ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტის ორი სესია: *ამიერკავკასიის ცაკის I მოწვევის პირველი სესია — 8.1.1924, თბილისი; *ამიერკავკასიის ცაკის I მოწვევის მეორე სესია — 2 - 4.9.1924, თბილისი. ==ლიტერატურა== {{ქსე|1|387|თოიძე ლ.}} *Второй Закавказский съезд Советов., Стенографический отчет, Тифлис, 1924 ==რესურსები ინტერნეტში== *[http://www.knowbysight.info/1_ZSFSR/00784.asp II Съезд Советов (Тифлис)] {{ამიერკავკასიის საბჭოების ყრილობები}} [[კატეგორია:ამიერკავკასიის საბჭოების ყრილობები| ]] eninrsmjf7u11hhk6cf76gas80j1z3i 0 536014 4408948 4404332 2022-08-19T06:42:16Z Irmaguru 118553 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა პიროვნება | ფერი = | სახელი = გენო წულაია | ფოტო = Geno_Tsulaia.jpg | ფოტოს სიგანე = | წარწერა = | დაბსახელი = | დაბთარიღი = {{დაბადების თარიღი|1934|1|17}} | დაბადგილი = [[სოხუმი]] | გარდთარიღი = {{გარდაცვალების თარიღი|2000|9|18}} | გარდადგილი = | სხვა სახელები= | აქტიურობის წლები = 1957-1996 | მეუღლეები= [[ნელი ნენოვა]] | საქმიანობა= [[რეჟისორი]], [[მსახიობი]], [[სცენარისტი]], [[კომპოზიტორი]] | საიტი= | გამორჩეული როლები = }} '''გენო წულაია''' (დ. [[17 იანვარი]], [[1930]], [[სოხუმი]], [[საქართველოს სსრ]] — გ. [[18 სექტემბერი]], [[2000]])— ქართველი [[რეჟისორი]], [[მსახიობი]], [[სცენარისტი]], [[კომპოზიტორი]]. საქართველოს ხელოვნების დამსახურებული მოღვაწე (1979). [[საკავშირო კინოფესტივალი]]ს ლაურეატი (1985). ==ბიოგრაფია== გენო წულაია დაიბადა 1930 წლის 17 იანვარს [[სოხუმი|სოხუმში]]. 1948 წელს დაამთავრა სოხუმის მუსიკალური სასწავლებელი. 1948-1950 წლებში სწავლობდა [[ოდესა|ოდესის]] სამედიცინო ინსტიტუტში. 1957 წელს დაამთავრა საკავშირო კინემატოგრაფიის ინსტიტუტის სარეჟისორო ფაკულტეტი ([[მიხეილ ჭიაურელი]]სა და იური გენიკას სახელოსნო). 1957 წლიდან [[ქართული ფილმი|კინოსტუდია „ქართული ფილმის“]] რეჟისორია. 1981 წელს დაამთავრა [[თბილისის შოთა რუსთაველის სახელობის თეატრალური ინსტიტუტი|თბილისის შოთა რუსთაველის სახელობის თეატრალური ინსტიტუტის]] კინოფაკულტეტი. ფილმებს იღებდა მეუღლესთან, კინორეჟისორ [[ნელი ნენოვა]]სთან ერთად. 1993 წლიდან ცხოვრობდა [[ბულგარეთი|ბულგარეთში]]. ==ფილმოგრაფია== ===მსახიობი=== * 1983 — ყვითელი ჩიტი * 1988 — ოპერაცია „ვუნდერლანდი" ===დამდგმელი რეჟისორი=== * 1959 — [[წარსული ზაფხული]] * 1963 — [[ცეროდენა რაინდები]] * 1965 — [[დრო იწურება განთიადისას]] * 1971 — [[რერო მასპინძლობს]] * 1973 — [[მოვდივართ და მოვიმღერით]] * 1977 — [[პეპელა (ფილმი)|პეპელა]] * 1979 — [[ქორწინება იმერულად]] * 1981 — [[ყოჩაღად, პაპებო!]] * 1984 — [[ჩიორა]] * 1988 — [[მეტიჩარა (ფილმი)|მეტიჩარა]] ===სცენარის ავტორი=== * დრო იწურება განთიადისას * მოვდივართ და მოვიმღერით * რერო მასპინძლობს * ქორწინება იმერულად * ყოჩაღად, პაპებო! ===კომპოზიტორი=== * პეპელა ==რესურსები ინტერნეტში== * {{nplg ბიოგრაფია|00008541}} * [http://geocinema.ge//ka/persons/5322 გენო წულაია] — ეროვნული ფილმოგრაფია * {{imdb|id=0875394|name=გენო წულაია}} {{DEFAULTSORT: წულაია, გენო}} [[კატეგორია:ქართველი მსახიობები]] [[კატეგორია:ქართველი რეჟისორები]] [[კატეგორია:ქართველი სცენარისტები]] [[კატეგორია:ქართველი კომპოზიტორები]] [[კატეგორია:დაბადებული 17 იანვარი]] [[კატეგორია:დაბადებული 1930]] [[კატეგორია:გარდაცვლილი 2000]] [[კატეგორია:სოხუმში დაბადებულები]] jfk34spni5bn5q65hvxhbn8t81kn9qe 0 536116 4408644 4402183 2022-08-18T15:55:14Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki [[File:JWST spacecraft model 3.png|მინი|300პქ|ჯეიმს ვების კოსმოსური ტელესკოპი]] '''ჯეიმს ვების კოსმოსური ტელესკოპი''' ('''JWST''') — კოსმოსური ტელესკოპი, რომელიც შექმნილია ძირითადად [[ინფრაწითელი ასტრონომია| ინფრაწითელი ასტრონომიის]] ამოცანებისთვის. იგი კოსმოსში ყველაზე დიდი ოპტიკური ტელესკოპია, რომლის მნიშვნელოვნად გაუმჯობესებული [[ინფრაწითელი გამოსხივება|ინფრაწითელი]] გარჩევადობა და მგრძნობელობა საშუალებას აძლევს მას დაინახოს ისეთი სუსტი სინათლის მქონე, ძველი ან შორეული ობიექტები, რომლებიც რთული დასანახია [[ჰაბლი|ჰაბლის]] კოსმოსური ტელესკოპისთვის. მოსალოდნელია, რომ ამ ტელესკოპის დახმარებით ხელი შეეწყობა გამოკვლევების ფართო სპექტრის განვითარებას [[ასტრონომია|ასტრონომიისა]] და [[კოსმოლოგია|კოსმოლოგიის]] სფეროებში, მაგალითად პირველი ვარსკვლავებისა და პირველი გალაქტიკების ფორმირებაზე დაკვირვებასა და დასახლების პოტენციალის მქონე ეგზოპლანეტების დეტალურ ატმოსფერულ დახასიათებას. აშშ-ის [[NASA|აერონავტიკისა და კოსმოსური კვლევის ეროვნული ადმინისტრაცია]] (NASA) ხელმძღვანელობდა ჯეიმს ვების კოსმოსური ტელესკოპის განვითარებას [[ევროპული კოსმოსური სააგენტო|ევროპის კოსმოსურ სააგენტოსთან]] (ESA) და კანადის კოსმოსურ სააგენტოსთან (CSA) თანამშრომლობით. ნასას გოდარდის კოსმოსური ფრენის ცენტრი (GSFC) [[მერილენდი|მერილენდში]] თაოსნობდა ტელესკოპის განვითარების პროცესს, კოსმოსური ტელესკოპის სამეცნიერო ინსტიტუტი [[ბალტიმორი|ბალტიმორში]] ჯონს ჰოპკინსის უნივერსიტეტის ჰოუმვუდის კამპუსში მართავს ტელესკოპს. მთავარი კონტრაქტორი იყო ნორთროპ გრანმენი (Northrop Grumman). ტელესკოპს სახელი ეწოდა ჯეიმს ე. ვების, ნასას ადმინისტრატორის ([[1961]]-[[1968]]) პატივსაცემად. ჯეიმს ვები ნასას ადმინისტრატორი იყო მერკურის, ტყუპებისა და [[აპოლო (კოსმოსური პროგრამა)|აპოლოს პროგრამების]] დროს. ჯეიმს ვების კოსმოსური ტელესკოპი გაუშვეს 2021 წლის 25 დეკემბერს „Ariane 5“-ის რაკეტით კურუდან ([[საფრანგეთის გვიანა]]) და მან მიაღწია მზე-დედამიწის L₂ ლაგრანჟის წერტილს 2022 წლის იანვარში. ტეკესკოპის მიერ გადაღებული პირველი სურათი გამოქვეყნდა საზოგადოებისთვის პრესკონფერენციის საშუალებით 2022 წლის 11 ივლისს.<ref>{{Cite web|last1=Fisher|first1=Alise|last2=Pinol|first2=Natasha|last3=Betz|first3=Laura|date=2022-07-11|title=President Biden Reveals First Image from NASA's Webb Telescope|url=http://www.nasa.gov/press-release/president-biden-reveals-first-image-from-nasa-s-webb-telescope|access-date=2022-07-12}}</ref> ტელესკოპი არის [[ასტროფიზიკა|ასტროფიზიკაში]] NASA-ს ფლაგმანური მისიის ნაწილი და ჰაბლის ტელესკოპის მემკვიდრე. ჯეიმს ვების კოსმოსური ტელესკოპის პირველადი სარკე შედგება 18 ექვსკუთხა სარკის სეგმენტისგან, რომელიც დამზადებულია მოოქროვილი [[ბერილიუმი|ბერილიუმისგან]]. ისინი ერთად ქმნიან 6.5 მეტრი დიამეტრის მქონე სარკეს (ჰაბლის სარკის ზომა 2.4 მეტრი იყო). ეს ნიშნავს, რომ ვების ტელესკოპს აქვს დაახლოებით 25 კვადრატული მეტრი სინათლის შემგროვებელი ფართობი. ეს მონაცემი დაახლოებით ექვსჯერ აღემატება ჰაბლს. ჰაბლისგან განსხვავებით, რომელიც აკვირდება [[ულტრაიისფერი გამოსხივება|ულტრაიისფერ]], ხილულ და [[ინფრაწითელი გამოსხივება|ახლო ინფრაწითელ]] (0,1–1,7 μm) სპექტრებს, ვების ტელესკოპი აკვირდება ქვედა სიხშირის დიაპაზონს, გრძელი სიგრძის ტალღის ხილული [[სინათლე|სინათლიდან]] (წითელი) [[ინფრაწითელი გამოსხივება|შუა ინფრაწითელამდე]] (0,6–28,3 μm). ტელესკოპის ტემპერატურა უნდა უნდა იყოს ძალიან ცივი, 50 კელვინზე ქვემოთ (−223 °C; −370 °F), რათა თავად ტელესკოპის მიერ გამოსხივებულმა ინფრაწითელმა შუქმა არ შეუშალოს ხელი შეგროვებულ სინათლეს. იგი გაშვებულია მზის ორბიტაზე, მზე-დედამიწის L₂ ლაგრანჟის წერტილის მახლობლად, დაახლოებით 1.5 მილიონ კილომეტრზე დედამიწიდან. ტელესკოპს თავისი ხუთფენიანი მზის ფარი იცავს მზის, დედამიწისა და მთვარის სითბოსგან. ტელესკოპზე მუშაობა (თავდაპირველად მას ერქვა „შემდეგი თაობის კოსმოსური ტელესკოპი“) დაიწყო 1996 წელს. ორი კონცეფციის კვლევა დაიგეგმა 1999 წელს, 1 მილიარდი აშშ დოლარის ბიუჯეტით. მისი გაშვება 2007 წელს იგეგმებოდა, თუმცა უზარმაზარმა ხარჯებმა და დაგვიანებებმა ეს პროცესი გააჭიანურა; 2005 წელს განხორციელებული დიდი რედიზაინის შემდეგ მშენებლობა დასრულდა 2016 წელს. პროექტის საერთო ღირებულებამ შეადგინა 10 მილიარდი აშშ დოლარი. გაშვების რისკებსა და ტელესკოპის კომპლექსურობაზე აქტიურად საუბრობდნენ მედია, მეცნიერები და ინჟინრები. ==სამეცნიერო შედეგები== [[File:NASA-HubbleSpaceTelescope-DeepField-2017.jpg|მინი|250პქ|ჰაბლის ტელესკოპის მიერ გადაღებული გალაქტიკური ღრმა ველი]] [[File:Webb's First Deep Field (adjusted).jpg|მინი|250პქ|ვების ტელესკოპის მიერ დაფიქსირებული იგივე ღრმა ველი<ref name="NBC-20220712">{{cite news |last1=Chow |first1=Denise |last2=Wu |first2=Jiachuan |title=Photos: How pictures from the Webb telescope compare to Hubble's - NASA's $10 billion telescope peers deeper into space than ever, revealing previously undetectable details in the cosmos.|url=https://www.nbcnews.com/data-graphics/compare-photos-nasas-james-webb-space-telescope-hubble-space-telescope-rcna37875 |date=12 July 2022 |work=[[NBC News]] |accessdate=16 July 2022 }}</ref><ref name="ABC-20220714">{{cite news |last1=Deliso |first1=Meredith |last2=Longo |first2=Meredith |last3=Rothenberg |first3=Nicolas |title=Hubble vs. James Webb telescope images: See the difference |url=https://abcnews.go.com/Technology/hubble-james-webb-telescope-images-difference/story?id=86763039 |date=14 July 2022 |work=[[ABC News]] |accessdate=15 July 2022 }}</ref><ref name="CNET-20120713">{{cite news |last=Kooser |first=Amanda |title=Hubble and James Webb Space Telescope Images Compared: See the Difference - The James Webb Space Telescope builds on Hubble's legacy with stunning new views of the cosmos. |url=https://www.cnet.com/pictures/hubble-and-james-webb-space-telescope-images-compared-see-the-difference/ |date=13 July 2012 |work=[[CNET]] |accessdate=16 July 2022 }}</ref>]] პირველი სრულად ფერადი სურათები და სპექტროსკოპიული მონაცემები გამოქვეყნდა 2022 წლის 12 ივლისს, რაც ასევე აღნიშნავდა ვების ზოგადი სამეცნიერო ოპერაციების ოფიციალურ დასაწყისს; პრეზიდენტმა ჯო ბაიდენმა გამოავლინა პირველი სურათი, [[Webb's First Deep Field|„ვების პირველი ღრმა ველი“]], 2022 წლის 11 ივლისს.<ref name="NASA-20220711">{{cite news |last=Garner |first=Rob |title=NASA's Webb Delivers Deepest Infrared Image of Universe Yet |url=https://www.nasa.gov/image-feature/goddard/2022/nasa-s-webb-delivers-deepest-infrared-image-of-universe-yet |date=11 July 2022 |work=[[NASA]] |accessdate=12 July 2022 |archive-date=12 July 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220712000119/https://www.nasa.gov/image-feature/goddard/2022/nasa-s-webb-delivers-deepest-infrared-image-of-universe-yet/ |url-status=live }}</ref><ref name="NYT-20220711">{{cite news |last1=Overbye |first1=Dennis |last2=Chang |first2=Kenneth |last3=Tankersley |first3=Jim |title=Biden and NASA Share First Webb Space Telescope Image – From the White House on Monday, humanity got its first glimpse of what the observatory in space has been seeing: a cluster of early galaxies. |url=https://www.nytimes.com/2022/07/11/science/nasa-webb-telescope-images-livestream.html |date=11 July 2022 |work=[[The New York Times]] |accessdate=12 July 2022 |archive-date=12 July 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220712005736/https://www.nytimes.com/2022/07/11/science/nasa-webb-telescope-images-livestream.html |url-status=live }}</ref><ref>https://twitter.com/NASA/status/1546290906046816256 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220711211323/https://twitter.com/NASA/status/1546290906046816256?s=20&t=XQLf6s1HiGOLerxFwCZJWQ |date=11 July 2022 }} </ref> NASA-მ დააანონსა იმ ობიექტების სია, რომელთა სურათების გამოქვეყნებაც იგეგმებოდა:<ref>{{cite web |last=Timmer |first=John |date=2022-07-08 |title=NASA names first five targets for Webb images |url=https://arstechnica.com/science/2022/07/nasa-names-first-five-targets-for-webb-images/ |access-date=2022-07-08 |website=Ars Technica |language=en-us |archive-date=8 July 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220708195443/https://arstechnica.com/science/2022/07/nasa-names-first-five-targets-for-webb-images/ |url-status=live }}</ref><ref name="first">{{cite web |date=2022-07-08 |title=First Images from the James Webb Space Telescope |url=https://www.nasa.gov/webbfirstimages |access-date=2022-07-08 |website=NASA |archive-date=13 July 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220713043735/https://www.nasa.gov/webbfirstimages/ |url-status=live }}</ref> * [[კარინას ნისლეული]] - ახალგაზრდა, ვარსკვლავთწარმომქმნელი რეგიონი, სახელად NGC 3324, ნაჩვენებია "კოსმოსური კლდეები" დედამიწიდან დაახლოებით 8500 სინათლის წლის მანძილზე.<ref name=first/> * [[WASP-96b]] – მოიცავს გიგანტური გაზის პლანეტის ატმოსფეროს ანალიზს. იგი მოძრაობს დედამიწიდან 1120 სინათლის წლის მანძილზე შორეული ვარსკვლავის გარშემო.<ref name=first/> * [[სამხრეთის რგოლის ნისლეული]] - გაზისა და მტვრის ღრუბლები, რომლებიც გამოტყორცნილია მომაკვდავი ვარსკვლავის მიერ დედამიწიდან 2500 სინათლის წლის მანძილზე.<ref name=first/> * [[სტეფანის კვინტეტი]] – ხუთი გალაქტიკის ვიზუალური გამოსახულება გაზისა და მტვრის ღრუბლების შეჯახებით, რომლებიც ქმნიან ახალ ვარსკვლავებს; ოთხი ცენტრალური გალაქტიკა დედამიწიდან 290 მილიონი სინათლის წლის მანძილზეა დაშორებული.<ref name=first/> * [[SMACS J0723.3-7327]] – [[Webb's First Deep Field|„ვების პირველი ღრმა ველი“]] დედამიწიდან 4,6 მილიარდი სინათლის წლის მანძილზე, შორეული გალაქტიკებით 13,1 მილიარდი სინათლის წლის მანძილზე.<ref name=first/><ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2022/07/12/science/james-webb-telescope-images-nasa.html?smid=url-share|author1=Dennis Overbye|author2=Kenneth Chang|author3=Joshua Sokol|date=July 12, 2022|title=Webb Telescope Reveals a New Vision of an Ancient Universe|work=|access-date=13 July 2022|archive-date=15 July 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220715144629/https://www.nytimes.com/2022/07/12/science/james-webb-telescope-images-nasa.html?smid=url-share|url-status=live}}</ref> 2022 წლის 14 ივლისს, NASA-მ წარმოადგინა იუპიტერისა და მასთან დაკავშირებული ტერიტორიების სურათები (მათ შორის ინფრაწითელი ვერსიები), რომლებიც პირველად გადაიღეს ჯეიმს ვების კოსმოსური ტელესკოპის საშუალებით.<ref name="NYT-20220715">{{cite news |last=Chang |first=Kenneth |title=NASA Shows Webb's View of Something Closer to Home: Jupiter - The powerful telescope will help scientists make discoveries both within our solar system and well beyond it. |url=https://www.nytimes.com/2022/07/15/science/webb-telescope-jupiter-images.html |date=15 July 2022 |work=[[The New York Times]] |accessdate=16 July 2022 }}</ref> NASA-ს, ESA-სა და CSA-ს მეცნიერთა მიერ გამოქვეყნებული ნაშრომი ტელესკოპის მუშაობის შესახებ აღწერს, რომ „ჯეიმს ვების კოსმოსური ტელესკოპის სამეცნიერო ეფექტურობა მოსალოდნელზე უკეთესია“. ნაშრომი აღწერს დაკვირვებების სერიას ექსპლუატაციაში გაშვების დროს, როდესაც აღიბეჭდა ტრანზიტული ეგზოპლანეტების სპექტრები უკეთესი სიზუსტით და თვალყურს ადევნებდნენ მოძრავ ობიექტებს 67 მილიარდ/წმ სიჩქარით, ორჯერ მეტი სიჩქარით ვიდრე მოთხოვნა იყო. მან ასევე მიიღო ასობით ვარსკვლავის სპექტრი ერთდროულად მკვრივ ველში გალაქტიკური ცენტრისკენ. ნაშრომში აღწერილი სხვა ობიექტები:<ref name="Rigby 2022-07-12">{{cite journal |last1=Rigby |first1=Jane |last2=Perrin |first2=Marshall |last3=McElwain |first3=Michael |last4=Kimble |first4=Randy |last5=Friedman |first5=Scott |last6=Lallo |first6=Matt |last7=Doyon |first7=René |last8=Feinberg |first8=Lee |last9=Ferruit |first9=Pierre |last10=Glasse |first10=Alistair |last11=Rieke |first11=Marcia |display-authors=etal |date=2022-07-12 |journal=NASA-ESA-CSA Publication |title=Characterization of JWST science performance from commissioning |url=http://arxiv.org/abs/2207.05632 |arxiv=2207.05632 |access-date=13 July 2022 |archive-date=14 July 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220714024715/https://arxiv.org/abs/2207.05632 |url-status=live }}</ref> * მოძრავი სამიზნეები: იუპიტერი (ბეჭდების და მთვარეების, ევროპის, თებესა და მეტისის ჩათვლით), ასტეროიდები 2516 Roman, 118 Peitho, 6481 Tenzing, 1773 Rumpelstilz, 216 Kleopatra, 2035 Stearns, 4000arring42X2-H. * იუპიტერის ზომის პლანეტა [[HAT-P-14b]] * NIRISS დიაფრაგმის დაფარვის ინტერფერომეტრია (AMI): ძალიან დაბალი მასის კომპანიონი ვარსკვლავის [[AB Doradus C]]-ის მკაფიო გამოვლენა * MIRI დაბალი გარჩევადობის სპექტროსკოპია (LRS): ცხელი სუპერ-დედამიწის ტიპის პლანეტა [[L168-9b]] (TOI-134) კაშკაშა M-ჯუჯა ვარსკვლავის გარშემო <ref>{{cite journal |last1=Astudillo-Defru |first1=N. |last2=Cloutier |first2=R. |last3=Wang |first3=S. X. |last4=Teske |first4=J. |last5=Brahm |first5=R. |last6=Hellier |first6=C. |last7=Ricker |first7=G. |last8=Vanderspek |first8=R. |last9=Latham |first9=D. |last10=Seager |first10=S. |last11=Winn |first11=J. N. |display-authors=etal |date=2020-04-01 |title=A hot terrestrial planet orbiting the bright M dwarf L 168-9 unveiled by TESS |url=https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2020A&A...636A..58A |journal=Astronomy and Astrophysics |volume=636 |pages=A58 |doi=10.1051/0004-6361/201937179 |arxiv=2001.09175 |bibcode=2020A&A...636A..58A |s2cid=210920549 |issn=0004-6361 |access-date=15 July 2022 |archive-date=8 March 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220308154037/https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2020A%26A...636A..58A |url-status=live }}</ref> ===გალერეა=== <gallery caption="ჯეიმს ვების ტელესკოპის მიერ გადაღებული პირველი სურათები — 2022 წლის 12 ივლისი" mode="packed" heights="100"> File:NASA’s Webb Reveals Cosmic Cliffs, Glittering Landscape of Star Birth.jpg|კარინას ნისლეულის კოსმოსური კლდეები File:NASA’s Webb Captures Dying Star’s Final ‘Performance’ in Fine Detail.png|სამხრეთ წრის ნისლეული ([[NGC 3132]]) File:Stephan's Quintet taken by James Webb Space Telescope.jpg|სტეფანის კვინტეტი (NIRCam/MIRI კამერების კომპოზიტი) File:Stephan's Quintet as seen by JWST's NIRCAM.png|სტეფანის კვინტეტი (NIRCam კამერა) File:NASA’s Webb Sheds Light on Galaxy Evolution, Black Holes.png|სტეფანის კვინტეტი (MIRI კამერა) File:Jupiter and Europa (NIRCam) Commissioning Image.jpg|იუპიტერის და მისი მთვარის - ევროპის ინფრაწითელი სურათი </gallery> ==სქოლიო== {{სქოლიო}} [[კატეგორია:კოსმოსური ტელესკოპები]] [[კატეგორია:ეგზოპლანეტების ძებნის მისია]] 8o71pal03mmv8c19be82ddne9uo9xgk 4408646 4408644 2022-08-18T15:55:52Z Otogi 27089 მომხმარებელმა Otogi გვერდი „[[ჯეიმს ვების კოსმოსური ტელესკოპი]]“ გადაიტანა გვერდზე „[[ჯეიმზ ვების კოსმოსური ტელესკოპი]]“ wikitext text/x-wiki [[File:JWST spacecraft model 3.png|მინი|300პქ|ჯეიმს ვების კოსმოსური ტელესკოპი]] '''ჯეიმს ვების კოსმოსური ტელესკოპი''' ('''JWST''') — კოსმოსური ტელესკოპი, რომელიც შექმნილია ძირითადად [[ინფრაწითელი ასტრონომია| ინფრაწითელი ასტრონომიის]] ამოცანებისთვის. იგი კოსმოსში ყველაზე დიდი ოპტიკური ტელესკოპია, რომლის მნიშვნელოვნად გაუმჯობესებული [[ინფრაწითელი გამოსხივება|ინფრაწითელი]] გარჩევადობა და მგრძნობელობა საშუალებას აძლევს მას დაინახოს ისეთი სუსტი სინათლის მქონე, ძველი ან შორეული ობიექტები, რომლებიც რთული დასანახია [[ჰაბლი|ჰაბლის]] კოსმოსური ტელესკოპისთვის. მოსალოდნელია, რომ ამ ტელესკოპის დახმარებით ხელი შეეწყობა გამოკვლევების ფართო სპექტრის განვითარებას [[ასტრონომია|ასტრონომიისა]] და [[კოსმოლოგია|კოსმოლოგიის]] სფეროებში, მაგალითად პირველი ვარსკვლავებისა და პირველი გალაქტიკების ფორმირებაზე დაკვირვებასა და დასახლების პოტენციალის მქონე ეგზოპლანეტების დეტალურ ატმოსფერულ დახასიათებას. აშშ-ის [[NASA|აერონავტიკისა და კოსმოსური კვლევის ეროვნული ადმინისტრაცია]] (NASA) ხელმძღვანელობდა ჯეიმს ვების კოსმოსური ტელესკოპის განვითარებას [[ევროპული კოსმოსური სააგენტო|ევროპის კოსმოსურ სააგენტოსთან]] (ESA) და კანადის კოსმოსურ სააგენტოსთან (CSA) თანამშრომლობით. ნასას გოდარდის კოსმოსური ფრენის ცენტრი (GSFC) [[მერილენდი|მერილენდში]] თაოსნობდა ტელესკოპის განვითარების პროცესს, კოსმოსური ტელესკოპის სამეცნიერო ინსტიტუტი [[ბალტიმორი|ბალტიმორში]] ჯონს ჰოპკინსის უნივერსიტეტის ჰოუმვუდის კამპუსში მართავს ტელესკოპს. მთავარი კონტრაქტორი იყო ნორთროპ გრანმენი (Northrop Grumman). ტელესკოპს სახელი ეწოდა ჯეიმს ე. ვების, ნასას ადმინისტრატორის ([[1961]]-[[1968]]) პატივსაცემად. ჯეიმს ვები ნასას ადმინისტრატორი იყო მერკურის, ტყუპებისა და [[აპოლო (კოსმოსური პროგრამა)|აპოლოს პროგრამების]] დროს. ჯეიმს ვების კოსმოსური ტელესკოპი გაუშვეს 2021 წლის 25 დეკემბერს „Ariane 5“-ის რაკეტით კურუდან ([[საფრანგეთის გვიანა]]) და მან მიაღწია მზე-დედამიწის L₂ ლაგრანჟის წერტილს 2022 წლის იანვარში. ტეკესკოპის მიერ გადაღებული პირველი სურათი გამოქვეყნდა საზოგადოებისთვის პრესკონფერენციის საშუალებით 2022 წლის 11 ივლისს.<ref>{{Cite web|last1=Fisher|first1=Alise|last2=Pinol|first2=Natasha|last3=Betz|first3=Laura|date=2022-07-11|title=President Biden Reveals First Image from NASA's Webb Telescope|url=http://www.nasa.gov/press-release/president-biden-reveals-first-image-from-nasa-s-webb-telescope|access-date=2022-07-12}}</ref> ტელესკოპი არის [[ასტროფიზიკა|ასტროფიზიკაში]] NASA-ს ფლაგმანური მისიის ნაწილი და ჰაბლის ტელესკოპის მემკვიდრე. ჯეიმს ვების კოსმოსური ტელესკოპის პირველადი სარკე შედგება 18 ექვსკუთხა სარკის სეგმენტისგან, რომელიც დამზადებულია მოოქროვილი [[ბერილიუმი|ბერილიუმისგან]]. ისინი ერთად ქმნიან 6.5 მეტრი დიამეტრის მქონე სარკეს (ჰაბლის სარკის ზომა 2.4 მეტრი იყო). ეს ნიშნავს, რომ ვების ტელესკოპს აქვს დაახლოებით 25 კვადრატული მეტრი სინათლის შემგროვებელი ფართობი. ეს მონაცემი დაახლოებით ექვსჯერ აღემატება ჰაბლს. ჰაბლისგან განსხვავებით, რომელიც აკვირდება [[ულტრაიისფერი გამოსხივება|ულტრაიისფერ]], ხილულ და [[ინფრაწითელი გამოსხივება|ახლო ინფრაწითელ]] (0,1–1,7 μm) სპექტრებს, ვების ტელესკოპი აკვირდება ქვედა სიხშირის დიაპაზონს, გრძელი სიგრძის ტალღის ხილული [[სინათლე|სინათლიდან]] (წითელი) [[ინფრაწითელი გამოსხივება|შუა ინფრაწითელამდე]] (0,6–28,3 μm). ტელესკოპის ტემპერატურა უნდა უნდა იყოს ძალიან ცივი, 50 კელვინზე ქვემოთ (−223 °C; −370 °F), რათა თავად ტელესკოპის მიერ გამოსხივებულმა ინფრაწითელმა შუქმა არ შეუშალოს ხელი შეგროვებულ სინათლეს. იგი გაშვებულია მზის ორბიტაზე, მზე-დედამიწის L₂ ლაგრანჟის წერტილის მახლობლად, დაახლოებით 1.5 მილიონ კილომეტრზე დედამიწიდან. ტელესკოპს თავისი ხუთფენიანი მზის ფარი იცავს მზის, დედამიწისა და მთვარის სითბოსგან. ტელესკოპზე მუშაობა (თავდაპირველად მას ერქვა „შემდეგი თაობის კოსმოსური ტელესკოპი“) დაიწყო 1996 წელს. ორი კონცეფციის კვლევა დაიგეგმა 1999 წელს, 1 მილიარდი აშშ დოლარის ბიუჯეტით. მისი გაშვება 2007 წელს იგეგმებოდა, თუმცა უზარმაზარმა ხარჯებმა და დაგვიანებებმა ეს პროცესი გააჭიანურა; 2005 წელს განხორციელებული დიდი რედიზაინის შემდეგ მშენებლობა დასრულდა 2016 წელს. პროექტის საერთო ღირებულებამ შეადგინა 10 მილიარდი აშშ დოლარი. გაშვების რისკებსა და ტელესკოპის კომპლექსურობაზე აქტიურად საუბრობდნენ მედია, მეცნიერები და ინჟინრები. ==სამეცნიერო შედეგები== [[File:NASA-HubbleSpaceTelescope-DeepField-2017.jpg|მინი|250პქ|ჰაბლის ტელესკოპის მიერ გადაღებული გალაქტიკური ღრმა ველი]] [[File:Webb's First Deep Field (adjusted).jpg|მინი|250პქ|ვების ტელესკოპის მიერ დაფიქსირებული იგივე ღრმა ველი<ref name="NBC-20220712">{{cite news |last1=Chow |first1=Denise |last2=Wu |first2=Jiachuan |title=Photos: How pictures from the Webb telescope compare to Hubble's - NASA's $10 billion telescope peers deeper into space than ever, revealing previously undetectable details in the cosmos.|url=https://www.nbcnews.com/data-graphics/compare-photos-nasas-james-webb-space-telescope-hubble-space-telescope-rcna37875 |date=12 July 2022 |work=[[NBC News]] |accessdate=16 July 2022 }}</ref><ref name="ABC-20220714">{{cite news |last1=Deliso |first1=Meredith |last2=Longo |first2=Meredith |last3=Rothenberg |first3=Nicolas |title=Hubble vs. James Webb telescope images: See the difference |url=https://abcnews.go.com/Technology/hubble-james-webb-telescope-images-difference/story?id=86763039 |date=14 July 2022 |work=[[ABC News]] |accessdate=15 July 2022 }}</ref><ref name="CNET-20120713">{{cite news |last=Kooser |first=Amanda |title=Hubble and James Webb Space Telescope Images Compared: See the Difference - The James Webb Space Telescope builds on Hubble's legacy with stunning new views of the cosmos. |url=https://www.cnet.com/pictures/hubble-and-james-webb-space-telescope-images-compared-see-the-difference/ |date=13 July 2012 |work=[[CNET]] |accessdate=16 July 2022 }}</ref>]] პირველი სრულად ფერადი სურათები და სპექტროსკოპიული მონაცემები გამოქვეყნდა 2022 წლის 12 ივლისს, რაც ასევე აღნიშნავდა ვების ზოგადი სამეცნიერო ოპერაციების ოფიციალურ დასაწყისს; პრეზიდენტმა ჯო ბაიდენმა გამოავლინა პირველი სურათი, [[Webb's First Deep Field|„ვების პირველი ღრმა ველი“]], 2022 წლის 11 ივლისს.<ref name="NASA-20220711">{{cite news |last=Garner |first=Rob |title=NASA's Webb Delivers Deepest Infrared Image of Universe Yet |url=https://www.nasa.gov/image-feature/goddard/2022/nasa-s-webb-delivers-deepest-infrared-image-of-universe-yet |date=11 July 2022 |work=[[NASA]] |accessdate=12 July 2022 |archive-date=12 July 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220712000119/https://www.nasa.gov/image-feature/goddard/2022/nasa-s-webb-delivers-deepest-infrared-image-of-universe-yet/ |url-status=live }}</ref><ref name="NYT-20220711">{{cite news |last1=Overbye |first1=Dennis |last2=Chang |first2=Kenneth |last3=Tankersley |first3=Jim |title=Biden and NASA Share First Webb Space Telescope Image – From the White House on Monday, humanity got its first glimpse of what the observatory in space has been seeing: a cluster of early galaxies. |url=https://www.nytimes.com/2022/07/11/science/nasa-webb-telescope-images-livestream.html |date=11 July 2022 |work=[[The New York Times]] |accessdate=12 July 2022 |archive-date=12 July 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220712005736/https://www.nytimes.com/2022/07/11/science/nasa-webb-telescope-images-livestream.html |url-status=live }}</ref><ref>https://twitter.com/NASA/status/1546290906046816256 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220711211323/https://twitter.com/NASA/status/1546290906046816256?s=20&t=XQLf6s1HiGOLerxFwCZJWQ |date=11 July 2022 }} </ref> NASA-მ დააანონსა იმ ობიექტების სია, რომელთა სურათების გამოქვეყნებაც იგეგმებოდა:<ref>{{cite web |last=Timmer |first=John |date=2022-07-08 |title=NASA names first five targets for Webb images |url=https://arstechnica.com/science/2022/07/nasa-names-first-five-targets-for-webb-images/ |access-date=2022-07-08 |website=Ars Technica |language=en-us |archive-date=8 July 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220708195443/https://arstechnica.com/science/2022/07/nasa-names-first-five-targets-for-webb-images/ |url-status=live }}</ref><ref name="first">{{cite web |date=2022-07-08 |title=First Images from the James Webb Space Telescope |url=https://www.nasa.gov/webbfirstimages |access-date=2022-07-08 |website=NASA |archive-date=13 July 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220713043735/https://www.nasa.gov/webbfirstimages/ |url-status=live }}</ref> * [[კარინას ნისლეული]] - ახალგაზრდა, ვარსკვლავთწარმომქმნელი რეგიონი, სახელად NGC 3324, ნაჩვენებია "კოსმოსური კლდეები" დედამიწიდან დაახლოებით 8500 სინათლის წლის მანძილზე.<ref name=first/> * [[WASP-96b]] – მოიცავს გიგანტური გაზის პლანეტის ატმოსფეროს ანალიზს. იგი მოძრაობს დედამიწიდან 1120 სინათლის წლის მანძილზე შორეული ვარსკვლავის გარშემო.<ref name=first/> * [[სამხრეთის რგოლის ნისლეული]] - გაზისა და მტვრის ღრუბლები, რომლებიც გამოტყორცნილია მომაკვდავი ვარსკვლავის მიერ დედამიწიდან 2500 სინათლის წლის მანძილზე.<ref name=first/> * [[სტეფანის კვინტეტი]] – ხუთი გალაქტიკის ვიზუალური გამოსახულება გაზისა და მტვრის ღრუბლების შეჯახებით, რომლებიც ქმნიან ახალ ვარსკვლავებს; ოთხი ცენტრალური გალაქტიკა დედამიწიდან 290 მილიონი სინათლის წლის მანძილზეა დაშორებული.<ref name=first/> * [[SMACS J0723.3-7327]] – [[Webb's First Deep Field|„ვების პირველი ღრმა ველი“]] დედამიწიდან 4,6 მილიარდი სინათლის წლის მანძილზე, შორეული გალაქტიკებით 13,1 მილიარდი სინათლის წლის მანძილზე.<ref name=first/><ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2022/07/12/science/james-webb-telescope-images-nasa.html?smid=url-share|author1=Dennis Overbye|author2=Kenneth Chang|author3=Joshua Sokol|date=July 12, 2022|title=Webb Telescope Reveals a New Vision of an Ancient Universe|work=|access-date=13 July 2022|archive-date=15 July 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220715144629/https://www.nytimes.com/2022/07/12/science/james-webb-telescope-images-nasa.html?smid=url-share|url-status=live}}</ref> 2022 წლის 14 ივლისს, NASA-მ წარმოადგინა იუპიტერისა და მასთან დაკავშირებული ტერიტორიების სურათები (მათ შორის ინფრაწითელი ვერსიები), რომლებიც პირველად გადაიღეს ჯეიმს ვების კოსმოსური ტელესკოპის საშუალებით.<ref name="NYT-20220715">{{cite news |last=Chang |first=Kenneth |title=NASA Shows Webb's View of Something Closer to Home: Jupiter - The powerful telescope will help scientists make discoveries both within our solar system and well beyond it. |url=https://www.nytimes.com/2022/07/15/science/webb-telescope-jupiter-images.html |date=15 July 2022 |work=[[The New York Times]] |accessdate=16 July 2022 }}</ref> NASA-ს, ESA-სა და CSA-ს მეცნიერთა მიერ გამოქვეყნებული ნაშრომი ტელესკოპის მუშაობის შესახებ აღწერს, რომ „ჯეიმს ვების კოსმოსური ტელესკოპის სამეცნიერო ეფექტურობა მოსალოდნელზე უკეთესია“. ნაშრომი აღწერს დაკვირვებების სერიას ექსპლუატაციაში გაშვების დროს, როდესაც აღიბეჭდა ტრანზიტული ეგზოპლანეტების სპექტრები უკეთესი სიზუსტით და თვალყურს ადევნებდნენ მოძრავ ობიექტებს 67 მილიარდ/წმ სიჩქარით, ორჯერ მეტი სიჩქარით ვიდრე მოთხოვნა იყო. მან ასევე მიიღო ასობით ვარსკვლავის სპექტრი ერთდროულად მკვრივ ველში გალაქტიკური ცენტრისკენ. ნაშრომში აღწერილი სხვა ობიექტები:<ref name="Rigby 2022-07-12">{{cite journal |last1=Rigby |first1=Jane |last2=Perrin |first2=Marshall |last3=McElwain |first3=Michael |last4=Kimble |first4=Randy |last5=Friedman |first5=Scott |last6=Lallo |first6=Matt |last7=Doyon |first7=René |last8=Feinberg |first8=Lee |last9=Ferruit |first9=Pierre |last10=Glasse |first10=Alistair |last11=Rieke |first11=Marcia |display-authors=etal |date=2022-07-12 |journal=NASA-ESA-CSA Publication |title=Characterization of JWST science performance from commissioning |url=http://arxiv.org/abs/2207.05632 |arxiv=2207.05632 |access-date=13 July 2022 |archive-date=14 July 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220714024715/https://arxiv.org/abs/2207.05632 |url-status=live }}</ref> * მოძრავი სამიზნეები: იუპიტერი (ბეჭდების და მთვარეების, ევროპის, თებესა და მეტისის ჩათვლით), ასტეროიდები 2516 Roman, 118 Peitho, 6481 Tenzing, 1773 Rumpelstilz, 216 Kleopatra, 2035 Stearns, 4000arring42X2-H. * იუპიტერის ზომის პლანეტა [[HAT-P-14b]] * NIRISS დიაფრაგმის დაფარვის ინტერფერომეტრია (AMI): ძალიან დაბალი მასის კომპანიონი ვარსკვლავის [[AB Doradus C]]-ის მკაფიო გამოვლენა * MIRI დაბალი გარჩევადობის სპექტროსკოპია (LRS): ცხელი სუპერ-დედამიწის ტიპის პლანეტა [[L168-9b]] (TOI-134) კაშკაშა M-ჯუჯა ვარსკვლავის გარშემო <ref>{{cite journal |last1=Astudillo-Defru |first1=N. |last2=Cloutier |first2=R. |last3=Wang |first3=S. X. |last4=Teske |first4=J. |last5=Brahm |first5=R. |last6=Hellier |first6=C. |last7=Ricker |first7=G. |last8=Vanderspek |first8=R. |last9=Latham |first9=D. |last10=Seager |first10=S. |last11=Winn |first11=J. N. |display-authors=etal |date=2020-04-01 |title=A hot terrestrial planet orbiting the bright M dwarf L 168-9 unveiled by TESS |url=https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2020A&A...636A..58A |journal=Astronomy and Astrophysics |volume=636 |pages=A58 |doi=10.1051/0004-6361/201937179 |arxiv=2001.09175 |bibcode=2020A&A...636A..58A |s2cid=210920549 |issn=0004-6361 |access-date=15 July 2022 |archive-date=8 March 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220308154037/https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2020A%26A...636A..58A |url-status=live }}</ref> ===გალერეა=== <gallery caption="ჯეიმს ვების ტელესკოპის მიერ გადაღებული პირველი სურათები — 2022 წლის 12 ივლისი" mode="packed" heights="100"> File:NASA’s Webb Reveals Cosmic Cliffs, Glittering Landscape of Star Birth.jpg|კარინას ნისლეულის კოსმოსური კლდეები File:NASA’s Webb Captures Dying Star’s Final ‘Performance’ in Fine Detail.png|სამხრეთ წრის ნისლეული ([[NGC 3132]]) File:Stephan's Quintet taken by James Webb Space Telescope.jpg|სტეფანის კვინტეტი (NIRCam/MIRI კამერების კომპოზიტი) File:Stephan's Quintet as seen by JWST's NIRCAM.png|სტეფანის კვინტეტი (NIRCam კამერა) File:NASA’s Webb Sheds Light on Galaxy Evolution, Black Holes.png|სტეფანის კვინტეტი (MIRI კამერა) File:Jupiter and Europa (NIRCam) Commissioning Image.jpg|იუპიტერის და მისი მთვარის - ევროპის ინფრაწითელი სურათი </gallery> ==სქოლიო== {{სქოლიო}} [[კატეგორია:კოსმოსური ტელესკოპები]] [[კატეგორია:ეგზოპლანეტების ძებნის მისია]] 8o71pal03mmv8c19be82ddne9uo9xgk 4408651 4408646 2022-08-18T15:56:34Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki [[File:JWST spacecraft model 3.png|მინი|300პქ|ჯეიმს ვების კოსმოსური ტელესკოპი]] '''ჯეიმზ ვების კოსმოსური ტელესკოპი''' ('''JWST''') — კოსმოსური ტელესკოპი, რომელიც შექმნილია ძირითადად [[ინფრაწითელი ასტრონომია| ინფრაწითელი ასტრონომიის]] ამოცანებისთვის. იგი კოსმოსში ყველაზე დიდი ოპტიკური ტელესკოპია, რომლის მნიშვნელოვნად გაუმჯობესებული [[ინფრაწითელი გამოსხივება|ინფრაწითელი]] გარჩევადობა და მგრძნობელობა საშუალებას აძლევს მას დაინახოს ისეთი სუსტი სინათლის მქონე, ძველი ან შორეული ობიექტები, რომლებიც რთული დასანახია [[ჰაბლი|ჰაბლის]] კოსმოსური ტელესკოპისთვის. მოსალოდნელია, რომ ამ ტელესკოპის დახმარებით ხელი შეეწყობა გამოკვლევების ფართო სპექტრის განვითარებას [[ასტრონომია|ასტრონომიისა]] და [[კოსმოლოგია|კოსმოლოგიის]] სფეროებში, მაგალითად პირველი ვარსკვლავებისა და პირველი გალაქტიკების ფორმირებაზე დაკვირვებასა და დასახლების პოტენციალის მქონე ეგზოპლანეტების დეტალურ ატმოსფერულ დახასიათებას. აშშ-ის [[NASA|აერონავტიკისა და კოსმოსური კვლევის ეროვნული ადმინისტრაცია]] (NASA) ხელმძღვანელობდა ჯეიმს ვების კოსმოსური ტელესკოპის განვითარებას [[ევროპული კოსმოსური სააგენტო|ევროპის კოსმოსურ სააგენტოსთან]] (ESA) და კანადის კოსმოსურ სააგენტოსთან (CSA) თანამშრომლობით. ნასას გოდარდის კოსმოსური ფრენის ცენტრი (GSFC) [[მერილენდი|მერილენდში]] თაოსნობდა ტელესკოპის განვითარების პროცესს, კოსმოსური ტელესკოპის სამეცნიერო ინსტიტუტი [[ბალტიმორი|ბალტიმორში]] ჯონს ჰოპკინსის უნივერსიტეტის ჰოუმვუდის კამპუსში მართავს ტელესკოპს. მთავარი კონტრაქტორი იყო ნორთროპ გრანმენი (Northrop Grumman). ტელესკოპს სახელი ეწოდა ჯეიმს ე. ვების, ნასას ადმინისტრატორის ([[1961]]-[[1968]]) პატივსაცემად. ჯეიმს ვები ნასას ადმინისტრატორი იყო მერკურის, ტყუპებისა და [[აპოლო (კოსმოსური პროგრამა)|აპოლოს პროგრამების]] დროს. ჯეიმს ვების კოსმოსური ტელესკოპი გაუშვეს 2021 წლის 25 დეკემბერს „Ariane 5“-ის რაკეტით კურუდან ([[საფრანგეთის გვიანა]]) და მან მიაღწია მზე-დედამიწის L₂ ლაგრანჟის წერტილს 2022 წლის იანვარში. ტეკესკოპის მიერ გადაღებული პირველი სურათი გამოქვეყნდა საზოგადოებისთვის პრესკონფერენციის საშუალებით 2022 წლის 11 ივლისს.<ref>{{Cite web|last1=Fisher|first1=Alise|last2=Pinol|first2=Natasha|last3=Betz|first3=Laura|date=2022-07-11|title=President Biden Reveals First Image from NASA's Webb Telescope|url=http://www.nasa.gov/press-release/president-biden-reveals-first-image-from-nasa-s-webb-telescope|access-date=2022-07-12}}</ref> ტელესკოპი არის [[ასტროფიზიკა|ასტროფიზიკაში]] NASA-ს ფლაგმანური მისიის ნაწილი და ჰაბლის ტელესკოპის მემკვიდრე. ჯეიმს ვების კოსმოსური ტელესკოპის პირველადი სარკე შედგება 18 ექვსკუთხა სარკის სეგმენტისგან, რომელიც დამზადებულია მოოქროვილი [[ბერილიუმი|ბერილიუმისგან]]. ისინი ერთად ქმნიან 6.5 მეტრი დიამეტრის მქონე სარკეს (ჰაბლის სარკის ზომა 2.4 მეტრი იყო). ეს ნიშნავს, რომ ვების ტელესკოპს აქვს დაახლოებით 25 კვადრატული მეტრი სინათლის შემგროვებელი ფართობი. ეს მონაცემი დაახლოებით ექვსჯერ აღემატება ჰაბლს. ჰაბლისგან განსხვავებით, რომელიც აკვირდება [[ულტრაიისფერი გამოსხივება|ულტრაიისფერ]], ხილულ და [[ინფრაწითელი გამოსხივება|ახლო ინფრაწითელ]] (0,1–1,7 μm) სპექტრებს, ვების ტელესკოპი აკვირდება ქვედა სიხშირის დიაპაზონს, გრძელი სიგრძის ტალღის ხილული [[სინათლე|სინათლიდან]] (წითელი) [[ინფრაწითელი გამოსხივება|შუა ინფრაწითელამდე]] (0,6–28,3 μm). ტელესკოპის ტემპერატურა უნდა უნდა იყოს ძალიან ცივი, 50 კელვინზე ქვემოთ (−223 °C; −370 °F), რათა თავად ტელესკოპის მიერ გამოსხივებულმა ინფრაწითელმა შუქმა არ შეუშალოს ხელი შეგროვებულ სინათლეს. იგი გაშვებულია მზის ორბიტაზე, მზე-დედამიწის L₂ ლაგრანჟის წერტილის მახლობლად, დაახლოებით 1.5 მილიონ კილომეტრზე დედამიწიდან. ტელესკოპს თავისი ხუთფენიანი მზის ფარი იცავს მზის, დედამიწისა და მთვარის სითბოსგან. ტელესკოპზე მუშაობა (თავდაპირველად მას ერქვა „შემდეგი თაობის კოსმოსური ტელესკოპი“) დაიწყო 1996 წელს. ორი კონცეფციის კვლევა დაიგეგმა 1999 წელს, 1 მილიარდი აშშ დოლარის ბიუჯეტით. მისი გაშვება 2007 წელს იგეგმებოდა, თუმცა უზარმაზარმა ხარჯებმა და დაგვიანებებმა ეს პროცესი გააჭიანურა; 2005 წელს განხორციელებული დიდი რედიზაინის შემდეგ მშენებლობა დასრულდა 2016 წელს. პროექტის საერთო ღირებულებამ შეადგინა 10 მილიარდი აშშ დოლარი. გაშვების რისკებსა და ტელესკოპის კომპლექსურობაზე აქტიურად საუბრობდნენ მედია, მეცნიერები და ინჟინრები. ==სამეცნიერო შედეგები== [[File:NASA-HubbleSpaceTelescope-DeepField-2017.jpg|მინი|250პქ|ჰაბლის ტელესკოპის მიერ გადაღებული გალაქტიკური ღრმა ველი]] [[File:Webb's First Deep Field (adjusted).jpg|მინი|250პქ|ვების ტელესკოპის მიერ დაფიქსირებული იგივე ღრმა ველი<ref name="NBC-20220712">{{cite news |last1=Chow |first1=Denise |last2=Wu |first2=Jiachuan |title=Photos: How pictures from the Webb telescope compare to Hubble's - NASA's $10 billion telescope peers deeper into space than ever, revealing previously undetectable details in the cosmos.|url=https://www.nbcnews.com/data-graphics/compare-photos-nasas-james-webb-space-telescope-hubble-space-telescope-rcna37875 |date=12 July 2022 |work=[[NBC News]] |accessdate=16 July 2022 }}</ref><ref name="ABC-20220714">{{cite news |last1=Deliso |first1=Meredith |last2=Longo |first2=Meredith |last3=Rothenberg |first3=Nicolas |title=Hubble vs. James Webb telescope images: See the difference |url=https://abcnews.go.com/Technology/hubble-james-webb-telescope-images-difference/story?id=86763039 |date=14 July 2022 |work=[[ABC News]] |accessdate=15 July 2022 }}</ref><ref name="CNET-20120713">{{cite news |last=Kooser |first=Amanda |title=Hubble and James Webb Space Telescope Images Compared: See the Difference - The James Webb Space Telescope builds on Hubble's legacy with stunning new views of the cosmos. |url=https://www.cnet.com/pictures/hubble-and-james-webb-space-telescope-images-compared-see-the-difference/ |date=13 July 2012 |work=[[CNET]] |accessdate=16 July 2022 }}</ref>]] პირველი სრულად ფერადი სურათები და სპექტროსკოპიული მონაცემები გამოქვეყნდა 2022 წლის 12 ივლისს, რაც ასევე აღნიშნავდა ვების ზოგადი სამეცნიერო ოპერაციების ოფიციალურ დასაწყისს; პრეზიდენტმა ჯო ბაიდენმა გამოავლინა პირველი სურათი, [[Webb's First Deep Field|„ვების პირველი ღრმა ველი“]], 2022 წლის 11 ივლისს.<ref name="NASA-20220711">{{cite news |last=Garner |first=Rob |title=NASA's Webb Delivers Deepest Infrared Image of Universe Yet |url=https://www.nasa.gov/image-feature/goddard/2022/nasa-s-webb-delivers-deepest-infrared-image-of-universe-yet |date=11 July 2022 |work=[[NASA]] |accessdate=12 July 2022 |archive-date=12 July 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220712000119/https://www.nasa.gov/image-feature/goddard/2022/nasa-s-webb-delivers-deepest-infrared-image-of-universe-yet/ |url-status=live }}</ref><ref name="NYT-20220711">{{cite news |last1=Overbye |first1=Dennis |last2=Chang |first2=Kenneth |last3=Tankersley |first3=Jim |title=Biden and NASA Share First Webb Space Telescope Image – From the White House on Monday, humanity got its first glimpse of what the observatory in space has been seeing: a cluster of early galaxies. |url=https://www.nytimes.com/2022/07/11/science/nasa-webb-telescope-images-livestream.html |date=11 July 2022 |work=[[The New York Times]] |accessdate=12 July 2022 |archive-date=12 July 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220712005736/https://www.nytimes.com/2022/07/11/science/nasa-webb-telescope-images-livestream.html |url-status=live }}</ref><ref>https://twitter.com/NASA/status/1546290906046816256 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220711211323/https://twitter.com/NASA/status/1546290906046816256?s=20&t=XQLf6s1HiGOLerxFwCZJWQ |date=11 July 2022 }} </ref> NASA-მ დააანონსა იმ ობიექტების სია, რომელთა სურათების გამოქვეყნებაც იგეგმებოდა:<ref>{{cite web |last=Timmer |first=John |date=2022-07-08 |title=NASA names first five targets for Webb images |url=https://arstechnica.com/science/2022/07/nasa-names-first-five-targets-for-webb-images/ |access-date=2022-07-08 |website=Ars Technica |language=en-us |archive-date=8 July 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220708195443/https://arstechnica.com/science/2022/07/nasa-names-first-five-targets-for-webb-images/ |url-status=live }}</ref><ref name="first">{{cite web |date=2022-07-08 |title=First Images from the James Webb Space Telescope |url=https://www.nasa.gov/webbfirstimages |access-date=2022-07-08 |website=NASA |archive-date=13 July 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220713043735/https://www.nasa.gov/webbfirstimages/ |url-status=live }}</ref> * [[კარინას ნისლეული]] - ახალგაზრდა, ვარსკვლავთწარმომქმნელი რეგიონი, სახელად NGC 3324, ნაჩვენებია "კოსმოსური კლდეები" დედამიწიდან დაახლოებით 8500 სინათლის წლის მანძილზე.<ref name=first/> * [[WASP-96b]] – მოიცავს გიგანტური გაზის პლანეტის ატმოსფეროს ანალიზს. იგი მოძრაობს დედამიწიდან 1120 სინათლის წლის მანძილზე შორეული ვარსკვლავის გარშემო.<ref name=first/> * [[სამხრეთის რგოლის ნისლეული]] - გაზისა და მტვრის ღრუბლები, რომლებიც გამოტყორცნილია მომაკვდავი ვარსკვლავის მიერ დედამიწიდან 2500 სინათლის წლის მანძილზე.<ref name=first/> * [[სტეფანის კვინტეტი]] – ხუთი გალაქტიკის ვიზუალური გამოსახულება გაზისა და მტვრის ღრუბლების შეჯახებით, რომლებიც ქმნიან ახალ ვარსკვლავებს; ოთხი ცენტრალური გალაქტიკა დედამიწიდან 290 მილიონი სინათლის წლის მანძილზეა დაშორებული.<ref name=first/> * [[SMACS J0723.3-7327]] – [[Webb's First Deep Field|„ვების პირველი ღრმა ველი“]] დედამიწიდან 4,6 მილიარდი სინათლის წლის მანძილზე, შორეული გალაქტიკებით 13,1 მილიარდი სინათლის წლის მანძილზე.<ref name=first/><ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2022/07/12/science/james-webb-telescope-images-nasa.html?smid=url-share|author1=Dennis Overbye|author2=Kenneth Chang|author3=Joshua Sokol|date=July 12, 2022|title=Webb Telescope Reveals a New Vision of an Ancient Universe|work=|access-date=13 July 2022|archive-date=15 July 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220715144629/https://www.nytimes.com/2022/07/12/science/james-webb-telescope-images-nasa.html?smid=url-share|url-status=live}}</ref> 2022 წლის 14 ივლისს, NASA-მ წარმოადგინა იუპიტერისა და მასთან დაკავშირებული ტერიტორიების სურათები (მათ შორის ინფრაწითელი ვერსიები), რომლებიც პირველად გადაიღეს ჯეიმს ვების კოსმოსური ტელესკოპის საშუალებით.<ref name="NYT-20220715">{{cite news |last=Chang |first=Kenneth |title=NASA Shows Webb's View of Something Closer to Home: Jupiter - The powerful telescope will help scientists make discoveries both within our solar system and well beyond it. |url=https://www.nytimes.com/2022/07/15/science/webb-telescope-jupiter-images.html |date=15 July 2022 |work=[[The New York Times]] |accessdate=16 July 2022 }}</ref> NASA-ს, ESA-სა და CSA-ს მეცნიერთა მიერ გამოქვეყნებული ნაშრომი ტელესკოპის მუშაობის შესახებ აღწერს, რომ „ჯეიმს ვების კოსმოსური ტელესკოპის სამეცნიერო ეფექტურობა მოსალოდნელზე უკეთესია“. ნაშრომი აღწერს დაკვირვებების სერიას ექსპლუატაციაში გაშვების დროს, როდესაც აღიბეჭდა ტრანზიტული ეგზოპლანეტების სპექტრები უკეთესი სიზუსტით და თვალყურს ადევნებდნენ მოძრავ ობიექტებს 67 მილიარდ/წმ სიჩქარით, ორჯერ მეტი სიჩქარით ვიდრე მოთხოვნა იყო. მან ასევე მიიღო ასობით ვარსკვლავის სპექტრი ერთდროულად მკვრივ ველში გალაქტიკური ცენტრისკენ. ნაშრომში აღწერილი სხვა ობიექტები:<ref name="Rigby 2022-07-12">{{cite journal |last1=Rigby |first1=Jane |last2=Perrin |first2=Marshall |last3=McElwain |first3=Michael |last4=Kimble |first4=Randy |last5=Friedman |first5=Scott |last6=Lallo |first6=Matt |last7=Doyon |first7=René |last8=Feinberg |first8=Lee |last9=Ferruit |first9=Pierre |last10=Glasse |first10=Alistair |last11=Rieke |first11=Marcia |display-authors=etal |date=2022-07-12 |journal=NASA-ESA-CSA Publication |title=Characterization of JWST science performance from commissioning |url=http://arxiv.org/abs/2207.05632 |arxiv=2207.05632 |access-date=13 July 2022 |archive-date=14 July 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220714024715/https://arxiv.org/abs/2207.05632 |url-status=live }}</ref> * მოძრავი სამიზნეები: იუპიტერი (ბეჭდების და მთვარეების, ევროპის, თებესა და მეტისის ჩათვლით), ასტეროიდები 2516 Roman, 118 Peitho, 6481 Tenzing, 1773 Rumpelstilz, 216 Kleopatra, 2035 Stearns, 4000arring42X2-H. * იუპიტერის ზომის პლანეტა [[HAT-P-14b]] * NIRISS დიაფრაგმის დაფარვის ინტერფერომეტრია (AMI): ძალიან დაბალი მასის კომპანიონი ვარსკვლავის [[AB Doradus C]]-ის მკაფიო გამოვლენა * MIRI დაბალი გარჩევადობის სპექტროსკოპია (LRS): ცხელი სუპერ-დედამიწის ტიპის პლანეტა [[L168-9b]] (TOI-134) კაშკაშა M-ჯუჯა ვარსკვლავის გარშემო <ref>{{cite journal |last1=Astudillo-Defru |first1=N. |last2=Cloutier |first2=R. |last3=Wang |first3=S. X. |last4=Teske |first4=J. |last5=Brahm |first5=R. |last6=Hellier |first6=C. |last7=Ricker |first7=G. |last8=Vanderspek |first8=R. |last9=Latham |first9=D. |last10=Seager |first10=S. |last11=Winn |first11=J. N. |display-authors=etal |date=2020-04-01 |title=A hot terrestrial planet orbiting the bright M dwarf L 168-9 unveiled by TESS |url=https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2020A&A...636A..58A |journal=Astronomy and Astrophysics |volume=636 |pages=A58 |doi=10.1051/0004-6361/201937179 |arxiv=2001.09175 |bibcode=2020A&A...636A..58A |s2cid=210920549 |issn=0004-6361 |access-date=15 July 2022 |archive-date=8 March 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220308154037/https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2020A%26A...636A..58A |url-status=live }}</ref> ===გალერეა=== <gallery caption="ჯეიმს ვების ტელესკოპის მიერ გადაღებული პირველი სურათები — 2022 წლის 12 ივლისი" mode="packed" heights="100"> File:NASA’s Webb Reveals Cosmic Cliffs, Glittering Landscape of Star Birth.jpg|კარინას ნისლეულის კოსმოსური კლდეები File:NASA’s Webb Captures Dying Star’s Final ‘Performance’ in Fine Detail.png|სამხრეთ წრის ნისლეული ([[NGC 3132]]) File:Stephan's Quintet taken by James Webb Space Telescope.jpg|სტეფანის კვინტეტი (NIRCam/MIRI კამერების კომპოზიტი) File:Stephan's Quintet as seen by JWST's NIRCAM.png|სტეფანის კვინტეტი (NIRCam კამერა) File:NASA’s Webb Sheds Light on Galaxy Evolution, Black Holes.png|სტეფანის კვინტეტი (MIRI კამერა) File:Jupiter and Europa (NIRCam) Commissioning Image.jpg|იუპიტერის და მისი მთვარის - ევროპის ინფრაწითელი სურათი </gallery> ==სქოლიო== {{სქოლიო}} [[კატეგორია:კოსმოსური ტელესკოპები]] [[კატეგორია:ეგზოპლანეტების ძებნის მისია]] ktbqki2vp6epwo5h4wz9tw6ivdse6wx 4408652 4408651 2022-08-18T15:56:41Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki [[File:JWST spacecraft model 3.png|მინი|300პქ|ჯეიმზ ვების კოსმოსური ტელესკოპი]] '''ჯეიმზ ვების კოსმოსური ტელესკოპი''' ('''JWST''') — კოსმოსური ტელესკოპი, რომელიც შექმნილია ძირითადად [[ინფრაწითელი ასტრონომია| ინფრაწითელი ასტრონომიის]] ამოცანებისთვის. იგი კოსმოსში ყველაზე დიდი ოპტიკური ტელესკოპია, რომლის მნიშვნელოვნად გაუმჯობესებული [[ინფრაწითელი გამოსხივება|ინფრაწითელი]] გარჩევადობა და მგრძნობელობა საშუალებას აძლევს მას დაინახოს ისეთი სუსტი სინათლის მქონე, ძველი ან შორეული ობიექტები, რომლებიც რთული დასანახია [[ჰაბლი|ჰაბლის]] კოსმოსური ტელესკოპისთვის. მოსალოდნელია, რომ ამ ტელესკოპის დახმარებით ხელი შეეწყობა გამოკვლევების ფართო სპექტრის განვითარებას [[ასტრონომია|ასტრონომიისა]] და [[კოსმოლოგია|კოსმოლოგიის]] სფეროებში, მაგალითად პირველი ვარსკვლავებისა და პირველი გალაქტიკების ფორმირებაზე დაკვირვებასა და დასახლების პოტენციალის მქონე ეგზოპლანეტების დეტალურ ატმოსფერულ დახასიათებას. აშშ-ის [[NASA|აერონავტიკისა და კოსმოსური კვლევის ეროვნული ადმინისტრაცია]] (NASA) ხელმძღვანელობდა ჯეიმს ვების კოსმოსური ტელესკოპის განვითარებას [[ევროპული კოსმოსური სააგენტო|ევროპის კოსმოსურ სააგენტოსთან]] (ESA) და კანადის კოსმოსურ სააგენტოსთან (CSA) თანამშრომლობით. ნასას გოდარდის კოსმოსური ფრენის ცენტრი (GSFC) [[მერილენდი|მერილენდში]] თაოსნობდა ტელესკოპის განვითარების პროცესს, კოსმოსური ტელესკოპის სამეცნიერო ინსტიტუტი [[ბალტიმორი|ბალტიმორში]] ჯონს ჰოპკინსის უნივერსიტეტის ჰოუმვუდის კამპუსში მართავს ტელესკოპს. მთავარი კონტრაქტორი იყო ნორთროპ გრანმენი (Northrop Grumman). ტელესკოპს სახელი ეწოდა ჯეიმს ე. ვების, ნასას ადმინისტრატორის ([[1961]]-[[1968]]) პატივსაცემად. ჯეიმს ვები ნასას ადმინისტრატორი იყო მერკურის, ტყუპებისა და [[აპოლო (კოსმოსური პროგრამა)|აპოლოს პროგრამების]] დროს. ჯეიმს ვების კოსმოსური ტელესკოპი გაუშვეს 2021 წლის 25 დეკემბერს „Ariane 5“-ის რაკეტით კურუდან ([[საფრანგეთის გვიანა]]) და მან მიაღწია მზე-დედამიწის L₂ ლაგრანჟის წერტილს 2022 წლის იანვარში. ტეკესკოპის მიერ გადაღებული პირველი სურათი გამოქვეყნდა საზოგადოებისთვის პრესკონფერენციის საშუალებით 2022 წლის 11 ივლისს.<ref>{{Cite web|last1=Fisher|first1=Alise|last2=Pinol|first2=Natasha|last3=Betz|first3=Laura|date=2022-07-11|title=President Biden Reveals First Image from NASA's Webb Telescope|url=http://www.nasa.gov/press-release/president-biden-reveals-first-image-from-nasa-s-webb-telescope|access-date=2022-07-12}}</ref> ტელესკოპი არის [[ასტროფიზიკა|ასტროფიზიკაში]] NASA-ს ფლაგმანური მისიის ნაწილი და ჰაბლის ტელესკოპის მემკვიდრე. ჯეიმს ვების კოსმოსური ტელესკოპის პირველადი სარკე შედგება 18 ექვსკუთხა სარკის სეგმენტისგან, რომელიც დამზადებულია მოოქროვილი [[ბერილიუმი|ბერილიუმისგან]]. ისინი ერთად ქმნიან 6.5 მეტრი დიამეტრის მქონე სარკეს (ჰაბლის სარკის ზომა 2.4 მეტრი იყო). ეს ნიშნავს, რომ ვების ტელესკოპს აქვს დაახლოებით 25 კვადრატული მეტრი სინათლის შემგროვებელი ფართობი. ეს მონაცემი დაახლოებით ექვსჯერ აღემატება ჰაბლს. ჰაბლისგან განსხვავებით, რომელიც აკვირდება [[ულტრაიისფერი გამოსხივება|ულტრაიისფერ]], ხილულ და [[ინფრაწითელი გამოსხივება|ახლო ინფრაწითელ]] (0,1–1,7 μm) სპექტრებს, ვების ტელესკოპი აკვირდება ქვედა სიხშირის დიაპაზონს, გრძელი სიგრძის ტალღის ხილული [[სინათლე|სინათლიდან]] (წითელი) [[ინფრაწითელი გამოსხივება|შუა ინფრაწითელამდე]] (0,6–28,3 μm). ტელესკოპის ტემპერატურა უნდა უნდა იყოს ძალიან ცივი, 50 კელვინზე ქვემოთ (−223 °C; −370 °F), რათა თავად ტელესკოპის მიერ გამოსხივებულმა ინფრაწითელმა შუქმა არ შეუშალოს ხელი შეგროვებულ სინათლეს. იგი გაშვებულია მზის ორბიტაზე, მზე-დედამიწის L₂ ლაგრანჟის წერტილის მახლობლად, დაახლოებით 1.5 მილიონ კილომეტრზე დედამიწიდან. ტელესკოპს თავისი ხუთფენიანი მზის ფარი იცავს მზის, დედამიწისა და მთვარის სითბოსგან. ტელესკოპზე მუშაობა (თავდაპირველად მას ერქვა „შემდეგი თაობის კოსმოსური ტელესკოპი“) დაიწყო 1996 წელს. ორი კონცეფციის კვლევა დაიგეგმა 1999 წელს, 1 მილიარდი აშშ დოლარის ბიუჯეტით. მისი გაშვება 2007 წელს იგეგმებოდა, თუმცა უზარმაზარმა ხარჯებმა და დაგვიანებებმა ეს პროცესი გააჭიანურა; 2005 წელს განხორციელებული დიდი რედიზაინის შემდეგ მშენებლობა დასრულდა 2016 წელს. პროექტის საერთო ღირებულებამ შეადგინა 10 მილიარდი აშშ დოლარი. გაშვების რისკებსა და ტელესკოპის კომპლექსურობაზე აქტიურად საუბრობდნენ მედია, მეცნიერები და ინჟინრები. ==სამეცნიერო შედეგები== [[File:NASA-HubbleSpaceTelescope-DeepField-2017.jpg|მინი|250პქ|ჰაბლის ტელესკოპის მიერ გადაღებული გალაქტიკური ღრმა ველი]] [[File:Webb's First Deep Field (adjusted).jpg|მინი|250პქ|ვების ტელესკოპის მიერ დაფიქსირებული იგივე ღრმა ველი<ref name="NBC-20220712">{{cite news |last1=Chow |first1=Denise |last2=Wu |first2=Jiachuan |title=Photos: How pictures from the Webb telescope compare to Hubble's - NASA's $10 billion telescope peers deeper into space than ever, revealing previously undetectable details in the cosmos.|url=https://www.nbcnews.com/data-graphics/compare-photos-nasas-james-webb-space-telescope-hubble-space-telescope-rcna37875 |date=12 July 2022 |work=[[NBC News]] |accessdate=16 July 2022 }}</ref><ref name="ABC-20220714">{{cite news |last1=Deliso |first1=Meredith |last2=Longo |first2=Meredith |last3=Rothenberg |first3=Nicolas |title=Hubble vs. James Webb telescope images: See the difference |url=https://abcnews.go.com/Technology/hubble-james-webb-telescope-images-difference/story?id=86763039 |date=14 July 2022 |work=[[ABC News]] |accessdate=15 July 2022 }}</ref><ref name="CNET-20120713">{{cite news |last=Kooser |first=Amanda |title=Hubble and James Webb Space Telescope Images Compared: See the Difference - The James Webb Space Telescope builds on Hubble's legacy with stunning new views of the cosmos. |url=https://www.cnet.com/pictures/hubble-and-james-webb-space-telescope-images-compared-see-the-difference/ |date=13 July 2012 |work=[[CNET]] |accessdate=16 July 2022 }}</ref>]] პირველი სრულად ფერადი სურათები და სპექტროსკოპიული მონაცემები გამოქვეყნდა 2022 წლის 12 ივლისს, რაც ასევე აღნიშნავდა ვების ზოგადი სამეცნიერო ოპერაციების ოფიციალურ დასაწყისს; პრეზიდენტმა ჯო ბაიდენმა გამოავლინა პირველი სურათი, [[Webb's First Deep Field|„ვების პირველი ღრმა ველი“]], 2022 წლის 11 ივლისს.<ref name="NASA-20220711">{{cite news |last=Garner |first=Rob |title=NASA's Webb Delivers Deepest Infrared Image of Universe Yet |url=https://www.nasa.gov/image-feature/goddard/2022/nasa-s-webb-delivers-deepest-infrared-image-of-universe-yet |date=11 July 2022 |work=[[NASA]] |accessdate=12 July 2022 |archive-date=12 July 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220712000119/https://www.nasa.gov/image-feature/goddard/2022/nasa-s-webb-delivers-deepest-infrared-image-of-universe-yet/ |url-status=live }}</ref><ref name="NYT-20220711">{{cite news |last1=Overbye |first1=Dennis |last2=Chang |first2=Kenneth |last3=Tankersley |first3=Jim |title=Biden and NASA Share First Webb Space Telescope Image – From the White House on Monday, humanity got its first glimpse of what the observatory in space has been seeing: a cluster of early galaxies. |url=https://www.nytimes.com/2022/07/11/science/nasa-webb-telescope-images-livestream.html |date=11 July 2022 |work=[[The New York Times]] |accessdate=12 July 2022 |archive-date=12 July 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220712005736/https://www.nytimes.com/2022/07/11/science/nasa-webb-telescope-images-livestream.html |url-status=live }}</ref><ref>https://twitter.com/NASA/status/1546290906046816256 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220711211323/https://twitter.com/NASA/status/1546290906046816256?s=20&t=XQLf6s1HiGOLerxFwCZJWQ |date=11 July 2022 }} </ref> NASA-მ დააანონსა იმ ობიექტების სია, რომელთა სურათების გამოქვეყნებაც იგეგმებოდა:<ref>{{cite web |last=Timmer |first=John |date=2022-07-08 |title=NASA names first five targets for Webb images |url=https://arstechnica.com/science/2022/07/nasa-names-first-five-targets-for-webb-images/ |access-date=2022-07-08 |website=Ars Technica |language=en-us |archive-date=8 July 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220708195443/https://arstechnica.com/science/2022/07/nasa-names-first-five-targets-for-webb-images/ |url-status=live }}</ref><ref name="first">{{cite web |date=2022-07-08 |title=First Images from the James Webb Space Telescope |url=https://www.nasa.gov/webbfirstimages |access-date=2022-07-08 |website=NASA |archive-date=13 July 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220713043735/https://www.nasa.gov/webbfirstimages/ |url-status=live }}</ref> * [[კარინას ნისლეული]] - ახალგაზრდა, ვარსკვლავთწარმომქმნელი რეგიონი, სახელად NGC 3324, ნაჩვენებია "კოსმოსური კლდეები" დედამიწიდან დაახლოებით 8500 სინათლის წლის მანძილზე.<ref name=first/> * [[WASP-96b]] – მოიცავს გიგანტური გაზის პლანეტის ატმოსფეროს ანალიზს. იგი მოძრაობს დედამიწიდან 1120 სინათლის წლის მანძილზე შორეული ვარსკვლავის გარშემო.<ref name=first/> * [[სამხრეთის რგოლის ნისლეული]] - გაზისა და მტვრის ღრუბლები, რომლებიც გამოტყორცნილია მომაკვდავი ვარსკვლავის მიერ დედამიწიდან 2500 სინათლის წლის მანძილზე.<ref name=first/> * [[სტეფანის კვინტეტი]] – ხუთი გალაქტიკის ვიზუალური გამოსახულება გაზისა და მტვრის ღრუბლების შეჯახებით, რომლებიც ქმნიან ახალ ვარსკვლავებს; ოთხი ცენტრალური გალაქტიკა დედამიწიდან 290 მილიონი სინათლის წლის მანძილზეა დაშორებული.<ref name=first/> * [[SMACS J0723.3-7327]] – [[Webb's First Deep Field|„ვების პირველი ღრმა ველი“]] დედამიწიდან 4,6 მილიარდი სინათლის წლის მანძილზე, შორეული გალაქტიკებით 13,1 მილიარდი სინათლის წლის მანძილზე.<ref name=first/><ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2022/07/12/science/james-webb-telescope-images-nasa.html?smid=url-share|author1=Dennis Overbye|author2=Kenneth Chang|author3=Joshua Sokol|date=July 12, 2022|title=Webb Telescope Reveals a New Vision of an Ancient Universe|work=|access-date=13 July 2022|archive-date=15 July 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220715144629/https://www.nytimes.com/2022/07/12/science/james-webb-telescope-images-nasa.html?smid=url-share|url-status=live}}</ref> 2022 წლის 14 ივლისს, NASA-მ წარმოადგინა იუპიტერისა და მასთან დაკავშირებული ტერიტორიების სურათები (მათ შორის ინფრაწითელი ვერსიები), რომლებიც პირველად გადაიღეს ჯეიმს ვების კოსმოსური ტელესკოპის საშუალებით.<ref name="NYT-20220715">{{cite news |last=Chang |first=Kenneth |title=NASA Shows Webb's View of Something Closer to Home: Jupiter - The powerful telescope will help scientists make discoveries both within our solar system and well beyond it. |url=https://www.nytimes.com/2022/07/15/science/webb-telescope-jupiter-images.html |date=15 July 2022 |work=[[The New York Times]] |accessdate=16 July 2022 }}</ref> NASA-ს, ESA-სა და CSA-ს მეცნიერთა მიერ გამოქვეყნებული ნაშრომი ტელესკოპის მუშაობის შესახებ აღწერს, რომ „ჯეიმს ვების კოსმოსური ტელესკოპის სამეცნიერო ეფექტურობა მოსალოდნელზე უკეთესია“. ნაშრომი აღწერს დაკვირვებების სერიას ექსპლუატაციაში გაშვების დროს, როდესაც აღიბეჭდა ტრანზიტული ეგზოპლანეტების სპექტრები უკეთესი სიზუსტით და თვალყურს ადევნებდნენ მოძრავ ობიექტებს 67 მილიარდ/წმ სიჩქარით, ორჯერ მეტი სიჩქარით ვიდრე მოთხოვნა იყო. მან ასევე მიიღო ასობით ვარსკვლავის სპექტრი ერთდროულად მკვრივ ველში გალაქტიკური ცენტრისკენ. ნაშრომში აღწერილი სხვა ობიექტები:<ref name="Rigby 2022-07-12">{{cite journal |last1=Rigby |first1=Jane |last2=Perrin |first2=Marshall |last3=McElwain |first3=Michael |last4=Kimble |first4=Randy |last5=Friedman |first5=Scott |last6=Lallo |first6=Matt |last7=Doyon |first7=René |last8=Feinberg |first8=Lee |last9=Ferruit |first9=Pierre |last10=Glasse |first10=Alistair |last11=Rieke |first11=Marcia |display-authors=etal |date=2022-07-12 |journal=NASA-ESA-CSA Publication |title=Characterization of JWST science performance from commissioning |url=http://arxiv.org/abs/2207.05632 |arxiv=2207.05632 |access-date=13 July 2022 |archive-date=14 July 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220714024715/https://arxiv.org/abs/2207.05632 |url-status=live }}</ref> * მოძრავი სამიზნეები: იუპიტერი (ბეჭდების და მთვარეების, ევროპის, თებესა და მეტისის ჩათვლით), ასტეროიდები 2516 Roman, 118 Peitho, 6481 Tenzing, 1773 Rumpelstilz, 216 Kleopatra, 2035 Stearns, 4000arring42X2-H. * იუპიტერის ზომის პლანეტა [[HAT-P-14b]] * NIRISS დიაფრაგმის დაფარვის ინტერფერომეტრია (AMI): ძალიან დაბალი მასის კომპანიონი ვარსკვლავის [[AB Doradus C]]-ის მკაფიო გამოვლენა * MIRI დაბალი გარჩევადობის სპექტროსკოპია (LRS): ცხელი სუპერ-დედამიწის ტიპის პლანეტა [[L168-9b]] (TOI-134) კაშკაშა M-ჯუჯა ვარსკვლავის გარშემო <ref>{{cite journal |last1=Astudillo-Defru |first1=N. |last2=Cloutier |first2=R. |last3=Wang |first3=S. X. |last4=Teske |first4=J. |last5=Brahm |first5=R. |last6=Hellier |first6=C. |last7=Ricker |first7=G. |last8=Vanderspek |first8=R. |last9=Latham |first9=D. |last10=Seager |first10=S. |last11=Winn |first11=J. N. |display-authors=etal |date=2020-04-01 |title=A hot terrestrial planet orbiting the bright M dwarf L 168-9 unveiled by TESS |url=https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2020A&A...636A..58A |journal=Astronomy and Astrophysics |volume=636 |pages=A58 |doi=10.1051/0004-6361/201937179 |arxiv=2001.09175 |bibcode=2020A&A...636A..58A |s2cid=210920549 |issn=0004-6361 |access-date=15 July 2022 |archive-date=8 March 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220308154037/https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2020A%26A...636A..58A |url-status=live }}</ref> ===გალერეა=== <gallery caption="ჯეიმს ვების ტელესკოპის მიერ გადაღებული პირველი სურათები — 2022 წლის 12 ივლისი" mode="packed" heights="100"> File:NASA’s Webb Reveals Cosmic Cliffs, Glittering Landscape of Star Birth.jpg|კარინას ნისლეულის კოსმოსური კლდეები File:NASA’s Webb Captures Dying Star’s Final ‘Performance’ in Fine Detail.png|სამხრეთ წრის ნისლეული ([[NGC 3132]]) File:Stephan's Quintet taken by James Webb Space Telescope.jpg|სტეფანის კვინტეტი (NIRCam/MIRI კამერების კომპოზიტი) File:Stephan's Quintet as seen by JWST's NIRCAM.png|სტეფანის კვინტეტი (NIRCam კამერა) File:NASA’s Webb Sheds Light on Galaxy Evolution, Black Holes.png|სტეფანის კვინტეტი (MIRI კამერა) File:Jupiter and Europa (NIRCam) Commissioning Image.jpg|იუპიტერის და მისი მთვარის - ევროპის ინფრაწითელი სურათი </gallery> ==სქოლიო== {{სქოლიო}} [[კატეგორია:კოსმოსური ტელესკოპები]] [[კატეგორია:ეგზოპლანეტების ძებნის მისია]] qmvtb44xtbtrrhrcm3wbdo2ntizr8s0 4408653 4408652 2022-08-18T15:57:05Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki [[File:JWST spacecraft model 3.png|მინი|300პქ|ჯეიმზ ვების კოსმოსური ტელესკოპი]] '''ჯეიმზ ვების კოსმოსური ტელესკოპი''' ('''JWST''') — კოსმოსური ტელესკოპი, რომელიც შექმნილია ძირითადად [[ინფრაწითელი ასტრონომია| ინფრაწითელი ასტრონომიის]] ამოცანებისთვის. იგი კოსმოსში ყველაზე დიდი ოპტიკური ტელესკოპია, რომლის მნიშვნელოვნად გაუმჯობესებული [[ინფრაწითელი გამოსხივება|ინფრაწითელი]] გარჩევადობა და მგრძნობელობა საშუალებას აძლევს მას დაინახოს ისეთი სუსტი სინათლის მქონე, ძველი ან შორეული ობიექტები, რომლებიც რთული დასანახია [[ჰაბლი|ჰაბლის]] კოსმოსური ტელესკოპისთვის. მოსალოდნელია, რომ ამ ტელესკოპის დახმარებით ხელი შეეწყობა გამოკვლევების ფართო სპექტრის განვითარებას [[ასტრონომია|ასტრონომიისა]] და [[კოსმოლოგია|კოსმოლოგიის]] სფეროებში, მაგალითად პირველი ვარსკვლავებისა და პირველი გალაქტიკების ფორმირებაზე დაკვირვებასა და დასახლების პოტენციალის მქონე ეგზოპლანეტების დეტალურ ატმოსფერულ დახასიათებას. აშშ-ის [[NASA|აერონავტიკისა და კოსმოსური კვლევის ეროვნული ადმინისტრაცია]] (NASA) ხელმძღვანელობდა ჯეიმზ ვების კოსმოსური ტელესკოპის განვითარებას [[ევროპული კოსმოსური სააგენტო|ევროპის კოსმოსურ სააგენტოსთან]] (ESA) და კანადის კოსმოსურ სააგენტოსთან (CSA) თანამშრომლობით. ნასას გოდარდის კოსმოსური ფრენის ცენტრი (GSFC) [[მერილენდი|მერილენდში]] თაოსნობდა ტელესკოპის განვითარების პროცესს, კოსმოსური ტელესკოპის სამეცნიერო ინსტიტუტი [[ბალტიმორი|ბალტიმორში]] ჯონს ჰოპკინსის უნივერსიტეტის ჰოუმვუდის კამპუსში მართავს ტელესკოპს. მთავარი კონტრაქტორი იყო ნორთროპ გრანმენი (Northrop Grumman). ტელესკოპს სახელი ეწოდა ჯეიმზ ე. ვების, ნასას ადმინისტრატორის ([[1961]]-[[1968]]) პატივსაცემად. ჯეიმზ ვები ნასას ადმინისტრატორი იყო მერკურის, ტყუპებისა და [[აპოლო (კოსმოსური პროგრამა)|აპოლოს პროგრამების]] დროს. ჯეიმზ ვების კოსმოსური ტელესკოპი გაუშვეს 2021 წლის 25 დეკემბერს „Ariane 5“-ის რაკეტით კურუდან ([[საფრანგეთის გვიანა]]) და მან მიაღწია მზე-დედამიწის L₂ ლაგრანჟის წერტილს 2022 წლის იანვარში. ტეკესკოპის მიერ გადაღებული პირველი სურათი გამოქვეყნდა საზოგადოებისთვის პრესკონფერენციის საშუალებით 2022 წლის 11 ივლისს.<ref>{{Cite web|last1=Fisher|first1=Alise|last2=Pinol|first2=Natasha|last3=Betz|first3=Laura|date=2022-07-11|title=President Biden Reveals First Image from NASA's Webb Telescope|url=http://www.nasa.gov/press-release/president-biden-reveals-first-image-from-nasa-s-webb-telescope|access-date=2022-07-12}}</ref> ტელესკოპი არის [[ასტროფიზიკა|ასტროფიზიკაში]] NASA-ს ფლაგმანური მისიის ნაწილი და ჰაბლის ტელესკოპის მემკვიდრე. ჯეიმზ ვების კოსმოსური ტელესკოპის პირველადი სარკე შედგება 18 ექვსკუთხა სარკის სეგმენტისგან, რომელიც დამზადებულია მოოქროვილი [[ბერილიუმი|ბერილიუმისგან]]. ისინი ერთად ქმნიან 6.5 მეტრი დიამეტრის მქონე სარკეს (ჰაბლის სარკის ზომა 2.4 მეტრი იყო). ეს ნიშნავს, რომ ვების ტელესკოპს აქვს დაახლოებით 25 კვადრატული მეტრი სინათლის შემგროვებელი ფართობი. ეს მონაცემი დაახლოებით ექვსჯერ აღემატება ჰაბლს. ჰაბლისგან განსხვავებით, რომელიც აკვირდება [[ულტრაიისფერი გამოსხივება|ულტრაიისფერ]], ხილულ და [[ინფრაწითელი გამოსხივება|ახლო ინფრაწითელ]] (0,1–1,7 μm) სპექტრებს, ვების ტელესკოპი აკვირდება ქვედა სიხშირის დიაპაზონს, გრძელი სიგრძის ტალღის ხილული [[სინათლე|სინათლიდან]] (წითელი) [[ინფრაწითელი გამოსხივება|შუა ინფრაწითელამდე]] (0,6–28,3 μm). ტელესკოპის ტემპერატურა უნდა უნდა იყოს ძალიან ცივი, 50 კელვინზე ქვემოთ (−223 °C; −370 °F), რათა თავად ტელესკოპის მიერ გამოსხივებულმა ინფრაწითელმა შუქმა არ შეუშალოს ხელი შეგროვებულ სინათლეს. იგი გაშვებულია მზის ორბიტაზე, მზე-დედამიწის L₂ ლაგრანჟის წერტილის მახლობლად, დაახლოებით 1.5 მილიონ კილომეტრზე დედამიწიდან. ტელესკოპს თავისი ხუთფენიანი მზის ფარი იცავს მზის, დედამიწისა და მთვარის სითბოსგან. ტელესკოპზე მუშაობა (თავდაპირველად მას ერქვა „შემდეგი თაობის კოსმოსური ტელესკოპი“) დაიწყო 1996 წელს. ორი კონცეფციის კვლევა დაიგეგმა 1999 წელს, 1 მილიარდი აშშ დოლარის ბიუჯეტით. მისი გაშვება 2007 წელს იგეგმებოდა, თუმცა უზარმაზარმა ხარჯებმა და დაგვიანებებმა ეს პროცესი გააჭიანურა; 2005 წელს განხორციელებული დიდი რედიზაინის შემდეგ მშენებლობა დასრულდა 2016 წელს. პროექტის საერთო ღირებულებამ შეადგინა 10 მილიარდი აშშ დოლარი. გაშვების რისკებსა და ტელესკოპის კომპლექსურობაზე აქტიურად საუბრობდნენ მედია, მეცნიერები და ინჟინრები. ==სამეცნიერო შედეგები== [[File:NASA-HubbleSpaceTelescope-DeepField-2017.jpg|მინი|250პქ|ჰაბლის ტელესკოპის მიერ გადაღებული გალაქტიკური ღრმა ველი]] [[File:Webb's First Deep Field (adjusted).jpg|მინი|250პქ|ვების ტელესკოპის მიერ დაფიქსირებული იგივე ღრმა ველი<ref name="NBC-20220712">{{cite news |last1=Chow |first1=Denise |last2=Wu |first2=Jiachuan |title=Photos: How pictures from the Webb telescope compare to Hubble's - NASA's $10 billion telescope peers deeper into space than ever, revealing previously undetectable details in the cosmos.|url=https://www.nbcnews.com/data-graphics/compare-photos-nasas-james-webb-space-telescope-hubble-space-telescope-rcna37875 |date=12 July 2022 |work=[[NBC News]] |accessdate=16 July 2022 }}</ref><ref name="ABC-20220714">{{cite news |last1=Deliso |first1=Meredith |last2=Longo |first2=Meredith |last3=Rothenberg |first3=Nicolas |title=Hubble vs. James Webb telescope images: See the difference |url=https://abcnews.go.com/Technology/hubble-james-webb-telescope-images-difference/story?id=86763039 |date=14 July 2022 |work=[[ABC News]] |accessdate=15 July 2022 }}</ref><ref name="CNET-20120713">{{cite news |last=Kooser |first=Amanda |title=Hubble and James Webb Space Telescope Images Compared: See the Difference - The James Webb Space Telescope builds on Hubble's legacy with stunning new views of the cosmos. |url=https://www.cnet.com/pictures/hubble-and-james-webb-space-telescope-images-compared-see-the-difference/ |date=13 July 2012 |work=[[CNET]] |accessdate=16 July 2022 }}</ref>]] პირველი სრულად ფერადი სურათები და სპექტროსკოპიული მონაცემები გამოქვეყნდა 2022 წლის 12 ივლისს, რაც ასევე აღნიშნავდა ვების ზოგადი სამეცნიერო ოპერაციების ოფიციალურ დასაწყისს; პრეზიდენტმა ჯო ბაიდენმა გამოავლინა პირველი სურათი, [[Webb's First Deep Field|„ვების პირველი ღრმა ველი“]], 2022 წლის 11 ივლისს.<ref name="NASA-20220711">{{cite news |last=Garner |first=Rob |title=NASA's Webb Delivers Deepest Infrared Image of Universe Yet |url=https://www.nasa.gov/image-feature/goddard/2022/nasa-s-webb-delivers-deepest-infrared-image-of-universe-yet |date=11 July 2022 |work=[[NASA]] |accessdate=12 July 2022 |archive-date=12 July 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220712000119/https://www.nasa.gov/image-feature/goddard/2022/nasa-s-webb-delivers-deepest-infrared-image-of-universe-yet/ |url-status=live }}</ref><ref name="NYT-20220711">{{cite news |last1=Overbye |first1=Dennis |last2=Chang |first2=Kenneth |last3=Tankersley |first3=Jim |title=Biden and NASA Share First Webb Space Telescope Image – From the White House on Monday, humanity got its first glimpse of what the observatory in space has been seeing: a cluster of early galaxies. |url=https://www.nytimes.com/2022/07/11/science/nasa-webb-telescope-images-livestream.html |date=11 July 2022 |work=[[The New York Times]] |accessdate=12 July 2022 |archive-date=12 July 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220712005736/https://www.nytimes.com/2022/07/11/science/nasa-webb-telescope-images-livestream.html |url-status=live }}</ref><ref>https://twitter.com/NASA/status/1546290906046816256 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220711211323/https://twitter.com/NASA/status/1546290906046816256?s=20&t=XQLf6s1HiGOLerxFwCZJWQ |date=11 July 2022 }} </ref> NASA-მ დააანონსა იმ ობიექტების სია, რომელთა სურათების გამოქვეყნებაც იგეგმებოდა:<ref>{{cite web |last=Timmer |first=John |date=2022-07-08 |title=NASA names first five targets for Webb images |url=https://arstechnica.com/science/2022/07/nasa-names-first-five-targets-for-webb-images/ |access-date=2022-07-08 |website=Ars Technica |language=en-us |archive-date=8 July 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220708195443/https://arstechnica.com/science/2022/07/nasa-names-first-five-targets-for-webb-images/ |url-status=live }}</ref><ref name="first">{{cite web |date=2022-07-08 |title=First Images from the James Webb Space Telescope |url=https://www.nasa.gov/webbfirstimages |access-date=2022-07-08 |website=NASA |archive-date=13 July 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220713043735/https://www.nasa.gov/webbfirstimages/ |url-status=live }}</ref> * [[კარინას ნისლეული]] - ახალგაზრდა, ვარსკვლავთწარმომქმნელი რეგიონი, სახელად NGC 3324, ნაჩვენებია "კოსმოსური კლდეები" დედამიწიდან დაახლოებით 8500 სინათლის წლის მანძილზე.<ref name=first/> * [[WASP-96b]] – მოიცავს გიგანტური გაზის პლანეტის ატმოსფეროს ანალიზს. იგი მოძრაობს დედამიწიდან 1120 სინათლის წლის მანძილზე შორეული ვარსკვლავის გარშემო.<ref name=first/> * [[სამხრეთის რგოლის ნისლეული]] - გაზისა და მტვრის ღრუბლები, რომლებიც გამოტყორცნილია მომაკვდავი ვარსკვლავის მიერ დედამიწიდან 2500 სინათლის წლის მანძილზე.<ref name=first/> * [[სტეფანის კვინტეტი]] – ხუთი გალაქტიკის ვიზუალური გამოსახულება გაზისა და მტვრის ღრუბლების შეჯახებით, რომლებიც ქმნიან ახალ ვარსკვლავებს; ოთხი ცენტრალური გალაქტიკა დედამიწიდან 290 მილიონი სინათლის წლის მანძილზეა დაშორებული.<ref name=first/> * [[SMACS J0723.3-7327]] – [[Webb's First Deep Field|„ვების პირველი ღრმა ველი“]] დედამიწიდან 4,6 მილიარდი სინათლის წლის მანძილზე, შორეული გალაქტიკებით 13,1 მილიარდი სინათლის წლის მანძილზე.<ref name=first/><ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2022/07/12/science/james-webb-telescope-images-nasa.html?smid=url-share|author1=Dennis Overbye|author2=Kenneth Chang|author3=Joshua Sokol|date=July 12, 2022|title=Webb Telescope Reveals a New Vision of an Ancient Universe|work=|access-date=13 July 2022|archive-date=15 July 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220715144629/https://www.nytimes.com/2022/07/12/science/james-webb-telescope-images-nasa.html?smid=url-share|url-status=live}}</ref> 2022 წლის 14 ივლისს, NASA-მ წარმოადგინა იუპიტერისა და მასთან დაკავშირებული ტერიტორიების სურათები (მათ შორის ინფრაწითელი ვერსიები), რომლებიც პირველად გადაიღეს ჯეიმზ ვების კოსმოსური ტელესკოპის საშუალებით.<ref name="NYT-20220715">{{cite news |last=Chang |first=Kenneth |title=NASA Shows Webb's View of Something Closer to Home: Jupiter - The powerful telescope will help scientists make discoveries both within our solar system and well beyond it. |url=https://www.nytimes.com/2022/07/15/science/webb-telescope-jupiter-images.html |date=15 July 2022 |work=[[The New York Times]] |accessdate=16 July 2022 }}</ref> NASA-ს, ESA-სა და CSA-ს მეცნიერთა მიერ გამოქვეყნებული ნაშრომი ტელესკოპის მუშაობის შესახებ აღწერს, რომ „ჯეიმზ ვების კოსმოსური ტელესკოპის სამეცნიერო ეფექტურობა მოსალოდნელზე უკეთესია“. ნაშრომი აღწერს დაკვირვებების სერიას ექსპლუატაციაში გაშვების დროს, როდესაც აღიბეჭდა ტრანზიტული ეგზოპლანეტების სპექტრები უკეთესი სიზუსტით და თვალყურს ადევნებდნენ მოძრავ ობიექტებს 67 მილიარდ/წმ სიჩქარით, ორჯერ მეტი სიჩქარით ვიდრე მოთხოვნა იყო. მან ასევე მიიღო ასობით ვარსკვლავის სპექტრი ერთდროულად მკვრივ ველში გალაქტიკური ცენტრისკენ. ნაშრომში აღწერილი სხვა ობიექტები:<ref name="Rigby 2022-07-12">{{cite journal |last1=Rigby |first1=Jane |last2=Perrin |first2=Marshall |last3=McElwain |first3=Michael |last4=Kimble |first4=Randy |last5=Friedman |first5=Scott |last6=Lallo |first6=Matt |last7=Doyon |first7=René |last8=Feinberg |first8=Lee |last9=Ferruit |first9=Pierre |last10=Glasse |first10=Alistair |last11=Rieke |first11=Marcia |display-authors=etal |date=2022-07-12 |journal=NASA-ESA-CSA Publication |title=Characterization of JWST science performance from commissioning |url=http://arxiv.org/abs/2207.05632 |arxiv=2207.05632 |access-date=13 July 2022 |archive-date=14 July 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220714024715/https://arxiv.org/abs/2207.05632 |url-status=live }}</ref> * მოძრავი სამიზნეები: იუპიტერი (ბეჭდების და მთვარეების, ევროპის, თებესა და მეტისის ჩათვლით), ასტეროიდები 2516 Roman, 118 Peitho, 6481 Tenzing, 1773 Rumpelstilz, 216 Kleopatra, 2035 Stearns, 4000arring42X2-H. * იუპიტერის ზომის პლანეტა [[HAT-P-14b]] * NIRISS დიაფრაგმის დაფარვის ინტერფერომეტრია (AMI): ძალიან დაბალი მასის კომპანიონი ვარსკვლავის [[AB Doradus C]]-ის მკაფიო გამოვლენა * MIRI დაბალი გარჩევადობის სპექტროსკოპია (LRS): ცხელი სუპერ-დედამიწის ტიპის პლანეტა [[L168-9b]] (TOI-134) კაშკაშა M-ჯუჯა ვარსკვლავის გარშემო <ref>{{cite journal |last1=Astudillo-Defru |first1=N. |last2=Cloutier |first2=R. |last3=Wang |first3=S. X. |last4=Teske |first4=J. |last5=Brahm |first5=R. |last6=Hellier |first6=C. |last7=Ricker |first7=G. |last8=Vanderspek |first8=R. |last9=Latham |first9=D. |last10=Seager |first10=S. |last11=Winn |first11=J. N. |display-authors=etal |date=2020-04-01 |title=A hot terrestrial planet orbiting the bright M dwarf L 168-9 unveiled by TESS |url=https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2020A&A...636A..58A |journal=Astronomy and Astrophysics |volume=636 |pages=A58 |doi=10.1051/0004-6361/201937179 |arxiv=2001.09175 |bibcode=2020A&A...636A..58A |s2cid=210920549 |issn=0004-6361 |access-date=15 July 2022 |archive-date=8 March 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220308154037/https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2020A%26A...636A..58A |url-status=live }}</ref> ===გალერეა=== <gallery caption="ჯეიმზ ვების ტელესკოპის მიერ გადაღებული პირველი სურათები — 2022 წლის 12 ივლისი" mode="packed" heights="100"> File:NASA’s Webb Reveals Cosmic Cliffs, Glittering Landscape of Star Birth.jpg|კარინას ნისლეულის კოსმოსური კლდეები File:NASA’s Webb Captures Dying Star’s Final ‘Performance’ in Fine Detail.png|სამხრეთ წრის ნისლეული ([[NGC 3132]]) File:Stephan's Quintet taken by James Webb Space Telescope.jpg|სტეფანის კვინტეტი (NIRCam/MIRI კამერების კომპოზიტი) File:Stephan's Quintet as seen by JWST's NIRCAM.png|სტეფანის კვინტეტი (NIRCam კამერა) File:NASA’s Webb Sheds Light on Galaxy Evolution, Black Holes.png|სტეფანის კვინტეტი (MIRI კამერა) File:Jupiter and Europa (NIRCam) Commissioning Image.jpg|იუპიტერის და მისი მთვარის - ევროპის ინფრაწითელი სურათი </gallery> ==სქოლიო== {{სქოლიო}} [[კატეგორია:კოსმოსური ტელესკოპები]] [[კატეგორია:ეგზოპლანეტების ძებნის მისია]] 4rxcmgd2adv4c83v40972j1jevhtz51 1 536135 4408648 4396269 2022-08-18T15:55:52Z Otogi 27089 მომხმარებელმა Otogi გვერდი „[[განხილვა:ჯეიმს ვების კოსმოსური ტელესკოპი]]“ გადაიტანა გვერდზე „[[განხილვა:ჯეიმზ ვების კოსმოსური ტელესკოპი]]“ wikitext text/x-wiki == სათაური == James ქართულად გადმოგვაქვს როგორც ჯეიმ'''ზ'''. [[მომხმარებელი:გიო ოქრო|<span style="color:gold">'''''გიო'''''</span>]] [[მომხმარებლის განხილვა:გიო ოქრო|<span style="color:#66FF00">'''''ოქრო'''''</span>]] 18:03, 21 ივლისი 2022 (UTC) cm9lmu5xcdt28vnkzbikyk4dob0xlkc 4408650 4408648 2022-08-18T15:56:19Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki == სათაური == James ქართულად გადმოგვაქვს როგორც ჯეიმ'''ზ'''. [[მომხმარებელი:გიო ოქრო|<span style="color:gold">'''''გიო'''''</span>]] [[მომხმარებლის განხილვა:გიო ოქრო|<span style="color:#66FF00">'''''ოქრო'''''</span>]] 18:03, 21 ივლისი 2022 (UTC) {{გაკეთდა}}. - [[User:Otogi|<span style="color:#0018A8; font-family:Neuropol"><b>OTOGI</b></span>]] <small>^{[[User talk:Otogi|<span style="color:#0018A8">Messages</span>]]}</small> 15:56, 18 აგვისტო 2022 (UTC) s53j36ryvtzak9bc3f65x5dn83rb0f9 0 536136 4408945 4404502 2022-08-19T06:33:38Z Irmaguru 118553 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა კინოფილმი | სახელი = ცეროდენა რაინდები | სურათი = Tserodena_raindebi.jpg | წარწერა = კადრი ფილმიდან | კინოსტუდია = სს „[[ქართული ფილმი]]“ | სცენარის ავტორი = [[ედიშერ ყიფიანი]] | დამდგმელი რეჟისორი = [[ნელი ნენოვა]]<br />[[გენო წულაია]] | როლებში = [[ბელა მირიანაშვილი]]<br>[[დოდო აბაშიძე]]<br>[[კოტე დაუშვილი]]<br>[[თენგიზ არჩვაძე]] | ოპერატორი = გივი რაჭველიშვილი | რეჟისორი = თენგიზ გოშაძე | მხატვარი = ზურაბ მეძმარიაშვილი, ტატიანა კრიმკოვსკაია | კომპოზიტორი = [[ოთარ გორდელი]] | სიმღერის ტექსტის ავტორი = | ხმის ოპერატორი = დავით ლომიძე | პროდიუსერი = | გამოსვლის თარიღი = [[1963]] | ხანგრძლივობა = 71 წუთი | ქვეყანა = {{დროშა|საქართველოს სსრ}} | ენა = [[ქართული ენა|ქართული]] | ბიუჯეტი = | საიტი = | imdb_id = 0271240 }} '''ცეროდენა რაინდები''' — [[ქართული ფილმი|სს „ქართული ფილმის"]] [[1963]] წლის ფილმი. რეჟისორები [[ნელი ნენოვა]] და [[გენო წულაია]].<ref>[http://geocinema.ge//ka/movies/179 ეროვნული ფილმოგრაფია]</ref> ==სიუჟეტი== ახალგაზრდა პედაგოგი ქეთევანი, მოსწავლეებთან მუდმივი კონფლიქტის გამო, სკოლის სამუდამოდ მიტოვებას გადაწყვეტს. ბავშვების ნამუშევრების წაკითხვის შემდეგ გადაწყვეტილებას იცვლის. განსაკუთრებით იხიბლება ნანასა და დათოს საზაფხულო თავგადასავლებით. ნანა აღწერს, თუ მისი გაბედული ჩარევის შემდეგ როგორ გადაურჩა სიკვდილს სოფლელი გოგონა, დათო კი მოხუც ამბაკოს გამოესარჩლა, როცა მუშებმა მისი ფრონტზე დაღუპული შვილის დარგული ხის მოჭრა დააპირეს. ==როლებში== * დოდო ჩოგოვაძე — ''ნანა'' * დათო გიორგაძე — ''დათო'' * ნინო ნათაძე — ''ლია'' * თემურ ქართველიშვილი — ''ჯუმბერი'' * დავით სულაკაური — ''ვახტანგი'' * მალხაზ წიქარიშვილი — ''თენგო'' * თემურ ხუბაშვილი — ''„ჭორფლა" - სოსო'' * [[კოტე დაუშვილი]] — ''ბაქარი'' * გია სეფისკვერაძე — ''გიზო'' * ინგა თევზაძე — ''ქეთევანი'' * [[დოდო აბაშიძე]] — ''ასლანი'' * [[ბელა მირიანაშვილი]] — ''რუსუდანი'' * გიორგი გაბელაშვილი ''ამბაკო'' * გიორგი (გელა) რევაზიშვილი — ''არჩილი'' * მერი კანდელაკი — ''ბებია კატო'' * ეკატერინე ვერულეიშვილი — ''პელაგო'' * [[თენგიზ არჩვაძე]] * [[გია კიტია]] * თენგიზ ჟღენტი * ნინო კაკაბაძე * ნინო ჩხეიძე ==რესურსები ინტერნეტში== * {{geocinema|179}} * {{imdb title|0271240|ცეროდენა რაინდები}} ==სქოლიო== {{სქოლიო}} [[კატეგორია:ფილმები ანბანის მიხედვით]] [[კატეგორია:ქართული ფილმები]] [[კატეგორია:1963 წლის ფილმები]] [[კატეგორია:ქართულენოვანი ფილმები]] [[კატეგორია:კინოსტუდია „ქართული ფილმის“ ფილმები]] d1uw6dkc8sdphe40nskub0t8y8ksidq 0 536179 4408905 4408328 2022-08-18T23:16:09Z InternetArchiveBot 124291 [[ვიკიპედია:გადამოწმებადობა|შემოწმების]] მიზნით 1 წიგნის დამატება (20220818)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki {{მუშავდება/ძირი|[[სპეციალური:Contributions/MIKHEIL|MIKHEIL]].|23|07|2022}} '''კოსმოსურ ტელესკოპთა სია''' შეიძლება დაჯგუფდეს სიხშირეთა ძირითადი დიაპაზონების მიხედვით: [[გამა-გამოსხივება]], [[რენტგენული გამოსხივება|რენტგენული]], [[ულტრაიისფერი გამოსხივება|ულტრაიისფერი]], [[სინათლე|ხილული]], [[ინფრაწითელი გამოსხივება|ინფრაწითლი]], [[მიკროტალღური გამოსხივება|მიკროტალღური]] და [[რადიო]]. მრავალ სხვადასხვა სიხშირულ დიაპაზონში მომუშავე ტელესკოპები ყველა შესაბამის სექციაშია შეტანილი. სიაში ასევე შეტანილია კოსმოსური ტელესკოპები, რომლებიც ნაწილაკებს აგროვებენ, მაგალითად, [[კოსმოსური სხივები]]ს ბირთვებს ან ელექტრონებს; ასევე მოცელულია ინსტრუმენტები, რომლებიც [[გრავიტაციული ტალღები|გრავიტაციულ ტალღებს]] აგროვებენ. სიაში შეტანილი არ არის მისიები [[მზის სისტემა]]ში მდებარე სპეციფიკური სამიზნეებით (მაგალითად, [[მზე]] და მისი [[პლანეტა|პლანეტები]]). [[დედამიწის ორბიტა]]ზე მოძრავი ტელესკოპებისთვის მინიმალური და მაქსიმალური სიმაღლე ზედაპირიდან, კილომეტრებშია მოცემული. მზის გარშემო მოძრავ ტელესკოპთათვის კი, მინიმალური და მაქსიმალური მანძილი ტელესკოპსა და მზის [[მასის ცენტრი|მასის ცენტრს]] შორის მოცემულია [[ასტრონომიული ერთეული|ასტრონომიულ ერთეულებში]] (AU). {| style="float:right; clear: right;" class="toccolours" |- ! ლეგენდა |- | {{legend| | აქტიური ტელესკოპები |border=1px solid #AAAAAA}} |- | {{legend|#E8E8E8| გაუქმებული ტელესკოპები |border=1px solid #AAAAAA}} |} ==გამა-გამოსხივება== გამა-გამოსხივების ტელესკოპები აგროვებენ და ზომავენ ასტროფიზიკური წყაროებიდან წამოსულ ინდივიდუალურ, მაღალენერგიულ გამა-სხივებს. მათ ძირითადად [[დედამიწის ატმოსფერო|ატმოსფერო]] შთანთქავს და ამიტომ, საჭირო დაკვირვებებს ახორციელებენ დიდ სიმაღლეზე გაშვებული [[სტრატოსტატი|სტრატოსტატები]] და კოსმოსური მისიები. გამა-გამოსხივების წარმოქმნა შეუძლია [[სუპერნოვა|სუპერნოვებს]], [[ნეიტრონული ვარსკვლავი|ნეიტრონულ ვარსკვლავებს]], [[პულსარი|პულსარებსა]] და [[შავი ხვრელი|შავ ხვრელებს]]. ასევე დაფიქსირებულია, მაგრამ ჯერ იდენტიფიცირებული არ არის უკიდურესად მაღალენერგიული გამა-გამოსხივების აფეთქებები.<ref name="gamma ray">{{cite web | url=http://science.hq.nasa.gov/kids/imagers/ems/gamma.html | title=Gamma rays | publisher=[[NASA]] | access-date=2008-03-01 | url-status=dead | archive-url=https://web.archive.org/web/20080229022427/http://science.hq.nasa.gov/kids/imagers/ems/gamma.html | archive-date=2008-02-29 }}</ref> {| class="wikitable sortable" style="width:100%; border:0; text-align:center;" |- ! style="width:7% min-width: 100px;" class="unsortable" | ფოტო ! style="width:26%;"| სახელი ! style="width:12%;"| კოსმოსური სააგენტო ! style="width:10%;"| გაშვების თარიღი ! style="width:10%;"| გაუქმების თარიღი ! style="width:25%;"| ადგილმდებარეობა ! class="unsortable" style="width:10%;"|სქოლიო |- style="background:#E8E8E8;" | [[File:Proton1-2.gif|100px]] || align="left" | [[პროტონი (კოსმოსური აპარატი)|პროტონ-1]] || [[საბჭოთა კავშირის კოსმოსური პროგრამა|საბჭოთა კავშირი]] || 16 ივლისი 1965 || 11 ოქტომბერი 1965 || დედამიწის ორბიტა (183-589) კმ || <ref name="proton">{{cite web | url=https://heasarc.gsfc.nasa.gov/docs/heasarc/missions/proton.html | title=NASA's HEASARC: Observatories (Proton 1 & Proton 2) | publisher=NASA | access-date=2017-10-01}}</ref> |- style="background:#E8E8E8;" | [[File:Proton1-2.gif|100px]] || align="left" | [[პროტონი (კოსმოსური აპარატი)|პროტონ-2]] || [[საბჭოთა კავშირის კოსმოსური პროგრამა|საბჭოთა კავშირი]] || 2 ნოემბერი 1965 || 6 თებერვალი 1966 || დედამიწის ორბიტა (191-637 კმ) || <ref name="proton" /> |- style="background:#E8E8E8;" | [[File:Proton1-2.gif|100px]] || align="left" | [[პროტონი (კოსმოსური აპარატი)|პროტონ-4]] || [[საბჭოთა კავშირის კოსმოსური პროგრამა|საბჭოთა კავშირი]] || 16 ნოემბერი 1968 ||24 ივლისი 1969 || დედამიწის ორბიტა (248-477 კმ) || <ref>[https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=1968-103A Proton 4] at [[NASA]] NSSDC Master Catalog</ref> |- style="background:#E8E8E8;" | [[File:SAS 2.gif|100px]] || align="left" | [[პატარა ასტრრონომიული თანამგზავრი 2]] (SAS 2) || [[NASA]] || 15 ნოემბერი 1972 || 8 ივნისი 1973 || დედამიწის ორბიტა (443–63 კმ) || <ref name="sasb">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=1972-091A | title=NASA – NSSD – Spacecraft – Trajectory Details (SAS-B) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27 }}</ref><ref name="sasb2">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=1972-091A | title=NASA – NSSDC – Spacecraft – Details (SAS-B) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27}}</ref> |- style="background:#E8E8E8;" | [[File:Cos-B.jpg|100px]] || align="left" | [[Cos-B]] || [[ESA]] || 9 აგვისტო 1975 || 25 აპრილი 1982 || დედამიწის ორბიტა (339.6–99,876 კმ) || <ref name="cosb">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=1975-072A | title=NASA – NSSD – Spacecraft – Trajectory Details (COS-B) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27 }}</ref><ref name="cosb2">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=1975-072A | title=NASA – NSSDC – Spacecraft – Details (COS-B) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27 }}</ref><ref name="cosb3">{{cite web | url=http://www.esa.int/esaSC/120375_index_0_m.html | title=ESA – Space Science – Cos-B overview | publisher=[[ESA]] | access-date=2008-02-28}}</ref> |- style="background:#E8E8E8;" | [[File:HEAO-3.gif|100px]] || align="left" | [[მაღალი ენერგიის ასტრონომიული ობსერვატორია 3]] ([[HEAO 3]]) || [[NASA]] || 20 სექტემბერი 1979 || 29 მაისი 1981 || დედამიწის ორბიტა (486.4–504.9 კმ) || <ref name="heao3">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=1979-082A | title=NASA – NSSD – Spacecraft – Trajectory Details (HEAO 3) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27 }}</ref><ref name="heao3_2-1">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=1979-082A | title=NASA – NSSDC – Spacecraft – Details (HEAO 3) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27 }}</ref><ref name="heao3_2-2">{{cite web | url=http://heasarc.gsfc.nasa.gov/docs/heao3/heao3.html | title=The High Energy Astrophysics Observatory-3 (HEAO-3) | publisher=NASA | date=26 ივნისი 2003 | access-date=2008-02-27}}</ref> |- style="background:#E8E8E8;" | [[File:Granat.gif|100px]] || align="left" | [[გრანატი (თანამგზავრი)|გრანატი]] || [[საფრანგეთის სამეცნიერო კვლევების ეროვნული ცენტრი|CNRS]] & [[რუსეთის კოსმოსური კვლევების ინსტიტუტი|IKI]] || 1 დეკემბერი 1989 || 25 მაისი 1999 || დედამიწის ორბიტა (2,000–200,000 კმ) || <ref name="granat">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=1989-096A | title=NASA – NSSD – Spacecraft – Trajectory Details (GRANAT) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27 }}</ref><ref name="granat2">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=1989-096A | title=NASA – NSSDC – Spacecraft – Details (GRANAT) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27 }}</ref><ref name="1999reentries">{{cite web | url = http://www.aero.org/capabilities/cords/pdfs/1999-reentry-chart.pdf | title = 1999 Reentries | publisher = The Aerospace Corporation, Center for Orbital and Reentry Debris Studies | access-date = 2008-02-26 | archive-url = https://web.archive.org/web/20110611223528/http://www.aero.org/capabilities/cords/pdfs/1999-reentry-chart.pdf | archive-date = 2011-06-11 | url-status = dead }}</ref> |- style="background:#E8E8E8;" | [[File:Mir-27.jpg|100px]] || align=left | [[გამა (თანამგზავრი)|გამა]] || [[საბჭოთა კავშირის კოსმოსური პროგრამა|საბჭოთა კავშირი]], [[საფრანგეთის კოსმოსური კვლევების ეროვნული ცენტრი|CNES]], [[როსკოსმოსი]] || 1 ივლისი 1990 || 1992 || დედამიწის ორბიტა (375 კმ) || <ref name="gamma">{{cite web | url=http://heasarc.gsfc.nasa.gov/docs/heasarc/missions/gamma.html | title=The Gamma Satellite | publisher=NASA | access-date=2008-02-29}}</ref> |- style="background:#E8E8E8;" | [[File:Cartoon CGRO.jpg|100px]] || align="left" | [[კომპტონის გამა-გამოსხივების ობსერვატორია]] (CGRO) || [[NASA]] || 5 აპრილი 1991 || 4 ივნისი 2000 || დედამიწის ორბიტა (362–457 კმ) || <ref name="compton">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=1991-027B | title=NASA – NSSD – Spacecraft – Trajectory Details (Compton Gamma Ray Observatory) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27 }}</ref><ref name="compton2">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=1991-027B | title=NASA – NSSDC – Spacecraft – Details (Compton Gamma Ray Observatory) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27}}</ref><ref name="compton_official">{{cite web | url=http://cossc.gsfc.nasa.gov/docs/cgro/index.html | title=CGRO Science Support Center | publisher=NASA | access-date=2008-02-27}}</ref> |- style="background:#E8E8E8;" | || align=left | [[LEGRI]] || [[ესპანეთის აეროკოსმოსური ტექნოლოგიების ეროვნული ინსტიტუტი|INTA]] || 19 მაისი 1997 || თებერვალი 2002 || დედამიწის ორბიტა (600& კმ) || <ref name="legri">{{cite web | url=http://www.sr.bham.ac.uk/instrument/legri.html | title=Instrumentation: Low Energy Gamma Ray Imager (LEGRI) | publisher=[[Birmingham University]] | date=24 January 2006 | access-date=2008-02-27}}</ref><ref name="legri2">{{cite web | url=http://imagine.gsfc.nasa.gov/docs/sats_n_data/missions/coded_legri.html | archive-url=https://web.archive.org/web/20010417113206/http://imagine.gsfc.nasa.gov/docs/sats_n_data/missions/coded_legri.html | url-status=dead | archive-date=17 April 2001 | title=LEGRI | publisher=NASA | date=4 December 1997 | access-date=2008-02-28 | archiveurl=https://web.archive.org/web/20120728130536/http://imagine.gsfc.nasa.gov/docs/sats_n_data/missions/coded_legri.html | archivedate=28 ივლისი 2012 }}</ref> |- style="background:#E8E8E8;" | [[File:HETE-2 launch preparations.jpg|100px]] || align="left" | [[HETE 2]] || [[NASA]] || 9 ოქტომბერი 2000 || მარტი 2008 || დედამიწის ორბიტა (590–650 კმ) || <ref name="hete2_1">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=2000-061A | title=NASA – NSSD – Spacecraft – Trajectory Details (HETE 2) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27 }}</ref><ref name="hete2_2">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=2000-061A | title=NASA – NSSDC – Spacecraft – Details (HETE 2) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27}}</ref><ref name="hete2_3-1">{{cite web | url=http://space.mit.edu/HETE/ | title=The High Energy Transient Explorer (HETE-2) | publisher=[[Massachusetts Institute of Technology]] | date=28 March 2007 | access-date=2008-02-27}}</ref> |- | [[File:INTEGRAL spacecraft model.png|100px]] || align="left" | [[INTEGRAL|გამა-გამოსხივების საერთაშორისო ლაბორატორია]] (INTEGRAL) || [[ESA]] || 17 ოქტომბერი 2002 || — || დედამიწის ორბიტა (639–153,000 კმ) || <ref name="integral">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=2002-048A | title=NASA – NSSD – Spacecraft – Trajectory Details (INTEGRAL) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27 }}</ref><ref name="integral2">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=2002-048A | title=NASA – NSSDC – Spacecraft – Details (INTEGRAL) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27 }}</ref> |- | [[File:Swift Observatory spacecraft model.png|100px]] || align="left" | [[Swift (კოსმოსური ტელესკოპი)|Swift ]] || [[NASA]] || 20 ნოემბერი 2004 || — || დედამიწის ორბიტა (585–604 კმ) || <ref name="swift">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=2004-047A | title=NASA – NSSD – Spacecraft – Trajectory Details (Swift) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27 }}</ref><ref name="swift2">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=2004-047A | title=NASA – NSSDC – Spacecraft – Details (Swift) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27}}</ref> |- | [[File:AGILE satellite model 1.jpg|100px]] || align="left" |[[AGILE ]] || [[იტალიის კოსმოსური სააგენტო|ISA]] || 23 აპრილი 2007 || — || დედამიწის ორბიტა (524–553 კმ) || <ref name="agile">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=1999-022A | title=NASA – NSSD – Spacecraft – Trajectory Details (AGILE) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27 }}</ref><ref name="agile2">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=2007-013A | title=NASA – NSSDC – Spacecraft – Details (AGILE) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27 }}</ref> |- | [[File:Diagram of the GLAST instrument.jpg|100px]] || align="left" | [[ფერმის გამა-გამოსხივების კოსმოსური ტელესკოპი]] || [[NASA]] || 11 ივნისი 2008 || — || დედამიწის ორბიტა (555 კმ) || <ref name="glast">{{cite web | url=http://glast.gsfc.nasa.gov/public/ | title=GLAST Overview – The GLAST Mission | publisher=NASA | date=19 December 2007 | access-date=2008-02-27 | archiveurl=https://web.archive.org/web/20070809141318/http://glast.gsfc.nasa.gov/public/ | archivedate=2007-08-09 }}</ref> |- | [[File:IKAROS IAC 2010.jpg|100px]] || align="left" | [[IKAROS]] || [[JAXA]] || 21 მაისი 2010 || — || ჰელიოცენტრული ორბიტა || <ref name="gap">{{cite web | url=http://astro.s.kanazawa-u.ac.jp/~yonetoku/gap/index.htm | title=GAPホームページ | publisher=[[Kanazawa University]] | language=ja | date=26 August 2011 | access-date=2017-01-29}}</ref> |} ==რენტგენული გამოსხივება== რენტგენული ტელესკოპები ზომავენ მაღალენერგიულ [[ფოტონი|ფოტონებს]], რომლებსაც რენტგენული სხივები ეწოდება. მათ ატმოსფეროში დიდ მანძილზე გადაადგილება არ შეუძლიათ, რაც იმას ნიშნავს, რომ მათზე დაკვირვება მხოლოდ ატმოსფეროს ზედა ნაწილში ან კოსმოსშია შესაძლებელი. რენტგენულ გამოსხივებას რამდენიმე ტიპის კოსმოსური ობიექტი გამოყოფს. მათ შორის არის [[გალაქტიკათგროვა|გალაქტიკათგროვები]], [[შავი ხვრელი|შავი ხვრელები]] [[გალაქტიკის აქტიური ბირთვი|გალაქტიკის აქტიურ ბირთვებში]], [[სუპერნოვას ნარჩენი|სუპერნოვას ნარჩენები]], [[ვარსკვლავი|ვარსკვლავები]] და [[ორმაგი ვარსკვლავი|ორმაგი ვარსკვლავები]], რომლებშიც შედის [[თეთრი ჯუჯა]], [[ნეიტრონული ვარსკვლავი]] ან [[შავი ხვრელი]] (რენტგენული ბინარები). რენტგენულ გამოსხივებას [[მზის სისტემა|მზის სისტემის]] ზოგიერთი ობიექტიც გამოყოფს; მათ შორის ყველაზე გამორჩეულია [[მთვარე]], მაგრამ მისი რენტგენული სიკაშკაშის უმეტესი ნაწილი მზისგან არეკლილ რენტგენულ სხივებს წარმოადგენს. არსებობს ფონური რენტგენული გამოსხივებაც, რომელსაც მეცნიერთა აზრით, ამ დროისათვის ჩვენთვის გაურკვეველი რენტგენული წყაროები გამოყოფს. {| class="wikitable sortable" style="width:100%; border:0; text-align:center;" |- ! style="width:7% min-width: 100px;" class="unsortable" | ფოტო ! style="width:26%;"| სახელი ! style="width:12%;"| კოსმოსური სააგენტო ! style="width:10%;"| გაშვების თარიღი ! style="width:10%;"| გაუქმების თარიღი ! style="width:25%;"| ადგილმდებარეობა ! class="unsortable" style="width:10%;"|სქოლიო |- style="background:#E8E8E8;" | [[File:X-Ray Explorer Satellite.jpg|100px]] || align="left" | [[Uhuru (თანამგზავრი)|Uhuru]] || [[NASA]] || 12 დეკემბერი 1970 || მარტი 1973 || დედამიწის ორბიტა (531–572 კმ) || <ref name="uhuru">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=1970-107A | title=NASA – NSSD – Spacecraft – Trajectory Details (Uhuru) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27 }}</ref><ref name="uhuru2">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=1970-107A | title=NASA – NSSDC – Spacecraft – Details (Uhuru) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27}}</ref><ref name="uhuru3">{{cite web | url=http://heasarc.gsfc.nasa.gov/docs/uhuru/uhuru.html | title=The Uhuru Satellite | publisher=NASA | access-date=2008-02-28}}</ref> |- style="background:#E8E8E8;" | [[File:ANS backup flightarticle.jpg|100px]] || align=left | [[ANS (ტელესკოპი)|ANS]] || [[ნიდერლანდების კოსმოსური კვლევების ინსტიტუტი|SRON]] || 30 აგვისტო 1974 || ივნისი 1976 || დედამიწის ორბიტა (266–1176 კმ) || <ref name="ans">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=1974-070A | title=NASA – NSSD – Spacecraft – Trajectory Details (ANS) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27 }}</ref><ref name="ans2">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=1974-070A | title=NASA – NSSDC – Spacecraft – Details (ANS) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27 }}</ref> |- style="background:#E8E8E8;" | [[File:Ariel-5.jpg|100px]] || align="left" | [[Ariel V]] || [[მეცნიერებისა და ინჟინერიის კვლევითი საბჭო|SRC]] & [[NASA]] || 15 ოქტომბერი 1974 || 14 მარტი 1980 || დედამიწის ორბიტა (520 კმ) || <ref name="arielv">{{cite web | url=http://heasarc.gsfc.nasa.gov/docs/ariel5/ariel5.html | title=The Ariel V Satellite | publisher=NASA | access-date=2008-02-29}}</ref><ref name="arielv2">{{cite web | url=http://heasarc.nasa.gov/docs/ariel5/ariel5_about.html | archive-url=https://web.archive.org/web/20060929231243/http://heasarc.nasa.gov/docs/ariel5/ariel5_about.html | url-status=dead | archive-date=2006-09-29 | title=The Ariel V Satellite – About | publisher=NASA | access-date=2008-02-29 | archiveurl=https://web.archive.org/web/20090402235153/http://heasarc.nasa.gov/docs/ariel5/ariel5_about.html | archivedate=2009-04-02 }}</ref> |- style="background:#E8E8E8;" | [[File:Aryabhata Satellite.jpg|100px]] || align="left" | [[არიაბჰატა (თანამგზავრი)|არიაბჰატა]] || [[ინდოეთის კოსმოსური კვლევების ორგანიზაცია|ISRO]] || 19 აპრილი 1975 || 23 აპრილი 1975|| დედამიწის ორბიტა (563–619 კმ) || <ref name="aryabhata1">{{cite web | url=http://heasarc.gsfc.nasa.gov/docs/heasarc/missions/aryabhata.html | title=The Aryabhata Satellite | publisher=NASA | access-date=2008-02-29}}</ref> |- |- style="background:#E8E8E8;" | [[File:SAS-3 layout.gif|100px]] || align="left" | [[SAS-3]] (SAS-C) || [[NASA]] || 7 მაისი 1975 || აპრილი 1979 || დედამიწის ორბიტა (509–516 კმ) || <ref name="sasc">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=1975-037A | title=NASA – NSSD – Spacecraft – Trajectory Details (SAS-C) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27 }}</ref><ref name="sasc2">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=1975-037A | title=NASA – NSSDC – Spacecraft – Details (SAS-C) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27}}</ref><ref name="sasc3">{{cite web | url=http://heasarc.nasa.gov/docs/sas3/sas3.html | archive-url=https://web.archive.org/web/20040113235024/http://heasarc.nasa.gov/docs/sas3/sas3.html | url-status=dead | archive-date=2004-01-13 | title=The Third Small Astronomy Satellite (SAS-3) | publisher=NASA | access-date=2008-02-28 | archiveurl=https://web.archive.org/web/20181006181141/https://heasarc.nasa.gov/docs/sas3/sas3.html | archivedate=2018-10-06 }}</ref> |- style="background:#E8E8E8;" | [[File:Cos-B.jpg|100px]] || align="left" | [[Cos-B]] || [[ESA]] || 9 აგვისტო 1975 || 25 აპრილი 1982 || დედამიწის ორბიტა (339.6–99,876 კმ) || <ref name="cosb" /><ref name="cosb2" /><ref name="cosb3" /> |- style="background:#E8E8E8;" | || align="left" | [[კოსმოსური რადიაციის თანამგზავრი]] (CORSA) || [[იაპონიის კოსმოსურ და აერონავტიკულ მეცნიერებათა ინსტიტუტი|ISAS]] || 6 თებერვალი 1976|| 6 თებერვალი 1976|| წარუმატებელი გაშვება || <ref name="corsa">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=CORSA | title=NASA – NSSD – Spacecraft – Trajectory Details (CORSA) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27 }}</ref><ref name="corsa2">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=CORSA | title=NASA – NSSDC – Spacecraft – Details (CORSA) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27}}</ref> |- style="background:#E8E8E8;" | [[File:Heao1 photo.gif|100px]] || align="left" | [[HEAO-1]] || [[NASA]] || 12 აგვისტო 1977 || 9 იანვარი 1979 || დედამიწის ორბიტა (445 კმ) || <ref name="heao1">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=1977-075A | title=NASA – NSSDC – Spacecraft – Details (HEAO 1) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27 }}</ref><ref name="heao1_2">{{cite web | url=http://heasarc.gsfc.nasa.gov/docs/heao1/heao1.html | title=The High Energy Astrophysics Observatory-1 – Overview | publisher=NASA | access-date=2008-02-28}}</ref><ref name="heao_1_3">{{cite web | url=http://heasarc.gsfc.nasa.gov/docs/heao1/heao1_about.html | title=The High Energy Astrophysics Observatory-1 – Mission Overview | publisher=NASA | access-date=2008-02-28}}</ref> |- style="background:#E8E8E8;" | [[File:Heao b.jpg|100px]] || align="left" | [[აინშტაინის ობსერვატორია]] ([[HEAO 2]])|| [[NASA]] || {{dts|13 ნოემბერი 1978|abbr=on}} || {{dts|26 აპრილი 1981|abbr=on}} || დედამიწის ორბიტა (465–476 კმ) || <ref name="einstein">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=1978-103A | title=NASA – NSSD – Spacecraft – Trajectory Details (Einstein Observatory) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27 }}</ref><ref name="einstein2">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=1978-103A | title=NASA – NSSDC – Spacecraft – Details (Einstein Observatory) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27 }}</ref> |- style="background:#E8E8E8;" | [[File:Corsa-b hakucho.gif|100px]] || align="left" | [[Hakucho]] (CORSA-b) || [[იაპონიის კოსმოსურ და აერონავტიკულ მეცნიერებათა ინსტიტუტი|ISAS]] || {{dts|21 თებერვალი 1979|abbr=on}} || {{dts|16 აპრილი 1985|abbr=on}} || დედამიწის ორბიტა (421–433 კმ) || <ref name="hakucho">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=1979-014A | title=NASA – NSSD – Spacecraft – Trajectory Details (Hakucho) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27 }}</ref><ref name="hakucho2">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=1979-014A | title=NASA – NSSDC – Spacecraft – Details (Hakucho) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27}}</ref><ref name="hakucho3">{{cite web | url=http://heasarc.gsfc.nasa.gov/docs/hakucho/hakucho.html | title=The Hakucho (CORSA-B) Satellite | publisher=NASA | access-date=2008-02-28}}</ref> |- style="background:#E8E8E8;" | [[File:HEAO-3.gif|100px]] || align="left" | [[HEAO-3]] || [[NASA]] || {{dts|20 სექტემბერი 1979|abbr=on}} || {{dts|29 მაისი 1981|abbr=on}} || დედამიწის ორბიტა (486.4–504.9 კმ) || <ref name="heao3" /><ref name="heao3_2-1" /><ref name="heao3_2-2" /> |- style="background:#E8E8E8;" | [[File:Astro-b tenma.gif|100px]] || align="left" | [[Tenma]] (Astro-B) || [[იაპონიის კოსმოსურ და აერონავტიკულ მეცნიერებათა ინსტიტუტი|ISAS]] || {{dts|20 თებერვალი 1983|abbr=on}} || {{dts|19 იანვარი 1989|abbr=on}} || დედამიწის ორბიტა (489–503 კმ) || <ref name="tenma">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=1983-011A | title=NASA – NSSD – Spacecraft – Trajectory Details (Tenma) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27 }}</ref><ref name="tenma2">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=1983-011A | title=NASA – NSSDC – Spacecraft – Details (Tenma) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27}}</ref><ref name="tenma3">{{cite web|url=http://www.isas.jaxa.jp/e/enterp/missions/complate/tenma.shtml |title=Institute of Space and Astronautical Science – JAXA – Tenma |publisher=[[JAXA]] |access-date=2008-02-28 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070208103229/http://www.isas.jaxa.jp/e/enterp/missions/complate/tenma.shtml |archive-date=თებერვალი 8, 2007 }}</ref> |- style="background:#E8E8E8;" | [[File:Astron.gif|100px]] || align="left" | [[ასტრონი (თანამგზავრი)|ასტრონი]] || [[როსკოსმოსი]] || {{dts|23 მარტი 1983|abbr=on}} || {{dts|ივნისი 1989|abbr=on}} || დედამიწის ორბიტა (2,000–200,000 კმ) || <ref name="astron">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=1983-020A | title=NASA – NSSD – Spacecraft – Trajectory Details (ASTRON) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27 }}</ref><ref name="astron2">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=1983-020A | title=NASA – NSSDC – Spacecraft – Details (ASTRON) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27 }}</ref><ref name="astron3">{{cite web | url=http://heasarc.gsfc.nasa.gov/docs/heasarc/missions/astron.html | title=The Astron Satellite | publisher=NASA | access-date=2008-02-28}}</ref> |- style="background:#E8E8E8;" | [[File:Exosat.jpg|100px]] || align="left" | [[EXOSAT]] || [[ESA]] || {{dts|26 მაისი 1983|abbr=on}} || {{dts|8 აპრილი 1986|abbr=on}} || დედამიწის ორბიტა (347–191,709 კმ) || <ref name="exosat">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=1983-051A | title=NASA – NSSD – Spacecraft – Trajectory Details (Exosat) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27 }}</ref><ref name="exosat2">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=1983-051A | title=NASA – NSSDC – Spacecraft – Details (Exosat) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27}}</ref><ref name="exosat3">{{cite web | url=http://sci.esa.int/science-e/www/area/index.cfm?fareaid=32 | title=ESA Science & Technology: Exosat | publisher=[[ESA]] | access-date=2008-02-28}}</ref> |- style="background:#E8E8E8;" | [[File:Astro-c_ginga.png|100px]] || align="left" | [[Ginga (თანამგზავრი)|Ginga]] (Astro-C) || [[იაპონიის კოსმოსურ და აერონავტიკულ მეცნიერებათა ინსტიტუტი|ISAS]] || {{dts|5 თებერვალი 1987|abbr=on}} || {{dts|1 ნოემბერი 1991|abbr=on}} || დედამიწის ორბიტა (517–708 კმ) || <ref name="astroc">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=1987-012A | title=NASA – NSSD – Spacecraft – Trajectory Details (Astro-C) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27 }}</ref><ref name="astroc_2">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=1987-012A | title=NASA – NSSDC – Spacecraft – Details (Astro-C) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27}}</ref><ref name="ginga">{{cite web | url=http://heasarc.gsfc.nasa.gov/docs/ginga/ginga.html | title=The Ginga Observatory | publisher=NASA | access-date=2008-02-28}}</ref> |- style="background:#E8E8E8;" | [[File:Granat.gif|100px]] || align="left" | [[გრანატი (თანამგზავრი)|გრანატი]] || [[CNRS]] & [[როსკოსმოსი]] || {{dts|1 დეკემბერი 1989|abbr=on}} || {{dts|25 მაისი 1999|abbr=on}} || დედამიწის ორბიტა (2,000–200,000 კმ) || <ref name="granat" /><ref name="granat2" /><ref name="1999reentries" /> |- style="background:#E8E8E8;" | || align="left" | [[ROSAT]] || [[NASA]] & [[გერმანიის აეროკოსმოსური ცენტრი|DLR]] || {{dts|1 ივნისი 1990|abbr=on}} || {{dts|12 თებერვალი 1999|abbr=on}} || ხელახლა შემოსვლა 23 ოქტომბერი 2011.<ref name="reentry">{{cite web|url=http://www.dlr.de/dlr/en/desktopdefault.aspx/tabid-10424|title=ROSAT – latest news|work=DLR Portal|date=25 ოქტომბერი 2011|access-date=25 ოქტომბერი 2011}}</ref><br /> იქამდე დედამიწის ორბიტა (580 კმ) || <ref name="rosat">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=1990-049A | title=NASA – NSSD – Spacecraft – Trajectory Details (ROSAT) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27 }}</ref><ref name="rosat2">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=1990-049A | title=NASA – NSSDC – Spacecraft – Details (ROSAT) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27 }}</ref><ref name="rosat3">{{cite web | url=http://heasarc.gsfc.nasa.gov/docs/rosat/rosat.html | title=The Roentgen Satellite | publisher=NASA | access-date=2008-02-28}}</ref> |- style="background:#E8E8E8;" | [[File:Astro-1_payload.png|100px]] || align="left" | [[ფართოზოლიანი რენტგენული ტელესკოპი]] / Astro 1 || [[NASA]] || {{dts|2 დეკემბერი 1990|abbr=on}} || {{dts|11 დეკემბერი 1990|abbr=on}} || დედამიწის ორბიტა (500 კმ) || <ref name="astro1">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=ASTRO-1 | title=NASA – NSSD – Spacecraft – Trajectory Details (Astro 1) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27 }}</ref><ref name="astro1_2">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=ASTRO-1 | title=NASA – NSSDC – Spacecraft – Details (Astro 1) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27 }}</ref> |- style="background:#E8E8E8;" | [[File:ASCA.jpg|100px]] || align="left" | [[ASCA]] (Astro-D) || [[იაპონიის კოსმოსურ და აერონავტიკულ მეცნიერებათა ინსტიტუტი|ISAS]] & [[NASA]] || {{dts|20 თებერვალი 1993|abbr=on}} || {{dts|2 მარტი 2001|abbr=on}} || დედამიწის ორბიტა (523.6–615.3 კმ) || <ref name="asca">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=1993-011A | title=NASA – NSSD – Spacecraft – Trajectory Details (ASCA) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27 }}</ref><ref name="asca2">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=1993-011A | title=NASA – NSSDC – Spacecraft – Details (ASCA) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27 }}</ref> |- style="background:#E8E8E8;" | [[File:ALEXIS.png|100px]] || align="left" | [[ALEXIS]] || [[ლოს-ალამოსის ეროვნული ობსერვატორია]] || {{dts|25 აპრილი 1993|abbr=on}} || {{dts|2005|abbr=on}} || დედამიწის ორბიტა (749–844 კმ) || <ref name="alexis">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=1993-026A | title=NASA – NSSD – Spacecraft – Trajectory Details (Alexis) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27 }}</ref><ref name="alexis2">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=1993-026A | title=NASA – NSSDC – Spacecraft – Details (Alexis) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27 }}</ref><ref name="alexis_completed">{{cite news|url=http://www.space.com/spacenews/businessmonday_060605.html |title=AeroAstro Returning to Space With Launch of STPSat-1 This Fall |publisher=[[Space.com]] |date=5 ივნისი 2006 |access-date=2008-02-28 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20060608025316/http://www.space.com/spacenews/businessmonday_060605.html |archive-date=ივნისი 8, 2006 }}</ref> |- style="background:#E8E8E8;" | [[File:Rxte.jpg|100px]] || align="left" | [[RXTE]] || [[NASA]] || {{dts|30 დეკემბერი 1995|abbr=on}} || {{dts|3 იანვარი 2012|abbr=on}} || დედამიწის ორბიტა (409 კმ) || <ref>{{cite web | title=The RXTE Mission is Approaching the End of Science Operations | url=http://heasarc.nasa.gov/docs/xte/xhp_new.html#endofoperations | archive-url=https://web.archive.org/web/20040107162230/http://heasarc.nasa.gov/docs/xte/xhp_new.html#endofoperations | url-status=dead | archive-date=2004-01-07 | date=2012-01-04 | accessdate=2022-07-24 | archiveurl=https://web.archive.org/web/20161110015329/http://heasarc.nasa.gov/docs/xte/xhp_new.html#endofoperations | archivedate=2016-11-10 }}</ref><ref name="xte">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=1995-074A | title=NASA – NSSD – Spacecraft – Trajectory Details (X-Ray Timing Explorer) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27 }}</ref><ref name="xte2">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=1995-074A | title=NASA – NSSDC – Spacecraft – Details (X-Ray Timing Explorer) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27}}</ref> |- style="background:#E8E8E8;" | [[File:BeppoSAX.jpg|100px]] || align="left" | [[BeppoSAX]] || [[იტალიის კოსმოსური სააგენტო|ASI]] || {{dts|30 აპრილი 1996|abbr=on}} || {{dts|30 აპრილი 2002|abbr=on}} || დედამიწის ორბიტა (575–594 კმ) || <ref name="bepposax">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=1996-027A | title=NASA – NSSD – Spacecraft – Trajectory Details (BeppoSAX) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27 }}</ref><ref name="bepposax2">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=1996-027A | title=NASA – NSSDC – Spacecraft – Details (BeppoSAX) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27 }}</ref><ref name="bepposax_3">{{cite web | url=http://heasarc.gsfc.nasa.gov/docs/sax/saxgof.html | title=HEASARC: BeppoSAX Guest Observer Facility | publisher=NASA | access-date=2008-02-28}}</ref> |- style="background:#E8E8E8;" | [[File:Abrixas.png|100px]] || align="left" |[[ABRIXAS ]] || [[გერმანიის აეროკოსმოსური ცენტრი|DLR]] || {{dts|28 აპრილი 1999|abbr=on}} || {{dts|1 ივლისი 1999|abbr=on}} || დედამიწის ორბიტა (549–598 კმ) || <ref name="abrixas">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=1999-022A | title=NASA – NSSD – Spacecraft – Trajectory Details (ABRIXAS) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27 }}</ref><ref name="abrixas2">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=1999-022A | title=NASA – NSSDC – Spacecraft – Details (ABRIXAS) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27 }}</ref><ref name="abrixas_end">{{cite web | url=http://www.astronautix.com/craft/abrixas.htm | archive-url=https://web.archive.org/web/20020208202837/http://www.astronautix.com/craft/abrixas.htm | url-status=dead | archive-date=თებერვალი 8, 2002 | title=ABRIXAS | publisher=Astronautix.com | access-date=2008-02-28}}</ref> |- | [[File:Chandra artist illustration.jpg|100px]] || align="left" | [[ჩანდრა (ტელესკოპი)|ჩანდრა]] || [[NASA]] || {{dts|23 ივლისი 1999|abbr=on}} || — || დედამიწის ორბიტა (9,942–140,000 კმ) || <ref name="chandra">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=1999-040B | title=NASA – NSSD – Spacecraft – Trajectory Details (Chandra) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27 }}</ref><ref name="chandra2">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=1999-040B | title=NASA – NSSDC – Spacecraft – Details (Chandra) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27 }}</ref> |- | [[File:XMM-Newton_spacecraft_model.png|100px]] || align="left" | [[XMM-Newton]] || [[ESA]] || {{dts|10 დეკემბერი 1999|abbr=on}} || — || დედამიწის ორბიტა (7,365–114,000 კმ) || <ref name="xmm">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=1999-066A | title=NASA – NSSD – Spacecraft – Trajectory Details (XMM-Newton) | publisher=NASA | access-date=2008-02-25 }}</ref><ref name="xmm2">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=1999-066A | title=NASA – NSSDC – Spacecraft – Details (XMM-Newton) | publisher=NASA | access-date=2008-02-25}}</ref> |- style="background:#E8E8E8;" | [[File:HETE-2 launch preparations.jpg|100px]] || align="left" | [[HETE 2]] || [[NASA]] || {{dts|9 ოქტომბერი 2000|abbr=on}} || {{dts|მარტი 2008|abbr=on}} || დედამიწის ორბიტა (590–650 კმ) || <ref name="hete2_1" /><ref name="hete2_2" /><ref name="hete2_3-2">{{cite web | url=http://space.mit.edu/HETE/mission_status.html | title=HETE Mission Operations and Status | publisher=[[Massachusetts Institute of Technology]] | date=28 მარტი 2007 | access-date=2008-02-28}}</ref> |- | [[File:INTEGRAL spacecraft model.png|100px]] || align="left" | [[INTEGRAL]] || [[ESA]] || {{dts|17 ოქტომბერი 2002|abbr=on}} || — || დედამიწის ორბიტა (639–153,000 კმ) || <ref name="integral" /><ref name="integral2" /> |- | [[File:Swift Observatory spacecraft model.png|100px]] || align="left" | [[Swift]] || [[NASA]] || {{dts|20 ნოემბერი 2004|abbr=on}} || — || დედამიწის ორბიტა (585–604 კმ) || <ref name="swift" /><ref name="swift2" /> |- style="background:#E8E8E8;" | [[File:Astro-E2.jpg|100px]] || align="left" | [[ASTRO-E]] || [[JAXA]] & [[NASA]] || {{dts|10 ივლისი 2005|abbr=on}} || {{dts|2 სექტემბერი 2015|abbr=on}} || დედამიწის ორბიტა (550 კმ) || <ref name="suzaku">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=2005-025A | title=NASA – NSSD – Spacecraft – Trajectory Details (Suzaku) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27 }}</ref><ref name="suzaku2">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=2005-025A | title=NASA – NSSDC – Spacecraft – Details (Suzaku) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27 }}</ref> |- | [[File:AGILE satellite model 1.jpg|100px]] || align="left" |[[AGILE (თანამგზავრი)|AGILE]] || [[იტალიის კოსმოსური სააგენტო|ISA]] || {{dts|23 აპრილი 2007|abbr=on}} || — || დედამიწის ორბიტა (524–553 კმ) || <ref name="agile" /><ref name="agile2" /> |- | [[File:NuSTAR spacecraft model.png|100px]] || align="left" | [[NuSTAR]] || [[NASA]] || {{dts|13 ივნისი 2012|abbr=on}} || — || დედამიწის ორბიტა (603.5 კმ) || <ref name="nustar">{{cite web|author=William Harwood |title=NuSTAR X-ray telescope launched on mission to search for black holes |url=http://www.cbsnews.com/network/news/space/home/spacenews/files/nustar_launch.html |publisher=CBS News |date=13 ივნისი 2012 |access-date=26 July 2012 }}{{cite web|url=http://www.nustar.caltech.edu/quickfacts.html |title=NuSTAR Quickfacts |publisher=[[California Institute of Technology]] |access-date=2008-02-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080203024752/http://www.nustar.caltech.edu/quickfacts.html |archive-date=2008-02-03 |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite web | author=F. Harrison | author2=Y. Kim | title=NusTAR Newsletter | url=http://www.nustar.caltech.edu/uploads/updates/NuSTAR_2010მაისი_update.pdf | publisher=NASA JPL | date=მაისი 2010 | access-date=24 ივნისი 2010 | url-status=dead | archive-url=https://web.archive.org/web/20100624092022/http://www.nustar.caltech.edu/uploads/updates/NuSTAR_2010მაისი_update.pdf | archive-date=24 ივნისი 2010 }}</ref> |- |[[File:Astrosat-1 in deployed configuration.png|100px]]|| align="left" |[[Astrosat]] || [[ინდოეთის კოსმოსის კვლევის ორგანიზაცია|ISRO]] || {{dts|28 სექტემბერი 2015|abbr=on}} || — || დედამიწის ორბიტა (600–650 კმ) || <ref name="Astrosat_Official">{{cite web | url=http://astrosat.iucaa.in | title=ISRO's dedicated site for the Astrosat mission | publisher=ISRO | access-date=2015-09-28}}</ref><ref name="Astrosat1">{{Cite web|title = India's eye in the sky|url = http://www.frontline.in/science-and-technology/indias-eye-in-the-sky/article7655209.ece|access-date = 2015-10-01|first = R.|last = Ramachandran|ref = Astrosat 1}}</ref><ref name="Astrosat2">{{cite news | url=http://www.thehindu.com/sci-tech/astrosat-indias-unique-space-observatory/article7692305.ece | title=ASTROSAT, India's unique space observatory | newspaper=The Hindu | date=27 სექტემბერი 2015 | publisher=TheHindu | access-date=2015-09-28| last1=Prasad | first1=R. }}</ref> |- style="background:#E8E8E8;" | [[File:Astro-H_schema_(en).png|100px]] || align=left | [[ჰიტომი]] (Astro-H) || [[JAXA]] || {{dts|17 თებერვალი 2016|abbr=on}} || {{dts|28 აპრილი 2016|abbr=on}} || დედამიწის ორბიტა (575 კმ) || <ref name="hxmt">{{cite web | url=http://global.jaxa.jp/projects/sat/astro_h/ | title=X-ray Astronomy Satellite "ASTRO-H" | publisher=JAXA | access-date=2015-12-15 }}</ref><ref name="spnews20160329">{{cite news |url=http://spacenews.com/u-s-air-force-no-evidence-malfunctioning-japanese-satellite-was-hit-by-debris/ |title=U.S. Air Force: No evidence malfunctioning Japanese satellite was hit by debris |work=Space News |first=Mike |last=Gruss |date=29 მარტი 2016 |access-date=5 აპრილი 2016}}</ref><ref>{{cite web | url=http://www.jaxa.jp/press/2016/05/20160531_hitomi_j.html | title=X線天文衛星ASTRO-H「ひとみ」異常事象調査報告書A改訂等について | publisher=JAXA | date=2016-05-31}}</ref> |- style="background:#E8E8E8;" | [[File:Maquete satellite MVL-300 (Mikhailo Lomonosov) DSC 0071.JPG |100px]] || align=left | [[მიხაილო ლომონოსოვი (თანამგზავრი)|მიხაილო ლომონოსოვი]] || [[მოსკოვის სახელმწიფო უნივერსიტეტი]] || {{dts| 28 აპრილი 2016|abbr=on}} || {{dts|30 ივნისი 2018|abbr=on}} || დედამიწის ორბიტა (478–493 კმ) || <ref>{{cite news |title=Soyuz prepared for first flight from Siberian cosmodrome |url=http://spaceflightnow.com/2016/01/31/soyuz-prepared-for-first-flight-from-siberian-cosmodrome/ |work=Spaceflight Now |date=31 იანვარი 2016 |access-date=21 მარტი 2016}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://russianspaceweb.com/mikhailo-lomonosov.html|title = Mikhailo Lomonosov}}</ref> |- | [[File:NICER on the ISS.jpg|100px]] || align=left | [[ნეიტრონულ ვარსკვლავთა წიაღის შემადგენლობის მკვლევარი|NICER]] || [[NASA]] || {{dts|07 ივნისი 2017|abbr=on}} || — || [[საერთაშორისო კოსმოსური სადგური]] || <ref name="nicer">{{cite web | url=https://heasarc.gsfc.nasa.gov/docs/nicer/ | title=The Neutron Star Interior Composition Explorer | access-date=2021-12-05}}</ref> |- | || align=left | [[HXMT|Hard X-ray Modulation Telescope]] (HXMT) || [[ჩინეთის ეროვნული კოსმოსური ადმინისტრაცია|CNSA]] & [[ჩინეთის მეცნიერებათა აკადემია|CAS]] || {{dts|14 ივნისი 2017|abbr=on}} || — || დედამიწის დაბალი ორბიტა (545–554.1 კმ) || <ref name="hxmtcn">{{cite web | url=http://www.hxmt.cn/english/index.php | title=Hard X-ray Modulation Telescope | url-status=dead | archive-url=https://web.archive.org/web/20120622111827/http://www.hxmt.cn/english/index.php | archive-date=2012-06-22 }}</ref> |- | [[File:Spektr-RG russian X-ray space telescope P1110968.jpg|100px]] || align="left" | [[სპექტრ-RG]] || [[როსკოსმოსი]] & [[მაქს პლანკის არამიწიერი ფიზიკის ინსტიტუტი|MPE]] || {{dts|ივლისი 13, 2019|abbr=on}} || — || მზე-დედამიწის L₂ || <ref name="spec">{{cite web | url=http://tass.ru/kosmos/3463532 | title="Спектр-РГ" запустят в 2017 г., несмотря на перенос поставки немецкого телескопа}}</ref> |- |[[File:Imaging X-ray Polarimetry Explorer.jpg|100px]]|| align="left" |[[IXPE]]|| NASA ||{{dts|9 დეკემბერი 2021|abbr=on}}||— ||[[დედამიწის დაბალი ორბიტა]]||<ref>{{cite web |url=https://ixpe.msfc.nasa.gov/news.html |title=IXPE In the News: Launch დეკემბერი 9, 2021 |work=[[Marshall Space Flight Center]] |publisher=[[NASA]] |date=29 სექტემბერი 2021 |access-date=10 ნოემბერი 2021}}</ref><ref name="SPIE 2017">[http://spie.org/Publications/Proceedings/Paper/10.1117/12.2275485 IXPE the Imaging X-ray Polarimetry Explorer.] 29 აგვისტო 2017. ''Proc. SPIE'' 10397, UV, X-Ray, and Gamma-Ray Space Instrumentation for Astronomy XX, 103970I (29 აგვისტო 2017); {{doi|10.1117/12.2275485}}</ref> |} ==ულტრაიისფერი== ულტრაიისფერი ტელესკოპები დაკვირვებებს [[ულტრაიისფერი გამოსხივება|ულტრაიისფერ]] ტალღის სიგრძეში ახორციელებენ. ამ ტალღის სიგრძეებში სინათლეს დედამიწის ატმოსფერო შთანთქავს და შესაბამისად, დაკვირვებები დედამიწის ზედა ატმოსფეროდან ან კოსმოსიდან უნდა ჩატარდეს.<ref name="cox2000">{{cite book | editor=A. N. Cox | title=Allen's Astrophysical Quantities | url=https://archive.org/details/allensastrophysi0004alle | date=2000 | publisher=Springer-Verlag | location=New York | isbn=0-387-98746-0}}</ref> ულტრაიისფერი სინათლის გამომყოფ ობიექტებს შორის არის [[მზე]], სხვა [[ვარსკვლავი|ვარსკვლავები]] და [[გალაქტიკა|გალაქტიკები]].<ref name="uv_nasa">{{cite web | url=http://science.hq.nasa.gov/kids/imagers/ems/uv.html | title=Ultraviolet Waves | publisher=NASA | access-date=2008-02-28 | url-status=dead | archive-url=https://web.archive.org/web/20131017235057/http://science.hq.nasa.gov/kids/imagers/ems/uv.html | archive-date=2013-10-17 }}</ref> {| class="wikitable sortable" style="width:100%; border:0; text-align:center;" |- ! style="width:7% min-width: 100px;" class="unsortable" | Photo ! style="width:26%;"| Name ! style="width:12%;"| Space agency ! style="width:14%;"| Launch date ! style="width:14%;"| Terminated ! style="width:23%;"| Observing location ! class="unsortable" style="width:7%;"|Ref(s) |- style="background:#E8E8E8;" | || align="left" | [[Orbiting Astronomical Observatory 2|OAO-2]] (Stargazer) || [[NASA]] || {{dts|7 December 1968|abbr=on}} || {{dts|January 1973|abbr=on}} || Earth orbit (749–758&nbsp;km) || <ref name="oao" /><ref name="oao2">{{cite web | url=http://www.sal.wisc.edu/OAO/ | title=Orbiting Astronomical Observatory OAO-2 | publisher=[[University of Wisconsin–Madison]] | access-date=2008-02-28}}</ref> |- style="background:#E8E8E8;" | || align="left" | [[Orion 1 and Orion 2 Space Observatories]] || [[USSR]] || {{dts|19 April 1971|abbr=on}} (Orion 1); (Orion 2) {{dts|18 December 1973|abbr=on}} || {{dts|1971|abbr=on}}; 1973 || Earth orbit (Orion 1: 200–222&nbsp;km; Orion 2: 188–247&nbsp;km) || <ref name="orion1">{{cite journal|author=G. A.Gurzadyan|author2=J.Ohanesyan |url=http://www.nature.com/nature/journal/v239/n5367/abs/239090a0.html |title=Observed Energy Distribution of α Lyra and β Cen at 2000–3800 Å |journal=Nature |publisher=Nature.com |date=1972-09-08 |volume=239 |issue=5367 |page=90 |doi=10.1038/239090a0 |bibcode=1972Natur.239...90G |s2cid=4265702 |access-date=2012-09-04}}</ref><ref name="orion2">{{cite journal|author=G. A.Gurzadyan |url=http://www.nature.com/nature/journal/v250/n5463/abs/250204a0.html |title=Ultraviolet spectra of Capella |journal=Nature |publisher=Nature.com |date=1974-07-19 |volume=250 |issue=5463 |pages=204–205 |doi=10.1038/250204a0 |bibcode=1974Natur.250..204G |s2cid=4225026 |access-date=2012-09-04}}</ref> |- style="background:#E8E8E8;" | [[File:Far_Ultraviolet_Camera_Spectrograph.jpg|100px]] || align="left" | [[Far Ultraviolet Camera/Spectrograph]] (UVC) || [[NASA]] || {{dts|16 April 1972|abbr=on}} || {{dts|23 April 1972|abbr=on}} || Descartes Highlands on lunar surface || <ref>{{cite web|title=Experiment Operations During Apollo EVAs |url=http://ares.jsc.nasa.gov/HumanExplore/Exploration/EXLibrary/docs/ApolloCat/Part1/UVC.htm |access-date=15 May 2013 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130220145727/http://ares.jsc.nasa.gov/HumanExplore/Exploration/EXLibrary/docs/ApolloCat/Part1/UVC.htm |archive-date=20 February 2013 }}</ref> |- style="background:#E8E8E8;" | [[File:OAO-3 in the clean room.jpg|100px]] || align="left" | [[Orbiting Astronomical Observatory|OAO-3 ''Copernicus'']] || [[NASA]] || {{dts|21 August 1972|abbr=on}} || {{dts|February 1981|abbr=on}} || Earth orbit (713–724&nbsp;km) || <ref name="oao">{{cite web | url=http://www.daviddarling.info/encyclopedia/O/OAO.html | title=Orbiting Astronomical Observatory (OAO) in the Internet Encyclopedia of Science | first=David | last=Darling | author-link=David Darling (astronomer) | access-date=2008-02-28}}</ref> |- style="background:#E8E8E8;" | [[File:ANS backup flightarticle.jpg|100px]] || align="left" | [[Astronomical Netherlands Satellite]] (ANS) || [[Netherlands Institute for Space Research|SRON]] || {{dts|30 August 1974|abbr=on}} || {{dts|June 1976|abbr=on}} || Earth orbit (266–1176&nbsp;km) || <ref name="ans" /><ref name="ans2" /> |- style="background:#E8E8E8;" | [[File:International_Ultraviolet_Explorer.gif|100px]] || align="left" | [[International Ultraviolet Explorer]] (IUE) || [[ESA]] & [[NASA]] & [[Science and Engineering Research Council|SERC]] || {{dts|26 January 1978|abbr=on}} || {{dts|30 September 1996|abbr=on}} || Earth orbit (32,050–52,254&nbsp;km) || <ref name="iue">{{cite web | url=http://sci.esa.int/science-e/www/area/index.cfm?fareaid=22 | title=ESA Science & Technology: IUE | publisher=ESA | access-date=2008-02-29}}</ref><ref name="iue2">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=1978-012A | title=NASA – NSSDC – Spacecraft – Details (IUE) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27 }}</ref> |- style="background:#E8E8E8;" | [[File:Astron.gif|100px]] || align="left" | [[Astron (spacecraft)|Astron]] || [[Russian Space Research Institute|IKI]] || {{dts|23 March 1983|abbr=on}} || {{dts|June 1989|abbr=on}} || Earth orbit (2,000–200,000&nbsp;km) || <ref name="astron" /><ref name="astron2" /><ref name="astron3" /> |- | [[File:HST-SM4.jpeg|100px]] || align="left" |[[Hubble Space Telescope]] || [[NASA]] & [[ESA]] || {{dts|24 April 1990|abbr=on}} || — || Earth orbit (586.47–610.44&nbsp;km) || <ref name="hubble">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=1990-037B | title=NASA – NSSD – Spacecraft – Trajectory Details (Hubble Space Telescope) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27 }}</ref> |- style="background:#E8E8E8;" | [[File:Astro-1_payload.png|100px]] || align="left" | [[Broad Band X-ray Telescope]] / Astro 1 || [[NASA]] || {{dts|2 December 1990|abbr=on}} || {{dts|11 December 1990|abbr=on}} || Earth orbit (500&nbsp;km) || <ref name="astro1" /><ref name="astro1_2" /> |- style="background:#E8E8E8;" | [[File:EUVE.jpg|100px]] || align="left" | [[Extreme Ultraviolet Explorer]] (EUVE) || [[NASA]] || {{dts|7 June 1992|abbr=on}} || {{dts|31 January 2001|abbr=on}} || Earth orbit (515–527&nbsp;km) || <ref name="euve">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=1992-031A | title=NASA – NSSD – Spacecraft – Trajectory Details (EUVE) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27 }}</ref><ref name="euve2">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=1992-031A | title=NASA – NSSDC – Spacecraft – Details (EUVE) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27 }}</ref> |- style="background:#E8E8E8;" | [[File:Astro2_sts67_big.jpg|100px]] || align=left | [[Astro 2]] || [[NASA]] || {{dts|2 March 1993|abbr=on}} || {{dts|18 March 1993|abbr=on}} || Earth orbit (349–363&nbsp;km) || <ref name="astro2">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=ASTRO-2 | title=NASA – NSSD – Spacecraft – Trajectory Details (Astro 2) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27 }}</ref><ref name="astro2_2">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=ASTRO-2 | title=NASA – NSSDC – Spacecraft – Details (Astro 2) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27}}</ref> |- style="background:#E8E8E8;" | [[File:FUSE prelaunch crop.jpg|100px]] || align="left" | [[Far Ultraviolet Spectroscopic Explorer]] (FUSE) || [[NASA]] & [[CNES]] & [[Canadian Space Agency|CSA]] || {{dts|24 June 1999|abbr=on}} || {{dts|12 July 2007|abbr=on}} || Earth orbit (752–767&nbsp;km) || <ref name="fuse">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=1999-035A | title=NASA – NSSD – Spacecraft – Trajectory Details (FUSE) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27 }}</ref><ref name="fuse2">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=1999-035A | title=NASA – NSSDC – Spacecraft – Details (FUSE) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27 }}</ref> |- style="background:#E8E8E8;" | [[File:CHIPSAT_2.jpg|100px]] || align=left | [[Cosmic Hot Interstellar Spectrometer]] (CHIPS) || [[NASA]] || {{dts|13 January 2003|abbr=on}} || {{dts|11 April 2008|abbr=on}} || Earth orbit (578–594&nbsp;km) || <ref name="chips">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=2003-002B | title=NASA – NSSD – Spacecraft – Trajectory Details (CHIPS) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27 }}</ref><ref name="chips2">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=2003-002B | title=NASA – NSSDC – Spacecraft – Details (CHIPS) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27}}</ref> |- style="background:#E8E8E8;" | [[File:Galex.jpg|100px]] || align="left" | [[Galaxy Evolution Explorer]] (GALEX) || [[NASA]] || {{dts|28 April 2003|abbr=on}} || {{dts|28 June 2013|abbr=on}} || Earth orbit (691–697&nbsp;km) ||.<ref name="galex">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=2003-017A | title=NASA – NSSD – Spacecraft – Trajectory Details (GALEX) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27 }}</ref><ref name="galex2">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=2003-017A | title=NASA – NSSDC – Spacecraft – Details (GALEX) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27 }}</ref><ref>[http://www.galex.caltech.edu/newsroom/glx2013-03r.html NASA Decommissions Its Galaxy Hunter Spacecraft]</ref> |- style="background:#E8E8E8;" | || align=left | [[Korea Advanced Institute of Science and Technology Satellite 4]] (Kaistsat 4) || [[Korea Aerospace Research Institute|KARI]] || {{dts|27 September 2003|abbr=on}} || {{dts|2007|abbr=on}} ? || Earth orbit (675–695&nbsp;km) || <ref name="Kaistsat4">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=2003-042G | title=NASA – NSSD – Spacecraft – Trajectory Details (Kaistsat 4) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27 }}</ref><ref name="Kaistsat_4_2">{{cite web | url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=2003-042G | title=NASA – NSSDC – Spacecraft – Details (Kaistsat 4) | publisher=NASA | access-date=2008-02-27}}</ref> |- | [[File:Swift Observatory spacecraft model.png|100px]] || align=left | [[Swift Gamma Ray Burst Explorer]] (Swift) || [[NASA]] || {{dts|20 November 2004|abbr=on}} || — || Earth orbit (585–604&nbsp;km) || <ref name="swift" /><ref name="swift2" /> |- | [[File:IRIS_(Explorer).jpg|100px]] || align="left" |[[Interface Region Imaging Spectrograph]] (IRIS) || [[NASA]] || {{dts|27 June 2013|abbr=on}} || — || Earth orbit || <ref name="irislaunch">{{cite web |url=http://www.nasa.gov/mission_pages/iris/news/arrives-vafb.html|title=NASA's Newest Solar Satellite Arrives at Vandenberg AFB for Launch|publisher=NASA|date=2013-04-17}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.nasa.gov/rss/iris_main_update.xml|title=NASA's IRIS Mission Updates|publisher=NASA|date=2013-06-25|access-date=2013-06-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20170110161939/https://www.nasa.gov/rss/iris_main_update.xml|archive-date=2017-01-10|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170110161939/https://www.nasa.gov/rss/iris_main_update.xml|archivedate=2017-01-10}}</ref> |- | [[File:Hisaki-sprint-a-artistconcept2013.png|100px]] || align="left" | [[Hisaki (satellite)|Hisaki]] (SPRINT-A) || [[JAXA]] || {{dts|14 September 2013|abbr=on}} || — || — || <ref name="sprinta">{{cite web | url=http://www.jaxa.jp/projects/sat/sprint_a/index_e.html | title=Spectroscopic Planet Observatory for Recognition of Interaction of Atmosphere | publisher=JAXA| access-date=2013-08-08}}</ref> |- | || align=left | [[Venus Spectral Rocket Experiment]] || [[NASA]] || {{dts|26 November 2013|abbr=on}} || reusable || suborbital to 300&nbsp;km || <ref name='FAQ'>{{cite web | url = http://www.bu.edu/csp/PASS/science/venusfaq.html | title = What is VeSpR? | access-date = 2013-11-28 | date = November 2013 | work = Center for Space Physics, Boston University }}</ref> |- ||| align=left | [[Chang'e 3#Lunar-based ultraviolet telescope (LUT)|Lunar-based ultraviolet telescope (LUT)]] || [[CNSA]] || {{dts|1 December 2013|abbr=on}} || — || Lunar surface || <ref name='LUT'>{{cite web | url = https://gbtimes.com/chinas-telescope-moon-still-working-and-could-do-30-years | title = China's telescope on the Moon is still working, and could do for 30 years | author = Andrew Jones | date = 2017-06-05 | access-date = 2013-11-28 | publisher = GBTimes }}</ref> |- | [[File:Astrosat-1 in deployed configuration.png|100px]]|| align="left" |[[Astrosat]] || [[ISRO]] || {{dts|28 September 2015|abbr=on}} || — || Earth orbit (600–650&nbsp;km) || <ref name="Astrosat1" /><ref name="Astrosat_Official" /><ref name="Astrosat2" /> |- style="background:#E8E8E8;" | |Spatial Heterodyne Interferometric Emission Line Dynamics Spectrometer (SHIELDS) |[[NASA]] |19 Apr 2021 |19 Apr 2021 |Suborbital to 284.8 km |<ref>{{Cite web|date=15 April 2021|title=SHIELDS Up! NASA Rocket to Survey Our Solar System's Windshield|url=https://www.nasa.gov/feature/goddard/2021/shields-up-nasa-rocket-to-survey-our-solar-system-s-windshield|access-date=17 April 2021}}</ref> |} UV ranges listed at [[Ultraviolet astronomy#Ultraviolet space telescopes]]. ==სქოლიო== {{სქოლიო}} 6zhoxl2sl6e0q6tf4az4yn2yilf05g0 0 536245 4408901 4408136 2022-08-18T23:02:07Z Mehman97 75871 /* სამხედრო სამსახური */ wikitext text/x-wiki {{მუშავდება/ძირი|[[სპეციალური:Contributions/Mehman97|Mehman97]].|9|08|2022}} {{ინფოდაფა სამხედრო მოღვაწე |სრული სახელი = ილგარ მირზაევი |ორიგინალური სახელი =İlqar Mirzəyev |ცხოვრების პერიოდი = 1973 — 2020 |პორტრეტი =Ilqar Mirzayev in 2018.jpg |დაბადების თარიღი = [[8 მაისი]], [[1973]] |დაბადების ადგილი = [[გარდაბანი]], [[საქართველოს სსრ]], [[სსრკ]] |გარდაცვალების თარიღი = {{გარდაცვალების თარიღი და ასაკი|2020|07|14|1973|05|08}} |გარდაცვალების ადგილი = [[თოუზის რაიონი]], [[აზერბაიჯანი]] |მეტსახელი = არტილერიის მამა |ეროვნება = {{დროშანიშანი|აზერბაიჯანი}} [[აზერბაიჯანელები|აზერბაიჯანელი]] |კუთვნილება = [[File:Azerbaijani Armed Forces logo.svg|20px]] [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები]] |სამხედრო სამსახურის წლები = 1991—2020 |წოდება = პოლკოვნიკი |ჯარის სახეობა = [[File:Azerbaijani Land Forces badge.svg|20px]] [[აზერბაიჯანის სახმელეთო ძალები]] |ბრძოლები/ომები = [[აზერბაიჯან-სომხეთის სამხედრო დაპირისპირება (2016)|აპრილის ბრძოლები]]<br>[[აზერბაიჯან-სომხეთის სასაზღვარო დაპირისპირება (2020)|თოუზის ბრძოლები]] |ჯილდოები = [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_10_illiyi_(1991-2001)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Qüsursuz_xidmətə_görə_III_dərəcəli_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Qüsursuz_xidmətə_görə_II_dərəcəli_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_90_illiyi_(1918-2008)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_90_illiyi_(1918-2008)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_95_illiyi_(1918-2013)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Hərbi_xidmətdə_fərqlənməyə_görə_III_dərəcəli_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:AZ_Veteran_of_Azerbaijani_Armed_Forces_medal_ribbon.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Медаль_"100_лет_(1918-2018)_Азербайджанской_Армии".png|50x50პქ]] [[ფაილი:AZ_Herbi_xidmetde_ferqlenmeye_gore_med_2dar_rib.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Qızıl_Ulduz_medalı_(Azərbaycanın_Milli_Qəhrəmanı)_-_lent.png|50x50პქ]] }} '''ილგარ ანზორ ოღლუ მირზაევი''' ({{lang-az|İlqar Anzor oğlu Mirzəyev}}; {{ვმ-წყარო}}) — [[აზერბაიჯანელები|აზერბაიჯანელი]] სამხედრო მოწვაწე, [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები]]ს პოლკოვნიკი, აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების მე-3 სამხედრო კორპუსის არტილერიის უფროსი 2019–2020 წლებში. აზერბაიჯანის ეროვნული გმირი.<ref name=":4">{{Cite news|last=İlham Əliyev|date=09.12.2020|title=Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçularına "Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı" adının verilməsi haqqında Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 09.12.2020-ci il tarixli Sərəncamı|language={{Az}}|work=www.azertag.az|url=https://azertag.az/xeber/1662247|access-date=09.12.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210106181202/https://azertag.az/xeber/1662247|archive-date=04.01.2021}}</ref> [[2020]] წლის 12-16 ივლისს [[აზერბაიჯან-სომხეთის სასაზღვარო დაპირისპირება (2020)|მიმდინარე ბრძოლების დროს]] ილგარ მირზაევი, რომელიც არტილერიის მეთაური იყო, მე-3 არმიის კორპუსის მეთაურის მოადგილესთან, გენერალ-მაიორ [[ფოლად ჰაშიმოვი|ფოლად ჰაშიმოვთან]] და მის დაქვემდებარებულ ჯარისკაცებთან ერთად, 14 ივლისის დილით, [[თოუზი]]ს სასაზღვრო ზოლთან მიმდინარე ბრძოლების დროს დაიღუპა.<ref>[https://ia601401.us.archive.org/23/items/tovuz-doyusleri/Tovuz%20Doyusleri.pdf Güləmail Murad. "Tovuz döyüşləri". Bakı, "CBS PP", 2021]</ref> == ბიოგრაფია == ილგარ მირზაევი დაიბადა [[1973|1973 წლის]] [[8 მაისი|8 მაისს]] ქალაქ [[გარდაბანი|გარდაბანში]]. ეროვნებით [[აზერბაიჯანელები|აზერბაიჯანელი]] იყო. === განათლება === 1980-1990 წლებში მირზაევი სწავლობდა ქალაქ [[გარდაბანი|გარდაბნის]] საშუალო სკოლაში.<ref name=":V01">{{Cite news|last=Belə Belə İşlər|date=15.12.2020|title=Tovuz döyüşlərinin şəhidi Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı İlqar Mirzəyev|language=Az|work=www.youtube.com ([[Fayl:YouTube social white squircle.svg|14x14px]] [[YouTube]] portalı / "Belə belə işlər" səhifəsi)|url=https://www.youtube.com/watch?v=3rtPifkv_ZM|url-status=live|access-date=15.12.2020|archive-url=|archive-date=}}</ref> 1990-იანი წლების დასაწყისში [[სომხეთი|სომხეთის]] ტერიტორიულმა პრეტენზიებმა [[აზერბაიჯანი|აზერბაიჯანის]] წინააღმდეგ, [[ყარაბაღის ომი|ყარაბაღის პირველი ომის]] დაწყების მიზეზი გახდა. 1991 წელს, როდესაც ომი ახალი დაიწყებული იყო, ილგარ მირზაევმა სასწავლოდ საბუთები ბაქოს უმაღლეს გაერთიანებულ სამეთაურო სკოლაში (BABKM) შეიტანა.<ref name=":V01" /> მირზაევი, [[1991|1991 წლის]] [[1 აგვისტო]]ს ბაქოს უმაღლეს გაერთიანებულ სამეთაურო სკოლაში (BABKM) ჩაირიცხა, რომელიც 1995 წელს „არტილერისტის“ სპეციალობით დაამთავრა. [[2003|2003 წლის]] [[10 აგვისტო]]ს, მირზაევი აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების სამხედრო აკადემიაში ჩაირიცხა, კვალიფიკაციის ასამაღლებლად.<ref name=":V01">{{Cite news|last=Belə Belə İşlər|date=15.12.2020|title=Tovuz döyüşlərinin şəhidi Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı İlqar Mirzəyev|language=Az|work=www.youtube.com ([[Fayl:YouTube social white squircle.svg|14x14px]] [[YouTube]] portalı / "Belə belə işlər" səhifəsi)|url=https://www.youtube.com/watch?v=3rtPifkv_ZM|url-status=live|access-date=15.12.2020|archive-url=|archive-date=}}</ref> სწავლა [[2005|2005 წლის]] [[2 ივლისი|2 ივლისს]], წარმატებით დაასრულა.<ref name=":V01" /> === ოჯახი === ილგარ მირზაევი დაქორწინებული იყო გიულუ მირზაევაზე. ჰყავს ვაჟი, სახელად ელვინი და ქალიშვილი, სახელად გიულნარა. == სამხედრო სამსახური == [[1995|1995 წლის]] [[17 ივნისი]]დან 1995 წლის [[12 ნოემბერი|12 ნოემბრამდე]], მირზაევი იყო [[ბაქო]]ს გენერალური არმიის უმაღლესი სამეთაურო სკოლის კადეტთა ოცეულის მეთაური, ხოლო 1995 წლის [[12 ივნისი]]დან [[1997|1997 წლის]] [[3 მარტი|3 მარტამდე]] მსახურობდა ბაქოს უმაღლესი გენერალური სარდლობის საარტილერიო კადეტთა ოცეულის მეთაურად. 1997 წლის 3 მარტიდან 1998 წლის 20 იანვრამდე, იყო ბაქოს გენერალური არმიის სარდლობის სკოლის კადეტთა ბატალიონის კადეტთა დივიზიის ოცეულის მეთაური, ხოლო 1998 წლის 20 იანვრიდან 1998 წლის 11 ნოემბრამდე იყო ბაქოს გენერალური არმიის სამეთაურო სკოლის კადეტთა ბატალიონის კადეტთა დივიზიის მეთაური. თავისი სამსახურისთვის [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის სამინისტროს]] 1997 წლის 19 ოქტომბრის ბრძანებით, მას მიენიჭა „უფროსი ლეიტენანტის“ სამხედრო წოდება. [[1998|1998 წლის]] [[11 ნოემბერი|11 ნოემბრიდან]] [[2001|2001 წლის]] [[14 ივნისი|14 ივნისამდე]] მირზაევი იყო ბაქოს გენერალური სამეთაურო სკოლის საარტილერიო ბატარეის მეთაური, რისთვისაც შემდგომში, [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის სამინისტროს]] 2000 წლის 27 დეკემბრის ბრძანებით მას მიენიჭა „კაპიტნის“ სამხედრო წოდება. 2001 წლიდან, მირზაევი აგრძელებდა სამხედრო სამსახურს რეგიონებში განლაგებულ სამხედრო ნაწილებში. 2001 წლის 14 ივნისიდან 2002 წლის 31 ივლისამდე იყო ერთ-ერთი სამხედრო ნაწილის შტაბის უფროსი და საარტილერიო დივიზიის მეთაურის მოადგილე, ხოლო 2002 წლის 31 ივლისიდან 2003 წლის 10 აგვისტომდე ამავე დივიზიის მეთაური იყო. სამხედრო ნაწილში საარტილერიო დივიზიის მეთაურის პოზიციაზე ყოფნის დროს, [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის სამინისტროს]] 2002 წლის 13 დეკემბრის ბრძანებით მიიღო „მაიორს“ სამხედრო წოდება.<ref name=":ANL">{{Cite news|last=|date=2020|title=MİRZƏYEV İLQAR ANZOR OĞLU|language={{Az}}|work=www.anl.az ([[Azərbaycan Milli Kitabxanası]]nın rəsmi saytı)|url=http://anl.az/el/emb/MILLI_QEHREMANLAR/qehremanlarimiz/Mirzeyev_Ilqar.pdf|url-status=live|access-date=|archive-url=https://archive.today/20220118124456/http://anl.az/el/emb/MILLI_QEHREMANLAR/qehremanlarimiz/Mirzeyev_Ilqar.pdf|archive-date=2022-01-18}}</ref> 2003 წლის აგვისტოში, [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის სამინისტრომ]] მირზაევი აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების სამხედრო აკადემიაში გაგზავნა კვალიფიკაციის ასამაღლებლად, რომელიც წარმატებით 2005 წლის 2 ივლისს დაასრულა. სწავლის დასრულების შემდეგ, ის [[2005|2005 წლის]] [[2 ივლისი]]დან [[2007|2007 წლის]] [[7 იანვარი|7 იანვრამდე]] მუშაობდა ერთ-ერთი სამხედრო ნაწილის მეთაურის მოადგილედ. მოგვიანებით, 4 წლის განმავლობაში, 2007 წლის 7 იანვრიდან 2011 წლის 29 ივლისამდე, მუშაობდა ამავე სამხედრო ნაწილის ოპერატიული დეპარტამენტის უფროსად. [[2012|2012 წლის]] 26 ივნისის, [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის სამინისტროს]] ბრძანებით, მირზაევს სამხედრო სამსახურისთვის მიენიჭა „პოლკოვნიკი“ სამხედრო წოდება.<ref name=":ANL">{{Cite news|last=|date=2020|title=MİRZƏYEV İLQAR ANZOR OĞLU|language={{Az}}|work=www.anl.az ([[Azərbaycan Milli Kitabxanası]]nın rəsmi saytı)|url=http://anl.az/el/emb/MILLI_QEHREMANLAR/qehremanlarimiz/Mirzeyev_Ilqar.pdf|url-status=live|access-date=|archive-url=https://archive.today/20220118124456/http://anl.az/el/emb/MILLI_QEHREMANLAR/qehremanlarimiz/Mirzeyev_Ilqar.pdf|archive-date=2022-01-18}}</ref> მოგვიანებით, 2012 წლის 7 ივლისიდან 2013 წლის 4 ივლისამდე, მირზაევი მეთაურობდა საარტილერიო დივიზიას. მომდევნო 2 წლის განმავლობაში მან მუშაობა გააგრძელა [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის სამინისტროში]]. 2013 წლის 28 დეკემბრიდან 2015 წლის 8 აგვისტომდე, მირზაევი მუშაობდა თავდაცვის სამინისტროს გენერალური სამხედრო ინსპექციის საბრძოლო და საბრძოლო მხარდაჭერის დეპარტამენტის ინსპექტორად. თავდაცვის სამინისტროში 2 წლიანი მუშაობის შემდეგ, 2015 წლის 14 აგვისტოდან 28 ოქტომბრამდე მუშობდა ერთ-ერთი სამხედრო მეთაურის მოადგილედ და შტაბის უფროსად. === აპრილის ბრძოლებში მონაწილეობა === {{მთავარი|აპრილის ბრძოლა}} 2016 წლის 1-2 აპრილის ბოლო ღამიდან დაიწყო სასტიკი ბრძოლები [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები|აზერბაიჯანისა]] და სომხეთის შეიარაღებული ძალების ქვედანაყოფებს შორის ფრონტის [[ტერტერის რაიონი|ტარტარისა]] და [[ჯაბრაილის რაიონი|ჯაბრაილ]] - [[ფუზულის რაიონი|ფუზულის]] მიმართულებით. ილგარ მირზაევი, რომელიც იყო "N" სამხედრო ნაწილის მეთაური, იბრძოდა ბრძოლებში ფრონტის [[ტერტერის რაიონი|ტარტარის რეგიონის]] მიმართულებით, ისტორიაში ჩაწერილი სამხედრო ოპერაციების დროს, როგორც [[აზერბაიჯან-სომხეთის სამხედრო დაპირისპირება (2016)|აპრილის ბრძოლები]] . ღამის ბრძოლების დროს [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები|აზერბაიჯანის არმიამ]] ოკუპაციისგან გაათავისუფლა ხელსაყრელი პოზიციები და სტრატეგიული პუნქტები [[ტერტერის რაიონი|თათრის რაიონის]] თალიშის მიმართულებით, თალიშის მწვერვალის ჩათვლით. ამ ბრძოლების დროს [[სომხეთი|სომხეთის]] თავდაცვის მინისტრის [[სეირან ოჰანიანი|სეირან ოჰანიანის]] მიერ შექმნილი და სომხური არმიის „უძლეველი ოჰანიანის ბარიერის“ სახელით ცნობილი თავდაცვის ხაზი 40 წუთში განადგურდა. სარდლობის ხელმძღვანელობით 2 საათში განადგურდა სომხური არმიის 21 პოსტი და 7 სტრატეგიული პუნქტი განთავისუფლდა ოკუპაციისგან. 2019 წლის 23 თებერვალს ილგარ ანაზორ ოღლუ მირზაევი დაინიშნა მე-3 არმიის კორპუსის არტილერიის უფროსად და საარტილერიო დეპარტამენტის უფროსად. ===თოუზის ბრძოლებში მონაწილეობა=== {{მთავარი|თოუზის ბრძოლები}} 2020 წლის 12 ივლისის შუადღიდან სომხეთის შეიარაღებული ძალების ქვედანაყოფებმა არტილერიით ესროდნენ [[აზერბაიჯანის სახელმწიფო საზღვრის სამსახური|სახელმწიფო სასაზღვრო სამსახურის]] პოზიციებს აზერბაიჯან-სომხეთის სახელმწიფო საზღვრის [[თოუზის რაიონი|ტოვუზის რაიონში]] . <ref name=":MN1">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=12.07.2020|title=Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin bölmələri Tovuz istiqamətində təxribat törədib|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/ermenistan-silahli-quvvelerinin-bolmeleri-tovuz-istiqametinde-texribat-toredib-31439.html|access-date=12.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210105120154/https://mod.gov.az/az/news/ermenistan-silahli-quvvelerinin-bolmeleri-tovuz-istiqametinde-texribat-toredib-31439.html|archive-date=04.01.2021}}</ref> [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები|აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების]] ქვედანაყოფების მიერ საპასუხო ზომების მიღების შედეგად , სომხური არმიის თავდასხმის მცდელობა აღკვეთეს და სომხური არმია უკან დაიხიეს. <ref name=":MN2">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=12.07.2020|title=İtgi verən düşmən geri oturdulub|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/itki-veren-dusmen-geri-oturdulub-31442.html|url-status=live|access-date=12.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210105120713/https://mod.gov.az/az/news/itki-veren-dusmen-geri-oturdulub-31442.html|archive-date=2021-01-05}}</ref> ბრძოლის პირველ საათებში [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები|აზერბაიჯანის არმიის]] 3 ჯარისკაცი დაიღუპა, 4 კი დაიჭრა. <ref name=":MN2" /> <ref name=":MN3">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=12.07.2020|title=Düşmən hücumunun qarşısı alınan zaman hərbi qulluqçularımız şəhid olub|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/dusmen-hucumunun-qarsisi-alinarken-herbi-qulluqcularimiz-sehid-olub-31445.html|access-date=12.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210105121237/https://mod.gov.az/az/news/dusmen-hucumunun-qarsisi-alinarken-herbi-qulluqcularimiz-sehid-olub-31445.html|archive-date=04.01.2021}}</ref> 12-13 ივლისის ბოლო ღამეს აზერბაიჯან-სომხეთის სახელმწიფო საზღვრის [[თოუზის რაიონი|ტოვუზის რაიონში]] დაძაბული მომენტები გაგრძელდა. <ref name=":MN4" /> სამხედრო შეტაკებებში, რომელშიც მონაწილეობა მიიღეს მე-3 არმიის კორპუსის შტაბის უფროსმა [[ფოლად ჰაშიმოვი|ფოლად ჰაშიმოვმა]] და არტილერიის უფროსმა ილგარ მირზაევმა, გაანადგურეს სომხეთის არმიის საბაზო სადგური, საარტილერიო დანადგარები და ცოცხალი ძალა. [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები|აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების]] ქვედანაყოფების ცეცხლი ღამის ბრძოლებში არტილერიისა და ნაღმტყორცნების გამოყენებით. <ref name=":MN4">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=13.07.2020|title=Azərbaycan Ordusu bölmələri düşmənin dayaq məntəqəsinə zərbə endirib - VİDEO|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/azerbaycan-ordusunun-bolmeleri-dusmenin-dayaq-menteqesine-zerbe-endirib-video-31448.html|url-status=live|access-date=13.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200925003742/https://mod.gov.az/az/news/azerbaycan-ordusunun-bolmeleri-dusmenin-dayaq-menteqesine-zerbe-endirib-video-31448.html|archive-date=2020-09-25}}</ref> 13 ივლისს [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები|აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების]] დანაყოფებმა სადამსჯელო ღონისძიებები გააგრძელეს. <ref name=":MN5">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=13.07.2020|title=Düşmənin bir neçə hərbi hədəfi darmadağın edilib - VİDEO|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/dusmenin-bir-nece-herbi-obyekti-ve-texnikasi-darmadagin-edilib-video-31460.html|url-status=live|access-date=13.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210105122743/https://mod.gov.az/az/news/dusmenin-bir-nece-herbi-obyekti-ve-texnikasi-darmadagin-edilib-video-31460.html|archive-date=2021-01-05}}</ref> სადამსჯელო ღონისძიებების შედეგად [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები|, აზერბაიჯანის არმიის]] ზუსტი ცეცხლის შედეგად განადგურდა სომხეთის შეიარაღებული ძალების საცეცხლე პოზიციები, 20-ზე მეტი პერსონალი, ბატალიონის შტაბი და სხვა სამხედრო ობიექტები. <ref name=":MN5" /> სასტიკი ბრძოლები 13-14 ივლისის ღამეს და დილას აზერბაიჯან-სომხეთის სახელმწიფო საზღვრის [[თოუზის რაიონი|ტოვუზის რაიონში]] გაგრძელდა. <ref name=":MN6">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=14.07.2020|title=Düşmənin mövqeləri və müdafiəsinin dərinliyində yerləşən ehtiyatlar məhv edilib - VİDEO|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/dusmen-movqeleri-ve-mudafiesinin-derinliyindeki-ehtiyatlar-mehv-edilib-video-31466.html|url-status=live|access-date=14.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210106202742/https://mod.gov.az/az/news/dusmen-movqeleri-ve-mudafiesinin-derinliyindeki-ehtiyatlar-mehv-edilib-video-31466.html|archive-date=2021-01-06}}</ref> ღამის ბრძოლების დროს სომხეთის შეიარაღებული ძალების მოქმედების თავიდან ასაცილებლად მიღებული სადამსჯელო ღონისძიებების შედეგად განადგურდა სომხეთის არმიის კუთვნილი სხვადასხვა დანიშნულების სამხედრო მანქანები, საბრძოლო მანქანები, თავდაცვის სიღრმეში მდებარე რეზერვები და ცოცხალი ძალა. <ref name=":MN6" /> == სიკვდილი == 14 ივლისს [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები|აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების]] 7 სამხედრო მოსამსახურე, მათ შორის 6 ოფიცერი, მოწამეობრივად დაიღუპა [[თოუზის რაიონი|ტოვუზის რაიონის]] მიმართულებით მიმდინარე საბრძოლო მოქმედებების დროს. <ref name=":MN7">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=14.07.2020|title=Tovuz rayonu istiqamətində şiddətli döyüşlər gedir|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/tovuz-rayonu-istiqametinde-siddetli-doyusler-gedir-31469.html|url-status=live|access-date=14.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210106201615/https://mod.gov.az/az/news/tovuz-rayonu-istiqametinde-siddetli-doyusler-gedir-31469.html|archive-date=2021-01-06}}</ref> იმავე დღეს, 13:00 საათზე, [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის მინისტრის მოადგილემ]] კარიმ ვალიევმა პირდაპირ ეთერში განცხადება გააკეთა:<ref name=":V09">{{Cite news|last=|date=14.07.2020|title=Müdafiə nazirinin müavini general-leytenant Kərim Vəliyev: "Şəhidlərimizin qisası alınacaq"|language={{Az}}|work=www.youtube.com ([[Fayl:YouTube social white squircle.svg|14x14px]] [[YouTube]] portalı / "İCTİMAİ TV" səhifəsi)|url=https://www.youtube.com/watch?v=AtgFu5KN6lk|url-status=|access-date=14.07.2020|archive-url=|archive-date=}}</ref> {{ციტატა|გენერალ-მაიორი ჰაშიმოვი ფოლადი დღეს, გამთენიისას, გმირულად დაიღუპა. მასთან ერთად მოწამეობრივად აღესრულა პოლკოვნიკი მირზაევი ილგარი. ეს იმაზე მეტყველებს, რომ ჩვენი გენერლები და მაღალი რანგის ოფიცრები არ იმალებიან ჯარისკაცების უკან და ღირსეულად ასრულებენ თავიანთ საბრძოლო დავალებებს. სამწუხაროდ, ბრძოლები დანაკარგების გარეშე არ არის. თავდაცვის სამინისტროს სახელით ვუცხადებთ წყალობას ჩვენს მოწამეებს და მოთმინებას ჩვენი დაღუპულების ოჯახებს. ჩვენს დაჭრილ მეგობრებს განკურნებას ვეუბნებით. მე მინდა დავრწმუნდე, რომ ჩვენი მოწამეების და დაჭრილების სისხლი მიწაზე არ დარჩეს.}} პოლკოვნიკი ილგარ მირზაევი 2020 წლის 14 ივლისს, დილით, ფრონტის ხაზზე, [[თოუზის რაიონი|ტოვუზის ოლქის]] მიმართულებით გამართულ ბრძოლაში მოწამეობრივად დაიღუპა. <ref name=":Ş" /> გენერალ-მაიორი [[ფოლად ჰაშიმოვი|ფოლად ისრაილ ოღლუ ჰაშიმოვი]], მე-3 არმიის კორპუსის მეთაურის მოადგილე, მაიორი ანარ გულვერდი ოღლუ ნოვრუზოვი, მაიორი ნამიგ ჰაჯან ოღლუ აჰმადოვი, პრაპორშჩიკი ილგარ აიაზ ოღლუ ზეინალი, პრაპორშჩიკი იაშარ ვასიფ ოღლუ ბაბაევი და ჯარისკაცი მუსტაფაზადეთან ერთად იყვნენ. მოწამეობრივად დაიღუპა. <ref name=":Ş">{{Cite news|last=|date=14.07.2020|title=Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi: Tovuz rayonu istiqamətində şiddətli döyüşlər gedir|language={{Az}}|work=www.azertag.az (Azərbaycan Dövlət İnformasiya Agentliyi)|url=https://azertag.az/xeber/1536385|access-date=14.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210106182759/https://azertag.az/xeber/1536385|archive-date=04.01.2021}}</ref> 14 ივლისს პოლკოვნიკ ილგარ მირზაევის ცხედარი ჩამოასვენეს ხატაის რაიონის აჰმადლის დასახლებაში, სადაც ის ცხოვრობდა. საღამოს ილგარ მირზაევის ცხედარი ათასობით ხალხმა საკუთარ სახლში მიიტანა. იმავე დღეს, 15 ივლისს გაიმართა ტოვუზის ბრძოლების დროს დაღუპული გენერალ-მაიორის [[ფოლად ჰაშიმოვი|ფოლად ჰაშიმოვისა]] და პოლკოვნიკ ილგარ მირზაევის გაცილების ცერემონია. <ref name=":MN8">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=15.07.2020|title=Şəhid Polad Həşimov və İlqar Mirzəyevlə vida mərasimi baş tutub - VİDEO|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/sehid-zabitlerimizle-vida-merasimi-kecirilib-video-31496.html|access-date=15.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210103101932/https://mod.gov.az/az/news/sehid-zabitlerimizle-vida-merasimi-kecirilib-video-31496.html|archive-date=04.01.2021}}</ref> [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის მინისტრი]] [[ზაქირ ჰასანოვი]], [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|შეიარაღებული ძალების შტაბის ყოფილი უფროსი]] ნაჯმედდინ სადიგოვი, [[აზერბაიჯანის პრეზიდენტის ადმინისტრაცია|პრეზიდენტის ადმინისტრაციის]] სამხედრო საქმეთა დეპარტამენტის უფროსის მოადგილე იაშარ ალიევი, საჰაერო ძალების სარდალი რამიზ ტაჰიროვი, ბაქოს ქალაქის აღმასრულებელი უფროსი [[ელდარ აზიზოვი]], წარმომადგენლები მეორე ფახრი ხიაბანში გამართულ გამოსამშვიდობებელ ცერემონიას საზოგადოება, საზოგადოების წევრები დაესწრნენ, მისმა თანამებრძოლებმა მიუსამძიმრეს დაღუპულთა ოჯახის წევრებს და ახლობლებს. <ref name=":MN8" /> აბდულა გურბანმა, რომელმაც დაკრძალვის ცერემონიაზე ისაუბრა, ინფორმაცია მიაწოდა აზერბაიჯანის ეროვნული გმირების ფოლად ჰაშიმოვისა და ილგარ მირზაევის ცხოვრებისა და ომის გზების შესახებ. მოგვიანებით, აზერბაიჯანის ეროვნული ჰიმნით, ფოლად ჰაშიმოვი და ილგარ მირზაევი, სამხედრო ტრადიციების მიხედვით, ზალპებით ბოლო ბინაში გაგზავნეს. <ref name=":D1">{{Cite news|last=Şəfiqə Nazimqızı|date=15.07.2020|title=Polad Həşimov və İlqar Mirzəyev dəfn olunub|language={{Az}}|work=www.report.az ("Report" İnformasiya Agentliyi)|url=https://report.az/herbi-xeberler/general-mayor-polad-hesimov-defn-olunur/|url-status=live|access-date=15.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200810083513/https://report.az/herbi-xeberler/general-mayor-polad-hesimov-defn-olunur/|archive-date=2020-08-10}}</ref> დაკრძალვის ცერემონიაზე [[აზერბაიჯანის პრეზიდენტი|აზერბაიჯანის პრეზიდენტმა]] [[ილჰამ ალიევი|ილჰამ ალიევმა]] ტელეფონით მიუსამძიმრა [[ფოლად ჰაშიმოვი|ფოლად ჰაშიმოვისა]] და ილგარ მირზაევის ოჯახის წევრებს. <ref name=":MN8">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=15.07.2020|title=Şəhid Polad Həşimov və İlqar Mirzəyevlə vida mərasimi baş tutub - VİDEO|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/sehid-zabitlerimizle-vida-merasimi-kecirilib-video-31496.html|access-date=15.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210103101932/https://mod.gov.az/az/news/sehid-zabitlerimizle-vida-merasimi-kecirilib-video-31496.html|archive-date=04.01.2021}}</ref> ბოლოს თავდაცვის მინისტრმა დაღუპულთა [[აზერბაიჯანის დროშა|კუბოზე აზერბაიჯანის დროშა]] მათ ოჯახებს სამუდამო ხსოვნას გადასცა. <ref name=":MN8" /> აზერბაიჯანის ეროვნული გმირი ილგარ მირზაევის კუთვნილი მასალები მისმა ოჯახმა აზერბაიჯანის ეროვნული ისტორიის მუზეუმის სამშობლოს მიმოქცევის ფონდს გადასცა.<ref>http://azhistorymuseum.gov.az/az/news/3219</ref> == ჯილდო == * [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_10_illiyi_(1991-2001)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (25.06.2004) — „აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების 10 წლის იუბილე“, საიუბილეო მედალი. * [[ფაილი:Qüsursuz_xidmətə_görə_III_dərəcəli_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (26.06.2005) — „სრულყოფილი სამსახურისთვის“ III ხარისხის მედალი * [[ფაილი:Qüsursuz_xidmətə_görə_II_dərəcəli_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (25.06.2007) — „სრულყოფილი სამსახურისთვის“ II ხარისხის მედალი * [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_90_illiyi_(1918-2008)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (03.07.2008) — „აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების 90 წლის იუბილე“, საიუბილეო მედალი. * [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_90_illiyi_(1918-2008)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (26.06.2013) - „სრულყოფილი სამსახურისთვის“ I ხარისხის მედალი * [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_95_illiyi_(1918-2013)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (15.07.2014) — „აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების 95 წლის იუბილე“, საიუბილეო მედალი. * [[ფაილი:Hərbi_xidmətdə_fərqlənməyə_görə_III_dərəcəli_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (26.06.2017) — III ხარისხის მედალი „სამხედრო სამსახურში გამორჩევისათვის“ * [[ფაილი:AZ_Veteran_of_Azerbaijani_Armed_Forces_medal_ribbon.png|50x50პქ]] (03.10.2017) — „აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების ვეტერანის“ მედალი * [[ფაილი:Медаль_"100_лет_(1918-2018)_Азербайджанской_Армии".png|50x50პქ]] (26.06.2018) — „აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების 100 წლის“ საიუბილეო მედალი. * [[ფაილი:AZ_Herbi_xidmetde_ferqlenmeye_gore_med_2dar_rib.png|50x50პქ]] (26.06.2020) - II ხარისხის მედალი „სამხედრო სამსახურში გამორჩევისთვის“. * [[ფაილი:Qızıl_Ulduz_medalı_(Azərbaycanın_Milli_Qəhrəmanı)_-_lent.png|50x50პქ]] (09.12.2020) — [[ოქროს ვარსკვლავი (აზერბაიჯანი)|„ოქროს ვარსკვლავის“]] მედალი (სიკვდილის შემდგომ)<ref name=":E5">{{Cite news|last=Normativ hüquqi sənədlərin vahid internet bazası|date=09.12.2020|title=Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçularına "Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı" adının verilməsi haqqında Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 09.12.2020-ci il tarixli 2337 nömrəli Sərəncamı|language={{Az}}|work=www.e-qanun.az|url=http://e-qanun.az/framework/46426|access-date=09.12.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210105104635/http://e-qanun.az/framework/46426|archive-date=04.01.2021}}</ref> == მემკვიდრეობა == [[2020|2020 წლის]] [[9 დეკემბერი|9 დეკემბერს]], ილგარ მირზაევს, [[აზერბაიჯანის პრეზიდენტი]]ს [[ილჰამ ალიევი]]ს ბრძანებით, [[აზერბაიჯანი]]ს ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენის საქმეში გაწეული განსაკუთრებული დამსახურებისთვის და საბრძოლო ამოცანების შესრულებისას გამოჩენილი სიმამაცისთვის, სიკვდილის შემდეგ მიენიჭა [[აზერბაიჯანის ეროვნული გმირი]]ს წოდება.<ref name=":P2">{{Cite news|last=Azərbaycan Prezidentinin rəsmi saytı|date=09.12.2020|title=Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçularına "Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı" adının verilməsi haqqında Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 09.12.2020-ci il tarixli Sərəncamı|language={{Az}}|work=www.president.az|url=https://president.az/articles/48680|access-date=09.12.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210107143026/https://president.az/articles/48680|archive-date=09.12.2020}}</ref> 2021 წლის აპრილში, იმ კორპუსის წინ, სადაც ილგარ მირზაევი ცხოვრობდა, სამახსოვრო დაფა დაიდგა. კორპუსის ეზო კეთილმოეწყო და ბაღი გაშენდა. 2021 წლის 7 მაისს, აზერბაიჯანის საზოგადოებრივი ტელევიზიის ეთერში ილგარ მირზაევისადმი მიძღვნილი დოკუმენტური ფილმის პრემიერა გაიმართა. 22 წუთიანი დოკუმენტური ფილმი მოგვითხრობს მის ცხოვრებასა და ბრძოლებში მონაწილეობაზე. ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{DEFAULTSORT:მირზაევი, ილგარ}} [[კატეგორია:გარდაცვლილი 2020]] [[კატეგორია:გარდაცვლილი 14 ივლისი]] [[კატეგორია:დაბადებული 1973]] [[კატეგორია:დაბადებული 8 მაისი]] [[კატეგორია:აზერბაიჯანის ეროვნული გმირები]] lkmf9f2enbz3mxgwo9yd38qgdfim8wh 4408903 4408901 2022-08-18T23:11:31Z Mehman97 75871 /* აპრილის ბრძოლებში მონაწილეობა */ wikitext text/x-wiki {{მუშავდება/ძირი|[[სპეციალური:Contributions/Mehman97|Mehman97]].|9|08|2022}} {{ინფოდაფა სამხედრო მოღვაწე |სრული სახელი = ილგარ მირზაევი |ორიგინალური სახელი =İlqar Mirzəyev |ცხოვრების პერიოდი = 1973 — 2020 |პორტრეტი =Ilqar Mirzayev in 2018.jpg |დაბადების თარიღი = [[8 მაისი]], [[1973]] |დაბადების ადგილი = [[გარდაბანი]], [[საქართველოს სსრ]], [[სსრკ]] |გარდაცვალების თარიღი = {{გარდაცვალების თარიღი და ასაკი|2020|07|14|1973|05|08}} |გარდაცვალების ადგილი = [[თოუზის რაიონი]], [[აზერბაიჯანი]] |მეტსახელი = არტილერიის მამა |ეროვნება = {{დროშანიშანი|აზერბაიჯანი}} [[აზერბაიჯანელები|აზერბაიჯანელი]] |კუთვნილება = [[File:Azerbaijani Armed Forces logo.svg|20px]] [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები]] |სამხედრო სამსახურის წლები = 1991—2020 |წოდება = პოლკოვნიკი |ჯარის სახეობა = [[File:Azerbaijani Land Forces badge.svg|20px]] [[აზერბაიჯანის სახმელეთო ძალები]] |ბრძოლები/ომები = [[აზერბაიჯან-სომხეთის სამხედრო დაპირისპირება (2016)|აპრილის ბრძოლები]]<br>[[აზერბაიჯან-სომხეთის სასაზღვარო დაპირისპირება (2020)|თოუზის ბრძოლები]] |ჯილდოები = [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_10_illiyi_(1991-2001)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Qüsursuz_xidmətə_görə_III_dərəcəli_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Qüsursuz_xidmətə_görə_II_dərəcəli_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_90_illiyi_(1918-2008)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_90_illiyi_(1918-2008)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_95_illiyi_(1918-2013)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Hərbi_xidmətdə_fərqlənməyə_görə_III_dərəcəli_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:AZ_Veteran_of_Azerbaijani_Armed_Forces_medal_ribbon.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Медаль_"100_лет_(1918-2018)_Азербайджанской_Армии".png|50x50პქ]] [[ფაილი:AZ_Herbi_xidmetde_ferqlenmeye_gore_med_2dar_rib.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Qızıl_Ulduz_medalı_(Azərbaycanın_Milli_Qəhrəmanı)_-_lent.png|50x50პქ]] }} '''ილგარ ანზორ ოღლუ მირზაევი''' ({{lang-az|İlqar Anzor oğlu Mirzəyev}}; {{ვმ-წყარო}}) — [[აზერბაიჯანელები|აზერბაიჯანელი]] სამხედრო მოწვაწე, [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები]]ს პოლკოვნიკი, აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების მე-3 სამხედრო კორპუსის არტილერიის უფროსი 2019–2020 წლებში. აზერბაიჯანის ეროვნული გმირი.<ref name=":4">{{Cite news|last=İlham Əliyev|date=09.12.2020|title=Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçularına "Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı" adının verilməsi haqqında Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 09.12.2020-ci il tarixli Sərəncamı|language={{Az}}|work=www.azertag.az|url=https://azertag.az/xeber/1662247|access-date=09.12.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210106181202/https://azertag.az/xeber/1662247|archive-date=04.01.2021}}</ref> [[2020]] წლის 12-16 ივლისს [[აზერბაიჯან-სომხეთის სასაზღვარო დაპირისპირება (2020)|მიმდინარე ბრძოლების დროს]] ილგარ მირზაევი, რომელიც არტილერიის მეთაური იყო, მე-3 არმიის კორპუსის მეთაურის მოადგილესთან, გენერალ-მაიორ [[ფოლად ჰაშიმოვი|ფოლად ჰაშიმოვთან]] და მის დაქვემდებარებულ ჯარისკაცებთან ერთად, 14 ივლისის დილით, [[თოუზი]]ს სასაზღვრო ზოლთან მიმდინარე ბრძოლების დროს დაიღუპა.<ref>[https://ia601401.us.archive.org/23/items/tovuz-doyusleri/Tovuz%20Doyusleri.pdf Güləmail Murad. "Tovuz döyüşləri". Bakı, "CBS PP", 2021]</ref> == ბიოგრაფია == ილგარ მირზაევი დაიბადა [[1973|1973 წლის]] [[8 მაისი|8 მაისს]] ქალაქ [[გარდაბანი|გარდაბანში]]. ეროვნებით [[აზერბაიჯანელები|აზერბაიჯანელი]] იყო. === განათლება === 1980-1990 წლებში მირზაევი სწავლობდა ქალაქ [[გარდაბანი|გარდაბნის]] საშუალო სკოლაში.<ref name=":V01">{{Cite news|last=Belə Belə İşlər|date=15.12.2020|title=Tovuz döyüşlərinin şəhidi Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı İlqar Mirzəyev|language=Az|work=www.youtube.com ([[Fayl:YouTube social white squircle.svg|14x14px]] [[YouTube]] portalı / "Belə belə işlər" səhifəsi)|url=https://www.youtube.com/watch?v=3rtPifkv_ZM|url-status=live|access-date=15.12.2020|archive-url=|archive-date=}}</ref> 1990-იანი წლების დასაწყისში [[სომხეთი|სომხეთის]] ტერიტორიულმა პრეტენზიებმა [[აზერბაიჯანი|აზერბაიჯანის]] წინააღმდეგ, [[ყარაბაღის ომი|ყარაბაღის პირველი ომის]] დაწყების მიზეზი გახდა. 1991 წელს, როდესაც ომი ახალი დაიწყებული იყო, ილგარ მირზაევმა სასწავლოდ საბუთები ბაქოს უმაღლეს გაერთიანებულ სამეთაურო სკოლაში (BABKM) შეიტანა.<ref name=":V01" /> მირზაევი, [[1991|1991 წლის]] [[1 აგვისტო]]ს ბაქოს უმაღლეს გაერთიანებულ სამეთაურო სკოლაში (BABKM) ჩაირიცხა, რომელიც 1995 წელს „არტილერისტის“ სპეციალობით დაამთავრა. [[2003|2003 წლის]] [[10 აგვისტო]]ს, მირზაევი აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების სამხედრო აკადემიაში ჩაირიცხა, კვალიფიკაციის ასამაღლებლად.<ref name=":V01">{{Cite news|last=Belə Belə İşlər|date=15.12.2020|title=Tovuz döyüşlərinin şəhidi Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı İlqar Mirzəyev|language=Az|work=www.youtube.com ([[Fayl:YouTube social white squircle.svg|14x14px]] [[YouTube]] portalı / "Belə belə işlər" səhifəsi)|url=https://www.youtube.com/watch?v=3rtPifkv_ZM|url-status=live|access-date=15.12.2020|archive-url=|archive-date=}}</ref> სწავლა [[2005|2005 წლის]] [[2 ივლისი|2 ივლისს]], წარმატებით დაასრულა.<ref name=":V01" /> === ოჯახი === ილგარ მირზაევი დაქორწინებული იყო გიულუ მირზაევაზე. ჰყავს ვაჟი, სახელად ელვინი და ქალიშვილი, სახელად გიულნარა. == სამხედრო სამსახური == [[1995|1995 წლის]] [[17 ივნისი]]დან 1995 წლის [[12 ნოემბერი|12 ნოემბრამდე]], მირზაევი იყო [[ბაქო]]ს გენერალური არმიის უმაღლესი სამეთაურო სკოლის კადეტთა ოცეულის მეთაური, ხოლო 1995 წლის [[12 ივნისი]]დან [[1997|1997 წლის]] [[3 მარტი|3 მარტამდე]] მსახურობდა ბაქოს უმაღლესი გენერალური სარდლობის საარტილერიო კადეტთა ოცეულის მეთაურად. 1997 წლის 3 მარტიდან 1998 წლის 20 იანვრამდე, იყო ბაქოს გენერალური არმიის სარდლობის სკოლის კადეტთა ბატალიონის კადეტთა დივიზიის ოცეულის მეთაური, ხოლო 1998 წლის 20 იანვრიდან 1998 წლის 11 ნოემბრამდე იყო ბაქოს გენერალური არმიის სამეთაურო სკოლის კადეტთა ბატალიონის კადეტთა დივიზიის მეთაური. თავისი სამსახურისთვის [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის სამინისტროს]] 1997 წლის 19 ოქტომბრის ბრძანებით, მას მიენიჭა „უფროსი ლეიტენანტის“ სამხედრო წოდება. [[1998|1998 წლის]] [[11 ნოემბერი|11 ნოემბრიდან]] [[2001|2001 წლის]] [[14 ივნისი|14 ივნისამდე]] მირზაევი იყო ბაქოს გენერალური სამეთაურო სკოლის საარტილერიო ბატარეის მეთაური, რისთვისაც შემდგომში, [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის სამინისტროს]] 2000 წლის 27 დეკემბრის ბრძანებით მას მიენიჭა „კაპიტნის“ სამხედრო წოდება. 2001 წლიდან, მირზაევი აგრძელებდა სამხედრო სამსახურს რეგიონებში განლაგებულ სამხედრო ნაწილებში. 2001 წლის 14 ივნისიდან 2002 წლის 31 ივლისამდე იყო ერთ-ერთი სამხედრო ნაწილის შტაბის უფროსი და საარტილერიო დივიზიის მეთაურის მოადგილე, ხოლო 2002 წლის 31 ივლისიდან 2003 წლის 10 აგვისტომდე ამავე დივიზიის მეთაური იყო. სამხედრო ნაწილში საარტილერიო დივიზიის მეთაურის პოზიციაზე ყოფნის დროს, [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის სამინისტროს]] 2002 წლის 13 დეკემბრის ბრძანებით მიიღო „მაიორს“ სამხედრო წოდება.<ref name=":ANL">{{Cite news|last=|date=2020|title=MİRZƏYEV İLQAR ANZOR OĞLU|language={{Az}}|work=www.anl.az ([[Azərbaycan Milli Kitabxanası]]nın rəsmi saytı)|url=http://anl.az/el/emb/MILLI_QEHREMANLAR/qehremanlarimiz/Mirzeyev_Ilqar.pdf|url-status=live|access-date=|archive-url=https://archive.today/20220118124456/http://anl.az/el/emb/MILLI_QEHREMANLAR/qehremanlarimiz/Mirzeyev_Ilqar.pdf|archive-date=2022-01-18}}</ref> 2003 წლის აგვისტოში, [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის სამინისტრომ]] მირზაევი აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების სამხედრო აკადემიაში გაგზავნა კვალიფიკაციის ასამაღლებლად, რომელიც წარმატებით 2005 წლის 2 ივლისს დაასრულა. სწავლის დასრულების შემდეგ, ის [[2005|2005 წლის]] [[2 ივლისი]]დან [[2007|2007 წლის]] [[7 იანვარი|7 იანვრამდე]] მუშაობდა ერთ-ერთი სამხედრო ნაწილის მეთაურის მოადგილედ. მოგვიანებით, 4 წლის განმავლობაში, 2007 წლის 7 იანვრიდან 2011 წლის 29 ივლისამდე, მუშაობდა ამავე სამხედრო ნაწილის ოპერატიული დეპარტამენტის უფროსად. [[2012|2012 წლის]] 26 ივნისის, [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის სამინისტროს]] ბრძანებით, მირზაევს სამხედრო სამსახურისთვის მიენიჭა „პოლკოვნიკი“ სამხედრო წოდება.<ref name=":ANL">{{Cite news|last=|date=2020|title=MİRZƏYEV İLQAR ANZOR OĞLU|language={{Az}}|work=www.anl.az ([[Azərbaycan Milli Kitabxanası]]nın rəsmi saytı)|url=http://anl.az/el/emb/MILLI_QEHREMANLAR/qehremanlarimiz/Mirzeyev_Ilqar.pdf|url-status=live|access-date=|archive-url=https://archive.today/20220118124456/http://anl.az/el/emb/MILLI_QEHREMANLAR/qehremanlarimiz/Mirzeyev_Ilqar.pdf|archive-date=2022-01-18}}</ref> მოგვიანებით, 2012 წლის 7 ივლისიდან 2013 წლის 4 ივლისამდე, მირზაევი მეთაურობდა საარტილერიო დივიზიას. მომდევნო 2 წლის განმავლობაში მან მუშაობა გააგრძელა [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის სამინისტროში]]. 2013 წლის 28 დეკემბრიდან 2015 წლის 8 აგვისტომდე, მირზაევი მუშაობდა თავდაცვის სამინისტროს გენერალური სამხედრო ინსპექციის საბრძოლო და საბრძოლო მხარდაჭერის დეპარტამენტის ინსპექტორად. თავდაცვის სამინისტროში 2 წლიანი მუშაობის შემდეგ, 2015 წლის 14 აგვისტოდან 28 ოქტომბრამდე მუშობდა ერთ-ერთი სამხედრო მეთაურის მოადგილედ და შტაბის უფროსად. === აპრილის ბრძოლებში მონაწილეობა === {{მთავარი|აზერბაიჯან-სომხეთის სამხედრო დაპირისპირება (2016)}} 2016 წლის 1-2 აპრილს, შეტაკებები დაიწყო [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები|აზერბაიჯანისა]] და [[სომხეთი]]ს შეიარაღებული ძალების ქვედანაყოფებს შორის, [[ტერტერის რაიონი|ტარტარისა]] და [[ჯაბრაილის რაიონი|ჯაბრაილ]]-[[ფუზულის რაიონი|ფუზულის]] მიმართულებით. მირზაევი, რომელიც იყო ერთ-ერთი სამხედრო ნაწილის მეთაური იყო, იბრძოდა [[ტერტერის რაიონი|ტარტარის რაიონში]] გამავალ ფრონტის ხაზზე. ღამის ბრძოლების დროს, აზერბაიჯანის არმიამ ოკუპაციისგან გაათავისუფლა ხელსაყრელი პოზიციები და სტრატეგიული სიმაღლეები ტერტერში, სოფელ თალიშის მიმართულებით, მათ შორის მწვერვალი „თალიშიც“. ბრძოლების დროს, იმ პერიოდში [[სომხეთი|სომხეთის]] თავდაცვის მინისტრის [[სეირან ოჰანიანი|სეირან ოჰანიანის]] მიერ შექმნილი და სომხური არმიის „უძლეველი ოჰანიანის ბარიერის“ სახელით ცნობილი თავდაცვის ხაზი 40 წუთში განადგურდა. აზერბაიჯანის არმიის მიერ, 2 საათში განადგურდა სომხური არმიის 21 სამხედრო პოსტი და ოკუპაციისგან 7 სტრატეგიული პუნქტი განთავისუფლდა. [[2019|2019 წლის]] [[23 თებერვალი|23 თებერვალს]], ილგარ მირზაევი დაინიშნა მე-3 სამხედრო კორპუსის საარტილერიო დეპარტამენტის უფროსად. ===თოუზის ბრძოლებში მონაწილეობა=== {{მთავარი|თოუზის ბრძოლები}} 2020 წლის 12 ივლისის შუადღიდან სომხეთის შეიარაღებული ძალების ქვედანაყოფებმა არტილერიით ესროდნენ [[აზერბაიჯანის სახელმწიფო საზღვრის სამსახური|სახელმწიფო სასაზღვრო სამსახურის]] პოზიციებს აზერბაიჯან-სომხეთის სახელმწიფო საზღვრის [[თოუზის რაიონი|ტოვუზის რაიონში]] . <ref name=":MN1">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=12.07.2020|title=Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin bölmələri Tovuz istiqamətində təxribat törədib|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/ermenistan-silahli-quvvelerinin-bolmeleri-tovuz-istiqametinde-texribat-toredib-31439.html|access-date=12.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210105120154/https://mod.gov.az/az/news/ermenistan-silahli-quvvelerinin-bolmeleri-tovuz-istiqametinde-texribat-toredib-31439.html|archive-date=04.01.2021}}</ref> [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები|აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების]] ქვედანაყოფების მიერ საპასუხო ზომების მიღების შედეგად , სომხური არმიის თავდასხმის მცდელობა აღკვეთეს და სომხური არმია უკან დაიხიეს. <ref name=":MN2">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=12.07.2020|title=İtgi verən düşmən geri oturdulub|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/itki-veren-dusmen-geri-oturdulub-31442.html|url-status=live|access-date=12.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210105120713/https://mod.gov.az/az/news/itki-veren-dusmen-geri-oturdulub-31442.html|archive-date=2021-01-05}}</ref> ბრძოლის პირველ საათებში [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები|აზერბაიჯანის არმიის]] 3 ჯარისკაცი დაიღუპა, 4 კი დაიჭრა. <ref name=":MN2" /> <ref name=":MN3">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=12.07.2020|title=Düşmən hücumunun qarşısı alınan zaman hərbi qulluqçularımız şəhid olub|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/dusmen-hucumunun-qarsisi-alinarken-herbi-qulluqcularimiz-sehid-olub-31445.html|access-date=12.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210105121237/https://mod.gov.az/az/news/dusmen-hucumunun-qarsisi-alinarken-herbi-qulluqcularimiz-sehid-olub-31445.html|archive-date=04.01.2021}}</ref> 12-13 ივლისის ბოლო ღამეს აზერბაიჯან-სომხეთის სახელმწიფო საზღვრის [[თოუზის რაიონი|ტოვუზის რაიონში]] დაძაბული მომენტები გაგრძელდა. <ref name=":MN4" /> სამხედრო შეტაკებებში, რომელშიც მონაწილეობა მიიღეს მე-3 არმიის კორპუსის შტაბის უფროსმა [[ფოლად ჰაშიმოვი|ფოლად ჰაშიმოვმა]] და არტილერიის უფროსმა ილგარ მირზაევმა, გაანადგურეს სომხეთის არმიის საბაზო სადგური, საარტილერიო დანადგარები და ცოცხალი ძალა. [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები|აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების]] ქვედანაყოფების ცეცხლი ღამის ბრძოლებში არტილერიისა და ნაღმტყორცნების გამოყენებით. <ref name=":MN4">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=13.07.2020|title=Azərbaycan Ordusu bölmələri düşmənin dayaq məntəqəsinə zərbə endirib - VİDEO|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/azerbaycan-ordusunun-bolmeleri-dusmenin-dayaq-menteqesine-zerbe-endirib-video-31448.html|url-status=live|access-date=13.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200925003742/https://mod.gov.az/az/news/azerbaycan-ordusunun-bolmeleri-dusmenin-dayaq-menteqesine-zerbe-endirib-video-31448.html|archive-date=2020-09-25}}</ref> 13 ივლისს [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები|აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების]] დანაყოფებმა სადამსჯელო ღონისძიებები გააგრძელეს. <ref name=":MN5">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=13.07.2020|title=Düşmənin bir neçə hərbi hədəfi darmadağın edilib - VİDEO|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/dusmenin-bir-nece-herbi-obyekti-ve-texnikasi-darmadagin-edilib-video-31460.html|url-status=live|access-date=13.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210105122743/https://mod.gov.az/az/news/dusmenin-bir-nece-herbi-obyekti-ve-texnikasi-darmadagin-edilib-video-31460.html|archive-date=2021-01-05}}</ref> სადამსჯელო ღონისძიებების შედეგად [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები|, აზერბაიჯანის არმიის]] ზუსტი ცეცხლის შედეგად განადგურდა სომხეთის შეიარაღებული ძალების საცეცხლე პოზიციები, 20-ზე მეტი პერსონალი, ბატალიონის შტაბი და სხვა სამხედრო ობიექტები. <ref name=":MN5" /> სასტიკი ბრძოლები 13-14 ივლისის ღამეს და დილას აზერბაიჯან-სომხეთის სახელმწიფო საზღვრის [[თოუზის რაიონი|ტოვუზის რაიონში]] გაგრძელდა. <ref name=":MN6">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=14.07.2020|title=Düşmənin mövqeləri və müdafiəsinin dərinliyində yerləşən ehtiyatlar məhv edilib - VİDEO|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/dusmen-movqeleri-ve-mudafiesinin-derinliyindeki-ehtiyatlar-mehv-edilib-video-31466.html|url-status=live|access-date=14.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210106202742/https://mod.gov.az/az/news/dusmen-movqeleri-ve-mudafiesinin-derinliyindeki-ehtiyatlar-mehv-edilib-video-31466.html|archive-date=2021-01-06}}</ref> ღამის ბრძოლების დროს სომხეთის შეიარაღებული ძალების მოქმედების თავიდან ასაცილებლად მიღებული სადამსჯელო ღონისძიებების შედეგად განადგურდა სომხეთის არმიის კუთვნილი სხვადასხვა დანიშნულების სამხედრო მანქანები, საბრძოლო მანქანები, თავდაცვის სიღრმეში მდებარე რეზერვები და ცოცხალი ძალა. <ref name=":MN6" /> == სიკვდილი == 14 ივლისს [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები|აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების]] 7 სამხედრო მოსამსახურე, მათ შორის 6 ოფიცერი, მოწამეობრივად დაიღუპა [[თოუზის რაიონი|ტოვუზის რაიონის]] მიმართულებით მიმდინარე საბრძოლო მოქმედებების დროს. <ref name=":MN7">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=14.07.2020|title=Tovuz rayonu istiqamətində şiddətli döyüşlər gedir|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/tovuz-rayonu-istiqametinde-siddetli-doyusler-gedir-31469.html|url-status=live|access-date=14.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210106201615/https://mod.gov.az/az/news/tovuz-rayonu-istiqametinde-siddetli-doyusler-gedir-31469.html|archive-date=2021-01-06}}</ref> იმავე დღეს, 13:00 საათზე, [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის მინისტრის მოადგილემ]] კარიმ ვალიევმა პირდაპირ ეთერში განცხადება გააკეთა:<ref name=":V09">{{Cite news|last=|date=14.07.2020|title=Müdafiə nazirinin müavini general-leytenant Kərim Vəliyev: "Şəhidlərimizin qisası alınacaq"|language={{Az}}|work=www.youtube.com ([[Fayl:YouTube social white squircle.svg|14x14px]] [[YouTube]] portalı / "İCTİMAİ TV" səhifəsi)|url=https://www.youtube.com/watch?v=AtgFu5KN6lk|url-status=|access-date=14.07.2020|archive-url=|archive-date=}}</ref> {{ციტატა|გენერალ-მაიორი ჰაშიმოვი ფოლადი დღეს, გამთენიისას, გმირულად დაიღუპა. მასთან ერთად მოწამეობრივად აღესრულა პოლკოვნიკი მირზაევი ილგარი. ეს იმაზე მეტყველებს, რომ ჩვენი გენერლები და მაღალი რანგის ოფიცრები არ იმალებიან ჯარისკაცების უკან და ღირსეულად ასრულებენ თავიანთ საბრძოლო დავალებებს. სამწუხაროდ, ბრძოლები დანაკარგების გარეშე არ არის. თავდაცვის სამინისტროს სახელით ვუცხადებთ წყალობას ჩვენს მოწამეებს და მოთმინებას ჩვენი დაღუპულების ოჯახებს. ჩვენს დაჭრილ მეგობრებს განკურნებას ვეუბნებით. მე მინდა დავრწმუნდე, რომ ჩვენი მოწამეების და დაჭრილების სისხლი მიწაზე არ დარჩეს.}} პოლკოვნიკი ილგარ მირზაევი 2020 წლის 14 ივლისს, დილით, ფრონტის ხაზზე, [[თოუზის რაიონი|ტოვუზის ოლქის]] მიმართულებით გამართულ ბრძოლაში მოწამეობრივად დაიღუპა. <ref name=":Ş" /> გენერალ-მაიორი [[ფოლად ჰაშიმოვი|ფოლად ისრაილ ოღლუ ჰაშიმოვი]], მე-3 არმიის კორპუსის მეთაურის მოადგილე, მაიორი ანარ გულვერდი ოღლუ ნოვრუზოვი, მაიორი ნამიგ ჰაჯან ოღლუ აჰმადოვი, პრაპორშჩიკი ილგარ აიაზ ოღლუ ზეინალი, პრაპორშჩიკი იაშარ ვასიფ ოღლუ ბაბაევი და ჯარისკაცი მუსტაფაზადეთან ერთად იყვნენ. მოწამეობრივად დაიღუპა. <ref name=":Ş">{{Cite news|last=|date=14.07.2020|title=Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi: Tovuz rayonu istiqamətində şiddətli döyüşlər gedir|language={{Az}}|work=www.azertag.az (Azərbaycan Dövlət İnformasiya Agentliyi)|url=https://azertag.az/xeber/1536385|access-date=14.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210106182759/https://azertag.az/xeber/1536385|archive-date=04.01.2021}}</ref> 14 ივლისს პოლკოვნიკ ილგარ მირზაევის ცხედარი ჩამოასვენეს ხატაის რაიონის აჰმადლის დასახლებაში, სადაც ის ცხოვრობდა. საღამოს ილგარ მირზაევის ცხედარი ათასობით ხალხმა საკუთარ სახლში მიიტანა. იმავე დღეს, 15 ივლისს გაიმართა ტოვუზის ბრძოლების დროს დაღუპული გენერალ-მაიორის [[ფოლად ჰაშიმოვი|ფოლად ჰაშიმოვისა]] და პოლკოვნიკ ილგარ მირზაევის გაცილების ცერემონია. <ref name=":MN8">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=15.07.2020|title=Şəhid Polad Həşimov və İlqar Mirzəyevlə vida mərasimi baş tutub - VİDEO|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/sehid-zabitlerimizle-vida-merasimi-kecirilib-video-31496.html|access-date=15.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210103101932/https://mod.gov.az/az/news/sehid-zabitlerimizle-vida-merasimi-kecirilib-video-31496.html|archive-date=04.01.2021}}</ref> [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის მინისტრი]] [[ზაქირ ჰასანოვი]], [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|შეიარაღებული ძალების შტაბის ყოფილი უფროსი]] ნაჯმედდინ სადიგოვი, [[აზერბაიჯანის პრეზიდენტის ადმინისტრაცია|პრეზიდენტის ადმინისტრაციის]] სამხედრო საქმეთა დეპარტამენტის უფროსის მოადგილე იაშარ ალიევი, საჰაერო ძალების სარდალი რამიზ ტაჰიროვი, ბაქოს ქალაქის აღმასრულებელი უფროსი [[ელდარ აზიზოვი]], წარმომადგენლები მეორე ფახრი ხიაბანში გამართულ გამოსამშვიდობებელ ცერემონიას საზოგადოება, საზოგადოების წევრები დაესწრნენ, მისმა თანამებრძოლებმა მიუსამძიმრეს დაღუპულთა ოჯახის წევრებს და ახლობლებს. <ref name=":MN8" /> აბდულა გურბანმა, რომელმაც დაკრძალვის ცერემონიაზე ისაუბრა, ინფორმაცია მიაწოდა აზერბაიჯანის ეროვნული გმირების ფოლად ჰაშიმოვისა და ილგარ მირზაევის ცხოვრებისა და ომის გზების შესახებ. მოგვიანებით, აზერბაიჯანის ეროვნული ჰიმნით, ფოლად ჰაშიმოვი და ილგარ მირზაევი, სამხედრო ტრადიციების მიხედვით, ზალპებით ბოლო ბინაში გაგზავნეს. <ref name=":D1">{{Cite news|last=Şəfiqə Nazimqızı|date=15.07.2020|title=Polad Həşimov və İlqar Mirzəyev dəfn olunub|language={{Az}}|work=www.report.az ("Report" İnformasiya Agentliyi)|url=https://report.az/herbi-xeberler/general-mayor-polad-hesimov-defn-olunur/|url-status=live|access-date=15.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200810083513/https://report.az/herbi-xeberler/general-mayor-polad-hesimov-defn-olunur/|archive-date=2020-08-10}}</ref> დაკრძალვის ცერემონიაზე [[აზერბაიჯანის პრეზიდენტი|აზერბაიჯანის პრეზიდენტმა]] [[ილჰამ ალიევი|ილჰამ ალიევმა]] ტელეფონით მიუსამძიმრა [[ფოლად ჰაშიმოვი|ფოლად ჰაშიმოვისა]] და ილგარ მირზაევის ოჯახის წევრებს. <ref name=":MN8">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=15.07.2020|title=Şəhid Polad Həşimov və İlqar Mirzəyevlə vida mərasimi baş tutub - VİDEO|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/sehid-zabitlerimizle-vida-merasimi-kecirilib-video-31496.html|access-date=15.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210103101932/https://mod.gov.az/az/news/sehid-zabitlerimizle-vida-merasimi-kecirilib-video-31496.html|archive-date=04.01.2021}}</ref> ბოლოს თავდაცვის მინისტრმა დაღუპულთა [[აზერბაიჯანის დროშა|კუბოზე აზერბაიჯანის დროშა]] მათ ოჯახებს სამუდამო ხსოვნას გადასცა. <ref name=":MN8" /> აზერბაიჯანის ეროვნული გმირი ილგარ მირზაევის კუთვნილი მასალები მისმა ოჯახმა აზერბაიჯანის ეროვნული ისტორიის მუზეუმის სამშობლოს მიმოქცევის ფონდს გადასცა.<ref>http://azhistorymuseum.gov.az/az/news/3219</ref> == ჯილდო == * [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_10_illiyi_(1991-2001)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (25.06.2004) — „აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების 10 წლის იუბილე“, საიუბილეო მედალი. * [[ფაილი:Qüsursuz_xidmətə_görə_III_dərəcəli_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (26.06.2005) — „სრულყოფილი სამსახურისთვის“ III ხარისხის მედალი * [[ფაილი:Qüsursuz_xidmətə_görə_II_dərəcəli_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (25.06.2007) — „სრულყოფილი სამსახურისთვის“ II ხარისხის მედალი * [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_90_illiyi_(1918-2008)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (03.07.2008) — „აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების 90 წლის იუბილე“, საიუბილეო მედალი. * [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_90_illiyi_(1918-2008)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (26.06.2013) - „სრულყოფილი სამსახურისთვის“ I ხარისხის მედალი * [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_95_illiyi_(1918-2013)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (15.07.2014) — „აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების 95 წლის იუბილე“, საიუბილეო მედალი. * [[ფაილი:Hərbi_xidmətdə_fərqlənməyə_görə_III_dərəcəli_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (26.06.2017) — III ხარისხის მედალი „სამხედრო სამსახურში გამორჩევისათვის“ * [[ფაილი:AZ_Veteran_of_Azerbaijani_Armed_Forces_medal_ribbon.png|50x50პქ]] (03.10.2017) — „აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების ვეტერანის“ მედალი * [[ფაილი:Медаль_"100_лет_(1918-2018)_Азербайджанской_Армии".png|50x50პქ]] (26.06.2018) — „აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების 100 წლის“ საიუბილეო მედალი. * [[ფაილი:AZ_Herbi_xidmetde_ferqlenmeye_gore_med_2dar_rib.png|50x50პქ]] (26.06.2020) - II ხარისხის მედალი „სამხედრო სამსახურში გამორჩევისთვის“. * [[ფაილი:Qızıl_Ulduz_medalı_(Azərbaycanın_Milli_Qəhrəmanı)_-_lent.png|50x50პქ]] (09.12.2020) — [[ოქროს ვარსკვლავი (აზერბაიჯანი)|„ოქროს ვარსკვლავის“]] მედალი (სიკვდილის შემდგომ)<ref name=":E5">{{Cite news|last=Normativ hüquqi sənədlərin vahid internet bazası|date=09.12.2020|title=Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçularına "Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı" adının verilməsi haqqında Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 09.12.2020-ci il tarixli 2337 nömrəli Sərəncamı|language={{Az}}|work=www.e-qanun.az|url=http://e-qanun.az/framework/46426|access-date=09.12.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210105104635/http://e-qanun.az/framework/46426|archive-date=04.01.2021}}</ref> == მემკვიდრეობა == [[2020|2020 წლის]] [[9 დეკემბერი|9 დეკემბერს]], ილგარ მირზაევს, [[აზერბაიჯანის პრეზიდენტი]]ს [[ილჰამ ალიევი]]ს ბრძანებით, [[აზერბაიჯანი]]ს ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენის საქმეში გაწეული განსაკუთრებული დამსახურებისთვის და საბრძოლო ამოცანების შესრულებისას გამოჩენილი სიმამაცისთვის, სიკვდილის შემდეგ მიენიჭა [[აზერბაიჯანის ეროვნული გმირი]]ს წოდება.<ref name=":P2">{{Cite news|last=Azərbaycan Prezidentinin rəsmi saytı|date=09.12.2020|title=Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçularına "Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı" adının verilməsi haqqında Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 09.12.2020-ci il tarixli Sərəncamı|language={{Az}}|work=www.president.az|url=https://president.az/articles/48680|access-date=09.12.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210107143026/https://president.az/articles/48680|archive-date=09.12.2020}}</ref> 2021 წლის აპრილში, იმ კორპუსის წინ, სადაც ილგარ მირზაევი ცხოვრობდა, სამახსოვრო დაფა დაიდგა. კორპუსის ეზო კეთილმოეწყო და ბაღი გაშენდა. 2021 წლის 7 მაისს, აზერბაიჯანის საზოგადოებრივი ტელევიზიის ეთერში ილგარ მირზაევისადმი მიძღვნილი დოკუმენტური ფილმის პრემიერა გაიმართა. 22 წუთიანი დოკუმენტური ფილმი მოგვითხრობს მის ცხოვრებასა და ბრძოლებში მონაწილეობაზე. ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{DEFAULTSORT:მირზაევი, ილგარ}} [[კატეგორია:გარდაცვლილი 2020]] [[კატეგორია:გარდაცვლილი 14 ივლისი]] [[კატეგორია:დაბადებული 1973]] [[კატეგორია:დაბადებული 8 მაისი]] [[კატეგორია:აზერბაიჯანის ეროვნული გმირები]] a7ql8p58keifk35x63qvzne5voj9sys 4408915 4408903 2022-08-19T00:31:10Z Mehman97 75871 /* თოუზის ბრძოლებში მონაწილეობა */ wikitext text/x-wiki {{მუშავდება/ძირი|[[სპეციალური:Contributions/Mehman97|Mehman97]].|9|08|2022}} {{ინფოდაფა სამხედრო მოღვაწე |სრული სახელი = ილგარ მირზაევი |ორიგინალური სახელი =İlqar Mirzəyev |ცხოვრების პერიოდი = 1973 — 2020 |პორტრეტი =Ilqar Mirzayev in 2018.jpg |დაბადების თარიღი = [[8 მაისი]], [[1973]] |დაბადების ადგილი = [[გარდაბანი]], [[საქართველოს სსრ]], [[სსრკ]] |გარდაცვალების თარიღი = {{გარდაცვალების თარიღი და ასაკი|2020|07|14|1973|05|08}} |გარდაცვალების ადგილი = [[თოუზის რაიონი]], [[აზერბაიჯანი]] |მეტსახელი = არტილერიის მამა |ეროვნება = {{დროშანიშანი|აზერბაიჯანი}} [[აზერბაიჯანელები|აზერბაიჯანელი]] |კუთვნილება = [[File:Azerbaijani Armed Forces logo.svg|20px]] [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები]] |სამხედრო სამსახურის წლები = 1991—2020 |წოდება = პოლკოვნიკი |ჯარის სახეობა = [[File:Azerbaijani Land Forces badge.svg|20px]] [[აზერბაიჯანის სახმელეთო ძალები]] |ბრძოლები/ომები = [[აზერბაიჯან-სომხეთის სამხედრო დაპირისპირება (2016)|აპრილის ბრძოლები]]<br>[[აზერბაიჯან-სომხეთის სასაზღვარო დაპირისპირება (2020)|თოუზის ბრძოლები]] |ჯილდოები = [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_10_illiyi_(1991-2001)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Qüsursuz_xidmətə_görə_III_dərəcəli_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Qüsursuz_xidmətə_görə_II_dərəcəli_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_90_illiyi_(1918-2008)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_90_illiyi_(1918-2008)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_95_illiyi_(1918-2013)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Hərbi_xidmətdə_fərqlənməyə_görə_III_dərəcəli_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:AZ_Veteran_of_Azerbaijani_Armed_Forces_medal_ribbon.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Медаль_"100_лет_(1918-2018)_Азербайджанской_Армии".png|50x50პქ]] [[ფაილი:AZ_Herbi_xidmetde_ferqlenmeye_gore_med_2dar_rib.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Qızıl_Ulduz_medalı_(Azərbaycanın_Milli_Qəhrəmanı)_-_lent.png|50x50პქ]] }} '''ილგარ ანზორ ოღლუ მირზაევი''' ({{lang-az|İlqar Anzor oğlu Mirzəyev}}; {{ვმ-წყარო}}) — [[აზერბაიჯანელები|აზერბაიჯანელი]] სამხედრო მოწვაწე, [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები]]ს პოლკოვნიკი, აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების მე-3 სამხედრო კორპუსის არტილერიის უფროსი 2019–2020 წლებში. აზერბაიჯანის ეროვნული გმირი.<ref name=":4">{{Cite news|last=İlham Əliyev|date=09.12.2020|title=Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçularına "Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı" adının verilməsi haqqında Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 09.12.2020-ci il tarixli Sərəncamı|language={{Az}}|work=www.azertag.az|url=https://azertag.az/xeber/1662247|access-date=09.12.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210106181202/https://azertag.az/xeber/1662247|archive-date=04.01.2021}}</ref> [[2020]] წლის 12-16 ივლისს [[აზერბაიჯან-სომხეთის სასაზღვარო დაპირისპირება (2020)|მიმდინარე ბრძოლების დროს]] ილგარ მირზაევი, რომელიც არტილერიის მეთაური იყო, მე-3 არმიის კორპუსის მეთაურის მოადგილესთან, გენერალ-მაიორ [[ფოლად ჰაშიმოვი|ფოლად ჰაშიმოვთან]] და მის დაქვემდებარებულ ჯარისკაცებთან ერთად, 14 ივლისის დილით, [[თოუზი]]ს სასაზღვრო ზოლთან მიმდინარე ბრძოლების დროს დაიღუპა.<ref>[https://ia601401.us.archive.org/23/items/tovuz-doyusleri/Tovuz%20Doyusleri.pdf Güləmail Murad. "Tovuz döyüşləri". Bakı, "CBS PP", 2021]</ref> == ბიოგრაფია == ილგარ მირზაევი დაიბადა [[1973|1973 წლის]] [[8 მაისი|8 მაისს]] ქალაქ [[გარდაბანი|გარდაბანში]]. ეროვნებით [[აზერბაიჯანელები|აზერბაიჯანელი]] იყო. === განათლება === 1980-1990 წლებში მირზაევი სწავლობდა ქალაქ [[გარდაბანი|გარდაბნის]] საშუალო სკოლაში.<ref name=":V01">{{Cite news|last=Belə Belə İşlər|date=15.12.2020|title=Tovuz döyüşlərinin şəhidi Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı İlqar Mirzəyev|language=Az|work=www.youtube.com ([[Fayl:YouTube social white squircle.svg|14x14px]] [[YouTube]] portalı / "Belə belə işlər" səhifəsi)|url=https://www.youtube.com/watch?v=3rtPifkv_ZM|url-status=live|access-date=15.12.2020|archive-url=|archive-date=}}</ref> 1990-იანი წლების დასაწყისში [[სომხეთი|სომხეთის]] ტერიტორიულმა პრეტენზიებმა [[აზერბაიჯანი|აზერბაიჯანის]] წინააღმდეგ, [[ყარაბაღის ომი|ყარაბაღის პირველი ომის]] დაწყების მიზეზი გახდა. 1991 წელს, როდესაც ომი ახალი დაიწყებული იყო, ილგარ მირზაევმა სასწავლოდ საბუთები ბაქოს უმაღლეს გაერთიანებულ სამეთაურო სკოლაში (BABKM) შეიტანა.<ref name=":V01" /> მირზაევი, [[1991|1991 წლის]] [[1 აგვისტო]]ს ბაქოს უმაღლეს გაერთიანებულ სამეთაურო სკოლაში (BABKM) ჩაირიცხა, რომელიც 1995 წელს „არტილერისტის“ სპეციალობით დაამთავრა. [[2003|2003 წლის]] [[10 აგვისტო]]ს, მირზაევი აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების სამხედრო აკადემიაში ჩაირიცხა, კვალიფიკაციის ასამაღლებლად.<ref name=":V01">{{Cite news|last=Belə Belə İşlər|date=15.12.2020|title=Tovuz döyüşlərinin şəhidi Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı İlqar Mirzəyev|language=Az|work=www.youtube.com ([[Fayl:YouTube social white squircle.svg|14x14px]] [[YouTube]] portalı / "Belə belə işlər" səhifəsi)|url=https://www.youtube.com/watch?v=3rtPifkv_ZM|url-status=live|access-date=15.12.2020|archive-url=|archive-date=}}</ref> სწავლა [[2005|2005 წლის]] [[2 ივლისი|2 ივლისს]], წარმატებით დაასრულა.<ref name=":V01" /> === ოჯახი === ილგარ მირზაევი დაქორწინებული იყო გიულუ მირზაევაზე. ჰყავს ვაჟი, სახელად ელვინი და ქალიშვილი, სახელად გიულნარა. == სამხედრო სამსახური == [[1995|1995 წლის]] [[17 ივნისი]]დან 1995 წლის [[12 ნოემბერი|12 ნოემბრამდე]], მირზაევი იყო [[ბაქო]]ს გენერალური არმიის უმაღლესი სამეთაურო სკოლის კადეტთა ოცეულის მეთაური, ხოლო 1995 წლის [[12 ივნისი]]დან [[1997|1997 წლის]] [[3 მარტი|3 მარტამდე]] მსახურობდა ბაქოს უმაღლესი გენერალური სარდლობის საარტილერიო კადეტთა ოცეულის მეთაურად. 1997 წლის 3 მარტიდან 1998 წლის 20 იანვრამდე, იყო ბაქოს გენერალური არმიის სარდლობის სკოლის კადეტთა ბატალიონის კადეტთა დივიზიის ოცეულის მეთაური, ხოლო 1998 წლის 20 იანვრიდან 1998 წლის 11 ნოემბრამდე იყო ბაქოს გენერალური არმიის სამეთაურო სკოლის კადეტთა ბატალიონის კადეტთა დივიზიის მეთაური. თავისი სამსახურისთვის [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის სამინისტროს]] 1997 წლის 19 ოქტომბრის ბრძანებით, მას მიენიჭა „უფროსი ლეიტენანტის“ სამხედრო წოდება. [[1998|1998 წლის]] [[11 ნოემბერი|11 ნოემბრიდან]] [[2001|2001 წლის]] [[14 ივნისი|14 ივნისამდე]] მირზაევი იყო ბაქოს გენერალური სამეთაურო სკოლის საარტილერიო ბატარეის მეთაური, რისთვისაც შემდგომში, [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის სამინისტროს]] 2000 წლის 27 დეკემბრის ბრძანებით მას მიენიჭა „კაპიტნის“ სამხედრო წოდება. 2001 წლიდან, მირზაევი აგრძელებდა სამხედრო სამსახურს რეგიონებში განლაგებულ სამხედრო ნაწილებში. 2001 წლის 14 ივნისიდან 2002 წლის 31 ივლისამდე იყო ერთ-ერთი სამხედრო ნაწილის შტაბის უფროსი და საარტილერიო დივიზიის მეთაურის მოადგილე, ხოლო 2002 წლის 31 ივლისიდან 2003 წლის 10 აგვისტომდე ამავე დივიზიის მეთაური იყო. სამხედრო ნაწილში საარტილერიო დივიზიის მეთაურის პოზიციაზე ყოფნის დროს, [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის სამინისტროს]] 2002 წლის 13 დეკემბრის ბრძანებით მიიღო „მაიორს“ სამხედრო წოდება.<ref name=":ANL">{{Cite news|last=|date=2020|title=MİRZƏYEV İLQAR ANZOR OĞLU|language={{Az}}|work=www.anl.az ([[Azərbaycan Milli Kitabxanası]]nın rəsmi saytı)|url=http://anl.az/el/emb/MILLI_QEHREMANLAR/qehremanlarimiz/Mirzeyev_Ilqar.pdf|url-status=live|access-date=|archive-url=https://archive.today/20220118124456/http://anl.az/el/emb/MILLI_QEHREMANLAR/qehremanlarimiz/Mirzeyev_Ilqar.pdf|archive-date=2022-01-18}}</ref> 2003 წლის აგვისტოში, [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის სამინისტრომ]] მირზაევი აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების სამხედრო აკადემიაში გაგზავნა კვალიფიკაციის ასამაღლებლად, რომელიც წარმატებით 2005 წლის 2 ივლისს დაასრულა. სწავლის დასრულების შემდეგ, ის [[2005|2005 წლის]] [[2 ივლისი]]დან [[2007|2007 წლის]] [[7 იანვარი|7 იანვრამდე]] მუშაობდა ერთ-ერთი სამხედრო ნაწილის მეთაურის მოადგილედ. მოგვიანებით, 4 წლის განმავლობაში, 2007 წლის 7 იანვრიდან 2011 წლის 29 ივლისამდე, მუშაობდა ამავე სამხედრო ნაწილის ოპერატიული დეპარტამენტის უფროსად. [[2012|2012 წლის]] 26 ივნისის, [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის სამინისტროს]] ბრძანებით, მირზაევს სამხედრო სამსახურისთვის მიენიჭა „პოლკოვნიკი“ სამხედრო წოდება.<ref name=":ANL">{{Cite news|last=|date=2020|title=MİRZƏYEV İLQAR ANZOR OĞLU|language={{Az}}|work=www.anl.az ([[Azərbaycan Milli Kitabxanası]]nın rəsmi saytı)|url=http://anl.az/el/emb/MILLI_QEHREMANLAR/qehremanlarimiz/Mirzeyev_Ilqar.pdf|url-status=live|access-date=|archive-url=https://archive.today/20220118124456/http://anl.az/el/emb/MILLI_QEHREMANLAR/qehremanlarimiz/Mirzeyev_Ilqar.pdf|archive-date=2022-01-18}}</ref> მოგვიანებით, 2012 წლის 7 ივლისიდან 2013 წლის 4 ივლისამდე, მირზაევი მეთაურობდა საარტილერიო დივიზიას. მომდევნო 2 წლის განმავლობაში მან მუშაობა გააგრძელა [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის სამინისტროში]]. 2013 წლის 28 დეკემბრიდან 2015 წლის 8 აგვისტომდე, მირზაევი მუშაობდა თავდაცვის სამინისტროს გენერალური სამხედრო ინსპექციის საბრძოლო და საბრძოლო მხარდაჭერის დეპარტამენტის ინსპექტორად. თავდაცვის სამინისტროში 2 წლიანი მუშაობის შემდეგ, 2015 წლის 14 აგვისტოდან 28 ოქტომბრამდე მუშობდა ერთ-ერთი სამხედრო მეთაურის მოადგილედ და შტაბის უფროსად. === აპრილის ბრძოლებში მონაწილეობა === {{მთავარი|აზერბაიჯან-სომხეთის სამხედრო დაპირისპირება (2016)}} 2016 წლის 1-2 აპრილს, შეტაკებები დაიწყო [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები|აზერბაიჯანისა]] და [[სომხეთი]]ს შეიარაღებული ძალების ქვედანაყოფებს შორის, [[ტერტერის რაიონი|ტარტარისა]] და [[ჯაბრაილის რაიონი|ჯაბრაილ]]-[[ფუზულის რაიონი|ფუზულის]] მიმართულებით. მირზაევი, რომელიც იყო ერთ-ერთი სამხედრო ნაწილის მეთაური იყო, იბრძოდა [[ტერტერის რაიონი|ტარტარის რაიონში]] გამავალ ფრონტის ხაზზე. ღამის ბრძოლების დროს, აზერბაიჯანის არმიამ ოკუპაციისგან გაათავისუფლა ხელსაყრელი პოზიციები და სტრატეგიული სიმაღლეები ტერტერში, სოფელ თალიშის მიმართულებით, მათ შორის მწვერვალი „თალიშიც“. ბრძოლების დროს, იმ პერიოდში [[სომხეთი|სომხეთის]] თავდაცვის მინისტრის [[სეირან ოჰანიანი|სეირან ოჰანიანის]] მიერ შექმნილი და სომხური არმიის „უძლეველი ოჰანიანის ბარიერის“ სახელით ცნობილი თავდაცვის ხაზი 40 წუთში განადგურდა. აზერბაიჯანის არმიის მიერ, 2 საათში განადგურდა სომხური არმიის 21 სამხედრო პოსტი და ოკუპაციისგან 7 სტრატეგიული პუნქტი განთავისუფლდა. [[2019|2019 წლის]] [[23 თებერვალი|23 თებერვალს]], ილგარ მირზაევი დაინიშნა მე-3 სამხედრო კორპუსის საარტილერიო დეპარტამენტის უფროსად. ===თოუზის ბრძოლებში მონაწილეობა=== [[2020|2020 წლის]] [[12 ივლისი]]ს შუადღიდან, [[სომხეთის შეიარაღებული ძალები]]ს ქვედანაყოფებმა საარტილერიო იერიში მიიტანეს [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები]]ს პოზიციებზე, აზერბაიჯან-სომხეთის სახელმწიფო საზღვრის [[თოუზის რაიონი]]ს მდებარე მონაკვეთზე.<ref name=":MN1">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=12.07.2020|title=Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin bölmələri Tovuz istiqamətində təxribat törədib|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/ermenistan-silahli-quvvelerinin-bolmeleri-tovuz-istiqametinde-texribat-toredib-31439.html|access-date=12.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210105120154/https://mod.gov.az/az/news/ermenistan-silahli-quvvelerinin-bolmeleri-tovuz-istiqametinde-texribat-toredib-31439.html|archive-date=04.01.2021}}</ref> აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების ქვედანაყოფების მიერ საპასუხო ზომების მიღების შედეგად, სომხური არმიის თავდასხმის მცდელობა აღიკვეთა და სომხური არმია უკან დაიხია.<ref name=":MN2">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=12.07.2020|title=İtgi verən düşmən geri oturdulub|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/itki-veren-dusmen-geri-oturdulub-31442.html|url-status=live|access-date=12.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210105120713/https://mod.gov.az/az/news/itki-veren-dusmen-geri-oturdulub-31442.html|archive-date=2021-01-05}}</ref> ბრძოლის პირველ საათებში, აზერბაიჯანის არმიის 3 ჯარისკაცი დაიღუპა და 4 დაიჭრა.<ref name=":MN2" /> <ref name=":MN3">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=12.07.2020|title=Düşmən hücumunun qarşısı alınan zaman hərbi qulluqçularımız şəhid olub|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/dusmen-hucumunun-qarsisi-alinarken-herbi-qulluqcularimiz-sehid-olub-31445.html|access-date=12.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210105121237/https://mod.gov.az/az/news/dusmen-hucumunun-qarsisi-alinarken-herbi-qulluqcularimiz-sehid-olub-31445.html|archive-date=04.01.2021}}</ref> 12-13 ივლისის ღამეს დაძაბული სიტუაცია აზერბაიჯან-სომხეთის სახელმწიფო საზღვრის [[თოუზის რაიონი|თოუზის]] მონაკვეთზე შენარჩუნდა.<ref name=":MN4" /> სამხედრო შეტაკებებში, რომელშიც მონაწილეობას იღებდნენ მე-3 სამხედრო კორპუსის შტაბის უფროსი [[ფოლად ჰაშიმოვი|ფოლად ჰაშიმოვ]] და არტილერიის უფროსი ილგარ მირზაევი, ერთობლივად გაანადგურეს სომხეთის არმიის საბაზო სადგური, საარტილერიო დანადგარები და ცოცხალი ძალა. [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები]] აქტიურად იყენებდნენ არტილერიის.<ref name=":MN4">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=13.07.2020|title=Azərbaycan Ordusu bölmələri düşmənin dayaq məntəqəsinə zərbə endirib - VİDEO|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/azerbaycan-ordusunun-bolmeleri-dusmenin-dayaq-menteqesine-zerbe-endirib-video-31448.html|url-status=live|access-date=13.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200925003742/https://mod.gov.az/az/news/azerbaycan-ordusunun-bolmeleri-dusmenin-dayaq-menteqesine-zerbe-endirib-video-31448.html|archive-date=2020-09-25}}</ref> 13 ივლისს, აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების დანაყოფებმა საპასუხო დარტყმები გააგრძელეს.<ref name=":MN5">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=13.07.2020|title=Düşmənin bir neçə hərbi hədəfi darmadağın edilib - VİDEO|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/dusmenin-bir-nece-herbi-obyekti-ve-texnikasi-darmadagin-edilib-video-31460.html|url-status=live|access-date=13.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210105122743/https://mod.gov.az/az/news/dusmenin-bir-nece-herbi-obyekti-ve-texnikasi-darmadagin-edilib-video-31460.html|archive-date=2021-01-05}}</ref> საპასუხო დარტყმების შედეგად, აზერბაიჯანის არმიის ზუსტი ცეცხლის შედეგად განადგურდა სომხეთის შეიარაღებული ძალების სამხედრო პოზიციები, 20-ზე მეტი სამხედრო პირი, ბატალიონის შტაბი და სხვა სამხედრო ობიექტები.<ref name=":MN5" /> 13-14 ივლისის ღამეს და დილით ბრძოლები აზერბაიჯან-სომხეთის სახელმწიფო საზღვარზე გაგრძელდა.<ref name=":MN6">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=14.07.2020|title=Düşmənin mövqeləri və müdafiəsinin dərinliyində yerləşən ehtiyatlar məhv edilib - VİDEO|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/dusmen-movqeleri-ve-mudafiesinin-derinliyindeki-ehtiyatlar-mehv-edilib-video-31466.html|url-status=live|access-date=14.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210106202742/https://mod.gov.az/az/news/dusmen-movqeleri-ve-mudafiesinin-derinliyindeki-ehtiyatlar-mehv-edilib-video-31466.html|archive-date=2021-01-06}}</ref> ღამით, ბრძოლების დროს სომხეთის შეიარაღებული ძალების ცეცხლის საპასუხოდ გატარებული ღონისძიებების შედეგად განადგურდა სომხეთის არმიის კუთვნილი სხვადასხვა დანიშნულების სამხედრო საბრძოლო მანქანები, რეზერვები და ცოცხალი ძალა.<ref name=":MN6" /> == სიკვდილი == 14 ივლისს [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები|აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების]] 7 სამხედრო მოსამსახურე, მათ შორის 6 ოფიცერი, მოწამეობრივად დაიღუპა [[თოუზის რაიონი|ტოვუზის რაიონის]] მიმართულებით მიმდინარე საბრძოლო მოქმედებების დროს. <ref name=":MN7">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=14.07.2020|title=Tovuz rayonu istiqamətində şiddətli döyüşlər gedir|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/tovuz-rayonu-istiqametinde-siddetli-doyusler-gedir-31469.html|url-status=live|access-date=14.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210106201615/https://mod.gov.az/az/news/tovuz-rayonu-istiqametinde-siddetli-doyusler-gedir-31469.html|archive-date=2021-01-06}}</ref> იმავე დღეს, 13:00 საათზე, [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის მინისტრის მოადგილემ]] კარიმ ვალიევმა პირდაპირ ეთერში განცხადება გააკეთა:<ref name=":V09">{{Cite news|last=|date=14.07.2020|title=Müdafiə nazirinin müavini general-leytenant Kərim Vəliyev: "Şəhidlərimizin qisası alınacaq"|language={{Az}}|work=www.youtube.com ([[Fayl:YouTube social white squircle.svg|14x14px]] [[YouTube]] portalı / "İCTİMAİ TV" səhifəsi)|url=https://www.youtube.com/watch?v=AtgFu5KN6lk|url-status=|access-date=14.07.2020|archive-url=|archive-date=}}</ref> {{ციტატა|გენერალ-მაიორი ჰაშიმოვი ფოლადი დღეს, გამთენიისას, გმირულად დაიღუპა. მასთან ერთად მოწამეობრივად აღესრულა პოლკოვნიკი მირზაევი ილგარი. ეს იმაზე მეტყველებს, რომ ჩვენი გენერლები და მაღალი რანგის ოფიცრები არ იმალებიან ჯარისკაცების უკან და ღირსეულად ასრულებენ თავიანთ საბრძოლო დავალებებს. სამწუხაროდ, ბრძოლები დანაკარგების გარეშე არ არის. თავდაცვის სამინისტროს სახელით ვუცხადებთ წყალობას ჩვენს მოწამეებს და მოთმინებას ჩვენი დაღუპულების ოჯახებს. ჩვენს დაჭრილ მეგობრებს განკურნებას ვეუბნებით. მე მინდა დავრწმუნდე, რომ ჩვენი მოწამეების და დაჭრილების სისხლი მიწაზე არ დარჩეს.}} პოლკოვნიკი ილგარ მირზაევი 2020 წლის 14 ივლისს, დილით, ფრონტის ხაზზე, [[თოუზის რაიონი|ტოვუზის ოლქის]] მიმართულებით გამართულ ბრძოლაში მოწამეობრივად დაიღუპა. <ref name=":Ş" /> გენერალ-მაიორი [[ფოლად ჰაშიმოვი|ფოლად ისრაილ ოღლუ ჰაშიმოვი]], მე-3 არმიის კორპუსის მეთაურის მოადგილე, მაიორი ანარ გულვერდი ოღლუ ნოვრუზოვი, მაიორი ნამიგ ჰაჯან ოღლუ აჰმადოვი, პრაპორშჩიკი ილგარ აიაზ ოღლუ ზეინალი, პრაპორშჩიკი იაშარ ვასიფ ოღლუ ბაბაევი და ჯარისკაცი მუსტაფაზადეთან ერთად იყვნენ. მოწამეობრივად დაიღუპა. <ref name=":Ş">{{Cite news|last=|date=14.07.2020|title=Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi: Tovuz rayonu istiqamətində şiddətli döyüşlər gedir|language={{Az}}|work=www.azertag.az (Azərbaycan Dövlət İnformasiya Agentliyi)|url=https://azertag.az/xeber/1536385|access-date=14.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210106182759/https://azertag.az/xeber/1536385|archive-date=04.01.2021}}</ref> 14 ივლისს პოლკოვნიკ ილგარ მირზაევის ცხედარი ჩამოასვენეს ხატაის რაიონის აჰმადლის დასახლებაში, სადაც ის ცხოვრობდა. საღამოს ილგარ მირზაევის ცხედარი ათასობით ხალხმა საკუთარ სახლში მიიტანა. იმავე დღეს, 15 ივლისს გაიმართა ტოვუზის ბრძოლების დროს დაღუპული გენერალ-მაიორის [[ფოლად ჰაშიმოვი|ფოლად ჰაშიმოვისა]] და პოლკოვნიკ ილგარ მირზაევის გაცილების ცერემონია. <ref name=":MN8">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=15.07.2020|title=Şəhid Polad Həşimov və İlqar Mirzəyevlə vida mərasimi baş tutub - VİDEO|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/sehid-zabitlerimizle-vida-merasimi-kecirilib-video-31496.html|access-date=15.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210103101932/https://mod.gov.az/az/news/sehid-zabitlerimizle-vida-merasimi-kecirilib-video-31496.html|archive-date=04.01.2021}}</ref> [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის მინისტრი]] [[ზაქირ ჰასანოვი]], [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|შეიარაღებული ძალების შტაბის ყოფილი უფროსი]] ნაჯმედდინ სადიგოვი, [[აზერბაიჯანის პრეზიდენტის ადმინისტრაცია|პრეზიდენტის ადმინისტრაციის]] სამხედრო საქმეთა დეპარტამენტის უფროსის მოადგილე იაშარ ალიევი, საჰაერო ძალების სარდალი რამიზ ტაჰიროვი, ბაქოს ქალაქის აღმასრულებელი უფროსი [[ელდარ აზიზოვი]], წარმომადგენლები მეორე ფახრი ხიაბანში გამართულ გამოსამშვიდობებელ ცერემონიას საზოგადოება, საზოგადოების წევრები დაესწრნენ, მისმა თანამებრძოლებმა მიუსამძიმრეს დაღუპულთა ოჯახის წევრებს და ახლობლებს. <ref name=":MN8" /> აბდულა გურბანმა, რომელმაც დაკრძალვის ცერემონიაზე ისაუბრა, ინფორმაცია მიაწოდა აზერბაიჯანის ეროვნული გმირების ფოლად ჰაშიმოვისა და ილგარ მირზაევის ცხოვრებისა და ომის გზების შესახებ. მოგვიანებით, აზერბაიჯანის ეროვნული ჰიმნით, ფოლად ჰაშიმოვი და ილგარ მირზაევი, სამხედრო ტრადიციების მიხედვით, ზალპებით ბოლო ბინაში გაგზავნეს. <ref name=":D1">{{Cite news|last=Şəfiqə Nazimqızı|date=15.07.2020|title=Polad Həşimov və İlqar Mirzəyev dəfn olunub|language={{Az}}|work=www.report.az ("Report" İnformasiya Agentliyi)|url=https://report.az/herbi-xeberler/general-mayor-polad-hesimov-defn-olunur/|url-status=live|access-date=15.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200810083513/https://report.az/herbi-xeberler/general-mayor-polad-hesimov-defn-olunur/|archive-date=2020-08-10}}</ref> დაკრძალვის ცერემონიაზე [[აზერბაიჯანის პრეზიდენტი|აზერბაიჯანის პრეზიდენტმა]] [[ილჰამ ალიევი|ილჰამ ალიევმა]] ტელეფონით მიუსამძიმრა [[ფოლად ჰაშიმოვი|ფოლად ჰაშიმოვისა]] და ილგარ მირზაევის ოჯახის წევრებს. <ref name=":MN8">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=15.07.2020|title=Şəhid Polad Həşimov və İlqar Mirzəyevlə vida mərasimi baş tutub - VİDEO|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/sehid-zabitlerimizle-vida-merasimi-kecirilib-video-31496.html|access-date=15.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210103101932/https://mod.gov.az/az/news/sehid-zabitlerimizle-vida-merasimi-kecirilib-video-31496.html|archive-date=04.01.2021}}</ref> ბოლოს თავდაცვის მინისტრმა დაღუპულთა [[აზერბაიჯანის დროშა|კუბოზე აზერბაიჯანის დროშა]] მათ ოჯახებს სამუდამო ხსოვნას გადასცა. <ref name=":MN8" /> აზერბაიჯანის ეროვნული გმირი ილგარ მირზაევის კუთვნილი მასალები მისმა ოჯახმა აზერბაიჯანის ეროვნული ისტორიის მუზეუმის სამშობლოს მიმოქცევის ფონდს გადასცა.<ref>http://azhistorymuseum.gov.az/az/news/3219</ref> == ჯილდო == * [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_10_illiyi_(1991-2001)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (25.06.2004) — „აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების 10 წლის იუბილე“, საიუბილეო მედალი. * [[ფაილი:Qüsursuz_xidmətə_görə_III_dərəcəli_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (26.06.2005) — „სრულყოფილი სამსახურისთვის“ III ხარისხის მედალი * [[ფაილი:Qüsursuz_xidmətə_görə_II_dərəcəli_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (25.06.2007) — „სრულყოფილი სამსახურისთვის“ II ხარისხის მედალი * [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_90_illiyi_(1918-2008)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (03.07.2008) — „აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების 90 წლის იუბილე“, საიუბილეო მედალი. * [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_90_illiyi_(1918-2008)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (26.06.2013) - „სრულყოფილი სამსახურისთვის“ I ხარისხის მედალი * [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_95_illiyi_(1918-2013)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (15.07.2014) — „აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების 95 წლის იუბილე“, საიუბილეო მედალი. * [[ფაილი:Hərbi_xidmətdə_fərqlənməyə_görə_III_dərəcəli_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (26.06.2017) — III ხარისხის მედალი „სამხედრო სამსახურში გამორჩევისათვის“ * [[ფაილი:AZ_Veteran_of_Azerbaijani_Armed_Forces_medal_ribbon.png|50x50პქ]] (03.10.2017) — „აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების ვეტერანის“ მედალი * [[ფაილი:Медаль_"100_лет_(1918-2018)_Азербайджанской_Армии".png|50x50პქ]] (26.06.2018) — „აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების 100 წლის“ საიუბილეო მედალი. * [[ფაილი:AZ_Herbi_xidmetde_ferqlenmeye_gore_med_2dar_rib.png|50x50პქ]] (26.06.2020) - II ხარისხის მედალი „სამხედრო სამსახურში გამორჩევისთვის“. * [[ფაილი:Qızıl_Ulduz_medalı_(Azərbaycanın_Milli_Qəhrəmanı)_-_lent.png|50x50პქ]] (09.12.2020) — [[ოქროს ვარსკვლავი (აზერბაიჯანი)|„ოქროს ვარსკვლავის“]] მედალი (სიკვდილის შემდგომ)<ref name=":E5">{{Cite news|last=Normativ hüquqi sənədlərin vahid internet bazası|date=09.12.2020|title=Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçularına "Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı" adının verilməsi haqqında Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 09.12.2020-ci il tarixli 2337 nömrəli Sərəncamı|language={{Az}}|work=www.e-qanun.az|url=http://e-qanun.az/framework/46426|access-date=09.12.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210105104635/http://e-qanun.az/framework/46426|archive-date=04.01.2021}}</ref> == მემკვიდრეობა == [[2020|2020 წლის]] [[9 დეკემბერი|9 დეკემბერს]], ილგარ მირზაევს, [[აზერბაიჯანის პრეზიდენტი]]ს [[ილჰამ ალიევი]]ს ბრძანებით, [[აზერბაიჯანი]]ს ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენის საქმეში გაწეული განსაკუთრებული დამსახურებისთვის და საბრძოლო ამოცანების შესრულებისას გამოჩენილი სიმამაცისთვის, სიკვდილის შემდეგ მიენიჭა [[აზერბაიჯანის ეროვნული გმირი]]ს წოდება.<ref name=":P2">{{Cite news|last=Azərbaycan Prezidentinin rəsmi saytı|date=09.12.2020|title=Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçularına "Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı" adının verilməsi haqqında Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 09.12.2020-ci il tarixli Sərəncamı|language={{Az}}|work=www.president.az|url=https://president.az/articles/48680|access-date=09.12.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210107143026/https://president.az/articles/48680|archive-date=09.12.2020}}</ref> 2021 წლის აპრილში, იმ კორპუსის წინ, სადაც ილგარ მირზაევი ცხოვრობდა, სამახსოვრო დაფა დაიდგა. კორპუსის ეზო კეთილმოეწყო და ბაღი გაშენდა. 2021 წლის 7 მაისს, აზერბაიჯანის საზოგადოებრივი ტელევიზიის ეთერში ილგარ მირზაევისადმი მიძღვნილი დოკუმენტური ფილმის პრემიერა გაიმართა. 22 წუთიანი დოკუმენტური ფილმი მოგვითხრობს მის ცხოვრებასა და ბრძოლებში მონაწილეობაზე. ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{DEFAULTSORT:მირზაევი, ილგარ}} [[კატეგორია:გარდაცვლილი 2020]] [[კატეგორია:გარდაცვლილი 14 ივლისი]] [[კატეგორია:დაბადებული 1973]] [[კატეგორია:დაბადებული 8 მაისი]] [[კატეგორია:აზერბაიჯანის ეროვნული გმირები]] o87dk2yajdyco4toxihl3aplqum3i48 4408919 4408915 2022-08-19T00:50:22Z Mehman97 75871 /* სიკვდილი */ wikitext text/x-wiki {{მუშავდება/ძირი|[[სპეციალური:Contributions/Mehman97|Mehman97]].|9|08|2022}} {{ინფოდაფა სამხედრო მოღვაწე |სრული სახელი = ილგარ მირზაევი |ორიგინალური სახელი =İlqar Mirzəyev |ცხოვრების პერიოდი = 1973 — 2020 |პორტრეტი =Ilqar Mirzayev in 2018.jpg |დაბადების თარიღი = [[8 მაისი]], [[1973]] |დაბადების ადგილი = [[გარდაბანი]], [[საქართველოს სსრ]], [[სსრკ]] |გარდაცვალების თარიღი = {{გარდაცვალების თარიღი და ასაკი|2020|07|14|1973|05|08}} |გარდაცვალების ადგილი = [[თოუზის რაიონი]], [[აზერბაიჯანი]] |მეტსახელი = არტილერიის მამა |ეროვნება = {{დროშანიშანი|აზერბაიჯანი}} [[აზერბაიჯანელები|აზერბაიჯანელი]] |კუთვნილება = [[File:Azerbaijani Armed Forces logo.svg|20px]] [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები]] |სამხედრო სამსახურის წლები = 1991—2020 |წოდება = პოლკოვნიკი |ჯარის სახეობა = [[File:Azerbaijani Land Forces badge.svg|20px]] [[აზერბაიჯანის სახმელეთო ძალები]] |ბრძოლები/ომები = [[აზერბაიჯან-სომხეთის სამხედრო დაპირისპირება (2016)|აპრილის ბრძოლები]]<br>[[აზერბაიჯან-სომხეთის სასაზღვარო დაპირისპირება (2020)|თოუზის ბრძოლები]] |ჯილდოები = [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_10_illiyi_(1991-2001)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Qüsursuz_xidmətə_görə_III_dərəcəli_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Qüsursuz_xidmətə_görə_II_dərəcəli_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_90_illiyi_(1918-2008)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_90_illiyi_(1918-2008)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_95_illiyi_(1918-2013)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Hərbi_xidmətdə_fərqlənməyə_görə_III_dərəcəli_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:AZ_Veteran_of_Azerbaijani_Armed_Forces_medal_ribbon.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Медаль_"100_лет_(1918-2018)_Азербайджанской_Армии".png|50x50პქ]] [[ფაილი:AZ_Herbi_xidmetde_ferqlenmeye_gore_med_2dar_rib.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Qızıl_Ulduz_medalı_(Azərbaycanın_Milli_Qəhrəmanı)_-_lent.png|50x50პქ]] }} '''ილგარ ანზორ ოღლუ მირზაევი''' ({{lang-az|İlqar Anzor oğlu Mirzəyev}}; {{ვმ-წყარო}}) — [[აზერბაიჯანელები|აზერბაიჯანელი]] სამხედრო მოწვაწე, [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები]]ს პოლკოვნიკი, აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების მე-3 სამხედრო კორპუსის არტილერიის უფროსი 2019–2020 წლებში. აზერბაიჯანის ეროვნული გმირი.<ref name=":4">{{Cite news|last=İlham Əliyev|date=09.12.2020|title=Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçularına "Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı" adının verilməsi haqqında Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 09.12.2020-ci il tarixli Sərəncamı|language={{Az}}|work=www.azertag.az|url=https://azertag.az/xeber/1662247|access-date=09.12.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210106181202/https://azertag.az/xeber/1662247|archive-date=04.01.2021}}</ref> [[2020]] წლის 12-16 ივლისს [[აზერბაიჯან-სომხეთის სასაზღვარო დაპირისპირება (2020)|მიმდინარე ბრძოლების დროს]] ილგარ მირზაევი, რომელიც არტილერიის მეთაური იყო, მე-3 არმიის კორპუსის მეთაურის მოადგილესთან, გენერალ-მაიორ [[ფოლად ჰაშიმოვი|ფოლად ჰაშიმოვთან]] და მის დაქვემდებარებულ ჯარისკაცებთან ერთად, 14 ივლისის დილით, [[თოუზი]]ს სასაზღვრო ზოლთან მიმდინარე ბრძოლების დროს დაიღუპა.<ref>[https://ia601401.us.archive.org/23/items/tovuz-doyusleri/Tovuz%20Doyusleri.pdf Güləmail Murad. "Tovuz döyüşləri". Bakı, "CBS PP", 2021]</ref> == ბიოგრაფია == ილგარ მირზაევი დაიბადა [[1973|1973 წლის]] [[8 მაისი|8 მაისს]] ქალაქ [[გარდაბანი|გარდაბანში]]. ეროვნებით [[აზერბაიჯანელები|აზერბაიჯანელი]] იყო. === განათლება === 1980-1990 წლებში მირზაევი სწავლობდა ქალაქ [[გარდაბანი|გარდაბნის]] საშუალო სკოლაში.<ref name=":V01">{{Cite news|last=Belə Belə İşlər|date=15.12.2020|title=Tovuz döyüşlərinin şəhidi Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı İlqar Mirzəyev|language=Az|work=www.youtube.com ([[Fayl:YouTube social white squircle.svg|14x14px]] [[YouTube]] portalı / "Belə belə işlər" səhifəsi)|url=https://www.youtube.com/watch?v=3rtPifkv_ZM|url-status=live|access-date=15.12.2020|archive-url=|archive-date=}}</ref> 1990-იანი წლების დასაწყისში [[სომხეთი|სომხეთის]] ტერიტორიულმა პრეტენზიებმა [[აზერბაიჯანი|აზერბაიჯანის]] წინააღმდეგ, [[ყარაბაღის ომი|ყარაბაღის პირველი ომის]] დაწყების მიზეზი გახდა. 1991 წელს, როდესაც ომი ახალი დაიწყებული იყო, ილგარ მირზაევმა სასწავლოდ საბუთები ბაქოს უმაღლეს გაერთიანებულ სამეთაურო სკოლაში (BABKM) შეიტანა.<ref name=":V01" /> მირზაევი, [[1991|1991 წლის]] [[1 აგვისტო]]ს ბაქოს უმაღლეს გაერთიანებულ სამეთაურო სკოლაში (BABKM) ჩაირიცხა, რომელიც 1995 წელს „არტილერისტის“ სპეციალობით დაამთავრა. [[2003|2003 წლის]] [[10 აგვისტო]]ს, მირზაევი აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების სამხედრო აკადემიაში ჩაირიცხა, კვალიფიკაციის ასამაღლებლად.<ref name=":V01">{{Cite news|last=Belə Belə İşlər|date=15.12.2020|title=Tovuz döyüşlərinin şəhidi Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı İlqar Mirzəyev|language=Az|work=www.youtube.com ([[Fayl:YouTube social white squircle.svg|14x14px]] [[YouTube]] portalı / "Belə belə işlər" səhifəsi)|url=https://www.youtube.com/watch?v=3rtPifkv_ZM|url-status=live|access-date=15.12.2020|archive-url=|archive-date=}}</ref> სწავლა [[2005|2005 წლის]] [[2 ივლისი|2 ივლისს]], წარმატებით დაასრულა.<ref name=":V01" /> === ოჯახი === ილგარ მირზაევი დაქორწინებული იყო გიულუ მირზაევაზე. ჰყავს ვაჟი, სახელად ელვინი და ქალიშვილი, სახელად გიულნარა. == სამხედრო სამსახური == [[1995|1995 წლის]] [[17 ივნისი]]დან 1995 წლის [[12 ნოემბერი|12 ნოემბრამდე]], მირზაევი იყო [[ბაქო]]ს გენერალური არმიის უმაღლესი სამეთაურო სკოლის კადეტთა ოცეულის მეთაური, ხოლო 1995 წლის [[12 ივნისი]]დან [[1997|1997 წლის]] [[3 მარტი|3 მარტამდე]] მსახურობდა ბაქოს უმაღლესი გენერალური სარდლობის საარტილერიო კადეტთა ოცეულის მეთაურად. 1997 წლის 3 მარტიდან 1998 წლის 20 იანვრამდე, იყო ბაქოს გენერალური არმიის სარდლობის სკოლის კადეტთა ბატალიონის კადეტთა დივიზიის ოცეულის მეთაური, ხოლო 1998 წლის 20 იანვრიდან 1998 წლის 11 ნოემბრამდე იყო ბაქოს გენერალური არმიის სამეთაურო სკოლის კადეტთა ბატალიონის კადეტთა დივიზიის მეთაური. თავისი სამსახურისთვის [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის სამინისტროს]] 1997 წლის 19 ოქტომბრის ბრძანებით, მას მიენიჭა „უფროსი ლეიტენანტის“ სამხედრო წოდება. [[1998|1998 წლის]] [[11 ნოემბერი|11 ნოემბრიდან]] [[2001|2001 წლის]] [[14 ივნისი|14 ივნისამდე]] მირზაევი იყო ბაქოს გენერალური სამეთაურო სკოლის საარტილერიო ბატარეის მეთაური, რისთვისაც შემდგომში, [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის სამინისტროს]] 2000 წლის 27 დეკემბრის ბრძანებით მას მიენიჭა „კაპიტნის“ სამხედრო წოდება. 2001 წლიდან, მირზაევი აგრძელებდა სამხედრო სამსახურს რეგიონებში განლაგებულ სამხედრო ნაწილებში. 2001 წლის 14 ივნისიდან 2002 წლის 31 ივლისამდე იყო ერთ-ერთი სამხედრო ნაწილის შტაბის უფროსი და საარტილერიო დივიზიის მეთაურის მოადგილე, ხოლო 2002 წლის 31 ივლისიდან 2003 წლის 10 აგვისტომდე ამავე დივიზიის მეთაური იყო. სამხედრო ნაწილში საარტილერიო დივიზიის მეთაურის პოზიციაზე ყოფნის დროს, [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის სამინისტროს]] 2002 წლის 13 დეკემბრის ბრძანებით მიიღო „მაიორს“ სამხედრო წოდება.<ref name=":ANL">{{Cite news|last=|date=2020|title=MİRZƏYEV İLQAR ANZOR OĞLU|language={{Az}}|work=www.anl.az ([[Azərbaycan Milli Kitabxanası]]nın rəsmi saytı)|url=http://anl.az/el/emb/MILLI_QEHREMANLAR/qehremanlarimiz/Mirzeyev_Ilqar.pdf|url-status=live|access-date=|archive-url=https://archive.today/20220118124456/http://anl.az/el/emb/MILLI_QEHREMANLAR/qehremanlarimiz/Mirzeyev_Ilqar.pdf|archive-date=2022-01-18}}</ref> 2003 წლის აგვისტოში, [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის სამინისტრომ]] მირზაევი აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების სამხედრო აკადემიაში გაგზავნა კვალიფიკაციის ასამაღლებლად, რომელიც წარმატებით 2005 წლის 2 ივლისს დაასრულა. სწავლის დასრულების შემდეგ, ის [[2005|2005 წლის]] [[2 ივლისი]]დან [[2007|2007 წლის]] [[7 იანვარი|7 იანვრამდე]] მუშაობდა ერთ-ერთი სამხედრო ნაწილის მეთაურის მოადგილედ. მოგვიანებით, 4 წლის განმავლობაში, 2007 წლის 7 იანვრიდან 2011 წლის 29 ივლისამდე, მუშაობდა ამავე სამხედრო ნაწილის ოპერატიული დეპარტამენტის უფროსად. [[2012|2012 წლის]] 26 ივნისის, [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის სამინისტროს]] ბრძანებით, მირზაევს სამხედრო სამსახურისთვის მიენიჭა „პოლკოვნიკი“ სამხედრო წოდება.<ref name=":ANL">{{Cite news|last=|date=2020|title=MİRZƏYEV İLQAR ANZOR OĞLU|language={{Az}}|work=www.anl.az ([[Azərbaycan Milli Kitabxanası]]nın rəsmi saytı)|url=http://anl.az/el/emb/MILLI_QEHREMANLAR/qehremanlarimiz/Mirzeyev_Ilqar.pdf|url-status=live|access-date=|archive-url=https://archive.today/20220118124456/http://anl.az/el/emb/MILLI_QEHREMANLAR/qehremanlarimiz/Mirzeyev_Ilqar.pdf|archive-date=2022-01-18}}</ref> მოგვიანებით, 2012 წლის 7 ივლისიდან 2013 წლის 4 ივლისამდე, მირზაევი მეთაურობდა საარტილერიო დივიზიას. მომდევნო 2 წლის განმავლობაში მან მუშაობა გააგრძელა [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის სამინისტროში]]. 2013 წლის 28 დეკემბრიდან 2015 წლის 8 აგვისტომდე, მირზაევი მუშაობდა თავდაცვის სამინისტროს გენერალური სამხედრო ინსპექციის საბრძოლო და საბრძოლო მხარდაჭერის დეპარტამენტის ინსპექტორად. თავდაცვის სამინისტროში 2 წლიანი მუშაობის შემდეგ, 2015 წლის 14 აგვისტოდან 28 ოქტომბრამდე მუშობდა ერთ-ერთი სამხედრო მეთაურის მოადგილედ და შტაბის უფროსად. === აპრილის ბრძოლებში მონაწილეობა === {{მთავარი|აზერბაიჯან-სომხეთის სამხედრო დაპირისპირება (2016)}} 2016 წლის 1-2 აპრილს, შეტაკებები დაიწყო [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები|აზერბაიჯანისა]] და [[სომხეთი]]ს შეიარაღებული ძალების ქვედანაყოფებს შორის, [[ტერტერის რაიონი|ტარტარისა]] და [[ჯაბრაილის რაიონი|ჯაბრაილ]]-[[ფუზულის რაიონი|ფუზულის]] მიმართულებით. მირზაევი, რომელიც იყო ერთ-ერთი სამხედრო ნაწილის მეთაური იყო, იბრძოდა [[ტერტერის რაიონი|ტარტარის რაიონში]] გამავალ ფრონტის ხაზზე. ღამის ბრძოლების დროს, აზერბაიჯანის არმიამ ოკუპაციისგან გაათავისუფლა ხელსაყრელი პოზიციები და სტრატეგიული სიმაღლეები ტერტერში, სოფელ თალიშის მიმართულებით, მათ შორის მწვერვალი „თალიშიც“. ბრძოლების დროს, იმ პერიოდში [[სომხეთი|სომხეთის]] თავდაცვის მინისტრის [[სეირან ოჰანიანი|სეირან ოჰანიანის]] მიერ შექმნილი და სომხური არმიის „უძლეველი ოჰანიანის ბარიერის“ სახელით ცნობილი თავდაცვის ხაზი 40 წუთში განადგურდა. აზერბაიჯანის არმიის მიერ, 2 საათში განადგურდა სომხური არმიის 21 სამხედრო პოსტი და ოკუპაციისგან 7 სტრატეგიული პუნქტი განთავისუფლდა. [[2019|2019 წლის]] [[23 თებერვალი|23 თებერვალს]], ილგარ მირზაევი დაინიშნა მე-3 სამხედრო კორპუსის საარტილერიო დეპარტამენტის უფროსად. ===თოუზის ბრძოლებში მონაწილეობა=== [[2020|2020 წლის]] [[12 ივლისი]]ს შუადღიდან, [[სომხეთის შეიარაღებული ძალები]]ს ქვედანაყოფებმა საარტილერიო იერიში მიიტანეს [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები]]ს პოზიციებზე, აზერბაიჯან-სომხეთის სახელმწიფო საზღვრის [[თოუზის რაიონი]]ს მდებარე მონაკვეთზე.<ref name=":MN1">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=12.07.2020|title=Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin bölmələri Tovuz istiqamətində təxribat törədib|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/ermenistan-silahli-quvvelerinin-bolmeleri-tovuz-istiqametinde-texribat-toredib-31439.html|access-date=12.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210105120154/https://mod.gov.az/az/news/ermenistan-silahli-quvvelerinin-bolmeleri-tovuz-istiqametinde-texribat-toredib-31439.html|archive-date=04.01.2021}}</ref> აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების ქვედანაყოფების მიერ საპასუხო ზომების მიღების შედეგად, სომხური არმიის თავდასხმის მცდელობა აღიკვეთა და სომხური არმია უკან დაიხია.<ref name=":MN2">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=12.07.2020|title=İtgi verən düşmən geri oturdulub|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/itki-veren-dusmen-geri-oturdulub-31442.html|url-status=live|access-date=12.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210105120713/https://mod.gov.az/az/news/itki-veren-dusmen-geri-oturdulub-31442.html|archive-date=2021-01-05}}</ref> ბრძოლის პირველ საათებში, აზერბაიჯანის არმიის 3 ჯარისკაცი დაიღუპა და 4 დაიჭრა.<ref name=":MN2" /> <ref name=":MN3">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=12.07.2020|title=Düşmən hücumunun qarşısı alınan zaman hərbi qulluqçularımız şəhid olub|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/dusmen-hucumunun-qarsisi-alinarken-herbi-qulluqcularimiz-sehid-olub-31445.html|access-date=12.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210105121237/https://mod.gov.az/az/news/dusmen-hucumunun-qarsisi-alinarken-herbi-qulluqcularimiz-sehid-olub-31445.html|archive-date=04.01.2021}}</ref> 12-13 ივლისის ღამეს დაძაბული სიტუაცია აზერბაიჯან-სომხეთის სახელმწიფო საზღვრის [[თოუზის რაიონი|თოუზის]] მონაკვეთზე შენარჩუნდა.<ref name=":MN4" /> სამხედრო შეტაკებებში, რომელშიც მონაწილეობას იღებდნენ მე-3 სამხედრო კორპუსის შტაბის უფროსი [[ფოლად ჰაშიმოვი|ფოლად ჰაშიმოვ]] და არტილერიის უფროსი ილგარ მირზაევი, ერთობლივად გაანადგურეს სომხეთის არმიის საბაზო სადგური, საარტილერიო დანადგარები და ცოცხალი ძალა. [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები]] აქტიურად იყენებდნენ არტილერიის.<ref name=":MN4">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=13.07.2020|title=Azərbaycan Ordusu bölmələri düşmənin dayaq məntəqəsinə zərbə endirib - VİDEO|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/azerbaycan-ordusunun-bolmeleri-dusmenin-dayaq-menteqesine-zerbe-endirib-video-31448.html|url-status=live|access-date=13.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200925003742/https://mod.gov.az/az/news/azerbaycan-ordusunun-bolmeleri-dusmenin-dayaq-menteqesine-zerbe-endirib-video-31448.html|archive-date=2020-09-25}}</ref> 13 ივლისს, აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების დანაყოფებმა საპასუხო დარტყმები გააგრძელეს.<ref name=":MN5">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=13.07.2020|title=Düşmənin bir neçə hərbi hədəfi darmadağın edilib - VİDEO|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/dusmenin-bir-nece-herbi-obyekti-ve-texnikasi-darmadagin-edilib-video-31460.html|url-status=live|access-date=13.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210105122743/https://mod.gov.az/az/news/dusmenin-bir-nece-herbi-obyekti-ve-texnikasi-darmadagin-edilib-video-31460.html|archive-date=2021-01-05}}</ref> საპასუხო დარტყმების შედეგად, აზერბაიჯანის არმიის ზუსტი ცეცხლის შედეგად განადგურდა სომხეთის შეიარაღებული ძალების სამხედრო პოზიციები, 20-ზე მეტი სამხედრო პირი, ბატალიონის შტაბი და სხვა სამხედრო ობიექტები.<ref name=":MN5" /> 13-14 ივლისის ღამეს და დილით ბრძოლები აზერბაიჯან-სომხეთის სახელმწიფო საზღვარზე გაგრძელდა.<ref name=":MN6">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=14.07.2020|title=Düşmənin mövqeləri və müdafiəsinin dərinliyində yerləşən ehtiyatlar məhv edilib - VİDEO|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/dusmen-movqeleri-ve-mudafiesinin-derinliyindeki-ehtiyatlar-mehv-edilib-video-31466.html|url-status=live|access-date=14.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210106202742/https://mod.gov.az/az/news/dusmen-movqeleri-ve-mudafiesinin-derinliyindeki-ehtiyatlar-mehv-edilib-video-31466.html|archive-date=2021-01-06}}</ref> ღამით, ბრძოლების დროს სომხეთის შეიარაღებული ძალების ცეცხლის საპასუხოდ გატარებული ღონისძიებების შედეგად განადგურდა სომხეთის არმიის კუთვნილი სხვადასხვა დანიშნულების სამხედრო საბრძოლო მანქანები, რეზერვები და ცოცხალი ძალა.<ref name=":MN6" /> == სიკვდილი == 14 ივლისს, [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები|აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების]] 7 სამხედრო მოსამსახურე, მათ შორის 6 ოფიცერი, [[თოუზის რაიონი|თაოუზის რაიონში]] მიმდინარე საბრძოლო საბრძოლო შეტაკებების დროს დაიღუპა.<ref name=":MN7">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=14.07.2020|title=Tovuz rayonu istiqamətində şiddətli döyüşlər gedir|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/tovuz-rayonu-istiqametinde-siddetli-doyusler-gedir-31469.html|url-status=live|access-date=14.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210106201615/https://mod.gov.az/az/news/tovuz-rayonu-istiqametinde-siddetli-doyusler-gedir-31469.html|archive-date=2021-01-06}}</ref> იმავე დღეს, 13:00 საათზე, აზერბაიჯანის თავდაცვის მინისტრის მოადგილემ, ქერიმ ვალიევმა პირდაპირ ეთერში განცხადება გააკეთა:<ref name=":V09">{{Cite news|last=|date=14.07.2020|title=Müdafiə nazirinin müavini general-leytenant Kərim Vəliyev: "Şəhidlərimizin qisası alınacaq"|language={{Az}}|work=www.youtube.com ([[Fayl:YouTube social white squircle.svg|14x14px]] [[YouTube]] portalı / "İCTİMAİ TV" səhifəsi)|url=https://www.youtube.com/watch?v=AtgFu5KN6lk|url-status=|access-date=14.07.2020|archive-url=|archive-date=}}</ref> {{ციტატა|გენერალ-მაიორი ფოლად ჰაშიმოვი, დღეს გამთენიისას გმირულად დაიღუპა. მასთან ერთად დაიღუპა პოლკოვნიკი ილგარ მირზაევი. ეს იმაზე მეტყველებს, რომ ჩვენი გენერლები და მაღალი რანგის ოფიცრები არ იმალებიან ჯარისკაცების უკან და ღირსეულად ასრულებენ თავიანთ საბრძოლო დავალებებს. სამწუხაროდ, ბრძოლები დანაკარგების გარეშე ვერ იქნება. თავდაცვის სამინისტროს სახელით ვუცხადებთ თანაგრძნობას ჩვენს გმირებს და მოთმინებას ვუსურვებთ მათ ოჯახებს. ჩვენს დაჭრილ მეგობრებს მალე გამოჯანმრთელებას ვუსურვებთ. მე მინდა დაგარწმუნოთ, რომ ჩვენი გმირების და დაჭრილების სისხლი მიწაზე არ დარჩება.}} პოლკოვნიკი ილგარ მირზაევი [[2020|2020 წლის]] [[14 ივლისი|14 ივლისს]], დილით, ფრონტის ხაზზე, [[თოუზის რაიონი|თოუზის რაიონის]] მიმართულებზე მიმდინარე ბრძოლების დროს დაიღუპა.<ref name=":Ş" /> მასთან ერთად ბრძოლების დროს დაიღუპა გენერალ-მაიორი [[ფოლად ჰაშიმოვი]], მე-3 სამხედრო კორპუსის მეთაურის მოადგილე მაიორი ანარ ნოვრუზოვი, მაიორი ნამიგ აჰმედოვი, ოფიცერი ილგარ ზეინალი, ოფიცერი იაშარ ბაბაევი და რიგითი ელჩინ მუსტაფაზადე. მოწამეობრივად დაიღუპა.<ref name=":Ş">{{Cite news|last=|date=14.07.2020|title=Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi: Tovuz rayonu istiqamətində şiddətli döyüşlər gedir|language={{Az}}|work=www.azertag.az (Azərbaycan Dövlət İnformasiya Agentliyi)|url=https://azertag.az/xeber/1536385|access-date=14.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210106182759/https://azertag.az/xeber/1536385|archive-date=04.01.2021}}</ref> 14 ივლისს, ილგარ მირზაევის ცხედარი ჩამოასვენეს ხატაის რაიონის აჰმადლის დასახლებაში, სადაც ის ცხოვრობდა. მომდევნო დღეს, 15 ივლისს, დაღუპული გენერალ-მაიორი [[ფოლად ჰაშიმოვი|ფოლად ჰაშიმოვი]] და პოლკოვნიკი ილგარ მირზაევის გაასვენეს.<ref name=":MN8">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=15.07.2020|title=Şəhid Polad Həşimov və İlqar Mirzəyevlə vida mərasimi baş tutub - VİDEO|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/sehid-zabitlerimizle-vida-merasimi-kecirilib-video-31496.html|access-date=15.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210103101932/https://mod.gov.az/az/news/sehid-zabitlerimizle-vida-merasimi-kecirilib-video-31496.html|archive-date=04.01.2021}}</ref> გასვენების ცერემონიას დაესწრნენ: [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის მინისტრი]] [[ზაქირ ჰასანოვი]], შეიარაღებული ძალების შტაბის ყოფილი უფროსი ნაჯმედდინ სადიგოვი, [[აზერბაიჯანის პრეზიდენტის ადმინისტრაცია|პრეზიდენტის ადმინისტრაციის]] სამხედრო საქმეთა დეპარტამენტის უფროსის მოადგილე იაშარ ალიევი, საჰაერო ძალების სარდალი რამიზ ტაჰიროვი, ბაქოს მერი [[ელდარ აზიზოვი]].<ref name=":MN8" /> მირზაევი, ბაქოს მეორე საპატიო ხეივანში დაკრძალეს. აბდულა გურბანმა, რომელმაც დაკრძალვის ცერემონიაზე სიტყვით გამოვიდა, დამსწრე საზოგადოებას ინფორმაცია მიაწოდა აზერბაიჯანის ეროვნული გმირების, ფოლად ჰაშიმოვისა და ილგარ მირზაევის ცხოვრებისა და სამხედრო სამსაზურზე. მოგვიანებით, აზერბაიჯანის ეროვნული ჰიმნის თანხლებით, ფოლად ჰაშიმოვი და ილგარ მირზაევი, სამხედრო პატივით დაკრძალეს.<ref name=":D1">{{Cite news|last=Şəfiqə Nazimqızı|date=15.07.2020|title=Polad Həşimov və İlqar Mirzəyev dəfn olunub|language={{Az}}|work=www.report.az ("Report" İnformasiya Agentliyi)|url=https://report.az/herbi-xeberler/general-mayor-polad-hesimov-defn-olunur/|url-status=live|access-date=15.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200810083513/https://report.az/herbi-xeberler/general-mayor-polad-hesimov-defn-olunur/|archive-date=2020-08-10}}</ref> [[აზერბაიჯანის პრეზიდენტი|აზერბაიჯანის პრეზიდენტმა]], [[ილჰამ ალიევი|ილჰამ ალიევმა]] ტელეფონით მიუსამძიმრა [[ფოლად ჰაშიმოვი]]სა და ილგარ მირზაევის ოჯახის წევრებს.<ref name=":MN8">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=15.07.2020|title=Şəhid Polad Həşimov və İlqar Mirzəyevlə vida mərasimi baş tutub - VİDEO|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/sehid-zabitlerimizle-vida-merasimi-kecirilib-video-31496.html|access-date=15.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210103101932/https://mod.gov.az/az/news/sehid-zabitlerimizle-vida-merasimi-kecirilib-video-31496.html|archive-date=04.01.2021}}</ref> მირზაევის კუთვნილი მასალები, მისმა ოჯახმა აზერბაიჯანის ეროვნული ისტორიის მუზეუმის ფონდს გადასცა.<ref>http://azhistorymuseum.gov.az/az/news/3219</ref> == ჯილდო == * [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_10_illiyi_(1991-2001)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (25.06.2004) — „აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების 10 წლის იუბილე“, საიუბილეო მედალი. * [[ფაილი:Qüsursuz_xidmətə_görə_III_dərəcəli_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (26.06.2005) — „სრულყოფილი სამსახურისთვის“ III ხარისხის მედალი * [[ფაილი:Qüsursuz_xidmətə_görə_II_dərəcəli_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (25.06.2007) — „სრულყოფილი სამსახურისთვის“ II ხარისხის მედალი * [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_90_illiyi_(1918-2008)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (03.07.2008) — „აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების 90 წლის იუბილე“, საიუბილეო მედალი. * [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_90_illiyi_(1918-2008)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (26.06.2013) - „სრულყოფილი სამსახურისთვის“ I ხარისხის მედალი * [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_95_illiyi_(1918-2013)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (15.07.2014) — „აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების 95 წლის იუბილე“, საიუბილეო მედალი. * [[ფაილი:Hərbi_xidmətdə_fərqlənməyə_görə_III_dərəcəli_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (26.06.2017) — III ხარისხის მედალი „სამხედრო სამსახურში გამორჩევისათვის“ * [[ფაილი:AZ_Veteran_of_Azerbaijani_Armed_Forces_medal_ribbon.png|50x50პქ]] (03.10.2017) — „აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების ვეტერანის“ მედალი * [[ფაილი:Медаль_"100_лет_(1918-2018)_Азербайджанской_Армии".png|50x50პქ]] (26.06.2018) — „აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების 100 წლის“ საიუბილეო მედალი. * [[ფაილი:AZ_Herbi_xidmetde_ferqlenmeye_gore_med_2dar_rib.png|50x50პქ]] (26.06.2020) - II ხარისხის მედალი „სამხედრო სამსახურში გამორჩევისთვის“. * [[ფაილი:Qızıl_Ulduz_medalı_(Azərbaycanın_Milli_Qəhrəmanı)_-_lent.png|50x50პქ]] (09.12.2020) — [[ოქროს ვარსკვლავი (აზერბაიჯანი)|„ოქროს ვარსკვლავის“]] მედალი (სიკვდილის შემდგომ)<ref name=":E5">{{Cite news|last=Normativ hüquqi sənədlərin vahid internet bazası|date=09.12.2020|title=Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçularına "Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı" adının verilməsi haqqında Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 09.12.2020-ci il tarixli 2337 nömrəli Sərəncamı|language={{Az}}|work=www.e-qanun.az|url=http://e-qanun.az/framework/46426|access-date=09.12.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210105104635/http://e-qanun.az/framework/46426|archive-date=04.01.2021}}</ref> == მემკვიდრეობა == [[2020|2020 წლის]] [[9 დეკემბერი|9 დეკემბერს]], ილგარ მირზაევს, [[აზერბაიჯანის პრეზიდენტი]]ს [[ილჰამ ალიევი]]ს ბრძანებით, [[აზერბაიჯანი]]ს ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენის საქმეში გაწეული განსაკუთრებული დამსახურებისთვის და საბრძოლო ამოცანების შესრულებისას გამოჩენილი სიმამაცისთვის, სიკვდილის შემდეგ მიენიჭა [[აზერბაიჯანის ეროვნული გმირი]]ს წოდება.<ref name=":P2">{{Cite news|last=Azərbaycan Prezidentinin rəsmi saytı|date=09.12.2020|title=Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçularına "Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı" adının verilməsi haqqında Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 09.12.2020-ci il tarixli Sərəncamı|language={{Az}}|work=www.president.az|url=https://president.az/articles/48680|access-date=09.12.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210107143026/https://president.az/articles/48680|archive-date=09.12.2020}}</ref> 2021 წლის აპრილში, იმ კორპუსის წინ, სადაც ილგარ მირზაევი ცხოვრობდა, სამახსოვრო დაფა დაიდგა. კორპუსის ეზო კეთილმოეწყო და ბაღი გაშენდა. 2021 წლის 7 მაისს, აზერბაიჯანის საზოგადოებრივი ტელევიზიის ეთერში ილგარ მირზაევისადმი მიძღვნილი დოკუმენტური ფილმის პრემიერა გაიმართა. 22 წუთიანი დოკუმენტური ფილმი მოგვითხრობს მის ცხოვრებასა და ბრძოლებში მონაწილეობაზე. ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{DEFAULTSORT:მირზაევი, ილგარ}} [[კატეგორია:გარდაცვლილი 2020]] [[კატეგორია:გარდაცვლილი 14 ივლისი]] [[კატეგორია:დაბადებული 1973]] [[კატეგორია:დაბადებული 8 მაისი]] [[კატეგორია:აზერბაიჯანის ეროვნული გმირები]] r1ogunpe1f0sdymzaecszagnh37csjl 4408920 4408919 2022-08-19T00:50:45Z Mehman97 75871 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა სამხედრო მოღვაწე |სრული სახელი = ილგარ მირზაევი |ორიგინალური სახელი =İlqar Mirzəyev |ცხოვრების პერიოდი = 1973 — 2020 |პორტრეტი =Ilqar Mirzayev in 2018.jpg |დაბადების თარიღი = [[8 მაისი]], [[1973]] |დაბადების ადგილი = [[გარდაბანი]], [[საქართველოს სსრ]], [[სსრკ]] |გარდაცვალების თარიღი = {{გარდაცვალების თარიღი და ასაკი|2020|07|14|1973|05|08}} |გარდაცვალების ადგილი = [[თოუზის რაიონი]], [[აზერბაიჯანი]] |მეტსახელი = არტილერიის მამა |ეროვნება = {{დროშანიშანი|აზერბაიჯანი}} [[აზერბაიჯანელები|აზერბაიჯანელი]] |კუთვნილება = [[File:Azerbaijani Armed Forces logo.svg|20px]] [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები]] |სამხედრო სამსახურის წლები = 1991—2020 |წოდება = პოლკოვნიკი |ჯარის სახეობა = [[File:Azerbaijani Land Forces badge.svg|20px]] [[აზერბაიჯანის სახმელეთო ძალები]] |ბრძოლები/ომები = [[აზერბაიჯან-სომხეთის სამხედრო დაპირისპირება (2016)|აპრილის ბრძოლები]]<br>[[აზერბაიჯან-სომხეთის სასაზღვარო დაპირისპირება (2020)|თოუზის ბრძოლები]] |ჯილდოები = [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_10_illiyi_(1991-2001)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Qüsursuz_xidmətə_görə_III_dərəcəli_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Qüsursuz_xidmətə_görə_II_dərəcəli_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_90_illiyi_(1918-2008)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_90_illiyi_(1918-2008)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_95_illiyi_(1918-2013)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Hərbi_xidmətdə_fərqlənməyə_görə_III_dərəcəli_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:AZ_Veteran_of_Azerbaijani_Armed_Forces_medal_ribbon.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Медаль_"100_лет_(1918-2018)_Азербайджанской_Армии".png|50x50პქ]] [[ფაილი:AZ_Herbi_xidmetde_ferqlenmeye_gore_med_2dar_rib.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Qızıl_Ulduz_medalı_(Azərbaycanın_Milli_Qəhrəmanı)_-_lent.png|50x50პქ]] }} '''ილგარ ანზორ ოღლუ მირზაევი''' ({{lang-az|İlqar Anzor oğlu Mirzəyev}}; {{ვმ-წყარო}}) — [[აზერბაიჯანელები|აზერბაიჯანელი]] სამხედრო მოწვაწე, [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები]]ს პოლკოვნიკი, აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების მე-3 სამხედრო კორპუსის არტილერიის უფროსი 2019–2020 წლებში. აზერბაიჯანის ეროვნული გმირი.<ref name=":4">{{Cite news|last=İlham Əliyev|date=09.12.2020|title=Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçularına "Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı" adının verilməsi haqqında Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 09.12.2020-ci il tarixli Sərəncamı|language={{Az}}|work=www.azertag.az|url=https://azertag.az/xeber/1662247|access-date=09.12.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210106181202/https://azertag.az/xeber/1662247|archive-date=04.01.2021}}</ref> [[2020]] წლის 12-16 ივლისს [[აზერბაიჯან-სომხეთის სასაზღვარო დაპირისპირება (2020)|მიმდინარე ბრძოლების დროს]] ილგარ მირზაევი, რომელიც არტილერიის მეთაური იყო, მე-3 არმიის კორპუსის მეთაურის მოადგილესთან, გენერალ-მაიორ [[ფოლად ჰაშიმოვი|ფოლად ჰაშიმოვთან]] და მის დაქვემდებარებულ ჯარისკაცებთან ერთად, 14 ივლისის დილით, [[თოუზი]]ს სასაზღვრო ზოლთან მიმდინარე ბრძოლების დროს დაიღუპა.<ref>[https://ia601401.us.archive.org/23/items/tovuz-doyusleri/Tovuz%20Doyusleri.pdf Güləmail Murad. "Tovuz döyüşləri". Bakı, "CBS PP", 2021]</ref> == ბიოგრაფია == ილგარ მირზაევი დაიბადა [[1973|1973 წლის]] [[8 მაისი|8 მაისს]] ქალაქ [[გარდაბანი|გარდაბანში]]. ეროვნებით [[აზერბაიჯანელები|აზერბაიჯანელი]] იყო. === განათლება === 1980-1990 წლებში მირზაევი სწავლობდა ქალაქ [[გარდაბანი|გარდაბნის]] საშუალო სკოლაში.<ref name=":V01">{{Cite news|last=Belə Belə İşlər|date=15.12.2020|title=Tovuz döyüşlərinin şəhidi Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı İlqar Mirzəyev|language=Az|work=www.youtube.com ([[Fayl:YouTube social white squircle.svg|14x14px]] [[YouTube]] portalı / "Belə belə işlər" səhifəsi)|url=https://www.youtube.com/watch?v=3rtPifkv_ZM|url-status=live|access-date=15.12.2020|archive-url=|archive-date=}}</ref> 1990-იანი წლების დასაწყისში [[სომხეთი|სომხეთის]] ტერიტორიულმა პრეტენზიებმა [[აზერბაიჯანი|აზერბაიჯანის]] წინააღმდეგ, [[ყარაბაღის ომი|ყარაბაღის პირველი ომის]] დაწყების მიზეზი გახდა. 1991 წელს, როდესაც ომი ახალი დაიწყებული იყო, ილგარ მირზაევმა სასწავლოდ საბუთები ბაქოს უმაღლეს გაერთიანებულ სამეთაურო სკოლაში (BABKM) შეიტანა.<ref name=":V01" /> მირზაევი, [[1991|1991 წლის]] [[1 აგვისტო]]ს ბაქოს უმაღლეს გაერთიანებულ სამეთაურო სკოლაში (BABKM) ჩაირიცხა, რომელიც 1995 წელს „არტილერისტის“ სპეციალობით დაამთავრა. [[2003|2003 წლის]] [[10 აგვისტო]]ს, მირზაევი აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების სამხედრო აკადემიაში ჩაირიცხა, კვალიფიკაციის ასამაღლებლად.<ref name=":V01">{{Cite news|last=Belə Belə İşlər|date=15.12.2020|title=Tovuz döyüşlərinin şəhidi Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı İlqar Mirzəyev|language=Az|work=www.youtube.com ([[Fayl:YouTube social white squircle.svg|14x14px]] [[YouTube]] portalı / "Belə belə işlər" səhifəsi)|url=https://www.youtube.com/watch?v=3rtPifkv_ZM|url-status=live|access-date=15.12.2020|archive-url=|archive-date=}}</ref> სწავლა [[2005|2005 წლის]] [[2 ივლისი|2 ივლისს]], წარმატებით დაასრულა.<ref name=":V01" /> === ოჯახი === ილგარ მირზაევი დაქორწინებული იყო გიულუ მირზაევაზე. ჰყავს ვაჟი, სახელად ელვინი და ქალიშვილი, სახელად გიულნარა. == სამხედრო სამსახური == [[1995|1995 წლის]] [[17 ივნისი]]დან 1995 წლის [[12 ნოემბერი|12 ნოემბრამდე]], მირზაევი იყო [[ბაქო]]ს გენერალური არმიის უმაღლესი სამეთაურო სკოლის კადეტთა ოცეულის მეთაური, ხოლო 1995 წლის [[12 ივნისი]]დან [[1997|1997 წლის]] [[3 მარტი|3 მარტამდე]] მსახურობდა ბაქოს უმაღლესი გენერალური სარდლობის საარტილერიო კადეტთა ოცეულის მეთაურად. 1997 წლის 3 მარტიდან 1998 წლის 20 იანვრამდე, იყო ბაქოს გენერალური არმიის სარდლობის სკოლის კადეტთა ბატალიონის კადეტთა დივიზიის ოცეულის მეთაური, ხოლო 1998 წლის 20 იანვრიდან 1998 წლის 11 ნოემბრამდე იყო ბაქოს გენერალური არმიის სამეთაურო სკოლის კადეტთა ბატალიონის კადეტთა დივიზიის მეთაური. თავისი სამსახურისთვის [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის სამინისტროს]] 1997 წლის 19 ოქტომბრის ბრძანებით, მას მიენიჭა „უფროსი ლეიტენანტის“ სამხედრო წოდება. [[1998|1998 წლის]] [[11 ნოემბერი|11 ნოემბრიდან]] [[2001|2001 წლის]] [[14 ივნისი|14 ივნისამდე]] მირზაევი იყო ბაქოს გენერალური სამეთაურო სკოლის საარტილერიო ბატარეის მეთაური, რისთვისაც შემდგომში, [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის სამინისტროს]] 2000 წლის 27 დეკემბრის ბრძანებით მას მიენიჭა „კაპიტნის“ სამხედრო წოდება. 2001 წლიდან, მირზაევი აგრძელებდა სამხედრო სამსახურს რეგიონებში განლაგებულ სამხედრო ნაწილებში. 2001 წლის 14 ივნისიდან 2002 წლის 31 ივლისამდე იყო ერთ-ერთი სამხედრო ნაწილის შტაბის უფროსი და საარტილერიო დივიზიის მეთაურის მოადგილე, ხოლო 2002 წლის 31 ივლისიდან 2003 წლის 10 აგვისტომდე ამავე დივიზიის მეთაური იყო. სამხედრო ნაწილში საარტილერიო დივიზიის მეთაურის პოზიციაზე ყოფნის დროს, [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის სამინისტროს]] 2002 წლის 13 დეკემბრის ბრძანებით მიიღო „მაიორს“ სამხედრო წოდება.<ref name=":ANL">{{Cite news|last=|date=2020|title=MİRZƏYEV İLQAR ANZOR OĞLU|language={{Az}}|work=www.anl.az ([[Azərbaycan Milli Kitabxanası]]nın rəsmi saytı)|url=http://anl.az/el/emb/MILLI_QEHREMANLAR/qehremanlarimiz/Mirzeyev_Ilqar.pdf|url-status=live|access-date=|archive-url=https://archive.today/20220118124456/http://anl.az/el/emb/MILLI_QEHREMANLAR/qehremanlarimiz/Mirzeyev_Ilqar.pdf|archive-date=2022-01-18}}</ref> 2003 წლის აგვისტოში, [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის სამინისტრომ]] მირზაევი აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების სამხედრო აკადემიაში გაგზავნა კვალიფიკაციის ასამაღლებლად, რომელიც წარმატებით 2005 წლის 2 ივლისს დაასრულა. სწავლის დასრულების შემდეგ, ის [[2005|2005 წლის]] [[2 ივლისი]]დან [[2007|2007 წლის]] [[7 იანვარი|7 იანვრამდე]] მუშაობდა ერთ-ერთი სამხედრო ნაწილის მეთაურის მოადგილედ. მოგვიანებით, 4 წლის განმავლობაში, 2007 წლის 7 იანვრიდან 2011 წლის 29 ივლისამდე, მუშაობდა ამავე სამხედრო ნაწილის ოპერატიული დეპარტამენტის უფროსად. [[2012|2012 წლის]] 26 ივნისის, [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის სამინისტროს]] ბრძანებით, მირზაევს სამხედრო სამსახურისთვის მიენიჭა „პოლკოვნიკი“ სამხედრო წოდება.<ref name=":ANL">{{Cite news|last=|date=2020|title=MİRZƏYEV İLQAR ANZOR OĞLU|language={{Az}}|work=www.anl.az ([[Azərbaycan Milli Kitabxanası]]nın rəsmi saytı)|url=http://anl.az/el/emb/MILLI_QEHREMANLAR/qehremanlarimiz/Mirzeyev_Ilqar.pdf|url-status=live|access-date=|archive-url=https://archive.today/20220118124456/http://anl.az/el/emb/MILLI_QEHREMANLAR/qehremanlarimiz/Mirzeyev_Ilqar.pdf|archive-date=2022-01-18}}</ref> მოგვიანებით, 2012 წლის 7 ივლისიდან 2013 წლის 4 ივლისამდე, მირზაევი მეთაურობდა საარტილერიო დივიზიას. მომდევნო 2 წლის განმავლობაში მან მუშაობა გააგრძელა [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის სამინისტროში]]. 2013 წლის 28 დეკემბრიდან 2015 წლის 8 აგვისტომდე, მირზაევი მუშაობდა თავდაცვის სამინისტროს გენერალური სამხედრო ინსპექციის საბრძოლო და საბრძოლო მხარდაჭერის დეპარტამენტის ინსპექტორად. თავდაცვის სამინისტროში 2 წლიანი მუშაობის შემდეგ, 2015 წლის 14 აგვისტოდან 28 ოქტომბრამდე მუშობდა ერთ-ერთი სამხედრო მეთაურის მოადგილედ და შტაბის უფროსად. === აპრილის ბრძოლებში მონაწილეობა === {{მთავარი|აზერბაიჯან-სომხეთის სამხედრო დაპირისპირება (2016)}} 2016 წლის 1-2 აპრილს, შეტაკებები დაიწყო [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები|აზერბაიჯანისა]] და [[სომხეთი]]ს შეიარაღებული ძალების ქვედანაყოფებს შორის, [[ტერტერის რაიონი|ტარტარისა]] და [[ჯაბრაილის რაიონი|ჯაბრაილ]]-[[ფუზულის რაიონი|ფუზულის]] მიმართულებით. მირზაევი, რომელიც იყო ერთ-ერთი სამხედრო ნაწილის მეთაური იყო, იბრძოდა [[ტერტერის რაიონი|ტარტარის რაიონში]] გამავალ ფრონტის ხაზზე. ღამის ბრძოლების დროს, აზერბაიჯანის არმიამ ოკუპაციისგან გაათავისუფლა ხელსაყრელი პოზიციები და სტრატეგიული სიმაღლეები ტერტერში, სოფელ თალიშის მიმართულებით, მათ შორის მწვერვალი „თალიშიც“. ბრძოლების დროს, იმ პერიოდში [[სომხეთი|სომხეთის]] თავდაცვის მინისტრის [[სეირან ოჰანიანი|სეირან ოჰანიანის]] მიერ შექმნილი და სომხური არმიის „უძლეველი ოჰანიანის ბარიერის“ სახელით ცნობილი თავდაცვის ხაზი 40 წუთში განადგურდა. აზერბაიჯანის არმიის მიერ, 2 საათში განადგურდა სომხური არმიის 21 სამხედრო პოსტი და ოკუპაციისგან 7 სტრატეგიული პუნქტი განთავისუფლდა. [[2019|2019 წლის]] [[23 თებერვალი|23 თებერვალს]], ილგარ მირზაევი დაინიშნა მე-3 სამხედრო კორპუსის საარტილერიო დეპარტამენტის უფროსად. ===თოუზის ბრძოლებში მონაწილეობა=== [[2020|2020 წლის]] [[12 ივლისი]]ს შუადღიდან, [[სომხეთის შეიარაღებული ძალები]]ს ქვედანაყოფებმა საარტილერიო იერიში მიიტანეს [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები]]ს პოზიციებზე, აზერბაიჯან-სომხეთის სახელმწიფო საზღვრის [[თოუზის რაიონი]]ს მდებარე მონაკვეთზე.<ref name=":MN1">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=12.07.2020|title=Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin bölmələri Tovuz istiqamətində təxribat törədib|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/ermenistan-silahli-quvvelerinin-bolmeleri-tovuz-istiqametinde-texribat-toredib-31439.html|access-date=12.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210105120154/https://mod.gov.az/az/news/ermenistan-silahli-quvvelerinin-bolmeleri-tovuz-istiqametinde-texribat-toredib-31439.html|archive-date=04.01.2021}}</ref> აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების ქვედანაყოფების მიერ საპასუხო ზომების მიღების შედეგად, სომხური არმიის თავდასხმის მცდელობა აღიკვეთა და სომხური არმია უკან დაიხია.<ref name=":MN2">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=12.07.2020|title=İtgi verən düşmən geri oturdulub|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/itki-veren-dusmen-geri-oturdulub-31442.html|url-status=live|access-date=12.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210105120713/https://mod.gov.az/az/news/itki-veren-dusmen-geri-oturdulub-31442.html|archive-date=2021-01-05}}</ref> ბრძოლის პირველ საათებში, აზერბაიჯანის არმიის 3 ჯარისკაცი დაიღუპა და 4 დაიჭრა.<ref name=":MN2" /> <ref name=":MN3">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=12.07.2020|title=Düşmən hücumunun qarşısı alınan zaman hərbi qulluqçularımız şəhid olub|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/dusmen-hucumunun-qarsisi-alinarken-herbi-qulluqcularimiz-sehid-olub-31445.html|access-date=12.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210105121237/https://mod.gov.az/az/news/dusmen-hucumunun-qarsisi-alinarken-herbi-qulluqcularimiz-sehid-olub-31445.html|archive-date=04.01.2021}}</ref> 12-13 ივლისის ღამეს დაძაბული სიტუაცია აზერბაიჯან-სომხეთის სახელმწიფო საზღვრის [[თოუზის რაიონი|თოუზის]] მონაკვეთზე შენარჩუნდა.<ref name=":MN4" /> სამხედრო შეტაკებებში, რომელშიც მონაწილეობას იღებდნენ მე-3 სამხედრო კორპუსის შტაბის უფროსი [[ფოლად ჰაშიმოვი|ფოლად ჰაშიმოვ]] და არტილერიის უფროსი ილგარ მირზაევი, ერთობლივად გაანადგურეს სომხეთის არმიის საბაზო სადგური, საარტილერიო დანადგარები და ცოცხალი ძალა. [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები]] აქტიურად იყენებდნენ არტილერიის.<ref name=":MN4">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=13.07.2020|title=Azərbaycan Ordusu bölmələri düşmənin dayaq məntəqəsinə zərbə endirib - VİDEO|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/azerbaycan-ordusunun-bolmeleri-dusmenin-dayaq-menteqesine-zerbe-endirib-video-31448.html|url-status=live|access-date=13.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200925003742/https://mod.gov.az/az/news/azerbaycan-ordusunun-bolmeleri-dusmenin-dayaq-menteqesine-zerbe-endirib-video-31448.html|archive-date=2020-09-25}}</ref> 13 ივლისს, აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების დანაყოფებმა საპასუხო დარტყმები გააგრძელეს.<ref name=":MN5">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=13.07.2020|title=Düşmənin bir neçə hərbi hədəfi darmadağın edilib - VİDEO|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/dusmenin-bir-nece-herbi-obyekti-ve-texnikasi-darmadagin-edilib-video-31460.html|url-status=live|access-date=13.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210105122743/https://mod.gov.az/az/news/dusmenin-bir-nece-herbi-obyekti-ve-texnikasi-darmadagin-edilib-video-31460.html|archive-date=2021-01-05}}</ref> საპასუხო დარტყმების შედეგად, აზერბაიჯანის არმიის ზუსტი ცეცხლის შედეგად განადგურდა სომხეთის შეიარაღებული ძალების სამხედრო პოზიციები, 20-ზე მეტი სამხედრო პირი, ბატალიონის შტაბი და სხვა სამხედრო ობიექტები.<ref name=":MN5" /> 13-14 ივლისის ღამეს და დილით ბრძოლები აზერბაიჯან-სომხეთის სახელმწიფო საზღვარზე გაგრძელდა.<ref name=":MN6">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=14.07.2020|title=Düşmənin mövqeləri və müdafiəsinin dərinliyində yerləşən ehtiyatlar məhv edilib - VİDEO|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/dusmen-movqeleri-ve-mudafiesinin-derinliyindeki-ehtiyatlar-mehv-edilib-video-31466.html|url-status=live|access-date=14.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210106202742/https://mod.gov.az/az/news/dusmen-movqeleri-ve-mudafiesinin-derinliyindeki-ehtiyatlar-mehv-edilib-video-31466.html|archive-date=2021-01-06}}</ref> ღამით, ბრძოლების დროს სომხეთის შეიარაღებული ძალების ცეცხლის საპასუხოდ გატარებული ღონისძიებების შედეგად განადგურდა სომხეთის არმიის კუთვნილი სხვადასხვა დანიშნულების სამხედრო საბრძოლო მანქანები, რეზერვები და ცოცხალი ძალა.<ref name=":MN6" /> == სიკვდილი == 14 ივლისს, [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები|აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების]] 7 სამხედრო მოსამსახურე, მათ შორის 6 ოფიცერი, [[თოუზის რაიონი|თაოუზის რაიონში]] მიმდინარე საბრძოლო საბრძოლო შეტაკებების დროს დაიღუპა.<ref name=":MN7">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=14.07.2020|title=Tovuz rayonu istiqamətində şiddətli döyüşlər gedir|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/tovuz-rayonu-istiqametinde-siddetli-doyusler-gedir-31469.html|url-status=live|access-date=14.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210106201615/https://mod.gov.az/az/news/tovuz-rayonu-istiqametinde-siddetli-doyusler-gedir-31469.html|archive-date=2021-01-06}}</ref> იმავე დღეს, 13:00 საათზე, აზერბაიჯანის თავდაცვის მინისტრის მოადგილემ, ქერიმ ვალიევმა პირდაპირ ეთერში განცხადება გააკეთა:<ref name=":V09">{{Cite news|last=|date=14.07.2020|title=Müdafiə nazirinin müavini general-leytenant Kərim Vəliyev: "Şəhidlərimizin qisası alınacaq"|language={{Az}}|work=www.youtube.com ([[Fayl:YouTube social white squircle.svg|14x14px]] [[YouTube]] portalı / "İCTİMAİ TV" səhifəsi)|url=https://www.youtube.com/watch?v=AtgFu5KN6lk|url-status=|access-date=14.07.2020|archive-url=|archive-date=}}</ref> {{ციტატა|გენერალ-მაიორი ფოლად ჰაშიმოვი, დღეს გამთენიისას გმირულად დაიღუპა. მასთან ერთად დაიღუპა პოლკოვნიკი ილგარ მირზაევი. ეს იმაზე მეტყველებს, რომ ჩვენი გენერლები და მაღალი რანგის ოფიცრები არ იმალებიან ჯარისკაცების უკან და ღირსეულად ასრულებენ თავიანთ საბრძოლო დავალებებს. სამწუხაროდ, ბრძოლები დანაკარგების გარეშე ვერ იქნება. თავდაცვის სამინისტროს სახელით ვუცხადებთ თანაგრძნობას ჩვენს გმირებს და მოთმინებას ვუსურვებთ მათ ოჯახებს. ჩვენს დაჭრილ მეგობრებს მალე გამოჯანმრთელებას ვუსურვებთ. მე მინდა დაგარწმუნოთ, რომ ჩვენი გმირების და დაჭრილების სისხლი მიწაზე არ დარჩება.}} პოლკოვნიკი ილგარ მირზაევი [[2020|2020 წლის]] [[14 ივლისი|14 ივლისს]], დილით, ფრონტის ხაზზე, [[თოუზის რაიონი|თოუზის რაიონის]] მიმართულებზე მიმდინარე ბრძოლების დროს დაიღუპა.<ref name=":Ş" /> მასთან ერთად ბრძოლების დროს დაიღუპა გენერალ-მაიორი [[ფოლად ჰაშიმოვი]], მე-3 სამხედრო კორპუსის მეთაურის მოადგილე მაიორი ანარ ნოვრუზოვი, მაიორი ნამიგ აჰმედოვი, ოფიცერი ილგარ ზეინალი, ოფიცერი იაშარ ბაბაევი და რიგითი ელჩინ მუსტაფაზადე. მოწამეობრივად დაიღუპა.<ref name=":Ş">{{Cite news|last=|date=14.07.2020|title=Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi: Tovuz rayonu istiqamətində şiddətli döyüşlər gedir|language={{Az}}|work=www.azertag.az (Azərbaycan Dövlət İnformasiya Agentliyi)|url=https://azertag.az/xeber/1536385|access-date=14.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210106182759/https://azertag.az/xeber/1536385|archive-date=04.01.2021}}</ref> 14 ივლისს, ილგარ მირზაევის ცხედარი ჩამოასვენეს ხატაის რაიონის აჰმადლის დასახლებაში, სადაც ის ცხოვრობდა. მომდევნო დღეს, 15 ივლისს, დაღუპული გენერალ-მაიორი [[ფოლად ჰაშიმოვი|ფოლად ჰაშიმოვი]] და პოლკოვნიკი ილგარ მირზაევის გაასვენეს.<ref name=":MN8">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=15.07.2020|title=Şəhid Polad Həşimov və İlqar Mirzəyevlə vida mərasimi baş tutub - VİDEO|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/sehid-zabitlerimizle-vida-merasimi-kecirilib-video-31496.html|access-date=15.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210103101932/https://mod.gov.az/az/news/sehid-zabitlerimizle-vida-merasimi-kecirilib-video-31496.html|archive-date=04.01.2021}}</ref> გასვენების ცერემონიას დაესწრნენ: [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის მინისტრი]] [[ზაქირ ჰასანოვი]], შეიარაღებული ძალების შტაბის ყოფილი უფროსი ნაჯმედდინ სადიგოვი, [[აზერბაიჯანის პრეზიდენტის ადმინისტრაცია|პრეზიდენტის ადმინისტრაციის]] სამხედრო საქმეთა დეპარტამენტის უფროსის მოადგილე იაშარ ალიევი, საჰაერო ძალების სარდალი რამიზ ტაჰიროვი, ბაქოს მერი [[ელდარ აზიზოვი]].<ref name=":MN8" /> მირზაევი, ბაქოს მეორე საპატიო ხეივანში დაკრძალეს. აბდულა გურბანმა, რომელმაც დაკრძალვის ცერემონიაზე სიტყვით გამოვიდა, დამსწრე საზოგადოებას ინფორმაცია მიაწოდა აზერბაიჯანის ეროვნული გმირების, ფოლად ჰაშიმოვისა და ილგარ მირზაევის ცხოვრებისა და სამხედრო სამსაზურზე. მოგვიანებით, აზერბაიჯანის ეროვნული ჰიმნის თანხლებით, ფოლად ჰაშიმოვი და ილგარ მირზაევი, სამხედრო პატივით დაკრძალეს.<ref name=":D1">{{Cite news|last=Şəfiqə Nazimqızı|date=15.07.2020|title=Polad Həşimov və İlqar Mirzəyev dəfn olunub|language={{Az}}|work=www.report.az ("Report" İnformasiya Agentliyi)|url=https://report.az/herbi-xeberler/general-mayor-polad-hesimov-defn-olunur/|url-status=live|access-date=15.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200810083513/https://report.az/herbi-xeberler/general-mayor-polad-hesimov-defn-olunur/|archive-date=2020-08-10}}</ref> [[აზერბაიჯანის პრეზიდენტი|აზერბაიჯანის პრეზიდენტმა]], [[ილჰამ ალიევი|ილჰამ ალიევმა]] ტელეფონით მიუსამძიმრა [[ფოლად ჰაშიმოვი]]სა და ილგარ მირზაევის ოჯახის წევრებს.<ref name=":MN8">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=15.07.2020|title=Şəhid Polad Həşimov və İlqar Mirzəyevlə vida mərasimi baş tutub - VİDEO|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/sehid-zabitlerimizle-vida-merasimi-kecirilib-video-31496.html|access-date=15.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210103101932/https://mod.gov.az/az/news/sehid-zabitlerimizle-vida-merasimi-kecirilib-video-31496.html|archive-date=04.01.2021}}</ref> მირზაევის კუთვნილი მასალები, მისმა ოჯახმა აზერბაიჯანის ეროვნული ისტორიის მუზეუმის ფონდს გადასცა.<ref>http://azhistorymuseum.gov.az/az/news/3219</ref> == ჯილდო == * [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_10_illiyi_(1991-2001)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (25.06.2004) — „აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების 10 წლის იუბილე“, საიუბილეო მედალი. * [[ფაილი:Qüsursuz_xidmətə_görə_III_dərəcəli_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (26.06.2005) — „სრულყოფილი სამსახურისთვის“ III ხარისხის მედალი * [[ფაილი:Qüsursuz_xidmətə_görə_II_dərəcəli_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (25.06.2007) — „სრულყოფილი სამსახურისთვის“ II ხარისხის მედალი * [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_90_illiyi_(1918-2008)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (03.07.2008) — „აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების 90 წლის იუბილე“, საიუბილეო მედალი. * [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_90_illiyi_(1918-2008)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (26.06.2013) - „სრულყოფილი სამსახურისთვის“ I ხარისხის მედალი * [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_95_illiyi_(1918-2013)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (15.07.2014) — „აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების 95 წლის იუბილე“, საიუბილეო მედალი. * [[ფაილი:Hərbi_xidmətdə_fərqlənməyə_görə_III_dərəcəli_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (26.06.2017) — III ხარისხის მედალი „სამხედრო სამსახურში გამორჩევისათვის“ * [[ფაილი:AZ_Veteran_of_Azerbaijani_Armed_Forces_medal_ribbon.png|50x50პქ]] (03.10.2017) — „აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების ვეტერანის“ მედალი * [[ფაილი:Медаль_"100_лет_(1918-2018)_Азербайджанской_Армии".png|50x50პქ]] (26.06.2018) — „აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების 100 წლის“ საიუბილეო მედალი. * [[ფაილი:AZ_Herbi_xidmetde_ferqlenmeye_gore_med_2dar_rib.png|50x50პქ]] (26.06.2020) - II ხარისხის მედალი „სამხედრო სამსახურში გამორჩევისთვის“. * [[ფაილი:Qızıl_Ulduz_medalı_(Azərbaycanın_Milli_Qəhrəmanı)_-_lent.png|50x50პქ]] (09.12.2020) — [[ოქროს ვარსკვლავი (აზერბაიჯანი)|„ოქროს ვარსკვლავის“]] მედალი (სიკვდილის შემდგომ)<ref name=":E5">{{Cite news|last=Normativ hüquqi sənədlərin vahid internet bazası|date=09.12.2020|title=Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçularına "Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı" adının verilməsi haqqında Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 09.12.2020-ci il tarixli 2337 nömrəli Sərəncamı|language={{Az}}|work=www.e-qanun.az|url=http://e-qanun.az/framework/46426|access-date=09.12.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210105104635/http://e-qanun.az/framework/46426|archive-date=04.01.2021}}</ref> == მემკვიდრეობა == [[2020|2020 წლის]] [[9 დეკემბერი|9 დეკემბერს]], ილგარ მირზაევს, [[აზერბაიჯანის პრეზიდენტი]]ს [[ილჰამ ალიევი]]ს ბრძანებით, [[აზერბაიჯანი]]ს ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენის საქმეში გაწეული განსაკუთრებული დამსახურებისთვის და საბრძოლო ამოცანების შესრულებისას გამოჩენილი სიმამაცისთვის, სიკვდილის შემდეგ მიენიჭა [[აზერბაიჯანის ეროვნული გმირი]]ს წოდება.<ref name=":P2">{{Cite news|last=Azərbaycan Prezidentinin rəsmi saytı|date=09.12.2020|title=Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçularına "Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı" adının verilməsi haqqında Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 09.12.2020-ci il tarixli Sərəncamı|language={{Az}}|work=www.president.az|url=https://president.az/articles/48680|access-date=09.12.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210107143026/https://president.az/articles/48680|archive-date=09.12.2020}}</ref> 2021 წლის აპრილში, იმ კორპუსის წინ, სადაც ილგარ მირზაევი ცხოვრობდა, სამახსოვრო დაფა დაიდგა. კორპუსის ეზო კეთილმოეწყო და ბაღი გაშენდა. 2021 წლის 7 მაისს, აზერბაიჯანის საზოგადოებრივი ტელევიზიის ეთერში ილგარ მირზაევისადმი მიძღვნილი დოკუმენტური ფილმის პრემიერა გაიმართა. 22 წუთიანი დოკუმენტური ფილმი მოგვითხრობს მის ცხოვრებასა და ბრძოლებში მონაწილეობაზე. ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{DEFAULTSORT:მირზაევი, ილგარ}} [[კატეგორია:გარდაცვლილი 2020]] [[კატეგორია:გარდაცვლილი 14 ივლისი]] [[კატეგორია:დაბადებული 1973]] [[კატეგორია:დაბადებული 8 მაისი]] [[კატეგორია:აზერბაიჯანის ეროვნული გმირები]] ot4pasdcqbootgnxjeukzhtgep6vx0a 4408921 4408920 2022-08-19T00:51:08Z Mehman97 75871 დაემატა [[კატეგორია:აზერბაიჯანელი სამხედრო მოღვაწეები]] გაჯეტ [[ვპ:HC|HotCat]]-ით wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა სამხედრო მოღვაწე |სრული სახელი = ილგარ მირზაევი |ორიგინალური სახელი =İlqar Mirzəyev |ცხოვრების პერიოდი = 1973 — 2020 |პორტრეტი =Ilqar Mirzayev in 2018.jpg |დაბადების თარიღი = [[8 მაისი]], [[1973]] |დაბადების ადგილი = [[გარდაბანი]], [[საქართველოს სსრ]], [[სსრკ]] |გარდაცვალების თარიღი = {{გარდაცვალების თარიღი და ასაკი|2020|07|14|1973|05|08}} |გარდაცვალების ადგილი = [[თოუზის რაიონი]], [[აზერბაიჯანი]] |მეტსახელი = არტილერიის მამა |ეროვნება = {{დროშანიშანი|აზერბაიჯანი}} [[აზერბაიჯანელები|აზერბაიჯანელი]] |კუთვნილება = [[File:Azerbaijani Armed Forces logo.svg|20px]] [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები]] |სამხედრო სამსახურის წლები = 1991—2020 |წოდება = პოლკოვნიკი |ჯარის სახეობა = [[File:Azerbaijani Land Forces badge.svg|20px]] [[აზერბაიჯანის სახმელეთო ძალები]] |ბრძოლები/ომები = [[აზერბაიჯან-სომხეთის სამხედრო დაპირისპირება (2016)|აპრილის ბრძოლები]]<br>[[აზერბაიჯან-სომხეთის სასაზღვარო დაპირისპირება (2020)|თოუზის ბრძოლები]] |ჯილდოები = [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_10_illiyi_(1991-2001)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Qüsursuz_xidmətə_görə_III_dərəcəli_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Qüsursuz_xidmətə_görə_II_dərəcəli_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_90_illiyi_(1918-2008)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_90_illiyi_(1918-2008)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_95_illiyi_(1918-2013)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Hərbi_xidmətdə_fərqlənməyə_görə_III_dərəcəli_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:AZ_Veteran_of_Azerbaijani_Armed_Forces_medal_ribbon.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Медаль_"100_лет_(1918-2018)_Азербайджанской_Армии".png|50x50პქ]] [[ფაილი:AZ_Herbi_xidmetde_ferqlenmeye_gore_med_2dar_rib.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Qızıl_Ulduz_medalı_(Azərbaycanın_Milli_Qəhrəmanı)_-_lent.png|50x50პქ]] }} '''ილგარ ანზორ ოღლუ მირზაევი''' ({{lang-az|İlqar Anzor oğlu Mirzəyev}}; {{ვმ-წყარო}}) — [[აზერბაიჯანელები|აზერბაიჯანელი]] სამხედრო მოწვაწე, [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები]]ს პოლკოვნიკი, აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების მე-3 სამხედრო კორპუსის არტილერიის უფროსი 2019–2020 წლებში. აზერბაიჯანის ეროვნული გმირი.<ref name=":4">{{Cite news|last=İlham Əliyev|date=09.12.2020|title=Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçularına "Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı" adının verilməsi haqqında Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 09.12.2020-ci il tarixli Sərəncamı|language={{Az}}|work=www.azertag.az|url=https://azertag.az/xeber/1662247|access-date=09.12.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210106181202/https://azertag.az/xeber/1662247|archive-date=04.01.2021}}</ref> [[2020]] წლის 12-16 ივლისს [[აზერბაიჯან-სომხეთის სასაზღვარო დაპირისპირება (2020)|მიმდინარე ბრძოლების დროს]] ილგარ მირზაევი, რომელიც არტილერიის მეთაური იყო, მე-3 არმიის კორპუსის მეთაურის მოადგილესთან, გენერალ-მაიორ [[ფოლად ჰაშიმოვი|ფოლად ჰაშიმოვთან]] და მის დაქვემდებარებულ ჯარისკაცებთან ერთად, 14 ივლისის დილით, [[თოუზი]]ს სასაზღვრო ზოლთან მიმდინარე ბრძოლების დროს დაიღუპა.<ref>[https://ia601401.us.archive.org/23/items/tovuz-doyusleri/Tovuz%20Doyusleri.pdf Güləmail Murad. "Tovuz döyüşləri". Bakı, "CBS PP", 2021]</ref> == ბიოგრაფია == ილგარ მირზაევი დაიბადა [[1973|1973 წლის]] [[8 მაისი|8 მაისს]] ქალაქ [[გარდაბანი|გარდაბანში]]. ეროვნებით [[აზერბაიჯანელები|აზერბაიჯანელი]] იყო. === განათლება === 1980-1990 წლებში მირზაევი სწავლობდა ქალაქ [[გარდაბანი|გარდაბნის]] საშუალო სკოლაში.<ref name=":V01">{{Cite news|last=Belə Belə İşlər|date=15.12.2020|title=Tovuz döyüşlərinin şəhidi Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı İlqar Mirzəyev|language=Az|work=www.youtube.com ([[Fayl:YouTube social white squircle.svg|14x14px]] [[YouTube]] portalı / "Belə belə işlər" səhifəsi)|url=https://www.youtube.com/watch?v=3rtPifkv_ZM|url-status=live|access-date=15.12.2020|archive-url=|archive-date=}}</ref> 1990-იანი წლების დასაწყისში [[სომხეთი|სომხეთის]] ტერიტორიულმა პრეტენზიებმა [[აზერბაიჯანი|აზერბაიჯანის]] წინააღმდეგ, [[ყარაბაღის ომი|ყარაბაღის პირველი ომის]] დაწყების მიზეზი გახდა. 1991 წელს, როდესაც ომი ახალი დაიწყებული იყო, ილგარ მირზაევმა სასწავლოდ საბუთები ბაქოს უმაღლეს გაერთიანებულ სამეთაურო სკოლაში (BABKM) შეიტანა.<ref name=":V01" /> მირზაევი, [[1991|1991 წლის]] [[1 აგვისტო]]ს ბაქოს უმაღლეს გაერთიანებულ სამეთაურო სკოლაში (BABKM) ჩაირიცხა, რომელიც 1995 წელს „არტილერისტის“ სპეციალობით დაამთავრა. [[2003|2003 წლის]] [[10 აგვისტო]]ს, მირზაევი აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების სამხედრო აკადემიაში ჩაირიცხა, კვალიფიკაციის ასამაღლებლად.<ref name=":V01">{{Cite news|last=Belə Belə İşlər|date=15.12.2020|title=Tovuz döyüşlərinin şəhidi Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı İlqar Mirzəyev|language=Az|work=www.youtube.com ([[Fayl:YouTube social white squircle.svg|14x14px]] [[YouTube]] portalı / "Belə belə işlər" səhifəsi)|url=https://www.youtube.com/watch?v=3rtPifkv_ZM|url-status=live|access-date=15.12.2020|archive-url=|archive-date=}}</ref> სწავლა [[2005|2005 წლის]] [[2 ივლისი|2 ივლისს]], წარმატებით დაასრულა.<ref name=":V01" /> === ოჯახი === ილგარ მირზაევი დაქორწინებული იყო გიულუ მირზაევაზე. ჰყავს ვაჟი, სახელად ელვინი და ქალიშვილი, სახელად გიულნარა. == სამხედრო სამსახური == [[1995|1995 წლის]] [[17 ივნისი]]დან 1995 წლის [[12 ნოემბერი|12 ნოემბრამდე]], მირზაევი იყო [[ბაქო]]ს გენერალური არმიის უმაღლესი სამეთაურო სკოლის კადეტთა ოცეულის მეთაური, ხოლო 1995 წლის [[12 ივნისი]]დან [[1997|1997 წლის]] [[3 მარტი|3 მარტამდე]] მსახურობდა ბაქოს უმაღლესი გენერალური სარდლობის საარტილერიო კადეტთა ოცეულის მეთაურად. 1997 წლის 3 მარტიდან 1998 წლის 20 იანვრამდე, იყო ბაქოს გენერალური არმიის სარდლობის სკოლის კადეტთა ბატალიონის კადეტთა დივიზიის ოცეულის მეთაური, ხოლო 1998 წლის 20 იანვრიდან 1998 წლის 11 ნოემბრამდე იყო ბაქოს გენერალური არმიის სამეთაურო სკოლის კადეტთა ბატალიონის კადეტთა დივიზიის მეთაური. თავისი სამსახურისთვის [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის სამინისტროს]] 1997 წლის 19 ოქტომბრის ბრძანებით, მას მიენიჭა „უფროსი ლეიტენანტის“ სამხედრო წოდება. [[1998|1998 წლის]] [[11 ნოემბერი|11 ნოემბრიდან]] [[2001|2001 წლის]] [[14 ივნისი|14 ივნისამდე]] მირზაევი იყო ბაქოს გენერალური სამეთაურო სკოლის საარტილერიო ბატარეის მეთაური, რისთვისაც შემდგომში, [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის სამინისტროს]] 2000 წლის 27 დეკემბრის ბრძანებით მას მიენიჭა „კაპიტნის“ სამხედრო წოდება. 2001 წლიდან, მირზაევი აგრძელებდა სამხედრო სამსახურს რეგიონებში განლაგებულ სამხედრო ნაწილებში. 2001 წლის 14 ივნისიდან 2002 წლის 31 ივლისამდე იყო ერთ-ერთი სამხედრო ნაწილის შტაბის უფროსი და საარტილერიო დივიზიის მეთაურის მოადგილე, ხოლო 2002 წლის 31 ივლისიდან 2003 წლის 10 აგვისტომდე ამავე დივიზიის მეთაური იყო. სამხედრო ნაწილში საარტილერიო დივიზიის მეთაურის პოზიციაზე ყოფნის დროს, [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის სამინისტროს]] 2002 წლის 13 დეკემბრის ბრძანებით მიიღო „მაიორს“ სამხედრო წოდება.<ref name=":ANL">{{Cite news|last=|date=2020|title=MİRZƏYEV İLQAR ANZOR OĞLU|language={{Az}}|work=www.anl.az ([[Azərbaycan Milli Kitabxanası]]nın rəsmi saytı)|url=http://anl.az/el/emb/MILLI_QEHREMANLAR/qehremanlarimiz/Mirzeyev_Ilqar.pdf|url-status=live|access-date=|archive-url=https://archive.today/20220118124456/http://anl.az/el/emb/MILLI_QEHREMANLAR/qehremanlarimiz/Mirzeyev_Ilqar.pdf|archive-date=2022-01-18}}</ref> 2003 წლის აგვისტოში, [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის სამინისტრომ]] მირზაევი აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების სამხედრო აკადემიაში გაგზავნა კვალიფიკაციის ასამაღლებლად, რომელიც წარმატებით 2005 წლის 2 ივლისს დაასრულა. სწავლის დასრულების შემდეგ, ის [[2005|2005 წლის]] [[2 ივლისი]]დან [[2007|2007 წლის]] [[7 იანვარი|7 იანვრამდე]] მუშაობდა ერთ-ერთი სამხედრო ნაწილის მეთაურის მოადგილედ. მოგვიანებით, 4 წლის განმავლობაში, 2007 წლის 7 იანვრიდან 2011 წლის 29 ივლისამდე, მუშაობდა ამავე სამხედრო ნაწილის ოპერატიული დეპარტამენტის უფროსად. [[2012|2012 წლის]] 26 ივნისის, [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის სამინისტროს]] ბრძანებით, მირზაევს სამხედრო სამსახურისთვის მიენიჭა „პოლკოვნიკი“ სამხედრო წოდება.<ref name=":ANL">{{Cite news|last=|date=2020|title=MİRZƏYEV İLQAR ANZOR OĞLU|language={{Az}}|work=www.anl.az ([[Azərbaycan Milli Kitabxanası]]nın rəsmi saytı)|url=http://anl.az/el/emb/MILLI_QEHREMANLAR/qehremanlarimiz/Mirzeyev_Ilqar.pdf|url-status=live|access-date=|archive-url=https://archive.today/20220118124456/http://anl.az/el/emb/MILLI_QEHREMANLAR/qehremanlarimiz/Mirzeyev_Ilqar.pdf|archive-date=2022-01-18}}</ref> მოგვიანებით, 2012 წლის 7 ივლისიდან 2013 წლის 4 ივლისამდე, მირზაევი მეთაურობდა საარტილერიო დივიზიას. მომდევნო 2 წლის განმავლობაში მან მუშაობა გააგრძელა [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის სამინისტროში]]. 2013 წლის 28 დეკემბრიდან 2015 წლის 8 აგვისტომდე, მირზაევი მუშაობდა თავდაცვის სამინისტროს გენერალური სამხედრო ინსპექციის საბრძოლო და საბრძოლო მხარდაჭერის დეპარტამენტის ინსპექტორად. თავდაცვის სამინისტროში 2 წლიანი მუშაობის შემდეგ, 2015 წლის 14 აგვისტოდან 28 ოქტომბრამდე მუშობდა ერთ-ერთი სამხედრო მეთაურის მოადგილედ და შტაბის უფროსად. === აპრილის ბრძოლებში მონაწილეობა === {{მთავარი|აზერბაიჯან-სომხეთის სამხედრო დაპირისპირება (2016)}} 2016 წლის 1-2 აპრილს, შეტაკებები დაიწყო [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები|აზერბაიჯანისა]] და [[სომხეთი]]ს შეიარაღებული ძალების ქვედანაყოფებს შორის, [[ტერტერის რაიონი|ტარტარისა]] და [[ჯაბრაილის რაიონი|ჯაბრაილ]]-[[ფუზულის რაიონი|ფუზულის]] მიმართულებით. მირზაევი, რომელიც იყო ერთ-ერთი სამხედრო ნაწილის მეთაური იყო, იბრძოდა [[ტერტერის რაიონი|ტარტარის რაიონში]] გამავალ ფრონტის ხაზზე. ღამის ბრძოლების დროს, აზერბაიჯანის არმიამ ოკუპაციისგან გაათავისუფლა ხელსაყრელი პოზიციები და სტრატეგიული სიმაღლეები ტერტერში, სოფელ თალიშის მიმართულებით, მათ შორის მწვერვალი „თალიშიც“. ბრძოლების დროს, იმ პერიოდში [[სომხეთი|სომხეთის]] თავდაცვის მინისტრის [[სეირან ოჰანიანი|სეირან ოჰანიანის]] მიერ შექმნილი და სომხური არმიის „უძლეველი ოჰანიანის ბარიერის“ სახელით ცნობილი თავდაცვის ხაზი 40 წუთში განადგურდა. აზერბაიჯანის არმიის მიერ, 2 საათში განადგურდა სომხური არმიის 21 სამხედრო პოსტი და ოკუპაციისგან 7 სტრატეგიული პუნქტი განთავისუფლდა. [[2019|2019 წლის]] [[23 თებერვალი|23 თებერვალს]], ილგარ მირზაევი დაინიშნა მე-3 სამხედრო კორპუსის საარტილერიო დეპარტამენტის უფროსად. ===თოუზის ბრძოლებში მონაწილეობა=== [[2020|2020 წლის]] [[12 ივლისი]]ს შუადღიდან, [[სომხეთის შეიარაღებული ძალები]]ს ქვედანაყოფებმა საარტილერიო იერიში მიიტანეს [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები]]ს პოზიციებზე, აზერბაიჯან-სომხეთის სახელმწიფო საზღვრის [[თოუზის რაიონი]]ს მდებარე მონაკვეთზე.<ref name=":MN1">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=12.07.2020|title=Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin bölmələri Tovuz istiqamətində təxribat törədib|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/ermenistan-silahli-quvvelerinin-bolmeleri-tovuz-istiqametinde-texribat-toredib-31439.html|access-date=12.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210105120154/https://mod.gov.az/az/news/ermenistan-silahli-quvvelerinin-bolmeleri-tovuz-istiqametinde-texribat-toredib-31439.html|archive-date=04.01.2021}}</ref> აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების ქვედანაყოფების მიერ საპასუხო ზომების მიღების შედეგად, სომხური არმიის თავდასხმის მცდელობა აღიკვეთა და სომხური არმია უკან დაიხია.<ref name=":MN2">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=12.07.2020|title=İtgi verən düşmən geri oturdulub|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/itki-veren-dusmen-geri-oturdulub-31442.html|url-status=live|access-date=12.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210105120713/https://mod.gov.az/az/news/itki-veren-dusmen-geri-oturdulub-31442.html|archive-date=2021-01-05}}</ref> ბრძოლის პირველ საათებში, აზერბაიჯანის არმიის 3 ჯარისკაცი დაიღუპა და 4 დაიჭრა.<ref name=":MN2" /> <ref name=":MN3">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=12.07.2020|title=Düşmən hücumunun qarşısı alınan zaman hərbi qulluqçularımız şəhid olub|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/dusmen-hucumunun-qarsisi-alinarken-herbi-qulluqcularimiz-sehid-olub-31445.html|access-date=12.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210105121237/https://mod.gov.az/az/news/dusmen-hucumunun-qarsisi-alinarken-herbi-qulluqcularimiz-sehid-olub-31445.html|archive-date=04.01.2021}}</ref> 12-13 ივლისის ღამეს დაძაბული სიტუაცია აზერბაიჯან-სომხეთის სახელმწიფო საზღვრის [[თოუზის რაიონი|თოუზის]] მონაკვეთზე შენარჩუნდა.<ref name=":MN4" /> სამხედრო შეტაკებებში, რომელშიც მონაწილეობას იღებდნენ მე-3 სამხედრო კორპუსის შტაბის უფროსი [[ფოლად ჰაშიმოვი|ფოლად ჰაშიმოვ]] და არტილერიის უფროსი ილგარ მირზაევი, ერთობლივად გაანადგურეს სომხეთის არმიის საბაზო სადგური, საარტილერიო დანადგარები და ცოცხალი ძალა. [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები]] აქტიურად იყენებდნენ არტილერიის.<ref name=":MN4">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=13.07.2020|title=Azərbaycan Ordusu bölmələri düşmənin dayaq məntəqəsinə zərbə endirib - VİDEO|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/azerbaycan-ordusunun-bolmeleri-dusmenin-dayaq-menteqesine-zerbe-endirib-video-31448.html|url-status=live|access-date=13.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200925003742/https://mod.gov.az/az/news/azerbaycan-ordusunun-bolmeleri-dusmenin-dayaq-menteqesine-zerbe-endirib-video-31448.html|archive-date=2020-09-25}}</ref> 13 ივლისს, აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების დანაყოფებმა საპასუხო დარტყმები გააგრძელეს.<ref name=":MN5">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=13.07.2020|title=Düşmənin bir neçə hərbi hədəfi darmadağın edilib - VİDEO|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/dusmenin-bir-nece-herbi-obyekti-ve-texnikasi-darmadagin-edilib-video-31460.html|url-status=live|access-date=13.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210105122743/https://mod.gov.az/az/news/dusmenin-bir-nece-herbi-obyekti-ve-texnikasi-darmadagin-edilib-video-31460.html|archive-date=2021-01-05}}</ref> საპასუხო დარტყმების შედეგად, აზერბაიჯანის არმიის ზუსტი ცეცხლის შედეგად განადგურდა სომხეთის შეიარაღებული ძალების სამხედრო პოზიციები, 20-ზე მეტი სამხედრო პირი, ბატალიონის შტაბი და სხვა სამხედრო ობიექტები.<ref name=":MN5" /> 13-14 ივლისის ღამეს და დილით ბრძოლები აზერბაიჯან-სომხეთის სახელმწიფო საზღვარზე გაგრძელდა.<ref name=":MN6">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=14.07.2020|title=Düşmənin mövqeləri və müdafiəsinin dərinliyində yerləşən ehtiyatlar məhv edilib - VİDEO|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/dusmen-movqeleri-ve-mudafiesinin-derinliyindeki-ehtiyatlar-mehv-edilib-video-31466.html|url-status=live|access-date=14.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210106202742/https://mod.gov.az/az/news/dusmen-movqeleri-ve-mudafiesinin-derinliyindeki-ehtiyatlar-mehv-edilib-video-31466.html|archive-date=2021-01-06}}</ref> ღამით, ბრძოლების დროს სომხეთის შეიარაღებული ძალების ცეცხლის საპასუხოდ გატარებული ღონისძიებების შედეგად განადგურდა სომხეთის არმიის კუთვნილი სხვადასხვა დანიშნულების სამხედრო საბრძოლო მანქანები, რეზერვები და ცოცხალი ძალა.<ref name=":MN6" /> == სიკვდილი == 14 ივლისს, [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები|აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების]] 7 სამხედრო მოსამსახურე, მათ შორის 6 ოფიცერი, [[თოუზის რაიონი|თაოუზის რაიონში]] მიმდინარე საბრძოლო საბრძოლო შეტაკებების დროს დაიღუპა.<ref name=":MN7">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=14.07.2020|title=Tovuz rayonu istiqamətində şiddətli döyüşlər gedir|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/tovuz-rayonu-istiqametinde-siddetli-doyusler-gedir-31469.html|url-status=live|access-date=14.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210106201615/https://mod.gov.az/az/news/tovuz-rayonu-istiqametinde-siddetli-doyusler-gedir-31469.html|archive-date=2021-01-06}}</ref> იმავე დღეს, 13:00 საათზე, აზერბაიჯანის თავდაცვის მინისტრის მოადგილემ, ქერიმ ვალიევმა პირდაპირ ეთერში განცხადება გააკეთა:<ref name=":V09">{{Cite news|last=|date=14.07.2020|title=Müdafiə nazirinin müavini general-leytenant Kərim Vəliyev: "Şəhidlərimizin qisası alınacaq"|language={{Az}}|work=www.youtube.com ([[Fayl:YouTube social white squircle.svg|14x14px]] [[YouTube]] portalı / "İCTİMAİ TV" səhifəsi)|url=https://www.youtube.com/watch?v=AtgFu5KN6lk|url-status=|access-date=14.07.2020|archive-url=|archive-date=}}</ref> {{ციტატა|გენერალ-მაიორი ფოლად ჰაშიმოვი, დღეს გამთენიისას გმირულად დაიღუპა. მასთან ერთად დაიღუპა პოლკოვნიკი ილგარ მირზაევი. ეს იმაზე მეტყველებს, რომ ჩვენი გენერლები და მაღალი რანგის ოფიცრები არ იმალებიან ჯარისკაცების უკან და ღირსეულად ასრულებენ თავიანთ საბრძოლო დავალებებს. სამწუხაროდ, ბრძოლები დანაკარგების გარეშე ვერ იქნება. თავდაცვის სამინისტროს სახელით ვუცხადებთ თანაგრძნობას ჩვენს გმირებს და მოთმინებას ვუსურვებთ მათ ოჯახებს. ჩვენს დაჭრილ მეგობრებს მალე გამოჯანმრთელებას ვუსურვებთ. მე მინდა დაგარწმუნოთ, რომ ჩვენი გმირების და დაჭრილების სისხლი მიწაზე არ დარჩება.}} პოლკოვნიკი ილგარ მირზაევი [[2020|2020 წლის]] [[14 ივლისი|14 ივლისს]], დილით, ფრონტის ხაზზე, [[თოუზის რაიონი|თოუზის რაიონის]] მიმართულებზე მიმდინარე ბრძოლების დროს დაიღუპა.<ref name=":Ş" /> მასთან ერთად ბრძოლების დროს დაიღუპა გენერალ-მაიორი [[ფოლად ჰაშიმოვი]], მე-3 სამხედრო კორპუსის მეთაურის მოადგილე მაიორი ანარ ნოვრუზოვი, მაიორი ნამიგ აჰმედოვი, ოფიცერი ილგარ ზეინალი, ოფიცერი იაშარ ბაბაევი და რიგითი ელჩინ მუსტაფაზადე. მოწამეობრივად დაიღუპა.<ref name=":Ş">{{Cite news|last=|date=14.07.2020|title=Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi: Tovuz rayonu istiqamətində şiddətli döyüşlər gedir|language={{Az}}|work=www.azertag.az (Azərbaycan Dövlət İnformasiya Agentliyi)|url=https://azertag.az/xeber/1536385|access-date=14.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210106182759/https://azertag.az/xeber/1536385|archive-date=04.01.2021}}</ref> 14 ივლისს, ილგარ მირზაევის ცხედარი ჩამოასვენეს ხატაის რაიონის აჰმადლის დასახლებაში, სადაც ის ცხოვრობდა. მომდევნო დღეს, 15 ივლისს, დაღუპული გენერალ-მაიორი [[ფოლად ჰაშიმოვი|ფოლად ჰაშიმოვი]] და პოლკოვნიკი ილგარ მირზაევის გაასვენეს.<ref name=":MN8">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=15.07.2020|title=Şəhid Polad Həşimov və İlqar Mirzəyevlə vida mərasimi baş tutub - VİDEO|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/sehid-zabitlerimizle-vida-merasimi-kecirilib-video-31496.html|access-date=15.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210103101932/https://mod.gov.az/az/news/sehid-zabitlerimizle-vida-merasimi-kecirilib-video-31496.html|archive-date=04.01.2021}}</ref> გასვენების ცერემონიას დაესწრნენ: [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის მინისტრი]] [[ზაქირ ჰასანოვი]], შეიარაღებული ძალების შტაბის ყოფილი უფროსი ნაჯმედდინ სადიგოვი, [[აზერბაიჯანის პრეზიდენტის ადმინისტრაცია|პრეზიდენტის ადმინისტრაციის]] სამხედრო საქმეთა დეპარტამენტის უფროსის მოადგილე იაშარ ალიევი, საჰაერო ძალების სარდალი რამიზ ტაჰიროვი, ბაქოს მერი [[ელდარ აზიზოვი]].<ref name=":MN8" /> მირზაევი, ბაქოს მეორე საპატიო ხეივანში დაკრძალეს. აბდულა გურბანმა, რომელმაც დაკრძალვის ცერემონიაზე სიტყვით გამოვიდა, დამსწრე საზოგადოებას ინფორმაცია მიაწოდა აზერბაიჯანის ეროვნული გმირების, ფოლად ჰაშიმოვისა და ილგარ მირზაევის ცხოვრებისა და სამხედრო სამსაზურზე. მოგვიანებით, აზერბაიჯანის ეროვნული ჰიმნის თანხლებით, ფოლად ჰაშიმოვი და ილგარ მირზაევი, სამხედრო პატივით დაკრძალეს.<ref name=":D1">{{Cite news|last=Şəfiqə Nazimqızı|date=15.07.2020|title=Polad Həşimov və İlqar Mirzəyev dəfn olunub|language={{Az}}|work=www.report.az ("Report" İnformasiya Agentliyi)|url=https://report.az/herbi-xeberler/general-mayor-polad-hesimov-defn-olunur/|url-status=live|access-date=15.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200810083513/https://report.az/herbi-xeberler/general-mayor-polad-hesimov-defn-olunur/|archive-date=2020-08-10}}</ref> [[აზერბაიჯანის პრეზიდენტი|აზერბაიჯანის პრეზიდენტმა]], [[ილჰამ ალიევი|ილჰამ ალიევმა]] ტელეფონით მიუსამძიმრა [[ფოლად ჰაშიმოვი]]სა და ილგარ მირზაევის ოჯახის წევრებს.<ref name=":MN8">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=15.07.2020|title=Şəhid Polad Həşimov və İlqar Mirzəyevlə vida mərasimi baş tutub - VİDEO|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/sehid-zabitlerimizle-vida-merasimi-kecirilib-video-31496.html|access-date=15.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210103101932/https://mod.gov.az/az/news/sehid-zabitlerimizle-vida-merasimi-kecirilib-video-31496.html|archive-date=04.01.2021}}</ref> მირზაევის კუთვნილი მასალები, მისმა ოჯახმა აზერბაიჯანის ეროვნული ისტორიის მუზეუმის ფონდს გადასცა.<ref>http://azhistorymuseum.gov.az/az/news/3219</ref> == ჯილდო == * [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_10_illiyi_(1991-2001)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (25.06.2004) — „აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების 10 წლის იუბილე“, საიუბილეო მედალი. * [[ფაილი:Qüsursuz_xidmətə_görə_III_dərəcəli_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (26.06.2005) — „სრულყოფილი სამსახურისთვის“ III ხარისხის მედალი * [[ფაილი:Qüsursuz_xidmətə_görə_II_dərəcəli_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (25.06.2007) — „სრულყოფილი სამსახურისთვის“ II ხარისხის მედალი * [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_90_illiyi_(1918-2008)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (03.07.2008) — „აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების 90 წლის იუბილე“, საიუბილეო მედალი. * [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_90_illiyi_(1918-2008)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (26.06.2013) - „სრულყოფილი სამსახურისთვის“ I ხარისხის მედალი * [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_95_illiyi_(1918-2013)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (15.07.2014) — „აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების 95 წლის იუბილე“, საიუბილეო მედალი. * [[ფაილი:Hərbi_xidmətdə_fərqlənməyə_görə_III_dərəcəli_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (26.06.2017) — III ხარისხის მედალი „სამხედრო სამსახურში გამორჩევისათვის“ * [[ფაილი:AZ_Veteran_of_Azerbaijani_Armed_Forces_medal_ribbon.png|50x50პქ]] (03.10.2017) — „აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების ვეტერანის“ მედალი * [[ფაილი:Медаль_"100_лет_(1918-2018)_Азербайджанской_Армии".png|50x50პქ]] (26.06.2018) — „აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების 100 წლის“ საიუბილეო მედალი. * [[ფაილი:AZ_Herbi_xidmetde_ferqlenmeye_gore_med_2dar_rib.png|50x50პქ]] (26.06.2020) - II ხარისხის მედალი „სამხედრო სამსახურში გამორჩევისთვის“. * [[ფაილი:Qızıl_Ulduz_medalı_(Azərbaycanın_Milli_Qəhrəmanı)_-_lent.png|50x50პქ]] (09.12.2020) — [[ოქროს ვარსკვლავი (აზერბაიჯანი)|„ოქროს ვარსკვლავის“]] მედალი (სიკვდილის შემდგომ)<ref name=":E5">{{Cite news|last=Normativ hüquqi sənədlərin vahid internet bazası|date=09.12.2020|title=Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçularına "Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı" adının verilməsi haqqında Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 09.12.2020-ci il tarixli 2337 nömrəli Sərəncamı|language={{Az}}|work=www.e-qanun.az|url=http://e-qanun.az/framework/46426|access-date=09.12.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210105104635/http://e-qanun.az/framework/46426|archive-date=04.01.2021}}</ref> == მემკვიდრეობა == [[2020|2020 წლის]] [[9 დეკემბერი|9 დეკემბერს]], ილგარ მირზაევს, [[აზერბაიჯანის პრეზიდენტი]]ს [[ილჰამ ალიევი]]ს ბრძანებით, [[აზერბაიჯანი]]ს ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენის საქმეში გაწეული განსაკუთრებული დამსახურებისთვის და საბრძოლო ამოცანების შესრულებისას გამოჩენილი სიმამაცისთვის, სიკვდილის შემდეგ მიენიჭა [[აზერბაიჯანის ეროვნული გმირი]]ს წოდება.<ref name=":P2">{{Cite news|last=Azərbaycan Prezidentinin rəsmi saytı|date=09.12.2020|title=Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçularına "Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı" adının verilməsi haqqında Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 09.12.2020-ci il tarixli Sərəncamı|language={{Az}}|work=www.president.az|url=https://president.az/articles/48680|access-date=09.12.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210107143026/https://president.az/articles/48680|archive-date=09.12.2020}}</ref> 2021 წლის აპრილში, იმ კორპუსის წინ, სადაც ილგარ მირზაევი ცხოვრობდა, სამახსოვრო დაფა დაიდგა. კორპუსის ეზო კეთილმოეწყო და ბაღი გაშენდა. 2021 წლის 7 მაისს, აზერბაიჯანის საზოგადოებრივი ტელევიზიის ეთერში ილგარ მირზაევისადმი მიძღვნილი დოკუმენტური ფილმის პრემიერა გაიმართა. 22 წუთიანი დოკუმენტური ფილმი მოგვითხრობს მის ცხოვრებასა და ბრძოლებში მონაწილეობაზე. ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{DEFAULTSORT:მირზაევი, ილგარ}} [[კატეგორია:გარდაცვლილი 2020]] [[კატეგორია:გარდაცვლილი 14 ივლისი]] [[კატეგორია:დაბადებული 1973]] [[კატეგორია:დაბადებული 8 მაისი]] [[კატეგორია:აზერბაიჯანის ეროვნული გმირები]] [[კატეგორია:აზერბაიჯანელი სამხედრო მოღვაწეები]] 3668nmoymvbo1ny4b06kh6w3o2f3fbp 4408923 4408921 2022-08-19T00:55:13Z Mehman97 75871 /* ჯილდო */ wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა სამხედრო მოღვაწე |სრული სახელი = ილგარ მირზაევი |ორიგინალური სახელი =İlqar Mirzəyev |ცხოვრების პერიოდი = 1973 — 2020 |პორტრეტი =Ilqar Mirzayev in 2018.jpg |დაბადების თარიღი = [[8 მაისი]], [[1973]] |დაბადების ადგილი = [[გარდაბანი]], [[საქართველოს სსრ]], [[სსრკ]] |გარდაცვალების თარიღი = {{გარდაცვალების თარიღი და ასაკი|2020|07|14|1973|05|08}} |გარდაცვალების ადგილი = [[თოუზის რაიონი]], [[აზერბაიჯანი]] |მეტსახელი = არტილერიის მამა |ეროვნება = {{დროშანიშანი|აზერბაიჯანი}} [[აზერბაიჯანელები|აზერბაიჯანელი]] |კუთვნილება = [[File:Azerbaijani Armed Forces logo.svg|20px]] [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები]] |სამხედრო სამსახურის წლები = 1991—2020 |წოდება = პოლკოვნიკი |ჯარის სახეობა = [[File:Azerbaijani Land Forces badge.svg|20px]] [[აზერბაიჯანის სახმელეთო ძალები]] |ბრძოლები/ომები = [[აზერბაიჯან-სომხეთის სამხედრო დაპირისპირება (2016)|აპრილის ბრძოლები]]<br>[[აზერბაიჯან-სომხეთის სასაზღვარო დაპირისპირება (2020)|თოუზის ბრძოლები]] |ჯილდოები = [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_10_illiyi_(1991-2001)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Qüsursuz_xidmətə_görə_III_dərəcəli_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Qüsursuz_xidmətə_görə_II_dərəcəli_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_90_illiyi_(1918-2008)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_90_illiyi_(1918-2008)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_95_illiyi_(1918-2013)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Hərbi_xidmətdə_fərqlənməyə_görə_III_dərəcəli_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:AZ_Veteran_of_Azerbaijani_Armed_Forces_medal_ribbon.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Медаль_"100_лет_(1918-2018)_Азербайджанской_Армии".png|50x50პქ]] [[ფაილი:AZ_Herbi_xidmetde_ferqlenmeye_gore_med_2dar_rib.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Qızıl_Ulduz_medalı_(Azərbaycanın_Milli_Qəhrəmanı)_-_lent.png|50x50პქ]] }} '''ილგარ ანზორ ოღლუ მირზაევი''' ({{lang-az|İlqar Anzor oğlu Mirzəyev}}; {{ვმ-წყარო}}) — [[აზერბაიჯანელები|აზერბაიჯანელი]] სამხედრო მოწვაწე, [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები]]ს პოლკოვნიკი, აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების მე-3 სამხედრო კორპუსის არტილერიის უფროსი 2019–2020 წლებში. აზერბაიჯანის ეროვნული გმირი.<ref name=":4">{{Cite news|last=İlham Əliyev|date=09.12.2020|title=Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçularına "Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı" adının verilməsi haqqında Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 09.12.2020-ci il tarixli Sərəncamı|language={{Az}}|work=www.azertag.az|url=https://azertag.az/xeber/1662247|access-date=09.12.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210106181202/https://azertag.az/xeber/1662247|archive-date=04.01.2021}}</ref> [[2020]] წლის 12-16 ივლისს [[აზერბაიჯან-სომხეთის სასაზღვარო დაპირისპირება (2020)|მიმდინარე ბრძოლების დროს]] ილგარ მირზაევი, რომელიც არტილერიის მეთაური იყო, მე-3 არმიის კორპუსის მეთაურის მოადგილესთან, გენერალ-მაიორ [[ფოლად ჰაშიმოვი|ფოლად ჰაშიმოვთან]] და მის დაქვემდებარებულ ჯარისკაცებთან ერთად, 14 ივლისის დილით, [[თოუზი]]ს სასაზღვრო ზოლთან მიმდინარე ბრძოლების დროს დაიღუპა.<ref>[https://ia601401.us.archive.org/23/items/tovuz-doyusleri/Tovuz%20Doyusleri.pdf Güləmail Murad. "Tovuz döyüşləri". Bakı, "CBS PP", 2021]</ref> == ბიოგრაფია == ილგარ მირზაევი დაიბადა [[1973|1973 წლის]] [[8 მაისი|8 მაისს]] ქალაქ [[გარდაბანი|გარდაბანში]]. ეროვნებით [[აზერბაიჯანელები|აზერბაიჯანელი]] იყო. === განათლება === 1980-1990 წლებში მირზაევი სწავლობდა ქალაქ [[გარდაბანი|გარდაბნის]] საშუალო სკოლაში.<ref name=":V01">{{Cite news|last=Belə Belə İşlər|date=15.12.2020|title=Tovuz döyüşlərinin şəhidi Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı İlqar Mirzəyev|language=Az|work=www.youtube.com ([[Fayl:YouTube social white squircle.svg|14x14px]] [[YouTube]] portalı / "Belə belə işlər" səhifəsi)|url=https://www.youtube.com/watch?v=3rtPifkv_ZM|url-status=live|access-date=15.12.2020|archive-url=|archive-date=}}</ref> 1990-იანი წლების დასაწყისში [[სომხეთი|სომხეთის]] ტერიტორიულმა პრეტენზიებმა [[აზერბაიჯანი|აზერბაიჯანის]] წინააღმდეგ, [[ყარაბაღის ომი|ყარაბაღის პირველი ომის]] დაწყების მიზეზი გახდა. 1991 წელს, როდესაც ომი ახალი დაიწყებული იყო, ილგარ მირზაევმა სასწავლოდ საბუთები ბაქოს უმაღლეს გაერთიანებულ სამეთაურო სკოლაში (BABKM) შეიტანა.<ref name=":V01" /> მირზაევი, [[1991|1991 წლის]] [[1 აგვისტო]]ს ბაქოს უმაღლეს გაერთიანებულ სამეთაურო სკოლაში (BABKM) ჩაირიცხა, რომელიც 1995 წელს „არტილერისტის“ სპეციალობით დაამთავრა. [[2003|2003 წლის]] [[10 აგვისტო]]ს, მირზაევი აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების სამხედრო აკადემიაში ჩაირიცხა, კვალიფიკაციის ასამაღლებლად.<ref name=":V01">{{Cite news|last=Belə Belə İşlər|date=15.12.2020|title=Tovuz döyüşlərinin şəhidi Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı İlqar Mirzəyev|language=Az|work=www.youtube.com ([[Fayl:YouTube social white squircle.svg|14x14px]] [[YouTube]] portalı / "Belə belə işlər" səhifəsi)|url=https://www.youtube.com/watch?v=3rtPifkv_ZM|url-status=live|access-date=15.12.2020|archive-url=|archive-date=}}</ref> სწავლა [[2005|2005 წლის]] [[2 ივლისი|2 ივლისს]], წარმატებით დაასრულა.<ref name=":V01" /> === ოჯახი === ილგარ მირზაევი დაქორწინებული იყო გიულუ მირზაევაზე. ჰყავს ვაჟი, სახელად ელვინი და ქალიშვილი, სახელად გიულნარა. == სამხედრო სამსახური == [[1995|1995 წლის]] [[17 ივნისი]]დან 1995 წლის [[12 ნოემბერი|12 ნოემბრამდე]], მირზაევი იყო [[ბაქო]]ს გენერალური არმიის უმაღლესი სამეთაურო სკოლის კადეტთა ოცეულის მეთაური, ხოლო 1995 წლის [[12 ივნისი]]დან [[1997|1997 წლის]] [[3 მარტი|3 მარტამდე]] მსახურობდა ბაქოს უმაღლესი გენერალური სარდლობის საარტილერიო კადეტთა ოცეულის მეთაურად. 1997 წლის 3 მარტიდან 1998 წლის 20 იანვრამდე, იყო ბაქოს გენერალური არმიის სარდლობის სკოლის კადეტთა ბატალიონის კადეტთა დივიზიის ოცეულის მეთაური, ხოლო 1998 წლის 20 იანვრიდან 1998 წლის 11 ნოემბრამდე იყო ბაქოს გენერალური არმიის სამეთაურო სკოლის კადეტთა ბატალიონის კადეტთა დივიზიის მეთაური. თავისი სამსახურისთვის [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის სამინისტროს]] 1997 წლის 19 ოქტომბრის ბრძანებით, მას მიენიჭა „უფროსი ლეიტენანტის“ სამხედრო წოდება. [[1998|1998 წლის]] [[11 ნოემბერი|11 ნოემბრიდან]] [[2001|2001 წლის]] [[14 ივნისი|14 ივნისამდე]] მირზაევი იყო ბაქოს გენერალური სამეთაურო სკოლის საარტილერიო ბატარეის მეთაური, რისთვისაც შემდგომში, [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის სამინისტროს]] 2000 წლის 27 დეკემბრის ბრძანებით მას მიენიჭა „კაპიტნის“ სამხედრო წოდება. 2001 წლიდან, მირზაევი აგრძელებდა სამხედრო სამსახურს რეგიონებში განლაგებულ სამხედრო ნაწილებში. 2001 წლის 14 ივნისიდან 2002 წლის 31 ივლისამდე იყო ერთ-ერთი სამხედრო ნაწილის შტაბის უფროსი და საარტილერიო დივიზიის მეთაურის მოადგილე, ხოლო 2002 წლის 31 ივლისიდან 2003 წლის 10 აგვისტომდე ამავე დივიზიის მეთაური იყო. სამხედრო ნაწილში საარტილერიო დივიზიის მეთაურის პოზიციაზე ყოფნის დროს, [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის სამინისტროს]] 2002 წლის 13 დეკემბრის ბრძანებით მიიღო „მაიორს“ სამხედრო წოდება.<ref name=":ANL">{{Cite news|last=|date=2020|title=MİRZƏYEV İLQAR ANZOR OĞLU|language={{Az}}|work=www.anl.az ([[Azərbaycan Milli Kitabxanası]]nın rəsmi saytı)|url=http://anl.az/el/emb/MILLI_QEHREMANLAR/qehremanlarimiz/Mirzeyev_Ilqar.pdf|url-status=live|access-date=|archive-url=https://archive.today/20220118124456/http://anl.az/el/emb/MILLI_QEHREMANLAR/qehremanlarimiz/Mirzeyev_Ilqar.pdf|archive-date=2022-01-18}}</ref> 2003 წლის აგვისტოში, [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის სამინისტრომ]] მირზაევი აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების სამხედრო აკადემიაში გაგზავნა კვალიფიკაციის ასამაღლებლად, რომელიც წარმატებით 2005 წლის 2 ივლისს დაასრულა. სწავლის დასრულების შემდეგ, ის [[2005|2005 წლის]] [[2 ივლისი]]დან [[2007|2007 წლის]] [[7 იანვარი|7 იანვრამდე]] მუშაობდა ერთ-ერთი სამხედრო ნაწილის მეთაურის მოადგილედ. მოგვიანებით, 4 წლის განმავლობაში, 2007 წლის 7 იანვრიდან 2011 წლის 29 ივლისამდე, მუშაობდა ამავე სამხედრო ნაწილის ოპერატიული დეპარტამენტის უფროსად. [[2012|2012 წლის]] 26 ივნისის, [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის სამინისტროს]] ბრძანებით, მირზაევს სამხედრო სამსახურისთვის მიენიჭა „პოლკოვნიკი“ სამხედრო წოდება.<ref name=":ANL">{{Cite news|last=|date=2020|title=MİRZƏYEV İLQAR ANZOR OĞLU|language={{Az}}|work=www.anl.az ([[Azərbaycan Milli Kitabxanası]]nın rəsmi saytı)|url=http://anl.az/el/emb/MILLI_QEHREMANLAR/qehremanlarimiz/Mirzeyev_Ilqar.pdf|url-status=live|access-date=|archive-url=https://archive.today/20220118124456/http://anl.az/el/emb/MILLI_QEHREMANLAR/qehremanlarimiz/Mirzeyev_Ilqar.pdf|archive-date=2022-01-18}}</ref> მოგვიანებით, 2012 წლის 7 ივლისიდან 2013 წლის 4 ივლისამდე, მირზაევი მეთაურობდა საარტილერიო დივიზიას. მომდევნო 2 წლის განმავლობაში მან მუშაობა გააგრძელა [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის სამინისტროში]]. 2013 წლის 28 დეკემბრიდან 2015 წლის 8 აგვისტომდე, მირზაევი მუშაობდა თავდაცვის სამინისტროს გენერალური სამხედრო ინსპექციის საბრძოლო და საბრძოლო მხარდაჭერის დეპარტამენტის ინსპექტორად. თავდაცვის სამინისტროში 2 წლიანი მუშაობის შემდეგ, 2015 წლის 14 აგვისტოდან 28 ოქტომბრამდე მუშობდა ერთ-ერთი სამხედრო მეთაურის მოადგილედ და შტაბის უფროსად. === აპრილის ბრძოლებში მონაწილეობა === {{მთავარი|აზერბაიჯან-სომხეთის სამხედრო დაპირისპირება (2016)}} 2016 წლის 1-2 აპრილს, შეტაკებები დაიწყო [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები|აზერბაიჯანისა]] და [[სომხეთი]]ს შეიარაღებული ძალების ქვედანაყოფებს შორის, [[ტერტერის რაიონი|ტარტარისა]] და [[ჯაბრაილის რაიონი|ჯაბრაილ]]-[[ფუზულის რაიონი|ფუზულის]] მიმართულებით. მირზაევი, რომელიც იყო ერთ-ერთი სამხედრო ნაწილის მეთაური იყო, იბრძოდა [[ტერტერის რაიონი|ტარტარის რაიონში]] გამავალ ფრონტის ხაზზე. ღამის ბრძოლების დროს, აზერბაიჯანის არმიამ ოკუპაციისგან გაათავისუფლა ხელსაყრელი პოზიციები და სტრატეგიული სიმაღლეები ტერტერში, სოფელ თალიშის მიმართულებით, მათ შორის მწვერვალი „თალიშიც“. ბრძოლების დროს, იმ პერიოდში [[სომხეთი|სომხეთის]] თავდაცვის მინისტრის [[სეირან ოჰანიანი|სეირან ოჰანიანის]] მიერ შექმნილი და სომხური არმიის „უძლეველი ოჰანიანის ბარიერის“ სახელით ცნობილი თავდაცვის ხაზი 40 წუთში განადგურდა. აზერბაიჯანის არმიის მიერ, 2 საათში განადგურდა სომხური არმიის 21 სამხედრო პოსტი და ოკუპაციისგან 7 სტრატეგიული პუნქტი განთავისუფლდა. [[2019|2019 წლის]] [[23 თებერვალი|23 თებერვალს]], ილგარ მირზაევი დაინიშნა მე-3 სამხედრო კორპუსის საარტილერიო დეპარტამენტის უფროსად. ===თოუზის ბრძოლებში მონაწილეობა=== [[2020|2020 წლის]] [[12 ივლისი]]ს შუადღიდან, [[სომხეთის შეიარაღებული ძალები]]ს ქვედანაყოფებმა საარტილერიო იერიში მიიტანეს [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები]]ს პოზიციებზე, აზერბაიჯან-სომხეთის სახელმწიფო საზღვრის [[თოუზის რაიონი]]ს მდებარე მონაკვეთზე.<ref name=":MN1">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=12.07.2020|title=Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin bölmələri Tovuz istiqamətində təxribat törədib|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/ermenistan-silahli-quvvelerinin-bolmeleri-tovuz-istiqametinde-texribat-toredib-31439.html|access-date=12.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210105120154/https://mod.gov.az/az/news/ermenistan-silahli-quvvelerinin-bolmeleri-tovuz-istiqametinde-texribat-toredib-31439.html|archive-date=04.01.2021}}</ref> აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების ქვედანაყოფების მიერ საპასუხო ზომების მიღების შედეგად, სომხური არმიის თავდასხმის მცდელობა აღიკვეთა და სომხური არმია უკან დაიხია.<ref name=":MN2">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=12.07.2020|title=İtgi verən düşmən geri oturdulub|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/itki-veren-dusmen-geri-oturdulub-31442.html|url-status=live|access-date=12.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210105120713/https://mod.gov.az/az/news/itki-veren-dusmen-geri-oturdulub-31442.html|archive-date=2021-01-05}}</ref> ბრძოლის პირველ საათებში, აზერბაიჯანის არმიის 3 ჯარისკაცი დაიღუპა და 4 დაიჭრა.<ref name=":MN2" /> <ref name=":MN3">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=12.07.2020|title=Düşmən hücumunun qarşısı alınan zaman hərbi qulluqçularımız şəhid olub|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/dusmen-hucumunun-qarsisi-alinarken-herbi-qulluqcularimiz-sehid-olub-31445.html|access-date=12.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210105121237/https://mod.gov.az/az/news/dusmen-hucumunun-qarsisi-alinarken-herbi-qulluqcularimiz-sehid-olub-31445.html|archive-date=04.01.2021}}</ref> 12-13 ივლისის ღამეს დაძაბული სიტუაცია აზერბაიჯან-სომხეთის სახელმწიფო საზღვრის [[თოუზის რაიონი|თოუზის]] მონაკვეთზე შენარჩუნდა.<ref name=":MN4" /> სამხედრო შეტაკებებში, რომელშიც მონაწილეობას იღებდნენ მე-3 სამხედრო კორპუსის შტაბის უფროსი [[ფოლად ჰაშიმოვი|ფოლად ჰაშიმოვ]] და არტილერიის უფროსი ილგარ მირზაევი, ერთობლივად გაანადგურეს სომხეთის არმიის საბაზო სადგური, საარტილერიო დანადგარები და ცოცხალი ძალა. [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები]] აქტიურად იყენებდნენ არტილერიის.<ref name=":MN4">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=13.07.2020|title=Azərbaycan Ordusu bölmələri düşmənin dayaq məntəqəsinə zərbə endirib - VİDEO|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/azerbaycan-ordusunun-bolmeleri-dusmenin-dayaq-menteqesine-zerbe-endirib-video-31448.html|url-status=live|access-date=13.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200925003742/https://mod.gov.az/az/news/azerbaycan-ordusunun-bolmeleri-dusmenin-dayaq-menteqesine-zerbe-endirib-video-31448.html|archive-date=2020-09-25}}</ref> 13 ივლისს, აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების დანაყოფებმა საპასუხო დარტყმები გააგრძელეს.<ref name=":MN5">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=13.07.2020|title=Düşmənin bir neçə hərbi hədəfi darmadağın edilib - VİDEO|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/dusmenin-bir-nece-herbi-obyekti-ve-texnikasi-darmadagin-edilib-video-31460.html|url-status=live|access-date=13.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210105122743/https://mod.gov.az/az/news/dusmenin-bir-nece-herbi-obyekti-ve-texnikasi-darmadagin-edilib-video-31460.html|archive-date=2021-01-05}}</ref> საპასუხო დარტყმების შედეგად, აზერბაიჯანის არმიის ზუსტი ცეცხლის შედეგად განადგურდა სომხეთის შეიარაღებული ძალების სამხედრო პოზიციები, 20-ზე მეტი სამხედრო პირი, ბატალიონის შტაბი და სხვა სამხედრო ობიექტები.<ref name=":MN5" /> 13-14 ივლისის ღამეს და დილით ბრძოლები აზერბაიჯან-სომხეთის სახელმწიფო საზღვარზე გაგრძელდა.<ref name=":MN6">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=14.07.2020|title=Düşmənin mövqeləri və müdafiəsinin dərinliyində yerləşən ehtiyatlar məhv edilib - VİDEO|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/dusmen-movqeleri-ve-mudafiesinin-derinliyindeki-ehtiyatlar-mehv-edilib-video-31466.html|url-status=live|access-date=14.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210106202742/https://mod.gov.az/az/news/dusmen-movqeleri-ve-mudafiesinin-derinliyindeki-ehtiyatlar-mehv-edilib-video-31466.html|archive-date=2021-01-06}}</ref> ღამით, ბრძოლების დროს სომხეთის შეიარაღებული ძალების ცეცხლის საპასუხოდ გატარებული ღონისძიებების შედეგად განადგურდა სომხეთის არმიის კუთვნილი სხვადასხვა დანიშნულების სამხედრო საბრძოლო მანქანები, რეზერვები და ცოცხალი ძალა.<ref name=":MN6" /> == სიკვდილი == 14 ივლისს, [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები|აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების]] 7 სამხედრო მოსამსახურე, მათ შორის 6 ოფიცერი, [[თოუზის რაიონი|თაოუზის რაიონში]] მიმდინარე საბრძოლო საბრძოლო შეტაკებების დროს დაიღუპა.<ref name=":MN7">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=14.07.2020|title=Tovuz rayonu istiqamətində şiddətli döyüşlər gedir|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/tovuz-rayonu-istiqametinde-siddetli-doyusler-gedir-31469.html|url-status=live|access-date=14.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210106201615/https://mod.gov.az/az/news/tovuz-rayonu-istiqametinde-siddetli-doyusler-gedir-31469.html|archive-date=2021-01-06}}</ref> იმავე დღეს, 13:00 საათზე, აზერბაიჯანის თავდაცვის მინისტრის მოადგილემ, ქერიმ ვალიევმა პირდაპირ ეთერში განცხადება გააკეთა:<ref name=":V09">{{Cite news|last=|date=14.07.2020|title=Müdafiə nazirinin müavini general-leytenant Kərim Vəliyev: "Şəhidlərimizin qisası alınacaq"|language={{Az}}|work=www.youtube.com ([[Fayl:YouTube social white squircle.svg|14x14px]] [[YouTube]] portalı / "İCTİMAİ TV" səhifəsi)|url=https://www.youtube.com/watch?v=AtgFu5KN6lk|url-status=|access-date=14.07.2020|archive-url=|archive-date=}}</ref> {{ციტატა|გენერალ-მაიორი ფოლად ჰაშიმოვი, დღეს გამთენიისას გმირულად დაიღუპა. მასთან ერთად დაიღუპა პოლკოვნიკი ილგარ მირზაევი. ეს იმაზე მეტყველებს, რომ ჩვენი გენერლები და მაღალი რანგის ოფიცრები არ იმალებიან ჯარისკაცების უკან და ღირსეულად ასრულებენ თავიანთ საბრძოლო დავალებებს. სამწუხაროდ, ბრძოლები დანაკარგების გარეშე ვერ იქნება. თავდაცვის სამინისტროს სახელით ვუცხადებთ თანაგრძნობას ჩვენს გმირებს და მოთმინებას ვუსურვებთ მათ ოჯახებს. ჩვენს დაჭრილ მეგობრებს მალე გამოჯანმრთელებას ვუსურვებთ. მე მინდა დაგარწმუნოთ, რომ ჩვენი გმირების და დაჭრილების სისხლი მიწაზე არ დარჩება.}} პოლკოვნიკი ილგარ მირზაევი [[2020|2020 წლის]] [[14 ივლისი|14 ივლისს]], დილით, ფრონტის ხაზზე, [[თოუზის რაიონი|თოუზის რაიონის]] მიმართულებზე მიმდინარე ბრძოლების დროს დაიღუპა.<ref name=":Ş" /> მასთან ერთად ბრძოლების დროს დაიღუპა გენერალ-მაიორი [[ფოლად ჰაშიმოვი]], მე-3 სამხედრო კორპუსის მეთაურის მოადგილე მაიორი ანარ ნოვრუზოვი, მაიორი ნამიგ აჰმედოვი, ოფიცერი ილგარ ზეინალი, ოფიცერი იაშარ ბაბაევი და რიგითი ელჩინ მუსტაფაზადე. მოწამეობრივად დაიღუპა.<ref name=":Ş">{{Cite news|last=|date=14.07.2020|title=Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi: Tovuz rayonu istiqamətində şiddətli döyüşlər gedir|language={{Az}}|work=www.azertag.az (Azərbaycan Dövlət İnformasiya Agentliyi)|url=https://azertag.az/xeber/1536385|access-date=14.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210106182759/https://azertag.az/xeber/1536385|archive-date=04.01.2021}}</ref> 14 ივლისს, ილგარ მირზაევის ცხედარი ჩამოასვენეს ხატაის რაიონის აჰმადლის დასახლებაში, სადაც ის ცხოვრობდა. მომდევნო დღეს, 15 ივლისს, დაღუპული გენერალ-მაიორი [[ფოლად ჰაშიმოვი|ფოლად ჰაშიმოვი]] და პოლკოვნიკი ილგარ მირზაევის გაასვენეს.<ref name=":MN8">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=15.07.2020|title=Şəhid Polad Həşimov və İlqar Mirzəyevlə vida mərasimi baş tutub - VİDEO|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/sehid-zabitlerimizle-vida-merasimi-kecirilib-video-31496.html|access-date=15.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210103101932/https://mod.gov.az/az/news/sehid-zabitlerimizle-vida-merasimi-kecirilib-video-31496.html|archive-date=04.01.2021}}</ref> გასვენების ცერემონიას დაესწრნენ: [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის მინისტრი]] [[ზაქირ ჰასანოვი]], შეიარაღებული ძალების შტაბის ყოფილი უფროსი ნაჯმედდინ სადიგოვი, [[აზერბაიჯანის პრეზიდენტის ადმინისტრაცია|პრეზიდენტის ადმინისტრაციის]] სამხედრო საქმეთა დეპარტამენტის უფროსის მოადგილე იაშარ ალიევი, საჰაერო ძალების სარდალი რამიზ ტაჰიროვი, ბაქოს მერი [[ელდარ აზიზოვი]].<ref name=":MN8" /> მირზაევი, ბაქოს მეორე საპატიო ხეივანში დაკრძალეს. აბდულა გურბანმა, რომელმაც დაკრძალვის ცერემონიაზე სიტყვით გამოვიდა, დამსწრე საზოგადოებას ინფორმაცია მიაწოდა აზერბაიჯანის ეროვნული გმირების, ფოლად ჰაშიმოვისა და ილგარ მირზაევის ცხოვრებისა და სამხედრო სამსაზურზე. მოგვიანებით, აზერბაიჯანის ეროვნული ჰიმნის თანხლებით, ფოლად ჰაშიმოვი და ილგარ მირზაევი, სამხედრო პატივით დაკრძალეს.<ref name=":D1">{{Cite news|last=Şəfiqə Nazimqızı|date=15.07.2020|title=Polad Həşimov və İlqar Mirzəyev dəfn olunub|language={{Az}}|work=www.report.az ("Report" İnformasiya Agentliyi)|url=https://report.az/herbi-xeberler/general-mayor-polad-hesimov-defn-olunur/|url-status=live|access-date=15.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200810083513/https://report.az/herbi-xeberler/general-mayor-polad-hesimov-defn-olunur/|archive-date=2020-08-10}}</ref> [[აზერბაიჯანის პრეზიდენტი|აზერბაიჯანის პრეზიდენტმა]], [[ილჰამ ალიევი|ილჰამ ალიევმა]] ტელეფონით მიუსამძიმრა [[ფოლად ჰაშიმოვი]]სა და ილგარ მირზაევის ოჯახის წევრებს.<ref name=":MN8">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=15.07.2020|title=Şəhid Polad Həşimov və İlqar Mirzəyevlə vida mərasimi baş tutub - VİDEO|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/sehid-zabitlerimizle-vida-merasimi-kecirilib-video-31496.html|access-date=15.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210103101932/https://mod.gov.az/az/news/sehid-zabitlerimizle-vida-merasimi-kecirilib-video-31496.html|archive-date=04.01.2021}}</ref> მირზაევის კუთვნილი მასალები, მისმა ოჯახმა აზერბაიჯანის ეროვნული ისტორიის მუზეუმის ფონდს გადასცა.<ref>http://azhistorymuseum.gov.az/az/news/3219</ref> == ჯილდოები == * [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_10_illiyi_(1991-2001)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (25.06.2004) — „აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების 10 წლის იუბილე“, საიუბილეო მედალი. * [[ფაილი:Qüsursuz_xidmətə_görə_III_dərəcəli_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (26.06.2005) — „სრულყოფილი სამსახურისთვის“ III ხარისხის მედალი * [[ფაილი:Qüsursuz_xidmətə_görə_II_dərəcəli_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (25.06.2007) — „სრულყოფილი სამსახურისთვის“ II ხარისხის მედალი * [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_90_illiyi_(1918-2008)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (03.07.2008) — „აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების 90 წლის იუბილე“, საიუბილეო მედალი. * [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_90_illiyi_(1918-2008)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (26.06.2013) - „სრულყოფილი სამსახურისთვის“ I ხარისხის მედალი * [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_95_illiyi_(1918-2013)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (15.07.2014) — „აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების 95 წლის იუბილე“, საიუბილეო მედალი. * [[ფაილი:Hərbi_xidmətdə_fərqlənməyə_görə_III_dərəcəli_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (26.06.2017) — III ხარისხის მედალი „სამხედრო სამსახურში გამორჩევისათვის“ * [[ფაილი:AZ_Veteran_of_Azerbaijani_Armed_Forces_medal_ribbon.png|50x50პქ]] (03.10.2017) — „აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების ვეტერანის“ მედალი * [[ფაილი:Медаль_"100_лет_(1918-2018)_Азербайджанской_Армии".png|50x50პქ]] (26.06.2018) — „აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების 100 წლის“ საიუბილეო მედალი. * [[ფაილი:AZ_Herbi_xidmetde_ferqlenmeye_gore_med_2dar_rib.png|50x50პქ]] (26.06.2020) - II ხარისხის მედალი „სამხედრო სამსახურში გამორჩევისთვის“. * [[ფაილი:Qızıl_Ulduz_medalı_(Azərbaycanın_Milli_Qəhrəmanı)_-_lent.png|50x50პქ]] (09.12.2020) — [[ოქროს ვარსკვლავი (აზერბაიჯანი)|„ოქროს ვარსკვლავის“]] მედალი (სიკვდილის შემდგომ)<ref name=":E5">{{Cite news|last=Normativ hüquqi sənədlərin vahid internet bazası|date=09.12.2020|title=Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçularına "Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı" adının verilməsi haqqında Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 09.12.2020-ci il tarixli 2337 nömrəli Sərəncamı|language={{Az}}|work=www.e-qanun.az|url=http://e-qanun.az/framework/46426|access-date=09.12.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210105104635/http://e-qanun.az/framework/46426|archive-date=04.01.2021}}</ref> == მემკვიდრეობა == [[2020|2020 წლის]] [[9 დეკემბერი|9 დეკემბერს]], ილგარ მირზაევს, [[აზერბაიჯანის პრეზიდენტი]]ს [[ილჰამ ალიევი]]ს ბრძანებით, [[აზერბაიჯანი]]ს ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენის საქმეში გაწეული განსაკუთრებული დამსახურებისთვის და საბრძოლო ამოცანების შესრულებისას გამოჩენილი სიმამაცისთვის, სიკვდილის შემდეგ მიენიჭა [[აზერბაიჯანის ეროვნული გმირი]]ს წოდება.<ref name=":P2">{{Cite news|last=Azərbaycan Prezidentinin rəsmi saytı|date=09.12.2020|title=Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçularına "Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı" adının verilməsi haqqında Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 09.12.2020-ci il tarixli Sərəncamı|language={{Az}}|work=www.president.az|url=https://president.az/articles/48680|access-date=09.12.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210107143026/https://president.az/articles/48680|archive-date=09.12.2020}}</ref> 2021 წლის აპრილში, იმ კორპუსის წინ, სადაც ილგარ მირზაევი ცხოვრობდა, სამახსოვრო დაფა დაიდგა. კორპუსის ეზო კეთილმოეწყო და ბაღი გაშენდა. 2021 წლის 7 მაისს, აზერბაიჯანის საზოგადოებრივი ტელევიზიის ეთერში ილგარ მირზაევისადმი მიძღვნილი დოკუმენტური ფილმის პრემიერა გაიმართა. 22 წუთიანი დოკუმენტური ფილმი მოგვითხრობს მის ცხოვრებასა და ბრძოლებში მონაწილეობაზე. ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{DEFAULTSORT:მირზაევი, ილგარ}} [[კატეგორია:გარდაცვლილი 2020]] [[კატეგორია:გარდაცვლილი 14 ივლისი]] [[კატეგორია:დაბადებული 1973]] [[კატეგორია:დაბადებული 8 მაისი]] [[კატეგორია:აზერბაიჯანის ეროვნული გმირები]] [[კატეგორია:აზერბაიჯანელი სამხედრო მოღვაწეები]] bz321ezz4osnry4ssihzyt5ozwfsyg7 4408924 4408923 2022-08-19T00:55:36Z Mehman97 75871 /* აპრილის ბრძოლებში მონაწილეობა */ wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა სამხედრო მოღვაწე |სრული სახელი = ილგარ მირზაევი |ორიგინალური სახელი =İlqar Mirzəyev |ცხოვრების პერიოდი = 1973 — 2020 |პორტრეტი =Ilqar Mirzayev in 2018.jpg |დაბადების თარიღი = [[8 მაისი]], [[1973]] |დაბადების ადგილი = [[გარდაბანი]], [[საქართველოს სსრ]], [[სსრკ]] |გარდაცვალების თარიღი = {{გარდაცვალების თარიღი და ასაკი|2020|07|14|1973|05|08}} |გარდაცვალების ადგილი = [[თოუზის რაიონი]], [[აზერბაიჯანი]] |მეტსახელი = არტილერიის მამა |ეროვნება = {{დროშანიშანი|აზერბაიჯანი}} [[აზერბაიჯანელები|აზერბაიჯანელი]] |კუთვნილება = [[File:Azerbaijani Armed Forces logo.svg|20px]] [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები]] |სამხედრო სამსახურის წლები = 1991—2020 |წოდება = პოლკოვნიკი |ჯარის სახეობა = [[File:Azerbaijani Land Forces badge.svg|20px]] [[აზერბაიჯანის სახმელეთო ძალები]] |ბრძოლები/ომები = [[აზერბაიჯან-სომხეთის სამხედრო დაპირისპირება (2016)|აპრილის ბრძოლები]]<br>[[აზერბაიჯან-სომხეთის სასაზღვარო დაპირისპირება (2020)|თოუზის ბრძოლები]] |ჯილდოები = [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_10_illiyi_(1991-2001)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Qüsursuz_xidmətə_görə_III_dərəcəli_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Qüsursuz_xidmətə_görə_II_dərəcəli_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_90_illiyi_(1918-2008)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_90_illiyi_(1918-2008)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_95_illiyi_(1918-2013)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Hərbi_xidmətdə_fərqlənməyə_görə_III_dərəcəli_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:AZ_Veteran_of_Azerbaijani_Armed_Forces_medal_ribbon.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Медаль_"100_лет_(1918-2018)_Азербайджанской_Армии".png|50x50პქ]] [[ფაილი:AZ_Herbi_xidmetde_ferqlenmeye_gore_med_2dar_rib.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Qızıl_Ulduz_medalı_(Azərbaycanın_Milli_Qəhrəmanı)_-_lent.png|50x50პქ]] }} '''ილგარ ანზორ ოღლუ მირზაევი''' ({{lang-az|İlqar Anzor oğlu Mirzəyev}}; {{ვმ-წყარო}}) — [[აზერბაიჯანელები|აზერბაიჯანელი]] სამხედრო მოწვაწე, [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები]]ს პოლკოვნიკი, აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების მე-3 სამხედრო კორპუსის არტილერიის უფროსი 2019–2020 წლებში. აზერბაიჯანის ეროვნული გმირი.<ref name=":4">{{Cite news|last=İlham Əliyev|date=09.12.2020|title=Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçularına "Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı" adının verilməsi haqqında Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 09.12.2020-ci il tarixli Sərəncamı|language={{Az}}|work=www.azertag.az|url=https://azertag.az/xeber/1662247|access-date=09.12.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210106181202/https://azertag.az/xeber/1662247|archive-date=04.01.2021}}</ref> [[2020]] წლის 12-16 ივლისს [[აზერბაიჯან-სომხეთის სასაზღვარო დაპირისპირება (2020)|მიმდინარე ბრძოლების დროს]] ილგარ მირზაევი, რომელიც არტილერიის მეთაური იყო, მე-3 არმიის კორპუსის მეთაურის მოადგილესთან, გენერალ-მაიორ [[ფოლად ჰაშიმოვი|ფოლად ჰაშიმოვთან]] და მის დაქვემდებარებულ ჯარისკაცებთან ერთად, 14 ივლისის დილით, [[თოუზი]]ს სასაზღვრო ზოლთან მიმდინარე ბრძოლების დროს დაიღუპა.<ref>[https://ia601401.us.archive.org/23/items/tovuz-doyusleri/Tovuz%20Doyusleri.pdf Güləmail Murad. "Tovuz döyüşləri". Bakı, "CBS PP", 2021]</ref> == ბიოგრაფია == ილგარ მირზაევი დაიბადა [[1973|1973 წლის]] [[8 მაისი|8 მაისს]] ქალაქ [[გარდაბანი|გარდაბანში]]. ეროვნებით [[აზერბაიჯანელები|აზერბაიჯანელი]] იყო. === განათლება === 1980-1990 წლებში მირზაევი სწავლობდა ქალაქ [[გარდაბანი|გარდაბნის]] საშუალო სკოლაში.<ref name=":V01">{{Cite news|last=Belə Belə İşlər|date=15.12.2020|title=Tovuz döyüşlərinin şəhidi Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı İlqar Mirzəyev|language=Az|work=www.youtube.com ([[Fayl:YouTube social white squircle.svg|14x14px]] [[YouTube]] portalı / "Belə belə işlər" səhifəsi)|url=https://www.youtube.com/watch?v=3rtPifkv_ZM|url-status=live|access-date=15.12.2020|archive-url=|archive-date=}}</ref> 1990-იანი წლების დასაწყისში [[სომხეთი|სომხეთის]] ტერიტორიულმა პრეტენზიებმა [[აზერბაიჯანი|აზერბაიჯანის]] წინააღმდეგ, [[ყარაბაღის ომი|ყარაბაღის პირველი ომის]] დაწყების მიზეზი გახდა. 1991 წელს, როდესაც ომი ახალი დაიწყებული იყო, ილგარ მირზაევმა სასწავლოდ საბუთები ბაქოს უმაღლეს გაერთიანებულ სამეთაურო სკოლაში (BABKM) შეიტანა.<ref name=":V01" /> მირზაევი, [[1991|1991 წლის]] [[1 აგვისტო]]ს ბაქოს უმაღლეს გაერთიანებულ სამეთაურო სკოლაში (BABKM) ჩაირიცხა, რომელიც 1995 წელს „არტილერისტის“ სპეციალობით დაამთავრა. [[2003|2003 წლის]] [[10 აგვისტო]]ს, მირზაევი აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების სამხედრო აკადემიაში ჩაირიცხა, კვალიფიკაციის ასამაღლებლად.<ref name=":V01">{{Cite news|last=Belə Belə İşlər|date=15.12.2020|title=Tovuz döyüşlərinin şəhidi Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı İlqar Mirzəyev|language=Az|work=www.youtube.com ([[Fayl:YouTube social white squircle.svg|14x14px]] [[YouTube]] portalı / "Belə belə işlər" səhifəsi)|url=https://www.youtube.com/watch?v=3rtPifkv_ZM|url-status=live|access-date=15.12.2020|archive-url=|archive-date=}}</ref> სწავლა [[2005|2005 წლის]] [[2 ივლისი|2 ივლისს]], წარმატებით დაასრულა.<ref name=":V01" /> === ოჯახი === ილგარ მირზაევი დაქორწინებული იყო გიულუ მირზაევაზე. ჰყავს ვაჟი, სახელად ელვინი და ქალიშვილი, სახელად გიულნარა. == სამხედრო სამსახური == [[1995|1995 წლის]] [[17 ივნისი]]დან 1995 წლის [[12 ნოემბერი|12 ნოემბრამდე]], მირზაევი იყო [[ბაქო]]ს გენერალური არმიის უმაღლესი სამეთაურო სკოლის კადეტთა ოცეულის მეთაური, ხოლო 1995 წლის [[12 ივნისი]]დან [[1997|1997 წლის]] [[3 მარტი|3 მარტამდე]] მსახურობდა ბაქოს უმაღლესი გენერალური სარდლობის საარტილერიო კადეტთა ოცეულის მეთაურად. 1997 წლის 3 მარტიდან 1998 წლის 20 იანვრამდე, იყო ბაქოს გენერალური არმიის სარდლობის სკოლის კადეტთა ბატალიონის კადეტთა დივიზიის ოცეულის მეთაური, ხოლო 1998 წლის 20 იანვრიდან 1998 წლის 11 ნოემბრამდე იყო ბაქოს გენერალური არმიის სამეთაურო სკოლის კადეტთა ბატალიონის კადეტთა დივიზიის მეთაური. თავისი სამსახურისთვის [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის სამინისტროს]] 1997 წლის 19 ოქტომბრის ბრძანებით, მას მიენიჭა „უფროსი ლეიტენანტის“ სამხედრო წოდება. [[1998|1998 წლის]] [[11 ნოემბერი|11 ნოემბრიდან]] [[2001|2001 წლის]] [[14 ივნისი|14 ივნისამდე]] მირზაევი იყო ბაქოს გენერალური სამეთაურო სკოლის საარტილერიო ბატარეის მეთაური, რისთვისაც შემდგომში, [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის სამინისტროს]] 2000 წლის 27 დეკემბრის ბრძანებით მას მიენიჭა „კაპიტნის“ სამხედრო წოდება. 2001 წლიდან, მირზაევი აგრძელებდა სამხედრო სამსახურს რეგიონებში განლაგებულ სამხედრო ნაწილებში. 2001 წლის 14 ივნისიდან 2002 წლის 31 ივლისამდე იყო ერთ-ერთი სამხედრო ნაწილის შტაბის უფროსი და საარტილერიო დივიზიის მეთაურის მოადგილე, ხოლო 2002 წლის 31 ივლისიდან 2003 წლის 10 აგვისტომდე ამავე დივიზიის მეთაური იყო. სამხედრო ნაწილში საარტილერიო დივიზიის მეთაურის პოზიციაზე ყოფნის დროს, [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის სამინისტროს]] 2002 წლის 13 დეკემბრის ბრძანებით მიიღო „მაიორს“ სამხედრო წოდება.<ref name=":ANL">{{Cite news|last=|date=2020|title=MİRZƏYEV İLQAR ANZOR OĞLU|language={{Az}}|work=www.anl.az ([[Azərbaycan Milli Kitabxanası]]nın rəsmi saytı)|url=http://anl.az/el/emb/MILLI_QEHREMANLAR/qehremanlarimiz/Mirzeyev_Ilqar.pdf|url-status=live|access-date=|archive-url=https://archive.today/20220118124456/http://anl.az/el/emb/MILLI_QEHREMANLAR/qehremanlarimiz/Mirzeyev_Ilqar.pdf|archive-date=2022-01-18}}</ref> 2003 წლის აგვისტოში, [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის სამინისტრომ]] მირზაევი აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების სამხედრო აკადემიაში გაგზავნა კვალიფიკაციის ასამაღლებლად, რომელიც წარმატებით 2005 წლის 2 ივლისს დაასრულა. სწავლის დასრულების შემდეგ, ის [[2005|2005 წლის]] [[2 ივლისი]]დან [[2007|2007 წლის]] [[7 იანვარი|7 იანვრამდე]] მუშაობდა ერთ-ერთი სამხედრო ნაწილის მეთაურის მოადგილედ. მოგვიანებით, 4 წლის განმავლობაში, 2007 წლის 7 იანვრიდან 2011 წლის 29 ივლისამდე, მუშაობდა ამავე სამხედრო ნაწილის ოპერატიული დეპარტამენტის უფროსად. [[2012|2012 წლის]] 26 ივნისის, [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის სამინისტროს]] ბრძანებით, მირზაევს სამხედრო სამსახურისთვის მიენიჭა „პოლკოვნიკი“ სამხედრო წოდება.<ref name=":ANL">{{Cite news|last=|date=2020|title=MİRZƏYEV İLQAR ANZOR OĞLU|language={{Az}}|work=www.anl.az ([[Azərbaycan Milli Kitabxanası]]nın rəsmi saytı)|url=http://anl.az/el/emb/MILLI_QEHREMANLAR/qehremanlarimiz/Mirzeyev_Ilqar.pdf|url-status=live|access-date=|archive-url=https://archive.today/20220118124456/http://anl.az/el/emb/MILLI_QEHREMANLAR/qehremanlarimiz/Mirzeyev_Ilqar.pdf|archive-date=2022-01-18}}</ref> მოგვიანებით, 2012 წლის 7 ივლისიდან 2013 წლის 4 ივლისამდე, მირზაევი მეთაურობდა საარტილერიო დივიზიას. მომდევნო 2 წლის განმავლობაში მან მუშაობა გააგრძელა [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის სამინისტროში]]. 2013 წლის 28 დეკემბრიდან 2015 წლის 8 აგვისტომდე, მირზაევი მუშაობდა თავდაცვის სამინისტროს გენერალური სამხედრო ინსპექციის საბრძოლო და საბრძოლო მხარდაჭერის დეპარტამენტის ინსპექტორად. თავდაცვის სამინისტროში 2 წლიანი მუშაობის შემდეგ, 2015 წლის 14 აგვისტოდან 28 ოქტომბრამდე მუშობდა ერთ-ერთი სამხედრო მეთაურის მოადგილედ და შტაბის უფროსად. === აპრილის ბრძოლები === {{მთავარი|აზერბაიჯან-სომხეთის სამხედრო დაპირისპირება (2016)}} 2016 წლის 1-2 აპრილს, შეტაკებები დაიწყო [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები|აზერბაიჯანისა]] და [[სომხეთი]]ს შეიარაღებული ძალების ქვედანაყოფებს შორის, [[ტერტერის რაიონი|ტარტარისა]] და [[ჯაბრაილის რაიონი|ჯაბრაილ]]-[[ფუზულის რაიონი|ფუზულის]] მიმართულებით. მირზაევი, რომელიც იყო ერთ-ერთი სამხედრო ნაწილის მეთაური იყო, იბრძოდა [[ტერტერის რაიონი|ტარტარის რაიონში]] გამავალ ფრონტის ხაზზე. ღამის ბრძოლების დროს, აზერბაიჯანის არმიამ ოკუპაციისგან გაათავისუფლა ხელსაყრელი პოზიციები და სტრატეგიული სიმაღლეები ტერტერში, სოფელ თალიშის მიმართულებით, მათ შორის მწვერვალი „თალიშიც“. ბრძოლების დროს, იმ პერიოდში [[სომხეთი|სომხეთის]] თავდაცვის მინისტრის [[სეირან ოჰანიანი|სეირან ოჰანიანის]] მიერ შექმნილი და სომხური არმიის „უძლეველი ოჰანიანის ბარიერის“ სახელით ცნობილი თავდაცვის ხაზი 40 წუთში განადგურდა. აზერბაიჯანის არმიის მიერ, 2 საათში განადგურდა სომხური არმიის 21 სამხედრო პოსტი და ოკუპაციისგან 7 სტრატეგიული პუნქტი განთავისუფლდა. [[2019|2019 წლის]] [[23 თებერვალი|23 თებერვალს]], ილგარ მირზაევი დაინიშნა მე-3 სამხედრო კორპუსის საარტილერიო დეპარტამენტის უფროსად. ===თოუზის ბრძოლებში მონაწილეობა=== [[2020|2020 წლის]] [[12 ივლისი]]ს შუადღიდან, [[სომხეთის შეიარაღებული ძალები]]ს ქვედანაყოფებმა საარტილერიო იერიში მიიტანეს [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები]]ს პოზიციებზე, აზერბაიჯან-სომხეთის სახელმწიფო საზღვრის [[თოუზის რაიონი]]ს მდებარე მონაკვეთზე.<ref name=":MN1">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=12.07.2020|title=Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin bölmələri Tovuz istiqamətində təxribat törədib|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/ermenistan-silahli-quvvelerinin-bolmeleri-tovuz-istiqametinde-texribat-toredib-31439.html|access-date=12.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210105120154/https://mod.gov.az/az/news/ermenistan-silahli-quvvelerinin-bolmeleri-tovuz-istiqametinde-texribat-toredib-31439.html|archive-date=04.01.2021}}</ref> აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების ქვედანაყოფების მიერ საპასუხო ზომების მიღების შედეგად, სომხური არმიის თავდასხმის მცდელობა აღიკვეთა და სომხური არმია უკან დაიხია.<ref name=":MN2">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=12.07.2020|title=İtgi verən düşmən geri oturdulub|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/itki-veren-dusmen-geri-oturdulub-31442.html|url-status=live|access-date=12.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210105120713/https://mod.gov.az/az/news/itki-veren-dusmen-geri-oturdulub-31442.html|archive-date=2021-01-05}}</ref> ბრძოლის პირველ საათებში, აზერბაიჯანის არმიის 3 ჯარისკაცი დაიღუპა და 4 დაიჭრა.<ref name=":MN2" /> <ref name=":MN3">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=12.07.2020|title=Düşmən hücumunun qarşısı alınan zaman hərbi qulluqçularımız şəhid olub|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/dusmen-hucumunun-qarsisi-alinarken-herbi-qulluqcularimiz-sehid-olub-31445.html|access-date=12.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210105121237/https://mod.gov.az/az/news/dusmen-hucumunun-qarsisi-alinarken-herbi-qulluqcularimiz-sehid-olub-31445.html|archive-date=04.01.2021}}</ref> 12-13 ივლისის ღამეს დაძაბული სიტუაცია აზერბაიჯან-სომხეთის სახელმწიფო საზღვრის [[თოუზის რაიონი|თოუზის]] მონაკვეთზე შენარჩუნდა.<ref name=":MN4" /> სამხედრო შეტაკებებში, რომელშიც მონაწილეობას იღებდნენ მე-3 სამხედრო კორპუსის შტაბის უფროსი [[ფოლად ჰაშიმოვი|ფოლად ჰაშიმოვ]] და არტილერიის უფროსი ილგარ მირზაევი, ერთობლივად გაანადგურეს სომხეთის არმიის საბაზო სადგური, საარტილერიო დანადგარები და ცოცხალი ძალა. [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები]] აქტიურად იყენებდნენ არტილერიის.<ref name=":MN4">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=13.07.2020|title=Azərbaycan Ordusu bölmələri düşmənin dayaq məntəqəsinə zərbə endirib - VİDEO|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/azerbaycan-ordusunun-bolmeleri-dusmenin-dayaq-menteqesine-zerbe-endirib-video-31448.html|url-status=live|access-date=13.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200925003742/https://mod.gov.az/az/news/azerbaycan-ordusunun-bolmeleri-dusmenin-dayaq-menteqesine-zerbe-endirib-video-31448.html|archive-date=2020-09-25}}</ref> 13 ივლისს, აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების დანაყოფებმა საპასუხო დარტყმები გააგრძელეს.<ref name=":MN5">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=13.07.2020|title=Düşmənin bir neçə hərbi hədəfi darmadağın edilib - VİDEO|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/dusmenin-bir-nece-herbi-obyekti-ve-texnikasi-darmadagin-edilib-video-31460.html|url-status=live|access-date=13.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210105122743/https://mod.gov.az/az/news/dusmenin-bir-nece-herbi-obyekti-ve-texnikasi-darmadagin-edilib-video-31460.html|archive-date=2021-01-05}}</ref> საპასუხო დარტყმების შედეგად, აზერბაიჯანის არმიის ზუსტი ცეცხლის შედეგად განადგურდა სომხეთის შეიარაღებული ძალების სამხედრო პოზიციები, 20-ზე მეტი სამხედრო პირი, ბატალიონის შტაბი და სხვა სამხედრო ობიექტები.<ref name=":MN5" /> 13-14 ივლისის ღამეს და დილით ბრძოლები აზერბაიჯან-სომხეთის სახელმწიფო საზღვარზე გაგრძელდა.<ref name=":MN6">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=14.07.2020|title=Düşmənin mövqeləri və müdafiəsinin dərinliyində yerləşən ehtiyatlar məhv edilib - VİDEO|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/dusmen-movqeleri-ve-mudafiesinin-derinliyindeki-ehtiyatlar-mehv-edilib-video-31466.html|url-status=live|access-date=14.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210106202742/https://mod.gov.az/az/news/dusmen-movqeleri-ve-mudafiesinin-derinliyindeki-ehtiyatlar-mehv-edilib-video-31466.html|archive-date=2021-01-06}}</ref> ღამით, ბრძოლების დროს სომხეთის შეიარაღებული ძალების ცეცხლის საპასუხოდ გატარებული ღონისძიებების შედეგად განადგურდა სომხეთის არმიის კუთვნილი სხვადასხვა დანიშნულების სამხედრო საბრძოლო მანქანები, რეზერვები და ცოცხალი ძალა.<ref name=":MN6" /> == სიკვდილი == 14 ივლისს, [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები|აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების]] 7 სამხედრო მოსამსახურე, მათ შორის 6 ოფიცერი, [[თოუზის რაიონი|თაოუზის რაიონში]] მიმდინარე საბრძოლო საბრძოლო შეტაკებების დროს დაიღუპა.<ref name=":MN7">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=14.07.2020|title=Tovuz rayonu istiqamətində şiddətli döyüşlər gedir|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/tovuz-rayonu-istiqametinde-siddetli-doyusler-gedir-31469.html|url-status=live|access-date=14.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210106201615/https://mod.gov.az/az/news/tovuz-rayonu-istiqametinde-siddetli-doyusler-gedir-31469.html|archive-date=2021-01-06}}</ref> იმავე დღეს, 13:00 საათზე, აზერბაიჯანის თავდაცვის მინისტრის მოადგილემ, ქერიმ ვალიევმა პირდაპირ ეთერში განცხადება გააკეთა:<ref name=":V09">{{Cite news|last=|date=14.07.2020|title=Müdafiə nazirinin müavini general-leytenant Kərim Vəliyev: "Şəhidlərimizin qisası alınacaq"|language={{Az}}|work=www.youtube.com ([[Fayl:YouTube social white squircle.svg|14x14px]] [[YouTube]] portalı / "İCTİMAİ TV" səhifəsi)|url=https://www.youtube.com/watch?v=AtgFu5KN6lk|url-status=|access-date=14.07.2020|archive-url=|archive-date=}}</ref> {{ციტატა|გენერალ-მაიორი ფოლად ჰაშიმოვი, დღეს გამთენიისას გმირულად დაიღუპა. მასთან ერთად დაიღუპა პოლკოვნიკი ილგარ მირზაევი. ეს იმაზე მეტყველებს, რომ ჩვენი გენერლები და მაღალი რანგის ოფიცრები არ იმალებიან ჯარისკაცების უკან და ღირსეულად ასრულებენ თავიანთ საბრძოლო დავალებებს. სამწუხაროდ, ბრძოლები დანაკარგების გარეშე ვერ იქნება. თავდაცვის სამინისტროს სახელით ვუცხადებთ თანაგრძნობას ჩვენს გმირებს და მოთმინებას ვუსურვებთ მათ ოჯახებს. ჩვენს დაჭრილ მეგობრებს მალე გამოჯანმრთელებას ვუსურვებთ. მე მინდა დაგარწმუნოთ, რომ ჩვენი გმირების და დაჭრილების სისხლი მიწაზე არ დარჩება.}} პოლკოვნიკი ილგარ მირზაევი [[2020|2020 წლის]] [[14 ივლისი|14 ივლისს]], დილით, ფრონტის ხაზზე, [[თოუზის რაიონი|თოუზის რაიონის]] მიმართულებზე მიმდინარე ბრძოლების დროს დაიღუპა.<ref name=":Ş" /> მასთან ერთად ბრძოლების დროს დაიღუპა გენერალ-მაიორი [[ფოლად ჰაშიმოვი]], მე-3 სამხედრო კორპუსის მეთაურის მოადგილე მაიორი ანარ ნოვრუზოვი, მაიორი ნამიგ აჰმედოვი, ოფიცერი ილგარ ზეინალი, ოფიცერი იაშარ ბაბაევი და რიგითი ელჩინ მუსტაფაზადე. მოწამეობრივად დაიღუპა.<ref name=":Ş">{{Cite news|last=|date=14.07.2020|title=Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi: Tovuz rayonu istiqamətində şiddətli döyüşlər gedir|language={{Az}}|work=www.azertag.az (Azərbaycan Dövlət İnformasiya Agentliyi)|url=https://azertag.az/xeber/1536385|access-date=14.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210106182759/https://azertag.az/xeber/1536385|archive-date=04.01.2021}}</ref> 14 ივლისს, ილგარ მირზაევის ცხედარი ჩამოასვენეს ხატაის რაიონის აჰმადლის დასახლებაში, სადაც ის ცხოვრობდა. მომდევნო დღეს, 15 ივლისს, დაღუპული გენერალ-მაიორი [[ფოლად ჰაშიმოვი|ფოლად ჰაშიმოვი]] და პოლკოვნიკი ილგარ მირზაევის გაასვენეს.<ref name=":MN8">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=15.07.2020|title=Şəhid Polad Həşimov və İlqar Mirzəyevlə vida mərasimi baş tutub - VİDEO|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/sehid-zabitlerimizle-vida-merasimi-kecirilib-video-31496.html|access-date=15.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210103101932/https://mod.gov.az/az/news/sehid-zabitlerimizle-vida-merasimi-kecirilib-video-31496.html|archive-date=04.01.2021}}</ref> გასვენების ცერემონიას დაესწრნენ: [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის მინისტრი]] [[ზაქირ ჰასანოვი]], შეიარაღებული ძალების შტაბის ყოფილი უფროსი ნაჯმედდინ სადიგოვი, [[აზერბაიჯანის პრეზიდენტის ადმინისტრაცია|პრეზიდენტის ადმინისტრაციის]] სამხედრო საქმეთა დეპარტამენტის უფროსის მოადგილე იაშარ ალიევი, საჰაერო ძალების სარდალი რამიზ ტაჰიროვი, ბაქოს მერი [[ელდარ აზიზოვი]].<ref name=":MN8" /> მირზაევი, ბაქოს მეორე საპატიო ხეივანში დაკრძალეს. აბდულა გურბანმა, რომელმაც დაკრძალვის ცერემონიაზე სიტყვით გამოვიდა, დამსწრე საზოგადოებას ინფორმაცია მიაწოდა აზერბაიჯანის ეროვნული გმირების, ფოლად ჰაშიმოვისა და ილგარ მირზაევის ცხოვრებისა და სამხედრო სამსაზურზე. მოგვიანებით, აზერბაიჯანის ეროვნული ჰიმნის თანხლებით, ფოლად ჰაშიმოვი და ილგარ მირზაევი, სამხედრო პატივით დაკრძალეს.<ref name=":D1">{{Cite news|last=Şəfiqə Nazimqızı|date=15.07.2020|title=Polad Həşimov və İlqar Mirzəyev dəfn olunub|language={{Az}}|work=www.report.az ("Report" İnformasiya Agentliyi)|url=https://report.az/herbi-xeberler/general-mayor-polad-hesimov-defn-olunur/|url-status=live|access-date=15.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200810083513/https://report.az/herbi-xeberler/general-mayor-polad-hesimov-defn-olunur/|archive-date=2020-08-10}}</ref> [[აზერბაიჯანის პრეზიდენტი|აზერბაიჯანის პრეზიდენტმა]], [[ილჰამ ალიევი|ილჰამ ალიევმა]] ტელეფონით მიუსამძიმრა [[ფოლად ჰაშიმოვი]]სა და ილგარ მირზაევის ოჯახის წევრებს.<ref name=":MN8">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=15.07.2020|title=Şəhid Polad Həşimov və İlqar Mirzəyevlə vida mərasimi baş tutub - VİDEO|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/sehid-zabitlerimizle-vida-merasimi-kecirilib-video-31496.html|access-date=15.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210103101932/https://mod.gov.az/az/news/sehid-zabitlerimizle-vida-merasimi-kecirilib-video-31496.html|archive-date=04.01.2021}}</ref> მირზაევის კუთვნილი მასალები, მისმა ოჯახმა აზერბაიჯანის ეროვნული ისტორიის მუზეუმის ფონდს გადასცა.<ref>http://azhistorymuseum.gov.az/az/news/3219</ref> == ჯილდოები == * [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_10_illiyi_(1991-2001)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (25.06.2004) — „აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების 10 წლის იუბილე“, საიუბილეო მედალი. * [[ფაილი:Qüsursuz_xidmətə_görə_III_dərəcəli_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (26.06.2005) — „სრულყოფილი სამსახურისთვის“ III ხარისხის მედალი * [[ფაილი:Qüsursuz_xidmətə_görə_II_dərəcəli_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (25.06.2007) — „სრულყოფილი სამსახურისთვის“ II ხარისხის მედალი * [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_90_illiyi_(1918-2008)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (03.07.2008) — „აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების 90 წლის იუბილე“, საიუბილეო მედალი. * [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_90_illiyi_(1918-2008)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (26.06.2013) - „სრულყოფილი სამსახურისთვის“ I ხარისხის მედალი * [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_95_illiyi_(1918-2013)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (15.07.2014) — „აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების 95 წლის იუბილე“, საიუბილეო მედალი. * [[ფაილი:Hərbi_xidmətdə_fərqlənməyə_görə_III_dərəcəli_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (26.06.2017) — III ხარისხის მედალი „სამხედრო სამსახურში გამორჩევისათვის“ * [[ფაილი:AZ_Veteran_of_Azerbaijani_Armed_Forces_medal_ribbon.png|50x50პქ]] (03.10.2017) — „აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების ვეტერანის“ მედალი * [[ფაილი:Медаль_"100_лет_(1918-2018)_Азербайджанской_Армии".png|50x50პქ]] (26.06.2018) — „აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების 100 წლის“ საიუბილეო მედალი. * [[ფაილი:AZ_Herbi_xidmetde_ferqlenmeye_gore_med_2dar_rib.png|50x50პქ]] (26.06.2020) - II ხარისხის მედალი „სამხედრო სამსახურში გამორჩევისთვის“. * [[ფაილი:Qızıl_Ulduz_medalı_(Azərbaycanın_Milli_Qəhrəmanı)_-_lent.png|50x50პქ]] (09.12.2020) — [[ოქროს ვარსკვლავი (აზერბაიჯანი)|„ოქროს ვარსკვლავის“]] მედალი (სიკვდილის შემდგომ)<ref name=":E5">{{Cite news|last=Normativ hüquqi sənədlərin vahid internet bazası|date=09.12.2020|title=Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçularına "Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı" adının verilməsi haqqında Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 09.12.2020-ci il tarixli 2337 nömrəli Sərəncamı|language={{Az}}|work=www.e-qanun.az|url=http://e-qanun.az/framework/46426|access-date=09.12.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210105104635/http://e-qanun.az/framework/46426|archive-date=04.01.2021}}</ref> == მემკვიდრეობა == [[2020|2020 წლის]] [[9 დეკემბერი|9 დეკემბერს]], ილგარ მირზაევს, [[აზერბაიჯანის პრეზიდენტი]]ს [[ილჰამ ალიევი]]ს ბრძანებით, [[აზერბაიჯანი]]ს ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენის საქმეში გაწეული განსაკუთრებული დამსახურებისთვის და საბრძოლო ამოცანების შესრულებისას გამოჩენილი სიმამაცისთვის, სიკვდილის შემდეგ მიენიჭა [[აზერბაიჯანის ეროვნული გმირი]]ს წოდება.<ref name=":P2">{{Cite news|last=Azərbaycan Prezidentinin rəsmi saytı|date=09.12.2020|title=Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçularına "Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı" adının verilməsi haqqında Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 09.12.2020-ci il tarixli Sərəncamı|language={{Az}}|work=www.president.az|url=https://president.az/articles/48680|access-date=09.12.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210107143026/https://president.az/articles/48680|archive-date=09.12.2020}}</ref> 2021 წლის აპრილში, იმ კორპუსის წინ, სადაც ილგარ მირზაევი ცხოვრობდა, სამახსოვრო დაფა დაიდგა. კორპუსის ეზო კეთილმოეწყო და ბაღი გაშენდა. 2021 წლის 7 მაისს, აზერბაიჯანის საზოგადოებრივი ტელევიზიის ეთერში ილგარ მირზაევისადმი მიძღვნილი დოკუმენტური ფილმის პრემიერა გაიმართა. 22 წუთიანი დოკუმენტური ფილმი მოგვითხრობს მის ცხოვრებასა და ბრძოლებში მონაწილეობაზე. ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{DEFAULTSORT:მირზაევი, ილგარ}} [[კატეგორია:გარდაცვლილი 2020]] [[კატეგორია:გარდაცვლილი 14 ივლისი]] [[კატეგორია:დაბადებული 1973]] [[კატეგორია:დაბადებული 8 მაისი]] [[კატეგორია:აზერბაიჯანის ეროვნული გმირები]] [[კატეგორია:აზერბაიჯანელი სამხედრო მოღვაწეები]] m18t8v50z770kgpal8forwcwymjvzvq 4408925 4408924 2022-08-19T00:55:47Z Mehman97 75871 /* თოუზის ბრძოლებში მონაწილეობა */ wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა სამხედრო მოღვაწე |სრული სახელი = ილგარ მირზაევი |ორიგინალური სახელი =İlqar Mirzəyev |ცხოვრების პერიოდი = 1973 — 2020 |პორტრეტი =Ilqar Mirzayev in 2018.jpg |დაბადების თარიღი = [[8 მაისი]], [[1973]] |დაბადების ადგილი = [[გარდაბანი]], [[საქართველოს სსრ]], [[სსრკ]] |გარდაცვალების თარიღი = {{გარდაცვალების თარიღი და ასაკი|2020|07|14|1973|05|08}} |გარდაცვალების ადგილი = [[თოუზის რაიონი]], [[აზერბაიჯანი]] |მეტსახელი = არტილერიის მამა |ეროვნება = {{დროშანიშანი|აზერბაიჯანი}} [[აზერბაიჯანელები|აზერბაიჯანელი]] |კუთვნილება = [[File:Azerbaijani Armed Forces logo.svg|20px]] [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები]] |სამხედრო სამსახურის წლები = 1991—2020 |წოდება = პოლკოვნიკი |ჯარის სახეობა = [[File:Azerbaijani Land Forces badge.svg|20px]] [[აზერბაიჯანის სახმელეთო ძალები]] |ბრძოლები/ომები = [[აზერბაიჯან-სომხეთის სამხედრო დაპირისპირება (2016)|აპრილის ბრძოლები]]<br>[[აზერბაიჯან-სომხეთის სასაზღვარო დაპირისპირება (2020)|თოუზის ბრძოლები]] |ჯილდოები = [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_10_illiyi_(1991-2001)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Qüsursuz_xidmətə_görə_III_dərəcəli_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Qüsursuz_xidmətə_görə_II_dərəcəli_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_90_illiyi_(1918-2008)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_90_illiyi_(1918-2008)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_95_illiyi_(1918-2013)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Hərbi_xidmətdə_fərqlənməyə_görə_III_dərəcəli_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:AZ_Veteran_of_Azerbaijani_Armed_Forces_medal_ribbon.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Медаль_"100_лет_(1918-2018)_Азербайджанской_Армии".png|50x50პქ]] [[ფაილი:AZ_Herbi_xidmetde_ferqlenmeye_gore_med_2dar_rib.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Qızıl_Ulduz_medalı_(Azərbaycanın_Milli_Qəhrəmanı)_-_lent.png|50x50პქ]] }} '''ილგარ ანზორ ოღლუ მირზაევი''' ({{lang-az|İlqar Anzor oğlu Mirzəyev}}; {{ვმ-წყარო}}) — [[აზერბაიჯანელები|აზერბაიჯანელი]] სამხედრო მოწვაწე, [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები]]ს პოლკოვნიკი, აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების მე-3 სამხედრო კორპუსის არტილერიის უფროსი 2019–2020 წლებში. აზერბაიჯანის ეროვნული გმირი.<ref name=":4">{{Cite news|last=İlham Əliyev|date=09.12.2020|title=Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçularına "Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı" adının verilməsi haqqında Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 09.12.2020-ci il tarixli Sərəncamı|language={{Az}}|work=www.azertag.az|url=https://azertag.az/xeber/1662247|access-date=09.12.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210106181202/https://azertag.az/xeber/1662247|archive-date=04.01.2021}}</ref> [[2020]] წლის 12-16 ივლისს [[აზერბაიჯან-სომხეთის სასაზღვარო დაპირისპირება (2020)|მიმდინარე ბრძოლების დროს]] ილგარ მირზაევი, რომელიც არტილერიის მეთაური იყო, მე-3 არმიის კორპუსის მეთაურის მოადგილესთან, გენერალ-მაიორ [[ფოლად ჰაშიმოვი|ფოლად ჰაშიმოვთან]] და მის დაქვემდებარებულ ჯარისკაცებთან ერთად, 14 ივლისის დილით, [[თოუზი]]ს სასაზღვრო ზოლთან მიმდინარე ბრძოლების დროს დაიღუპა.<ref>[https://ia601401.us.archive.org/23/items/tovuz-doyusleri/Tovuz%20Doyusleri.pdf Güləmail Murad. "Tovuz döyüşləri". Bakı, "CBS PP", 2021]</ref> == ბიოგრაფია == ილგარ მირზაევი დაიბადა [[1973|1973 წლის]] [[8 მაისი|8 მაისს]] ქალაქ [[გარდაბანი|გარდაბანში]]. ეროვნებით [[აზერბაიჯანელები|აზერბაიჯანელი]] იყო. === განათლება === 1980-1990 წლებში მირზაევი სწავლობდა ქალაქ [[გარდაბანი|გარდაბნის]] საშუალო სკოლაში.<ref name=":V01">{{Cite news|last=Belə Belə İşlər|date=15.12.2020|title=Tovuz döyüşlərinin şəhidi Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı İlqar Mirzəyev|language=Az|work=www.youtube.com ([[Fayl:YouTube social white squircle.svg|14x14px]] [[YouTube]] portalı / "Belə belə işlər" səhifəsi)|url=https://www.youtube.com/watch?v=3rtPifkv_ZM|url-status=live|access-date=15.12.2020|archive-url=|archive-date=}}</ref> 1990-იანი წლების დასაწყისში [[სომხეთი|სომხეთის]] ტერიტორიულმა პრეტენზიებმა [[აზერბაიჯანი|აზერბაიჯანის]] წინააღმდეგ, [[ყარაბაღის ომი|ყარაბაღის პირველი ომის]] დაწყების მიზეზი გახდა. 1991 წელს, როდესაც ომი ახალი დაიწყებული იყო, ილგარ მირზაევმა სასწავლოდ საბუთები ბაქოს უმაღლეს გაერთიანებულ სამეთაურო სკოლაში (BABKM) შეიტანა.<ref name=":V01" /> მირზაევი, [[1991|1991 წლის]] [[1 აგვისტო]]ს ბაქოს უმაღლეს გაერთიანებულ სამეთაურო სკოლაში (BABKM) ჩაირიცხა, რომელიც 1995 წელს „არტილერისტის“ სპეციალობით დაამთავრა. [[2003|2003 წლის]] [[10 აგვისტო]]ს, მირზაევი აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების სამხედრო აკადემიაში ჩაირიცხა, კვალიფიკაციის ასამაღლებლად.<ref name=":V01">{{Cite news|last=Belə Belə İşlər|date=15.12.2020|title=Tovuz döyüşlərinin şəhidi Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı İlqar Mirzəyev|language=Az|work=www.youtube.com ([[Fayl:YouTube social white squircle.svg|14x14px]] [[YouTube]] portalı / "Belə belə işlər" səhifəsi)|url=https://www.youtube.com/watch?v=3rtPifkv_ZM|url-status=live|access-date=15.12.2020|archive-url=|archive-date=}}</ref> სწავლა [[2005|2005 წლის]] [[2 ივლისი|2 ივლისს]], წარმატებით დაასრულა.<ref name=":V01" /> === ოჯახი === ილგარ მირზაევი დაქორწინებული იყო გიულუ მირზაევაზე. ჰყავს ვაჟი, სახელად ელვინი და ქალიშვილი, სახელად გიულნარა. == სამხედრო სამსახური == [[1995|1995 წლის]] [[17 ივნისი]]დან 1995 წლის [[12 ნოემბერი|12 ნოემბრამდე]], მირზაევი იყო [[ბაქო]]ს გენერალური არმიის უმაღლესი სამეთაურო სკოლის კადეტთა ოცეულის მეთაური, ხოლო 1995 წლის [[12 ივნისი]]დან [[1997|1997 წლის]] [[3 მარტი|3 მარტამდე]] მსახურობდა ბაქოს უმაღლესი გენერალური სარდლობის საარტილერიო კადეტთა ოცეულის მეთაურად. 1997 წლის 3 მარტიდან 1998 წლის 20 იანვრამდე, იყო ბაქოს გენერალური არმიის სარდლობის სკოლის კადეტთა ბატალიონის კადეტთა დივიზიის ოცეულის მეთაური, ხოლო 1998 წლის 20 იანვრიდან 1998 წლის 11 ნოემბრამდე იყო ბაქოს გენერალური არმიის სამეთაურო სკოლის კადეტთა ბატალიონის კადეტთა დივიზიის მეთაური. თავისი სამსახურისთვის [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის სამინისტროს]] 1997 წლის 19 ოქტომბრის ბრძანებით, მას მიენიჭა „უფროსი ლეიტენანტის“ სამხედრო წოდება. [[1998|1998 წლის]] [[11 ნოემბერი|11 ნოემბრიდან]] [[2001|2001 წლის]] [[14 ივნისი|14 ივნისამდე]] მირზაევი იყო ბაქოს გენერალური სამეთაურო სკოლის საარტილერიო ბატარეის მეთაური, რისთვისაც შემდგომში, [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის სამინისტროს]] 2000 წლის 27 დეკემბრის ბრძანებით მას მიენიჭა „კაპიტნის“ სამხედრო წოდება. 2001 წლიდან, მირზაევი აგრძელებდა სამხედრო სამსახურს რეგიონებში განლაგებულ სამხედრო ნაწილებში. 2001 წლის 14 ივნისიდან 2002 წლის 31 ივლისამდე იყო ერთ-ერთი სამხედრო ნაწილის შტაბის უფროსი და საარტილერიო დივიზიის მეთაურის მოადგილე, ხოლო 2002 წლის 31 ივლისიდან 2003 წლის 10 აგვისტომდე ამავე დივიზიის მეთაური იყო. სამხედრო ნაწილში საარტილერიო დივიზიის მეთაურის პოზიციაზე ყოფნის დროს, [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის სამინისტროს]] 2002 წლის 13 დეკემბრის ბრძანებით მიიღო „მაიორს“ სამხედრო წოდება.<ref name=":ANL">{{Cite news|last=|date=2020|title=MİRZƏYEV İLQAR ANZOR OĞLU|language={{Az}}|work=www.anl.az ([[Azərbaycan Milli Kitabxanası]]nın rəsmi saytı)|url=http://anl.az/el/emb/MILLI_QEHREMANLAR/qehremanlarimiz/Mirzeyev_Ilqar.pdf|url-status=live|access-date=|archive-url=https://archive.today/20220118124456/http://anl.az/el/emb/MILLI_QEHREMANLAR/qehremanlarimiz/Mirzeyev_Ilqar.pdf|archive-date=2022-01-18}}</ref> 2003 წლის აგვისტოში, [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის სამინისტრომ]] მირზაევი აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების სამხედრო აკადემიაში გაგზავნა კვალიფიკაციის ასამაღლებლად, რომელიც წარმატებით 2005 წლის 2 ივლისს დაასრულა. სწავლის დასრულების შემდეგ, ის [[2005|2005 წლის]] [[2 ივლისი]]დან [[2007|2007 წლის]] [[7 იანვარი|7 იანვრამდე]] მუშაობდა ერთ-ერთი სამხედრო ნაწილის მეთაურის მოადგილედ. მოგვიანებით, 4 წლის განმავლობაში, 2007 წლის 7 იანვრიდან 2011 წლის 29 ივლისამდე, მუშაობდა ამავე სამხედრო ნაწილის ოპერატიული დეპარტამენტის უფროსად. [[2012|2012 წლის]] 26 ივნისის, [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის სამინისტროს]] ბრძანებით, მირზაევს სამხედრო სამსახურისთვის მიენიჭა „პოლკოვნიკი“ სამხედრო წოდება.<ref name=":ANL">{{Cite news|last=|date=2020|title=MİRZƏYEV İLQAR ANZOR OĞLU|language={{Az}}|work=www.anl.az ([[Azərbaycan Milli Kitabxanası]]nın rəsmi saytı)|url=http://anl.az/el/emb/MILLI_QEHREMANLAR/qehremanlarimiz/Mirzeyev_Ilqar.pdf|url-status=live|access-date=|archive-url=https://archive.today/20220118124456/http://anl.az/el/emb/MILLI_QEHREMANLAR/qehremanlarimiz/Mirzeyev_Ilqar.pdf|archive-date=2022-01-18}}</ref> მოგვიანებით, 2012 წლის 7 ივლისიდან 2013 წლის 4 ივლისამდე, მირზაევი მეთაურობდა საარტილერიო დივიზიას. მომდევნო 2 წლის განმავლობაში მან მუშაობა გააგრძელა [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის სამინისტროში]]. 2013 წლის 28 დეკემბრიდან 2015 წლის 8 აგვისტომდე, მირზაევი მუშაობდა თავდაცვის სამინისტროს გენერალური სამხედრო ინსპექციის საბრძოლო და საბრძოლო მხარდაჭერის დეპარტამენტის ინსპექტორად. თავდაცვის სამინისტროში 2 წლიანი მუშაობის შემდეგ, 2015 წლის 14 აგვისტოდან 28 ოქტომბრამდე მუშობდა ერთ-ერთი სამხედრო მეთაურის მოადგილედ და შტაბის უფროსად. === აპრილის ბრძოლები === {{მთავარი|აზერბაიჯან-სომხეთის სამხედრო დაპირისპირება (2016)}} 2016 წლის 1-2 აპრილს, შეტაკებები დაიწყო [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები|აზერბაიჯანისა]] და [[სომხეთი]]ს შეიარაღებული ძალების ქვედანაყოფებს შორის, [[ტერტერის რაიონი|ტარტარისა]] და [[ჯაბრაილის რაიონი|ჯაბრაილ]]-[[ფუზულის რაიონი|ფუზულის]] მიმართულებით. მირზაევი, რომელიც იყო ერთ-ერთი სამხედრო ნაწილის მეთაური იყო, იბრძოდა [[ტერტერის რაიონი|ტარტარის რაიონში]] გამავალ ფრონტის ხაზზე. ღამის ბრძოლების დროს, აზერბაიჯანის არმიამ ოკუპაციისგან გაათავისუფლა ხელსაყრელი პოზიციები და სტრატეგიული სიმაღლეები ტერტერში, სოფელ თალიშის მიმართულებით, მათ შორის მწვერვალი „თალიშიც“. ბრძოლების დროს, იმ პერიოდში [[სომხეთი|სომხეთის]] თავდაცვის მინისტრის [[სეირან ოჰანიანი|სეირან ოჰანიანის]] მიერ შექმნილი და სომხური არმიის „უძლეველი ოჰანიანის ბარიერის“ სახელით ცნობილი თავდაცვის ხაზი 40 წუთში განადგურდა. აზერბაიჯანის არმიის მიერ, 2 საათში განადგურდა სომხური არმიის 21 სამხედრო პოსტი და ოკუპაციისგან 7 სტრატეგიული პუნქტი განთავისუფლდა. [[2019|2019 წლის]] [[23 თებერვალი|23 თებერვალს]], ილგარ მირზაევი დაინიშნა მე-3 სამხედრო კორპუსის საარტილერიო დეპარტამენტის უფროსად. ===თოუზის ბრძოლები=== [[2020|2020 წლის]] [[12 ივლისი]]ს შუადღიდან, [[სომხეთის შეიარაღებული ძალები]]ს ქვედანაყოფებმა საარტილერიო იერიში მიიტანეს [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები]]ს პოზიციებზე, აზერბაიჯან-სომხეთის სახელმწიფო საზღვრის [[თოუზის რაიონი]]ს მდებარე მონაკვეთზე.<ref name=":MN1">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=12.07.2020|title=Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin bölmələri Tovuz istiqamətində təxribat törədib|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/ermenistan-silahli-quvvelerinin-bolmeleri-tovuz-istiqametinde-texribat-toredib-31439.html|access-date=12.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210105120154/https://mod.gov.az/az/news/ermenistan-silahli-quvvelerinin-bolmeleri-tovuz-istiqametinde-texribat-toredib-31439.html|archive-date=04.01.2021}}</ref> აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების ქვედანაყოფების მიერ საპასუხო ზომების მიღების შედეგად, სომხური არმიის თავდასხმის მცდელობა აღიკვეთა და სომხური არმია უკან დაიხია.<ref name=":MN2">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=12.07.2020|title=İtgi verən düşmən geri oturdulub|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/itki-veren-dusmen-geri-oturdulub-31442.html|url-status=live|access-date=12.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210105120713/https://mod.gov.az/az/news/itki-veren-dusmen-geri-oturdulub-31442.html|archive-date=2021-01-05}}</ref> ბრძოლის პირველ საათებში, აზერბაიჯანის არმიის 3 ჯარისკაცი დაიღუპა და 4 დაიჭრა.<ref name=":MN2" /> <ref name=":MN3">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=12.07.2020|title=Düşmən hücumunun qarşısı alınan zaman hərbi qulluqçularımız şəhid olub|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/dusmen-hucumunun-qarsisi-alinarken-herbi-qulluqcularimiz-sehid-olub-31445.html|access-date=12.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210105121237/https://mod.gov.az/az/news/dusmen-hucumunun-qarsisi-alinarken-herbi-qulluqcularimiz-sehid-olub-31445.html|archive-date=04.01.2021}}</ref> 12-13 ივლისის ღამეს დაძაბული სიტუაცია აზერბაიჯან-სომხეთის სახელმწიფო საზღვრის [[თოუზის რაიონი|თოუზის]] მონაკვეთზე შენარჩუნდა.<ref name=":MN4" /> სამხედრო შეტაკებებში, რომელშიც მონაწილეობას იღებდნენ მე-3 სამხედრო კორპუსის შტაბის უფროსი [[ფოლად ჰაშიმოვი|ფოლად ჰაშიმოვ]] და არტილერიის უფროსი ილგარ მირზაევი, ერთობლივად გაანადგურეს სომხეთის არმიის საბაზო სადგური, საარტილერიო დანადგარები და ცოცხალი ძალა. [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები]] აქტიურად იყენებდნენ არტილერიის.<ref name=":MN4">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=13.07.2020|title=Azərbaycan Ordusu bölmələri düşmənin dayaq məntəqəsinə zərbə endirib - VİDEO|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/azerbaycan-ordusunun-bolmeleri-dusmenin-dayaq-menteqesine-zerbe-endirib-video-31448.html|url-status=live|access-date=13.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200925003742/https://mod.gov.az/az/news/azerbaycan-ordusunun-bolmeleri-dusmenin-dayaq-menteqesine-zerbe-endirib-video-31448.html|archive-date=2020-09-25}}</ref> 13 ივლისს, აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების დანაყოფებმა საპასუხო დარტყმები გააგრძელეს.<ref name=":MN5">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=13.07.2020|title=Düşmənin bir neçə hərbi hədəfi darmadağın edilib - VİDEO|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/dusmenin-bir-nece-herbi-obyekti-ve-texnikasi-darmadagin-edilib-video-31460.html|url-status=live|access-date=13.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210105122743/https://mod.gov.az/az/news/dusmenin-bir-nece-herbi-obyekti-ve-texnikasi-darmadagin-edilib-video-31460.html|archive-date=2021-01-05}}</ref> საპასუხო დარტყმების შედეგად, აზერბაიჯანის არმიის ზუსტი ცეცხლის შედეგად განადგურდა სომხეთის შეიარაღებული ძალების სამხედრო პოზიციები, 20-ზე მეტი სამხედრო პირი, ბატალიონის შტაბი და სხვა სამხედრო ობიექტები.<ref name=":MN5" /> 13-14 ივლისის ღამეს და დილით ბრძოლები აზერბაიჯან-სომხეთის სახელმწიფო საზღვარზე გაგრძელდა.<ref name=":MN6">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=14.07.2020|title=Düşmənin mövqeləri və müdafiəsinin dərinliyində yerləşən ehtiyatlar məhv edilib - VİDEO|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/dusmen-movqeleri-ve-mudafiesinin-derinliyindeki-ehtiyatlar-mehv-edilib-video-31466.html|url-status=live|access-date=14.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210106202742/https://mod.gov.az/az/news/dusmen-movqeleri-ve-mudafiesinin-derinliyindeki-ehtiyatlar-mehv-edilib-video-31466.html|archive-date=2021-01-06}}</ref> ღამით, ბრძოლების დროს სომხეთის შეიარაღებული ძალების ცეცხლის საპასუხოდ გატარებული ღონისძიებების შედეგად განადგურდა სომხეთის არმიის კუთვნილი სხვადასხვა დანიშნულების სამხედრო საბრძოლო მანქანები, რეზერვები და ცოცხალი ძალა.<ref name=":MN6" /> == სიკვდილი == 14 ივლისს, [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები|აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების]] 7 სამხედრო მოსამსახურე, მათ შორის 6 ოფიცერი, [[თოუზის რაიონი|თაოუზის რაიონში]] მიმდინარე საბრძოლო საბრძოლო შეტაკებების დროს დაიღუპა.<ref name=":MN7">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=14.07.2020|title=Tovuz rayonu istiqamətində şiddətli döyüşlər gedir|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/tovuz-rayonu-istiqametinde-siddetli-doyusler-gedir-31469.html|url-status=live|access-date=14.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210106201615/https://mod.gov.az/az/news/tovuz-rayonu-istiqametinde-siddetli-doyusler-gedir-31469.html|archive-date=2021-01-06}}</ref> იმავე დღეს, 13:00 საათზე, აზერბაიჯანის თავდაცვის მინისტრის მოადგილემ, ქერიმ ვალიევმა პირდაპირ ეთერში განცხადება გააკეთა:<ref name=":V09">{{Cite news|last=|date=14.07.2020|title=Müdafiə nazirinin müavini general-leytenant Kərim Vəliyev: "Şəhidlərimizin qisası alınacaq"|language={{Az}}|work=www.youtube.com ([[Fayl:YouTube social white squircle.svg|14x14px]] [[YouTube]] portalı / "İCTİMAİ TV" səhifəsi)|url=https://www.youtube.com/watch?v=AtgFu5KN6lk|url-status=|access-date=14.07.2020|archive-url=|archive-date=}}</ref> {{ციტატა|გენერალ-მაიორი ფოლად ჰაშიმოვი, დღეს გამთენიისას გმირულად დაიღუპა. მასთან ერთად დაიღუპა პოლკოვნიკი ილგარ მირზაევი. ეს იმაზე მეტყველებს, რომ ჩვენი გენერლები და მაღალი რანგის ოფიცრები არ იმალებიან ჯარისკაცების უკან და ღირსეულად ასრულებენ თავიანთ საბრძოლო დავალებებს. სამწუხაროდ, ბრძოლები დანაკარგების გარეშე ვერ იქნება. თავდაცვის სამინისტროს სახელით ვუცხადებთ თანაგრძნობას ჩვენს გმირებს და მოთმინებას ვუსურვებთ მათ ოჯახებს. ჩვენს დაჭრილ მეგობრებს მალე გამოჯანმრთელებას ვუსურვებთ. მე მინდა დაგარწმუნოთ, რომ ჩვენი გმირების და დაჭრილების სისხლი მიწაზე არ დარჩება.}} პოლკოვნიკი ილგარ მირზაევი [[2020|2020 წლის]] [[14 ივლისი|14 ივლისს]], დილით, ფრონტის ხაზზე, [[თოუზის რაიონი|თოუზის რაიონის]] მიმართულებზე მიმდინარე ბრძოლების დროს დაიღუპა.<ref name=":Ş" /> მასთან ერთად ბრძოლების დროს დაიღუპა გენერალ-მაიორი [[ფოლად ჰაშიმოვი]], მე-3 სამხედრო კორპუსის მეთაურის მოადგილე მაიორი ანარ ნოვრუზოვი, მაიორი ნამიგ აჰმედოვი, ოფიცერი ილგარ ზეინალი, ოფიცერი იაშარ ბაბაევი და რიგითი ელჩინ მუსტაფაზადე. მოწამეობრივად დაიღუპა.<ref name=":Ş">{{Cite news|last=|date=14.07.2020|title=Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi: Tovuz rayonu istiqamətində şiddətli döyüşlər gedir|language={{Az}}|work=www.azertag.az (Azərbaycan Dövlət İnformasiya Agentliyi)|url=https://azertag.az/xeber/1536385|access-date=14.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210106182759/https://azertag.az/xeber/1536385|archive-date=04.01.2021}}</ref> 14 ივლისს, ილგარ მირზაევის ცხედარი ჩამოასვენეს ხატაის რაიონის აჰმადლის დასახლებაში, სადაც ის ცხოვრობდა. მომდევნო დღეს, 15 ივლისს, დაღუპული გენერალ-მაიორი [[ფოლად ჰაშიმოვი|ფოლად ჰაშიმოვი]] და პოლკოვნიკი ილგარ მირზაევის გაასვენეს.<ref name=":MN8">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=15.07.2020|title=Şəhid Polad Həşimov və İlqar Mirzəyevlə vida mərasimi baş tutub - VİDEO|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/sehid-zabitlerimizle-vida-merasimi-kecirilib-video-31496.html|access-date=15.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210103101932/https://mod.gov.az/az/news/sehid-zabitlerimizle-vida-merasimi-kecirilib-video-31496.html|archive-date=04.01.2021}}</ref> გასვენების ცერემონიას დაესწრნენ: [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის მინისტრი]] [[ზაქირ ჰასანოვი]], შეიარაღებული ძალების შტაბის ყოფილი უფროსი ნაჯმედდინ სადიგოვი, [[აზერბაიჯანის პრეზიდენტის ადმინისტრაცია|პრეზიდენტის ადმინისტრაციის]] სამხედრო საქმეთა დეპარტამენტის უფროსის მოადგილე იაშარ ალიევი, საჰაერო ძალების სარდალი რამიზ ტაჰიროვი, ბაქოს მერი [[ელდარ აზიზოვი]].<ref name=":MN8" /> მირზაევი, ბაქოს მეორე საპატიო ხეივანში დაკრძალეს. აბდულა გურბანმა, რომელმაც დაკრძალვის ცერემონიაზე სიტყვით გამოვიდა, დამსწრე საზოგადოებას ინფორმაცია მიაწოდა აზერბაიჯანის ეროვნული გმირების, ფოლად ჰაშიმოვისა და ილგარ მირზაევის ცხოვრებისა და სამხედრო სამსაზურზე. მოგვიანებით, აზერბაიჯანის ეროვნული ჰიმნის თანხლებით, ფოლად ჰაშიმოვი და ილგარ მირზაევი, სამხედრო პატივით დაკრძალეს.<ref name=":D1">{{Cite news|last=Şəfiqə Nazimqızı|date=15.07.2020|title=Polad Həşimov və İlqar Mirzəyev dəfn olunub|language={{Az}}|work=www.report.az ("Report" İnformasiya Agentliyi)|url=https://report.az/herbi-xeberler/general-mayor-polad-hesimov-defn-olunur/|url-status=live|access-date=15.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200810083513/https://report.az/herbi-xeberler/general-mayor-polad-hesimov-defn-olunur/|archive-date=2020-08-10}}</ref> [[აზერბაიჯანის პრეზიდენტი|აზერბაიჯანის პრეზიდენტმა]], [[ილჰამ ალიევი|ილჰამ ალიევმა]] ტელეფონით მიუსამძიმრა [[ფოლად ჰაშიმოვი]]სა და ილგარ მირზაევის ოჯახის წევრებს.<ref name=":MN8">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=15.07.2020|title=Şəhid Polad Həşimov və İlqar Mirzəyevlə vida mərasimi baş tutub - VİDEO|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/sehid-zabitlerimizle-vida-merasimi-kecirilib-video-31496.html|access-date=15.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210103101932/https://mod.gov.az/az/news/sehid-zabitlerimizle-vida-merasimi-kecirilib-video-31496.html|archive-date=04.01.2021}}</ref> მირზაევის კუთვნილი მასალები, მისმა ოჯახმა აზერბაიჯანის ეროვნული ისტორიის მუზეუმის ფონდს გადასცა.<ref>http://azhistorymuseum.gov.az/az/news/3219</ref> == ჯილდოები == * [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_10_illiyi_(1991-2001)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (25.06.2004) — „აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების 10 წლის იუბილე“, საიუბილეო მედალი. * [[ფაილი:Qüsursuz_xidmətə_görə_III_dərəcəli_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (26.06.2005) — „სრულყოფილი სამსახურისთვის“ III ხარისხის მედალი * [[ფაილი:Qüsursuz_xidmətə_görə_II_dərəcəli_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (25.06.2007) — „სრულყოფილი სამსახურისთვის“ II ხარისხის მედალი * [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_90_illiyi_(1918-2008)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (03.07.2008) — „აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების 90 წლის იუბილე“, საიუბილეო მედალი. * [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_90_illiyi_(1918-2008)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (26.06.2013) - „სრულყოფილი სამსახურისთვის“ I ხარისხის მედალი * [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_95_illiyi_(1918-2013)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (15.07.2014) — „აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების 95 წლის იუბილე“, საიუბილეო მედალი. * [[ფაილი:Hərbi_xidmətdə_fərqlənməyə_görə_III_dərəcəli_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (26.06.2017) — III ხარისხის მედალი „სამხედრო სამსახურში გამორჩევისათვის“ * [[ფაილი:AZ_Veteran_of_Azerbaijani_Armed_Forces_medal_ribbon.png|50x50პქ]] (03.10.2017) — „აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების ვეტერანის“ მედალი * [[ფაილი:Медаль_"100_лет_(1918-2018)_Азербайджанской_Армии".png|50x50პქ]] (26.06.2018) — „აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების 100 წლის“ საიუბილეო მედალი. * [[ფაილი:AZ_Herbi_xidmetde_ferqlenmeye_gore_med_2dar_rib.png|50x50პქ]] (26.06.2020) - II ხარისხის მედალი „სამხედრო სამსახურში გამორჩევისთვის“. * [[ფაილი:Qızıl_Ulduz_medalı_(Azərbaycanın_Milli_Qəhrəmanı)_-_lent.png|50x50პქ]] (09.12.2020) — [[ოქროს ვარსკვლავი (აზერბაიჯანი)|„ოქროს ვარსკვლავის“]] მედალი (სიკვდილის შემდგომ)<ref name=":E5">{{Cite news|last=Normativ hüquqi sənədlərin vahid internet bazası|date=09.12.2020|title=Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçularına "Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı" adının verilməsi haqqında Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 09.12.2020-ci il tarixli 2337 nömrəli Sərəncamı|language={{Az}}|work=www.e-qanun.az|url=http://e-qanun.az/framework/46426|access-date=09.12.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210105104635/http://e-qanun.az/framework/46426|archive-date=04.01.2021}}</ref> == მემკვიდრეობა == [[2020|2020 წლის]] [[9 დეკემბერი|9 დეკემბერს]], ილგარ მირზაევს, [[აზერბაიჯანის პრეზიდენტი]]ს [[ილჰამ ალიევი]]ს ბრძანებით, [[აზერბაიჯანი]]ს ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენის საქმეში გაწეული განსაკუთრებული დამსახურებისთვის და საბრძოლო ამოცანების შესრულებისას გამოჩენილი სიმამაცისთვის, სიკვდილის შემდეგ მიენიჭა [[აზერბაიჯანის ეროვნული გმირი]]ს წოდება.<ref name=":P2">{{Cite news|last=Azərbaycan Prezidentinin rəsmi saytı|date=09.12.2020|title=Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçularına "Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı" adının verilməsi haqqında Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 09.12.2020-ci il tarixli Sərəncamı|language={{Az}}|work=www.president.az|url=https://president.az/articles/48680|access-date=09.12.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210107143026/https://president.az/articles/48680|archive-date=09.12.2020}}</ref> 2021 წლის აპრილში, იმ კორპუსის წინ, სადაც ილგარ მირზაევი ცხოვრობდა, სამახსოვრო დაფა დაიდგა. კორპუსის ეზო კეთილმოეწყო და ბაღი გაშენდა. 2021 წლის 7 მაისს, აზერბაიჯანის საზოგადოებრივი ტელევიზიის ეთერში ილგარ მირზაევისადმი მიძღვნილი დოკუმენტური ფილმის პრემიერა გაიმართა. 22 წუთიანი დოკუმენტური ფილმი მოგვითხრობს მის ცხოვრებასა და ბრძოლებში მონაწილეობაზე. ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{DEFAULTSORT:მირზაევი, ილგარ}} [[კატეგორია:გარდაცვლილი 2020]] [[კატეგორია:გარდაცვლილი 14 ივლისი]] [[კატეგორია:დაბადებული 1973]] [[კატეგორია:დაბადებული 8 მაისი]] [[კატეგორია:აზერბაიჯანის ეროვნული გმირები]] [[კატეგორია:აზერბაიჯანელი სამხედრო მოღვაწეები]] gga3l55vkw4zfyd0l1dkuqmuje46pme 4408926 4408925 2022-08-19T00:57:20Z Mehman97 75871 /* top */ wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა სამხედრო მოღვაწე |სრული სახელი = ილგარ მირზაევი |ორიგინალური სახელი =İlqar Mirzəyev |ცხოვრების პერიოდი = 1973 — 2020 |პორტრეტი =Ilqar Mirzayev in 2018.jpg |დაბადების თარიღი = [[8 მაისი]], [[1973]] |დაბადების ადგილი = [[გარდაბანი]], [[საქართველოს სსრ]], [[სსრკ]] |გარდაცვალების თარიღი = {{გარდაცვალების თარიღი და ასაკი|2020|07|14|1973|05|08}} |გარდაცვალების ადგილი = [[თოუზის რაიონი]], [[აზერბაიჯანი]] |მეტსახელი = არტილერიის მამა |ეროვნება = {{დროშანიშანი|აზერბაიჯანი}} [[აზერბაიჯანელები|აზერბაიჯანელი]] |კუთვნილება = [[File:Azerbaijani Armed Forces logo.svg|20px]] [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები]] |სამხედრო სამსახურის წლები = 1991—2020 |წოდება = პოლკოვნიკი |ჯარის სახეობა = [[File:Azerbaijani Land Forces badge.svg|20px]] [[აზერბაიჯანის სახმელეთო ძალები]] |ბრძოლები/ომები = [[აზერბაიჯან-სომხეთის სამხედრო დაპირისპირება (2016)|აპრილის ბრძოლები]]<br>[[აზერბაიჯან-სომხეთის სასაზღვარო დაპირისპირება (2020)|თოუზის ბრძოლები]] |ჯილდოები = [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_10_illiyi_(1991-2001)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Qüsursuz_xidmətə_görə_III_dərəcəli_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Qüsursuz_xidmətə_görə_II_dərəcəli_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_90_illiyi_(1918-2008)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_90_illiyi_(1918-2008)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_95_illiyi_(1918-2013)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Hərbi_xidmətdə_fərqlənməyə_görə_III_dərəcəli_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] [[ფაილი:AZ_Veteran_of_Azerbaijani_Armed_Forces_medal_ribbon.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Медаль_"100_лет_(1918-2018)_Азербайджанской_Армии".png|50x50პქ]] [[ფაილი:AZ_Herbi_xidmetde_ferqlenmeye_gore_med_2dar_rib.png|50x50პქ]] [[ფაილი:Qızıl_Ulduz_medalı_(Azərbaycanın_Milli_Qəhrəmanı)_-_lent.png|50x50პქ]] }} '''ილგარ ანზორ ოღლუ მირზაევი''' ({{lang-az|İlqar Anzor oğlu Mirzəyev}}; {{ვმ-წყარო}}) — [[აზერბაიჯანელები|აზერბაიჯანელი]] სამხედრო მოწვაწე, [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები]]ს პოლკოვნიკი, აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების მე-3 სამხედრო კორპუსის არტილერიის უფროსი 2019–2020 წლებში. აზერბაიჯანის ეროვნული გმირი.<ref name=":4">{{Cite news|last=İlham Əliyev|date=09.12.2020|title=Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçularına "Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı" adının verilməsi haqqında Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 09.12.2020-ci il tarixli Sərəncamı|language={{Az}}|work=www.azertag.az|url=https://azertag.az/xeber/1662247|access-date=09.12.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210106181202/https://azertag.az/xeber/1662247|archive-date=04.01.2021}}</ref> [[2020]] წლის 12-16 ივლისს [[აზერბაიჯან-სომხეთის სასაზღვარო დაპირისპირება (2020)|მიმდინარე ბრძოლების დროს]], ილგარ მირზაევი, რომელიც არტილერიის მეთაური იყო, მე-3 სამხედრო კორპუსის მეთაურის მოადგილე, გენერალ-მაიორ [[ფოლად ჰაშიმოვი|ფოლად ჰაშიმოვთან]] და მის დაქვემდებარებულ ჯარისკაცებთან ერთად, 14 ივლისის დილით, [[თოუზი]]ს სასაზღვრო ზოლთან მიმდინარე ბრძოლების დროს დაიღუპა.<ref>[https://ia601401.us.archive.org/23/items/tovuz-doyusleri/Tovuz%20Doyusleri.pdf Güləmail Murad. "Tovuz döyüşləri". Bakı, "CBS PP", 2021]</ref> == ბიოგრაფია == ილგარ მირზაევი დაიბადა [[1973|1973 წლის]] [[8 მაისი|8 მაისს]] ქალაქ [[გარდაბანი|გარდაბანში]]. ეროვნებით [[აზერბაიჯანელები|აზერბაიჯანელი]] იყო. === განათლება === 1980-1990 წლებში მირზაევი სწავლობდა ქალაქ [[გარდაბანი|გარდაბნის]] საშუალო სკოლაში.<ref name=":V01">{{Cite news|last=Belə Belə İşlər|date=15.12.2020|title=Tovuz döyüşlərinin şəhidi Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı İlqar Mirzəyev|language=Az|work=www.youtube.com ([[Fayl:YouTube social white squircle.svg|14x14px]] [[YouTube]] portalı / "Belə belə işlər" səhifəsi)|url=https://www.youtube.com/watch?v=3rtPifkv_ZM|url-status=live|access-date=15.12.2020|archive-url=|archive-date=}}</ref> 1990-იანი წლების დასაწყისში [[სომხეთი|სომხეთის]] ტერიტორიულმა პრეტენზიებმა [[აზერბაიჯანი|აზერბაიჯანის]] წინააღმდეგ, [[ყარაბაღის ომი|ყარაბაღის პირველი ომის]] დაწყების მიზეზი გახდა. 1991 წელს, როდესაც ომი ახალი დაიწყებული იყო, ილგარ მირზაევმა სასწავლოდ საბუთები ბაქოს უმაღლეს გაერთიანებულ სამეთაურო სკოლაში (BABKM) შეიტანა.<ref name=":V01" /> მირზაევი, [[1991|1991 წლის]] [[1 აგვისტო]]ს ბაქოს უმაღლეს გაერთიანებულ სამეთაურო სკოლაში (BABKM) ჩაირიცხა, რომელიც 1995 წელს „არტილერისტის“ სპეციალობით დაამთავრა. [[2003|2003 წლის]] [[10 აგვისტო]]ს, მირზაევი აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების სამხედრო აკადემიაში ჩაირიცხა, კვალიფიკაციის ასამაღლებლად.<ref name=":V01">{{Cite news|last=Belə Belə İşlər|date=15.12.2020|title=Tovuz döyüşlərinin şəhidi Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı İlqar Mirzəyev|language=Az|work=www.youtube.com ([[Fayl:YouTube social white squircle.svg|14x14px]] [[YouTube]] portalı / "Belə belə işlər" səhifəsi)|url=https://www.youtube.com/watch?v=3rtPifkv_ZM|url-status=live|access-date=15.12.2020|archive-url=|archive-date=}}</ref> სწავლა [[2005|2005 წლის]] [[2 ივლისი|2 ივლისს]], წარმატებით დაასრულა.<ref name=":V01" /> === ოჯახი === ილგარ მირზაევი დაქორწინებული იყო გიულუ მირზაევაზე. ჰყავს ვაჟი, სახელად ელვინი და ქალიშვილი, სახელად გიულნარა. == სამხედრო სამსახური == [[1995|1995 წლის]] [[17 ივნისი]]დან 1995 წლის [[12 ნოემბერი|12 ნოემბრამდე]], მირზაევი იყო [[ბაქო]]ს გენერალური არმიის უმაღლესი სამეთაურო სკოლის კადეტთა ოცეულის მეთაური, ხოლო 1995 წლის [[12 ივნისი]]დან [[1997|1997 წლის]] [[3 მარტი|3 მარტამდე]] მსახურობდა ბაქოს უმაღლესი გენერალური სარდლობის საარტილერიო კადეტთა ოცეულის მეთაურად. 1997 წლის 3 მარტიდან 1998 წლის 20 იანვრამდე, იყო ბაქოს გენერალური არმიის სარდლობის სკოლის კადეტთა ბატალიონის კადეტთა დივიზიის ოცეულის მეთაური, ხოლო 1998 წლის 20 იანვრიდან 1998 წლის 11 ნოემბრამდე იყო ბაქოს გენერალური არმიის სამეთაურო სკოლის კადეტთა ბატალიონის კადეტთა დივიზიის მეთაური. თავისი სამსახურისთვის [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის სამინისტროს]] 1997 წლის 19 ოქტომბრის ბრძანებით, მას მიენიჭა „უფროსი ლეიტენანტის“ სამხედრო წოდება. [[1998|1998 წლის]] [[11 ნოემბერი|11 ნოემბრიდან]] [[2001|2001 წლის]] [[14 ივნისი|14 ივნისამდე]] მირზაევი იყო ბაქოს გენერალური სამეთაურო სკოლის საარტილერიო ბატარეის მეთაური, რისთვისაც შემდგომში, [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის სამინისტროს]] 2000 წლის 27 დეკემბრის ბრძანებით მას მიენიჭა „კაპიტნის“ სამხედრო წოდება. 2001 წლიდან, მირზაევი აგრძელებდა სამხედრო სამსახურს რეგიონებში განლაგებულ სამხედრო ნაწილებში. 2001 წლის 14 ივნისიდან 2002 წლის 31 ივლისამდე იყო ერთ-ერთი სამხედრო ნაწილის შტაბის უფროსი და საარტილერიო დივიზიის მეთაურის მოადგილე, ხოლო 2002 წლის 31 ივლისიდან 2003 წლის 10 აგვისტომდე ამავე დივიზიის მეთაური იყო. სამხედრო ნაწილში საარტილერიო დივიზიის მეთაურის პოზიციაზე ყოფნის დროს, [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის სამინისტროს]] 2002 წლის 13 დეკემბრის ბრძანებით მიიღო „მაიორს“ სამხედრო წოდება.<ref name=":ANL">{{Cite news|last=|date=2020|title=MİRZƏYEV İLQAR ANZOR OĞLU|language={{Az}}|work=www.anl.az ([[Azərbaycan Milli Kitabxanası]]nın rəsmi saytı)|url=http://anl.az/el/emb/MILLI_QEHREMANLAR/qehremanlarimiz/Mirzeyev_Ilqar.pdf|url-status=live|access-date=|archive-url=https://archive.today/20220118124456/http://anl.az/el/emb/MILLI_QEHREMANLAR/qehremanlarimiz/Mirzeyev_Ilqar.pdf|archive-date=2022-01-18}}</ref> 2003 წლის აგვისტოში, [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის სამინისტრომ]] მირზაევი აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების სამხედრო აკადემიაში გაგზავნა კვალიფიკაციის ასამაღლებლად, რომელიც წარმატებით 2005 წლის 2 ივლისს დაასრულა. სწავლის დასრულების შემდეგ, ის [[2005|2005 წლის]] [[2 ივლისი]]დან [[2007|2007 წლის]] [[7 იანვარი|7 იანვრამდე]] მუშაობდა ერთ-ერთი სამხედრო ნაწილის მეთაურის მოადგილედ. მოგვიანებით, 4 წლის განმავლობაში, 2007 წლის 7 იანვრიდან 2011 წლის 29 ივლისამდე, მუშაობდა ამავე სამხედრო ნაწილის ოპერატიული დეპარტამენტის უფროსად. [[2012|2012 წლის]] 26 ივნისის, [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის სამინისტროს]] ბრძანებით, მირზაევს სამხედრო სამსახურისთვის მიენიჭა „პოლკოვნიკი“ სამხედრო წოდება.<ref name=":ANL">{{Cite news|last=|date=2020|title=MİRZƏYEV İLQAR ANZOR OĞLU|language={{Az}}|work=www.anl.az ([[Azərbaycan Milli Kitabxanası]]nın rəsmi saytı)|url=http://anl.az/el/emb/MILLI_QEHREMANLAR/qehremanlarimiz/Mirzeyev_Ilqar.pdf|url-status=live|access-date=|archive-url=https://archive.today/20220118124456/http://anl.az/el/emb/MILLI_QEHREMANLAR/qehremanlarimiz/Mirzeyev_Ilqar.pdf|archive-date=2022-01-18}}</ref> მოგვიანებით, 2012 წლის 7 ივლისიდან 2013 წლის 4 ივლისამდე, მირზაევი მეთაურობდა საარტილერიო დივიზიას. მომდევნო 2 წლის განმავლობაში მან მუშაობა გააგრძელა [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის სამინისტროში]]. 2013 წლის 28 დეკემბრიდან 2015 წლის 8 აგვისტომდე, მირზაევი მუშაობდა თავდაცვის სამინისტროს გენერალური სამხედრო ინსპექციის საბრძოლო და საბრძოლო მხარდაჭერის დეპარტამენტის ინსპექტორად. თავდაცვის სამინისტროში 2 წლიანი მუშაობის შემდეგ, 2015 წლის 14 აგვისტოდან 28 ოქტომბრამდე მუშობდა ერთ-ერთი სამხედრო მეთაურის მოადგილედ და შტაბის უფროსად. === აპრილის ბრძოლები === {{მთავარი|აზერბაიჯან-სომხეთის სამხედრო დაპირისპირება (2016)}} 2016 წლის 1-2 აპრილს, შეტაკებები დაიწყო [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები|აზერბაიჯანისა]] და [[სომხეთი]]ს შეიარაღებული ძალების ქვედანაყოფებს შორის, [[ტერტერის რაიონი|ტარტარისა]] და [[ჯაბრაილის რაიონი|ჯაბრაილ]]-[[ფუზულის რაიონი|ფუზულის]] მიმართულებით. მირზაევი, რომელიც იყო ერთ-ერთი სამხედრო ნაწილის მეთაური იყო, იბრძოდა [[ტერტერის რაიონი|ტარტარის რაიონში]] გამავალ ფრონტის ხაზზე. ღამის ბრძოლების დროს, აზერბაიჯანის არმიამ ოკუპაციისგან გაათავისუფლა ხელსაყრელი პოზიციები და სტრატეგიული სიმაღლეები ტერტერში, სოფელ თალიშის მიმართულებით, მათ შორის მწვერვალი „თალიშიც“. ბრძოლების დროს, იმ პერიოდში [[სომხეთი|სომხეთის]] თავდაცვის მინისტრის [[სეირან ოჰანიანი|სეირან ოჰანიანის]] მიერ შექმნილი და სომხური არმიის „უძლეველი ოჰანიანის ბარიერის“ სახელით ცნობილი თავდაცვის ხაზი 40 წუთში განადგურდა. აზერბაიჯანის არმიის მიერ, 2 საათში განადგურდა სომხური არმიის 21 სამხედრო პოსტი და ოკუპაციისგან 7 სტრატეგიული პუნქტი განთავისუფლდა. [[2019|2019 წლის]] [[23 თებერვალი|23 თებერვალს]], ილგარ მირზაევი დაინიშნა მე-3 სამხედრო კორპუსის საარტილერიო დეპარტამენტის უფროსად. ===თოუზის ბრძოლები=== [[2020|2020 წლის]] [[12 ივლისი]]ს შუადღიდან, [[სომხეთის შეიარაღებული ძალები]]ს ქვედანაყოფებმა საარტილერიო იერიში მიიტანეს [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები]]ს პოზიციებზე, აზერბაიჯან-სომხეთის სახელმწიფო საზღვრის [[თოუზის რაიონი]]ს მდებარე მონაკვეთზე.<ref name=":MN1">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=12.07.2020|title=Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin bölmələri Tovuz istiqamətində təxribat törədib|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/ermenistan-silahli-quvvelerinin-bolmeleri-tovuz-istiqametinde-texribat-toredib-31439.html|access-date=12.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210105120154/https://mod.gov.az/az/news/ermenistan-silahli-quvvelerinin-bolmeleri-tovuz-istiqametinde-texribat-toredib-31439.html|archive-date=04.01.2021}}</ref> აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების ქვედანაყოფების მიერ საპასუხო ზომების მიღების შედეგად, სომხური არმიის თავდასხმის მცდელობა აღიკვეთა და სომხური არმია უკან დაიხია.<ref name=":MN2">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=12.07.2020|title=İtgi verən düşmən geri oturdulub|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/itki-veren-dusmen-geri-oturdulub-31442.html|url-status=live|access-date=12.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210105120713/https://mod.gov.az/az/news/itki-veren-dusmen-geri-oturdulub-31442.html|archive-date=2021-01-05}}</ref> ბრძოლის პირველ საათებში, აზერბაიჯანის არმიის 3 ჯარისკაცი დაიღუპა და 4 დაიჭრა.<ref name=":MN2" /> <ref name=":MN3">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=12.07.2020|title=Düşmən hücumunun qarşısı alınan zaman hərbi qulluqçularımız şəhid olub|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/dusmen-hucumunun-qarsisi-alinarken-herbi-qulluqcularimiz-sehid-olub-31445.html|access-date=12.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210105121237/https://mod.gov.az/az/news/dusmen-hucumunun-qarsisi-alinarken-herbi-qulluqcularimiz-sehid-olub-31445.html|archive-date=04.01.2021}}</ref> 12-13 ივლისის ღამეს დაძაბული სიტუაცია აზერბაიჯან-სომხეთის სახელმწიფო საზღვრის [[თოუზის რაიონი|თოუზის]] მონაკვეთზე შენარჩუნდა.<ref name=":MN4" /> სამხედრო შეტაკებებში, რომელშიც მონაწილეობას იღებდნენ მე-3 სამხედრო კორპუსის შტაბის უფროსი [[ფოლად ჰაშიმოვი|ფოლად ჰაშიმოვ]] და არტილერიის უფროსი ილგარ მირზაევი, ერთობლივად გაანადგურეს სომხეთის არმიის საბაზო სადგური, საარტილერიო დანადგარები და ცოცხალი ძალა. [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები]] აქტიურად იყენებდნენ არტილერიის.<ref name=":MN4">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=13.07.2020|title=Azərbaycan Ordusu bölmələri düşmənin dayaq məntəqəsinə zərbə endirib - VİDEO|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/azerbaycan-ordusunun-bolmeleri-dusmenin-dayaq-menteqesine-zerbe-endirib-video-31448.html|url-status=live|access-date=13.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200925003742/https://mod.gov.az/az/news/azerbaycan-ordusunun-bolmeleri-dusmenin-dayaq-menteqesine-zerbe-endirib-video-31448.html|archive-date=2020-09-25}}</ref> 13 ივლისს, აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების დანაყოფებმა საპასუხო დარტყმები გააგრძელეს.<ref name=":MN5">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=13.07.2020|title=Düşmənin bir neçə hərbi hədəfi darmadağın edilib - VİDEO|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/dusmenin-bir-nece-herbi-obyekti-ve-texnikasi-darmadagin-edilib-video-31460.html|url-status=live|access-date=13.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210105122743/https://mod.gov.az/az/news/dusmenin-bir-nece-herbi-obyekti-ve-texnikasi-darmadagin-edilib-video-31460.html|archive-date=2021-01-05}}</ref> საპასუხო დარტყმების შედეგად, აზერბაიჯანის არმიის ზუსტი ცეცხლის შედეგად განადგურდა სომხეთის შეიარაღებული ძალების სამხედრო პოზიციები, 20-ზე მეტი სამხედრო პირი, ბატალიონის შტაბი და სხვა სამხედრო ობიექტები.<ref name=":MN5" /> 13-14 ივლისის ღამეს და დილით ბრძოლები აზერბაიჯან-სომხეთის სახელმწიფო საზღვარზე გაგრძელდა.<ref name=":MN6">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=14.07.2020|title=Düşmənin mövqeləri və müdafiəsinin dərinliyində yerləşən ehtiyatlar məhv edilib - VİDEO|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/dusmen-movqeleri-ve-mudafiesinin-derinliyindeki-ehtiyatlar-mehv-edilib-video-31466.html|url-status=live|access-date=14.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210106202742/https://mod.gov.az/az/news/dusmen-movqeleri-ve-mudafiesinin-derinliyindeki-ehtiyatlar-mehv-edilib-video-31466.html|archive-date=2021-01-06}}</ref> ღამით, ბრძოლების დროს სომხეთის შეიარაღებული ძალების ცეცხლის საპასუხოდ გატარებული ღონისძიებების შედეგად განადგურდა სომხეთის არმიის კუთვნილი სხვადასხვა დანიშნულების სამხედრო საბრძოლო მანქანები, რეზერვები და ცოცხალი ძალა.<ref name=":MN6" /> == სიკვდილი == 14 ივლისს, [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები|აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების]] 7 სამხედრო მოსამსახურე, მათ შორის 6 ოფიცერი, [[თოუზის რაიონი|თაოუზის რაიონში]] მიმდინარე საბრძოლო საბრძოლო შეტაკებების დროს დაიღუპა.<ref name=":MN7">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=14.07.2020|title=Tovuz rayonu istiqamətində şiddətli döyüşlər gedir|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/tovuz-rayonu-istiqametinde-siddetli-doyusler-gedir-31469.html|url-status=live|access-date=14.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210106201615/https://mod.gov.az/az/news/tovuz-rayonu-istiqametinde-siddetli-doyusler-gedir-31469.html|archive-date=2021-01-06}}</ref> იმავე დღეს, 13:00 საათზე, აზერბაიჯანის თავდაცვის მინისტრის მოადგილემ, ქერიმ ვალიევმა პირდაპირ ეთერში განცხადება გააკეთა:<ref name=":V09">{{Cite news|last=|date=14.07.2020|title=Müdafiə nazirinin müavini general-leytenant Kərim Vəliyev: "Şəhidlərimizin qisası alınacaq"|language={{Az}}|work=www.youtube.com ([[Fayl:YouTube social white squircle.svg|14x14px]] [[YouTube]] portalı / "İCTİMAİ TV" səhifəsi)|url=https://www.youtube.com/watch?v=AtgFu5KN6lk|url-status=|access-date=14.07.2020|archive-url=|archive-date=}}</ref> {{ციტატა|გენერალ-მაიორი ფოლად ჰაშიმოვი, დღეს გამთენიისას გმირულად დაიღუპა. მასთან ერთად დაიღუპა პოლკოვნიკი ილგარ მირზაევი. ეს იმაზე მეტყველებს, რომ ჩვენი გენერლები და მაღალი რანგის ოფიცრები არ იმალებიან ჯარისკაცების უკან და ღირსეულად ასრულებენ თავიანთ საბრძოლო დავალებებს. სამწუხაროდ, ბრძოლები დანაკარგების გარეშე ვერ იქნება. თავდაცვის სამინისტროს სახელით ვუცხადებთ თანაგრძნობას ჩვენს გმირებს და მოთმინებას ვუსურვებთ მათ ოჯახებს. ჩვენს დაჭრილ მეგობრებს მალე გამოჯანმრთელებას ვუსურვებთ. მე მინდა დაგარწმუნოთ, რომ ჩვენი გმირების და დაჭრილების სისხლი მიწაზე არ დარჩება.}} პოლკოვნიკი ილგარ მირზაევი [[2020|2020 წლის]] [[14 ივლისი|14 ივლისს]], დილით, ფრონტის ხაზზე, [[თოუზის რაიონი|თოუზის რაიონის]] მიმართულებზე მიმდინარე ბრძოლების დროს დაიღუპა.<ref name=":Ş" /> მასთან ერთად ბრძოლების დროს დაიღუპა გენერალ-მაიორი [[ფოლად ჰაშიმოვი]], მე-3 სამხედრო კორპუსის მეთაურის მოადგილე მაიორი ანარ ნოვრუზოვი, მაიორი ნამიგ აჰმედოვი, ოფიცერი ილგარ ზეინალი, ოფიცერი იაშარ ბაბაევი და რიგითი ელჩინ მუსტაფაზადე. მოწამეობრივად დაიღუპა.<ref name=":Ş">{{Cite news|last=|date=14.07.2020|title=Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi: Tovuz rayonu istiqamətində şiddətli döyüşlər gedir|language={{Az}}|work=www.azertag.az (Azərbaycan Dövlət İnformasiya Agentliyi)|url=https://azertag.az/xeber/1536385|access-date=14.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210106182759/https://azertag.az/xeber/1536385|archive-date=04.01.2021}}</ref> 14 ივლისს, ილგარ მირზაევის ცხედარი ჩამოასვენეს ხატაის რაიონის აჰმადლის დასახლებაში, სადაც ის ცხოვრობდა. მომდევნო დღეს, 15 ივლისს, დაღუპული გენერალ-მაიორი [[ფოლად ჰაშიმოვი|ფოლად ჰაშიმოვი]] და პოლკოვნიკი ილგარ მირზაევის გაასვენეს.<ref name=":MN8">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=15.07.2020|title=Şəhid Polad Həşimov və İlqar Mirzəyevlə vida mərasimi baş tutub - VİDEO|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/sehid-zabitlerimizle-vida-merasimi-kecirilib-video-31496.html|access-date=15.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210103101932/https://mod.gov.az/az/news/sehid-zabitlerimizle-vida-merasimi-kecirilib-video-31496.html|archive-date=04.01.2021}}</ref> გასვენების ცერემონიას დაესწრნენ: [[აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრო|თავდაცვის მინისტრი]] [[ზაქირ ჰასანოვი]], შეიარაღებული ძალების შტაბის ყოფილი უფროსი ნაჯმედდინ სადიგოვი, [[აზერბაიჯანის პრეზიდენტის ადმინისტრაცია|პრეზიდენტის ადმინისტრაციის]] სამხედრო საქმეთა დეპარტამენტის უფროსის მოადგილე იაშარ ალიევი, საჰაერო ძალების სარდალი რამიზ ტაჰიროვი, ბაქოს მერი [[ელდარ აზიზოვი]].<ref name=":MN8" /> მირზაევი, ბაქოს მეორე საპატიო ხეივანში დაკრძალეს. აბდულა გურბანმა, რომელმაც დაკრძალვის ცერემონიაზე სიტყვით გამოვიდა, დამსწრე საზოგადოებას ინფორმაცია მიაწოდა აზერბაიჯანის ეროვნული გმირების, ფოლად ჰაშიმოვისა და ილგარ მირზაევის ცხოვრებისა და სამხედრო სამსაზურზე. მოგვიანებით, აზერბაიჯანის ეროვნული ჰიმნის თანხლებით, ფოლად ჰაშიმოვი და ილგარ მირზაევი, სამხედრო პატივით დაკრძალეს.<ref name=":D1">{{Cite news|last=Şəfiqə Nazimqızı|date=15.07.2020|title=Polad Həşimov və İlqar Mirzəyev dəfn olunub|language={{Az}}|work=www.report.az ("Report" İnformasiya Agentliyi)|url=https://report.az/herbi-xeberler/general-mayor-polad-hesimov-defn-olunur/|url-status=live|access-date=15.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200810083513/https://report.az/herbi-xeberler/general-mayor-polad-hesimov-defn-olunur/|archive-date=2020-08-10}}</ref> [[აზერბაიჯანის პრეზიდენტი|აზერბაიჯანის პრეზიდენტმა]], [[ილჰამ ალიევი|ილჰამ ალიევმა]] ტელეფონით მიუსამძიმრა [[ფოლად ჰაშიმოვი]]სა და ილგარ მირზაევის ოჯახის წევრებს.<ref name=":MN8">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyinin Mətbuat Xidməti|date=15.07.2020|title=Şəhid Polad Həşimov və İlqar Mirzəyevlə vida mərasimi baş tutub - VİDEO|language={{Az}}|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi)|url=https://mod.gov.az/az/news/sehid-zabitlerimizle-vida-merasimi-kecirilib-video-31496.html|access-date=15.07.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210103101932/https://mod.gov.az/az/news/sehid-zabitlerimizle-vida-merasimi-kecirilib-video-31496.html|archive-date=04.01.2021}}</ref> მირზაევის კუთვნილი მასალები, მისმა ოჯახმა აზერბაიჯანის ეროვნული ისტორიის მუზეუმის ფონდს გადასცა.<ref>http://azhistorymuseum.gov.az/az/news/3219</ref> == ჯილდოები == * [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_10_illiyi_(1991-2001)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (25.06.2004) — „აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების 10 წლის იუბილე“, საიუბილეო მედალი. * [[ფაილი:Qüsursuz_xidmətə_görə_III_dərəcəli_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (26.06.2005) — „სრულყოფილი სამსახურისთვის“ III ხარისხის მედალი * [[ფაილი:Qüsursuz_xidmətə_görə_II_dərəcəli_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (25.06.2007) — „სრულყოფილი სამსახურისთვის“ II ხარისხის მედალი * [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_90_illiyi_(1918-2008)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (03.07.2008) — „აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების 90 წლის იუბილე“, საიუბილეო მედალი. * [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_90_illiyi_(1918-2008)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (26.06.2013) - „სრულყოფილი სამსახურისთვის“ I ხარისხის მედალი * [[ფაილი:Azərbaycan_Silahlı_Qüvvələrinin_95_illiyi_(1918-2013)_yubiley_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (15.07.2014) — „აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების 95 წლის იუბილე“, საიუბილეო მედალი. * [[ფაილი:Hərbi_xidmətdə_fərqlənməyə_görə_III_dərəcəli_medalı_-_lent.png|50x50პქ]] (26.06.2017) — III ხარისხის მედალი „სამხედრო სამსახურში გამორჩევისათვის“ * [[ფაილი:AZ_Veteran_of_Azerbaijani_Armed_Forces_medal_ribbon.png|50x50პქ]] (03.10.2017) — „აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების ვეტერანის“ მედალი * [[ფაილი:Медаль_"100_лет_(1918-2018)_Азербайджанской_Армии".png|50x50პქ]] (26.06.2018) — „აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების 100 წლის“ საიუბილეო მედალი. * [[ფაილი:AZ_Herbi_xidmetde_ferqlenmeye_gore_med_2dar_rib.png|50x50პქ]] (26.06.2020) - II ხარისხის მედალი „სამხედრო სამსახურში გამორჩევისთვის“. * [[ფაილი:Qızıl_Ulduz_medalı_(Azərbaycanın_Milli_Qəhrəmanı)_-_lent.png|50x50პქ]] (09.12.2020) — [[ოქროს ვარსკვლავი (აზერბაიჯანი)|„ოქროს ვარსკვლავის“]] მედალი (სიკვდილის შემდგომ)<ref name=":E5">{{Cite news|last=Normativ hüquqi sənədlərin vahid internet bazası|date=09.12.2020|title=Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçularına "Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı" adının verilməsi haqqında Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 09.12.2020-ci il tarixli 2337 nömrəli Sərəncamı|language={{Az}}|work=www.e-qanun.az|url=http://e-qanun.az/framework/46426|access-date=09.12.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210105104635/http://e-qanun.az/framework/46426|archive-date=04.01.2021}}</ref> == მემკვიდრეობა == [[2020|2020 წლის]] [[9 დეკემბერი|9 დეკემბერს]], ილგარ მირზაევს, [[აზერბაიჯანის პრეზიდენტი]]ს [[ილჰამ ალიევი]]ს ბრძანებით, [[აზერბაიჯანი]]ს ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენის საქმეში გაწეული განსაკუთრებული დამსახურებისთვის და საბრძოლო ამოცანების შესრულებისას გამოჩენილი სიმამაცისთვის, სიკვდილის შემდეგ მიენიჭა [[აზერბაიჯანის ეროვნული გმირი]]ს წოდება.<ref name=":P2">{{Cite news|last=Azərbaycan Prezidentinin rəsmi saytı|date=09.12.2020|title=Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçularına "Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı" adının verilməsi haqqında Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 09.12.2020-ci il tarixli Sərəncamı|language={{Az}}|work=www.president.az|url=https://president.az/articles/48680|access-date=09.12.2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210107143026/https://president.az/articles/48680|archive-date=09.12.2020}}</ref> 2021 წლის აპრილში, იმ კორპუსის წინ, სადაც ილგარ მირზაევი ცხოვრობდა, სამახსოვრო დაფა დაიდგა. კორპუსის ეზო კეთილმოეწყო და ბაღი გაშენდა. 2021 წლის 7 მაისს, აზერბაიჯანის საზოგადოებრივი ტელევიზიის ეთერში ილგარ მირზაევისადმი მიძღვნილი დოკუმენტური ფილმის პრემიერა გაიმართა. 22 წუთიანი დოკუმენტური ფილმი მოგვითხრობს მის ცხოვრებასა და ბრძოლებში მონაწილეობაზე. ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{DEFAULTSORT:მირზაევი, ილგარ}} [[კატეგორია:გარდაცვლილი 2020]] [[კატეგორია:გარდაცვლილი 14 ივლისი]] [[კატეგორია:დაბადებული 1973]] [[კატეგორია:დაბადებული 8 მაისი]] [[კატეგორია:აზერბაიჯანის ეროვნული გმირები]] [[კატეგორია:აზერბაიჯანელი სამხედრო მოღვაწეები]] b99i7bjylcgsiqiqcgk3mnmpja4bynk 0 536313 4408910 4405491 2022-08-19T00:02:14Z InternetArchiveBot 124291 [[ვიკიპედია:გადამოწმებადობა|შემოწმების]] მიზნით 1 წიგნის დამატება (20220818)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki {{გადამისამართება|მწვანე ბერეტები}} {{ინფოდაფა სამხედრო ნაწილი |ნაწილის სახელი= ამერიკის შეერთებული შტატების არმიის სპეცდანიშნულების ძალები |სურათი=[[File:USA - Special Forces Branch Insignia.png|300px]] |წარწერა=არმიის სპეცდანიშნულების ძალების განშტოების განმასხვავებელი ნიშანი |თარიღები= * 19 ივნისი, 1952 (მე-10 ჯგუფის ჩამოყალიბება)<ref>{{Cite web |last=Venhuizen |first=Harm |date=14 July 2020 |title=How the Green Berets got their name |url=https://www.armytimes.com/off-duty/2020/07/14/how-the-green-berets-got-their-name/ |access-date=10 June 2022 |website=[[Army Times]]}}</ref><ref>{{Cite web |title=History of the Special Forces |url=https://www.goarmy.com/special-forces/sf-history.m.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20200428122204/https://m.goarmy.com/special-forces/sf-history.m.html |archive-date=28 April 2020 |access-date=9 June 2022 |publisher=GoArmy}}</ref> * 9 აპრილი, 1987 (სპეცრაზმის ოფიციალური დაბადების დღე)<ref>{{Cite web |title=Army Birthdays: Branch Birthdays |url=https://history.army.mil/html/faq/branches.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20220614163612/https://history.army.mil/html/faq/branches.html |archive-date=14 June 2022 |access-date=9 June 2022 |publisher=[[United States Army Center of Military History]]}}</ref><ref>{{Cite tweet |author=1st Special Forces Command |user=1st_SF_Command |number=1380467186393812993 |date=9 April 2021 |title=#OTD in 1987, the #SpecialForces branch was officially established as a basic branch of the Army by General Order Number 35. By establishing SF as a branch, the Army better standardized and professionalized the Green Berets.[...&#93; [Image of Order No. 35&#93; |url=https://twitter.com/1st_SF_Command/status/1380467186393812993/photo/1 |access-date=9 June 2022}}</ref><ref>{{Cite web |date=19 June 1987 |title=General Orders No. 35: Army Special Forces Branch |url=https://history.army.mil/html/faq/branches/DA_GO_1987-35.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20220605125521/https://history.army.mil/html/faq/branches/DA_GO_1987-35.pdf |archive-date=5 June 2022 |access-date=30 May 2022 |publisher=Headquarters Department of the Army |location=Washington, D.C.}}</ref> |ქვეყანა= {{დროშა|ამერიკის შეერთებული შტატები}} |allegiance= |შემადგენლობა= {{army|აშშ}} |ტიპი= [[სპეციალური ოპერაციების ძალები|სპეციალური ოპერაციების ძალა]] |როლი= |რაოდენობა= |სამეთაურო სტრუქტურა=[[File:United States Army Special Operations Command DUI.png|20px]] [[აშშ-ის არმიის სპეცდანიშნულების ძალების სარდლობა]]<br />[[File:United States Special Operations Command Insignia.svg|20px]] [[აშშ-ის სპეცდანიშნულების ძალების სარდლობა]] |გარნიზონი= ფორტ ბრაგი, ჩრდილოეთ კაროლინა |garrison_label=შტაბ-ბინა |მეტსახელი=მწვანე ბერეტები, ჩუმი პროფესიონალები,<ref>{{Cite news |last=Stanton |first=Doug |date=24 June 2009 |title=The Quiet Professionals: The Untold Story of U.S. Special Forces in Afghanistan |work=Huffington Post |url=http://www.huffingtonpost.com/doug-stanton/the-quiet-professionals-t_b_219737.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20120801091720/http://www.huffingtonpost.com/doug-stanton/the-quiet-professionals-t_b_219737.html |archive-date=1 August 2012}}</ref> ჯარისკაც-დიპლომატები, გველიჭამიები, წვერიანი ნაძირალები<ref>{{Cite news |last=Gentile |first=Carmen |date=9 November 2011 |title=In Afghanistan, special units do the dirty work |work=[[USA Today]] |url=https://www.usatoday.com/news/world/afghanistan/story/2011-11-09/special-forces-key-in-afghanistan/51145690/1?csp=34news |archive-url=https://web.archive.org/web/20111213143501/https://www.usatoday.com/news/world/afghanistan/story/2011-11-09/special-forces-key-in-afghanistan/51145690/1?csp=34news |archive-date=13 December 2011}}</ref> |patron= |დევიზი={{lang-la|De Oppresso Liber}} |ფერები=<span class="legend-color" style="background-color:#1B4D3E; border:1px solid #AAAAAA;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span>&nbsp;ჭაობისფერი |colors_label=ბერეტის ფერი |მარშიმარში=„[[The Ballad of the Green Berets]]“ |თილისმა= |აღჭურვილობა= |equipment_label= |ბრძოლები={{unbulleted list|[[კორეის ომი]]|[[ცივი ომი]]|[[ლაოსის სამოქალაქო ომი]]|[[დომინიკის სამოქალაქო ომი]]|[[ვიეტნამის ომი]]|[[ელ-სალვადორის სამოქალაქო ომი]]|[[გრენადაში შეჭრა|ოპერაცია გადაუდებელი რისხვა]]|[[პანამაში შეჭრა|ოპერაცია სამართლიანი მიზეზი]]|[[სპარსეთის ყურის ომი]]|[[სომალის სამოქალაქო ომი]]<br />[[ოპერაცია იმედის აღდგენა]]|[[ოპერაცია დემოკრატიის მხარდაჭერა]]|[[ბოსნიის ომი]]|[[კოსოვოს ომი]]|[[აღმოსავლეთ ტიმორის კრიზისი]]|[[ომი ტერორიზმის წინააღმდეგ]]<br />[[ოპერაცია შეუზღუდავი თავისუფლება]]|[[ოპერაცია შეუზღუდავი თავისუფლება—აფრიკის რქა]]|[[ერაყის ომი]]|[[ომი ჩრდილო-დასავლეთ პაკისტანში]]|[[ოპერაცია იუპიტერის ფარი]]|[[ოპერაცია თანდაყოლილი გადაჭრა]]|[[ავღანეთის ომი (2001–დღემდე)|ოპერაცია თავისუფლების სენტინელი]]|[[ბატონის წინააღმდეგობის არმიის აჯანყება]]<ref>{{Cite news |last=William Bishop |first=Mac |date=6 March 2017 |title=Inside the Green Berets' Hunt for Wanted Warlord Joseph Kony |publisher=NBC News |url=https://www.nbcnews.com/news/world/inside-green-berets-hunt-warlord-joseph-kony-n726076 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220605092645/https://www.nbcnews.com/news/world/inside-green-berets-hunt-warlord-joseph-kony-n726076 |archive-date=5 June 2022}}</ref>|[[ოპერაცია ატლანტიკური გადაწყვეტა]]<ref>{{Cite web |last=Robles |first=Nelson |date=29 March 2017 |title=Special Operations Troops From 15 Countries Conduct Allied Spirit VI |url=https://www.defense.gov/News/Article/Article/1134047/special-operations-troops-from-15-countries-conduct-allied-spirit-vi |archive-url=https://web.archive.org/web/20220719195229/https://www.defense.gov/News/News-Stories/Article/Article/1134047/special-operations-troops-from-15-countries-conduct-allied-spirit-vi/ |archive-date=2022-07-19 |publisher=Department of Defence}}</ref>}} |დღესასწაულები= |მხატვრული გაფორმება= |საბრძოლო დამსახურებები= |disbanded= <!-- მეთაურები --> |მეთაური1=[[გენერალ-მაიორი]] [[რიჩარდ ანგლი]] |commander1_label=მეთაური |მეთაური2= |commander2_label= |მეთაური3= |commander3_label=მეთაური |ცნობილი მეთაურები=[[აარონ ბანკი]]<ref>{{Cite web |title=აარონ ბანკი |url=https://www.britannica.com/biography/Aaron-Bank}}</ref><br>[[უილიამ იარბორო]]<ref>{{Cite web |title=უილიამ იარბორო |url=https://www.britannica.com/biography/William-Yarborough}}</ref><br>[[სტენლი მაკქრისტალი]]<ref>{{Cite web |title=სტენლი მაკქრისტალი |url=https://www.britannica.com/biography/Stanley-McChrystal}}</ref> <!-- განმასხვავებელი ნიშნები --> |საიდენტიფიკაციო სიმბოლო= |identification_symbol_label= |საიდენტიფიკაციო სიმბოლო2= |identification_symbol_2_label= |საიდენტიფიკაციო სიმბოლო3= |identification_symbol_3_label= |საიდენტიფიკაციო სიმბოლო4= |identification_symbol_4_label= <!-- თვითმფრინავი --> |მოიერიშე თვითმფრინავი= |ბომბდამშენი თვითმფრინავი= |ელექტრონული თვითმფრინავი= |გამანადგურებელი თვითმფრინავი= |ვერტმფრენი= |მოიერიშე ვერტმფრენი= |aircraft_helicopter_cargo= |aircraft_helicopter_multirole= |aircraft_helicopter_observation= |სატრანსპორტო ვერტმფრენი= |aircraft_helicopter_utility= |გადამტაცი თვითმფრინავი= |საპატრულო თვითმფრინავი= |მზვერავი თვითმფრინავი= |სავარჯიშო თვითმფრინავი= |სატრანსპორტო თვითმფრინავი= }} '''ამერიკის შეერთებული შტატების არმიის სპეცდანიშნულების ძალები (SF)''' ან '''1-ელი სპეცდანიშნულების ძალების სარდლობა (საჰაერო-სადესანტო)''', პოპულარულ მედიასა და სამოქალაქო საზოგადოებაში ცნობილი, როგორც '''მწვანე ბერეტები''' — ამერიკის შეერთებული შტატების არმიის [[სპეციალური ოპერაციების ძალები|სპეციალური ოპერაციების ძალა]].<ref>{{Cite web |last=Goldberg |first=Maren |date=n.d. |title=Green Berets: United States military |url=https://www.britannica.com/topic/Green-Berets |archive-url=https://web.archive.org/web/20220628062153/https://www.britannica.com/topic/Green-Berets |archive-date=28 June 2022 |access-date=9 June 2022 |website=[[Encyclopædia Britannica]] |language=en}}</ref> მწვანე ბერეტები მიმართულია ცხრა დოქტრინისაკენ: პარტიზანული ომი და დივერსიები, საგარეო საერთო თავდაცვა, პირდაპირი მოქმედება, ანტიპარტიზანული ომი, სპეციალური დაზვერვა, ტერორიზმის საწინააღმდეგო ოპერაციები, საინფორმაციო ომი, [[მასობრივი განადგურების იარაღი|მასობრივი განადგურების იარაღის გავრცელება]], კონტრპროლიფიკაცია და უშიშროების ძალების დახმარება. ქვედანაყოფი ხაზს უსვამს ენობრივ, კულტურულ და სასწავლო უნარებს უცხოურ ჯარებთან მუშაობისას; ახალწვეულებს მოეთხოვებათ უცხო ენის სწავლა, როგორც მათი წვრთნის ნაწილი და უნდა შეინარჩუნონ ცოდნა იმ რეგიონების პოლიტიკური, ეკონომიკური და კულტურული სირთულეების შესახებ, სადაც ისინი არიან განლაგებული.<ref>{{Cite web|last=Lee |first=Michael |date=24 March 2022</ins> |title=The US Army's Green Berets quietly helped tilt the battlefield a little bit more toward Ukraine |url=https://www.msn.com/en-us/news/world/the-us-army-s-green-berets-quietly-helped-tilt-the-battlefield-a-little-bit-more-toward-ukraine/ar-AAVqQfJ |archive-url=https://web.archive.org/web/20220601160941/https://www.msn.com/en-us/news/world/the-us-army-s-green-berets-quietly-helped-tilt-the-battlefield-a-little-bit-more-toward-ukraine/ar-AAVqQfJ|archive-date=1 June 2022</ins> |access-date=2022-03-24 |website=MSN<ins> |publisher=FOX News</ins> |language=en-US}}</ref> სპეციალური ძალების სხვა მისიები, რომლებიც ცნობილია როგორც მეორადი მისიები, მოიცავს საბრძოლო ძებნა-გადარჩენას (CSAR), ნარკოტიკების წინააღმდეგ ბრძოლას, მძევლების გადარჩენას, ჰუმანიტარულ დახმარებას, განაღმვით ოპერაცოებს, სამშვიდობო მისიებს და ინდივიდუალურ სამიზნეებზე ნადირობას. შეერთებული შტატების სპეციალური ოპერაციების სარდლობის (USSOCOM) ან აშშ-ის მთავრობის სხვა აქტივობების სხვა კომპონენტები ასევე შეიძლება სპეციალიზდნენ ამ მეორად მისიებში.<ref name="JP3-05">{{Cite web |author=[[Joint Chiefs of Staff]] |date=17 December 2003 |title=Joint Publication 3-05: Doctrine for Joint Special Operations |url=http://www.dtic.mil/doctrine/jel/new_pubs/jp3_05.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20000817094505/http://www.dtic.mil/doctrine/jel/new_pubs/jp3_05.pdf |archive-date=17 August 2000 |access-date=27 April 2008 |website=Defense Technical Information Center |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080507000256/http://www.dtic.mil/doctrine/jel/new_pubs/jp3_05.pdf |archivedate=7 მაისი 2008 }}</ref> სპეცრაზმი ამ მისიებს შვიდი გეოგრაფიულად ორიენტირებული ჯგუფის მეშვეობით ახორციელებს.<ref name="USASOC">{{Cite web |title=USASOC Headquarters Fact Sheet |url=http://www.soc.mil/USASOCHQ/USASOCHQFactSheet.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20131014195807/www.soc.mil/USASOCHQ/USASOCHQFactSheet.html |archive-date=14 October 2013 |url-status=dead |publisher=[[United States Army Special Operations Command]] |access-date=10 June 2022}}</ref> მათი ბევრი ოპერატიული ტექნიკა კლასიფიცირებულია, მაგრამ ზოგიერთი არამხატვრული ნაშრომი<ref name="Waller">{{Cite book |last=Waller |first=Douglas C. |url=https://www.worldcat.org/oclc/32941898 |title=The Commandos : The Inside Story of America's Secret Soldiers |date=1995 |publisher=Dell Publishing |isbn=978-0440220466 |location=New York |oclc=32941898}}</ref> და დოქტრინული სახელმძღვანელო ხელმისაწვდომია.<ref name="FM3-05">{{Cite book |url=https://fas.org/irp/doddir/army/fm3-05.pdf |title=FM 3-05: Army Special Operations Forces |date=September 2006 |publisher=U.S. Department of the Army |archive-url=https://web.archive.org/web/20220403104327/https://irp.fas.org/doddir/army/fm3-05.pdf |archive-date=3 April 2022}}</ref><ref name="FM3-05-102">{{Cite web |date=July 2001 |title=FM 3-05.102 Army Special Forces Intelligence |url=https://fas.org/irp/doddir/army/fm3-05-102.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20220412231526/https://irp.fas.org/doddir/army/fm3-05-102.pdf |archive-date=12 April 2022 |website=Federation of American Scientists |publisher=Department of the Army}}</ref><ref name="JP3-05-5">{{Cite web |year=1993 |title=Joint Publication 3-05.5: Special Operations Targeting and Mission Planning Procedures |url=http://www.dtic.mil/doctrine/jel/new_pubs/jp3_05_5.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20000817094529/http://www.dtic.mil/doctrine/jel/new_pubs/jp3_05_5.pdf |archive-date=17 August 2000 |access-date=13 November 2007 |website=Defense Technical Information Center |publisher=Joint Chiefs of Staff |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090821193642/http://www.dtic.mil/doctrine/jel/new_pubs/jp3_05_5.pdf |archivedate=21 აგვისტო 2009 }}</ref><ref name="pbs frontline">{{Cite AV media |url=https://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/campaign/ground/specialforces.html |title=Campaign Against Terror |date=8 September 2002 |series=Frontline |archive-url=https://web.archive.org/web/20220203155513/https://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/campaign/interviews/franks.html |archive-date=3 February 2022 |website=[[PBS]] |section=Interview U.S. Army General Tommy Franks}}</ref> როგორც სპეციალური ოპერაციების ქვედანაყოფები, სპეციალური ძალები სულაც არ ექვემდებარებიან ამ ქვეყნების სახმელეთო მეთაურებს. ამის ნაცვლად, [[საომარ მოქმედებათა თეატრი|თეატრში]] ყოფნისას, SF-ის ქვედანაყოფებს შეუძლიათ უშუალოდ ემსახურონ გეოგრაფიულ საბრძოლო სარდლობას, USSOCOM-ს ან სხვა სარდლობის ორგანოებს. [[ცენტრალური სადაზვერვო სააგენტო|ცენტრალური სადაზვერვო სააგენტოს]] (CIA) უაღრესად გასაიდუმლოებული სპეციალური აქტივობების ცენტრი,{{efn|ძველად ცნობილი, როგორც სპეციალური აქტივობების დივიზია}} და უფრო კონკრეტულად მისი სპეციალური ოპერაციების ჯგუფი (SOG), რეკრუტებს აშშ-ის არმიის სპეციალური ძალებიდან იყვანს.<ref>{{Cite web |last=Waller |first=Douglas |date=3 February 2003 |title=The CIA's Secret Army |url=http://www.time.com/time/magazine/article/0%2C9171%2C1004145-3%2C00.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20071209185439/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,1004145-3,00.html |archive-date=9 December 2007 |website=Time magazine |location=Washington, D.C. |accessdate=27 ივლისი 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110409001138/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,1004145-3,00.html |archivedate=9 აპრილი 2011 }}</ref> CIA–არმიის სპეციალური ძალების ერთობლივი ოპერაციები უბრუნდებოდა MACV-SOG განყოფილებას [[ინდოჩინეთის მეორე ომი|ვიეტნამის ომის დროს]],<ref>{{Cite book |last=Plaster |first=John L. |author-link=John Plaster |url=https://www.worldcat.org/oclc/39543945 |title=SOG : The Secret Wars of America's Commandos in Vietnam |date=1998 |publisher=Berkley Books |year=1998 |isbn=978-0451195081 |location=New York |oclc=39543945}}</ref> და, როგორც ჩანს, ასე იყო [[ავღანეთის ომი (2001–2021)|ავღანეთის ომის დროსაც]].<ref name="haney">{{Cite book |last=Haney |first=Eric L. |author-link=Eric L. Haney |title=[[Inside Delta Force]] |publisher=Delacorte Press |year=2002 |isbn=978-0385336031 |location=New York |oclc=57373772}}</ref><ref name="60 minutes">{{Cite episode |title=Elite Officer Recalls Bin Laden Hunt |url=https://www.cbsnews.com/news/elite-officer-recalls-bin-laden-hunt/ |series=[[60 Minutes]] |last=Pelley |first=Scott |author-link=Scott Pelley |network=[[CBS News]] |date=2 October 2008 |transcript=Archived |transcript-url=https://web.archive.org/web/20220713030348/https://www.cbsnews.com/news/elite-officer-recalls-bin-laden-hunt/ }}</ref> == დავალება == [[ფაილი:US_soldiers_on_horseback_2001_Afghanistan.jpg|მარცხნივ|მინი| ''სპეცდანიშნულების რაზმი დაშნის'' ჯარისკაცები და მეთაური [[აბდულ-რაშიდ დუსტუმი|დუსტუმი]] ცხენზე ამხედრებული [[დარი-ა-სუფის ხეობა|დარი-ა-სუფის ხეობაში]], [[ავღანეთი]], დაახლოებით 2001 წლის ოქტომბერში.]] არმიის სპეცდანიშნულების რაზმის პირველადი დავალებაა ოკუპირებულ ქვეყანაში არატრადიციული ომის (UW) ძალების, ან ფარული პარტიზანული ძალების მომზადება და ხელმძღვანელობა.<ref>{{Cite web |title=Primary Special Forces Missions |url=https://www.goarmy.com/special-forces/primary-missions.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20220705095136/https://www.goarmy.com/careers-and-jobs/specialty-careers/special-ops/special-forces.html |archive-date=5 July 2022 |access-date=2018-09-25 |publisher=Go Army}}</ref> მე-10 სპეციალური ძალების ჯგუფი იყო პირველი SF ქვედანაყოფი, რომელიც აპირებდა გაეწვრთნა და წარემართა UW ძალები მტრის ხაზების უკან, [[ვარშავის პაქტი|ვარშავის პაქტის]] შეჭრის შემთხვევაში დასავლეთ ევროპაში.<ref>{{Cite web |title=10th SFG (A) History |url=https://www.soc.mil/USASFC/Groups/10th/history.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20220321162650/https://www.soc.mil/USASFC/Groups/10th/history.html |archive-date=21 March 2022 |website=United States Army Special Operations Command}}</ref> როდესაც აშშ ჩაერთო ინდოჩინეთის ომებში, გაირკვა, რომ პარტიზანების ხელმძღვანელობისთვის გაწვრთნილ სპეციალისტებს ასევე შეეძლოთ დაეხმარებოდნენ მტრული პარტიზანებისგან თავდაცვაში სხვა ძალებს, ამიტომ SF-მა შეიძინა საგარეო შიდა თავდაცვის (FID) დამატებითი დავალება, რომლის მიხედვითაც მუშაობენ მასპინძელი ქვეყნების (HN) ძალებთან ერთად კონტრპარტიზანული მოქმედებების არაპირდაპირი მხარდაჭერისთვის, საბრძოლო მითითებებიდან და ბრძანებებიდან არაპირდაპირ მხარდაჭერამდე.<ref>{{Cite web |last=Wertz |first=Anthony |last2=Gallagher |first2=Stuart |date=18 April 2021 |title=Rethinking Army Special Operation Forces-Department of State Partnership in Europe &#124; Small Wars Journal |url=https://smallwarsjournal.com/index.php/jrnl/art/rethinking-army-special-operation-forces-department-state-partnership-europe |archive-url=https://web.archive.org/web/20210729064837/https://smallwarsjournal.com/index.php/jrnl/art/rethinking-army-special-operation-forces-department-state-partnership-europe |archive-date=29 July 2021 |website=Small Wars Journal}}</ref> სპეცდანიშნულების ძალების პერსონალი კვალიფიცირდება როგორც მოწინავე სამხედრო უნარებში, ისინი ასევე სპეციალისტები არიან მსოფლიოს განსაზღვრული ნაწილების რეგიონულ ენებსა და კულტურებში. მიუხედავად იმისა, რომ ისინი ყველაზე მეტად არიან ცნობილი თავიანთი პარტიზანული საომარი შესაძლებლობებით, ისინი ასევე ასრულებენ სხვა მისიებს, რომლებიც მოიცავს პირდაპირი მოქმედების რეიდებს, სამშვიდობო ოპერაციებს, კონტრპროლიიფკაციას, ნარკოტიკების საწინააღმდეგო საკონსულტაციო როლებს და სხვა სტრატეგიული მისიებს.<ref>{{Cite book |last=Maurer |first=Kevin |title=Gentlemen Bastards: On the Ground in Afghanistan with America's Elite Special Forces |publisher=Berkley Books |year=2013 |isbn=9780425252697 |location=New York |page=15}}</ref> როგორც სტრატეგიული რესურსები, ისინი ანგარიშს უწევენ ან USSOCOM-ს ან რეგიონულ ერთიან საბრძოლო სარდლობას. მათი პირდაპირი ქმედებით შესაძლებლობების გასაძლიერებლად, შეიქმნა სპეციალური დანაყოფები სპეცოპერაციების პირდაპირი მოქმედების მხარეზე. თავდაპირველად ცნობილია, როგორც მეთაურის ექსპტემალური სიტუაციების ძალები (CIF), შემდეგ კრიზისზე რეაგირების ძალები (CRF), ისინი ახლა ჩაანაცვლეს ძლიერი სამიზნის დამარცხების (HTD) კომპანიებმა.<ref>{{Cite news |last=Scarborough |first=Rowan |date=23 January 2013 |title=Africa's Fast-Reaction Force Ready to Go from Colorado |work=[[The Washington Times]] |url=http://www.washingtontimes.com/news/2013/jan/23/africas-fast-reaction-force-ready-to-go-from-color/ |access-date=2014-05-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210417181644/https://www.washingtontimes.com/news/2013/jan/23/africas-fast-reaction-force-ready-to-go-from-color/ |archive-date=17 April 2021}}</ref><ref>{{Cite news |last=Trevithick |first=Joseph |date=2 December 2020 |title=The Army is Training Specialized Companies of Green Berets to Crack Hard Targets |work=The WarZone |url=https://www.thedrive.com/the-war-zone/37923/the-army-is-training-specialized-companies-of-green-berets-to-crack-hard-targets |access-date=2021-02-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201203001827/https://www.thedrive.com/the-war-zone/37923/the-army-is-training-specialized-companies-of-green-berets-to-crack-hard-targets |archive-date=2 December 2020}}</ref><ref>{{Cite news |last=Atlamazoglou |first=Stavros |date=4 March 2020 |title=The Army 1st Special Forces Command disbands elite Crisis Response Forces |work=SOFREP |url=https://sofrep.com/news/exclusive-army-special-forces-command-disbands-elite-units/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20220605172547/https://sofrep.com/news/exclusive-army-special-forces-command-disbands-elite-units/ |archive-date=5 June 2022}}</ref> SF გუნდის წევრები მჭიდროდ მუშაობენ ერთმანეთთან და ეყრდნობიან ერთმანეთს იზოლირებულ გარემოებებში ხანგრძლივი დროის განმავლობაში, როგორც გაფართოებული განლაგების დროს, ასევე გარნიზონში. ამის გამო მათ უვითარდებათ კლანური ურთიერთობები და ხანგრძლივი პირადი კავშირები. SF უნტეროფიცრები (NCO) ხშირად ატარებენ მთელ თავიანთ კარიერას სპეცრაზმში, როტაციაში არიან დავალებათა რაზმებში, უმაღლესი შტაბის ბილეტებში, მოკავშირე პოზიციებზე და ინსტრუქტორებად აშშ-ის არმიის ჯონ კენედის სპეციალური ომის ცენტრსა და სკოლაში (USAJFKSWCS). შემდეგ მათ მოეთხოვებათ გადავიდნენ საშტატო პოზიციებზე ან უმაღლესი სამეთაურო ეშელონებში. USSOCOM-ის შექმნით, SF-ის მეთაურები ამაღლდნენ აშშ-ს არმიის სარდლობის უმაღლეს რანკებამდე, მათ შორის USSOCOM-ის, არმიის შტაბის უფროსი და ერთიანი შტაბის უფროსი.<ref>{{Cite web |title=Hugh Shelton |url=http://hughshelton.com/index-3.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20220205220211/http://hughshelton.com/index-3.html |archive-date=5 February 2022 |website=Hugh Shelton}}</ref> == ისტორია == {{Listen | image = [[File:Video Camera Icon.png|50px]] | help = no | filename = US Army-The Big Picture-Phantom Fighters-circa 1959.ogv | title = აშშ-ის არმია ამჟღავნებს სპეცდანიშნულების ძალების არსებობას ევროპაში, დაახლოებით 1959 წელი | pos = მარჯვნივ }} {{Listen | help = no | filename= Special Operations Forces (1984).webm | title = სპეციალური ოპერაციების განხილვა, დაახლოებით 1884 წელი | pos = მარჯვნივ }} [[ფაილი:ODA525.jpg|მინი| ODA 525 გუნდის სურათი გადაღებულია ერაყში ინფილტრაციამდე ცოტა ხნით ადრე, 1991 წლის თებერვალი]] სპეცრაზმი სათავეს იღებს, როგორც არმიის არატრადიციული ომის მთავარი მომხრე სპეციალურად შექმნილი სპეცოპერაციების ქვედანაყოფებიდან, როგორებიცაა: ალამოს სკაუტები, ფილიპინელი პარტიზანები, პირველი სპეცსამსახურის ძალები და სტრატეგიული სერვისების ოფისის (OSS) ოპერატიული ჯგუფები (OGs). მიუხედავად იმისა, რომ OSS არ იყო არმიის ორგანიზაცია, ბევრი არმიის პერსონალი დაინიშნა OSS-ში და მოგვიანებით გამოიყენეს თავიანთი გამოცდილება სპეციალური ძალების ჩამოყალიბებაზე გავლენის მოხდენის მიზნით. [[კორეის ომი|კორეის ომის]] დროს, ისეთი პირები, როგორიცაა ფილიპინელი პარტიზანების ყოფილი მეთაურებმა, პოლკოვნიკი ვენდელ ფერტიგი და ვიცე-პოლკოვნიკი რასელ ვოლკმანი, გამოიყენეს თავიანთი ომისდროინდელი გამოცდილება არატრადიციული ომის შესახებ დოქტრინის ჩამოსაყალიბებლად, რომელიც გახდა სპეციალური ძალების კვარცხლბეკი.<ref name="usasf hist">{{cite web|title=U.S. Army Special Forces Command (Airborne) History|url=http://www.soc.mil/USASFC/USASFC%20History.html|publisher=U S ARMY SPECIAL OPERATIONS COMMAND|access-date=2 March 2013|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20130528154532/http://www.soc.mil/USASFC/USASFC%20History.html|archive-date=28 May 2013|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130528154532/http://www.soc.mil/USASFC/USASFC%20History.html|archivedate=28 მაისი 2013}}</ref><ref>{{Cite web |last=Volckmann |first=Russell W. |author-link=Russell W. Volckmann |date=October 1951 |title=FM 31-21 GUERRILLA WARFARE AND SPECIAL FORCES OPERATIONS |url=https://ciehub.info/ref/FM/31-21_1958.pdf |archive-url=https://ia800306.us.archive.org/28/items/milmanual-fm-31-21-guerilla-warfare-and-special-forces-operations/fm_31-21_guerilla_warfare_and_special_forces_operations_text.pdf |archive-date=19 September 2012 |publisher=Department of the Army |location=Washington, D.C.}}</ref> 1951 წელს გენერალ-მაიორმა რობერტ ა. მაკკლურმა აირჩია OSS-ის ყოფილი წევრი პოლკოვნიკი აარონ ბანკი პენტაგონში ფსიქოლოგიური ომის შტაბის სპეციალური ოპერაციების განყოფილების (OCPW) ოპერატიული ფილიალის უფროსად.<ref>Officer Efficiency Report, Bank, Aaron, 11 May 1952, Aaron Bank Service Record, National Military Personnel Records Center, St. Louis, Missouri</ref> 1952 წლის ივნისში შეიქმნა მე-10 საჰაერო-სადესანტო სპეცდანიშნულების ჯგუფი პოლკოვნიკი აარონ ბანკის მეთაურობით, ფსიქოლოგიური ომის სკოლის დაარსებიდან მალევე, რომელიც საბოლოოდ გახდა დღევანდელი ჯონ კენედის სპეციალური ომის ცენტრი და სკოლა. მე-10 სპეციალური ძალების ჯგუფი გაიყო, კადრები, რომლებმაც შეინარჩუნეს აღნიშვნა მე-10 სპეციალური დავალებათა ჯგუფი, განლაგდნენ ბად ტოლცში, გერმანიაში 1953 წლის სექტემბერში. ფორტ ბრეგში დარჩენილმა კადრებმა ჩამოაყალიბეს 77-ე სპეცდანიშნულების რაზმი, რომელიც 1960 წლის მაისში განხორციელდა რეორგანიზაცია და შეიქმნა დღევანდელი მე-7 სპეციალური დავალებების ჯგუფად.<ref name="usasf hist"/> 1952 წელს დაარსების დღიდან სპეციალური ძალების ჯარისკაცები მოქმედებდნენ [[ინდოჩინეთის მეორე ომი|ვიეტნამში]], კამბოჯაში, ლაოსში, ჩრდილოეთ ვიეტნამში, გვატემალაში, ნიკარაგუაში, ელ სალვადორში, [[კოლუმბია|კოლუმბიაში]], პანამაში, ჰაიტიში, სომალიში, ბოსნიაში, კოსოვოში, [[სპარსეთის ყურის ომი (1990-1991)|ყურის 1-ელ ომში]], [[ავღანეთის ომი (2001–2021)|ავღანეთში]], [[ერაყის ომი|ერაყში]], ფილიპინებში, [[სირიის სამოქალაქო ომი|სირიაში]], იემენში, ნიგერიასა და FID-ის როლში აღმოსავლეთ აფრიკაში. სპეციალური ძალების ფილიალი შეიქმნა, როგორც შეერთებული შტატების არმიის ძირითადი ფილიალი 1987 წლის 9 აპრილს არმიის დეპარტამენტის გენერალური ბრძანებით No. 35.<ref>{{Cite web |date=19 June 1987 |title=Army General Order No. 35 |url=https://history.army.mil/html/faq/branches/DA_GO_1987-35.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20220605125521/https://history.army.mil/html/faq/branches/DA_GO_1987-35.pdf |archive-date=5 June 2022 |access-date=14 November 2019 |website=US Army Center of Military History}}</ref> == ორგანიზაციული სტრუქტურა == <div class="center">[[File:US_Army_1st_Special_Forces_Command_Flash.png|48x48პქ]] '''<big>1-ელი საჰაერო-სადესანტო სპეცდანიშნულების ძალების სარდლობა</big>'''</div> [[ფაილი:US_Army_Special_Forces_Command_(Airborne)_Organization.png|ცენტრი|900x900პქ]] === სპეცდანიშნულების რაზმები (SFG) === [[ფაილი:Seven_Green_berets.jpg|მინი| ჯარისკაცები არმიის შვიდი სპეცდანიშნულების ჯგუფიდან (გაითვალისწინეთ ბერეტის შვიდი განსხვავებული სიმბოლო) პრეზიდენტ ჯონ კენედის საფლავზე 2011 წლის ნოემბერში.]] [[ფაილი:US_Army_160th_SOAR_deploy_7th_SFG_to_US_submarine.jpg|მინი| MH-60L-ს 160-ე SOAR-იდან გადაჰყავს ODA-ის მე-7 SFG (A)-ის წევრებს აშშ-ის წყალქვეშა ნავზე ერთობლივი წვრთნებისთვის.]] 1957 წელს ორ თავდაპირველ სპეცდანიშნულების ჯგუფს (მე-10 და 77-ე) შეუერთდა 1-ელი, რომელიც დისლოცირებული იყო შორეულ აღმოსავლეთში. დამატებითი ჯგუფები შეიქმნა 1961 და 1962 წლებში მას შემდეგ, რაც პრეზიდენტი [[ჯონ ფიცჯერალდ კენედი|ჯონ კენედი]] ეწვია სპეცრაზმს ფორტ რეგის 1961 წელს. 1961 წელს სარეზერვო კომპონენტებისთვის მოეწყო ცხრა ჯგუფი.<ref>{{Cite book |last=Tsouras |first=Peter |url=https://www.worldcat.org/oclc/29389884 |title=Changing Orders : The Evolution of the World's Armies, 1945 to the Present |date=1994 |publisher=Facts on file |year=1994 |isbn=978-0816031221 |location=New York |pages=91 |oclc=29389884}}</ref> მათ შორის იყვნენ მე-16 და მე-17 სპეცდანიშნულების რაზმები. თუმცა, მე-17 სპეციალური ძალების ჯგუფი, ეროვნული გვარდიის ფორმირება, ელემენტებით ვაშინგტონში, დაიშალა 1966 წლის 31 იანვარს. XXI საუკუნის დასაწყისში სპეციალური ძალები იყოფა ხუთ აქტიურ ჯგუფად (AD) და არმიის ეროვნული გვარდიის ორ (ARNG) სპეცდანიშნულების რაზმად. თითოეულ სპეცდანიშნულების ჯგუფს (SFG) აქვს კონკრეტული რეგიონული ფოკუსი. ამ ჯგუფებში დანიშნული სპეცდანიშნულების ჯარისკაცები გადიან ინტენსიურ ენობრივ და კულტურულ მომზადებას მათი რეგიონული პასუხისმგებლობის ზონის (AOR) ქვეყნებისთვის<ref name="USASFC">{{Cite web |title=United States Army Special Forces Command |url=https://www.soc.mil/USASOCHQ/Public%20Affairs/FactSheet.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20220704222701/https://www.soc.mil/USASOCHQ/Public%20Affairs/FactSheet.html |archive-date=4 July 2022 |website=United States Army Special Operations Command}}</ref> [[ომი ტერორზე|ტერორიზმის წინააღმდეგ ომში]] სპეციალური ძალების ჯარისკაცების გაზრდილი საჭიროების გამო, ყველა ჯგუფი - ეროვნული გვარდიის ჩათვლით (მე-19 და მე-20 SFG) - განლაგებულია მათი სამოქმედო ტერიტორიების (AOs) გარეთ, [[ერაყი|ერაყსა]] და [[ავღანეთი|ავღანეთში]]. ახლახან გამოქვეყნებულმა მოხსენებამ აჩვენა, რომ სპეცრაზმი, როგორც ალბათ ყველაზე მეტი განლაგებული SOF USSOCOM-ის მეთაურობით, ჯგუფის მიუხედავად, თავისი კარიერის 75%-ს მსახურობს საზღვარგარეთ, რომელთაგან თითქმის ყველა იყო ერაყსა და ავღანეთში. 2014 წლამდე SF ჯგუფი შედგებოდა სამი [[ბატალიონი|ბატალიონისგან]], მაგრამ მას შემდეგ, რაც თავდაცვის დეპარტამენტმა უფლება მისცა 1-ელ სპეცდანიშნულების ძალების სარდლობას გაზარდოს მისი უფლებამოსილი ძალა ერთი მესამედით, 2012 წლისთვის თითოეულ აქტიურ კომპონენტთა ჯგუფში გააქტიურდა მეოთხე ბატალიონი.<ref name="arsof 2022">{{cite journal |title=ARSOF 2022 Part II |journal=Special Warfare |date=July-September 2014 |volume=27 |issue=3 |pages=6 |url=https://static.dvidshub.net/media/pubs/pdf_22683.pdf |issn=1058-0123 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210126095633/https://static.dvidshub.net/media/pubs/pdf_22683.pdf |archive-date=26 January 2021}}</ref> <gallery> ფაილი:1st Special Forces Group - New 4-digit numbers ODA.JPG|1-ელი SFG (A)-ის ამჟამინდელი სტრუქტურა ფაილი:3rd Special Forces Group - New 4-digit numbers ODA.JPG|მე-3 SFG (A)-ის ამჟამინდელი სტრუქტურა ფაილი:5h Special Forces Group - 4 battalions.jpg|მე-5 SFG (A)-ის ამჟამინდელი სტრუქტურა ფაილი:7th Special Forces Group - New 4-digit numbers ODA.JPG|მე-7 SFG (A)-ის ამჟამინდელი სტრუქტურა ფაილი:10th Special Forces Group - New 4-digit numbers ODA.JPG|მე-10 SFG (A)-ის ამჟამინდელი სტრუქტურა ფაილი:20th Special Operations Group - New nomenclature.JPG|მე-20 SFG (A)-ის (ARNG) ამჟამინდელი სტრუქტურა </gallery> სპეცდანიშნულების რაზმი ისტორიულად დანიშნულია ერთიან საბრძოლო სარდლობაში ან ოპერაციების თეატრში. სპეციალური ძალების ოპერატიული რაზმი C ან C-რაზმი (SFODC) პასუხისმგებელია თეატრზე ან მთავარ ქვეკომპონენტზე, რომელსაც შეუძლია უზრუნველყოს 18-მდე SFODA-ის, სამი SFODB-ის ან ამ ორის ნაზავის ბრძანება და კონტროლი. მის დაქვემდებარებაშია სპეციალური ძალების ოპერატიული რაზმი Bs ან B რაზმები (SFODB), რომელსაც შეუძლია უზრუნველყოს ექვსი SFODA-ის ბრძანება და კონტროლი. უფრო დაქვემდებარებული, SFODA-ები, როგორც წესი, ზრდიან კომპანიის ბატალიონის ზომის დანაყოფებს არატრადიციულ საომარ მისიებში ყოფნისას. მათ შეუძლიათ შექმნან ექვსკაციანი „გაყოფილი A“ რაზმები, რომლებიც ხშირად გამოიყენება სპეციალური დაზვერვისთვის. {| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" !ბერეტის სიმბოლო !ჯგუფი |- |[[ფაილი:1sfg.png|ცენტრი|47x47პქ]] |'''1-ელი სპეცდანიშნულების ძალების ჯგუფი (საჰაერო-სადესანტო)''' – დისლოცირებული ლუის-მაკქორდის საერთო ბაზაზე [[ვაშინგტონის შტატი|ვაშინგტონში]], მე-2, მე-3 და მე-4 ბატალიონებით, მისი 1-ელი ბატალიონი განთავსებულია ტორის სადგურზე, [[ოკინავა|ოკინავაზე]]. 1SFG (A) ორიენტირებულია წყნარ ოკეანეზე და ხშირად ექვემდებარება აშშ-ის წყნარი ოკეანის სარდლობას (PACOM). ამჟამინდელად 1SFG (A) და მისი ორი ბატალიონი ატარებდნენ დაახლოებით ექვს თვეს [[ერაყი|ერაყში]], როგორც ''ერთობლივი სპეციალური ოპერაციები – არაბეთის ნახევარკუნძულის'' ნაწილი, და [[ავღანეთი|ავღანეთში]], როგორც ''ერთობლივი სპეციალური ოპერაციები – ავღანეთის'' ნაწილი ან ფილიპინებში, როგორც ''ერთობლივი სპეციალური ოპერაციები – ფილიპინების'' ნაწილი. |- |[[ფაილი:3sfg.svg|ცენტრი|48x48პქ]] |'''მე-3 სპეცდანიშნულების ძალების ჯგუფი (საჰაერო-სადესანტო)''' – დისლოცირებული ფორტ რეგიში, [[ჩრდილოეთი კაროლინა|ჩრდილოეთ კაროლინაში]]. 3SFG (A) თეორიულად ორიენტირებულია [[სუბსაჰარული აფრიკა|სუბსაჰარული აფრიკაზე]], [[სომალის ნახევარკუნძული|აფრიკის რქის]] გარდა. პრაქტიკულად, 3SFG (A) და მისი ორი ბატალიონი დაახლოებით 6 თვეს ატარებდენ ავღანეთში,როგორც ''ერთობლივი სპეციალური ოპერაციები – ავღანეთის'' ნაწილი. იგი ხშირად ექმევდებარება აშშ-ის აფრიკის სარდლობას (AFCOM) |- |[[ფაილი:5th_SFG_Beret_Flash.png|ცენტრი|48x48პქ]] |'''მე-5 სპეცდანიშნულების ძალების ჯგუფი (საჰაერო-სადესანტო)''' – დისლოცირებული ფორტ კემპბელში, [[კენტუკი|კენტუკიში]]. 5SFG (A) ორიენტირებულია [[ახლო აღმოსავლეთი|ახლო აღმოსავლეთზე]], [[სპარსეთის ყურე|სპარსეთის ყურეზე]], [[ცენტრალური აზია|ცენტრალურ აზიასა]] და [[აფრიკის რქა|აფრიკის რქაზე]]. იგი ხშირად ექვემდებარება აშშ-ის ცენტრალურ სარდლობას. ამჟამად 5SFG (A) და მისი ორი ბატალიონი დაახლოებით 6 თვეს ატარებენ ერაყში, როგორც ''ერთობლივი სპეციალური ოპერაციები – არაბეთის ნახევარკუნძულის'' ნაწილი. |- |[[ფაილი:7th_Special_Forces_Group.svg|ცენტრი|48x48პქ]] |'''მე-7 სპეცდანიშნულების ძალების ჯგუფი (საჰაერო-სადესანტო)''' – დისლოცირებული ეგლინის საავიაციო ბაზაზე, [[ფლორიდა|ფლორიდაში]]. 7SFG (A) ორიენტირებულია დედამიწის [[დასავლეთი ნახევარსფერო|დასავლეთ ნახევარსფეროს]] შემდეგ ნაწილებზე: [[ლათინური ამერიკა]] [[მექსიკა|მექსიკის]] სამხრეთით, [[სამხრეთი ამერიკა|სამხრეთ]] და [[ცენტრალური ამერიკა|ცენტრალური ამერიკის]] წყლებზე, [[კარიბის ზღვა|კარიბის ზღვაზე]], მის 13 კუნძულთან ერთად, ევროპულ და აშშ-ის ტერიტორიებზე და [[ატლანტის ოკეანე|ატლანტის ოკეანის]] ნაწილზე (ესე იგი, აშშ-ის სამხრეთის სარდლობის (SOUTHCOM) პასუხისმგებლობის მთლიან არეალზე და ოდნავ მეტზეც). 7SFG (A) ასევე მხარს უჭერდა აშშ-ის ჩრდილოეთის სარდლობას (USNORTHCOM) დასავლეთ ნახევარსფეროში ქმედებისას. პრაქტიკაში, 7SFG (A) და მისი ორი ბატალიონი ექვს თვეს ატარებდენ ავღანეთში, როგორც ''ერთობლივი სპეციალური ოპერაციები – ავღანეთის'' ნაწილი. 2011 წელს 7SFG (A) ფორტ ბრეგიდან, ჩრდილოეთ კაროლინიდან, გადავიდა ეგლინის საავიაციო ბაზაზე, ფლორიდაში, როგორც 2005 წლის ბაზების გადანაწილების ნაწილი. |- |[[ფაილი:USA_-_10th_Special_Forces_Flash.svg|ცენტრი|48x48პქ]] |'''მე-10 სპეცდანიშნულების ძალების ჯგუფი (საჰაერო-სადესანტო)''' – დისლოცირებული ფორტ ვარსონში, [[კოლორადოს შტატი|კოლორადოში]], მის მეორე, მესამე და ახლად შექმნილ მეოთხე ბატალიონებთან ერთად. მისი პირველი ბატალიონი გაგზავნილია [[პანცერთა ყაზარმა|პანცერთა ყაზარმაში]] [[ბიობლინგენი|ბიობლინგენში]], [[შტუტგარტი|შტუტგარტთან]] ახლოს, [[გერმანია|გერმანიაში]]. 10SFG (A) თეორიულად ორიენტირებულია [[ევროპა|ევროპაზე]], კონკრეტულად [[აღმოსავლეთი ევროპა|აღმოსავლეთ]] და [[ცენტრალური ევროპა|ცენტრალურ ევროპაზე]], [[ბალკანეთის ნახევარკუნძული|ბალკანეთზე]], [[თურქეთი|თურქეთზე]], [[კავკასია|კავკასიაზე]], [[ისრაელი|ისრაელზე]], [[ლიბანი|ლიბანსა]] და [[ჩრდილოეთი აფრიკა|ჩრდილოეთ აფრიკაზე]]. პრაქტიკაში,10SFG (A) და მისი ორი ბატალიონი დაახლოებით 6 თვეს ატარებენ ერაყში, როგორც ''ერთობლივი სპეციალური ოპერაციები – არაბეთის ნახევარკუნძულის'' ნაწილი. |- |[[ფაილი:19sfg.png|ცენტრი|48x48პქ]] |'''მე-19 სპეცდანიშნულების ძალების ჯგუფი (საჰაერო-სადესანტო)''' – ორიდან ერთი ეროვნული გვარდიის სპეციალური ჯგუფი. დისლოცირებული დრაპერში, [[იუტა|იუტაში]], მისი კომპანიები ასევე არაინ [[ვაშინგტონის შტატი|ვაშინგტონში]], [[დასავლეთი ვირჯინია|დასავლეთ ვირჯინიაში]], [[როდ-აილენდი|როდ-აილენდში]], [[ოჰაიო|ოჰაიოში]], [[კოლორადოს შტატი|კოლორადოში]], [[კალიფორნია|კალიფორნიასა]] და [[ტეხასი|ტეხასში]] 19SFG (A) ორიენტირებულია [[სამხრეთ-დასავლეთი აზია|სამხრეთ-დასავლეთ აზიაზე]] (5SFG (A)-სთან ერთად), [[ევროპა|ევროპაზე]] (10SFG (A)-სთან ერთად) და [[სამხრეთ-აღმოსავლეთი აზია|სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიაზე]] (1SFG (A)-სთან ერთად). |- |[[ფაილი:20th_Special_Forces_Group_flash.png|ცენტრი|48x48პქ]] |'''მე-20 სპეცდანიშნულების ძალების ჯგუფი (საჰაერო-სადესანტო)''' – ორიდან ერთი ეროვნული გვარდიის სპეციალური ჯგუფი. დისლოცირებული [[ბირმინგემი (ალაბამა)|ბირმინგემში]], [[ალაბამა|ალაბამაში]], ბატალიონებით ალაბამაში (პირველი ბატალიონი), [[მისისიპის შტატი|მისისიპისა]] (მეორე ბატალიონი) და [[ფლორიდა|ფლორიდაში]] (მესამე ბატალიონი, მისი კომპანიები და განყოფილებები ასევე არიან [[ჩრდილოეთი კაროლინა|ჩრდილოეთ კაროლინაში]], [[ჩიკაგო|ჩიკაგოში]], [[ლუისვილი|ლუისვილში]], [[კენტუკი|კენტუკიში]], [[დასავლეთი მასაჩუსეტსი|დასავლეთ მასაჩუსეტსა]] და [[ბალტიმორი|ბალტიმორში]]. 20SFG (A) ორიენტირებულია 32 ქვეყანაზე, მათ შორის: ლათინური ამერიკა მექსიკის სამხრეთით, წყლები, ტერიტორიები და ქვეყნები კარიბის ზღვაში, მექსიკის ყურე და სამხრეთ-დასავლეთ ატლანტის ოკეანე. ორიენტაციით რეგიონს იზიარებს 7SFG (A)-სთან ერთად. |- style="background:#efefef;" ! !გაუქმებული ჯგუფები |- |[[ფაილი:6sfg.png|ცენტრი|48x48პქ]] |'''მე-6 სპეცდანიშნულების ძალების ჯგუფი (საჰაერო-სადესანტო)''' – აქტიური 1963-1971 წლებში. დისლოცირებული ფორტ რეგიში, [[ჩრდილოეთი კაროლინა|ჩრდილოეთ კაროლინაში]]. ორიენტირებული იყო [[დასავლეთი აზია|სამხრეთ-დასავლეთ]] და [[სამხრეთ-აღმოსავლეთი აზია|სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიაზე]]. |- |[[ფაილი:US_Army_8th_SFG_beret_flash.svg|ცენტრი|48x48პქ]] |'''მე-9 სპეცდანიშნულების ძალების ჯგუფი (საჰაერო-სადესანტო)''' – აქტიური 1963-1972 წლებში, პასუხისმგებელი ლათინური ამერიკის ჯარების წვრთნაზე კონტრაჯანყების ტაქტიკებში. |- |[[ფაილი:11thSFG_Flash.png|ცენტრი|48x48პქ]] |'''მე-11 სპეცდანიშნულების ძალების ჯგუფი (საჰაერო-სადესანტო)''' (აშშ-ის არმიის რეზერვი) – აქტიური 1961-1994 წლებში. |- |[[ფაილი:12SFG_beret_flash.svg|ცენტრი|48x48პქ]] |'''მე-12 სპეცდანიშნულების ძალების ჯგუფი (საჰაერო-სადესანტო)''' (აშშ-ის არმიის რეზერვი) – აქტიური 1961-1994 წლებში. |} === ბატალიონის შტაბის ელემენტი – SF ოპერატიული რაზმი-C-ის (SFODC) შემადგენლობა === SFODC ან „C-გუნდი“ არის სპეციალური ძალების ბატალიონის შტაბის ელემენტი. როგორც ასეთი, ის არის სამეთაურო, რომელსაც აქვს ოპერაციების, წვრთნების, სიგნალისა და ლოგისტიკური მხარდაჭერის პასუხისმგებლობა მისი სამი დაქვემდებარებული კომპანიისთვის. ვიცე-პოლკოვნიკი მეთაურობს ბატალიონს, ისევე როგორც C-გუნდს, ხოლო ბატალიონს სარდლობს უფროსი სერჟანტი, რომელიც არის ბატალიონის და C-გუნდის უფროსი NCO. არის დამატებითი 20-30 სპეცრაზმის პერსონალი, რომლებიც ავსებენ საკვანძო პოზიციებს ოპერაციებში, ლოჯისტიკაში, დაზვერვაში, კომუნიკაციებსა და სამედიცინო სფეროში. სპეციალური ძალების ბატალიონი, როგორც წესი, შედგება ოთხი კომპანიისგან: A, B, C და შტაბი/მხარდაჭერა.  === კომპანიის შტაბ-ბინის ელემენტი – SF ოპერატიული რაზმი-B-ის (SFODB) შემადგენლობა === [[ფაილი:Special_Forces_commander_meets_with_village_elders_Afghanistan_2007.jpg|მარჯვნივ|მინი| სპეცრაზმის კომპანიის მეთაური ხვდება უხუცესებს და 209-ე ANA კორპუსის წევრებს [[ჰილმენდის პროვინცია|ჰილმანდის პროვინციაში]], [[ავღანეთი]], დაახლოებით 2007 წელი]] [[ფაილი:Special_Forces_Medic_in_Afghanistan.jpg|მინი| ჯარისკაცი A კომპანია, 1st ბატალიონი, მე-7 SFG (A)-დან ავღანელ ბიჭს აძლევს გასაფერადებელ წიგნს [[ყანდაარის პროვინცია|ყანდაარის პროვინციაში]] ადგილობრივ ლიდერებთან შეხვედრისას, დაახლოებით 2008 წელი]] ODB, ან „B-გუნდი“, არის სპეციალური ძალების კომპანიის შტაბის ელემენტი და ის ჩვეულებრივ შედგება 11-13 ჯარისკაცისგან. მიუხედავად იმისა, რომ A-გუნდი, როგორც წესი, ახორციელებს პირდაპირ ოპერაციებს, B-გუნდის მიზანია კომპანიის A-გუნდების მხარდაჭერა როგორც გარნიზონში, ასევე საველე პირობებში. განლაგებისას, მათი დამხმარე როლის შესაბამისად, B-გუნდი ჩვეულებრივ გვხვდება უფრო უსაფრთხო უკანა ადგილებში. თუმცა, ზოგიერთ გარემოებებში B-გუნდი განლაგდება მტრულ ზონაში, როგორც წესი, მრავალი A-გუნდების საქმიანობის კოორდინაციის მიზნით.  ODB-ს ხელმძღვანელობს 18A, ჩვეულებრივ მაიორი, რომელიც არის კომპანიის მეთაური (CO). CO-ს ეხმარება მისი კომპანიის აღმასრულებელი ოფიცერი (XO), სხვა 18A, ჩვეულებრივ კაპიტანი.<ref>{{cite web|url=http://10th-sfg.weebly.com/about.html|title=About|website=10th Special Forces Group|access-date=2018-09-26}}</ref> XO-ს თავად ეხმარება კომპანიის ტექნიკოსი, 180A, ზოგადად, მთავარი ორდერის ოფიცერი სამი, რომელიც ეხმარება ორგანიზაციაში, წვრთნებში, დაზვერვაში, კონტრდაზვერვისა და კომპანიისა და მისი რაზმების ოპერაციებში. ასეულის მეთაურს ეხმარება უფროსი NCO, 18Z, ჩვეულებრივ, უფროსი სერჟანტი. მეორე 18Z მოქმედებს, როგორც ოპერაციების სერჟანტი, ჩვეულებრივ, [[მასტერ-სერჟანტი]], რომელიც ეხმარება XO-ს და ტექნიკოსს საოპერაციო მოვალეობებში. მას ჰყავს 18F, დამხმარე ოპერაციების სერჟანტი, რომელიც ჩვეულებრივ პირველი კლასის სერჟანტია. კომპანიის მხარდაჭერა მოდის 18D სამედიცინო სერჟანტისგან, როგორც წესი, პირველი კლასის სერჟანტისა და ორი 18E კომუნიკაციის სერჟანტისგან, როგორც წესი, პირველი კლასის სერჟანტი და შტაბის სერჟანტი.  შემდეგი სამუშაო ადგილები არის სპეციალური ძალების 18-სერიის კარიერის მართვის სფეროს (CMF) გარეთ, მაგრამ იკავებს პოზიციებს სპეცდანიშნულების ძალების B-გუნდში. ამ პოზიციებზე მყოფი ჯარისკაცები არ არიან „სპეციალური ძალების კვალიფიკაციის“, რადგან მათ არ გაუვლიათ სპეცდანიშნულების რაზმის საკვალიფიკაციო კურსი (SFQC ან Q კურსი); თუმცა, მათ აქვთ პოტენციალი მიენიჭოთ სპეციალური კვალიფიკაციის იდენტიფიკატორი (SQI) S (სპეციალური ოპერაციები/სპეციალური ოპერაციების მხარდაჭერა) მას შემდეგ, რაც დაასრულებენ შესაბამის ქვედანაყოფში წვრთნას, გაატარებენ 24 თვეს თავიანთ სპეცდანიშნულების რაზმთან და საბაზისო საჰაერო-სადესანტო სკოლაში: * მომარაგების სერჟანტი, ჩვეულებრივ, შტაბის სერჟანტი, მეთაურის მთავარი ლოგისტიკური დამგეგმავი, მუშაობს ბატალიონ [[შტაბი|შტაბთან]] ერთად კომპანიის მომარაგებისთვის. * ქიმიური, ბიოლოგიური, რადიოლოგიური, ბირთვული (CBRN თავდაცვა) ოფიცერი, ჩვეულებრივ სერჟანტი, ინახავს და მართავს კომპანიის NBC-ის აღმოჩენისა და დეკონტამინაციის აღჭურვილობას და ეხმარება NBC-ის თავდაცვითი ღონისძიებების ადმინისტრირებაში.<ref>{{cite web|url=http://www.campbell.army.mil/sf/structure.htm|title=Structure|access-date=8 March 2007|work=Fort Campbell|publisher=United States Army|archive-url=https://web.archive.org/web/20070322174635/http://www.campbell.army.mil/sf/structure.htm|archive-date=22 March 2007}}</ref> * სხვა სამუშაოებიც შეიძლება არსებობდეს B-გუნდი სტრუქტურებში. სპეციალისტთა გუნდის წევრები შეიძლება შეიცავდნენ IT (S-6) პერსონალს და სამხედრო დაზვერვის ჯარისკაცებს, მათ შორის დაზვერვის ანალიტიკოსებს (35F), დაზვერვის შემგროვებლებს (35M), სიგნალების დაზვერვას (35 N/P - ასევე ცნობილია როგორც SOT-A და SOT-B. რაც დაკავშირებულია მათ პოზიციებთან SFODA და SFODB გუნდებში), დაზვერვის ოფიცრებსა (35 D/E/F) და კონტრდაზვერვის სპეციალურ აგენტებს (35L/351L). === ძირითადი ელემენტი – SF ოპერატიული რაზმი-A-ის (SFODA) შემადგენლობა === სპეციალური ძალების ასეული ჩვეულებრივ შედგება ექვსი ოპერატიული რაზმი-A (ODA ან A-გუნდები).<ref name="shooters thinkers">{{Cite web |last=USASOC |date=26 October 2009 |title=Special Forces - Shooters and thinkers |url=https://www.army.mil/article/29315/special-forces---shooters-and-thinkers |archive-url=https://web.archive.org/web/20210729001401/https://www.army.mil/article/29315/special-forces---shooters-and-thinkers/ |archive-date=29 July 2021 |website=Army.mil}}</ref><ref>{{Cite web |title=Special Forces Operational Detachment Alpha (SFOD A) |url=https://www.americanspecialops.com/special-forces/odas/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20220516210258/https://www.americanspecialops.com/special-forces/odas/ |archive-date=16 May 2022 |website=American Special Ops}}</ref> თითოეული ODA სპეციალიზებულია ინფილტრაციის უნარში ან კონკრეტულ მისიაში (მაგალითად: ნახტომი მაღალი სიმაღლიდან პარაშუტის დაბალ სიმაღლეზე გახსნით (HALO), საბრძოლო ყვინთვა, სამთო ომი, საზღვაო ოპერაციები და ა.შ.). ODA იდენტიფიცირებულია მისი ჯგუფის, ბატალიონის, ასეულისა და თავად გუნდის მიხედვით. მაგალითად, ODA 1234 იქნება მეოთხე გუნდი 1-ელი სპეცდანიშნულების ჯგუფის მეორე ბატალიონის მესამე ასეულში. ODA შედგება 12 ჯარისკაცისაგან, რომელთაგან თითოეულს აქვს კონკრეტული ფუნქცია (MOS ან სამხედრო პროფესიული სპეციალობა) გუნდში; თუმცა, ODA-ს ყველა წევრი ატარებს ჯვარედინი წვრთნებს. ODA-ს ხელმძღვანელობს 18A (რაზმის მეთაური), კაპიტანი და 180A (რაზმის მეთაურის თანაშემწე), რომელიც არის მათი მეორე სარდალი, ჩვეულებრივ, პირველი კლასის ორდერის ოფიცერი ან მეორე კლასის უფროსი ორდერის ოფიცერი. გუნდში ასევე შედიან შემდეგი რეგისტრირებული ჯარისკაცები: ერთი 18Z (ოპერაციების სერჟანტი) (ცნობილია როგორც გუნდის სერჟანტი), ჩვეულებრივ მასტერ-სერჟანტი, ერთი 18F (ოპერაციებისა და დაზვერვის სერჟანტის თანაშემწე), ჩვეულებრივ პირველი კლასის სერჟანტი და თითო, 18Bs (იარაღის სერჟანტი), 18Cs (ინჟინერი სერჟანტი), 18Ds (სამედიცინო სერჟანტი) და 18Es (კომუნიკაციის სერჟანტი), ჩვეულებრივ, პირველი კლასის სერჟანტები, შტაბის სერჟანტები ან სერჟანტები. ეს ორგანიზაცია ხელს უწყობს 6 კაციანი „გაყოფილი გუნდის“ ოპერაციებს, ზედმეტობას და მენტორობას უფროს სერჟანტებსა და მათ უმცროს თანაშემწეს შორის.  == კვალიფიკაცია == [[ფაილი:A_Special_Forces_candidate_and_several_role_players_conduct_planning_during_ROBIN_SAGE.jpg|მარჯვნივ|მინი| სპეცრაზმის კანდიდატი ატარებს მისიის წინასწარ რეპეტიციას როლურ პარტიზანულ მებრძოლებთან რობინ სეიჯის დროს.]] [[ფაილი:C-130J_HALO_jump_140422-F-RH756-417.jpg|მინი| 1-ელი სპეცდანიშნულების ჯგუფის ჯარისკაცები ატარებენ ნახტომი მაღალი სიმაღლიდან პარაშუტის დაბალ სიმაღლეზე გახსნით (HALO) იაკიმას სასწავლო ცენტრის თავზე, დაახლოებით 2014 წელი]] [[ფაილი:Alabama_National_Guard_controlled_ascent_(17310136912).jpg|მინი| მე-20 სპეცდანიშნულების ჯგუფის ჯარისკაცები ჩაყვინთვის ოპერაციებისას]] ძირითადი მოთხოვნები, რომლებიც გასათვალისწინებელია სპეციალურ ძალებში შესვლისთვის, არის: :* იყავი 20-36 წლის<ref>{{Cite web |title=SF Qualifications |url=https://goarmysof.com/sf-qualifications/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20180303105648/https://goarmysof.com/sf-qualifications/ |archive-date=3 March 2018 |access-date=2018-03-02 |website=GoArmySOF}}</ref> :* იყავი აშშ-ის მოქალაქე :* იყავი საშუალო სკოლის კურსდამთავრებული :* მიიღეთ ზოგადი ტექნიკური ქულა 110 ან მეტი ან საბრძოლო ოპერაციის ქულა 110 შეიარაღებული სამსახურების პროფესიული უნარების გამოცდაზე :* საჰაერო-სადესანტო კვალიფიკაცია ან მოხალისე საჰაერო-სადესანტო წვრთნებისთვის :* უნდა გაიაროს ფიზიკური ფიტნეს შეფასება მინიმუმ 49 აზიდვით, 59 ჩაჯდომით, 6 აწევით და ორი მილის სირბილით მაქსიმუმ 15 წუთსა და 12 წამში :* დააკმაყოფილეთ სამედიცინო ფიტნეს სტანდარტები, როგორც ეს მოცემულია SF Physical IAW AR 40-501-ში :* წარმატებით უნდა შეავსოთ წინასწარი ძირითადი ამოცანების სია :* ექვემდებარება საიდუმლო უსაფრთხოების ნებართვას :* ცურვა 50&nbsp;მ ჩექმებითა და სრული სამხედრო უნიფორმით SFQC-მდე :* უნდა ჰქონდეს 20/20 ან შესწორებული 20/20 მხედველობა ორივე თვალის ახლო და შორეულ ხედვაში :* კოლეჯის ერთი წელი სასურველია, მაგრამ ჩარიცხვისთვის სავალდებულო არ არის == შერჩევა და წვრთნა == სპეცდანიშნულების ჯარისკაცი მთელი თავისი კარიერის განმავლობაში რეგულარულად ვარჯიშობს. პირველადი ფორმალური სასწავლო პროგრამა სპეციალურ ძალებში შესვლისთვის დაყოფილია ოთხ ფაზად, რომლებიც ერთობლივად ცნობილია, როგორც სპეციალური ძალების საკვალიფიკაციო კურსი ან, არაფორმალურად, „Q კურსი“. Q კურსის ხანგრძლივობა იცვლება განმცხადებლის ძირითადი სამუშაო სფეროდან სპეცდანიშნულების რაზმებში და მათთვის მინიჭებული უცხო ენის ცოდნის უნარის მიხედვით, მაგრამ ჩვეულებრივ გაგრძელდება 55-დან 95 კვირამდე. სპეციალური ძალების საკვალიფიკაციო კურსის წარმატებით დასრულების შემდეგ, სპეცდანიშნულების რაზმის ჯარისკაცებს შეუძლიათ გაიარონ მრავალი მოწინავე უნარების კურსი. მათ შორისაა, სამხედრო თავისუფალი ვარდნის პარაშუტისტების კურსი (MFF), საბრძოლო ყვინთვის საკვალიფიკაციო კურსი, სპეციალური ოპერაციების საბრძოლო მედიკოსი და სპეციალური ძალების სნაიპერების კურსი (SFSC) და სხვები.<ref name="pbs frontline"/> == სპეციალური ძალების სამხედრო სპეციალობების აღწერილობები == * 18A – სპეციალური ძალების ოფიცერი<ref>{{Cite web |title=Special Forces Officer (18A) |url=http://www.goarmy.com/content/goarmy/careers-and-jobs/browse-career-and-job-categories/combat/special-forces-officer.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20220214052744/https://www.goarmy.com/careers-and-jobs/career-match/ground-forces/firearms-ammunition/18a-special-forces-officer.html |archive-date=14 February 2022 |website=GoArmy}}</ref> * 180A - სპეციალური ძალების ორდერის ოფიცერი<ref>{{Cite web |title=Warrant Officer Prerequisites and Duty Description 180A - Special Forces Warrant Officer |url=http://www.usarec.army.mil/hq/warrant/prerequ/WO180A.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20090826004637/http://www.usarec.army.mil/hq/warrant/prerequ/WO180A.html |archive-date=26 August 2009 |website=US Army Recruiting Command}}</ref> * 18B - სპეციალური ძალების იარაღის სერჟანტი<ref>{{Cite web |title=Special Forces Weapons Sergeant (18B) |url=http://www.goarmy.com/content/goarmy/careers-and-jobs/browse-career-and-job-categories/combat/special-forces-weapons-sergeant.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20220324060112/https://www.goarmy.com/careers-and-jobs/career-match/ground-forces/firearms-ammunition/18b-special-forces-weapons-sergeant.html |archive-date=24 March 2022 |website=GoArmy}}</ref> * 18C - სპეცდანიშნულების რაზმის ინჟინერი სერჟანტი<ref>{{Cite web |title=Special Forces Engineer Sergeant (18C) |url=http://www.goarmy.com/content/goarmy/careers-and-jobs/browse-career-and-job-categories/intelligence-and-combat-support/special-forces-engineer-sergeant.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20220530043427/https://www.goarmy.com/careers-and-jobs/career-match/mechanics-engineering/design-develop/18c-special-forces-engineer-sergeant.html |archive-date=30 May 2022 |website=GoArmy}}</ref> * 18D – სპეცრაზმის სამედიცინო სერჟანტი<ref>{{Cite web |title=Special Forces Medical Sergeant (18D) |url=http://www.goarmy.com/content/goarmy/careers-and-jobs/browse-career-and-job-categories/intelligence-and-combat-support/special-forces-medical-sergeant.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20220419165526/https://www.goarmy.com/careers-and-jobs/career-match/science-medicine/intensive-care/18d-special-forces-medical-sergeant.html |archive-date=19 April 2022 |website=GoArmy}}</ref> * 18E – სპეციალური ძალების კომუნიკაციების სერჟანტი<ref>{{Cite web |title=Special Forces Communications Sergeant (18E) |url=http://www.goarmy.com/content/goarmy/careers-and-jobs/browse-career-and-job-categories/combat/special-forces-communications-sergeant.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20220616045845/https://www.goarmy.com/careers-and-jobs/career-match/signal-intelligence/locations-stats-frequencies/18e-special-forces-communications-sergeant.html |archive-date=16 June 2022 |website=GoArmy}}</ref> * 18F - სპეციალური ძალების დაზვერვის სერჟანტი<ref>{{Cite web |title=Special Forces Assistant Operations and Intelligence Sergeant (18F) |url=http://www.goarmy.com/careers-and-jobs/browse-career-and-job-categories/intelligence-and-combat-support/special-forces-intelligence-sergeant.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20220212081501/https://www.goarmy.com/careers-and-jobs/career-match/signal-intelligence/languages-code/18f-special-forces-intelligence-sergeant.html |archive-date=12 February 2022 |website=GoArmy}}</ref> * 18X – სპეცდანიშნულების რაზმის კანდიდატი (აქტიური სამსახური და ეროვნული გვარდიის ჩარიცხვის შესაძლებლობა)<ref>{{Cite web |title=Special Forces Candidate Jobs (18X) |url=http://www.goarmy.com/content/goarmy/careers-and-jobs/browse-career-and-job-categories/intelligence-and-combat-support/special-forces-candidate.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20220531050624/https://www.goarmy.com/careers-and-jobs/career-match/ground-forces/firearms-ammunition/18x-special-forces-candidate.html |archive-date=31 May 2022 |website=GoArmy}}</ref> * 18Z – სპეცრაზმის ოპერაციების სერჟანტი == უნიფორმები და განმასხვავებელი ნიშნები == === მწვანე ბერეტი === [[ფაილი:US_Army_Special_Forces_UDT_training-1956.png|მინი| სპეცდანიშნულების ჯარისკაცები ემზადებიან საბრძოლო ყვინთვის სასწავლო ოპერაციისთვის აშშ-ის საზღვაო გემზე ოკინავას მახლობლად, იაპონია 1956 წელს, თავიანთი მწვანე ბერეტებით.]] [[ფაილი:Honduran_TIGRES_Commandos_graduate_140619-A-YI554-371.jpg|მინი| სპეცდანიშნულების ჯარისკაცები მონაწილეობენ გამოსაშვებ ცერემონიაში [[ტეგუსიგალპა|ტეგუსიგალპაში, ჰონდურასი]] 2014 წელს, თავიანთი მწვანე ბერეტებით]] აშშ-ის არმიის სპეცრაზმმა მიიღო მწვანე ბერეტი არაოფიციალურად 1954 წელს, თავსაბურავის ძებნის შემდეგ, რომელიც მათ ვიზუალურად გამოარჩევდა. 77-ე SFG-ის წევრებმა დაიწყეს დაგროვილი ბერეტების ძებნა და დასახლდნენ კაპიტან მიგელ დე ლა პენიას კოლექციის ჭაობისფერზე. კაპიტან ფრენკ დალასს ჰქონდა ახალი ბერეტი შექმნილი და წარმოებული მცირე რაოდენობით მე-10 და 77-ე სპეცდანიშნულების რაზმების წევრებისთვის.<ref name=":1">{{Cite web |title=History: Special Forces Green Beret |url=http://www.groups.sfahq.com/sf_heraldry/beret/history.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070310075156/http://www.groups.sfahq.com/sf_heraldry/beret/history.htm |archive-date=10 March 2007 |access-date=8 March 2007 |website=Special Forces Association HQ}}</ref> მათი ახალი თავსაბურავი პირველად ეცვა 1955 წლის 12 ივნისს ფორტ ბრეგში გამართულ საპენსიო აღლუმზე გენერალ-ლეიტენანტი ჯოზეფ პ. კლელანდს, XVIII საჰაერო-სადესანტო კორპუსის ყოფილ მეთაურს. დამთვალიერებლებს ეგონათ, რომ ოპერატორები ნატოს უცხოური დელეგაცია იყო. 1956 წელს გენერალმა პოლ დ. ადამსმა, ფორტ ბრეგის მეთაურმა, აკრძალა გამორჩეული თავსაბურავის ტარება<ref>{{Cite book |last=Simpson |first=Charles M. III |year=1983 |title=Inside the Green Berets: The First Thirty Years: A History of the U.S. Army Special Forces |url=https://archive.org/details/insidegreenberet0000simp_m8h6/page/n7/mode/2up |url-access=registration |location=Novato, Calif. |publisher=Presidio Press |isbn=9780891411635 |oclc=635308594 |pages=[https://archive.org/details/insidegreenberet0000simp_m8h6/page/30/mode/2up 31–32]}}</ref> (თუმცა სპეცრაზმის წევრებმა განაგრძეს მისი ტარება ფარულად<ref>{{Cite book |editor-last=Brown |editor-first=Jerold E. |year=2001 |chapter=Green Beret |url={{google books |plainurl=y |id=ygqNt3ra-vYC|page=220}} |title=Historical Dictionary of the United States Army |edition=Illustrated |publisher=Greenwood Publishing Group |page=220 |isbn=9780313293221}}</ref>). ეს შეცვალა 1961 წლის 25 სექტემბერს, როდსაც ''არმიის დეპარტამენტის გზავნილი 578636'', რომელმაც მწვანე ბერეტი დანიშნა არმიის სპეცრაზმის ექსკლუზიურ თავსაბურავად.<ref name="Black-beret">{{Cite web |title=Army Black Beret A Short History of the Use of Berets in the U.S. Army |url=http://www.army.mil/features/beret/beret.htm#History |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20141001071949/http://www.army.mil/features/beret/beret.htm#History |archive-date=1 October 2014 |access-date=30 April 2013 |website=Army.mil}}</ref> 1961 წელს პრეზიდენტმა [[ჯონ ფიცჯერალდ კენედი|ჯონ კენედიმ]] მწავნე ბერეტის გამოყენების უფლება მხოლოდ აშშ-ის სპეცრაზმს მისცა. 12 ოქტომბერს სპეციალური ომის ცენტრში, ფორტ ბრაგში, ჩრდილოეთ კაროლინაში, ვიზიტისთვის მზადებისას, პრეზიდენტმა უბრძანა ცენტრის მეთაურს, პოლკოვნიკ უილიამ პ. იარბოროს, სპეციალური ძალების ყველა ჯარისკაცს ღონისძიების ფარგლებში დაეხურათ მწვანე ბერეტები. პრეზიდენტი თვლიდა, რომ რადგან მათ განსაკუთრებული მისია ჰქონდათ, სპეცრაზმს უნდა ჰქონდეთ რაღაც, რაც გამოარჩევდა მათ დანარჩენებისგან. 1962 წელს მან მწვანე ბერეტს უწოდა „აღმატებულობის სიმბოლო, გამბედაობის ნიშანი, თავისუფლებისთვის ბრძოლაში გამორჩეული ნიშანი.“<ref name=":1" /> ფორესტ ლინდლი, გაზეთ ''Stars and Stripes-''ის მწერალი, რომელიც ვიეტნამში სპეცრაზმთან ერთად მსახურობდა, კენედის უფლებამოსილების შესახებ თქვა: „ეს იყო პრეზიდენტი კენედი, რომელიც იყო პასუხისმგებელი სპეცრაზმის აღდგენაზე და დაგვიბრუნა ჩვენი მწვანე ბერეტი. ხალხს ჩუმად ეცვათ ისინი [მწვანე ბერეტები], როცა ძალები არ იმყოფებოდნენ ტერიტორიაზე და ეს იყო კატისა და თაგვის თამაში. შემდეგ კენედიმ დანიშნა მწვანე ბერეტი, როგორც განმასხვავებელი ნიშანი. მათ ისინი კანადიდან ჩამოჰქონდათ, ზოგი ხელნაკეთი იყო, საღებავი წვიმაში ფუჭდებოდა“.<ref name="JFKSF">{{Cite news |last=Gamarekian |first=Barbara |date=22 November 1988 |title=Washington Talk: John F. Kennedy, 1917–1963; Hundreds Are in Capital for 25th Remembrance |page=2 |work=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/1988/11/22/us/washington-talk-john-f-kennedy-1917-1963-hundreds-are-capital-for-25th.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20220610041628/https://www.nytimes.com/1988/11/22/us/washington-talk-john-f-kennedy-1917-1963-hundreds-are-capital-for-25th.html |archive-date=10 June 2022}}</ref> კენედის ქმედებებმა განსაკუთრებული კავშირი შექმნა სპეცრაზმის შიგნით, სპეციფიკური ტრადიციებით, რომელიც განხორციელდა მისი დაკრძალვის შემდეგ, როდესაც სერჟანტმა, რომელიც საფლავს იცავდა სპეცდანიშნულების ჯარისკაცების დეტალებს, თავისი ბერეტი კუბოზე დადო.<ref name="JFKSF" /> ეს მომენტი განმეორდა კენედის გარდაცვალების 25 წლისთავის აღსანიშნავად – თქვა გენერალმა მაიკლ დ. ჰილიმ (გადამდგარი), ვიეტნამის სპეცრაზმის ბოლო მეთაური და მოგვიანებით ჯონ კენედის სპეციალური საომარი ცენტრისა და სკოლის მეთაური, [[არლინგტონის ნაციონალური სასაფლაო|არლინგტონის ეროვნულ სასაფლაოზე]], რის შემდეგაც კენედის საფლავზე გვირგვინი მწვანე ბერეტის სახით დაასვენეს.<ref name="JFKSF" /> === დანაყოფების განმასხვავებელი ნიშნები === [[ფაილი:SpecialForces_Badge.svg|მარჯვნივ|მინი|150x150პქ| სპეცდანიშნულების რაზმის განმასხვავებელი ქვედანაყოფის განმასხვავებელი ნიშანი]] ვერცხლის ფერის ლითონისა და მინანქრის მოწყობილობა 2.86&nbsp;სმ-ია სიმაღლეში, რომელიც შედგება წყვილი ვერცხლის ისრისგან სალტეში, ისრები მიმართულია ზევით და მათ გადაკვეთის ადგილზე აღმართულია V-42 სტილეტოს ვერცხლის ხანჯლით შავი სახელურით ზემოთ; ვერცხლის ასოებით წარწერაა „DE OPPRESSO LIBER“ ({{Lang-ka|ჩაგრულთა გათავისუფლებისთვის}}).<ref name="SF DUI">{{Cite web |title=1st Special Forces, Distinctive Unit Insignia |url=https://tioh.army.mil/Catalog/HeraldryMulti.aspx?CategoryId=4351&grp=2&menu=Uniformed%20Services |archive-url=https://web.archive.org/web/20210227072118/https://tioh.army.mil/Catalog/HeraldryMulti.aspx?CategoryId=4351&grp=2&menu=Uniformed%20Services |archive-date=27 February 2021 |access-date=8 March 2020 |website=[[United States Army Institute of Heraldry]]}}</ref> პირველი სპეცდანიშნულების რაზმის განმასხვავებელი ნიშანი არის გადაჯვარედინებული ისრების საყელო, მეორე მსოფლიო ომის, რომელიც შერწყმულია საბრძოლო დანასთან, რომელიც გამორჩეული ფორმისაა და ნიმუშია, რომელიც მხოლოდ პირველი სპეცსამსახურის ძალისთვისაა გაცემული. დევიზი ითარგმნება როგორც „ჩაგვრისგან ჩვენ გავათავისუფლებთ მათ“.<ref name="SF DUI"/> განმასხვავებელი ერთეულის ნიშნები დამტკიცდა 1960 წლის 8 ივლისს. 1-ელი სპეცდანიშნულების რაზმის ნიშნების ტარების უფლება მიიღო აშშ-ის არმიის საჰაერო-სადესანტო სპეციალური ძალების სარდლობამ და მისი დაქვემდებარებული ქვედანაყოფების პერსონალმა 1991 წლის 7 მარტს. განმასხვავებელი ნიშნების ტარება აშშ-ის არმიის საჰაერო-სადესანტო სპეცდანიშნულების ძალების სარდლობამ და მის ქვეშევრდომ დანაყოფებმა გააუქმეს და მისი ტარების უფლება მიიღეს 1-ელი საჰაერო-სადესანტო სპეცდანიშნულების რაზმის პერსონალმა და მათმა დაქვემდებარებულმა ქვედანაყოფებმა, რომლებსაც არ აქვთ უფლება განმასხვავებელი ქვედანაყოფის საკუთარი ნიშნები უფლება და სიმბოლიზმის შეცვლის უფლება, 2016 წლის 27 ოქტომბერს.<ref name="SF DUI" /> === სამხრე განმასხვავებელი ნიშნები === [[file:US Army Airborne Command SSI.png|მინი|საჰაერო-სადესანტო სპეცდანიშნულების სარდლობის სამხრე განმასხვავებელი ნიშანი, რომელსაც ატარებდნენ საიდუმლო ქვედანაყოფები, როგორიცაა არმიის სპეცრაზმი, 1952–1955 წლებში]] [[file:United States Army Special Forces SSI (1958-2015).png|მინი|1-ელი საჰაერო-სადესანტო სპეცდანიშნულების სარდლობის სამხრე განმასხვავებელი ნიშანი, შემოღებული 1955 წელს, ატარებდა ყველა სპეციალური ძალების ჯგუფი]] აშშ-ის არმიის 1-ელი საჰაერო-სადესანტო სპეცდანიშნულების ძალების სარდლობის სამხრე განმასხვავებელი ნიშნებს (SSI) ატარებს ყველა ის პირი, ვინც დანიშნულია სარდლობაზე და მის დაქვემდებარებულ ქვედანაყოფებზე და არ აქვთ საკუთარი SSI, როგორიცაა სპეციალური ძალების ჯგუფები. აშშ-iს არმიის ჰერალდიკის ინსტიტუტის მიხედვით, SSI-ში გამოსახულ ფორმასა და ნივთებს განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს: „ისრის თავი მიანიშნებს ამერიკელი ინდიელების საბრძოლო ხელოვნებებზე და უნარებზე, რომლებშიც სპეცდანიშნულების ძალების პერსონალი მაღალი ხარისხით იწვრთნება. ხანჯალი წარმოადგენს სპეცდანიშნულების ძალების ოპერაციების არატრადიციულ ხასიათს და სამი ელვა მიუთითებს მათ უნარზე, სწრაფად გადავიდნენ შეტევაზე ზღვიდან, ჰაერიდან და ხმელეთიდან. არმიის სპეცრაზმი იყო პირველი სპეციალური ოპერაციების განყოფილება, რომელმაც გამოიყენა „ზღვა, ჰაერი, ხმელეთი“ კონცეფცია თითქმის ათი წლით ადრე, სანამ ისეთი ქვედანაყოფები შექმნეს, როგორიცაა [[ზღვის ლომები (ქვედანაყოფი)|Navy SEALs]].<ref name="SSI">{{Cite web |title=U.S. ARMY SPECIAL FORCES GROUP (AIRBORNE) |url=http://www.tioh.hqda.pentagon.mil/Catalog/HeraldryMulti.aspx?CategoryId=4353&grp=2&menu=Uniformed%20Services |archive-url=https://web.archive.org/web/20161211054155/http://www.tioh.hqda.pentagon.mil/Catalog/HeraldryMulti.aspx?CategoryId=4353&grp=2&menu=Uniformed%20Services |archive-date=11 December 2016 |website=[[United States Army Institute of Heraldry]]}}</ref> SSI-ის 1-ელი სპეციალური ძალების სარდლობის დაარსებამდე, სპეცდანიშნულების რაზმები, რომლებიც 1952-1955 წლებში მსახურობდნენ, ატარებდნენ საჰაერო-სადესანტო SSI-ის. აშშ-ის არმიის ჰერალდიკის ინსტიტუტის თანახმად, საჰაერო-სადესანტო SSI აღდგა 1952 წლის 10 აპრილს, 1947 წელს დაშლის შემდეგ, და ნებადართული იყო გარკვეული კლასიფიცირებული ქვედანაყოფებისთვის,<ref name="Airborne Command SSI">{{Cite web |title=AIRBORNE COMMAND |url=http://www.tioh.hqda.pentagon.mil/Catalog/Heraldry.aspx?HeraldryId=5058&CategoryId=2876&grp=2&menu=Uniformed%20Services |archive-url=https://web.archive.org/web/20161021133212/http://www.tioh.hqda.pentagon.mil/Catalog/Heraldry.aspx?HeraldryId=5058&CategoryId=2876&grp=2&menu=Uniformed%20Services |archive-date=21 October 2016 |website=[[United States Army Institute of Heraldry]]}}</ref> როგორიცაა ახლად ჩამოყალიბებული მე-10 და 77-ე სპეციალური ძალების ჯგუფები. სანამ 1955 22 აგვისტოს შეიქმნა 1-ელი საჰაერო-სადესანტო სპეციალური ძალების სარდლობა.<ref name="SSI" /> === სპეციალური ძალების ნიშანი === [[ფაილი:Special_Forces_Tab_Cloth.jpg|მინი|200x200პქ| სპეციალური ძალების კვალიფიკაციის ნიშანი]] დაინერგა 1983 წლის ივნისში, სპეციალური ძალების ნიშანი არის სამსახურის სკოლის კვალიფიკაციის ნიშანი, რომელიც ენიჭება ჯარისკაცებს, რომლებიც დაასრულებენ სპეციალური ძალების საკვალიფიკაციო კურსებს. მწვანე ბერეტისგან განსხვავებით, ჯარისკაცებს, რომლებსაც მინიჭებული აქვთ სპეციალური ძალების ჩანართი, უფლება აქვთ ატარონ იგი სამხედრო კარიერის დარჩენილი პერიოდის განმავლობაში, მაშინაც კი, როდესაც არ მსახურობენ სპეციალური ოპერაციების ქვედანაყოფებში. ქსოვილის ნიშანი არის ზეთისხილისფერი რკალისებური ნაჭერი 8.26&nbsp;სმ სიგრძითა და 1.75&nbsp;სმ სიმაღლეში, აღნიშვნა „SPECIAL FORCES“ შავი ასოებით 0.79&nbsp;სმ სიმაღლეში. ნიშანი უკეთიათ უნიფორმის მარცხენა სახელოზე დანაყოფის განმასხვავებელი სამხრე ნიშნების ზემოთ და პრეზიდენტის ასი ჩანართის ქვემოთ. ლითონის სპეციალური ძალების ჩანართის ასლი გამოდის ორი ზომით, სრული და სამოსის მინიატურული. სრული ზომის ვერსია 1.59&nbsp;სმ-ია სიმაღლეში და 3,97&nbsp;სმ სიგანეში. მინიატურული ვერსია 0.64&nbsp;სმ სიმაღლეში და 2.54&nbsp;სმ სიგანეში. ორივე არის ცისფერი ლურჯი, ყვითელი საზღვრით და ასოებით. უნიფორმაზე უკეთიათ ლენტების ან მედლების ზემოთ ან ქვემოთ.<ref name="TIOH Tab">{{Cite web |title=Special Forces Tab |url=https://tioh.army.mil/Catalog/Heraldry.aspx?HeraldryId=16094&CategoryId=20&grp=2&menu=Uniformed%20Services&ps=24&p=0 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200613191831/https://tioh.army.mil/Catalog/Heraldry.aspx?HeraldryId=16094&CategoryId=20&grp=2&menu=Uniformed%20Services&ps=24&p=0 |archive-date=13 June 2020 |website=[[United States Army Institute of Heraldry]]}}</ref><ref name="AR600-8-22">{{Cite web |date=11 December 2006 |title=U.S. Army Regulation 600–8–22: Personnel-General: Military Awards |url=http://www.apd.army.mil/pdffiles/r600_8_22.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20110722181345/http://www.apd.army.mil/pdffiles/r600_8_22.pdf |archive-date=22 July 2011 |website=Official Department of the Army Publications and Forms |pages=117-118}}</ref><ref>{{Cite web |date=31 March 2014 |title=U.S. Army Pamphlet 670-1: Uniform and Insignia, Guide to the Wear and Appearance of Army Uniforms and Insignia |url=http://www.apd.army.mil/pdffiles/p670_1.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20140506235717/http://www.apd.army.mil/pdffiles/p670_1.pdf |archive-date=6 May 2014 |access-date=23 June 2014 |website=Official Department of the Army Publications and Forms |pages=6, 201, 244–245, 252, 256, 258–260}}</ref> ჯილდოს კვალიფიკაცია:<ref name="TIOH Tab" /><ref name="AR600-8-22" /> * 1) დასაშვებობის ძირითადი კრიტერიუმები. ნებისმიერ პირს, რომელიც აკმაყოფილებს ქვემოთ მოცემულ ერთ-ერთ კრიტერიუმს, შეიძლება მიენიჭოს სპეციალური ძალების (SF) ნიშანი: ** 1.1) აშშ-ის არმიის ჯონ კენედის სპეციალური ომის ცენტრისა და სკოლის წარმატებით დასრულება (USAJFKSWCS) დამტკიცებული აქტიური არმიის (AA) ინსტიტუციური წვრთნებით, რომელიც მიგვიყვანს SF კვალიფიკაციამდე. ** 1.2) USAJFKSWCS დამტკიცებული სარეზერვო კომპონენტის (RC) SF საკვალიფიკაციო პროგრამის წარმატებით დასრულება. ** 1.3) SF საკვალიფიკაციო პროგრამის ადმინისტრირებული ავტორიზებული ერთეულის წარმატებით დასრულება. * 2) აქტიური კომპონენტის ინსტიტუციური ტრენინგი. SF ნიშანი შეიძლება მიენიჭოს ყველა პერსონალს, რომელიც აკმაყოფილებს შემდეგს: ** 2.1) სპეცდანიშნულების რაზმის საკვალიფიკაციო კურსის ან სპეცდანიშნულების რაზმის ოფიცერთა საკვალიფიკაციო კურსის (ადრე ცნობილი როგორც სპეცდანიშნულების რაზმის ოფიცრის კურსი) წარმატებით გავლისათვის. ამ კურსებს ატარებს/ახორციელებს USAJFKSWC. ** 2.2) 1988 წლის 1 იანვრამდე, იმ დროისთვის დამტკიცებული ინსტრუქტაჟის პროგრამის წარმატებით დასრულებისთვის სპეციალური ძალების კვალიფიკაციის სპეციალური ძალების ჯგუფში, რომლებსაც შემდგომში მიენიჭათ, კომპეტენტური ორგანოს მიერ, SQI S კარიერის მართვის სფეროში 18 (ჩარიცხული), ან SQI 3 ფუნქციონალურ ზონა 18-ში (ოფიცერი). * 3) სარეზერვო კომპონენტის (RC) SF საკვალიფიკაციო პროგრამები. SF ნისანი შეიძლება მიენიჭოს ყველა პერსონალს, რომელიც წარმატებით დაასრულებს RC SF საკვალიფიკაციო პროგრამას TRADOC რეგლამენტის 135–5, 1988 წლის 1 ივნისით დათარიღებული ან მისი წინამორბედების შესაბამისად და რომელსაც შემდგომში მიენიჭა, კომპეტენტური ორგანოს მიერ, SQI S ან 3. MOS 11B, 11C, 12B, 05B, 91B, ან ASI 5G ან 3. USAJFKSWCS განსაზღვრავს ინდივიდუალურ უფლებას SF ნიშნის დაჯილდოებაზე, არმიის, კონტინენტური არმიის სარდლობის (CONARC) და TRADOC-ის რეგულაციების ისტორიული მიმოხილვის საფუძველზე, რომლებიც განსაზღვრავენ SF საკვალიფიკაციო მოთხოვნებს იმ მომენტისთვის, როდესაც ინდივიდმა დაიწყო RC SF საკვალიფიკაციო პროგრამა. * 4) დანაყოფი ახორციელებდა SF საკვალიფიკაციო პროგრამებს. SF ნიშანი შეიძლება მიენიჭოს ყველა პერსონალს, რომელმაც წარმატებით დაასრულა ერთეულის ადმინისტრირება SF საკვალიფიკაციო პროგრამით, რეგლამენტით. USAJFKSWCS განსაზღვრავს ინდივიდუალურ უფლებას SF ნიშნის მინიჭებაზე დაფუძნებული რეგულაციების ისტორიული მიმოხილვის საფუძველზე, რომელიც აწესებს SF საკვალიფიკაციო მოთხოვნებს, რომლებიც ძალაში იყო იმ დროს, როდესაც ინდივიდმა დაიწყო SF საკვალიფიკაციო პროგრამის გავლა. * 5) ყოფილი ომის დროს სამსახური. სპეციალური ძალების ჩანართი შეიძლება მიენიჭოს რეტროაქტიურად ყველა პერსონალს, ვინც ასრულებდა შემდეგ საომარ მსახურებას: ** 5.1) 1942 წლიდან 1973 წლამდე. ომის დროს მსახურობდა სპეცდანიშნულების რაზმში და ვერ ან არ სჭირდებოდათ სწავლების ოფიციალურ პროგრამაზე დასწრება, მაგრამ კომპეტენტური ორგანოს მიერ მიენიჭა SQI S, 3, 5G. ** 5.2) 1954 წლამდე. მომსახურება მინიმუმ 120 დღე ზედიზედ ერთ-ერთ შემდეგ ორგანიზაციაში: *** 5.2.1) 1-ელი სპეცდანიშნულების რაზმი 1942 წლის აგვისტოდან 1944 წლის დეკემბრამდე. *** 5.2.2) OSS რაზმი 101, 1942 წლის აპრილი 1945 წლის სექტემბრამდე. *** 5.2.3) OSS Jedburgh რაზმები, 1944 წლის მაისი 1945 წლის მაისამდე. *** 5.2.4) OSS ოპერატიული ჯგუფები, 1944 წლის მაისი 1945 წლის მაისამდე. *** 5.2.5) OSS საზღვაო განყოფილება, 1942 წლის აპრილი 1945 წლის სექტემბრამდე. *** 5.2.6) მე-6 არმიის სპეციალური დაზვერვის ქვედანაყოფი (ალამოს სკაუტები), 1944 წლის თებერვლიდან 1945 წლის სექტემბრამდე. *** 5.2.7) 8240-ე არმიის ქვედანაყოფი, 1950 წლის ივნისიდან 1953 წლის ივლისამდე. *** 5.2.8) 1954 წლიდან 1975 წლამდე. ნებისმიერი კომპანიის კლასის ოფიცერი ან რეგისტრირებული წევრს მიენიჭება CIB ან CMB, თუ მსახურობდა ზედიზედ მინიმუმ 120 დღის განმავლობაში ერთ-ერთ შემდეგ ტიპის ორგანიზაციაში: **** 5.2.8a) SF ოპერატიული რაზმი-A (A-გუნდი). **** 5.2.8b) მობილური დამრტყმელი ძალა. **** 5.2.8c) SF დაზვერვის გუნდი. **** 5.2.8d) SF სპეციალური პროექტის განყოფილება. === შენიღბვა === ვიეტნამის ომის დროს მე-5 სპეცდანიშნულების ჯგუფის მწვანე ბერეტებს სურდათ ვეფხვისებრი შენიღბული ტანსაცმლის დამზადება. ასე რომ, მათ კონტრაქტი გააფორმეს ვიეტნამელ და სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიის სხვა მწარმოებლებთან, რათა დაემზადებინათ სამოსი და სხვა ნივთები, როგორიცაა ბონის ქუდები, ვეფხვის ზოლის ქსოვილის გამოყენებით. როდესაც ვეფხვის ზოლები დაბრუნდა 21-ე საუკუნეში, ისინი გამოიყენეს მწვანე ბერეტებმა OPFOR-ის წვრთნებისთვის. 1981 წლიდან 2000-იანი წლების შუა პერიოდამდე ისინი ატარებდნენ საბრძოლო ტანსაცმლის ფორმას (BDU). ტერორის წინააღმდეგ ომის შემდეგ, მათ ეცვათ MultiCam და Operational Camouflage Pattern (OCP) ფორმები სხვადასხვა მისიების დროს. ისინი ატარებდნენ უნივერსალური შენიღბვის ნიმუშებს, მაგრამ იშორებდნენ MultiCam-სა და OCP-ს. === იარბოროს დანა === ეს დანა შექმნა ბილ ჰარსიმ კრის რივ ნაივსთან თანამშრომლობით. 2002 წლიდან დაწყებული, საკვალიფიკაციო კურსის ყველა კურსდამთავრებულს ეძლევა იარბოროს დანა, შექმნილი ბილ ჰარსი უმცროსის მიერ და დასახელებული გენერალ-ლეიტენანტი უილიამ იარბოროს პატივსაცემად, რომელიც ითვლება თანამედროვე სპეცრაზმის მამად. ყველა დანას აქვს ინდივიდუალური სერიული ნომრით და ყველა ჯილდოს მფლობელის სახელები ჩაწერილია სპეციალურ ჟურნალში.  == ტრანსპორტი == [[File:US Special Forces in Afghanistan Gayan Valley.jpg|thumb|[[GMV-S]] [[Mk 19 ყუმბარსატყორცნი]]თ ავღანეთში, 2003 წელ]] [[file:Marine_Ground_Mobility_Vehicle_1.1_2019.jpg|მინი|[[GMV 1.1]] აღჭურვილია Mk 19-ით, რომელსაც მართავen არმიის სპეცოპერაციის ოპერატორები მე-3 სპეცდანიშნულების ჯგუფიდან.]] მწვანე ბერეტების მისიების დროს სხვა ქვეყნებში, ისინი გამოიყენებდნენ სახმელეთო მობილურ სატრანსპორტო საშუალებას (GMV)-S Humvee-ეს სხვადასხვა მიზნებისთვის ან დანიშნულების ტექნიკურ ტექნიკას უხეში რელიეფის პატრულირებისთვის და დაეხმარებოდნენ მათ საიდუმლო ოპერაციების გატარებაში, რადგან მათი მისიების ბუნება კლასიფიცირებულია. ბოლო წლებში ისინი ასევე მართავენ General Dynamics-ის მიერ დამზადებული არმიის სახმელეთო მობილურ სატრანსპორტო საშუალების M1288 GMV 1.1 ვარიანტს, რომელსაც შეიძლება ჰქონდეს TenCate Advanced Armor-ის მიერ წარმოებული ახალი დანამატების ნაკრები უკეთესი დაცვისთვის. ისევე როგორც Oshkosh M-ATV სპეცდანიშნულების ძალების MRAP-ების ვარიანტი. აშშ-ს სამხედროების და მისი სპეცდანიშნულების ძალების/სპეციალური ოპერაციების ძალების დანაყოფების გარდა სხვა თვითმფრინავებისთვის, ისინი ფართოდ იყენებდნენ CIA-ს მიერ მართულ სამხედრო შვეულმფრენების [[მი-8|Mi-8]] და Mi-17 ვარიანტებს ავღანეთში, ოპერაცია შეუზღუდავი თავისუფლების საწყის ეტაპებზე.<ref>{{Cite web |date=29 September 2020 |title=CIA's Mi-17 Helicopter Comes Home |url=https://soldiersystems.net/2019/09/29/cias-mi-17-helicopter-comes-home/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20211209071945/https://soldiersystems.net/2019/09/29/cias-mi-17-helicopter-comes-home/ |archive-date=9 December 2021 |website=Soldier Systems Daily}}</ref> ==იარაღები== [[ფაილი:US_Special_Forces_in_Raqqa,_May_2016.jpg|მინი| აშშ-ის არმიის სპეცრაზმი [[რაკა|რაკაში]], [[სირია|სირიაში]]]] მწვანე ბერეტები გაწვრთნილი არიან სხვადასხვა ტიპის იარაღის გამოყენებაში, [[პირველი მსოფლიო ომი|პირველი მსოფლიო ომიდან]] ბოლო კონფლიქტებამდე. ასე რომ, ოპერატორებს შეუძლიათ გაეცნონ რამდენიმე სპეციფიკურ იარაღს, რომელსაც იყენებენ როგორც მტრები, ასევე მოკავშირეები სხვადასხვა მისიების დროს, ადვილად გამოიყენებენ ასეთ იარაღს ნებისმიერ ქვეყანაში და ავარჯიშებენ სხვადასხვა ფრაქციას ამ იარაღის გამოყენებით ბრძოლაში.<ref>{{Cite web |title=10 Guns of the Special Forces |url=https://warriorlodge.com/pages/10-guns-of-the-special-forces |archive-url=https://web.archive.org/web/20211127201122/https://warriorlodge.com/pages/10-guns-of-the-special-forces |archive-date=27 November 2021 |website=Warrior Lodge Media}}</ref> === პისტოლეტები === * [[M1911 პისტოლეტი|M1911]] * M9 (გამოიყენება 1980-იანი წლების შუა პერიოდიდან, ჩანაცვლდება SIG Sauer M17-ებით და M18-ებით) * Glock 19 (Mk 27 Mod 0, სტანდარტული გამოშვება 2015 წლიდან, როგორც მეოთხე თაობის მოდელი, ხოლო მესამე თაობის მოდელები პირველად გამოიცა 2006 წლის ბოლოდან) * SIG M17/M18 (ჩაანაცვლებს M9) === პისტოლეტ-ტყვიამფრქვევები === * [[MP 40]] (ზოგიერთი ხელში ჩაიგდეს ამერიკულმა ძალებმა მეორე მსოფლიო ომის დროს, მოგვიანებით გამოიყენეს არმიის სპეციალური ძალების ოპერატორებმა და CIDG ოპერატორებმა [[ინდოჩინეთის მეორე ომი|ვიეტნამის ომის]] დასაწყისში)<ref>{{cite book|title=Green Beret in Vietnam 1957–73|url=https://archive.org/details/greenberetvietna00rott|series=Warrior 28|first=Gordon L.|last= Rottman|date= 25 Jul 2002|isbn=9781855325685|publisher=[[Osprey Publishing]]|page=[https://archive.org/details/greenberetvietna00rott/page/n41 41]}}</ref> * Uzi (გამოიყენებოდა 1968-73 წლებში მას შემდეგ, რაც [[ცენტრალური სადაზვერვო სააგენტო|CI-მA]] იყიდა 3000 Uzi სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიაში სპეციალური ოპერაციების ძალებისათვის) * HK MP5 (ზოგიერთი ვარიანტი გამოიყენებოდა ვიეტნამის ომიდან, 1975 წლიდან, 21-ე საუკუნემდე ღამის ოპერაციებისთვის, ახლო მანძილზე, მძევლების გადასარჩენად და ესკორტისთვის) * HK UMP (მათი მცირე რაოდენობა დამზადებული .45 ACP-სთვის შეიძინა მე-5 სპეციალური ძალების ჯგუფმა და შეზღუდულად გამოიყენეს მოქმედებებში ერაყში) === შაშხანები/კარაბინები === * M4A1 და MK18 SOPMOD Block I & II & URG-I პროგრამა * FN SCAR-H === ტყვიამფრქვევები === [[File:Twitter.com-USSOCOM-status-1459170115933683713-photo-2.jpg|thumb|მე- SFG (A)-ს წევრები მონაწილეობენ სპეცდანიშნულების ძალების განვითარებულ ურბანულ საბრძოლო კურსში (SFAUCC)]] [[File:Legion celebrates 53rd anniversary 140920-A-DQ133-125.jpg|thumb|right|მე-5 SFG (A) ოპერატორი Humvee-ზე უხსნის გოგონას, როგორ მუშაობს M2 .50 კალიბრიანი ტყვიამფრქვევი EOTech შავი SU-264/PEQ (ECOS-H) ჰოლოგრაფიული იარაღის ოქტიკით პიკატინის ლიანდაგზე.]] * M60 * [[M240 ტყვიამფრქვევი|M240]] * Ultimax 100<ref>{{Cite web |last=C |first=Nicholas |date=2016-09-30 |title=US Special Forces Ultimax LMG - |url=https://www.thefirearmblog.com/blog/2016/09/30/us-special-forces-ultimax-lmg/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20210628194201/https://www.thefirearmblog.com/blog/2016/09/30/us-special-forces-ultimax-lmg/ |archive-date=28 June 2021 |access-date=2021-02-27 |website=The Firearm Blog |language=en-US}}</ref> * M249 SAW * Mk 48 * GAU-17/A * M2HB * GAU-19 === საფანტები === * Ithaca 37 (ზოგადად გამოიყენებოდა ვიეტნამის ომის დროს) * M870 * Mossberg 500 (მათ შეიძინეს სამხედრო გაძლიერების კომპლექტები, რათა უზრუნველყოთ სტანდარტიზებული კონფიგურაცია 2009 წელს. კომპლექტებში მოიცავდა დასაკეც კონდახს, „შეკავების სისტემას“, 1913 წლის მიმღების ლიანდაგს, წინა ბოლოს პიკატინის ლიანდაგების სისტემას და გამრღვევ ლულებს. სულ გადაკეთდა 1301 თოფი, პირველი ერთეული აღიჭურვა 2009 წლის ივლისში. კომპლექტების უმეტესობა გარდაქმნის სტანდარტულ თოფს 14 დიუმიან კომპაქტურ მოდელად 16 დიუმიანი დამრღვევი ლულით, H92239-09-P-0113.) * M1014 === სნაიპერული სისტემები და ზუსტი შაშხანები === * M24 სნაიპერული იარაღის სისტემა (SWS) * Mk 13 * M2010 გაძლიერებული სნაიპერული შაშხანა (ESR) (გამოიყენება მე-3 და მე-7 სპეცრაზმის ჯგუფის მიერ) * Mk 12 Mod 0 * Mk 11 Mod 0 * M25 სნაიპერული იარაღის სისტემა (თავდაპირველად შემუშავებული მე-10 სპეციალური ძალების ჯგუფის მიერ) * Mk 14 Mod 0/Mod 1 EBR * M110 ნახევრად ავტომატური სნაიპერული სისტემა (SASS) * M107 შორ მანძილზე სნაიპერული შაშხანა * Mk 22 განვითარებული სნაიპერული შაშხანა * დრაგუნოვის სნაიპერული შაშხანა === ყუმბარსატყორცნები და სარაკეტო გამშვები სისტემები === * M79 * M203 * ჩინეთის ტბის ყუმბარმტყორცნი (გამოიყენება მე-5 სპეცრაზმის ჯგუფის მიერ) * M320 * M32 მრავალჯერადი ყუმბარმტყორცნი (Mk 14 Mod 0 მოდელი) * [[Mk 19 ყუმბარსატყორცნი|Mk 19]] * [[Mk 47 Striker]] * M72 მსუბუქი ტანკსაწინააღმდეგო იარაღი (LAW) * M136 AT4 * [[Carl Gustaf|M3 მრავალფუნქციური ჯავშანტექნიკა ტანკსაწინააღმდეგო იარაღის სისტემა (MAAWS)]] * [[FGM-148 Javelin|FGM-148 ჯაველინი]] * FIM-92 Stinger * [[რპგ-7გ|რპგ-7]] === სხვები === * M67 ყუმბარა * M84 გამაოგნებელი ყუმბარა * C-4 (ასაფეთქებელი) * M18A1 კლეიმორის ნაღმი * M224 ნაღმმტყორცნები == ტერმინი „სპეციალური ძალების“ გამოყენება == აშშ-ის გარდა, სხვა ქვეყნებში ტერმინი „სპეციალური ძალები“ ან „სპეციალური ოპერაციების ძალები“ (SOF) ხშირად გამოიყენება ზოგადად ელიტარული წვრთნებისა და სპეციალური მისიების კომპლექტების მქონე დანაყოფებზე. აშშ-ის არმიაში „სპეციალური ძალები“ არის სათანადო (კაპიტალიზებული) არსებითი სახელი, რომელიც ეხება ექსკლუზიურად აშშ-ს არმიის სპეციალურ ძალებს („მწვანე ბერეტები“).<ref name="shooters thinkers"/> მედია და პოპულარული კულტურა ხშირად არასწორად იყენებს ტერმინს [[ზღვის ლომები (ქვედანაყოფი)|Navy SEAL-ების]] და აშშ-ის სპეციალური ოპერაციების ძალების სხვა წევრებზე.<ref>{{Cite web |title=Here’s the difference between special ops and special forces |url=https://www.wearethemighty.com/articles/heres-the-difference-between-special-ops-and-special-forces/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20210728143809/https://www.wearethemighty.com/articles/heres-the-difference-between-special-ops-and-special-forces/ |archive-date=28 July 2021 |website=We Are The Mighty}}</ref> == ტერმინი „ოპერატორის“ გამოყენება == [[ფაილი:Code_of_the_Special_Forces_Operator.jpg|მინი| „სპეციალური ძალების ოპერატორის კოდექსი“, {{Circa}} 1959 წელი, ეს მაგალითი, სხვებთან ერთად, „დელტაზე“ ძველია]] ტერმინი „ოპერატორი“ თარიღდება ამერიკულ სპეცოპერაციებზე ძველია და გვხვდება წიგნებში, რომლებიც ეხება ფრანგულ სპეცოპერაციებს ჯერ კიდევ მეორე მსოფლიო ომის დროს. მაგალითებია ალისტერ ჰორნის ''„ველური მშვიდობის ომი“'' და ჟან ლარტეგუის ''„ცენტურიონები“''. ამერიკულ სპეცოპერაციებში ტერმინის ''ოპერატორის'' წარმოშობა მომდინარეობს აშშ-ის არმიის სპეცრაზმიდან. არმიის სპეცრაზმი შეიქმნა 1952 წელს, NAVY SEAL-ებამდე ათი წლით ადრე და დელტამდე 25 წლით ადრე. ყველა სხვა თანამედროვე აშშ-ის სპეციალური ოპერაციების განყოფილება არმიაში, [[აშშ-ის საზღვაო ძალები|საზღვაო ძალებში]], [[აშშ-ის სამხედრო-საჰაერო ძალები|საჰაერო ძალებში]] და საზღვაო ქვეითებში დაარსდა 1977 წლის შემდეგ. ''Veritas: Journal of Army Special Operations History'', ჩარლზ ჰ. ბრისკო აცხადებს, რომ არმიამ „სპეციალურმა ძალებმა არ მიითვისეს ეს დასახელება. არმიის სპეციალური ოპერაციების ძალების (ARSOF) საზოგადოების წევრთა უმეტესობამ არ იცოდა რომ, ეს სახელი სპეციალური ძალების მიერ იქნა მიღებული 1950-იანი წლების შუა პერიოდში. ის აცხადებს, რომ ყველა კვალიფიციურ წვევამდელს და სპეცდანიშნულების რაზმის ოფიცერი „ნებაყოფლობით დაემორჩილება ''„სპეციალური ძალების ოპერატორის კოდექსს“'' და დაედო ფიცი მისი პრინციპების მიმართ, დამოწმებული ხელმოწერით.“ ეს ყველა სხვა სპეციალური ოპერაციების ერთეულზე, რომელიც ამჟამად იყენებს ტერმინს/სათაურს ოპერატორს, ძველია.<ref>{{Cite magazine |last=Briscoe |first=Charles H. |date=2018 |title=The Special Forces Operator |url=https://arsof-history.org/articles/v14n1_creed_page_1.html |magazine=Veritas |volume=14 |issue=1 |pages=63-64 |issn=1553-9830 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211217072354/https://arsof-history.org/articles/v14n1_creed_page_1.html |archive-date=17 December 2021}}</ref> შეერთებული შტატების სპეციალური ოპერაციების საზოგადოებაში, ''ოპერატორი'' არის Delta Force-ის წევრი, რომელმაც დაასრულა შერჩევა და დაამთავრა OTC (ოპერატორების მომზადების კურსი). ''ოპერატორი'' გამოიყენებოდა დელტას მიერ დანაყოფზე დანიშნულ ოპერატიული და არაოპერატიული პერსონალის გასარჩევად. სხვა სპეციალური ოპერაციების ძალები იყენებენ სპეციფიკურ სახელებს თავიანთი სამუშაოებისთვის, როგორიცაა არმიის ''რეინჯერები'' და საჰაერო ძალების ''პარამედიკოსები''. საზღვაო ძალები იყენებს აკრონიმს ''SEAL'' როგორც მათი სპეციალური საომარი მოქმედებების განვითარების გუნდისთვის, ასევე მათი ცალკეული წევრებისთვის, რომლებიც ასევე ცნობილი არიან, როგორც ''სპეციალური ოპერატორები''. 2006 წელს საზღვაო ფლოტმა შექმნა „სპეციალური საომარი მოქმედებების ოპერატორი“ (SO), როგორც რეიტინგი ჩარიცხული პერსონალის შეფასებისთვის, რანკებში E-4-დან E-9-მდე. ''ოპერატორი'' არის ოპერატიული პერსონალის სპეციფიური ტერმინი და გახდა სასაუბრო ტერმინი თითქმის ყველა სპეცოპერაციის ძალებისთვის აშშ-ის არმიაში, ისევე როგორც მთელ მსოფლიოში. == რესურსები ინტერნეტში == {{Commons category|United States Army Special Forces Command (Airborne)}} * [https://www.soc.mil/USASFC/HQ.html აშშ-ს არმიის სპეციალური ძალების სარდლობის ვებგვერდი] * [https://www.army.mil/usasoc/?from=wiki აშშ-ს არმიის სპეციალური ოპერაციების სარდლობის ახალი ამბები] * [https://web.archive.org/web/20110203005343/http://www.soc.mil/swcs/swcs.html შეერთებული შტატების არმიის ჯონ კენედის სპეციალური ომის ცენტრი და სკოლა] * [http://www.socom.mil/ შეერთებული შტატების სპეციალური ოპერაციების სარდლობა] * [http://manschoolshow.com/blog/2013/7/10/class-24-coming-home-from-war-with-robert-patrick-lewis სპეცრაზმის მედიკოსი საუბრობს ერაყიდან და ავღანეთიდან სახლში დაბრუნებაზე] * [https://www.thebalancecareers.com/field-18-special-forces-3345936 არმიაში ჩარიცხული ვაკანსიები: საველე 18 სპეცრაზმი] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} ==შენიშვნები== {{შენიშვნების სია}} [[კატეგორია:აშშ-ის სპეციალური ქვედანაყოფები]] [[კატეგორია:აშშ-ის არმია]] [[კატეგორია:მწვანე ბერეტები]] [[კატეგორია:საჰაერო-სადესანტო დანაყოფები აშშ-ის არმიაში]] 025ag6ujb3gptlvfnjnwjwqe3fcykwd 0 536322 4408918 4404959 2022-08-19T00:48:17Z InternetArchiveBot 124291 [[ვიკიპედია:გადამოწმებადობა|შემოწმების]] მიზნით 1 წიგნის დამატება (20220818)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki {{გასწორება}} {{ინფოდაფა სამხედრო მოღვაწე |სრული სახელი = სერ ედმონდ ჩარლზ აქტონ შრაიბერი |ორიგინალური სახელი = Sir Edmond Charles Acton Schreiber |ცხოვრების პერიოდი = [[30 აპრილი]], [[1890]] – [[8 ოქტომბერი]], [[1972]] |დაბადების თარიღი = |დაბადების ადგილი = [[ლონდონი]], [[ინგლისი]] |გარდაცვალების თარიღი = |გარდაცვალების ადგილი = [[ექსმუთი]], [[ინგლისი]] |პორტრეტი = [[ფაილი:Sir-Edmond-Charles-Acton-Schreiber.jpg|250 პქ]] |ხელმოწერა = |მეტსახელი = „ტედი“ |ეროვნება = [[ინგლისელები|ინგლისელი]] |კუთვნილება = [[გაერთიანებული სამეფო|დიდი ბრიტანეთი]] |სამხედრო სამსახურის წლები = [[1909]]-[[1947]] |წოდება = [[გენერალ-ლეიტენანტი]] |ჯარის სახეობა = |მეთაურობდა = |ნაწილი = |ბრძოლები/ომები = [[პირველი მსოფლიო ომი]], [[მეორე მსოფლიო ომი]] |ჯილდოები = [[წმინდა იოანეს ორდენის კავალერი]], [[გამორჩეული მსახურის ორდენი]] |კავშირი = |სამსახურიდან გადადგომა = }} [[გენერალ-ლეიტენანტი (გაერთიანებული სამეფო)|გენერალ-ლეიტენანტი]] '''სერ ედმონდ ჩარლზ აქტონ შრაიბერი''' (დ. 30 აპრილი 1890, ლონდონი - გ. 8 ოქტომბერი 1972, ექსმუთი)—[[ბრიტანეთის არმია|ბრიტანეთის არმიის]] უფროსი [[ოფიცერი]], რომელიც მონაწილეობდა როგორც [[პირველი მსოფლიო ომი|პირველ]], ასევე [[მეორე მსოფლიო ომი|მეორე მსოფლიო ომში]]. ამ უკანასკნელში მეთაურობდა [[45-ე ქვეითი დივიზია (გაერთიანებული სამეფო)|45-ე ქვეით დივიზიას]], [[V კორპუსი (გაერთიანებული სამეფო)|V კორპუსს]] და [[პირველი არმია (გაერთიანებული სამეფო)|ბრიტანეთის პირველ არმიას]] . == სამხედრო კარიერა == დაიბადა [[ლონდონი|ლონდონში]], [[ინგლისი|ინგლისში]], 1890 წლის 30 აპრილს, [[ბრიგადირი (გაერთიანებული სამეფო)|ბრიგადის გენერალ]] [[აქტონ ლემუელ შრაიბერი|აქტონ ლემუელ შრაიბერის]] ოჯახში. ედმონდ ჩარლზ აქტონ შრაიბერმა განათლება მიიღო [[ველინგტონის კოლეჯი|ველინგტონის კოლეჯში,]] ბერკშირში და [[სამეფო სამხედრო აკადემია, ვულვიჩი|სამეფო სამხედრო აკადემიაში]], ვულვიჩში. 1909 წლის 23 დეკემბერს, გახდა [[ბრიტანეთის არმია|ბრიტანეთის არმიის]] [[სამეფო საველე არტილერია|სამეფო საველე არტილერიის]] [[Მეორე ლეიტენანტი|მეორე ლეიტენანტი]]. 1912 წლის 23 დეკემბერს [[ლეიტენანტი (ბრიტანეთის არმია და სამეფო საზღვაო ქვეითები)|მიენიჭა ლეიტენანტის წოდება]]. იგი მსახურობდა [[პირველი მსოფლიო ომი|პირველ მსოფლიო ომში]] [[ბრიტანეთის საექსპედიციო ძალები (პირველი მსოფლიო ომი)|ბრიტანეთის საექსპედიციო ძალებთან]], (BEF) [[დასავლეთის ფრონტი (პირველი მსოფლიო ომი)|დასავლეთ ფრონტზე]]. 1914 წლის დეკემბერში დაიმსახურა [[გამორჩეული სერვისის ორდერი|გამორჩეული დამხმარის ორდენი]] (DSO), მისი ”ძალიან მამაცური საქციელისთვის 14 სექტემბერს". ის ასევე ოთხჯერ იყო [[მოხსენიებულია დეპეშებში|ნახსენები დეპეშებში]] და ომის დასასრულს, იგი ბრევეტი მაიორის წოდებას ფლობდა.<ref name="unit">{{Cite web|url=http://www.unithistories.com/officers/Army_officers_S01.html#Schreiber_ECA|title=Schreiber, Edmund|publisher=Unit Histories|access-date=29 June 2020}}</ref> {{Sfn|Smart|2005}} 1930-იან წლებში, [[ომის შუა პერიოდი|ომის შუა პერიოდში]], ის სწავლობდა [[პერსონალის კოლეჯი, კემბერლი|პერსონალის კოლეჯში, კემბერლში.]] მოგვიანებით, 1934-1937 წლებში გახდა სამხედრო შტაბის [[შტაბი|ოფიცერი]]. 1938-1939 წლებში იყო ბრიგადირი [[სამეფო არტილერია|სამეფო არტილერიაში]]. იმავე წელს დაიწყო [[მეორე მსოფლიო ომი]] . {{Sfn|Smart|2005}} [[ფაილი:The_British_Army_in_the_United_Kingdom_1939-45_H39707.jpg|მარცხნივ|მინი| კენტის ჰოუმ გვარდიის წევრები აწყობენ „შავი ბომბარდირის“ ნაღმტყორცნების ჩვენებას. გენერალ-ლეიტენანტი სერ ედუარდ შრაიბერი ბერეტით გამოსახული შუაში, 1944 წლის 23 ივლისი.]] მეორე მსოფლიო ომის დროს შრაიბერი მსახურობდა [[ბრიტანეთის საექსპედიციო ძალები (მეორე მსოფლიო ომი)|ბრიტანეთის საექსპედიციო ძალებთან]], (BEF) საფრანგეთში, 1939-1940 წლებში.<ref>Alanbrooke (2001), e.g. entries 29 November 1939, 11 December 1939, 22 April 1940.</ref> 1940 წლის 26 აპრილს დააწინაურეს გენერალ-მაიორის მოვალეობის შემსრულებლის თანამდებობაზე, <ref>{{London Gazette|issue=34848|page=2881|date=10 May 1940|supp=y}}</ref> იმავე დღეს გახდა [[გენერალური ოფიცერი მეთაური|გენერალ-ოფიცერი]], [[61-ე ქვეითი დივიზია (გაერთიანებული სამეფო)|61-ე ქვეითი დივიზიის]] მეთაური (GOC), სანამ მოგვიანებით 1940 წელს არ გახდა GOC-ის [[45-ე ქვეითი დივიზია (გაერთიანებული სამეფო)|45-ე ქვეითი დივიზიის]] უფროსი. 1941 წლის მაისში გახდა გენერალ-ლეიტენანტის მოვალეობის შემსრულებელი, <ref>{{London Gazette|issue=35253|page=4853|date=19 August 1941|supp=y}}</ref> რათა იმავე წლის ბოლოს [[V კორპუსი (გაერთიანებული სამეფო)|V კორპუსის]] მეთაურობა დაკისრებოდა. 1942 წელს იგი დაინიშნა [[პირველი არმია (გაერთიანებული სამეფო)|ბრიტანეთის პირველი არმიის]] მეთაურად, რომელიც უნდა ყოფილიყო [[მოკავშირეები მეორე მსოფლიო ომში|მოკავშირეთა ძალების]] მმართველი ძალა [[ფრანგული ჩრდილოეთ აფრიკა|საფრანგეთის ჩრდილოეთ აფრიკაში]], ნოემბრის [[ოპერაცია ტორჩი|ოპერაციის ტორჩის]] შემდეგ, თუმცა მას თირკმელების პრობლემა შეექმნა და აქტიური სამსახურისთვის უვარგისი გახდა. <ref>Mead, p. 59.</ref> შრეიდერი 1942 წელს გახდა [[დასავლეთის სარდლობა (გაერთიანებული სამეფო)|დასავლეთის სარდლობის]] გენერალური ოფიცერი (GOC-in-C) და 1944 წელს [[ალდერშოტის ბრძანება|სამხრეთ-აღმოსავლეთის სარდადლი]]. <ref name="dk">[http://www.generals.dk/general/Schreiber/Sir_Edmund_Charles_Anton/Great_Britain.html Generals.dk]</ref>  1944-1946 წლებში შრაიბერი იყო [[მალტის გუბერნატორების სია|მალტის გუბერნატორი და მთავარსარდალი]] .<ref>Alanbrooke (2001), e.g. entries 21 August 1944, 29 January 1945, 10 February 1945.</ref> 1947 წელს ომის შემდეგ დატოვა თანამდებობა ბრიტანეთის არმიაში. <ref name="dk" />{{Sfn|Smart|2005}} == ოჯახი == ედმონდ შრაიბერი 1916 წელს დაქორწინდა ფილის ბარჩარდზე, ვისგანაც ეყოლა ორი ქალიშვილი. == ლიტერატურა == * {{Cite book|last=Alanbrooke|first=Field Marshal Lord|title=War Diaries 1939–1945|publisher=Phoenix Press|year=2001|isbn=1-84212-526-5}} * {{Cite book|first=Nick|last=Smart|title=Biographical Dictionary of British Generals of the Second World War|url=https://archive.org/details/biographicaldict0000smar|isbn=1844150496|year=2005|publisher=Pen & Sword}} == რესურსები ინტერნეტში == * [https://www.unithistories.com/officers/Army_officers_S01.html#Schreiber_ECA ბრიტანეთის არმიის ოფიცრები 1939–1945 წწ] * [https://www.generals.dk/general/Schreiber/Edmund_Charles_Anton/Great_Britain.html მეორე მსოფლიო ომის გენერლები] == სქოლიო == {{სქოლიოს სია|30em}} {{DEFAULTSORT:შრაიბერი, ედმონდ}} [[კატეგორია:გარდაცვლილი 1972]] [[კატეგორია:დაბადებული 1890]] d8ubix0n2bsox5u7qc9goxy3viohguc 1 536381 4408572 4400088 2022-08-18T14:13:27Z Otogi 27089 მომხმარებელმა Otogi გვერდი „[[განხილვა:თბილისის წყალსაცავი]]“ გადაიტანა გვერდზე „[[განხილვა:თბილისის ზღვა]]“: სათაურის დაზუსტება wikitext text/x-wiki == სახელწოდება == სტატიის სათაური გადასატანია თბილისის ზღვაზე. არგუმენტი გავრცელებული სახელწოდების სასარგებლოდაა, ვინაიდან თბილისშიც და ისედაც, რა ხანია ამ წყალსატევს ზღვას ეძახიან. - [[User:Otogi|<span style="color:#0018A8; font-family:Neuropol"><b>OTOGI</b></span>]] <small>^{[[User talk:Otogi|<span style="color:#0018A8">Messages</span>]]}</small> 13:20, 29 ივლისი 2022 (UTC) :კი, ნამდვილად გადასატანია. [[მომხმარებელი:David1010|<span style="background:#008000;color:#F0F8FF;padding:0 4px">'''''David'''''</span>]][[მომხმარებლის განხილვა:David1010|<span style="background:#F0F8FF;padding:0 4px;color:#008000;">'''''As'''''</span>]] 14:33, 29 ივლისი 2022 (UTC) b3o6nopsjohrd1j95am2kjelhq6be5r 4408576 4408572 2022-08-18T14:15:08Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki == სახელწოდება == სტატიის სათაური გადასატანია თბილისის ზღვაზე. არგუმენტი გავრცელებული სახელწოდების სასარგებლოდაა, ვინაიდან თბილისშიც და ისედაც, რა ხანია ამ წყალსატევს ზღვას ეძახიან. - [[User:Otogi|<span style="color:#0018A8; font-family:Neuropol"><b>OTOGI</b></span>]] <small>^{[[User talk:Otogi|<span style="color:#0018A8">Messages</span>]]}</small> 13:20, 29 ივლისი 2022 (UTC) :კი, ნამდვილად გადასატანია. [[მომხმარებელი:David1010|<span style="background:#008000;color:#F0F8FF;padding:0 4px">'''''David'''''</span>]][[მომხმარებლის განხილვა:David1010|<span style="background:#F0F8FF;padding:0 4px;color:#008000;">'''''As'''''</span>]] 14:33, 29 ივლისი 2022 (UTC) {{გაკეთდა}}. - [[User:Otogi|<span style="color:#0018A8; font-family:Neuropol"><b>OTOGI</b></span>]] <small>^{[[User talk:Otogi|<span style="color:#0018A8">Messages</span>]]}</small> 14:15, 18 აგვისტო 2022 (UTC) jzkb45tzxl2jc24don0ny3mdefqt86i 0 536454 4408933 4402304 2022-08-19T01:38:13Z InternetArchiveBot 124291 [[ვიკიპედია:გადამოწმებადობა|შემოწმების]] მიზნით 1 წიგნის დამატება (20220818)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki {{ტაქსოდაფა | სურათის ფაილი = 2009-10-24 Amanita ceciliae group 62030 crop.jpg | სამეფო = სოკოები | განყოფილება = [[ბაზიდიუმიანი სოკოები]] | კლასი = [[აგარიკომიცეტები]] | რიგი = [[ფირფიტოვანნი]] | ოჯახი = [[ამანიტასებრნი]] | გვარი = [[ამანიტა]] | ლათ = ''Amanita ceciliae'' ([[Berk.]] & [[Br.]]) [[Bas]], 1983 | wikispecies = }} '''''Amanita ceciliae''''' — სოკოს სახეობა [[ამანიტასებრნი|ამანიტასებრთა]] ოჯახისა, რომელიც გავრცელებულია [[ევროპა]]სა და [[ჩრდილოეთ ამერიკა]]ში, აგრეთვე დაფიქსირებულია [[აზია|აზიის]] რამდენიმე ქვეყანაში. პირობითად საჭმელ სოკოდ ითვლება. საკვებად გამოიყენება თერმულად დამუშავების შემდეგ, ახალი. იზრდება ფართოფოთლოვან და წიწვოვან ტყეებში ერთეულებად ან ჯგუფებად, ზაფხულიდან შემოდგომამდე. სოკო პირველად აღწერეს ბრიტანელმა მიკოლოგებმა [[მაილზ ჯოზეფ ბერკლი]]მ და [[კრისტოფერ ედმუნდ ბრუმი|კრისტოფერ ედმუნდ ბრუმმა]] [[1854]] წელს როგორც ''Agaricus ceciliae''.<ref>M. J. Berkeley & C. E. Broome: „Notices of British fungi”, în: „Annals and Magazine of Natural History”, vol. 13, 1854, p. 396</ref> სოკოს სახელი ეწოდა ჯოზეფ ბერკლის მეუღლის, სისილია ბერკლის საპატივცემულოდ. მიმდინარე ბინომინალური სახელწოდება მიანიჭა გერმანელმა მიკოლოგმა [[კორნელის ბასი|კორნელის ბასმა]] [[1984]] წელს.<ref name=jenkins>{{cite book|last=Jenkins|first=David T.|title=''Amanita'' of North America|year=1986|publisher=Mad River Press|location=Eureka|isbn=0-916422-55-0|pages=74–5}}</ref><ref name=mycobank>{{cite web|title=''Amanita ceciliae''|url=http://www.mycobank.org/BioloMICS.aspx?Table=Mycobank&Rec=124200&Fields=All|publisher=MycoBank. International Mycological Association|access-date=21 October 2012}}</ref> '''სამეცნიერო სინონიმები''': *{{btname|Agaricus ceciliae|Berk. & Br., 1854}}{{ბაზიონიმი}} * {{btname|Amanitopsis ceciliae|(Berk. & Br.) [[Wasser]] 1992}} * {{btname|Amanita inaurata|[[Secr.]] ex [[Gill.]], 1874}} * {{btname|Amanitopsis inaurata|(Secr. ex Gill.) [[Fay.]], 1889}} * {{bt|Amanita vaginata|var = inaurata|(Secr. ex Gill.) [[Sacc.]], 1915}} == აღწერა == [[სოკოს ქუდი|ქუდის]] — დიამეტრი — 8-20 სმ, თავიდან ზარისებრი ან ნახევრად მომრგვალო, შემდგომში ბრტყლად ამოზნექილი, ბორცვაკით ცენტრში, კიდეები ამობურცულზოლიანი. მურა წითელ-ყავისფრამდე, ცენტრში უფრო მუქი. [[სოკოს რბილობი|რბილობი]] — ქუდის ცენტრში სქელხორციანი, კიდეებისკენ თხელი, თეთრი, გაჭრისას ფერს არ იცვლის, განსაკუთრებული სუნის გარეშე და მოტკბო გემოთი.<ref name=pala>{{cite journal|last=Pala|first=Shauket Ahmed|author2=Wani, Abdul Hamid|author3= Mir, Riyaz Ahmad |title=Diversity of macrofungal genus ''Russula'' and ''Amanita'' in Hirpora Wildlife Sanctuary, Southern Kashmir Himalayas|journal=Biodiversitas|year=2012|volume=13|issue=2|pages=65–71|issn=2085-4722|doi=10.13057/biodiv/d130203|doi-access=free}}</ref> [[სოკოს ფეხი|ფეხის]] სიგრძე — 10-20 სმ, სისქე — 2-3,5 სმ, ცილინდრული, ძირისკენ ოდნავ გაფართოებული, მოგვიანებით ნაღრუვალი. ზედაპირი მონაცრისფრო, დაფარულია ნაცრისფერი ქერცლებით. [[ჰიმენოფორი]] — ფირფიტებიანი, თავისუფალი, ხშირი, თეთრი, ამობურცულზოლიანი კიდეებით. ასაკთან ერთად მურა ფერს იღებს. [[საბურველი (მიკოლოგია)|საბურველის ნარჩენები]]: ახასიათებს ნათლად გამოხატული ნაცრისფერი, ტომრისებრი ვოლვა; საყელოს გარეშე. ქუდზე აქვს ნარჩენები, სქელი ნაცრისფერი მეჭეჭებიანი ფიფქების სახით, რომელიც დროთა განმავლობაში შავდება. ზოგჯერ ფიფქები სწრაფად ქვრება. [[სპორების ფხვნილი]] — თეთრი. [[სპორა|სპორები]] — 11,5-14 [[მკმ]], მომრგვალო, გლუვი. [[ბაზიდიუმი]] — ოთხსპორიანი, 65-85×5-20 მკმ, გურზისებრი, თხელკედლიანი, ფირფიტების ტრამა ბილატერალური. == ეკოლოგია და გავრცელება == იზრდება ფართოფოთლოვან და წიწვოვან ტყეებში ერთეულებად ან ჯგუფებად. ევროპაში ფართოდ გავრცელებული სახეობაა, თუმცა იშვიათად გვხვდება. <ref>Courtecuisse, Régis; Duhem, Bernard (1995). Mushrooms & Toadstools of Britain And Europe. London: Harper Collins. pp. 272–3. ISBN 0-00-220025-2.</ref> მიკორიზას ქმნის [[რცხილა]]სთან, [[მუხა]]სთან, [[წიფელი|წიფელთან]], [[არყი|არყთან]], [[ფიჭვი|ფიჭვთან]], [[სოჭი|სოჭთან]], [[ნაძვი|ნაძვთან]] და [[კედარი|კედართან]]. უპირატესობას ანიჭებს ნეიტრალურ ან კირიან ნიადაგს.<ref>Fraiture, A. (1993). Les Amanitopsis d'Europe (in French). Jardin Botanique Nationale de Belgique. pp. 41–4. ISBN 90-72619-09-9. ISSN 0775-9592. OCLC 29368524.</ref> [[ჩრდილოეთ ამერიკა]]ში გვხვდება [[აშშ]]-სა და [[მექსიკა]]ში.<ref>Villanueva-Jimenez, Emmanuel; Villegas-Rios, Margarita; Cifuentes-Blanco, Joaquin; León–Avendaño, Hugo (2006). "Diversidad del género Amanita en dos áreas con diferente condición silvícola en Ixtlán de Juárez, Oaxaca, México". Revista Mexicana de Biodiversidad (in Spanish). 77 (1): 17–22. ISSN 1870-3453.</ref> სოკო აგრეთვე დაფიქსირებულია [[აზია]]ში, კერძოდ, [[იაპონია]]ში,<ref name=hitoshi>{{cite journal|last=Neda|first=Hitoshi|author2=Sato, Hiroki|title=List of agaricoid fungi reported from subtropical area of Japan|journal=Nippon Kingakukai Kaiho|year=2008|volume=49|issue=1|pages=64–90|issn=0029-0289}}</ref> [[ირანი|ირანსა]]<ref name=bahram>{{cite journal|last=Bahram|first=M|author2=Asef, M. R.|author3= Zarre, Sh.|author4= Abbasi, M.|author5= Reidl, S.|title=Addition to the knowledge of ''Amanita'' (Agaricales, Pluteaceae) from Iran|journal=Rostaniha|year=2006|volume=7|issue=2|pages=107–19|issn=1608-4306}}</ref> და [[აზად-ქაშმირი|აზად-ქაშმირში]].<ref name=gardezi>{{cite journal|last=Gardezi|first=S. R. A|author2=Ayub, N.|author3= Khan, S. M.|title=Mushrooms of Kashmir III|journal=Pakistan Journal of Phytopathology|year=2002|volume=14|issue=1|pages=23–31|issn=1019-763X}}</ref> ზოგიერთი მეცნიერი, ჩრდილოეთ ამერიკულ სახეობას დამოუკიდებელ სახეობად განიხილავს.<ref name="kuo">{{cite web |last=Kuo|first= Michael| title=''Amanita ceciliae''| url=http://www.mushroomexpert.com/amanita_ceciliae.html |publisher=MushroomExpert.Com Web site|date=March 2006|access-date=2011-10-01}}</ref> '''სეზონი''' — ივნისიდან ოქტომბრამდე. == მსგავსი სახეობები == <gallery class="center"> 2009-08-20 Amanita battarrae (Boud.) Bon 54495 crop.jpg|''[[Amanita battarrae]]'' Amanita citrina (37456672461).jpg|''[[Amanita citrina]]'' Amanita crocea Lennoxtown.jpg|''[[Amanita crocea]]'' Amanita flavescens 79405.jpg|''[[Amanita flavescens]]'' 2 growing staqdia of the Amanita fulva (Tawny Grisette, D= Rotbrauner Scheidenstreifling or Fuchsiger Scheidenstreifling, NL= Roodbruine slanke amaniet) at Schaarsbergen - panoramio.jpg|''[[Amanita fulva]]'' Amanita gemmata 60176.jpg|''[[Amanita gemmata]]'' Amanita lividopallescens.jpg|''[[Amanita lividopallescens]]'' Amanita mairei.JPG|''[[Amanita maire]]'' Amanita pantherina 10.jpg|''[[Amanita pantherina]]'' Amanita porphyria Kiev2.jpg|''[[Amanita porphyria]]'' Amanita regalis NO brun fluesopp IMG 4189 ersvika.JPG|''[[Amanita regalis]]'' 2011-07-30 Amanita rubescens 1.jpg|''[[Amanita rubescens]]'' Amanita submembranacea (36780346193).jpg|''[[Amanita submembranacea]]'' AmanitaVaginata2 crop.jpg|''[[Amanita vaginata]]'' Lepiota aspera Lindsey 1.jpg|thumb|''[[Lepiota aspera]]'' </gallery> ==კვებითი ღირებულება== პიროთითად საჭმელ სოკოდ ითვლება. საკვებად გამოიყენება ახალი, თერმულად დამუშავების შემდეგ. ნედლი სოკო შხამიანია, იწვევს საჭმლის მომნელებელი სისტემის მოშლას. ზოგიერთი სახელმძღვანელო ურჩევს მესოკოვეებს თავი შეიკავონ მისი ჭამისგან.<ref name=metzler>{{cite book|last=Metzler|first=Susan|title=Texas Mushrooms: A Field Guide|year=1992|publisher=University of Texas Press|location=Austin|isbn=0-292-75125-7|edition=1st |author2=Metzler, Van|author3= Miller Orson K. Jr.|page=70}}</ref><ref name="Rogers">{{cite web|last=Phillips|first=Roger|publisher=Rogers Plants Ltd|title=''Amanita ceciliae''|url=http://www.rogersmushrooms.com/gallery/DisplayBlock~bid~5525.asp|access-date=2011-10-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20111107112309/http://www.rogersmushrooms.com/gallery/DisplayBlock~bid~5525.asp|archive-date=2011-11-07|url-status=dead}}</ref><ref name=kibby>{{cite book|last=Kibby|first=Geoffrey|title=Mushrooms and Other Fungi|year=1992|publisher=Smithmark Publications|location=New York|page=87|quote=Edible but best avoided.|isbn=978-0-8317-6970-3}}</ref><ref name=weber>{{cite book|last=Weber|first=Nancy S.|title=A Field Guide To Southern Mushrooms|url=https://archive.org/details/fieldguidetosout0000webe|publisher=University of Michigan Press|location=Ann Arbor|year=1985|author2=Smith, Alexander H.|author3= Guravich, Dan|page=[https://archive.org/details/fieldguidetosout0000webe/page/147 147]|quote=Reported to be edible, but not recommended.|isbn=978-0-317-13507-7}}</ref> ==გალერეა== <gallery class="center"> ფაილი:Amanita ceciliae.jpg ფაილი:Amanita ceciliae (29989345501).jpg ფაილი:AMANITA CECILIAE (Berk.&Broome) Bas (5981164529).jpg ფაილი:AMANITA CECILIAE (Berk.&Broome) Bas (5981721194).jpg ფაილი:Strangulated Amanita (1031696473).jpg ფაილი:Strangulated Amanita (1050217845).jpg ფაილი:Amanita ceciliae НПП "Гуцульщина".jpg ფაილი:Illustrations of British Fungi (Hymenomycetes), to serve as an atlas to the "Handbook of British Fungi" (Pl. 17) (8163897954).jpg|ილუსტრაცია </gallery> == ლიტერატურა == * {{წიგნი |ავტორი = Вассер&nbsp;С.&nbsp;П.|სათაური = Флора грибов Украины. Аманитальные грибы|პასუხისმგებელი = отв. ред. К.&nbsp;А.&nbsp;Каламээс|ადგილი = К.|გამომცემლობა = «Наукова думка»|წელი = 1992|გვერდი = 144|isbn = 5-12-003226-5}} == რესურსები ინტერნეტში == *{{commonscat-inline|Amanita ceciliae}} *{{IndexFungorum|107714}} {{Mycobank|107714}} ==სქოლიო== {{სქოლიო|2}} [[კატეგორია:საჭმელი სოკოები]] [[კატეგორია:ამანიტასებრნი]] ea03j62fmo65i7d8lwjvygi0qmio645 0 536511 4408907 4403735 2022-08-18T23:35:18Z InternetArchiveBot 124291 [[ვიკიპედია:გადამოწმებადობა|შემოწმების]] მიზნით 1 წიგნის დამატება (20220818)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki {{ვიკი}} {{ინფოდაფა მწერალი}} '''უილიამ ტრევორ კოქსი''' (დ. [[24 მაისი]], [[1928]] ― [[20 ნოემბერი]], [[2016]]) ― ფართოდ ცნობილი მისი [[ლიტერატურა|ლიტერატურული]] შემოქმედებითი სახელით უილიამ ტრევორი- ცნობილი [[ირლანდია|ირლანდიელი]] მწერალი, [[სცენარი|სცენარებისა]] და მოთხრობების ავტორი. იგი არის აღიარებული ინგლისურენოვანი სივრცის წარმომადგენელ ავტორებს შორის ერთ-ერთ ყველაზე გამორჩეულ და დახელოვნებულ ავტორად. ტრევორი [[ირლანდია|ირლანდიაში]] , კორკის ოლქის შემადგენლობაში შემავალ ქალაქ მიჩელსთაუნში დაიბადა. სოციალური კუთვნილების თვალსაზრისით მისი ოჯახი საშუალო კლასს წარმოადგენდა, ხოლო აღმსარებლობის მიხედვით [[პროტესტანტიზმი|პროტესტანტული]] [[ანგლიკანიზმი|ანგლიკანური]] ეკლესიის ირლანდიურ განშტოებას განეკუთვნებოდა. მამის სამუშაოს ადგილმდებარეობის ცვლილებიდან გამომდინარე, მისმა ბავშვობამ სხვადასხვა პროვინციულ ქალაქებში ჩაიარა. მან განათლება [[დუბლინი|დუბლინში]] მდებარე წმინდა კოლუმბას სახელობის კოლეჯში დაიწყო, ხოლო შემდგომში სწავლა გააგრძელა დუბლინშივე მდებარე წმინდა სამების კოლეჯში, სადაც ისტორიის სპეციალობის მიმართულებით [[მაგისტრი|მაგისტრის]] ხარისხი მოიპოვა. მომდევნო წლების განმავლობაში იგი მოქანდაკედ მუშაობდა, ამავდროულად დამატებითი შემოსავლის უზრუნველსაყოფად მასწავლებლობით იყო დაკავებული. ის 1952 წელს ჯეინ რაიანზე დაქორწინდა და ორი წლის შემდეგ უკვე დიდ ბრიტანეთში გადაბარგდა საცხოვრებლად, სადაც ერთ-ერთ ადგილობრივ სარეკლამო კომპანიაში მუშაობდა გაყიდვების მაჩვენებლის ზრდის ხელშემწყობი სლოგანების შემმუშავებლად. სწორედ ამავე პერიოდის ფარგლებში მას და მის მეუღლეს პირველი ვაჟი შეეძინათ. მისი პირველი მოთხრობა სახელწოდებით „ სათანადო ქცევის სტანდარტი“ 1958 წელს [[ლონდონი|ლონდონის]] ერთ-ერთი გამომცემლობის მიერ იქნა გამოქვე-ყნებული, თუმცაღა თავდაპირველად მას ოდენ მცირე წარმატება ხვდა წილად. ამის გათვალისწინებით მან ნაწარმოები გამოითხოვა და გაზეთში „აირიშ თაიმს“ მოხსენიებული ცნობების მიხედვით განმეორებით დაბეჭდვაზე მკვეთრი გადამჭრელი უარი განაცხადა. შემდგომში ეს მოთხრობა მაინც იქნა კვლავ გამოქვეყნებული 1982 და ბოლოს 1989 წლებში. 1964 წელს, 36 წლის ასაკში, ტრევორი დაჯილდოვებულ იქნა „ჰოთორნდენის პრიზით“, მოთხრობისათვის „ძველი ბიჭები“. ამ აღიარებამ და წარმატებამ ტრევორს გადააწყვეტინა, პროფესიონალი მწერალი გამხდარიყო. 1971 წელს ის ოჯახთან ერთად საცხოვრებლად ლონდონიდან დევონში გადავიდა, თავდაპირველად დანქსველში, ხოლო მოგვიანებით შუბრუკში, სადაც გაატარა კიდეც ცხოვრების დარჩენილი ნაწილი გარდაცვალებამდე. მიუხედავად იმისა, რომ ცხოვრება თითქმის მთლიანად [[ინგლისი|ინგლისში]] გაატარა, თავად იგი თავს „ სულით ხორცამდე ჭეშმარიტ ირლანდიელად“ მიიჩნევდა. ტრევორი 2016 წელს 88 წლის ასაკში ძილში მშვიდად გარდაიცვალა. ტრევორმა არაერთი ისეთი მოთხრობების კრებული შექმნა, რომელმაც შემდგომში მკითხველთა ფართო აღიარებისა და ცნობადობის მოპოვება შეძლო. მისი მოთხრობები ხშირად ჩეხოვისეულ ნიმუშზე არის ხოლმე დაფუძნებული. მათი მოქმედი გმირები ძირითადად საზოგადოებრივ ცხოვრებისაგან ჩამოშორებული, ხელმოცარული, გარიყული ადამიანები არიან- ბავშვები, მოხუცებულები, საშუალო ასაკის მარტოსულები, ანაც უიღბლო ქორწინებაში მყოფები. არსებული სინამდვილისადმი მიმღებლობის არქონის გამო ისინი ალტერნატიულ სამყაროს ქმნიან და ცდილობენ, თავშესაფარი ამ სამყაროში მაინც აღმოაჩინონ. ზოგ მათგანში გამოყენებული არის გოთიკური ფიქციისათვის დამახასიათებელი გარკვეული ელემენტები, რისი მეშვეობითაც წარმოჩენილი და განხილულია ბოროტების ფენომენის განმაპირობებელი მიზეზები და მათი კავშირი სიგიჟესთან. ტრევორი აცნობიერებდა და აღიარებდა იმ მოცულობით მნიშვნელოვან ზეგავლენას, რომელიც მის მწერლად ჩამოყალიბებაზე [[ჯეიმზ ჯოისი|ჯეიმზ ჯოისის]] [[სტილისტიკა|სტილისტიკურმა]] თავისებურებებმა მოახდინა. თუმცაღა მთლიანობაში ატმოსფერო არ არის გამსჭვალული მრუმე, ავბედითი ან ავისმომასწავებელი სულისკვეთებით. ნაცვლად ამისა მწერალი სიღრმისეული დახვეწილი [[ირონია|ირონიით]] აღწერს გარემომცველი სამყაროს [[ტრაგიკომედია|ტრაგიკომიკურობასა]] და წინააღმდეგობრივობას. ეს განსაკუთრებულად მკვეთრად საგრძნობია მის შედარებით ადრეულ ნაწარმოებებთან მიმართებაში. მისი მრავალი ნაწარმოები შესაბამისად მისადაგებულია სპექტაკლებისა და ასევე [[ტელევიზია|სატელევიზიო]] გადაცემებისა და [[რადიო|რადიომაუწყებლობისადმი]]. 1990 წელს გადაღებული იქნა „ბედისწერის უკუღმართობების“ ეკრანიზაცია [[რეჟისორი|რეჟისორ]] პეტ ო’კონორის მიერ, ხოლო 1999 წელს მისი ნაწარმოებზე „ ფელიციას მოგზაურობა“ დაყრდნობით [[კანადა|კანადელმა]] რეჟისორმა [[ატომ ეგოიანი|ატომ ეგოიანმა]] გადაიღო მხატვრული ფილმი. ტრევორის ნაწარმოებების უმრავლესობაში მოქმედება ვითარდება ინგლისსა და/ან ირლანდიაში. მათში გადმოცემულია ადგილობრივი მცხოვრებების სოციალური ფენებისა თუ პოლიტიკურ-რელიგიური განშტოებების შეხედულებების მრავალფეროვნება და განსხვავებულობა და მათგან გამოწვეული შინაგანი [[კონფლიქტი|კონფლიქტები]]. ხშირად მათი ძირითადი [[ლაიტმოტივი|ლაიტმოტივი]] არის მიწის/ნაგებობების [[კათოლიციზმი|კათოლიკე]] მესაკუთრეთა და მათ [[პროტესტანტიზმი|პროტესტანტ]] მდგმურებს შორის მუდმივად მზარდი დაძაბულობა და განხეთქილება. მის შედარებით ადრეულ ნაწარმოებებში პერსონაჟები ხშირად არიან ექსცენტრიკული პიროვნებები, რომლებიც დისტანცირებული და მიუკერძოებელი დამკვირვებლები და მთხრობელები არიან. ნაცვლად ერთ ცენტრალურ მოქმედ ფიგურაზე აქცენტის გამახვილებისა, მოთხრობათა უმრავლესობაში გვხვდება რამდენიმე თანაბარი დატვირთვის მატარებელი [[პერსონაჟი|პერსონაჟი]] , რომლებიც მათთვის ჩვეულებრივ ფორმალურ გარემოში ურთიერთქმედებენ, რომელიც მათი ცალკეული პიროვნული ბედისწერების ურთიერთგა-დაკვეთის წერტილად გვევლინება ხოლმე. მოგვიანებით შექმნილი ნაწარმოებები თემატურად უფრო მრავალშრიანი და გართულებულია. მათში მწერალი უღრმავდება ღვთიური მადლისა და წყალობის ფენომენს, ხოლო მნიშვნელოვანი მოვლენები სხვადასხვა მთხრობელის მიერ განცდილი ვიწროდ პიროვნული, სუბიექტური პერსპექტივიდან დანახულად არის წარმოდგენილი. არასარწმუნო მთხრობელების მიერ შემოთავაზებული განსხვავებული დაკვირვებების ზოგჯერ დამაბნეველი და იდუმალებით მოცული მრავალგვარობა თანამედროვე ყოფის სიმყიფესა და არამდგრადობას გამოხატავს. ტრევორს ყოველთვის ყველაზე მეტად იტაცებდა და აინტერესებდა ისტორიული ქარტეხილების, ყოვლისმომცველი სოციალური გარდაქმნებისა და მღელვარებების პირობებში ცალკეული პიროვნებების იმ რომელიმე საზოგადოებრივი ფენისთვის გავლენიანი ინსტიტუციების ( და მათი წარმომადგენლების ) მიმართ ლოიალურობისა თუ სკეპტიკურობის საკითხები. ==ლიტერატურა== * {{cite book| author = Mary Fitzgerald-Hoyt| title = William Trevor: re-imagining Ireland| year = 2003| publisher = Liffey Press| isbn = 978-1-904148-06-7 }} * {{cite book| author = Dolores MacKenna| title = William Trevor: the writer and his work| year = 1999| publisher = New Island Books| isbn = 978-1-874597-74-2 }} * {{cite journal |first=Tom |last=McAlindon |title=Tragedy, history, and myth: William Trevor's Fools of Fortune |journal=Irish University Review: A Journal of Irish Studies |year=2003 }} * {{cite book| author = Stephanie McBride |author2=Irish Film Institute |title=Felicia's Journey | url = https://archive.org/details/feliciasjourney0000mcbr |year=2006 |publisher=Cork University Press |isbn=978-1-85918-399-1 }} * {{cite book| author = Kristin Morrison |title= William Trevor| year = 1993| publisher = Twayne Publishers| isbn = 978-0-8057-7032-2| url-access = registration|url=https://archive.org/details/williamtrevor0000morr}} * {{cite book| author = Hugh Ormsby-Lennon| title = Fools of fiction: reading William Trevor's stories| year = 2005| publisher = Maunsel & Co| isbn = 978-1-930901-21-6 }} * {{cite book| author = Gregory A. Schirmer| title = William Trevor: Study of His Fiction| year = 1990| publisher = Routledge| isbn = 978-0-415-04493-6 }} ==რესურსები ინტერნეტში== * [https://literature.britishcouncil.org/writer/william-trevor William Trevor] at The British Council * [https://web.archive.org/web/20070613175007/http://www.irelandliteratureguide.com/william_trevor.html William Trevor] at Ireland Literature Guide * [https://web.archive.org/web/20060102030549/http://readireland.ie/aotm/Trevor.html William Trevor] at Read Ireland * [http://www.newyorker.com/search?q=William%20Trevor William Trevor] at ''The New Yorker'' * Archival material at {{wikidata|qualifier|property|P485|Q24568958|P856|format=\[%q %p\]}} * {{cite interview |interviewer=Mira Stout |title=William Trevor, The Art of Fiction No. 108 |url=http://www.theparisreview.org/interviews/2442/the-art-of-fiction-no-108-william-trevor |date=Spring 1989 |periodical=The Paris Review |issue=110}} ;ინტერვიუები * [http://www.bbc.co.uk/radio3/johntusainterview/trevor_transcript.shtml Interview with John Tusa, BBC Radio 2010] * [http://www.bbc.co.uk/programmes/b00mb139 Interview with Mark Lawson, BBC Radio 2009] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{DEFAULTSORT:ტრევორი, უილიამ}} [[კატეგორია:XX საუკუნის ირლანდიელი რომანისტები]] [[კატეგორია:XX საუკუნის ირლანდიელი მამაკაცი მწერლები]] [[კატეგორია:ირლანდიელი მამაკაცი რომანისტები]] [[კატეგორია:XXI საუკუნის ირლანდიელი რომანისტები]] [[კატეგორია:XXI საუკუნის ირლანდიელი მამაკაცი მწერლები]] 7ftgn0iqfcpue77jaibpavf9706wqkp 0 536523 4408846 4405188 2022-08-18T21:03:46Z S4nyy11 143476 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა პოლიტიკური პარტია |პარტიის სახელი=ხალხისთვის |პარტიის სახელი ფერი=#3b53a4 |პარტიის ვიკიფერი=#F87217 |პარტიის სახელი მშობლიური= |პარტიის სახელი მშობლიური კოდი= |პარტიის სახელები მშობლიური= |პარტიის ლოგო=Forthepeople.png |ლოგოს_სიგანე= |წარწერა= |სურათი= |სურათის სიგანე= |სურათის წარწერა= |ჯგუფური ფოტო= |ჯგუფური ფოტოს სიგანე= |ჯგუფური ფოტოს წარწერა= |სტატუსი= |აბრევიატურა= |ქვეყანა=საქართველო |ქვეყნები= |დევიზი ქართულად= |ლიდერი= |თავმჯდომარე=[[ანა დოლიძე]] |გენერალური მდივანი= |ხელმძღვანელი1 წარწერა= |ხელმძღვანელი1= |ხელმძღვანელი2 წარწერა= |ხელმძღვანელი2= |ხელმძღვანელი3 წარწერა= |ხელმძღვანელი3= |დამფუძნებელი= ანა დოლიძე |დამფუძნებლები= |დაფუძნდა= 22 მაისი, 2021 წელი |წინამორბედი= |დაიშალა= |იდეოლოგია= |პოლიტიკური პოზიცია= [[ცენტრიზმი]], [[მემარცხენე-ცენტრიზმი]] |აფილაცია= |აფილაცია1 სახელი= |გასამხედროებული ფრთა= |ახალგაზრდული ფრთა= |გაზეთი= |საიდენტიფიკაციო_ნომერი= |შერწყმის თარიღი= |შერწყმა= |წევრი= |შტაბ-ბინა= |ადგილები1_სათაური= [[საქართველოს პარლამენტი|პარლამენტი]] |ადგილები1 = |ადგილები2_სათაური=[[თბილისის საკრებულო|საკრებულო]] |ადგილები2={{ინფოდაფა პოლიტიკური პარტია/ადგილები|1|50|hex=#F87217}} |ადგილები3_სათაური= |ადგილები3 = |ჰიმნი= |ფერები= |საარჩევნო ემბლემა= |საარჩევნო ემბლემა სიგანე= |საიტი= https://4people.ge |საიტები= }} '''ანა დოლიძე — ხალხისთვის''' — [[პოლიტიკური პარტიები საქართველოში|პოლიტიკური პარტია]] [[საქართველო|საქართველოში]], რომელიც [[ანა დოლიძე|ანა დოლიძემ]] დააფუძნა. პარტიის პრეზენტაცია [[2021]] წლის 22 მაისს გაიმართა. ==ისტორია== [[2020]] წლის 21 მაისს ანა დოლიძემ სამოქალაქო მოძრაობა „ხალხისთვის“ დააფუძნა. მისი განცხადებით, მოძრაობის მიზანი ახალი პოლიტიკური რეალობის შექმნა იყო „სუფთა ხელებით“, რომელიც ორპოლუსიანობას დაასრულებდა. ერთი წლის შემდეგ, 2022 წლის 22 მაისს მან პარტია „ხალხისთვის“ დააფუძნა, რომლის ქვაკუთხედი [[სოციალური სამართლიანობა|სოციალური სამართლიანობაა]].<ref>{{cite news |title=ანა დოლიძემ მოძრაობა “ხალხისთვის” დააარსა|url=https://netgazeti.ge/news/454531/|access-date=1 აგვისტო, 2022 |work=netgazeti.ge|language=ka-GE}}</ref><ref>{{cite news |title=ანა დოლიძემ პარტია დააფუძნა|url=https://netgazeti.ge/news/543514/|access-date=1 აგვისტო, 2022 |work=netgazeti.ge|language=ka-GE}}</ref> მანიფესტი ხალხისთვის.<ref>{{cite web |title=მანიფესტი|url=https://4people.ge/%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A4%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%98/|access-date=6 აგვისტო, 2022 |work=4people.ge|language=ka-GE}}</ref> ==2021 წლის ადგილობრივი თვითმმართველობის არჩევნები== [[საქართველოს ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების არჩევნები 2021|2021 წლის ადგილობრივი თვითმმართველობის არჩევნებზე]], პარტიის თავმჯდომარე ანა დოლიძე [[თბილისი|თბილისის]] მერობის კანდიდატად იყო წარმოდგენილი, რომელმაც გაძლიერებული ორპოლუსიანობის პირობებში ხმების 4,56% (21 935 ხმა) მიიღო და მეოთხე ადგილი დაიკავა.<ref>{{cite news |title=მუნიციპალიტეტის ორგანოთა 2021 წლის 2 ოქტომბრის არჩევნები|url=https://archiveresults.cec.gov.ge/results/20211030/#/ka-ge/election_45/dashboard|access-date=1 აგვისტო, 2022 |work=netgazeti.ge|language=ka-GE}}</ref> პარტია „ხალხისთვის“ წარმოდგენილი იყო თბილისის ათივე სამაჟორიტარო რაიონში, ხოლო რეგიონის მასშტაბით შვიდ მუნიციპალიტეტში. ესენია: [[მესტიის მუნიციპალიტეტი|მესტია]], [[ოზურგეთის მუნიციპალიტეტი|ოზურგეთი]], [[ჩხოროწყუს მუნიციპალიტეტი|ჩხოროწყუ]], [[ყაზბეგის მუნიციპალიტეტი|ყაზბეგი]], [[ქუთაისი]], [[რუსთავი]], [[ონის მუნიციპალიტეტი|ონი]]. პარტიამ მთელი ქვეყნის მაშტაბით 14 988 ხმა მიიღო და თბილისისა და ყაზბეგის საკრებულოს მუნიციპალიტეტში თითო-თითო მანდატი მოიპოვა. თბილისი - ნინო წულაძე; ყაზბეგი - შენგელი ავსაჯანიშვილი.<ref>{{cite news |title=ანა დოლიძე-ხალხისთვის პროპორციული სია თბილისის საკრებულოში|url=https://civil.ge/ka/archives/442477|access-date=1 აგვისტო, 2022 |work=civil.ge|language=ka-GE}}</ref> 2021 წლის ადგილობრივი თვითმმართველობის არჩევნებზე, პარტიას ერთი ხმა სხვა პარტიებთან შედარებით ყველაზე ნაკლები — 2,01 ლარი დაუჯდა. პარტიამ საანგარიშო პერიოდში სულ 30,186 ლარი დახარჯა, საიდანაც 10,816 სარეკლამო ხარჯი იყო. პარტიამ შემოსავლის სახით 29,572 ლარი მიიღო. არჩევნებში კი ანა დოლიძის პარტიამ 14,988 ხმა მიიღო, შესაბამისად, პარტიას ერთი ხმა 2,01 ლარი დაუჯდა.<ref>{{cite news |title=რომელმა პარტიამ დახარჯა ყველაზე ბევრი/ცოტა 1 ხმის მოსაპოვებლად|url=https://netgazeti.ge/news/570977/|access-date=1 აგვისტო, 2022 |work=netgazeti.ge|language=ka-GE}}</ref> == პარტიის თავმჯდომარეები == {| class="wikitable" |- ! !სახელი ! class=unsortable|სურათი ! წელი |- |'''1''' | [[ანა დოლიძე]] | [[ფაილი:Ana dolidze.jpg|70px]] | [[22 მაისი]], [[2021]]-დღემდე |} ==შედეგები არჩევნებზე== === ადგილობრივი === {| class="wikitable" |+ !წელი !ხმები !% !მანდატები !+/– |- |[[საქართველოს ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების არჩევნები 2021|2021]] |14 988 |0,85 |{{ინფოდაფა პოლიტიკური პარტია/ადგილები|2|2068|hex=#F87217}} |ახალი |} ==რესურსები ინტერნეტში== *[https://4people.ge/ პარტიის ოფიციალური გვერდი] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{საქართველოს პოლიტიკური პარტიები}} [[კატეგორია:საქართველოს პოლიტიკური პარტიები]] ltix5mssttzvfsz00kmq6ewgzfkmh4d 4408863 4408846 2022-08-18T21:34:34Z გიო ოქრო 84301 მომხმარებლის [[სპეციალური:წვლილი/S4nyy11|S4nyy11]] ცვლილებების გაუქმება (№4408846) wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა პოლიტიკური პარტია |პარტიის სახელი=ხალხისთვის |პარტიის სახელი ფერი=#3b53a4 |პარტიის ვიკიფერი=#f47214 |პარტიის სახელი მშობლიური= |პარტიის სახელი მშობლიური კოდი= |პარტიის სახელები მშობლიური= |პარტიის ლოგო=Forthepeople.png |ლოგოს_სიგანე= |წარწერა= |სურათი= |სურათის სიგანე= |სურათის წარწერა= |ჯგუფური ფოტო= |ჯგუფური ფოტოს სიგანე= |ჯგუფური ფოტოს წარწერა= |სტატუსი= |აბრევიატურა= |ქვეყანა=საქართველო |ქვეყნები= |დევიზი ქართულად= |ლიდერი= |თავმჯდომარე=[[ანა დოლიძე]] |გენერალური მდივანი= |ხელმძღვანელი1 წარწერა= |ხელმძღვანელი1= |ხელმძღვანელი2 წარწერა= |ხელმძღვანელი2= |ხელმძღვანელი3 წარწერა= |ხელმძღვანელი3= |დამფუძნებელი= ანა დოლიძე |დამფუძნებლები= |დაფუძნდა= 22 მაისი, 2021 წელი |წინამორბედი= |დაიშალა= |იდეოლოგია= |პოლიტიკური პოზიცია= [[ცენტრიზმი]], [[მემარცხენე-ცენტრიზმი]] |აფილაცია= |აფილაცია1 სახელი= |გასამხედროებული ფრთა= |ახალგაზრდული ფრთა= |გაზეთი= |საიდენტიფიკაციო_ნომერი= |შერწყმის თარიღი= |შერწყმა= |წევრი= |შტაბ-ბინა= |ადგილები1_სათაური= [[საქართველოს პარლამენტი|პარლამენტი]] |ადგილები1 = |ადგილები2_სათაური=[[თბილისის საკრებულო|საკრებულო]] |ადგილები2={{ინფოდაფა პოლიტიკური პარტია/ადგილები|1|50|hex=#f47214}} |ადგილები3_სათაური= |ადგილები3 = |ჰიმნი= |ფერები= |საარჩევნო ემბლემა= |საარჩევნო ემბლემა სიგანე= |საიტი= https://4people.ge |საიტები= }} '''ანა დოლიძე — ხალხისთვის''' — [[პოლიტიკური პარტიები საქართველოში|პოლიტიკური პარტია]] [[საქართველო|საქართველოში]], რომელიც [[ანა დოლიძე|ანა დოლიძემ]] დააფუძნა. პარტიის პრეზენტაცია [[2021]] წლის 22 მაისს გაიმართა. ==ისტორია== [[2020]] წლის 21 მაისს ანა დოლიძემ სამოქალაქო მოძრაობა „ხალხისთვის“ დააფუძნა. მისი განცხადებით, მოძრაობის მიზანი ახალი პოლიტიკური რეალობის შექმნა იყო „სუფთა ხელებით“, რომელიც ორპოლუსიანობას დაასრულებდა. ერთი წლის შემდეგ, 2022 წლის 22 მაისს მან პარტია „ხალხისთვის“ დააფუძნა, რომლის ქვაკუთხედი [[სოციალური სამართლიანობა|სოციალური სამართლიანობაა]].<ref>{{cite news |title=ანა დოლიძემ მოძრაობა “ხალხისთვის” დააარსა|url=https://netgazeti.ge/news/454531/|access-date=1 აგვისტო, 2022 |work=netgazeti.ge|language=ka-GE}}</ref><ref>{{cite news |title=ანა დოლიძემ პარტია დააფუძნა|url=https://netgazeti.ge/news/543514/|access-date=1 აგვისტო, 2022 |work=netgazeti.ge|language=ka-GE}}</ref> მანიფესტი ხალხისთვის.<ref>{{cite web |title=მანიფესტი|url=https://4people.ge/%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A4%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%98/|access-date=6 აგვისტო, 2022 |work=4people.ge|language=ka-GE}}</ref> ==2021 წლის ადგილობრივი თვითმმართველობის არჩევნები== [[საქართველოს ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების არჩევნები 2021|2021 წლის ადგილობრივი თვითმმართველობის არჩევნებზე]], პარტიის თავმჯდომარე ანა დოლიძე [[თბილისი|თბილისის]] მერობის კანდიდატად იყო წარმოდგენილი, რომელმაც გაძლიერებული ორპოლუსიანობის პირობებში ხმების 4,56% (21 935 ხმა) მიიღო და მეოთხე ადგილი დაიკავა.<ref>{{cite news |title=მუნიციპალიტეტის ორგანოთა 2021 წლის 2 ოქტომბრის არჩევნები|url=https://archiveresults.cec.gov.ge/results/20211030/#/ka-ge/election_45/dashboard|access-date=1 აგვისტო, 2022 |work=netgazeti.ge|language=ka-GE}}</ref> პარტია „ხალხისთვის“ წარმოდგენილი იყო თბილისის ათივე სამაჟორიტარო რაიონში, ხოლო რეგიონის მასშტაბით შვიდ მუნიციპალიტეტში. ესენია: [[მესტიის მუნიციპალიტეტი|მესტია]], [[ოზურგეთის მუნიციპალიტეტი|ოზურგეთი]], [[ჩხოროწყუს მუნიციპალიტეტი|ჩხოროწყუ]], [[ყაზბეგის მუნიციპალიტეტი|ყაზბეგი]], [[ქუთაისი]], [[რუსთავი]], [[ონის მუნიციპალიტეტი|ონი]]. პარტიამ მთელი ქვეყნის მაშტაბით 14 988 ხმა მიიღო და თბილისისა და ყაზბეგის საკრებულოს მუნიციპალიტეტში თითო-თითო მანდატი მოიპოვა. თბილისი - ნინო წულაძე; ყაზბეგი - შენგელი ავსაჯანიშვილი.<ref>{{cite news |title=ანა დოლიძე-ხალხისთვის პროპორციული სია თბილისის საკრებულოში|url=https://civil.ge/ka/archives/442477|access-date=1 აგვისტო, 2022 |work=civil.ge|language=ka-GE}}</ref> 2021 წლის ადგილობრივი თვითმმართველობის არჩევნებზე, პარტიას ერთი ხმა სხვა პარტიებთან შედარებით ყველაზე ნაკლები — 2,01 ლარი დაუჯდა. პარტიამ საანგარიშო პერიოდში სულ 30,186 ლარი დახარჯა, საიდანაც 10,816 სარეკლამო ხარჯი იყო. პარტიამ შემოსავლის სახით 29,572 ლარი მიიღო. არჩევნებში კი ანა დოლიძის პარტიამ 14,988 ხმა მიიღო, შესაბამისად, პარტიას ერთი ხმა 2,01 ლარი დაუჯდა.<ref>{{cite news |title=რომელმა პარტიამ დახარჯა ყველაზე ბევრი/ცოტა 1 ხმის მოსაპოვებლად|url=https://netgazeti.ge/news/570977/|access-date=1 აგვისტო, 2022 |work=netgazeti.ge|language=ka-GE}}</ref> == პარტიის თავმჯდომარეები == {| class="wikitable" |- ! !სახელი ! class=unsortable|სურათი ! წელი |- |'''1''' | [[ანა დოლიძე]] | [[ფაილი:Ana dolidze.jpg|70px]] | [[22 მაისი]], [[2021]]-დღემდე |} ==შედეგები არჩევნებზე== === ადგილობრივი === {| class="wikitable" |+ !წელი !ხმები !% !მანდატები !+/– |- |[[საქართველოს ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების არჩევნები 2021|2021]] |14 988 |0,85 |{{ინფოდაფა პოლიტიკური პარტია/ადგილები|2|2068|hex=#f47214}} |ახალი |} ==რესურსები ინტერნეტში== *[https://4people.ge/ პარტიის ოფიციალური გვერდი] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{საქართველოს პოლიტიკური პარტიები}} [[კატეგორია:საქართველოს პოლიტიკური პარტიები]] 9bx5w3pif0bmku7dld2nkiopzlwr7sm 0 537281 4408591 4407965 2022-08-18T14:31:05Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki '''ნებოძირის წმინდა გიორგის ეკლესია '''— არქიტექტურული ძეგლი [[ხარაგაულის მუნიციპალიტეტი|ხარაგაულის მუნიციპალიტეტის]] სოფელ [[ნებოძირი|ნებოძირში]]. ეკლესია გვიანი [[შუა საუკუნეები|შუა საუკუნეების]] დარბაზული [[ნაგებობა|ნაგებობაა]]. აგებულია ადგილობრივი ნატეხი ქვით. აღდგენილია 1989 წელს, ადგილობრივების მიერ. ფასადები ადგილ-ადგილ გადალესილია, დახურულია თუნუქით და [[დასავლეთი|დასავლეთის]] კიდეში დადგმული აქვს [[ლითონები|ლითონის]] ფანჩატურის [[სამრეკლო]]. ინტერიერი [[კამარა]] ხის ფიცრებითაა გაკეთებული, შელესილია და შეთეთრებული. კედლები დამძიმებულია მასიური [[თაღედი|თაღედებით]]. ერთი ნაწილი მოხატულია. ==რესურსები ინტერნეტში== {{საქართველოს კულტურული მემკვიდრეობა|16356}} [[კატეგორია:ხარაგაულის მუნიციპალიტეტის ტაძრები]] md9t2koshugzgvui2k9zcmhn1ismv2e 0 537284 4408618 4408383 2022-08-18T15:06:46Z Mehman97 75871 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა დასახლება |სტატუსი= სოფელი}} '''სალათინქენდი''' ({{lang-az|Salatınkənd}}) — სოფელი [[აზერბაიჯანი|აზერბაიჯანში]], [[ზემო ყარაბაღის რეგიონი|ზემო ყარაბაღის რეგიონში]], [[შუშის რაიონი|შუშის რაიონში]]. == ისტორია == [[1992|1992 წლიდან]] ოკუპირებულია სომხეთის შეიარაღებული ძალების მიერ. სოფელი სალათინქენდი მთის პირას მდებარეობს. XIX საუკუნეში [[ირანი]]დან ჩამოსული სომხები დასახლდნენ და ამის შემდეგ სოფელს სახელი შეუცვალეს და '''ეღცაჰოგი''' ეწოდა. [[1991 |1991 წლის]] იანვარში, სოფელს სომხების მიერ მოკლული ჟურნალისტის [[სალატინ ასკეროვა]]ს საპატივცემულოდ, მისი სახელი ეწოდა. == იხილეთ აგრეთვე == * [[ბოიუქ-ყალადარასი]] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{შუშის რაიონი}} [[კატეგორია:შუშის რაიონის სოფლები]] rvlae8ldpzq0o3tjd32ydiksbu8l090 4408622 4408618 2022-08-18T15:14:10Z Mehman97 75871 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა დასახლება |სტატუსი= სოფელი}} '''სალათინქენდი''' ({{lang-az|Salatınkənd}}) — სოფელი [[აზერბაიჯანი|აზერბაიჯანში]], [[ზემო ყარაბაღის რეგიონი|ზემო ყარაბაღის რეგიონში]], [[შუშის რაიონი|შუშის რაიონში]]. == ისტორია == [[1992|1992 წლიდან]] ოკუპირებულია სომხეთის შეიარაღებული ძალების მიერ. სოფელი სალათინქენდი მთის პირას მდებარეობს. XIX საუკუნეში [[ირანი]]დან ჩამოსული სომხები დასახლდნენ და ამის შემდეგ სოფელს სახელი შეუცვალეს და '''ეღცაჰოგი''' ეწოდა. [[1991 |1991 წლის]] იანვარში, სოფელს სომხების მიერ მოკლული ჟურნალისტის [[სალატინ ასკეროვა]]ს საპატივცემულოდ, მისი სახელი ეწოდა.<ref>{{ATEL|2|}}</ref> == იხილეთ აგრეთვე == * [[ბოიუქ-ყალადარასი]] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{შუშის რაიონი}} [[კატეგორია:შუშის რაიონის სოფლები]] 2ipaophgqavwial48d42u5xfvdzmfiy 0 537299 4408631 4408384 2022-08-18T15:21:20Z Sosotedrd 142647 wikitext text/x-wiki {{ვიკი}} {{წყარო}} {{უკატეგორიო}} '''ბათუმის ბულვარი''' — ზღვისპირა პარკი ქალაქ [[ბათუმი|ბათუმში]], რომელსაც  ყოველწლიურად ორ მილიონამდე ვიზიტორი სტუმრობს. 2022 წლის მონაცემებით მისი სიგრძე 7 კილომეტრს შეადგენს. ამ მონაცემებით ის არის ყველაზე გრძელი ბულვარი [[შავი ზღვა|შავი ზღვის]] სანაპიროზე. ბათუმის ბულვარი არის [[კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლი]], რომელიც მოიცავს ბაღებს, ხეივნებსა თუ სკვერებს. == ისტორია == === წარმოშობა === 1878 წელს ქალაქ ბათუმს [[პორტო-ფრანკო ბათუმში|პორტო-ფრანკოს]] სტატუსი მიენიჭა და დაიწყო მისი ურბანული განვითარების ახალი ეტაპი. იმ პერიოდის ბათუმში მხოლოდ ორი პატარა ზომის ბაღი არსებობდა: კერძო საკუთრება - „გუბერნატორის ბაღი“ (დღესდღეობით ბათუმის საჯარო ბიბლიოთეკის მიმდებარე ტერიტორია) და "მელეთ-ბაღჩა", ბათუმისა და მისი შემოგარენის მოსახლეობის მიერ შეგროვებული სახსრებით გაშენებული ბაღი (დღესდღეობით სასტუმრო „ინტურისტი“-ს შემოგარენი).   ბათუმის ოლქის პოლიცმეისტერს თეოდორ ვოზნესენსკის გაუჩნდა იდეა ზღვის სანაპიროზე გაეკეთებინა სასეირნო ბულვარი, რის განხორციელებასაც მხარი დაუჭირა [[სამხედრო გუბერნატორი|სამხედრო გუბერნატორმა]] ა.მ სმეკილოვმა და გამოყო ბიუჯეტი 2000 მანეთის ოდენობით.<ref>{{Cite book|author=დავით კლდიაშვილი|year=1961|title=ჩემი ცხოვრების გზაზე|publisher=თბილისი : საბჭოთა საქართველო}}</ref> === ევროპელი მებაღეების ხანა === 1881 წელს ვოზნესენსკმა თავისი იდეის განსახორციელებლად მოიწვია [[გერმანელები|გერმანელი]] მებაღე-ინჟინრები [[რესლერი და რეიერი]], რომლებმაც იმავე წელს დაიწყეს ბაღის გაშენება. შავი ზღვის მსხვილქვიშიანი სანაპიროს - ჩამოტანილი ხელოვნური ნიადაგით ჩანაცვლება ძალიან ართულებდა საქმეს, თუმცა გერმანელ სპეციალისტებს ეს არ აბრკოლებდათ და ყველაფერთან ერთად ბულვარის მომავალი განაშენიანების პროექტზეც მუშაობდნენ. 1884 წლის ბოლოსთვის ბულვარში უკვე არსებობდა ორი ხეივანი, მაგრამ ა.მ სმეკილოვმა გადაწყვიტა მისი კიდევ უფრო განახლება, რისთვისაც შექმნა სპეცილაური კომისია, რომლის მუშაობაშიც ასევე ჩართულები იყვნენ საფრანგეთის და ბელგიის მაშინდელი კონსულები. კომისიის დადგენილების ბათუმის ბულვარის პირველ ხელმძღვანელად დაინიშნა დიდგვაროვანი ფრანგი მებაღე-დეკორატორი მიშელ დალფონსი. დალფონსი საკმაოდ დამოუკიდებელი და ინდივიდუალური მმართველი გამოდგა. ის არასდროს ერიდებოდა სიახლეებთან, ცვლილებებთან და სირთულეებთან შეჭიდებას. არსებული კლიმატური და ნიადაგური პირობების გამო ბულვარის მოწყობა მოითხოვდა დიდ ძალისხმევას. ბათუმის ტენიანი ჰაერისა და თავსხმა წვიმების მიუხედავად, ზაფხულსა და შემოდგომაზე ხანდახან რამდენიმეკვირიანი ისეთი სიცხეები იყო, რომ აუცილებელი ხდებოდა ბულვარის ხელოვნური მორწყვა. ვინაიდან ბაღში საკუთარი ნიადაგი საერთოდ არ იყო და მთელი ტერიტორია წარმოადგენდა მსხვილი ქვიშის სქელ ფენას,  ნარგავებისთვის აკეთებდნენ ორმოებს, არხებს და ავსებდნენ გარეუბნებიდან ჩამოტანილი ხელოვნური ნიადაგით,სწორედ ეს იყო ერთ-ერთი მსხვილი ხარჯი ბულვარის შენახვისათვის.<ref>{{Cite book|title=Батумь и его окрестности|publisher=Батумь|pages=640-644|year=1906}}</ref> დალფონსმა პირველმა დაიწყო ხე-მცენარეების ინტროდუქცია და ჩვენი კლიმატისთვის დამახაიათებელი ხე-მცენარეების უცხოეთიდან ჩამოტანა. 1895 წლიდან შავმა ზღვამ პარკის მიდამოებში უკან დაიხია, რითაც გაიზარდა სანაპიროს ტერიტორია და შესაძლებელი გახდა იქ ახალი ხეივნების  და პლაჟის მოწყობა. მიშელ დალფონსი საფრანგეთიდან ბათუმში გემებით ეზიდებოდა  ხეებს, რომელთა დიდი ნაწილიც მანამდე საქართველოში საერთოდ არ ხარობდა. 1888 წელს ბათუმს ეწვია რუსეთის იმპერატორი ალექსანდრე III ოჯახთან ერთად. ბათუმში ყოფნის დროს ის ბათუმის ბულვარის ხშირი სტუმარი იყო და ერთერთ ხეივანში ხეებიც დარგო უფლისწულ ნიკოლოზთან ერთად. ნიკოლოზის საპატივსაცემოდ იმავე პერიოდში ეწოდა მშენებარე ბულვარს  „უფლისწულ ნიკოლოზის ბულვარი“. 1889 წლისთვის ბათუმის ბულვარის ფართობი უკვე 11790 კვ.მ-ს შეადგენდა. === 1890-1930 წლები === 1894 წელს ბათუმის სათათბიროს პირველი არჩევნების  შედეგების მიხედვით ქალაქის თავი გახდა ლუკა ასათიანი, რომელიც თავისი ავტორიტეტისა და იმპერიის მაღალჩინოსნებთან კარგი ურთიერთობის საშუალებით, ახერხებდა სოლიდური თანხების მოზიდვას, რომლის დიდი ნაწილიც ხმარდებოდა ქალაქის გამწვანებას და მეტწილად ბათუმის ბულვარს. მეცხრამეტე-მეოცე საუკუნის მიჯნაზე პარკმა შეიძინა განათება და მუსიკალური მოედნები, სადაც იმართებოდა მეჯლისები. 1905 წელს, რეგიონში განვითარებული პოლიტიკური მოვლენების გამო,  პარკის შენება და განვითარება ორ ათეულზე მეტი წლით შეჩერდა. === იასონ გორდეზიანის ხანა === 1929 წელს ბათუმის ბულვარის გამგედ ინიშნება ვერსალის ეროვნული სასოფლო-სამეურნეო ინსტიტუტის კურსდამთავრებული იასონ გორდეზიანი.  საქართველოში დაბრუნებამდე გორდეზიანი  მუშაობდა საფრანგეთის, ბელგიის, შვეიცარიის და ჰოლანდიის სხვადასხვა საბაღო მეურნეობებში. ასევე,  ლონდონის სამეფო ბოტანიკურ ბაღში ეკავა აგრონომ–დეკორატორის თანამდებობდა. 1932 – 1933 წლებში ბულვარი გაფართოვდა 1 ჰექტარით და 1934 წელს ჩატარდა მისი მხატვრული გაფორმება. ამავე წლებში აშენდა  კოლონადები: ერთი შუა ბულვარში და ერთიც ცენტრალურ შესასვლელში, მაგრამ 1952 წელს საბჭოთა ხელისუფლებამ მეორე მათგანი მოანგრია და მის ნაცვლად იოსებ სტალინის ძეგლი აღმართა. ბათუმის ბულვარს მიენიჭა სტალინის სახელი. [[პოლიტიკური რეპრესიები საბჭოთა კავშირში|საბჭოთა კავშირში დაწყებულ პოლიტიკურ რეპრესიებს]] იასონ გორდეზიანი სასწაულებრივად გადაურჩა. ბათუმის ბოტანიკური ბაღის დაარსების და გაშენების შემდეგ, მთელი ცხოვრება მთლიანად მიუძღვნა ბულვარის განვითარებას. იასონ გორდეზიანმა გადაახალისა ბულვარის მცენარეული საფარი, გააფართოვა ძველი და შექმნა ახალი სანერგეები სათანადო  სათბურებითა და ორანჟერიებით, სადაც გამოჰყავდათ დეკორატიული და სუბტროპიკული მცენარეების ნერგები.<ref>{{Cite book|author=თეიმურაზ კომახიძე|publisher=გამომცემლობა აჭარა|title=ქ.ბათუმის დაგეგმარებისა და განაშენიანების ისტორია|year=2000|pages=635 – 638}}</ref> ბულვარს მიემატა  კიდევ ერთი 1200 მეტრიანი ხეივანი, რომლიც მთლიანად გაშენდა ახალი სახეობის ნარგავებით. გაკეთდა პატარა შადრევნები და === 1960-2000 წლები === 1970-1980-იან წლებში ბულვარი წარმოადგენდა ქალაქის მთავარ სარეკრეაციო ზონას, სადაც ტარდებოდა კულტურული და სპორტული ღონისძიებები. === ბულვარი დღეს === 2004 წლიდან დაიწყო ბულვარის განახლება და გაფართოება. ესპანელმა არქიტექტორმა ალბერტო დომინგო კაბომ დააპროექტა დამატებით 1200 მეტრზე გადაჭიმული ტერიტორია. ამ გაფართოების შემდეგ ბათუმის ბულვარის სიგრძემ 7 კილომეტრს მიაღწია, სადაც დაირგო  სხვადასხვა სახის სუბტროპიკული დეკორატიული მცენარეები და ბუჩქები; ასევე, პარკს დაემატა ახალი სკულპტურები თუ ქანდაკებები. პარკის მთელ გაყოლებაზე გაკეთდა ველობილიკი. საკომუნიკაციო ქსელების გაყვანამ, კერძო სექტორს საშუალება მისცა გაეკეთებინა სხვადასხვა დანიშნულების კომერციული სივრცეები. ბათუმის ბულვარის განახლება ყოველდღიურად მიმდინარეობს და ნელნელა ექცევა განაშენიანების ახალ ჩარჩოებში - რადგან 2022 წელს შემუშავებულ იქნა მისი განაშენიანების გენერალური გეგმა. == ბუნება == === ფლორა და ფაუნა === ბათუმის ბულვარის ტერიტორიაზე არსებობს ასათი სახეობის - ასი ათასამდე ნარგავი, რომელთა განახლებაც ყოველწლიურად მიმდინარეობს. ყოველწლიურად ირგვება სხვადასხვა სახეობის  მილიონამდე ერთწლოვანი ყვავილი და ნახლდება მრავალწლოვანი ყვავილების რიგი. პარკში ძირითადად ჭარბობს ტროპიკული და სუბტროპიკული ხე-მცენარეები, მათ შორის ძალიან იშვიათი ჯიშებიც: სხვადასხვა სახეობის ფიჭვი, სხვადასხვა სახეობის მუხა, სხვადასხვა სახეობის კვიპაროსი, ბამბუკი, კედარი, ტუია, საკურა, პალმა და სხვა. ბულვარის ტერიტორიაზე ხშირად შეხვდებით ციყვებსა და ზღარბებს, თუმცა  ვიზიტორების განსაკუთრებულ ყურადღებას იქცევს  სპეციალურად გამოყოფილი ზოოკუთხე, სადაც  150-ზე მეტი ბინადარია - აქედან მხოლოდ რამდენიმე არის კუ, დანარჩენს კი წარმოადგენს შემდეგი სახეობის ფრინველებს:  გედები, მთის ბატები, ვარხვები, იხვები, ფარშევანგები, რამდენიმე ჯიშის თუთიყუში და სხვა.  === სკვერები, ხეივნები, ბაღები === 1020 კვ/მ-ზე გაშენებული „იაპონური ბაღი“ დაგეგმილია იაპონური კულტურისთვის დამახასიათებელი ისეთი ლანდშაფტური დიზაინითა და ელემენტებით, როგორიც არის წყალსატევი, ბუნებრივი ქვის ბილიკები, ტორი, კასუგები და იაპონური ჯიშის ხე-მცენარეები. ბათუმის ბულვარში ასევე ფუნქციონირებს სამი სკვერი: ტროპიკული სკვერი, სადაც უამრავი სახეობის ტროპიკული ჯიშის მცენარეს შეხვდებით; იასონ გორდეზიანის სახელობის სკვერი - 4000 ძირზე მეტი დეკორატიული ჯიშის ხე-მცენარით გაშენებული სკვერი და უკრაინული სკვერი, რომელიც 1970-იან წლებში გაიხსნა, ბათუმელი მწერლის ამირან შერვაშიძის ინიციატივით. ფიჭვების, მაგნოლიების და პალმების ხეივნები ბულვარის „ფილტვების“ როლს ასრულებს. სწორედ ეს სამი ხეივანი წარმოადგენს ძირითად სასეირნო ადგილებს ბათუმის ბულვარში. ამ მცენარეების ნაწილი ას წელზე მეტს ითვლის და დღემდე მიმდინარეობს მათი ახალი ნარგავებით განახლება. == ღირსშესანიშნაობები == === შენობა-ნაგებობები === 1863 წელს აშენებული ბათუმის შუქურა არის ყველაზე ძველი შენობა-ნაგებობა რომელიც ბულვარის ტერიტორიაზე მდებარეობს. 1882 წელს ფრანგი ინჟინრების მიერ გადაკეთებული ბათუმის შუქურა წარმოადგენს თავისი დროის ინჟინერიის უნიკალურ ნიმუშს,  რომელიც დღემდე ასრულებს თავის ფუნქციას. ბათუმის კოლონადების პროექტი იტალიის ქალაქ სორრენტოდან 1930 წელს ჩამოიტანა ბათუმელმა ექიმმა ივანე მჭედლიძემ, მაქსიმ გორკის დახმარებით.  ანტიკური სტილის კოლონადების მშენებლობა  4 წელს მიმდინარეობდა და 1934 წელს დასრულდა, მის მშენებლობას ხელმძღვანელობდნენ პავლე ნადირაშვილი და ბოგდან კირაკოსიანი. ის ზღვის სანაპიროზე გასვლისას კარიბჭის როლის შესასრულებლად აშენდა, თუმცა დღესდღეობით სხვადასხვა გასართობი ღონისძიებების სცენადაც ხშირად გამოიყენება. საზაფხულო თეატრი, რომელიც აშენდა 1948-1949 წლებში, წარმოადგენდა ლურსმნის გარეშე აგებულ ხის შენობას. მისი პროექტის ავტორები იყვნენ არქიტექტორები კახა ჯავახიშვილი (ივ.ჯავახიშვილის შვილი) და ბოგდან კირაკოსიანი. 1998 წელს, ბულვარის საზაფხულო თეატრი გაურკვეველ ვითარებაში დაიწვა. თუმცა, 2013 წელს მოხდა საზაფხულო თეატრის აღდგენა და ახალი, ანალოგიური შენობა მაინც დაუბრუნდა ბათუმის ბულვარს. კაფე ფანტაზია ე.წ რვაფეხა არის მოზაიკური ხელოვნების ყველაზე ცნობილი ფუნქციური ნაგებობა ქალაქ ბათუმში, რომელიც დააპროექტა ცნობილმა ქართველმა მხატვარმა ზურაბ კაპანაძემ 1975 წელს.  "რვაფეხას თავისებურება იმაში გამოიხატება, რომ მისი სისქე მის სხვა განზომილებებთან შედარებით უმნიშვნელო სიდიდეს წარმოადგენს და ამიტომ არის შესაძლებელი საოცრად ელეგანტური, თხელკანიანი, რთული ფორმის კონსტრუქციების მშენებლობა. საქართველოში ასეთი კონსტრუქციების არსებობა იმაზე მიუთითებს, რომ ჩვენთანაც იგივე დროს, იგივე პროცესებს ჰქონდა ადგილი, მიუხედავად იმისა, რომ რკინის ფარდის უკან ვცხოვრობდით."<ref>{{Cite web|url=https://batumelebi.netgazeti.ge/news/9059/|author=ბათუმელები|year=2015|title=ორმაგი სიმრუდე}}</ref> კაფეს 2019 წელს ჩაუტარდა რეკონსტრუქცია და დაიბრუნა პირვანდელი სახე. ვეტერანთა კლუბი არის ჭადრაკში მსოფლიოს ხუთგზის ჩემპიონის ნონა გაფრინდაშვილის სახელობის კლუბი, რომელიც ყოველწლიურად მასპინძლობს სხვადასხვა ტურნირს ჭადრაკსა თუ ნარდში. კლუბში წარმოადგენს ბათუმელი ვეტერანებისა და კოლორიტების საყვარელ ადგილს. ანბანის კოშკი - ესპანელი არქიტექტორის ალბერტო დომინგო კაბოს ესკიზით შექმნილი 130 მეტრი სიმაღლის რკინის ნაგებობაა. კოშკის დიზაინის შთაგონება გახლავთ გენეტიკური კოდის შემცველი  დნმ-ის სტრუქტურის შერწყმა და ქართული ანბანთან, როგორც ქართველი ხალხის უნიკალურობის გამოხატულებასთან. აშენდა 2011 წელს. === ქანდაკებები === ბათუმის ბულვარში ქანდაკებები მეოცე საუკუნის 30-იანი წლების დასაწყისში გამოჩნდა. იტალიიდან ჩამოტანილი, ანტიკური ხანის მარმარილოს 20-მდე სკულპტურა ბულვარის ცენტრალურ ნაწილში განთავსდა, მაგრამ მეორე მსოფლიო ომის დროს ჯარისკაცები ქანდაკებებს  სამიზნედ იყენებდნენ და სროლაში ვარჯიშობდნენ, რის გამოც ქანდაკებების ნაწილი დაზიანდა, გადარჩენილი ნაწილი კი - უკვალოდ გაქრა. სკულპტურათა შემდგომი ბედი დღემდე გაურკვეველია. დღევანდელ ბულვარში ყველაზე გამორჩეული სკულპტურა გახლავთ თამარ კვესიტაძის მიერ 2007 წელს შექმნილი, მოძრავი ქანდაკება - „ალი და ნინო“.  ქანდაკება შექმნილია აზერბაიჯანელი მწერლის, ყურბან საიდის ამავე სახელწოდების რომანის მიხედვით, რომელიც მოგვითხრობს აზერბაიჯანელი მუსლიმი კაცისა და ქართველი ქრისტიანი ქალის სიყვარულზე. შვიდმეტრიანი კონსტრუქცია 8-10 წუთის ინტერვალით ასრულებს წრიულ მოძრაობას, რომლის ბოლოსაც, ქალისა და მამაკაცის სილუეტები გეომეტრიული სიზუსტით ერწყმიან ერთმანეთს. ის არის მუდმივი მოძრაობის, სიყვარულისა და კულტურათა შერწყმის სიმბოლო. „ქალი ველოსიპედზე“ არის კლასიკური სტილის, ბულვარის ერთ-ერთი შადრევნის აუზში ჩადგმული ქანდაკება. კლასიკური სტილის შესანიშნავ ნიმუშს წარმოადგენს ასევე  ბულვარის ცენტრალურ შესასვლელთან მდგომი „ფერია“ ე.წ „ქალი პეპელა“. 2012 წელს საზეიმოდ გაიხსნა ბათუმის ბულვარის ყველაზე დამსახურებული ხელმძღვანელების მიშელ დალფონსისა და იასონ გორდეზიანის ძეგლები. გორდეზიანის ქანდაკების ავტორია ცნობილი ქართველი მოქანდაკე ირაკლი წულაძე, ისევე როგორც ბულვარში განთავსებული სხვა ქანდაკებებისა: „პირველი სიყვარული“ და "მე, შენ და ბათუმი". ბათუმის ბულვარში, განსაკუთრებით კი მის ახალ ნაწილში, შეხვდებით ასევე სხვადასხვა პერიოდში შექმნილ. სხვა უამრავ თანამედროვე სკულპტურას. === შადრევნები === ბათუმის ბულვარში რამდენიმე შადრევანია თუმცა ორი მათგან განსაკუთრებული პოპულარობით სარგებლობს. ბულვარის ცენტრალური შადრევნები გაკეთდა 1977 წელს. შადრევნები იყოფა სამ ნაწილად: ორი კვადრატული ფორმის და ერთიც წრიული. შადრევნები გარშემორტყმულია „სალამურიანი ბიჭის“ ცვილის ქანდაკებებით და ათასობით დამთვალიერებელს მასპინძლობს ყოველდღიურად. ძველი და ახალი ბულვარის გასაყარზე, არდაგანის ტბაში განთავსებული მოცეკვავე შადრევანი ღამით ფერადი ნათურებით ნათდება, ირთვება მუსიკა და იწყება სამგანზომილებიანი ლაზერული შოუ სპეციალური ჰოლოგრამით, რომელიც მოცეკვავე წყლის ილუზიას უქმნის მნახველებს. == აქტივობები == === რეკრეაცია === იახტკლუბი მდებარეობს ბულვარის დასაწყისში და იდეალური ადგილია ექსტრემის მოყვარულთათვის; ვიზიტორებს აქ შესაძლებლობა აქვთ იქირაონ პარაპლანი და სიმაღლიდან მოავლონ თვალი შავი ზღვის ხედებს. ასევე,  შეგიძლიათ იქირაოთ და შეცუროთ ზღვაში პატარა  იახტებითა და წლის სკუტერებით. ბულვარის ოთხ ლოკაციაზე განთავსებულია ღია ფიტნეს სივრცეები, სადაც ნებისმიერ მსურველს შეუძლია ივარჯიშოს მისთვის სასურველი ტრენაჟორებით სრულიად უსასყიდლოდ. ბულვარი შუაგულში უკვე წლებია რაც არსებობს  საერთაშორისო სტანდარტების შესაბამისი ღია კორტები, სადაც იმართება იმართება სხვადასხვა დონის საერთაშორისო ტურნირები. კორტებზე ყოველდღიურად შეუძლიათ ივარჯიშონ როგორც სპორტსმენებს, ისე მოყვარულებს. ველომოყვარულებისთვის, ბათუმის ბულვარი საუკეთესო ადგილია, რადგან 7 კილომეტრიანი ველობილიკი, რომლის მიმდებარე ტერიტორიებზე განთავსებულია ოცზე მეტი ველოტერმინალი, მსურველებს საშუალებას აძლევს იქირავონ და სეირნობა ან ვარჯიში განაგრძონ ველოსიპედით. აქ ფუქნციონირებს რამდენიმე სტადიონი და მცირე ზომის სკეიტპარკი. ასევე, მაგიდის ჩოგბურთისა და ბილიარდის მოყვარულებისთვის განკუთვნილი სპეციალური სათამაშო მაგიდები. === გართობა === ბათუმის ბულვარში ყოველწლიურად ბევრი კონცერტი და ფესტივალი იმართება, თუმცა ყველაზე გამორჩეული ფესტივალი გახლავთ „შავი ზღვის ჯაზფესტივალი“, რომლის ფარგლებშიც ადგილობრივი მსმენელის წინაშე წარმსდგარან ისეთი მუსიკოსები, როგორებიც არიან: Snoop Dogg, Kool & The Gang, The Prodigy, Jamiroquai, George Clinton და ა.შ საქართველოში ძალიან დიდი პოპულარობით სარგებლობს საერთაშორისო კინოფესტივალი BIAFF, რომლის ღია ცის ქვეშ კინოჩვენებებიც ძირითადად მიმდინარეობს ბულვარში. ბათუმის პანორამული ბორბალი (სათვალთვალო ბორბალი; ეშმაკის ბორბალი) არის 55 მეტრი სიმაღლის, 240 ადამიანზე გათვლილი ყველაზე დიდი ზომის ატრაქციონი ბათუმის ბულვარში. პანორამული ბორბალი ერთ-ერთი ყველაზე კარგი საშუალებაა ბათუმის ხედების დასათვალიერებლად და აღსაქმელად. მისი ერთი წრის გაკეთების ხანგრძლივობა 10 წუთია. სხვა ტიპის გართობისა და დასვენების სურვილის შემთხვევაში - არც ბარების, რესტორნების, და კლუბების  მოყვარულებს აქვთ არჩევანის სიმწირე. == გალერეა == [[ფაილი:Boulevard Beach 3. XIX Century.jpg|მარცხნივ|მინი|ბათუმის ბულვარის პლიაჟი ზაფხულში]] [[ფაილი:Boulevard Beach 2. XIX Century.jpg|ცენტრი|მინი|ბათუმის ბულვარის პლიაჟი მეცხრამეტე საუკუნეში]] == რესურსები ინტერნეტში == [[კატეგორია:პარკები]] [[კატეგორია:ბულვარები]] [[კატეგორია:კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლები აჭარის ავტონომიურ რესპუბლიკაში]] [[კატეგორია:კულტურული მემკვიდრეობა]] [[კატეგორია:რეკრეაცია გარეთ]] 3c93st3w4t14n50qwk0ufgrtwi81433 4408635 4408631 2022-08-18T15:33:29Z Sosotedrd 142647 wikitext text/x-wiki {{ვიკი}} {{წყარო}} {{უკატეგორიო}} '''ბათუმის ბულვარი''' — ზღვისპირა პარკი ქალაქ [[ბათუმი|ბათუმში]], რომელსაც  ყოველწლიურად ორ მილიონამდე ვიზიტორი სტუმრობს. 2022 წლის მონაცემებით მისი სიგრძე 7 კილომეტრს შეადგენს. ამ მონაცემებით ის არის ყველაზე გრძელი ბულვარი [[შავი ზღვა|შავი ზღვის]] სანაპიროზე. ბათუმის ბულვარი არის [[კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლი]], რომელიც მოიცავს ბაღებს, ხეივნებსა თუ სკვერებს. == ისტორია == === წარმოშობა === 1878 წელს ქალაქ ბათუმს [[პორტო-ფრანკო ბათუმში|პორტო-ფრანკოს]] სტატუსი მიენიჭა და დაიწყო მისი ურბანული განვითარების ახალი ეტაპი. იმ პერიოდის ბათუმში მხოლოდ ორი პატარა ზომის ბაღი არსებობდა: კერძო საკუთრება - „გუბერნატორის ბაღი“ (დღესდღეობით ბათუმის საჯარო ბიბლიოთეკის მიმდებარე ტერიტორია) და "მელეთ-ბაღჩა", ბათუმისა და მისი შემოგარენის მოსახლეობის მიერ შეგროვებული სახსრებით გაშენებული ბაღი (დღესდღეობით სასტუმრო „ინტურისტი“-ს შემოგარენი).   ბათუმის ოლქის პოლიცმეისტერს თეოდორ ვოზნესენსკის გაუჩნდა იდეა ზღვის სანაპიროზე გაეკეთებინა სასეირნო ბულვარი, რის განხორციელებასაც მხარი დაუჭირა [[სამხედრო გუბერნატორი|სამხედრო გუბერნატორმა]] ა.მ სმეკილოვმა და გამოყო ბიუჯეტი 2000 მანეთის ოდენობით.<ref>{{Cite book|author=დავით კლდიაშვილი|year=1961|title=ჩემი ცხოვრების გზაზე|publisher=თბილისი : საბჭოთა საქართველო}}</ref> === ევროპელი მებაღეების ხანა === 1881 წელს ვოზნესენსკმა თავისი იდეის განსახორციელებლად მოიწვია [[გერმანელები|გერმანელი]] მებაღე-ინჟინრები [[რესლერი და რეიერი]], რომლებმაც იმავე წელს დაიწყეს ბაღის გაშენება. შავი ზღვის მსხვილქვიშიანი სანაპიროს - ჩამოტანილი ხელოვნური ნიადაგით ჩანაცვლება ძალიან ართულებდა საქმეს, თუმცა გერმანელ სპეციალისტებს ეს არ აბრკოლებდათ და ყველაფერთან ერთად ბულვარის მომავალი განაშენიანების პროექტზეც მუშაობდნენ. 1884 წლის ბოლოსთვის ბულვარში უკვე არსებობდა ორი ხეივანი, მაგრამ ა.მ სმეკილოვმა გადაწყვიტა მისი კიდევ უფრო განახლება, რისთვისაც შექმნა სპეცილაური კომისია, რომლის მუშაობაშიც ასევე ჩართულები იყვნენ [[საფრანგეთი|საფრანგეთის]] და [[ბელგია|ბელგიის]] მაშინდელი [[კონსული|კონსულები]]. კომისიის დადგენილებით ბათუმის ბულვარის პირველ ხელმძღვანელად დაინიშნა დიდგვაროვანი ფრანგი მებაღე-დეკორატორი [[მიშელ დალფონსი]]. დალფონსი საკმაოდ დამოუკიდებელი და ინდივიდუალური მმართველი გამოდგა. მიუხედავად იმისა, რომ არსებული კლიმატური და ნიადაგური პირობების გამო ბულვარის მოწყობა მოითხოვდა დიდ ძალისხმევასის, ის არასდროს ერიდებოდა სიახლეებთან და სირთულეებთან შეჭიდებას. . ბათუმის [[ტენიანობა|ტენიანი ჰაერის]]<nowiki/>ა და თავსხმა წვიმების მიუხედავად, ზაფხულსა და შემოდგომაზე ხანდახან რამდენიმეკვირიანი ისეთი სიცხეები იყო, რომ აუცილებელი ხდებოდა ბულვარის ხელოვნური მორწყვა. ვინაიდან ბაღში საკუთარი ნიადაგი საერთოდ არ იყო და მთელი ტერიტორია წარმოადგენდა მსხვილი ქვიშის სქელ ფენას,  ნარგავებისთვის აკეთებდნენ ორმოებს, არხებს და ავსებდნენ გარეუბნებიდან ჩამოტანილი ხელოვნური ნიადაგით. სწორედ ეს იყო ბულვარის შენახვის ყველაზე მსხვილი ხარჯი.<ref>{{Cite book|title=Батумь и его окрестности|publisher=Батумь|pages=640-644|year=1906}}</ref> დალფონსმა დაიწყო მცენარეების ინტროდუქცია და ბათუმის კლიმატისთვის დამახაიათებელი ხე-მცენარეების უცხოეთიდან ჩამოტანა. 1895 წლიდან შავმა ზღვამ პარკის მიდამოებში უკან დახევა დაიწყო, რითაც გაიზარდა სანაპიროს ტერიტორია და შესაძლებელი გახდა იქ ახალი ხეივნების და პლაჟის მოწყობა. მიშელ დალფონსი საფრანგეთიდან ბათუმში გემებით ეზიდებოდა  ხეებს, რომელთა დიდი ნაწილიც მანამდე საქართველოში საერთოდ არ ხარობდა. 1888 წელს ბათუმს ეწვია რუსეთის იმპერატორი [[ალექსანდრე III (რუსეთი)|ალექსანდრე III]] ოჯახთან ერთად. ბათუმში ყოფნის დროს ის ბათუმის ბულვარის ხშირი სტუმარი იყო და ერთერთ ხეივანში ხეებიც დარგო [[ნიკოლოზ II (რუსეთი)|უფლისწულ ნიკოლოზთან]] ერთად. ნიკოლოზის საპატივსაცემოდ იმავე პერიოდში ეწოდა მშენებარე ბულვარს  „უფლისწულ ნიკოლოზის ბულვარი“. 1889 წლისთვის ბათუმის ბულვარის ფართობი უკვე 11790 კვ.მ-ს შეადგენდა. === 1890-1930 წლები === 1894 წელს ბათუმის სათათბიროს პირველი არჩევნების  შედეგების მიხედვით ქალაქის თავი გახდა ლუკა ასათიანი, რომელიც თავისი ავტორიტეტისა და იმპერიის მაღალჩინოსნებთან კარგი ურთიერთობის საშუალებით, ახერხებდა სოლიდური თანხების მოზიდვას, რომლის დიდი ნაწილიც ხმარდებოდა ქალაქის გამწვანებას და მეტწილად ბათუმის ბულვარს. მეცხრამეტე-მეოცე საუკუნის მიჯნაზე პარკმა შეიძინა განათება და მუსიკალური მოედნები, სადაც იმართებოდა მეჯლისები. 1905 წელს, რეგიონში განვითარებული პოლიტიკური მოვლენების გამო,  პარკის შენება და განვითარება ორ ათეულზე მეტი წლით შეჩერდა. === იასონ გორდეზიანის ხანა === 1929 წელს ბათუმის ბულვარის გამგედ ინიშნება ვერსალის ეროვნული სასოფლო-სამეურნეო ინსტიტუტის კურსდამთავრებული იასონ გორდეზიანი.  საქართველოში დაბრუნებამდე გორდეზიანი  მუშაობდა საფრანგეთის, ბელგიის, შვეიცარიის და ჰოლანდიის სხვადასხვა საბაღო მეურნეობებში. ასევე,  ლონდონის სამეფო ბოტანიკურ ბაღში ეკავა აგრონომ–დეკორატორის თანამდებობდა. 1932 – 1933 წლებში ბულვარი გაფართოვდა 1 ჰექტარით და 1934 წელს ჩატარდა მისი მხატვრული გაფორმება. ამავე წლებში აშენდა  კოლონადები: ერთი შუა ბულვარში და ერთიც ცენტრალურ შესასვლელში, მაგრამ 1952 წელს საბჭოთა ხელისუფლებამ მეორე მათგანი მოანგრია და მის ნაცვლად იოსებ სტალინის ძეგლი აღმართა. ბათუმის ბულვარს მიენიჭა სტალინის სახელი. [[პოლიტიკური რეპრესიები საბჭოთა კავშირში|საბჭოთა კავშირში დაწყებულ პოლიტიკურ რეპრესიებს]] იასონ გორდეზიანი სასწაულებრივად გადაურჩა. ბათუმის ბოტანიკური ბაღის დაარსების და გაშენების შემდეგ, მთელი ცხოვრება მთლიანად მიუძღვნა ბულვარის განვითარებას. იასონ გორდეზიანმა გადაახალისა ბულვარის მცენარეული საფარი, გააფართოვა ძველი და შექმნა ახალი სანერგეები სათანადო  სათბურებითა და ორანჟერიებით, სადაც გამოჰყავდათ დეკორატიული და სუბტროპიკული მცენარეების ნერგები.<ref>{{Cite book|author=თეიმურაზ კომახიძე|publisher=გამომცემლობა აჭარა|title=ქ.ბათუმის დაგეგმარებისა და განაშენიანების ისტორია|year=2000|pages=635 – 638}}</ref> ბულვარს მიემატა  კიდევ ერთი 1200 მეტრიანი ხეივანი, რომლიც მთლიანად გაშენდა ახალი სახეობის ნარგავებით. გაკეთდა პატარა შადრევნები და === 1960-2000 წლები === 1970-1980-იან წლებში ბულვარი წარმოადგენდა ქალაქის მთავარ სარეკრეაციო ზონას, სადაც ტარდებოდა კულტურული და სპორტული ღონისძიებები. === ბულვარი დღეს === 2004 წლიდან დაიწყო ბულვარის განახლება და გაფართოება. ესპანელმა არქიტექტორმა ალბერტო დომინგო კაბომ დააპროექტა დამატებით 1200 მეტრზე გადაჭიმული ტერიტორია. ამ გაფართოების შემდეგ ბათუმის ბულვარის სიგრძემ 7 კილომეტრს მიაღწია, სადაც დაირგო  სხვადასხვა სახის სუბტროპიკული დეკორატიული მცენარეები და ბუჩქები; ასევე, პარკს დაემატა ახალი სკულპტურები თუ ქანდაკებები. პარკის მთელ გაყოლებაზე გაკეთდა ველობილიკი. საკომუნიკაციო ქსელების გაყვანამ, კერძო სექტორს საშუალება მისცა გაეკეთებინა სხვადასხვა დანიშნულების კომერციული სივრცეები. ბათუმის ბულვარის განახლება ყოველდღიურად მიმდინარეობს და ნელნელა ექცევა განაშენიანების ახალ ჩარჩოებში - რადგან 2022 წელს შემუშავებულ იქნა მისი განაშენიანების გენერალური გეგმა. == ბუნება == === ფლორა და ფაუნა === ბათუმის ბულვარის ტერიტორიაზე არსებობს ასათი სახეობის - ასი ათასამდე ნარგავი, რომელთა განახლებაც ყოველწლიურად მიმდინარეობს. ყოველწლიურად ირგვება სხვადასხვა სახეობის  მილიონამდე ერთწლოვანი ყვავილი და ნახლდება მრავალწლოვანი ყვავილების რიგი. პარკში ძირითადად ჭარბობს ტროპიკული და სუბტროპიკული ხე-მცენარეები, მათ შორის ძალიან იშვიათი ჯიშებიც: სხვადასხვა სახეობის ფიჭვი, სხვადასხვა სახეობის მუხა, სხვადასხვა სახეობის კვიპაროსი, ბამბუკი, კედარი, ტუია, საკურა, პალმა და სხვა. ბულვარის ტერიტორიაზე ხშირად შეხვდებით ციყვებსა და ზღარბებს, თუმცა  ვიზიტორების განსაკუთრებულ ყურადღებას იქცევს  სპეციალურად გამოყოფილი ზოოკუთხე, სადაც  150-ზე მეტი ბინადარია - აქედან მხოლოდ რამდენიმე არის კუ, დანარჩენს კი წარმოადგენს შემდეგი სახეობის ფრინველებს:  გედები, მთის ბატები, ვარხვები, იხვები, ფარშევანგები, რამდენიმე ჯიშის თუთიყუში და სხვა.  === სკვერები, ხეივნები, ბაღები === 1020 კვ/მ-ზე გაშენებული „იაპონური ბაღი“ დაგეგმილია იაპონური კულტურისთვის დამახასიათებელი ისეთი ლანდშაფტური დიზაინითა და ელემენტებით, როგორიც არის წყალსატევი, ბუნებრივი ქვის ბილიკები, ტორი, კასუგები და იაპონური ჯიშის ხე-მცენარეები. ბათუმის ბულვარში ასევე ფუნქციონირებს სამი სკვერი: ტროპიკული სკვერი, სადაც უამრავი სახეობის ტროპიკული ჯიშის მცენარეს შეხვდებით; იასონ გორდეზიანის სახელობის სკვერი - 4000 ძირზე მეტი დეკორატიული ჯიშის ხე-მცენარით გაშენებული სკვერი და უკრაინული სკვერი, რომელიც 1970-იან წლებში გაიხსნა, ბათუმელი მწერლის ამირან შერვაშიძის ინიციატივით. ფიჭვების, მაგნოლიების და პალმების ხეივნები ბულვარის „ფილტვების“ როლს ასრულებს. სწორედ ეს სამი ხეივანი წარმოადგენს ძირითად სასეირნო ადგილებს ბათუმის ბულვარში. ამ მცენარეების ნაწილი ას წელზე მეტს ითვლის და დღემდე მიმდინარეობს მათი ახალი ნარგავებით განახლება. == ღირსშესანიშნაობები == === შენობა-ნაგებობები === 1863 წელს აშენებული ბათუმის შუქურა არის ყველაზე ძველი შენობა-ნაგებობა რომელიც ბულვარის ტერიტორიაზე მდებარეობს. 1882 წელს ფრანგი ინჟინრების მიერ გადაკეთებული ბათუმის შუქურა წარმოადგენს თავისი დროის ინჟინერიის უნიკალურ ნიმუშს,  რომელიც დღემდე ასრულებს თავის ფუნქციას. ბათუმის კოლონადების პროექტი იტალიის ქალაქ სორრენტოდან 1930 წელს ჩამოიტანა ბათუმელმა ექიმმა ივანე მჭედლიძემ, მაქსიმ გორკის დახმარებით.  ანტიკური სტილის კოლონადების მშენებლობა  4 წელს მიმდინარეობდა და 1934 წელს დასრულდა, მის მშენებლობას ხელმძღვანელობდნენ პავლე ნადირაშვილი და ბოგდან კირაკოსიანი. ის ზღვის სანაპიროზე გასვლისას კარიბჭის როლის შესასრულებლად აშენდა, თუმცა დღესდღეობით სხვადასხვა გასართობი ღონისძიებების სცენადაც ხშირად გამოიყენება. საზაფხულო თეატრი, რომელიც აშენდა 1948-1949 წლებში, წარმოადგენდა ლურსმნის გარეშე აგებულ ხის შენობას. მისი პროექტის ავტორები იყვნენ არქიტექტორები კახა ჯავახიშვილი (ივ.ჯავახიშვილის შვილი) და ბოგდან კირაკოსიანი. 1998 წელს, ბულვარის საზაფხულო თეატრი გაურკვეველ ვითარებაში დაიწვა. თუმცა, 2013 წელს მოხდა საზაფხულო თეატრის აღდგენა და ახალი, ანალოგიური შენობა მაინც დაუბრუნდა ბათუმის ბულვარს. კაფე ფანტაზია ე.წ რვაფეხა არის მოზაიკური ხელოვნების ყველაზე ცნობილი ფუნქციური ნაგებობა ქალაქ ბათუმში, რომელიც დააპროექტა ცნობილმა ქართველმა მხატვარმა ზურაბ კაპანაძემ 1975 წელს.  "რვაფეხას თავისებურება იმაში გამოიხატება, რომ მისი სისქე მის სხვა განზომილებებთან შედარებით უმნიშვნელო სიდიდეს წარმოადგენს და ამიტომ არის შესაძლებელი საოცრად ელეგანტური, თხელკანიანი, რთული ფორმის კონსტრუქციების მშენებლობა. საქართველოში ასეთი კონსტრუქციების არსებობა იმაზე მიუთითებს, რომ ჩვენთანაც იგივე დროს, იგივე პროცესებს ჰქონდა ადგილი, მიუხედავად იმისა, რომ რკინის ფარდის უკან ვცხოვრობდით."<ref>{{Cite web|url=https://batumelebi.netgazeti.ge/news/9059/|author=ბათუმელები|year=2015|title=ორმაგი სიმრუდე}}</ref> კაფეს 2019 წელს ჩაუტარდა რეკონსტრუქცია და დაიბრუნა პირვანდელი სახე. ვეტერანთა კლუბი არის ჭადრაკში მსოფლიოს ხუთგზის ჩემპიონის ნონა გაფრინდაშვილის სახელობის კლუბი, რომელიც ყოველწლიურად მასპინძლობს სხვადასხვა ტურნირს ჭადრაკსა თუ ნარდში. კლუბში წარმოადგენს ბათუმელი ვეტერანებისა და კოლორიტების საყვარელ ადგილს. ანბანის კოშკი - ესპანელი არქიტექტორის ალბერტო დომინგო კაბოს ესკიზით შექმნილი 130 მეტრი სიმაღლის რკინის ნაგებობაა. კოშკის დიზაინის შთაგონება გახლავთ გენეტიკური კოდის შემცველი  დნმ-ის სტრუქტურის შერწყმა და ქართული ანბანთან, როგორც ქართველი ხალხის უნიკალურობის გამოხატულებასთან. აშენდა 2011 წელს. === ქანდაკებები === ბათუმის ბულვარში ქანდაკებები მეოცე საუკუნის 30-იანი წლების დასაწყისში გამოჩნდა. იტალიიდან ჩამოტანილი, ანტიკური ხანის მარმარილოს 20-მდე სკულპტურა ბულვარის ცენტრალურ ნაწილში განთავსდა, მაგრამ მეორე მსოფლიო ომის დროს ჯარისკაცები ქანდაკებებს  სამიზნედ იყენებდნენ და სროლაში ვარჯიშობდნენ, რის გამოც ქანდაკებების ნაწილი დაზიანდა, გადარჩენილი ნაწილი კი - უკვალოდ გაქრა. სკულპტურათა შემდგომი ბედი დღემდე გაურკვეველია. დღევანდელ ბულვარში ყველაზე გამორჩეული სკულპტურა გახლავთ თამარ კვესიტაძის მიერ 2007 წელს შექმნილი, მოძრავი ქანდაკება - „ალი და ნინო“.  ქანდაკება შექმნილია აზერბაიჯანელი მწერლის, ყურბან საიდის ამავე სახელწოდების რომანის მიხედვით, რომელიც მოგვითხრობს აზერბაიჯანელი მუსლიმი კაცისა და ქართველი ქრისტიანი ქალის სიყვარულზე. შვიდმეტრიანი კონსტრუქცია 8-10 წუთის ინტერვალით ასრულებს წრიულ მოძრაობას, რომლის ბოლოსაც, ქალისა და მამაკაცის სილუეტები გეომეტრიული სიზუსტით ერწყმიან ერთმანეთს. ის არის მუდმივი მოძრაობის, სიყვარულისა და კულტურათა შერწყმის სიმბოლო. „ქალი ველოსიპედზე“ არის კლასიკური სტილის, ბულვარის ერთ-ერთი შადრევნის აუზში ჩადგმული ქანდაკება. კლასიკური სტილის შესანიშნავ ნიმუშს წარმოადგენს ასევე  ბულვარის ცენტრალურ შესასვლელთან მდგომი „ფერია“ ე.წ „ქალი პეპელა“. 2012 წელს საზეიმოდ გაიხსნა ბათუმის ბულვარის ყველაზე დამსახურებული ხელმძღვანელების მიშელ დალფონსისა და იასონ გორდეზიანის ძეგლები. გორდეზიანის ქანდაკების ავტორია ცნობილი ქართველი მოქანდაკე ირაკლი წულაძე, ისევე როგორც ბულვარში განთავსებული სხვა ქანდაკებებისა: „პირველი სიყვარული“ და "მე, შენ და ბათუმი". ბათუმის ბულვარში, განსაკუთრებით კი მის ახალ ნაწილში, შეხვდებით ასევე სხვადასხვა პერიოდში შექმნილ. სხვა უამრავ თანამედროვე სკულპტურას. === შადრევნები === ბათუმის ბულვარში რამდენიმე შადრევანია თუმცა ორი მათგან განსაკუთრებული პოპულარობით სარგებლობს. ბულვარის ცენტრალური შადრევნები გაკეთდა 1977 წელს. შადრევნები იყოფა სამ ნაწილად: ორი კვადრატული ფორმის და ერთიც წრიული. შადრევნები გარშემორტყმულია „სალამურიანი ბიჭის“ ცვილის ქანდაკებებით და ათასობით დამთვალიერებელს მასპინძლობს ყოველდღიურად. ძველი და ახალი ბულვარის გასაყარზე, არდაგანის ტბაში განთავსებული მოცეკვავე შადრევანი ღამით ფერადი ნათურებით ნათდება, ირთვება მუსიკა და იწყება სამგანზომილებიანი ლაზერული შოუ სპეციალური ჰოლოგრამით, რომელიც მოცეკვავე წყლის ილუზიას უქმნის მნახველებს. == აქტივობები == === რეკრეაცია === იახტკლუბი მდებარეობს ბულვარის დასაწყისში და იდეალური ადგილია ექსტრემის მოყვარულთათვის; ვიზიტორებს აქ შესაძლებლობა აქვთ იქირაონ პარაპლანი და სიმაღლიდან მოავლონ თვალი შავი ზღვის ხედებს. ასევე,  შეგიძლიათ იქირაოთ და შეცუროთ ზღვაში პატარა  იახტებითა და წლის სკუტერებით. ბულვარის ოთხ ლოკაციაზე განთავსებულია ღია ფიტნეს სივრცეები, სადაც ნებისმიერ მსურველს შეუძლია ივარჯიშოს მისთვის სასურველი ტრენაჟორებით სრულიად უსასყიდლოდ. ბულვარი შუაგულში უკვე წლებია რაც არსებობს  საერთაშორისო სტანდარტების შესაბამისი ღია კორტები, სადაც იმართება იმართება სხვადასხვა დონის საერთაშორისო ტურნირები. კორტებზე ყოველდღიურად შეუძლიათ ივარჯიშონ როგორც სპორტსმენებს, ისე მოყვარულებს. ველომოყვარულებისთვის, ბათუმის ბულვარი საუკეთესო ადგილია, რადგან 7 კილომეტრიანი ველობილიკი, რომლის მიმდებარე ტერიტორიებზე განთავსებულია ოცზე მეტი ველოტერმინალი, მსურველებს საშუალებას აძლევს იქირავონ და სეირნობა ან ვარჯიში განაგრძონ ველოსიპედით. აქ ფუქნციონირებს რამდენიმე სტადიონი და მცირე ზომის სკეიტპარკი. ასევე, მაგიდის ჩოგბურთისა და ბილიარდის მოყვარულებისთვის განკუთვნილი სპეციალური სათამაშო მაგიდები. === გართობა === ბათუმის ბულვარში ყოველწლიურად ბევრი კონცერტი და ფესტივალი იმართება, თუმცა ყველაზე გამორჩეული ფესტივალი გახლავთ „შავი ზღვის ჯაზფესტივალი“, რომლის ფარგლებშიც ადგილობრივი მსმენელის წინაშე წარმსდგარან ისეთი მუსიკოსები, როგორებიც არიან: Snoop Dogg, Kool & The Gang, The Prodigy, Jamiroquai, George Clinton და ა.შ საქართველოში ძალიან დიდი პოპულარობით სარგებლობს საერთაშორისო კინოფესტივალი BIAFF, რომლის ღია ცის ქვეშ კინოჩვენებებიც ძირითადად მიმდინარეობს ბულვარში. ბათუმის პანორამული ბორბალი (სათვალთვალო ბორბალი; ეშმაკის ბორბალი) არის 55 მეტრი სიმაღლის, 240 ადამიანზე გათვლილი ყველაზე დიდი ზომის ატრაქციონი ბათუმის ბულვარში. პანორამული ბორბალი ერთ-ერთი ყველაზე კარგი საშუალებაა ბათუმის ხედების დასათვალიერებლად და აღსაქმელად. მისი ერთი წრის გაკეთების ხანგრძლივობა 10 წუთია. სხვა ტიპის გართობისა და დასვენების სურვილის შემთხვევაში - არც ბარების, რესტორნების, და კლუბების  მოყვარულებს აქვთ არჩევანის სიმწირე. == გალერეა == [[ფაილი:Boulevard Beach 3. XIX Century.jpg|მარცხნივ|მინი|ბათუმის ბულვარის პლიაჟი ზაფხულში]] [[ფაილი:Boulevard Beach 2. XIX Century.jpg|ცენტრი|მინი|ბათუმის ბულვარის პლიაჟი მეცხრამეტე საუკუნეში]] == რესურსები ინტერნეტში == [[კატეგორია:პარკები]] [[კატეგორია:ბულვარები]] [[კატეგორია:კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლები აჭარის ავტონომიურ რესპუბლიკაში]] [[კატეგორია:კულტურული მემკვიდრეობა]] [[კატეგორია:რეკრეაცია გარეთ]] tex2nruoyw8n071gkfidrxkpb30zou3 4408643 4408635 2022-08-18T15:54:56Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki {{ვიკი}} {{წყარო}} {{უკატეგორიო}} '''ბათუმის ბულვარი''' — ზღვისპირა პარკი ქალაქ [[ბათუმი|ბათუმში]], რომელსაც  ყოველწლიურად ორ მილიონამდე ვიზიტორი სტუმრობს. 2022 წლის მონაცემებით მისი სიგრძე 7 კილომეტრს შეადგენს. ამ მონაცემებით ის არის ყველაზე გრძელი ბულვარი [[შავი ზღვა|შავი ზღვის]] სანაპიროზე. ბათუმის ბულვარი არის [[კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლი]], რომელიც მოიცავს ბაღებს, ხეივნებსა თუ სკვერებს. == ისტორია == === წარმოშობა === 1878 წელს ქალაქ ბათუმს [[პორტო-ფრანკო ბათუმში|პორტო-ფრანკოს]] სტატუსი მიენიჭა და დაიწყო მისი ურბანული განვითარების ახალი ეტაპი. იმ პერიოდის ბათუმში მხოლოდ ორი პატარა ზომის ბაღი არსებობდა: კერძო საკუთრება - „გუბერნატორის ბაღი“ (დღესდღეობით ბათუმის საჯარო ბიბლიოთეკის მიმდებარე ტერიტორია) და "მელეთ-ბაღჩა", ბათუმისა და მისი შემოგარენის მოსახლეობის მიერ შეგროვებული სახსრებით გაშენებული ბაღი (დღესდღეობით სასტუმრო „ინტურისტი“-ს შემოგარენი).   ბათუმის ოლქის პოლიცმეისტერს თეოდორ ვოზნესენსკის გაუჩნდა იდეა ზღვის სანაპიროზე გაეკეთებინა სასეირნო ბულვარი, რის განხორციელებასაც მხარი დაუჭირა [[სამხედრო გუბერნატორი|სამხედრო გუბერნატორმა]] ა.მ სმეკილოვმა და გამოყო ბიუჯეტი 2000 მანეთის ოდენობით.<ref>{{Cite book|author=დავით კლდიაშვილი|year=1961|title=ჩემი ცხოვრების გზაზე|publisher=თბილისი : საბჭოთა საქართველო}}</ref> === ევროპელი მებაღეების ხანა === 1881 წელს ვოზნესენსკმა თავისი იდეის განსახორციელებლად მოიწვია [[გერმანელები|გერმანელი]] მებაღე-ინჟინრები [[რესლერი და რეიერი]], რომლებმაც იმავე წელს დაიწყეს ბაღის გაშენება. შავი ზღვის მსხვილქვიშიანი სანაპიროს - ჩამოტანილი ხელოვნური ნიადაგით ჩანაცვლება ძალიან ართულებდა საქმეს, თუმცა გერმანელ სპეციალისტებს ეს არ აბრკოლებდათ და ყველაფერთან ერთად ბულვარის მომავალი განაშენიანების პროექტზეც მუშაობდნენ. 1884 წლის ბოლოსთვის ბულვარში უკვე არსებობდა ორი ხეივანი, მაგრამ ა.მ სმეკილოვმა გადაწყვიტა მისი კიდევ უფრო განახლება, რისთვისაც შექმნა სპეცილაური კომისია, რომლის მუშაობაშიც ასევე ჩართულები იყვნენ [[საფრანგეთი|საფრანგეთის]] და [[ბელგია|ბელგიის]] მაშინდელი [[კონსული|კონსულები]]. კომისიის დადგენილებით ბათუმის ბულვარის პირველ ხელმძღვანელად დაინიშნა დიდგვაროვანი ფრანგი მებაღე-დეკორატორი [[მიშელ დალფონსი]]. დალფონსი საკმაოდ დამოუკიდებელი და ინდივიდუალური მმართველი გამოდგა. მიუხედავად იმისა, რომ არსებული კლიმატური და ნიადაგური პირობების გამო ბულვარის მოწყობა მოითხოვდა დიდ ძალისხმევასის, ის არასდროს ერიდებოდა სიახლეებთან და სირთულეებთან შეჭიდებას. . ბათუმის [[ტენიანობა|ტენიანი ჰაერის]]<nowiki/>ა და თავსხმა წვიმების მიუხედავად, ზაფხულსა და შემოდგომაზე ხანდახან რამდენიმეკვირიანი ისეთი სიცხეები იყო, რომ აუცილებელი ხდებოდა ბულვარის ხელოვნური მორწყვა. ვინაიდან ბაღში საკუთარი ნიადაგი საერთოდ არ იყო და მთელი ტერიტორია წარმოადგენდა მსხვილი ქვიშის სქელ ფენას,  ნარგავებისთვის აკეთებდნენ ორმოებს, არხებს და ავსებდნენ გარეუბნებიდან ჩამოტანილი ხელოვნური ნიადაგით. სწორედ ეს იყო ბულვარის შენახვის ყველაზე მსხვილი ხარჯი.<ref>{{Cite book|title=Батумь и его окрестности|publisher=Батумь|pages=640-644|year=1906}}</ref> დალფონსმა დაიწყო მცენარეების ინტროდუქცია და ბათუმის კლიმატისთვის დამახაიათებელი ხე-მცენარეების უცხოეთიდან ჩამოტანა. 1895 წლიდან შავმა ზღვამ პარკის მიდამოებში უკან დახევა დაიწყო, რითაც გაიზარდა სანაპიროს ტერიტორია და შესაძლებელი გახდა იქ ახალი ხეივნების და პლაჟის მოწყობა. მიშელ დალფონსი საფრანგეთიდან ბათუმში გემებით ეზიდებოდა  ხეებს, რომელთა დიდი ნაწილიც მანამდე საქართველოში საერთოდ არ ხარობდა. 1888 წელს ბათუმს ეწვია რუსეთის იმპერატორი [[ალექსანდრე III (რუსეთი)|ალექსანდრე III]] ოჯახთან ერთად. ბათუმში ყოფნის დროს ის ბათუმის ბულვარის ხშირი სტუმარი იყო და ერთერთ ხეივანში ხეებიც დარგო [[ნიკოლოზ II (რუსეთი)|უფლისწულ ნიკოლოზთან]] ერთად. ნიკოლოზის პატივსაცემად იმავე პერიოდში ეწოდა მშენებარე ბულვარს  „უფლისწულ ნიკოლოზის ბულვარი“. 1889 წლისთვის ბათუმის ბულვარის ფართობი უკვე 11790 კვ.მ-ს შეადგენდა. === 1890-1930 წლები === 1894 წელს ბათუმის სათათბიროს პირველი არჩევნების  შედეგების მიხედვით ქალაქის თავი გახდა ლუკა ასათიანი, რომელიც თავისი ავტორიტეტისა და იმპერიის მაღალჩინოსნებთან კარგი ურთიერთობის საშუალებით, ახერხებდა სოლიდური თანხების მოზიდვას, რომლის დიდი ნაწილიც ხმარდებოდა ქალაქის გამწვანებას და მეტწილად ბათუმის ბულვარს. მეცხრამეტე-მეოცე საუკუნის მიჯნაზე პარკმა შეიძინა განათება და მუსიკალური მოედნები, სადაც იმართებოდა მეჯლისები. 1905 წელს, რეგიონში განვითარებული პოლიტიკური მოვლენების გამო,  პარკის შენება და განვითარება ორ ათეულზე მეტი წლით შეჩერდა. === იასონ გორდეზიანის ხანა === 1929 წელს ბათუმის ბულვარის გამგედ ინიშნება ვერსალის ეროვნული სასოფლო-სამეურნეო ინსტიტუტის კურსდამთავრებული იასონ გორდეზიანი.  საქართველოში დაბრუნებამდე გორდეზიანი  მუშაობდა საფრანგეთის, ბელგიის, შვეიცარიის და ჰოლანდიის სხვადასხვა საბაღო მეურნეობებში. ასევე,  ლონდონის სამეფო ბოტანიკურ ბაღში ეკავა აგრონომ–დეკორატორის თანამდებობდა. 1932 – 1933 წლებში ბულვარი გაფართოვდა 1 ჰექტარით და 1934 წელს ჩატარდა მისი მხატვრული გაფორმება. ამავე წლებში აშენდა  კოლონადები: ერთი შუა ბულვარში და ერთიც ცენტრალურ შესასვლელში, მაგრამ 1952 წელს საბჭოთა ხელისუფლებამ მეორე მათგანი მოანგრია და მის ნაცვლად იოსებ სტალინის ძეგლი აღმართა. ბათუმის ბულვარს მიენიჭა სტალინის სახელი. [[პოლიტიკური რეპრესიები საბჭოთა კავშირში|საბჭოთა კავშირში დაწყებულ პოლიტიკურ რეპრესიებს]] იასონ გორდეზიანი სასწაულებრივად გადაურჩა. ბათუმის ბოტანიკური ბაღის დაარსების და გაშენების შემდეგ, მთელი ცხოვრება მთლიანად მიუძღვნა ბულვარის განვითარებას. იასონ გორდეზიანმა გადაახალისა ბულვარის მცენარეული საფარი, გააფართოვა ძველი და შექმნა ახალი სანერგეები სათანადო  სათბურებითა და ორანჟერიებით, სადაც გამოჰყავდათ დეკორატიული და სუბტროპიკული მცენარეების ნერგები.<ref>{{Cite book|author=თეიმურაზ კომახიძე|publisher=გამომცემლობა აჭარა|title=ქ.ბათუმის დაგეგმარებისა და განაშენიანების ისტორია|year=2000|pages=635 – 638}}</ref> ბულვარს მიემატა  კიდევ ერთი 1200 მეტრიანი ხეივანი, რომლიც მთლიანად გაშენდა ახალი სახეობის ნარგავებით. გაკეთდა პატარა შადრევნები და === 1960-2000 წლები === 1970-1980-იან წლებში ბულვარი წარმოადგენდა ქალაქის მთავარ სარეკრეაციო ზონას, სადაც ტარდებოდა კულტურული და სპორტული ღონისძიებები. === ბულვარი დღეს === 2004 წლიდან დაიწყო ბულვარის განახლება და გაფართოება. ესპანელმა არქიტექტორმა ალბერტო დომინგო კაბომ დააპროექტა დამატებით 1200 მეტრზე გადაჭიმული ტერიტორია. ამ გაფართოების შემდეგ ბათუმის ბულვარის სიგრძემ 7 კილომეტრს მიაღწია, სადაც დაირგო  სხვადასხვა სახის სუბტროპიკული დეკორატიული მცენარეები და ბუჩქები; ასევე, პარკს დაემატა ახალი სკულპტურები თუ ქანდაკებები. პარკის მთელ გაყოლებაზე გაკეთდა ველობილიკი. საკომუნიკაციო ქსელების გაყვანამ, კერძო სექტორს საშუალება მისცა გაეკეთებინა სხვადასხვა დანიშნულების კომერციული სივრცეები. ბათუმის ბულვარის განახლება ყოველდღიურად მიმდინარეობს და ნელნელა ექცევა განაშენიანების ახალ ჩარჩოებში - რადგან 2022 წელს შემუშავებულ იქნა მისი განაშენიანების გენერალური გეგმა. == ბუნება == === ფლორა და ფაუნა === ბათუმის ბულვარის ტერიტორიაზე არსებობს ასათი სახეობის - ასი ათასამდე ნარგავი, რომელთა განახლებაც ყოველწლიურად მიმდინარეობს. ყოველწლიურად ირგვება სხვადასხვა სახეობის  მილიონამდე ერთწლოვანი ყვავილი და ნახლდება მრავალწლოვანი ყვავილების რიგი. პარკში ძირითადად ჭარბობს ტროპიკული და სუბტროპიკული ხე-მცენარეები, მათ შორის ძალიან იშვიათი ჯიშებიც: სხვადასხვა სახეობის ფიჭვი, სხვადასხვა სახეობის მუხა, სხვადასხვა სახეობის კვიპაროსი, ბამბუკი, კედარი, ტუია, საკურა, პალმა და სხვა. ბულვარის ტერიტორიაზე ხშირად შეხვდებით ციყვებსა და ზღარბებს, თუმცა  ვიზიტორების განსაკუთრებულ ყურადღებას იქცევს  სპეციალურად გამოყოფილი ზოოკუთხე, სადაც  150-ზე მეტი ბინადარია - აქედან მხოლოდ რამდენიმე არის კუ, დანარჩენს კი წარმოადგენს შემდეგი სახეობის ფრინველებს:  გედები, მთის ბატები, ვარხვები, იხვები, ფარშევანგები, რამდენიმე ჯიშის თუთიყუში და სხვა.  === სკვერები, ხეივნები, ბაღები === 1020 კვ/მ-ზე გაშენებული „იაპონური ბაღი“ დაგეგმილია იაპონური კულტურისთვის დამახასიათებელი ისეთი ლანდშაფტური დიზაინითა და ელემენტებით, როგორიც არის წყალსატევი, ბუნებრივი ქვის ბილიკები, ტორი, კასუგები და იაპონური ჯიშის ხე-მცენარეები. ბათუმის ბულვარში ასევე ფუნქციონირებს სამი სკვერი: ტროპიკული სკვერი, სადაც უამრავი სახეობის ტროპიკული ჯიშის მცენარეს შეხვდებით; იასონ გორდეზიანის სახელობის სკვერი - 4000 ძირზე მეტი დეკორატიული ჯიშის ხე-მცენარით გაშენებული სკვერი და უკრაინული სკვერი, რომელიც 1970-იან წლებში გაიხსნა, ბათუმელი მწერლის ამირან შერვაშიძის ინიციატივით. ფიჭვების, მაგნოლიების და პალმების ხეივნები ბულვარის „ფილტვების“ როლს ასრულებს. სწორედ ეს სამი ხეივანი წარმოადგენს ძირითად სასეირნო ადგილებს ბათუმის ბულვარში. ამ მცენარეების ნაწილი ას წელზე მეტს ითვლის და დღემდე მიმდინარეობს მათი ახალი ნარგავებით განახლება. == ღირსშესანიშნაობები == === შენობა-ნაგებობები === 1863 წელს აშენებული ბათუმის შუქურა არის ყველაზე ძველი შენობა-ნაგებობა რომელიც ბულვარის ტერიტორიაზე მდებარეობს. 1882 წელს ფრანგი ინჟინრების მიერ გადაკეთებული ბათუმის შუქურა წარმოადგენს თავისი დროის ინჟინერიის უნიკალურ ნიმუშს,  რომელიც დღემდე ასრულებს თავის ფუნქციას. ბათუმის კოლონადების პროექტი იტალიის ქალაქ სორრენტოდან 1930 წელს ჩამოიტანა ბათუმელმა ექიმმა ივანე მჭედლიძემ, მაქსიმ გორკის დახმარებით.  ანტიკური სტილის კოლონადების მშენებლობა  4 წელს მიმდინარეობდა და 1934 წელს დასრულდა, მის მშენებლობას ხელმძღვანელობდნენ პავლე ნადირაშვილი და ბოგდან კირაკოსიანი. ის ზღვის სანაპიროზე გასვლისას კარიბჭის როლის შესასრულებლად აშენდა, თუმცა დღესდღეობით სხვადასხვა გასართობი ღონისძიებების სცენადაც ხშირად გამოიყენება. საზაფხულო თეატრი, რომელიც აშენდა 1948-1949 წლებში, წარმოადგენდა ლურსმნის გარეშე აგებულ ხის შენობას. მისი პროექტის ავტორები იყვნენ არქიტექტორები კახა ჯავახიშვილი (ივ.ჯავახიშვილის შვილი) და ბოგდან კირაკოსიანი. 1998 წელს, ბულვარის საზაფხულო თეატრი გაურკვეველ ვითარებაში დაიწვა. თუმცა, 2013 წელს მოხდა საზაფხულო თეატრის აღდგენა და ახალი, ანალოგიური შენობა მაინც დაუბრუნდა ბათუმის ბულვარს. კაფე ფანტაზია ე.წ რვაფეხა არის მოზაიკური ხელოვნების ყველაზე ცნობილი ფუნქციური ნაგებობა ქალაქ ბათუმში, რომელიც დააპროექტა ცნობილმა ქართველმა მხატვარმა ზურაბ კაპანაძემ 1975 წელს.  "რვაფეხას თავისებურება იმაში გამოიხატება, რომ მისი სისქე მის სხვა განზომილებებთან შედარებით უმნიშვნელო სიდიდეს წარმოადგენს და ამიტომ არის შესაძლებელი საოცრად ელეგანტური, თხელკანიანი, რთული ფორმის კონსტრუქციების მშენებლობა. საქართველოში ასეთი კონსტრუქციების არსებობა იმაზე მიუთითებს, რომ ჩვენთანაც იგივე დროს, იგივე პროცესებს ჰქონდა ადგილი, მიუხედავად იმისა, რომ რკინის ფარდის უკან ვცხოვრობდით."<ref>{{Cite web|url=https://batumelebi.netgazeti.ge/news/9059/|author=ბათუმელები|year=2015|title=ორმაგი სიმრუდე}}</ref> კაფეს 2019 წელს ჩაუტარდა რეკონსტრუქცია და დაიბრუნა პირვანდელი სახე. ვეტერანთა კლუბი არის ჭადრაკში მსოფლიოს ხუთგზის ჩემპიონის ნონა გაფრინდაშვილის სახელობის კლუბი, რომელიც ყოველწლიურად მასპინძლობს სხვადასხვა ტურნირს ჭადრაკსა თუ ნარდში. კლუბში წარმოადგენს ბათუმელი ვეტერანებისა და კოლორიტების საყვარელ ადგილს. ანბანის კოშკი - ესპანელი არქიტექტორის ალბერტო დომინგო კაბოს ესკიზით შექმნილი 130 მეტრი სიმაღლის რკინის ნაგებობაა. კოშკის დიზაინის შთაგონება გახლავთ გენეტიკური კოდის შემცველი  დნმ-ის სტრუქტურის შერწყმა და ქართული ანბანთან, როგორც ქართველი ხალხის უნიკალურობის გამოხატულებასთან. აშენდა 2011 წელს. === ქანდაკებები === ბათუმის ბულვარში ქანდაკებები მეოცე საუკუნის 30-იანი წლების დასაწყისში გამოჩნდა. იტალიიდან ჩამოტანილი, ანტიკური ხანის მარმარილოს 20-მდე სკულპტურა ბულვარის ცენტრალურ ნაწილში განთავსდა, მაგრამ მეორე მსოფლიო ომის დროს ჯარისკაცები ქანდაკებებს  სამიზნედ იყენებდნენ და სროლაში ვარჯიშობდნენ, რის გამოც ქანდაკებების ნაწილი დაზიანდა, გადარჩენილი ნაწილი კი - უკვალოდ გაქრა. სკულპტურათა შემდგომი ბედი დღემდე გაურკვეველია. დღევანდელ ბულვარში ყველაზე გამორჩეული სკულპტურა გახლავთ თამარ კვესიტაძის მიერ 2007 წელს შექმნილი, მოძრავი ქანდაკება - „ალი და ნინო“.  ქანდაკება შექმნილია აზერბაიჯანელი მწერლის, ყურბან საიდის ამავე სახელწოდების რომანის მიხედვით, რომელიც მოგვითხრობს აზერბაიჯანელი მუსლიმი კაცისა და ქართველი ქრისტიანი ქალის სიყვარულზე. შვიდმეტრიანი კონსტრუქცია 8-10 წუთის ინტერვალით ასრულებს წრიულ მოძრაობას, რომლის ბოლოსაც, ქალისა და მამაკაცის სილუეტები გეომეტრიული სიზუსტით ერწყმიან ერთმანეთს. ის არის მუდმივი მოძრაობის, სიყვარულისა და კულტურათა შერწყმის სიმბოლო. „ქალი ველოსიპედზე“ არის კლასიკური სტილის, ბულვარის ერთ-ერთი შადრევნის აუზში ჩადგმული ქანდაკება. კლასიკური სტილის შესანიშნავ ნიმუშს წარმოადგენს ასევე  ბულვარის ცენტრალურ შესასვლელთან მდგომი „ფერია“ ე.წ „ქალი პეპელა“. 2012 წელს საზეიმოდ გაიხსნა ბათუმის ბულვარის ყველაზე დამსახურებული ხელმძღვანელების მიშელ დალფონსისა და იასონ გორდეზიანის ძეგლები. გორდეზიანის ქანდაკების ავტორია ცნობილი ქართველი მოქანდაკე ირაკლი წულაძე, ისევე როგორც ბულვარში განთავსებული სხვა ქანდაკებებისა: „პირველი სიყვარული“ და "მე, შენ და ბათუმი". ბათუმის ბულვარში, განსაკუთრებით კი მის ახალ ნაწილში, შეხვდებით ასევე სხვადასხვა პერიოდში შექმნილ. სხვა უამრავ თანამედროვე სკულპტურას. === შადრევნები === ბათუმის ბულვარში რამდენიმე შადრევანია თუმცა ორი მათგან განსაკუთრებული პოპულარობით სარგებლობს. ბულვარის ცენტრალური შადრევნები გაკეთდა 1977 წელს. შადრევნები იყოფა სამ ნაწილად: ორი კვადრატული ფორმის და ერთიც წრიული. შადრევნები გარშემორტყმულია „სალამურიანი ბიჭის“ ცვილის ქანდაკებებით და ათასობით დამთვალიერებელს მასპინძლობს ყოველდღიურად. ძველი და ახალი ბულვარის გასაყარზე, არდაგანის ტბაში განთავსებული მოცეკვავე შადრევანი ღამით ფერადი ნათურებით ნათდება, ირთვება მუსიკა და იწყება სამგანზომილებიანი ლაზერული შოუ სპეციალური ჰოლოგრამით, რომელიც მოცეკვავე წყლის ილუზიას უქმნის მნახველებს. == აქტივობები == === რეკრეაცია === იახტკლუბი მდებარეობს ბულვარის დასაწყისში და იდეალური ადგილია ექსტრემის მოყვარულთათვის; ვიზიტორებს აქ შესაძლებლობა აქვთ იქირაონ პარაპლანი და სიმაღლიდან მოავლონ თვალი შავი ზღვის ხედებს. ასევე,  შეგიძლიათ იქირაოთ და შეცუროთ ზღვაში პატარა  იახტებითა და წლის სკუტერებით. ბულვარის ოთხ ლოკაციაზე განთავსებულია ღია ფიტნეს სივრცეები, სადაც ნებისმიერ მსურველს შეუძლია ივარჯიშოს მისთვის სასურველი ტრენაჟორებით სრულიად უსასყიდლოდ. ბულვარი შუაგულში უკვე წლებია რაც არსებობს  საერთაშორისო სტანდარტების შესაბამისი ღია კორტები, სადაც იმართება იმართება სხვადასხვა დონის საერთაშორისო ტურნირები. კორტებზე ყოველდღიურად შეუძლიათ ივარჯიშონ როგორც სპორტსმენებს, ისე მოყვარულებს. ველომოყვარულებისთვის, ბათუმის ბულვარი საუკეთესო ადგილია, რადგან 7 კილომეტრიანი ველობილიკი, რომლის მიმდებარე ტერიტორიებზე განთავსებულია ოცზე მეტი ველოტერმინალი, მსურველებს საშუალებას აძლევს იქირავონ და სეირნობა ან ვარჯიში განაგრძონ ველოსიპედით. აქ ფუქნციონირებს რამდენიმე სტადიონი და მცირე ზომის სკეიტპარკი. ასევე, მაგიდის ჩოგბურთისა და ბილიარდის მოყვარულებისთვის განკუთვნილი სპეციალური სათამაშო მაგიდები. === გართობა === ბათუმის ბულვარში ყოველწლიურად ბევრი კონცერტი და ფესტივალი იმართება, თუმცა ყველაზე გამორჩეული ფესტივალი გახლავთ „შავი ზღვის ჯაზფესტივალი“, რომლის ფარგლებშიც ადგილობრივი მსმენელის წინაშე წარმსდგარან ისეთი მუსიკოსები, როგორებიც არიან: Snoop Dogg, Kool & The Gang, The Prodigy, Jamiroquai, George Clinton და ა.შ საქართველოში ძალიან დიდი პოპულარობით სარგებლობს საერთაშორისო კინოფესტივალი BIAFF, რომლის ღია ცის ქვეშ კინოჩვენებებიც ძირითადად მიმდინარეობს ბულვარში. ბათუმის პანორამული ბორბალი (სათვალთვალო ბორბალი; ეშმაკის ბორბალი) არის 55 მეტრი სიმაღლის, 240 ადამიანზე გათვლილი ყველაზე დიდი ზომის ატრაქციონი ბათუმის ბულვარში. პანორამული ბორბალი ერთ-ერთი ყველაზე კარგი საშუალებაა ბათუმის ხედების დასათვალიერებლად და აღსაქმელად. მისი ერთი წრის გაკეთების ხანგრძლივობა 10 წუთია. სხვა ტიპის გართობისა და დასვენების სურვილის შემთხვევაში - არც ბარების, რესტორნების, და კლუბების  მოყვარულებს აქვთ არჩევანის სიმწირე. == გალერეა == [[ფაილი:Boulevard Beach 3. XIX Century.jpg|მარცხნივ|მინი|ბათუმის ბულვარის პლიაჟი ზაფხულში]] [[ფაილი:Boulevard Beach 2. XIX Century.jpg|ცენტრი|მინი|ბათუმის ბულვარის პლიაჟი მეცხრამეტე საუკუნეში]] == რესურსები ინტერნეტში == [[კატეგორია:პარკები]] [[კატეგორია:ბულვარები]] [[კატეგორია:კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლები აჭარის ავტონომიურ რესპუბლიკაში]] [[კატეგორია:კულტურული მემკვიდრეობა]] [[კატეგორია:რეკრეაცია გარეთ]] 7lyy6wbat17nv02ida6ejpciwekncim 4408654 4408643 2022-08-18T15:57:57Z Sosotedrd 142647 /* რესურსები ინტერნეტში */ wikitext text/x-wiki {{ვიკი}} {{წყარო}} {{უკატეგორიო}} '''ბათუმის ბულვარი''' — ზღვისპირა პარკი ქალაქ [[ბათუმი|ბათუმში]]. პარკს ყოველწლიურად ორ მილიონამდე ვიზიტორი სტუმრობს. 2022 წლის მონაცემებით მისი სიგრძე 7 კილომეტრს შეადგენს. ამ მონაცემებით ის არის ყველაზე გრძელი ბულვარი [[შავი ზღვა|შავი ზღვის]] სანაპიროზე. ბათუმის ბულვარი არის [[კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლი]], რომელიც მოიცავს ბაღებს, ხეივნებსა და სკვერებს. == ისტორია == === წარმოშობა === 1878 წელს ქალაქ ბათუმს [[პორტო-ფრანკო ბათუმში|პორტო-ფრანკოს]] სტატუსი მიენიჭა და დაიწყო მისი ურბანული განვითარების ახალი ეტაპი. იმ პერიოდის ბათუმში მხოლოდ ორი პატარა ზომის ბაღი არსებობდა: კერძო საკუთრება - „გუბერნატორის ბაღი“ (დღესდღეობით ბათუმის საჯარო ბიბლიოთეკის მიმდებარე ტერიტორია) და "მელეთ-ბაღჩა", ბათუმისა და მისი შემოგარენის მოსახლეობის მიერ შეგროვებული სახსრებით გაშენებული ბაღი (დღესდღეობით სასტუმრო „ინტურისტი“-ს შემოგარენი).   ბათუმის ოლქის პოლიცმეისტერს თეოდორ ვოზნესენსკის გაუჩნდა იდეა ზღვის სანაპიროზე გაეკეთებინა სასეირნო ბულვარი, რის განხორციელებასაც მხარი დაუჭირა [[სამხედრო გუბერნატორი|სამხედრო გუბერნატორმა]] ა.მ სმეკილოვმა და გამოყო ბიუჯეტი 2000 მანეთის ოდენობით.<ref>{{Cite book|author=დავით კლდიაშვილი|year=1961|title=ჩემი ცხოვრების გზაზე|publisher=თბილისი : საბჭოთა საქართველო}}</ref> === ევროპელი მებაღეების ხანა === 1881 წელს ვოზნესენსკმა თავისი იდეის განსახორციელებლად მოიწვია [[გერმანელები|გერმანელი]] მებაღე-ინჟინრები [[რესლერი და რეიერი]], რომლებმაც იმავე წელს დაიწყეს ბაღის გაშენება. შავი ზღვის მსხვილქვიშიანი სანაპიროს - ჩამოტანილი ხელოვნური ნიადაგით ჩანაცვლება ძალიან ართულებდა საქმეს, თუმცა გერმანელ სპეციალისტებს ეს არ აბრკოლებდათ და ყველაფერთან ერთად ბულვარის მომავალი განაშენიანების პროექტზეც მუშაობდნენ. 1884 წლის ბოლოსთვის ბულვარში უკვე არსებობდა ორი ხეივანი, მაგრამ ა.მ სმეკილოვმა გადაწყვიტა მისი კიდევ უფრო განახლება, რისთვისაც შექმნა სპეცილაური კომისია, რომლის მუშაობაშიც ასევე ჩართულები იყვნენ [[საფრანგეთი|საფრანგეთის]] და [[ბელგია|ბელგიის]] მაშინდელი [[კონსული|კონსულები]]. კომისიის დადგენილებით ბათუმის ბულვარის პირველ ხელმძღვანელად დაინიშნა დიდგვაროვანი ფრანგი მებაღე-დეკორატორი [[მიშელ დალფონსი]]. დალფონსი საკმაოდ დამოუკიდებელი და ინდივიდუალური მმართველი გამოდგა. მიუხედავად იმისა, რომ არსებული კლიმატური და ნიადაგური პირობების გამო ბულვარის მოწყობა მოითხოვდა დიდ ძალისხმევასის, ის არასდროს ერიდებოდა სიახლეებთან და სირთულეებთან შეჭიდებას. . ბათუმის [[ტენიანობა|ტენიანი ჰაერის]]<nowiki/>ა და თავსხმა წვიმების მიუხედავად, ზაფხულსა და შემოდგომაზე ხანდახან რამდენიმეკვირიანი ისეთი სიცხეები იყო, რომ აუცილებელი ხდებოდა ბულვარის ხელოვნური მორწყვა. ვინაიდან ბაღში საკუთარი ნიადაგი საერთოდ არ იყო და მთელი ტერიტორია წარმოადგენდა მსხვილი ქვიშის სქელ ფენას,  ნარგავებისთვის აკეთებდნენ ორმოებს, არხებს და ავსებდნენ გარეუბნებიდან ჩამოტანილი ხელოვნური ნიადაგით. სწორედ ეს იყო ბულვარის შენახვის ყველაზე მსხვილი ხარჯი.<ref>{{Cite book|title=Батумь и его окрестности|publisher=Батумь|pages=640-644|year=1906}}</ref> დალფონსმა დაიწყო მცენარეების ინტროდუქცია და ბათუმის კლიმატისთვის დამახაიათებელი ხე-მცენარეების უცხოეთიდან ჩამოტანა. 1895 წლიდან შავმა ზღვამ პარკის მიდამოებში უკან დახევა დაიწყო, რითაც გაიზარდა სანაპიროს ტერიტორია და შესაძლებელი გახდა იქ ახალი ხეივნების და პლაჟის მოწყობა. მიშელ დალფონსი საფრანგეთიდან ბათუმში გემებით ეზიდებოდა  ხეებს, რომელთა დიდი ნაწილიც მანამდე საქართველოში საერთოდ არ ხარობდა. 1888 წელს ბათუმს ეწვია რუსეთის იმპერატორი [[ალექსანდრე III (რუსეთი)|ალექსანდრე III]] ოჯახთან ერთად. ბათუმში ყოფნის დროს ის ბათუმის ბულვარის ხშირი სტუმარი იყო და ერთერთ ხეივანში ხეებიც დარგო [[ნიკოლოზ II (რუსეთი)|უფლისწულ ნიკოლოზთან]] ერთად. ნიკოლოზის პატივსაცემად იმავე პერიოდში ეწოდა მშენებარე ბულვარს  „უფლისწულ ნიკოლოზის ბულვარი“. 1889 წლისთვის ბათუმის ბულვარის ფართობი უკვე 11790 კვ.მ-ს შეადგენდა. === 1890-1930 წლები === 1894 წელს, ბათუმის სათათბიროს პირველი არჩევნების  შედეგების მიხედვით, ქალაქის თავი გახდა [[ლუკა ასათიანი]], რომელიც თავისი ავტორიტეტისა და იმპერიის მაღალჩინოსნებთან კარგი ურთიერთობის საშუალებით, ახერხებდა სოლიდური თანხების მოზიდვას. ამ თანხების დიდი ნაწილი ხმარდებოდა ქალაქის გამწვანებას და მეტწილად ბათუმის ბულვარს. მეცხრამეტე-მეოცე საუკუნის მიჯნაზე პარკმა შეიძინა განათება და მუსიკალური მოედნები, სადაც იმართებოდა მეჯლისები. 1905 წელს, რეგიონში განვითარებული პოლიტიკური მოვლენების გამო,  პარკის შენება და განვითარება ორ ათეულზე მეტი წლით შეჩერდა. === იასონ გორდეზიანის ხანა === 1929 წელს ბათუმის ბულვარის გამგედ დაინიშნა ვერსალის ეროვნული სასოფლო-სამეურნეო ინსტიტუტის კურსდამთავრებული [[იასონ გორდეზიანი]]. საქართველოში დაბრუნებამდე გორდეზიანი  მუშაობდა [[საფრანგეთი|საფრანგეთის]], [[ბელგია|ბელგიის]], [[შვეიცარია|შვეიცარიის]] და [[ნიდერლანდები|ნიდერლანდების]] სხვადასხვა საბაღო მეურნეობებში. ასევე, [[ლონდონი|ლონდონის]] სამეფო ბოტანიკურ ბაღში ეკავა აგრონომ–დეკორატორის თანამდებობდა. 1932 – 1933 წლებში ბულვარი გაფართოვდა 1 ჰექტარით. 1934 წელს ჩატარდა მისი მხატვრული გაფორმება. ამავე წლებში აშენდა  [[კოლონადა|კოლონადები]]: ერთი შუა ბულვარში და ერთიც ცენტრალურ შესასვლელში, მაგრამ 1952 წელს [[საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკების კავშირი|სსრკ]] ხელისუფლებამ მეორე მათგანი მოანგრია და მის ნაცვლად [[იოსებ სტალინი|იოსებ სტალინის]] ძეგლი აღმართა. ბათუმის ბულვარს მიენიჭა სტალინის სახელი. 1917 წლიდან დაწყებულ [[პოლიტიკური რეპრესიები საბჭოთა კავშირში|პოლიტიკურ რეპრესიებს]] იასონ გორდეზიანი სასწაულებრივად გადაურჩა. ბათუმის ბოტანიკური ბაღის დაარსების და გაშენების შემდეგ, მთელი ცხოვრება მთლიანად მიუძღვნა ბულვარის განვითარებას. იასონ გორდეზიანმა გადაახალისა ბულვარის მცენარეული საფარი, გააფართოვა ძველი და შექმნა ახალი სანერგეები სათანადო  სათბურებითა და ორანჟერიებით, სადაც გამოჰყავდათ [[დეკორატიული მცენარეები|დეკორატიული]] და [[სუბტროპიკული კულტურები|სუბტროპიკული]] მცენარეების ნერგები.<ref>{{Cite book|author=თეიმურაზ კომახიძე|publisher=გამომცემლობა აჭარა|title=ქ.ბათუმის დაგეგმარებისა და განაშენიანების ისტორია|year=2000|pages=635 – 638}}</ref> ბულვარს მიემატა  კიდევ ერთი 1200 მეტრიანი ხეივანი, რომლიც მთლიანად გაშენდა ახალი სახეობის ნარგავებით. ამ პერიოდშივე გაკეთდა პატარა შადრევნები. === 1960-2000 წლები === 1970-1980-იან წლებში ბულვარი წარმოადგენდა ქალაქის მთავარ სარეკრეაციო ზონას, სადაც ტარდებოდა კულტურული და სპორტული ღონისძიებები. === ბულვარი დღეს === 2004 წლიდან დაიწყო ბულვარის განახლება და გაფართოება. [[ესპანელები|ესპანელმა]] არქიტექტორმა [[ალბერტო დომინგო კაბომ]] დააპროექტა დამატებით 1200 მეტრზე გადაჭიმული ტერიტორია. ამ გაფართოების შემდეგ ბათუმის ბულვარის სიგრძემ 7 კილომეტრს მიაღწია, სადაც დაირგო  სხვადასხვა სახის სუბტროპიკული დეკორატიული მცენარეები და ბუჩქები; ასევე, პარკს დაემატა ახალი [[სკულპტურა|სკულპტურები]]. პარკის მთელ გაყოლებაზე გაკეთდა ველობილიკი. საკომუნიკაციო ქსელების გაყვანამ, კერძო სექტორს საშუალება მისცა გაეკეთებინა სხვადასხვა დანიშნულების კომერციული სივრცეები. ბათუმის ბულვარის განახლება ყოველდღიურად მიმდინარეობს და ნელნელა ექცევა განაშენიანების ახალ ჩარჩოებში, რადგან 2022 წელს შემუშავებულ იქნა მისი [[გენერალური გეგმა (მრავალმნიშვნელოვანი)|განაშენიანების გენერალური გეგმა]]. == ბუნება == === ფლორა და ფაუნა === ბათუმის ბულვარის ტერიტორიაზე არსებობს ასათი სახეობის - ასი ათასამდე ნარგავი, რომელთა განახლებაც ყოველწლიურად მიმდინარეობს. ყოველწლიურად ირგვება სხვადასხვა სახეობის  მილიონამდე ერთწლოვანი ყვავილი და ნახლდება მრავალწლოვანი ყვავილების რიგი. პარკში ძირითადად ჭარბობს ტროპიკული და სუბტროპიკული ხე-მცენარეები, მათ შორის ძალიან იშვიათი ჯიშებიც: სხვადასხვა სახეობის ფიჭვი, სხვადასხვა სახეობის მუხა, სხვადასხვა სახეობის კვიპაროსი, ბამბუკი, კედარი, ტუია, საკურა, პალმა და სხვა. ბულვარის ტერიტორიაზე ხშირად შეხვდებით ციყვებსა და ზღარბებს, თუმცა  ვიზიტორების განსაკუთრებულ ყურადღებას იქცევს  სპეციალურად გამოყოფილი ზოოკუთხე, სადაც  150-ზე მეტი ბინადარია - აქედან მხოლოდ რამდენიმე არის კუ, დანარჩენს კი წარმოადგენს შემდეგი სახეობის ფრინველებს:  გედები, მთის ბატები, ვარხვები, იხვები, ფარშევანგები, რამდენიმე ჯიშის თუთიყუში და სხვა.  === სკვერები, ხეივნები, ბაღები === 1020 კვ/მ-ზე გაშენებული „იაპონური ბაღი“ დაგეგმილია იაპონური კულტურისთვის დამახასიათებელი ისეთი ლანდშაფტური დიზაინითა და ელემენტებით, როგორიც არის წყალსატევი, ბუნებრივი ქვის ბილიკები, ტორი, კასუგები და იაპონური ჯიშის ხე-მცენარეები. ბათუმის ბულვარში ასევე ფუნქციონირებს სამი სკვერი: ტროპიკული სკვერი, სადაც უამრავი სახეობის ტროპიკული ჯიშის მცენარეს შეხვდებით; იასონ გორდეზიანის სახელობის სკვერი - 4000 ძირზე მეტი დეკორატიული ჯიშის ხე-მცენარით გაშენებული სკვერი და უკრაინული სკვერი, რომელიც 1970-იან წლებში გაიხსნა, ბათუმელი მწერლის ამირან შერვაშიძის ინიციატივით. ფიჭვების, მაგნოლიების და პალმების ხეივნები ბულვარის „ფილტვების“ როლს ასრულებს. სწორედ ეს სამი ხეივანი წარმოადგენს ძირითად სასეირნო ადგილებს ბათუმის ბულვარში. ამ მცენარეების ნაწილი ას წელზე მეტს ითვლის და დღემდე მიმდინარეობს მათი ახალი ნარგავებით განახლება. == ღირსშესანიშნაობები == === შენობა-ნაგებობები === 1863 წელს აშენებული ბათუმის შუქურა არის ყველაზე ძველი შენობა-ნაგებობა რომელიც ბულვარის ტერიტორიაზე მდებარეობს. 1882 წელს ფრანგი ინჟინრების მიერ გადაკეთებული ბათუმის შუქურა წარმოადგენს თავისი დროის ინჟინერიის უნიკალურ ნიმუშს,  რომელიც დღემდე ასრულებს თავის ფუნქციას. ბათუმის კოლონადების პროექტი იტალიის ქალაქ სორრენტოდან 1930 წელს ჩამოიტანა ბათუმელმა ექიმმა ივანე მჭედლიძემ, მაქსიმ გორკის დახმარებით.  ანტიკური სტილის კოლონადების მშენებლობა  4 წელს მიმდინარეობდა და 1934 წელს დასრულდა, მის მშენებლობას ხელმძღვანელობდნენ პავლე ნადირაშვილი და ბოგდან კირაკოსიანი. ის ზღვის სანაპიროზე გასვლისას კარიბჭის როლის შესასრულებლად აშენდა, თუმცა დღესდღეობით სხვადასხვა გასართობი ღონისძიებების სცენადაც ხშირად გამოიყენება. საზაფხულო თეატრი, რომელიც აშენდა 1948-1949 წლებში, წარმოადგენდა ლურსმნის გარეშე აგებულ ხის შენობას. მისი პროექტის ავტორები იყვნენ არქიტექტორები კახა ჯავახიშვილი (ივ.ჯავახიშვილის შვილი) და ბოგდან კირაკოსიანი. 1998 წელს, ბულვარის საზაფხულო თეატრი გაურკვეველ ვითარებაში დაიწვა. თუმცა, 2013 წელს მოხდა საზაფხულო თეატრის აღდგენა და ახალი, ანალოგიური შენობა მაინც დაუბრუნდა ბათუმის ბულვარს. კაფე ფანტაზია ე.წ რვაფეხა არის მოზაიკური ხელოვნების ყველაზე ცნობილი ფუნქციური ნაგებობა ქალაქ ბათუმში, რომელიც დააპროექტა ცნობილმა ქართველმა მხატვარმა ზურაბ კაპანაძემ 1975 წელს.  "რვაფეხას თავისებურება იმაში გამოიხატება, რომ მისი სისქე მის სხვა განზომილებებთან შედარებით უმნიშვნელო სიდიდეს წარმოადგენს და ამიტომ არის შესაძლებელი საოცრად ელეგანტური, თხელკანიანი, რთული ფორმის კონსტრუქციების მშენებლობა. საქართველოში ასეთი კონსტრუქციების არსებობა იმაზე მიუთითებს, რომ ჩვენთანაც იგივე დროს, იგივე პროცესებს ჰქონდა ადგილი, მიუხედავად იმისა, რომ რკინის ფარდის უკან ვცხოვრობდით."<ref>{{Cite web|url=https://batumelebi.netgazeti.ge/news/9059/|author=ბათუმელები|year=2015|title=ორმაგი სიმრუდე}}</ref> კაფეს 2019 წელს ჩაუტარდა რეკონსტრუქცია და დაიბრუნა პირვანდელი სახე. ვეტერანთა კლუბი არის ჭადრაკში მსოფლიოს ხუთგზის ჩემპიონის ნონა გაფრინდაშვილის სახელობის კლუბი, რომელიც ყოველწლიურად მასპინძლობს სხვადასხვა ტურნირს ჭადრაკსა თუ ნარდში. კლუბში წარმოადგენს ბათუმელი ვეტერანებისა და კოლორიტების საყვარელ ადგილს. ანბანის კოშკი - ესპანელი არქიტექტორის ალბერტო დომინგო კაბოს ესკიზით შექმნილი 130 მეტრი სიმაღლის რკინის ნაგებობაა. კოშკის დიზაინის შთაგონება გახლავთ გენეტიკური კოდის შემცველი  დნმ-ის სტრუქტურის შერწყმა და ქართული ანბანთან, როგორც ქართველი ხალხის უნიკალურობის გამოხატულებასთან. აშენდა 2011 წელს. === ქანდაკებები === ბათუმის ბულვარში ქანდაკებები მეოცე საუკუნის 30-იანი წლების დასაწყისში გამოჩნდა. იტალიიდან ჩამოტანილი, ანტიკური ხანის მარმარილოს 20-მდე სკულპტურა ბულვარის ცენტრალურ ნაწილში განთავსდა, მაგრამ მეორე მსოფლიო ომის დროს ჯარისკაცები ქანდაკებებს  სამიზნედ იყენებდნენ და სროლაში ვარჯიშობდნენ, რის გამოც ქანდაკებების ნაწილი დაზიანდა, გადარჩენილი ნაწილი კი - უკვალოდ გაქრა. სკულპტურათა შემდგომი ბედი დღემდე გაურკვეველია. დღევანდელ ბულვარში ყველაზე გამორჩეული სკულპტურა გახლავთ თამარ კვესიტაძის მიერ 2007 წელს შექმნილი, მოძრავი ქანდაკება - „ალი და ნინო“.  ქანდაკება შექმნილია აზერბაიჯანელი მწერლის, ყურბან საიდის ამავე სახელწოდების რომანის მიხედვით, რომელიც მოგვითხრობს აზერბაიჯანელი მუსლიმი კაცისა და ქართველი ქრისტიანი ქალის სიყვარულზე. შვიდმეტრიანი კონსტრუქცია 8-10 წუთის ინტერვალით ასრულებს წრიულ მოძრაობას, რომლის ბოლოსაც, ქალისა და მამაკაცის სილუეტები გეომეტრიული სიზუსტით ერწყმიან ერთმანეთს. ის არის მუდმივი მოძრაობის, სიყვარულისა და კულტურათა შერწყმის სიმბოლო. „ქალი ველოსიპედზე“ არის კლასიკური სტილის, ბულვარის ერთ-ერთი შადრევნის აუზში ჩადგმული ქანდაკება. კლასიკური სტილის შესანიშნავ ნიმუშს წარმოადგენს ასევე  ბულვარის ცენტრალურ შესასვლელთან მდგომი „ფერია“ ე.წ „ქალი პეპელა“. 2012 წელს საზეიმოდ გაიხსნა ბათუმის ბულვარის ყველაზე დამსახურებული ხელმძღვანელების მიშელ დალფონსისა და იასონ გორდეზიანის ძეგლები. გორდეზიანის ქანდაკების ავტორია ცნობილი ქართველი მოქანდაკე ირაკლი წულაძე, ისევე როგორც ბულვარში განთავსებული სხვა ქანდაკებებისა: „პირველი სიყვარული“ და "მე, შენ და ბათუმი". ბათუმის ბულვარში, განსაკუთრებით კი მის ახალ ნაწილში, შეხვდებით ასევე სხვადასხვა პერიოდში შექმნილ. სხვა უამრავ თანამედროვე სკულპტურას. === შადრევნები === ბათუმის ბულვარში რამდენიმე შადრევანია თუმცა ორი მათგან განსაკუთრებული პოპულარობით სარგებლობს. ბულვარის ცენტრალური შადრევნები გაკეთდა 1977 წელს. შადრევნები იყოფა სამ ნაწილად: ორი კვადრატული ფორმის და ერთიც წრიული. შადრევნები გარშემორტყმულია „სალამურიანი ბიჭის“ ცვილის ქანდაკებებით და ათასობით დამთვალიერებელს მასპინძლობს ყოველდღიურად. ძველი და ახალი ბულვარის გასაყარზე, არდაგანის ტბაში განთავსებული მოცეკვავე შადრევანი ღამით ფერადი ნათურებით ნათდება, ირთვება მუსიკა და იწყება სამგანზომილებიანი ლაზერული შოუ სპეციალური ჰოლოგრამით, რომელიც მოცეკვავე წყლის ილუზიას უქმნის მნახველებს. == აქტივობები == === რეკრეაცია === იახტკლუბი მდებარეობს ბულვარის დასაწყისში და იდეალური ადგილია ექსტრემის მოყვარულთათვის; ვიზიტორებს აქ შესაძლებლობა აქვთ იქირაონ პარაპლანი და სიმაღლიდან მოავლონ თვალი შავი ზღვის ხედებს. ასევე,  შეგიძლიათ იქირაოთ და შეცუროთ ზღვაში პატარა  იახტებითა და წლის სკუტერებით. ბულვარის ოთხ ლოკაციაზე განთავსებულია ღია ფიტნეს სივრცეები, სადაც ნებისმიერ მსურველს შეუძლია ივარჯიშოს მისთვის სასურველი ტრენაჟორებით სრულიად უსასყიდლოდ. ბულვარი შუაგულში უკვე წლებია რაც არსებობს  საერთაშორისო სტანდარტების შესაბამისი ღია კორტები, სადაც იმართება იმართება სხვადასხვა დონის საერთაშორისო ტურნირები. კორტებზე ყოველდღიურად შეუძლიათ ივარჯიშონ როგორც სპორტსმენებს, ისე მოყვარულებს. ველომოყვარულებისთვის, ბათუმის ბულვარი საუკეთესო ადგილია, რადგან 7 კილომეტრიანი ველობილიკი, რომლის მიმდებარე ტერიტორიებზე განთავსებულია ოცზე მეტი ველოტერმინალი, მსურველებს საშუალებას აძლევს იქირავონ და სეირნობა ან ვარჯიში განაგრძონ ველოსიპედით. აქ ფუქნციონირებს რამდენიმე სტადიონი და მცირე ზომის სკეიტპარკი. ასევე, მაგიდის ჩოგბურთისა და ბილიარდის მოყვარულებისთვის განკუთვნილი სპეციალური სათამაშო მაგიდები. === გართობა === ბათუმის ბულვარში ყოველწლიურად ბევრი კონცერტი და ფესტივალი იმართება, თუმცა ყველაზე გამორჩეული ფესტივალი გახლავთ „შავი ზღვის ჯაზფესტივალი“, რომლის ფარგლებშიც ადგილობრივი მსმენელის წინაშე წარმსდგარან ისეთი მუსიკოსები, როგორებიც არიან: Snoop Dogg, Kool & The Gang, The Prodigy, Jamiroquai, George Clinton და ა.შ საქართველოში ძალიან დიდი პოპულარობით სარგებლობს საერთაშორისო კინოფესტივალი BIAFF, რომლის ღია ცის ქვეშ კინოჩვენებებიც ძირითადად მიმდინარეობს ბულვარში. ბათუმის პანორამული ბორბალი (სათვალთვალო ბორბალი; ეშმაკის ბორბალი) არის 55 მეტრი სიმაღლის, 240 ადამიანზე გათვლილი ყველაზე დიდი ზომის ატრაქციონი ბათუმის ბულვარში. პანორამული ბორბალი ერთ-ერთი ყველაზე კარგი საშუალებაა ბათუმის ხედების დასათვალიერებლად და აღსაქმელად. მისი ერთი წრის გაკეთების ხანგრძლივობა 10 წუთია. სხვა ტიპის გართობისა და დასვენების სურვილის შემთხვევაში - არც ბარების, რესტორნების, და კლუბების  მოყვარულებს აქვთ არჩევანის სიმწირე. == გალერეა == [[ფაილი:Boulevard Beach 3. XIX Century.jpg|მარცხნივ|მინი|ბათუმის ბულვარის პლიაჟი ზაფხულში]] [[ფაილი:Boulevard Beach 2. XIX Century.jpg|ცენტრი|მინი|ბათუმის ბულვარის პლიაჟი მეცხრამეტე საუკუნეში]] == რესურსები ინტერნეტში == [[კატეგორია:პარკები]] [[კატეგორია:ბულვარები]] [[კატეგორია:კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლები აჭარის ავტონომიურ რესპუბლიკაში]] [[კატეგორია:კულტურული მემკვიდრეობა]] [[კატეგორია:რეკრეაცია გარეთ]] <references /> g8olmog8fg75od0uekq5m3u5p8m6hnf 4408715 4408654 2022-08-18T17:01:53Z Sosotedrd 142647 wikitext text/x-wiki {{ვიკი}} {{წყარო}} {{უკატეგორიო}} '''ბათუმის ბულვარი''' — ზღვისპირა პარკი ქალაქ [[ბათუმი|ბათუმში]]. პარკს ყოველწლიურად ორ მილიონამდე ვიზიტორი სტუმრობს. 2022 წლის მონაცემებით მისი სიგრძე 7 კილომეტრს შეადგენს. ამ მონაცემებით ის არის ყველაზე გრძელი ბულვარი [[შავი ზღვა|შავი ზღვის]] სანაპიროზე. ბათუმის ბულვარი არის [[კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლი]], რომელიც მოიცავს ბაღებს, ხეივნებსა და სკვერებს. == ისტორია == === წარმოშობა === 1878 წელს ქალაქ ბათუმს [[პორტო-ფრანკო ბათუმში|პორტო-ფრანკოს]] სტატუსი მიენიჭა და დაიწყო მისი ურბანული განვითარების ახალი ეტაპი. იმ პერიოდის ბათუმში მხოლოდ ორი პატარა ზომის ბაღი არსებობდა: კერძო საკუთრება - „გუბერნატორის ბაღი“ (დღესდღეობით ბათუმის საჯარო ბიბლიოთეკის მიმდებარე ტერიტორია) და "მელეთ-ბაღჩა", ბათუმისა და მისი შემოგარენის მოსახლეობის მიერ შეგროვებული სახსრებით გაშენებული ბაღი (დღესდღეობით სასტუმრო „ინტურისტი“-ს შემოგარენი).   ბათუმის ოლქის პოლიცმეისტერს თეოდორ ვოზნესენსკის გაუჩნდა იდეა ზღვის სანაპიროზე გაეკეთებინა სასეირნო ბულვარი, რის განხორციელებასაც მხარი დაუჭირა [[სამხედრო გუბერნატორი|სამხედრო გუბერნატორმა]] ა.მ სმეკილოვმა და გამოყო ბიუჯეტი 2000 მანეთის ოდენობით.<ref>{{Cite book|author=დავით კლდიაშვილი|year=1961|title=ჩემი ცხოვრების გზაზე|publisher=თბილისი : საბჭოთა საქართველო}}</ref> === ევროპელი მებაღეების ხანა === 1881 წელს ვოზნესენსკმა თავისი იდეის განსახორციელებლად მოიწვია [[გერმანელები|გერმანელი]] მებაღე-ინჟინრები [[რესლერი და რეიერი]], რომლებმაც იმავე წელს დაიწყეს ბაღის გაშენება. შავი ზღვის მსხვილქვიშიანი სანაპიროს - ჩამოტანილი ხელოვნური ნიადაგით ჩანაცვლება ძალიან ართულებდა საქმეს, თუმცა გერმანელ სპეციალისტებს ეს არ აბრკოლებდათ და ყველაფერთან ერთად ბულვარის მომავალი განაშენიანების პროექტზეც მუშაობდნენ. 1884 წლის ბოლოსთვის ბულვარში უკვე არსებობდა ორი ხეივანი, მაგრამ ა.მ სმეკილოვმა გადაწყვიტა მისი კიდევ უფრო განახლება, რისთვისაც შექმნა სპეცილაური კომისია, რომლის მუშაობაშიც ასევე ჩართულები იყვნენ [[საფრანგეთი|საფრანგეთის]] და [[ბელგია|ბელგიის]] მაშინდელი [[კონსული|კონსულები]]. კომისიის დადგენილებით ბათუმის ბულვარის პირველ ხელმძღვანელად დაინიშნა დიდგვაროვანი ფრანგი მებაღე-დეკორატორი [[მიშელ დალფონსი]]. დალფონსი საკმაოდ დამოუკიდებელი და ინდივიდუალური მმართველი გამოდგა. მიუხედავად იმისა, რომ არსებული კლიმატური და ნიადაგური პირობების გამო ბულვარის მოწყობა მოითხოვდა დიდ ძალისხმევასის, ის არასდროს ერიდებოდა სიახლეებთან და სირთულეებთან შეჭიდებას. . ბათუმის [[ტენიანობა|ტენიანი ჰაერის]]<nowiki/>ა და თავსხმა წვიმების მიუხედავად, ზაფხულსა და შემოდგომაზე ხანდახან რამდენიმეკვირიანი ისეთი სიცხეები იყო, რომ აუცილებელი ხდებოდა ბულვარის ხელოვნური მორწყვა. ვინაიდან ბაღში საკუთარი ნიადაგი საერთოდ არ იყო და მთელი ტერიტორია წარმოადგენდა მსხვილი ქვიშის სქელ ფენას,  ნარგავებისთვის აკეთებდნენ ორმოებს, არხებს და ავსებდნენ გარეუბნებიდან ჩამოტანილი ხელოვნური ნიადაგით. სწორედ ეს იყო ბულვარის შენახვის ყველაზე მსხვილი ხარჯი.<ref>{{Cite book|title=Батумь и его окрестности|publisher=Батумь|pages=640-644|year=1906}}</ref> დალფონსმა დაიწყო მცენარეების ინტროდუქცია და ბათუმის კლიმატისთვის დამახაიათებელი ხე-მცენარეების უცხოეთიდან ჩამოტანა. 1895 წლიდან შავმა ზღვამ პარკის მიდამოებში უკან დახევა დაიწყო, რითაც გაიზარდა სანაპიროს ტერიტორია და შესაძლებელი გახდა იქ ახალი ხეივნების და პლაჟის მოწყობა. მიშელ დალფონსი საფრანგეთიდან ბათუმში გემებით ეზიდებოდა  ხეებს, რომელთა დიდი ნაწილიც მანამდე საქართველოში საერთოდ არ ხარობდა. 1888 წელს ბათუმს ეწვია რუსეთის იმპერატორი [[ალექსანდრე III (რუსეთი)|ალექსანდრე III]] ოჯახთან ერთად. ბათუმში ყოფნის დროს ის ბათუმის ბულვარის ხშირი სტუმარი იყო და ერთერთ ხეივანში ხეებიც დარგო [[ნიკოლოზ II (რუსეთი)|უფლისწულ ნიკოლოზთან]] ერთად. ნიკოლოზის პატივსაცემად იმავე პერიოდში ეწოდა მშენებარე ბულვარს  „უფლისწულ ნიკოლოზის ბულვარი“. 1889 წლისთვის ბათუმის ბულვარის ფართობი უკვე 11790 კვ.მ-ს შეადგენდა. === 1890-1930 წლები === 1894 წელს, ბათუმის სათათბიროს პირველი არჩევნების  შედეგების მიხედვით, ქალაქის თავი გახდა [[ლუკა ასათიანი]], რომელიც თავისი ავტორიტეტისა და იმპერიის მაღალჩინოსნებთან კარგი ურთიერთობის საშუალებით, ახერხებდა სოლიდური თანხების მოზიდვას. ამ თანხების დიდი ნაწილი ხმარდებოდა ქალაქის გამწვანებას და მეტწილად ბათუმის ბულვარს. მეცხრამეტე-მეოცე საუკუნის მიჯნაზე პარკმა შეიძინა განათება და მუსიკალური მოედნები, სადაც იმართებოდა მეჯლისები. 1905 წელს, რეგიონში განვითარებული პოლიტიკური მოვლენების გამო,  პარკის შენება და განვითარება ორ ათეულზე მეტი წლით შეჩერდა. === იასონ გორდეზიანის ხანა === 1929 წელს ბათუმის ბულვარის გამგედ დაინიშნა ვერსალის ეროვნული სასოფლო-სამეურნეო ინსტიტუტის კურსდამთავრებული [[იასონ გორდეზიანი]]. საქართველოში დაბრუნებამდე გორდეზიანი  მუშაობდა [[საფრანგეთი|საფრანგეთის]], [[ბელგია|ბელგიის]], [[შვეიცარია|შვეიცარიის]] და [[ნიდერლანდები|ნიდერლანდების]] სხვადასხვა საბაღო მეურნეობებში. ასევე, [[ლონდონი|ლონდონის]] სამეფო ბოტანიკურ ბაღში ეკავა აგრონომ–დეკორატორის თანამდებობდა. 1932 – 1933 წლებში ბულვარი გაფართოვდა 1 ჰექტარით. 1934 წელს ჩატარდა მისი მხატვრული გაფორმება. ამავე წლებში აშენდა  [[კოლონადა|კოლონადები]]: ერთი შუა ბულვარში და ერთიც ცენტრალურ შესასვლელში, მაგრამ 1952 წელს [[საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკების კავშირი|სსრკ]] ხელისუფლებამ მეორე მათგანი მოანგრია და მის ნაცვლად [[იოსებ სტალინი|იოსებ სტალინის]] ძეგლი აღმართა. ბათუმის ბულვარს მიენიჭა სტალინის სახელი. 1917 წლიდან დაწყებულ [[პოლიტიკური რეპრესიები საბჭოთა კავშირში|პოლიტიკურ რეპრესიებს]] იასონ გორდეზიანი სასწაულებრივად გადაურჩა. ბათუმის ბოტანიკური ბაღის დაარსების და გაშენების შემდეგ, მთელი ცხოვრება მთლიანად მიუძღვნა ბულვარის განვითარებას. იასონ გორდეზიანმა გადაახალისა ბულვარის მცენარეული საფარი, გააფართოვა ძველი და შექმნა ახალი სანერგეები სათანადო  სათბურებითა და ორანჟერიებით, სადაც გამოჰყავდათ [[დეკორატიული მცენარეები|დეკორატიული]] და [[სუბტროპიკული კულტურები|სუბტროპიკული]] მცენარეების ნერგები.<ref>{{Cite book|author=თეიმურაზ კომახიძე|publisher=გამომცემლობა აჭარა|title=ქ.ბათუმის დაგეგმარებისა და განაშენიანების ისტორია|year=2000|pages=635 – 638}}</ref> ბულვარს მიემატა  კიდევ ერთი 1200 მეტრიანი ხეივანი, რომლიც მთლიანად გაშენდა ახალი სახეობის ნარგავებით. ამ პერიოდშივე გაკეთდა პატარა შადრევნები. === 1960-2000 წლები === 1970-1980-იან წლებში ბულვარი წარმოადგენდა ქალაქის მთავარ სარეკრეაციო ზონას, სადაც ტარდებოდა კულტურული და სპორტული ღონისძიებები. === ბულვარი დღეს === 2004 წლიდან დაიწყო ბულვარის განახლება და გაფართოება. [[ესპანელები|ესპანელმა]] არქიტექტორმა [[ალბერტო დომინგო კაბომ]] დააპროექტა დამატებით 1200 მეტრზე გადაჭიმული ტერიტორია. ამ გაფართოების შემდეგ ბათუმის ბულვარის სიგრძემ 7 კილომეტრს მიაღწია, სადაც დაირგო  სხვადასხვა სახის სუბტროპიკული დეკორატიული მცენარეები და ბუჩქები; ასევე, პარკს დაემატა ახალი [[სკულპტურა|სკულპტურები]]. პარკის მთელ გაყოლებაზე გაკეთდა ველობილიკი. საკომუნიკაციო ქსელების გაყვანამ, კერძო სექტორს საშუალება მისცა გაეკეთებინა სხვადასხვა დანიშნულების კომერციული სივრცეები. ბათუმის ბულვარის განახლება ყოველდღიურად მიმდინარეობს და ნელნელა ექცევა განაშენიანების ახალ ჩარჩოებში, რადგან 2022 წელს შემუშავებულ იქნა მისი [[გენერალური გეგმა (მრავალმნიშვნელოვანი)|განაშენიანების გენერალური გეგმა]]. == ბუნება == === ფლორა და ფაუნა === ბათუმის ბულვარის ტერიტორიაზე არსებობს ასათი სახეობის - ასი ათასამდე ნარგავი, რომელთა განახლებაც ყოველწლიურად მიმდინარეობს. ყოველწლიურად ირგვება სხვადასხვა სახეობის  მილიონამდე ერთწლოვანი და მრავალწლოვანი ყვავილების რიგი. პარკში ძირითადად ჭარბობს ტროპიკული და სუბტროპიკული ხე-მცენარეები, მათ შორის ძალიან იშვიათი ჯიშებიც: სხვადასხვა სახეობის [[ფიჭვისებრნი|ფიჭვი]], სხვადასხვა სახეობის [[მუხა]], სხვადასხვა სახეობის [[კვიპაროზი|კვიპაროსი]], [[ბამბუკისებრნი|ბამბუკი]], [[კედარი]], [[ტუია]], [[საკურა]], [[პალმები|პალმა]] და სხვა. ბულვარში ხშირად შეხვდებით [[ციყვი|ციყვებსა]] და [[ზღარბისებრნი|ზღარბებს]], თუმცა  ვიზიტორების განსაკუთრებულ ყურადღებას იქცევს  სპეციალურად გამოყოფილი ზოოკუთხე, სადაც  150-ზე მეტი ბინადარია - აქედან მხოლოდ რამდენიმე არის [[კუები|კუ]], დანარჩენს კი წარმოადგენს შემდეგი სახეობის [[ფრინველები|ფრინველებს]]:  [[გედები]], [[ბატები|მთის ბატები]], [[ვარხვისნაირნი|ვარხვები]], [[იხვები]], [[ფარშავანგი|ფარშევანგები]], რამდენიმე ჯიშის [[თუთიყუშისნაირნი|თუთიყუში]] და სხვა.  === სკვერები, ხეივნები, ბაღები === 1020 კვ/მ-ზე გაშენებული „იაპონური ბაღი“ დაგეგმილია [[იაპონური კულტურა|იაპონური კულტურისთვის]] დამახასიათებელი ისეთი ლანდშაფტური დიზაინითა და ელემენტებით, როგორიც არის წყალსატევი, ბუნებრივი ქვის ბილიკები, ტორი, კასუგები და იაპონური ჯიშის ხე-მცენარეები. ბათუმის ბულვარში ასევე ფუნქციონირებს სამი სკვერი: ტროპიკული სკვერი, სადაც უამრავი სახეობის [[ტროპიკული ტყეები|ტროპიკული ჯიშის მცენარეს]] შეხვდებით; იასონ გორდეზიანის სახელობის სკვერი - 4000 ძირზე მეტი დეკორატიული ჯიშის ხე-მცენარით გაშენებული სკვერი და [[უკრაინა|უკრაინული]] სკვერი, რომელიც 1970-იან წლებში გაიხსნა, ბათუმელი მწერლის [[ამირან შერვაშიძე|ამირან შერვაშიძის]] ინიციატივით. [[ფიჭვისებრნი|ფიჭვების]], [[მაგნოლიასებრნი|მაგნოლიების]] და [[პალმები|პალმების]] ხეივნები ბულვარის „ფილტვების“ როლს ასრულებს. სწორედ ეს სამი ხეივანი წარმოადგენს ძირითად სასეირნო ადგილებს ბათუმის ბულვარში. ამ მცენარეების ნაწილი ას წელზე მეტს ითვლის და დღემდე მიმდინარეობს მათი ახალი ნარგავებით განახლება. == ღირსშესანიშნაობები == === შენობა-ნაგებობები === 1863 წელს აშენებული ბათუმის შუქურა არის ყველაზე ძველი შენობა-ნაგებობა, რომელიც ბულვარის ტერიტორიაზე მდებარეობს. 1882 წელს ფრანგი ინჟინრების მიერ გადაკეთებული ბათუმის შუქურა წარმოადგენს თავისი დროის ინჟინერიის უნიკალურ ნიმუშს,  რომელიც დღემდე ასრულებს თავის ფუნქციას. ბათუმის კოლონადების პროექტი იტალიის ქალაქ [[სორრენტო|სორრენტოდან]] 1930 წელს ჩამოიტანა ბათუმელმა ექიმმა [[ივანე მჭედლიძე|ივანე მჭედლიძემ]], [[მაქსიმ გორკი|მაქსიმ გორკის]] დახმარებით. ანტიკური სტილის კოლონადების მშენებლობა  4 წელს მიმდინარეობდა და 1934 წელს დასრულდა, მის მშენებლობას ხელმძღვანელობდნენ [[პავლე ნადირაშვილი]] და [[ბოგდან კირაკოსიანი]]. ის ზღვის სანაპიროზე გასვლისას კარიბჭის როლის შესასრულებლად აშენდა, თუმცა დღესდღეობით სხვადასხვა გასართობი ღონისძიებების სცენადაც ხშირად გამოიყენება. საზაფხულო თეატრი, რომელიც აშენდა 1948-1949 წლებში, წარმოადგენდა ლურსმნის გარეშე აგებულ ხის შენობას. მისი პროექტის ავტორები იყვნენ არქიტექტორები [[კახა ჯავახიშვილი]] და [[ბოგდან კირაკოსიანი]]. 1998 წელს, ბულვარის საზაფხულო თეატრი გაურკვეველ ვითარებაში დაიწვა. თუმცა, 2013 წელს მოხდა საზაფხულო თეატრის აღდგენა და ახალი, ანალოგიური შენობის სახით. [[კაფე ფანტაზია]] ე.წ რვაფეხა არის მოზაიკური ხელოვნების ყველაზე ცნობილი ფუნქციური ნაგებობა ქალაქ ბათუმში, რომელიც დააპროექტა ცნობილმა ქართველმა მხატვარმა [[ზურაბ კაპანაძე|ზურაბ კაპანაძემ]] 1975 წელს.  "რვაფეხას თავისებურება იმაში გამოიხატება, რომ მისი სისქე მის სხვა განზომილებებთან შედარებით უმნიშვნელო სიდიდეს წარმოადგენს და ამიტომ არის შესაძლებელი საოცრად ელეგანტური, თხელკანიანი, რთული ფორმის კონსტრუქციების მშენებლობა. საქართველოში ასეთი კონსტრუქციების არსებობა იმაზე მიუთითებს, რომ ჩვენთანაც იგივე დროს, იგივე პროცესებს ჰქონდა ადგილი, მიუხედავად იმისა, რომ რკინის ფარდის უკან ვცხოვრობდით."<ref>{{Cite web|url=https://batumelebi.netgazeti.ge/news/9059/|author=ბათუმელები|year=2015|title=ორმაგი სიმრუდე}}</ref> კაფეს 2019 წელს ჩაუტარდა რეკონსტრუქცია და დაიბრუნა პირვანდელი სახე. ვეტერანთა კლუბი არის ჭადრაკში მსოფლიოს ხუთგზის ჩემპიონის [[ნონა გაფრინდაშვილი|ნონა გაფრინდაშვილის]] სახელობის კლუბი, რომელიც ყოველწლიურად მასპინძლობს სხვადასხვა ტურნირს ჭადრაკსა თუ ნარდში. კლუბში წარმოადგენს ბათუმელი ვეტერანებისა და კოლორიტების საყვარელ ადგილს. [[ანბანის კოშკი]] - ესპანელი არქიტექტორის [[ალბერტო დომინგო კაბო|ალბერტო დომინგო კაბოს]] ესკიზით შექმნილი 130 მეტრი სიმაღლის რკინის ნაგებობაა. კოშკის დიზაინის შთაგონება გახლავთ [[გენეტიკური კოდი|გენეტიკური კოდის]] შემცველი  <nowiki/>[[დეზოქსირიბონუკლეინის მჟავა|დნმ-ის]] სტრუქტურის შერწყმა და [[ქართული ანბანი|ქართული ანბანთან]], როგორც [[ქართველები|ქართველი ხალხის]] უნიკალურობის გამოხატულებასთან. აშენდა 2011 წელს. === ქანდაკებები === ბათუმის ბულვარში ქანდაკებები მეოცე საუკუნის 30-იანი წლების დასაწყისში გამოჩნდა. იტალიიდან ჩამოტანილი, ანტიკური ხანის მარმარილოს 20-მდე სკულპტურა ბულვარის ცენტრალურ ნაწილში განთავსდა, მაგრამ მეორე მსოფლიო ომის დროს ჯარისკაცები ქანდაკებებს  სამიზნედ იყენებდნენ და სროლაში ვარჯიშობდნენ, რის გამოც ქანდაკებების ნაწილი დაზიანდა, გადარჩენილი ნაწილი კი - უკვალოდ გაქრა. სკულპტურათა შემდგომი ბედი დღემდე გაურკვეველია. დღევანდელ ბულვარში ყველაზე გამორჩეული სკულპტურა გახლავთ [[თამარ კვესიტაძე|თამარ კვესიტაძის]] მიერ 2007 წელს შექმნილი, მოძრავი ქანდაკება - „<nowiki/>[[ალი და ნინო]]<nowiki/>“. ქანდაკება შექმნილია [[აზერბაიჯანელები|აზერბაიჯანელი]] მწერლის, [[ყურბან საიდი|ყურბან საიდის]] ამავე სახელწოდების რომანის მიხედვით, რომელიც მოგვითხრობს აზერბაიჯანელი მუსლიმი კაცისა და ქართველი ქრისტიანი ქალის სიყვარულზე. შვიდმეტრიანი კონსტრუქცია 8-10 წუთის ინტერვალით ასრულებს წრიულ მოძრაობას, რომლის ბოლოსაც, ქალისა და მამაკაცის სილუეტები გეომეტრიული სიზუსტით ერწყმიან ერთმანეთს. ის არის მუდმივი მოძრაობის, სიყვარულისა და კულტურათა შერწყმის სიმბოლო. „ქალი ველოსიპედზე“ არის კლასიკური სტილის, ბულვარის ერთ-ერთი შადრევნის აუზში ჩადგმული ქანდაკება. კლასიკური სტილის შესანიშნავ ნიმუშს წარმოადგენს ასევე  ბულვარის ცენტრალურ შესასვლელთან მდგომი „ფერია“ ე.წ „ქალი პეპელა“. 2012 წელს საზეიმოდ გაიხსნა ბათუმის ბულვარის ყველაზე დამსახურებული ხელმძღვანელების მიშელ დალფონსისა და იასონ გორდეზიანის ძეგლები. გორდეზიანის ქანდაკების ავტორია ცნობილი ქართველი მოქანდაკე [[ირაკლი წულაძე]], ისევე როგორც ბულვარში განთავსებული სხვა ქანდაკებებისა: „პირველი სიყვარული“ და "მე, შენ და ბათუმი". ბათუმის ბულვარში, განსაკუთრებით კი მის ახალ ნაწილში, შეხვდებით ასევე სხვადასხვა პერიოდში შექმნილ,. სხვა უამრავ თანამედროვე სკულპტურას. === შადრევნები === ბათუმის ბულვარში რამდენიმე შადრევანია თუმცა ორი მათგან განსაკუთრებული პოპულარობით სარგებლობს. ბულვარის ცენტრალური შადრევნები გაკეთდა 1977 წელს. შადრევნები იყოფა სამ ნაწილად: ორი კვადრატული ფორმის და ერთიც წრიული. შადრევნები გარშემორტყმულია „სალამურიანი ბიჭის“ ცვილის ქანდაკებებით და ათასობით დამთვალიერებელს მასპინძლობს ყოველდღიურად. ძველი და ახალი ბულვარის გასაყარზე, არდაგანის ტბაში განთავსებული მოცეკვავე შადრევანი ღამით ფერადი ნათურებით ნათდება, ირთვება მუსიკა და იწყება სამგანზომილებიანი ლაზერული შოუ სპეციალური ჰოლოგრამით, რომელიც მოცეკვავე წყლის ილუზიას უქმნის მნახველებს. == აქტივობები == === რეკრეაცია === იახტკლუბი მდებარეობს ბულვარის დასაწყისში და იდეალურ ადგილს წარმოადგენს ექსტრემის მოყვარულთათვის; ვიზიტორებს შესაძლებლობა აქვთ [[პარაშუტი|პარაპლანით]] დაათვალიერონ შავი ზღვის ხედები, პატარა იახტებით და წლის სკუტერებით საშუალებითაც შეცურონ ზღვაში და ა.შ პარკის შუაგულში უკვე წლებია რაც არსებობს  საერთაშორისო სტანდარტების შესაბამისი [[ჩოგბურთი|ჩოგბურთის]] [[კორტი (სპორტი)|ღია კორტები]], სადაც იმართება საერთაშორისო ტურნირები. კორტები ყოველდღიურად არის ხელმისაწვდომი პროფესიონალებისა და უბრალოდ მოყვარულებისთვის. ბულვარის ოთხ ლოკაციაზე განთავსებულია ღია ფიტნეს სივრცეები, სადაც ნებისმიერ მსურველს შეუძლია უსასყიდლოდ ივარჯიშოს მისთვის სასურველი ტრენაჟორით. ველომოყვარულებისთვის, ბათუმის ბულვარი მიმზიდველი ადგილია. 7 კილომეტრიანი ველობილიკი, რომლის მიმდებარე ტერიტორიებზე განთავსებულია ოცზე მეტი ველოტერმინალი, მსურველებს საშუალებას აძლევს იქირავონ და სეირნობა განაგრძონ [[ველოსიპედი|ველოსიპედით]]. აქ ფუქნციონირებს რამდენიმე [[სტადიონი]] და მცირე ზომის [[სკეიტპარკი]]. ასევე, [[მაგიდის ჩოგბურთი|მაგიდის ჩოგბურთისა]] და [[ბილიარდი|ბილიარდის]] მოყვარულებისთვის განკუთვნილი სპეციალური სათამაშო მაგიდები. === გართობა === ბათუმის ბულვარში ყოველწლიურად ბევრი კონცერტი და ფესტივალი იმართება. ყველაზე გამორჩეული ფესტივალი გახლავთ „შავი ზღვის ჯაზფესტივალი“, რომლის ფარგლებშიც ადგილობრივი მსმენელის წინაშე წარმსდგარან ისეთი მუსიკოსები, როგორებიც არიან: [[სნუპ დოგი]], [[ქულ ენდ ზე გენგი]], [[პროდიჯი]], [[ჯამიროქვაი|ჯემიროქვაი]], [[Earth, Wind & Fire|ერს ვინდ ენ ფაია]] და ა.შ საქართველოში ძალიან დიდი პოპულარობით სარგებლობს საერთაშორისო კინოფესტივალი [[BIAFF,]] რომლის ღია ცის ქვეშ კინოჩვენებებიც ძირითადად მიმდინარეობს ბულვარში. ბათუმის პანორამული ბორბალი ([[სათვალთვალო ბორბალი|სათვალთვალო ბორბალი; ეშმაკის ბორბალი]]) არის 55 მეტრი სიმაღლის, 240 ადამიანზე გათვლილი ყველაზე დიდი ზომის ატრაქციონი ბათუმის ბულვარში. პანორამული ბორბალი ერთ-ერთი ყველაზე კარგი საშუალებაა ბათუმის ხედების დასათვალიერებლად და აღსაქმელად. მისი ერთი წრის გაკეთების ხანგრძლივობა 10 წუთია. სხვა ტიპის გართობისა და დასვენების სურვილის შემთხვევაში - არც ბარების, რესტორნების, და კლუბების  მოყვარულებს აქვთ არჩევანის სიმწირე. == გალერეა == [[ფაილი:Boulevard Beach 3. XIX Century.jpg|მარცხნივ|მინი|ბათუმის ბულვარის პლიაჟი ზაფხულში]] [[ფაილი:Boulevard Beach 2. XIX Century.jpg|ცენტრი|მინი|ბათუმის ბულვარის პლიაჟი მეცხრამეტე საუკუნეში|257x257პქ]] == რესურსები ინტერნეტში == [[კატეგორია:პარკები]] [[კატეგორია:ბულვარები]] [[კატეგორია:კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლები აჭარის ავტონომიურ რესპუბლიკაში]] [[კატეგორია:კულტურული მემკვიდრეობა]] [[კატეგორია:რეკრეაცია გარეთ]] <references /> q6to50jlzunrvutwmbvj1zdspwizj5r 4408716 4408715 2022-08-18T17:04:27Z Sosotedrd 142647 wikitext text/x-wiki {{ვიკი}} {{წყარო}} {{უკატეგორიო}} '''ბათუმის ბულვარი''' — ზღვისპირა პარკი ქალაქ [[ბათუმი|ბათუმში]]. პარკს ყოველწლიურად ორ მილიონამდე ვიზიტორი სტუმრობს. 2022 წლის მონაცემებით მისი სიგრძე 7 კილომეტრს შეადგენს. ამ მონაცემებით ის არის ყველაზე გრძელი ბულვარი [[შავი ზღვა|შავი ზღვის]] სანაპიროზე. ბათუმის ბულვარი არის [[კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლი]], რომელიც მოიცავს ბაღებს, ხეივნებსა და სკვერებს. == ისტორია == === წარმოშობა === 1878 წელს ქალაქ ბათუმს [[პორტო-ფრანკო ბათუმში|პორტო-ფრანკოს]] სტატუსი მიენიჭა და დაიწყო მისი ურბანული განვითარების ახალი ეტაპი. იმ პერიოდის ბათუმში მხოლოდ ორი პატარა ზომის ბაღი არსებობდა: კერძო საკუთრება - „გუბერნატორის ბაღი“ (დღესდღეობით ბათუმის საჯარო ბიბლიოთეკის მიმდებარე ტერიტორია) და "მელეთ-ბაღჩა", ბათუმისა და მისი შემოგარენის მოსახლეობის მიერ შეგროვებული სახსრებით გაშენებული ბაღი (დღესდღეობით სასტუმრო „<nowiki/>[[ინტურისტ-პალასი (სასტუმრო)|ინტურისტი]]<nowiki/>“-ს შემოგარენი).   ბათუმის ოლქის პოლიცმეისტერს თეოდორ ვოზნესენსკის გაუჩნდა იდეა ზღვის სანაპიროზე გაეკეთებინა სასეირნო ბულვარი, რის განხორციელებასაც მხარი დაუჭირა [[სამხედრო გუბერნატორი|სამხედრო გუბერნატორმა]] ა.მ სმეკილოვმა და გამოყო ბიუჯეტი 2000 მანეთის ოდენობით.<ref>{{Cite book|author=დავით კლდიაშვილი|year=1961|title=ჩემი ცხოვრების გზაზე|publisher=თბილისი : საბჭოთა საქართველო}}</ref> === ევროპელი მებაღეების ხანა === 1881 წელს ვოზნესენსკმა თავისი იდეის განსახორციელებლად მოიწვია [[გერმანელები|გერმანელი]] მებაღე-ინჟინრები [[რესლერი და რეიერი]], რომლებმაც იმავე წელს დაიწყეს ბაღის გაშენება. შავი ზღვის მსხვილქვიშიანი სანაპიროს - ჩამოტანილი ხელოვნური ნიადაგით ჩანაცვლება ძალიან ართულებდა საქმეს, თუმცა გერმანელ სპეციალისტებს ეს არ აბრკოლებდათ და ყველაფერთან ერთად ბულვარის მომავალი განაშენიანების პროექტზეც მუშაობდნენ. 1884 წლის ბოლოსთვის ბულვარში უკვე არსებობდა ორი ხეივანი, მაგრამ ა.მ სმეკილოვმა გადაწყვიტა მისი კიდევ უფრო განახლება, რისთვისაც შექმნა სპეცილაური კომისია, რომლის მუშაობაშიც ასევე ჩართულები იყვნენ [[საფრანგეთი|საფრანგეთის]] და [[ბელგია|ბელგიის]] მაშინდელი [[კონსული|კონსულები]]. კომისიის დადგენილებით ბათუმის ბულვარის პირველ ხელმძღვანელად დაინიშნა დიდგვაროვანი ფრანგი მებაღე-დეკორატორი [[მიშელ დალფონსი]]. დალფონსი საკმაოდ დამოუკიდებელი და ინდივიდუალური მმართველი გამოდგა. მიუხედავად იმისა, რომ არსებული კლიმატური და ნიადაგური პირობების გამო ბულვარის მოწყობა მოითხოვდა დიდ ძალისხმევასის, ის არასდროს ერიდებოდა სიახლეებთან და სირთულეებთან შეჭიდებას. . ბათუმის [[ტენიანობა|ტენიანი ჰაერის]]<nowiki/>ა და თავსხმა წვიმების მიუხედავად, ზაფხულსა და შემოდგომაზე ხანდახან რამდენიმეკვირიანი ისეთი სიცხეები იყო, რომ აუცილებელი ხდებოდა ბულვარის ხელოვნური მორწყვა. ვინაიდან ბაღში საკუთარი ნიადაგი საერთოდ არ იყო და მთელი ტერიტორია წარმოადგენდა მსხვილი ქვიშის სქელ ფენას,  ნარგავებისთვის აკეთებდნენ ორმოებს, არხებს და ავსებდნენ გარეუბნებიდან ჩამოტანილი ხელოვნური ნიადაგით. სწორედ ეს იყო ბულვარის შენახვის ყველაზე მსხვილი ხარჯი.<ref>{{Cite book|title=Батумь и его окрестности|publisher=Батумь|pages=640-644|year=1906}}</ref> დალფონსმა დაიწყო მცენარეების ინტროდუქცია და ბათუმის კლიმატისთვის დამახაიათებელი ხე-მცენარეების უცხოეთიდან ჩამოტანა. 1895 წლიდან შავმა ზღვამ პარკის მიდამოებში უკან დახევა დაიწყო, რითაც გაიზარდა სანაპიროს ტერიტორია და შესაძლებელი გახდა იქ ახალი ხეივნების და პლაჟის მოწყობა. მიშელ დალფონსი საფრანგეთიდან ბათუმში გემებით ეზიდებოდა  ხეებს, რომელთა დიდი ნაწილიც მანამდე საქართველოში საერთოდ არ ხარობდა. 1888 წელს ბათუმს ეწვია რუსეთის იმპერატორი [[ალექსანდრე III (რუსეთი)|ალექსანდრე III]] ოჯახთან ერთად. ბათუმში ყოფნის დროს ის ბათუმის ბულვარის ხშირი სტუმარი იყო და ერთერთ ხეივანში ხეებიც დარგო [[ნიკოლოზ II (რუსეთი)|უფლისწულ ნიკოლოზთან]] ერთად. ნიკოლოზის პატივსაცემად იმავე პერიოდში ეწოდა მშენებარე ბულვარს  „უფლისწულ ნიკოლოზის ბულვარი“. 1889 წლისთვის ბათუმის ბულვარის ფართობი უკვე 11790 კვ.მ-ს შეადგენდა. === 1890-1930 წლები === 1894 წელს, ბათუმის სათათბიროს პირველი არჩევნების  შედეგების მიხედვით, ქალაქის თავი გახდა [[ლუკა ასათიანი]], რომელიც თავისი ავტორიტეტისა და იმპერიის მაღალჩინოსნებთან კარგი ურთიერთობის საშუალებით, ახერხებდა სოლიდური თანხების მოზიდვას. ამ თანხების დიდი ნაწილი ხმარდებოდა ქალაქის გამწვანებას და მეტწილად ბათუმის ბულვარს. მეცხრამეტე-მეოცე საუკუნის მიჯნაზე პარკმა შეიძინა განათება და მუსიკალური მოედნები, სადაც იმართებოდა მეჯლისები. 1905 წელს, რეგიონში განვითარებული პოლიტიკური მოვლენების გამო,  პარკის შენება და განვითარება ორ ათეულზე მეტი წლით შეჩერდა. === იასონ გორდეზიანის ხანა === 1929 წელს ბათუმის ბულვარის გამგედ დაინიშნა ვერსალის ეროვნული სასოფლო-სამეურნეო ინსტიტუტის კურსდამთავრებული [[იასონ გორდეზიანი]]. საქართველოში დაბრუნებამდე გორდეზიანი  მუშაობდა [[საფრანგეთი|საფრანგეთის]], [[ბელგია|ბელგიის]], [[შვეიცარია|შვეიცარიის]] და [[ნიდერლანდები|ნიდერლანდების]] სხვადასხვა საბაღო მეურნეობებში. ასევე, [[ლონდონი|ლონდონის]] სამეფო ბოტანიკურ ბაღში ეკავა აგრონომ–დეკორატორის თანამდებობდა. 1932 – 1933 წლებში ბულვარი გაფართოვდა 1 ჰექტარით. 1934 წელს ჩატარდა მისი მხატვრული გაფორმება. ამავე წლებში აშენდა  [[კოლონადა|კოლონადები]]: ერთი შუა ბულვარში და ერთიც ცენტრალურ შესასვლელში, მაგრამ 1952 წელს [[საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკების კავშირი|სსრკ]] ხელისუფლებამ მეორე მათგანი მოანგრია და მის ნაცვლად [[იოსებ სტალინი|იოსებ სტალინის]] ძეგლი აღმართა. ბათუმის ბულვარს მიენიჭა სტალინის სახელი. 1917 წლიდან დაწყებულ [[პოლიტიკური რეპრესიები საბჭოთა კავშირში|პოლიტიკურ რეპრესიებს]] იასონ გორდეზიანი სასწაულებრივად გადაურჩა. ბათუმის ბოტანიკური ბაღის დაარსების და გაშენების შემდეგ, მთელი ცხოვრება მთლიანად მიუძღვნა ბულვარის განვითარებას. იასონ გორდეზიანმა გადაახალისა ბულვარის მცენარეული საფარი, გააფართოვა ძველი და შექმნა ახალი სანერგეები სათანადო  სათბურებითა და ორანჟერიებით, სადაც გამოჰყავდათ [[დეკორატიული მცენარეები|დეკორატიული]] და [[სუბტროპიკული კულტურები|სუბტროპიკული]] მცენარეების ნერგები.<ref>{{Cite book|author=თეიმურაზ კომახიძე|publisher=გამომცემლობა აჭარა|title=ქ.ბათუმის დაგეგმარებისა და განაშენიანების ისტორია|year=2000|pages=635 – 638}}</ref> ბულვარს მიემატა  კიდევ ერთი 1200 მეტრიანი ხეივანი, რომლიც მთლიანად გაშენდა ახალი სახეობის ნარგავებით. ამ პერიოდშივე გაკეთდა პატარა შადრევნები. === 1960-2000 წლები === 1970-1980-იან წლებში ბულვარი წარმოადგენდა ქალაქის მთავარ სარეკრეაციო ზონას, სადაც ტარდებოდა კულტურული და სპორტული ღონისძიებები. === ბულვარი დღეს === 2004 წლიდან დაიწყო ბულვარის განახლება და გაფართოება. [[ესპანელები|ესპანელმა]] არქიტექტორმა [[ალბერტო დომინგო კაბომ]] დააპროექტა დამატებით 1200 მეტრზე გადაჭიმული ტერიტორია. ამ გაფართოების შემდეგ ბათუმის ბულვარის სიგრძემ 7 კილომეტრს მიაღწია, სადაც დაირგო  სხვადასხვა სახის სუბტროპიკული დეკორატიული მცენარეები და ბუჩქები; ასევე, პარკს დაემატა ახალი [[სკულპტურა|სკულპტურები]]. პარკის მთელ გაყოლებაზე გაკეთდა ველობილიკი. საკომუნიკაციო ქსელების გაყვანამ, კერძო სექტორს საშუალება მისცა გაეკეთებინა სხვადასხვა დანიშნულების კომერციული სივრცეები. ბათუმის ბულვარის განახლება ყოველდღიურად მიმდინარეობს და ნელნელა ექცევა განაშენიანების ახალ ჩარჩოებში, რადგან 2022 წელს შემუშავებულ იქნა მისი [[გენერალური გეგმა (მრავალმნიშვნელოვანი)|განაშენიანების გენერალური გეგმა]]. == ბუნება == === ფლორა და ფაუნა === ბათუმის ბულვარის ტერიტორიაზე არსებობს ასათი სახეობის - ასი ათასამდე ნარგავი, რომელთა განახლებაც ყოველწლიურად მიმდინარეობს. ყოველწლიურად ირგვება სხვადასხვა სახეობის  მილიონამდე ერთწლოვანი და მრავალწლოვანი ყვავილების რიგი. პარკში ძირითადად ჭარბობს ტროპიკული და სუბტროპიკული ხე-მცენარეები, მათ შორის ძალიან იშვიათი ჯიშებიც: სხვადასხვა სახეობის [[ფიჭვისებრნი|ფიჭვი]], სხვადასხვა სახეობის [[მუხა]], სხვადასხვა სახეობის [[კვიპაროზი|კვიპაროსი]], [[ბამბუკისებრნი|ბამბუკი]], [[კედარი]], [[ტუია]], [[საკურა]], [[პალმები|პალმა]] და სხვა. ბულვარში ხშირად შეხვდებით [[ციყვი|ციყვებსა]] და [[ზღარბისებრნი|ზღარბებს]], თუმცა  ვიზიტორების განსაკუთრებულ ყურადღებას იქცევს  სპეციალურად გამოყოფილი ზოოკუთხე, სადაც  150-ზე მეტი ბინადარია - აქედან მხოლოდ რამდენიმე არის [[კუები|კუ]], დანარჩენს კი წარმოადგენს შემდეგი სახეობის [[ფრინველები|ფრინველებს]]:  [[გედები]], [[ბატები|მთის ბატები]], [[ვარხვისნაირნი|ვარხვები]], [[იხვები]], [[ფარშავანგი|ფარშევანგები]], რამდენიმე ჯიშის [[თუთიყუშისნაირნი|თუთიყუში]] და სხვა.  === სკვერები, ხეივნები, ბაღები === 1020 კვ/მ-ზე გაშენებული „იაპონური ბაღი“ დაგეგმილია [[იაპონური კულტურა|იაპონური კულტურისთვის]] დამახასიათებელი ისეთი ლანდშაფტური დიზაინითა და ელემენტებით, როგორიც არის წყალსატევი, ბუნებრივი ქვის ბილიკები, ტორი, კასუგები და იაპონური ჯიშის ხე-მცენარეები. ბათუმის ბულვარში ასევე ფუნქციონირებს სამი სკვერი: ტროპიკული სკვერი, სადაც უამრავი სახეობის [[ტროპიკული ტყეები|ტროპიკული ჯიშის მცენარეს]] შეხვდებით; იასონ გორდეზიანის სახელობის სკვერი - 4000 ძირზე მეტი დეკორატიული ჯიშის ხე-მცენარით გაშენებული სკვერი და [[უკრაინა|უკრაინული]] სკვერი, რომელიც 1970-იან წლებში გაიხსნა, ბათუმელი მწერლის [[ამირან შერვაშიძე|ამირან შერვაშიძის]] ინიციატივით. [[ფიჭვისებრნი|ფიჭვების]], [[მაგნოლიასებრნი|მაგნოლიების]] და [[პალმები|პალმების]] ხეივნები ბულვარის „ფილტვების“ როლს ასრულებს. სწორედ ეს სამი ხეივანი წარმოადგენს ძირითად სასეირნო ადგილებს ბათუმის ბულვარში. ამ მცენარეების ნაწილი ას წელზე მეტს ითვლის და დღემდე მიმდინარეობს მათი ახალი ნარგავებით განახლება. == ღირსშესანიშნაობები == === შენობა-ნაგებობები === 1863 წელს აშენებული ბათუმის შუქურა არის ყველაზე ძველი შენობა-ნაგებობა, რომელიც ბულვარის ტერიტორიაზე მდებარეობს. 1882 წელს ფრანგი ინჟინრების მიერ გადაკეთებული ბათუმის შუქურა წარმოადგენს თავისი დროის ინჟინერიის უნიკალურ ნიმუშს,  რომელიც დღემდე ასრულებს თავის ფუნქციას. ბათუმის კოლონადების პროექტი იტალიის ქალაქ [[სორრენტო|სორრენტოდან]] 1930 წელს ჩამოიტანა ბათუმელმა ექიმმა [[ივანე მჭედლიძე|ივანე მჭედლიძემ]], [[მაქსიმ გორკი|მაქსიმ გორკის]] დახმარებით. ანტიკური სტილის კოლონადების მშენებლობა  4 წელს მიმდინარეობდა და 1934 წელს დასრულდა, მის მშენებლობას ხელმძღვანელობდნენ [[პავლე ნადირაშვილი]] და [[ბოგდან კირაკოსიანი]]. ის ზღვის სანაპიროზე გასვლისას კარიბჭის როლის შესასრულებლად აშენდა, თუმცა დღესდღეობით სხვადასხვა გასართობი ღონისძიებების სცენადაც ხშირად გამოიყენება. საზაფხულო თეატრი, რომელიც აშენდა 1948-1949 წლებში, წარმოადგენდა ლურსმნის გარეშე აგებულ ხის შენობას. მისი პროექტის ავტორები იყვნენ არქიტექტორები [[კახა ჯავახიშვილი]] და [[ბოგდან კირაკოსიანი]]. 1998 წელს, ბულვარის საზაფხულო თეატრი გაურკვეველ ვითარებაში დაიწვა. თუმცა, 2013 წელს მოხდა საზაფხულო თეატრის აღდგენა და ახალი, ანალოგიური შენობის სახით. [[კაფე ფანტაზია]] ე.წ რვაფეხა არის მოზაიკური ხელოვნების ყველაზე ცნობილი ფუნქციური ნაგებობა ქალაქ ბათუმში, რომელიც დააპროექტა ცნობილმა ქართველმა მხატვარმა [[ზურაბ კაპანაძე|ზურაბ კაპანაძემ]] 1975 წელს.  "რვაფეხას თავისებურება იმაში გამოიხატება, რომ მისი სისქე მის სხვა განზომილებებთან შედარებით უმნიშვნელო სიდიდეს წარმოადგენს და ამიტომ არის შესაძლებელი საოცრად ელეგანტური, თხელკანიანი, რთული ფორმის კონსტრუქციების მშენებლობა. საქართველოში ასეთი კონსტრუქციების არსებობა იმაზე მიუთითებს, რომ ჩვენთანაც იგივე დროს, იგივე პროცესებს ჰქონდა ადგილი, მიუხედავად იმისა, რომ რკინის ფარდის უკან ვცხოვრობდით."<ref>{{Cite web|url=https://batumelebi.netgazeti.ge/news/9059/|author=ბათუმელები|year=2015|title=ორმაგი სიმრუდე}}</ref> კაფეს 2019 წელს ჩაუტარდა რეკონსტრუქცია და დაიბრუნა პირვანდელი სახე. ვეტერანთა კლუბი არის ჭადრაკში მსოფლიოს ხუთგზის ჩემპიონის [[ნონა გაფრინდაშვილი|ნონა გაფრინდაშვილის]] სახელობის კლუბი, რომელიც ყოველწლიურად მასპინძლობს სხვადასხვა ტურნირს ჭადრაკსა თუ ნარდში. კლუბში წარმოადგენს ბათუმელი ვეტერანებისა და კოლორიტების საყვარელ ადგილს. [[ანბანის კოშკი]] - ესპანელი არქიტექტორის [[ალბერტო დომინგო კაბო|ალბერტო დომინგო კაბოს]] ესკიზით შექმნილი 130 მეტრი სიმაღლის რკინის ნაგებობაა. კოშკის დიზაინის შთაგონება გახლავთ [[გენეტიკური კოდი|გენეტიკური კოდის]] შემცველი  <nowiki/>[[დეზოქსირიბონუკლეინის მჟავა|დნმ-ის]] სტრუქტურის შერწყმა და [[ქართული ანბანი|ქართული ანბანთან]], როგორც [[ქართველები|ქართველი ხალხის]] უნიკალურობის გამოხატულებასთან. აშენდა 2011 წელს. === ქანდაკებები === ბათუმის ბულვარში ქანდაკებები მეოცე საუკუნის 30-იანი წლების დასაწყისში გამოჩნდა. იტალიიდან ჩამოტანილი, ანტიკური ხანის მარმარილოს 20-მდე სკულპტურა ბულვარის ცენტრალურ ნაწილში განთავსდა, მაგრამ მეორე მსოფლიო ომის დროს ჯარისკაცები ქანდაკებებს  სამიზნედ იყენებდნენ და სროლაში ვარჯიშობდნენ, რის გამოც ქანდაკებების ნაწილი დაზიანდა, გადარჩენილი ნაწილი კი - უკვალოდ გაქრა. სკულპტურათა შემდგომი ბედი დღემდე გაურკვეველია. დღევანდელ ბულვარში ყველაზე გამორჩეული სკულპტურა გახლავთ [[თამარ კვესიტაძე|თამარ კვესიტაძის]] მიერ 2007 წელს შექმნილი, მოძრავი ქანდაკება - „<nowiki/>[[ალი და ნინო]]<nowiki/>“. ქანდაკება შექმნილია [[აზერბაიჯანელები|აზერბაიჯანელი]] მწერლის, [[ყურბან საიდი|ყურბან საიდის]] ამავე სახელწოდების რომანის მიხედვით, რომელიც მოგვითხრობს აზერბაიჯანელი მუსლიმი კაცისა და ქართველი ქრისტიანი ქალის სიყვარულზე. შვიდმეტრიანი კონსტრუქცია 8-10 წუთის ინტერვალით ასრულებს წრიულ მოძრაობას, რომლის ბოლოსაც, ქალისა და მამაკაცის სილუეტები გეომეტრიული სიზუსტით ერწყმიან ერთმანეთს. ის არის მუდმივი მოძრაობის, სიყვარულისა და კულტურათა შერწყმის სიმბოლო. „ქალი ველოსიპედზე“ არის კლასიკური სტილის, ბულვარის ერთ-ერთი შადრევნის აუზში ჩადგმული ქანდაკება. კლასიკური სტილის შესანიშნავ ნიმუშს წარმოადგენს ასევე  ბულვარის ცენტრალურ შესასვლელთან მდგომი „ფერია“ ე.წ „ქალი პეპელა“. 2012 წელს საზეიმოდ გაიხსნა ბათუმის ბულვარის ყველაზე დამსახურებული ხელმძღვანელების მიშელ დალფონსისა და იასონ გორდეზიანის ძეგლები. გორდეზიანის ქანდაკების ავტორია ცნობილი ქართველი მოქანდაკე [[ირაკლი წულაძე]], ისევე როგორც ბულვარში განთავსებული სხვა ქანდაკებებისა: „პირველი სიყვარული“ და "მე, შენ და ბათუმი". ბათუმის ბულვარში, განსაკუთრებით კი მის ახალ ნაწილში, შეხვდებით ასევე სხვადასხვა პერიოდში შექმნილ,. სხვა უამრავ თანამედროვე სკულპტურას. === შადრევნები === ბათუმის ბულვარში რამდენიმე შადრევანია თუმცა ორი მათგან განსაკუთრებული პოპულარობით სარგებლობს. ბულვარის ცენტრალური შადრევნები გაკეთდა 1977 წელს. შადრევნები იყოფა სამ ნაწილად: ორი კვადრატული ფორმის და ერთიც წრიული. შადრევნები გარშემორტყმულია „სალამურიანი ბიჭის“ ცვილის ქანდაკებებით და ათასობით დამთვალიერებელს მასპინძლობს ყოველდღიურად. ძველი და ახალი ბულვარის გასაყარზე, არდაგანის ტბაში განთავსებული მოცეკვავე შადრევანი ღამით ფერადი ნათურებით ნათდება, ირთვება მუსიკა და იწყება სამგანზომილებიანი ლაზერული შოუ სპეციალური ჰოლოგრამით, რომელიც მოცეკვავე წყლის ილუზიას უქმნის მნახველებს. == აქტივობები == === რეკრეაცია === იახტკლუბი მდებარეობს ბულვარის დასაწყისში და იდეალურ ადგილს წარმოადგენს ექსტრემის მოყვარულთათვის; ვიზიტორებს შესაძლებლობა აქვთ [[პარაშუტი|პარაპლანით]] დაათვალიერონ შავი ზღვის ხედები, პატარა იახტებით და წლის სკუტერებით საშუალებითაც შეცურონ ზღვაში და ა.შ პარკის შუაგულში უკვე წლებია რაც არსებობს  საერთაშორისო სტანდარტების შესაბამისი [[ჩოგბურთი|ჩოგბურთის]] [[კორტი (სპორტი)|ღია კორტები]], სადაც იმართება საერთაშორისო ტურნირები. კორტები ყოველდღიურად არის ხელმისაწვდომი პროფესიონალებისა და უბრალოდ მოყვარულებისთვის. ბულვარის ოთხ ლოკაციაზე განთავსებულია ღია ფიტნეს სივრცეები, სადაც ნებისმიერ მსურველს შეუძლია უსასყიდლოდ ივარჯიშოს მისთვის სასურველი ტრენაჟორით. ველომოყვარულებისთვის, ბათუმის ბულვარი მიმზიდველი ადგილია. 7 კილომეტრიანი ველობილიკი, რომლის მიმდებარე ტერიტორიებზე განთავსებულია ოცზე მეტი ველოტერმინალი, მსურველებს საშუალებას აძლევს იქირავონ და სეირნობა განაგრძონ [[ველოსიპედი|ველოსიპედით]]. აქ ფუქნციონირებს რამდენიმე [[სტადიონი]] და მცირე ზომის [[სკეიტპარკი]]. ასევე, [[მაგიდის ჩოგბურთი|მაგიდის ჩოგბურთისა]] და [[ბილიარდი|ბილიარდის]] მოყვარულებისთვის განკუთვნილი სპეციალური სათამაშო მაგიდები. === გართობა === ბათუმის ბულვარში ყოველწლიურად ბევრი კონცერტი და ფესტივალი იმართება. ყველაზე გამორჩეული ფესტივალი გახლავთ „შავი ზღვის ჯაზფესტივალი“, რომლის ფარგლებშიც ადგილობრივი მსმენელის წინაშე წარმსდგარან ისეთი მუსიკოსები, როგორებიც არიან: [[სნუპ დოგი]], [[ქულ ენდ ზე გენგი]], [[პროდიჯი]], [[ჯამიროქვაი|ჯემიროქვაი]], [[Earth, Wind & Fire|ერს ვინდ ენ ფაია]] და ა.შ საქართველოში ძალიან დიდი პოპულარობით სარგებლობს საერთაშორისო კინოფესტივალი [[BIAFF,]] რომლის ღია ცის ქვეშ კინოჩვენებებიც ძირითადად მიმდინარეობს ბულვარში. ბათუმის პანორამული ბორბალი ([[სათვალთვალო ბორბალი|სათვალთვალო ბორბალი; ეშმაკის ბორბალი]]) არის 55 მეტრი სიმაღლის, 240 ადამიანზე გათვლილი ყველაზე დიდი ზომის ატრაქციონი ბათუმის ბულვარში. პანორამული ბორბალი ერთ-ერთი ყველაზე კარგი საშუალებაა ბათუმის ხედების დასათვალიერებლად და აღსაქმელად. მისი ერთი წრის გაკეთების ხანგრძლივობა 10 წუთია. სხვა ტიპის გართობისა და დასვენების სურვილის შემთხვევაში - არც ბარების, რესტორნების, და კლუბების  მოყვარულებს აქვთ არჩევანის სიმწირე. == გალერეა == [[ფაილი:Boulevard Beach 3. XIX Century.jpg|მარცხნივ|მინი|ბათუმის ბულვარის პლიაჟი ზაფხულში]] [[ფაილი:Boulevard Beach 2. XIX Century.jpg|ცენტრი|მინი|ბათუმის ბულვარის პლიაჟი მეცხრამეტე საუკუნეში|257x257პქ]] == რესურსები ინტერნეტში == [[კატეგორია:პარკები]] [[კატეგორია:ბულვარები]] [[კატეგორია:კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლები აჭარის ავტონომიურ რესპუბლიკაში]] [[კატეგორია:კულტურული მემკვიდრეობა]] [[კატეგორია:რეკრეაცია გარეთ]] <references /> dbrd2urxmscepje4u3ju8fbh7oocw3d 4408756 4408716 2022-08-18T18:14:16Z Sosotedrd 142647 /* გალერეა */ wikitext text/x-wiki {{ვიკი}} {{წყარო}} {{უკატეგორიო}} '''ბათუმის ბულვარი''' — ზღვისპირა პარკი ქალაქ [[ბათუმი|ბათუმში]]. პარკს ყოველწლიურად ორ მილიონამდე ვიზიტორი სტუმრობს. 2022 წლის მონაცემებით მისი სიგრძე 7 კილომეტრს შეადგენს. ამ მონაცემებით ის არის ყველაზე გრძელი ბულვარი [[შავი ზღვა|შავი ზღვის]] სანაპიროზე. ბათუმის ბულვარი არის [[კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლი]], რომელიც მოიცავს ბაღებს, ხეივნებსა და სკვერებს. == ისტორია == === წარმოშობა === 1878 წელს ქალაქ ბათუმს [[პორტო-ფრანკო ბათუმში|პორტო-ფრანკოს]] სტატუსი მიენიჭა და დაიწყო მისი ურბანული განვითარების ახალი ეტაპი. იმ პერიოდის ბათუმში მხოლოდ ორი პატარა ზომის ბაღი არსებობდა: კერძო საკუთრება - „გუბერნატორის ბაღი“ (დღესდღეობით ბათუმის საჯარო ბიბლიოთეკის მიმდებარე ტერიტორია) და "მელეთ-ბაღჩა", ბათუმისა და მისი შემოგარენის მოსახლეობის მიერ შეგროვებული სახსრებით გაშენებული ბაღი (დღესდღეობით სასტუმრო „<nowiki/>[[ინტურისტ-პალასი (სასტუმრო)|ინტურისტი]]<nowiki/>“-ს შემოგარენი).   ბათუმის ოლქის პოლიცმეისტერს თეოდორ ვოზნესენსკის გაუჩნდა იდეა ზღვის სანაპიროზე გაეკეთებინა სასეირნო ბულვარი, რის განხორციელებასაც მხარი დაუჭირა [[სამხედრო გუბერნატორი|სამხედრო გუბერნატორმა]] ა.მ სმეკილოვმა და გამოყო ბიუჯეტი 2000 მანეთის ოდენობით.<ref>{{Cite book|author=დავით კლდიაშვილი|year=1961|title=ჩემი ცხოვრების გზაზე|publisher=თბილისი : საბჭოთა საქართველო}}</ref> === ევროპელი მებაღეების ხანა === 1881 წელს ვოზნესენსკმა თავისი იდეის განსახორციელებლად მოიწვია [[გერმანელები|გერმანელი]] მებაღე-ინჟინრები [[რესლერი და რეიერი]], რომლებმაც იმავე წელს დაიწყეს ბაღის გაშენება. შავი ზღვის მსხვილქვიშიანი სანაპიროს - ჩამოტანილი ხელოვნური ნიადაგით ჩანაცვლება ძალიან ართულებდა საქმეს, თუმცა გერმანელ სპეციალისტებს ეს არ აბრკოლებდათ და ყველაფერთან ერთად ბულვარის მომავალი განაშენიანების პროექტზეც მუშაობდნენ. 1884 წლის ბოლოსთვის ბულვარში უკვე არსებობდა ორი ხეივანი, მაგრამ ა.მ სმეკილოვმა გადაწყვიტა მისი კიდევ უფრო განახლება, რისთვისაც შექმნა სპეცილაური კომისია, რომლის მუშაობაშიც ასევე ჩართულები იყვნენ [[საფრანგეთი|საფრანგეთის]] და [[ბელგია|ბელგიის]] მაშინდელი [[კონსული|კონსულები]]. კომისიის დადგენილებით ბათუმის ბულვარის პირველ ხელმძღვანელად დაინიშნა დიდგვაროვანი ფრანგი მებაღე-დეკორატორი [[მიშელ დალფონსი]]. დალფონსი საკმაოდ დამოუკიდებელი და ინდივიდუალური მმართველი გამოდგა. მიუხედავად იმისა, რომ არსებული კლიმატური და ნიადაგური პირობების გამო ბულვარის მოწყობა მოითხოვდა დიდ ძალისხმევასის, ის არასდროს ერიდებოდა სიახლეებთან და სირთულეებთან შეჭიდებას. . ბათუმის [[ტენიანობა|ტენიანი ჰაერის]]<nowiki/>ა და თავსხმა წვიმების მიუხედავად, ზაფხულსა და შემოდგომაზე ხანდახან რამდენიმეკვირიანი ისეთი სიცხეები იყო, რომ აუცილებელი ხდებოდა ბულვარის ხელოვნური მორწყვა. ვინაიდან ბაღში საკუთარი ნიადაგი საერთოდ არ იყო და მთელი ტერიტორია წარმოადგენდა მსხვილი ქვიშის სქელ ფენას,  ნარგავებისთვის აკეთებდნენ ორმოებს, არხებს და ავსებდნენ გარეუბნებიდან ჩამოტანილი ხელოვნური ნიადაგით. სწორედ ეს იყო ბულვარის შენახვის ყველაზე მსხვილი ხარჯი.<ref>{{Cite book|title=Батумь и его окрестности|publisher=Батумь|pages=640-644|year=1906}}</ref> დალფონსმა დაიწყო მცენარეების ინტროდუქცია და ბათუმის კლიმატისთვის დამახაიათებელი ხე-მცენარეების უცხოეთიდან ჩამოტანა. 1895 წლიდან შავმა ზღვამ პარკის მიდამოებში უკან დახევა დაიწყო, რითაც გაიზარდა სანაპიროს ტერიტორია და შესაძლებელი გახდა იქ ახალი ხეივნების და პლაჟის მოწყობა. მიშელ დალფონსი საფრანგეთიდან ბათუმში გემებით ეზიდებოდა  ხეებს, რომელთა დიდი ნაწილიც მანამდე საქართველოში საერთოდ არ ხარობდა. 1888 წელს ბათუმს ეწვია რუსეთის იმპერატორი [[ალექსანდრე III (რუსეთი)|ალექსანდრე III]] ოჯახთან ერთად. ბათუმში ყოფნის დროს ის ბათუმის ბულვარის ხშირი სტუმარი იყო და ერთერთ ხეივანში ხეებიც დარგო [[ნიკოლოზ II (რუსეთი)|უფლისწულ ნიკოლოზთან]] ერთად. ნიკოლოზის პატივსაცემად იმავე პერიოდში ეწოდა მშენებარე ბულვარს  „უფლისწულ ნიკოლოზის ბულვარი“. 1889 წლისთვის ბათუმის ბულვარის ფართობი უკვე 11790 კვ.მ-ს შეადგენდა. === 1890-1930 წლები === 1894 წელს, ბათუმის სათათბიროს პირველი არჩევნების  შედეგების მიხედვით, ქალაქის თავი გახდა [[ლუკა ასათიანი]], რომელიც თავისი ავტორიტეტისა და იმპერიის მაღალჩინოსნებთან კარგი ურთიერთობის საშუალებით, ახერხებდა სოლიდური თანხების მოზიდვას. ამ თანხების დიდი ნაწილი ხმარდებოდა ქალაქის გამწვანებას და მეტწილად ბათუმის ბულვარს. მეცხრამეტე-მეოცე საუკუნის მიჯნაზე პარკმა შეიძინა განათება და მუსიკალური მოედნები, სადაც იმართებოდა მეჯლისები. 1905 წელს, რეგიონში განვითარებული პოლიტიკური მოვლენების გამო,  პარკის შენება და განვითარება ორ ათეულზე მეტი წლით შეჩერდა. === იასონ გორდეზიანის ხანა === 1929 წელს ბათუმის ბულვარის გამგედ დაინიშნა ვერსალის ეროვნული სასოფლო-სამეურნეო ინსტიტუტის კურსდამთავრებული [[იასონ გორდეზიანი]]. საქართველოში დაბრუნებამდე გორდეზიანი  მუშაობდა [[საფრანგეთი|საფრანგეთის]], [[ბელგია|ბელგიის]], [[შვეიცარია|შვეიცარიის]] და [[ნიდერლანდები|ნიდერლანდების]] სხვადასხვა საბაღო მეურნეობებში. ასევე, [[ლონდონი|ლონდონის]] სამეფო ბოტანიკურ ბაღში ეკავა აგრონომ–დეკორატორის თანამდებობდა. 1932 – 1933 წლებში ბულვარი გაფართოვდა 1 ჰექტარით. 1934 წელს ჩატარდა მისი მხატვრული გაფორმება. ამავე წლებში აშენდა  [[კოლონადა|კოლონადები]]: ერთი შუა ბულვარში და ერთიც ცენტრალურ შესასვლელში, მაგრამ 1952 წელს [[საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკების კავშირი|სსრკ]] ხელისუფლებამ მეორე მათგანი მოანგრია და მის ნაცვლად [[იოსებ სტალინი|იოსებ სტალინის]] ძეგლი აღმართა. ბათუმის ბულვარს მიენიჭა სტალინის სახელი. 1917 წლიდან დაწყებულ [[პოლიტიკური რეპრესიები საბჭოთა კავშირში|პოლიტიკურ რეპრესიებს]] იასონ გორდეზიანი სასწაულებრივად გადაურჩა. ბათუმის ბოტანიკური ბაღის დაარსების და გაშენების შემდეგ, მთელი ცხოვრება მთლიანად მიუძღვნა ბულვარის განვითარებას. იასონ გორდეზიანმა გადაახალისა ბულვარის მცენარეული საფარი, გააფართოვა ძველი და შექმნა ახალი სანერგეები სათანადო  სათბურებითა და ორანჟერიებით, სადაც გამოჰყავდათ [[დეკორატიული მცენარეები|დეკორატიული]] და [[სუბტროპიკული კულტურები|სუბტროპიკული]] მცენარეების ნერგები.<ref>{{Cite book|author=თეიმურაზ კომახიძე|publisher=გამომცემლობა აჭარა|title=ქ.ბათუმის დაგეგმარებისა და განაშენიანების ისტორია|year=2000|pages=635 – 638}}</ref> ბულვარს მიემატა  კიდევ ერთი 1200 მეტრიანი ხეივანი, რომლიც მთლიანად გაშენდა ახალი სახეობის ნარგავებით. ამ პერიოდშივე გაკეთდა პატარა შადრევნები. === 1960-2000 წლები === 1970-1980-იან წლებში ბულვარი წარმოადგენდა ქალაქის მთავარ სარეკრეაციო ზონას, სადაც ტარდებოდა კულტურული და სპორტული ღონისძიებები. === ბულვარი დღეს === 2004 წლიდან დაიწყო ბულვარის განახლება და გაფართოება. [[ესპანელები|ესპანელმა]] არქიტექტორმა [[ალბერტო დომინგო კაბომ]] დააპროექტა დამატებით 1200 მეტრზე გადაჭიმული ტერიტორია. ამ გაფართოების შემდეგ ბათუმის ბულვარის სიგრძემ 7 კილომეტრს მიაღწია, სადაც დაირგო  სხვადასხვა სახის სუბტროპიკული დეკორატიული მცენარეები და ბუჩქები; ასევე, პარკს დაემატა ახალი [[სკულპტურა|სკულპტურები]]. პარკის მთელ გაყოლებაზე გაკეთდა ველობილიკი. საკომუნიკაციო ქსელების გაყვანამ, კერძო სექტორს საშუალება მისცა გაეკეთებინა სხვადასხვა დანიშნულების კომერციული სივრცეები. ბათუმის ბულვარის განახლება ყოველდღიურად მიმდინარეობს და ნელნელა ექცევა განაშენიანების ახალ ჩარჩოებში, რადგან 2022 წელს შემუშავებულ იქნა მისი [[გენერალური გეგმა (მრავალმნიშვნელოვანი)|განაშენიანების გენერალური გეგმა]]. == ბუნება == === ფლორა და ფაუნა === ბათუმის ბულვარის ტერიტორიაზე არსებობს ასათი სახეობის - ასი ათასამდე ნარგავი, რომელთა განახლებაც ყოველწლიურად მიმდინარეობს. ყოველწლიურად ირგვება სხვადასხვა სახეობის  მილიონამდე ერთწლოვანი და მრავალწლოვანი ყვავილების რიგი. პარკში ძირითადად ჭარბობს ტროპიკული და სუბტროპიკული ხე-მცენარეები, მათ შორის ძალიან იშვიათი ჯიშებიც: სხვადასხვა სახეობის [[ფიჭვისებრნი|ფიჭვი]], სხვადასხვა სახეობის [[მუხა]], სხვადასხვა სახეობის [[კვიპაროზი|კვიპაროსი]], [[ბამბუკისებრნი|ბამბუკი]], [[კედარი]], [[ტუია]], [[საკურა]], [[პალმები|პალმა]] და სხვა. ბულვარში ხშირად შეხვდებით [[ციყვი|ციყვებსა]] და [[ზღარბისებრნი|ზღარბებს]], თუმცა  ვიზიტორების განსაკუთრებულ ყურადღებას იქცევს  სპეციალურად გამოყოფილი ზოოკუთხე, სადაც  150-ზე მეტი ბინადარია - აქედან მხოლოდ რამდენიმე არის [[კუები|კუ]], დანარჩენს კი წარმოადგენს შემდეგი სახეობის [[ფრინველები|ფრინველებს]]:  [[გედები]], [[ბატები|მთის ბატები]], [[ვარხვისნაირნი|ვარხვები]], [[იხვები]], [[ფარშავანგი|ფარშევანგები]], რამდენიმე ჯიშის [[თუთიყუშისნაირნი|თუთიყუში]] და სხვა.  === სკვერები, ხეივნები, ბაღები === 1020 კვ/მ-ზე გაშენებული „იაპონური ბაღი“ დაგეგმილია [[იაპონური კულტურა|იაპონური კულტურისთვის]] დამახასიათებელი ისეთი ლანდშაფტური დიზაინითა და ელემენტებით, როგორიც არის წყალსატევი, ბუნებრივი ქვის ბილიკები, ტორი, კასუგები და იაპონური ჯიშის ხე-მცენარეები. ბათუმის ბულვარში ასევე ფუნქციონირებს სამი სკვერი: ტროპიკული სკვერი, სადაც უამრავი სახეობის [[ტროპიკული ტყეები|ტროპიკული ჯიშის მცენარეს]] შეხვდებით; იასონ გორდეზიანის სახელობის სკვერი - 4000 ძირზე მეტი დეკორატიული ჯიშის ხე-მცენარით გაშენებული სკვერი და [[უკრაინა|უკრაინული]] სკვერი, რომელიც 1970-იან წლებში გაიხსნა, ბათუმელი მწერლის [[ამირან შერვაშიძე|ამირან შერვაშიძის]] ინიციატივით. [[ფიჭვისებრნი|ფიჭვების]], [[მაგნოლიასებრნი|მაგნოლიების]] და [[პალმები|პალმების]] ხეივნები ბულვარის „ფილტვების“ როლს ასრულებს. სწორედ ეს სამი ხეივანი წარმოადგენს ძირითად სასეირნო ადგილებს ბათუმის ბულვარში. ამ მცენარეების ნაწილი ას წელზე მეტს ითვლის და დღემდე მიმდინარეობს მათი ახალი ნარგავებით განახლება. == ღირსშესანიშნაობები == === შენობა-ნაგებობები === 1863 წელს აშენებული ბათუმის შუქურა არის ყველაზე ძველი შენობა-ნაგებობა, რომელიც ბულვარის ტერიტორიაზე მდებარეობს. 1882 წელს ფრანგი ინჟინრების მიერ გადაკეთებული ბათუმის შუქურა წარმოადგენს თავისი დროის ინჟინერიის უნიკალურ ნიმუშს,  რომელიც დღემდე ასრულებს თავის ფუნქციას. ბათუმის კოლონადების პროექტი იტალიის ქალაქ [[სორრენტო|სორრენტოდან]] 1930 წელს ჩამოიტანა ბათუმელმა ექიმმა [[ივანე მჭედლიძე|ივანე მჭედლიძემ]], [[მაქსიმ გორკი|მაქსიმ გორკის]] დახმარებით. ანტიკური სტილის კოლონადების მშენებლობა  4 წელს მიმდინარეობდა და 1934 წელს დასრულდა, მის მშენებლობას ხელმძღვანელობდნენ [[პავლე ნადირაშვილი]] და [[ბოგდან კირაკოსიანი]]. ის ზღვის სანაპიროზე გასვლისას კარიბჭის როლის შესასრულებლად აშენდა, თუმცა დღესდღეობით სხვადასხვა გასართობი ღონისძიებების სცენადაც ხშირად გამოიყენება. საზაფხულო თეატრი, რომელიც აშენდა 1948-1949 წლებში, წარმოადგენდა ლურსმნის გარეშე აგებულ ხის შენობას. მისი პროექტის ავტორები იყვნენ არქიტექტორები [[კახა ჯავახიშვილი]] და [[ბოგდან კირაკოსიანი]]. 1998 წელს, ბულვარის საზაფხულო თეატრი გაურკვეველ ვითარებაში დაიწვა. თუმცა, 2013 წელს მოხდა საზაფხულო თეატრის აღდგენა და ახალი, ანალოგიური შენობის სახით. [[კაფე ფანტაზია]] ე.წ რვაფეხა არის მოზაიკური ხელოვნების ყველაზე ცნობილი ფუნქციური ნაგებობა ქალაქ ბათუმში, რომელიც დააპროექტა ცნობილმა ქართველმა მხატვარმა [[ზურაბ კაპანაძე|ზურაბ კაპანაძემ]] 1975 წელს.  "რვაფეხას თავისებურება იმაში გამოიხატება, რომ მისი სისქე მის სხვა განზომილებებთან შედარებით უმნიშვნელო სიდიდეს წარმოადგენს და ამიტომ არის შესაძლებელი საოცრად ელეგანტური, თხელკანიანი, რთული ფორმის კონსტრუქციების მშენებლობა. საქართველოში ასეთი კონსტრუქციების არსებობა იმაზე მიუთითებს, რომ ჩვენთანაც იგივე დროს, იგივე პროცესებს ჰქონდა ადგილი, მიუხედავად იმისა, რომ რკინის ფარდის უკან ვცხოვრობდით."<ref>{{Cite web|url=https://batumelebi.netgazeti.ge/news/9059/|author=ბათუმელები|year=2015|title=ორმაგი სიმრუდე}}</ref> კაფეს 2019 წელს ჩაუტარდა რეკონსტრუქცია და დაიბრუნა პირვანდელი სახე. ვეტერანთა კლუბი არის ჭადრაკში მსოფლიოს ხუთგზის ჩემპიონის [[ნონა გაფრინდაშვილი|ნონა გაფრინდაშვილის]] სახელობის კლუბი, რომელიც ყოველწლიურად მასპინძლობს სხვადასხვა ტურნირს ჭადრაკსა თუ ნარდში. კლუბში წარმოადგენს ბათუმელი ვეტერანებისა და კოლორიტების საყვარელ ადგილს. [[ანბანის კოშკი]] - ესპანელი არქიტექტორის [[ალბერტო დომინგო კაბო|ალბერტო დომინგო კაბოს]] ესკიზით შექმნილი 130 მეტრი სიმაღლის რკინის ნაგებობაა. კოშკის დიზაინის შთაგონება გახლავთ [[გენეტიკური კოდი|გენეტიკური კოდის]] შემცველი  <nowiki/>[[დეზოქსირიბონუკლეინის მჟავა|დნმ-ის]] სტრუქტურის შერწყმა და [[ქართული ანბანი|ქართული ანბანთან]], როგორც [[ქართველები|ქართველი ხალხის]] უნიკალურობის გამოხატულებასთან. აშენდა 2011 წელს. === ქანდაკებები === ბათუმის ბულვარში ქანდაკებები მეოცე საუკუნის 30-იანი წლების დასაწყისში გამოჩნდა. იტალიიდან ჩამოტანილი, ანტიკური ხანის მარმარილოს 20-მდე სკულპტურა ბულვარის ცენტრალურ ნაწილში განთავსდა, მაგრამ მეორე მსოფლიო ომის დროს ჯარისკაცები ქანდაკებებს  სამიზნედ იყენებდნენ და სროლაში ვარჯიშობდნენ, რის გამოც ქანდაკებების ნაწილი დაზიანდა, გადარჩენილი ნაწილი კი - უკვალოდ გაქრა. სკულპტურათა შემდგომი ბედი დღემდე გაურკვეველია. დღევანდელ ბულვარში ყველაზე გამორჩეული სკულპტურა გახლავთ [[თამარ კვესიტაძე|თამარ კვესიტაძის]] მიერ 2007 წელს შექმნილი, მოძრავი ქანდაკება - „<nowiki/>[[ალი და ნინო]]<nowiki/>“. ქანდაკება შექმნილია [[აზერბაიჯანელები|აზერბაიჯანელი]] მწერლის, [[ყურბან საიდი|ყურბან საიდის]] ამავე სახელწოდების რომანის მიხედვით, რომელიც მოგვითხრობს აზერბაიჯანელი მუსლიმი კაცისა და ქართველი ქრისტიანი ქალის სიყვარულზე. შვიდმეტრიანი კონსტრუქცია 8-10 წუთის ინტერვალით ასრულებს წრიულ მოძრაობას, რომლის ბოლოსაც, ქალისა და მამაკაცის სილუეტები გეომეტრიული სიზუსტით ერწყმიან ერთმანეთს. ის არის მუდმივი მოძრაობის, სიყვარულისა და კულტურათა შერწყმის სიმბოლო. „ქალი ველოსიპედზე“ არის კლასიკური სტილის, ბულვარის ერთ-ერთი შადრევნის აუზში ჩადგმული ქანდაკება. კლასიკური სტილის შესანიშნავ ნიმუშს წარმოადგენს ასევე  ბულვარის ცენტრალურ შესასვლელთან მდგომი „ფერია“ ე.წ „ქალი პეპელა“. 2012 წელს საზეიმოდ გაიხსნა ბათუმის ბულვარის ყველაზე დამსახურებული ხელმძღვანელების მიშელ დალფონსისა და იასონ გორდეზიანის ძეგლები. გორდეზიანის ქანდაკების ავტორია ცნობილი ქართველი მოქანდაკე [[ირაკლი წულაძე]], ისევე როგორც ბულვარში განთავსებული სხვა ქანდაკებებისა: „პირველი სიყვარული“ და "მე, შენ და ბათუმი". ბათუმის ბულვარში, განსაკუთრებით კი მის ახალ ნაწილში, შეხვდებით ასევე სხვადასხვა პერიოდში შექმნილ,. სხვა უამრავ თანამედროვე სკულპტურას. === შადრევნები === ბათუმის ბულვარში რამდენიმე შადრევანია თუმცა ორი მათგან განსაკუთრებული პოპულარობით სარგებლობს. ბულვარის ცენტრალური შადრევნები გაკეთდა 1977 წელს. შადრევნები იყოფა სამ ნაწილად: ორი კვადრატული ფორმის და ერთიც წრიული. შადრევნები გარშემორტყმულია „სალამურიანი ბიჭის“ ცვილის ქანდაკებებით და ათასობით დამთვალიერებელს მასპინძლობს ყოველდღიურად. ძველი და ახალი ბულვარის გასაყარზე, არდაგანის ტბაში განთავსებული მოცეკვავე შადრევანი ღამით ფერადი ნათურებით ნათდება, ირთვება მუსიკა და იწყება სამგანზომილებიანი ლაზერული შოუ სპეციალური ჰოლოგრამით, რომელიც მოცეკვავე წყლის ილუზიას უქმნის მნახველებს. == აქტივობები == === რეკრეაცია === იახტკლუბი მდებარეობს ბულვარის დასაწყისში და იდეალურ ადგილს წარმოადგენს ექსტრემის მოყვარულთათვის; ვიზიტორებს შესაძლებლობა აქვთ [[პარაშუტი|პარაპლანით]] დაათვალიერონ შავი ზღვის ხედები, პატარა იახტებით და წლის სკუტერებით საშუალებითაც შეცურონ ზღვაში და ა.შ პარკის შუაგულში უკვე წლებია რაც არსებობს  საერთაშორისო სტანდარტების შესაბამისი [[ჩოგბურთი|ჩოგბურთის]] [[კორტი (სპორტი)|ღია კორტები]], სადაც იმართება საერთაშორისო ტურნირები. კორტები ყოველდღიურად არის ხელმისაწვდომი პროფესიონალებისა და უბრალოდ მოყვარულებისთვის. ბულვარის ოთხ ლოკაციაზე განთავსებულია ღია ფიტნეს სივრცეები, სადაც ნებისმიერ მსურველს შეუძლია უსასყიდლოდ ივარჯიშოს მისთვის სასურველი ტრენაჟორით. ველომოყვარულებისთვის, ბათუმის ბულვარი მიმზიდველი ადგილია. 7 კილომეტრიანი ველობილიკი, რომლის მიმდებარე ტერიტორიებზე განთავსებულია ოცზე მეტი ველოტერმინალი, მსურველებს საშუალებას აძლევს იქირავონ და სეირნობა განაგრძონ [[ველოსიპედი|ველოსიპედით]]. აქ ფუქნციონირებს რამდენიმე [[სტადიონი]] და მცირე ზომის [[სკეიტპარკი]]. ასევე, [[მაგიდის ჩოგბურთი|მაგიდის ჩოგბურთისა]] და [[ბილიარდი|ბილიარდის]] მოყვარულებისთვის განკუთვნილი სპეციალური სათამაშო მაგიდები. === გართობა === ბათუმის ბულვარში ყოველწლიურად ბევრი კონცერტი და ფესტივალი იმართება. ყველაზე გამორჩეული ფესტივალი გახლავთ „შავი ზღვის ჯაზფესტივალი“, რომლის ფარგლებშიც ადგილობრივი მსმენელის წინაშე წარმსდგარან ისეთი მუსიკოსები, როგორებიც არიან: [[სნუპ დოგი]], [[ქულ ენდ ზე გენგი]], [[პროდიჯი]], [[ჯამიროქვაი|ჯემიროქვაი]], [[Earth, Wind & Fire|ერს ვინდ ენ ფაია]] და ა.შ საქართველოში ძალიან დიდი პოპულარობით სარგებლობს საერთაშორისო კინოფესტივალი [[BIAFF,]] რომლის ღია ცის ქვეშ კინოჩვენებებიც ძირითადად მიმდინარეობს ბულვარში. ბათუმის პანორამული ბორბალი ([[სათვალთვალო ბორბალი|სათვალთვალო ბორბალი; ეშმაკის ბორბალი]]) არის 55 მეტრი სიმაღლის, 240 ადამიანზე გათვლილი ყველაზე დიდი ზომის ატრაქციონი ბათუმის ბულვარში. პანორამული ბორბალი ერთ-ერთი ყველაზე კარგი საშუალებაა ბათუმის ხედების დასათვალიერებლად და აღსაქმელად. მისი ერთი წრის გაკეთების ხანგრძლივობა 10 წუთია. სხვა ტიპის გართობისა და დასვენების სურვილის შემთხვევაში - არც ბარების, რესტორნების, და კლუბების  მოყვარულებს აქვთ არჩევანის სიმწირე. == გალერეა == <gallery widths="260"> ფაილი:Magnolia Alley.jpg|მაგნოლიების ალეა ფაილი:Boulevard Beach 3. XIX Century.jpg|ბულვარის პლიაჟი ფაილი:Boulevard Beach 2. XIX Century.jpg|ბულვარის პლიაჟი. XIX საუკუნე </gallery> [[ფაილი:Batumi Seaside Alley.jpg|მინი|ზღვისპირა ხეივანი. XIX საუკუნე]] [[ფაილი:Batumi Seaside Alley 2.jpg|მინი|ბულვარის ზღვისპირა ხეივანი]] == რესურსები ინტერნეტში == [[კატეგორია:პარკები]] [[კატეგორია:ბულვარები]] [[კატეგორია:კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლები აჭარის ავტონომიურ რესპუბლიკაში]] [[კატეგორია:კულტურული მემკვიდრეობა]] [[კატეგორია:რეკრეაცია გარეთ]] <references /> 9jms07tbdnsth3r52paiyo9aogxihkd 4408757 4408756 2022-08-18T18:19:38Z Sosotedrd 142647 /* გალერეა */ wikitext text/x-wiki {{ვიკი}} {{წყარო}} {{უკატეგორიო}} '''ბათუმის ბულვარი''' — ზღვისპირა პარკი ქალაქ [[ბათუმი|ბათუმში]]. პარკს ყოველწლიურად ორ მილიონამდე ვიზიტორი სტუმრობს. 2022 წლის მონაცემებით მისი სიგრძე 7 კილომეტრს შეადგენს. ამ მონაცემებით ის არის ყველაზე გრძელი ბულვარი [[შავი ზღვა|შავი ზღვის]] სანაპიროზე. ბათუმის ბულვარი არის [[კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლი]], რომელიც მოიცავს ბაღებს, ხეივნებსა და სკვერებს. == ისტორია == === წარმოშობა === 1878 წელს ქალაქ ბათუმს [[პორტო-ფრანკო ბათუმში|პორტო-ფრანკოს]] სტატუსი მიენიჭა და დაიწყო მისი ურბანული განვითარების ახალი ეტაპი. იმ პერიოდის ბათუმში მხოლოდ ორი პატარა ზომის ბაღი არსებობდა: კერძო საკუთრება - „გუბერნატორის ბაღი“ (დღესდღეობით ბათუმის საჯარო ბიბლიოთეკის მიმდებარე ტერიტორია) და "მელეთ-ბაღჩა", ბათუმისა და მისი შემოგარენის მოსახლეობის მიერ შეგროვებული სახსრებით გაშენებული ბაღი (დღესდღეობით სასტუმრო „<nowiki/>[[ინტურისტ-პალასი (სასტუმრო)|ინტურისტი]]<nowiki/>“-ს შემოგარენი).   ბათუმის ოლქის პოლიცმეისტერს თეოდორ ვოზნესენსკის გაუჩნდა იდეა ზღვის სანაპიროზე გაეკეთებინა სასეირნო ბულვარი, რის განხორციელებასაც მხარი დაუჭირა [[სამხედრო გუბერნატორი|სამხედრო გუბერნატორმა]] ა.მ სმეკილოვმა და გამოყო ბიუჯეტი 2000 მანეთის ოდენობით.<ref>{{Cite book|author=დავით კლდიაშვილი|year=1961|title=ჩემი ცხოვრების გზაზე|publisher=თბილისი : საბჭოთა საქართველო}}</ref> === ევროპელი მებაღეების ხანა === 1881 წელს ვოზნესენსკმა თავისი იდეის განსახორციელებლად მოიწვია [[გერმანელები|გერმანელი]] მებაღე-ინჟინრები [[რესლერი და რეიერი]], რომლებმაც იმავე წელს დაიწყეს ბაღის გაშენება. შავი ზღვის მსხვილქვიშიანი სანაპიროს - ჩამოტანილი ხელოვნური ნიადაგით ჩანაცვლება ძალიან ართულებდა საქმეს, თუმცა გერმანელ სპეციალისტებს ეს არ აბრკოლებდათ და ყველაფერთან ერთად ბულვარის მომავალი განაშენიანების პროექტზეც მუშაობდნენ. 1884 წლის ბოლოსთვის ბულვარში უკვე არსებობდა ორი ხეივანი, მაგრამ ა.მ სმეკილოვმა გადაწყვიტა მისი კიდევ უფრო განახლება, რისთვისაც შექმნა სპეცილაური კომისია, რომლის მუშაობაშიც ასევე ჩართულები იყვნენ [[საფრანგეთი|საფრანგეთის]] და [[ბელგია|ბელგიის]] მაშინდელი [[კონსული|კონსულები]]. კომისიის დადგენილებით ბათუმის ბულვარის პირველ ხელმძღვანელად დაინიშნა დიდგვაროვანი ფრანგი მებაღე-დეკორატორი [[მიშელ დალფონსი]]. დალფონსი საკმაოდ დამოუკიდებელი და ინდივიდუალური მმართველი გამოდგა. მიუხედავად იმისა, რომ არსებული კლიმატური და ნიადაგური პირობების გამო ბულვარის მოწყობა მოითხოვდა დიდ ძალისხმევასის, ის არასდროს ერიდებოდა სიახლეებთან და სირთულეებთან შეჭიდებას. . ბათუმის [[ტენიანობა|ტენიანი ჰაერის]]<nowiki/>ა და თავსხმა წვიმების მიუხედავად, ზაფხულსა და შემოდგომაზე ხანდახან რამდენიმეკვირიანი ისეთი სიცხეები იყო, რომ აუცილებელი ხდებოდა ბულვარის ხელოვნური მორწყვა. ვინაიდან ბაღში საკუთარი ნიადაგი საერთოდ არ იყო და მთელი ტერიტორია წარმოადგენდა მსხვილი ქვიშის სქელ ფენას,  ნარგავებისთვის აკეთებდნენ ორმოებს, არხებს და ავსებდნენ გარეუბნებიდან ჩამოტანილი ხელოვნური ნიადაგით. სწორედ ეს იყო ბულვარის შენახვის ყველაზე მსხვილი ხარჯი.<ref>{{Cite book|title=Батумь и его окрестности|publisher=Батумь|pages=640-644|year=1906}}</ref> დალფონსმა დაიწყო მცენარეების ინტროდუქცია და ბათუმის კლიმატისთვის დამახაიათებელი ხე-მცენარეების უცხოეთიდან ჩამოტანა. 1895 წლიდან შავმა ზღვამ პარკის მიდამოებში უკან დახევა დაიწყო, რითაც გაიზარდა სანაპიროს ტერიტორია და შესაძლებელი გახდა იქ ახალი ხეივნების და პლაჟის მოწყობა. მიშელ დალფონსი საფრანგეთიდან ბათუმში გემებით ეზიდებოდა  ხეებს, რომელთა დიდი ნაწილიც მანამდე საქართველოში საერთოდ არ ხარობდა. 1888 წელს ბათუმს ეწვია რუსეთის იმპერატორი [[ალექსანდრე III (რუსეთი)|ალექსანდრე III]] ოჯახთან ერთად. ბათუმში ყოფნის დროს ის ბათუმის ბულვარის ხშირი სტუმარი იყო და ერთერთ ხეივანში ხეებიც დარგო [[ნიკოლოზ II (რუსეთი)|უფლისწულ ნიკოლოზთან]] ერთად. ნიკოლოზის პატივსაცემად იმავე პერიოდში ეწოდა მშენებარე ბულვარს  „უფლისწულ ნიკოლოზის ბულვარი“. 1889 წლისთვის ბათუმის ბულვარის ფართობი უკვე 11790 კვ.მ-ს შეადგენდა. === 1890-1930 წლები === 1894 წელს, ბათუმის სათათბიროს პირველი არჩევნების  შედეგების მიხედვით, ქალაქის თავი გახდა [[ლუკა ასათიანი]], რომელიც თავისი ავტორიტეტისა და იმპერიის მაღალჩინოსნებთან კარგი ურთიერთობის საშუალებით, ახერხებდა სოლიდური თანხების მოზიდვას. ამ თანხების დიდი ნაწილი ხმარდებოდა ქალაქის გამწვანებას და მეტწილად ბათუმის ბულვარს. მეცხრამეტე-მეოცე საუკუნის მიჯნაზე პარკმა შეიძინა განათება და მუსიკალური მოედნები, სადაც იმართებოდა მეჯლისები. 1905 წელს, რეგიონში განვითარებული პოლიტიკური მოვლენების გამო,  პარკის შენება და განვითარება ორ ათეულზე მეტი წლით შეჩერდა. === იასონ გორდეზიანის ხანა === 1929 წელს ბათუმის ბულვარის გამგედ დაინიშნა ვერსალის ეროვნული სასოფლო-სამეურნეო ინსტიტუტის კურსდამთავრებული [[იასონ გორდეზიანი]]. საქართველოში დაბრუნებამდე გორდეზიანი  მუშაობდა [[საფრანგეთი|საფრანგეთის]], [[ბელგია|ბელგიის]], [[შვეიცარია|შვეიცარიის]] და [[ნიდერლანდები|ნიდერლანდების]] სხვადასხვა საბაღო მეურნეობებში. ასევე, [[ლონდონი|ლონდონის]] სამეფო ბოტანიკურ ბაღში ეკავა აგრონომ–დეკორატორის თანამდებობდა. 1932 – 1933 წლებში ბულვარი გაფართოვდა 1 ჰექტარით. 1934 წელს ჩატარდა მისი მხატვრული გაფორმება. ამავე წლებში აშენდა  [[კოლონადა|კოლონადები]]: ერთი შუა ბულვარში და ერთიც ცენტრალურ შესასვლელში, მაგრამ 1952 წელს [[საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკების კავშირი|სსრკ]] ხელისუფლებამ მეორე მათგანი მოანგრია და მის ნაცვლად [[იოსებ სტალინი|იოსებ სტალინის]] ძეგლი აღმართა. ბათუმის ბულვარს მიენიჭა სტალინის სახელი. 1917 წლიდან დაწყებულ [[პოლიტიკური რეპრესიები საბჭოთა კავშირში|პოლიტიკურ რეპრესიებს]] იასონ გორდეზიანი სასწაულებრივად გადაურჩა. ბათუმის ბოტანიკური ბაღის დაარსების და გაშენების შემდეგ, მთელი ცხოვრება მთლიანად მიუძღვნა ბულვარის განვითარებას. იასონ გორდეზიანმა გადაახალისა ბულვარის მცენარეული საფარი, გააფართოვა ძველი და შექმნა ახალი სანერგეები სათანადო  სათბურებითა და ორანჟერიებით, სადაც გამოჰყავდათ [[დეკორატიული მცენარეები|დეკორატიული]] და [[სუბტროპიკული კულტურები|სუბტროპიკული]] მცენარეების ნერგები.<ref>{{Cite book|author=თეიმურაზ კომახიძე|publisher=გამომცემლობა აჭარა|title=ქ.ბათუმის დაგეგმარებისა და განაშენიანების ისტორია|year=2000|pages=635 – 638}}</ref> ბულვარს მიემატა  კიდევ ერთი 1200 მეტრიანი ხეივანი, რომლიც მთლიანად გაშენდა ახალი სახეობის ნარგავებით. ამ პერიოდშივე გაკეთდა პატარა შადრევნები. === 1960-2000 წლები === 1970-1980-იან წლებში ბულვარი წარმოადგენდა ქალაქის მთავარ სარეკრეაციო ზონას, სადაც ტარდებოდა კულტურული და სპორტული ღონისძიებები. === ბულვარი დღეს === 2004 წლიდან დაიწყო ბულვარის განახლება და გაფართოება. [[ესპანელები|ესპანელმა]] არქიტექტორმა [[ალბერტო დომინგო კაბომ]] დააპროექტა დამატებით 1200 მეტრზე გადაჭიმული ტერიტორია. ამ გაფართოების შემდეგ ბათუმის ბულვარის სიგრძემ 7 კილომეტრს მიაღწია, სადაც დაირგო  სხვადასხვა სახის სუბტროპიკული დეკორატიული მცენარეები და ბუჩქები; ასევე, პარკს დაემატა ახალი [[სკულპტურა|სკულპტურები]]. პარკის მთელ გაყოლებაზე გაკეთდა ველობილიკი. საკომუნიკაციო ქსელების გაყვანამ, კერძო სექტორს საშუალება მისცა გაეკეთებინა სხვადასხვა დანიშნულების კომერციული სივრცეები. ბათუმის ბულვარის განახლება ყოველდღიურად მიმდინარეობს და ნელნელა ექცევა განაშენიანების ახალ ჩარჩოებში, რადგან 2022 წელს შემუშავებულ იქნა მისი [[გენერალური გეგმა (მრავალმნიშვნელოვანი)|განაშენიანების გენერალური გეგმა]]. == ბუნება == === ფლორა და ფაუნა === ბათუმის ბულვარის ტერიტორიაზე არსებობს ასათი სახეობის - ასი ათასამდე ნარგავი, რომელთა განახლებაც ყოველწლიურად მიმდინარეობს. ყოველწლიურად ირგვება სხვადასხვა სახეობის  მილიონამდე ერთწლოვანი და მრავალწლოვანი ყვავილების რიგი. პარკში ძირითადად ჭარბობს ტროპიკული და სუბტროპიკული ხე-მცენარეები, მათ შორის ძალიან იშვიათი ჯიშებიც: სხვადასხვა სახეობის [[ფიჭვისებრნი|ფიჭვი]], სხვადასხვა სახეობის [[მუხა]], სხვადასხვა სახეობის [[კვიპაროზი|კვიპაროსი]], [[ბამბუკისებრნი|ბამბუკი]], [[კედარი]], [[ტუია]], [[საკურა]], [[პალმები|პალმა]] და სხვა. ბულვარში ხშირად შეხვდებით [[ციყვი|ციყვებსა]] და [[ზღარბისებრნი|ზღარბებს]], თუმცა  ვიზიტორების განსაკუთრებულ ყურადღებას იქცევს  სპეციალურად გამოყოფილი ზოოკუთხე, სადაც  150-ზე მეტი ბინადარია - აქედან მხოლოდ რამდენიმე არის [[კუები|კუ]], დანარჩენს კი წარმოადგენს შემდეგი სახეობის [[ფრინველები|ფრინველებს]]:  [[გედები]], [[ბატები|მთის ბატები]], [[ვარხვისნაირნი|ვარხვები]], [[იხვები]], [[ფარშავანგი|ფარშევანგები]], რამდენიმე ჯიშის [[თუთიყუშისნაირნი|თუთიყუში]] და სხვა.  === სკვერები, ხეივნები, ბაღები === 1020 კვ/მ-ზე გაშენებული „იაპონური ბაღი“ დაგეგმილია [[იაპონური კულტურა|იაპონური კულტურისთვის]] დამახასიათებელი ისეთი ლანდშაფტური დიზაინითა და ელემენტებით, როგორიც არის წყალსატევი, ბუნებრივი ქვის ბილიკები, ტორი, კასუგები და იაპონური ჯიშის ხე-მცენარეები. ბათუმის ბულვარში ასევე ფუნქციონირებს სამი სკვერი: ტროპიკული სკვერი, სადაც უამრავი სახეობის [[ტროპიკული ტყეები|ტროპიკული ჯიშის მცენარეს]] შეხვდებით; იასონ გორდეზიანის სახელობის სკვერი - 4000 ძირზე მეტი დეკორატიული ჯიშის ხე-მცენარით გაშენებული სკვერი და [[უკრაინა|უკრაინული]] სკვერი, რომელიც 1970-იან წლებში გაიხსნა, ბათუმელი მწერლის [[ამირან შერვაშიძე|ამირან შერვაშიძის]] ინიციატივით. [[ფიჭვისებრნი|ფიჭვების]], [[მაგნოლიასებრნი|მაგნოლიების]] და [[პალმები|პალმების]] ხეივნები ბულვარის „ფილტვების“ როლს ასრულებს. სწორედ ეს სამი ხეივანი წარმოადგენს ძირითად სასეირნო ადგილებს ბათუმის ბულვარში. ამ მცენარეების ნაწილი ას წელზე მეტს ითვლის და დღემდე მიმდინარეობს მათი ახალი ნარგავებით განახლება. == ღირსშესანიშნაობები == === შენობა-ნაგებობები === 1863 წელს აშენებული ბათუმის შუქურა არის ყველაზე ძველი შენობა-ნაგებობა, რომელიც ბულვარის ტერიტორიაზე მდებარეობს. 1882 წელს ფრანგი ინჟინრების მიერ გადაკეთებული ბათუმის შუქურა წარმოადგენს თავისი დროის ინჟინერიის უნიკალურ ნიმუშს,  რომელიც დღემდე ასრულებს თავის ფუნქციას. ბათუმის კოლონადების პროექტი იტალიის ქალაქ [[სორრენტო|სორრენტოდან]] 1930 წელს ჩამოიტანა ბათუმელმა ექიმმა [[ივანე მჭედლიძე|ივანე მჭედლიძემ]], [[მაქსიმ გორკი|მაქსიმ გორკის]] დახმარებით. ანტიკური სტილის კოლონადების მშენებლობა  4 წელს მიმდინარეობდა და 1934 წელს დასრულდა, მის მშენებლობას ხელმძღვანელობდნენ [[პავლე ნადირაშვილი]] და [[ბოგდან კირაკოსიანი]]. ის ზღვის სანაპიროზე გასვლისას კარიბჭის როლის შესასრულებლად აშენდა, თუმცა დღესდღეობით სხვადასხვა გასართობი ღონისძიებების სცენადაც ხშირად გამოიყენება. საზაფხულო თეატრი, რომელიც აშენდა 1948-1949 წლებში, წარმოადგენდა ლურსმნის გარეშე აგებულ ხის შენობას. მისი პროექტის ავტორები იყვნენ არქიტექტორები [[კახა ჯავახიშვილი]] და [[ბოგდან კირაკოსიანი]]. 1998 წელს, ბულვარის საზაფხულო თეატრი გაურკვეველ ვითარებაში დაიწვა. თუმცა, 2013 წელს მოხდა საზაფხულო თეატრის აღდგენა და ახალი, ანალოგიური შენობის სახით. [[კაფე ფანტაზია]] ე.წ რვაფეხა არის მოზაიკური ხელოვნების ყველაზე ცნობილი ფუნქციური ნაგებობა ქალაქ ბათუმში, რომელიც დააპროექტა ცნობილმა ქართველმა მხატვარმა [[ზურაბ კაპანაძე|ზურაბ კაპანაძემ]] 1975 წელს.  "რვაფეხას თავისებურება იმაში გამოიხატება, რომ მისი სისქე მის სხვა განზომილებებთან შედარებით უმნიშვნელო სიდიდეს წარმოადგენს და ამიტომ არის შესაძლებელი საოცრად ელეგანტური, თხელკანიანი, რთული ფორმის კონსტრუქციების მშენებლობა. საქართველოში ასეთი კონსტრუქციების არსებობა იმაზე მიუთითებს, რომ ჩვენთანაც იგივე დროს, იგივე პროცესებს ჰქონდა ადგილი, მიუხედავად იმისა, რომ რკინის ფარდის უკან ვცხოვრობდით."<ref>{{Cite web|url=https://batumelebi.netgazeti.ge/news/9059/|author=ბათუმელები|year=2015|title=ორმაგი სიმრუდე}}</ref> კაფეს 2019 წელს ჩაუტარდა რეკონსტრუქცია და დაიბრუნა პირვანდელი სახე. ვეტერანთა კლუბი არის ჭადრაკში მსოფლიოს ხუთგზის ჩემპიონის [[ნონა გაფრინდაშვილი|ნონა გაფრინდაშვილის]] სახელობის კლუბი, რომელიც ყოველწლიურად მასპინძლობს სხვადასხვა ტურნირს ჭადრაკსა თუ ნარდში. კლუბში წარმოადგენს ბათუმელი ვეტერანებისა და კოლორიტების საყვარელ ადგილს. [[ანბანის კოშკი]] - ესპანელი არქიტექტორის [[ალბერტო დომინგო კაბო|ალბერტო დომინგო კაბოს]] ესკიზით შექმნილი 130 მეტრი სიმაღლის რკინის ნაგებობაა. კოშკის დიზაინის შთაგონება გახლავთ [[გენეტიკური კოდი|გენეტიკური კოდის]] შემცველი  <nowiki/>[[დეზოქსირიბონუკლეინის მჟავა|დნმ-ის]] სტრუქტურის შერწყმა და [[ქართული ანბანი|ქართული ანბანთან]], როგორც [[ქართველები|ქართველი ხალხის]] უნიკალურობის გამოხატულებასთან. აშენდა 2011 წელს. === ქანდაკებები === ბათუმის ბულვარში ქანდაკებები მეოცე საუკუნის 30-იანი წლების დასაწყისში გამოჩნდა. იტალიიდან ჩამოტანილი, ანტიკური ხანის მარმარილოს 20-მდე სკულპტურა ბულვარის ცენტრალურ ნაწილში განთავსდა, მაგრამ მეორე მსოფლიო ომის დროს ჯარისკაცები ქანდაკებებს  სამიზნედ იყენებდნენ და სროლაში ვარჯიშობდნენ, რის გამოც ქანდაკებების ნაწილი დაზიანდა, გადარჩენილი ნაწილი კი - უკვალოდ გაქრა. სკულპტურათა შემდგომი ბედი დღემდე გაურკვეველია. დღევანდელ ბულვარში ყველაზე გამორჩეული სკულპტურა გახლავთ [[თამარ კვესიტაძე|თამარ კვესიტაძის]] მიერ 2007 წელს შექმნილი, მოძრავი ქანდაკება - „<nowiki/>[[ალი და ნინო]]<nowiki/>“. ქანდაკება შექმნილია [[აზერბაიჯანელები|აზერბაიჯანელი]] მწერლის, [[ყურბან საიდი|ყურბან საიდის]] ამავე სახელწოდების რომანის მიხედვით, რომელიც მოგვითხრობს აზერბაიჯანელი მუსლიმი კაცისა და ქართველი ქრისტიანი ქალის სიყვარულზე. შვიდმეტრიანი კონსტრუქცია 8-10 წუთის ინტერვალით ასრულებს წრიულ მოძრაობას, რომლის ბოლოსაც, ქალისა და მამაკაცის სილუეტები გეომეტრიული სიზუსტით ერწყმიან ერთმანეთს. ის არის მუდმივი მოძრაობის, სიყვარულისა და კულტურათა შერწყმის სიმბოლო. „ქალი ველოსიპედზე“ არის კლასიკური სტილის, ბულვარის ერთ-ერთი შადრევნის აუზში ჩადგმული ქანდაკება. კლასიკური სტილის შესანიშნავ ნიმუშს წარმოადგენს ასევე  ბულვარის ცენტრალურ შესასვლელთან მდგომი „ფერია“ ე.წ „ქალი პეპელა“. 2012 წელს საზეიმოდ გაიხსნა ბათუმის ბულვარის ყველაზე დამსახურებული ხელმძღვანელების მიშელ დალფონსისა და იასონ გორდეზიანის ძეგლები. გორდეზიანის ქანდაკების ავტორია ცნობილი ქართველი მოქანდაკე [[ირაკლი წულაძე]], ისევე როგორც ბულვარში განთავსებული სხვა ქანდაკებებისა: „პირველი სიყვარული“ და "მე, შენ და ბათუმი". ბათუმის ბულვარში, განსაკუთრებით კი მის ახალ ნაწილში, შეხვდებით ასევე სხვადასხვა პერიოდში შექმნილ,. სხვა უამრავ თანამედროვე სკულპტურას. === შადრევნები === ბათუმის ბულვარში რამდენიმე შადრევანია თუმცა ორი მათგან განსაკუთრებული პოპულარობით სარგებლობს. ბულვარის ცენტრალური შადრევნები გაკეთდა 1977 წელს. შადრევნები იყოფა სამ ნაწილად: ორი კვადრატული ფორმის და ერთიც წრიული. შადრევნები გარშემორტყმულია „სალამურიანი ბიჭის“ ცვილის ქანდაკებებით და ათასობით დამთვალიერებელს მასპინძლობს ყოველდღიურად. ძველი და ახალი ბულვარის გასაყარზე, არდაგანის ტბაში განთავსებული მოცეკვავე შადრევანი ღამით ფერადი ნათურებით ნათდება, ირთვება მუსიკა და იწყება სამგანზომილებიანი ლაზერული შოუ სპეციალური ჰოლოგრამით, რომელიც მოცეკვავე წყლის ილუზიას უქმნის მნახველებს. == აქტივობები == === რეკრეაცია === იახტკლუბი მდებარეობს ბულვარის დასაწყისში და იდეალურ ადგილს წარმოადგენს ექსტრემის მოყვარულთათვის; ვიზიტორებს შესაძლებლობა აქვთ [[პარაშუტი|პარაპლანით]] დაათვალიერონ შავი ზღვის ხედები, პატარა იახტებით და წლის სკუტერებით საშუალებითაც შეცურონ ზღვაში და ა.შ პარკის შუაგულში უკვე წლებია რაც არსებობს  საერთაშორისო სტანდარტების შესაბამისი [[ჩოგბურთი|ჩოგბურთის]] [[კორტი (სპორტი)|ღია კორტები]], სადაც იმართება საერთაშორისო ტურნირები. კორტები ყოველდღიურად არის ხელმისაწვდომი პროფესიონალებისა და უბრალოდ მოყვარულებისთვის. ბულვარის ოთხ ლოკაციაზე განთავსებულია ღია ფიტნეს სივრცეები, სადაც ნებისმიერ მსურველს შეუძლია უსასყიდლოდ ივარჯიშოს მისთვის სასურველი ტრენაჟორით. ველომოყვარულებისთვის, ბათუმის ბულვარი მიმზიდველი ადგილია. 7 კილომეტრიანი ველობილიკი, რომლის მიმდებარე ტერიტორიებზე განთავსებულია ოცზე მეტი ველოტერმინალი, მსურველებს საშუალებას აძლევს იქირავონ და სეირნობა განაგრძონ [[ველოსიპედი|ველოსიპედით]]. აქ ფუქნციონირებს რამდენიმე [[სტადიონი]] და მცირე ზომის [[სკეიტპარკი]]. ასევე, [[მაგიდის ჩოგბურთი|მაგიდის ჩოგბურთისა]] და [[ბილიარდი|ბილიარდის]] მოყვარულებისთვის განკუთვნილი სპეციალური სათამაშო მაგიდები. === გართობა === ბათუმის ბულვარში ყოველწლიურად ბევრი კონცერტი და ფესტივალი იმართება. ყველაზე გამორჩეული ფესტივალი გახლავთ „შავი ზღვის ჯაზფესტივალი“, რომლის ფარგლებშიც ადგილობრივი მსმენელის წინაშე წარმსდგარან ისეთი მუსიკოსები, როგორებიც არიან: [[სნუპ დოგი]], [[ქულ ენდ ზე გენგი]], [[პროდიჯი]], [[ჯამიროქვაი|ჯემიროქვაი]], [[Earth, Wind & Fire|ერს ვინდ ენ ფაია]] და ა.შ საქართველოში ძალიან დიდი პოპულარობით სარგებლობს საერთაშორისო კინოფესტივალი [[BIAFF,]] რომლის ღია ცის ქვეშ კინოჩვენებებიც ძირითადად მიმდინარეობს ბულვარში. ბათუმის პანორამული ბორბალი ([[სათვალთვალო ბორბალი|სათვალთვალო ბორბალი; ეშმაკის ბორბალი]]) არის 55 მეტრი სიმაღლის, 240 ადამიანზე გათვლილი ყველაზე დიდი ზომის ატრაქციონი ბათუმის ბულვარში. პანორამული ბორბალი ერთ-ერთი ყველაზე კარგი საშუალებაა ბათუმის ხედების დასათვალიერებლად და აღსაქმელად. მისი ერთი წრის გაკეთების ხანგრძლივობა 10 წუთია. სხვა ტიპის გართობისა და დასვენების სურვილის შემთხვევაში - არც ბარების, რესტორნების, და კლუბების  მოყვარულებს აქვთ არჩევანის სიმწირე. == გალერეა == <gallery widths="260"> ფაილი:Magnolia Alley.jpg|მაგნოლიების ალეა ფაილი:Boulevard Beach 3. XIX Century.jpg|ბულვარის პლიაჟი ფაილი:Boulevard Beach 2. XIX Century.jpg|ბულვარის პლიაჟი. XIX საუკუნე ფაილი:Batumi Seaside Alley.jpg|ბულვარის ზღვისპირა ხეივანი მეოცე საუკუნის დასაწყისში ფაილი:Batumi Seaside Alley.jpg|ბულვარის ზღვისპირა ხეივანი </gallery> [[ფაილი:Lighthouse of Batumi - 1883.jpg|მინი|ბათუმის შუქურა რეკონსტრუქციის შემდეგ. 1883 წელი]] == რესურსები ინტერნეტში == [[კატეგორია:პარკები]] [[კატეგორია:ბულვარები]] [[კატეგორია:კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლები აჭარის ავტონომიურ რესპუბლიკაში]] [[კატეგორია:კულტურული მემკვიდრეობა]] [[კატეგორია:რეკრეაცია გარეთ]] <references /> b43ikosifj2mouvbbm2uqe0pdj4tyhh 4408758 4408757 2022-08-18T18:21:46Z Sosotedrd 142647 /* გალერეა */ wikitext text/x-wiki {{ვიკი}} {{წყარო}} {{უკატეგორიო}} '''ბათუმის ბულვარი''' — ზღვისპირა პარკი ქალაქ [[ბათუმი|ბათუმში]]. პარკს ყოველწლიურად ორ მილიონამდე ვიზიტორი სტუმრობს. 2022 წლის მონაცემებით მისი სიგრძე 7 კილომეტრს შეადგენს. ამ მონაცემებით ის არის ყველაზე გრძელი ბულვარი [[შავი ზღვა|შავი ზღვის]] სანაპიროზე. ბათუმის ბულვარი არის [[კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლი]], რომელიც მოიცავს ბაღებს, ხეივნებსა და სკვერებს. == ისტორია == === წარმოშობა === 1878 წელს ქალაქ ბათუმს [[პორტო-ფრანკო ბათუმში|პორტო-ფრანკოს]] სტატუსი მიენიჭა და დაიწყო მისი ურბანული განვითარების ახალი ეტაპი. იმ პერიოდის ბათუმში მხოლოდ ორი პატარა ზომის ბაღი არსებობდა: კერძო საკუთრება - „გუბერნატორის ბაღი“ (დღესდღეობით ბათუმის საჯარო ბიბლიოთეკის მიმდებარე ტერიტორია) და "მელეთ-ბაღჩა", ბათუმისა და მისი შემოგარენის მოსახლეობის მიერ შეგროვებული სახსრებით გაშენებული ბაღი (დღესდღეობით სასტუმრო „<nowiki/>[[ინტურისტ-პალასი (სასტუმრო)|ინტურისტი]]<nowiki/>“-ს შემოგარენი).   ბათუმის ოლქის პოლიცმეისტერს თეოდორ ვოზნესენსკის გაუჩნდა იდეა ზღვის სანაპიროზე გაეკეთებინა სასეირნო ბულვარი, რის განხორციელებასაც მხარი დაუჭირა [[სამხედრო გუბერნატორი|სამხედრო გუბერნატორმა]] ა.მ სმეკილოვმა და გამოყო ბიუჯეტი 2000 მანეთის ოდენობით.<ref>{{Cite book|author=დავით კლდიაშვილი|year=1961|title=ჩემი ცხოვრების გზაზე|publisher=თბილისი : საბჭოთა საქართველო}}</ref> === ევროპელი მებაღეების ხანა === 1881 წელს ვოზნესენსკმა თავისი იდეის განსახორციელებლად მოიწვია [[გერმანელები|გერმანელი]] მებაღე-ინჟინრები [[რესლერი და რეიერი]], რომლებმაც იმავე წელს დაიწყეს ბაღის გაშენება. შავი ზღვის მსხვილქვიშიანი სანაპიროს - ჩამოტანილი ხელოვნური ნიადაგით ჩანაცვლება ძალიან ართულებდა საქმეს, თუმცა გერმანელ სპეციალისტებს ეს არ აბრკოლებდათ და ყველაფერთან ერთად ბულვარის მომავალი განაშენიანების პროექტზეც მუშაობდნენ. 1884 წლის ბოლოსთვის ბულვარში უკვე არსებობდა ორი ხეივანი, მაგრამ ა.მ სმეკილოვმა გადაწყვიტა მისი კიდევ უფრო განახლება, რისთვისაც შექმნა სპეცილაური კომისია, რომლის მუშაობაშიც ასევე ჩართულები იყვნენ [[საფრანგეთი|საფრანგეთის]] და [[ბელგია|ბელგიის]] მაშინდელი [[კონსული|კონსულები]]. კომისიის დადგენილებით ბათუმის ბულვარის პირველ ხელმძღვანელად დაინიშნა დიდგვაროვანი ფრანგი მებაღე-დეკორატორი [[მიშელ დალფონსი]]. დალფონსი საკმაოდ დამოუკიდებელი და ინდივიდუალური მმართველი გამოდგა. მიუხედავად იმისა, რომ არსებული კლიმატური და ნიადაგური პირობების გამო ბულვარის მოწყობა მოითხოვდა დიდ ძალისხმევასის, ის არასდროს ერიდებოდა სიახლეებთან და სირთულეებთან შეჭიდებას. . ბათუმის [[ტენიანობა|ტენიანი ჰაერის]]<nowiki/>ა და თავსხმა წვიმების მიუხედავად, ზაფხულსა და შემოდგომაზე ხანდახან რამდენიმეკვირიანი ისეთი სიცხეები იყო, რომ აუცილებელი ხდებოდა ბულვარის ხელოვნური მორწყვა. ვინაიდან ბაღში საკუთარი ნიადაგი საერთოდ არ იყო და მთელი ტერიტორია წარმოადგენდა მსხვილი ქვიშის სქელ ფენას,  ნარგავებისთვის აკეთებდნენ ორმოებს, არხებს და ავსებდნენ გარეუბნებიდან ჩამოტანილი ხელოვნური ნიადაგით. სწორედ ეს იყო ბულვარის შენახვის ყველაზე მსხვილი ხარჯი.<ref>{{Cite book|title=Батумь и его окрестности|publisher=Батумь|pages=640-644|year=1906}}</ref> დალფონსმა დაიწყო მცენარეების ინტროდუქცია და ბათუმის კლიმატისთვის დამახაიათებელი ხე-მცენარეების უცხოეთიდან ჩამოტანა. 1895 წლიდან შავმა ზღვამ პარკის მიდამოებში უკან დახევა დაიწყო, რითაც გაიზარდა სანაპიროს ტერიტორია და შესაძლებელი გახდა იქ ახალი ხეივნების და პლაჟის მოწყობა. მიშელ დალფონსი საფრანგეთიდან ბათუმში გემებით ეზიდებოდა  ხეებს, რომელთა დიდი ნაწილიც მანამდე საქართველოში საერთოდ არ ხარობდა. 1888 წელს ბათუმს ეწვია რუსეთის იმპერატორი [[ალექსანდრე III (რუსეთი)|ალექსანდრე III]] ოჯახთან ერთად. ბათუმში ყოფნის დროს ის ბათუმის ბულვარის ხშირი სტუმარი იყო და ერთერთ ხეივანში ხეებიც დარგო [[ნიკოლოზ II (რუსეთი)|უფლისწულ ნიკოლოზთან]] ერთად. ნიკოლოზის პატივსაცემად იმავე პერიოდში ეწოდა მშენებარე ბულვარს  „უფლისწულ ნიკოლოზის ბულვარი“. 1889 წლისთვის ბათუმის ბულვარის ფართობი უკვე 11790 კვ.მ-ს შეადგენდა. === 1890-1930 წლები === 1894 წელს, ბათუმის სათათბიროს პირველი არჩევნების  შედეგების მიხედვით, ქალაქის თავი გახდა [[ლუკა ასათიანი]], რომელიც თავისი ავტორიტეტისა და იმპერიის მაღალჩინოსნებთან კარგი ურთიერთობის საშუალებით, ახერხებდა სოლიდური თანხების მოზიდვას. ამ თანხების დიდი ნაწილი ხმარდებოდა ქალაქის გამწვანებას და მეტწილად ბათუმის ბულვარს. მეცხრამეტე-მეოცე საუკუნის მიჯნაზე პარკმა შეიძინა განათება და მუსიკალური მოედნები, სადაც იმართებოდა მეჯლისები. 1905 წელს, რეგიონში განვითარებული პოლიტიკური მოვლენების გამო,  პარკის შენება და განვითარება ორ ათეულზე მეტი წლით შეჩერდა. === იასონ გორდეზიანის ხანა === 1929 წელს ბათუმის ბულვარის გამგედ დაინიშნა ვერსალის ეროვნული სასოფლო-სამეურნეო ინსტიტუტის კურსდამთავრებული [[იასონ გორდეზიანი]]. საქართველოში დაბრუნებამდე გორდეზიანი  მუშაობდა [[საფრანგეთი|საფრანგეთის]], [[ბელგია|ბელგიის]], [[შვეიცარია|შვეიცარიის]] და [[ნიდერლანდები|ნიდერლანდების]] სხვადასხვა საბაღო მეურნეობებში. ასევე, [[ლონდონი|ლონდონის]] სამეფო ბოტანიკურ ბაღში ეკავა აგრონომ–დეკორატორის თანამდებობდა. 1932 – 1933 წლებში ბულვარი გაფართოვდა 1 ჰექტარით. 1934 წელს ჩატარდა მისი მხატვრული გაფორმება. ამავე წლებში აშენდა  [[კოლონადა|კოლონადები]]: ერთი შუა ბულვარში და ერთიც ცენტრალურ შესასვლელში, მაგრამ 1952 წელს [[საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკების კავშირი|სსრკ]] ხელისუფლებამ მეორე მათგანი მოანგრია და მის ნაცვლად [[იოსებ სტალინი|იოსებ სტალინის]] ძეგლი აღმართა. ბათუმის ბულვარს მიენიჭა სტალინის სახელი. 1917 წლიდან დაწყებულ [[პოლიტიკური რეპრესიები საბჭოთა კავშირში|პოლიტიკურ რეპრესიებს]] იასონ გორდეზიანი სასწაულებრივად გადაურჩა. ბათუმის ბოტანიკური ბაღის დაარსების და გაშენების შემდეგ, მთელი ცხოვრება მთლიანად მიუძღვნა ბულვარის განვითარებას. იასონ გორდეზიანმა გადაახალისა ბულვარის მცენარეული საფარი, გააფართოვა ძველი და შექმნა ახალი სანერგეები სათანადო  სათბურებითა და ორანჟერიებით, სადაც გამოჰყავდათ [[დეკორატიული მცენარეები|დეკორატიული]] და [[სუბტროპიკული კულტურები|სუბტროპიკული]] მცენარეების ნერგები.<ref>{{Cite book|author=თეიმურაზ კომახიძე|publisher=გამომცემლობა აჭარა|title=ქ.ბათუმის დაგეგმარებისა და განაშენიანების ისტორია|year=2000|pages=635 – 638}}</ref> ბულვარს მიემატა  კიდევ ერთი 1200 მეტრიანი ხეივანი, რომლიც მთლიანად გაშენდა ახალი სახეობის ნარგავებით. ამ პერიოდშივე გაკეთდა პატარა შადრევნები. === 1960-2000 წლები === 1970-1980-იან წლებში ბულვარი წარმოადგენდა ქალაქის მთავარ სარეკრეაციო ზონას, სადაც ტარდებოდა კულტურული და სპორტული ღონისძიებები. === ბულვარი დღეს === 2004 წლიდან დაიწყო ბულვარის განახლება და გაფართოება. [[ესპანელები|ესპანელმა]] არქიტექტორმა [[ალბერტო დომინგო კაბომ]] დააპროექტა დამატებით 1200 მეტრზე გადაჭიმული ტერიტორია. ამ გაფართოების შემდეგ ბათუმის ბულვარის სიგრძემ 7 კილომეტრს მიაღწია, სადაც დაირგო  სხვადასხვა სახის სუბტროპიკული დეკორატიული მცენარეები და ბუჩქები; ასევე, პარკს დაემატა ახალი [[სკულპტურა|სკულპტურები]]. პარკის მთელ გაყოლებაზე გაკეთდა ველობილიკი. საკომუნიკაციო ქსელების გაყვანამ, კერძო სექტორს საშუალება მისცა გაეკეთებინა სხვადასხვა დანიშნულების კომერციული სივრცეები. ბათუმის ბულვარის განახლება ყოველდღიურად მიმდინარეობს და ნელნელა ექცევა განაშენიანების ახალ ჩარჩოებში, რადგან 2022 წელს შემუშავებულ იქნა მისი [[გენერალური გეგმა (მრავალმნიშვნელოვანი)|განაშენიანების გენერალური გეგმა]]. == ბუნება == === ფლორა და ფაუნა === ბათუმის ბულვარის ტერიტორიაზე არსებობს ასათი სახეობის - ასი ათასამდე ნარგავი, რომელთა განახლებაც ყოველწლიურად მიმდინარეობს. ყოველწლიურად ირგვება სხვადასხვა სახეობის  მილიონამდე ერთწლოვანი და მრავალწლოვანი ყვავილების რიგი. პარკში ძირითადად ჭარბობს ტროპიკული და სუბტროპიკული ხე-მცენარეები, მათ შორის ძალიან იშვიათი ჯიშებიც: სხვადასხვა სახეობის [[ფიჭვისებრნი|ფიჭვი]], სხვადასხვა სახეობის [[მუხა]], სხვადასხვა სახეობის [[კვიპაროზი|კვიპაროსი]], [[ბამბუკისებრნი|ბამბუკი]], [[კედარი]], [[ტუია]], [[საკურა]], [[პალმები|პალმა]] და სხვა. ბულვარში ხშირად შეხვდებით [[ციყვი|ციყვებსა]] და [[ზღარბისებრნი|ზღარბებს]], თუმცა  ვიზიტორების განსაკუთრებულ ყურადღებას იქცევს  სპეციალურად გამოყოფილი ზოოკუთხე, სადაც  150-ზე მეტი ბინადარია - აქედან მხოლოდ რამდენიმე არის [[კუები|კუ]], დანარჩენს კი წარმოადგენს შემდეგი სახეობის [[ფრინველები|ფრინველებს]]:  [[გედები]], [[ბატები|მთის ბატები]], [[ვარხვისნაირნი|ვარხვები]], [[იხვები]], [[ფარშავანგი|ფარშევანგები]], რამდენიმე ჯიშის [[თუთიყუშისნაირნი|თუთიყუში]] და სხვა.  === სკვერები, ხეივნები, ბაღები === 1020 კვ/მ-ზე გაშენებული „იაპონური ბაღი“ დაგეგმილია [[იაპონური კულტურა|იაპონური კულტურისთვის]] დამახასიათებელი ისეთი ლანდშაფტური დიზაინითა და ელემენტებით, როგორიც არის წყალსატევი, ბუნებრივი ქვის ბილიკები, ტორი, კასუგები და იაპონური ჯიშის ხე-მცენარეები. ბათუმის ბულვარში ასევე ფუნქციონირებს სამი სკვერი: ტროპიკული სკვერი, სადაც უამრავი სახეობის [[ტროპიკული ტყეები|ტროპიკული ჯიშის მცენარეს]] შეხვდებით; იასონ გორდეზიანის სახელობის სკვერი - 4000 ძირზე მეტი დეკორატიული ჯიშის ხე-მცენარით გაშენებული სკვერი და [[უკრაინა|უკრაინული]] სკვერი, რომელიც 1970-იან წლებში გაიხსნა, ბათუმელი მწერლის [[ამირან შერვაშიძე|ამირან შერვაშიძის]] ინიციატივით. [[ფიჭვისებრნი|ფიჭვების]], [[მაგნოლიასებრნი|მაგნოლიების]] და [[პალმები|პალმების]] ხეივნები ბულვარის „ფილტვების“ როლს ასრულებს. სწორედ ეს სამი ხეივანი წარმოადგენს ძირითად სასეირნო ადგილებს ბათუმის ბულვარში. ამ მცენარეების ნაწილი ას წელზე მეტს ითვლის და დღემდე მიმდინარეობს მათი ახალი ნარგავებით განახლება. == ღირსშესანიშნაობები == === შენობა-ნაგებობები === 1863 წელს აშენებული ბათუმის შუქურა არის ყველაზე ძველი შენობა-ნაგებობა, რომელიც ბულვარის ტერიტორიაზე მდებარეობს. 1882 წელს ფრანგი ინჟინრების მიერ გადაკეთებული ბათუმის შუქურა წარმოადგენს თავისი დროის ინჟინერიის უნიკალურ ნიმუშს,  რომელიც დღემდე ასრულებს თავის ფუნქციას. ბათუმის კოლონადების პროექტი იტალიის ქალაქ [[სორრენტო|სორრენტოდან]] 1930 წელს ჩამოიტანა ბათუმელმა ექიმმა [[ივანე მჭედლიძე|ივანე მჭედლიძემ]], [[მაქსიმ გორკი|მაქსიმ გორკის]] დახმარებით. ანტიკური სტილის კოლონადების მშენებლობა  4 წელს მიმდინარეობდა და 1934 წელს დასრულდა, მის მშენებლობას ხელმძღვანელობდნენ [[პავლე ნადირაშვილი]] და [[ბოგდან კირაკოსიანი]]. ის ზღვის სანაპიროზე გასვლისას კარიბჭის როლის შესასრულებლად აშენდა, თუმცა დღესდღეობით სხვადასხვა გასართობი ღონისძიებების სცენადაც ხშირად გამოიყენება. საზაფხულო თეატრი, რომელიც აშენდა 1948-1949 წლებში, წარმოადგენდა ლურსმნის გარეშე აგებულ ხის შენობას. მისი პროექტის ავტორები იყვნენ არქიტექტორები [[კახა ჯავახიშვილი]] და [[ბოგდან კირაკოსიანი]]. 1998 წელს, ბულვარის საზაფხულო თეატრი გაურკვეველ ვითარებაში დაიწვა. თუმცა, 2013 წელს მოხდა საზაფხულო თეატრის აღდგენა და ახალი, ანალოგიური შენობის სახით. [[კაფე ფანტაზია]] ე.წ რვაფეხა არის მოზაიკური ხელოვნების ყველაზე ცნობილი ფუნქციური ნაგებობა ქალაქ ბათუმში, რომელიც დააპროექტა ცნობილმა ქართველმა მხატვარმა [[ზურაბ კაპანაძე|ზურაბ კაპანაძემ]] 1975 წელს.  "რვაფეხას თავისებურება იმაში გამოიხატება, რომ მისი სისქე მის სხვა განზომილებებთან შედარებით უმნიშვნელო სიდიდეს წარმოადგენს და ამიტომ არის შესაძლებელი საოცრად ელეგანტური, თხელკანიანი, რთული ფორმის კონსტრუქციების მშენებლობა. საქართველოში ასეთი კონსტრუქციების არსებობა იმაზე მიუთითებს, რომ ჩვენთანაც იგივე დროს, იგივე პროცესებს ჰქონდა ადგილი, მიუხედავად იმისა, რომ რკინის ფარდის უკან ვცხოვრობდით."<ref>{{Cite web|url=https://batumelebi.netgazeti.ge/news/9059/|author=ბათუმელები|year=2015|title=ორმაგი სიმრუდე}}</ref> კაფეს 2019 წელს ჩაუტარდა რეკონსტრუქცია და დაიბრუნა პირვანდელი სახე. ვეტერანთა კლუბი არის ჭადრაკში მსოფლიოს ხუთგზის ჩემპიონის [[ნონა გაფრინდაშვილი|ნონა გაფრინდაშვილის]] სახელობის კლუბი, რომელიც ყოველწლიურად მასპინძლობს სხვადასხვა ტურნირს ჭადრაკსა თუ ნარდში. კლუბში წარმოადგენს ბათუმელი ვეტერანებისა და კოლორიტების საყვარელ ადგილს. [[ანბანის კოშკი]] - ესპანელი არქიტექტორის [[ალბერტო დომინგო კაბო|ალბერტო დომინგო კაბოს]] ესკიზით შექმნილი 130 მეტრი სიმაღლის რკინის ნაგებობაა. კოშკის დიზაინის შთაგონება გახლავთ [[გენეტიკური კოდი|გენეტიკური კოდის]] შემცველი  <nowiki/>[[დეზოქსირიბონუკლეინის მჟავა|დნმ-ის]] სტრუქტურის შერწყმა და [[ქართული ანბანი|ქართული ანბანთან]], როგორც [[ქართველები|ქართველი ხალხის]] უნიკალურობის გამოხატულებასთან. აშენდა 2011 წელს. === ქანდაკებები === ბათუმის ბულვარში ქანდაკებები მეოცე საუკუნის 30-იანი წლების დასაწყისში გამოჩნდა. იტალიიდან ჩამოტანილი, ანტიკური ხანის მარმარილოს 20-მდე სკულპტურა ბულვარის ცენტრალურ ნაწილში განთავსდა, მაგრამ მეორე მსოფლიო ომის დროს ჯარისკაცები ქანდაკებებს  სამიზნედ იყენებდნენ და სროლაში ვარჯიშობდნენ, რის გამოც ქანდაკებების ნაწილი დაზიანდა, გადარჩენილი ნაწილი კი - უკვალოდ გაქრა. სკულპტურათა შემდგომი ბედი დღემდე გაურკვეველია. დღევანდელ ბულვარში ყველაზე გამორჩეული სკულპტურა გახლავთ [[თამარ კვესიტაძე|თამარ კვესიტაძის]] მიერ 2007 წელს შექმნილი, მოძრავი ქანდაკება - „<nowiki/>[[ალი და ნინო]]<nowiki/>“. ქანდაკება შექმნილია [[აზერბაიჯანელები|აზერბაიჯანელი]] მწერლის, [[ყურბან საიდი|ყურბან საიდის]] ამავე სახელწოდების რომანის მიხედვით, რომელიც მოგვითხრობს აზერბაიჯანელი მუსლიმი კაცისა და ქართველი ქრისტიანი ქალის სიყვარულზე. შვიდმეტრიანი კონსტრუქცია 8-10 წუთის ინტერვალით ასრულებს წრიულ მოძრაობას, რომლის ბოლოსაც, ქალისა და მამაკაცის სილუეტები გეომეტრიული სიზუსტით ერწყმიან ერთმანეთს. ის არის მუდმივი მოძრაობის, სიყვარულისა და კულტურათა შერწყმის სიმბოლო. „ქალი ველოსიპედზე“ არის კლასიკური სტილის, ბულვარის ერთ-ერთი შადრევნის აუზში ჩადგმული ქანდაკება. კლასიკური სტილის შესანიშნავ ნიმუშს წარმოადგენს ასევე  ბულვარის ცენტრალურ შესასვლელთან მდგომი „ფერია“ ე.წ „ქალი პეპელა“. 2012 წელს საზეიმოდ გაიხსნა ბათუმის ბულვარის ყველაზე დამსახურებული ხელმძღვანელების მიშელ დალფონსისა და იასონ გორდეზიანის ძეგლები. გორდეზიანის ქანდაკების ავტორია ცნობილი ქართველი მოქანდაკე [[ირაკლი წულაძე]], ისევე როგორც ბულვარში განთავსებული სხვა ქანდაკებებისა: „პირველი სიყვარული“ და "მე, შენ და ბათუმი". ბათუმის ბულვარში, განსაკუთრებით კი მის ახალ ნაწილში, შეხვდებით ასევე სხვადასხვა პერიოდში შექმნილ,. სხვა უამრავ თანამედროვე სკულპტურას. === შადრევნები === ბათუმის ბულვარში რამდენიმე შადრევანია თუმცა ორი მათგან განსაკუთრებული პოპულარობით სარგებლობს. ბულვარის ცენტრალური შადრევნები გაკეთდა 1977 წელს. შადრევნები იყოფა სამ ნაწილად: ორი კვადრატული ფორმის და ერთიც წრიული. შადრევნები გარშემორტყმულია „სალამურიანი ბიჭის“ ცვილის ქანდაკებებით და ათასობით დამთვალიერებელს მასპინძლობს ყოველდღიურად. ძველი და ახალი ბულვარის გასაყარზე, არდაგანის ტბაში განთავსებული მოცეკვავე შადრევანი ღამით ფერადი ნათურებით ნათდება, ირთვება მუსიკა და იწყება სამგანზომილებიანი ლაზერული შოუ სპეციალური ჰოლოგრამით, რომელიც მოცეკვავე წყლის ილუზიას უქმნის მნახველებს. == აქტივობები == === რეკრეაცია === იახტკლუბი მდებარეობს ბულვარის დასაწყისში და იდეალურ ადგილს წარმოადგენს ექსტრემის მოყვარულთათვის; ვიზიტორებს შესაძლებლობა აქვთ [[პარაშუტი|პარაპლანით]] დაათვალიერონ შავი ზღვის ხედები, პატარა იახტებით და წლის სკუტერებით საშუალებითაც შეცურონ ზღვაში და ა.შ პარკის შუაგულში უკვე წლებია რაც არსებობს  საერთაშორისო სტანდარტების შესაბამისი [[ჩოგბურთი|ჩოგბურთის]] [[კორტი (სპორტი)|ღია კორტები]], სადაც იმართება საერთაშორისო ტურნირები. კორტები ყოველდღიურად არის ხელმისაწვდომი პროფესიონალებისა და უბრალოდ მოყვარულებისთვის. ბულვარის ოთხ ლოკაციაზე განთავსებულია ღია ფიტნეს სივრცეები, სადაც ნებისმიერ მსურველს შეუძლია უსასყიდლოდ ივარჯიშოს მისთვის სასურველი ტრენაჟორით. ველომოყვარულებისთვის, ბათუმის ბულვარი მიმზიდველი ადგილია. 7 კილომეტრიანი ველობილიკი, რომლის მიმდებარე ტერიტორიებზე განთავსებულია ოცზე მეტი ველოტერმინალი, მსურველებს საშუალებას აძლევს იქირავონ და სეირნობა განაგრძონ [[ველოსიპედი|ველოსიპედით]]. აქ ფუქნციონირებს რამდენიმე [[სტადიონი]] და მცირე ზომის [[სკეიტპარკი]]. ასევე, [[მაგიდის ჩოგბურთი|მაგიდის ჩოგბურთისა]] და [[ბილიარდი|ბილიარდის]] მოყვარულებისთვის განკუთვნილი სპეციალური სათამაშო მაგიდები. === გართობა === ბათუმის ბულვარში ყოველწლიურად ბევრი კონცერტი და ფესტივალი იმართება. ყველაზე გამორჩეული ფესტივალი გახლავთ „შავი ზღვის ჯაზფესტივალი“, რომლის ფარგლებშიც ადგილობრივი მსმენელის წინაშე წარმსდგარან ისეთი მუსიკოსები, როგორებიც არიან: [[სნუპ დოგი]], [[ქულ ენდ ზე გენგი]], [[პროდიჯი]], [[ჯამიროქვაი|ჯემიროქვაი]], [[Earth, Wind & Fire|ერს ვინდ ენ ფაია]] და ა.შ საქართველოში ძალიან დიდი პოპულარობით სარგებლობს საერთაშორისო კინოფესტივალი [[BIAFF,]] რომლის ღია ცის ქვეშ კინოჩვენებებიც ძირითადად მიმდინარეობს ბულვარში. ბათუმის პანორამული ბორბალი ([[სათვალთვალო ბორბალი|სათვალთვალო ბორბალი; ეშმაკის ბორბალი]]) არის 55 მეტრი სიმაღლის, 240 ადამიანზე გათვლილი ყველაზე დიდი ზომის ატრაქციონი ბათუმის ბულვარში. პანორამული ბორბალი ერთ-ერთი ყველაზე კარგი საშუალებაა ბათუმის ხედების დასათვალიერებლად და აღსაქმელად. მისი ერთი წრის გაკეთების ხანგრძლივობა 10 წუთია. სხვა ტიპის გართობისა და დასვენების სურვილის შემთხვევაში - არც ბარების, რესტორნების, და კლუბების  მოყვარულებს აქვთ არჩევანის სიმწირე. == გალერეა == <gallery widths="260"> ფაილი:Magnolia Alley.jpg|მაგნოლიების ალეა ფაილი:Boulevard Beach 3. XIX Century.jpg|ბულვარის პლიაჟი ფაილი:Boulevard Beach 2. XIX Century.jpg|ბულვარის პლიაჟი. XIX საუკუნე ფაილი:Batumi Seaside Alley.jpg|ბულვარის ზღვისპირა ხეივანი მეოცე საუკუნის დასაწყისში ფაილი:Batumi Seaside Alley 2.jpg|ბათუმის ზღვისპირა ხეივანი </gallery> == რესურსები ინტერნეტში == [[კატეგორია:პარკები]] [[კატეგორია:ბულვარები]] [[კატეგორია:კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლები აჭარის ავტონომიურ რესპუბლიკაში]] [[კატეგორია:კულტურული მემკვიდრეობა]] [[კატეგორია:რეკრეაცია გარეთ]] <references /> tk0uogn05vb2d81pc8bt0vqa61uqxxr 4408973 4408758 2022-08-19T10:15:49Z Sosotedrd 142647 wikitext text/x-wiki {{ვიკი}} {{წყარო}} {{უკატეგორიო}} '''ბათუმის ბულვარი''' — ზღვისპირა პარკი ქალაქ [[ბათუმი|ბათუმში]]. პარკს ყოველწლიურად ორ მილიონამდე ვიზიტორი სტუმრობს. მისი სიგრძე 7 კილომეტრს შეადგენს; ამ მონაცემებით ის არის ყველაზე გრძელი ბულვარი [[შავი ზღვა|შავი ზღვის]] სანაპიროზე. ბათუმის ბულვარი არის [[კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლი]], რომელიც მოიცავს ბაღებს, ხეივნებსა და სკვერებს. == ისტორია == === წარმოშობა === 1878 წელს ქალაქ ბათუმს [[პორტო-ფრანკო ბათუმში|პორტო-ფრანკოს]] სტატუსი მიენიჭა და დაიწყო მისი ურბანული განვითარების ახალი ეტაპი. იმ პერიოდის ბათუმში მხოლოდ ორი პატარა ზომის ბაღი არსებობდა: კერძო საკუთრება - „გუბერნატორის ბაღი“ (დღესდღეობით ბათუმის საჯარო ბიბლიოთეკის მიმდებარე ტერიტორია) და "მელეთ-ბაღჩა", ბათუმისა და მისი შემოგარენის მოსახლეობის მიერ შეგროვებული სახსრებით გაშენებული ბაღი (დღესდღეობით სასტუმრო „<nowiki/>[[ინტურისტ-პალასი (სასტუმრო)|ინტურისტი]]<nowiki/>“-ს შემოგარენი).   ბათუმის ოლქის პოლიცმეისტერს თეოდორ ვოზნესენსკის გაუჩნდა იდეა ზღვის სანაპიროზე გაეკეთებინა სასეირნო ბულვარი, რის განხორციელებასაც მხარი დაუჭირა [[სამხედრო გუბერნატორი|სამხედრო გუბერნატორმა]] ა.მ სმეკილოვმა და გამოყო ბიუჯეტი 2000 მანეთის ოდენობით.<ref>{{Cite book|author=დავით კლდიაშვილი|year=1961|title=ჩემი ცხოვრების გზაზე|publisher=თბილისი : საბჭოთა საქართველო}}</ref> === ევროპელი მებაღეების ხანა === 1881 წელს ვოზნესენსკმა თავისი იდეის განსახორციელებლად მოიწვია [[გერმანელები|გერმანელი]] მებაღე-ინჟინრები [[რესლერი და რეიერი]], რომლებმაც იმავე წელს დაიწყეს ბაღის გაშენება. შავი ზღვის მსხვილქვიშიანი სანაპიროს - ჩამოტანილი ხელოვნური ნიადაგით ჩანაცვლება ძალიან ართულებდა საქმეს, თუმცა გერმანელ სპეციალისტებს ეს არ აბრკოლებდათ და ყველაფერთან ერთად ბულვარის მომავალი განაშენიანების პროექტზეც მუშაობდნენ. 1884 წლის ბოლოსთვის ბულვარში უკვე არსებობდა ორი ხეივანი, მაგრამ ა.მ სმეკილოვმა გადაწყვიტა მისი კიდევ უფრო განახლება, რისთვისაც შექმნა სპეცილაური კომისია, რომლის მუშაობაშიც ასევე ჩართულები იყვნენ [[საფრანგეთი|საფრანგეთის]] და [[ბელგია|ბელგიის]] მაშინდელი [[კონსული|კონსულები]]. კომისიის დადგენილებით ბათუმის ბულვარის პირველ ხელმძღვანელად დაინიშნა დიდგვაროვანი ფრანგი მებაღე-დეკორატორი [[მიშელ დალფონსი]]. დალფონსი საკმაოდ დამოუკიდებელი და ინდივიდუალური მმართველი გამოდგა. მიუხედავად იმისა, რომ არსებული კლიმატური და ნიადაგური პირობების გამო ბულვარის მოწყობა მოითხოვდა დიდ ძალისხმევასის, ის არასდროს ერიდებოდა სიახლეებთან და სირთულეებთან შეჭიდებას. . ბათუმის [[ტენიანობა|ტენიანი ჰაერის]]<nowiki/>ა და თავსხმა წვიმების მიუხედავად, ზაფხულსა და შემოდგომაზე ხანდახან რამდენიმეკვირიანი ისეთი სიცხეები იყო, რომ აუცილებელი ხდებოდა ბულვარის ხელოვნური მორწყვა. ვინაიდან ბაღში საკუთარი ნიადაგი საერთოდ არ იყო და მთელი ტერიტორია წარმოადგენდა მსხვილი ქვიშის სქელ ფენას,  ნარგავებისთვის აკეთებდნენ ორმოებს, არხებს და ავსებდნენ გარეუბნებიდან ჩამოტანილი ხელოვნური ნიადაგით. სწორედ ეს იყო ბულვარის შენახვის ყველაზე მსხვილი ხარჯი.<ref>{{Cite book|title=Батумь и его окрестности|publisher=Батумь|pages=640-644|year=1906}}</ref> დალფონსმა დაიწყო მცენარეების ინტროდუქცია და ბათუმის კლიმატისთვის დამახაიათებელი ხე-მცენარეების უცხოეთიდან ჩამოტანა. 1895 წლიდან შავმა ზღვამ პარკის მიდამოებში უკან დახევა დაიწყო, რითაც გაიზარდა სანაპიროს ტერიტორია და შესაძლებელი გახდა იქ ახალი ხეივნების და პლაჟის მოწყობა. მიშელ დალფონსი საფრანგეთიდან ბათუმში გემებით ეზიდებოდა  ხეებს, რომელთა დიდი ნაწილიც მანამდე საქართველოში საერთოდ არ ხარობდა. 1888 წელს ბათუმს ეწვია რუსეთის იმპერატორი [[ალექსანდრე III (რუსეთი)|ალექსანდრე III]] ოჯახთან ერთად. ბათუმში ყოფნის დროს ის ბათუმის ბულვარის ხშირი სტუმარი იყო და ერთერთ ხეივანში ხეებიც დარგო [[ნიკოლოზ II (რუსეთი)|უფლისწულ ნიკოლოზთან]] ერთად. ნიკოლოზის პატივსაცემად იმავე პერიოდში ეწოდა მშენებარე ბულვარს  „უფლისწულ ნიკოლოზის ბულვარი“. 1889 წლისთვის ბათუმის ბულვარის ფართობი უკვე 11790 კვ.მ-ს შეადგენდა. === 1890-1930 წლები === 1894 წელს, ბათუმის სათათბიროს პირველი არჩევნების  შედეგების მიხედვით, ქალაქის თავი გახდა [[ლუკა ასათიანი]], რომელიც თავისი ავტორიტეტისა და იმპერიის მაღალჩინოსნებთან კარგი ურთიერთობის საშუალებით, ახერხებდა სოლიდური თანხების მოზიდვას. ამ თანხების დიდი ნაწილი ხმარდებოდა ქალაქის გამწვანებას და მეტწილად ბათუმის ბულვარს. მეცხრამეტე-მეოცე საუკუნის მიჯნაზე პარკმა შეიძინა განათება და მუსიკალური მოედნები, სადაც იმართებოდა მეჯლისები. 1905 წელს, რეგიონში განვითარებული პოლიტიკური მოვლენების გამო,  პარკის შენება და განვითარება ორ ათეულზე მეტი წლით შეჩერდა. === იასონ გორდეზიანის ხანა === 1929 წელს ბათუმის ბულვარის გამგედ დაინიშნა ვერსალის ეროვნული სასოფლო-სამეურნეო ინსტიტუტის კურსდამთავრებული [[იასონ გორდეზიანი]]. საქართველოში დაბრუნებამდე გორდეზიანი  მუშაობდა [[საფრანგეთი|საფრანგეთის]], [[ბელგია|ბელგიის]], [[შვეიცარია|შვეიცარიის]] და [[ნიდერლანდები|ნიდერლანდების]] სხვადასხვა საბაღო მეურნეობებში. ასევე, [[ლონდონი|ლონდონის]] სამეფო ბოტანიკურ ბაღში ეკავა აგრონომ–დეკორატორის თანამდებობდა. 1932 – 1933 წლებში ბულვარი გაფართოვდა 1 ჰექტარით. 1934 წელს ჩატარდა მისი მხატვრული გაფორმება. ამავე წლებში აშენდა  [[კოლონადა|კოლონადები]]: ერთი შუა ბულვარში და ერთიც ცენტრალურ შესასვლელში, მაგრამ 1952 წელს [[საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკების კავშირი|სსრკ]] ხელისუფლებამ მეორე მათგანი მოანგრია და მის ნაცვლად [[იოსებ სტალინი|იოსებ სტალინის]] ძეგლი აღმართა. ბათუმის ბულვარს მიენიჭა სტალინის სახელი. 1917 წლიდან დაწყებულ [[პოლიტიკური რეპრესიები საბჭოთა კავშირში|პოლიტიკურ რეპრესიებს]] იასონ გორდეზიანი სასწაულებრივად გადაურჩა. ბათუმის ბოტანიკური ბაღის დაარსების და გაშენების შემდეგ, მთელი ცხოვრება მთლიანად მიუძღვნა ბულვარის განვითარებას. იასონ გორდეზიანმა გადაახალისა ბულვარის მცენარეული საფარი, გააფართოვა ძველი და შექმნა ახალი სანერგეები სათანადო  სათბურებითა და ორანჟერიებით, სადაც გამოჰყავდათ [[დეკორატიული მცენარეები|დეკორატიული]] და [[სუბტროპიკული კულტურები|სუბტროპიკული]] მცენარეების ნერგები.<ref>{{Cite book|author=თეიმურაზ კომახიძე|publisher=გამომცემლობა აჭარა|title=ქ.ბათუმის დაგეგმარებისა და განაშენიანების ისტორია|year=2000|pages=635 – 638}}</ref> ბულვარს მიემატა  კიდევ ერთი 1200 მეტრიანი ხეივანი, რომლიც მთლიანად გაშენდა ახალი სახეობის ნარგავებით. ამ პერიოდშივე გაკეთდა პატარა შადრევნები. === 1960-2000 წლები === 1970-1980-იან წლებში ბულვარი წარმოადგენდა ქალაქის მთავარ სარეკრეაციო ზონას, სადაც ტარდებოდა კულტურული და სპორტული ღონისძიებები. === ბულვარი დღეს === 2004 წლიდან დაიწყო ბულვარის განახლება და გაფართოება. [[ესპანელები|ესპანელმა]] არქიტექტორმა [[ალბერტო დომინგო კაბომ]] დააპროექტა დამატებით 1200 მეტრზე გადაჭიმული ტერიტორია. ამ გაფართოების შემდეგ ბათუმის ბულვარის სიგრძემ 7 კილომეტრს მიაღწია, სადაც დაირგო  სხვადასხვა სახის სუბტროპიკული დეკორატიული მცენარეები და ბუჩქები; ასევე, პარკს დაემატა ახალი [[სკულპტურა|სკულპტურები]]. პარკის მთელ გაყოლებაზე გაკეთდა ველობილიკი. საკომუნიკაციო ქსელების გაყვანამ, კერძო სექტორს საშუალება მისცა გაეკეთებინა სხვადასხვა დანიშნულების კომერციული სივრცეები. ბათუმის ბულვარის განახლება ყოველდღიურად მიმდინარეობს და ნელნელა ექცევა განაშენიანების ახალ ჩარჩოებში, რადგან 2022 წელს შემუშავებულ იქნა მისი [[გენერალური გეგმა (მრავალმნიშვნელოვანი)|განაშენიანების გენერალური გეგმა]]. == ბუნება == === ფლორა და ფაუნა === ბათუმის ბულვარის ტერიტორიაზე არსებობს ასათი სახეობის - ასი ათასამდე ნარგავი, რომელთა განახლებაც ყოველწლიურად მიმდინარეობს. ყოველწლიურად ირგვება სხვადასხვა სახეობის  მილიონამდე ერთწლოვანი და მრავალწლოვანი ყვავილების რიგი. პარკში ძირითადად ჭარბობს ტროპიკული და სუბტროპიკული ხე-მცენარეები, მათ შორის ძალიან იშვიათი ჯიშებიც: სხვადასხვა სახეობის [[ფიჭვისებრნი|ფიჭვი]], სხვადასხვა სახეობის [[მუხა]], სხვადასხვა სახეობის [[კვიპაროზი|კვიპაროსი]], [[ბამბუკისებრნი|ბამბუკი]], [[კედარი]], [[ტუია]], [[საკურა]], [[პალმები|პალმა]] და სხვა. ბულვარში ხშირად შეხვდებით [[ციყვი|ციყვებსა]] და [[ზღარბისებრნი|ზღარბებს]], თუმცა  ვიზიტორების განსაკუთრებულ ყურადღებას იქცევს  სპეციალურად გამოყოფილი ზოოკუთხე, სადაც  150-ზე მეტი ბინადარია - აქედან მხოლოდ რამდენიმე არის [[კუები|კუ]], დანარჩენს კი წარმოადგენს შემდეგი სახეობის [[ფრინველები|ფრინველებს]]:  [[გედები]], [[ბატები|მთის ბატები]], [[ვარხვისნაირნი|ვარხვები]], [[იხვები]], [[ფარშავანგი|ფარშევანგები]], რამდენიმე ჯიშის [[თუთიყუშისნაირნი|თუთიყუში]] და სხვა.  === სკვერები, ხეივნები, ბაღები === 1020 კვ/მ-ზე გაშენებული „იაპონური ბაღი“ დაგეგმილია [[იაპონური კულტურა|იაპონური კულტურისთვის]] დამახასიათებელი ისეთი ლანდშაფტური დიზაინითა და ელემენტებით, როგორიც არის წყალსატევი, ბუნებრივი ქვის ბილიკები, ტორი, კასუგები და იაპონური ჯიშის ხე-მცენარეები. ბათუმის ბულვარში ასევე ფუნქციონირებს სამი სკვერი: ტროპიკული სკვერი, სადაც უამრავი სახეობის [[ტროპიკული ტყეები|ტროპიკული ჯიშის მცენარეს]] შეხვდებით; იასონ გორდეზიანის სახელობის სკვერი - 4000 ძირზე მეტი დეკორატიული ჯიშის ხე-მცენარით გაშენებული სკვერი და [[უკრაინა|უკრაინული]] სკვერი, რომელიც 1970-იან წლებში გაიხსნა, ბათუმელი მწერლის [[ამირან შერვაშიძე|ამირან შერვაშიძის]] ინიციატივით. [[ფიჭვისებრნი|ფიჭვების]], [[მაგნოლიასებრნი|მაგნოლიების]] და [[პალმები|პალმების]] ხეივნები ბულვარის „ფილტვების“ როლს ასრულებს. სწორედ ეს სამი ხეივანი წარმოადგენს ძირითად სასეირნო ადგილებს ბათუმის ბულვარში. ამ მცენარეების ნაწილი ას წელზე მეტს ითვლის და დღემდე მიმდინარეობს მათი ახალი ნარგავებით განახლება. == ღირსშესანიშნაობები == === შენობა-ნაგებობები === 1863 წელს აშენებული ბათუმის შუქურა არის ყველაზე ძველი შენობა-ნაგებობა, რომელიც ბულვარის ტერიტორიაზე მდებარეობს. 1882 წელს ფრანგი ინჟინრების მიერ გადაკეთებული ბათუმის შუქურა წარმოადგენს თავისი დროის ინჟინერიის უნიკალურ ნიმუშს,  რომელიც დღემდე ასრულებს თავის ფუნქციას. ბათუმის კოლონადების პროექტი იტალიის ქალაქ [[სორრენტო|სორრენტოდან]] 1930 წელს ჩამოიტანა ბათუმელმა ექიმმა [[ივანე მჭედლიძე|ივანე მჭედლიძემ]], [[მაქსიმ გორკი|მაქსიმ გორკის]] დახმარებით. ანტიკური სტილის კოლონადების მშენებლობა  4 წელს მიმდინარეობდა და 1934 წელს დასრულდა, მის მშენებლობას ხელმძღვანელობდნენ [[პავლე ნადირაშვილი]] და [[ბოგდან კირაკოსიანი]]. ის ზღვის სანაპიროზე გასვლისას კარიბჭის როლის შესასრულებლად აშენდა, თუმცა დღესდღეობით სხვადასხვა გასართობი ღონისძიებების სცენადაც ხშირად გამოიყენება. საზაფხულო თეატრი, რომელიც აშენდა 1948-1949 წლებში, წარმოადგენდა ლურსმნის გარეშე აგებულ ხის შენობას. მისი პროექტის ავტორები იყვნენ არქიტექტორები [[კახა ჯავახიშვილი]] და [[ბოგდან კირაკოსიანი]]. 1998 წელს, ბულვარის საზაფხულო თეატრი გაურკვეველ ვითარებაში დაიწვა. თუმცა, 2013 წელს მოხდა საზაფხულო თეატრის აღდგენა და ახალი, ანალოგიური შენობის სახით. [[კაფე ფანტაზია]] ე.წ რვაფეხა არის მოზაიკური ხელოვნების ყველაზე ცნობილი ფუნქციური ნაგებობა ქალაქ ბათუმში, რომელიც დააპროექტა ცნობილმა ქართველმა მხატვარმა [[ზურაბ კაპანაძე|ზურაბ კაპანაძემ]] 1975 წელს.  "რვაფეხას თავისებურება იმაში გამოიხატება, რომ მისი სისქე მის სხვა განზომილებებთან შედარებით უმნიშვნელო სიდიდეს წარმოადგენს და ამიტომ არის შესაძლებელი საოცრად ელეგანტური, თხელკანიანი, რთული ფორმის კონსტრუქციების მშენებლობა. საქართველოში ასეთი კონსტრუქციების არსებობა იმაზე მიუთითებს, რომ ჩვენთანაც იგივე დროს, იგივე პროცესებს ჰქონდა ადგილი, მიუხედავად იმისა, რომ რკინის ფარდის უკან ვცხოვრობდით."<ref>{{Cite web|url=https://batumelebi.netgazeti.ge/news/9059/|author=ბათუმელები|year=2015|title=ორმაგი სიმრუდე}}</ref> კაფეს 2019 წელს ჩაუტარდა რეკონსტრუქცია და დაიბრუნა პირვანდელი სახე. ვეტერანთა კლუბი არის ჭადრაკში მსოფლიოს ხუთგზის ჩემპიონის [[ნონა გაფრინდაშვილი|ნონა გაფრინდაშვილის]] სახელობის კლუბი, რომელიც ყოველწლიურად მასპინძლობს სხვადასხვა ტურნირს ჭადრაკსა თუ ნარდში. კლუბში წარმოადგენს ბათუმელი ვეტერანებისა და კოლორიტების საყვარელ ადგილს. [[ანბანის კოშკი]] - ესპანელი არქიტექტორის [[ალბერტო დომინგო კაბო|ალბერტო დომინგო კაბოს]] ესკიზით შექმნილი 130 მეტრი სიმაღლის რკინის ნაგებობაა. კოშკის დიზაინის შთაგონება გახლავთ [[გენეტიკური კოდი|გენეტიკური კოდის]] შემცველი  <nowiki/>[[დეზოქსირიბონუკლეინის მჟავა|დნმ-ის]] სტრუქტურის შერწყმა და [[ქართული ანბანი|ქართული ანბანთან]], როგორც [[ქართველები|ქართველი ხალხის]] უნიკალურობის გამოხატულებასთან. აშენდა 2011 წელს. === ქანდაკებები === ბათუმის ბულვარში ქანდაკებები მეოცე საუკუნის 30-იანი წლების დასაწყისში გამოჩნდა. იტალიიდან ჩამოტანილი, ანტიკური ხანის მარმარილოს 20-მდე სკულპტურა ბულვარის ცენტრალურ ნაწილში განთავსდა, მაგრამ მეორე მსოფლიო ომის დროს ჯარისკაცები ქანდაკებებს  სამიზნედ იყენებდნენ და სროლაში ვარჯიშობდნენ, რის გამოც ქანდაკებების ნაწილი დაზიანდა, გადარჩენილი ნაწილი კი - უკვალოდ გაქრა. სკულპტურათა შემდგომი ბედი დღემდე გაურკვეველია. დღევანდელ ბულვარში ყველაზე გამორჩეული სკულპტურა გახლავთ [[თამარ კვესიტაძე|თამარ კვესიტაძის]] მიერ 2007 წელს შექმნილი, მოძრავი ქანდაკება - „<nowiki/>[[ალი და ნინო]]<nowiki/>“. ქანდაკება შექმნილია [[აზერბაიჯანელები|აზერბაიჯანელი]] მწერლის, [[ყურბან საიდი|ყურბან საიდის]] ამავე სახელწოდების რომანის მიხედვით, რომელიც მოგვითხრობს აზერბაიჯანელი მუსლიმი კაცისა და ქართველი ქრისტიანი ქალის სიყვარულზე. შვიდმეტრიანი კონსტრუქცია 8-10 წუთის ინტერვალით ასრულებს წრიულ მოძრაობას, რომლის ბოლოსაც, ქალისა და მამაკაცის სილუეტები გეომეტრიული სიზუსტით ერწყმიან ერთმანეთს. ის არის მუდმივი მოძრაობის, სიყვარულისა და კულტურათა შერწყმის სიმბოლო. „ქალი ველოსიპედზე“ არის კლასიკური სტილის, ბულვარის ერთ-ერთი შადრევნის აუზში ჩადგმული ქანდაკება. კლასიკური სტილის შესანიშნავ ნიმუშს წარმოადგენს ასევე  ბულვარის ცენტრალურ შესასვლელთან მდგომი „ფერია“ ე.წ „ქალი პეპელა“. 2012 წელს საზეიმოდ გაიხსნა ბათუმის ბულვარის ყველაზე დამსახურებული ხელმძღვანელების მიშელ დალფონსისა და იასონ გორდეზიანის ძეგლები. გორდეზიანის ქანდაკების ავტორია ცნობილი ქართველი მოქანდაკე [[ირაკლი წულაძე]], ისევე როგორც ბულვარში განთავსებული სხვა ქანდაკებებისა: „პირველი სიყვარული“ და "მე, შენ და ბათუმი". ბათუმის ბულვარში, განსაკუთრებით კი მის ახალ ნაწილში, შეხვდებით ასევე სხვადასხვა პერიოდში შექმნილ,. სხვა უამრავ თანამედროვე სკულპტურას. === შადრევნები === ბათუმის ბულვარში რამდენიმე შადრევანია თუმცა ორი მათგან განსაკუთრებული პოპულარობით სარგებლობს. ბულვარის ცენტრალური შადრევნები გაკეთდა 1977 წელს. შადრევნები იყოფა სამ ნაწილად: ორი კვადრატული ფორმის და ერთიც წრიული. შადრევნები გარშემორტყმულია „სალამურიანი ბიჭის“ ცვილის ქანდაკებებით და ათასობით დამთვალიერებელს მასპინძლობს ყოველდღიურად. ძველი და ახალი ბულვარის გასაყარზე, არდაგანის ტბაში განთავსებული მოცეკვავე შადრევანი ღამით ფერადი ნათურებით ნათდება, ირთვება მუსიკა და იწყება სამგანზომილებიანი ლაზერული შოუ სპეციალური ჰოლოგრამით, რომელიც მოცეკვავე წყლის ილუზიას უქმნის მნახველებს. == აქტივობები == === რეკრეაცია === იახტკლუბი მდებარეობს ბულვარის დასაწყისში და იდეალურ ადგილს წარმოადგენს ექსტრემის მოყვარულთათვის; ვიზიტორებს შესაძლებლობა აქვთ [[პარაშუტი|პარაპლანით]] დაათვალიერონ შავი ზღვის ხედები, პატარა იახტებით და წლის სკუტერებით საშუალებითაც შეცურონ ზღვაში და ა.შ პარკის შუაგულში უკვე წლებია რაც არსებობს  საერთაშორისო სტანდარტების შესაბამისი [[ჩოგბურთი|ჩოგბურთის]] [[კორტი (სპორტი)|ღია კორტები]], სადაც იმართება საერთაშორისო ტურნირები. კორტები ყოველდღიურად არის ხელმისაწვდომი პროფესიონალებისა და უბრალოდ მოყვარულებისთვის. ბულვარის ოთხ ლოკაციაზე განთავსებულია ღია ფიტნეს სივრცეები, სადაც ნებისმიერ მსურველს შეუძლია უსასყიდლოდ ივარჯიშოს მისთვის სასურველი ტრენაჟორით. ველომოყვარულებისთვის, ბათუმის ბულვარი მიმზიდველი ადგილია. 7 კილომეტრიანი ველობილიკი, რომლის მიმდებარე ტერიტორიებზე განთავსებულია ოცზე მეტი ველოტერმინალი, მსურველებს საშუალებას აძლევს იქირავონ და სეირნობა განაგრძონ [[ველოსიპედი|ველოსიპედით]]. აქ ფუქნციონირებს რამდენიმე [[სტადიონი]] და მცირე ზომის [[სკეიტპარკი]]. ასევე, [[მაგიდის ჩოგბურთი|მაგიდის ჩოგბურთისა]] და [[ბილიარდი|ბილიარდის]] მოყვარულებისთვის განკუთვნილი სპეციალური სათამაშო მაგიდები. === გართობა === ბათუმის ბულვარში ყოველწლიურად ბევრი კონცერტი და ფესტივალი იმართება. ყველაზე გამორჩეული ფესტივალი გახლავთ „შავი ზღვის ჯაზფესტივალი“, რომლის ფარგლებშიც ადგილობრივი მსმენელის წინაშე წარმსდგარან ისეთი მუსიკოსები, როგორებიც არიან: [[სნუპ დოგი]], [[ქულ ენდ ზე გენგი]], [[პროდიჯი]], [[ჯამიროქვაი|ჯემიროქვაი]], [[Earth, Wind & Fire|ერს ვინდ ენ ფაია]] და ა.შ საქართველოში ძალიან დიდი პოპულარობით სარგებლობს საერთაშორისო კინოფესტივალი [[BIAFF,]] რომლის ღია ცის ქვეშ კინოჩვენებებიც ძირითადად მიმდინარეობს ბულვარში. ბათუმის პანორამული ბორბალი ([[სათვალთვალო ბორბალი|სათვალთვალო ბორბალი; ეშმაკის ბორბალი]]) არის 55 მეტრი სიმაღლის, 240 ადამიანზე გათვლილი ყველაზე დიდი ზომის ატრაქციონი ბათუმის ბულვარში. პანორამული ბორბალი ერთ-ერთი ყველაზე კარგი საშუალებაა ბათუმის ხედების დასათვალიერებლად და აღსაქმელად. მისი ერთი წრის გაკეთების ხანგრძლივობა 10 წუთია. სხვა ტიპის გართობისა და დასვენების სურვილის შემთხვევაში - არც ბარების, რესტორნების, და კლუბების  მოყვარულებს აქვთ არჩევანის სიმწირე. == გალერეა == <gallery widths="260"> ფაილი:Magnolia Alley.jpg|მაგნოლიების ალეა ფაილი:Boulevard Beach 3. XIX Century.jpg|ბულვარის პლიაჟი ფაილი:Boulevard Beach 2. XIX Century.jpg|ბულვარის პლიაჟი. XIX საუკუნე ფაილი:Batumi Seaside Alley.jpg|ბულვარის ზღვისპირა ხეივანი მეოცე საუკუნის დასაწყისში ფაილი:Batumi Seaside Alley 2.jpg|ბათუმის ზღვისპირა ხეივანი </gallery> == რესურსები ინტერნეტში == [[კატეგორია:პარკები]] [[კატეგორია:ბულვარები]] [[კატეგორია:კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლები აჭარის ავტონომიურ რესპუბლიკაში]] [[კატეგორია:კულტურული მემკვიდრეობა]] [[კატეგორია:რეკრეაცია გარეთ]] <references /> 884gdftf9yofhvthyq2al5t9u7obuse 14 537302 4408593 4408199 2022-08-18T14:33:07Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ევროპული სამზარეულო| ]] [[კატეგორია:ბალკანური კულტურა]] [[კატეგორია:სამზარეულო რეგიონის მიხედვით]] [[კატეგორია:ხმელთაშუაზღვისპირეთის სამზარეულო]] 6sm6vn6bnnt0bnenk4how5kyb3gw3na 4408610 4408593 2022-08-18T14:53:25Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ევროპული სამზარეულო| ]] [[კატეგორია:ბალკანური კულტურა]] [[კატეგორია:სამზარეულო რეგიონის მიხედვით]] [[კატეგორია:ხმელთაშუაზღვისპირეთის სამზარეულო| ]] mlfthpa9d35or96nw3qzr3uh2ezy27v 0 537334 4408627 4408471 2022-08-18T15:17:50Z Mehman97 75871 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა დასახლება |სტატუსი = სოფელი}} '''ამილარი ({{lang-az|Əmillər}})''' — ყოფილი სოფელი [[აზერბაიჯანი|აზერბაიჯანში]],[[შუშის რაიონი|შუშის რაიონში]]. [[1992]] წლიდან ოკუპირებულია [[სომხეთი|სომხეთის]] შეიარაღებული ძალების მიერ.<ref>https://www.stat.gov.az/menu/5/source/Inzibati_tes.pdf</ref> ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{შუშის რაიონი}} [[კატეგორია:შუშის რაიონის სოფლები]] ifoa3bfa4mchdbzh2l5t2vo169og7om 14 537339 4408511 4408510 2022-08-18T12:00:40Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{Commons cat|Fermented food}} [[კატეგორია:საკვები პროდუქტები]] 4c0adp0e6bs3vhhedgsbac4cbsyjawh 14 537340 4408512 2022-08-18T12:02:56Z GiorgiXIII 62215 ახალი გვერდი: [[კატეგორია:სასმელ-საჭმელი]] [[კატეგორია:ლოგისტიკა]] wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:სასმელ-საჭმელი]] [[კატეგორია:ლოგისტიკა]] 4b5txfjtnximmxas3nhulbor9twkecd 4408513 4408512 2022-08-18T12:05:32Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{Commons cat|Food storage}} [[კატეგორია:სასმელ-საჭმელი]] [[კატეგორია:ლოგისტიკა]] 2icng5ku4gfj3w1vak4a9adnb0qlxr3 14 537341 4408529 2022-08-18T12:44:43Z GiorgiXIII 62215 ახალი გვერდი: [[კატეგორია:ზღვის პროდუქტები]] [[კატეგორია:კერძები ძირითადი ინგრედიენტებით]] wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ზღვის პროდუქტები]] [[კატეგორია:კერძები ძირითადი ინგრედიენტებით]] 40p5uoglldsr8x8ryk4lcsckqq9nbnw 14 537342 4408531 2022-08-18T12:47:34Z GiorgiXIII 62215 ახალი გვერდი: [[კატეგორია:საკვები პროდუქტები]] wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:საკვები პროდუქტები]] rzk5mobtvvigydxft44tep3j98afofp 4408532 4408531 2022-08-18T12:49:06Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:საკვები პროდუქტები]] [[კატეგორია:ზღვა]] escmsp6xv8edktyym5eta8vac181awo 14 537343 4408533 2022-08-18T12:50:37Z GiorgiXIII 62215 ახალი გვერდი: [[კატეგორია:ბუნება]] [[კატეგორია:წყალი]] wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ბუნება]] [[კატეგორია:წყალი]] l6r2n5uo66ycaq6omz85x2diym2hnwb 14 537344 4408534 2022-08-18T12:53:47Z GiorgiXIII 62215 ახალი გვერდი: [[კატეგორია:კერძები]] wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:კერძები]] 37r0pjk2t6pmbuoec47tmadd2j5o7fd 4408535 4408534 2022-08-18T12:55:40Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Food by main ingredient}} [[კატეგორია:კერძები]] 7o3u0j82vf5edf4onjehd1wcqxxaa16 14 537345 4408536 2022-08-18T12:59:11Z GiorgiXIII 62215 ახალი გვერდი: [[კატეგორია:თევზი]] [[კატეგორია:კერძები ძირითადი ინგრედიენტებით]] wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:თევზი]] [[კატეგორია:კერძები ძირითადი ინგრედიენტებით]] cgqbkuwjmiv74c6vh6ok60lgbccs6v0 4408538 4408536 2022-08-18T13:01:33Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Fish dishes}} [[კატეგორია:თევზი]] [[კატეგორია:კერძები ძირითადი ინგრედიენტებით]] pdxvctc46b4n8y02qy8gek88dwyhhcp 14 537346 4408539 2022-08-18T13:03:55Z GiorgiXIII 62215 ახალი გვერდი: [[კატეგორია:საკვები პროდუქტები]] wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:საკვები პროდუქტები]] rzk5mobtvvigydxft44tep3j98afofp 4408540 4408539 2022-08-18T13:05:01Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{Commons category|Fish-based food}} [[კატეგორია:საკვები პროდუქტები]] 2ccvtid6f9iqpwcnj0c9xeti5rv6j0a 14 537347 4408541 2022-08-18T13:12:41Z GiorgiXIII 62215 ახალი გვერდი: [[კატეგორია:იაპონური სამზარეულო]] [[კატეგორია:ბრინჯის კერძები]] wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:იაპონური სამზარეულო]] [[კატეგორია:ბრინჯის კერძები]] 3bhi20pte15g2wrmmtyxgbvvt6onids 4408542 4408541 2022-08-18T13:14:08Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{Commons cat|Sushi}} {{Cat main|Sushi}} [[კატეგორია:იაპონური სამზარეულო]] [[კატეგორია:ბრინჯის კერძები]] ojedd0144td6g29qu9whyxrdkavwf63 4408543 4408542 2022-08-18T13:14:24Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{Commons cat|Sushi}} {{Cat main|სუში}} [[კატეგორია:იაპონური სამზარეულო]] [[კატეგორია:ბრინჯის კერძები]] 5p6o8vegtgdpzgd776kpayes5yg1wka 3 537348 4408544 2022-08-18T13:29:22Z David1010 704 ახალი გვერდი: {{გამარჯობა}} ~~~~ wikitext text/x-wiki {{გამარჯობა}} [[მომხმარებელი:David1010|<span style="background:#008000;color:#F0F8FF;padding:0 4px">'''''David'''''</span>]][[მომხმარებლის განხილვა:David1010|<span style="background:#F0F8FF;padding:0 4px;color:#008000;">'''''As'''''</span>]] 13:29, 18 აგვისტო 2022 (UTC) dqucmrzsv4hhbo37kcwfs77xj8dvz2g 14 537349 4408545 2022-08-18T13:30:43Z GiorgiXIII 62215 ახალი გვერდი: [[კატეგორია:ბრინჯი]] [[კატეგორია:ბურღულეული კერძები]] wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ბრინჯი]] [[კატეგორია:ბურღულეული კერძები]] m283ablugzav8cnhbxtmqz9i9ijpgfs 4408546 4408545 2022-08-18T13:35:18Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{Commons cat|Rice-based food}} [[კატეგორია:ბრინჯი]] [[კატეგორია:ბურღულეული კერძები]] qsutgajwk59y689ya7ajbxiqgwt19pn 0 537350 4408547 2022-08-18T13:37:31Z David1010 704 ახალი გვერდი: {{ინფოდაფა დასახლება |სტატუსი = სოფელი |ქართული სახელი = ლუკიანივკა |მშობლიური სახელი = Лук'янівка |ქვეყანა = უკრაინა |წარწერა = |დროშა = |გერბი = |გერბის ს... wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა დასახლება |სტატუსი = სოფელი |ქართული სახელი = ლუკიანივკა |მშობლიური სახელი = Лук'янівка |ქვეყანა = უკრაინა |წარწერა = |დროშა = |გერბი = |გერბის სიგანე = |დროშის სიგანე = |რეგიონის ტიპი = ოლქი |რეგიონი = ხერსონის ოლქი |რეგიონი ცხრილში = |შიდა დაყოფა = |რაიონის ტიპი = რაიონი |რაიონი = კახოვკის რაიონი |მმართველის ტიპი = |მმართველი = |დაარსების თარიღი = |პირველი ხსენება = |წინა სახელები = |სტატუსი-დან = |ფართობი = |ოფიციალური ენა= |მოსახლეობა = 45 |აღწერის წელი = 2013 |სიმჭიდროვე = |აგლომერაცია = |ეროვნული შემადგენლობა = |ეთნოქორონიმი = |დროის სარტყელი = +2 |DST = +3 |სატელეფონო კოდი = |საფოსტო ინდექსი = |საავტომობილო კოდი= |საიტი = |კატეგორია ვიკისაწყობში = }} '''ლუკიანივკა''' ({{lang-uk|Лук'янівка}}) — სოფელი [[უკრაინა]]ში. მდებარეობს [[ხერსონის ოლქი|ხერსონის ოლქის]] [[კახოვკის რაიონი|კახოვკის რაიონში]]. [[2013]] წელს სოფლის მოსახლეობა 45 კაცს შეადგენდა. ==რესურსები ინტერნეტში== * [http://weather.in.ua/ua სოფლის ამინდი] [[კატეგორია:კახოვკის რაიონის სოფლები]] gpo3nmqnb1jh67p5md7j7b9016ev3ue 0 537351 4408548 2022-08-18T13:37:33Z David1010 704 ახალი გვერდი: {{ინფოდაფა დასახლება |სტატუსი = სოფელი |ქართული სახელი = ლიუბიმო-მარივკა |მშობლიური სახელი = Любимо-Мар'ївка |ქვეყანა = უკრაინა |წარწერა = |დროშა = |გერბი = |... wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა დასახლება |სტატუსი = სოფელი |ქართული სახელი = ლიუბიმო-მარივკა |მშობლიური სახელი = Любимо-Мар'ївка |ქვეყანა = უკრაინა |წარწერა = |დროშა = |გერბი = |გერბის სიგანე = |დროშის სიგანე = |რეგიონის ტიპი = ოლქი |რეგიონი = ხერსონის ოლქი |რეგიონი ცხრილში = |შიდა დაყოფა = |რაიონის ტიპი = რაიონი |რაიონი = კახოვკის რაიონი |მმართველის ტიპი = |მმართველი = |დაარსების თარიღი = |პირველი ხსენება = |წინა სახელები = |სტატუსი-დან = |ფართობი = |ოფიციალური ენა= |მოსახლეობა = 92 |აღწერის წელი = 2013 |სიმჭიდროვე = |აგლომერაცია = |ეროვნული შემადგენლობა = |ეთნოქორონიმი = |დროის სარტყელი = +2 |DST = +3 |სატელეფონო კოდი = |საფოსტო ინდექსი = |საავტომობილო კოდი= |საიტი = |კატეგორია ვიკისაწყობში = }} '''ლიუბიმო-მარივკა''' ({{lang-uk|Любимо-Мар'ївка}}) — სოფელი [[უკრაინა]]ში. მდებარეობს [[ხერსონის ოლქი|ხერსონის ოლქის]] [[კახოვკის რაიონი|კახოვკის რაიონში]]. [[2013]] წელს სოფლის მოსახლეობა 92 კაცს შეადგენდა. ==რესურსები ინტერნეტში== * [http://weather.in.ua/ua სოფლის ამინდი] [[კატეგორია:კახოვკის რაიონის სოფლები]] crbqwy60u37h7rtlg89r2rz1kmp453z 0 537352 4408549 2022-08-18T13:37:35Z David1010 704 ახალი გვერდი: {{ინფოდაფა დასახლება |სტატუსი = სოფელი |ქართული სახელი = ლიუბიმო-პავლივკა |მშობლიური სახელი = Любимо-Павлівка |ქვეყანა = უკრაინა |წარწერა = |დროშა = |გერბი... wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა დასახლება |სტატუსი = სოფელი |ქართული სახელი = ლიუბიმო-პავლივკა |მშობლიური სახელი = Любимо-Павлівка |ქვეყანა = უკრაინა |წარწერა = |დროშა = |გერბი = |გერბის სიგანე = |დროშის სიგანე = |რეგიონის ტიპი = ოლქი |რეგიონი = ხერსონის ოლქი |რეგიონი ცხრილში = |შიდა დაყოფა = |რაიონის ტიპი = რაიონი |რაიონი = კახოვკის რაიონი |მმართველის ტიპი = |მმართველი = |დაარსების თარიღი = |პირველი ხსენება = |წინა სახელები = |სტატუსი-დან = |ფართობი = |ოფიციალური ენა= |მოსახლეობა = 278 |აღწერის წელი = 2013 |სიმჭიდროვე = |აგლომერაცია = |ეროვნული შემადგენლობა = |ეთნოქორონიმი = |დროის სარტყელი = +2 |DST = +3 |სატელეფონო კოდი = |საფოსტო ინდექსი = |საავტომობილო კოდი= |საიტი = |კატეგორია ვიკისაწყობში = }} '''ლიუბიმო-პავლივკა''' ({{lang-uk|Любимо-Павлівка}}) — სოფელი [[უკრაინა]]ში. მდებარეობს [[ხერსონის ოლქი|ხერსონის ოლქის]] [[კახოვკის რაიონი|კახოვკის რაიონში]]. [[2013]] წელს სოფლის მოსახლეობა 278 კაცს შეადგენდა. ==რესურსები ინტერნეტში== * [http://weather.in.ua/ua სოფლის ამინდი] [[კატეგორია:კახოვკის რაიონის სოფლები]] k0ubb60mw3aitztdrfxvq6mrneeyj8s 0 537353 4408550 2022-08-18T13:37:38Z David1010 704 ახალი გვერდი: {{ინფოდაფა დასახლება |სტატუსი = სოფელი |ქართული სახელი = მალოკახოვკა |მშობლიური სახელი = Малокаховка |ქვეყანა = უკრაინა |წარწერა = |დროშა = |გერბი = |გერბი... wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა დასახლება |სტატუსი = სოფელი |ქართული სახელი = მალოკახოვკა |მშობლიური სახელი = Малокаховка |ქვეყანა = უკრაინა |წარწერა = |დროშა = |გერბი = |გერბის სიგანე = |დროშის სიგანე = |რეგიონის ტიპი = ოლქი |რეგიონი = ხერსონის ოლქი |რეგიონი ცხრილში = |შიდა დაყოფა = |რაიონის ტიპი = რაიონი |რაიონი = კახოვკის რაიონი |მმართველის ტიპი = |მმართველი = |დაარსების თარიღი = |პირველი ხსენება = |წინა სახელები = |სტატუსი-დან = |ფართობი = |ოფიციალური ენა= |მოსახლეობა = 3297 |აღწერის წელი = 2013 |სიმჭიდროვე = |აგლომერაცია = |ეროვნული შემადგენლობა = |ეთნოქორონიმი = |დროის სარტყელი = +2 |DST = +3 |სატელეფონო კოდი = |საფოსტო ინდექსი = |საავტომობილო კოდი= |საიტი = |კატეგორია ვიკისაწყობში = }} '''მალოკახოვკა''' ({{lang-uk|Малокаховка}}) — სოფელი [[უკრაინა]]ში. მდებარეობს [[ხერსონის ოლქი|ხერსონის ოლქის]] [[კახოვკის რაიონი|კახოვკის რაიონში]]. [[2013]] წელს სოფლის მოსახლეობა 3297 კაცს შეადგენდა. ==რესურსები ინტერნეტში== * [http://weather.in.ua/ua სოფლის ამინდი] [[კატეგორია:კახოვკის რაიონის სოფლები]] ftqqddyx0lsxykv2fbdamzgaib5shj0 0 537354 4408551 2022-08-18T13:37:40Z David1010 704 ახალი გვერდი: {{ინფოდაფა დასახლება |სტატუსი = სოფელი |ქართული სახელი = მარიანივკა |მშობლიური სახელი = Мар'янівка |ქვეყანა = უკრაინა |წარწერა = |დროშა = |გერბი = |გერბის ს... wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა დასახლება |სტატუსი = სოფელი |ქართული სახელი = მარიანივკა |მშობლიური სახელი = Мар'янівка |ქვეყანა = უკრაინა |წარწერა = |დროშა = |გერბი = |გერბის სიგანე = |დროშის სიგანე = |რეგიონის ტიპი = ოლქი |რეგიონი = ხერსონის ოლქი |რეგიონი ცხრილში = |შიდა დაყოფა = |რაიონის ტიპი = რაიონი |რაიონი = კახოვკის რაიონი |მმართველის ტიპი = |მმართველი = |დაარსების თარიღი = |პირველი ხსენება = |წინა სახელები = |სტატუსი-დან = |ფართობი = |ოფიციალური ენა= |მოსახლეობა = 582 |აღწერის წელი = 2013 |სიმჭიდროვე = |აგლომერაცია = |ეროვნული შემადგენლობა = |ეთნოქორონიმი = |დროის სარტყელი = +2 |DST = +3 |სატელეფონო კოდი = |საფოსტო ინდექსი = |საავტომობილო კოდი= |საიტი = |კატეგორია ვიკისაწყობში = }} '''მარიანივკა''' ({{lang-uk|Мар'янівка}}) — სოფელი [[უკრაინა]]ში. მდებარეობს [[ხერსონის ოლქი|ხერსონის ოლქის]] [[კახოვკის რაიონი|კახოვკის რაიონში]]. [[2013]] წელს სოფლის მოსახლეობა 582 კაცს შეადგენდა. ==რესურსები ინტერნეტში== * [http://weather.in.ua/ua სოფლის ამინდი] [[კატეგორია:კახოვკის რაიონის სოფლები]] 3k74tqbsikn092edaotz6pjru6w0jkn 0 537355 4408552 2022-08-18T13:37:43Z David1010 704 ახალი გვერდი: {{ინფოდაფა დასახლება |სტატუსი = სოფელი |ქართული სახელი = ნატალივკა |მშობლიური სახელი = Наталівка |ქვეყანა = უკრაინა |წარწერა = |დროშა = |გერბი = |გერბის სი... wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა დასახლება |სტატუსი = სოფელი |ქართული სახელი = ნატალივკა |მშობლიური სახელი = Наталівка |ქვეყანა = უკრაინა |წარწერა = |დროშა = |გერბი = |გერბის სიგანე = |დროშის სიგანე = |რეგიონის ტიპი = ოლქი |რეგიონი = ხერსონის ოლქი |რეგიონი ცხრილში = |შიდა დაყოფა = |რაიონის ტიპი = რაიონი |რაიონი = კახოვკის რაიონი |მმართველის ტიპი = |მმართველი = |დაარსების თარიღი = |პირველი ხსენება = |წინა სახელები = |სტატუსი-დან = |ფართობი = |ოფიციალური ენა= |მოსახლეობა = 381 |აღწერის წელი = 2013 |სიმჭიდროვე = |აგლომერაცია = |ეროვნული შემადგენლობა = |ეთნოქორონიმი = |დროის სარტყელი = +2 |DST = +3 |სატელეფონო კოდი = |საფოსტო ინდექსი = |საავტომობილო კოდი= |საიტი = |კატეგორია ვიკისაწყობში = }} '''ნატალივკა''' ({{lang-uk|Наталівка}}) — სოფელი [[უკრაინა]]ში. მდებარეობს [[ხერსონის ოლქი|ხერსონის ოლქის]] [[კახოვკის რაიონი|კახოვკის რაიონში]]. [[2013]] წელს სოფლის მოსახლეობა 381 კაცს შეადგენდა. ==რესურსები ინტერნეტში== * [http://weather.in.ua/ua სოფლის ამინდი] [[კატეგორია:კახოვკის რაიონის სოფლები]] ef35bd4j8nkna1aysc27dkkpvdbjkc6 0 537356 4408553 2022-08-18T13:37:45Z David1010 704 ახალი გვერდი: {{ინფოდაფა დასახლება |სტატუსი = სოფელი |ქართული სახელი = ნოვოკამიანკა |მშობლიური სახელი = Новокам'янка |ქვეყანა = უკრაინა |წარწერა = |დროშა = |გერბი = |გერბ... wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა დასახლება |სტატუსი = სოფელი |ქართული სახელი = ნოვოკამიანკა |მშობლიური სახელი = Новокам'янка |ქვეყანა = უკრაინა |წარწერა = |დროშა = |გერბი = |გერბის სიგანე = |დროშის სიგანე = |რეგიონის ტიპი = ოლქი |რეგიონი = ხერსონის ოლქი |რეგიონი ცხრილში = |შიდა დაყოფა = |რაიონის ტიპი = რაიონი |რაიონი = კახოვკის რაიონი |მმართველის ტიპი = |მმართველი = |დაარსების თარიღი = |პირველი ხსენება = |წინა სახელები = |სტატუსი-დან = |ფართობი = |ოფიციალური ენა= |მოსახლეობა = 627 |აღწერის წელი = 2013 |სიმჭიდროვე = |აგლომერაცია = |ეროვნული შემადგენლობა = |ეთნოქორონიმი = |დროის სარტყელი = +2 |DST = +3 |სატელეფონო კოდი = |საფოსტო ინდექსი = |საავტომობილო კოდი= |საიტი = |კატეგორია ვიკისაწყობში = }} '''ნოვოკამიანკა''' ({{lang-uk|Новокам'янка}}) — სოფელი [[უკრაინა]]ში. მდებარეობს [[ხერსონის ოლქი|ხერსონის ოლქის]] [[კახოვკის რაიონი|კახოვკის რაიონში]]. [[2013]] წელს სოფლის მოსახლეობა 627 კაცს შეადგენდა. ==რესურსები ინტერნეტში== * [http://weather.in.ua/ua სოფლის ამინდი] [[კატეგორია:კახოვკის რაიონის სოფლები]] oitfit2b4sqpqr31rapfjj3vzfurihv 14 537357 4408554 2022-08-18T13:37:55Z GiorgiXIII 62215 ახალი გვერდი: [[კატეგორია:მარცვლეული კულტურები]] wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:მარცვლეული კულტურები]] 4ugllgxuzvdr051tnrck5z2yz0u6e6q 4408555 4408554 2022-08-18T13:40:01Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{Commons cat|Rice}} {{Cat main|ბრინჯი}} [[კატეგორია:მარცვლეული კულტურები]] huwy629rjsrzunaofjmvde4wxr6my9l 14 537358 4408557 2022-08-18T13:44:32Z GiorgiXIII 62215 ახალი გვერდი: [[კატეგორია:ბურღულეული]] [[კატეგორია:კერძები ძირითადი ინგრედიენტებით]] wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ბურღულეული]] [[კატეგორია:კერძები ძირითადი ინგრედიენტებით]] lpkulj4hr0sgdlmkbdefyquoi3cbodl 14 537359 4408559 2022-08-18T13:47:14Z GiorgiXIII 62215 ახალი გვერდი: [[კატეგორია:საკვები პროდუქტები]] wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:საკვები პროდუქტები]] rzk5mobtvvigydxft44tep3j98afofp 3 537360 4408562 2022-08-18T13:51:06Z David1010 704 ახალი გვერდი: {{ტესტი}} ~~~~ wikitext text/x-wiki {{ტესტი}} [[მომხმარებელი:David1010|<span style="background:#008000;color:#F0F8FF;padding:0 4px">'''''David'''''</span>]][[მომხმარებლის განხილვა:David1010|<span style="background:#F0F8FF;padding:0 4px;color:#008000;">'''''As'''''</span>]] 13:51, 18 აგვისტო 2022 (UTC) 8sf9ste9q3cg6k0ttp6vz2gs44b25lq 14 537361 4408569 2022-08-18T14:11:11Z GiorgiXIII 62215 ახალი გვერდი: [[კატეგორია:ხორცის კერძები]] wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ხორცის კერძები]] 7z2zpnjz42n7hfbk2hl4uj9y14yn79q 0 537362 4408571 2022-08-18T14:13:27Z Otogi 27089 მომხმარებელმა Otogi გვერდი „[[თბილისის წყალსაცავი]]“ გადაიტანა გვერდზე „[[თბილისის ზღვა]]“ გადამისამართებაზე: სათაურის დაზუსტება wikitext text/x-wiki #გადამისამართება [[თბილისის ზღვა]] ixuo6fpoqrjj4f26py9zutsve4aobtd 1 537363 4408573 2022-08-18T14:13:27Z Otogi 27089 მომხმარებელმა Otogi გვერდი „[[განხილვა:თბილისის წყალსაცავი]]“ გადაიტანა გვერდზე „[[განხილვა:თბილისის ზღვა]]“: სათაურის დაზუსტება wikitext text/x-wiki #გადამისამართება [[განხილვა:თბილისის ზღვა]] nix3ms74b6ou4bd95xawgppxvqn7xg1 14 537364 4408584 2022-08-18T14:22:19Z GiorgiXIII 62215 ახალი გვერდი: [[კატეგორია:სამზარეულო რეგიონის მიხედვით]] wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:სამზარეულო რეგიონის მიხედვით]] srpy254o9lbat5yq7c0xeth7llodnc5 4408585 4408584 2022-08-18T14:27:07Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{Commons category|Cuisine of the Caucasus}} [[კატეგორია:სამზარეულო რეგიონის მიხედვით]] szxtcajfmv0pm7gxtf1sswh0n0q9ch2 4408586 4408585 2022-08-18T14:28:43Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{Commons category|Cuisine of the Caucasus}} [[კატეგორია:სამზარეულო რეგიონის მიხედვით]] [[კატეგორია:აზიური სამზარეულო]] [[კატეგორია:ევროპული სამზარეულო]] g0dgyoxslelneumjdrry5v7gaj7paqq 4408589 4408586 2022-08-18T14:29:38Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{Commons category|Cuisine of the Caucasus}} [[კატეგორია:სამზარეულო რეგიონის მიხედვით]] [[კატეგორია:აზიური სამზარეულო]] [[კატეგორია:ევროპული სამზარეულო]] [[კატეგორია:კავკასიის კულტურა]] 8akdyeakk46j4isfdgzkb0dx8vru5f4 4408592 4408589 2022-08-18T14:32:22Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{Commons category|Cuisine of the Caucasus}} [[კატეგორია:სამზარეულო რეგიონის მიხედვით]] [[კატეგორია:აზიური სამზარეულო| ]] [[კატეგორია:ევროპული სამზარეულო| ]] [[კატეგორია:კავკასიის კულტურა]] e912sroqd0wzvntn65bk7rc8r004kog 3 537365 4408587 2022-08-18T14:28:52Z Otogi 27089 ახალი გვერდი: {{გამარჯობა}}— ~~~~ wikitext text/x-wiki {{გამარჯობა}}— [[User:Otogi|<span style="color:#0018A8; font-family:Neuropol"><b>OTOGI</b></span>]] <small>^{[[User talk:Otogi|<span style="color:#0018A8">Messages</span>]]}</small> 14:28, 18 აგვისტო 2022 (UTC) 06kg0wb9vdu4juwiydx9nuds5hvxiug 3 537366 4408588 2022-08-18T14:29:21Z Otogi 27089 ახალი გვერდი: {{გამარჯობა}}— ~~~~ wikitext text/x-wiki {{გამარჯობა}}— [[User:Otogi|<span style="color:#0018A8; font-family:Neuropol"><b>OTOGI</b></span>]] <small>^{[[User talk:Otogi|<span style="color:#0018A8">Messages</span>]]}</small> 14:29, 18 აგვისტო 2022 (UTC) kdvd1qafk0zutom6ivefcw0zx54rp0y 3 537367 4408590 2022-08-18T14:29:41Z Otogi 27089 ახალი გვერდი: {{გამარჯობა}}— ~~~~ wikitext text/x-wiki {{გამარჯობა}}— [[User:Otogi|<span style="color:#0018A8; font-family:Neuropol"><b>OTOGI</b></span>]] <small>^{[[User talk:Otogi|<span style="color:#0018A8">Messages</span>]]}</small> 14:29, 18 აგვისტო 2022 (UTC) kdvd1qafk0zutom6ivefcw0zx54rp0y 0 537368 4408596 2022-08-18T14:34:01Z Khujadzeguka 143334 შექმნილია გვერდის თარგმნით „[[:en:Special:Redirect/revision/1103087560|Brian Tracy]]“ wikitext text/x-wiki '''ბრაიან თრეისი''' (დ. [[5 იანვარი]], [[1944]]) <ref>{{Cite news|title=Brian Tracy Quotes|work=BrainyQuote|url=http://www.brainyquote.com/quotes/quotes/b/briantracy125860.html|access-date=24 October 2016}}</ref> - [[კანადელი ამერიკელები|კანადელ-ამერიკელი]] მწერალი და საჯარო სპიკერი თვითგანვითარებისა და მოტივაციის საკითხებში. <ref>{{Cite web|last1=Patker|first1=Kaye|title=Spending on hiring saves spending on firing|url=http://thechronicleherald.ca/novascotia/1399533-spending-on-hiring-saves-spending-on-firing|access-date=21 October 2016|date=23 September 2016}}</ref> <ref>{{Cite news|last=Felix Mihai Badea|date=6 October 2016|title=Brian Tracy, în România: "Liderii au o viziune clară despre unde|language=ro-RO|work=EVZ.ro|url=http://www.evz.ro/brian-tracy-in-romania-liderii-au-o-viziune-clara-despre-unde.html|access-date=21 October 2016}}</ref> ის არის ორმოცზე მეტი წიგნის ავტორი, რომლებიც ნათარგმნია ათეულობით ენაზე,<ref>{{Cite news|last=Kangethe|first=Kennedy|date=18 June 2014|title=Focus on what you're good at – Brian Tracy|work=Capital Business|url=http://www.capitalfm.co.ke/business/2014/06/focus-on-what-youre-good-at-brian-tracy/|access-date=24 October 2016}}</ref> მათ შორისაა: ,,იშოვე ის, რისი ღირსიც ხარ", <ref>{{Cite news|last=Kollewe|first=Julia|last2=Kimpton|first2=Peter|date=4 December 2015|title=How do I ... get paid more?|language=en-GB|work=The Guardian|url=https://www.theguardian.com/uk-news/2015/dec/04/how-do-i-get-paid-more|access-date=24 October 2016|issn=0261-3077}}</ref> ,,შეჭამე ბაყაყი!", ,,არანაირი გამართლება! თვითდისციპლინის ძალა და მიღწევების ფსიქოლოგია". == კარიერა == თრეისი არის Brian Tracy International-ის [[თავმჯდომარე]] და [[უფროსი აღმასრულებელი ოფიცერი|აღმასრულებელი დირექტორი]] (CEO), კომპანია თრეისიმ დაარსდა 1984 წელს [[ვანკუვერი|ვანკუვერში]], [[ბრიტანეთის კოლუმბია]], [[კანადა]].<ref>{{Cite web|title=Brian Tracy International – Managing Director, Andrew Phillips|url=http://www.betheboss.ca/resources/interview-with-a-ceo/apr-2014/brian-tracy-managing-director-andrew-phillips|access-date=7 December 2016|date=2 April 2014}}</ref> ის ყიდის კონსულტაციას [[ლიდერობა|ლიდერობის]], [[Გაყიდვების|გაყიდვების]], [[თვითშეფასება|თვითშეფასების]], მიზნების, სტრატეგიის, კრეატიულობისა და წარმატების ფსიქოლოგიის შესახებ.<ref>{{Cite web|title=Legendarul Brian Tracy revine în România|url=http://www.evz.ro/legendarul-brian-tracy-revine-in-romania.html|access-date=27 November 2016|date=16 September 2016}}</ref> <ref>{{Cite web|title=Cunoscutul orator și scriitor Brian Tracy vine la Cluj|url=http://cluju.ro/cunoscutul-orator-si-scriitor-brian-tracy-vine-la-cluj/|access-date=27 November 2016|date=14 September 2016}}</ref> მისი სათაო ოფისი მდებარეობს [[ბანკერს ჰილი, სან დიეგო|ბანკერს ჰილში]], [[სან-დიეგო]], [[კალიფორნია]]. მისი კომპანიის დაარსებამდე თრეისი იყო დეველოპერული კომპანიის [[Მთავარი ოპერაციული ოფიცერი|მთავარი ოპერაციული დირექტორი]]. ამჟამად ის არის სამი კომპანიის პრეზიდენტი, რომელთა სათაო ოფისები მდებარეობს [[კალიფორნია|კალიფორნიაში]], [[სოლანა-ბიჩი|სოლანა ბიჩში]] . <ref>{{Cite web|title=Celebrated speaker Brian Tracy coming to Uganda|url=http://www.newvision.co.ug/new_vision/news/1325682/celebrated-speaker-brian-tracy-coming-uganda|access-date=27 November 2016|date=8 May 2015}}</ref> == პოლიტიკა == 2003 წელს თრეისი დამოუკიდებელი პარტიიდან [[2003 კალიფორნიის გუბერნატორის გამოწვევის არჩევნები|კალიფორნიის გუბერნატორის გამოწვევის არჩევნებში]] 135 კანდიდატიდან ერთ-ერთი იყო, <ref>{{Cite web|title=Support Brian Tracy for Governor of California!|url=http://www.tracyforgovernor.com/|access-date=23 October 2018}}</ref> მიიღო 729 ხმა. <ref>{{Cite web|title=The Ultimate California Gubernatorial Recall Candidate List|url=http://radio-weblogs.com/0101365/stories/2003/08/14/glist.html|access-date=23 October 2018}}</ref> მისი კამპანია ნაჩვენები იყო BBC-ის დილის რადიო გადაცემაში, [[მაუწყებლობის სახლი (რადიო გადაცემა)|Broadcasting House]], სადაც ყოველ კვირას წამყვანი [[ედი მერი]] ურეკავდა თრეისს, რათა ეცნობებინა, თუ როგორ მიმდინარეობდა საარჩევნო მარათონი. არჩევნების დღეს მერი გაფრინდა კალიფორნიაში, რათა პირადად შეხვედროდა თრეისს, მაგრამ აღმოაჩინა, რომ ის დუბაიში იყო კამპანიის ბოლო კვირის განმავლობაში. <ref>{{Cite news|last=Mair|first=Eddie|date=17 September 2003|title=Send in the Arnie|work=The Guardian|url=https://www.theguardian.com/media/2003/sep/17/usnews.comment|access-date=23 October 2018}}</ref> ბრაიან თრეისი 2003 წლიდან არის [[ანალიტიკური ცენტრი|ანალიტიკური ცენტრის]] [[Heritage Foundation|The Heritage Foundation-]] ის რწმუნებული <ref>{{Cite web|title=Brian Tracy Heritage Associate, Founder, Brian Tracy International, San Diego, California|url=https://www.heritage.org/staff/brian-tracy|access-date=9 June 2020}}</ref> . == ბიბლიოგრაფია == * ''The Psychology of Selling: Increase Your Sales Faster and Easier Than You Ever Thought Possible'' (1988), Thomas Nelson; {{ISBN|9780785288060}}. * ''The Science of Self-Confidence'' (1991); {{ISBN|9781905953585}}. * ''Maximum Achievement: Strategies and Skills that Will Unlock Your Hidden Powers to Succeed'' (1993), Simon & Schuster; {{ISBN|9780684803319}}. * ''Accelerated Learning Techniques'' (with Colin Rose) (1995), Nightingale-Conant; {{ISBN|9780671536848}}. * ''How to Master Your Time'' (1995); {{ISBN|9781633120327}}. * ''The 21 Success Secrets of Self-Made Millionaires: How to Achieve Financial Independence Faster and Easier Than You Ever Thought Possible'' (2001), Berrett-Koehler Publishers; {{ISBN|9781583762059}}. * ''Get Paid More and Promoted Faster: 21 Great Ways to Get Ahead in Your Career'' (2001), Berrett-Koehler Publishers; {{ISBN|9781583762073}}. * ''Hire and Keep the Best People: 21 Practical and Proven Techniques You Can Use Immediately'' (2001), Berrett-Koehler Publishers; {{ISBN|9781576751695}}. * ''Focal Point: A Proven System to Simplify Your Life, Double Your Productivity, and Achieve All Your Goals'' (2001), AMACOM; {{ISBN|9780814471296}}. * ''The Psychology of Achievement'' (2002), Simon & Schuster Audio/Nightingale-Conant; {{ISBN|9780743526586}}. * ''The 100 Absolutely Unbreakable Laws of Business Success'' (2002), Berrett-Koehler Publishers; {{ISBN|9781576751268}}. * ''Change Your Thinking, Change Your Life: How to Unlock Your Full Potential for Success and Achievement'' (2003), Wiley & Sons, Incorporated, John; {{ISBN|9780471448587}}. * ''Be a Sales Superstar: 21 Great Ways to Sell More, Faster, Easier in Tough Markets'' (2003), Berrett-Koehler Publishers; {{ISBN|9781576752739}}. * ''Many Miles to Go: A Modern Parable for Business Success'' (2003), Entrepreneur Press; {{ISBN|9781891984990}}. * ''The Ultimate Goals Program: How To Get Everything You Want Faster Than You Thought Possible'' (2003), Simon & Schuster Audio/Nightinga; {{ISBN|9780743561495}}. * ''The Power of Clarity: Find Your Focal Point, Maximize Your Income, Minimize Your Effort'' (2003); {{ISBN|9780974196428}}. * ''Advanced Selling Strategies'' (2004); {{ISBN|9780976123910}}. * ''Time Power: A Proven System for Getting More Done in Less Time Than You Ever Thought Possible'' (2004); {{ISBN|9780814427859}}. * ''TurboCoach: A Powerful System for Achieving Breakthrough Career Success'' (with Campbell Fraser) (2005), AMACOM; {{ISBN|9780814472484}}. * ''Create Your Own Future: How to Master the 12 Critical Factors of Unlimited Success'' (2005), Wiley & Sons, Incorporated, John; {{ISBN|9780471718529}}. * ''The Power of Charm: How to Win Anyone Over in Any Situation'' (2006); {{ISBN|9780814429716}}. * ''The Art of Closing the Sale: The Key to Making More Money Faster in the World of Professional Selling'' (2007), HarperCollins Focus; {{ISBN|9780785289135}}. * ''Speak to Win: How to Present with Power in Any Situation'' (2008); {{ISBN|9780814401828}}. * ''The New Psychology of Achievement: Breakthrough Strategies for Success and Happiness in the 21st Century'' (2008), Simon & Schuster Audio/Nightinga; {{ISBN|9780743583442}}. * ''Flight Plan: The Real Secret of Success'' (2009), Berrett-Koehler Publishers; {{ISBN|9781605092751}}. * ''Reinvention: How to Make the Rest of Your Life the Best of Your Life'' (2009), AMACOM; {{ISBN|9780814437544}}. * ''The Miracle of Self-Discipline'' (2010), Nightingale Conant; {{ISBN|9781908364043}}. * ''No Excuses!: The Power of Self-Discipline'' (2010), Carroll & Graf; {{ISBN|9781593155827}}. * ''How the Best Leaders Lead: Proven Secrets to Getting the Most Out of Yourself and Others'' (2010); {{ISBN|9780814414354}}. * ''Goals!: How to Get Everything You Want Faster Than You Ever Thought Possible, 2nd Edition'' (2010), Berrett-Koehler Publishers; {{ISBN|9781605094113}}. * ''Kiss That Frog!: 21 Great Ways to Turn Negatives into Positives in Your Life and Work'' (with Christina Tracy Stein) (2012), Berrett-Koehler Publishers; {{ISBN|9781609942809}}. * ''Earn What You're Really Worth: Maximize Your Income at Any Time in Any Market'' (2012), Carroll & Graf; {{ISBN|9781593156305}}. * ''The Power of Self-Confidence: Become Unstoppable, Irresistible, and Unafraid in Every Area of Your Life'' (2012); {{ISBN|9781118464014}}. * ''Negotiation (The Brian Tracy Success Library)'' (2013); {{ISBN|9780814433195}}. * ''Motivation (The Brian Tracy Success Library)'' (2013); {{ISBN|9780814433126}}. * ''12 Disciplines of Leadership Excellence: How Leaders Achieve Sustainable High Performance'' (with Peter Chee) (2013), McGraw-Hill Education; {{ISBN|9780071809467}}. * ''Time Management (The Brian Tracy Success Library)'' (2014); {{ISBN|9780814433447}}. * ''Creativity and Problem Solving (The Brian Tracy Success Library)'' (2014); {{ISBN|9780814433171}}. * ''Leadership'' (2014), AMACOM; {{ISBN|9780814433416}}. * ''Find Your Balance Point: Clarify Your Priorities, Simplify Your Life, and Achieve More'' (with Christina Stein) (2015), Berrett-Koehler Publishers; {{ISBN|9781626565722}}. * ''Sales Success'' (2015), AMACOM; {{ISBN|9780814449196}}. * ''Master Your Time, Master Your Life: The Breakthrough System to Get More Results, Faster, in Every Area of Your Life'' (2016); {{ISBN|9780399183836}}. * ''Personal Success (the Brian Tracy Success Library)'' (2016), AMACOM; {{ISBN|9780814437032}}. * ''Just Shut Up and Do It: 7 Steps to Conquer Your Goals'' (2016), Sourcebooks, Incorporated; {{ISBN|9781608106165}}. * ''Eat That Frog!: 21 Great Ways to Stop Procrastinating and Get More Done in Less Time, 3rd Edition'' (2017), Berrett-Koehler Publishers; {{ISBN|9781626569416}}. * ''Million Dollar Habits: Proven Power Practices to Double and Triple Your Income'' (2017); {{ISBN|9781613083734}}. * ''Believe It to Achieve It: Overcome Your Doubts, Let Go of the Past, and Unlock Your Full Potential'' (2017); {{ISBN|9781524704872}}. * ''Why People Don’t Believe You…: Building Credibility from the Inside Out'' (by Rob Jolles, foreword by Brian Tracy) (2018), Berrett-Koehler Publishers; {{ISBN|9781523095896}}. == სქოლიო == {{სქოლიოს სია}} == გარე ბმულები ==   * {{ოფიციალური|www.briantracy.com}} * {{Imdb სახელი|2605784}} [[კატეგორია:კანადელი ამერიკელები]] [[კატეგორია:დაბადებული 1944]] [[კატეგორია:Pages with unreviewed translations]] 9jnubtcgcqf7cbgp5h1r16eys9umjr0 4408598 4408596 2022-08-18T14:34:55Z Khujadzeguka 143334 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა მწერალი | სახელი = ბრიან თრეისი | სურათი= Brian Tracy (4005302419) (cropped).jpg | ტიტრი = | ჩარჩო = | ფსევდონიმი = | სრული სახელი = | დაბადების თარიღი = [[5 იანვარი]], [[1944]] | დაბადების ადგილი = [[შარლოტტაუნი]], [[პრინს-ედუარდის კუნძული|პრინს-ედუარდის კუნძული]], [[კანადა]] | გარდაცვალების თარიღი = | გარდაცვალების ადგილი = | საქმიანობა = [[მწერალი]], [[CEO]], [[საჯარო სპიკერი]] | ეროვნება = [[კანადელები|კანადელი]], [[ამერიკელები|ამერიკელი]] | პერიოდი = | ჟანრი = | ენა = | მოქალაქეობა = | alma_mater = | თემატიკა = | მიმდინარეობა = | დებიუტი = | magnum_opus = | მეუღლე = [[ბარბარა თრეისი]] | პარტნიორი = | შვილები = 4 | ნათესავები = | გავლენა მოახდინეს = | გავლენა მოახდინა = | საიტი = {{url|www.briantracy.com}} | ხელმოწერა = Brian Tracy Signature.gif | სქოლიო = }} '''ბრაიან თრეისი''' (დ. [[5 იანვარი]], [[1944]]) <ref>{{Cite news|title=Brian Tracy Quotes|work=BrainyQuote|url=http://www.brainyquote.com/quotes/quotes/b/briantracy125860.html|access-date=24 October 2016}}</ref> - [[კანადელი ამერიკელები|კანადელ-ამერიკელი]] მწერალი და საჯარო სპიკერი თვითგანვითარებისა და მოტივაციის საკითხებში. <ref>{{Cite web|last1=Patker|first1=Kaye|title=Spending on hiring saves spending on firing|url=http://thechronicleherald.ca/novascotia/1399533-spending-on-hiring-saves-spending-on-firing|access-date=21 October 2016|date=23 September 2016}}</ref> <ref>{{Cite news|last=Felix Mihai Badea|date=6 October 2016|title=Brian Tracy, în România: "Liderii au o viziune clară despre unde|language=ro-RO|work=EVZ.ro|url=http://www.evz.ro/brian-tracy-in-romania-liderii-au-o-viziune-clara-despre-unde.html|access-date=21 October 2016}}</ref> ის არის ორმოცზე მეტი წიგნის ავტორი, რომლებიც ნათარგმნია ათეულობით ენაზე,<ref>{{Cite news|last=Kangethe|first=Kennedy|date=18 June 2014|title=Focus on what you're good at – Brian Tracy|work=Capital Business|url=http://www.capitalfm.co.ke/business/2014/06/focus-on-what-youre-good-at-brian-tracy/|access-date=24 October 2016}}</ref> მათ შორისაა: ,,იშოვე ის, რისი ღირსიც ხარ", <ref>{{Cite news|last=Kollewe|first=Julia|last2=Kimpton|first2=Peter|date=4 December 2015|title=How do I ... get paid more?|language=en-GB|work=The Guardian|url=https://www.theguardian.com/uk-news/2015/dec/04/how-do-i-get-paid-more|access-date=24 October 2016|issn=0261-3077}}</ref> ,,შეჭამე ბაყაყი!", ,,არანაირი გამართლება! თვითდისციპლინის ძალა და მიღწევების ფსიქოლოგია". == კარიერა == თრეისი არის Brian Tracy International-ის [[თავმჯდომარე]] და [[უფროსი აღმასრულებელი ოფიცერი|აღმასრულებელი დირექტორი]] (CEO), კომპანია თრეისიმ დაარსდა 1984 წელს [[ვანკუვერი|ვანკუვერში]], [[ბრიტანეთის კოლუმბია]], [[კანადა]].<ref>{{Cite web|title=Brian Tracy International – Managing Director, Andrew Phillips|url=http://www.betheboss.ca/resources/interview-with-a-ceo/apr-2014/brian-tracy-managing-director-andrew-phillips|access-date=7 December 2016|date=2 April 2014}}</ref> ის ყიდის კონსულტაციას [[ლიდერობა|ლიდერობის]], [[Გაყიდვების|გაყიდვების]], [[თვითშეფასება|თვითშეფასების]], მიზნების, სტრატეგიის, კრეატიულობისა და წარმატების ფსიქოლოგიის შესახებ.<ref>{{Cite web|title=Legendarul Brian Tracy revine în România|url=http://www.evz.ro/legendarul-brian-tracy-revine-in-romania.html|access-date=27 November 2016|date=16 September 2016}}</ref> <ref>{{Cite web|title=Cunoscutul orator și scriitor Brian Tracy vine la Cluj|url=http://cluju.ro/cunoscutul-orator-si-scriitor-brian-tracy-vine-la-cluj/|access-date=27 November 2016|date=14 September 2016}}</ref> მისი სათაო ოფისი მდებარეობს [[ბანკერს ჰილი, სან დიეგო|ბანკერს ჰილში]], [[სან-დიეგო]], [[კალიფორნია]]. მისი კომპანიის დაარსებამდე თრეისი იყო დეველოპერული კომპანიის [[Მთავარი ოპერაციული ოფიცერი|მთავარი ოპერაციული დირექტორი]]. ამჟამად ის არის სამი კომპანიის პრეზიდენტი, რომელთა სათაო ოფისები მდებარეობს [[კალიფორნია|კალიფორნიაში]], [[სოლანა-ბიჩი|სოლანა ბიჩში]] . <ref>{{Cite web|title=Celebrated speaker Brian Tracy coming to Uganda|url=http://www.newvision.co.ug/new_vision/news/1325682/celebrated-speaker-brian-tracy-coming-uganda|access-date=27 November 2016|date=8 May 2015}}</ref> == პოლიტიკა == 2003 წელს თრეისი დამოუკიდებელი პარტიიდან [[2003 კალიფორნიის გუბერნატორის გამოწვევის არჩევნები|კალიფორნიის გუბერნატორის გამოწვევის არჩევნებში]] 135 კანდიდატიდან ერთ-ერთი იყო, <ref>{{Cite web|title=Support Brian Tracy for Governor of California!|url=http://www.tracyforgovernor.com/|access-date=23 October 2018}}</ref> მიიღო 729 ხმა. <ref>{{Cite web|title=The Ultimate California Gubernatorial Recall Candidate List|url=http://radio-weblogs.com/0101365/stories/2003/08/14/glist.html|access-date=23 October 2018}}</ref> მისი კამპანია ნაჩვენები იყო BBC-ის დილის რადიო გადაცემაში, [[მაუწყებლობის სახლი (რადიო გადაცემა)|Broadcasting House]], სადაც ყოველ კვირას წამყვანი [[ედი მერი]] ურეკავდა თრეისს, რათა ეცნობებინა, თუ როგორ მიმდინარეობდა საარჩევნო მარათონი. არჩევნების დღეს მერი გაფრინდა კალიფორნიაში, რათა პირადად შეხვედროდა თრეისს, მაგრამ აღმოაჩინა, რომ ის დუბაიში იყო კამპანიის ბოლო კვირის განმავლობაში. <ref>{{Cite news|last=Mair|first=Eddie|date=17 September 2003|title=Send in the Arnie|work=The Guardian|url=https://www.theguardian.com/media/2003/sep/17/usnews.comment|access-date=23 October 2018}}</ref> ბრაიან თრეისი 2003 წლიდან არის [[ანალიტიკური ცენტრი|ანალიტიკური ცენტრის]] [[Heritage Foundation|The Heritage Foundation-]] ის რწმუნებული <ref>{{Cite web|title=Brian Tracy Heritage Associate, Founder, Brian Tracy International, San Diego, California|url=https://www.heritage.org/staff/brian-tracy|access-date=9 June 2020}}</ref> . == ბიბლიოგრაფია == * ''The Psychology of Selling: Increase Your Sales Faster and Easier Than You Ever Thought Possible'' (1988), Thomas Nelson; {{ISBN|9780785288060}}. * ''The Science of Self-Confidence'' (1991); {{ISBN|9781905953585}}. * ''Maximum Achievement: Strategies and Skills that Will Unlock Your Hidden Powers to Succeed'' (1993), Simon & Schuster; {{ISBN|9780684803319}}. * ''Accelerated Learning Techniques'' (with Colin Rose) (1995), Nightingale-Conant; {{ISBN|9780671536848}}. * ''How to Master Your Time'' (1995); {{ISBN|9781633120327}}. * ''The 21 Success Secrets of Self-Made Millionaires: How to Achieve Financial Independence Faster and Easier Than You Ever Thought Possible'' (2001), Berrett-Koehler Publishers; {{ISBN|9781583762059}}. * ''Get Paid More and Promoted Faster: 21 Great Ways to Get Ahead in Your Career'' (2001), Berrett-Koehler Publishers; {{ISBN|9781583762073}}. * ''Hire and Keep the Best People: 21 Practical and Proven Techniques You Can Use Immediately'' (2001), Berrett-Koehler Publishers; {{ISBN|9781576751695}}. * ''Focal Point: A Proven System to Simplify Your Life, Double Your Productivity, and Achieve All Your Goals'' (2001), AMACOM; {{ISBN|9780814471296}}. * ''The Psychology of Achievement'' (2002), Simon & Schuster Audio/Nightingale-Conant; {{ISBN|9780743526586}}. * ''The 100 Absolutely Unbreakable Laws of Business Success'' (2002), Berrett-Koehler Publishers; {{ISBN|9781576751268}}. * ''Change Your Thinking, Change Your Life: How to Unlock Your Full Potential for Success and Achievement'' (2003), Wiley & Sons, Incorporated, John; {{ISBN|9780471448587}}. * ''Be a Sales Superstar: 21 Great Ways to Sell More, Faster, Easier in Tough Markets'' (2003), Berrett-Koehler Publishers; {{ISBN|9781576752739}}. * ''Many Miles to Go: A Modern Parable for Business Success'' (2003), Entrepreneur Press; {{ISBN|9781891984990}}. * ''The Ultimate Goals Program: How To Get Everything You Want Faster Than You Thought Possible'' (2003), Simon & Schuster Audio/Nightinga; {{ISBN|9780743561495}}. * ''The Power of Clarity: Find Your Focal Point, Maximize Your Income, Minimize Your Effort'' (2003); {{ISBN|9780974196428}}. * ''Advanced Selling Strategies'' (2004); {{ISBN|9780976123910}}. * ''Time Power: A Proven System for Getting More Done in Less Time Than You Ever Thought Possible'' (2004); {{ISBN|9780814427859}}. * ''TurboCoach: A Powerful System for Achieving Breakthrough Career Success'' (with Campbell Fraser) (2005), AMACOM; {{ISBN|9780814472484}}. * ''Create Your Own Future: How to Master the 12 Critical Factors of Unlimited Success'' (2005), Wiley & Sons, Incorporated, John; {{ISBN|9780471718529}}. * ''The Power of Charm: How to Win Anyone Over in Any Situation'' (2006); {{ISBN|9780814429716}}. * ''The Art of Closing the Sale: The Key to Making More Money Faster in the World of Professional Selling'' (2007), HarperCollins Focus; {{ISBN|9780785289135}}. * ''Speak to Win: How to Present with Power in Any Situation'' (2008); {{ISBN|9780814401828}}. * ''The New Psychology of Achievement: Breakthrough Strategies for Success and Happiness in the 21st Century'' (2008), Simon & Schuster Audio/Nightinga; {{ISBN|9780743583442}}. * ''Flight Plan: The Real Secret of Success'' (2009), Berrett-Koehler Publishers; {{ISBN|9781605092751}}. * ''Reinvention: How to Make the Rest of Your Life the Best of Your Life'' (2009), AMACOM; {{ISBN|9780814437544}}. * ''The Miracle of Self-Discipline'' (2010), Nightingale Conant; {{ISBN|9781908364043}}. * ''No Excuses!: The Power of Self-Discipline'' (2010), Carroll & Graf; {{ISBN|9781593155827}}. * ''How the Best Leaders Lead: Proven Secrets to Getting the Most Out of Yourself and Others'' (2010); {{ISBN|9780814414354}}. * ''Goals!: How to Get Everything You Want Faster Than You Ever Thought Possible, 2nd Edition'' (2010), Berrett-Koehler Publishers; {{ISBN|9781605094113}}. * ''Kiss That Frog!: 21 Great Ways to Turn Negatives into Positives in Your Life and Work'' (with Christina Tracy Stein) (2012), Berrett-Koehler Publishers; {{ISBN|9781609942809}}. * ''Earn What You're Really Worth: Maximize Your Income at Any Time in Any Market'' (2012), Carroll & Graf; {{ISBN|9781593156305}}. * ''The Power of Self-Confidence: Become Unstoppable, Irresistible, and Unafraid in Every Area of Your Life'' (2012); {{ISBN|9781118464014}}. * ''Negotiation (The Brian Tracy Success Library)'' (2013); {{ISBN|9780814433195}}. * ''Motivation (The Brian Tracy Success Library)'' (2013); {{ISBN|9780814433126}}. * ''12 Disciplines of Leadership Excellence: How Leaders Achieve Sustainable High Performance'' (with Peter Chee) (2013), McGraw-Hill Education; {{ISBN|9780071809467}}. * ''Time Management (The Brian Tracy Success Library)'' (2014); {{ISBN|9780814433447}}. * ''Creativity and Problem Solving (The Brian Tracy Success Library)'' (2014); {{ISBN|9780814433171}}. * ''Leadership'' (2014), AMACOM; {{ISBN|9780814433416}}. * ''Find Your Balance Point: Clarify Your Priorities, Simplify Your Life, and Achieve More'' (with Christina Stein) (2015), Berrett-Koehler Publishers; {{ISBN|9781626565722}}. * ''Sales Success'' (2015), AMACOM; {{ISBN|9780814449196}}. * ''Master Your Time, Master Your Life: The Breakthrough System to Get More Results, Faster, in Every Area of Your Life'' (2016); {{ISBN|9780399183836}}. * ''Personal Success (the Brian Tracy Success Library)'' (2016), AMACOM; {{ISBN|9780814437032}}. * ''Just Shut Up and Do It: 7 Steps to Conquer Your Goals'' (2016), Sourcebooks, Incorporated; {{ISBN|9781608106165}}. * ''Eat That Frog!: 21 Great Ways to Stop Procrastinating and Get More Done in Less Time, 3rd Edition'' (2017), Berrett-Koehler Publishers; {{ISBN|9781626569416}}. * ''Million Dollar Habits: Proven Power Practices to Double and Triple Your Income'' (2017); {{ISBN|9781613083734}}. * ''Believe It to Achieve It: Overcome Your Doubts, Let Go of the Past, and Unlock Your Full Potential'' (2017); {{ISBN|9781524704872}}. * ''Why People Don’t Believe You…: Building Credibility from the Inside Out'' (by Rob Jolles, foreword by Brian Tracy) (2018), Berrett-Koehler Publishers; {{ISBN|9781523095896}}. == სქოლიო == {{სქოლიოს სია}} == გარე ბმულები ==   * {{ოფიციალური|www.briantracy.com}} * {{Imdb სახელი|2605784}} [[კატეგორია:კანადელი ამერიკელები]] [[კატეგორია:დაბადებული 1944]] [[კატეგორია:Pages with unreviewed translations]] mca3pvkewsanv1597cdczybqgi9632c 4408624 4408598 2022-08-18T15:15:31Z Khujadzeguka 143334 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა მწერალი | სახელი = ბრიან თრეისი | სურათი= Brian Tracy (4005302419) (cropped).jpg | ტიტრი = | ჩარჩო = | ფსევდონიმი = | სრული სახელი = | დაბადების თარიღი = [[5 იანვარი]], [[1944]] | დაბადების ადგილი = [[შარლოტტაუნი]], [[პრინს-ედუარდის კუნძული|პრინს-ედუარდის კუნძული]], [[კანადა]] | გარდაცვალების თარიღი = | გარდაცვალების ადგილი = | საქმიანობა = [[მწერალი]], [[CEO]], [[საჯარო სპიკერი]] | ეროვნება = [[კანადელები|კანადელი]], [[ამერიკელები|ამერიკელი]] | პერიოდი = | ჟანრი = | ენა = | მოქალაქეობა = | alma_mater = | თემატიკა = | მიმდინარეობა = | დებიუტი = | magnum_opus = | მეუღლე = [[ბარბარა თრეისი]] | პარტნიორი = | შვილები = 4 | ნათესავები = | გავლენა მოახდინეს = | გავლენა მოახდინა = | საიტი = {{url|www.briantracy.com}} | ხელმოწერა = Brian Tracy Signature.gif | სქოლიო = }} '''ბრაიან თრეისი''' (დ. [[5 იანვარი]], [[1944]]) <ref>{{Cite news|title=Brian Tracy Quotes|work=BrainyQuote|url=http://www.brainyquote.com/quotes/quotes/b/briantracy125860.html|access-date=24 October 2016}}</ref>—[[კანადელი ამერიკელები|კანადელ-ამერიკელი]] მწერალი და საჯარო სპიკერი თვითგანვითარებისა და მოტივაციის საკითხებში. <ref>{{Cite web|last1=Patker|first1=Kaye|title=Spending on hiring saves spending on firing|url=http://thechronicleherald.ca/novascotia/1399533-spending-on-hiring-saves-spending-on-firing|access-date=21 October 2016|date=23 September 2016}}</ref> <ref>{{Cite news|last=Felix Mihai Badea|date=6 October 2016|title=Brian Tracy, în România: "Liderii au o viziune clară despre unde|language=ro-RO|work=EVZ.ro|url=http://www.evz.ro/brian-tracy-in-romania-liderii-au-o-viziune-clara-despre-unde.html|access-date=21 October 2016}}</ref> ის არის ორმოცზე მეტი წიგნის ავტორი, რომლებიც ნათარგმნია ათეულობით ენაზე,<ref>{{Cite news|last=Kangethe|first=Kennedy|date=18 June 2014|title=Focus on what you're good at – Brian Tracy|work=Capital Business|url=http://www.capitalfm.co.ke/business/2014/06/focus-on-what-youre-good-at-brian-tracy/|access-date=24 October 2016}}</ref> მათ შორისაა: ,,იშოვე ის, რისი ღირსიც ხარ", <ref>{{Cite news|last=Kollewe|first=Julia|last2=Kimpton|first2=Peter|date=4 December 2015|title=How do I ... get paid more?|language=en-GB|work=The Guardian|url=https://www.theguardian.com/uk-news/2015/dec/04/how-do-i-get-paid-more|access-date=24 October 2016|issn=0261-3077}}</ref> ,,შეჭამე ბაყაყი!", ,,არანაირი გამართლება! თვითდისციპლინის ძალა და მიღწევების ფსიქოლოგია". == კარიერა == თრეისი არის Brian Tracy International-ის [[თავმჯდომარე]] და [[უფროსი აღმასრულებელი ოფიცერი|აღმასრულებელი დირექტორი]] (CEO), კომპანია თრეისიმ დაარსდა 1984 წელს [[ვანკუვერი|ვანკუვერში]], [[ბრიტანეთის კოლუმბია]], [[კანადა]].<ref>{{Cite web|title=Brian Tracy International – Managing Director, Andrew Phillips|url=http://www.betheboss.ca/resources/interview-with-a-ceo/apr-2014/brian-tracy-managing-director-andrew-phillips|access-date=7 December 2016|date=2 April 2014}}</ref> ის ყიდის კონსულტაციას [[ლიდერობა|ლიდერობის]], [[Გაყიდვების|გაყიდვების]], [[თვითშეფასება|თვითშეფასების]], მიზნების, სტრატეგიის, კრეატიულობისა და წარმატების ფსიქოლოგიის შესახებ.<ref>{{Cite web|title=Legendarul Brian Tracy revine în România|url=http://www.evz.ro/legendarul-brian-tracy-revine-in-romania.html|access-date=27 November 2016|date=16 September 2016}}</ref> <ref>{{Cite web|title=Cunoscutul orator și scriitor Brian Tracy vine la Cluj|url=http://cluju.ro/cunoscutul-orator-si-scriitor-brian-tracy-vine-la-cluj/|access-date=27 November 2016|date=14 September 2016}}</ref> მისი სათაო ოფისი მდებარეობს [[ბანკერს ჰილი, სან დიეგო|ბანკერს ჰილში]], [[სან-დიეგო]], [[კალიფორნია]]. მისი კომპანიის დაარსებამდე თრეისი იყო დეველოპერული კომპანიის [[Მთავარი ოპერაციული ოფიცერი|მთავარი ოპერაციული დირექტორი]]. ამჟამად ის არის სამი კომპანიის პრეზიდენტი, რომელთა სათაო ოფისები მდებარეობს [[კალიფორნია|კალიფორნიაში]], [[სოლანა-ბიჩი|სოლანა ბიჩში]] . <ref>{{Cite web|title=Celebrated speaker Brian Tracy coming to Uganda|url=http://www.newvision.co.ug/new_vision/news/1325682/celebrated-speaker-brian-tracy-coming-uganda|access-date=27 November 2016|date=8 May 2015}}</ref> == პოლიტიკა == 2003 წელს თრეისი დამოუკიდებელი პარტიიდან [[2003 კალიფორნიის გუბერნატორის გამოწვევის არჩევნები|კალიფორნიის გუბერნატორის გამოწვევის არჩევნებში]] 135 კანდიდატიდან ერთ-ერთი იყო, <ref>{{Cite web|title=Support Brian Tracy for Governor of California!|url=http://www.tracyforgovernor.com/|access-date=23 October 2018}}</ref> მიიღო 729 ხმა. <ref>{{Cite web|title=The Ultimate California Gubernatorial Recall Candidate List|url=http://radio-weblogs.com/0101365/stories/2003/08/14/glist.html|access-date=23 October 2018}}</ref> მისი კამპანია ნაჩვენები იყო BBC-ის დილის რადიო გადაცემაში, [[მაუწყებლობის სახლი (რადიო გადაცემა)|Broadcasting House]], სადაც ყოველ კვირას წამყვანი [[ედი მერი]] ურეკავდა თრეისს, რათა ეცნობებინა, თუ როგორ მიმდინარეობდა საარჩევნო მარათონი. არჩევნების დღეს მერი გაფრინდა კალიფორნიაში, რათა პირადად შეხვედროდა თრეისს, მაგრამ აღმოაჩინა, რომ ის დუბაიში იყო კამპანიის ბოლო კვირის განმავლობაში. <ref>{{Cite news|last=Mair|first=Eddie|date=17 September 2003|title=Send in the Arnie|work=The Guardian|url=https://www.theguardian.com/media/2003/sep/17/usnews.comment|access-date=23 October 2018}}</ref> ბრაიან თრეისი 2003 წლიდან არის [[ანალიტიკური ცენტრი|ანალიტიკური ცენტრის]] [[Heritage Foundation|The Heritage Foundation-]] ის რწმუნებული <ref>{{Cite web|title=Brian Tracy Heritage Associate, Founder, Brian Tracy International, San Diego, California|url=https://www.heritage.org/staff/brian-tracy|access-date=9 June 2020}}</ref> . == ბიბლიოგრაფია == * ''The Psychology of Selling: Increase Your Sales Faster and Easier Than You Ever Thought Possible'' (1988), Thomas Nelson; {{ISBN|9780785288060}}. * ''The Science of Self-Confidence'' (1991); {{ISBN|9781905953585}}. * ''Maximum Achievement: Strategies and Skills that Will Unlock Your Hidden Powers to Succeed'' (1993), Simon & Schuster; {{ISBN|9780684803319}}. * ''Accelerated Learning Techniques'' (with Colin Rose) (1995), Nightingale-Conant; {{ISBN|9780671536848}}. * ''How to Master Your Time'' (1995); {{ISBN|9781633120327}}. * ''The 21 Success Secrets of Self-Made Millionaires: How to Achieve Financial Independence Faster and Easier Than You Ever Thought Possible'' (2001), Berrett-Koehler Publishers; {{ISBN|9781583762059}}. * ''Get Paid More and Promoted Faster: 21 Great Ways to Get Ahead in Your Career'' (2001), Berrett-Koehler Publishers; {{ISBN|9781583762073}}. * ''Hire and Keep the Best People: 21 Practical and Proven Techniques You Can Use Immediately'' (2001), Berrett-Koehler Publishers; {{ISBN|9781576751695}}. * ''Focal Point: A Proven System to Simplify Your Life, Double Your Productivity, and Achieve All Your Goals'' (2001), AMACOM; {{ISBN|9780814471296}}. * ''The Psychology of Achievement'' (2002), Simon & Schuster Audio/Nightingale-Conant; {{ISBN|9780743526586}}. * ''The 100 Absolutely Unbreakable Laws of Business Success'' (2002), Berrett-Koehler Publishers; {{ISBN|9781576751268}}. * ''Change Your Thinking, Change Your Life: How to Unlock Your Full Potential for Success and Achievement'' (2003), Wiley & Sons, Incorporated, John; {{ISBN|9780471448587}}. * ''Be a Sales Superstar: 21 Great Ways to Sell More, Faster, Easier in Tough Markets'' (2003), Berrett-Koehler Publishers; {{ISBN|9781576752739}}. * ''Many Miles to Go: A Modern Parable for Business Success'' (2003), Entrepreneur Press; {{ISBN|9781891984990}}. * ''The Ultimate Goals Program: How To Get Everything You Want Faster Than You Thought Possible'' (2003), Simon & Schuster Audio/Nightinga; {{ISBN|9780743561495}}. * ''The Power of Clarity: Find Your Focal Point, Maximize Your Income, Minimize Your Effort'' (2003); {{ISBN|9780974196428}}. * ''Advanced Selling Strategies'' (2004); {{ISBN|9780976123910}}. * ''Time Power: A Proven System for Getting More Done in Less Time Than You Ever Thought Possible'' (2004); {{ISBN|9780814427859}}. * ''TurboCoach: A Powerful System for Achieving Breakthrough Career Success'' (with Campbell Fraser) (2005), AMACOM; {{ISBN|9780814472484}}. * ''Create Your Own Future: How to Master the 12 Critical Factors of Unlimited Success'' (2005), Wiley & Sons, Incorporated, John; {{ISBN|9780471718529}}. * ''The Power of Charm: How to Win Anyone Over in Any Situation'' (2006); {{ISBN|9780814429716}}. * ''The Art of Closing the Sale: The Key to Making More Money Faster in the World of Professional Selling'' (2007), HarperCollins Focus; {{ISBN|9780785289135}}. * ''Speak to Win: How to Present with Power in Any Situation'' (2008); {{ISBN|9780814401828}}. * ''The New Psychology of Achievement: Breakthrough Strategies for Success and Happiness in the 21st Century'' (2008), Simon & Schuster Audio/Nightinga; {{ISBN|9780743583442}}. * ''Flight Plan: The Real Secret of Success'' (2009), Berrett-Koehler Publishers; {{ISBN|9781605092751}}. * ''Reinvention: How to Make the Rest of Your Life the Best of Your Life'' (2009), AMACOM; {{ISBN|9780814437544}}. * ''The Miracle of Self-Discipline'' (2010), Nightingale Conant; {{ISBN|9781908364043}}. * ''No Excuses!: The Power of Self-Discipline'' (2010), Carroll & Graf; {{ISBN|9781593155827}}. * ''How the Best Leaders Lead: Proven Secrets to Getting the Most Out of Yourself and Others'' (2010); {{ISBN|9780814414354}}. * ''Goals!: How to Get Everything You Want Faster Than You Ever Thought Possible, 2nd Edition'' (2010), Berrett-Koehler Publishers; {{ISBN|9781605094113}}. * ''Kiss That Frog!: 21 Great Ways to Turn Negatives into Positives in Your Life and Work'' (with Christina Tracy Stein) (2012), Berrett-Koehler Publishers; {{ISBN|9781609942809}}. * ''Earn What You're Really Worth: Maximize Your Income at Any Time in Any Market'' (2012), Carroll & Graf; {{ISBN|9781593156305}}. * ''The Power of Self-Confidence: Become Unstoppable, Irresistible, and Unafraid in Every Area of Your Life'' (2012); {{ISBN|9781118464014}}. * ''Negotiation (The Brian Tracy Success Library)'' (2013); {{ISBN|9780814433195}}. * ''Motivation (The Brian Tracy Success Library)'' (2013); {{ISBN|9780814433126}}. * ''12 Disciplines of Leadership Excellence: How Leaders Achieve Sustainable High Performance'' (with Peter Chee) (2013), McGraw-Hill Education; {{ISBN|9780071809467}}. * ''Time Management (The Brian Tracy Success Library)'' (2014); {{ISBN|9780814433447}}. * ''Creativity and Problem Solving (The Brian Tracy Success Library)'' (2014); {{ISBN|9780814433171}}. * ''Leadership'' (2014), AMACOM; {{ISBN|9780814433416}}. * ''Find Your Balance Point: Clarify Your Priorities, Simplify Your Life, and Achieve More'' (with Christina Stein) (2015), Berrett-Koehler Publishers; {{ISBN|9781626565722}}. * ''Sales Success'' (2015), AMACOM; {{ISBN|9780814449196}}. * ''Master Your Time, Master Your Life: The Breakthrough System to Get More Results, Faster, in Every Area of Your Life'' (2016); {{ISBN|9780399183836}}. * ''Personal Success (the Brian Tracy Success Library)'' (2016), AMACOM; {{ISBN|9780814437032}}. * ''Just Shut Up and Do It: 7 Steps to Conquer Your Goals'' (2016), Sourcebooks, Incorporated; {{ISBN|9781608106165}}. * ''Eat That Frog!: 21 Great Ways to Stop Procrastinating and Get More Done in Less Time, 3rd Edition'' (2017), Berrett-Koehler Publishers; {{ISBN|9781626569416}}. * ''Million Dollar Habits: Proven Power Practices to Double and Triple Your Income'' (2017); {{ISBN|9781613083734}}. * ''Believe It to Achieve It: Overcome Your Doubts, Let Go of the Past, and Unlock Your Full Potential'' (2017); {{ISBN|9781524704872}}. * ''Why People Don’t Believe You…: Building Credibility from the Inside Out'' (by Rob Jolles, foreword by Brian Tracy) (2018), Berrett-Koehler Publishers; {{ISBN|9781523095896}}. == სქოლიო == {{სქოლიოს სია}} == გარე ბმულები ==   * {{ოფიციალური|www.briantracy.com}} * {{Imdb სახელი|2605784}} [[კატეგორია:კანადელი ამერიკელები]] [[კატეგორია:დაბადებული 1944]] [[კატეგორია:Pages with unreviewed translations]] hp3zdimq7ygffsogvw0wv37mtwy08wd 4408629 4408624 2022-08-18T15:18:40Z Khujadzeguka 143334 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა მწერალი | სახელი = ბრიან თრეისი | სურათი= Brian Tracy (4005302419) (cropped).jpg | ტიტრი = | ჩარჩო = | ფსევდონიმი = | სრული სახელი = | დაბადების თარიღი = [[5 იანვარი]], [[1944]] | დაბადების ადგილი = [[შარლოტტაუნი]], [[პრინს-ედუარდის კუნძული|პრინს-ედუარდის კუნძული]], [[კანადა]] | გარდაცვალების თარიღი = | გარდაცვალების ადგილი = | საქმიანობა = [[მწერალი]], [[CEO]], [[საჯარო სპიკერი]] | ეროვნება = [[კანადელები|კანადელი]], [[ამერიკელები|ამერიკელი]] | პერიოდი = | ჟანრი = | ენა = | მოქალაქეობა = | alma_mater = | თემატიკა = | მიმდინარეობა = | დებიუტი = | magnum_opus = | მეუღლე = [[ბარბარა თრეისი]] | პარტნიორი = | შვილები = 4 | ნათესავები = | გავლენა მოახდინეს = | გავლენა მოახდინა = | საიტი = {{url|www.briantracy.com}} | ხელმოწერა = Brian Tracy Signature.gif | სქოლიო = }} '''ბრაიან თრეისი''' (დ. [[5 იანვარი]], [[1944]])<ref>{{Cite news|title=Brian Tracy Quotes|work=BrainyQuote|url=http://www.brainyquote.com/quotes/quotes/b/briantracy125860.html|access-date=24 October 2016}}</ref>—კანადელ-ამერიკელი მწერალი და საჯარო სპიკერი თვითგანვითარებისა და მოტივაციის საკითხებში. <ref>{{Cite web|last1=Patker|first1=Kaye|title=Spending on hiring saves spending on firing|url=http://thechronicleherald.ca/novascotia/1399533-spending-on-hiring-saves-spending-on-firing|access-date=21 October 2016|date=23 September 2016}}</ref> <ref>{{Cite news|last=Felix Mihai Badea|date=6 October 2016|title=Brian Tracy, în România: "Liderii au o viziune clară despre unde|language=ro-RO|work=EVZ.ro|url=http://www.evz.ro/brian-tracy-in-romania-liderii-au-o-viziune-clara-despre-unde.html|access-date=21 October 2016}}</ref> ის არის ორმოცზე მეტი წიგნის ავტორი, რომლებიც ნათარგმნია ათეულობით ენაზე,<ref>{{Cite news|last=Kangethe|first=Kennedy|date=18 June 2014|title=Focus on what you're good at – Brian Tracy|work=Capital Business|url=http://www.capitalfm.co.ke/business/2014/06/focus-on-what-youre-good-at-brian-tracy/|access-date=24 October 2016}}</ref> მათ შორისაა: ,,იშოვე ის, რისი ღირსიც ხარ", <ref>{{Cite news|last=Kollewe|first=Julia|last2=Kimpton|first2=Peter|date=4 December 2015|title=How do I ... get paid more?|language=en-GB|work=The Guardian|url=https://www.theguardian.com/uk-news/2015/dec/04/how-do-i-get-paid-more|access-date=24 October 2016|issn=0261-3077}}</ref> ,,შეჭამე ბაყაყი!", ,,არანაირი გამართლება! თვითდისციპლინის ძალა და მიღწევების ფსიქოლოგია". == კარიერა == თრეისი არის Brian Tracy International-ის [[თავმჯდომარე]] და [[უფროსი აღმასრულებელი ოფიცერი|აღმასრულებელი დირექტორი]] (CEO), კომპანია თრეისიმ დაარსდა 1984 წელს [[ვანკუვერი|ვანკუვერში]], [[ბრიტანეთის კოლუმბია]], [[კანადა]].<ref>{{Cite web|title=Brian Tracy International – Managing Director, Andrew Phillips|url=http://www.betheboss.ca/resources/interview-with-a-ceo/apr-2014/brian-tracy-managing-director-andrew-phillips|access-date=7 December 2016|date=2 April 2014}}</ref> ის ყიდის კონსულტაციას [[ლიდერობა|ლიდერობის]], [[Გაყიდვების|გაყიდვების]], [[თვითშეფასება|თვითშეფასების]], მიზნების, სტრატეგიის, კრეატიულობისა და წარმატების ფსიქოლოგიის შესახებ.<ref>{{Cite web|title=Legendarul Brian Tracy revine în România|url=http://www.evz.ro/legendarul-brian-tracy-revine-in-romania.html|access-date=27 November 2016|date=16 September 2016}}</ref> <ref>{{Cite web|title=Cunoscutul orator și scriitor Brian Tracy vine la Cluj|url=http://cluju.ro/cunoscutul-orator-si-scriitor-brian-tracy-vine-la-cluj/|access-date=27 November 2016|date=14 September 2016}}</ref> მისი სათაო ოფისი მდებარეობს [[ბანკერს ჰილი, სან დიეგო|ბანკერს ჰილში]], [[სან-დიეგო]], [[კალიფორნია]]. მისი კომპანიის დაარსებამდე თრეისი იყო დეველოპერული კომპანიის [[Მთავარი ოპერაციული ოფიცერი|მთავარი ოპერაციული დირექტორი]]. ამჟამად ის არის სამი კომპანიის პრეზიდენტი, რომელთა სათაო ოფისები მდებარეობს [[კალიფორნია|კალიფორნიაში]], [[სოლანა-ბიჩი|სოლანა ბიჩში]] . <ref>{{Cite web|title=Celebrated speaker Brian Tracy coming to Uganda|url=http://www.newvision.co.ug/new_vision/news/1325682/celebrated-speaker-brian-tracy-coming-uganda|access-date=27 November 2016|date=8 May 2015}}</ref> == პოლიტიკა == 2003 წელს თრეისი დამოუკიდებელი პარტიიდან [[2003 კალიფორნიის გუბერნატორის გამოწვევის არჩევნები|კალიფორნიის გუბერნატორის გამოწვევის არჩევნებში]] 135 კანდიდატიდან ერთ-ერთი იყო, <ref>{{Cite web|title=Support Brian Tracy for Governor of California!|url=http://www.tracyforgovernor.com/|access-date=23 October 2018}}</ref> მიიღო 729 ხმა. <ref>{{Cite web|title=The Ultimate California Gubernatorial Recall Candidate List|url=http://radio-weblogs.com/0101365/stories/2003/08/14/glist.html|access-date=23 October 2018}}</ref> მისი კამპანია ნაჩვენები იყო BBC-ის დილის რადიო გადაცემაში, [[მაუწყებლობის სახლი (რადიო გადაცემა)|Broadcasting House]], სადაც ყოველ კვირას წამყვანი [[ედი მერი]] ურეკავდა თრეისს, რათა ეცნობებინა, თუ როგორ მიმდინარეობდა საარჩევნო მარათონი. არჩევნების დღეს მერი გაფრინდა კალიფორნიაში, რათა პირადად შეხვედროდა თრეისს, მაგრამ აღმოაჩინა, რომ ის დუბაიში იყო კამპანიის ბოლო კვირის განმავლობაში. <ref>{{Cite news|last=Mair|first=Eddie|date=17 September 2003|title=Send in the Arnie|work=The Guardian|url=https://www.theguardian.com/media/2003/sep/17/usnews.comment|access-date=23 October 2018}}</ref> ბრაიან თრეისი 2003 წლიდან არის [[ანალიტიკური ცენტრი|ანალიტიკური ცენტრის]] [[Heritage Foundation|The Heritage Foundation-]] ის რწმუნებული <ref>{{Cite web|title=Brian Tracy Heritage Associate, Founder, Brian Tracy International, San Diego, California|url=https://www.heritage.org/staff/brian-tracy|access-date=9 June 2020}}</ref> . == ბიბლიოგრაფია == * ''The Psychology of Selling: Increase Your Sales Faster and Easier Than You Ever Thought Possible'' (1988), Thomas Nelson; {{ISBN|9780785288060}}. * ''The Science of Self-Confidence'' (1991); {{ISBN|9781905953585}}. * ''Maximum Achievement: Strategies and Skills that Will Unlock Your Hidden Powers to Succeed'' (1993), Simon & Schuster; {{ISBN|9780684803319}}. * ''Accelerated Learning Techniques'' (with Colin Rose) (1995), Nightingale-Conant; {{ISBN|9780671536848}}. * ''How to Master Your Time'' (1995); {{ISBN|9781633120327}}. * ''The 21 Success Secrets of Self-Made Millionaires: How to Achieve Financial Independence Faster and Easier Than You Ever Thought Possible'' (2001), Berrett-Koehler Publishers; {{ISBN|9781583762059}}. * ''Get Paid More and Promoted Faster: 21 Great Ways to Get Ahead in Your Career'' (2001), Berrett-Koehler Publishers; {{ISBN|9781583762073}}. * ''Hire and Keep the Best People: 21 Practical and Proven Techniques You Can Use Immediately'' (2001), Berrett-Koehler Publishers; {{ISBN|9781576751695}}. * ''Focal Point: A Proven System to Simplify Your Life, Double Your Productivity, and Achieve All Your Goals'' (2001), AMACOM; {{ISBN|9780814471296}}. * ''The Psychology of Achievement'' (2002), Simon & Schuster Audio/Nightingale-Conant; {{ISBN|9780743526586}}. * ''The 100 Absolutely Unbreakable Laws of Business Success'' (2002), Berrett-Koehler Publishers; {{ISBN|9781576751268}}. * ''Change Your Thinking, Change Your Life: How to Unlock Your Full Potential for Success and Achievement'' (2003), Wiley & Sons, Incorporated, John; {{ISBN|9780471448587}}. * ''Be a Sales Superstar: 21 Great Ways to Sell More, Faster, Easier in Tough Markets'' (2003), Berrett-Koehler Publishers; {{ISBN|9781576752739}}. * ''Many Miles to Go: A Modern Parable for Business Success'' (2003), Entrepreneur Press; {{ISBN|9781891984990}}. * ''The Ultimate Goals Program: How To Get Everything You Want Faster Than You Thought Possible'' (2003), Simon & Schuster Audio/Nightinga; {{ISBN|9780743561495}}. * ''The Power of Clarity: Find Your Focal Point, Maximize Your Income, Minimize Your Effort'' (2003); {{ISBN|9780974196428}}. * ''Advanced Selling Strategies'' (2004); {{ISBN|9780976123910}}. * ''Time Power: A Proven System for Getting More Done in Less Time Than You Ever Thought Possible'' (2004); {{ISBN|9780814427859}}. * ''TurboCoach: A Powerful System for Achieving Breakthrough Career Success'' (with Campbell Fraser) (2005), AMACOM; {{ISBN|9780814472484}}. * ''Create Your Own Future: How to Master the 12 Critical Factors of Unlimited Success'' (2005), Wiley & Sons, Incorporated, John; {{ISBN|9780471718529}}. * ''The Power of Charm: How to Win Anyone Over in Any Situation'' (2006); {{ISBN|9780814429716}}. * ''The Art of Closing the Sale: The Key to Making More Money Faster in the World of Professional Selling'' (2007), HarperCollins Focus; {{ISBN|9780785289135}}. * ''Speak to Win: How to Present with Power in Any Situation'' (2008); {{ISBN|9780814401828}}. * ''The New Psychology of Achievement: Breakthrough Strategies for Success and Happiness in the 21st Century'' (2008), Simon & Schuster Audio/Nightinga; {{ISBN|9780743583442}}. * ''Flight Plan: The Real Secret of Success'' (2009), Berrett-Koehler Publishers; {{ISBN|9781605092751}}. * ''Reinvention: How to Make the Rest of Your Life the Best of Your Life'' (2009), AMACOM; {{ISBN|9780814437544}}. * ''The Miracle of Self-Discipline'' (2010), Nightingale Conant; {{ISBN|9781908364043}}. * ''No Excuses!: The Power of Self-Discipline'' (2010), Carroll & Graf; {{ISBN|9781593155827}}. * ''How the Best Leaders Lead: Proven Secrets to Getting the Most Out of Yourself and Others'' (2010); {{ISBN|9780814414354}}. * ''Goals!: How to Get Everything You Want Faster Than You Ever Thought Possible, 2nd Edition'' (2010), Berrett-Koehler Publishers; {{ISBN|9781605094113}}. * ''Kiss That Frog!: 21 Great Ways to Turn Negatives into Positives in Your Life and Work'' (with Christina Tracy Stein) (2012), Berrett-Koehler Publishers; {{ISBN|9781609942809}}. * ''Earn What You're Really Worth: Maximize Your Income at Any Time in Any Market'' (2012), Carroll & Graf; {{ISBN|9781593156305}}. * ''The Power of Self-Confidence: Become Unstoppable, Irresistible, and Unafraid in Every Area of Your Life'' (2012); {{ISBN|9781118464014}}. * ''Negotiation (The Brian Tracy Success Library)'' (2013); {{ISBN|9780814433195}}. * ''Motivation (The Brian Tracy Success Library)'' (2013); {{ISBN|9780814433126}}. * ''12 Disciplines of Leadership Excellence: How Leaders Achieve Sustainable High Performance'' (with Peter Chee) (2013), McGraw-Hill Education; {{ISBN|9780071809467}}. * ''Time Management (The Brian Tracy Success Library)'' (2014); {{ISBN|9780814433447}}. * ''Creativity and Problem Solving (The Brian Tracy Success Library)'' (2014); {{ISBN|9780814433171}}. * ''Leadership'' (2014), AMACOM; {{ISBN|9780814433416}}. * ''Find Your Balance Point: Clarify Your Priorities, Simplify Your Life, and Achieve More'' (with Christina Stein) (2015), Berrett-Koehler Publishers; {{ISBN|9781626565722}}. * ''Sales Success'' (2015), AMACOM; {{ISBN|9780814449196}}. * ''Master Your Time, Master Your Life: The Breakthrough System to Get More Results, Faster, in Every Area of Your Life'' (2016); {{ISBN|9780399183836}}. * ''Personal Success (the Brian Tracy Success Library)'' (2016), AMACOM; {{ISBN|9780814437032}}. * ''Just Shut Up and Do It: 7 Steps to Conquer Your Goals'' (2016), Sourcebooks, Incorporated; {{ISBN|9781608106165}}. * ''Eat That Frog!: 21 Great Ways to Stop Procrastinating and Get More Done in Less Time, 3rd Edition'' (2017), Berrett-Koehler Publishers; {{ISBN|9781626569416}}. * ''Million Dollar Habits: Proven Power Practices to Double and Triple Your Income'' (2017); {{ISBN|9781613083734}}. * ''Believe It to Achieve It: Overcome Your Doubts, Let Go of the Past, and Unlock Your Full Potential'' (2017); {{ISBN|9781524704872}}. * ''Why People Don’t Believe You…: Building Credibility from the Inside Out'' (by Rob Jolles, foreword by Brian Tracy) (2018), Berrett-Koehler Publishers; {{ISBN|9781523095896}}. == სქოლიო == {{სქოლიოს სია}} == გარე ბმულები ==   * {{ოფიციალური|www.briantracy.com}} * {{Imdb სახელი|2605784}} [[კატეგორია:კანადელი ამერიკელები]] [[კატეგორია:დაბადებული 1944]] [[კატეგორია:Pages with unreviewed translations]] ps3x89npumy7qk409h64yub48xrrns3 4408849 4408629 2022-08-18T21:14:02Z გიო ოქრო 84301 wikitext text/x-wiki {{გასწორება}} {{ინფოდაფა მწერალი | სახელი = ბრიან თრეისი | სურათი= Brian Tracy (4005302419) (cropped).jpg | ტიტრი = | ჩარჩო = | ფსევდონიმი = | სრული სახელი = | დაბადების თარიღი = [[5 იანვარი]], [[1944]] | დაბადების ადგილი = [[შარლოტტაუნი]], [[პრინს-ედუარდის კუნძული|პრინს-ედუარდის კუნძული]], [[კანადა]] | გარდაცვალების თარიღი = | გარდაცვალების ადგილი = | საქმიანობა = [[მწერალი]], [[CEO]], [[საჯარო სპიკერი]] | ეროვნება = [[კანადელები|კანადელი]], [[ამერიკელები|ამერიკელი]] | პერიოდი = | ჟანრი = | ენა = | მოქალაქეობა = | alma_mater = | თემატიკა = | მიმდინარეობა = | დებიუტი = | magnum_opus = | მეუღლე = [[ბარბარა თრეისი]] | პარტნიორი = | შვილები = 4 | ნათესავები = | გავლენა მოახდინეს = | გავლენა მოახდინა = | საიტი = {{url|www.briantracy.com}} | ხელმოწერა = Brian Tracy Signature.gif | სქოლიო = }} '''ბრაიან თრეისი''' (დ. [[5 იანვარი]], [[1944]])<ref>{{Cite news|title=Brian Tracy Quotes|work=BrainyQuote|url=http://www.brainyquote.com/quotes/quotes/b/briantracy125860.html|access-date=24 October 2016}}</ref>—კანადელ-ამერიკელი მწერალი და საჯარო სპიკერი თვითგანვითარებისა და მოტივაციის საკითხებში.<ref>{{Cite web|last1=Patker|first1=Kaye|title=Spending on hiring saves spending on firing|url=http://thechronicleherald.ca/novascotia/1399533-spending-on-hiring-saves-spending-on-firing|access-date=21 October 2016|date=23 September 2016}}</ref><ref>{{Cite news|last=Felix Mihai Badea|date=6 October 2016|title=Brian Tracy, în România: "Liderii au o viziune clară despre unde|language=ro-RO|work=EVZ.ro|url=http://www.evz.ro/brian-tracy-in-romania-liderii-au-o-viziune-clara-despre-unde.html|access-date=21 October 2016}}</ref> ის არის ორმოცზე მეტი წიგნის ავტორი, რომლებიც ნათარგმნია ათეულობით ენაზე,<ref>{{Cite news|last=Kangethe|first=Kennedy|date=18 June 2014|title=Focus on what you're good at – Brian Tracy|work=Capital Business|url=http://www.capitalfm.co.ke/business/2014/06/focus-on-what-youre-good-at-brian-tracy/|access-date=24 October 2016}}</ref> მათ შორისაა: „იშოვე ის, რისი ღირსიც ხარ“,<ref>{{Cite news|last=Kollewe|first=Julia|last2=Kimpton|first2=Peter|date=4 December 2015|title=How do I ... get paid more?|language=en-GB|work=The Guardian|url=https://www.theguardian.com/uk-news/2015/dec/04/how-do-i-get-paid-more|access-date=24 October 2016|issn=0261-3077}}</ref> „შეჭამე ბაყაყი!“, „არანაირი გამართლება! თვითდისციპლინის ძალა და მიღწევების ფსიქოლოგია“. == კარიერა == თრეისი არის Brian Tracy International-ის [[თავმჯდომარე]] და [[უფროსი აღმასრულებელი ოფიცერი|აღმასრულებელი დირექტორი]] (CEO), კომპანია თრეისიმ დააარსა 1984 წელს [[ვანკუვერი|ვანკუვერში]] ([[ბრიტანეთის კოლუმბია]], [[კანადა]]).<ref>{{Cite web|title=Brian Tracy International – Managing Director, Andrew Phillips|url=http://www.betheboss.ca/resources/interview-with-a-ceo/apr-2014/brian-tracy-managing-director-andrew-phillips|access-date=7 December 2016|date=2 April 2014}}</ref> ის ყიდის კონსულტაციებს [[ლიდერობა|ლიდერობის]], [[გაყიდვები]]ს, [[თვითშეფასება|თვითშეფასების]], მიზნების, სტრატეგიის, კრეატიულობისა და წარმატების ფსიქოლოგიის შესახებ.<ref>{{Cite web|title=Legendarul Brian Tracy revine în România|url=http://www.evz.ro/legendarul-brian-tracy-revine-in-romania.html|access-date=27 November 2016|date=16 September 2016}}</ref><ref>{{Cite web|title=Cunoscutul orator și scriitor Brian Tracy vine la Cluj|url=http://cluju.ro/cunoscutul-orator-si-scriitor-brian-tracy-vine-la-cluj/|access-date=27 November 2016|date=14 September 2016}}</ref> მისი სათაო ოფისი მდებარეობს [[ბანკერს ჰილი, სან დიეგო|ბანკერს ჰილში]], [[სან-დიეგო]], [[კალიფორნია]]. მისი კომპანიის დაარსებამდე თრეისი იყო დეველოპერული კომპანიის [[Მთავარი ოპერაციული ოფიცერი|მთავარი ოპერაციული დირექტორი]]. ამჟამად ის არის სამი კომპანიის პრეზიდენტი, რომელთა სათაო ოფისები მდებარეობს [[კალიფორნია|კალიფორნიაში]], [[სოლანა-ბიჩი|სოლანა ბიჩში]] .<ref>{{Cite web|title=Celebrated speaker Brian Tracy coming to Uganda|url=http://www.newvision.co.ug/new_vision/news/1325682/celebrated-speaker-brian-tracy-coming-uganda|access-date=27 November 2016|date=8 May 2015}}</ref> == პოლიტიკა == 2003 წელს თრეისი დამოუკიდებელი პარტიიდან [[2003 კალიფორნიის გუბერნატორის გადაყენების არჩევნები|კალიფორნიის გუბერნატორის გადაყენების არჩევნებში]] 135 კანდიდატიდან ერთ-ერთი იყო,<ref>{{Cite web|title=Support Brian Tracy for Governor of California!|url=http://www.tracyforgovernor.com/|access-date=23 October 2018}}</ref> მიიღო 729 ხმა.<ref>{{Cite web|title=The Ultimate California Gubernatorial Recall Candidate List|url=http://radio-weblogs.com/0101365/stories/2003/08/14/glist.html|access-date=23 October 2018}}</ref> მისი კამპანია ნაჩვენები იყო BBC-ის დილის რადიო გადაცემაში, [[მაუწყებლობის სახლი (რადიო გადაცემა)|Broadcasting House]], სადაც ყოველ კვირას წამყვანი [[ედი მერი]] ურეკავდა თრეისს, რათა ეცნობებინა, თუ როგორ მიმდინარეობდა საარჩევნო მარათონი. არჩევნების დღეს მერი გაფრინდა კალიფორნიაში, რათა პირადად შეხვედროდა თრეისს, მაგრამ აღმოაჩინა, რომ ის დუბაიში იყო კამპანიის ბოლო კვირის განმავლობაში.<ref>{{Cite news|last=Mair|first=Eddie|date=17 September 2003|title=Send in the Arnie|work=The Guardian|url=https://www.theguardian.com/media/2003/sep/17/usnews.comment|access-date=23 October 2018}}</ref> ბრაიან თრეისი 2003 წლიდან არის [[ანალიტიკური ცენტრი|ანალიტიკური ცენტრის]] [[Heritage Foundation|The Heritage Foundation-]] ის რწმუნებული<ref>{{Cite web|title=Brian Tracy Heritage Associate, Founder, Brian Tracy International, San Diego, California|url=https://www.heritage.org/staff/brian-tracy|access-date=9 June 2020}}</ref> . == ბიბლიოგრაფია == * ''The Psychology of Selling: Increase Your Sales Faster and Easier Than You Ever Thought Possible'' (1988), Thomas Nelson; {{ISBN|9780785288060}}. * ''The Science of Self-Confidence'' (1991); {{ISBN|9781905953585}}. * ''Maximum Achievement: Strategies and Skills that Will Unlock Your Hidden Powers to Succeed'' (1993), Simon & Schuster; {{ISBN|9780684803319}}. * ''Accelerated Learning Techniques'' (with Colin Rose) (1995), Nightingale-Conant; {{ISBN|9780671536848}}. * ''How to Master Your Time'' (1995); {{ISBN|9781633120327}}. * ''The 21 Success Secrets of Self-Made Millionaires: How to Achieve Financial Independence Faster and Easier Than You Ever Thought Possible'' (2001), Berrett-Koehler Publishers; {{ISBN|9781583762059}}. * ''Get Paid More and Promoted Faster: 21 Great Ways to Get Ahead in Your Career'' (2001), Berrett-Koehler Publishers; {{ISBN|9781583762073}}. * ''Hire and Keep the Best People: 21 Practical and Proven Techniques You Can Use Immediately'' (2001), Berrett-Koehler Publishers; {{ISBN|9781576751695}}. * ''Focal Point: A Proven System to Simplify Your Life, Double Your Productivity, and Achieve All Your Goals'' (2001), AMACOM; {{ISBN|9780814471296}}. * ''The Psychology of Achievement'' (2002), Simon & Schuster Audio/Nightingale-Conant; {{ISBN|9780743526586}}. * ''The 100 Absolutely Unbreakable Laws of Business Success'' (2002), Berrett-Koehler Publishers; {{ISBN|9781576751268}}. * ''Change Your Thinking, Change Your Life: How to Unlock Your Full Potential for Success and Achievement'' (2003), Wiley & Sons, Incorporated, John; {{ISBN|9780471448587}}. * ''Be a Sales Superstar: 21 Great Ways to Sell More, Faster, Easier in Tough Markets'' (2003), Berrett-Koehler Publishers; {{ISBN|9781576752739}}. * ''Many Miles to Go: A Modern Parable for Business Success'' (2003), Entrepreneur Press; {{ISBN|9781891984990}}. * ''The Ultimate Goals Program: How To Get Everything You Want Faster Than You Thought Possible'' (2003), Simon & Schuster Audio/Nightinga; {{ISBN|9780743561495}}. * ''The Power of Clarity: Find Your Focal Point, Maximize Your Income, Minimize Your Effort'' (2003); {{ISBN|9780974196428}}. * ''Advanced Selling Strategies'' (2004); {{ISBN|9780976123910}}. * ''Time Power: A Proven System for Getting More Done in Less Time Than You Ever Thought Possible'' (2004); {{ISBN|9780814427859}}. * ''TurboCoach: A Powerful System for Achieving Breakthrough Career Success'' (with Campbell Fraser) (2005), AMACOM; {{ISBN|9780814472484}}. * ''Create Your Own Future: How to Master the 12 Critical Factors of Unlimited Success'' (2005), Wiley & Sons, Incorporated, John; {{ISBN|9780471718529}}. * ''The Power of Charm: How to Win Anyone Over in Any Situation'' (2006); {{ISBN|9780814429716}}. * ''The Art of Closing the Sale: The Key to Making More Money Faster in the World of Professional Selling'' (2007), HarperCollins Focus; {{ISBN|9780785289135}}. * ''Speak to Win: How to Present with Power in Any Situation'' (2008); {{ISBN|9780814401828}}. * ''The New Psychology of Achievement: Breakthrough Strategies for Success and Happiness in the 21st Century'' (2008), Simon & Schuster Audio/Nightinga; {{ISBN|9780743583442}}. * ''Flight Plan: The Real Secret of Success'' (2009), Berrett-Koehler Publishers; {{ISBN|9781605092751}}. * ''Reinvention: How to Make the Rest of Your Life the Best of Your Life'' (2009), AMACOM; {{ISBN|9780814437544}}. * ''The Miracle of Self-Discipline'' (2010), Nightingale Conant; {{ISBN|9781908364043}}. * ''No Excuses!: The Power of Self-Discipline'' (2010), Carroll & Graf; {{ISBN|9781593155827}}. * ''How the Best Leaders Lead: Proven Secrets to Getting the Most Out of Yourself and Others'' (2010); {{ISBN|9780814414354}}. * ''Goals!: How to Get Everything You Want Faster Than You Ever Thought Possible, 2nd Edition'' (2010), Berrett-Koehler Publishers; {{ISBN|9781605094113}}. * ''Kiss That Frog!: 21 Great Ways to Turn Negatives into Positives in Your Life and Work'' (with Christina Tracy Stein) (2012), Berrett-Koehler Publishers; {{ISBN|9781609942809}}. * ''Earn What You’re Really Worth: Maximize Your Income at Any Time in Any Market'' (2012), Carroll & Graf; {{ISBN|9781593156305}}. * ''The Power of Self-Confidence: Become Unstoppable, Irresistible, and Unafraid in Every Area of Your Life'' (2012); {{ISBN|9781118464014}}. * ''Negotiation (The Brian Tracy Success Library)'' (2013); {{ISBN|9780814433195}}. * ''Motivation (The Brian Tracy Success Library)'' (2013); {{ISBN|9780814433126}}. * ''12 Disciplines of Leadership Excellence: How Leaders Achieve Sustainable High Performance'' (with Peter Chee) (2013), McGraw-Hill Education; {{ISBN|9780071809467}}. * ''Time Management (The Brian Tracy Success Library)'' (2014); {{ISBN|9780814433447}}. * ''Creativity and Problem Solving (The Brian Tracy Success Library)'' (2014); {{ISBN|9780814433171}}. * ''Leadership'' (2014), AMACOM; {{ISBN|9780814433416}}. * ''Find Your Balance Point: Clarify Your Priorities, Simplify Your Life, and Achieve More'' (with Christina Stein) (2015), Berrett-Koehler Publishers; {{ISBN|9781626565722}}. * ''Sales Success'' (2015), AMACOM; {{ISBN|9780814449196}}. * ''Master Your Time, Master Your Life: The Breakthrough System to Get More Results, Faster, in Every Area of Your Life'' (2016); {{ISBN|9780399183836}}. * ''Personal Success (the Brian Tracy Success Library)'' (2016), AMACOM; {{ISBN|9780814437032}}. * ''Just Shut Up and Do It: 7 Steps to Conquer Your Goals'' (2016), Sourcebooks, Incorporated; {{ISBN|9781608106165}}. * ''Eat That Frog!: 21 Great Ways to Stop Procrastinating and Get More Done in Less Time, 3rd Edition'' (2017), Berrett-Koehler Publishers; {{ISBN|9781626569416}}. * ''Million Dollar Habits: Proven Power Practices to Double and Triple Your Income'' (2017); {{ISBN|9781613083734}}. * ''Believe It to Achieve It: Overcome Your Doubts, Let Go of the Past, and Unlock Your Full Potential'' (2017); {{ISBN|9781524704872}}. * ''Why People Don’t Believe You…: Building Credibility from the Inside Out'' (by Rob Jolles, foreword by Brian Tracy) (2018), Berrett-Koehler Publishers; {{ISBN|9781523095896}}. == სქოლიო == {{სქოლიო}} == რესურსები ინტერნეტში ==   * {{ოფიციალური|www.briantracy.com}} * {{Imdb სახელი|2605784}} [[კატეგორია:კანადელი ამერიკელები]] [[კატეგორია:დაბადებული 1944]] [[კატეგორია:Pages with unreviewed translations]] fq4idobvd3rvtgy7tirr87l40zhf08w 14 537369 4408617 2022-08-18T15:05:49Z GiorgiXIII 62215 ახალი გვერდი: {{Commons cat|Cuisine of Macedonia}} [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:ევროპული სამზარეულო]] [[კატეგორია:ბალკანური სამზარეულო]] [[კატეგორია:ხმელთაშუაზღვისპირეთის სამზარეულო]] კატეგ... wikitext text/x-wiki {{Commons cat|Cuisine of Macedonia}} [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:ევროპული სამზარეულო]] [[კატეგორია:ბალკანური სამზარეულო]] [[კატეგორია:ხმელთაშუაზღვისპირეთის სამზარეულო]] [[კატეგორია:სლავური სამზარეულო]] [[კატეგორია:მაკედონიის კულტურა]] 2014kqga8hv8k9d4yxor45v1mtw93ly 4408619 4408617 2022-08-18T15:09:13Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{Commons cat|Cuisine of Macedonia}} [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:ევროპული სამზარეულო]] [[კატეგორია:ბალკანური სამზარეულო]] [[კატეგორია:ხმელთაშუაზღვისპირეთის სამზარეულო]] [[კატეგორია:სლავური სამზარეულო]] [[კატეგორია:ჩრდილოეთ მაკედონიის კულტურა]] 3tevlqslptuxmgyx8tex4jkh2mjjknu 10 537370 4408621 2022-08-18T15:13:41Z Mehman97 75871 ახალი გვერდი: {{წიგნი | ავტორი = | ნაწილი = {{#switch:{{{1|}}} | 1 = [http://www.lib.az/users/1/upload/files/Azerbaycan_toponimlerinin_ensiklopedik_lugeti.pdf {{#if:{{{3|}}}|'''{{{3}}}'''|{{PAGENAME}}}}] | 2 = [http://www.lib.az/users/1/upload/files/Azrbaycan_toponimlrinin_ensiklopedik_II.pdf {{#if:{{{3|}}}|'''{{{3}}}'''|{{PAGENAME}}}}] | }} | სათაური = Azərbaycan toponimlərinin ensi... wikitext text/x-wiki {{წიგნი | ავტორი = | ნაწილი = {{#switch:{{{1|}}} | 1 = [http://www.lib.az/users/1/upload/files/Azerbaycan_toponimlerinin_ensiklopedik_lugeti.pdf {{#if:{{{3|}}}|'''{{{3}}}'''|{{PAGENAME}}}}] | 2 = [http://www.lib.az/users/1/upload/files/Azrbaycan_toponimlrinin_ensiklopedik_II.pdf {{#if:{{{3|}}}|'''{{{3}}}'''|{{PAGENAME}}}}] | }} | სათაური = Azərbaycan toponimlərinin ensiklopedik lüğəti | პასუხისმგებელი = | გამოცემა = | ადგილი = Bakı | გამომცემლობა = Şərq-Qərb | წელი = 2007 | ტომი = {{#switch:{{{1|}}} | 1 = I cild | 2 = II cild | }} | გვერდები = {{{2|}}} | სულ გვერდები = {{#switch:{{{1|}}} | 1 = 304 | 2 = 304 | }} | სერია = | isbn = {{#switch:{{{1|}}} | 1 = 978-9952-34-155-3 | 2 = 978-9952-34-156-0 | }} | doi = | ref = {{#switch:{{{1|}}} | 1 = ATEL, I cild, | 2 = ATEL, II cild, | }} }}<noinclude>{{doc}}[[კატეგორია:წიგნის თარგები]]</noinclude> k1jycb6usrgr3c0hyb3bh6kg06jp9yd 4408623 4408621 2022-08-18T15:14:52Z Mehman97 75871 მომხმარებელმა დაიცვა „[[თარგი:ATEL]]“: [[ვპ:ვანდალიზმი|ვანდალიზმისგან თავის აცილება]] ([რედაქტირება=ხელმისაწვდომია მხოლოდ ავტომატურად დადასტურებული მომხმარებლებისათვის] (განუსაზღვრელი) [გადატანა=ხელმისაწვდომია მხოლოდ ავტომატურად დადასტურებული მომხმარებლებისათვის] (განუსაზღვრელი)) wikitext text/x-wiki {{წიგნი | ავტორი = | ნაწილი = {{#switch:{{{1|}}} | 1 = [http://www.lib.az/users/1/upload/files/Azerbaycan_toponimlerinin_ensiklopedik_lugeti.pdf {{#if:{{{3|}}}|'''{{{3}}}'''|{{PAGENAME}}}}] | 2 = [http://www.lib.az/users/1/upload/files/Azrbaycan_toponimlrinin_ensiklopedik_II.pdf {{#if:{{{3|}}}|'''{{{3}}}'''|{{PAGENAME}}}}] | }} | სათაური = Azərbaycan toponimlərinin ensiklopedik lüğəti | პასუხისმგებელი = | გამოცემა = | ადგილი = Bakı | გამომცემლობა = Şərq-Qərb | წელი = 2007 | ტომი = {{#switch:{{{1|}}} | 1 = I cild | 2 = II cild | }} | გვერდები = {{{2|}}} | სულ გვერდები = {{#switch:{{{1|}}} | 1 = 304 | 2 = 304 | }} | სერია = | isbn = {{#switch:{{{1|}}} | 1 = 978-9952-34-155-3 | 2 = 978-9952-34-156-0 | }} | doi = | ref = {{#switch:{{{1|}}} | 1 = ATEL, I cild, | 2 = ATEL, II cild, | }} }}<noinclude>{{doc}}[[კატეგორია:წიგნის თარგები]]</noinclude> k1jycb6usrgr3c0hyb3bh6kg06jp9yd 0 537371 4408633 2022-08-18T15:31:35Z Otogi 27089 გადამისამართება გვერდზე „[[სალმან რუშდი]]“ wikitext text/x-wiki #გადამისამართება [[სალმან რუშდი]] gd5j80jqb6ug3eskh8nw96bw16os8ee 0 537372 4408637 2022-08-18T15:35:23Z ნინო გაბედავა 143676 ახალი გვერდი: '''თეთრიწყლების ღვთისმშობლის ეკლესია'''— არქეოლოგიური ძეგლი [[თელავის მუნიციპალიტეტი]]ს სოფელ [[თეთრი წყლები|თეთრწყლებში]]. ზღვის დონიდან 1150 მეტრზე. ეკლესია მცირე ზომისაა და მდ... wikitext text/x-wiki '''თეთრიწყლების ღვთისმშობლის ეკლესია'''— არქეოლოგიური ძეგლი [[თელავის მუნიციპალიტეტი]]ს სოფელ [[თეთრი წყლები|თეთრწყლებში]]. ზღვის დონიდან 1150 მეტრზე. ეკლესია მცირე ზომისაა და მდებარეობს [[ფსიტის ციხე|ფსიტის ციხის]] დასავლეთით, [[ფსიტიანის ხევი|ფსიტიანის ხევის]] პირას, ბუნებრივად მოვაკებულ ადგილზე. ძეგლი შემორჩენილია ნანგრევებად. აგებულია რიყის ქვით, დუღაბზე.სამხრეთ ფასადის დასავლეთ მონაკვეთზე ჩანს შესასვლელის ღიობი. 3-3,5 მეტრ სიმაღლემდე სამხრეთის და აღმოსავლეთის ფასადებია შემორჩენილი, ხოლო ჩრდილოეთისა და დასავლეთის ფასადები მთლიანად ნანგრევითაა დაფარული. ეკლესიის ჩრდილო-დასავლეთ კუთხესთან გუმბათის ყელია გადავარდნილი. რომელიც აგურითაა ნაგები. მისი გარე ზომებია 9,5X7 მეტრი. ეკლესიის გეგმა კვადრატია. მეტნაკლებად შემორჩენილია აღმოსავლეთის ფასადი. ეკლესიას უნდა ჰქონოდა გვერდითი სათავსები - სამკვეთლო და სადიაკვნე , რომლებიც ნათდებოდა მასში გაჭრილი მართკუთხა ვიწრო და მაღალი სარკმლებით. ეკლესიის საკურთხევლის გვერდებზე ნიშებია მოწყობილი, ისევე როგორც კუნტუსის XI-XIII და ძველი შუამთის VII საუკუნის დიდი გუმბათიანი ეკლესიების. ამ ეტაპზე ვერ ხერხდება ძეგლის უკეთ გარკვევა და შემორჩენილი დეტალების მიხედვით იგი დათარიღებული შეიძლება იქნეს VIII-IX საუკუნეებით, ეკლესიამ განიცადა აღდგენა-რესტავრაცია გვიან პერიოდში. ==რესურსები ინტერნეტში== {{საქართველოს კულტურული მემკვიდრეობა|24495}} [[კატეგორია:თელავის მუნიციპალიტეტის ტაძრები]] 28d4p1nzvu9c3wrjunycwgwm27u88sr 0 537373 4408647 2022-08-18T15:55:52Z Otogi 27089 მომხმარებელმა Otogi გვერდი „[[ჯეიმს ვების კოსმოსური ტელესკოპი]]“ გადაიტანა გვერდზე „[[ჯეიმზ ვების კოსმოსური ტელესკოპი]]“ wikitext text/x-wiki #გადამისამართება [[ჯეიმზ ვების კოსმოსური ტელესკოპი]] karv8idnvzl7p08fj6ga6oewk5gyqds 1 537374 4408649 2022-08-18T15:55:52Z Otogi 27089 მომხმარებელმა Otogi გვერდი „[[განხილვა:ჯეიმს ვების კოსმოსური ტელესკოპი]]“ გადაიტანა გვერდზე „[[განხილვა:ჯეიმზ ვების კოსმოსური ტელესკოპი]]“ wikitext text/x-wiki #გადამისამართება [[განხილვა:ჯეიმზ ვების კოსმოსური ტელესკოპი]] p8yfqbqe8xmiy33dnh2wfhiyryawu2c 14 537375 4408694 2022-08-18T16:21:05Z GiorgiXIII 62215 ახალი გვერდი: [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:აფრიკული სამზარეულო]] [[კატეგორია:სუდანის კულტურა|სამზარეულო]] wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:აფრიკული სამზარეულო]] [[კატეგორია:სუდანის კულტურა|სამზარეულო]] hbu6idchk9ni8224dn3rfqvtik3a3qp 4408696 4408694 2022-08-18T16:23:28Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:აფრიკული სამზარეულო]] [[კატეგორია:არაბული სამზარეულო]] [[კატეგორია:ჩრდილოაფრიკული სამზარეულო]] [[კატეგორია:სუდანის კულტურა|სამზარეულო]] 66mrjpq14irya2q6rs7xxislyabmn0x 0 537376 4408703 2022-08-18T16:38:08Z Nariman.58 91633 ახალი გვერდი: {{ინფოდაფა ლიტერატურული ნაწარმოები |სახელი = ახალგაზრდის მანიფესტი |სურათი = |ტიტრი = |სურათის ზომა = |სრული სათაური = |საერთო სათაური = |ჟანრი = რომანი |თემა = [[მირ ჯალალი]] |მედია = აზ... wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა ლიტერატურული ნაწარმოები |სახელი = ახალგაზრდის მანიფესტი |სურათი = |ტიტრი = |სურათის ზომა = |სრული სათაური = |საერთო სათაური = |ჟანრი = რომანი |თემა = [[მირ ჯალალი]] |მედია = აზერბაიჯანული |გვერდი = |ავტორი = |მშობლიური ენა = |დაწერის ადგილი = |დაწერილია = 1937-1939 |გამოცემულია = |ქართულად თარგმნა = }} '''ახალგაზრდის მანიფესტი''' ({{lang-az| Bir gəncin manifesti}}) — აზერბაიჯანელი მწერლის და ლიტერატურათმცოდნის მირ ჯალალის რომანი.<ref>[http://www.azeri.org/Azeri/az_latin/latin_lit/az_literature/short_stories/pashayev_mir_jalal/mir_jalal_eng/intro_life_works.html The Life and Works of Mir Jalal (1908–1978)] {{Wayback|url=http://www.azeri.org/Azeri/az_latin/latin_lit/az_literature/short_stories/pashayev_mir_jalal/mir_jalal_eng/intro_life_works.html |date=20171229232432 }} by Hasan Javadi. Azeri.org</ref> == ისტორია == რომანი დაწერილია [[1937]]-[[1939]] წლებში და ნაწილ-ნაწილ იბეჭდებოდა ჟურნალში „რევოლუცია და კულტურა“. რომანმა მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა მწერლის შემოქმედებით ცხოვრებაში.<ref>{{Cite web|url=https://vestnikbae.rsl.ru/article/download/105/89|title=Гармония науки и творчества: Мир Джалал Пашаев}}</ref> [[1940]] წელს რომანი წიგნად გამოიცა. [[2017]] წელს რომანი პირველად ითარგმნა თურქულ ენაზე.<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://news.day.az/society/927874.html|title=В Турции издан роман Мир Джалала Пашаева &quot;Манифест молодого человека&quot; - ФОТО|website=Day.Az|date=2017-08-30|access-date=2022-05-03|archive-date=2022-05-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20220503185454/https://news.day.az/society/927874.html|deadlink=no}}</ref> == სიუჟეტი == რომანის ცენტრალური გმირები ერთი ოჯახის წარმომადგენლები - მარდანი (უფროსი ვაჟი), სონა (დედა) და ბაჰარი (უმცროსი ვაჟი), იმდროინდელი აზერბაიჯანელი გლეხობის განზოგადებული მხატვრული გამოსახულებებია. რომანში აღწერილია პატრიოტიზმი და იმ ადამიანების გმირობა, რომლებიც მზად არიან თავისუფლებისა და დამოუკიდებლობისთვის სიცოცხლე გასწირონ.<ref>{{Cite web|url=http://anl.az/el_ru/2017/12/2-784152.pdf|title=Мир Джалал Пашаев: «Манифест молодого человека»}}</ref> ==სქოლიო== {{სქოლიო}} [[კატეგორია:აზერბაიჯანული ლიტერატურა]] r4wmxjtce29zow1ereeqhxw1ywvjqzj 4408845 4408703 2022-08-18T21:02:48Z გიო ოქრო 84301 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა ლიტერატურული ნაწარმოები |სახელი = ახალგაზრდის მანიფესტი |სურათი = |ტიტრი = |სურათის ზომა = |სრული სათაური = |საერთო სათაური = |ჟანრი = რომანი |თემა = |მედია = |გვერდი = |ავტორი = [[მირ ჯალალი]] |მშობლიური ენა = აზერბაიჯანული |დაწერის ადგილი = |დაწერილია = 1937–1939 |გამოცემულია = |ქართულად თარგმნა = }} '''ახალგაზრდის მანიფესტი''' ({{lang-az|Bir gəncin manifesti}}) — აზერბაიჯანელი მწერლის და ლიტერატურათმცოდნის მირ ჯალალის რომანი.<ref>[http://www.azeri.org/Azeri/az_latin/latin_lit/az_literature/short_stories/pashayev_mir_jalal/mir_jalal_eng/intro_life_works.html The Life and Works of Mir Jalal (1908–1978)] {{Wayback|url=http://www.azeri.org/Azeri/az_latin/latin_lit/az_literature/short_stories/pashayev_mir_jalal/mir_jalal_eng/intro_life_works.html |date=20171229232432 }} by Hasan Javadi. Azeri.org</ref> == ისტორია == რომანი დაწერილია [[1937]]–[[1939]] წლებში და ნაწილ-ნაწილ იბეჭდებოდა ჟურნალში „რევოლუცია და კულტურა“. მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა მწერლის შემოქმედებით ცხოვრებაში.<ref>{{Cite web|url=https://vestnikbae.rsl.ru/article/download/105/89|title=Гармония науки и творчества: Мир Джалал Пашаев}}</ref> [[1940]] წელს გამოიცა წიგნად. [[2017]] წელს რომანი ითარგმნა თურქულ ენაზე.<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://news.day.az/society/927874.html|title=В Турции издан роман Мир Джалала Пашаева &quot;Манифест молодого человека&quot; - ФОТО|website=Day.Az|date=2017-08-30|access-date=2022-05-03|archive-date=2022-05-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20220503185454/https://news.day.az/society/927874.html|deadlink=no}}</ref> == სიუჟეტი == რომანის ცენტრალური გმირები ერთი ოჯახის წარმომადგენლები — მარდანი (უფროსი ვაჟი), სონა (დედა) და ბაჰარი (უმცროსი ვაჟი), იმდროინდელი აზერბაიჯანელი გლეხობის განზოგადებული მხატვრული გამოსახულებებია. რომანში აღწერილია პატრიოტიზმი და იმ ადამიანების გმირობა, რომლებიც მზად არიან თავისუფლებისა და დამოუკიდებლობისთვის სიცოცხლე გასწირონ.<ref>{{Cite web|url=http://anl.az/el_ru/2017/12/2-784152.pdf|title=Мир Джалал Пашаев: «Манифест молодого человека»}}</ref> == სქოლიო == {{სქოლიო}} [[კატეგორია:აზერბაიჯანული ლიტერატურა]] mir5kc9xy41hzsl0gr4cfwin93zx14e 14 537377 4408708 2022-08-18T16:47:08Z GiorgiXIII 62215 ახალი გვერდი: [[კატეგორია:სამზარეულო რეგიონის მიხედვით]] wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:სამზარეულო რეგიონის მიხედვით]] srpy254o9lbat5yq7c0xeth7llodnc5 4408711 4408708 2022-08-18T16:49:10Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:სამზარეულო რეგიონის მიხედვით]] [[კატეგორია:სამხრეთ აზიის კულტურა]] 3ojaq2f49d6t51i62m3ayl7axm3vcsr 0 537378 4408709 2022-08-18T16:47:29Z Nariman.58 91633 ახალი გვერდი: {{ინფოდაფა პიროვნება | სიგანე = | სახელი = ფაშა კერიმოვი | ფოტო = Paşa Kərimov.jpg | ფოტოს სიგანე = |წარწერა = | ალტ = | მშობლსახელი = | ენის კოდი = | დაბსახელი = | დაბთარიღი = 10 თებერვალი 1959... wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა პიროვნება | სიგანე = | სახელი = ფაშა კერიმოვი | ფოტო = Paşa Kərimov.jpg | ფოტოს სიგანე = |წარწერა = | ალტ = | მშობლსახელი = | ენის კოდი = | დაბსახელი = | დაბთარიღი = 10 თებერვალი 1959 წ. | დაბადგილი = ბაქო, აზერბაიჯანი | მოინათლა = | გაუჩინარების თარიღი = | გაუჩინარების ადგილი = | გაუჩინარების სტატუსი = | გარდთარიღი = | გარდადგილი = | გარდაცვალების მიზეზი = | სხეულის პოვნის ადგილი = | დაკრძალვის ადგილი = | დაკრძალვის ადგილის კოორდინატები = | ძეგლები = | რეზიდენცია = | სხვა სახელები = | ეროვნება = | მოქალაქეობა = | ეთნიკური წარმომავლობა = | ქვეშევრდომობა = | განათლება = | ალმა-მატერი = | მოღვაწეობა = | საქმიანობა = | აქტიურობის წლები = | დამსაქმებელი = | ორგანიზაცია = | ხელფასი = | ქონება = | ცნობილია როგორც = | ცნობილი ნაშრომები = | სიმაღლე = | წონა = | წოდება = | წლები = | წინამორბედი = | მემკვიდრე = | პარტია = | მოძრაობა = | ოპონენტები = | რელიგია = | წაყენებული ბრალდება = | განაჩენი = | დანაშაულებრივი სტატუსი = | მეუღლეები = | პარტნიორები = | შვილები = | მამა = | დედა = | ნათესავები = | ჯილდოები = | მოსახმობი სიგნალი = | სუფთა მოგება = | საიტი = | ხელმოწერა = | ხელმოწერის ზომა = | ხელმოწერა ალტ = | შენიშვნები = }} '''ფაშა ალის ძე კერიმოვი''' ({{lang-az| Paşa Əlioğlu Kərimov: დ. 10 თებერვალი 1959, ბაქო) — აზერბაიჯანელი მეცნიერი, ლიტერატურის ისტორიის მკვლევარი, ტექსტოლოგი, ფილოლოგიურ მეცნიერებათა დოქტორი, დოცენტი, აზერბაიჯანის მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის ხელნაწერთა ინსტიტუტის დირექტორის მოადგილე, მულტიდსციპლინური ხელნაწერებისა და ბეჭდური წიგნების განყოფილების გამგე, აზერბაიჯანის მწერალთა კავშირის წევრი, ჟურნალების: „აზერბაიჯანი“, „ფილოლოგიის საკითხები“ და „მულტიკულტურალიზმის“ რედკოლეგიის წევრი, აზერბაიჯანის მინისტრთა კაბინეტთან არსებული მთარგმნელობითი ცენტრის სამხატვრო - სამეცნიერო საბჭოს წევრი.<ref>{{Cite web |url=http://www.elyazmalarinstitutu.com/ru/pashakerimov.php |title=КЕРИМОВ ПАША АЛИ ОГЛЫ |access-date=2017-01-31 |archive-date=2017-08-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170811064646/http://elyazmalarinstitutu.com/ru/pashakerimov.php |deadlink=no }}</ref> == ბიოგრაფია == დაიბადა ქალაქ ბაქოში [[1959]] წელს. [[1982]] წლიდან მუშაობს აზერბაიჯანის მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის ხელნაწერთა ინსტიტუტში. 1991 წელს დაიცვა სადოქტორო დისერტაცია თემაზე: „ალიჯანგოვსი თაბრიზის „დივანის“ ტექსტოლოგიური კვლევა და სამეცნიერო - კრიტიკული ტექსტი“, ხოლო 2012 წელს დაიცვა სადოქტორო დისერტაცია თემაზე „XVII საუკუნის აზერბაიჯანული თურქულენოვანი ლირიკა“. 1999-2003 წლებში ხელნაწერთა ინსტიტუტში მუშაობდა სწავლულ მდივნად, ხოლო 2003-2011 წწ. - ხელნაწერთა ინსტიტუტის დირექტორის მოადგილედ სამეცნიერო დარგში. 2011-2014 წლებში მუშაობდა ხელნაწერთა ინსტიტუტის დირექტორად. ამჟამად არის ინსტიტუტის დირექტორის მოადგილე და მულტიდისციპლინურ ხელნაწერთა და ნაბეჭდი წიგნების განყოფილების გამგე. კერიმოვი აწარმოებს ფილოლოგიურ და ტექსტოლოგიურ კვლევას აზერბაიჯანის კლასიკური ლიტერატურის ძეგლების გამოსაცემად. ==სქოლიო== {{სქოლიო}} [[კატეგორია:დაბადებული 10 თებერვალი]] [[კატეგორია:დაბადებული 1959]] [[კატეგორია:ბაქოში დაბადებულები]] [[კატეგორია:აზერბაიჯანელი ფილოლოგები]] [[კატეგორია:აზერბაიჯანელი ლიტერატურათმცოდნეები]] [[კატეგორია:ფილოლოგიურ მეცნიერებათა დოქტორები]] bigyta60yg4gfe6ldbn10jn4n6etkgf 4408710 4408709 2022-08-18T16:48:24Z Nariman.58 91633 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა პიროვნება | სიგანე = | სახელი = ფაშა კერიმოვი | ფოტო = Paşa Kərimov.jpg | ფოტოს სიგანე = |წარწერა = | ალტ = | მშობლსახელი = | ენის კოდი = | დაბსახელი = | დაბთარიღი = 10 თებერვალი 1959 წ. | დაბადგილი = ბაქო, აზერბაიჯანი | მოინათლა = | გაუჩინარების თარიღი = | გაუჩინარების ადგილი = | გაუჩინარების სტატუსი = | გარდთარიღი = | გარდადგილი = | გარდაცვალების მიზეზი = | სხეულის პოვნის ადგილი = | დაკრძალვის ადგილი = | დაკრძალვის ადგილის კოორდინატები = | ძეგლები = | რეზიდენცია = | სხვა სახელები = | ეროვნება = | მოქალაქეობა = | ეთნიკური წარმომავლობა = | ქვეშევრდომობა = | განათლება = | ალმა-მატერი = | მოღვაწეობა = | საქმიანობა = | აქტიურობის წლები = | დამსაქმებელი = | ორგანიზაცია = | ხელფასი = | ქონება = | ცნობილია როგორც = | ცნობილი ნაშრომები = | სიმაღლე = | წონა = | წოდება = | წლები = | წინამორბედი = | მემკვიდრე = | პარტია = | მოძრაობა = | ოპონენტები = | რელიგია = | წაყენებული ბრალდება = | განაჩენი = | დანაშაულებრივი სტატუსი = | მეუღლეები = | პარტნიორები = | შვილები = | მამა = | დედა = | ნათესავები = | ჯილდოები = | მოსახმობი სიგნალი = | სუფთა მოგება = | საიტი = | ხელმოწერა = | ხელმოწერის ზომა = | ხელმოწერა ალტ = | შენიშვნები = }} '''ფაშა ალის ძე კერიმოვი''' ({{lang-az| Paşa Əlioğlu Kərimov: დ. 10 თებერვალი 1959, ბაქო) — აზერბაიჯანელი მეცნიერი, ლიტერატურის ისტორიის მკვლევარი, ტექსტოლოგი, ფილოლოგიურ მეცნიერებათა დოქტორი, დოცენტი, აზერბაიჯანის მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის ხელნაწერთა ინსტიტუტის დირექტორის მოადგილე, მულტიდსციპლინური ხელნაწერებისა და ბეჭდური წიგნების განყოფილების გამგე, აზერბაიჯანის მწერალთა კავშირის წევრი, ჟურნალების: „აზერბაიჯანი“, „ფილოლოგიის საკითხები“ და „მულტიკულტურალიზმის“ რედკოლეგიის წევრი, აზერბაიჯანის მინისტრთა კაბინეტთან არსებული მთარგმნელობითი ცენტრის სამხატვრო - სამეცნიერო საბჭოს წევრი.<ref>{{Cite web |url=http://www.elyazmalarinstitutu.com/ru/pashakerimov.php |title=КЕРИМОВ ПАША АЛИ ОГЛЫ |access-date=2017-01-31 |archive-date=2017-08-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170811064646/http://elyazmalarinstitutu.com/ru/pashakerimov.php |deadlink=no }}</ref> == ბიოგრაფია == დაიბადა ქალაქ ბაქოში [[1959]] წელს. [[1982]] წლიდან მუშაობს აზერბაიჯანის მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის ხელნაწერთა ინსტიტუტში. 1991 წელს დაიცვა სადოქტორო დისერტაცია თემაზე: „ალიჯანგოვსი თაბრიზის „დივანის“ ტექსტოლოგიური კვლევა და სამეცნიერო - კრიტიკული ტექსტი“, ხოლო [[2012]] წელს დაიცვა სადოქტორო დისერტაცია თემაზე „XVII საუკუნის აზერბაიჯანული თურქულენოვანი ლირიკა“. [[1999]-[[2003]] წლებში ხელნაწერთა ინსტიტუტში მუშაობდა სწავლულ მდივნად, ხოლო [[2003]]-[[2011]] წწ. - ხელნაწერთა ინსტიტუტის დირექტორის მოადგილედ სამეცნიერო დარგში. [[2011]]-[[2014]] წლებში მუშაობდა ხელნაწერთა ინსტიტუტის დირექტორად. ამჟამად არის ინსტიტუტის დირექტორის მოადგილე და მულტიდისციპლინურ ხელნაწერთა და ნაბეჭდი წიგნების განყოფილების გამგე. კერიმოვი აწარმოებს ფილოლოგიურ და ტექსტოლოგიურ კვლევას აზერბაიჯანის კლასიკური ლიტერატურის ძეგლების გამოსაცემად. ==სქოლიო== {{სქოლიო}} [[კატეგორია:დაბადებული 10 თებერვალი]] [[კატეგორია:დაბადებული 1959]] [[კატეგორია:ბაქოში დაბადებულები]] [[კატეგორია:აზერბაიჯანელი ფილოლოგები]] [[კატეგორია:აზერბაიჯანელი ლიტერატურათმცოდნეები]] [[კატეგორია:ფილოლოგიურ მეცნიერებათა დოქტორები]] gw65ngcgmixvdhde5eii3824m0k38yh 4408842 4408710 2022-08-18T21:00:20Z გიო ოქრო 84301 wikitext text/x-wiki {{წაშლის კანდიდატი/ძირი|მიზეზი=არ ჩანს [[ვპ:ბიო]]. არ აქვს წყარო.|18|08|2022|}} {{წყარო}} {{ინფოდაფა პიროვნება | სიგანე = | სახელი = ფაშა კერიმოვი | ფოტო = Paşa Kərimov.jpg | ფოტოს სიგანე = |წარწერა = | ალტ = | მშობლსახელი = | ენის კოდი = | დაბსახელი = | დაბთარიღი = 10 თებერვალი 1959 წ. | დაბადგილი = ბაქო, აზერბაიჯანი | მოინათლა = | გაუჩინარების თარიღი = | გაუჩინარების ადგილი = | გაუჩინარების სტატუსი = | გარდთარიღი = | გარდადგილი = | გარდაცვალების მიზეზი = | სხეულის პოვნის ადგილი = | დაკრძალვის ადგილი = | დაკრძალვის ადგილის კოორდინატები = | ძეგლები = | რეზიდენცია = | სხვა სახელები = | ეროვნება = | მოქალაქეობა = | ეთნიკური წარმომავლობა = | ქვეშევრდომობა = | განათლება = | ალმა-მატერი = | მოღვაწეობა = | საქმიანობა = | აქტიურობის წლები = | დამსაქმებელი = | ორგანიზაცია = | ხელფასი = | ქონება = | ცნობილია როგორც = | ცნობილი ნაშრომები = | სიმაღლე = | წონა = | წოდება = | წლები = | წინამორბედი = | მემკვიდრე = | პარტია = | მოძრაობა = | ოპონენტები = | რელიგია = | წაყენებული ბრალდება = | განაჩენი = | დანაშაულებრივი სტატუსი = | მეუღლეები = | პარტნიორები = | შვილები = | მამა = | დედა = | ნათესავები = | ჯილდოები = | მოსახმობი სიგნალი = | სუფთა მოგება = | საიტი = | ხელმოწერა = | ხელმოწერის ზომა = | ხელმოწერა ალტ = | შენიშვნები = }} '''ფაშა ალის ძე კერიმოვი''' ({{lang-az| Paşa Əlioğlu Kərimov: დ. 10 თებერვალი 1959, ბაქო) — აზერბაიჯანელი მეცნიერი, ლიტერატურის ისტორიის მკვლევარი, ტექსტოლოგი, ფილოლოგიურ მეცნიერებათა დოქტორი, დოცენტი, აზერბაიჯანის მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის ხელნაწერთა ინსტიტუტის დირექტორის მოადგილე, მულტიდსციპლინური ხელნაწერებისა და ბეჭდური წიგნების განყოფილების გამგე, აზერბაიჯანის მწერალთა კავშირის წევრი, ჟურნალების: „აზერბაიჯანი“, „ფილოლოგიის საკითხები“ და „მულტიკულტურალიზმის“ რედკოლეგიის წევრი, აზერბაიჯანის მინისტრთა კაბინეტთან არსებული მთარგმნელობითი ცენტრის სამხატვრო - სამეცნიერო საბჭოს წევრი.<ref>{{Cite web |url=http://www.elyazmalarinstitutu.com/ru/pashakerimov.php |title=КЕРИМОВ ПАША АЛИ ОГЛЫ |access-date=2017-01-31 |archive-date=2017-08-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170811064646/http://elyazmalarinstitutu.com/ru/pashakerimov.php |deadlink=no }}{{მკვდარი ბმული}}</ref> == ბიოგრაფია == დაიბადა ქალაქ ბაქოში [[1959]] წელს. [[1982]] წლიდან მუშაობს აზერბაიჯანის მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის ხელნაწერთა ინსტიტუტში. 1991 წელს დაიცვა სადოქტორო დისერტაცია თემაზე: „ალიჯანგოვსი თაბრიზის „დივანის“ ტექსტოლოგიური კვლევა და სამეცნიერო - კრიტიკული ტექსტი“, ხოლო [[2012]] წელს დაიცვა სადოქტორო დისერტაცია თემაზე „XVII საუკუნის აზერბაიჯანული თურქულენოვანი ლირიკა“. [[1999]-[[2003]] წლებში ხელნაწერთა ინსტიტუტში მუშაობდა სწავლულ მდივნად, ხოლო [[2003]]-[[2011]] წწ. - ხელნაწერთა ინსტიტუტის დირექტორის მოადგილედ სამეცნიერო დარგში. [[2011]]-[[2014]] წლებში მუშაობდა ხელნაწერთა ინსტიტუტის დირექტორად. ამჟამად არის ინსტიტუტის დირექტორის მოადგილე და მულტიდისციპლინურ ხელნაწერთა და ნაბეჭდი წიგნების განყოფილების გამგე. კერიმოვი აწარმოებს ფილოლოგიურ და ტექსტოლოგიურ კვლევას აზერბაიჯანის კლასიკური ლიტერატურის ძეგლების გამოსაცემად. ==სქოლიო== {{სქოლიო}} [[კატეგორია:დაბადებული 10 თებერვალი]] [[კატეგორია:დაბადებული 1959]] [[კატეგორია:ბაქოში დაბადებულები]] [[კატეგორია:აზერბაიჯანელი ფილოლოგები]] [[კატეგორია:აზერბაიჯანელი ლიტერატურათმცოდნეები]] [[კატეგორია:ფილოლოგიურ მეცნიერებათა დოქტორები]] jqp41cgia8z7vscyt20h5lrs4k6cue2 4408940 4408842 2022-08-19T05:37:15Z InternetArchiveBot 124291 გადარჩენა 1 წყაროების და მონიშვნა 0 მკვდრად.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{წაშლის კანდიდატი/ძირი|მიზეზი=არ ჩანს [[ვპ:ბიო]]. არ აქვს წყარო.|18|08|2022|}} {{წყარო}} {{ინფოდაფა პიროვნება | სიგანე = | სახელი = ფაშა კერიმოვი | ფოტო = Paşa Kərimov.jpg | ფოტოს სიგანე = |წარწერა = | ალტ = | მშობლსახელი = | ენის კოდი = | დაბსახელი = | დაბთარიღი = 10 თებერვალი 1959 წ. | დაბადგილი = ბაქო, აზერბაიჯანი | მოინათლა = | გაუჩინარების თარიღი = | გაუჩინარების ადგილი = | გაუჩინარების სტატუსი = | გარდთარიღი = | გარდადგილი = | გარდაცვალების მიზეზი = | სხეულის პოვნის ადგილი = | დაკრძალვის ადგილი = | დაკრძალვის ადგილის კოორდინატები = | ძეგლები = | რეზიდენცია = | სხვა სახელები = | ეროვნება = | მოქალაქეობა = | ეთნიკური წარმომავლობა = | ქვეშევრდომობა = | განათლება = | ალმა-მატერი = | მოღვაწეობა = | საქმიანობა = | აქტიურობის წლები = | დამსაქმებელი = | ორგანიზაცია = | ხელფასი = | ქონება = | ცნობილია როგორც = | ცნობილი ნაშრომები = | სიმაღლე = | წონა = | წოდება = | წლები = | წინამორბედი = | მემკვიდრე = | პარტია = | მოძრაობა = | ოპონენტები = | რელიგია = | წაყენებული ბრალდება = | განაჩენი = | დანაშაულებრივი სტატუსი = | მეუღლეები = | პარტნიორები = | შვილები = | მამა = | დედა = | ნათესავები = | ჯილდოები = | მოსახმობი სიგნალი = | სუფთა მოგება = | საიტი = | ხელმოწერა = | ხელმოწერის ზომა = | ხელმოწერა ალტ = | შენიშვნები = }} '''ფაშა ალის ძე კერიმოვი''' ({{lang-az| Paşa Əlioğlu Kərimov: დ. 10 თებერვალი 1959, ბაქო) — აზერბაიჯანელი მეცნიერი, ლიტერატურის ისტორიის მკვლევარი, ტექსტოლოგი, ფილოლოგიურ მეცნიერებათა დოქტორი, დოცენტი, აზერბაიჯანის მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის ხელნაწერთა ინსტიტუტის დირექტორის მოადგილე, მულტიდსციპლინური ხელნაწერებისა და ბეჭდური წიგნების განყოფილების გამგე, აზერბაიჯანის მწერალთა კავშირის წევრი, ჟურნალების: „აზერბაიჯანი“, „ფილოლოგიის საკითხები“ და „მულტიკულტურალიზმის“ რედკოლეგიის წევრი, აზერბაიჯანის მინისტრთა კაბინეტთან არსებული მთარგმნელობითი ცენტრის სამხატვრო - სამეცნიერო საბჭოს წევრი.<ref>{{Cite web |url=http://www.elyazmalarinstitutu.com/ru/pashakerimov.php |title=КЕРИМОВ ПАША АЛИ ОГЛЫ |access-date=2017-01-31 |archive-date=2017-08-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170811064646/http://elyazmalarinstitutu.com/ru/pashakerimov.php |deadlink=no |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170811064646/http://elyazmalarinstitutu.com/ru/pashakerimov.php |archivedate=2017-08-11 }}</ref> == ბიოგრაფია == დაიბადა ქალაქ ბაქოში [[1959]] წელს. [[1982]] წლიდან მუშაობს აზერბაიჯანის მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის ხელნაწერთა ინსტიტუტში. 1991 წელს დაიცვა სადოქტორო დისერტაცია თემაზე: „ალიჯანგოვსი თაბრიზის „დივანის“ ტექსტოლოგიური კვლევა და სამეცნიერო - კრიტიკული ტექსტი“, ხოლო [[2012]] წელს დაიცვა სადოქტორო დისერტაცია თემაზე „XVII საუკუნის აზერბაიჯანული თურქულენოვანი ლირიკა“. [[1999]-[[2003]] წლებში ხელნაწერთა ინსტიტუტში მუშაობდა სწავლულ მდივნად, ხოლო [[2003]]-[[2011]] წწ. - ხელნაწერთა ინსტიტუტის დირექტორის მოადგილედ სამეცნიერო დარგში. [[2011]]-[[2014]] წლებში მუშაობდა ხელნაწერთა ინსტიტუტის დირექტორად. ამჟამად არის ინსტიტუტის დირექტორის მოადგილე და მულტიდისციპლინურ ხელნაწერთა და ნაბეჭდი წიგნების განყოფილების გამგე. კერიმოვი აწარმოებს ფილოლოგიურ და ტექსტოლოგიურ კვლევას აზერბაიჯანის კლასიკური ლიტერატურის ძეგლების გამოსაცემად. ==სქოლიო== {{სქოლიო}} [[კატეგორია:დაბადებული 10 თებერვალი]] [[კატეგორია:დაბადებული 1959]] [[კატეგორია:ბაქოში დაბადებულები]] [[კატეგორია:აზერბაიჯანელი ფილოლოგები]] [[კატეგორია:აზერბაიჯანელი ლიტერატურათმცოდნეები]] [[კატეგორია:ფილოლოგიურ მეცნიერებათა დოქტორები]] 83xw91h247qv6mrh28ctbl9kc4y82v0 14 537379 4408712 2022-08-18T16:52:18Z GiorgiXIII 62215 ახალი გვერდი: [[კატეგორია:სამხრეთი აზია]] wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:სამხრეთი აზია]] t7iz3880erd5b38wu29eesgbr68dq5q 4408713 4408712 2022-08-18T16:54:47Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:სამხრეთი აზია]] [[კატეგორია:აზიის კულტურა რეგიონის მიხედვით]] 0c1ov0m4f4o3fny0nm6as53lbg4s0u1 4408714 4408713 2022-08-18T16:55:22Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{Commonscat}} [[კატეგორია:სამხრეთი აზია]] [[კატეგორია:აზიის კულტურა რეგიონის მიხედვით]] l5rgq2jkc6v8f7ecotg5gco6b7nspxn 14 537380 4408733 2022-08-18T17:43:43Z GiorgiXIII 62215 ახალი გვერდი: [[კატეგორია:ეთნიკური სამზარეულო]] [[კატეგორია:ბერბერების კულტურა]] wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეთნიკური სამზარეულო]] [[კატეგორია:ბერბერების კულტურა]] dczzovfoyi5wtzordvc6n9q7hw57yuk 4408734 4408733 2022-08-18T17:45:21Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეთნიკური სამზარეულო]] [[კატეგორია:ჩრდილოაფრიკული სამზარეულო]] [[კატეგორია:ბერბერების კულტურა]] 2vbtx1vtzkkbpramagta0uhb1nck9h9 4408743 4408734 2022-08-18T17:56:21Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეთნიკური სამზარეულო]] [[კატეგორია:ხმელთაშუაზღვისპირეთის სამზარეულო]] [[კატეგორია:ჩრდილოაფრიკული სამზარეულო]] [[კატეგორია:ბერბერების კულტურა]] 14g7brm1yyn5gmkzzc5tj3sxj5jgg7b 4408780 4408743 2022-08-18T18:59:46Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეთნიკური სამზარეულო]] [[კატეგორია:ხმელთაშუაზღვისპირეთის სამზარეულო|*]] [[კატეგორია:ჩრდილოაფრიკული სამზარეულო]] [[კატეგორია:ბერბერების კულტურა]] a1svpon45ikd71noziw2gcrz581wm1g 4408796 4408780 2022-08-18T19:35:55Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეთნიკური სამზარეულო]] [[კატეგორია:ხმელთაშუაზღვისპირეთის სამზარეულო|*]] [[კატეგორია:ჩრდილოაფრიკული სამზარეულო| ]] [[კატეგორია:ბერბერების კულტურა]] 46ijtcy5gkcp48vyxztuy9fynvrpcis 4408797 4408796 2022-08-18T19:36:59Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეთნიკური სამზარეულო]] [[კატეგორია:ხმელთაშუაზღვისპირეთის სამზარეულო| ]] [[კატეგორია:ჩრდილოაფრიკული სამზარეულო| ]] [[კატეგორია:ბერბერების კულტურა]] f3gs0iu6wz6yrbjfqd1bsxb71ei6one 14 537381 4408736 2022-08-18T17:46:58Z GiorgiXIII 62215 ახალი გვერდი: [[კატეგორია:სამზარეულო]] wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:სამზარეულო]] h8ox1269gbh34472x20bwchslg2hs0s 4408737 4408736 2022-08-18T17:48:36Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:სამზარეულო]] [[კატეგორია:კატეგორიები ერების მიხედვით]] t1h6jgvrxi8xle7pa99dzck67vtyxml 14 537382 4408738 2022-08-18T17:49:44Z GiorgiXIII 62215 ახალი გვერდი: [[კატეგორია:კულინარია]] wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:კულინარია]] p1pnehgbpwk9w38v6flre4ovggd8xge 4408739 4408738 2022-08-18T17:52:02Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{Commons category}} [[კატეგორია:კულინარია]] jp2t6bbson5wrd9mp3sfiotm3429zkl 4408740 4408739 2022-08-18T17:52:57Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{Commons category}} [[კატეგორია:კულინარია]] [[კატეგორია:სასმელ-საჭმელი]] p7m5bpgzerpdedisa28brzq28zi3fh9 4408741 4408740 2022-08-18T17:53:46Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{Commons category}} [[კატეგორია:კულინარია]] [[კატეგორია:სასმელ-საჭმელი]] [[კატეგორია:კვების და სმის კულტურა]] 3v82f917s2ywnoutw9vm0yg8xqrwi29 4408742 4408741 2022-08-18T17:54:33Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{Commons category}} [[კატეგორია:კულინარია]] [[კატეგორია:სასმელ-საჭმელი]] [[კატეგორია:კვების და სმის კულტურა]] [[კატეგორია:სურსათი]] 4ko2eeue6j1dm1wxh251sxiybgpx7ja 14 537383 4408744 2022-08-18T17:57:18Z GiorgiXIII 62215 ახალი გვერდი: [[კატეგორია:ბერბერები]] wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ბერბერები]] jqc4w3k8yhdt2f9t6dal9snx6oyuz3g 4408745 4408744 2022-08-18T17:58:41Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{Commons cat|Berber culture}} [[კატეგორია:ბერბერები]] 8d2691l54olyzd75th1w89nvqqt6epr 4408746 4408745 2022-08-18T17:59:18Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{Commons cat|Berber culture}} [[კატეგორია:ბერბერები]] [[კატეგორია:აბორიგენული კულტურა]] amrnnh562u2v84ejeswzqytdffcum1g 4408747 4408746 2022-08-18T17:59:51Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{Commons cat|Berber culture}} [[კატეგორია:ბერბერები]] [[კატეგორია:აბორიგენული კულტურა]] [[კატეგორია:კულტურა ერების მიხედვით]] 74kxnt9ggmeefcxci544z0tvyb00vwc 4408748 4408747 2022-08-18T18:00:27Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{Commons cat|Berber culture}} [[კატეგორია:ბერბერები]] [[კატეგორია:აბორიგენული კულტურა]] [[კატეგორია:კულტურა ერების მიხედვით]] [[კატეგორია:ჩრდილოაფრიკული კულტურა]] 8sxrg27o6kwob6tzw299s52gfdhy245 14 537384 4408749 2022-08-18T18:03:12Z GiorgiXIII 62215 ახალი გვერდი: [[კატეგორია:არაბული სამყაროს გეოგრაფია]] [[კატეგორია:ხმელთაშუაზღვისპირეთის გეოგრაფია]] wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:არაბული სამყაროს გეოგრაფია]] [[კატეგორია:ხმელთაშუაზღვისპირეთის გეოგრაფია]] 1z0ixg51h42d16un3tt0mjt9pzdh2vx 4408750 4408749 2022-08-18T18:04:37Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:არაბული სამყაროს გეოგრაფია]] [[კატეგორია:ხმელთაშუაზღვისპირეთის გეოგრაფია]] [[კატეგორია:ჩრდილოეთ აფრიკის გეოგრაფია]] 9toydgfd6afv9jq4df4n1qv5wrnburm 4408751 4408750 2022-08-18T18:05:13Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:არაბული სამყაროს გეოგრაფია]] [[კატეგორია:ხმელთაშუაზღვისპირეთის გეოგრაფია]] [[კატეგორია:ჩრდილოეთ აფრიკის გეოგრაფია]] [[კატეგორია:აფრიკის რეგიონები]] bwqpy485spikeu1xycmeyc1n5u2gfji 4408752 4408751 2022-08-18T18:06:30Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{Cat main|მაღრიბი}} {{Commons cat}} [[კატეგორია:არაბული სამყაროს გეოგრაფია]] [[კატეგორია:ხმელთაშუაზღვისპირეთის გეოგრაფია]] [[კატეგორია:ჩრდილოეთ აფრიკის გეოგრაფია]] [[კატეგორია:აფრიკის რეგიონები]] 5p5galhq4e5r2s7hpcbi8trnu0r8wvb 14 537385 4408753 2022-08-18T18:07:20Z GiorgiXIII 62215 ახალი გვერდი: [[კატეგორია:არაბული სამყარო]] wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:არაბული სამყარო]] cyol4yi8eo2g26pyf3lji1covoej5ti 4408754 4408753 2022-08-18T18:08:28Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:არაბული სამყარო]] [[კატეგორია:გეოგრაფია რეგიონების მიხედვით]] o7rcen002bp18cu5tsvzw1ywbph9s1w 0 537386 4408759 2022-08-18T18:27:11Z ნინო გაბედავა 143676 ახალი გვერდი: '''ვანთას ეკლესია'''— არქიტექტურული ძეგლი [[თელავის მუნიციპალიტეტი]]ს სოფელ [[ვანთა]]ში. ზღვის დონიდან 699 მეტრზე. ეკლესია დარბაზული ტიპისა და ნაშენია სხვადასხვა ზომის რიყის ქვით.... wikitext text/x-wiki '''ვანთას ეკლესია'''— არქიტექტურული ძეგლი [[თელავის მუნიციპალიტეტი]]ს სოფელ [[ვანთა]]ში. ზღვის დონიდან 699 მეტრზე. ეკლესია დარბაზული ტიპისა და ნაშენია სხვადასხვა ზომის რიყის ქვით. კედლების ზედაპირი კი ბათქაშითაა გასწორებული. ეკლესიას აქვს ორი შესასვლელი სამხრეთით და დასავლეთით.ეკლესიის მშენებლობის დაწყების თარიღითაა მოთავსებული წარწერა ეკლესიის სამხრეთ შესასვლელის არქიტრავზე. ორივე კარის ღიობი კედლის სიბრტყეში საფეხურით შეღრმავებულ, ნახევარწრიულ, თაღით დასრულებულ არეშია გამოყვანილი სუფთად ნათალი, ქვიშაქვის ქვებით. შიგნით შესასვლელები. თანდათან განივრდება და ხურავს ნახევარწრიული თაღს. აღმოსავლეთით ღრმა აფსიდია, რომელიც დარბაზისგან გამიჯნულია ერთსაფეხურიანი პილასტრების წყვილით და მათზე გადაყვანილი საბჯენი თაღით. გრძივ კედლებზე ორ-ორი ასეთი პილასტრია, რომლებსაც ეყრდნობა კამარის საბჯენი თაღები. პილიასტრები შესაბამის კედლებს ანაწევრებს.სამ, ტოლ ნაწილაად. დასავლეთის კამარა დასავლეთის.დაყრდნობილია კედლის მიმდებარე, საბჯენ თაღზე, ინტერიერი ექვსი მაღალი, ნახევარწრიული თაღით და დასრულებული სარკმლითაა განათებული. აფსიდის ცენტრში ერთი სარკმელია, გრძივ კედლებში ორ-ორი, ერთიც - დასასავლეთ. კედელში. შიგნით, სარკმლის თაღები გამოყვანილია შირიმის ნათალი ქვით. აფსიდში სარკმლის ჩრდილოეთით, სამი, თაღოვანი ნიშაა, სამხრეთით - ერთი. აფსიდი წესიერი კონქითაა დასრულებული, რომლის თაღსაც ნახევარწრიული ფორმა აქვს, დარბაზის კამარაც მსგავსი ფორმისაა. მოგვიანებით ჩატარებული რემონტის დროს აგურით განაახლეს კონქის, კამარის და საბჯენი თაღების ნაწილი. ეკლესიის ფასადები სადაა, აღმოსავლეთის და დასავლეთის ფასადებზე, ფრონტონის არეში გამოსახულია წყობაში შეღრმავებული,წითლად შეღებილი ჯვარი. სამხრეთის შესასვლელის მარჯვენა მხარეს მხედრულ წარწერიანი ქვიშაქვაა ჩასმული. შენობის კედლები რიყის ქვით ნაწყობი, ორსაფეხურიანი ლავგარდანითაა დასრულებული. ეკლესიას სარესტავრაციო სამუშაოები ჩაუტარდა 1980-იან წლებში: კედლების საპირე წყობის ჩამოშლილი ნაწილები და ლავგარდანი. მოიხსნა დას. კედელზე დაშენებული სამრეკლოს საფუძვლის შემორჩენილი ნაშთი და ეკლესია გადაიხურა ღარისებრი კრამიტით და აღდგა შესასვლელების გარეთა ღიობები. ==რესურსები ინტერნეტში== {{საქართველოს კულტურული მემკვიდრეობა|7210}} [[კატეგორია:თელავის მუნიციპალიტეტის ტაძრები]] kcr0sylsrd5p7s1by3e31yy77u4iesd 4408949 4408759 2022-08-19T06:45:53Z ნინო გაბედავა 143676 მომხმარებელმა ნინო გაბედავა გვერდი „[[ვანთას ეკლესია]]“ გადაიტანა გვერდზე „[[ვანთის ეკლესია]]“ wikitext text/x-wiki '''ვანთას ეკლესია'''— არქიტექტურული ძეგლი [[თელავის მუნიციპალიტეტი]]ს სოფელ [[ვანთა]]ში. ზღვის დონიდან 699 მეტრზე. ეკლესია დარბაზული ტიპისა და ნაშენია სხვადასხვა ზომის რიყის ქვით. კედლების ზედაპირი კი ბათქაშითაა გასწორებული. ეკლესიას აქვს ორი შესასვლელი სამხრეთით და დასავლეთით.ეკლესიის მშენებლობის დაწყების თარიღითაა მოთავსებული წარწერა ეკლესიის სამხრეთ შესასვლელის არქიტრავზე. ორივე კარის ღიობი კედლის სიბრტყეში საფეხურით შეღრმავებულ, ნახევარწრიულ, თაღით დასრულებულ არეშია გამოყვანილი სუფთად ნათალი, ქვიშაქვის ქვებით. შიგნით შესასვლელები. თანდათან განივრდება და ხურავს ნახევარწრიული თაღს. აღმოსავლეთით ღრმა აფსიდია, რომელიც დარბაზისგან გამიჯნულია ერთსაფეხურიანი პილასტრების წყვილით და მათზე გადაყვანილი საბჯენი თაღით. გრძივ კედლებზე ორ-ორი ასეთი პილასტრია, რომლებსაც ეყრდნობა კამარის საბჯენი თაღები. პილიასტრები შესაბამის კედლებს ანაწევრებს.სამ, ტოლ ნაწილაად. დასავლეთის კამარა დასავლეთის.დაყრდნობილია კედლის მიმდებარე, საბჯენ თაღზე, ინტერიერი ექვსი მაღალი, ნახევარწრიული თაღით და დასრულებული სარკმლითაა განათებული. აფსიდის ცენტრში ერთი სარკმელია, გრძივ კედლებში ორ-ორი, ერთიც - დასასავლეთ. კედელში. შიგნით, სარკმლის თაღები გამოყვანილია შირიმის ნათალი ქვით. აფსიდში სარკმლის ჩრდილოეთით, სამი, თაღოვანი ნიშაა, სამხრეთით - ერთი. აფსიდი წესიერი კონქითაა დასრულებული, რომლის თაღსაც ნახევარწრიული ფორმა აქვს, დარბაზის კამარაც მსგავსი ფორმისაა. მოგვიანებით ჩატარებული რემონტის დროს აგურით განაახლეს კონქის, კამარის და საბჯენი თაღების ნაწილი. ეკლესიის ფასადები სადაა, აღმოსავლეთის და დასავლეთის ფასადებზე, ფრონტონის არეში გამოსახულია წყობაში შეღრმავებული,წითლად შეღებილი ჯვარი. სამხრეთის შესასვლელის მარჯვენა მხარეს მხედრულ წარწერიანი ქვიშაქვაა ჩასმული. შენობის კედლები რიყის ქვით ნაწყობი, ორსაფეხურიანი ლავგარდანითაა დასრულებული. ეკლესიას სარესტავრაციო სამუშაოები ჩაუტარდა 1980-იან წლებში: კედლების საპირე წყობის ჩამოშლილი ნაწილები და ლავგარდანი. მოიხსნა დას. კედელზე დაშენებული სამრეკლოს საფუძვლის შემორჩენილი ნაშთი და ეკლესია გადაიხურა ღარისებრი კრამიტით და აღდგა შესასვლელების გარეთა ღიობები. ==რესურსები ინტერნეტში== {{საქართველოს კულტურული მემკვიდრეობა|7210}} [[კატეგორია:თელავის მუნიციპალიტეტის ტაძრები]] kcr0sylsrd5p7s1by3e31yy77u4iesd 4408952 4408949 2022-08-19T06:49:09Z ნინო გაბედავა 143676 /* top */ wikitext text/x-wiki '''ვანთის ეკლესია'''— არქიტექტურული ძეგლი [[თელავის მუნიციპალიტეტი]]ს სოფელ [[ვანთა]]ში. ზღვის დონიდან 699 მეტრზე. ეკლესია დარბაზული ტიპისა და ნაშენია სხვადასხვა ზომის რიყის ქვით. კედლების ზედაპირი კი ბათქაშითაა გასწორებული. ეკლესიას აქვს ორი შესასვლელი სამხრეთით და დასავლეთით.ეკლესიის მშენებლობის დაწყების თარიღითაა მოთავსებული წარწერა ეკლესიის სამხრეთ შესასვლელის არქიტრავზე. ორივე კარის ღიობი კედლის სიბრტყეში საფეხურით შეღრმავებულ, ნახევარწრიულ, თაღით დასრულებულ არეშია გამოყვანილი სუფთად ნათალი, ქვიშაქვის ქვებით. შიგნით შესასვლელები. თანდათან განივრდება და ხურავს ნახევარწრიული თაღს. აღმოსავლეთით ღრმა აფსიდია, რომელიც დარბაზისგან გამიჯნულია ერთსაფეხურიანი პილასტრების წყვილით და მათზე გადაყვანილი საბჯენი თაღით. გრძივ კედლებზე ორ-ორი ასეთი პილასტრია, რომლებსაც ეყრდნობა კამარის საბჯენი თაღები. პილიასტრები შესაბამის კედლებს ანაწევრებს.სამ, ტოლ ნაწილაად. დასავლეთის კამარა დასავლეთის.დაყრდნობილია კედლის მიმდებარე, საბჯენ თაღზე, ინტერიერი ექვსი მაღალი, ნახევარწრიული თაღით და დასრულებული სარკმლითაა განათებული. აფსიდის ცენტრში ერთი სარკმელია, გრძივ კედლებში ორ-ორი, ერთიც - დასასავლეთ. კედელში. შიგნით, სარკმლის თაღები გამოყვანილია შირიმის ნათალი ქვით. აფსიდში სარკმლის ჩრდილოეთით, სამი, თაღოვანი ნიშაა, სამხრეთით - ერთი. აფსიდი წესიერი კონქითაა დასრულებული, რომლის თაღსაც ნახევარწრიული ფორმა აქვს, დარბაზის კამარაც მსგავსი ფორმისაა. მოგვიანებით ჩატარებული რემონტის დროს აგურით განაახლეს კონქის, კამარის და საბჯენი თაღების ნაწილი. ეკლესიის ფასადები სადაა, აღმოსავლეთის და დასავლეთის ფასადებზე, ფრონტონის არეში გამოსახულია წყობაში შეღრმავებული,წითლად შეღებილი ჯვარი. სამხრეთის შესასვლელის მარჯვენა მხარეს მხედრულ წარწერიანი ქვიშაქვაა ჩასმული. შენობის კედლები რიყის ქვით ნაწყობი, ორსაფეხურიანი ლავგარდანითაა დასრულებული. ეკლესიას სარესტავრაციო სამუშაოები ჩაუტარდა 1980-იან წლებში: კედლების საპირე წყობის ჩამოშლილი ნაწილები და ლავგარდანი. მოიხსნა დას. კედელზე დაშენებული სამრეკლოს საფუძვლის შემორჩენილი ნაშთი და ეკლესია გადაიხურა ღარისებრი კრამიტით და აღდგა შესასვლელების გარეთა ღიობები. ==რესურსები ინტერნეტში== {{საქართველოს კულტურული მემკვიდრეობა|7210}} [[კატეგორია:თელავის მუნიციპალიტეტის ტაძრები]] e69ksbqqmx967mfv8vpoxwbne8n4x0p 4408953 4408952 2022-08-19T06:52:46Z Jaba1977 3604 wikitext text/x-wiki '''ვანთის ეკლესია''' — არქიტექტურული ძეგლი [[თელავის მუნიციპალიტეტი]]ს სოფელ [[ვანთა]]ში. ზღვის დონიდან 699 მეტრზე. ეკლესია დარბაზული ტიპისაა და ნაშენია სხვადასხვა ზომის რიყის ქვით. კედლების ზედაპირი კი ბათქაშითაა გასწორებული. ეკლესიას აქვს ორი შესასვლელი სამხრეთით და დასავლეთით.ეკლესიის მშენებლობის დაწყების თარიღითაა მოთავსებული წარწერა ეკლესიის სამხრეთ შესასვლელის არქიტრავზე. ორივე კარის ღიობი კედლის სიბრტყეში საფეხურით შეღრმავებულ, ნახევარწრიულ, თაღით დასრულებულ არეშია გამოყვანილი სუფთად ნათალი, ქვიშაქვის ქვებით. შიგნით შესასვლელები. თანდათან განივრდება და ხურავს ნახევარწრიული თაღს. აღმოსავლეთით ღრმა აფსიდია, რომელიც დარბაზისგან გამიჯნულია ერთსაფეხურიანი პილასტრების წყვილით და მათზე გადაყვანილი საბჯენი თაღით. გრძივ კედლებზე ორ-ორი ასეთი პილასტრია, რომლებსაც ეყრდნობა კამარის საბჯენი თაღები. პილიასტრები შესაბამის კედლებს ანაწევრებს.სამ, ტოლ ნაწილაად. დასავლეთის კამარა დასავლეთის.დაყრდნობილია კედლის მიმდებარე, საბჯენ თაღზე, ინტერიერი ექვსი მაღალი, ნახევარწრიული თაღით და დასრულებული სარკმლითაა განათებული. აფსიდის ცენტრში ერთი სარკმელია, გრძივ კედლებში ორ-ორი, ერთიც — დასასავლეთ. კედელში. შიგნით, სარკმლის თაღები გამოყვანილია შირიმის ნათალი ქვით. აფსიდში სარკმლის ჩრდილოეთით, სამი, თაღოვანი ნიშაა, სამხრეთით — ერთი. აფსიდი წესიერი კონქითაა დასრულებული, რომლის თაღსაც ნახევარწრიული ფორმა აქვს, დარბაზის კამარაც მსგავსი ფორმისაა. მოგვიანებით ჩატარებული რემონტის დროს აგურით განაახლეს კონქის, კამარის და საბჯენი თაღების ნაწილი. ეკლესიის ფასადები სადაა, აღმოსავლეთის და დასავლეთის ფასადებზე, ფრონტონის არეში გამოსახულია წყობაში შეღრმავებული,წითლად შეღებილი ჯვარი. სამხრეთის შესასვლელის მარჯვენა მხარეს მხედრულ წარწერიანი ქვიშაქვაა ჩასმული. შენობის კედლები რიყის ქვით ნაწყობი, ორსაფეხურიანი ლავგარდანითაა დასრულებული. ეკლესიას სარესტავრაციო სამუშაოები ჩაუტარდა 1980-იან წლებში: კედლების საპირე წყობის ჩამოშლილი ნაწილები და ლავგარდანი. მოიხსნა დას. კედელზე დაშენებული სამრეკლოს საფუძვლის შემორჩენილი ნაშთი და ეკლესია გადაიხურა ღარისებრი კრამიტით და აღდგა შესასვლელების გარეთა ღიობები. ==რესურსები ინტერნეტში== {{საქართველოს კულტურული მემკვიდრეობა|7210}} [[კატეგორია:თელავის მუნიციპალიტეტის ტაძრები]] lcl6n9uazootu3n0xx4zvl4ii1of7vl 14 537387 4408763 2022-08-18T18:32:40Z GiorgiXIII 62215 ახალი გვერდი: [[კატეგორია:სამზარეულო რეგიონის მიხედვით]] [[კატეგორია:აღმოსავლეთ აზიის კულტურა]] wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:სამზარეულო რეგიონის მიხედვით]] [[კატეგორია:აღმოსავლეთ აზიის კულტურა]] mmcngabaxtygs3za212pgktk591156e 4408764 4408763 2022-08-18T18:34:19Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{commonscat|Cuisine of East Asia}} [[კატეგორია:სამზარეულო რეგიონის მიხედვით]] [[კატეგორია:აღმოსავლეთ აზიის კულტურა]] 8b4ebtgw5cwjg5nzkrd16uvdcm2ywbv 14 537388 4408769 2022-08-18T18:46:47Z GiorgiXIII 62215 ახალი გვერდი: [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:აზიური სამზარეულო]] [[კატეგორია:სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიის სამზარეულო]] [[კატეგორია:ტაილანდური კულტურა|სამზარეულო]] wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:აზიური სამზარეულო]] [[კატეგორია:სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიის სამზარეულო]] [[კატეგორია:ტაილანდური კულტურა|სამზარეულო]] 6hcpronti9xks9n8ocnnmzz279wtc1n 4408773 4408769 2022-08-18T18:49:42Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:აზიური სამზარეულო]] [[კატეგორია:სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიის სამზარეულო]] [[კატეგორია:ტაილანდის კულტურა|სამზარეულო]] niipspzafsodhgo5y683hxf82d7j7mt 4408775 4408773 2022-08-18T18:51:14Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{Commons cat|Cuisine of Thailand}} [[კატეგორია:ეროვნული სამზარეულოები]] [[კატეგორია:აზიური სამზარეულო]] [[კატეგორია:სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიის სამზარეულო]] [[კატეგორია:ტაილანდის კულტურა|სამზარეულო]] s40fvepn9uxsk2zh6t4wd064vrl25qy 0 537389 4408794 2022-08-18T19:32:43Z Welaskesi 131896 შექმნილია გვერდის თარგმნით „[[:en:Special:Redirect/revision/1104406990|Evian]]“ wikitext text/x-wiki '''ევიანი''' ( {{IPAc-en|ˈ|eɪ|v|i|ɒ|n}} AY -vee-on, <ref>{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=la-S8YtytJc balls!|publisher=www.youtube.com|title=Evian - How To Pronounce - French Native Speaker|access-date=2021-05-14}}</ref> ev-ee-un ; <ref>{{Cite web|url=https://www.howtopronounce.com/evian|publisher=www.howtopronounce.com|title=Learn how to pronounce Evian|access-date=2021-05-14}}</ref> {{IPA-fr|evjɑ̃|lang}}, სტილიზებული როგორც '''evian''' ) – ფრანგული კომპანია, რომელიც აწარმოებს [[მინერალური წყალი|მინერალურ წყალს]] [[ჟენევის ტბა|ჟენევის ტბის]] სამხრეთ სანაპიროზე, რამდენიმე წყაროდან, [[ჟენევის ტბა|ჟენევის ტბის]] , ებიან ლე ბენის მახლობლად. კომპანია წელიწადში 2 მილიარდზე მეტ პლასტმასის ბოთლს აწარმოებს. <ref name=":0">{{Cite web|title=Evian churns out six million bottles daily while reducing carbon footprint|url=https://www.packagingnews.co.uk/news/128260-20-06-2014|access-date=2022-01-14}}</ref> დღეს Evian ფრანგულ [[ტრანსნაციონალური კომპანია|მრავალეროვნულ კორპორაცია]] Danone-ს ეკუთვნის . მინერალური წყლის გარდა, ევიანის სახელის ქვეშ Danone Group აწარმოებს კანის მოვლის ორგანულ საშუალებებს. გარდა ამისა ამავე სახელს ატარებს მდიდრული კურორტი საფრანგეთში. == ისტორია == ევიანში არსებული წყლის სასარგებლო თვისებები პირველად გრაფმა ჟან-შარლ დე ლაიზერმა, <ref>{{Cite web|url=https://www.forbes.com/sites/sylviebigar/2019/07/15/evian-france-byob-an-easy-day-trip-from-geneva-switzerland/?sh=6ff6eba69856|title=Jul 15, 2019,06:28am EDT|author=Bigar, Sylvie|work=forbes.com [[Forbes magazine]]|access-date=19 May 2021}}</ref> ჯერ კიდევ 1789 წელს დაამტკიცა. <ref name="thereviewmag.co.uk">{{Cite web|url=https://www.thereviewmag.co.uk/evian-resort-evian-france/|title=EVIAN RESORT, FRANCE|author=Morgan|work=The Review|access-date=19 May 2021}}</ref> . ევიანი საჯარო კომპანია 1859 წელს გახდა სახელით "Société anonyme des eaux minérales de Cachat". ერთი წლის შემდეგ [[ტურინის ხელშეკრულება|ტურინის ხელშეკრულებით]] [[სავოია]] საფრანგეთის შემადგენლობაში შევიდა და ევიანიც ფრანგული კომპანია გახდა. 1878 წელს, მედიცინის აკადემიის რეკომენდაციით, საფრანგეთის ჯანდაცვის სამინისტრომ ხელახლა გასცა Cachat-ის წყლის ჩამოსხმის უფლება. 1908 წელს ევიანის წყლის გაყიდვა მინის ბოთლებში დაიწყო, 1969 წელს კი წყლის PVC ბოთლებში ჩამოსხმა დაიწყო. მომდევნო წელს ევიანის ბრენდის 100%-იანი წილი BSN Group-მა შეიძინა (დღეს Danone Group). 1995 წელს დაიწყო წყლის PET ბოთლებში ჩამოსხმა. == წარმოება == {{ინფოდაფა ჩამოსხმული წყალი|ph=7.2|ca=80|mg=26|cl=6.8|k=1|na=6.5|tds=300}} Evian-ის წყარო საფრანგეთის ალპებში 2015 წლის განმავლობაში საფრანგეთის საზღვრებში მოქმედი ყველაზე დიდი საწარმო ობიექტი იყო. <ref>{{Cite web|url=https://medium.com/@Danone/evian-bottling-site-first-danone-production-site-to-reach-carbon-neutrality-c299bd43d740|date=17 September 2015|title=evian: the largest food production site in France is now carbon neutral|work=[[medium.com]]/@Danone|access-date=19 May 2021}}</ref> კომპანია დღეში 6 მილიონ პლასტმასის ბოთლს აწარმოებს, ეს წელიწადში 2 მილიარდზე მეტია. <ref name=":0">{{Cite web|date=2014-06-20|title=Evian churns out six million bottles daily while reducing carbon footprint|url=https://www.packagingnews.co.uk/news/128260-20-06-2014|access-date=2022-01-14|work=Packaging News}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFQureshi2014">Qureshi, Waqas (20 June 2014). </cite></ref> [[ფაილი:Dua_Lipa_for_Evian.jpg|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/Dua_Lipa_for_Evian.jpg/220px-Dua_Lipa_for_Evian.jpg|მარცხნივ|მინი| მომღერალი-სიმღერების ავტორი [[დუა ლიპა]] რეკლამებს Evian Water-ს]] საზოგადოებაში ევიანს მდიდრული და ძვირადღირებული ჩამოსხმული წყლის რეპუტაცია აქვს. მისი სახელი გაჟღერდა აგათა კრისტის რომანში მკვლელობა აღმოსავლეთის ექსპრესში. წყალი დიდი პოპულარობით სარგებლობს ჰოლივუდში. ბრენდი ხშირად თანამშრომლობს მაღალი მოდის დიზაინერებთან სპეციალური დიზაინის მქონე ბოთლების ლიმიტირებული სერიის გამოსაშვებათ. 2013 წელს ლიმიტირებული გამოშვების ბოთლის დიზაინი შეზღუდული გამოშვების ბოთლების სერიისთვის [[დაიან ფონ ფურშტენბერგი|დაიან ფონ ფიურსტენბერგმა]] შექმნა, 2014 წელს ელი სააბმა, 2015 წელს კენზომ, 2016 წელს ალექსანდერ ვანგმა, 2017 წელს ბრენდმა ამ მიზნით კრისტიან ლაკრუასთან ითანამშრომლა, 2018 წელს კი კიარა ფერანისთან. ევიანი მუშაობდა [[Virgin Records|Virgin Records-თან]] და [[EMI|EMI-]] თან 1998 წელს მიქს ალბომისთვის ''Club Nation'' . ალბომში იყო ევიანის მრავალი რეკლამა, მათ შორის ლოგო გარეკანზე, ბუკლეტში ექვსი სრული გვერდი, ევიანის ბოთლის გამოსახულება CD1-ზე და დაქუცმაცებული ბოთლი ევიანი CD2-ზე. 2009 წელს ევიანმა წამოიწყო სარეკლამო კამპანია "Evian Roller Babies". კამპანიამ მოიპოვა ოქროს ჯილდო 2009 წლის ლონდონის საერთაშორისო დაჯილდოებაზე საუკეთესო ვიზუალური ეფექტებისთვის. <ref>{{Cite web|url=https://www.awn.com/news/evian-wins-gold-award-best-visual-effects|publisher=www.awn.com|title=Evian wins Gold Award for Best Visual Effects|access-date=2020-08-25|language=en}}</ref> Evian- ის ბრენდის ელჩები არიან მომღერალი [[დუა ლიპა]] <ref>{{Cite web|title=Dua Lipa Joins Evian as Global Brand Ambassador|url=https://hypebae.com/2020/8/dua-lipa-evian-global-brand-ambassador-announcement|access-date=15 December 2021}}</ref>, ჩოგბურთელი [[ემა რადუკანუ]]<ref>{{Cite web|title=Emma Raducanu named Evian global brand ambassador|url=https://www.sportspromedia.com/news/emma-raducanu-evian-tennis-wta-endorsement-deal-img/|access-date=15 December 2021}}</ref> და სხვები. 2014 წელს ევიანმა ითანამშრომლა [[საოცარი ადამიანი ობობა 2|The Amazing Spider-Man 2]] -თან რეკლამის შესაქმნელად და 150+ მილიონი ნახვა მოიპოვა [[YouTube|YouTube-ზე]] . <ref>{{Citation|title=The Amazing Spider-Man 2 - evian Commercial|url=https://www.youtube.com/watch?v=JqNjeNeJzuA|access-date=2022-01-24}}</ref> <ref>{{Cite web|last=NJ.com|first=Amy Kuperinsky {{!}} NJ Advance Media for|date=2014-04-03|title=Viral Video: Evian baby is back with cameo from Spider-Man|url=https://www.nj.com/entertainment/2014/04/evian_baby_spider_man_commercial.html|access-date=2022-03-06|language=en}}</ref> == ცნობები == == რესურსები ინტერნეტში == * {{ოფიციალური}} [[კატეგორია:მინერალური წყლები]] [[კატეგორია:ფრანგული ბრენდები]] [[კატეგორია:ჩამოსხმული წყლის ბრენდები]] fy47vn6ucqlmajf25xxip960ysfcm9m 4408806 4408794 2022-08-18T19:46:18Z Welaskesi 131896 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა კომპანია | სახელი = ევიანი | ლოგო = Evian logo.svg | ლოგოს_ზომა = 150 | სურათი = Locaux Evian à Evian.JPG | სურათის_ზომა = | სურათის_ტიტრი = ევიანის სათავო ოფისი 2014 წელს | ტიპი = [[კერძო კომპანია]] (1829–1970) | დარგი = სასმელი ინდუსტრია | predecessor = <!-- or: | predecessors = --> | დაფუძნდა = {{start date and age|1829}} როგორც "Societe des Eaux Minerales"<ref name=leaf>{{cite web|last=Gaines|first=Melinda|url=https://www.leaf.tv/articles/facts-about-evian-water/|title=Facts about Evian|website=Leaf.tv}}</ref> | founder = <!-- or: | founders = --> | defunct = <!-- {{End date|YYYY|MM|DD}} --> | მიზეზი = შეიინა BSN Group მა {{start date and age|1970}} წელს<ref name=leaf/> | successor = <!-- or: | successors = --> | სათავო_ოფისი_მდებარეობა_ქალაქი = [[Évian-les-Bains]] | სათავო_ოფისი_მდებარეობა_ქვეყანა = საფრანგეთი | area_served = North America, Europe, Asia | key_people = | პროდუქცია = ჩამოსხმული წყალი | owner = <!-- or: | owners = --> | num_employees = | num_employees_year = <!-- Year of num_employees data (if known) --> | მშობელი = [[Danone]] | საიტი = {{URL|https://www.evian.com/en_int/|evian.com}} }}'''ევიანი''' ( {{IPAc-en|ˈ|eɪ|v|i|ɒ|n}} AY -vee-on, <ref>{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=la-S8YtytJc balls!|publisher=www.youtube.com|title=Evian - How To Pronounce - French Native Speaker|access-date=2021-05-14}}</ref> ev-ee-un ; <ref>{{Cite web|url=https://www.howtopronounce.com/evian|publisher=www.howtopronounce.com|title=Learn how to pronounce Evian|access-date=2021-05-14}}</ref> {{IPA-fr|evjɑ̃|lang}}, სტილიზებული როგორც '''evian''' ) – ფრანგული კომპანია, რომელიც აწარმოებს [[მინერალური წყალი|მინერალურ წყალს]] [[ჟენევის ტბა|ჟენევის ტბის]] სამხრეთ სანაპიროზე, რამდენიმე წყაროდან, [[ჟენევის ტბა|ჟენევის ტბის]] , ებიან ლე ბენის მახლობლად. კომპანია წელიწადში 2 მილიარდზე მეტ პლასტმასის ბოთლს აწარმოებს. <ref name=":0">{{Cite web|title=Evian churns out six million bottles daily while reducing carbon footprint|url=https://www.packagingnews.co.uk/news/128260-20-06-2014|access-date=2022-01-14}}</ref> დღეს Evian ფრანგულ [[ტრანსნაციონალური კომპანია|მრავალეროვნულ კორპორაცია]] Danone-ს ეკუთვნის . მინერალური წყლის გარდა, ევიანის სახელის ქვეშ Danone Group აწარმოებს კანის მოვლის ორგანულ საშუალებებს. გარდა ამისა ამავე სახელს ატარებს მდიდრული კურორტი საფრანგეთში. == ისტორია == ევიანში არსებული წყლის სასარგებლო თვისებები პირველად გრაფმა ჟან-შარლ დე ლაიზერმა, <ref>{{Cite web|url=https://www.forbes.com/sites/sylviebigar/2019/07/15/evian-france-byob-an-easy-day-trip-from-geneva-switzerland/?sh=6ff6eba69856|title=Jul 15, 2019,06:28am EDT|author=Bigar, Sylvie|work=forbes.com [[Forbes magazine]]|access-date=19 May 2021}}</ref> ჯერ კიდევ 1789 წელს დაამტკიცა. <ref name="thereviewmag.co.uk">{{Cite web|url=https://www.thereviewmag.co.uk/evian-resort-evian-france/|title=EVIAN RESORT, FRANCE|author=Morgan|work=The Review|access-date=19 May 2021}}</ref> . ევიანი საჯარო კომპანია 1859 წელს გახდა სახელით "Société anonyme des eaux minérales de Cachat". ერთი წლის შემდეგ [[ტურინის ხელშეკრულება|ტურინის ხელშეკრულებით]] [[სავოია]] საფრანგეთის შემადგენლობაში შევიდა და ევიანიც ფრანგული კომპანია გახდა. 1878 წელს, მედიცინის აკადემიის რეკომენდაციით, საფრანგეთის ჯანდაცვის სამინისტრომ ხელახლა გასცა Cachat-ის წყლის ჩამოსხმის უფლება. 1908 წელს ევიანის წყლის გაყიდვა მინის ბოთლებში დაიწყო, 1969 წელს კი წყლის PVC ბოთლებში ჩამოსხმა დაიწყო. მომდევნო წელს ევიანის ბრენდის 100%-იანი წილი BSN Group-მა შეიძინა (დღეს Danone Group). 1995 წელს დაიწყო წყლის PET ბოთლებში ჩამოსხმა. == წარმოება == {{ინფოდაფა ჩამოსხმული წყალი|ph=7.2|ca=80|mg=26|cl=6.8|k=1|na=6.5|tds=300}} Evian-ის წყარო საფრანგეთის ალპებში 2015 წლის განმავლობაში საფრანგეთის საზღვრებში მოქმედი ყველაზე დიდი საწარმო ობიექტი იყო. <ref>{{Cite web|url=https://medium.com/@Danone/evian-bottling-site-first-danone-production-site-to-reach-carbon-neutrality-c299bd43d740|date=17 September 2015|title=evian: the largest food production site in France is now carbon neutral|work=[[medium.com]]/@Danone|access-date=19 May 2021}}</ref> კომპანია დღეში 6 მილიონ პლასტმასის ბოთლს აწარმოებს, ეს წელიწადში 2 მილიარდზე მეტია. <ref name=":0">{{Cite web|date=2014-06-20|title=Evian churns out six million bottles daily while reducing carbon footprint|url=https://www.packagingnews.co.uk/news/128260-20-06-2014|access-date=2022-01-14|work=Packaging News}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFQureshi2014">Qureshi, Waqas (20 June 2014). </cite></ref> [[ფაილი:Dua_Lipa_for_Evian.jpg|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/Dua_Lipa_for_Evian.jpg/220px-Dua_Lipa_for_Evian.jpg|მარცხნივ|მინი| მომღერალი-სიმღერების ავტორი [[დუა ლიპა]] რეკლამებს Evian Water-ს]] საზოგადოებაში ევიანს მდიდრული და ძვირადღირებული ჩამოსხმული წყლის რეპუტაცია აქვს. მისი სახელი გაჟღერდა აგათა კრისტის რომანში მკვლელობა აღმოსავლეთის ექსპრესში. წყალი დიდი პოპულარობით სარგებლობს ჰოლივუდში. ბრენდი ხშირად თანამშრომლობს მაღალი მოდის დიზაინერებთან სპეციალური დიზაინის მქონე ბოთლების ლიმიტირებული სერიის გამოსაშვებათ. 2013 წელს ლიმიტირებული გამოშვების ბოთლის დიზაინი შეზღუდული გამოშვების ბოთლების სერიისთვის [[დაიან ფონ ფურშტენბერგი|დაიან ფონ ფიურსტენბერგმა]] შექმნა, 2014 წელს ელი სააბმა, 2015 წელს კენზომ, 2016 წელს ალექსანდერ ვანგმა, 2017 წელს ბრენდმა ამ მიზნით კრისტიან ლაკრუასთან ითანამშრომლა, 2018 წელს კი კიარა ფერანისთან. ევიანი მუშაობდა [[Virgin Records|Virgin Records-თან]] და [[EMI|EMI-]] თან 1998 წელს მიქს ალბომისთვის ''Club Nation'' . ალბომში იყო ევიანის მრავალი რეკლამა, მათ შორის ლოგო გარეკანზე, ბუკლეტში ექვსი სრული გვერდი, ევიანის ბოთლის გამოსახულება CD1-ზე და დაქუცმაცებული ბოთლი ევიანი CD2-ზე. 2009 წელს ევიანმა წამოიწყო სარეკლამო კამპანია "Evian Roller Babies". კამპანიამ მოიპოვა ოქროს ჯილდო 2009 წლის ლონდონის საერთაშორისო დაჯილდოებაზე საუკეთესო ვიზუალური ეფექტებისთვის. <ref>{{Cite web|url=https://www.awn.com/news/evian-wins-gold-award-best-visual-effects|publisher=www.awn.com|title=Evian wins Gold Award for Best Visual Effects|access-date=2020-08-25|language=en}}</ref> Evian- ის ბრენდის ელჩები არიან მომღერალი [[დუა ლიპა]] <ref>{{Cite web|title=Dua Lipa Joins Evian as Global Brand Ambassador|url=https://hypebae.com/2020/8/dua-lipa-evian-global-brand-ambassador-announcement|access-date=15 December 2021}}</ref>, ჩოგბურთელი [[ემა რადუკანუ]]<ref>{{Cite web|title=Emma Raducanu named Evian global brand ambassador|url=https://www.sportspromedia.com/news/emma-raducanu-evian-tennis-wta-endorsement-deal-img/|access-date=15 December 2021}}</ref> და სხვები. 2014 წელს ევიანმა ითანამშრომლა [[საოცარი ადამიანი ობობა 2|The Amazing Spider-Man 2]] -თან რეკლამის შესაქმნელად და 150+ მილიონი ნახვა მოიპოვა [[YouTube|YouTube-ზე]] . <ref>{{Citation|title=The Amazing Spider-Man 2 - evian Commercial|url=https://www.youtube.com/watch?v=JqNjeNeJzuA|access-date=2022-01-24}}</ref> <ref>{{Cite web|last=NJ.com|first=Amy Kuperinsky {{!}} NJ Advance Media for|date=2014-04-03|title=Viral Video: Evian baby is back with cameo from Spider-Man|url=https://www.nj.com/entertainment/2014/04/evian_baby_spider_man_commercial.html|access-date=2022-03-06|language=en}}</ref> == ცნობები == == რესურსები ინტერნეტში == * {{ოფიციალური}} [[კატეგორია:მინერალური წყლები]] [[კატეგორია:ფრანგული ბრენდები]] [[კატეგორია:ჩამოსხმული წყლის ბრენდები]] 57lox9pgbeny0jo5nwiot66iunqwexl 4408809 4408806 2022-08-18T19:49:16Z Welaskesi 131896 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა კომპანია | სახელი = ევიანი | ლოგო = Evian logo.svg | ლოგოს_ზომა = 150 | სურათი = Locaux Evian à Evian.JPG | სურათის_ზომა = | სურათის_ტიტრი = ევიანის სათავო ოფისი 2014 წელს | ტიპი = [[კერძო კომპანია]] (1829–1970) | დარგი = სასმელი ინდუსტრია | predecessor = <!-- or: | predecessors = --> | დაფუძნდა = {{start date and age|1829}} როგორც "Societe des Eaux Minerales"<ref name=leaf>{{cite web|last=Gaines|first=Melinda|url=https://www.leaf.tv/articles/facts-about-evian-water/|title=Facts about Evian|website=Leaf.tv}}</ref> | founder = <!-- or: | founders = --> | defunct = <!-- {{End date|YYYY|MM|DD}} --> | მიზეზი = შეიინა BSN Group მა {{start date and age|1970}} წელს<ref name=leaf/> | successor = <!-- or: | successors = --> | სათავო_ოფისი_მდებარეობა_ქალაქი = [[Évian-les-Bains]] | სათავო_ოფისი_მდებარეობა_ქვეყანა = საფრანგეთი | area_served = North America, Europe, Asia | key_people = | პროდუქცია = ჩამოსხმული წყალი | owner = <!-- or: | owners = --> | num_employees = | num_employees_year = <!-- Year of num_employees data (if known) --> | მშობელი = [[Danone]] | საიტი = {{URL|https://www.evian.com/en_int/|evian.com}} }} '''ევიანი''' ({{IPAc-en|ˈ|eɪ|v|i|ɒ|n}} {{respell|AY|vee|on}},<ref>{{cite web |url = https://www.youtube.com/watch?v=la-S8YtytJc balls! |publisher = www.youtube.com |title = Evian - How To Pronounce - French Native Speaker |archive-url = https://archive.today/20210514170408/https://www.youtube.com/watch?v=la-S8YtytJc |archive-date = 2021-05-14 |access-date = 2021-05-14 |url-status = live }}</ref> {{respell|ev|ee|un}};<ref>{{cite web |url = https://www.howtopronounce.com/evian |publisher = www.howtopronounce.com |title = Learn how to pronounce Evian |archive-url = https://archive.today/20210514172609/https://www.howtopronounce.com/evian |archive-date = 2021-05-14 |access-date = 2021-05-14 |url-status = live }}</ref> {{IPA-fr|evjɑ̃|lang}}, სტილიზებული როგორც '''evian''' ) – ფრანგული კომპანია, რომელიც აწარმოებს [[მინერალური წყალი|მინერალურ წყალს]] [[ჟენევის ტბა|ჟენევის ტბის]] სამხრეთ სანაპიროზე, რამდენიმე წყაროდან, [[ჟენევის ტბა|ჟენევის ტბის]] , ებიან ლე ბენის მახლობლად. კომპანია წელიწადში 2 მილიარდზე მეტ პლასტმასის ბოთლს აწარმოებს. <ref name=":0">{{Cite web|title=Evian churns out six million bottles daily while reducing carbon footprint|url=https://www.packagingnews.co.uk/news/128260-20-06-2014|access-date=2022-01-14}}</ref> დღეს Evian ფრანგულ [[ტრანსნაციონალური კომპანია|მრავალეროვნულ კორპორაცია]] Danone-ს ეკუთვნის . მინერალური წყლის გარდა, ევიანის სახელის ქვეშ Danone Group აწარმოებს კანის მოვლის ორგანულ საშუალებებს. გარდა ამისა ამავე სახელს ატარებს მდიდრული კურორტი საფრანგეთში. == ისტორია == ევიანში არსებული წყლის სასარგებლო თვისებები პირველად გრაფმა ჟან-შარლ დე ლაიზერმა, <ref>{{Cite web|url=https://www.forbes.com/sites/sylviebigar/2019/07/15/evian-france-byob-an-easy-day-trip-from-geneva-switzerland/?sh=6ff6eba69856|title=Jul 15, 2019,06:28am EDT|author=Bigar, Sylvie|work=forbes.com [[Forbes magazine]]|access-date=19 May 2021}}</ref> ჯერ კიდევ 1789 წელს დაამტკიცა. <ref name="thereviewmag.co.uk">{{Cite web|url=https://www.thereviewmag.co.uk/evian-resort-evian-france/|title=EVIAN RESORT, FRANCE|author=Morgan|work=The Review|access-date=19 May 2021}}</ref> . ევიანი საჯარო კომპანია 1859 წელს გახდა სახელით "Société anonyme des eaux minérales de Cachat". ერთი წლის შემდეგ [[ტურინის ხელშეკრულება|ტურინის ხელშეკრულებით]] [[სავოია]] საფრანგეთის შემადგენლობაში შევიდა და ევიანიც ფრანგული კომპანია გახდა. 1878 წელს, მედიცინის აკადემიის რეკომენდაციით, საფრანგეთის ჯანდაცვის სამინისტრომ ხელახლა გასცა Cachat-ის წყლის ჩამოსხმის უფლება. 1908 წელს ევიანის წყლის გაყიდვა მინის ბოთლებში დაიწყო, 1969 წელს კი წყლის PVC ბოთლებში ჩამოსხმა დაიწყო. მომდევნო წელს ევიანის ბრენდის 100%-იანი წილი BSN Group-მა შეიძინა (დღეს Danone Group). 1995 წელს დაიწყო წყლის PET ბოთლებში ჩამოსხმა. == წარმოება == {{ინფოდაფა ჩამოსხმული წყალი|ph=7.2|ca=80|mg=26|cl=6.8|k=1|na=6.5|tds=300}} Evian-ის წყარო საფრანგეთის ალპებში 2015 წლის განმავლობაში საფრანგეთის საზღვრებში მოქმედი ყველაზე დიდი საწარმო ობიექტი იყო. <ref>{{Cite web|url=https://medium.com/@Danone/evian-bottling-site-first-danone-production-site-to-reach-carbon-neutrality-c299bd43d740|date=17 September 2015|title=evian: the largest food production site in France is now carbon neutral|work=[[medium.com]]/@Danone|access-date=19 May 2021}}</ref> კომპანია დღეში 6 მილიონ პლასტმასის ბოთლს აწარმოებს, ეს წელიწადში 2 მილიარდზე მეტია. <ref name=":0">{{Cite web|date=2014-06-20|title=Evian churns out six million bottles daily while reducing carbon footprint|url=https://www.packagingnews.co.uk/news/128260-20-06-2014|access-date=2022-01-14|work=Packaging News}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFQureshi2014">Qureshi, Waqas (20 June 2014). </cite></ref> [[ფაილი:Dua_Lipa_for_Evian.jpg|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/Dua_Lipa_for_Evian.jpg/220px-Dua_Lipa_for_Evian.jpg|მარცხნივ|მინი| მომღერალი-სიმღერების ავტორი [[დუა ლიპა]] რეკლამებს Evian Water-ს]] საზოგადოებაში ევიანს მდიდრული და ძვირადღირებული ჩამოსხმული წყლის რეპუტაცია აქვს. მისი სახელი გაჟღერდა აგათა კრისტის რომანში მკვლელობა აღმოსავლეთის ექსპრესში. წყალი დიდი პოპულარობით სარგებლობს ჰოლივუდში. ბრენდი ხშირად თანამშრომლობს მაღალი მოდის დიზაინერებთან სპეციალური დიზაინის მქონე ბოთლების ლიმიტირებული სერიის გამოსაშვებათ. 2013 წელს ლიმიტირებული გამოშვების ბოთლის დიზაინი შეზღუდული გამოშვების ბოთლების სერიისთვის [[დაიან ფონ ფურშტენბერგი|დაიან ფონ ფიურსტენბერგმა]] შექმნა, 2014 წელს ელი სააბმა, 2015 წელს კენზომ, 2016 წელს ალექსანდერ ვანგმა, 2017 წელს ბრენდმა ამ მიზნით კრისტიან ლაკრუასთან ითანამშრომლა, 2018 წელს კი კიარა ფერანისთან. ევიანი მუშაობდა [[Virgin Records|Virgin Records-თან]] და [[EMI|EMI-]] თან 1998 წელს მიქს ალბომისთვის ''Club Nation'' . ალბომში იყო ევიანის მრავალი რეკლამა, მათ შორის ლოგო გარეკანზე, ბუკლეტში ექვსი სრული გვერდი, ევიანის ბოთლის გამოსახულება CD1-ზე და დაქუცმაცებული ბოთლი ევიანი CD2-ზე. 2009 წელს ევიანმა წამოიწყო სარეკლამო კამპანია "Evian Roller Babies". კამპანიამ მოიპოვა ოქროს ჯილდო 2009 წლის ლონდონის საერთაშორისო დაჯილდოებაზე საუკეთესო ვიზუალური ეფექტებისთვის. <ref>{{Cite web|url=https://www.awn.com/news/evian-wins-gold-award-best-visual-effects|publisher=www.awn.com|title=Evian wins Gold Award for Best Visual Effects|access-date=2020-08-25|language=en}}</ref> Evian- ის ბრენდის ელჩები არიან მომღერალი [[დუა ლიპა]] <ref>{{Cite web|title=Dua Lipa Joins Evian as Global Brand Ambassador|url=https://hypebae.com/2020/8/dua-lipa-evian-global-brand-ambassador-announcement|access-date=15 December 2021}}</ref>, ჩოგბურთელი [[ემა რადუკანუ]]<ref>{{Cite web|title=Emma Raducanu named Evian global brand ambassador|url=https://www.sportspromedia.com/news/emma-raducanu-evian-tennis-wta-endorsement-deal-img/|access-date=15 December 2021}}</ref> და სხვები. 2014 წელს ევიანმა ითანამშრომლა [[საოცარი ადამიანი ობობა 2|The Amazing Spider-Man 2]] -თან რეკლამის შესაქმნელად და 150+ მილიონი ნახვა მოიპოვა [[YouTube|YouTube-ზე]] . <ref>{{Citation|title=The Amazing Spider-Man 2 - evian Commercial|url=https://www.youtube.com/watch?v=JqNjeNeJzuA|access-date=2022-01-24}}</ref> <ref>{{Cite web|last=NJ.com|first=Amy Kuperinsky {{!}} NJ Advance Media for|date=2014-04-03|title=Viral Video: Evian baby is back with cameo from Spider-Man|url=https://www.nj.com/entertainment/2014/04/evian_baby_spider_man_commercial.html|access-date=2022-03-06|language=en}}</ref> == ცნობები == == რესურსები ინტერნეტში == * {{ოფიციალური}} [[კატეგორია:მინერალური წყლები]] [[კატეგორია:ფრანგული ბრენდები]] [[კატეგორია:ჩამოსხმული წყლის ბრენდები]] o4hw3rye557ttn5acuu7nrreq6vz0t6 4408810 4408809 2022-08-18T19:49:36Z Welaskesi 131896 /* ცნობები */ wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა კომპანია | სახელი = ევიანი | ლოგო = Evian logo.svg | ლოგოს_ზომა = 150 | სურათი = Locaux Evian à Evian.JPG | სურათის_ზომა = | სურათის_ტიტრი = ევიანის სათავო ოფისი 2014 წელს | ტიპი = [[კერძო კომპანია]] (1829–1970) | დარგი = სასმელი ინდუსტრია | predecessor = <!-- or: | predecessors = --> | დაფუძნდა = {{start date and age|1829}} როგორც "Societe des Eaux Minerales"<ref name=leaf>{{cite web|last=Gaines|first=Melinda|url=https://www.leaf.tv/articles/facts-about-evian-water/|title=Facts about Evian|website=Leaf.tv}}</ref> | founder = <!-- or: | founders = --> | defunct = <!-- {{End date|YYYY|MM|DD}} --> | მიზეზი = შეიინა BSN Group მა {{start date and age|1970}} წელს<ref name=leaf/> | successor = <!-- or: | successors = --> | სათავო_ოფისი_მდებარეობა_ქალაქი = [[Évian-les-Bains]] | სათავო_ოფისი_მდებარეობა_ქვეყანა = საფრანგეთი | area_served = North America, Europe, Asia | key_people = | პროდუქცია = ჩამოსხმული წყალი | owner = <!-- or: | owners = --> | num_employees = | num_employees_year = <!-- Year of num_employees data (if known) --> | მშობელი = [[Danone]] | საიტი = {{URL|https://www.evian.com/en_int/|evian.com}} }} '''ევიანი''' ({{IPAc-en|ˈ|eɪ|v|i|ɒ|n}} {{respell|AY|vee|on}},<ref>{{cite web |url = https://www.youtube.com/watch?v=la-S8YtytJc balls! |publisher = www.youtube.com |title = Evian - How To Pronounce - French Native Speaker |archive-url = https://archive.today/20210514170408/https://www.youtube.com/watch?v=la-S8YtytJc |archive-date = 2021-05-14 |access-date = 2021-05-14 |url-status = live }}</ref> {{respell|ev|ee|un}};<ref>{{cite web |url = https://www.howtopronounce.com/evian |publisher = www.howtopronounce.com |title = Learn how to pronounce Evian |archive-url = https://archive.today/20210514172609/https://www.howtopronounce.com/evian |archive-date = 2021-05-14 |access-date = 2021-05-14 |url-status = live }}</ref> {{IPA-fr|evjɑ̃|lang}}, სტილიზებული როგორც '''evian''' ) – ფრანგული კომპანია, რომელიც აწარმოებს [[მინერალური წყალი|მინერალურ წყალს]] [[ჟენევის ტბა|ჟენევის ტბის]] სამხრეთ სანაპიროზე, რამდენიმე წყაროდან, [[ჟენევის ტბა|ჟენევის ტბის]] , ებიან ლე ბენის მახლობლად. კომპანია წელიწადში 2 მილიარდზე მეტ პლასტმასის ბოთლს აწარმოებს. <ref name=":0">{{Cite web|title=Evian churns out six million bottles daily while reducing carbon footprint|url=https://www.packagingnews.co.uk/news/128260-20-06-2014|access-date=2022-01-14}}</ref> დღეს Evian ფრანგულ [[ტრანსნაციონალური კომპანია|მრავალეროვნულ კორპორაცია]] Danone-ს ეკუთვნის . მინერალური წყლის გარდა, ევიანის სახელის ქვეშ Danone Group აწარმოებს კანის მოვლის ორგანულ საშუალებებს. გარდა ამისა ამავე სახელს ატარებს მდიდრული კურორტი საფრანგეთში. == ისტორია == ევიანში არსებული წყლის სასარგებლო თვისებები პირველად გრაფმა ჟან-შარლ დე ლაიზერმა, <ref>{{Cite web|url=https://www.forbes.com/sites/sylviebigar/2019/07/15/evian-france-byob-an-easy-day-trip-from-geneva-switzerland/?sh=6ff6eba69856|title=Jul 15, 2019,06:28am EDT|author=Bigar, Sylvie|work=forbes.com [[Forbes magazine]]|access-date=19 May 2021}}</ref> ჯერ კიდევ 1789 წელს დაამტკიცა. <ref name="thereviewmag.co.uk">{{Cite web|url=https://www.thereviewmag.co.uk/evian-resort-evian-france/|title=EVIAN RESORT, FRANCE|author=Morgan|work=The Review|access-date=19 May 2021}}</ref> . ევიანი საჯარო კომპანია 1859 წელს გახდა სახელით "Société anonyme des eaux minérales de Cachat". ერთი წლის შემდეგ [[ტურინის ხელშეკრულება|ტურინის ხელშეკრულებით]] [[სავოია]] საფრანგეთის შემადგენლობაში შევიდა და ევიანიც ფრანგული კომპანია გახდა. 1878 წელს, მედიცინის აკადემიის რეკომენდაციით, საფრანგეთის ჯანდაცვის სამინისტრომ ხელახლა გასცა Cachat-ის წყლის ჩამოსხმის უფლება. 1908 წელს ევიანის წყლის გაყიდვა მინის ბოთლებში დაიწყო, 1969 წელს კი წყლის PVC ბოთლებში ჩამოსხმა დაიწყო. მომდევნო წელს ევიანის ბრენდის 100%-იანი წილი BSN Group-მა შეიძინა (დღეს Danone Group). 1995 წელს დაიწყო წყლის PET ბოთლებში ჩამოსხმა. == წარმოება == {{ინფოდაფა ჩამოსხმული წყალი|ph=7.2|ca=80|mg=26|cl=6.8|k=1|na=6.5|tds=300}} Evian-ის წყარო საფრანგეთის ალპებში 2015 წლის განმავლობაში საფრანგეთის საზღვრებში მოქმედი ყველაზე დიდი საწარმო ობიექტი იყო. <ref>{{Cite web|url=https://medium.com/@Danone/evian-bottling-site-first-danone-production-site-to-reach-carbon-neutrality-c299bd43d740|date=17 September 2015|title=evian: the largest food production site in France is now carbon neutral|work=[[medium.com]]/@Danone|access-date=19 May 2021}}</ref> კომპანია დღეში 6 მილიონ პლასტმასის ბოთლს აწარმოებს, ეს წელიწადში 2 მილიარდზე მეტია. <ref name=":0">{{Cite web|date=2014-06-20|title=Evian churns out six million bottles daily while reducing carbon footprint|url=https://www.packagingnews.co.uk/news/128260-20-06-2014|access-date=2022-01-14|work=Packaging News}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFQureshi2014">Qureshi, Waqas (20 June 2014). </cite></ref> [[ფაილი:Dua_Lipa_for_Evian.jpg|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/Dua_Lipa_for_Evian.jpg/220px-Dua_Lipa_for_Evian.jpg|მარცხნივ|მინი| მომღერალი-სიმღერების ავტორი [[დუა ლიპა]] რეკლამებს Evian Water-ს]] საზოგადოებაში ევიანს მდიდრული და ძვირადღირებული ჩამოსხმული წყლის რეპუტაცია აქვს. მისი სახელი გაჟღერდა აგათა კრისტის რომანში მკვლელობა აღმოსავლეთის ექსპრესში. წყალი დიდი პოპულარობით სარგებლობს ჰოლივუდში. ბრენდი ხშირად თანამშრომლობს მაღალი მოდის დიზაინერებთან სპეციალური დიზაინის მქონე ბოთლების ლიმიტირებული სერიის გამოსაშვებათ. 2013 წელს ლიმიტირებული გამოშვების ბოთლის დიზაინი შეზღუდული გამოშვების ბოთლების სერიისთვის [[დაიან ფონ ფურშტენბერგი|დაიან ფონ ფიურსტენბერგმა]] შექმნა, 2014 წელს ელი სააბმა, 2015 წელს კენზომ, 2016 წელს ალექსანდერ ვანგმა, 2017 წელს ბრენდმა ამ მიზნით კრისტიან ლაკრუასთან ითანამშრომლა, 2018 წელს კი კიარა ფერანისთან. ევიანი მუშაობდა [[Virgin Records|Virgin Records-თან]] და [[EMI|EMI-]] თან 1998 წელს მიქს ალბომისთვის ''Club Nation'' . ალბომში იყო ევიანის მრავალი რეკლამა, მათ შორის ლოგო გარეკანზე, ბუკლეტში ექვსი სრული გვერდი, ევიანის ბოთლის გამოსახულება CD1-ზე და დაქუცმაცებული ბოთლი ევიანი CD2-ზე. 2009 წელს ევიანმა წამოიწყო სარეკლამო კამპანია "Evian Roller Babies". კამპანიამ მოიპოვა ოქროს ჯილდო 2009 წლის ლონდონის საერთაშორისო დაჯილდოებაზე საუკეთესო ვიზუალური ეფექტებისთვის. <ref>{{Cite web|url=https://www.awn.com/news/evian-wins-gold-award-best-visual-effects|publisher=www.awn.com|title=Evian wins Gold Award for Best Visual Effects|access-date=2020-08-25|language=en}}</ref> Evian- ის ბრენდის ელჩები არიან მომღერალი [[დუა ლიპა]] <ref>{{Cite web|title=Dua Lipa Joins Evian as Global Brand Ambassador|url=https://hypebae.com/2020/8/dua-lipa-evian-global-brand-ambassador-announcement|access-date=15 December 2021}}</ref>, ჩოგბურთელი [[ემა რადუკანუ]]<ref>{{Cite web|title=Emma Raducanu named Evian global brand ambassador|url=https://www.sportspromedia.com/news/emma-raducanu-evian-tennis-wta-endorsement-deal-img/|access-date=15 December 2021}}</ref> და სხვები. 2014 წელს ევიანმა ითანამშრომლა [[საოცარი ადამიანი ობობა 2|The Amazing Spider-Man 2]] -თან რეკლამის შესაქმნელად და 150+ მილიონი ნახვა მოიპოვა [[YouTube|YouTube-ზე]] . <ref>{{Citation|title=The Amazing Spider-Man 2 - evian Commercial|url=https://www.youtube.com/watch?v=JqNjeNeJzuA|access-date=2022-01-24}}</ref> <ref>{{Cite web|last=NJ.com|first=Amy Kuperinsky {{!}} NJ Advance Media for|date=2014-04-03|title=Viral Video: Evian baby is back with cameo from Spider-Man|url=https://www.nj.com/entertainment/2014/04/evian_baby_spider_man_commercial.html|access-date=2022-03-06|language=en}}</ref> ==სქოლიო== {{სქოლიო}} == რესურსები ინტერნეტში == * {{ოფიციალური}} [[კატეგორია:მინერალური წყლები]] [[კატეგორია:ფრანგული ბრენდები]] [[კატეგორია:ჩამოსხმული წყლის ბრენდები]] rpagrlmox3wbivt8w9ab1gx8wa7kpwp 4408812 4408810 2022-08-18T19:50:36Z Welaskesi 131896 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა კომპანია | სახელი = ევიანი | ლოგო = Evian logo.svg | ლოგოს_ზომა = 150 | სურათი = Locaux Evian à Evian.JPG | სურათის_ზომა = | სურათის_ტიტრი = ევიანის სათავო ოფისი 2014 წელს | ტიპი = [[კერძო კომპანია]] (1829–1970) | დარგი = სასმელი ინდუსტრია | predecessor = <!-- or: | predecessors = --> | დაფუძნდა = {{start date and age|1829}} როგორც "Societe des Eaux Minerales"<ref name=leaf>{{cite web|last=Gaines|first=Melinda|url=https://www.leaf.tv/articles/facts-about-evian-water/|title=Facts about Evian|website=Leaf.tv}}</ref> | founder = <!-- or: | founders = --> | defunct = <!-- {{End date|YYYY|MM|DD}} --> | მიზეზი = შეიინა BSN Group მა {{start date and age|1970}} წელს<ref name=leaf/> | successor = <!-- or: | successors = --> | სათავო_ოფისი_მდებარეობა_ქალაქი = [[Évian-les-Bains]] | სათავო_ოფისი_მდებარეობა_ქვეყანა = საფრანგეთი | area_served = North America, Europe, Asia | key_people = | პროდუქცია = ჩამოსხმული წყალი | owner = <!-- or: | owners = --> | num_employees = | num_employees_year = <!-- Year of num_employees data (if known) --> | მშობელი = [[Danone]] | საიტი = {{URL|https://www.evian.com/en_int/|evian.com}} }} '''ევიანი''' ({{IPAc-en|ˈ|eɪ|v|i|ɒ|n}} {{respell|AY|vee|on}},<ref>{{cite web |url = https://www.youtube.com/watch?v=la-S8YtytJc balls! |publisher = www.youtube.com |title = Evian - How To Pronounce - French Native Speaker |archive-url = https://archive.today/20210514170408/https://www.youtube.com/watch?v=la-S8YtytJc |archive-date = 2021-05-14 |access-date = 2021-05-14 |url-status = live }}</ref> {{respell|ev|ee|un}};<ref>{{cite web |url = https://www.howtopronounce.com/evian |publisher = www.howtopronounce.com |title = Learn how to pronounce Evian |archive-url = https://archive.today/20210514172609/https://www.howtopronounce.com/evian |archive-date = 2021-05-14 |access-date = 2021-05-14 |url-status = live }}</ref> {{IPA-fr|evjɑ̃|lang}}, სტილიზებული როგორც '''evian''' ) – ფრანგული კომპანია, რომელიც აწარმოებს [[მინერალური წყალი|მინერალურ წყალს]] [[ჟენევის ტბა|ჟენევის ტბის]] სამხრეთ სანაპიროზე, რამდენიმე წყაროდან, [[ჟენევის ტბა|ჟენევის ტბის]] , ებიან ლე ბენის მახლობლად. კომპანია წელიწადში 2 მილიარდზე მეტ პლასტმასის ბოთლს აწარმოებს. <ref name=":0">{{Cite web|last=Qureshi|first=Waqas|date=2014-06-20|title=Evian churns out six million bottles daily while reducing carbon footprint|url=https://www.packagingnews.co.uk/news/128260-20-06-2014|access-date=2022-01-14|website=Packaging News|language=en}}</ref> დღეს Evian ფრანგულ [[ტრანსნაციონალური კომპანია|მრავალეროვნულ კორპორაცია]] Danone-ს ეკუთვნის . მინერალური წყლის გარდა, ევიანის სახელის ქვეშ Danone Group აწარმოებს კანის მოვლის ორგანულ საშუალებებს. გარდა ამისა ამავე სახელს ატარებს მდიდრული კურორტი საფრანგეთში. == ისტორია == ევიანში არსებული წყლის სასარგებლო თვისებები პირველად გრაფმა ჟან-შარლ დე ლაიზერმა, <ref>{{Cite web|url=https://www.forbes.com/sites/sylviebigar/2019/07/15/evian-france-byob-an-easy-day-trip-from-geneva-switzerland/?sh=6ff6eba69856|title=Jul 15, 2019,06:28am EDT|author=Bigar, Sylvie|work=forbes.com [[Forbes magazine]]|access-date=19 May 2021}}</ref> ჯერ კიდევ 1789 წელს დაამტკიცა. <ref name="thereviewmag.co.uk">{{Cite web|url=https://www.thereviewmag.co.uk/evian-resort-evian-france/|title=EVIAN RESORT, FRANCE|author=Morgan|work=The Review|access-date=19 May 2021}}</ref> . ევიანი საჯარო კომპანია 1859 წელს გახდა სახელით "Société anonyme des eaux minérales de Cachat". ერთი წლის შემდეგ [[ტურინის ხელშეკრულება|ტურინის ხელშეკრულებით]] [[სავოია]] საფრანგეთის შემადგენლობაში შევიდა და ევიანიც ფრანგული კომპანია გახდა. 1878 წელს, მედიცინის აკადემიის რეკომენდაციით, საფრანგეთის ჯანდაცვის სამინისტრომ ხელახლა გასცა Cachat-ის წყლის ჩამოსხმის უფლება. 1908 წელს ევიანის წყლის გაყიდვა მინის ბოთლებში დაიწყო, 1969 წელს კი წყლის PVC ბოთლებში ჩამოსხმა დაიწყო. მომდევნო წელს ევიანის ბრენდის 100%-იანი წილი BSN Group-მა შეიძინა (დღეს Danone Group). 1995 წელს დაიწყო წყლის PET ბოთლებში ჩამოსხმა. == წარმოება == {{ინფოდაფა ჩამოსხმული წყალი|ph=7.2|ca=80|mg=26|cl=6.8|k=1|na=6.5|tds=300}} Evian-ის წყარო საფრანგეთის ალპებში 2015 წლის განმავლობაში საფრანგეთის საზღვრებში მოქმედი ყველაზე დიდი საწარმო ობიექტი იყო. <ref>{{Cite web|url=https://medium.com/@Danone/evian-bottling-site-first-danone-production-site-to-reach-carbon-neutrality-c299bd43d740|date=17 September 2015|title=evian: the largest food production site in France is now carbon neutral|work=[[medium.com]]/@Danone|access-date=19 May 2021}}</ref> კომპანია დღეში 6 მილიონ პლასტმასის ბოთლს აწარმოებს, ეს წელიწადში 2 მილიარდზე მეტია. <ref name=":0">{{Cite web|date=2014-06-20|title=Evian churns out six million bottles daily while reducing carbon footprint|url=https://www.packagingnews.co.uk/news/128260-20-06-2014|access-date=2022-01-14|work=Packaging News}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFQureshi2014">Qureshi, Waqas (20 June 2014). </cite></ref> [[ფაილი:Dua_Lipa_for_Evian.jpg|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/Dua_Lipa_for_Evian.jpg/220px-Dua_Lipa_for_Evian.jpg|მარცხნივ|მინი| მომღერალი-სიმღერების ავტორი [[დუა ლიპა]] რეკლამებს Evian Water-ს]] საზოგადოებაში ევიანს მდიდრული და ძვირადღირებული ჩამოსხმული წყლის რეპუტაცია აქვს. მისი სახელი გაჟღერდა აგათა კრისტის რომანში მკვლელობა აღმოსავლეთის ექსპრესში. წყალი დიდი პოპულარობით სარგებლობს ჰოლივუდში. ბრენდი ხშირად თანამშრომლობს მაღალი მოდის დიზაინერებთან სპეციალური დიზაინის მქონე ბოთლების ლიმიტირებული სერიის გამოსაშვებათ. 2013 წელს ლიმიტირებული გამოშვების ბოთლის დიზაინი შეზღუდული გამოშვების ბოთლების სერიისთვის [[დაიან ფონ ფურშტენბერგი|დაიან ფონ ფიურსტენბერგმა]] შექმნა, 2014 წელს ელი სააბმა, 2015 წელს კენზომ, 2016 წელს ალექსანდერ ვანგმა, 2017 წელს ბრენდმა ამ მიზნით კრისტიან ლაკრუასთან ითანამშრომლა, 2018 წელს კი კიარა ფერანისთან. ევიანი მუშაობდა [[Virgin Records|Virgin Records-თან]] და [[EMI|EMI-]] თან 1998 წელს მიქს ალბომისთვის ''Club Nation'' . ალბომში იყო ევიანის მრავალი რეკლამა, მათ შორის ლოგო გარეკანზე, ბუკლეტში ექვსი სრული გვერდი, ევიანის ბოთლის გამოსახულება CD1-ზე და დაქუცმაცებული ბოთლი ევიანი CD2-ზე. 2009 წელს ევიანმა წამოიწყო სარეკლამო კამპანია "Evian Roller Babies". კამპანიამ მოიპოვა ოქროს ჯილდო 2009 წლის ლონდონის საერთაშორისო დაჯილდოებაზე საუკეთესო ვიზუალური ეფექტებისთვის. <ref>{{Cite web|url=https://www.awn.com/news/evian-wins-gold-award-best-visual-effects|publisher=www.awn.com|title=Evian wins Gold Award for Best Visual Effects|access-date=2020-08-25|language=en}}</ref> Evian- ის ბრენდის ელჩები არიან მომღერალი [[დუა ლიპა]] <ref>{{Cite web|title=Dua Lipa Joins Evian as Global Brand Ambassador|url=https://hypebae.com/2020/8/dua-lipa-evian-global-brand-ambassador-announcement|access-date=15 December 2021}}</ref>, ჩოგბურთელი [[ემა რადუკანუ]]<ref>{{Cite web|title=Emma Raducanu named Evian global brand ambassador|url=https://www.sportspromedia.com/news/emma-raducanu-evian-tennis-wta-endorsement-deal-img/|access-date=15 December 2021}}</ref> და სხვები. 2014 წელს ევიანმა ითანამშრომლა [[საოცარი ადამიანი ობობა 2|The Amazing Spider-Man 2]] -თან რეკლამის შესაქმნელად და 150+ მილიონი ნახვა მოიპოვა [[YouTube|YouTube-ზე]] . <ref>{{Citation|title=The Amazing Spider-Man 2 - evian Commercial|url=https://www.youtube.com/watch?v=JqNjeNeJzuA|access-date=2022-01-24}}</ref> <ref>{{Cite web|last=NJ.com|first=Amy Kuperinsky {{!}} NJ Advance Media for|date=2014-04-03|title=Viral Video: Evian baby is back with cameo from Spider-Man|url=https://www.nj.com/entertainment/2014/04/evian_baby_spider_man_commercial.html|access-date=2022-03-06|language=en}}</ref> ==სქოლიო== {{სქოლიო}} == რესურსები ინტერნეტში == * {{ოფიციალური}} [[კატეგორია:მინერალური წყლები]] [[კატეგორია:ფრანგული ბრენდები]] [[კატეგორია:ჩამოსხმული წყლის ბრენდები]] ean2ucuwmoqmpwoqa9rrlve5l3mbvqy 4408834 4408812 2022-08-18T20:55:32Z გიო ოქრო 84301 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა კომპანია | სახელი = ევიანი | ლოგო = Evian logo.svg | ლოგოს_ზომა = 150 | სურათი = Locaux Evian à Evian.JPG | სურათის_ზომა = | სურათის_ტიტრი = ევიანის სათავო ოფისი 2014 წელს | ტიპი = [[კერძო კომპანია]] (1829–1970) | დარგი = სასმელი ინდუსტრია | predecessor = <!-- or: | predecessors = --> | დაფუძნდა = {{start date and age|1829}} როგორც "Societe des Eaux Minerales"<ref name=leaf>{{cite web|last=Gaines|first=Melinda|url=https://www.leaf.tv/articles/facts-about-evian-water/|title=Facts about Evian|website=Leaf.tv}}</ref> | founder = <!-- or: | founders = --> | defunct = <!-- {{End date|YYYY|MM|DD}} --> | მიზეზი = შეიინა BSN Group მა {{start date and age|1970}} წელს<ref name=leaf/> | successor = <!-- or: | successors = --> | სათავო_ოფისი_მდებარეობა_ქალაქი = [[Évian-les-Bains]] | სათავო_ოფისი_მდებარეობა_ქვეყანა = საფრანგეთი | area_served = North America, Europe, Asia | key_people = | პროდუქცია = ჩამოსხმული წყალი | owner = <!-- or: | owners = --> | num_employees = | num_employees_year = <!-- Year of num_employees data (if known) --> | მშობელი = [[Danone]] | საიტი = {{URL|https://www.evian.com/en_int/|evian.com}} }} '''ევიანი''' ({{lang-fr|Evian|evjɑ̃}}, სტილიზებული როგორც '''evian''' ) – ფრანგული კომპანია, რომელიც აწარმოებს [[მინერალური წყალი|მინერალურ წყალს]] [[ჟენევის ტბა|ჟენევის ტბის]] სამხრეთ სანაპიროზე, რამდენიმე წყაროდან, [[ჟენევის ტბა|ჟენევის ტბის]] , ებიან ლე ბენის მახლობლად. კომპანია წელიწადში 2 მილიარდზე მეტ პლასტმასის ბოთლს აწარმოებს. <ref name=":0">{{Cite web|last=Qureshi|first=Waqas|date=2014-06-20|title=Evian churns out six million bottles daily while reducing carbon footprint|url=https://www.packagingnews.co.uk/news/128260-20-06-2014|access-date=2022-01-14|website=Packaging News|language=en}}</ref> დღეს Evian ფრანგულ [[ტრანსნაციონალური კომპანია|მრავალეროვნულ კორპორაცია]] Danone-ს ეკუთვნის . მინერალური წყლის გარდა, ევიანის სახელის ქვეშ Danone Group აწარმოებს კანის მოვლის ორგანულ საშუალებებს. გარდა ამისა ამავე სახელს ატარებს მდიდრული კურორტი საფრანგეთში. == ისტორია == ევიანში არსებული წყლის სასარგებლო თვისებები პირველად გრაფმა ჟან-შარლ დე ლაიზერმა, <ref>{{Cite web|url=https://www.forbes.com/sites/sylviebigar/2019/07/15/evian-france-byob-an-easy-day-trip-from-geneva-switzerland/?sh=6ff6eba69856|title=Jul 15, 2019,06:28am EDT|author=Bigar, Sylvie|work=forbes.com [[Forbes magazine]]|access-date=19 May 2021}}</ref> ჯერ კიდევ 1789 წელს დაამტკიცა. <ref name="thereviewmag.co.uk">{{Cite web|url=https://www.thereviewmag.co.uk/evian-resort-evian-france/|title=EVIAN RESORT, FRANCE|author=Morgan|work=The Review|access-date=19 May 2021}}</ref> . ევიანი საჯარო კომპანია 1859 წელს გახდა სახელით "Société anonyme des eaux minérales de Cachat". ერთი წლის შემდეგ [[ტურინის ხელშეკრულება|ტურინის ხელშეკრულებით]] [[სავოია]] საფრანგეთის შემადგენლობაში შევიდა და ევიანიც ფრანგული კომპანია გახდა. 1878 წელს, მედიცინის აკადემიის რეკომენდაციით, საფრანგეთის ჯანდაცვის სამინისტრომ ხელახლა გასცა Cachat-ის წყლის ჩამოსხმის უფლება. 1908 წელს ევიანის წყლის გაყიდვა მინის ბოთლებში დაიწყო, 1969 წელს კი წყლის PVC ბოთლებში ჩამოსხმა დაიწყო. მომდევნო წელს ევიანის ბრენდის 100%-იანი წილი BSN Group-მა შეიძინა (დღეს Danone Group). 1995 წელს დაიწყო წყლის PET ბოთლებში ჩამოსხმა. == წარმოება == {{ინფოდაფა ჩამოსხმული წყალი|ph=7.2|ca=80|mg=26|cl=6.8|k=1|na=6.5|tds=300}} Evian-ის წყარო საფრანგეთის ალპებში 2015 წლის განმავლობაში საფრანგეთის საზღვრებში მოქმედი ყველაზე დიდი საწარმო ობიექტი იყო. <ref>{{Cite web|url=https://medium.com/@Danone/evian-bottling-site-first-danone-production-site-to-reach-carbon-neutrality-c299bd43d740|date=17 September 2015|title=evian: the largest food production site in France is now carbon neutral|work=[[medium.com]]/@Danone|access-date=19 May 2021}}</ref> კომპანია დღეში 6 მილიონ პლასტმასის ბოთლს აწარმოებს, ეს წელიწადში 2 მილიარდზე მეტია. <ref name=":0">{{Cite web|date=2014-06-20|title=Evian churns out six million bottles daily while reducing carbon footprint|url=https://www.packagingnews.co.uk/news/128260-20-06-2014|access-date=2022-01-14|work=Packaging News}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFQureshi2014">Qureshi, Waqas (20 June 2014). </cite></ref> [[ფაილი:Dua_Lipa_for_Evian.jpg|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/Dua_Lipa_for_Evian.jpg/220px-Dua_Lipa_for_Evian.jpg|მარცხნივ|მინი| მომღერალი-სიმღერების ავტორი [[დუა ლიპა]] რეკლამებს Evian Water-ს]] საზოგადოებაში ევიანს მდიდრული და ძვირადღირებული ჩამოსხმული წყლის რეპუტაცია აქვს. მისი სახელი გაჟღერდა აგათა კრისტის რომანში მკვლელობა აღმოსავლეთის ექსპრესში. წყალი დიდი პოპულარობით სარგებლობს ჰოლივუდში. ბრენდი ხშირად თანამშრომლობს მაღალი მოდის დიზაინერებთან სპეციალური დიზაინის მქონე ბოთლების ლიმიტირებული სერიის გამოსაშვებათ. 2013 წელს ლიმიტირებული გამოშვების ბოთლის დიზაინი შეზღუდული გამოშვების ბოთლების სერიისთვის [[დაიან ფონ ფურშტენბერგი|დაიან ფონ ფიურსტენბერგმა]] შექმნა, 2014 წელს ელი სააბმა, 2015 წელს კენზომ, 2016 წელს ალექსანდერ ვანგმა, 2017 წელს ბრენდმა ამ მიზნით კრისტიან ლაკრუასთან ითანამშრომლა, 2018 წელს კი კიარა ფერანისთან. ევიანი მუშაობდა [[Virgin Records|Virgin Records-თან]] და [[EMI|EMI-]] თან 1998 წელს მიქს ალბომისთვის ''Club Nation'' . ალბომში იყო ევიანის მრავალი რეკლამა, მათ შორის ლოგო გარეკანზე, ბუკლეტში ექვსი სრული გვერდი, ევიანის ბოთლის გამოსახულება CD1-ზე და დაქუცმაცებული ბოთლი ევიანი CD2-ზე. 2009 წელს ევიანმა წამოიწყო სარეკლამო კამპანია "Evian Roller Babies". კამპანიამ მოიპოვა ოქროს ჯილდო 2009 წლის ლონდონის საერთაშორისო დაჯილდოებაზე საუკეთესო ვიზუალური ეფექტებისთვის. <ref>{{Cite web|url=https://www.awn.com/news/evian-wins-gold-award-best-visual-effects|publisher=www.awn.com|title=Evian wins Gold Award for Best Visual Effects|access-date=2020-08-25|language=en}}</ref> Evian- ის ბრენდის ელჩები არიან მომღერალი [[დუა ლიპა]] <ref>{{Cite web|title=Dua Lipa Joins Evian as Global Brand Ambassador|url=https://hypebae.com/2020/8/dua-lipa-evian-global-brand-ambassador-announcement|access-date=15 December 2021}}</ref>, ჩოგბურთელი [[ემა რადუკანუ]]<ref>{{Cite web|title=Emma Raducanu named Evian global brand ambassador|url=https://www.sportspromedia.com/news/emma-raducanu-evian-tennis-wta-endorsement-deal-img/|access-date=15 December 2021}}</ref> და სხვები. 2014 წელს ევიანმა ითანამშრომლა [[საოცარი ადამიანი ობობა 2|The Amazing Spider-Man 2]] -თან რეკლამის შესაქმნელად და 150+ მილიონი ნახვა მოიპოვა [[YouTube|YouTube-ზე]] . <ref>{{Citation|title=The Amazing Spider-Man 2 - evian Commercial|url=https://www.youtube.com/watch?v=JqNjeNeJzuA|access-date=2022-01-24}}</ref> <ref>{{Cite web|last=NJ.com|first=Amy Kuperinsky {{!}} NJ Advance Media for|date=2014-04-03|title=Viral Video: Evian baby is back with cameo from Spider-Man|url=https://www.nj.com/entertainment/2014/04/evian_baby_spider_man_commercial.html|access-date=2022-03-06|language=en}}</ref> ==სქოლიო== {{სქოლიო}} == რესურსები ინტერნეტში == * {{ოფიციალური}} [[კატეგორია:მინერალური წყლები]] [[კატეგორია:ფრანგული ბრენდები]] [[კატეგორია:ჩამოსხმული წყლის ბრენდები]] lnv1g2bslzhtyqgi7lsvv2bphtp8eko 4408836 4408834 2022-08-18T20:56:51Z გიო ოქრო 84301 // რედაქტირება [[:en:User:镜音铃/Wikiplus|Wikiplus]]-ით wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა კომპანია | სახელი = ევიანი | ლოგო = Evian logo.svg | ლოგოს_ზომა = 150 | სურათი = Locaux Evian à Evian.JPG | სურათის_ზომა = | სურათის_ტიტრი = ევიანის სათავო ოფისი 2014 წელს | ტიპი = [[კერძო კომპანია]] (1829–1970) | დარგი = სასმელი ინდუსტრია | predecessor = <!-- or: | predecessors = --> | დაფუძნდა = {{start date and age|1829}} როგორც "Societe des Eaux Minerales"<ref name=leaf>{{cite web|last=Gaines|first=Melinda|url=https://www.leaf.tv/articles/facts-about-evian-water/|title=Facts about Evian|website=Leaf.tv}}</ref> | founder = <!-- or: | founders = --> | defunct = <!-- {{End date|YYYY|MM|DD}} --> | მიზეზი = შეიინა BSN Group მა {{start date and age|1970}} წელს<ref name=leaf/> | successor = <!-- or: | successors = --> | სათავო_ოფისი_მდებარეობა_ქალაქი = [[Évian-les-Bains]] | სათავო_ოფისი_მდებარეობა_ქვეყანა = საფრანგეთი | area_served = North America, Europe, Asia | key_people = | პროდუქცია = ჩამოსხმული წყალი | owner = <!-- or: | owners = --> | num_employees = | num_employees_year = <!-- Year of num_employees data (if known) --> | მშობელი = [[Danone]] | საიტი = {{URL|https://www.evian.com/en_int/|evian.com}} }} '''ევიანი''' ({{lang-fr|Evian|evjɑ̃}}, სტილიზებული როგორც '''evian''' ) – ფრანგული კომპანია, რომელიც აწარმოებს [[მინერალური წყალი|მინერალურ წყალს]] [[ჟენევის ტბა|ჟენევის ტბის]] სამხრეთ სანაპიროზე, რამდენიმე წყაროდან, ებიან-ლე-ბენის მახლობლად. კომპანია წელიწადში 2 მილიარდზე მეტ პლასტმასის ბოთლს აწარმოებს. <ref name=":0">{{Cite web|last=Qureshi|first=Waqas|date=2014-06-20|title=Evian churns out six million bottles daily while reducing carbon footprint|url=https://www.packagingnews.co.uk/news/128260-20-06-2014|access-date=2022-01-14|website=Packaging News|language=en}}</ref> დღეს Evian ფრანგულ [[ტრანსნაციონალური კომპანია|მრავალეროვნულ კორპორაცია]] Danone-ს ეკუთვნის . მინერალური წყლის გარდა, ევიანის სახელის ქვეშ Danone Group აწარმოებს კანის მოვლის ორგანულ საშუალებებს. გარდა ამისა ამავე სახელს ატარებს მდიდრული კურორტი საფრანგეთში. == ისტორია == ევიანში არსებული წყლის სასარგებლო თვისებები პირველად გრაფმა ჟან-შარლ დე ლაიზერმა, <ref>{{Cite web|url=https://www.forbes.com/sites/sylviebigar/2019/07/15/evian-france-byob-an-easy-day-trip-from-geneva-switzerland/?sh=6ff6eba69856|title=Jul 15, 2019,06:28am EDT|author=Bigar, Sylvie|work=forbes.com [[Forbes magazine]]|access-date=19 May 2021}}</ref> ჯერ კიდევ 1789 წელს დაამტკიცა. <ref name="thereviewmag.co.uk">{{Cite web|url=https://www.thereviewmag.co.uk/evian-resort-evian-france/|title=EVIAN RESORT, FRANCE|author=Morgan|work=The Review|access-date=19 May 2021}}</ref> . ევიანი საჯარო კომპანია 1859 წელს გახდა სახელით "Société anonyme des eaux minérales de Cachat". ერთი წლის შემდეგ [[ტურინის ხელშეკრულება|ტურინის ხელშეკრულებით]] [[სავოია]] საფრანგეთის შემადგენლობაში შევიდა და ევიანიც ფრანგული კომპანია გახდა. 1878 წელს, მედიცინის აკადემიის რეკომენდაციით, საფრანგეთის ჯანდაცვის სამინისტრომ ხელახლა გასცა Cachat-ის წყლის ჩამოსხმის უფლება. 1908 წელს ევიანის წყლის გაყიდვა მინის ბოთლებში დაიწყო, 1969 წელს კი წყლის PVC ბოთლებში ჩამოსხმა დაიწყო. მომდევნო წელს ევიანის ბრენდის 100%-იანი წილი BSN Group-მა შეიძინა (დღეს Danone Group). 1995 წელს დაიწყო წყლის PET ბოთლებში ჩამოსხმა. == წარმოება == {{ინფოდაფა ჩამოსხმული წყალი|ph=7.2|ca=80|mg=26|cl=6.8|k=1|na=6.5|tds=300}} Evian-ის წყარო საფრანგეთის ალპებში 2015 წლის განმავლობაში საფრანგეთის საზღვრებში მოქმედი ყველაზე დიდი საწარმო ობიექტი იყო. <ref>{{Cite web|url=https://medium.com/@Danone/evian-bottling-site-first-danone-production-site-to-reach-carbon-neutrality-c299bd43d740|date=17 September 2015|title=evian: the largest food production site in France is now carbon neutral|work=[[medium.com]]/@Danone|access-date=19 May 2021}}</ref> კომპანია დღეში 6 მილიონ პლასტმასის ბოთლს აწარმოებს, ეს წელიწადში 2 მილიარდზე მეტია. <ref name=":0">{{Cite web|date=2014-06-20|title=Evian churns out six million bottles daily while reducing carbon footprint|url=https://www.packagingnews.co.uk/news/128260-20-06-2014|access-date=2022-01-14|work=Packaging News}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFQureshi2014">Qureshi, Waqas (20 June 2014). </cite></ref> [[ფაილი:Dua_Lipa_for_Evian.jpg|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/Dua_Lipa_for_Evian.jpg/220px-Dua_Lipa_for_Evian.jpg|მარცხნივ|მინი| მომღერალი-სიმღერების ავტორი [[დუა ლიპა]] რეკლამებს Evian Water-ს]] საზოგადოებაში ევიანს მდიდრული და ძვირადღირებული ჩამოსხმული წყლის რეპუტაცია აქვს. მისი სახელი გაჟღერდა აგათა კრისტის რომანში მკვლელობა აღმოსავლეთის ექსპრესში. წყალი დიდი პოპულარობით სარგებლობს ჰოლივუდში. ბრენდი ხშირად თანამშრომლობს მაღალი მოდის დიზაინერებთან სპეციალური დიზაინის მქონე ბოთლების ლიმიტირებული სერიის გამოსაშვებათ. 2013 წელს ლიმიტირებული გამოშვების ბოთლის დიზაინი შეზღუდული გამოშვების ბოთლების სერიისთვის [[დაიან ფონ ფურშტენბერგი|დაიან ფონ ფიურსტენბერგმა]] შექმნა, 2014 წელს ელი სააბმა, 2015 წელს კენზომ, 2016 წელს ალექსანდერ ვანგმა, 2017 წელს ბრენდმა ამ მიზნით კრისტიან ლაკრუასთან ითანამშრომლა, 2018 წელს კი კიარა ფერანისთან. ევიანი მუშაობდა [[Virgin Records|Virgin Records-თან]] და [[EMI|EMI-]] თან 1998 წელს მიქს ალბომისთვის ''Club Nation'' . ალბომში იყო ევიანის მრავალი რეკლამა, მათ შორის ლოგო გარეკანზე, ბუკლეტში ექვსი სრული გვერდი, ევიანის ბოთლის გამოსახულება CD1-ზე და დაქუცმაცებული ბოთლი ევიანი CD2-ზე. 2009 წელს ევიანმა წამოიწყო სარეკლამო კამპანია "Evian Roller Babies". კამპანიამ მოიპოვა ოქროს ჯილდო 2009 წლის ლონდონის საერთაშორისო დაჯილდოებაზე საუკეთესო ვიზუალური ეფექტებისთვის. <ref>{{Cite web|url=https://www.awn.com/news/evian-wins-gold-award-best-visual-effects|publisher=www.awn.com|title=Evian wins Gold Award for Best Visual Effects|access-date=2020-08-25|language=en}}</ref> Evian- ის ბრენდის ელჩები არიან მომღერალი [[დუა ლიპა]] <ref>{{Cite web|title=Dua Lipa Joins Evian as Global Brand Ambassador|url=https://hypebae.com/2020/8/dua-lipa-evian-global-brand-ambassador-announcement|access-date=15 December 2021}}</ref>, ჩოგბურთელი [[ემა რადუკანუ]]<ref>{{Cite web|title=Emma Raducanu named Evian global brand ambassador|url=https://www.sportspromedia.com/news/emma-raducanu-evian-tennis-wta-endorsement-deal-img/|access-date=15 December 2021}}</ref> და სხვები. 2014 წელს ევიანმა ითანამშრომლა [[საოცარი ადამიანი ობობა 2|The Amazing Spider-Man 2]] -თან რეკლამის შესაქმნელად და 150+ მილიონი ნახვა მოიპოვა [[YouTube|YouTube-ზე]] . <ref>{{Citation|title=The Amazing Spider-Man 2 - evian Commercial|url=https://www.youtube.com/watch?v=JqNjeNeJzuA|access-date=2022-01-24}}</ref> <ref>{{Cite web|last=NJ.com|first=Amy Kuperinsky {{!}} NJ Advance Media for|date=2014-04-03|title=Viral Video: Evian baby is back with cameo from Spider-Man|url=https://www.nj.com/entertainment/2014/04/evian_baby_spider_man_commercial.html|access-date=2022-03-06|language=en}}</ref> == რესურსები ინტერნეტში == {{ოფიციალური}} ==სქოლიო== {{სქოლიო}} [[კატეგორია:მინერალური წყლები]] [[კატეგორია:ფრანგული ბრენდები]] [[კატეგორია:ჩამოსხმული წყლის ბრენდები]] myobfj80l8hs63ur9cpgqipw1qa6jwc 4408838 4408836 2022-08-18T20:57:22Z გიო ოქრო 84301 // რედაქტირება [[:en:User:镜音铃/Wikiplus|Wikiplus]]-ით wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა კომპანია | სახელი = ევიანი | ლოგო = Evian logo.svg | ლოგოს_ზომა = 150 | სურათი = Locaux Evian à Evian.JPG | სურათის_ზომა = | სურათის_ტიტრი = ევიანის სათავო ოფისი 2014 წელს | ტიპი = [[კერძო კომპანია]] (1829–1970) | დარგი = სასმელი ინდუსტრია | predecessor = <!-- or: | predecessors = --> | დაფუძნდა = {{start date and age|1829}} როგორც "Societe des Eaux Minerales"<ref name=leaf>{{cite web|last=Gaines|first=Melinda|url=https://www.leaf.tv/articles/facts-about-evian-water/|title=Facts about Evian|website=Leaf.tv}}</ref> | founder = <!-- or: | founders = --> | defunct = <!-- {{End date|YYYY|MM|DD}} --> | მიზეზი = შეიინა BSN Group მა {{start date and age|1970}} წელს<ref name=leaf/> | successor = <!-- or: | successors = --> | სათავო_ოფისი_მდებარეობა_ქალაქი = [[Évian-les-Bains]] | სათავო_ოფისი_მდებარეობა_ქვეყანა = საფრანგეთი | area_served = North America, Europe, Asia | key_people = | პროდუქცია = ჩამოსხმული წყალი | owner = <!-- or: | owners = --> | num_employees = | num_employees_year = <!-- Year of num_employees data (if known) --> | მშობელი = [[Danone]] | საიტი = {{URL|https://www.evian.com/en_int/|evian.com}} }} '''ევიანი''' ({{lang-fr|Evian|evjɑ̃}}, სტილიზებული როგორც '''evian''' ) – ფრანგული კომპანია, რომელიც აწარმოებს [[მინერალური წყალი|მინერალურ წყალს]] [[ჟენევის ტბა|ჟენევის ტბის]] სამხრეთ სანაპიროზე, რამდენიმე წყაროდან, ებიან-ლე-ბენის მახლობლად. კომპანია წელიწადში 2 მილიარდზე მეტ პლასტმასის ბოთლს აწარმოებს. <ref name=":0">{{Cite web|last=Qureshi|first=Waqas|date=2014-06-20|title=Evian churns out six million bottles daily while reducing carbon footprint|url=https://www.packagingnews.co.uk/news/128260-20-06-2014|access-date=2022-01-14|website=Packaging News|language=en}}</ref> დღეს Evian ფრანგულ [[ტრანსნაციონალური კომპანია|მრავალეროვნულ კორპორაცია]] Danone-ს ეკუთვნის . მინერალური წყლის გარდა, ევიანის სახელის ქვეშ Danone Group აწარმოებს კანის მოვლის ორგანულ საშუალებებს. გარდა ამისა ამავე სახელს ატარებს მდიდრული კურორტი საფრანგეთში. == ისტორია == ევიანში არსებული წყლის სასარგებლო თვისებები პირველად გრაფმა ჟან-შარლ დე ლაიზერმა, <ref>{{Cite web|url=https://www.forbes.com/sites/sylviebigar/2019/07/15/evian-france-byob-an-easy-day-trip-from-geneva-switzerland/?sh=6ff6eba69856|title=Jul 15, 2019,06:28am EDT|author=Bigar, Sylvie|work=forbes.com [[Forbes magazine]]|access-date=19 May 2021}}</ref> ჯერ კიდევ 1789 წელს დაამტკიცა. <ref name="thereviewmag.co.uk">{{Cite web|url=https://www.thereviewmag.co.uk/evian-resort-evian-france/|title=EVIAN RESORT, FRANCE|author=Morgan|work=The Review|access-date=19 May 2021}}</ref> . ევიანი საჯარო კომპანია 1859 წელს გახდა სახელით "Société anonyme des eaux minérales de Cachat". ერთი წლის შემდეგ [[ტურინის ხელშეკრულება|ტურინის ხელშეკრულებით]] [[სავოია]] საფრანგეთის შემადგენლობაში შევიდა და ევიანიც ფრანგული კომპანია გახდა. 1878 წელს, მედიცინის აკადემიის რეკომენდაციით, საფრანგეთის ჯანდაცვის სამინისტრომ ხელახლა გასცა Cachat-ის წყლის ჩამოსხმის უფლება. 1908 წელს ევიანის წყლის გაყიდვა მინის ბოთლებში დაიწყო, 1969 წელს კი წყლის PVC ბოთლებში ჩამოსხმა დაიწყო. მომდევნო წელს ევიანის ბრენდის 100%-იანი წილი BSN Group-მა შეიძინა (დღეს Danone Group). 1995 წელს დაიწყო წყლის PET ბოთლებში ჩამოსხმა. == წარმოება == {{ინფოდაფა ჩამოსხმული წყალი|ph=7.2|ca=80|mg=26|cl=6.8|k=1|na=6.5|tds=300}} Evian-ის წყარო საფრანგეთის ალპებში 2015 წლის განმავლობაში საფრანგეთის საზღვრებში მოქმედი ყველაზე დიდი საწარმო ობიექტი იყო. <ref>{{Cite web|url=https://medium.com/@Danone/evian-bottling-site-first-danone-production-site-to-reach-carbon-neutrality-c299bd43d740|date=17 September 2015|title=evian: the largest food production site in France is now carbon neutral|work=[[medium.com]]/@Danone|access-date=19 May 2021}}</ref> კომპანია დღეში 6 მილიონ პლასტმასის ბოთლს აწარმოებს, ეს წელიწადში 2 მილიარდზე მეტია. <ref name=":0"/> [[ფაილი:Dua_Lipa_for_Evian.jpg|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/Dua_Lipa_for_Evian.jpg/220px-Dua_Lipa_for_Evian.jpg|მარცხნივ|მინი| მომღერალი-სიმღერების ავტორი [[დუა ლიპა]] რეკლამებს Evian Water-ს]] საზოგადოებაში ევიანს მდიდრული და ძვირადღირებული ჩამოსხმული წყლის რეპუტაცია აქვს. მისი სახელი გაჟღერდა აგათა კრისტის რომანში მკვლელობა აღმოსავლეთის ექსპრესში. წყალი დიდი პოპულარობით სარგებლობს ჰოლივუდში. ბრენდი ხშირად თანამშრომლობს მაღალი მოდის დიზაინერებთან სპეციალური დიზაინის მქონე ბოთლების ლიმიტირებული სერიის გამოსაშვებათ. 2013 წელს ლიმიტირებული გამოშვების ბოთლის დიზაინი შეზღუდული გამოშვების ბოთლების სერიისთვის [[დაიან ფონ ფურშტენბერგი|დაიან ფონ ფიურსტენბერგმა]] შექმნა, 2014 წელს ელი სააბმა, 2015 წელს კენზომ, 2016 წელს ალექსანდერ ვანგმა, 2017 წელს ბრენდმა ამ მიზნით კრისტიან ლაკრუასთან ითანამშრომლა, 2018 წელს კი კიარა ფერანისთან. ევიანი მუშაობდა [[Virgin Records|Virgin Records-თან]] და [[EMI|EMI-]] თან 1998 წელს მიქს ალბომისთვის ''Club Nation'' . ალბომში იყო ევიანის მრავალი რეკლამა, მათ შორის ლოგო გარეკანზე, ბუკლეტში ექვსი სრული გვერდი, ევიანის ბოთლის გამოსახულება CD1-ზე და დაქუცმაცებული ბოთლი ევიანი CD2-ზე. 2009 წელს ევიანმა წამოიწყო სარეკლამო კამპანია "Evian Roller Babies". კამპანიამ მოიპოვა ოქროს ჯილდო 2009 წლის ლონდონის საერთაშორისო დაჯილდოებაზე საუკეთესო ვიზუალური ეფექტებისთვის. <ref>{{Cite web|url=https://www.awn.com/news/evian-wins-gold-award-best-visual-effects|publisher=www.awn.com|title=Evian wins Gold Award for Best Visual Effects|access-date=2020-08-25|language=en}}</ref> Evian- ის ბრენდის ელჩები არიან მომღერალი [[დუა ლიპა]] <ref>{{Cite web|title=Dua Lipa Joins Evian as Global Brand Ambassador|url=https://hypebae.com/2020/8/dua-lipa-evian-global-brand-ambassador-announcement|access-date=15 December 2021}}</ref>, ჩოგბურთელი [[ემა რადუკანუ]]<ref>{{Cite web|title=Emma Raducanu named Evian global brand ambassador|url=https://www.sportspromedia.com/news/emma-raducanu-evian-tennis-wta-endorsement-deal-img/|access-date=15 December 2021}}</ref> და სხვები. 2014 წელს ევიანმა ითანამშრომლა [[საოცარი ადამიანი ობობა 2|The Amazing Spider-Man 2]] -თან რეკლამის შესაქმნელად და 150+ მილიონი ნახვა მოიპოვა [[YouTube|YouTube-ზე]] . <ref>{{Citation|title=The Amazing Spider-Man 2 - evian Commercial|url=https://www.youtube.com/watch?v=JqNjeNeJzuA|access-date=2022-01-24}}</ref> <ref>{{Cite web|last=NJ.com|first=Amy Kuperinsky {{!}} NJ Advance Media for|date=2014-04-03|title=Viral Video: Evian baby is back with cameo from Spider-Man|url=https://www.nj.com/entertainment/2014/04/evian_baby_spider_man_commercial.html|access-date=2022-03-06|language=en}}</ref> == რესურსები ინტერნეტში == {{ოფიციალური}} ==სქოლიო== {{სქოლიო}} [[კატეგორია:მინერალური წყლები]] [[კატეგორია:ფრანგული ბრენდები]] [[კატეგორია:ჩამოსხმული წყლის ბრენდები]] nyjcsmcliz9ho5dmjbekkrhfrkrysub 4408839 4408838 2022-08-18T20:58:12Z გიო ოქრო 84301 /* წარმოება */ // რედაქტირება [[:en:User:镜音铃/Wikiplus|Wikiplus]]-ით wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა კომპანია | სახელი = ევიანი | ლოგო = Evian logo.svg | ლოგოს_ზომა = 150 | სურათი = Locaux Evian à Evian.JPG | სურათის_ზომა = | სურათის_ტიტრი = ევიანის სათავო ოფისი 2014 წელს | ტიპი = [[კერძო კომპანია]] (1829–1970) | დარგი = სასმელი ინდუსტრია | predecessor = <!-- or: | predecessors = --> | დაფუძნდა = {{start date and age|1829}} როგორც "Societe des Eaux Minerales"<ref name=leaf>{{cite web|last=Gaines|first=Melinda|url=https://www.leaf.tv/articles/facts-about-evian-water/|title=Facts about Evian|website=Leaf.tv}}</ref> | founder = <!-- or: | founders = --> | defunct = <!-- {{End date|YYYY|MM|DD}} --> | მიზეზი = შეიინა BSN Group მა {{start date and age|1970}} წელს<ref name=leaf/> | successor = <!-- or: | successors = --> | სათავო_ოფისი_მდებარეობა_ქალაქი = [[Évian-les-Bains]] | სათავო_ოფისი_მდებარეობა_ქვეყანა = საფრანგეთი | area_served = North America, Europe, Asia | key_people = | პროდუქცია = ჩამოსხმული წყალი | owner = <!-- or: | owners = --> | num_employees = | num_employees_year = <!-- Year of num_employees data (if known) --> | მშობელი = [[Danone]] | საიტი = {{URL|https://www.evian.com/en_int/|evian.com}} }} '''ევიანი''' ({{lang-fr|Evian|evjɑ̃}}, სტილიზებული როგორც '''evian''' ) – ფრანგული კომპანია, რომელიც აწარმოებს [[მინერალური წყალი|მინერალურ წყალს]] [[ჟენევის ტბა|ჟენევის ტბის]] სამხრეთ სანაპიროზე, რამდენიმე წყაროდან, ებიან-ლე-ბენის მახლობლად. კომპანია წელიწადში 2 მილიარდზე მეტ პლასტმასის ბოთლს აწარმოებს. <ref name=":0">{{Cite web|last=Qureshi|first=Waqas|date=2014-06-20|title=Evian churns out six million bottles daily while reducing carbon footprint|url=https://www.packagingnews.co.uk/news/128260-20-06-2014|access-date=2022-01-14|website=Packaging News|language=en}}</ref> დღეს Evian ფრანგულ [[ტრანსნაციონალური კომპანია|მრავალეროვნულ კორპორაცია]] Danone-ს ეკუთვნის . მინერალური წყლის გარდა, ევიანის სახელის ქვეშ Danone Group აწარმოებს კანის მოვლის ორგანულ საშუალებებს. გარდა ამისა ამავე სახელს ატარებს მდიდრული კურორტი საფრანგეთში. == ისტორია == ევიანში არსებული წყლის სასარგებლო თვისებები პირველად გრაფმა ჟან-შარლ დე ლაიზერმა, <ref>{{Cite web|url=https://www.forbes.com/sites/sylviebigar/2019/07/15/evian-france-byob-an-easy-day-trip-from-geneva-switzerland/?sh=6ff6eba69856|title=Jul 15, 2019,06:28am EDT|author=Bigar, Sylvie|work=forbes.com [[Forbes magazine]]|access-date=19 May 2021}}</ref> ჯერ კიდევ 1789 წელს დაამტკიცა. <ref name="thereviewmag.co.uk">{{Cite web|url=https://www.thereviewmag.co.uk/evian-resort-evian-france/|title=EVIAN RESORT, FRANCE|author=Morgan|work=The Review|access-date=19 May 2021}}</ref> . ევიანი საჯარო კომპანია 1859 წელს გახდა სახელით "Société anonyme des eaux minérales de Cachat". ერთი წლის შემდეგ [[ტურინის ხელშეკრულება|ტურინის ხელშეკრულებით]] [[სავოია]] საფრანგეთის შემადგენლობაში შევიდა და ევიანიც ფრანგული კომპანია გახდა. 1878 წელს, მედიცინის აკადემიის რეკომენდაციით, საფრანგეთის ჯანდაცვის სამინისტრომ ხელახლა გასცა Cachat-ის წყლის ჩამოსხმის უფლება. 1908 წელს ევიანის წყლის გაყიდვა მინის ბოთლებში დაიწყო, 1969 წელს კი წყლის PVC ბოთლებში ჩამოსხმა დაიწყო. მომდევნო წელს ევიანის ბრენდის 100%-იანი წილი BSN Group-მა შეიძინა (დღეს Danone Group). 1995 წელს დაიწყო წყლის PET ბოთლებში ჩამოსხმა. == წარმოება == {{ინფოდაფა ჩამოსხმული წყალი|ph=7.2|ca=80|mg=26|cl=6.8|k=1|na=6.5|tds=300}} Evian-ის წყარო საფრანგეთის ალპებში 2015 წლის განმავლობაში საფრანგეთის საზღვრებში მოქმედი ყველაზე დიდი საწარმო ობიექტი იყო. <ref>{{Cite web|url=https://medium.com/@Danone/evian-bottling-site-first-danone-production-site-to-reach-carbon-neutrality-c299bd43d740|date=17 September 2015|title=evian: the largest food production site in France is now carbon neutral|work=[[medium.com]]/@Danone|access-date=19 May 2021}}</ref> კომპანია დღეში 6 მილიონ პლასტმასის ბოთლს აწარმოებს, ეს წელიწადში 2 მილიარდზე მეტია. <ref name=":0"/> [[ფაილი:Dua_Lipa_for_Evian.jpg|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/Dua_Lipa_for_Evian.jpg/220px-Dua_Lipa_for_Evian.jpg|მარცხნივ|მინი| მომღერალი და სიმღერების ავტორი [[დუა ლიპა]] რეკლამას უკეთებს Evian Water-ს]] საზოგადოებაში ევიანს მდიდრული და ძვირადღირებული ჩამოსხმული წყლის რეპუტაცია აქვს. მისი სახელი გაჟღერდა აგათა კრისტის რომანში მკვლელობა აღმოსავლეთის ექსპრესში. წყალი დიდი პოპულარობით სარგებლობს ჰოლივუდში. ბრენდი ხშირად თანამშრომლობს მაღალი მოდის დიზაინერებთან სპეციალური დიზაინის მქონე ბოთლების ლიმიტირებული სერიის გამოსაშვებათ. 2013 წელს ლიმიტირებული გამოშვების ბოთლის დიზაინი შეზღუდული გამოშვების ბოთლების სერიისთვის [[დაიან ფონ ფურშტენბერგი|დაიან ფონ ფიურსტენბერგმა]] შექმნა, 2014 წელს ელი სააბმა, 2015 წელს კენზომ, 2016 წელს ალექსანდერ ვანგმა, 2017 წელს ბრენდმა ამ მიზნით კრისტიან ლაკრუასთან ითანამშრომლა, 2018 წელს კი კიარა ფერანისთან. ევიანი მუშაობდა [[Virgin Records|Virgin Records-თან]] და [[EMI|EMI-]] თან 1998 წელს მიქს ალბომისთვის ''Club Nation'' . ალბომში იყო ევიანის მრავალი რეკლამა, მათ შორის ლოგო გარეკანზე, ბუკლეტში ექვსი სრული გვერდი, ევიანის ბოთლის გამოსახულება CD1-ზე და დაქუცმაცებული ბოთლი ევიანი CD2-ზე. 2009 წელს ევიანმა წამოიწყო სარეკლამო კამპანია "Evian Roller Babies". კამპანიამ მოიპოვა ოქროს ჯილდო 2009 წლის ლონდონის საერთაშორისო დაჯილდოებაზე საუკეთესო ვიზუალური ეფექტებისთვის. <ref>{{Cite web|url=https://www.awn.com/news/evian-wins-gold-award-best-visual-effects|publisher=www.awn.com|title=Evian wins Gold Award for Best Visual Effects|access-date=2020-08-25|language=en}}</ref> Evian- ის ბრენდის ელჩები არიან მომღერალი [[დუა ლიპა]] <ref>{{Cite web|title=Dua Lipa Joins Evian as Global Brand Ambassador|url=https://hypebae.com/2020/8/dua-lipa-evian-global-brand-ambassador-announcement|access-date=15 December 2021}}</ref>, ჩოგბურთელი [[ემა რადუკანუ]]<ref>{{Cite web|title=Emma Raducanu named Evian global brand ambassador|url=https://www.sportspromedia.com/news/emma-raducanu-evian-tennis-wta-endorsement-deal-img/|access-date=15 December 2021}}</ref> და სხვები. 2014 წელს ევიანმა ითანამშრომლა [[საოცარი ადამიანი ობობა 2|The Amazing Spider-Man 2]] -თან რეკლამის შესაქმნელად და 150+ მილიონი ნახვა მოიპოვა [[YouTube|YouTube-ზე]] . <ref>{{Citation|title=The Amazing Spider-Man 2 - evian Commercial|url=https://www.youtube.com/watch?v=JqNjeNeJzuA|access-date=2022-01-24}}</ref> <ref>{{Cite web|last=NJ.com|first=Amy Kuperinsky {{!}} NJ Advance Media for|date=2014-04-03|title=Viral Video: Evian baby is back with cameo from Spider-Man|url=https://www.nj.com/entertainment/2014/04/evian_baby_spider_man_commercial.html|access-date=2022-03-06|language=en}}</ref> == რესურსები ინტერნეტში == {{ოფიციალური}} ==სქოლიო== {{სქოლიო}} [[კატეგორია:მინერალური წყლები]] [[კატეგორია:ფრანგული ბრენდები]] [[კატეგორია:ჩამოსხმული წყლის ბრენდები]] qp22ylj5vmcte1ntbv3jcgstxzhnzok 4408840 4408839 2022-08-18T20:58:47Z გიო ოქრო 84301 /* წარმოება */ // რედაქტირება [[:en:User:镜音铃/Wikiplus|Wikiplus]]-ით wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა კომპანია | სახელი = ევიანი | ლოგო = Evian logo.svg | ლოგოს_ზომა = 150 | სურათი = Locaux Evian à Evian.JPG | სურათის_ზომა = | სურათის_ტიტრი = ევიანის სათავო ოფისი 2014 წელს | ტიპი = [[კერძო კომპანია]] (1829–1970) | დარგი = სასმელი ინდუსტრია | predecessor = <!-- or: | predecessors = --> | დაფუძნდა = {{start date and age|1829}} როგორც "Societe des Eaux Minerales"<ref name=leaf>{{cite web|last=Gaines|first=Melinda|url=https://www.leaf.tv/articles/facts-about-evian-water/|title=Facts about Evian|website=Leaf.tv}}</ref> | founder = <!-- or: | founders = --> | defunct = <!-- {{End date|YYYY|MM|DD}} --> | მიზეზი = შეიინა BSN Group მა {{start date and age|1970}} წელს<ref name=leaf/> | successor = <!-- or: | successors = --> | სათავო_ოფისი_მდებარეობა_ქალაქი = [[Évian-les-Bains]] | სათავო_ოფისი_მდებარეობა_ქვეყანა = საფრანგეთი | area_served = North America, Europe, Asia | key_people = | პროდუქცია = ჩამოსხმული წყალი | owner = <!-- or: | owners = --> | num_employees = | num_employees_year = <!-- Year of num_employees data (if known) --> | მშობელი = [[Danone]] | საიტი = {{URL|https://www.evian.com/en_int/|evian.com}} }} '''ევიანი''' ({{lang-fr|Evian|evjɑ̃}}, სტილიზებული როგორც '''evian''' ) – ფრანგული კომპანია, რომელიც აწარმოებს [[მინერალური წყალი|მინერალურ წყალს]] [[ჟენევის ტბა|ჟენევის ტბის]] სამხრეთ სანაპიროზე, რამდენიმე წყაროდან, ებიან-ლე-ბენის მახლობლად. კომპანია წელიწადში 2 მილიარდზე მეტ პლასტმასის ბოთლს აწარმოებს. <ref name=":0">{{Cite web|last=Qureshi|first=Waqas|date=2014-06-20|title=Evian churns out six million bottles daily while reducing carbon footprint|url=https://www.packagingnews.co.uk/news/128260-20-06-2014|access-date=2022-01-14|website=Packaging News|language=en}}</ref> დღეს Evian ფრანგულ [[ტრანსნაციონალური კომპანია|მრავალეროვნულ კორპორაცია]] Danone-ს ეკუთვნის . მინერალური წყლის გარდა, ევიანის სახელის ქვეშ Danone Group აწარმოებს კანის მოვლის ორგანულ საშუალებებს. გარდა ამისა ამავე სახელს ატარებს მდიდრული კურორტი საფრანგეთში. == ისტორია == ევიანში არსებული წყლის სასარგებლო თვისებები პირველად გრაფმა ჟან-შარლ დე ლაიზერმა, <ref>{{Cite web|url=https://www.forbes.com/sites/sylviebigar/2019/07/15/evian-france-byob-an-easy-day-trip-from-geneva-switzerland/?sh=6ff6eba69856|title=Jul 15, 2019,06:28am EDT|author=Bigar, Sylvie|work=forbes.com [[Forbes magazine]]|access-date=19 May 2021}}</ref> ჯერ კიდევ 1789 წელს დაამტკიცა. <ref name="thereviewmag.co.uk">{{Cite web|url=https://www.thereviewmag.co.uk/evian-resort-evian-france/|title=EVIAN RESORT, FRANCE|author=Morgan|work=The Review|access-date=19 May 2021}}</ref> . ევიანი საჯარო კომპანია 1859 წელს გახდა სახელით "Société anonyme des eaux minérales de Cachat". ერთი წლის შემდეგ [[ტურინის ხელშეკრულება|ტურინის ხელშეკრულებით]] [[სავოია]] საფრანგეთის შემადგენლობაში შევიდა და ევიანიც ფრანგული კომპანია გახდა. 1878 წელს, მედიცინის აკადემიის რეკომენდაციით, საფრანგეთის ჯანდაცვის სამინისტრომ ხელახლა გასცა Cachat-ის წყლის ჩამოსხმის უფლება. 1908 წელს ევიანის წყლის გაყიდვა მინის ბოთლებში დაიწყო, 1969 წელს კი წყლის PVC ბოთლებში ჩამოსხმა დაიწყო. მომდევნო წელს ევიანის ბრენდის 100%-იანი წილი BSN Group-მა შეიძინა (დღეს Danone Group). 1995 წელს დაიწყო წყლის PET ბოთლებში ჩამოსხმა. == წარმოება == {{ინფოდაფა ჩამოსხმული წყალი|ph=7.2|ca=80|mg=26|cl=6.8|k=1|na=6.5|tds=300}} Evian-ის წყარო საფრანგეთის ალპებში 2015 წლის განმავლობაში საფრანგეთის საზღვრებში მოქმედი ყველაზე დიდი საწარმო ობიექტი იყო. <ref>{{Cite web|url=https://medium.com/@Danone/evian-bottling-site-first-danone-production-site-to-reach-carbon-neutrality-c299bd43d740|date=17 September 2015|title=evian: the largest food production site in France is now carbon neutral|work=[[medium.com]]/@Danone|access-date=19 May 2021}}</ref> კომპანია დღეში 6 მილიონ პლასტმასის ბოთლს აწარმოებს, ეს წელიწადში 2 მილიარდზე მეტია. <ref name=":0"/> [[ფაილი:Dua_Lipa_for_Evian.jpg|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/Dua_Lipa_for_Evian.jpg/220px-Dua_Lipa_for_Evian.jpg|მარცხნივ|მინი| მომღერალი და სიმღერების ავტორი [[დუა ლიპა]] რეკლამას უკეთებს Evian Water-ს]] საზოგადოებაში ევიანს მდიდრული და ძვირადღირებული ჩამოსხმული წყლის რეპუტაცია აქვს. მისი სახელი გაჟღერდა [[აგათა კრისტი]]ს რომანში „[[მკვლელობა აღმოსავლეთის ექსპრესში]]“. წყალი დიდი პოპულარობით სარგებლობს ჰოლივუდში. ბრენდი ხშირად თანამშრომლობს მაღალი მოდის დიზაინერებთან სპეციალური დიზაინის მქონე ბოთლების ლიმიტირებული სერიის გამოსაშვებათ. 2013 წელს ლიმიტირებული გამოშვების ბოთლის დიზაინი შეზღუდული გამოშვების ბოთლების სერიისთვის [[დაიან ფონ ფურშტენბერგი|დაიან ფონ ფიურსტენბერგმა]] შექმნა, 2014 წელს ელი სააბმა, 2015 წელს კენზომ, 2016 წელს ალექსანდერ ვანგმა, 2017 წელს ბრენდმა ამ მიზნით კრისტიან ლაკრუასთან ითანამშრომლა, 2018 წელს კი კიარა ფერანისთან. ევიანი მუშაობდა [[Virgin Records|Virgin Records-თან]] და [[EMI|EMI-]] თან 1998 წელს მიქს ალბომისთვის ''Club Nation'' . ალბომში იყო ევიანის მრავალი რეკლამა, მათ შორის ლოგო გარეკანზე, ბუკლეტში ექვსი სრული გვერდი, ევიანის ბოთლის გამოსახულება CD1-ზე და დაქუცმაცებული ბოთლი ევიანი CD2-ზე. 2009 წელს ევიანმა წამოიწყო სარეკლამო კამპანია "Evian Roller Babies". კამპანიამ მოიპოვა ოქროს ჯილდო 2009 წლის ლონდონის საერთაშორისო დაჯილდოებაზე საუკეთესო ვიზუალური ეფექტებისთვის. <ref>{{Cite web|url=https://www.awn.com/news/evian-wins-gold-award-best-visual-effects|publisher=www.awn.com|title=Evian wins Gold Award for Best Visual Effects|access-date=2020-08-25|language=en}}</ref> Evian- ის ბრენდის ელჩები არიან მომღერალი [[დუა ლიპა]] <ref>{{Cite web|title=Dua Lipa Joins Evian as Global Brand Ambassador|url=https://hypebae.com/2020/8/dua-lipa-evian-global-brand-ambassador-announcement|access-date=15 December 2021}}</ref>, ჩოგბურთელი [[ემა რადუკანუ]]<ref>{{Cite web|title=Emma Raducanu named Evian global brand ambassador|url=https://www.sportspromedia.com/news/emma-raducanu-evian-tennis-wta-endorsement-deal-img/|access-date=15 December 2021}}</ref> და სხვები. 2014 წელს ევიანმა ითანამშრომლა [[საოცარი ადამიანი ობობა 2|The Amazing Spider-Man 2]] -თან რეკლამის შესაქმნელად და 150+ მილიონი ნახვა მოიპოვა [[YouTube|YouTube-ზე]] . <ref>{{Citation|title=The Amazing Spider-Man 2 - evian Commercial|url=https://www.youtube.com/watch?v=JqNjeNeJzuA|access-date=2022-01-24}}</ref> <ref>{{Cite web|last=NJ.com|first=Amy Kuperinsky {{!}} NJ Advance Media for|date=2014-04-03|title=Viral Video: Evian baby is back with cameo from Spider-Man|url=https://www.nj.com/entertainment/2014/04/evian_baby_spider_man_commercial.html|access-date=2022-03-06|language=en}}</ref> == რესურსები ინტერნეტში == {{ოფიციალური}} ==სქოლიო== {{სქოლიო}} [[კატეგორია:მინერალური წყლები]] [[კატეგორია:ფრანგული ბრენდები]] [[კატეგორია:ჩამოსხმული წყლის ბრენდები]] imctkq9qlzdm4873go9rshts3j3xp3o 4408841 4408840 2022-08-18T20:59:12Z გიო ოქრო 84301 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა კომპანია | სახელი = ევიანი | ლოგო = Evian logo.svg | ლოგოს_ზომა = 150 | სურათი = Locaux Evian à Evian.JPG | სურათის_ზომა = | სურათის_ტიტრი = ევიანის სათავო ოფისი 2014 წელს | ტიპი = [[კერძო კომპანია]] (1829–1970) | დარგი = სასმელი ინდუსტრია | predecessor = <!-- or: | predecessors = --> | დაფუძნდა = {{start date and age|1829}} როგორც "Societe des Eaux Minerales"<ref name=leaf>{{cite web|last=Gaines|first=Melinda|url=https://www.leaf.tv/articles/facts-about-evian-water/|title=Facts about Evian|website=Leaf.tv}}</ref> | founder = <!-- or: | founders = --> | defunct = <!-- {{End date|YYYY|MM|DD}} --> | მიზეზი = შეიინა BSN Group მა {{start date and age|1970}} წელს<ref name=leaf/> | successor = <!-- or: | successors = --> | სათავო_ოფისი_მდებარეობა_ქალაქი = [[Évian-les-Bains]] | სათავო_ოფისი_მდებარეობა_ქვეყანა = საფრანგეთი | area_served = North America, Europe, Asia | key_people = | პროდუქცია = ჩამოსხმული წყალი | owner = <!-- or: | owners = --> | num_employees = | num_employees_year = <!-- Year of num_employees data (if known) --> | მშობელი = [[Danone]] | საიტი = {{URL|https://www.evian.com/en_int/|evian.com}} }} '''ევიანი''' ({{lang-fr|Evian|evjɑ̃}}, სტილიზებული როგორც '''evian''') – ფრანგული კომპანია, რომელიც აწარმოებს [[მინერალური წყალი|მინერალურ წყალს]] [[ჟენევის ტბა|ჟენევის ტბის]] სამხრეთ სანაპიროზე, რამდენიმე წყაროდან, ებიან-ლე-ბენის მახლობლად. კომპანია წელიწადში 2 მილიარდზე მეტ პლასტმასის ბოთლს აწარმოებს.<ref name=":0">{{Cite web|last=Qureshi|first=Waqas|date=2014-06-20|title=Evian churns out six million bottles daily while reducing carbon footprint|url=https://www.packagingnews.co.uk/news/128260-20-06-2014|access-date=2022-01-14|website=Packaging News|language=en}}</ref> დღეს Evian ფრანგულ [[ტრანსნაციონალური კომპანია|მრავალეროვნულ კორპორაცია]] Danone-ს ეკუთვნის . მინერალური წყლის გარდა, ევიანის სახელის ქვეშ Danone Group აწარმოებს კანის მოვლის ორგანულ საშუალებებს. გარდა ამისა ამავე სახელს ატარებს მდიდრული კურორტი საფრანგეთში. == ისტორია == ევიანში არსებული წყლის სასარგებლო თვისებები პირველად გრაფმა ჟან-შარლ დე ლაიზერმა,<ref>{{Cite web|url=https://www.forbes.com/sites/sylviebigar/2019/07/15/evian-france-byob-an-easy-day-trip-from-geneva-switzerland/?sh=6ff6eba69856|title=Jul 15, 2019,06:28am EDT|author=Bigar, Sylvie|work=forbes.com [[Forbes magazine]]|access-date=19 May 2021}}</ref> ჯერ კიდევ 1789 წელს დაამტკიცა.<ref name="thereviewmag.co.uk">{{Cite web|url=https://www.thereviewmag.co.uk/evian-resort-evian-france/|title=EVIAN RESORT, FRANCE|author=Morgan|work=The Review|access-date=19 May 2021}}</ref> . ევიანი საჯარო კომპანია 1859 წელს გახდა სახელით „Société anonyme des eaux minérales de Cachat“. ერთი წლის შემდეგ [[ტურინის ხელშეკრულება|ტურინის ხელშეკრულებით]] [[სავოია]] საფრანგეთის შემადგენლობაში შევიდა და ევიანიც ფრანგული კომპანია გახდა. 1878 წელს, მედიცინის აკადემიის რეკომენდაციით, საფრანგეთის ჯანდაცვის სამინისტრომ ხელახლა გასცა Cachat-ის წყლის ჩამოსხმის უფლება. 1908 წელს ევიანის წყლის გაყიდვა მინის ბოთლებში დაიწყო, 1969 წელს კი წყლის PVC ბოთლებში ჩამოსხმა დაიწყო. მომდევნო წელს ევიანის ბრენდის 100%-იანი წილი BSN Group-მა შეიძინა (დღეს Danone Group). 1995 წელს დაიწყო წყლის PET ბოთლებში ჩამოსხმა. == წარმოება == {{ინფოდაფა ჩამოსხმული წყალი|ph=7.2|ca=80|mg=26|cl=6.8|k=1|na=6.5|tds=300}} Evian-ის წყარო საფრანგეთის ალპებში 2015 წლის განმავლობაში საფრანგეთის საზღვრებში მოქმედი ყველაზე დიდი საწარმო ობიექტი იყო.<ref>{{Cite web|url=https://medium.com/@Danone/evian-bottling-site-first-danone-production-site-to-reach-carbon-neutrality-c299bd43d740|date=17 September 2015|title=evian: the largest food production site in France is now carbon neutral|work=[[medium.com]]/@Danone|access-date=19 May 2021}}</ref> კომპანია დღეში 6 მილიონ პლასტმასის ბოთლს აწარმოებს, ეს წელიწადში 2 მილიარდზე მეტია.<ref name=":0"/> [[ფაილი:Dua_Lipa_for_Evian.jpg|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/Dua_Lipa_for_Evian.jpg/220px-Dua_Lipa_for_Evian.jpg|მარცხნივ|მინი| მომღერალი და სიმღერების ავტორი [[დუა ლიპა]] რეკლამას უკეთებს Evian Water-ს]] საზოგადოებაში ევიანს მდიდრული და ძვირადღირებული ჩამოსხმული წყლის რეპუტაცია აქვს. მისი სახელი გაჟღერდა [[აგათა კრისტი]]ს რომანში „[[მკვლელობა აღმოსავლეთის ექსპრესში]]“. წყალი დიდი პოპულარობით სარგებლობს ჰოლივუდში. ბრენდი ხშირად თანამშრომლობს მაღალი მოდის დიზაინერებთან სპეციალური დიზაინის მქონე ბოთლების ლიმიტირებული სერიის გამოსაშვებათ. 2013 წელს ლიმიტირებული გამოშვების ბოთლის დიზაინი შეზღუდული გამოშვების ბოთლების სერიისთვის [[დაიან ფონ ფურშტენბერგი|დაიან ფონ ფიურსტენბერგმა]] შექმნა, 2014 წელს ელი სააბმა, 2015 წელს კენზომ, 2016 წელს ალექსანდერ ვანგმა, 2017 წელს ბრენდმა ამ მიზნით კრისტიან ლაკრუასთან ითანამშრომლა, 2018 წელს კი კიარა ფერანისთან. ევიანი მუშაობდა [[Virgin Records|Virgin Records-თან]] და [[EMI|EMI-]] თან 1998 წელს მიქს ალბომისთვის ''Club Nation'' . ალბომში იყო ევიანის მრავალი რეკლამა, მათ შორის ლოგო გარეკანზე, ბუკლეტში ექვსი სრული გვერდი, ევიანის ბოთლის გამოსახულება CD1-ზე და დაქუცმაცებული ბოთლი ევიანი CD2-ზე. 2009 წელს ევიანმა წამოიწყო სარეკლამო კამპანია „Evian Roller Babies“. კამპანიამ მოიპოვა ოქროს ჯილდო 2009 წლის ლონდონის საერთაშორისო დაჯილდოებაზე საუკეთესო ვიზუალური ეფექტებისთვის.<ref>{{Cite web|url=https://www.awn.com/news/evian-wins-gold-award-best-visual-effects|publisher=www.awn.com|title=Evian wins Gold Award for Best Visual Effects|access-date=2020-08-25|language=en}}</ref> Evian- ის ბრენდის ელჩები არიან მომღერალი [[დუა ლიპა]]<ref>{{Cite web|title=Dua Lipa Joins Evian as Global Brand Ambassador|url=https://hypebae.com/2020/8/dua-lipa-evian-global-brand-ambassador-announcement|access-date=15 December 2021}}</ref>, ჩოგბურთელი [[ემა რადუკანუ]]<ref>{{Cite web|title=Emma Raducanu named Evian global brand ambassador|url=https://www.sportspromedia.com/news/emma-raducanu-evian-tennis-wta-endorsement-deal-img/|access-date=15 December 2021}}</ref> და სხვები. 2014 წელს ევიანმა ითანამშრომლა [[საოცარი ადამიანი ობობა 2|The Amazing Spider-Man 2]] -თან რეკლამის შესაქმნელად და 150+ მილიონი ნახვა მოიპოვა [[YouTube|YouTube-ზე]] .<ref>{{Citation|title=The Amazing Spider-Man 2 - evian Commercial|url=https://www.youtube.com/watch?v=JqNjeNeJzuA|access-date=2022-01-24}}</ref><ref>{{Cite web|last=NJ.com|first=Amy Kuperinsky {{!}} NJ Advance Media for|date=2014-04-03|title=Viral Video: Evian baby is back with cameo from Spider-Man|url=https://www.nj.com/entertainment/2014/04/evian_baby_spider_man_commercial.html|access-date=2022-03-06|language=en}}</ref> == რესურსები ინტერნეტში == {{ოფიციალური}} == სქოლიო == {{სქოლიო}} [[კატეგორია:მინერალური წყლები]] [[კატეგორია:ფრანგული ბრენდები]] [[კატეგორია:ჩამოსხმული წყლის ბრენდები]] tkgpkdbdaiueci0eeqxhe7jw804cgr7 0 537390 4408815 2022-08-18T19:53:00Z Nikaparunashvili 143680 ახალი გვერდი: '''ვიზერის ტარგარიენი''' {{lang-en|Viserys Targaryen}} — [[ჯორჯ რეიმონდ რიჩარდ მარტინი|ჯორჯ რეიმონდ რიჩარდ მარტინის]] ფენტეზის ჟანრის რომანების სერიის, „ყინულისა და ცეცხლის სიმღერა|ყინულისა და... wikitext text/x-wiki '''ვიზერის ტარგარიენი''' {{lang-en|Viserys Targaryen}} — [[ჯორჯ რეიმონდ რიჩარდ მარტინი|ჯორჯ რეიმონდ რიჩარდ მარტინის]] ფენტეზის ჟანრის რომანების სერიის, „[[ყინულისა და ცეცხლის სიმღერა|ყინულისა და ცეცხლის სიმღერის]]“ პერსონაჟი და ასევე მისი ტელეადაპტაციის ერთ-ერთი გმირი. ტელეადაპტაციისას მისი როლი შეასრულა ინგლისელმა მსახიობმა [[ჰარი ლოიდმა]]. პრინცი ვისერის ტარგარაინი არის მამის [[მეფე]] [[ეირის II ტარგარიანი|ეირის II ტარგარიანის]] შვილი. [[რობერტ ბარათეონი|რობერტ ბარათეონის]] აჯანყებისას მისი უფროსი ძმის [[რეიგარ ტარგარიანი|რეიგარ ტარგარიანის]] სიკვდილის შემდეგ [[რკინის ტახტი|რკინის ტახტის]] მემკვიდრე ვისერისი გახდა. ომის დასრულების შემდეგ ვისერისს მოუწია თავის უმცროს დასთან [[დეინერის ტარგარიენი|დეინერისთან]] ერთად [[ვესტეროსი|ვესტეროსიდან]] გაქცევა. ვისერისი მთელი დარჩენილი ცხოვრება რკინის ტახტის დაბრუნებისთვის იბრძოდა. ის თავის თავს მამის სიკვდილის შემდეგ 7 სამეფოს კანონიერ მეფედ აცხადებდა და მას თავისუფალ ქალაქებში დაცინვიტ „მათხოვარ მეფე“-ს უწოდებდნენ. == ბავშვობა == პრინცი ვისერისი დაიბადა [[ეიგონ ტარგარიანი|ეიგონის]] დაპყრობებიდან 276 წელს [[მეფის საბიჯელი|მეფის საბიჯელში]]. მეფე ეირის II ტარგარიენისა და მისი ცოლის რომელიც მისი დაც იყო დედოფალ რაელა ტარგარიანის ოჯახში. ეირისის პარანოიის გამო მას უწევდა მუდამ მცველების მეთვალყურეობის ქვეშ ეცხოვრა, მაგალითად მისთვის მირთმეულ ყველა კერძს დეგუსტატორები აგემოვნებდნენ. როდესაც ვისერისს დაბადების დღეზე [[ვესტეროსი|ვესტეროსის]] ლორდებმა საჩუქრები გაუგზავნეს ეირისმა ყველა გაანადგურა რადგან თვლიდა რომ დაწყევლილი იყო. როდესაც რეიგარი დაქორწინდა [[ელია მარტელი|ელია მარტელზე]] 280 წელს მის ქორრწილში ვისერისს დასწრება აუკრძალა მეფემ. ==რესურსები ინტერნეტში== *[https://awoiaf.westeros.org/index.php/Viserys_Targaryen ვისერის ტარგარიანი] [[კატეგორია:სატახტოთა თამაში]] [[კატეგორია:ყინულისა და ცეცხლის სიმღერის პერსონაჟები]] avf4xoh6iq2muxh5tj41m6qq7z0egd6 1 537392 4408850 2022-08-18T21:14:33Z გიო ოქრო 84301 /* სათაური */ ახალი სექცია wikitext text/x-wiki == სათაური == ტრეისი უნდა იყოს. [[მომხმარებელი:გიო ოქრო|<span style="color:gold">'''''გიო'''''</span>]] [[მომხმარებლის განხილვა:გიო ოქრო|<span style="color:#66FF00">'''''ოქრო'''''</span>]] 21:14, 18 აგვისტო 2022 (UTC) 54h8tu5vvduhgo1lc3bnz38natmvgsi 3 537394 4408954 2022-08-19T06:53:39Z Jaba1977 3604 ახალი გვერდი: {{გამარჯობა}}— ~~~~ wikitext text/x-wiki {{გამარჯობა}}— [[მომხმარებელი:Jaba1977|<span style="color:#006400;">'''''Wiki -'''''</span>]] [[მომხმარებელი განხილვა:Jaba1977|<span style="color:#006400">'''''ჯაბა'''''</span>]] 06:53, 19 აგვისტო 2022 (UTC) c5weablcya12kryvlqkyu89ild1c896 0 537396 4408967 2022-08-19T09:28:30Z Mashull17 143630 შექმნილია გვერდის თარგმნით „[[:az:Special:Redirect/revision/6521395|Kiçik Qaladərəsi]]“ wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა დასახლება}} '''მცირე გალადარესი''' —სოფელი [[აზერბაიჯანი|აზერბაიჯანის რესპუბლიკის]] [[შუშის რაიონი|შუშას რაიონის]] სოფელ გალადარესის ადმინისტრაციულ ტერიტორიულ რაიონში . <ref>{{Cite web|url=https://www.stat.gov.az/menu/5/source/Inzibati_tes.pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200416203250/https://www.stat.gov.az/menu/5/source/Inzibati_tes.pdf|archivedate=2020-04-16|title=İnzibati ərazi bölgüsü təsnifatı|author=Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi|date=2019|publisher=stat.gov.az|accessdate=2020-04-16|language=az}}</ref> [[1992]] წელს ის სომხეთის რესპუბლიკის შეიარაღებულმა ძალებმა დაიკავეს. == სქოლიო == {{სქოლიოს სია}} [[კატეგორია:შუშის რაიონის სოფლები]] [[კატეგორია:Pages with unreviewed translations]] fdc1ovu55u33yiuvq7ogy4n7cx28puo 4408968 4408967 2022-08-19T09:29:58Z Mashull17 143630 შექმნილია გვერდის თარგმნით „[[:az:Special:Redirect/revision/6521395|Kiçik Qaladərəsi]]“ wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა დასახლება}} '''მცირე გალადარესი''' —სოფელი [[აზერბაიჯანი|აზერბაიჯანის რესპუბლიკის]] [[შუშის რაიონი|შუშას რაიონის]] სოფელ გალადარესის ადმინისტრაციულ ტერიტორიულ რაიონში . <ref>{{Cite web|url=https://www.stat.gov.az/menu/5/source/Inzibati_tes.pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200416203250/https://www.stat.gov.az/menu/5/source/Inzibati_tes.pdf|archivedate=2020-04-16|title=İnzibati ərazi bölgüsü təsnifatı|author=Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi|date=2019|publisher=stat.gov.az|accessdate=2020-04-16|language=az}}</ref> [[1992]] წელს ის სომხეთის რესპუბლიკის შეიარაღებულმა ძალებმა დაიკავეს. == სქოლიო == <references group="" responsive="1"></references> [[კატეგორია:შუშის რაიონის სოფლები]] [[კატეგორია:Pages with unreviewed translations]] n5g0zbryb91ae45evskgyg7df8d1jy6 4408986 4408968 2022-08-19T11:20:25Z Mashull17 143630 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა დასახლება}} '''ქიჩიქ გალადარესი''' —სოფელი [[აზერბაიჯანი|აზერბაიჯანის რესპუბლიკის]] [[შუშის რაიონი|შუშას რაიონის]] სოფელ გალადარესის ადმინისტრაციულ ტერიტორიულ რაიონში . <ref>{{Cite web|url=https://www.stat.gov.az/menu/5/source/Inzibati_tes.pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200416203250/https://www.stat.gov.az/menu/5/source/Inzibati_tes.pdf|archivedate=2020-04-16|title=İnzibati ərazi bölgüsü təsnifatı|author=Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi|date=2019|publisher=stat.gov.az|accessdate=2020-04-16|language=az}}</ref> [[1992]] წელს ის სომხეთის რესპუბლიკის შეიარაღებულმა ძალებმა დაიკავეს. == სქოლიო == <references group="" responsive="1"></references> [[კატეგორია:შუშის რაიონის სოფლები]] [[კატეგორია:Pages with unreviewed translations]] nhqgn8i6x1st41o7c2dnktszmeghgq5 4408989 4408986 2022-08-19T11:21:44Z Mashull17 143630 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა დასახლება}} '''ქიჩიქ ყალადარესი''' —სოფელი [[აზერბაიჯანი|აზერბაიჯანის რესპუბლიკის]] [[შუშის რაიონი|შუშას რაიონის]] სოფელ გალადარესის ადმინისტრაციულ ტერიტორიულ რაიონში . <ref>{{Cite web|url=https://www.stat.gov.az/menu/5/source/Inzibati_tes.pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200416203250/https://www.stat.gov.az/menu/5/source/Inzibati_tes.pdf|archivedate=2020-04-16|title=İnzibati ərazi bölgüsü təsnifatı|author=Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi|date=2019|publisher=stat.gov.az|accessdate=2020-04-16|language=az}}</ref> [[1992]] წელს ის სომხეთის რესპუბლიკის შეიარაღებულმა ძალებმა დაიკავეს. == სქოლიო == <references group="" responsive="1"></references> [[კატეგორია:შუშის რაიონის სოფლები]] [[კატეგორია:Pages with unreviewed translations]] 7dqkun69zon4fi7ihtdzrem0qe572vq 4408990 4408989 2022-08-19T11:24:13Z Mashull17 143630 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა დასახლება}} '''ქიჩიქ ყალადარესი''' —სოფელი [[აზერბაიჯანი|აზერბაიჯანში რესპუბლიკის]] [[შუშის რაიონი|შუშას რაიონში]] სოფელ გალადარესის ადმინისტრაციულ ტერიტორიულ რაიონში . <ref>{{Cite web|url=https://www.stat.gov.az/menu/5/source/Inzibati_tes.pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200416203250/https://www.stat.gov.az/menu/5/source/Inzibati_tes.pdf|archivedate=2020-04-16|title=İnzibati ərazi bölgüsü təsnifatı|author=Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi|date=2019|publisher=stat.gov.az|accessdate=2020-04-16|language=az}}</ref> [[1992]] წელს ის სომხეთის რესპუბლიკის შეიარაღებულმა ძალებმა დაიკავეს. == სქოლიო == <references group="" responsive="1"></references> [[კატეგორია:შუშის რაიონის სოფლები]] [[კატეგორია:Pages with unreviewed translations]] a7bjonzw78n5mi66s4evcn0dkz6e0tz 4408991 4408990 2022-08-19T11:25:14Z Mashull17 143630 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა დასახლება}} '''ქიჩიქ ყალადარესი''' —სოფელი [[აზერბაიჯანი|აზერბაიჯანში რესპუბლიკის]] [[შუშის რაიონი|შუშის რაიონში]] სოფელ გალადარესის ადმინისტრაციულ ტერიტორიულ რაიონში . <ref>{{Cite web|url=https://www.stat.gov.az/menu/5/source/Inzibati_tes.pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200416203250/https://www.stat.gov.az/menu/5/source/Inzibati_tes.pdf|archivedate=2020-04-16|title=İnzibati ərazi bölgüsü təsnifatı|author=Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi|date=2019|publisher=stat.gov.az|accessdate=2020-04-16|language=az}}</ref> [[1992]] წელს ის სომხეთის რესპუბლიკის შეიარაღებულმა ძალებმა დაიკავეს. == სქოლიო == <references group="" responsive="1"></references> [[კატეგორია:შუშის რაიონის სოფლები]] [[კატეგორია:Pages with unreviewed translations]] cwfv1q2bnw2rhse4fzfvv942um8kfj8 4408992 4408991 2022-08-19T11:26:01Z Mashull17 143630 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა დასახლება}} '''ქიჩიქ ყალადარესი''' —სოფელი [[აზერბაიჯანი|აზერბაიჯანში რესპუბლიკის]] [[შუშის რაიონი|შუშის რაიონში]] სოფელ გალადარესის ადმინისტრაციულ ტერიტორიულ რაიონში . <ref>{{Cite web|url=https://www.stat.gov.az/menu/5/source/Inzibati_tes.pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200416203250/https://www.stat.gov.az/menu/5/source/Inzibati_tes.pdf|archivedate=2020-04-16|title=İnzibati ərazi bölgüsü təsnifatı|author=Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi|date=2019|publisher=stat.gov.az|accessdate=2020-04-16|language=az}}</ref> [[1992-1992 წლიდაბ]] წელს ის სომხეთის რესპუბლიკის შეიარაღებულმა ძალებმა დაიკავეს. == სქოლიო == <references group="" responsive="1"></references> [[კატეგორია:შუშის რაიონის სოფლები]] [[კატეგორია:Pages with unreviewed translations]] peoxonpzmy9kbv8pyscytc92wxlt1jw 4408993 4408992 2022-08-19T11:29:01Z Mashull17 143630 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა დასახლება}} '''ქიჩიქ ყალადარესი''' —სოფელი [[აზერბაიჯანი|აზერბაიჯანში რესპუბლიკის]] [[შუშის რაიონი|შუშის რაიონში]] სოფელ გალადარესის ადმინისტრაციულ ტერიტორიულ რაიონში . <ref>{{Cite web|url=https://www.stat.gov.az/menu/5/source/Inzibati_tes.pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200416203250/https://www.stat.gov.az/menu/5/source/Inzibati_tes.pdf|archivedate=2020-04-16|title=İnzibati ərazi bölgüsü təsnifatı|author=Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi|date=2019|publisher=stat.gov.az|accessdate=2020-04-16|language=az}}</ref> [[1992-1992 წლიდაბ]] ოკუპირებულია სომხეთის შეიარაღებული ძალების მიერ დაიკავეს. == სქოლიო == <references group="" responsive="1"></references> [[კატეგორია:შუშის რაიონის სოფლები]] [[კატეგორია:Pages with unreviewed translations]] fo26v1ot4a3mr0wzu3wet9w48vowaof 1 537397 4408969 2022-08-19T09:32:03Z 178.121.6.41 /* ომონიმია */ ახალი სექცია wikitext text/x-wiki == ომონიმია == ძალიან კარგი პერსონალი, ვიკიპედიის წყალობით. ასევე მინდა დავამატო, რომ თქვენ შეგიძლიათ წაიკითხოთ მეტი interlanguage homonyms On [https://polski.by/omonim_v_polskom/ PolskiPapa] [[სპეციალური:წვლილი/178.121.6.41|178.121.6.41]] 09:32, 19 აგვისტო 2022 (UTC) 5cy931sm2z460ksn36tfdhuymghpprr 3 537398 4408977 2022-08-19T10:37:03Z David1010 704 ახალი გვერდი: {{გამარჯობა}} ~~~~ wikitext text/x-wiki {{გამარჯობა}} [[მომხმარებელი:David1010|<span style="background:#008000;color:#F0F8FF;padding:0 4px">'''''David'''''</span>]][[მომხმარებლის განხილვა:David1010|<span style="background:#F0F8FF;padding:0 4px;color:#008000;">'''''As'''''</span>]] 10:37, 19 აგვისტო 2022 (UTC) 54bbekegacolknh5tijzzodvtf0johq 3 537399 4408978 2022-08-19T10:37:30Z David1010 704 ახალი გვერდი: {{გამარჯობა}} ~~~~ wikitext text/x-wiki {{გამარჯობა}} [[მომხმარებელი:David1010|<span style="background:#008000;color:#F0F8FF;padding:0 4px">'''''David'''''</span>]][[მომხმარებლის განხილვა:David1010|<span style="background:#F0F8FF;padding:0 4px;color:#008000;">'''''As'''''</span>]] 10:37, 19 აგვისტო 2022 (UTC) 54bbekegacolknh5tijzzodvtf0johq 3 537400 4408979 2022-08-19T10:37:48Z David1010 704 ახალი გვერდი: {{გამარჯობა}} ~~~~ wikitext text/x-wiki {{გამარჯობა}} [[მომხმარებელი:David1010|<span style="background:#008000;color:#F0F8FF;padding:0 4px">'''''David'''''</span>]][[მომხმარებლის განხილვა:David1010|<span style="background:#F0F8FF;padding:0 4px;color:#008000;">'''''As'''''</span>]] 10:37, 19 აგვისტო 2022 (UTC) 54bbekegacolknh5tijzzodvtf0johq 3 537401 4408981 2022-08-19T10:39:33Z David1010 704 ახალი გვერდი: {{ვანდალი}} ~~~~ wikitext text/x-wiki {{ვანდალი}} [[მომხმარებელი:David1010|<span style="background:#008000;color:#F0F8FF;padding:0 4px">'''''David'''''</span>]][[მომხმარებლის განხილვა:David1010|<span style="background:#F0F8FF;padding:0 4px;color:#008000;">'''''As'''''</span>]] 10:39, 19 აგვისტო 2022 (UTC) msj6x0t4s33n086nvpeaj3tzvbcwesb 1 537404 4408999 2022-08-19T11:58:46Z არისტოკრატ208 143946 /* ლიონელ მესი */ ახალი სექცია wikitext text/x-wiki == ლიონელ მესი == '''ლიონელ ანდრეს „ლეო“ მესი''' ([[ესპანური ენა|ესპ.]] Lionel Andres Messi; დ. [[24 ივნისი]], [[1987]], [[როსარიო (არგენტინა)|როსარიო]], [[სანტა-ფეს პროვინცია]], [[არგენტინა]]) — [[არგენტინელები|არგენტინელი]] [[ფეხბურთელი]], [[თავდამსხმელი (ფეხბურთი)|თავდამსხმელი]]. [[არგენტინის ეროვნული საფეხბურთო ნაკრები|არგენტინის ეროვნული ნაკრების]] [[კაპიტანი (ფეხბურთი)|კაპიტანი]]. 2021 წლის 10 აგვისტოდან იცავს [[პარი სენ-ჟერმენი|„პარი სენ-ჟერმენის“]] ღირსებას. [[ესპანეთის პრიმერა დივიზიონი|ესპანეთის პრიმერა დივიზიონის]], [[ბარსელონა (საფეხბურთო კლუბი)|„ბარსელონასა“]] და [[არგენტინის ეროვნული საფეხბურთო ნაკრები|არგენტინის ეროვნული ნაკრების]] ყველა დროის საუკეთესო ბომბარდირი. [[ოქროს ბურთი|ოქროს ბურთის]] შვიდგზის და [[ევროპის ოქროს ბუცი|ოქროს ბუცის]] ექვსგზის მფლობელი. საყოველთაოდ აღიარებულია ყველა დროის ერთ-ერთ უდიდეს და მსოფლიოს საუკეთესო თანამედროვე ფეხბურთელად. [[ბარსელონა (საფეხბურთო კლუბი)|„ბარსელონას“]] აკადემიის აღზრდილი. 17 წლის ასაკში უკვე პირველი გუნდის ღირსებას იცავდა. ესპანეთის ათგზის ჩემპიონი, ესპანეთის თასის შვიდგზის და ესპანეთის სუპერთასის რვაგზის მფლობელი, უეფა-ს ჩემპიონთა ლიგის თასის ოთხგზის, [[უეფა-ს სუპერთასი|უეფა-ს სუპერთასის]] სამგზის და [[ფიფა-ს მსოფლიო საკლუბო ჩემპიონატი|ფიფა-ს მსოფლიო საკლუბო ჩემპიონატის]] თასის სამგზის მფლობელი [[ბარსელონა (საფეხბურთო კლუბი)|„ბარსელონას“]] შემადგენლობაში. მის საფეხბურთო სტილს [[დიეგო მარადონა|დიეგო მარადონას]] სტილს ადარებენ, რომელიც მესის თავის მემკვიდრედ მიიჩნევდა. მესიმ ფეხბურთის თამაში ოთხი წლის ასაკიდან დაიწყო. „ბარსელონამ“ მისი პოტენციალი მალევე აღმოაჩინა. [[ბარსელონა (საფეხბურთო კლუბი)|„ბარსელონამ“]] მესის [[ნიუელს ოლდ ბოისი (საფეხბურთო კლუბი)|„ნიუელს ოლდ ბოისიდან“]] „ბარსელონაში“ გადასვლა და ზრდის ჰორმონების დაავადების მკურნალობა შეთავაზა. 2004–05 წლების სეზონში მან სადებიუტო მატჩი ჩაატარა ბარსელონას რიგებში და რეკორდი დაამყარა, როგორც ყველაზე ახალგაზრდა ფეხბურთელი, რომელმაც გოლი გაიტანა [[ლა ლიგა|ლა ლიგაში]]. იმავე სეზონში [[ბარსელონა (საფეხბურთო კლუბი)|„ბარსელონამ“]] ლა ლიგა და [[ჩემპიონთა ლიგა]] მოიგო. მისი პირველი კარგი სეზონი 2006–07 წლების იყო, რომლის [[ელ კლასიკო|ელ კლასიკოშიც]] ჰეთ-თრიკი შეასრულა და ლა ლიგა 26 თამაშში 14 გოლით დაასრულა. 2008–09 წლების სეზონში მესიმ 38 გოლი გაიტანა და ლომის წილი ჩადო [[ბარსელონა (საფეხბურთო კლუბი)|„ბარსელონას“]] ტრიპლეტის მოგებაში. მომდევნო, 2009–10 წლების სეზონში მესიმ ყველა შეჯიბრებაში ერთად 47 გოლი გაიტანა, რითაც [[რონალდო|რონალდოს]] გაუთანაბრდა ერთ სეზონში გატანილი გოლებით. მესი [[2005]] წლის [[ფიფა-ს ოც წლამდე მსოფლიო ჩემპიონატი|ფიფას მსოფლიოს ახალგაზრდული ჩემპიონატის]] საუკეთესო ბომბარდირი გახდა 6 გოლით, რომელთაგან ორი ფინალში გაიტანა. ამის შემდეგ მალევე, იგი [[არგენტინის ეროვნული საფეხბურთო ნაკრები|არგენტინის ეროვნულ ნაკრებში]] დამკვიდრდა. [[მსოფლიო საფეხბურთო ჩემპიონატი 2006|2006 წლის მსოფლიო ჩემპიონატზე]] [[არგენტინის ეროვნული საფეხბურთო ნაკრები|არგენტინელთა]] მიერ ჩატარებული ხუთი მატჩიდან მან სამ შეხვედრაში მიიღო მონაწილეობა და ერთი გოლი გაიტანა. ამ გოლით მესი ყველაზე ახალგაზრდა არგენტინელი ფეხბურთელი გახდა, ვინც [[მსოფლიო საფეხბურთო ჩემპიონატი|მსოფლიო ჩემპიონატზე]] გოლის გატანა შეძლო. [[2008]] წელს, [[პეკინი|პეკინში]] მან თავისი პირველი ეროვნული მედალი მოიგო არგენტინის ოლიმპიურ გუნდთან ერთად. [[მსოფლიო საფეხბურთო ჩემპიონატი 2014|2014 წლის მსოფლიო ჩემპიონატზე]] მესი არგენტინის ნაკრებთან ერთად ვერცხლის პრიზიორი გახდა, თავად მესი კი ტურნირის საუკეთესო ფეხბურთელად აღიარეს. 2021 წლის [[კოპა ამერიკა|კოპა ამერიკაზე]] მესიმ არგენტინის ნაკრებთან ერთად პირველად მოიპოვა ჩემპიონის ტიტული და სამხრეთ ამერიკის თასს დაეუფლა. ამასთან, როგორც 4 გოლისა და 5 საგოლე გადაცემის ავტორს ტურნირის საუკეთესო ბომბარდირის პრიზი გადაეცა, გათამაშების საუკეთესო ფეხბურთელადაც იგი დაასახელეს. ადრეული წლები:მესი დაიბადა [[1987]] წლის [[24 ივნისი|24 ივნისს]], [[არგენტინა|არგენტინის]] ქალაქ [[როსარიო (არგენტინა)|როსარიოში]]. მამამისი, ხორხე ორასიო მესი (დაბადებული 1958 წელს) ქარხანაში მუშაობდა, დედამისი — დამლაგებლად. მისი გვარი იტალიის ქალაქ [[ანკონა|ანკონადან]] არის წარმოშობით, საიდანაც მისი წინაპარი, ანჯელო მესი [[არგენტინა|არგენტინაში]] [[1883]] წელს გადასახლდა. მესის ჰყავს 2 უფროსი ძმა — როდრიგო და მატიასი და ერთი და — მარია სოლი. 5 წლის ასაკში მესიმ ფეხბურთის თამაში დაიწყო გუნდ „გრანდოლიში“, რომლის მწვრთნელიც მამამისი იყო. [[1994]] წელს მესი „ნიუელს ოლდ ბოისში“ გადავიდა, რომელიც მის მშობლიურ ქალაქ [[როსარიო (არგენტინა)|როსარიოში]] იყო. [[1994]]: [[ნიუელს ოლდ ბოისი (საფეხბურთო კლუბი)|„ნიუელსის“]] შემადგენლობაში გატარებულ პირველ წელს, 6 წლის მესიმ 29 მატჩში 40 გოლი გაიტანა. [[1995]]: 30 შეხვედრაში გატანილი 35 გოლი. [[1996]]: 8 წლის ასაკში, მესიმ 27 შეხვედრაში მიიღო მონაწილეობა და 36 გოლი გაიტანა. [[1997]]: 36 შეხვედრაში გატანილი 40 გოლი. [[1998]]: 10 წლის ასაკში მესიმ 25 შეხვედრაში 27 გოლი გაიტანა. [[1999]]: [[ნიუელს ოლდ ბოისი (საფეხბურთო კლუბი)|„ნიუელსში“]] გატარებულ უკანასკნელ სეზონში 11 წლის ლეო მესიმ 29 მატჩში 55 გოლი გაიტანა. [[1994]]-დან [[1999]] წლის ჩათვლით, [[ნიუელს ოლდ ბოისი (საფეხბურთო კლუბი)|„ნიუელსის“]] მაისურით ჩატარებულ 176 შეხვედრაში, მესიმ 234 გოლი გაიტანა. 11 წლის ასაკში მესის ზრდის ჰორმონის უკმარისობა დაუდგინეს. [[არგენტინის პრიმერა დივიზიონი|არგენტინული პრიმერა დივიზიონის]] კლუბ [[რივერ პლეიტი (საფეხბურთო კლუბი)|„რივერ პლეიტმა“]] ინტერესი გამოთქვა მესიზე, მაგრამ ვერ შეძლო მისი მკურნალობისთვის თვეში 900$-ის გადახდა. მესის ოჯახს [[კატალონია|კატალონიაში]] ნათესავები ჰყავდა, რომლებმაც [[ბარსელონა (საფეხბურთო კლუბი)|„ბარსელონას“]] სპორტულ დირექტორს, კარლეს რექსაჩს მესი შესთავაზეს და მამამისთან ერთად შესამოწმებლად გაუშვეს. [[ბარსელონა (საფეხბურთო კლუბი)|„ბარსელონამ“]] მესის თამაშის ნახვის შემდეგ ოჯახს კონტრაქტი შესთავაზა — მესის დაავადებას უმკურნალებდნენ, თუკი კატალონიაში გადმობარგდებოდნენ. ოჯახი დათანხმდა. ევროპაში ჩასვლის შემდეგ მესი „ბარსელონას“ ახალგაზრდულ კლუბში აიყვანეს. მესის ჰყავს ორი ფეხბურთელი ბიძაშვილი: მაქსი და ემანუელ ბიანუჩები. საკლუბო კარიერა: ბარსელონა: მესის ოფიციალური დებიუტი პირველ გუნდში ჟოზე მოურინიოს „პორტოსთან“ შედგა [[2003]] წლის [[26 ნოემბერი|26 ნოემბერს]] (მესი 16 წლის და 145 დღის იყო). ერთი წლის შემდეგ, ფრანკ რაიკაარდმა ლა ლიგაში „ესპანიოლთან“ მატჩში გამოიყვანა [[2004]] წლის [[16 ოქტომბერი|16 ოქტომბერს]] და გახადა მე-3 ყველაზე ახალგაზრდა ფეხბურთელი „ბარსელონას“ ისტორიაში და ყველაზე ახალგაზრდა ფეხბურთელი ლა ლიგის ისტორიაში ([[2007]] წელს ეს რეკორდი მესის თანაგუნდელმა, ბოიან კრკიჩმა დაამხო). მესიმ „ბარსელონასთვის“ მისი პირველი გოლი „ალბასეტეს“ წინააღმდეგ გაიტანა [[2005]] წლის [[1 მაისი|1 მაისს]], როცა 17 წლის, 10 თვის და 7 დღის იყო და გახდა ყველაზე ახალგაზრდა, ვინც ლა ლიგაში გაიტანა „ბარსელონას“ მაისურით, სანამ 2007 წელს მისმა თანაგუნდელმა, ბოიან კრკიჩმა გაიტანა გოლი მესის საგოლე პასით. მესიმ თავის ყოფილ მწვრთნელ ფრანკ რაიკაარდზე ასეთი რამ თქვა: „არასდროს დამავიწყდება ის ფაქტი, რომ მან დაიწყო ჩემი კარიერა და მენდო, როდესაც სულ რაღაც 16 თუ 17 წლის ვიყავი“. 2005–2006 2006–07 წლების სეზონში მესი სასტარტო შემადგენლობაში დამკვიდრდა და 26 თამაშში 14 გოლი გაიტანა. [[12 ნოემბერი|12 ნოემბერს]], „სარაგოსასთან“ მატჩში მესიმ ტერფი მოიტეხა, რომელმაც 3-თვიანი პაუზა გამოუწერა. მესიმ ტრავმა არგენტინაში იმკურნალა და 11 თებერვალს დაბრუნდა „რასინგთან“ მატჩში, რომელშიც მეორე ტაიმში გამოვიდა მოედანზე. 11 მარტის „ელ კლასიკოს“ მესი საუკეთესო ფორმაში შეხვდა, რომელშიც ჰეთთრიკი შეასრულა. მესიმ სამივე გოლით გაათანაბრა ანგარიში, რომლისგანაც ბოლო დამატებით დროში გაიტანა. ჰეთთრიკით, მესი გახდა პირველი ფეხბურთელი „ბარსელონას“ ისტორიაში, ვინც ჰეთთრიკი შეასრულა ელ კლასიკოში („რეალში“ ეს ივან ზამორანომ შეძლო 1995–96 წლების სეზონში). სეზონის დასასრულისკენ მესიმ შედეგიანობას უმატა — 14 გოლიდან 11 მესიმ ბოლო 13 შეხვედრაში გაიტანა.მესიმ დაამტკიცა, რომ მისი მეტსახელი — „ახალი მარადონა“ — არ იყო გადამეტებული, გაიტანა რა მარადონას 2 ყველაზე ცნობილი გოლი ერთ სეზონში. [[2007]] წლის 18 აპრილს მესიმ ესპანეთის თასის ნახევარფინალში „ხეტაფეს“ 2 გოლი გაუტანა, რომელთაგანაც ერთ-ერთი ძალიან ჰგავდა მარადონას მიერ გატანილ გოლს ინგლისის ნაკრების კარში [[1986]] წელს, რომელიც საუკუნის საუკეთესო გოლად არის ცნობილი. მსოფლიო პრესამ მესისა და მარადონას შორის პარალელები გაავლო. ესპანურმა პრესამ მესის „მესიდონა“ შეარქვა. მესიმ იგივე მანძილი გაირბინა, რაც მარადონამ — 61 მეტრი; იმდენივე კაცს გაცდა — 6-ს; დაახლოებით იმავე კუთხიდან გაიტანა და გატანის შემდეგ ისევე გაიქცა კუთხურის დროშასთან, როგორც მარადონა 21 წლის წინ. მატჩის შემდგომ პრესკონფერენციაში მესის თანაგუნდელმა დეკუმ თქვა: „ეს საუკეთესო გოლია, რომელიც ოდესმე მინახავს“. „ესპანიოლთან“ მატჩში მესიმ მარადონას მსგავსი „ღვთის ხელის“ გოლი გაიტანა, როგორიც დიეგომ ინგლისს მეოთხედფინალებში გაუტანა. მესის ჩაუწოდეს, ამ დროს იგი საჯარიმოში იყო და რიკოშეტით მისულ ბურთს ხელი დაახვედრა და ისე შეაგდო კარლოს კამენის კარში. მოუხედავად „ესპანიოლის“ ფეხბურთელების პროტესტისა, გოლი ჩაითვალა. 2007–2008: 2007–08 წლების სეზონის განმავლობაში, მესიმ ერთ კვირაში 5 გოლი გაიტანა და „ბარსელონა“ ლა ლიგის 4-ეულში მოაქცია. 19 სექტემბერს „ბარსელონამ“ ჩემპიონთა ლიგის ჯგუფურ ეტაპზე „ლიონი“ დაამარცხა 3–0 — აქედან ერთი გოლი მესიმ გაიტანა. 22 სექტემბერს მესიმ დუბლი შეასრულა „სევილიასთან“ და 26 სექტემბერს მორიგი დუბლი შეასრულა „სარაგოსასთან“. [[2007]] წლის 27 თებერვალს „ვალენსიასთან“ მესიმ მე-100 ოფიციალური მატჩი ჩაატარა „ბარსელონას“ მაისურით. მესიმ ნომინაცია მიიღო FIFPro-ს წლის საუკეთესო ფეხბურთელის წოდებაზე. ესპანურმა გამომცემლობა „მარკამ“ ონლაინ-გამოკითხვა ჩაატარა, რომელშიც მესიმ ხმების 77 % მიიღო წლის საუკეთესო ფეხბურთელის წოდებაზე. კატალონიურმა გაზეთებმა — „ელ მუნდო დეპორტივომ“ და „სპორტმა“ დაწერეს, რომ „ოქროს ბურთი“ მესის უნდა მიეღო, რომლებსაც [[ფრანც ბეკენბაუერი|ფრანც ბეკენბაუერიც]] დაეთანხმა. [[ფრანჩესკო ტოტი|ფრანჩესკო ტოტიმაც]] განაცხადა, რომ მესი ერთ-ერთი საუკეთესო ფეხბურთელი იყო. მესიმ 6 კვირა ვერ ითამაშა 4 მარტს გაწყვეტილი კუნთის გამო „სელტიკტან“ საჩემპიონთალიგო მატჩში. ბოლო 3 სეზონში მესიმ ამ ტიპის ტრავმა მე-4 ჯერ მიიღო. 2008–2009 [[რონალდინიო|რონალდინიოს]] კლუბიდან წასვლის შემდეგ, მესის 10-ნომრიანი მაისურა ერგო. 2008 წლის 1 ოქტომბერს, [[შახტარი|„შახტართან“]] ჩემპიონთა ლიგის მატჩის დროს [[ტიერი ანრი|ტიერი ანრის]] მაგივრად შემოსულმა მესიმ ბოლო 7 წუთში 2 გოლი გაიტანა და 0–1-იანი წაგება 2–1-იან მოგებად შემოაბრუნა. ლიგის მომდევნო მატჩის [[ატლეტიკო|„ატლეტიკოს“]] წინააღმდეგ იყო, რომელიც ლიონელ მესისა და [[სერხიო აგუერო|სერხიო აგუეროს]] მეგობრულ დუელად ითვლებოდა. მესიმ გოლი საჯარიმო დარტყმიდან გაიტანა, საგოლე პასიც მიითვალა და „ბარსელონამ“ 6–1 მოიგო. მესიმ მორიგი შთამბეჭდავი დუბლი „სევილიას“ შეუსრულა. ერთო გოლი მან მეკარისთვის ბურთის თავზე გადაგდებით გაიტანა, ხოლო მეორე გოლის დროს მახვილი კუთხიდან დაარტყა. [[2008]] წლის 13 დეკემბერს, სეზონის პირველ „ელ კლასიკოზე“ მესიმ „ბარსელონას“ მე-2 გოლი გაიტანა. მატჩში „ბარსელონამ“ 2–0 მოუგო მადრიდის „რეალს“. მესი მე-2 ადგილზე გავიდა [[ფიფა-ს წლის ფეხბურთელი|ფიფას 2008 წლის ფეხბურთელის]] წოდებაზე 678 ქულით. [[2009]] წლის პირველი ჰეთთრიკი მესიმ ესპანეთის თასის მატჩის დროს შეეუსრულა „ატლეტიკოს“, რომელსაც „ბარსელონამ“ 3–1 მოუგო. მესიმ მორიგი მნიშვნელოვანი დუბლი [[2009]] წლის 1 თებერვალს შეასრულა, როცა „ბარსელონა“ 0–1-ს აგებდა რასინგის „სანტანდერთან“ და შეცვლაზე შემოსულმა მესიმ თამაში შემოაბრუნა. მე-2 გოლი მე-5000 აღმოჩნდა „ბარსელონას“ მიერ ლა ლიგაში გატანილ გოლებში. ლა ლიგის 28-ე ტურში მესიმ მიმდინარე სეზონში თავისი 30-ე გოლი „მალაგას“ გაუტანა და გუნდს დაეხმარა „მალაგას“ 6–0 განადგურებაში. [[2009]] წლის 8 აპრილს, ჩემპიონთა ლიგის მეოთხედფინალში მესიმ 2-ჯერ შეუგდო „ბაიერნს“ და დაეხმარა გუნდს 4–0 გამარჯვებაში. მისმი მე-2 გოლი მე-8 აღმოჩნდა ჩემპიონთა ლიგაში, რომელიც მისთვის რეკორდი აღმოჩნდა. 18 აპრილს „ბარსელონა“ „ხეტაფეს“ მესიმ ლა ლიგაში მე-20 გოლი გაიტანა, გუნდმა 1–0 მოიგო და 6 ქულით გაუსწრო მე-2 ადგილზე მყოფ „რეალს“. სეზონის მიწურულს, მესიმ დუბლი შეასრულა სეზონის მე-2 „კლასიკოში“ (სეზონის 35-ე და 36-ე გოლები ყველა შეჯიბრებაში) და „ბარსელონამ“ „რეალი“ 6–2 დაამარცხა. ეს იყო „რეალის“ ყველა მწარე მარცხი [[1930]] წლიდან. თითოეული გოლის გატანის შემდეგ მესი ტელეკამერებთან მირბოდა და მაისურს იწევდა, რომლის ქვეშაც მეორე მაისური იყო წარწერით „Sindrome X Fragil“. ამით მესიმ დაავადებულ ბავშვებს გაუწია ანგარიში. ჩემპიონთა ლიგის ნახევარფინალში, „ჩელსისთან“ საპასუხო მატჩში მესიმ ბოლო წუთზე საგოლე პასი გაუკეთა ანდრეს ინიესტას, რომლის გოლის წყალობითაც „ბარსელონა“ ფინალში გავიდა „მანჩესტერ იუნაიტედთან“ შესახვედრად. მესიმ თავისი პირველი ესპანეთის თასი 13 მაისს მოიგო, რომლის ფინალშიც მესიმ 1 გოლი და 2 საგოლე პასი შეასრულა. გუნდმა ბილბაოს „ატლეტიკს“ 4–1 მოუგო და თასი აწია. მესი დიდა დაეხმარა „ბარსელონას“ ლა ლიგის მოგებაში. ჩემპიონთა ლიგის ფინალში კი მან მე-2 გოლი გაიტანა 70-ე წუთზე (ჩავის პასით) და ასე მოიგო ჩემპიონთა ლიგა. მესი ჩემპიონთა ლიგის ისტორიაში ყველაზე ახალგაზრდა ბომბარდირი გახდა 9 გოლით. მესიმ უეფას წლის ფეხბურთელისა და თავდამსხმელის ჯილდოებიც მიიღო. ჩემპიონთა ლიგის, ლა ლიგისა და ესპანეთის თასი მოგებით „ბარსელონა“ გახდა პირველი ესპანური კლუბი, რომელმაც ტრიპლეტი შეასრულა. 2009–2010[ [[2009]] წლის უეფას სუპერთასის მოგების შემდეგ „ბარსელონას“ მწვრთნელმა, [[ჟოზეპ გვარდიოლა|ჟოზეპ გვარდიოლამ]] თქვა, რომ მესი ალბათ საუკეთესო ფეხბურთელია, რომლის თამაშიც ნანახი აქვს. 19 სექტემბერს მესიმ „ბარსელონასთან“ ახალი კონტრაქტი მოაწერა, რომლის ვადაც [[2016]] წელს გადიოდა. კონტრაქტში შეტანილი იყო პუნქტი, რომლის თანახმადაც, მესის მსურველ კლუბს 250 მილიონი ევრო უნდა გადაეხადა. მესის ხელფასიც გაეზარდა და ზლატან იბრაჰიმოვიჩთან ერთად ლა ლიგის ყველაზე მაღალანაზღაურებადი ფეხბურთელი გახდა 9,5 მილიონი ევროთი წელიწადში. კონტრაქტის მოწერიდან 4 დღეში მესიმ 2 გოლს 1 საგოლე პასი მიამატა რასინგის „სანტანდერთან“ მატჩში, რომელიც „ბარსელონამ“ 4–1 მოიგო. სეზონის პირველი ევროპული გოლი მან კიევის „დინამოსთან“ გაიტანა 29 სექტემბერს, რომელიც გუნდმა 2–0 მოიგო. 25 ოქტომბერს, „კამპ ნოუზე“ „სარაგოსასთან“ 6–1 მოგებაში მესიმ ბოლო გოლი გაიტანა, რომელმაც მესის გოლების სერია 6-მდე აიყვანა 7 მატჩში. [[2009]] წლის 1 დეკემბერს მესიმ „ფრანს ფუტბოლის“ „ოქროს ბურთი“ მიიღო. მან კრისტიანო რონალდოს 240 ქულით გაუსწრო, რაც „ოქროს ბურთის“ ისტორიაში რეკორდია. ჟურნალ „ფრანს ფუტბოლთან“ ინტერვიუში მესიმ თქვა: „მას მე ოჯახს ვუძღვნი. ისინი ყოველთვის მეხმარებოდნენ რთულ პერიოდში და ზოგჯერ ჩემზე მეტადაც განიცდიდნენ ჩემ გასაჭირს“. 19 დეკემბერს, 2009 წლის ფიფას მსოფლიო საკლუბო ჩემპიონატის ფინალში მესიმ „ესტუდიანტესს“ მკერდით გამარჯვების გოლი გაუტანა. გუნდმა წლის მე-6 ტიტული მოიგო. 2 დღის შემდეგ მან ფიფას წლის ფეხბურთელის ჯილდო მოიგო კრისტიანო რონალდოს, ჩავის, კაკასა და ანდრეს ინიესტას ძლევით. ეს ჯილდო მას იქამდე არ ჰქონდა მოგებული და პირველი არგენტინელი გახდა, ვინც ეს ჯილდო მოიგო. [[2010]] წლის 10 იანვარს მან ტენერიფეს ჰეთთრიკი შეუსრულა, რომელიც პირველი იყო სეზონში; 17 იანვარს კი მან „ბარსელონას“ მაისურით თავისი მე-100 გოლი გაუტანა „სევილიას“, რომელიც გუნდმა 4–0 მოიგო. ამის შემდეგ მესის გოლების შთამბეჭდავი დაიწყო, გაიტანა რა 11 გოლი 5 თამაშში. პირველი მან 84-ე წუთზე გაუტანა „მალაგას“ (გუნდმა 2–1 მოიგო); შემდეგ მან 2 გოლი გაუტანა „ალმერიას“ (2–2); „ვალენსიას“ მესიმ ჰეთთრიკი შეუსრულა (3–0); შემდეგი იყო 2 გოლი „შტუტგართან“ ჩემპიონთა ლიგაზე, რომელიც „ბარსელონამ“ 4-0 მოიგო და გაინაღდა ჯგუფიდან გასვლა; დაბოლოს, მან მორიგი ჰეთთრიკი შეუსრულა „სარაგოსას“ (4–2 გასვლით შეხვედრაში). მან თავისი მე-200 მატჩი „ოსასუნასთან“ ითამაშა [[2010]] წლის 14 მარტს. [[2010]] წლის [[6 აპრილი|6 აპრილს]] მან კარიერაში პირველი პოკერი „არსენალთან“ ჩემპიონთა ლიგის ¼ ფინალის შეხვედრაში შეასრულა, რომელიც „ბარსელონამ“ 4–1 მოიგო. ამ პოკერით მან რივალდოს გადაუსწრო და გახდა „ბარსელონას“ საუკეთესო ბომბარდირი ჩემპიონტა ლიგაზე. 10 აპრილს მესიმ სეზონის მე-40 გოლი გაუტანა მადრიდის „რეალს“ სეზონის მე-2 „ელ კლასიკოზე“. 1 მაისს მესიმ სეზონის 50-ე მატჩი ჩაატარა და 2 გოლი გაუტანა „ვილიარეალს“ 4–1 მოგებულ გასვლით შეხვედრაში. 3 დღეში მესიმ მორიგი გოლი გაიტანა „ტენერიფესთან“ 4–1 მოგებულ შეხვედრაში. 8 მაისს მესიმ სეზონში 32-ე გოლი გაუტანა „სევილიას“. მესიმ 33-ე და 34-ე გოლები „ვალიადოლიდს“ გაუტანა ლა ლიგის ბოლო მატჩში, რომლითაც რონალდოს გაუთანაბრდა, რომელმაც 1996–97 წლებში დაამყარა კლუბის რეკორდი. მესის სულ რაღაც 4 გოლი დააკლდა ტელმო სარას რეკორდამდე, რომელმაც ერთ სეზონში 28 გოლი გატანა შეძლო. 2010 წლის 3 ივნისს მესი ზედიზედ მეორედ ლა ლიგის წლის საუკეთესო ფეხბურთელად დაასახელეს. [[მომხმარებელი:არისტოკრატ208|არისტოკრატ208]] ([[მომხმარებლის განხილვა:არისტოკრატ208|განხილვა]]/[[სპეციალური:Contributions/არისტოკრატ208|წვლილი]]) 11:58, 19 აგვისტო 2022 (UTC) cann76b8z346pmyra5qhp4ykqqh1l75