Википеди
inhwiki
https://inh.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B5%D1%80%D1%82%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B0_%D0%BE%D0%B0%D0%B3%D3%80%D1%83%D0%B2
MediaWiki 1.39.0-wmf.23
first-letter
Медиа
Гӏулакха
Ювцар
Доакъашхо
Доакъашхочун дувцар
Википеди
Википеди ювцар
Файл
Файл ювцар
MediaWiki
MediaWiki ювцар
Ло
Ло бувцар
Новкъостал
Новкъостал дувцар
ОагӀат
ОагӀат ювцар
TimedText
TimedText talk
Модуль
Модуль ювцар
Гаджет
Гаджет ювцар
Гаджета къоастадар
Гаджета къоастадар дувцар
Экажакъонгий-Юрт
0
900
54509
54272
2022-08-10T11:01:29Z
Ӏабдуррашид
1210
wikitext
text/x-wiki
{{НП+Россия
| статус = юрт
| ингушское название = Экажакъонгий-Юрт
| русское название = Экажево
| оригинальное название =
| изображение =
| описание изображения =
| герб =
| флаг =
| lat_deg = 43.208037
| lon_deg = 44.818730
| CoordScale =
| регион = Ингушетия
| регион в таблице = ГӀалгӀайче
| район = Назрановский район
| район в таблице = Назрановский район{{!}}Наьсарен
| вид поселения =
| поселение = Экажево
| поселение в таблице = Экажакъонгий-Юрт
| C в регион = нет
| C в район = сверху
| в район = справа
| внутреннее деление =
| вид главы =
| глава = Йовлой Хизара Микаьил
| первое упоминание =
| прежние имена = {{НП-ПН|1944|Экажакъонгий-Юрт ({{lang-ru|Экажево}})|1958|Керда Ардон ({{lang-ru|Новый Ардон, Новоардонское}})}}
| статус с =
| площадь =
| высота центра НП = 541
| климат = юккъера
| население = {{ Население | Экажево | тс }}
| год переписи = {{ Население | Экажево | г }}
| плотность =
| агломерация =
| национальный состав = [[гӀалгӀай]]
| конфессиональный состав = [[сунний]] [[бусалба ди|бусалба]]
| этнохороним =
| часовой пояс = +3
| почтовый индекс = 386126
| телефонный код = 8732
| цифровой идентификатор = 26220850001
| категория в Commons =
| сайт =
}}
'''Экажакъонгий-Юрт''', е '''Эккажакъонгий-Юрт''' ''(я)'' ({{lang-ru|Экажево}}, {{lang-en|Ekazhevo}}) — [[ГIалгIайче|ГIалгIай Мехка]] [[Наьсарен шахьар|Наьсарен шахьаре]] ула [[юрт]]. Карарча хана юрт геттара йоккха хинна, Шолжа аьтта берда тӀа а яьнна, [[Наьсар-Керте|Наьсар-Кертах]] дӀакхийттий, малхбоалехьа [[СурхатӀе]]нах дӀакхийттий, гӀинбухенгахьа [[ГӀаьзе-Коа]]нах, [[Дошлакъий-Юрт]]ах дӀакхийттий, хӀаьта къулбехьенгахьа [[Магас]]ах кхийттий. Экажкъонгий-Юрта доазув да 4390 квадратни километра боарам. ГӀалгӀай мехка меттел, ерригача Россе а эггара йоккхагӀйола юрт я ер. ДӀалаьрхӀача, 30000 гаргга саг вах укхаза{{sfn|Матенаькъан Илез|2021|c=}}.
== Ӏалами моттиги ==
[[Кен]] [[Сунжа (приток Терека)|Шолжах]] хьакхетача метте ул Экажакъонгий-Юрт [[Наьсар-Керте]]ни [[Гамурзиевский административный округ|Дошлакъий-Юрт]]а́и духьала. Никъ мара хӀама дац уж юрташ къоастаеш. Юрта юккъе гӀолла чакх а доалаш Ӏододача Шовжал совгӀа, кхы а дукха тайпара [[бухдувла хий|духдувлаш хиш]], [[хьаст]]аш да{{sfn|Матенаькъан Илез|2021|c=}}.
Ший тайпара [[гув]]нашца ийнача, дукха шаьра йоацача метте ул Экажкъонгий-Юрт. Цудухьа, Экажкъонгий-Юртара Ӏоарадолхаш мел дола наькъаш дукха йоккха йоацача [[мухале]]нгахьа чудолхаш да. Цун доазув да СурхатӀенца, [[Ӏаьлий-Юрт]]аца, [[Магас]]аца, [[Наьсаре]]нца, [[Дошлакъий-Юрт]]аца, [[ГӀаьзе-Коа]]ца, [[Яндаре]]ца. ДӀалаьрхӀача, Магас а тӀехьа ворхӀ юрт я уж цунна гонахьа ядараш. Иштта цу тайпара дукхача юрташца доазув долаш кхы юрт яц вай мехка. ГӀазий-Ковнацеи, Яндаренцеи, СурхатӀенцеи доазув долча мара, дукха хьу йолаш моттиг яц Экажкъонгий-Юрт. ДӀахо йолча моттигашка [[СССР|Совета Ӏаьдала]] хана дӀайийна хиннача а хьуна оасаш мара{{sfn|Матенаькъан Илез|2021|c=}}.
== Тархьар ==
На сегодняшний день непосредственно в селе Экажево археологами зафиксированы: на восточной окраине села — «Экажевское городище № 1 ''Ачамза-боарз''» ''(«Ачам-боарз»)''; в 50 м от городища ''«Ачамза-боарз»'' — «Экажевское городище № 2»; в 2,5 км к северо-востоку от села — «Экажевское городище № 3»{{sfn|Кодзоев|2001|}}.
== Тархьар ==
[[File:Базар возле аула Экажево.jpg|thumb|250px|Экажакъонгий-Юртара базар. 1928 шу.]]
Духтохкархо волча [[Коазой Дауда Нурдин]] я́ха́чох, Экажакъонгий-Юрт уллача метте Ӏилманхошта-археологашта кораяьй кхера заман ха́на нах баьха моттигаш. Дукха къаьна, эзараш шераш дола, нах баьха моттигаш а нах дӀабийхка моттигаш а я юрта. Эггара къаьнагӀа Экажакъонгий-Юрта археологашта кордаь [[мург]]аш [[ГӀалгӀайче|ГӀалгӀай мехка]] хиннача [[Мустьерская культура|Мустье заманга]] дилла́д<ref>{{книга|автор= Любин В. П.|часть= Мустьерские культуры Северного Кавказа|заглавие= V Крупновские чтения по археологии Кавказа (Тезисы докладов)|язык=ru|место= Махачкала|год= 1975|страницы= 2|ref= Любин}}</ref><ref>{{книга|автор= Любин В. П., Беляева Е. В.|часть= Среднепалеолитические памятники Ингушетии и проблема миграции палеолитических людей в центральной части Большого Кавказа|заглавие= Startum plus. №1|язык=ru|место= Кишинёв|год= 2001|страницы= 322-337|ref= Любин, Беляева}}</ref>. Укхаза йоал эрсий меттала «Экажевское поселение» оалаш йола хьалха нах баьха́ моттиг, Ӏилманхоша [[Бронзовый век|геза за́ман]] [[Куро-араксская культура|Кура́й-А́рахин культурах]] хинналга лоархӀ из<ref>{{книга|автор= Лопан О. В., Маслов В. Е.|часть= Экажевское поселение — памятник эпохи бронзы в Ингушетии|заглавие= Древности Северного Кавказа|язык=ru|место= М.|год= 1999|страницы= 61-86|ref= Лопан, Маслов}}</ref>.
Экажакъонгий-Юрта доазон тӀа дукха [[аланы|аланой]] [[городище|бур-боарзаш]] хилар бахьан долаш цхьаболча духтохкархошта хет [[Магас (столица Алании)|ширача Магаса́]] юкъейодаш из хиннай аьнна<ref name="Ghalghay">{{cite web |url=http://ghalghay.com/2009/11/28/%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D1%8B-%D0%B2-i%E2%80%94ix-%D0%B2%D0%B2/|title=Аланы в I—IX вв.|author= Исторический проект «Ингушетия: 34Исторические Параллели»|date= 2009-11-28|work= |publisher=Ghalghay.com|accessdate=2015-11-09 |lang=ru}}</ref>, хӀаьта Магас [[нанагӀала]] хиннай хӀанзара ГӀалгӀайче а чулоацаш хиннача [[Алания|Аланой паччахьалкхен]]{{sfn|Долгиева, Картоев, Кодзоев, Матиев|2013|c=118}}. КхоайттлагӀча бӀаьшера [[ГӀалгӀайчен тархьар#Юкъера бӀаьшераш|моалоша йохаяьй]] из{{sfn|Матенаькъан Илез|2021|c=}}.
Таханарча Экажкъонгий-Юртах 200-300 шераш хьалха кхыйола цӀераш йоахаш хиннай. Заманга а ханага а хьежжа хувцаеннай уж цӀераш. Каьхаташ тӀа 1760-ча шера Ӏойилларг лоархӀаш я Экажкъонгий-Юрт{{sfn|Матенаькъан Илез|2021|c=}}.
БарайттлагӀа бӀаьшу чакхдоалаш, ткъестлагӀа бӀаьшу долалуш йолча ханашка, тайпах тӀаухаш болча наха, шоашта къаьст-къаьста моттигаш белгал а еш, юха цхьацца отараш Ӏодийхкад хӀанз Экажакъонгий-Юрт уллача моттиге, цхьатарра лоамара а кхычахьа шарачара а тӀаухача наха. Бакъда, ЦӀечой Экажа къонгий цӀи дӀаяхай ерригача юртах<ref>д.ф.н. Алимбек Куркиев, «О некоторых топонимических названиях плоскостной Ингушетии»</ref>{{sfn|Матенаькъан Илез|2021|c=}}.
Додача Шолжа аьтта оагӀорахьа лакхача берда тӀа, Экажакъонгий-Юртах а йоаллаш ГӀазий-Коа Ӏойиллараш а Экажакъонгий-Юртара нах ба. 1919-гӀча шера Экажкъонгий-Юртарча наха, Деникина эскара духьалъайтта, чӀоагӀа тӀом баьб, бакъда дагдоаццаш тийшача балхаца тӀабенача моастагӀчун бӀуво еррига юрт йоагаяьй. Иштта дале а, гӀалгӀаш эшадаьд Деникина эскар. Кхайканза венача хьаьша таӀазар даь, эшаваь, кхы цунгара кхерам боацаш шоаш паргӀата ма байланге а, юха шоай юрта хьал тоадаьд Экажкъонгий-юртарча бахархоша. Бакъда, 1944-гӀча шера Нохч-ГӀалгӀай СибарегӀа бохийтача хана, шоаша мел хьийга къа дита дийзад цар. ХӀаьта цу юрта баха хӀирий Ӏохайшаб. Юрта цӀи а хийца хиннай «Ново-Ардонское» аьнна{{sfn|Матенаькъан Илез|2021|c=}}<ref>{{Cite web |url=http://chechenorg.zama.fm/?p=598 |title=Краткая историческая справка об административно-территориальном делении Чечено-Ингушетии |accessdate=2019-03-02 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181108184414/http://chechenorg.zama.fm/?p=598 |archivedate=2018-11-08 |deadlink=yes }}</ref><ref>Ведомости Верховного Совета РСФСР № 5 1958</ref>. Иштта из чуйоагӀаш хиннача Назрановский района цӀи а хийца хиннай «Коста-Хитагуровский район» аьнна. Бакъда, юха шоай мехкашка цӀабахка наха паргӀато а яьнна, 1957-гӀча шера гӀалгӀай юха цӀаахаболабенначул тӀехьагӀа, цигара хӀирий дӀа а баха, юха меттаоттаяьй юрта цӀи Экажкъонгий-юрт{{sfn|Матенаькъан Илез|2021|c=}}.
Юрта а юртйисте а [[Басаев, Шамиль Салманович|Басаев Шамали]], [[Саид Бурятский|Бурятий СаӀиди]] мо бола Россе Ӏаьдала духьала тӀом беш хинна нах боабаьб. Уж мо бола нах лувцаш юрта йихьа хинна спецоперацеш чӀоагӀа ювцаш хиннай [[пресса|прессе]]<ref>{{Cite web |url=http://www.memo.ru/2010/03/18/1803102.htm |title=Спецоперация в Экажево 2-3 марта. Детали, свидетельства, фото |accessdate=2013-10-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130910103944/http://www.memo.ru/2010/03/18/1803102.htm |archivedate=2013-09-10 |deadlink=yes }}</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.memo.ru/2010/03/05/0503102.htm |title=Спецоперация 2-3 марта в селе Экажево: вопросы остаются |accessdate=2013-10-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120117052750/http://www.memo.ru/2010/03/05/0503102.htm |archivedate=2012-01-17 |deadlink=yes }}</ref>.
=== Боарзаш ===
ӀодоагӀача Кена берда аьрдехьа, лакхе тӀа багӀа цӀихеза ший тархьар дола Ачамаза-боарз{{sfn|Кодзоев|2001|}}. ГӀалгӀай мехкара къаьнача бурбоарзех эггара хозагӀчарех а лаккхагӀчарех лоархӀ из. Духтохкархоша яхачох, 8-13 бӀаьшерашка хьалбе́гӀа ба Ачамаза-боарз. Шоай юрта гонахьа ядача юрташца бувзам лоаттабеш хиннаб Экажкъонгий-Юртарча наха укх бурабоарза тӀара. Из бакъдеш да СурхатӀера Нада-боарз Ачамаза-боарза тӀара дӀахьежача гуш хилар. Иштта кхыйолча юрташкара ха лоаттадаь аййенна моттигаш а гу укхазара дӀахьежача. Ачамаза-боарзах тилла цӀи ювзаенна я гӀалгӀай наьртий оаламашка вувцаш волча, наьртах хиннача Ачамаза сийна. Наха дувцачох, цу Ачамаза-боарза тӀа дӀавелла воал Ачамаз{{sfn|Матенаькъан Илез|2021|c=}}.
Ачамаза боарз иштта «Экажакъонгий-Юртара №1 йола боарз» яхаш ба. Цох 50 метр ӀотӀехьаваьлча «Экажакъонгий-Юртара № 2 йола бур-боарз» боалл; юртара гӀинбухе-малхбоалехьа Ӏоараваьлча 2,5 км «Экажакъонгий-Юртара № 3 йола бур-боарз» боалл{{sfn|Кодзоев|2001|}}.
=== КӀужбагӀа хи ===
Экажкъонгий-юртеи, СурхатӀеи, Яндареи – кхаь юрта доазув вӀашкаоттача, цу юрташкарча боккхийча наха хьадувцачох, хьажа нах а ухаш, 100 метр совгӀа лакха а йолаш, «КӀужбагӀа хи» яха лакха га яьгӀай, хӀанзчул 100 шу совггӀа хьалха. Цу боккхагӀаша дувцачох, из хи бежаб 1908-1910-ча шерашка{{sfn|Матенаькъан Илез|2021|c=}}.
=== Аламбекъаш ===
Дукха вай къаман истореца дувзаденна аламбекъаш дагӀа Экажкъонгий-Юрта. Царех шиъ №1 йолча ишколе дагӀа, уж да 1918-1922-ча шерашка хиннача БӀурахой тӀема турпалаштеи, 1941-1944-чеи шерашка хиннача Сийлахь боккхача тӀема турпалаштеи хетадаь овттадаь. ДӀахо №2 йолча ишколе а дагӀа, цу юртара хьаваьннача, 1979-1989 шерашка Афганистане хиннача тӀем тӀа дакъа лоацаш хиннача Советски амала бӀухочоа Овшанаькъан Халита Саламхана оттадаь цхьа аламбекъа. Иштта ВЦИК СССРа юрта грамота еннай, 1919-ча шера инарал Диникина бӀуна духьала денале латтарах{{sfn|Матенаькъан Илез|2021|c=}}.
== Инфраструктура ==
Юрта пхи дешара [[ишкол]] я. Царех цаӀ юкъара юхьанцарча дешара ишкол я, кхоъ юкъара юкъерча дешара я, цаӀ маьха бераш деша дагӀаш юкъара ишкол «Интеллект» я. Укх юрта дукха нах бахаш хиларах, ма хетта тоъам болаш яц уж ишколаш. Цудухьа юрта кхы а ши ишкол хьалъеш латт. Кхоъ [[берий беш]] я укх юрта, шиъ Ӏаьдалеи, цаӀ маьхаи. Йоккха [[ФОК]] я укхаза хьаяь кагирхошта [[спорт]]а даькъе къахьега. Иштта кхы а юрта бахархошта эшашдола административни оала цӀенош а да укхаза, наха балха моттиг Ӏалашъеш хьадаь. Наьсарен шахьара бахархошта лаьрхӀа доа «паспортный стол» оала цӀа а укх юрта дагӀа. Диъ [[Рузбан маьждиг]] да, уж доацаш кхы а тоабана (жамаӀата) маьждигаш да{{sfn|Матенаькъан Илез|2021|c=}}.
ДӀадувш дола лаьтта хьаьна, дӀайийна хӀама дика хьувкхъаш да. «Экажакъонгий-Юртара коартол», аьле, тхьовра денз хьа дика цӀи йоаккхаш я, кхашка дӀаювш хьайоаккхаш йола коартол. Юртбоахамца къахьегаш дукха нах ба укх юрта.
== Баха нах ==
Экажакъонгий-Юрт 17 424 саг ваха ([[2015|2015]] шу). Укх юртара дукха дийша Ӏалам нах, йоазонхой арабайнаб. ДукхагӀа, шоаш дӀадувча лаьттанца а, ше-ший хьадеш долча хӀаманца а, хьаьнала къа а хьегаш, бахаш ба укхаза нах. Юрта дукхача тайпан нах бах. ДӀалаьрхӀача, 25900 гаргга саг вах укхаза. Уж боацаш, юрта хана чухьа дӀадӀаязбаь 3800 саг ва вахаш. Уж а вожаш а дӀалаьрхӀача берригаш а 29700 саг хул уж. Пригородни районера а, нохчашкахьара а беха баьхкача беженцех нах а бах укх юрта тоъал{{sfn|Матенаькъан Илез|2021|c=}}.
'''Къамаш'''<br />
{| border="1" cellpadding="7" cellspacing="0" style="margin: 10px 0 10px 25px; background: #f9f9f9; border: 1px #AAA solid; border-collapse: collapse; font-size: 85%; float: center;"
|- style="background: #E9E9E9"
|-
|'''style="background: bgcolor="#DEB887" | '''Хьисап деш нах дIаязбара шу'''
|'''style="background: bgcolor="#DEB887" | '''<center>2010<ref>[http://ingstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/ingstat/resources/88de168040471b769f8bdf0fa8517bb1/том+4.+Национальный+состав+и+владение+языками%2C+гражданство+по+Республике+Ингушетия.rar ВПН том 4. Таблица 4. Население по национальности и владению русским языком Республики Ингушетия]</ref>'''
|-
|'''[[ГIалгIай|гIалгIай]]'''
|{{КIезигдалар}}15 386<br />(''98,3 %'')
|-
|'''кхыбараш'''
|272<br />(''1,7 %'')
|-
|'''style="background: bgcolor="#DEB887" |'''всего'''
|'''style="background: bgcolor="#DEB887" |'''15 658 (100 %)'''
|}
== Белгалдаккхар ==
{{белгалдаккхар}}
== ТӀатовжамаш ==
* {{статья
|автор= [[Матенаькъан Илез|Матенаькъан Илез]]
|заглавие= ГIалгIай Мехка юкъара юрт
|ссылка= https://serdalo.ru/sites/default/files/gazette-pdf/serdalo-15-12460-16-12461-04-02-2021.pdf
|язык= inh
|издание= [[Сердало (газет)|Сердало]]
|тип= газет
|год= 2021
|месяц= 02
|число= 04
|том=
|номер= №15-16 (12460-561)
|страницы= |doi= |issn=
|ref= Матенаькъан Илез}}
* {{книга
|автор = Долгиева М. Б., Картоев М. М., Кодзоев Н. Д., Матиев Т. Х.
|заглавие = История Ингушетии
|издание = 4-е изд
|место = Ростов-на-Дону
|издательство = Южный издательский дом
|год = 2013
|страниц = 600
|isbn = 978-5-98864-056-1
|ref = Долгиева, Картоев, Кодзоев, Матиев
}}
* {{книга|автор=Кодзоев Н. Д.|заглавие=История ингушского народа|ссылка=http://www.memo.ru/d/34363.html|место=Назрань|год=2011|часть=Глава 5: Ингушетия в XIX в. § 1. Ингушетия в первой половине XIX в.|ref=Кодзоев Н.Д.}}
* {{статья|автор=Кодзоев Н. Д.|заглавие=Местонахождение и значение названия аланской столицы города Магас|ссылка=http://www.liveinternet.ru/community/2411429/post80498386/|язык=ru|издание=Вестник Археологического центра|место=Назрань|год=2001|выпуск=1|страницы=43—52|ref=Кодзоев}}
* {{ВТ-ЭСБЕ|Екажевой}}
[[ОагӀат:ГӀалгӀай юрташ]]
[[ОагӀат:Наьсарен шахьара нах баха моттигаш]]
akhksspc7skgkzj56cmautyqjrfw5cg
54510
54509
2022-08-10T11:01:41Z
Ӏабдуррашид
1210
wikitext
text/x-wiki
{{НП+Россия
| статус = юрт
| ингушское название = Экажакъонгий-Юрт
| русское название = Экажево
| оригинальное название =
| изображение =
| описание изображения =
| герб =
| флаг =
| lat_deg = 43.208037
| lon_deg = 44.818730
| CoordScale =
| регион = Ингушетия
| регион в таблице = ГӀалгӀайче
| район = Назрановский район
| район в таблице = Назрановский район{{!}}Наьсарен
| вид поселения =
| поселение = Экажево
| поселение в таблице = Экажакъонгий-Юрт
| C в регион = нет
| C в район = сверху
| в район = справа
| внутреннее деление =
| вид главы =
| глава = Йовлой Хизара Микаьил
| первое упоминание =
| прежние имена = {{НП-ПН|1944|Экажакъонгий-Юрт ({{lang-ru|Экажево}})|1958|Керда Ардон ({{lang-ru|Новый Ардон, Новоардонское}})}}
| статус с =
| площадь =
| высота центра НП = 541
| климат = юккъера
| население = {{ Население | Экажево | тс }}
| год переписи = {{ Население | Экажево | г }}
| плотность =
| агломерация =
| национальный состав = [[гӀалгӀай]]
| конфессиональный состав = [[сунний]] [[бусалба ди|бусалба]]
| этнохороним =
| часовой пояс = +3
| почтовый индекс = 386126
| телефонный код = 8732
| цифровой идентификатор = 26220850001
| категория в Commons =
| сайт =
}}
'''Экажакъонгий-Юрт''', е '''Эккажакъонгий-Юрт''' ''(я)'' ({{lang-ru|Экажево}}, {{lang-en|Ekazhevo}}) — [[ГIалгIайче|ГIалгIай Мехка]] [[Наьсарен шахьар|Наьсарен шахьаре]] ула [[юрт]]. Карарча хана юрт геттара йоккха хинна, Шолжа аьтта берда тӀа а яьнна, [[Наьсар-Керте|Наьсар-Кертах]] дӀакхийттий, малхбоалехьа [[СурхатӀе]]нах дӀакхийттий, гӀинбухенгахьа [[ГӀаьзе-Коа]]нах, [[Дошлакъий-Юрт]]ах дӀакхийттий, хӀаьта къулбехьенгахьа [[Магас]]ах кхийттий. Экажкъонгий-Юрта доазув да 4390 квадратни километра боарам. ГӀалгӀай мехка меттел, ерригача Россе а эггара йоккхагӀйола юрт я ер. ДӀалаьрхӀача, 30000 гаргга саг вах укхаза{{sfn|Матенаькъан Илез|2021|c=}}.
== Ӏалами моттиги ==
[[Кен]] [[Сунжа (приток Терека)|Шолжах]] хьакхетача метте ул Экажакъонгий-Юрт [[Наьсар-Керте]]ни [[Гамурзиевский административный округ|Дошлакъий-Юрт]]а́и духьала. Никъ мара хӀама дац уж юрташ къоастаеш. Юрта юккъе гӀолла чакх а доалаш Ӏододача Шовжал совгӀа, кхы а дукха тайпара [[бухдувла хий|духдувлаш хиш]], [[хьаст]]аш да{{sfn|Матенаькъан Илез|2021|c=}}.
Ший тайпара [[гув]]нашца ийнача, дукха шаьра йоацача метте ул Экажкъонгий-Юрт. Цудухьа, Экажкъонгий-Юртара Ӏоарадолхаш мел дола наькъаш дукха йоккха йоацача [[мухале]]нгахьа чудолхаш да. Цун доазув да СурхатӀенца, [[Ӏаьлий-Юрт]]аца, [[Магас]]аца, [[Наьсаре]]нца, [[Дошлакъий-Юрт]]аца, [[ГӀаьзе-Коа]]ца, [[Яндаре]]ца. ДӀалаьрхӀача, Магас а тӀехьа ворхӀ юрт я уж цунна гонахьа ядараш. Иштта цу тайпара дукхача юрташца доазув долаш кхы юрт яц вай мехка. ГӀазий-Ковнацеи, Яндаренцеи, СурхатӀенцеи доазув долча мара, дукха хьу йолаш моттиг яц Экажкъонгий-Юрт. ДӀахо йолча моттигашка [[СССР|Совета Ӏаьдала]] хана дӀайийна хиннача а хьуна оасаш мара{{sfn|Матенаькъан Илез|2021|c=}}.
== Тархьар ==
[[File:Базар возле аула Экажево.jpg|thumb|250px|Экажакъонгий-Юртара базар. 1928 шу.]]
Духтохкархо волча [[Коазой Дауда Нурдин]] я́ха́чох, Экажакъонгий-Юрт уллача метте Ӏилманхошта-археологашта кораяьй кхера заман ха́на нах баьха моттигаш. Дукха къаьна, эзараш шераш дола, нах баьха моттигаш а нах дӀабийхка моттигаш а я юрта. Эггара къаьнагӀа Экажакъонгий-Юрта археологашта кордаь [[мург]]аш [[ГӀалгӀайче|ГӀалгӀай мехка]] хиннача [[Мустьерская культура|Мустье заманга]] дилла́д<ref>{{книга|автор= Любин В. П.|часть= Мустьерские культуры Северного Кавказа|заглавие= V Крупновские чтения по археологии Кавказа (Тезисы докладов)|язык=ru|место= Махачкала|год= 1975|страницы= 2|ref= Любин}}</ref><ref>{{книга|автор= Любин В. П., Беляева Е. В.|часть= Среднепалеолитические памятники Ингушетии и проблема миграции палеолитических людей в центральной части Большого Кавказа|заглавие= Startum plus. №1|язык=ru|место= Кишинёв|год= 2001|страницы= 322-337|ref= Любин, Беляева}}</ref>. Укхаза йоал эрсий меттала «Экажевское поселение» оалаш йола хьалха нах баьха́ моттиг, Ӏилманхоша [[Бронзовый век|геза за́ман]] [[Куро-араксская культура|Кура́й-А́рахин культурах]] хинналга лоархӀ из<ref>{{книга|автор= Лопан О. В., Маслов В. Е.|часть= Экажевское поселение — памятник эпохи бронзы в Ингушетии|заглавие= Древности Северного Кавказа|язык=ru|место= М.|год= 1999|страницы= 61-86|ref= Лопан, Маслов}}</ref>.
Экажакъонгий-Юрта доазон тӀа дукха [[аланы|аланой]] [[городище|бур-боарзаш]] хилар бахьан долаш цхьаболча духтохкархошта хет [[Магас (столица Алании)|ширача Магаса́]] юкъейодаш из хиннай аьнна<ref name="Ghalghay">{{cite web |url=http://ghalghay.com/2009/11/28/%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D1%8B-%D0%B2-i%E2%80%94ix-%D0%B2%D0%B2/|title=Аланы в I—IX вв.|author= Исторический проект «Ингушетия: 34Исторические Параллели»|date= 2009-11-28|work= |publisher=Ghalghay.com|accessdate=2015-11-09 |lang=ru}}</ref>, хӀаьта Магас [[нанагӀала]] хиннай хӀанзара ГӀалгӀайче а чулоацаш хиннача [[Алания|Аланой паччахьалкхен]]{{sfn|Долгиева, Картоев, Кодзоев, Матиев|2013|c=118}}. КхоайттлагӀча бӀаьшера [[ГӀалгӀайчен тархьар#Юкъера бӀаьшераш|моалоша йохаяьй]] из{{sfn|Матенаькъан Илез|2021|c=}}.
Таханарча Экажкъонгий-Юртах 200-300 шераш хьалха кхыйола цӀераш йоахаш хиннай. Заманга а ханага а хьежжа хувцаеннай уж цӀераш. Каьхаташ тӀа 1760-ча шера Ӏойилларг лоархӀаш я Экажкъонгий-Юрт{{sfn|Матенаькъан Илез|2021|c=}}.
БарайттлагӀа бӀаьшу чакхдоалаш, ткъестлагӀа бӀаьшу долалуш йолча ханашка, тайпах тӀаухаш болча наха, шоашта къаьст-къаьста моттигаш белгал а еш, юха цхьацца отараш Ӏодийхкад хӀанз Экажакъонгий-Юрт уллача моттиге, цхьатарра лоамара а кхычахьа шарачара а тӀаухача наха. Бакъда, ЦӀечой Экажа къонгий цӀи дӀаяхай ерригача юртах<ref>д.ф.н. Алимбек Куркиев, «О некоторых топонимических названиях плоскостной Ингушетии»</ref>{{sfn|Матенаькъан Илез|2021|c=}}.
Додача Шолжа аьтта оагӀорахьа лакхача берда тӀа, Экажакъонгий-Юртах а йоаллаш ГӀазий-Коа Ӏойиллараш а Экажакъонгий-Юртара нах ба. 1919-гӀча шера Экажкъонгий-Юртарча наха, Деникина эскара духьалъайтта, чӀоагӀа тӀом баьб, бакъда дагдоаццаш тийшача балхаца тӀабенача моастагӀчун бӀуво еррига юрт йоагаяьй. Иштта дале а, гӀалгӀаш эшадаьд Деникина эскар. Кхайканза венача хьаьша таӀазар даь, эшаваь, кхы цунгара кхерам боацаш шоаш паргӀата ма байланге а, юха шоай юрта хьал тоадаьд Экажкъонгий-юртарча бахархоша. Бакъда, 1944-гӀча шера Нохч-ГӀалгӀай СибарегӀа бохийтача хана, шоаша мел хьийга къа дита дийзад цар. ХӀаьта цу юрта баха хӀирий Ӏохайшаб. Юрта цӀи а хийца хиннай «Ново-Ардонское» аьнна{{sfn|Матенаькъан Илез|2021|c=}}<ref>{{Cite web |url=http://chechenorg.zama.fm/?p=598 |title=Краткая историческая справка об административно-территориальном делении Чечено-Ингушетии |accessdate=2019-03-02 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181108184414/http://chechenorg.zama.fm/?p=598 |archivedate=2018-11-08 |deadlink=yes }}</ref><ref>Ведомости Верховного Совета РСФСР № 5 1958</ref>. Иштта из чуйоагӀаш хиннача Назрановский района цӀи а хийца хиннай «Коста-Хитагуровский район» аьнна. Бакъда, юха шоай мехкашка цӀабахка наха паргӀато а яьнна, 1957-гӀча шера гӀалгӀай юха цӀаахаболабенначул тӀехьагӀа, цигара хӀирий дӀа а баха, юха меттаоттаяьй юрта цӀи Экажкъонгий-юрт{{sfn|Матенаькъан Илез|2021|c=}}.
Юрта а юртйисте а [[Басаев, Шамиль Салманович|Басаев Шамали]], [[Саид Бурятский|Бурятий СаӀиди]] мо бола Россе Ӏаьдала духьала тӀом беш хинна нах боабаьб. Уж мо бола нах лувцаш юрта йихьа хинна спецоперацеш чӀоагӀа ювцаш хиннай [[пресса|прессе]]<ref>{{Cite web |url=http://www.memo.ru/2010/03/18/1803102.htm |title=Спецоперация в Экажево 2-3 марта. Детали, свидетельства, фото |accessdate=2013-10-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130910103944/http://www.memo.ru/2010/03/18/1803102.htm |archivedate=2013-09-10 |deadlink=yes }}</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.memo.ru/2010/03/05/0503102.htm |title=Спецоперация 2-3 марта в селе Экажево: вопросы остаются |accessdate=2013-10-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120117052750/http://www.memo.ru/2010/03/05/0503102.htm |archivedate=2012-01-17 |deadlink=yes }}</ref>.
=== Боарзаш ===
ӀодоагӀача Кена берда аьрдехьа, лакхе тӀа багӀа цӀихеза ший тархьар дола Ачамаза-боарз{{sfn|Кодзоев|2001|}}. ГӀалгӀай мехкара къаьнача бурбоарзех эггара хозагӀчарех а лаккхагӀчарех лоархӀ из. Духтохкархоша яхачох, 8-13 бӀаьшерашка хьалбе́гӀа ба Ачамаза-боарз. Шоай юрта гонахьа ядача юрташца бувзам лоаттабеш хиннаб Экажкъонгий-Юртарча наха укх бурабоарза тӀара. Из бакъдеш да СурхатӀера Нада-боарз Ачамаза-боарза тӀара дӀахьежача гуш хилар. Иштта кхыйолча юрташкара ха лоаттадаь аййенна моттигаш а гу укхазара дӀахьежача. Ачамаза-боарзах тилла цӀи ювзаенна я гӀалгӀай наьртий оаламашка вувцаш волча, наьртах хиннача Ачамаза сийна. Наха дувцачох, цу Ачамаза-боарза тӀа дӀавелла воал Ачамаз{{sfn|Матенаькъан Илез|2021|c=}}.
Ачамаза боарз иштта «Экажакъонгий-Юртара №1 йола боарз» яхаш ба. Цох 50 метр ӀотӀехьаваьлча «Экажакъонгий-Юртара № 2 йола бур-боарз» боалл; юртара гӀинбухе-малхбоалехьа Ӏоараваьлча 2,5 км «Экажакъонгий-Юртара № 3 йола бур-боарз» боалл{{sfn|Кодзоев|2001|}}.
=== КӀужбагӀа хи ===
Экажкъонгий-юртеи, СурхатӀеи, Яндареи – кхаь юрта доазув вӀашкаоттача, цу юрташкарча боккхийча наха хьадувцачох, хьажа нах а ухаш, 100 метр совгӀа лакха а йолаш, «КӀужбагӀа хи» яха лакха га яьгӀай, хӀанзчул 100 шу совггӀа хьалха. Цу боккхагӀаша дувцачох, из хи бежаб 1908-1910-ча шерашка{{sfn|Матенаькъан Илез|2021|c=}}.
=== Аламбекъаш ===
Дукха вай къаман истореца дувзаденна аламбекъаш дагӀа Экажкъонгий-Юрта. Царех шиъ №1 йолча ишколе дагӀа, уж да 1918-1922-ча шерашка хиннача БӀурахой тӀема турпалаштеи, 1941-1944-чеи шерашка хиннача Сийлахь боккхача тӀема турпалаштеи хетадаь овттадаь. ДӀахо №2 йолча ишколе а дагӀа, цу юртара хьаваьннача, 1979-1989 шерашка Афганистане хиннача тӀем тӀа дакъа лоацаш хиннача Советски амала бӀухочоа Овшанаькъан Халита Саламхана оттадаь цхьа аламбекъа. Иштта ВЦИК СССРа юрта грамота еннай, 1919-ча шера инарал Диникина бӀуна духьала денале латтарах{{sfn|Матенаькъан Илез|2021|c=}}.
== Инфраструктура ==
Юрта пхи дешара [[ишкол]] я. Царех цаӀ юкъара юхьанцарча дешара ишкол я, кхоъ юкъара юкъерча дешара я, цаӀ маьха бераш деша дагӀаш юкъара ишкол «Интеллект» я. Укх юрта дукха нах бахаш хиларах, ма хетта тоъам болаш яц уж ишколаш. Цудухьа юрта кхы а ши ишкол хьалъеш латт. Кхоъ [[берий беш]] я укх юрта, шиъ Ӏаьдалеи, цаӀ маьхаи. Йоккха [[ФОК]] я укхаза хьаяь кагирхошта [[спорт]]а даькъе къахьега. Иштта кхы а юрта бахархошта эшашдола административни оала цӀенош а да укхаза, наха балха моттиг Ӏалашъеш хьадаь. Наьсарен шахьара бахархошта лаьрхӀа доа «паспортный стол» оала цӀа а укх юрта дагӀа. Диъ [[Рузбан маьждиг]] да, уж доацаш кхы а тоабана (жамаӀата) маьждигаш да{{sfn|Матенаькъан Илез|2021|c=}}.
ДӀадувш дола лаьтта хьаьна, дӀайийна хӀама дика хьувкхъаш да. «Экажакъонгий-Юртара коартол», аьле, тхьовра денз хьа дика цӀи йоаккхаш я, кхашка дӀаювш хьайоаккхаш йола коартол. Юртбоахамца къахьегаш дукха нах ба укх юрта.
== Баха нах ==
Экажакъонгий-Юрт 17 424 саг ваха ([[2015|2015]] шу). Укх юртара дукха дийша Ӏалам нах, йоазонхой арабайнаб. ДукхагӀа, шоаш дӀадувча лаьттанца а, ше-ший хьадеш долча хӀаманца а, хьаьнала къа а хьегаш, бахаш ба укхаза нах. Юрта дукхача тайпан нах бах. ДӀалаьрхӀача, 25900 гаргга саг вах укхаза. Уж боацаш, юрта хана чухьа дӀадӀаязбаь 3800 саг ва вахаш. Уж а вожаш а дӀалаьрхӀача берригаш а 29700 саг хул уж. Пригородни районера а, нохчашкахьара а беха баьхкача беженцех нах а бах укх юрта тоъал{{sfn|Матенаькъан Илез|2021|c=}}.
'''Къамаш'''<br />
{| border="1" cellpadding="7" cellspacing="0" style="margin: 10px 0 10px 25px; background: #f9f9f9; border: 1px #AAA solid; border-collapse: collapse; font-size: 85%; float: center;"
|- style="background: #E9E9E9"
|-
|'''style="background: bgcolor="#DEB887" | '''Хьисап деш нах дIаязбара шу'''
|'''style="background: bgcolor="#DEB887" | '''<center>2010<ref>[http://ingstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/ingstat/resources/88de168040471b769f8bdf0fa8517bb1/том+4.+Национальный+состав+и+владение+языками%2C+гражданство+по+Республике+Ингушетия.rar ВПН том 4. Таблица 4. Население по национальности и владению русским языком Республики Ингушетия]</ref>'''
|-
|'''[[ГIалгIай|гIалгIай]]'''
|{{КIезигдалар}}15 386<br />(''98,3 %'')
|-
|'''кхыбараш'''
|272<br />(''1,7 %'')
|-
|'''style="background: bgcolor="#DEB887" |'''всего'''
|'''style="background: bgcolor="#DEB887" |'''15 658 (100 %)'''
|}
== Белгалдаккхар ==
{{белгалдаккхар}}
== ТӀатовжамаш ==
* {{статья
|автор= [[Матенаькъан Илез|Матенаькъан Илез]]
|заглавие= ГIалгIай Мехка юкъара юрт
|ссылка= https://serdalo.ru/sites/default/files/gazette-pdf/serdalo-15-12460-16-12461-04-02-2021.pdf
|язык= inh
|издание= [[Сердало (газет)|Сердало]]
|тип= газет
|год= 2021
|месяц= 02
|число= 04
|том=
|номер= №15-16 (12460-561)
|страницы= |doi= |issn=
|ref= Матенаькъан Илез}}
* {{книга
|автор = Долгиева М. Б., Картоев М. М., Кодзоев Н. Д., Матиев Т. Х.
|заглавие = История Ингушетии
|издание = 4-е изд
|место = Ростов-на-Дону
|издательство = Южный издательский дом
|год = 2013
|страниц = 600
|isbn = 978-5-98864-056-1
|ref = Долгиева, Картоев, Кодзоев, Матиев
}}
* {{книга|автор=Кодзоев Н. Д.|заглавие=История ингушского народа|ссылка=http://www.memo.ru/d/34363.html|место=Назрань|год=2011|часть=Глава 5: Ингушетия в XIX в. § 1. Ингушетия в первой половине XIX в.|ref=Кодзоев Н.Д.}}
* {{статья|автор=Кодзоев Н. Д.|заглавие=Местонахождение и значение названия аланской столицы города Магас|ссылка=http://www.liveinternet.ru/community/2411429/post80498386/|язык=ru|издание=Вестник Археологического центра|место=Назрань|год=2001|выпуск=1|страницы=43—52|ref=Кодзоев}}
* {{ВТ-ЭСБЕ|Екажевой}}
[[ОагӀат:ГӀалгӀай юрташ]]
[[ОагӀат:Наьсарен шахьара нах баха моттигаш]]
4mb4gcf73sid5og6j8slnupo70fn9qk
Дошлакъий-Юрт
0
1901
54511
53980
2022-08-10T11:02:32Z
Ӏабдуррашид
1210
/* ТӀатовжамаш */
wikitext
text/x-wiki
{{НП-Россия
|статус = Административни округ
|ингушское название = Дошлакъий-Юрт
|русское название = Гамурзиевский административный округ
|оригинальное название =
|изображение = [[File:Gamurzievo 2.jpg|340px]]
[[File:Gamurzievo 1.jpg|340px]]
|герб =
|флаг =
|lat_deg = 43.23507 |lat_min = |lat_sec =
|lon_deg = 44.79933 |lon_min = |lon_sec =
|CoordScale =
|регион = Ингушетия
|регион в таблице = ГӀалгӀайче
|вид района = Пхье
|район = Назрань
|район в таблице = Наьсаре
|вид поселения =
|поселение =
|поселение в таблице =
|внутреннее деление =
|вид главы =
|глава =
|дата основания =
|первое упоминание =
|прежние имена = {{НП-ПН|1995|Дошлакъий-Юрт|2009|Дошлакъий-Юрта муниципальни округ}}
|статус с = 2009 шера денз
|площадь =
|высота центра НП =
|климат = Юкъера
|население = {{ Население | Гамурзиевский административный округ | тс }}
|год переписи = {{ Население | Гамурзиевский административный округ | г }}
|плотность =
|агломерация =
|национальный состав = [[ингуши|гӀалгӀай]]
|конфессиональный состав = [[сунниты|сунний]] [[бусалба ди|бусалба]]
|этнохороним =
|почтовый индекс = 386132
|телефонный код = +7 8732
|цифровой идентификатор = 26406368
|категория в Commons =
|сайт =
}}
'''Дошлакъий-Юрт''', е '''Дошалкъий-Юрт''' ''(я)'' ({{lang-ru|Гамурзиево}}), — хьалха [[Наьсарен шахьар|Наьсаренна гаьна доацаш]] къаьстта́ улаш хинна юрт. Тахан [[Наьсаре]]н биъ административни го́машта юкъера цаӀ ба '''Дошлакъий-Юрта административни округ''' ({{lang-ru|«Гамурзи́евский административный округ»}}) яха цӀи а йолаш.
== Бахархой ==
{{ Население | Гамурзиевский административный округ | Столбцов=8}}
{{население| Гамурзиевский административный округ |график}}
== Белгалдаккхар ==
{{белгалдаккхар}}
== ТӀатовжамаш ==
[[ОагӀат:Наьсаре]]
[[ОагӀат:ГӀалгӀай юрташ
gxh1di1mzpce1te7l2y22r6g0osqwnt
54512
54511
2022-08-10T11:02:49Z
Ӏабдуррашид
1210
/* ТӀатовжамаш */
wikitext
text/x-wiki
{{НП-Россия
|статус = Административни округ
|ингушское название = Дошлакъий-Юрт
|русское название = Гамурзиевский административный округ
|оригинальное название =
|изображение = [[File:Gamurzievo 2.jpg|340px]]
[[File:Gamurzievo 1.jpg|340px]]
|герб =
|флаг =
|lat_deg = 43.23507 |lat_min = |lat_sec =
|lon_deg = 44.79933 |lon_min = |lon_sec =
|CoordScale =
|регион = Ингушетия
|регион в таблице = ГӀалгӀайче
|вид района = Пхье
|район = Назрань
|район в таблице = Наьсаре
|вид поселения =
|поселение =
|поселение в таблице =
|внутреннее деление =
|вид главы =
|глава =
|дата основания =
|первое упоминание =
|прежние имена = {{НП-ПН|1995|Дошлакъий-Юрт|2009|Дошлакъий-Юрта муниципальни округ}}
|статус с = 2009 шера денз
|площадь =
|высота центра НП =
|климат = Юкъера
|население = {{ Население | Гамурзиевский административный округ | тс }}
|год переписи = {{ Население | Гамурзиевский административный округ | г }}
|плотность =
|агломерация =
|национальный состав = [[ингуши|гӀалгӀай]]
|конфессиональный состав = [[сунниты|сунний]] [[бусалба ди|бусалба]]
|этнохороним =
|почтовый индекс = 386132
|телефонный код = +7 8732
|цифровой идентификатор = 26406368
|категория в Commons =
|сайт =
}}
'''Дошлакъий-Юрт''', е '''Дошалкъий-Юрт''' ''(я)'' ({{lang-ru|Гамурзиево}}), — хьалха [[Наьсарен шахьар|Наьсаренна гаьна доацаш]] къаьстта́ улаш хинна юрт. Тахан [[Наьсаре]]н биъ административни го́машта юкъера цаӀ ба '''Дошлакъий-Юрта административни округ''' ({{lang-ru|«Гамурзи́евский административный округ»}}) яха цӀи а йолаш.
== Бахархой ==
{{ Население | Гамурзиевский административный округ | Столбцов=8}}
{{население| Гамурзиевский административный округ |график}}
== Белгалдаккхар ==
{{белгалдаккхар}}
== ТӀатовжамаш ==
[[ОагӀат:Наьсаре]]
[[ОагӀат:ГӀалгӀай юрташ]]
al2kj2tywgvixo02dbqt6pue2o3lyik
Аьлте-Юрт
0
6862
54513
54494
2022-08-10T11:03:28Z
Ӏабдуррашид
1210
wikitext
text/x-wiki
{{НП-Россия
|статус = Административни округ
|ингушское название = Аьлте-Юрт
|русское название = Альтиевский административный округ
|оригинальное название =
|герб =
|флаг =
|lat_deg = 43.234510 |lat_min = |lat_sec =
|lon_deg = 44.784656 |lon_min = |lon_sec =
|CoordAddon = type:city_region:RU-IN
|CoordScale =
|регион = Ингушетия
|регион в таблице = ГӀалгӀайче
|размер карты региона = 300
|вид района = Пхье
|район = Назрань
|район в таблице = Наьсаре
|размер карты района = 300
|вид поселения =
|поселение =
|поселение в таблице =
|внутреннее деление =
|вид главы =
|глава =
|дата основания =
|первое упоминание =
|прежние имена = Аьлте-Юрт, Наьсарен Аьлте-Юрта муниципальни округ
|статус с = 2009 шера денз
|площадь =
|высота центра НП =
|климат = гӀаьхьа ба
|население = {{ Население | Альтиевский административный округ | тс }}
|год переписи = {{ Население | Альтиевский административный округ | г }}
|плотность =
|агломерация =
|национальный состав = [[ингуши|гӀалгӀай]]
|конфессиональный состав = [[сунниты|сунний]] [[мусульмане|бусалба]]
|этнохороним =
|почтовый индекс = 386130
|телефонный код = 8732
|цифровой идентификатор = 26406362
|категория в Commons =
|сайт =
}}
'''Аьлте-Юрт''' ({{Lang-ru|Альтиево}}) — хьалхагӀа къаьстта [[юрт]] хинна, хӀанз '''Аьлте-Юрта административни округ''' ({{lang-ru|«Альтиевский административный округ»}}) яхаш цӀи а йолаш, [[Наьсаре]]н йиъ административни округех цаӀ я.
== Белгалдаккхар ==
{{белгалдаккхар}}
== ТӀатовжамаш ==
[[ОагӀат:Наьсаре]]
[[ОагӀат:ГӀалгӀай юрташ]]
eakvcuzrx6lp0u2mzg2zeosid6acpqp
Наьсар-Керте
0
6868
54514
54492
2022-08-10T11:04:00Z
Ӏабдуррашид
1210
/* ТӀатовжамаш */
wikitext
text/x-wiki
{{НП-Россия
|статус = Административни округ
|ингушское название = Наьсар-Керте
|русское название = Насыр-Кортский административный округ
|оригинальное название =
|изображение = Memorial of memory and glory in Nazran 3.jpg
|описание изображения = Мемориал памяти и славы в Насыр-Кортском АО
|герб =
|флаг =
|lat_deg = 43|lat_min = 12|lat_sec = 50
|lon_deg = 44|lon_min = 46|lon_sec =
|CoordScale =
|регион = Ингушетия
|регион в таблице = ГӀалгӀайче
|вид района = Пхье
|район = Назрань
|район в таблице = Наьсаре
|вид поселения =
|поселение =
|поселение в таблице =
|внутреннее деление =
|вид главы =
|глава =
|дата основания =
|первое упоминание =
|прежние имена = Наьсар-Керте, Наьсар-Кертен муниципальни округ
|статус с = 2009 шера денз
|площадь =
|высота центра НП =
|климат = гӀаьхьа ба
|население = {{ Население | Насыр-Кортский административный округ | тс }}
|год переписи = {{ Население | Насыр-Кортский административный округ | г }}
|плотность =
|агломерация =
|национальный состав = [[ингуши|гӀалгӀай]]
|конфессиональный состав = [[сунниты|сунний]] [[мусульмане|бусалба]]
|этнохороним =
|почтовый индекс = 386140
|телефонный код = 8732
|цифровой идентификатор = 26406371
|категория в Commons =
|сайт =
}}
'''Наьсар-Керте''' ({{Lang-ru|Насыркорт}}) — шира гӀалгӀай юрт. Тахан '''Наьсар-Кертен административни округ''' ({{lang-ru|«Насыр-Ко́ртский административный округ»}}) яхаш цӀи а йолаш, [[Наьсаре]]н йиъ административни округех цаӀ я.
== Белгалдаккхар ==
{{белгалдаккхар}}
== ТӀатовжамаш ==
[[ОагӀат:Наьсаре]]
[[ОагӀат:ГӀалгӀай юрташ]]
3tko6uc1yyzoqguslerlvelwyskzya5
Шахнаме
0
10885
54516
48599
2022-08-10T11:08:22Z
Ӏабдуррашид
1210
wikitext
text/x-wiki
[[Файл:Tomb of Ferdowsi - Front facade.jpg|thumb|right|200px|[[Тус]]е латта [[Фирдоуси|Фирдавсечун]] чурт]]
'''«Шахнаме»''', е '''«Шах-наме́»''' ({{lang-fa|شاهنامه}} — «'''Паччахьий дешарг'''», «Паччахьех дола дешарг», «Паччахь-дешарг»<ref>{{ВТ-ЭСБЕ|Шах-намэ}}</ref>) — гӀордаьнна дола [[фаьрсий]] литературай [[сийлинг]], [[иранские народы|хӀирана къамий]] [[эпос]]. «Паччахьий дешарга» чу [[ХӀиран]]а тархьар дувц ширача замангара [[VII век|VII бӀаьшера]] [[ислам]] хьаотталца. Цхьан саго язъяь йола эггара йӀаьхагӀа йола [[поэма]] я: «[[Илиада]]» а «[[Одиссея]]» а шаккхе цхьана йолчул шозза йоккхагӀа я Шахнаме<ref>''Iran''. British Institute of Persian Studies, 2006. Vol. 44. Page 321.</ref>. Фирдовсичунга кхачалехьа, цул дуккха хьалхагӀа [[Мовсес Хоринаци]] яхача эрмалой тархьархочо хьоаяь хиннай эпос 5 бӀаьшера.
== Белгалдаккхар ==
{{белгалдаккхар}}
== Литература ==
* [[Бертельс, Евгений Эдуардович|Бертельс Е. Э.]] [http://feb-web.ru/FEB/LITENC/ENCYCLOP/leb/leb-7531.htm Фирдоуси] // [[Литературная энциклопедия (1929—1939)|Литературная энциклопедия: В 11 т.]] Т. 11. — М.: [[Художественная литература (издательство)|Художественная литература]], 1939. — Стб. 753—757.
* {{БРЭ |статья=Фирдоуси|id=4714509|автор= [[Лахути, Лейла Гасемовна|Лахути Л. Г.]]|том=33 |страницы=406—407|ref=Лахуги}}
* {{БСЭ3|статья=Фирдоуси|автор=[[Османов, Магомед-Нури Османович|Османов М.-Н. О.]]|том=27|страницы= |ref=Османов}}
* Стариков А. А. [http://www.russianplanet.ru/filolog/epos/shahname/index.htm Фирдоуси и его поэма «Шах-наме»] // Фирдоуси. Шах-наме. М., 1957. Т. 1. (Литературные памятники)
== ТӀатовжамаш ==
{{навигация}}
* [http://www.rodon.org/firdousi/sh.htm Хаким Абулькасим Мансур Хасан Фирдоуси Туси. Шахнаме] Перевод (неполный) с персидского: В. В. Державин, С. И. Липкин
* [http://modernlib.ru/books/hakim_abulkasim_firdousi/shah-name/read/ Шахнаме]
* [http://www.litlib.net/bk/17440/read/28 Шахнаме]
* [http://litrus.net/book/read/85957/SHah-name?p=1 Фирдоуси. Шах-наме]
{{ВС}}
[[ОагӀат:Шахнаме|*]]
[[ОагӀат:Эпоса произведенеш]]
[[ОагӀат:Дешаргаш алапатах]]
[[ОагӀат:Фаьрсий меттала йола литература]]
[[ОагӀат:Фаьрсий мифологи]]
[[ОагӀат:ХӀирана тархьар]]
[[ОагӀат:Афганистанен тархьар]]
[[ОагӀат:Узбекехьен тархьар]]
[[ОагӀат:Таджикистана тархьар]]
[[ОагӀат:«Дунен дагалоаттам» реестра объекташ]]
[[ОагӀат:X бӀаьшера Ӏарбий дешаргаш]]
[[ОагӀат:XI бӀаьшера Ӏарбий дешаргаш]]
g0qamyi74h0aii6kbm2vn6w82v06zie
Планаш
0
12638
54515
54232
2022-08-10T11:07:17Z
Ӏабдуррашид
1210
wikitext
text/x-wiki
{{кхыдола маӀанаш|Карца}}
{{Микрорайон
|Название = Планаш
|цвет =
|Оригинальное название = {{lang-ru|Микрорайон №1}}
|Изображение =
|Комментарии =
|Город = [[Буро]]
|Административный округ города = Иристонски
|Административный район города =
|Первое упоминание =
|Дата основания =
|lat_deg = 43|lat_min =3 |lat_sec =9
|lon_deg = 44|lon_min =43 |lon_sec =54
|region =
|CoordScale =
|Прежний статус = юрт
|Год включения в черту города = 1946 шу
|Прежние названия =
|Этнохороним = планашхо, планашхой
|Почтовые индексы = 362900
|Площадь =
|Население =
|Этнический состав =
|Телефонные коды = 8672
|Районные сети =
|Сайт =
}}
'''Пла́наш'''<ref>{{книга|автор= [[Кодзоев Нурдин Даутович|Кодзоев Н. Д.]]|заглавие= Русско-ингушский словарь|ответственный= Ред. Р. Р. Хайрова, к. филол. н.; рец. З. Х. Киева, д. филол. н|ссылка= |место=Ростов-на-Дону |издательство= Типография «Лаки Пак»|издание= Справочно-энциклопедическое издание|год= 2021|страниц= 656|страницы= |isbn= 978-5-906785-55-8|тираж= 500|ref= Кодзоев}}</ref>, '''Пла́нашка'''{{sfn|Куркиев|2010|c=}} ''(я)'' ({{Lang-os|Карца}}, {{lang-ru|Планы, Карца; микрорайон № 1}}) — [[Владикавказ|Бурон]] № 1 йола [[Микрорайон|микрошахьар]]<ref>{{Cite web |url=http://region15.ru/docs/vladikavkaz-ustav/ |title=Устав Владикавказа |accessdate=2011-07-19 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101019030949/http://region15.ru/docs/vladikavkaz-ustav/ |archivedate=2010-10-19 |deadlink=yes }}</ref>. Хьалха къаьстта юрт хиннай<ref>[http://gosspravka.ru/15/000/001010.html Карца (поселок сельского типа)] {{Wayback|url=http://gosspravka.ru/15/000/001010.html |date=20101125032750 }} // Система «Налоговая справка»</ref>. Планашка ба́хараш дукхагӀа [[гӀалгӀай]] ба, хӀаьта Буро тӀа хӀанз дукхагӀа хӀирий ба́харга хьежжа, Планашкарча гӀалгӀай ва́хар сатийна дац{{sfn|Алленова, сентябрь|2010|c=}}{{sfn|Алленова, октябрь|2010|c=}}{{sfn|Фарниев, Мурадов|2010|c=}}.
== Географи ==
Спутник яхача тӀеман пхьенна духьали [[Шолхи|Шолхенна]] улуви улл Планашка {{sfn|Алленова, сентябрь|2010|c=}}{{sfn|Алленова, октябрь|2010|c=}}.
== Тархьар ==
Карца аьнна цӀи а йолаш Шолхи [[Керда ЖӀайрах|Кердача ЖӀайрахаца]] вӀашагӀ а тохаш [[Октябрьское]] хьаяьчул тӀехьагӀа тиллай Планашках эрсий меттала из цӀи, мукъаяьнна йолаш{{sfn|Куркиев|2002|c=}}.
[[Теракт во Владикавказе (2010)|Буро тӀа теракт]] хинначул тӀехьагӀа, 2010 шера сентябрь 10 дийнахьа массех бӀаь хӀирий кагирхо Ӏоволавенна хиннав гӀалгӀашта духьала дола къамаьл кхайкадеш Планашка йолча оагӀорахьа. Цу юкъа Планашка бахараш шоашта зулам дергхилара́ кийчлуш хиннаб. ХӀирашта дезар хиннад ГӀалгӀай Мехкацара доазув дӀакъовлари шоай Ӏаьдал дӀадаккхари. Буро тӀара денз полице машенаша Ӏосувца а яхаш Планашка дӀатӀакхаьча бала боахкаш хиннаб уж юххера хӀирий Ӏаьдал ОМОНацеи БТРашцеи хьадухьалдена хиннад царна уж чакх ца боалийташ Ӏаьдало кагирхошца къамаьл даь хиннад Ӏаьдал гӀулакхага хьожаргда а аьнна барт баь дӀа-хьа къаьстаб цигара нна{{sfn|Алленова, сентябрь|2010|c=}}{{sfn|Фарнаев, Мурадов|2010|c=}}.
[[Кур (пхье)|Кур]]е хӀираштеи гӀалгӀаштеи къовсамаш хул каст-кастта. Нах лозабеш, човнаш яь дарбанче ӀотӀабига безаш хулийташ 2017 шера а летаб<ref>[[Кавказский узел]] // [https://www.kavkaz-uzel.eu/articles/308868/ Два ингуша пострадали в стычке с осетинами в Пригородном районе]</ref>, 2021 шера Планашка [[автозаправка|доагам дувттача моттига́]] йисте тепч дӀа-хьа тохаш моттигаш а хиннай, [[Южная Осетия|ЗӀилбухерча ХӀириийчера]] беха́ хьабехка́раш бахьан долаш<ref>[[Фортанга.орг]] // [https://fortanga.org/2021/11/ingushi-i-osetiny-postradali-v-rezultate-perestrelki-na-karczinskom-shosse/Ингуши и осетины пострадали в результате перестрелки на Карцинском шоссе], 11.11.2021</ref><ref>[[Кавказ.Реалии]] // [https://www.kavkazr.com/a/28709863.html В пригороде Владикавказа в селении Карца произошел конфликт со стрельбой], 01.09.2017</ref>.
== Бахархой ==
2010 шера Планашка вахаш 4800 саг хиннав, царех 3700 гӀалгӀа а волаш{{sfn|Алленова, октябрь|2010|c=}}.
== Белгалдаккхар==
{{примечания}}
== Литература ==
* {{статья
| автор = [[Куркиев Алимбек Сосланбекович|А. Куркиев]]
| заглавие = О некоторых топонимических названиях плоскостной Ингушетии
| ссылка = https://vk.com/wall-61694970_24572
| язык = ru
| издание = [[Литературная Ингушетия]]
| тип = тептар
| год = 2002
| месяц =
| число =
| номер = 2 (20)
| страницы =
| doi =
| issn =
| ref = Куркиев
}}
* {{статья
| автор = Заур Фарниев, Муса Мурадов
| заглавие = Владикавказ нашел село отпущения
| ссылка = https://www.kommersant.ru/doc/1503740
| язык = ru
| издание = [[Коммерсантъ]]
| тип = газет
| год = 2010
| месяц = 09
| число = 14
| номер = 169
| страницы = 5
| doi =
| issn =
| ref = Фарниев, Мурадов
}}
* {{статья
| автор = Ольга Алленова
| заглавие = Люди все время боятся, что из-за этой сволочи их придут убивать
| ссылка = https://www.kommersant.ru/doc/1503740
| язык = ru
| издание = [[Коммерсантъ Власть]]
| тип = газет
| год = 2010
| месяц = 10
| число = 04
| номер = 39
| страницы = 38
| doi =
| issn =
| ref = Алленова, октябрь
}}
* {{статья
| автор = Ольга Алленова
| заглавие = Если мы поднимемся, мало не покажется
| ссылка = https://www.kommersant.ru/doc/1504590
| язык = ru
| издание = [[Коммерсантъ Власть]]
| тип = газет
| год = 2010
| месяц = 09
| число = 20
| номер = 37
| страницы = 30
| doi =
| issn =
| ref = Алленова, сентябрь
}}
{{Нерабочие сноски}}
[[ОагӀат:Буро]]
[[ОагӀат:ГӀалгӀай юрташ]]
8brj85i79smzfgp5vtqyfws8ug4ufp4
Ло:Potd/2022-08-10
10
12747
54507
2022-08-09T20:47:29Z
Frhdkazan
139
Керда оагIув: «Мартини тонкодзьобі (Larus genei).jpg»
wikitext
text/x-wiki
Мартини тонкодзьобі (Larus genei).jpg
qy3cch2uhke0q2qpnwgt17sf9h1e201
Ло:Motd/2022-08-10
10
12748
54508
2022-08-09T20:50:10Z
Frhdkazan
139
Керда оагIув: «Les Effarés, by Arthur Rimbaud ezwa 128kb.mp3»
wikitext
text/x-wiki
Les Effarés, by Arthur Rimbaud ezwa 128kb.mp3
jjo5big5lj4fvcycgx0vr1h1fk5juqd