Wikipedia
hawiki
https://ha.wikipedia.org/wiki/Babban_shafi
MediaWiki 1.39.0-wmf.23
first-letter
Media
Special
Talk
User
User talk
Wikipedia
Wikipedia talk
File
File talk
MediaWiki
MediaWiki talk
Template
Template talk
Help
Help talk
Category
Category talk
TimedText
TimedText talk
Module
Module talk
Gadget
Gadget talk
Gadget definition
Gadget definition talk
Bauchi (jiha)
0
2725
165334
164542
2022-08-10T09:39:22Z
Umar Ahmad2345
13400
Gyara
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif ta 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a shekara ta 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif ta 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa shekarar alif ta 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun shekara ta 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif ta 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif ta 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da shekara ta 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Bayan samar da Jihar Bauchi a shekara ta 1976, a lokacin Jihohi biyu Bauchi da Gombe na hade, jihar nada kananan hukumomi 16. Daga bisani an kara yawan kananan hukumomin zuwa 20 sannan daga bisani 23. Haka zalika, a shekara ta 1997, an samar da Jihar Gombe, daga Jihar Bauchi inda aka samu karin kananan hukumomi a kasar, inda aka bar Jihar Bauchi da kananan hukumomi 20 kamar yadda aka zayyano a kasa:
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Labarin kasa ==
Jihar Bauchi ta mamaye fadin kasa kimanin 49,119 km<sup>2</sup> (18,965 sq mi) inda ta mamaye kaso 5.3% na daukakin fadin Najeriya kuma tana zaune akan lambobin wuri na latitudes 9° 3' da 12° 3' arewa da kuma longitudes 8° 50' da [[11° gabas]].
Jihar tana da iyaka da jihohi bakwai, Kano da Jigawa daga arewa, Taraba da Plateau daga Kudu, Gombe da Yobe daga Gabas sai kuma Kaduna daga Yamma.
Jihar Bauchi na daga cikin jihohin arewan Najeriya dake da yanayin tsirrai iri biyu, [[Sudan (region)|Sudan savannah]] da kuma [[Sahel|Sahel savannah]]. Haka zalika akwai tsaunuka a kudancin yankin garin, dangane da alakarta da tsaunukan [[Jos Plateau]].
== Adadin jama'a ==
Akwai yaruka daban daban har guda 55 a garin wanda suka hada da: Gerawa, Sayawa, [[Jarawa language (Nigeria)|Jarawa]], Kirfawa, Turawa [[Bolewa]], Karekare, [[Kanuri people|Kanuri]], Fa'awa, Butawa, Warjawa, Zulawa, Boyawa, Badawa. Amma Fulani ne asalin yaren garin. Hakan na nufin cewa suna da nasu asalin, al'adu, addinai da makamantansu.
Akwai kamaiceceniya tsakanin harsunan garin, dangane da ayyuka, al'adu, sutura, da kuma cudanya a tsakaninsu musamman ta hanyar auratanya da kasuwanci. Wasu daga cikin harsunan na da ba'a a tsakaninsu. Misali a tsakanin Fulani da d [[Kanuri people|Kanuri]], [[Jarawa (Nigeria)|Jarawa]] da Sayawa da dai sauransu.
Bikin hawan sallah na daya daga cikin muhimman bukukuwa da ke jawo 'yan kallo a duk shekara.<ref>"A 100-Year-Old Muslim Festival of Horse Riding". ''Folio Nigeria''. Retrieved 17 August 2020.</ref>
== Ilimi ==
[[Jami'ar Abubakar Tafawa Balewa]]<ref>keetu (8 March 2018). "List Of Accredited Courses Offered In ATBU Bauchi". Retrieved 6 August2021.</ref> na nan acikin babban birnin Bauchi.<ref>keetu (8 March 2018). "List Of Accredited Courses Offered In ATBU Bauchi". Retrieved 6 August2021.</ref> Wasu daga cikin wuraren koyarwa sun hada da; Jami'ar Jihar Bauchi,<ref>"List Of BASUG Courses and Programmes Offered - MySchoolGist". ''www.myschoolgist.com''. 9 October 2020. Retrieved 6 August 2021.</ref> [[Abubakar Tatari Ali Polytechnic]]<ref>"Bauchi poly secures accreditation for 53 courses". ''The Nation''. 16 January 2018. Retrieved 27 March 2019.</ref> da kuma [[Federal Polytechnic, Bauchi|Federal Polytechnic, Bauch]]<nowiki/>i.<ref>keetu (23 November 2017). "List Of Accredited Courses Offered In Federal Poly Bauchi". Retrieved 6 August 2021.</ref>
== Yaruka ==
Ire-iren harsunan [[West Chadic language]] da ake amfani dasu a Bauchi sun hada da:<ref>Blench, Roger (2019). ''An Atlas of Nigerian Languages'' (4th ed.). Cambridge: Kay Williamson Educational Foundation.</ref>
* [[North Bauchi languages]]
* [[South Bauchi languages]]
Yarukan Bauchi a jere da kananan hukumominsu.<ref>"Nigeria". ''Ethnologue'' (22 ed.). Retrieved 10 January 2020.</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Alkaleri || Dass; Bole; Duguri; Giiwo; Guruntum-Mbaaru; Labir; Tangale
|-
| Bauchi || Bankal; Duguri; Dulbu; Galambu; Gera; Geruma; Giiwo; Guruntum-Mbaaru; Ju; Kir-Balar; Labir; Luri; Mangas; Mbat; Pa'a; Polci; Shiki; Tala; Zangwal
|-
| Bogoro || Saya
|-
| Darazo || Bole; Deno; Diri; Giiwo; Mburku; Ngamo; Zumbun
|-
| Dass || Bankal; Dass; Gwak; Polci; Saya; Shall-Zwall; Zari
|-
| Dukku || Bole
|-
| Gamawa || Karekare
|-
| Ganjuwa || Ciwogai; Gera; Geruma; Jimi; Kariya; Kubi; Miya
|-
| Kirfi || Bure
|-
| Misau || Fulato/Borno; Shuwa; Kanuri; Hausa; Fulani
|-
| Ningi || Diri; Gamo-Ningi; Kudu-Camo; Pa'a; Siri; Warji; Geruma
|-
| Tafawa Balewa || Sur; Vaghat-Ya-Bijim-Legeri; Zari; Bankal; Gwak; Izere; Saya
|-
| Toro || Bankal; Dass; Geji; Geruma; Gwa; Gyem; Iguta; Izere; Jere; Lame; Lemoro; Mawa; Panawa; Polci; Sanga; Saya; Shau; Tunzuii; Zari; Zeem; Ziriya
|-
| Zaki || Bade
|}
Sauran harsunan Bauchi sun hada da: Ajawa, Beele, Berom, Kanuri, Kwaami, Manga, Pero, da kuma Piya-Kwonci.
== Gwamnati ==
Gwamnan garin shine babban mai zartarwa, tare da fannin shari'a na garin na nan a birnin Bauchi.<ref>"Nigeria". ''Ethnologue'' (22 ed.). Retrieved 10 January 2020.</ref>
=== Gwamna ===
Gwamna Bauchi shine Mr. Bala AbdulKadir Mohammed, wanda ya lashe zabe a ranar 9 ga watan March,shekara ta 2019 a karkashin jam'iyyar PDP. An rantsar dashi a ranar May 29, ga watan shekara ta 2019, wanda hakan tasa ya zamo gwamna na shida a Bauchi a karkashin mulkin dimukradiyya sannan kuma gwamna na 16 gaba daya. Baba Tela ne mataimakin gwamnan Bauchi.<ref>"Huge Crowd Gather for Bala Mohammed's Inauguration in Bauchi". ''THISDAYLIVE''. 29 May 2019. Retrieved 1 April 2022.</ref><ref>"Nigerian States". ''www.worldstatesmen.org''. Retrieved 2 April 2022.</ref>
== Sanannun Mutane ==
* [[Abubakar Tafawa Balewa]], first and only Prime Minister of Nigeria
* [[Jude Rabo]], vice-chancellor of Federal University, Wukari
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
piruduasiy4n4qqgz962e2b9ee9h95c
Bola Are
0
5832
165265
39993
2022-08-10T08:14:55Z
BnHamid
12586
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Bola Are''' (An haife ta ranar 1 ga watan Oktoba, 1954) a karamar hukumar [[Ekiti ta Yamma]] dake jihar Ekiti. mawakiyar Nijeriya ce.
==Farkon rayuwa da Karatu==
==Manazarta==
{{DEFAULTSORT:Are, Bola}}
[[Category:Mawaƙan Najeriya]]
9iook97s6akk1uogmctg35n2dmjn2n4
Kano (jiha)
0
6161
165219
152691
2022-08-09T23:00:15Z
Gwanki
3834
/* Ƙananan hukumomi */
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Jihar Kano''' jiha ce da take arewa maso yammacin, kasar Najeriya. Tana da yawan fili kimanin kilomita wato arabba’in 20,131 da yawan jama’a miliyan sha ɗaya da dubu hamsin da takwas da dari uku (jimillar shekara ta 2011). Babban Birnin tarayyar jihar ita ce Kano. [[Abdullahi Umar Ganduje]] shi ne gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2015 har zuwa yau. ya sami matakin zama gwamna ne a jam'iyyar APC. Mataimakin gwamnan shi ne [[Nasiru Gawuna]]. [[Aminu Ado Bayero]] shine Sarkin Kano daga ranar 9 ga watan maris shekara ta 2020 zuwa ga rana maikamar ta yau. Dattijan jihar su hada; [[Aminu Kano]], [[Maitama Sule]], [[Sani Abacha]], [[Murtala Mohammed]], [[Sanusi Lamido Sanusi]], [[Ibrahim Shekarau]], [[Isyaka Rabi'u]], [[Aliko Dangote]], [[Rabiu Musa Kwankwaso]], [[Barau I Jibrin]] da [[Kabiru Ibrahim Gaya]].
=== Tarihi ===
An kafa jihar kano a shekara ta 1968. Jihar Kano tana da iyaka da misalin jihhohi huɗu, su ne: [[Kaduna (jiha)|Kadu[Katsina (jiha)|Katsina]], [[Jigawa]] kuma da [[Bauchi (jiha)|Bauchi]].Jahar kano ina mata kirari da kano ta dabo tumbin giwa koda me kazo an fika. [[Aminu Ado Bayero]] shine sarkin kano
ita ce tsakiyar birnin musulunci a Najeriya.<ref>[https://www.sukfin.com/knowledge/islamic-finance/]</ref>
== Ƙananan hukumomi ==
Kano tanada ƙananan hukumomi guda 44 sune kamar haka:
[[File:Mapa de kano (ciudad) y sus areas de gobiernos locales.JPG|thumb|Taswirar Jihar kano, tana nuna dukkan kananan hukumomin kano guda Arba'in da hudu]]
{|-----
|
*[[Dala]]
*[[Kano]]
*[[Kumbotso]]
*[[Nasarawa (Jihar Kano)|Nasarawa]]
*[[Rimin Gado]]
*[[Tofa|Tofa]]
*[[Doguwa]]
*[[Tudun Wada]]
*[[Sumaila]]
*[[Wudil]]
*[[Takai]]
|
*[[Albasu]]
*[[Bebeji]]
*[[Rano]]
*[[Bunkure]]
*[[Karaye]]
*[[Kiru|Kiru]]
*[[Kabo|Kabo]]
*[[Kura|Kura]]
*[[Madobi]]
*[[Gwarzo]]
*[[Shanono]]
|
*[[Dawakin Kudu]]
*[[Tsanyawa]]
*[[Bichi]]
*[[Dambatta]]
*[[Minjibir]]
*[[Ungogo]]
*[[Gezawa]]
*[[Gabasawa]]
*[[Bagwai]]
*[[Gaya|Gaya]]
*[[Dawakin Tofa]]
|
*[[Warawa]]
*[[Fagge]]
*[[Gwale (Kano)]]
*[[Tarauni]]
*[[Ajingi]]
*[[Garko|Garko]]
*[[Garun Mallam]]
*[[Rogo (ƙaramar hukuma)|Rogo]]
*[[Makoda]]
*[[Kibiya]]
*[[Kunchi|Kunchi]]
|}
{{Jihohin Najeriya}}
== Manazarta ==
{{Reflist}}
{{DEFAULTSORT:Kano}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
Tarihin Kano a takaice: dw.com/ha/kano/t-19218481
qyd5dlk1rhke08rzul3pw13tgih6ylp
Borno
0
6198
165218
164788
2022-08-09T22:59:42Z
Uncle Bash007
9891
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
[[File:Borno state contingent.jpg|thumb|jiha mai dumbin mutane da kuma al'adu]]
[[File:ASC Leiden - NSAG - van Dis 4 - 117 - The market of Maiduguri. A group of curious boys - Maiduguri, Borno State, North East Nigeria - 11 January 1962.tif|thumb|People of Borno]]
[[File:Nachtigal Umar Borno.jpg|thumb|Umar Borno]]
'''Jihar Borno''' Jiha ce a Arewa maso gabashin [[Najeriya]]. Tana da faɗin ƙasa kimanin kilomita 57,799 da yawan jama’an da suka kai kimanin mutane 5,925,668 (a ƙiddidigar ƙidaya ta shekara ta 2006).Babban birnin jihar shi ne [[Maiduguri]]. [[Babagana Umara Zulum]] shi ne gwamnan jihar tun bayan zabensa da aka yi a shekara ta 2019 har zuwa yau. Mataimakin gwamnan kuwa shi ne [[Usman Mamman Durkwa]]. Dattijai daga jihar sun haɗa da: [[Yusuf Buratai]], [[Baba Garba]], [[Ali Madu Sheriff]], [[Muhammad Indimi]], [[Abba Kyari]], [[Mohammed Ali Ndume]] da sauransu. Mutanen garin Borno mutane ne masu son al'ada da kokarin riko da addini da fafutuka wajen neman ilimi. Daga cikin al'adunsu akwai zaman mai gida wuri daya tare da iyalensa domin cin abinci a cikin faranti/kwano daya. Mutane ne masu son mu'amala da turare sannan matan su suna yawan yin kwalliya, lalli wato dayes da dai sauransu. Akan samu yaruka mazauna Borno kamar irin su Kanuri, Babur, margi, da dai sauransu.
[[File:Lake Chad (Baga site) borno state.jpg|thumb|ruwan baga dake jihar borno]]
Jihar Borno tana da iyaka da jihohi guda uku ne: [[Adamawa|Jihar Adamawa]] daga kudanci, [[Gombe|Jihar Gombe]] daga kudu maso yamma kuma da [[Yobe|Jihar Yobe]] daga yammaci, sannan ta yi iyaka da kasashen [[Nijar|Jamhoriyar Nijar]], [[Kamaru]] da kuma [[cadi|Chadi]].
<ref>https://www.britannica.com/place/Bornu-historical-kingdom-and-emirate-Nigeria</ref>
<ref>https://www.hurstpublishers.com/book/history-borno/</ref>
==Ƙananan Hukumomin Borno==
Jihar Borno:jiha ce da take da [[Kananan hukumomin Najeriya|kananan hukumomi]] guda ashirin da bakwai (27) Su ne kamar haka:<ref>{{Cite book
| edition = Millennium
| publisher = Federal Ministry of Information
| isbn = 9780104089
| volume = 2, State Surveys
| last = Nigeria
| title = Nigeria: a people united, a future assured
| location = Abuja, Nigeria
| date = 2000
| page = 106
}}</ref>
# [[Abadam]]
# [[Askira/Uba]]
# [[Baga]]
# [[Bama]]
# [[Bayo]]
# [[Biu]]
# [[Chibok]]
# [[Damboa]]
# [[Dikwa]]
# [[Gubio]]
# [[Guzamala]]
# [[Gwoza]]
# [[Hawul]]
# [[Jere]]
# [[Kaga]]
# [[Kala/Balge]]
# [[Kwaya kusar]]
# [[Konduga]]
# [[Kukawa]]
# [[Mafa]]
# [[Magumeri]]
# [[Maiduguri]]
# [[Marte]]
# [[Mobbar]]
# [[Monguno]]
# [[Nganzai]]
# [[Shani]]
==Shahararrun Malamai==
[[Ibrahim Ibn Al-hussaini]]
== Manazarta ==
<references/>
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Borno}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
graomqgcay2unt0px6cva49z1zmrbdy
165220
165218
2022-08-09T23:03:14Z
Uncle Bash007
9891
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
[[File:Borno state contingent.jpg|thumb|jiha mai dumbin mutane da kuma al'adu]]
[[File:ASC Leiden - NSAG - van Dis 4 - 117 - The market of Maiduguri. A group of curious boys - Maiduguri, Borno State, North East Nigeria - 11 January 1962.tif|thumb|People of Borno]]
[[File:Nachtigal Umar Borno.jpg|thumb|Umar Borno]]
'''Jihar Borno''' Jiha ce a Arewa maso gabashin [[Najeriya]]. Ta hada iyaka da Jihar [[Yobe]] daga yamma, [[Gombe (jiha)|Gombe]] daga kudu maso gabas, [[Adamawa]] daga kudu, yayinda iyakarta ta gabas ta hada iyaka ta kasa da kasa da [[Kamaru]],
Tana da faɗin ƙasa kimanin kilomita 57,799 da yawan jama’an da suka kai kimanin mutane 5,925,668 (a ƙiddidigar ƙidaya ta shekara ta 2006).Babban birnin jihar shi ne [[Maiduguri]]. [[Babagana Umara Zulum]] shi ne gwamnan jihar tun bayan zabensa da aka yi a shekara ta 2019 har zuwa yau. Mataimakin gwamnan kuwa shi ne [[Usman Mamman Durkwa]]. Dattijai daga jihar sun haɗa da: [[Yusuf Buratai]], [[Baba Garba]], [[Ali Madu Sheriff]], [[Muhammad Indimi]], [[Abba Kyari]], [[Mohammed Ali Ndume]] da sauransu. Mutanen garin Borno mutane ne masu son al'ada da kokarin riko da addini da fafutuka wajen neman ilimi. Daga cikin al'adunsu akwai zaman mai gida wuri daya tare da iyalensa domin cin abinci a cikin faranti/kwano daya. Mutane ne masu son mu'amala da turare sannan matan su suna yawan yin kwalliya, lalli wato dayes da dai sauransu. Akan samu yaruka mazauna Borno kamar irin su Kanuri, Babur, margi, da dai sauransu.
[[File:Lake Chad (Baga site) borno state.jpg|thumb|ruwan baga dake jihar borno]]
Jihar Borno tana da iyaka da jihohi guda uku ne: [[Adamawa|Jihar Adamawa]] daga kudanci, [[Gombe|Jihar Gombe]] daga kudu maso yamma kuma da [[Yobe|Jihar Yobe]] daga yammaci, sannan ta yi iyaka da kasashen [[Nijar|Jamhoriyar Nijar]], [[Kamaru]] da kuma [[cadi|Chadi]].
<ref>https://www.britannica.com/place/Bornu-historical-kingdom-and-emirate-Nigeria</ref>
<ref>https://www.hurstpublishers.com/book/history-borno/</ref>
==Ƙananan Hukumomin Borno==
Jihar Borno:jiha ce da take da [[Kananan hukumomin Najeriya|kananan hukumomi]] guda ashirin da bakwai (27) Su ne kamar haka:<ref>{{Cite book
| edition = Millennium
| publisher = Federal Ministry of Information
| isbn = 9780104089
| volume = 2, State Surveys
| last = Nigeria
| title = Nigeria: a people united, a future assured
| location = Abuja, Nigeria
| date = 2000
| page = 106
}}</ref>
# [[Abadam]]
# [[Askira/Uba]]
# [[Baga]]
# [[Bama]]
# [[Bayo]]
# [[Biu]]
# [[Chibok]]
# [[Damboa]]
# [[Dikwa]]
# [[Gubio]]
# [[Guzamala]]
# [[Gwoza]]
# [[Hawul]]
# [[Jere]]
# [[Kaga]]
# [[Kala/Balge]]
# [[Kwaya kusar]]
# [[Konduga]]
# [[Kukawa]]
# [[Mafa]]
# [[Magumeri]]
# [[Maiduguri]]
# [[Marte]]
# [[Mobbar]]
# [[Monguno]]
# [[Nganzai]]
# [[Shani]]
==Shahararrun Malamai==
[[Ibrahim Ibn Al-hussaini]]
== Manazarta ==
<references/>
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Borno}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
r830gebhyy763iy7tre8wwbgdogpxrx
165221
165220
2022-08-09T23:04:28Z
Uncle Bash007
9891
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
[[File:Borno state contingent.jpg|thumb|jiha mai dumbin mutane da kuma al'adu]]
[[File:ASC Leiden - NSAG - van Dis 4 - 117 - The market of Maiduguri. A group of curious boys - Maiduguri, Borno State, North East Nigeria - 11 January 1962.tif|thumb|People of Borno]]
[[File:Nachtigal Umar Borno.jpg|thumb|Umar Borno]]
'''Jihar Borno''' Jiha ce a Arewa maso gabashin [[Najeriya]]. Ta hada iyaka da Jihar [[Yobe]] daga yamma, [[Gombe (jiha)|Gombe]] daga kudu maso gabas, [[Adamawa]] daga kudu, yayinda iyakarta ta gabas ta hada iyaka ta kasa da kasa da [[Kamaru]], iyakarta ta arewa kuwa ta hade ne da yankin kasar [[Nijar (ƙasa)|Nijar]].
Tana da faɗin ƙasa kimanin kilomita 57,799 da yawan jama’an da suka kai kimanin mutane 5,925,668 (a ƙiddidigar ƙidaya ta shekara ta 2006).Babban birnin jihar shi ne [[Maiduguri]]. [[Babagana Umara Zulum]] shi ne gwamnan jihar tun bayan zabensa da aka yi a shekara ta 2019 har zuwa yau. Mataimakin gwamnan kuwa shi ne [[Usman Mamman Durkwa]]. Dattijai daga jihar sun haɗa da: [[Yusuf Buratai]], [[Baba Garba]], [[Ali Madu Sheriff]], [[Muhammad Indimi]], [[Abba Kyari]], [[Mohammed Ali Ndume]] da sauransu. Mutanen garin Borno mutane ne masu son al'ada da kokarin riko da addini da fafutuka wajen neman ilimi. Daga cikin al'adunsu akwai zaman mai gida wuri daya tare da iyalensa domin cin abinci a cikin faranti/kwano daya. Mutane ne masu son mu'amala da turare sannan matan su suna yawan yin kwalliya, lalli wato dayes da dai sauransu. Akan samu yaruka mazauna Borno kamar irin su Kanuri, Babur, margi, da dai sauransu.
[[File:Lake Chad (Baga site) borno state.jpg|thumb|ruwan baga dake jihar borno]]
Jihar Borno tana da iyaka da jihohi guda uku ne: [[Adamawa|Jihar Adamawa]] daga kudanci, [[Gombe|Jihar Gombe]] daga kudu maso yamma kuma da [[Yobe|Jihar Yobe]] daga yammaci, sannan ta yi iyaka da kasashen [[Nijar|Jamhoriyar Nijar]], [[Kamaru]] da kuma [[cadi|Chadi]].
<ref>https://www.britannica.com/place/Bornu-historical-kingdom-and-emirate-Nigeria</ref>
<ref>https://www.hurstpublishers.com/book/history-borno/</ref>
==Ƙananan Hukumomin Borno==
Jihar Borno:jiha ce da take da [[Kananan hukumomin Najeriya|kananan hukumomi]] guda ashirin da bakwai (27) Su ne kamar haka:<ref>{{Cite book
| edition = Millennium
| publisher = Federal Ministry of Information
| isbn = 9780104089
| volume = 2, State Surveys
| last = Nigeria
| title = Nigeria: a people united, a future assured
| location = Abuja, Nigeria
| date = 2000
| page = 106
}}</ref>
# [[Abadam]]
# [[Askira/Uba]]
# [[Baga]]
# [[Bama]]
# [[Bayo]]
# [[Biu]]
# [[Chibok]]
# [[Damboa]]
# [[Dikwa]]
# [[Gubio]]
# [[Guzamala]]
# [[Gwoza]]
# [[Hawul]]
# [[Jere]]
# [[Kaga]]
# [[Kala/Balge]]
# [[Kwaya kusar]]
# [[Konduga]]
# [[Kukawa]]
# [[Mafa]]
# [[Magumeri]]
# [[Maiduguri]]
# [[Marte]]
# [[Mobbar]]
# [[Monguno]]
# [[Nganzai]]
# [[Shani]]
==Shahararrun Malamai==
[[Ibrahim Ibn Al-hussaini]]
== Manazarta ==
<references/>
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Borno}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
1qwcfgky99kjo1cyuvj9a6nk1z7wux1
165222
165221
2022-08-09T23:05:34Z
Uncle Bash007
9891
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
[[File:Borno state contingent.jpg|thumb|jiha mai dumbin mutane da kuma al'adu]]
[[File:ASC Leiden - NSAG - van Dis 4 - 117 - The market of Maiduguri. A group of curious boys - Maiduguri, Borno State, North East Nigeria - 11 January 1962.tif|thumb|People of Borno]]
[[File:Nachtigal Umar Borno.jpg|thumb|Umar Borno]]
'''Jihar Borno''' Jiha ce a Arewa maso gabashin [[Najeriya]]. Ta hada iyaka da Jihar [[Yobe]] daga yamma, [[Gombe (jiha)|Gombe]] daga kudu maso gabas, [[Adamawa]] daga kudu, yayinda iyakarta ta gabas ta hada iyaka ta kasa da kasa da [[Kamaru]], iyakarta ta arewa kuwa ta hade ne da yankin kasar [[Nijar (ƙasa)|Nijar]], sannan iyakarta ta arewa maso gabas ta hade ne da yankin kasar [[Cadi]].
Tana da faɗin ƙasa kimanin kilomita 57,799 da yawan jama’an da suka kai kimanin mutane 5,925,668 (a ƙiddidigar ƙidaya ta shekara ta 2006).Babban birnin jihar shi ne [[Maiduguri]]. [[Babagana Umara Zulum]] shi ne gwamnan jihar tun bayan zabensa da aka yi a shekara ta 2019 har zuwa yau. Mataimakin gwamnan kuwa shi ne [[Usman Mamman Durkwa]]. Dattijai daga jihar sun haɗa da: [[Yusuf Buratai]], [[Baba Garba]], [[Ali Madu Sheriff]], [[Muhammad Indimi]], [[Abba Kyari]], [[Mohammed Ali Ndume]] da sauransu. Mutanen garin Borno mutane ne masu son al'ada da kokarin riko da addini da fafutuka wajen neman ilimi. Daga cikin al'adunsu akwai zaman mai gida wuri daya tare da iyalensa domin cin abinci a cikin faranti/kwano daya. Mutane ne masu son mu'amala da turare sannan matan su suna yawan yin kwalliya, lalli wato dayes da dai sauransu. Akan samu yaruka mazauna Borno kamar irin su Kanuri, Babur, margi, da dai sauransu.
[[File:Lake Chad (Baga site) borno state.jpg|thumb|ruwan baga dake jihar borno]]
Jihar Borno tana da iyaka da jihohi guda uku ne: [[Adamawa|Jihar Adamawa]] daga kudanci, [[Gombe|Jihar Gombe]] daga kudu maso yamma kuma da [[Yobe|Jihar Yobe]] daga yammaci, sannan ta yi iyaka da kasashen [[Nijar|Jamhoriyar Nijar]], [[Kamaru]] da kuma [[cadi|Chadi]].
<ref>https://www.britannica.com/place/Bornu-historical-kingdom-and-emirate-Nigeria</ref>
<ref>https://www.hurstpublishers.com/book/history-borno/</ref>
==Ƙananan Hukumomin Borno==
Jihar Borno:jiha ce da take da [[Kananan hukumomin Najeriya|kananan hukumomi]] guda ashirin da bakwai (27) Su ne kamar haka:<ref>{{Cite book
| edition = Millennium
| publisher = Federal Ministry of Information
| isbn = 9780104089
| volume = 2, State Surveys
| last = Nigeria
| title = Nigeria: a people united, a future assured
| location = Abuja, Nigeria
| date = 2000
| page = 106
}}</ref>
# [[Abadam]]
# [[Askira/Uba]]
# [[Baga]]
# [[Bama]]
# [[Bayo]]
# [[Biu]]
# [[Chibok]]
# [[Damboa]]
# [[Dikwa]]
# [[Gubio]]
# [[Guzamala]]
# [[Gwoza]]
# [[Hawul]]
# [[Jere]]
# [[Kaga]]
# [[Kala/Balge]]
# [[Kwaya kusar]]
# [[Konduga]]
# [[Kukawa]]
# [[Mafa]]
# [[Magumeri]]
# [[Maiduguri]]
# [[Marte]]
# [[Mobbar]]
# [[Monguno]]
# [[Nganzai]]
# [[Shani]]
==Shahararrun Malamai==
[[Ibrahim Ibn Al-hussaini]]
== Manazarta ==
<references/>
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Borno}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
qtw29z4bfglh946571lv713n03fik1n
165223
165222
2022-08-09T23:06:13Z
Uncle Bash007
9891
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
[[File:Borno state contingent.jpg|thumb|jiha mai dumbin mutane da kuma al'adu]]
[[File:ASC Leiden - NSAG - van Dis 4 - 117 - The market of Maiduguri. A group of curious boys - Maiduguri, Borno State, North East Nigeria - 11 January 1962.tif|thumb|People of Borno]]
[[File:Nachtigal Umar Borno.jpg|thumb|Umar Borno]]
'''Jihar Borno''' Jiha ce a Arewa maso gabashin [[Najeriya]]. Ta hada iyaka da Jihar [[Yobe]] daga yamma, [[Gombe (jiha)|Gombe]] daga kudu maso gabas, [[Adamawa]] daga kudu, yayinda iyakarta ta gabas ta hada iyaka ta kasa da kasa da [[Kamaru]], iyakarta ta arewa kuwa ta hade ne da yankin kasar [[Nijar (ƙasa)|Nijar]], sannan iyakarta ta arewa maso gabas ta hade ne da yankin kasar [[Cadi]], ita kadai ce jihar da ta hada iyaka da kasashen waje har guda uku.
Tana da faɗin ƙasa kimanin kilomita 57,799 da yawan jama’an da suka kai kimanin mutane 5,925,668 (a ƙiddidigar ƙidaya ta shekara ta 2006).Babban birnin jihar shi ne [[Maiduguri]]. [[Babagana Umara Zulum]] shi ne gwamnan jihar tun bayan zabensa da aka yi a shekara ta 2019 har zuwa yau. Mataimakin gwamnan kuwa shi ne [[Usman Mamman Durkwa]]. Dattijai daga jihar sun haɗa da: [[Yusuf Buratai]], [[Baba Garba]], [[Ali Madu Sheriff]], [[Muhammad Indimi]], [[Abba Kyari]], [[Mohammed Ali Ndume]] da sauransu. Mutanen garin Borno mutane ne masu son al'ada da kokarin riko da addini da fafutuka wajen neman ilimi. Daga cikin al'adunsu akwai zaman mai gida wuri daya tare da iyalensa domin cin abinci a cikin faranti/kwano daya. Mutane ne masu son mu'amala da turare sannan matan su suna yawan yin kwalliya, lalli wato dayes da dai sauransu. Akan samu yaruka mazauna Borno kamar irin su Kanuri, Babur, margi, da dai sauransu.
[[File:Lake Chad (Baga site) borno state.jpg|thumb|ruwan baga dake jihar borno]]
Jihar Borno tana da iyaka da jihohi guda uku ne: [[Adamawa|Jihar Adamawa]] daga kudanci, [[Gombe|Jihar Gombe]] daga kudu maso yamma kuma da [[Yobe|Jihar Yobe]] daga yammaci, sannan ta yi iyaka da kasashen [[Nijar|Jamhoriyar Nijar]], [[Kamaru]] da kuma [[cadi|Chadi]].
<ref>https://www.britannica.com/place/Bornu-historical-kingdom-and-emirate-Nigeria</ref>
<ref>https://www.hurstpublishers.com/book/history-borno/</ref>
==Ƙananan Hukumomin Borno==
Jihar Borno:jiha ce da take da [[Kananan hukumomin Najeriya|kananan hukumomi]] guda ashirin da bakwai (27) Su ne kamar haka:<ref>{{Cite book
| edition = Millennium
| publisher = Federal Ministry of Information
| isbn = 9780104089
| volume = 2, State Surveys
| last = Nigeria
| title = Nigeria: a people united, a future assured
| location = Abuja, Nigeria
| date = 2000
| page = 106
}}</ref>
# [[Abadam]]
# [[Askira/Uba]]
# [[Baga]]
# [[Bama]]
# [[Bayo]]
# [[Biu]]
# [[Chibok]]
# [[Damboa]]
# [[Dikwa]]
# [[Gubio]]
# [[Guzamala]]
# [[Gwoza]]
# [[Hawul]]
# [[Jere]]
# [[Kaga]]
# [[Kala/Balge]]
# [[Kwaya kusar]]
# [[Konduga]]
# [[Kukawa]]
# [[Mafa]]
# [[Magumeri]]
# [[Maiduguri]]
# [[Marte]]
# [[Mobbar]]
# [[Monguno]]
# [[Nganzai]]
# [[Shani]]
==Shahararrun Malamai==
[[Ibrahim Ibn Al-hussaini]]
== Manazarta ==
<references/>
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Borno}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
7x7cmalro5ojanefaj73g7n0im3ohxs
165224
165223
2022-08-09T23:07:21Z
Uncle Bash007
9891
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
[[File:Borno state contingent.jpg|thumb|jiha mai dumbin mutane da kuma al'adu]]
[[File:ASC Leiden - NSAG - van Dis 4 - 117 - The market of Maiduguri. A group of curious boys - Maiduguri, Borno State, North East Nigeria - 11 January 1962.tif|thumb|People of Borno]]
[[File:Nachtigal Umar Borno.jpg|thumb|Umar Borno]]
'''Jihar Borno''' Jiha ce a Arewa maso gabashin [[Najeriya]]. Ta hada iyaka da Jihar [[Yobe]] daga yamma, [[Gombe (jiha)|Gombe]] daga kudu maso gabas, [[Adamawa]] daga kudu, yayinda iyakarta ta gabas ta hada iyaka ta kasa da kasa da [[Kamaru]], iyakarta ta arewa kuwa ta hade ne da yankin kasar [[Nijar (ƙasa)|Nijar]], sannan iyakarta ta arewa maso gabas ta hade ne da yankin kasar [[Cadi]], ita kadai ce jihar da ta hada iyaka da kasashen waje har guda uku. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga [[Masarautar Borno]] mai dumbin tarihi
Tana da faɗin ƙasa kimanin kilomita 57,799 da yawan jama’an da suka kai kimanin mutane 5,925,668 (a ƙiddidigar ƙidaya ta shekara ta 2006).Babban birnin jihar shi ne [[Maiduguri]]. [[Babagana Umara Zulum]] shi ne gwamnan jihar tun bayan zabensa da aka yi a shekara ta 2019 har zuwa yau. Mataimakin gwamnan kuwa shi ne [[Usman Mamman Durkwa]]. Dattijai daga jihar sun haɗa da: [[Yusuf Buratai]], [[Baba Garba]], [[Ali Madu Sheriff]], [[Muhammad Indimi]], [[Abba Kyari]], [[Mohammed Ali Ndume]] da sauransu. Mutanen garin Borno mutane ne masu son al'ada da kokarin riko da addini da fafutuka wajen neman ilimi. Daga cikin al'adunsu akwai zaman mai gida wuri daya tare da iyalensa domin cin abinci a cikin faranti/kwano daya. Mutane ne masu son mu'amala da turare sannan matan su suna yawan yin kwalliya, lalli wato dayes da dai sauransu. Akan samu yaruka mazauna Borno kamar irin su Kanuri, Babur, margi, da dai sauransu.
[[File:Lake Chad (Baga site) borno state.jpg|thumb|ruwan baga dake jihar borno]]
Jihar Borno tana da iyaka da jihohi guda uku ne: [[Adamawa|Jihar Adamawa]] daga kudanci, [[Gombe|Jihar Gombe]] daga kudu maso yamma kuma da [[Yobe|Jihar Yobe]] daga yammaci, sannan ta yi iyaka da kasashen [[Nijar|Jamhoriyar Nijar]], [[Kamaru]] da kuma [[cadi|Chadi]].
<ref>https://www.britannica.com/place/Bornu-historical-kingdom-and-emirate-Nigeria</ref>
<ref>https://www.hurstpublishers.com/book/history-borno/</ref>
==Ƙananan Hukumomin Borno==
Jihar Borno:jiha ce da take da [[Kananan hukumomin Najeriya|kananan hukumomi]] guda ashirin da bakwai (27) Su ne kamar haka:<ref>{{Cite book
| edition = Millennium
| publisher = Federal Ministry of Information
| isbn = 9780104089
| volume = 2, State Surveys
| last = Nigeria
| title = Nigeria: a people united, a future assured
| location = Abuja, Nigeria
| date = 2000
| page = 106
}}</ref>
# [[Abadam]]
# [[Askira/Uba]]
# [[Baga]]
# [[Bama]]
# [[Bayo]]
# [[Biu]]
# [[Chibok]]
# [[Damboa]]
# [[Dikwa]]
# [[Gubio]]
# [[Guzamala]]
# [[Gwoza]]
# [[Hawul]]
# [[Jere]]
# [[Kaga]]
# [[Kala/Balge]]
# [[Kwaya kusar]]
# [[Konduga]]
# [[Kukawa]]
# [[Mafa]]
# [[Magumeri]]
# [[Maiduguri]]
# [[Marte]]
# [[Mobbar]]
# [[Monguno]]
# [[Nganzai]]
# [[Shani]]
==Shahararrun Malamai==
[[Ibrahim Ibn Al-hussaini]]
== Manazarta ==
<references/>
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Borno}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
p7hsazfnmslwp7kelo7sx7vjw15q4xk
165225
165224
2022-08-09T23:08:02Z
Uncle Bash007
9891
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
[[File:Borno state contingent.jpg|thumb|jiha mai dumbin mutane da kuma al'adu]]
[[File:ASC Leiden - NSAG - van Dis 4 - 117 - The market of Maiduguri. A group of curious boys - Maiduguri, Borno State, North East Nigeria - 11 January 1962.tif|thumb|People of Borno]]
[[File:Nachtigal Umar Borno.jpg|thumb|Umar Borno]]
'''Jihar Borno''' Jiha ce a Arewa maso gabashin [[Najeriya]]. Ta hada iyaka da Jihar [[Yobe]] daga yamma, [[Gombe (jiha)|Gombe]] daga kudu maso gabas, [[Adamawa]] daga kudu, yayinda iyakarta ta gabas ta hada iyaka ta kasa da kasa da [[Kamaru]], iyakarta ta arewa kuwa ta hade ne da yankin kasar [[Nijar (ƙasa)|Nijar]], sannan iyakarta ta arewa maso gabas ta hade ne da yankin kasar [[Cadi]], ita kadai ce jihar da ta hada iyaka da kasashen waje har guda uku. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga [[Masarautar Borno]] mai dumbin tarihi, tare da tsohuwar babban birnin masarutar dake [[Maiduguri]]
Tana da faɗin ƙasa kimanin kilomita 57,799 da yawan jama’an da suka kai kimanin mutane 5,925,668 (a ƙiddidigar ƙidaya ta shekara ta 2006).Babban birnin jihar shi ne [[Maiduguri]]. [[Babagana Umara Zulum]] shi ne gwamnan jihar tun bayan zabensa da aka yi a shekara ta 2019 har zuwa yau. Mataimakin gwamnan kuwa shi ne [[Usman Mamman Durkwa]]. Dattijai daga jihar sun haɗa da: [[Yusuf Buratai]], [[Baba Garba]], [[Ali Madu Sheriff]], [[Muhammad Indimi]], [[Abba Kyari]], [[Mohammed Ali Ndume]] da sauransu. Mutanen garin Borno mutane ne masu son al'ada da kokarin riko da addini da fafutuka wajen neman ilimi. Daga cikin al'adunsu akwai zaman mai gida wuri daya tare da iyalensa domin cin abinci a cikin faranti/kwano daya. Mutane ne masu son mu'amala da turare sannan matan su suna yawan yin kwalliya, lalli wato dayes da dai sauransu. Akan samu yaruka mazauna Borno kamar irin su Kanuri, Babur, margi, da dai sauransu.
[[File:Lake Chad (Baga site) borno state.jpg|thumb|ruwan baga dake jihar borno]]
Jihar Borno tana da iyaka da jihohi guda uku ne: [[Adamawa|Jihar Adamawa]] daga kudanci, [[Gombe|Jihar Gombe]] daga kudu maso yamma kuma da [[Yobe|Jihar Yobe]] daga yammaci, sannan ta yi iyaka da kasashen [[Nijar|Jamhoriyar Nijar]], [[Kamaru]] da kuma [[cadi|Chadi]].
<ref>https://www.britannica.com/place/Bornu-historical-kingdom-and-emirate-Nigeria</ref>
<ref>https://www.hurstpublishers.com/book/history-borno/</ref>
==Ƙananan Hukumomin Borno==
Jihar Borno:jiha ce da take da [[Kananan hukumomin Najeriya|kananan hukumomi]] guda ashirin da bakwai (27) Su ne kamar haka:<ref>{{Cite book
| edition = Millennium
| publisher = Federal Ministry of Information
| isbn = 9780104089
| volume = 2, State Surveys
| last = Nigeria
| title = Nigeria: a people united, a future assured
| location = Abuja, Nigeria
| date = 2000
| page = 106
}}</ref>
# [[Abadam]]
# [[Askira/Uba]]
# [[Baga]]
# [[Bama]]
# [[Bayo]]
# [[Biu]]
# [[Chibok]]
# [[Damboa]]
# [[Dikwa]]
# [[Gubio]]
# [[Guzamala]]
# [[Gwoza]]
# [[Hawul]]
# [[Jere]]
# [[Kaga]]
# [[Kala/Balge]]
# [[Kwaya kusar]]
# [[Konduga]]
# [[Kukawa]]
# [[Mafa]]
# [[Magumeri]]
# [[Maiduguri]]
# [[Marte]]
# [[Mobbar]]
# [[Monguno]]
# [[Nganzai]]
# [[Shani]]
==Shahararrun Malamai==
[[Ibrahim Ibn Al-hussaini]]
== Manazarta ==
<references/>
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Borno}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
rc7b29s95fy5qyqqouox5bgbvf2f80d
165226
165225
2022-08-09T23:09:12Z
Uncle Bash007
9891
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
[[File:Borno state contingent.jpg|thumb|jiha mai dumbin mutane da kuma al'adu]]
[[File:ASC Leiden - NSAG - van Dis 4 - 117 - The market of Maiduguri. A group of curious boys - Maiduguri, Borno State, North East Nigeria - 11 January 1962.tif|thumb|People of Borno]]
[[File:Nachtigal Umar Borno.jpg|thumb|Umar Borno]]
'''Jihar Borno''' Jiha ce a Arewa maso gabashin [[Najeriya]]. Ta hada iyaka da Jihar [[Yobe]] daga yamma, [[Gombe (jiha)|Gombe]] daga kudu maso gabas, [[Adamawa]] daga kudu, yayinda iyakarta ta gabas ta hada iyaka ta kasa da kasa da [[Kamaru]], iyakarta ta arewa kuwa ta hade ne da yankin kasar [[Nijar (ƙasa)|Nijar]], sannan iyakarta ta arewa maso gabas ta hade ne da yankin kasar [[Cadi]], ita kadai ce jihar da ta hada iyaka da kasashen waje har guda uku. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga [[Masarautar Borno]] mai dumbin tarihi, tare da tsohuwar babban birnin masarutar dake [[Maiduguri]]. An kirkiri jihar ne a 1976, lokacin da aka raba tsohuwar [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Tana da faɗin ƙasa kimanin kilomita 57,799 da yawan jama’an da suka kai kimanin mutane 5,925,668 (a ƙiddidigar ƙidaya ta shekara ta 2006).Babban birnin jihar shi ne [[Maiduguri]]. [[Babagana Umara Zulum]] shi ne gwamnan jihar tun bayan zabensa da aka yi a shekara ta 2019 har zuwa yau. Mataimakin gwamnan kuwa shi ne [[Usman Mamman Durkwa]]. Dattijai daga jihar sun haɗa da: [[Yusuf Buratai]], [[Baba Garba]], [[Ali Madu Sheriff]], [[Muhammad Indimi]], [[Abba Kyari]], [[Mohammed Ali Ndume]] da sauransu. Mutanen garin Borno mutane ne masu son al'ada da kokarin riko da addini da fafutuka wajen neman ilimi. Daga cikin al'adunsu akwai zaman mai gida wuri daya tare da iyalensa domin cin abinci a cikin faranti/kwano daya. Mutane ne masu son mu'amala da turare sannan matan su suna yawan yin kwalliya, lalli wato dayes da dai sauransu. Akan samu yaruka mazauna Borno kamar irin su Kanuri, Babur, margi, da dai sauransu.
[[File:Lake Chad (Baga site) borno state.jpg|thumb|ruwan baga dake jihar borno]]
Jihar Borno tana da iyaka da jihohi guda uku ne: [[Adamawa|Jihar Adamawa]] daga kudanci, [[Gombe|Jihar Gombe]] daga kudu maso yamma kuma da [[Yobe|Jihar Yobe]] daga yammaci, sannan ta yi iyaka da kasashen [[Nijar|Jamhoriyar Nijar]], [[Kamaru]] da kuma [[cadi|Chadi]].
<ref>https://www.britannica.com/place/Bornu-historical-kingdom-and-emirate-Nigeria</ref>
<ref>https://www.hurstpublishers.com/book/history-borno/</ref>
==Ƙananan Hukumomin Borno==
Jihar Borno:jiha ce da take da [[Kananan hukumomin Najeriya|kananan hukumomi]] guda ashirin da bakwai (27) Su ne kamar haka:<ref>{{Cite book
| edition = Millennium
| publisher = Federal Ministry of Information
| isbn = 9780104089
| volume = 2, State Surveys
| last = Nigeria
| title = Nigeria: a people united, a future assured
| location = Abuja, Nigeria
| date = 2000
| page = 106
}}</ref>
# [[Abadam]]
# [[Askira/Uba]]
# [[Baga]]
# [[Bama]]
# [[Bayo]]
# [[Biu]]
# [[Chibok]]
# [[Damboa]]
# [[Dikwa]]
# [[Gubio]]
# [[Guzamala]]
# [[Gwoza]]
# [[Hawul]]
# [[Jere]]
# [[Kaga]]
# [[Kala/Balge]]
# [[Kwaya kusar]]
# [[Konduga]]
# [[Kukawa]]
# [[Mafa]]
# [[Magumeri]]
# [[Maiduguri]]
# [[Marte]]
# [[Mobbar]]
# [[Monguno]]
# [[Nganzai]]
# [[Shani]]
==Shahararrun Malamai==
[[Ibrahim Ibn Al-hussaini]]
== Manazarta ==
<references/>
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Borno}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
sr87qqrswl9v6h9cmd4k91sby4x70ui
165227
165226
2022-08-09T23:10:16Z
Uncle Bash007
9891
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
[[File:Borno state contingent.jpg|thumb|jiha mai dumbin mutane da kuma al'adu]]
[[File:ASC Leiden - NSAG - van Dis 4 - 117 - The market of Maiduguri. A group of curious boys - Maiduguri, Borno State, North East Nigeria - 11 January 1962.tif|thumb|People of Borno]]
[[File:Nachtigal Umar Borno.jpg|thumb|Umar Borno]]
'''Jihar Borno''' Jiha ce a Arewa maso gabashin [[Najeriya]]. Ta hada iyaka da Jihar [[Yobe]] daga yamma, [[Gombe (jiha)|Gombe]] daga kudu maso gabas, [[Adamawa]] daga kudu, yayinda iyakarta ta gabas ta hada iyaka ta kasa da kasa da [[Kamaru]], iyakarta ta arewa kuwa ta hade ne da yankin kasar [[Nijar (ƙasa)|Nijar]], sannan iyakarta ta arewa maso gabas ta hade ne da yankin kasar [[Cadi]], ita kadai ce jihar da ta hada iyaka da kasashen waje har guda uku. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga [[Masarautar Borno]] mai dumbin tarihi, tare da tsohuwar babban birnin masarutar dake [[Maiduguri]]. An kirkiri jihar ne a 1976, lokacin da aka raba tsohuwar [[Jihar Arewa ta Gabas]]. A farko jihar ta hada da yankin Jihar [[Yobe]] ta yau, wacce aka raba ta a 1991.
Tana da faɗin ƙasa kimanin kilomita 57,799 da yawan jama’an da suka kai kimanin mutane 5,925,668 (a ƙiddidigar ƙidaya ta shekara ta 2006).Babban birnin jihar shi ne [[Maiduguri]]. [[Babagana Umara Zulum]] shi ne gwamnan jihar tun bayan zabensa da aka yi a shekara ta 2019 har zuwa yau. Mataimakin gwamnan kuwa shi ne [[Usman Mamman Durkwa]]. Dattijai daga jihar sun haɗa da: [[Yusuf Buratai]], [[Baba Garba]], [[Ali Madu Sheriff]], [[Muhammad Indimi]], [[Abba Kyari]], [[Mohammed Ali Ndume]] da sauransu. Mutanen garin Borno mutane ne masu son al'ada da kokarin riko da addini da fafutuka wajen neman ilimi. Daga cikin al'adunsu akwai zaman mai gida wuri daya tare da iyalensa domin cin abinci a cikin faranti/kwano daya. Mutane ne masu son mu'amala da turare sannan matan su suna yawan yin kwalliya, lalli wato dayes da dai sauransu. Akan samu yaruka mazauna Borno kamar irin su Kanuri, Babur, margi, da dai sauransu.
[[File:Lake Chad (Baga site) borno state.jpg|thumb|ruwan baga dake jihar borno]]
Jihar Borno tana da iyaka da jihohi guda uku ne: [[Adamawa|Jihar Adamawa]] daga kudanci, [[Gombe|Jihar Gombe]] daga kudu maso yamma kuma da [[Yobe|Jihar Yobe]] daga yammaci, sannan ta yi iyaka da kasashen [[Nijar|Jamhoriyar Nijar]], [[Kamaru]] da kuma [[cadi|Chadi]].
<ref>https://www.britannica.com/place/Bornu-historical-kingdom-and-emirate-Nigeria</ref>
<ref>https://www.hurstpublishers.com/book/history-borno/</ref>
==Ƙananan Hukumomin Borno==
Jihar Borno:jiha ce da take da [[Kananan hukumomin Najeriya|kananan hukumomi]] guda ashirin da bakwai (27) Su ne kamar haka:<ref>{{Cite book
| edition = Millennium
| publisher = Federal Ministry of Information
| isbn = 9780104089
| volume = 2, State Surveys
| last = Nigeria
| title = Nigeria: a people united, a future assured
| location = Abuja, Nigeria
| date = 2000
| page = 106
}}</ref>
# [[Abadam]]
# [[Askira/Uba]]
# [[Baga]]
# [[Bama]]
# [[Bayo]]
# [[Biu]]
# [[Chibok]]
# [[Damboa]]
# [[Dikwa]]
# [[Gubio]]
# [[Guzamala]]
# [[Gwoza]]
# [[Hawul]]
# [[Jere]]
# [[Kaga]]
# [[Kala/Balge]]
# [[Kwaya kusar]]
# [[Konduga]]
# [[Kukawa]]
# [[Mafa]]
# [[Magumeri]]
# [[Maiduguri]]
# [[Marte]]
# [[Mobbar]]
# [[Monguno]]
# [[Nganzai]]
# [[Shani]]
==Shahararrun Malamai==
[[Ibrahim Ibn Al-hussaini]]
== Manazarta ==
<references/>
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Borno}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
ljkxsrz4tned8jyz5lq3b6ag7b3az6c
165228
165227
2022-08-09T23:10:31Z
Uncle Bash007
9891
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
[[File:Borno state contingent.jpg|thumb|jiha mai dumbin mutane da kuma al'adu]]
[[File:ASC Leiden - NSAG - van Dis 4 - 117 - The market of Maiduguri. A group of curious boys - Maiduguri, Borno State, North East Nigeria - 11 January 1962.tif|thumb|People of Borno]]
[[File:Nachtigal Umar Borno.jpg|thumb|Umar Borno]]
'''Jihar Borno''' Jiha ce a Arewa maso gabashin [[Najeriya]]. Ta hada iyaka da Jihar [[Yobe]] daga yamma, [[Gombe (jiha)|Gombe]] daga kudu maso gabas, [[Adamawa]] daga kudu, yayinda iyakarta ta gabas ta hada iyaka ta kasa da kasa da [[Kamaru]], iyakarta ta arewa kuwa ta hade ne da yankin kasar [[Nijar (ƙasa)|Nijar]], sannan iyakarta ta arewa maso gabas ta hade ne da yankin kasar [[Cadi]], ita kadai ce jihar da ta hada iyaka da kasashen waje har guda uku. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga [[Masarautar Borno]] mai dumbin tarihi, tare da tsohuwar babban birnin masarutar dake [[Maiduguri]]. An kirkiri jihar ne a 1976, lokacin da aka raba tsohuwar [[Jihar Arewa ta Gabas]]. A farko jihar ta hada da yankin Jihar [[Yobe]] ta yau, wacce aka raba ta a 1991.<ref>"This is how the 36 states were created". ''Pulse.ng''. Retrieved 15 December 2021.</ref>
Tana da faɗin ƙasa kimanin kilomita 57,799 da yawan jama’an da suka kai kimanin mutane 5,925,668 (a ƙiddidigar ƙidaya ta shekara ta 2006).Babban birnin jihar shi ne [[Maiduguri]]. [[Babagana Umara Zulum]] shi ne gwamnan jihar tun bayan zabensa da aka yi a shekara ta 2019 har zuwa yau. Mataimakin gwamnan kuwa shi ne [[Usman Mamman Durkwa]]. Dattijai daga jihar sun haɗa da: [[Yusuf Buratai]], [[Baba Garba]], [[Ali Madu Sheriff]], [[Muhammad Indimi]], [[Abba Kyari]], [[Mohammed Ali Ndume]] da sauransu. Mutanen garin Borno mutane ne masu son al'ada da kokarin riko da addini da fafutuka wajen neman ilimi. Daga cikin al'adunsu akwai zaman mai gida wuri daya tare da iyalensa domin cin abinci a cikin faranti/kwano daya. Mutane ne masu son mu'amala da turare sannan matan su suna yawan yin kwalliya, lalli wato dayes da dai sauransu. Akan samu yaruka mazauna Borno kamar irin su Kanuri, Babur, margi, da dai sauransu.
[[File:Lake Chad (Baga site) borno state.jpg|thumb|ruwan baga dake jihar borno]]
Jihar Borno tana da iyaka da jihohi guda uku ne: [[Adamawa|Jihar Adamawa]] daga kudanci, [[Gombe|Jihar Gombe]] daga kudu maso yamma kuma da [[Yobe|Jihar Yobe]] daga yammaci, sannan ta yi iyaka da kasashen [[Nijar|Jamhoriyar Nijar]], [[Kamaru]] da kuma [[cadi|Chadi]].
<ref>https://www.britannica.com/place/Bornu-historical-kingdom-and-emirate-Nigeria</ref>
<ref>https://www.hurstpublishers.com/book/history-borno/</ref>
==Ƙananan Hukumomin Borno==
Jihar Borno:jiha ce da take da [[Kananan hukumomin Najeriya|kananan hukumomi]] guda ashirin da bakwai (27) Su ne kamar haka:<ref>{{Cite book
| edition = Millennium
| publisher = Federal Ministry of Information
| isbn = 9780104089
| volume = 2, State Surveys
| last = Nigeria
| title = Nigeria: a people united, a future assured
| location = Abuja, Nigeria
| date = 2000
| page = 106
}}</ref>
# [[Abadam]]
# [[Askira/Uba]]
# [[Baga]]
# [[Bama]]
# [[Bayo]]
# [[Biu]]
# [[Chibok]]
# [[Damboa]]
# [[Dikwa]]
# [[Gubio]]
# [[Guzamala]]
# [[Gwoza]]
# [[Hawul]]
# [[Jere]]
# [[Kaga]]
# [[Kala/Balge]]
# [[Kwaya kusar]]
# [[Konduga]]
# [[Kukawa]]
# [[Mafa]]
# [[Magumeri]]
# [[Maiduguri]]
# [[Marte]]
# [[Mobbar]]
# [[Monguno]]
# [[Nganzai]]
# [[Shani]]
==Shahararrun Malamai==
[[Ibrahim Ibn Al-hussaini]]
== Manazarta ==
<references/>
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Borno}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
0731amnoicqxre0bm5cufsrzg2i3k5f
165239
165228
2022-08-10T05:28:03Z
Uncle Bash007
9891
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
[[File:Borno state contingent.jpg|thumb|jiha mai dumbin mutane da kuma al'adu]]
[[File:ASC Leiden - NSAG - van Dis 4 - 117 - The market of Maiduguri. A group of curious boys - Maiduguri, Borno State, North East Nigeria - 11 January 1962.tif|thumb|People of Borno]]
[[File:Nachtigal Umar Borno.jpg|thumb|Umar Borno]]
'''Jihar Borno''' Jiha ce a Arewa maso gabashin [[Najeriya]]. Ta hada iyaka da Jihar [[Yobe]] daga yamma, [[Gombe (jiha)|Gombe]] daga kudu maso gabas, [[Adamawa]] daga kudu, yayinda iyakarta ta gabas ta hada iyaka ta kasa da kasa da [[Kamaru]], iyakarta ta arewa kuwa ta hade ne da yankin kasar [[Nijar (ƙasa)|Nijar]], sannan iyakarta ta arewa maso gabas ta hade ne da yankin kasar [[Cadi]], ita kadai ce jihar da ta hada iyaka da kasashen waje har guda uku. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga [[Masarautar Borno]] mai dumbin tarihi, tare da tsohuwar babban birnin masarutar dake [[Maiduguri]]. An kirkiri jihar ne a 1976, lokacin da aka raba tsohuwar [[Jihar Arewa ta Gabas]]. A farko jihar ta hada da yankin Jihar [[Yobe]] ta yau, wacce aka raba ta a 1991.<ref>"This is how the 36 states were created". ''Pulse.ng''. Retrieved 15 December 2021.</ref>
Jihar Borno itace jiha ta biyu a girman kasa acikin jihohin 36 na Najeriya.
Tana da faɗin ƙasa kimanin kilomita 57,799 da yawan jama’an da suka kai kimanin mutane 5,925,668 (a ƙiddidigar ƙidaya ta shekara ta 2006).Babban birnin jihar shi ne [[Maiduguri]]. [[Babagana Umara Zulum]] shi ne gwamnan jihar tun bayan zabensa da aka yi a shekara ta 2019 har zuwa yau. Mataimakin gwamnan kuwa shi ne [[Usman Mamman Durkwa]]. Dattijai daga jihar sun haɗa da: [[Yusuf Buratai]], [[Baba Garba]], [[Ali Madu Sheriff]], [[Muhammad Indimi]], [[Abba Kyari]], [[Mohammed Ali Ndume]] da sauransu. Mutanen garin Borno mutane ne masu son al'ada da kokarin riko da addini da fafutuka wajen neman ilimi. Daga cikin al'adunsu akwai zaman mai gida wuri daya tare da iyalensa domin cin abinci a cikin faranti/kwano daya. Mutane ne masu son mu'amala da turare sannan matan su suna yawan yin kwalliya, lalli wato dayes da dai sauransu. Akan samu yaruka mazauna Borno kamar irin su Kanuri, Babur, margi, da dai sauransu.
[[File:Lake Chad (Baga site) borno state.jpg|thumb|ruwan baga dake jihar borno]]
Jihar Borno tana da iyaka da jihohi guda uku ne: [[Adamawa|Jihar Adamawa]] daga kudanci, [[Gombe|Jihar Gombe]] daga kudu maso yamma kuma da [[Yobe|Jihar Yobe]] daga yammaci, sannan ta yi iyaka da kasashen [[Nijar|Jamhoriyar Nijar]], [[Kamaru]] da kuma [[cadi|Chadi]].
<ref>https://www.britannica.com/place/Bornu-historical-kingdom-and-emirate-Nigeria</ref>
<ref>https://www.hurstpublishers.com/book/history-borno/</ref>
==Ƙananan Hukumomin Borno==
Jihar Borno:jiha ce da take da [[Kananan hukumomin Najeriya|kananan hukumomi]] guda ashirin da bakwai (27) Su ne kamar haka:<ref>{{Cite book
| edition = Millennium
| publisher = Federal Ministry of Information
| isbn = 9780104089
| volume = 2, State Surveys
| last = Nigeria
| title = Nigeria: a people united, a future assured
| location = Abuja, Nigeria
| date = 2000
| page = 106
}}</ref>
# [[Abadam]]
# [[Askira/Uba]]
# [[Baga]]
# [[Bama]]
# [[Bayo]]
# [[Biu]]
# [[Chibok]]
# [[Damboa]]
# [[Dikwa]]
# [[Gubio]]
# [[Guzamala]]
# [[Gwoza]]
# [[Hawul]]
# [[Jere]]
# [[Kaga]]
# [[Kala/Balge]]
# [[Kwaya kusar]]
# [[Konduga]]
# [[Kukawa]]
# [[Mafa]]
# [[Magumeri]]
# [[Maiduguri]]
# [[Marte]]
# [[Mobbar]]
# [[Monguno]]
# [[Nganzai]]
# [[Shani]]
==Shahararrun Malamai==
[[Ibrahim Ibn Al-hussaini]]
== Manazarta ==
<references/>
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Borno}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
qwuj9wk6hsmioz127l1xsurdos15mky
165240
165239
2022-08-10T05:28:49Z
Uncle Bash007
9891
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
[[File:Borno state contingent.jpg|thumb|jiha mai dumbin mutane da kuma al'adu]]
[[File:ASC Leiden - NSAG - van Dis 4 - 117 - The market of Maiduguri. A group of curious boys - Maiduguri, Borno State, North East Nigeria - 11 January 1962.tif|thumb|People of Borno]]
[[File:Nachtigal Umar Borno.jpg|thumb|Umar Borno]]
'''Jihar Borno''' Jiha ce a Arewa maso gabashin [[Najeriya]]. Ta hada iyaka da Jihar [[Yobe]] daga yamma, [[Gombe (jiha)|Gombe]] daga kudu maso gabas, [[Adamawa]] daga kudu, yayinda iyakarta ta gabas ta hada iyaka ta kasa da kasa da [[Kamaru]], iyakarta ta arewa kuwa ta hade ne da yankin kasar [[Nijar (ƙasa)|Nijar]], sannan iyakarta ta arewa maso gabas ta hade ne da yankin kasar [[Cadi]], ita kadai ce jihar da ta hada iyaka da kasashen waje har guda uku. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga [[Masarautar Borno]] mai dumbin tarihi, tare da tsohuwar babban birnin masarutar dake [[Maiduguri]]. An kirkiri jihar ne a 1976, lokacin da aka raba tsohuwar [[Jihar Arewa ta Gabas]]. A farko jihar ta hada da yankin Jihar [[Yobe]] ta yau, wacce aka raba ta a 1991.<ref>"This is how the 36 states were created". ''Pulse.ng''. Retrieved 15 December 2021.</ref>
Jihar Borno itace jiha ta biyu a girman kasa acikin jihohin 36 na Najeriya, bayan Jihar [[Neja]].
Tana da faɗin ƙasa kimanin kilomita 57,799 da yawan jama’an da suka kai kimanin mutane 5,925,668 (a ƙiddidigar ƙidaya ta shekara ta 2006).Babban birnin jihar shi ne [[Maiduguri]]. [[Babagana Umara Zulum]] shi ne gwamnan jihar tun bayan zabensa da aka yi a shekara ta 2019 har zuwa yau. Mataimakin gwamnan kuwa shi ne [[Usman Mamman Durkwa]]. Dattijai daga jihar sun haɗa da: [[Yusuf Buratai]], [[Baba Garba]], [[Ali Madu Sheriff]], [[Muhammad Indimi]], [[Abba Kyari]], [[Mohammed Ali Ndume]] da sauransu. Mutanen garin Borno mutane ne masu son al'ada da kokarin riko da addini da fafutuka wajen neman ilimi. Daga cikin al'adunsu akwai zaman mai gida wuri daya tare da iyalensa domin cin abinci a cikin faranti/kwano daya. Mutane ne masu son mu'amala da turare sannan matan su suna yawan yin kwalliya, lalli wato dayes da dai sauransu. Akan samu yaruka mazauna Borno kamar irin su Kanuri, Babur, margi, da dai sauransu.
[[File:Lake Chad (Baga site) borno state.jpg|thumb|ruwan baga dake jihar borno]]
Jihar Borno tana da iyaka da jihohi guda uku ne: [[Adamawa|Jihar Adamawa]] daga kudanci, [[Gombe|Jihar Gombe]] daga kudu maso yamma kuma da [[Yobe|Jihar Yobe]] daga yammaci, sannan ta yi iyaka da kasashen [[Nijar|Jamhoriyar Nijar]], [[Kamaru]] da kuma [[cadi|Chadi]].
<ref>https://www.britannica.com/place/Bornu-historical-kingdom-and-emirate-Nigeria</ref>
<ref>https://www.hurstpublishers.com/book/history-borno/</ref>
==Ƙananan Hukumomin Borno==
Jihar Borno:jiha ce da take da [[Kananan hukumomin Najeriya|kananan hukumomi]] guda ashirin da bakwai (27) Su ne kamar haka:<ref>{{Cite book
| edition = Millennium
| publisher = Federal Ministry of Information
| isbn = 9780104089
| volume = 2, State Surveys
| last = Nigeria
| title = Nigeria: a people united, a future assured
| location = Abuja, Nigeria
| date = 2000
| page = 106
}}</ref>
# [[Abadam]]
# [[Askira/Uba]]
# [[Baga]]
# [[Bama]]
# [[Bayo]]
# [[Biu]]
# [[Chibok]]
# [[Damboa]]
# [[Dikwa]]
# [[Gubio]]
# [[Guzamala]]
# [[Gwoza]]
# [[Hawul]]
# [[Jere]]
# [[Kaga]]
# [[Kala/Balge]]
# [[Kwaya kusar]]
# [[Konduga]]
# [[Kukawa]]
# [[Mafa]]
# [[Magumeri]]
# [[Maiduguri]]
# [[Marte]]
# [[Mobbar]]
# [[Monguno]]
# [[Nganzai]]
# [[Shani]]
==Shahararrun Malamai==
[[Ibrahim Ibn Al-hussaini]]
== Manazarta ==
<references/>
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Borno}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
2x6uldivpvdwoxxv23rjzi8ozmpi0k8
165241
165240
2022-08-10T05:30:12Z
Uncle Bash007
9891
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
[[File:Borno state contingent.jpg|thumb|jiha mai dumbin mutane da kuma al'adu]]
[[File:ASC Leiden - NSAG - van Dis 4 - 117 - The market of Maiduguri. A group of curious boys - Maiduguri, Borno State, North East Nigeria - 11 January 1962.tif|thumb|People of Borno]]
[[File:Nachtigal Umar Borno.jpg|thumb|Umar Borno]]
'''Jihar Borno''' Jiha ce a Arewa maso gabashin [[Najeriya]]. Ta hada iyaka da Jihar [[Yobe]] daga yamma, [[Gombe (jiha)|Gombe]] daga kudu maso gabas, [[Adamawa]] daga kudu, yayinda iyakarta ta gabas ta hada iyaka ta kasa da kasa da [[Kamaru]], iyakarta ta arewa kuwa ta hade ne da yankin kasar [[Nijar (ƙasa)|Nijar]], sannan iyakarta ta arewa maso gabas ta hade ne da yankin kasar [[Cadi]], ita kadai ce jihar da ta hada iyaka da kasashen waje har guda uku. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga [[Masarautar Borno]] mai dumbin tarihi, tare da tsohuwar babban birnin masarutar dake [[Maiduguri]]. An kirkiri jihar ne a 1976, lokacin da aka raba tsohuwar [[Jihar Arewa ta Gabas]]. A farko jihar ta hada da yankin Jihar [[Yobe]] ta yau, wacce aka raba ta a 1991.<ref>"This is how the 36 states were created". ''Pulse.ng''. Retrieved 15 December 2021.</ref>
Jihar Borno itace jiha ta biyu a girman kasa acikin jihohin 36 na Najeriya, bayan Jihar [[Neja]]. Amma duk da girman jiyar, itace ta 11 a yawan mutane tare da kiyasamun mutum akalla miliyan 5.86 a shekara ta 2016.
Tana da faɗin ƙasa kimanin kilomita 57,799 da yawan jama’an da suka kai kimanin mutane 5,925,668 (a ƙiddidigar ƙidaya ta shekara ta 2006).Babban birnin jihar shi ne [[Maiduguri]]. [[Babagana Umara Zulum]] shi ne gwamnan jihar tun bayan zabensa da aka yi a shekara ta 2019 har zuwa yau. Mataimakin gwamnan kuwa shi ne [[Usman Mamman Durkwa]]. Dattijai daga jihar sun haɗa da: [[Yusuf Buratai]], [[Baba Garba]], [[Ali Madu Sheriff]], [[Muhammad Indimi]], [[Abba Kyari]], [[Mohammed Ali Ndume]] da sauransu. Mutanen garin Borno mutane ne masu son al'ada da kokarin riko da addini da fafutuka wajen neman ilimi. Daga cikin al'adunsu akwai zaman mai gida wuri daya tare da iyalensa domin cin abinci a cikin faranti/kwano daya. Mutane ne masu son mu'amala da turare sannan matan su suna yawan yin kwalliya, lalli wato dayes da dai sauransu. Akan samu yaruka mazauna Borno kamar irin su Kanuri, Babur, margi, da dai sauransu.
[[File:Lake Chad (Baga site) borno state.jpg|thumb|ruwan baga dake jihar borno]]
Jihar Borno tana da iyaka da jihohi guda uku ne: [[Adamawa|Jihar Adamawa]] daga kudanci, [[Gombe|Jihar Gombe]] daga kudu maso yamma kuma da [[Yobe|Jihar Yobe]] daga yammaci, sannan ta yi iyaka da kasashen [[Nijar|Jamhoriyar Nijar]], [[Kamaru]] da kuma [[cadi|Chadi]].
<ref>https://www.britannica.com/place/Bornu-historical-kingdom-and-emirate-Nigeria</ref>
<ref>https://www.hurstpublishers.com/book/history-borno/</ref>
==Ƙananan Hukumomin Borno==
Jihar Borno:jiha ce da take da [[Kananan hukumomin Najeriya|kananan hukumomi]] guda ashirin da bakwai (27) Su ne kamar haka:<ref>{{Cite book
| edition = Millennium
| publisher = Federal Ministry of Information
| isbn = 9780104089
| volume = 2, State Surveys
| last = Nigeria
| title = Nigeria: a people united, a future assured
| location = Abuja, Nigeria
| date = 2000
| page = 106
}}</ref>
# [[Abadam]]
# [[Askira/Uba]]
# [[Baga]]
# [[Bama]]
# [[Bayo]]
# [[Biu]]
# [[Chibok]]
# [[Damboa]]
# [[Dikwa]]
# [[Gubio]]
# [[Guzamala]]
# [[Gwoza]]
# [[Hawul]]
# [[Jere]]
# [[Kaga]]
# [[Kala/Balge]]
# [[Kwaya kusar]]
# [[Konduga]]
# [[Kukawa]]
# [[Mafa]]
# [[Magumeri]]
# [[Maiduguri]]
# [[Marte]]
# [[Mobbar]]
# [[Monguno]]
# [[Nganzai]]
# [[Shani]]
==Shahararrun Malamai==
[[Ibrahim Ibn Al-hussaini]]
== Manazarta ==
<references/>
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Borno}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
86lrdwt5mgrcoc7ph95qoyawdjngkz6
165242
165241
2022-08-10T05:30:33Z
Uncle Bash007
9891
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
[[File:Borno state contingent.jpg|thumb|jiha mai dumbin mutane da kuma al'adu]]
[[File:ASC Leiden - NSAG - van Dis 4 - 117 - The market of Maiduguri. A group of curious boys - Maiduguri, Borno State, North East Nigeria - 11 January 1962.tif|thumb|People of Borno]]
[[File:Nachtigal Umar Borno.jpg|thumb|Umar Borno]]
'''Jihar Borno''' Jiha ce a Arewa maso gabashin [[Najeriya]]. Ta hada iyaka da Jihar [[Yobe]] daga yamma, [[Gombe (jiha)|Gombe]] daga kudu maso gabas, [[Adamawa]] daga kudu, yayinda iyakarta ta gabas ta hada iyaka ta kasa da kasa da [[Kamaru]], iyakarta ta arewa kuwa ta hade ne da yankin kasar [[Nijar (ƙasa)|Nijar]], sannan iyakarta ta arewa maso gabas ta hade ne da yankin kasar [[Cadi]], ita kadai ce jihar da ta hada iyaka da kasashen waje har guda uku. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga [[Masarautar Borno]] mai dumbin tarihi, tare da tsohuwar babban birnin masarutar dake [[Maiduguri]]. An kirkiri jihar ne a 1976, lokacin da aka raba tsohuwar [[Jihar Arewa ta Gabas]]. A farko jihar ta hada da yankin Jihar [[Yobe]] ta yau, wacce aka raba ta a 1991.<ref>"This is how the 36 states were created". ''Pulse.ng''. Retrieved 15 December 2021.</ref>
Jihar Borno itace jiha ta biyu a girman kasa acikin jihohin 36 na Najeriya, bayan Jihar [[Neja]]. Amma duk da girman jiyar, itace ta 11 a yawan mutane tare da kiyasamun mutum akalla miliyan 5.86 a shekara ta 2016.<ref>"Population 2006-2016". ''[[National Bureau of Statistics, Nigeria|National Bureau of Statistics]]''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Tana da faɗin ƙasa kimanin kilomita 57,799 da yawan jama’an da suka kai kimanin mutane 5,925,668 (a ƙiddidigar ƙidaya ta shekara ta 2006).Babban birnin jihar shi ne [[Maiduguri]]. [[Babagana Umara Zulum]] shi ne gwamnan jihar tun bayan zabensa da aka yi a shekara ta 2019 har zuwa yau. Mataimakin gwamnan kuwa shi ne [[Usman Mamman Durkwa]]. Dattijai daga jihar sun haɗa da: [[Yusuf Buratai]], [[Baba Garba]], [[Ali Madu Sheriff]], [[Muhammad Indimi]], [[Abba Kyari]], [[Mohammed Ali Ndume]] da sauransu. Mutanen garin Borno mutane ne masu son al'ada da kokarin riko da addini da fafutuka wajen neman ilimi. Daga cikin al'adunsu akwai zaman mai gida wuri daya tare da iyalensa domin cin abinci a cikin faranti/kwano daya. Mutane ne masu son mu'amala da turare sannan matan su suna yawan yin kwalliya, lalli wato dayes da dai sauransu. Akan samu yaruka mazauna Borno kamar irin su Kanuri, Babur, margi, da dai sauransu.
[[File:Lake Chad (Baga site) borno state.jpg|thumb|ruwan baga dake jihar borno]]
Jihar Borno tana da iyaka da jihohi guda uku ne: [[Adamawa|Jihar Adamawa]] daga kudanci, [[Gombe|Jihar Gombe]] daga kudu maso yamma kuma da [[Yobe|Jihar Yobe]] daga yammaci, sannan ta yi iyaka da kasashen [[Nijar|Jamhoriyar Nijar]], [[Kamaru]] da kuma [[cadi|Chadi]].
<ref>https://www.britannica.com/place/Bornu-historical-kingdom-and-emirate-Nigeria</ref>
<ref>https://www.hurstpublishers.com/book/history-borno/</ref>
==Ƙananan Hukumomin Borno==
Jihar Borno:jiha ce da take da [[Kananan hukumomin Najeriya|kananan hukumomi]] guda ashirin da bakwai (27) Su ne kamar haka:<ref>{{Cite book
| edition = Millennium
| publisher = Federal Ministry of Information
| isbn = 9780104089
| volume = 2, State Surveys
| last = Nigeria
| title = Nigeria: a people united, a future assured
| location = Abuja, Nigeria
| date = 2000
| page = 106
}}</ref>
# [[Abadam]]
# [[Askira/Uba]]
# [[Baga]]
# [[Bama]]
# [[Bayo]]
# [[Biu]]
# [[Chibok]]
# [[Damboa]]
# [[Dikwa]]
# [[Gubio]]
# [[Guzamala]]
# [[Gwoza]]
# [[Hawul]]
# [[Jere]]
# [[Kaga]]
# [[Kala/Balge]]
# [[Kwaya kusar]]
# [[Konduga]]
# [[Kukawa]]
# [[Mafa]]
# [[Magumeri]]
# [[Maiduguri]]
# [[Marte]]
# [[Mobbar]]
# [[Monguno]]
# [[Nganzai]]
# [[Shani]]
==Shahararrun Malamai==
[[Ibrahim Ibn Al-hussaini]]
== Manazarta ==
<references/>
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Borno}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
nve9godtrtz7w6is52iiqqyrfn738oy
165243
165242
2022-08-10T05:31:25Z
Uncle Bash007
9891
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
[[File:Borno state contingent.jpg|thumb|jiha mai dumbin mutane da kuma al'adu]]
[[File:ASC Leiden - NSAG - van Dis 4 - 117 - The market of Maiduguri. A group of curious boys - Maiduguri, Borno State, North East Nigeria - 11 January 1962.tif|thumb|People of Borno]]
[[File:Nachtigal Umar Borno.jpg|thumb|Umar Borno]]
'''Jihar Borno''' Jiha ce a Arewa maso gabashin [[Najeriya]]. Ta hada iyaka da Jihar [[Yobe]] daga yamma, [[Gombe (jiha)|Gombe]] daga kudu maso gabas, [[Adamawa]] daga kudu, yayinda iyakarta ta gabas ta hada iyaka ta kasa da kasa da [[Kamaru]], iyakarta ta arewa kuwa ta hade ne da yankin kasar [[Nijar (ƙasa)|Nijar]], sannan iyakarta ta arewa maso gabas ta hade ne da yankin kasar [[Cadi]], ita kadai ce jihar da ta hada iyaka da kasashen waje har guda uku. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga [[Masarautar Borno]] mai dumbin tarihi, tare da tsohuwar babban birnin masarutar dake [[Maiduguri]]. An kirkiri jihar ne a 1976, lokacin da aka raba tsohuwar [[Jihar Arewa ta Gabas]]. A farko jihar ta hada da yankin Jihar [[Yobe]] ta yau, wacce aka raba ta a 1991.<ref>"This is how the 36 states were created". ''Pulse.ng''. Retrieved 15 December 2021.</ref>
Jihar Borno itace jiha ta biyu a girman kasa acikin jihohin 36 na Najeriya, bayan Jihar [[Neja]]. Amma duk da girman jiyar, itace ta 11 a yawan mutane tare da kiyasamun mutum akalla miliyan 5.86 a shekara ta 2016.<ref>"Population 2006-2016". ''[[National Bureau of Statistics, Nigeria|National Bureau of Statistics]]''. Retrieved 14 December 2021.</ref> A fannin yanayin kasa;
Tana da faɗin ƙasa kimanin kilomita 57,799 da yawan jama’an da suka kai kimanin mutane 5,925,668 (a ƙiddidigar ƙidaya ta shekara ta 2006).Babban birnin jihar shi ne [[Maiduguri]]. [[Babagana Umara Zulum]] shi ne gwamnan jihar tun bayan zabensa da aka yi a shekara ta 2019 har zuwa yau. Mataimakin gwamnan kuwa shi ne [[Usman Mamman Durkwa]]. Dattijai daga jihar sun haɗa da: [[Yusuf Buratai]], [[Baba Garba]], [[Ali Madu Sheriff]], [[Muhammad Indimi]], [[Abba Kyari]], [[Mohammed Ali Ndume]] da sauransu. Mutanen garin Borno mutane ne masu son al'ada da kokarin riko da addini da fafutuka wajen neman ilimi. Daga cikin al'adunsu akwai zaman mai gida wuri daya tare da iyalensa domin cin abinci a cikin faranti/kwano daya. Mutane ne masu son mu'amala da turare sannan matan su suna yawan yin kwalliya, lalli wato dayes da dai sauransu. Akan samu yaruka mazauna Borno kamar irin su Kanuri, Babur, margi, da dai sauransu.
[[File:Lake Chad (Baga site) borno state.jpg|thumb|ruwan baga dake jihar borno]]
Jihar Borno tana da iyaka da jihohi guda uku ne: [[Adamawa|Jihar Adamawa]] daga kudanci, [[Gombe|Jihar Gombe]] daga kudu maso yamma kuma da [[Yobe|Jihar Yobe]] daga yammaci, sannan ta yi iyaka da kasashen [[Nijar|Jamhoriyar Nijar]], [[Kamaru]] da kuma [[cadi|Chadi]].
<ref>https://www.britannica.com/place/Bornu-historical-kingdom-and-emirate-Nigeria</ref>
<ref>https://www.hurstpublishers.com/book/history-borno/</ref>
==Ƙananan Hukumomin Borno==
Jihar Borno:jiha ce da take da [[Kananan hukumomin Najeriya|kananan hukumomi]] guda ashirin da bakwai (27) Su ne kamar haka:<ref>{{Cite book
| edition = Millennium
| publisher = Federal Ministry of Information
| isbn = 9780104089
| volume = 2, State Surveys
| last = Nigeria
| title = Nigeria: a people united, a future assured
| location = Abuja, Nigeria
| date = 2000
| page = 106
}}</ref>
# [[Abadam]]
# [[Askira/Uba]]
# [[Baga]]
# [[Bama]]
# [[Bayo]]
# [[Biu]]
# [[Chibok]]
# [[Damboa]]
# [[Dikwa]]
# [[Gubio]]
# [[Guzamala]]
# [[Gwoza]]
# [[Hawul]]
# [[Jere]]
# [[Kaga]]
# [[Kala/Balge]]
# [[Kwaya kusar]]
# [[Konduga]]
# [[Kukawa]]
# [[Mafa]]
# [[Magumeri]]
# [[Maiduguri]]
# [[Marte]]
# [[Mobbar]]
# [[Monguno]]
# [[Nganzai]]
# [[Shani]]
==Shahararrun Malamai==
[[Ibrahim Ibn Al-hussaini]]
== Manazarta ==
<references/>
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Borno}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
lf0kgbkycs0k1jdq86ci3973o5n82xs
165244
165243
2022-08-10T05:32:36Z
Uncle Bash007
9891
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
[[File:Borno state contingent.jpg|thumb|jiha mai dumbin mutane da kuma al'adu]]
[[File:ASC Leiden - NSAG - van Dis 4 - 117 - The market of Maiduguri. A group of curious boys - Maiduguri, Borno State, North East Nigeria - 11 January 1962.tif|thumb|People of Borno]]
[[File:Nachtigal Umar Borno.jpg|thumb|Umar Borno]]
'''Jihar Borno''' Jiha ce a Arewa maso gabashin [[Najeriya]]. Ta hada iyaka da Jihar [[Yobe]] daga yamma, [[Gombe (jiha)|Gombe]] daga kudu maso gabas, [[Adamawa]] daga kudu, yayinda iyakarta ta gabas ta hada iyaka ta kasa da kasa da [[Kamaru]], iyakarta ta arewa kuwa ta hade ne da yankin kasar [[Nijar (ƙasa)|Nijar]], sannan iyakarta ta arewa maso gabas ta hade ne da yankin kasar [[Cadi]], ita kadai ce jihar da ta hada iyaka da kasashen waje har guda uku. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga [[Masarautar Borno]] mai dumbin tarihi, tare da tsohuwar babban birnin masarutar dake [[Maiduguri]]. An kirkiri jihar ne a 1976, lokacin da aka raba tsohuwar [[Jihar Arewa ta Gabas]]. A farko jihar ta hada da yankin Jihar [[Yobe]] ta yau, wacce aka raba ta a 1991.<ref>"This is how the 36 states were created". ''Pulse.ng''. Retrieved 15 December 2021.</ref>
Jihar Borno itace jiha ta biyu a girman kasa acikin jihohin 36 na Najeriya, bayan Jihar [[Neja]]. Amma duk da girman jiyar, itace ta 11 a yawan mutane tare da kiyasamun mutum akalla miliyan 5.86 a shekara ta 2016.<ref>"Population 2006-2016". ''[[National Bureau of Statistics, Nigeria|National Bureau of Statistics]]''. Retrieved 14 December 2021.</ref> A fannin yanayin kasa; ''semi-desert Sahelian savanna daga arewa'' da kuma ''Sudanian savanna ta yamma''
Tana da faɗin ƙasa kimanin kilomita 57,799 da yawan jama’an da suka kai kimanin mutane 5,925,668 (a ƙiddidigar ƙidaya ta shekara ta 2006).Babban birnin jihar shi ne [[Maiduguri]]. [[Babagana Umara Zulum]] shi ne gwamnan jihar tun bayan zabensa da aka yi a shekara ta 2019 har zuwa yau. Mataimakin gwamnan kuwa shi ne [[Usman Mamman Durkwa]]. Dattijai daga jihar sun haɗa da: [[Yusuf Buratai]], [[Baba Garba]], [[Ali Madu Sheriff]], [[Muhammad Indimi]], [[Abba Kyari]], [[Mohammed Ali Ndume]] da sauransu. Mutanen garin Borno mutane ne masu son al'ada da kokarin riko da addini da fafutuka wajen neman ilimi. Daga cikin al'adunsu akwai zaman mai gida wuri daya tare da iyalensa domin cin abinci a cikin faranti/kwano daya. Mutane ne masu son mu'amala da turare sannan matan su suna yawan yin kwalliya, lalli wato dayes da dai sauransu. Akan samu yaruka mazauna Borno kamar irin su Kanuri, Babur, margi, da dai sauransu.
[[File:Lake Chad (Baga site) borno state.jpg|thumb|ruwan baga dake jihar borno]]
Jihar Borno tana da iyaka da jihohi guda uku ne: [[Adamawa|Jihar Adamawa]] daga kudanci, [[Gombe|Jihar Gombe]] daga kudu maso yamma kuma da [[Yobe|Jihar Yobe]] daga yammaci, sannan ta yi iyaka da kasashen [[Nijar|Jamhoriyar Nijar]], [[Kamaru]] da kuma [[cadi|Chadi]].
<ref>https://www.britannica.com/place/Bornu-historical-kingdom-and-emirate-Nigeria</ref>
<ref>https://www.hurstpublishers.com/book/history-borno/</ref>
==Ƙananan Hukumomin Borno==
Jihar Borno:jiha ce da take da [[Kananan hukumomin Najeriya|kananan hukumomi]] guda ashirin da bakwai (27) Su ne kamar haka:<ref>{{Cite book
| edition = Millennium
| publisher = Federal Ministry of Information
| isbn = 9780104089
| volume = 2, State Surveys
| last = Nigeria
| title = Nigeria: a people united, a future assured
| location = Abuja, Nigeria
| date = 2000
| page = 106
}}</ref>
# [[Abadam]]
# [[Askira/Uba]]
# [[Baga]]
# [[Bama]]
# [[Bayo]]
# [[Biu]]
# [[Chibok]]
# [[Damboa]]
# [[Dikwa]]
# [[Gubio]]
# [[Guzamala]]
# [[Gwoza]]
# [[Hawul]]
# [[Jere]]
# [[Kaga]]
# [[Kala/Balge]]
# [[Kwaya kusar]]
# [[Konduga]]
# [[Kukawa]]
# [[Mafa]]
# [[Magumeri]]
# [[Maiduguri]]
# [[Marte]]
# [[Mobbar]]
# [[Monguno]]
# [[Nganzai]]
# [[Shani]]
==Shahararrun Malamai==
[[Ibrahim Ibn Al-hussaini]]
== Manazarta ==
<references/>
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Borno}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
0qyd869pgd719xlx7ualaoh3w11fehu
165245
165244
2022-08-10T07:44:53Z
Uncle Bash007
9891
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
[[File:Borno state contingent.jpg|thumb|jiha mai dumbin mutane da kuma al'adu]]
[[File:ASC Leiden - NSAG - van Dis 4 - 117 - The market of Maiduguri. A group of curious boys - Maiduguri, Borno State, North East Nigeria - 11 January 1962.tif|thumb|People of Borno]]
[[File:Nachtigal Umar Borno.jpg|thumb|Umar Borno]]
'''Jihar Borno''' Jiha ce a Arewa maso gabashin [[Najeriya]]. Ta hada iyaka da Jihar [[Yobe]] daga yamma, [[Gombe (jiha)|Gombe]] daga kudu maso gabas, [[Adamawa]] daga kudu, yayinda iyakarta ta gabas ta hada iyaka ta kasa da kasa da [[Kamaru]], iyakarta ta arewa kuwa ta hade ne da yankin kasar [[Nijar (ƙasa)|Nijar]], sannan iyakarta ta arewa maso gabas ta hade ne da yankin kasar [[Cadi]], ita kadai ce jihar da ta hada iyaka da kasashen waje har guda uku. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga [[Masarautar Borno]] mai dumbin tarihi, tare da tsohuwar babban birnin masarutar dake [[Maiduguri]]. An kirkiri jihar ne a 1976, lokacin da aka raba tsohuwar [[Jihar Arewa ta Gabas]]. A farko jihar ta hada da yankin Jihar [[Yobe]] ta yau, wacce aka raba ta a 1991.<ref>"This is how the 36 states were created". ''Pulse.ng''. Retrieved 15 December 2021.</ref>
Jihar Borno itace jiha ta biyu a girman kasa acikin jihohin 36 na Najeriya, bayan Jihar [[Neja]]. Amma duk da girman jiyar, itace ta 11 a yawan mutane tare da kiyasamun mutum akalla miliyan 5.86 a shekara ta 2016.<ref>"Population 2006-2016". ''[[National Bureau of Statistics, Nigeria|National Bureau of Statistics]]''. Retrieved 14 December 2021.</ref> A fannin yanayin kasa; ''semi-desert Sahelian savanna daga arewa'' da kuma ''Sudanian savanna ta yamma'' a tsakiya da kudancin jihar,
Tana da faɗin ƙasa kimanin kilomita 57,799 da yawan jama’an da suka kai kimanin mutane 5,925,668 (a ƙiddidigar ƙidaya ta shekara ta 2006).Babban birnin jihar shi ne [[Maiduguri]]. [[Babagana Umara Zulum]] shi ne gwamnan jihar tun bayan zabensa da aka yi a shekara ta 2019 har zuwa yau. Mataimakin gwamnan kuwa shi ne [[Usman Mamman Durkwa]]. Dattijai daga jihar sun haɗa da: [[Yusuf Buratai]], [[Baba Garba]], [[Ali Madu Sheriff]], [[Muhammad Indimi]], [[Abba Kyari]], [[Mohammed Ali Ndume]] da sauransu. Mutanen garin Borno mutane ne masu son al'ada da kokarin riko da addini da fafutuka wajen neman ilimi. Daga cikin al'adunsu akwai zaman mai gida wuri daya tare da iyalensa domin cin abinci a cikin faranti/kwano daya. Mutane ne masu son mu'amala da turare sannan matan su suna yawan yin kwalliya, lalli wato dayes da dai sauransu. Akan samu yaruka mazauna Borno kamar irin su Kanuri, Babur, margi, da dai sauransu.
[[File:Lake Chad (Baga site) borno state.jpg|thumb|ruwan baga dake jihar borno]]
Jihar Borno tana da iyaka da jihohi guda uku ne: [[Adamawa|Jihar Adamawa]] daga kudanci, [[Gombe|Jihar Gombe]] daga kudu maso yamma kuma da [[Yobe|Jihar Yobe]] daga yammaci, sannan ta yi iyaka da kasashen [[Nijar|Jamhoriyar Nijar]], [[Kamaru]] da kuma [[cadi|Chadi]].
<ref>https://www.britannica.com/place/Bornu-historical-kingdom-and-emirate-Nigeria</ref>
<ref>https://www.hurstpublishers.com/book/history-borno/</ref>
==Ƙananan Hukumomin Borno==
Jihar Borno:jiha ce da take da [[Kananan hukumomin Najeriya|kananan hukumomi]] guda ashirin da bakwai (27) Su ne kamar haka:<ref>{{Cite book
| edition = Millennium
| publisher = Federal Ministry of Information
| isbn = 9780104089
| volume = 2, State Surveys
| last = Nigeria
| title = Nigeria: a people united, a future assured
| location = Abuja, Nigeria
| date = 2000
| page = 106
}}</ref>
# [[Abadam]]
# [[Askira/Uba]]
# [[Baga]]
# [[Bama]]
# [[Bayo]]
# [[Biu]]
# [[Chibok]]
# [[Damboa]]
# [[Dikwa]]
# [[Gubio]]
# [[Guzamala]]
# [[Gwoza]]
# [[Hawul]]
# [[Jere]]
# [[Kaga]]
# [[Kala/Balge]]
# [[Kwaya kusar]]
# [[Konduga]]
# [[Kukawa]]
# [[Mafa]]
# [[Magumeri]]
# [[Maiduguri]]
# [[Marte]]
# [[Mobbar]]
# [[Monguno]]
# [[Nganzai]]
# [[Shani]]
==Shahararrun Malamai==
[[Ibrahim Ibn Al-hussaini]]
== Manazarta ==
<references/>
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Borno}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
ru2bf2fcf3zo3kboo03wlgawwp5fmnp
165246
165245
2022-08-10T07:46:05Z
Uncle Bash007
9891
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
[[File:Borno state contingent.jpg|thumb|jiha mai dumbin mutane da kuma al'adu]]
[[File:ASC Leiden - NSAG - van Dis 4 - 117 - The market of Maiduguri. A group of curious boys - Maiduguri, Borno State, North East Nigeria - 11 January 1962.tif|thumb|People of Borno]]
[[File:Nachtigal Umar Borno.jpg|thumb|Umar Borno]]
'''Jihar Borno''' Jiha ce a Arewa maso gabashin [[Najeriya]]. Ta hada iyaka da Jihar [[Yobe]] daga yamma, [[Gombe (jiha)|Gombe]] daga kudu maso gabas, [[Adamawa]] daga kudu, yayinda iyakarta ta gabas ta hada iyaka ta kasa da kasa da [[Kamaru]], iyakarta ta arewa kuwa ta hade ne da yankin kasar [[Nijar (ƙasa)|Nijar]], sannan iyakarta ta arewa maso gabas ta hade ne da yankin kasar [[Cadi]], ita kadai ce jihar da ta hada iyaka da kasashen waje har guda uku. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga [[Masarautar Borno]] mai dumbin tarihi, tare da tsohuwar babban birnin masarutar dake [[Maiduguri]]. An kirkiri jihar ne a 1976, lokacin da aka raba tsohuwar [[Jihar Arewa ta Gabas]]. A farko jihar ta hada da yankin Jihar [[Yobe]] ta yau, wacce aka raba ta a 1991.<ref>"This is how the 36 states were created". ''Pulse.ng''. Retrieved 15 December 2021.</ref>
Jihar Borno itace jiha ta biyu a girman kasa acikin jihohin 36 na Najeriya, bayan Jihar [[Neja]]. Amma duk da girman jiyar, itace ta 11 a yawan mutane tare da kiyasamun mutum akalla miliyan 5.86 a shekara ta 2016.<ref>"Population 2006-2016". ''[[National Bureau of Statistics, Nigeria|National Bureau of Statistics]]''. Retrieved 14 December 2021.</ref> A fannin yanayin kasa; ''semi-desert Sahelian savanna daga arewa'' da kuma ''Sudanian savanna ta yamma'' a tsakiya da kudancin jihar, da kuma montane [[Mandara Plateau mosaic|Mandara Plateau]] a yankin kudu maso gabashin.
Tana da faɗin ƙasa kimanin kilomita 57,799 da yawan jama’an da suka kai kimanin mutane 5,925,668 (a ƙiddidigar ƙidaya ta shekara ta 2006).Babban birnin jihar shi ne [[Maiduguri]]. [[Babagana Umara Zulum]] shi ne gwamnan jihar tun bayan zabensa da aka yi a shekara ta 2019 har zuwa yau. Mataimakin gwamnan kuwa shi ne [[Usman Mamman Durkwa]]. Dattijai daga jihar sun haɗa da: [[Yusuf Buratai]], [[Baba Garba]], [[Ali Madu Sheriff]], [[Muhammad Indimi]], [[Abba Kyari]], [[Mohammed Ali Ndume]] da sauransu. Mutanen garin Borno mutane ne masu son al'ada da kokarin riko da addini da fafutuka wajen neman ilimi. Daga cikin al'adunsu akwai zaman mai gida wuri daya tare da iyalensa domin cin abinci a cikin faranti/kwano daya. Mutane ne masu son mu'amala da turare sannan matan su suna yawan yin kwalliya, lalli wato dayes da dai sauransu. Akan samu yaruka mazauna Borno kamar irin su Kanuri, Babur, margi, da dai sauransu.
[[File:Lake Chad (Baga site) borno state.jpg|thumb|ruwan baga dake jihar borno]]
Jihar Borno tana da iyaka da jihohi guda uku ne: [[Adamawa|Jihar Adamawa]] daga kudanci, [[Gombe|Jihar Gombe]] daga kudu maso yamma kuma da [[Yobe|Jihar Yobe]] daga yammaci, sannan ta yi iyaka da kasashen [[Nijar|Jamhoriyar Nijar]], [[Kamaru]] da kuma [[cadi|Chadi]].
<ref>https://www.britannica.com/place/Bornu-historical-kingdom-and-emirate-Nigeria</ref>
<ref>https://www.hurstpublishers.com/book/history-borno/</ref>
==Ƙananan Hukumomin Borno==
Jihar Borno:jiha ce da take da [[Kananan hukumomin Najeriya|kananan hukumomi]] guda ashirin da bakwai (27) Su ne kamar haka:<ref>{{Cite book
| edition = Millennium
| publisher = Federal Ministry of Information
| isbn = 9780104089
| volume = 2, State Surveys
| last = Nigeria
| title = Nigeria: a people united, a future assured
| location = Abuja, Nigeria
| date = 2000
| page = 106
}}</ref>
# [[Abadam]]
# [[Askira/Uba]]
# [[Baga]]
# [[Bama]]
# [[Bayo]]
# [[Biu]]
# [[Chibok]]
# [[Damboa]]
# [[Dikwa]]
# [[Gubio]]
# [[Guzamala]]
# [[Gwoza]]
# [[Hawul]]
# [[Jere]]
# [[Kaga]]
# [[Kala/Balge]]
# [[Kwaya kusar]]
# [[Konduga]]
# [[Kukawa]]
# [[Mafa]]
# [[Magumeri]]
# [[Maiduguri]]
# [[Marte]]
# [[Mobbar]]
# [[Monguno]]
# [[Nganzai]]
# [[Shani]]
==Shahararrun Malamai==
[[Ibrahim Ibn Al-hussaini]]
== Manazarta ==
<references/>
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Borno}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
1crb83y8stayn9ug4n56tebn2vjgsrv
165247
165246
2022-08-10T07:48:51Z
Uncle Bash007
9891
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
[[File:Borno state contingent.jpg|thumb|jiha mai dumbin mutane da kuma al'adu]]
[[File:ASC Leiden - NSAG - van Dis 4 - 117 - The market of Maiduguri. A group of curious boys - Maiduguri, Borno State, North East Nigeria - 11 January 1962.tif|thumb|People of Borno]]
[[File:Nachtigal Umar Borno.jpg|thumb|Umar Borno]]
'''Jihar Borno''' Jiha ce a Arewa maso gabashin [[Najeriya]]. Ta hada iyaka da Jihar [[Yobe]] daga yamma, [[Gombe (jiha)|Gombe]] daga kudu maso gabas, [[Adamawa]] daga kudu, yayinda iyakarta ta gabas ta hada iyaka ta kasa da kasa da [[Kamaru]], iyakarta ta arewa kuwa ta hade ne da yankin kasar [[Nijar (ƙasa)|Nijar]], sannan iyakarta ta arewa maso gabas ta hade ne da yankin kasar [[Cadi]], ita kadai ce jihar da ta hada iyaka da kasashen waje har guda uku. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga [[Masarautar Borno]] mai dumbin tarihi, tare da tsohuwar babban birnin masarutar dake [[Maiduguri]]. An kirkiri jihar ne a 1976, lokacin da aka raba tsohuwar [[Jihar Arewa ta Gabas]]. A farko jihar ta hada da yankin Jihar [[Yobe]] ta yau, wacce aka raba ta a 1991.<ref>"This is how the 36 states were created". ''Pulse.ng''. Retrieved 15 December 2021.</ref>
Jihar Borno itace jiha ta biyu a girman kasa acikin jihohin 36 na Najeriya, bayan Jihar [[Neja]]. Amma duk da girman jiyar, itace ta 11 a yawan mutane tare da kiyasamun mutum akalla miliyan 5.86 a shekara ta 2016.<ref>"Population 2006-2016". ''[[National Bureau of Statistics, Nigeria|National Bureau of Statistics]]''. Retrieved 14 December 2021.</ref> A fannin yanayin kasa; ''semi-desert Sahelian savanna daga arewa'' da kuma ''Sudanian savanna ta yamma'' a tsakiya da kudancin jihar, da kuma montane [[Mandara Plateau mosaic|Mandara Plateau]] daga yankin kudu maso gabas.
Tana da faɗin ƙasa kimanin kilomita 57,799 da yawan jama’an da suka kai kimanin mutane 5,925,668 (a ƙiddidigar ƙidaya ta shekara ta 2006).Babban birnin jihar shi ne [[Maiduguri]]. [[Babagana Umara Zulum]] shi ne gwamnan jihar tun bayan zabensa da aka yi a shekara ta 2019 har zuwa yau. Mataimakin gwamnan kuwa shi ne [[Usman Mamman Durkwa]]. Dattijai daga jihar sun haɗa da: [[Yusuf Buratai]], [[Baba Garba]], [[Ali Madu Sheriff]], [[Muhammad Indimi]], [[Abba Kyari]], [[Mohammed Ali Ndume]] da sauransu. Mutanen garin Borno mutane ne masu son al'ada da kokarin riko da addini da fafutuka wajen neman ilimi. Daga cikin al'adunsu akwai zaman mai gida wuri daya tare da iyalensa domin cin abinci a cikin faranti/kwano daya. Mutane ne masu son mu'amala da turare sannan matan su suna yawan yin kwalliya, lalli wato dayes da dai sauransu. Akan samu yaruka mazauna Borno kamar irin su Kanuri, Babur, margi, da dai sauransu.
[[File:Lake Chad (Baga site) borno state.jpg|thumb|ruwan baga dake jihar borno]]
Jihar Borno tana da iyaka da jihohi guda uku ne: [[Adamawa|Jihar Adamawa]] daga kudanci, [[Gombe|Jihar Gombe]] daga kudu maso yamma kuma da [[Yobe|Jihar Yobe]] daga yammaci, sannan ta yi iyaka da kasashen [[Nijar|Jamhoriyar Nijar]], [[Kamaru]] da kuma [[cadi|Chadi]].
<ref>https://www.britannica.com/place/Bornu-historical-kingdom-and-emirate-Nigeria</ref>
<ref>https://www.hurstpublishers.com/book/history-borno/</ref>
==Ƙananan Hukumomin Borno==
Jihar Borno:jiha ce da take da [[Kananan hukumomin Najeriya|kananan hukumomi]] guda ashirin da bakwai (27) Su ne kamar haka:<ref>{{Cite book
| edition = Millennium
| publisher = Federal Ministry of Information
| isbn = 9780104089
| volume = 2, State Surveys
| last = Nigeria
| title = Nigeria: a people united, a future assured
| location = Abuja, Nigeria
| date = 2000
| page = 106
}}</ref>
# [[Abadam]]
# [[Askira/Uba]]
# [[Baga]]
# [[Bama]]
# [[Bayo]]
# [[Biu]]
# [[Chibok]]
# [[Damboa]]
# [[Dikwa]]
# [[Gubio]]
# [[Guzamala]]
# [[Gwoza]]
# [[Hawul]]
# [[Jere]]
# [[Kaga]]
# [[Kala/Balge]]
# [[Kwaya kusar]]
# [[Konduga]]
# [[Kukawa]]
# [[Mafa]]
# [[Magumeri]]
# [[Maiduguri]]
# [[Marte]]
# [[Mobbar]]
# [[Monguno]]
# [[Nganzai]]
# [[Shani]]
==Shahararrun Malamai==
[[Ibrahim Ibn Al-hussaini]]
== Manazarta ==
<references/>
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Borno}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
e4slp5692rx4dujk8p37z2hudqi33dt
165248
165247
2022-08-10T07:51:39Z
Uncle Bash007
9891
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
[[File:Borno state contingent.jpg|thumb|jiha mai dumbin mutane da kuma al'adu]]
[[File:ASC Leiden - NSAG - van Dis 4 - 117 - The market of Maiduguri. A group of curious boys - Maiduguri, Borno State, North East Nigeria - 11 January 1962.tif|thumb|People of Borno]]
[[File:Nachtigal Umar Borno.jpg|thumb|Umar Borno]]
'''Jihar Borno''' Jiha ce a Arewa maso gabashin [[Najeriya]]. Ta hada iyaka da Jihar [[Yobe]] daga yamma, [[Gombe (jiha)|Gombe]] daga kudu maso gabas, [[Adamawa]] daga kudu, yayinda iyakarta ta gabas ta hada iyaka ta kasa da kasa da [[Kamaru]], iyakarta ta arewa kuwa ta hade ne da yankin kasar [[Nijar (ƙasa)|Nijar]], sannan iyakarta ta arewa maso gabas ta hade ne da yankin kasar [[Cadi]], ita kadai ce jihar da ta hada iyaka da kasashen waje har guda uku. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga [[Masarautar Borno]] mai dumbin tarihi, tare da tsohuwar babban birnin masarutar dake [[Maiduguri]]. An kirkiri jihar ne a 1976, lokacin da aka raba tsohuwar [[Jihar Arewa ta Gabas]]. A farko jihar ta hada da yankin Jihar [[Yobe]] ta yau, wacce aka raba ta a 1991.<ref>"This is how the 36 states were created". ''Pulse.ng''. Retrieved 15 December 2021.</ref>
Jihar Borno itace jiha ta biyu a girman kasa acikin jihohin 36 na Najeriya, bayan Jihar [[Neja]]. Amma duk da girman jiyar, itace ta 11 a yawan mutane tare da kiyasamun mutum akalla miliyan 5.86 a shekara ta 2016.<ref>"Population 2006-2016". ''[[National Bureau of Statistics, Nigeria|National Bureau of Statistics]]''. Retrieved 14 December 2021.</ref> A fannin yanayin kasa; ''semi-desert Sahelian savanna daga arewa'' da kuma ''Sudanian savanna ta yamma'' a tsakiya da kudancin jihar, da kuma montane [[Mandara Plateau mosaic|Mandara Plateau]] daga yankin kudu maso gabas.
Jihar Borno tana da kabliu da suke zaune a yankin na lokaci mai tsawo,
Tana da faɗin ƙasa kimanin kilomita 57,799 da yawan jama’an da suka kai kimanin mutane 5,925,668 (a ƙiddidigar ƙidaya ta shekara ta 2006).Babban birnin jihar shi ne [[Maiduguri]]. [[Babagana Umara Zulum]] shi ne gwamnan jihar tun bayan zabensa da aka yi a shekara ta 2019 har zuwa yau. Mataimakin gwamnan kuwa shi ne [[Usman Mamman Durkwa]]. Dattijai daga jihar sun haɗa da: [[Yusuf Buratai]], [[Baba Garba]], [[Ali Madu Sheriff]], [[Muhammad Indimi]], [[Abba Kyari]], [[Mohammed Ali Ndume]] da sauransu. Mutanen garin Borno mutane ne masu son al'ada da kokarin riko da addini da fafutuka wajen neman ilimi. Daga cikin al'adunsu akwai zaman mai gida wuri daya tare da iyalensa domin cin abinci a cikin faranti/kwano daya. Mutane ne masu son mu'amala da turare sannan matan su suna yawan yin kwalliya, lalli wato dayes da dai sauransu. Akan samu yaruka mazauna Borno kamar irin su Kanuri, Babur, margi, da dai sauransu.
[[File:Lake Chad (Baga site) borno state.jpg|thumb|ruwan baga dake jihar borno]]
Jihar Borno tana da iyaka da jihohi guda uku ne: [[Adamawa|Jihar Adamawa]] daga kudanci, [[Gombe|Jihar Gombe]] daga kudu maso yamma kuma da [[Yobe|Jihar Yobe]] daga yammaci, sannan ta yi iyaka da kasashen [[Nijar|Jamhoriyar Nijar]], [[Kamaru]] da kuma [[cadi|Chadi]].
<ref>https://www.britannica.com/place/Bornu-historical-kingdom-and-emirate-Nigeria</ref>
<ref>https://www.hurstpublishers.com/book/history-borno/</ref>
==Ƙananan Hukumomin Borno==
Jihar Borno:jiha ce da take da [[Kananan hukumomin Najeriya|kananan hukumomi]] guda ashirin da bakwai (27) Su ne kamar haka:<ref>{{Cite book
| edition = Millennium
| publisher = Federal Ministry of Information
| isbn = 9780104089
| volume = 2, State Surveys
| last = Nigeria
| title = Nigeria: a people united, a future assured
| location = Abuja, Nigeria
| date = 2000
| page = 106
}}</ref>
# [[Abadam]]
# [[Askira/Uba]]
# [[Baga]]
# [[Bama]]
# [[Bayo]]
# [[Biu]]
# [[Chibok]]
# [[Damboa]]
# [[Dikwa]]
# [[Gubio]]
# [[Guzamala]]
# [[Gwoza]]
# [[Hawul]]
# [[Jere]]
# [[Kaga]]
# [[Kala/Balge]]
# [[Kwaya kusar]]
# [[Konduga]]
# [[Kukawa]]
# [[Mafa]]
# [[Magumeri]]
# [[Maiduguri]]
# [[Marte]]
# [[Mobbar]]
# [[Monguno]]
# [[Nganzai]]
# [[Shani]]
==Shahararrun Malamai==
[[Ibrahim Ibn Al-hussaini]]
== Manazarta ==
<references/>
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Borno}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
41wk1e3v4yax40z0jxbn72yd3z70x80
165249
165248
2022-08-10T07:52:39Z
Uncle Bash007
9891
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
[[File:Borno state contingent.jpg|thumb|jiha mai dumbin mutane da kuma al'adu]]
[[File:ASC Leiden - NSAG - van Dis 4 - 117 - The market of Maiduguri. A group of curious boys - Maiduguri, Borno State, North East Nigeria - 11 January 1962.tif|thumb|People of Borno]]
[[File:Nachtigal Umar Borno.jpg|thumb|Umar Borno]]
'''Jihar Borno''' Jiha ce a Arewa maso gabashin [[Najeriya]]. Ta hada iyaka da Jihar [[Yobe]] daga yamma, [[Gombe (jiha)|Gombe]] daga kudu maso gabas, [[Adamawa]] daga kudu, yayinda iyakarta ta gabas ta hada iyaka ta kasa da kasa da [[Kamaru]], iyakarta ta arewa kuwa ta hade ne da yankin kasar [[Nijar (ƙasa)|Nijar]], sannan iyakarta ta arewa maso gabas ta hade ne da yankin kasar [[Cadi]], ita kadai ce jihar da ta hada iyaka da kasashen waje har guda uku. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga [[Masarautar Borno]] mai dumbin tarihi, tare da tsohuwar babban birnin masarutar dake [[Maiduguri]]. An kirkiri jihar ne a 1976, lokacin da aka raba tsohuwar [[Jihar Arewa ta Gabas]]. A farko jihar ta hada da yankin Jihar [[Yobe]] ta yau, wacce aka raba ta a 1991.<ref>"This is how the 36 states were created". ''Pulse.ng''. Retrieved 15 December 2021.</ref>
Jihar Borno itace jiha ta biyu a girman kasa acikin jihohin 36 na Najeriya, bayan Jihar [[Neja]]. Amma duk da girman jiyar, itace ta 11 a yawan mutane tare da kiyasamun mutum akalla miliyan 5.86 a shekara ta 2016.<ref>"Population 2006-2016". ''[[National Bureau of Statistics, Nigeria|National Bureau of Statistics]]''. Retrieved 14 December 2021.</ref> A fannin yanayin kasa; ''semi-desert Sahelian savanna daga arewa'' da kuma ''Sudanian savanna ta yamma'' a tsakiya da kudancin jihar, da kuma montane [[Mandara Plateau mosaic|Mandara Plateau]] daga yankin kudu maso gabas.
Jihar Borno tana da kabliu da suke zaune a yankin na lokaci mai tsawo, kamar su [[Dghwede language|Dghwede]], [[Glavda language|Glavda]], [[Guduf-Gava language|Guduf]], [[Lamang language|Laamang]], [[Mafa people|Mafa]], da [[Mandara people|Mandara]] a tsakiyar yankin; [[Afade language|Afade]], [[Buduma people|Yedina (Buduma)]], da kuma [[Kanembu people|Kanembu]].
Tana da faɗin ƙasa kimanin kilomita 57,799 da yawan jama’an da suka kai kimanin mutane 5,925,668 (a ƙiddidigar ƙidaya ta shekara ta 2006).Babban birnin jihar shi ne [[Maiduguri]]. [[Babagana Umara Zulum]] shi ne gwamnan jihar tun bayan zabensa da aka yi a shekara ta 2019 har zuwa yau. Mataimakin gwamnan kuwa shi ne [[Usman Mamman Durkwa]]. Dattijai daga jihar sun haɗa da: [[Yusuf Buratai]], [[Baba Garba]], [[Ali Madu Sheriff]], [[Muhammad Indimi]], [[Abba Kyari]], [[Mohammed Ali Ndume]] da sauransu. Mutanen garin Borno mutane ne masu son al'ada da kokarin riko da addini da fafutuka wajen neman ilimi. Daga cikin al'adunsu akwai zaman mai gida wuri daya tare da iyalensa domin cin abinci a cikin faranti/kwano daya. Mutane ne masu son mu'amala da turare sannan matan su suna yawan yin kwalliya, lalli wato dayes da dai sauransu. Akan samu yaruka mazauna Borno kamar irin su Kanuri, Babur, margi, da dai sauransu.
[[File:Lake Chad (Baga site) borno state.jpg|thumb|ruwan baga dake jihar borno]]
Jihar Borno tana da iyaka da jihohi guda uku ne: [[Adamawa|Jihar Adamawa]] daga kudanci, [[Gombe|Jihar Gombe]] daga kudu maso yamma kuma da [[Yobe|Jihar Yobe]] daga yammaci, sannan ta yi iyaka da kasashen [[Nijar|Jamhoriyar Nijar]], [[Kamaru]] da kuma [[cadi|Chadi]].
<ref>https://www.britannica.com/place/Bornu-historical-kingdom-and-emirate-Nigeria</ref>
<ref>https://www.hurstpublishers.com/book/history-borno/</ref>
==Ƙananan Hukumomin Borno==
Jihar Borno:jiha ce da take da [[Kananan hukumomin Najeriya|kananan hukumomi]] guda ashirin da bakwai (27) Su ne kamar haka:<ref>{{Cite book
| edition = Millennium
| publisher = Federal Ministry of Information
| isbn = 9780104089
| volume = 2, State Surveys
| last = Nigeria
| title = Nigeria: a people united, a future assured
| location = Abuja, Nigeria
| date = 2000
| page = 106
}}</ref>
# [[Abadam]]
# [[Askira/Uba]]
# [[Baga]]
# [[Bama]]
# [[Bayo]]
# [[Biu]]
# [[Chibok]]
# [[Damboa]]
# [[Dikwa]]
# [[Gubio]]
# [[Guzamala]]
# [[Gwoza]]
# [[Hawul]]
# [[Jere]]
# [[Kaga]]
# [[Kala/Balge]]
# [[Kwaya kusar]]
# [[Konduga]]
# [[Kukawa]]
# [[Mafa]]
# [[Magumeri]]
# [[Maiduguri]]
# [[Marte]]
# [[Mobbar]]
# [[Monguno]]
# [[Nganzai]]
# [[Shani]]
==Shahararrun Malamai==
[[Ibrahim Ibn Al-hussaini]]
== Manazarta ==
<references/>
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Borno}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
lis53y2f8mzr9xjyrwh2ov5kjsuzi3d
165250
165249
2022-08-10T07:53:11Z
Uncle Bash007
9891
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
[[File:Borno state contingent.jpg|thumb|jiha mai dumbin mutane da kuma al'adu]]
[[File:ASC Leiden - NSAG - van Dis 4 - 117 - The market of Maiduguri. A group of curious boys - Maiduguri, Borno State, North East Nigeria - 11 January 1962.tif|thumb|People of Borno]]
[[File:Nachtigal Umar Borno.jpg|thumb|Umar Borno]]
'''Jihar Borno''' Jiha ce a Arewa maso gabashin [[Najeriya]]. Ta hada iyaka da Jihar [[Yobe]] daga yamma, [[Gombe (jiha)|Gombe]] daga kudu maso gabas, [[Adamawa]] daga kudu, yayinda iyakarta ta gabas ta hada iyaka ta kasa da kasa da [[Kamaru]], iyakarta ta arewa kuwa ta hade ne da yankin kasar [[Nijar (ƙasa)|Nijar]], sannan iyakarta ta arewa maso gabas ta hade ne da yankin kasar [[Cadi]], ita kadai ce jihar da ta hada iyaka da kasashen waje har guda uku. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga [[Masarautar Borno]] mai dumbin tarihi, tare da tsohuwar babban birnin masarutar dake [[Maiduguri]]. An kirkiri jihar ne a 1976, lokacin da aka raba tsohuwar [[Jihar Arewa ta Gabas]]. A farko jihar ta hada da yankin Jihar [[Yobe]] ta yau, wacce aka raba ta a 1991.<ref>"This is how the 36 states were created". ''Pulse.ng''. Retrieved 15 December 2021.</ref>
Jihar Borno itace jiha ta biyu a girman kasa acikin jihohin 36 na Najeriya, bayan Jihar [[Neja]]. Amma duk da girman jiyar, itace ta 11 a yawan mutane tare da kiyasamun mutum akalla miliyan 5.86 a shekara ta 2016.<ref>"Population 2006-2016". ''[[National Bureau of Statistics, Nigeria|National Bureau of Statistics]]''. Retrieved 14 December 2021.</ref> A fannin yanayin kasa; ''semi-desert Sahelian savanna daga arewa'' da kuma ''Sudanian savanna ta yamma'' a tsakiya da kudancin jihar, da kuma montane [[Mandara Plateau mosaic|Mandara Plateau]] daga yankin kudu maso gabas.
Jihar Borno tana da kabliu da suke zaune a yankin na lokaci mai tsawo, kamar su [[Dghwede language|Dghwede]], [[Glavda language|Glavda]], [[Guduf-Gava language|Guduf]], [[Lamang language|Laamang]], [[Mafa people|Mafa]], da [[Mandara people|Mandara]] a tsakiyar yankin; [[Afade language|Afade]], [[Buduma people|Yedina (Buduma)]], da kuma [[Kanembu people|Kanembu]] daga karshen yankin arewa masoo gabas.
Tana da faɗin ƙasa kimanin kilomita 57,799 da yawan jama’an da suka kai kimanin mutane 5,925,668 (a ƙiddidigar ƙidaya ta shekara ta 2006).Babban birnin jihar shi ne [[Maiduguri]]. [[Babagana Umara Zulum]] shi ne gwamnan jihar tun bayan zabensa da aka yi a shekara ta 2019 har zuwa yau. Mataimakin gwamnan kuwa shi ne [[Usman Mamman Durkwa]]. Dattijai daga jihar sun haɗa da: [[Yusuf Buratai]], [[Baba Garba]], [[Ali Madu Sheriff]], [[Muhammad Indimi]], [[Abba Kyari]], [[Mohammed Ali Ndume]] da sauransu. Mutanen garin Borno mutane ne masu son al'ada da kokarin riko da addini da fafutuka wajen neman ilimi. Daga cikin al'adunsu akwai zaman mai gida wuri daya tare da iyalensa domin cin abinci a cikin faranti/kwano daya. Mutane ne masu son mu'amala da turare sannan matan su suna yawan yin kwalliya, lalli wato dayes da dai sauransu. Akan samu yaruka mazauna Borno kamar irin su Kanuri, Babur, margi, da dai sauransu.
[[File:Lake Chad (Baga site) borno state.jpg|thumb|ruwan baga dake jihar borno]]
Jihar Borno tana da iyaka da jihohi guda uku ne: [[Adamawa|Jihar Adamawa]] daga kudanci, [[Gombe|Jihar Gombe]] daga kudu maso yamma kuma da [[Yobe|Jihar Yobe]] daga yammaci, sannan ta yi iyaka da kasashen [[Nijar|Jamhoriyar Nijar]], [[Kamaru]] da kuma [[cadi|Chadi]].
<ref>https://www.britannica.com/place/Bornu-historical-kingdom-and-emirate-Nigeria</ref>
<ref>https://www.hurstpublishers.com/book/history-borno/</ref>
==Ƙananan Hukumomin Borno==
Jihar Borno:jiha ce da take da [[Kananan hukumomin Najeriya|kananan hukumomi]] guda ashirin da bakwai (27) Su ne kamar haka:<ref>{{Cite book
| edition = Millennium
| publisher = Federal Ministry of Information
| isbn = 9780104089
| volume = 2, State Surveys
| last = Nigeria
| title = Nigeria: a people united, a future assured
| location = Abuja, Nigeria
| date = 2000
| page = 106
}}</ref>
# [[Abadam]]
# [[Askira/Uba]]
# [[Baga]]
# [[Bama]]
# [[Bayo]]
# [[Biu]]
# [[Chibok]]
# [[Damboa]]
# [[Dikwa]]
# [[Gubio]]
# [[Guzamala]]
# [[Gwoza]]
# [[Hawul]]
# [[Jere]]
# [[Kaga]]
# [[Kala/Balge]]
# [[Kwaya kusar]]
# [[Konduga]]
# [[Kukawa]]
# [[Mafa]]
# [[Magumeri]]
# [[Maiduguri]]
# [[Marte]]
# [[Mobbar]]
# [[Monguno]]
# [[Nganzai]]
# [[Shani]]
==Shahararrun Malamai==
[[Ibrahim Ibn Al-hussaini]]
== Manazarta ==
<references/>
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Borno}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
iahvnqm5myk0qxjv4mhq8zxa1q9thay
165251
165250
2022-08-10T07:54:44Z
Uncle Bash007
9891
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
[[File:Borno state contingent.jpg|thumb|jiha mai dumbin mutane da kuma al'adu]]
[[File:ASC Leiden - NSAG - van Dis 4 - 117 - The market of Maiduguri. A group of curious boys - Maiduguri, Borno State, North East Nigeria - 11 January 1962.tif|thumb|People of Borno]]
[[File:Nachtigal Umar Borno.jpg|thumb|Umar Borno]]
'''Jihar Borno''' Jiha ce a Arewa maso gabashin [[Najeriya]]. Ta hada iyaka da Jihar [[Yobe]] daga yamma, [[Gombe (jiha)|Gombe]] daga kudu maso gabas, [[Adamawa]] daga kudu, yayinda iyakarta ta gabas ta hada iyaka ta kasa da kasa da [[Kamaru]], iyakarta ta arewa kuwa ta hade ne da yankin kasar [[Nijar (ƙasa)|Nijar]], sannan iyakarta ta arewa maso gabas ta hade ne da yankin kasar [[Cadi]], ita kadai ce jihar da ta hada iyaka da kasashen waje har guda uku. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga [[Masarautar Borno]] mai dumbin tarihi, tare da tsohuwar babban birnin masarutar dake [[Maiduguri]]. An kirkiri jihar ne a 1976, lokacin da aka raba tsohuwar [[Jihar Arewa ta Gabas]]. A farko jihar ta hada da yankin Jihar [[Yobe]] ta yau, wacce aka raba ta a 1991.<ref>"This is how the 36 states were created". ''Pulse.ng''. Retrieved 15 December 2021.</ref>
Jihar Borno itace jiha ta biyu a girman kasa acikin jihohin 36 na Najeriya, bayan Jihar [[Neja]]. Amma duk da girman jiyar, itace ta 11 a yawan mutane tare da kiyasamun mutum akalla miliyan 5.86 a shekara ta 2016.<ref>"Population 2006-2016". ''[[National Bureau of Statistics, Nigeria|National Bureau of Statistics]]''. Retrieved 14 December 2021.</ref> A fannin yanayin kasa; ''semi-desert Sahelian savanna daga arewa'' da kuma ''Sudanian savanna ta yamma'' a tsakiya da kudancin jihar, da kuma montane [[Mandara Plateau mosaic|Mandara Plateau]] daga yankin kudu maso gabas.
Jihar Borno tana da kabliu da suke zaune a yankin na lokaci mai tsawo, kamar su [[Dghwede language|Dghwede]], [[Glavda language|Glavda]], [[Guduf-Gava language|Guduf]], [[Lamang language|Laamang]], [[Mafa people|Mafa]], da [[Mandara people|Mandara]] a tsakiyar yankin; [[Afade language|Afade]], [[Buduma people|Yedina (Buduma)]], da kuma [[Kanembu people|Kanembu]] daga karshen yankin arewa masoo gabas; harshen [[Waja language|Waja]] a kuryar kudancin yankin
Tana da faɗin ƙasa kimanin kilomita 57,799 da yawan jama’an da suka kai kimanin mutane 5,925,668 (a ƙiddidigar ƙidaya ta shekara ta 2006).Babban birnin jihar shi ne [[Maiduguri]]. [[Babagana Umara Zulum]] shi ne gwamnan jihar tun bayan zabensa da aka yi a shekara ta 2019 har zuwa yau. Mataimakin gwamnan kuwa shi ne [[Usman Mamman Durkwa]]. Dattijai daga jihar sun haɗa da: [[Yusuf Buratai]], [[Baba Garba]], [[Ali Madu Sheriff]], [[Muhammad Indimi]], [[Abba Kyari]], [[Mohammed Ali Ndume]] da sauransu. Mutanen garin Borno mutane ne masu son al'ada da kokarin riko da addini da fafutuka wajen neman ilimi. Daga cikin al'adunsu akwai zaman mai gida wuri daya tare da iyalensa domin cin abinci a cikin faranti/kwano daya. Mutane ne masu son mu'amala da turare sannan matan su suna yawan yin kwalliya, lalli wato dayes da dai sauransu. Akan samu yaruka mazauna Borno kamar irin su Kanuri, Babur, margi, da dai sauransu.
[[File:Lake Chad (Baga site) borno state.jpg|thumb|ruwan baga dake jihar borno]]
Jihar Borno tana da iyaka da jihohi guda uku ne: [[Adamawa|Jihar Adamawa]] daga kudanci, [[Gombe|Jihar Gombe]] daga kudu maso yamma kuma da [[Yobe|Jihar Yobe]] daga yammaci, sannan ta yi iyaka da kasashen [[Nijar|Jamhoriyar Nijar]], [[Kamaru]] da kuma [[cadi|Chadi]].
<ref>https://www.britannica.com/place/Bornu-historical-kingdom-and-emirate-Nigeria</ref>
<ref>https://www.hurstpublishers.com/book/history-borno/</ref>
==Ƙananan Hukumomin Borno==
Jihar Borno:jiha ce da take da [[Kananan hukumomin Najeriya|kananan hukumomi]] guda ashirin da bakwai (27) Su ne kamar haka:<ref>{{Cite book
| edition = Millennium
| publisher = Federal Ministry of Information
| isbn = 9780104089
| volume = 2, State Surveys
| last = Nigeria
| title = Nigeria: a people united, a future assured
| location = Abuja, Nigeria
| date = 2000
| page = 106
}}</ref>
# [[Abadam]]
# [[Askira/Uba]]
# [[Baga]]
# [[Bama]]
# [[Bayo]]
# [[Biu]]
# [[Chibok]]
# [[Damboa]]
# [[Dikwa]]
# [[Gubio]]
# [[Guzamala]]
# [[Gwoza]]
# [[Hawul]]
# [[Jere]]
# [[Kaga]]
# [[Kala/Balge]]
# [[Kwaya kusar]]
# [[Konduga]]
# [[Kukawa]]
# [[Mafa]]
# [[Magumeri]]
# [[Maiduguri]]
# [[Marte]]
# [[Mobbar]]
# [[Monguno]]
# [[Nganzai]]
# [[Shani]]
==Shahararrun Malamai==
[[Ibrahim Ibn Al-hussaini]]
== Manazarta ==
<references/>
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Borno}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
e2tajxfr5v0kx2ddx1ocea4h6d4eoac
165254
165251
2022-08-10T07:57:34Z
Uncle Bash007
9891
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
[[File:Borno state contingent.jpg|thumb|jiha mai dumbin mutane da kuma al'adu]]
[[File:ASC Leiden - NSAG - van Dis 4 - 117 - The market of Maiduguri. A group of curious boys - Maiduguri, Borno State, North East Nigeria - 11 January 1962.tif|thumb|People of Borno]]
[[File:Nachtigal Umar Borno.jpg|thumb|Umar Borno]]
'''Jihar Borno''' Jiha ce a Arewa maso gabashin [[Najeriya]]. Ta hada iyaka da Jihar [[Yobe]] daga yamma, [[Gombe (jiha)|Gombe]] daga kudu maso gabas, [[Adamawa]] daga kudu, yayinda iyakarta ta gabas ta hada iyaka ta kasa da kasa da [[Kamaru]], iyakarta ta arewa kuwa ta hade ne da yankin kasar [[Nijar (ƙasa)|Nijar]], sannan iyakarta ta arewa maso gabas ta hade ne da yankin kasar [[Cadi]], ita kadai ce jihar da ta hada iyaka da kasashen waje har guda uku. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga [[Masarautar Borno]] mai dumbin tarihi, tare da tsohuwar babban birnin masarutar dake [[Maiduguri]]. An kirkiri jihar ne a 1976, lokacin da aka raba tsohuwar [[Jihar Arewa ta Gabas]]. A farko jihar ta hada da yankin Jihar [[Yobe]] ta yau, wacce aka raba ta a 1991.<ref>"This is how the 36 states were created". ''Pulse.ng''. Retrieved 15 December 2021.</ref>
Jihar Borno itace jiha ta biyu a girman kasa acikin jihohin 36 na Najeriya, bayan Jihar [[Neja]]. Amma duk da girman jiyar, itace ta 11 a yawan mutane tare da kiyasamun mutum akalla miliyan 5.86 a shekara ta 2016.<ref>"Population 2006-2016". ''[[National Bureau of Statistics, Nigeria|National Bureau of Statistics]]''. Retrieved 14 December 2021.</ref> A fannin yanayin kasa; ''semi-desert Sahelian savanna daga arewa'' da kuma ''Sudanian savanna ta yamma'' a tsakiya da kudancin jihar, da kuma montane [[Mandara Plateau mosaic|Mandara Plateau]] daga yankin kudu maso gabas.
Jihar Borno tana da kabliu da suke zaune a yankin na lokaci mai tsawo, kamar su [[Dghwede language|Dghwede]], [[Glavda language|Glavda]], [[Guduf-Gava language|Guduf]], [[Lamang language|Laamang]], [[Mafa people|Mafa]], da [[Mandara people|Mandara]] a tsakiyar yankin; [[Afade language|Afade]], [[Buduma people|Yedina (Buduma)]], da kuma [[Kanembu people|Kanembu]] daga karshen yankin arewa masoo gabas; harshen [[Waja language|Waja]] a kuryar kudancin yankin; da kuma [[Kyibaku language|Kyibaku]], [[Kamwe language#People|Kamwe]], [[Kilba people|Kilba]], [[Margi language|Margi]] da kuma babur a yankin kudancin jhar, a yayinda harsunan [[Kanuri people|Kanuri]] da [[Shuwa Arabs|Shuwa Arab]] ke rayuwa a yankunan tsakiya da arewacin jihar.
Tana da faɗin ƙasa kimanin kilomita 57,799 da yawan jama’an da suka kai kimanin mutane 5,925,668 (a ƙiddidigar ƙidaya ta shekara ta 2006).Babban birnin jihar shi ne [[Maiduguri]]. [[Babagana Umara Zulum]] shi ne gwamnan jihar tun bayan zabensa da aka yi a shekara ta 2019 har zuwa yau. Mataimakin gwamnan kuwa shi ne [[Usman Mamman Durkwa]]. Dattijai daga jihar sun haɗa da: [[Yusuf Buratai]], [[Baba Garba]], [[Ali Madu Sheriff]], [[Muhammad Indimi]], [[Abba Kyari]], [[Mohammed Ali Ndume]] da sauransu. Mutanen garin Borno mutane ne masu son al'ada da kokarin riko da addini da fafutuka wajen neman ilimi. Daga cikin al'adunsu akwai zaman mai gida wuri daya tare da iyalensa domin cin abinci a cikin faranti/kwano daya. Mutane ne masu son mu'amala da turare sannan matan su suna yawan yin kwalliya, lalli wato dayes da dai sauransu. Akan samu yaruka mazauna Borno kamar irin su Kanuri, Babur, margi, da dai sauransu.
[[File:Lake Chad (Baga site) borno state.jpg|thumb|ruwan baga dake jihar borno]]
Jihar Borno tana da iyaka da jihohi guda uku ne: [[Adamawa|Jihar Adamawa]] daga kudanci, [[Gombe|Jihar Gombe]] daga kudu maso yamma kuma da [[Yobe|Jihar Yobe]] daga yammaci, sannan ta yi iyaka da kasashen [[Nijar|Jamhoriyar Nijar]], [[Kamaru]] da kuma [[cadi|Chadi]].
<ref>https://www.britannica.com/place/Bornu-historical-kingdom-and-emirate-Nigeria</ref>
<ref>https://www.hurstpublishers.com/book/history-borno/</ref>
==Ƙananan Hukumomin Borno==
Jihar Borno:jiha ce da take da [[Kananan hukumomin Najeriya|kananan hukumomi]] guda ashirin da bakwai (27) Su ne kamar haka:<ref>{{Cite book
| edition = Millennium
| publisher = Federal Ministry of Information
| isbn = 9780104089
| volume = 2, State Surveys
| last = Nigeria
| title = Nigeria: a people united, a future assured
| location = Abuja, Nigeria
| date = 2000
| page = 106
}}</ref>
# [[Abadam]]
# [[Askira/Uba]]
# [[Baga]]
# [[Bama]]
# [[Bayo]]
# [[Biu]]
# [[Chibok]]
# [[Damboa]]
# [[Dikwa]]
# [[Gubio]]
# [[Guzamala]]
# [[Gwoza]]
# [[Hawul]]
# [[Jere]]
# [[Kaga]]
# [[Kala/Balge]]
# [[Kwaya kusar]]
# [[Konduga]]
# [[Kukawa]]
# [[Mafa]]
# [[Magumeri]]
# [[Maiduguri]]
# [[Marte]]
# [[Mobbar]]
# [[Monguno]]
# [[Nganzai]]
# [[Shani]]
==Shahararrun Malamai==
[[Ibrahim Ibn Al-hussaini]]
== Manazarta ==
<references/>
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Borno}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
abji6c5xq47atimybet6aasz6iyv9ha
165259
165254
2022-08-10T08:05:55Z
Uncle Bash007
9891
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
[[File:Borno state contingent.jpg|thumb|jiha mai dumbin mutane da kuma al'adu]]
[[File:ASC Leiden - NSAG - van Dis 4 - 117 - The market of Maiduguri. A group of curious boys - Maiduguri, Borno State, North East Nigeria - 11 January 1962.tif|thumb|People of Borno]]
[[File:Nachtigal Umar Borno.jpg|thumb|Umar Borno]]
'''Jihar Borno''' Jiha ce a Arewa maso gabashin [[Najeriya]]. Ta hada iyaka da Jihar [[Yobe]] daga yamma, [[Gombe (jiha)|Gombe]] daga kudu maso gabas, [[Adamawa]] daga kudu, yayinda iyakarta ta gabas ta hada iyaka ta kasa da kasa da [[Kamaru]], iyakarta ta arewa kuwa ta hade ne da yankin kasar [[Nijar (ƙasa)|Nijar]], sannan iyakarta ta arewa maso gabas ta hade ne da yankin kasar [[Cadi]], ita kadai ce jihar da ta hada iyaka da kasashen waje har guda uku. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga [[Masarautar Borno]] mai dumbin tarihi, tare da tsohuwar babban birnin masarutar dake [[Maiduguri]]. An kirkiri jihar ne a 1976, lokacin da aka raba tsohuwar [[Jihar Arewa ta Gabas]]. A farko jihar ta hada da yankin Jihar [[Yobe]] ta yau, wacce aka raba ta a 1991.<ref>"This is how the 36 states were created". ''Pulse.ng''. Retrieved 15 December 2021.</ref>
Jihar Borno itace jiha ta biyu a girman kasa acikin jihohin 36 na Najeriya, bayan Jihar [[Neja]]. Amma duk da girman jiyar, itace ta 11 a yawan mutane tare da kiyasamun mutum akalla miliyan 5.86 a shekara ta 2016.<ref>"Population 2006-2016". ''[[National Bureau of Statistics, Nigeria|National Bureau of Statistics]]''. Retrieved 14 December 2021.</ref> A fannin yanayin kasa; ''semi-desert Sahelian savanna daga arewa'' da kuma ''Sudanian savanna ta yamma'' a tsakiya da kudancin jihar, da kuma montane [[Mandara Plateau mosaic|Mandara Plateau]] daga yankin kudu maso gabas.
Jihar Borno tana da kabliu da suke zaune a yankin na lokaci mai tsawo, kamar su [[Dghwede language|Dghwede]], [[Glavda language|Glavda]], [[Guduf-Gava language|Guduf]], [[Lamang language|Laamang]], [[Mafa people|Mafa]], da [[Mandara people|Mandara]] a tsakiyar yankin; [[Harshen Afade|Afade]], [[Buduma people|Yedina (Buduma)]], da kuma [[Kanembu people|Kanembu]] daga karshen yankin arewa masoo gabas; harshen [[Waja language|Waja]] a kuryar kudancin yankin; da kuma [[Kyibaku language|Kyibaku]], [[Kamwe language#People|Kamwe]], [[Kilba people|Kilba]], [[Margi language|Margi]] da kuma babur a yankin kudancin jhar, a yayinda harsunan [[Kanuri people|Kanuri]] da [[Shuwa Arabs|Shuwa Arab]] ke rayuwa a yankunan tsakiya da arewacin jihar.
Tana da faɗin ƙasa kimanin kilomita 57,799 da yawan jama’an da suka kai kimanin mutane 5,925,668 (a ƙiddidigar ƙidaya ta shekara ta 2006).Babban birnin jihar shi ne [[Maiduguri]]. [[Babagana Umara Zulum]] shi ne gwamnan jihar tun bayan zabensa da aka yi a shekara ta 2019 har zuwa yau. Mataimakin gwamnan kuwa shi ne [[Usman Mamman Durkwa]]. Dattijai daga jihar sun haɗa da: [[Yusuf Buratai]], [[Baba Garba]], [[Ali Madu Sheriff]], [[Muhammad Indimi]], [[Abba Kyari]], [[Mohammed Ali Ndume]] da sauransu. Mutanen garin Borno mutane ne masu son al'ada da kokarin riko da addini da fafutuka wajen neman ilimi. Daga cikin al'adunsu akwai zaman mai gida wuri daya tare da iyalensa domin cin abinci a cikin faranti/kwano daya. Mutane ne masu son mu'amala da turare sannan matan su suna yawan yin kwalliya, lalli wato dayes da dai sauransu. Akan samu yaruka mazauna Borno kamar irin su Kanuri, Babur, margi, da dai sauransu.
[[File:Lake Chad (Baga site) borno state.jpg|thumb|ruwan baga dake jihar borno]]
Jihar Borno tana da iyaka da jihohi guda uku ne: [[Adamawa|Jihar Adamawa]] daga kudanci, [[Gombe|Jihar Gombe]] daga kudu maso yamma kuma da [[Yobe|Jihar Yobe]] daga yammaci, sannan ta yi iyaka da kasashen [[Nijar|Jamhoriyar Nijar]], [[Kamaru]] da kuma [[cadi|Chadi]].
<ref>https://www.britannica.com/place/Bornu-historical-kingdom-and-emirate-Nigeria</ref>
<ref>https://www.hurstpublishers.com/book/history-borno/</ref>
==Ƙananan Hukumomin Borno==
Jihar Borno:jiha ce da take da [[Kananan hukumomin Najeriya|kananan hukumomi]] guda ashirin da bakwai (27) Su ne kamar haka:<ref>{{Cite book
| edition = Millennium
| publisher = Federal Ministry of Information
| isbn = 9780104089
| volume = 2, State Surveys
| last = Nigeria
| title = Nigeria: a people united, a future assured
| location = Abuja, Nigeria
| date = 2000
| page = 106
}}</ref>
# [[Abadam]]
# [[Askira/Uba]]
# [[Baga]]
# [[Bama]]
# [[Bayo]]
# [[Biu]]
# [[Chibok]]
# [[Damboa]]
# [[Dikwa]]
# [[Gubio]]
# [[Guzamala]]
# [[Gwoza]]
# [[Hawul]]
# [[Jere]]
# [[Kaga]]
# [[Kala/Balge]]
# [[Kwaya kusar]]
# [[Konduga]]
# [[Kukawa]]
# [[Mafa]]
# [[Magumeri]]
# [[Maiduguri]]
# [[Marte]]
# [[Mobbar]]
# [[Monguno]]
# [[Nganzai]]
# [[Shani]]
==Shahararrun Malamai==
[[Ibrahim Ibn Al-hussaini]]
== Manazarta ==
<references/>
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Borno}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
grakcxvfwgfmssq9rffpfc6dv6j8lnv
165268
165259
2022-08-10T08:16:23Z
Uncle Bash007
9891
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
[[File:Borno state contingent.jpg|thumb|jiha mai dumbin mutane da kuma al'adu]]
[[File:ASC Leiden - NSAG - van Dis 4 - 117 - The market of Maiduguri. A group of curious boys - Maiduguri, Borno State, North East Nigeria - 11 January 1962.tif|thumb|People of Borno]]
[[File:Nachtigal Umar Borno.jpg|thumb|Umar Borno]]
'''Jihar Borno''' Jiha ce a Arewa maso gabashin [[Najeriya]]. Ta hada iyaka da Jihar [[Yobe]] daga yamma, [[Gombe (jiha)|Gombe]] daga kudu maso gabas, [[Adamawa]] daga kudu, yayinda iyakarta ta gabas ta hada iyaka ta kasa da kasa da [[Kamaru]], iyakarta ta arewa kuwa ta hade ne da yankin kasar [[Nijar (ƙasa)|Nijar]], sannan iyakarta ta arewa maso gabas ta hade ne da yankin kasar [[Cadi]], ita kadai ce jihar da ta hada iyaka da kasashen waje har guda uku. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga [[Masarautar Borno]] mai dumbin tarihi, tare da tsohuwar babban birnin masarutar dake [[Maiduguri]]. An kirkiri jihar ne a 1976, lokacin da aka raba tsohuwar [[Jihar Arewa ta Gabas]]. A farko jihar ta hada da yankin Jihar [[Yobe]] ta yau, wacce aka raba ta a 1991.<ref>"This is how the 36 states were created". ''Pulse.ng''. Retrieved 15 December 2021.</ref>
Jihar Borno itace jiha ta biyu a girman kasa acikin jihohin 36 na Najeriya, bayan Jihar [[Neja]]. Amma duk da girman jiyar, itace ta 11 a yawan mutane tare da kiyasamun mutum akalla miliyan 5.86 a shekara ta 2016.<ref>"Population 2006-2016". ''[[National Bureau of Statistics, Nigeria|National Bureau of Statistics]]''. Retrieved 14 December 2021.</ref> A fannin yanayin kasa; ''semi-desert Sahelian savanna daga arewa'' da kuma ''Sudanian savanna ta yamma'' a tsakiya da kudancin jihar, da kuma montane [[Mandara Plateau mosaic|Mandara Plateau]] daga yankin kudu maso gabas.
Jihar Borno tana da kabliu da suke zaune a yankin na lokaci mai tsawo, kamar su [[Harshen Dghwede|Dghwede]], [[Harshen Glavda|Glavda]], [[Harshen Guduf-Gava|Guduf]], [[Lamang language|Laamang]], [[Mafa people|Mafa]], da [[Mandara people|Mandara]] a tsakiyar yankin; [[Harshen Afade|Afade]], [[Buduma people|Yedina (Buduma)]], da kuma [[Kanembu people|Kanembu]] daga karshen yankin arewa masoo gabas; harshen [[Waja language|Waja]] a kuryar kudancin yankin; da kuma [[Kyibaku language|Kyibaku]], [[Kamwe language#People|Kamwe]], [[Kilba people|Kilba]], [[Margi language|Margi]] da kuma babur a yankin kudancin jhar, a yayinda harsunan [[Kanuri people|Kanuri]] da [[Shuwa Arabs|Shuwa Arab]] ke rayuwa a yankunan tsakiya da arewacin jihar.
Tana da faɗin ƙasa kimanin kilomita 57,799 da yawan jama’an da suka kai kimanin mutane 5,925,668 (a ƙiddidigar ƙidaya ta shekara ta 2006).Babban birnin jihar shi ne [[Maiduguri]]. [[Babagana Umara Zulum]] shi ne gwamnan jihar tun bayan zabensa da aka yi a shekara ta 2019 har zuwa yau. Mataimakin gwamnan kuwa shi ne [[Usman Mamman Durkwa]]. Dattijai daga jihar sun haɗa da: [[Yusuf Buratai]], [[Baba Garba]], [[Ali Madu Sheriff]], [[Muhammad Indimi]], [[Abba Kyari]], [[Mohammed Ali Ndume]] da sauransu. Mutanen garin Borno mutane ne masu son al'ada da kokarin riko da addini da fafutuka wajen neman ilimi. Daga cikin al'adunsu akwai zaman mai gida wuri daya tare da iyalensa domin cin abinci a cikin faranti/kwano daya. Mutane ne masu son mu'amala da turare sannan matan su suna yawan yin kwalliya, lalli wato dayes da dai sauransu. Akan samu yaruka mazauna Borno kamar irin su Kanuri, Babur, margi, da dai sauransu.
[[File:Lake Chad (Baga site) borno state.jpg|thumb|ruwan baga dake jihar borno]]
Jihar Borno tana da iyaka da jihohi guda uku ne: [[Adamawa|Jihar Adamawa]] daga kudanci, [[Gombe|Jihar Gombe]] daga kudu maso yamma kuma da [[Yobe|Jihar Yobe]] daga yammaci, sannan ta yi iyaka da kasashen [[Nijar|Jamhoriyar Nijar]], [[Kamaru]] da kuma [[cadi|Chadi]].
<ref>https://www.britannica.com/place/Bornu-historical-kingdom-and-emirate-Nigeria</ref>
<ref>https://www.hurstpublishers.com/book/history-borno/</ref>
==Ƙananan Hukumomin Borno==
Jihar Borno:jiha ce da take da [[Kananan hukumomin Najeriya|kananan hukumomi]] guda ashirin da bakwai (27) Su ne kamar haka:<ref>{{Cite book
| edition = Millennium
| publisher = Federal Ministry of Information
| isbn = 9780104089
| volume = 2, State Surveys
| last = Nigeria
| title = Nigeria: a people united, a future assured
| location = Abuja, Nigeria
| date = 2000
| page = 106
}}</ref>
# [[Abadam]]
# [[Askira/Uba]]
# [[Baga]]
# [[Bama]]
# [[Bayo]]
# [[Biu]]
# [[Chibok]]
# [[Damboa]]
# [[Dikwa]]
# [[Gubio]]
# [[Guzamala]]
# [[Gwoza]]
# [[Hawul]]
# [[Jere]]
# [[Kaga]]
# [[Kala/Balge]]
# [[Kwaya kusar]]
# [[Konduga]]
# [[Kukawa]]
# [[Mafa]]
# [[Magumeri]]
# [[Maiduguri]]
# [[Marte]]
# [[Mobbar]]
# [[Monguno]]
# [[Nganzai]]
# [[Shani]]
==Shahararrun Malamai==
[[Ibrahim Ibn Al-hussaini]]
== Manazarta ==
<references/>
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Borno}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
2lt63tjz9n0ycj82p99suqdpx2wvyw6
Gombe (jiha)
0
6202
165092
142308
2022-08-09T14:56:59Z
Umar Ahmad2345
13400
Gyara
wikitext
text/x-wiki
{| border="1" cellspacing="0" cellpadding="2" width="240" style="margin: 1em 1em 1em 0; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" align="right"
|align="center" colspan="3" bgcolor="#d3d3d3"|<font size="4">'''Jihar Gombe'''</font><br><font size="1">[[Jerin jihohin Nijeriya|Sunan barkwancin jiha]]: ''Jauhari a savannah''.</font>
|-
!align="center" bgcolor="#efefef" colspan="3"|Wuri
|-
!align="center" colspan="3"|[[Image:Nigeria_Gombe_State_map.png|200px|Wurin Jihar Gombe cikin Nijeriya.]]
|-
!align="center" bgcolor="#efefef" colspan="3"|Ƙidaya
|-
|Harsuna|| [[Fulani]], [[Hausa]] da dai sauransu.
|-
|align="left" valign="top"|'''[[Jerin gwamnonin jihohin Nijeriya|Gwamna]]'''
|colspan="2" valign="top"|[[Muhammad Inuwa Yahaya]] ([[APC]])
|-
!align="left" valign="top"|[[Jerin jihohin Nijeriya|An ƙirkiro ta]]
|colspan="2" valign="top"|[[1996]]
|-
!align="left" valign="top"|[[Jerin jihohin Nijeriya|Baban birnin jiha]]
|colspan="2" valign="top"|[[Gombe (birni)|Gombe]]
|-
!align="left" valign="top"|[[Jerin jihohin Nijeriya|Iyaka]]
|colspan="2" valign="top"|18,768km²
|-
|align="left" valign="top"|'''[[Jerin jihohin Nijeriya|Mutunci]]''' <br /> 2006 (ƙidayar yawan jama'a)
|align="left" valign="top"| <br /> 2,353,000
|-
!align="left" valign="top"|'''ISO 3166-2'''
|colspan="2" valign="top"| NG-AD
|}
[[File:Kinshasa-Gombe, from CCIC.JPG|thumb|Jihar gombe]]
[[File:Emir of Gombe Gribbin 2007.jpg|thumb|Sarkin gombe]]
'''Jihar Gombe''' takasance a arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Tana da yawan fili kimanin kilomita murabba’i 18,768 da yawan jama’a miliyan biyu da dubu uku da hamsin da uku (ƙidayar yawan jama'a shekara ta 2006). Babban birnin tarayyar jahar ita ce [[Gombe (birni)|Gombe]]. [[Muhammad Inuwa Yahaya]] shi ne gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2015 har zuwa yau. Mataimakin gwamnan shi ne [[Dr Manasa Daniel Jatau]]. Dattijan jihar su ne:
Jihar Gombe tana da iyaka da sauran jihohi biyar na arewa maso gabas, su ne: [[Adamawa]], [[Bauchi]], [[Borno]], [[Taraba]] kuma da [[Yobe]].
== Ƙananan Hukumomi ==
Jihar Gombe nada [[Ƙananan hukumomin Nijeriya|Kananan hukumomi]] guda goma sha ɗaya (11). Sune kamar haka:
{|class="sortable wikitable" "By A.U Sarki"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika <br>sako
|-
| [[Akko, Nigeria|Akko]]
| align="right"|2,627
| align="right"|337,853
| Kumo
| 771
|-
| [[Balanga, Nigeria|Balanga]]
| align="right"|1,626
| align="right"|212,549
| Tallase
| 761
|-
| [[Billiri]]
| align="right"|737
| align="right"|202,144
| Billiri
| 771
|-
| [[Dukku]]
| align="right"|3,815
| align="right"|207,190
| Dukku
| 760
|-
| [[Funakaye]]
| align="right"|1,415
| align="right"|236,087
| [[Bajoga]]
| 762
|-
| [[Gombe, Nigeria|Gombe]]
| align="right"|52
| align="right"|268,000
| [[Gombe, Nigeria|Gombe (city)]]
| 760
|-
| [[Kaltungo]]
| align="right"|881
| align="right"|149,805
| Kaltungo
| 770
|-
| [[Kwami]]
| align="right"|1,787
| align="right"|195,298
| Mallam Sidi
| 760
|-
| [[Nafada]]
| align="right"|1,586
| align="right"|138,185
| Nafada
| 762
|-
| [[Shongom]]
| align="right"|922
| align="right"|151,520
| Boh
| 770
|-
| [[Yamaltu/Deba]]
| align="right"|1,981
| align="right"|255,248
| Deba Habe
| 761
|-
|}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Gombe}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]].
1wuhv0znfbp43rpn7qz6ixbcq5zopmc
Bola Tinubu
0
7011
165238
163808
2022-08-10T04:29:20Z
Gobonobo
13168
Undo revision 163808 by [[Special:Contributions/Research Panda|Research Panda]] ([[User talk:Research Panda|talk]])
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Asiwaju Bola Ahmed Adekunle Tinubu and Chi Onwurah MP (5981056622).jpg|thumb|right|250px|Bola Tinubu a shekara ta 2011]].
'''Asiwaju Bola Ahmed Adekunle Tinubu''' ɗan siyasan [[Nijeriya]] ne. An haife shi a shekara ta 1952 a [[Lagos (birni)|Lagos]] ([[Lagos (jiha)|Lagos]]).
Sanatan [[Lagos (jiha)|jihar Lagos]] ne Lagos West Constituency daga shekara ta 1992 kuma
Gwamnan [[Lagos (jiha)|jihar Lagos]] ne daga shekara ta 1999 zuwa shekara ta 2007 (bayan [[Buba Marwa]] - kafin [[Babatunde Fashola]]). A ranar 8 ga watan Yunin 2022, Tinubu ya lashe zaben fidda gwani na shugaban kasa na jam’iyyar All Progressive Congress inda ya samu kuri’u 1271, inda ya doke mataimakin shugaban kasa Yemi Osinbajo da Rotimi Amaechi wanda ya samu 235 da 316 bi da bi.[https://www.lemonde.fr/afrique/article/2022/06/08/presidentielle-au-nigeria-l-ex-gouverneur-de-lagos-bola-tinubu-remporte-la-primaire-du-parti-au-pouvoir_6129404_3212.html]
{{DEFAULTSORT:Tinubu, Bola}}
[[Category:'Yan siyasan Najeriya]]
[[Category:Gwamnonin jihar Lagos]].
jzawiyzpmv2tabjs0bhexf4xp2d9s5j
Jami'ar jihar Gombe
0
7138
165096
157968
2022-08-09T15:25:58Z
Umar Ahmad2345
13400
Gyara
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Jami'ar jihar Gombe''' [[jami'a]] ce mallakar gwamnatin [[jihar Gombe]]. An kafa ta ne a shekara ta 2004.<ref>{{cite web|url=https://www.4icu.org/reviews/10742.htm|title=Gombe State University |publisher=www.4icu.org|date= |accessdate=16 March 2019}}</ref>
==Tarihi==
==Tsarin Karatu==
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{DEFAULTSORT:Gombe}}
[[Category:Jami'o'i a Nijeriya]]
t5tptjx7w63mv0t8wgyytgrgv8gyso6
Benue (jiha)
0
7451
165061
165060
2022-08-09T11:59:33Z
Uncle Bash007
9891
/* Al'adu */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
pk1s523zjcch7v485ervyna7hx0yeu7
165062
165061
2022-08-09T12:01:32Z
Uncle Bash007
9891
/* Al'adu */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
7ul56ubolso564tjd2ohbep2xwop72y
165063
165062
2022-08-09T12:02:46Z
Uncle Bash007
9891
/* Al'adu */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
qrtn7uw2fmn4fefapnc9c2qivydu8j3
165067
165063
2022-08-09T12:58:39Z
Uncle Bash007
9891
/* Al'adu */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
rqn4x8x3z4rq8suu1phqf2enecfqdte
165068
165067
2022-08-09T13:09:22Z
Uncle Bash007
9891
/* Al'adu */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
0b22qrgffs4iwr3e69e1j37paikhd9a
165069
165068
2022-08-09T13:10:56Z
Uncle Bash007
9891
/* Al'adu */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]].
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
2o4nhlllmbuq1b27b5gjoa5kaa1nhhc
165070
165069
2022-08-09T13:11:44Z
Uncle Bash007
9891
/* Al'adu */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
d5yzbvmvpzja8ng3p5l2qvfsf06r3pv
165073
165070
2022-08-09T13:15:20Z
Uncle Bash007
9891
/* Al'adu */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
2igdlpotd63xy2ut7gldg5wr3umbwfq
165074
165073
2022-08-09T13:16:28Z
Uncle Bash007
9891
/* Al'adu */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
gqprzr3cco5fdc1a2l0blaocbqv6qk4
165075
165074
2022-08-09T13:24:39Z
Uncle Bash007
9891
/* Babban Birnin Jihar */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
3ougejybdnsvdjs9ij4ahtf5doe0vk0
165076
165075
2022-08-09T13:25:42Z
Uncle Bash007
9891
/* Babban Birnin Jihar */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]].
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
nc3yl260wuct4kmmte9wspdpujvh2z4
165077
165076
2022-08-09T13:27:48Z
Uncle Bash007
9891
/* Babban Birnin Jihar */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
11r0lqbvati972lj35a0xg7l7a5qzze
165078
165077
2022-08-09T13:29:34Z
Uncle Bash007
9891
/* Babban Birnin Jihar */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
heh67vuklkidce6x1dz19gss8k2s1sz
165079
165078
2022-08-09T13:30:35Z
Uncle Bash007
9891
/* Babban Birnin Jihar */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
noand8678do8t31fhw877l6cpx595f0
165081
165079
2022-08-09T13:38:34Z
Uncle Bash007
9891
/* Babban Birnin Jihar */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
2qoay38sugcwjyr8cyng3uhjui8ikfn
165082
165081
2022-08-09T13:39:45Z
Uncle Bash007
9891
/* Babban Birnin Jihar */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
hcqo7s1e7m97x6omuxbqdj2vo7ghzju
165083
165082
2022-08-09T13:49:43Z
Uncle Bash007
9891
/* Babban Birnin Jihar */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
qhg0ol0cf435z567dnzcgdaglk0bu8y
165084
165083
2022-08-09T13:52:53Z
Uncle Bash007
9891
/* Babban Birnin Jihar */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
od242o6zt0sqbr5ulhg8bm6obz8pdwn
165085
165084
2022-08-09T13:54:17Z
Uncle Bash007
9891
/* Babban Birnin Jihar */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
lruuplc5nnsq7zol36mdrsh9mpmon6y
165086
165085
2022-08-09T13:55:25Z
Uncle Bash007
9891
/* Babban Birnin Jihar */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
65z87a83iyjnelw5uc7h2fzx4tc0mmq
165087
165086
2022-08-09T13:55:58Z
Uncle Bash007
9891
/* Babban Birnin Jihar */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
pnf7b6aq18ntel5w4l9x6uwflgsvg8f
165088
165087
2022-08-09T13:57:10Z
Uncle Bash007
9891
/* Babban Birnin Jihar */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
mfjil6ci3f52xzeshcmdrlaux6nhybf
165089
165088
2022-08-09T13:58:05Z
Uncle Bash007
9891
/* Babban Birnin Jihar */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
6crphlvn6o4harepab7cf6nz9qmqrjd
165090
165089
2022-08-09T13:59:13Z
Uncle Bash007
9891
/* Babban Birnin Jihar */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
o5qnmm478m3h6hbvallgnqzy3yzlue1
165091
165090
2022-08-09T13:59:35Z
Uncle Bash007
9891
/* Babban Birnin Jihar */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
k8pcpedkfusoygvxjq3wipvepmae6nc
165137
165091
2022-08-09T21:12:45Z
Uncle Bash007
9891
/* Gwamnati */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
6h2nlfirhvo3rfk8h3ybchxb9o9demn
165138
165137
2022-08-09T21:13:17Z
Uncle Bash007
9891
/* Gwamnati */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
4ozrna1l753lf9lockpd4yqrh56z1st
165139
165138
2022-08-09T21:15:24Z
Uncle Bash007
9891
/* Kananan Hukumomi */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
ix7olafei28ouv3ppg7091fon3119e9
165140
165139
2022-08-09T21:16:56Z
Uncle Bash007
9891
/* Harsuna */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
== Tattalin arziki ==
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
3hd0br7c9z5r104mcn28gusy3lwcxf9
165141
165140
2022-08-09T21:17:33Z
Uncle Bash007
9891
/* Tattalin arziki */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
== Tattalin arziki ==
=== Albarkatun noma ===
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
6fq8dkooji4kb0tafq5m5nab03z8h52
165142
165141
2022-08-09T21:18:19Z
Uncle Bash007
9891
/* Albarkatun noma */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
== Tattalin arziki ==
=== Albarkatun noma ===
Noma shine muhimmin al'amari na JIhar Benue
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
cf3ni5rcg0bjskz7f1hulkd9972cvri
165143
165142
2022-08-09T21:19:07Z
Uncle Bash007
9891
/* Albarkatun noma */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
== Tattalin arziki ==
=== Albarkatun noma ===
Noma shine muhimmin al'amari na JIhar Benue, wanda fiye da kaso 70% na mutanen garin manoma ne.
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
iwktsbsymk7r4tcsogm6nhryo45l1e5
165144
165143
2022-08-09T21:20:09Z
Uncle Bash007
9891
/* Albarkatun noma */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
== Tattalin arziki ==
=== Albarkatun noma ===
Noma shine muhimmin al'amari na JIhar Benue, wanda fiye da kaso 70% na mutanen garin manoma ne. Hakan yasa Jihar Benue ta zamo tushen samar da abincin Najeriya.
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
k2y5elwtbzsx0s80dlafwebklxcvckx
165145
165144
2022-08-09T21:21:14Z
Uncle Bash007
9891
/* Albarkatun noma */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
== Tattalin arziki ==
=== Albarkatun noma ===
Noma shine muhimmin al'amari na JIhar Benue, wanda fiye da kaso 70% na mutanen garin manoma ne. Hakan yasa Jihar Benue ta zamo tushen samar da abincin Najeriya. Mafi akasarin manoman yankin basu da ilimin noma na zamani saboda haka ana bukatan bunkusa sashin noma a yankin.
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
m465ifb76k1d07rq0320r475feefnb6
165146
165145
2022-08-09T21:23:22Z
Uncle Bash007
9891
/* Albarkatun noma */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
== Tattalin arziki ==
=== Albarkatun noma ===
Noma shine muhimmin al'amari na JIhar Benue, wanda fiye da kaso 70% na mutanen garin manoma ne. Hakan yasa Jihar Benue ta zamo tushen samar da abincin Najeriya. Mafi akasarin manoman yankin basu da ilimin noma na zamani saboda haka ana bukatan bunkusa sashin noma a yankin. Ana kara amfani da hanyoyin noma na kasashen waje, taki, ingantaccen iri da makamantansu.
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
a9jmc3q6zv83vp1rerts7ng8we37zx1
165147
165146
2022-08-09T21:25:01Z
Uncle Bash007
9891
/* Albarkatun noma */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
== Tattalin arziki ==
=== Albarkatun noma ===
Noma shine muhimmin al'amari na JIhar Benue, wanda fiye da kaso 70% na mutanen garin manoma ne. Hakan yasa Jihar Benue ta zamo tushen samar da abincin Najeriya. Mafi akasarin manoman yankin basu da ilimin noma na zamani saboda haka ana bukatan bunkusa sashin noma a yankin. Ana kara amfani da hanyoyin noma na kasashen waje, taki, ingantaccen iri da makamantansu. Muhimman albarkatu na siyarwa sun hada da; [[Waken suya]], [[Shinkafa]], [[Gyaɗa]], [[Mangoro]] da dai sauransu.
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
rzv1mvrnt35cu03v3y922cf5m13nx2q
165148
165147
2022-08-09T21:25:26Z
Uncle Bash007
9891
/* Albarkatun noma */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
== Tattalin arziki ==
=== Albarkatun noma ===
Noma shine muhimmin al'amari na JIhar Benue, wanda fiye da kaso 70% na mutanen garin manoma ne. Hakan yasa Jihar Benue ta zamo tushen samar da abincin Najeriya. Mafi akasarin manoman yankin basu da ilimin noma na zamani saboda haka ana bukatan bunkusa sashin noma a yankin. Ana kara amfani da hanyoyin noma na kasashen waje, taki, ingantaccen iri da makamantansu. Muhimman albarkatu na siyarwa sun hada da; [[waken suya]], [[shinkafa]], [[gyaɗa]], [[mangoro]] da dai sauransu.
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
czvqzk56kk18uvjh92a1kpy9vnctdiv
165149
165148
2022-08-09T21:26:53Z
Uncle Bash007
9891
/* Albarkatun noma */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
== Tattalin arziki ==
=== Albarkatun noma ===
Noma shine muhimmin al'amari na JIhar Benue, wanda fiye da kaso 70% na mutanen garin manoma ne. Hakan yasa Jihar Benue ta zamo tushen samar da abincin Najeriya. Mafi akasarin manoman yankin basu da ilimin noma na zamani saboda haka ana bukatan bunkusa sashin noma a yankin. Ana kara amfani da hanyoyin noma na kasashen waje, taki, ingantaccen iri da makamantansu. Muhimman albarkatu na siyarwa sun hada da; [[waken suya]], [[shinkafa]], [[gyaɗa]], [[mangoro]], [[Manja]], [[Barkono]], [[Tumatir]], [[da dai sauransu.
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
igmqh9kpnizqpvumq287k6tbyeatwqx
165150
165149
2022-08-09T21:27:08Z
Uncle Bash007
9891
/* Albarkatun noma */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
== Tattalin arziki ==
=== Albarkatun noma ===
Noma shine muhimmin al'amari na JIhar Benue, wanda fiye da kaso 70% na mutanen garin manoma ne. Hakan yasa Jihar Benue ta zamo tushen samar da abincin Najeriya. Mafi akasarin manoman yankin basu da ilimin noma na zamani saboda haka ana bukatan bunkusa sashin noma a yankin. Ana kara amfani da hanyoyin noma na kasashen waje, taki, ingantaccen iri da makamantansu. Muhimman albarkatu na siyarwa sun hada da; [[waken suya]], [[shinkafa]], [[gyaɗa]], [[mangoro]], [[Manja]], [[Barkono]], [[Tumatir]], da dai sauransu.
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
jkb9rq2dgc88lioi6b76oq8t8cnai8s
165151
165150
2022-08-09T21:30:43Z
Uncle Bash007
9891
/* Albarkatun noma */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
== Tattalin arziki ==
=== Albarkatun noma ===
Noma shine muhimmin al'amari na JIhar Benue, wanda fiye da kaso 70% na mutanen garin manoma ne. Hakan yasa Jihar Benue ta zamo tushen samar da abincin Najeriya. Mafi akasarin manoman yankin basu da ilimin noma na zamani saboda haka ana bukatan bunkusa sashin noma a yankin. Ana kara amfani da hanyoyin noma na kasashen waje, taki, ingantaccen iri da makamantansu. Muhimman albarkatu na siyarwa sun hada da; [[waken suya]], [[shinkafa]], [[gyaɗa]], [[mangoro]], [[Manja]], [[Barkono]], [[Tumatir]], da dai sauransu.
Sauran albarkatu sun hada da; [[Doya]], [[Dankali]], [[Rogo]], [[Wake]], [[Masara]], [[Dawa]], [[Gero]], kayan ganye da makamantan su.
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
n9ks0l0m36y5vva157nwdqdpm2o5vdf
165152
165151
2022-08-09T21:33:02Z
Uncle Bash007
9891
/* Albarkatun noma */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
== Tattalin arziki ==
=== Albarkatun noma ===
Noma shine muhimmin al'amari na JIhar Benue, wanda fiye da kaso 70% na mutanen garin manoma ne. Hakan yasa Jihar Benue ta zamo tushen samar da abincin Najeriya. Mafi akasarin manoman yankin basu da ilimin noma na zamani saboda haka ana bukatan bunkusa sashin noma a yankin. Ana kara amfani da hanyoyin noma na kasashen waje, taki, ingantaccen iri da makamantansu. Muhimman albarkatu na siyarwa sun hada da; [[waken suya]], [[shinkafa]], [[gyaɗa]], [[mangoro]], [[Manja]], [[Barkono]], [[Tumatir]], da dai sauransu.
Sauran albarkatu sun hada da; [[Doya]], [[Dankali]], [[Rogo]], [[Wake]], [[Masara]], [[Dawa]], [[Gero]], kayan ganye da makamantan su. Akwai karancin hanyoyin noman rani.
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
7dvx6hnlr5t6ns384hwge8cwb5vvnrn
165153
165152
2022-08-09T21:34:49Z
Uncle Bash007
9891
/* Albarkatun noma */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
== Tattalin arziki ==
=== Albarkatun noma ===
Noma shine muhimmin al'amari na JIhar Benue, wanda fiye da kaso 70% na mutanen garin manoma ne. Hakan yasa Jihar Benue ta zamo tushen samar da abincin Najeriya. Mafi akasarin manoman yankin basu da ilimin noma na zamani saboda haka ana bukatan bunkusa sashin noma a yankin. Ana kara amfani da hanyoyin noma na kasashen waje, taki, ingantaccen iri da makamantansu. Muhimman albarkatu na siyarwa sun hada da; [[waken suya]], [[shinkafa]], [[gyaɗa]], [[mangoro]], [[Manja]], [[Barkono]], [[Tumatir]], da dai sauransu.
Sauran albarkatu sun hada da; [[Doya]], [[Dankali]], [[Rogo]], [[Wake]], [[Masara]], [[Dawa]], [[Gero]], kayan ganye da makamantan su. Akwai karancin hanyoyin noman rani.
Fannin kiwo kuwa akwai dabbobi kaman [[Saniya]], [[Aladu]], kaji, da akuyoyi.
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
r2io24lc8vx1zwky7bp6z6sxf81irae
165154
165153
2022-08-09T21:35:21Z
Uncle Bash007
9891
/* Albarkatun noma */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
== Tattalin arziki ==
=== Albarkatun noma ===
Noma shine muhimmin al'amari na JIhar Benue, wanda fiye da kaso 70% na mutanen garin manoma ne. Hakan yasa Jihar Benue ta zamo tushen samar da abincin Najeriya. Mafi akasarin manoman yankin basu da ilimin noma na zamani saboda haka ana bukatan bunkusa sashin noma a yankin. Ana kara amfani da hanyoyin noma na kasashen waje, taki, ingantaccen iri da makamantansu. Muhimman albarkatu na siyarwa sun hada da; [[waken suya]], [[shinkafa]], [[gyaɗa]], [[mangoro]], [[Manja]], [[Barkono]], [[Tumatir]], da dai sauransu.
Sauran albarkatu sun hada da; [[Doya]], [[Dankali]], [[Rogo]], [[Wake]], [[Masara]], [[Dawa]], [[Gero]], kayan ganye da makamantan su. Akwai karancin hanyoyin noman rani.
Fannin kiwo kuwa akwai dabbobi kaman [[Saniya]], [[Aladu]], kaji, da akuyoyi da makamantansu.
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
1i10vuoa1iddj6hzpb66wakowjiq328
165155
165154
2022-08-09T21:36:38Z
Uncle Bash007
9891
/* Albarkatun noma */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
== Tattalin arziki ==
=== Albarkatun noma ===
Noma shine muhimmin al'amari na JIhar Benue, wanda fiye da kaso 70% na mutanen garin manoma ne. Hakan yasa Jihar Benue ta zamo tushen samar da abincin Najeriya. Mafi akasarin manoman yankin basu da ilimin noma na zamani saboda haka ana bukatan bunkusa sashin noma a yankin. Ana kara amfani da hanyoyin noma na kasashen waje, taki, ingantaccen iri da makamantansu. Muhimman albarkatu na siyarwa sun hada da; [[waken suya]], [[shinkafa]], [[gyaɗa]], [[mangoro]], [[Manja]], [[Barkono]], [[Tumatir]], da dai sauransu.
Sauran albarkatu sun hada da; [[Doya]], [[Dankali]], [[Rogo]], [[Wake]], [[Masara]], [[Dawa]], [[Gero]], kayan ganye da makamantan su. Akwai karancin hanyoyin noman rani.
Fannin kiwo kuwa akwai dabbobi kaman [[Saniya]], [[Aladu]], kaji, da akuyoyi da makamantansu.
Kasuwar doya na "Zaki Ibiam International Yam Market" shine kasuwa mafi girma da ake saida abinci iri daya tal.
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
bceo7jn812izyne773dtx5tyevnzob2
165156
165155
2022-08-09T21:37:01Z
Uncle Bash007
9891
/* Albarkatun noma */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
== Tattalin arziki ==
=== Albarkatun noma ===
Noma shine muhimmin al'amari na JIhar Benue, wanda fiye da kaso 70% na mutanen garin manoma ne. Hakan yasa Jihar Benue ta zamo tushen samar da abincin Najeriya. Mafi akasarin manoman yankin basu da ilimin noma na zamani saboda haka ana bukatan bunkusa sashin noma a yankin. Ana kara amfani da hanyoyin noma na kasashen waje, taki, ingantaccen iri da makamantansu. Muhimman albarkatu na siyarwa sun hada da; [[waken suya]], [[shinkafa]], [[gyaɗa]], [[mangoro]], [[Manja]], [[Barkono]], [[Tumatir]], da dai sauransu.
Sauran albarkatu sun hada da; [[Doya]], [[Dankali]], [[Rogo]], [[Wake]], [[Masara]], [[Dawa]], [[Gero]], kayan ganye da makamantan su. Akwai karancin hanyoyin noman rani.
Fannin kiwo kuwa akwai dabbobi kaman [[Saniya]], [[Aladu]], kaji, da akuyoyi da makamantansu.
Kasuwar doya na "Zaki Ibiam International Yam Market" shine kasuwa mafi girma da ake saida abinci iri daya tal.<ref>"In Zaki Biam, Nigeria's Largest Mono-Product Market". ''Folio Nigeria''. 25 June 2020. Retrieved 17 August 2020.</ref>
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
7bbcguthv8iql4v8bokp65iy0jhvq0l
165157
165156
2022-08-09T21:37:49Z
Uncle Bash007
9891
/* Albarkatun noma */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
== Tattalin arziki ==
=== Albarkatun noma ===
Noma shine muhimmin al'amari na JIhar Benue, wanda fiye da kaso 70% na mutanen garin manoma ne. Hakan yasa Jihar Benue ta zamo tushen samar da abincin Najeriya. Mafi akasarin manoman yankin basu da ilimin noma na zamani saboda haka ana bukatan bunkusa sashin noma a yankin. Ana kara amfani da hanyoyin noma na kasashen waje, taki, ingantaccen iri da makamantansu. Muhimman albarkatu na siyarwa sun hada da; [[waken suya]], [[shinkafa]], [[gyaɗa]], [[mangoro]], [[Manja]], [[Barkono]], [[Tumatir]], da dai sauransu.
Sauran albarkatu sun hada da; [[Doya]], [[Dankali]], [[Rogo]], [[Wake]], [[Masara]], [[Dawa]], [[Gero]], kayan ganye da makamantan su. Akwai karancin hanyoyin noman rani.
Fannin kiwo kuwa akwai dabbobi kaman [[Saniya]], [[Aladu]], kaji, da akuyoyi da makamantansu.
Kasuwar doya na "Zaki Ibiam International Yam Market" shine kasuwa mafi girma da ake saida abinci iri daya tal.<ref>"In Zaki Biam, Nigeria's Largest Mono-Product Market". ''Folio Nigeria''. 25 June 2020. Retrieved 17 August 2020.</ref>
=== Kasuwanci da ma'aikatu ===
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
8j4mmln33xel941jz6d7bv8a4jtcs7l
165158
165157
2022-08-09T21:39:41Z
Uncle Bash007
9891
/* Kasuwanci da ma'aikatu */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
== Tattalin arziki ==
=== Albarkatun noma ===
Noma shine muhimmin al'amari na JIhar Benue, wanda fiye da kaso 70% na mutanen garin manoma ne. Hakan yasa Jihar Benue ta zamo tushen samar da abincin Najeriya. Mafi akasarin manoman yankin basu da ilimin noma na zamani saboda haka ana bukatan bunkusa sashin noma a yankin. Ana kara amfani da hanyoyin noma na kasashen waje, taki, ingantaccen iri da makamantansu. Muhimman albarkatu na siyarwa sun hada da; [[waken suya]], [[shinkafa]], [[gyaɗa]], [[mangoro]], [[Manja]], [[Barkono]], [[Tumatir]], da dai sauransu.
Sauran albarkatu sun hada da; [[Doya]], [[Dankali]], [[Rogo]], [[Wake]], [[Masara]], [[Dawa]], [[Gero]], kayan ganye da makamantan su. Akwai karancin hanyoyin noman rani.
Fannin kiwo kuwa akwai dabbobi kaman [[Saniya]], [[Aladu]], kaji, da akuyoyi da makamantansu.
Kasuwar doya na "Zaki Ibiam International Yam Market" shine kasuwa mafi girma da ake saida abinci iri daya tal.<ref>"In Zaki Biam, Nigeria's Largest Mono-Product Market". ''Folio Nigeria''. 25 June 2020. Retrieved 17 August 2020.</ref>
=== Kasuwanci da ma'aikatu ===
Ana gudanar da harkokin banki saboda akwai reshe na kowanne banki na Najeriya tare da reshe na Babban Bankin Najeriya (CBN) a Makurdi.
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
7nlrcno3uduuy44uw3l26o9hroc7dge
165159
165158
2022-08-09T21:41:18Z
Uncle Bash007
9891
/* Kasuwanci da ma'aikatu */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
== Tattalin arziki ==
=== Albarkatun noma ===
Noma shine muhimmin al'amari na JIhar Benue, wanda fiye da kaso 70% na mutanen garin manoma ne. Hakan yasa Jihar Benue ta zamo tushen samar da abincin Najeriya. Mafi akasarin manoman yankin basu da ilimin noma na zamani saboda haka ana bukatan bunkusa sashin noma a yankin. Ana kara amfani da hanyoyin noma na kasashen waje, taki, ingantaccen iri da makamantansu. Muhimman albarkatu na siyarwa sun hada da; [[waken suya]], [[shinkafa]], [[gyaɗa]], [[mangoro]], [[Manja]], [[Barkono]], [[Tumatir]], da dai sauransu.
Sauran albarkatu sun hada da; [[Doya]], [[Dankali]], [[Rogo]], [[Wake]], [[Masara]], [[Dawa]], [[Gero]], kayan ganye da makamantan su. Akwai karancin hanyoyin noman rani.
Fannin kiwo kuwa akwai dabbobi kaman [[Saniya]], [[Aladu]], kaji, da akuyoyi da makamantansu.
Kasuwar doya na "Zaki Ibiam International Yam Market" shine kasuwa mafi girma da ake saida abinci iri daya tal.<ref>"In Zaki Biam, Nigeria's Largest Mono-Product Market". ''Folio Nigeria''. 25 June 2020. Retrieved 17 August 2020.</ref>
=== Kasuwanci da ma'aikatu ===
Ana gudanar da harkokin banki saboda akwai reshe na kowanne banki na Najeriya tare da reshe na Babban Bankin Najeriya (CBN) a Makurdi. Akwai kuma Kamfanin Siminti na Dangote dake wanda ke jihar kuma yana samarwa tsirarun mutane aikin yi.
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
elgztxk4wh9tqsc49h9fc0yn62uzdtv
165160
165159
2022-08-09T21:43:31Z
Uncle Bash007
9891
/* Kasuwanci da ma'aikatu */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
== Tattalin arziki ==
=== Albarkatun noma ===
Noma shine muhimmin al'amari na JIhar Benue, wanda fiye da kaso 70% na mutanen garin manoma ne. Hakan yasa Jihar Benue ta zamo tushen samar da abincin Najeriya. Mafi akasarin manoman yankin basu da ilimin noma na zamani saboda haka ana bukatan bunkusa sashin noma a yankin. Ana kara amfani da hanyoyin noma na kasashen waje, taki, ingantaccen iri da makamantansu. Muhimman albarkatu na siyarwa sun hada da; [[waken suya]], [[shinkafa]], [[gyaɗa]], [[mangoro]], [[Manja]], [[Barkono]], [[Tumatir]], da dai sauransu.
Sauran albarkatu sun hada da; [[Doya]], [[Dankali]], [[Rogo]], [[Wake]], [[Masara]], [[Dawa]], [[Gero]], kayan ganye da makamantan su. Akwai karancin hanyoyin noman rani.
Fannin kiwo kuwa akwai dabbobi kaman [[Saniya]], [[Aladu]], kaji, da akuyoyi da makamantansu.
Kasuwar doya na "Zaki Ibiam International Yam Market" shine kasuwa mafi girma da ake saida abinci iri daya tal.<ref>"In Zaki Biam, Nigeria's Largest Mono-Product Market". ''Folio Nigeria''. 25 June 2020. Retrieved 17 August 2020.</ref>
=== Kasuwanci da ma'aikatu ===
Ana gudanar da harkokin banki saboda akwai reshe na kowanne banki na Najeriya tare da reshe na Babban Bankin Najeriya (CBN) a Makurdi. Akwai kuma Kamfanin Siminti na Dangote dake wanda ke jihar kuma yana samarwa tsirarun mutane aikin yi.
Kiyasin ayyuka na jihar kamar hake: kaso 75% manoma, kaso 10% 'yan kasuwa, kaso 6% ma'aikatan gwamnatu, kaso 9% masu sana'ar kansu.
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
ba1fglvgssi0m27zduiq6ik2cal2x2j
165161
165160
2022-08-09T21:44:40Z
Uncle Bash007
9891
/* Kasuwanci da ma'aikatu */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
== Tattalin arziki ==
=== Albarkatun noma ===
Noma shine muhimmin al'amari na JIhar Benue, wanda fiye da kaso 70% na mutanen garin manoma ne. Hakan yasa Jihar Benue ta zamo tushen samar da abincin Najeriya. Mafi akasarin manoman yankin basu da ilimin noma na zamani saboda haka ana bukatan bunkusa sashin noma a yankin. Ana kara amfani da hanyoyin noma na kasashen waje, taki, ingantaccen iri da makamantansu. Muhimman albarkatu na siyarwa sun hada da; [[waken suya]], [[shinkafa]], [[gyaɗa]], [[mangoro]], [[Manja]], [[Barkono]], [[Tumatir]], da dai sauransu.
Sauran albarkatu sun hada da; [[Doya]], [[Dankali]], [[Rogo]], [[Wake]], [[Masara]], [[Dawa]], [[Gero]], kayan ganye da makamantan su. Akwai karancin hanyoyin noman rani.
Fannin kiwo kuwa akwai dabbobi kaman [[Saniya]], [[Aladu]], kaji, da akuyoyi da makamantansu.
Kasuwar doya na "Zaki Ibiam International Yam Market" shine kasuwa mafi girma da ake saida abinci iri daya tal.<ref>"In Zaki Biam, Nigeria's Largest Mono-Product Market". ''Folio Nigeria''. 25 June 2020. Retrieved 17 August 2020.</ref>
=== Kasuwanci da ma'aikatu ===
Ana gudanar da harkokin banki saboda akwai reshe na kowanne banki na Najeriya tare da reshe na Babban Bankin Najeriya (CBN) a Makurdi. Akwai kuma Kamfanin Siminti na Dangote dake wanda ke jihar kuma yana samarwa tsirarun mutane aikin yi.
Kiyasin ayyuka na jihar kamar hake: kaso 75% manoma, kaso 10% 'yan kasuwa, kaso 6% ma'aikatan gwamnatu, kaso 9% masu sana'ar kansu.
Jihar Benue na iya daukan ma'aikatu a sassan noma da albarkatu duk da cewa ba'a fara hakosu ba har yanzu.
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
4bdq81m70of2q4yld07bf9gatmlxec9
165162
165161
2022-08-09T21:45:29Z
Uncle Bash007
9891
/* Kasuwanci da ma'aikatu */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
== Tattalin arziki ==
=== Albarkatun noma ===
Noma shine muhimmin al'amari na JIhar Benue, wanda fiye da kaso 70% na mutanen garin manoma ne. Hakan yasa Jihar Benue ta zamo tushen samar da abincin Najeriya. Mafi akasarin manoman yankin basu da ilimin noma na zamani saboda haka ana bukatan bunkusa sashin noma a yankin. Ana kara amfani da hanyoyin noma na kasashen waje, taki, ingantaccen iri da makamantansu. Muhimman albarkatu na siyarwa sun hada da; [[waken suya]], [[shinkafa]], [[gyaɗa]], [[mangoro]], [[Manja]], [[Barkono]], [[Tumatir]], da dai sauransu.
Sauran albarkatu sun hada da; [[Doya]], [[Dankali]], [[Rogo]], [[Wake]], [[Masara]], [[Dawa]], [[Gero]], kayan ganye da makamantan su. Akwai karancin hanyoyin noman rani.
Fannin kiwo kuwa akwai dabbobi kaman [[Saniya]], [[Aladu]], kaji, da akuyoyi da makamantansu.
Kasuwar doya na "Zaki Ibiam International Yam Market" shine kasuwa mafi girma da ake saida abinci iri daya tal.<ref>"In Zaki Biam, Nigeria's Largest Mono-Product Market". ''Folio Nigeria''. 25 June 2020. Retrieved 17 August 2020.</ref>
=== Kasuwanci da ma'aikatu ===
Ana gudanar da harkokin banki saboda akwai reshe na kowanne banki na Najeriya tare da reshe na Babban Bankin Najeriya (CBN) a Makurdi. Akwai kuma Kamfanin Siminti na Dangote dake wanda ke jihar kuma yana samarwa tsirarun mutane aikin yi.
Kiyasin ayyuka na jihar kamar hake: kaso 75% manoma, kaso 10% 'yan kasuwa, kaso 6% ma'aikatan gwamnatu, kaso 9% masu sana'ar kansu.
Jihar Benue na iya daukan ma'aikatu a sassan noma da albarkatu duk da cewa ba'a fara hakosu ba har yanzu.
=== Kayan more rayuwa da zurga-zurga ===
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
8ykdeer8epmc62ums0rptdl7eglfv45
165163
165162
2022-08-09T21:47:52Z
Uncle Bash007
9891
/* Kayan more rayuwa da zurga-zurga */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
== Tattalin arziki ==
=== Albarkatun noma ===
Noma shine muhimmin al'amari na JIhar Benue, wanda fiye da kaso 70% na mutanen garin manoma ne. Hakan yasa Jihar Benue ta zamo tushen samar da abincin Najeriya. Mafi akasarin manoman yankin basu da ilimin noma na zamani saboda haka ana bukatan bunkusa sashin noma a yankin. Ana kara amfani da hanyoyin noma na kasashen waje, taki, ingantaccen iri da makamantansu. Muhimman albarkatu na siyarwa sun hada da; [[waken suya]], [[shinkafa]], [[gyaɗa]], [[mangoro]], [[Manja]], [[Barkono]], [[Tumatir]], da dai sauransu.
Sauran albarkatu sun hada da; [[Doya]], [[Dankali]], [[Rogo]], [[Wake]], [[Masara]], [[Dawa]], [[Gero]], kayan ganye da makamantan su. Akwai karancin hanyoyin noman rani.
Fannin kiwo kuwa akwai dabbobi kaman [[Saniya]], [[Aladu]], kaji, da akuyoyi da makamantansu.
Kasuwar doya na "Zaki Ibiam International Yam Market" shine kasuwa mafi girma da ake saida abinci iri daya tal.<ref>"In Zaki Biam, Nigeria's Largest Mono-Product Market". ''Folio Nigeria''. 25 June 2020. Retrieved 17 August 2020.</ref>
=== Kasuwanci da ma'aikatu ===
Ana gudanar da harkokin banki saboda akwai reshe na kowanne banki na Najeriya tare da reshe na Babban Bankin Najeriya (CBN) a Makurdi. Akwai kuma Kamfanin Siminti na Dangote dake wanda ke jihar kuma yana samarwa tsirarun mutane aikin yi.
Kiyasin ayyuka na jihar kamar hake: kaso 75% manoma, kaso 10% 'yan kasuwa, kaso 6% ma'aikatan gwamnatu, kaso 9% masu sana'ar kansu.
Jihar Benue na iya daukan ma'aikatu a sassan noma da albarkatu duk da cewa ba'a fara hakosu ba har yanzu.
=== Kayan more rayuwa da zurga-zurga ===
Kasancewar Jihar Benue a tsakiyar Najeriya tare da wanzuwar gadoji guda biyu akan manyan ruwa [[Benue (kogi)|Kogin Benue)]] da [[Kogin Katsina Ala]] yasa jihar ta zamo mahadar hanyoyi a yankin.
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
a029s6sodpzw5h2u7jc8c6v8ko17zi1
165164
165163
2022-08-09T21:48:44Z
Uncle Bash007
9891
/* Kayan more rayuwa da zurga-zurga */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
== Tattalin arziki ==
=== Albarkatun noma ===
Noma shine muhimmin al'amari na JIhar Benue, wanda fiye da kaso 70% na mutanen garin manoma ne. Hakan yasa Jihar Benue ta zamo tushen samar da abincin Najeriya. Mafi akasarin manoman yankin basu da ilimin noma na zamani saboda haka ana bukatan bunkusa sashin noma a yankin. Ana kara amfani da hanyoyin noma na kasashen waje, taki, ingantaccen iri da makamantansu. Muhimman albarkatu na siyarwa sun hada da; [[waken suya]], [[shinkafa]], [[gyaɗa]], [[mangoro]], [[Manja]], [[Barkono]], [[Tumatir]], da dai sauransu.
Sauran albarkatu sun hada da; [[Doya]], [[Dankali]], [[Rogo]], [[Wake]], [[Masara]], [[Dawa]], [[Gero]], kayan ganye da makamantan su. Akwai karancin hanyoyin noman rani.
Fannin kiwo kuwa akwai dabbobi kaman [[Saniya]], [[Aladu]], kaji, da akuyoyi da makamantansu.
Kasuwar doya na "Zaki Ibiam International Yam Market" shine kasuwa mafi girma da ake saida abinci iri daya tal.<ref>"In Zaki Biam, Nigeria's Largest Mono-Product Market". ''Folio Nigeria''. 25 June 2020. Retrieved 17 August 2020.</ref>
=== Kasuwanci da ma'aikatu ===
Ana gudanar da harkokin banki saboda akwai reshe na kowanne banki na Najeriya tare da reshe na Babban Bankin Najeriya (CBN) a Makurdi. Akwai kuma Kamfanin Siminti na Dangote dake wanda ke jihar kuma yana samarwa tsirarun mutane aikin yi.
Kiyasin ayyuka na jihar kamar hake: kaso 75% manoma, kaso 10% 'yan kasuwa, kaso 6% ma'aikatan gwamnatu, kaso 9% masu sana'ar kansu.
Jihar Benue na iya daukan ma'aikatu a sassan noma da albarkatu duk da cewa ba'a fara hakosu ba har yanzu.
=== Kayan more rayuwa da zurga-zurga ===
Kasancewar Jihar Benue a tsakiyar Najeriya tare da wanzuwar gadoji guda biyu akan manyan ruwa [[Benue (kogi)|Kogin Benue)]] da [[Kogin Katsina Ala]] yasa jihar ta zamo mahadar hanyoyi a yankin. Manyan tituna sun hada Yankin Gashin Najeriya da na Arewa da Arewa maso Gabas.
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
slmrhx62xnurjudnb8yuru1nii0w1ro
165165
165164
2022-08-09T21:49:44Z
Uncle Bash007
9891
/* Kayan more rayuwa da zurga-zurga */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
== Tattalin arziki ==
=== Albarkatun noma ===
Noma shine muhimmin al'amari na JIhar Benue, wanda fiye da kaso 70% na mutanen garin manoma ne. Hakan yasa Jihar Benue ta zamo tushen samar da abincin Najeriya. Mafi akasarin manoman yankin basu da ilimin noma na zamani saboda haka ana bukatan bunkusa sashin noma a yankin. Ana kara amfani da hanyoyin noma na kasashen waje, taki, ingantaccen iri da makamantansu. Muhimman albarkatu na siyarwa sun hada da; [[waken suya]], [[shinkafa]], [[gyaɗa]], [[mangoro]], [[Manja]], [[Barkono]], [[Tumatir]], da dai sauransu.
Sauran albarkatu sun hada da; [[Doya]], [[Dankali]], [[Rogo]], [[Wake]], [[Masara]], [[Dawa]], [[Gero]], kayan ganye da makamantan su. Akwai karancin hanyoyin noman rani.
Fannin kiwo kuwa akwai dabbobi kaman [[Saniya]], [[Aladu]], kaji, da akuyoyi da makamantansu.
Kasuwar doya na "Zaki Ibiam International Yam Market" shine kasuwa mafi girma da ake saida abinci iri daya tal.<ref>"In Zaki Biam, Nigeria's Largest Mono-Product Market". ''Folio Nigeria''. 25 June 2020. Retrieved 17 August 2020.</ref>
=== Kasuwanci da ma'aikatu ===
Ana gudanar da harkokin banki saboda akwai reshe na kowanne banki na Najeriya tare da reshe na Babban Bankin Najeriya (CBN) a Makurdi. Akwai kuma Kamfanin Siminti na Dangote dake wanda ke jihar kuma yana samarwa tsirarun mutane aikin yi.
Kiyasin ayyuka na jihar kamar hake: kaso 75% manoma, kaso 10% 'yan kasuwa, kaso 6% ma'aikatan gwamnatu, kaso 9% masu sana'ar kansu.
Jihar Benue na iya daukan ma'aikatu a sassan noma da albarkatu duk da cewa ba'a fara hakosu ba har yanzu.
=== Kayan more rayuwa da zurga-zurga ===
Kasancewar Jihar Benue a tsakiyar Najeriya tare da wanzuwar gadoji guda biyu akan manyan ruwa [[Benue (kogi)|Kogin Benue)]] da [[Kogin Katsina Ala]] yasa jihar ta zamo mahadar hanyoyi a yankin. Manyan tituna sun hada Yankin Gashin Najeriya da na Arewa da Arewa maso Gabas. Gwamnatin yanzu ta mayar da hankali wajen gina tituna a babban birnin jihar da sauran sassan jihar.
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
nsdldty78ll7yjfohzrr83ool2lilhk
165166
165165
2022-08-09T21:50:15Z
Uncle Bash007
9891
/* Kayan more rayuwa da zurga-zurga */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
== Tattalin arziki ==
=== Albarkatun noma ===
Noma shine muhimmin al'amari na JIhar Benue, wanda fiye da kaso 70% na mutanen garin manoma ne. Hakan yasa Jihar Benue ta zamo tushen samar da abincin Najeriya. Mafi akasarin manoman yankin basu da ilimin noma na zamani saboda haka ana bukatan bunkusa sashin noma a yankin. Ana kara amfani da hanyoyin noma na kasashen waje, taki, ingantaccen iri da makamantansu. Muhimman albarkatu na siyarwa sun hada da; [[waken suya]], [[shinkafa]], [[gyaɗa]], [[mangoro]], [[Manja]], [[Barkono]], [[Tumatir]], da dai sauransu.
Sauran albarkatu sun hada da; [[Doya]], [[Dankali]], [[Rogo]], [[Wake]], [[Masara]], [[Dawa]], [[Gero]], kayan ganye da makamantan su. Akwai karancin hanyoyin noman rani.
Fannin kiwo kuwa akwai dabbobi kaman [[Saniya]], [[Aladu]], kaji, da akuyoyi da makamantansu.
Kasuwar doya na "Zaki Ibiam International Yam Market" shine kasuwa mafi girma da ake saida abinci iri daya tal.<ref>"In Zaki Biam, Nigeria's Largest Mono-Product Market". ''Folio Nigeria''. 25 June 2020. Retrieved 17 August 2020.</ref>
=== Kasuwanci da ma'aikatu ===
Ana gudanar da harkokin banki saboda akwai reshe na kowanne banki na Najeriya tare da reshe na Babban Bankin Najeriya (CBN) a Makurdi. Akwai kuma Kamfanin Siminti na Dangote dake wanda ke jihar kuma yana samarwa tsirarun mutane aikin yi.
Kiyasin ayyuka na jihar kamar hake: kaso 75% manoma, kaso 10% 'yan kasuwa, kaso 6% ma'aikatan gwamnatu, kaso 9% masu sana'ar kansu.
Jihar Benue na iya daukan ma'aikatu a sassan noma da albarkatu duk da cewa ba'a fara hakosu ba har yanzu.
=== Kayan more rayuwa da zurga-zurga ===
Kasancewar Jihar Benue a tsakiyar Najeriya tare da wanzuwar gadoji guda biyu akan manyan ruwa [[Benue (kogi)|Kogin Benue)]] da [[Kogin Katsina Ala]] yasa jihar ta zamo mahadar hanyoyi a yankin. Manyan tituna sun hada Yankin Gashin Najeriya da na Arewa da Arewa maso Gabas. Gwamnatin yanzu ta mayar da hankali wajen gina tituna a babban birnin jihar da sauran sassan jihar. Akwai tituna masu kyau a jihar.
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
qsrflvt7x2uimi9fpuoxmdvo8xi1bbm
165167
165166
2022-08-09T21:50:27Z
Uncle Bash007
9891
/* Kayan more rayuwa da zurga-zurga */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
== Tattalin arziki ==
=== Albarkatun noma ===
Noma shine muhimmin al'amari na JIhar Benue, wanda fiye da kaso 70% na mutanen garin manoma ne. Hakan yasa Jihar Benue ta zamo tushen samar da abincin Najeriya. Mafi akasarin manoman yankin basu da ilimin noma na zamani saboda haka ana bukatan bunkusa sashin noma a yankin. Ana kara amfani da hanyoyin noma na kasashen waje, taki, ingantaccen iri da makamantansu. Muhimman albarkatu na siyarwa sun hada da; [[waken suya]], [[shinkafa]], [[gyaɗa]], [[mangoro]], [[Manja]], [[Barkono]], [[Tumatir]], da dai sauransu.
Sauran albarkatu sun hada da; [[Doya]], [[Dankali]], [[Rogo]], [[Wake]], [[Masara]], [[Dawa]], [[Gero]], kayan ganye da makamantan su. Akwai karancin hanyoyin noman rani.
Fannin kiwo kuwa akwai dabbobi kaman [[Saniya]], [[Aladu]], kaji, da akuyoyi da makamantansu.
Kasuwar doya na "Zaki Ibiam International Yam Market" shine kasuwa mafi girma da ake saida abinci iri daya tal.<ref>"In Zaki Biam, Nigeria's Largest Mono-Product Market". ''Folio Nigeria''. 25 June 2020. Retrieved 17 August 2020.</ref>
=== Kasuwanci da ma'aikatu ===
Ana gudanar da harkokin banki saboda akwai reshe na kowanne banki na Najeriya tare da reshe na Babban Bankin Najeriya (CBN) a Makurdi. Akwai kuma Kamfanin Siminti na Dangote dake wanda ke jihar kuma yana samarwa tsirarun mutane aikin yi.
Kiyasin ayyuka na jihar kamar hake: kaso 75% manoma, kaso 10% 'yan kasuwa, kaso 6% ma'aikatan gwamnatu, kaso 9% masu sana'ar kansu.
Jihar Benue na iya daukan ma'aikatu a sassan noma da albarkatu duk da cewa ba'a fara hakosu ba har yanzu.
=== Kayan more rayuwa da zurga-zurga ===
Kasancewar Jihar Benue a tsakiyar Najeriya tare da wanzuwar gadoji guda biyu akan manyan ruwa [[Benue (kogi)|Kogin Benue)]] da [[Kogin Katsina Ala]] yasa jihar ta zamo mahadar hanyoyi a yankin. Manyan tituna sun hada Yankin Gashin Najeriya da na Arewa da Arewa maso Gabas. Gwamnatin yanzu ta mayar da hankali wajen gina tituna a babban birnin jihar da sauran sassan jihar. Akwai tituna masu kyau a jihar.<ref>"Benue State History, LGA and Senatorial Districts". ''Aziza Goodnews''. 8 October 2019. Retrieved 8 February 2022.</ref>
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
aald6y0p3941z2eprqhgaxuz9c6aanb
165169
165167
2022-08-09T21:52:15Z
Uncle Bash007
9891
/* Kayan more rayuwa da zurga-zurga */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
== Tattalin arziki ==
=== Albarkatun noma ===
Noma shine muhimmin al'amari na JIhar Benue, wanda fiye da kaso 70% na mutanen garin manoma ne. Hakan yasa Jihar Benue ta zamo tushen samar da abincin Najeriya. Mafi akasarin manoman yankin basu da ilimin noma na zamani saboda haka ana bukatan bunkusa sashin noma a yankin. Ana kara amfani da hanyoyin noma na kasashen waje, taki, ingantaccen iri da makamantansu. Muhimman albarkatu na siyarwa sun hada da; [[waken suya]], [[shinkafa]], [[gyaɗa]], [[mangoro]], [[Manja]], [[Barkono]], [[Tumatir]], da dai sauransu.
Sauran albarkatu sun hada da; [[Doya]], [[Dankali]], [[Rogo]], [[Wake]], [[Masara]], [[Dawa]], [[Gero]], kayan ganye da makamantan su. Akwai karancin hanyoyin noman rani.
Fannin kiwo kuwa akwai dabbobi kaman [[Saniya]], [[Aladu]], kaji, da akuyoyi da makamantansu.
Kasuwar doya na "Zaki Ibiam International Yam Market" shine kasuwa mafi girma da ake saida abinci iri daya tal.<ref>"In Zaki Biam, Nigeria's Largest Mono-Product Market". ''Folio Nigeria''. 25 June 2020. Retrieved 17 August 2020.</ref>
=== Kasuwanci da ma'aikatu ===
Ana gudanar da harkokin banki saboda akwai reshe na kowanne banki na Najeriya tare da reshe na Babban Bankin Najeriya (CBN) a Makurdi. Akwai kuma Kamfanin Siminti na Dangote dake wanda ke jihar kuma yana samarwa tsirarun mutane aikin yi.
Kiyasin ayyuka na jihar kamar hake: kaso 75% manoma, kaso 10% 'yan kasuwa, kaso 6% ma'aikatan gwamnatu, kaso 9% masu sana'ar kansu.
Jihar Benue na iya daukan ma'aikatu a sassan noma da albarkatu duk da cewa ba'a fara hakosu ba har yanzu.
=== Kayan more rayuwa da zurga-zurga ===
Kasancewar Jihar Benue a tsakiyar Najeriya tare da wanzuwar gadoji guda biyu akan manyan ruwa [[Benue (kogi)|Kogin Benue)]] da [[Kogin Katsina Ala]] yasa jihar ta zamo mahadar hanyoyi a yankin. Manyan tituna sun hada Yankin Gashin Najeriya da na Arewa da Arewa maso Gabas. Gwamnatin yanzu ta mayar da hankali wajen gina tituna a babban birnin jihar da sauran sassan jihar. Akwai tituna masu kyau a jihar.<ref>"Benue State History, LGA and Senatorial Districts". ''Aziza Goodnews''. 8 October 2019. Retrieved 8 February 2022.</ref>
Gwamnatin jihar na kan gyaran filin jirgin sama na Makurdi don zama daya daga cikin manyan tashoshin sufuri kayan abinci a kasar.
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
se0d8ala2hsjen4p90g2kte4a4qzu4u
165170
165169
2022-08-09T21:55:05Z
Uncle Bash007
9891
/* Kayan more rayuwa da zurga-zurga */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
== Tattalin arziki ==
=== Albarkatun noma ===
Noma shine muhimmin al'amari na JIhar Benue, wanda fiye da kaso 70% na mutanen garin manoma ne. Hakan yasa Jihar Benue ta zamo tushen samar da abincin Najeriya. Mafi akasarin manoman yankin basu da ilimin noma na zamani saboda haka ana bukatan bunkusa sashin noma a yankin. Ana kara amfani da hanyoyin noma na kasashen waje, taki, ingantaccen iri da makamantansu. Muhimman albarkatu na siyarwa sun hada da; [[waken suya]], [[shinkafa]], [[gyaɗa]], [[mangoro]], [[Manja]], [[Barkono]], [[Tumatir]], da dai sauransu.
Sauran albarkatu sun hada da; [[Doya]], [[Dankali]], [[Rogo]], [[Wake]], [[Masara]], [[Dawa]], [[Gero]], kayan ganye da makamantan su. Akwai karancin hanyoyin noman rani.
Fannin kiwo kuwa akwai dabbobi kaman [[Saniya]], [[Aladu]], kaji, da akuyoyi da makamantansu.
Kasuwar doya na "Zaki Ibiam International Yam Market" shine kasuwa mafi girma da ake saida abinci iri daya tal.<ref>"In Zaki Biam, Nigeria's Largest Mono-Product Market". ''Folio Nigeria''. 25 June 2020. Retrieved 17 August 2020.</ref>
=== Kasuwanci da ma'aikatu ===
Ana gudanar da harkokin banki saboda akwai reshe na kowanne banki na Najeriya tare da reshe na Babban Bankin Najeriya (CBN) a Makurdi. Akwai kuma Kamfanin Siminti na Dangote dake wanda ke jihar kuma yana samarwa tsirarun mutane aikin yi.
Kiyasin ayyuka na jihar kamar hake: kaso 75% manoma, kaso 10% 'yan kasuwa, kaso 6% ma'aikatan gwamnatu, kaso 9% masu sana'ar kansu.
Jihar Benue na iya daukan ma'aikatu a sassan noma da albarkatu duk da cewa ba'a fara hakosu ba har yanzu.
=== Kayan more rayuwa da zurga-zurga ===
Kasancewar Jihar Benue a tsakiyar Najeriya tare da wanzuwar gadoji guda biyu akan manyan ruwa [[Benue (kogi)|Kogin Benue)]] da [[Kogin Katsina Ala]] yasa jihar ta zamo mahadar hanyoyi a yankin. Manyan tituna sun hada Yankin Gashin Najeriya da na Arewa da Arewa maso Gabas. Gwamnatin yanzu ta mayar da hankali wajen gina tituna a babban birnin jihar da sauran sassan jihar. Akwai tituna masu kyau a jihar.<ref>"Benue State History, LGA and Senatorial Districts". ''Aziza Goodnews''. 8 October 2019. Retrieved 8 February 2022.</ref>
Gwamnatin jihar na kan gyaran filin jirgin sama na Makurdi don zama daya daga cikin manyan tashoshin sufuri kayan abinci a kasar.
Rafukan Kogin Benue da kuma Katsina-Ala na bukatar a gyara hanyar ruwan kuma a tashohin jirgin ruwa na zamani da aka gina [[Makurdi]], Turan, Buruku da kuma [[Katsina Ala River|Katsina-Ala]] suna taimakawa wajen daukan kaya zuwa sauran sassan kasar.
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
l1szrb3n34134y1xvv7d1jr7u8kc8n3
165171
165170
2022-08-09T21:56:12Z
Uncle Bash007
9891
/* Kayan more rayuwa da zurga-zurga */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
== Tattalin arziki ==
=== Albarkatun noma ===
Noma shine muhimmin al'amari na JIhar Benue, wanda fiye da kaso 70% na mutanen garin manoma ne. Hakan yasa Jihar Benue ta zamo tushen samar da abincin Najeriya. Mafi akasarin manoman yankin basu da ilimin noma na zamani saboda haka ana bukatan bunkusa sashin noma a yankin. Ana kara amfani da hanyoyin noma na kasashen waje, taki, ingantaccen iri da makamantansu. Muhimman albarkatu na siyarwa sun hada da; [[waken suya]], [[shinkafa]], [[gyaɗa]], [[mangoro]], [[Manja]], [[Barkono]], [[Tumatir]], da dai sauransu.
Sauran albarkatu sun hada da; [[Doya]], [[Dankali]], [[Rogo]], [[Wake]], [[Masara]], [[Dawa]], [[Gero]], kayan ganye da makamantan su. Akwai karancin hanyoyin noman rani.
Fannin kiwo kuwa akwai dabbobi kaman [[Saniya]], [[Aladu]], kaji, da akuyoyi da makamantansu.
Kasuwar doya na "Zaki Ibiam International Yam Market" shine kasuwa mafi girma da ake saida abinci iri daya tal.<ref>"In Zaki Biam, Nigeria's Largest Mono-Product Market". ''Folio Nigeria''. 25 June 2020. Retrieved 17 August 2020.</ref>
=== Kasuwanci da ma'aikatu ===
Ana gudanar da harkokin banki saboda akwai reshe na kowanne banki na Najeriya tare da reshe na Babban Bankin Najeriya (CBN) a Makurdi. Akwai kuma Kamfanin Siminti na Dangote dake wanda ke jihar kuma yana samarwa tsirarun mutane aikin yi.
Kiyasin ayyuka na jihar kamar hake: kaso 75% manoma, kaso 10% 'yan kasuwa, kaso 6% ma'aikatan gwamnatu, kaso 9% masu sana'ar kansu.
Jihar Benue na iya daukan ma'aikatu a sassan noma da albarkatu duk da cewa ba'a fara hakosu ba har yanzu.
=== Kayan more rayuwa da zurga-zurga ===
Kasancewar Jihar Benue a tsakiyar Najeriya tare da wanzuwar gadoji guda biyu akan manyan ruwa [[Benue (kogi)|Kogin Benue)]] da [[Kogin Katsina Ala]] yasa jihar ta zamo mahadar hanyoyi a yankin. Manyan tituna sun hada Yankin Gashin Najeriya da na Arewa da Arewa maso Gabas. Gwamnatin yanzu ta mayar da hankali wajen gina tituna a babban birnin jihar da sauran sassan jihar. Akwai tituna masu kyau a jihar.<ref>"Benue State History, LGA and Senatorial Districts". ''Aziza Goodnews''. 8 October 2019. Retrieved 8 February 2022.</ref>
Gwamnatin jihar na kan gyaran filin jirgin sama na Makurdi don zama daya daga cikin manyan tashoshin sufuri kayan abinci a kasar.
Rafukan Kogin Benue da kuma Katsina-Ala na bukatar a gyara hanyar ruwan kuma a tashohin jirgin ruwa na zamani da aka gina [[Makurdi]], Turan, Buruku da kuma [[Katsina Ala River|Katsina-Ala]] suna taimakawa wajen daukan kaya zuwa sauran sassan kasar.
Tashar jirgin kasa na Gabas na hada garuruwan [[Makurdi]], [[Otukpo]], Taraku, Utonkon da [[Igumale]] da sauran sassan kasar.
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
safq7g8wun9w1fxvgsaq9dq4dfa1q5h
165172
165171
2022-08-09T21:56:48Z
Uncle Bash007
9891
/* Kayan more rayuwa da zurga-zurga */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
== Tattalin arziki ==
=== Albarkatun noma ===
Noma shine muhimmin al'amari na JIhar Benue, wanda fiye da kaso 70% na mutanen garin manoma ne. Hakan yasa Jihar Benue ta zamo tushen samar da abincin Najeriya. Mafi akasarin manoman yankin basu da ilimin noma na zamani saboda haka ana bukatan bunkusa sashin noma a yankin. Ana kara amfani da hanyoyin noma na kasashen waje, taki, ingantaccen iri da makamantansu. Muhimman albarkatu na siyarwa sun hada da; [[waken suya]], [[shinkafa]], [[gyaɗa]], [[mangoro]], [[Manja]], [[Barkono]], [[Tumatir]], da dai sauransu.
Sauran albarkatu sun hada da; [[Doya]], [[Dankali]], [[Rogo]], [[Wake]], [[Masara]], [[Dawa]], [[Gero]], kayan ganye da makamantan su. Akwai karancin hanyoyin noman rani.
Fannin kiwo kuwa akwai dabbobi kaman [[Saniya]], [[Aladu]], kaji, da akuyoyi da makamantansu.
Kasuwar doya na "Zaki Ibiam International Yam Market" shine kasuwa mafi girma da ake saida abinci iri daya tal.<ref>"In Zaki Biam, Nigeria's Largest Mono-Product Market". ''Folio Nigeria''. 25 June 2020. Retrieved 17 August 2020.</ref>
=== Kasuwanci da ma'aikatu ===
Ana gudanar da harkokin banki saboda akwai reshe na kowanne banki na Najeriya tare da reshe na Babban Bankin Najeriya (CBN) a Makurdi. Akwai kuma Kamfanin Siminti na Dangote dake wanda ke jihar kuma yana samarwa tsirarun mutane aikin yi.
Kiyasin ayyuka na jihar kamar hake: kaso 75% manoma, kaso 10% 'yan kasuwa, kaso 6% ma'aikatan gwamnatu, kaso 9% masu sana'ar kansu.
Jihar Benue na iya daukan ma'aikatu a sassan noma da albarkatu duk da cewa ba'a fara hakosu ba har yanzu.
=== Kayan more rayuwa da zurga-zurga ===
Kasancewar Jihar Benue a tsakiyar Najeriya tare da wanzuwar gadoji guda biyu akan manyan ruwa [[Benue (kogi)|Kogin Benue)]] da [[Kogin Katsina Ala]] yasa jihar ta zamo mahadar hanyoyi a yankin. Manyan tituna sun hada Yankin Gashin Najeriya da na Arewa da Arewa maso Gabas. Gwamnatin yanzu ta mayar da hankali wajen gina tituna a babban birnin jihar da sauran sassan jihar. Akwai tituna masu kyau a jihar.<ref>"Benue State History, LGA and Senatorial Districts". ''Aziza Goodnews''. 8 October 2019. Retrieved 8 February 2022.</ref>
Gwamnatin jihar na kan gyaran filin jirgin sama na Makurdi don zama daya daga cikin manyan tashoshin sufuri kayan abinci a kasar.
Rafukan Kogin Benue da kuma Katsina-Ala na bukatar a gyara hanyar ruwan kuma a tashohin jirgin ruwa na zamani da aka gina [[Makurdi]], Turan, Buruku da kuma [[Katsina Ala River|Katsina-Ala]] suna taimakawa wajen daukan kaya zuwa sauran sassan kasar.
Tashar jirgin kasa na Gabas na hada garuruwan [[Makurdi]], [[Otukpo]], Taraku, Utonkon da [[Igumale]] da sauran sassan kasar. Tsawon titin na jihar ya kai 180km.
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
rybzbxdb21ycydgmaxudagl4asob8fx
165173
165172
2022-08-09T21:57:52Z
Uncle Bash007
9891
/* Kayan more rayuwa da zurga-zurga */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
== Tattalin arziki ==
=== Albarkatun noma ===
Noma shine muhimmin al'amari na JIhar Benue, wanda fiye da kaso 70% na mutanen garin manoma ne. Hakan yasa Jihar Benue ta zamo tushen samar da abincin Najeriya. Mafi akasarin manoman yankin basu da ilimin noma na zamani saboda haka ana bukatan bunkusa sashin noma a yankin. Ana kara amfani da hanyoyin noma na kasashen waje, taki, ingantaccen iri da makamantansu. Muhimman albarkatu na siyarwa sun hada da; [[waken suya]], [[shinkafa]], [[gyaɗa]], [[mangoro]], [[Manja]], [[Barkono]], [[Tumatir]], da dai sauransu.
Sauran albarkatu sun hada da; [[Doya]], [[Dankali]], [[Rogo]], [[Wake]], [[Masara]], [[Dawa]], [[Gero]], kayan ganye da makamantan su. Akwai karancin hanyoyin noman rani.
Fannin kiwo kuwa akwai dabbobi kaman [[Saniya]], [[Aladu]], kaji, da akuyoyi da makamantansu.
Kasuwar doya na "Zaki Ibiam International Yam Market" shine kasuwa mafi girma da ake saida abinci iri daya tal.<ref>"In Zaki Biam, Nigeria's Largest Mono-Product Market". ''Folio Nigeria''. 25 June 2020. Retrieved 17 August 2020.</ref>
=== Kasuwanci da ma'aikatu ===
Ana gudanar da harkokin banki saboda akwai reshe na kowanne banki na Najeriya tare da reshe na Babban Bankin Najeriya (CBN) a Makurdi. Akwai kuma Kamfanin Siminti na Dangote dake wanda ke jihar kuma yana samarwa tsirarun mutane aikin yi.
Kiyasin ayyuka na jihar kamar hake: kaso 75% manoma, kaso 10% 'yan kasuwa, kaso 6% ma'aikatan gwamnatu, kaso 9% masu sana'ar kansu.
Jihar Benue na iya daukan ma'aikatu a sassan noma da albarkatu duk da cewa ba'a fara hakosu ba har yanzu.
=== Kayan more rayuwa da zurga-zurga ===
Kasancewar Jihar Benue a tsakiyar Najeriya tare da wanzuwar gadoji guda biyu akan manyan ruwa [[Benue (kogi)|Kogin Benue)]] da [[Kogin Katsina Ala]] yasa jihar ta zamo mahadar hanyoyi a yankin. Manyan tituna sun hada Yankin Gashin Najeriya da na Arewa da Arewa maso Gabas. Gwamnatin yanzu ta mayar da hankali wajen gina tituna a babban birnin jihar da sauran sassan jihar. Akwai tituna masu kyau a jihar.<ref>"Benue State History, LGA and Senatorial Districts". ''Aziza Goodnews''. 8 October 2019. Retrieved 8 February 2022.</ref>
Gwamnatin jihar na kan gyaran filin jirgin sama na Makurdi don zama daya daga cikin manyan tashoshin sufuri kayan abinci a kasar.
Rafukan Kogin Benue da kuma Katsina-Ala na bukatar a gyara hanyar ruwan kuma a tashohin jirgin ruwa na zamani da aka gina [[Makurdi]], Turan, Buruku da kuma [[Katsina Ala River|Katsina-Ala]] suna taimakawa wajen daukan kaya zuwa sauran sassan kasar.
Tashar jirgin kasa na Gabas na hada garuruwan [[Makurdi]], [[Otukpo]], Taraku, Utonkon da [[Igumale]] da sauran sassan kasar. Tsawon titin na jihar ya kai 180km.
=== Wutar Lantarki ===
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
qv7jj1p20iz7ooa9fqh3fcipe0ggpdb
165174
165173
2022-08-09T21:59:09Z
Uncle Bash007
9891
/* Wutar Lantarki */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
== Tattalin arziki ==
=== Albarkatun noma ===
Noma shine muhimmin al'amari na JIhar Benue, wanda fiye da kaso 70% na mutanen garin manoma ne. Hakan yasa Jihar Benue ta zamo tushen samar da abincin Najeriya. Mafi akasarin manoman yankin basu da ilimin noma na zamani saboda haka ana bukatan bunkusa sashin noma a yankin. Ana kara amfani da hanyoyin noma na kasashen waje, taki, ingantaccen iri da makamantansu. Muhimman albarkatu na siyarwa sun hada da; [[waken suya]], [[shinkafa]], [[gyaɗa]], [[mangoro]], [[Manja]], [[Barkono]], [[Tumatir]], da dai sauransu.
Sauran albarkatu sun hada da; [[Doya]], [[Dankali]], [[Rogo]], [[Wake]], [[Masara]], [[Dawa]], [[Gero]], kayan ganye da makamantan su. Akwai karancin hanyoyin noman rani.
Fannin kiwo kuwa akwai dabbobi kaman [[Saniya]], [[Aladu]], kaji, da akuyoyi da makamantansu.
Kasuwar doya na "Zaki Ibiam International Yam Market" shine kasuwa mafi girma da ake saida abinci iri daya tal.<ref>"In Zaki Biam, Nigeria's Largest Mono-Product Market". ''Folio Nigeria''. 25 June 2020. Retrieved 17 August 2020.</ref>
=== Kasuwanci da ma'aikatu ===
Ana gudanar da harkokin banki saboda akwai reshe na kowanne banki na Najeriya tare da reshe na Babban Bankin Najeriya (CBN) a Makurdi. Akwai kuma Kamfanin Siminti na Dangote dake wanda ke jihar kuma yana samarwa tsirarun mutane aikin yi.
Kiyasin ayyuka na jihar kamar hake: kaso 75% manoma, kaso 10% 'yan kasuwa, kaso 6% ma'aikatan gwamnatu, kaso 9% masu sana'ar kansu.
Jihar Benue na iya daukan ma'aikatu a sassan noma da albarkatu duk da cewa ba'a fara hakosu ba har yanzu.
=== Kayan more rayuwa da zurga-zurga ===
Kasancewar Jihar Benue a tsakiyar Najeriya tare da wanzuwar gadoji guda biyu akan manyan ruwa [[Benue (kogi)|Kogin Benue)]] da [[Kogin Katsina Ala]] yasa jihar ta zamo mahadar hanyoyi a yankin. Manyan tituna sun hada Yankin Gashin Najeriya da na Arewa da Arewa maso Gabas. Gwamnatin yanzu ta mayar da hankali wajen gina tituna a babban birnin jihar da sauran sassan jihar. Akwai tituna masu kyau a jihar.<ref>"Benue State History, LGA and Senatorial Districts". ''Aziza Goodnews''. 8 October 2019. Retrieved 8 February 2022.</ref>
Gwamnatin jihar na kan gyaran filin jirgin sama na Makurdi don zama daya daga cikin manyan tashoshin sufuri kayan abinci a kasar.
Rafukan Kogin Benue da kuma Katsina-Ala na bukatar a gyara hanyar ruwan kuma a tashohin jirgin ruwa na zamani da aka gina [[Makurdi]], Turan, Buruku da kuma [[Katsina Ala River|Katsina-Ala]] suna taimakawa wajen daukan kaya zuwa sauran sassan kasar.
Tashar jirgin kasa na Gabas na hada garuruwan [[Makurdi]], [[Otukpo]], Taraku, Utonkon da [[Igumale]] da sauran sassan kasar. Tsawon titin na jihar ya kai 180km.
=== Wutar Lantarki ===
Jihar Benue kamar dai kowacce jiha ta Najeriya na fuskantar matsalolin rashin isashen wutan lantarki.
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
sh7pmou32ws9olihj0rv8x1seg5oiey
165175
165174
2022-08-09T21:59:55Z
Uncle Bash007
9891
/* Wutar Lantarki */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
== Tattalin arziki ==
=== Albarkatun noma ===
Noma shine muhimmin al'amari na JIhar Benue, wanda fiye da kaso 70% na mutanen garin manoma ne. Hakan yasa Jihar Benue ta zamo tushen samar da abincin Najeriya. Mafi akasarin manoman yankin basu da ilimin noma na zamani saboda haka ana bukatan bunkusa sashin noma a yankin. Ana kara amfani da hanyoyin noma na kasashen waje, taki, ingantaccen iri da makamantansu. Muhimman albarkatu na siyarwa sun hada da; [[waken suya]], [[shinkafa]], [[gyaɗa]], [[mangoro]], [[Manja]], [[Barkono]], [[Tumatir]], da dai sauransu.
Sauran albarkatu sun hada da; [[Doya]], [[Dankali]], [[Rogo]], [[Wake]], [[Masara]], [[Dawa]], [[Gero]], kayan ganye da makamantan su. Akwai karancin hanyoyin noman rani.
Fannin kiwo kuwa akwai dabbobi kaman [[Saniya]], [[Aladu]], kaji, da akuyoyi da makamantansu.
Kasuwar doya na "Zaki Ibiam International Yam Market" shine kasuwa mafi girma da ake saida abinci iri daya tal.<ref>"In Zaki Biam, Nigeria's Largest Mono-Product Market". ''Folio Nigeria''. 25 June 2020. Retrieved 17 August 2020.</ref>
=== Kasuwanci da ma'aikatu ===
Ana gudanar da harkokin banki saboda akwai reshe na kowanne banki na Najeriya tare da reshe na Babban Bankin Najeriya (CBN) a Makurdi. Akwai kuma Kamfanin Siminti na Dangote dake wanda ke jihar kuma yana samarwa tsirarun mutane aikin yi.
Kiyasin ayyuka na jihar kamar hake: kaso 75% manoma, kaso 10% 'yan kasuwa, kaso 6% ma'aikatan gwamnatu, kaso 9% masu sana'ar kansu.
Jihar Benue na iya daukan ma'aikatu a sassan noma da albarkatu duk da cewa ba'a fara hakosu ba har yanzu.
=== Kayan more rayuwa da zurga-zurga ===
Kasancewar Jihar Benue a tsakiyar Najeriya tare da wanzuwar gadoji guda biyu akan manyan ruwa [[Benue (kogi)|Kogin Benue)]] da [[Kogin Katsina Ala]] yasa jihar ta zamo mahadar hanyoyi a yankin. Manyan tituna sun hada Yankin Gashin Najeriya da na Arewa da Arewa maso Gabas. Gwamnatin yanzu ta mayar da hankali wajen gina tituna a babban birnin jihar da sauran sassan jihar. Akwai tituna masu kyau a jihar.<ref>"Benue State History, LGA and Senatorial Districts". ''Aziza Goodnews''. 8 October 2019. Retrieved 8 February 2022.</ref>
Gwamnatin jihar na kan gyaran filin jirgin sama na Makurdi don zama daya daga cikin manyan tashoshin sufuri kayan abinci a kasar.
Rafukan Kogin Benue da kuma Katsina-Ala na bukatar a gyara hanyar ruwan kuma a tashohin jirgin ruwa na zamani da aka gina [[Makurdi]], Turan, Buruku da kuma [[Katsina Ala River|Katsina-Ala]] suna taimakawa wajen daukan kaya zuwa sauran sassan kasar.
Tashar jirgin kasa na Gabas na hada garuruwan [[Makurdi]], [[Otukpo]], Taraku, Utonkon da [[Igumale]] da sauran sassan kasar. Tsawon titin na jihar ya kai 180km.
=== Wutar Lantarki ===
Jihar Benue kamar dai kowacce jiha ta Najeriya na fuskantar matsalolin rashin isashen wutan lantarki, wurare kadan ne kawai kamar markurdi, Otukpo and Gboko ke samun kaso 60% na wutan jihar.
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
1dna5cj6tg82rtbjaru19dwwvflp7iy
165176
165175
2022-08-09T22:00:35Z
Uncle Bash007
9891
/* Wutar Lantarki */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
== Tattalin arziki ==
=== Albarkatun noma ===
Noma shine muhimmin al'amari na JIhar Benue, wanda fiye da kaso 70% na mutanen garin manoma ne. Hakan yasa Jihar Benue ta zamo tushen samar da abincin Najeriya. Mafi akasarin manoman yankin basu da ilimin noma na zamani saboda haka ana bukatan bunkusa sashin noma a yankin. Ana kara amfani da hanyoyin noma na kasashen waje, taki, ingantaccen iri da makamantansu. Muhimman albarkatu na siyarwa sun hada da; [[waken suya]], [[shinkafa]], [[gyaɗa]], [[mangoro]], [[Manja]], [[Barkono]], [[Tumatir]], da dai sauransu.
Sauran albarkatu sun hada da; [[Doya]], [[Dankali]], [[Rogo]], [[Wake]], [[Masara]], [[Dawa]], [[Gero]], kayan ganye da makamantan su. Akwai karancin hanyoyin noman rani.
Fannin kiwo kuwa akwai dabbobi kaman [[Saniya]], [[Aladu]], kaji, da akuyoyi da makamantansu.
Kasuwar doya na "Zaki Ibiam International Yam Market" shine kasuwa mafi girma da ake saida abinci iri daya tal.<ref>"In Zaki Biam, Nigeria's Largest Mono-Product Market". ''Folio Nigeria''. 25 June 2020. Retrieved 17 August 2020.</ref>
=== Kasuwanci da ma'aikatu ===
Ana gudanar da harkokin banki saboda akwai reshe na kowanne banki na Najeriya tare da reshe na Babban Bankin Najeriya (CBN) a Makurdi. Akwai kuma Kamfanin Siminti na Dangote dake wanda ke jihar kuma yana samarwa tsirarun mutane aikin yi.
Kiyasin ayyuka na jihar kamar hake: kaso 75% manoma, kaso 10% 'yan kasuwa, kaso 6% ma'aikatan gwamnatu, kaso 9% masu sana'ar kansu.
Jihar Benue na iya daukan ma'aikatu a sassan noma da albarkatu duk da cewa ba'a fara hakosu ba har yanzu.
=== Kayan more rayuwa da zurga-zurga ===
Kasancewar Jihar Benue a tsakiyar Najeriya tare da wanzuwar gadoji guda biyu akan manyan ruwa [[Benue (kogi)|Kogin Benue)]] da [[Kogin Katsina Ala]] yasa jihar ta zamo mahadar hanyoyi a yankin. Manyan tituna sun hada Yankin Gashin Najeriya da na Arewa da Arewa maso Gabas. Gwamnatin yanzu ta mayar da hankali wajen gina tituna a babban birnin jihar da sauran sassan jihar. Akwai tituna masu kyau a jihar.<ref>"Benue State History, LGA and Senatorial Districts". ''Aziza Goodnews''. 8 October 2019. Retrieved 8 February 2022.</ref>
Gwamnatin jihar na kan gyaran filin jirgin sama na Makurdi don zama daya daga cikin manyan tashoshin sufuri kayan abinci a kasar.
Rafukan Kogin Benue da kuma Katsina-Ala na bukatar a gyara hanyar ruwan kuma a tashohin jirgin ruwa na zamani da aka gina [[Makurdi]], Turan, Buruku da kuma [[Katsina Ala River|Katsina-Ala]] suna taimakawa wajen daukan kaya zuwa sauran sassan kasar.
Tashar jirgin kasa na Gabas na hada garuruwan [[Makurdi]], [[Otukpo]], Taraku, Utonkon da [[Igumale]] da sauran sassan kasar. Tsawon titin na jihar ya kai 180km.
=== Wutar Lantarki ===
Jihar Benue kamar dai kowacce jiha ta Najeriya na fuskantar matsalolin rashin isashen wutan lantarki, wurare kadan ne kawai kamar markurdi, Otukpo and Gboko ke samun kaso 60% na wutan jihar. Kamfanoni na da wasu hanyoyin samun wutansu.
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
m5ctpr6321xafois3gdri8bna2pwdtf
165177
165176
2022-08-09T22:00:55Z
Uncle Bash007
9891
/* Wutar Lantarki */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
== Tattalin arziki ==
=== Albarkatun noma ===
Noma shine muhimmin al'amari na JIhar Benue, wanda fiye da kaso 70% na mutanen garin manoma ne. Hakan yasa Jihar Benue ta zamo tushen samar da abincin Najeriya. Mafi akasarin manoman yankin basu da ilimin noma na zamani saboda haka ana bukatan bunkusa sashin noma a yankin. Ana kara amfani da hanyoyin noma na kasashen waje, taki, ingantaccen iri da makamantansu. Muhimman albarkatu na siyarwa sun hada da; [[waken suya]], [[shinkafa]], [[gyaɗa]], [[mangoro]], [[Manja]], [[Barkono]], [[Tumatir]], da dai sauransu.
Sauran albarkatu sun hada da; [[Doya]], [[Dankali]], [[Rogo]], [[Wake]], [[Masara]], [[Dawa]], [[Gero]], kayan ganye da makamantan su. Akwai karancin hanyoyin noman rani.
Fannin kiwo kuwa akwai dabbobi kaman [[Saniya]], [[Aladu]], kaji, da akuyoyi da makamantansu.
Kasuwar doya na "Zaki Ibiam International Yam Market" shine kasuwa mafi girma da ake saida abinci iri daya tal.<ref>"In Zaki Biam, Nigeria's Largest Mono-Product Market". ''Folio Nigeria''. 25 June 2020. Retrieved 17 August 2020.</ref>
=== Kasuwanci da ma'aikatu ===
Ana gudanar da harkokin banki saboda akwai reshe na kowanne banki na Najeriya tare da reshe na Babban Bankin Najeriya (CBN) a Makurdi. Akwai kuma Kamfanin Siminti na Dangote dake wanda ke jihar kuma yana samarwa tsirarun mutane aikin yi.
Kiyasin ayyuka na jihar kamar hake: kaso 75% manoma, kaso 10% 'yan kasuwa, kaso 6% ma'aikatan gwamnatu, kaso 9% masu sana'ar kansu.
Jihar Benue na iya daukan ma'aikatu a sassan noma da albarkatu duk da cewa ba'a fara hakosu ba har yanzu.
=== Kayan more rayuwa da zurga-zurga ===
Kasancewar Jihar Benue a tsakiyar Najeriya tare da wanzuwar gadoji guda biyu akan manyan ruwa [[Benue (kogi)|Kogin Benue)]] da [[Kogin Katsina Ala]] yasa jihar ta zamo mahadar hanyoyi a yankin. Manyan tituna sun hada Yankin Gashin Najeriya da na Arewa da Arewa maso Gabas. Gwamnatin yanzu ta mayar da hankali wajen gina tituna a babban birnin jihar da sauran sassan jihar. Akwai tituna masu kyau a jihar.<ref>"Benue State History, LGA and Senatorial Districts". ''Aziza Goodnews''. 8 October 2019. Retrieved 8 February 2022.</ref>
Gwamnatin jihar na kan gyaran filin jirgin sama na Makurdi don zama daya daga cikin manyan tashoshin sufuri kayan abinci a kasar.
Rafukan Kogin Benue da kuma Katsina-Ala na bukatar a gyara hanyar ruwan kuma a tashohin jirgin ruwa na zamani da aka gina [[Makurdi]], Turan, Buruku da kuma [[Katsina Ala River|Katsina-Ala]] suna taimakawa wajen daukan kaya zuwa sauran sassan kasar.
Tashar jirgin kasa na Gabas na hada garuruwan [[Makurdi]], [[Otukpo]], Taraku, Utonkon da [[Igumale]] da sauran sassan kasar. Tsawon titin na jihar ya kai 180km.
=== Wutar Lantarki ===
Jihar Benue kamar dai kowacce jiha ta Najeriya na fuskantar matsalolin rashin isashen wutan lantarki, wurare kadan ne kawai kamar markurdi, Otukpo and Gboko ke samun kaso 60% na wutan jihar. Kamfanoni na da wasu hanyoyin samun wutansu.
=== Sadarwa ===
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
dpg0ozsvsd3kcxwurbpexnkh07dxzpk
165178
165177
2022-08-09T22:02:26Z
Uncle Bash007
9891
/* Sadarwa */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
== Tattalin arziki ==
=== Albarkatun noma ===
Noma shine muhimmin al'amari na JIhar Benue, wanda fiye da kaso 70% na mutanen garin manoma ne. Hakan yasa Jihar Benue ta zamo tushen samar da abincin Najeriya. Mafi akasarin manoman yankin basu da ilimin noma na zamani saboda haka ana bukatan bunkusa sashin noma a yankin. Ana kara amfani da hanyoyin noma na kasashen waje, taki, ingantaccen iri da makamantansu. Muhimman albarkatu na siyarwa sun hada da; [[waken suya]], [[shinkafa]], [[gyaɗa]], [[mangoro]], [[Manja]], [[Barkono]], [[Tumatir]], da dai sauransu.
Sauran albarkatu sun hada da; [[Doya]], [[Dankali]], [[Rogo]], [[Wake]], [[Masara]], [[Dawa]], [[Gero]], kayan ganye da makamantan su. Akwai karancin hanyoyin noman rani.
Fannin kiwo kuwa akwai dabbobi kaman [[Saniya]], [[Aladu]], kaji, da akuyoyi da makamantansu.
Kasuwar doya na "Zaki Ibiam International Yam Market" shine kasuwa mafi girma da ake saida abinci iri daya tal.<ref>"In Zaki Biam, Nigeria's Largest Mono-Product Market". ''Folio Nigeria''. 25 June 2020. Retrieved 17 August 2020.</ref>
=== Kasuwanci da ma'aikatu ===
Ana gudanar da harkokin banki saboda akwai reshe na kowanne banki na Najeriya tare da reshe na Babban Bankin Najeriya (CBN) a Makurdi. Akwai kuma Kamfanin Siminti na Dangote dake wanda ke jihar kuma yana samarwa tsirarun mutane aikin yi.
Kiyasin ayyuka na jihar kamar hake: kaso 75% manoma, kaso 10% 'yan kasuwa, kaso 6% ma'aikatan gwamnatu, kaso 9% masu sana'ar kansu.
Jihar Benue na iya daukan ma'aikatu a sassan noma da albarkatu duk da cewa ba'a fara hakosu ba har yanzu.
=== Kayan more rayuwa da zurga-zurga ===
Kasancewar Jihar Benue a tsakiyar Najeriya tare da wanzuwar gadoji guda biyu akan manyan ruwa [[Benue (kogi)|Kogin Benue)]] da [[Kogin Katsina Ala]] yasa jihar ta zamo mahadar hanyoyi a yankin. Manyan tituna sun hada Yankin Gashin Najeriya da na Arewa da Arewa maso Gabas. Gwamnatin yanzu ta mayar da hankali wajen gina tituna a babban birnin jihar da sauran sassan jihar. Akwai tituna masu kyau a jihar.<ref>"Benue State History, LGA and Senatorial Districts". ''Aziza Goodnews''. 8 October 2019. Retrieved 8 February 2022.</ref>
Gwamnatin jihar na kan gyaran filin jirgin sama na Makurdi don zama daya daga cikin manyan tashoshin sufuri kayan abinci a kasar.
Rafukan Kogin Benue da kuma Katsina-Ala na bukatar a gyara hanyar ruwan kuma a tashohin jirgin ruwa na zamani da aka gina [[Makurdi]], Turan, Buruku da kuma [[Katsina Ala River|Katsina-Ala]] suna taimakawa wajen daukan kaya zuwa sauran sassan kasar.
Tashar jirgin kasa na Gabas na hada garuruwan [[Makurdi]], [[Otukpo]], Taraku, Utonkon da [[Igumale]] da sauran sassan kasar. Tsawon titin na jihar ya kai 180km.
=== Wutar Lantarki ===
Jihar Benue kamar dai kowacce jiha ta Najeriya na fuskantar matsalolin rashin isashen wutan lantarki, wurare kadan ne kawai kamar markurdi, Otukpo and Gboko ke samun kaso 60% na wutan jihar. Kamfanoni na da wasu hanyoyin samun wutansu.
=== Sadarwa ===
Jihar Benue na da kayan samar da sadarwa na waya. Sannan Akwai gidajen rediyo 5 da gidajen TV biyu a jihar.
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
tboa9w1orleonexupuli6jhddghr90l
165179
165178
2022-08-09T22:03:01Z
Uncle Bash007
9891
/* Sadarwa */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
== Tattalin arziki ==
=== Albarkatun noma ===
Noma shine muhimmin al'amari na JIhar Benue, wanda fiye da kaso 70% na mutanen garin manoma ne. Hakan yasa Jihar Benue ta zamo tushen samar da abincin Najeriya. Mafi akasarin manoman yankin basu da ilimin noma na zamani saboda haka ana bukatan bunkusa sashin noma a yankin. Ana kara amfani da hanyoyin noma na kasashen waje, taki, ingantaccen iri da makamantansu. Muhimman albarkatu na siyarwa sun hada da; [[waken suya]], [[shinkafa]], [[gyaɗa]], [[mangoro]], [[Manja]], [[Barkono]], [[Tumatir]], da dai sauransu.
Sauran albarkatu sun hada da; [[Doya]], [[Dankali]], [[Rogo]], [[Wake]], [[Masara]], [[Dawa]], [[Gero]], kayan ganye da makamantan su. Akwai karancin hanyoyin noman rani.
Fannin kiwo kuwa akwai dabbobi kaman [[Saniya]], [[Aladu]], kaji, da akuyoyi da makamantansu.
Kasuwar doya na "Zaki Ibiam International Yam Market" shine kasuwa mafi girma da ake saida abinci iri daya tal.<ref>"In Zaki Biam, Nigeria's Largest Mono-Product Market". ''Folio Nigeria''. 25 June 2020. Retrieved 17 August 2020.</ref>
=== Kasuwanci da ma'aikatu ===
Ana gudanar da harkokin banki saboda akwai reshe na kowanne banki na Najeriya tare da reshe na Babban Bankin Najeriya (CBN) a Makurdi. Akwai kuma Kamfanin Siminti na Dangote dake wanda ke jihar kuma yana samarwa tsirarun mutane aikin yi.
Kiyasin ayyuka na jihar kamar hake: kaso 75% manoma, kaso 10% 'yan kasuwa, kaso 6% ma'aikatan gwamnatu, kaso 9% masu sana'ar kansu.
Jihar Benue na iya daukan ma'aikatu a sassan noma da albarkatu duk da cewa ba'a fara hakosu ba har yanzu.
=== Kayan more rayuwa da zurga-zurga ===
Kasancewar Jihar Benue a tsakiyar Najeriya tare da wanzuwar gadoji guda biyu akan manyan ruwa [[Benue (kogi)|Kogin Benue)]] da [[Kogin Katsina Ala]] yasa jihar ta zamo mahadar hanyoyi a yankin. Manyan tituna sun hada Yankin Gashin Najeriya da na Arewa da Arewa maso Gabas. Gwamnatin yanzu ta mayar da hankali wajen gina tituna a babban birnin jihar da sauran sassan jihar. Akwai tituna masu kyau a jihar.<ref>"Benue State History, LGA and Senatorial Districts". ''Aziza Goodnews''. 8 October 2019. Retrieved 8 February 2022.</ref>
Gwamnatin jihar na kan gyaran filin jirgin sama na Makurdi don zama daya daga cikin manyan tashoshin sufuri kayan abinci a kasar.
Rafukan Kogin Benue da kuma Katsina-Ala na bukatar a gyara hanyar ruwan kuma a tashohin jirgin ruwa na zamani da aka gina [[Makurdi]], Turan, Buruku da kuma [[Katsina Ala River|Katsina-Ala]] suna taimakawa wajen daukan kaya zuwa sauran sassan kasar.
Tashar jirgin kasa na Gabas na hada garuruwan [[Makurdi]], [[Otukpo]], Taraku, Utonkon da [[Igumale]] da sauran sassan kasar. Tsawon titin na jihar ya kai 180km.
=== Wutar Lantarki ===
Jihar Benue kamar dai kowacce jiha ta Najeriya na fuskantar matsalolin rashin isashen wutan lantarki, wurare kadan ne kawai kamar markurdi, Otukpo and Gboko ke samun kaso 60% na wutan jihar. Kamfanoni na da wasu hanyoyin samun wutansu.
=== Sadarwa ===
Jihar Benue na da kayan samar da sadarwa na waya. Sannan Akwai gidajen rediyo 5 da gidajen TV biyu a jihar.
=== Yawon bude idanu da shakatawa ===
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
rp70rpcfxvfz4c7w47imep69u08brel
165180
165179
2022-08-09T22:04:38Z
Uncle Bash007
9891
/* Yawon bude idanu da shakatawa */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
== Tattalin arziki ==
=== Albarkatun noma ===
Noma shine muhimmin al'amari na JIhar Benue, wanda fiye da kaso 70% na mutanen garin manoma ne. Hakan yasa Jihar Benue ta zamo tushen samar da abincin Najeriya. Mafi akasarin manoman yankin basu da ilimin noma na zamani saboda haka ana bukatan bunkusa sashin noma a yankin. Ana kara amfani da hanyoyin noma na kasashen waje, taki, ingantaccen iri da makamantansu. Muhimman albarkatu na siyarwa sun hada da; [[waken suya]], [[shinkafa]], [[gyaɗa]], [[mangoro]], [[Manja]], [[Barkono]], [[Tumatir]], da dai sauransu.
Sauran albarkatu sun hada da; [[Doya]], [[Dankali]], [[Rogo]], [[Wake]], [[Masara]], [[Dawa]], [[Gero]], kayan ganye da makamantan su. Akwai karancin hanyoyin noman rani.
Fannin kiwo kuwa akwai dabbobi kaman [[Saniya]], [[Aladu]], kaji, da akuyoyi da makamantansu.
Kasuwar doya na "Zaki Ibiam International Yam Market" shine kasuwa mafi girma da ake saida abinci iri daya tal.<ref>"In Zaki Biam, Nigeria's Largest Mono-Product Market". ''Folio Nigeria''. 25 June 2020. Retrieved 17 August 2020.</ref>
=== Kasuwanci da ma'aikatu ===
Ana gudanar da harkokin banki saboda akwai reshe na kowanne banki na Najeriya tare da reshe na Babban Bankin Najeriya (CBN) a Makurdi. Akwai kuma Kamfanin Siminti na Dangote dake wanda ke jihar kuma yana samarwa tsirarun mutane aikin yi.
Kiyasin ayyuka na jihar kamar hake: kaso 75% manoma, kaso 10% 'yan kasuwa, kaso 6% ma'aikatan gwamnatu, kaso 9% masu sana'ar kansu.
Jihar Benue na iya daukan ma'aikatu a sassan noma da albarkatu duk da cewa ba'a fara hakosu ba har yanzu.
=== Kayan more rayuwa da zurga-zurga ===
Kasancewar Jihar Benue a tsakiyar Najeriya tare da wanzuwar gadoji guda biyu akan manyan ruwa [[Benue (kogi)|Kogin Benue)]] da [[Kogin Katsina Ala]] yasa jihar ta zamo mahadar hanyoyi a yankin. Manyan tituna sun hada Yankin Gashin Najeriya da na Arewa da Arewa maso Gabas. Gwamnatin yanzu ta mayar da hankali wajen gina tituna a babban birnin jihar da sauran sassan jihar. Akwai tituna masu kyau a jihar.<ref>"Benue State History, LGA and Senatorial Districts". ''Aziza Goodnews''. 8 October 2019. Retrieved 8 February 2022.</ref>
Gwamnatin jihar na kan gyaran filin jirgin sama na Makurdi don zama daya daga cikin manyan tashoshin sufuri kayan abinci a kasar.
Rafukan Kogin Benue da kuma Katsina-Ala na bukatar a gyara hanyar ruwan kuma a tashohin jirgin ruwa na zamani da aka gina [[Makurdi]], Turan, Buruku da kuma [[Katsina Ala River|Katsina-Ala]] suna taimakawa wajen daukan kaya zuwa sauran sassan kasar.
Tashar jirgin kasa na Gabas na hada garuruwan [[Makurdi]], [[Otukpo]], Taraku, Utonkon da [[Igumale]] da sauran sassan kasar. Tsawon titin na jihar ya kai 180km.
=== Wutar Lantarki ===
Jihar Benue kamar dai kowacce jiha ta Najeriya na fuskantar matsalolin rashin isashen wutan lantarki, wurare kadan ne kawai kamar markurdi, Otukpo and Gboko ke samun kaso 60% na wutan jihar. Kamfanoni na da wasu hanyoyin samun wutansu.
=== Sadarwa ===
Jihar Benue na da kayan samar da sadarwa na waya. Sannan Akwai gidajen rediyo 5 da gidajen TV biyu a jihar.
=== Yawon bude idanu da shakatawa ===
Jihar Benue na da wuraren ziyara da dama wajen bude idanu wanda har yanzu ba'a fara amfani dasu ba.
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
pezy6j1o15lhu16dqptu127ai9ueahu
165181
165180
2022-08-09T22:05:31Z
Uncle Bash007
9891
/* Yawon bude idanu da shakatawa */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
== Tattalin arziki ==
=== Albarkatun noma ===
Noma shine muhimmin al'amari na JIhar Benue, wanda fiye da kaso 70% na mutanen garin manoma ne. Hakan yasa Jihar Benue ta zamo tushen samar da abincin Najeriya. Mafi akasarin manoman yankin basu da ilimin noma na zamani saboda haka ana bukatan bunkusa sashin noma a yankin. Ana kara amfani da hanyoyin noma na kasashen waje, taki, ingantaccen iri da makamantansu. Muhimman albarkatu na siyarwa sun hada da; [[waken suya]], [[shinkafa]], [[gyaɗa]], [[mangoro]], [[Manja]], [[Barkono]], [[Tumatir]], da dai sauransu.
Sauran albarkatu sun hada da; [[Doya]], [[Dankali]], [[Rogo]], [[Wake]], [[Masara]], [[Dawa]], [[Gero]], kayan ganye da makamantan su. Akwai karancin hanyoyin noman rani.
Fannin kiwo kuwa akwai dabbobi kaman [[Saniya]], [[Aladu]], kaji, da akuyoyi da makamantansu.
Kasuwar doya na "Zaki Ibiam International Yam Market" shine kasuwa mafi girma da ake saida abinci iri daya tal.<ref>"In Zaki Biam, Nigeria's Largest Mono-Product Market". ''Folio Nigeria''. 25 June 2020. Retrieved 17 August 2020.</ref>
=== Kasuwanci da ma'aikatu ===
Ana gudanar da harkokin banki saboda akwai reshe na kowanne banki na Najeriya tare da reshe na Babban Bankin Najeriya (CBN) a Makurdi. Akwai kuma Kamfanin Siminti na Dangote dake wanda ke jihar kuma yana samarwa tsirarun mutane aikin yi.
Kiyasin ayyuka na jihar kamar hake: kaso 75% manoma, kaso 10% 'yan kasuwa, kaso 6% ma'aikatan gwamnatu, kaso 9% masu sana'ar kansu.
Jihar Benue na iya daukan ma'aikatu a sassan noma da albarkatu duk da cewa ba'a fara hakosu ba har yanzu.
=== Kayan more rayuwa da zurga-zurga ===
Kasancewar Jihar Benue a tsakiyar Najeriya tare da wanzuwar gadoji guda biyu akan manyan ruwa [[Benue (kogi)|Kogin Benue)]] da [[Kogin Katsina Ala]] yasa jihar ta zamo mahadar hanyoyi a yankin. Manyan tituna sun hada Yankin Gashin Najeriya da na Arewa da Arewa maso Gabas. Gwamnatin yanzu ta mayar da hankali wajen gina tituna a babban birnin jihar da sauran sassan jihar. Akwai tituna masu kyau a jihar.<ref>"Benue State History, LGA and Senatorial Districts". ''Aziza Goodnews''. 8 October 2019. Retrieved 8 February 2022.</ref>
Gwamnatin jihar na kan gyaran filin jirgin sama na Makurdi don zama daya daga cikin manyan tashoshin sufuri kayan abinci a kasar.
Rafukan Kogin Benue da kuma Katsina-Ala na bukatar a gyara hanyar ruwan kuma a tashohin jirgin ruwa na zamani da aka gina [[Makurdi]], Turan, Buruku da kuma [[Katsina Ala River|Katsina-Ala]] suna taimakawa wajen daukan kaya zuwa sauran sassan kasar.
Tashar jirgin kasa na Gabas na hada garuruwan [[Makurdi]], [[Otukpo]], Taraku, Utonkon da [[Igumale]] da sauran sassan kasar. Tsawon titin na jihar ya kai 180km.
=== Wutar Lantarki ===
Jihar Benue kamar dai kowacce jiha ta Najeriya na fuskantar matsalolin rashin isashen wutan lantarki, wurare kadan ne kawai kamar markurdi, Otukpo and Gboko ke samun kaso 60% na wutan jihar. Kamfanoni na da wasu hanyoyin samun wutansu.
=== Sadarwa ===
Jihar Benue na da kayan samar da sadarwa na waya. Sannan Akwai gidajen rediyo 5 da gidajen TV biyu a jihar.
=== Yawon bude idanu da shakatawa ===
Jihar Benue na da wuraren ziyara da dama wajen bude idanu wanda har yanzu ba'a fara amfani dasu ba. Jihar na bunkasa wuraren bude idanu don masu ziyara ta hanyar samar da kayan more rayuwa a yankin.
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
oenzhuk8kyasobe0rcjibnvg43mtvp4
165182
165181
2022-08-09T22:08:52Z
Uncle Bash007
9891
/* Yawon bude idanu da shakatawa */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
== Tattalin arziki ==
=== Albarkatun noma ===
Noma shine muhimmin al'amari na JIhar Benue, wanda fiye da kaso 70% na mutanen garin manoma ne. Hakan yasa Jihar Benue ta zamo tushen samar da abincin Najeriya. Mafi akasarin manoman yankin basu da ilimin noma na zamani saboda haka ana bukatan bunkusa sashin noma a yankin. Ana kara amfani da hanyoyin noma na kasashen waje, taki, ingantaccen iri da makamantansu. Muhimman albarkatu na siyarwa sun hada da; [[waken suya]], [[shinkafa]], [[gyaɗa]], [[mangoro]], [[Manja]], [[Barkono]], [[Tumatir]], da dai sauransu.
Sauran albarkatu sun hada da; [[Doya]], [[Dankali]], [[Rogo]], [[Wake]], [[Masara]], [[Dawa]], [[Gero]], kayan ganye da makamantan su. Akwai karancin hanyoyin noman rani.
Fannin kiwo kuwa akwai dabbobi kaman [[Saniya]], [[Aladu]], kaji, da akuyoyi da makamantansu.
Kasuwar doya na "Zaki Ibiam International Yam Market" shine kasuwa mafi girma da ake saida abinci iri daya tal.<ref>"In Zaki Biam, Nigeria's Largest Mono-Product Market". ''Folio Nigeria''. 25 June 2020. Retrieved 17 August 2020.</ref>
=== Kasuwanci da ma'aikatu ===
Ana gudanar da harkokin banki saboda akwai reshe na kowanne banki na Najeriya tare da reshe na Babban Bankin Najeriya (CBN) a Makurdi. Akwai kuma Kamfanin Siminti na Dangote dake wanda ke jihar kuma yana samarwa tsirarun mutane aikin yi.
Kiyasin ayyuka na jihar kamar hake: kaso 75% manoma, kaso 10% 'yan kasuwa, kaso 6% ma'aikatan gwamnatu, kaso 9% masu sana'ar kansu.
Jihar Benue na iya daukan ma'aikatu a sassan noma da albarkatu duk da cewa ba'a fara hakosu ba har yanzu.
=== Kayan more rayuwa da zurga-zurga ===
Kasancewar Jihar Benue a tsakiyar Najeriya tare da wanzuwar gadoji guda biyu akan manyan ruwa [[Benue (kogi)|Kogin Benue)]] da [[Kogin Katsina Ala]] yasa jihar ta zamo mahadar hanyoyi a yankin. Manyan tituna sun hada Yankin Gashin Najeriya da na Arewa da Arewa maso Gabas. Gwamnatin yanzu ta mayar da hankali wajen gina tituna a babban birnin jihar da sauran sassan jihar. Akwai tituna masu kyau a jihar.<ref>"Benue State History, LGA and Senatorial Districts". ''Aziza Goodnews''. 8 October 2019. Retrieved 8 February 2022.</ref>
Gwamnatin jihar na kan gyaran filin jirgin sama na Makurdi don zama daya daga cikin manyan tashoshin sufuri kayan abinci a kasar.
Rafukan Kogin Benue da kuma Katsina-Ala na bukatar a gyara hanyar ruwan kuma a tashohin jirgin ruwa na zamani da aka gina [[Makurdi]], Turan, Buruku da kuma [[Katsina Ala River|Katsina-Ala]] suna taimakawa wajen daukan kaya zuwa sauran sassan kasar.
Tashar jirgin kasa na Gabas na hada garuruwan [[Makurdi]], [[Otukpo]], Taraku, Utonkon da [[Igumale]] da sauran sassan kasar. Tsawon titin na jihar ya kai 180km.
=== Wutar Lantarki ===
Jihar Benue kamar dai kowacce jiha ta Najeriya na fuskantar matsalolin rashin isashen wutan lantarki, wurare kadan ne kawai kamar markurdi, Otukpo and Gboko ke samun kaso 60% na wutan jihar. Kamfanoni na da wasu hanyoyin samun wutansu.
=== Sadarwa ===
Jihar Benue na da kayan samar da sadarwa na waya. Sannan Akwai gidajen rediyo 5 da gidajen TV biyu a jihar.
=== Yawon bude idanu da shakatawa ===
Jihar Benue na da wuraren ziyara da dama wajen bude idanu wanda har yanzu ba'a fara amfani dasu ba. Jihar na bunkasa wuraren bude idanu don masu ziyara ta hanyar samar da kayan more rayuwa a yankin.
Shirye-shiryen habaka tituna, sabis na waya da kuma imel, wutar lantarki, ingantaccen ruwan sha, wuraren more rayuwa da amsar baki na mutanen gari zai bude dama ga masu son ziyarar garin.
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
49fghgoxfqutrgmyhngw8dkc3jykbwv
165183
165182
2022-08-09T22:09:30Z
Uncle Bash007
9891
/* Yawon bude idanu da shakatawa */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
== Tattalin arziki ==
=== Albarkatun noma ===
Noma shine muhimmin al'amari na JIhar Benue, wanda fiye da kaso 70% na mutanen garin manoma ne. Hakan yasa Jihar Benue ta zamo tushen samar da abincin Najeriya. Mafi akasarin manoman yankin basu da ilimin noma na zamani saboda haka ana bukatan bunkusa sashin noma a yankin. Ana kara amfani da hanyoyin noma na kasashen waje, taki, ingantaccen iri da makamantansu. Muhimman albarkatu na siyarwa sun hada da; [[waken suya]], [[shinkafa]], [[gyaɗa]], [[mangoro]], [[Manja]], [[Barkono]], [[Tumatir]], da dai sauransu.
Sauran albarkatu sun hada da; [[Doya]], [[Dankali]], [[Rogo]], [[Wake]], [[Masara]], [[Dawa]], [[Gero]], kayan ganye da makamantan su. Akwai karancin hanyoyin noman rani.
Fannin kiwo kuwa akwai dabbobi kaman [[Saniya]], [[Aladu]], kaji, da akuyoyi da makamantansu.
Kasuwar doya na "Zaki Ibiam International Yam Market" shine kasuwa mafi girma da ake saida abinci iri daya tal.<ref>"In Zaki Biam, Nigeria's Largest Mono-Product Market". ''Folio Nigeria''. 25 June 2020. Retrieved 17 August 2020.</ref>
=== Kasuwanci da ma'aikatu ===
Ana gudanar da harkokin banki saboda akwai reshe na kowanne banki na Najeriya tare da reshe na Babban Bankin Najeriya (CBN) a Makurdi. Akwai kuma Kamfanin Siminti na Dangote dake wanda ke jihar kuma yana samarwa tsirarun mutane aikin yi.
Kiyasin ayyuka na jihar kamar hake: kaso 75% manoma, kaso 10% 'yan kasuwa, kaso 6% ma'aikatan gwamnatu, kaso 9% masu sana'ar kansu.
Jihar Benue na iya daukan ma'aikatu a sassan noma da albarkatu duk da cewa ba'a fara hakosu ba har yanzu.
=== Kayan more rayuwa da zurga-zurga ===
Kasancewar Jihar Benue a tsakiyar Najeriya tare da wanzuwar gadoji guda biyu akan manyan ruwa [[Benue (kogi)|Kogin Benue)]] da [[Kogin Katsina Ala]] yasa jihar ta zamo mahadar hanyoyi a yankin. Manyan tituna sun hada Yankin Gashin Najeriya da na Arewa da Arewa maso Gabas. Gwamnatin yanzu ta mayar da hankali wajen gina tituna a babban birnin jihar da sauran sassan jihar. Akwai tituna masu kyau a jihar.<ref>"Benue State History, LGA and Senatorial Districts". ''Aziza Goodnews''. 8 October 2019. Retrieved 8 February 2022.</ref>
Gwamnatin jihar na kan gyaran filin jirgin sama na Makurdi don zama daya daga cikin manyan tashoshin sufuri kayan abinci a kasar.
Rafukan Kogin Benue da kuma Katsina-Ala na bukatar a gyara hanyar ruwan kuma a tashohin jirgin ruwa na zamani da aka gina [[Makurdi]], Turan, Buruku da kuma [[Katsina Ala River|Katsina-Ala]] suna taimakawa wajen daukan kaya zuwa sauran sassan kasar.
Tashar jirgin kasa na Gabas na hada garuruwan [[Makurdi]], [[Otukpo]], Taraku, Utonkon da [[Igumale]] da sauran sassan kasar. Tsawon titin na jihar ya kai 180km.
=== Wutar Lantarki ===
Jihar Benue kamar dai kowacce jiha ta Najeriya na fuskantar matsalolin rashin isashen wutan lantarki, wurare kadan ne kawai kamar markurdi, Otukpo and Gboko ke samun kaso 60% na wutan jihar. Kamfanoni na da wasu hanyoyin samun wutansu.
=== Sadarwa ===
Jihar Benue na da kayan samar da sadarwa na waya. Sannan Akwai gidajen rediyo 5 da gidajen TV biyu a jihar.
=== Yawon bude idanu da shakatawa ===
Jihar Benue na da wuraren ziyara da dama wajen bude idanu wanda har yanzu ba'a fara amfani dasu ba. Jihar na bunkasa wuraren bude idanu don masu ziyara ta hanyar samar da kayan more rayuwa a yankin.
Shirye-shiryen habaka tituna, sabis na waya da kuma imel, wutar lantarki, ingantaccen ruwan sha, wuraren more rayuwa da amsar baki na mutanen gari zai bude dama ga masu son ziyarar garin. An gina wajen shakatawa da kuma Zoo a birnin Makurdi.
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
doatv10uxxawjl3ttty5m015mv5aqvn
165184
165183
2022-08-09T22:11:10Z
Uncle Bash007
9891
/* Yawon bude idanu da shakatawa */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
== Tattalin arziki ==
=== Albarkatun noma ===
Noma shine muhimmin al'amari na JIhar Benue, wanda fiye da kaso 70% na mutanen garin manoma ne. Hakan yasa Jihar Benue ta zamo tushen samar da abincin Najeriya. Mafi akasarin manoman yankin basu da ilimin noma na zamani saboda haka ana bukatan bunkusa sashin noma a yankin. Ana kara amfani da hanyoyin noma na kasashen waje, taki, ingantaccen iri da makamantansu. Muhimman albarkatu na siyarwa sun hada da; [[waken suya]], [[shinkafa]], [[gyaɗa]], [[mangoro]], [[Manja]], [[Barkono]], [[Tumatir]], da dai sauransu.
Sauran albarkatu sun hada da; [[Doya]], [[Dankali]], [[Rogo]], [[Wake]], [[Masara]], [[Dawa]], [[Gero]], kayan ganye da makamantan su. Akwai karancin hanyoyin noman rani.
Fannin kiwo kuwa akwai dabbobi kaman [[Saniya]], [[Aladu]], kaji, da akuyoyi da makamantansu.
Kasuwar doya na "Zaki Ibiam International Yam Market" shine kasuwa mafi girma da ake saida abinci iri daya tal.<ref>"In Zaki Biam, Nigeria's Largest Mono-Product Market". ''Folio Nigeria''. 25 June 2020. Retrieved 17 August 2020.</ref>
=== Kasuwanci da ma'aikatu ===
Ana gudanar da harkokin banki saboda akwai reshe na kowanne banki na Najeriya tare da reshe na Babban Bankin Najeriya (CBN) a Makurdi. Akwai kuma Kamfanin Siminti na Dangote dake wanda ke jihar kuma yana samarwa tsirarun mutane aikin yi.
Kiyasin ayyuka na jihar kamar hake: kaso 75% manoma, kaso 10% 'yan kasuwa, kaso 6% ma'aikatan gwamnatu, kaso 9% masu sana'ar kansu.
Jihar Benue na iya daukan ma'aikatu a sassan noma da albarkatu duk da cewa ba'a fara hakosu ba har yanzu.
=== Kayan more rayuwa da zurga-zurga ===
Kasancewar Jihar Benue a tsakiyar Najeriya tare da wanzuwar gadoji guda biyu akan manyan ruwa [[Benue (kogi)|Kogin Benue)]] da [[Kogin Katsina Ala]] yasa jihar ta zamo mahadar hanyoyi a yankin. Manyan tituna sun hada Yankin Gashin Najeriya da na Arewa da Arewa maso Gabas. Gwamnatin yanzu ta mayar da hankali wajen gina tituna a babban birnin jihar da sauran sassan jihar. Akwai tituna masu kyau a jihar.<ref>"Benue State History, LGA and Senatorial Districts". ''Aziza Goodnews''. 8 October 2019. Retrieved 8 February 2022.</ref>
Gwamnatin jihar na kan gyaran filin jirgin sama na Makurdi don zama daya daga cikin manyan tashoshin sufuri kayan abinci a kasar.
Rafukan Kogin Benue da kuma Katsina-Ala na bukatar a gyara hanyar ruwan kuma a tashohin jirgin ruwa na zamani da aka gina [[Makurdi]], Turan, Buruku da kuma [[Katsina Ala River|Katsina-Ala]] suna taimakawa wajen daukan kaya zuwa sauran sassan kasar.
Tashar jirgin kasa na Gabas na hada garuruwan [[Makurdi]], [[Otukpo]], Taraku, Utonkon da [[Igumale]] da sauran sassan kasar. Tsawon titin na jihar ya kai 180km.
=== Wutar Lantarki ===
Jihar Benue kamar dai kowacce jiha ta Najeriya na fuskantar matsalolin rashin isashen wutan lantarki, wurare kadan ne kawai kamar markurdi, Otukpo and Gboko ke samun kaso 60% na wutan jihar. Kamfanoni na da wasu hanyoyin samun wutansu.
=== Sadarwa ===
Jihar Benue na da kayan samar da sadarwa na waya. Sannan Akwai gidajen rediyo 5 da gidajen TV biyu a jihar.
=== Yawon bude idanu da shakatawa ===
Jihar Benue na da wuraren ziyara da dama wajen bude idanu wanda har yanzu ba'a fara amfani dasu ba. Jihar na bunkasa wuraren bude idanu don masu ziyara ta hanyar samar da kayan more rayuwa a yankin.
Shirye-shiryen habaka tituna, sabis na waya da kuma imel, wutar lantarki, ingantaccen ruwan sha, wuraren more rayuwa da amsar baki na mutanen gari zai bude dama ga masu son ziyarar garin. An gina wajen shakatawa da kuma Zoo a birnin Makurdi. Akwai wurin namun daji a lkwe tare da zauren taro da dakuna da aciki.
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
0t0dra1keejk9kacfwxul1f4vit1b3e
165185
165184
2022-08-09T22:12:17Z
Uncle Bash007
9891
/* Yawon bude idanu da shakatawa */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
== Tattalin arziki ==
=== Albarkatun noma ===
Noma shine muhimmin al'amari na JIhar Benue, wanda fiye da kaso 70% na mutanen garin manoma ne. Hakan yasa Jihar Benue ta zamo tushen samar da abincin Najeriya. Mafi akasarin manoman yankin basu da ilimin noma na zamani saboda haka ana bukatan bunkusa sashin noma a yankin. Ana kara amfani da hanyoyin noma na kasashen waje, taki, ingantaccen iri da makamantansu. Muhimman albarkatu na siyarwa sun hada da; [[waken suya]], [[shinkafa]], [[gyaɗa]], [[mangoro]], [[Manja]], [[Barkono]], [[Tumatir]], da dai sauransu.
Sauran albarkatu sun hada da; [[Doya]], [[Dankali]], [[Rogo]], [[Wake]], [[Masara]], [[Dawa]], [[Gero]], kayan ganye da makamantan su. Akwai karancin hanyoyin noman rani.
Fannin kiwo kuwa akwai dabbobi kaman [[Saniya]], [[Aladu]], kaji, da akuyoyi da makamantansu.
Kasuwar doya na "Zaki Ibiam International Yam Market" shine kasuwa mafi girma da ake saida abinci iri daya tal.<ref>"In Zaki Biam, Nigeria's Largest Mono-Product Market". ''Folio Nigeria''. 25 June 2020. Retrieved 17 August 2020.</ref>
=== Kasuwanci da ma'aikatu ===
Ana gudanar da harkokin banki saboda akwai reshe na kowanne banki na Najeriya tare da reshe na Babban Bankin Najeriya (CBN) a Makurdi. Akwai kuma Kamfanin Siminti na Dangote dake wanda ke jihar kuma yana samarwa tsirarun mutane aikin yi.
Kiyasin ayyuka na jihar kamar hake: kaso 75% manoma, kaso 10% 'yan kasuwa, kaso 6% ma'aikatan gwamnatu, kaso 9% masu sana'ar kansu.
Jihar Benue na iya daukan ma'aikatu a sassan noma da albarkatu duk da cewa ba'a fara hakosu ba har yanzu.
=== Kayan more rayuwa da zurga-zurga ===
Kasancewar Jihar Benue a tsakiyar Najeriya tare da wanzuwar gadoji guda biyu akan manyan ruwa [[Benue (kogi)|Kogin Benue)]] da [[Kogin Katsina Ala]] yasa jihar ta zamo mahadar hanyoyi a yankin. Manyan tituna sun hada Yankin Gashin Najeriya da na Arewa da Arewa maso Gabas. Gwamnatin yanzu ta mayar da hankali wajen gina tituna a babban birnin jihar da sauran sassan jihar. Akwai tituna masu kyau a jihar.<ref>"Benue State History, LGA and Senatorial Districts". ''Aziza Goodnews''. 8 October 2019. Retrieved 8 February 2022.</ref>
Gwamnatin jihar na kan gyaran filin jirgin sama na Makurdi don zama daya daga cikin manyan tashoshin sufuri kayan abinci a kasar.
Rafukan Kogin Benue da kuma Katsina-Ala na bukatar a gyara hanyar ruwan kuma a tashohin jirgin ruwa na zamani da aka gina [[Makurdi]], Turan, Buruku da kuma [[Katsina Ala River|Katsina-Ala]] suna taimakawa wajen daukan kaya zuwa sauran sassan kasar.
Tashar jirgin kasa na Gabas na hada garuruwan [[Makurdi]], [[Otukpo]], Taraku, Utonkon da [[Igumale]] da sauran sassan kasar. Tsawon titin na jihar ya kai 180km.
=== Wutar Lantarki ===
Jihar Benue kamar dai kowacce jiha ta Najeriya na fuskantar matsalolin rashin isashen wutan lantarki, wurare kadan ne kawai kamar markurdi, Otukpo and Gboko ke samun kaso 60% na wutan jihar. Kamfanoni na da wasu hanyoyin samun wutansu.
=== Sadarwa ===
Jihar Benue na da kayan samar da sadarwa na waya. Sannan Akwai gidajen rediyo 5 da gidajen TV biyu a jihar.
=== Yawon bude idanu da shakatawa ===
Jihar Benue na da wuraren ziyara da dama wajen bude idanu wanda har yanzu ba'a fara amfani dasu ba. Jihar na bunkasa wuraren bude idanu don masu ziyara ta hanyar samar da kayan more rayuwa a yankin.
Shirye-shiryen habaka tituna, sabis na waya da kuma imel, wutar lantarki, ingantaccen ruwan sha, wuraren more rayuwa da amsar baki na mutanen gari zai bude dama ga masu son ziyarar garin. An gina wajen shakatawa da kuma Zoo a birnin Makurdi. Akwai wurin namun daji a lkwe tare da zauren taro da dakuna da aciki. wuraren bude idanu na jihar na iya kasuwa zuwa wuraren kimiyya, wuraren tarihi da kuma bukukuwa.
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
9kctsstehtasylne6r2t06yqwjck4vh
165186
165185
2022-08-09T22:12:35Z
Uncle Bash007
9891
/* Yawon bude idanu da shakatawa */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
== Tattalin arziki ==
=== Albarkatun noma ===
Noma shine muhimmin al'amari na JIhar Benue, wanda fiye da kaso 70% na mutanen garin manoma ne. Hakan yasa Jihar Benue ta zamo tushen samar da abincin Najeriya. Mafi akasarin manoman yankin basu da ilimin noma na zamani saboda haka ana bukatan bunkusa sashin noma a yankin. Ana kara amfani da hanyoyin noma na kasashen waje, taki, ingantaccen iri da makamantansu. Muhimman albarkatu na siyarwa sun hada da; [[waken suya]], [[shinkafa]], [[gyaɗa]], [[mangoro]], [[Manja]], [[Barkono]], [[Tumatir]], da dai sauransu.
Sauran albarkatu sun hada da; [[Doya]], [[Dankali]], [[Rogo]], [[Wake]], [[Masara]], [[Dawa]], [[Gero]], kayan ganye da makamantan su. Akwai karancin hanyoyin noman rani.
Fannin kiwo kuwa akwai dabbobi kaman [[Saniya]], [[Aladu]], kaji, da akuyoyi da makamantansu.
Kasuwar doya na "Zaki Ibiam International Yam Market" shine kasuwa mafi girma da ake saida abinci iri daya tal.<ref>"In Zaki Biam, Nigeria's Largest Mono-Product Market". ''Folio Nigeria''. 25 June 2020. Retrieved 17 August 2020.</ref>
=== Kasuwanci da ma'aikatu ===
Ana gudanar da harkokin banki saboda akwai reshe na kowanne banki na Najeriya tare da reshe na Babban Bankin Najeriya (CBN) a Makurdi. Akwai kuma Kamfanin Siminti na Dangote dake wanda ke jihar kuma yana samarwa tsirarun mutane aikin yi.
Kiyasin ayyuka na jihar kamar hake: kaso 75% manoma, kaso 10% 'yan kasuwa, kaso 6% ma'aikatan gwamnatu, kaso 9% masu sana'ar kansu.
Jihar Benue na iya daukan ma'aikatu a sassan noma da albarkatu duk da cewa ba'a fara hakosu ba har yanzu.
=== Kayan more rayuwa da zurga-zurga ===
Kasancewar Jihar Benue a tsakiyar Najeriya tare da wanzuwar gadoji guda biyu akan manyan ruwa [[Benue (kogi)|Kogin Benue)]] da [[Kogin Katsina Ala]] yasa jihar ta zamo mahadar hanyoyi a yankin. Manyan tituna sun hada Yankin Gashin Najeriya da na Arewa da Arewa maso Gabas. Gwamnatin yanzu ta mayar da hankali wajen gina tituna a babban birnin jihar da sauran sassan jihar. Akwai tituna masu kyau a jihar.<ref>"Benue State History, LGA and Senatorial Districts". ''Aziza Goodnews''. 8 October 2019. Retrieved 8 February 2022.</ref>
Gwamnatin jihar na kan gyaran filin jirgin sama na Makurdi don zama daya daga cikin manyan tashoshin sufuri kayan abinci a kasar.
Rafukan Kogin Benue da kuma Katsina-Ala na bukatar a gyara hanyar ruwan kuma a tashohin jirgin ruwa na zamani da aka gina [[Makurdi]], Turan, Buruku da kuma [[Katsina Ala River|Katsina-Ala]] suna taimakawa wajen daukan kaya zuwa sauran sassan kasar.
Tashar jirgin kasa na Gabas na hada garuruwan [[Makurdi]], [[Otukpo]], Taraku, Utonkon da [[Igumale]] da sauran sassan kasar. Tsawon titin na jihar ya kai 180km.
=== Wutar Lantarki ===
Jihar Benue kamar dai kowacce jiha ta Najeriya na fuskantar matsalolin rashin isashen wutan lantarki, wurare kadan ne kawai kamar markurdi, Otukpo and Gboko ke samun kaso 60% na wutan jihar. Kamfanoni na da wasu hanyoyin samun wutansu.
=== Sadarwa ===
Jihar Benue na da kayan samar da sadarwa na waya. Sannan Akwai gidajen rediyo 5 da gidajen TV biyu a jihar.
=== Yawon bude idanu da shakatawa ===
Jihar Benue na da wuraren ziyara da dama wajen bude idanu wanda har yanzu ba'a fara amfani dasu ba. Jihar na bunkasa wuraren bude idanu don masu ziyara ta hanyar samar da kayan more rayuwa a yankin.
Shirye-shiryen habaka tituna, sabis na waya da kuma imel, wutar lantarki, ingantaccen ruwan sha, wuraren more rayuwa da amsar baki na mutanen gari zai bude dama ga masu son ziyarar garin. An gina wajen shakatawa da kuma Zoo a birnin Makurdi. Akwai wurin namun daji a lkwe tare da zauren taro da dakuna da aciki. wuraren bude idanu na jihar na iya kasuwa zuwa wuraren kimiyya, wuraren tarihi da kuma bukukuwan gargajiya.
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
6zng4v2l964zuwhpfzvk6sbq6ms239y
165187
165186
2022-08-09T22:13:49Z
Uncle Bash007
9891
/* Yawon bude idanu da shakatawa */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
== Tattalin arziki ==
=== Albarkatun noma ===
Noma shine muhimmin al'amari na JIhar Benue, wanda fiye da kaso 70% na mutanen garin manoma ne. Hakan yasa Jihar Benue ta zamo tushen samar da abincin Najeriya. Mafi akasarin manoman yankin basu da ilimin noma na zamani saboda haka ana bukatan bunkusa sashin noma a yankin. Ana kara amfani da hanyoyin noma na kasashen waje, taki, ingantaccen iri da makamantansu. Muhimman albarkatu na siyarwa sun hada da; [[waken suya]], [[shinkafa]], [[gyaɗa]], [[mangoro]], [[Manja]], [[Barkono]], [[Tumatir]], da dai sauransu.
Sauran albarkatu sun hada da; [[Doya]], [[Dankali]], [[Rogo]], [[Wake]], [[Masara]], [[Dawa]], [[Gero]], kayan ganye da makamantan su. Akwai karancin hanyoyin noman rani.
Fannin kiwo kuwa akwai dabbobi kaman [[Saniya]], [[Aladu]], kaji, da akuyoyi da makamantansu.
Kasuwar doya na "Zaki Ibiam International Yam Market" shine kasuwa mafi girma da ake saida abinci iri daya tal.<ref>"In Zaki Biam, Nigeria's Largest Mono-Product Market". ''Folio Nigeria''. 25 June 2020. Retrieved 17 August 2020.</ref>
=== Kasuwanci da ma'aikatu ===
Ana gudanar da harkokin banki saboda akwai reshe na kowanne banki na Najeriya tare da reshe na Babban Bankin Najeriya (CBN) a Makurdi. Akwai kuma Kamfanin Siminti na Dangote dake wanda ke jihar kuma yana samarwa tsirarun mutane aikin yi.
Kiyasin ayyuka na jihar kamar hake: kaso 75% manoma, kaso 10% 'yan kasuwa, kaso 6% ma'aikatan gwamnatu, kaso 9% masu sana'ar kansu.
Jihar Benue na iya daukan ma'aikatu a sassan noma da albarkatu duk da cewa ba'a fara hakosu ba har yanzu.
=== Kayan more rayuwa da zurga-zurga ===
Kasancewar Jihar Benue a tsakiyar Najeriya tare da wanzuwar gadoji guda biyu akan manyan ruwa [[Benue (kogi)|Kogin Benue)]] da [[Kogin Katsina Ala]] yasa jihar ta zamo mahadar hanyoyi a yankin. Manyan tituna sun hada Yankin Gashin Najeriya da na Arewa da Arewa maso Gabas. Gwamnatin yanzu ta mayar da hankali wajen gina tituna a babban birnin jihar da sauran sassan jihar. Akwai tituna masu kyau a jihar.<ref>"Benue State History, LGA and Senatorial Districts". ''Aziza Goodnews''. 8 October 2019. Retrieved 8 February 2022.</ref>
Gwamnatin jihar na kan gyaran filin jirgin sama na Makurdi don zama daya daga cikin manyan tashoshin sufuri kayan abinci a kasar.
Rafukan Kogin Benue da kuma Katsina-Ala na bukatar a gyara hanyar ruwan kuma a tashohin jirgin ruwa na zamani da aka gina [[Makurdi]], Turan, Buruku da kuma [[Katsina Ala River|Katsina-Ala]] suna taimakawa wajen daukan kaya zuwa sauran sassan kasar.
Tashar jirgin kasa na Gabas na hada garuruwan [[Makurdi]], [[Otukpo]], Taraku, Utonkon da [[Igumale]] da sauran sassan kasar. Tsawon titin na jihar ya kai 180km.
=== Wutar Lantarki ===
Jihar Benue kamar dai kowacce jiha ta Najeriya na fuskantar matsalolin rashin isashen wutan lantarki, wurare kadan ne kawai kamar markurdi, Otukpo and Gboko ke samun kaso 60% na wutan jihar. Kamfanoni na da wasu hanyoyin samun wutansu.
=== Sadarwa ===
Jihar Benue na da kayan samar da sadarwa na waya. Sannan Akwai gidajen rediyo 5 da gidajen TV biyu a jihar.
=== Yawon bude idanu da shakatawa ===
Jihar Benue na da wuraren ziyara da dama wajen bude idanu wanda har yanzu ba'a fara amfani dasu ba. Jihar na bunkasa wuraren bude idanu don masu ziyara ta hanyar samar da kayan more rayuwa a yankin.
Shirye-shiryen habaka tituna, sabis na waya da kuma imel, wutar lantarki, ingantaccen ruwan sha, wuraren more rayuwa da amsar baki na mutanen gari zai bude dama ga masu son ziyarar garin. An gina wajen shakatawa da kuma Zoo a birnin Makurdi. Akwai wurin namun daji a lkwe tare da zauren taro da dakuna da aciki. wuraren bude idanu na jihar na iya kasuwa zuwa wuraren kimiyya, wuraren tarihi da kuma bukukuwan gargajiya.
Wuraren ziyara na zahiri sun hada da tuddai da hawa kamar su Ikyogen, Abande, Ngokur, Mkar, Ushongo da kuma Harga.
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
to035vy32fpl6lkgco98f4vnn4ovcc4
165188
165187
2022-08-09T22:16:23Z
Uncle Bash007
9891
/* Yawon bude idanu da shakatawa */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
== Tattalin arziki ==
=== Albarkatun noma ===
Noma shine muhimmin al'amari na JIhar Benue, wanda fiye da kaso 70% na mutanen garin manoma ne. Hakan yasa Jihar Benue ta zamo tushen samar da abincin Najeriya. Mafi akasarin manoman yankin basu da ilimin noma na zamani saboda haka ana bukatan bunkusa sashin noma a yankin. Ana kara amfani da hanyoyin noma na kasashen waje, taki, ingantaccen iri da makamantansu. Muhimman albarkatu na siyarwa sun hada da; [[waken suya]], [[shinkafa]], [[gyaɗa]], [[mangoro]], [[Manja]], [[Barkono]], [[Tumatir]], da dai sauransu.
Sauran albarkatu sun hada da; [[Doya]], [[Dankali]], [[Rogo]], [[Wake]], [[Masara]], [[Dawa]], [[Gero]], kayan ganye da makamantan su. Akwai karancin hanyoyin noman rani.
Fannin kiwo kuwa akwai dabbobi kaman [[Saniya]], [[Aladu]], kaji, da akuyoyi da makamantansu.
Kasuwar doya na "Zaki Ibiam International Yam Market" shine kasuwa mafi girma da ake saida abinci iri daya tal.<ref>"In Zaki Biam, Nigeria's Largest Mono-Product Market". ''Folio Nigeria''. 25 June 2020. Retrieved 17 August 2020.</ref>
=== Kasuwanci da ma'aikatu ===
Ana gudanar da harkokin banki saboda akwai reshe na kowanne banki na Najeriya tare da reshe na Babban Bankin Najeriya (CBN) a Makurdi. Akwai kuma Kamfanin Siminti na Dangote dake wanda ke jihar kuma yana samarwa tsirarun mutane aikin yi.
Kiyasin ayyuka na jihar kamar hake: kaso 75% manoma, kaso 10% 'yan kasuwa, kaso 6% ma'aikatan gwamnatu, kaso 9% masu sana'ar kansu.
Jihar Benue na iya daukan ma'aikatu a sassan noma da albarkatu duk da cewa ba'a fara hakosu ba har yanzu.
=== Kayan more rayuwa da zurga-zurga ===
Kasancewar Jihar Benue a tsakiyar Najeriya tare da wanzuwar gadoji guda biyu akan manyan ruwa [[Benue (kogi)|Kogin Benue)]] da [[Kogin Katsina Ala]] yasa jihar ta zamo mahadar hanyoyi a yankin. Manyan tituna sun hada Yankin Gashin Najeriya da na Arewa da Arewa maso Gabas. Gwamnatin yanzu ta mayar da hankali wajen gina tituna a babban birnin jihar da sauran sassan jihar. Akwai tituna masu kyau a jihar.<ref>"Benue State History, LGA and Senatorial Districts". ''Aziza Goodnews''. 8 October 2019. Retrieved 8 February 2022.</ref>
Gwamnatin jihar na kan gyaran filin jirgin sama na Makurdi don zama daya daga cikin manyan tashoshin sufuri kayan abinci a kasar.
Rafukan Kogin Benue da kuma Katsina-Ala na bukatar a gyara hanyar ruwan kuma a tashohin jirgin ruwa na zamani da aka gina [[Makurdi]], Turan, Buruku da kuma [[Katsina Ala River|Katsina-Ala]] suna taimakawa wajen daukan kaya zuwa sauran sassan kasar.
Tashar jirgin kasa na Gabas na hada garuruwan [[Makurdi]], [[Otukpo]], Taraku, Utonkon da [[Igumale]] da sauran sassan kasar. Tsawon titin na jihar ya kai 180km.
=== Wutar Lantarki ===
Jihar Benue kamar dai kowacce jiha ta Najeriya na fuskantar matsalolin rashin isashen wutan lantarki, wurare kadan ne kawai kamar markurdi, Otukpo and Gboko ke samun kaso 60% na wutan jihar. Kamfanoni na da wasu hanyoyin samun wutansu.
=== Sadarwa ===
Jihar Benue na da kayan samar da sadarwa na waya. Sannan Akwai gidajen rediyo 5 da gidajen TV biyu a jihar.
=== Yawon bude idanu da shakatawa ===
Jihar Benue na da wuraren ziyara da dama wajen bude idanu wanda har yanzu ba'a fara amfani dasu ba. Jihar na bunkasa wuraren bude idanu don masu ziyara ta hanyar samar da kayan more rayuwa a yankin.
Shirye-shiryen habaka tituna, sabis na waya da kuma imel, wutar lantarki, ingantaccen ruwan sha, wuraren more rayuwa da amsar baki na mutanen gari zai bude dama ga masu son ziyarar garin. An gina wajen shakatawa da kuma Zoo a birnin Makurdi. Akwai wurin namun daji a lkwe tare da zauren taro da dakuna da aciki. wuraren bude idanu na jihar na iya kasuwa zuwa wuraren kimiyya, wuraren tarihi da kuma bukukuwan gargajiya.
Wuraren ziyara na zahiri sun hada da tuddai da hawa kamar su Ikyogen, Abande, Ngokur, Mkar, Ushongo da kuma Harga. Akwai kuma kasurgumin daji mai manyan itace da ke yankin Tse-Mker wanda ke dauke da mugayen namun daji kamar macizan python. Gurgul wani masaukar ruwa ne (waterfall) dake Katsina Ala.
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
88tz6xnh2auz3axmvtylxyae23q0l3f
165189
165188
2022-08-09T22:18:15Z
Uncle Bash007
9891
/* Yawon bude idanu da shakatawa */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
== Tattalin arziki ==
=== Albarkatun noma ===
Noma shine muhimmin al'amari na JIhar Benue, wanda fiye da kaso 70% na mutanen garin manoma ne. Hakan yasa Jihar Benue ta zamo tushen samar da abincin Najeriya. Mafi akasarin manoman yankin basu da ilimin noma na zamani saboda haka ana bukatan bunkusa sashin noma a yankin. Ana kara amfani da hanyoyin noma na kasashen waje, taki, ingantaccen iri da makamantansu. Muhimman albarkatu na siyarwa sun hada da; [[waken suya]], [[shinkafa]], [[gyaɗa]], [[mangoro]], [[Manja]], [[Barkono]], [[Tumatir]], da dai sauransu.
Sauran albarkatu sun hada da; [[Doya]], [[Dankali]], [[Rogo]], [[Wake]], [[Masara]], [[Dawa]], [[Gero]], kayan ganye da makamantan su. Akwai karancin hanyoyin noman rani.
Fannin kiwo kuwa akwai dabbobi kaman [[Saniya]], [[Aladu]], kaji, da akuyoyi da makamantansu.
Kasuwar doya na "Zaki Ibiam International Yam Market" shine kasuwa mafi girma da ake saida abinci iri daya tal.<ref>"In Zaki Biam, Nigeria's Largest Mono-Product Market". ''Folio Nigeria''. 25 June 2020. Retrieved 17 August 2020.</ref>
=== Kasuwanci da ma'aikatu ===
Ana gudanar da harkokin banki saboda akwai reshe na kowanne banki na Najeriya tare da reshe na Babban Bankin Najeriya (CBN) a Makurdi. Akwai kuma Kamfanin Siminti na Dangote dake wanda ke jihar kuma yana samarwa tsirarun mutane aikin yi.
Kiyasin ayyuka na jihar kamar hake: kaso 75% manoma, kaso 10% 'yan kasuwa, kaso 6% ma'aikatan gwamnatu, kaso 9% masu sana'ar kansu.
Jihar Benue na iya daukan ma'aikatu a sassan noma da albarkatu duk da cewa ba'a fara hakosu ba har yanzu.
=== Kayan more rayuwa da zurga-zurga ===
Kasancewar Jihar Benue a tsakiyar Najeriya tare da wanzuwar gadoji guda biyu akan manyan ruwa [[Benue (kogi)|Kogin Benue)]] da [[Kogin Katsina Ala]] yasa jihar ta zamo mahadar hanyoyi a yankin. Manyan tituna sun hada Yankin Gashin Najeriya da na Arewa da Arewa maso Gabas. Gwamnatin yanzu ta mayar da hankali wajen gina tituna a babban birnin jihar da sauran sassan jihar. Akwai tituna masu kyau a jihar.<ref>"Benue State History, LGA and Senatorial Districts". ''Aziza Goodnews''. 8 October 2019. Retrieved 8 February 2022.</ref>
Gwamnatin jihar na kan gyaran filin jirgin sama na Makurdi don zama daya daga cikin manyan tashoshin sufuri kayan abinci a kasar.
Rafukan Kogin Benue da kuma Katsina-Ala na bukatar a gyara hanyar ruwan kuma a tashohin jirgin ruwa na zamani da aka gina [[Makurdi]], Turan, Buruku da kuma [[Katsina Ala River|Katsina-Ala]] suna taimakawa wajen daukan kaya zuwa sauran sassan kasar.
Tashar jirgin kasa na Gabas na hada garuruwan [[Makurdi]], [[Otukpo]], Taraku, Utonkon da [[Igumale]] da sauran sassan kasar. Tsawon titin na jihar ya kai 180km.
=== Wutar Lantarki ===
Jihar Benue kamar dai kowacce jiha ta Najeriya na fuskantar matsalolin rashin isashen wutan lantarki, wurare kadan ne kawai kamar markurdi, Otukpo and Gboko ke samun kaso 60% na wutan jihar. Kamfanoni na da wasu hanyoyin samun wutansu.
=== Sadarwa ===
Jihar Benue na da kayan samar da sadarwa na waya. Sannan Akwai gidajen rediyo 5 da gidajen TV biyu a jihar.
=== Yawon bude idanu da shakatawa ===
Jihar Benue na da wuraren ziyara da dama wajen bude idanu wanda har yanzu ba'a fara amfani dasu ba. Jihar na bunkasa wuraren bude idanu don masu ziyara ta hanyar samar da kayan more rayuwa a yankin.
Shirye-shiryen habaka tituna, sabis na waya da kuma imel, wutar lantarki, ingantaccen ruwan sha, wuraren more rayuwa da amsar baki na mutanen gari zai bude dama ga masu son ziyarar garin. An gina wajen shakatawa da kuma Zoo a birnin Makurdi. Akwai wurin namun daji a lkwe tare da zauren taro da dakuna da aciki. wuraren bude idanu na jihar na iya kasuwa zuwa wuraren kimiyya, wuraren tarihi da kuma bukukuwan gargajiya.
Wuraren ziyara na zahiri sun hada da tuddai da hawa kamar su Ikyogen, Abande, Ngokur, Mkar, Ushongo da kuma Harga. Akwai kuma kasurgumin daji mai manyan itace da ke yankin Tse-Mker wanda ke dauke da mugayen namun daji kamar macizan python. Gurgul wani masaukar ruwa ne (waterfall) dake Katsina Ala. A lokutan rani, yawan ruwa a Kogin Benue da rafin Katsina Ala kan rage, inda yage bada gabar ruwa da yashi mai taushi.
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
cnqum6jr8o8fxh3w3viu9vybpy58za0
165193
165189
2022-08-09T22:42:17Z
Uncle Bash007
9891
/* Yawon bude idanu da shakatawa */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
== Tattalin arziki ==
=== Albarkatun noma ===
Noma shine muhimmin al'amari na JIhar Benue, wanda fiye da kaso 70% na mutanen garin manoma ne. Hakan yasa Jihar Benue ta zamo tushen samar da abincin Najeriya. Mafi akasarin manoman yankin basu da ilimin noma na zamani saboda haka ana bukatan bunkusa sashin noma a yankin. Ana kara amfani da hanyoyin noma na kasashen waje, taki, ingantaccen iri da makamantansu. Muhimman albarkatu na siyarwa sun hada da; [[waken suya]], [[shinkafa]], [[gyaɗa]], [[mangoro]], [[Manja]], [[Barkono]], [[Tumatir]], da dai sauransu.
Sauran albarkatu sun hada da; [[Doya]], [[Dankali]], [[Rogo]], [[Wake]], [[Masara]], [[Dawa]], [[Gero]], kayan ganye da makamantan su. Akwai karancin hanyoyin noman rani.
Fannin kiwo kuwa akwai dabbobi kaman [[Saniya]], [[Aladu]], kaji, da akuyoyi da makamantansu.
Kasuwar doya na "Zaki Ibiam International Yam Market" shine kasuwa mafi girma da ake saida abinci iri daya tal.<ref>"In Zaki Biam, Nigeria's Largest Mono-Product Market". ''Folio Nigeria''. 25 June 2020. Retrieved 17 August 2020.</ref>
=== Kasuwanci da ma'aikatu ===
Ana gudanar da harkokin banki saboda akwai reshe na kowanne banki na Najeriya tare da reshe na Babban Bankin Najeriya (CBN) a Makurdi. Akwai kuma Kamfanin Siminti na Dangote dake wanda ke jihar kuma yana samarwa tsirarun mutane aikin yi.
Kiyasin ayyuka na jihar kamar hake: kaso 75% manoma, kaso 10% 'yan kasuwa, kaso 6% ma'aikatan gwamnatu, kaso 9% masu sana'ar kansu.
Jihar Benue na iya daukan ma'aikatu a sassan noma da albarkatu duk da cewa ba'a fara hakosu ba har yanzu.
=== Kayan more rayuwa da zurga-zurga ===
Kasancewar Jihar Benue a tsakiyar Najeriya tare da wanzuwar gadoji guda biyu akan manyan ruwa [[Benue (kogi)|Kogin Benue)]] da [[Kogin Katsina Ala]] yasa jihar ta zamo mahadar hanyoyi a yankin. Manyan tituna sun hada Yankin Gashin Najeriya da na Arewa da Arewa maso Gabas. Gwamnatin yanzu ta mayar da hankali wajen gina tituna a babban birnin jihar da sauran sassan jihar. Akwai tituna masu kyau a jihar.<ref>"Benue State History, LGA and Senatorial Districts". ''Aziza Goodnews''. 8 October 2019. Retrieved 8 February 2022.</ref>
Gwamnatin jihar na kan gyaran filin jirgin sama na Makurdi don zama daya daga cikin manyan tashoshin sufuri kayan abinci a kasar.
Rafukan Kogin Benue da kuma Katsina-Ala na bukatar a gyara hanyar ruwan kuma a tashohin jirgin ruwa na zamani da aka gina [[Makurdi]], Turan, Buruku da kuma [[Katsina Ala River|Katsina-Ala]] suna taimakawa wajen daukan kaya zuwa sauran sassan kasar.
Tashar jirgin kasa na Gabas na hada garuruwan [[Makurdi]], [[Otukpo]], Taraku, Utonkon da [[Igumale]] da sauran sassan kasar. Tsawon titin na jihar ya kai 180km.
=== Wutar Lantarki ===
Jihar Benue kamar dai kowacce jiha ta Najeriya na fuskantar matsalolin rashin isashen wutan lantarki, wurare kadan ne kawai kamar markurdi, Otukpo and Gboko ke samun kaso 60% na wutan jihar. Kamfanoni na da wasu hanyoyin samun wutansu.
=== Sadarwa ===
Jihar Benue na da kayan samar da sadarwa na waya. Sannan Akwai gidajen rediyo 5 da gidajen TV biyu a jihar.
=== Yawon bude idanu da shakatawa ===
Jihar Benue na da wuraren ziyara da dama wajen bude idanu wanda har yanzu ba'a fara amfani dasu ba. Jihar na bunkasa wuraren bude idanu don masu ziyara ta hanyar samar da kayan more rayuwa a yankin.
Shirye-shiryen habaka tituna, sabis na waya da kuma imel, wutar lantarki, ingantaccen ruwan sha, wuraren more rayuwa da amsar baki na mutanen gari zai bude dama ga masu son ziyarar garin. An gina wajen shakatawa da kuma Zoo a birnin Makurdi. Akwai wurin namun daji a lkwe tare da zauren taro da dakuna da aciki. wuraren bude idanu na jihar na iya kasuwa zuwa wuraren kimiyya, wuraren tarihi da kuma bukukuwan gargajiya.
Wuraren ziyara na zahiri sun hada da tuddai da hawa kamar su Ikyogen, Abande, Ngokur, Mkar, Ushongo da kuma Harga. Akwai kuma kasurgumin daji mai manyan itace da ke yankin Tse-Mker wanda ke dauke da mugayen namun daji kamar macizan python. Gurgul wani masaukar ruwa ne (waterfall) dake Katsina Ala. A lokutan rani, yawan ruwa a Kogin Benue da rafin Katsina Ala kan rage, inda yage bada gabar ruwa da yashi mai taushi. Ana amfani da ruwa wurin shakatawa da wasan karamin jirgin ruwa.
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
h0qpno5h64c7wc4mfdts0cs4uqad2y6
165194
165193
2022-08-09T22:42:33Z
Uncle Bash007
9891
/* Yawon bude idanu da shakatawa */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
== Tattalin arziki ==
=== Albarkatun noma ===
Noma shine muhimmin al'amari na JIhar Benue, wanda fiye da kaso 70% na mutanen garin manoma ne. Hakan yasa Jihar Benue ta zamo tushen samar da abincin Najeriya. Mafi akasarin manoman yankin basu da ilimin noma na zamani saboda haka ana bukatan bunkusa sashin noma a yankin. Ana kara amfani da hanyoyin noma na kasashen waje, taki, ingantaccen iri da makamantansu. Muhimman albarkatu na siyarwa sun hada da; [[waken suya]], [[shinkafa]], [[gyaɗa]], [[mangoro]], [[Manja]], [[Barkono]], [[Tumatir]], da dai sauransu.
Sauran albarkatu sun hada da; [[Doya]], [[Dankali]], [[Rogo]], [[Wake]], [[Masara]], [[Dawa]], [[Gero]], kayan ganye da makamantan su. Akwai karancin hanyoyin noman rani.
Fannin kiwo kuwa akwai dabbobi kaman [[Saniya]], [[Aladu]], kaji, da akuyoyi da makamantansu.
Kasuwar doya na "Zaki Ibiam International Yam Market" shine kasuwa mafi girma da ake saida abinci iri daya tal.<ref>"In Zaki Biam, Nigeria's Largest Mono-Product Market". ''Folio Nigeria''. 25 June 2020. Retrieved 17 August 2020.</ref>
=== Kasuwanci da ma'aikatu ===
Ana gudanar da harkokin banki saboda akwai reshe na kowanne banki na Najeriya tare da reshe na Babban Bankin Najeriya (CBN) a Makurdi. Akwai kuma Kamfanin Siminti na Dangote dake wanda ke jihar kuma yana samarwa tsirarun mutane aikin yi.
Kiyasin ayyuka na jihar kamar hake: kaso 75% manoma, kaso 10% 'yan kasuwa, kaso 6% ma'aikatan gwamnatu, kaso 9% masu sana'ar kansu.
Jihar Benue na iya daukan ma'aikatu a sassan noma da albarkatu duk da cewa ba'a fara hakosu ba har yanzu.
=== Kayan more rayuwa da zurga-zurga ===
Kasancewar Jihar Benue a tsakiyar Najeriya tare da wanzuwar gadoji guda biyu akan manyan ruwa [[Benue (kogi)|Kogin Benue)]] da [[Kogin Katsina Ala]] yasa jihar ta zamo mahadar hanyoyi a yankin. Manyan tituna sun hada Yankin Gashin Najeriya da na Arewa da Arewa maso Gabas. Gwamnatin yanzu ta mayar da hankali wajen gina tituna a babban birnin jihar da sauran sassan jihar. Akwai tituna masu kyau a jihar.<ref>"Benue State History, LGA and Senatorial Districts". ''Aziza Goodnews''. 8 October 2019. Retrieved 8 February 2022.</ref>
Gwamnatin jihar na kan gyaran filin jirgin sama na Makurdi don zama daya daga cikin manyan tashoshin sufuri kayan abinci a kasar.
Rafukan Kogin Benue da kuma Katsina-Ala na bukatar a gyara hanyar ruwan kuma a tashohin jirgin ruwa na zamani da aka gina [[Makurdi]], Turan, Buruku da kuma [[Katsina Ala River|Katsina-Ala]] suna taimakawa wajen daukan kaya zuwa sauran sassan kasar.
Tashar jirgin kasa na Gabas na hada garuruwan [[Makurdi]], [[Otukpo]], Taraku, Utonkon da [[Igumale]] da sauran sassan kasar. Tsawon titin na jihar ya kai 180km.
=== Wutar Lantarki ===
Jihar Benue kamar dai kowacce jiha ta Najeriya na fuskantar matsalolin rashin isashen wutan lantarki, wurare kadan ne kawai kamar markurdi, Otukpo and Gboko ke samun kaso 60% na wutan jihar. Kamfanoni na da wasu hanyoyin samun wutansu.
=== Sadarwa ===
Jihar Benue na da kayan samar da sadarwa na waya. Sannan Akwai gidajen rediyo 5 da gidajen TV biyu a jihar.
=== Yawon bude idanu da shakatawa ===
Jihar Benue na da wuraren ziyara da dama wajen bude idanu wanda har yanzu ba'a fara amfani dasu ba. Jihar na bunkasa wuraren bude idanu don masu ziyara ta hanyar samar da kayan more rayuwa a yankin.
Shirye-shiryen habaka tituna, sabis na waya da kuma imel, wutar lantarki, ingantaccen ruwan sha, wuraren more rayuwa da amsar baki na mutanen gari zai bude dama ga masu son ziyarar garin. An gina wajen shakatawa da kuma Zoo a birnin Makurdi. Akwai wurin namun daji a lkwe tare da zauren taro da dakuna da aciki. wuraren bude idanu na jihar na iya kasuwa zuwa wuraren kimiyya, wuraren tarihi da kuma bukukuwan gargajiya.
Wuraren ziyara na zahiri sun hada da tuddai da hawa kamar su Ikyogen, Abande, Ngokur, Mkar, Ushongo da kuma Harga. Akwai kuma kasurgumin daji mai manyan itace da ke yankin Tse-Mker wanda ke dauke da mugayen namun daji kamar macizan python. Gurgul wani masaukar ruwa ne (waterfall) dake Katsina Ala. A lokutan rani, yawan ruwa a Kogin Benue da rafin Katsina Ala kan rage, inda yage bada gabar ruwa da yashi mai taushi. Ana amfani da ruwa wurin shakatawa da wasan karamin jirgin ruwa.<ref>"Culture & Tourism". ''nigeriaembassygermany.org''. Retrieved 8 February 2022.</ref>
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
8i497nfokst9rca1j7sqguuxis0jcvk
165195
165194
2022-08-09T22:44:18Z
Uncle Bash007
9891
/* Yawon bude idanu da shakatawa */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
== Tattalin arziki ==
=== Albarkatun noma ===
Noma shine muhimmin al'amari na JIhar Benue, wanda fiye da kaso 70% na mutanen garin manoma ne. Hakan yasa Jihar Benue ta zamo tushen samar da abincin Najeriya. Mafi akasarin manoman yankin basu da ilimin noma na zamani saboda haka ana bukatan bunkusa sashin noma a yankin. Ana kara amfani da hanyoyin noma na kasashen waje, taki, ingantaccen iri da makamantansu. Muhimman albarkatu na siyarwa sun hada da; [[waken suya]], [[shinkafa]], [[gyaɗa]], [[mangoro]], [[Manja]], [[Barkono]], [[Tumatir]], da dai sauransu.
Sauran albarkatu sun hada da; [[Doya]], [[Dankali]], [[Rogo]], [[Wake]], [[Masara]], [[Dawa]], [[Gero]], kayan ganye da makamantan su. Akwai karancin hanyoyin noman rani.
Fannin kiwo kuwa akwai dabbobi kaman [[Saniya]], [[Aladu]], kaji, da akuyoyi da makamantansu.
Kasuwar doya na "Zaki Ibiam International Yam Market" shine kasuwa mafi girma da ake saida abinci iri daya tal.<ref>"In Zaki Biam, Nigeria's Largest Mono-Product Market". ''Folio Nigeria''. 25 June 2020. Retrieved 17 August 2020.</ref>
=== Kasuwanci da ma'aikatu ===
Ana gudanar da harkokin banki saboda akwai reshe na kowanne banki na Najeriya tare da reshe na Babban Bankin Najeriya (CBN) a Makurdi. Akwai kuma Kamfanin Siminti na Dangote dake wanda ke jihar kuma yana samarwa tsirarun mutane aikin yi.
Kiyasin ayyuka na jihar kamar hake: kaso 75% manoma, kaso 10% 'yan kasuwa, kaso 6% ma'aikatan gwamnatu, kaso 9% masu sana'ar kansu.
Jihar Benue na iya daukan ma'aikatu a sassan noma da albarkatu duk da cewa ba'a fara hakosu ba har yanzu.
=== Kayan more rayuwa da zurga-zurga ===
Kasancewar Jihar Benue a tsakiyar Najeriya tare da wanzuwar gadoji guda biyu akan manyan ruwa [[Benue (kogi)|Kogin Benue)]] da [[Kogin Katsina Ala]] yasa jihar ta zamo mahadar hanyoyi a yankin. Manyan tituna sun hada Yankin Gashin Najeriya da na Arewa da Arewa maso Gabas. Gwamnatin yanzu ta mayar da hankali wajen gina tituna a babban birnin jihar da sauran sassan jihar. Akwai tituna masu kyau a jihar.<ref>"Benue State History, LGA and Senatorial Districts". ''Aziza Goodnews''. 8 October 2019. Retrieved 8 February 2022.</ref>
Gwamnatin jihar na kan gyaran filin jirgin sama na Makurdi don zama daya daga cikin manyan tashoshin sufuri kayan abinci a kasar.
Rafukan Kogin Benue da kuma Katsina-Ala na bukatar a gyara hanyar ruwan kuma a tashohin jirgin ruwa na zamani da aka gina [[Makurdi]], Turan, Buruku da kuma [[Katsina Ala River|Katsina-Ala]] suna taimakawa wajen daukan kaya zuwa sauran sassan kasar.
Tashar jirgin kasa na Gabas na hada garuruwan [[Makurdi]], [[Otukpo]], Taraku, Utonkon da [[Igumale]] da sauran sassan kasar. Tsawon titin na jihar ya kai 180km.
=== Wutar Lantarki ===
Jihar Benue kamar dai kowacce jiha ta Najeriya na fuskantar matsalolin rashin isashen wutan lantarki, wurare kadan ne kawai kamar markurdi, Otukpo and Gboko ke samun kaso 60% na wutan jihar. Kamfanoni na da wasu hanyoyin samun wutansu.
=== Sadarwa ===
Jihar Benue na da kayan samar da sadarwa na waya. Sannan Akwai gidajen rediyo 5 da gidajen TV biyu a jihar.
=== Yawon bude idanu da shakatawa ===
Jihar Benue na da wuraren ziyara da dama wajen bude idanu wanda har yanzu ba'a fara amfani dasu ba. Jihar na bunkasa wuraren bude idanu don masu ziyara ta hanyar samar da kayan more rayuwa a yankin.
Shirye-shiryen habaka tituna, sabis na waya da kuma imel, wutar lantarki, ingantaccen ruwan sha, wuraren more rayuwa da amsar baki na mutanen gari zai bude dama ga masu son ziyarar garin. An gina wajen shakatawa da kuma Zoo a birnin Makurdi. Akwai wurin namun daji a lkwe tare da zauren taro da dakuna da aciki. wuraren bude idanu na jihar na iya kasuwa zuwa wuraren kimiyya, wuraren tarihi da kuma bukukuwan gargajiya.
Wuraren ziyara na zahiri sun hada da tuddai da hawa kamar su Ikyogen, Abande, Ngokur, Mkar, Ushongo da kuma Harga. Akwai kuma kasurgumin daji mai manyan itace da ke yankin Tse-Mker wanda ke dauke da mugayen namun daji kamar macizan python. Gurgul wani masaukar ruwa ne (waterfall) dake Katsina Ala. A lokutan rani, yawan ruwa a Kogin Benue da rafin Katsina Ala kan rage, inda yage bada gabar ruwa da yashi mai taushi. Ana amfani da ruwa wurin shakatawa da wasan karamin jirgin ruwa.<ref>"Culture & Tourism". ''nigeriaembassygermany.org''. Retrieved 8 February 2022.</ref> Akwai korama mai dumi a Orokam dake karamar hukumar [[Ogbadibo]].
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
q0s9ugohrklm1ddul2rsj7xhsrsscic
165196
165195
2022-08-09T22:45:08Z
Uncle Bash007
9891
/* Yawon bude idanu da shakatawa */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
== Tattalin arziki ==
=== Albarkatun noma ===
Noma shine muhimmin al'amari na JIhar Benue, wanda fiye da kaso 70% na mutanen garin manoma ne. Hakan yasa Jihar Benue ta zamo tushen samar da abincin Najeriya. Mafi akasarin manoman yankin basu da ilimin noma na zamani saboda haka ana bukatan bunkusa sashin noma a yankin. Ana kara amfani da hanyoyin noma na kasashen waje, taki, ingantaccen iri da makamantansu. Muhimman albarkatu na siyarwa sun hada da; [[waken suya]], [[shinkafa]], [[gyaɗa]], [[mangoro]], [[Manja]], [[Barkono]], [[Tumatir]], da dai sauransu.
Sauran albarkatu sun hada da; [[Doya]], [[Dankali]], [[Rogo]], [[Wake]], [[Masara]], [[Dawa]], [[Gero]], kayan ganye da makamantan su. Akwai karancin hanyoyin noman rani.
Fannin kiwo kuwa akwai dabbobi kaman [[Saniya]], [[Aladu]], kaji, da akuyoyi da makamantansu.
Kasuwar doya na "Zaki Ibiam International Yam Market" shine kasuwa mafi girma da ake saida abinci iri daya tal.<ref>"In Zaki Biam, Nigeria's Largest Mono-Product Market". ''Folio Nigeria''. 25 June 2020. Retrieved 17 August 2020.</ref>
=== Kasuwanci da ma'aikatu ===
Ana gudanar da harkokin banki saboda akwai reshe na kowanne banki na Najeriya tare da reshe na Babban Bankin Najeriya (CBN) a Makurdi. Akwai kuma Kamfanin Siminti na Dangote dake wanda ke jihar kuma yana samarwa tsirarun mutane aikin yi.
Kiyasin ayyuka na jihar kamar hake: kaso 75% manoma, kaso 10% 'yan kasuwa, kaso 6% ma'aikatan gwamnatu, kaso 9% masu sana'ar kansu.
Jihar Benue na iya daukan ma'aikatu a sassan noma da albarkatu duk da cewa ba'a fara hakosu ba har yanzu.
=== Kayan more rayuwa da zurga-zurga ===
Kasancewar Jihar Benue a tsakiyar Najeriya tare da wanzuwar gadoji guda biyu akan manyan ruwa [[Benue (kogi)|Kogin Benue)]] da [[Kogin Katsina Ala]] yasa jihar ta zamo mahadar hanyoyi a yankin. Manyan tituna sun hada Yankin Gashin Najeriya da na Arewa da Arewa maso Gabas. Gwamnatin yanzu ta mayar da hankali wajen gina tituna a babban birnin jihar da sauran sassan jihar. Akwai tituna masu kyau a jihar.<ref>"Benue State History, LGA and Senatorial Districts". ''Aziza Goodnews''. 8 October 2019. Retrieved 8 February 2022.</ref>
Gwamnatin jihar na kan gyaran filin jirgin sama na Makurdi don zama daya daga cikin manyan tashoshin sufuri kayan abinci a kasar.
Rafukan Kogin Benue da kuma Katsina-Ala na bukatar a gyara hanyar ruwan kuma a tashohin jirgin ruwa na zamani da aka gina [[Makurdi]], Turan, Buruku da kuma [[Katsina Ala River|Katsina-Ala]] suna taimakawa wajen daukan kaya zuwa sauran sassan kasar.
Tashar jirgin kasa na Gabas na hada garuruwan [[Makurdi]], [[Otukpo]], Taraku, Utonkon da [[Igumale]] da sauran sassan kasar. Tsawon titin na jihar ya kai 180km.
=== Wutar Lantarki ===
Jihar Benue kamar dai kowacce jiha ta Najeriya na fuskantar matsalolin rashin isashen wutan lantarki, wurare kadan ne kawai kamar markurdi, Otukpo and Gboko ke samun kaso 60% na wutan jihar. Kamfanoni na da wasu hanyoyin samun wutansu.
=== Sadarwa ===
Jihar Benue na da kayan samar da sadarwa na waya. Sannan Akwai gidajen rediyo 5 da gidajen TV biyu a jihar.
=== Yawon bude idanu da shakatawa ===
Jihar Benue na da wuraren ziyara da dama wajen bude idanu wanda har yanzu ba'a fara amfani dasu ba. Jihar na bunkasa wuraren bude idanu don masu ziyara ta hanyar samar da kayan more rayuwa a yankin.
Shirye-shiryen habaka tituna, sabis na waya da kuma imel, wutar lantarki, ingantaccen ruwan sha, wuraren more rayuwa da amsar baki na mutanen gari zai bude dama ga masu son ziyarar garin. An gina wajen shakatawa da kuma Zoo a birnin Makurdi. Akwai wurin namun daji a lkwe tare da zauren taro da dakuna da aciki. wuraren bude idanu na jihar na iya kasuwa zuwa wuraren kimiyya, wuraren tarihi da kuma bukukuwan gargajiya.
Wuraren ziyara na zahiri sun hada da tuddai da hawa kamar su Ikyogen, Abande, Ngokur, Mkar, Ushongo da kuma Harga. Akwai kuma kasurgumin daji mai manyan itace da ke yankin Tse-Mker wanda ke dauke da mugayen namun daji kamar macizan python. Gurgul wani masaukar ruwa ne (waterfall) dake Katsina Ala. A lokutan rani, yawan ruwa a Kogin Benue da rafin Katsina Ala kan rage, inda yage bada gabar ruwa da yashi mai taushi. Ana amfani da ruwa wurin shakatawa da wasan karamin jirgin ruwa.<ref>"Culture & Tourism". ''nigeriaembassygermany.org''. Retrieved 8 February 2022.</ref> Akwai korama mai dumi a Orokam dake karamar hukumar [[Ogbadibo]]. A garuruwan Epwa-Ibilla, Andi-Ibilla, Uchenyum-Ibilla, Okochi-Uwokwu, Irachi-Uwokwu, Ette-Uda-Uwokwu, Odepa-Uwokwu, Igbegi-Ipinu-Uwokwu, Edde-Ibilla-Uwokwu, da kuma Ohuma-Uwokwu of Oju, akwai koramu na ruwa masu kyau.
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
88sic30jbhpj5t859u748wtqkfh9bcl
165197
165196
2022-08-09T22:46:59Z
Uncle Bash007
9891
/* Yawon bude idanu da shakatawa */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
== Tattalin arziki ==
=== Albarkatun noma ===
Noma shine muhimmin al'amari na JIhar Benue, wanda fiye da kaso 70% na mutanen garin manoma ne. Hakan yasa Jihar Benue ta zamo tushen samar da abincin Najeriya. Mafi akasarin manoman yankin basu da ilimin noma na zamani saboda haka ana bukatan bunkusa sashin noma a yankin. Ana kara amfani da hanyoyin noma na kasashen waje, taki, ingantaccen iri da makamantansu. Muhimman albarkatu na siyarwa sun hada da; [[waken suya]], [[shinkafa]], [[gyaɗa]], [[mangoro]], [[Manja]], [[Barkono]], [[Tumatir]], da dai sauransu.
Sauran albarkatu sun hada da; [[Doya]], [[Dankali]], [[Rogo]], [[Wake]], [[Masara]], [[Dawa]], [[Gero]], kayan ganye da makamantan su. Akwai karancin hanyoyin noman rani.
Fannin kiwo kuwa akwai dabbobi kaman [[Saniya]], [[Aladu]], kaji, da akuyoyi da makamantansu.
Kasuwar doya na "Zaki Ibiam International Yam Market" shine kasuwa mafi girma da ake saida abinci iri daya tal.<ref>"In Zaki Biam, Nigeria's Largest Mono-Product Market". ''Folio Nigeria''. 25 June 2020. Retrieved 17 August 2020.</ref>
=== Kasuwanci da ma'aikatu ===
Ana gudanar da harkokin banki saboda akwai reshe na kowanne banki na Najeriya tare da reshe na Babban Bankin Najeriya (CBN) a Makurdi. Akwai kuma Kamfanin Siminti na Dangote dake wanda ke jihar kuma yana samarwa tsirarun mutane aikin yi.
Kiyasin ayyuka na jihar kamar hake: kaso 75% manoma, kaso 10% 'yan kasuwa, kaso 6% ma'aikatan gwamnatu, kaso 9% masu sana'ar kansu.
Jihar Benue na iya daukan ma'aikatu a sassan noma da albarkatu duk da cewa ba'a fara hakosu ba har yanzu.
=== Kayan more rayuwa da zurga-zurga ===
Kasancewar Jihar Benue a tsakiyar Najeriya tare da wanzuwar gadoji guda biyu akan manyan ruwa [[Benue (kogi)|Kogin Benue)]] da [[Kogin Katsina Ala]] yasa jihar ta zamo mahadar hanyoyi a yankin. Manyan tituna sun hada Yankin Gashin Najeriya da na Arewa da Arewa maso Gabas. Gwamnatin yanzu ta mayar da hankali wajen gina tituna a babban birnin jihar da sauran sassan jihar. Akwai tituna masu kyau a jihar.<ref>"Benue State History, LGA and Senatorial Districts". ''Aziza Goodnews''. 8 October 2019. Retrieved 8 February 2022.</ref>
Gwamnatin jihar na kan gyaran filin jirgin sama na Makurdi don zama daya daga cikin manyan tashoshin sufuri kayan abinci a kasar.
Rafukan Kogin Benue da kuma Katsina-Ala na bukatar a gyara hanyar ruwan kuma a tashohin jirgin ruwa na zamani da aka gina [[Makurdi]], Turan, Buruku da kuma [[Katsina Ala River|Katsina-Ala]] suna taimakawa wajen daukan kaya zuwa sauran sassan kasar.
Tashar jirgin kasa na Gabas na hada garuruwan [[Makurdi]], [[Otukpo]], Taraku, Utonkon da [[Igumale]] da sauran sassan kasar. Tsawon titin na jihar ya kai 180km.
=== Wutar Lantarki ===
Jihar Benue kamar dai kowacce jiha ta Najeriya na fuskantar matsalolin rashin isashen wutan lantarki, wurare kadan ne kawai kamar markurdi, Otukpo and Gboko ke samun kaso 60% na wutan jihar. Kamfanoni na da wasu hanyoyin samun wutansu.
=== Sadarwa ===
Jihar Benue na da kayan samar da sadarwa na waya. Sannan Akwai gidajen rediyo 5 da gidajen TV biyu a jihar.
=== Yawon bude idanu da shakatawa ===
Jihar Benue na da wuraren ziyara da dama wajen bude idanu wanda har yanzu ba'a fara amfani dasu ba. Jihar na bunkasa wuraren bude idanu don masu ziyara ta hanyar samar da kayan more rayuwa a yankin.
Shirye-shiryen habaka tituna, sabis na waya da kuma imel, wutar lantarki, ingantaccen ruwan sha, wuraren more rayuwa da amsar baki na mutanen gari zai bude dama ga masu son ziyarar garin. An gina wajen shakatawa da kuma Zoo a birnin Makurdi. Akwai wurin namun daji a lkwe tare da zauren taro da dakuna da aciki. wuraren bude idanu na jihar na iya kasuwa zuwa wuraren kimiyya, wuraren tarihi da kuma bukukuwan gargajiya.
Wuraren ziyara na zahiri sun hada da tuddai da hawa kamar su Ikyogen, Abande, Ngokur, Mkar, Ushongo da kuma Harga. Akwai kuma kasurgumin daji mai manyan itace da ke yankin Tse-Mker wanda ke dauke da mugayen namun daji kamar macizan python. Gurgul wani masaukar ruwa ne (waterfall) dake Katsina Ala. A lokutan rani, yawan ruwa a Kogin Benue da rafin Katsina Ala kan rage, inda yage bada gabar ruwa da yashi mai taushi. Ana amfani da ruwa wurin shakatawa da wasan karamin jirgin ruwa.<ref>"Culture & Tourism". ''nigeriaembassygermany.org''. Retrieved 8 February 2022.</ref> Akwai korama mai dumi a Orokam dake karamar hukumar [[Ogbadibo]]. A garuruwan Epwa-Ibilla, Andi-Ibilla, Uchenyum-Ibilla, Okochi-Uwokwu, Irachi-Uwokwu, Ette-Uda-Uwokwu, Odepa-Uwokwu, Igbegi-Ipinu-Uwokwu, Edde-Ibilla-Uwokwu, da kuma Ohuma-Uwokwu of Oju, akwai koramu na ruwa masu kyau.
Wuraren tarihi a jihar sun hada da kamfanin hada-hada na zamanin turawa wato ''Royal Niger Company Trading Stores'' dake Makurdi, da kuma Gbileve dake Katsina Ala.
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
1erg4ouu6imdog853lblqq81ahe956n
165201
165197
2022-08-09T22:51:09Z
Uncle Bash007
9891
/* Yawon bude idanu da shakatawa */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
== Tattalin arziki ==
=== Albarkatun noma ===
Noma shine muhimmin al'amari na JIhar Benue, wanda fiye da kaso 70% na mutanen garin manoma ne. Hakan yasa Jihar Benue ta zamo tushen samar da abincin Najeriya. Mafi akasarin manoman yankin basu da ilimin noma na zamani saboda haka ana bukatan bunkusa sashin noma a yankin. Ana kara amfani da hanyoyin noma na kasashen waje, taki, ingantaccen iri da makamantansu. Muhimman albarkatu na siyarwa sun hada da; [[waken suya]], [[shinkafa]], [[gyaɗa]], [[mangoro]], [[Manja]], [[Barkono]], [[Tumatir]], da dai sauransu.
Sauran albarkatu sun hada da; [[Doya]], [[Dankali]], [[Rogo]], [[Wake]], [[Masara]], [[Dawa]], [[Gero]], kayan ganye da makamantan su. Akwai karancin hanyoyin noman rani.
Fannin kiwo kuwa akwai dabbobi kaman [[Saniya]], [[Aladu]], kaji, da akuyoyi da makamantansu.
Kasuwar doya na "Zaki Ibiam International Yam Market" shine kasuwa mafi girma da ake saida abinci iri daya tal.<ref>"In Zaki Biam, Nigeria's Largest Mono-Product Market". ''Folio Nigeria''. 25 June 2020. Retrieved 17 August 2020.</ref>
=== Kasuwanci da ma'aikatu ===
Ana gudanar da harkokin banki saboda akwai reshe na kowanne banki na Najeriya tare da reshe na Babban Bankin Najeriya (CBN) a Makurdi. Akwai kuma Kamfanin Siminti na Dangote dake wanda ke jihar kuma yana samarwa tsirarun mutane aikin yi.
Kiyasin ayyuka na jihar kamar hake: kaso 75% manoma, kaso 10% 'yan kasuwa, kaso 6% ma'aikatan gwamnatu, kaso 9% masu sana'ar kansu.
Jihar Benue na iya daukan ma'aikatu a sassan noma da albarkatu duk da cewa ba'a fara hakosu ba har yanzu.
=== Kayan more rayuwa da zurga-zurga ===
Kasancewar Jihar Benue a tsakiyar Najeriya tare da wanzuwar gadoji guda biyu akan manyan ruwa [[Benue (kogi)|Kogin Benue)]] da [[Kogin Katsina Ala]] yasa jihar ta zamo mahadar hanyoyi a yankin. Manyan tituna sun hada Yankin Gashin Najeriya da na Arewa da Arewa maso Gabas. Gwamnatin yanzu ta mayar da hankali wajen gina tituna a babban birnin jihar da sauran sassan jihar. Akwai tituna masu kyau a jihar.<ref>"Benue State History, LGA and Senatorial Districts". ''Aziza Goodnews''. 8 October 2019. Retrieved 8 February 2022.</ref>
Gwamnatin jihar na kan gyaran filin jirgin sama na Makurdi don zama daya daga cikin manyan tashoshin sufuri kayan abinci a kasar.
Rafukan Kogin Benue da kuma Katsina-Ala na bukatar a gyara hanyar ruwan kuma a tashohin jirgin ruwa na zamani da aka gina [[Makurdi]], Turan, Buruku da kuma [[Katsina Ala River|Katsina-Ala]] suna taimakawa wajen daukan kaya zuwa sauran sassan kasar.
Tashar jirgin kasa na Gabas na hada garuruwan [[Makurdi]], [[Otukpo]], Taraku, Utonkon da [[Igumale]] da sauran sassan kasar. Tsawon titin na jihar ya kai 180km.
=== Wutar Lantarki ===
Jihar Benue kamar dai kowacce jiha ta Najeriya na fuskantar matsalolin rashin isashen wutan lantarki, wurare kadan ne kawai kamar markurdi, Otukpo and Gboko ke samun kaso 60% na wutan jihar. Kamfanoni na da wasu hanyoyin samun wutansu.
=== Sadarwa ===
Jihar Benue na da kayan samar da sadarwa na waya. Sannan Akwai gidajen rediyo 5 da gidajen TV biyu a jihar.
=== Yawon bude idanu da shakatawa ===
Jihar Benue na da wuraren ziyara da dama wajen bude idanu wanda har yanzu ba'a fara amfani dasu ba. Jihar na bunkasa wuraren bude idanu don masu ziyara ta hanyar samar da kayan more rayuwa a yankin.
Shirye-shiryen habaka tituna, sabis na waya da kuma imel, wutar lantarki, ingantaccen ruwan sha, wuraren more rayuwa da amsar baki na mutanen gari zai bude dama ga masu son ziyarar garin. An gina wajen shakatawa da kuma Zoo a birnin Makurdi. Akwai wurin namun daji a lkwe tare da zauren taro da dakuna da aciki. wuraren bude idanu na jihar na iya kasuwa zuwa wuraren kimiyya, wuraren tarihi da kuma bukukuwan gargajiya.
Wuraren ziyara na zahiri sun hada da tuddai da hawa kamar su Ikyogen, Abande, Ngokur, Mkar, Ushongo da kuma Harga. Akwai kuma kasurgumin daji mai manyan itace da ke yankin Tse-Mker wanda ke dauke da mugayen namun daji kamar macizan python. Gurgul wani masaukar ruwa ne (waterfall) dake Katsina Ala. A lokutan rani, yawan ruwa a Kogin Benue da rafin Katsina Ala kan rage, inda yage bada gabar ruwa da yashi mai taushi. Ana amfani da ruwa wurin shakatawa da wasan karamin jirgin ruwa.<ref>"Culture & Tourism". ''nigeriaembassygermany.org''. Retrieved 8 February 2022.</ref> Akwai korama mai dumi a Orokam dake karamar hukumar [[Ogbadibo]]. A garuruwan Epwa-Ibilla, Andi-Ibilla, Uchenyum-Ibilla, Okochi-Uwokwu, Irachi-Uwokwu, Ette-Uda-Uwokwu, Odepa-Uwokwu, Igbegi-Ipinu-Uwokwu, Edde-Ibilla-Uwokwu, da kuma Ohuma-Uwokwu of Oju, akwai koramu na ruwa masu kyau.
Wuraren tarihi a jihar sun hada da kamfanin hada-hada na zamanin turawa wato ''Royal Niger Company Trading Stores'' dake Makurdi, da kuma Gbileve dake Katsina Ala.
Akwai kuma kasurgumin daji a yankin Utonkon da manyan itace, wanda ada take matsayin kasuwar cinikayyar bayi, amma yanzu akwai wuraren bauta na gargajiya da kuma kasuwanni na lokaci-lokaci.
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
d283pic39y6bzfo01qec85ym7u0pbvz
165205
165201
2022-08-09T22:53:01Z
Uncle Bash007
9891
/* Yawon bude idanu da shakatawa */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
== Tattalin arziki ==
=== Albarkatun noma ===
Noma shine muhimmin al'amari na JIhar Benue, wanda fiye da kaso 70% na mutanen garin manoma ne. Hakan yasa Jihar Benue ta zamo tushen samar da abincin Najeriya. Mafi akasarin manoman yankin basu da ilimin noma na zamani saboda haka ana bukatan bunkusa sashin noma a yankin. Ana kara amfani da hanyoyin noma na kasashen waje, taki, ingantaccen iri da makamantansu. Muhimman albarkatu na siyarwa sun hada da; [[waken suya]], [[shinkafa]], [[gyaɗa]], [[mangoro]], [[Manja]], [[Barkono]], [[Tumatir]], da dai sauransu.
Sauran albarkatu sun hada da; [[Doya]], [[Dankali]], [[Rogo]], [[Wake]], [[Masara]], [[Dawa]], [[Gero]], kayan ganye da makamantan su. Akwai karancin hanyoyin noman rani.
Fannin kiwo kuwa akwai dabbobi kaman [[Saniya]], [[Aladu]], kaji, da akuyoyi da makamantansu.
Kasuwar doya na "Zaki Ibiam International Yam Market" shine kasuwa mafi girma da ake saida abinci iri daya tal.<ref>"In Zaki Biam, Nigeria's Largest Mono-Product Market". ''Folio Nigeria''. 25 June 2020. Retrieved 17 August 2020.</ref>
=== Kasuwanci da ma'aikatu ===
Ana gudanar da harkokin banki saboda akwai reshe na kowanne banki na Najeriya tare da reshe na Babban Bankin Najeriya (CBN) a Makurdi. Akwai kuma Kamfanin Siminti na Dangote dake wanda ke jihar kuma yana samarwa tsirarun mutane aikin yi.
Kiyasin ayyuka na jihar kamar hake: kaso 75% manoma, kaso 10% 'yan kasuwa, kaso 6% ma'aikatan gwamnatu, kaso 9% masu sana'ar kansu.
Jihar Benue na iya daukan ma'aikatu a sassan noma da albarkatu duk da cewa ba'a fara hakosu ba har yanzu.
=== Kayan more rayuwa da zurga-zurga ===
Kasancewar Jihar Benue a tsakiyar Najeriya tare da wanzuwar gadoji guda biyu akan manyan ruwa [[Benue (kogi)|Kogin Benue)]] da [[Kogin Katsina Ala]] yasa jihar ta zamo mahadar hanyoyi a yankin. Manyan tituna sun hada Yankin Gashin Najeriya da na Arewa da Arewa maso Gabas. Gwamnatin yanzu ta mayar da hankali wajen gina tituna a babban birnin jihar da sauran sassan jihar. Akwai tituna masu kyau a jihar.<ref>"Benue State History, LGA and Senatorial Districts". ''Aziza Goodnews''. 8 October 2019. Retrieved 8 February 2022.</ref>
Gwamnatin jihar na kan gyaran filin jirgin sama na Makurdi don zama daya daga cikin manyan tashoshin sufuri kayan abinci a kasar.
Rafukan Kogin Benue da kuma Katsina-Ala na bukatar a gyara hanyar ruwan kuma a tashohin jirgin ruwa na zamani da aka gina [[Makurdi]], Turan, Buruku da kuma [[Katsina Ala River|Katsina-Ala]] suna taimakawa wajen daukan kaya zuwa sauran sassan kasar.
Tashar jirgin kasa na Gabas na hada garuruwan [[Makurdi]], [[Otukpo]], Taraku, Utonkon da [[Igumale]] da sauran sassan kasar. Tsawon titin na jihar ya kai 180km.
=== Wutar Lantarki ===
Jihar Benue kamar dai kowacce jiha ta Najeriya na fuskantar matsalolin rashin isashen wutan lantarki, wurare kadan ne kawai kamar markurdi, Otukpo and Gboko ke samun kaso 60% na wutan jihar. Kamfanoni na da wasu hanyoyin samun wutansu.
=== Sadarwa ===
Jihar Benue na da kayan samar da sadarwa na waya. Sannan Akwai gidajen rediyo 5 da gidajen TV biyu a jihar.
=== Yawon bude idanu da shakatawa ===
Jihar Benue na da wuraren ziyara da dama wajen bude idanu wanda har yanzu ba'a fara amfani dasu ba. Jihar na bunkasa wuraren bude idanu don masu ziyara ta hanyar samar da kayan more rayuwa a yankin.
Shirye-shiryen habaka tituna, sabis na waya da kuma imel, wutar lantarki, ingantaccen ruwan sha, wuraren more rayuwa da amsar baki na mutanen gari zai bude dama ga masu son ziyarar garin. An gina wajen shakatawa da kuma Zoo a birnin Makurdi. Akwai wurin namun daji a lkwe tare da zauren taro da dakuna da aciki. wuraren bude idanu na jihar na iya kasuwa zuwa wuraren kimiyya, wuraren tarihi da kuma bukukuwan gargajiya.
Wuraren ziyara na zahiri sun hada da tuddai da hawa kamar su Ikyogen, Abande, Ngokur, Mkar, Ushongo da kuma Harga. Akwai kuma kasurgumin daji mai manyan itace da ke yankin Tse-Mker wanda ke dauke da mugayen namun daji kamar macizan python. Gurgul wani masaukar ruwa ne (waterfall) dake Katsina Ala. A lokutan rani, yawan ruwa a Kogin Benue da rafin Katsina Ala kan rage, inda yage bada gabar ruwa da yashi mai taushi. Ana amfani da ruwa wurin shakatawa da wasan karamin jirgin ruwa.<ref>"Culture & Tourism". ''nigeriaembassygermany.org''. Retrieved 8 February 2022.</ref> Akwai korama mai dumi a Orokam dake karamar hukumar [[Ogbadibo]]. A garuruwan Epwa-Ibilla, Andi-Ibilla, Uchenyum-Ibilla, Okochi-Uwokwu, Irachi-Uwokwu, Ette-Uda-Uwokwu, Odepa-Uwokwu, Igbegi-Ipinu-Uwokwu, Edde-Ibilla-Uwokwu, da kuma Ohuma-Uwokwu of Oju, akwai koramu na ruwa masu kyau.
Wuraren tarihi a jihar sun hada da kamfanin hada-hada na zamanin turawa wato ''Royal Niger Company Trading Stores'' dake Makurdi, da kuma Gbileve dake Katsina Ala.
Akwai kuma kasurgumin daji a yankin Utonkon da manyan itace, wanda ada take matsayin kasuwar cinikayyar bayi, amma yanzu akwai wuraren bauta na gargajiya da kuma kasuwanni na lokaci-lokaci. Akwai wurin bauta na gaigajiya wato Swem wanda ke yankin Kamaru a karamar hukumar [[Kwande]] inda ake tsammani daga nan ne mutanen Tivi suka samo asalinsu.
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
fb1bngtobz5fysp3s7e8axgi4d8j4jh
165206
165205
2022-08-09T22:53:18Z
Uncle Bash007
9891
/* Yawon bude idanu da shakatawa */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
== Tattalin arziki ==
=== Albarkatun noma ===
Noma shine muhimmin al'amari na JIhar Benue, wanda fiye da kaso 70% na mutanen garin manoma ne. Hakan yasa Jihar Benue ta zamo tushen samar da abincin Najeriya. Mafi akasarin manoman yankin basu da ilimin noma na zamani saboda haka ana bukatan bunkusa sashin noma a yankin. Ana kara amfani da hanyoyin noma na kasashen waje, taki, ingantaccen iri da makamantansu. Muhimman albarkatu na siyarwa sun hada da; [[waken suya]], [[shinkafa]], [[gyaɗa]], [[mangoro]], [[Manja]], [[Barkono]], [[Tumatir]], da dai sauransu.
Sauran albarkatu sun hada da; [[Doya]], [[Dankali]], [[Rogo]], [[Wake]], [[Masara]], [[Dawa]], [[Gero]], kayan ganye da makamantan su. Akwai karancin hanyoyin noman rani.
Fannin kiwo kuwa akwai dabbobi kaman [[Saniya]], [[Aladu]], kaji, da akuyoyi da makamantansu.
Kasuwar doya na "Zaki Ibiam International Yam Market" shine kasuwa mafi girma da ake saida abinci iri daya tal.<ref>"In Zaki Biam, Nigeria's Largest Mono-Product Market". ''Folio Nigeria''. 25 June 2020. Retrieved 17 August 2020.</ref>
=== Kasuwanci da ma'aikatu ===
Ana gudanar da harkokin banki saboda akwai reshe na kowanne banki na Najeriya tare da reshe na Babban Bankin Najeriya (CBN) a Makurdi. Akwai kuma Kamfanin Siminti na Dangote dake wanda ke jihar kuma yana samarwa tsirarun mutane aikin yi.
Kiyasin ayyuka na jihar kamar hake: kaso 75% manoma, kaso 10% 'yan kasuwa, kaso 6% ma'aikatan gwamnatu, kaso 9% masu sana'ar kansu.
Jihar Benue na iya daukan ma'aikatu a sassan noma da albarkatu duk da cewa ba'a fara hakosu ba har yanzu.
=== Kayan more rayuwa da zurga-zurga ===
Kasancewar Jihar Benue a tsakiyar Najeriya tare da wanzuwar gadoji guda biyu akan manyan ruwa [[Benue (kogi)|Kogin Benue)]] da [[Kogin Katsina Ala]] yasa jihar ta zamo mahadar hanyoyi a yankin. Manyan tituna sun hada Yankin Gashin Najeriya da na Arewa da Arewa maso Gabas. Gwamnatin yanzu ta mayar da hankali wajen gina tituna a babban birnin jihar da sauran sassan jihar. Akwai tituna masu kyau a jihar.<ref>"Benue State History, LGA and Senatorial Districts". ''Aziza Goodnews''. 8 October 2019. Retrieved 8 February 2022.</ref>
Gwamnatin jihar na kan gyaran filin jirgin sama na Makurdi don zama daya daga cikin manyan tashoshin sufuri kayan abinci a kasar.
Rafukan Kogin Benue da kuma Katsina-Ala na bukatar a gyara hanyar ruwan kuma a tashohin jirgin ruwa na zamani da aka gina [[Makurdi]], Turan, Buruku da kuma [[Katsina Ala River|Katsina-Ala]] suna taimakawa wajen daukan kaya zuwa sauran sassan kasar.
Tashar jirgin kasa na Gabas na hada garuruwan [[Makurdi]], [[Otukpo]], Taraku, Utonkon da [[Igumale]] da sauran sassan kasar. Tsawon titin na jihar ya kai 180km.
=== Wutar Lantarki ===
Jihar Benue kamar dai kowacce jiha ta Najeriya na fuskantar matsalolin rashin isashen wutan lantarki, wurare kadan ne kawai kamar markurdi, Otukpo and Gboko ke samun kaso 60% na wutan jihar. Kamfanoni na da wasu hanyoyin samun wutansu.
=== Sadarwa ===
Jihar Benue na da kayan samar da sadarwa na waya. Sannan Akwai gidajen rediyo 5 da gidajen TV biyu a jihar.
=== Yawon bude idanu da shakatawa ===
Jihar Benue na da wuraren ziyara da dama wajen bude idanu wanda har yanzu ba'a fara amfani dasu ba. Jihar na bunkasa wuraren bude idanu don masu ziyara ta hanyar samar da kayan more rayuwa a yankin.
Shirye-shiryen habaka tituna, sabis na waya da kuma imel, wutar lantarki, ingantaccen ruwan sha, wuraren more rayuwa da amsar baki na mutanen gari zai bude dama ga masu son ziyarar garin. An gina wajen shakatawa da kuma Zoo a birnin Makurdi. Akwai wurin namun daji a lkwe tare da zauren taro da dakuna da aciki. wuraren bude idanu na jihar na iya kasuwa zuwa wuraren kimiyya, wuraren tarihi da kuma bukukuwan gargajiya.
Wuraren ziyara na zahiri sun hada da tuddai da hawa kamar su Ikyogen, Abande, Ngokur, Mkar, Ushongo da kuma Harga. Akwai kuma kasurgumin daji mai manyan itace da ke yankin Tse-Mker wanda ke dauke da mugayen namun daji kamar macizan python. Gurgul wani masaukar ruwa ne (waterfall) dake Katsina Ala. A lokutan rani, yawan ruwa a Kogin Benue da rafin Katsina Ala kan rage, inda yage bada gabar ruwa da yashi mai taushi. Ana amfani da ruwa wurin shakatawa da wasan karamin jirgin ruwa.<ref>"Culture & Tourism". ''nigeriaembassygermany.org''. Retrieved 8 February 2022.</ref> Akwai korama mai dumi a Orokam dake karamar hukumar [[Ogbadibo]]. A garuruwan Epwa-Ibilla, Andi-Ibilla, Uchenyum-Ibilla, Okochi-Uwokwu, Irachi-Uwokwu, Ette-Uda-Uwokwu, Odepa-Uwokwu, Igbegi-Ipinu-Uwokwu, Edde-Ibilla-Uwokwu, da kuma Ohuma-Uwokwu of Oju, akwai koramu na ruwa masu kyau.
Wuraren tarihi a jihar sun hada da kamfanin hada-hada na zamanin turawa wato ''Royal Niger Company Trading Stores'' dake Makurdi, da kuma Gbileve dake Katsina Ala.
Akwai kuma kasurgumin daji a yankin Utonkon da manyan itace, wanda ada take matsayin kasuwar cinikayyar bayi, amma yanzu akwai wuraren bauta na gargajiya da kuma kasuwanni na lokaci-lokaci. Akwai wurin bauta na gaigajiya wato Swem wanda ke yankin Kamaru a karamar hukumar [[Kwande]] inda ake tsammani daga nan ne mutanen Tivi suka samo asalinsu.
== Ilimi ==
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
lx10u2wcz1d4p7gz9hdr5kv5wqky8b6
165207
165206
2022-08-09T22:53:47Z
Uncle Bash007
9891
/* Ilimi */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
== Tattalin arziki ==
=== Albarkatun noma ===
Noma shine muhimmin al'amari na JIhar Benue, wanda fiye da kaso 70% na mutanen garin manoma ne. Hakan yasa Jihar Benue ta zamo tushen samar da abincin Najeriya. Mafi akasarin manoman yankin basu da ilimin noma na zamani saboda haka ana bukatan bunkusa sashin noma a yankin. Ana kara amfani da hanyoyin noma na kasashen waje, taki, ingantaccen iri da makamantansu. Muhimman albarkatu na siyarwa sun hada da; [[waken suya]], [[shinkafa]], [[gyaɗa]], [[mangoro]], [[Manja]], [[Barkono]], [[Tumatir]], da dai sauransu.
Sauran albarkatu sun hada da; [[Doya]], [[Dankali]], [[Rogo]], [[Wake]], [[Masara]], [[Dawa]], [[Gero]], kayan ganye da makamantan su. Akwai karancin hanyoyin noman rani.
Fannin kiwo kuwa akwai dabbobi kaman [[Saniya]], [[Aladu]], kaji, da akuyoyi da makamantansu.
Kasuwar doya na "Zaki Ibiam International Yam Market" shine kasuwa mafi girma da ake saida abinci iri daya tal.<ref>"In Zaki Biam, Nigeria's Largest Mono-Product Market". ''Folio Nigeria''. 25 June 2020. Retrieved 17 August 2020.</ref>
=== Kasuwanci da ma'aikatu ===
Ana gudanar da harkokin banki saboda akwai reshe na kowanne banki na Najeriya tare da reshe na Babban Bankin Najeriya (CBN) a Makurdi. Akwai kuma Kamfanin Siminti na Dangote dake wanda ke jihar kuma yana samarwa tsirarun mutane aikin yi.
Kiyasin ayyuka na jihar kamar hake: kaso 75% manoma, kaso 10% 'yan kasuwa, kaso 6% ma'aikatan gwamnatu, kaso 9% masu sana'ar kansu.
Jihar Benue na iya daukan ma'aikatu a sassan noma da albarkatu duk da cewa ba'a fara hakosu ba har yanzu.
=== Kayan more rayuwa da zurga-zurga ===
Kasancewar Jihar Benue a tsakiyar Najeriya tare da wanzuwar gadoji guda biyu akan manyan ruwa [[Benue (kogi)|Kogin Benue)]] da [[Kogin Katsina Ala]] yasa jihar ta zamo mahadar hanyoyi a yankin. Manyan tituna sun hada Yankin Gashin Najeriya da na Arewa da Arewa maso Gabas. Gwamnatin yanzu ta mayar da hankali wajen gina tituna a babban birnin jihar da sauran sassan jihar. Akwai tituna masu kyau a jihar.<ref>"Benue State History, LGA and Senatorial Districts". ''Aziza Goodnews''. 8 October 2019. Retrieved 8 February 2022.</ref>
Gwamnatin jihar na kan gyaran filin jirgin sama na Makurdi don zama daya daga cikin manyan tashoshin sufuri kayan abinci a kasar.
Rafukan Kogin Benue da kuma Katsina-Ala na bukatar a gyara hanyar ruwan kuma a tashohin jirgin ruwa na zamani da aka gina [[Makurdi]], Turan, Buruku da kuma [[Katsina Ala River|Katsina-Ala]] suna taimakawa wajen daukan kaya zuwa sauran sassan kasar.
Tashar jirgin kasa na Gabas na hada garuruwan [[Makurdi]], [[Otukpo]], Taraku, Utonkon da [[Igumale]] da sauran sassan kasar. Tsawon titin na jihar ya kai 180km.
=== Wutar Lantarki ===
Jihar Benue kamar dai kowacce jiha ta Najeriya na fuskantar matsalolin rashin isashen wutan lantarki, wurare kadan ne kawai kamar markurdi, Otukpo and Gboko ke samun kaso 60% na wutan jihar. Kamfanoni na da wasu hanyoyin samun wutansu.
=== Sadarwa ===
Jihar Benue na da kayan samar da sadarwa na waya. Sannan Akwai gidajen rediyo 5 da gidajen TV biyu a jihar.
=== Yawon bude idanu da shakatawa ===
Jihar Benue na da wuraren ziyara da dama wajen bude idanu wanda har yanzu ba'a fara amfani dasu ba. Jihar na bunkasa wuraren bude idanu don masu ziyara ta hanyar samar da kayan more rayuwa a yankin.
Shirye-shiryen habaka tituna, sabis na waya da kuma imel, wutar lantarki, ingantaccen ruwan sha, wuraren more rayuwa da amsar baki na mutanen gari zai bude dama ga masu son ziyarar garin. An gina wajen shakatawa da kuma Zoo a birnin Makurdi. Akwai wurin namun daji a lkwe tare da zauren taro da dakuna da aciki. wuraren bude idanu na jihar na iya kasuwa zuwa wuraren kimiyya, wuraren tarihi da kuma bukukuwan gargajiya.
Wuraren ziyara na zahiri sun hada da tuddai da hawa kamar su Ikyogen, Abande, Ngokur, Mkar, Ushongo da kuma Harga. Akwai kuma kasurgumin daji mai manyan itace da ke yankin Tse-Mker wanda ke dauke da mugayen namun daji kamar macizan python. Gurgul wani masaukar ruwa ne (waterfall) dake Katsina Ala. A lokutan rani, yawan ruwa a Kogin Benue da rafin Katsina Ala kan rage, inda yage bada gabar ruwa da yashi mai taushi. Ana amfani da ruwa wurin shakatawa da wasan karamin jirgin ruwa.<ref>"Culture & Tourism". ''nigeriaembassygermany.org''. Retrieved 8 February 2022.</ref> Akwai korama mai dumi a Orokam dake karamar hukumar [[Ogbadibo]]. A garuruwan Epwa-Ibilla, Andi-Ibilla, Uchenyum-Ibilla, Okochi-Uwokwu, Irachi-Uwokwu, Ette-Uda-Uwokwu, Odepa-Uwokwu, Igbegi-Ipinu-Uwokwu, Edde-Ibilla-Uwokwu, da kuma Ohuma-Uwokwu of Oju, akwai koramu na ruwa masu kyau.
Wuraren tarihi a jihar sun hada da kamfanin hada-hada na zamanin turawa wato ''Royal Niger Company Trading Stores'' dake Makurdi, da kuma Gbileve dake Katsina Ala.
Akwai kuma kasurgumin daji a yankin Utonkon da manyan itace, wanda ada take matsayin kasuwar cinikayyar bayi, amma yanzu akwai wuraren bauta na gargajiya da kuma kasuwanni na lokaci-lokaci. Akwai wurin bauta na gaigajiya wato Swem wanda ke yankin Kamaru a karamar hukumar [[Kwande]] inda ake tsammani daga nan ne mutanen Tivi suka samo asalinsu.
== Ilimi ==
Manyan makarantun jihar sun hada da:
* [[Akawe Torkula Polytechnic]], ATP, Makurdi.<ref>{{Cite web|date=2020-01-20|title=Benue govt converts institutions to Polytechnic|url=https://tribuneonlineng.com/benue-govt-converts-institutions-to-polytechnic/|access-date=2021-06-15|website=Tribune Online|language=en-GB}}</ref>
* [[Benue State Polytechnic]], Ugbokolo
* [[Benue State University]], Makurdi
* [[University of Agriculture, Makurdi]]<ref>Federal University of Health Science Otukpo [https://www.radionigeria.gov.ng/2019/08/15/ortom-commends-pmb-for-renaming-university-after-j-s-tarka/ Federal University of Agriculture]</ref>
* [[University of Mkar]]<ref>{{Cite web|url=https://www.4icu.org/ng/benue/|title=Top Universities in Benue {{!}} 2018 Nigeria University Ranking|website=www.4icu.org|language=en|access-date=2018-07-03}}</ref>
* [[College of Education,Katsina-Ala]] [https://guardian.ng/tag/college-of-education-katsina-ala/]
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
7ak09v0y5q0q0vbbofpiotukmdfq7te
165208
165207
2022-08-09T22:54:13Z
Uncle Bash007
9891
/* Ilimi */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
== Tattalin arziki ==
=== Albarkatun noma ===
Noma shine muhimmin al'amari na JIhar Benue, wanda fiye da kaso 70% na mutanen garin manoma ne. Hakan yasa Jihar Benue ta zamo tushen samar da abincin Najeriya. Mafi akasarin manoman yankin basu da ilimin noma na zamani saboda haka ana bukatan bunkusa sashin noma a yankin. Ana kara amfani da hanyoyin noma na kasashen waje, taki, ingantaccen iri da makamantansu. Muhimman albarkatu na siyarwa sun hada da; [[waken suya]], [[shinkafa]], [[gyaɗa]], [[mangoro]], [[Manja]], [[Barkono]], [[Tumatir]], da dai sauransu.
Sauran albarkatu sun hada da; [[Doya]], [[Dankali]], [[Rogo]], [[Wake]], [[Masara]], [[Dawa]], [[Gero]], kayan ganye da makamantan su. Akwai karancin hanyoyin noman rani.
Fannin kiwo kuwa akwai dabbobi kaman [[Saniya]], [[Aladu]], kaji, da akuyoyi da makamantansu.
Kasuwar doya na "Zaki Ibiam International Yam Market" shine kasuwa mafi girma da ake saida abinci iri daya tal.<ref>"In Zaki Biam, Nigeria's Largest Mono-Product Market". ''Folio Nigeria''. 25 June 2020. Retrieved 17 August 2020.</ref>
=== Kasuwanci da ma'aikatu ===
Ana gudanar da harkokin banki saboda akwai reshe na kowanne banki na Najeriya tare da reshe na Babban Bankin Najeriya (CBN) a Makurdi. Akwai kuma Kamfanin Siminti na Dangote dake wanda ke jihar kuma yana samarwa tsirarun mutane aikin yi.
Kiyasin ayyuka na jihar kamar hake: kaso 75% manoma, kaso 10% 'yan kasuwa, kaso 6% ma'aikatan gwamnatu, kaso 9% masu sana'ar kansu.
Jihar Benue na iya daukan ma'aikatu a sassan noma da albarkatu duk da cewa ba'a fara hakosu ba har yanzu.
=== Kayan more rayuwa da zurga-zurga ===
Kasancewar Jihar Benue a tsakiyar Najeriya tare da wanzuwar gadoji guda biyu akan manyan ruwa [[Benue (kogi)|Kogin Benue)]] da [[Kogin Katsina Ala]] yasa jihar ta zamo mahadar hanyoyi a yankin. Manyan tituna sun hada Yankin Gashin Najeriya da na Arewa da Arewa maso Gabas. Gwamnatin yanzu ta mayar da hankali wajen gina tituna a babban birnin jihar da sauran sassan jihar. Akwai tituna masu kyau a jihar.<ref>"Benue State History, LGA and Senatorial Districts". ''Aziza Goodnews''. 8 October 2019. Retrieved 8 February 2022.</ref>
Gwamnatin jihar na kan gyaran filin jirgin sama na Makurdi don zama daya daga cikin manyan tashoshin sufuri kayan abinci a kasar.
Rafukan Kogin Benue da kuma Katsina-Ala na bukatar a gyara hanyar ruwan kuma a tashohin jirgin ruwa na zamani da aka gina [[Makurdi]], Turan, Buruku da kuma [[Katsina Ala River|Katsina-Ala]] suna taimakawa wajen daukan kaya zuwa sauran sassan kasar.
Tashar jirgin kasa na Gabas na hada garuruwan [[Makurdi]], [[Otukpo]], Taraku, Utonkon da [[Igumale]] da sauran sassan kasar. Tsawon titin na jihar ya kai 180km.
=== Wutar Lantarki ===
Jihar Benue kamar dai kowacce jiha ta Najeriya na fuskantar matsalolin rashin isashen wutan lantarki, wurare kadan ne kawai kamar markurdi, Otukpo and Gboko ke samun kaso 60% na wutan jihar. Kamfanoni na da wasu hanyoyin samun wutansu.
=== Sadarwa ===
Jihar Benue na da kayan samar da sadarwa na waya. Sannan Akwai gidajen rediyo 5 da gidajen TV biyu a jihar.
=== Yawon bude idanu da shakatawa ===
Jihar Benue na da wuraren ziyara da dama wajen bude idanu wanda har yanzu ba'a fara amfani dasu ba. Jihar na bunkasa wuraren bude idanu don masu ziyara ta hanyar samar da kayan more rayuwa a yankin.
Shirye-shiryen habaka tituna, sabis na waya da kuma imel, wutar lantarki, ingantaccen ruwan sha, wuraren more rayuwa da amsar baki na mutanen gari zai bude dama ga masu son ziyarar garin. An gina wajen shakatawa da kuma Zoo a birnin Makurdi. Akwai wurin namun daji a lkwe tare da zauren taro da dakuna da aciki. wuraren bude idanu na jihar na iya kasuwa zuwa wuraren kimiyya, wuraren tarihi da kuma bukukuwan gargajiya.
Wuraren ziyara na zahiri sun hada da tuddai da hawa kamar su Ikyogen, Abande, Ngokur, Mkar, Ushongo da kuma Harga. Akwai kuma kasurgumin daji mai manyan itace da ke yankin Tse-Mker wanda ke dauke da mugayen namun daji kamar macizan python. Gurgul wani masaukar ruwa ne (waterfall) dake Katsina Ala. A lokutan rani, yawan ruwa a Kogin Benue da rafin Katsina Ala kan rage, inda yage bada gabar ruwa da yashi mai taushi. Ana amfani da ruwa wurin shakatawa da wasan karamin jirgin ruwa.<ref>"Culture & Tourism". ''nigeriaembassygermany.org''. Retrieved 8 February 2022.</ref> Akwai korama mai dumi a Orokam dake karamar hukumar [[Ogbadibo]]. A garuruwan Epwa-Ibilla, Andi-Ibilla, Uchenyum-Ibilla, Okochi-Uwokwu, Irachi-Uwokwu, Ette-Uda-Uwokwu, Odepa-Uwokwu, Igbegi-Ipinu-Uwokwu, Edde-Ibilla-Uwokwu, da kuma Ohuma-Uwokwu of Oju, akwai koramu na ruwa masu kyau.
Wuraren tarihi a jihar sun hada da kamfanin hada-hada na zamanin turawa wato ''Royal Niger Company Trading Stores'' dake Makurdi, da kuma Gbileve dake Katsina Ala.
Akwai kuma kasurgumin daji a yankin Utonkon da manyan itace, wanda ada take matsayin kasuwar cinikayyar bayi, amma yanzu akwai wuraren bauta na gargajiya da kuma kasuwanni na lokaci-lokaci. Akwai wurin bauta na gaigajiya wato Swem wanda ke yankin Kamaru a karamar hukumar [[Kwande]] inda ake tsammani daga nan ne mutanen Tivi suka samo asalinsu.
== Ilimi ==
Manyan makarantun jihar sun hada da:
* [[Akawe Torkula Polytechnic]], ATP, Makurdi.<ref>{{Cite web|date=2020-01-20|title=Benue govt converts institutions to Polytechnic|url=https://tribuneonlineng.com/benue-govt-converts-institutions-to-polytechnic/|access-date=2021-06-15|website=Tribune Online|language=en-GB}}</ref>
* [[Benue State Polytechnic]], Ugbokolo
* [[Benue State University]], Makurdi
* [[University of Agriculture, Makurdi]]<ref>Federal University of Health Science Otukpo [https://www.radionigeria.gov.ng/2019/08/15/ortom-commends-pmb-for-renaming-university-after-j-s-tarka/ Federal University of Agriculture]</ref>
* [[University of Mkar]]<ref>{{Cite web|url=https://www.4icu.org/ng/benue/|title=Top Universities in Benue {{!}} 2018 Nigeria University Ranking|website=www.4icu.org|language=en|access-date=2018-07-03}}</ref>
* [[College of Education,Katsina-Ala]] [https://guardian.ng/tag/college-of-education-katsina-ala/]
== Shahararrun mutane ==
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
gc629m7waj3d5rcmf9if6fa19jubhfd
165209
165208
2022-08-09T22:54:25Z
Uncle Bash007
9891
/* Shahararrun mutane */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
== Tattalin arziki ==
=== Albarkatun noma ===
Noma shine muhimmin al'amari na JIhar Benue, wanda fiye da kaso 70% na mutanen garin manoma ne. Hakan yasa Jihar Benue ta zamo tushen samar da abincin Najeriya. Mafi akasarin manoman yankin basu da ilimin noma na zamani saboda haka ana bukatan bunkusa sashin noma a yankin. Ana kara amfani da hanyoyin noma na kasashen waje, taki, ingantaccen iri da makamantansu. Muhimman albarkatu na siyarwa sun hada da; [[waken suya]], [[shinkafa]], [[gyaɗa]], [[mangoro]], [[Manja]], [[Barkono]], [[Tumatir]], da dai sauransu.
Sauran albarkatu sun hada da; [[Doya]], [[Dankali]], [[Rogo]], [[Wake]], [[Masara]], [[Dawa]], [[Gero]], kayan ganye da makamantan su. Akwai karancin hanyoyin noman rani.
Fannin kiwo kuwa akwai dabbobi kaman [[Saniya]], [[Aladu]], kaji, da akuyoyi da makamantansu.
Kasuwar doya na "Zaki Ibiam International Yam Market" shine kasuwa mafi girma da ake saida abinci iri daya tal.<ref>"In Zaki Biam, Nigeria's Largest Mono-Product Market". ''Folio Nigeria''. 25 June 2020. Retrieved 17 August 2020.</ref>
=== Kasuwanci da ma'aikatu ===
Ana gudanar da harkokin banki saboda akwai reshe na kowanne banki na Najeriya tare da reshe na Babban Bankin Najeriya (CBN) a Makurdi. Akwai kuma Kamfanin Siminti na Dangote dake wanda ke jihar kuma yana samarwa tsirarun mutane aikin yi.
Kiyasin ayyuka na jihar kamar hake: kaso 75% manoma, kaso 10% 'yan kasuwa, kaso 6% ma'aikatan gwamnatu, kaso 9% masu sana'ar kansu.
Jihar Benue na iya daukan ma'aikatu a sassan noma da albarkatu duk da cewa ba'a fara hakosu ba har yanzu.
=== Kayan more rayuwa da zurga-zurga ===
Kasancewar Jihar Benue a tsakiyar Najeriya tare da wanzuwar gadoji guda biyu akan manyan ruwa [[Benue (kogi)|Kogin Benue)]] da [[Kogin Katsina Ala]] yasa jihar ta zamo mahadar hanyoyi a yankin. Manyan tituna sun hada Yankin Gashin Najeriya da na Arewa da Arewa maso Gabas. Gwamnatin yanzu ta mayar da hankali wajen gina tituna a babban birnin jihar da sauran sassan jihar. Akwai tituna masu kyau a jihar.<ref>"Benue State History, LGA and Senatorial Districts". ''Aziza Goodnews''. 8 October 2019. Retrieved 8 February 2022.</ref>
Gwamnatin jihar na kan gyaran filin jirgin sama na Makurdi don zama daya daga cikin manyan tashoshin sufuri kayan abinci a kasar.
Rafukan Kogin Benue da kuma Katsina-Ala na bukatar a gyara hanyar ruwan kuma a tashohin jirgin ruwa na zamani da aka gina [[Makurdi]], Turan, Buruku da kuma [[Katsina Ala River|Katsina-Ala]] suna taimakawa wajen daukan kaya zuwa sauran sassan kasar.
Tashar jirgin kasa na Gabas na hada garuruwan [[Makurdi]], [[Otukpo]], Taraku, Utonkon da [[Igumale]] da sauran sassan kasar. Tsawon titin na jihar ya kai 180km.
=== Wutar Lantarki ===
Jihar Benue kamar dai kowacce jiha ta Najeriya na fuskantar matsalolin rashin isashen wutan lantarki, wurare kadan ne kawai kamar markurdi, Otukpo and Gboko ke samun kaso 60% na wutan jihar. Kamfanoni na da wasu hanyoyin samun wutansu.
=== Sadarwa ===
Jihar Benue na da kayan samar da sadarwa na waya. Sannan Akwai gidajen rediyo 5 da gidajen TV biyu a jihar.
=== Yawon bude idanu da shakatawa ===
Jihar Benue na da wuraren ziyara da dama wajen bude idanu wanda har yanzu ba'a fara amfani dasu ba. Jihar na bunkasa wuraren bude idanu don masu ziyara ta hanyar samar da kayan more rayuwa a yankin.
Shirye-shiryen habaka tituna, sabis na waya da kuma imel, wutar lantarki, ingantaccen ruwan sha, wuraren more rayuwa da amsar baki na mutanen gari zai bude dama ga masu son ziyarar garin. An gina wajen shakatawa da kuma Zoo a birnin Makurdi. Akwai wurin namun daji a lkwe tare da zauren taro da dakuna da aciki. wuraren bude idanu na jihar na iya kasuwa zuwa wuraren kimiyya, wuraren tarihi da kuma bukukuwan gargajiya.
Wuraren ziyara na zahiri sun hada da tuddai da hawa kamar su Ikyogen, Abande, Ngokur, Mkar, Ushongo da kuma Harga. Akwai kuma kasurgumin daji mai manyan itace da ke yankin Tse-Mker wanda ke dauke da mugayen namun daji kamar macizan python. Gurgul wani masaukar ruwa ne (waterfall) dake Katsina Ala. A lokutan rani, yawan ruwa a Kogin Benue da rafin Katsina Ala kan rage, inda yage bada gabar ruwa da yashi mai taushi. Ana amfani da ruwa wurin shakatawa da wasan karamin jirgin ruwa.<ref>"Culture & Tourism". ''nigeriaembassygermany.org''. Retrieved 8 February 2022.</ref> Akwai korama mai dumi a Orokam dake karamar hukumar [[Ogbadibo]]. A garuruwan Epwa-Ibilla, Andi-Ibilla, Uchenyum-Ibilla, Okochi-Uwokwu, Irachi-Uwokwu, Ette-Uda-Uwokwu, Odepa-Uwokwu, Igbegi-Ipinu-Uwokwu, Edde-Ibilla-Uwokwu, da kuma Ohuma-Uwokwu of Oju, akwai koramu na ruwa masu kyau.
Wuraren tarihi a jihar sun hada da kamfanin hada-hada na zamanin turawa wato ''Royal Niger Company Trading Stores'' dake Makurdi, da kuma Gbileve dake Katsina Ala.
Akwai kuma kasurgumin daji a yankin Utonkon da manyan itace, wanda ada take matsayin kasuwar cinikayyar bayi, amma yanzu akwai wuraren bauta na gargajiya da kuma kasuwanni na lokaci-lokaci. Akwai wurin bauta na gaigajiya wato Swem wanda ke yankin Kamaru a karamar hukumar [[Kwande]] inda ake tsammani daga nan ne mutanen Tivi suka samo asalinsu.
== Ilimi ==
Manyan makarantun jihar sun hada da:
* [[Akawe Torkula Polytechnic]], ATP, Makurdi.<ref>{{Cite web|date=2020-01-20|title=Benue govt converts institutions to Polytechnic|url=https://tribuneonlineng.com/benue-govt-converts-institutions-to-polytechnic/|access-date=2021-06-15|website=Tribune Online|language=en-GB}}</ref>
* [[Benue State Polytechnic]], Ugbokolo
* [[Benue State University]], Makurdi
* [[University of Agriculture, Makurdi]]<ref>Federal University of Health Science Otukpo [https://www.radionigeria.gov.ng/2019/08/15/ortom-commends-pmb-for-renaming-university-after-j-s-tarka/ Federal University of Agriculture]</ref>
* [[University of Mkar]]<ref>{{Cite web|url=https://www.4icu.org/ng/benue/|title=Top Universities in Benue {{!}} 2018 Nigeria University Ranking|website=www.4icu.org|language=en|access-date=2018-07-03}}</ref>
* [[College of Education,Katsina-Ala]] [https://guardian.ng/tag/college-of-education-katsina-ala/]
== Shahararrun mutane ==
* [[George Akume]]
* [[David Mark]]
* [[Daniel Amokachi]]
* [[Lawrence Onoja]]
* [[Gabriel Suswam]]
* [[Samuel Ortom]]
* [[Paul Orhii]]
* [[Iorchia Ayu]]
* [[Aper Aku]]
* [[Orshio Adasu]]
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
lpqylxib8qoytxy54p10hwm2fph4mur
165210
165209
2022-08-09T22:55:04Z
Uncle Bash007
9891
/* Shahararrun mutane */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
== Tattalin arziki ==
=== Albarkatun noma ===
Noma shine muhimmin al'amari na JIhar Benue, wanda fiye da kaso 70% na mutanen garin manoma ne. Hakan yasa Jihar Benue ta zamo tushen samar da abincin Najeriya. Mafi akasarin manoman yankin basu da ilimin noma na zamani saboda haka ana bukatan bunkusa sashin noma a yankin. Ana kara amfani da hanyoyin noma na kasashen waje, taki, ingantaccen iri da makamantansu. Muhimman albarkatu na siyarwa sun hada da; [[waken suya]], [[shinkafa]], [[gyaɗa]], [[mangoro]], [[Manja]], [[Barkono]], [[Tumatir]], da dai sauransu.
Sauran albarkatu sun hada da; [[Doya]], [[Dankali]], [[Rogo]], [[Wake]], [[Masara]], [[Dawa]], [[Gero]], kayan ganye da makamantan su. Akwai karancin hanyoyin noman rani.
Fannin kiwo kuwa akwai dabbobi kaman [[Saniya]], [[Aladu]], kaji, da akuyoyi da makamantansu.
Kasuwar doya na "Zaki Ibiam International Yam Market" shine kasuwa mafi girma da ake saida abinci iri daya tal.<ref>"In Zaki Biam, Nigeria's Largest Mono-Product Market". ''Folio Nigeria''. 25 June 2020. Retrieved 17 August 2020.</ref>
=== Kasuwanci da ma'aikatu ===
Ana gudanar da harkokin banki saboda akwai reshe na kowanne banki na Najeriya tare da reshe na Babban Bankin Najeriya (CBN) a Makurdi. Akwai kuma Kamfanin Siminti na Dangote dake wanda ke jihar kuma yana samarwa tsirarun mutane aikin yi.
Kiyasin ayyuka na jihar kamar hake: kaso 75% manoma, kaso 10% 'yan kasuwa, kaso 6% ma'aikatan gwamnatu, kaso 9% masu sana'ar kansu.
Jihar Benue na iya daukan ma'aikatu a sassan noma da albarkatu duk da cewa ba'a fara hakosu ba har yanzu.
=== Kayan more rayuwa da zurga-zurga ===
Kasancewar Jihar Benue a tsakiyar Najeriya tare da wanzuwar gadoji guda biyu akan manyan ruwa [[Benue (kogi)|Kogin Benue)]] da [[Kogin Katsina Ala]] yasa jihar ta zamo mahadar hanyoyi a yankin. Manyan tituna sun hada Yankin Gashin Najeriya da na Arewa da Arewa maso Gabas. Gwamnatin yanzu ta mayar da hankali wajen gina tituna a babban birnin jihar da sauran sassan jihar. Akwai tituna masu kyau a jihar.<ref>"Benue State History, LGA and Senatorial Districts". ''Aziza Goodnews''. 8 October 2019. Retrieved 8 February 2022.</ref>
Gwamnatin jihar na kan gyaran filin jirgin sama na Makurdi don zama daya daga cikin manyan tashoshin sufuri kayan abinci a kasar.
Rafukan Kogin Benue da kuma Katsina-Ala na bukatar a gyara hanyar ruwan kuma a tashohin jirgin ruwa na zamani da aka gina [[Makurdi]], Turan, Buruku da kuma [[Katsina Ala River|Katsina-Ala]] suna taimakawa wajen daukan kaya zuwa sauran sassan kasar.
Tashar jirgin kasa na Gabas na hada garuruwan [[Makurdi]], [[Otukpo]], Taraku, Utonkon da [[Igumale]] da sauran sassan kasar. Tsawon titin na jihar ya kai 180km.
=== Wutar Lantarki ===
Jihar Benue kamar dai kowacce jiha ta Najeriya na fuskantar matsalolin rashin isashen wutan lantarki, wurare kadan ne kawai kamar markurdi, Otukpo and Gboko ke samun kaso 60% na wutan jihar. Kamfanoni na da wasu hanyoyin samun wutansu.
=== Sadarwa ===
Jihar Benue na da kayan samar da sadarwa na waya. Sannan Akwai gidajen rediyo 5 da gidajen TV biyu a jihar.
=== Yawon bude idanu da shakatawa ===
Jihar Benue na da wuraren ziyara da dama wajen bude idanu wanda har yanzu ba'a fara amfani dasu ba. Jihar na bunkasa wuraren bude idanu don masu ziyara ta hanyar samar da kayan more rayuwa a yankin.
Shirye-shiryen habaka tituna, sabis na waya da kuma imel, wutar lantarki, ingantaccen ruwan sha, wuraren more rayuwa da amsar baki na mutanen gari zai bude dama ga masu son ziyarar garin. An gina wajen shakatawa da kuma Zoo a birnin Makurdi. Akwai wurin namun daji a lkwe tare da zauren taro da dakuna da aciki. wuraren bude idanu na jihar na iya kasuwa zuwa wuraren kimiyya, wuraren tarihi da kuma bukukuwan gargajiya.
Wuraren ziyara na zahiri sun hada da tuddai da hawa kamar su Ikyogen, Abande, Ngokur, Mkar, Ushongo da kuma Harga. Akwai kuma kasurgumin daji mai manyan itace da ke yankin Tse-Mker wanda ke dauke da mugayen namun daji kamar macizan python. Gurgul wani masaukar ruwa ne (waterfall) dake Katsina Ala. A lokutan rani, yawan ruwa a Kogin Benue da rafin Katsina Ala kan rage, inda yage bada gabar ruwa da yashi mai taushi. Ana amfani da ruwa wurin shakatawa da wasan karamin jirgin ruwa.<ref>"Culture & Tourism". ''nigeriaembassygermany.org''. Retrieved 8 February 2022.</ref> Akwai korama mai dumi a Orokam dake karamar hukumar [[Ogbadibo]]. A garuruwan Epwa-Ibilla, Andi-Ibilla, Uchenyum-Ibilla, Okochi-Uwokwu, Irachi-Uwokwu, Ette-Uda-Uwokwu, Odepa-Uwokwu, Igbegi-Ipinu-Uwokwu, Edde-Ibilla-Uwokwu, da kuma Ohuma-Uwokwu of Oju, akwai koramu na ruwa masu kyau.
Wuraren tarihi a jihar sun hada da kamfanin hada-hada na zamanin turawa wato ''Royal Niger Company Trading Stores'' dake Makurdi, da kuma Gbileve dake Katsina Ala.
Akwai kuma kasurgumin daji a yankin Utonkon da manyan itace, wanda ada take matsayin kasuwar cinikayyar bayi, amma yanzu akwai wuraren bauta na gargajiya da kuma kasuwanni na lokaci-lokaci. Akwai wurin bauta na gaigajiya wato Swem wanda ke yankin Kamaru a karamar hukumar [[Kwande]] inda ake tsammani daga nan ne mutanen Tivi suka samo asalinsu.
== Ilimi ==
Manyan makarantun jihar sun hada da:
* [[Akawe Torkula Polytechnic]], ATP, Makurdi.<ref>{{Cite web|date=2020-01-20|title=Benue govt converts institutions to Polytechnic|url=https://tribuneonlineng.com/benue-govt-converts-institutions-to-polytechnic/|access-date=2021-06-15|website=Tribune Online|language=en-GB}}</ref>
* [[Benue State Polytechnic]], Ugbokolo
* [[Benue State University]], Makurdi
* [[University of Agriculture, Makurdi]]<ref>Federal University of Health Science Otukpo [https://www.radionigeria.gov.ng/2019/08/15/ortom-commends-pmb-for-renaming-university-after-j-s-tarka/ Federal University of Agriculture]</ref>
* [[University of Mkar]]<ref>{{Cite web|url=https://www.4icu.org/ng/benue/|title=Top Universities in Benue {{!}} 2018 Nigeria University Ranking|website=www.4icu.org|language=en|access-date=2018-07-03}}</ref>
* [[College of Education,Katsina-Ala]] [https://guardian.ng/tag/college-of-education-katsina-ala/]
== Shahararrun mutane ==
* [[George Akume]]
* [[David Mark]]
* [[Daniel Amokachi]]
* [[Lawrence Onoja]]
* [[Gabriel Suswam]]
* [[Samuel Ortom]]
* [[Paul Orhii]]
* [[Iorchia Ayu]]
* [[Aper Aku]]
* [[Orshio Adasu]]
== Hanyoyin hadin waje ==
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
o9zvd8uex83e2e4b1jiy98gapdpca2m
165211
165210
2022-08-09T22:55:21Z
Uncle Bash007
9891
/* Hanyoyin hadin waje */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
== Tattalin arziki ==
=== Albarkatun noma ===
Noma shine muhimmin al'amari na JIhar Benue, wanda fiye da kaso 70% na mutanen garin manoma ne. Hakan yasa Jihar Benue ta zamo tushen samar da abincin Najeriya. Mafi akasarin manoman yankin basu da ilimin noma na zamani saboda haka ana bukatan bunkusa sashin noma a yankin. Ana kara amfani da hanyoyin noma na kasashen waje, taki, ingantaccen iri da makamantansu. Muhimman albarkatu na siyarwa sun hada da; [[waken suya]], [[shinkafa]], [[gyaɗa]], [[mangoro]], [[Manja]], [[Barkono]], [[Tumatir]], da dai sauransu.
Sauran albarkatu sun hada da; [[Doya]], [[Dankali]], [[Rogo]], [[Wake]], [[Masara]], [[Dawa]], [[Gero]], kayan ganye da makamantan su. Akwai karancin hanyoyin noman rani.
Fannin kiwo kuwa akwai dabbobi kaman [[Saniya]], [[Aladu]], kaji, da akuyoyi da makamantansu.
Kasuwar doya na "Zaki Ibiam International Yam Market" shine kasuwa mafi girma da ake saida abinci iri daya tal.<ref>"In Zaki Biam, Nigeria's Largest Mono-Product Market". ''Folio Nigeria''. 25 June 2020. Retrieved 17 August 2020.</ref>
=== Kasuwanci da ma'aikatu ===
Ana gudanar da harkokin banki saboda akwai reshe na kowanne banki na Najeriya tare da reshe na Babban Bankin Najeriya (CBN) a Makurdi. Akwai kuma Kamfanin Siminti na Dangote dake wanda ke jihar kuma yana samarwa tsirarun mutane aikin yi.
Kiyasin ayyuka na jihar kamar hake: kaso 75% manoma, kaso 10% 'yan kasuwa, kaso 6% ma'aikatan gwamnatu, kaso 9% masu sana'ar kansu.
Jihar Benue na iya daukan ma'aikatu a sassan noma da albarkatu duk da cewa ba'a fara hakosu ba har yanzu.
=== Kayan more rayuwa da zurga-zurga ===
Kasancewar Jihar Benue a tsakiyar Najeriya tare da wanzuwar gadoji guda biyu akan manyan ruwa [[Benue (kogi)|Kogin Benue)]] da [[Kogin Katsina Ala]] yasa jihar ta zamo mahadar hanyoyi a yankin. Manyan tituna sun hada Yankin Gashin Najeriya da na Arewa da Arewa maso Gabas. Gwamnatin yanzu ta mayar da hankali wajen gina tituna a babban birnin jihar da sauran sassan jihar. Akwai tituna masu kyau a jihar.<ref>"Benue State History, LGA and Senatorial Districts". ''Aziza Goodnews''. 8 October 2019. Retrieved 8 February 2022.</ref>
Gwamnatin jihar na kan gyaran filin jirgin sama na Makurdi don zama daya daga cikin manyan tashoshin sufuri kayan abinci a kasar.
Rafukan Kogin Benue da kuma Katsina-Ala na bukatar a gyara hanyar ruwan kuma a tashohin jirgin ruwa na zamani da aka gina [[Makurdi]], Turan, Buruku da kuma [[Katsina Ala River|Katsina-Ala]] suna taimakawa wajen daukan kaya zuwa sauran sassan kasar.
Tashar jirgin kasa na Gabas na hada garuruwan [[Makurdi]], [[Otukpo]], Taraku, Utonkon da [[Igumale]] da sauran sassan kasar. Tsawon titin na jihar ya kai 180km.
=== Wutar Lantarki ===
Jihar Benue kamar dai kowacce jiha ta Najeriya na fuskantar matsalolin rashin isashen wutan lantarki, wurare kadan ne kawai kamar markurdi, Otukpo and Gboko ke samun kaso 60% na wutan jihar. Kamfanoni na da wasu hanyoyin samun wutansu.
=== Sadarwa ===
Jihar Benue na da kayan samar da sadarwa na waya. Sannan Akwai gidajen rediyo 5 da gidajen TV biyu a jihar.
=== Yawon bude idanu da shakatawa ===
Jihar Benue na da wuraren ziyara da dama wajen bude idanu wanda har yanzu ba'a fara amfani dasu ba. Jihar na bunkasa wuraren bude idanu don masu ziyara ta hanyar samar da kayan more rayuwa a yankin.
Shirye-shiryen habaka tituna, sabis na waya da kuma imel, wutar lantarki, ingantaccen ruwan sha, wuraren more rayuwa da amsar baki na mutanen gari zai bude dama ga masu son ziyarar garin. An gina wajen shakatawa da kuma Zoo a birnin Makurdi. Akwai wurin namun daji a lkwe tare da zauren taro da dakuna da aciki. wuraren bude idanu na jihar na iya kasuwa zuwa wuraren kimiyya, wuraren tarihi da kuma bukukuwan gargajiya.
Wuraren ziyara na zahiri sun hada da tuddai da hawa kamar su Ikyogen, Abande, Ngokur, Mkar, Ushongo da kuma Harga. Akwai kuma kasurgumin daji mai manyan itace da ke yankin Tse-Mker wanda ke dauke da mugayen namun daji kamar macizan python. Gurgul wani masaukar ruwa ne (waterfall) dake Katsina Ala. A lokutan rani, yawan ruwa a Kogin Benue da rafin Katsina Ala kan rage, inda yage bada gabar ruwa da yashi mai taushi. Ana amfani da ruwa wurin shakatawa da wasan karamin jirgin ruwa.<ref>"Culture & Tourism". ''nigeriaembassygermany.org''. Retrieved 8 February 2022.</ref> Akwai korama mai dumi a Orokam dake karamar hukumar [[Ogbadibo]]. A garuruwan Epwa-Ibilla, Andi-Ibilla, Uchenyum-Ibilla, Okochi-Uwokwu, Irachi-Uwokwu, Ette-Uda-Uwokwu, Odepa-Uwokwu, Igbegi-Ipinu-Uwokwu, Edde-Ibilla-Uwokwu, da kuma Ohuma-Uwokwu of Oju, akwai koramu na ruwa masu kyau.
Wuraren tarihi a jihar sun hada da kamfanin hada-hada na zamanin turawa wato ''Royal Niger Company Trading Stores'' dake Makurdi, da kuma Gbileve dake Katsina Ala.
Akwai kuma kasurgumin daji a yankin Utonkon da manyan itace, wanda ada take matsayin kasuwar cinikayyar bayi, amma yanzu akwai wuraren bauta na gargajiya da kuma kasuwanni na lokaci-lokaci. Akwai wurin bauta na gaigajiya wato Swem wanda ke yankin Kamaru a karamar hukumar [[Kwande]] inda ake tsammani daga nan ne mutanen Tivi suka samo asalinsu.
== Ilimi ==
Manyan makarantun jihar sun hada da:
* [[Akawe Torkula Polytechnic]], ATP, Makurdi.<ref>{{Cite web|date=2020-01-20|title=Benue govt converts institutions to Polytechnic|url=https://tribuneonlineng.com/benue-govt-converts-institutions-to-polytechnic/|access-date=2021-06-15|website=Tribune Online|language=en-GB}}</ref>
* [[Benue State Polytechnic]], Ugbokolo
* [[Benue State University]], Makurdi
* [[University of Agriculture, Makurdi]]<ref>Federal University of Health Science Otukpo [https://www.radionigeria.gov.ng/2019/08/15/ortom-commends-pmb-for-renaming-university-after-j-s-tarka/ Federal University of Agriculture]</ref>
* [[University of Mkar]]<ref>{{Cite web|url=https://www.4icu.org/ng/benue/|title=Top Universities in Benue {{!}} 2018 Nigeria University Ranking|website=www.4icu.org|language=en|access-date=2018-07-03}}</ref>
* [[College of Education,Katsina-Ala]] [https://guardian.ng/tag/college-of-education-katsina-ala/]
== Shahararrun mutane ==
* [[George Akume]]
* [[David Mark]]
* [[Daniel Amokachi]]
* [[Lawrence Onoja]]
* [[Gabriel Suswam]]
* [[Samuel Ortom]]
* [[Paul Orhii]]
* [[Iorchia Ayu]]
* [[Aper Aku]]
* [[Orshio Adasu]]
== Mahadar waje ==
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
ffcr1v12tumq7ntdkm3lgcrad1ste2z
165213
165211
2022-08-09T22:55:50Z
Uncle Bash007
9891
/* Mahadar waje */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
== Tattalin arziki ==
=== Albarkatun noma ===
Noma shine muhimmin al'amari na JIhar Benue, wanda fiye da kaso 70% na mutanen garin manoma ne. Hakan yasa Jihar Benue ta zamo tushen samar da abincin Najeriya. Mafi akasarin manoman yankin basu da ilimin noma na zamani saboda haka ana bukatan bunkusa sashin noma a yankin. Ana kara amfani da hanyoyin noma na kasashen waje, taki, ingantaccen iri da makamantansu. Muhimman albarkatu na siyarwa sun hada da; [[waken suya]], [[shinkafa]], [[gyaɗa]], [[mangoro]], [[Manja]], [[Barkono]], [[Tumatir]], da dai sauransu.
Sauran albarkatu sun hada da; [[Doya]], [[Dankali]], [[Rogo]], [[Wake]], [[Masara]], [[Dawa]], [[Gero]], kayan ganye da makamantan su. Akwai karancin hanyoyin noman rani.
Fannin kiwo kuwa akwai dabbobi kaman [[Saniya]], [[Aladu]], kaji, da akuyoyi da makamantansu.
Kasuwar doya na "Zaki Ibiam International Yam Market" shine kasuwa mafi girma da ake saida abinci iri daya tal.<ref>"In Zaki Biam, Nigeria's Largest Mono-Product Market". ''Folio Nigeria''. 25 June 2020. Retrieved 17 August 2020.</ref>
=== Kasuwanci da ma'aikatu ===
Ana gudanar da harkokin banki saboda akwai reshe na kowanne banki na Najeriya tare da reshe na Babban Bankin Najeriya (CBN) a Makurdi. Akwai kuma Kamfanin Siminti na Dangote dake wanda ke jihar kuma yana samarwa tsirarun mutane aikin yi.
Kiyasin ayyuka na jihar kamar hake: kaso 75% manoma, kaso 10% 'yan kasuwa, kaso 6% ma'aikatan gwamnatu, kaso 9% masu sana'ar kansu.
Jihar Benue na iya daukan ma'aikatu a sassan noma da albarkatu duk da cewa ba'a fara hakosu ba har yanzu.
=== Kayan more rayuwa da zurga-zurga ===
Kasancewar Jihar Benue a tsakiyar Najeriya tare da wanzuwar gadoji guda biyu akan manyan ruwa [[Benue (kogi)|Kogin Benue)]] da [[Kogin Katsina Ala]] yasa jihar ta zamo mahadar hanyoyi a yankin. Manyan tituna sun hada Yankin Gashin Najeriya da na Arewa da Arewa maso Gabas. Gwamnatin yanzu ta mayar da hankali wajen gina tituna a babban birnin jihar da sauran sassan jihar. Akwai tituna masu kyau a jihar.<ref>"Benue State History, LGA and Senatorial Districts". ''Aziza Goodnews''. 8 October 2019. Retrieved 8 February 2022.</ref>
Gwamnatin jihar na kan gyaran filin jirgin sama na Makurdi don zama daya daga cikin manyan tashoshin sufuri kayan abinci a kasar.
Rafukan Kogin Benue da kuma Katsina-Ala na bukatar a gyara hanyar ruwan kuma a tashohin jirgin ruwa na zamani da aka gina [[Makurdi]], Turan, Buruku da kuma [[Katsina Ala River|Katsina-Ala]] suna taimakawa wajen daukan kaya zuwa sauran sassan kasar.
Tashar jirgin kasa na Gabas na hada garuruwan [[Makurdi]], [[Otukpo]], Taraku, Utonkon da [[Igumale]] da sauran sassan kasar. Tsawon titin na jihar ya kai 180km.
=== Wutar Lantarki ===
Jihar Benue kamar dai kowacce jiha ta Najeriya na fuskantar matsalolin rashin isashen wutan lantarki, wurare kadan ne kawai kamar markurdi, Otukpo and Gboko ke samun kaso 60% na wutan jihar. Kamfanoni na da wasu hanyoyin samun wutansu.
=== Sadarwa ===
Jihar Benue na da kayan samar da sadarwa na waya. Sannan Akwai gidajen rediyo 5 da gidajen TV biyu a jihar.
=== Yawon bude idanu da shakatawa ===
Jihar Benue na da wuraren ziyara da dama wajen bude idanu wanda har yanzu ba'a fara amfani dasu ba. Jihar na bunkasa wuraren bude idanu don masu ziyara ta hanyar samar da kayan more rayuwa a yankin.
Shirye-shiryen habaka tituna, sabis na waya da kuma imel, wutar lantarki, ingantaccen ruwan sha, wuraren more rayuwa da amsar baki na mutanen gari zai bude dama ga masu son ziyarar garin. An gina wajen shakatawa da kuma Zoo a birnin Makurdi. Akwai wurin namun daji a lkwe tare da zauren taro da dakuna da aciki. wuraren bude idanu na jihar na iya kasuwa zuwa wuraren kimiyya, wuraren tarihi da kuma bukukuwan gargajiya.
Wuraren ziyara na zahiri sun hada da tuddai da hawa kamar su Ikyogen, Abande, Ngokur, Mkar, Ushongo da kuma Harga. Akwai kuma kasurgumin daji mai manyan itace da ke yankin Tse-Mker wanda ke dauke da mugayen namun daji kamar macizan python. Gurgul wani masaukar ruwa ne (waterfall) dake Katsina Ala. A lokutan rani, yawan ruwa a Kogin Benue da rafin Katsina Ala kan rage, inda yage bada gabar ruwa da yashi mai taushi. Ana amfani da ruwa wurin shakatawa da wasan karamin jirgin ruwa.<ref>"Culture & Tourism". ''nigeriaembassygermany.org''. Retrieved 8 February 2022.</ref> Akwai korama mai dumi a Orokam dake karamar hukumar [[Ogbadibo]]. A garuruwan Epwa-Ibilla, Andi-Ibilla, Uchenyum-Ibilla, Okochi-Uwokwu, Irachi-Uwokwu, Ette-Uda-Uwokwu, Odepa-Uwokwu, Igbegi-Ipinu-Uwokwu, Edde-Ibilla-Uwokwu, da kuma Ohuma-Uwokwu of Oju, akwai koramu na ruwa masu kyau.
Wuraren tarihi a jihar sun hada da kamfanin hada-hada na zamanin turawa wato ''Royal Niger Company Trading Stores'' dake Makurdi, da kuma Gbileve dake Katsina Ala.
Akwai kuma kasurgumin daji a yankin Utonkon da manyan itace, wanda ada take matsayin kasuwar cinikayyar bayi, amma yanzu akwai wuraren bauta na gargajiya da kuma kasuwanni na lokaci-lokaci. Akwai wurin bauta na gaigajiya wato Swem wanda ke yankin Kamaru a karamar hukumar [[Kwande]] inda ake tsammani daga nan ne mutanen Tivi suka samo asalinsu.
== Ilimi ==
Manyan makarantun jihar sun hada da:
* [[Akawe Torkula Polytechnic]], ATP, Makurdi.<ref>{{Cite web|date=2020-01-20|title=Benue govt converts institutions to Polytechnic|url=https://tribuneonlineng.com/benue-govt-converts-institutions-to-polytechnic/|access-date=2021-06-15|website=Tribune Online|language=en-GB}}</ref>
* [[Benue State Polytechnic]], Ugbokolo
* [[Benue State University]], Makurdi
* [[University of Agriculture, Makurdi]]<ref>Federal University of Health Science Otukpo [https://www.radionigeria.gov.ng/2019/08/15/ortom-commends-pmb-for-renaming-university-after-j-s-tarka/ Federal University of Agriculture]</ref>
* [[University of Mkar]]<ref>{{Cite web|url=https://www.4icu.org/ng/benue/|title=Top Universities in Benue {{!}} 2018 Nigeria University Ranking|website=www.4icu.org|language=en|access-date=2018-07-03}}</ref>
* [[College of Education,Katsina-Ala]] [https://guardian.ng/tag/college-of-education-katsina-ala/]
== Shahararrun mutane ==
* [[George Akume]]
* [[David Mark]]
* [[Daniel Amokachi]]
* [[Lawrence Onoja]]
* [[Gabriel Suswam]]
* [[Samuel Ortom]]
* [[Paul Orhii]]
* [[Iorchia Ayu]]
* [[Aper Aku]]
* [[Orshio Adasu]]
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
3yjnxenwrw3xkfpgp0p30qdc0ux2nfe
165214
165213
2022-08-09T22:56:45Z
Uncle Bash007
9891
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
== Tattalin arziki ==
=== Albarkatun noma ===
Noma shine muhimmin al'amari na JIhar Benue, wanda fiye da kaso 70% na mutanen garin manoma ne. Hakan yasa Jihar Benue ta zamo tushen samar da abincin Najeriya. Mafi akasarin manoman yankin basu da ilimin noma na zamani saboda haka ana bukatan bunkusa sashin noma a yankin. Ana kara amfani da hanyoyin noma na kasashen waje, taki, ingantaccen iri da makamantansu. Muhimman albarkatu na siyarwa sun hada da; [[waken suya]], [[shinkafa]], [[gyaɗa]], [[mangoro]], [[Manja]], [[Barkono]], [[Tumatir]], da dai sauransu.
Sauran albarkatu sun hada da; [[Doya]], [[Dankali]], [[Rogo]], [[Wake]], [[Masara]], [[Dawa]], [[Gero]], kayan ganye da makamantan su. Akwai karancin hanyoyin noman rani.
Fannin kiwo kuwa akwai dabbobi kaman [[Saniya]], [[Aladu]], kaji, da akuyoyi da makamantansu.
Kasuwar doya na "Zaki Ibiam International Yam Market" shine kasuwa mafi girma da ake saida abinci iri daya tal.<ref>"In Zaki Biam, Nigeria's Largest Mono-Product Market". ''Folio Nigeria''. 25 June 2020. Retrieved 17 August 2020.</ref>
=== Kasuwanci da ma'aikatu ===
Ana gudanar da harkokin banki saboda akwai reshe na kowanne banki na Najeriya tare da reshe na Babban Bankin Najeriya (CBN) a Makurdi. Akwai kuma Kamfanin Siminti na Dangote dake wanda ke jihar kuma yana samarwa tsirarun mutane aikin yi.
Kiyasin ayyuka na jihar kamar hake: kaso 75% manoma, kaso 10% 'yan kasuwa, kaso 6% ma'aikatan gwamnatu, kaso 9% masu sana'ar kansu.
Jihar Benue na iya daukan ma'aikatu a sassan noma da albarkatu duk da cewa ba'a fara hakosu ba har yanzu.
=== Kayan more rayuwa da zurga-zurga ===
Kasancewar Jihar Benue a tsakiyar Najeriya tare da wanzuwar gadoji guda biyu akan manyan ruwa [[Benue (kogi)|Kogin Benue)]] da [[Kogin Katsina Ala]] yasa jihar ta zamo mahadar hanyoyi a yankin. Manyan tituna sun hada Yankin Gashin Najeriya da na Arewa da Arewa maso Gabas. Gwamnatin yanzu ta mayar da hankali wajen gina tituna a babban birnin jihar da sauran sassan jihar. Akwai tituna masu kyau a jihar.<ref>"Benue State History, LGA and Senatorial Districts". ''Aziza Goodnews''. 8 October 2019. Retrieved 8 February 2022.</ref>
Gwamnatin jihar na kan gyaran filin jirgin sama na Makurdi don zama daya daga cikin manyan tashoshin sufuri kayan abinci a kasar.
Rafukan Kogin Benue da kuma Katsina-Ala na bukatar a gyara hanyar ruwan kuma a tashohin jirgin ruwa na zamani da aka gina [[Makurdi]], Turan, Buruku da kuma [[Katsina Ala River|Katsina-Ala]] suna taimakawa wajen daukan kaya zuwa sauran sassan kasar.
Tashar jirgin kasa na Gabas na hada garuruwan [[Makurdi]], [[Otukpo]], Taraku, Utonkon da [[Igumale]] da sauran sassan kasar. Tsawon titin na jihar ya kai 180km.
=== Wutar Lantarki ===
Jihar Benue kamar dai kowacce jiha ta Najeriya na fuskantar matsalolin rashin isashen wutan lantarki, wurare kadan ne kawai kamar markurdi, Otukpo and Gboko ke samun kaso 60% na wutan jihar. Kamfanoni na da wasu hanyoyin samun wutansu.
=== Sadarwa ===
Jihar Benue na da kayan samar da sadarwa na waya. Sannan Akwai gidajen rediyo 5 da gidajen TV biyu a jihar.
=== Yawon bude idanu da shakatawa ===
Jihar Benue na da wuraren ziyara da dama wajen bude idanu wanda har yanzu ba'a fara amfani dasu ba. Jihar na bunkasa wuraren bude idanu don masu ziyara ta hanyar samar da kayan more rayuwa a yankin.
Shirye-shiryen habaka tituna, sabis na waya da kuma imel, wutar lantarki, ingantaccen ruwan sha, wuraren more rayuwa da amsar baki na mutanen gari zai bude dama ga masu son ziyarar garin. An gina wajen shakatawa da kuma Zoo a birnin Makurdi. Akwai wurin namun daji a lkwe tare da zauren taro da dakuna da aciki. wuraren bude idanu na jihar na iya kasuwa zuwa wuraren kimiyya, wuraren tarihi da kuma bukukuwan gargajiya.
Wuraren ziyara na zahiri sun hada da tuddai da hawa kamar su Ikyogen, Abande, Ngokur, Mkar, Ushongo da kuma Harga. Akwai kuma kasurgumin daji mai manyan itace da ke yankin Tse-Mker wanda ke dauke da mugayen namun daji kamar macizan python. Gurgul wani masaukar ruwa ne (waterfall) dake Katsina Ala. A lokutan rani, yawan ruwa a Kogin Benue da rafin Katsina Ala kan rage, inda yage bada gabar ruwa da yashi mai taushi. Ana amfani da ruwa wurin shakatawa da wasan karamin jirgin ruwa.<ref>"Culture & Tourism". ''nigeriaembassygermany.org''. Retrieved 8 February 2022.</ref> Akwai korama mai dumi a Orokam dake karamar hukumar [[Ogbadibo]]. A garuruwan Epwa-Ibilla, Andi-Ibilla, Uchenyum-Ibilla, Okochi-Uwokwu, Irachi-Uwokwu, Ette-Uda-Uwokwu, Odepa-Uwokwu, Igbegi-Ipinu-Uwokwu, Edde-Ibilla-Uwokwu, da kuma Ohuma-Uwokwu of Oju, akwai koramu na ruwa masu kyau.
Wuraren tarihi a jihar sun hada da kamfanin hada-hada na zamanin turawa wato ''Royal Niger Company Trading Stores'' dake Makurdi, da kuma Gbileve dake Katsina Ala.
Akwai kuma kasurgumin daji a yankin Utonkon da manyan itace, wanda ada take matsayin kasuwar cinikayyar bayi, amma yanzu akwai wuraren bauta na gargajiya da kuma kasuwanni na lokaci-lokaci. Akwai wurin bauta na gaigajiya wato Swem wanda ke yankin Kamaru a karamar hukumar [[Kwande]] inda ake tsammani daga nan ne mutanen Tivi suka samo asalinsu.
== Ilimi ==
Manyan makarantun jihar sun hada da:
* [[Akawe Torkula Polytechnic]], ATP, Makurdi.<ref>{{Cite web|date=2020-01-20|title=Benue govt converts institutions to Polytechnic|url=https://tribuneonlineng.com/benue-govt-converts-institutions-to-polytechnic/|access-date=2021-06-15|website=Tribune Online|language=en-GB}}</ref>
* [[Benue State Polytechnic]], Ugbokolo
* [[Benue State University]], Makurdi
* [[University of Agriculture, Makurdi]]<ref>Federal University of Health Science Otukpo [https://www.radionigeria.gov.ng/2019/08/15/ortom-commends-pmb-for-renaming-university-after-j-s-tarka/ Federal University of Agriculture]</ref>
* [[University of Mkar]]<ref>{{Cite web|url=https://www.4icu.org/ng/benue/|title=Top Universities in Benue {{!}} 2018 Nigeria University Ranking|website=www.4icu.org|language=en|access-date=2018-07-03}}</ref>
* [[College of Education,Katsina-Ala]] [https://guardian.ng/tag/college-of-education-katsina-ala/]
== Shahararrun mutane ==
* [[George Akume]]
* [[David Mark]]
* [[Daniel Amokachi]]
* [[Lawrence Onoja]]
* [[Gabriel Suswam]]
* [[Samuel Ortom]]
* [[Paul Orhii]]
* [[Iorchia Ayu]]
* [[Aper Aku]]
* [[Orshio Adasu]]
{{DEFAULTSORT:Benue}}
==Manazarta==
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
p0rmbnhksbisd07iy3ykz3jszi3nifd
165215
165214
2022-08-09T22:57:14Z
Uncle Bash007
9891
/* Shahararrun mutane */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
== Tattalin arziki ==
=== Albarkatun noma ===
Noma shine muhimmin al'amari na JIhar Benue, wanda fiye da kaso 70% na mutanen garin manoma ne. Hakan yasa Jihar Benue ta zamo tushen samar da abincin Najeriya. Mafi akasarin manoman yankin basu da ilimin noma na zamani saboda haka ana bukatan bunkusa sashin noma a yankin. Ana kara amfani da hanyoyin noma na kasashen waje, taki, ingantaccen iri da makamantansu. Muhimman albarkatu na siyarwa sun hada da; [[waken suya]], [[shinkafa]], [[gyaɗa]], [[mangoro]], [[Manja]], [[Barkono]], [[Tumatir]], da dai sauransu.
Sauran albarkatu sun hada da; [[Doya]], [[Dankali]], [[Rogo]], [[Wake]], [[Masara]], [[Dawa]], [[Gero]], kayan ganye da makamantan su. Akwai karancin hanyoyin noman rani.
Fannin kiwo kuwa akwai dabbobi kaman [[Saniya]], [[Aladu]], kaji, da akuyoyi da makamantansu.
Kasuwar doya na "Zaki Ibiam International Yam Market" shine kasuwa mafi girma da ake saida abinci iri daya tal.<ref>"In Zaki Biam, Nigeria's Largest Mono-Product Market". ''Folio Nigeria''. 25 June 2020. Retrieved 17 August 2020.</ref>
=== Kasuwanci da ma'aikatu ===
Ana gudanar da harkokin banki saboda akwai reshe na kowanne banki na Najeriya tare da reshe na Babban Bankin Najeriya (CBN) a Makurdi. Akwai kuma Kamfanin Siminti na Dangote dake wanda ke jihar kuma yana samarwa tsirarun mutane aikin yi.
Kiyasin ayyuka na jihar kamar hake: kaso 75% manoma, kaso 10% 'yan kasuwa, kaso 6% ma'aikatan gwamnatu, kaso 9% masu sana'ar kansu.
Jihar Benue na iya daukan ma'aikatu a sassan noma da albarkatu duk da cewa ba'a fara hakosu ba har yanzu.
=== Kayan more rayuwa da zurga-zurga ===
Kasancewar Jihar Benue a tsakiyar Najeriya tare da wanzuwar gadoji guda biyu akan manyan ruwa [[Benue (kogi)|Kogin Benue)]] da [[Kogin Katsina Ala]] yasa jihar ta zamo mahadar hanyoyi a yankin. Manyan tituna sun hada Yankin Gashin Najeriya da na Arewa da Arewa maso Gabas. Gwamnatin yanzu ta mayar da hankali wajen gina tituna a babban birnin jihar da sauran sassan jihar. Akwai tituna masu kyau a jihar.<ref>"Benue State History, LGA and Senatorial Districts". ''Aziza Goodnews''. 8 October 2019. Retrieved 8 February 2022.</ref>
Gwamnatin jihar na kan gyaran filin jirgin sama na Makurdi don zama daya daga cikin manyan tashoshin sufuri kayan abinci a kasar.
Rafukan Kogin Benue da kuma Katsina-Ala na bukatar a gyara hanyar ruwan kuma a tashohin jirgin ruwa na zamani da aka gina [[Makurdi]], Turan, Buruku da kuma [[Katsina Ala River|Katsina-Ala]] suna taimakawa wajen daukan kaya zuwa sauran sassan kasar.
Tashar jirgin kasa na Gabas na hada garuruwan [[Makurdi]], [[Otukpo]], Taraku, Utonkon da [[Igumale]] da sauran sassan kasar. Tsawon titin na jihar ya kai 180km.
=== Wutar Lantarki ===
Jihar Benue kamar dai kowacce jiha ta Najeriya na fuskantar matsalolin rashin isashen wutan lantarki, wurare kadan ne kawai kamar markurdi, Otukpo and Gboko ke samun kaso 60% na wutan jihar. Kamfanoni na da wasu hanyoyin samun wutansu.
=== Sadarwa ===
Jihar Benue na da kayan samar da sadarwa na waya. Sannan Akwai gidajen rediyo 5 da gidajen TV biyu a jihar.
=== Yawon bude idanu da shakatawa ===
Jihar Benue na da wuraren ziyara da dama wajen bude idanu wanda har yanzu ba'a fara amfani dasu ba. Jihar na bunkasa wuraren bude idanu don masu ziyara ta hanyar samar da kayan more rayuwa a yankin.
Shirye-shiryen habaka tituna, sabis na waya da kuma imel, wutar lantarki, ingantaccen ruwan sha, wuraren more rayuwa da amsar baki na mutanen gari zai bude dama ga masu son ziyarar garin. An gina wajen shakatawa da kuma Zoo a birnin Makurdi. Akwai wurin namun daji a lkwe tare da zauren taro da dakuna da aciki. wuraren bude idanu na jihar na iya kasuwa zuwa wuraren kimiyya, wuraren tarihi da kuma bukukuwan gargajiya.
Wuraren ziyara na zahiri sun hada da tuddai da hawa kamar su Ikyogen, Abande, Ngokur, Mkar, Ushongo da kuma Harga. Akwai kuma kasurgumin daji mai manyan itace da ke yankin Tse-Mker wanda ke dauke da mugayen namun daji kamar macizan python. Gurgul wani masaukar ruwa ne (waterfall) dake Katsina Ala. A lokutan rani, yawan ruwa a Kogin Benue da rafin Katsina Ala kan rage, inda yage bada gabar ruwa da yashi mai taushi. Ana amfani da ruwa wurin shakatawa da wasan karamin jirgin ruwa.<ref>"Culture & Tourism". ''nigeriaembassygermany.org''. Retrieved 8 February 2022.</ref> Akwai korama mai dumi a Orokam dake karamar hukumar [[Ogbadibo]]. A garuruwan Epwa-Ibilla, Andi-Ibilla, Uchenyum-Ibilla, Okochi-Uwokwu, Irachi-Uwokwu, Ette-Uda-Uwokwu, Odepa-Uwokwu, Igbegi-Ipinu-Uwokwu, Edde-Ibilla-Uwokwu, da kuma Ohuma-Uwokwu of Oju, akwai koramu na ruwa masu kyau.
Wuraren tarihi a jihar sun hada da kamfanin hada-hada na zamanin turawa wato ''Royal Niger Company Trading Stores'' dake Makurdi, da kuma Gbileve dake Katsina Ala.
Akwai kuma kasurgumin daji a yankin Utonkon da manyan itace, wanda ada take matsayin kasuwar cinikayyar bayi, amma yanzu akwai wuraren bauta na gargajiya da kuma kasuwanni na lokaci-lokaci. Akwai wurin bauta na gaigajiya wato Swem wanda ke yankin Kamaru a karamar hukumar [[Kwande]] inda ake tsammani daga nan ne mutanen Tivi suka samo asalinsu.
== Ilimi ==
Manyan makarantun jihar sun hada da:
* [[Akawe Torkula Polytechnic]], ATP, Makurdi.<ref>{{Cite web|date=2020-01-20|title=Benue govt converts institutions to Polytechnic|url=https://tribuneonlineng.com/benue-govt-converts-institutions-to-polytechnic/|access-date=2021-06-15|website=Tribune Online|language=en-GB}}</ref>
* [[Benue State Polytechnic]], Ugbokolo
* [[Benue State University]], Makurdi
* [[University of Agriculture, Makurdi]]<ref>Federal University of Health Science Otukpo [https://www.radionigeria.gov.ng/2019/08/15/ortom-commends-pmb-for-renaming-university-after-j-s-tarka/ Federal University of Agriculture]</ref>
* [[University of Mkar]]<ref>{{Cite web|url=https://www.4icu.org/ng/benue/|title=Top Universities in Benue {{!}} 2018 Nigeria University Ranking|website=www.4icu.org|language=en|access-date=2018-07-03}}</ref>
* [[College of Education,Katsina-Ala]] [https://guardian.ng/tag/college-of-education-katsina-ala/]
== Shahararrun mutane ==
* [[George Akume]]
* [[David Mark]]
* [[Daniel Amokachi]]
* [[Lawrence Onoja]]
* [[Gabriel Suswam]]
* [[Samuel Ortom]]
* [[Paul Orhii]]
* [[Iorchia Ayu]]
* [[Aper Aku]]
* [[Orshio Adasu]]
== Mahadar waje ==
{{DEFAULTSORT:Benue}}
==Manazarta==
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
kqplv1rl7zdkg3eo94alyp56vhrdrsh
165216
165215
2022-08-09T22:57:29Z
Uncle Bash007
9891
/* Mahadar waje */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
== Tattalin arziki ==
=== Albarkatun noma ===
Noma shine muhimmin al'amari na JIhar Benue, wanda fiye da kaso 70% na mutanen garin manoma ne. Hakan yasa Jihar Benue ta zamo tushen samar da abincin Najeriya. Mafi akasarin manoman yankin basu da ilimin noma na zamani saboda haka ana bukatan bunkusa sashin noma a yankin. Ana kara amfani da hanyoyin noma na kasashen waje, taki, ingantaccen iri da makamantansu. Muhimman albarkatu na siyarwa sun hada da; [[waken suya]], [[shinkafa]], [[gyaɗa]], [[mangoro]], [[Manja]], [[Barkono]], [[Tumatir]], da dai sauransu.
Sauran albarkatu sun hada da; [[Doya]], [[Dankali]], [[Rogo]], [[Wake]], [[Masara]], [[Dawa]], [[Gero]], kayan ganye da makamantan su. Akwai karancin hanyoyin noman rani.
Fannin kiwo kuwa akwai dabbobi kaman [[Saniya]], [[Aladu]], kaji, da akuyoyi da makamantansu.
Kasuwar doya na "Zaki Ibiam International Yam Market" shine kasuwa mafi girma da ake saida abinci iri daya tal.<ref>"In Zaki Biam, Nigeria's Largest Mono-Product Market". ''Folio Nigeria''. 25 June 2020. Retrieved 17 August 2020.</ref>
=== Kasuwanci da ma'aikatu ===
Ana gudanar da harkokin banki saboda akwai reshe na kowanne banki na Najeriya tare da reshe na Babban Bankin Najeriya (CBN) a Makurdi. Akwai kuma Kamfanin Siminti na Dangote dake wanda ke jihar kuma yana samarwa tsirarun mutane aikin yi.
Kiyasin ayyuka na jihar kamar hake: kaso 75% manoma, kaso 10% 'yan kasuwa, kaso 6% ma'aikatan gwamnatu, kaso 9% masu sana'ar kansu.
Jihar Benue na iya daukan ma'aikatu a sassan noma da albarkatu duk da cewa ba'a fara hakosu ba har yanzu.
=== Kayan more rayuwa da zurga-zurga ===
Kasancewar Jihar Benue a tsakiyar Najeriya tare da wanzuwar gadoji guda biyu akan manyan ruwa [[Benue (kogi)|Kogin Benue)]] da [[Kogin Katsina Ala]] yasa jihar ta zamo mahadar hanyoyi a yankin. Manyan tituna sun hada Yankin Gashin Najeriya da na Arewa da Arewa maso Gabas. Gwamnatin yanzu ta mayar da hankali wajen gina tituna a babban birnin jihar da sauran sassan jihar. Akwai tituna masu kyau a jihar.<ref>"Benue State History, LGA and Senatorial Districts". ''Aziza Goodnews''. 8 October 2019. Retrieved 8 February 2022.</ref>
Gwamnatin jihar na kan gyaran filin jirgin sama na Makurdi don zama daya daga cikin manyan tashoshin sufuri kayan abinci a kasar.
Rafukan Kogin Benue da kuma Katsina-Ala na bukatar a gyara hanyar ruwan kuma a tashohin jirgin ruwa na zamani da aka gina [[Makurdi]], Turan, Buruku da kuma [[Katsina Ala River|Katsina-Ala]] suna taimakawa wajen daukan kaya zuwa sauran sassan kasar.
Tashar jirgin kasa na Gabas na hada garuruwan [[Makurdi]], [[Otukpo]], Taraku, Utonkon da [[Igumale]] da sauran sassan kasar. Tsawon titin na jihar ya kai 180km.
=== Wutar Lantarki ===
Jihar Benue kamar dai kowacce jiha ta Najeriya na fuskantar matsalolin rashin isashen wutan lantarki, wurare kadan ne kawai kamar markurdi, Otukpo and Gboko ke samun kaso 60% na wutan jihar. Kamfanoni na da wasu hanyoyin samun wutansu.
=== Sadarwa ===
Jihar Benue na da kayan samar da sadarwa na waya. Sannan Akwai gidajen rediyo 5 da gidajen TV biyu a jihar.
=== Yawon bude idanu da shakatawa ===
Jihar Benue na da wuraren ziyara da dama wajen bude idanu wanda har yanzu ba'a fara amfani dasu ba. Jihar na bunkasa wuraren bude idanu don masu ziyara ta hanyar samar da kayan more rayuwa a yankin.
Shirye-shiryen habaka tituna, sabis na waya da kuma imel, wutar lantarki, ingantaccen ruwan sha, wuraren more rayuwa da amsar baki na mutanen gari zai bude dama ga masu son ziyarar garin. An gina wajen shakatawa da kuma Zoo a birnin Makurdi. Akwai wurin namun daji a lkwe tare da zauren taro da dakuna da aciki. wuraren bude idanu na jihar na iya kasuwa zuwa wuraren kimiyya, wuraren tarihi da kuma bukukuwan gargajiya.
Wuraren ziyara na zahiri sun hada da tuddai da hawa kamar su Ikyogen, Abande, Ngokur, Mkar, Ushongo da kuma Harga. Akwai kuma kasurgumin daji mai manyan itace da ke yankin Tse-Mker wanda ke dauke da mugayen namun daji kamar macizan python. Gurgul wani masaukar ruwa ne (waterfall) dake Katsina Ala. A lokutan rani, yawan ruwa a Kogin Benue da rafin Katsina Ala kan rage, inda yage bada gabar ruwa da yashi mai taushi. Ana amfani da ruwa wurin shakatawa da wasan karamin jirgin ruwa.<ref>"Culture & Tourism". ''nigeriaembassygermany.org''. Retrieved 8 February 2022.</ref> Akwai korama mai dumi a Orokam dake karamar hukumar [[Ogbadibo]]. A garuruwan Epwa-Ibilla, Andi-Ibilla, Uchenyum-Ibilla, Okochi-Uwokwu, Irachi-Uwokwu, Ette-Uda-Uwokwu, Odepa-Uwokwu, Igbegi-Ipinu-Uwokwu, Edde-Ibilla-Uwokwu, da kuma Ohuma-Uwokwu of Oju, akwai koramu na ruwa masu kyau.
Wuraren tarihi a jihar sun hada da kamfanin hada-hada na zamanin turawa wato ''Royal Niger Company Trading Stores'' dake Makurdi, da kuma Gbileve dake Katsina Ala.
Akwai kuma kasurgumin daji a yankin Utonkon da manyan itace, wanda ada take matsayin kasuwar cinikayyar bayi, amma yanzu akwai wuraren bauta na gargajiya da kuma kasuwanni na lokaci-lokaci. Akwai wurin bauta na gaigajiya wato Swem wanda ke yankin Kamaru a karamar hukumar [[Kwande]] inda ake tsammani daga nan ne mutanen Tivi suka samo asalinsu.
== Ilimi ==
Manyan makarantun jihar sun hada da:
* [[Akawe Torkula Polytechnic]], ATP, Makurdi.<ref>{{Cite web|date=2020-01-20|title=Benue govt converts institutions to Polytechnic|url=https://tribuneonlineng.com/benue-govt-converts-institutions-to-polytechnic/|access-date=2021-06-15|website=Tribune Online|language=en-GB}}</ref>
* [[Benue State Polytechnic]], Ugbokolo
* [[Benue State University]], Makurdi
* [[University of Agriculture, Makurdi]]<ref>Federal University of Health Science Otukpo [https://www.radionigeria.gov.ng/2019/08/15/ortom-commends-pmb-for-renaming-university-after-j-s-tarka/ Federal University of Agriculture]</ref>
* [[University of Mkar]]<ref>{{Cite web|url=https://www.4icu.org/ng/benue/|title=Top Universities in Benue {{!}} 2018 Nigeria University Ranking|website=www.4icu.org|language=en|access-date=2018-07-03}}</ref>
* [[College of Education,Katsina-Ala]] [https://guardian.ng/tag/college-of-education-katsina-ala/]
== Shahararrun mutane ==
* [[George Akume]]
* [[David Mark]]
* [[Daniel Amokachi]]
* [[Lawrence Onoja]]
* [[Gabriel Suswam]]
* [[Samuel Ortom]]
* [[Paul Orhii]]
* [[Iorchia Ayu]]
* [[Aper Aku]]
* [[Orshio Adasu]]
== Mahadar waje ==
* Official Benue State website
* {{Cite web|title=Benue State Executive Council|work=Library of Congress Africa Pamphlet Collection – Flickr|date=2 May 2014|access-date=12 May 2014|url=https://www.flickr.com/photos/pohick2/14153170881/in/set-72157644200924229}}
* {{Cite web|title=Benue State Executive Council – Members and Special Advisers|work=Library of Congress Africa Pamphlet Collection – Flickr|date=2 May 2014|access-date=12 May 2014|url=https://www.flickr.com/photos/pohick2/13969845149/in/set-72157644200924229}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
==Manazarta==
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
d4psjm32xccqf2ya3xnhno79sv2evjd
165217
165216
2022-08-09T22:57:54Z
Uncle Bash007
9891
/* Mahadar waje */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Benue-State-University makurdi.jpg|thumb|Jami'ar Makurdi Benue]]
[[File:Benue state contingent 1.jpg|thumb|Al'ummar Benue a bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Benue''' (ko Binuwai) jiha ce dake yankin [[Arewa ta Tsakiya (Najeriya)|Arewa ta Tsakiya]] a [[Najeriya]], dake da yawan mutane kimanin mutum 4,253,641 bisa kidayar 2006. An kirkiri jihar ne a shekarar 1976<ref>"Benue at 46: Like Winston Churchill, like Samuel Ortom". ''TheCable''. 4 February 2022. Retrieved 18 March 2022.</ref> tare da sauran jihohi 7 da aka kirkira a wancan lokacin. Jihar ta samo sunanta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] wanda itace kogi na biyu a girma a Najeriya.<ref>"Historical Background – I am Benue". Retrieved 7 February 2022.</ref> Sunan Benue ta samo asaline daga kalmar Bantoid "Beer Noræ. Ma'ana, ruwa na dabbar Hipopotamus. Jihar ta hada iyaka da Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas.<ref>"Benue State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 14 June2021.</ref> Mutanen [[Tiv]], [[Mutanen Idoma|mutanen Idoma]], [[Igede|mutanen Igede]] da [[Harshen Etulo|mutanen Etolu]] ke zaune a jihar. Babban birnin jihar itace [[Makurdi]].<ref>"Makurdi | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 19 April 2019.</ref> Benue jiha ce mai albarkar noma, yawancin abubuwan da ake shukawa a jihar sun hada da: lemu, [[Mangoro|mangoro]], [[Dankali|dankali]], [[Rogo|rogo]], [[Waken suya|ken suya]], [[Dawa|dawa]], [[Doya|doya]], [[Riɗi|ridi]], [[Shinkafa|shinkafa]], [[Gyaɗa|yaɗa]] da kuma kwakwan manja.
Jihar Benue ta yau ta samo asaline daga wani sashi da aka ciro daga [[Yankin Arewacin Najeriya]] a farkon karni na 20. A da anan kiranin yankin da suna Gundumar Munshi, kafin shekarar 1918, lokacin aka fara kiranta da sunan dawwamammen al'amari na yankin wato [[Benue (kogi)|Kogin Benue]].<ref>"Benue | Nigeria". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 15 June 2021.</ref>
Jihar Benue ta samo asalin sunan ta ne daga [[Benue (kogi)|Kogin Benue]], kuma an kirkire ta ne daga cikin [[Jihar Benue-Plateau]] a shekarar 1976. A cikin shekara ta 1991 ne aka yanke wasu yankuna daga Jihar Benue (yawancin yankunan yaren Ighala) da kuma sassan Jihar Kwara wajen kirkirar sabuwar Jihar [[Kogi]]. Ana samun Inyamurai a yankunan dake iyakar jihar kamar kananan hukumomin [[Obi, Nigeria|Obi]], [[Oju, Nigeria|Oju]] da dai sauransu. Ana kiranta da "Zuciyar Yankin Tsakiyar Najeriya" ko kuma "Wurin shakatawar Yankin Tsakiyar Najeriya" dake arewacin [[Neja (kogi)|Kogin Neja]]. Birinin [[Otukpo]], babban birnin al'adu da gudanarwa na [[mutanen Idoma]] ana kiranta da "zuciyar zaki kuma kasar gwarzaye".<ref>"Idoma International Carnival gradually revving into cultural hub". ''The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News''. 28 January 2018. Retrieved 2 August 2021.</ref>
[[Samuel Ortom]] ne gwamnan jihar, tare da [[Benson Abounu]] a matsayin mataimakinshi. Dukkaninsu an zabe su ne a karkashin jam'iyyar APC, amma daga baya sun sauya sheka zuwa jam'iyyar PDP.
== Tarihin Jihar Benue ==
=== Tsarin mutane da yaduwarsu ===
Jihar Benue wacce ke yankin Arewa ta Tsakiya na da yawan mutane kimanin 4,253,641 dangane da kidayar shekara ta 2006, tare da yaduwar mutane na mutum 99 a duk km<sup>2</sup>. Hakan yasa jihar ta zamo ta tara a yawan jama'a a Najeriya. Duk da haka, akwai bambanci tsakanin yawan mutane dangane da kananan hukumomin jihar.<ref>National Population Commission. "National Population Census Statistics". ''National Population Commission''.</ref>
Akwai yankunan dake da karancin yaduwar mutane kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Gwer East]], [[Ohimini]], [[Katsina-Ala]], [[Apa, Nigeria|Apa]], [[Logo, Nigeria|Logo]] da kuma [[Agatu]], duka suna kasa da mutum 70 a duk bayan km<sup>2</sup>. Karamar hukumar Makurdi na da fiye da mutum 380 a duk bayan km<sup>2</sup>. Maza na da kaso 49.8% na yawan jama'ar jihar, yayin da su kuma mata ke da kaso 50.2%.
=== Tsarin zamantakewa da habakar birane ===
Jihar Benue ta rasa al'ummar ta musamman tun lokacin cinikayyar bayi. Maf akasari jihar kauye ce tare da kwararan gidaje yawanci masu kananan harabu wanda yawansu ke kai mutum 630 kuma mafi akasarinsu manoma ne.
Cigaban birane a jihar bata da alaka da lokacin turawan mulkin mallaka. Tsirarun yankunan da suka cigaba lokacin mulkin mallaka sun kasance kanana (kasa da mutum 30,000) har zuwa lokacin da aka kirkiri Jihar Benue a 1976.
Ana iya kasa Jihar Benue zuwa gida uku dangane da yawan mutane. Kashi na farko suna da yawan mutane kimanin 80,000 zuwa 500,000, kamar [[Makurdi]] babban birnin jiha, da kuma [[Gboko]] da [[Otukpo]], cibiyoyin manyan kabilu guda biyu masu yawan mutane kimanin mutum 125,944 da 88,958. Kashi na biyu sun hada da birane masu yawan mutane tsakanin 20,000 zuwa 50,000, kamar su [[Katsina-Ala]], [[Ukum|Zaki-Biam]], [[Ukum]], da kuma [[Kwande|Adikpo, Kwande]] (wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi ne). Kashi na uku kuma sun hada da yankuna masu yawan mutane tsakanin mutum 10,000 zuwa 19,000, kamar su [[Vandeikya]], Lessel, Ihugh, [[Naka Benue Nigeria|Naka]], Adoka, Aliade, Okpoga, [[Igumale]], [[Oju, Nigeria|Oju]], Utonkon, Ugbokolo, Wannune, Ugbokpo, [[Otukpa]], [[Ugba]] da Korinya ((wadannan sun kasance cibiyoyin kananan hukumomi da gundumomi na dan baya-bayan nan). Wasu daga cikin sabbin kananan hukumomi sun hada da mutane kasa da 10,000, kamar su Tse-Agberaba, Gbajimba, [[Buruku]], Idekpa, Obagaji da kuma Obarikeito. Yawancin yankunan kauyuka suna dogara ne akan noma, da kuma sauran muhimman hidimominsu sun ta'allaka ne da biranen jihar. Jihar Benue bata da matsalar tsayayyar babban birni, hasali ma, yankuna uku suke aiwatar da muhimman harkokin sarrafe sarrafe da kasuwanci, sune: [[Makurdi]], [[Gboko]] da [[Otukpo]]. Sun kasance tsaffin birane kuma suna cigaba fiye da sauran kananan yankunan.
An kirkiri Jihar Benue a ranar 3 ga watan Febrerun 1976, kuma an kirkire ta ne a lokacin mulkin soja na [[Murtala Mohammed|General Murtala Mohammed]], wanda ya kara yawan jihohi daga 13 zuwa 19. An sauya iyakokinta bayan kirkirar sabuwar jihar [[Kogi]]. Jihar Benue a yau na da kananan hukumomi 23 wanda gundumomin kananan hukumomi ke gudanar da su.
=== Yanayin kasa da muhalli ===
Jihar Benue na zaune a kasar Kogin Benue da ke tsakiyar kasar Najeriya. Lambobinta na wuri sune longitude 7° 47' da kuma 10° 0' Gabas, Latitude 6° 25' and 8° 8' Arewa. Kuma ta hada iyakoki da jihohi biyar Jihar [[Nasarawa]] daga arewa; Jihar [[Taraba]] daga gabas, Jihar [[Kogi]] daga yamma, Jihar [[Enugu (jiha)]] daga kudu maso yamma; Jihar [[Ebonyi]] da Jihar [[Cross River]] daga kudu, da kuma iyaka ta kasa da kasa da kasar [[Kamaru]] daga kudu maso gabas. Benue ta mamaye filin kasa 34,059sqkm.
=== Tsarin kasa ===
Dangane da kasafin yanayi na Köppen, Jihar Benue ta fada cikin kasafin AW, kuma tana fuskantar lokuta guda biyu, lokacin rani da lokacin damina. Lokacin damina na kasancewa tsakanin watannin Aprelu da Oktoba, tare da ruwa mai yawan 100-200mm a duk shekara. Lokacin rani kuwa na farawa ne daga watan Nuwamba ya kare a watan Mayu. Yanayin zafi/sanyi na faduwa tsakanin 21 – 37 degrees Celsius duk shekara. Yankin gabashin jihar kusa da tsaunin Obudu-Cameroun na fuskantar sanyi fiye da kowanne sashi na jihar (irin sanyin Plateau Jos).
=== Ma'adinai ===
Jihar na da arzikin ma'adinai iri-ri, wanda ke wanzuwa a kananan hukumomi daban daban na jihar. Ana samun farar kasa a yankin Tse-Kucha kasa da [[Gboko]], [[Kaolinite]] a [[Otukpo]]. Sauran ma'adinai sun hada da; [[Baryte]], [[Gypsum]], [[Feldspar]], [[Wolframite]], [[Kaolinite]], mineral salt da kuma [[Gemstone]].
=== Arzikin kasa ===
Ana kiran Jihar Benue da "kwandon abincin jiha" saboda arzkin noma da take dashi yayinda ake noma [[doya]], [[shinkafa]], [[wake]], [[rogo]], [[dankali]], [[masara]], [[waken suya]], [[gero]], [[dawa]], [[riɗi]], cocoyam da dai sauransu. Jihar ta kwashe kaso 70% na yawan waken suya da ake nomawa a Najeriya.
Noma shine muhimmin tattalin arzikin jihar, inda kusan kashi 75% na manoman jihar sun dogara da shi. Har wayau, jihar na takama da daya daga cikin manyan rafuka dake Najeriya, wana ke da amfani ta fuskar sana'ar kifi, busashen kifi, noman rani, da kuma hanyoyin sufuri na ruwa.
Daji ya mamaye sashin kudancin jihar, wanda ke samar da bishiyoyi don yin timba, kuma ta samar da muhalli ga wasu dabbobi da dangunan su. Jihar ta haka, na da damar habaka daji da gandun daji.
=== Tudu da kwari ===
Kasar jihar kwari ce (matsakaicin mitotci 100m-250m) da tuddai kanana kamar [[List of inselbergs|inselbergs]], [[Hillock|Knoll]], [[Laterite]] da dai sauransu. Sannan yankunan kananan hukumomi [[Kwande]] da [[Oju, Nigeria|Oju]] na kan matsakaicin tudu. Kogin Benue na daga cikin muhimmin wuri a jihar. Akwai kuma [[Kogin Katsina Ala]] wanda shine babban sashin Kogin Benue, sannan akwai kananan rafuka kamar Mkomon, [[Amile]], [[Duru]], Loko Konshisha, Kpa, [[Okpokwu]], Mu, Be, Aya, Apa Ogede da kuma [[Ombi]]. Magunansu na da kududdufai da kuma koramu wanda ake amfani dasu wajen noman rani.
Mafi akasarin ruwayen jihar Benue na gudana ne dangane da lokaci (rani ko damuna). A dalilin haka ana samun karancin ruwa a lokacin rani a kananan hukumomi kamar [[Guma, Nigeria|Guma]], [[Okpokwu]], [[Ogbadibo]], [[Gwer West]] (Naka, Najeriya) da kuma [[Oju, Nigeria|Oju]].
== Mutane da al'adu ==
Jihar na da mutane da al'adu iri iri, kamar su: [[Tiv]], [[Mutanen Idoma]], [[Igede]], [[Harshen Etulo|Etulo]], Abakpa, [[Jukunawa|Jukun]] [[Hausawa]], [[Inyamurai]], Akweya da kuma Nyifon. Kabilar Tiv sun mamaye kananan hukumomi 14, inda yarukan Etulo, Jukun, [[Idoma people|Idoma]], [[Igede language|Igede]], [[Igbo people|Igbo]], Akweya da Nyifon suka mamaye kananan hukumomi 9.
Mafi akasarin mutanen Tiv manoma ne, wadanda ke kusa da ruwa kuma suna harkokin kamun kifi a matsayin sana'arsu na farko ko muhimmin sana'a na biyu. An san mutanen jihar da wasa da kuma tarar baki da kuma al'adu na arziki.
=== Shugabanni na gargajiya ===
Gwamnatin Jihar Benue na girmama shugabanni na gargajiya dangane da muhimman rawar da suke takawa a matsayin jagorori kuma silar cigaban jihar. Har ila yau, ana girmama matsayinsu na tabbatar da zaman lafiya da aminci daga tushen zamantakewa. Domin inganta gudummuwarsu acikin harkokin jihar, gwamnatin jihar ta tsara majalisu uku na shuwagabannin gargajiya da suka hada da: ''Local Government Area Traditional Councils, Area Traditional Councils'' da kuma ''the State Council of Chiefs'' tare da Sarkin Tivi a matsayin chiyaman.
=== Al'adu ===
Jihar Benue ta gaji al'adu da dama wadanda suka kunshi kaya masu launuka iri iri, dodannin maskured, raye-raye da wake-wake. Raye-rayen gargajiya na Jihar Benue sun samu yabo a tarukan kasa da na duniya baki daya. Raye-rayen da sukayi fice sun hada da Ingyough, [[Ange]], Anchanakupa, Swange da Ogirinya da dai sauransu.
Wadannan al'adu na addinai da zamantakewa da raye-raye da kaloli na da amfani ga masu yawan bude idanu. Bikin iyaye da kakanni na Alekwu na mutanen Idoma misali, suna dauka cewa iyayensu da kakanninsu na zuwa don saduwa da masu rai ta hanyar dodunan maskured.
Akwai kuma bikin Doya na I''gede-Agba Yam Festival'' wanda mutanen Igede na karamar hukumar [[Oju, Nigeria|Oju]] da [[Obi, Nigeria|Obi]] ke yi a duk zagoyar watan Satumba. Sannan akwai ranar mutanen Tivi (Tiv Day), biki ne na daure-dauren aure da gasar rawa (misali, rawar Swange) na da kayatarwa sosai. Har ila yau, akwai kuma wasan mutanen Tiv mai kayatarwa wato [[Kwagh-Hir]].
Rayuwar Jihar Benue ta kunshi abubuwa da wuraren nishadi iri-iri. Bayan wuraren hutawa, gabar teku, raye-raye da maskurade da aka lissafo a sama, manya-mayan otel dake [[Makurdi]], , [[Gboko]] da [[Otukpo]] na da kayan motsa jini acikinsu. Akwai kuma wuraren wasan gof kamar su: Makurdi Club, Railway Club, Police Club da Air Force Club, inda ake saida kayan sha da kuma wasanni iri-iri.
Akwai wurin wasan kwaikwayo ingantacce, waurin wasanni na zamani, kamar su [[Aper Aku Stadium]], wanda ke da filayen wasan tennis, kwallon kwando, kwallon volley ball da kwallon hannu, sannan akwai wurin wasanni daka da kududdufi na wanka na zamani a Makurdi. Akwai kananan filayen wasan kwallon kafa a [[Gboko]] (J. S. Tarka Stadium), [[Katsina-Ala]], Adikpo, [[Vandeikya]] da kuma [[Otukpo]]. Gasar BCC Lawn Tennis na jawo 'yan kallo daga sassa daban daban na jihar. Jihar Benue na da manya manyan kungiyoyin wasannin kwallon kafa kamar su [[Lobi Stars F.C.]] a Sashin wasanni na 1, [[BCC Lions FC]] a sashin wasanni na biyu, da kungiyar wasan kwallon kwando na Mark mentors.
== Babban Birnin Jihar ==
Makurdi, wato babban birnin jihar ta samo asali daga shekarar 1927 kuma an habaka ta a karni na ashirin. A matsayinta na jiha mai gabar teku, ta janyo ra'ayin kamfanoni da dama kaman su [[United Africa Company of Nigeria]] da kuma [[John Holt plc]]. Birnin ta kara habaka ne musamman lokacin da aka kammala gadar jirgin ruwa a shekarar 1932. A shekarar 1976, garin ta zamo babban birnin Jihar Benue ta yau.
Kogin Benue ta raba birnin zuwa gida biyu, gabar arewa da na kudu, wanda gada biyu ta hade su; [[Tsohon Gadar, Makurdi]] wacce aka gina a 1932, da kuma gadar ''dual carriage bridge'' da aka bude a 1978.
Kudancin birnin sun hada da unguwanni kamar su: Central Ward, Old GRA, Ankpa Ward, Wadata Ward, High Level, Wurukum (Low Level), New GRA etc. Gine-gine masu muhimmanci a yankin nan sun hada da: Gidan gwamnati, Sakateriya ta Jiha, Sakateriya ta kasa, helikwatan yanki na Babban Bankin Najeria, Bankunan 'yan kasuwa, Kamfanonin Layikan waya da Sadarwa, Helikwatan 'Yan sanda, Gidan Yarin Najeriya, filin wasan kwallon kafa na [[Aper Aku Stadium]], Sansanin Sojojin Sama na Najeriya Makurdi, Kasuwar Zamani na Makurdi, Medical Centre na Gwamnatin Tarayya, Tashar Jirgin Kasa na Najeriya, Kamfanin Wallafa Littattafai na Benue, Tashar Telebijin na Najeriya, Nigerian Postal service, Benue Hotels Makurdi, Benue Plaza hotel, Jam'iar Benue da sauran wurin sarrafa giya da makamantan su.
Arewacin gabar tekun kuwa na dauke da Jami'ar Tarayya na Noma, Makarantan Sojojin Najeriya na Injiniyanci, Helikwatan sojojin saman na 72 Airborne Battalion, Akawe Torkula Polytechnic (ATP), da kuma Helikwata ta Jiha Sashin Custom da Horarwa.
Za'a iya zuwa Makurdi a jirgi, ta titin jirgin kasa, titin mota, ruwa amma tashar jirgin sama na jihar bai aiki a yanzu. Hanyar zuwa arewacin Najeriya sune titunan Makurdi – Lafia – Jos. Hanyar shiga kudu kuwa itace ta titunan Makurdi – Otukpo – Enugu da kuma Makurdi – Yandev – Adikpo – Calabar.
Za'a iya gyara gabar [[Benue (kogi)|Kogin Benue]] don samar da wurin shakatawa. Shi kanshi rafin ana iya amfani dashi wajen hawa kwale-kwale, wanka da dai sauransu. Har wayau, akwai wurin ajiye dabbobi mai suna Makurdi Moratorium wanda ke dauke da dabbobi iri-iri harda wadanda ire-irensu basu da yawa.
== Gwamnati ==
Gwamnatin Jihar Benue ke gudanar da harkokin siyasar jihar tare da [[Samuel Ortom]] a matsayin gwamna.
[[File:Tiv Traditional drummers.jpg|thumb|Makadan gargajiya a Benue]]
[[File:Benue mission field.jpg|thumb|yan makaranta a benue]]
==Kananan Hukumomi==
Jihar Benué nada [[Kananan hukumomin Nijeriya| Kananan Hukumomi]] guda ashirin da uku(23). Sune:
{| class="wikitable"
|-
! Karamar Hukuma !! Cibiya
|-are
| [[Ado, Nigeria|Ado]] || Igumale
|-
| [[Agatu]] || Obagaji
|-
| [[Apa, Nigeria|Apa]] || Ugbokpo
|-
| [[Buruku]] || Buruku
|-
| [[Gboko]] || Gboko
|-
| [[Guma, Nigeria|Guma]] || Gbajimba
|-
| [[Gwer ta Gabas]] || Aliade
|-
| [[Gwer ta Yamma]] || Naka
|-
| [[Katsina-Ala]] || Katsina-Ala
|-
| [[Konshisha]] || Tse-Agberagba
|-
| [[Kwande]] || Adikpo
|-
| [[Logo, Nigeria|Logo]] || Ugba
|-
| [[Makurdi]] || Makurdi
|-
| [[Obi, Nigeria|Obi]] || Obarike-Ito
|-
| [[Ogbadibo]] || Otukpa
|-
| [[Ohimini]] || Idekpa
|-
| [[Oju, Nigeria|Oju]] || Anyuwogbu-ibilla
|-
| [[Okpokwu]] || Okpoga
|-
| [[Otukpo]] || Otukpo
|-
| [[Tarka, Nigeria|Tarka]] || Wannune
|-
| [[Ukum]] || Sankera
|-
| [[Ushongo]]|| Lessel
|-
| [[Vandeikya]] || Vandeikya
|-
|}
==Harsuna==
Harsunan Jihar Benue dangane da kananan hukumomin da ake amfani dasu:<ref name=e22>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/country/NG|title=Nigeria|work=Ethnologue|edition=22|access-date=2020-01-10}}</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Ado || Idoma; Igbo
|-
| Agatu || Idoma
|-
| Apa || Idoma
|-
| Buruku || Tiv; Nyifon; Etulo
|-
| Gboko || Tiv; Etulo
|-
| Guma || Tiv; Wapan
|-
| Gwer East || Tiv; Igede
|-
| Gwer West || Tiv; Idoma
|-
| Katsina-Ala || Tiv; Etulo; Jukum
|-
| Kwande || Tiv
|-
| Makurdi || Tiv; Basa; Wannu
|-
| Ogbadibo || Idoma
|-
| Ohimini || Idoma
|-
|Obi
|Igede; Idoma; Igbo
|-
| Oju || Igede; Igbo
|-
| Okpokwu || Idoma; Igbo
|-
| Otukpo || Idoma
|-
| Ushongo || Tiv
|-
| Vandeikya || Tiv; Bekwarra; Utugwang-Irungene-Afrike;
|}
== Tattalin arziki ==
=== Albarkatun noma ===
Noma shine muhimmin al'amari na JIhar Benue, wanda fiye da kaso 70% na mutanen garin manoma ne. Hakan yasa Jihar Benue ta zamo tushen samar da abincin Najeriya. Mafi akasarin manoman yankin basu da ilimin noma na zamani saboda haka ana bukatan bunkusa sashin noma a yankin. Ana kara amfani da hanyoyin noma na kasashen waje, taki, ingantaccen iri da makamantansu. Muhimman albarkatu na siyarwa sun hada da; [[waken suya]], [[shinkafa]], [[gyaɗa]], [[mangoro]], [[Manja]], [[Barkono]], [[Tumatir]], da dai sauransu.
Sauran albarkatu sun hada da; [[Doya]], [[Dankali]], [[Rogo]], [[Wake]], [[Masara]], [[Dawa]], [[Gero]], kayan ganye da makamantan su. Akwai karancin hanyoyin noman rani.
Fannin kiwo kuwa akwai dabbobi kaman [[Saniya]], [[Aladu]], kaji, da akuyoyi da makamantansu.
Kasuwar doya na "Zaki Ibiam International Yam Market" shine kasuwa mafi girma da ake saida abinci iri daya tal.<ref>"In Zaki Biam, Nigeria's Largest Mono-Product Market". ''Folio Nigeria''. 25 June 2020. Retrieved 17 August 2020.</ref>
=== Kasuwanci da ma'aikatu ===
Ana gudanar da harkokin banki saboda akwai reshe na kowanne banki na Najeriya tare da reshe na Babban Bankin Najeriya (CBN) a Makurdi. Akwai kuma Kamfanin Siminti na Dangote dake wanda ke jihar kuma yana samarwa tsirarun mutane aikin yi.
Kiyasin ayyuka na jihar kamar hake: kaso 75% manoma, kaso 10% 'yan kasuwa, kaso 6% ma'aikatan gwamnatu, kaso 9% masu sana'ar kansu.
Jihar Benue na iya daukan ma'aikatu a sassan noma da albarkatu duk da cewa ba'a fara hakosu ba har yanzu.
=== Kayan more rayuwa da zurga-zurga ===
Kasancewar Jihar Benue a tsakiyar Najeriya tare da wanzuwar gadoji guda biyu akan manyan ruwa [[Benue (kogi)|Kogin Benue)]] da [[Kogin Katsina Ala]] yasa jihar ta zamo mahadar hanyoyi a yankin. Manyan tituna sun hada Yankin Gashin Najeriya da na Arewa da Arewa maso Gabas. Gwamnatin yanzu ta mayar da hankali wajen gina tituna a babban birnin jihar da sauran sassan jihar. Akwai tituna masu kyau a jihar.<ref>"Benue State History, LGA and Senatorial Districts". ''Aziza Goodnews''. 8 October 2019. Retrieved 8 February 2022.</ref>
Gwamnatin jihar na kan gyaran filin jirgin sama na Makurdi don zama daya daga cikin manyan tashoshin sufuri kayan abinci a kasar.
Rafukan Kogin Benue da kuma Katsina-Ala na bukatar a gyara hanyar ruwan kuma a tashohin jirgin ruwa na zamani da aka gina [[Makurdi]], Turan, Buruku da kuma [[Katsina Ala River|Katsina-Ala]] suna taimakawa wajen daukan kaya zuwa sauran sassan kasar.
Tashar jirgin kasa na Gabas na hada garuruwan [[Makurdi]], [[Otukpo]], Taraku, Utonkon da [[Igumale]] da sauran sassan kasar. Tsawon titin na jihar ya kai 180km.
=== Wutar Lantarki ===
Jihar Benue kamar dai kowacce jiha ta Najeriya na fuskantar matsalolin rashin isashen wutan lantarki, wurare kadan ne kawai kamar markurdi, Otukpo and Gboko ke samun kaso 60% na wutan jihar. Kamfanoni na da wasu hanyoyin samun wutansu.
=== Sadarwa ===
Jihar Benue na da kayan samar da sadarwa na waya. Sannan Akwai gidajen rediyo 5 da gidajen TV biyu a jihar.
=== Yawon bude idanu da shakatawa ===
Jihar Benue na da wuraren ziyara da dama wajen bude idanu wanda har yanzu ba'a fara amfani dasu ba. Jihar na bunkasa wuraren bude idanu don masu ziyara ta hanyar samar da kayan more rayuwa a yankin.
Shirye-shiryen habaka tituna, sabis na waya da kuma imel, wutar lantarki, ingantaccen ruwan sha, wuraren more rayuwa da amsar baki na mutanen gari zai bude dama ga masu son ziyarar garin. An gina wajen shakatawa da kuma Zoo a birnin Makurdi. Akwai wurin namun daji a lkwe tare da zauren taro da dakuna da aciki. wuraren bude idanu na jihar na iya kasuwa zuwa wuraren kimiyya, wuraren tarihi da kuma bukukuwan gargajiya.
Wuraren ziyara na zahiri sun hada da tuddai da hawa kamar su Ikyogen, Abande, Ngokur, Mkar, Ushongo da kuma Harga. Akwai kuma kasurgumin daji mai manyan itace da ke yankin Tse-Mker wanda ke dauke da mugayen namun daji kamar macizan python. Gurgul wani masaukar ruwa ne (waterfall) dake Katsina Ala. A lokutan rani, yawan ruwa a Kogin Benue da rafin Katsina Ala kan rage, inda yage bada gabar ruwa da yashi mai taushi. Ana amfani da ruwa wurin shakatawa da wasan karamin jirgin ruwa.<ref>"Culture & Tourism". ''nigeriaembassygermany.org''. Retrieved 8 February 2022.</ref> Akwai korama mai dumi a Orokam dake karamar hukumar [[Ogbadibo]]. A garuruwan Epwa-Ibilla, Andi-Ibilla, Uchenyum-Ibilla, Okochi-Uwokwu, Irachi-Uwokwu, Ette-Uda-Uwokwu, Odepa-Uwokwu, Igbegi-Ipinu-Uwokwu, Edde-Ibilla-Uwokwu, da kuma Ohuma-Uwokwu of Oju, akwai koramu na ruwa masu kyau.
Wuraren tarihi a jihar sun hada da kamfanin hada-hada na zamanin turawa wato ''Royal Niger Company Trading Stores'' dake Makurdi, da kuma Gbileve dake Katsina Ala.
Akwai kuma kasurgumin daji a yankin Utonkon da manyan itace, wanda ada take matsayin kasuwar cinikayyar bayi, amma yanzu akwai wuraren bauta na gargajiya da kuma kasuwanni na lokaci-lokaci. Akwai wurin bauta na gaigajiya wato Swem wanda ke yankin Kamaru a karamar hukumar [[Kwande]] inda ake tsammani daga nan ne mutanen Tivi suka samo asalinsu.
== Ilimi ==
Manyan makarantun jihar sun hada da:
* [[Akawe Torkula Polytechnic]], ATP, Makurdi.<ref>{{Cite web|date=2020-01-20|title=Benue govt converts institutions to Polytechnic|url=https://tribuneonlineng.com/benue-govt-converts-institutions-to-polytechnic/|access-date=2021-06-15|website=Tribune Online|language=en-GB}}</ref>
* [[Benue State Polytechnic]], Ugbokolo
* [[Benue State University]], Makurdi
* [[University of Agriculture, Makurdi]]<ref>Federal University of Health Science Otukpo [https://www.radionigeria.gov.ng/2019/08/15/ortom-commends-pmb-for-renaming-university-after-j-s-tarka/ Federal University of Agriculture]</ref>
* [[University of Mkar]]<ref>{{Cite web|url=https://www.4icu.org/ng/benue/|title=Top Universities in Benue {{!}} 2018 Nigeria University Ranking|website=www.4icu.org|language=en|access-date=2018-07-03}}</ref>
* [[College of Education,Katsina-Ala]] [https://guardian.ng/tag/college-of-education-katsina-ala/]
== Shahararrun mutane ==
* [[George Akume]]
* [[David Mark]]
* [[Daniel Amokachi]]
* [[Lawrence Onoja]]
* [[Gabriel Suswam]]
* [[Samuel Ortom]]
* [[Paul Orhii]]
* [[Iorchia Ayu]]
* [[Aper Aku]]
* [[Orshio Adasu]]
== Mahadar waje ==
* Official Benue State website
* {{Cite web|title=Benue State Executive Council|work=Library of Congress Africa Pamphlet Collection – Flickr|date=2 May 2014|access-date=12 May 2014|url=https://www.flickr.com/photos/pohick2/14153170881/in/set-72157644200924229}}
* {{Cite web|title=Benue State Executive Council – Members and Special Advisers|work=Library of Congress Africa Pamphlet Collection – Flickr|date=2 May 2014|access-date=12 May 2014|url=https://www.flickr.com/photos/pohick2/13969845149/in/set-72157644200924229}}
{{DEFAULTSORT:Benue}}
==Manazarta==
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
osmedc1grgbbaszlv5jx9w6q985jz2l
Mohammed Ali Ndume
0
8964
165237
157026
2022-08-10T03:41:32Z
Mrymaa
13965
Karmin gyara
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Mohammed Ali Ndume''' shahararren ɗan siyasa ne a [[Nijeriya|Najeria]] Kuma Sanata ne dake wakiltar [[Kudancin Borno]] a [[jihar Borno]] majalisar dattawan [[Nijeriya|Najeriya]]. An haife shi a ranar 20 ga watan Nuwambar shekara ta alif1959) .<ref>https://punchng.com/borno-leaders-elders-root-for-ndume-as-senate-president/</ref><ref>https://www.premiumtimesng.com/news/top-news/334522-profile-ali-ndume-former-marketing-teacher-who-tried-to-be-senate-president.html</ref>
== Manazarta ==
{{Stub}}
{{DEFAULTSORT:Ndume, Mohammed Ali}}
[[Category:'Yan siyasan Najeriya]]
m8huvmrytvfesdnhnx8psnce7vcle1v
Mohammed Danjuma Goje
0
8999
165102
154556
2022-08-09T15:58:31Z
Umar Ahmad2345
13400
Gyara
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Mohammed Danjuma Goje''' (an haife shi a ranar 10 ga watan Oktoban shekarar alif ta 1952), a Pindiga, Akko,Jihar Gombe an zaɓe shi gwamnan [[Jihar Gombe]] a shekara ta 2003 ƙarƙashin jam'iyar PDP, ya kama aiki daga ranar 29th ga watan Mayu, shekara ta2003, ya sake cin zabe a karo na biyu a shekara ta 2007 ya kuma kammala a shekarar 2011. A yanzu ɗan jam'iyar [[All Progressives Congress]] (APC) kuma [[sanata]] mai ci daga Jihar Gombe.<ref>cite news
|first = Ayuba
|last = Hassan
|title = Governor Danjuma Goje @ 55
|url = http://www.leadershipnigeria.com/product_info.php?products_id=15999
|work = Leadership
|publisher = Leadership Newspapers Group Limited, Abuja
|date = 2007-10-23
|accessdate = 2007-10-23
|deadurl = yes
|archiveurl = https://web.archive.org/web/20071216103347/http://www.leadershipnigeria.com/product_info.php?products_id=15999
|archivedate = 2007-12-16
|df =
</ref>
A zaɓukan ga watan Afrilun shekara ta 2011, Muhammed Danjuma Goje ya nemi takarar zama Sanata mai wakiltar Gombe ta tsakiya karkashin tikitin jam'iyar PDP. Ya karanta [[kimiyyar Siyasa]] a [[Jami'ar Ahmadu Bello]] (ABU) da ke Zaria. Ya taba zama dan Majalisar [[Jihar Bauchi]] daga shekara ta alif 1979 zuwa shekara ta alif 1983. Goje ya rike Sakatare a ''National Institute For Medical Research'' dake [[Yaba]] [[Jihar Lagos]] a shekara ta 1984-1989. Ya kafa ta shi kamfanin mai suna, ''Zaina Nigeria Ltd'', a shekarar alif ta 1989-zuwa shekara ta 1999. Ya zama kamfanin suna ne daga sunan Mahaifiyarsa, Hajiya Zainab. Danjuma Goje ya nemi takarar kujerar Senator a [[Nigerian National Assembly]] a shekara ta alif 1998 daga nan ya zama Minister of State, Power and Steel daga shekarar alif ta 1999-2001 karkashin Shugaban cin [[Olusegun Obasanjo]].<ref>cite web
|url=http://www.vanguardngr.com/2011/04/presidential-contests-pdp-set-for-repeat-success-in-gombe/
|work=Vanguard
|title=Presidential contests: PDP set for repeat success in Gombe
|date=April 14, 2011
|author=John Bulus
|accessdate=2011-04-21</ref>.
== Manazarta ==
{{DEFAULTSORT: Gone, Danjuma}}
[[Category:'Yan siyasan Najeriya]]
[[Category:Gwamnonin jihar Gombe]]
[[Category:Hausawa]].
l7bfvrvghrhkxlizcg17uw9nly3685i
Gombe (birni)
0
9394
165094
142225
2022-08-09T15:01:37Z
Umar Ahmad2345
13400
Gyara
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Gombe''' [[Kananan Hukumomin Nijeriya|karamar hukuma]] ce dake [[Jihar Gombe]], a tsakiyar arewa maso gabashin [[Nijeriya]]. Itace Babban birnin [[Gombe (jiha)|Jihar Gombe]], kuma a nan ne fadar gwamnatin Jihar take, da wasu daga cikin manya manya ma'aikatun gwamnati. harma Fadar sarkin gari jihar ta gombe yana ananne.
{{Stub}}
[[Category: Kananan hukumomin jihar Gombe]]
[[Category: Biranen Najeriya]]
nk65inmmkga412d7m181fv29eb8lx0v
Annabi Isah
0
9892
165279
161781
2022-08-10T08:35:57Z
Ibrahim Sani Mustapha
15405
wikitext
text/x-wiki
[[File:Aqsa Mosque 1856.JPG|thumb|masallacin Qudus a shekara ta alif 1856]]
[[File:Al-Aqsa Mosque-Jerusalem.jpg|thumb|Masallacin Qudus a yanzu]]
[[File:Brooklyn Museum - Jesus Went Out into a Desert Place (Jésus va dans un endroit désert) - James Tissot - overall.jpg|thumb|wani wajen tarihi a jorisalam]]
[[File:Jerusalem-2013-Temple Mount-Domes of Yusuf Agha and the Rock.jpg|thumb|matan palasɗinawa a gefen Masallacin su]]
'''Annabi Isa (A.S)''' Na daya daga cikin [[Annabawa a Musulunci]]
==Nasabar Annabi Isah Alaihissalam (A.S)==
Sunan Babarsa Maryam Imrana. Sunan Mahaifiyarta Hannatu, Babanta yana cikin manyan mutane a cikin jama'ar Banu-Isra'ila harma shi ne yake limanci a Masallacin Qudus.
Yayin da matar Imrana ta sami ciki sata rika fatan abinda zata haifa ya zama namiji har ma ta yi bakance idan ta haifi namiji zai zama hadimin masallaci, amma data tashi haihuwa sai Allah ya bata 'ya mace.
Hannatu babar Maryam ta damu qwarai saboda bakancen da ta yi, amma duk da haka sai ta yi wa Allah godiya kuma ta ambace ta da suna Maryam, Ma'anarsa shi ne, '''WADDA BATA DA AIBI'''.
Iyayen Maryam sun rasu tana qarama saboda haka sai Annabi Zakariyya ya dauke ta ya cigaba da renonta, har ma ya gina mata daki na musamman a cikin Masallaci. Babu wanda yake shiga dakin sai shi. Nana Maryam tun tasowarta bata da wani aiki sai ibada dare da rana. Duk sanda Annabi Zakariyya ya kawo mata ziyara sai ya tarar da abinci da kayan marmari a wajenta, idan ya tambayeta wa ya kawo mata wannan sai ta ce: Daga Allah ne, domin Allah yana arzuta wanda ya so ba tare da hisabi ba.
[[File:The Birth Place of Jesus.jpg|thumb|kamar yadda tarihi ya nuna cewa nanne gurin da aka haifa Annabi Isah Alaihissalam]]
==Annabi Isah (A.S)==
Yayin da Nana Maryamu ta kai munzalin mata sai al'ada ta zo mata, saboda haka sai ta fita bayan gari wajen wata qorama don ta yi tsarki, sai Mala'ika Jibrilu ya zo mata a siffar wani saurayi daga Banu Isra'ila mais una Taqiyyu, shi wannan mutum ya yi qaurin suna da varna a wannan lokaci.
Allah Madaukakin Sarki ya ce, "Sai muka aika mata da ruhu (shi ne Ma'aika Jibrilu) ya je mata a surar saurayi, sai ta ce "Ni ina neman tsari da Ubangiji Rahamu daga gareka idan kai ne Taqiyyu."Sai Mala'ika Jibrilu ya ce, mata "Ni Manzon Ubangijinki ne, Allah ne ya aiko ni. Domin in ba ki kyautar da mai qwazo.
"Sai ta ce da shi: Ta ya ya zan sami xa, bayan wani mutum bai shafe ni ba, kuma ni ban tava yin alfasha ba? Sai ya ce: Haka al'amarin yake, haka Allah Ya hukunta, kuma wannan abu ne mai sauqi a wajen Allah.
Allah ya ce: "Za mu sanya shi ya zama izina a wajen mutane, kuma Rahama daga garemu, wannan lamari ne zartacce." (Surar Maryam, Aya ta 17)
Mala'ika Jibrilu yana gama wannan bayanin sai ya kama gefen rigarta ya yi busa a ciki, nan take sai Allah ya halicci Annabi Isah a cikin cikinta.
Malam wahabu ya ce: Tsakanin xaukar cikin Annabi isah da haife shi sa'a guda ne kawai, saboda faxin Allah Ta'ala ya ce, "Sai ta xauki cikinsa, sai ta tafi da shi wuri mai nisa, sai naquda ta zo mata a wajen kututturen dabino, sai ta ce: Ya kaitona dama na mutu kafin faruwar wanann na zama mantacciya abar mantawa."
Sai Allah ya ce; Sai muka kirata ta qarqashinta muka ce: Kada ki yi baqin ciki Allah ya gudano da qoramar ruwa a kusa da ke ki girgiza kututturen dabinon nan zai zubo miki da lubiya nunanniya, ki ci, ki sha, ki wakntar da hankalinki.
An ce wannan dabinon da ta girgiza shekararsa saba'in bai yi 'ya'ya ba, amma ana haihuwar Annabi Isah a kusa da shi nan take sai ya yi ganye ya fitar da 'ya'ya saboda mu'ujizar Annabi Isah (A.S.)
'''Ruwaya'''
* An ruwaito cewa; Yayin da Maryam ta je wajen mutanenta tana xauke da Annabi Isah (A.S.) sai suka ce; Ya ke Maryam lallai kin zo da babban lamari, ya 'yar'uwar Haruna mahaifinki ba mutumin banza ba ne, mahaifiyarki ma ba mutuniyar banza ba ce. Yayin da ta ji wannan zargi daga mutanenta sai ta yi musu nuni da Annabi Isah tana nufin su tambaye shi. Sai suka ce: Ta ya ya zamu yi magana da jariri a cikin zanin goyo?
Sai Allah ya buxi bakin Annabi Isah ya ce da su:
"Ni bawan Allah ne ya bani littafi yasan yani Manzo yayi albarka a gareni duk inda nake yayimin wasiyya da sallah da Zakka matukar ina raye, sannan da yin biyayya ga Mahaifiyata. Bai san yani shakiyyi mai tsaurin kai ba, farkon Kalmar da Annabi Isah ya fara magana da ita itace, ni bawan Allah ne domin yanke hanzari ga wadanda za suce shi dan Allah ne.
* Anruwaito cewea yayin da Annabi Isah ya girma sai yarika yawo aba yan kasa, baya zama da waje daya, saboda haka ma bai taba mallakar dakin kwana ba. Bare gida ko mata, ko abun hawa tufafinsa kuma jubbace ta sufi. Baya cin abinci sai daga kasabin Mahaifiyarsa ta kasance tana saka tufafi tasiyar suci abinci. a irin wayace-wayacen da yake yi ya je wani gari da ake cewa Nasira a qasar Sham, shida mahaifiyarsa suka zauna a can.
Saboda haka ne ake dan ganta mutanensa da sunan wannan garin ake ce musu '''NASARA'''.
==Mu'ujizar Raya Uzairu (A.S.)==
Malam Wahabu ya ce; Yayin da lamarin Annabi Isah ya shahara da cewa yana raya matacce ya warkar da makaho, da izinin Allah sai Yahudawa suka taru suka je wajensa suka ce, mu ba zamu yi imani da kai ba har sai ka raya mana Uzairu. Sai ya ce da su: A ina kabarinsa yake? Sai suka kai shi inda kabarin yake, sai ya yi sallah raka'a biyu ya roqi Allah ya raya masa Uzairu.
Saiu aka ga kabarin yana buxewa a hankali a hankali, sai ga Uzairu ya bayyana.
Gashin kansa da gemunsa sun yi fari, sai ya cewa Annabi Isah, :Ya xan Maryamu wannan shi ne abinda zaka yi min? Sai Annabi Isah ya ce: Mutanenka ne suka ce ba za su bada gaskiya da ni ba sai na tashe ka.
To daga nan sai Uzairu ya tashi zaune, ya ce: Ya ku jama'ar Banu Isra'ila ku yi imandi da Manzancin Annabi Isah, ku bi addininsa, shi a kan gaskiya yake,d aga Ubangijinsa, sai Yahudawa suka ce da shi: To ai mu kafin ka mutu mun san saurayi ne kai matashi mai baqin gashi ya ya muka ganka yanzu kanka ya yi fari fat? Sai ya ce: Yayin da Annabi Isah ya ce min tashi da izinin Allah na zaci tashin kiyama ce, saboda haka ya sa nan take kaina da gemuna suka yi fari, yayin da Annabi Isah ya raya Uzairu da mu'ujiza, sai mutane da ywa daga cikinsu suka bada gaskiya da shi, sannan daga bisani sai ya roqi Allah ya mayar da Uzairu matacce kamar yadda yake.
'''Ambaton saukar ma'ida'''
# An ruwaito daga Salmanul Farisi (R.A.) ya ce: hawariyawa sun faxa ga Annabi Isah suka ce shin Ubangijinka zai iya suako mana da Ma'ida daga sama? Sai yaamsa musu ya ce, ku dai ku ji tsoron Allah in kun kasance muminai, sai suka ce lallai muna da buqatar haka, sai Annabi Isah ya fita ya shiga sahara ya yi ta kuka yana qanqan da kai ga Allah yana cewa: "Ya Ubangiji ka saukar mana da Ma'ida daga sama domin ta zama idi ga na farkonmu da na qarshenmu, ta kasance aya daga gareka, ka arzurtamu kai ne fiyayen mai arzutawa."
Sai Allah ya yi wahayi gare shi ya ce: "Ni zan saukar da ita gareku, amma wanda duk ya kafirta a cikinku bayan wannan haqiqa zan masa azaba irin wadda ban tava yiwa wani irinta ba, a cikin talikai."
# Imamutturmuzi ya ce: Sai Allah ya saukar musu da teburin abinci daga sama a tsakanin giragizai guda biyu, yayin da Annabi Isah ya ganta sai ya ce: Ya Ubangiji ka sanya ta zama Rahama, kada ta zama azaba.
Ba ta gushe ba tana saukowa a hankali a hankali har sai da teburin abincin nan ya sauko qasa mutane na kallo an lulluve shi da mayafi, sai Annabi Isah ya faxi ya yi sujjada ga Allah ya yi godiya. Hawariyawa suma suka yi sujjada tare da shi, sannans uka ce Annabi Isah ya tashi ya bude su ga abinda yake ciki. da aka bude sai ga soyayyen kifi da zaitun da dabino da gurasa, da wani nau'in kayan marmari. Sannan sai Annabi Isah ya cewa kifin nan tashi da izinin Allah, sai Allah ya raya kifin ya riqa juyawa yana kallon jama'ar Banu Isra'ila, sannan sai ya cewa kifin ya koma yadda yake da izinin Allah. sai Hawariyawa suka cewa Annabi Isah shi ya kamata ya fara cin abincin nan. Sai ya ce: A'a wanda ya nemi a kawo shi zai ci. sai duk suka qi ci, suna tsoron kada ta zama fitina, sai ya sa aka kirawo talakawa da miskinai da guragu da makafi, ya ce su ci. A cikinsu har da marasa lafiya da masu cutar albasar da sauransu duk suka haxu suka ci abincin. Suna gama ci marasa lafiyar nan sai duk suka warke, nan take. Yayin da mutanen gari suka ji labari sai suma suka zo suka ci, har suka riqa turereniya, da Annabi Isah ya ga haka sai ya sa aka kasa mutane kashi biyu, rana daya ta talakawa, rana daya kuma ta mawadata.
Sai Ma'idar ta zama tana sauka sau daya bayan kwanaki biyu.
Sannan kuma wannan tebur idan ya sauka duk yawan mutanen da suke wajen kowa zia ci ya qoshi, ya bari sannan ya tashi ya koma sama kamar yadda ya sauko. An ce haka Ma'idar nan ta riqa sauka har tsawon kwana arba'in. Sannan sai wata jama'a daga Bani Isra'ila suka aibata Ma'idar suka ce ba Allah ne yake saukar da ita ba, da suka faxi haka, sai Allah ya mayar da wasunsu aladu, wasu kuma birori. An ce adadin waxanda suka haxu da wannan matsala sun kai mutum talatin, suka zuana a cikin wannan hali tsawon kwanaki bakwai sannan sai qasa ta haxiye su.
==Yuqurin kashe Annabi Isah (A.S.)==
Ka'abur Akabari ya ce; Yayin da addinin Annabi isah ya yaxu ya cika ko'ina, mutane suka yi ta shiga addinin daga ko'ina, sai addinin Yahudanci ya yi rauni, Allah ya saukarwa Annabi Isah Littafin Linjila, ya zama yana raya matattu da ikon Allah, yayin da wani sarki mai suna HArdusa ya ga haka sia ya yi nufin zai kashe Annabi Isah (A.S.) ya sami goyon bayan wasu daga manyan malaman Yahudawa.
Sai suka shirya suka ki masa hari a lokacin yana tare da mahaifiyarsa suka wakilta wani daga cikinsu don ya shiga xakin ya kashe shi.
Kafin ya shiga sai Allah ya xauke Annabi zuwa sama, ya shiga yanan ta dube-dube bai gan shi ba, sauran waxanda suke waje da suka ga ya daxe bai fito ba sai suka bi shi suna shiga sai suka ga xan uwansu, Allah ya sa masa kamannin Annabi Isah komai da komai, sai suka kama shi suka xaure suka sa masa hular gashi, suka kewaye gari da shi, sannans uka kafa azarori guda biyu suka gicciye shi a kanta, suka kashe xan uwansu, suna zaton Annabi Isah suka kashe.
Allah Madaukakin Sarki ya ce; "Ba su kashe shi ba, ba su gicciye shi ba, sai dai cewa Allah ya xuakaka shi ya zuwa gare shi.
An ruwaito cewa: A lokacin da suka kashe xan uwansu ya kasnace ranar Juma'a ne da misalin qarfe uku na rana, sai duniyad ta yi duhu, tsawon kwanaki uku, a kai girgizar qasa a wanan rana.
Malam Sa'alabi ya ruwaito cewa: Lokacin da aka xauke Annabi Isah zuwa sama shekarunsa talatin da biyar a duniya.
Sai Allah Ta'ala ya sara masa xabi'a irin ta Mala'iku ya zama baya buqatar ci da sha, kuma har yau yana nan a raya kamar yadda Hadisai ingantattu suka tabbatar.
Malam Sa'alabi ya qara da cewa: nana Maryam Allah ya qara mata yarda ta yi wafati bayan xauke Annabi Isah da shekara shida. An ce ta rayu tsawon shekara sittin. Kabarinta a yanzu haka yana masallacin qudus ana ziyararsa.
==Saukowar Annabi isah (A.S) zuwa Kasa==
Malam Uwaisu Assakafi ya ruwaito cewa: Na ji Manzon Allah (S.A.W.) yana cewa: "Annabi Isah dan Maryam zia sauko daf da tashin alqiyama, zai sauka a kan wata hasumiya fara da take a gabashin masallacin Dimashka.
Annabi Isah mutum ne mai madaidaicin tsawo mai baqin gashi, mai farin launi, idan ya sauka zai shiga masallaci ya zuana a kanmubari sai mutane su ji labarin saukarsa, sai su yi ta shiga masallacin, ta ko'ina Musulmai da Kirista da Yahudawa, aka cika masallacin har ta kaid wasu akan wasu, saboda ci kowa.
Sannan sai mai kiran sallah daga Musulmi ya kira sallah, sai Annabi isah ya shige gaba ya yi limanci, a sannan Imamu Mahadi, ya bayyana kuma yana cikin masallacin sai ya bi sallar ita ce sallar Asuba.
==Bayyanar Dujal==
An ruwaito cewa a lokacin da Dujal zai bayyana zai fito daga garin Asfihan tsawonsa zira'i goma, kuma ido xaya ne da shi, an rubuta (KAFIR) a fuskarsa. A qasan wannan kuma an rubuta: DUK WNADA YA BI SHI YA TAVE, WANDA YA QI SHI YA YI ARZIQI, ya na nunawa mutane yana da wuta da aljanna, amma a haqiqa wutarsa aljannace, aljannarsa kuma wuta ce. Zai kewaye duniya yana kashe mutane yana cewa shi ne Ubangiji. Yana tafe da dubunnan xaruruwan sojoji, zia biyo ta Asfihan ya zo Dimashqa. A cikin kwana arba'in, ya yi ta kashe mutane yana ribace su, to a sannan Mahadi zai bayyana sai mutane su taru a qarqashinsa ya xaura xamarar yaqar Dujal.
Ana cikin haka sai Annabi Isah ya sauka sai su haxu da Mahadi, a wannan maslalaci su yi sallah tare, kamar yadda bayani ya gabata.
Sai Dujal ya fito da rundunarsa don ya yaqe su, yanayin arba da Annabi Isah sai ya narke kamar yadda darma take narkewa a kan wuta, sai Annabi Isah ya kashe shi da takobinsa.
An ruwaito cewa bayan kashe Dujal Annabi Isah zai shimfixa mulki na adalci a bayan qasa, ba zai bar wani Bayahude ko Banasare akan addininsa ba, sai Musulunci kawai, zai yi hukunci da adalci a tsakanin mutane, gabas da yamma, kudu da arewa. Asannan Allah zai umarci qasa da ta fito da alheranta ga mutane, kamar yadda ta kasance tun da farko, har ta kai ga mutane da yawa za su haxu a kan curi xaya na inibi su ci har su qoshi amma ba zai qare ba, yaro ya xauko maciji yana wasa da shi, amma ba zai cuce shi ba, akuya ta haxu da aki amman ba zai kulata ba. Mutane kowa zai rayu a cikin yalwa da wadata har ta kai za a ba mutum kyautar kuxi ya ce, baya buqata. Mutum zai ga kabari sai ya ce: Ina ma dai wannan yana raye ya ga irin adalcin da yake gudana a bayan qasa. Za a kasance a wannan hali tsawon shekara arba'in. Sannan sai Annabi Isah ya auri wata mata daga mutanen Askalan ta haifa masa 'ya maza guda biyu, sai ya tafi Makka ya yi aikin Hajji, ya je Madina ya ziyarci Annabi (S.A.W) Sai ya yi rashin lafiya, sai Allah ya karvi ransa, anan Madina, sai a binne shi a cikin Raudah kusa da Annabi (S.A.W.).
'''Fa`ida'''
Idan Dujal ya bayyana zia shiga ko'ina amma ban da Makka da Madina, duk sadda ya zo zai shiga sai ya ga Mala'iku sun tsaitsaya suna gadin garin sai ya koma.
'''Tsari daga Dujal'''
Sannan ya inganta a Hadisi Annabi (S.A.W) ya ce: Duk wanda ya haddace ayoyi goma na farkon Suratul Kahfi, Allah zia kiyaye shi daga fitinar Dujal.
==Manazarta==
awwmj49pyor5jpdzcw3xmfkeusy5chz
Muhammad Inuwa Yahaya
0
11082
165104
143452
2022-08-09T16:02:43Z
Umar Ahmad2345
13400
Gyara
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
Alhaji '''Muhammad Inuwa Yahaya''' (An haife shi a ranar 9 ga watan oktoba, shekara ta 1961) [[Dan Nijeriya]] ne,Dan'kasuwa, kuma Dan'siyasa. Shine Gwamnan [[Jihar Gombe]] wanda aka zaba a 9th ga watan Maris shekara ta 2019 a karkashin jam'iya mai mulki [[All Progressives Congress|All Progressive Congress]] (APC).<ref>{{Cite web|url=https://punchng.com/breaking-inec-declares-apcs-inuwa-yahaya-gombe-gov-elect/|title=INEC declares APC’s Inuwa Yahaya Gombe Gov-elect|last=Published|website=Punch Newspapers|language=en-US}}</ref>
==Farkon Rayuwa==
An haifi muhammad Inuwa a ranar 9 ga watan Oktoban shekara ta 1961 a garin Jekadafari, [[Jihar Gombe]]. Mahaifinsa, Alhaji Yahaya Umaru, shahararren dan'kasuwa ne.<ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.dailytrust.com.ng/brief-biography-of-gombe-state-governor-elect.html|title=Brief biography of Gombe State Governor-Elect|date=2019-03-19|website=Daily Trust|language=en-GB}}</ref>
==Karatu==
Bayan kammala karatun sa na firamare da sakandare, Muhammad Inuwa yasamu gurbin cigaba da karatu a babban makarantar gaba da sakandare wato a [[Jami'ar Ahmadu Bello]] [[Zaria]], inda ya karanta lissafi (''Accounting'') a shekara ta 1983.<ref name=":0" />Yasamu shaidar Bachelor's degree.
==Siyasa==
Alhaji Inuwa Yahaya ya tsunduma cikin siyasa a shekara ta 2003. Amma yayi suna ne a shekara ta 2015, inda yazama dan'takarar gwamna a jam'iyar [[All Progressives Congress|All Progressive Congress]] (APC) na Jihar Gombe. A October 1ga wata, shekara ta 2018 yasake lashe zaɓen cikin gidan jam'iyar [[All Progressives Congress|All Progressive Congress]] (APC) a karo na biyu Dan yin takarar gwamnan [[Jihar Gombe]] a babban zaben Najeriya na shekara ta 2019<ref>{{Cite web|url=https://www.thisdaylive.com/index.php/2018/10/01/apc-votes-yahaya-as-gombe-guber-candidate/|title=APC Votes Yahaya as Gombe Guber Candidate|last=editor|date=2018-10-01|website=THISDAYLIVE|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.tribuneonlineng.com/165816/|title=Gombe 2019: The game changers|date=2018-09-25|website=Tribune Online|language=en-GB}}</ref>
Alhaji Inuwa yayi nasara a zaɓen shekara ta 2019 wanda ya gudana a watan Maris ranar 9 ga wata, shekara ta 2019. Yasamu adadin ƙuri'u 364,179, inda ya buge abokin takararsa na jam'iyar [[Peoples Democratic Party]] (PDP),Sen.[[Usman Bayero Nafada]] wanda yasamu tashi adadin ƙuri'un 222,868.
==Manazarta==
{{reflist}}
{{DEFAULTSORT:Yahaya, Muhammad Inuwa}}
9wk7b1lnsg2fgl33kgqefeteso152o7
Mandara
0
11628
165296
52351
2022-08-10T09:05:39Z
Uncle Bash007
9891
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Mutanen Mandara''' ko '''Wandala''' ko kuma '''Mandwara''' kungiyar kabila ce dake Tsakiyar Afurka wacce ake samunsu a yankin arewacin [[Kamaru]] da sashin arewa maso gabashin Najeriya.
== Yammacin Afirka ==
* Harshen Mandara shine ɗayan daga cikin harsunan Chadi
* Masarautar Mandara ta Kamaru
* Duwatsun Mandara na Kamaru
* Mutanen Mandara, wanda kuma ake kira Mandrawa, na arewacin Kamaru da arewa maso gabashin Najeriya
== Sauran ==
* El Mandara, wani yanki ne a [[Alexandria]], Egypt
* Bali Mandara Toll Road, hanya ce mafi tsayi a Bali, Indonesia
* Mandara ko Mandala, Hindu da Buddha abubuwan addini
* Mutanen Mandara (Ostiraliya), ƙabilar Aboriginal ta Australiya
* Itace Mandara, [[Legum|Legric]] ''Erythrina stricta''
* Itace Mandaraba, Itace Coral na Coral ( ''Erythrina variegata'' )
* ''Itatuwan'' kambin fure ''Calotropis gigantea''
* Dutsen Mandara, wani tsaunin almara ne a cikin Puranas na Hindu
* Mandara< (jerin talabijin), jerin talabijin na Jamus
* Yaren Mandara, yaren Austronesian wanda aka yi magana da shi a ƙungiyar Tabar na tsibiran, lardin New Ireland, Papua New Guinea
* Mandara Spa, kamfani ne mai kula da harkar baƙi na duniya wanda aka kafa a Bali kuma yanzu yana ƙarƙashin kamfanin ''Steiner Leisure Limited''
== Dubi kuma ==
* Mandala (disambiguation)
* Mandar (disambiguation)
696b0g9gm5n1vpn20cnh3knvr3kb0dc
165297
165296
2022-08-10T09:07:19Z
Uncle Bash007
9891
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Mutanen Mandara''' ko '''Wandala''' ko kuma '''Mandwara''' kungiyar kabila ce dake Tsakiyar Afurka wacce ake samunsu a yankin arewacin [[Kamaru]] da sashin arewa maso gabashin Najeriya, da kuma kudu maso gabashin [[Cadi|Chadi]].
== Yammacin Afirka ==
* Harshen Mandara shine ɗayan daga cikin harsunan Chadi
* Masarautar Mandara ta Kamaru
* Duwatsun Mandara na Kamaru
* Mutanen Mandara, wanda kuma ake kira Mandrawa, na arewacin Kamaru da arewa maso gabashin Najeriya
== Sauran ==
* El Mandara, wani yanki ne a [[Alexandria]], Egypt
* Bali Mandara Toll Road, hanya ce mafi tsayi a Bali, Indonesia
* Mandara ko Mandala, Hindu da Buddha abubuwan addini
* Mutanen Mandara (Ostiraliya), ƙabilar Aboriginal ta Australiya
* Itace Mandara, [[Legum|Legric]] ''Erythrina stricta''
* Itace Mandaraba, Itace Coral na Coral ( ''Erythrina variegata'' )
* ''Itatuwan'' kambin fure ''Calotropis gigantea''
* Dutsen Mandara, wani tsaunin almara ne a cikin Puranas na Hindu
* Mandara< (jerin talabijin), jerin talabijin na Jamus
* Yaren Mandara, yaren Austronesian wanda aka yi magana da shi a ƙungiyar Tabar na tsibiran, lardin New Ireland, Papua New Guinea
* Mandara Spa, kamfani ne mai kula da harkar baƙi na duniya wanda aka kafa a Bali kuma yanzu yana ƙarƙashin kamfanin ''Steiner Leisure Limited''
== Dubi kuma ==
* Mandala (disambiguation)
* Mandar (disambiguation)
q02okkntl4kwmh2ofih6or0ob3m0m3z
165298
165297
2022-08-10T09:07:31Z
Uncle Bash007
9891
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Mutanen Mandara''' ko '''Wandala''' ko kuma '''Mandwara''' kungiyar kabila ce dake Tsakiyar Afurka wacce ake samunsu a yankin arewacin [[Kamaru]] da sashin arewa maso gabashin Najeriya, da kuma kudu maso gabashin [[Cadi|Chadi]].<ref>Mandara/Wandala Muller-Kosack Ethnic Handbook (1999).</ref>
== Yammacin Afirka ==
* Harshen Mandara shine ɗayan daga cikin harsunan Chadi
* Masarautar Mandara ta Kamaru
* Duwatsun Mandara na Kamaru
* Mutanen Mandara, wanda kuma ake kira Mandrawa, na arewacin Kamaru da arewa maso gabashin Najeriya
== Sauran ==
* El Mandara, wani yanki ne a [[Alexandria]], Egypt
* Bali Mandara Toll Road, hanya ce mafi tsayi a Bali, Indonesia
* Mandara ko Mandala, Hindu da Buddha abubuwan addini
* Mutanen Mandara (Ostiraliya), ƙabilar Aboriginal ta Australiya
* Itace Mandara, [[Legum|Legric]] ''Erythrina stricta''
* Itace Mandaraba, Itace Coral na Coral ( ''Erythrina variegata'' )
* ''Itatuwan'' kambin fure ''Calotropis gigantea''
* Dutsen Mandara, wani tsaunin almara ne a cikin Puranas na Hindu
* Mandara< (jerin talabijin), jerin talabijin na Jamus
* Yaren Mandara, yaren Austronesian wanda aka yi magana da shi a ƙungiyar Tabar na tsibiran, lardin New Ireland, Papua New Guinea
* Mandara Spa, kamfani ne mai kula da harkar baƙi na duniya wanda aka kafa a Bali kuma yanzu yana ƙarƙashin kamfanin ''Steiner Leisure Limited''
== Dubi kuma ==
* Mandala (disambiguation)
* Mandar (disambiguation)
gh0wtckakf57yef0kv8pjdnz6qusnrp
165301
165298
2022-08-10T09:10:08Z
Uncle Bash007
9891
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Mutanen Mandara''' ko '''Wandala''' ko kuma '''Mandwara''' kungiyar kabila ce dake Tsakiyar Afurka wacce ake samunsu a yankin arewacin [[Kamaru]] da sashin arewa maso gabashin Najeriya, da kuma kudu maso gabashin [[Cadi|Chadi]].<ref>Mandara/Wandala Muller-Kosack Ethnic Handbook (1999).</ref> Suna magana da harshen Wandala wanda ke daga cikin reshen yarukan Chadi na Afro-Asiatic da ake samu a yankunan arewa maso gabashin Afurka.
== Yammacin Afirka ==
* Harshen Mandara shine ɗayan daga cikin harsunan Chadi
* Masarautar Mandara ta Kamaru
* Duwatsun Mandara na Kamaru
* Mutanen Mandara, wanda kuma ake kira Mandrawa, na arewacin Kamaru da arewa maso gabashin Najeriya
== Sauran ==
* El Mandara, wani yanki ne a [[Alexandria]], Egypt
* Bali Mandara Toll Road, hanya ce mafi tsayi a Bali, Indonesia
* Mandara ko Mandala, Hindu da Buddha abubuwan addini
* Mutanen Mandara (Ostiraliya), ƙabilar Aboriginal ta Australiya
* Itace Mandara, [[Legum|Legric]] ''Erythrina stricta''
* Itace Mandaraba, Itace Coral na Coral ( ''Erythrina variegata'' )
* ''Itatuwan'' kambin fure ''Calotropis gigantea''
* Dutsen Mandara, wani tsaunin almara ne a cikin Puranas na Hindu
* Mandara< (jerin talabijin), jerin talabijin na Jamus
* Yaren Mandara, yaren Austronesian wanda aka yi magana da shi a ƙungiyar Tabar na tsibiran, lardin New Ireland, Papua New Guinea
* Mandara Spa, kamfani ne mai kula da harkar baƙi na duniya wanda aka kafa a Bali kuma yanzu yana ƙarƙashin kamfanin ''Steiner Leisure Limited''
== Dubi kuma ==
* Mandala (disambiguation)
* Mandar (disambiguation)
kapkclgl89naq1npbekrpzff0ydnjdj
165302
165301
2022-08-10T09:10:28Z
Uncle Bash007
9891
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Mutanen Mandara''' ko '''Wandala''' ko kuma '''Mandwara''' kungiyar kabila ce dake Tsakiyar Afurka wacce ake samunsu a yankin arewacin [[Kamaru]] da sashin arewa maso gabashin Najeriya, da kuma kudu maso gabashin [[Cadi|Chadi]].<ref>Mandara/Wandala Muller-Kosack Ethnic Handbook (1999).</ref> Suna magana da harshen Wandala wanda ke daga cikin reshen yarukan Chadi na Afro-Asiatic da ake samu a yankunan arewa maso gabashin Afurka.<ref>(Wandala, Ethnologue; Wandala: A language of Cameroon.</ref>
== Yammacin Afirka ==
* Harshen Mandara shine ɗayan daga cikin harsunan Chadi
* Masarautar Mandara ta Kamaru
* Duwatsun Mandara na Kamaru
* Mutanen Mandara, wanda kuma ake kira Mandrawa, na arewacin Kamaru da arewa maso gabashin Najeriya
== Sauran ==
* El Mandara, wani yanki ne a [[Alexandria]], Egypt
* Bali Mandara Toll Road, hanya ce mafi tsayi a Bali, Indonesia
* Mandara ko Mandala, Hindu da Buddha abubuwan addini
* Mutanen Mandara (Ostiraliya), ƙabilar Aboriginal ta Australiya
* Itace Mandara, [[Legum|Legric]] ''Erythrina stricta''
* Itace Mandaraba, Itace Coral na Coral ( ''Erythrina variegata'' )
* ''Itatuwan'' kambin fure ''Calotropis gigantea''
* Dutsen Mandara, wani tsaunin almara ne a cikin Puranas na Hindu
* Mandara< (jerin talabijin), jerin talabijin na Jamus
* Yaren Mandara, yaren Austronesian wanda aka yi magana da shi a ƙungiyar Tabar na tsibiran, lardin New Ireland, Papua New Guinea
* Mandara Spa, kamfani ne mai kula da harkar baƙi na duniya wanda aka kafa a Bali kuma yanzu yana ƙarƙashin kamfanin ''Steiner Leisure Limited''
== Dubi kuma ==
* Mandala (disambiguation)
* Mandar (disambiguation)
ow4ajehx7pg2hh9mimfgmz3b7yr6hz6
165303
165302
2022-08-10T09:11:33Z
Uncle Bash007
9891
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Mutanen Mandara''' ko '''Wandala''' ko kuma '''Mandwara''' kungiyar kabila ce dake Tsakiyar Afurka wacce ake samunsu a yankin arewacin [[Kamaru]] da sashin arewa maso gabashin Najeriya, da kuma kudu maso gabashin [[Cadi|Chadi]].<ref>Mandara/Wandala Muller-Kosack Ethnic Handbook (1999).</ref> Suna magana da harshen Wandala wanda ke daga cikin reshen yarukan Chadi na Afro-Asiatic da ake samu a yankunan arewa maso gabashin Afurka.<ref>(Wandala, Ethnologue; Wandala: A language of Cameroon.</ref>
Babu tsayayyen labari akan asalinsu.
== Yammacin Afirka ==
* Harshen Mandara shine ɗayan daga cikin harsunan Chadi
* Masarautar Mandara ta Kamaru
* Duwatsun Mandara na Kamaru
* Mutanen Mandara, wanda kuma ake kira Mandrawa, na arewacin Kamaru da arewa maso gabashin Najeriya
== Sauran ==
* El Mandara, wani yanki ne a [[Alexandria]], Egypt
* Bali Mandara Toll Road, hanya ce mafi tsayi a Bali, Indonesia
* Mandara ko Mandala, Hindu da Buddha abubuwan addini
* Mutanen Mandara (Ostiraliya), ƙabilar Aboriginal ta Australiya
* Itace Mandara, [[Legum|Legric]] ''Erythrina stricta''
* Itace Mandaraba, Itace Coral na Coral ( ''Erythrina variegata'' )
* ''Itatuwan'' kambin fure ''Calotropis gigantea''
* Dutsen Mandara, wani tsaunin almara ne a cikin Puranas na Hindu
* Mandara< (jerin talabijin), jerin talabijin na Jamus
* Yaren Mandara, yaren Austronesian wanda aka yi magana da shi a ƙungiyar Tabar na tsibiran, lardin New Ireland, Papua New Guinea
* Mandara Spa, kamfani ne mai kula da harkar baƙi na duniya wanda aka kafa a Bali kuma yanzu yana ƙarƙashin kamfanin ''Steiner Leisure Limited''
== Dubi kuma ==
* Mandala (disambiguation)
* Mandar (disambiguation)
4ahq4pfd4awpgcf43byz068ryvjnq4w
165305
165303
2022-08-10T09:12:51Z
Uncle Bash007
9891
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Mutanen Mandara''' ko '''Wandala''' ko kuma '''Mandwara''' kungiyar kabila ce dake Tsakiyar Afurka wacce ake samunsu a yankin arewacin [[Kamaru]] da sashin arewa maso gabashin Najeriya, da kuma kudu maso gabashin [[Cadi|Chadi]].<ref>Mandara/Wandala Muller-Kosack Ethnic Handbook (1999).</ref> Suna magana da harshen Wandala wanda ke daga cikin reshen yarukan Chadi na Afro-Asiatic da ake samu a yankunan arewa maso gabashin Afurka.<ref>(Wandala, Ethnologue; Wandala: A language of Cameroon.</ref>
Babu tsayayyen labari akan asalinsu. Suna rayuwa a yankin tsaunuka da kwari dag arewacin Kogin Benue na kasar [[Kamaru]].
== Yammacin Afirka ==
* Harshen Mandara shine ɗayan daga cikin harsunan Chadi
* Masarautar Mandara ta Kamaru
* Duwatsun Mandara na Kamaru
* Mutanen Mandara, wanda kuma ake kira Mandrawa, na arewacin Kamaru da arewa maso gabashin Najeriya
== Sauran ==
* El Mandara, wani yanki ne a [[Alexandria]], Egypt
* Bali Mandara Toll Road, hanya ce mafi tsayi a Bali, Indonesia
* Mandara ko Mandala, Hindu da Buddha abubuwan addini
* Mutanen Mandara (Ostiraliya), ƙabilar Aboriginal ta Australiya
* Itace Mandara, [[Legum|Legric]] ''Erythrina stricta''
* Itace Mandaraba, Itace Coral na Coral ( ''Erythrina variegata'' )
* ''Itatuwan'' kambin fure ''Calotropis gigantea''
* Dutsen Mandara, wani tsaunin almara ne a cikin Puranas na Hindu
* Mandara< (jerin talabijin), jerin talabijin na Jamus
* Yaren Mandara, yaren Austronesian wanda aka yi magana da shi a ƙungiyar Tabar na tsibiran, lardin New Ireland, Papua New Guinea
* Mandara Spa, kamfani ne mai kula da harkar baƙi na duniya wanda aka kafa a Bali kuma yanzu yana ƙarƙashin kamfanin ''Steiner Leisure Limited''
== Dubi kuma ==
* Mandala (disambiguation)
* Mandar (disambiguation)
7z3z066sz08981dh1fg1c985jogyp7o
165306
165305
2022-08-10T09:13:33Z
Uncle Bash007
9891
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Mutanen Mandara''' ko '''Wandala''' ko kuma '''Mandwara''' kungiyar kabila ce dake Tsakiyar Afurka wacce ake samunsu a yankin arewacin [[Kamaru]] da sashin arewa maso gabashin Najeriya, da kuma kudu maso gabashin [[Cadi|Chadi]].<ref>Mandara/Wandala Muller-Kosack Ethnic Handbook (1999).</ref> Suna magana da harshen Wandala wanda ke daga cikin reshen yarukan Chadi na Afro-Asiatic da ake samu a yankunan arewa maso gabashin Afurka.<ref>(Wandala, Ethnologue; Wandala: A language of Cameroon.</ref>
Babu tsayayyen labari akan asalinsu. Suna rayuwa a yankin tsaunuka da kwari dag arewacin Kogin Benue na kasar [[Kamaru]], kuma sun dade da zama sashen Masarautar Mandara.
== Yammacin Afirka ==
* Harshen Mandara shine ɗayan daga cikin harsunan Chadi
* Masarautar Mandara ta Kamaru
* Duwatsun Mandara na Kamaru
* Mutanen Mandara, wanda kuma ake kira Mandrawa, na arewacin Kamaru da arewa maso gabashin Najeriya
== Sauran ==
* El Mandara, wani yanki ne a [[Alexandria]], Egypt
* Bali Mandara Toll Road, hanya ce mafi tsayi a Bali, Indonesia
* Mandara ko Mandala, Hindu da Buddha abubuwan addini
* Mutanen Mandara (Ostiraliya), ƙabilar Aboriginal ta Australiya
* Itace Mandara, [[Legum|Legric]] ''Erythrina stricta''
* Itace Mandaraba, Itace Coral na Coral ( ''Erythrina variegata'' )
* ''Itatuwan'' kambin fure ''Calotropis gigantea''
* Dutsen Mandara, wani tsaunin almara ne a cikin Puranas na Hindu
* Mandara< (jerin talabijin), jerin talabijin na Jamus
* Yaren Mandara, yaren Austronesian wanda aka yi magana da shi a ƙungiyar Tabar na tsibiran, lardin New Ireland, Papua New Guinea
* Mandara Spa, kamfani ne mai kula da harkar baƙi na duniya wanda aka kafa a Bali kuma yanzu yana ƙarƙashin kamfanin ''Steiner Leisure Limited''
== Dubi kuma ==
* Mandala (disambiguation)
* Mandar (disambiguation)
c0umjbjjeh6u3fiaql99iqex8lq8pid
165307
165306
2022-08-10T09:14:01Z
Uncle Bash007
9891
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Mutanen Mandara''' ko '''Wandala''' ko kuma '''Mandwara''' kungiyar kabila ce dake Tsakiyar Afurka wacce ake samunsu a yankin arewacin [[Kamaru]] da sashin arewa maso gabashin Najeriya, da kuma kudu maso gabashin [[Cadi|Chadi]].<ref>Mandara/Wandala Muller-Kosack Ethnic Handbook (1999).</ref> Suna magana da harshen Wandala wanda ke daga cikin reshen yarukan Chadi na Afro-Asiatic da ake samu a yankunan arewa maso gabashin Afurka.<ref>(Wandala, Ethnologue; Wandala: A language of Cameroon.</ref>
Babu tsayayyen labari akan asalinsu. Suna rayuwa a yankin tsaunuka da kwari dag arewacin Kogin Benue na kasar [[Kamaru]], kuma sun dade da zama sashen Masarautar Musulunci na Mandara.<ref>J. D. Fage; Richard Gray; Roland Anthony Oliver (1975). ''The Cambridge History of Africa''. Cambridge University Press. pp. 82–83, 87–88, 99–106, 129–135. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/978-0-521-20413-2|<bdi>978-0-521-20413-2</bdi>]].</ref>
== Yammacin Afirka ==
* Harshen Mandara shine ɗayan daga cikin harsunan Chadi
* Masarautar Mandara ta Kamaru
* Duwatsun Mandara na Kamaru
* Mutanen Mandara, wanda kuma ake kira Mandrawa, na arewacin Kamaru da arewa maso gabashin Najeriya
== Sauran ==
* El Mandara, wani yanki ne a [[Alexandria]], Egypt
* Bali Mandara Toll Road, hanya ce mafi tsayi a Bali, Indonesia
* Mandara ko Mandala, Hindu da Buddha abubuwan addini
* Mutanen Mandara (Ostiraliya), ƙabilar Aboriginal ta Australiya
* Itace Mandara, [[Legum|Legric]] ''Erythrina stricta''
* Itace Mandaraba, Itace Coral na Coral ( ''Erythrina variegata'' )
* ''Itatuwan'' kambin fure ''Calotropis gigantea''
* Dutsen Mandara, wani tsaunin almara ne a cikin Puranas na Hindu
* Mandara< (jerin talabijin), jerin talabijin na Jamus
* Yaren Mandara, yaren Austronesian wanda aka yi magana da shi a ƙungiyar Tabar na tsibiran, lardin New Ireland, Papua New Guinea
* Mandara Spa, kamfani ne mai kula da harkar baƙi na duniya wanda aka kafa a Bali kuma yanzu yana ƙarƙashin kamfanin ''Steiner Leisure Limited''
== Dubi kuma ==
* Mandala (disambiguation)
* Mandar (disambiguation)
16bujs5l98t3cy9oxmc5tsk98u5fg1u
165308
165307
2022-08-10T09:15:51Z
Uncle Bash007
9891
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Mutanen Mandara''' ko '''Wandala''' ko kuma '''Mandwara''' kungiyar kabila ce dake Tsakiyar Afurka wacce ake samunsu a yankin arewacin [[Kamaru]] da sashin arewa maso gabashin Najeriya, da kuma kudu maso gabashin [[Cadi|Chadi]].<ref>Mandara/Wandala Muller-Kosack Ethnic Handbook (1999).</ref> Suna magana da harshen Wandala wanda ke daga cikin reshen yarukan Chadi na Afro-Asiatic da ake samu a yankunan arewa maso gabashin Afurka.<ref>(Wandala, Ethnologue; Wandala: A language of Cameroon.</ref>
Babu tsayayyen labari akan asalinsu. Suna rayuwa a yankin tsaunuka da kwari dag arewacin Kogin Benue na kasar [[Kamaru]], kuma sun dade da zama sashen Masarautar Musulunci na Mandara.<ref>J. D. Fage; Richard Gray; Roland Anthony Oliver (1975). ''The Cambridge History of Africa''. Cambridge University Press. pp. 82–83, 87–88, 99–106, 129–135. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/978-0-521-20413-2|<bdi>978-0-521-20413-2</bdi>]].</ref> Yankin ta fuskanci cinikayyar bayi da kuma da fataucin sashin sahara na Afurka har zuwa karni na 19.
== Yammacin Afirka ==
* Harshen Mandara shine ɗayan daga cikin harsunan Chadi
* Masarautar Mandara ta Kamaru
* Duwatsun Mandara na Kamaru
* Mutanen Mandara, wanda kuma ake kira Mandrawa, na arewacin Kamaru da arewa maso gabashin Najeriya
== Sauran ==
* El Mandara, wani yanki ne a [[Alexandria]], Egypt
* Bali Mandara Toll Road, hanya ce mafi tsayi a Bali, Indonesia
* Mandara ko Mandala, Hindu da Buddha abubuwan addini
* Mutanen Mandara (Ostiraliya), ƙabilar Aboriginal ta Australiya
* Itace Mandara, [[Legum|Legric]] ''Erythrina stricta''
* Itace Mandaraba, Itace Coral na Coral ( ''Erythrina variegata'' )
* ''Itatuwan'' kambin fure ''Calotropis gigantea''
* Dutsen Mandara, wani tsaunin almara ne a cikin Puranas na Hindu
* Mandara< (jerin talabijin), jerin talabijin na Jamus
* Yaren Mandara, yaren Austronesian wanda aka yi magana da shi a ƙungiyar Tabar na tsibiran, lardin New Ireland, Papua New Guinea
* Mandara Spa, kamfani ne mai kula da harkar baƙi na duniya wanda aka kafa a Bali kuma yanzu yana ƙarƙashin kamfanin ''Steiner Leisure Limited''
== Dubi kuma ==
* Mandala (disambiguation)
* Mandar (disambiguation)
qeeysixxtzy9dicxdfd845w2c5qd95y
165309
165308
2022-08-10T09:16:09Z
Uncle Bash007
9891
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Mutanen Mandara''' ko '''Wandala''' ko kuma '''Mandwara''' kungiyar kabila ce dake Tsakiyar Afurka wacce ake samunsu a yankin arewacin [[Kamaru]] da sashin arewa maso gabashin Najeriya, da kuma kudu maso gabashin [[Cadi|Chadi]].<ref>Mandara/Wandala Muller-Kosack Ethnic Handbook (1999).</ref> Suna magana da harshen Wandala wanda ke daga cikin reshen yarukan Chadi na Afro-Asiatic da ake samu a yankunan arewa maso gabashin Afurka.<ref>(Wandala, Ethnologue; Wandala: A language of Cameroon.</ref>
Babu tsayayyen labari akan asalinsu. Suna rayuwa a yankin tsaunuka da kwari dag arewacin Kogin Benue na kasar [[Kamaru]], kuma sun dade da zama sashen Masarautar Musulunci na Mandara.<ref>J. D. Fage; Richard Gray; Roland Anthony Oliver (1975). ''The Cambridge History of Africa''. Cambridge University Press. pp. 82–83, 87–88, 99–106, 129–135. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/978-0-521-20413-2|<bdi>978-0-521-20413-2</bdi>]].</ref> Yankin ta fuskanci cinikayyar bayi da kuma da fataucin sashin sahara na Afurka har zuwa karni na 19.<ref>J. D. Fage; Richard Gray; Roland Anthony Oliver (1975). ''The Cambridge History of Africa''. Cambridge University Press. pp. 131–135. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/978-0-521-20413-2|<bdi>978-0-521-20413-2</bdi>]].</ref>
== Yammacin Afirka ==
* Harshen Mandara shine ɗayan daga cikin harsunan Chadi
* Masarautar Mandara ta Kamaru
* Duwatsun Mandara na Kamaru
* Mutanen Mandara, wanda kuma ake kira Mandrawa, na arewacin Kamaru da arewa maso gabashin Najeriya
== Sauran ==
* El Mandara, wani yanki ne a [[Alexandria]], Egypt
* Bali Mandara Toll Road, hanya ce mafi tsayi a Bali, Indonesia
* Mandara ko Mandala, Hindu da Buddha abubuwan addini
* Mutanen Mandara (Ostiraliya), ƙabilar Aboriginal ta Australiya
* Itace Mandara, [[Legum|Legric]] ''Erythrina stricta''
* Itace Mandaraba, Itace Coral na Coral ( ''Erythrina variegata'' )
* ''Itatuwan'' kambin fure ''Calotropis gigantea''
* Dutsen Mandara, wani tsaunin almara ne a cikin Puranas na Hindu
* Mandara< (jerin talabijin), jerin talabijin na Jamus
* Yaren Mandara, yaren Austronesian wanda aka yi magana da shi a ƙungiyar Tabar na tsibiran, lardin New Ireland, Papua New Guinea
* Mandara Spa, kamfani ne mai kula da harkar baƙi na duniya wanda aka kafa a Bali kuma yanzu yana ƙarƙashin kamfanin ''Steiner Leisure Limited''
== Dubi kuma ==
* Mandala (disambiguation)
* Mandar (disambiguation)
bjf1mviimalnorpys3cgqxodayfaije
165310
165309
2022-08-10T09:17:30Z
Uncle Bash007
9891
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Mutanen Mandara''' ko '''Wandala''' ko kuma '''Mandwara''' kungiyar kabila ce dake Tsakiyar Afurka wacce ake samunsu a yankin arewacin [[Kamaru]] da sashin arewa maso gabashin Najeriya, da kuma kudu maso gabashin [[Cadi|Chadi]].<ref>Mandara/Wandala Muller-Kosack Ethnic Handbook (1999).</ref> Suna magana da harshen Wandala wanda ke daga cikin reshen yarukan Chadi na Afro-Asiatic da ake samu a yankunan arewa maso gabashin Afurka.<ref>(Wandala, Ethnologue; Wandala: A language of Cameroon.</ref>
Babu tsayayyen labari akan asalinsu. Suna rayuwa a yankin tsaunuka da kwari dag arewacin Kogin Benue na kasar [[Kamaru]], kuma sun dade da zama sashen Masarautar Musulunci na Mandara.<ref>J. D. Fage; Richard Gray; Roland Anthony Oliver (1975). ''The Cambridge History of Africa''. Cambridge University Press. pp. 82–83, 87–88, 99–106, 129–135. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/978-0-521-20413-2|<bdi>978-0-521-20413-2</bdi>]].</ref> Yankin ta fuskanci cinikayyar bayi da kuma da fataucin sashin sahara na Afurka har zuwa karni na 19.<ref>J. D. Fage; Richard Gray; Roland Anthony Oliver (1975). ''The Cambridge History of Africa''. Cambridge University Press. pp. 131–135. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/978-0-521-20413-2|<bdi>978-0-521-20413-2</bdi>]].</ref> An san mutanen Mandara da kwarewa a fannin tseren dawaki da kuma sarrafa karafuna.
== Yammacin Afirka ==
* Harshen Mandara shine ɗayan daga cikin harsunan Chadi
* Masarautar Mandara ta Kamaru
* Duwatsun Mandara na Kamaru
* Mutanen Mandara, wanda kuma ake kira Mandrawa, na arewacin Kamaru da arewa maso gabashin Najeriya
== Sauran ==
* El Mandara, wani yanki ne a [[Alexandria]], Egypt
* Bali Mandara Toll Road, hanya ce mafi tsayi a Bali, Indonesia
* Mandara ko Mandala, Hindu da Buddha abubuwan addini
* Mutanen Mandara (Ostiraliya), ƙabilar Aboriginal ta Australiya
* Itace Mandara, [[Legum|Legric]] ''Erythrina stricta''
* Itace Mandaraba, Itace Coral na Coral ( ''Erythrina variegata'' )
* ''Itatuwan'' kambin fure ''Calotropis gigantea''
* Dutsen Mandara, wani tsaunin almara ne a cikin Puranas na Hindu
* Mandara< (jerin talabijin), jerin talabijin na Jamus
* Yaren Mandara, yaren Austronesian wanda aka yi magana da shi a ƙungiyar Tabar na tsibiran, lardin New Ireland, Papua New Guinea
* Mandara Spa, kamfani ne mai kula da harkar baƙi na duniya wanda aka kafa a Bali kuma yanzu yana ƙarƙashin kamfanin ''Steiner Leisure Limited''
== Dubi kuma ==
* Mandala (disambiguation)
* Mandar (disambiguation)
9ycv9gt1ge73ahexdvt296ye660k1ec
165312
165310
2022-08-10T09:19:42Z
Uncle Bash007
9891
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Mutanen Mandara''' ko '''Wandala''' ko kuma '''Mandwara''' kungiyar kabila ce dake Tsakiyar Afurka wacce ake samunsu a yankin arewacin [[Kamaru]] da sashin arewa maso gabashin Najeriya, da kuma kudu maso gabashin [[Cadi|Chadi]].<ref>Mandara/Wandala Muller-Kosack Ethnic Handbook (1999).</ref> Suna magana da harshen Wandala wanda ke daga cikin reshen yarukan Chadi na Afro-Asiatic da ake samu a yankunan arewa maso gabashin Afurka.<ref>(Wandala, Ethnologue; Wandala: A language of Cameroon.</ref>
Babu tsayayyen labari akan asalinsu. Suna rayuwa a yankin tsaunuka da kwari dag arewacin Kogin Benue na kasar [[Kamaru]], kuma sun dade da zama sashen Masarautar Musulunci na Mandara.<ref>J. D. Fage; Richard Gray; Roland Anthony Oliver (1975). ''The Cambridge History of Africa''. Cambridge University Press. pp. 82–83, 87–88, 99–106, 129–135. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/978-0-521-20413-2|<bdi>978-0-521-20413-2</bdi>]].</ref> Yankin ta fuskanci cinikayyar bayi da kuma da fataucin sashin sahara na Afurka har zuwa karni na 19.<ref>J. D. Fage; Richard Gray; Roland Anthony Oliver (1975). ''The Cambridge History of Africa''. Cambridge University Press. pp. 131–135. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/978-0-521-20413-2|<bdi>978-0-521-20413-2</bdi>]].</ref> An san mutanen Mandara da kwarewa a fannin tseren dawaki da kuma sarrafa karafuna, da al'ummarta dake zamantakewa cikin tsari.
== Yammacin Afirka ==
* Harshen Mandara shine ɗayan daga cikin harsunan Chadi
* Masarautar Mandara ta Kamaru
* Duwatsun Mandara na Kamaru
* Mutanen Mandara, wanda kuma ake kira Mandrawa, na arewacin Kamaru da arewa maso gabashin Najeriya
== Sauran ==
* El Mandara, wani yanki ne a [[Alexandria]], Egypt
* Bali Mandara Toll Road, hanya ce mafi tsayi a Bali, Indonesia
* Mandara ko Mandala, Hindu da Buddha abubuwan addini
* Mutanen Mandara (Ostiraliya), ƙabilar Aboriginal ta Australiya
* Itace Mandara, [[Legum|Legric]] ''Erythrina stricta''
* Itace Mandaraba, Itace Coral na Coral ( ''Erythrina variegata'' )
* ''Itatuwan'' kambin fure ''Calotropis gigantea''
* Dutsen Mandara, wani tsaunin almara ne a cikin Puranas na Hindu
* Mandara< (jerin talabijin), jerin talabijin na Jamus
* Yaren Mandara, yaren Austronesian wanda aka yi magana da shi a ƙungiyar Tabar na tsibiran, lardin New Ireland, Papua New Guinea
* Mandara Spa, kamfani ne mai kula da harkar baƙi na duniya wanda aka kafa a Bali kuma yanzu yana ƙarƙashin kamfanin ''Steiner Leisure Limited''
== Dubi kuma ==
* Mandala (disambiguation)
* Mandar (disambiguation)
26vxc7ol61d9cfdmieqgzy3g87arp4m
165313
165312
2022-08-10T09:19:56Z
Uncle Bash007
9891
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Mutanen Mandara''' ko '''Wandala''' ko kuma '''Mandwara''' kungiyar kabila ce dake Tsakiyar Afurka wacce ake samunsu a yankin arewacin [[Kamaru]] da sashin arewa maso gabashin Najeriya, da kuma kudu maso gabashin [[Cadi|Chadi]].<ref>Mandara/Wandala Muller-Kosack Ethnic Handbook (1999).</ref> Suna magana da harshen Wandala wanda ke daga cikin reshen yarukan Chadi na Afro-Asiatic da ake samu a yankunan arewa maso gabashin Afurka.<ref>(Wandala, Ethnologue; Wandala: A language of Cameroon.</ref>
Babu tsayayyen labari akan asalinsu. Suna rayuwa a yankin tsaunuka da kwari dag arewacin Kogin Benue na kasar [[Kamaru]], kuma sun dade da zama sashen Masarautar Musulunci na Mandara.<ref>J. D. Fage; Richard Gray; Roland Anthony Oliver (1975). ''The Cambridge History of Africa''. Cambridge University Press. pp. 82–83, 87–88, 99–106, 129–135. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/978-0-521-20413-2|<bdi>978-0-521-20413-2</bdi>]].</ref> Yankin ta fuskanci cinikayyar bayi da kuma da fataucin sashin sahara na Afurka har zuwa karni na 19.<ref>J. D. Fage; Richard Gray; Roland Anthony Oliver (1975). ''The Cambridge History of Africa''. Cambridge University Press. pp. 131–135. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/978-0-521-20413-2|<bdi>978-0-521-20413-2</bdi>]].</ref> An san mutanen Mandara da kwarewa a fannin tseren dawaki da kuma sarrafa karafuna,<ref>David Nicholas (2012, Editor), Metals in Mandara mountains' society and culture, Africa World Press, [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/978-1592218905|978-1592218905]], see Cameroon and Nigeria-related chapters: ''The development of endogamy among smiths of the Mandara mountains eastern piedmont: myths, history and material evidence'' by Olivier Langlois; and ''The wife of the village: understanding caste in the Mandara mountains'' by James H. Wade</ref> da al'ummarta dake zamantakewa cikin tsari.
== Yammacin Afirka ==
* Harshen Mandara shine ɗayan daga cikin harsunan Chadi
* Masarautar Mandara ta Kamaru
* Duwatsun Mandara na Kamaru
* Mutanen Mandara, wanda kuma ake kira Mandrawa, na arewacin Kamaru da arewa maso gabashin Najeriya
== Sauran ==
* El Mandara, wani yanki ne a [[Alexandria]], Egypt
* Bali Mandara Toll Road, hanya ce mafi tsayi a Bali, Indonesia
* Mandara ko Mandala, Hindu da Buddha abubuwan addini
* Mutanen Mandara (Ostiraliya), ƙabilar Aboriginal ta Australiya
* Itace Mandara, [[Legum|Legric]] ''Erythrina stricta''
* Itace Mandaraba, Itace Coral na Coral ( ''Erythrina variegata'' )
* ''Itatuwan'' kambin fure ''Calotropis gigantea''
* Dutsen Mandara, wani tsaunin almara ne a cikin Puranas na Hindu
* Mandara< (jerin talabijin), jerin talabijin na Jamus
* Yaren Mandara, yaren Austronesian wanda aka yi magana da shi a ƙungiyar Tabar na tsibiran, lardin New Ireland, Papua New Guinea
* Mandara Spa, kamfani ne mai kula da harkar baƙi na duniya wanda aka kafa a Bali kuma yanzu yana ƙarƙashin kamfanin ''Steiner Leisure Limited''
== Dubi kuma ==
* Mandala (disambiguation)
* Mandar (disambiguation)
kd2aq7xq9nh2ss5fx8sx3l1gdvkttmx
165314
165313
2022-08-10T09:20:21Z
Uncle Bash007
9891
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Mutanen Mandara''' ko '''Wandala''' ko kuma '''Mandwara''' kungiyar kabila ce dake Tsakiyar Afurka wacce ake samunsu a yankin arewacin [[Kamaru]] da sashin arewa maso gabashin Najeriya, da kuma kudu maso gabashin [[Cadi|Chadi]].<ref>Mandara/Wandala Muller-Kosack Ethnic Handbook (1999).</ref> Suna magana da harshen Wandala wanda ke daga cikin reshen yarukan Chadi na Afro-Asiatic da ake samu a yankunan arewa maso gabashin Afurka.<ref>(Wandala, Ethnologue; Wandala: A language of Cameroon.</ref>
Babu tsayayyen labari akan asalinsu. Suna rayuwa a yankin tsaunuka da kwari dag arewacin Kogin Benue na kasar [[Kamaru]], kuma sun dade da zama sashen Masarautar Musulunci na Mandara.<ref>J. D. Fage; Richard Gray; Roland Anthony Oliver (1975). ''The Cambridge History of Africa''. Cambridge University Press. pp. 82–83, 87–88, 99–106, 129–135. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/978-0-521-20413-2|<bdi>978-0-521-20413-2</bdi>]].</ref> Yankin ta fuskanci cinikayyar bayi da kuma da fataucin sashin sahara na Afurka har zuwa karni na 19.<ref>J. D. Fage; Richard Gray; Roland Anthony Oliver (1975). ''The Cambridge History of Africa''. Cambridge University Press. pp. 131–135. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/978-0-521-20413-2|<bdi>978-0-521-20413-2</bdi>]].</ref> An san mutanen Mandara da kwarewa a fannin tseren dawaki da kuma sarrafa karafuna,<ref>David Nicholas (2012, Editor), Metals in Mandara mountains' society and culture, Africa World Press, [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/978-1592218905|978-1592218905]], see Cameroon and Nigeria-related chapters: ''The development of endogamy among smiths of the Mandara mountains eastern piedmont: myths, history and material evidence'' by Olivier Langlois; and ''The wife of the village: understanding caste in the Mandara mountains'' by James H. Wade</ref> da al'ummarta dake zamantakewa cikin tsari.<ref>Sterner, Judy; David, Nicholas (1991). "Gender and Caste in the Mandara Highlands: Northeastern Nigeria and Northern Cameroon". ''Ethnology''. University of Pittsburgh Press. '''30''' (4): 355–369. [[Doi (identifier)|doi]]:10.2307/3773690. [[JSTOR (identifier)|JSTOR]] 3773690.</ref>
== Yammacin Afirka ==
* Harshen Mandara shine ɗayan daga cikin harsunan Chadi
* Masarautar Mandara ta Kamaru
* Duwatsun Mandara na Kamaru
* Mutanen Mandara, wanda kuma ake kira Mandrawa, na arewacin Kamaru da arewa maso gabashin Najeriya
== Sauran ==
* El Mandara, wani yanki ne a [[Alexandria]], Egypt
* Bali Mandara Toll Road, hanya ce mafi tsayi a Bali, Indonesia
* Mandara ko Mandala, Hindu da Buddha abubuwan addini
* Mutanen Mandara (Ostiraliya), ƙabilar Aboriginal ta Australiya
* Itace Mandara, [[Legum|Legric]] ''Erythrina stricta''
* Itace Mandaraba, Itace Coral na Coral ( ''Erythrina variegata'' )
* ''Itatuwan'' kambin fure ''Calotropis gigantea''
* Dutsen Mandara, wani tsaunin almara ne a cikin Puranas na Hindu
* Mandara< (jerin talabijin), jerin talabijin na Jamus
* Yaren Mandara, yaren Austronesian wanda aka yi magana da shi a ƙungiyar Tabar na tsibiran, lardin New Ireland, Papua New Guinea
* Mandara Spa, kamfani ne mai kula da harkar baƙi na duniya wanda aka kafa a Bali kuma yanzu yana ƙarƙashin kamfanin ''Steiner Leisure Limited''
== Dubi kuma ==
* Mandala (disambiguation)
* Mandar (disambiguation)
grp9t9a0ydudzuxjabjp2rc888x3p3p
165315
165314
2022-08-10T09:20:36Z
Uncle Bash007
9891
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Mutanen Mandara''' ko '''Wandala''' ko kuma '''Mandwara''' kungiyar kabila ce dake Tsakiyar Afurka wacce ake samunsu a yankin arewacin [[Kamaru]] da sashin arewa maso gabashin Najeriya, da kuma kudu maso gabashin [[Cadi|Chadi]].<ref>Mandara/Wandala Muller-Kosack Ethnic Handbook (1999).</ref> Suna magana da harshen Wandala wanda ke daga cikin reshen yarukan Chadi na Afro-Asiatic da ake samu a yankunan arewa maso gabashin Afurka.<ref>(Wandala, Ethnologue; Wandala: A language of Cameroon.</ref>
Babu tsayayyen labari akan asalinsu. Suna rayuwa a yankin tsaunuka da kwari dag arewacin Kogin Benue na kasar [[Kamaru]], kuma sun dade da zama sashen Masarautar Musulunci na Mandara.<ref>J. D. Fage; Richard Gray; Roland Anthony Oliver (1975). ''The Cambridge History of Africa''. Cambridge University Press. pp. 82–83, 87–88, 99–106, 129–135. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/978-0-521-20413-2|<bdi>978-0-521-20413-2</bdi>]].</ref> Yankin ta fuskanci cinikayyar bayi da kuma da fataucin sashin sahara na Afurka har zuwa karni na 19.<ref>J. D. Fage; Richard Gray; Roland Anthony Oliver (1975). ''The Cambridge History of Africa''. Cambridge University Press. pp. 131–135. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/978-0-521-20413-2|<bdi>978-0-521-20413-2</bdi>]].</ref> An san mutanen Mandara da kwarewa a fannin tseren dawaki da kuma sarrafa karafuna,<ref>David Nicholas (2012, Editor), Metals in Mandara mountains' society and culture, Africa World Press, [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/978-1592218905|978-1592218905]], see Cameroon and Nigeria-related chapters: ''The development of endogamy among smiths of the Mandara mountains eastern piedmont: myths, history and material evidence'' by Olivier Langlois; and ''The wife of the village: understanding caste in the Mandara mountains'' by James H. Wade</ref> da al'ummarta dake zamantakewa cikin tsari.<ref>Sterner, Judy; David, Nicholas (1991). "Gender and Caste in the Mandara Highlands: Northeastern Nigeria and Northern Cameroon". ''Ethnology''. University of Pittsburgh Press. '''30''' (4): 355–369. [[Doi (identifier)|doi]]:10.2307/3773690. [[JSTOR (identifier)|JSTOR]] 3773690.</ref><ref>Michael S. Bisson; Terry S. Childs; De Philip Barros; et al. (2000). ''Ancient African Metallurgy: The Sociocultural Context''. AltaMira. pp. 160, 174–177. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/978-1-4617-0592-5|<bdi>978-1-4617-0592-5</bdi>]].</ref>
== Yammacin Afirka ==
* Harshen Mandara shine ɗayan daga cikin harsunan Chadi
* Masarautar Mandara ta Kamaru
* Duwatsun Mandara na Kamaru
* Mutanen Mandara, wanda kuma ake kira Mandrawa, na arewacin Kamaru da arewa maso gabashin Najeriya
== Sauran ==
* El Mandara, wani yanki ne a [[Alexandria]], Egypt
* Bali Mandara Toll Road, hanya ce mafi tsayi a Bali, Indonesia
* Mandara ko Mandala, Hindu da Buddha abubuwan addini
* Mutanen Mandara (Ostiraliya), ƙabilar Aboriginal ta Australiya
* Itace Mandara, [[Legum|Legric]] ''Erythrina stricta''
* Itace Mandaraba, Itace Coral na Coral ( ''Erythrina variegata'' )
* ''Itatuwan'' kambin fure ''Calotropis gigantea''
* Dutsen Mandara, wani tsaunin almara ne a cikin Puranas na Hindu
* Mandara< (jerin talabijin), jerin talabijin na Jamus
* Yaren Mandara, yaren Austronesian wanda aka yi magana da shi a ƙungiyar Tabar na tsibiran, lardin New Ireland, Papua New Guinea
* Mandara Spa, kamfani ne mai kula da harkar baƙi na duniya wanda aka kafa a Bali kuma yanzu yana ƙarƙashin kamfanin ''Steiner Leisure Limited''
== Dubi kuma ==
* Mandala (disambiguation)
* Mandar (disambiguation)
1v9h1tg2j57jpuutg7kviy6yu9s2msc
165317
165315
2022-08-10T09:20:52Z
Uncle Bash007
9891
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Mutanen Mandara''' ko '''Wandala''' ko kuma '''Mandwara''' kungiyar kabila ce dake Tsakiyar Afurka wacce ake samunsu a yankin arewacin [[Kamaru]] da sashin arewa maso gabashin Najeriya, da kuma kudu maso gabashin [[Cadi|Chadi]].<ref>Mandara/Wandala Muller-Kosack Ethnic Handbook (1999).</ref> Suna magana da harshen Wandala wanda ke daga cikin reshen yarukan Chadi na Afro-Asiatic da ake samu a yankunan arewa maso gabashin Afurka.<ref>(Wandala, Ethnologue; Wandala: A language of Cameroon.</ref>
Babu tsayayyen labari akan asalinsu. Suna rayuwa a yankin tsaunuka da kwari dag arewacin Kogin Benue na kasar [[Kamaru]], kuma sun dade da zama sashen Masarautar Musulunci na Mandara.<ref>J. D. Fage; Richard Gray; Roland Anthony Oliver (1975). ''The Cambridge History of Africa''. Cambridge University Press. pp. 82–83, 87–88, 99–106, 129–135. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/978-0-521-20413-2|<bdi>978-0-521-20413-2</bdi>]].</ref> Yankin ta fuskanci cinikayyar bayi da kuma da fataucin sashin sahara na Afurka har zuwa karni na 19.<ref>J. D. Fage; Richard Gray; Roland Anthony Oliver (1975). ''The Cambridge History of Africa''. Cambridge University Press. pp. 131–135. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/978-0-521-20413-2|<bdi>978-0-521-20413-2</bdi>]].</ref> An san mutanen Mandara da kwarewa a fannin tseren dawaki da kuma sarrafa karafuna,<ref>David Nicholas (2012, Editor), Metals in Mandara mountains' society and culture, Africa World Press, [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/978-1592218905|978-1592218905]], see Cameroon and Nigeria-related chapters: ''The development of endogamy among smiths of the Mandara mountains eastern piedmont: myths, history and material evidence'' by Olivier Langlois; and ''The wife of the village: understanding caste in the Mandara mountains'' by James H. Wade</ref> da al'ummarta dake zamantakewa cikin tsari.<ref>Sterner, Judy; David, Nicholas (1991). "Gender and Caste in the Mandara Highlands: Northeastern Nigeria and Northern Cameroon". ''Ethnology''. University of Pittsburgh Press. '''30''' (4): 355–369. [[Doi (identifier)|doi]]:10.2307/3773690. [[JSTOR (identifier)|JSTOR]] 3773690.</ref><ref>Michael S. Bisson; Terry S. Childs; De Philip Barros; et al. (2000). ''Ancient African Metallurgy: The Sociocultural Context''. AltaMira. pp. 160, 174–177. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/978-1-4617-0592-5|<bdi>978-1-4617-0592-5</bdi>]].</ref><ref>Nicholas David; Carol Kramer (2001). ''Ethnoarchaeology in Action''. Cambridge University Press. pp. 75, 102–103, 206–221, 341. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/978-0-521-66779-1|<bdi>978-0-521-66779-1</bdi>]].</ref>
== Yammacin Afirka ==
* Harshen Mandara shine ɗayan daga cikin harsunan Chadi
* Masarautar Mandara ta Kamaru
* Duwatsun Mandara na Kamaru
* Mutanen Mandara, wanda kuma ake kira Mandrawa, na arewacin Kamaru da arewa maso gabashin Najeriya
== Sauran ==
* El Mandara, wani yanki ne a [[Alexandria]], Egypt
* Bali Mandara Toll Road, hanya ce mafi tsayi a Bali, Indonesia
* Mandara ko Mandala, Hindu da Buddha abubuwan addini
* Mutanen Mandara (Ostiraliya), ƙabilar Aboriginal ta Australiya
* Itace Mandara, [[Legum|Legric]] ''Erythrina stricta''
* Itace Mandaraba, Itace Coral na Coral ( ''Erythrina variegata'' )
* ''Itatuwan'' kambin fure ''Calotropis gigantea''
* Dutsen Mandara, wani tsaunin almara ne a cikin Puranas na Hindu
* Mandara< (jerin talabijin), jerin talabijin na Jamus
* Yaren Mandara, yaren Austronesian wanda aka yi magana da shi a ƙungiyar Tabar na tsibiran, lardin New Ireland, Papua New Guinea
* Mandara Spa, kamfani ne mai kula da harkar baƙi na duniya wanda aka kafa a Bali kuma yanzu yana ƙarƙashin kamfanin ''Steiner Leisure Limited''
== Dubi kuma ==
* Mandala (disambiguation)
* Mandar (disambiguation)
j0dq0n6gq3c19vgoc82hs30whz40h7v
165323
165317
2022-08-10T09:26:44Z
Uncle Bash007
9891
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Mutanen Mandara''' ko '''Wandala''' ko kuma '''Mandwara''' kungiyar kabila ce dake Tsakiyar Afurka wacce ake samunsu a yankin arewacin [[Kamaru]] da sashin arewa maso gabashin Najeriya, da kuma kudu maso gabashin [[Cadi|Chadi]].<ref>Mandara/Wandala Muller-Kosack Ethnic Handbook (1999).</ref> Suna magana da harshen Wandala wanda ke daga cikin reshen yarukan Chadi na Afro-Asiatic da ake samu a yankunan arewa maso gabashin Afurka.<ref>(Wandala, Ethnologue; Wandala: A language of Cameroon.</ref>
Babu tsayayyen labari akan asalinsu. Suna rayuwa a yankin tsaunuka da kwari dag arewacin Kogin Benue na kasar [[Kamaru]], kuma sun dade da zama sashen Masarautar Musulunci na Mandara.<ref>J. D. Fage; Richard Gray; Roland Anthony Oliver (1975). ''The Cambridge History of Africa''. Cambridge University Press. pp. 82–83, 87–88, 99–106, 129–135. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/978-0-521-20413-2|<bdi>978-0-521-20413-2</bdi>]].</ref> Yankin ta fuskanci cinikayyar bayi da kuma da fataucin sashin sahara na Afurka har zuwa karni na 19.<ref>J. D. Fage; Richard Gray; Roland Anthony Oliver (1975). ''The Cambridge History of Africa''. Cambridge University Press. pp. 131–135. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/978-0-521-20413-2|<bdi>978-0-521-20413-2</bdi>]].</ref> An san mutanen Mandara da kwarewa a fannin tseren dawaki da kuma sarrafa karafuna,<ref>David Nicholas (2012, Editor), Metals in Mandara mountains' society and culture, Africa World Press, [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/978-1592218905|978-1592218905]], see Cameroon and Nigeria-related chapters: ''The development of endogamy among smiths of the Mandara mountains eastern piedmont: myths, history and material evidence'' by Olivier Langlois; and ''The wife of the village: understanding caste in the Mandara mountains'' by James H. Wade</ref> da al'ummarta dake zamantakewa cikin tsari.<ref>Sterner, Judy; David, Nicholas (1991). "Gender and Caste in the Mandara Highlands: Northeastern Nigeria and Northern Cameroon". ''Ethnology''. University of Pittsburgh Press. '''30''' (4): 355–369. [[Doi (identifier)|doi]]:10.2307/3773690. [[JSTOR (identifier)|JSTOR]] 3773690.</ref><ref>Michael S. Bisson; Terry S. Childs; De Philip Barros; et al. (2000). ''Ancient African Metallurgy: The Sociocultural Context''. AltaMira. pp. 160, 174–177. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/978-1-4617-0592-5|<bdi>978-1-4617-0592-5</bdi>]].</ref><ref>Nicholas David; Carol Kramer (2001). ''Ethnoarchaeology in Action''. Cambridge University Press. pp. 75, 102–103, 206–221, 341. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/978-0-521-66779-1|<bdi>978-0-521-66779-1</bdi>]].</ref>
== Yammacin Afirka ==
* Harshen Mandara shine ɗayan daga cikin harsunan Chadi
* Masarautar Mandara ta Kamaru
* Duwatsun Mandara na Kamaru
* Mutanen Mandara, wanda kuma ake kira Mandrawa, na arewacin Kamaru da arewa maso gabashin Najeriya
== Sauran ==
* El Mandara, wani yanki ne a [[Alexandria]], Egypt
* Bali Mandara Toll Road, hanya ce mafi tsayi a Bali, Indonesia
* Mandara ko Mandala, Hindu da Buddha abubuwan addini
* Mutanen Mandara (Ostiraliya), ƙabilar Aboriginal ta Australiya
* Itace Mandara, [[Legum|Legric]] ''Erythrina stricta''
* Itace Mandaraba, Itace Coral na Coral ( ''Erythrina variegata'' )
* ''Itatuwan'' kambin fure ''Calotropis gigantea''
* Dutsen Mandara, wani tsaunin almara ne a cikin Puranas na Hindu
* Mandara< (jerin talabijin), jerin talabijin na Jamus
* Yaren Mandara, yaren Austronesian wanda aka yi magana da shi a ƙungiyar Tabar na tsibiran, lardin New Ireland, Papua New Guinea
* Mandara Spa, kamfani ne mai kula da harkar baƙi na duniya wanda aka kafa a Bali kuma yanzu yana ƙarƙashin kamfanin ''Steiner Leisure Limited''
== Dubi kuma ==
* Mandala (disambiguation)
* Mandar (disambiguation)
== Manazarta ==
ks3t55d9vpdg45dpmhhhe7p23ufesnv
165325
165323
2022-08-10T09:27:32Z
Uncle Bash007
9891
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Mutanen Mandara''' ko '''Wandala''' ko kuma '''Mandwara''' kungiyar kabila ce dake Tsakiyar Afurka wacce ake samunsu a yankin arewacin [[Kamaru]] da sashin arewa maso gabashin Najeriya, da kuma kudu maso gabashin [[Cadi|Chadi]].<ref>Mandara/Wandala Muller-Kosack Ethnic Handbook (1999).</ref> Suna magana da harshen Wandala wanda ke daga cikin reshen yarukan Chadi na Afro-Asiatic da ake samu a yankunan arewa maso gabashin Afurka.<ref>(Wandala, Ethnologue; Wandala: A language of Cameroon.</ref>
Babu tsayayyen labari akan asalinsu. Suna rayuwa a yankin tsaunuka da kwari dag arewacin Kogin Benue na kasar [[Kamaru]], kuma sun dade da zama sashen Masarautar Musulunci na Mandara.<ref>J. D. Fage; Richard Gray; Roland Anthony Oliver (1975). ''The Cambridge History of Africa''. Cambridge University Press. pp. 82–83, 87–88, 99–106, 129–135. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/978-0-521-20413-2|<bdi>978-0-521-20413-2</bdi>]].</ref> Yankin ta fuskanci cinikayyar bayi da kuma da fataucin sashin sahara na Afurka har zuwa karni na 19.<ref>J. D. Fage; Richard Gray; Roland Anthony Oliver (1975). ''The Cambridge History of Africa''. Cambridge University Press. pp. 131–135. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/978-0-521-20413-2|<bdi>978-0-521-20413-2</bdi>]].</ref> An san mutanen Mandara da kwarewa a fannin tseren dawaki da kuma sarrafa karafuna,<ref>David Nicholas (2012, Editor), Metals in Mandara mountains' society and culture, Africa World Press, [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/978-1592218905|978-1592218905]], see Cameroon and Nigeria-related chapters: ''The development of endogamy among smiths of the Mandara mountains eastern piedmont: myths, history and material evidence'' by Olivier Langlois; and ''The wife of the village: understanding caste in the Mandara mountains'' by James H. Wade</ref> da al'ummarta dake zamantakewa cikin tsari.<ref>Sterner, Judy; David, Nicholas (1991). "Gender and Caste in the Mandara Highlands: Northeastern Nigeria and Northern Cameroon". ''Ethnology''. University of Pittsburgh Press. '''30''' (4): 355–369. [[Doi (identifier)|doi]]:10.2307/3773690. [[JSTOR (identifier)|JSTOR]] 3773690.</ref><ref>Michael S. Bisson; Terry S. Childs; De Philip Barros; et al. (2000). ''Ancient African Metallurgy: The Sociocultural Context''. AltaMira. pp. 160, 174–177. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/978-1-4617-0592-5|<bdi>978-1-4617-0592-5</bdi>]].</ref><ref>Nicholas David; Carol Kramer (2001). ''Ethnoarchaeology in Action''. Cambridge University Press. pp. 75, 102–103, 206–221, 341. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/978-0-521-66779-1|<bdi>978-0-521-66779-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
== Yammacin Afirka ==
* Harshen Mandara shine ɗayan daga cikin harsunan Chadi
* Masarautar Mandara ta Kamaru
* Duwatsun Mandara na Kamaru
* Mutanen Mandara, wanda kuma ake kira Mandrawa, na arewacin Kamaru da arewa maso gabashin Najeriya
== Sauran ==
* El Mandara, wani yanki ne a [[Alexandria]], Egypt
* Bali Mandara Toll Road, hanya ce mafi tsayi a Bali, Indonesia
* Mandara ko Mandala, Hindu da Buddha abubuwan addini
* Mutanen Mandara (Ostiraliya), ƙabilar Aboriginal ta Australiya
* Itace Mandara, [[Legum|Legric]] ''Erythrina stricta''
* Itace Mandaraba, Itace Coral na Coral ( ''Erythrina variegata'' )
* ''Itatuwan'' kambin fure ''Calotropis gigantea''
* Dutsen Mandara, wani tsaunin almara ne a cikin Puranas na Hindu
* Mandara< (jerin talabijin), jerin talabijin na Jamus
* Yaren Mandara, yaren Austronesian wanda aka yi magana da shi a ƙungiyar Tabar na tsibiran, lardin New Ireland, Papua New Guinea
* Mandara Spa, kamfani ne mai kula da harkar baƙi na duniya wanda aka kafa a Bali kuma yanzu yana ƙarƙashin kamfanin ''Steiner Leisure Limited''
== Dubi kuma ==
* Mandala (disambiguation)
* Mandar (disambiguation)
== Manazarta ==
3dkbosnvp5hwu3og70ygth71kk74hsx
165340
165325
2022-08-10T10:28:31Z
Abdulbasid Rabiu
16820
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Mutanen Mandara''' ko '''Wandala''' ko kuma '''Mandwara''' kungiyar kabila ce dake Tsakiyar Afurka wacce ake samunsu a yankin arewacin [[Kamaru]] da sashin arewa maso gabashin Najeriya, da kuma kudu maso gabashin [[Cadi|Chadi]].<ref>Mandara/Wandala Muller-Kosack Ethnic Handbook (1999).</ref> Suna magana da harshen Wandala wanda ke daga cikin reshen yarukan Chadi na Afro-Asiatic da ake samu a yankunan arewa maso gabashin Afurka.<ref>(Wandala, Ethnologue; Wandala: A language of Cameroon.</ref>
Babu tsayayyen labari akan asalinsu. Suna rayuwa a yankin tsaunuka da kwari dag arewacin Kogin Benue na kasar [[Kamaru]], kuma sun dade da zama sashen Masarautar Musulunci na Mandara.<ref>J. D. Fage; Richard Gray; Roland Anthony Oliver (1975). ''The Cambridge History of Africa''. Cambridge University Press. pp. 82–83, 87–88, 99–106, 129–135. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/978-0-521-20413-2|<bdi>978-0-521-20413-2</bdi>]].</ref> Yankin ta fuskanci cinikayyar bayi da kuma fataucin sashin sahara na Afurka har zuwa karni na 19.<ref>J. D. Fage; Richard Gray; Roland Anthony Oliver (1975). ''The Cambridge History of Africa''. Cambridge University Press. pp. 131–135. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/978-0-521-20413-2|<bdi>978-0-521-20413-2</bdi>]].</ref> An san mutanen Mandara da kwarewa a fannin tseren dawaki da kuma sarrafa karafuna,<ref>David Nicholas (2012, Editor), Metals in Mandara mountains' society and culture, Africa World Press, [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/978-1592218905|978-1592218905]], see Cameroon and Nigeria-related chapters: ''The development of endogamy among smiths of the Mandara mountains eastern piedmont: myths, history and material evidence'' by Olivier Langlois; and ''The wife of the village: understanding caste in the Mandara mountains'' by James H. Wade</ref> da al'ummarta dake zamantakewa cikin tsari.<ref>Sterner, Judy; David, Nicholas (1991). "Gender and Caste in the Mandara Highlands: Northeastern Nigeria and Northern Cameroon". ''Ethnology''. University of Pittsburgh Press. '''30''' (4): 355–369. [[Doi (identifier)|doi]]:10.2307/3773690. [[JSTOR (identifier)|JSTOR]] 3773690.</ref><ref>Michael S. Bisson; Terry S. Childs; De Philip Barros; et al. (2000). ''Ancient African Metallurgy: The Sociocultural Context''. AltaMira. pp. 160, 174–177. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/978-1-4617-0592-5|<bdi>978-1-4617-0592-5</bdi>]].</ref><ref>Nicholas David; Carol Kramer (2001). ''Ethnoarchaeology in Action''. Cambridge University Press. pp. 75, 102–103, 206–221, 341. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/978-0-521-66779-1|<bdi>978-0-521-66779-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
== Yammacin Afirka ==
* Harshen Mandara shine ɗayan daga cikin harsunan Chadi
* Masarautar Mandara ta Kamaru
* Duwatsun Mandara na Kamaru
* Mutanen Mandara, wanda kuma ake kira Mandrawa, na arewacin Kamaru da arewa maso gabashin Najeriya
== Sauran ==
* El Mandara, wani yanki ne a [[Alexandria]], Egypt
* Bali Mandara Toll Road, hanya ce mafi tsayi a Bali, Indonesia
* Mandara ko Mandala, Hindu da Buddha abubuwan addini
* Mutanen Mandara (Ostiraliya), ƙabilar Aboriginal ta Australiya
* Itace Mandara, [[Legum|Legric]] ''Erythrina stricta''
* Itace Mandaraba, Itace Coral na Coral ( ''Erythrina variegata'' )
* ''Itatuwan'' kambin fure ''Calotropis gigantea''
* Dutsen Mandara, wani tsaunin almara ne a cikin Puranas na Hindu
* Mandara< (jerin talabijin), jerin talabijin na Jamus
* Yaren Mandara, yaren Austronesian wanda aka yi magana da shi a ƙungiyar Tabar na tsibiran, lardin New Ireland, Papua New Guinea
* Mandara Spa, kamfani ne mai kula da harkar baƙi na duniya wanda aka kafa a Bali kuma yanzu yana ƙarƙashin kamfanin ''Steiner Leisure Limited''
== Dubi kuma ==
* Mandala (disambiguation)
* Mandar (disambiguation)
== Manazarta ==
4ddkzdvrxg7yorfqp1xgaqha4r24dsh
Nura M Inuwa
0
12366
165115
163566
2022-08-09T18:37:44Z
Ibrahim Sani Mustapha
15405
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Nura Musa Inuwa,''' ana kiran shi da ''Nura'' ko ''M inuwa,'' an haife shi ne a shekara ta alif 1989, a cikin garin [[Kano (jiha)|Kano]], a cikin garin ''Gwammaja'' a karamar hukumar [[Dala]].<ref>https://www.arewarmu.com.ng/2017/04/tarihin-mawaki-nura-m-inuwa.html</ref><ref>https://hausa.legit.ng/amp/1101084-dandalin-kannywood-shahararren-mawaki-nura-m-inuwa-zai-angwance.html&ved=2ahUKEwj7h9D3kcbmAhUCyxoKHfDWDoAQFjAMegQICBAB&usg=AOvVaw0BbJrtsWq7_JXNBurrsPNA&cf=1</ref> ya kasance mawakin hausa, mai rubuta wake, kuma furodusan fim a masana'antar [[Kannywood]].
Nura m inuwa
Mawakine mai hikima gamida azanci
==Wakoki==
Aisha humaira,Rai-dai, Badi ba rai, Soyayyar facebook, Sayyada, Mijin biza, Abinda yake Ruhi, Alkuki, Yan kudu, Zurfin ciki, Soyayyace, Faggen soyayya, inka iya zance, Ga wuri ga waina, Ummi, Uwar mugu Babban gida, Dan gwamna, Manyan mata, Hubbi, Matan zamani, Dan baiwa, Basaja, Zurfin ciki, Abbana, Alkawari, Dawo dawo, Wata ruga, Yar fulani, Salma, Mai gadan zinari, Labarina, Yan arewa, Duniyar masoya, Mailaya, In ka'iya zance, Daren Alkhairi Soyyayya Ruwan zuma, Uwar Amarya Nabiyo Haske Matan Gida.<ref>https://www.bbc.com/hausa/amp/labarai-46693772&ved=2ahUKEwj7h9D3kcbmAhUCyxoKHfDWDoAQFjAKegQIBBAB&usg=AOvVaw3iEVIXZHda-89PFwZ1Rsvr&cf=1</ref>
==Kambu da Lamban Girma==
==Kundin Wakoki==
**Rigar aro
**Wasika
**Dan magori
**Makashinka
**Afra
**Siyan baki
**Matan gida
**Soyayya
**Ranar aurena
**Maurata.
**Mai sauraro
**Ni daku
**Lokaci
**Ango
== Manazarta ==
{{reflist}}
[[Category:Mawaƙan Hausa]]
[[Category:Hausawa]]
7c138fejxvvqhdo6otcvgwesderd6km
Kabiru Ibrahim Gaya
0
12725
165190
148928
2022-08-09T22:22:55Z
Ibrahim Sani Mustapha
15405
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Kabiru Ibrahim Gaya''' (an haife shi a ranar 16 ga watan Yunin shekara ta alif 1952) ɗan siyasar Najeriya ne kuma masanin gine-gine wanda aka zaɓa a majalisar dattijan Najeriya a shekara ta 2007, wanda ya wakilci mazaɓar Kano ta Kudu a [[jihar Kano]] a ƙarƙashin jam'iyyar [[All Progressive Congress]] (APC). An zaɓi Kabiru Gaya mataimakin shugaban ƙungiyar 'yan majalisar tarayya (IPU) na Afirka a babban taron ƙungiyar karo na 135 a Geneva, Switzerland a Oktoba 2016.<ref>{{cite web|url=http://www.nassnig.org/nass/portfolio/profile.php?id=sen.kabirugaya |title=National Assembly | Federal Republic of Nigeria |publisher=Nassnig.org |date= |accessdate=2020-01-07}}</ref>
Ya halarci makarantar firamare ta Gaya daga shekara ta alif 1961 zuwa-1964 da Tsangaya Primary School inda ya gama makarantar firamari a shekarar 1968 babban dan uwansa a lokacin shi ne Shugaban Makarantar sannan kuma [[Abdullahi Aliyu Sumaila]] shi ne Mataimakin Shugaban makarantar wanda ya koyar da shi Lissafi a makarantar firamare. Ya halarci Makarantar Sakandaren Gwamnati ta [[Birnin Kudu]] daga shekarar 1969 zuwa 1973 inda ya samu takardar shaidar Makarantar Afirka ta Yamma (WAEC) da Kwalejin Ilimin Kimiyya daga 1974-1975 inda ya sami IJMB. Ya sami digiri a fannin Gine-ginen daga [[Jami'ar Ahmadu Bello]] a 1977<ref>https://allafrica.com/stories/200301130693.html</ref>
An zabi Kabiru Ibrahim Gaya a majalisar dattijan Kano ta Kudu a 2007. An kuma nada shi a kwamitocin kan gas, Gidaje da na kasashen waje, Jihohi & Kananan hukumomi, da Albarkatun Man Fetur da Ayyuka.<ref>https://allafrica.com/stories/200905250350.html?page=3</ref>
==Manazarta==
<references/>
{{Gwamnonin Jihar Kano}}
{{DEFAULTSORT:Gaya, Kabiru Ibrahim}}
[[Category:'Yan siyasan Najeriya]]
[[Category:Mutanen Najeriya]]
iq3j26v7ykm1eztgil40v1ssrb2a0to
Umar Gombe
0
13243
165097
162952
2022-08-09T15:28:45Z
Umar Ahmad2345
13400
Gyara
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Umar Gombe''' (''cikakken suna:'' Umar Sani Labaran) dan wasan fim ne kuma jarumi a masana'antar [[Kannywood]]. An haifeshi 5 ga watan April na shekara ta 1983.<ref name="DT">https://www.dailytrust.com.ng/how-kannywood-started-like-childs-play-umar-gombe.html</ref>
An haifi Umar a garin [[Gombe]], kuma yayi makarantar firamari a Gombe children's & High School dake garin Gomben.<ref name="DT"/>
Umar ya fara yin fim ne da fim din ''Shaida'' na direkta Tijjani Ibraheem.
Ya taka rawa masu muhimmanci a finafinai da dama kamar ''Kwalla,'' ''Lambar Girma,'' ''Sa'in Sa,'' ''Noor,'' ''Lissafi,'' ''Iko'' da dai sauransu. Umar kuma yana fitowa a wasu wassanin kudancin Nijeriya kamar fil din ''Tenant of the House.''
==Manazarta==
{{Reflist}}
2.https://allafrica.com/stories/202204210642.html
3. https://www.blueprint.ng/sarari-appointed-loc-chairman-zuma-film-festival/
4. https://ng.opera.news/ng/en/entertainment/79199d363a2abef6f515ab6bd36bfbd2
5. https://dailytrust.com/kannywood-actor-umar-gombe-turns-pioneer-program-manager-of-northflix
s0ts1ee9ajsljx9hwdymmzl96b370nm
Hamza
0
13426
165114
67826
2022-08-09T18:18:48Z
Ibrahim Sani Mustapha
15405
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Hamza''' ko '''Hamza Ibn Abdul mutallib''' anfi saninsa da suna '''Hamza''', ya kasance sahabin Manzon Allah (SAW) ne kuma kawu ne na manzon Allah [[Muhammad]] (S.A.W), jarumi, mai farautar zaki.
== Tarihi ==
== Shiga Musulunci ==
== Mutuwa ==
Hamza ya rasu ne ta sanadiyar yaƙin uhudu, ta hannun bawan Abu Sufyan wanda ake kira WahShi. Matar Abu Sufyan Hindu ita ta masa umurni da yakawo mata zuciyar Hamza.
== Manazarta ==
{{reflist}}
{{Stub}}
6kv9ch1ugilnpxgu1b4kouwj7wlo09g
Jaruman Kannywood
0
14269
165120
134162
2022-08-09T19:25:00Z
Ibrahim Sani Mustapha
15405
wikitext
text/x-wiki
Wadannan sune jerin sunayen yan wasan kwaikwayo a masana'antar shirya fina-finai [[Kannywood|finan hausa Kannywood]]
== A ==
* [[Adam A Zango]]
* [[Ali Nuhu]]
* Aminu Shariff
* A'isha Zamiya
== H ==
* [[Hadiza Aliyu]]
* [[Hafsat Idris]]
* [[Halima Atete]]
== M ==
* Maryam Yahaya
== N ==
* Nafisat Abdullahi
* [[Nuhu Abdullahi]]
* [[Nura M Inuwa]]
== R ==
* [[Rabilu Musa]]
* [[Rahama Sadau]]
== S ==
* Sadiq Sani Sadiq
* Sani Musa Danja
* [[Saratu Gidado]]
== U ==
* [[Umar M Shareef]]
* [[Usman Baba Pategi]]
* Uzee Usman
== Y ==
* [[Yakubu Muhammad]]
== Manazarta ==
{{Reflist}}
joh023558lon37w9lln7vj8vl4i0x3y
Majalisar Dokokin Jihar Gombe
0
14859
165100
66021
2022-08-09T15:47:55Z
Umar Ahmad2345
13400
Gyara
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Majalisar Dokokin jihar Gombe''' ita ce ɓangaren kafa doka na gwamnatin [[Gombe (jiha)|jihar Gombe ta]] Najeriya. Majalisar dokoki ce ta mambobi tare da mambobi guda 24 da aka zaba daga kananan hukumomi guda11 na jihar da aka ƙayyade zuwa mazaɓun jihohi guda 24. An ƙayyade ƙananan hukumomin da ke da yawan mabuƙata a mazaɓu biyu don ba da wakilci daidai. Wannan yasa adadin ƴan majalisar a majalisar dokokin jihar Gombe guda 24.
Ayyukan yau da kullun na Majalisar sune ƙirƙirar sabbin dokoki, gyara ko soke dokokin da ke akwai da kuma kula da zartarwa. An zaɓi membobin majalisar na tsawon shekaru hudu tare da 'yan majalisar tarayya (majalisar dattijai da ta wakilai). Majalisar jihar tana yin taro sau uku a mako (Talata, Laraba da Alhamis) a harabar majalisar a cikin babban birnin jihar, [[Gombe (birni)|Gombe]] .
Shugabannin majalisar dokokin jihar Gombe ta shida sun haɗa da Abubakar Sadiq Ibrahim, shugaban majalisar (APC, yankin Yamaltu ta yamma) da Siddi Buba, mataimakin kakakin majalisar, (APC, Mazaɓar Kwami ta Yamma). Jam'iyyar [[All Progressives Congress]] (APC) itace jam'iyya mafi rinjaye tare da kujeru guda19 yayin da [[Peoples Democratic Party|People's Democratic Party]] (PDP) ke matsayin mara rinjaye inda take da kujeru 5 guda kacal.
== Manazarta ==
062t1rolk91bznzwshuoqkmixm3d1f7
Bookshop Hause
0
14867
165274
113173
2022-08-10T08:29:05Z
BnHamid
12586
wikitext
text/x-wiki
[[File:Book_shop_House,_Lagos_Island.jpg|right|thumb| Gidan littattafai, Tsibirin Legas]]
'''Bookshop House''' (wanda kuma ake kira CSS Bookshop) gini ne a [[Lagos Island|Tsibirin Legas]] wanda yake a yankin arewa maso gabas na Broad street a titin Odunlami. Godwin da Hopwood suka zana shi <ref name="style" /> kuma aka gina shi a 1973.
== Bayan Fage ==
Lokacin da mishan na CMS suka isa Najeriya a cikin shekarun 1850, wasu sun zauna a Marina, Legas inda suka buɗe ƙaramin kantin sayar da kusurwa suna sayar da Littafi Mai -Tsarki da sauran labaran Kirista. Ginin da ke ɗaukar shagon daga baya an saya kuma an gina sabon tsari a cikin 1927, Bishop Melville Jones ya sadaukar da wannan tsarin. Kasuwancin CMS daga baya ya canza sunan sa zuwa CSS, Coci da Masu Ba da Makaranta. <ref name=":0" /> An rushe ginin da ya gabata kuma an gina gidan Bookshop na yanzu a 1973. <ref name=":0" />
==Manazarta==
qwutqx6fpvcihboa96zqboql8xbeo9z
165275
165274
2022-08-10T08:29:30Z
BnHamid
12586
wikitext
text/x-wiki
[[File:Book_shop_House,_Lagos_Island.jpg|right|thumb| Gidan littattafai, Tsibirin Legas]]
'''Bookshop House''' wanda kuma ake kira '''CSS Bookshop''' gini ne a [[Lagos Island|Tsibirin Legas]] wanda yake a yankin arewa maso gabas na Broad street a titin Odunlami. Godwin da Hopwood suka zana shi <ref name="style" /> kuma aka gina shi a 1973.
== Bayan Fage ==
Lokacin da mishan na CMS suka isa Najeriya a cikin shekarun 1850, wasu sun zauna a Marina, Legas inda suka buɗe ƙaramin kantin sayar da kusurwa suna sayar da Littafi Mai -Tsarki da sauran labaran Kirista. Ginin da ke ɗaukar shagon daga baya an saya kuma an gina sabon tsari a cikin 1927, Bishop Melville Jones ya sadaukar da wannan tsarin. Kasuwancin CMS daga baya ya canza sunan sa zuwa CSS, Coci da Masu Ba da Makaranta. <ref name=":0" /> An rushe ginin da ya gabata kuma an gina gidan Bookshop na yanzu a 1973. <ref name=":0" />
==Manazarta==
msztwt90oayobfkqiz0m0e431ij2ib2
Bunmi Dipo Salami
0
15670
165324
70141
2022-08-10T09:27:10Z
BnHamid
12586
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Bunmi Dipo-Salami''' (an haife ta ranar 17 ga watan Agusta, 1967). haifaffiyar Nijeriya ne mai son ilimin mata, tsara dabarun ci gaban al’umma kuma dan kasuwa. Ita ce Babban Darakta a Cibiyar PLEG, wani kamfani ne da ke taimakawa wajen inganta karfin shugabanni a [[Nijeriya|Najeriya]] da ma fadin [[Afirka]] ta hanyar hanyoyin hada hannu da yawa wanda ke karfafa 'yan wasan kwaikwayo a cikin jama'a, kamfanoni masu zaman kansu da masu zaman kansu don tabbatar da jagoranci mai sauyawa.<ref>http://www.africanfeministforum.com/bunmi-dipo-salami/</ref> Ita ce Kodinetan Kasar Nijeriya na Gidan Rediyon Townhall.
== Rayuwar farko da ilimi ==
Kafin yin aiki a fannin ci gaba, Bunmi ta sami horo a matsayin malami. Ta na da National Certificate a Education (NCE) tare da majors a Turanci da Faransanci daga College of Education, Ikere-Ekiti (1988), da kuma riko da wani} aramin digiri, a Education, tare da majors a [[Faransanci|Faransa Harshe]] & Wallafe-wallafe daga babbar Obafemi Awolowo University, Ile-Ife, Nigeria (1992). Lokacin da ta kauce daga koyarwa kuma ta koma yankin ci gaba a 1998, ta wadata kanta da [Master of Arts digiri] a cikin Nazarin Ci Gaban, ƙwarewa a Mata, Jinsi, Ci gaba daga Cibiyar Nazarin Ilimin Zamani ta Duniya (ISS), ( yanzu Erasmus International Institute of Social Studies), The Hague (1992). Har ila yau, ta mallaki takardar shedar kammala karatun Digiri a cikin Jinsi, Adalcin Jama'a, da 'Yan ƙasa daga theungiyar Shirye-shiryen Ci Gaban (DPU) a Kwalejin Jami'ar London (2007). Bugu da ƙari, tana da takardar shaidar kammala karatun digiri a cikin Gudanarwa, Dimokiradiyya da Manufofin Jama'a daga Erasmus International Institute of Social Studies, The Hague (2015).
== Ayyuka ==
Bunmi tayi aiki a bangarorin jama'a, masu zaman kansu, da kuma bangarorin [[tattalin arziki]] masu zaman kansu. Ta kasance a bangaren ilmi kamar yadda wani babban malamin makaranta na [[Faransanci|da harshen Faransanci]] a Moremi High School, Ile-Ife (1993-1995), da kuma wani Malamin na [[Faransanci|Faransa Harshe]] da Adabin a manyan makarantu - Jihar Osun College of Education (1995- 1998), da Jami'ar Obafemi Awolowo, Ile-Ife (1995 zuwa 1997).
Ta kuma tayi aiki a bangaren da ba na riba ba a [[Nijeriya|Najeriya]] a matsayin Jami’ar Shirye-shirye a Cibiyar Cigaban Dan Adam, Ile-Ife (1998-2000). Ta shiga Baobab don 'Yancin Dan Adam na Mata, Legas a matsayin Jami'in Shirye-shiryen a 2000 kuma ta hau kan matsayin Daraktan Shirye-shirye a 2006. Hakazalika, ta kasance babbar mai bayar da horo da kuma Co-Coordinator na kungiyar Mata ta Duniya ta Demokraɗiyya (IWDN) a Kawancen Koyon Mata game da 'Yanci da Ci Gaban, a [[Tarayyar Amurka|Amurka]] tsakanin 2007 da 2008. Ta fara LaRen Consulting a shekarar 2009 kuma ta kasance Principal Consultant / CEO har sai da aka gayyace ta ta yi aiki a gwamnatin jihar ta ta asali, Ekiti a shekarar 2010. A matsayinta na ma'aikaciyar gwamnati, ta yi aiki a lokuta daban-daban a matsayin Kwamishina da kuma Mai ba [[Gwamna]] Shawara na Musamman, tare da ayyukan Tsara Tsare-Tsare, MDGs & Alaka da Yawa; Haɗaka da Harkokin Gwamnati; da MDGs & Dangantakar Haɓakawa har zuwa 2014.
Bunmi ta kafa kamfanin PLEG Consulting and Resources, wani kamfani da ke bayar da shawarwari da ayyukan kwangila a fannoni daban daban - jagoranci da kula da albarkatun mutane; tattaunawa da yarjejeniyoyi; dukiya ; gini; isar da sako na dijital; gudanar da taron, da sauransu. A yanzu haka ita ce Babbar Darakta a BAOBAB don 'Yancin' Yan Adam na Mata, ƙungiya mai zaman kanta mai himma don haɓaka matsayin mata da 'yan mata ta hanyar tsoma baki a cikin waɗannan yankuna:' Yancin Mata a Duniyar Aiki; Ci gaban Shugabancin Mata; Jinsi da Amincewa da Gwamnati; Emparfafa Matasan Mata; da Karfafa Kungiyoyin Mata.
==Rayuwar iyali==
Bunmi ta auri [[Farfesa]] Dipo Salami kuma suna da yara uku - Yeside (1993), Dolapo (1995) da Temisan (1997). Tana son rawa da tafiye-tafiye.
== Kyauta da Ganowa ==
* Hadin gwiwar Japan / Bankin Duniya na Siyarwa da Karatuttukan Karatu (Bankin Duniya 2001-2002)
* Venungiyar Chevening (UK FCO, 2007)
* Adalcin Zaman Lafiya (Gwamnatin Tarayyar Nijeriya, 2012)
* Takaddun Shaida (Ma'aikatar Jinsi da Ci Gaban, Laberiya 2012)
* Mafi Kyawun Developmentaddamarwa da Initiaddamarwa (Life Changers Foundation UK, 2013)
== Manazarta ==
{{Reflist|30em}}
== Hanyoyin haɗin waje ==
[[Category:'Yan siyasan Najeriya]]
[[Category:Mata]]
[[Category:Ƴan Najeriya]]
eolb7uktepqxw9wm4x9tak1ta0av8t2
Bose Ogulu
0
15784
165282
136276
2022-08-10T08:44:09Z
BnHamid
12586
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Bose Ogulu '''' yar Najeriya ce, malama,'yar kasuwa kuma manaja. Tana kula da ɗanta Burna Boy's aikin waƙa kuma don haka ana kiranta '''Mama Burna'''.<ref>https://www.gq.com/story/burna-boy-african-king-profile</ref>
== Rayuwar farko ==
Ogulu diya ce ga ‘yar mawakiyar nan ta Najeriya Benson Idonije, wanda ya taba rike manajan kamfanin [[Fela Kuti]] . Tare da Bachelor of Arts a cikin harsunan waje da kuma Masters of Arts a cikin fassarar daga Jami'ar Port Harcourt, Ogulu ya sami nasarar aiki a matsayin mai fassara ga ofungiyar Chamasashen Kasuwancin Afirka ta Yamma. Ta kware sosai a Turanci, Faransanci, Jamusanci, Italiyanci, da Yarbanci. Sannan ta gudanar da makarantar koyon harshe da ake kira Bridges na Harshe, inda ta shirya tafiye-tafiyen nutsuwa na al'adu ga matasa sama da (1,800),
Bugu da kari, ta koyar da Faransanci tsawon shekaru goma a Jami’ar Ilimi da ke Fatakwal, inda ta yi ritaya a shekara ta (2018).
== Ayyuka ==
Ogulu ke kula da ayyukanta na ɗanta Damini, wanda ke yin Burna Boy da 'yarsa Nissi, waɗanda ke yin rawar da sunanta. Ta kula da Burna Boy har zuwa shekara ta (2014 ), sannan ta sake zama manajan sa daga shekara ta (2017 ) zuwa gaba, ta sami laƙabi da Mama Burna. Ta tattara kyaututtuka ga Burna Boy a abubuwa daban-daban, ciki har da All Africa Music Awards, Headies da MTV Europe Music Award . Lokacin da ta ji cewa Burna Boy ya ci kyautar MTV ta shekara ta (2019 ), don Dokar Mafi Kyawu ta Afirka, sai ta katse shirinsa don ta fada masa.
Lokacin da Burna Boy ya lashe kyaututtuka huɗu a bikin baje kolin kyaututtuka na Soundcity MVP na shekara ta 2018), Ogulu ya wakilce shi kuma ya haifar da daɗaɗɗen kafofin watsa labarai ta hanyar cewa "Tsammani ƙarin hauka". A bikin BET Awards na shekara ta( 2019), a Kalifoniya, Ogulu ta tsaya wa danta don karbar lambar yabo ta Best International Act sannan ta gabatar da jawabi tana tunatar da ‘yan Afirka-Amurkawa da su tuna“ kun kasance ’yan Afirka kafin ku zama wani abu” wanda ya haifar da tsawa.
Bose Ogulu itace wanda ta kafa sannan Shugaba na Spaceship Collective [http://www.onaspaceship.com/], kamfanin dake rike da Spaceship Records (lakabin nishadi) da Spaceship Publishing (kayan bugawa).
== Rayuwar mutum ==
Ta auri Samuel Ogulu tsawon shekara (30), sun sami 'ya'ya uku, Damini, Ronami, da Nissi Ogulu.
== Manazarta ==
{{Reflist|30em}}
[[Category:Mata]]
[[Category:Ƴan Najeriya]]
8p1hfs3wb78cwapqpekck09i3cm29mh
Bose Alao
0
16073
165280
155330
2022-08-10T08:41:44Z
BnHamid
12586
gyara
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Bose Alao Omotoyossi''' wacce aka sani da '''Bose Alao''' (an haife ta ranar 6 ga watan Janairu, 1985). ta kasance 'yar wasan Nollywood ta Nijeriya ce, kuma mai bada umarni.<ref>[https://web.archive.org/web/20170808133153/http://dailymail.com.ng/nollywood-actress-bose-alao-omotoyosi-releases-lovely-photos/ Jarumar Nollywood Bose Alao Omotoyosi ta fitar da sabbin hotuna kyawawa], an dauke ta 12 ga Oktoba 2016</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20161029125149/http://thenet.ng/2016/05/actress-and-wife-of-footballer-bose-alao-omotoyossi-bags-first-endorsement-deal/ Mace da matar dan kwallon, Bose Alao Omotoyossi sun fara yarjejeniyar amincewa da farko], an dawo da su 12 Oktoba 2016</ref>
== Rayuwar farko ==
Bose an haife ta a Legas a cikin dangi na 5, a matsayin ɗiya na 4. Ta samu daukaka ne bayan kwaikwayon da tayi a wani fim din Yarbawa Nollywood mai taken Itakun.
Bose ta kammala karatunta na firamare a Command, kuma ta halarci makarantar firamare ta Gideon da ke kammala a 2002. Karatunta na gaba da sakandare sun kasance a jami'ar Legas - inda ya kamata ta karanta Biology (ta banbanta da shigarta bayan da ta yi ciki jim kadan da gabatarwarta, saboda yawan haihuwa, ta kasa komawa). Ta halarci kwalejin kimiyya da fasaha ta Lagos City da ke [[Ikeja]] inda ta samu difloma kan harkokin kasuwanci.
== Ayyuka ==
Bose kwararriyar ‘yar fim ce ta Nollywood, Mai shirya Fina-Finan, Samfurin tallafi kuma Dan Kasuwa.
== Rayuwar mutum ==
Bose ta auri Razak Omotoyossi ɗan asalin ƙasar Benin ɗan asalin ƙasar Benin kuma mahaifiya ga yara mata 4.
== Production ==
* ''Imoran Ika'' (2006)
* ''Opa Abo'' (2007)
* ''Olasubomi'' (2011)
* ''Bomilashiri'' (2013)
* ''Koguna Tsakanin'' (2014)
* ''Ranar Rough'' (2016)
* ''Makaho'' (2016)
== Lambobin yabo ==
Zafaa Awards United Kingdom 2011 (Best Actress)
== Fina-finai==
{| class="wikitable" style="font-size:90%;"
! style="background:#B0C4DE;" |Shekara
! style="background:#B0C4DE;" | Fim
! style="background:#B0C4DE;" | Matsayi
! style="background:#B0C4DE;" | Bayanan kula
|-
| 2007
| ''Mo Nbo Wa Olorun''
|
|
|-
| 2013
| ''Wanabe''
| "Kawar Halima Abubakar"
|
|-
| 2015
| ''Ijogbon''
| "Bidemi, matar Femi Adebayo mai yawan rigima"
|
|-
| 2016
| ''Super Dad''
| "Nadia"
|
|-
| 2015
| ''Koguna tsakanin''
| "Bridget 'yar ta 1"
|
|-
| 2016
| ''Ranar Tausayi''
| "Kishiyar Olivia Julliet Ibrahim"
|
|-
| 2006
| ''Oko Asa''
| "Matashin Bukky Wright"
|
|-
| 2006
| ''Edge na Aljanna''
| "Mai ba da Lab"
| "Creg Odutayo ne ya jagoranci shi - MNET Production ne"
|-
| 2016
| ''Azaba''
| "Titi, ƙuƙwalwa zuwa Ebere Mcniwizu"
|
|-
| 2016
| ''Imoran ika''
| "Georgina"
|
|-
| 2016
| ''Horaya''
| "Georgina"
| "Tare da Ebube Nwagbo, Frank Artus da Eucheria Anunobi"
|-
| 2014
| ''Papa ajasco''
| "Abokin Pepeye"
| "Wale Adenuga ne ya shirya"
|-
| 2011
| ''Onikola''
| "wata mace da ta ƙi kaciya"
|
|-
| 2007
| ''Opa Abo''
| "Moriyike"
|
|-
| 2014
| ''Bomilashiri''
| "Adeola"
|
|-
| 2006
| ''ITAKUN''
| "'Yata ga Racheal Oniga & Moyosore Olutayo"
|-
| 2010
| ''Olasubomi''
| "Olasubomi"
|
|}
==Iyali==
Tana da aure<ref> [http://www.mjemagazine.com/my-husband-paid-millions-for-my-telephone-number-bose-alao/ Mijina Ya Biya Miliyoyi Na Lambar Wayata- Bose Alao], an dawo da ita 12 ga Oktoba 2016</ref> `yayanta hudu<ref> [https://www.naij.com/688286-famous-nollywood-actress-welcomes-4th-child-photos.html Jarumar Nollywood Bose Alao Tana Maraba da Jariri na 4], an dawo da shi 12 ga Oktoba 2016</ref>
== Duba kuma ==
* [[Ini Edo]]
* [[Funke Akindele]]
* Juliet Ibrahim
* Emem Isong
* Omotola Jalade Ekeinde
* Dakore Akande
== Duba kuma ==
* Jerin furodusoshin fim na Najeriya
== Manazarta ==
{{Reflist}}
[[Category:Mata]]
[[Category:Ƴan Najeriya]]
[[Category:Rayayyun mutane]]
9eu30x85suud374ils11c1abcn7w1vu
Blessing Nsiegbe
0
16216
165255
143698
2022-08-10T07:58:38Z
BnHamid
12586
gyara
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Nsiegbe Blessing Ibibia''' (an haifeta ranar 18 ga watan Satumba, 1965). yar siyasa ce ta Jam'iyyar Democrat daga [[Rivers|jihar Ribas, Najeriya]]. kuma 'yar majalisar wakilan Najeriya ce daga mazabar tarayya ta Fatakwal II.<ref>"John, Tony (2 February 2019). "2019: APC has no reason to campaign in Rivers – Wike". Sun News. Retrieved 21 November 2020.</ref> Ta ci zabe a majalisar wakilai ta tarayya a zaɓen shekara ta 2015, amma an kai karan zaɓen a kotu. An sake zaben a 2016 kuma ta sake samun nasara cin zaben.<ref>"Adebowale, Segun (24 August 2016). "Rivers: Tribunal upholds elections of three PDP lawmakers". The Eagle. Retrieved 21 November2020.</ref>
== Manazarta ==
{{Reflist}}
[[Category:Rayayyun mutane]]
[[Category:Mata]]
[[Category:Ƴan Najeriya]]
9smi1g1lffknkcagnuehg92fxleud25
Masarautar Gombe
0
17578
165098
158143
2022-08-09T15:30:58Z
Umar Ahmad2345
13400
Gyara
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
[[File:His Royal Highness Emir of Gombe.jpg|alt=sarkin gombe|center|thumb|Mai Martaba Sarkin Gombe]]
<ref>Gurdians.com</ref>[[File:GOMBE EMIRATE. Dogarai.jpg|thumb|Dogarawan masarautar Gombe]]
'''Masarautar Gombe''' masarauta ce ta gargajiya a Najeriya wacce take jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]] ta zamani a yanzu. Hakanan jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]] tana dauke da masarautun [[Dukku]], Deba, [[Akko (Nijeriya)|Akko]], [[Yamaltu/Deba|Yamaltu]], Pindiga, Nafada da Funakaye. Sarkin Gombe na yanzu shi ne Alhaji Abubakar Shehu Abubakar III, wanda ya hau mulki a ranar 6 ga watan Yuni shekara ta 2014. Marigayi Sarkin Gombe, Alhaji Shehu Usman Abubakar, ya kasance Sarki ne tun daga watan Agusta na shekara ta 1984.
== Tarihin farko ==
An kafa masarautar ta Gombe ne a shekara ta 1804 lokacin jihadin Fulani daga Buba Yero, wani mabiyin Shehu Usman dan Fodiyo. Buba Yero ya sanya Gombe Aba a matsayin hedikwatarsa domin yaki da matsugunan Jukun na Pindiga da Kalam, sannan ya biyo baya da samammen hare-hare inda ya bi har zuwa Adamawa a can gefen Kogin Benuwai. Arin ƙasashe ya kasance ƙarƙashin ɗansa, Muhammadu Kwairanga, Sarkin Gombe daga shekara ta 1844 zuwa shekara ta 1882. Masarautar Gombe a wani lokaci ta faro daga Gombe Aba zuwa Jalingo, amma a shekara ta 1833 an ƙirƙiri masarautar Muri daga wani ɓangare na yankinta don kafa jiha don dan uwan sarki.
==Manazarta==
http://www.onlinenigeria.com/links/gombeadv.asp?blurb=261
https://web.archive.org/web/20130727122935/http://gombestate.gov.ng/Emirate-Councils.html
http://www.compassnewspaper.com/NG/index.php?option=com_content&view=article&id=8625:pomp-as-gombe-monarch-marks-anniversary&catid=42:commune&Itemid=796
q8dlzg8heuc28cv4l7tevs1ddit7w9a
User talk:Bello Na'im
3
17602
165066
147026
2022-08-09T12:51:49Z
MediaWiki message delivery
3927
/* Translation notification: Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Board voter email */ sabon sashe
wikitext
text/x-wiki
== Barka da zuwa! ==
[[File:Wikipedia_mini_globe_handheld.jpg|thumb|300px|Hausa Wikipedia na buƙatar gudummuwarku domin ta bunƙasa!]]
Barka da zuwa Hausa Wikipedia, Bello Na'im! Mun ji daɗin [[Special:Contributions/Bello Na'im|gudummuwarka]]. Kuma ina fatan zaka tsaya ka ci gaba da bada gudummuwa. Anan ƙasa ga wasu shafuka da zasu taimake ka ka fahimci Hausa Wikipedia da yadda ake gyara ta:
* [[Wikipedia:Gabatarwa|Gabatarwa]]
* [[Wikipedia:Tutorial|Tutorial]]
* [[Wikipedia:Cheatsheet|Cheatsheet]]
* [[Wikipedia:Yadda_ake_rubuta_muƙala|Yadda ake rubuta muƙala]]
* [[Wikipedia:Manufofi biyar|Manufofin Hausa Wikipedia]]
* [[Wikipedia:Shawarwari_goma_akan_gyaran_Wikipedia|Shawarwari goma akan gyaran Wikipedia]]
Zaku iya yin [[Wikipedia:Tutorial/Shafukan_tattaunawa#Shafin_tattaunawa_na_edita|sayinin rubutunku]] idan kuna akan [[Wikipedia:Shafin tattaunawa|shafukan tattaunawa]] ta hanyar alamar tilde guda huɗu, kamar haka (<nowiki>~~~~</nowiki>); yin hakan, zaisa sunanku da cikkaken kwanan wata. In kana buƙatar wani taimako, ku duba [[Wikipedia:Tutorial]], ko kuma ka tambayeni a {{Gyara|User talk:M-Mustapha|section=new|shafina na tattaunawa}}. Na gode. [[User:M-Mustapha|<span style="background-color: #804; color: #fa0;"><samp><b><u>''Em-em''</u></b></samp></span>]] <sup><samp><u>[[User talk:M-Mustapha|'''talk''']]</u></samp></sup> 19:23, 23 ga Faburairu, 2021 (UTC)
== Gasar Hausa Wikipedia na shekara shekara ==
Assalamu alaikum,
Ga link ɗin a nan [[Wikipedia:Gasar Hausa Wikipedia ta Shekara-shekara]].
Nagode [[User:Anasskoko|<b style="color:#00BFFF">An@ss_koko</b>]][[User talk:Anasskoko|<sup style="color:#7F007F">(Yi Magana)</sup>]] 07:26, 2 ga Yuni, 2021 (UTC)
Nagode, insha Allah yanzu zan fara.[[User:Bello Na'im|Bello Na'im]] ([[User talk:Bello Na'im#top|talk]]) 07:28, 2 ga Yuni, 2021 (UTC)
:Allah ya taimaka, Allah ya bada sa'a. [[User:Anasskoko|<b style="color:#00BFFF">An@ss_koko</b>]][[User talk:Anasskoko|<sup style="color:#7F007F">(Yi Magana)</sup>]] 07:38, 2 ga Yuni, 2021 (UTC)
Idan nasa #tag mezan sa a gaba [[User:Bello Na'im|Bello Na'im]] ([[User talk:Bello Na'im#top|talk]]) 08:13, 2 ga Yuni, 2021 (UTC)
:@[[User:Bello Na'im|Bello Na'im]] haka zaka saka #HAC kawai zaka saka, shknnn [[User:Anasskoko|<b style="color:#00BFFF">An@ss_koko</b>]][[User talk:Anasskoko|<sup style="color:#7F007F">(Yi Magana)</sup>]] 08:25, 2 ga Yuni, 2021 (UTC)
Ka turomin da yanda zan rubuta, idan nasa #HAC sai insa me. [[User:Bello Na'im|Bello Na'im]] ([[User talk:Bello Na'im#top|talk]]) 19:25, 2 ga Yuni, 2021 (UTC)
:@[[User:Bello Na'im|Bello Na'im]] Hakan ma yayi kawai #HAC, kawai ka bar shi a hakan ya wadatar. [[User:Anasskoko|<b style="color:#00BFFF">An@ss_koko</b>]][[User talk:Anasskoko|<sup style="color:#7F007F">(Yi Magana)</sup>]] 09:46, 3 ga Yuni, 2021 (UTC)
== Gasar Hausa Wikipedia ==
'''Assalamu alaikum''' @[[User:Bello Na'im]]''','''
Ina mai sanar da kai cewa za'a sanar da sakamakon gasa gobe idan Allah ya kaimu, ka duba wannan shafin domin ganin sakamakon gasa, sannan kyaututtuka za'a bayar dasu ne lokaci kadan bayan sanarwan. [[WP:Gasar Hausa Wikipedia ta Shekara-shekara]], Nagode.-- [[User:Anasskoko|<b style="color:#00BFFF">An@ss_koko</b>]][[User talk:Anasskoko|<sup style="color:#7F007F">(Yi Magana)</sup>]] 11:18, 23 ga Yuni, 2021 (UTC)
OK nagode,[[User:Bello Na'im|Bello Na'im]] ([[User talk:Bello Na'im#top|talk]]) 17:00, 23 ga Yuni, 2021 (UTC)
== Translation notification: Grants:MSIG/Announcements/2021/Global message ==
Hello Bello Na'im,
You are receiving this notification because you signed up as a translator to Hausa da Larabci on Meta.
The page [[:metawikipedia:Grants:MSIG/Announcements/2021/Global message|Grants:MSIG/Announcements/2021/Global message]] is available for translation. You can translate it here:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Grants%3AMSIG%2FAnnouncements%2F2021%2FGlobal+message&language=ha&action=page translate to Hausa]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Grants%3AMSIG%2FAnnouncements%2F2021%2FGlobal+message&language=ar&action=page translate to Larabci]
The deadline for translating this page is 2021-10-26.
<div lang="en" class="mw-content-ltr">Hi everbody! The [[Movement Strategy and Governance|Movement Strategy and Governance team]] is announcing a Movement Strategy Implementation Grants program to the communities.
We want to reach out to as many communities as possible, calling out volunteers globally. Please support us and help translating the announcement in all the languages you speak, '''it is only 50 words'''. We will send it out as a mass message later.
Beyond this: if you would like to, please check out the program and spread the word. We would appreciate your help in sharing this news in social media channels of your community.
We are grateful for all your support, you are awesome!</div>
Your help is greatly appreciated. Translators like you help Meta to function
as a truly multilingual community.
You can [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup change your notification preferences].
Thank you!
Meta translation coordinators‎, 14:24, 21 Oktoba 2021 (UTC)
<!-- Message sent by User:DBarthel (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators -->
Thank you too! [[User:Bello Na'im|Bello Na'im]] ([[User talk:Bello Na'im#top|talk]]) 05:27, 25 Oktoba 2021 (UTC)
== Translation notification: Movement Charter/Drafting Committee/Elections/Results/Announcement ==
Hello Bello Na'im,
You are receiving this notification because you signed up as a translator to Hausa da Larabci on Meta.
The page [[:metawikipedia:Movement Charter/Drafting Committee/Elections/Results/Announcement|Movement Charter/Drafting Committee/Elections/Results/Announcement]] is available for translation. You can translate it here:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Movement+Charter%2FDrafting+Committee%2FElections%2FResults%2FAnnouncement&language=ha&action=page translate to Hausa]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Movement+Charter%2FDrafting+Committee%2FElections%2FResults%2FAnnouncement&language=ar&action=page translate to Larabci]
The deadline for translating this page is 2021-10-31.
<div lang="en" class="mw-content-ltr">The announcement of the members of the Movement Charter Drafting Committee is coming close. We would like to announce the results in as many languages as possible and kindly ask for your support. It is '''less than 100 words''', we would appreciate your help a lot and it is just a few minutes.
Thank you for your continuous support!
</div>
Your help is greatly appreciated. Translators like you help Meta to function
as a truly multilingual community.
You can [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup change your notification preferences].
Thank you!
Meta translation coordinators‎, 13:31, 29 Oktoba 2021 (UTC)
<!-- Message sent by User:DBarthel (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators -->
== Translation notification: Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections ==
Hello Bello Na'im,
You are receiving this notification because you signed up as a translator to Hausa da Larabci on Meta.
The page [[:metawikipedia:Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections|Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections]] is available for translation. You can translate it here:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Wikimedia+Foundation+Board+of+Trustees%2FCall+for+feedback%3A+Board+of+Trustees+elections&language=ha&action=page translate to Hausa]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Wikimedia+Foundation+Board+of+Trustees%2FCall+for+feedback%3A+Board+of+Trustees+elections&language=ar&action=page translate to Larabci]
The deadline for translating this page is 2022-01-10.
<div lang="en" class="mw-content-ltr">''This year four seats of the WMF Board of Trustees are to be newly filled and there will be a Call for Feedback about the Board of Trustees selection processes from 10 January to 7 February 2022.''
''The [[Movement Strategy and Governance]] team is supporting this Call for Feedback. For widest outreach across the Wikiverse we kindly ask you to support this by helping us out with additional translations.''
'''Postscriptum: During the last year many of you have helped us a lot to reach out to many different communities by translating
in dozens of languages. We are utterly grateful for this - thanks to all of you for your ongoing support! You are the best!'''
</div>
Your help is greatly appreciated. Translators like you help Meta to function
as a truly multilingual community.
You can [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup change your notification preferences].
Thank you!
Meta translation coordinators‎, 17:25, 7 ga Janairu, 2022 (UTC)
<!-- Message sent by User:DBarthel (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators -->
== Translation notification: Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections/Call for Feedback about the Board of Trustees elections is now open/Short ==
Hello Bello Na'im,
You are receiving this notification because you signed up as a translator to Hausa da Larabci on Meta.
The page [[:metawikipedia:Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections/Call for Feedback about the Board of Trustees elections is now open/Short|Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections/Call for Feedback about the Board of Trustees elections is now open/Short]] is available for translation. You can translate it here:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Wikimedia+Foundation+Board+of+Trustees%2FCall+for+feedback%3A+Board+of+Trustees+elections%2FCall+for+Feedback+about+the+Board+of+Trustees+elections+is+now+open%2FShort&language=ha&action=page translate to Hausa]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Wikimedia+Foundation+Board+of+Trustees%2FCall+for+feedback%3A+Board+of+Trustees+elections%2FCall+for+Feedback+about+the+Board+of+Trustees+elections+is+now+open%2FShort&language=ar&action=page translate to Larabci]
The deadline for translating this page is 2022-01-13.
<div lang="en" class="mw-content-ltr">Hi all,
the [[Movement Strategy and Governance]] team is asking you for your help. We want to invite communities globally to a Call for Feedback about the Board of Trustees selection processes from 10 January to 7 February 2022.
We want to send out a message next Friday to all communities in as many languages as possible. It is '''only 130 words'''! Your help is very much appreciated!
Thank you for your time!</div>
Your help is greatly appreciated. Translators like you help Meta to function
as a truly multilingual community.
You can [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup change your notification preferences].
Thank you!
Meta translation coordinators‎, 21:02, 11 ga Janairu, 2022 (UTC)
<!-- Message sent by User:DBarthel (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators -->
== Translation notification: Template:Education/News/Contents ==
Hello Bello Na'im,
You are receiving this notification because you signed up as a translator to Hausa da Larabci on Meta.
The page [[:metawikipedia:Template:Education/News/Contents|Template:Education/News/Contents]] is available for translation. You can translate it here:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Template%3AEducation%2FNews%2FContents&language=ha&action=page translate to Hausa]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Template%3AEducation%2FNews%2FContents&language=ar&action=page translate to Larabci]
<div lang="en" class="mw-content-ltr"></div>
Your help is greatly appreciated. Translators like you help Meta to function
as a truly multilingual community.
You can [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup change your notification preferences].
Thank you!
Meta translation coordinators‎, 08:48, 22 ga Janairu, 2022 (UTC)
<!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators -->
== Translation notification: Template:Education/News/Drafts ==
Hello Bello Na'im,
You are receiving this notification because you signed up as a translator to Hausa da Larabci on Meta.
The page [[:metawikipedia:Template:Education/News/Drafts|Template:Education/News/Drafts]] is available for translation. You can translate it here:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Template%3AEducation%2FNews%2FDrafts&language=ha&action=page translate to Hausa]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Template%3AEducation%2FNews%2FDrafts&language=ar&action=page translate to Larabci]
<div lang="en" class="mw-content-ltr"></div>
Your help is greatly appreciated. Translators like you help Meta to function
as a truly multilingual community.
You can [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup change your notification preferences].
Thank you!
Meta translation coordinators‎, 09:00, 22 ga Janairu, 2022 (UTC)
<!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators -->
== Translation notification: Template:Education/News/Drafts ==
Hello Bello Na'im,
You are receiving this notification because you signed up as a translator to Hausa da Larabci on Meta.
The page [[:metawikipedia:Template:Education/News/Drafts|Template:Education/News/Drafts]] is available for translation. You can translate it here:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Template%3AEducation%2FNews%2FDrafts&language=ha&action=page translate to Hausa]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Template%3AEducation%2FNews%2FDrafts&language=ar&action=page translate to Larabci]
<div lang="en" class="mw-content-ltr"></div>
Your help is greatly appreciated. Translators like you help Meta to function
as a truly multilingual community.
You can [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup change your notification preferences].
Thank you!
Meta translation coordinators‎, 14:33, 22 ga Janairu, 2022 (UTC)
<!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators -->
== Translation notification: Education/Newsletter/January 2022/Headlines ==
Hello Bello Na'im,
You are receiving this notification because you signed up as a translator to Hausa da Larabci on Meta.
The page [[:metawikipedia:Education/Newsletter/January 2022/Headlines|Education/Newsletter/January 2022/Headlines]] is available for translation. You can translate it here:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Education%2FNewsletter%2FJanuary+2022%2FHeadlines&language=ha&action=page translate to Hausa]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Education%2FNewsletter%2FJanuary+2022%2FHeadlines&language=ar&action=page translate to Larabci]
The priority of this page is high.
The deadline for translating this page is 2022-01-24.
<div lang="en" class="mw-content-ltr"></div>
Your help is greatly appreciated. Translators like you help Meta to function
as a truly multilingual community.
You can [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup change your notification preferences].
Thank you!
Meta translation coordinators‎, 17:26, 22 ga Janairu, 2022 (UTC)
<!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators -->
== Translation notification: Education/Newsletter/January 2022 ==
Hello Bello Na'im,
You are receiving this notification because you signed up as a translator to Hausa da Larabci on Meta.
The page [[:metawikipedia:Education/Newsletter/January 2022|Education/Newsletter/January 2022]] is available for translation. You can translate it here:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Education%2FNewsletter%2FJanuary+2022&language=ha&action=page translate to Hausa]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Education%2FNewsletter%2FJanuary+2022&language=ar&action=page translate to Larabci]
<div lang="en" class="mw-content-ltr"></div>
Your help is greatly appreciated. Translators like you help Meta to function
as a truly multilingual community.
You can [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup change your notification preferences].
Thank you!
Meta translation coordinators‎, 17:29, 22 ga Janairu, 2022 (UTC)
<!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators -->
== Translation notification: Leadership Development Task Force/Call for Feedback Announcement ==
Hello Bello Na'im,
You are receiving this notification because you signed up as a translator to Hausa da Larabci on Meta.
The page [[:metawikipedia:Leadership Development Task Force/Call for Feedback Announcement|Leadership Development Task Force/Call for Feedback Announcement]] is available for translation. You can translate it here:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Leadership+Development+Task+Force%2FCall+for+Feedback+Announcement&language=ha&action=page translate to Hausa]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Leadership+Development+Task+Force%2FCall+for+Feedback+Announcement&language=ar&action=page translate to Larabci]
The deadline for translating this page is 2022-02-07.
<div lang="en" class="mw-content-ltr">Good day to you from [[Movement Strategy and Governance]]! The coming weeks see a Call for Feedback concerning the creation of a movementwide [[Leadership_Development_Task_Force]]. We are announcing it by a short message of '''only 60 words''' to be distributed globally on Tuesday. Global distribution asks for native language support, so we kindly ask for your help to have as many translations as possible available. It should be a few minutes of work only. Thank you very much for your help, [[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[User talk:MediaWiki message delivery|talk]]) 10:13, 4 ga Faburairu, 2022 (UTC)</div>
Your help is greatly appreciated. Translators like you help Meta to function
as a truly multilingual community.
You can [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup change your notification preferences].
Thank you!
Meta translation coordinators‎, 10:13, 4 ga Faburairu, 2022 (UTC)
<!-- Message sent by User:DBarthel (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators -->
== Translation notification: ContribuLing 2022 ==
Hello Bello Na'im,
You are receiving this notification because you signed up as a translator to Hausa da Larabci on Meta.
The page [[:metawikipedia:ContribuLing 2022|ContribuLing 2022]] is available for translation. You can translate it here:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-ContribuLing+2022&language=ha&action=page translate to Hausa]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-ContribuLing+2022&language=ar&action=page translate to Larabci]
The priority of this page is medium.
<div lang="en" class="mw-content-ltr"></div>
Your help is greatly appreciated. Translators like you help Meta to function
as a truly multilingual community.
You can [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup change your notification preferences].
Thank you!
Meta translation coordinators‎, 12:05, 12 ga Faburairu, 2022 (UTC)
<!-- Message sent by User:WikiLucas00@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators -->
== Translation notification: Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines ==
Hello Bello Na'im,
You are receiving this notification because you signed up as a translator to Hausa da Larabci on Meta.
The page [[:metawikipedia:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines]] is available for translation. You can translate it here:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Universal+Code+of+Conduct%2FEnforcement+guidelines&language=ha&action=page translate to Hausa]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Universal+Code+of+Conduct%2FEnforcement+guidelines&language=ar&action=page translate to Larabci]
<div lang="en" class="mw-content-ltr"></div>
Your help is greatly appreciated. Translators like you help Meta to function
as a truly multilingual community.
You can [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup change your notification preferences].
Thank you!
Meta translation coordinators‎, 15:18, 22 ga Faburairu, 2022 (UTC)
<!-- Message sent by User:Ericliu1912@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators -->
== Translation notification: Ukraine's Cultural Diplomacy Month ==
Hello Bello Na'im,
You are receiving this notification because you signed up as a translator to Hausa da Larabci on Meta.
The page [[:metawikipedia:Ukraine's Cultural Diplomacy Month|Ukraine's Cultural Diplomacy Month]] is available for translation. You can translate it here:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Ukraine%27s+Cultural+Diplomacy+Month&language=ha&action=page translate to Hausa]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Ukraine%27s+Cultural+Diplomacy+Month&language=ar&action=page translate to Larabci]
<div lang="en" class="mw-content-ltr"></div>
Your help is greatly appreciated. Translators like you help Meta to function
as a truly multilingual community.
You can [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup change your notification preferences].
Thank you!
Meta translation coordinators‎, 01:50, 2 ga Maris, 2022 (UTC)
<!-- Message sent by User:Juan90264@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators -->
== Translation notification: Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Translations ==
Hello Bello Na'im,
You are receiving this notification because you signed up as a translator to Hausa da Larabci on Meta.
The page [[:metawikipedia:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Translations|Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Translations]] is available for translation. You can translate it here:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Universal+Code+of+Conduct%2FEnforcement+guidelines%2FVoting%2FTranslations&language=ha&action=page translate to Hausa]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Universal+Code+of+Conduct%2FEnforcement+guidelines%2FVoting%2FTranslations&language=ar&action=page translate to Larabci]
The deadline for translating this page is 2022-03-06.
<div lang="en" class="mw-content-ltr">Next Monday the ratification for the UCoC Enforcement Guidelines starts, an important step concerning an important document. We would like to invite people from all the global communities to take part in this process.
To make the voting available in as many native languages as possible, we would appreciate your help in translations!
'''This is 189 words only''', just a few minutes of simple work and it is an important contribution to strengthen your community's voice.
Thank you very much for your help, [[User:DBarthel (WMF)|DBarthel (WMF)]]
</div>
Your help is greatly appreciated. Translators like you help Meta to function
as a truly multilingual community.
You can [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup change your notification preferences].
Thank you!
Meta translation coordinators‎, 13:51, 4 ga Maris, 2022 (UTC)
<!-- Message sent by User:DBarthel (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators -->
== Translation notification: ContribuLing 2022/Program ==
Hello Bello Na'im,
You are receiving this notification because you signed up as a translator to Hausa da Larabci on Meta.
The page [[:metawikipedia:ContribuLing 2022/Program|ContribuLing 2022/Program]] is available for translation. You can translate it here:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-ContribuLing+2022%2FProgram&language=ha&action=page translate to Hausa]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-ContribuLing+2022%2FProgram&language=ar&action=page translate to Larabci]
The priority of this page is medium.
The deadline for translating this page is 2022-03-31.
<div lang="en" class="mw-content-ltr"></div>
Your help is greatly appreciated. Translators like you help Meta to function
as a truly multilingual community.
You can [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup change your notification preferences].
Thank you!
Meta translation coordinators‎, 15:50, 26 ga Maris, 2022 (UTC)
<!-- Message sent by User:WikiLucas00@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators -->
== Translation notification: Wikimedia chapters/Creation guide/Bylaw Guidelines ==
Hello Bello Na'im,
You are receiving this notification because you signed up as a translator to Larabci on Meta.
The page [[:metawikipedia:Wikimedia chapters/Creation guide/Bylaw Guidelines|Wikimedia chapters/Creation guide/Bylaw Guidelines]] is available for translation. You can translate it here:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Wikimedia+chapters%2FCreation+guide%2FBylaw+Guidelines&language=ar&action=page translate to Larabci]
The priority of this page is medium.
<div lang="en" class="mw-content-ltr">Hello translators.
We have created a new resource to help affiliates draft their by-laws and we need your help to translate these.
Best regards </div>
Your help is greatly appreciated. Translators like you help Meta to function
as a truly multilingual community.
You can [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup change your notification preferences].
Thank you!
Meta translation coordinators‎, 13:46, 21 ga Afirilu, 2022 (UTC)
<!-- Message sent by User:DNdubane (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators -->
== Translation notification: GLAM School/Questions ==
Hello Bello Na'im,
You are receiving this notification because you signed up as a translator to Hausa da Larabci on Meta.
The page [[:metawikipedia:GLAM School/Questions|GLAM School/Questions]] is available for translation. You can translate it here:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-GLAM+School%2FQuestions&language=ha&action=page translate to Hausa]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-GLAM+School%2FQuestions&language=ar&action=page translate to Larabci]
The deadline for translating this page is 2022-12-31.
<div lang="en" class="mw-content-ltr">GLAM School is a project by AvoinGLAM to chart out, uncover, and support practices that help GLAM professionals, GLAM-Wiki volunteers, Open GLAM advocates and others to be more empowered to contribute to Wikimedia and other open projects. In 2022 we are conducting surveys, chats, and interviews across organizations and networks involved in providing Open Access to cultural heritage. This page lists the questions that are used in the survey and the interviews.</div>
Your help is greatly appreciated. Translators like you help Meta to function
as a truly multilingual community.
You can [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup change your notification preferences].
Thank you!
Meta translation coordinators‎, 08:53, 26 ga Afirilu, 2022 (UTC)
<!-- Message sent by User:Susannaanas@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators -->
== Translation notification: GLAM School/Questions ==
Hello Bello Na'im,
You are receiving this notification because you signed up as a translator to Hausa da Larabci on Meta.
The page [[:metawikipedia:GLAM School/Questions|GLAM School/Questions]] is available for translation. You can translate it here:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-GLAM+School%2FQuestions&language=ha&action=page translate to Hausa]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-GLAM+School%2FQuestions&language=ar&action=page translate to Larabci]
The deadline for translating this page is 2022-12-31.
<div lang="en" class="mw-content-ltr">Thank you for the wonderful work you are doing!
I have made a couple of small modifications to the existing text and added one new section. I hope you would be willing to have a look at those.
Thank you again!
Cheers, Susanna</div>
Your help is greatly appreciated. Translators like you help Meta to function
as a truly multilingual community.
You can [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup change your notification preferences].
Thank you!
Meta translation coordinators‎, 07:07, 29 ga Afirilu, 2022 (UTC)
<!-- Message sent by User:Susannaanas@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators -->
== Translation notification: GLAM School ==
Hello Bello Na'im,
You are receiving this notification because you signed up as a translator to Hausa da Larabci on Meta.
The page [[:metawikipedia:GLAM School|GLAM School]] is available for translation. You can translate it here:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-GLAM+School&language=ha&action=page translate to Hausa]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-GLAM+School&language=ar&action=page translate to Larabci]
The deadline for translating this page is 2022-12-31.
<div lang="en" class="mw-content-ltr">The GLAM School main page is ready for translation. I hope the syntax still remained correct after I changed the page a lot. Thank you for your amazing help!</div>
Your help is greatly appreciated. Translators like you help Meta to function
as a truly multilingual community.
You can [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup change your notification preferences].
Thank you!
Meta translation coordinators‎, 18:20, 4 Mayu 2022 (UTC)
<!-- Message sent by User:Susannaanas@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators -->
== Translation notification: Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Board voter email ==
Hello Bello Na'im,
You are receiving this notification because you signed up as a translator to Hausa da Larabci on Meta.
The page [[:metawikipedia:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Board voter email|Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Board voter email]] is available for translation. You can translate it here:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Wikimedia+Foundation+elections%2F2022%2FAnnouncement%2FBoard+voter+email&language=ha&action=page translate to Hausa]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Wikimedia+Foundation+elections%2F2022%2FAnnouncement%2FBoard+voter+email&language=ar&action=page translate to Larabci]
The priority of this page is high.
<div lang="en" class="mw-content-ltr">Hi all!
The community vote of this year's Board Elections are close. As always voter mails will be sent out. To invite as many community members as possible in their native tongue your help is very much appreciated. While there are already plenty of translations we would appreciate you to check for languages still missing and to contribute translations for these.
The mails are short, just a bit about two times '''200 words''', a few minutes of work.
Your support is very important as it helps communities to learn about the election and to cast their vote.
Best,
Denis Barthel (WMF)
(Movement Strategy and Governance)</div>
Your help is greatly appreciated. Translators like you help Meta to function
as a truly multilingual community.
You can [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup change your notification preferences].
Thank you!
Meta translation coordinators‎, 12:51, 9 ga Augusta, 2022 (UTC)
<!-- Message sent by User:DBarthel (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators -->
dqnbctv6pgxuatq2iuxpn5rlwr1yrxu
165168
165066
2022-08-09T21:51:18Z
MediaWiki message delivery
3927
/* Translation notification: Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Board voter email */ sabon sashe
wikitext
text/x-wiki
== Barka da zuwa! ==
[[File:Wikipedia_mini_globe_handheld.jpg|thumb|300px|Hausa Wikipedia na buƙatar gudummuwarku domin ta bunƙasa!]]
Barka da zuwa Hausa Wikipedia, Bello Na'im! Mun ji daɗin [[Special:Contributions/Bello Na'im|gudummuwarka]]. Kuma ina fatan zaka tsaya ka ci gaba da bada gudummuwa. Anan ƙasa ga wasu shafuka da zasu taimake ka ka fahimci Hausa Wikipedia da yadda ake gyara ta:
* [[Wikipedia:Gabatarwa|Gabatarwa]]
* [[Wikipedia:Tutorial|Tutorial]]
* [[Wikipedia:Cheatsheet|Cheatsheet]]
* [[Wikipedia:Yadda_ake_rubuta_muƙala|Yadda ake rubuta muƙala]]
* [[Wikipedia:Manufofi biyar|Manufofin Hausa Wikipedia]]
* [[Wikipedia:Shawarwari_goma_akan_gyaran_Wikipedia|Shawarwari goma akan gyaran Wikipedia]]
Zaku iya yin [[Wikipedia:Tutorial/Shafukan_tattaunawa#Shafin_tattaunawa_na_edita|sayinin rubutunku]] idan kuna akan [[Wikipedia:Shafin tattaunawa|shafukan tattaunawa]] ta hanyar alamar tilde guda huɗu, kamar haka (<nowiki>~~~~</nowiki>); yin hakan, zaisa sunanku da cikkaken kwanan wata. In kana buƙatar wani taimako, ku duba [[Wikipedia:Tutorial]], ko kuma ka tambayeni a {{Gyara|User talk:M-Mustapha|section=new|shafina na tattaunawa}}. Na gode. [[User:M-Mustapha|<span style="background-color: #804; color: #fa0;"><samp><b><u>''Em-em''</u></b></samp></span>]] <sup><samp><u>[[User talk:M-Mustapha|'''talk''']]</u></samp></sup> 19:23, 23 ga Faburairu, 2021 (UTC)
== Gasar Hausa Wikipedia na shekara shekara ==
Assalamu alaikum,
Ga link ɗin a nan [[Wikipedia:Gasar Hausa Wikipedia ta Shekara-shekara]].
Nagode [[User:Anasskoko|<b style="color:#00BFFF">An@ss_koko</b>]][[User talk:Anasskoko|<sup style="color:#7F007F">(Yi Magana)</sup>]] 07:26, 2 ga Yuni, 2021 (UTC)
Nagode, insha Allah yanzu zan fara.[[User:Bello Na'im|Bello Na'im]] ([[User talk:Bello Na'im#top|talk]]) 07:28, 2 ga Yuni, 2021 (UTC)
:Allah ya taimaka, Allah ya bada sa'a. [[User:Anasskoko|<b style="color:#00BFFF">An@ss_koko</b>]][[User talk:Anasskoko|<sup style="color:#7F007F">(Yi Magana)</sup>]] 07:38, 2 ga Yuni, 2021 (UTC)
Idan nasa #tag mezan sa a gaba [[User:Bello Na'im|Bello Na'im]] ([[User talk:Bello Na'im#top|talk]]) 08:13, 2 ga Yuni, 2021 (UTC)
:@[[User:Bello Na'im|Bello Na'im]] haka zaka saka #HAC kawai zaka saka, shknnn [[User:Anasskoko|<b style="color:#00BFFF">An@ss_koko</b>]][[User talk:Anasskoko|<sup style="color:#7F007F">(Yi Magana)</sup>]] 08:25, 2 ga Yuni, 2021 (UTC)
Ka turomin da yanda zan rubuta, idan nasa #HAC sai insa me. [[User:Bello Na'im|Bello Na'im]] ([[User talk:Bello Na'im#top|talk]]) 19:25, 2 ga Yuni, 2021 (UTC)
:@[[User:Bello Na'im|Bello Na'im]] Hakan ma yayi kawai #HAC, kawai ka bar shi a hakan ya wadatar. [[User:Anasskoko|<b style="color:#00BFFF">An@ss_koko</b>]][[User talk:Anasskoko|<sup style="color:#7F007F">(Yi Magana)</sup>]] 09:46, 3 ga Yuni, 2021 (UTC)
== Gasar Hausa Wikipedia ==
'''Assalamu alaikum''' @[[User:Bello Na'im]]''','''
Ina mai sanar da kai cewa za'a sanar da sakamakon gasa gobe idan Allah ya kaimu, ka duba wannan shafin domin ganin sakamakon gasa, sannan kyaututtuka za'a bayar dasu ne lokaci kadan bayan sanarwan. [[WP:Gasar Hausa Wikipedia ta Shekara-shekara]], Nagode.-- [[User:Anasskoko|<b style="color:#00BFFF">An@ss_koko</b>]][[User talk:Anasskoko|<sup style="color:#7F007F">(Yi Magana)</sup>]] 11:18, 23 ga Yuni, 2021 (UTC)
OK nagode,[[User:Bello Na'im|Bello Na'im]] ([[User talk:Bello Na'im#top|talk]]) 17:00, 23 ga Yuni, 2021 (UTC)
== Translation notification: Grants:MSIG/Announcements/2021/Global message ==
Hello Bello Na'im,
You are receiving this notification because you signed up as a translator to Hausa da Larabci on Meta.
The page [[:metawikipedia:Grants:MSIG/Announcements/2021/Global message|Grants:MSIG/Announcements/2021/Global message]] is available for translation. You can translate it here:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Grants%3AMSIG%2FAnnouncements%2F2021%2FGlobal+message&language=ha&action=page translate to Hausa]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Grants%3AMSIG%2FAnnouncements%2F2021%2FGlobal+message&language=ar&action=page translate to Larabci]
The deadline for translating this page is 2021-10-26.
<div lang="en" class="mw-content-ltr">Hi everbody! The [[Movement Strategy and Governance|Movement Strategy and Governance team]] is announcing a Movement Strategy Implementation Grants program to the communities.
We want to reach out to as many communities as possible, calling out volunteers globally. Please support us and help translating the announcement in all the languages you speak, '''it is only 50 words'''. We will send it out as a mass message later.
Beyond this: if you would like to, please check out the program and spread the word. We would appreciate your help in sharing this news in social media channels of your community.
We are grateful for all your support, you are awesome!</div>
Your help is greatly appreciated. Translators like you help Meta to function
as a truly multilingual community.
You can [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup change your notification preferences].
Thank you!
Meta translation coordinators‎, 14:24, 21 Oktoba 2021 (UTC)
<!-- Message sent by User:DBarthel (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators -->
Thank you too! [[User:Bello Na'im|Bello Na'im]] ([[User talk:Bello Na'im#top|talk]]) 05:27, 25 Oktoba 2021 (UTC)
== Translation notification: Movement Charter/Drafting Committee/Elections/Results/Announcement ==
Hello Bello Na'im,
You are receiving this notification because you signed up as a translator to Hausa da Larabci on Meta.
The page [[:metawikipedia:Movement Charter/Drafting Committee/Elections/Results/Announcement|Movement Charter/Drafting Committee/Elections/Results/Announcement]] is available for translation. You can translate it here:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Movement+Charter%2FDrafting+Committee%2FElections%2FResults%2FAnnouncement&language=ha&action=page translate to Hausa]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Movement+Charter%2FDrafting+Committee%2FElections%2FResults%2FAnnouncement&language=ar&action=page translate to Larabci]
The deadline for translating this page is 2021-10-31.
<div lang="en" class="mw-content-ltr">The announcement of the members of the Movement Charter Drafting Committee is coming close. We would like to announce the results in as many languages as possible and kindly ask for your support. It is '''less than 100 words''', we would appreciate your help a lot and it is just a few minutes.
Thank you for your continuous support!
</div>
Your help is greatly appreciated. Translators like you help Meta to function
as a truly multilingual community.
You can [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup change your notification preferences].
Thank you!
Meta translation coordinators‎, 13:31, 29 Oktoba 2021 (UTC)
<!-- Message sent by User:DBarthel (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators -->
== Translation notification: Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections ==
Hello Bello Na'im,
You are receiving this notification because you signed up as a translator to Hausa da Larabci on Meta.
The page [[:metawikipedia:Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections|Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections]] is available for translation. You can translate it here:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Wikimedia+Foundation+Board+of+Trustees%2FCall+for+feedback%3A+Board+of+Trustees+elections&language=ha&action=page translate to Hausa]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Wikimedia+Foundation+Board+of+Trustees%2FCall+for+feedback%3A+Board+of+Trustees+elections&language=ar&action=page translate to Larabci]
The deadline for translating this page is 2022-01-10.
<div lang="en" class="mw-content-ltr">''This year four seats of the WMF Board of Trustees are to be newly filled and there will be a Call for Feedback about the Board of Trustees selection processes from 10 January to 7 February 2022.''
''The [[Movement Strategy and Governance]] team is supporting this Call for Feedback. For widest outreach across the Wikiverse we kindly ask you to support this by helping us out with additional translations.''
'''Postscriptum: During the last year many of you have helped us a lot to reach out to many different communities by translating
in dozens of languages. We are utterly grateful for this - thanks to all of you for your ongoing support! You are the best!'''
</div>
Your help is greatly appreciated. Translators like you help Meta to function
as a truly multilingual community.
You can [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup change your notification preferences].
Thank you!
Meta translation coordinators‎, 17:25, 7 ga Janairu, 2022 (UTC)
<!-- Message sent by User:DBarthel (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators -->
== Translation notification: Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections/Call for Feedback about the Board of Trustees elections is now open/Short ==
Hello Bello Na'im,
You are receiving this notification because you signed up as a translator to Hausa da Larabci on Meta.
The page [[:metawikipedia:Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections/Call for Feedback about the Board of Trustees elections is now open/Short|Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections/Call for Feedback about the Board of Trustees elections is now open/Short]] is available for translation. You can translate it here:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Wikimedia+Foundation+Board+of+Trustees%2FCall+for+feedback%3A+Board+of+Trustees+elections%2FCall+for+Feedback+about+the+Board+of+Trustees+elections+is+now+open%2FShort&language=ha&action=page translate to Hausa]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Wikimedia+Foundation+Board+of+Trustees%2FCall+for+feedback%3A+Board+of+Trustees+elections%2FCall+for+Feedback+about+the+Board+of+Trustees+elections+is+now+open%2FShort&language=ar&action=page translate to Larabci]
The deadline for translating this page is 2022-01-13.
<div lang="en" class="mw-content-ltr">Hi all,
the [[Movement Strategy and Governance]] team is asking you for your help. We want to invite communities globally to a Call for Feedback about the Board of Trustees selection processes from 10 January to 7 February 2022.
We want to send out a message next Friday to all communities in as many languages as possible. It is '''only 130 words'''! Your help is very much appreciated!
Thank you for your time!</div>
Your help is greatly appreciated. Translators like you help Meta to function
as a truly multilingual community.
You can [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup change your notification preferences].
Thank you!
Meta translation coordinators‎, 21:02, 11 ga Janairu, 2022 (UTC)
<!-- Message sent by User:DBarthel (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators -->
== Translation notification: Template:Education/News/Contents ==
Hello Bello Na'im,
You are receiving this notification because you signed up as a translator to Hausa da Larabci on Meta.
The page [[:metawikipedia:Template:Education/News/Contents|Template:Education/News/Contents]] is available for translation. You can translate it here:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Template%3AEducation%2FNews%2FContents&language=ha&action=page translate to Hausa]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Template%3AEducation%2FNews%2FContents&language=ar&action=page translate to Larabci]
<div lang="en" class="mw-content-ltr"></div>
Your help is greatly appreciated. Translators like you help Meta to function
as a truly multilingual community.
You can [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup change your notification preferences].
Thank you!
Meta translation coordinators‎, 08:48, 22 ga Janairu, 2022 (UTC)
<!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators -->
== Translation notification: Template:Education/News/Drafts ==
Hello Bello Na'im,
You are receiving this notification because you signed up as a translator to Hausa da Larabci on Meta.
The page [[:metawikipedia:Template:Education/News/Drafts|Template:Education/News/Drafts]] is available for translation. You can translate it here:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Template%3AEducation%2FNews%2FDrafts&language=ha&action=page translate to Hausa]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Template%3AEducation%2FNews%2FDrafts&language=ar&action=page translate to Larabci]
<div lang="en" class="mw-content-ltr"></div>
Your help is greatly appreciated. Translators like you help Meta to function
as a truly multilingual community.
You can [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup change your notification preferences].
Thank you!
Meta translation coordinators‎, 09:00, 22 ga Janairu, 2022 (UTC)
<!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators -->
== Translation notification: Template:Education/News/Drafts ==
Hello Bello Na'im,
You are receiving this notification because you signed up as a translator to Hausa da Larabci on Meta.
The page [[:metawikipedia:Template:Education/News/Drafts|Template:Education/News/Drafts]] is available for translation. You can translate it here:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Template%3AEducation%2FNews%2FDrafts&language=ha&action=page translate to Hausa]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Template%3AEducation%2FNews%2FDrafts&language=ar&action=page translate to Larabci]
<div lang="en" class="mw-content-ltr"></div>
Your help is greatly appreciated. Translators like you help Meta to function
as a truly multilingual community.
You can [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup change your notification preferences].
Thank you!
Meta translation coordinators‎, 14:33, 22 ga Janairu, 2022 (UTC)
<!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators -->
== Translation notification: Education/Newsletter/January 2022/Headlines ==
Hello Bello Na'im,
You are receiving this notification because you signed up as a translator to Hausa da Larabci on Meta.
The page [[:metawikipedia:Education/Newsletter/January 2022/Headlines|Education/Newsletter/January 2022/Headlines]] is available for translation. You can translate it here:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Education%2FNewsletter%2FJanuary+2022%2FHeadlines&language=ha&action=page translate to Hausa]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Education%2FNewsletter%2FJanuary+2022%2FHeadlines&language=ar&action=page translate to Larabci]
The priority of this page is high.
The deadline for translating this page is 2022-01-24.
<div lang="en" class="mw-content-ltr"></div>
Your help is greatly appreciated. Translators like you help Meta to function
as a truly multilingual community.
You can [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup change your notification preferences].
Thank you!
Meta translation coordinators‎, 17:26, 22 ga Janairu, 2022 (UTC)
<!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators -->
== Translation notification: Education/Newsletter/January 2022 ==
Hello Bello Na'im,
You are receiving this notification because you signed up as a translator to Hausa da Larabci on Meta.
The page [[:metawikipedia:Education/Newsletter/January 2022|Education/Newsletter/January 2022]] is available for translation. You can translate it here:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Education%2FNewsletter%2FJanuary+2022&language=ha&action=page translate to Hausa]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Education%2FNewsletter%2FJanuary+2022&language=ar&action=page translate to Larabci]
<div lang="en" class="mw-content-ltr"></div>
Your help is greatly appreciated. Translators like you help Meta to function
as a truly multilingual community.
You can [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup change your notification preferences].
Thank you!
Meta translation coordinators‎, 17:29, 22 ga Janairu, 2022 (UTC)
<!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators -->
== Translation notification: Leadership Development Task Force/Call for Feedback Announcement ==
Hello Bello Na'im,
You are receiving this notification because you signed up as a translator to Hausa da Larabci on Meta.
The page [[:metawikipedia:Leadership Development Task Force/Call for Feedback Announcement|Leadership Development Task Force/Call for Feedback Announcement]] is available for translation. You can translate it here:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Leadership+Development+Task+Force%2FCall+for+Feedback+Announcement&language=ha&action=page translate to Hausa]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Leadership+Development+Task+Force%2FCall+for+Feedback+Announcement&language=ar&action=page translate to Larabci]
The deadline for translating this page is 2022-02-07.
<div lang="en" class="mw-content-ltr">Good day to you from [[Movement Strategy and Governance]]! The coming weeks see a Call for Feedback concerning the creation of a movementwide [[Leadership_Development_Task_Force]]. We are announcing it by a short message of '''only 60 words''' to be distributed globally on Tuesday. Global distribution asks for native language support, so we kindly ask for your help to have as many translations as possible available. It should be a few minutes of work only. Thank you very much for your help, [[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[User talk:MediaWiki message delivery|talk]]) 10:13, 4 ga Faburairu, 2022 (UTC)</div>
Your help is greatly appreciated. Translators like you help Meta to function
as a truly multilingual community.
You can [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup change your notification preferences].
Thank you!
Meta translation coordinators‎, 10:13, 4 ga Faburairu, 2022 (UTC)
<!-- Message sent by User:DBarthel (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators -->
== Translation notification: ContribuLing 2022 ==
Hello Bello Na'im,
You are receiving this notification because you signed up as a translator to Hausa da Larabci on Meta.
The page [[:metawikipedia:ContribuLing 2022|ContribuLing 2022]] is available for translation. You can translate it here:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-ContribuLing+2022&language=ha&action=page translate to Hausa]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-ContribuLing+2022&language=ar&action=page translate to Larabci]
The priority of this page is medium.
<div lang="en" class="mw-content-ltr"></div>
Your help is greatly appreciated. Translators like you help Meta to function
as a truly multilingual community.
You can [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup change your notification preferences].
Thank you!
Meta translation coordinators‎, 12:05, 12 ga Faburairu, 2022 (UTC)
<!-- Message sent by User:WikiLucas00@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators -->
== Translation notification: Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines ==
Hello Bello Na'im,
You are receiving this notification because you signed up as a translator to Hausa da Larabci on Meta.
The page [[:metawikipedia:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines]] is available for translation. You can translate it here:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Universal+Code+of+Conduct%2FEnforcement+guidelines&language=ha&action=page translate to Hausa]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Universal+Code+of+Conduct%2FEnforcement+guidelines&language=ar&action=page translate to Larabci]
<div lang="en" class="mw-content-ltr"></div>
Your help is greatly appreciated. Translators like you help Meta to function
as a truly multilingual community.
You can [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup change your notification preferences].
Thank you!
Meta translation coordinators‎, 15:18, 22 ga Faburairu, 2022 (UTC)
<!-- Message sent by User:Ericliu1912@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators -->
== Translation notification: Ukraine's Cultural Diplomacy Month ==
Hello Bello Na'im,
You are receiving this notification because you signed up as a translator to Hausa da Larabci on Meta.
The page [[:metawikipedia:Ukraine's Cultural Diplomacy Month|Ukraine's Cultural Diplomacy Month]] is available for translation. You can translate it here:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Ukraine%27s+Cultural+Diplomacy+Month&language=ha&action=page translate to Hausa]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Ukraine%27s+Cultural+Diplomacy+Month&language=ar&action=page translate to Larabci]
<div lang="en" class="mw-content-ltr"></div>
Your help is greatly appreciated. Translators like you help Meta to function
as a truly multilingual community.
You can [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup change your notification preferences].
Thank you!
Meta translation coordinators‎, 01:50, 2 ga Maris, 2022 (UTC)
<!-- Message sent by User:Juan90264@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators -->
== Translation notification: Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Translations ==
Hello Bello Na'im,
You are receiving this notification because you signed up as a translator to Hausa da Larabci on Meta.
The page [[:metawikipedia:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Translations|Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Translations]] is available for translation. You can translate it here:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Universal+Code+of+Conduct%2FEnforcement+guidelines%2FVoting%2FTranslations&language=ha&action=page translate to Hausa]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Universal+Code+of+Conduct%2FEnforcement+guidelines%2FVoting%2FTranslations&language=ar&action=page translate to Larabci]
The deadline for translating this page is 2022-03-06.
<div lang="en" class="mw-content-ltr">Next Monday the ratification for the UCoC Enforcement Guidelines starts, an important step concerning an important document. We would like to invite people from all the global communities to take part in this process.
To make the voting available in as many native languages as possible, we would appreciate your help in translations!
'''This is 189 words only''', just a few minutes of simple work and it is an important contribution to strengthen your community's voice.
Thank you very much for your help, [[User:DBarthel (WMF)|DBarthel (WMF)]]
</div>
Your help is greatly appreciated. Translators like you help Meta to function
as a truly multilingual community.
You can [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup change your notification preferences].
Thank you!
Meta translation coordinators‎, 13:51, 4 ga Maris, 2022 (UTC)
<!-- Message sent by User:DBarthel (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators -->
== Translation notification: ContribuLing 2022/Program ==
Hello Bello Na'im,
You are receiving this notification because you signed up as a translator to Hausa da Larabci on Meta.
The page [[:metawikipedia:ContribuLing 2022/Program|ContribuLing 2022/Program]] is available for translation. You can translate it here:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-ContribuLing+2022%2FProgram&language=ha&action=page translate to Hausa]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-ContribuLing+2022%2FProgram&language=ar&action=page translate to Larabci]
The priority of this page is medium.
The deadline for translating this page is 2022-03-31.
<div lang="en" class="mw-content-ltr"></div>
Your help is greatly appreciated. Translators like you help Meta to function
as a truly multilingual community.
You can [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup change your notification preferences].
Thank you!
Meta translation coordinators‎, 15:50, 26 ga Maris, 2022 (UTC)
<!-- Message sent by User:WikiLucas00@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators -->
== Translation notification: Wikimedia chapters/Creation guide/Bylaw Guidelines ==
Hello Bello Na'im,
You are receiving this notification because you signed up as a translator to Larabci on Meta.
The page [[:metawikipedia:Wikimedia chapters/Creation guide/Bylaw Guidelines|Wikimedia chapters/Creation guide/Bylaw Guidelines]] is available for translation. You can translate it here:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Wikimedia+chapters%2FCreation+guide%2FBylaw+Guidelines&language=ar&action=page translate to Larabci]
The priority of this page is medium.
<div lang="en" class="mw-content-ltr">Hello translators.
We have created a new resource to help affiliates draft their by-laws and we need your help to translate these.
Best regards </div>
Your help is greatly appreciated. Translators like you help Meta to function
as a truly multilingual community.
You can [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup change your notification preferences].
Thank you!
Meta translation coordinators‎, 13:46, 21 ga Afirilu, 2022 (UTC)
<!-- Message sent by User:DNdubane (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators -->
== Translation notification: GLAM School/Questions ==
Hello Bello Na'im,
You are receiving this notification because you signed up as a translator to Hausa da Larabci on Meta.
The page [[:metawikipedia:GLAM School/Questions|GLAM School/Questions]] is available for translation. You can translate it here:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-GLAM+School%2FQuestions&language=ha&action=page translate to Hausa]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-GLAM+School%2FQuestions&language=ar&action=page translate to Larabci]
The deadline for translating this page is 2022-12-31.
<div lang="en" class="mw-content-ltr">GLAM School is a project by AvoinGLAM to chart out, uncover, and support practices that help GLAM professionals, GLAM-Wiki volunteers, Open GLAM advocates and others to be more empowered to contribute to Wikimedia and other open projects. In 2022 we are conducting surveys, chats, and interviews across organizations and networks involved in providing Open Access to cultural heritage. This page lists the questions that are used in the survey and the interviews.</div>
Your help is greatly appreciated. Translators like you help Meta to function
as a truly multilingual community.
You can [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup change your notification preferences].
Thank you!
Meta translation coordinators‎, 08:53, 26 ga Afirilu, 2022 (UTC)
<!-- Message sent by User:Susannaanas@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators -->
== Translation notification: GLAM School/Questions ==
Hello Bello Na'im,
You are receiving this notification because you signed up as a translator to Hausa da Larabci on Meta.
The page [[:metawikipedia:GLAM School/Questions|GLAM School/Questions]] is available for translation. You can translate it here:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-GLAM+School%2FQuestions&language=ha&action=page translate to Hausa]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-GLAM+School%2FQuestions&language=ar&action=page translate to Larabci]
The deadline for translating this page is 2022-12-31.
<div lang="en" class="mw-content-ltr">Thank you for the wonderful work you are doing!
I have made a couple of small modifications to the existing text and added one new section. I hope you would be willing to have a look at those.
Thank you again!
Cheers, Susanna</div>
Your help is greatly appreciated. Translators like you help Meta to function
as a truly multilingual community.
You can [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup change your notification preferences].
Thank you!
Meta translation coordinators‎, 07:07, 29 ga Afirilu, 2022 (UTC)
<!-- Message sent by User:Susannaanas@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators -->
== Translation notification: GLAM School ==
Hello Bello Na'im,
You are receiving this notification because you signed up as a translator to Hausa da Larabci on Meta.
The page [[:metawikipedia:GLAM School|GLAM School]] is available for translation. You can translate it here:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-GLAM+School&language=ha&action=page translate to Hausa]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-GLAM+School&language=ar&action=page translate to Larabci]
The deadline for translating this page is 2022-12-31.
<div lang="en" class="mw-content-ltr">The GLAM School main page is ready for translation. I hope the syntax still remained correct after I changed the page a lot. Thank you for your amazing help!</div>
Your help is greatly appreciated. Translators like you help Meta to function
as a truly multilingual community.
You can [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup change your notification preferences].
Thank you!
Meta translation coordinators‎, 18:20, 4 Mayu 2022 (UTC)
<!-- Message sent by User:Susannaanas@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators -->
== Translation notification: Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Board voter email ==
Hello Bello Na'im,
You are receiving this notification because you signed up as a translator to Hausa da Larabci on Meta.
The page [[:metawikipedia:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Board voter email|Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Board voter email]] is available for translation. You can translate it here:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Wikimedia+Foundation+elections%2F2022%2FAnnouncement%2FBoard+voter+email&language=ha&action=page translate to Hausa]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Wikimedia+Foundation+elections%2F2022%2FAnnouncement%2FBoard+voter+email&language=ar&action=page translate to Larabci]
The priority of this page is high.
<div lang="en" class="mw-content-ltr">Hi all!
The community vote of this year's Board Elections are close. As always voter mails will be sent out. To invite as many community members as possible in their native tongue your help is very much appreciated. While there are already plenty of translations we would appreciate you to check for languages still missing and to contribute translations for these.
The mails are short, just a bit about two times '''200 words''', a few minutes of work.
Your support is very important as it helps communities to learn about the election and to cast their vote.
Best,
Denis Barthel (WMF)
(Movement Strategy and Governance)</div>
Your help is greatly appreciated. Translators like you help Meta to function
as a truly multilingual community.
You can [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup change your notification preferences].
Thank you!
Meta translation coordinators‎, 12:51, 9 ga Augusta, 2022 (UTC)
<!-- Message sent by User:DBarthel (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators -->
== Translation notification: Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Board voter email ==
Hello Bello Na'im,
You are receiving this notification because you signed up as a translator to Hausa da Larabci on Meta.
The page [[:metawikipedia:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Board voter email|Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Board voter email]] is available for translation. You can translate it here:
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Wikimedia+Foundation+elections%2F2022%2FAnnouncement%2FBoard+voter+email&language=ha&action=page translate to Hausa]
* [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Wikimedia+Foundation+elections%2F2022%2FAnnouncement%2FBoard+voter+email&language=ar&action=page translate to Larabci]
The priority of this page is high.
<div lang="en" class="mw-content-ltr">Hi all!
The community vote of this year's Board Elections are close. As always voter mails will be sent out. To invite as many community members as possible in their native tongue your help is very much appreciated. While there are already plenty of translations we would appreciate you to check for languages still missing and to contribute translations for these.
The mails are short, just a bit about two times '''200 words''', a few minutes of work.
Your support is very important as it helps communities to learn about the election and to cast their vote.
Best,
Denis Barthel (WMF)
(Movement Strategy and Governance)</div>
Your help is greatly appreciated. Translators like you help Meta to function
as a truly multilingual community.
You can [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:TranslatorSignup change your notification preferences].
Thank you!
Meta translation coordinators‎, 21:51, 9 ga Augusta, 2022 (UTC)
<!-- Message sent by User:DBarthel (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:NotifyTranslators -->
m6ec9yus6nw9r4rh4fomjldcaskxu8v
Kabiru Alhassan Rurum
0
18124
165191
77130
2022-08-09T22:31:16Z
Ibrahim Sani Mustapha
15405
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Kabiru Alhassan Rurum''' ɗan siyasan Najeriya ne, kuma cikakkyan dan Kasuwa daga [[Kano (jiha)|jihar Kano]] da Sarautar <nowiki>'' Turakin Rano ''</nowiki>, wanda ya zama kakakin majalisar dokokin [[Zauren yan majalisar dokokin Jihar Kano|jihar Kano]] a shekara ta 2015 ya yi amfani da dabarun siyasarsa ya yi murabus a shekara ta 2017 ya dawo a shekara ta 2018, bayan ya cimma burin sa ya bar majalisar ya shiga majalisar wakilai a shekara ta 2019.
== Rayuwar farko da ilimi ==
Kabiru Alhassan an haife shirt ne a ranar 1st ga watan Janairu shekara ta alif 1970 a Katanga bariki na [[Rano]] karamar na [[Kano (jiha)|jihar Kano]], ya halarci Rurum Tsakiya Primary School tsakanin shekara ta alif 1977 da kuma shekara ta alif 1982. ya halarci makarantar gwamnati ta Junior Secondary Rurum, tsakanin shekara ta alif 1983 da kuma shekara ta alif 1985, ya samu halartar gwamnatin Grammar Secondary School, Rano tsakanin shekara ta alif 1985 da kuma shekara ta alif 1988.
Ya sami difloma na kasa a bangaren gudanarwa a jami'ar Obafemi Awolowo dake Ile - Ife a shekara ta 2000. ya kuma sami difloma na gaba a kwalejin ilimi ta tarayya dake Kano a shekara ta 2002.
== Kasuwanci ==
Kabiru ya bayyana kasuwancinsa a [[Kano (jiha)|jihar Kano]] Cibiyar Kasuwancin Najeriya Kabiru ya koma rayuwarsa ta kasuwanci zuwa [[Lagos (jiha)|jihar Legas]] kasancewar ya fara siyasarsa a [[Lagos (jiha)|jihar Legas]] daga Shugaban Kasuwar zuwa kansila
== Siyasa ==
Kabiru an zabe majalisar a Ward 'F' Ikosi / Ketu / M12 / Maidan / Agiliti / Awode Elede na [[Kosofe]] karamar na [[Lagos (jiha)|jihar Legas]] a shekara ta 1997 bayan ceton da ya lokaci a matsayin majalisar dake wakiltar Hausa Community a jihar Legas sa'an nan ya koma gidansa wato asalinsa gari [[Kano (jiha)|Jihar Kano]] inda aka nada kula a majalisar saboda ayyuka a [[Rano]] na karamar Hukumar inda ya yi aiki a tsakanin shekara ta 2000 da kuma shekara ta 2002.
An fara zaben Kabiru a matsayin dan majalisar dokokin [[Zauren yan majalisar dokokin Jihar Kano|jihar Kano da]] zai wakilci mazabar [[Rano]] a shekarar 2011 a babban zaben Najeriya shin ya ci zaben kuma ya zama shugaban masu rinjaye a [[Zauren yan majalisar dokokin Jihar Kano|majalisar dokokin jihar ta Kano]] .
Kabiru ya zama kakakin majalisar dokokin [[Zauren yan majalisar dokokin Jihar Kano|jihar Kano]] bayan ya ci nasara a karo na biyu a babban zaben shekarar 2015 a Najeriya .
Kabiru ya yi murabus daga shugaban majalisar saboda zargin da ake yi masa, Kabiru ya yi yunkurin tsige Yusuf Abdullahi Ata amma gwamnan jihar Kano [[Abdullahi Umar Ganduje|Abdullahi Umar Ganduje ya]] sa baki <ref>https://www.independent.ng/armed-policemen-take-over-kano-assembly-complex/</ref> da [[Hamisu Chidari|Hamisu Chidari sun]] sadaukar da Mataimakinsa kakakin ne ga Kabiru domin a samu zaman lafiya a gidan, Kabiru ya karba kuma ya zama Mataimakin Shugaban Majalisar amma a ranar 30 ga watan Yulin shekara ta 2018 ya kammala aikinsa tare da taimakon mambobi 26 cikin 40 na [[Zauren yan majalisar dokokin Jihar Kano|Kano. Majalisar Dokokin Jiha ta]] tsige Ata, bisa ikirarin cewa ba zai iya tafiyar da al’amuran majalisar ba, dan takarar da ke [[Warawa|wakiltar Mazabar Warawa mai]] wakiltar mazabar Labaran Abdul Madari ne ya gabatar da kudirin sannan na biyu da Abdullahi Chiromawa mai wakiltar Mazabar [[Kura]] / [[Garun Mallam|Garum]] Kabiru ya maye gurbin wanda zai gaje shi ya koma kan kujerarsa wato shugaban majalisa yayin da [[Hamisu Chidari|Hamisu Chidari ya]] dawo a matsayin Mataimakin Shugaban Majalisar da Baffa Babba Danagundi a matsayin Shugaban Masu Rinjaye .
An zabi Kabiru a matsayin Mamba a babban zaben Najeriya na shekarar 2019 don wakiltar mazabar tarayya ta [[Rano]] / [[Bunkure]] / [[Kibiya]] a majalisar wakilai ta <ref>https://placng.org/i/wp-content/uploads/2019/12/Elected-Members-of-the-House-of-Representatives-9th-National-Assembly-1.pdf</ref> <ref>https://www.independent.ng/kano-speaker-rurum-wins-reps-seat/</ref>
Kabiru yana da sarauta a masarautar Rano, Turakin Rano wanda marigayi Sarkin Rano Alhaji Tafida Abubakar Ila ya nada masa rawani a ranan 2
== Manazarta ==
{{Reflist}}
[[Category:Jami'ar Obafemi Awolowo]]
[[Category:Musulman Najeriya]]
[[Category:'Yan kasuwa daga kano]]
[[Category:Mutane daga Jihar Kano]]
[[Category:'Yan siyasa daga Kano]]
[[Category:Haihuwar 1970]]
[[Category:Rayayyun mutane]]
[[Category:Pages with unreviewed translations]]
obey2v3675khrnie4vi4i24tufgqzrp
Nura Abdullahi
0
19001
165116
136000
2022-08-09T18:42:09Z
Ibrahim Sani Mustapha
15405
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Nura Abdullahi''' (an haife shi a ranar 17 ga watan Agusta na shekarar ta alif 1997) shi ne tsohon ɗan wasan ƙwallon [[Kwallan Kwando|ƙafa ta ƙasar]] Nijeriya.
== Ayyukan klub ==
Ya buga wasan farko na Serie B na Perugia a ranar 3 ga watan Fabrairu shekara ta 2018 a wasa da Cittadella .
Nura Abdullahi ya yi ritaya a watan Afrilu na shekara ta 2019 a kan likita.
== Manazarta ==
{{Reflist}}
== Hanyoyin haɗin waje ==
* {{Soccerway|nura-abdullahi/383983}}
[[Category:'Yan wasan ƙwallon ƙafa ta ƙasar Nijeriya]]
[[Category:Mutane daga jihar Kaduna]]
[[Category:Haifaffun 1997]]
[[Category:Rayayyun mutane]]
[[Category:Pages with unreviewed translations]]
8md20nycvyn9u1zanq1vhufk8lcog4n
Bunga
0
19706
165322
98356
2022-08-10T09:26:02Z
BnHamid
12586
wikitext
text/x-wiki
[[File:Harvesting Yams in a local Farm - Bafia Cameroon.jpg|thumb|wata mata tana yin bunga don shuka doya]]
[[File:COLLECTIE TROPENMUSEUM Het poten van de yam knollen op een veld TMnr 20016982.jpg|thumb|gwari na yin bungar doya]]
[[File:Yam plant.jpg|thumb|ganyen doya akan bunga]]
'''Bunga''' wata ƙasa ce da ake tarawa sosai a jajjare don shuka [[doya]] galibi ana yin bunga ne a wajajen da ake noman doya. Zaka ga akwai babba akwai ƙananan bunga wasu manoma sunayin bunga a ƙarshen Damana wasu kuma sai ruwan farko na damana.<ref>https://hausa.leadership.ng/noma-tushen-arziki-dabarun-noman-doya/?amp=1</ref>
==Manazarta==
{{Reflist}}
jaj4k67ioy6icof6w55yvb6oykknjmi
Bola Akindele
0
19712
165263
157257
2022-08-10T08:11:15Z
BnHamid
12586
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox person|name=Bola Akindele|image=Adebola Ismail Akindele.jpg|imagesize=|alt=|caption=|birth_name=Adebola Ismail Akindele.|birth_date=November 25, 1963.|birth_place=[[Ibadan]], [[Oyo State]], [[Nigeria]].|othername=|nationality=Nigerian|citizenship=Nigerian|occupation=Businessman, Strategist, Philanthropist. <br> (Group Managing Director, [[Courteville Business Solutions Plc.]])|alma_mater=[[Obafemi Awolowo University]] <br> [[University of Lagos]] <br> [[International School of Management (ISM)]] <br> [[London Business School]] <br> [[Lagos Business School]]|spouse=Olabisi Sidiquat Akindele|children=4 Children|website=http://bolaakindele.com}}
'''Adebola Ismail Akindele''' wanda aka sani da '''Bola Akindele''' (An haife shi a 25 Nuwamba,1963) a [[Ibadan]] babban birnin jahar [[Oyo (birni)]]. ɗan kasuwa ne a Najeriya, masanin Kasuwanci, kuma mai taimakon jama'a. Shi ne Manajan darakta na kamfanin Kasuwancin courtville, Kungiyar Kasuwancin Gabashin [[Afirka]] (EABN). Mujallar Afirka ta Tsakiya ta karrama shi a matsayin daya daga cikin "Shugabannin fasahar kere-kere 21 na Najeriya da ke kan sharafin su."
<ref>"Bola Akindele." ''Wikipedia, Insakulofidiya ta kyauta''. 22 Oktoba 2021, 21:26 UTC. 22 Oktoba 2021, 21:26 <<nowiki>https://ha.wikipedia.org/w/index.php?title=Bola_Akindele&oldid=120291</nowiki>>.</ref>
== Tarihin Rayuwa da Karatu ==
Bola Akindele an haife shi ne a ranar 25 ga Nuwamba, 1963 a garin [[Ibadan]], na Jihar Oyo. Ya girma a Legas, Nijeriya. Kuma ya halarci Kwalejin Ansar-Ud-deen, Isolo, Legas daga 1974–1979. Tsohon dalibi ne na Jami’ar Obafemi Awolowo, Ile-Ife inda ya kammala karatun digirinsa na farko a fannin Aikin Noma. Ya yi digiri na biyu a harkar banki da hada-hadar kudi a jami'ar Lagos a 1993 sannan ya kuma mallaki digirin digirgir na harkokin kasuwanci (DBA) daga makarantar International Management of Paris, Paris. Hakanan shi tsohon ɗalibi ne na Makarantar Kasuwancin [[Landan]] da Makarantar Kasuwancin Legas.
== Ayyuka ==
Bola Akindele shi ne Manajan Daraktan Rukunin Kamfanin Courteville Business Solutions Plc., Mai ba da shawara kan Fasahar Sadarwa, da kuma kamfanin ba da izinin kasuwanci.
Yayinda yake matashi mai sana'a, ya shiga KPMG, Peat, Marwick, Ani, Ogunde & Co. wanda yanzu ake kira KPMG Nigeria, kamar Audit Trainee.
Akindele ya shiga [[Babban Bankin Najeriya|Babban Bankin Najeriya ne]] a shekarar 1989, inda ya zama Babban Ma'aji / Mai Kula da Kudi na Tsarin Garanti na Karancin Noma (ACGS). Yayin da yake a CBN, ya kuma yi aiki a matsayin Mai Binciken Banki a kan ayyukan duba kudi daban-daban. Ya ci gaba da aiki a bankin Oceanic a 1993, kuma ya zama Shugaban Kungiya, Bankin Kasuwanci. Ya kuma yi aiki tare da babban bankin Fountain Trust Bank, na Najeriya a yanzu a matsayin Shugaban Bangare, Kasuwanni.
A 2004, ya zama Babban Jami'in Kamfanin Courteville Investment Limited. Bayan haka, Courteville Investment Limited ya zama kamfani mai iyakance na jama'a, kuma an sake sanya shi a matsayin Courteville Business Solutions Plc a cikin 2011, kuma daga baya Bola Akindele ya zama Babban Manajan Darakta.
An yaba masa tare da fadada kamfanin zuwa aiki a jihohi 20 a Najeriya da kuma aiwatar da kamfani sama da 200.
Akindele shine Shugaba, Virtuality Consulting Limited, Bolbis Ventures, Shugabannin Yan Kasuwa, Dajayaal Limited da Asibitin Regis & Reinas. Ya kuma zauna a kan Kwamitin Hadin Gwiwar Babban Birni da Shawara Mai iyaka.
<big>'''Membersungiyoyin andungiyoyi da Haɗa kai'''</big>
Bola Akindele yana da alaƙa da ƙungiyoyi daban-daban na ci gaban yankuna da na ƙasa da ƙasa na ci gaban kasuwanci.
Shi kadai ne ɗan Afirka a cikin kwamitin ba da shawara na ofungiyar Kasuwanci da Tattaunawar Majalisar Dinkin Duniya (EPDI), ƙungiyar da ke da rijista ta Burtaniya, mai zaman kanta da aka kafa don kafa gada ta fahimtar juna tsakanin ’yan majalisa da kamfanoni.
* Memba, Kwamitin Shawara na Kungiyar Kasuwancin Gabashin Afirka (EABN).
== Kyauta da Ganowa ==
Bola Akindele ya sami lambobin yabo da yawa ciki har da girmamawa ta girmamawa daga Kwalejin Ravensbourne, Burtaniya saboda tasirin sa na musamman kan tsarin ilimi a Afirka. An kuma bashi lambar yabo a matsayin daya daga cikin manyan shugabannin Nijeriya 21 da ke ciyar da bangaren Fasaha, kuma a matsayin sa na daya daga cikin manyan Daraktoci 25 a Nijeriya.
* Kyautar Fasaha ta Najeriya - Halin Fasaha na Shekara, 2015.
* Kyautar Babban Taron Titan na Najeriya - Kyautar Kyautar Kyauta ga Ci gaban Masana'antu ta ICT ta Najeriya, 2016.
* Kyautar Nite-Out na Media na Najeriya - Fitaccen Shugaba na shekara, 2015.
* Kyautar Fellowship Award Ravensbourne College, [[Birtaniya|Burtaniya]] - Tasiri mai Tasiri kan Tsarin Ilimi a Afirka.
== Rayuwar mutum ==
Bola Akindele ya rike sarautun gargajiya na Otunba Tayese na Ogijo Land a [[Lagos (jiha)|jihar Legas]], da Otunba Bobaselu na Ejirin Land a Epe, Legas. An kuma ba shi sarautar Balogun Adinni na Babban Masallacin Olorun Gbebe da ke Mushin, Legas.
Ya auri Olabisi Sidiquat Akindele. Suna da yara hudu, kuma membobin Ikoyi Club Lagos ne.
== Manazarta ==
[[Category:Pages with unreviewed translations]]
f1zewklxyt7zst1qsv3ngmq8ar5w7t6
Momee Gombe
0
20359
165095
156090
2022-08-09T15:07:06Z
Umar Ahmad2345
13400
Gyara
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Maimuna Abubakar''' (An haife ta ranar 11 ga watan Yulin, shekara ta 1999) wacce aka fi sani da '''Momee Gombe''', 'yar wasan [[Kannywood|Kannywood ce]].<ref>{{Cite web|date=2021-03-28|title=Cikakken Tarihin Momee Gombe » Kundin tarihi|url=https://www.northernwiki.com.ng/cikakken-tarihin-momee-gombe/|access-date=2021-09-07|website=Kundin tarihi|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|date=2020-10-15|title=Takaitaccen Tarihin Jaruma Momee Gombe..|url=https://www.alummarhausa.com.ng/2020/10/momee-gombe.html|access-date=2021-09-07|website=Alummar Hausa|language=en-US}}</ref><ref>. {{Cite web|date=2020-09-13|title=Meet Momee Gombe Whose Marriage Ended In Less Than 30 Days|url=https://saharanewswatch.org.ng/meet-momee-gombe-whose-marriage-ended-in-less-than-30-days/|access-date=2021-09-07|website=Sahara News Watch|language=en-US}}</ref>.
== Rayuwa da aiki ==
An haifi Momee Gombe a ranar 11 ga watan Yulin, shekara ta 1999, a garin [[Gombe]] [[Gombe (jiha)|Gombe State]] [[Najeriya|Nigeria]] . Ta yi makarantar firamari da sakandari a Garin Gombe.<ref>{{Cite web|title=Jaruma Momee Gombe (Maimunah Abubakar)|url=https://www.haskenews.com.ng/2021/06/wacece-momee-gombemaimunah-abubakar.html|access-date=2021-09-07|website=Haskenews-All About Arewa}}</ref><ref>{{Cite web|date=2020-06-26|title=Meet Kannywood Actress Maimuna Abubakar Biography Career And Pictures|url=https://saharanewswatch.org.ng/upcoming-kannywood-actress-maimuna-abubakar-biography-career-pictures-and-more/|access-date=2021-09-07|website=Sahara News Watch|language=en-US}}</ref>.
Momee Gombe, kamar yadda aka fi kiranta da shi, ta girma da sha’awar yin fim. Sai dai kuma ta zama nakasasshe a harkar fim sakamakon aurenta kafin burinta ya cika. Bayan wargajewar dangantakar ta sai ta koma masana’antar kai tsaye. Momee ta ambaci mai shirya fina -finan Kannywood Auwal Mu'azu a matsayin mutumin da ya taimaka mata ta shiga Masana'antar Kannywood. Da farko an san ta da rawa, Tana taka rawa mai kayatarwa mai kayatarwa wanda ake upload
a YouTube da sauran shafukan sada zumunta. Jarumar ta fito tare da fitattun mawakan Hausa [[Adam A Zango|da jarumin Fina -finan Adam A Zango]] wanda ta ambata a matsayin mai ba ta shawara a masana'antar Kannywood, sai mashahurin mawaƙi Hamisu Breaker, da mawaƙi kuma ɗan wasa Garzali Miko da sauran matasa mawaƙan Hausa a Arewacin Najeriya.<ref>{{Cite web|date=2020-10-23|title=Upcoming Kannywood actress Maimuna Abubakar Biography, Career Pictures and more|url=https://www.wothappen.com/upcoming-kannywood-actress-maimuna-abubakar-biography-career-pictures-and-more/|access-date=2021-09-07|website=Wothappen|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|last=Odogwu|date=2021-02-02|title=Momee Gombe Biography, Age, Career, And Phone Number|url=https://naijadailys.com.ng/momee-gombe-biography-age-career-and-phone-number/|access-date=2021-09-07|website=NaijaDailys|language=en-US}}</ref>.
== Fina-finai ==
Ta fito a fina -finai sama da guda 30, daga cikinsu akwai:
* Kishin Mata
* Asalin Kauna.
* [https://naijadrop.com/download-mome-gmbe-so-duniya-mp3-song-audio-video So Duniya (Song)]
==Iyali==
Momee tayi aure ta rabu. Tana da ɗiya ɗaya.<ref>{{Cite web|title=Momee Gombe Explains How Her Marriage Ended In 30 Days - Opera News|url=https://ng.opera.news/ng/en/entertainment/amp/0c643ac67467f913cf2903b1700a95e2|access-date=2021-09-07|website=ng.opera.news}}</ref><ref>{{Cite web|last=Askira|first=Aliyu|date=2020-10-16|title=I didn’t terminate my marriage because of Hamisu Breaker – Momee Gombe|url=https://www.blueprint.ng/i-didnt-terminate-my-marriage-because-of-hamisu-breaker-momee-gombe/|access-date=2021-09-07|website=Blueprint Newspapers Limited|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|title=Momee Gombe Has Debunked Claims of Her Birthing Daughter, Explains Genesis of the Rumours - Opera News|url=https://ng.opera.news/ng/en/entertainment/amp/aa1bdb5c33d08391fc521f52149bb340|access-date=2021-09-07|website=ng.opera.news}}</ref>.
== Manazarta ==
{{Reflist}}
[[Category:Haifaffun 1997]]
[[Category:Ƴan Wasan Kannywood]]
[[Category:Fulani yan Najeriya]]
[[Category:Fulani]]
[[Category:Rayayyun mutane]]
do3u9b5vmz307iw01gn17eiw4fgk3h4
Brely Evans
0
20455
165290
99818
2022-08-10T08:57:25Z
BnHamid
12586
gyara
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox person|name=Brely Evans|image=Brely Evans.jpg|caption=Evans in 2019|birth_date={{birth date and age|1972|12|9}}|birth_place=[[Oakland, California]], U.S|occupation={{Hlist | Actress | singer | songwriter | comedian | author | producer}}|yearsactive=1990–present|website={{official URL}}|children=}}
'''Brely Evans''' (an haufe ta ranar 9 ga watan Disamba, 1972). 'yar fim ce Ba'amurkiya, mawaƙiya, marubuciya, mawallafiya, kuma mai shirin ban dariya ce. Ta kasance tauraruwa a cikin fina-finai da yawa, kuma a cikin shekarar dubu biyu da tara (2009) ta yi fice a cikin Oprah Winfrey Network prime time soap opera ''Ambitions'' .
== Rayuwa da aiki ==
An haifi Evans sannan kuma ta girma a Oakland, California . Matsayinta na zamanta fitacciyar yar fim ya fara ne a lokacin da fito a shekarar 2010 a wani fim din sha'awa da barkwanci mai suna ''Just Wright'' wanda ta fito a matsayin Sarauniya Latifah . A shekarar 2012, ta fito a fim main suna ''Sparkle'' . Sauran kyaututtukan fim dinta sun hada da ''Mine Not Yours'' (2011), David E. Talbert Suddenly Single (2012), Black Coffee (2014), ''The Man in 3B'' (2015), da kuma jagoran rawar data takar a cikin ''You Can't Fight Chrismas'' (2017) ).
A talabijin, Evans tana da maimaitaccen matsayi a jerin wasan kwaikwayo na BET ''Being Mary Jane'' da kuma a TV jerin wasannin barkwanci na ''Born Again Virgin'' . A cikin shekarar 2019, an dauwamar da Evans a wani matsayi a cikin jeri biyu na wasannin yau da kullum. Na farko, jagoran mata a jerin wasan barkwanci na Bounce TV ''Last Call Opposite'' Charles Malik Whitfield . Daga baya a wannan shekarar, ta fara zama tauraruwa a cikin shirin Oprah Winfrey Network prime time soap opera, ''Ambitions'' ta fito a matsayin Rondell Lancaster, 'yar'uwar Magajin Garin Atlanta Evan Lancaster ( Brian J. White ). An soke jerin shirin bayan anyi yanayi guda daya. A cikin shekarar 2020, ta bayyana a karo na biyu na wasan kwaikwayo na aikata laifi na BET ''The Family Business'', kuma ta yi fice a cikin Urban Movie Channel mai ban dariya-jerin wasan kwaikwayo ''For the Love of Jason'' da ''Terror Lake Drive'' .
== Bayani ==
== Hanyoyin haɗin waje ==
* Brely Evans at IMDb
* {{Official website|https://www.brelyevans.com/}}
==Manazarta==
pgqwxo9v2mul8nm50f6303laxiq4alx
165291
165290
2022-08-10T08:57:58Z
BnHamid
12586
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox person|name=Brely Evans|image=Brely Evans.jpg|caption=Evans in 2019|birth_date={{birth date and age|1972|12|9}}|birth_place=[[Oakland, California]], U.S|occupation={{Hlist | Actress | singer | songwriter | comedian | author | producer}}|yearsactive=1990–present|website={{official URL}}|children=}}
'''Brely Evans''' (an haife ta ranar 9 ga watan Disamba, 1972). 'yar fim ce Ba'amurkiya, mawaƙiya, marubuciya, mawallafiya, kuma mai shirin ban dariya ce. Ta kasance tauraruwa a cikin fina-finai da yawa, kuma a cikin shekarar dubu biyu da tara (2009) ta yi fice a cikin Oprah Winfrey Network prime time soap opera ''Ambitions'' .
== Rayuwa da aiki ==
An haifi Evans sannan kuma ta girma a Oakland, California . Matsayinta na zamanta fitacciyar yar fim ya fara ne a lokacin da fito a shekarar 2010 a wani fim din sha'awa da barkwanci mai suna ''Just Wright'' wanda ta fito a matsayin Sarauniya Latifah . A shekarar 2012, ta fito a fim main suna ''Sparkle'' . Sauran kyaututtukan fim dinta sun hada da ''Mine Not Yours'' (2011), David E. Talbert Suddenly Single (2012), Black Coffee (2014), ''The Man in 3B'' (2015), da kuma jagoran rawar data takar a cikin ''You Can't Fight Chrismas'' (2017) ).
A talabijin, Evans tana da maimaitaccen matsayi a jerin wasan kwaikwayo na BET ''Being Mary Jane'' da kuma a TV jerin wasannin barkwanci na ''Born Again Virgin'' . A cikin shekarar 2019, an dauwamar da Evans a wani matsayi a cikin jeri biyu na wasannin yau da kullum. Na farko, jagoran mata a jerin wasan barkwanci na Bounce TV ''Last Call Opposite'' Charles Malik Whitfield . Daga baya a wannan shekarar, ta fara zama tauraruwa a cikin shirin Oprah Winfrey Network prime time soap opera, ''Ambitions'' ta fito a matsayin Rondell Lancaster, 'yar'uwar Magajin Garin Atlanta Evan Lancaster ( Brian J. White ). An soke jerin shirin bayan anyi yanayi guda daya. A cikin shekarar 2020, ta bayyana a karo na biyu na wasan kwaikwayo na aikata laifi na BET ''The Family Business'', kuma ta yi fice a cikin Urban Movie Channel mai ban dariya-jerin wasan kwaikwayo ''For the Love of Jason'' da ''Terror Lake Drive'' .
== Bayani ==
== Hanyoyin haɗin waje ==
* Brely Evans at IMDb
* {{Official website|https://www.brelyevans.com/}}
==Manazarta==
h90xyml3px1ps56ijod2tgqqcfesd96
Mustapha Dinguizli
0
20821
165105
164260
2022-08-09T16:05:52Z
Umar Ahmad2345
13400
Gyara
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Mustapha_dinguizli.jpg|thumb| Mustapha Dinguizli]]
'''Mustapha Dinguizli''' a shekara ta (1865-1926) ɗan [[Tunisiya|siyasan Tunusiya]] ne. An haife shi a garin [[Tunis]] ; ya zama Firayim Minista na farko na Tunisia daga shekarar alif ta 1922 har zuwa rasuwarsa.
== Tarihin rayuwa ==
Dinguizli an haife shi a [[Tunis]] ga dangin asalin asalin Baturke. <ref name="dico">Paul Lambert, ''Dictionnaire illustré de La Tunisie : choses et gens de Tunisie'', éd. C. Saliba aîné, Tunis, 1912, p. 157</ref> Yayi karatu a Collège Sadiki sannan a Ecole Normale de Versailles da École Normale Supérieure de Fontenay-Saint-Cloud. Kawun mahaifiyarsa, Sadok Ghileb, shi ne magajin garin Tunis wanda ya ba Dinguizli damar hawa mukamin zuwa gwamnan yankin kewayen garin Tunis tsakanin shekara ta1900 zuwa shekara ta 1912. Bayan mutuwar Ghileb, Dinguizli ya gaji kawunsa a matsayin shugaban ƙaramar hukumar Tunis tsakanin shekara ta 1912 zuwa shekara ta1915. An nada shi Grand Vizier na Tunisiya a cikin shekara ta 1922, tare da yarjejeniyar Babban Janar na Faransa. Dangane da manufofin sasantawa tare da hukumomin masarautar Faransa ta Tunisia, Dinguizli ya ci gaba da kasancewa a mukaminsa har zuwa rasuwarsa a shekara ta1926. Yana cikin ministocin da aka binne a kabarin Tourbet el Bey wanda ke cikin madina ta Tunis .
An uwansa Béchir Dinguizli ya zama musulmin Tunusiya na farko da ya zama likita a wannan zamani.
== Manazarta ==
[[Category:Sarakuna]]
[[Category:Haifaffun 1865]]
[[Category:Mutane daga Tunusiya]]
[[Category:Mutane daga Tunis]]
[[Category:Mutuwan 1926]]
[[Category:Minista]]
[[Category:Maza]]
ifci1nocwsfktmpkxcsq5uvlrjp8qcn
Boydell Shakespeare Gallery
0
21381
165287
120299
2022-08-10T08:52:28Z
BnHamid
12586
/* Bayani */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Reynolds-Puck.JPG|alt=Oil painting representing Puck as a baby with pointed ears and curly blonde hair sitting on an enormous mushroom in a forest. He holds a small posy and grins mischievously.|right|thumb| Joshua Reynolds ' ''Puck'' (1789), wanda aka zana shi don Shagon Shakespeare na Boydell, an tsara shi ne bayan Madonna na Parmigianino ''tare da St. Zachary, the Magdalen, and St. John'' <ref>Burwick, "Romantic Reception", 149.</ref>]]
'''Boydell Shakespeare Gallery''' a Landan, Ingila, shine matakin farko na bangarori uku da aka fara shi a watan Nuwamba 1786 da mai zane da kuma mai wallafa John Boydell a ƙoƙarin haɓaka makarantar zanen tarihin Biritaniya. Baya ga kafuwar gidan tarihin, Boydell ya shirya samar da wani hoto mai kyau na wasan kwaikwayon William Shakespeare da kuma rubutun kwafi wanda aka tsara bisa jerin zane-zanen da masu zane daban-daban suka yi. A lokacin shekarun 1790 hotunan gidan Landan wanda ya nuna zane-zanen asali sun fito a matsayin mafi shaharar aikin.
Ayyukan William Shakespeare sun more farin cikin sabon shahara a Biritaniya na ƙarni na 18. Yawancin bugu da yawa na ayyukansa an buga su, an sake farfado da wasan kwaikwayon a gidan wasan kwaikwayo kuma an ƙirƙiri ayyukan fasaha da yawa waɗanda ke nuna wasan kwaikwayo da takamaiman abubuwan da aka samar dasu. Amfani da wannan sha'awar, Boydell ya yanke shawarar buga babban zane-zane na wasannin Shakespeare wanda zai nuna baiwar masu zane-zanen Burtaniya da masu zane-zane. Ya zaɓi shahararren masanin kuma editan Shakespeare George Steevens ya kula da bugun, wanda aka fitar tsakanin 1791 da 1803.
'Yan jarida sun ba da rahoto kowane mako a kan ginin gidan tarihin Boydell, wanda George Dance the Younger ya tsara, a wani shafi a Pall Mall. Boydell ya ba da aikin ne daga shahararrun masu zanen zamanin, kamar su Joshua Reynolds, kuma rubutun zane-zane sun tabbatar da mafi girman abin da kamfanin ya bari. Koyaya, jinkirin jinkirin buga ɗab'in da hoton da aka zana ya haifar da suka. Saboda sun yi sauri, kuma ƙananan zane-zane sun yi zane-zane da yawa, an yanke hukuncin samfuran ƙarshe na kamfanin Boydell ya zama abin takaici. Aikin ya sa kamfanin Boydell ya zama ba shi da kuɗi, kuma an tilasta musu su sayar da gidan a gidan caca.
== Shakespeare a cikin karni na 18 ==
[[File:William_Hogarth_-_David_Garrick_as_Richard_III_-_Google_Art_Project.jpg|alt=Oil painting of the actor Garrick dressed as a Richard III, sitting on a curtained bed with an attitude of despair. At his feet is a set of armor and behind him is a crucifix.|left|thumb|300x300px| Hoton William Hogarth na David Garrick a matsayin Richard<nowiki><span typeof="mw:Entity" id="mwKg">&</nowiki>nbsp;<nowiki></span></nowiki>III (1745)]]
A cikin karni na 18, Shakespeare ya kasance yana da alaƙa da haɓakar kishin Biritaniya, kuma Boydell ya shiga cikin irin yanayin da yawancin 'yan kasuwa ke amfani da shi. Shakespeare bai yi kira ga masu fada aji kawai ba wadanda suka yi alfahari da gwaninta ta fasaha, har ma da masu fada aji wadanda suka ga ayyukan Shakespeare hangen nesan al'umma daban-daban. Tsakanin karnin Shakespearean na farkawa mai yiwuwa shine mafi alhakin sake gabatar da jama'ar Birtaniyya ga Shakespeare. Wasannin Shakespeare sun kasance masu mahimmancin farfado da gidan wasan kwaikwayo a wannan lokacin. Duk da rikice-rikicen wasan kwaikwayo, rubuce-rubucen bala'i bai kasance mai riba ba, don haka an rubuta kyawawan masifu. Ayyukan Shakespeare sun cike gibin da ke cikin littafin, kuma sanadin sa ya girma sakamakon haka. A ƙarshen karni na 18, ɗayan ɗayan wasanni shida da aka yi a London shine Shakespeare.
Mai wasan kwaikwayo, darekta, kuma furodusa David Garrick ya kasance babban jigo a farfajiyar wasan kwaikwayo ta Shakespeare. Ya bayar da rahoto game da kyakkyawan aiki, abubuwan da ba a iya gwadawa ba, da hotunan hotuna na Shakespearean da yawa, da kuma fitaccen mai suna Shakespeare Jubilee ya taimaka wajen tallata Shakespeare a matsayin samfurin kasuwa da kuma marubucin wasan kwaikwayo na kasa. Gidan wasan kwaikwayo na Drrick Lane na Garrick shine tsakiyar Shakespeare mania wanda ya mamaye ƙasar.
Abubuwan gani na gani suma sun taka rawar gani wajen faɗaɗa shahararren Shakespeare. Musamman, sassan tattaunawar da aka tsara musamman don gidaje sun samar da ɗimbin masu sauraro don fasahar adabi, musamman fasahar Shakespearean. Wannan al'adar ta fara ne da William Hogarth (wanda kwafinsa ya kai dukkan matakan al'umma) kuma ya kai kololuwa a baje kolin Royal Academy, wanda ke nuna zane-zane, zane-zane, da zane-zane. Nunin ya zama muhimmin taron jama'a: dubbai sun yi tururuwa don ganin su, kuma jaridu sun ba da rahoto dalla-dalla kan ayyukan da aka nuna. Sun zama wuri mai kyau da za a gani (kamar Boydell's Shakespeare Gallery, daga baya a cikin karni). Ana cikin haka, sai aka sake ba jama'a damar aikin Shakespeare.
=== Bugun Shakespeare ===
[[File:George_Steevens.JPG|alt=Black and White print. Half-length portrait of a Steevens. He has a long oval face, wears a small wig and has his left hand inside his jacket.|right|thumb| George Steevens, ɗaya daga cikin manyan masana Shakespeare a ƙarni na 18 kuma editan littafin Boydell Shakespeare.]]
Yunƙurin shaharar Shakespeare ya yi daidai da saurin sauyawar Birtaniyya daga baka zuwa al'adar bugawa. Zuwa ƙarshen karni, asalin shaharar Shakespeare ya canza. Tun asali ana girmama shi a matsayin marubucin wasan kwaikwayo, amma da zarar gidan wasan kwaikwayo ya kasance yana da alaƙa da talakawa, sai matsayin Shakespeare na "babban marubuci" ya canja. Nau'i biyu na al'adun bugawa na Shakespearean sun fito: shahararren bugu na bourgeois da wallafe-wallafe masu mahimmancin ilimi.
Don juya riba, masu sayar da littattafai sun zaɓi sanannun marubuta, irin su Alexander Paparoma da Samuel Johnson, don shirya bugu na Shakespeare. A cewar masanin Shakespeare Gary Taylor, sukan Shakespearean ya zama "yana da alaƙa da wasan kwaikwayo na adabin Ingilishi na ƙarni na 18 ... [cewa] ba za a iya cire shi ba tare da tumɓuke karni da rabi na kundin tsarin mulki na ƙasa". Buga na farko na Shakespeare a ƙarni na 18, wanda kuma shi ne farkon zane-zane na wasan kwaikwayo, an buga shi a cikin 1709 daga Jacob Tonson kuma Nicholas Rowe ya shirya shi. Wasan kwaikwayon ya fito a cikin "littattafai masu dadi da karantu a kananan tsari" wadanda "ya kamata" ... an dauke su ne don amfani na gari ko na lambu, na gida maimakon na laburare ". Shakespeare ya zama "mai gida" a cikin karni na 18, musamman tare da buga kwafin dangi irin na Bell na 1773 da 1785-86, wadanda suka tallata kansu a matsayin "masu karantarwa da fahimta; musamman ga matasa mata da matasa; ana cire lalata da lalata. ".
Littattafan malamai suma sun yadu. Da farko, waɗannan marubutan-marubuta sun shirya su kamar su Paparoma (1725) da Johnson (1765), amma daga baya cikin ƙarni wannan ya canza. Editoci kamar su George Steevens (1773, 1785) da Edmund Malone (1790) sun fitar da fitattun bugu tare da bayanai masu fa'ida. Bugun farko sun yi kira ga masu matsakaita da wadanda ke sha'awar karatun Shakespeare, amma fitowar ta gaba ta yi kira ne kawai ga na karshen. Bugun Boydell, a ƙarshen karni, yayi ƙoƙari ya haɗa waɗannan igiyoyin biyu. Ya ƙunshi zane-zane amma George Steevens ne ya shirya shi, ɗayan manyan mashahuran Shakespeare na wannan lokacin.
== Boydell's Shakespeare kamfani ==
[[File:BoydellProspectus.png|alt=A printed prospectus that states the objectives of the Boydell project and those involved.|thumb| Burin kamfanin Boydell ya bayyana cewa "an gabatar da aikin da aka gabatar a cikin Daraja ta SHAKSPEARE, -da nufin karfafawa da inganta fasahar zane da zane-zane a wannan Masarautar". <ref name="ReferenceA">"Prospectus", ''Collection of Prints''.</ref>]]
Aikin Shakespeare na Boydell ya ƙunshi sassa uku: fitaccen ɗab'in wasannin Shakespeare; folio na kwafi daga taswirar (asalin an yi niyyar zama folio na kwafi daga bugun wasan Shakespeare); da kuma dandalin baje kolin jama'a inda ainihin zane zanen da za'a buga.
An kirkiro ra'ayin babban littafin Shakespeare yayin cin abincin dare a gidan Josiah Boydell (ɗan gidan John) a ƙarshen 1786. Muhimman muhimman labarai biyar na bikin sun rayu. Daga waɗannan, an tattara jerin baƙo da sake gina tattaunawar. Jerin baƙon ya nuna adadin abokan hulɗar Boydell a cikin duniyar fasaha: ya haɗa da Benjamin West, mai zane ga Sarki George III; George Romney, wani shahararren mai zanan hoto; George Nicol, mai sayar da littattafai ga sarki; William Hayley, wani mawaki; John Hoole, masani kuma mai fassarar Tasso da Aristotle; da kuma Daniel Braithwaite, sakatare-janar na babban sakatare kuma mai kula da masu fasaha irin su Romney da Angelica Kauffman. Yawancin asusun ma suna sanya ɗan zanen Paul Sandby a wurin taron.
Boydell ya so ya yi amfani da bugun don taimaka wajan motsa wata makarantar Biritaniya ta zane-zane. Ya rubuta a cikin "Gabatarwa" ga folio cewa yana so "don ciyar da wannan fasaha zuwa ga balaga, da kuma kafa Makarantar Turanci na Tarihin Zane Tarihi". Wata takaddar kotu da Josiah ya yi amfani da ita don karɓar bashi daga abokan ciniki bayan mutuwar Boydell ya ba da labarin abincin dare da kuma kwarin gwiwar Boydell:<blockquote>[Boydell ya ce] ya kamata ya so kawar da batancin da duk masu sukar baƙi suka jefa wa wannan al'umma - cewa ba su da wata dabara ta zanen tarihi. Ya ce yana da tabbaci daga nasarorin da ya samu wajen karfafa zane-zane cewa Turawan Ingila ba sa son komai sai karfafawa da dacewa da kuma batun da ya dace da zane-zane na tarihi. Thearfafawa da zai yi ƙoƙari ya samu idan aka nuna batun da ya dace. Mista Nicol ya amsa cewa akwai babban batun Kasa guda daya wanda ba za a sami ra'ayi na biyu ba, kuma ya ambaci Shakespeare. An sami shawarar tare da yabo daga Alderman [John Boydell] da dukan kamfanin.</blockquote>Koyaya, kamar yadda Frederick Burwick yayi jayayya a cikin gabatarwarsa ga tarin makaloli a Boydell Gallery, "[w] mai ƙiyayya ya yi iƙirarin cewa Boydell zai iya yin magana game da ci gaba da sanadin zanen tarihi a Ingila, ainihin ƙarfin haɗakarwa wanda ya haɗu da masu zane don ƙirƙirar Shakespeare Gallery shine alƙawarin wallafa zane da kuma rarraba ayyukansu. "
Bayan nasarar farko ta Shakespeare Gallery, da yawa suna son ɗaukar daraja. Henry Fuseli ya daɗe yana da'awar cewa rufin Shakespeare da ya shirya (a kwaikwayon silin Sistine Chapel) ya ba Boydell ra'ayin zane. James Northcote ya yi ikirarin cewa Mutuwarsa ta Wat Tyler da Kisan Shugabannin a Hasumiyar ne ya sa Boydell ya fara aikin. Koyaya, a cewar Winifred Friedman, wanda ya yi bincike a Boydell Gallery, mai yiwuwa laccar Royal Academy ta Joshua Reynolds kan fifikon zanen tarihi ne ya fi rinjayi Boydell.
Abubuwan dabaru na kasuwancin sun kasance da wahalar tsarawa. Boydell da Nicol sun so su samar da kwatancen zane mai tarin yawa kuma an yi niyyar ɗaura da sayar da manyan kwafi 72 daban a cikin folio. Ana buƙatar gallery don nuna zane-zanen da aka zana hotunan. Bugun ya kasance za a sami kuɗi ta hanyar kamfen biyan kuɗi, yayin da masu siye zasu biya wani ɓangare na farashin gaba da saura a lokacin isarwa. Wannan al'adar baƙon abu ya zama dole saboda gaskiyar cewa fiye da £ 350,000 - kuɗi mai tsoka a lokacin, wanda ya kai kimanin £ 43.3 miliyan a yau - daga ƙarshe aka kashe. An buɗe shagon a cikin 1789 tare da zane 34 kuma an ƙara ƙarin 33 a cikin 1790 lokacin da aka buga zane-zanen farko. Publishedarshe na ƙarshe na bugu da ofaukar Mallaka an buga shi a cikin 1803. A tsakiyar aikin, Boydell ya yanke shawarar cewa zai iya samun ƙarin kuɗi idan ya buga ɗab'i daban-daban a cikin folio fiye da wanda aka zana; sakamakon haka, hotunan hotunan guda biyu ba su da kama.
An bayar da tallace-tallace kuma an sanya su a cikin jaridu. Lokacin da aka rarraba rajista don lambar yabo don bugawa, kwafin ya karanta: "Masu ƙarfafa wannan babban aiki na ƙasa suma za su sami gamsuwa don sanin, cewa za a miƙa sunayensu zuwa Posterity, kamar yadda Patrons of Native Genius, suka yi rajista da hannayensu, a cikin littafi guda, tare da mafi kyawun Sarakuna. " Harshen tallan da lambar yabon sun jaddada rawar da kowane mai biyan kuɗi yake takawa a cikin ayyukan fasaha. Masu biyan kuɗin sun kasance farkon masu matsakaitan mazauna London ne, ba masu girman kai ba. Edmund Malone, shi kansa edita ne na wani kishiyar bugun Shakespeare, ya rubuta cewa "kafin shirin ya kasance da kyau, ko kuma an gabatar da shawarwarin gaba daya, kusan mutane dari shida sun yi sha'awar rubuta sunayensu, kuma sun biya rajistar su ga jerin littattafai da kwafi wanda zai batawa kowane mutum rai, ina tsammanin, kimanin guineas casa'in; kuma idan muka duba jerin, babu sama da sunaye ashirin a cikinsu da kowa ya sani ".
== Shafin hoto na Shakespeare da folio ==
[[File:Westall-Ophelia.jpg|alt=An engraving taken from a painting shows Ophelia as a woman in a long white filmy dress with long blonde hair. She is beneath a large tree and holds onto a thin branch as she reaches out precariously over a river.|left|thumb| Richard Westall ta ''Ophelia,'' kwarzana da J. Parker for Boydell ta kwatanta edition na Shakespeare ta ''ban mamaki Works'']]
"Kyakkyawan kuma daidai" bugun Shakespeare wanda Boydell ya fara a cikin 1786 shine ya zama abin da ya shafi kasuwancinsa-ya kalli bugun bugawa da kuma zane-zanen a matsayin wasu manyan ayyukan. A cikin wata talla da aka shirya a farkon juzu'in, Nicol ya rubuta cewa "ɗaukaka da ɗaukaka, haɗe da daidaitaccen rubutu sune manyan abubuwa na wannan Editionab'in". Littattafan da kansu sun kasance kyawawa, tare da shafuka masu walƙiya wanda, sabanin waɗanda ke cikin ɗab'un ilimi na baya, ba a da alamun tawaye. Kowane wasa yana da nasa taken shafi wanda yake biye da jerin "Mutanen da ke Cikin Wasannin". Boydell bai kashe kuɗi ba. Ya ɗauki hayar masana ƙirar rubutu William Bulmer da William Martin don haɓaka da yanke sabon nau'in rubutu musamman don bugun. Nicol yayi bayani a cikin gabatarwar cewa "sun kafa gidan buga takardu ... [da] wata ma'adanai don jefa ire-irensu; har ma da masana'anta don yin tawada". Boydell kuma ya zaɓi amfani da sakakkiyar takarda mai laushi ta Whatman. An buga zane-zane da kansa kuma ana iya sakawa da cire su kamar yadda mai siye yake so. An buga kundin farko na Ayyukan Dramatic a cikin 1791 kuma na ƙarshe a cikin 1805.
[[File:John_Opie_-_Winter's_Tale,_Act_II._Scene_III.jpg|alt=A man stands at the center of the engraving, dressed in armor. His sword is outstretched to his right and an elderly man is kissing it. At his right, a baby is lying in a bed, surrounded by soldiers.|thumb|300x300px| ''Labarin Hunturu'', Dokar II, yanayi na 3, wanda Jean Pierre Simon ya zana daga zanen da John Opie ya ba da izini da kuma shirya don zane ta Shakespeare Gallery.]]
Boydell ne ke da alhakin "ɗaukaka", kuma George Steevens, babban edita, ke da alhakin "daidaito na rubutu". Steevens, a cewar Evelyn Wenner, wanda ya yi nazarin tarihin bugun Boydell, "da farko ya kasance mai ƙwazo sosai game da shirin" amma "ba da daɗewa ba ya fahimci cewa editan wannan rubutun dole ne a cikin ainihin makircin abubuwa ya ba wa masu zane, masu bugawa da masu zane-zane ". Hakanan daga ƙarshe ya sami takaici game da ingancin bugawa, amma bai ce komai ba don ya kawo cikas ga tallan bugu. Steevens, wanda ya riga ya gyara cikakkun littattafan Shakespeare guda biyu, ba a nemi ya sake rubutun ba sabuwa; a maimakon haka, ya zaɓi wane nau'in rubutun don sake bugawa. Wenner ya bayyana sakamakon samfurin matasan:
A cikin bugun, fassarar zamani (watau ƙarni na 18) an fifita ta kamar yadda karatun Foliyo na Farko yake.
Boydell ya nemi mashahuran masu zane da zane-zane na wannan rana don ba da gudummawar zane-zane ga ɗakin zane, zane-zanen folio, da zane-zane don bugun. Masu zane-zanen sun hada da Richard Westall, Thomas Stothard, George Romney, Henry Fuseli, Benjamin West, Angelica Kauffman, Robert Smirke, James Durno, John Opie, Francesco Bartolozzi, Thomas Kirk, Henry Thomson, da dan uwan Boydell kuma abokin harkarsa, Josiah Boydell.
Maganar da Shakespeare ya buga ya kasance "har zuwa yanzu mafi girman masana'antar zane-zanen da aka taɓa yin su a Ingila". Kamar yadda mai tara takardu da dillali Christopher Lennox-Boyd ya bayyana, "da ba a sami kasuwa ga irin wadannan zane-zanen ba, da ba da daya daga cikin zane-zanen da aka ba da izini, kuma kadan ne, idan akwai, daga cikin masu zane-zanen za su yi kasadar zana wadannan zane-zanen." Masana sunyi imanin cewa an yi amfani da hanyoyi daban-daban na zane-zane kuma zanen zanen shine "matsakaicin matsakaici" saboda "bayyananniya ce kuma mai wahala" kuma saboda tana da babban suna. Siffar zane, wacce take da sauri kuma galibi ana amfani da ita don haifar da tasirin inuwa, ta yi saurin lalacewa kuma ba ta da daraja sosai. Yawancin faranti sun kasance cakuda duka biyun. Masana da yawa sun ba da shawarar cewa an yi amfani da mezzotint da aquatint. Lennox-Boyd, duk da haka, ya yi iƙirarin cewa "bincika faranti sosai ya tabbatar" cewa ba a yi amfani da waɗannan hanyoyin biyu ba kuma yana jayayya cewa ba su dace ba ": mezzotint ya sa da sauri kuma akwatin ruwa ya kasance sabo ne (da ba a sami wadatattun masu fasaha ba. aiwatar da shi). Yawancin masu zane-zanen Boydell suma an horar dasu ne ta hanyar zane-zane; Misali, Bartolozzi ya shahara ne da fasahar kere kere.
[[File:A_Scene_from_Troilus_and_Cressida_-_Angelica_Kauffmann.jpg|alt=A man and a woman are at the center of the image, talking to each other. At the left of the image, a man is trying to rush in and confront them, but is held back by soldiers.|thumb|300x300px| Angelica Kauffman ta bayyana abin da ya faru daga ''Troilus da Cressida'', wanda Luigi Schiavonetti ya zana wa folio: Troilus "yana ganin matarsa a cikin maganganun soyayya da Diomedes kuma yana so ya garzaya zuwa cikin alfarwa don ya kama su ba zato ba tsammani, amma Ulysses da ɗayan sun hana shi da karfi ". ]]
Abokancin Boydell tare da masu zane-zanensa gabaɗaya na yau da kullun ne. Daya daga cikin su, James Northcote, ya yaba da kudaden da Boydell ya bayar. Ya rubuta a cikin wasika ta 1821 cewa Boydell "ya yi aiki sosai don ci gaban zane-zane a Ingila fiye da dukkanin manyan masu fada a ji! Ya biya ni mafi kyau fiye da kowane mutum da ya yi; ". Boydell yawanci yana biyan masu zanan tsakanin £ 105 zuwa 0 210, kuma masu zane tsakanin £ 262 da £ 315. Joshua Reynolds da farko ya ƙi tayin Boydell na aiki a kan aikin, amma ya yarda lokacin da aka matsa shi. Boydell ya ba wa Reynolds carte blanche don zanensa, ya ba shi biyan kuɗi £ 500, adadi mai ban mamaki ga mai zane wanda bai ma yarda ya yi takamaiman aiki ba. Boydell ya biya shi jimlar £ 1,500.
Akwai zane-zane 96 a cikin juzu'i tara na hoton da aka buga kuma kowane wasa yana da akalla guda daya. Kimanin kashi biyu cikin uku na wasan kwaikwayo, 23 daga 36, kowane mai zane ɗaya ne ke zane kowane. Kimanin kashi biyu cikin uku na jimlar zane-zane, ko 65, masu fasaha uku ne suka kammala su: William Hamilton, Richard Westall, da Robert Smirke. Masu shahararrun zane-zanen bugu an san su da masu zane-zanen littafi, yayin da yawancin mawaƙa da aka haɗa a cikin folio an san su ne da zane-zane. Lennox-Boyd ta bayar da hujjar cewa zane-zanen da ke cikin bugu suna da "daidaito da daidaituwa" wanda folio ta rasa saboda masu zane da zane-zane da ke aiki a kansu sun fahimci zane-zanen littafi yayin da waɗanda ke aiki a kan folio ke aiki a wata hanyar da ba a sani ba.
Bugun folio, ofaukunan Bugawa, Daga Hotunan da Aka Zana don Dalilin Bayyanar da Ayyuka na Shakspeare, na Greatan wasan Burtaniya (1805), da farko an yi niyyar su zama tarin zane-zanen daga bugun, amma a 'yan shekaru cikin aikin, Boydell ya canza shirinsa. Ya yi tsammani cewa zai iya siyar da ƙarin folios da bugu idan hotunan sun bambanta. Daga kwafi 97 da aka zana daga zane-zane, kashi biyu bisa uku daga cikinsu masu zane-zane goma ne suka yi su. Masu zane-zane uku suna lissafin kashi ɗaya bisa uku na zanen. A cikin duka, masu fasaha 31 sun ba da gudummawar ayyuka.
== Ginin gallery ==
[[File:British_Institution_at_52_Pall_Mall.jpg|alt=Engraving of a building designed in the classical style, with pilasters, a pediment, and a statue on the top section, and a rounded arch over the doorway on the lower.|left|thumb| George Dance's Shakespeare Gallery gini, wanda aka nuna a cikin 1851 bayan itsungiyar Burtaniya ta saya shi, Mason Jackson ya sassaka itace bayan zane na Henry Anelay.]]
A watan Yunin 1788, Boydell da dan dan uwansa sun kulla yarjejeniyar a wani wuri a 52 Pall Mall (51 ° 30′20.5 ″ N 0 ° 8′12 ″ W) don gina gidan baje kolin kuma suka shiga cikin George Dance, sannan magatakarda na Ayyukan City , a matsayin mai tsara aikin. Pall Mall a wancan lokacin yana da haɗin gidaje masu tsada da ayyukan kasuwanci, kamar ɗakunan karatu da kulake na maza, sanannen sanannen jama'ar London. Har ila yau yankin ya ƙunshi wasu ƙananan kamfanoni masu daraja: Wurin Sarki (yanzu Pall Mall Place), hanyan da ke gudana zuwa gabas da bayan gidan tarihin Boydell, shi ne rukunin gidan karuwai na Charlotte Hayes. A gefen Sarki, nan da nan zuwa gabashin ginin Boydell, 51 Pall Mall an siya a ranar 26 ga Fabrairu 1787 ta George Nicol, mai sayar da littattafai kuma mijinta na gaba ga 'yar'uwar Josiah, Mary Boydell. A matsayin alama ta canjin yanayin yankin, wannan kadarar ta kasance gidan gidan kulab din mutumin kirki na Goostree daga 1773 zuwa 1787. An fara ne a matsayin cibiyar caca ga samari masu hannu da shuni, daga baya ta zama kungiyar siyasa mai neman kawo sauyi wacce ta kirga William Pitt da William Wilberforce a matsayin membobi.
[[File:Thomas_Banks_Shakespeare_attended_by_Painting_and_Poetry_c_1789.jpg|alt=Engraving of a sculpture of a man seated on a rock, surrounded by two bare-breasted nymphs. One is playing a harp and placing a crown of laurels on his head.|thumb| Zanen da Benjamin Smith yayi bayan hoton Thomas Banks ''na Shakespeare wanda ya samu halartar Zanen hoto da Shayari'']]
Gine-ginen Shakespeare na Gidan Rawa yana da babban dutse a gaban dutse, da kuma babban zauren baje koli a falon ƙasa. Roomsakunan baje koli masu haɗa juna guda uku sun mamaye saman bene, tare da jimillar sama da murabba'in ƙafa 4,000 (370 m2) na bangon fili don nuna hotuna. Façade mai hawa biyu bai kasance babba ga titin ba, amma ƙaƙƙarfan tsarin gargajiya yana da tasiri. Wasu rahotanni suna bayyana waje da cewa "an cinye shi da tagulla".
Storeofar bene ta façade ta mamaye babbar ƙofar da take zagaye a tsakiya. Bakin da ba za a iya kwance shi ba ya doru a kan maruru masu fadi, kowannensu ya karye ta wata karamar taga, a sama wacce ke gudanar da wani kwali mai sauki. Rawa ta sanya transom a ƙofar ƙofar a matakin masarar da ke ɗauke da rubutun "Shakespeare Gallery". Asan ƙofar akwai manyan ƙofofin shiga, tare da bangarori masu haske da fitilun gefe waɗanda suka dace da tagogin gilashi. Haske mai haske ya cika abincin dare saman fasalin. A cikin kowane spandrels zuwa hagu da dama na baka, Rawa saita wani sassaka na lyre a cikin ribboned fure. Sama da duka wannan hanyar hanya ce wacce ta raba ƙananan bene daga babba.
Façade na sama yana ƙunshe da pilasters haɗe a kowane ɓangare, da kuma kafa mai kauri da kuma takaddama mai kusurwa uku. Mai zanen sirrin Sir John Soane ya soki haɗakar Rawa da siririyar pilasters da kuma mai rikon sakainar kashi a matsayin "abin ban mamaki da almubazzaranci". Manyan biranen pilasters suna wasa da ƙarfi a cikin sifar burbushin ammonite. Rawa ta ƙirƙira wannan fasalin neo-na gargajiya, wanda ya zama sananne da Amon ɗin Order, musamman don hotunan. A cikin hutu tsakanin pilasters, Rawa ta sanya hoton Shakespeare na Thomas Banks wanda ya samu halartar Painting da Shayari, wanda aka biya ɗan wasan fan guineas 500. Siffar ta nuna Shakespeare, yana kwance a kan dutse, tsakanin Dramatic Muse da kuma Genius of Painting. A ƙasansa akwai matattarar lafazin da aka rubuta tare da ambato daga Hamlet: "Mutum ne, ɗauki shi gaba ɗaya, ba zan sake yin kama da irinsa ba".
== Amsawa ==
[[File:FuseliMacbethBoydell.jpg|alt=A nearly naked man with finely defined muscles stands strongly with his right arm upraised. In the background are three amorphous figures swirling around with hoods over their heads. There is a second man standing between the first and the figures, pushing the figures away.|right|thumb| Fuseli "ya kasance cikin girmamawa da kuma annashuwa" a cikin al'amuransa daga ''Macbeth'', James Caldwell ne ya zana shi <ref>Hartmann, 216.</ref>]]
Shalejin Shakespeare, lokacin da aka buɗe shi a ranar 4 ga Mayu 1789, ya ƙunshi zane-zane 34, kuma a ƙarshen aikinsa yana da tsakanin 167 da 170. (Ba a san ainihin abin da aka lissafa ba kuma yawancin zane-zanen sun ɓace; kusan zane 40 ne kawai za a iya wanda aka gano da tabbas.) A cewar Frederick Burwick, yayin aikinta na shekaru goma sha shida, Gidan Tarihi ya nuna miƙa mulki daga Neoclassicism zuwa Romanticism. Ayyuka da masu zane-zane irin su James Northcote ke wakilta na masu ra'ayin mazan jiya, abubuwan neoclassical na ɗakin hotunan, yayin da na Henry Fuseli ke wakiltar sabuwar ƙungiyar Romantic mai tasowa. William Hazlitt ya yaba wa Northcote a cikin wata makala mai taken "A kan Tsohuwar Zamani na 'Yan Kwana", inda ya rubuta "Na yi tunanin duk wani mutum zai fi zama da Mista Fuseli da farko, amma zan so in ziyarci Mista Northcote sau da yawa."
Gidan hotunan kansa ya kasance mai kayatarwa tare da jama'a. Jaridu sun dauki ɗaukakawar ginin wajan hotunan, har zuwa zane don façade da aka gabatar. Mai Talla na Daily ya fito da shafi na mako-mako a kan hotunan daga Mayu zuwa Agusta (lokacin baje koli). Masu zane-zane waɗanda ke da tasiri tare da 'yan jaridu, da Boydell da kansa, sun wallafa labaran da ba a sani ba don haɓaka sha'awar ɗakin, wanda suke fatan zai haɓaka tallace-tallace na bugu.
A farkon kasuwancin, halayen sun kasance tabbatattu tabbatattu. Mai Tallace-tallacen Jama'a ya rubuta a ranar 6 ga Mayu 1789: "Hotunan gabaɗaya sun ba madubi na mawaƙi ... [Shakespeare Gallery] yana ba da fata don samar da irin wannan tarihin a cikin Tarihin Fine Arts, kamar yadda zai tabbatar kuma ya tabbatar da fifiko. na makarantar Turanci ". Times ya rubuta wata rana daga baya:
[[File:Gillray_Shakespeare_Sacrificed_20_June_1789.jpg|alt=A man is kneeling before an altar where papers are burning, fanned by a fool. The smoke contains a variety of fanciful images. A mall gnome, sitting in a volume with the word "subscribers" on it, holds two moneybags.|left|thumb| James Gillray's zane mai ban dariya satirising da Boydell kamfani; taken ya karanta: "An yanka hadaya ta Shakespeare; ko, Hadayar da aka Saka wa Mutane]]
Fuseli da kansa na iya rubuta wannan bita a cikin Nazarin Nazari, wanda ya yaba da shirin gaba ɗaya na gidan wajan yayin kuma a lokaci guda yana shakkar: "Irin waɗannan batutuwa daban-daban, ana iya tsammani, dole ne su nuna iko iri-iri; duk ba za su iya zama na farko; yayin da wasu dole ne su yi sama, wasu kuma dole ne su rake filin ciyawar, wasu kuma su gamsu da tafiya cikin mutunci ". Koyaya, a cewar Frederick Burwick, masu sukar a cikin Jamus "sun mai da martani ga Shalelen Shagon tare da kulawa sosai da sosai fiye da yadda masu sukar ke yi a Ingila".
Zargi ya karu yayin da aikin ke ci gaba: girman farko bai bayyana ba sai a shekarar 1791. <ref name="Friedman">Friedman, 84.</ref> James Gillray ya wallafa zane mai ban dariya "Boydell yana sadaukar da Ayyukan Shakespeare ga Shaidan na Jaka-Jaka". <ref>Merchant, 76; Santaniello, 6.</ref> Marubucin kuma ba da daɗewa ba zai kasance marubucin marubucin littafin yara na ''Tatsuniyoyi daga Shakespeare'' (1807) Charles Lamb ya soki lamarin tun daga farko:
Northcote, yayin da yake yaba wa aikin Boydell, ya kuma soki sakamakon aikin: "Ban da wasu hotuna kaɗan daga Joshua [Reynolds] da [John] Opie, kuma - ina fata zan iya ƙarawa-da kaina, irin wannan tarin zamewa-slop imbecility kamar yadda yake da ban tsoro don kallo, kuma ya juya, kamar yadda na yi tsammani hakan zai kasance, cikin lalata lamuran talakawan Boydell "
== Rushewa ==
[[File:Northcote-MurderPrinces.jpg|alt=Two young boys with curls sleeping together as an armed man prepares to smother them and another holds a light assisting him.|right|thumb| ''Richard III : Dokar ta IV, Yanayi na 3: Kisan sarakuna'' (1791), wanda James Heath ya zana bayan zanen James Northcote]]
A shekara ta 1796, rajistar bugawar ta ragu da kashi biyu bisa uku. Mai zane da mai zane Joseph Farington ya rubuta cewa wannan sakamakon sakamakon zane-zane mara kyau:
An soki haɗin salon zanen zane; Layin zane-zane an dauke shi mafi kyawun tsari kuma masu fasaha da masu biyan kuɗi ba sa son cakuda ƙananan siffofin da shi. Bugu da ƙari, masu zanen Boydell sun faɗi ƙasa da jadawalin, suna jinkirta aikin duka. An tilasta shi ya shiga cikin ƙananan masu fasaha, kamar su Hamilton da Smirke, a rahusa don kammala littattafan saboda kasuwancinsa ya fara gazawa. Masana tarihin zane-zane na zamani gabaɗaya sun yarda cewa ingancin zane-zane, musamman a cikin folio, mara kyau ne. Bugu da ƙari, yin amfani da masu fasaha daban-daban da masu zane-zane ya haifar da rashin haɗin kai.
Kodayake Boydells ya ƙare tare da rajista na 1,384, ƙimar rajistar ta ragu, kuma sauran rajistar suma suna ƙara cikin shakka. Kamar yawancin kasuwanni a lokacin, kamfanin Boydell ya riƙe recordsan bayanai. Abokan ciniki kawai sun san abin da suka saya. Wannan ya haifar da matsaloli da yawa tare da masu bin bashi waɗanda suka yi iƙirarin cewa ba su taɓa yin rajista ba ko sun yi rijista don ƙasa da ƙasa. Yawancin masu biyan kuɗi sun kasa aiki, kuma Josiah Boydell ya share shekaru bayan mutuwar John yana ƙoƙarin tilasta musu su biya.
The Boydells sun mai da hankalinsu gaba daya kan bugun Shakespeare da sauran manyan ayyuka, kamar Tarihin Kogin Thames da Kammalallen Ayyukan John Milton, maimakon a kan ƙananan kasuwanci masu fa'ida. Lokacin da kamfanin Shakespeare da littafin Thames suka gaza, kamfanin bai da jari da zai faɗi. Farawa daga 1789, tare da farkon juyin juya halin Faransa, kasuwancin kasuwancin fitarwa na John Boydell zuwa Turai ya yanke. A ƙarshen 1790s da farkon karni na 19, kashi biyu cikin uku na kasuwancinsa waɗanda suka dogara da kasuwancin fitarwa suna cikin mawuyacin halin kuɗi.
A cikin 1804, John Boydell ya yanke shawarar ɗaukaka ƙara zuwa Majalisar don neman doka na sirri don ba da izinin caca don zubar da komai a cikin kasuwancinsa. Kudirin ya sami amincewar masarauta a ranar 23 ga Maris, kuma zuwa Nuwamba Boydells sun kasance a shirye don siyar da tikiti. John Boydell ya mutu kafin a fara cacar a ranar 28 ga Janairun 1805, amma ya rayu tsawon lokaci don ganin kowane tikiti 22,000 da aka saya a guineas guda ɗaya (£ 280 kowanne a cikin tsarin zamani). Don karfafa tallan tikiti da rage ƙididdigar da ba a sayar ba, an tabbatar wa kowane mai siye da karɓar bugawa mai darajar kwalliya ɗaya daga hannun kamfanin Boydell. Akwai tikiti masu cin nasara na 64 don manyan kyaututtuka, mafi girma shine Gidan Hoto kanta da tarin zanen ta. Wannan ya je wurin William Tassie, mai zane-zane da zane-zane, na filayen Leicester (yanzu filin Leicester). Josiah ya ba da siyen gidan da kuma zane-zanen da aka dawo da shi daga Tassie a kan £ 10,000 (kimanin worth 820,000 a yanzu), amma Tassie ya ƙi kuma ya yi gwanjon zanen a Christie. Tarin zanen da kayan taimako guda biyu da Anne Damer ta samu sun kai £ 6,181 18s. 6da. Initiallyungiyoyin banki na banki daga façade da farko an yi niyya don kiyaye su a matsayin abin tunawa ga kabarin Boydell. Madadin haka, ya kasance wani ɓangare na façade na ginin a cikin sabon salonsa a matsayin Instungiyar Biritaniya har sai da ginin ya rushe a 1868-69. Daga nan aka sassaka sassaka Banks zuwa Stratford-on-Avon kuma aka sake gina shi a cikin New Place Garden tsakanin watan Yuni zuwa Nuwamba 1870. Gasar caca ta ceci Josiah daga fatarar kuɗi kuma ta sami £ 45,000, ta ba shi damar sake fara kasuwanci a matsayin mai buga takardu.
== Cigaba ==
[[File:BowyerBible.jpg|alt=Print of a multivolume work in a decorative cabinet.|left|thumb| Dukansu Robert Bowyer da Thomas Macklin sun hau kan zane-zane na ''Baibul'' wanda aka haɗa su gaba ɗaya cikin "Baibul na Bayer".]]
Tun daga farko, aikin Boydell ya karfafa gwiwar masu kwaikwayo. A cikin watan Afrilu na shekarar 1788, bayan da aka fitar da sanarwar Shalejin Shale, amma shekara daya kafin bude shi, Thomas Macklin ya bude wani Kundin Tarihi na Mawaka a tsohon ginin Royal Academy da ke kudu da Pall Mall. Nunin farko ya nuna aiki ɗaya daga kowane ɗayan masu fasaha 19, gami da Fuseli, Reynolds, da Thomas Gainsborough. Gidan yanar gizon ya kara sabbin zane-zane na batutuwa daga shayari kowace shekara, kuma daga 1790 an ƙara waɗannan abubuwa tare da shimfidar wurare daga Baibul. Gidan Tarihi na Mawaka ya rufe a cikin 1797, kuma an ba da abubuwan da ke ciki ta hanyar caca. Wannan bai hana Henry Fuseli ya bude Gidan Milton ba a wannan ginin a shekarar 1799. Wani irin wannan kamfani shine Tarihin Tarihi wanda Robert Bowyer ya bude a Schomberg House a 87 Pall Mall a kusan shekara ta 1793. Gidan hoton ya tara zane 60 (da yawa iri ɗaya ne) masu zane-zane waɗanda suka yi aiki ga Boydell) an ba da izini don kwatanta sabon fitowar littafin David Hume na Tarihin Burtaniya. Daga qarshe, Bowyer ya nemi yardar majalisar don siyarwa ta hanyar caca a cikin 1805, kuma sauran kamfanoni, kamar na Boydell, suma sun ƙare da gazawar kuɗi.
[[File:George_Romney_-_William_Shakespeare_-_The_Tempest_Act_I,_Scene_1.jpg|alt=At right, a man stands in a long robe with his arms upraised. A woman clings to him. At left, a crew of men attempt to save a ship from a storm.|thumb|300x300px| ''The Tempest'', Act I, Scene I, wanda Benjamin Smith ya zana bayan zanen George Romney .]]
An sayi ginin a Pall Mall a cikin 1805 daga Britishungiyar Burtaniya, wani kamfani mai zaman kansa na masu ba da labari ya kafa wannan shekarar don gudanar da nune-nunen. Ya kasance wani muhimmin bangare na zane-zanen Landan har sai da ya watse a 1867, yawanci yana gudanar da baje kolin sabbin ayyuka don sayarwa daga farkon watan Fabrairu zuwa makon farko na Mayu, da kuma baje kolin tsoffin mashahurai, galibi ba na sayarwa ba, daga makon farko na Yuni zuwa ƙarshen Agusta.
Zane-zanen da zane-zanen da suka kasance a cikin Boydell Gallery sun shafi yadda aka tsara wasannin Shakespeare, aiki, da zane a cikin karni na 19. Hakanan sun zama batun zargi a cikin mahimman ayyuka kamar su Mawallafin Romantic kuma marubuci Samuel Taylor Coleridge's "Lectures on Shakespeare" da William Hazlitt na suka mai ban mamaki. Duk da sukar da Charles Lamb ya yi game da abubuwan da aka kera a Gidan Rediyon, an nuna littafin Charles da Mary Lamb na yara, tales daga Shakespeare (1807) ta amfani da faranti daga aikin.
Abubuwan da Boydell ya mallaka shine mafi kyawun abin gado. An sake sake shi a cikin karni na 19, kuma a cikin 1867, "ta hanyar daukar hoto dukkan jerin, ban da hotunan Majesties George III. Da Sarauniya Charlotte, yanzu an gabatar da su a cikin wani tsari mai kyau, wanda ya dace da dakunan karatu na yau da kullun ko zane. - teburin daki, kuma an gabatar dashi azaman tunawa mai dacewa na bikin cikar shekaru mawaka ". Masana sun bayyana Boydell's folio a matsayin share fage ga littafin teburin kofi na zamani.
== Jerin ayyukan fasaha ==
Jerin Folio da Illustrated Edition an ɗauke su daga Friedman's Boydell's Shakespeare Gallery.
=== Zane-zane ===
* Shakespeare ya sami halartar zane-zane da Shayari daga Thomas Banks (kan facade na ginin gallery)
* Wurin da yake yanzu: Sabon Wuraren Lambuna, Stratford-upon-Avon
* Coriolanus na Anne Seymour Damer (bas taimako)
* Antony da Cleopatra na Anne Seymour Damer (bas taimako)
=== Zane-zane ===
Jerin Zane-zanen an samo su ne daga lamba mai lamba Baje kolin Shakspeare gallery, Pall-Mall: kasancewar shine karo na karshe da hotunan zasu iya zama duka tarin (London: W. Bulmer & Co., 1805), The Boydell Shakespeare Galter da Walter Pape da Frederick Burwick suka shirya (ottasa: Peter Pomp, 1996), da "Abin da Jane Ta Gana".
{| class="wikitable sortable"
|+Boydell Shakespeare Gallery list of paintings
!Boydell number
!Artist
!Play title
!Act, scene (#.#)
!Location
!Image
|-
|1
|James Northcote
|<nowiki><i id="mwAkQ">Richard II</i></nowiki>
|5.2
|Royal Albert Memorial Museum
|
|-
|2
|James Northcote
|<nowiki><i id="mwAk8">Richard III</i></nowiki>
|4.3
|Collection of Richard Herner, National Trust
|
|-
|3
|John Opie
|''The Winter's Tale''
|2.3
|Northbrook Sale, Straton Park, 27 November 1929
|
|-
|4
|Robert Smirke
|''The Taming of the Shrew''
|Induction
|
|
|-
|5
|Thomas Kirk
|''Titus Andronicus''
|4.1
|
|
|-
|6
|William Hamilton
|''Twelfth Night''
|5.1
|
|
|-
|7
|William Hamilton
|''Love's Labour's Lost''
|4.1
|
|
|-
|8
|John Opie
|''Henry VI, Part 1''
|2.3
|
|
|-
|9
|William Hamilton
|''The Winter's Tale''
|5.3
|Christie's, 24 July 1953, no. 40
|
|-
|10
|James Northcote
|<nowiki><i id="mwAp4">King John</i></nowiki>
|4.1
|Royal Shakespeare Company
|
|-
|11
|Joshua Reynolds
|''Macbeth''
|4.1
|Petworth House
|
|-
|12
|John Hoppner
|''Cymbeline''
|3.4
|Christie's, C.K.M. Neeld Sale, 16 November 1962, no. 86
|
|-
|13
|Joshua Reynolds
|''Henry VI, Part 2''
|3.3
|Petworth House
|
|-
|14
|Henry Fuseli
|''King Lear''
|1.1
|Art Gallery of Ontario
|
|-
|15
|William Hamilton
|''As You Like It''
|5.4
|Brighton and Hove Museums and Art Galleries
|
|-
|16
|Robert Smirke
|''Henry VI, Part 1''
|2.2
|
|
|-
|17
|James Northcote
|''Henry VI, Part 3''
|5.7
|
|
|-
|18
|Robert Smirke
|''The Merry Wives of Windsor''
|5.5
|
|
|-
|19
|Thomas Stothard
|<nowiki><i id="mwAv0">Henry VIII</i></nowiki>
|1.4
|
|
|-
|20
|William Hamilton
|''Much Ado About Nothing''
|4.1
|Christie's, 24 July 1953, no. 41
|
|-
|21
|Henry Fuseli
|''Henry VI, Part 2''
|5.4
|
|
|-
|22
|Henry Howard
|''Timon of Athens''
|4.1
|
|
|-
|23
|Thomas Kirk
|''Titus Andronicus''
|4.2
|Stratford-upon-Avon
|
|-
|24
|Robert Smirke
|''As You Like It''
|4.3
|
|
|-
|25
|Robert Smirke
|''The Merry Wives of Windsor''
|4.1
|R. Hall McCormick sale New York, 15 April 1920, no. 28, as ''The New Page''
|
|-
|26
|Francis Wheatley
|''All's Well That Ends Well''
|1.3
|
|
|-
|27
|William Hamilton
|''Twelfth Night''
|1.5
|
|
|-
|28
|Richard Westall
|''Cymbeline''
|3.6
|Folger Shakespeare Library
|
|-
|29
|Richard Westall
|''Cymbeline''
|2.2
|
|
|-
|30
|William Hamilton
|''Twelfth Night''
|4.3
|Folger Shakespeare Library
|
|-
|31
|William Hamilton
|''Henry VI, Part 1''
|5.4
|
|
|-
|32
|William Hamilton
|''Henry VI, Part 3''
|5.5
|
|
|-
|33
|William Hamilton
|''Henry VI, Part 3''
|3.2
|Christie's, 31 March 1967
|
|-
|34
|William Hamilton
|''Twelfth Night''
|2.3
|
|
|-
|35
|Francis Wheatley
|''Love's Labour's Lost''
|5.2
|
|
|-
|36
|Francis Wheatley
|''All's Well That Ends Well''
|2.3
|Folger Shakespeare Library
|
|-
|37
|Richard Westall
|<nowiki><i id="mwA7s">Henry VIII</i></nowiki>
|5.1
|
|
|-
|38
|Richard Westall
|''Macbeth''
|3.4
|
|
|-
|39
|Richard Westall
|''Macbeth''
|5.1
|
|
|-
|40
|Richard Westall
|<nowiki><i id="mwA9k">Richard III</i></nowiki>
|3.4
|
|
|-
|41
|Josiah Boydell
|''Othello''
|5.2
|
|
|-
|42
|Robert Smirke
|''King Lear''
|4.7
|Folger Shakespeare Library
|
|-
|43
|Henry Howard
|''Timon of Athens''
|1.2
|
|
|-
|44
|Robert Ker Porter
|''Coriolanus''
|4.5
|
|
|-
|45
|Richard Westall
|<nowiki><i id="mwBA8">Henry V</i></nowiki>
|3.3
|
|
|-
|46
|Richard Westall
|''Macbeth''
|1.3
|
|
|-
|47
|Robert Ker Porter
|''Coriolanus''
|1.3
|
|
|-
|48
|Richard Westall
|<nowiki><i id="mwBC0">Julius Caesar</i></nowiki>
|3.1
|
|
|-
|49
|Samuel Woodforde
|''Titus Andronicus''
|2.3
|Stratford-upon-Avon
|
|-
|50
|Richard Westall
|<nowiki><i id="mwBEI">King John</i></nowiki>
|3.4
|
|
|-
|51
|Richard Westall
|<nowiki><i id="mwBEw">Henry VIII</i></nowiki>
|4.2
|
|
|-
|52
|Richard Westall
|''Hamlet''
|3.4
|
|
|-
|53
|Robert Smirke
|''As You Like It''
|2.6
|
|
|-
|54
|Robert Smirke
|''Romeo and Juliet''
|2.5
|R. Hall McCormick sale New York, 15 April 1920, no. 29, as ''The Obdurate Mother''
|
|-
|55
|Robert Smirke
|''Henry IV, Part 1''
|5.4
|
|
|-
|56
|Robert Smirke
|''Measure for Measure''
|2.4
|Folger Shakespeare Library
|
|-
|57
|William Hamilton
|''Othello''
|4.2
|
|
|-
|58
|Richard Westall
|''Hamlet''
|4.7
|
|
|-
|59
|William Hamilton
|<nowiki><i id="mwBJ4">Richard II</i></nowiki>
|3.2
|Sir John Soane's Museum
|
|-
|60
|William Hamilton
|''Henry VI, Part 2''
|3.2
|
|
|-
|61
|Robert Ker Porter
|<nowiki><i id="mwBLM">King John</i></nowiki>
|4.3
|
|
|-
|62
|Richard Westall
|<nowiki><i id="mwBL0">Julius Caesar</i></nowiki>
|5.5
|
|
|-
|63
|William Hamilton
|''The Tempest''
|3.1
|Christie's, 4 August 1944, no. 58
|
|-
|64
|William Hamilton
|''Henry VI, Part 2''
|2.2
|
|
|-
|65
|William Hamilton
|<nowiki><i id="mwBNs">Richard II</i></nowiki>
|5.2
|Folger Shakespeare Library
|
|-
|66
|William Hamilton
|''Henry VI, Part 1''
|2.5
|
|
|-
|67
|William Hamilton
|''The Winter's Tale''
|2.1
|
|
|-
|68
|Richard Westall
|''The Merchant of Venice''
|3.2
|
|
|-
|69
|William Hamilton
|''The Winter's Tale''
|2.3
|
|
|-
|70
|Richard Westall
|''Cymbeline''
|2.4
|
|
|-
|71
|Henry Fuseli
|''Hamlet''
|1.4
|
|
|-
|72
|Richard Westall
|''Macbeth''
|1.5
|
|
|-
|73
|Henry Tresham
|''Antony and Cleopatra''
|3.9
|
|
|-
|74
|Robert Smirke
|''Henry IV, Part 1''
|2.4
|Bob Jones University
|
|-
|75
|Robert Smirke
|''Much Ado About Nothing''
|4.2
|Royal Shakespeare Company
|
|-
|76
|James Northcote
|''Henry VI, Part 1''
|2.5
|Northbrook Sale, Straton Park, 27 November 1929, no. 493
|
|-
|77
|Francis Wheatley
|''The Winter's Tale''
|4.3
|Royal Shakespeare Company
|
|-
|78
|James Northcote
|''Romeo and Juliet''
|5.3
|Folger Shakespeare Library
|
|-
|79
|Angelica Kauffman
|''Troilus and Cressida''
|5.2
|Petworth House
|
|-
|80
|Robert Smirke
|''The Merry Wives of Windsor''
|1.1
|Royal Shakespeare Company; Anne Page only, Folger Shakespeare Library
|
|-
|81
|John Opie
|''Romeo and Juliet''
|4.5
|Christie's, 1892
|
|-
|82
|Robert Smirke
|''The Merchant of Venice''
|2.5
|Stratford-upon-Avon
|
|-
|83
|William Miller
|''Henry VI, Part 3''
|4.5
|
|
|-
|84
|Benjamin West
|''King Lear''
|3.4
|Museum of Fine Arts, Boston; Rhode Island School of Design
|
|-
|85
|Raphael Lamar West
|''As You Like It''
|4.3
|
|
|-
|86
|Angelica Kauffman
|''The Two Gentlemen of Verona''
|5.3
|Davis Museum and Cultural Center at Wellesley College
|
|-
|87
|Henry Fuseli
|''The Tempest''
|1.2
|York Museums Trust, Head of Prospero only
|
|-
|88
|Benjamin West
|''Hamlet''
|4.5
|Cincinnati Art Museum
|
|-
|89
|George Romney
|''Troilus and Cressida''
|2.2
|Mrs. Tankerville Chamberlayne
|
|-
|90
|Richard Westall
|<nowiki><i id="mwBes">Julius Caesar</i></nowiki>
|4.3
|
|
|-
|91
|John Graham
|''Othello''
|5.2
|
|
|-
|92
|Thomas Kirk
|''Troilus and Cressida''
|1.2
|
|
|-
|93
|Henry Tresham
|''Antony and Cleopatra''
|5.2
|
|
|-
|94
|Robert Smirke
|''Henry IV, Part 1''
|2.3
|
|
|-
|95
|Thomas Stothard
|''The Two Gentlemen of Verona''
|5.3
|Stratford, Connecticut
|
|-
|96
|Francis Wheatley
|''The Comedy of Errors''
|1.1
|Stratford-upon-Avon
|
|-
|97
|Robert Smirke
|''The Tempest''
|2.2
|Folger Shakespeare Library
|
|-
|98
|Robert Smirke
|''King Lear''
|3.4
|
|
|-
|99
|Robert Smirke
|''Measure for Measure''
|4.2
|
|
|-
|100
|Francis Wheatley
|''The Comedy of Errors''
|4.3
|
|
|-
|101
|John Francis Rigaud
|''Romeo and Juliet''
|2.4
|Agnew, 1972
|
|-
|102
|Francis Wheatley
|''Love's Labour's Lost''
|4.2
|
|
|-
|103
|Robert Smirke
|''Henry IV, Part 1''
|2.1
|
|
|-
|104
|Robert Smirke
|''The Merry Wives of Windsor''
|1.4
|
|
|-
|105
|Robert Smirke
|''Henry IV, Part 2''
|5.5
|Folger Shakespeare Library
|
|-
|106
|Robert Smirke
|''The Merry Wives of Windsor''
|5.5
|
|
|-
|107
|Robert Smirke
|''Henry IV, Part 2''
|4.4
|
|
|-
|108
|Robert Smirke
|''King Lear''
|1.1
|
|
|-
|109
|Robert Smirke
|''As You Like It''
|2.7
|Yale Center for British Art; A set of seven scenes showing the ''Ages of Man''. ''The Soldier'' illustrated.
|
|-
|110
|William Hamilton
|''The Winter's Tale''
|4.3
|
|
|-
|111
|William Hamilton
|''The Tempest''
|1.2
|
|
|-
|112
|Richard Westall
|<nowiki><i id="mwBtM">Henry VIII</i></nowiki>
|1.2
|
|
|-
|113
|Richard Westall
|''The Merchant of Venice''
|3.3
|Folger Shakespeare Library
|
|-
|114
|George Romney
|''The Tempest''
|1.1
|Bolton Museum, Head of Prospero only
|
|-
|115
|Josiah Boydell
|''Henry IV, Part 2''
|4.4
|
|
|-
|116
|Joseph Wright of Derby
|''The Winter's Tale''
|3.3
|Art Gallery of Ontario
|
|-
|117
|Josiah Boydell
|''Henry IV, Part 2''
|4.4
|
|
|-
|118
|Joseph Wright of Derby
|''The Tempest''
|4.1
|
|
|-
|119
|Josiah Boydell
|''Henry VI, Part 1''
|2.4
|
|
|-
|120
|Thomas Kirk
|''Measure for Measure''
|5.1
|Christie's, 11 December 1964
|
|-
|121
|Francis Wheatley
|''The Tempest''
|5.1
|
|
|-
|122
|James Barry
|''King Lear''
|5.3
|Tate
|
|-
|123
|Henry Fuseli
|''A Midsummer Night's Dream''
|4.1
|Tate
|
|-
|124
|Henry Fuseli
|''A Midsummer Night's Dream''
|2.1
|Kloster Allerheiligen, Schaffhausen
|
|-
|125
|Joshua Reynolds
|''A Midsummer Night's Dream''
|2.3
|Private collection
|
|-
|126
|Matthew Peters
|''Much Ado About Nothing''
|3.1
|Carnegie Museum of Art
|
|-
|127
|James Northcote
|<nowiki><i id="mwB3s">Richard III</i></nowiki>
|3.1
|
|
|-
|128
|Matthew Peters
|''The Merry Wives of Windsor''
|3.3
|Christie's, 3 July 1964
|
|-
|129
|James Northcote
|<nowiki><i id="mwB44">Richard III</i></nowiki>
|4.3
|Petworth House
|
|-
|130
|Henry Fuseli
|<nowiki><i id="mwB5k">Henry V</i></nowiki>
|2.2
|Royal Shakespeare Company
|
|-
|131
|Richard Westall
|''Henry IV, Part 1''
|3.1
|Christie's, C.K.M. Neeld Sale, 16 November 1962, no. 91
|
|-
|132
|Francis Wheatley
|''The Taming of the Shrew''
|3.2
|
|
|-
|133
|John Opie
|''Timon of Athens''
|4.3
|
|
|-
|134
|Henry Fuseli
|''A Midsummer Night's Dream''
|4.1
|Kunstmuseum Winterthur
|
|-
|135
|John Francis Rigaud
|''Henry IV, Part 1''
|5.4
|
|
|-
|136
|Richard Westall
|<nowiki><i id="mwB9o">Henry VIII</i></nowiki>
|4.2
|Folger Shakespeare Library
|
|-
|137
|William Hodges
|''As You Like It''
|2.1
|Yale Center for British Art
|
|-
|138
|George Romney
|Infant Shakespeare
|
|Folger Shakespeare Library
|
|-
|139
|William Hodges
|''The Merchant of Venice''
|5.1
|
|
|-
|140
|James Durno
|''Henry IV, Part 2''
|3.2
|Sotheby's 14 October 1953, small version.
|
|-
|141
|James Durno
|''The Merry Wives of Windsor''
|4.1
|Sir John Soane's Museum
|
|-
|142
|Mather Brown
|<nowiki><i id="mwCCE">Richard II</i></nowiki>
|4.1
|
|
|-
|143
|Thomas Stothard
|''Othello''
|2.1
|Royal Shakespeare Company
|
|-
|144
|William Miller
|''Romeo and Juliet''
|1.5
|
|
|-
|145
|Johann Heinrich Ramberg
|''Twelfth Night''
|3.4
|Yale Center for British Art
|
|-
|146
|Josiah Boydell
|''Henry VI, Part 3''
|2.5
|
|
|-
|147
|William Hamilton
|''Cymbeline''
|1.1
|
|
|-
|148
|Julius Caesar Ibbetson
|''The Taming of the Shrew''
|4.1
|Coll. Lord Dudley, Exhibition Birmingham 1934 as ''The Elopement'' by W. Hamilton
|
|-
|149
|Julius Caesar Ibbetson
|''The Taming of the Shrew''
|4.5
|
|
|-
|150
|Josiah Boydell
|''Othello''
|5.2
|
|
|-
|151
|Francis Wheatley
|''Much Ado About Nothing''
|3.3
|
|
|-
|152
|Matthew Peters
|<nowiki><i id="mwCIk">Henry VIII</i></nowiki>
|5.4
|Beaverbrook Art Gallery
|
|-
|153
|John Francis Rigaud
|''The Comedy of Errors''
|5.1
|
|
|-
|154
|Matthew Peters
|''The Merry Wives of Windsor''
|2.1
|Christie's, 16 March 1956, no. 110
|
|-
|155
|John Downman
|''As You Like It''
|1.2
|
|
|-
|156
|Francis Wheatley
|''All's Well That Ends Well''
|5.3
|
|
|-
|157
|Henry Fuseli
|''Macbeth''
|1.3
|
|
|-
|158
|Robert Smirke
|''Measure for Measure''
|2.1
|Royal Shakespeare Company
|
|-
|159
|James Northcote
|''Henry VI, Part 3''
|1.3
|
|
|-
|160
|Matthew Peters
|<nowiki><i id="mwCNk">Henry VIII</i></nowiki>
|3.1
|
|
|-
|161
|Gavin Hamilton
|''Coriolanus''
|5.3
|
|
|-
|162
|John Opie
|''Henry VI, Part 2''
|1.4
|
|
|-
|163
|Francis Wheatley
|''Much Ado About Nothing''
|5.4
|
|
|-
|164
|Henry Tresham
|''Antony and Cleopatra''
|4.4
|
|
|-
|165
|Josiah Boydell
|''Othello''
|1.3
|
|
|-
|166
|Francis Wheatley
|''A Midsummer Night's Dream''
|4.1
|
|
|-
|167
|Mr E Edwards
|''The Two Gentlemen of Verona''
|2.1
|
|
|}
=== Rubutun folio ===
<div style="float:left; width:50%">
'''Volume Na'''
* Taken shafi: ''Coriolanus'' na William Satchwell Leney bayan Anne Seymour Damer
* Gaban gaba: ''Hoton George III'' na Benjamin Smith bayan William Beechey
* ''Shakespeare ya samu halartar zane-zane da Shayari'' daga Benjamin Smith bayan Thomas Banks
* ''Jariri Shakespeare'' na Benjamin Smith bayan George Romney
* ''Tempest, Act I, scene 1'' na Benjamin Smith bayan George Romney
* ''Tempest, Dokar I, yanayi na 2'' na Jean-Pierre Simon bayan Henry Fuseli
* ''Tempest, Dokar IV, yanayin 1'' na Robert Thew bayan Joseph Wright na Derby
* ''Tempest, Dokar V, yanayin 1'' na Caroline Watson bayan Francis Wheatley
* ''Biyun Biyun na Verona, Dokar V, fage na 3'' na Luigi Schiavonetti bayan Angelica Kauffman
* ''Matan Merry na Windsor, Dokar I, yanayi na 1'' na Jean-Pierre Simon bayan Robert Smirke
* ''Matan Merry na Windsor, Dokar II, yanayin 1'' na Robert Thew bayan William Peters
* ''Matan Merry na Windsor, Dokar III, yanayi na 3'' na Jean-Pierre Simon bayan Matta Peters
* ''Matan Merry na Windsor, Dokar IV, yanayin 2'' na Thomas Ryder bayan James Durno
* ''Matan Merry na Windsor, Dokar V, yanayin 5'' na Isaac Taylor, Jr. bayan Robert Smirke
* ''Ma'auni don auna, Aikata I, yanayi na 1'' na Thomas Ryder bayan Robert Smirke
* ''Ma'auni don auna, Dokar V, yanayi na 1'' na Jean-Pierre Simon bayan Thomas Kirk
* ''Majalissar kurakurai, Dokar V, yanayi na 1'' na Charles Gauthier Playter bayan John Francis Rigaud
* ''Yawancin Ado Game da Komai, Dokar III, yanayi na 1'' na Jean-Pierre Simon bayan Matta Peters
* ''Yawa game da Komai, Dokar IV, yanayi na 1'' na Jean-Pierre Simon bayan William Hamilton
* ''Yawancin Ado Game da Komai, Dokar IV, yanayi na 2'' na John Ogborne bayan Robert Smirke
* ''<nowiki/>'Saunar Laborauna ta ,auna, Dokar IV, yanayi na 1'' na Thomas Ryder bayan William Hamilton
* ''Mafarkin-Daren Mafarki, Dokar II, yanayin 1'' na Jean-Pierre Simon bayan Henry Fuseli
* ''Mafarkin Tsakanin-Dare, Dokar IV, yanayin 1'' na Jean-Pierre Simon, bayan Henry Fuseli
* ''Mai ciniki na Venice, Dokar II, zane na 5'' na Jean-Pierre Simon bayan Robert Smirke
* ''Mai ciniki na Venice, Dokar V, zane na 1'' da John Browne ya yi bayan William Hodges
* ''Kamar yadda kuke so, Dokar I, yanayi na 2'' na William Satchwell Leney bayan John Downman
* ''Kamar yadda kuke so, Dokar II, yanayi na 1'' na Samuel Middiman bayan William Hodges
* ''Kamar yadda kuke so, Dokar IV, yanayi na 3'' na William Charles Wilson bayan Raphael Lamar West
* ''Kamar yadda kuke so, Dokar V, yanayi na 4'' na Jean-Pierre Simon bayan William Hamilton
* ''Taming na Shrew, Gabatarwa, yanayin 2'' na Robert Thew bayan Robert Smirke
* ''Taming of the Shrew, Act III, scene 2'' na Jean-Pierre Simon bayan Francis Wheatley
* ''Dukkanin Wannan Yana Wellarshe Da kyau, Dokar V, yanayi na 3'' na Georg Siegmund da Johann Gottlieb Facius bayan Francis Wheatley
* ''Dare Na Sha Biyu, Dokar III, yanayi na 4'' na Thomas Ryder bayan Johann Heinrich Ramberg
* ''Dare Na Sha Biyu, Dokar V, yanayi na 1'' na Francesco Bartolozzi bayan William Hamilton
* ''Labarin Hunturu, Dokar II, yanayi na 3'' na Jean-Pierre Simon bayan John Opie
* ''Labarin Hunturu, Dokar III, yanayi na 3'' na Samuel Middiman bayan Joseph Wright na Derby
* ''Labarin Hunturu, Dokar IV, yanayi na 3'' na James Fittler bayan Francis Wheatley
* ''Labarin Hunturu, Dokar V, yanayi na 3'' na Robert Thew bayan William Hamilton
* ''Macbeth, Dokar I, yanayi na 3'' na James Caldwell bayan Henry Fuseli
* ''Macbeth, Dokar I, yanayi na 5'' na James Parker bayan Richard Westall
* ''Macbeth, Dokar IV, yanayin 1'' na Robert Thew bayan Joshua Reynolds
* ''Kamar yadda kuke so shi, Shekaru bakwai, Dokar II, yanayin 7'' na Petro William Tomkins bayan Robert Smirke
* ''Kamar yadda kuke so shi, Shekaru bakwai, Shekaru na biyu, Dokar II, yanayin 7'' na John Ogborne bayan Robert Smirke
* ''Kamar yadda kuke so shi, Shekaru bakwai, Shekaru na Uku, Dokar II, yanayin 7'' na Robert Thew bayan Robert Smirke
* ''Kamar yadda kuke so shi, Shekaru bakwai, Shekaru na Hudu, Dokar II, yanayin 7'' na John Ogborne bayan Robert Smirke
* ''Kamar yadda kuke so shi, Shekaru bakwai, Shekaru na Biyar, Dokar II, yanayin 7'' na Jean-Pierre Simon bayan Robert Smirke
* ''Kamar yadda kuke so shi, Shekaru bakwai, Shekaru na shida, Dokar II, yanayin 7'' na William Satchwell Leney bayan Robert Smirke
* ''Kamar yadda kuke so shi, Shekaru bakwai, Shekaru na Bakwai, Dokar II, yanayin 7'' na Jean-Pierre Simon bayan Robert Smirke
</div><div style="float:left; width:50%">
'''Volume II'''
* ''Antony da Cleopatra'' Terracotta bas taimakon shafi mai taken Thomas Hellyer bayan Anne S. Damer
* ''Hoton Sarauniya Charlotte'' ta Thomas Ryder da Thomas Ryder, Jr. bayan William Beechey
* ''Sarki John, Dokar IV, yanayi na 1'' na Robert Thew bayan James Northcote
* ''King Richard II, Act IV, scene 1'' by Benjamin Smith bayan Mather Browne
* ''King Richard II, Act V, scene 2'' na Robert Thew bayan James Northcote
* ''Henry IV, sashi na 1, Dokar II, yanayin 2'' na Samuel Middiman Robert Smirke da Joseph Farington
* ''Henry na IV, sashi na 1, Dokar II, yanayin 4'' na Robert Thew bayan Robert Smirke
* ''Henry na IV, kashi na 1, Dokar III, yanayi na 1'' na Jean-Pierre Simon bayan Richard Westall
* ''Henry IV, sashi na 1, Dokar V, yanayin 4'' ta Thomas Ryder bayan John Francis Rigaud
* ''Henry na IV, sashi na 2, Dokar II, yanayin 4'' na William Satchwell Leney bayan Henry Fuseli
* ''Henry IV, sashi na 2, Dokar III, yanayin 2'' na Thomas Ryder bayan James Durno
* ''Henry na hudu, sashi na 2, Dokar IV, yanayin 4'' na Robert Thew bayan Josiah Boydell - ''Yarima Henry Dauke da Sarauta''
* ''Henry na hudu, sashi na 2, Dokar ta IV, yanayin 4'' na Robert Thew bayan Josiah Boydell - ''Apology na Prince Henry''
* ''Henry V, Dokar II, yanayin 2'' na Robert Thew bayan Henry Fuseli
* ''Henry VI, kashi na 1, Dokar II, yanayi na 3'' na Robert Thew bayan John Opie
* ''Henry VI, kashi na 1, Dokar II, fage na 4'' na John Ogborne bayan Josiah Boydell
* ''Henry VI, kashi na 1, Dokar II, yanayi na 5'' na Robert Thew bayan James Northcote
* ''Henry VI, part 2, Act I, scene 4'' na Charles Gauthier Playter da Robert Thew bayan John Opie
* ''Henry VI, part 2, Act III, scene 3'' na Caroline Watson bayan Joshua Reynolds
* ''Henry VI, part 3, Act I, scene 3'' na Charles Gauthier Playter da Thomas Ryder bayan James Northcote
* ''Henry VI, kashi na 3, Dokar II, wasan kwaikwayo na 5'' na John Ogborne bayan Josiah Boydell
* ''Henry VI, kashi na 3, Dokar IV, yanayi na 5'' na Jean Baptiste Michel da William Satchwell Leney bayan William Miller
* ''Henry VI, kashi na 3, Dokar V, yanayi na 7'' na Jean Baptiste Michel bayan James Northcote
* ''Richard III, Dokar III, yanayin 1'' na Robert Thew bayan James Northcote
* ''Richard III, Dokar IV, yanayi na 3'' na Francis Legat bayan James Northcote - ''Matasan Yariman da aka Kashe a Hasumiyar''
* ''Richard III, Dokar IV, yanayi na 3'' na William Skelton bayan James Northcote - ''Binnewar Royal Royal''
* ''Henry VIII, Act I, scene 4'' na Isaac Taylor bayan Thomas Stothard
* ''Henry VIII, Act III, scene 1'' na Robert Thew bayan Matiyu Peters
* ''Henry VIII, Dokar IV, yanayin 2'' na Robert Thew bayan Richard Westall
* ''Henry VIII, Dokar V, yanayin 4'' na Joseph Collyer bayan Matta Peters
* ''Coriolanus, Dokar V, yanayi na 3'' na James Caldwell bayan Gavin Hamilton
* ''Julius Cæsar, Dokar IV, yanayi na 3'' na Edward Scriven bayan Richard Westall
* ''Antony da Cleopatra, Dokar III, yanayi na 9'' da Georg Siegmund da Johann Gottlieb Facius bayan Henry Tresham
* ''Timon na Athens, Dokar IV, yanayi na 3'' na Robert Thew bayan John Opie
* ''Titus Andronicus, Dokar IV, zane na 1'' wanda Thomas Kirk ya zana
* ''Troilus da Cressida, Dokar II, fage na 2'' na Francis Legat bayan George Romney
* ''Troilus da Cressida, Dokar V, yanayin 2'' ta Luigi Schiavonetti bayan Angelica Kauffman
* ''Cymbeline, Dokar I, yanayi na 2'' na Thomas Burke bayan William Hamilton
* ''Cymbeline, Dokar III, yanayin 4'' na Robert Thew bayan John Hoppner
* ''King Lear, Act I, scene 1'' na Richard Earlom bayan Henry Fuseli
* ''Sarki Lear a cikin Guguwar'' daga ''Sarki Lear'', Dokar III, yanayin 4 na William Sharp bayan Benjamin West
* ''King Lear, Dokar V, yanayi na 3'' na Francis Legat bayan James Barry
* ''Romeo da Juliet, Dokar I, yanayi na 5'' na Georg Siegmund da Johann Gottlieb Facius bayan William Miller
* ''Romeo da Juliet, Dokar IV, yanayi na 5'' na Georg Siegmund da Johann Gottlieb Facius bayan John Opie
* ''Romeo da Juliet, Dokar V, yanayi na 3'' na Jean-Pierre Simon bayan James Northcote
* ''Hamlet, Dokar I, yanayin 4'' na Robert Thew bayan Henry Fuseli
* ''Hamlet, Dokar IV, zane na 5'' ta Francis Legat bayan Benjamin West
* ''Othello, Dokar II, yanayin 1'' na Thomas Ryder bayan Thomas Stothard
* ''Bedchamber, Desdemona a cikin Barci Barci'' daga ''Othello'', Dokar V, yanayi na 2, na William Satchwell Leney bayan John Graham
* ''Cymbeline.'' ''Dokar III, yanayin 6'' by Thomas Gaugain bayan Richard Westall
* ''Shakespeare Ya Shayar da Bala'i da Comedy'' ta Benjamin Smith bayan George Romney
* ''Desdemona a cikin Barci Barci'' daga ''Othello'', Dokar V, yanayi na 2, na William Satchwell Leney bayan Josiah Boydell
</div>{{Clear}}
=== Buga mai zane ===
<div style="float:left; width:33%">
'''Volume Na'''<nowiki></br></nowiki> ''Guguwar''
* ''Dokar I, scene na 2'' na James Parker bayan William Hamilton
* ''Dokar II, wasan 2'' na William Charles Wilson bayan Robert Smirke
* ''Ferdinand da Miranda (Dokar III, yanayi na 1)'' na Anker Smith bayan William Hamilton
<nowiki></br></nowiki> ''Biyun Biyun Verona''
* ''Dokar V, yanayi na 3'' na John Ogborne bayan Thomas Stothard
<nowiki></br></nowiki> ''Matan Merry na Windsor''
* ''Mrs.'' ''Shafi tare da Harafi (Dokar II, yanayin 1)'' na Joseph Saunders bayan Matiyu Peters
* ''Dokar I, fage na 1'' na Musa Haughton bayan Robert Smirke
* ''Dokar I, scene na 4'' ta Anker Smith bayan Robert Smirke
* ''Dokar IV, zane na 1'' da Thomas Holloway bayan Robert Smirke
* ''Dokar V, yanayi na 5'' na William Sharpe bayan Robert Smirke
<nowiki></br></nowiki> ''Ma'auni don aunawa''
* ''Dokar II, fage na 4'' daga William Charles Wilson bayan Robert Smirke
* ''Dokar ta IV, fage na 3'' daga William Charles Wilson bayan Robert Smirke
<nowiki></br></nowiki> '''Volume II'''<nowiki></br></nowiki> ''Barkwancin Kurakurai''
* ''Dokar I, scene 1'' na James Neagle bayan Francis Wheatley
* ''Dokar IV, yanayi na 4'' na James Stow bayan Francis Wheatley
<nowiki></br></nowiki> ''Da yawa Ado Game da Komai''
* ''Jarumi, Ursula, da Beatrice (Dokar III, yanayin 1)'' na James Heath bayan Matiyu Peters
* ''Borachio, Conrade da Watchmen (Dokar III, yanayi na 3)'' na George Noble bayan Francis Wheatley
* ''Dokar ta IV, ta 1'' da Thomas Milton da Testaloni suka yi bayan William Hamilton
* ''Gwaji (Dokar IV, yanayin 2)'' na James Heath bayan Robert Smirke
* ''Dokar V, yanayi na 4'' na James Fittler bayan Francis Wheatley
<nowiki></br></nowiki> ''Labaran Soyayya Ya Bace''
* ''Dokar IV, scene na 2'' na James Neagle bayan Francis Wheatley
* ''Dokar V, yanayi na 2'' na William Skelton bayan Francis Wheatley
<nowiki></br></nowiki> ''Mafarkin Daren bazara''
* ''Puck (Dokar II, yanayin 1)'' na James Parker bayan Henry Fuseli
* ''Puck (Dokar II, yanayin 2)'' na Luigi Schiavonetti bayan Joshua Reynolds
<nowiki></br></nowiki> '''Juzu'i na III'''<nowiki></br></nowiki> ''Dan kasuwa na Venice''
* ''Dokar III, yanayin 2'' na George Noble bayan Richard Westall
* ''Dokar III, yanayi na 3'' na James Parker bayan Richard Westall
<nowiki></br></nowiki> ''Kamar yadda kuke so''
* ''Jacques da Stagen rauni (Dokar II, yanayin 1)'' na Samuel Middiman bayan William Hodges
* ''Dokar II, yanayi na 6'' na George Noble bayan Robert Smirke
* Dokar ta IV, ta uku ''ta William Charles Wilson bayan Robert Smirke''
* ''Dokar V, yanayi na 4'' ta Luigi Schiavonetti bayan William Hamilton
<nowiki></br></nowiki> ''Taming na Shrew''
* ''Dokar ta IV, ta 1'' ta Anker Smith bayan Julius Caesar Ibbetson
* ''Dokar ta IV, yanayi na 5'' na Isaac Taylor bayan Julius Caesar Ibbetson
<nowiki></br></nowiki> ''Duk Lafiya lau Yana Karshe Lafiya''
* ''Dokar I, scene na 3'' na Francis Legat bayan Francis Wheatley
* ''Dokar II, yanayi na 3'' na Luigi Schiavonetti bayan Francis Wheatley
</div><div style="float:left; width:33%">
'''Mujalladi na huɗu'''<nowiki></br></nowiki> ''Dare Na Goma sha biyu''
* ''Olivia, Viola da Maria (Dokar I, yanayi na 5)'' na James Caldwell bayan William Hamilton
* ''Sir Toby, Sir Andrew da Maria (Dokar II, yanayin 3)'' na James Fittler bayan William Hamilton
* ''Dokar ta IV, ta uku'' ta William Angus bayan William Hamilton
<nowiki></br></nowiki> ''Labarin Hunturu''
* ''Leontes da Hermione (Dokar II, yanayin 1)'' na James Fittler bayan William Hamilton
* ''Paulina, Yaro, Leontes, da Antigonus (Dokar II, yanayi na 3)'' daga Francesco Bartolozzi bayan William Hamilton
* ''Katin Makiyayi (Dokar IV, yanayi na 3)'' na Joseph Collyer bayan William Hamilton
<nowiki></br></nowiki> ''Macbeth''
* ''Dokar I, yanayi na 3'' na James Stow bayan Richard Westall
* ''Dokar III, yanayi na 4'' na James Parker bayan Richard Westall
* ''Dokar V, yanayi na 1'' daga William Charles Wilson bayan Richard Westall
<nowiki></br></nowiki> ''Sarki John''
* ''Dokar IV, yanayi na 3'' na Isaac Taylor bayan Robert Ker Porter
* ''Dokar III, yanayi na 4'' daga Anker Smith bayan Richard Westall
<nowiki></br></nowiki> '''Volume V'''<nowiki></br></nowiki> ''Sarki Richard II''
* ''Dokar III, yanayi na 2'' na James Parker bayan William Hamilton
* ''Dokar V, yanayi na 2'' na James Stow bayan William Hamilton
<nowiki></br></nowiki> ''Sashi na Farko na Sarki Henry IV''
* ''Dokar II, yanayin 1'' na James Fittler bayan Robert Smirke
* ''Dokar II, yanayi na 3'' na James Neagle bayan Robert Smirke
* ''Dokar V, yanayi na 4'' na James Neagle bayan Robert Smirke
<nowiki></br></nowiki> ''Kashi na biyu na Sarki Henry IV''
* ''Dokar ta IV, ta 4'' ta William Charles Wilson bayan Robert Smirke
* ''Dokar V, yanayi na 5'' na Joseph Collyer bayan Robert Smirke
<nowiki></br></nowiki> ''Sarki Henry V''
* ''Dokar III, yanayi na 3'' na James Stow bayan Richard Westall
<nowiki></br></nowiki> '''Umeara VI'''<nowiki></br></nowiki> ''Sashi na Farko na Sarki Henry VI''
* ''Dokar II, fage na 4'' na John Ogborne bayan Josiah Boydell
* ''Dokar II, zane na 5'' na Isaac Taylor bayan William Hamilton
* ''Mutuwar Mortimer (Dokar II, yanayin 5)'' na Andrew Gray bayan James Northcote
* ''Joan na Arc da Furies (Dokar V, yanayin 4)'' na Anker Smith bayan William Hamilton
<nowiki></br></nowiki> ''Kashi na biyu na Sarki Henry VI''
* ''Dokar II, wasan 2'' na Anker Smith bayan William Hamilton
* ''Dokar III, yanayi na 2'' na Isaac Taylor bayan William Hamilton
* ''Mutuwar Cardinal Beaufort (Dokar III, yanayin 3)'' na Andrew Gray bayan Joshua Reynolds
<nowiki></br></nowiki> ''Kashi na Uku na Sarki Henry VI''
* ''Dokar III, yanayi na 2'' na Thomas Holloway bayan William Hamilton
* ''Dokar V, yanayi na 5'' na Thomas Holloway bayan William Hamilton
<nowiki></br></nowiki> ''Richard III''
* ''Haɗuwa da Yariman Sarakuna (Dokar III, yanayi na 1)'' na J. Barlow bayan James Northcote
* ''Dokar III, yanayi na 4'' daga Anker Smith bayan Richard Westall
* ''Murananan Yariman da aka Kashe a cikin Hasumiyar (Dokar ta IV, yanayi na 3)'' daga James Heath bayan James Northcote
</div><div style="float:left; width:33%">
'''Volume VII'''<nowiki></br></nowiki> ''Sarki Henry VIII''
* ''Dokar I, scene na 4'' na Isaac Taylor bayan Thomas Stothard
* ''Wolsey ta wulakanta (Dokar III, yanayi na 2)'' na William Charles Wilson bayan Richard Westall
* ''Dokar ta IV, ta 2'' ta James Parker bayan Richard Westall
* ''Dokar V, yanayi na 1'' na William Satchwell Leney bayan Richard Westall
<nowiki></br></nowiki> ''Coriolanus''
* ''Dokar I, yanayi na 3'' na James Stow bayan Robert Ker Porter
* ''Dokar ta IV, ta 5'' ta James Parker bayan Robert Ker Porter
<nowiki></br></nowiki> ''Julius Cæsar''
* ''Dokar III, yanayi na 1'' na James Parker bayan Richard Westall
* ''Dokar V, yanayi na 5'' na George Noble bayan Richard Westall
<nowiki></br></nowiki> ''Antony da Cleopatra''
* ''Dokar ta IV, ta 4'' ta Charles Turner Warren da George Noble bayan Henry Tresham
* ''Mutuwar Cleopatra (Dokar V, yanayi na 2)'' na George Noble bayan Henry Tresham
<nowiki></br></nowiki> '''Volume VIII'''<nowiki></br></nowiki> ''Timon na Atina''
* ''Dokar I, yanayi na 2'' na Richard Rhodes bayan Henry Howard
* ''Dokar ta IV, ta 1'' ta Isaac Taylor bayan Henry Howard
<nowiki></br></nowiki> ''Titus Andronicus''
* ''Dokar II, zane na 3'' da Anker Smith ya yi bayan Samuel Woodforde
* ''Dokar IV, yanayi na 1'' da Burnet Karatu bayan Thomas Kirk
* ''Dokar IV, yanayi na 2'' na Yakubu Hogg bayan Thomas Kirk
<nowiki></br></nowiki> ''Troilus da Cressida''
* ''Dokar I, yanayi na 2'' na Charles Turner Warren bayan Thomas Kirk
* ''Dokar V, yanayi na 3'' na James Fittler bayan Thomas Kirk
<nowiki></br></nowiki> ''Cymbeline''
* ''Dokar II, yanayi na 2'' na James Stow bayan Richard Westall
* ''Dokar II, zane na 4'' daga William Charles Wilson bayan Richard Westall
* ''Dokar III, yanayi na 6'' na James Parker bayan Richard Westall
<nowiki></br></nowiki> '''Iara IX'''<nowiki></br></nowiki> ''Sarki Lear''
* ''Dokar I, yanayin 1'' na William Sharpe bayan Robert Smirke
* ''Dokar III, yanayi na 4'' ta Luigi Schiavonetti bayan Robert Smirke
* ''Dokar ta IV, yanayi na 7'' daga Anker Smith bayan Robert Smirke
<nowiki></br></nowiki> ''Romeo da Juliet''
* ''Dokar I, kashi na 5'' na Anker Smith bayan William Miller
* ''Dokar II, wasan 5'' na James Parker bayan Robert Smirke
* ''Dokar III, yanayi na 5'' na James Stow bayan John Francis Rigaud
* ''Capulet ya samo Juliet Matattu (Dokar IV, yanayin 5)'' na Jean Pierre Simon da William Blake bayan John Opie
* ''Dokar V, yanayi na 3'' na James Heath bayan James Northcote
<nowiki></br></nowiki> ''Hamlet''
* ''Dokar III, yanayi na 4'' daga William Charles Wilson bayan Richard Westall
* ''Dokar ta IV, yanayi na 7'' da James Parker ya yi bayan Richard Westall
<nowiki></br></nowiki> ''Othello''
* ''Dokar IV, yanayi na 2'' na Andrew Michel bayan Robert Ker Porter
* ''Desdemona Barci (Dokar V, yanayin 2)'' na Andrew Michel bayan Josiah Boydell
''Kamar yadda kuke so''
* ''Dokar II, yanayi na 7'' na Robert Thew (lamba. 99), Peltro William Tomkins (lamba. 97), Jean Pierre Simon (lamba. 101, 103), John Ogborne (lamba 98, 100), da William Satchwell Leney (a'a. 102) bayan Robert Smirke
</div>{{Clear}}
== Bayanan kula ==
==Manazarta==
[[Category:Pages with unreviewed translations]]
pguxa1a46lruflqfv5kytho3ddb8u5g
Broda Shaggi
0
21612
165299
92400
2022-08-10T09:08:59Z
BnHamid
12586
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox person|birth_name=Samuel Animashaun Perry|birth_date={{birth date and age|1993|7|6|df=y}}|birth_place=[[Lagos State, Nigeria]]|name=|image=Broda Shaggi cropped.png|othername=|nationality=[[Nigeria]]n|citizenship=Nigerian|alma mater=Creek senior high school,complex ,Ajegunle,Lagos State. <br />
Mayflower junior<br/>Heritage school<br/>[[University of Lagos]]}}
'''Samuel Animashaun Perry''' wanda aka fi sani da '''Broda Shaggi''' (an haife shi ranar 6 ga watan Yulin, 1993). ɗan wasan barkwanci ne na Nijeriya, ɗan wasan kwaikwayo, marubucin waƙa, kuma [[mawaƙi]]. Tun yana matashi, ya dauki wasan kwaikwayo na sha'awa kamar yadda mahaifinsa ya mutu, wanda ya kasance malamin wasan kwaikwayo.
== Ilimi ==
Broda Shaggi ya kammala karatun digirin sa na farko ne daga Jami’ar Legas.
==Fina-finai==
* ''Ghetto Bred'' - 2018
* ''Garin Aiyetoro'' - 2019
* ''Fadar Alakada: Mai Shirye-shiryen Jam'iyya'' - 2020
* ''Namaste Wahala'' - 2020
* ''Dwindle'' - 2021
== Duba kuma ==
* Jerin 'yan wasan barkwanci na Najeriya
== Manazarta ==
g5a7zbfgtv7t7wm7fho1qhlbqszycby
Bagaruwa
0
21849
165119
162532
2022-08-09T19:19:37Z
Ibrahim Sani Mustapha
15405
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
[[File:Babool (Acacia nilotica) flowers at Hodal W IMG 1163.jpg|thumb|[[Bagaruwa]]]]
[[File:Acacia nilotica - seeds, seed pods, twigs, powder.jpg|thumb|kwallo da garin bagaruwa]]
[[File:Acacia nilotica, peule, a, Uniegeboutuine.jpg|thumb|Danyen bagaruwa]]
[[File:Acacia nilotica bark.jpg|thumb|itacen Bagaruwa]]
[[File:Hoja de Acacia nilotica.jpg|thumb|Ganyen bagaruwa]]
'''Bagaruwa''' wata [[bishiya]] ce wacce take da ƴa'ƴa ana samun ta a daji kuma ana haɗa magunguna da ita sosai kamar haka maganin tsutsar [[ciki]], maganin warin jiki, da sauransu. mu magunguna da suka shafi ɓangaren ƴan'uwa [[mata]] da [[maza]] haka kuma tana maganin jan ido.<ref>{{cite news|url=https://hausa.legit.ng/1233246-lafiya-uwar-jiki-amfanin-bagaruwa-10-a-jikin-dan-adam.html|title=Lafiya uwar jiki: Amfanin Bagaruwa 10 a jikin dan Adam|date= 13 April 2019|accessdate= 27 June 2021|publisher=legit.hausa.ng|last= Nura Bala|first= Abubakar}}</ref>
==Manazarta==
{{reflist}}
68b6dsoa3duh9kqld1nw59ia6iga9w5
Wikipedia:Sabbin editoci
4
21908
165134
164843
2022-08-09T21:01:59Z
AmmarBot
13973
Sabunta shafin sabbin editoci
wikitext
text/x-wiki
Wannan shafin ya na ƙunshe da sabbin editocin da sukayi rajista a Hausa Wikipedia. Robot yana sabunta wannan shafin duk bayan wasu sa'o'i. Kada ku gyara wannan shafin, duk chanjin da akayi, robot zaya yi overwriting din shi a lokacin sabunta shafin.
{| class="wikitable sortable"
!Numba
!Edita
!Gudummuwa
!Lokacin rajista
|-
|1
|[[User:Aidan9382-Bot|Aidan9382-Bot]]
|[[Special:Contributions/Aidan9382-Bot|Gudummuwa]]
|Alhamis, 4 ga Augusta 2022
|-
|2
|[[User:Rsaawah|Rsaawah]]
|[[Special:Contributions/Rsaawah|Gudummuwa]]
|Alhamis, 4 ga Augusta 2022
|-
|3
|[[User:Pearl Mbewe|Pearl Mbewe]]
|[[Special:Contributions/Pearl Mbewe|Gudummuwa]]
|Alhamis, 4 ga Augusta 2022
|-
|4
|[[User:Alexander achie004|Alexander achie004]]
|[[Special:Contributions/Alexander achie004|Gudummuwa]]
|Jumma'a, 5 ga Augusta 2022
|-
|5
|[[User:ZeusGuy|ZeusGuy]]
|[[Special:Contributions/ZeusGuy|Gudummuwa]]
|Jumma'a, 5 ga Augusta 2022
|-
|6
|[[User:Zxche|Zxche]]
|[[Special:Contributions/Zxche|Gudummuwa]]
|Jumma'a, 5 ga Augusta 2022
|-
|7
|[[User:XMC.PL-Master|XMC.PL-Master]]
|[[Special:Contributions/XMC.PL-Master|Gudummuwa]]
|Jumma'a, 5 ga Augusta 2022
|-
|8
|[[User:Donald24077|Donald24077]]
|[[Special:Contributions/Donald24077|Gudummuwa]]
|Jumma'a, 5 ga Augusta 2022
|-
|9
|[[User:Jrcourtois|Jrcourtois]]
|[[Special:Contributions/Jrcourtois|Gudummuwa]]
|Jumma'a, 5 ga Augusta 2022
|-
|10
|[[User:Rishiraj007|Rishiraj007]]
|[[Special:Contributions/Rishiraj007|Gudummuwa]]
|Jumma'a, 5 ga Augusta 2022
|-
|11
|[[User:Telshad|Telshad]]
|[[Special:Contributions/Telshad|Gudummuwa]]
|Asabar, 6 ga Augusta 2022
|-
|12
|[[User:Moh.sa.khe|Moh.sa.khe]]
|[[Special:Contributions/Moh.sa.khe|Gudummuwa]]
|Asabar, 6 ga Augusta 2022
|-
|13
|[[User:Ashiru Daninna|Ashiru Daninna]]
|[[Special:Contributions/Ashiru Daninna|Gudummuwa]]
|Asabar, 6 ga Augusta 2022
|-
|14
|[[User:ABUBAKAR DIBBONCY|ABUBAKAR DIBBONCY]]
|[[Special:Contributions/ABUBAKAR DIBBONCY|Gudummuwa]]
|Asabar, 6 ga Augusta 2022
|-
|15
|[[User:Aidan9382|Aidan9382]]
|[[Special:Contributions/Aidan9382|Gudummuwa]]
|Asabar, 6 ga Augusta 2022
|-
|16
|[[User:Haidar sani|Haidar sani]]
|[[Special:Contributions/Haidar sani|Gudummuwa]]
|Asabar, 6 ga Augusta 2022
|-
|17
|[[User:Muhammad mustafa sulaiman|Muhammad mustafa sulaiman]]
|[[Special:Contributions/Muhammad mustafa sulaiman|Gudummuwa]]
|Asabar, 6 ga Augusta 2022
|-
|18
|[[User:Abdulrahman S Adam|Abdulrahman S Adam]]
|[[Special:Contributions/Abdulrahman S Adam|Gudummuwa]]
|Asabar, 6 ga Augusta 2022
|-
|19
|[[User:Ibraheem y Aliyu|Ibraheem y Aliyu]]
|[[Special:Contributions/Ibraheem y Aliyu|Gudummuwa]]
|Asabar, 6 ga Augusta 2022
|-
|20
|[[User:Malam Sarki|Malam Sarki]]
|[[Special:Contributions/Malam Sarki|Gudummuwa]]
|Asabar, 6 ga Augusta 2022
|-
|21
|[[User:Misund|Misund]]
|[[Special:Contributions/Misund|Gudummuwa]]
|Asabar, 6 ga Augusta 2022
|-
|22
|[[User:SofiaChanUwU|SofiaChanUwU]]
|[[Special:Contributions/SofiaChanUwU|Gudummuwa]]
|Asabar, 6 ga Augusta 2022
|-
|23
|[[User:Muhammad sa'adiya Rabiu|Muhammad sa'adiya Rabiu]]
|[[Special:Contributions/Muhammad sa'adiya Rabiu|Gudummuwa]]
|Asabar, 6 ga Augusta 2022
|-
|24
|[[User:Umar SI DK|Umar SI DK]]
|[[Special:Contributions/Umar SI DK|Gudummuwa]]
|Lahadi, 7 ga Augusta 2022
|-
|25
|[[User:Suvodip Mondal|Suvodip Mondal]]
|[[Special:Contributions/Suvodip Mondal|Gudummuwa]]
|Lahadi, 7 ga Augusta 2022
|-
|26
|[[User:Ubandawaki|Ubandawaki]]
|[[Special:Contributions/Ubandawaki|Gudummuwa]]
|Lahadi, 7 ga Augusta 2022
|-
|27
|[[User:Maijalalaini|Maijalalaini]]
|[[Special:Contributions/Maijalalaini|Gudummuwa]]
|Lahadi, 7 ga Augusta 2022
|-
|28
|[[User:Jimitori|Jimitori]]
|[[Special:Contributions/Jimitori|Gudummuwa]]
|Lahadi, 7 ga Augusta 2022
|-
|29
|[[User:Buhari A Aliyi|Buhari A Aliyi]]
|[[Special:Contributions/Buhari A Aliyi|Gudummuwa]]
|Lahadi, 7 ga Augusta 2022
|-
|30
|[[User:Halliru sulaiman|Halliru sulaiman]]
|[[Special:Contributions/Halliru sulaiman|Gudummuwa]]
|Lahadi, 7 ga Augusta 2022
|-
|31
|[[User:Buhari Abdullahi Aliyu|Buhari Abdullahi Aliyu]]
|[[Special:Contributions/Buhari Abdullahi Aliyu|Gudummuwa]]
|Lahadi, 7 ga Augusta 2022
|-
|32
|[[User:Sidafo|Sidafo]]
|[[Special:Contributions/Sidafo|Gudummuwa]]
|Lahadi, 7 ga Augusta 2022
|-
|33
|[[User:Hasrogo04|Hasrogo04]]
|[[Special:Contributions/Hasrogo04|Gudummuwa]]
|Lahadi, 7 ga Augusta 2022
|-
|34
|[[User:BIbikolo|BIbikolo]]
|[[Special:Contributions/BIbikolo|Gudummuwa]]
|Lahadi, 7 ga Augusta 2022
|-
|35
|[[User:عادل طيار|عادل طيار]]
|[[Special:Contributions/عادل طيار|Gudummuwa]]
|Lahadi, 7 ga Augusta 2022
|-
|36
|[[User:Makossabase|Makossabase]]
|[[Special:Contributions/Makossabase|Gudummuwa]]
|Lahadi, 7 ga Augusta 2022
|-
|37
|[[User:Musa Namadi|Musa Namadi]]
|[[Special:Contributions/Musa Namadi|Gudummuwa]]
|Lahadi, 7 ga Augusta 2022
|-
|38
|[[User:Bashir Hamza|Bashir Hamza]]
|[[Special:Contributions/Bashir Hamza|Gudummuwa]]
|Lahadi, 7 ga Augusta 2022
|-
|39
|[[User:Isa Magaji|Isa Magaji]]
|[[Special:Contributions/Isa Magaji|Gudummuwa]]
|Lahadi, 7 ga Augusta 2022
|-
|40
|[[User:Bashir Jafar|Bashir Jafar]]
|[[Special:Contributions/Bashir Jafar|Gudummuwa]]
|Lahadi, 7 ga Augusta 2022
|-
|41
|[[User:Alhassan Mohammed Awal|Alhassan Mohammed Awal]]
|[[Special:Contributions/Alhassan Mohammed Awal|Gudummuwa]]
|Lahadi, 7 ga Augusta 2022
|-
|42
|[[User:Asturrulumbo|Asturrulumbo]]
|[[Special:Contributions/Asturrulumbo|Gudummuwa]]
|Lahadi, 7 ga Augusta 2022
|-
|43
|[[User:Mc zelani|Mc zelani]]
|[[Special:Contributions/Mc zelani|Gudummuwa]]
|Lahadi, 7 ga Augusta 2022
|-
|44
|[[User:Overcomers Child|Overcomers Child]]
|[[Special:Contributions/Overcomers Child|Gudummuwa]]
|Lahadi, 7 ga Augusta 2022
|-
|45
|[[User:Yaromaigausiyya|Yaromaigausiyya]]
|[[Special:Contributions/Yaromaigausiyya|Gudummuwa]]
|Lahadi, 7 ga Augusta 2022
|-
|46
|[[User:Tarane TT|Tarane TT]]
|[[Special:Contributions/Tarane TT|Gudummuwa]]
|Lahadi, 7 ga Augusta 2022
|-
|47
|[[User:Excelling|Excelling]]
|[[Special:Contributions/Excelling|Gudummuwa]]
|Litinin, 8 ga Augusta 2022
|-
|48
|[[User:Mariobanana|Mariobanana]]
|[[Special:Contributions/Mariobanana|Gudummuwa]]
|Litinin, 8 ga Augusta 2022
|-
|49
|[[User:Alhaj Darajaati|Alhaj Darajaati]]
|[[Special:Contributions/Alhaj Darajaati|Gudummuwa]]
|Litinin, 8 ga Augusta 2022
|-
|50
|[[User:Ruky Wunpini|Ruky Wunpini]]
|[[Special:Contributions/Ruky Wunpini|Gudummuwa]]
|Litinin, 8 ga Augusta 2022
|-
|51
|[[User:Achiri Bitamsimli|Achiri Bitamsimli]]
|[[Special:Contributions/Achiri Bitamsimli|Gudummuwa]]
|Litinin, 8 ga Augusta 2022
|-
|52
|[[User:Bowie18763|Bowie18763]]
|[[Special:Contributions/Bowie18763|Gudummuwa]]
|Litinin, 8 ga Augusta 2022
|-
|53
|[[User:טרול המתים|טרול המתים]]
|[[Special:Contributions/טרול המתים|Gudummuwa]]
|Litinin, 8 ga Augusta 2022
|-
|54
|[[User:هيكا من مصر|هيكا من مصر]]
|[[Special:Contributions/هيكا من مصر|Gudummuwa]]
|Litinin, 8 ga Augusta 2022
|-
|55
|[[User:Leemerht yusuf|Leemerht yusuf]]
|[[Special:Contributions/Leemerht yusuf|Gudummuwa]]
|Litinin, 8 ga Augusta 2022
|-
|56
|[[User:Sarki-elite|Sarki-elite]]
|[[Special:Contributions/Sarki-elite|Gudummuwa]]
|Litinin, 8 ga Augusta 2022
|-
|57
|[[User:Masasidan|Masasidan]]
|[[Special:Contributions/Masasidan|Gudummuwa]]
|Litinin, 8 ga Augusta 2022
|-
|58
|[[User:Jpgordon|Jpgordon]]
|[[Special:Contributions/Jpgordon|Gudummuwa]]
|Litinin, 8 ga Augusta 2022
|-
|59
|[[User:Abdul A.D|Abdul A.D]]
|[[Special:Contributions/Abdul A.D|Gudummuwa]]
|Litinin, 8 ga Augusta 2022
|-
|60
|[[User:Anas a Garba|Anas a Garba]]
|[[Special:Contributions/Anas a Garba|Gudummuwa]]
|Litinin, 8 ga Augusta 2022
|-
|61
|[[User:ABRAHAMOBI1987|ABRAHAMOBI1987]]
|[[Special:Contributions/ABRAHAMOBI1987|Gudummuwa]]
|Litinin, 8 ga Augusta 2022
|-
|62
|[[User:Noambarsh|Noambarsh]]
|[[Special:Contributions/Noambarsh|Gudummuwa]]
|Litinin, 8 ga Augusta 2022
|-
|63
|[[User:Spitzmauskc|Spitzmauskc]]
|[[Special:Contributions/Spitzmauskc|Gudummuwa]]
|Litinin, 8 ga Augusta 2022
|-
|64
|[[User:Unknownuser14|Unknownuser14]]
|[[Special:Contributions/Unknownuser14|Gudummuwa]]
|Litinin, 8 ga Augusta 2022
|-
|65
|[[User:Bill alone07|Bill alone07]]
|[[Special:Contributions/Bill alone07|Gudummuwa]]
|Talata, 9 ga Augusta 2022
|-
|66
|[[User:Nickelodeon745|Nickelodeon745]]
|[[Special:Contributions/Nickelodeon745|Gudummuwa]]
|Talata, 9 ga Augusta 2022
|-
|67
|[[User:Imcubuss|Imcubuss]]
|[[Special:Contributions/Imcubuss|Gudummuwa]]
|Talata, 9 ga Augusta 2022
|-
|68
|[[User:Ugoch Nma|Ugoch Nma]]
|[[Special:Contributions/Ugoch Nma|Gudummuwa]]
|Talata, 9 ga Augusta 2022
|-
|69
|[[User:Ainakhu|Ainakhu]]
|[[Special:Contributions/Ainakhu|Gudummuwa]]
|Talata, 9 ga Augusta 2022
|-
|70
|[[User:Mmello bcn|Mmello bcn]]
|[[Special:Contributions/Mmello bcn|Gudummuwa]]
|Talata, 9 ga Augusta 2022
|-
|71
|[[User:Md Revyat|Md Revyat]]
|[[Special:Contributions/Md Revyat|Gudummuwa]]
|Talata, 9 ga Augusta 2022
|-
|72
|[[User:Mangaka lam|Mangaka lam]]
|[[Special:Contributions/Mangaka lam|Gudummuwa]]
|Talata, 9 ga Augusta 2022
|-
|73
|[[User:AxisAce09|AxisAce09]]
|[[Special:Contributions/AxisAce09|Gudummuwa]]
|Talata, 9 ga Augusta 2022
|-
|}
2me37nrtbyyfcprr5dz3ybeba55zbzm
Gombe United F.C.
0
21913
165099
95362
2022-08-09T15:44:23Z
Umar Ahmad2345
13400
Gyara
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
{{Infobox football club||leftarm1=ffff00|shorts2=0000FF|rightarm2=0000FF|body2=0000FF|leftarm2=0000FF|pattern_ra2=|pattern_b2=|pattern_la2=|socks1=ffff00|shorts1=ffff00|rightarm1=ffff00|body1=ffff00|pattern_ra1=|clubname=Gombe United F.C.|pattern_b1=_yellowhoops|pattern_la1=|position=|season=2021|league=[[Nigeria National League]]|General Manager=Salihu Ahmed Sa'ad
Board members: Elias Bilayobou, Tanimu Umar, Adamu Abdullahi, Ibrahim Kwairanga, Dattiwa Mohammed, Dauba Dibi, Mohammed Magaji and Bala Abubakar
Technical Adviser = Hassan Abubakar|capacity=12,000|ground=[[Pantami Stadium]]<br>[[Gombe, Nigeria]]|founded=1990|nickname=''Desert scorpions''|image_size=180px
fullname = Gombe United Football Club|image=Gombe United F.C. logo.png|socks2=0000FF}}
'''Gombe United Football Club''' ne a [[Najeriya|Nijeriya]] [[Kwallan Kwando|kwallon kafa]] kulob na tushen a [[Gombe (birni)|Gombe]] . Suna taka leda a kungiyar tarayyar Najeriya . Filin wasansu shine sabon Filin wasa na Pantami, wanda ya tashi daga [[Filin Wasa na Abubakar Umar Memorial|Filin Tunawa da Abubakar Umar]] a shekara ta 2010. <ref>[http://naijaligue.blogspot.com/2010/08/gombe-utd-set-to-move-into-new-stadium.html Gombe United set to move into New Stadium]</ref>
== Tarihi ==
Sun kasance a cikin babban jirgin saman Najeriya tun lokacin da aka ci gaba a shekara ta 1994, mafi tsawon lokacin aikin kowane kungiyar Arewa. Amma duk da haka an sake sanya su a rana ta ƙarshe a cikin kakar shelara ta 2014 zuwa Nationalasar Nijeriya ta Kasa karo na farko a cikin shekaru 20. Sun sami nasarar komawa matakin farko a ranar karshe ta kakar shekara ta 2016 ta hanyar cin nasarar rarrabuwarsu. An sake koma baya a cikin shekara ta 2019.
== Nasarori ==
* '''Firimiyan Nigeria : 0'''
:: Matsayi na 2007, Super 4 Playoffs
== Ayyuka a cikin gasa CAF ==
* '''CAF Champions League : Sau 1'''
:: 2008 - Zagaye Na Farko
* '''Gasar Cin Kofin Afirka ta Yamma (Kofin UFOA) : bugawa 1'''
:: 2009 - Zagaye na Biyu
== Kungiyar yanzu ==
Kamar yadda na 30 Janairu 2019
{| border="0"
| style="background-color:#FFFFFF;vertical-align:top;" |
{| class="wikitable football-squad nogrid" style="display:inline-table;"
|+ id="132" |
! scope="col" style="; " |<abbr title="Number">No.</abbr>
! scope="col" style="; " |<abbr title="Position">Pos.</abbr>
! scope="col" style="; " |Nation
! scope="col" style="; " |Player
|- class="vcard agent"
| style="text-align: center" |1
| style="text-align: center" |[[Goalkeeper (association football)|<abbr title="Goalkeeper">GK</abbr>]]
| style="padding-right:15px;" |<span style="white-space:nowrap"><span class="flagicon">[[File:Flag_of_Nigeria.svg|link=|alt=Nigeria|border|23x23px]] </span>[[Nigeria Football Federation|NGA]]</span>
| style="padding-right:15px;" |<span class="fn">Adewale Adeyinka</span>
|- class="vcard agent"
| style="text-align: center" |3
| style="text-align: center" |
| style="padding-right:15px;" |<span style="white-space:nowrap"><span class="flagicon">[[File:Flag_of_Nigeria.svg|link=|alt=Nigeria|border|23x23px]] </span>[[Nigeria Football Federation|NGA]]</span>
| style="padding-right:15px;" |<span class="fn">Sadiq Abdulrazak</span>
|- class="vcard agent"
| style="text-align: center" |5
| style="text-align: center" |
| style="padding-right:15px;" |<span style="white-space:nowrap"><span class="flagicon">[[File:Flag_of_Nigeria.svg|link=|alt=Nigeria|border|23x23px]] </span>[[Nigeria Football Federation|NGA]]</span>
| style="padding-right:15px;" |<span class="fn">Ahmad Ibrahim</span>
|- class="vcard agent"
| style="text-align: center" |6
| style="text-align: center" |
| style="padding-right:15px;" |<span style="white-space:nowrap"><span class="flagicon">[[File:Flag_of_Nigeria.svg|link=|alt=Nigeria|border|23x23px]] </span>[[Nigeria Football Federation|NGA]]</span>
| style="padding-right:15px;" |<span class="fn">Peter Ambrose</span>
|- class="vcard agent"
| style="text-align: center" |8
| style="text-align: center" |
| style="padding-right:15px;" |<span style="white-space:nowrap"><span class="flagicon">[[File:Flag_of_Nigeria.svg|link=|alt=Nigeria|border|23x23px]] </span>[[Nigeria Football Federation|NGA]]</span>
| style="padding-right:15px;" |<span class="fn">Mustapha Ibrahim</span>
|- class="vcard agent"
| style="text-align: center" |9
| style="text-align: center" |
| style="padding-right:15px;" |<span style="white-space:nowrap"><span class="flagicon">[[File:Flag_of_Nigeria.svg|link=|alt=Nigeria|border|23x23px]] </span>[[Nigeria Football Federation|NGA]]</span>
| style="padding-right:15px;" |<span class="fn">Adamu Mohammed</span>
|- class="vcard agent"
| style="text-align: center" |12
| style="text-align: center" |
| style="padding-right:15px;" |<span style="white-space:nowrap"><span class="flagicon">[[File:Flag_of_Nigeria.svg|link=|alt=Nigeria|border|23x23px]] </span>[[Nigeria Football Federation|NGA]]</span>
| style="padding-right:15px;" |<span class="fn">Babangida Ibrahim</span>
|- class="vcard agent"
| style="text-align: center" |13
| style="text-align: center" |
| style="padding-right:15px;" |<span style="white-space:nowrap"><span class="flagicon">[[File:Flag_of_Nigeria.svg|link=|alt=Nigeria|border|23x23px]] </span>[[Nigeria Football Federation|NGA]]</span>
| style="padding-right:15px;" |<span class="fn">Usman Suleiman</span>
|- class="vcard agent"
| style="text-align: center" |14
| style="text-align: center" |
| style="padding-right:15px;" |<span style="white-space:nowrap"><span class="flagicon">[[File:Flag_of_Nigeria.svg|link=|alt=Nigeria|border|23x23px]] </span>[[Nigeria Football Federation|NGA]]</span>
| style="padding-right:15px;" |<span class="fn">Joseph Onoja</span>
|- class="vcard agent"
| style="text-align: center" |15
| style="text-align: center" |
| style="padding-right:15px;" |<span style="white-space:nowrap"><span class="flagicon">[[File:Flag_of_Nigeria.svg|link=|alt=Nigeria|border|23x23px]] </span>[[Nigeria Football Federation|NGA]]</span>
| style="padding-right:15px;" |<span class="fn">Umar Faruk</span>
|- class="vcard agent"
| style="text-align: center" |16
| style="text-align: center" |
| style="padding-right:15px;" |<span style="white-space:nowrap"><span class="flagicon">[[File:Flag_of_Nigeria.svg|link=|alt=Nigeria|border|23x23px]] </span>[[Nigeria Football Federation|NGA]]</span>
| style="padding-right:15px;" |<span class="fn">Alhassan Yusuf</span>
|}
| style="background-color:#FFFFFF;vertical-align:top;" |
{| class="wikitable football-squad nogrid" style="display:inline-table;"
|+ id="246" |
! scope="col" style="; " |<abbr title="Number">No.</abbr>
! scope="col" style="; " |<abbr title="Position">Pos.</abbr>
! scope="col" style="; " |Nation
! scope="col" style="; " |Player
|- class="vcard agent"
| style="text-align: center" |17
| style="text-align: center" |
| style="padding-right:15px;" |<span style="white-space:nowrap"><span class="flagicon">[[File:Flag_of_Nigeria.svg|link=|alt=Nigeria|border|23x23px]] </span>[[Nigeria Football Federation|NGA]]</span>
| style="padding-right:15px;" |<span class="fn">Usman Musa</span>
|- class="vcard agent"
| style="text-align: center" |18
| style="text-align: center" |
| style="padding-right:15px;" |<span style="white-space:nowrap"><span class="flagicon">[[File:Flag_of_Nigeria.svg|link=|alt=Nigeria|border|23x23px]] </span>[[Nigeria Football Federation|NGA]]</span>
| style="padding-right:15px;" |<span class="fn">Mohammed Alimanika</span>
|- class="vcard agent"
| style="text-align: center" |20
| style="text-align: center" |[[Defender (association football)|<abbr title="Defender">DF</abbr>]]
| style="padding-right:15px;" |<span style="white-space:nowrap"><span class="flagicon">[[File:Flag_of_Nigeria.svg|link=|alt=Nigeria|border|23x23px]] </span>[[Nigeria Football Federation|NGA]]</span>
| style="padding-right:15px;" |<span class="fn">[[Maurice Chigozie]]</span>
|- class="vcard agent"
| style="text-align: center" |21
| style="text-align: center" |[[Defender (association football)|<abbr title="Defender">DF</abbr>]]
| style="padding-right:15px;" |<span style="white-space:nowrap"><span class="flagicon">[[File:Flag_of_Nigeria.svg|link=|alt=Nigeria|border|23x23px]] </span>[[Nigeria Football Federation|NGA]]</span>
| style="padding-right:15px;" |<span class="fn">Ibrahim Muhammad</span>
|- class="vcard agent"
| style="text-align: center" |22
| style="text-align: center" |[[Goalkeeper (association football)|<abbr title="Goalkeeper">GK</abbr>]]
| style="padding-right:15px;" |<span style="white-space:nowrap"><span class="flagicon">[[File:Flag_of_Nigeria.svg|link=|alt=Nigeria|border|23x23px]] </span>[[Nigeria Football Federation|NGA]]</span>
| style="padding-right:15px;" |<span class="fn">[[Emmanuel Daniel]]</span>
|- class="vcard agent"
| style="text-align: center" |24
| style="text-align: center" |
| style="padding-right:15px;" |<span style="white-space:nowrap"><span class="flagicon">[[File:Flag_of_Nigeria.svg|link=|alt=Nigeria|border|23x23px]] </span>[[Nigeria Football Federation|NGA]]</span>
| style="padding-right:15px;" |<span class="fn">Ola Ogundele</span>
|- class="vcard agent"
| style="text-align: center" |28
| style="text-align: center" |
| style="padding-right:15px;" |<span style="white-space:nowrap"><span class="flagicon">[[File:Flag_of_Nigeria.svg|link=|alt=Nigeria|border|23x23px]] </span>[[Nigeria Football Federation|NGA]]</span>
| style="padding-right:15px;" |<span class="fn">Saleh Mohammed</span>
|- class="vcard agent"
| style="text-align: center" |30
| style="text-align: center" |
| style="padding-right:15px;" |<span style="white-space:nowrap"><span class="flagicon">[[File:Flag_of_Nigeria.svg|link=|alt=Nigeria|border|23x23px]] </span>[[Nigeria Football Federation|NGA]]</span>
| style="padding-right:15px;" |<span class="fn">Uche Owasanya</span>
|- class="vcard agent"
| style="text-align: center" |32
| style="text-align: center" |
| style="padding-right:15px;" |<span style="white-space:nowrap"><span class="flagicon">[[File:Flag_of_Nigeria.svg|link=|alt=Nigeria|border|23x23px]] </span>[[Nigeria Football Federation|NGA]]</span>
| style="padding-right:15px;" |<span class="fn">Sadiq Shuaibu</span>
|- class="vcard agent"
| style="text-align: center" |34
| style="text-align: center" |
| style="padding-right:15px;" |<span style="white-space:nowrap"><span class="flagicon">[[File:Flag_of_Nigeria.svg|link=|alt=Nigeria|border|23x23px]] </span>[[Nigeria Football Federation|NGA]]</span>
| style="padding-right:15px;" |<span class="fn">Bolaji Adeyemo</span>
|- class="vcard agent"
| style="text-align: center" |35
| style="text-align: center" |
| style="padding-right:15px;" |<span style="white-space:nowrap"><span class="flagicon">[[File:Flag_of_Nigeria.svg|link=|alt=Nigeria|border|23x23px]] </span>[[Nigeria Football Federation|NGA]]</span>
| style="padding-right:15px;" |<span class="fn">Ganda Samuel</span>
|- class="vcard agent"
| style="text-align: center" |—
| style="text-align: center" |[[Midfielder|<abbr title="Midfielder">MF</abbr>]]
| style="padding-right:15px;" |<span style="white-space:nowrap"><span class="flagicon">[[File:Flag_of_Nigeria.svg|link=|alt=Nigeria|border|23x23px]] </span>[[Nigeria Football Federation|NGA]]</span>
| style="padding-right:15px;" |<span class="fn">[[Mathias Samuel]]</span>
|}
|}
== Manazarta ==
{{Reflist}}
[[Category:Kungiyoyin wasan ƙwallon ƙafa ta ƙasar Nijeriya]]
hsp8s8m3p7hw77oadjz5rkwfgok4qoa
Bright Osayi-Samuel
0
23420
165295
105086
2022-08-10T09:05:37Z
BnHamid
12586
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Bright Osayi-Samuel''' (an haife shi ranar 31 ga watan Disamba, 1997). dan kasan Nijeriya ne mai sana'ar kwallon kafa, inda yake taka leda a matsayin dan wasan tsakiya na Super Lig kulob din Fenerbahce.
== Rayuwar farko ==
An haifi Osayi-Samuel a Okija, Najeriya, sannan ya koma tare da danginsa zuwa Spain kafin ya yi hijira zuwa Ingila lokacin yana ɗan shekara goma, ya zauna a Woolwich, London.<ref>https://web.archive.org/web/20151221032147/http://www.football-league.co.uk/documents/pages-from-fl-professional-retain-list-free-transfers-2014-15-2.pdf-...549-2491536.pdf</ref>
== Sana'a ==
Osayi-Samuel ya kammala karatunsa na makarantar matasa na Blackpool. Ya fara buga wasansa na farko a ranar 7 ga Maris 2015 a wasan da suka sha kashi 1-0 a hannun Sheffield Laraba.
== Kungiyar Queens Park Rangers ==
A ranar 1 ga Satumba 2017, Osayi-Samuel ya koma kungiyar Queens Park Rangers ta Championship a yarjejeniyar shekaru uku. Ya fara wasansa na farko a matsayin wanda zai maye gurbin Burton Albion a ranar 23 ga Satumba.
== Kungiyar Fenerbahçe ==
A ranar 15 ga Janairu 2021, Osayi-Samuel ya rattaba hannu kan wata yarjejeniya kafin ya koma Fenerbahçe ta Turkiyya kan yarjejeniyar shekaru hudu da za ta fara a watan Yuli na 2021. A cikin abubuwan da suka faru, ya koma kulob din a ranar 23 ga Janairu a cikin canjin gaggawa.<ref>http://www.11v11.com/players/bright-osayi-samuel-248894/</ref>
== Manazarta ==
fciadajedhzb5g9ahel82xy2nbek7c4
C-Block
0
23869
165330
118653
2022-08-10T09:32:38Z
BnHamid
12586
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''C-Block''' kungiya ce ta Hip Hop dake Jamus, an kafa ta a shekara ta 1995, masu shirya kida na Jamus Frank Müller da Jörg Wagner. Mawaka Amurka rapper/mawaƙa Anthony "Red Dogg" Joseph da James "Mr.P" White sune jagororin kungiyar.
C-Block sanannen aikin hip-hop ne a Turai a cikin shekara ta 1990, wanda tare da Down Low da Nana, suka nuna hauhawar kiɗan rap na Amurka da aka yi tasiri a Turai.
== Tarihin Rayuwa ==
Tun lokacin kerawa da samar da ayyukan kida, kamfanin Snap! da C+C sun sami gagarumar nasara a farkon shekarun 1990, masu shiryawa Frank Müller, Ulrich Buchmann da Jörg Wagner sun yanke shawarar haɗa irin wannan ƙungiya a 1995.
Yaƙin Gulf na Farisa ya ƙare a cikin shekara 1991. kuma tsoffin sojojin Amurka waɗanda aka kafa kuma ke zaune a Jamus sun kasance bayan an gama tura su da kuma kammaluwar wa'adin aikin su na soji. Daga cikin su wasu mawaƙa ne masu burin kida. Yanzu sun sami dama da lokaci da kuma ra'ayi kuma suna shirye su gwada aikin kiɗa a Jamus. Anthony "Red Dogg" Joseph da James "Mr.P" White sun sadu a cikin irin wannan yanayin kuma Frank Müller ya ɗauke su aiki don zama wani ɓangare na sabon aikin kiɗan da ya kirkira.
Sun zaɓi sunan "C-Block" kuma sun fitar da fitowar su ta farko, "Shake Dat Azz", tare da haɗin gwiwa da mawaƙin Chicago AK-SWIFT a ƙarshen 1996, wanda ya yi tasiri mai ɗorewa a kan magoya bayansu na Turai. Koyaya, manyan abubuwan da suka fi burge su kawai suna gaban su a lokacin. " So Strung Out ", wanda ke nuna <ref>"Raquel Gomez Discography". Discogs. Retrieved 31 May 2012</ref><ref>^ "Raquel Gomez, biography discography, recent releases, news, featurings of eurodance group". The Eurodance Encyclopædia. Retrieved 31 May 2012</ref>Raquel Gomez-Rey, mafi daidaitaccen rap, an sake shi azaman ƙoƙarin su na biyu kuma ya mamaye ƙungiyar zuwa babban tauraron Turai. Dangane da samfurin Soul Searchers, wanda Eric B. &amp; Rakim da Run-DMC suka riga sun shahara, wanda ake kira " Ashley's Roachclip ", "So Strung Out" ya kasance mai son rai ga masu shan miyagun ƙwayoyi a duk faɗin duniya kuma yana da tasiri na dindindin a cikin Turai al'ummar rap.
Shirye -shiryen da ba a cika ba na aikin solo ya sa Mr.P ya bar ƙungiyar a ƙarshen shekara ta 1997, inda aka maye gurbinsa har zuwa lokacin membobin aikin da ba za a iya gani ba da kuma 'yan uwanta Theresa "Misty" Baltimore da Preston "Goldie Gold" Holloway wanda kawai ya yi rikodin muryoyin goyon baya da kaɗe -kaɗe don kundi na farko na C-Block, ''Yawan Jama'a'', wanda aka saki a shekara ta 1997. Dukansu sun bar aikin bayan mafi girman daidaituwa, ƙaramin nasara na biyu, wanda ake kira "Keepin 'It Real".
Mr.P ya dawo cikin ƙungiyar kuma yayi ƙoƙarin sake dawowa tare da sabon mawakiyar R&B Jeanine Love. Mawakan da aka saki sun kasa yin tasiri a harkar kasuwanci kuma ƙungiyar ta wargaje a hukumance a ƙarshen 2000.
Frank Müller, ɗaya daga cikin masu ƙirƙira da kera ƙungiyar, ya fitar da kundi na uku, mai fa'ida, a ƙarshen 2010 akan Intanet.
An gabatar da sabon promo single F Base present's: Mr.P "Here we Go" a 15.06.2019.
Sabuwar demo guda ɗaya F Base feat Mr.P "Cool Breeze" wanda aka saki 08.03.2020.
== Binciken Hoto ==
=== Marasa aure ===
{| class="wikitable"
! rowspan="2" width="50" |'''Shekara'''
! rowspan="2" | Taken
! colspan="5" | '''Matsayin matsayi mafi girma''' <ref>^ GER single peak chart positions Archived 2015-04-02 at the Wayback Machine AUT FIN SWI SWE single peak chart positions</ref>
|-
! width="40" | <small>AUT</small>
! width="40" | <small>FIN</small>
! width="40" | <small>GER</small>
! width="40" | <small>SWE</small>
! width="40" | <small>SWI</small>
|-
| 1996
| align="center" | "Shake Dat Azz"
| align="center" | -
| align="center" | -
| align="center" | -
| align="center" | -
| align="center" | -
|-
| 1996
| align="center" | " Don haka ya fita "
| align="center" | 14
| align="center" | 7
| align="center" | 4
| align="center" | -
| align="center" | 7
|-
| 1997
| align="center" | "Lokaci Yana Tickin 'Away"
| align="center" | 16
| align="center" | 12
| align="center" | 5
| align="center" | 40
| align="center" | 9
|-
| 1997
| align="center" | "Lokacin bazara"
| align="center" | -
| align="center" | -
| align="center" | 19
| align="center" | -
| align="center" | -
|-
| 1997
| align="center" | "Alheri Madawwami"
| align="center" | -
| align="center" | -
| align="center" | 8
| align="center" | -
| align="center" | 20
|-
| 1998
| align="center" | " Broken Wings "
| align="center" | -
| align="center" | -
| align="center" | 27
| align="center" | -
| align="center" | 31
|-
| 1999
| align="center" | "Ku tsare Movin"
| align="center" | -
| align="center" | -
| align="center" | 66
| align="center" | -
| align="center" | -
|-
| 2000
| align="center" | "Makoma tana da haske sosai"
| align="center" | -
| align="center" | -
| align="center" | -
| align="center" | -
| align="center" | -
|-
|}
=== Kundaye ===
{| class="wikitable"
! rowspan="2" width="50" |'''Shekara'''
! rowspan="2" | Taken
! colspan="5" | '''Matsayin matsayi mafi girma''' <ref>^ GER album peak chart positions Archived 2015-04-02 at the Wayback Machine AUT FIN SWI album peak chart positionsHU album peak chart position</ref>
|-
! width="40" | <small>AUT</small>
! width="40" | <small>FIN</small>
! width="40" | <small>GER</small>
! width="40" | <small>[[Hungariya|HU]]</small>
! width="40" | <small>SWI</small>
|-
| 1997
| align="center" | ''Yawan Jama'a''
| align="center" | 41
| align="center" | 17
| align="center" | 14
| align="center" | 6
| align="center" | 10
|-
| 1998
| align="center" | ''Tsaya 'Gaskiya ne''
| align="center" | -
| align="center" | -
| align="center" | 45
| align="center" | 17
| align="center" | 34
|-
|}
== Hanyoyin waje ==
yin rajista:
* http://www.urbano.cz
* [http://www.discogs.com/artist/C-Block C-Block] a Discogs
* [http://www.euro-rap.com T -Music - www.euro-rap.com - rap na Turai, hiphop & r & b]
==Manazarta==
[[Category:Pages with unreviewed translations]]
45izejkb2xgmy45ijaxtgzf3qh85ioc
Bookshop House
0
23903
165276
112068
2022-08-10T08:30:28Z
BnHamid
12586
/* Nassoshi */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Book_shop_House,_Lagos_Island.jpg|right|thumb| Gidan littattafai, Tsibirin Legas]]
'''Bookshop House''' (wanda kuma ake kira CSS Bookshop) gini ne a [[Lagos Island|Tsibirin Legas]] wanda yake a yankin arewa maso gabashin nigeria Broad street a titin Odunlami. Godwin da Hopwood Architects <ref name="style" /> kuma aka gina shi a shekara ta 1973.
== Bayan Fage ==
Lokacin da mishan na CMS suka iso Najeriya a cikin shekarun 1850, wasu sun zauna a Marina, Legas inda suka buɗe ƙaramin kantin sayar da kusurwa suna sayar da Littafi Mai -Tsarki da sauran labaran Kirista. Ginin da ke kula da shagon daga baya an saya kuma an gina sabon tsari a shekara ta 1927, Bishop Melville Jones ya sadaukar da wannan tsarin. Kasuwancin CMS daga baya ya canza sunan sa zuwa CSS, Coci da Masu Ba da Makaranta. <ref name=":0" /> An rushe ginin da ya gabata kuma an gina gidan Bookshop na yanzu a shekara ta 1973. <ref name=":0" />
==Manazarta==
tlzifvdj88yryrnv1ffz8n8kfpdaugt
Blinx: The Time Sweeper
0
24057
165256
108174
2022-08-10T08:01:29Z
BnHamid
12586
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox video game|title=Blinx: The Time Sweeper|image=Blinx - The Time Sweeper Coverart.png|developer=[[Artoon]]|publisher=[[Xbox Game Studios|Microsoft Game Studios]]|director=[[Naoto Ohshima]]|producer=Katsunori Yamaji<br />Earnest Yuen|artist=Masamichi Harada|writer=Soshi Kawasaki|composer=[[Mariko Nanba]]<br />Keiichi Sugiyama|engine=|released={{vgrelease|NA|October 7, 2002|EU|November 8, 2002}}{{vgrelease|JP|December 12, 2002}}|genre=[[Platform game|Platformer]]|modes=[[Single-player video game|Single-player]]|platforms=[[Xbox (console)|Xbox]]}}
An tallata shi azaman "Wasan Farko na Farko na 4D na Duniya", '''Blinx: The Time Sweeper''' yana mai da hankali ne kan halin [[Kyanwa|ɗabi'a, cat ɗin]] anthropomorphic da ake kira Blinx, wanda ke kan manufa don hana ƙarshen B1Q64 na duniya da ceto gimbiya ta daga mugun Tom-Tom Gang. . Blinx an sanye shi da TS-1000 Vacuum Cleaner, wanda zai iya yin amfani da iko akan lokaci da kansa ta musamman "Sarrafa Lokaci" guda biyar: rage jinkiri, saurin sauri, yin rikodin ɗan lokaci cikin lokaci, juyawa lokaci, da dakatar da lokaci gaba ɗaya.
== Makirci ==
Lokacin da gungun mugayen aladu da aka sani da Tom-Tom Gang suka fara sata lokaci daga B1Q64 na Duniya, zai zama mara kwanciyar hankali na ɗan lokaci har zuwa lokacin da Masu Siyarwa na Zamani suka yanke shawarar cewa ya fi aminci ga duk duniyoyin idan an dakatar da samar da lokaci zuwa Duniya B1Q64, dakatar da ita da mazaunanta har abada. Lokacin da Blinx ya karɓi saƙo daga wata gimbiya ƙarama da ta makale a cikin halaka, Blinx ya shiga ɗakin da aka ajiye ƙofar da ke jagorantar Duniya B1Q64. Ko da yake sauran ma'aikatan Ma'aikatar Lokaci suna adawa da shi, Blinx yana nutsewa cikin lokacin ƙofar kafin ya rufe. Daga nan ya yi balaguro zuwa sassa da yawa na duniya, yana yaƙar dodanni na lokaci, da kuma dawo da kristal ɗin da aka haifar a cikin matsananciyar yunƙurin ceton Duniya B1Q64.
Bayan tafiya mai nisa, ya sami damar cim ma Tom-Toms da gimbiya a Momentopolis. Yana bin su zuwa filin wasan, wanda ke kewaye da manyan lu'ulu'u na lokaci. Ba zato ba tsammani, haske ya fito a tsakiyar dandalin filin wasan, wanda ya sa Tom-Tom Gang da Gimbiya suka daskare, kuma suka zagaye hasken, tare da sauran lu'ulu'u na lokacin. Haɗin lu'ulu'u na lokaci, Gimbiya, da Tom-Toms suna haifar da dodo na ƙarshe: Chronohorn, wanda kuma zai iya amfani da Sarrafa Lokacin. Kafin Blinx ya iya yaƙi da shi, Chronohorn yana jujjuya lokaci, kuma yana tilasta Blinx yaƙi shugabannin huɗu da suka gabata (duk waɗannan sune ingantattun sigogin waɗanda kuke faɗa a cikin zagaye na 1, 2, 3 da 5). Bayan ya sake cin su duka, ya yi yaƙi da Chronohorn, ya ci nasara ya ceci gimbiya mai barci yayin barin Tom-Toms ya tsere.
Tare da Tom-Toms ya tafi, kuma lokaci ya sake farawa a cikin B1Q64 na Duniya, Blinx ya gamsu da cewa aikinsa ya cika. Yayin da gimbiya ta tashi daga kan bencin da aka dora ta, Blinx ba tare da son rai ba ta yi bankwana ta tafi. Gimbiya ta yi ƙoƙari ta bi shi, amma ya yi tsalle zuwa cikin wata ƙofar tashar kuma ya dawo cikin masana'antar Lokaci don yin maraba da tafi daga sauran Time Sweepers. Sanarwa daga Uwar Kwamfuta ta yi bayanin cewa ba za a yanke B1Q64 na Duniya daga masana'antar Lokaci ba, kuma Blinx yana taya Shugaban Kamfanin, Mai Aiki da Mai Gudanarwa na Uku na Ma'aikatar Lokaci. Bayan jujjuyawar kuɗi, ɗan wasan yana ganin saƙon da gimbiya ta rubuta (an bayyana sunanta na ainihi, Gimbiya Lena a wannan lokacin). Sakon ya ce Lena tana da lu'ulu'u na lokacin da Blinx ya tattara, kuma za ta yi amfani da su don mafi mahimmancin komai. Ta yin amfani da lu'ulu'u na lokacin, tana mayar da lokacin zuwa lokacin da Blinx ke shirin tafiya. Kafin ya sake shiga cikin tashar, ta farka, ta rungumi Blinx, ta gode masa.
== Ci gaba ==
Illolin Naoto Ohshima don Blinx ya fito ne daga tatsuniyar Puss in Boots . <ref>https://mobile.twitter.com/NaotoOhshima/status/839872531062403072</ref> Lokacin da Ohshima ya fara zana Blinx, dabbar tana da fur fur. <ref>https://mobile.twitter.com/NaotoOhshima/status/839642377832689668</ref>
== Blinx a matsayin mascot ==
GameSpy da shawarar cewa Blinx aka gabatar a matsayin yiwu mascot ga Xbox tsarin, rivaling Nintendo 's Mario, Sega ' s Sonic bushiya, kuma tun da babban harafin da ''halo: Yaki samo asali'' ( Master Chief ) aka dauke ma m ( kuma ba su da asali a bayan mai gani), kuma jami'ai suna son "abokantaka, fushin fuska" don jagorantar tallace -tallace tsakanin ƙaramin abokan ciniki. Saboda rashin son wasan, bai taɓa cimma burin da aka ba da shawarar ba kuma ana ganin Jagora Chief ba bisa ƙa'ida ba a matsayin mascot, kodayake a zahiri an ba da shawarar Blinx a matsayin mascot na Xbox a [[Japan]] na ɗan lokaci.{{Ana bukatan hujja|date=May 2016}}
== Karfin baya ==
Tuni akwai ta hanyar jituwa ta baya akan Xbox 360, Microsoft ya tabbatar da cewa ana tallafawa jituwa ta baya don ''Blinx: The Sweeper Time'' on Xbox One a watan Afrilu shekara ta guda 2018. Ana iya kunna faifai na jiki akan tsarin, yayin da ake samun su akan Xbox Live Store azaman zazzagewa na dijital.
== Karɓar baki ==
''An sadu da Blinx'' tare da kyakkyawar tarba mai daɗi yayin sakin, kamar yadda GameRankings ya ba shi maki 73.09%, yayin da Metacritic ya ba shi guda 71 cikin guda Dari 100. GameSpy ya haɗa wasan a cikin "Mafi yawan Wasannin da Aka Ci Gaba". Kodayake ana yaba wa zane -zanen gabaɗaya, kisan wasan, musamman hanyar sarrafawa, an ɗauka cewa ya haifar da wasan yana da wahala. Saleswise, ta 2003, an sayar da kwafi 156,000. A cikin shekara ta shekara 2003, ''Blinx'' kuma ya shiga cikin kewayon Platinum Hits (a matsayin wani ɓangare na Dit na Iyalin Platinum na kowane zamani).
Editan GameSpot Greg Kasavin ya ba shi maki 6.3 daga cikin guda 10, lura da cewa 'yan wasa suna samun natsuwa daga kammala matakin, maimakon jin daɗi ko gamsuwa. Shi ne mai mai gudu-up for ''gameSpot'' {{'}} shekara-shekara "Mafi m Game a kan Xbox" lambar yabo, wanda ya tafi zuwa ''ToeJam &amp; Earl III''. ''Wasan Wasan Lantarki na wata -wata'' ya ba shi 7.5/5.5/8: mai bita na biyu ya ga wasan ya kasance mai gajiya da maimaitawa, amma na ukun ya yi imanin cewa "batutuwa a gefe, salo na musamman da makanikai suna sa [ya] yi fice". A Japan, ''Famitsu'' ya ba shi maki kwara talatin da daya 31 daga cikin guda arbain 40.
== Hanyoyin waje ==
* Blinx: The Time Sweeper at MobyGames
==Manazarta==
1oepm85nggdas8c03naktw3lbw07umv
Taufik Hidayat
0
24283
165335
162236
2022-08-10T10:01:11Z
Umar Ahmad2345
13400
Gyara
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Taufik Hidayat''' (an haife shi ranar 10 watan Agustan shekarar 1981) ɗan wasan badminton ne mai ritaya daga [[Indonesia. Tsohon zakara ne na Duniya da na Olympics a cikin maza. Hidayat ta lashe gasar Indonesia Open sau ships shekara ta (1999, 2000, 2002, 2003, 2004 zuwa shekara ta 2006).
== Takaitaccen aiki ==
Lokacin yana ƙarami, ya shiga ƙungiyar SGS, ƙungiyar badminton a [[Bandung]], inda ya yi horo a ƙarƙashin Iie Sumirat .
Lokacin da yake da shekaru goma sha bakwai 17 ya ci Brunei Open kuma ya kai wasan kusa da na karshe na Gasar Asiya ta 1998 da kuma Open Indonesia . A shekara ta 1999, Hidayat ya lashe kambunsa na farko na Indonesiya Open . A cikin shekarar kuma ya kai wasan karshe na All England da Singapore Open amma ya sha kashi a hannun babban abokin hamayyarsa Peter Gade da babbansa a kungiyar Heryanto Arbi bi da bi. Hidayat ya samu matsayi na daya a duniya tun yana dan shekara ta 19 zuwa shekara ta 2000 bayan ya lashe gasar Malaysia Open, Asia Championship, Indonesia Open kuma ya sake zama na biyu a Gasar All England inda dan wasan China Xia Xuanze ya kayar da shi .
=== 2000 Olympics na Sydney ===
Hidayat ta halarci gasar wasannin maza na maza guda ɗaya a Gasar Olympics ta bazara a shekara ta 2000 a Sydney. A wasannin Olympics na farko, Ji Xinpeng ne ya fitar da shi a wasan daf da na kusa da na karshe.
{| class="wikitable" style="font-size: 90%; text-align: center;"
!Zagaye
! Abokin hamayya
! Ci
! Sakamakon
|-
| style="text-align: center; background:white" | ''Zagaye na 64''
| align="center" | -
| align="center" | -
| align="center" | Wallahi
|-
| style="text-align: center; background:white" | ''Zagaye na 32''
| align="left" |{{Flagicon|JPN}}</img> [[Hidetaka Yamada]]
| align="left" | 15–5, 14–17, 15–8
| align="center" | Nasara
|-
| style="text-align: center; background:white" | ''Zagaye na 16''
| align="left" |{{Flagicon|MAS}}</img> [[Ong Ewe Hock|Daga Eck Hock]]
| align="left" | 15–9, 13–15, 15–3
| align="center" | Nasara
|-
| style="text-align: center; background:white" | ''Quarterfinals''
| align="left" |{{Flagicon|CHN}}</img> [[Ji Xinpeng]] [7]
| align="left" | 12-15, 5-15
| align="center" | An rasa
|}
=== 2004 Wasannin Olympics na Athens ===
Hidayat ta lashe lambar zinare ta maza a gasar wasannin bazara ta shekara ta 2004 inda ta doke Hidetaka Yamada na Japan da Wong Choong Hann na Malaysia a zagaye biyu na farko. Hidayat ta doke Peter Gade na Denmark 15–12, 15–12 a wasan kwata fainal da Boonsak Ponsana na Thailand 15–9, 15–2 a wasan kusa da na karshe. Yin wasa a wasan lambar zinare. Ya ci Koriya Shon Seung-mo 15–8, 15–7 a wasan karshe don lashe lambar zinare.
{| class="wikitable" style="font-size: 90%; text-align: center;"
! colspan="5" style="background:gold;" |Wasannin Olympics na bazara na 2004 - Maza maza
|-
! Zagaye
! Abokin hamayya
! Ci
! Sakamakon
|-
| style="text-align: center; background:white" | ''Zagaye na 32''
| align="left" |{{Flagicon|JPN}}</img> [[Hidetaka Yamada]]
| align="left" | 15-8, 15-10
| align="center" | Nasara
|-
| style="text-align: center; background:white" | ''Zagaye na 16''
| align="left" |{{Flagicon|MAS}}</img> [[Wong Choong Hann]] [3]
| align="left" | 11-15, 15–7, 15-9
| align="center" | Nasara
|-
| style="text-align: center; background:white" | ''Quarterfinals''
| align="left" |{{Flagicon|DEN}}</img> [[Peter Gade]] [6]
| align="left" | 15–12, 15–12
| align="center" | Nasara
|-
| style="text-align: center; background:white" | ''Wasannin kusa da na karshe''
| align="left" |{{Flagicon|THA}}</img> [[Boonsak Ponsana]]
| align="left" | 15–9, 15-2
| align="center" | Nasara
|-
| style="text-align: center; background:white" | ''Karshe''
| align="left" |{{Flagicon|KOR}}</img> [[Shon Seung-mo]] [7]
| align="left" | 15–8, 15–7
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> '''Zinariya'''
|}
A cikin wannan shekarar, Hidayat yayi nasarar riƙe takensa na Indonesia Open ta hanyar doke Chen Hong 15 - 9, 15 - 3 a wasan karshe kuma ya lashe kambun gasar zakarun Asiya na biyu.
=== Shekara ta 2005: Gasar Cin Kofin Duniya ===
A watan Agustan shekara ta 2005, ya lashe lambar zinare ta maza a Gasar Cin Kofin Duniya inda ya doke Lin Dan China na daya a duniya 15 - 3, 15 - 7 a wasan karshe. Tare da wannan taken, ya zama ɗan wasa na farko da ya fara lashe gasar Olympic da Gasar Cin Kofin Duniya a cikin shekaru a jere.
=== Shekara ta 2006 - 2007: Wasannin Asiya na biyu da na Kudu maso Gabashin Asiya zinariya ===
Hidayat ta lashe lambar zinare ta maza a wasannin Asiya a 2002 Busan da Doha 2006 . Ya kuma lashe Gasar Asiya ta 2007, da lambobin zinare na maza guda biyu a Wasannin Kudu maso Gabashin Asiya a shekara ta 1999 Bandar Seri Begawan da Nakhon Ratchasima na 2007 shekara ta .
=== Wasannin Olympics na Beijing a shekara ta 2008 ===
Hidayat ta yi gasar badminton a gasar wasannin bazara ta shekara ta 2008 - mawaƙan maza amma an cire shi a zagaye na biyu.
{| class="wikitable" style="font-size: 90%; text-align: center;"
!Zagaye
! Abokin hamayya
! Ci
! Sakamakon
|-
| style="text-align: center; background:white" | ''Zagaye na farko''
| align="center" | -
| align="center" | -
| align="center" | Wallahi
|-
| style="text-align: center; background:white" | ''Zagaye na biyu''
| align="left" |{{Flagicon|MAS}}</img> [[Wong Choong Hann|Wong Choong Han]]
| align="left" | 19-21, 16-21
| align="center" | An rasa
|}
=== Wasannin Olympics na London a shekara ta 2012 ===
A karo na hudu, Hidayat ta halarci wasannin Olympics na bazara. Hidayat ta yi gasar badminton a gasar wasannin bazara ta 2012 - mawaƙan maza amma Lin Dan ya cire shi a zagaye na 16.
{| class="wikitable" style="font-size: 90%; text-align: center;"
!Zagaye
! Abokin hamayya
! Ci
! Sakamakon
|-
| style="text-align: center; background:white" | ''Mataki na Rukuni''
| align="left" |{{Flagicon|CZE}}</img> [[Petr Koukal]]
| align="left" | 21-8, 21-8
| align="center" | Nasara
|-
| style="text-align: center; background:white" | ''Mataki na Rukuni''
| align="left" |{{Flagicon|ESP}}</img> [[Pablo Abián|Pablo Abban]]
| align="left" | 22–20, 21–11
| align="center" | Nasara
|-
| style="text-align: center; background:white" | ''Zagaye na 16''
| align="left" |{{Flagicon|CHN}}</img> [[Lin Dan]]
| align="left" | 9-21, 12-21
| align="center" | An rasa
|}
Shahararrun kafofin watsa labarai a wasu lokutan sun mai da hankali kan hasashe da ake gani tsakanin Hidayat da dan wasan China Lin Dan, suna kiran su biyun "manyan abokan hamayya".
== Rayuwar mutum ==
Ya auri 'yar Agum Gumelar, Ami Gumelar, a ranar 4 gawatan Fabrairu shekara ta 2006. Sun haifi 'ya mace a farkon watan Agusta shekara ta 2008, mai suna Natarina Alika Hidayat. An haife ta jim kaɗan kafin ya tafi Gasar Cin Kofin Duniya.
A watan Disamba na shekara ta 2012, Hidayat a hukumance ta buɗe cibiyar horon badminton mai suna Taufik Hidayat Arena (THA), wanda ke Ciracas, Gabashin Jakarta. Wannan "gidan badminton" duk sunansa ne kuma mallakar Taufik ne.
== Halayen mai kunnawa ==
Ƙarfin yin harbi na Hidayat ya kasance hannunsa na baya (kamar yadda wataƙila ya shahara saboda ragargazar baya, wanda ake girmama saboda ƙaruwar ƙarfinta na ƙarfi), tsalle tsalle gaba, harbi (juye juye musamman), ƙafafun santsi da yaudarar wasan raga. Tsallake tsallaken gaban Hidayat a Gasar Cin Kofin Duniya na shekara ta 2006 ya kasance sau ɗaya mafi sauri da aka yi rikodin a gasar mara aure: ya yi rikodin {{Convert|305|km/h}} a cikin wasa da Ng Wei . Wannan ikon a gabansa da na baya, haɗe da ƙarfinsa a cikin raga da iyakancewa don harbi na yaudara, ya ba shi makamai iri -iri a kotu, yana mai sa ya zama ɗaya daga cikin mawuyacin 'yan wasan da za su fuskanta a buɗe. An soki lamirin rashin dacewarsa lokaci -lokaci, rashin haƙuri tare da ɗimbin jama'a, da kuma ƙarfin sa na dawo da ƙarar da aka harba tare da wani harbin net ko da abokin hamayyarsa yana kusa da gidan.
== Kasancewa a cikin ƙungiyar Indonesiya ==
* Sau 5 a Kofin Sudirman a shekara ta (1999, 2001, 2003, 2005, 2007)
* Sau 7 a gasar cin kofin Thomas (2000, 2002, 2004, 2006, 2008, 2010, 2012)
* Sau 4 a wasannin Olympics na bazara a taron mutum (2000, 2004, zuwa shekara ta 2008, 2012)
== Nasarori ==
=== Wasannin Olympics ===
{| class="sortable wikitable" style="font-size: 90%;"
!Shekara
! Wuri
! Abokin hamayya
! Ci
! Sakamakon
|- style="background:#F3E6D7"
| align="center" | 2004
| align="left" | Goudi Olympic Hall, [[Athens]], Girka
| align="left" |{{Flagicon|KOR}}</img> [[Shon Seung-mo|Sun Seung-mo]]
| align="left" | 15–8, 15–7
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Gold_medal.svg|16x16px]]</img> '''Zinariya'''
|}
=== Gasar Cin Kofin Duniya ===
{| class="sortable wikitable" style="font-size: 90%;"
!Shekara
! Wuri
! Abokin hamayya
! Ci
! Sakamakon
|- style="background:#F3E6D7"
| align="center" | 2001
| align="left" | Palacio de Deportes na San Pablo, [[Sevilla|Seville, Spain]]
| align="left" |{{Flagicon|INA}}</img> [[Hendrawan]]
| align="left" | 15–11, 5–15, 7–7 sun yi ritaya
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_3.png|Tagulla]]</img> '''Tagulla'''
|- style="background:#F3E6D7"
| align="center" | 2005
| align="left" | Pond Arrowhead a Anaheim, [[Tarayyar Amurka|Amurka]]
| align="left" |{{Flagicon|CHN}}</img> [[Lin Dan]]
| align="left" | 15–3, 15–7
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> '''Zinariya'''
|- style="background:#F3E6D7"
| align="center" | 2009
| align="left" | Filin wasa na cikin gida na Gachibowli, [[Hyderabad|Hyderabad, India]]
| align="left" |{{Flagicon|CHN}}</img> [[Chen Jin]]
| align="left" | 16-21, 6-21
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_3.png|Tagulla]]</img> '''Tagulla'''
|- style="background:#F3E6D7"
| align="center" | 2010
| align="left" | Stade Pierre de Coubertin, [[Faris|Paris, Faransa]]
| align="left" |{{Flagicon|CHN}}</img> Chen Jin
| align="left" | 13-21, 15-21
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_2.png|Azurfa]]</img> '''Azurfa'''
|}
=== Kofin Duniya ===
{| class="sortable wikitable" style="font-size: 90%;"
!Shekara
! Wuri
! Abokin hamayya
! Ci
! Sakamakon
|- style="background:#F3E6D7"
| align="center" | 2006
| align="left" | Filin wasannin Olympic, Yiyang, [[Sin|China]]
| align="left" |{{Flagicon|CHN}}</img> [[Lin Dan]]
| align="left" | Walkover
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_3.png|Tagulla]]</img> '''Tagulla'''
|}
=== Wasannin Asiya ===
{| class="sortable wikitable" style="font-size: 90%;"
!Shekara
! Wuri
! Abokin hamayya
! Ci
! Sakamakon
|- style="background:#FFB069"
| align="center" | 2002
| align="left" | Gangseo Gymnasium, [[Busan|Busan, Koriya ta Kudu]]
| align="left" |{{Flagicon|KOR}}</img> [[Lee Hyun-il]]
| align="left" | 15–7, 15–9
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> '''Zinariya'''
|- style="background:#FFB069"
| align="center" | 2006
| align="left" | Aspire Hall 3, [[Doha|Doha, Qatar]]
| align="left" |{{Flagicon|CHN}}</img> [[Lin Dan]]
| align="left" | 21–15, 22–20
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> '''Zinariya'''
|}
{| class="sortable wikitable" style="font-size: 90%;"
!Shekara
! Wuri
! Abokin hamayya
! Ci
! Sakamakon
|- style="background:#ECF2FF"
| align="center" | 1998
| align="left" | Filin wasa na Nimibutr, [[Bangkok|Bangkok, Thailand]]
| align="left" |{{Flagicon|INA}}</img> [[Marleve Mainaky]]
| align="left" | 15-17, 5-15
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_3.png|Tagulla]]</img> '''Tagulla'''
|- style="background:#ECF2FF"
| align="center" | 2000
| align="left" | Istora Senayan, [[Jakarta|Jakarta, Indonesia]]
| align="left" |{{Flagicon|INA}}</img> [[Rony Agustinus]]
| align="left" | 14-17, 15-2, 15-3
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> '''Zinariya'''
|- style="background:#ECF2FF"
| align="center" | 2002
| align="left" | Filin wasa na Nimibutr, Bangkok, Thailand
| align="left" |{{Flagicon|INA}}</img> [[Sony Dwi Kuncoro]]
| align="left" | 12-15, 5-15
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_2.png|Azurfa]]</img> '''Azurfa'''
|- style="background:#ECF2FF"
| align="center" | 2003
| align="left" | Tennis na cikin gida Gelora Bung Karno, Jakarta, Indonesia
| align="left" |{{Flagicon|INA}}</img> Sony Dwi Kuncoro
| align="left" | 5–15, 15–7, 8–15
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_2.png|[en→ha]Silver]]</img> '''Azurfa'''
|- style="background:#ECF2FF"
| align="center" | 2004
| align="left" | Kuala Lumpur Badminton Stadium, [[Kuala Lumpur|Kuala Lumpur, Malaysia]]
| align="left" |{{Flagicon|INA}}</img> Sony Dwi Kuncoro
| align="left" | 15–12, 7–15, 15–6
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_1.png|[en→ha]Gold]]</img> '''Zinariya'''
|- style="background:#ECF2FF"
| align="center" | 2007
| align="left" | Filin wasa na Bandaraya, Johor Bahru, Malaysia
| align="left" |{{Flagicon|CHN}}</img> [[Chen Hong]]
| align="left" | 21-18, 21-19
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_1.png|[en→ha]Gold]]</img> '''Zinariya'''
|}
=== Wasannin Kudu maso Gabashin Asiya ===
{| class="sortable wikitable" style="font-size: 95%;"
!Shekara
! Wuri
! Abokin hamayya
! Ci
! Sakamakon
|- style="background:#FFAAAA"
| align="center" | 1999
| align="left" | [[Filin Wasannin Kasa na Hassanal Bolkiah|Cibiyar Wasannin Hassanal Bolkiah]], Bandar Seri Begawan, Brunei
| align="left" |{{Flagicon|MAS}}</img> [[Wong Choong Hann|Wong Choong Han]]
| align="left" | 15-10, 11–15, 15-11
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> '''Zinariya'''
|- style="background:#FFAAAA"
| align="center" | 2007
| align="left" | Jami'ar Wongchawalitkul, lardin Nakhon Ratchasima, [[Tailan|Thailand]]
| align="left" |{{Flagicon|SIN}}</img> [[Kendrick Lee Yen Hui]]
| align="left" | 21–15, 21–9
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> '''Zinariya'''
|- style="background:#FFAAAA"
| align="center" | 2011
| align="left" | Istora Senayan, [[Jakarta|Jakarta, Indonesia]]
| align="left" |{{Flagicon|THA}}</img> [[Tanongsak Saensomboonsuk]]
| align="left" | 14-21, 19-21
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_3.png|Tagulla]]</img> '''Tagulla'''
|}
=== BWF Superseries (taken 1, masu tsere 9) ===
BWF Superseries, wanda aka ƙaddamar a ranar 14 gawatan Disamba shekara ta 2006 kuma an aiwatar da shi a shekara ta 2007, jerin manyan wasannin badminton ne, wanda Badminton World Federation (BWF) ta ba da izini. BWF Superseries yana da matakai biyu kamar Superseries da Superseries Premier . Wani kakar Superseries ya ƙunshi gasa goma sha biyu a duniya, wanda aka gabatar tun daga shekara ta 2011, tare da yan wasan da suka yi nasara da aka gayyata zuwa Gasar Cin Kofin BWF da aka gudanar a ƙarshen shekara.
{| class="sortable wikitable" style="font-size: 90%;"
!Shekara
! Gasar
! Abokin hamayya
! Ci
! Sakamakon
|- style="background:#FFFFCC"
| align="center" | 2007
| align="left" | Japan Buɗe
| align="left" |{{Flagicon|MAS}}</img> [[Lee Chong Wei|Lee Chong Waye]]
| align="left" | 20-22, 21-19, 19-21
| style="text-align:left; background:white" |</img> '''Mai gudu'''
|- style="background:#FFFFCC"
| align="center" | 2008
| align="left" | Faransanci
| align="left" |{{Flagicon|DEN}}</img> [[Peter Gade]]
| align="left" | 21-16, 17-21, 7-21
| style="text-align:left; background:white" |</img> '''Mai gudu'''
|- style="background:#FFFFCC"
| align="center" | 2009
| align="left" | Indonesia Bude
| align="left" |{{Flagicon|MAS}}</img> Lee Chong Waye
| align="left" | 9-21, 14-21
| style="text-align:left; background:white" |</img> '''Mai gudu'''
|- style="background:#FFFFCC"
| align="center" | 2009
| align="left" | Japan Buɗe
| align="left" |{{Flagicon|CHN}}</img> [[Bao Chunlai]]
| align="left" | 15-21, 12-21
| style="text-align:left; background:white" |</img> '''Mai gudu'''
|- style="background:#FFFFCC"
| align="center" | 2009
| align="left" | Faransanci
| align="left" |{{Flagicon|CHN}}</img> [[Lin Dan]]
| align="left" | 6-21, 15-21
| style="text-align:left; background:white" |</img> '''Mai gudu'''
|- style="background:#FFFFCC"
| align="center" | 2010
| align="left" | Indonesia Bude
| align="left" |{{Flagicon|MAS}}</img> Lee Chong Waye
| align="left" | 19-21, 8-21
| style="text-align:left; background:white" |</img> '''Mai gudu'''
|- style="background:#FFFFCC"
| align="center" | 2010
| align="left" | Denmark Buɗe
| align="left" |{{Flagicon|DEN}}</img> [[Jan Ø. Jørgensen]]
| align="left" | 19-21, 19-21
| style="text-align:left; background:white" |</img> '''Mai gudu'''
|- style="background:#FFFFCC"
| align="center" | 2010
| align="left" | Faransanci
| align="left" |{{Flagicon|DEN}}</img> [[Joachim Persson]]
| align="left" | 21-16, 21-11
| style="text-align:left; background:white" |</img> '''Mai nasara'''
|- style="background:#FFFFCC"
| align="center" | 2010
| align="left" | Hong Kong Buɗe
| align="left" |{{Flagicon|MAS}}</img> Lee Chong Waye
| align="left" | 19-21, 9-21
| style="text-align:left; background:white" |</img> '''Mai gudu'''
|- style="background:#FFFFCC"
| align="center" | 2011
| align="left" | Malaysia ta Bude
| align="left" |{{Flagicon|MAS}}</img> Lee Chong Waye
| align="left" | 8-21, 17-21
| style="text-align:left; background:white" |</img> '''Mai gudu'''
|}
: {{Color box|#B0C4DE}} [[BWF Super Series|Superseries Finals]] tournament
: {{Color box|#DAA520}} [[BWF Super Series|Superseries Premier]] tournament
: {{Color box|#FFFFCC}} [[BWF Super Series|Superseries]] tournament
=== BWF Grand Prix (lakabi 17, masu tsere 7) ===
BWF Grand Prix yana da matakai biyu, BWF Grand Prix da Grand Prix Gold . Jerin wasannin badminton ne wanda Hukumar Badminton ta Duniya (BWF) ta amince da shi tun shekara ta 2007. Kungiyar Badminton ta Duniya (IBF) ta amince da Babbar Badminton ta Duniya tun shekara ta 1983.
{| class="sortable wikitable" style="font-size: 90%;"
!Year
!Tournament
!Opponent
!Score
!Result
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |1998
| align="left" |Brunei Open
| align="left" |{{Flagicon|CHN}} [[Dong Jiong]]
| align="left" |12–15, 15–3, 15–9
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |1999
| align="left" |All England Open
| align="left" |{{Flagicon|DEN}} [[Peter Gade]]
| align="left" |11–15, 15–7, 10–15
| style="text-align:left; background:white" |{{Silver2}} '''Runner-up'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |1999
| align="left" |Indonesia Open
| align="left" |{{Flagicon|INA}} [[Budi Santoso]]
| align="left" |17–14, 15–12
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |1999
| align="left" |Singapore Open
| align="left" |{{Flagicon|INA}} [[Heryanto Arbi]]
| align="left" |15–13, 10–15, 11–15
| style="text-align:left; background:white" |{{Silver2}} '''Runner-up'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |2000
| align="left" |Malaysia Open
| align="left" |{{Flagicon|CHN}} [[Xia Xuanze]]
| align="left" |15–10, 17–14
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |2000
| align="left" |All England Open
| align="left" |{{Flagicon|CHN}} Xia Xuanze
| align="left" |6–15, 13–15
| style="text-align:left; background:white" |{{Silver2}} '''Runner-up'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |2000
| align="left" |Indonesia Open
| align="left" |{{Flagicon|MAS}} [[Ong Ewe Hock]]
| align="left" |15–5, 15–13
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |2001
| align="left" |Singapore Open
| align="left" |{{Flagicon|MAS}} [[Wong Choong Hann]]
| align="left" |7–5, 0–7, 7–1, 1–7, 7–4
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |2002
| align="left" |Indonesia Open
| align="left" |{{Flagicon|CHN}} [[Chen Hong]]
| align="left" |15–12, 15–12
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |2002
| align="left" |Chinese Taipei Open
| align="left" |{{Flagicon|INA}} [[Agus Hariyanto]]
| align="left" |15–10, 15–8
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |2003
| align="left" |Indonesia Open
| align="left" |{{Flagicon|CHN}} Chen Hong
| align="left" |15–9, 15–9
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |2004
| align="left" |Indonesia Open
| align="left" |{{Flagicon|CHN}} Chen Hong
| align="left" |15–10, 15–11
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |2005
| align="left" |Singapore Open
| align="left" |{{Flagicon|CHN}} Chen Hong
| align="left" |15–9, 15–3
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |2006
| align="left" |Indonesia Open
| align="left" |{{Flagicon|CHN}} [[Bao Chunlai]]
| align="left" |21–18, 21–17
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |2006
| align="left" |Japan Open
| align="left" |{{Flagicon|CHN}} [[Lin Dan]]
| align="left" |21–16, 16–21, 3–21
| style="text-align:left; background:white" |{{Silver2}} '''Runner-up'''
|- style="background:#FFFF67"
| align="center" |2007
| align="left" |Chinese Taipei Open
| align="left" |{{Flagicon|INA}} [[Sony Dwi Kuncoro]]
| align="left" |21–18, 6–21, 13–21
| style="text-align:left; background:white" |{{Silver2}} '''Runner-up'''
|- style="background:#FFFF67"
| align="center" |2007
| align="left" |Macau Open
| align="left" |{{Flagicon|CHN}} [[Chen Jin]]
| align="left" |21–19, 17–21, 18–21
| style="text-align:left; background:white" |{{Silver2}} '''Runner-up'''
|- style="background:#FFFF67"
| align="center" |2008
| align="left" |Macau Open
| align="left" |{{Flagicon|MAS}} [[Lee Chong Wei]]
| align="left" |21–19, 21–15
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|- style="background:#FFFF67"
| align="center" |2009
| align="left" |India Open
| align="left" |{{Flagicon|MAS}} [[Muhammad Hafiz Hashim]]
| align="left" |21–18, 21–19
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |2009
| align="left" |U.S. Open
| align="left" |{{Flagicon|TPE}} [[Hsueh Hsuan-Yi|Hsueh Hsuan-yi]]
| align="left" |21–15, 21–16
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |2010
| align="left" |Canada Open
| align="left" |{{Flagicon|FRA}} [[Brice Leverdez]]
| align="left" |21–15, 21–11
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|- style="background:#FFFF67"
| align="center" |2010
| align="left" |Indonesia Grand Prix Gold
| align="left" |{{Flagicon|INA}} [[Dionysius Hayom Rumbaka]]
| align="left" |26–28, 21–17, 21–14
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |2011
| align="left" |Canada Open
| align="left" |{{Flagicon|GER}} [[Marc Zwiebler]]
| align="left" |13–21, 23–25
| style="text-align:left; background:white" |{{Silver2}} '''Runner-up'''
|- style="background:#FFFF67"
| align="center" |2011
| align="left" |India Grand Prix Gold
| align="left" |{{Flagicon|IND}} [[Sourabh Varma]]
| align="left" |21–15, 21–18
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|}
: {{Color box|#FFFF67|border=darkgray}} [[BWF Grand Prix Gold da Grand Prix|BWF Grand Prix Gold]] tournament
: {{Color box|#D4F1C5|border=darkgray}} [[BWF Grand Prix Gold da Grand Prix|BWF/IBF Grand Prix]] tournament
=== Ƙungiya ta ƙasa ===
* ''Matsayin ƙarami''
{| class="wikitable" style="font-size: 90%; text-align:center;"
!Taron ƙungiyar
! 1997
|-
| align="left" bgcolor="#ECF2FF" | '''Gasar Matasan Asiya'''
|[[File:Med_2.png]]</img> Azurfa
|}
* ''Babban matakin''
{| class="wikitable" style="font-size: 90%; text-align:center;"
!Taron ƙungiyar
! 1998
! 1999
! 2000
! 2001
! 2002
! 2003
! 2004
! 2005
! 2006
! 2007
! 2008
! 2009
! 2010
! 2011
|-
| align="left" bgcolor="#ECF2FF" | '''Wasannin Kudu maso Gabashin Asiya'''| {{N/a}}
|[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> Zinariya| {{N/a}}
| A| {{N/a}}
| A| {{N/a}}
|[[File:Med_2.png|Azurfa]]</img> Azurfa| {{N/a}}
|[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> Zinariya| {{N/a}}
| A| {{N/a}}
|[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> Zinariya
|-
| align="left" bgcolor="#ECF2FF" | '''Wasannin Asiya'''
|[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> Zinariya| colspan="3" {{N/a}}
|[[File:Med_2.png|Azurfa]]</img> Azurfa| colspan="3" {{N/a}}
|[[File:Med_3.png|Tagulla]]</img> Tagulla| colspan="3" {{N/a}}
|[[File:Med_3.png|Tagulla]]</img> Tagulla | {{N/a}}
|-
| align="left" bgcolor="#ECF2FF" | '''Thomas Cup'''
| A| {{N/a}}
|[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> Zinariya| {{N/a}}
|[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> Zinariya| {{N/a}}
|[[File:Med_3.png|Tagulla]]</img> Tagulla| {{N/a}}
|[[File:Med_3.png|Tagulla]]</img> Tagulla| {{N/a}}
|[[File:Med_3.png|Tagulla]]</img> Tagulla| {{N/a}}
|[[File:Med_2.png|Azurfa]]</img> Azurfa | {{N/a}}
|-
| align="left" bgcolor="#ECF2FF" | '''Kofin Sudirman'''| {{N/a}}
|[[File:Med_3.png|Bronze]]</img> Tagulla| {{N/a}}
|[[File:Med_2.png|Silver]]</img> Azurfa| {{N/a}}
|[[File:Med_3.png|Bronze]]</img> Tagulla| {{N/a}}
|[[File:Med_2.png|Silver]]</img> Azurfa| {{N/a}}
|[[File:Med_2.png|Silver]]</img> Azurfa| {{N/a}}
| A| {{N/a}}
|[[File:Med_3.png|Bronze]]</img> Tagulla
|}
=== Gasa daban -daban ===
* ''Babban matakin''
{| class="wikitable" style="font-size: 90%; text-align:center;"
!Taron
! 1997
|-
| align="left" bgcolor="#ECF2FF" | '''Gasar Matasan Asiya'''
|[[File:Med_1.png]]</img> Zinariya
|}
* ''Babban matakin''
{| class="wikitable" style="font-size: 90%; text-align:center;"
!Taron
! 1999
! 2007
! 2011
|-
| align="left" bgcolor="#ECF2FF" | '''Wasannin Kudu maso Gabashin Asiya'''
|[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> Zinariya
|[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> Zinariya
|[[File:Med_2.png|Tagulla]]</img> Tagulla
|}
{| class="wikitable" style="font-size: 90%; text-align:center;"
!Taron
! 1998
! 2000
! 2002
! 2003
! 2004
! 2007
! 2010
|-
| align="left" bgcolor="#ECF2FF" | '''Gasar Asiya'''
|[[File:Med_3.png|Tagulla]]</img> Tagulla
|[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> Zinariya
|[[File:Med_2.png|Azurfa]]</img> Azurfa
|[[File:Med_2.png|Azurfa]]</img> Azurfa
|[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> Zinariya
|[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> Zinariya
| bgcolor="AFEEEE" | R3
|}
{| class="wikitable" style="font-size: 90%; text-align:center;"
!Taron
! 1998
! 2002
! 2006
! 2010
|-
| align="left" bgcolor="#ECF2FF" | '''Wasannin Asiya'''
| bgcolor="FFEBCD" | QF
|[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> Zinariya
|[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> Zinariya
| bgcolor="FFEBCD" | QF
|}
{| class="wikitable" style="font-size: 90%; text-align:center;"
!Taron
! 1999
! 2001
! 2003
! 2005
! 2006
! 2007
! 2009
! 2010
! 2011
|-
| align="left" bgcolor="#ECF2FF" | '''Gasar Cin Kofin Duniya'''
| bgcolor="AFEEEE" | R3
|[[File:Med_3.png|Tagulla]]</img> Tagulla
| bgcolor="AFEEEE" | R3
|[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> Zinariya
| bgcolor="AFEEEE" | R3
| bgcolor="AFEEEE" | R2
|[[File:Med_3.png|Tagulla]]</img> Tagulla
|[[File:Med_2.png|Azurfa]]</img> Azurfa
| bgcolor="AFEEEE" | R2
|}
{| class="wikitable" style="font-size: 90%; text-align:center;"
!Taron
! 2000
! 2004
! 2008
! 2012
|-
| align="left" bgcolor="#ECF2FF" | '''Wasannin Olympics'''
| bgcolor="FFEBCD" | QF
|[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> Zinariya
| bgcolor="AFEEEE" | R32
| bgcolor="AFEEEE" | R16
|}
{| class="wikitable" style="font-size: 90%; text-align:center;"
!Tournament
!2007
!2008
!2009
!2010
!2011
!2012
!2013
!Best
|- bgcolor="DAA520"
| colspan="9" align="center" |'''BWF Superseries'''
|-
| align="left" |All England Open
|A
| bgcolor="FFEBCD" |QF
| bgcolor="DAA520" |SF
| bgcolor="FFEBCD" |QF
| bgcolor="AFEEEE" |R1
| bgcolor="FFEBCD" |QF
| bgcolor="AFEEEE" |R1
| bgcolor="Silver" |'''F''' (1999, 2000)
|-
| align="left" |Swiss Open
|A
| bgcolor="FFEBCD" |<nowiki><b id="mwBX8">QF</b></nowiki>
| bgcolor="FFEBCD" |<nowiki><b id="mwBYI">QF</b></nowiki>
| bgcolor="AFEEEE" |R2
| colspan="3" style="color:#ccc" |''GPG''
| bgcolor="FFEBCD" |'''QF''' (2008, 2009)
|-
| align="left" |India Open
| colspan="4" style="color:#ccc" |''GPG''
| bgcolor="FFEBCD" |QF
| bgcolor="FFEBCD" |QF
| bgcolor="AFEEEE" |R2
| bgcolor="Gold" |'''W''' (2009)
|-
| align="left" |Malaysia Open
| bgcolor="AFEEEE" |R1
| bgcolor="AFEEEE" |R2
|A
| bgcolor="AFEEEE" |R1
| bgcolor="Silver" |F
| bgcolor="FFEBCD" |QF
| bgcolor="AFEEEE" |R2
| bgcolor="Gold" |'''W''' (2000)
|-
| align="left" |Singapore Open
| bgcolor="AFEEEE" |R2
| colspan="3" |A
| bgcolor="AFEEEE" |R2
| bgcolor="AFEEEE" |R1
|A
| bgcolor="Gold" |'''W''' (2001, 2005)
|-
| align="left" |Indonesia Open
| bgcolor="DAA520" |SF
|{{Tooltip|w/d|Withdrew}}
| bgcolor="Silver" |F
| bgcolor="Silver" |F
| bgcolor="FFEBCD" |QF
| bgcolor="AFEEEE" |R2
| bgcolor="AFEEEE" |R1
| bgcolor="Gold" |'''W''' (1999, 2000, 2002, 2003, 2004, 2006)
|-
| align="left" |China Masters
| bgcolor="FFEBCD" |<nowiki><b id="mwBc4">QF</b></nowiki>
| bgcolor="FFEBCD" |<nowiki><b id="mwBdE">QF</b></nowiki>
|A
|{{Tooltip|w/d|Withdrew}}
| colspan="3" |A
| bgcolor="FFEBCD" |'''QF''' (2007, 2008)
|-
| align="left" |Korea Open
|A
|{{Tooltip|w/d|Withdrew}}
| colspan="2" |A
| bgcolor="FFEBCD" |<nowiki><b id="mwBeM">QF</b></nowiki>
| bgcolor="AFEEEE" |R1
|A
| bgcolor="FFEBCD" |'''QF''' (2011)
|-
| align="left" |Japan Open
| bgcolor="Silver" |<nowiki><b id="mwBe4">F</b></nowiki>
| bgcolor="FFEBCD" |QF
| bgcolor="Silver" |<nowiki><b id="mwBfM">F</b></nowiki>
| bgcolor="AFEEEE" |R1
| bgcolor="AFEEEE" |R1
| bgcolor="FFEBCD" |QF
|A
| bgcolor="Silver" |'''F''' (2006, 2007, 2009)
|-
| align="left" |Denmark Open
| bgcolor="AFEEEE" |R2
| colspan="2" |A
| bgcolor="Silver" |<nowiki><b id="mwBgU">F</b></nowiki>
| bgcolor="AFEEEE" |R2
| colspan="2" |A
| bgcolor="Silver" |'''F''' (2010)
|-
| align="left" |French Open
| bgcolor="FFEBCD" |QF
| bgcolor="Silver" |F
| bgcolor="Silver" |F
| bgcolor="Gold" |<nowiki><b id="mwBhY">W</b></nowiki>
| bgcolor="AFEEEE" |R1
| colspan="2" |A
| bgcolor="Gold" |'''W''' (2010)
|-
| align="left" |China Open
|A
| bgcolor="AFEEEE" |<nowiki><b id="mwBiI">R2</b></nowiki>
| colspan="2" |A
| bgcolor="AFEEEE" |<nowiki><b id="mwBiY">R2</b></nowiki>
| colspan="2" |A
| bgcolor="AFEEEE" |'''R2''' (2008, 2011)
|-
| align="left" |Hong Kong Open
| bgcolor="FFEBCD" |QF
| bgcolor="DAA520" |SF
| bgcolor="AFEEEE" |R2
| bgcolor="Silver" |<nowiki><b id="mwBjU">F</b></nowiki>
|A
| bgcolor="AFEEEE" |R1
|A
| bgcolor="Silver" |'''F''' (2010)
|-
| align="left" |'''BWF Superseries Finals'''
| {{N/a}}
| bgcolor="DAA520" |<nowiki><b id="mwBkM">SF</b></nowiki>
| bgcolor="AFEEEE" |GS
| bgcolor="AFEEEE" |<nowiki><i id="mwBkg">Ret.</i></nowiki>
| bgcolor="AFEEEE" |GS
| colspan="2" |{{Tooltip|DNQ|Did not qualify}}
| bgcolor="DAA520" |'''SF''' (2008)
|-
| align="left" |'''Year-end Ranking'''
| align="center" |
| align="center" |
| align="center" |3
| align="center" |2
| align="center" |9
| align="center" |19
| align="center" |106
| align="center" |1
|-
!Tournament
!2007
!2008
!2009
!2010
!2011
!2012
!2013
!Best
|}
{| class="wikitable" style="font-size: 90%; text-align:center;"
!Gasar
! 2007
! 2008
! 2009
! 2010
! 2011
! 2012
! 2013
! Mafi kyau
|- bgcolor="FFD700"
| colspan="9" align="center" | '''BWF Grand Prix da Grand Prix Gold'''
|-
| align="left" | Filin Philippines
| bgcolor="AFEEEE" | <nowiki><b id="mwBog">R2</b></nowiki>| {{N/a}}
| A| colspan="4" {{N/a}}
| bgcolor="AFEEEE" | '''R2''' (2007)
|-
| align="left" | Open Australia
| colspan="2" style="color:#ccc" | ''IS''
| colspan="3" | A
| bgcolor="FFEBCD" | <nowiki><b id="mwBpY">QF</b></nowiki>
| bgcolor="AFEEEE" | R3
| bgcolor="FFEBCD" | '''QF''' (2012)
|-
| align="left" | India Buɗe| {{N/a}}
| A
| bgcolor="Gold" | <nowiki><b id="mwBqI">W</b></nowiki>
| A
| colspan="3" style="color:#ccc" | ''SS''
| bgcolor="Gold" | '''W''' (2009)
|-
| align="left" | Malaman Malaysia| colspan="2" {{N/a}}
| bgcolor="AFEEEE" | R1
| bgcolor="DAA520" | <nowiki><b id="mwBrA">SF</b></nowiki>
| colspan="3" | A
| bgcolor="DAA520" | '''SF''' (2010)
|-
| align="left" | Swiss Open
| colspan="4" style="color:#ccc" | ''SS''
| A
| bgcolor="DAA520" | <nowiki><b id="mwBrw">SF</b></nowiki>
| A
| bgcolor="DAA520" | '''SF''' (2012)
|-
| align="left" | US Buɗe
| colspan="2" | A
| bgcolor="Gold" | <nowiki><b id="mwBsY">W</b></nowiki>
| A
| bgcolor="FFEBCD" | QF
| colspan="2" | A
| bgcolor="Gold" | '''W''' (2009)
|-
| align="left" | Kanada Buɗe
| A| colspan="2" {{N/a}}
| bgcolor="Gold" | <nowiki><b id="mwBtQ">W</b></nowiki>
| bgcolor="Silver" | F
| colspan="2" | A
| bgcolor="Gold" | '''W''' (2010)
|-
| align="left" | Bude Taipei na China
| bgcolor="Silver" | F
| A
| bgcolor="DAA520" | SF
| colspan="4" | A
| bgcolor="Gold" | '''W''' (2002)
|-
| align="left" | Macau Buɗe
| bgcolor="Silver" | F
| bgcolor="Gold" | <nowiki><b id="mwBuw">W</b></nowiki>
| bgcolor="DAA520" | SF
| A
| bgcolor="FFEBCD" | QF
| bgcolor="AFEEEE" | R3
| A
| bgcolor="Gold" | '''W''' (2008)
|-
| align="left" | Masters na Indonesiya| colspan="3" {{N/a}}
| bgcolor="gold" | <nowiki><b id="mwBv0">W</b></nowiki>
| bgcolor="DAA520" | SF
| A
|
| bgcolor="gold" | '''W''' (2010)
|-
| align="left" | Syed Modi International| colspan="2" {{N/a}}
| colspan="2" | A
| bgcolor="Gold" | <nowiki><b id="mwBws">W</b></nowiki>
| bgcolor="AFEEEE" | R1| {{N/a}}
| bgcolor="Gold" | '''W''' (2011)
|}
{| class="wikitable" style="font-size: 90%; text-align:center;"
!Gasar
! 1998
! 1999
! 2000
! 2001
! 2002
! 2003
! 2004
! 2005
! 2006
! Mafi kyau
|- bgcolor="D4F1C5"
| colspan="11" align="center" | '''IBF World Grand Prix'''
|-
| align="left" | Duk Bude Ingila
| A
| bgcolor="Silver" | <nowiki><b id="mwByg">F</b></nowiki>
| bgcolor="Silver" | <nowiki><b id="mwBys">F</b></nowiki>
| bgcolor="AFEEEE" | R2
| colspan="2" | A
| bgcolor="DAA520" | SF
| colspan="2" | A
| bgcolor="Silver" | '''F''' (1999, 2000)
|-
| align="left" | Brunei Buɗe
| bgcolor="Gold" | '''W'''| colspan="8" {{N/a}}
| bgcolor="Gold" | '''W''' (1998)
|-
| align="left" | Bude Taipei na China | {{N/a}}
|
|| {{N/a}}
| bgcolor="Gold" | '''W'''
| colspan="4" |
| bgcolor="Gold" | '''W''' (2002)
|-
| align="left" | Denmark Buɗe
| A
| bgcolor="FFEBCD" | <nowiki><b id="mwB04">QF</b></nowiki>
| colspan="2" | A
| colspan="3" |
| colspan="2" | A
| bgcolor="FFEBCD" | '''QF''' (1999)
|-
| align="left" | Hong Kong Buɗe
| colspan="2" || {{N/a}}
|| {{N/a}}
|| {{N/a}}
|
| bgcolor="FFEBCD" | <nowiki><b id="mwB2A">QF</b></nowiki>
| bgcolor="FFEBCD" | '''QF''' (2006)
|-
| align="left" | Indonesia Bude
| bgcolor="DAA520" | SF
| bgcolor="Gold" | <nowiki><b id="mwB2o">W</b></nowiki>
| bgcolor="Gold" | <nowiki><b id="mwB20">W</b></nowiki>
| bgcolor="AFEEEE" | R2
| bgcolor="Gold" | <nowiki><b id="mwB3I">W</b></nowiki>
| bgcolor="Gold" | <nowiki><b id="mwB3U">W</b></nowiki>
| bgcolor="Gold" | <nowiki><b id="mwB3g">W</b></nowiki>
|
| bgcolor="Gold" | <nowiki><b id="mwB3w">W</b></nowiki>
| bgcolor="Gold" | '''W''' (1999, 2000, 2002, 2003, 2004, 2006)
|-
| align="left" | Japan Buɗe
| colspan="8" |
| bgcolor="Silver" | '''F'''
| bgcolor="Silver" | '''F''' (2006)
|-
| align="left" | Koriya ta buɗe
| colspan="8" |
| bgcolor="AFEEEE" | <nowiki><b id="mwB40">R3</b></nowiki>
| bgcolor="AFEEEE" | '''R3''' (2006)
|-
| align="left" | Malaysia ta Bude
| colspan="2" |
| bgcolor="Gold" | '''W'''
| colspan="6" |
| bgcolor="Gold" | '''W''' (2000)
|-
| align="left" | Singapore Buɗe
|
| bgcolor="Silver" | F| {{N/a}}
| bgcolor="Gold" | <nowiki><b id="mwB6E">W</b></nowiki>
| colspan="3" |
| bgcolor="Gold" | <nowiki><b id="mwB6U">W</b></nowiki>
| bgcolor="AFEEEE" | R1
| bgcolor="Gold" | '''W''' (2001, 2005)
|}
== Yi rikodi akan abokan adawar da aka zaɓa ==
Yi rikodi akan masu ƙalubalantar Superseries, semifinalists na duniya da kuma na wasan kusa da na ƙarshe na Olympics.
[[Category:Pages with unreviewed translations]]
[[Category:Badminton]]
9amwfl1ezmiyes6851httbz4hvhaeol
165337
165335
2022-08-10T10:10:38Z
Umar Ahmad2345
13400
Gyara
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Taufik Hidayat''' (an haife shi ranar 10 watan Agustan shekara ta 1981) ɗan wasan badminton ne mai ritaya daga [[Indonesia. Tsohon zakara ne na Duniya da na Olympics a cikin maza. Hidayat ta lashe gasar Indonesia Open sau ships shekara ta (1999, 2000, 2002, 2003, 2004 zuwa shekara ta 2006).
== Takaitaccen aiki ==
Lokacin yana ƙarami, ya shiga ƙungiyar SGS, ƙungiyar badminton a [[Bandung]], inda ya yi horo a ƙarƙashin Iie Sumirat .
Lokacin da yake da shekaru goma sha bakwai 17 ya ci Brunei Open kuma ya kai wasan kusa da na karshe na Gasar Asiya a shekara ta 1998 da kuma Open Indonesia . A shekara ta 1999, Hidayat ya lashe kambunsa na farko na Indonesiya Open . A cikin shekarar kuma ya kai wasan karshe na All England da Singapore Open amma ya sha kashi a hannun babban abokin hamayyarsa Peter Gade da babbansa a kungiyar Heryanto Arbi bi da bi. Hidayat ya samu matsayi na daya a duniya tun yana dan shekara ta 19 zuwa shekara ta 2000 bayan ya lashe gasar Malaysia Open, Asia Championship, Indonesia Open kuma ya sake zama na biyu a Gasar All England inda dan wasan China Xia Xuanze ya kayar da shi .
=== 2000 Olympics na Sydney ===
Hidayat ta halarci gasar wasannin maza na maza guda ɗaya a Gasar Olympics ta bazara a shekara ta 2000 a Sydney. A wasannin Olympics na farko, Ji Xinpeng ne ya fitar da shi a wasan daf da na kusa da na karshe.
{| class="wikitable" style="font-size: 90%; text-align: center;"
!Zagaye
! Abokin hamayya
! Ci
! Sakamakon
|-
| style="text-align: center; background:white" | ''Zagaye na 64''
| align="center" | -
| align="center" | -
| align="center" | Wallahi
|-
| style="text-align: center; background:white" | ''Zagaye na 32''
| align="left" |{{Flagicon|JPN}}</img> [[Hidetaka Yamada]]
| align="left" | 15–5, 14–17, 15–8
| align="center" | Nasara
|-
| style="text-align: center; background:white" | ''Zagaye na 16''
| align="left" |{{Flagicon|MAS}}</img> [[Ong Ewe Hock|Daga Eck Hock]]
| align="left" | 15–9, 13–15, 15–3
| align="center" | Nasara
|-
| style="text-align: center; background:white" | ''Quarterfinals''
| align="left" |{{Flagicon|CHN}}</img> [[Ji Xinpeng]] [7]
| align="left" | 12-15, 5-15
| align="center" | An rasa
|}
=== 2004 Wasannin Olympics na Athens ===
Hidayat ta lashe lambar zinare ta maza a gasar wasannin bazara ta shekara ta 2004 inda ta doke Hidetaka Yamada na Japan da Wong Choong Hann na Malaysia a zagaye biyu na farko. Hidayat ta doke Peter Gade na Denmark 15–12, 15–12 a wasan kwata fainal da Boonsak Ponsana na Thailand 15–9, 15–2 a wasan kusa da na karshe. Yin wasa a wasan lambar zinare. Ya ci Koriya Shon Seung-mo 15–8, 15–7 a wasan karshe don lashe lambar zinare.
{| class="wikitable" style="font-size: 90%; text-align: center;"
! colspan="5" style="background:gold;" |Wasannin Olympics na bazara na 2004 - Maza maza
|-
! Zagaye
! Abokin hamayya
! Ci
! Sakamakon
|-
| style="text-align: center; background:white" | ''Zagaye na 32''
| align="left" |{{Flagicon|JPN}}</img> [[Hidetaka Yamada]]
| align="left" | 15-8, 15-10
| align="center" | Nasara
|-
| style="text-align: center; background:white" | ''Zagaye na 16''
| align="left" |{{Flagicon|MAS}}</img> [[Wong Choong Hann]] [3]
| align="left" | 11-15, 15–7, 15-9
| align="center" | Nasara
|-
| style="text-align: center; background:white" | ''Quarterfinals''
| align="left" |{{Flagicon|DEN}}</img> [[Peter Gade]] [6]
| align="left" | 15–12, 15–12
| align="center" | Nasara
|-
| style="text-align: center; background:white" | ''Wasannin kusa da na karshe''
| align="left" |{{Flagicon|THA}}</img> [[Boonsak Ponsana]]
| align="left" | 15–9, 15-2
| align="center" | Nasara
|-
| style="text-align: center; background:white" | ''Karshe''
| align="left" |{{Flagicon|KOR}}</img> [[Shon Seung-mo]] [7]
| align="left" | 15–8, 15–7
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> '''Zinariya'''
|}
A cikin wannan shekarar, Hidayat yayi nasarar riƙe takensa na Indonesia Open ta hanyar doke Chen Hong 15 - 9, 15 - 3 a wasan karshe kuma ya lashe kambun gasar zakarun Asiya na biyu.
=== Shekara ta 2005: Gasar Cin Kofin Duniya ===
A watan Agustan shekara ta 2005, ya lashe lambar zinare ta maza a Gasar Cin Kofin Duniya inda ya doke Lin Dan China na daya a duniya 15 - 3, 15 - 7 a wasan karshe. Tare da wannan taken, ya zama ɗan wasa na farko da ya fara lashe gasar Olympic da Gasar Cin Kofin Duniya a cikin shekaru a jere.
=== Shekara ta 2006 - 2007: Wasannin Asiya na biyu da na Kudu maso Gabashin Asiya zinariya ===
Hidayat ta lashe lambar zinare ta maza a wasannin Asiya a 2002 Busan da Doha 2006 . Ya kuma lashe Gasar Asiya ta 2007, da lambobin zinare na maza guda biyu a Wasannin Kudu maso Gabashin Asiya a shekara ta 1999 Bandar Seri Begawan da Nakhon Ratchasima na 2007 shekara ta .
=== Wasannin Olympics na Beijing a shekara ta 2008 ===
Hidayat ta yi gasar badminton a gasar wasannin bazara ta shekara ta 2008 - mawaƙan maza amma an cire shi a zagaye na biyu.
{| class="wikitable" style="font-size: 90%; text-align: center;"
!Zagaye
! Abokin hamayya
! Ci
! Sakamakon
|-
| style="text-align: center; background:white" | ''Zagaye na farko''
| align="center" | -
| align="center" | -
| align="center" | Wallahi
|-
| style="text-align: center; background:white" | ''Zagaye na biyu''
| align="left" |{{Flagicon|MAS}}</img> [[Wong Choong Hann|Wong Choong Han]]
| align="left" | 19-21, 16-21
| align="center" | An rasa
|}
=== Wasannin Olympics na London a shekara ta 2012 ===
A karo na hudu, Hidayat ta halarci wasannin Olympics na bazara. Hidayat ta yi gasar badminton a gasar wasannin bazara ta 2012 - mawaƙan maza amma Lin Dan ya cire shi a zagaye na 16.
{| class="wikitable" style="font-size: 90%; text-align: center;"
!Zagaye
! Abokin hamayya
! Ci
! Sakamakon
|-
| style="text-align: center; background:white" | ''Mataki na Rukuni''
| align="left" |{{Flagicon|CZE}}</img> [[Petr Koukal]]
| align="left" | 21-8, 21-8
| align="center" | Nasara
|-
| style="text-align: center; background:white" | ''Mataki na Rukuni''
| align="left" |{{Flagicon|ESP}}</img> [[Pablo Abián|Pablo Abban]]
| align="left" | 22–20, 21–11
| align="center" | Nasara
|-
| style="text-align: center; background:white" | ''Zagaye na 16''
| align="left" |{{Flagicon|CHN}}</img> [[Lin Dan]]
| align="left" | 9-21, 12-21
| align="center" | An rasa
|}
Shahararrun kafofin watsa labarai a wasu lokutan sun mai da hankali kan hasashe da ake gani tsakanin Hidayat da dan wasan China Lin Dan, suna kiran su biyun "manyan abokan hamayya".
== Rayuwar mutum ==
Ya auri 'yar Agum Gumelar, Ami Gumelar, a ranar 4 gawatan Fabrairu shekara ta 2006. Sun haifi 'ya mace a farkon watan Agusta shekara ta 2008, mai suna Natarina Alika Hidayat. An haife ta jim kaɗan kafin ya tafi Gasar Cin Kofin Duniya.
A watan Disamba na shekara ta 2012, Hidayat a hukumance ta buɗe cibiyar horon badminton mai suna Taufik Hidayat Arena (THA), wanda ke Ciracas, Gabashin Jakarta. Wannan "gidan badminton" duk sunansa ne kuma mallakar Taufik ne.
== Halayen mai kunnawa ==
Ƙarfin yin harbi na Hidayat ya kasance hannunsa na baya (kamar yadda wataƙila ya shahara saboda ragargazar baya, wanda ake girmama saboda ƙaruwar ƙarfinta na ƙarfi), tsalle tsalle gaba, harbi (juye juye musamman), ƙafafun santsi da yaudarar wasan raga. Tsallake tsallaken gaban Hidayat a Gasar Cin Kofin Duniya na shekara ta 2006 ya kasance sau ɗaya mafi sauri da aka yi rikodin a gasar mara aure: ya yi rikodin {{Convert|305|km/h}} a cikin wasa da Ng Wei . Wannan ikon a gabansa da na baya, haɗe da ƙarfinsa a cikin raga da iyakancewa don harbi na yaudara, ya ba shi makamai iri -iri a kotu, yana mai sa ya zama ɗaya daga cikin mawuyacin 'yan wasan da za su fuskanta a buɗe. An soki lamirin rashin dacewarsa lokaci -lokaci, rashin haƙuri tare da ɗimbin jama'a, da kuma ƙarfin sa na dawo da ƙarar da aka harba tare da wani harbin net ko da abokin hamayyarsa yana kusa da gidan.
== Kasancewa a cikin ƙungiyar Indonesiya ==
* Sau 5 a Kofin Sudirman a shekara ta (1999, 2001, 2003, 2005, 2007)
* Sau 7 a gasar cin kofin Thomas (2000, 2002, 2004, 2006, 2008, 2010, 2012)
* Sau 4 a wasannin Olympics na bazara a taron mutum (2000, 2004, zuwa shekara ta 2008, 2012)
== Nasarori ==
=== Wasannin Olympics ===
{| class="sortable wikitable" style="font-size: 90%;"
!Shekara
! Wuri
! Abokin hamayya
! Ci
! Sakamakon
|- style="background:#F3E6D7"
| align="center" | 2004
| align="left" | Goudi Olympic Hall, [[Athens]], Girka
| align="left" |{{Flagicon|KOR}}</img> [[Shon Seung-mo|Sun Seung-mo]]
| align="left" | 15–8, 15–7
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Gold_medal.svg|16x16px]]</img> '''Zinariya'''
|}
=== Gasar Cin Kofin Duniya ===
{| class="sortable wikitable" style="font-size: 90%;"
!Shekara
! Wuri
! Abokin hamayya
! Ci
! Sakamakon
|- style="background:#F3E6D7"
| align="center" | 2001
| align="left" | Palacio de Deportes na San Pablo, [[Sevilla|Seville, Spain]]
| align="left" |{{Flagicon|INA}}</img> [[Hendrawan]]
| align="left" | 15–11, 5–15, 7–7 sun yi ritaya
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_3.png|Tagulla]]</img> '''Tagulla'''
|- style="background:#F3E6D7"
| align="center" | 2005
| align="left" | Pond Arrowhead a Anaheim, [[Tarayyar Amurka|Amurka]]
| align="left" |{{Flagicon|CHN}}</img> [[Lin Dan]]
| align="left" | 15–3, 15–7
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> '''Zinariya'''
|- style="background:#F3E6D7"
| align="center" | 2009
| align="left" | Filin wasa na cikin gida na Gachibowli, [[Hyderabad|Hyderabad, India]]
| align="left" |{{Flagicon|CHN}}</img> [[Chen Jin]]
| align="left" | 16-21, 6-21
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_3.png|Tagulla]]</img> '''Tagulla'''
|- style="background:#F3E6D7"
| align="center" | 2010
| align="left" | Stade Pierre de Coubertin, [[Faris|Paris, Faransa]]
| align="left" |{{Flagicon|CHN}}</img> Chen Jin
| align="left" | 13-21, 15-21
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_2.png|Azurfa]]</img> '''Azurfa'''
|}
=== Kofin Duniya ===
{| class="sortable wikitable" style="font-size: 90%;"
!Shekara
! Wuri
! Abokin hamayya
! Ci
! Sakamakon
|- style="background:#F3E6D7"
| align="center" | 2006
| align="left" | Filin wasannin Olympic, Yiyang, [[Sin|China]]
| align="left" |{{Flagicon|CHN}}</img> [[Lin Dan]]
| align="left" | Walkover
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_3.png|Tagulla]]</img> '''Tagulla'''
|}
=== Wasannin Asiya ===
{| class="sortable wikitable" style="font-size: 90%;"
!Shekara
! Wuri
! Abokin hamayya
! Ci
! Sakamakon
|- style="background:#FFB069"
| align="center" | 2002
| align="left" | Gangseo Gymnasium, [[Busan|Busan, Koriya ta Kudu]]
| align="left" |{{Flagicon|KOR}}</img> [[Lee Hyun-il]]
| align="left" | 15–7, 15–9
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> '''Zinariya'''
|- style="background:#FFB069"
| align="center" | 2006
| align="left" | Aspire Hall 3, [[Doha|Doha, Qatar]]
| align="left" |{{Flagicon|CHN}}</img> [[Lin Dan]]
| align="left" | 21–15, 22–20
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> '''Zinariya'''
|}
{| class="sortable wikitable" style="font-size: 90%;"
!Shekara
! Wuri
! Abokin hamayya
! Ci
! Sakamakon
|- style="background:#ECF2FF"
| align="center" | 1998
| align="left" | Filin wasa na Nimibutr, [[Bangkok|Bangkok, Thailand]]
| align="left" |{{Flagicon|INA}}</img> [[Marleve Mainaky]]
| align="left" | 15-17, 5-15
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_3.png|Tagulla]]</img> '''Tagulla'''
|- style="background:#ECF2FF"
| align="center" | 2000
| align="left" | Istora Senayan, [[Jakarta|Jakarta, Indonesia]]
| align="left" |{{Flagicon|INA}}</img> [[Rony Agustinus]]
| align="left" | 14-17, 15-2, 15-3
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> '''Zinariya'''
|- style="background:#ECF2FF"
| align="center" | 2002
| align="left" | Filin wasa na Nimibutr, Bangkok, Thailand
| align="left" |{{Flagicon|INA}}</img> [[Sony Dwi Kuncoro]]
| align="left" | 12-15, 5-15
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_2.png|Azurfa]]</img> '''Azurfa'''
|- style="background:#ECF2FF"
| align="center" | 2003
| align="left" | Tennis na cikin gida Gelora Bung Karno, Jakarta, Indonesia
| align="left" |{{Flagicon|INA}}</img> Sony Dwi Kuncoro
| align="left" | 5–15, 15–7, 8–15
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_2.png|[en→ha]Silver]]</img> '''Azurfa'''
|- style="background:#ECF2FF"
| align="center" | 2004
| align="left" | Kuala Lumpur Badminton Stadium, [[Kuala Lumpur|Kuala Lumpur, Malaysia]]
| align="left" |{{Flagicon|INA}}</img> Sony Dwi Kuncoro
| align="left" | 15–12, 7–15, 15–6
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_1.png|[en→ha]Gold]]</img> '''Zinariya'''
|- style="background:#ECF2FF"
| align="center" | 2007
| align="left" | Filin wasa na Bandaraya, Johor Bahru, Malaysia
| align="left" |{{Flagicon|CHN}}</img> [[Chen Hong]]
| align="left" | 21-18, 21-19
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_1.png|[en→ha]Gold]]</img> '''Zinariya'''
|}
=== Wasannin Kudu maso Gabashin Asiya ===
{| class="sortable wikitable" style="font-size: 95%;"
!Shekara
! Wuri
! Abokin hamayya
! Ci
! Sakamakon
|- style="background:#FFAAAA"
| align="center" | 1999
| align="left" | [[Filin Wasannin Kasa na Hassanal Bolkiah|Cibiyar Wasannin Hassanal Bolkiah]], Bandar Seri Begawan, Brunei
| align="left" |{{Flagicon|MAS}}</img> [[Wong Choong Hann|Wong Choong Han]]
| align="left" | 15-10, 11–15, 15-11
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> '''Zinariya'''
|- style="background:#FFAAAA"
| align="center" | 2007
| align="left" | Jami'ar Wongchawalitkul, lardin Nakhon Ratchasima, [[Tailan|Thailand]]
| align="left" |{{Flagicon|SIN}}</img> [[Kendrick Lee Yen Hui]]
| align="left" | 21–15, 21–9
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> '''Zinariya'''
|- style="background:#FFAAAA"
| align="center" | 2011
| align="left" | Istora Senayan, [[Jakarta|Jakarta, Indonesia]]
| align="left" |{{Flagicon|THA}}</img> [[Tanongsak Saensomboonsuk]]
| align="left" | 14-21, 19-21
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_3.png|Tagulla]]</img> '''Tagulla'''
|}
=== BWF Superseries (taken 1, masu tsere 9) ===
BWF Superseries, wanda aka ƙaddamar a ranar 14 gawatan Disamba shekara ta 2006 kuma an aiwatar da shi a shekara ta 2007, jerin manyan wasannin badminton ne, wanda Badminton World Federation (BWF) ta ba da izini. BWF Superseries yana da matakai biyu kamar Superseries da Superseries Premier . Wani kakar Superseries ya ƙunshi gasa goma sha biyu a duniya, wanda aka gabatar tun daga shekara ta 2011, tare da yan wasan da suka yi nasara da aka gayyata zuwa Gasar Cin Kofin BWF da aka gudanar a ƙarshen shekara.
{| class="sortable wikitable" style="font-size: 90%;"
!Shekara
! Gasar
! Abokin hamayya
! Ci
! Sakamakon
|- style="background:#FFFFCC"
| align="center" | 2007
| align="left" | Japan Buɗe
| align="left" |{{Flagicon|MAS}}</img> [[Lee Chong Wei|Lee Chong Waye]]
| align="left" | 20-22, 21-19, 19-21
| style="text-align:left; background:white" |</img> '''Mai gudu'''
|- style="background:#FFFFCC"
| align="center" | 2008
| align="left" | Faransanci
| align="left" |{{Flagicon|DEN}}</img> [[Peter Gade]]
| align="left" | 21-16, 17-21, 7-21
| style="text-align:left; background:white" |</img> '''Mai gudu'''
|- style="background:#FFFFCC"
| align="center" | 2009
| align="left" | Indonesia Bude
| align="left" |{{Flagicon|MAS}}</img> Lee Chong Waye
| align="left" | 9-21, 14-21
| style="text-align:left; background:white" |</img> '''Mai gudu'''
|- style="background:#FFFFCC"
| align="center" | 2009
| align="left" | Japan Buɗe
| align="left" |{{Flagicon|CHN}}</img> [[Bao Chunlai]]
| align="left" | 15-21, 12-21
| style="text-align:left; background:white" |</img> '''Mai gudu'''
|- style="background:#FFFFCC"
| align="center" | 2009
| align="left" | Faransanci
| align="left" |{{Flagicon|CHN}}</img> [[Lin Dan]]
| align="left" | 6-21, 15-21
| style="text-align:left; background:white" |</img> '''Mai gudu'''
|- style="background:#FFFFCC"
| align="center" | 2010
| align="left" | Indonesia Bude
| align="left" |{{Flagicon|MAS}}</img> Lee Chong Waye
| align="left" | 19-21, 8-21
| style="text-align:left; background:white" |</img> '''Mai gudu'''
|- style="background:#FFFFCC"
| align="center" | 2010
| align="left" | Denmark Buɗe
| align="left" |{{Flagicon|DEN}}</img> [[Jan Ø. Jørgensen]]
| align="left" | 19-21, 19-21
| style="text-align:left; background:white" |</img> '''Mai gudu'''
|- style="background:#FFFFCC"
| align="center" | 2010
| align="left" | Faransanci
| align="left" |{{Flagicon|DEN}}</img> [[Joachim Persson]]
| align="left" | 21-16, 21-11
| style="text-align:left; background:white" |</img> '''Mai nasara'''
|- style="background:#FFFFCC"
| align="center" | 2010
| align="left" | Hong Kong Buɗe
| align="left" |{{Flagicon|MAS}}</img> Lee Chong Waye
| align="left" | 19-21, 9-21
| style="text-align:left; background:white" |</img> '''Mai gudu'''
|- style="background:#FFFFCC"
| align="center" | 2011
| align="left" | Malaysia ta Bude
| align="left" |{{Flagicon|MAS}}</img> Lee Chong Waye
| align="left" | 8-21, 17-21
| style="text-align:left; background:white" |</img> '''Mai gudu'''
|}
: {{Color box|#B0C4DE}} [[BWF Super Series|Superseries Finals]] tournament
: {{Color box|#DAA520}} [[BWF Super Series|Superseries Premier]] tournament
: {{Color box|#FFFFCC}} [[BWF Super Series|Superseries]] tournament
=== BWF Grand Prix (lakabi 17, masu tsere 7) ===
BWF Grand Prix yana da matakai biyu, BWF Grand Prix da Grand Prix Gold . Jerin wasannin badminton ne wanda Hukumar Badminton ta Duniya (BWF) ta amince da shi tun shekara ta 2007. Kungiyar Badminton ta Duniya (IBF) ta amince da Babbar Badminton ta Duniya tun shekara ta 1983.
{| class="sortable wikitable" style="font-size: 90%;"
!Year
!Tournament
!Opponent
!Score
!Result
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |1998
| align="left" |Brunei Open
| align="left" |{{Flagicon|CHN}} [[Dong Jiong]]
| align="left" |12–15, 15–3, 15–9
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |1999
| align="left" |All England Open
| align="left" |{{Flagicon|DEN}} [[Peter Gade]]
| align="left" |11–15, 15–7, 10–15
| style="text-align:left; background:white" |{{Silver2}} '''Runner-up'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |1999
| align="left" |Indonesia Open
| align="left" |{{Flagicon|INA}} [[Budi Santoso]]
| align="left" |17–14, 15–12
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |1999
| align="left" |Singapore Open
| align="left" |{{Flagicon|INA}} [[Heryanto Arbi]]
| align="left" |15–13, 10–15, 11–15
| style="text-align:left; background:white" |{{Silver2}} '''Runner-up'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |2000
| align="left" |Malaysia Open
| align="left" |{{Flagicon|CHN}} [[Xia Xuanze]]
| align="left" |15–10, 17–14
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |2000
| align="left" |All England Open
| align="left" |{{Flagicon|CHN}} Xia Xuanze
| align="left" |6–15, 13–15
| style="text-align:left; background:white" |{{Silver2}} '''Runner-up'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |2000
| align="left" |Indonesia Open
| align="left" |{{Flagicon|MAS}} [[Ong Ewe Hock]]
| align="left" |15–5, 15–13
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |2001
| align="left" |Singapore Open
| align="left" |{{Flagicon|MAS}} [[Wong Choong Hann]]
| align="left" |7–5, 0–7, 7–1, 1–7, 7–4
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |2002
| align="left" |Indonesia Open
| align="left" |{{Flagicon|CHN}} [[Chen Hong]]
| align="left" |15–12, 15–12
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |2002
| align="left" |Chinese Taipei Open
| align="left" |{{Flagicon|INA}} [[Agus Hariyanto]]
| align="left" |15–10, 15–8
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |2003
| align="left" |Indonesia Open
| align="left" |{{Flagicon|CHN}} Chen Hong
| align="left" |15–9, 15–9
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |2004
| align="left" |Indonesia Open
| align="left" |{{Flagicon|CHN}} Chen Hong
| align="left" |15–10, 15–11
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |2005
| align="left" |Singapore Open
| align="left" |{{Flagicon|CHN}} Chen Hong
| align="left" |15–9, 15–3
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |2006
| align="left" |Indonesia Open
| align="left" |{{Flagicon|CHN}} [[Bao Chunlai]]
| align="left" |21–18, 21–17
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |2006
| align="left" |Japan Open
| align="left" |{{Flagicon|CHN}} [[Lin Dan]]
| align="left" |21–16, 16–21, 3–21
| style="text-align:left; background:white" |{{Silver2}} '''Runner-up'''
|- style="background:#FFFF67"
| align="center" |2007
| align="left" |Chinese Taipei Open
| align="left" |{{Flagicon|INA}} [[Sony Dwi Kuncoro]]
| align="left" |21–18, 6–21, 13–21
| style="text-align:left; background:white" |{{Silver2}} '''Runner-up'''
|- style="background:#FFFF67"
| align="center" |2007
| align="left" |Macau Open
| align="left" |{{Flagicon|CHN}} [[Chen Jin]]
| align="left" |21–19, 17–21, 18–21
| style="text-align:left; background:white" |{{Silver2}} '''Runner-up'''
|- style="background:#FFFF67"
| align="center" |2008
| align="left" |Macau Open
| align="left" |{{Flagicon|MAS}} [[Lee Chong Wei]]
| align="left" |21–19, 21–15
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|- style="background:#FFFF67"
| align="center" |2009
| align="left" |India Open
| align="left" |{{Flagicon|MAS}} [[Muhammad Hafiz Hashim]]
| align="left" |21–18, 21–19
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |2009
| align="left" |U.S. Open
| align="left" |{{Flagicon|TPE}} [[Hsueh Hsuan-Yi|Hsueh Hsuan-yi]]
| align="left" |21–15, 21–16
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |2010
| align="left" |Canada Open
| align="left" |{{Flagicon|FRA}} [[Brice Leverdez]]
| align="left" |21–15, 21–11
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|- style="background:#FFFF67"
| align="center" |2010
| align="left" |Indonesia Grand Prix Gold
| align="left" |{{Flagicon|INA}} [[Dionysius Hayom Rumbaka]]
| align="left" |26–28, 21–17, 21–14
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |2011
| align="left" |Canada Open
| align="left" |{{Flagicon|GER}} [[Marc Zwiebler]]
| align="left" |13–21, 23–25
| style="text-align:left; background:white" |{{Silver2}} '''Runner-up'''
|- style="background:#FFFF67"
| align="center" |2011
| align="left" |India Grand Prix Gold
| align="left" |{{Flagicon|IND}} [[Sourabh Varma]]
| align="left" |21–15, 21–18
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|}
: {{Color box|#FFFF67|border=darkgray}} [[BWF Grand Prix Gold da Grand Prix|BWF Grand Prix Gold]] tournament
: {{Color box|#D4F1C5|border=darkgray}} [[BWF Grand Prix Gold da Grand Prix|BWF/IBF Grand Prix]] tournament
=== Ƙungiya ta ƙasa ===
* ''Matsayin ƙarami''
{| class="wikitable" style="font-size: 90%; text-align:center;"
!Taron ƙungiyar
! 1997
|-
| align="left" bgcolor="#ECF2FF" | '''Gasar Matasan Asiya'''
|[[File:Med_2.png]]</img> Azurfa
|}
* ''Babban matakin''
{| class="wikitable" style="font-size: 90%; text-align:center;"
!Taron ƙungiyar
! 1998
! 1999
! 2000
! 2001
! 2002
! 2003
! 2004
! 2005
! 2006
! 2007
! 2008
! 2009
! 2010
! 2011
|-
| align="left" bgcolor="#ECF2FF" | '''Wasannin Kudu maso Gabashin Asiya'''| {{N/a}}
|[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> Zinariya| {{N/a}}
| A| {{N/a}}
| A| {{N/a}}
|[[File:Med_2.png|Azurfa]]</img> Azurfa| {{N/a}}
|[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> Zinariya| {{N/a}}
| A| {{N/a}}
|[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> Zinariya
|-
| align="left" bgcolor="#ECF2FF" | '''Wasannin Asiya'''
|[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> Zinariya| colspan="3" {{N/a}}
|[[File:Med_2.png|Azurfa]]</img> Azurfa| colspan="3" {{N/a}}
|[[File:Med_3.png|Tagulla]]</img> Tagulla| colspan="3" {{N/a}}
|[[File:Med_3.png|Tagulla]]</img> Tagulla | {{N/a}}
|-
| align="left" bgcolor="#ECF2FF" | '''Thomas Cup'''
| A| {{N/a}}
|[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> Zinariya| {{N/a}}
|[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> Zinariya| {{N/a}}
|[[File:Med_3.png|Tagulla]]</img> Tagulla| {{N/a}}
|[[File:Med_3.png|Tagulla]]</img> Tagulla| {{N/a}}
|[[File:Med_3.png|Tagulla]]</img> Tagulla| {{N/a}}
|[[File:Med_2.png|Azurfa]]</img> Azurfa | {{N/a}}
|-
| align="left" bgcolor="#ECF2FF" | '''Kofin Sudirman'''| {{N/a}}
|[[File:Med_3.png|Bronze]]</img> Tagulla| {{N/a}}
|[[File:Med_2.png|Silver]]</img> Azurfa| {{N/a}}
|[[File:Med_3.png|Bronze]]</img> Tagulla| {{N/a}}
|[[File:Med_2.png|Silver]]</img> Azurfa| {{N/a}}
|[[File:Med_2.png|Silver]]</img> Azurfa| {{N/a}}
| A| {{N/a}}
|[[File:Med_3.png|Bronze]]</img> Tagulla
|}
=== Gasa daban -daban ===
* ''Babban matakin''
{| class="wikitable" style="font-size: 90%; text-align:center;"
!Taron
! 1997
|-
| align="left" bgcolor="#ECF2FF" | '''Gasar Matasan Asiya'''
|[[File:Med_1.png]]</img> Zinariya
|}
* ''Babban matakin''
{| class="wikitable" style="font-size: 90%; text-align:center;"
!Taron
! 1999
! 2007
! 2011
|-
| align="left" bgcolor="#ECF2FF" | '''Wasannin Kudu maso Gabashin Asiya'''
|[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> Zinariya
|[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> Zinariya
|[[File:Med_2.png|Tagulla]]</img> Tagulla
|}
{| class="wikitable" style="font-size: 90%; text-align:center;"
!Taron
! 1998
! 2000
! 2002
! 2003
! 2004
! 2007
! 2010
|-
| align="left" bgcolor="#ECF2FF" | '''Gasar Asiya'''
|[[File:Med_3.png|Tagulla]]</img> Tagulla
|[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> Zinariya
|[[File:Med_2.png|Azurfa]]</img> Azurfa
|[[File:Med_2.png|Azurfa]]</img> Azurfa
|[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> Zinariya
|[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> Zinariya
| bgcolor="AFEEEE" | R3
|}
{| class="wikitable" style="font-size: 90%; text-align:center;"
!Taron
! 1998
! 2002
! 2006
! 2010
|-
| align="left" bgcolor="#ECF2FF" | '''Wasannin Asiya'''
| bgcolor="FFEBCD" | QF
|[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> Zinariya
|[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> Zinariya
| bgcolor="FFEBCD" | QF
|}
{| class="wikitable" style="font-size: 90%; text-align:center;"
!Taron
! 1999
! 2001
! 2003
! 2005
! 2006
! 2007
! 2009
! 2010
! 2011
|-
| align="left" bgcolor="#ECF2FF" | '''Gasar Cin Kofin Duniya'''
| bgcolor="AFEEEE" | R3
|[[File:Med_3.png|Tagulla]]</img> Tagulla
| bgcolor="AFEEEE" | R3
|[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> Zinariya
| bgcolor="AFEEEE" | R3
| bgcolor="AFEEEE" | R2
|[[File:Med_3.png|Tagulla]]</img> Tagulla
|[[File:Med_2.png|Azurfa]]</img> Azurfa
| bgcolor="AFEEEE" | R2
|}
{| class="wikitable" style="font-size: 90%; text-align:center;"
!Taron
! 2000
! 2004
! 2008
! 2012
|-
| align="left" bgcolor="#ECF2FF" | '''Wasannin Olympics'''
| bgcolor="FFEBCD" | QF
|[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> Zinariya
| bgcolor="AFEEEE" | R32
| bgcolor="AFEEEE" | R16
|}
{| class="wikitable" style="font-size: 90%; text-align:center;"
!Tournament
!2007
!2008
!2009
!2010
!2011
!2012
!2013
!Best
|- bgcolor="DAA520"
| colspan="9" align="center" |'''BWF Superseries'''
|-
| align="left" |All England Open
|A
| bgcolor="FFEBCD" |QF
| bgcolor="DAA520" |SF
| bgcolor="FFEBCD" |QF
| bgcolor="AFEEEE" |R1
| bgcolor="FFEBCD" |QF
| bgcolor="AFEEEE" |R1
| bgcolor="Silver" |'''F''' (1999, 2000)
|-
| align="left" |Swiss Open
|A
| bgcolor="FFEBCD" |<nowiki><b id="mwBX8">QF</b></nowiki>
| bgcolor="FFEBCD" |<nowiki><b id="mwBYI">QF</b></nowiki>
| bgcolor="AFEEEE" |R2
| colspan="3" style="color:#ccc" |''GPG''
| bgcolor="FFEBCD" |'''QF''' (2008, 2009)
|-
| align="left" |India Open
| colspan="4" style="color:#ccc" |''GPG''
| bgcolor="FFEBCD" |QF
| bgcolor="FFEBCD" |QF
| bgcolor="AFEEEE" |R2
| bgcolor="Gold" |'''W''' (2009)
|-
| align="left" |Malaysia Open
| bgcolor="AFEEEE" |R1
| bgcolor="AFEEEE" |R2
|A
| bgcolor="AFEEEE" |R1
| bgcolor="Silver" |F
| bgcolor="FFEBCD" |QF
| bgcolor="AFEEEE" |R2
| bgcolor="Gold" |'''W''' (2000)
|-
| align="left" |Singapore Open
| bgcolor="AFEEEE" |R2
| colspan="3" |A
| bgcolor="AFEEEE" |R2
| bgcolor="AFEEEE" |R1
|A
| bgcolor="Gold" |'''W''' (2001, 2005)
|-
| align="left" |Indonesia Open
| bgcolor="DAA520" |SF
|{{Tooltip|w/d|Withdrew}}
| bgcolor="Silver" |F
| bgcolor="Silver" |F
| bgcolor="FFEBCD" |QF
| bgcolor="AFEEEE" |R2
| bgcolor="AFEEEE" |R1
| bgcolor="Gold" |'''W''' (1999, 2000, 2002, 2003, 2004, 2006)
|-
| align="left" |China Masters
| bgcolor="FFEBCD" |<nowiki><b id="mwBc4">QF</b></nowiki>
| bgcolor="FFEBCD" |<nowiki><b id="mwBdE">QF</b></nowiki>
|A
|{{Tooltip|w/d|Withdrew}}
| colspan="3" |A
| bgcolor="FFEBCD" |'''QF''' (2007, 2008)
|-
| align="left" |Korea Open
|A
|{{Tooltip|w/d|Withdrew}}
| colspan="2" |A
| bgcolor="FFEBCD" |<nowiki><b id="mwBeM">QF</b></nowiki>
| bgcolor="AFEEEE" |R1
|A
| bgcolor="FFEBCD" |'''QF''' (2011)
|-
| align="left" |Japan Open
| bgcolor="Silver" |<nowiki><b id="mwBe4">F</b></nowiki>
| bgcolor="FFEBCD" |QF
| bgcolor="Silver" |<nowiki><b id="mwBfM">F</b></nowiki>
| bgcolor="AFEEEE" |R1
| bgcolor="AFEEEE" |R1
| bgcolor="FFEBCD" |QF
|A
| bgcolor="Silver" |'''F''' (2006, 2007, 2009)
|-
| align="left" |Denmark Open
| bgcolor="AFEEEE" |R2
| colspan="2" |A
| bgcolor="Silver" |<nowiki><b id="mwBgU">F</b></nowiki>
| bgcolor="AFEEEE" |R2
| colspan="2" |A
| bgcolor="Silver" |'''F''' (2010)
|-
| align="left" |French Open
| bgcolor="FFEBCD" |QF
| bgcolor="Silver" |F
| bgcolor="Silver" |F
| bgcolor="Gold" |<nowiki><b id="mwBhY">W</b></nowiki>
| bgcolor="AFEEEE" |R1
| colspan="2" |A
| bgcolor="Gold" |'''W''' (2010)
|-
| align="left" |China Open
|A
| bgcolor="AFEEEE" |<nowiki><b id="mwBiI">R2</b></nowiki>
| colspan="2" |A
| bgcolor="AFEEEE" |<nowiki><b id="mwBiY">R2</b></nowiki>
| colspan="2" |A
| bgcolor="AFEEEE" |'''R2''' (2008, 2011)
|-
| align="left" |Hong Kong Open
| bgcolor="FFEBCD" |QF
| bgcolor="DAA520" |SF
| bgcolor="AFEEEE" |R2
| bgcolor="Silver" |<nowiki><b id="mwBjU">F</b></nowiki>
|A
| bgcolor="AFEEEE" |R1
|A
| bgcolor="Silver" |'''F''' (2010)
|-
| align="left" |'''BWF Superseries Finals'''
| {{N/a}}
| bgcolor="DAA520" |<nowiki><b id="mwBkM">SF</b></nowiki>
| bgcolor="AFEEEE" |GS
| bgcolor="AFEEEE" |<nowiki><i id="mwBkg">Ret.</i></nowiki>
| bgcolor="AFEEEE" |GS
| colspan="2" |{{Tooltip|DNQ|Did not qualify}}
| bgcolor="DAA520" |'''SF''' (2008)
|-
| align="left" |'''Year-end Ranking'''
| align="center" |
| align="center" |
| align="center" |3
| align="center" |2
| align="center" |9
| align="center" |19
| align="center" |106
| align="center" |1
|-
!Tournament
!2007
!2008
!2009
!2010
!2011
!2012
!2013
!Best
|}
{| class="wikitable" style="font-size: 90%; text-align:center;"
!Gasar
! 2007
! 2008
! 2009
! 2010
! 2011
! 2012
! 2013
! Mafi kyau
|- bgcolor="FFD700"
| colspan="9" align="center" | '''BWF Grand Prix da Grand Prix Gold'''
|-
| align="left" | Filin Philippines
| bgcolor="AFEEEE" | <nowiki><b id="mwBog">R2</b></nowiki>| {{N/a}}
| A| colspan="4" {{N/a}}
| bgcolor="AFEEEE" | '''R2''' (2007)
|-
| align="left" | Open Australia
| colspan="2" style="color:#ccc" | ''IS''
| colspan="3" | A
| bgcolor="FFEBCD" | <nowiki><b id="mwBpY">QF</b></nowiki>
| bgcolor="AFEEEE" | R3
| bgcolor="FFEBCD" | '''QF''' (2012)
|-
| align="left" | India Buɗe| {{N/a}}
| A
| bgcolor="Gold" | <nowiki><b id="mwBqI">W</b></nowiki>
| A
| colspan="3" style="color:#ccc" | ''SS''
| bgcolor="Gold" | '''W''' (2009)
|-
| align="left" | Malaman Malaysia| colspan="2" {{N/a}}
| bgcolor="AFEEEE" | R1
| bgcolor="DAA520" | <nowiki><b id="mwBrA">SF</b></nowiki>
| colspan="3" | A
| bgcolor="DAA520" | '''SF''' (2010)
|-
| align="left" | Swiss Open
| colspan="4" style="color:#ccc" | ''SS''
| A
| bgcolor="DAA520" | <nowiki><b id="mwBrw">SF</b></nowiki>
| A
| bgcolor="DAA520" | '''SF''' (2012)
|-
| align="left" | US Buɗe
| colspan="2" | A
| bgcolor="Gold" | <nowiki><b id="mwBsY">W</b></nowiki>
| A
| bgcolor="FFEBCD" | QF
| colspan="2" | A
| bgcolor="Gold" | '''W''' (2009)
|-
| align="left" | Kanada Buɗe
| A| colspan="2" {{N/a}}
| bgcolor="Gold" | <nowiki><b id="mwBtQ">W</b></nowiki>
| bgcolor="Silver" | F
| colspan="2" | A
| bgcolor="Gold" | '''W''' (2010)
|-
| align="left" | Bude Taipei na China
| bgcolor="Silver" | F
| A
| bgcolor="DAA520" | SF
| colspan="4" | A
| bgcolor="Gold" | '''W''' (2002)
|-
| align="left" | Macau Buɗe
| bgcolor="Silver" | F
| bgcolor="Gold" | <nowiki><b id="mwBuw">W</b></nowiki>
| bgcolor="DAA520" | SF
| A
| bgcolor="FFEBCD" | QF
| bgcolor="AFEEEE" | R3
| A
| bgcolor="Gold" | '''W''' (2008)
|-
| align="left" | Masters na Indonesiya| colspan="3" {{N/a}}
| bgcolor="gold" | <nowiki><b id="mwBv0">W</b></nowiki>
| bgcolor="DAA520" | SF
| A
|
| bgcolor="gold" | '''W''' (2010)
|-
| align="left" | Syed Modi International| colspan="2" {{N/a}}
| colspan="2" | A
| bgcolor="Gold" | <nowiki><b id="mwBws">W</b></nowiki>
| bgcolor="AFEEEE" | R1| {{N/a}}
| bgcolor="Gold" | '''W''' (2011)
|}
{| class="wikitable" style="font-size: 90%; text-align:center;"
!Gasar
! 1998
! 1999
! 2000
! 2001
! 2002
! 2003
! 2004
! 2005
! 2006
! Mafi kyau
|- bgcolor="D4F1C5"
| colspan="11" align="center" | '''IBF World Grand Prix'''
|-
| align="left" | Duk Bude Ingila
| A
| bgcolor="Silver" | <nowiki><b id="mwByg">F</b></nowiki>
| bgcolor="Silver" | <nowiki><b id="mwBys">F</b></nowiki>
| bgcolor="AFEEEE" | R2
| colspan="2" | A
| bgcolor="DAA520" | SF
| colspan="2" | A
| bgcolor="Silver" | '''F''' (1999, 2000)
|-
| align="left" | Brunei Buɗe
| bgcolor="Gold" | '''W'''| colspan="8" {{N/a}}
| bgcolor="Gold" | '''W''' (1998)
|-
| align="left" | Bude Taipei na China | {{N/a}}
|
|| {{N/a}}
| bgcolor="Gold" | '''W'''
| colspan="4" |
| bgcolor="Gold" | '''W''' (2002)
|-
| align="left" | Denmark Buɗe
| A
| bgcolor="FFEBCD" | <nowiki><b id="mwB04">QF</b></nowiki>
| colspan="2" | A
| colspan="3" |
| colspan="2" | A
| bgcolor="FFEBCD" | '''QF''' (1999)
|-
| align="left" | Hong Kong Buɗe
| colspan="2" || {{N/a}}
|| {{N/a}}
|| {{N/a}}
|
| bgcolor="FFEBCD" | <nowiki><b id="mwB2A">QF</b></nowiki>
| bgcolor="FFEBCD" | '''QF''' (2006)
|-
| align="left" | Indonesia Bude
| bgcolor="DAA520" | SF
| bgcolor="Gold" | <nowiki><b id="mwB2o">W</b></nowiki>
| bgcolor="Gold" | <nowiki><b id="mwB20">W</b></nowiki>
| bgcolor="AFEEEE" | R2
| bgcolor="Gold" | <nowiki><b id="mwB3I">W</b></nowiki>
| bgcolor="Gold" | <nowiki><b id="mwB3U">W</b></nowiki>
| bgcolor="Gold" | <nowiki><b id="mwB3g">W</b></nowiki>
|
| bgcolor="Gold" | <nowiki><b id="mwB3w">W</b></nowiki>
| bgcolor="Gold" | '''W''' (1999, 2000, 2002, 2003, 2004, 2006)
|-
| align="left" | Japan Buɗe
| colspan="8" |
| bgcolor="Silver" | '''F'''
| bgcolor="Silver" | '''F''' (2006)
|-
| align="left" | Koriya ta buɗe
| colspan="8" |
| bgcolor="AFEEEE" | <nowiki><b id="mwB40">R3</b></nowiki>
| bgcolor="AFEEEE" | '''R3''' (2006)
|-
| align="left" | Malaysia ta Bude
| colspan="2" |
| bgcolor="Gold" | '''W'''
| colspan="6" |
| bgcolor="Gold" | '''W''' (2000)
|-
| align="left" | Singapore Buɗe
|
| bgcolor="Silver" | F| {{N/a}}
| bgcolor="Gold" | <nowiki><b id="mwB6E">W</b></nowiki>
| colspan="3" |
| bgcolor="Gold" | <nowiki><b id="mwB6U">W</b></nowiki>
| bgcolor="AFEEEE" | R1
| bgcolor="Gold" | '''W''' (2001, 2005)
|}
== Yi rikodi akan abokan adawar da aka zaɓa ==
Yi rikodi akan masu ƙalubalantar Superseries, semifinalists na duniya da kuma na wasan kusa da na ƙarshe na Olympics.
[[Category:Pages with unreviewed translations]]
[[Category:Badminton]]
shcemt8vad8nd2qnl6p0x70vfl9zy9n
165338
165337
2022-08-10T10:15:24Z
Abdulbasid Rabiu
16820
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Taufik Hidayat''' (an haife shi ranar 10 ga watan Agustan shekara ta 1981) ɗan wasan badminton ne mai ritaya daga [[Indonesia. Tsohon zakara ne na Duniya da na Olympics a cikin maza. Hidayat ya lashe gasar Indonesia Open sau ships shekara ta (1999, 2000, 2002, 2003, 2004 zuwa shekara ta 2006).
== Takaitaccen aiki ==
Lokacin yana ƙarami, ya shiga ƙungiyar SGS, ƙungiyar badminton a [[Bandung]], inda ya yi horo a ƙarƙashin Iie Sumirat .
Lokacin da yake da shekaru goma sha bakwai 17 ya ci Brunei Open kuma ya kai wasan kusa da na karshe na Gasar Asiya a shekara ta 1998 da kuma Open Indonesia . A shekara ta 1999, Hidayat ya lashe kambunsa na farko na Indonesiya Open . A cikin shekarar kuma ya kai wasan karshe na All England da Singapore Open amma ya sha kashi a hannun babban abokin hamayyarsa Peter Gade da babbansa a kungiyar Heryanto Arbi bi da bi. Hidayat ya samu matsayi na daya a duniya tun yana dan shekara ta 19 zuwa shekara ta 2000 bayan ya lashe gasar Malaysia Open, Asia Championship, Indonesia Open kuma ya sake zama na biyu a Gasar All England inda dan wasan China Xia Xuanze ya kayar da shi .
=== 2000 Olympics na Sydney ===
Hidayat ya halarci gasar wasannin maza na maza guda ɗaya a Gasar Olympics ta bazara a shekara ta 2000 a Sydney. A wasannin Olympics na farko, Ji Xinpeng ne ya fitar da shi a wasan daf da na kusa da na karshe.
{| class="wikitable" style="font-size: 90%; text-align: center;"
!Zagaye
! Abokin hamayya
! Ci
! Sakamakon
|-
| style="text-align: center; background:white" | ''Zagaye na 64''
| align="center" | -
| align="center" | -
| align="center" | Wallahi
|-
| style="text-align: center; background:white" | ''Zagaye na 32''
| align="left" |{{Flagicon|JPN}}</img> [[Hidetaka Yamada]]
| align="left" | 15–5, 14–17, 15–8
| align="center" | Nasara
|-
| style="text-align: center; background:white" | ''Zagaye na 16''
| align="left" |{{Flagicon|MAS}}</img> [[Ong Ewe Hock|Daga Eck Hock]]
| align="left" | 15–9, 13–15, 15–3
| align="center" | Nasara
|-
| style="text-align: center; background:white" | ''Quarterfinals''
| align="left" |{{Flagicon|CHN}}</img> [[Ji Xinpeng]] [7]
| align="left" | 12-15, 5-15
| align="center" | An rasa
|}
=== 2004 Wasannin Olympics na Athens ===
Hidayat ta lashe lambar zinare ta maza a gasar wasannin bazara ta shekara ta 2004 inda ta doke Hidetaka Yamada na Japan da Wong Choong Hann na Malaysia a zagaye biyu na farko. Hidayat ta doke Peter Gade na Denmark 15–12, 15–12 a wasan kwata fainal da Boonsak Ponsana na Thailand 15–9, 15–2 a wasan kusa da na karshe. Yin wasa a wasan lambar zinare. Ya ci Koriya Shon Seung-mo 15–8, 15–7 a wasan karshe don lashe lambar zinare.
{| class="wikitable" style="font-size: 90%; text-align: center;"
! colspan="5" style="background:gold;" |Wasannin Olympics na bazara na 2004 - Maza maza
|-
! Zagaye
! Abokin hamayya
! Ci
! Sakamakon
|-
| style="text-align: center; background:white" | ''Zagaye na 32''
| align="left" |{{Flagicon|JPN}}</img> [[Hidetaka Yamada]]
| align="left" | 15-8, 15-10
| align="center" | Nasara
|-
| style="text-align: center; background:white" | ''Zagaye na 16''
| align="left" |{{Flagicon|MAS}}</img> [[Wong Choong Hann]] [3]
| align="left" | 11-15, 15–7, 15-9
| align="center" | Nasara
|-
| style="text-align: center; background:white" | ''Quarterfinals''
| align="left" |{{Flagicon|DEN}}</img> [[Peter Gade]] [6]
| align="left" | 15–12, 15–12
| align="center" | Nasara
|-
| style="text-align: center; background:white" | ''Wasannin kusa da na karshe''
| align="left" |{{Flagicon|THA}}</img> [[Boonsak Ponsana]]
| align="left" | 15–9, 15-2
| align="center" | Nasara
|-
| style="text-align: center; background:white" | ''Karshe''
| align="left" |{{Flagicon|KOR}}</img> [[Shon Seung-mo]] [7]
| align="left" | 15–8, 15–7
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> '''Zinariya'''
|}
A cikin wannan shekarar, Hidayat yayi nasarar riƙe takensa na Indonesia Open ta hanyar doke Chen Hong 15 - 9, 15 - 3 a wasan karshe kuma ya lashe kambun gasar zakarun Asiya na biyu.
=== Shekara ta 2005: Gasar Cin Kofin Duniya ===
A watan Agustan shekara ta 2005, ya lashe lambar zinare ta maza a Gasar Cin Kofin Duniya inda ya doke Lin Dan China na daya a duniya 15 - 3, 15 - 7 a wasan karshe. Tare da wannan taken, ya zama ɗan wasa na farko da ya fara lashe gasar Olympic da Gasar Cin Kofin Duniya a cikin shekaru a jere.
=== Shekara ta 2006 - 2007: Wasannin Asiya na biyu da na Kudu maso Gabashin Asiya zinariya ===
Hidayat ta lashe lambar zinare ta maza a wasannin Asiya a 2002 Busan da Doha 2006 . Ya kuma lashe Gasar Asiya ta 2007, da lambobin zinare na maza guda biyu a Wasannin Kudu maso Gabashin Asiya a shekara ta 1999 Bandar Seri Begawan da Nakhon Ratchasima na 2007 shekara ta .
=== Wasannin Olympics na Beijing a shekara ta 2008 ===
Hidayat ta yi gasar badminton a gasar wasannin bazara ta shekara ta 2008 - mawaƙan maza amma an cire shi a zagaye na biyu.
{| class="wikitable" style="font-size: 90%; text-align: center;"
!Zagaye
! Abokin hamayya
! Ci
! Sakamakon
|-
| style="text-align: center; background:white" | ''Zagaye na farko''
| align="center" | -
| align="center" | -
| align="center" | Wallahi
|-
| style="text-align: center; background:white" | ''Zagaye na biyu''
| align="left" |{{Flagicon|MAS}}</img> [[Wong Choong Hann|Wong Choong Han]]
| align="left" | 19-21, 16-21
| align="center" | An rasa
|}
=== Wasannin Olympics na London a shekara ta 2012 ===
A karo na hudu, Hidayat ta halarci wasannin Olympics na bazara. Hidayat ta yi gasar badminton a gasar wasannin bazara ta 2012 - mawaƙan maza amma Lin Dan ya cire shi a zagaye na 16.
{| class="wikitable" style="font-size: 90%; text-align: center;"
!Zagaye
! Abokin hamayya
! Ci
! Sakamakon
|-
| style="text-align: center; background:white" | ''Mataki na Rukuni''
| align="left" |{{Flagicon|CZE}}</img> [[Petr Koukal]]
| align="left" | 21-8, 21-8
| align="center" | Nasara
|-
| style="text-align: center; background:white" | ''Mataki na Rukuni''
| align="left" |{{Flagicon|ESP}}</img> [[Pablo Abián|Pablo Abban]]
| align="left" | 22–20, 21–11
| align="center" | Nasara
|-
| style="text-align: center; background:white" | ''Zagaye na 16''
| align="left" |{{Flagicon|CHN}}</img> [[Lin Dan]]
| align="left" | 9-21, 12-21
| align="center" | An rasa
|}
Shahararrun kafofin watsa labarai a wasu lokutan sun mai da hankali kan hasashe da ake gani tsakanin Hidayat da dan wasan China Lin Dan, suna kiran su biyun "manyan abokan hamayya".
== Rayuwar mutum ==
Ya auri 'yar Agum Gumelar, Ami Gumelar, a ranar 4 gawatan Fabrairu shekara ta 2006. Sun haifi 'ya mace a farkon watan Agusta shekara ta 2008, mai suna Natarina Alika Hidayat. An haife ta jim kaɗan kafin ya tafi Gasar Cin Kofin Duniya.
A watan Disamba na shekara ta 2012, Hidayat a hukumance ta buɗe cibiyar horon badminton mai suna Taufik Hidayat Arena (THA), wanda ke Ciracas, Gabashin Jakarta. Wannan "gidan badminton" duk sunansa ne kuma mallakar Taufik ne.
== Halayen mai kunnawa ==
Ƙarfin yin harbi na Hidayat ya kasance hannunsa na baya (kamar yadda wataƙila ya shahara saboda ragargazar baya, wanda ake girmama saboda ƙaruwar ƙarfinta na ƙarfi), tsalle tsalle gaba, harbi (juye juye musamman), ƙafafun santsi da yaudarar wasan raga. Tsallake tsallaken gaban Hidayat a Gasar Cin Kofin Duniya na shekara ta 2006 ya kasance sau ɗaya mafi sauri da aka yi rikodin a gasar mara aure: ya yi rikodin {{Convert|305|km/h}} a cikin wasa da Ng Wei . Wannan ikon a gabansa da na baya, haɗe da ƙarfinsa a cikin raga da iyakancewa don harbi na yaudara, ya ba shi makamai iri -iri a kotu, yana mai sa ya zama ɗaya daga cikin mawuyacin 'yan wasan da za su fuskanta a buɗe. An soki lamirin rashin dacewarsa lokaci -lokaci, rashin haƙuri tare da ɗimbin jama'a, da kuma ƙarfin sa na dawo da ƙarar da aka harba tare da wani harbin net ko da abokin hamayyarsa yana kusa da gidan.
== Kasancewa a cikin ƙungiyar Indonesiya ==
* Sau 5 a Kofin Sudirman a shekara ta (1999, 2001, 2003, 2005, 2007)
* Sau 7 a gasar cin kofin Thomas (2000, 2002, 2004, 2006, 2008, 2010, 2012)
* Sau 4 a wasannin Olympics na bazara a taron mutum (2000, 2004, zuwa shekara ta 2008, 2012)
== Nasarori ==
=== Wasannin Olympics ===
{| class="sortable wikitable" style="font-size: 90%;"
!Shekara
! Wuri
! Abokin hamayya
! Ci
! Sakamakon
|- style="background:#F3E6D7"
| align="center" | 2004
| align="left" | Goudi Olympic Hall, [[Athens]], Girka
| align="left" |{{Flagicon|KOR}}</img> [[Shon Seung-mo|Sun Seung-mo]]
| align="left" | 15–8, 15–7
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Gold_medal.svg|16x16px]]</img> '''Zinariya'''
|}
=== Gasar Cin Kofin Duniya ===
{| class="sortable wikitable" style="font-size: 90%;"
!Shekara
! Wuri
! Abokin hamayya
! Ci
! Sakamakon
|- style="background:#F3E6D7"
| align="center" | 2001
| align="left" | Palacio de Deportes na San Pablo, [[Sevilla|Seville, Spain]]
| align="left" |{{Flagicon|INA}}</img> [[Hendrawan]]
| align="left" | 15–11, 5–15, 7–7 sun yi ritaya
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_3.png|Tagulla]]</img> '''Tagulla'''
|- style="background:#F3E6D7"
| align="center" | 2005
| align="left" | Pond Arrowhead a Anaheim, [[Tarayyar Amurka|Amurka]]
| align="left" |{{Flagicon|CHN}}</img> [[Lin Dan]]
| align="left" | 15–3, 15–7
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> '''Zinariya'''
|- style="background:#F3E6D7"
| align="center" | 2009
| align="left" | Filin wasa na cikin gida na Gachibowli, [[Hyderabad|Hyderabad, India]]
| align="left" |{{Flagicon|CHN}}</img> [[Chen Jin]]
| align="left" | 16-21, 6-21
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_3.png|Tagulla]]</img> '''Tagulla'''
|- style="background:#F3E6D7"
| align="center" | 2010
| align="left" | Stade Pierre de Coubertin, [[Faris|Paris, Faransa]]
| align="left" |{{Flagicon|CHN}}</img> Chen Jin
| align="left" | 13-21, 15-21
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_2.png|Azurfa]]</img> '''Azurfa'''
|}
=== Kofin Duniya ===
{| class="sortable wikitable" style="font-size: 90%;"
!Shekara
! Wuri
! Abokin hamayya
! Ci
! Sakamakon
|- style="background:#F3E6D7"
| align="center" | 2006
| align="left" | Filin wasannin Olympic, Yiyang, [[Sin|China]]
| align="left" |{{Flagicon|CHN}}</img> [[Lin Dan]]
| align="left" | Walkover
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_3.png|Tagulla]]</img> '''Tagulla'''
|}
=== Wasannin Asiya ===
{| class="sortable wikitable" style="font-size: 90%;"
!Shekara
! Wuri
! Abokin hamayya
! Ci
! Sakamakon
|- style="background:#FFB069"
| align="center" | 2002
| align="left" | Gangseo Gymnasium, [[Busan|Busan, Koriya ta Kudu]]
| align="left" |{{Flagicon|KOR}}</img> [[Lee Hyun-il]]
| align="left" | 15–7, 15–9
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> '''Zinariya'''
|- style="background:#FFB069"
| align="center" | 2006
| align="left" | Aspire Hall 3, [[Doha|Doha, Qatar]]
| align="left" |{{Flagicon|CHN}}</img> [[Lin Dan]]
| align="left" | 21–15, 22–20
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> '''Zinariya'''
|}
{| class="sortable wikitable" style="font-size: 90%;"
!Shekara
! Wuri
! Abokin hamayya
! Ci
! Sakamakon
|- style="background:#ECF2FF"
| align="center" | 1998
| align="left" | Filin wasa na Nimibutr, [[Bangkok|Bangkok, Thailand]]
| align="left" |{{Flagicon|INA}}</img> [[Marleve Mainaky]]
| align="left" | 15-17, 5-15
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_3.png|Tagulla]]</img> '''Tagulla'''
|- style="background:#ECF2FF"
| align="center" | 2000
| align="left" | Istora Senayan, [[Jakarta|Jakarta, Indonesia]]
| align="left" |{{Flagicon|INA}}</img> [[Rony Agustinus]]
| align="left" | 14-17, 15-2, 15-3
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> '''Zinariya'''
|- style="background:#ECF2FF"
| align="center" | 2002
| align="left" | Filin wasa na Nimibutr, Bangkok, Thailand
| align="left" |{{Flagicon|INA}}</img> [[Sony Dwi Kuncoro]]
| align="left" | 12-15, 5-15
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_2.png|Azurfa]]</img> '''Azurfa'''
|- style="background:#ECF2FF"
| align="center" | 2003
| align="left" | Tennis na cikin gida Gelora Bung Karno, Jakarta, Indonesia
| align="left" |{{Flagicon|INA}}</img> Sony Dwi Kuncoro
| align="left" | 5–15, 15–7, 8–15
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_2.png|[en→ha]Silver]]</img> '''Azurfa'''
|- style="background:#ECF2FF"
| align="center" | 2004
| align="left" | Kuala Lumpur Badminton Stadium, [[Kuala Lumpur|Kuala Lumpur, Malaysia]]
| align="left" |{{Flagicon|INA}}</img> Sony Dwi Kuncoro
| align="left" | 15–12, 7–15, 15–6
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_1.png|[en→ha]Gold]]</img> '''Zinariya'''
|- style="background:#ECF2FF"
| align="center" | 2007
| align="left" | Filin wasa na Bandaraya, Johor Bahru, Malaysia
| align="left" |{{Flagicon|CHN}}</img> [[Chen Hong]]
| align="left" | 21-18, 21-19
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_1.png|[en→ha]Gold]]</img> '''Zinariya'''
|}
=== Wasannin Kudu maso Gabashin Asiya ===
{| class="sortable wikitable" style="font-size: 95%;"
!Shekara
! Wuri
! Abokin hamayya
! Ci
! Sakamakon
|- style="background:#FFAAAA"
| align="center" | 1999
| align="left" | [[Filin Wasannin Kasa na Hassanal Bolkiah|Cibiyar Wasannin Hassanal Bolkiah]], Bandar Seri Begawan, Brunei
| align="left" |{{Flagicon|MAS}}</img> [[Wong Choong Hann|Wong Choong Han]]
| align="left" | 15-10, 11–15, 15-11
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> '''Zinariya'''
|- style="background:#FFAAAA"
| align="center" | 2007
| align="left" | Jami'ar Wongchawalitkul, lardin Nakhon Ratchasima, [[Tailan|Thailand]]
| align="left" |{{Flagicon|SIN}}</img> [[Kendrick Lee Yen Hui]]
| align="left" | 21–15, 21–9
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> '''Zinariya'''
|- style="background:#FFAAAA"
| align="center" | 2011
| align="left" | Istora Senayan, [[Jakarta|Jakarta, Indonesia]]
| align="left" |{{Flagicon|THA}}</img> [[Tanongsak Saensomboonsuk]]
| align="left" | 14-21, 19-21
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_3.png|Tagulla]]</img> '''Tagulla'''
|}
=== BWF Superseries (taken 1, masu tsere 9) ===
BWF Superseries, wanda aka ƙaddamar a ranar 14 gawatan Disamba shekara ta 2006 kuma an aiwatar da shi a shekara ta 2007, jerin manyan wasannin badminton ne, wanda Badminton World Federation (BWF) ta ba da izini. BWF Superseries yana da matakai biyu kamar Superseries da Superseries Premier . Wani kakar Superseries ya ƙunshi gasa goma sha biyu a duniya, wanda aka gabatar tun daga shekara ta 2011, tare da yan wasan da suka yi nasara da aka gayyata zuwa Gasar Cin Kofin BWF da aka gudanar a ƙarshen shekara.
{| class="sortable wikitable" style="font-size: 90%;"
!Shekara
! Gasar
! Abokin hamayya
! Ci
! Sakamakon
|- style="background:#FFFFCC"
| align="center" | 2007
| align="left" | Japan Buɗe
| align="left" |{{Flagicon|MAS}}</img> [[Lee Chong Wei|Lee Chong Waye]]
| align="left" | 20-22, 21-19, 19-21
| style="text-align:left; background:white" |</img> '''Mai gudu'''
|- style="background:#FFFFCC"
| align="center" | 2008
| align="left" | Faransanci
| align="left" |{{Flagicon|DEN}}</img> [[Peter Gade]]
| align="left" | 21-16, 17-21, 7-21
| style="text-align:left; background:white" |</img> '''Mai gudu'''
|- style="background:#FFFFCC"
| align="center" | 2009
| align="left" | Indonesia Bude
| align="left" |{{Flagicon|MAS}}</img> Lee Chong Waye
| align="left" | 9-21, 14-21
| style="text-align:left; background:white" |</img> '''Mai gudu'''
|- style="background:#FFFFCC"
| align="center" | 2009
| align="left" | Japan Buɗe
| align="left" |{{Flagicon|CHN}}</img> [[Bao Chunlai]]
| align="left" | 15-21, 12-21
| style="text-align:left; background:white" |</img> '''Mai gudu'''
|- style="background:#FFFFCC"
| align="center" | 2009
| align="left" | Faransanci
| align="left" |{{Flagicon|CHN}}</img> [[Lin Dan]]
| align="left" | 6-21, 15-21
| style="text-align:left; background:white" |</img> '''Mai gudu'''
|- style="background:#FFFFCC"
| align="center" | 2010
| align="left" | Indonesia Bude
| align="left" |{{Flagicon|MAS}}</img> Lee Chong Waye
| align="left" | 19-21, 8-21
| style="text-align:left; background:white" |</img> '''Mai gudu'''
|- style="background:#FFFFCC"
| align="center" | 2010
| align="left" | Denmark Buɗe
| align="left" |{{Flagicon|DEN}}</img> [[Jan Ø. Jørgensen]]
| align="left" | 19-21, 19-21
| style="text-align:left; background:white" |</img> '''Mai gudu'''
|- style="background:#FFFFCC"
| align="center" | 2010
| align="left" | Faransanci
| align="left" |{{Flagicon|DEN}}</img> [[Joachim Persson]]
| align="left" | 21-16, 21-11
| style="text-align:left; background:white" |</img> '''Mai nasara'''
|- style="background:#FFFFCC"
| align="center" | 2010
| align="left" | Hong Kong Buɗe
| align="left" |{{Flagicon|MAS}}</img> Lee Chong Waye
| align="left" | 19-21, 9-21
| style="text-align:left; background:white" |</img> '''Mai gudu'''
|- style="background:#FFFFCC"
| align="center" | 2011
| align="left" | Malaysia ta Bude
| align="left" |{{Flagicon|MAS}}</img> Lee Chong Waye
| align="left" | 8-21, 17-21
| style="text-align:left; background:white" |</img> '''Mai gudu'''
|}
: {{Color box|#B0C4DE}} [[BWF Super Series|Superseries Finals]] tournament
: {{Color box|#DAA520}} [[BWF Super Series|Superseries Premier]] tournament
: {{Color box|#FFFFCC}} [[BWF Super Series|Superseries]] tournament
=== BWF Grand Prix (lakabi 17, masu tsere 7) ===
BWF Grand Prix yana da matakai biyu, BWF Grand Prix da Grand Prix Gold . Jerin wasannin badminton ne wanda Hukumar Badminton ta Duniya (BWF) ta amince da shi tun shekara ta 2007. Kungiyar Badminton ta Duniya (IBF) ta amince da Babbar Badminton ta Duniya tun shekara ta 1983.
{| class="sortable wikitable" style="font-size: 90%;"
!Year
!Tournament
!Opponent
!Score
!Result
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |1998
| align="left" |Brunei Open
| align="left" |{{Flagicon|CHN}} [[Dong Jiong]]
| align="left" |12–15, 15–3, 15–9
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |1999
| align="left" |All England Open
| align="left" |{{Flagicon|DEN}} [[Peter Gade]]
| align="left" |11–15, 15–7, 10–15
| style="text-align:left; background:white" |{{Silver2}} '''Runner-up'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |1999
| align="left" |Indonesia Open
| align="left" |{{Flagicon|INA}} [[Budi Santoso]]
| align="left" |17–14, 15–12
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |1999
| align="left" |Singapore Open
| align="left" |{{Flagicon|INA}} [[Heryanto Arbi]]
| align="left" |15–13, 10–15, 11–15
| style="text-align:left; background:white" |{{Silver2}} '''Runner-up'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |2000
| align="left" |Malaysia Open
| align="left" |{{Flagicon|CHN}} [[Xia Xuanze]]
| align="left" |15–10, 17–14
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |2000
| align="left" |All England Open
| align="left" |{{Flagicon|CHN}} Xia Xuanze
| align="left" |6–15, 13–15
| style="text-align:left; background:white" |{{Silver2}} '''Runner-up'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |2000
| align="left" |Indonesia Open
| align="left" |{{Flagicon|MAS}} [[Ong Ewe Hock]]
| align="left" |15–5, 15–13
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |2001
| align="left" |Singapore Open
| align="left" |{{Flagicon|MAS}} [[Wong Choong Hann]]
| align="left" |7–5, 0–7, 7–1, 1–7, 7–4
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |2002
| align="left" |Indonesia Open
| align="left" |{{Flagicon|CHN}} [[Chen Hong]]
| align="left" |15–12, 15–12
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |2002
| align="left" |Chinese Taipei Open
| align="left" |{{Flagicon|INA}} [[Agus Hariyanto]]
| align="left" |15–10, 15–8
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |2003
| align="left" |Indonesia Open
| align="left" |{{Flagicon|CHN}} Chen Hong
| align="left" |15–9, 15–9
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |2004
| align="left" |Indonesia Open
| align="left" |{{Flagicon|CHN}} Chen Hong
| align="left" |15–10, 15–11
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |2005
| align="left" |Singapore Open
| align="left" |{{Flagicon|CHN}} Chen Hong
| align="left" |15–9, 15–3
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |2006
| align="left" |Indonesia Open
| align="left" |{{Flagicon|CHN}} [[Bao Chunlai]]
| align="left" |21–18, 21–17
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |2006
| align="left" |Japan Open
| align="left" |{{Flagicon|CHN}} [[Lin Dan]]
| align="left" |21–16, 16–21, 3–21
| style="text-align:left; background:white" |{{Silver2}} '''Runner-up'''
|- style="background:#FFFF67"
| align="center" |2007
| align="left" |Chinese Taipei Open
| align="left" |{{Flagicon|INA}} [[Sony Dwi Kuncoro]]
| align="left" |21–18, 6–21, 13–21
| style="text-align:left; background:white" |{{Silver2}} '''Runner-up'''
|- style="background:#FFFF67"
| align="center" |2007
| align="left" |Macau Open
| align="left" |{{Flagicon|CHN}} [[Chen Jin]]
| align="left" |21–19, 17–21, 18–21
| style="text-align:left; background:white" |{{Silver2}} '''Runner-up'''
|- style="background:#FFFF67"
| align="center" |2008
| align="left" |Macau Open
| align="left" |{{Flagicon|MAS}} [[Lee Chong Wei]]
| align="left" |21–19, 21–15
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|- style="background:#FFFF67"
| align="center" |2009
| align="left" |India Open
| align="left" |{{Flagicon|MAS}} [[Muhammad Hafiz Hashim]]
| align="left" |21–18, 21–19
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |2009
| align="left" |U.S. Open
| align="left" |{{Flagicon|TPE}} [[Hsueh Hsuan-Yi|Hsueh Hsuan-yi]]
| align="left" |21–15, 21–16
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |2010
| align="left" |Canada Open
| align="left" |{{Flagicon|FRA}} [[Brice Leverdez]]
| align="left" |21–15, 21–11
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|- style="background:#FFFF67"
| align="center" |2010
| align="left" |Indonesia Grand Prix Gold
| align="left" |{{Flagicon|INA}} [[Dionysius Hayom Rumbaka]]
| align="left" |26–28, 21–17, 21–14
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |2011
| align="left" |Canada Open
| align="left" |{{Flagicon|GER}} [[Marc Zwiebler]]
| align="left" |13–21, 23–25
| style="text-align:left; background:white" |{{Silver2}} '''Runner-up'''
|- style="background:#FFFF67"
| align="center" |2011
| align="left" |India Grand Prix Gold
| align="left" |{{Flagicon|IND}} [[Sourabh Varma]]
| align="left" |21–15, 21–18
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|}
: {{Color box|#FFFF67|border=darkgray}} [[BWF Grand Prix Gold da Grand Prix|BWF Grand Prix Gold]] tournament
: {{Color box|#D4F1C5|border=darkgray}} [[BWF Grand Prix Gold da Grand Prix|BWF/IBF Grand Prix]] tournament
=== Ƙungiya ta ƙasa ===
* ''Matsayin ƙarami''
{| class="wikitable" style="font-size: 90%; text-align:center;"
!Taron ƙungiyar
! 1997
|-
| align="left" bgcolor="#ECF2FF" | '''Gasar Matasan Asiya'''
|[[File:Med_2.png]]</img> Azurfa
|}
* ''Babban matakin''
{| class="wikitable" style="font-size: 90%; text-align:center;"
!Taron ƙungiyar
! 1998
! 1999
! 2000
! 2001
! 2002
! 2003
! 2004
! 2005
! 2006
! 2007
! 2008
! 2009
! 2010
! 2011
|-
| align="left" bgcolor="#ECF2FF" | '''Wasannin Kudu maso Gabashin Asiya'''| {{N/a}}
|[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> Zinariya| {{N/a}}
| A| {{N/a}}
| A| {{N/a}}
|[[File:Med_2.png|Azurfa]]</img> Azurfa| {{N/a}}
|[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> Zinariya| {{N/a}}
| A| {{N/a}}
|[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> Zinariya
|-
| align="left" bgcolor="#ECF2FF" | '''Wasannin Asiya'''
|[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> Zinariya| colspan="3" {{N/a}}
|[[File:Med_2.png|Azurfa]]</img> Azurfa| colspan="3" {{N/a}}
|[[File:Med_3.png|Tagulla]]</img> Tagulla| colspan="3" {{N/a}}
|[[File:Med_3.png|Tagulla]]</img> Tagulla | {{N/a}}
|-
| align="left" bgcolor="#ECF2FF" | '''Thomas Cup'''
| A| {{N/a}}
|[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> Zinariya| {{N/a}}
|[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> Zinariya| {{N/a}}
|[[File:Med_3.png|Tagulla]]</img> Tagulla| {{N/a}}
|[[File:Med_3.png|Tagulla]]</img> Tagulla| {{N/a}}
|[[File:Med_3.png|Tagulla]]</img> Tagulla| {{N/a}}
|[[File:Med_2.png|Azurfa]]</img> Azurfa | {{N/a}}
|-
| align="left" bgcolor="#ECF2FF" | '''Kofin Sudirman'''| {{N/a}}
|[[File:Med_3.png|Bronze]]</img> Tagulla| {{N/a}}
|[[File:Med_2.png|Silver]]</img> Azurfa| {{N/a}}
|[[File:Med_3.png|Bronze]]</img> Tagulla| {{N/a}}
|[[File:Med_2.png|Silver]]</img> Azurfa| {{N/a}}
|[[File:Med_2.png|Silver]]</img> Azurfa| {{N/a}}
| A| {{N/a}}
|[[File:Med_3.png|Bronze]]</img> Tagulla
|}
=== Gasa daban -daban ===
* ''Babban matakin''
{| class="wikitable" style="font-size: 90%; text-align:center;"
!Taron
! 1997
|-
| align="left" bgcolor="#ECF2FF" | '''Gasar Matasan Asiya'''
|[[File:Med_1.png]]</img> Zinariya
|}
* ''Babban matakin''
{| class="wikitable" style="font-size: 90%; text-align:center;"
!Taron
! 1999
! 2007
! 2011
|-
| align="left" bgcolor="#ECF2FF" | '''Wasannin Kudu maso Gabashin Asiya'''
|[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> Zinariya
|[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> Zinariya
|[[File:Med_2.png|Tagulla]]</img> Tagulla
|}
{| class="wikitable" style="font-size: 90%; text-align:center;"
!Taron
! 1998
! 2000
! 2002
! 2003
! 2004
! 2007
! 2010
|-
| align="left" bgcolor="#ECF2FF" | '''Gasar Asiya'''
|[[File:Med_3.png|Tagulla]]</img> Tagulla
|[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> Zinariya
|[[File:Med_2.png|Azurfa]]</img> Azurfa
|[[File:Med_2.png|Azurfa]]</img> Azurfa
|[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> Zinariya
|[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> Zinariya
| bgcolor="AFEEEE" | R3
|}
{| class="wikitable" style="font-size: 90%; text-align:center;"
!Taron
! 1998
! 2002
! 2006
! 2010
|-
| align="left" bgcolor="#ECF2FF" | '''Wasannin Asiya'''
| bgcolor="FFEBCD" | QF
|[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> Zinariya
|[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> Zinariya
| bgcolor="FFEBCD" | QF
|}
{| class="wikitable" style="font-size: 90%; text-align:center;"
!Taron
! 1999
! 2001
! 2003
! 2005
! 2006
! 2007
! 2009
! 2010
! 2011
|-
| align="left" bgcolor="#ECF2FF" | '''Gasar Cin Kofin Duniya'''
| bgcolor="AFEEEE" | R3
|[[File:Med_3.png|Tagulla]]</img> Tagulla
| bgcolor="AFEEEE" | R3
|[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> Zinariya
| bgcolor="AFEEEE" | R3
| bgcolor="AFEEEE" | R2
|[[File:Med_3.png|Tagulla]]</img> Tagulla
|[[File:Med_2.png|Azurfa]]</img> Azurfa
| bgcolor="AFEEEE" | R2
|}
{| class="wikitable" style="font-size: 90%; text-align:center;"
!Taron
! 2000
! 2004
! 2008
! 2012
|-
| align="left" bgcolor="#ECF2FF" | '''Wasannin Olympics'''
| bgcolor="FFEBCD" | QF
|[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> Zinariya
| bgcolor="AFEEEE" | R32
| bgcolor="AFEEEE" | R16
|}
{| class="wikitable" style="font-size: 90%; text-align:center;"
!Tournament
!2007
!2008
!2009
!2010
!2011
!2012
!2013
!Best
|- bgcolor="DAA520"
| colspan="9" align="center" |'''BWF Superseries'''
|-
| align="left" |All England Open
|A
| bgcolor="FFEBCD" |QF
| bgcolor="DAA520" |SF
| bgcolor="FFEBCD" |QF
| bgcolor="AFEEEE" |R1
| bgcolor="FFEBCD" |QF
| bgcolor="AFEEEE" |R1
| bgcolor="Silver" |'''F''' (1999, 2000)
|-
| align="left" |Swiss Open
|A
| bgcolor="FFEBCD" |<nowiki><b id="mwBX8">QF</b></nowiki>
| bgcolor="FFEBCD" |<nowiki><b id="mwBYI">QF</b></nowiki>
| bgcolor="AFEEEE" |R2
| colspan="3" style="color:#ccc" |''GPG''
| bgcolor="FFEBCD" |'''QF''' (2008, 2009)
|-
| align="left" |India Open
| colspan="4" style="color:#ccc" |''GPG''
| bgcolor="FFEBCD" |QF
| bgcolor="FFEBCD" |QF
| bgcolor="AFEEEE" |R2
| bgcolor="Gold" |'''W''' (2009)
|-
| align="left" |Malaysia Open
| bgcolor="AFEEEE" |R1
| bgcolor="AFEEEE" |R2
|A
| bgcolor="AFEEEE" |R1
| bgcolor="Silver" |F
| bgcolor="FFEBCD" |QF
| bgcolor="AFEEEE" |R2
| bgcolor="Gold" |'''W''' (2000)
|-
| align="left" |Singapore Open
| bgcolor="AFEEEE" |R2
| colspan="3" |A
| bgcolor="AFEEEE" |R2
| bgcolor="AFEEEE" |R1
|A
| bgcolor="Gold" |'''W''' (2001, 2005)
|-
| align="left" |Indonesia Open
| bgcolor="DAA520" |SF
|{{Tooltip|w/d|Withdrew}}
| bgcolor="Silver" |F
| bgcolor="Silver" |F
| bgcolor="FFEBCD" |QF
| bgcolor="AFEEEE" |R2
| bgcolor="AFEEEE" |R1
| bgcolor="Gold" |'''W''' (1999, 2000, 2002, 2003, 2004, 2006)
|-
| align="left" |China Masters
| bgcolor="FFEBCD" |<nowiki><b id="mwBc4">QF</b></nowiki>
| bgcolor="FFEBCD" |<nowiki><b id="mwBdE">QF</b></nowiki>
|A
|{{Tooltip|w/d|Withdrew}}
| colspan="3" |A
| bgcolor="FFEBCD" |'''QF''' (2007, 2008)
|-
| align="left" |Korea Open
|A
|{{Tooltip|w/d|Withdrew}}
| colspan="2" |A
| bgcolor="FFEBCD" |<nowiki><b id="mwBeM">QF</b></nowiki>
| bgcolor="AFEEEE" |R1
|A
| bgcolor="FFEBCD" |'''QF''' (2011)
|-
| align="left" |Japan Open
| bgcolor="Silver" |<nowiki><b id="mwBe4">F</b></nowiki>
| bgcolor="FFEBCD" |QF
| bgcolor="Silver" |<nowiki><b id="mwBfM">F</b></nowiki>
| bgcolor="AFEEEE" |R1
| bgcolor="AFEEEE" |R1
| bgcolor="FFEBCD" |QF
|A
| bgcolor="Silver" |'''F''' (2006, 2007, 2009)
|-
| align="left" |Denmark Open
| bgcolor="AFEEEE" |R2
| colspan="2" |A
| bgcolor="Silver" |<nowiki><b id="mwBgU">F</b></nowiki>
| bgcolor="AFEEEE" |R2
| colspan="2" |A
| bgcolor="Silver" |'''F''' (2010)
|-
| align="left" |French Open
| bgcolor="FFEBCD" |QF
| bgcolor="Silver" |F
| bgcolor="Silver" |F
| bgcolor="Gold" |<nowiki><b id="mwBhY">W</b></nowiki>
| bgcolor="AFEEEE" |R1
| colspan="2" |A
| bgcolor="Gold" |'''W''' (2010)
|-
| align="left" |China Open
|A
| bgcolor="AFEEEE" |<nowiki><b id="mwBiI">R2</b></nowiki>
| colspan="2" |A
| bgcolor="AFEEEE" |<nowiki><b id="mwBiY">R2</b></nowiki>
| colspan="2" |A
| bgcolor="AFEEEE" |'''R2''' (2008, 2011)
|-
| align="left" |Hong Kong Open
| bgcolor="FFEBCD" |QF
| bgcolor="DAA520" |SF
| bgcolor="AFEEEE" |R2
| bgcolor="Silver" |<nowiki><b id="mwBjU">F</b></nowiki>
|A
| bgcolor="AFEEEE" |R1
|A
| bgcolor="Silver" |'''F''' (2010)
|-
| align="left" |'''BWF Superseries Finals'''
| {{N/a}}
| bgcolor="DAA520" |<nowiki><b id="mwBkM">SF</b></nowiki>
| bgcolor="AFEEEE" |GS
| bgcolor="AFEEEE" |<nowiki><i id="mwBkg">Ret.</i></nowiki>
| bgcolor="AFEEEE" |GS
| colspan="2" |{{Tooltip|DNQ|Did not qualify}}
| bgcolor="DAA520" |'''SF''' (2008)
|-
| align="left" |'''Year-end Ranking'''
| align="center" |
| align="center" |
| align="center" |3
| align="center" |2
| align="center" |9
| align="center" |19
| align="center" |106
| align="center" |1
|-
!Tournament
!2007
!2008
!2009
!2010
!2011
!2012
!2013
!Best
|}
{| class="wikitable" style="font-size: 90%; text-align:center;"
!Gasar
! 2007
! 2008
! 2009
! 2010
! 2011
! 2012
! 2013
! Mafi kyau
|- bgcolor="FFD700"
| colspan="9" align="center" | '''BWF Grand Prix da Grand Prix Gold'''
|-
| align="left" | Filin Philippines
| bgcolor="AFEEEE" | <nowiki><b id="mwBog">R2</b></nowiki>| {{N/a}}
| A| colspan="4" {{N/a}}
| bgcolor="AFEEEE" | '''R2''' (2007)
|-
| align="left" | Open Australia
| colspan="2" style="color:#ccc" | ''IS''
| colspan="3" | A
| bgcolor="FFEBCD" | <nowiki><b id="mwBpY">QF</b></nowiki>
| bgcolor="AFEEEE" | R3
| bgcolor="FFEBCD" | '''QF''' (2012)
|-
| align="left" | India Buɗe| {{N/a}}
| A
| bgcolor="Gold" | <nowiki><b id="mwBqI">W</b></nowiki>
| A
| colspan="3" style="color:#ccc" | ''SS''
| bgcolor="Gold" | '''W''' (2009)
|-
| align="left" | Malaman Malaysia| colspan="2" {{N/a}}
| bgcolor="AFEEEE" | R1
| bgcolor="DAA520" | <nowiki><b id="mwBrA">SF</b></nowiki>
| colspan="3" | A
| bgcolor="DAA520" | '''SF''' (2010)
|-
| align="left" | Swiss Open
| colspan="4" style="color:#ccc" | ''SS''
| A
| bgcolor="DAA520" | <nowiki><b id="mwBrw">SF</b></nowiki>
| A
| bgcolor="DAA520" | '''SF''' (2012)
|-
| align="left" | US Buɗe
| colspan="2" | A
| bgcolor="Gold" | <nowiki><b id="mwBsY">W</b></nowiki>
| A
| bgcolor="FFEBCD" | QF
| colspan="2" | A
| bgcolor="Gold" | '''W''' (2009)
|-
| align="left" | Kanada Buɗe
| A| colspan="2" {{N/a}}
| bgcolor="Gold" | <nowiki><b id="mwBtQ">W</b></nowiki>
| bgcolor="Silver" | F
| colspan="2" | A
| bgcolor="Gold" | '''W''' (2010)
|-
| align="left" | Bude Taipei na China
| bgcolor="Silver" | F
| A
| bgcolor="DAA520" | SF
| colspan="4" | A
| bgcolor="Gold" | '''W''' (2002)
|-
| align="left" | Macau Buɗe
| bgcolor="Silver" | F
| bgcolor="Gold" | <nowiki><b id="mwBuw">W</b></nowiki>
| bgcolor="DAA520" | SF
| A
| bgcolor="FFEBCD" | QF
| bgcolor="AFEEEE" | R3
| A
| bgcolor="Gold" | '''W''' (2008)
|-
| align="left" | Masters na Indonesiya| colspan="3" {{N/a}}
| bgcolor="gold" | <nowiki><b id="mwBv0">W</b></nowiki>
| bgcolor="DAA520" | SF
| A
|
| bgcolor="gold" | '''W''' (2010)
|-
| align="left" | Syed Modi International| colspan="2" {{N/a}}
| colspan="2" | A
| bgcolor="Gold" | <nowiki><b id="mwBws">W</b></nowiki>
| bgcolor="AFEEEE" | R1| {{N/a}}
| bgcolor="Gold" | '''W''' (2011)
|}
{| class="wikitable" style="font-size: 90%; text-align:center;"
!Gasar
! 1998
! 1999
! 2000
! 2001
! 2002
! 2003
! 2004
! 2005
! 2006
! Mafi kyau
|- bgcolor="D4F1C5"
| colspan="11" align="center" | '''IBF World Grand Prix'''
|-
| align="left" | Duk Bude Ingila
| A
| bgcolor="Silver" | <nowiki><b id="mwByg">F</b></nowiki>
| bgcolor="Silver" | <nowiki><b id="mwBys">F</b></nowiki>
| bgcolor="AFEEEE" | R2
| colspan="2" | A
| bgcolor="DAA520" | SF
| colspan="2" | A
| bgcolor="Silver" | '''F''' (1999, 2000)
|-
| align="left" | Brunei Buɗe
| bgcolor="Gold" | '''W'''| colspan="8" {{N/a}}
| bgcolor="Gold" | '''W''' (1998)
|-
| align="left" | Bude Taipei na China | {{N/a}}
|
|| {{N/a}}
| bgcolor="Gold" | '''W'''
| colspan="4" |
| bgcolor="Gold" | '''W''' (2002)
|-
| align="left" | Denmark Buɗe
| A
| bgcolor="FFEBCD" | <nowiki><b id="mwB04">QF</b></nowiki>
| colspan="2" | A
| colspan="3" |
| colspan="2" | A
| bgcolor="FFEBCD" | '''QF''' (1999)
|-
| align="left" | Hong Kong Buɗe
| colspan="2" || {{N/a}}
|| {{N/a}}
|| {{N/a}}
|
| bgcolor="FFEBCD" | <nowiki><b id="mwB2A">QF</b></nowiki>
| bgcolor="FFEBCD" | '''QF''' (2006)
|-
| align="left" | Indonesia Bude
| bgcolor="DAA520" | SF
| bgcolor="Gold" | <nowiki><b id="mwB2o">W</b></nowiki>
| bgcolor="Gold" | <nowiki><b id="mwB20">W</b></nowiki>
| bgcolor="AFEEEE" | R2
| bgcolor="Gold" | <nowiki><b id="mwB3I">W</b></nowiki>
| bgcolor="Gold" | <nowiki><b id="mwB3U">W</b></nowiki>
| bgcolor="Gold" | <nowiki><b id="mwB3g">W</b></nowiki>
|
| bgcolor="Gold" | <nowiki><b id="mwB3w">W</b></nowiki>
| bgcolor="Gold" | '''W''' (1999, 2000, 2002, 2003, 2004, 2006)
|-
| align="left" | Japan Buɗe
| colspan="8" |
| bgcolor="Silver" | '''F'''
| bgcolor="Silver" | '''F''' (2006)
|-
| align="left" | Koriya ta buɗe
| colspan="8" |
| bgcolor="AFEEEE" | <nowiki><b id="mwB40">R3</b></nowiki>
| bgcolor="AFEEEE" | '''R3''' (2006)
|-
| align="left" | Malaysia ta Bude
| colspan="2" |
| bgcolor="Gold" | '''W'''
| colspan="6" |
| bgcolor="Gold" | '''W''' (2000)
|-
| align="left" | Singapore Buɗe
|
| bgcolor="Silver" | F| {{N/a}}
| bgcolor="Gold" | <nowiki><b id="mwB6E">W</b></nowiki>
| colspan="3" |
| bgcolor="Gold" | <nowiki><b id="mwB6U">W</b></nowiki>
| bgcolor="AFEEEE" | R1
| bgcolor="Gold" | '''W''' (2001, 2005)
|}
== Yi rikodi akan abokan adawar da aka zaɓa ==
Yi rikodi akan masu ƙalubalantar Superseries, semifinalists na duniya da kuma na wasan kusa da na ƙarshe na Olympics.
[[Category:Pages with unreviewed translations]]
[[Category:Badminton]]
tn3q54c6cq9bm13xz509v0bme2teqi5
165339
165338
2022-08-10T10:16:22Z
Abdulbasid Rabiu
16820
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Taufik Hidayat''' (an haife shi ranar 10 ga watan Agustan shekarar 1981) ɗan wasan badminton ne mai ritaya daga [[Indonesia. Tsohon zakara ne na Duniya da na Olympics a cikin maza. Hidayat ya lashe gasar Indonesia Open sau ships shekara ta (1999, 2000, 2002, 2003, 2004 zuwa shekara ta 2006).
== Takaitaccen aiki ==
Lokacin yana ƙarami, ya shiga ƙungiyar SGS, ƙungiyar badminton a [[Bandung]], inda ya yi horo a ƙarƙashin Iie Sumirat .
Lokacin da yake da shekaru goma sha bakwai 17 ya ci Brunei Open kuma ya kai wasan kusa da na karshe na Gasar Asiya a shekara ta 1998 da kuma Open Indonesia . A shekara ta 1999, Hidayat ya lashe kambunsa na farko na Indonesiya Open . A cikin shekarar kuma ya kai wasan karshe na All England da Singapore Open amma ya sha kashi a hannun babban abokin hamayyarsa Peter Gade da babbansa a kungiyar Heryanto Arbi bi da bi. Hidayat ya samu matsayi na daya a duniya tun yana dan shekara ta 19 zuwa shekara ta 2000 bayan ya lashe gasar Malaysia Open, Asia Championship, Indonesia Open kuma ya sake zama na biyu a Gasar All England inda dan wasan China Xia Xuanze ya kayar da shi .
=== 2000 Olympics na Sydney ===
Hidayat ya halarci gasar wasannin maza na maza guda ɗaya a Gasar Olympics ta bazara a shekara ta 2000 a Sydney. A wasannin Olympics na farko, Ji Xinpeng ne ya fitar da shi a wasan daf da na kusa da na karshe.
{| class="wikitable" style="font-size: 90%; text-align: center;"
!Zagaye
! Abokin hamayya
! Ci
! Sakamakon
|-
| style="text-align: center; background:white" | ''Zagaye na 64''
| align="center" | -
| align="center" | -
| align="center" | Wallahi
|-
| style="text-align: center; background:white" | ''Zagaye na 32''
| align="left" |{{Flagicon|JPN}}</img> [[Hidetaka Yamada]]
| align="left" | 15–5, 14–17, 15–8
| align="center" | Nasara
|-
| style="text-align: center; background:white" | ''Zagaye na 16''
| align="left" |{{Flagicon|MAS}}</img> [[Ong Ewe Hock|Daga Eck Hock]]
| align="left" | 15–9, 13–15, 15–3
| align="center" | Nasara
|-
| style="text-align: center; background:white" | ''Quarterfinals''
| align="left" |{{Flagicon|CHN}}</img> [[Ji Xinpeng]] [7]
| align="left" | 12-15, 5-15
| align="center" | An rasa
|}
=== 2004 Wasannin Olympics na Athens ===
Hidayat ta lashe lambar zinare ta maza a gasar wasannin bazara ta shekara ta 2004 inda ta doke Hidetaka Yamada na Japan da Wong Choong Hann na Malaysia a zagaye biyu na farko. Hidayat ta doke Peter Gade na Denmark 15–12, 15–12 a wasan kwata fainal da Boonsak Ponsana na Thailand 15–9, 15–2 a wasan kusa da na karshe. Yin wasa a wasan lambar zinare. Ya ci Koriya Shon Seung-mo 15–8, 15–7 a wasan karshe don lashe lambar zinare.
{| class="wikitable" style="font-size: 90%; text-align: center;"
! colspan="5" style="background:gold;" |Wasannin Olympics na bazara na 2004 - Maza maza
|-
! Zagaye
! Abokin hamayya
! Ci
! Sakamakon
|-
| style="text-align: center; background:white" | ''Zagaye na 32''
| align="left" |{{Flagicon|JPN}}</img> [[Hidetaka Yamada]]
| align="left" | 15-8, 15-10
| align="center" | Nasara
|-
| style="text-align: center; background:white" | ''Zagaye na 16''
| align="left" |{{Flagicon|MAS}}</img> [[Wong Choong Hann]] [3]
| align="left" | 11-15, 15–7, 15-9
| align="center" | Nasara
|-
| style="text-align: center; background:white" | ''Quarterfinals''
| align="left" |{{Flagicon|DEN}}</img> [[Peter Gade]] [6]
| align="left" | 15–12, 15–12
| align="center" | Nasara
|-
| style="text-align: center; background:white" | ''Wasannin kusa da na karshe''
| align="left" |{{Flagicon|THA}}</img> [[Boonsak Ponsana]]
| align="left" | 15–9, 15-2
| align="center" | Nasara
|-
| style="text-align: center; background:white" | ''Karshe''
| align="left" |{{Flagicon|KOR}}</img> [[Shon Seung-mo]] [7]
| align="left" | 15–8, 15–7
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> '''Zinariya'''
|}
A cikin wannan shekarar, Hidayat yayi nasarar riƙe takensa na Indonesia Open ta hanyar doke Chen Hong 15 - 9, 15 - 3 a wasan karshe kuma ya lashe kambun gasar zakarun Asiya na biyu.
=== Shekara ta 2005: Gasar Cin Kofin Duniya ===
A watan Agustan shekara ta 2005, ya lashe lambar zinare ta maza a Gasar Cin Kofin Duniya inda ya doke Lin Dan China na daya a duniya 15 - 3, 15 - 7 a wasan karshe. Tare da wannan taken, ya zama ɗan wasa na farko da ya fara lashe gasar Olympic da Gasar Cin Kofin Duniya a cikin shekaru a jere.
=== Shekara ta 2006 - 2007: Wasannin Asiya na biyu da na Kudu maso Gabashin Asiya zinariya ===
Hidayat ta lashe lambar zinare ta maza a wasannin Asiya a 2002 Busan da Doha 2006 . Ya kuma lashe Gasar Asiya ta 2007, da lambobin zinare na maza guda biyu a Wasannin Kudu maso Gabashin Asiya a shekara ta 1999 Bandar Seri Begawan da Nakhon Ratchasima na 2007 shekara ta .
=== Wasannin Olympics na Beijing a shekara ta 2008 ===
Hidayat ta yi gasar badminton a gasar wasannin bazara ta shekara ta 2008 - mawaƙan maza amma an cire shi a zagaye na biyu.
{| class="wikitable" style="font-size: 90%; text-align: center;"
!Zagaye
! Abokin hamayya
! Ci
! Sakamakon
|-
| style="text-align: center; background:white" | ''Zagaye na farko''
| align="center" | -
| align="center" | -
| align="center" | Wallahi
|-
| style="text-align: center; background:white" | ''Zagaye na biyu''
| align="left" |{{Flagicon|MAS}}</img> [[Wong Choong Hann|Wong Choong Han]]
| align="left" | 19-21, 16-21
| align="center" | An rasa
|}
=== Wasannin Olympics na London a shekara ta 2012 ===
A karo na hudu, Hidayat ta halarci wasannin Olympics na bazara. Hidayat ta yi gasar badminton a gasar wasannin bazara ta 2012 - mawaƙan maza amma Lin Dan ya cire shi a zagaye na 16.
{| class="wikitable" style="font-size: 90%; text-align: center;"
!Zagaye
! Abokin hamayya
! Ci
! Sakamakon
|-
| style="text-align: center; background:white" | ''Mataki na Rukuni''
| align="left" |{{Flagicon|CZE}}</img> [[Petr Koukal]]
| align="left" | 21-8, 21-8
| align="center" | Nasara
|-
| style="text-align: center; background:white" | ''Mataki na Rukuni''
| align="left" |{{Flagicon|ESP}}</img> [[Pablo Abián|Pablo Abban]]
| align="left" | 22–20, 21–11
| align="center" | Nasara
|-
| style="text-align: center; background:white" | ''Zagaye na 16''
| align="left" |{{Flagicon|CHN}}</img> [[Lin Dan]]
| align="left" | 9-21, 12-21
| align="center" | An rasa
|}
Shahararrun kafofin watsa labarai a wasu lokutan sun mai da hankali kan hasashe da ake gani tsakanin Hidayat da dan wasan China Lin Dan, suna kiran su biyun "manyan abokan hamayya".
== Rayuwar mutum ==
Ya auri 'yar Agum Gumelar, Ami Gumelar, a ranar 4 gawatan Fabrairu shekara ta 2006. Sun haifi 'ya mace a farkon watan Agusta shekara ta 2008, mai suna Natarina Alika Hidayat. An haife ta jim kaɗan kafin ya tafi Gasar Cin Kofin Duniya.
A watan Disamba na shekara ta 2012, Hidayat a hukumance ta buɗe cibiyar horon badminton mai suna Taufik Hidayat Arena (THA), wanda ke Ciracas, Gabashin Jakarta. Wannan "gidan badminton" duk sunansa ne kuma mallakar Taufik ne.
== Halayen mai kunnawa ==
Ƙarfin yin harbi na Hidayat ya kasance hannunsa na baya (kamar yadda wataƙila ya shahara saboda ragargazar baya, wanda ake girmama saboda ƙaruwar ƙarfinta na ƙarfi), tsalle tsalle gaba, harbi (juye juye musamman), ƙafafun santsi da yaudarar wasan raga. Tsallake tsallaken gaban Hidayat a Gasar Cin Kofin Duniya na shekara ta 2006 ya kasance sau ɗaya mafi sauri da aka yi rikodin a gasar mara aure: ya yi rikodin {{Convert|305|km/h}} a cikin wasa da Ng Wei . Wannan ikon a gabansa da na baya, haɗe da ƙarfinsa a cikin raga da iyakancewa don harbi na yaudara, ya ba shi makamai iri -iri a kotu, yana mai sa ya zama ɗaya daga cikin mawuyacin 'yan wasan da za su fuskanta a buɗe. An soki lamirin rashin dacewarsa lokaci -lokaci, rashin haƙuri tare da ɗimbin jama'a, da kuma ƙarfin sa na dawo da ƙarar da aka harba tare da wani harbin net ko da abokin hamayyarsa yana kusa da gidan.
== Kasancewa a cikin ƙungiyar Indonesiya ==
* Sau 5 a Kofin Sudirman a shekara ta (1999, 2001, 2003, 2005, 2007)
* Sau 7 a gasar cin kofin Thomas (2000, 2002, 2004, 2006, 2008, 2010, 2012)
* Sau 4 a wasannin Olympics na bazara a taron mutum (2000, 2004, zuwa shekara ta 2008, 2012)
== Nasarori ==
=== Wasannin Olympics ===
{| class="sortable wikitable" style="font-size: 90%;"
!Shekara
! Wuri
! Abokin hamayya
! Ci
! Sakamakon
|- style="background:#F3E6D7"
| align="center" | 2004
| align="left" | Goudi Olympic Hall, [[Athens]], Girka
| align="left" |{{Flagicon|KOR}}</img> [[Shon Seung-mo|Sun Seung-mo]]
| align="left" | 15–8, 15–7
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Gold_medal.svg|16x16px]]</img> '''Zinariya'''
|}
=== Gasar Cin Kofin Duniya ===
{| class="sortable wikitable" style="font-size: 90%;"
!Shekara
! Wuri
! Abokin hamayya
! Ci
! Sakamakon
|- style="background:#F3E6D7"
| align="center" | 2001
| align="left" | Palacio de Deportes na San Pablo, [[Sevilla|Seville, Spain]]
| align="left" |{{Flagicon|INA}}</img> [[Hendrawan]]
| align="left" | 15–11, 5–15, 7–7 sun yi ritaya
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_3.png|Tagulla]]</img> '''Tagulla'''
|- style="background:#F3E6D7"
| align="center" | 2005
| align="left" | Pond Arrowhead a Anaheim, [[Tarayyar Amurka|Amurka]]
| align="left" |{{Flagicon|CHN}}</img> [[Lin Dan]]
| align="left" | 15–3, 15–7
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> '''Zinariya'''
|- style="background:#F3E6D7"
| align="center" | 2009
| align="left" | Filin wasa na cikin gida na Gachibowli, [[Hyderabad|Hyderabad, India]]
| align="left" |{{Flagicon|CHN}}</img> [[Chen Jin]]
| align="left" | 16-21, 6-21
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_3.png|Tagulla]]</img> '''Tagulla'''
|- style="background:#F3E6D7"
| align="center" | 2010
| align="left" | Stade Pierre de Coubertin, [[Faris|Paris, Faransa]]
| align="left" |{{Flagicon|CHN}}</img> Chen Jin
| align="left" | 13-21, 15-21
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_2.png|Azurfa]]</img> '''Azurfa'''
|}
=== Kofin Duniya ===
{| class="sortable wikitable" style="font-size: 90%;"
!Shekara
! Wuri
! Abokin hamayya
! Ci
! Sakamakon
|- style="background:#F3E6D7"
| align="center" | 2006
| align="left" | Filin wasannin Olympic, Yiyang, [[Sin|China]]
| align="left" |{{Flagicon|CHN}}</img> [[Lin Dan]]
| align="left" | Walkover
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_3.png|Tagulla]]</img> '''Tagulla'''
|}
=== Wasannin Asiya ===
{| class="sortable wikitable" style="font-size: 90%;"
!Shekara
! Wuri
! Abokin hamayya
! Ci
! Sakamakon
|- style="background:#FFB069"
| align="center" | 2002
| align="left" | Gangseo Gymnasium, [[Busan|Busan, Koriya ta Kudu]]
| align="left" |{{Flagicon|KOR}}</img> [[Lee Hyun-il]]
| align="left" | 15–7, 15–9
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> '''Zinariya'''
|- style="background:#FFB069"
| align="center" | 2006
| align="left" | Aspire Hall 3, [[Doha|Doha, Qatar]]
| align="left" |{{Flagicon|CHN}}</img> [[Lin Dan]]
| align="left" | 21–15, 22–20
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> '''Zinariya'''
|}
{| class="sortable wikitable" style="font-size: 90%;"
!Shekara
! Wuri
! Abokin hamayya
! Ci
! Sakamakon
|- style="background:#ECF2FF"
| align="center" | 1998
| align="left" | Filin wasa na Nimibutr, [[Bangkok|Bangkok, Thailand]]
| align="left" |{{Flagicon|INA}}</img> [[Marleve Mainaky]]
| align="left" | 15-17, 5-15
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_3.png|Tagulla]]</img> '''Tagulla'''
|- style="background:#ECF2FF"
| align="center" | 2000
| align="left" | Istora Senayan, [[Jakarta|Jakarta, Indonesia]]
| align="left" |{{Flagicon|INA}}</img> [[Rony Agustinus]]
| align="left" | 14-17, 15-2, 15-3
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> '''Zinariya'''
|- style="background:#ECF2FF"
| align="center" | 2002
| align="left" | Filin wasa na Nimibutr, Bangkok, Thailand
| align="left" |{{Flagicon|INA}}</img> [[Sony Dwi Kuncoro]]
| align="left" | 12-15, 5-15
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_2.png|Azurfa]]</img> '''Azurfa'''
|- style="background:#ECF2FF"
| align="center" | 2003
| align="left" | Tennis na cikin gida Gelora Bung Karno, Jakarta, Indonesia
| align="left" |{{Flagicon|INA}}</img> Sony Dwi Kuncoro
| align="left" | 5–15, 15–7, 8–15
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_2.png|[en→ha]Silver]]</img> '''Azurfa'''
|- style="background:#ECF2FF"
| align="center" | 2004
| align="left" | Kuala Lumpur Badminton Stadium, [[Kuala Lumpur|Kuala Lumpur, Malaysia]]
| align="left" |{{Flagicon|INA}}</img> Sony Dwi Kuncoro
| align="left" | 15–12, 7–15, 15–6
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_1.png|[en→ha]Gold]]</img> '''Zinariya'''
|- style="background:#ECF2FF"
| align="center" | 2007
| align="left" | Filin wasa na Bandaraya, Johor Bahru, Malaysia
| align="left" |{{Flagicon|CHN}}</img> [[Chen Hong]]
| align="left" | 21-18, 21-19
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_1.png|[en→ha]Gold]]</img> '''Zinariya'''
|}
=== Wasannin Kudu maso Gabashin Asiya ===
{| class="sortable wikitable" style="font-size: 95%;"
!Shekara
! Wuri
! Abokin hamayya
! Ci
! Sakamakon
|- style="background:#FFAAAA"
| align="center" | 1999
| align="left" | [[Filin Wasannin Kasa na Hassanal Bolkiah|Cibiyar Wasannin Hassanal Bolkiah]], Bandar Seri Begawan, Brunei
| align="left" |{{Flagicon|MAS}}</img> [[Wong Choong Hann|Wong Choong Han]]
| align="left" | 15-10, 11–15, 15-11
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> '''Zinariya'''
|- style="background:#FFAAAA"
| align="center" | 2007
| align="left" | Jami'ar Wongchawalitkul, lardin Nakhon Ratchasima, [[Tailan|Thailand]]
| align="left" |{{Flagicon|SIN}}</img> [[Kendrick Lee Yen Hui]]
| align="left" | 21–15, 21–9
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> '''Zinariya'''
|- style="background:#FFAAAA"
| align="center" | 2011
| align="left" | Istora Senayan, [[Jakarta|Jakarta, Indonesia]]
| align="left" |{{Flagicon|THA}}</img> [[Tanongsak Saensomboonsuk]]
| align="left" | 14-21, 19-21
| style="text-align:left; background:white" |[[File:Med_3.png|Tagulla]]</img> '''Tagulla'''
|}
=== BWF Superseries (taken 1, masu tsere 9) ===
BWF Superseries, wanda aka ƙaddamar a ranar 14 gawatan Disamba shekara ta 2006 kuma an aiwatar da shi a shekara ta 2007, jerin manyan wasannin badminton ne, wanda Badminton World Federation (BWF) ta ba da izini. BWF Superseries yana da matakai biyu kamar Superseries da Superseries Premier . Wani kakar Superseries ya ƙunshi gasa goma sha biyu a duniya, wanda aka gabatar tun daga shekara ta 2011, tare da yan wasan da suka yi nasara da aka gayyata zuwa Gasar Cin Kofin BWF da aka gudanar a ƙarshen shekara.
{| class="sortable wikitable" style="font-size: 90%;"
!Shekara
! Gasar
! Abokin hamayya
! Ci
! Sakamakon
|- style="background:#FFFFCC"
| align="center" | 2007
| align="left" | Japan Buɗe
| align="left" |{{Flagicon|MAS}}</img> [[Lee Chong Wei|Lee Chong Waye]]
| align="left" | 20-22, 21-19, 19-21
| style="text-align:left; background:white" |</img> '''Mai gudu'''
|- style="background:#FFFFCC"
| align="center" | 2008
| align="left" | Faransanci
| align="left" |{{Flagicon|DEN}}</img> [[Peter Gade]]
| align="left" | 21-16, 17-21, 7-21
| style="text-align:left; background:white" |</img> '''Mai gudu'''
|- style="background:#FFFFCC"
| align="center" | 2009
| align="left" | Indonesia Bude
| align="left" |{{Flagicon|MAS}}</img> Lee Chong Waye
| align="left" | 9-21, 14-21
| style="text-align:left; background:white" |</img> '''Mai gudu'''
|- style="background:#FFFFCC"
| align="center" | 2009
| align="left" | Japan Buɗe
| align="left" |{{Flagicon|CHN}}</img> [[Bao Chunlai]]
| align="left" | 15-21, 12-21
| style="text-align:left; background:white" |</img> '''Mai gudu'''
|- style="background:#FFFFCC"
| align="center" | 2009
| align="left" | Faransanci
| align="left" |{{Flagicon|CHN}}</img> [[Lin Dan]]
| align="left" | 6-21, 15-21
| style="text-align:left; background:white" |</img> '''Mai gudu'''
|- style="background:#FFFFCC"
| align="center" | 2010
| align="left" | Indonesia Bude
| align="left" |{{Flagicon|MAS}}</img> Lee Chong Waye
| align="left" | 19-21, 8-21
| style="text-align:left; background:white" |</img> '''Mai gudu'''
|- style="background:#FFFFCC"
| align="center" | 2010
| align="left" | Denmark Buɗe
| align="left" |{{Flagicon|DEN}}</img> [[Jan Ø. Jørgensen]]
| align="left" | 19-21, 19-21
| style="text-align:left; background:white" |</img> '''Mai gudu'''
|- style="background:#FFFFCC"
| align="center" | 2010
| align="left" | Faransanci
| align="left" |{{Flagicon|DEN}}</img> [[Joachim Persson]]
| align="left" | 21-16, 21-11
| style="text-align:left; background:white" |</img> '''Mai nasara'''
|- style="background:#FFFFCC"
| align="center" | 2010
| align="left" | Hong Kong Buɗe
| align="left" |{{Flagicon|MAS}}</img> Lee Chong Waye
| align="left" | 19-21, 9-21
| style="text-align:left; background:white" |</img> '''Mai gudu'''
|- style="background:#FFFFCC"
| align="center" | 2011
| align="left" | Malaysia ta Bude
| align="left" |{{Flagicon|MAS}}</img> Lee Chong Waye
| align="left" | 8-21, 17-21
| style="text-align:left; background:white" |</img> '''Mai gudu'''
|}
: {{Color box|#B0C4DE}} [[BWF Super Series|Superseries Finals]] tournament
: {{Color box|#DAA520}} [[BWF Super Series|Superseries Premier]] tournament
: {{Color box|#FFFFCC}} [[BWF Super Series|Superseries]] tournament
=== BWF Grand Prix (lakabi 17, masu tsere 7) ===
BWF Grand Prix yana da matakai biyu, BWF Grand Prix da Grand Prix Gold . Jerin wasannin badminton ne wanda Hukumar Badminton ta Duniya (BWF) ta amince da shi tun shekara ta 2007. Kungiyar Badminton ta Duniya (IBF) ta amince da Babbar Badminton ta Duniya tun shekara ta 1983.
{| class="sortable wikitable" style="font-size: 90%;"
!Year
!Tournament
!Opponent
!Score
!Result
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |1998
| align="left" |Brunei Open
| align="left" |{{Flagicon|CHN}} [[Dong Jiong]]
| align="left" |12–15, 15–3, 15–9
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |1999
| align="left" |All England Open
| align="left" |{{Flagicon|DEN}} [[Peter Gade]]
| align="left" |11–15, 15–7, 10–15
| style="text-align:left; background:white" |{{Silver2}} '''Runner-up'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |1999
| align="left" |Indonesia Open
| align="left" |{{Flagicon|INA}} [[Budi Santoso]]
| align="left" |17–14, 15–12
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |1999
| align="left" |Singapore Open
| align="left" |{{Flagicon|INA}} [[Heryanto Arbi]]
| align="left" |15–13, 10–15, 11–15
| style="text-align:left; background:white" |{{Silver2}} '''Runner-up'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |2000
| align="left" |Malaysia Open
| align="left" |{{Flagicon|CHN}} [[Xia Xuanze]]
| align="left" |15–10, 17–14
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |2000
| align="left" |All England Open
| align="left" |{{Flagicon|CHN}} Xia Xuanze
| align="left" |6–15, 13–15
| style="text-align:left; background:white" |{{Silver2}} '''Runner-up'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |2000
| align="left" |Indonesia Open
| align="left" |{{Flagicon|MAS}} [[Ong Ewe Hock]]
| align="left" |15–5, 15–13
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |2001
| align="left" |Singapore Open
| align="left" |{{Flagicon|MAS}} [[Wong Choong Hann]]
| align="left" |7–5, 0–7, 7–1, 1–7, 7–4
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |2002
| align="left" |Indonesia Open
| align="left" |{{Flagicon|CHN}} [[Chen Hong]]
| align="left" |15–12, 15–12
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |2002
| align="left" |Chinese Taipei Open
| align="left" |{{Flagicon|INA}} [[Agus Hariyanto]]
| align="left" |15–10, 15–8
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |2003
| align="left" |Indonesia Open
| align="left" |{{Flagicon|CHN}} Chen Hong
| align="left" |15–9, 15–9
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |2004
| align="left" |Indonesia Open
| align="left" |{{Flagicon|CHN}} Chen Hong
| align="left" |15–10, 15–11
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |2005
| align="left" |Singapore Open
| align="left" |{{Flagicon|CHN}} Chen Hong
| align="left" |15–9, 15–3
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |2006
| align="left" |Indonesia Open
| align="left" |{{Flagicon|CHN}} [[Bao Chunlai]]
| align="left" |21–18, 21–17
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |2006
| align="left" |Japan Open
| align="left" |{{Flagicon|CHN}} [[Lin Dan]]
| align="left" |21–16, 16–21, 3–21
| style="text-align:left; background:white" |{{Silver2}} '''Runner-up'''
|- style="background:#FFFF67"
| align="center" |2007
| align="left" |Chinese Taipei Open
| align="left" |{{Flagicon|INA}} [[Sony Dwi Kuncoro]]
| align="left" |21–18, 6–21, 13–21
| style="text-align:left; background:white" |{{Silver2}} '''Runner-up'''
|- style="background:#FFFF67"
| align="center" |2007
| align="left" |Macau Open
| align="left" |{{Flagicon|CHN}} [[Chen Jin]]
| align="left" |21–19, 17–21, 18–21
| style="text-align:left; background:white" |{{Silver2}} '''Runner-up'''
|- style="background:#FFFF67"
| align="center" |2008
| align="left" |Macau Open
| align="left" |{{Flagicon|MAS}} [[Lee Chong Wei]]
| align="left" |21–19, 21–15
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|- style="background:#FFFF67"
| align="center" |2009
| align="left" |India Open
| align="left" |{{Flagicon|MAS}} [[Muhammad Hafiz Hashim]]
| align="left" |21–18, 21–19
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |2009
| align="left" |U.S. Open
| align="left" |{{Flagicon|TPE}} [[Hsueh Hsuan-Yi|Hsueh Hsuan-yi]]
| align="left" |21–15, 21–16
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |2010
| align="left" |Canada Open
| align="left" |{{Flagicon|FRA}} [[Brice Leverdez]]
| align="left" |21–15, 21–11
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|- style="background:#FFFF67"
| align="center" |2010
| align="left" |Indonesia Grand Prix Gold
| align="left" |{{Flagicon|INA}} [[Dionysius Hayom Rumbaka]]
| align="left" |26–28, 21–17, 21–14
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|- style="background:#D4F1C5"
| align="center" |2011
| align="left" |Canada Open
| align="left" |{{Flagicon|GER}} [[Marc Zwiebler]]
| align="left" |13–21, 23–25
| style="text-align:left; background:white" |{{Silver2}} '''Runner-up'''
|- style="background:#FFFF67"
| align="center" |2011
| align="left" |India Grand Prix Gold
| align="left" |{{Flagicon|IND}} [[Sourabh Varma]]
| align="left" |21–15, 21–18
| style="text-align:left; background:white" |{{gold1}} '''Winner'''
|}
: {{Color box|#FFFF67|border=darkgray}} [[BWF Grand Prix Gold da Grand Prix|BWF Grand Prix Gold]] tournament
: {{Color box|#D4F1C5|border=darkgray}} [[BWF Grand Prix Gold da Grand Prix|BWF/IBF Grand Prix]] tournament
=== Ƙungiya ta ƙasa ===
* ''Matsayin ƙarami''
{| class="wikitable" style="font-size: 90%; text-align:center;"
!Taron ƙungiyar
! 1997
|-
| align="left" bgcolor="#ECF2FF" | '''Gasar Matasan Asiya'''
|[[File:Med_2.png]]</img> Azurfa
|}
* ''Babban matakin''
{| class="wikitable" style="font-size: 90%; text-align:center;"
!Taron ƙungiyar
! 1998
! 1999
! 2000
! 2001
! 2002
! 2003
! 2004
! 2005
! 2006
! 2007
! 2008
! 2009
! 2010
! 2011
|-
| align="left" bgcolor="#ECF2FF" | '''Wasannin Kudu maso Gabashin Asiya'''| {{N/a}}
|[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> Zinariya| {{N/a}}
| A| {{N/a}}
| A| {{N/a}}
|[[File:Med_2.png|Azurfa]]</img> Azurfa| {{N/a}}
|[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> Zinariya| {{N/a}}
| A| {{N/a}}
|[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> Zinariya
|-
| align="left" bgcolor="#ECF2FF" | '''Wasannin Asiya'''
|[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> Zinariya| colspan="3" {{N/a}}
|[[File:Med_2.png|Azurfa]]</img> Azurfa| colspan="3" {{N/a}}
|[[File:Med_3.png|Tagulla]]</img> Tagulla| colspan="3" {{N/a}}
|[[File:Med_3.png|Tagulla]]</img> Tagulla | {{N/a}}
|-
| align="left" bgcolor="#ECF2FF" | '''Thomas Cup'''
| A| {{N/a}}
|[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> Zinariya| {{N/a}}
|[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> Zinariya| {{N/a}}
|[[File:Med_3.png|Tagulla]]</img> Tagulla| {{N/a}}
|[[File:Med_3.png|Tagulla]]</img> Tagulla| {{N/a}}
|[[File:Med_3.png|Tagulla]]</img> Tagulla| {{N/a}}
|[[File:Med_2.png|Azurfa]]</img> Azurfa | {{N/a}}
|-
| align="left" bgcolor="#ECF2FF" | '''Kofin Sudirman'''| {{N/a}}
|[[File:Med_3.png|Bronze]]</img> Tagulla| {{N/a}}
|[[File:Med_2.png|Silver]]</img> Azurfa| {{N/a}}
|[[File:Med_3.png|Bronze]]</img> Tagulla| {{N/a}}
|[[File:Med_2.png|Silver]]</img> Azurfa| {{N/a}}
|[[File:Med_2.png|Silver]]</img> Azurfa| {{N/a}}
| A| {{N/a}}
|[[File:Med_3.png|Bronze]]</img> Tagulla
|}
=== Gasa daban -daban ===
* ''Babban matakin''
{| class="wikitable" style="font-size: 90%; text-align:center;"
!Taron
! 1997
|-
| align="left" bgcolor="#ECF2FF" | '''Gasar Matasan Asiya'''
|[[File:Med_1.png]]</img> Zinariya
|}
* ''Babban matakin''
{| class="wikitable" style="font-size: 90%; text-align:center;"
!Taron
! 1999
! 2007
! 2011
|-
| align="left" bgcolor="#ECF2FF" | '''Wasannin Kudu maso Gabashin Asiya'''
|[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> Zinariya
|[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> Zinariya
|[[File:Med_2.png|Tagulla]]</img> Tagulla
|}
{| class="wikitable" style="font-size: 90%; text-align:center;"
!Taron
! 1998
! 2000
! 2002
! 2003
! 2004
! 2007
! 2010
|-
| align="left" bgcolor="#ECF2FF" | '''Gasar Asiya'''
|[[File:Med_3.png|Tagulla]]</img> Tagulla
|[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> Zinariya
|[[File:Med_2.png|Azurfa]]</img> Azurfa
|[[File:Med_2.png|Azurfa]]</img> Azurfa
|[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> Zinariya
|[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> Zinariya
| bgcolor="AFEEEE" | R3
|}
{| class="wikitable" style="font-size: 90%; text-align:center;"
!Taron
! 1998
! 2002
! 2006
! 2010
|-
| align="left" bgcolor="#ECF2FF" | '''Wasannin Asiya'''
| bgcolor="FFEBCD" | QF
|[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> Zinariya
|[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> Zinariya
| bgcolor="FFEBCD" | QF
|}
{| class="wikitable" style="font-size: 90%; text-align:center;"
!Taron
! 1999
! 2001
! 2003
! 2005
! 2006
! 2007
! 2009
! 2010
! 2011
|-
| align="left" bgcolor="#ECF2FF" | '''Gasar Cin Kofin Duniya'''
| bgcolor="AFEEEE" | R3
|[[File:Med_3.png|Tagulla]]</img> Tagulla
| bgcolor="AFEEEE" | R3
|[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> Zinariya
| bgcolor="AFEEEE" | R3
| bgcolor="AFEEEE" | R2
|[[File:Med_3.png|Tagulla]]</img> Tagulla
|[[File:Med_2.png|Azurfa]]</img> Azurfa
| bgcolor="AFEEEE" | R2
|}
{| class="wikitable" style="font-size: 90%; text-align:center;"
!Taron
! 2000
! 2004
! 2008
! 2012
|-
| align="left" bgcolor="#ECF2FF" | '''Wasannin Olympics'''
| bgcolor="FFEBCD" | QF
|[[File:Med_1.png|Zinariya]]</img> Zinariya
| bgcolor="AFEEEE" | R32
| bgcolor="AFEEEE" | R16
|}
{| class="wikitable" style="font-size: 90%; text-align:center;"
!Tournament
!2007
!2008
!2009
!2010
!2011
!2012
!2013
!Best
|- bgcolor="DAA520"
| colspan="9" align="center" |'''BWF Superseries'''
|-
| align="left" |All England Open
|A
| bgcolor="FFEBCD" |QF
| bgcolor="DAA520" |SF
| bgcolor="FFEBCD" |QF
| bgcolor="AFEEEE" |R1
| bgcolor="FFEBCD" |QF
| bgcolor="AFEEEE" |R1
| bgcolor="Silver" |'''F''' (1999, 2000)
|-
| align="left" |Swiss Open
|A
| bgcolor="FFEBCD" |<nowiki><b id="mwBX8">QF</b></nowiki>
| bgcolor="FFEBCD" |<nowiki><b id="mwBYI">QF</b></nowiki>
| bgcolor="AFEEEE" |R2
| colspan="3" style="color:#ccc" |''GPG''
| bgcolor="FFEBCD" |'''QF''' (2008, 2009)
|-
| align="left" |India Open
| colspan="4" style="color:#ccc" |''GPG''
| bgcolor="FFEBCD" |QF
| bgcolor="FFEBCD" |QF
| bgcolor="AFEEEE" |R2
| bgcolor="Gold" |'''W''' (2009)
|-
| align="left" |Malaysia Open
| bgcolor="AFEEEE" |R1
| bgcolor="AFEEEE" |R2
|A
| bgcolor="AFEEEE" |R1
| bgcolor="Silver" |F
| bgcolor="FFEBCD" |QF
| bgcolor="AFEEEE" |R2
| bgcolor="Gold" |'''W''' (2000)
|-
| align="left" |Singapore Open
| bgcolor="AFEEEE" |R2
| colspan="3" |A
| bgcolor="AFEEEE" |R2
| bgcolor="AFEEEE" |R1
|A
| bgcolor="Gold" |'''W''' (2001, 2005)
|-
| align="left" |Indonesia Open
| bgcolor="DAA520" |SF
|{{Tooltip|w/d|Withdrew}}
| bgcolor="Silver" |F
| bgcolor="Silver" |F
| bgcolor="FFEBCD" |QF
| bgcolor="AFEEEE" |R2
| bgcolor="AFEEEE" |R1
| bgcolor="Gold" |'''W''' (1999, 2000, 2002, 2003, 2004, 2006)
|-
| align="left" |China Masters
| bgcolor="FFEBCD" |<nowiki><b id="mwBc4">QF</b></nowiki>
| bgcolor="FFEBCD" |<nowiki><b id="mwBdE">QF</b></nowiki>
|A
|{{Tooltip|w/d|Withdrew}}
| colspan="3" |A
| bgcolor="FFEBCD" |'''QF''' (2007, 2008)
|-
| align="left" |Korea Open
|A
|{{Tooltip|w/d|Withdrew}}
| colspan="2" |A
| bgcolor="FFEBCD" |<nowiki><b id="mwBeM">QF</b></nowiki>
| bgcolor="AFEEEE" |R1
|A
| bgcolor="FFEBCD" |'''QF''' (2011)
|-
| align="left" |Japan Open
| bgcolor="Silver" |<nowiki><b id="mwBe4">F</b></nowiki>
| bgcolor="FFEBCD" |QF
| bgcolor="Silver" |<nowiki><b id="mwBfM">F</b></nowiki>
| bgcolor="AFEEEE" |R1
| bgcolor="AFEEEE" |R1
| bgcolor="FFEBCD" |QF
|A
| bgcolor="Silver" |'''F''' (2006, 2007, 2009)
|-
| align="left" |Denmark Open
| bgcolor="AFEEEE" |R2
| colspan="2" |A
| bgcolor="Silver" |<nowiki><b id="mwBgU">F</b></nowiki>
| bgcolor="AFEEEE" |R2
| colspan="2" |A
| bgcolor="Silver" |'''F''' (2010)
|-
| align="left" |French Open
| bgcolor="FFEBCD" |QF
| bgcolor="Silver" |F
| bgcolor="Silver" |F
| bgcolor="Gold" |<nowiki><b id="mwBhY">W</b></nowiki>
| bgcolor="AFEEEE" |R1
| colspan="2" |A
| bgcolor="Gold" |'''W''' (2010)
|-
| align="left" |China Open
|A
| bgcolor="AFEEEE" |<nowiki><b id="mwBiI">R2</b></nowiki>
| colspan="2" |A
| bgcolor="AFEEEE" |<nowiki><b id="mwBiY">R2</b></nowiki>
| colspan="2" |A
| bgcolor="AFEEEE" |'''R2''' (2008, 2011)
|-
| align="left" |Hong Kong Open
| bgcolor="FFEBCD" |QF
| bgcolor="DAA520" |SF
| bgcolor="AFEEEE" |R2
| bgcolor="Silver" |<nowiki><b id="mwBjU">F</b></nowiki>
|A
| bgcolor="AFEEEE" |R1
|A
| bgcolor="Silver" |'''F''' (2010)
|-
| align="left" |'''BWF Superseries Finals'''
| {{N/a}}
| bgcolor="DAA520" |<nowiki><b id="mwBkM">SF</b></nowiki>
| bgcolor="AFEEEE" |GS
| bgcolor="AFEEEE" |<nowiki><i id="mwBkg">Ret.</i></nowiki>
| bgcolor="AFEEEE" |GS
| colspan="2" |{{Tooltip|DNQ|Did not qualify}}
| bgcolor="DAA520" |'''SF''' (2008)
|-
| align="left" |'''Year-end Ranking'''
| align="center" |
| align="center" |
| align="center" |3
| align="center" |2
| align="center" |9
| align="center" |19
| align="center" |106
| align="center" |1
|-
!Tournament
!2007
!2008
!2009
!2010
!2011
!2012
!2013
!Best
|}
{| class="wikitable" style="font-size: 90%; text-align:center;"
!Gasar
! 2007
! 2008
! 2009
! 2010
! 2011
! 2012
! 2013
! Mafi kyau
|- bgcolor="FFD700"
| colspan="9" align="center" | '''BWF Grand Prix da Grand Prix Gold'''
|-
| align="left" | Filin Philippines
| bgcolor="AFEEEE" | <nowiki><b id="mwBog">R2</b></nowiki>| {{N/a}}
| A| colspan="4" {{N/a}}
| bgcolor="AFEEEE" | '''R2''' (2007)
|-
| align="left" | Open Australia
| colspan="2" style="color:#ccc" | ''IS''
| colspan="3" | A
| bgcolor="FFEBCD" | <nowiki><b id="mwBpY">QF</b></nowiki>
| bgcolor="AFEEEE" | R3
| bgcolor="FFEBCD" | '''QF''' (2012)
|-
| align="left" | India Buɗe| {{N/a}}
| A
| bgcolor="Gold" | <nowiki><b id="mwBqI">W</b></nowiki>
| A
| colspan="3" style="color:#ccc" | ''SS''
| bgcolor="Gold" | '''W''' (2009)
|-
| align="left" | Malaman Malaysia| colspan="2" {{N/a}}
| bgcolor="AFEEEE" | R1
| bgcolor="DAA520" | <nowiki><b id="mwBrA">SF</b></nowiki>
| colspan="3" | A
| bgcolor="DAA520" | '''SF''' (2010)
|-
| align="left" | Swiss Open
| colspan="4" style="color:#ccc" | ''SS''
| A
| bgcolor="DAA520" | <nowiki><b id="mwBrw">SF</b></nowiki>
| A
| bgcolor="DAA520" | '''SF''' (2012)
|-
| align="left" | US Buɗe
| colspan="2" | A
| bgcolor="Gold" | <nowiki><b id="mwBsY">W</b></nowiki>
| A
| bgcolor="FFEBCD" | QF
| colspan="2" | A
| bgcolor="Gold" | '''W''' (2009)
|-
| align="left" | Kanada Buɗe
| A| colspan="2" {{N/a}}
| bgcolor="Gold" | <nowiki><b id="mwBtQ">W</b></nowiki>
| bgcolor="Silver" | F
| colspan="2" | A
| bgcolor="Gold" | '''W''' (2010)
|-
| align="left" | Bude Taipei na China
| bgcolor="Silver" | F
| A
| bgcolor="DAA520" | SF
| colspan="4" | A
| bgcolor="Gold" | '''W''' (2002)
|-
| align="left" | Macau Buɗe
| bgcolor="Silver" | F
| bgcolor="Gold" | <nowiki><b id="mwBuw">W</b></nowiki>
| bgcolor="DAA520" | SF
| A
| bgcolor="FFEBCD" | QF
| bgcolor="AFEEEE" | R3
| A
| bgcolor="Gold" | '''W''' (2008)
|-
| align="left" | Masters na Indonesiya| colspan="3" {{N/a}}
| bgcolor="gold" | <nowiki><b id="mwBv0">W</b></nowiki>
| bgcolor="DAA520" | SF
| A
|
| bgcolor="gold" | '''W''' (2010)
|-
| align="left" | Syed Modi International| colspan="2" {{N/a}}
| colspan="2" | A
| bgcolor="Gold" | <nowiki><b id="mwBws">W</b></nowiki>
| bgcolor="AFEEEE" | R1| {{N/a}}
| bgcolor="Gold" | '''W''' (2011)
|}
{| class="wikitable" style="font-size: 90%; text-align:center;"
!Gasar
! 1998
! 1999
! 2000
! 2001
! 2002
! 2003
! 2004
! 2005
! 2006
! Mafi kyau
|- bgcolor="D4F1C5"
| colspan="11" align="center" | '''IBF World Grand Prix'''
|-
| align="left" | Duk Bude Ingila
| A
| bgcolor="Silver" | <nowiki><b id="mwByg">F</b></nowiki>
| bgcolor="Silver" | <nowiki><b id="mwBys">F</b></nowiki>
| bgcolor="AFEEEE" | R2
| colspan="2" | A
| bgcolor="DAA520" | SF
| colspan="2" | A
| bgcolor="Silver" | '''F''' (1999, 2000)
|-
| align="left" | Brunei Buɗe
| bgcolor="Gold" | '''W'''| colspan="8" {{N/a}}
| bgcolor="Gold" | '''W''' (1998)
|-
| align="left" | Bude Taipei na China | {{N/a}}
|
|| {{N/a}}
| bgcolor="Gold" | '''W'''
| colspan="4" |
| bgcolor="Gold" | '''W''' (2002)
|-
| align="left" | Denmark Buɗe
| A
| bgcolor="FFEBCD" | <nowiki><b id="mwB04">QF</b></nowiki>
| colspan="2" | A
| colspan="3" |
| colspan="2" | A
| bgcolor="FFEBCD" | '''QF''' (1999)
|-
| align="left" | Hong Kong Buɗe
| colspan="2" || {{N/a}}
|| {{N/a}}
|| {{N/a}}
|
| bgcolor="FFEBCD" | <nowiki><b id="mwB2A">QF</b></nowiki>
| bgcolor="FFEBCD" | '''QF''' (2006)
|-
| align="left" | Indonesia Bude
| bgcolor="DAA520" | SF
| bgcolor="Gold" | <nowiki><b id="mwB2o">W</b></nowiki>
| bgcolor="Gold" | <nowiki><b id="mwB20">W</b></nowiki>
| bgcolor="AFEEEE" | R2
| bgcolor="Gold" | <nowiki><b id="mwB3I">W</b></nowiki>
| bgcolor="Gold" | <nowiki><b id="mwB3U">W</b></nowiki>
| bgcolor="Gold" | <nowiki><b id="mwB3g">W</b></nowiki>
|
| bgcolor="Gold" | <nowiki><b id="mwB3w">W</b></nowiki>
| bgcolor="Gold" | '''W''' (1999, 2000, 2002, 2003, 2004, 2006)
|-
| align="left" | Japan Buɗe
| colspan="8" |
| bgcolor="Silver" | '''F'''
| bgcolor="Silver" | '''F''' (2006)
|-
| align="left" | Koriya ta buɗe
| colspan="8" |
| bgcolor="AFEEEE" | <nowiki><b id="mwB40">R3</b></nowiki>
| bgcolor="AFEEEE" | '''R3''' (2006)
|-
| align="left" | Malaysia ta Bude
| colspan="2" |
| bgcolor="Gold" | '''W'''
| colspan="6" |
| bgcolor="Gold" | '''W''' (2000)
|-
| align="left" | Singapore Buɗe
|
| bgcolor="Silver" | F| {{N/a}}
| bgcolor="Gold" | <nowiki><b id="mwB6E">W</b></nowiki>
| colspan="3" |
| bgcolor="Gold" | <nowiki><b id="mwB6U">W</b></nowiki>
| bgcolor="AFEEEE" | R1
| bgcolor="Gold" | '''W''' (2001, 2005)
|}
== Yi rikodi akan abokan adawar da aka zaɓa ==
Yi rikodi akan masu ƙalubalantar Superseries, semifinalists na duniya da kuma na wasan kusa da na ƙarshe na Olympics.
[[Category:Pages with unreviewed translations]]
[[Category:Badminton]]
gv0a3u6yo66459hx7nu60tctxs6hvut
CCCP Fedeli alla linea
0
25891
165331
119507
2022-08-10T09:33:47Z
BnHamid
12586
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox musical artist|Name=CCCP Fedeli alla linea|image=CCCP - FEDELI ALLA LINEA.jpg|caption=CCCP Fedeli alla linea|image_size=|Origin=[[Reggio Emilia]], [[Italy]]|Genre=[[Punk rock]], [[New wave music|new wave]], [[post-punk]], [[art rock]]|Years_active=1982–1990|Label=|Associated_acts=[[Consorzio Suonatori Indipendenti|C.S.I.]], [[Per Grazia Ricevuta|PGR]]|website=[http://www.cccp-fedeliallalinea.it www.cccp-fedeliallalinea.it]|Past_members=[[Giovanni Lindo Ferretti]]<br/>Massimo Zamboni<br/>Annarella Giudici<br/>Danilo Fatur<br/>Umberto Negri<br/>Carlo Chiapparini<br/>Gianni Maroccolo<br/>Francesco Magnelli<br/>Ringo De Palma<br/>Ignazio Orlando<br/>Giorgio Canali<br/>Zeo Giudici<br/>Silvia Bonvicini}}
'''CCCP Fedeli alla Linea''' ( Italian pronunciation: [tʃiˌtʃitʃiˈpːi feˈdeli ˌalːa ˈlinea] ) sun kasance ƙungiyar [[Italiya|Italiyanci da]] aka kafa a cikin shekara ta 1982 a [[Berlin]] ta mawaƙi Giovanni Lindo Ferretti da mawaƙa Massimo Zamboni. Membobin da kansu sun ayyana salon ƙungiyar a matsayin "Musica Melodica Emiliana- Punk Filosovietico" (" Emilian Melodic [[Tarayyar Sobiyet|Music- pro-Soviet]] punk ").
Sunan su, CCCP, ya samo asali ne daga rubutun cyrillic ''na SSSR'', acronym na [[Rashanci|Rasha]] [[Tarayyar Sobiyet|ga Tarayyar Soviet Socialist Republics]], kodayake an furta bin sautin [[Italiyanci|Italiyanci.]]
CCCP ya bar abubuwan da aka saba da su na dutsen punk, kuma ya kai ga saɓanin saɓani na dutsen mayaƙa, kiɗan masana'antu, jama'a, electropop, kiɗan Gabas ta Tsakiya, har ma da kiɗan ɗakin yayin da suke isar da waƙoƙin su hangen nesa na ɗan adam, har ila yau suna gabatar da abubuwa. na gidan wasan kwaikwayo da falsafar rayuwa a cikin nunin su.
Ayyukan CCCP sun shafi dozin masu fasaha kamar Marlene Kuntz, Massimo Volume, da Offlaga Disco Pax .{{Ana bukatan hujja|date=August 2007}}
== Tarihi ==
=== 1981–1983: Kafa ===
An kafa CCCP a cikin 1981 lokacin da Ferretti ya sadu da Zamboni (dukkansu sun fito ne daga Reggio Emilia ) a cikin diski a Kreuzberg ( [[Berlin]] ). Da zarar sun dawo gida sun kafa sabuwar ƙungiyar da ake kira '''MitropaNK.''' A lokacin bazara mai zuwa Ferretti, Zamboni da bassist Umberto Negri sun koma Berlin: a lokacin wannan tafiya ce aka haifi CCCP Fedeli alla Linea. Membobin ƙungiyar sun yanke shawarar yin amfani da injin ƙwanƙolin maimakon ainihin ganga.
Sunan ƙungiyar suna bikin shaharar ƙaramar al'adar Emilia yayin da kuma suke yaba [[Tarayyar Sobiyet|Tarayyar Soviet]], ƙirƙirar hanyar haɗi tsakanin [[Rasha]] da lardin Emilia-Romagna.
A wannan lokacin ƙungiyar ta yi sau da yawa a cikin [[Jamus]], suna wasa wasu kulab na ƙarƙashin ƙasa [[Berlin|a Berlin]] kamar Kob ko Spectrumin. Dindindin su a Berlin ya rinjayi sautin ƙungiyar ta hanyar masana'antar gida. Al'adar Berlin ta Gabas da [[Musulunci|al'ummar musulmin]] yankin yammacin garin suma sun yi tasiri ga kalmomin Ferretti.
Wasannin kide-kide na farko a Italiya sun gamu da martani mara kyau daga taron, yana jagorantar ƙungiyar don ƙara sabbin membobi biyu a cikin layi: Annarella Giudici "Benemerita soubrette ", <ref name="Benemerita_soubrette">Well-deserved soubrette</ref> da mai wasan kwaikwayo mai suna Danilo Fatur . Annarella, Fatur, da ɗan ƙaramin lokaci Silvia Bonvicini (na biyu "Benemerita soubrette " <ref name="Benemerita_soubrette" /> ) sun ba da gudummawa don nuna halayen kide-kide ta hanyar buga zane-zane mai ban dariya yayin wasan su.
=== 1984–1985: EPs na farko ===
A cikin shekara ta 1984 ƙungiyar ta saki ''Ortodossia'' , EP ɗin su na farko akan lakabin mai zaman kansa Attack Punk Records. A cikin wannan shekarar ''an saki Ortodossia II'' EP, wanda ya haɗa da waƙoƙi guda uku waɗanda aka riga aka haɗa su a cikin EP na farko ("Live in Pankow", "Spara Jurij", da "Punk Islam") da ƙarin waƙa ta huɗu ("Mi ami ? "). 1985 sun ga sakin EP na uku, ''Compagni, Cittadini, Fratelli, Partigiani.''
EP ɗin guda uku an ƙera su kuma sun yi rikodin su tare da kuɗi kaɗan da ƙananan kayan kida a cikin ɗaki ɗaya da aka saita azaman ɗakin rikodi, kusa da layin tram na birni koyaushe yana damun rikodin.
=== 1986: Fitar da kundi ===
[[Albom|Kundin studio ɗin]] su na farko, ''1964/1985 Affinità -Divergenze fra il Compagno Togliatti e Noi - Del Conseguimento della Maggiore Età'', an yi rikodin sa a cikin shekara ta 1985 kuma Attack Punk Records ya buga a cikin shekara ta 1986. Yana rage visceral tasiri na hardcore yayin da mayar da hankali a kan eerie bambanci tsakanin mai kauri amma kayayyakin instrumental bango da Ferretti 's delirious yanke-up lyrics kuma Brecht -ian bayarwa. Yanayin salo mai ƙyalƙyali (daga wanzuwar psychodrama zuwa ramin raye -raye, daga cabaret na batsa zuwa ballad na jama'a ) ya taimaka ƙirƙirar yanayi na zalunci na rashin jin daɗi da rashin nishaɗi, musamman a cikin tsakiyar, " Emilia Paranoica ".
Yawancin masu sukar kiɗa suna ɗaukar wannan kundi ɗaya daga cikin fitattun [[Italiya|waƙoƙin Italiyanci]] na zamani, kuma babban ci gaba ga duk ƙungiyoyin punk na Turai.{{Ana bukatan hujja|date=December 2011}} Tallace -tallacen kundin ya jawo Virgin Dischi, reshen Budurwar Italiya don shiga ƙungiyar. Wasu daga cikin magoya bayan kungiyar sun ga wannan matakin a matsayin cin amana kuma sun yi wa lakabi da kungiyar " ''CCCP fedeli alla lira'' " tare da ''lira'' (tsohuwar kudin [[Italiya]] kafin gabatar da Yuro ) maimakon ''linea'' ('layi' a ma'anar 'layin jam'iyyar', a layi tare da taken Soviet).
=== 1987 - 1988: An sanya hannu don Budurwa ===
A cikin 1987 ƙungiyar ta yi rikodin kuma ta saki na farko guda ɗaya ''Oh! Battagliero'' da kundi na biyu, ''Socialismo e Barbarie'', wanda aka yi shi da babban kasafin kuɗi idan aka kwatanta da na farko. Aiki ne mai ƙarancin haɗin kai, wanda ya gudana daga kiɗan Gabas ta Tsakiya zuwa sigar dutsen waƙar [[Tarayyar Sobiyet|Soviet]], daga waƙoƙin Katolika zuwa wasan motsa jiki.
A cikin shekara ta 1988 Budurwa ta sake sakin ''Socialismo e Barbarie'' akan CD, da EPs na farko akan tattara ''Compagni, cittadini, fratelli, partigiani / Ortodossia II''.
A cikin wannan shekarar, CCCP ta saki guda ''Gobe (Voulez vous un rendez vous)'', sigar murfin mawaƙa da mai zane Amanda Lear. <ref>Amanda Lear sung on both the two tracks of the single</ref>
=== 1989: Kundin na uku ===
Kundin na uku, ''Canzoni, Preghiere, Danze del II Millennio - Sezione Europa'' (1989), ya rattaba hannu kan sauya musikarsu zuwa electropop. Keyboard, maimakon guitar, ya zama kayan aiki mafi mahimmanci. Yanzu kiɗan Gabas ta Tsakiya yana tasiri sautin su kuma yana da taushi fiye da na bayanan da suka gabata. Yana maye gurbin asalin zamantakewar siyasa tare da rikice -rikicen sihiri, da maƙasudin masana'antar su tare da synthpop mai ƙarancin juyi.
=== 1989–1990: Litfiba da rasuwa ===
A shekara ta 1989 CCCP, Litfiba, da Beraye sun yi rangadi a [[Tarayyar Sobiyet|Tarayyar Soviet]] ( [[Moscow]] da [[Saint-Petersburg|Leningrad]] ). A [[Moscow]] sun taka rawa a cikin gidan sarauta cike da sojoji sanye da kayan sojoji. Sojojin sun miƙe lokacin da ƙungiyar ta taka a ƙarshen kide kide da waƙar [[Tarayyar Sobiyet|Soviet]] "A Ja Ljublju SSSR".
A cikin wannan shekarar guitarist Giorgio Canali, bassist Gianni Maroccolo, masanin keyboard, Francesco Magnelli, da mawaƙa Ringo De Palma (ukun na ƙarshe sun bar Litfiba saboda wasu bambance -bambancen zane -zane tare da manajan ƙungiyar Alberto Pirelli) sun shiga kuma sun canza ƙungiyar.
Kungiyar, wanda membobi takwas suka hada yanzu, sun yi rikodin kundi na huɗu ''Epica Etica Etnica Pathos'' a cikin ƙauyen 700 da aka watsar. Wannan faifan yana nuna wani juyin halitta na kiɗa don ƙungiyar. CCCP ya kai ga zenith ɗin su{{Ana bukatan hujja|date=March 2017}} tare da wannan kundi, Frank Zappa -wasan kwaikwayo na salo mai salo wanda shima yana tsaye azaman kundin kundin kide -kide na sirri, tare da ɗakunan hadaddun abubuwa kamar "MACISTE contro TUTTI", " ''waƙar swan'' " su, da sauyawa zuwa sabbin abubuwan son rai na Consorzio Suonatori Indipendenti (CSI), sabuwar ƙungiyar da aka haifa daga tokar CCCP.
Acronym da aka yi amfani da shi don sabon sunan ƙungiyar, CSI, yana tunatar da sabon halin da ake ciki a [[Tarayyar Sobiyet|Tarayyar Soviet]], tare da Commonwealth of Independent States (CIS) ( Italian (CSI)). Tare da ƙirƙirar CIS, [[Tarayyar Sobiyet|Tarayyar Soviet]] kuma a lokaci guda ƙungiyar ta daina wanzuwa.
CCCP ya wargaje yadda ya dace ranar 3 ga Oktoban 1990, a daidai wannan ranar haɗuwar ta Jamus, kuma membobin suka ci gaba da wasu ayyukan.
== Post-CCCP ==
Lokacin da [[Tarayyar Sobiyet|Tarayyar Soviet ta]] durkushe, Ferretti da Zamboni sun yanke shawarar yin layi tare da ɗaukar matakin siyasa kaɗan. An sake sunan Consorzio Suonatori Indipendenti (CSI) tare da jerin waƙoƙi daga ''Ko del Mondo'' ( Polygram, 1993). Suna hanzarta haɓakawa zuwa wani nau'in kiɗan dutsen dutsen (mafi yawan raunin-rashi) tare da ''Linea Gotica'' ( Polygram, 1996).
Lokacin da CSI ta wargaje a 1999, Ferretti ya yi muhawarar solo tare da Co-dex (2000), sannan ya kafa Per Grazia Ricevuta (PGR) kuma ya saki ''PGR'' (2002) wanda ya jagoranci zuwa kiɗan duniya.
== Membobi ==
* Giovanni Lindo Ferretti (Cerreto Alpi, 9 Satumba a cikin shekara ta 1953): marubuci, mawaƙa (a cikin shekara ta 1982 zuwa ta 1990)
* Massimo Zamboni (Reggio Emilia, 1957): guitar, songwriter (1982-1990)
* Umberto Negri: bass, marubucin waƙa (1982–1985)
* Zeo Giudici: ganguna (1982-1983)
* Mirka Morselli - ganguna (1983)
* Annarella Giudici (an haifi Antonella Giudici): "Benemerita soubrette ", <ref name="Benemerita_soubrette">Well-deserved soubrette</ref> muryoyin (1984-1990)
* Danilo Fatur: "Artista del popolo", <ref name="Artista_del_popolo">People's Artist</ref> muryoyin (1984-1990)
* Silvia Bonvicini: muryoyi (1984-1985)
* Carlo Chiapparini: guitar (1986–1989)
* Ignazio Orlando: bass, madannai, ganguna (1986–1989)
* Gianni Maroccolo (Manciano, 9 ga Mayu 1960): bass (1989-1990)
* Francesco Magnelli: keyboards (1989-1990)
* Ringo De Palma (an haife shi Luca De Benedictis, [[Torino|Turin]], 28 ga Disamba 1963- Florence, 1 Yuni 1990): ganguna (1989-1990)
* Giorgio Canali (1958): guitar, shirye-shirye (1989-1990)
=== Tsarin lokaci na Membobi ===
<timeline>
TimeAxis = orientation:horizontal format:yyyy
ImageSize = width:540 height:300
PlotArea = width:450 height:250 bottom:20 left:20
Colors =
id:canvas value:rgb(0.97,0.97,0.97)
id:grid1 value:rgb(0.86,0.86,0.86)
id:grid2 value:gray(0.8)
id:bars value:rgb(0.96,0.96,0.6)
id:bg value:white
id:2color value:rgb(1,1,0.6)
BackgroundColors = canvas:bg
Period = from:1981 till:1990
ScaleMajor = unit:year increment:1 start:1981 gridcolor:grid1
BarData=
barset:Bandmembers
PlotData=
# set defaults
width:20 fontsize:m textcolor:black align:left anchor:from shift:(10,-4) color:bars barset:Bandmembers
from:1982 till:1990 text:"Giovanni Lindo Ferretti"
color:2color
from:1982 till:1990 text:"Massimo Zamboni"
from:1982 till:1985 text:"Umberto Negri"
color:2color
from:1984 till:1990 text:"Danilo Fatur"
from:1984 till:1990 text:"Annarella Giudici"
color:2color
from:1986 till:1989 text:"Carlo Chiapparini"
from:1986 till:1989 text:"Ignazio Orlando"
color:2color
from:1989 till:1990 text:"Gianni Maroccolo"
from:1989 till:1990 text:"Francesco Magnelli"
color:2color
from:1989 till:1990 text:"Ringo De Palma"
from:1989 till:1990 text:"Giorgio Canali"
</timeline>
== Binciken hoto ==
=== Albums ɗin Studio ===
* ''1964/1985 Affinità-Divergenze fra il Compagno Togliatti e Noi-Del Conseguimento della Maggiore Età'', Attack Punk Records, red vinyl 1986, Virgin ta sake fitar da shi a cikin shekara ta 1988
* ''Socialismo e Barbarie'', Virgin Records 1987, sake sakewa a cikin shekara ta 1988 akan CD tare da ƙarin waƙoƙi guda biyu.
* ''Canzoni, Preghiere, Danze del II Millennio - Sezione Europa'', Budurwa, 1989
* ''Epica Etica Etnica Pathos'', Budurwa, 1990
=== Albums masu rai ===
* ''Rayuwa a Punkow'', Budurwa, 1996
=== Albums na tattarawa ===
* ''Compagni, cittadini, fratelli, partigiani / Ortodossia II'', Budurwa, 1988
* ''Ecco i miei gioielli'', Budurwa, 1992
* ''Ji daɗin CCCP'', Budurwa, 1994
* ''Muhimmin (CCCP)'', EMI, 2012
=== Marasa aure ===
* ''Haba! Battagliero'', Budurwa, 1987
* ''Gobe (Voulez vous un rendez vous)'' (feat. Amanda Lear ), Budurwa, 7 "da 12" vinyl, 1988
=== EP ===
* ''Ortodossia'', Attack Punk Records, jan vinyl, 1984
* ''Ortodossia II'', Attack Punk Records, jan vinyl, sake sakewa a cikin 1985 ta Virgin a cikin baƙar vinyl
* ''Compagni, Cittadini, Fratelli, Partigiani'', Attack Punk Records, hoton hoto , wanda Virgin ya sake fitarwa a 1985 a cikin baƙar vinyl
* ''Ragazza Emancipata'', Stampa Alternativa, 1990
=== VHS ===
* ''Tsarin zamani'', 1989
=== Gidan wasan kwaikwayo ===
* ''Allerghia'', 1987-1988
== Duba kuma ==
* Consorzio Suonatori Indipendenti (CSI )
* Per Grazia Ricevuta (PGR)
== Hanyoyin waje ==
* [http://www.cccp-fedeliallalinea.it Annarella Benemerita Soubrette - CCCP - feedeli alla linea]
* [http://www.rudepravda.net RudePravda - Fedeli alla Linea]
* [http://mp3.gomma.tv/audio/gommatv%20013%20-%20Umberto%20Cccp.mp3 Tattaunawa da Umberto Negri akan gomma.tv (cikin Italiyanci)]
==Manazarta==
[[Category:Pages with unreviewed translations]]
fuse6xd43bms31my39afy9d36q1f00w
Bon Voyage Sim
0
27070
165271
123335
2022-08-10T08:20:31Z
BnHamid
12586
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''''Bon Voyage Sim''''' fim ne na ƙasar Nijar wanda aka yi a 1966.
== Takaitaccen bayani ==
Sim, Shugaban Jamhuriyyar Toads, ya tafi wata tafiya da wani shugaban da ke maƙwabtaka da shi ya gayyace shi. Idan ya dawo sai ƴan uwansa suka jefa shi cikin ruwa.
==`Yan wasa==
== Hanyoyin haɗi na waje ==
{{RefFCAT|871}}{{Dead link}}
*{{IMDb title|3453072}}
==Manazarta==
[[Category:1966 films]]
[[Category:Nigerien films]]
[[Category:Fina-finai]]
[[Category:Sinima a Afrika]]
m7eta93tgyctse9x5is2awb1yaccx3l
165272
165271
2022-08-10T08:24:59Z
BnHamid
12586
gyara
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''''Bon Voyage Sim''''' fim ne na ƙasar Nijar da`aka yi a shekarar 1966, wanda darekta [[Moustapha Alassane]] ya rubuta, ya tsara/shirya kuma ya bada umarni.
== Takaitaccen bayani ==
Sim, Shugaban Jamhuriyyar Toads, ya tafi wata tafiya da wani shugaban da ke maƙwabtaka da shi ya gayyace shi. Idan ya dawo sai ƴan uwansa suka jefa shi cikin ruwa.
==`Yan wasa==
== Hanyoyin haɗi na waje ==
{{RefFCAT|871}}{{Dead link}}
*{{IMDb title|3453072}}
==Manazarta==
[[Category:1966 films]]
[[Category:Nigerien films]]
[[Category:Fina-finai]]
[[Category:Sinima a Afrika]]
fg5r2dzkk0a9hlryonjbhasma3muae4
C'est dimanche!
0
27123
165328
123627
2022-08-10T09:30:42Z
BnHamid
12586
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''''C'est dimanche! (Hausa:Kada ku damu!)''''' fim ɗin 2008 ne.
== Takaitaccen bayani ==
Ibrahim yana da shekara 13 ya bar makaranta, amma ya wawa mahaifinsa cewa ya samu diploma .
== Kyaututtuka ==
* 2008 Chicago Yara IFF
* 2008 Cinema Jove IFF Valencia
* 2008 Festival International du Court-Métrage de Clermont-Ferrand
* 2008 Molodist de Kyiv IFF
* 2008 Festival International du Film Francophone de Namur
* 2008 Oh, ce kotu! Bruselas
* 2007 Ville de Paris
==`yan wasa==
== Hanyoyin haɗi na waje ==
{{RefFCAT|161}}{{Dead link|date=May 2019}}
* {{IMDb title|1315578|C'est dimanche!}}
==Manazarta==
[[Category:2008 films]]
[[Category:Algerian films]]
[[Category:Fina-finai]]
[[Category:Sinima a Afrika]]
h6o3p0ya4r3j1bxnijqsopn08g1axy9
165329
165328
2022-08-10T09:30:59Z
BnHamid
12586
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''''C'est dimanche! (Hausa:Kada ku damu!)''''' fim ɗin 2008 ne.
== Takaitaccen bayani ==
Ibrahim yana da shekara 13 ya bar makaranta, amma ya wawa mahaifinsa cewa ya samu diploma .
== Kyaututtuka ==
* 2008 Chicago Yara IFF
* 2008 Cinema Jove IFF Valencia
* 2008 Festival International du Court-Métrage de Clermont-Ferrand
* 2008 Molodist de Kyiv IFF
* 2008 Festival International du Film Francophone de Namur
* 2008 Oh, ce kotu! Bruselas
* 2007 Ville de Paris
==`Yan wasa==
== Hanyoyin haɗi na waje ==
{{RefFCAT|161}}{{Dead link|date=May 2019}}
* {{IMDb title|1315578|C'est dimanche!}}
==Manazarta==
[[Category:2008 films]]
[[Category:Algerian films]]
[[Category:Fina-finai]]
[[Category:Sinima a Afrika]]
hnsr1ioexhpmfm882mww3pcbh5fi1jh
Bye Bye Africa
0
27593
165327
125455
2022-08-10T09:28:56Z
BnHamid
12586
/* Bayanan kula da nassoshi */
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''''Bye Bye Africa''''' [[Cadi|fim ne na Chadi]] wanda ya sami lambar yabo a shekarar 1999. Shi ne na farko da darektan [[Cadi|Chadi]] Mahamat Saleh Haroun, wanda shi ma ya taka rawa a cikin sa. Cibiyar wasan kwaikwayo ta Docu-drama ya ta'allaka ne akan sigar Haroun.
== Makirci ==
Wani daraktan fina-finan kasar Chadi da ke zaune kuma yana aiki a [[Faransa|ƙasar Faransa]] (Haroun) ya koma gida bayan rasuwar mahaifiyarsa. Ya yi mamakin irin yadda kasar nan ta lalace da kuma gidan sinima na kasa. Da yake fuskantar shakku daga danginsa game da aikin da ya zaɓa, Haroun yayi ƙoƙari ya kare kansa ta hanyar ambaton Jean-Luc Godard : "Cinema yana haifar da abubuwan tunawa." Mai shirya fim ya yanke shawarar yin fim ɗin da aka sadaukar wa mahaifiyarsa mai suna ''Bye Bye Africa'' amma nan take ya gamu da manyan matsaloli. An rufe gidajen sinima kuma ba za a iya samun kuɗi ba. Daraktan ya sake haduwa da wata tsohuwa budurwa (Yelena), wacce ƴan Kasar Chadi suka yi watsi da ita wacce ba za ta iya bambancewa tsakanin fim da gaskiya ba bayan fitowa a daya daga cikin fina-finan da ya yi a baya a matsayin mai cutar HIV . Haroun ya samu labarin lalatar da [[Sinima a Afrika|fina-finan Afirka]] daga daraktoci a kasashe makwabta, amma kuma [[Issa Serge Coelo]] ya dauki fim dinsa na farko, ''Daressalam'' . Al’amura sun tabarbare, kuma da yakinin cewa ba zai yiwu a yi fina-finai a Afirka ba, Haroun ya bar kasar Chadi cikin fidda rai, inda ya bar kyamarar fim dinsa ga wani yaro da ke taimaka masa.
== Kyauta ==
Fim din ya lashe kyaututtuka kamar haka: <ref>[https://www.imdb.com/title/tt0209950/awards Awards], [[IMDb]]</ref>
* 1999 Amiens International Film Festival : Ambaci na Musamman a cikin nau'in Fim ɗin Mafi kyawun fasalin
* 2000 Kerala International Film Festival : FIPRESCI Prize (daura da Deveeri (1999))
* 1999 Venice Film Festival :'CinemAvvenire' Kyauta a cikin nau'in Mafi kyawun Fim na Farko, Kyautar Luigi De Laurentiis - ambaton Musamman
==Manazarta==
{{reflist}}
== Hanyoyin haɗi na waje ==
* [http://newsreel.org/nav/title.asp?tc=CN0123 Bayanin mai rabawa na Amurka]
* {{IMDb title|0209950|Bye Bye Africa}}
[[Category:Fina-finai]]
[[Category:Finafinan Chadi]]
6yg6hldly4b0q3owq5vnb4roi4c14v1
Buzu
0
27732
165326
158364
2022-08-10T09:28:04Z
BnHamid
12586
wikitext
text/x-wiki
'''Buzu''' shima nau’in kayan kida ne da ake jeme fatar akuya ko wata karamar dabba a daura ta a cinya kada ta. Makadan buzu ake kira da a dake buzu kuma ana amfani da ita wajen kidan malamai.<ref>Anyebe, Adam A. (2016). Development administration</nowiki> : a perspective on the challenge in Nigeria (First edition ed.). [Zaria, Nigeria].</ref>
==Manazarta==
7k3eapcvn68wfb14p4lm2fz5tfxtfn1
Bukin Suna a al'ummar Hausawa
0
29021
165319
158285
2022-08-10T09:23:09Z
BnHamid
12586
gyara
wikitext
text/x-wiki
'''Bukin Suna a Al’ummar Hausawa''' Kamar yadda sunan ya nuna, bukin suna wani yanayi ne da ake haɗa 'yan uwa da abokan arziki a ci a sha, kuma a yi annashuwa da raha. Ana aiwatar da bukin suna ne idan ranar da aka haifi jaririn ta zagayo; ma'ana bayan mako guda. Ranar suna, rana ce da za a raɗawa jaririn da aka haifa sunan da za a rika kiran sa da shi.<ref>Abdullahi I.S.S (2008). “ Jiya ba Yau Ba: Waiwaye a Kan Al‟adun Matakan Rayuwar Maguzawa na Aure da Haihuwa da Mutuwa.”Kundin digiri na uku: Jami‟ar Usmanu Danfodiyo, Sokoto.</ref>
==Galibi==
Galibi akasar Hausa ana sanar da 'yan 'uwa da abokan arziki tun ana gobe za a yi sunan domin su hadu musammman da safe domin gudanar da wannan al'ada. Ita ma wannan al‟adar ta yi rauni a halin yanzu, saboda tasirin addinin Musulunci da mafi yawan al'ummar yankin ke bi.
A ranar suna, ana yanka rago a raba goro, liman ya yi wa jariri huduba galibi bayan kwana bakwai da haihuwa, duk da yake ana iya huduba tun ranar da aka haifi jinjiri a radawa yaro suna sai dai ba za a bayyana sunan ba sai ranar suna. Galibi da yake Hausawa mabiya addinin [[Musulunci]] ne, don haka, ana zanen sunan ne daga cikin sunayen addinin Musulunci.
===Ra`ayoyi===
*Ranar radin suna, za a taru tsakanin dangin mai haihuwa da mijinta. Idan wadanda duk ake jira sun taho, za a raba goro ga jama‟a inda za a fara fitar da na malamai da wanzamai da mata . Daga nan sai liman ya yi wa abin haihuwar addu'a da ita kanta mahaifiyar da uban da sauran jama'a baki daya. Yahaya da wasu (2001:99)
*Shi kuwa Gusau (2012:42) Yana da ra'ayin cewa: Zanen suna ko radin suna ana gudanar da shi ga abin da aka haifa, bayan mako daya da haihuwa. Zanen suna ko radin suna ya kasu kashi biyu, akwai zanen suna a gargajiyance, akwai kuma zanen suna a addinance.<ref>Sallau, B. A., “Ciki da Hanyoyin Tanadinsa a Wajen Hausawa a Yau”, Algaita Journal of urrent Research in Hausa Studies, No.5 Vol.1 September, 2008, Department of Nigerian Languages, Bayero University, Kano, Page 163 – 184</ref>
*Ta kowace fuska dai za a fahinci bukin zanen suna yana haddasa haduwar dangin mace da na namiji wuri daya domin taya juna murnar samun karuwa ta haihuwar da aka samu. Haihuwa abu ce mai matukar muhimmanci ga Bahaushe. Wannan ne ma ya sa yake girmama duk wata al'ada da ta shafi haihuwa tun daga goyon ciki da haihuwar da kuma renon abin da aka haifa.bShagulgulan suna sukan fara ne da zarar aka ce mace ta haihu a gidan Bahaushe. Wannan ne ya sa Garba (2012:36) yake ganin cewa “ Al’adun bukin haihuwa ko zanen suna al’adu ne da Hausawa ke gudanarwa a lokacin da mace ta haihu har zuwa ranar da aka rada wa abin da aka haifa suna” Saboda haka, shagulgulan bukin suna sun fi kankama ne a ranar da abin da aka haifa ya cika mako ko sati daya da haihuwa.<ref>Sallau, B. A., Magani a Sha a yi Wanka a Buwaya, (2010), ISBN: 978 – 978 – 48604 – 9 – 9, Designed and Printed by M. A. Najiu Professional Printers, No. 3 Kenya Road, Malali, Kaduna.</ref>
*Kafin ranar bukin suna akwai al'adun da suka kebanta ga mata kamar gudar sanar da haihuwa da lugude da karar biki da gashin cibi da wankan jego ga mai haihuwa da shan kunun biki da kayar barka (wanda maigida kan tanada) da kuma kayan gara. Dangane da haka, bukin suna ana aiwatar da shi a kasar Hausa bayan sati daya da haihuwar jinjiri domin a sanar da jama'a irin sunan da aka yi masa, wanda ake yi lakabi masa da sunan yanka. A lokacin bukin sunan akan yanka rago, tumkiya, Awaki, a wasu lokuta har ma da shanu ga masu halin yin hakan. Ana aiwatar da wannan yankan ne domin a tabbatar wa jama'a tushe da asalin abin da aka haifa, ma'ana ba shege ba ne.<ref>Sallau, B. A., Wanzanci da Sauye-Sauyen Zamani, (2013) ISBN: 978-978-48604-4-4,
Printed by Ahmadu Bello University Press Limited, Zaria. Yahaya da Wasu (2001). Darussan Hausa don {ananan Makarantun Sakandare. Zaria. ABU Press</ref>
Irin wannan taron bukin ne ake samar da cikakken suna ga jinjiri. Don haka, duk wani suna na lakabi wanda ake kiran sa da shi kafin ranar suna kamar sunan ranar haihuwa misali Danlali, Danlami, ko Danjumma da sauransu, ko sunayen yanayin halittarsa misali kamar Jatau, Duna ko Cindo da sauransu, za a musanya shi da sunansa na yanka wandaaka samar masa a ranar bukin suna. Sunan yanka yakan iya daukar Muhammadu, Aliyu, usmanu, Abdullahi da sauransu.
== Haihuwa da Tanade-tanaden Kayan bukin Suna ==
A bisa tsarin al'adun Hausawa, akwai tanade-tanaden da mazaje magidanta kan yi domin tarbon abin da za a iya haifa masu da zararr mutum ya fahimci cewa matarsa ta sami juna biyu. Daga cikin irin kayan da ake tanada kuwa sun hada da;
== Magungunan Dauri ==
Wadannan magunguna ne da miji ke tanadar wa matarsa ko kuma iyayen miji ko na matar su tanada domin bai wa mai juna biyu ta sha musamman idan cikin ya kai kimanin wata bakwai zuwa haihuwa. Amfanin magungunan shi ne domin ta sami saukin haihuwa. Magungunan za su wanke zabi da maikon da ke cikin ciki na mai juna biyu, wanda hakan zai sanya ta sami sau}in na}uda a lokacin haihuwa.
== Itacen Biki ==
Maigida zai fara tanadin itatuwan da za a yi amfani da su a wajen shagulgulan wankan jego har zuwa bukin suna da kuma kwanakin da mai jego za ta yi tana wankan rowan zafi.
== Kayan Barka ==
Wadannan kayayyaki ne da suka danganci suturar maijego da abin da ta haifa. Maigida zai tanade su ne tun kafin a haihu ko kuma bayan an haihu. Daga cikin kayan akwai turamen atamfa da kayan jinjirai da turare da man shafi da kitso da sauransu da dama gwargwadon halin magidanci. Al’adun da ke tattare da bukin sunan Hausawa Wadannan al'adu ne da suka shafi shagulgulan da ake yi a ranar suna. Wadannan al'adun kuwa sun hada da;
== Taron Suna ==
Taro ne da 'yan 'uwa da abokanin arziki inda za su taru domin taya murna ga mahaifin jinjiri da maijego a ranar da aka cika kwana bakwai da haihuwar jinjiri. maza sukan taru ne a kofar gida, su kuwa mata suna zama a cikin gida ne domin hidimar shirya abinci ga bakin da suka halarci bukin. A lokacin bukin akan kawo goro a raba shi kasha biyu, wato gefen maigida da gefen mai haihuwa, domin kowa ya raba wa mutanensa da suka zo taya shi murna. Akwai wani kaso da ake kebe wa Malamai masu du‟a‟i da kuma wamzamai da ma'aska da makera su ma da nasu kaso na la'addu. Wannan shi ne ainihin bukin wanda a dalilin rada sunan ne ake shirya taron suna. Duk da yake zamani ya fara yi wa wannan al‟adar rauni domin wasu a masallatai suke yi wa
'ya'yansu addu'ar zanen suna. Ma'ana ba su yin taron suna, sai mata su shirya taron walima a cikin gida daga baya.
== Yanka Dabbar Suna da Abincin Gara ==
*Dabbar suna, dabba ce da akan tanada domin a yanka ta hanya tabbatar wa da jinjiri suna yanka. Galibi a kasar Hausa akan yanka Rago ko Tumaki ko Awaki ko ma a wasu lokuta Shanu a wajen zanen suna. Da zarar an yanka dabbar suna da nufin a sanya suna iri kaza ga jinjin sanya suna iri kaza”
*Wannan abinci ne da ake yi na musamman domin bukukuwan aure ko suna a kasar Hausa. Galibi irin wannan abinci ya shafi masa (waina) da alkaki da da Fanke da cincin da naman kaza da dai sauran su. Akan raba wa mutanen da suka zo shaidar radin sunan domin su ci, kuma su tafi da shi gidajensu.
== Tsagar Gado ==
Wannan tsaga ce da ake yi a tsakanin Hausawa domin a nuna irin kabilar da mutum ya fito daga cikin kasha-kashen Hausawa. Misali, akwai '''Zamfarawa''' da '''Kabawa''' da '''Katsinawa''' da '''Kanawa''' da '''Zazzagawa''' da sauransu. A bisa al'ada akan yi wa abin da aka haifa tsagar gado ne tun ranar bukin sunansa.
== Wasannin Gado a Ranar Suna ==
Wasanni ne da suka shafi martaba irin gadon gida ko sana'o'in da mutum ya tashi a cikinsu. Misali idan a gidan Mahauta ne akan yi wasan kawan kaho, ku a yi wasa da wuta idan a gidan makera ne da sauransu.
==Manazarta==
{{Reflist}}
2x4gbkay93qc827mtp7lcjwwbb2yp5e
Boubacar Talatou
0
31778
165285
157084
2022-08-10T08:49:51Z
BnHamid
12586
gyara
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Boubacar Talatou''' (an haife shi a ranar 3 ga watan Disamban 1987 a [[Niamey|Yamai]] ) ɗan [[Kungiyar Kwallon Kafa|wasan ƙwallon ƙafa]] ne na [[Nijar (ƙasa)|ƙasar Nijar]]. Yana buga wasan tsakiya ne a ƙungiyar Djoliba AC dake kasar [[Mali]].<ref>[https://www.national-football-teams.com/player/40377/Boubacar_Talatou.html]</ref>
== Sana'a kwallo==
A baya Diego ya taka leda a AS FNIS, [[Gabon]] AS Mangasport da kuma Orlando Pirates na [[Afirka ta Kudu]].
== Ayyukan ƙasa da ƙasa ==
Ya kasance memba ne a ƙungiyar ƙwallon ƙafa ta Niger, bayan da aka kira shi zuwa gasar cin kofin Afrika na 2012 da kuma gasar cin kofin Afrika na 2013.
== Hanyoyin haɗi na waje ==
* {{NFT player|40377}}
* {{Soccerway|boubacar-talatou/206663}}
* Boubacar Talatou at FootballDatabase.eu
== Manazarta ==
{{Reflist}}
{{Niger Squad 2012 Africa Cup of Nations}}
[[Category:Rayayyun mutane]]
illjdhv8xuhy5m1f2e54zhd5q9nqra5
165286
165285
2022-08-10T08:50:27Z
BnHamid
12586
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Boubacar Talatou''' (an haife shi a ranar 3 ga watan Disamban 1987 a [[Niamey|Yamai]] ) ɗan [[Kungiyar Kwallon Kafa|wasan ƙwallon ƙafa]] ne na [[Nijar (ƙasa)|ƙasar Nijar]]. Yana buga wasan tsakiya ne a ƙungiyar Djoliba AC dake kasar [[Mali]].<ref>https://www.national-football-teams.com/player/40377/Boubacar_Talatou.html</ref>
== Sana'a kwallo==
A baya Diego ya taka leda a AS FNIS, [[Gabon]] AS Mangasport da kuma Orlando Pirates na [[Afirka ta Kudu]].
== Ayyukan ƙasa da ƙasa ==
Ya kasance memba ne a ƙungiyar ƙwallon ƙafa ta Niger, bayan da aka kira shi zuwa gasar cin kofin Afrika na 2012 da kuma gasar cin kofin Afrika na 2013.
== Hanyoyin haɗi na waje ==
* {{NFT player|40377}}
* {{Soccerway|boubacar-talatou/206663}}
* Boubacar Talatou at FootballDatabase.eu
== Manazarta ==
{{Reflist}}
{{Niger Squad 2012 Africa Cup of Nations}}
[[Category:Rayayyun mutane]]
fqs25n7c1go7fg2rfx86m73b515kf87
Paul Onuachu
0
32107
165071
149562
2022-08-09T13:12:45Z
Jidda3711
14843
Inganta shafi
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Ebere Paul Onuachu''' (an haife shi a ranar 28 ga watan Mayu shekara ta alif 1994) ƙwararren ɗan wasan ƙwallon ƙafa ne na Najeriya wanda ke taka leda a ƙungiyar Genk ta Belgium da kuma ƙungiyar ƙwallon [[Kungiyar Kwallon Kafa|ƙafa]] ta [[Ƙungiyar ƙwallon ƙafar Najeriya|Najeriya]], a matsayin ɗan wasan gaba. <ref name="SW">{{Soccerway|paul-ebere-onuachu/279065}}</ref>
== Aikin kulob ==
Onuachu ya koma kulob din Danish FC Midtjylland a 2012, a kan tallafin karatu, daga ƙungiyar haɗin gwiwa a Najeriya, Ebedei. Ya kasance mai zura kwallo a raga a kungiyar matasan su, kuma ya fara buga wa kungiyarsa ta farko a gasar cin kofin bayan wannan shekarar, kafin ya fara buga gasar a watan Disamba 2012. <ref name="FCM" /> A watan Yunin 2013 ya sanya hannu kan sabon kwantiragin shekaru uku da kulob din, kafin ya tsawaita shi na tsawon shekaru uku a watan Agusta 2015. A farkon 2015 an ba shi aro ga Vejle BK, kafin ya koma FC Midtjylland gabanin kakar 2015-16.
A watan Agusta 2019 ya rattaba hannu a kulob din Genk na Belgium.
== Ayyukan kasa da kasa ==
An kira Onuachu zuwa tawagar ‘yan kasa da shekara 23 ta Najeriya a watan Fabrairun 2015. A cikin Maris 2019 ya sami kiransa na farko zuwa [[Ƙungiyar ƙwallon ƙafar Najeriya|babban tawagar Najeriya]].
A ranar 26 ga Maris, 2019, Onuachu ya ci wa Najeriya kwallonsa ta farko a wasan sada zumunta da Masar. An zura kwallon ne a cikin dakika goma na farko na wasan, kuma mafi sauri da aka ci wa Najeriya. Bayan kwallon an sanar da Onuachu a matsayin "wasan kwallon kafa na Najeriya", tare da "kocinsa, abokan wasansa, 'yan jarida da magoya bayansa suna magana game da shi". An zabe shi a cikin tawagar Najeriya a gasar cin kofin Afrika na 2019. Ya buga wasan da Najeriya ta doke Burundi da ci 1-0.
== Kididdigar sana'a ==
=== Kulob ===
{{Updated|match played 27 September 2021}}<ref name = "SW"/>
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Appearances and goals by club, season and competition
! rowspan="2" |Club
! rowspan="2" |Season
! colspan="3" |League
! colspan="2" |Cup
! colspan="2" |Continental
! colspan="2" |Other
! colspan="2" |Total
|-
!Division
!Apps
!Goals
!Apps
!Goals
!Apps
!Goals
!Apps
!Goals
!Apps
!Goals
|-
| rowspan="8" |Midtjylland
|2012–13
| rowspan="7" |Danish Superliga
|1
|0
|1
|0
| colspan="2" |—
| colspan="2" |—
|2
|0
|-
|2013–14
|11
|0
|1
|0
| colspan="2" |—
| colspan="2" |—
|12
|0
|-
|2014–15
|10
|1
|2
|2
|2
|0
| colspan="2" |—
|14
|3
|-
|2015–16
|25
|6
|2
|1
|10
|2
| colspan="2" |—
|37
|9
|-
|2016–17
|35
|17
|3
|3
|6
|2
|1
|1
|45
|23
|-
|2017–18
|22
|10
|3
|3
|6
|4
| colspan="2" |—
|31
|17
|-
|2018–19
|30
|17
|4
|3
|6
|2
| colspan="2" |—
|40
|22
|-
! colspan="2" |Total
!134
!51
!16
!12
!30
!10
!1
!1
!181
!74
|-
|Vejle (loan)
|2014–15
|Danish 1st Division
|13
|5
|0
|0
| colspan="2" |—
| colspan="2" |—
|13
|5
|-
| rowspan="4" |Genk
|2019–20
| rowspan="3" |Belgian Pro League
|22
|9
|1
|1
|5
|0
| colspan="2" |—
|28
|10
|-
|2020–21
|38
|33
|3
|2
| colspan="2" |—
| colspan="2" |—
|41
|35
|-
|2021–22
|8
|9
|0
|0
|3
|2
|1
|0
|12
|11
|-
! colspan="2" |Total
!68
!51
!4
!3
!8
!2
!1
!0
!81
!56
|-
! colspan="3" |Career total
!215
!107
!20
!15
!38
!12
!2
!1
!275
!135
|}
=== Ƙasashen Duniya ===
{{Updated|match played 7 September 2021}}<ref name="NFT">{{NFT player|73929|access-date=1 April 2019}}</ref>
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Fitowa da burin tawagar ƙasa da shekara
! Tawagar kasa
! Shekara
! Aikace-aikace
! Buri
|-
| rowspan="3" | [[Ƙungiyar ƙwallon ƙafar Najeriya|Najeriya]]
| 2019
| 7
| 1
|-
| 2020
| 2
| 0
|-
| 2021
| 6
| 2
|-
! colspan="2" | Jimlar
! 15
! 3
|}
: ''Maki da sakamako ne aka jera adadin kwallayen da Najeriya ta ci a farko, ginshikin maki ya nuna maki bayan kowacce kwallon Onuachu.''
{| class="wikitable sortable"
|+Jerin kwallayen kasa da kasa da Paul Onuachu ya ci
! scope="col" | A'a.
! scope="col" | Kwanan wata
! scope="col" | Wuri
! scope="col" | Abokin hamayya
! scope="col" | Ci
! scope="col" | Sakamako
! scope="col" | Gasa
|-
| align="center" | 1
| 26 Maris 2019
| Stephen Keshi Stadium, [[Asaba (Najeriya)|Asaba]], Nigeria
|</img> Masar
| align="center" | 1-0
| align="center" | 1-0
| Sada zumunci
|-
| align="center" | 2
| 27 Maris 2021
| Stade Charles de Gaulle, [[Porto-Novo]], Benin
|</img> Benin
| align="center" | 1-0
| align="center" | 1-0
| 2021 neman cancantar shiga gasar cin kofin Afrika
|-
| align="center" | 3
| 30 Maris 2021
| Teslim Balogun Stadium, [[Lagos (birni)|Lagos]], Nigeria
|</img> Lesotho
| align="center" | 3–0
| align="center" | 3–0
| 2021 neman cancantar shiga gasar cin kofin Afrika
|}
== Girmamawa ==
'''Midtjylland'''
* Danish Superliga : 2014–15, 2017–18
* Kofin Danish : 2018-19
'''Genk'''
* Kofin Belgium : 2020-21
'''Najeriya'''
* Gasar Cin Kofin Afirka : Matsayi na uku 2019
'''Mutum'''
* Rukunin Farko na Belgium A wanda ya fi zura kwallaye : 2020-21
* Gwarzon Kwallon Kwallon Belgium : 2020-21
* Takalmin Zinare na Belgium : 2021
== Manazarta ==
[[Category:'Yan wasan ƙwallon ƙafa ta ƙasar Nijeriya]]
[[Category:Rayayyun mutane]]
2j08nkw4t10iljnrlnhj7t8180g8u6x
165072
165071
2022-08-09T13:14:45Z
Jidda3711
14843
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Ebere Paul Onuachu''' (an haife shi a ranar 28 ga watan Mayu shekara ta alif 1994) ƙwararren ɗan wasan ƙwallon ƙafa ne na Najeriya wanda ke taka leda a ƙungiyar Genk ta Belgium da kuma ƙungiyar ƙwallon [[Kungiyar Kwallon Kafa|ƙafa]] ta [[Ƙungiyar ƙwallon ƙafar Najeriya|Najeriya]], a matsayin ɗan wasan gaba. <ref name="SW">{{Soccerway|paul-ebere-onuachu/279065}}</ref>
== Aikin kulob ==
Onuachu ya koma kulob din Danish FC Midtjylland a shekarar 2012, a kan tallafin karatu, daga ƙungiyar haɗin gwiwa a Najeriya, Ebedei. Ya kasance mai zura kwallo a raga a kungiyar matasan su, kuma ya fara buga wa kungiyarsa ta farko a gasar cin kofin bayan wannan shekarar, kafin ya fara buga gasar a watan Disamba shekara ta 2012. <ref name="FCM" /> A watan Yunin shekarar 2013 ya sanya hannu kan sabon kwantiragin shekaru uku da kulob din, kafin ya tsawaita shi na tsawon shekaru uku a watan Agusta shekarar 2015. A farkon shekarar 2015 an ba shi aro ga Vejle BK, kafin ya koma FC Midtjylland gabanin kakar 2015 zuwa 2016.
A watan Agusta shekarar 2019 ya rattaba hannu a kulob din Genk na Belgium.
== Ayyukan kasa da kasa ==
An kira Onuachu zuwa tawagar ‘yan kasa da shekara 23 ta Najeriya a watan Fabrairun 2015. A cikin Maris 2019 ya sami kiransa na farko zuwa [[Ƙungiyar ƙwallon ƙafar Najeriya|babban tawagar Najeriya]].
A ranar 26 ga Maris, 2019, Onuachu ya ci wa Najeriya kwallonsa ta farko a wasan sada zumunta da Masar. An zura kwallon ne a cikin dakika goma na farko na wasan, kuma mafi sauri da aka ci wa Najeriya. Bayan kwallon an sanar da Onuachu a matsayin "wasan kwallon kafa na Najeriya", tare da "kocinsa, abokan wasansa, 'yan jarida da magoya bayansa suna magana game da shi". An zabe shi a cikin tawagar Najeriya a gasar cin kofin Afrika na 2019. Ya buga wasan da Najeriya ta doke Burundi da ci 1-0.
== Kididdigar sana'a ==
=== Kulob ===
{{Updated|match played 27 September 2021}}<ref name = "SW"/>
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Appearances and goals by club, season and competition
! rowspan="2" |Club
! rowspan="2" |Season
! colspan="3" |League
! colspan="2" |Cup
! colspan="2" |Continental
! colspan="2" |Other
! colspan="2" |Total
|-
!Division
!Apps
!Goals
!Apps
!Goals
!Apps
!Goals
!Apps
!Goals
!Apps
!Goals
|-
| rowspan="8" |Midtjylland
|2012–13
| rowspan="7" |Danish Superliga
|1
|0
|1
|0
| colspan="2" |—
| colspan="2" |—
|2
|0
|-
|2013–14
|11
|0
|1
|0
| colspan="2" |—
| colspan="2" |—
|12
|0
|-
|2014–15
|10
|1
|2
|2
|2
|0
| colspan="2" |—
|14
|3
|-
|2015–16
|25
|6
|2
|1
|10
|2
| colspan="2" |—
|37
|9
|-
|2016–17
|35
|17
|3
|3
|6
|2
|1
|1
|45
|23
|-
|2017–18
|22
|10
|3
|3
|6
|4
| colspan="2" |—
|31
|17
|-
|2018–19
|30
|17
|4
|3
|6
|2
| colspan="2" |—
|40
|22
|-
! colspan="2" |Total
!134
!51
!16
!12
!30
!10
!1
!1
!181
!74
|-
|Vejle (loan)
|2014–15
|Danish 1st Division
|13
|5
|0
|0
| colspan="2" |—
| colspan="2" |—
|13
|5
|-
| rowspan="4" |Genk
|2019–20
| rowspan="3" |Belgian Pro League
|22
|9
|1
|1
|5
|0
| colspan="2" |—
|28
|10
|-
|2020–21
|38
|33
|3
|2
| colspan="2" |—
| colspan="2" |—
|41
|35
|-
|2021–22
|8
|9
|0
|0
|3
|2
|1
|0
|12
|11
|-
! colspan="2" |Total
!68
!51
!4
!3
!8
!2
!1
!0
!81
!56
|-
! colspan="3" |Career total
!215
!107
!20
!15
!38
!12
!2
!1
!275
!135
|}
=== Ƙasashen Duniya ===
{{Updated|match played 7 September 2021}}<ref name="NFT">{{NFT player|73929|access-date=1 April 2019}}</ref>
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Fitowa da burin tawagar ƙasa da shekara
! Tawagar kasa
! Shekara
! Aikace-aikace
! Buri
|-
| rowspan="3" | [[Ƙungiyar ƙwallon ƙafar Najeriya|Najeriya]]
| 2019
| 7
| 1
|-
| 2020
| 2
| 0
|-
| 2021
| 6
| 2
|-
! colspan="2" | Jimlar
! 15
! 3
|}
: ''Maki da sakamako ne aka jera adadin kwallayen da Najeriya ta ci a farko, ginshikin maki ya nuna maki bayan kowacce kwallon Onuachu.''
{| class="wikitable sortable"
|+Jerin kwallayen kasa da kasa da Paul Onuachu ya ci
! scope="col" | A'a.
! scope="col" | Kwanan wata
! scope="col" | Wuri
! scope="col" | Abokin hamayya
! scope="col" | Ci
! scope="col" | Sakamako
! scope="col" | Gasa
|-
| align="center" | 1
| 26 Maris 2019
| Stephen Keshi Stadium, [[Asaba (Najeriya)|Asaba]], Nigeria
|</img> Masar
| align="center" | 1-0
| align="center" | 1-0
| Sada zumunci
|-
| align="center" | 2
| 27 Maris 2021
| Stade Charles de Gaulle, [[Porto-Novo]], Benin
|</img> Benin
| align="center" | 1-0
| align="center" | 1-0
| 2021 neman cancantar shiga gasar cin kofin Afrika
|-
| align="center" | 3
| 30 Maris 2021
| Teslim Balogun Stadium, [[Lagos (birni)|Lagos]], Nigeria
|</img> Lesotho
| align="center" | 3–0
| align="center" | 3–0
| 2021 neman cancantar shiga gasar cin kofin Afrika
|}
== Girmamawa ==
'''Midtjylland'''
* Danish Superliga : 2014–15, 2017–18
* Kofin Danish : 2018-19
'''Genk'''
* Kofin Belgium : 2020-21
'''Najeriya'''
* Gasar Cin Kofin Afirka : Matsayi na uku 2019
'''Mutum'''
* Rukunin Farko na Belgium A wanda ya fi zura kwallaye : 2020-21
* Gwarzon Kwallon Kwallon Belgium : 2020-21
* Takalmin Zinare na Belgium : 2021
== Manazarta ==
[[Category:'Yan wasan ƙwallon ƙafa ta ƙasar Nijeriya]]
[[Category:Rayayyun mutane]]
ajhh9o2drahsgf27rf5aid80wd3ru1i
Adama Guira
0
32229
165342
158136
2022-08-10T11:32:25Z
Fareedah070
18549
wikitext
text/x-wiki
'''Adama Guira''' (an haife ta 24 ga watan Afrilu 1988) ƙwararren ɗan wasan ƙwallon [[Kungiyar Kwallon Kafa|ƙafa ne]] wanda ke taka leda a matsayin ɗan wasan tsakiya a ƙungiyar Racing Rioja ta Spain da kuma ƙungiyar ƙwallon ƙafa ta Burkina Faso.
== Aikin kulob/Ƙungiya ==
An haife shi a [[Bobo-Dioulasso]], Guira ya buga wasan ƙwallon ƙafa a Burkina Faso, Spain, Sweden, Moldova da Denmark RC Bobo Dioulasso, Gavà, Alicante, Logroñés, Djurgården, Dacia Chișinău da SønderjyskE. <ref name="NFT">{{NFT player|40014|access-date=17 September 2014}}</ref> <ref>{{Soccerway|adama-guira/145999}}</ref>
A cikin watan Yuli 2017, Guira ya koma Denmark kuma ya shiga AGF. <ref>[http://www.agf.dk/klubben/nyhedsarkiv/2017/juli/velkendt-midtbanekriger-faar-tre-aar-i-agf/?page=0 VELKENDT MIDTBANEKRIGER FÅR TRE ÅR I AGF], agf.dk, 8 July 2017</ref> Ya bar kulob din bayan shekaru biyu, don shiga kulob din R&amp;F Premier League na Hong Kong. <ref>[https://www.bold.dk/fodbold/nyheder/agfs-guira-drager-til-hong-kong/ AGF's Guira drager til Hong Kong], bold.dk, 1 July 2019</ref> A ranar 14 ga Oktoba 2020, Guira ya bar kulob din bayan ficewar kulob dinsa daga HKPL a sabuwar kakar. <ref>[https://news.mingpao.com/ins/%E9%AB%94%E8%82%B2/article/20201014/s00006/1602658656344/%E6%B8%AF%E8%B6%85-%E5%AF%8C%E5%8A%9Br-f%E8%90%BD%E5%AF%A6%E6%A3%84%E6%88%B0%E6%B8%AF%E8%B6%85-%E7%A8%B1%E9%80%80%E5%87%BA%E5%9B%A0%E7%8F%BE%E6%99%82%E9%A6%99%E6%B8%AF%E8%B6%B3%E7%90%83%E6%B0%9B%E5%9C%8D 港超︱富力R&F落實棄戰港超 稱退出因現時香港足球氛圍] Ming Pao 14 October 2020</ref>
A ranar 6 ga Fabrairu 2021, Guira ya koma SønderjyskE a Denmark, kan yarjejeniya na sauran kakar. <ref>[https://www.soenderjyske.dk/fodbold/gammel-kending-faar-kontrakt-i-soenderjyske-frem-til-sommer/ Gammel kending får kontrakt i SønderjyskE frem til sommer], soenderjyske.dk, 6 February 2021</ref> Ya sake barin kungiyar a karshen kwantiragin. <ref>[https://jv.dk/artikel/s%C3%B8nderjyske-tager-afsked-med-midtbanespiller SønderjyskE tager afsked med midtbanespiller], jv.dk, 21 May 2021</ref> Sannan ya sanya hannu kan Racing Rioja. <ref>{{Cite tweet|user=RiojaRacing|title=✅FICHAJEADAMA GUIRA, medio proveniente de Sonderjyske Superliga de Dinamarca.Jugador internacional por Burkina Fa…}}</ref>
== Ayyukan kasa ==
Guira ya fara taka leda a Burkina Faso a shekara ta 2010. <ref name="NFT">{{NFT player|40014|access-date=17 September 2014}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[https://www.national-football-teams.com/player/40014.html "Adama Guira"]. ''National Football Teams''. Benjamin Strack-Zimmermann<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">17 September</span> 2014</span>.</cite></ref> An zabe shi a matsayin dan wasan share fage na Burkina Faso a gasar cin kofin Afrika na 2015.
== Girmamawa ==
'''Burkina Faso'''
* Gasar cin kofin Afirka tagulla: 2017
== Manazarta ==
{{Reflist}}
[[Category:Rayayyun mutane]]
c5mgk4dqg8l4n3ennhupq52ykef7pp7
165343
165342
2022-08-10T11:33:38Z
Fareedah070
18549
wikitext
text/x-wiki
'''Adama Guira''' (an haife ta 24 ga watan Afrilu 1988) ƙwararren yar wasan ƙwallon [[Kungiyar Kwallon Kafa|ƙafa ne]] wanda ke taka leda a matsayin ɗan wasan tsakiya a ƙungiyar Racing Rioja ta Spain da kuma ƙungiyar ƙwallon ƙafa ta Burkina Faso.
== Aikin kulob/Ƙungiya ==
An haife shi a [[Bobo-Dioulasso]], Guira ya buga wasan ƙwallon ƙafa a Burkina Faso, Spain, Sweden, Moldova da Denmark RC Bobo Dioulasso, Gavà, Alicante, Logroñés, Djurgården, Dacia Chișinău da SønderjyskE. <ref name="NFT">{{NFT player|40014|access-date=17 September 2014}}</ref> <ref>{{Soccerway|adama-guira/145999}}</ref>
A cikin watan Yuli 2017, Guira ya koma Denmark kuma ya shiga AGF. <ref>[http://www.agf.dk/klubben/nyhedsarkiv/2017/juli/velkendt-midtbanekriger-faar-tre-aar-i-agf/?page=0 VELKENDT MIDTBANEKRIGER FÅR TRE ÅR I AGF], agf.dk, 8 July 2017</ref> Ya bar kulob din bayan shekaru biyu, don shiga kulob din R&amp;F Premier League na Hong Kong. <ref>[https://www.bold.dk/fodbold/nyheder/agfs-guira-drager-til-hong-kong/ AGF's Guira drager til Hong Kong], bold.dk, 1 July 2019</ref> A ranar 14 ga Oktoba 2020, Guira ya bar kulob din bayan ficewar kulob dinsa daga HKPL a sabuwar kakar. <ref>[https://news.mingpao.com/ins/%E9%AB%94%E8%82%B2/article/20201014/s00006/1602658656344/%E6%B8%AF%E8%B6%85-%E5%AF%8C%E5%8A%9Br-f%E8%90%BD%E5%AF%A6%E6%A3%84%E6%88%B0%E6%B8%AF%E8%B6%85-%E7%A8%B1%E9%80%80%E5%87%BA%E5%9B%A0%E7%8F%BE%E6%99%82%E9%A6%99%E6%B8%AF%E8%B6%B3%E7%90%83%E6%B0%9B%E5%9C%8D 港超︱富力R&F落實棄戰港超 稱退出因現時香港足球氛圍] Ming Pao 14 October 2020</ref>
A ranar 6 ga Fabrairu 2021, Guira ya koma SønderjyskE a Denmark, kan yarjejeniya na sauran kakar. <ref>[https://www.soenderjyske.dk/fodbold/gammel-kending-faar-kontrakt-i-soenderjyske-frem-til-sommer/ Gammel kending får kontrakt i SønderjyskE frem til sommer], soenderjyske.dk, 6 February 2021</ref> Ya sake barin kungiyar a karshen kwantiragin. <ref>[https://jv.dk/artikel/s%C3%B8nderjyske-tager-afsked-med-midtbanespiller SønderjyskE tager afsked med midtbanespiller], jv.dk, 21 May 2021</ref> Sannan ya sanya hannu kan Racing Rioja. <ref>{{Cite tweet|user=RiojaRacing|title=✅FICHAJEADAMA GUIRA, medio proveniente de Sonderjyske Superliga de Dinamarca.Jugador internacional por Burkina Fa…}}</ref>
== Ayyukan kasa ==
Guira ya fara taka leda a Burkina Faso a shekara ta 2010. <ref name="NFT">{{NFT player|40014|access-date=17 September 2014}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[https://www.national-football-teams.com/player/40014.html "Adama Guira"]. ''National Football Teams''. Benjamin Strack-Zimmermann<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">17 September</span> 2014</span>.</cite></ref> An zabe shi a matsayin dan wasan share fage na Burkina Faso a gasar cin kofin Afrika na 2015.
== Girmamawa ==
'''Burkina Faso'''
* Gasar cin kofin Afirka tagulla: 2017
== Manazarta ==
{{Reflist}}
[[Category:Rayayyun mutane]]
iovdrdmwe9w0ws3vwj77f1eqwv0rha1
165344
165343
2022-08-10T11:37:21Z
Fareedah070
18549
wikitext
text/x-wiki
'''Adama Guira''' (an haife ta 24 ga watan Afrilu 1988) ƙwararren yar wasan ƙwallon [[Kungiyar Kwallon Kafa|ƙafa ne]] wanda ke taka leda a matsayin yar wasan tsakiya a ƙungiyar Racing Rioja ta Spain da kuma ƙungiyar ƙwallon ƙafa ta Burkina Faso.
== Aikin kulob/Ƙungiya ==
An haife shi a [[Bobo-Dioulasso]], Guira ya buga wasan ƙwallon ƙafa a Burkina Faso, Spain, Sweden, Moldova da Denmark RC Bobo Dioulasso, Gavà, Alicante, Logroñés, Djurgården, Dacia Chișinău da SønderjyskE. <ref name="NFT">{{NFT player|40014|access-date=17 September 2014}}</ref> <ref>{{Soccerway|adama-guira/145999}}</ref>
A cikin watan Yuli 2017, Guira ya koma Denmark kuma ya shiga AGF. <ref>[http://www.agf.dk/klubben/nyhedsarkiv/2017/juli/velkendt-midtbanekriger-faar-tre-aar-i-agf/?page=0 VELKENDT MIDTBANEKRIGER FÅR TRE ÅR I AGF], agf.dk, 8 July 2017</ref> Ya bar kulob din bayan shekaru biyu, don shiga kulob din R&amp;F Premier League na Hong Kong. <ref>[https://www.bold.dk/fodbold/nyheder/agfs-guira-drager-til-hong-kong/ AGF's Guira drager til Hong Kong], bold.dk, 1 July 2019</ref> A ranar 14 ga Oktoba 2020, Guira ya bar kulob din bayan ficewar kulob dinsa daga HKPL a sabuwar kakar. <ref>[https://news.mingpao.com/ins/%E9%AB%94%E8%82%B2/article/20201014/s00006/1602658656344/%E6%B8%AF%E8%B6%85-%E5%AF%8C%E5%8A%9Br-f%E8%90%BD%E5%AF%A6%E6%A3%84%E6%88%B0%E6%B8%AF%E8%B6%85-%E7%A8%B1%E9%80%80%E5%87%BA%E5%9B%A0%E7%8F%BE%E6%99%82%E9%A6%99%E6%B8%AF%E8%B6%B3%E7%90%83%E6%B0%9B%E5%9C%8D 港超︱富力R&F落實棄戰港超 稱退出因現時香港足球氛圍] Ming Pao 14 October 2020</ref>
A ranar 6 ga Fabrairu 2021, Guira ya koma SønderjyskE a Denmark, kan yarjejeniya na sauran kakar. <ref>[https://www.soenderjyske.dk/fodbold/gammel-kending-faar-kontrakt-i-soenderjyske-frem-til-sommer/ Gammel kending får kontrakt i SønderjyskE frem til sommer], soenderjyske.dk, 6 February 2021</ref> Ya sake barin kungiyar a karshen kwantiragin. <ref>[https://jv.dk/artikel/s%C3%B8nderjyske-tager-afsked-med-midtbanespiller SønderjyskE tager afsked med midtbanespiller], jv.dk, 21 May 2021</ref> Sannan ya sanya hannu kan Racing Rioja. <ref>{{Cite tweet|user=RiojaRacing|title=✅FICHAJEADAMA GUIRA, medio proveniente de Sonderjyske Superliga de Dinamarca.Jugador internacional por Burkina Fa…}}</ref>
== Ayyukan kasa ==
Guira ya fara taka leda a Burkina Faso a shekara ta 2010. <ref name="NFT">{{NFT player|40014|access-date=17 September 2014}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[https://www.national-football-teams.com/player/40014.html "Adama Guira"]. ''National Football Teams''. Benjamin Strack-Zimmermann<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">17 September</span> 2014</span>.</cite></ref> An zabe shi a matsayin dan wasan share fage na Burkina Faso a gasar cin kofin Afrika na 2015.
== Girmamawa ==
'''Burkina Faso'''
* Gasar cin kofin Afirka tagulla: 2017
== Manazarta ==
{{Reflist}}
[[Category:Rayayyun mutane]]
gtojv15qkubq2vnynsvz9ox0larsid3
165345
165344
2022-08-10T11:38:28Z
Fareedah070
18549
wikitext
text/x-wiki
'''Adama Guira''' (an haife ta 24 ga watan Afrilu 1988) ƙwararren yar wasan ƙwallon [[Kungiyar Kwallon Kafa|ƙafa ne]] wanda ke taka leda a matsayin yar wasan tsakiya a ƙungiyar Racing Rioja ta Spain da kuma ƙungiyar ƙwallon ƙafa ta Burkina Faso.
== Aikin kulob/Ƙungiya ==
An haife ta a [[Bobo-Dioulasso]], Guira ya buga wasan ƙwallon ƙafa a Burkina Faso, Spain, Sweden, Moldova da Denmark RC Bobo Dioulasso, Gavà, Alicante, Logroñés, Djurgården, Dacia Chișinău da SønderjyskE. <ref name="NFT">{{NFT player|40014|access-date=17 September 2014}}</ref> <ref>{{Soccerway|adama-guira/145999}}</ref>
A cikin watan Yuli 2017, Guira ya koma Denmark kuma ya shiga AGF. <ref>[http://www.agf.dk/klubben/nyhedsarkiv/2017/juli/velkendt-midtbanekriger-faar-tre-aar-i-agf/?page=0 VELKENDT MIDTBANEKRIGER FÅR TRE ÅR I AGF], agf.dk, 8 July 2017</ref> Ya bar kulob din bayan shekaru biyu, don shiga kulob din R&amp;F Premier League na Hong Kong. <ref>[https://www.bold.dk/fodbold/nyheder/agfs-guira-drager-til-hong-kong/ AGF's Guira drager til Hong Kong], bold.dk, 1 July 2019</ref> A ranar 14 ga Oktoba 2020, Guira ya bar kulob din bayan ficewar kulob dinsa daga HKPL a sabuwar kakar. <ref>[https://news.mingpao.com/ins/%E9%AB%94%E8%82%B2/article/20201014/s00006/1602658656344/%E6%B8%AF%E8%B6%85-%E5%AF%8C%E5%8A%9Br-f%E8%90%BD%E5%AF%A6%E6%A3%84%E6%88%B0%E6%B8%AF%E8%B6%85-%E7%A8%B1%E9%80%80%E5%87%BA%E5%9B%A0%E7%8F%BE%E6%99%82%E9%A6%99%E6%B8%AF%E8%B6%B3%E7%90%83%E6%B0%9B%E5%9C%8D 港超︱富力R&F落實棄戰港超 稱退出因現時香港足球氛圍] Ming Pao 14 October 2020</ref>
A ranar 6 ga Fabrairu 2021, Guira ya koma SønderjyskE a Denmark, kan yarjejeniya na sauran kakar. <ref>[https://www.soenderjyske.dk/fodbold/gammel-kending-faar-kontrakt-i-soenderjyske-frem-til-sommer/ Gammel kending får kontrakt i SønderjyskE frem til sommer], soenderjyske.dk, 6 February 2021</ref> Ya sake barin kungiyar a karshen kwantiragin. <ref>[https://jv.dk/artikel/s%C3%B8nderjyske-tager-afsked-med-midtbanespiller SønderjyskE tager afsked med midtbanespiller], jv.dk, 21 May 2021</ref> Sannan ya sanya hannu kan Racing Rioja. <ref>{{Cite tweet|user=RiojaRacing|title=✅FICHAJEADAMA GUIRA, medio proveniente de Sonderjyske Superliga de Dinamarca.Jugador internacional por Burkina Fa…}}</ref>
== Ayyukan kasa ==
Guira ya fara taka leda a Burkina Faso a shekara ta 2010. <ref name="NFT">{{NFT player|40014|access-date=17 September 2014}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[https://www.national-football-teams.com/player/40014.html "Adama Guira"]. ''National Football Teams''. Benjamin Strack-Zimmermann<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">17 September</span> 2014</span>.</cite></ref> An zabe shi a matsayin dan wasan share fage na Burkina Faso a gasar cin kofin Afrika na 2015.
== Girmamawa ==
'''Burkina Faso'''
* Gasar cin kofin Afirka tagulla: 2017
== Manazarta ==
{{Reflist}}
[[Category:Rayayyun mutane]]
d1ik8o82ph83ae45i1eel7jzpp0ox11
165346
165345
2022-08-10T11:39:15Z
Fareedah070
18549
wikitext
text/x-wiki
'''Adama Guira''' (an haife ta 24 ga watan Afrilu 1988) ƙwararren yar wasan ƙwallon [[Kungiyar Kwallon Kafa|ƙafa ne]] wanda ke taka leda a matsayin yar wasan tsakiya a ƙungiyar Racing Rioja ta Spain da kuma ƙungiyar ƙwallon ƙafa ta Burkina Faso.
== Aikin kulob/Ƙungiya ==
An haife ta a [[Bobo-Dioulasso]], Guira ta buga wasan ƙwallon ƙafa a Burkina Faso, Spain, Sweden, Moldova da Denmark RC Bobo Dioulasso, Gavà, Alicante, Logroñés, Djurgården, Dacia Chișinău da SønderjyskE. <ref name="NFT">{{NFT player|40014|access-date=17 September 2014}}</ref> <ref>{{Soccerway|adama-guira/145999}}</ref>
A cikin watan Yuli 2017, Guira ya koma Denmark kuma ya shiga AGF. <ref>[http://www.agf.dk/klubben/nyhedsarkiv/2017/juli/velkendt-midtbanekriger-faar-tre-aar-i-agf/?page=0 VELKENDT MIDTBANEKRIGER FÅR TRE ÅR I AGF], agf.dk, 8 July 2017</ref> Ya bar kulob din bayan shekaru biyu, don shiga kulob din R&amp;F Premier League na Hong Kong. <ref>[https://www.bold.dk/fodbold/nyheder/agfs-guira-drager-til-hong-kong/ AGF's Guira drager til Hong Kong], bold.dk, 1 July 2019</ref> A ranar 14 ga Oktoba 2020, Guira ya bar kulob din bayan ficewar kulob dinsa daga HKPL a sabuwar kakar. <ref>[https://news.mingpao.com/ins/%E9%AB%94%E8%82%B2/article/20201014/s00006/1602658656344/%E6%B8%AF%E8%B6%85-%E5%AF%8C%E5%8A%9Br-f%E8%90%BD%E5%AF%A6%E6%A3%84%E6%88%B0%E6%B8%AF%E8%B6%85-%E7%A8%B1%E9%80%80%E5%87%BA%E5%9B%A0%E7%8F%BE%E6%99%82%E9%A6%99%E6%B8%AF%E8%B6%B3%E7%90%83%E6%B0%9B%E5%9C%8D 港超︱富力R&F落實棄戰港超 稱退出因現時香港足球氛圍] Ming Pao 14 October 2020</ref>
A ranar 6 ga Fabrairu 2021, Guira ya koma SønderjyskE a Denmark, kan yarjejeniya na sauran kakar. <ref>[https://www.soenderjyske.dk/fodbold/gammel-kending-faar-kontrakt-i-soenderjyske-frem-til-sommer/ Gammel kending får kontrakt i SønderjyskE frem til sommer], soenderjyske.dk, 6 February 2021</ref> Ya sake barin kungiyar a karshen kwantiragin. <ref>[https://jv.dk/artikel/s%C3%B8nderjyske-tager-afsked-med-midtbanespiller SønderjyskE tager afsked med midtbanespiller], jv.dk, 21 May 2021</ref> Sannan ya sanya hannu kan Racing Rioja. <ref>{{Cite tweet|user=RiojaRacing|title=✅FICHAJEADAMA GUIRA, medio proveniente de Sonderjyske Superliga de Dinamarca.Jugador internacional por Burkina Fa…}}</ref>
== Ayyukan kasa ==
Guira ya fara taka leda a Burkina Faso a shekara ta 2010. <ref name="NFT">{{NFT player|40014|access-date=17 September 2014}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[https://www.national-football-teams.com/player/40014.html "Adama Guira"]. ''National Football Teams''. Benjamin Strack-Zimmermann<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">17 September</span> 2014</span>.</cite></ref> An zabe shi a matsayin dan wasan share fage na Burkina Faso a gasar cin kofin Afrika na 2015.
== Girmamawa ==
'''Burkina Faso'''
* Gasar cin kofin Afirka tagulla: 2017
== Manazarta ==
{{Reflist}}
[[Category:Rayayyun mutane]]
ekp4064knb1y5gxn2v15tlep0zzeab8
165347
165346
2022-08-10T11:40:23Z
Fareedah070
18549
wikitext
text/x-wiki
'''Adama Guira''' (an haife ta 24 ga watan Afrilu 1988) ƙwararren yar wasan ƙwallon [[Kungiyar Kwallon Kafa|ƙafa ne]] wanda ke taka leda a matsayin yar wasan tsakiya a ƙungiyar Racing Rioja ta Spain da kuma ƙungiyar ƙwallon ƙafa ta Burkina Faso.
== Aikin kulob/Ƙungiya ==
An haife ta a [[Bobo-Dioulasso]], Guira ta buga wasan ƙwallon ƙafa a Burkina Faso, Spain, Sweden, Moldova da Denmark RC Bobo Dioulasso, Gavà, Alicante, Logroñés, Djurgården, Dacia Chișinău da SønderjyskE. <ref name="NFT">{{NFT player|40014|access-date=17 September 2014}}</ref> <ref>{{Soccerway|adama-guira/145999}}</ref>
A cikin watan Yuli 2017, Guira ta koma Denmark kuma ya shiga AGF. <ref>[http://www.agf.dk/klubben/nyhedsarkiv/2017/juli/velkendt-midtbanekriger-faar-tre-aar-i-agf/?page=0 VELKENDT MIDTBANEKRIGER FÅR TRE ÅR I AGF], agf.dk, 8 July 2017</ref> Ya bar kulob din bayan shekaru biyu, don shiga kulob din R&amp;F Premier League na Hong Kong. <ref>[https://www.bold.dk/fodbold/nyheder/agfs-guira-drager-til-hong-kong/ AGF's Guira drager til Hong Kong], bold.dk, 1 July 2019</ref> A ranar 14 ga Oktoba 2020, Guira ya bar kulob din bayan ficewar kulob dinsa daga HKPL a sabuwar kakar. <ref>[https://news.mingpao.com/ins/%E9%AB%94%E8%82%B2/article/20201014/s00006/1602658656344/%E6%B8%AF%E8%B6%85-%E5%AF%8C%E5%8A%9Br-f%E8%90%BD%E5%AF%A6%E6%A3%84%E6%88%B0%E6%B8%AF%E8%B6%85-%E7%A8%B1%E9%80%80%E5%87%BA%E5%9B%A0%E7%8F%BE%E6%99%82%E9%A6%99%E6%B8%AF%E8%B6%B3%E7%90%83%E6%B0%9B%E5%9C%8D 港超︱富力R&F落實棄戰港超 稱退出因現時香港足球氛圍] Ming Pao 14 October 2020</ref>
A ranar 6 ga Fabrairu 2021, Guira ya koma SønderjyskE a Denmark, kan yarjejeniya na sauran kakar. <ref>[https://www.soenderjyske.dk/fodbold/gammel-kending-faar-kontrakt-i-soenderjyske-frem-til-sommer/ Gammel kending får kontrakt i SønderjyskE frem til sommer], soenderjyske.dk, 6 February 2021</ref> Ya sake barin kungiyar a karshen kwantiragin. <ref>[https://jv.dk/artikel/s%C3%B8nderjyske-tager-afsked-med-midtbanespiller SønderjyskE tager afsked med midtbanespiller], jv.dk, 21 May 2021</ref> Sannan ya sanya hannu kan Racing Rioja. <ref>{{Cite tweet|user=RiojaRacing|title=✅FICHAJEADAMA GUIRA, medio proveniente de Sonderjyske Superliga de Dinamarca.Jugador internacional por Burkina Fa…}}</ref>
== Ayyukan kasa ==
Guira ya fara taka leda a Burkina Faso a shekara ta 2010. <ref name="NFT">{{NFT player|40014|access-date=17 September 2014}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[https://www.national-football-teams.com/player/40014.html "Adama Guira"]. ''National Football Teams''. Benjamin Strack-Zimmermann<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">17 September</span> 2014</span>.</cite></ref> An zabe shi a matsayin dan wasan share fage na Burkina Faso a gasar cin kofin Afrika na 2015.
== Girmamawa ==
'''Burkina Faso'''
* Gasar cin kofin Afirka tagulla: 2017
== Manazarta ==
{{Reflist}}
[[Category:Rayayyun mutane]]
s4mywpxyrnbs89a40rya9b2ym5v5qvf
165348
165347
2022-08-10T11:41:26Z
Fareedah070
18549
wikitext
text/x-wiki
'''Adama Guira''' (an haife ta 24 ga watan Afrilu 1988) ƙwararren yar wasan ƙwallon [[Kungiyar Kwallon Kafa|ƙafa ne]] wanda ke taka leda a matsayin yar wasan tsakiya a ƙungiyar Racing Rioja ta Spain da kuma ƙungiyar ƙwallon ƙafa ta Burkina Faso.
== Aikin kulob/Ƙungiya ==
An haife ta a [[Bobo-Dioulasso]], Guira ta buga wasan ƙwallon ƙafa a Burkina Faso, Spain, Sweden, Moldova da Denmark RC Bobo Dioulasso, Gavà, Alicante, Logroñés, Djurgården, Dacia Chișinău da SønderjyskE. <ref name="NFT">{{NFT player|40014|access-date=17 September 2014}}</ref> <ref>{{Soccerway|adama-guira/145999}}</ref>
A cikin watan Yuli 2017, Guira ta koma Denmark kuma ta shiga AGF. <ref>[http://www.agf.dk/klubben/nyhedsarkiv/2017/juli/velkendt-midtbanekriger-faar-tre-aar-i-agf/?page=0 VELKENDT MIDTBANEKRIGER FÅR TRE ÅR I AGF], agf.dk, 8 July 2017</ref> Ya bar kulob din bayan shekaru biyu, don shiga kulob din R&amp;F Premier League na Hong Kong. <ref>[https://www.bold.dk/fodbold/nyheder/agfs-guira-drager-til-hong-kong/ AGF's Guira drager til Hong Kong], bold.dk, 1 July 2019</ref> A ranar 14 ga Oktoba 2020, Guira ya bar kulob din bayan ficewar kulob dinsa daga HKPL a sabuwar kakar. <ref>[https://news.mingpao.com/ins/%E9%AB%94%E8%82%B2/article/20201014/s00006/1602658656344/%E6%B8%AF%E8%B6%85-%E5%AF%8C%E5%8A%9Br-f%E8%90%BD%E5%AF%A6%E6%A3%84%E6%88%B0%E6%B8%AF%E8%B6%85-%E7%A8%B1%E9%80%80%E5%87%BA%E5%9B%A0%E7%8F%BE%E6%99%82%E9%A6%99%E6%B8%AF%E8%B6%B3%E7%90%83%E6%B0%9B%E5%9C%8D 港超︱富力R&F落實棄戰港超 稱退出因現時香港足球氛圍] Ming Pao 14 October 2020</ref>
A ranar 6 ga Fabrairu 2021, Guira ya koma SønderjyskE a Denmark, kan yarjejeniya na sauran kakar. <ref>[https://www.soenderjyske.dk/fodbold/gammel-kending-faar-kontrakt-i-soenderjyske-frem-til-sommer/ Gammel kending får kontrakt i SønderjyskE frem til sommer], soenderjyske.dk, 6 February 2021</ref> Ya sake barin kungiyar a karshen kwantiragin. <ref>[https://jv.dk/artikel/s%C3%B8nderjyske-tager-afsked-med-midtbanespiller SønderjyskE tager afsked med midtbanespiller], jv.dk, 21 May 2021</ref> Sannan ya sanya hannu kan Racing Rioja. <ref>{{Cite tweet|user=RiojaRacing|title=✅FICHAJEADAMA GUIRA, medio proveniente de Sonderjyske Superliga de Dinamarca.Jugador internacional por Burkina Fa…}}</ref>
== Ayyukan kasa ==
Guira ya fara taka leda a Burkina Faso a shekara ta 2010. <ref name="NFT">{{NFT player|40014|access-date=17 September 2014}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[https://www.national-football-teams.com/player/40014.html "Adama Guira"]. ''National Football Teams''. Benjamin Strack-Zimmermann<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">17 September</span> 2014</span>.</cite></ref> An zabe shi a matsayin dan wasan share fage na Burkina Faso a gasar cin kofin Afrika na 2015.
== Girmamawa ==
'''Burkina Faso'''
* Gasar cin kofin Afirka tagulla: 2017
== Manazarta ==
{{Reflist}}
[[Category:Rayayyun mutane]]
if44kfwf0osxpxtlnml63qw621il8qf
165349
165348
2022-08-10T11:44:26Z
Fareedah070
18549
wikitext
text/x-wiki
'''Adama Guira''' (an haife ta 24 ga watan Afrilu 1988) ƙwararren yar wasan ƙwallon [[Kungiyar Kwallon Kafa|ƙafa ne]] wanda ke taka leda a matsayin yar wasan tsakiya a ƙungiyar Racing Rioja ta Spain da kuma ƙungiyar ƙwallon ƙafa ta Burkina Faso.
== Aikin kulob/Ƙungiya ==
An haife ta a [[Bobo-Dioulasso]], Guira ta buga wasan ƙwallon ƙafa a Burkina Faso, Spain, Sweden, Moldova da Denmark RC Bobo Dioulasso, Gavà, Alicante, Logroñés, Djurgården, Dacia Chișinău da SønderjyskE. <ref name="NFT">{{NFT player|40014|access-date=17 September 2014}}</ref> <ref>{{Soccerway|adama-guira/145999}}</ref>
A cikin watan Yuli 2017, Guira ta koma Denmark kuma ta shiga AGF. <ref>[http://www.agf.dk/klubben/nyhedsarkiv/2017/juli/velkendt-midtbanekriger-faar-tre-aar-i-agf/?page=0 VELKENDT MIDTBANEKRIGER FÅR TRE ÅR I AGF], agf.dk, 8 July 2017</ref> ta bar kulob din bayan shekaru biyu, don shiga kulob din R&amp;F Premier League na Hong Kong. <ref>[https://www.bold.dk/fodbold/nyheder/agfs-guira-drager-til-hong-kong/ AGF's Guira drager til Hong Kong], bold.dk, 1 July 2019</ref> A ranar 14 ga Oktoba 2020, Guira ya bar kulob din bayan ficewar kulob dinsa daga HKPL a sabuwar kakar. <ref>[https://news.mingpao.com/ins/%E9%AB%94%E8%82%B2/article/20201014/s00006/1602658656344/%E6%B8%AF%E8%B6%85-%E5%AF%8C%E5%8A%9Br-f%E8%90%BD%E5%AF%A6%E6%A3%84%E6%88%B0%E6%B8%AF%E8%B6%85-%E7%A8%B1%E9%80%80%E5%87%BA%E5%9B%A0%E7%8F%BE%E6%99%82%E9%A6%99%E6%B8%AF%E8%B6%B3%E7%90%83%E6%B0%9B%E5%9C%8D 港超︱富力R&F落實棄戰港超 稱退出因現時香港足球氛圍] Ming Pao 14 October 2020</ref>
A ranar 6 ga Fabrairu 2021, Guira ya koma SønderjyskE a Denmark, kan yarjejeniya na sauran kakar. <ref>[https://www.soenderjyske.dk/fodbold/gammel-kending-faar-kontrakt-i-soenderjyske-frem-til-sommer/ Gammel kending får kontrakt i SønderjyskE frem til sommer], soenderjyske.dk, 6 February 2021</ref> Ya sake barin kungiyar a karshen kwantiragin. <ref>[https://jv.dk/artikel/s%C3%B8nderjyske-tager-afsked-med-midtbanespiller SønderjyskE tager afsked med midtbanespiller], jv.dk, 21 May 2021</ref> Sannan ya sanya hannu kan Racing Rioja. <ref>{{Cite tweet|user=RiojaRacing|title=✅FICHAJEADAMA GUIRA, medio proveniente de Sonderjyske Superliga de Dinamarca.Jugador internacional por Burkina Fa…}}</ref>
== Ayyukan kasa ==
Guira ya fara taka leda a Burkina Faso a shekara ta 2010. <ref name="NFT">{{NFT player|40014|access-date=17 September 2014}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[https://www.national-football-teams.com/player/40014.html "Adama Guira"]. ''National Football Teams''. Benjamin Strack-Zimmermann<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">17 September</span> 2014</span>.</cite></ref> An zabe shi a matsayin dan wasan share fage na Burkina Faso a gasar cin kofin Afrika na 2015.
== Girmamawa ==
'''Burkina Faso'''
* Gasar cin kofin Afirka tagulla: 2017
== Manazarta ==
{{Reflist}}
[[Category:Rayayyun mutane]]
cej2vtlf3png8uwq84hp784788dqkd0
165350
165349
2022-08-10T11:45:41Z
Fareedah070
18549
wikitext
text/x-wiki
'''Adama Guira''' (an haife ta 24 ga watan Afrilu 1988) ƙwararren yar wasan ƙwallon [[Kungiyar Kwallon Kafa|ƙafa ne]] wanda ke taka leda a matsayin yar wasan tsakiya a ƙungiyar Racing Rioja ta Spain da kuma ƙungiyar ƙwallon ƙafa ta Burkina Faso.
== Aikin kulob/Ƙungiya ==
An haife ta a [[Bobo-Dioulasso]], Guira ta buga wasan ƙwallon ƙafa a Burkina Faso, Spain, Sweden, Moldova da Denmark RC Bobo Dioulasso, Gavà, Alicante, Logroñés, Djurgården, Dacia Chișinău da SønderjyskE. <ref name="NFT">{{NFT player|40014|access-date=17 September 2014}}</ref> <ref>{{Soccerway|adama-guira/145999}}</ref>
A cikin watan Yuli 2017, Guira ta koma Denmark kuma ta shiga AGF. <ref>[http://www.agf.dk/klubben/nyhedsarkiv/2017/juli/velkendt-midtbanekriger-faar-tre-aar-i-agf/?page=0 VELKENDT MIDTBANEKRIGER FÅR TRE ÅR I AGF], agf.dk, 8 July 2017</ref> ta bar kulob din bayan shekaru biyu, don shiga kulob din R&amp;F Premier League na Hong Kong. <ref>[https://www.bold.dk/fodbold/nyheder/agfs-guira-drager-til-hong-kong/ AGF's Guira drager til Hong Kong], bold.dk, 1 July 2019</ref> A ranar 14 ga Oktoba 2020, Guira ta bar kulob din bayan ficewar kulob dinsa daga HKPL a sabuwar kakar. <ref>[https://news.mingpao.com/ins/%E9%AB%94%E8%82%B2/article/20201014/s00006/1602658656344/%E6%B8%AF%E8%B6%85-%E5%AF%8C%E5%8A%9Br-f%E8%90%BD%E5%AF%A6%E6%A3%84%E6%88%B0%E6%B8%AF%E8%B6%85-%E7%A8%B1%E9%80%80%E5%87%BA%E5%9B%A0%E7%8F%BE%E6%99%82%E9%A6%99%E6%B8%AF%E8%B6%B3%E7%90%83%E6%B0%9B%E5%9C%8D 港超︱富力R&F落實棄戰港超 稱退出因現時香港足球氛圍] Ming Pao 14 October 2020</ref>
A ranar 6 ga Fabrairu 2021, Guira ya koma SønderjyskE a Denmark, kan yarjejeniya na sauran kakar. <ref>[https://www.soenderjyske.dk/fodbold/gammel-kending-faar-kontrakt-i-soenderjyske-frem-til-sommer/ Gammel kending får kontrakt i SønderjyskE frem til sommer], soenderjyske.dk, 6 February 2021</ref> Ya sake barin kungiyar a karshen kwantiragin. <ref>[https://jv.dk/artikel/s%C3%B8nderjyske-tager-afsked-med-midtbanespiller SønderjyskE tager afsked med midtbanespiller], jv.dk, 21 May 2021</ref> Sannan ya sanya hannu kan Racing Rioja. <ref>{{Cite tweet|user=RiojaRacing|title=✅FICHAJEADAMA GUIRA, medio proveniente de Sonderjyske Superliga de Dinamarca.Jugador internacional por Burkina Fa…}}</ref>
== Ayyukan kasa ==
Guira ya fara taka leda a Burkina Faso a shekara ta 2010. <ref name="NFT">{{NFT player|40014|access-date=17 September 2014}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[https://www.national-football-teams.com/player/40014.html "Adama Guira"]. ''National Football Teams''. Benjamin Strack-Zimmermann<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">17 September</span> 2014</span>.</cite></ref> An zabe shi a matsayin dan wasan share fage na Burkina Faso a gasar cin kofin Afrika na 2015.
== Girmamawa ==
'''Burkina Faso'''
* Gasar cin kofin Afirka tagulla: 2017
== Manazarta ==
{{Reflist}}
[[Category:Rayayyun mutane]]
ibe8khr0aesgg2nz1vdmwyx1nq772yl
165351
165350
2022-08-10T11:46:46Z
Fareedah070
18549
wikitext
text/x-wiki
'''Adama Guira''' (an haife ta 24 ga watan Afrilu 1988) ƙwararren yar wasan ƙwallon [[Kungiyar Kwallon Kafa|ƙafa ne]] wanda ke taka leda a matsayin yar wasan tsakiya a ƙungiyar Racing Rioja ta Spain da kuma ƙungiyar ƙwallon ƙafa ta Burkina Faso.
== Aikin kulob/Ƙungiya ==
An haife ta a [[Bobo-Dioulasso]], Guira ta buga wasan ƙwallon ƙafa a Burkina Faso, Spain, Sweden, Moldova da Denmark RC Bobo Dioulasso, Gavà, Alicante, Logroñés, Djurgården, Dacia Chișinău da SønderjyskE. <ref name="NFT">{{NFT player|40014|access-date=17 September 2014}}</ref> <ref>{{Soccerway|adama-guira/145999}}</ref>
A cikin watan Yuli 2017, Guira ta koma Denmark kuma ta shiga AGF. <ref>[http://www.agf.dk/klubben/nyhedsarkiv/2017/juli/velkendt-midtbanekriger-faar-tre-aar-i-agf/?page=0 VELKENDT MIDTBANEKRIGER FÅR TRE ÅR I AGF], agf.dk, 8 July 2017</ref> ta bar kulob din bayan shekaru biyu, don shiga kulob din R&amp;F Premier League na Hong Kong. <ref>[https://www.bold.dk/fodbold/nyheder/agfs-guira-drager-til-hong-kong/ AGF's Guira drager til Hong Kong], bold.dk, 1 July 2019</ref> A ranar 14 ga Oktoba 2020, Guira ta bar kulob din bayan ficewar kulob dinsa daga HKPL a sabuwar kakar. <ref>[https://news.mingpao.com/ins/%E9%AB%94%E8%82%B2/article/20201014/s00006/1602658656344/%E6%B8%AF%E8%B6%85-%E5%AF%8C%E5%8A%9Br-f%E8%90%BD%E5%AF%A6%E6%A3%84%E6%88%B0%E6%B8%AF%E8%B6%85-%E7%A8%B1%E9%80%80%E5%87%BA%E5%9B%A0%E7%8F%BE%E6%99%82%E9%A6%99%E6%B8%AF%E8%B6%B3%E7%90%83%E6%B0%9B%E5%9C%8D 港超︱富力R&F落實棄戰港超 稱退出因現時香港足球氛圍] Ming Pao 14 October 2020</ref>
A ranar 6 ga Fabrairu 2021, Guira ya koma SønderjyskE a Denmark, kan yarjejeniya na sauran kakar. <ref>[https://www.soenderjyske.dk/fodbold/gammel-kending-faar-kontrakt-i-soenderjyske-frem-til-sommer/ Gammel kending får kontrakt i SønderjyskE frem til sommer], soenderjyske.dk, 6 February 2021</ref> Ya sake barin kungiyar a karshen kwantiragin. <ref>[https://jv.dk/artikel/s%C3%B8nderjyske-tager-afsked-med-midtbanespiller SønderjyskE tager afsked med midtbanespiller], jv.dk, 21 May 2021</ref> Sannan ta sanya hannu kan Racing Rioja. <ref>{{Cite tweet|user=RiojaRacing|title=✅FICHAJEADAMA GUIRA, medio proveniente de Sonderjyske Superliga de Dinamarca.Jugador internacional por Burkina Fa…}}</ref>
== Ayyukan kasa ==
Guira ya fara taka leda a Burkina Faso a shekara ta 2010. <ref name="NFT">{{NFT player|40014|access-date=17 September 2014}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[https://www.national-football-teams.com/player/40014.html "Adama Guira"]. ''National Football Teams''. Benjamin Strack-Zimmermann<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">17 September</span> 2014</span>.</cite></ref> An zabe shi a matsayin dan wasan share fage na Burkina Faso a gasar cin kofin Afrika na 2015.
== Girmamawa ==
'''Burkina Faso'''
* Gasar cin kofin Afirka tagulla: 2017
== Manazarta ==
{{Reflist}}
[[Category:Rayayyun mutane]]
le3igf57hdbzjxxr6erbi28kk0gu86g
165352
165351
2022-08-10T11:47:45Z
Fareedah070
18549
wikitext
text/x-wiki
'''Adama Guira''' (an haife ta 24 ga watan Afrilu 1988) ƙwararren yar wasan ƙwallon [[Kungiyar Kwallon Kafa|ƙafa ne]] wanda ke taka leda a matsayin yar wasan tsakiya a ƙungiyar Racing Rioja ta Spain da kuma ƙungiyar ƙwallon ƙafa ta Burkina Faso.
== Aikin kulob/Ƙungiya ==
An haife ta a [[Bobo-Dioulasso]], Guira ta buga wasan ƙwallon ƙafa a Burkina Faso, Spain, Sweden, Moldova da Denmark RC Bobo Dioulasso, Gavà, Alicante, Logroñés, Djurgården, Dacia Chișinău da SønderjyskE. <ref name="NFT">{{NFT player|40014|access-date=17 September 2014}}</ref> <ref>{{Soccerway|adama-guira/145999}}</ref>
A cikin watan Yuli 2017, Guira ta koma Denmark kuma ta shiga AGF. <ref>[http://www.agf.dk/klubben/nyhedsarkiv/2017/juli/velkendt-midtbanekriger-faar-tre-aar-i-agf/?page=0 VELKENDT MIDTBANEKRIGER FÅR TRE ÅR I AGF], agf.dk, 8 July 2017</ref> ta bar kulob din bayan shekaru biyu, don shiga kulob din R&amp;F Premier League na Hong Kong. <ref>[https://www.bold.dk/fodbold/nyheder/agfs-guira-drager-til-hong-kong/ AGF's Guira drager til Hong Kong], bold.dk, 1 July 2019</ref> A ranar 14 ga Oktoba 2020, Guira ta bar kulob din bayan ficewar kulob dinsa daga HKPL a sabuwar kakar. <ref>[https://news.mingpao.com/ins/%E9%AB%94%E8%82%B2/article/20201014/s00006/1602658656344/%E6%B8%AF%E8%B6%85-%E5%AF%8C%E5%8A%9Br-f%E8%90%BD%E5%AF%A6%E6%A3%84%E6%88%B0%E6%B8%AF%E8%B6%85-%E7%A8%B1%E9%80%80%E5%87%BA%E5%9B%A0%E7%8F%BE%E6%99%82%E9%A6%99%E6%B8%AF%E8%B6%B3%E7%90%83%E6%B0%9B%E5%9C%8D 港超︱富力R&F落實棄戰港超 稱退出因現時香港足球氛圍] Ming Pao 14 October 2020</ref>
A ranar 6 ga Fabrairu 2021, Guira Ta koma SønderjyskE a Denmark, kan yarjejeniya na sauran kakar. <ref>[https://www.soenderjyske.dk/fodbold/gammel-kending-faar-kontrakt-i-soenderjyske-frem-til-sommer/ Gammel kending får kontrakt i SønderjyskE frem til sommer], soenderjyske.dk, 6 February 2021</ref> Ya sake barin kungiyar a karshen kwantiragin. <ref>[https://jv.dk/artikel/s%C3%B8nderjyske-tager-afsked-med-midtbanespiller SønderjyskE tager afsked med midtbanespiller], jv.dk, 21 May 2021</ref> Sannan ta sanya hannu kan Racing Rioja. <ref>{{Cite tweet|user=RiojaRacing|title=✅FICHAJEADAMA GUIRA, medio proveniente de Sonderjyske Superliga de Dinamarca.Jugador internacional por Burkina Fa…}}</ref>
== Ayyukan kasa ==
Guira ya fara taka leda a Burkina Faso a shekara ta 2010. <ref name="NFT">{{NFT player|40014|access-date=17 September 2014}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[https://www.national-football-teams.com/player/40014.html "Adama Guira"]. ''National Football Teams''. Benjamin Strack-Zimmermann<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">17 September</span> 2014</span>.</cite></ref> An zabe shi a matsayin dan wasan share fage na Burkina Faso a gasar cin kofin Afrika na 2015.
== Girmamawa ==
'''Burkina Faso'''
* Gasar cin kofin Afirka tagulla: 2017
== Manazarta ==
{{Reflist}}
[[Category:Rayayyun mutane]]
2k2hn8vc4tebu5ccike50eczxocvu3z
165353
165352
2022-08-10T11:48:36Z
Fareedah070
18549
wikitext
text/x-wiki
'''Adama Guira''' (an haife ta 24 ga watan Afrilu 1988) ƙwararren yar wasan ƙwallon [[Kungiyar Kwallon Kafa|ƙafa ne]] wanda ke taka leda a matsayin yar wasan tsakiya a ƙungiyar Racing Rioja ta Spain da kuma ƙungiyar ƙwallon ƙafa ta Burkina Faso.
== Aikin kulob/Ƙungiya ==
An haife ta a [[Bobo-Dioulasso]], Guira ta buga wasan ƙwallon ƙafa a Burkina Faso, Spain, Sweden, Moldova da Denmark RC Bobo Dioulasso, Gavà, Alicante, Logroñés, Djurgården, Dacia Chișinău da SønderjyskE. <ref name="NFT">{{NFT player|40014|access-date=17 September 2014}}</ref> <ref>{{Soccerway|adama-guira/145999}}</ref>
A cikin watan Yuli 2017, Guira ta koma Denmark kuma ta shiga AGF. <ref>[http://www.agf.dk/klubben/nyhedsarkiv/2017/juli/velkendt-midtbanekriger-faar-tre-aar-i-agf/?page=0 VELKENDT MIDTBANEKRIGER FÅR TRE ÅR I AGF], agf.dk, 8 July 2017</ref> ta bar kulob din bayan shekaru biyu, don shiga kulob din R&amp;F Premier League na Hong Kong. <ref>[https://www.bold.dk/fodbold/nyheder/agfs-guira-drager-til-hong-kong/ AGF's Guira drager til Hong Kong], bold.dk, 1 July 2019</ref> A ranar 14 ga Oktoba 2020, Guira ta bar kulob din bayan ficewar kulob dinsa daga HKPL a sabuwar kakar. <ref>[https://news.mingpao.com/ins/%E9%AB%94%E8%82%B2/article/20201014/s00006/1602658656344/%E6%B8%AF%E8%B6%85-%E5%AF%8C%E5%8A%9Br-f%E8%90%BD%E5%AF%A6%E6%A3%84%E6%88%B0%E6%B8%AF%E8%B6%85-%E7%A8%B1%E9%80%80%E5%87%BA%E5%9B%A0%E7%8F%BE%E6%99%82%E9%A6%99%E6%B8%AF%E8%B6%B3%E7%90%83%E6%B0%9B%E5%9C%8D 港超︱富力R&F落實棄戰港超 稱退出因現時香港足球氛圍] Ming Pao 14 October 2020</ref>
A ranar 6 ga Fabrairu 2021, Guira Ta koma SønderjyskE a Denmark, kan yarjejeniya na sauran kakar. <ref>[https://www.soenderjyske.dk/fodbold/gammel-kending-faar-kontrakt-i-soenderjyske-frem-til-sommer/ Gammel kending får kontrakt i SønderjyskE frem til sommer], soenderjyske.dk, 6 February 2021</ref> ta sake barin kungiyar a karshen kwantiragin. <ref>[https://jv.dk/artikel/s%C3%B8nderjyske-tager-afsked-med-midtbanespiller SønderjyskE tager afsked med midtbanespiller], jv.dk, 21 May 2021</ref> Sannan ta sanya hannu kan Racing Rioja. <ref>{{Cite tweet|user=RiojaRacing|title=✅FICHAJEADAMA GUIRA, medio proveniente de Sonderjyske Superliga de Dinamarca.Jugador internacional por Burkina Fa…}}</ref>
== Ayyukan kasa ==
Guira ya fara taka leda a Burkina Faso a shekara ta 2010. <ref name="NFT">{{NFT player|40014|access-date=17 September 2014}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[https://www.national-football-teams.com/player/40014.html "Adama Guira"]. ''National Football Teams''. Benjamin Strack-Zimmermann<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">17 September</span> 2014</span>.</cite></ref> An zabe shi a matsayin dan wasan share fage na Burkina Faso a gasar cin kofin Afrika na 2015.
== Girmamawa ==
'''Burkina Faso'''
* Gasar cin kofin Afirka tagulla: 2017
== Manazarta ==
{{Reflist}}
[[Category:Rayayyun mutane]]
djqe3x5txzktc93s09rvclghbtvf5s6
165354
165353
2022-08-10T11:49:43Z
Fareedah070
18549
wikitext
text/x-wiki
'''Adama Guira''' (an haife ta 24 ga watan Afrilu 1988) ƙwararren yar wasan ƙwallon [[Kungiyar Kwallon Kafa|ƙafa ne]] wanda ke taka leda a matsayin yar wasan tsakiya a ƙungiyar Racing Rioja ta Spain da kuma ƙungiyar ƙwallon ƙafa ta Burkina Faso.
== Aikin kulob/Ƙungiya ==
An haife ta a [[Bobo-Dioulasso]], Guira ta buga wasan ƙwallon ƙafa a Burkina Faso, Spain, Sweden, Moldova da Denmark RC Bobo Dioulasso, Gavà, Alicante, Logroñés, Djurgården, Dacia Chișinău da SønderjyskE. <ref name="NFT">{{NFT player|40014|access-date=17 September 2014}}</ref> <ref>{{Soccerway|adama-guira/145999}}</ref>
A cikin watan Yuli 2017, Guira ta koma Denmark kuma ta shiga AGF. <ref>[http://www.agf.dk/klubben/nyhedsarkiv/2017/juli/velkendt-midtbanekriger-faar-tre-aar-i-agf/?page=0 VELKENDT MIDTBANEKRIGER FÅR TRE ÅR I AGF], agf.dk, 8 July 2017</ref> ta bar kulob din bayan shekaru biyu, don shiga kulob din R&amp;F Premier League na Hong Kong. <ref>[https://www.bold.dk/fodbold/nyheder/agfs-guira-drager-til-hong-kong/ AGF's Guira drager til Hong Kong], bold.dk, 1 July 2019</ref> A ranar 14 ga Oktoba 2020, Guira ta bar kulob din bayan ficewar kulob dinsa daga HKPL a sabuwar kakar. <ref>[https://news.mingpao.com/ins/%E9%AB%94%E8%82%B2/article/20201014/s00006/1602658656344/%E6%B8%AF%E8%B6%85-%E5%AF%8C%E5%8A%9Br-f%E8%90%BD%E5%AF%A6%E6%A3%84%E6%88%B0%E6%B8%AF%E8%B6%85-%E7%A8%B1%E9%80%80%E5%87%BA%E5%9B%A0%E7%8F%BE%E6%99%82%E9%A6%99%E6%B8%AF%E8%B6%B3%E7%90%83%E6%B0%9B%E5%9C%8D 港超︱富力R&F落實棄戰港超 稱退出因現時香港足球氛圍] Ming Pao 14 October 2020</ref>
A ranar 6 ga Fabrairu 2021, Guira Ta koma SønderjyskE a Denmark, kan yarjejeniya na sauran kakar. <ref>[https://www.soenderjyske.dk/fodbold/gammel-kending-faar-kontrakt-i-soenderjyske-frem-til-sommer/ Gammel kending får kontrakt i SønderjyskE frem til sommer], soenderjyske.dk, 6 February 2021</ref> ta sake barin kungiyar a karshen kwantiragin. <ref>[https://jv.dk/artikel/s%C3%B8nderjyske-tager-afsked-med-midtbanespiller SønderjyskE tager afsked med midtbanespiller], jv.dk, 21 May 2021</ref> Sannan ta sanya hannu kan Racing Rioja. <ref>{{Cite tweet|user=RiojaRacing|title=✅FICHAJEADAMA GUIRA, medio proveniente de Sonderjyske Superliga de Dinamarca.Jugador internacional por Burkina Fa…}}</ref>
== Ayyukan kasa ==
Guira ta fara taka leda a Burkina Faso a shekara ta 2010. <ref name="NFT">{{NFT player|40014|access-date=17 September 2014}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[https://www.national-football-teams.com/player/40014.html "Adama Guira"]. ''National Football Teams''. Benjamin Strack-Zimmermann<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">17 September</span> 2014</span>.</cite></ref> An zabe shi a matsayin dan wasan share fage na Burkina Faso a gasar cin kofin Afrika na 2015.
== Girmamawa ==
'''Burkina Faso'''
* Gasar cin kofin Afirka tagulla: 2017
== Manazarta ==
{{Reflist}}
[[Category:Rayayyun mutane]]
2xyxw1566er1bgdrno0hn3c8nr5bt1b
165355
165354
2022-08-10T11:50:42Z
Fareedah070
18549
wikitext
text/x-wiki
'''Adama Guira''' (an haife ta 24 ga watan Afrilu 1988) ƙwararren yar wasan ƙwallon [[Kungiyar Kwallon Kafa|ƙafa ne]] wanda ke taka leda a matsayin yar wasan tsakiya a ƙungiyar Racing Rioja ta Spain da kuma ƙungiyar ƙwallon ƙafa ta Burkina Faso.
== Aikin kulob/Ƙungiya ==
An haife ta a [[Bobo-Dioulasso]], Guira ta buga wasan ƙwallon ƙafa a Burkina Faso, Spain, Sweden, Moldova da Denmark RC Bobo Dioulasso, Gavà, Alicante, Logroñés, Djurgården, Dacia Chișinău da SønderjyskE. <ref name="NFT">{{NFT player|40014|access-date=17 September 2014}}</ref> <ref>{{Soccerway|adama-guira/145999}}</ref>
A cikin watan Yuli 2017, Guira ta koma Denmark kuma ta shiga AGF. <ref>[http://www.agf.dk/klubben/nyhedsarkiv/2017/juli/velkendt-midtbanekriger-faar-tre-aar-i-agf/?page=0 VELKENDT MIDTBANEKRIGER FÅR TRE ÅR I AGF], agf.dk, 8 July 2017</ref> ta bar kulob din bayan shekaru biyu, don shiga kulob din R&amp;F Premier League na Hong Kong. <ref>[https://www.bold.dk/fodbold/nyheder/agfs-guira-drager-til-hong-kong/ AGF's Guira drager til Hong Kong], bold.dk, 1 July 2019</ref> A ranar 14 ga Oktoba 2020, Guira ta bar kulob din bayan ficewar kulob dinsa daga HKPL a sabuwar kakar. <ref>[https://news.mingpao.com/ins/%E9%AB%94%E8%82%B2/article/20201014/s00006/1602658656344/%E6%B8%AF%E8%B6%85-%E5%AF%8C%E5%8A%9Br-f%E8%90%BD%E5%AF%A6%E6%A3%84%E6%88%B0%E6%B8%AF%E8%B6%85-%E7%A8%B1%E9%80%80%E5%87%BA%E5%9B%A0%E7%8F%BE%E6%99%82%E9%A6%99%E6%B8%AF%E8%B6%B3%E7%90%83%E6%B0%9B%E5%9C%8D 港超︱富力R&F落實棄戰港超 稱退出因現時香港足球氛圍] Ming Pao 14 October 2020</ref>
A ranar 6 ga Fabrairu 2021, Guira Ta koma SønderjyskE a Denmark, kan yarjejeniya na sauran kakar. <ref>[https://www.soenderjyske.dk/fodbold/gammel-kending-faar-kontrakt-i-soenderjyske-frem-til-sommer/ Gammel kending får kontrakt i SønderjyskE frem til sommer], soenderjyske.dk, 6 February 2021</ref> ta sake barin kungiyar a karshen kwantiragin. <ref>[https://jv.dk/artikel/s%C3%B8nderjyske-tager-afsked-med-midtbanespiller SønderjyskE tager afsked med midtbanespiller], jv.dk, 21 May 2021</ref> Sannan ta sanya hannu kan Racing Rioja. <ref>{{Cite tweet|user=RiojaRacing|title=✅FICHAJEADAMA GUIRA, medio proveniente de Sonderjyske Superliga de Dinamarca.Jugador internacional por Burkina Fa…}}</ref>
== Ayyukan kasa ==
Guira ta fara taka leda a Burkina Faso a shekara ta 2010. <ref name="NFT">{{NFT player|40014|access-date=17 September 2014}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[https://www.national-football-teams.com/player/40014.html "Adama Guira"]. ''National Football Teams''. Benjamin Strack-Zimmermann<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">17 September</span> 2014</span>.</cite></ref> An zabe ta matsayin dan wasan share fage na Burkina Faso a gasar cin kofin Afrika na 2015.
== Girmamawa ==
'''Burkina Faso'''
* Gasar cin kofin Afirka tagulla: 2017
== Manazarta ==
{{Reflist}}
[[Category:Rayayyun mutane]]
19knifcux4f6fl7b0vwgwy335teio8g
165356
165355
2022-08-10T11:52:12Z
Fareedah070
18549
Gyara
wikitext
text/x-wiki
'''Adama Guira''' (an haife ta 24 ga watan Afrilu 1988)Ta kasan ce ƙwararriyar yar wasan ƙwallon [[Kungiyar Kwallon Kafa|ƙafa ne]] wanda ke taka leda a matsayin yar wasan tsakiya a ƙungiyar Racing Rioja ta Spain da kuma ƙungiyar ƙwallon ƙafa ta Burkina Faso.
== Aikin kulob/Ƙungiya ==
An haife ta a [[Bobo-Dioulasso]], Guira ta buga wasan ƙwallon ƙafa a Burkina Faso, Spain, Sweden, Moldova da Denmark RC Bobo Dioulasso, Gavà, Alicante, Logroñés, Djurgården, Dacia Chișinău da SønderjyskE. <ref name="NFT">{{NFT player|40014|access-date=17 September 2014}}</ref> <ref>{{Soccerway|adama-guira/145999}}</ref>
A cikin watan Yuli 2017, Guira ta koma Denmark kuma ta shiga AGF. <ref>[http://www.agf.dk/klubben/nyhedsarkiv/2017/juli/velkendt-midtbanekriger-faar-tre-aar-i-agf/?page=0 VELKENDT MIDTBANEKRIGER FÅR TRE ÅR I AGF], agf.dk, 8 July 2017</ref> ta bar kulob din bayan shekaru biyu, don shiga kulob din R&amp;F Premier League na Hong Kong. <ref>[https://www.bold.dk/fodbold/nyheder/agfs-guira-drager-til-hong-kong/ AGF's Guira drager til Hong Kong], bold.dk, 1 July 2019</ref> A ranar 14 ga Oktoba 2020, Guira ta bar kulob din bayan ficewar kulob dinsa daga HKPL a sabuwar kakar. <ref>[https://news.mingpao.com/ins/%E9%AB%94%E8%82%B2/article/20201014/s00006/1602658656344/%E6%B8%AF%E8%B6%85-%E5%AF%8C%E5%8A%9Br-f%E8%90%BD%E5%AF%A6%E6%A3%84%E6%88%B0%E6%B8%AF%E8%B6%85-%E7%A8%B1%E9%80%80%E5%87%BA%E5%9B%A0%E7%8F%BE%E6%99%82%E9%A6%99%E6%B8%AF%E8%B6%B3%E7%90%83%E6%B0%9B%E5%9C%8D 港超︱富力R&F落實棄戰港超 稱退出因現時香港足球氛圍] Ming Pao 14 October 2020</ref>
A ranar 6 ga Fabrairu 2021, Guira Ta koma SønderjyskE a Denmark, kan yarjejeniya na sauran kakar. <ref>[https://www.soenderjyske.dk/fodbold/gammel-kending-faar-kontrakt-i-soenderjyske-frem-til-sommer/ Gammel kending får kontrakt i SønderjyskE frem til sommer], soenderjyske.dk, 6 February 2021</ref> ta sake barin kungiyar a karshen kwantiragin. <ref>[https://jv.dk/artikel/s%C3%B8nderjyske-tager-afsked-med-midtbanespiller SønderjyskE tager afsked med midtbanespiller], jv.dk, 21 May 2021</ref> Sannan ta sanya hannu kan Racing Rioja. <ref>{{Cite tweet|user=RiojaRacing|title=✅FICHAJEADAMA GUIRA, medio proveniente de Sonderjyske Superliga de Dinamarca.Jugador internacional por Burkina Fa…}}</ref>
== Ayyukan kasa ==
Guira ta fara taka leda a Burkina Faso a shekara ta 2010. <ref name="NFT">{{NFT player|40014|access-date=17 September 2014}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[https://www.national-football-teams.com/player/40014.html "Adama Guira"]. ''National Football Teams''. Benjamin Strack-Zimmermann<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">17 September</span> 2014</span>.</cite></ref> An zabe ta matsayin dan wasan share fage na Burkina Faso a gasar cin kofin Afrika na 2015.
== Girmamawa ==
'''Burkina Faso'''
* Gasar cin kofin Afirka tagulla: 2017
== Manazarta ==
{{Reflist}}
[[Category:Rayayyun mutane]]
ne2g09y3zii683t6zouyl19utwmlsr2
User:BnHamid
2
32438
165341
163424
2022-08-10T10:58:25Z
BnHamid
12586
wikitext
text/x-wiki
[[File:WikipidaKT.jpg|thumb|right|User Certificate Awarded for Participation against Hausa Wiktionary Workshop on 20th December, 2020. in Katsina, Nigeria.]]
Sunana '''Hassan Abdulhamid''' [[Katsina]]. Ni mai bada gudummuwa ne a Wikipedia kuma dalibin kimiyyar Komputa
{{User Hausa Wikimedians User Group}}
tvngt48hb7w0on1zvr6twono8s5b9lg
Jami’ar Kimiyya da Fasaha ta Jihar Gombe
0
32506
165101
159757
2022-08-09T15:53:38Z
Umar Ahmad2345
13400
Gyara
wikitext
text/x-wiki
'''Jami’ar Kimiyya da Fasaha ta Jihar Gombe''' wacce aka fi sani da '''GSUST''' jami’a ce mai zaman kanta wacce aka kafa ta a shekararta 2017.<ref><nowiki>https://www.premiumtimesng.com/regional/nnorth-east/488855-gombe-converts-abandoned-college-to-university-campus.html</nowiki></ref> Yana cikin Kumo, Jihar Gombe a Najeriya.<ref><nowiki>https://www.4icu.org/reviews/17741.htm</nowiki></ref><ref><nowiki>https://www.premiumtimesng.com/regional/nnorth-east/247385-nuc-approves-gombe-state-university-of-science-and-technology.html</nowiki></ref>
==Tarihi==
==Tsari da kwasa-kwasai==
==Manazarta==
[[Category:Nigeria university]]
qi2euhn9jp86o2dwo62a26dr9rv4cbq
Mbwana Samatta
0
32688
165357
159027
2022-08-10T11:53:56Z
Jidda3711
14843
Inganta shafi
wikitext
text/x-wiki
'''Mbwana Ally Samatta''' (an haife shi a ranar 23 ga watan Disamba shekara ta alif 1992) ƙwararren ɗan wasan ƙwallon ƙafa ne ɗan ƙasar [[Tanzaniya]] [[Kungiyar Kwallon Kafa|wanda]] ke taka leda a matsayin ɗan wasan gaba ga ƙungiyar rukunin farko ta Belgium A Antwerp, a matsayin aro daga Fenerbahçe, da kuma tawagar ƙasar [[Tanzaniya]].<ref>Updated squad lists for 2019/20 Premier League". Premier League. 6 February 2020.
Retrieved 16 February 2020.</ref>
Samatta ya fara taka leda a matsayin matashin dan wasan kungiyar kwallon kafa ta Lyon da Tanzania a shekara ta 2008. Ya zama mai sana'a a cikin shekarar 2010 tare da Simba Sports Club, inda ya taka leda kawai rabin kakar kafin ya koma TP Mazembe, ya yi shekaru biyar tare da su, da farko ya zama na farko na yau da kullum. An sanya shi a matsayin gwarzon dan wasan Afirka na shekarar 2015 kuma ya kammala kakar wasa a matsayin wanda ya fi zura kwallaye a gasar cin kofin zakarun nahiyar Afirka ta CAF, yayin da ya taimaka wa TP Mazembe ta lashe kambun.<ref>"[[Mbwana Samatta]]". Jupiler Pro League (in Dutch).
Retrieved 4 September 2017.</ref>
A cikin watan Janairu shekarar 2016, Samatta ya rattaba hannu kan KRC Genk na Belgium, ya taimaka musu sun cancanci shiga gasar UEFA Europa League kuma su ka lashe Gasar Jupiler Belgian a shekarar 2019. Bayan kammala kakar wasa a matsayin wanda ya fi zura kwallaye a gasar Jupiler League, ya kuma lashe kyautar Ebony Shoe a Belgium saboda fitaccen kakarsa tare da Genk.
A cikin watan Janairu shekarar 2020, ya koma Aston Villa, ya zama dan wasa na farko da aka haifa a kasar [[Tanzaniya]] da ya taka leda kuma ya ci a gasar Premier.<ref>[[Mbwana Samatta]]: Overview". Premier League.
Retrieved 16 February 2020.</ref>
== Aikin kulob/Ƙungiya ==
Samatta ya kasance babban jigo a lokacin da TP Mazembe ta kai wasan karshe na gasar cin kofin zakarun nahiyar Afrika ta CAF 2015, inda ya zura kwallaye bakwai a cikin wannan tsari kuma ya kare a matsayin wanda ya fi zura kwallaye a gasar. A wasan da suka buga da Moghreb Tétouan a matakin rukuni Samatta ya yi hat-trick da ba za a manta da shi ba don samun tikitin zuwa wasan kusa da na karshe inda suka tashi da kungiyar Al-Merrikh SC ta Sudan.<ref>"TP Mazembe beat USM Alger to win African
Champions League". BBC Sport. 8 November 2015.
Retrieved 25 August 2016.</ref>Mazembe za ta ci gaba da daukar kofin ne bayan ta doke takwararta ta USM Alger ta [[Aljeriya]] a wasan karshe da ci 4-1, inda Samatta ya zura kwallo a raga a wasanni biyu.<ref>Gondwe, Kennedy (20 September 2015).
"Mazembe's [[Tanzaniya]] star Samatta harbours
European hopes" . BBC Sport. Retrieved 7 January
2018.</ref>
A bikin karramawar Glo- [[Kyautar CAF|CAF da aka]] yi a ranar 7 ga Janairu, 2016 a Cibiyar Taro na Duniya da ke Abuja, Nigeria, ya zama dan wasa na farko daga Gabashin Afirka da ya lashe kyautar [[Kyautar CAF|gwarzon dan wasan Afirka na CAF]]. <ref name="Kawowo" /> Mbwana ya samu jimillar maki 127, a gaban abokin wasansa na TP Mazembe da mai tsaron gidan DR Congo, Robert Kidiaba, wanda ya samu maki 88, sai [[Baghdad Bounedjah]] na Aljeriya a matsayi na uku da maki 63.<ref>"[[Mbwana Samatta]] signs for Belgian side Genk".
BBC Sport. 29 January 2016. Retrieved 25 August
2016.</ref>
=== Genk ===
A cikin watan Janairu 2016, bayan da ya lashe kyautar mafi kyawun dan wasan Afirka a nahiyar, ya sanya hannu kan kwangilar shekaru hudu da rabi tare da KRC Genk. An zabe shi a matsayin Matashin Tanzaniya Mafi Tasiri a 2017 a cikin wani babban zaɓe ta Avance Media
A ranar 23 ga watan Agusta 2018, Samatta ya yi hat-trick a kan Brøndby IF a gasar Europa da cin nasara 5–2.
A lokacin kakar 2018–19, ya jagoranci rukunin farko na Belgium A wajen zira kwallaye tare da kwallaye 20, yayin da Genk ya kammala kakar wasa a matsayin wadanda suka lashe gasar. A watan Mayun 2019 an ba shi lambar yabo ta Ebony Shoe saboda abubuwan da ya yi a lokacin yakin neman zabe.<ref>[[Mbwana Samatta]] voted most influential young
[[Tanzaniya]]". Azam. 16 January 2018. Retrieved 9
January 2020.</ref>
=== Aston Villa ===
A ranar 20 ga Janairu, 2020, Samatta ya rattaba hannu kan kwantiragin shekaru hudu da rabi tare da kulob din Premier League Aston Villa. A yin haka, ya zama dan [[Tanzaniya]] na farko da ya rattaba hannu a wata kungiya ta Premier, kuma shi ne na 117 na kasashe daban-daban da ya taka leda a gasar. An bayar da rahoton kudin canja wurin da aka biya wa Genk a matsayin fam miliyan 8.5. Samatta ya fara buga wa kulob din wasa kwanaki 8 a wasan da Villa ta doke Leicester City da ci 2-1 a gasar cin kofin EFL a gasar cin kofin EFL da ci 2-1 a wasan daf da na kusa da na karshe a gasar cin kofin EFL da ci 2 da 1, sakamakon da ya ba kulob din damar zuwa wasan karshe na gasar.<ref>Styles, Greg (20 January 2020). "Samatta signs for Aston Villa" . Aston Villa Football Club . Archived from the original on 28 January 2020. Retrieved 21 January 2020.</ref>
A ranar 1 ga watan Fabrairu, 2020, Samatta ya zura kwallo a wasansa na farko na gasar Aston Villa, a ci 2-1 a hannun Bournemouth. Hakan ya sa ya zama dan wasa na farko daga Tanzaniya da ya taka leda, kuma daga baya ya ci kwallo a gasar Premier.<ref>"Villa new man Samatta will front up tonight with Wembley in sight". Press Reader.com. Retrieved 31 January 2020.</ref>
=== Fenerbahce ===
A ranar 25 ga watan Satumba 2020, Samatta ya koma kulob din Süper Lig Fenerbahçe SK kan yarjejeniyar lamuni ta farko har zuwa karshen kakar wasa. A wani bangare na yarjejeniyar, Samatta ya rattaba hannu kan kwantiragin shekaru hudu a karshen zaman aronsa a watan Yulin 2021.<ref>Chuma, Festus (3 July 2021). "[[Mbwana Samatta]] Becomes Permanent Fenerbahce Player". Ducor
Sports. Retrieved 3 September 2021.</ref>
A ranar 1 ga watan Satumba 2021, Samatta ya shiga ƙungiyar Royal Antwerp ta Belgium kan lamuni na tsawon lokaci.
== Rayuwa ta sirri ==
Samatta musulma ne. Ya yi [[umrah]] zuwa Makka a 2018 tare da abokin wasansa na Genk Omar Colley.
== Kididdigar sana'a/Aiki ==
=== Kulob/Ƙungiya ===
{{Updated|match played on 22 May 2022}}
{| class="wikitable" style="text-align: center"
|+Appearances and goals by club, season and competition
! rowspan="2" |Club
! rowspan="2" |Season
! colspan="3" |League
! colspan="2" |National Cup
! colspan="2" |League Cup
! colspan="2" |Continental
! colspan="2" |Other
! colspan="2" |Total
|-
!Division
!Apps
!Goals
!Apps
!Goals
!Apps
!Goals
!Apps
!Goals
!Apps
!Goals
!Apps
!Goals
|-
|Simba
|2010–11<ref name="nft">{{NFT player|41900|access-date=5 March 2019}}</ref><ref name="sw">{{Soccerway|175962}}</ref>
|Tanzanian Premier League
|25
|13
|
|
| colspan="2" |—
|{{Efn|Soccerway lacks number of appearances}}
|2
| colspan="2" |—
|25
|15
|-
| rowspan="7" |TP Mazembe
|2011<ref name="nft" /><ref name="sw" />
|Linafoot
|8
|2
|
|
| colspan="2" |—
|
|
| colspan="2" |—
|8
|2
|-
|2012<ref name="nft" /><ref name="sw" />
|Linafoot
|29
|23
|
|
| colspan="2" |—
|8
|6
| colspan="2" |—
|37
|29
|-
|2013<ref name="nft" /><ref name="sw" />
|Linafoot
|37
|20
|
|
| colspan="2" |—
|5{{Efn}}
|5
| colspan="2" |—
|42
|25
|-
|2013–14<ref name="nft" /><ref name="sw" />
|Linafoot
|29
|15
|
|
| colspan="2" |—
|8
|4
| colspan="2" |—
|37
|19
|-
|2014–15<ref name="sw" />
|Linafoot
|
|
|
|
| colspan="2" |—
|6
|4
| colspan="2" |—
|6
|4
|-
|2015–16<ref name="sw" />
|Linafoot
|
|
|
|
| colspan="2" |—
|6
|4
| colspan="2" |—
|6
|4
|-
! colspan="2" |Total
!103
!60
!
!
!0
!0
!33
!23
!0
!0
!136
!83
|-
| rowspan="6" |Genk
|2015–16
|Belgian Pro League
|6
|2
|0
|0
| colspan="2" |—
| colspan="2" |—
|12{{Efn|Appearances in [[Belgian First Division A]] playoffs}}
|3
|18
|5
|-
|2016–17<ref name="wf" />
|Belgian First Division A
|27
|10
|4
|2
| colspan="2" |—
|18{{Efn}}
|5
|10{{Efn}}
|3
|59
|20
|-
|2017–18<ref name="wf" />
|Belgian First Division A
|20
|4
|4
|0
| colspan="2" |—
| colspan="2" |—
|11{{Efn}}
|4
|35
|8
|-
|2018–19<ref name="wf" />
|Belgian First Division A
|28
|20
|1
|0
| colspan="2" |—
|12{{Efn|Appearances in [[UEFA Europa League]]}}
|9
|10{{Efn}}
|3
|51
|32
|-
|2019–20<ref name="wf" />
|Belgian First Division A
|20
|7
|1
|0
| colspan="2" |—
|6{{Efn|Appearances in [[UEFA Champions League]]}}
|3
|1{{Efn|Appearance in [[Belgian Super Cup]]}}
|0
|28
|10
|-
! colspan="2" |Total
!101
!43
!10
!2
!0
!0
!36
!17
!44
!13
!191
!75
|-
|Aston Villa
|2019–20
|Premier League
|14
|1
|0
|0
|2
|1
| colspan="2" |—
| colspan="2" |—
|16
|2
|-
|Fenerbahçe (loan)
|2020–21<ref name="sw" />
|Süper Lig
|27
|5
|3
|1
| colspan="2" |—
| colspan="2" |—
| colspan="2" |—
|30
|6
|-
|Fenerbahçe
|2021–22<ref name="sw" />
|Süper Lig
|3
|0
|0
|0
| colspan="2" |—
|0
|0
| colspan="2" |—
|3
|0
|-
|Royal Antwerp
|2021–22<ref name="sw" />
|Belgian First Division A
|26
|5
|1
|1
| colspan="2" |—
|6{{Efn}}
|3
|4{{Efn}}
|0
|37
|9
|-
! colspan="3" |Career total
!299
!127
!14
!4
!2
!1
!75
!45
!48
!13
!438
!190
|}
=== Ƙasashen Duniya ===
{{Updated|matches played on 28 March 2021}}<ref name="nft"/>
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Fitowa da burin tawagar ƙasa da shekara
! Tawagar kasa
! Shekara
! Aikace-aikace
! Buri
|-
| rowspan="11" | Tanzaniya
| 2011
| 9
| 2
|-
| 2012
| 5
| 0
|-
| 2013
| 10
| 6
|-
| 2014
| 3
| 1
|-
| 2015
| 7
| 2
|-
| 2016
| 4
| 1
|-
| 2017
| 4
| 3
|-
| 2018
| 5
| 2
|-
| 2019
| 9
| 3
|-
| 2020
| 1
| 0
|-
| 2021
| 2
| 0
|-
! colspan="2" | Jimlar
! 59
! 20
|}
: ''Maki da sakamako sun jera ƙwallayen Tanzania na farko, ginshiƙin maki yana nuna maki bayan kowace ƙwallon Samatta'' . <ref name="nft">{{NFT player|41900|accessdate=5 March 2019}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[https://www.national-football-teams.com/player/41900.html "Mbwana Samatta"]. </cite></ref>
{| class="wikitable sortable"
|+List of international goals scored by Mbwana Samatta
! scope="col" |No.
! scope="col" |Date
! scope="col" |Venue
! scope="col" |Opponent
! scope="col" |Score
! scope="col" |Result
! scope="col" |Competition
|-
| align="center" |1
|26 March 2011
|National Stadium, [[Dar es Salaam]], Tanzania
|{{fb|CAR}}
| align="center" |2–1
| align="center" |2–1
|2012 Africa Cup of Nations qualification
|-
| align="center" |2
|3 September 2011
|National Stadium, Dar es Salaam, Tanzania
|{{fb|ALG}}
| align="center" |1–0
| align="center" |1–1
|2012 Africa Cup of Nations qualification
|-
| align="center" |3
|11 January 2013
|Addis Ababa Stadium, [[Addis Abeba|Addis Ababa]], Ethiopia
|{{fb|ETH}}
| align="center" |1–1
| align="center" |1–2
|Friendly
|-
| align="center" |4
|6 February 2013
| rowspan="3" |National Stadium, Dar es Salaam, Tanzania
|{{fb|CMR}}
| align="center" |1–0
| align="center" |1–0
|Friendly
|-
| align="center" |5
| rowspan="2" |24 March 2013
| rowspan="2" |{{fb|MAR}}
| align="center" |2–0
| rowspan="2" style="text-align:center" |3–1
| rowspan="2" |2014 FIFA World Cup qualification
|-
| align="center" |6
| align="center" |3–0
|-
| align="center" |7
|4 December 2013
|Afraha Stadium, Nakuru, Kenya
|{{fb|BDI}}
| align="center" |1–0
| align="center" |1–0
|2013 CECAFA Cup
|-
| align="center" |8
|12 December 2013
|Nyayo National Stadium, [[Nairobi]], Kenya
|{{fb|ZAM}}
| align="center" |1–1
| align="center" |1–1
|2013 CECAFA Cup
|-
| align="center" |9
|3 August 2014
|Estádio do Zimpeto, [[Maputo]], Mozambique
|{{fb|MOZ}}
| align="center" |1–1
| align="center" |1–2
|2015 Africa Cup of Nations qualification
|-
| align="center" |10
|7 October 2015
| rowspan="2" |National Stadium, Dar es Salaam, Tanzania
|{{fb|MAW}}
| align="center" |1–0
| align="center" |2–0
|2018 FIFA World Cup qualification
|-
| align="center" |11
|14 November 2015
|{{fb|ALG}}
| align="center" |2–0
| align="center" |2–2
|2018 FIFA World Cup qualification
|-
| align="center" |12
|23 March 2016
|Stade Omnisports Idriss Mahamat Ouya, [[Ndjamena|N'Djamena]], Chad
|{{fb|CHA}}
| align="center" |1–0
| align="center" |1–0
|2017 Africa Cup of Nations qualification
|-
| align="center" |13
| rowspan="2" |25 March 2017
| rowspan="2" |National Stadium, Dar es Salaam, Tanzania
| rowspan="2" |{{fb|BOT}}
| align="center" |1–0
| rowspan="2" style="text-align:center" |2–0
| rowspan="2" |Friendly
|-
| align="center" |14
| align="center" |2–0
|-
| align="center" |15
|10 June 2017
|National Stadium, Dar es Salaam, Tanzania
|{{fb|LES}}
| align="center" |1–0
| align="center" |1–1
|2019 Africa Cup of Nations qualification
|-
| align="center" |16
|27 March 2018
|National Stadium, Dar es Salaam, Tanzania
|{{fb|COD}}
| align="center" |1–0
| align="center" |2–0
|Friendly
|-
| align="center" |17
|16 October 2018
|National Stadium, Dar es Salaam, Tanzania
|{{fb|CPV}}
| align="center" |2–0
| align="center" |2–0
|2019 Africa Cup of Nations qualification
|-
| align="center" |18
|27 June 2019
|30 June Stadium, [[Kairo|Cairo]], Egypt
|{{fb|KEN}}
| align="center" |2–1
| align="center" |2–3
|2019 Africa Cup of Nations
|-
| align="center" |19
|8 September 2019
|National Stadium, Dar es Salaam, Tanzania
|{{fb|BDI}}
| align="center" |1–0
| align="center" |1–1 (3–0 pen.)
|2022 FIFA World Cup qualification
|-
| align="center" |20
|19 November 2019
|Stade Mustapha Ben Jannet, Monastir, Tunisia
|{{fb|LBY}}
| align="center" |1–0
| align="center" |1–2
|2021 Africa Cup of Nations qualification
|}
== Girmamawa ==
'''TP Mazembe'''
* Linafoot : 2011, 2012, 2013, 2013-14
* DR Congo Super Cup : 2013, 2014
* CAF Champions League : 2015
'''Genk'''
* Belgian Pro League : 2018-19
* Belgian Super Cup : 2019
'''Aston Villa'''
* Gasar cin Kofin EFL : 2019-20
'''Mutum'''
* [[Kyautar CAF|Gwarzon dan wasan Inter-Club na Afirka]] : 2015
* Kungiyar CAF ta Shekara : 2015
* CAF Champions League wanda ya fi zura kwallaye: 2015
* Ebony Shoe : 2019
* Rukunin Farko na Belgium A Takalmin Zinare: 2018-19
== Manazarta ==
{{Reflist}}
== Hanyoyin haɗi na waje ==
* Mbwana Samatta at WorldFootball.net
[[Category:Rayayyun mutane]]
[[Category:Shafuka masu fassarorin da ba'a duba ba]]
p2mdgwv49u2gpvu3lyrnpoxplng6e12
Bridie Gallagher
0
33079
165292
152799
2022-08-10T09:00:12Z
BnHamid
12586
wikitext
text/x-wiki
<ref>
{{Infobox musical artist|Name=Bridie</ref> Gallagher|image=Bridie gallagher.jpg|Alias="The Girl from Donegal"|Birth_name=Bridget Gallagher|birth_date={{Birth date|df=yes|1924|9|7}}|birth_place=[[Creeslough]], [[County Donegal]], Ireland|death_date={{Death date and age|df=yes|2012|1|9|1924|12|7}}|death_place=[[Belfast]], Northern <ref>https://www.discogs.com/artist/1098370-Bridie-Gallagher</ref>Ireland|caption=|image_size=|Instrument=Vocals|Genre=Irish|Occupation=[[Singer–songwriter|Singer]]|Years_active=1956–2000|Label=Beltona, Decca, London Records (US), Emerald Records, Parlophone, Capitol (US), Pye Records|Associated_acts=|website=|Current_members=|Past_members=}}
'''Bridget "Bridie" Gallagher''' (7 Satumba 1924 - 9 Janairu 2012) mawaƙiyar Irish ce, wacce aka fi sani da suna "Yarinyar Donegal". An yi mata kallon "tauraron pop na farko a duniya".<ref>https://www.last.fm/music/Bridie+Gallagher/The+Very+Best+Of+Bridie+Gallagher+-+60+Great+Irish+Songs</ref>
Gallagher ta yi suna a cikin 1956 tare da rikodinta na "Ƙaunar Ƙaunar Mahaifa" kuma ta sami yabo na duniya tare da fassarar almara na "The Boys From County Armagh". A lokacin aikinta, wanda ya kwashe sama da shekaru sittin, ta bayyana a manyan filaye da yawa a fadin duniya. Ta kuma yi wakoki irin su " Gidan Donegal " shahararru.
== Sana'a ==
Gallagher ta fara rera waƙa a cikin Creeslough Hall tare da ƙungiyar Ceili na gida wanda Bill Gallagher ya fara. Gidan Creeslough na Jim Mc Caffrey ne kuma Bridie za ta kara ziyartan zauren Creeslough da ke garinta a duk tsawon aikinta na ci gaba. Ba da daɗewa ba Billy Livingstone ya ga gwanin Bridie a cikin 1950s (babu dangantaka da mijinta) wanda ya kasance gwanin gwaninta don rikodin Decca, kuma ta tafi Belfast wanda zai zama tushenta, a nan ne ta auri Robert (Bob) Livingstone kuma ta haifi yara biyu maza, Jim da Peter. Ɗaya daga cikin ɗan nata, Peter ya mutu a wani hatsarin mota a 1976 kuma ɗayan ya ci gaba da rangadi tare da Gallagher.
Gallagher tana riƙe da rikodin mafi yawan mutanen da suka halarta a Albert Hall London, tare da mutane sama da 7,500, rikodin da ba a taɓa daidaita shi ba yayin da ya ci gaba da zama wurin zama. Gallagher ya zama sananne a duniya kuma ya yi tafiya a ko'ina cikin duniya, Amurka, Kanada, Turai, Australia kuma an san shi da "Yarinyar Donegal". Bridie ya taka leda a yawancin fitattun gidajen wasan kwaikwayo na duniya, gami da Royal Albert Hall na London, Gidan Opera na Sydney da Hall na Carnegie a New York. Bridie ya yi waƙa galibi ballads ko kuma kamar yadda daga baya aka san su da Ƙasa da Irish. Daya daga cikin fitattun wakokinta shine "The Boys From The County Armagh", wanda ya siyar da kwafi sama da 250,000, wanda shine mafi girman siyarwa dan Irish a wancan lokacin.
Bridie kuma ya yi rikodin " Cottage ta Lee ", wanda marubucin Irish Dick Farrelly ya rubuta . Farrelly ya sami shahara a duk duniya tare da waƙarsa ta al'ada, " The Isle of Innisfree ", wanda asalinsa ya shahara a duniya don Bing Crosby kuma darektan fim, John Ford ya zaɓe shi a matsayin babban jigon kiɗan fim ɗinsa, "The Quiet Man".
Gallagher tana da nata wasan kwaikwayo na rediyo akan RTÉ haka kuma da yawa bayyanuwa a talabijin (RTÉ, BBC, UTV, da bakin teku zuwa bakin teku a Amurka).
== Rayuwa ta sirri ==
Gallagher ta zauna a Belfast tsawon rayuwarta. A shekarar 1976 ta rasa danta mai shekaru 21 a wani hatsarin babur. Mutanen Creeslough sun karrama ta a ranar 10 ga Yuli 2000 tare da wani taron bikin murnar aikinta. Membobin danginta daga Creeslough da Donegal sun halarci taron tare da ƴan uwanta mata biyu da danginsu waɗanda suka yi tattaki daga [[Glasgow]] zuwa wurin tare da kiyasin taron magoya baya 2,500. An fito da wani plaque na yabo ga Gallagher. Washegari Majalisar Donegal County ta karrama ta lokacin da suka yi mata liyafar jama'a. Shugaban majalisar Charlie Bennett a wajen bikin ya ce ''"Bridie ta ba da haske ga masu fasaha da yawa da suka bi bayanta kuma na tabbata da yawa daga cikinsu suna kallonta a matsayin abin koyi yayin da suka fara sana'arsu a duniyar waka."''
Gallagher ta mutu a gidanta a Belfast a ranar 9 ga Janairu 2012 yana da shekara 87. An binne ta ne a garin Creeslough.<ref>https://www.belfasttelegraph.co.uk/news/republic-of-ireland/singer-bridie-gallagher-dies-aged-87-28701089.html</ref>
== Hotuna ==
=== Marasa aure ===
** ''A Mother's Love's a Blessing/ I'll Remember You Love, In My Prayers'' (1956)
** ''The Boys From the County Armagh/ Kilarney and You'' (July 1957)
** ''The Girl from Donegal / Take this Message to my Mother'' (1958)
** ''At the Close of an Irish Day / Two Little Orphans'' (1958)
** ''The Hills of Donegal / My Mother's Last Goodbye'' (1958)
** ''I'll Forgive But I'll Never Forget / Poor Little Orphan Boy'' (1958)
** ''Hillside in Scotland / Johnny Gray'' (1958)
** ''The Kylemore Pass / Cutting the Corn in Creeslough'' (1958)
** ''Goodbye Johnny / The Faithful Sailor Boy'' (1958)
** ''I Found You Out/ It's A Sin To Tell A Lie'' (December 1958)
** ''If I Were a Blackbird / The Moon Behind the Hill'' (1959)
** ''Moonlight in Mayo / In The Heart of Donegal'' (1959)
** ''I Left Ireland and My Mother Because we were Poor / Star of Donegal'' (1959)
** ''Noreen Bawn / Moonlight on the River Shannon'' (1959)
** ''Hills of Glenswilly / The Old Wishin' Chair'' (1959)
** ''Orange Trees Growing in Old County Down / The Crolly Doll'' (1959)
** ''I'll Always Be With You / Stay With Me'' (May 1959)
** ''Irish Jaunting Car / Johnny My Love''(1960)
** ''My Lovely Irish Rose / Don't Forget To Say I Love You'' (1960)
** ''Homes of Donegal / Ballyhoe'' (1960)
** ''Rose of Kilkenny / Shall My Soul Pass Through Old Ireland'' (1960)
** ''The Castlebar Fair / Home To Mayo'' (April 1962)
** ''Christmas in Old Dublin Town/ I'll Cry Tomorrow'' (November 1962)
** ''A Little Bunch of Violets/ The Bonny Boy'' (1966)
** ''The Wild Colonial Boy/ Poor Orphan Girl'' (1967)
** ''Destination Donegal / The Turfman From Ardee'' (1967)
** ''The Glen of Aherlow / Henry Joy'' (1967)
** ''Cottage on the Borderline / Rose of Mooncoin'' (December 1967)
** ''Swinging in the Lane / 5,000 Miles From Sligo'' (October 1970)
** ''If I Had My Life To Live Over / Golden Jubilee'' (1971)
** ''Just Like Your Daddy/ No Charge'' (March 1976)
** ''A Mother's Love's a Blessing / The Road To Creeslough'' (October 1976
wasan kwaikwayo
** '''''The Girl From Donegal, No. 1''''' (1958)
** A1: The Girl From Donegal
** A2: Take This Message to My Mother
** B1: At The Close of an Irish Day
** B2: Two Little Orphans
** '''''The Girl From Donegal, No. 2''''' (1958)
** A1: My Mother's Last Goodbye
** A2: The Faithful Sailor Boy
** B1: Killarney and You
** B2: The Road by the River
** '''''The Girl From Donegal, No. 3''''' (1958)
** A1:Hill of Donegal
** A2: I'll Forgive But I'll Never Forget
** B1: The Boys From County Armagh
** B2: The Poor Orphan Boy
** '''''Bridie Gallagher''''' (1959)
** ''A: Moonlight on the Shannon River''
** B1: I Left Ireland And Mother Because We Were Poor
** B2: The Hills of Glenswilly
** '''''Bridie Gallagher (EP)''''' (1959)
** A1: I Found You Out
** A2: Two-Faced Moon
** B1: It's A Sin To Tell A Lie
** B2: Somebody Cried at Your Wedding
** '''''Bridie Gallagher Sings Irish Jaunting Car and other Irish Favourites''''' (1960)
** A1: Irish Jaunting Car
** A2: My Lovely Irish Rose
** B1: Johnny Me Love
** B2: Rose of Kilkenny
** '''''The Girl From Donegal, No. 1''''' (1958)
** A1: The Girl From Donegal
** A2: Take This Message to My Mother
** B1: At The Close of an Irish Day
** B2: Two Little Orphans
** '''''The Girl From Donegal, No. 2''''' (1958)
** A1: My Mother's Last Goodbye
** A2: The Faithful Sailor Boy
** B1: Killarney and You
** B2: The Road by the River
** '''''The Girl From Donegal, No. 3''''' (1958)
** A1:Hill of Donegal
** A2: I'll Forgive But I'll Never Forget
** B1: The Boys From County Armagh
** B2: The Poor Orphan Boy
** '''''Bridie Gallagher''''' (1959)
** ''A: Moonlight on the Shannon River''
** B1: I Left Ireland And Mother Because We Were Poor
** B2: The Hills of Glenswilly
** '''''Bridie Gallagher (EP)''''' (1959)
** A1: I Found You Out
** A2: Two-Faced Moon
** B1: It's A Sin To Tell A Lie
** B2: Somebody Cried at Your Wedding
** '''''Bridie Gallagher Sings Irish Jaunting Car and other Irish Favourites''''' (1960)
** A1: Irish Jaunting Car
** A2: My Lovely Irish Rose
** B1: Johnny Me Love
** B2: Rose of Kilkenny
** '''''The Girl From Donegal, No. 1''''' (1958)
** A1: The Girl From Donegal
** A2: Take This Message to My Mother
** B1: At The Close of an Irish Day
** B2: Two Little Orphans
** '''''The Girl From Donegal, No. 2''''' (1958)
** A1: My Mother's Last Goodbye
** A2: The Faithful Sailor Boy
** B1: Killarney and You
** B2: The Road by the River
** '''''The Girl From Donegal, No. 3''''' (1958)
** A1:Hill of Donegal
** A2: I'll Forgive But I'll Never Forget
** B1: The Boys From County Armagh
** B2: The Poor Orphan Boy
** '''''Bridie Gallagher''''' (1959)
** ''A: Moonlight on the Shannon River''
** B1: I Left Ireland And Mother Because We Were Poor
** B2: The Hills of Glenswilly
** '''''Bridie Gallagher (EP)''''' (1959)
** A1: I Found You Out
** A2: Two-Faced Moon
** B1: It's A Sin To Tell A Lie
** B2: Somebody Cried at Your Wedding
** '''''Bridie Gallagher Sings Irish Jaunting Car and other Irish Favourites''''' (1960)
** A1: Irish Jaunting Car
** A2: My Lovely Irish Rose
** B1: Johnny Me Love
** B2: Rose of Kilkenny<ref>https://www.goodreads.com/book/show/27420654-bridie-gallagher</ref>
=== Dogayen Wasa ===
* ''A Gida Tare da Bridie Gallagher'' (1962)
* ''Ƙananan Bunch of Violets'' (1966)
* ''A cikin Zuciyar Donegal'' (1968)
* ''Bridie Gallagher Ya Rera Buƙatun Irish'' (1970)
* ''Half Door'' (1978)
== Hanyoyin haɗi na waje ==
* [http://www.donegaldaily.com/2012/01/09/ddtv-bridie-gallagher-singing-a-mothers-loves-a-blessing/ DDTV: BRIDIE GALLAGHER TANA WAKAR 'SON UWA MAI ALBARKA']
{{RTÉ Radio 1}}
==manazarta==
[[Category:Articles with short description]]
[[Category:Short description is different from Wikidata]]
[[Category:Articles with hCards]]
2vcvfyta9cthtk25uqbrn0err7ka9ac
165294
165292
2022-08-10T09:01:50Z
BnHamid
12586
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox musical artist|Name=Bridie Gallagher|image=Bridie gallagher.jpg|Alias="The Girl from Donegal"|Birth_name=Bridget Gallagher|birth_date={{Birth date|df=yes|1924|9|7}}|birth_place=[[Creeslough]], [[County Donegal]], Ireland|death_date={{Death date and age|df=yes|2012|1|9|1924|12|7}}|death_place=[[Belfast]], Northern Ireland|caption=|image_size=|Instrument=Vocals|Genre=Irish|Occupation=[[Singer–songwriter|Singer]]|Years_active=1956–2000|Label=Beltona, Decca, London Records (US), Emerald Records, Parlophone, Capitol (US), Pye Records|Associated_acts=|website=|Current_members=|Past_members=}}
'''Bridget "Bridie" Gallagher''' (7 Satumba 1924 - 9 Janairu 2012) mawaƙiyar Irish ce, wacce aka fi sani da suna "Yarinyar Donegal". An yi mata kallon "tauraron pop na farko a duniya".<ref>https://www.last.fm/music/Bridie+Gallagher/The+Very+Best+Of+Bridie+Gallagher+-+60+Great+Irish+Songs</ref><ref>https://www.discogs.com/artist/1098370-Bridie-Gallagher</ref>
Gallagher ta yi suna a cikin 1956 tare da rikodinta na "Ƙaunar Ƙaunar Mahaifa" kuma ta sami yabo na duniya tare da fassarar almara na "The Boys From County Armagh". A lokacin aikinta, wanda ya kwashe sama da shekaru sittin, ta bayyana a manyan filaye da yawa a fadin duniya. Ta kuma yi wakoki irin su " Gidan Donegal " shahararru.
== Sana'a ==
Gallagher ta fara rera waƙa a cikin Creeslough Hall tare da ƙungiyar Ceili na gida wanda Bill Gallagher ya fara. Gidan Creeslough na Jim Mc Caffrey ne kuma Bridie za ta kara ziyartan zauren Creeslough da ke garinta a duk tsawon aikinta na ci gaba. Ba da daɗewa ba Billy Livingstone ya ga gwanin Bridie a cikin 1950s (babu dangantaka da mijinta) wanda ya kasance gwanin gwaninta don rikodin Decca, kuma ta tafi Belfast wanda zai zama tushenta, a nan ne ta auri Robert (Bob) Livingstone kuma ta haifi yara biyu maza, Jim da Peter. Ɗaya daga cikin ɗan nata, Peter ya mutu a wani hatsarin mota a 1976 kuma ɗayan ya ci gaba da rangadi tare da Gallagher.
Gallagher tana riƙe da rikodin mafi yawan mutanen da suka halarta a Albert Hall London, tare da mutane sama da 7,500, rikodin da ba a taɓa daidaita shi ba yayin da ya ci gaba da zama wurin zama. Gallagher ya zama sananne a duniya kuma ya yi tafiya a ko'ina cikin duniya, Amurka, Kanada, Turai, Australia kuma an san shi da "Yarinyar Donegal". Bridie ya taka leda a yawancin fitattun gidajen wasan kwaikwayo na duniya, gami da Royal Albert Hall na London, Gidan Opera na Sydney da Hall na Carnegie a New York. Bridie ya yi waƙa galibi ballads ko kuma kamar yadda daga baya aka san su da Ƙasa da Irish. Daya daga cikin fitattun wakokinta shine "The Boys From The County Armagh", wanda ya siyar da kwafi sama da 250,000, wanda shine mafi girman siyarwa dan Irish a wancan lokacin.
Bridie kuma ya yi rikodin " Cottage ta Lee ", wanda marubucin Irish Dick Farrelly ya rubuta . Farrelly ya sami shahara a duk duniya tare da waƙarsa ta al'ada, " The Isle of Innisfree ", wanda asalinsa ya shahara a duniya don Bing Crosby kuma darektan fim, John Ford ya zaɓe shi a matsayin babban jigon kiɗan fim ɗinsa, "The Quiet Man".
Gallagher tana da nata wasan kwaikwayo na rediyo akan RTÉ haka kuma da yawa bayyanuwa a talabijin (RTÉ, BBC, UTV, da bakin teku zuwa bakin teku a Amurka).
== Rayuwa ta sirri ==
Gallagher ta zauna a Belfast tsawon rayuwarta. A shekarar 1976 ta rasa danta mai shekaru 21 a wani hatsarin babur. Mutanen Creeslough sun karrama ta a ranar 10 ga Yuli 2000 tare da wani taron bikin murnar aikinta. Membobin danginta daga Creeslough da Donegal sun halarci taron tare da ƴan uwanta mata biyu da danginsu waɗanda suka yi tattaki daga [[Glasgow]] zuwa wurin tare da kiyasin taron magoya baya 2,500. An fito da wani plaque na yabo ga Gallagher. Washegari Majalisar Donegal County ta karrama ta lokacin da suka yi mata liyafar jama'a. Shugaban majalisar Charlie Bennett a wajen bikin ya ce ''"Bridie ta ba da haske ga masu fasaha da yawa da suka bi bayanta kuma na tabbata da yawa daga cikinsu suna kallonta a matsayin abin koyi yayin da suka fara sana'arsu a duniyar waka."''
Gallagher ta mutu a gidanta a Belfast a ranar 9 ga Janairu 2012 yana da shekara 87. An binne ta ne a garin Creeslough.<ref>https://www.belfasttelegraph.co.uk/news/republic-of-ireland/singer-bridie-gallagher-dies-aged-87-28701089.html</ref>
== Hotuna ==
=== Marasa aure ===
** ''A Mother's Love's a Blessing/ I'll Remember You Love, In My Prayers'' (1956)
** ''The Boys From the County Armagh/ Kilarney and You'' (July 1957)
** ''The Girl from Donegal / Take this Message to my Mother'' (1958)
** ''At the Close of an Irish Day / Two Little Orphans'' (1958)
** ''The Hills of Donegal / My Mother's Last Goodbye'' (1958)
** ''I'll Forgive But I'll Never Forget / Poor Little Orphan Boy'' (1958)
** ''Hillside in Scotland / Johnny Gray'' (1958)
** ''The Kylemore Pass / Cutting the Corn in Creeslough'' (1958)
** ''Goodbye Johnny / The Faithful Sailor Boy'' (1958)
** ''I Found You Out/ It's A Sin To Tell A Lie'' (December 1958)
** ''If I Were a Blackbird / The Moon Behind the Hill'' (1959)
** ''Moonlight in Mayo / In The Heart of Donegal'' (1959)
** ''I Left Ireland and My Mother Because we were Poor / Star of Donegal'' (1959)
** ''Noreen Bawn / Moonlight on the River Shannon'' (1959)
** ''Hills of Glenswilly / The Old Wishin' Chair'' (1959)
** ''Orange Trees Growing in Old County Down / The Crolly Doll'' (1959)
** ''I'll Always Be With You / Stay With Me'' (May 1959)
** ''Irish Jaunting Car / Johnny My Love''(1960)
** ''My Lovely Irish Rose / Don't Forget To Say I Love You'' (1960)
** ''Homes of Donegal / Ballyhoe'' (1960)
** ''Rose of Kilkenny / Shall My Soul Pass Through Old Ireland'' (1960)
** ''The Castlebar Fair / Home To Mayo'' (April 1962)
** ''Christmas in Old Dublin Town/ I'll Cry Tomorrow'' (November 1962)
** ''A Little Bunch of Violets/ The Bonny Boy'' (1966)
** ''The Wild Colonial Boy/ Poor Orphan Girl'' (1967)
** ''Destination Donegal / The Turfman From Ardee'' (1967)
** ''The Glen of Aherlow / Henry Joy'' (1967)
** ''Cottage on the Borderline / Rose of Mooncoin'' (December 1967)
** ''Swinging in the Lane / 5,000 Miles From Sligo'' (October 1970)
** ''If I Had My Life To Live Over / Golden Jubilee'' (1971)
** ''Just Like Your Daddy/ No Charge'' (March 1976)
** ''A Mother's Love's a Blessing / The Road To Creeslough'' (October 1976
wasan kwaikwayo
** '''''The Girl From Donegal, No. 1''''' (1958)
** A1: The Girl From Donegal
** A2: Take This Message to My Mother
** B1: At The Close of an Irish Day
** B2: Two Little Orphans
** '''''The Girl From Donegal, No. 2''''' (1958)
** A1: My Mother's Last Goodbye
** A2: The Faithful Sailor Boy
** B1: Killarney and You
** B2: The Road by the River
** '''''The Girl From Donegal, No. 3''''' (1958)
** A1:Hill of Donegal
** A2: I'll Forgive But I'll Never Forget
** B1: The Boys From County Armagh
** B2: The Poor Orphan Boy
** '''''Bridie Gallagher''''' (1959)
** ''A: Moonlight on the Shannon River''
** B1: I Left Ireland And Mother Because We Were Poor
** B2: The Hills of Glenswilly
** '''''Bridie Gallagher (EP)''''' (1959)
** A1: I Found You Out
** A2: Two-Faced Moon
** B1: It's A Sin To Tell A Lie
** B2: Somebody Cried at Your Wedding
** '''''Bridie Gallagher Sings Irish Jaunting Car and other Irish Favourites''''' (1960)
** A1: Irish Jaunting Car
** A2: My Lovely Irish Rose
** B1: Johnny Me Love
** B2: Rose of Kilkenny
** '''''The Girl From Donegal, No. 1''''' (1958)
** A1: The Girl From Donegal
** A2: Take This Message to My Mother
** B1: At The Close of an Irish Day
** B2: Two Little Orphans
** '''''The Girl From Donegal, No. 2''''' (1958)
** A1: My Mother's Last Goodbye
** A2: The Faithful Sailor Boy
** B1: Killarney and You
** B2: The Road by the River
** '''''The Girl From Donegal, No. 3''''' (1958)
** A1:Hill of Donegal
** A2: I'll Forgive But I'll Never Forget
** B1: The Boys From County Armagh
** B2: The Poor Orphan Boy
** '''''Bridie Gallagher''''' (1959)
** ''A: Moonlight on the Shannon River''
** B1: I Left Ireland And Mother Because We Were Poor
** B2: The Hills of Glenswilly
** '''''Bridie Gallagher (EP)''''' (1959)
** A1: I Found You Out
** A2: Two-Faced Moon
** B1: It's A Sin To Tell A Lie
** B2: Somebody Cried at Your Wedding
** '''''Bridie Gallagher Sings Irish Jaunting Car and other Irish Favourites''''' (1960)
** A1: Irish Jaunting Car
** A2: My Lovely Irish Rose
** B1: Johnny Me Love
** B2: Rose of Kilkenny
** '''''The Girl From Donegal, No. 1''''' (1958)
** A1: The Girl From Donegal
** A2: Take This Message to My Mother
** B1: At The Close of an Irish Day
** B2: Two Little Orphans
** '''''The Girl From Donegal, No. 2''''' (1958)
** A1: My Mother's Last Goodbye
** A2: The Faithful Sailor Boy
** B1: Killarney and You
** B2: The Road by the River
** '''''The Girl From Donegal, No. 3''''' (1958)
** A1:Hill of Donegal
** A2: I'll Forgive But I'll Never Forget
** B1: The Boys From County Armagh
** B2: The Poor Orphan Boy
** '''''Bridie Gallagher''''' (1959)
** ''A: Moonlight on the Shannon River''
** B1: I Left Ireland And Mother Because We Were Poor
** B2: The Hills of Glenswilly
** '''''Bridie Gallagher (EP)''''' (1959)
** A1: I Found You Out
** A2: Two-Faced Moon
** B1: It's A Sin To Tell A Lie
** B2: Somebody Cried at Your Wedding
** '''''Bridie Gallagher Sings Irish Jaunting Car and other Irish Favourites''''' (1960)
** A1: Irish Jaunting Car
** A2: My Lovely Irish Rose
** B1: Johnny Me Love
** B2: Rose of Kilkenny<ref>https://www.goodreads.com/book/show/27420654-bridie-gallagher</ref>
=== Dogayen Wasa ===
* ''A Gida Tare da Bridie Gallagher'' (1962)
* ''Ƙananan Bunch of Violets'' (1966)
* ''A cikin Zuciyar Donegal'' (1968)
* ''Bridie Gallagher Ya Rera Buƙatun Irish'' (1970)
* ''Half Door'' (1978)
== Hanyoyin haɗi na waje ==
* [http://www.donegaldaily.com/2012/01/09/ddtv-bridie-gallagher-singing-a-mothers-loves-a-blessing/ DDTV: BRIDIE GALLAGHER TANA WAKAR 'SON UWA MAI ALBARKA']
{{RTÉ Radio 1}}
==manazarta==
[[Category:Articles with short description]]
[[Category:Short description is different from Wikidata]]
[[Category:Articles with hCards]]
hybuucj1bcghbmui44d7kil23erblf9
Bola Ige
0
33211
165269
153226
2022-08-10T08:18:24Z
BnHamid
12586
gyara
wikitext
text/x-wiki
Chief '''James Ajibola Idowu Ige''' wanda aka fi sani da '''Bola Ige''' SAN (Yoruba ; 13 Satumba 1930 - 23 Disamba 2001). lauya ne kuma ɗan siyasa a Najeriya. Ya kuma taba zama ministan shari'a na tarayyar Najeriya. An kashe shi a watan Disamba 2001<ref>https://saharareporters.com/2021/12/23/explainer-who-was-chief-bola-ige-and-why-was-he-assassinated-deborah-eyibio</ref>
===Haihuwa da Karatu===
An haifi James Ajibola Idowu Adegoke Ige a Esa Oke, Jihar Osun a yankin Kudu maso Yammacin Najeriya a ranar 13 ga Satumba 1930. Iyayensa ’yan kabilar Yarbawa ne ’yan asalin garin Esa-Oke, a tsohuwar Jihar Oyo (yanzu a Jihar Osun ). Ige ya bar Kaduna ya nufi kudu zuwa yankin Yamma yana dan shekara 14. Ya yi karatu a Makarantar Grammar ta Ibadan (1943-48), sannan ya yi Jami'ar Ibadan. Daga nan, ya tafi Jami'ar College London, inda ya sauke karatu da digiri a fannin shari'a a 1959. An kira shi zuwa mashaya a cikin Haikali na ciki na London a cikin 1961.Ige ya kafa Bola Ige & Co a 1961, sannan ya zama Babban Lauyan Najeriya . Ya shahara a kasar saboda bajintar magana, da kuma fafutukar kare hakkin jama'a da dimokuradiyya. Ige yakasance Kirista ne . Sannan yanaji kuma, yana magana da manyan harsunan Najeriya guda uku, Yarbanci, Ibo da Hausa sosai. Ya rubuta litattafai da yawa, kuma an buga tarihin kasidu da kwarjini game da shi jim kadan bayan mutuwarsa.<ref>https://www.premiumtimesng.com/opinion/502615-was-bola-iges-murder-avoidable-by-festus-adedayo.html</ref>
==Siyasa==
===Farkon Shiga Harka Siyasa===
A lokacin jamhuriya ta farko (1963 – 66), yana da shekaru 31 a duniya yana tsakiyar rikicin Action Group, lokacin da Cif [[Obafemi Awolowo]] ya fafata da mataimakinsa, Cif Samuel Ladoke Akintola. Ya zama abokin hamayyar Olusola [[Olaosebikan]] don maye gurbin Obafemi Awolowo. Ige ya kasance Kwamishinan Noma a Yankin Yammacin Najeriya (1967-70) a karkashin gwamnatin mulkin soja ta Janar Yakubu Gowon . A 1967, ya zama abokin Olusegun Obasanjo, wanda shi ne kwamandan birged soji a Ibadan. A karshen shekarun 1970 ya koma jam'iyyar Unity Party of Nigeria (UPN), wanda ya gaji kungiyar Action Group. Lokacin da Janar Olusegun Obasanjo ya kafa jamhuriya ta biyu, an zabe shi a matsayin gwamnan jihar Oyo daga Oktoba 1979 zuwa Oktoba 1983. Adebisi Akande, wanda daga baya ya zama gwamnan jihar Osun bayan ta balle daga jihar Oyo, shi ne mataimakinsa a wannan lokaci. A zaben 1983, lokacin da ya sake tsayawa takara a matsayin dan takarar jam’iyyar UPN, Dr. Victor Omololu Olunloyo ya doke shi. Ige dai bai yi nasara ba ya kalubalanci zaben a kotu. Sai dai Olunloyo ya rasa kujerar bayan watanni uku bayan juyin mulkin da Janar [[Muhammadu Buhari]]da Tunde Idiagbon suka yi.<ref>https://punchng.com/breaking-bola-ige-ill-be-delighted-to-go-to-court-says-soyinka/</ref>
An tsare Ige ne bayan juyin mulkin, inda ake zarginsa da wadatar da kansa da kudaden jam’iyyar. An sake shi a 1985, bayan juyin mulki na gaba, Ibrahim Babangida, kuma ya koma aikinsa na shari'a da kuma rubuce-rubuce. A cikin 1990, ya buga People, Politics And Politicians of Nigeria: 1940–1979, littafin da ya fara a kurkuku. Ya kasance daya daga cikin wadanda suka kafa kungiyar matsatsi ta Yarbawa, Afenifere . Duk da cewa Ige ya soki mulkin soja na Janar Sani Abacha, ya kauce wa matsalolin siyasa a wannan lokacin.
===Jamhuriya ta hudu===
Bayan dawo da mulkin dimokuradiyya a 1999, Ige ya nemi a tsayar da jam’iyyar Alliance for Democracy a matsayin dan takarar shugaban kasa, amma ya ki. Shugaba Obasanjo ya nada Ige a matsayin ministan ma'adinai da wutar lantarki (1999-2000). Bai iya yin wani gagarumin ci gaba a hidimar da Hukumar Kula da Wutar Lantarki ta Ƙasa (NEPA) ke bayarwa ba. Sannan ya zama Ministan Shari’a kuma Babban Lauyan Tarayyar Najeriya (2000-2001). A watan Satumban 2001, Ige ya ce gwamnatin tarayya ta bullo da wani shiri na sake tsarawa tare da hada dokokin tarayya, da buga su ta hanyar dijital, da kuma sanya su a shafin yanar gizon ma’aikatarsa. Ya kuma yi kamfen na kin amincewa da kafa tsarin shari’a a jihohin arewacin Najeriya. A watan Nuwamba 2001, ya ce gwamnatin tarayya ba za ta bari gwamnatin jihar Sokoto ta zartar da hukuncin da wata kotun shari’ar Musulunci ta Gwadabawa ta yanke na jifan wata mata mai suna Safiya Hussaini har lahira saboda ta aikata zina.<ref>https://gazettengr.com/deborah-eyibio-who-was-chief-bola-ige-and-why-was-he-assassinated/</ref>
Ige na shirin karbar sabon mukami ne a matsayin mamba a hukumar shari'a ta [[Majalisar Dinkin Duniya]] lokacin da aka harbe shi a [[Ibadan]], babban birnin [[jihar Oyo]].
===Mutuwa===
A ranar 23 ga Disamba, 2001, an harbe Ige a gidansa da ke kudu maso yammacin birnin Ibadan. An dai tafka cece-kuce a tsakanin jam’iyyarsa ta Alliance for Democracy a jihar Osun. A makon da ya gabata ne dai da alamu rikicin da aka dade ana gwabzawa tsakanin gwamnan jihar Osun, Bisi Akande da mataimakinsa Iyiola Omisore, ya yi sanadiyyar mutuwar wani dan majalisar dokokin jihar Osun, Odunayo Olagbaju. Gwamnatin shugaba [[Olusegun Obasanjo]] ta tura sojoji a yankin kudu maso yammacin Najeriya domin dakile wani mummunan dauki ba dadi kan kisan. Duk da cewa an kama mutane daban-daban tare da yi musu shari’a bisa zargin hannu a kisan, ciki har da Iyiola Omisore, duk an wanke su. Ya zuwa watan Nuwamba 2010 ba a gano wadanda suka kashe ba. An yi jana’izar marigayin a garinsu da ke Esa-Oke a [[Jihar Osun]].
==Manazarta==
{{Reflist}}
iohgnsvb69h4g7b2qmpdgtbkwh3z18n
165270
165269
2022-08-10T08:18:45Z
BnHamid
12586
/* Mutuwa */
wikitext
text/x-wiki
Chief '''James Ajibola Idowu Ige''' wanda aka fi sani da '''Bola Ige''' SAN (Yoruba ; 13 Satumba 1930 - 23 Disamba 2001). lauya ne kuma ɗan siyasa a Najeriya. Ya kuma taba zama ministan shari'a na tarayyar Najeriya. An kashe shi a watan Disamba 2001<ref>https://saharareporters.com/2021/12/23/explainer-who-was-chief-bola-ige-and-why-was-he-assassinated-deborah-eyibio</ref>
===Haihuwa da Karatu===
An haifi James Ajibola Idowu Adegoke Ige a Esa Oke, Jihar Osun a yankin Kudu maso Yammacin Najeriya a ranar 13 ga Satumba 1930. Iyayensa ’yan kabilar Yarbawa ne ’yan asalin garin Esa-Oke, a tsohuwar Jihar Oyo (yanzu a Jihar Osun ). Ige ya bar Kaduna ya nufi kudu zuwa yankin Yamma yana dan shekara 14. Ya yi karatu a Makarantar Grammar ta Ibadan (1943-48), sannan ya yi Jami'ar Ibadan. Daga nan, ya tafi Jami'ar College London, inda ya sauke karatu da digiri a fannin shari'a a 1959. An kira shi zuwa mashaya a cikin Haikali na ciki na London a cikin 1961.Ige ya kafa Bola Ige & Co a 1961, sannan ya zama Babban Lauyan Najeriya . Ya shahara a kasar saboda bajintar magana, da kuma fafutukar kare hakkin jama'a da dimokuradiyya. Ige yakasance Kirista ne . Sannan yanaji kuma, yana magana da manyan harsunan Najeriya guda uku, Yarbanci, Ibo da Hausa sosai. Ya rubuta litattafai da yawa, kuma an buga tarihin kasidu da kwarjini game da shi jim kadan bayan mutuwarsa.<ref>https://www.premiumtimesng.com/opinion/502615-was-bola-iges-murder-avoidable-by-festus-adedayo.html</ref>
==Siyasa==
===Farkon Shiga Harka Siyasa===
A lokacin jamhuriya ta farko (1963 – 66), yana da shekaru 31 a duniya yana tsakiyar rikicin Action Group, lokacin da Cif [[Obafemi Awolowo]] ya fafata da mataimakinsa, Cif Samuel Ladoke Akintola. Ya zama abokin hamayyar Olusola [[Olaosebikan]] don maye gurbin Obafemi Awolowo. Ige ya kasance Kwamishinan Noma a Yankin Yammacin Najeriya (1967-70) a karkashin gwamnatin mulkin soja ta Janar Yakubu Gowon . A 1967, ya zama abokin Olusegun Obasanjo, wanda shi ne kwamandan birged soji a Ibadan. A karshen shekarun 1970 ya koma jam'iyyar Unity Party of Nigeria (UPN), wanda ya gaji kungiyar Action Group. Lokacin da Janar Olusegun Obasanjo ya kafa jamhuriya ta biyu, an zabe shi a matsayin gwamnan jihar Oyo daga Oktoba 1979 zuwa Oktoba 1983. Adebisi Akande, wanda daga baya ya zama gwamnan jihar Osun bayan ta balle daga jihar Oyo, shi ne mataimakinsa a wannan lokaci. A zaben 1983, lokacin da ya sake tsayawa takara a matsayin dan takarar jam’iyyar UPN, Dr. Victor Omololu Olunloyo ya doke shi. Ige dai bai yi nasara ba ya kalubalanci zaben a kotu. Sai dai Olunloyo ya rasa kujerar bayan watanni uku bayan juyin mulkin da Janar [[Muhammadu Buhari]]da Tunde Idiagbon suka yi.<ref>https://punchng.com/breaking-bola-ige-ill-be-delighted-to-go-to-court-says-soyinka/</ref>
An tsare Ige ne bayan juyin mulkin, inda ake zarginsa da wadatar da kansa da kudaden jam’iyyar. An sake shi a 1985, bayan juyin mulki na gaba, Ibrahim Babangida, kuma ya koma aikinsa na shari'a da kuma rubuce-rubuce. A cikin 1990, ya buga People, Politics And Politicians of Nigeria: 1940–1979, littafin da ya fara a kurkuku. Ya kasance daya daga cikin wadanda suka kafa kungiyar matsatsi ta Yarbawa, Afenifere . Duk da cewa Ige ya soki mulkin soja na Janar Sani Abacha, ya kauce wa matsalolin siyasa a wannan lokacin.
===Jamhuriya ta hudu===
Bayan dawo da mulkin dimokuradiyya a 1999, Ige ya nemi a tsayar da jam’iyyar Alliance for Democracy a matsayin dan takarar shugaban kasa, amma ya ki. Shugaba Obasanjo ya nada Ige a matsayin ministan ma'adinai da wutar lantarki (1999-2000). Bai iya yin wani gagarumin ci gaba a hidimar da Hukumar Kula da Wutar Lantarki ta Ƙasa (NEPA) ke bayarwa ba. Sannan ya zama Ministan Shari’a kuma Babban Lauyan Tarayyar Najeriya (2000-2001). A watan Satumban 2001, Ige ya ce gwamnatin tarayya ta bullo da wani shiri na sake tsarawa tare da hada dokokin tarayya, da buga su ta hanyar dijital, da kuma sanya su a shafin yanar gizon ma’aikatarsa. Ya kuma yi kamfen na kin amincewa da kafa tsarin shari’a a jihohin arewacin Najeriya. A watan Nuwamba 2001, ya ce gwamnatin tarayya ba za ta bari gwamnatin jihar Sokoto ta zartar da hukuncin da wata kotun shari’ar Musulunci ta Gwadabawa ta yanke na jifan wata mata mai suna Safiya Hussaini har lahira saboda ta aikata zina.<ref>https://gazettengr.com/deborah-eyibio-who-was-chief-bola-ige-and-why-was-he-assassinated/</ref>
Ige na shirin karbar sabon mukami ne a matsayin mamba a hukumar shari'a ta [[Majalisar Dinkin Duniya]] lokacin da aka harbe shi a [[Ibadan]], babban birnin [[jihar Oyo]].
==Mutuwa==
A ranar 23 ga Disamba, 2001, an harbe Ige a gidansa da ke kudu maso yammacin birnin Ibadan. An dai tafka cece-kuce a tsakanin jam’iyyarsa ta Alliance for Democracy a jihar Osun. A makon da ya gabata ne dai da alamu rikicin da aka dade ana gwabzawa tsakanin gwamnan jihar Osun, Bisi Akande da mataimakinsa Iyiola Omisore, ya yi sanadiyyar mutuwar wani dan majalisar dokokin jihar Osun, Odunayo Olagbaju. Gwamnatin shugaba [[Olusegun Obasanjo]] ta tura sojoji a yankin kudu maso yammacin Najeriya domin dakile wani mummunan dauki ba dadi kan kisan. Duk da cewa an kama mutane daban-daban tare da yi musu shari’a bisa zargin hannu a kisan, ciki har da Iyiola Omisore, duk an wanke su. Ya zuwa watan Nuwamba 2010 ba a gano wadanda suka kashe ba. An yi jana’izar marigayin a garinsu da ke Esa-Oke a [[Jihar Osun]].
==Manazarta==
{{Reflist}}
exaxoojxpatihqdg04hd77vu7rp4n8s
Blessing Edoho
0
33465
165253
160694
2022-08-10T07:56:44Z
BnHamid
12586
wikitext
text/x-wiki
'''Blessing Edoho''' (an haife ta ranar 5 ga watan Satumba,1992) a [[Najeriya]]. 'yar wasan ƙwallon ƙafa ta [[Ɗan Nijeriya|mata ta Najeriya]] [[Kungiyar Kwallon Kafa|ce]] wanda ke buga [[Mai buga baya|ƙwallon]] ƙafa a tawagar mata ta kasar Najeriya.<ref>"[[Blessing Edoho]]-Player Profile-Football".</ref><ref>Profile". [[FIFA]].com. Archived from the original on 10 June 2015. Retrieved 20 June 2015.</ref><ref>"List of Players-2015 [[FIFA]] Women's World Cup" (PDF). Fédération Internationale de Football Association. Retrieved 20 June 2015.</ref>
== Ayyukan kasa ==
Edoho ta fara buga wasanta na kasa da kasa a gasar cin kofin duniya ta mata na FIFA U-20 na 2010. <ref>http://www.soccerpunter.com/players/135282-Blessing-Edoho</ref> A watan Mayun 2015 an kira Edoho ta buga wa tawagar Najeriya wasa a gasar cin kofin duniya ta mata ta FIFA ta a shekarar 2015.<ref>"Falcons fly out with high hopes". [[Nigeria]] Football Federation. 19 May 2015. Retrieved 1 September
2019.</ref>
== Manazarta ==
{{Reflist}}
== Hanyoyin haɗi na waje ==
* {{FIFA player|302106}}
* {{Soccerway|blessing-edoho/135282}}
[[Category:Rayayyun mutane]]
1p75q7wjhn4fn1h80wyqy5qhcm81wl2
Bode Olajumoke
0
33662
165260
155588
2022-08-10T08:07:19Z
BnHamid
12586
gyara
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Wilfred Olabode Olajumoke''' wanda aka sani da '''Bode Olajumoke''' (an haife shi ranar 1 ga watan 1944) a birnin Legos. ɗan siyasan Najeriya ne wanda ya kasance ɗan majalisar [[Majalisar Dattijai ta Najeriya|dattawan Najeriya]] mai wakiltar [[Ondo (jiha)|jihar Ondo]] daga 2007 zuwa 2011. <ref>https://www.vanguardngr.com/2021/01/vanguard-personality-award-lifetime-achievement-award-chief-bode-olajumoke/</ref>
== Haihuwa ==
An haifi Bode Olajumoke a [[Lagos (birni)|Legas]] a ranar 1 ga Yuli 1944, daga dangin [[Yarbawa]] daga Imeri a [[Ondo (jiha)|Jihar Ondo]] .
==Karatu da Aiki==
Yana da LL. M (Moscow), Ph.D (Law) Edinburgh da BL (Lagos). Ya yi aiki a matsayin mai ba da rahoto mai horarwa tare da Daily Times of Nigeria daga 1963 zuwa 1964. Bayan samun digirinsa na shari’a, ya yi aiki da Ma’aikatar Kafa ta Tarayya daga 1974 zuwa 1979. Bayan ya ci gaba da karatun shari’a ya shiga ma’aikatar tsaro a shekarar 1980. Ya yi ritaya daga aikin gwamnati a matsayin jami’in GL 15 a shekarar 1987.
A shekarar 2003, yayin da yake magana a matsayin shugaban kamfanin RORO Oceanic, Dokta Bode Olajumoke ya soki manufofin kasar kan harkokin ruwa da kuma karin harajin haraji, tare da goyon bayan mayar da hukumar kula da [[Hukumar Tashar Jirgin ruwa ta Nijeriya|tashoshin jiragen ruwa ta Najeriya]] (NPA).
Bode Olajumoke shi ne shugaban kungiyar MITOSATH (Mission to ceto marasa galihu), kungiyar agaji mai zaman kanta da ke da babban manufar inganta lafiyar marasa galihu.
==Fagen Siyasa==
[[File:NigeriaOndo.png|right|thumb|200x200px| [[Ondo (jiha)|Jihar Ondo]] a [[Najeriya]]]]
A shekarar 1999, Bode Olajumoke ya kasance dan takarar shugaban kasa.
Jigo ne kuma memba a kwamitin amintattu na jam’iyyar PDP. A matsayin dan [[Peoples Democratic Party|takarar jam’iyyar People’s Democratic Party]] (PDP), Bode Olajumoke an zabe shi a matsayin sanata a majalisar wakilai ta kasa a 5th (2003–2007) mai wakiltar mazabar Ondo ta Arewa, kuma an sake zabe a 2007 na tsawon shekaru hudu. Sanata Olajumoke memba ne na kwamitocin majalisar dattijai a kan Sojoji, Tsare-tsare na Kasa, Harkokin kasahen Waje, Labour & Productivity, Downstream Petroleum da Defence & Army. <ref>https://www.premiumtimesng.com/tag/bode-olajumoke</ref>
A watan Agustan 2008, Bode Olajumoke ya raka Sanata [[Ike Ekweremadu]] a cikin tawagar Najeriya zuwa [[Tarayyar Amurka|Amurka]] don halartar taron dimokuradiyya na 2008 .
A watan Nuwamban 2008, Olajumoke ya bayyana cewa har yanzu Najeriya ba ta shirya don samun cikakken dimokuradiyya ba, kuma ya yi magana da goyon bayan "mulkin kama-karya".
Da yake mayar da martani ga wannan jawabi, shugaban masu rinjaye na majalisar wakilai, Hon. Tunde Akogun, ya ce idan har mulkin dimokuradiyya ya ci gaba da wanzuwa a Najeriya, dole ne a samu wasu alamomi na kama-karya a cikin shawarwarin da za a dauka, amma ya jaddada cewa Olajumoke ba zai iya nufin yin kira ga tsarin mulkin kama-karya da gaske ba.<ref>https://www.thisdaylive.com/index.php/tag/bode-olajumoke/</ref>
Da yake magana a cikin watan Yunin 2009 a matsayin shugaban kwamitin majalisar dattawa kan harkokin sojan ruwa, Sanata Olajumoke ya kare matakin da rundunar hadin gwiwa ta JTF ta yi a yankin Neja Delta, yana mai cewa tana yaki da tsageru da masu aikata laifuka da ke kawar da muradun tattalin arzikin kasa. Ya amince cewa akwai bukatar a samar da mafita ta siyasa domin magance matsalolin yankin.
== Manazarta ==
{{Nigerian Senators of the 6th National Assembly}}
[[Category:Rayayyun mutane]]
[[Category:Dan Jam'iyar PDP]]
[[Category:Haihuwa 1944]]
[[Category:Shafuka masu fassarorin da ba'a duba ba]]
mqo0ndtcq0tijvac2mqo7tyf48u4e5n
Bryan Cassidy
0
33663
165304
155595
2022-08-10T09:12:06Z
BnHamid
12586
wikitext
text/x-wiki
'''Bryan Michael Deece Cassidy''' (an haife shi a ranar 17 Fabrairu 1934) tsohon ɗan siyasa ne a Biritaniya, wanda ya rike matsayin ɗan Majalisar Tarayyar Turai.
==Karatu da Aiki==
Cassidy ya yi karatu a Kwalejin Ratcliffe sannan a Kwalejin Sidney Sussex, Cambridge. Ya yi aiki a matsayin darekta na ƙungiyar kasuwanci, ya kuma kasance mai himma a cikin Jam'iyyar Conservative, ba tare da yin nasara ba a takarar Wandsworth ta Tsakiya a babban zaɓe na 1966. Daga 1977 har zuwa 1986, ya yi aiki a Babban Majalisar Landan.<ref name=":0">''BBC-Vacher's Biographical Guide 1996''. London: BBC Political Research Unit and Vacher's Publications. 1996. p. 6-5. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0951520857|<bdi>0951520857</bdi>]].</ref>
==Fagen siyasa==
A zaben Majalisar Turai na 1984, an zabi Cassidy don wakiltar Dorset East da Hampshire West, yayi aiki har zuwa shekarar 1994, lokacin da aka zabe shi a Dorset da Gabashin Devon.<ref name=":0" /> Ya tsaya takarar kujerar kudu maso yammacin Ingila wajen zaben majalisar Turai na 1999, amma ba a zabe shi ba.
== Manazarta ==
{{Authority control}}
[[Category:Rayayyun mutane]]
[[Category:Haihuwar 1934]]
[[Category:Shafuka masu fassarorin da ba'a duba ba]]
8by0jk1frvu2dsbxozmiebun5anm7j6
165311
165304
2022-08-10T09:17:38Z
BnHamid
12586
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox Politician|Name=Bryan Cassidy|Birth_name=Bryan Cassidy|birth_date={{Birth date|df=yes|1934|17|2}}|Occupation=[[Politician]]|Years_active=}}
'''Bryan Michael Deece Cassidy''' (an haife shi a ranar 17 Fabrairu 1934) tsohon ɗan siyasa ne a Biritaniya, wanda ya rike matsayin ɗan Majalisar Tarayyar Turai.
==Karatu da Aiki==
Cassidy ya yi karatu a Kwalejin Ratcliffe sannan a Kwalejin Sidney Sussex, Cambridge. Ya yi aiki a matsayin darekta na ƙungiyar kasuwanci, ya kuma kasance mai himma a cikin Jam'iyyar Conservative, ba tare da yin nasara ba a takarar Wandsworth ta Tsakiya a babban zaɓe na 1966. Daga 1977 har zuwa 1986, ya yi aiki a Babban Majalisar Landan.<ref name=":0">''BBC-Vacher's Biographical Guide 1996''. London: BBC Political Research Unit and Vacher's Publications. 1996. p. 6-5. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0951520857|<bdi>0951520857</bdi>]].</ref>
==Fagen siyasa==
A zaben Majalisar Turai na 1984, an zabi Cassidy don wakiltar Dorset East da Hampshire West, yayi aiki har zuwa shekarar 1994, lokacin da aka zabe shi a Dorset da Gabashin Devon.<ref name=":0" /> Ya tsaya takarar kujerar kudu maso yammacin Ingila wajen zaben majalisar Turai na 1999, amma ba a zabe shi ba.
== Manazarta ==
{{Authority control}}
[[Category:Rayayyun mutane]]
[[Category:Haihuwar 1934]]
[[Category:Shafuka masu fassarorin da ba'a duba ba]]
8l68i2sd6a3f03ogyp01s0zii058cn4
Bose Omolayo
0
33688
165283
161095
2022-08-10T08:46:16Z
BnHamid
12586
wikitext
text/x-wiki
'''Bose Omolayo''' (an Haife ta a ranar 1 ga watan Fabrairu, 1989). 'yar [[Najeriya]] ce kuma 'yar wasan powerlifter ce.<ref>^ "[[Glasgow]] 2014 profile". Retrieved 11 October 2014.</ref> Ta lashe lambar zinare a gasar tseren kilogiram 79 na mata a gasar wasannin nakasassu ta bazara ta 2020 da aka gudanar a Tokyo, Japan.<ref>Houston, Michael (29 August 2021). "D'andrea wins
[[Brazil|Brazil's]] first [[powerlifting]] gold at [[Tokyo]] 2020
Paralympics". InsideTheGames.biz. Retrieved 29 August 2021.</ref> Bayan 'yan watanni, ta ci lambar zinare a taronta a gasar cin kofin duniya na Para Powerlifting na shekarar 2021 da aka gudanar a Tbilisi, Georgia.<ref>Morgan, Liam (2 December 2021). "Omolayo breaksnworld record to claim gold at World Para Powerlifting Championships". InsideTheGames.biz. Retrieved 2 December 2021.</ref><ref>"Tbilisi 2021: Bonnie Gustin and [[Bose Omolayo]]
extend domination". Paralympic.org . 2 December 2021. Archived from the original on 2 December 2021. Retrieved 2 December 2021.</ref> A wannan taron, ta kuma kafa sabon rikodin na duniya na 144 kg.<ref>"2021 World Para Powerlifting Championships
Results Book" (PDF). Paralympic.org. Archived (PDF) from the original on 24 December 2021.
Retrieved 24 December 2021.</ref>
==Gasar +61 kg==
Ta fafata a gasar mata ta +61 kg a gasar Commonwealth ta shekarar 2014 inda ta samu lambar azurfa.<ref>"Silver Medalist Seeks Better Treatment".
www.sportsdayonline.com.</ref><ref>"[[Najeriya|Nigeria]] win all four powerlifting golds at [[Glasgow]]
2014". www.paralympic.org.</ref>
== Manazarta ==
{{Reflist}}
[[Category:Rayayyun mutane]]
8em2gbxi9cb2mdz9cid4uxqtzy6lr3v
165284
165283
2022-08-10T08:46:59Z
BnHamid
12586
wikitext
text/x-wiki
'''Bose Omolayo''' (an Haife ta a ranar 1 ga watan Fabrairu, 1989). 'yar [[Najeriya]] ce kuma 'yar wasan powerlifter ce.<ref>^ "[[Glasgow]] 2014 profile". Retrieved 11 October 2014.</ref> Ta lashe lambar zinare a gasar tseren kilogiram 79 na mata a gasar wasannin nakasassu ta bazara ta 2020 da aka gudanar a Tokyo, Japan.<ref>Houston, Michael (29 August 2021). "D'andrea wins
[[Brazil|Brazil's]] first [[powerlifting]] gold at [[Tokyo]] 2020
Paralympics". InsideTheGames.biz. Retrieved 29 August 2021.</ref>
==Lambar zinari==
Bayan 'yan watanni, ta ci lambar zinare a taronta a gasar cin kofin duniya na Para Powerlifting na shekarar 2021 da aka gudanar a Tbilisi, Georgia.<ref>Morgan, Liam (2 December 2021). "Omolayo breaksnworld record to claim gold at World Para Powerlifting Championships". InsideTheGames.biz. Retrieved 2 December 2021.</ref><ref>"Tbilisi 2021: Bonnie Gustin and [[Bose Omolayo]]
extend domination". Paralympic.org . 2 December 2021. Archived from the original on 2 December 2021. Retrieved 2 December 2021.</ref> A wannan taron, ta kuma kafa sabon rikodin na duniya na 144 kg.<ref>"2021 World Para Powerlifting Championships
Results Book" (PDF). Paralympic.org. Archived (PDF) from the original on 24 December 2021.
Retrieved 24 December 2021.</ref>
==Gasar +61 kg==
Ta fafata a gasar mata ta +61 kg a gasar Commonwealth ta shekarar 2014 inda ta samu lambar azurfa.<ref>"Silver Medalist Seeks Better Treatment".
www.sportsdayonline.com.</ref><ref>"[[Najeriya|Nigeria]] win all four powerlifting golds at [[Glasgow]]
2014". www.paralympic.org.</ref>
== Manazarta ==
{{Reflist}}
[[Category:Rayayyun mutane]]
3418kctx6tamw2j3f9gocxvzmkhgqaa
Kungiyar Kwallon Kafa ta Mata ta Kenya ta Kasa da Shekaru 20
0
33727
165229
156081
2022-08-09T23:23:13Z
Aubulama00
13625
Gyara
wikitext
text/x-wiki
'''Ƙungiyar ƙwallon ƙafa ta mata ta Kenya ta ƙasa da shekaru 20,''' tana wakiltar ƙasar [[Kenya]] a wasan ƙwallon kafa na matakin ƙasa da shekaru 20 na mata kuma hukumar kula da wasannin ƙwallon ƙafa ta ƙasar Kenya ce ke kula da ita.
== Tawagar ==
A cikin shekara ta 2006, 'yan wasan ƙasar na ƙasa da shekaru 19 suna yin atisaye sau 2 a mako. Ƙasar ta halarci gasar cin kofin mata ta mata 'yan ƙasa da shekaru 20 na Afirka a shekara ta 2006. Ya kamata su kara da Congo-Brazzaville a zagaye na 1 amma Congo-Brazzaville ta fice daga gasar. A zagaye na biyu kuma sun kara da Najeriya a ƙasar Najeriya, inda suka yi rashin nasara da ci 0-8. A gidansu a wasan da suka fafata, sun yi rashin nasara da ci 1-2. .
Ƙungiyar 'yan ƙasa da shekaru 20 ta fafata ne a gasar cin kofin duniya ta mata ta FIFA U-20 a shekara ta 2010/2011. Ba su samu shiga gasar cin kofin duniya ta mata na U20 ba. A zagayen farko, sun yi kunnen doki da Lesotho da ci 2-2 a wasan gida da Lesotho. A karawar da suka yi a gida, ta doke Lesotho da ci 2-0. A zagayen farko na neman tikitin shiga gasar, ta sha kashi a hannun Zambia da ci 2-1 a wasan gida da Zambia. Sun doke Zambia da ci 4-0 a wasan gida. A wasannin share fage, sun yi rashin nasara a hannun Tunisia a gida da ci 1-2 a zagaye na biyu. A cikin shekara ta 2012, Martha Kapombo ta horar da ɓangaren Zambia. A gasar neman gurbin shiga gasar cin kofin duniya na 'yan ƙasa da shekaru 20 na Afirka, Zambiya ta sha kashi a hannun Kenya da jimillar ƙwallaye 5-2 a wasanni biyu da Ƙungiyoyin biyu suka yi a gida da waje. Zambia ta sha kashi a wasa na biyu a filin wasa na Nyayo da ke [[Nairobi]] da ci 0-4. A wasan tsakiyar watan Fabrairu, sun doke Kenya 2-1 a filin wasa na Sunset da ke [[Lusaka]] . Kapombo ya ce game da wasa na biyu, “Ba mu shirya yin rashin nasara a hannun Kenya ba, a gaskiya mun san cewa za mu doke su da ci huɗu kamar yadda suka yi mana. Sun canza yawancin ’yan wasan da muka yi wasa da su a Zambiya kuma hakan ya yi mana wahala a tsakiya wanda ya kasa dannawa”. Kocin Kenya Florence Adhiambo ya ce game da wasan "Mun zo da nisa sosai, mun yi atisaye sosai kuma yanzu mun ga irin kyakkyawan horon da zai iya yi. Mun yi aiki tukuru don kasancewa a nan kuma magoya bayan sun taka muhimmiyar rawa a wannan nasarar." An shirya wanda ya yi nasara a wasan da Tunisia a zagaye na biyu. 'Yan Kenya sun buga wasan Tunisia a ranar 31 ga watan Maris na shekarar 2012 a filin wasa na Nyayo na ƙasar Tunisiya. A cigaba da wasan, Ƙungiyar ta yi atisayen makonni uku. Florence Adhiambo ce ta jagoranci su a wasan. Ksh.700,000 ne Firayim Ministan Kenya ya baiwa tawagar don tallafawa burinsu na gasar cin kofin duniya. Ƙarin tallafi ya fito daga [[UNICEF]], Procter and Gamble, da Coca-Cola .
== Fage da ci gaba ==
Farkon cigaban wasan mata a lokacin da turawan mulkin mallaka suka kawo wasan ƙwallon ƙafa a nahiyar ya takaita ne yayin da masu mulkin mallaka a yankin suka yi ƙoƙarin ɗaukar tunanin iyayen ƙasa da shigar mata cikin wasanni tare da su zuwa ga al'adun gida waɗanda suke da irin wannan tunani a cikin su. <ref name="Alegi2010" /> Rashin samun ci gaba daga baya na ƙungiyar ƙasa a matakin ƙasa da ƙasa na alamomin dukkan ƙungiyoyin Afirka ne sakamakon abubuwa da yawa, waɗanda suka haɗa da ƙarancin damar samun ilimi, talauci tsakanin mata a cikin al'umma, da rashin daidaito na asali a cikin al'umma wanda ke ba da izini lokaci-lokaci. ga takamaiman mata na take hakkin ɗan adam. Lokacin da aka haɓaka ƙwararrun ƴan wasan ƙwallon ƙafa mata, sun kan tafi don samun damammaki a ƙasashen waje. Nahiyar gabaɗaya, ba da kuɗi kuma batu ne, tare da mafi yawan kuɗin ci gaba daga [[FIFA]], ba ƙungiyar ƙwallon ƙafa ta ƙasa ba. <ref name="Kuhn2011" /> Nan gaba, nasarar wasan ƙwallon ƙafa na mata a Afirka ya dogara ne da ingantattun kayan aiki da samun damar mata zuwa waɗannan wuraren. Ƙoƙarin tallata wasan da kuma sanya shi yin kasuwanci ba shine mafita ba, kamar yadda ake nunawa a halin yanzu da damammakin Ƙungiyoyin ƙwallon ƙafa na matasa da na mata da ake gudanarwa a faɗin nahiyar. {{Page needed|date=August 2018}}
Ƙwallon ƙafa na mata ya samu karɓuwa a ƙasar a shekara ta 1990. A cikin shekara ta1993, wannan shaharar ta kai ga kafa hukumar ƙwallon ƙafa ta mata ta Kenya, wacce ta shirya ƙungiyar ƙasa da ta wakilci ƙasar sau da yawa a wasannin duniya tsakanin kafa da shekara ta 1996. A cikin shekara ta 1996, Hukumar Ƙwallon Ƙafa ta Kenya ta shiga cikin matsin lamba daga FIFA kuma Hukumar Ƙwallon Ƙafa ta Kenya ta mamaye wasan ƙwallon ƙafa na mata, tare da wakilcin mata a cikin Ƙungiyar a matsayin ƙaramin kwamiti. {{Rp|121-}}Wasan ƙwallon ƙafa shine wasa na huɗu mafi shahara ga mata a ƙasar , inda ya biyo bayan wasan volley, kwando da hockey na filin wasa. A shekara ta 1999, wata mace alƙalan wasa daga ƙasar Kenya ta jagoranci wasa tsakanin Ƙungiyoyin matan Najeriya da na Afirka ta Kudu a birnin [[Johannesburg]], inda magoya bayanta suka yi mata rashin mutunci a lokacin da ta kasa buga wasan Offside. Wasan ya jinkirta saboda tabbatar da tashin hankali, wanda ya haɗa da bulo da aka jefa mata. A shekara ta 2006, akwai ‘yan wasan ƙwallon ƙafa mata 7,776 da aka yi wa rajista, daga cikinsu 5,418 aka yi wa rajista, ‘yan wasa matasa ‘yan ƙasa da shekara 18, sannan 2,358 sun zama manyan ‘yan wasa. <ref name="fifabook" /> Hakan ya biyo bayan ƙaruwar rajistar ‘yan wasan ƙwallon ƙafa mata a ƙasar tare da ’yan wasa 4,915 a shekara ta 2000, 5,000 a 2001, 5,500 a 2002, 6,000 a 2003, 6,700 a 2004 da 7,100 a 2005 <ref name="fifabook" /> A shekara ta 2006, akwai jimillar Ƙungiyoyin ƙwallon ƙafa 710 a ƙasar , inda 690 ke haɗe da Ƙungiyoyin jinsi, 20 kuma mata ne kawai. <ref name="fifabook" /> A shekara ta 2006, an sami 'yan mata sama da 3,000 da ke wasa a wasannin lig-lig guda bakwai na ƙasar. Ƙungiyar watsa labarai ta Afirka ce ta saye haƙƙoƙin watsa gasar cin kofin duniya ta mata na shekara ta 2011 a ƙasar.
An ƙirƙiro hukumar ƙwallon ƙafa ta Kenya kuma ta shiga FIFA a shekara ta 1960. Kit ɗin nasu ya haɗa da ja, koren riga da fari, guntun wando da bakin safa. Hukumar ba ta da ma’aikaci mai cikakken lokaci mai aiki a harkar ƙwallon ƙafa ta mata. <ref name="fifabook" /> Ƙwallon Ƙafa na mata yana wakilci a hukumar ta takamaiman umarnin tsarin mulki. <ref name="fifabook" /> [[FIFA|FIFA ta]] dakatar da Kenya daga dukkan harkokin ƙwallon ƙafa na tsawon watanni uku a shekara ta 2004, saboda tsoma bakin gwamnati a harkokin ƙwallon ƙafa . An janye haramcin ne bayan da ƙasar ta amince da ƙirkiro sabbin dokoki. A ranar 25 ga Oktoba, shekara ta 2006, an sake dakatar da Kenya daga buga wasan ƙwallon ƙafa na ƙasa da ƙasa saboda kasa cika yarjejeniyar Janairu shekara ta 2006 da aka ƙulla don warware matsalolin da ke faruwa a hukumar ƙwallon ƙafa tasu. FIFA ta sanar da cewa dakatarwar za ta ci gaba da aiki har sai hukumar ta bi yarjejeniyoyin da aka cimma a baya. <ref name="FIFA suspends Kenya" /> Rachel Kamweru ita ce shugabar ƙwallon ƙafa ta mata ta Kenya. COSAFA da [[FIFA]] sun sake jaddada aniyarsu ta taka rawar gani a wasan ƙwallon Ƙafa na mata a ƙasashen [[Kenya]] da [[Itofiya|Habasha]] da [[Uganda]] da [[Tanzaniya|Tanzania]] a shekara ta 2010
== Manazarta ==
{{Reflist}}
97p3dw62o5qiy5ns9l6n1jl1hbq9d18
165230
165229
2022-08-09T23:25:11Z
Aubulama00
13625
Gyara
wikitext
text/x-wiki
'''Ƙungiyar ƙwallon ƙafa ta mata ta Kenya ta ƙasa da shekaru 20,''' tana wakiltar ƙasar [[Kenya]] a wasan ƙwallon kafa na matakin ƙasa da shekaru 20 na mata kuma hukumar kula da wasannin ƙwallon ƙafa ta ƙasar Kenya ce ke kula da ita.
== Tawagar ==
A cikin shekara ta 2006, 'yan wasan ƙasar na ƙasa da shekaru 19 suna yin atisaye sau 2 a mako. Ƙasar ta halarci gasar cin kofin mata ta mata 'yan ƙasa da shekaru 20 na Afirka a shekara ta 2006. Ya kamata su kara da Congo-Brazzaville a zagaye na 1 amma Congo-Brazzaville ta fice daga gasar. A zagaye na biyu kuma sun kara da Najeriya a ƙasar Najeriya, inda suka yi rashin nasara da ci 0-8. A gidansu a wasan da suka fafata, sun yi rashin nasara da ci 1-2. .
Ƙungiyar 'yan ƙasa da shekaru 20 ta fafata ne a gasar cin kofin duniya ta mata ta FIFA U-20 a shekara ta 2010/2011. Ba su samu shiga gasar cin kofin duniya ta mata na U20 ba. A zagayen farko, sun yi kunnen doki da Lesotho da ci 2-2 a wasan gida da Lesotho. A karawar da suka yi a gida, ta doke Lesotho da ci 2-0. A zagayen farko na neman tikitin shiga gasar, ta sha kashi a hannun Zambia da ci 2-1 a wasan gida da Zambia. Sun doke Zambia da ci 4-0 a wasan gida. A wasannin share fage, sun yi rashin nasara a hannun Tunisia a gida da ci 1-2 a zagaye na biyu. A cikin shekara ta 2012, Martha Kapombo ta horar da ɓangaren Zambia. A gasar neman gurbin shiga gasar cin kofin duniya na 'yan ƙasa da shekaru 20 na Afirka, Zambiya ta sha kashi a hannun Kenya da jimillar ƙwallaye 5-2 a wasanni biyu da Ƙungiyoyin biyu suka yi a gida da waje. Zambia ta sha kashi a wasa na biyu a filin wasa na Nyayo da ke [[Nairobi]] da ci 0-4. A wasan tsakiyar watan Fabrairu, sun doke Kenya 2-1 a filin wasa na Sunset da ke [[Lusaka]] . Kapombo ya ce game da wasa na biyu, “Ba mu shirya yin rashin nasara a hannun Kenya ba, a gaskiya mun san cewa za mu doke su da ci huɗu kamar yadda suka yi mana. Sun canza yawancin ’yan wasan da muka yi wasa da su a Zambiya kuma hakan ya yi mana wahala a tsakiya wanda ya kasa dannawa”. Kocin Kenya Florence Adhiambo ya ce game da wasan "Mun zo da nisa sosai, mun yi atisaye sosai kuma yanzu mun ga irin kyakkyawan horon da zai iya yi. Mun yi aiki tukuru don kasancewa a nan kuma magoya bayan sun taka muhimmiyar rawa a wannan nasarar." An shirya wanda ya yi nasara a wasan da Tunisia a zagaye na biyu. 'Yan Kenya sun buga wasan Tunisia a ranar 31 ga watan Maris na shekarar 2012 a filin wasa na Nyayo na ƙasar Tunisiya. A cigaba da wasan, Ƙungiyar ta yi atisayen makonni uku. Florence Adhiambo ce ta jagoranci su a wasan. Ksh.700,000 ne Firayim Ministan Kenya ya baiwa tawagar don tallafawa burinsu na gasar cin kofin duniya. Ƙarin tallafi ya fito daga [[UNICEF]], Procter and Gamble, da Coca-Cola .
== Fage da ci gaba ==
Farkon cigaban wasan mata a lokacin da turawan mulkin mallaka suka kawo wasan ƙwallon ƙafa a nahiyar ya takaita ne yayin da masu mulkin mallaka a yankin suka yi ƙoƙarin ɗaukar tunanin iyayen ƙasa da shigar mata cikin wasanni tare da su zuwa ga al'adun gida waɗanda suke da irin wannan tunani a cikin su. <ref name="Alegi2010" /> Rashin samun ci gaba daga baya na ƙungiyar ƙasa a matakin ƙasa da ƙasa na alamomin dukkan ƙungiyoyin Afirka ne sakamakon abubuwa da yawa, waɗanda suka haɗa da ƙarancin damar samun ilimi, talauci tsakanin mata a cikin al'umma, da rashin daidaito na asali a cikin al'umma wanda ke ba da izini lokaci-lokaci. ga takamaiman mata na take hakkin ɗan adam. Lokacin da aka haɓaka ƙwararrun ƴan wasan ƙwallon ƙafa mata, sun kan tafi don samun damammaki a ƙasashen waje. Nahiyar gabaɗaya, ba da kuɗi kuma batu ne, tare da mafi yawan kuɗin ci gaba daga [[FIFA]], ba ƙungiyar ƙwallon ƙafa ta ƙasa ba. <ref name="Kuhn2011" /> Nan gaba, nasarar wasan ƙwallon ƙafa na mata a Afirka ya dogara ne da ingantattun kayan aiki da samun damar mata zuwa waɗannan wuraren. Ƙoƙarin tallata wasan da kuma sanya shi yin kasuwanci ba shine mafita ba, kamar yadda ake nunawa a halin yanzu da damammakin Ƙungiyoyin ƙwallon ƙafa na matasa da na mata da ake gudanarwa a faɗin nahiyar. {{Page needed|date=August 2018}}
Ƙwallon ƙafa na mata ya samu karɓuwa a ƙasar a shekara ta 1990. A cikin shekara ta1993, wannan shaharar ta kai ga kafa hukumar ƙwallon ƙafa ta mata ta Kenya, wacce ta shirya ƙungiyar ƙasa da ta wakilci ƙasar sau da yawa a wasannin duniya tsakanin kafa da shekara ta 1996. A cikin shekara ta 1996, Hukumar Ƙwallon Ƙafa ta Kenya ta shiga cikin matsin lamba daga FIFA kuma Hukumar Ƙwallon Ƙafa ta Kenya ta mamaye wasan ƙwallon ƙafa na mata, tare da wakilcin mata a cikin Ƙungiyar a matsayin ƙaramin kwamiti. {{Rp|121-}}Wasan ƙwallon ƙafa shine wasa na huɗu mafi shahara ga mata a ƙasar , inda ya biyo bayan wasan volley, kwando da hockey na filin wasa. A shekara ta 1999, wata mace alƙalan wasa daga ƙasar Kenya ta jagoranci wasa tsakanin Ƙungiyoyin matan Najeriya da na Afirka ta Kudu a birnin [[Johannesburg]], inda magoya bayanta suka yi mata rashin mutunci a lokacin da ta kasa buga wasan Offside. Wasan ya jinkirta saboda tabbatar da tashin hankali, wanda ya haɗa da bulo da aka jefa mata. A shekara ta 2006, akwai ‘yan wasan ƙwallon ƙafa mata 7,776 da aka yi wa rajista, daga cikinsu 5,418 aka yi wa rajista, ‘yan wasa matasa ‘yan ƙasa da shekara 18, sannan 2,358 sun zama manyan ‘yan wasa. <ref name="fifabook" /> Hakan ya biyo bayan ƙaruwar rajistar ‘yan wasan ƙwallon ƙafa mata a ƙasar tare da ’yan wasa 4,915 a shekara ta 2000, 5,000 a 2001, 5,500 a 2002, 6,000 a 2003, 6,700 a 2004 da 7,100 a 2005 <ref name="fifabook" /> A shekara ta 2006, akwai jimillar Ƙungiyoyin ƙwallon ƙafa 710 a ƙasar , inda 690 ke haɗe da Ƙungiyoyin jinsi, 20 kuma mata ne kawai. <ref name="fifabook" /> A shekara ta 2006, an sami 'yan mata sama da 3,000 da ke wasa a wasannin lig-lig guda bakwai na ƙasar. Ƙungiyar watsa labarai ta Afirka ce ta saye haƙƙoƙin watsa gasar cin kofin duniya ta mata na shekara ta 2011 a ƙasar.
An ƙirƙiro hukumar ƙwallon ƙafa ta Kenya kuma ta shiga FIFA a shekara ta 1960. Kit ɗin nasu ya haɗa da ja, koren riga da fari, guntun wando da bakin safa. Hukumar ba ta da ma’aikaci mai cikakken lokaci mai aiki a harkar ƙwallon ƙafa ta mata. <ref name="fifabook" /> Ƙwallon Ƙafa na mata yana wakilci a hukumar ta takamaiman umarnin tsarin mulki. <ref name="fifabook" /> [[FIFA|FIFA ta]] dakatar da Kenya daga dukkan harkokin ƙwallon ƙafa na tsawon watanni uku a shekara ta 2004, saboda tsoma bakin gwamnati a harkokin ƙwallon ƙafa . An janye haramcin ne bayan da ƙasar ta amince da ƙirkiro sabbin dokoki. A ranar 25 ga Oktoba, shekara ta 2006, an sake dakatar da Kenya daga buga wasan ƙwallon ƙafa na ƙasa da ƙasa saboda kasa cika yarjejeniyar Janairu shekara ta 2006 da aka ƙulla don warware matsalolin da ke faruwa a hukumar ƙwallon ƙafa tasu. FIFA ta sanar da cewa dakatarwar za ta ci gaba da aiki har sai hukumar ta bi yarjejeniyoyin da aka cimma a baya. <ref name="FIFA suspends Kenya" /> Rachel Kamweru ita ce shugabar ƙwallon ƙafa ta mata ta Kenya. COSAFA da [[FIFA]] sun sake jaddada aniyarsu ta taka rawar gani a wasan ƙwallon Ƙafa na mata a ƙasashen [[Kenya]] da [[Itofiya|Habasha]] da [[Uganda]] da [[Tanzaniya|Tanzania]] a shekara ta 2010
== Manazarta ==
{{Reflist}}
cjg2e9c2witw5i6dv372kj9po2p449z
User talk:बडा काजी
3
33894
165235
156884
2022-08-10T02:15:16Z
QueerEcofeminist
9137
QueerEcofeminist moved page [[User talk:Bada Kaji]] to [[User talk:बडा काजी]]: Automatically moved page while renaming the user "[[Special:CentralAuth/Bada Kaji|Bada Kaji]]" to "[[Special:CentralAuth/बडा काजी|बडा काजी]]"
wikitext
text/x-wiki
== Barka da zuwa! ==
Ni Robot ne ba mutum ba.
[[File:Wikipedia_mini_globe_handheld.jpg|thumb|300px|Hausa Wikipedia na buƙatar gudummuwarku domin ta bunƙasa!]]
Barka da zuwa Hausa Wikipedia, Bada Kaji! Mun ji daɗin [[Special:Contributions/Bada Kaji|gudummuwarku]]. Kuma muna fatan zaku tsaya ku ci gaba da bada gudummuwa. Anan ƙasa ga wasu shafuka da zasu taimaka wajen fahimtar Hausa Wikipedia da yadda ake gyara ta:
* [[Wikipedia:Gabatarwa|Gabatarwa]]
* [[Wikipedia:Tutorial|Tutorial]]
* [[Wikipedia:Cheatsheet|Cheatsheet]]
* [[Wikipedia:Yadda_ake_rubuta_muƙala|Yadda ake rubuta muƙala]]
* [[Wikipedia:Manufofi biyar|Manufofin Hausa Wikipedia]]
* [[Wikipedia:Shawarwari_goma_akan_gyaran_Wikipedia|Shawarwari goma akan gyaran Wikipedia]]
Zaku iya yin [[Wikipedia:Tutorial/Shafukan_tattaunawa#Shafin_tattaunawa_na_edita|sayinin rubutunku]] idan kuna akan [[Wikipedia:Shafin tattaunawa|shafukan tattaunawa]] ta hanyar alamar tilde guda huɗu, kamar haka (<nowiki>~~~~</nowiki>); yin hakan, zaisa sunanku da cikkaken kwanan wata. In kana buƙatar wani taimako, ku duba [[Wikipedia:Tutorial]]. Na gode. [[User:AmmarBot|AmmarBot]] ([[User talk:AmmarBot|talk]]) 19:33, 2 ga Yuli, 2022 (UTC)
6o6yplmv5crbvx0a9y6d2zx6va9t8wx
Human rights in Burundi
0
34105
165212
161216
2022-08-09T22:55:37Z
Aubulama00
13625
Gyara
wikitext
text/x-wiki
[[Burundi|Ƙasar Burundi]] dai ana mulkinta ne a matsayin jamhuriyar dimokuraɗiyya mai wakiltar shugaban ƙasa, mai yawan jama'a kimanin 10,557,259. Ƙasar dai ta daɗe tana fama da tashe-tashen hankulan al'umma da rikicin ƙabilanci tsakanin 'yan ƙabilar Hutu da 'yan tsiraru 'yan ƙabilar Tutsi, inda yaƙin basasa a jere da ya kawo cikas ga ci gaban ƙasan,tun bayan da ƙasar Burundi ta mayar da mulkin mallaka a matsayin ƙasar Belgium a shekara ta 1962. Rikicin baya-bayan nan ya ɓarke ne a shekara ta 1993 tare da kashe zaɓaɓɓen shugaban ƙasar Burundi na farko Melchior Ndadaye, kuma ya kai ga cin zarafi bil adama da kuma rashin hukunta shi . Dangane da Yarjejeniyar Arusha na Agusta shekara ta 2000, an yi sulhu tsakanin Ƙungiyoyin 'yan tawaye National Council for Defence of Democracy-Forces for Defence of Democracy (CNDD-FDD) da National Forces of Liberation (FNL), da sabon Ƙundin Tsarin Mulki. an karɓe shi ta hanyar kuri'ar raba gardama ta kasa a shekara ta 2005. Ƙundin Tsarin Mulki ya kafa cibiyoyin fahimi na ƙasa, waɗanda suka haɗa da Zartarwa, Shari'a, da Majalisu, da nufin haɓaka tsarin doka da ingantaccen tsarin haƙƙin ɗan adam.
A shekara ta 2010, jam'iyyar CNDD-FDD mai ci ta lashe zaɓukan ƙananan hukumomi karo na biyu, duk da zargin tursasawa, zamba, tada tarzoma na siyasa, da tauye 'yancin yin takara da faɗin albarkacin baki a daidai lokacin zaɓe. Don haka, an sanya ayar tambaya kan sahihancin waɗannan sabbin cibiyoyi na Jiha bisa la’akari da kura-kurai da danne zaɓuka. Babban ƙalubalen da ke fuskantar ci gaban kare hakkin bil'adama a Burundi na ci gaba da samo asali ne daga ci gaba da taɓarɓarewar harkokin siyasa, da kuma dagewar da ake yi na nuna wariya ga dokokin al'ada ba tare da wani tsarin shari'a ba.
Tun bayan da Burundi ta samu ‘yancin kai, ana zarginta da laifin cin zarafi bil adama. Rahoton Transparency International na shakara ta 2010 ya bayyana Burundi a matsayin ƙasa mafi cin hanci da rashawa a gabashin Afirka.
== Kayayyakin Shari'a na Duniya da Burundi ta Amince ==
Burundi ta amince kuma ta amince da wasu muhimman ka'idojin kare hakkin bil'adama, ciki har da yarjejeniyar kasa da kasa kan 'yancin jama'a da siyasa (ICCPR), yarjejeniyar kasa da kasa kan tattalin arziki, zamantakewa da 'yancin al'adu (ICESCR), Yarjejeniya ta Afirka kan 'Yancin Dan Adam da Jama'a (ACHPR)., Yarjejeniya kan Rigakafin da Hukuncin Laifukan Kisan Kisa (CPPCG), da Yarjejeniyar Majalisar Dinkin Duniya game da azabtarwa (Yarjejeniyar Yaki da azabtarwa da sauran Mummunan Jiyya ko Hukunci - CATCIDTP). Mataki na 13-19 na kundin tsarin mulkin kasar Burundi ya kunshi wadannan hakkoki.
Bayan shawarwarin wani bita na lokaci-lokaci na duniya (UPR) a cikin 2008, Burundi ta amince da Yarjejeniya ta Duniya don Kare Dukan Mutane daga Bacewa (ICCPED), Yarjejeniyar Zaɓan ga Yarjejeniyar Kawar da Duk nau'ikan Wariya ga Mata (OP- CEDAW), da Yarjejeniyar Zaɓuɓɓuka ga Yarjejeniyar Yaƙi da Azaba da sauran Mummunan Jiyya ko Hukunci (OPCAT). A yayin taron jam'iyyar UPR, wani kwamitin da ya kunshi tawagogi 41, sun yaba da amincewar da Burundi ta yi na yawan ka'idojin kasa da kasa.
== Hukumar Kare Hakkokin Dan Adam ta Kasa (NIHRC) ==
A shekara ta 2000, an kafa hukumar kula da haƙƙin ɗan adam ta gwamnati, wanda bisa shawarar 2008 Universal Periodic Review (UPR) ta zama Hukumar Kare Haƙƙin Dan Adam mai zaman kanta a cikin 2009. Duk da haka, har yanzu hukumar ba ta sami karbuwa daga Kwamitin Gudanarwa na Cibiyoyin Kare Haƙƙin Bil Adama na Ƙasashen Duniya ba, don haka ba ta da wani muhimmin mahimmanci na bin ƙa'idodin Paris . Matsayinsa na yanzu a matsayin ƙungiyar bincike da bayar da rahoto bai cika ba.
A cikin rahoton 2011, [[Sa-ido akan Haƙƙin Ɗan Adam|Human Rights Watch]] ta yi kira ga gwamnati da ta karfafa goyon bayanta ga NIHRC. Matsayin hukumar ta kasa ya zama mai matukar muhimmanci tun bayan da aka kawo karshen wa'adin kwamitin kare hakkin dan Adam na Majalisar Dinkin Duniya a kasar a watan Satumban 2011. Hakan dai ya zo daidai da karuwar kashe-kashen da ake yi na siyasa da kuma rashin hukunta su a fadin kasar. Sai dai gwamnatin Burundi ta jajirce wajen ba da isassun tallafin kudi ga hukumar, don haka ikonta na gudanar da bincike kan take hakkin dan Adam ya taka rawa sosai.
== Zaben 2010 ==
Duk da bunkasuwar siyasar jam'iyyu da yawa a Burundi (wani hali da ba a saba gani ba a yankin), [[Amnesty International|Amnesty International ta]] lura a cikin wani rahoto na shekara ta 2011 cewa jam'iyyun siyasa na amfani da dabarun danniya da nufin hana wasu jam'iyyu samun nasarar zabe. Wannan al'adar ta sa zaɓen 2010 ya kasance mai wahala musamman. Yayin da aka rufe rumfunan zabe a watan Yuni, an bayar da rahoton cewa, "an gudanar da zaben ne don nuna adawa da yadda hare-haren gurneti na yau da kullum ke barazana ga sake mayar da kasar cikin rikicin cikin gida", kuma an tauye 'yancin siyasa sosai. Kungiyar mai zaman kanta ta Burundi [http://www.cejp-rdc.org Episcopale et Paix ta] tattara bayanai da dama na cin zarafi a lokacin zaben, ciki har da yakin neman zabe kafin lokacin yakin neman zabe da doka ta amince da shi, kisan gilla, kama mutane ba bisa ka'ida ba, fadan baki, zamba, takurawa 'yancin yin taro, cin hanci da rashawa., da kuma daukar aiki da kora bisa alaka ta siyasa. Akalla jam'iyyun siyasa shida ne suka aikata laifuka, amma an ambaci jam'iyyar CNDD-FDD a matsayin mafi yawan alhaki. A sakamakon zaben (wanda jam'iyyar CNDD-FDD mai ci da shugaba Pierre Nkurunziza suka yi nasara bayan da 'yan adawa suka fice), gwamnati ta yi kisan gilla kan tsohuwar kungiyar 'yan tawaye, da babbar abokiyar hamayyarta Hutu FNL.
Yayin da kundin tsarin mulkin kasar ya ba da yancin fadin albarkacin baki, Freedom House ta lura da lokuta da dama a lokacin zabe da kuma bayan zaben inda aka yiwa ‘yan jarida hari da sukar gwamnati. Wannan ya hada da kama, barazana, tsarewa, da duka. Sakamakon haka, a cikin 2011 an ba Burundi matsayin 'Ba 'Yanci' ta ƙungiyar masu zaman kansu. A watan Maris din shekarar 2019, an kama wasu kananan yara mata bakwai da laifin yin murmurewa a kan hoton fuskar Shugaba Nkurunziza a cikin littattafan makarantarsu. An saki hudu daga cikinsu, wanda mafi karancin shekaru 13, amma sauran ukun an gurfanar da su a hukumance a ranar 18 ga watan Maris da laifin zagin shugaban kasa wanda ke da hukuncin daurin shekaru biyar a gidan yari.
== Bita na lokaci-lokaci na Duniya (UPR) ==
Kungiyar Aiki akan UPR, bisa ga Hukumar Kare Hakkokin Dan Adam (HRC), ta gudanar da bitarta kan Burundi a watan Disambar 2009. An shirya UPR na gaba don 2014.
A cikin [http://lib.ohchr.org/HRBodies/UPR/Documents/Session3/BI/A_HRC_WG6_3_BDI_1_Burundi_E.pdf rahoton] kungiyar Aiki, an soki dokar hukunta manyan laifuka ta Burundi saboda wasu kurakurai. Kungiyar Aiki ta bayyana bangarori da dama na damuwa game da ci gaban 'yancin ɗan adam, ciki har da:
# Yin amfani da azabtarwa na yau da kullum;
# Rikicin jima'i da yaduwa;
# Kisan gilla;
# Kame ba bisa ka'ida ba;
# Rashin wuraren tsare mutane;
# Rashin hukunta masu yi wa fyade;
# Amfani da fyade a matsayin makamin yaki;
# Hukuncin shari'a kan laifukan fyade;
# Al’adar aure tsakanin wanda aka yi wa fyade da wanda aka yi wa fyade;
# Rashin 'yancin kai na shari'a;
# Rashin tsarin adalci na yara;
# Rashin isasshen tsarin kulawa a wuraren da ake tsare da shi; kuma
# Ƙaddamar da takunkumin laifi a cikin Code na luwadi.
Rahoton ya kuma yi nazari kan muhimman wuraren da ake damuwa da su dalla-dalla.
=== Haƙƙin rayuwa ===
Ko da yake an tabbatar da shi a cikin Kundin Tsarin Mulki, yakin basasa na 1993-2005 ya haifar da cin zarafi mai yawa na 'yancin rayuwa. Babban abin da ya haifar da wannan cin zarafi shine yaɗuwar bindigogi a tsakanin jama'a. Rahoton Human Rights Watch na 2011 ya nuna cewa jami'an gwamnati sun raba makamai ga fararen hula da ke da alaƙa da CNDD-FDD kuma jami'an 'yan sanda sun ba da horo na soja ga fararen hula. Bugu da ƙari, ra'ayoyin daidaikun mutane game da adalci sun haifar da keɓance lokuta na lalata. Kungiyar Aiki ta bayyana jinkirin shari'a a matsayin babban abin da ke tunzura mutane su dauki adalci a hannunsu. Hasashen gwamnati da na 'yan sanda sun ba da gudummawa ga fahimtar cewa cibiyoyin gwamnati ba za su iya ba da kariya ba, kuma dole ne 'yan ƙasa su ɗauki alhakin kare lafiyarsu. <ref name="hrw.org" />
Burundi ba ta amince da yarjejeniya ta zabi ta biyu ga yarjejeniyar kasa da kasa kan 'yancin jama'a da siyasa ba, ko da yake ta nuna sha'awarta na yin gyara ga kundin laifuffuka har zuwa yanzu ta soke hukuncin kisa.
=== Haramcin azabtarwa ===
Ƙungiyar Ayyuka ta lura cewa a cikin 2006, Burundi ta gabatar da rahoto ga Yarjejeniyar Majalisar Dinkin Duniya game da azabtarwa . A martanin da ya mayar, kwamitin na Majalisar Dinkin Duniya ya bayyana damuwarsa kan yadda dokar kasar Burundi ba ta bayyana ba dangane da matsayin azabtarwa a cikin littattafan dokokin kasar, ya kuma ba da shawarar gwamnati ta mayar da hankali kan aiwatar da dokar ta CATCIDTP a cikin gida tare da samar da ma'anar azabtarwa ta doka. Kwamitin ya kuma nuna damuwa game da rashin tanadi a cikin kundin laifuffuka da suka shafi kariya yayin da suke hannun 'yan sanda, da kuma samun damar samun taimakon doka. <ref name="lib.ohchr.org" /> Ƙungiyar Aiki ta sake nanata waɗannan saƙonnin, amma ta nuna raguwa gaba ɗaya a cikin rahoton azabtarwa da aka ruwaito tun 2007. <ref name="lib.ohchr.org" /> Adadin laifukan azabtarwa ya karu sosai a lokacin tashin hankalin na Burundi .
=== Haƙƙin daidaiton jinsi ===
Kungiyar Working Group ta lura cewa gwamnatin Burundi ta dauki matakin
* Ƙirƙirar da ɗaukar manufofin jinsi na ƙasa;
* Ƙirƙirar tsarin aiki don aiwatar da shi;
* Haɗa nau'in jinsi a cikin dukkan ma'aikatun gwamnati; kuma
* Daukar matakan kafa majalisar kula da jinsi ta kasa.
Sai dai rahoton ya bayyana cewa, duk da wannan kokarin a matakin gwamnati, tsarin jinsi bai samu cikakkiyar karbuwa daga al'ummar Burundi ba. Bambance-bambancen ya bayyana kansa musamman a matakin aikin gwamnati; Mata ba su da yawa a duk matakan yanke shawara a gwamnati. Ƙungiyar Aiki don haka ta ba da shawarar a tsawaita manufofin jinsi na ƙasa don ɗaukar sauye-sauye iri-iri masu daidaita dokokin gado, haraji, zina, siyar da kadarorin iyali, lambobin aiki, da daidaita shekarun aure.
Rikicin 1993-2005 ya ƙara tsananta cin zarafi dangane da jinsi.
=== Hakkin yaro ===
Rahoton ya yi nuni da cewa halin da kananan yara ke ciki a Burundi na kara tabarbarewa. An dai bayyana tashe-tashen hankula da talauci da yawaitar cutar kanjamau a matsayin manyan abubuwan da ke haifar da halin da yaran Burundi ke ciki. (Binciken [[UNICEF|Unicef]] a 2010 ya gano kashi 68% na gidaje a Burundi suna fama da talauci, kuma kashi 17% na yara marayu saboda AIDS ). Duk da cewa gwamnati ta nace cewa ba ta daukar sojoji ‘yan kasa da shekaru 18, rahoton ya kuma nuna damuwar da ake da shi na daukar yara aikin soja. <ref name="lib.ohchr.org" /> Ƙungiyoyin matasa masu bangaranci na ƙara ƙara daɗaɗɗen siyasa, suna nuna damuwa cewa za a iya amfani da matasa a cikin sauƙi don aiwatar da ayyukan tashin hankali.
Rahoton ya kuma yi nuni da rashin tsarin shari’ar kananan yara. Riƙe yara a cikin ɗaki ɗaya da manya da aka yanke musu hukunci ya sa su zama masu saurin cin zarafi.
=== Cin zarafin jima'i ===
Kungiyar Aiki ta bayyana al'amarin cin zarafin jima'i, musamman ga mata da yara a matsayin daya daga cikin muhimman abubuwan da ke damun su. Duk da haka, an sami karancin bayanai da suka shafi yawan cin zarafi da ake yi a fadin kasar; wannan ya kasance wani ɓangare saboda ƙiyayyar al'adu, ma'ana wasu lokuta ba a ba da rahoton ba kuma a maimakon haka an yanke hukunci a cikin dangi.
[http://www.initiativeforpeacebuilding.eu Initiative for Peacebuilding] ya lura a cikin wani [http://www.initiativeforpeacebuilding.eu/pdf/1008burundi.pdf bincike na 2010 kan batutuwan jinsi a Burundi] cewa akwai alaƙa mai ƙarfi tsakanin wuraren tsananin ayyukan soja da manyan abubuwan da ke faruwa na cin zarafi na jima'i. Bugu da ƙari, Amnesty International ta yi iƙirarin fyade, ban da katse jiki, an yi amfani da ita a lokacin rikicin 1993-2005 a matsayin 'dabarun yaƙi'
=== Hakkokin wadanda abin ya shafa ===
Saboda yawaitar tashe-tashen hankula a Burundi tun bayan samun ‘yancin kai, kasar ta ga dimbin ‘yan gudun hijirar Burundi da ke gudun hijira zuwa kasashe makwabta (mafi rinjayen [[Tanzaniya|Tanzania]], [[Ruwanda]], da [[Jamhuriyar Dimokuraɗiyyar Kwango|Jamhuriyar Dimokaradiyyar Kwango]] ). Yawancin ’yan kasar da aka dawo da su gida tun rikicin 1993 sun gano dukiyoyinsu ko dai an riga an mamaye su ko kuma jihar ta nema. Wannan ya haifar da matsaloli tare da fatara da rashin gida. Rahoton ya yi nuni da cikar kotuna da shari’o’in rigingimun filaye; sakamakon jinkirin shari'a da ke haifar da rikici tsakanin bangarori. Da nufin sasanta wadannan rigingimu, gwamnati ta kafa hukumar kula da filaye da sauran kaddarori wadda ta nemi magance wadannan matsalolin filaye da kuma gyara wadanda abin ya shafa. Duk da haka, rahoton 2008 na Hukumar Kula da 'Yan Gudun Hijira ta Majalisar Dinkin Duniya ya lura cewa Hukumar tana da iyakacin iko kuma 'ba ta iya magance rikice-rikice cikin lokacin da aka sa ran'.
Har ila yau, soke haƙƙin waɗanda aka azabtar kuma an ciyar da su kai tsaye zuwa '''[['Ƴancin Mallakar Gidaje|haƙƙin gidaje]]''' . Rikicin 1993 ya lalata ƙauyuka masu yawa, wanda ya haifar da gagarumin ƙalubale na jin kai. Manufar gidaje ta gwamnati ta biya bukatun wasu, amma ba yawancin 'yan Burundi marasa galihu ba.
=== 'Yancin yin adalci ===
Kodayake Kundin Tsarin Mulki ya ba da tabbacin yancin yin shari'a na gaskiya, amfani da wannan haƙƙin yana sau da yawa lalacewa ta hanyar rashin isassun albarkatun bil'adama, kudi, kayan aiki da kayan aiki. Amnesty International ta lura a cikin mika wuya ga kungiyar aiki cewa cin hanci da rashawa, rashin kayan aiki da horo, da tsoma baki a fannin shari'a. Saboda haka, adadin shari'o'i da yawa ba a ba da rahoto ba. A mika wuya ga kungiyar aiki, kotun kasa da kasa ta bukaci Burundi da ta “hana, a matsayin wani muhimmin al'amari, daga tsare mutane ba bisa ka'ida ba, da aiwatar da hukuncin kisa ba bisa ka'ida ba...da kuma tabbatar da cewa an tsare mutanen da aka kama ko aka tsare bisa zargin aikata laifuka a hukumance. wuraren tsarewa'. An sha samun kashe-kashe da dama ba bisa ka'ida ba a lokacin rikicin na Burundi .
Yanayin gidan yari a Burundi yana da muni. Ingantacciyar abinci, sutura, tsafta da kula da lafiya ba za a iya samun kuɗaɗen kuɗin da ya dace ta ƙarancin kasafin kuɗinsu ba. Su ma gidajen yarin sun cika makil. A watan Nuwambar 2018 an tsare mutane 10,987 a hukumance a gidajen yarin Burundi, wadanda aka tsara kawai don rike 4,195. Ma'aikatan kungiyoyi masu zaman kansu sun yi imanin cewa yawancin fursunonin ba sa samun taimakon doka, wadanda ake tuhuma suna tsare a gidan yari na dogon lokaci ba tare da shari'a ba kuma dole ne a bullo da hanyoyin da za a bi wajen yanke hukunci a gidan yari.
== Martanin Majalisar Kare Hakkokin Dan Adam (HRC) ga UPR ==
A cikin wani [http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/G09/174/51/PDF/G0917451.pdf?OpenElement rahoto] da aka bayar a cikin Maris 2009, HRC ta amince da duk shawarwarin da Ƙungiyar Aiki ta bayar game da Burundi. Musamman ma majalisar ta yaba da bullo da wani sabon kundin tsarin shari'a wanda ya haramta laifukan yaki, laifuffukan cin zarafin bil'adama, kisan kare dangi, azabtarwa, fyade da cin zarafi ta hanyar jima'i, tare da tabbatar da hakkin yara. Haka kuma ya karfafa ci gaban hukumar NIHRC.
== Martanin ƙasa ga UPR ==
Ko da yake an gabatar da gyare-gyaren da aka ambata a cikin littattafan doka a cikin 2009, a cikin wannan bitar, gwamnati ta haramta dangantakar jinsi ɗaya a hukumance. Tuni dai kungiyar kare hakkin 'yan luwadi ta kasar Burundi [http://humure.wordpress.com Humure] ta bayar da rahoton korar 'yan luwadi na tilas. Duk da haka, an lura cewa ƙin luwaɗi a Burundi ba shi da ƙarfi kamar yadda ake yi a wasu ƙasashen Afirka, inda hukuncin luwadi shine kisa .
International Bridges to Justice ta bayar da rahoton cewa yanayin gidan yarin ya kasance mara kyau, kuma sama da kashi 60% na fursunonin fursunoni ne wadanda ake tsare da su kafin a yi musu shari'a. An sami ɗan ci gaba a fannin inganta ayyukan kare jama'a da ayyukan ba da agajin doka.
A sakamakon zaben 2010, Human Rights Watch ta bayar da rahoton cewa Hukumar Leken Asiri ta kasa ta yi gallazawa 'yan adawar da aka kama bisa wasu tuhume-tuhume da suka hada da 'barazana tsaron kasa' da kuma 'sa hannu cikin makamai'. kungiyoyin'.
Wani rahoto na watan Satumba na shekarar 2010 da Cibiyar Raya Duniya ta buga ya nuna cewa Burundi ta samu ci gaba a cikin guda daya kawai daga cikin muradun karni na 15 da ta cimma.
== Sauran 'yancin ɗan adam ==
Kundin tsarin mulkin ya tanadi batutuwa kamar ‘yancin fadin albarkacin baki da ‘yan jarida; duk da haka, gabaɗaya gwamnati ba ta mutunta waɗannan haƙƙoƙin a aikace.
A cikin watan Afrilun 2009, an kama mutane 782 ba bisa ka'ida ba yayin rikicin siyasa tsakanin bangarorin siyasa da sojoji.
Jami’an tsaron gwamnati na ci gaba da cin zarafin bil’adama da dama, da suka hada da kashe-kashe, fyade, da lakada wa fararen hula da fursunoni duka ba tare da hukunta su ba. Matsalolin haƙƙin ɗan adam kuma sun haɗa da cin zarafi na banga da daidaita maki; fyade ga maza da maza; matsananci, barazanar rai da yanayin gidan yari; Tsawaita tsare kafin haihuwa da [[Kamu da tsarewa ba bisa ka'ida ba|kamawa da tsarewa ba bisa ka'ida ba]] ; rashin dogaro na shari'a da inganci, da fasadi na shari'a; tsarewa da daure fursunonin zamantakewa da fursunonin siyasa; da kuma hani kan ‘yancin fadin albarkacin baki, taro, da hulxa, musamman ga jam’iyyun siyasa. Rikicin cikin gida da jima'i da nuna wariya ga maza sun kasance matsaloli. Luwadi har yanzu ba a yarda da jama'ar Burundi, da gwamnatinsu ba.
Kungiyoyin kare hakkin bil'adama na Burundi sun sha sukar gwamnatin Burundi da suka hada da Kwamitin Kare 'Yan Jarida, [[Sa-ido akan Haƙƙin Ɗan Adam|Human Rights Watch]], da [[Front Line Defenders|Front Line]] saboda yawan kame da shari'ar dan jarida Jean-Claude Kavumbagu kan batutuwan da suka shafi sa. bayar da rahoto. [[Amnesty International|Amnesty International ta]] bayyana shi a matsayin fursuna kuma ta yi kira da a sake shi ba tare da wani sharadi ba. A ranar 13 ga Mayu, 2011, an wanke Kavumbagu daga laifin cin amanar kasa, amma an same shi da laifin buga wata kasida "mai yiwuwa ta bata sunan kasa ko tattalin arziki". An yanke masa hukuncin daurin watanni takwas kuma an sake shi na tsawon lokaci. <ref name="HRW2" /> Kungiyar kare hakkin bil adama ta Human Rights Watch da kwamitin kare 'yan jarida sun nuna rashin amincewarsu da hukuncin, inda ta sake jaddada imaninta cewa "ya kamata Burundi ta yi fatali da laifukan da ake yi wa manema labarai tare da barin 'yan jarida su yi magana da rubuce-rubuce cikin 'yanci ba tare da tsoron tsangwama ko kamawa ba". <ref name="HRW2" /> A farkon shekarar 2018, kungiyar kare hakkin bil'adama ta Human Rights Watch ta wallafa wasu takardu kan yadda jami'an tsaron Burundi da 'yan jam'iyyar da ke mulki Immbonerakure suka yi wa 'yan adawa fyade da kuma kashe wadanda ake zargin 'yan adawa ne a cikin watan Mayu. An gudanar da zaben raba gardama na kundin tsarin mulki a ranar 17 ga Mayu. <ref>[https://www.hrw.org/news/2018/09/17/un-human-rights-body-renew-mandate-burundi-investigation UN Human Rights Body: Renew Mandate of Burundi Investigation]</ref>
A ranar 1 ga Yuni, 2020, kungiyar kare hakkin bil'adama ta [[Sa-ido akan Haƙƙin Ɗan Adam|Human Rights Watch ta]] tattara manyan zarge-zargen cin zarafi yayin zaben shugaban kasa, na 'yan majalisa da na tarayya [[Burundi|na Burundi]] a ranar 20 ga Mayu. An dai lalata zabukan ta hanyar tarzoma, kame ‘yan adawa da suka hada da ‘yan takara, da kuma murkushe ‘yancin fadin albarkacin baki.
A ranar 13 ga Yuli, 2020, [[Amnesty International|Amnesty International ta]] bukaci a saki dan kare hakkin bil'adama dan kasar Burundi Germain Rukuki, wanda a halin yanzu yake zaman gidan yari na tsawon shekaru 32 saboda kawai kare hakkin bil'adama.
A ranar 18 ga Mayu, 2022, Human Rights Watch ta buga wani rahoto cewa cin zarafin ɗan adam da membobin Imbonerakure suka yi ya ta'azzara sosai tun lokacin da Évariste Ndayishimiye ya zama shugaban ƙasa a 2020, musamman a yankin arewa maso yammacin ƙasar.
== Halin tarihi ==
Jadawalin da ke gaba yana nuna ƙimar Burundi tun 1972 a cikin rahoton 'Yanci a Duniya, wanda Freedom House ke bugawa kowace shekara. Ƙimar 1 "kyauta" ne; 7, "ba kyauta ba". 1
{| class="wikitable collapsible collapsed" style="border:none; "
!Historical ratings
|-
| style="padding:0; border:none;" |
{| class="wikitable sortable" style="border-collapse:collapse;" width="100%"
| style="width:3em; text-align:left;" |Year
| style="width:3em;" |Political Rights
| style="width:3em;" |[[Ƴancin Jama'a|Civil Liberties]]
| style="width:3em;" |Status
| style="width:3em;" |President{{ref|b|2}}
|- align="center"
| align="left" |1972
| style="background:#99f;" |7
| style="background:#99f;" |7
| style="background:#99f;" |Not Free
| style="background:#99f;" |Michel Micombero
|- align="center"
| align="left" |1973
| style="background:#99f;" |7
| style="background:#99f;" |7
| style="background:#99f;" |Not Free
| style="background:#99f;" |Michel Micombero
|- align="center"
| align="left" |1974
| style="background:#99f;" |7
| style="background:#99f;" |7
| style="background:#99f;" |Not Free
| style="background:#99f;" |Michel Micombero
|- align="center"
| align="left" |1975
| style="background:#99f;" |7
| style="background:#99f;" |6
| style="background:#99f;" |Not Free
| style="background:#99f;" |Michel Micombero
|- align="center"
| align="left" |1976
| style="background:#99f;" |7
| style="background:#99f;" |6
| style="background:#99f;" |Not Free
| style="background:#99f;" |Michel Micombero
|- align="center"
| align="left" |1977
| style="background:#99f;" |7
| style="background:#99f;" |6
| style="background:#99f;" |Not Free
| style="background:#99f;" |Jean-Baptiste Bagaza
|- align="center"
| align="left" |1978
| style="background:#99f;" |7
| style="background:#99f;" |7
| style="background:#99f;" |Not Free
| style="background:#99f;" |Jean-Baptiste Bagaza
|- align="center"
| align="left" |1979
| style="background:#99f;" |7
| style="background:#99f;" |7
| style="background:#99f;" |Not Free
| style="background:#99f;" |Jean-Baptiste Bagaza
|- align="center"
| align="left" |1980
| style="background:#99f;" |7
| style="background:#99f;" |6
| style="background:#99f;" |Not Free
| style="background:#99f;" |Jean-Baptiste Bagaza
|- align="center"
| align="left" |1981
| style="background:#99f;" |7
| style="background:#99f;" |6
| style="background:#99f;" |Not Free
| style="background:#99f;" |Jean-Baptiste Bagaza
|- align="center"
| align="left" |1982{{ref|c|3}}
| style="background:#99f;" |7
| style="background:#99f;" |6
| style="background:#99f;" |Not Free
| style="background:#99f;" |Jean-Baptiste Bagaza
|- align="center"
| align="left" |1983
| style="background:#99f;" |6
| style="background:#99f;" |6
| style="background:#99f;" |Not Free
| style="background:#99f;" |Jean-Baptiste Bagaza
|- align="center"
| align="left" |1984
| style="background:#99f;" |7
| style="background:#99f;" |6
| style="background:#99f;" |Not Free
| style="background:#99f;" |Jean-Baptiste Bagaza
|- align="center"
| align="left" |1985
| style="background:#99f;" |7
| style="background:#99f;" |6
| style="background:#99f;" |Not Free
| style="background:#99f;" |Jean-Baptiste Bagaza
|- align="center"
| align="left" |1986
| style="background:#99f;" |7
| style="background:#99f;" |6
| style="background:#99f;" |Not Free
| style="background:#99f;" |Jean-Baptiste Bagaza
|- align="center"
| align="left" |1987
| style="background:#99f;" |7
| style="background:#99f;" |6
| style="background:#99f;" |Not Free
| style="background:#99f;" |Jean-Baptiste Bagaza
|- align="center"
| align="left" |1988
| style="background:#99f;" |7
| style="background:#99f;" |6
| style="background:#99f;" |Not Free
| style="background:#99f;" |Pierre Buyoya
|- align="center"
| align="left" |1989
| style="background:#99f;" |7
| style="background:#99f;" |6
| style="background:#99f;" |Not Free
| style="background:#99f;" |Pierre Buyoya
|- align="center"
| align="left" |1990
| style="background:#99f;" |7
| style="background:#99f;" |6
| style="background:#99f;" |Not Free
| style="background:#99f;" |Pierre Buyoya
|- align="center"
| align="left" |1991
| style="background:#99f;" |7
| style="background:#99f;" |6
| style="background:#99f;" |Not Free
| style="background:#99f;" |Pierre Buyoya
|- align="center"
| align="left" |1992
| style="background:#ff9;" |6
| style="background:#ff9;" |5
| style="background:#ff9;" |Partly Free
| style="background:#ff9;" |Pierre Buyoya
|- align="center"
| align="left" |1993
| style="background:#99f;" |7
| style="background:#99f;" |7
| style="background:#99f;" |Not Free
| style="background:#99f;" |Pierre Buyoya
|- align="center"
| align="left" |1994
| style="background:#99f;" |6
| style="background:#99f;" |7
| style="background:#99f;" |Not Free
| style="background:#99f;" |Sylvie Kinigi
|- align="center"
| align="left" |1995
| style="background:#99f;" |6
| style="background:#99f;" |7
| style="background:#99f;" |Not Free
| style="background:#99f;" |Sylvestre Ntibantunganya
|- align="center"
| align="left" |1996
| style="background:#99f;" |7
| style="background:#99f;" |7
| style="background:#99f;" |Not Free
| style="background:#99f;" |Sylvestre Ntibantunganya
|- align="center"
| align="left" |1997
| style="background:#99f;" |7
| style="background:#99f;" |7
| style="background:#99f;" |Not Free
| style="background:#99f;" |Pierre Buyoya
|- align="center"
| align="left" |1998
| style="background:#99f;" |7
| style="background:#99f;" |6
| style="background:#99f;" |Not Free
| style="background:#99f;" |Pierre Buyoya
|- align="center"
| align="left" |1999
| style="background:#99f;" |6
| style="background:#99f;" |6
| style="background:#99f;" |Not Free
| style="background:#99f;" |Pierre Buyoya
|- align="center"
| align="left" |2000
| style="background:#99f;" |6
| style="background:#99f;" |6
| style="background:#99f;" |Not Free
| style="background:#99f;" |Pierre Buyoya
|- align="center"
| align="left" |2001
| style="background:#99f;" |6
| style="background:#99f;" |6
| style="background:#99f;" |Not Free
| style="background:#99f;" |Pierre Buyoya
|- align="center"
| align="left" |2002
| style="background:#99f;" |6
| style="background:#99f;" |5
| style="background:#99f;" |Not Free
| style="background:#99f;" |Pierre Buyoya
|- align="center"
| align="left" |2003
| style="background:#ff9;" |5
| style="background:#ff9;" |5
| style="background:#ff9;" |Partly Free
| style="background:#ff9;" |Pierre Buyoya
|- align="center"
| align="left" |2004
| style="background:#ff9;" |5
| style="background:#ff9;" |5
| style="background:#ff9;" |Partly Free
| style="background:#ff9;" |Domitien Ndayizeye
|- align="center"
| align="left" |2005
| style="background:#ff9;" |3
| style="background:#ff9;" |5
| style="background:#ff9;" |Partly Free
| style="background:#ff9;" |Domitien Ndayizeye
|- align="center"
| align="left" |2006
| style="background:#ff9;" |4
| style="background:#ff9;" |5
| style="background:#ff9;" |Partly Free
| style="background:#ff9;" |Pierre Nkurunziza
|- align="center"
| align="left" |2007
| style="background:#ff9;" |4
| style="background:#ff9;" |5
| style="background:#ff9;" |Partly Free
| style="background:#ff9;" |Pierre Nkurunziza
|- align="center"
| align="left" |2008
| style="background:#ff9;" |4
| style="background:#ff9;" |5
| style="background:#ff9;" |Partly Free
| style="background:#ff9;" |Pierre Nkurunziza
|- align="center"
| align="left" |2009
| style="background:#ff9;" |4
| style="background:#ff9;" |5
| style="background:#ff9;" |Partly Free
| style="background:#ff9;" |Pierre Nkurunziza
|- align="center"
| align="left" |2010
| style="background:#ff9;" |5
| style="background:#ff9;" |5
| style="background:#ff9;" |Partly Free
| style="background:#ff9;" |Pierre Nkurunziza
|- align="center"
| align="left" |2011
| style="background:#ff9;" |5
| style="background:#ff9;" |5
| style="background:#ff9;" |Partly Free
| style="background:#ff9;" |Pierre Nkurunziza
|- align="center"
| align="left" |2012
| style="background:#ff9;" |5
| style="background:#ff9;" |5
| style="background:#ff9;" |Partly Free
| style="background:#ff9;" |Pierre Nkurunziza
|- align="center"
| align="left" |2013
| style="background:#ff9;" |5
| style="background:#ff9;" |5
| style="background:#ff9;" |Partly Free
| style="background:#ff9;" |Pierre Nkurunziza
|- align="center"
| align="left" |2014
| style="background:#99f;" |6
| style="background:#99f;" |5
| style="background:#99f;" |Not Free
| style="background:#99f;" |Pierre Nkurunziza
|- align="center"
| align="left" |2015
| style="background:#99f;" |7
| style="background:#99f;" |6
| style="background:#99f;" |Not Free
| style="background:#99f;" |Pierre Nkurunziza
|- align="center"
| align="left" |2016
| style="background:#99f;" |7
| style="background:#99f;" |6
| style="background:#99f;" |Not Free
| style="background:#99f;" |Pierre Nkurunziza
|- align="center"
| align="left" |2017
| style="background:#99f;" |7
| style="background:#99f;" |6
| style="background:#99f;" |Not Free
| style="background:#99f;" |Pierre Nkurunziza
|- align="center"
| align="left" |2018
| style="background:#99f;" |7
| style="background:#99f;" |6
| style="background:#99f;" |Not Free
| style="background:#99f;" |Pierre Nkurunziza
|- align="center"
| align="left" |2019
| style="background:#99f;" |7
| style="background:#99f;" |6
| style="background:#99f;" |Not Free
| style="background:#99f;" |Pierre Nkurunziza
|- align="center"
| align="left" |2020
| style="background:#99f;" |7
| style="background:#99f;" |6
| style="background:#99f;" |Not Free
| style="background:#99f;" |Évariste Ndayishimiye
|}
|}
== Yarjejeniyoyi na duniya ==
Matsayin Burundi game da yarjejeniyoyin kare hakkin bil adama na kasa da kasa sune kamar haka.
{| class="wikitable collapsible collapsed sortable" style="border-collapse:collapse;" width="100%"
!International treaties
|- style="background:#eee; font-weight:bold; text-align:center;"
|Treaty
|Organization
|Introduced
|Signed
|Ratified
|- align="center"
| style="background:#9f9; align=left" |Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide
| style="background:#9f9;" |[[Majalisar Ɗinkin Duniya|United Nations]]
| style="background:#9f9;" |1948
| style="background:#9f9;" | -
| style="background:#9f9;" |1997
|- align="center"
| style="background:#9f9; align=left" |International Convention on the Elimination of All Forms of Racial Discrimination
| style="background:#9f9;" |United Nations
| style="background:#9f9;" |1966
| style="background:#9f9;" |1967
| style="background:#9f9;" |1977
|- align="center"
| style="background:#9f9; align=left" |International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights
| style="background:#9f9;" |United Nations
| style="background:#9f9;" |1966
| style="background:#9f9;" | -
| style="background:#9f9;" |1990
|- align="center"
| style="background:#9f9; align=left" |International Covenant on Civil and Political Rights
| style="background:#9f9;" |United Nations
| style="background:#9f9;" |1966
| style="background:#9f9;" | -
| style="background:#9f9;" |1990
|- align="center"
| style="background:#99f; align=left" |First Optional Protocol to the International Covenant on Civil and Political Rights
| style="background:#99f;" |United Nations
| style="background:#99f;" |1966
| style="background:#99f;" | -
| style="background:#99f;" | -
|- align="center"
| style="background:#99f; align=left" |Convention on the Non-Applicability of Statutory Limitations to War Crimes and Crimes Against Humanity
| style="background:#99f;" |United Nations
| style="background:#99f;" |1968
| style="background:#99f;" | -
| style="background:#99f;" | -
|- align="center"
| style="background:#99f; align=left" |International Convention on the Suppression and Punishment of the Crime of Apartheid
| style="background:#99f;" |United Nations
| style="background:#99f;" |1973
| style="background:#99f;" | -
| style="background:#99f;" | -
|- align="center"
| style="background:#9f9; align=left" |Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women
| style="background:#9f9;" |United Nations
| style="background:#9f9;" |1979
| style="background:#9f9;" |1980
| style="background:#9f9;" |1992
|- align="center"
| style="background:#9f9; align=left" |Convention against Torture and Other Cruel, Inhuman or Degrading Treatment or Punishment
| style="background:#9f9;" |United Nations
| style="background:#9f9;" |1984
| style="background:#9f9;" | -
| style="background:#9f9;" |1993
|- align="center"
| style="background:#9f9; align=left" |Convention on the Rights of the Child
| style="background:#9f9;" |United Nations
| style="background:#9f9;" |1989
| style="background:#9f9;" |1990
| style="background:#9f9;" |1990
|- align="center"
| style="background:#99f; align=left" |Second Optional Protocol to the International Covenant on Civil and Political Rights, aiming at the abolition of the death penalty
| style="background:#99f;" |United Nations
| style="background:#99f;" |1989
| style="background:#99f;" | -
| style="background:#99f;" | -
|- align="center"
| style="background:#99f; align=left" |[[Yarjejeniyar Ƙasa da Ƙasa kan Kare Haƙƙoƙin Ma'aikatan Hijira da Membobin Iyalansu|International Convention on the Protection of the Rights of All Migrant Workers and Members of Their Families]]
| style="background:#99f;" |United Nations
| style="background:#99f;" |1990
| style="background:#99f;" | -
| style="background:#99f;" | -
|- align="center"
| style="background:#ff9; align=left" |Optional Protocol to the Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women
| style="background:#ff9;" |United Nations
| style="background:#ff9;" |1999
| style="background:#ff9;" |2001
| style="background:#ff9;" | -
|- align="center"
| style="background:#9f9; align=left" |Optional Protocol to the Convention on the Rights of the Child on the Involvement of Children in Armed Conflict
| style="background:#9f9;" |United Nations
| style="background:#9f9;" |2000
| style="background:#9f9;" |2001
| style="background:#9f9;" |2008
|- align="center"
| style="background:#9f9; align=left" |Optional Protocol to the Convention on the Rights of the Child on the Sale of Children, Child Prostitution and Child Pornography
| style="background:#9f9;" |United Nations
| style="background:#9f9;" |2000
| style="background:#9f9;" | -
| style="background:#9f9;" |2007
|- align="center"
| style="background:#ff9; align=left" |Convention on the Rights of Persons with Disabilities
| style="background:#ff9;" |United Nations
| style="background:#ff9;" |2006
| style="background:#ff9;" |2007
| style="background:#ff9;" | -
|- align="center"
| style="background:#ff9; align=left" |Optional Protocol to the Convention on the Rights of Persons with Disabilities
| style="background:#ff9;" |United Nations
| style="background:#ff9;" |2006
| style="background:#ff9;" |2007
| style="background:#ff9;" | -
|- align="center"
| style="background:#ff9; align=left" |International Convention for the Protection of All Persons from Enforced Disappearance
| style="background:#ff9;" |United Nations
| style="background:#ff9;" |2006
| style="background:#ff9;" |2007
| style="background:#ff9;" | -
|- align="center"
| style="background:#99f; align=left" |[[Yarjejeniyar ƙasa da ƙasa kan Haƙƙin kula da Tattalin Arzikin Jama'a da Al'adun su|Optional Protocol to the International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights]]
| style="background:#99f;" |United Nations
| style="background:#99f;" |2008
| style="background:#99f;" | -
| style="background:#99f;" | -
|- align="center"
| style="background:#99f; align=left" |Optional Protocol to the Convention on the Rights of the Child on a Communications Procedure
| style="background:#99f;" |United Nations
| style="background:#99f;" |2011
| style="background:#99f;" | -
| style="background:#99f;" | -
|}
== Duba kuma ==
* 'Yancin addini a Burundi
* Fataucin mutane a Burundi
* Binciken Intanet da sa ido a Burundi
* Hakkin LGBT a Burundi
* Siyasar Burundi
== Bayanan kula ==
: 1. Lura cewa "Shekarar" tana nufin "Shekarar da aka rufe". Don haka bayanin shekara ta 2008 ta fito ne daga rahoton da aka buga a 2009, da sauransu.
: 2. <span class="citation wikicite" id="endnote_b">'''^'''</span><span> </span>Tun daga ranar 1 ga Janairu.
: 3. <span class="citation wikicite" id="endnote_c">'''^'''</span><span> </span>Rahoton na 1982 ya shafi shekara ta 1981 da rabin farko na 1982, kuma rahoton na 1984 na gaba ya shafi rabin na biyu na 1982 da kuma gaba ɗaya 1983. Don samun sauƙi, waɗannan rahotannin "shekaru da rabi" guda biyu masu banƙyama an raba su zuwa rahotanni na tsawon shekaru uku ta hanyar haɗin gwiwa.
== Nassoshi ==
<references group="" responsive="0"></references>
== Hanyoyin haɗi na waje ==
* [https://www.amnesty.org/en/region/burundi/report-2012 Rahoton Shekara-shekara na 2012], ta [[Amnesty International]]
* [http://www.freedomhouse.org/report/freedom-world/2012/burundi 'Yanci a Duniya Rahoton 2012], ta Freedom House
* [https://www.hrw.org/world-report-2012/world-report-2012-burundi Rahoton Duniya na 2012], ta [[Sa-ido akan Haƙƙin Ɗan Adam|Human Rights Watch]]
* [http://confinder.richmond.edu/admin/docs/Constiution_de_Burundi_(French).pdf Tsarin Mulki na Burundi (Faransa)]
* [http://lib.ohchr.org/HRBodies/UPR/Documents/Session3/BI/A_HRC_WG6_3_BDI_1_Burundi_E.pdf Rahoton ƙasa da aka ƙaddamar ga Ƙungiyar Aiki akan Bita na Zamani na Duniya]
* [http://lib.ohchr.org/HRBodies/UPR/Documents/Session3/BI/A_HRC_WG6_3_BDI_3_E.pdf Takaitacciyar Ƙungiya ta Aiki akan Bita na Zamani na Duniya wanda Hukumar Kare Haƙƙin Dan Adam ta shirya]
* [http://www.adh-geneva.ch/RULAC/pdf_state/Burundi.ICJ-subm-UPR-Burundi-final-15-07-08.pdf Gabatar da ICJ zuwa Binciken Lokaci na Duniya kan Burundi]{{Dead link|date=May 2019|fix-attempted=yes}}
* [https://web.archive.org/web/20130909184542/http://www.ibj.org/images/Country_Pages/Burundi.pdf Shirin IBJ a Burundi]
* [http://issuu.com/transparencyinternational/docs/annual_report_2010?mode=window&printButtonEnabled=false&shareButtonEnabled=false&searchButtonEnabled=false&backgroundColor=%23222222 Rahoton Shekara-shekara na Transparency International 2010]
{{Burundi topics}}
[[Category:Shafuka masu fassarorin da ba'a duba ba]]
douc8ex1bluwcnjpqfdc4r229oyp7i0
Booty Luv
0
34173
165277
159544
2022-08-10T08:32:12Z
BnHamid
12586
/* Nassoshi */
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox musical artist|Name=Booty Luv|image=Black Widow Promo Shot 001.jpeg <!-- NOTE TO EDITORS: Any fair use images (i.e. promotional photos, album/single covers, music video screencaps) are copyright violations and will be removed. See http://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Fair use criteria -->|caption=Cherise and Nadia on the set of the "Black Widow" music video (2012)|Origin=[[London]], England|Alias=Cherise & Nadia (2011-2012)|Genre={{flatlist|
*[[Dance music|Dance]]}}|Years_active=2006–present|Label={{flatlist|
*[[Hed Kandi]]
*[[Ministry of Sound]]
*Pierce Entertainment}}|Associated_acts=[[Big Brovaz]]|Current_members={{flatlist|<!-- List them as they are credited in the band's title -->
*[[Cherise Roberts]]
*Nadia Shepherd}}}}
[[Category:Articles with hCards]]
[[Category:Pages using infobox musical artist with associated acts]]
'''Booty Luv''' ƙungiyar rawa ce ta Biritaniya wacce aka kafa a watan Yuni 2006 ta lakabin rikodin su, Hed Kandi . Ƙungiyar ta ƙunshi mawallafin R &amp; B guda biyu, Cherise Roberts da Nadia Shepherd, dukansu sun kasance a cikin asali na asali na hip hop da R & B kungiyar Big Brovaz . Ya zuwa yau, sun fitar da kundi guda ɗaya na BPI Silver-certified studio solo album a matsayin mai ban sha'awa, kuma sun sami nasara biyar mafi girma ashirin a cikin Burtaniya. Har ila yau, sun samu nasara a duniya, inda suka samu nasara a Ireland, Poland, Netherlands da Jamus.
Duo ɗin sun yanke shawarar ɗaukar hutu a cikin 2009 don mai da hankali kan ayyukan solo bayan fitowar waƙar su " Say It ", wanda ake nufin ɗauka a matsayin jagora guda ɗaya daga kundi na biyu na studio. A ƙarshen 2011, bayan hutu na shekaru biyu duo ya ba da sanarwar cewa sun canza suna zuwa "Cherise & Nadia" kuma sun tafi ƙaramin yawon shakatawa a Ostiraliya don haɓaka kayan daga kundi na farko. A cikin Nuwamba 2012, duo sun canza suna zuwa Booty Luv kuma sun sake dawowa da waƙar "Baƙar fata" a ranar 3 ga Fabrairu 2013. Kodayake kundin nasu na biyu ya kasance ba a fitar da su ba kuma ba su fitar da wani sabon abu ba tun 2013 duo har yanzu suna ci gaba da yin aiki har na 2022.
== Tarihi ==
=== 2002-2005: Big Brovaz da samuwar ===
Roberts da Shepherd duka sun fara aikin su ne a matsayin membobin R&amp;B da ƙungiyar hip hop Big Brovaz, wanda ya sami manyan 40 na UK guda bakwai tsakanin 2002 da 2004. Roberts ya riga ya zama mawaƙin da aka kafa kafin ya shiga Big Brovaz, yana yin rikodin kundi na solo ''Look Inside'' da kuma "Mafi kyawun Na Biyu". Kundin ya samu lambar yabo ta MOBO Unsung a 2000.
An ƙirƙiri Booty Luv a farkon rikodin kundi na biyu na Big Brovaz, ''Sake Shigarwa'', lokacin da Roberts da Shepherd suka kusanci don yin rikodi da haɓaka sabon sigar R&B / mawaƙin rai Tweet 's club buga " Boogie 2nite ". Bayan rashin tallace-tallacen da aka yi na farko daga ''Sake Shigarwa'' a tsakiyar 2006, Duo sun yarda da tayin kuma sun fara yin rikodin sabon sigar waƙar, da farko kawai a matsayin waƙar talla don lakabin rikodin Hed Kandi . Bayan watanni shida a watan Disamba, duk da haka, an yanke shawarar sigar Booty Luv na "Boogie 2nite" a matsayin ainihin guda ɗaya a cikin Burtaniya da babban yankin Turai biyo bayan sake dubawa mai kyau daga kulob DJs a wurin rawa.
=== 2006-2009: ''Boogie 2nite'' da hiatus ===
A ƙarshen 2006, an aika bidiyon "Boogie 2nite" zuwa tashoshin kiɗa kuma an inganta waƙar sosai. An zaɓi remix na raye-raye na asali na Seamus Haji don zazzagewar waƙar da sakin jiki, yayin da aka zaɓi bidiyon don nuna remix ta ƙungiyar DB Boulevard . Waƙar ta zama lamba ɗaya ta farko a cikin Chart Rawar Burtaniya. Ana kashe makonni 23 a cikin Burtaniya Top 75, "Boogie 2nite" ya haifar da Booty Luv ya tsawaita kwantiragin su tare da Hed Kandi zuwa guda huɗu masu biyo baya da kundi.
A cikin Mayu 2007, bayan ɗaukar watanni da yawa don yin rikodin kundi na farko, Booty Luv ya fitar da waƙar " Shine ", murfin waƙar Luther Vandross . Rediyo ya karbe shi da kyau kuma ya zama na biyu mafi kyawun rukunin guda goma, wanda a ƙarshe ya kwashe makonni bakwai a cikin Burtaniya Top 40 . Hakanan ya kai matsayi na farko akan Chart Rawar Burtaniya.
Kundin nasu na farko, ''Boogie 2nite'', an sake shi a watan Satumba na 2007, mako guda bayan guda na uku " Kada ku yi rikici da mutum na " (rufin waƙar Lucy Pearl ) ya kai lamba 11 akan Chart Singles na Burtaniya kuma ya zama lamba ta uku. - rawa daya buga. Kundin ya ƙunshi waƙoƙi na asali guda biyar waɗanda Booty Luv suka rubuta, gami da guda huɗu, " Wasu Kinda Rush " (lamba 19 da aka buga a cikin Disamba 2007). <ref name="Digital Spy">"[http://www.digitalspy.co.uk/music/a46227/booty-luv.html Booty Luv Interview]", ''Digital Spy''. URL last accessed 2008-04-21</ref> ''Boogie 2nite'' ya shiga Chart Albums na UK a lamba 11 kuma BPI ta ba da ƙwararriyar Azurfa a ƙarshen 2008, yana nuna kwafin 60,000 da aka sayar. A ƙarshen 2007, UK iTunes Store ya ba da waƙar "Wani Abin da za a Yi Magana Game da shi" azaman 'Kyauta Single na Makon'. Na biyar guda daga cikin kundi, "Dance Dance", an ba da iyakataccen fitarwa a duk faɗin Turai a cikin 2008, kuma ya kai saman biyar akan ginshiƙi na rawa na Netherlands (kololuwa a lamba 27 akan babban ginshiƙi).
Roberts da Shepherd sun tabbatar a cikin wata hira da Digital Spy a cikin 2007 cewa sun shirya fara aiki a kan kundi na biyu a 2008. Sun kuma ambata cewa suna magana ne game da tsare-tsare na gaba tare da Hed Kandi kuma suna son kundin ya ƙunshi waƙoƙi na asali kawai. A cikin wata hira ta Digital Spy a watan Yuli 2009, Shepherd ya bayyana cewa ƙungiyar ta kasance tana aiki tare da masu samarwa da yawa kuma kundin yana da "salon mara kyau". Ta kuma yi tsokaci cewa "wasu waƙoƙin suna da ainihin R&B vibe a gare su, wasu waƙoƙin raye-rayen da suka dace kuma wasu waƙoƙin poppier ne na yau da kullun. Yana da matukar ban sha'awa cakuda sauti. " Roberts ya bayyana cewa suna aiki tare da Fraser T Smith .
Duo ɗin sun fito da waƙar su ta farko a cikin sama da shekaru biyu " Say It ", wanda aka fara ranar Juma'a 10 ga Afrilu 2009. Aikin farko na waƙar ya kasance a bikin Dance Nation na Sony Ericsson inda duo suka yi saiti. Kiɗa na waƙar ya ɗan bambanta da kayan da suka gabata da ƙungiyar ta fitar, suna da ƙarin jin daɗin wutar lantarki. An saki guda ɗaya a kan 31 Agusta 2009, kuma an fara shi a kan gidan yanar gizon Hed Kandi na hukuma da kuma shafin raba bidiyo na YouTube . Waƙar ita ce 'Single of the Day' na Popjustice a ranar 10 ga Afrilu 2009. Mawaƙin ya ci gaba da gudanar da ƙungiyar ta Burtaniya Top 20 hits, yana yin muhawara a lamba 16 a ranar Lahadi 6 ga Satumba 2009, sabuwar shigarwa ta huɗu mafi girma na mako.
=== 2011-yanzu: "Bakar bazawara" da Yin ===
Booty Luv ya dawo daga hutun shekaru biyu lokacin da suka yi a 2011 a Nottingham Pride da Cardiff's Pulse Street Party. An rattaba hannu kan lakabin rikodin nishadi na Pierce kuma sun fitar da wani talla mai taken " Wannan Dare ", wanda aka saki bisa hukuma na wani ɗan lokaci don ya zo daidai da yawon shakatawa na Australiya a watan Mayu 2012 ta hanyar iTunes. Duo sun fitar da bidiyon kiɗan su na hukuma don "Baƙar fata gwauruwa" a ranar 12 ga Nuwamba 2012, sun fito da guda ɗaya a ranar 3 ga Fabrairu 2013, wanda ya zama saman 5 a cikin Charts na Rawar & Urban Club. A lokacin bazara mai zuwa, duo ya jagoranci bikin Oxford Pride a ranar 8 ga Yuni 2013.
Kodayake kundin na Booty Luv na biyu an tsara shi don ƙarshen fitowar 2013, a ƙarshe ba a sake fitar da kundin ba, kuma Roberts da Shepherd daga baya sun sake gyara tare da Big Brovaz don yawan nunin raye-raye. Haka kuma a lokaci guda sun ci gaba da yin aikin Booty Luv.
== Hotuna ==
; Albums na Studio
* ''Boogie 2nite'' (2007)
==Manazarta==
{{Reflist}}
== Hanyoyin haɗi na waje ==
* {{Official website}}
{{Booty Luv}}{{Big Brovaz}}{{Authority control}}
[[Category:Shafuka masu fassarorin da ba'a duba ba]]
9to7upvju5ew9q9t8fjw3c5o38d90cs
Brookfield Asset Management
0
34230
165300
159950
2022-08-10T09:10:06Z
BnHamid
12586
/* Nassoshi */
wikitext
text/x-wiki
'''Brookfield Asset Management Inc. kamfani''' ne na ƙasar Kanada wanda ke ɗaya daga cikin manyan kamfanonin sarrafa saka hannun jari a duniya, tare da sama da dalar Amurka biliyan 725 na kadarorin da ke ƙarƙashin gudanarwa a cikin 2022. Yana mai da hankali kan saka hannun jari na sarrafa kai tsaye a cikin dukiya, wutar lantarki mai sabuntawa, ababen more rayuwa, bashi da daidaito masu zaman kansu. Kamfanin ya saka hannun jari a cikin amintattun tsaro ta hanyar Oaktree Capital, wanda ya saya a cikin 2019. Brookfield yana da hedkwatarsa a [[Toronto]], kuma yana da ofisoshin kamfanoni a [[New York (birni)|New York City]], [[Landan|London]], São Paulo, Mumbai, Shanghai, Dubai, da [[Sydney]] .
== Tarihi ==
An kafa kamfanin a cikin 1899 a matsayin São Paulo Tramway, Kamfanin Haske da Wutar Lantarki ta William Mackenzie da Frederick Stark Pearson . Ya yi aiki a cikin gini da sarrafa wutar lantarki da abubuwan sufuri a Brazil.
A cikin 1904, ƙungiyar Mackenzie ta kafa Kamfanin Tramway na Rio de Janeiro, Light and Power Company.
A cikin 1912, Kamfanin Traction na Brazilian, Light and Power Company an haɗa shi a Toronto a matsayin kamfani na jama'a don haɓaka ayyukan wutar lantarki da sauran ayyukan amfani a Brazil, zama kamfani mai riƙe da São Paulo Tramway Co. da Rio de Janeiro Co. A cikin 1916, Babban Tafkunan Power Company an haɗa shi don samar da wutar lantarki a cikin Sault Ste. Marie da gundumar Algoma a cikin Ontario.
A cikin 1959, Edper Investments, wanda 'yan'uwa Peter da Edward Bronfman suka kafa, ya sami Traction na Brazil, Light and Power Company akan dala miliyan 15. A cikin 1966, Kamfanin Traction, Light and Power Company ya canza sunansa zuwa Kamfanin Haske da Wutar Lantarki na Brazil, kuma a cikin 1969, ya canza suna zuwa Brascan Limited. Brascan shine hoton hoto na "Brasil" da "Kanada".
A cikin 1970s, kamfanin ya fara sayar da bukatunsa na Brazil, kuma ya zuba jari mai yawa a masana'antu irin su gidaje, katako da ma'adinai.
A cikin 1979, an mayar da na ƙarshe na kadarorin kamfanin na Brazil zuwa mallakar Brazil ( Eletropaulo da Light SA), a halin yanzu kamfanin ya karkata zuwa wasu yankuna. Kamfanin ya ba da sabis na wutar lantarki da na tram a cikin São Paulo da Rio de Janeiro, da kuma gefen Brazil bayan sake fasalin baya har yanzu ana sarrafa shi azaman Light SA, gajeriyar Traction na Brazilian, Light and Power Co. Ltd.
A cikin 2002, an nada Bruce Flatt Shugaba na Brascan. A cikin 2005, bayan shekaru 37, Brascan Corp. an sake masa suna zuwa Brookfield Asset Management Inc. Tsakanin 2013 da 2018, kamfanin da rassansa sun kashe kusan dala biliyan 10 a cikin makamashi na Brazil, abubuwan more rayuwa da ci gaban ƙasa, gami da sayan bututun mai daga kamfanonin makamashi kamar Petroleo Brasileiro SA .
A shekara ta 2018, manyan rassan jama'a na Brookfield sun haɗa da Abokan Kayayyakin Kayan Aiki na Brookfield, Abokan Sabuntawar Brookfield, Abokan Dukiyar Brookfield, da Abokan Kasuwancin Brookfield. A watan Agusta 2018, Brookfield ya sayi Kamfanin Wutar Lantarki na Westinghouse, mai kera manyan injinan nukiliya, daga fatarar kuɗi na dala biliyan 4.6.
A ranar 13 ga Maris, 2019, Gudanar da kadarorin Brookfield ya ba da sanarwar cewa ta amince da siyan yawancin Oaktree Capital Management akan kusan dala biliyan 4.7, wanda ya haifar da ɗayan manyan manajojin kuɗi na duniya. A ranar 31 ga Yuli, 2019 an daidaita siyar da Vodafone New Zealand Limited ga ƙungiyar da ta ƙunshi Infratil Limited da Brookfield Asset Management Inc.
A cikin wata yarjejeniya a watan Oktoba 2019, Brookfield ya sayi The Leela Palaces, Hotels and Resorts, sarkar otal otal na Indiya da ke New Delhi, Bengaluru, Chennai, Udaipur, a cikin dalar Amurka miliyan 530, wanda ke nuna alamar shigowar Brookfield a cikin kasuwar baƙi ta Indiya.
A cikin 2020, don mayar da martani ga cutar ta COVID-19, Shugaba na Brookfield Bruce Flatt ya kimanta cewa tabarbarewar tattalin arziƙin ya kasance "mafi sauƙin sarrafawa" fiye da narkewar da ta gabata.
A cikin Oktoba 2020, Mark Carney, Gwamnan Bankin Ingila mai barin gado, ya zama mataimakin shugaban Brookfield, wanda ke jagorantar tsarin muhalli, zamantakewa da gudanarwa na kamfanin (ESG) da dabarun saka hannun jari na tasiri.
A ranar 25 ga Afrilu, 2022, an sanar da Brookfield da Simon Property Group an saita su don siyan Kohl's .
== Martani da kararraki ==
A cikin Satumba 2010, wata ƙungiya mai suna Birch Mountain Shareholders for Justice ta shigar da ƙara tare da Babban Kotun Shari'a a Ontario, Kanada, game da Gudanar da Kayayyakin Kayayyaki na Brookfield, suna ƙalubalantar saye da canja wurin kadarorin. <ref>Gray, Jeff. </ref> Dutsen Birch ya shiga cikin matsalolin kudi kuma ya zargi Brookfield da aikin injiniyan kudi wanda ya haifar da Brookfield ya mallaki dutsen farar fata na kamfanin $1.6B akan $50M. Dangane da Dutsen Birch, Brookfield ya yi amfani da tallafin kuɗaɗen mutuwa da ciniki na ciki . Bayan shafe shekaru biyar ana shari'a an yi watsi da karar, bisa hujjar cewa tsaunin Birch ya kasa gabatar da sahihin hujjoji. <ref>''[http://www.canlii.org/en/ab/abqb/doc/2015/2015abqb281/2015abqb281.html McDonald v Brookfield Asset Management Inc] {{Webarchive}}'', 2015 ABQB 281</ref> A watan Mayun 2015, masu shigar da kara sun shigar da karar, amma kuma an yi watsi da karar nasu bayan shekaru biyu.
A shekara ta 2009, Brookfield ya kai karar kungiyar hada-hadar kudi da inshora ta Amurka International Group (AIG) a kotun tarayya ta Manhattan, yana zargin cewa rugujewar AIG ya haifar da tsayayyen tanadi a cikin musayar kudin ruwa . Shari’ar dai ta samo asali ne daga amincewar da AIG ya yi na bayar da tallafin dala biliyan 182.3 daga gwamnatin tarayya, wanda Brookfield ya yi zargin ya yi watsi da kariyar fatarar AIG. Kamfanin inshora ya yi watsi da karar, yana mai cewa Brookfield na kokarin fita daga bashin dala biliyan 1.5 ga AIG. Shari'ar ta ƙare tare da Brookfield ya biya $ 905 miliyan don daidaita karar.
A cikin Maris 2013, Cibiyar Bayar da Rahoton Bincike ta Kudancin ta yi tambaya game da kayan shafa na Brookfield. Binciken da Roddy Boyd ya rubuta ya zargi kamfanin da yin amfani da tsarin sarrafa pyramidal, yana zargin cewa ƙananan gungun masu hannun jari suna da ikon da ya wuce gona da iri kuma suna iya amfani da babban birnin sauran masu saka hannun jari cikin sauƙi ba tare da haɗarin nasu ba.
A shekara ta 2013, wani mai gabatar da kara a Brazil ya shigar da kara a kan sashin kananan hukumomi na kamfanin, inda ya ce kamfanin ya bayar da cin hanci ga jami’an yankin, wanda kuma ya saba wa dokar manyan laifuka ta tarayya. An yi zargin cewa an yi amfani da cin hancin ne don share fagen gina cibiyar kasuwanci a birnin Brookfield a birnin [[São Paulo|Sao Paulo]] . Hukumar kula da harkokin musayar kayayyaki ta Amurka ta kuma bude wani bincike na musamman kan kamfanin game da zargin karbar cin hanci. Kamfanin ya musanta zargin. Ma'aikatar shari'a ta Amurka ta kuma bude wani binciken laifuka kan kamfanin game da wadannan zarge-zarge, kuma ba ta kai ga kama wani ba. A cewar Stanford Law School Act of Foreign Corrupt Practices Act Clearinghouse, wanda yayi nazari akan lamarin, wani mai fallasa da kuma bayanan sirri ne ya fara gudanar da bincike da shigar da kara. Daga baya an bayyana cewa mai fallasa shine tsohon CFO na wani reshen Brookfield. Ta yi ikirarin cewa an kore ta ne saboda ta ki shiga cikin shirin karbar rashawa na Brookfield. Kamfanin ya bayyana binciken akan nau'ikan 6-K da yawa tsakanin 2013 da 2015.
A cikin watan Agusta 2018, Brookfield ya sanya hannu kan yarjejeniyar shekaru 99 a kan 666 Fifth Avenue skyscraper mai fama da matsalar kudi, na surukin [[Donald Trump]] Jared Kushner . Yarjejeniyar ta haifar da tuhuma cewa Hukumar Zuba Jari ta Qatar, babban mai saka hannun jari a Brookfield, tana ƙoƙarin yin tasiri ga gwamnatin Trump .
A cikin Nuwamba 2020, an bayyana cewa Brookfield na iya yin haɗin gwiwa tare da babban kamfanin sadarwa na Rogers Communications don gabatar da gidajen kwana zuwa rukunin yanar gizon Rogers, tare da rage yawan sarari don wasanni. Asalin filin wasa mai fa'ida iri-iri da filinsa ya ci dala miliyan 570, wanda masu biyan haraji suka ba da tallafi sosai, amma bayan shekaru 15 an sayar da shi ga Rogers akan dala miliyan 25 kacal.
A cikin Fabrairu 2021, Mark Carney, Mataimakin Shugaban Kasa kuma Shugaban Tasirin Zuba Jari kuma tsohon Gwamnan Bankin Ingila, dole ne ya janye da'awar da aka yi a baya cewa dala biliyan 600 na Brookfield Asset Management portfolio ya kasance tsaka tsaki na carbon. Ya dogara da da'awarsa akan gaskiyar cewa Brookfield yana da babban fayil ɗin makamashi mai sabuntawa da kuma "duk abubuwan da aka guje wa hayaki da suka zo tare da hakan" An soki wannan da'awar a matsayin dabarar lissafin kudi, saboda gujewa hayakin da aka kaucewa baya hana fitar da hayaki daga saka hannun jari a cikin kwal da sauran burbushin mai da ke da alhakin sawun carbon na kusan tan 5,200 na carbon dioxide. A zahiri kamfani yana fatan zama sifili ta 2050, wanda shekarun baya bayan manyan kamfanoni.
== Kudi ==
A cikin kasafin kuɗi na shekara ta 2018, Gudanar da kadarorin Brookfield ya ba da rahoton samun kuɗin dalar Amurka biliyan 3.584, tare da kudaden shiga na shekara-shekara na dala biliyan 56.771, haɓakar 39.2% akan tsarin kasafin kuɗin da ya gabata. An sayar da hannun jarin Brookfield Asset Management a kan dala sama da $38 a kowace kaso, kuma an kimar da jarin kasuwancinsa sama da dala biliyan 40.8 a watan Nuwamba 2018.
{| class="wikitable float-left" style="text-align: right;"
!Shekara
! Haraji<br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki> cikin mil. USD$
! Duka riba<br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki> cikin mil. USD$
! Jimlar Kadari<br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki> cikin mil. USD$
! Farashin kowace Raba<br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki> a cikin USD
|-
| 2005
| 5,256
| 1,662
| 26,058
| 7.61
|-
| 2006
| 6,897
| 1,170
| 40,708
| 12.17
|-
| 2007
| 9,343
| 787
| 55,597
| 16.74
|-
| 2008
| 12,868
| 649
| 53,611
| 13.22
|-
| 2009
| 12,082
| 454
| 61,902
| 9.33
|-
| 2010
| 13,623
| 3,195
| 78,131
| 13.76
|-
| 2011
| 15,921
| 3,674
| 91,030
| 16.72
|-
| 2012
| 18,697
| 2,747
| 108,644
| 18.69
|-
| 2013
| 20,830
| 3,844
| 112,745
| 22.42
|-
| 2014
| 18,364
| 2,956
| 129,480
| 27.22
|-
| 2015
| 19,913
| 2,207
| 139,514
| 32.47
|-
| 2016
| 24,411
| 1,518
| 159,826
| 32.10
|-
| 2017
| 40,786
| 1,317
| 192,720
| 38.17
|-
| 2018
| 56,771
| 3,584
| 256,281
|
|}
== Duba kuma ==
* Edper Investments, Kamfanin Bronfman wanda ke sarrafa Brascan daga 1979 zuwa 1993
* Jerin kamfanonin gidaje na Kanada
==Manazarta==
{{Reflist}}
== Hanyoyin haɗi na waje ==
{{Commonscat|Brookfield Asset Management}}
* {{Official website|https://www.brookfield.com/}}
{{S&P/TSX 60}}{{Investment management}}{{Authority control}}
[[Category:Shafuka masu fassarorin da ba'a duba ba]]
kj41qt1amfzu38jq7j2ynzryj8e4f8w
Bryce Williams (American football)
0
34269
165316
160153
2022-08-10T09:20:41Z
BnHamid
12586
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox NFL biography|name=Bryce Williams|image=|image_size=|alt=|caption=|number=|position=[[Tight end]]|birth_date={{birth date and age|1993|02|24}}|birth_place=[[Winston-Salem, North Carolina]]|death_date=|death_place=|height_ft=6|height_in=6|weight_lbs=258|high_school=[[North Davidson High School|North Davidson]]<br>([[Lexington, North Carolina]])|college=[[East Carolina Pirates football|East Carolina]]|undraftedyear=2016|pastteams=* [[New England Patriots]] ({{NFL Year|2016}})*
* [[Los Angeles Rams]] ({{NFL Year|2016}})*
* [[Seattle Seahawks]] ({{NFL Year|2017}})*
* [[Carolina Panthers]] ({{NFL Year|2017}})*
* [[Arizona Cardinals]] ({{NFL Year|2018}})*
* [[Arizona Hotshots]] ({{AAF Year|2019}})|nflnew=bryce-williams|pfr=WillBr08}}
'''Bryce Williams''' (an haife shi ranar 2 ga watan Fabrairu, 1993). tsohon ɗan wasan ƙwallon ƙafa ne na Amurka . New England Patriots ya sanya hannu a matsayin wakili na kyauta wanda ba a shirya shi ba a cikin 2016. Ya buga kwallon kafa na kwaleji a Jami'ar Gabashin Carolina bayan ɗan gajeren lokaci a Marshall .
== Aikin koleji ==
=== Marshall ===
Williams ya kasance wanda aka gayyata don tafiya a kakar wasa ta 2013 kuma ya sanya tawagar a Marshall amma an yi masa ja. A karshen kakar wasa ya yanke shawarar canja wurin zuwa ECU.
=== Gabashin Carolina ===
Williams ya buga wasanni uku don ECU Pirates kuma ya yi rikodin kama 96 don yadi 1,040 da 13 touchdowns. An nada Williams zuwa Kungiyar Kwallon Kafa ta Amurka Duk-Taro na Biyu a matsayin Junior a 2014 da kuma Kungiyar Farko ta Duk-Taro bayan Babban kakarsa a 2015.
== Sana'ar sana'a ==
=== New England Patriots ===
Williams ya sanya hannu tare da New England Patriots a matsayin wakili na kyauta mara izini a kan Mayu 6, 2016. Patriots sun yi watsi da shi a ranar 3 ga Satumba, 2016.
=== Los Angeles Rams ===
A ranar 5 ga Satumba, 2016, an rattaba hannu kan Williams zuwa ƙungiyar motsa jiki ta Los Angeles Rams . Ya sanya hannu kan kwantiragin ajiya / nan gaba tare da Rams a ranar 3 ga Janairu, 2017 bayan ya kwashe duk lokacin sa na rookie a kan kungiyar. A ranar 3 ga Mayu, 2017, Rams sun yi watsi da shi.
=== Seattle Seahawks ===
Williams ya sanya hannu tare da Seattle Seahawks a kan Mayu 11, 2017. An sake shi ranar 8 ga Yuni, 2017.
=== Carolina Panthers ===
A ranar 3 ga Agusta, 2017, Carolina Panthers ta sanya hannu kan Williams. An yi watsi da shi ranar 1 ga Satumba, 2017.
=== Cardinals Arizona ===
A ranar 11 ga Afrilu, 2018, Williams ya sanya hannu tare da Cardinals na Arizona . An yi watsi da shi ranar 1 ga Satumba, 2018.
=== Hotshots na Arizona ===
Williams ya rattaba hannu tare da Arizona Hotshots na Alliance of American Football don kakar 2019. An yi watsi da shi a ranar 21 ga Fabrairu, 2019.
==Manazarta==
{{Reflist}}
[[Category:Rayayyun mutane]]
egqr9b2svlyzqojc6tkl4oqk7u73swi
Brandon Wright
0
34270
165289
160154
2022-08-10T08:54:56Z
BnHamid
12586
/* Nassoshi */
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox NFL biography|name=Brandon Wright|image=|caption=|current_team=Tampa Bay Bandits|number=16|position=[[Placekicker]], <br> [[Punter (football)|Punter]]|birth_date={{birth date and age|1997|2|18}}|birth_place=[[Atlanta, Georgia]]|height_ft=5|height_in=10|weight_lbs=182|high_school=KIPP Atlanta Collegiate ([[Atlanta, Georgia]])|college=[[Georgia State Panthers football|Georgia State]] (2015–2019)|undraftedyear=2020|pastteams=* [[Jacksonville Jaguars]] ({{nfly|2020}})
* [[Los Angeles Rams]] ({{NFL Year|2020}}–{{NFL Year|2021}})*
* [[Tampa Bay Bandits (2022)|Tampa Bay Bandits]] ({{USFL Year|2022}}–present)|status=Active|highlights=* All-USFL ([[2022 USFL season|2022]])|statweek=|statseason=|statlabel1=Field goals|statvalue1=|statlabel2=FG attempts|statvalue2=|statlabel3=Extra points|statvalue3=1|statlabel4=PAT attempts|statvalue4=2|nfl=Brandon-Wright|pfr=WrigBr00}}
'''Brandon Wright''' (an haife shi a watan Fabrairu 18, 1997) ɗan wasan ƙwallon ƙafa ne na Amurka kuma ɗan wasan ƙwallon ƙafa na Tampa Bay Bandits na Hukumar Kwallon Kafa ta Amurka (USFL). Ya buga kwallon kafa na kwaleji a Jami'ar Jihar Georgia .
== Aikin koleji ==
Wright ya kasance memba na Panthers na Jihar Jojiya na yanayi biyar, yana jan riga a matsayin sabon ɗan wasa na gaske, kuma shine ɗan wasan farko na ƙungiyar na tsawon shekaru huɗu kuma ya zura kwallo a lokutansa biyu na ƙarshe.
== Sana'ar sana'a ==
=== Jacksonville Jaguars ===
Wright ya sanya hannun Jacksonville Jaguars a matsayin wakili na kyauta wanda ba a zayyana ba a ranar 28 ga Afrilu, 2020. An yi watsi da shi a ranar 8 ga Agusta, 2020, amma an sake sanya hannu a cikin tawagar 'yan wasan a ranar 7 ga Satumba, 2020. An daukaka Wright zuwa jerin sunayen aiki a ranar 23 ga Satumba, 2020, bayan an sanya Josh Lambo a wurin ajiyar da ya ji rauni . Ya sami rauni a cikin mako na 3 kuma an yaye shi/rauni a ranar 28 ga Satumba, 2020. Daga baya ya koma cikin jerin sunayen kungiyar da suka ji rauni a ranar 29 ga Satumba, kuma an yi watsi da shi tare da jinyar rauni washegari.
=== Los Angeles Rams ===
A ranar 15 ga Disamba, 2020, Wright ya rattaba hannu tare da ’yan wasan kwaikwayo na Los Angeles Rams . A ranar 18 ga Janairu, 2021, Wright ya rattaba hannu kan kwangilar ajiya/na gaba tare da Rams. A ranar 10 ga Agusta, 2021, Rams sun yi watsi da Wright.
=== Tampa Bay Bandits (USFL) ===
A ranar 23 ga Fabrairu, 2022, Tampa Bay Bandits ta zaɓi Wright tare da zaɓi na 4th na zagaye na 32 a cikin daftarin farko na gasar ƙwallon ƙafa ta Amurka (USFL). A ranar 16 ga Yuni, 2022, an ba da sanarwar cewa an zaɓi Wright a matsayin ɗan wasa don ƙungiyar All-USFL ta farko.
==Manazarta==
{{Reflist}}
== Hanyoyin haɗi na waje ==
* [https://www.jaguars.com/team/players-roster/Brandon-Wright/ Jacksonville Jaguars bio]
* [https://georgiastatesports.com/sports/football/roster/brandon-wright/5021 Jojiya State Panthers bio]
[[Category:Rayayyun mutane]]
iw0nd1vi088xt68e3tohku57ghzpx7p
Bob Brudzinski
0
34289
165257
160183
2022-08-10T08:03:16Z
BnHamid
12586
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox NFL player|name=|image=|image_size=|alt=|caption=|number=59|position=[[Linebacker]]|birth_date={{Birth date and age|1955|1|1|mf=y}}|birth_place=[[Fremont, Ohio]]|death_date=|death_place=|height_ft=6|height_in=4|weight_lbs=230|high_school=[[Fremont Ross High School|Fremont (OH) Ross]]|college=[[Ohio State Buckeyes football|Ohio State]]|draftyear=1977|draftround=1|draftpick=23|pastteams=* [[Los Angeles Rams]] (1977–1980)
* [[Miami Dolphins]] (1981–1989)|highlights=* [[Pro Football Writers of America NFL All-Rookie Team|PFWA All-Rookie Team]] ([[Pro Football Writers of America NFL All-Rookie Team#1977|1977]])
* Consensus [[College Football All-America Team|All-American]] ([[1976 College Football All-America Team|1976]])
* 2× All-[[Big Ten Conference|Big Ten]] (1975, 1976)|statlabel1=Sacks|statvalue1=14.5|statlabel2=Interceptions|statvalue2=9|statlabel3=[[Touchdown]]s|statvalue3=1|nflnew=bobbrudzinski/2510494|pfr=BrudBo20}}
'''Robert Louis Brudzinski''' (an haife shi ranar 1 ga watan Janairu, 1955). tsohon ɗan wasan ƙwallon ƙafa ne na Amurka wanda ya taka leda a lokutan 13 a gasar ƙwallon ƙafa ta ƙasa (NFL).
== Jihar Ohio ==
Brudzinski ya kasance mai nasara na wasiƙa na sau huɗu kuma mai farawa na shekaru uku a ƙarshen tsaro don Buckeyes na Jihar Ohio . Ya kasance zaɓin Babban Taron Babban Goma na sau biyu kuma a matsayinsa na babba a cikin 1976, ya kasance zaɓi na Duk-Amurka. a cikin wasanni 43 da ya yi wa Jihar Ohio ya samu jimlar 214 kuma a cikin 1976 ya katse izinin wucewa hudu, adadi mai yawa don ƙarshen tsaro. A cikin 2000 an zaɓi Brudzinski ga Ƙungiyar Kwallon Kafa ta Jihar Ohio Duk-ƙarni.
== Los Angeles Rams ==
Los Angeles Rams sun tsara Brudzinski tare da zaɓi na 23rd a zagayen farko na 1977 NFL Draft . Rams sun shirya motsa shi zuwa waje mai layi, don dacewa da saurin 4.7 da ƙarfinsa mai kyau. Ya fara ne a matsayin rookie saboda fara dan wasan tsakiya Jack Reynolds ya kasance na farkon kashi uku na kakar wasa. Yayin da ya fara dan wasan baya na hagu Jim Youngblood ya koma tsakiya don cikewa Reynolds, Brudzinski ya fara ne a gefen hagu. Ya ƙare ya fara wasanni bakwai da yin rikodin 37 tackles, interceptions biyu, ukun tilastawa da buhu ɗaya. UPI da PFWA da FD suka zabe shi All-Rookie saboda kokarinsa a 1977. A cikin 1978, ya zama mai farawa a dama a waje linebacker a cikin mako na 10 lokacin da Isiah Robertson ya fita daga sansanin da ake zarginsa da korafi game da albashinsa. Tsaron Rams ya kasance matsayi na #1 a cikin NFL a lokacin kuma a cikin watanni biyu da rabi tare da Brudzinski sun fara ba su fadi daga babban matsayi ba. Ya ƙare shekarar da tackles 43, ya katse hanyar wucewa wanda ya tafi don taɓawa da buhunan kwata biyu.
A cikin 1979 Brudzinski yana da mafi kyawun shekararsa har zuwa yau. Yin duk 16 yana farawa azaman RLB kuma ana kiransa 2nd-team All-pro ta Gannett Wire Service. “Bru” kamar yadda abokan wasansa ke kiransa, ya tara ’yan kwallo 127, da 7 daga cikin wadanda suka yi rashin nasara, da buhu 5, sai ya katse hanyar wucewa, ya yi ta kutsawa, ya maido daya sannan ya karya 14, ko dai a layin da aka yi ko kuma a ciki. ɗaukar hoto. Rams sun shiga wasan NFC da suka doke Dallas Cowboys da Tampa Bay Buccaneers kafin su rasa Super Bowl XIV zuwa Pittsburgh Steelers .
Kashi biyu cikin uku cikin lokacin 1980 Brudzinski ya fita kuma bai sake komawa Rams ba. Har wala yau, ya yi takalmi 35 kuma ya yi karewa har 6 da buhu, amma yana jin ba a biya shi albashi ba. An maye gurbinsa da George Andrews .
An tilasta wa Rams yin cinikin Brudzinski kuma sun yi hakan a cikin bazara na 1981. Rams sun sami zaɓi da yawa kuma an yi amfani da babban zaɓi don zayyana ɗan wasan tauraro na gaba Jim Collins . Tare da Rams Brudzinski jimlar 242 tackles, buhu 9, da kuma wucewa sama da 20 sun watse a wasanninsa 55 (41 farawa) tare da Rams. <ref>1981 Los Angeles Rams Media Guide</ref>
== Miami Dolphins ==
Brudzinski ya buga wasanni 125 tare da farawa 94 don Dolphins Don Shula daga 1981 ko da yake 1989, yana rikodin 14 don kawo jimlar aikinsa zuwa 23 don tafiya tare da tsangwama guda tara. <ref>Pro Football Reference.com</ref>
Brudzinski ya dace da sauri ga Bill Arnsbarger -kocin tsaron da ake yi wa lakabi da "Killer-Bs" wanda ya motsa Dolphins zuwa wasan 1981 da Super Bowl na 1982 da kuma Super Bowl na 1984.
Yayin da yake tare da Miami, an zaɓi Brudzinski ga ƙungiyar Dolphins Duk Lokaci a farkon 2000s. An ambaci shi a cikin labaran da ke tambaya "Wane ne mafi kyawun layi wanda bai taɓa yin wasa a cikin Pro Bowl ba?" kuma sunan Brudzinski sau da yawa yana zuwa tun lokacin da ya taka rawar gani na dogon lokaci kuma ba a taɓa girmama shi ta hanyar zaɓin Pro Bowl ba, ko da bayan ƙwararriyar kakarsa ta 1979.
== Dakin Bru ==
Wanda ya kafa kuma mai mallakar Bru's Room Sports Grill .
==Manazarta==
{{Reflist}}{{1976 College Football Consensus All-Americans}}{{1977 NFL Draft}}{{RamsFirstPick}}{{Los Angeles Rams 1977 draft navbox}}
[[Category:Rayayyun mutane]]
[[Category:Shafuka masu fassarorin da ba'a duba ba]]
kyhoho3mj1wmxeqtyfmgyfq88cknsfy
Boji Dirmaji
0
34381
165262
160605
2022-08-10T08:08:46Z
BnHamid
12586
/* Bayanan kula */
wikitext
text/x-wiki
'''Boji Dirmaji''' yana daya daga cikin gundumomi a cikin Oromia na [[Itofiya|kasar Habasha]] . Yana daga shiyyar Welega ta Yamma kuma wani yanki ne na tsohuwar gundumar Boji . Tana da iyaka da jihar Benishangul Gumuz a arewa, Nejo a yamma, Boji Chokorsa a kudu da Lalo Asabi a kudu maso gabas. Bila ita ce cibiyar gudanarwa.
== Alkaluma ==
Kididdiga ta kasa ta shekara ta 2007 ta bayar da rahoton jimillar yawan jama'a na wannan yanki na 42,813 a cikin gidaje 8,536, wadanda 20,943 maza ne, 21,870 kuma mata; 7,291 ko 17.03% na yawan jama'arta mazauna birni ne. Yawancin mazaunan sun lura da Furotesta, tare da 90.57% sun ba da rahoton cewa a matsayin addininsu, yayin da 6.59% suka lura da Kiristanci Orthodox na Habasha .
==Manazarta==
{{Reflist}}{{Districts of the Oromia Region}}
0m641cr6uj5c43h81kql4yople90prk
Bule Hora
0
34502
165320
161164
2022-08-10T09:24:35Z
BnHamid
12586
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox settlement|name=Bule Hora|native_name={{native name|om|Bulee Horaa|italics=off}}|native_name_lang=om|settlement_type=[[Districts of Ethiopia|Woreda]]|image_flag=|map_caption=Location in Ethiopia|pushpin_map=Ethiopia|coordinates=|subdivision_type=Country|subdivision_name={{flag|Ethiopia}}|subdivision_type1=[[Regions of Ethiopia|Region]]|subdivision_type2=[[Zones of Ethiopia|Zone]]|subdivision_type3=[[Districts of Ethiopia|District]]|subdivision_name1={{flagicon|Oromia}} [[Oromia Region|Oromia]]|subdivision_name2=[[West Guji Zone|West Guji]]|subdivision_name3=|population_total=|population_as_of=|timezone=[[East Africa Time|EAT]]|utc_offset=+3|timezone_DST=|utc_offset_DST=}}
'''Bule Hora''' yanki ne a yankin Oromia, [[Itofiya|Habasha]] . A da ta hada da gundumomin Dugda Dawa da Kercha . Wani bangare na shiyyar Guji ta Yamma, Bule Hora ya yi iyaka da kudu da kogin Dawa wanda ya raba shi da Arero, a kudu maso yamma da Yabelo, daga yamma kuma ya yi iyaka da shiyyar Kudu maso Kudu da kuma yankin Gelana Abaya a arewa maso gabas. by Uraga, kuma a gabas ta Odo Shakiso . Babban garin Bule Hora shine Garin Bule Hora .
A watan Mayun 2000, wani bincike da hukumar UNDP ta gudanar wanda ya hada da garin Bule Hora ya tattara rahotannin da ba na yau da kullun ba na karuwar masu saka hannun jari masu zaman kansu a masana'antar sarrafa kofi da noman kofi a gundumar; sai dai da yawa daga cikin masu ba da labarin nasu sun nuna damuwa sun bayyana cewa hakan ya jawo asarar manoman yankin. Manyan amfanin gona guda hudu da ake nomawa a wannan gunduma sune [[masara]], alkama, sha'ir da wake kamar haka, tare da wasu dogayen dawa da tef ; a wasu sassan ensete ko kuma ana noman ayaba na karya, wanda ke ba da matakan tsaro a lokacin yunwa. <ref>[http://www.africa.upenn.edu/eue_web/borena0600.htm "The Agricultural Weredas of Borena Zone, Oromiya Region"], UNDP Emergencies Unit for Ethiopia report (accessed 24 December 2008)</ref> Kofi kuma muhimmin amfanin gona ne na tsabar kuɗi; sama da hekta 5,000 ana shuka shi da ita.
== Tarihi ==
Ma'aikata na Kamfanin Exploration na Texas a cikin 1958 sun gano kusa da garin Bule Hora ma'adinan titanium rutile da ilmenite, da kuma ruwan tabarau na talc wanda sau da yawa yana dauke da asbestos, ko da yake ruwan tabarau da aka samo suna da ƙananan girma, kuma ingancin fiber na asbestos bai kasance ba. mai kyau. <ref>[https://nai.uu.se/library/resources/thematic-resources/local-history-of-ethiopia.html "Local History of Ethiopia"] The Nordic Africa Institute website (accessed 22 April 2022)</ref>
A watan Afrilun 2005, rikicin kabilanci tsakanin Guji Oromo da Gabbra a kudancin Oromia ya haifar da tarwatsa mutane da dama. Wata kungiya mai zaman kanta da ke aiki a yankin ta ba da rahoton cewa mutane kusan 50,000 a yankunan Bule Hora, Yabelo da Arero sun yi gudun hijira, sannan an kona bukkoki dubu da dama.<ref>[http://www.ocha-eth.org/Reports/downloadable/ReliefBulletin23May2005.pdf "Relief Bulletin: 23 May 2005"], UN-OCHA-Ethiopia (accessed 26 February 2009)</ref>
== Alkaluma ==
Kididdiga ta kasa ta shekarar 2007 ta bayar da rahoton jimillar yawan jama'a na wannan gunduma mai mutane 264,489, wadanda 133,730 maza ne yayin da 130,759 mata ne; 35,245 ko 13.33% na yawan jama'arta mazauna birni ne. Yawancin mazaunan sun ce su Furotesta ne, tare da 74.42% na yawan jama'a sun ba da rahoton cewa sun lura da wannan imani, yayin da 11.24% na yawan jama'a suka yi imani na gargajiya, 5.85% na Kiristanci Orthodox na Habasha, 5.81% Musulmai ne kuma 1.4% Katolika ne.
Bisa kididdigar da hukumar kididdiga ta tsakiya ta buga a shekarar 2005, gundumar da har yanzu ba a raba ba (ciki har da gundumomin Bule Hora, Dugda Dawa da Kercha) an kiyasta yawansu ya kai 546,456, wadanda 269,727 maza ne, 276,729 mata; 22,784 ko kuma 4.17% na yawan jama'arta mazauna birni ne, wanda bai kai matsakaicin yanki na 11.6%. An kiyasta fadin fadin kasa murabba'in kilomita 6,021.88, gundumar Bule Hora tana da yawan jama'a 90.7 a kowace murabba'in kilomita, wanda ya zarce matsakaicin yanki na 21.1.
Ƙididdigar ƙasa ta 1994 ta ba da rahoton jimillar yawan jama'a na wannan yanki na 393,905, waɗanda 200,411 maza ne da mata 193,494; 12,718 ko kuma 3.23% na mutanenta mazauna birni ne a lokacin. Manyan kabilu hudu da aka ruwaito a Bule Hora su ne Oromo (70.98%), Gedeo (25.77%), Amhara (1.16%), da Burji (0.87%); duk sauran kabilun sun kasance kashi 1.22% na yawan jama'a. An yi amfani da Oromiffa a matsayin yaren farko da kashi 72.2%, kashi 25.41% na Gedeo kuma kashi 1.59% na harshen Amharic ; sauran 0.8% sun yi magana duk sauran yarukan farko da aka ruwaito. Yawancin mazaunan Furotesta ne, yayin da kashi 41.09% na al'ummar kasar suka ba da rahoton cewa sun aikata wannan akida, yayin da kashi 32.78% na al'ummar kasar suka ce suna yin Waaqeffanna, kashi 7.43% na mabiya addinin kirista na Habasha, kashi 5.94% musulmi ne, kuma kashi 2.85% mabiya darikar Katolika ne .
==Manazarta==
{{Reflist}}{{Coord|5|35|N|38|20|E|type:adm3rd_region:ET}}<templatestyles src="Module:Coordinates/styles.css"></templatestyles>{{Coord|5|35|N|38|20|E|type:adm3rd_region:ET}}{{Districts of the Oromia Region}}
1dxvnfwj5b7hgqt8bt4axtj92sm2jj0
165321
165320
2022-08-10T09:25:06Z
BnHamid
12586
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox settlement|name=Bule Hora|native_name={{native name|om|Bulee Horaa|italics=off}}|native_name_lang=om|settlement_type=[[Districts of Ethiopia|Woreda]]|image_flag=|map_caption=Location in Ethiopia|pushpin_map=Ethiopia|coordinates=|subdivision_type=Country|subdivision_name={{flag|Ethiopia}}|subdivision_type1=[[Regions of Ethiopia|Region]]|subdivision_type2=[[Zones of Ethiopia|Zone]]|subdivision_type3=[[Districts of Ethiopia|District]]|subdivision_name1={{flagicon|Oromia}} [[Oromia Region|Oromia]]|subdivision_name2=[[West Guji Zone|West Guji]]|subdivision_name3=|population_total=|population_as_of=|timezone=[[East Africa Time|EAT]]|utc_offset=+3|timezone_DST=|utc_offset_DST=}}
'''Bule Hora''' yanki ne a yankin Oromia, [[Itofiya|Habasha]]. A da ta hada da gundumomin Dugda Dawa da Kercha . Wani bangare na shiyyar Guji ta Yamma, Bule Hora ya yi iyaka da kudu da kogin Dawa wanda ya raba shi da Arero, a kudu maso yamma da Yabelo, daga yamma kuma ya yi iyaka da shiyyar Kudu maso Kudu da kuma yankin Gelana Abaya a arewa maso gabas. by Uraga, kuma a gabas ta Odo Shakiso . Babban garin Bule Hora shine Garin Bule Hora .
A watan Mayun 2000, wani bincike da hukumar UNDP ta gudanar wanda ya hada da garin Bule Hora ya tattara rahotannin da ba na yau da kullun ba na karuwar masu saka hannun jari masu zaman kansu a masana'antar sarrafa kofi da noman kofi a gundumar; sai dai da yawa daga cikin masu ba da labarin nasu sun nuna damuwa sun bayyana cewa hakan ya jawo asarar manoman yankin. Manyan amfanin gona guda hudu da ake nomawa a wannan gunduma sune [[masara]], alkama, sha'ir da wake kamar haka, tare da wasu dogayen dawa da tef ; a wasu sassan ensete ko kuma ana noman ayaba na karya, wanda ke ba da matakan tsaro a lokacin yunwa. <ref>[http://www.africa.upenn.edu/eue_web/borena0600.htm "The Agricultural Weredas of Borena Zone, Oromiya Region"], UNDP Emergencies Unit for Ethiopia report (accessed 24 December 2008)</ref> Kofi kuma muhimmin amfanin gona ne na tsabar kuɗi; sama da hekta 5,000 ana shuka shi da ita.
== Tarihi ==
Ma'aikata na Kamfanin Exploration na Texas a cikin 1958 sun gano kusa da garin Bule Hora ma'adinan titanium rutile da ilmenite, da kuma ruwan tabarau na talc wanda sau da yawa yana dauke da asbestos, ko da yake ruwan tabarau da aka samo suna da ƙananan girma, kuma ingancin fiber na asbestos bai kasance ba. mai kyau. <ref>[https://nai.uu.se/library/resources/thematic-resources/local-history-of-ethiopia.html "Local History of Ethiopia"] The Nordic Africa Institute website (accessed 22 April 2022)</ref>
A watan Afrilun 2005, rikicin kabilanci tsakanin Guji Oromo da Gabbra a kudancin Oromia ya haifar da tarwatsa mutane da dama. Wata kungiya mai zaman kanta da ke aiki a yankin ta ba da rahoton cewa mutane kusan 50,000 a yankunan Bule Hora, Yabelo da Arero sun yi gudun hijira, sannan an kona bukkoki dubu da dama.<ref>[http://www.ocha-eth.org/Reports/downloadable/ReliefBulletin23May2005.pdf "Relief Bulletin: 23 May 2005"], UN-OCHA-Ethiopia (accessed 26 February 2009)</ref>
== Alkaluma ==
Kididdiga ta kasa ta shekarar 2007 ta bayar da rahoton jimillar yawan jama'a na wannan gunduma mai mutane 264,489, wadanda 133,730 maza ne yayin da 130,759 mata ne; 35,245 ko 13.33% na yawan jama'arta mazauna birni ne. Yawancin mazaunan sun ce su Furotesta ne, tare da 74.42% na yawan jama'a sun ba da rahoton cewa sun lura da wannan imani, yayin da 11.24% na yawan jama'a suka yi imani na gargajiya, 5.85% na Kiristanci Orthodox na Habasha, 5.81% Musulmai ne kuma 1.4% Katolika ne.
Bisa kididdigar da hukumar kididdiga ta tsakiya ta buga a shekarar 2005, gundumar da har yanzu ba a raba ba (ciki har da gundumomin Bule Hora, Dugda Dawa da Kercha) an kiyasta yawansu ya kai 546,456, wadanda 269,727 maza ne, 276,729 mata; 22,784 ko kuma 4.17% na yawan jama'arta mazauna birni ne, wanda bai kai matsakaicin yanki na 11.6%. An kiyasta fadin fadin kasa murabba'in kilomita 6,021.88, gundumar Bule Hora tana da yawan jama'a 90.7 a kowace murabba'in kilomita, wanda ya zarce matsakaicin yanki na 21.1.
Ƙididdigar ƙasa ta 1994 ta ba da rahoton jimillar yawan jama'a na wannan yanki na 393,905, waɗanda 200,411 maza ne da mata 193,494; 12,718 ko kuma 3.23% na mutanenta mazauna birni ne a lokacin. Manyan kabilu hudu da aka ruwaito a Bule Hora su ne Oromo (70.98%), Gedeo (25.77%), Amhara (1.16%), da Burji (0.87%); duk sauran kabilun sun kasance kashi 1.22% na yawan jama'a. An yi amfani da Oromiffa a matsayin yaren farko da kashi 72.2%, kashi 25.41% na Gedeo kuma kashi 1.59% na harshen Amharic ; sauran 0.8% sun yi magana duk sauran yarukan farko da aka ruwaito. Yawancin mazaunan Furotesta ne, yayin da kashi 41.09% na al'ummar kasar suka ba da rahoton cewa sun aikata wannan akida, yayin da kashi 32.78% na al'ummar kasar suka ce suna yin Waaqeffanna, kashi 7.43% na mabiya addinin kirista na Habasha, kashi 5.94% musulmi ne, kuma kashi 2.85% mabiya darikar Katolika ne .
==Manazarta==
{{Reflist}}{{Coord|5|35|N|38|20|E|type:adm3rd_region:ET}}<templatestyles src="Module:Coordinates/styles.css"></templatestyles>{{Coord|5|35|N|38|20|E|type:adm3rd_region:ET}}{{Districts of the Oromia Region}}
8iikwu5pbymvqy1r284mfwtje684p2b
Bracken, Saskatchewan
0
34598
165288
161749
2022-08-10T08:53:26Z
BnHamid
12586
/* Nassoshi */
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Bracken''' ( yawan jama'a 2016 : 20 ) ƙauye ne a lardin Saskatchewan na Kanada a cikin Karamar Hukumar Lone Tree No. 18 da Ƙididdiga na No. 4 . Sunan ƙauyen bayan John Bracken, Firayim Ministan Manitoba kuma shugaban Jam'iyyar Conservative Party na Kanada, wanda farfesa ne a Jami'ar Saskatchewan . Ƙananan ƙauyen yana da kusan 160 km kudu da Birnin Swift na yanzu akan Babbar Hanya 18, kai tsaye arewacin Grasslands National Park, kuma kusan 20 km arewa da iyakar [[Montana]] -Saskatchewan.
== Tarihi ==
An haɗa Bracken azaman ƙauye a ranar 4 ga Janairu, 1926.
== Alkaluma ==
A cikin ƙididdigar yawan jama'a na 2021 da Kididdiga Kanada ta gudanar, Bracken yana da yawan jama'a 20 da ke zaune a cikin 11 daga cikin 14 na jimlar gidaje masu zaman kansu, canjin 0% daga yawan jama'arta na 2016 na 20 . Tare da filin ƙasa na {{Convert|0.63|km2|sqmi}} , tana da yawan yawan jama'a 31.7/km a cikin 2021.
A cikin ƙidayar yawan jama'a na 2016, ƙauyen Bracken ya ƙididdige yawan jama'a 20 da ke zaune a cikin 9 daga cikin 13 jimlar gidaje masu zaman kansu, a -50% ya canza daga yawan 2011 na 30 . Tare da filin ƙasa na {{Convert|0.6|km2|sqmi}} , tana da yawan yawan jama'a 33.3/km a cikin 2016.
== Abubuwan jan hankali ==
* Grasslands National Park yana kudancin Saskatchewan kusa da iyakar [[Montana]] .
* Cypress Hills Interprovincial Park, wurin shakatawa na tsaka-tsakin larduna da ke kan iyakar Alberta -Saskatchewan ta kudu, kudu maso gabas da Hat ɗin Magunguna . Ita ce kawai wurin shakatawa na lardunan Kanada.
== Ilimi ==
Dalibai a Bracken suna mota zuwa Frontier, wanda ke da makarantar da ke rufe kindergarten zuwa aji 12 a cikin Makarantar Makarantar Chinook.
== Duba kuma ==
* Jerin al'ummomi a cikin Saskatchewan
* Ƙauyen Saskatchewan
==Manazarta==
{{Reflist}}{{Geographic location|Northwest=[[Dollard, Saskatchewan|Dollard]] <br> [[Eastend, Saskatchewan|Eastend]] <br> [[Cypress Hills Interprovincial Park]]|North=[[Admiral, Saskatchewan|Admiral]] <br> [[Cadillac, Saskatchewan|Cadillac]]|Northeast=[[Ponteix, Saskatchewan|Ponteix]] <br> [[Aneroid, Saskatchewan|Aneroid]]|West=[[Climax, Saskatchewan|Climax]] <br> [[Frontier, Saskatchewan|Frontier]] <br> [[Claydon, Saskatchewan|Claydon]]|Centre=Bracken|East=[[Orkney, Saskatchewan|Orkney]] <br> [[Val Marie, Saskatchewan|Val Marie]] <br> [[Grasslands National Park]]|Southwest=|South=[[Canada–United States border|Canada–US border]]|Southeast=}}{{Subdivisions of Saskatchewan|villages=yes}}{{SKDivision4}}{{Authority control}}{{Coord|49.1795|N|108.094|W|type:city_region:CA_source:GNS-enwiki}}<templatestyles src="Module:Coordinates/styles.css"></templatestyles>{{Coord|49.1795|N|108.094|W|type:city_region:CA_source:GNS-enwiki}}
6jzu8wsfv76welrn5ng0tcmyu1ecf9z
Borden, Saskatchewan
0
34689
165278
162147
2022-08-10T08:34:50Z
BnHamid
12586
gyara
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox settlement||name=Borden|official_name=Village of Borden|other_name=|native_name=<!-- for cities whose native name is not in English -->|nickname=|settlement_type=[[List of villages in Saskatchewan|Village]]|motto=|image_skyline=File:Grain Elevator Borden Saskatchewan.jpg|imagesize=|image_caption=[[Grain elevator]] in Borden.|image_flag=|flag_size=|image_seal=|seal_size=|image_shield=|shield_size=|image_map=|mapsize=|map_caption=|image_map1=|mapsize1=|map_caption1=|image_dot_map=|dot_mapsize=|dot_map_caption=|dot_x=|dot_y=|pushpin_map=Saskatchewan#Canada|pushpin_label_position=<!-- the position of the pushpin label: left, right, top, bottom, none -->|pushpin_mapsize=|subdivision_type=[[Country]]|subdivision_name=[[Canada]]|subdivision_type1=[[Provinces and territories of Canada|Province]]|subdivision_name1=[[Saskatchewan]]|subdivision_type2=[[List of regions of Canada|Region]]|subdivision_name2=[[Saskatchewan]]|subdivision_type3=[[Census divisions of Saskatchewan|Census division]]|subdivision_name3=[[Division No. 16, Saskatchewan|16]]|subdivision_type4=[[List of rural municipalities in Saskatchewan|Rural Municipality]]|subdivision_name4=[[Great Bend No. 405, Saskatchewan|Great Bend]]|government_footnotes=|government_type=[[Municipal government|Municipal]]|leader_title=Governing body|leader_name=Borden Village Council|leader_title1=[[Mayor]]|leader_name1=Jamie Brandrick|leader_title2=[[Administrator of the Government|Administrator]]|leader_name2=Carly Ford|leader_title3=[[List of House members of the 42nd Parliament of Canada#Saskatchewan|MP]]|leader_name3=|leader_title4=[[Legislative Assembly of Saskatchewan|MLA]]|leader_name4=|established_title=Post office Founded|established_date=1905|established_title2=[[Municipal corporation|Incorporated]] ([[Village]])|established_date2=1909|established_title3=Fire Dept.|established_date3=1941|area_magnitude=|unit_pref=<!--Enter: Imperial, if Imperial (metric) is desired-->|area_footnotes=|area_total_km2=0.76|area_land_km2=|area_water_km2=|area_total_sq_mi=|area_land_sq_mi=|area_water_sq_mi=|area_water_percent=|area_urban_km2=|area_urban_sq_mi=|area_metro_km2=|area_metro_sq_mi=|population_as_of=2016|population_footnotes=|population_note=|population_total=287|population_density_km2=378.5|population_density_sq_mi=|population_metro=|population_density_metro_km2=|population_density_metro_sq_mi=|population_urban=|population_density_urban_km2=|population_density_urban_sq_mi=|population_blank1_title=|population_blank1=|population_density_blank1_km2=|population_density_blank1_sq_mi=|timezone=CST|utc_offset=-6|timezone_DST=|utc_offset_DST=|coordinates={{coord|52.413|-107.222|region:CA-SK|display=inline}}|elevation_footnotes=<!--for references: use <ref> </ref> tags-->|elevation_m=|elevation_ft=|postal_code_type=[[Postal code]]|postal_code=S0K 0N0|area_code=306|blank_name=[[List of Saskatchewan provincial highways|Highways]]|blank_info={{jct|state=SK|Hwy|16}} <br> {{jct|state=SK|Hwy|685}}|blank1_name=[[Railway]]s|blank1_info=[[Canadian National Railway]]|website=[http://www.bordensask.ca Village of Borden]|footnotes=<ref>{{Citation
|last=National Archives
|first=Archivia Net
|title=Post Offices and Postmasters
|url=http://www.collectionscanada.ca/archivianet/post-offices/001001-100.01-e.php
|url-status=dead
|archive-url=https://web.archive.org/web/20061006045957/http://www.collectionscanada.ca/archivianet/post-offices/001001-100.01-e.php
|archive-date=2006-10-06
}}</ref><ref>{{Citation|last=Government of Saskatchewan |first=MRD Home |title=Municipal Directory System |url=http://www.municipal.gov.sk.ca/index.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20081121083646/http://www.municipal.gov.sk.ca/index.html |archive-date=November 21, 2008 }}</ref><ref>{{Citation|last=Canadian Textiles Institute.|title=CTI Determine your provincial constituency|year=2005|url=http://www.textiles.ca/eng/nonAuthProg/redirect.cfm?path=IssPolContacts§ionID=7601.cfm|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20070911025012/http://www.textiles.ca/eng/nonAuthProg/redirect.cfm?path=IssPolContacts§ionID=7601.cfm|archive-date=2007-09-11}}</ref><ref>{{Citation
|last=Commissioner of Canada Elections
|first=Chief Electoral Officer of Canada
|title=Elections Canada On-line
|year=2005
|url=http://www.elections.ca/home.asp
|url-status=dead
|archive-url=https://web.archive.org/web/20070421084430/http://www.elections.ca/home.asp
|archive-date=2007-04-21
}}</ref>}}
'''Borden''' (yawan yawan jama'a na 2016 : 287 ) ƙauye ne a lardin Saskatchewan na Kanada a cikin [[Rural Municipality of Great Bend No. 405|Karamar Hukumar Great Bend No. 405]] da Sashen ƙidayar jama'a mai lamba 16. Ana kiran Borden bayan Sir Frederick William Borden, Ministan Militia a cikin majalisar ministocin Laurier. <ref>"Geographic Names of Saskatchewan", Bill Barry (2005), p 53.</ref> Gadar gadar da aka yi watsi da ita mai suna ( Borden Bridge ) tana kudu maso gabas kuma an taɓa ɗaukar babbar hanya 16 a haye kogin Saskatchewan ta Arewa .
== Tarihi ==
An haɗa Borden azaman ƙauye a ranar 19 ga Yuli, 1907.
== Alkaluma ==
[[File:Business_District_Borden_Saskatchewan.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Business_District_Borden_Saskatchewan.jpg/220px-Business_District_Borden_Saskatchewan.jpg|thumb| Gundumar kasuwanci, Shepard Street da First Avenue]]
===Kidayar 2021===
A cikin kididdigar yawan jama'a ta shekarar 2021 da Statistics Canada ta gudanar, Borden tana da yawan jama'a 281 da ke zaune a cikin 120 daga cikin 131 na gidaje masu zaman kansu, canjin yanayi. -2.1% daga yawanta na 2016 na 287 . Tare da yanki na ƙasa na {{Convert|0.73|km2|sqmi}} , tana da yawan yawan jama'a 384.9/km a cikin 2021.
===Kidayar 2016===
A cikin ƙidayar yawan jama'a na 2016, ƙauyen Borden ya ƙididdige yawan jama'a 287 da ke zaune a cikin 126 daga cikin 140 na gidaje masu zaman kansu. 14.6% ya canza daga yawan 2011 na 245 . Tare da yanki na ƙasa na {{Convert|0.76|km2|sqmi}} , tana da yawan yawan jama'a 377.6/km a cikin 2016.
== Fitattun mutane ==
* David Orchard, (an haife shi a watan Yuni 28, 1950, a Borden, Saskatchewan) ɗan siyasan Kanada ne kuma memba na Jam'iyyar Liberal Party of Canada.
== Duba kuma ==
* Jerin al'ummomi a cikin Saskatchewan
* Ƙauyen Saskatchewan
== Hanyoyin haɗi na waje ==
* {{Official website|http://www.bordensask.ca/}}
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Geographic location|Northwest=|North=[[Redberry Park, Saskatchewan|Redberry Park]]|Northeast=|West=[[Radisson, Saskatchewan|Radisson]]|Centre=Borden|East=[[Ceepee, Saskatchewan|Ceepee]]|Southwest=|South=[[Asquith, Saskatchewan|Asquith]]|Southeast=}}{{Subdivisions of Saskatchewan|villages=yes}}{{SKDivision16}}{{Coord|52.413|N|107.222|W|type:city_region:CA_source:GNS-enwiki}}<templatestyles src="Module:Coordinates/styles.css"></templatestyles>{{Coord|52.413|N|107.222|W|type:city_region:CA_source:GNS-enwiki}}
qis6gtfei4pv2olbszmmbf1qba3oasg
Buena Vista, Saskatchewan
0
34705
165318
162187
2022-08-10T09:21:16Z
BnHamid
12586
/* Nassoshi */
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox settlement||name=Buena Vista|official_name=Village of Buchanan|other_name=|native_name=|nickname=|settlement_type=[[List of villages in Saskatchewan|Village]]|motto=|image_skyline=|imagesize=|image_caption=|image_flag=|flag_size=|image_seal=|seal_size=|image_shield=|shield_size=|city_logo=|citylogo_size=|image_map=|pushpin_map=Saskatchewan#Canada|pushpin_map_caption=Location of Buena Vista|coordinates={{coord|50|47|00|N|104|56|30|W|region:CA-SK|display=inline,title}}|coordinate_display=|pushpin_label_position=|pushpin_mapsize=|mapsize=|map_caption=|image_map1=|mapsize1=|map_caption1=|image_dot_map=|dot_mapsize=|dot_map_caption=|dot_x=|dot_y=|subdivision_type=Country|subdivision_name=Canada|subdivision_type1=[[Provinces and territories of Canada|Province]]|subdivision_name1=[[Saskatchewan]]|subdivision_type2=[[List of regions of Canada|Region]]|subdivision_name2=East-Central|subdivision_type3=[[Census divisions of Saskatchewan|Census division]]|subdivision_name3=[[Division No. 9, Saskatchewan|9]]|subdivision_type4=[[List of rural municipalities in Saskatchewan|Rural Municipality]]|subdivision_name4=[[Lumsden No. 189, Saskatchewan|Lumsden No. 189]]|government_footnotes=|government_type=[[Municipal government|Municipal]]|leader_title=Governing body|leader_name=Buena Vista Village Council|leader_title1=[[Mayor]]|leader_name1=Gary McLennan|leader_title2=[[Administrator of the Government|Administrator]]|leader_name2=Lorna Davies|leader_title3=[[List of House members of the 42nd Parliament of Canada#Saskatchewan|MP]]|leader_name3=|leader_title4=[[Legislative Assembly of Saskatchewan|MLA]]|leader_name4=|established_title=Post office Founded|established_date=|established_title2=[[Municipal corporation|Incorporated]] ([[Village]])|established_date2=|established_title3=[[Municipal corporation|Incorporated]] ([[Town]])|established_date3=|area_magnitude=|unit_pref=|area_footnotes=|area_total_km2=|area_land_km2=3.61|area_water_km2=|area_total_sq_mi=|area_land_sq_mi=|area_water_sq_mi=|area_water_percent=|area_urban_km2=|area_urban_sq_mi=|area_metro_km2=|area_metro_sq_mi=|population_as_of=2016|population_footnotes=|population_note=|population_total=612|population_density_km2=169.5|population_density_sq_mi=|population_metro=|population_density_metro_km2=|population_density_metro_sq_mi=|population_urban=|population_density_urban_km2=|population_density_urban_sq_mi=|population_density_blank1_km2=|population_density_blank1_sq_mi=|timezone=[[Central Time Zone|CST]]|utc_offset=-6|timezone_DST=[[Central Time Zone|CST]]<ref>{{cite web | title =Time zones & daylight saving time | publisher =National Research Council Canada | date =2012-05-09 | url =http://www.nrc-cnrc.gc.ca/eng/services/time/time_zones.html | access-date = 2014-07-16}}</ref>|utc_offset_DST=-6|elevation_footnotes=<ref>{{cite web | title = Buchanan - NRC | publisher =Natural Resources Canada | url =http://www4.rncan.gc.ca/search-place-names/unique/HAKOI | access-date = 2014-08-20}}</ref>|elevation_m=|elevation_ft=|postal_code_type=[[Postal code]]|postal_code=S2V 1A2|area_code=[[Area codes 306 and 639|306 / 639]]|blank_name=[[List of Saskatchewan provincial highways|Highways]]|blank_info={{jct|state=SK|Hwy|54}}|blank1_name=[[Railway]]s|blank1_info=none|website=|footnotes=}}
'''Buena Vista''' ( yawan jama'a na 2016 : 612 ) ƙauye ne a lardin Saskatchewan na Kanada a cikin Karamar Hukumar Lumsden Lamba 189 da Sashen Ƙidaya Na 6 . Kauyen yana {{Convert|40|km|mi}} arewa-maso-yamma na Regina, a kan kudancin gabar tafkin Last Mountain kusa da Babbar Hanya 54 . Yana da iyaka zuwa yamma ta Regina Beach, wanda aka keɓe ta 16 Street.
== Tarihi ==
An haɗa Buena Vista azaman ƙauye a ranar 18 ga Nuwamba, 1983.
== Alkaluma ==
I
A cikin ƙidayar yawan jama'a ta 2021 da Kididdiga Kanada ta gudanar, Buena Vista tana da yawan jama'a 646 da ke zaune a cikin 279 daga cikin jimlar gidaje masu zaman kansu 424, canji na 5.6% daga yawan jama'arta na 2016 na 612 . Tare da yanki na ƙasa na {{Convert|3.63|km2|sqmi}} , tana da yawan yawan jama'a 178.0/km a cikin 2021.
A cikin ƙidayar yawan jama'a ta 2016, ƙauyen Buena Vista ya ƙididdige yawan jama'a 612 da ke zaune a cikin 255 daga cikin 417 na gidaje masu zaman kansu. 14.4% ya canza daga yawan 2011 na 524 . Tare da yanki na ƙasa na {{Convert|3.61|km2|sqmi}} , tana da yawan yawan jama'a 169.5/km a cikin 2016.
== Duba kuma ==
* Jerin al'ummomi a cikin Saskatchewan
* Jerin ƙauyuka a cikin Saskatchewan
* Yawon shakatawa a Saskatchewan
==Manazarta==
{{Reflist}}
== Hanyoyin haɗi na waje ==
* {{Official website|http://buenavista.ca}}
{{Subdivisions of Saskatchewan|villages=yes}}{{SKDivision6}}
4bvkxby5v8t2ucia3gy67we70himugr
Amal Umar
0
34779
165336
162838
2022-08-10T10:08:34Z
Uncle Bash007
9891
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Amal Umar''' (an haife ta a ranar 21 ga watan Octoban shekarar 1998) a Jihar [[Katsina (jiha)|Katsina]], [[Najeriya|Nigeria]] ta kasance yar wasan kwaikwayo na Kannywood. Ta kuma fito a cikin shirin turanci na [[Nollywood]] MTV Shuga Naija tare da sauran taurarin Hausa, [[Rahama Sadau]] da [[Yakubu Muhammad|Yakubu Muhammed]].<ref>{{Cite web |last=saharan1 |date=2021-12-13 |title=Amal Umar Biography Acting Career Awards Latest Pictures |url=https://saharanewswatch.org.ng/meet-amal-umarbiographyacting-careerawards-latest-pictures-and-more/ |access-date=2022-07-31 |website=S-News |language=en-US}}</ref><ref>{{Citation |title="Shuga" MTV Shuga Naija - Ep 4 (TV Episode 2019) - IMDb |url=https://www.imdb.com/title/tt11012256/fullcredits |language=en |access-date=2022-07-31}}</ref>
== Kuruciya da Ilimi ==
An haifi Amal a ranar 21 ga watan Oktoba shekarar 1998 a [[jihar Katsina]], [[Najeriya]]. Tayi karatun ta na firamare da sakandare a Katsina, sannan ta koma [[jihar Kano]] domin yin karatun gaba da sakandare a Jami’ar [[Jami'ar Yusuf Maitama Sule|Yusuf Maitama Sule, Kano]].
== Sana'a ==
Amal Umar ta fara wasan kwaikwayo ne a shekara ta 2015, inda ta shiga masana’antar fina-finan Hausa ta Kannywood. Amma kafin ta fito a fim ta fara fitowa cikin bidiyon waƙoƙi tare da mawaƙa kamar Umar M Sherrif, Garzali Miko da sauransu. Ta fara fitowa a fim ɗin [[Hausa]] mai suna "Itikam" tun daga nan ta fara samun suna a faɗin ƙasar Hausa. Ayyukanta sun fara haskakawa bayan fitowarta ta farko a cikin jerin matasan Nollywood MTV Shuga.
== Manazarta ==
<references />
onceot55qvop36m5nnp98yixwc7pcev
Bondiss
0
34834
165273
163334
2022-08-10T08:27:19Z
BnHamid
12586
/* Nassoshi */
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox settlement
<!--See the Table at Infobox Settlement for all fields and descriptions of usage-->
<!-- Basic info ---------------->|name=Bondiss|official_name=Summer Village of Bondiss|other_name=|native_name=|nickname=|settlement_type=[[List of summer villages in Alberta|Summer village]]|motto=<!-- images and maps ----------->|image_skyline=|image_caption=|pushpin_map=Alberta|pushpin_label_position=none<!-- the position of the pushpin label: left, right, top, bottom, none -->|pushpin_map_caption=Location of Bondiss in [[Alberta]]|pushpin_mapsize=220
<!-- Location ------------------>|subdivision_type=Country|subdivision_name=Canada|subdivision_type1=[[Provinces and territories of Canada|Province]]|subdivision_name1=[[Alberta]]|subdivision_type2=|subdivision_name2=|subdivision_type3=[[List of census divisions of Alberta|Census division]]|subdivision_name3=[[Division No. 13, Alberta|No. 13]]|subdivision_type4=|subdivision_name4=<!-- Politics ----------------->|government_footnotes=<ref>{{AMOS}}</ref>|government_type=[[Municipal incorporation]]|leader_title=Mayor|leader_name=<small> (acting)</small>|leader_title1=Governing body|leader_name1=Bondiss Summer Village Council|established_title=|established_date=|area_footnotes= (2021)<ref name=2021census/>|area_land_km2=1.18|population_as_of=2021|population_footnotes=<ref name=2021census/>|population_note=|population_total=124 <!-- 2021 StatCan census population only per [[WP:CANPOP]]; do not replace with latest municipal census population count; this municipal census population count can go in the population_blank1_title and population_blank1 parameters further below and can be noted in the article body (so long as it doesn't replace the 2021 StatCan census population in the body). -->|population_density_km2=105.5|population_blank1_title=|population_blank1=|population_density_blank1_km2=|population_density_blank1_sq_mi=|timezone=[[Mountain Time Zone|MST]]|utc_offset=−7|timezone_DST=MDT|utc_offset_DST=−6|coordinates={{coord|54.60106|-112.69003|region:CA-AB|format=dms|display=inline,title}}|elevation_footnotes=<!--for references: use<ref> </ref> tags-->|elevation_m=<!-- Area/postal codes & others -------->|postal_code_type=|postal_code=|area_code=|website={{official URL}}|footnotes=}}
'''Bondiss''' ƙauyen bazara ne a cikin Alberta, Kanada. Tana kan iyakar gabashin tafkin Skeleton, tsakanin Boyle da Lac La Biche .
== Alkaluma ==
A cikin ƙididdigar yawan jama'a na 2021 da Kididdiga Kanada ta gudanar, ƙauyen bazara na Bondiss yana da yawan jama'a 124 da ke zaune a cikin 70 daga cikin jimlar 177 na gida mai zaman kansa, canjin yanayi. 12.7% daga yawan jama'arta na 2016 na 110. Tare da yankin ƙasa na 1.18 km2 , tana da yawan yawan jama'a 105.1/km a cikin 2021.
A cikin ƙididdigar yawan jama'a na 2016 da Kididdiga Kanada ta gudanar, ƙauyen bazara na Bondiss yana da yawan jama'a 110 da ke zaune a cikin 56 na jimlar 195 masu zaman kansu. 3.8% ya canza daga yawan jama'arta na 2011 na 106. Tare da yanki na ƙasa na {{Convert|1.23|km2|sqmi}} , tana da yawan yawan jama'a 89.4/km a cikin 2016.
== Duba kuma ==
* Jerin al'ummomi a Alberta
* Jerin ƙauyukan bazara a Alberta
* Jerin ƙauyukan shakatawa a cikin Saskatchewan
==Manazarta==
{{Reflist}}
== Hanyoyin haɗi na waje ==
* {{Official website}}
{{Subdivisions of Alberta|SV=yes}}
gylkm0hlpcpf4xwntp43xbly6m5bflb
Kwalejin Ilimi ta Tarayya (Fasaha) Bichi
0
35000
165198
164317
2022-08-09T22:49:13Z
Gwanki
3834
An ƙirƙira ta hanyar fassara shafin "[[:en:Special:Redirect/revision/1102781537|Federal College of Education (Technical), Bichi]]"
wikitext
text/x-wiki
'''Kwalejin Ilimi ta Tarayya (Fasaha), Bichi''' babbar makarantar gwamnatin tarayya ce da ke [[Bichi]], [[Kano (jiha)|Jihar Kano]], [[Najeriya]] . Tana da alaƙa da [[Jami'ar Abubakar Tafawa Balewa]] don karatun digiri. Shugaban makarantar na yanzu shine Bashir Muhammad Fagge.
== Tarihi ==
An kafa Kwalejin Ilimi ta Tarayya (Fasaha), Bichi a 1986.
== Darussa ==
Cibiyar tana ba da darussa kamar haka;
* Ilimin Kula da Yara na Farko
* Tarihi Tarihi
* Nazarin Addinin Kirista
* Ilimi na Musamman
* Ilimin Fasaha
* Ilimin Kwamfuta
* Larabci
* Ilimin Manya da Na Zamani
* Ilimin Kimiyya
* Kimiyyar Noma
* Ilimin Halitta
* Ilimin Lantarki/Electronics
* Karatun Ilimin Firamare
* Tattalin Arzikin Gida
* Ilimin Fasahar Gina
* Ilimin Fasahar Ƙarfe
* Ilimi da Haɗakar Kimiyya
* Faransanci
* Ilimin Jiki Da Lafiya
* Ilimi da Lissafi
* Fine And Applied Arts
* Ilimin Kasuwanci
== Alaƙa ==
Cibiyar tana da alaƙa da Jami'ar [[Jami'ar Abubakar Tafawa Balewa|Abubakar Tafawa Balewa]] don bayar da shirye-shiryen da za su kai ga samun digiri na ilimi, (B.Ed.) a;
* Ilimin Lantarki/Electronics
* Ilimin Fasahar Gina
* Ilimin Fasahar Aikin ƙarfuna
== Manazarta ==
[[Category:Makaranta]]
[[Category:Makarantu]]
2lh5xcdm88diq6m9k03ok065t1nxbaf
165199
165198
2022-08-09T22:50:01Z
Gwanki
3834
wikitext
text/x-wiki
'''Kwalejin Ilimi ta Tarayya (Fasaha), Bichi''' babbar makarantar gwamnatin tarayya ce da ke [[Bichi]], [[Kano (jiha)|Jihar Kano]], [[Najeriya]] . Tana da alaƙa da [[Jami'ar Abubakar Tafawa Balewa]] don karatun digiri. Shugaban makarantar na yanzu shine Bashir Muhammad Fagge.<ref>{{Cite web|title=The Provost – Federal College of Education (Technical) Bichi|url=https://fcetbichi.edu.ng/about-provost/|access-date=2021-08-13|language=en-US}}</ref>
== Tarihi ==
An kafa Kwalejin Ilimi ta Tarayya (Fasaha), Bichi a 1986.
== Darussa ==
Cibiyar tana ba da darussa kamar haka;
* Ilimin Kula da Yara na Farko
* Tarihi Tarihi
* Nazarin Addinin Kirista
* Ilimi na Musamman
* Ilimin Fasaha
* Ilimin Kwamfuta
* Larabci
* Ilimin Manya da Na Zamani
* Ilimin Kimiyya
* Kimiyyar Noma
* Ilimin Halitta
* Ilimin Lantarki/Electronics
* Karatun Ilimin Firamare
* Tattalin Arzikin Gida
* Ilimin Fasahar Gina
* Ilimin Fasahar Ƙarfe
* Ilimi da Haɗakar Kimiyya
* Faransanci
* Ilimin Jiki Da Lafiya
* Ilimi da Lissafi
* Fine And Applied Arts
* Ilimin Kasuwanci
== Alaƙa ==
Cibiyar tana da alaƙa da Jami'ar [[Jami'ar Abubakar Tafawa Balewa|Abubakar Tafawa Balewa]] don bayar da shirye-shiryen da za su kai ga samun digiri na ilimi, (B.Ed.) a;
* Ilimin Lantarki/Electronics
* Ilimin Fasahar Gina
* Ilimin Fasahar Aikin ƙarfuna
== Manazarta ==
[[Category:Makaranta]]
[[Category:Makarantu]]
1qbmji4hmucaxwzlycorf3x6gq3mbap
165200
165199
2022-08-09T22:50:41Z
Gwanki
3834
/* Tarihi */ #YUMSUK
wikitext
text/x-wiki
'''Kwalejin Ilimi ta Tarayya (Fasaha), Bichi''' babbar makarantar gwamnatin tarayya ce da ke [[Bichi]], [[Kano (jiha)|Jihar Kano]], [[Najeriya]] . Tana da alaƙa da [[Jami'ar Abubakar Tafawa Balewa]] don karatun digiri. Shugaban makarantar na yanzu shine Bashir Muhammad Fagge.<ref>{{Cite web|title=The Provost – Federal College of Education (Technical) Bichi|url=https://fcetbichi.edu.ng/about-provost/|access-date=2021-08-13|language=en-US}}</ref>
== Tarihi ==
An kafa Kwalejin Ilimi ta Tarayya (Fasaha), Bichi a 1986.<ref>{{Cite web|title=Schools {{!}} FCE(T) Bichi|url=https://www.fcetbichi.edu.ng/schools.php|access-date=2021-08-13|website=www.fcetbichi.edu.ng}}</ref>
== Darussa ==
Cibiyar tana ba da darussa kamar haka;
* Ilimin Kula da Yara na Farko
* Tarihi Tarihi
* Nazarin Addinin Kirista
* Ilimi na Musamman
* Ilimin Fasaha
* Ilimin Kwamfuta
* Larabci
* Ilimin Manya da Na Zamani
* Ilimin Kimiyya
* Kimiyyar Noma
* Ilimin Halitta
* Ilimin Lantarki/Electronics
* Karatun Ilimin Firamare
* Tattalin Arzikin Gida
* Ilimin Fasahar Gina
* Ilimin Fasahar Ƙarfe
* Ilimi da Haɗakar Kimiyya
* Faransanci
* Ilimin Jiki Da Lafiya
* Ilimi da Lissafi
* Fine And Applied Arts
* Ilimin Kasuwanci
== Alaƙa ==
Cibiyar tana da alaƙa da Jami'ar [[Jami'ar Abubakar Tafawa Balewa|Abubakar Tafawa Balewa]] don bayar da shirye-shiryen da za su kai ga samun digiri na ilimi, (B.Ed.) a;
* Ilimin Lantarki/Electronics
* Ilimin Fasahar Gina
* Ilimin Fasahar Aikin ƙarfuna
== Manazarta ==
[[Category:Makaranta]]
[[Category:Makarantu]]
f1xe6234xvki2tgfx5e3uqxna06odo3
165202
165200
2022-08-09T22:51:15Z
Gwanki
3834
/* Darussa */
wikitext
text/x-wiki
'''Kwalejin Ilimi ta Tarayya (Fasaha), Bichi''' babbar makarantar gwamnatin tarayya ce da ke [[Bichi]], [[Kano (jiha)|Jihar Kano]], [[Najeriya]] . Tana da alaƙa da [[Jami'ar Abubakar Tafawa Balewa]] don karatun digiri. Shugaban makarantar na yanzu shine Bashir Muhammad Fagge.<ref>{{Cite web|title=The Provost – Federal College of Education (Technical) Bichi|url=https://fcetbichi.edu.ng/about-provost/|access-date=2021-08-13|language=en-US}}</ref>
== Tarihi ==
An kafa Kwalejin Ilimi ta Tarayya (Fasaha), Bichi a 1986.<ref>{{Cite web|title=Schools {{!}} FCE(T) Bichi|url=https://www.fcetbichi.edu.ng/schools.php|access-date=2021-08-13|website=www.fcetbichi.edu.ng}}</ref>
== Darussa ==
Cibiyar tana ba da darussa kamar haka;<ref>{{Cite web|title=Official List of Courses Offered in Federal College Of Education (Techinical) Bichi (FCETBICHI) - Myschool|url=https://myschool.ng/classroom/institution-courses/federal-college-of-education-(techinical)-bichi|access-date=2021-08-13|website=myschool.ng|language=en}}</ref>
* Ilimin Kula da Yara na Farko
* Tarihi Tarihi
* Nazarin Addinin Kirista
* Ilimi na Musamman
* Ilimin Fasaha
* Ilimin Kwamfuta
* Larabci
* Ilimin Manya da Na Zamani
* Ilimin Kimiyya
* Kimiyyar Noma
* Ilimin Halitta
* Ilimin Lantarki/Electronics
* Karatun Ilimin Firamare
* Tattalin Arzikin Gida
* Ilimin Fasahar Gina
* Ilimin Fasahar Ƙarfe
* Ilimi da Haɗakar Kimiyya
* Faransanci
* Ilimin Jiki Da Lafiya
* Ilimi da Lissafi
* Fine And Applied Arts
* Ilimin Kasuwanci
== Alaƙa ==
Cibiyar tana da alaƙa da Jami'ar [[Jami'ar Abubakar Tafawa Balewa|Abubakar Tafawa Balewa]] don bayar da shirye-shiryen da za su kai ga samun digiri na ilimi, (B.Ed.) a;
* Ilimin Lantarki/Electronics
* Ilimin Fasahar Gina
* Ilimin Fasahar Aikin ƙarfuna
== Manazarta ==
[[Category:Makaranta]]
[[Category:Makarantu]]
glmpxwa72svwhr9dffbbm9pidvkwgez
165203
165202
2022-08-09T22:51:58Z
Gwanki
3834
/* Alaƙa */ #YUMSUK
wikitext
text/x-wiki
'''Kwalejin Ilimi ta Tarayya (Fasaha), Bichi''' babbar makarantar gwamnatin tarayya ce da ke [[Bichi]], [[Kano (jiha)|Jihar Kano]], [[Najeriya]] . Tana da alaƙa da [[Jami'ar Abubakar Tafawa Balewa]] don karatun digiri. Shugaban makarantar na yanzu shine Bashir Muhammad Fagge.<ref>{{Cite web|title=The Provost – Federal College of Education (Technical) Bichi|url=https://fcetbichi.edu.ng/about-provost/|access-date=2021-08-13|language=en-US}}</ref>
== Tarihi ==
An kafa Kwalejin Ilimi ta Tarayya (Fasaha), Bichi a 1986.<ref>{{Cite web|title=Schools {{!}} FCE(T) Bichi|url=https://www.fcetbichi.edu.ng/schools.php|access-date=2021-08-13|website=www.fcetbichi.edu.ng}}</ref>
== Darussa ==
Cibiyar tana ba da darussa kamar haka;<ref>{{Cite web|title=Official List of Courses Offered in Federal College Of Education (Techinical) Bichi (FCETBICHI) - Myschool|url=https://myschool.ng/classroom/institution-courses/federal-college-of-education-(techinical)-bichi|access-date=2021-08-13|website=myschool.ng|language=en}}</ref>
* Ilimin Kula da Yara na Farko
* Tarihi Tarihi
* Nazarin Addinin Kirista
* Ilimi na Musamman
* Ilimin Fasaha
* Ilimin Kwamfuta
* Larabci
* Ilimin Manya da Na Zamani
* Ilimin Kimiyya
* Kimiyyar Noma
* Ilimin Halitta
* Ilimin Lantarki/Electronics
* Karatun Ilimin Firamare
* Tattalin Arzikin Gida
* Ilimin Fasahar Gina
* Ilimin Fasahar Ƙarfe
* Ilimi da Haɗakar Kimiyya
* Faransanci
* Ilimin Jiki Da Lafiya
* Ilimi da Lissafi
* Fine And Applied Arts
* Ilimin Kasuwanci
== Alaƙa ==
Cibiyar tana da alaƙa da Jami'ar [[Jami'ar Abubakar Tafawa Balewa|Abubakar Tafawa Balewa]] don bayar da shirye-shiryen da za su kai ga samun digiri na ilimi, (B.Ed.) a;<ref>{{Cite web|date=2018-05-01|title=List of Degree Courses Offered in Federal College of Education (Technical), Bichi (FCETBICHI)|url=https://www.academia.com.ng/list-of-degree-courses-offered-in-federal-college-of-education-technical-bichi-fcetbichi/|access-date=2021-08-13|website=Academia Nigeria|language=en-US}}</ref>
* Ilimin Lantarki/Electronics
* Ilimin Fasahar Gina
* Ilimin Fasahar Aikin ƙarfuna
== Manazarta ==
[[Category:Makaranta]]
[[Category:Makarantu]]
mmpnubr5t5wg1dx18u4wz1mcv8q31sc
165204
165203
2022-08-09T22:52:19Z
Gwanki
3834
#YUMSUK
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Kwalejin Ilimi ta Tarayya (Fasaha), Bichi''' babbar makarantar gwamnatin tarayya ce da ke [[Bichi]], [[Kano (jiha)|Jihar Kano]], [[Najeriya]] . Tana da alaƙa da [[Jami'ar Abubakar Tafawa Balewa]] don karatun digiri. Shugaban makarantar na yanzu shine Bashir Muhammad Fagge.<ref>{{Cite web|title=The Provost – Federal College of Education (Technical) Bichi|url=https://fcetbichi.edu.ng/about-provost/|access-date=2021-08-13|language=en-US}}</ref>
== Tarihi ==
An kafa Kwalejin Ilimi ta Tarayya (Fasaha), Bichi a 1986.<ref>{{Cite web|title=Schools {{!}} FCE(T) Bichi|url=https://www.fcetbichi.edu.ng/schools.php|access-date=2021-08-13|website=www.fcetbichi.edu.ng}}</ref>
== Darussa ==
Cibiyar tana ba da darussa kamar haka;<ref>{{Cite web|title=Official List of Courses Offered in Federal College Of Education (Techinical) Bichi (FCETBICHI) - Myschool|url=https://myschool.ng/classroom/institution-courses/federal-college-of-education-(techinical)-bichi|access-date=2021-08-13|website=myschool.ng|language=en}}</ref>
* Ilimin Kula da Yara na Farko
* Tarihi Tarihi
* Nazarin Addinin Kirista
* Ilimi na Musamman
* Ilimin Fasaha
* Ilimin Kwamfuta
* Larabci
* Ilimin Manya da Na Zamani
* Ilimin Kimiyya
* Kimiyyar Noma
* Ilimin Halitta
* Ilimin Lantarki/Electronics
* Karatun Ilimin Firamare
* Tattalin Arzikin Gida
* Ilimin Fasahar Gina
* Ilimin Fasahar Ƙarfe
* Ilimi da Haɗakar Kimiyya
* Faransanci
* Ilimin Jiki Da Lafiya
* Ilimi da Lissafi
* Fine And Applied Arts
* Ilimin Kasuwanci
== Alaƙa ==
Cibiyar tana da alaƙa da Jami'ar [[Jami'ar Abubakar Tafawa Balewa|Abubakar Tafawa Balewa]] don bayar da shirye-shiryen da za su kai ga samun digiri na ilimi, (B.Ed.) a;<ref>{{Cite web|date=2018-05-01|title=List of Degree Courses Offered in Federal College of Education (Technical), Bichi (FCETBICHI)|url=https://www.academia.com.ng/list-of-degree-courses-offered-in-federal-college-of-education-technical-bichi-fcetbichi/|access-date=2021-08-13|website=Academia Nigeria|language=en-US}}</ref>
* Ilimin Lantarki/Electronics
* Ilimin Fasahar Gina
* Ilimin Fasahar Aikin ƙarfuna
== Manazarta ==
[[Category:Makaranta]]
[[Category:Makarantu]]
jsh9kpcpgjwvcn8sp7v8lellc05d1bp
Bjorkdale
0
35021
165252
164435
2022-08-10T07:55:17Z
BnHamid
12586
/* Nassoshi */
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox settlement|name=Bjorkdale|official_name=Village of Bjorkdale|other_name=|native_name=<!-- for cities whose native name is not in English -->|nickname=|settlement_type=[[List of villages in Saskatchewan|Village]]|motto=Village in the Valley<ref>[http://www.villageofbjorkdale.ca/ Village in the Valley]</ref>|image_skyline=|imagesize=|image_caption=|image_flag=|flag_size=|image_seal=|seal_size=|image_shield=|shield_size=|city_logo=|citylogo_size=|image_map=|pushpin_map=Saskatchewan#Canada|pushpin_map_caption=Location of Bjorkdale in [[Saskatchewan]]|coordinates={{coord|52.707|-103.622|region:CA-SK|display=inline}}|pushpin_label_position=none|pushpin_mapsize=200|mapsize=|map_caption=|image_map1=|mapsize1=|map_caption1=|image_dot_map=|dot_mapsize=|dot_map_caption=|dot_x=|dot_y=|subdivision_type=[[Country]]|subdivision_name=[[Canada]]|subdivision_type1=[[Provinces and territories of Canada|Province]]|subdivision_name1=[[Saskatchewan]]|subdivision_type2=[[List of regions of Canada|Region]]|subdivision_name2=Central|subdivision_type3=[[Census divisions of Saskatchewan|Census division]]|subdivision_name3=[[Division No. 14, Saskatchewan|14]]|subdivision_type4=[[List of rural municipalities in Saskatchewan|Rural Municipality]]|subdivision_name4=[[Rural Municipality of Bjorkdale No. 426|Bjorkdale]]|government_footnotes=|government_type=[[Municipal government|Municipal]]|leader_title=Governing body|leader_name=Bjorkdale Village Council|leader_title1=[[Mayor]]|leader_name1=James Majewski|leader_title2=[[Administrator of the Government|Administrator]]|leader_name2=Nicole Goldsworthy|leader_title3=[[List of House members of the 42nd Parliament of Canada#Saskatchewan|MP]]|leader_name3=|leader_title4=[[Legislative Assembly of Saskatchewan|MLA]]|leader_name4=|established_title=Post office Founded|established_date=|established_title2=[[Municipal corporation|Incorporated]] ([[Village]])|established_date2=1968|established_title3=|established_date3=|area_magnitude=|unit_pref=<!--Enter: Imperial, if Imperial (metric) is desired-->|area_footnotes=|area_total_km2=1.39|area_land_km2=|area_water_km2=|area_total_sq_mi=|area_land_sq_mi=|area_water_sq_mi=|area_water_percent=|area_urban_km2=|area_urban_sq_mi=|area_metro_km2=|area_metro_sq_mi=|population_as_of=|population_footnotes=|population_note=|population_total=201|population_density_km2=145.1|population_density_sq_mi=|population_metro=|population_density_metro_km2=|population_density_metro_sq_mi=|population_urban=|population_density_urban_km2=|population_density_urban_sq_mi=|population_blank1_title=|population_blank1=|population_density_blank1_km2=|population_density_blank1_sq_mi=|timezone=CST|utc_offset=|timezone_DST=|utc_offset_DST=|elevation_footnotes=<!--for references: use <ref> </ref> tags-->|elevation_m=|elevation_ft=|postal_code_type=[[Postal code]]|postal_code=S0E 0E0|area_code=306|blank_name=[[List of Saskatchewan provincial highways|Highways]]|blank_info={{jct|state=SK|Hwy|23}}|blank1_name=[[Railway]]s|blank1_info=Abandoned|website={{official URL}}|footnotes=}}
'''Bjorkdale''' ( yawan 2016 / 201 ) ƙauye ne a 201 Saskatchewan na Kanada a cikin Karamar Hukumar Bjorkdale No. 426 da Rural Division na 14 . Kauyen yana a mahadar babbar hanya 23, 679 & 776, kusan kilomita {{Convert|78|km|mi}} gabashin birnin Melfort .
== Tarihi ==
An haɗa Bjorkdale azaman ƙauye a ranar 1 ga Afrilu, 1968.
== Alkaluma ==
A cikin kididdigar yawan jama'a ta 2021 da Statistics Canada ta gudanar, Bjorkdale yana da yawan jama'a 147 da ke zaune a cikin 70 daga cikin 88 gidaje masu zaman kansu, canjin yanayi. -26.9% daga yawan 2016 na 201 . Tare da yanki na ƙasa na {{Convert|1.36|km2|sqmi}} , tana da yawan yawan jama'a 108.1/km a cikin 2021.
A cikin ƙidayar yawan jama'a na 2016, ƙauyen Bjorkdale ya ƙididdige yawan jama'a na 201 da ke zaune a cikin 90 daga cikin jimlar gidaje masu zaman kansu 101, a 1% ya canza daga yawan 2011 na 199 . Tare da yanki na ƙasa na {{Convert|1.39|km2|sqmi}} , tana da yawan yawan jama'a 144.6/km a cikin 2016.
== Duba kuma ==
* Jerin al'ummomi a cikin Saskatchewan
* Ƙauyen Saskatchewan
==Manazarta==
{{Reflist}}
== Hanyoyin haɗi na waje ==
* {{Official website}}
{{Geographic location|Northwest=|North=[[Peesane, Saskatchewan|Peesane]]|Northeast=|West=[[Bensham, Saskatchewan|Bensham]]|Centre=Bjorkdale|East=[[Steen, Saskatchewan|Steen]]|Southwest=|South=[[Pré-Ste-Marie, Saskatchewan|Pré-S<sup>te</sup>-Marie]]|Southeast=}}{{Subdivisions of Saskatchewan|villages=yes}}{{SKDivision14}}{{Coord|52.707|N|103.622|W|type:city_region:CA_source:GNS-enwiki}}<templatestyles src="Module:Coordinates/styles.css"></templatestyles>{{Coord|52.707|N|103.622|W|type:city_region:CA_source:GNS-enwiki}}
q3dgtr67o2drbi3zyfyqzahnf6ckwbl
User talk:Mc zelani
3
35052
165117
164562
2022-08-09T18:48:29Z
Mc zelani
18517
Né le 22-08-1998 à mbalmayo
wikitext
text/x-wiki
== Barka da zuwa! ==Mc zelani mczelaniprod@gmail.com
Ni Robot ne ba mutum ba.
[[File:Wikipedia_mini_globe_handheld.jpg|thumb|300px|Hausa Wikipedia na buƙatar gudummuwarku domin ta bunƙasa!]]
Barka da zuwa Hausa Wikipedia, Mc zelani! Mun ji daɗin [[Special:Contributions/Mc zelani|gudummuwarku]]. Kuma muna fatan zaku tsaya ku ci gaba da bada gudummuwa. Anan ƙasa ga wasu shafuka da zasu taimaka wajen fahimtar Hausa Wikipedia da yadda ake gyara ta:
* [[Wikipedia:Gabatarwa|Gabatarwa]]
* [[Wikipedia:Tutorial|Tutorial]]
* [[Wikipedia:Cheatsheet|Cheatsheet]]
* [[Wikipedia:Yadda_ake_rubuta_muƙala|Yadda ake rubuta muƙala]]
* [[Wikipedia:Manufofi biyar|Manufofin Hausa Wikipedia]]
* [[Wikipedia:Shawarwari_goma_akan_gyaran_Wikipedia|Shawarwari goma akan gyaran Wikipedia]]
Zaku iya yin [[Wikipedia:Tutorial/Shafukan_tattaunawa#Shafin_tattaunawa_na_edita|sayinin rubutunku]] idan kuna akan [[Wikipedia:Shafin tattaunawa|shafukan tattaunawa]] ta hanyar alamar tilde guda huɗu, kamar haka (<nowiki>~~~~</nowiki>); yin hakan, zaisa sunanku da cikkaken kwanan wata. In kana buƙatar wani taimako, ku duba [[Wikipedia:Tutorial]]. Na gode. [[User:AmmarBot|AmmarBot]] ([[User talk:AmmarBot|talk]]) 21:00, 7 ga Augusta, 2022 (UTC)
59m0aie7g8piowb4sv7ezsimn3fij8e
Waƙar hip hop a Nijar
0
35087
165121
164800
2022-08-09T20:28:23Z
Aubulama00
13625
wikitext
text/x-wiki
'''Rap Nigeria''' salon waƙar hip hop ne wanda ya fara fitowa a [[Niamey]], [[Nijar (ƙasa)|Niger]], a ƙarshen shekarar 1998.
[[File:Hip_hop_black_daps_niamey_2009.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b1/Hip_hop_black_daps_niamey_2009.jpg/220px-Hip_hop_black_daps_niamey_2009.jpg|right|thumb| Black Daps yayi a [[Niamey]], Janairu 2009.]]
== Rap dan Nijar ==
Rap Nijer harshe ne na harsuna daban-daban da ake magana da shi a [[Nijar (ƙasa)|Nijar]] . Samfurin kiɗan sau da yawa yana da laushi, kuma yana gauraye da kiɗan gargajiya, kodayake an gauraya salon raye-raye masu tsauri a ciki, suna nuna tasirin Faransanci, Amurkawa, da sauran salon waƙar hip hop na Afirka ta yamma (musamman hip hop na Ivory Coast ). Wasan hip hop na Nijar ya girma tun daga farkon ƙaskanci ya mamaye yawancin kasuwannin waƙoƙin Nijar. Matasa, 'yan Nijar da ba su gamsu ba, sun yi amfani da fom ɗin suna magana kan abubuwan da ke fusata su - auren dole, aikin yara, rashawa, talauci da sauran matsaloli. <ref>[http://kinoks.org/spip.php?article179 Vernissae du 2E Album Groupe Wass-Wong. T-Nibon-C: un album très engagé]. Mahamadou Diallo "Le Républicain Niger": 4 July 2007.</ref> Ana sayar da rikodi na cikin gida akan kaset ɗin kaset da ƙananan fayafai, kamar yadda yake tare da mafi yawan nau'ikan shahararrun kiɗan [[Afirka ta Yamma|Afirka ta yamma]] .
== Bayyanar ==
Ƙungiyoyin Hip hop sun fara fitowa da yin wasan kwaikwayo a [[Niamey|Yamai]] a shekara ta 1998. ƙundin hip hop na Nigeria na farko da aka sani shine Lakal Kaney 's 2000 " ''La voix du Ténéré'' ". <ref>Historique du Hip Hop Nigerien, Nigerap 12-04-2004</ref>
Ɗan Nigeria Rap ya fara fitowa a cikin shirye-shiryen kaɗe-kaɗe na cibiyar al'adu na [[UNICEF]] yayin da makaɗa ke yin nunin fa'ida da gasa. A cikin watan Agustan shekara ta 2004, [[UNICEF]] ta buɗe "Scene Outerte Rap", inda sabbin ƙungiyoyi 45 suka shiga zaɓe tsakanin ƙungiyoyi 300 na yau da kullun. An gudanar da nune-nune a cibiyar Culturel Franco-Niger ( CCFN) ta birnin Niamey a watan Agustan shekara ta 2004.{{Ana buƙatan hujja|date=May 2021}}
== A halin yanzu ==
CCFN ta kasance babban wurin taron hip hop na Nijar har zuwa shekara ta 2008, inda ake gudanar da jerin gasa na yau da kullun da ake kira " ''Crash Party'' ".{{Ana buƙatan hujja|date=May 2021}}
Yawancin waɗannan ƙungiyoyin farko har yanzu suna aiki, gami da Tchakey, Kaiɗan Gasya, Almamy Koye & WassWong, da Goro G. Diara Z, ɗan ƙasar Ivory Coast mawaƙin hip hop, shi ma yana zaune a Yamai a lokacin kuma yana da tasiri a fagen rap na Yamai. Sauran ƙungiyoyi masu nasara sun haɗa da Black Daps, Berey Koy, Federal Terminus Clan, Haskey Klan, Kamikaz, Rass Idris, 3STM (Sels, Tataf et Mamoud), PCV (puissance, connaissance et verité) da Metafor .{{Ana buƙatan hujja|date=May 2021}}
== Manazartai ==
{{Reflist}}
* [http://www.FofoMag.com Mujallar Fofo dalla-dalla - Culture et musique du Niger] : shahararriyar mujallar al'adu, wadda "Association culturelle de promotion de la culture nigérienne" ta shirya, wanda aka mayar da hankali tun a shekarun 1990 akan Hip-Hop.
* [https://web.archive.org/web/20080114054441/http://www.nigerime.com/ nigerime.com] : Portail du Hip-Hop Nijar
* [https://web.archive.org/web/20080612142037/http://www.rfi.fr/francais/radio/editions/072/edition_13_20060601.asp Nijar - Spéciale Hip Hop] . [[Radio France Internationale|Radio France International]], Yuni 1, 2006.
* [https://web.archive.org/web/20080907115447/http://www.nigerime.com/Nouvelles/Hip-Hop-Niger/Historique-du-Hip-Hop-Nigerien.html Historique du Hip Hop Nijar, Nigerap 12-04-2004] .
* [https://web.archive.org/web/20071203184237/http://www.parcourslemonde.com/articles/index.php?id=300 L'terview du groupe de Rap nigérien MTS Matassa] . parcourslemonde.com
* [https://web.archive.org/web/20080416000234/http://vibrationsmusic.com/2007/04/30/film-le-festival-documentaire-visions-du-reel-en-musique/ Fim: le festival documentaire Visions du Réel en musique Fim] Vibrations Music: 30 Afrilu 2007.
* [http://www.rfimusique.com/musiquefr/articles/067/article_15682.asp Da rappe da Nijar: Ƙungiyoyin Ƙungiyoyin Bugawa] . Mélanie Bosquet, [[Radio France Internationale|Radio France International]], Yamai : 26 ga Yuli, 2005.
== Hanyoyin haɗi na waje ==
* [http://www.wasswong.com/finalwasswong.index.htm Wasswong site]
* [http://www.wasswong.com/metaphorecrew.index.htm Metaphore Crew biography] .
{{Genres of African popular music}}
2ac2wc8dlhcd00yqgxpzgqu4gwrlzxg
165122
165121
2022-08-09T20:37:55Z
Aubulama00
13625
Gyara
wikitext
text/x-wiki
'''Rap Nigeria''' salon waƙar hip hop ne wanda ya fara fitowa a [[Niamey]], [[Nijar (ƙasa)|Niger]], a ƙarshen shekarar 1998.
[[File:Hip_hop_black_daps_niamey_2009.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b1/Hip_hop_black_daps_niamey_2009.jpg/220px-Hip_hop_black_daps_niamey_2009.jpg|right|thumb| Black Daps yayi a [[Niamey]], Janairu 2009.]]
== Rap dan Nijar ==
Rap Nijer harshe ne na harsuna daban-daban da ake magana da shi a [[Nijar (ƙasa)|Nijar]] . Samfurin kiɗan sau da yawa yana da laushi, kuma yana gauraye da kiɗan gargajiya, kodayake an gauraya salon raye-raye masu tsauri a ciki, suna nuna tasirin Faransanci, Amurkawa, da sauran salon wakar hip hop na Afirka ta yamma (musamman hip hop na Ivory Coast ). Wasan hip hop na Nijar ya girma tun daga farkon kaskanci ya mamaye yawancin kasuwannin wakokin Nijar. Matasa, 'yan Nijar da ba su gamsu ba, sun yi amfani da fom din suna magana kan abubuwan da ke fusata su - auren dole, aikin yara, rashawa, talauci da sauran matsaloli. <ref>[http://kinoks.org/spip.php?article179 Vernissae du 2E Album Groupe Wass-Wong. T-Nibon-C: un album très engagé]. Mahamadou Diallo "Le Républicain Niger": 4 July 2007.</ref> Ana sayar da rikodi na cikin gida akan kaset ɗin kaset da ƙananan fayafai, kamar yadda yake tare da mafi yawan nau'ikan shahararrun kiɗan [[Afirka ta Yamma|Afirka ta yamma]] .
== Bayyanar ==
Ƙungiyoyin Hip hop sun fara fitowa da yin wasan kwaikwayo a [[Niamey|Yamai]] a shekara ta 1998. Kundin hip hop na Nigeria na farko da aka sani shine Lakal Kaney 's 2000 " ''La voix du Ténéré'' ". <ref>Historique du Hip Hop Nigerien, Nigerap 12-04-2004</ref>
Ɗan Nigeria Rap ya fara fitowa a cikin shirye-shiryen kaɗe-kaɗe na cibiyar al'adu na [[UNICEF]] yayin da makaɗa ke yin nunin fa'ida da gasa. A cikin watan Agustan shekara ta 2004, [[UNICEF]] ta buɗe "Scene Outerte Rap", inda sabbin ƙungiyoyi 45 suka shiga zaɓe tsakanin ƙungiyoyi 300 na yau da kullun. An gudanar da nune-nune a cibiyar Culturel Franco-Niger ( CCFN) ta birnin Niamey a watan Agustan shekara ta 2004.{{Ana bukatan hujja|date=May 2021}}
== A halin yanzu ==
CCFN ta kasance babban wurin taron hip hop na Nijar har zuwa shekarar 2008, inda ake gudanar da jerin gasa na yau da kullun da ake kira " ''Crash Party'' ".{{Ana bukatan hujja|date=May 2021}}
Yawancin waɗannan ƙungiyoyin farko har yanzu suna aiki, gami da Tchakey, Kaidan Gasya, Almamy Koye & WassWong, da Goro G. Diara Z, dan kasar Ivory Coast mawaƙin hip hop, shi ma yana zaune a Yamai a lokacin kuma yana da tasiri a fagen rap na Yamai. Sauran kungiyoyi masu nasara sun hada da Black Daps, Berey Koy, Federal Terminus Clan, Haskey Klan, Kamikaz, Rass Idris, 3STM (Sels, Tataf et Mamoud), PCV (puissance, connaissance et verité) da Metafor .{{Ana bukatan hujja|date=May 2021}}
== Manazartai ==
{{Reflist}}
* [http://www.FofoMag.com Mujallar Fofo dalla-dalla - Culture et musique du Niger] : shahararriyar mujallar al'adu, wadda "Association culturelle de promotion de la culture nigérienne" ta shirya, wanda aka mayar da hankali tun a shekarun 1990 akan Hip-Hop.
* [https://web.archive.org/web/20080114054441/http://www.nigerime.com/ nigerime.com] : Portail du Hip-Hop Nijar
* [https://web.archive.org/web/20080612142037/http://www.rfi.fr/francais/radio/editions/072/edition_13_20060601.asp Nijar - Spéciale Hip Hop] . [[Radio France Internationale|Radio France International]], Yuni 1, 2006.
* [https://web.archive.org/web/20080907115447/http://www.nigerime.com/Nouvelles/Hip-Hop-Niger/Historique-du-Hip-Hop-Nigerien.html Historique du Hip Hop Nijar, Nigerap 12-04-2004] .
* [https://web.archive.org/web/20071203184237/http://www.parcourslemonde.com/articles/index.php?id=300 L'terview du groupe de Rap nigérien MTS Matassa] . parcourslemonde.com
* [https://web.archive.org/web/20080416000234/http://vibrationsmusic.com/2007/04/30/film-le-festival-documentaire-visions-du-reel-en-musique/ Fim: le festival documentaire Visions du Réel en musique Fim] Vibrations Music: 30 Afrilu 2007.
* [http://www.rfimusique.com/musiquefr/articles/067/article_15682.asp Da rappe da Nijar: Ƙungiyoyin Ƙungiyoyin Bugawa] . Mélanie Bosquet, [[Radio France Internationale|Radio France International]], Yamai : 26 ga Yuli, 2005.
== Hanyoyin haɗi na waje ==
* [http://www.wasswong.com/finalwasswong.index.htm Wasswong site]
* [http://www.wasswong.com/metaphorecrew.index.htm Metaphore Crew biography] .
{{Genres of African popular music}}
mqz5kg8661i0h4qn661jdnpx4uwhn95
165192
165122
2022-08-09T22:40:42Z
Aubulama00
13625
Gyara
wikitext
text/x-wiki
'''Rap Nigeria''' salon waƙar hip hop ne wanda ya fara fitowa a [[Niamey]], [[Nijar (ƙasa)|Niger]], a ƙarshen shekarar 1998.
[[File:Hip_hop_black_daps_niamey_2009.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b1/Hip_hop_black_daps_niamey_2009.jpg/220px-Hip_hop_black_daps_niamey_2009.jpg|right|thumb| Black Daps yayi a [[Niamey]], Janairu 2009.]]
== Rap dan Nijar ==
Rap Nijer harshe ne na harsuna daban-daban da ake magana da shi a [[Nijar (ƙasa)|Nijar]] . Samfurin kiɗan sau da yawa yana da laushi, kuma yana gauraye da kiɗan gargajiya, kodayake an gauraya salon raye-raye masu tsauri a ciki, suna nuna tasirin Faransanci, Amurkawa, da sauran salon waƙar hip hop na Afirka ta yamma (musamman hip hop na Ivory Coast ). Wasan hip hop na Nijar ya girma tun daga farkon ƙasƙanci ya mamaye yawancin kasuwannin waƙoƙin Nijar. Matasa, 'yan Nijar da ba su gamsu ba, sun yi amfani da fom ɗin suna magana kan abubuwan da ke fusata su - auren dole, aikin yara, rashawa, talauci da sauran matsaloli. <ref>[http://kinoks.org/spip.php?article179 Vernissae du 2E Album Groupe Wass-Wong. T-Nibon-C: un album très engagé]. Mahamadou Diallo "Le Républicain Niger": 4 July 2007.</ref> Ana sayar da rikodi na cikin gida akan kaset ɗin kaset da ƙananan fayafai, kamar yadda yake tare da mafi yawan nau'ikan shahararrun kiɗan [[Afirka ta Yamma|Afirka ta yamma]] .
== Bayyanar ==
Ƙungiyoyin Hip hop sun fara fitowa da yin wasan kwaikwayo a [[Niamey|Yamai]] a shekara ta 1998. Ƙundin hip hop na Nigeria na farko da aka sani shine Lakal Kaney 's 2000 " ''La voix du Ténéré'' ". <ref>Historique du Hip Hop Nigerien, Nigerap 12-04-2004</ref>
Ɗan Nigeria Rap ya fara fitowa a cikin shirye-shiryen kaɗe-kaɗe na cibiyar al'adu na [[UNICEF]] yayin da makaɗa ke yin nunin fa'ida da gasa. A cikin watan Agustan shekara ta 2004, [[UNICEF]] ta buɗe "Scene Outerte Rap", inda sabbin ƙungiyoyi 45 suka shiga zaɓe tsakanin ƙungiyoyi 300 na yau da kullun. An gudanar da nune-nune a Cibiyar Culturel Franco-Niger ( CCFN) ta birnin Niamey a watan Agustan shekara ta 2004.{{Ana bukatan hujja|date=May 2021}}
== A halin yanzu ==
CCFN ta kasance babban wurin taron hip hop na Nijar har zuwa shekara ta 2008, inda ake gudanar da jerin gasa na yau da kullun da ake kira " ''Crash Party'' ".{{Ana bukatan hujja|date=May 2021}}
Yawancin waɗannan ƙungiyoyin farko har yanzu suna aiki, gami da Tchakey, Kaidan Gasya, Almamy Koye & WassWong, da Goro G. Diara Z, ɗan ƙasar Ivory Coast mawaƙin hip hop, shi ma yana zaune a Yamai a lokacin kuma yana da tasiri a fagen rap na Yamai. Sauran ƙungiyoyi masu nasara sun haɗa da Black Daps, Berey Koy, Federal Terminus Clan, Haskey Klan, Kamikaz, Rass Idris, 3STM (Sels, Tataf et Mamoud), PCV (puissance, connaissance et verité) da Metafor .{{Ana bukatan hujja|date=May 2021}}
== Manazartai ==
{{Reflist}}
* [http://www.FofoMag.com Mujallar Fofo dalla-dalla - Culture et musique du Niger] : shahararriyar mujallar al'adu, wadda "Association culturelle de promotion de la culture nigérienne" ta shirya, wanda aka mayar da hankali tun a shekara ta 1990 akan Hip-Hop.
* [https://web.archive.org/web/20080114054441/http://www.nigerime.com/ nigerime.com] : Portail du Hip-Hop Nijar
* [https://web.archive.org/web/20080612142037/http://www.rfi.fr/francais/radio/editions/072/edition_13_20060601.asp Nijar - Spéciale Hip Hop] . [[Radio France Internationale|Radio France International]], Yuni 1, 2006.
* [https://web.archive.org/web/20080907115447/http://www.nigerime.com/Nouvelles/Hip-Hop-Niger/Historique-du-Hip-Hop-Nigerien.html Historique du Hip Hop Nijar, Nigerap 12-04-2004] .
* [https://web.archive.org/web/20071203184237/http://www.parcourslemonde.com/articles/index.php?id=300 L'terview du groupe de Rap nigérien MTS Matassa] . parcourslemonde.com
* [https://web.archive.org/web/20080416000234/http://vibrationsmusic.com/2007/04/30/film-le-festival-documentaire-visions-du-reel-en-musique/ Fim: le festival documentaire Visions du Réel en musique Fim] Vibrations Music: 30 Afrilu 2007.
* [http://www.rfimusique.com/musiquefr/articles/067/article_15682.asp Da rappe da Nijar: Ƙungiyoyin Ƙungiyoyin Bugawa] . Mélanie Bosquet, [[Radio France Internationale|Radio France International]], Yamai : 26 ga Yuli, 2005.
== Hanyoyin haɗi na waje ==
* [http://www.wasswong.com/finalwasswong.index.htm Wasswong site]
* [http://www.wasswong.com/metaphorecrew.index.htm Metaphore Crew biography] .
{{Genres of African popular music}}
7zui3qu56lnh4n8jgvn76uc9jl4rhj0
John Kumah
0
35118
165064
2022-08-09T12:29:01Z
DaSupremo
9834
An ƙirƙira ta hanyar fassara shafin "[[:en:Special:Redirect/revision/1103381492|John Kumah]]"
wikitext
text/x-wiki
'''John Ampontuah Kumah''' (an haife shi 4 ga Agusta 1978) ɗan siyasan Ghana ne kuma lauya.<ref name=":02">{{Cite web|title=Team – National Entrepreneurship and Innovation Programme|url=http://neip.gov.gh/team/|access-date=10 December 2020|website=neip.gov.gh}}</ref><ref>{{Cite web|last=Quaye|first=Samuel|title=Ejisu, will John Kumah solidify the legacy?|url=https://www.gna.org.gh/1.18859105|access-date=10 December 2020|website=www.gna.org.gh|language=en}}</ref><ref name=":12">{{Cite web|last=Starrfmonline|date=7 July 2020|title=John Kumah donates megaphones, tricycles to Ejisu Constituency|url=https://starrfm.com.gh/2020/07/john-kumah-donates-megaphones-tricycles-to-ejisu-constituency/|access-date=10 December 2020|website=Starr Fm|language=en-US}}</ref> Ya yi aiki a matsayin Babban Jami'in Gudanarwa na Shirin Harkokin Kasuwanci da Ƙirƙirar Kasuwanci (NEIP) har zuwa lokacin da aka zabe shi a matsayin dan majalisa mai wakiltar mazabar Ejisu a babban zaben Ghana na 2020 a kan tikitin New Patriotic Party (NPP).<ref name=":22">{{Cite web|title=NEIP CEO, John Kumah receives doctorate degree from Swiss Business School|url=https://www.myjoyonline.com/news/national/neip-ceo-john-kumah-receives-doctorate-degree-from-swiss-business-school/|access-date=10 December 2020|website=MyJoyOnline.com|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|last=Starrfm.com.gh|date=2020-07-07|title=John Kumah donates megaphones, tricycles to Ejisu Constituency|url=https://starrfm.com.gh/2020/07/john-kumah-donates-megaphones-tricycles-to-ejisu-constituency/|access-date=2021-03-26|website=Starr Fm|language=en-US}}</ref><ref name=":0">{{Cite web|date=17 December 2020|title=Why the election of John Kumah marks a new dawn for the people of Ejisu [Article]|url=https://citinewsroom.com/2020/12/why-the-election-of-john-kumah-marks-a-new-dawn-for-the-people-of-ejisu-article/|access-date=24 December 2020|website=Citinewsroom – Comprehensive News in Ghana|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|title=Ejisu MP engages 100 youth in aquaculture|url=https://www.graphic.com.gh/news/politics/ghana-news-ejisu-mp-engages-100-youth-in-aquaculture.html|access-date=2021-05-30|website=Graphic Online|language=en-gb}}</ref>
== Rayuwar farko da ilimi ==
An haifi John a ranar 4 ga Agusta 1978. Ya fito ne daga Ejisu Odaho, al'ummar noma a cikin gundumar Ejisu a yankin Ashanti na Ghana.<ref>{{Cite web|title=John Ampotuah Kumah|url=http://ghanamps.com/mp/john-ampotuah-kumah/|access-date=2021-05-21|website=Ghana MPS|language=en-US}}</ref> Kuma ya halarci makarantar Opoku Ware, Kumasi don karatun sakandare. Ya ci gaba da zuwa Jami'ar Ghana (Legon) a cikin 1997 kuma an ba shi digiri na farko a fannin tattalin arziki tare da Falsafa. A 2009, an ba shi MBA (Finance) daga GIMPA. Har ila yau, yana da Digiri a fannin Shari'a (LLB) daga Jami'ar Ghana da kuma Digiri na Kwararru (BL) daga Makarantar Shari'a ta Ghana.<ref name=":02">{{Cite web|title=Team – National Entrepreneurship and Innovation Programme|url=http://neip.gov.gh/team/|access-date=10 December 2020|website=neip.gov.gh}}</ref>
A cikin Nuwamba 2020, John Ampontuah Kumah ya sami digiri na uku a cikin Innovation na Kasuwanci daga Swiss Business School a Switzerland. Har ila yau, yana da Masters in Applied Research (Business Innovation) daga wannan cibiya.<ref>{{Cite web|title=NEIP CEO, John Kumah receives doctorate degree from Swiss Business School - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/neip-ceo-john-kumah-receives-doctorate-degree-from-swiss-business-school/|access-date=2021-05-21|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref>
== Aiki ==
A cikin 2013, an shigar da shi Lauyan Ghana a matsayin Lauya kuma Lauyan Shari'a na Kotun Koli ta Ghana.<ref name="neip.gov.gh">{{Cite web|title=Team – National Entrepreneurship and Innovation Programme|url=http://neip.gov.gh/team/|access-date=2021-03-26|website=neip.gov.gh}}</ref> Shi memba ne wanda ya kafa kuma Manajan Abokin Aduaprokye Chambers, Kamfanin Lauya da ke Adabraka. Ya kuma yi aiki a matsayin wanda ya kafa Majak Associates Ltd, kamfanin gine-gine da gine-gine, har zuwa lokacin da aka nada shi a matsayin shugaban kamfanin NEIP a shekarar 2017.<ref name="neip.gov.gh" /> Hon. Dr. John Ampontuah Kumah has over fifteen (15) years’ experience in leadership, creativity, innovation and resourcefulness in creating jobs, and supporting youth development.<ref>{{Cite web|title=Dr. John Ampontuah Kumah {{!}} Ministry of Finance {{!}} Ghana|url=https://www.mofep.gov.gh/team/ministers/john-ampontuah-kumah|access-date=2021-09-11|website=www.mofep.gov.gh}}</ref>
== Siyasa ==
A shekarar 2020, John Kumah ya tsaya takara kuma ya lashe kujerar majalisar wakilai na mazabar Ejisu akan tikitin New Patriotic Party (NPP).<ref name=":0">{{Cite web|date=17 December 2020|title=Why the election of John Kumah marks a new dawn for the people of Ejisu [Article]|url=https://citinewsroom.com/2020/12/why-the-election-of-john-kumah-marks-a-new-dawn-for-the-people-of-ejisu-article/|access-date=24 December 2020|website=Citinewsroom – Comprehensive News in Ghana|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|last=Quist|first=Ebenezer|date=8 December 2020|title=Meet John Ampontuah Kumah, NPP MP-elect, Ejisu Constituency, Ashanti Region|url=https://yen.com.gh/178741-meet-john-ampontuah-kumah-npp-mp-elect-ejisu-constituency-ashanti-region.html|access-date=10 December 2020|website=Yen.com.gh – Ghana news.|language=en}}</ref> A halin yanzu Mista Kumah shine mataimakin ministan kudi.<ref name="citinewsroom.com">{{Cite web|date=2021-04-21|title=Profile of Deputy Finance Minister-designate, John Ampontuah Kumah|url=https://citinewsroom.com/2021/04/profile-of-deputy-finance-minister-designate-john-ampontuah-kumah/|access-date=2021-09-11|website=Citinewsroom - Comprehensive News in Ghana|language=en-US}}</ref> A halin yanzu, shi ne mataimakin shugaban kwamitin tsarin mulki, shari’a, da harkokin majalisa na majalisar ta 8. Dan majalisar Ejisu kuma memba ne a kwamitocin nadi da na majalisar dokoki.<ref name="citinewsroom.com" />
== Rayuwa ta sirri ==
John ya auri Apostle Mrs. Lilian Kumah wanda shi ne Founder kuma Babban Fasto na Almajiran Kristi Ministries Duniya. Suna da 'ya'ya hudu (4) na halitta da sauran ƴaƴan reno da yawa.<ref name=":02">{{Cite web|title=Team – National Entrepreneurship and Innovation Programme|url=http://neip.gov.gh/team/|access-date=10 December 2020|website=neip.gov.gh}}</ref>
== Girmamawa da kyaututtuka ==
An yanke wa John Kumah hukuncin da ya fi dacewa, fitaccen wanda aka nada a shekarar 2018<ref>{{Cite web|date=2018-12-27|title=John Kumah adjudged most efficient, prominent appointee for 2018|url=https://www.happyghana.com/john-kumah-adjudged-most-efficient-prominent-appointee-for-2018/|access-date=2021-09-11|website=Happy Ghana|language=en-US}}</ref> sannan kuma an jera shi cikin manyan mutane 20 na Shugaba Akufo Addo mafi tawakkali da girmamawa a 2019.<ref>{{Cite web|date=2020-12-08|title=Profile of DR. John Ampontuah Kumah ESQ – Member of Parliament Elect For Ejisu|url=https://www.primenewsghana.com/general-news/profile-of-dr-john-ampontuah-kumah-esq-member-of-parliament-elect-for-ejisu.html|access-date=2021-09-11|website=Prime News Ghana|language=en-us}}</ref>
An karrama John Kumah saboda kasancewarsa Babban Jami'in Integrity.<ref>{{Cite web|last=Tigo|first=Joshua|date=2020-06-02|title=John Kumah honoured for being Most Outstanding Integrity CEO|url=https://www.adomonline.com/john-kumah-honoured-for-being-most-outstanding-integrity-ceo/|access-date=2021-09-11|website=Adomonline.com|language=en-US}}</ref> Cibiyar Afirka Centre for Integrity and Development (ACID), wata kungiya mai fafutukar yaki da cin hanci da rashawa da kyakkyawan shugabanci a Afirka, ta ba da lambar yabo ga John Kumah ga babban jami'in Integrity a watan Yuni 20. .
Lauya John Kumah a ranar Juma'a 23 ga watan Agusta ya sake samun wani lambar yabo a matsayin wanda ya fi fice a matsayin babban shugaba kuma mai tasiri daga GEHAB Events.<ref>{{Cite web|last=Wentis|first=Albert|date=2019-08-24|title=John Kumah Receives The Most Outstanding And Influential Leader's Award|url=https://eveningmailgh.com/index.php/2019/08/24/gehab-events-honours-lawyer-john-kumah-with-the-most-outstanding-and-influential-leaders-award/|access-date=2021-09-11|website=The Evening Mail|language=en-US}}</ref>
Kungiyar daliban Afirka (AASU) ta karrama tsohon babban jami’in kula da harkokin kasuwanci da kirkire-kirkire na kasa-NEIP a taron koli karo na 6 da ya gudana a kasar Ghana bisa gagarumin himma da ya nuna na bunkasa ƙwazo da kasuwanci.<ref>{{Cite web|title=AASU Honours NEIP CEO, John Kumah – National Entrepreneurship and Innovation Programme|url=https://neip.gov.gh/aasu-honours-neip-ceo-john-kumah-at-a-summit-in-ghana/|access-date=2021-09-11|website=neip.gov.gh}}</ref>
== Manazarta ==
[[Category:Rayayyun mutane]]
swdymhee01hn4snva1krhljbcjh9056
165065
165064
2022-08-09T12:43:46Z
DaSupremo
9834
Added databox
wikitext
text/x-wiki
{{Databox|item=Q104451618}}
'''John Ampontuah Kumah''' (an haife shi 4 ga Agusta 1978) ɗan siyasan Ghana ne kuma lauya.<ref name=":02">{{Cite web|title=Team – National Entrepreneurship and Innovation Programme|url=http://neip.gov.gh/team/|access-date=10 December 2020|website=neip.gov.gh}}</ref><ref>{{Cite web|last=Quaye|first=Samuel|title=Ejisu, will John Kumah solidify the legacy?|url=https://www.gna.org.gh/1.18859105|access-date=10 December 2020|website=www.gna.org.gh|language=en}}</ref><ref name=":12">{{Cite web|last=Starrfmonline|date=7 July 2020|title=John Kumah donates megaphones, tricycles to Ejisu Constituency|url=https://starrfm.com.gh/2020/07/john-kumah-donates-megaphones-tricycles-to-ejisu-constituency/|access-date=10 December 2020|website=Starr Fm|language=en-US}}</ref> Ya yi aiki a matsayin Babban Jami'in Gudanarwa na Shirin Harkokin Kasuwanci da Ƙirƙirar Kasuwanci (NEIP) har zuwa lokacin da aka zabe shi a matsayin dan majalisa mai wakiltar mazabar Ejisu a babban zaben Ghana na 2020 a kan tikitin New Patriotic Party (NPP).<ref name=":22">{{Cite web|title=NEIP CEO, John Kumah receives doctorate degree from Swiss Business School|url=https://www.myjoyonline.com/news/national/neip-ceo-john-kumah-receives-doctorate-degree-from-swiss-business-school/|access-date=10 December 2020|website=MyJoyOnline.com|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|last=Starrfm.com.gh|date=2020-07-07|title=John Kumah donates megaphones, tricycles to Ejisu Constituency|url=https://starrfm.com.gh/2020/07/john-kumah-donates-megaphones-tricycles-to-ejisu-constituency/|access-date=2021-03-26|website=Starr Fm|language=en-US}}</ref><ref name=":0">{{Cite web|date=17 December 2020|title=Why the election of John Kumah marks a new dawn for the people of Ejisu [Article]|url=https://citinewsroom.com/2020/12/why-the-election-of-john-kumah-marks-a-new-dawn-for-the-people-of-ejisu-article/|access-date=24 December 2020|website=Citinewsroom – Comprehensive News in Ghana|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|title=Ejisu MP engages 100 youth in aquaculture|url=https://www.graphic.com.gh/news/politics/ghana-news-ejisu-mp-engages-100-youth-in-aquaculture.html|access-date=2021-05-30|website=Graphic Online|language=en-gb}}</ref>
== Rayuwar farko da ilimi ==
An haifi John a ranar 4 ga Agusta 1978. Ya fito ne daga Ejisu Odaho, al'ummar noma a cikin gundumar Ejisu a yankin Ashanti na Ghana.<ref>{{Cite web|title=John Ampotuah Kumah|url=http://ghanamps.com/mp/john-ampotuah-kumah/|access-date=2021-05-21|website=Ghana MPS|language=en-US}}</ref> Kuma ya halarci makarantar Opoku Ware, Kumasi don karatun sakandare. Ya ci gaba da zuwa Jami'ar Ghana (Legon) a cikin 1997 kuma an ba shi digiri na farko a fannin tattalin arziki tare da Falsafa. A 2009, an ba shi MBA (Finance) daga GIMPA. Har ila yau, yana da Digiri a fannin Shari'a (LLB) daga Jami'ar Ghana da kuma Digiri na Kwararru (BL) daga Makarantar Shari'a ta Ghana.<ref name=":02">{{Cite web|title=Team – National Entrepreneurship and Innovation Programme|url=http://neip.gov.gh/team/|access-date=10 December 2020|website=neip.gov.gh}}</ref>
A cikin Nuwamba 2020, John Ampontuah Kumah ya sami digiri na uku a cikin Innovation na Kasuwanci daga Swiss Business School a Switzerland. Har ila yau, yana da Masters in Applied Research (Business Innovation) daga wannan cibiya.<ref>{{Cite web|title=NEIP CEO, John Kumah receives doctorate degree from Swiss Business School - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/neip-ceo-john-kumah-receives-doctorate-degree-from-swiss-business-school/|access-date=2021-05-21|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref>
== Aiki ==
A cikin 2013, an shigar da shi Lauyan Ghana a matsayin Lauya kuma Lauyan Shari'a na Kotun Koli ta Ghana.<ref name="neip.gov.gh">{{Cite web|title=Team – National Entrepreneurship and Innovation Programme|url=http://neip.gov.gh/team/|access-date=2021-03-26|website=neip.gov.gh}}</ref> Shi memba ne wanda ya kafa kuma Manajan Abokin Aduaprokye Chambers, Kamfanin Lauya da ke Adabraka. Ya kuma yi aiki a matsayin wanda ya kafa Majak Associates Ltd, kamfanin gine-gine da gine-gine, har zuwa lokacin da aka nada shi a matsayin shugaban kamfanin NEIP a shekarar 2017.<ref name="neip.gov.gh" /> Hon. Dr. John Ampontuah Kumah has over fifteen (15) years’ experience in leadership, creativity, innovation and resourcefulness in creating jobs, and supporting youth development.<ref>{{Cite web|title=Dr. John Ampontuah Kumah {{!}} Ministry of Finance {{!}} Ghana|url=https://www.mofep.gov.gh/team/ministers/john-ampontuah-kumah|access-date=2021-09-11|website=www.mofep.gov.gh}}</ref>
== Siyasa ==
A shekarar 2020, John Kumah ya tsaya takara kuma ya lashe kujerar majalisar wakilai na mazabar Ejisu akan tikitin New Patriotic Party (NPP).<ref name=":0">{{Cite web|date=17 December 2020|title=Why the election of John Kumah marks a new dawn for the people of Ejisu [Article]|url=https://citinewsroom.com/2020/12/why-the-election-of-john-kumah-marks-a-new-dawn-for-the-people-of-ejisu-article/|access-date=24 December 2020|website=Citinewsroom – Comprehensive News in Ghana|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|last=Quist|first=Ebenezer|date=8 December 2020|title=Meet John Ampontuah Kumah, NPP MP-elect, Ejisu Constituency, Ashanti Region|url=https://yen.com.gh/178741-meet-john-ampontuah-kumah-npp-mp-elect-ejisu-constituency-ashanti-region.html|access-date=10 December 2020|website=Yen.com.gh – Ghana news.|language=en}}</ref> A halin yanzu Mista Kumah shine mataimakin ministan kudi.<ref name="citinewsroom.com">{{Cite web|date=2021-04-21|title=Profile of Deputy Finance Minister-designate, John Ampontuah Kumah|url=https://citinewsroom.com/2021/04/profile-of-deputy-finance-minister-designate-john-ampontuah-kumah/|access-date=2021-09-11|website=Citinewsroom - Comprehensive News in Ghana|language=en-US}}</ref> A halin yanzu, shi ne mataimakin shugaban kwamitin tsarin mulki, shari’a, da harkokin majalisa na majalisar ta 8. Dan majalisar Ejisu kuma memba ne a kwamitocin nadi da na majalisar dokoki.<ref name="citinewsroom.com" />
== Rayuwa ta sirri ==
John ya auri Apostle Mrs. Lilian Kumah wanda shi ne Founder kuma Babban Fasto na Almajiran Kristi Ministries Duniya. Suna da 'ya'ya hudu (4) na halitta da sauran ƴaƴan reno da yawa.<ref name=":02">{{Cite web|title=Team – National Entrepreneurship and Innovation Programme|url=http://neip.gov.gh/team/|access-date=10 December 2020|website=neip.gov.gh}}</ref>
== Girmamawa da kyaututtuka ==
An yanke wa John Kumah hukuncin da ya fi dacewa, fitaccen wanda aka nada a shekarar 2018<ref>{{Cite web|date=2018-12-27|title=John Kumah adjudged most efficient, prominent appointee for 2018|url=https://www.happyghana.com/john-kumah-adjudged-most-efficient-prominent-appointee-for-2018/|access-date=2021-09-11|website=Happy Ghana|language=en-US}}</ref> sannan kuma an jera shi cikin manyan mutane 20 na Shugaba Akufo Addo mafi tawakkali da girmamawa a 2019.<ref>{{Cite web|date=2020-12-08|title=Profile of DR. John Ampontuah Kumah ESQ – Member of Parliament Elect For Ejisu|url=https://www.primenewsghana.com/general-news/profile-of-dr-john-ampontuah-kumah-esq-member-of-parliament-elect-for-ejisu.html|access-date=2021-09-11|website=Prime News Ghana|language=en-us}}</ref>
An karrama John Kumah saboda kasancewarsa Babban Jami'in Integrity.<ref>{{Cite web|last=Tigo|first=Joshua|date=2020-06-02|title=John Kumah honoured for being Most Outstanding Integrity CEO|url=https://www.adomonline.com/john-kumah-honoured-for-being-most-outstanding-integrity-ceo/|access-date=2021-09-11|website=Adomonline.com|language=en-US}}</ref> Cibiyar Afirka Centre for Integrity and Development (ACID), wata kungiya mai fafutukar yaki da cin hanci da rashawa da kyakkyawan shugabanci a Afirka, ta ba da lambar yabo ga John Kumah ga babban jami'in Integrity a watan Yuni 20. .
Lauya John Kumah a ranar Juma'a 23 ga watan Agusta ya sake samun wani lambar yabo a matsayin wanda ya fi fice a matsayin babban shugaba kuma mai tasiri daga GEHAB Events.<ref>{{Cite web|last=Wentis|first=Albert|date=2019-08-24|title=John Kumah Receives The Most Outstanding And Influential Leader's Award|url=https://eveningmailgh.com/index.php/2019/08/24/gehab-events-honours-lawyer-john-kumah-with-the-most-outstanding-and-influential-leaders-award/|access-date=2021-09-11|website=The Evening Mail|language=en-US}}</ref>
Kungiyar daliban Afirka (AASU) ta karrama tsohon babban jami’in kula da harkokin kasuwanci da kirkire-kirkire na kasa-NEIP a taron koli karo na 6 da ya gudana a kasar Ghana bisa gagarumin himma da ya nuna na bunkasa ƙwazo da kasuwanci.<ref>{{Cite web|title=AASU Honours NEIP CEO, John Kumah – National Entrepreneurship and Innovation Programme|url=https://neip.gov.gh/aasu-honours-neip-ceo-john-kumah-at-a-summit-in-ghana/|access-date=2021-09-11|website=neip.gov.gh}}</ref>
== Manazarta ==
[[Category:Rayayyun mutane]]
45tnx3lksdwxpf2kh5llmx2c47vpwuz
Tsohon Gadar, Makurdi
0
35119
165080
2022-08-09T13:36:43Z
Uncle Bash007
9891
An ƙirƙira ta hanyar fassara shafin "[[:en:Special:Redirect/revision/1059665599|Old Bridge, Makurdi]]"
wikitext
text/x-wiki
'''Tsohuwar gadar, Makurdi''' titin jirgin kasa ne mai hade da titin mota a saman kogin [[Benue (kogi)|Benue]] dake [[Makurdi]], Najeriya. An kammala gina ta a 1932.
== Gini ==
An fara aikin gina gadar ne a shekara ta 1928, kuma Donald Cemeron ya bude shi a ranar 24 ga watan Mayun 1932 domin ya zo daidai da bikin [[Empire Day]]. Tsawon gadar ya kai kusan rabin mil, kuma tazarar tsakanin abubuwan da aka gyara shine {{Convert|2,584|ft|m}}.<ref>MADE A BARON AFTER DEATH. (1932, May 25). The Times of India</ref> An gina gadar ne domin maye gurbin harkokin jirgin kasa na Najeriya da ke jigilar fasinjoji a fadin Benue a Makurdi. Kudin gina gadar ya kai kimanin Fam 1,000,000, kuma Sir William Arrol &amp; Co ne ya gina ta a lokacin da ake gina ta, tana daya daga cikin manyan ayyuka da turawan Ingila suka yi a Afirka kuma gada ce mafi tsawo a Afirka. Tazarar titin sun kai 3 ft 6 a ma'auni. An zaɓi wurin ne saboda kunkuntar kogin da kuma tsayin ƙasa daga saman kogin (kimanin {{Convert|200|ft|m}} ) a wannan lokacin.
== Manazarta ==
{{Reflist}}{{Coord|7.7419|8.5407|type:landmark_region:NG}}<templatestyles src="Module:Coordinates/styles.css"></templatestyles>{{Coord|7.7419|8.5407|type:landmark_region:NG}}
[[Category:Gadojin Najeriya]]
610p4kfslicg4givn7yuxqo5rw6kl0n
Kwabena Owusu Aduomi
0
35120
165093
2022-08-09T14:57:20Z
DaSupremo
9834
An ƙirƙira ta hanyar fassara shafin "[[:en:Special:Redirect/revision/970979279|Kwabena Owusu Aduomi]]"
wikitext
text/x-wiki
'''Kwabena Owusu Aduomi''' (an haife shi 17 Satumba 1960) ɗan siyasan Ghana ne kuma ɗan Majalisar Ghana. Mamba ne a jam'iyyar New Patriotic Party (NPP) kuma mataimakin ministan tituna da manyan tituna a Ghana.<ref name="gog">{{cite web|url=http://www.ghana.gov.gh/index.php/governance/deputy-ministers|title=Deputy Ministers|publisher=Government of Ghana|accessdate=2 August 2017}}</ref><ref name="graph2">{{cite web|url=http://www.graphic.com.gh/news/general-news/akufo-addo-releases-names-of-deputy-ministers-designate.html|title=Akufo-Addo releases names of 50 deputy and 4 more ministerial nominees|publisher=Graphic Ghana|date=15 March 2017|accessdate=2 August 2017}}</ref><ref name="yen">{{cite web|url=https://yen.com.gh/90398-list-akufo-addos-50-deputy-ministers-news-ministers.html|title=List of Akufo-Addo's 50 deputy ministers and four news ministers|publisher=Yen Ghana|date=15 March 2017|accessdate=2 August 2017}}</ref><ref name="citi">{{cite web|url=http://citifmonline.com/2017/03/15/akufo-addo-names-50-deputies-4-ministers-of-state/|title=Akufo-Addo names 50 deputies, 4 ministers of state|publisher=Cifi FM Online|date=15 March 2017|accessdate=2 August 2017}}</ref><ref name="ghaweb">{{cite web|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/religion/Akufo-Addo-picks-deputy-ministers-511811|title=Akufo-Addo picks deputy ministers|publisher=Ghana Web|date=20 February 2017|accessdate=2 August 2017}}</ref>
== Rayuwar farko ==
An haifi Aduomi a ranar 17 ga Satumba 1960 a Ejisu-Besease, yankin Ashanti na Ghana.<ref name=":0">{{Cite web|url=http://www.ghanamps.com/mps/details.php?id=5321|title=Ghana MPs - MP Details - Owusu-Aduomi, Kwabena|website=www.ghanamps.com|access-date=2020-01-31}}</ref>
== Rayuwa ta sirri ==
Aduomi ya bayyana a matsayin Kirista kuma memba na Majami'ar Majalisun Allah. Yayi aure da ’ya’ya shida.<ref name=":0" />
== Ilimi ==
Ya yi karatun digirinsa na farko a fannin injiniyan jama'a a Jami'ar Kimiyya da Fasaha ta Kwame Nkrumah a shekarar 1985.<ref name=":0" />
== Aiki ==
Aduomi ya zama injiniyan kula da manyan tituna a Temale a cikin 1987-1994, sannan ya zama manajan ayyuka a hukumomin manyan tituna a yankin yamma a 1994-2002. Ya zama darektan yanki na manyan tituna a yankin Ashanti a cikin 2002-2008. Sannan ya zama dan majalisa ta 6 a jamhuriya ta 4 ta Ghana.<ref name="parl1">{{Cite web|url=https://www.parliament.gh/mps?mp=112|title=Parliament of Ghana|website=www.parliament.gh|access-date=2020-01-31}}</ref>
== Rayuwar siyasa ==
An zabe shi a matsayin dan majalisa mai wakiltar mazabar Ejisu a yankin Ashanti ta Ghana a shekarar 2009. An zabe shi ya shiga kwamitin reshen dokoki da kwamitin raya kananan hukumomi da karkara.<ref name="parl1" />
== Manazarta ==
[[Category:Rayayyun mutane]]
tp9p3v011iltavz6vfrhifg2tgzbrl9
165103
165093
2022-08-09T16:00:53Z
DaSupremo
9834
Added databox
wikitext
text/x-wiki
{{Databox|item=Q35563142}}
'''Kwabena Owusu Aduomi''' (an haife shi 17 Satumba 1960) ɗan siyasan Ghana ne kuma ɗan Majalisar Ghana. Mamba ne a jam'iyyar New Patriotic Party (NPP) kuma mataimakin ministan tituna da manyan tituna a Ghana.<ref name="gog">{{cite web|url=http://www.ghana.gov.gh/index.php/governance/deputy-ministers|title=Deputy Ministers|publisher=Government of Ghana|accessdate=2 August 2017}}</ref><ref name="graph2">{{cite web|url=http://www.graphic.com.gh/news/general-news/akufo-addo-releases-names-of-deputy-ministers-designate.html|title=Akufo-Addo releases names of 50 deputy and 4 more ministerial nominees|publisher=Graphic Ghana|date=15 March 2017|accessdate=2 August 2017}}</ref><ref name="yen">{{cite web|url=https://yen.com.gh/90398-list-akufo-addos-50-deputy-ministers-news-ministers.html|title=List of Akufo-Addo's 50 deputy ministers and four news ministers|publisher=Yen Ghana|date=15 March 2017|accessdate=2 August 2017}}</ref><ref name="citi">{{cite web|url=http://citifmonline.com/2017/03/15/akufo-addo-names-50-deputies-4-ministers-of-state/|title=Akufo-Addo names 50 deputies, 4 ministers of state|publisher=Cifi FM Online|date=15 March 2017|accessdate=2 August 2017}}</ref><ref name="ghaweb">{{cite web|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/religion/Akufo-Addo-picks-deputy-ministers-511811|title=Akufo-Addo picks deputy ministers|publisher=Ghana Web|date=20 February 2017|accessdate=2 August 2017}}</ref>
== Rayuwar farko ==
An haifi Aduomi a ranar 17 ga Satumba 1960 a Ejisu-Besease, yankin Ashanti na Ghana.<ref name=":0">{{Cite web|url=http://www.ghanamps.com/mps/details.php?id=5321|title=Ghana MPs - MP Details - Owusu-Aduomi, Kwabena|website=www.ghanamps.com|access-date=2020-01-31}}</ref>
== Rayuwa ta sirri ==
Aduomi ya bayyana a matsayin Kirista kuma memba na Majami'ar Majalisun Allah. Yayi aure da ’ya’ya shida.<ref name=":0" />
== Ilimi ==
Ya yi karatun digirinsa na farko a fannin injiniyan jama'a a Jami'ar Kimiyya da Fasaha ta Kwame Nkrumah a shekarar 1985.<ref name=":0" />
== Aiki ==
Aduomi ya zama injiniyan kula da manyan tituna a Temale a cikin 1987-1994, sannan ya zama manajan ayyuka a hukumomin manyan tituna a yankin yamma a 1994-2002. Ya zama darektan yanki na manyan tituna a yankin Ashanti a cikin 2002-2008. Sannan ya zama dan majalisa ta 6 a jamhuriya ta 4 ta Ghana.<ref name="parl1">{{Cite web|url=https://www.parliament.gh/mps?mp=112|title=Parliament of Ghana|website=www.parliament.gh|access-date=2020-01-31}}</ref>
== Rayuwar siyasa ==
An zabe shi a matsayin dan majalisa mai wakiltar mazabar Ejisu a yankin Ashanti ta Ghana a shekarar 2009. An zabe shi ya shiga kwamitin reshen dokoki da kwamitin raya kananan hukumomi da karkara.<ref name="parl1" />
== Manazarta ==
[[Category:Rayayyun mutane]]
17vqqc73yxvamdfzpxvz1m79qrpq3j6
Rural Municipality of Miry Creek No. 229
0
35121
165106
2022-08-09T16:31:17Z
S.H Ningi
17885
An ƙirƙira ta hanyar fassara shafin "[[:en:Special:Redirect/revision/1082596936|Rural Municipality of Miry Creek No. 229]]"
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox settlement|name=Miry Creek No. 229|official_name=Rural Municipality of Miry Creek No. 229|settlement_type=[[List of rural municipalities in Saskatchewan|Rural municipality]]|other_name=|motto=|image_skyline=|image_caption=|imagesize=200|image_map={{Location map+ |CAN SK Miry Creek
|caption =
|float = center
|places =
{{Location map~ |CAN SK Miry Creek
|label = [[Lancer, Saskatchewan|Lancer]]
|mark = Western Canada Map Assets Village.svg
|marksize = 6
|position = right
|lat_deg = 50.8021
|lon_deg = -108.8855}}
{{Location map~ |CAN SK Miry Creek
|label = [[Abbey, Saskatchewan|Abbey]]
|mark = Western Canada Map Assets Village.svg
|marksize = 6
|position = right
|lat_deg = 50.7357
|lon_deg = -108.7563}}
{{Location map~ |CAN SK Miry Creek
|label = [[Shackleton, Saskatchewan|''Shackleton'']]
|mark = Western Canada Map Assets Hamlet.svg
|marksize = 4
|position = left
|lat_deg = 50.6851
|lon_deg = -108.6087}}
}}|image_map1=SK RM 229 Miry Creek.svg|mapsize1=200|map_caption1=Location of the RM of Miry Creek No. 229 in [[Saskatchewan]]|subdivision_type=Country|subdivision_name=[[Canada]]|subdivision_type1=[[Provinces and territories of Canada|Province]]|subdivision_name1=[[Saskatchewan]]|subdivision_type2=[[List of regions of Canada#Saskatchewan|Region]]|subdivision_name2=|subdivision_type3=[[List of census divisions of Saskatchewan|Census division]]|subdivision_name3=[[Division No. 8, Saskatchewan|8]]|subdivision_type4=[[Saskatchewan Association of Rural Municipalities|{{abbr|SARM|Saskatchewan Association of Rural Municipalities}} division]]|subdivision_name4=[[SARM Division No. 3|3]]|subdivision_type5=[[Electoral district (Canada)|Federal riding]]|subdivision_name5=|subdivision_type6=[[List of Saskatchewan provincial electoral districts|Provincial riding]]|subdivision_name6=|government_footnotes=<ref name=MDSprofile>{{cite web | url=http://www.mds.gov.sk.ca/apps/Pub/MDS/muniDetails.aspx?cat=10&mun=2483 | title=Municipality Details: RM of Miry Creek No. 229 | publisher=Government of Saskatchewan | access-date=May 21, 2020}}</ref>|leader_title=[[Reeve (Canada)|Reeve]]|leader_name=Mark Hughes|leader_title1=Governing body|leader_name1=RM of Miry Creek No. 229 Council|leader_title2=Administrator|leader_name2=Karen Paz|leader_title3=Office location|leader_name3=[[Abbey, Saskatchewan|Abbey]]|leader_title4=|leader_name4=|established_title=[[Municipal corporation|Formed]] ({{abbr|LID|Local improvement district}})|established_date=|established_title2=[[Municipal corporation|Formed]]<ref name=ruralincorp/>|established_date2=January 1, 1913|established_title3=Name change|established_date3=|established_title4=Name change|established_date4=|established_title5=Amalgamated|established_date5=|area_footnotes= (2016)<ref name=2016censusSKmunis/>|area_land_km2=1221.15 <!-- Use 2016 StatCan land area to accompany 2016 population -->|population_as_of=2016|population_footnotes=<ref name=2016censusSKmunis/>|population_total=370 <!-- 2016 StatCan population only per [[WP:CANPOP]]; do not replace with latest estimate; this estimate can be noted in the article body (so long as it doesn't replace the 2016 StatCan population in the body) -->|population_density_km2=0.3|timezone=[[Central Standard Time|CST]]|timezone_DST=[[Central Standard Time|CST]]|coordinates={{coord|50.896|N|108.672|W|region:CA-SK_type:adm3rd|display=inline,title}}<ref name=CGNDB>{{cite web | url=http://ftp.maps.canada.ca/pub/nrcan_rncan/vector/geobase_cgn_toponyme/prov_csv_eng/ | title=Pre-packaged CSV files - CGN, Canada/Province/Territory (cgn_sk_csv_eng.zip) | publisher=Government of Canada | date=July 24, 2019 | access-date=May 23, 2020}}</ref>|postal_code_type=[[Postal code]]|postal_code=|area_code=[[Area codes 306 and 639|306 and 639]]|blank_name=[[List of Saskatchewan provincial highways|Highway(s)]]|blank_info=|blank1_name=Railway(s)|blank1_info=|blank2_name=Waterway(s)|blank2_info=|website=|footnotes=}}
Karamar Hukumar '''Miry Creek No. 229''' ( 2016 yawan jama'a : 370 ) birni ne na karkara (RM) a cikin lardin Kanada na Saskatchewan a cikin Sashin ƙidayar jama'a na 8 da Sashen <nowiki><abbr about="#mwt44" data-cx="[{&quot;adapted&quot;:true,&quot;partial&quot;:false,&quot;targetExists&quot;:true}]" data-mw="{&quot;parts&quot;:[{&quot;template&quot;:{&quot;target&quot;:{&quot;wt&quot;:&quot;Abbr&quot;,&quot;href&quot;:&quot;./Template:Abbr&quot;},&quot;params&quot;:{&quot;1&quot;:{&quot;wt&quot;:&quot;SARM&quot;},&quot;2&quot;:{&quot;wt&quot;:&quot;Saskatchewan Association of Rural Municipalities&quot;}},&quot;i&quot;:0}}]}" data-ve-no-generated-contents="true" id="mwHA" title="Saskatchewan Association of Rural Municipalities" typeof="mw:Transclusion mw:ExpandedAttrs">SARM</abbr></nowiki> mai lamba 3 .
== Tarihi ==
RM na Miry Creek No. 229 an haɗa shi azaman gundumar karkara a ranar 1 ga Janairu, 1913. Gidan na farko ya faru a cikin 1907.{{Ana bukatan hujja|date=May 2020}} na Kanada ya faɗaɗa yamma a cikin RM daga [[Cabri, Saskatchewan|Cabri]] a cikin 1913.{{Ana bukatan hujja|date=May 2020}}
== Geography ==
=== Al'ummomi da yankuna ===
Gundumomin birni masu zuwa suna kewaye da RM.
; Kauyuka
* [[Abbey, Saskatchewan|Abbey]]
* [[Lancer, Saskatchewan|Lancer]]
Al'ummomin da ba a haɗa su ba suna cikin RM.
; Wuraren sabis na musamman
* Shackleton
; Yankuna
* Abbey Colony
* Mulkin Wheatland .
== Alkaluma ==
A cikin ƙidayar yawan jama'a ta 2021 da Statistics Canada ta gudanar, RM na Miry Creek No. 229 yana da yawan jama'a 378 da ke zaune a cikin 95 daga cikin 115 na gidaje masu zaman kansu, canji na 2.2% daga yawan jama'arta na 2016 na 370 . Tare da fadin {{Convert|1227.72|km2|sqmi}} , tana da yawan yawan jama'a 0.3/km a cikin 2021.
A cikin ƙidayar yawan jama'a na 2016, RM na Miry Creek No. 229 ya ƙididdige yawan jama'a 370 da ke zaune a cikin 106 daga cikin 127 jimlar gidaje masu zaman kansu, a -3.6% ya canza daga yawan 2011 na 384 . Tare da fadin {{Convert|1221.15|km2|sqmi}} , tana da yawan yawan jama'a 0.3/km a cikin 2016.
== Tattalin Arziki ==
Noma da iskar gas sune manyan masana'antu a cikin RM. <ref>[http://www.saskbiz.ca/communityprofiles/communityprofile.asp?CommunityID=921 Sask Biz]</ref>
== Gwamnati ==
RM na Miry Creek Lamba 229 tana ƙarƙashin zaɓaɓɓun majalissar ƙaramar hukuma da naɗaɗɗen gudanarwa wanda ke yin taro a ranar Alhamis ta biyu na kowane wata. Reve na RM shine Mark Hughes yayin da mai kula da shi shine Karen Paz. Ofishin RM yana cikin Abbey.
== Nassoshi ==
{{Reflist}}{{Subdivisions of Saskatchewan|rural=yes}}{{SKDivision8}}
flrzd4iy6rscx976roytq2x8kjim7e4
Rochon Sands
0
35122
165107
2022-08-09T16:32:29Z
S.H Ningi
17885
An ƙirƙira ta hanyar fassara shafin "[[:en:Special:Redirect/revision/1085737697|Rochon Sands]]"
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox settlement
<!--See the Table at Infobox Settlement for all fields and descriptions of usage-->
<!-- Basic info ---------------->|name=Rochon Sands|official_name=Summer Village of Rochon Sands|other_name=|native_name=|nickname=|settlement_type=[[List of summer villages in Alberta|Summer village]]|motto=<!-- images and maps ----------->|image_skyline=|imagesize=|image_caption=|image_flag=|flag_size=|image_seal=|seal_size=|image_shield=|shield_size=|city_logo=|citylogo_size=|image_map=|mapsize=|map_caption=|image_map1=|mapsize1=|map_caption1=|image_dot_map=|dot_mapsize=|dot_map_caption=|dot_x=|dot_y=|pushpin_map=Alberta|pushpin_label_position=none<!-- the position of the pushpin label: left, right, top, bottom, none -->|pushpin_map_caption=Location of Rochon Sands in [[Alberta]]|pushpin_mapsize=220
<!-- Location ------------------>|subdivision_type=Country|subdivision_name=Canada|subdivision_type1=[[Provinces and territories of Canada|Province]]|subdivision_name1=[[Alberta]]|subdivision_type2=|subdivision_name2=|subdivision_type3=[[List of census divisions of Alberta|Census division]]|subdivision_name3=[[Division No. 7, Alberta|No. 7]]|subdivision_type4=|subdivision_name4=<!-- Politics ----------------->|government_footnotes=<ref>{{AMOS}}</ref>|government_type=[[Municipal incorporation]]|leader_title=Mayor|leader_name=Daniel Hiller|leader_title1=Governing body|leader_name1=Rochon Sands Summer Village Council|leader_title2=|leader_name2=|leader_title3=|leader_name3=|leader_title4=|leader_name4=|established_title=|established_date=|established_title2=<!--Incorporated-->|established_date2=|established_title3=<!-- Incorporated (city) -->|established_date3=|area_footnotes= (2021)<ref name=2021census/>|area_land_km2=2.03|population_as_of=2021|population_footnotes=<ref name=2021census/>|population_note=|population_total=97 <!-- 2021 StatCan census population only per [[WP:CANPOP]]; do not replace with latest municipal census population count; this municipal census population count can go in the population_blank1_title and population_blank1 parameters further below and can be noted in the article body (so long as it doesn't replace the 2021 StatCan census population in the body). -->|population_density_km2=47.7|population_blank1_title=|population_blank1=|population_density_blank1_km2=|population_density_blank1_sq_mi=|timezone=[[Mountain Time Zone|MST]]|utc_offset=−7|timezone_DST=MDT|utc_offset_DST=−6|coordinates={{coord|52.45723|-112.88349|region:CA-AB|display=inline,title}}|elevation_footnotes=<!--for references: use <ref> </ref> tags-->|elevation_m=|elevation_ft=<!-- Area/postal codes & others -------->|postal_code_type=|postal_code=|area_code=|blank_name=|blank_info=|blank1_name=|blank1_info=|website={{official website|www.rochonsands.net}}|footnotes=}}
'''Rochon Sands''' ƙauye ne na bazara akan tafkin Buffalo a tsakiyar Alberta, Kanada. Kudu da Rochon Sands Lardin Park . Ƙauyen bazara da wurin shakatawa sun ɗauki sunansu daga dangin Rochon waɗanda suka mallaki ƙasar a farkon 1900s.
== Alkaluma ==
A cikin ƙidayar yawan jama'a ta 2021 da Kididdiga Kanada ta gudanar, ƙauyen bazara na Rochon Sands yana da yawan jama'a 97 da ke zaune a cikin 53 daga cikin 156 na gidaje masu zaman kansu, canjin yanayi. 12.8% daga yawan jama'arta na 2016 na 86. Tare da yankin ƙasa na 2.03 km2 , tana da yawan yawan jama'a 47.8/km a cikin 2021.
A cikin ƙidayar yawan jama'a ta 2016 da Statistics Kanada ta gudanar, ƙauyen bazara na Rochon Sands yana da yawan jama'a 86 da ke zaune a cikin 47 daga cikin 152 na gidaje masu zaman kansu. 32.3% ya canza daga yawan jama'arta na 2011 na 65. Tare da yankin ƙasa na {{Convert|2.16|km2|sqmi}} , tana da yawan yawan jama'a 39.8/km a cikin 2016.
== Duba kuma ==
* Jerin al'ummomi a Alberta
* Jerin ƙauyukan bazara a Alberta
* Jerin ƙauyukan shakatawa a cikin Saskatchewan
== Nassoshi ==
{{Reflist}}
== Hanyoyin haɗi na waje ==
* {{Official website}}
{{Subdivisions of Alberta|SV=yes}}
b1438i1z76j0ohsrewol449m33l6e27
Dodsland, Saskatchewan
0
35123
165108
2022-08-09T16:35:02Z
S.H Ningi
17885
An ƙirƙira ta hanyar fassara shafin "[[:en:Special:Redirect/revision/1092540098|Dodsland, Saskatchewan]]"
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox settlement||name=Dodsland|official_name=Village of Dodsland|other_name=|native_name=<!-- for cities whose native name is not in English -->|nickname=|settlement_type=[[List of villages in Saskatchewan|Village]]|motto=|image_skyline=|imagesize=|image_caption=|image_flag=|flag_size=|image_seal=|seal_size=|image_shield=|shield_size=|city_logo=|citylogo_size=|image_map=|pushpin_map=Saskatchewan#Canada|pushpin_map_caption=Location of Dodsland in [[Saskatchewan]]|coordinates={{coord|51.801|-108.838|region:CA-SK|display=inline}}|pushpin_label_position=none|pushpin_mapsize=200|mapsize=|map_caption=|image_map1=|mapsize1=|map_caption1=|image_dot_map=|dot_mapsize=|dot_map_caption=|dot_x=|dot_y=|subdivision_type=[[Country]]|subdivision_name={{flag|Canada}}|subdivision_type1=[[Provinces and territories of Canada|Province]]|subdivision_name1={{flag|Saskatchewan}}|subdivision_type2=[[List of regions of Canada|Region]]|subdivision_name2=Central|subdivision_type3=[[Census divisions of Saskatchewan|Census division]]|subdivision_name3=[[Division No. 13, Saskatchewan|13]]|subdivision_type4=[[List of rural municipalities in Saskatchewan|Rural Municipality]]|subdivision_name4=[[Winslow No. 319, Saskatchewan|Winslow No. 319]]|government_footnotes=|government_type=[[Municipal government|Municipal]]|leader_title=Governing body|leader_name=[http://www.mds.gov.sk.ca/apps/Pub/MDS/muniDetails.aspx?cat=3&mun=1930 Dodsland Village Council]|leader_title1=[[Mayor]]|leader_name1=Joey Straza|leader_title2=[[Administrator of the Government|Administrator]]|leader_name2=Amy Sittler|leader_title3=[[Member of the Legislative Assembly|MLA]]|leader_name3=|leader_title4=[[Member of Parliament|MP]]|leader_name4=|established_title=Post office Founded|established_date=1914-01-01|established_title2=[[Municipal corporation|Incorporated]] ([[Village]])|established_date2=|established_title3=Incorporated ([[Town]])|established_date3=|area_magnitude=|unit_pref=<!--Enter: Imperial, if Imperial (metric) is desired-->|area_footnotes=|area_total_km2=2.93|area_land_km2=|area_water_km2=|area_total_sq_mi=|area_land_sq_mi=|area_water_sq_mi=|area_water_percent=|area_urban_km2=|area_urban_sq_mi=|area_metro_km2=|area_metro_sq_mi=|population_as_of=2016|population_footnotes=|population_note=|population_total=207|population_density_km2=73.4|population_density_sq_mi=|population_metro=|population_density_metro_km2=|population_density_metro_sq_mi=|population_urban=|population_density_urban_km2=|population_density_urban_sq_mi=|population_blank1_title=|population_blank1=|population_density_blank1_km2=|population_density_blank1_sq_mi=|timezone=[[Central Standard Time|CST]]|utc_offset=-6|timezone_DST=|utc_offset_DST=|elevation_footnotes=<!--for references: use <ref> </ref> tags-->|elevation_m=|elevation_ft=|postal_code_type=[[Postal code]]|postal_code=S0L 0V0|area_code=306|blank_name=[[List of Saskatchewan provincial highways|Highways]]|blank_info={{jct|state=SK|Hwy|31}}<br />{{jct|state=SK|Mun|658}}|blank1_name=[[Railway]]s|blank1_info=|website=|footnotes=<ref>{{Citation
|last=National Archives
|first=Archivia Net
|title=Post Offices and Postmasters
|url=http://www.collectionscanada.ca/archivianet/post-offices/001001-100.01-e.php
|url-status=dead
|archive-url=https://web.archive.org/web/20061006045957/http://www.collectionscanada.ca/archivianet/post-offices/001001-100.01-e.php
|archive-date=2006-10-06
}}</ref><ref>{{Citation|last=Government of Saskatchewan |first=MRD Home |title=Municipal Directory System |url=http://www.municipal.gov.sk.ca/index.html |access-date=2011-05-05 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20081121083646/http://www.municipal.gov.sk.ca/index.html |archive-date=November 21, 2008 }}</ref><ref>{{Citation|last=Canadian Textiles Institute.|title=CTI Determine your provincial constituency|year=2005|url=http://www.textiles.ca/eng/nonAuthProg/redirect.cfm?path=IssPolContacts§ionID=7601.cfm|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20070911025012/http://www.textiles.ca/eng/nonAuthProg/redirect.cfm?path=IssPolContacts§ionID=7601.cfm|archive-date=2007-09-11}}</ref><ref>{{Citation
|last = Commissioner of Canada Elections
|first = Chief Electoral Officer of Canada
|title = Elections Canada On-line
|year = 2005
|url = http://www.elections.ca/home.asp
|url-status = dead
|archive-url = https://web.archive.org/web/20070421084430/http://www.elections.ca/home.asp
|archive-date = 2007-04-21
}}</ref>}}
'''Dodsland''' ( yawan jama'a na 2016 : 215 ) ƙauye ne a lardin Saskatchewan na Kanada a cikin Karamar Hukumar Winslow No. 319 da Rarraba Ƙididdiga Na 13 .
== Tarihi ==
An haɗa Dodsland azaman ƙauye a ranar 23 ga Agusta, 1913.
== Alkaluma ==
A cikin kididdigar yawan jama'a ta 2021 da Statistics Canada ta gudanar, Dodsland tana da yawan jama'a 215 da ke zaune a cikin 92 daga cikin 114 na gidaje masu zaman kansu, canjin yanayi. 0% daga yawan jama'arta na 2016 na 215 . Tare da yanki na ƙasa na {{Convert|2.86|km2|sqmi}} , tana da yawan yawan jama'a 75.2/km a cikin 2021.
A cikin ƙidayar yawan jama'a na 2016, ƙauyen Dodsland ya ƙididdige yawan jama'a 215 da ba ke zaune a cikin 97 na jimlar 111 na gidaje masu zaman kansu, a 1.4% ya canza daga yawan 2011 na 212 . Tare da yanki na ƙasa na {{Convert|2.93|km2|sqmi}} , tana da yawan yawan jama'a 73.4/km a cikin 2016.
== Fitattun mutane ==
* Bob Hoffmeyer, Tsohon mai kare NHL
* Ed Chynoweth, Hockey Hall of Fame executive, shugaban Western Hockey League da Canadian Hockey League, mai suna na Ed Chynoweth Cup
* Brad McCrimmon, Tsohon mai tsaron gida kuma kocin NHL, Stanley Cup Champion ( 1989 ), ya mutu a hadarin jirgin sama na Lokomotiv Yaroslavl na 2011 .
== Duba kuma ==
* Jerin al'ummomi a cikin Saskatchewan
* Ƙauyen Saskatchewan
== Bayanan kafa ==
{{Reflist}}{{Geographic location|Northwest=[[Kerrobert, Saskatchewan|Kerrobert]]|North=[[Tramping Lake, Saskatchewan|Tramping Lake]]|Northeast=[[Kelfield, Saskatchewan|Kelfield]]|West=[[Coleville, Saskatchewan|Coleville]]|Centre=Dodsland|East=[[Plenty, Saskatchewan|Plenty]]|Southwest=[[Kindersley, Saskatchewan|Kindersley]]|South=[[Netherhill, Saskatchewan|Netherhill]]|Southeast=[[Stranraer, Saskatchewan|Stranraer]]}}{{Subdivisions of Saskatchewan|villages=yes}}{{SKDivision13}}{{Coord|51.801|N|108.838|W|type:city_region:CA_source:GNS-enwiki}}<templatestyles src="Module:Coordinates/styles.css"></templatestyles>{{Coord|51.801|N|108.838|W|type:city_region:CA_source:GNS-enwiki}}
4bzvoucpjf0elk8fgq8qhgji4hgat5t
Sunnybrook, Alberta
0
35124
165109
2022-08-09T16:36:47Z
S.H Ningi
17885
An ƙirƙira ta hanyar fassara shafin "[[:en:Special:Redirect/revision/1086904506|Sunnybrook, Alberta]]"
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox settlement|name=Sunnybrook|other_name=|native_name=|nickname=|settlement_type=[[Hamlet (place)|Hamlet]]|image_skyline=|imagesize=|image_caption=|pushpin_relief=yes|pushpin_map=Canada Alberta#Canada|pushpin_label_position=<!-- the position of the pushpin label: left, right, top, bottom, none -->|pushpin_map_caption=Location of Sunnybrook|subdivision_type=Country|subdivision_name=Canada|subdivision_type1=[[Provinces and territories of Canada|Province]]|subdivision_name1=[[Alberta]]|subdivision_type2=[[List of regions of Canada#Alberta|Region]]|subdivision_name2=[[Edmonton Metropolitan Region]]|subdivision_type3=[[List of census divisions of Alberta|Census division]]|subdivision_name3=[[Division No. 11, Alberta|11]]|subdivision_type4=[[List of municipal districts in Alberta|Municipal district]]|subdivision_name4=[[Leduc County]]|government_footnotes=|government_type=[[Municipal incorporation|Unincorporated]]|leader_title=|leader_name=|leader_title1=Governing body|leader_name1=Leduc County Council|established_title=Established|established_date=|established_title2=|established_date2=|established_title3=|established_date3=|area_footnotes= (2021)<ref name=2021census/>|area_land_km2=0.31|population_as_of=2021|population_footnotes=<ref name=2021census/>|population_note=|population_total=50 <!-- 2021 StatCan census population only per [[WP:CANPOP]]; do not replace with latest municipal census population count; this municipal census population count can go in the population_blank1_title and population_blank1 parameters further below and can be noted in the article body (so long as it doesn't replace the 2021 StatCan census population in the body). -->|population_density_km2=160.4|population_blank1_title=|population_blank1=|timezone=[[Mountain Standard Time|MST]]|utc_offset=−07:00|timezone_DST=MDT|utc_offset_DST=−06:00|coordinates={{coord|53|11|38|N|114|13|53|W|region:CA-AB|display=inline,title}}|elevation_footnotes=|elevation_m=|postal_code_type=Postal code<!-- enter ZIP code, Postcode, Post code, Postal code... -->|postal_code=<!--[[List of T Postal Codes of Canada|T]]-->|area_code=[[Area code 780|780]], [[Area codes 587 and 825|587, 825]]|blank_name=[[List of Alberta provincial highways|Highways]]|blank_info=|blank1_name=Waterways|blank1_info=|footnotes=}}
'''Sunnybrook''' ƙauye ne a tsakiyar Alberta, Kanada a cikin gundumar Leduc . Tana kan Babbar Hanya 39, kusan kilomita {{Convert|43|km}} yammacin Leduc .
== Alkaluma ==
A cikin kididdigar yawan jama'a ta shekarar 2021 da Statistics Canada ta gudanar, Sunnybrook yana da yawan jama'a 50 da ke zaune a cikin 22 daga cikin 25 na gidaje masu zaman kansu, canjin -15.3% daga yawan jama'arta na 2016 na 59. Tare da filin ƙasa na 0.31 km2 , tana da yawan yawan jama'a 161.3/km a cikin 2021.
A matsayin wurin da aka keɓance a cikin ƙidayar yawan jama'a ta 2016 da Kididdiga Kanada ta gudanar, Sunnybrook yana da yawan jama'a 59 da ke zaune a cikin 24 daga cikin 26 na gidaje masu zaman kansu, canji na 0% daga yawan jama'arta na 2011 na 59. Tare da filin ƙasa na {{Convert|0.31|km2|sqmi}} , tana da yawan yawan jama'a 190.3/km a cikin 2016.
== Duba kuma ==
* Jerin al'ummomi a Alberta
* Jerin ƙauyuka a Alberta
== Nassoshi ==
{{Reflist}}{{Alberta|hamlets=yes}}
iwu9h9ax9i2bgdxkrffb84fzxyvctg5
Rainbow Lake, Alberta
0
35125
165110
2022-08-09T16:39:10Z
S.H Ningi
17885
An ƙirƙira ta hanyar fassara shafin "[[:en:Special:Redirect/revision/1086260212|Rainbow Lake, Alberta]]"
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox settlement|name=Rainbow Lake|official_name=Town of Rainbow Lake|other_name=|native_name=<!-- for cities whose native name is not in English -->|nickname=|settlement_type=Town<!--For Town or Village (Leave blank for the default City)-->|motto=|image_skyline=Sunset at Rainbow Lake DSC 0293 (16813278752).jpg|imagesize=|image_caption=Sunset at Rainbow Lake|image_blank_emblem=Rainbow Lake-logo.png|image_map=0260 Town Rainbow Lake, Alberta Locator.svg|map_caption=Location in Mackenzie County|pushpin_map=Alberta|pushpin_map_caption=Location of Rainbow Lake in [[Alberta]]|subdivision_type=Country|subdivision_name=Canada|subdivision_type1=Province|subdivision_name1=[[Alberta]]|subdivision_type2=[[List of regions of Canada#Alberta|Region]]|subdivision_name2=[[Northern Alberta]]|subdivision_type3=[[Land-use framework regions of Alberta|Planning region]]|subdivision_name3=[[Lower Peace Region|Lower Peace]]|subdivision_type4=[[Specialized municipalities of Alberta|Specialized municipality]]|subdivision_name4=[[Mackenzie County|Mackenzie]]|government_footnotes=<ref>{{AMOS}}</ref>|government_type=|leader_title=Mayor|leader_name=Michelle Farris|leader_title1=[[Local government|Governing body]]|leader_name1=Rainbow Lake Town Council|leader_title2=[[Current members of the Canadian House of Commons|MP]]|leader_name2=[[Chris Warkentin]] ([[Peace River (electoral district)|Peace River]]-[[Conservative Party of Canada|Cons]])|leader_title3=[[Legislative Assembly of Alberta|MLA]]|leader_name3=[[Dan Williams (Canadian politician)|Dan Williams]] ([[Peace River (provincial electoral district)|Peace River]]-[[Conservative]])|leader_title4=|leader_name4=|established_title=Founded|established_date=|established_title1=Incorporated<ref name=AMATownProfiles>{{cite web | url=http://www.municipalaffairs.alberta.ca/cfml/MunicipalProfiles/basicReport/TOWN.PDF | publisher=[[Alberta Municipal Affairs]] | title=Location and History Profile: Town of Rainbow Lake | page=506 | date=October 7, 2016 | access-date=October 16, 2016}}</ref>|established_date1= |established_title2= • [[List of towns in Alberta#New towns|New town]]|established_date2=September 1, 1966|established_title3= • [[List of towns in Alberta|Town]]|established_date3=<!--January 1, 1995-->|area_footnotes= (2021)<ref name=2021census/>|area_land_km2=10.76|population_as_of=2021|population_footnotes=<ref name=2021census/>|population_note=|population_total=495 <!-- 2021 StatCan census population only per [[WP:CANPOP]]; do not replace with latest municipal census population count; this municipal census population count can go in the population_blank1_title and population_blank1 parameters further below and can be noted in the article body (so long as it doesn't replace the 2021 StatCan census population in the body). -->|population_density_km2=46|population_blank1_title=|population_blank1=|population_density_blank1_km2=|population_density_blank1_sq_mi=|timezone=[[Mountain Time Zone|MST]]|utc_offset=−7|timezone_DST=[[Mountain Time Zone|MDT]]|utc_offset_DST=−6|coordinates={{coord|58|30|0|N|119|22|59|W|region:CA-AB|display=inline,title}}|elevation_footnotes=<ref>{{cite web | url=http://www.safetycodes.ab.ca/Public/Documents/PSSSOP_Handbook_Version_12_Online_Feb_21_2012b.pdf | title=Alberta Private Sewage Systems 2009 Standard of Practice Handbook: Appendix A.3 Alberta Design Data (A.3.A. Alberta Climate Design Data by Town) | publisher=Safety Codes Council | type=PDF | pages=212–215 (PDF pages 226–229) | date=January 2012 | access-date=October 9, 2013}}</ref>|elevation_m=534|postal_code_type=Postal code span|postal_code=[[List of T Postal Codes of Canada|T0H]]|area_code=[[Area code 780|+1-780]]|blank_name=[[List of Alberta provincial highways|Highways]]|blank_info=[[Alberta Highway 58|58]]|blank1_name=|blank1_info=|website=[http://rainbowlake.ca/ rainbowlake.ca]|footnotes=}}
'''Lake Rainbow''' birni ne, da ke arewa maso yammacin Alberta, a ƙasar Kanada. Yana yamma da Babban Level a ƙarshen Babbar Hanya 58, a cikin gundumar Mackenzie .
Garin yana ɗauke da sunan tafkin da ke kusa, wanda aka kafa akan kogin Hay, wanda ake kira saboda lanƙwasa siffarsa.
== Alkaluma ==
A cikin ƙidayar yawan jama'a ta 2021 da Kididdiga Kanada ta gudanar, Garin Rainbow Lake yana da yawan jama'a 495 da ke zaune a cikin 204 daga cikin jimlar gidaje 352 masu zaman kansu, canjin yanayi. -37.7% daga yawanta na 2016 na 795. Tare da filin ƙasa na 10.76 km2 , tana da yawan yawan jama'a 46.0/km a cikin 2021.
A cikin ƙidayar yawan jama'a ta 2016 da Kididdiga Kanada ta gudanar, Garin Rainbow Lake ya ƙididdige yawan jama'a 795 da ke zaune a cikin 303 daga cikin jimlar gidaje 475 masu zaman kansu, canjin yanayi. -8.6% daga yawan jama'arta na 2011 na 870. Tare da filin ƙasa na {{Convert|10.76|km2|sqmi}} , tana da yawan yawan jama'a 73.9/km a cikin 2016.
Yawan jama'ar Garin Tafkin Rainbow bisa ga ƙidayar ƙaramar hukuma ta 2015 shine 938, canji na -13.3% daga ƙidayar jama'arta na birni na 2007 na 1,082.
== Kayan aiki ==
Filin jirgin sama na Rainbow Lake ( yana aiki da al'umma, kuma ana haɗa shi ta hanyar babbar hanyar Alberta 58 .
== Ilimi ==
Garin gida ne ga Makarantar Rainbow Lake wanda Makarantar Makarantar Fort Vermilion ke gudanarwa, wacce ke ba da tsarin karatun kindergarten har zuwa mataki na 12.
== Duba kuma ==
* Jerin al'ummomi a Alberta
* Jerin garuruwa a Alberta
== Nassoshi ==
{{Reflist}}
== Hanyoyin haɗi na waje ==
* {{Official website}}
{{Subdivisions of Alberta|towns=yes}}{{Alberta Regions Lower Peace}}
0sctjrc1920axdgx7r3sfee4sph2gge
Birch Cove
0
35126
165111
2022-08-09T16:41:40Z
S.H Ningi
17885
An ƙirƙira ta hanyar fassara shafin "[[:en:Special:Redirect/revision/1085737047|Birch Cove]]"
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox settlement
<!--See the Table at Infobox Settlement for all fields and descriptions of usage-->
<!-- Basic info ---------------->|name=Birch Cove|official_name=Summer Village of Birch Cove|other_name=|native_name=|nickname=|settlement_type=[[List of summer villages in Alberta|Summer village]]|motto=<!-- images and maps ----------->|image_skyline=|image_caption=|pushpin_map=Alberta|pushpin_label_position=none<!-- the position of the pushpin label: left, right, top, bottom, none -->|pushpin_map_caption=Location of Birch Cove in [[Alberta]]|pushpin_mapsize=220
<!-- Location ------------------>|subdivision_type=Country|subdivision_name=[[Canada]]|subdivision_type1=[[Provinces and territories of Canada|Province]]|subdivision_name1=[[Alberta]]|subdivision_type2=|subdivision_name2=|subdivision_type3=[[List of census divisions of Alberta|Census division]]|subdivision_name3=[[Division No. 13, Alberta|No. 13]]
<!-- Politics ----------------->|government_footnotes=<ref>{{AMOS}}</ref>|government_type=[[Municipal incorporation]]|leader_title=Mayor|leader_name=Eugene Dugan|leader_title1=Governing body|leader_name1=Birch Cove Summer Village Council|established_title=|established_date=|area_footnotes= (2021)<ref name=2021census/>|area_land_km2=0.29|population_as_of=2021|population_footnotes=<ref name=2021census/>|population_note=|population_total=67 <!-- 2021 StatCan census population only per [[WP:CANPOP]]; do not replace with latest municipal census population count; this municipal census population count can go in the population_blank1_title and population_blank1 parameters further below and can be noted in the article body (so long as it doesn't replace the 2021 StatCan census population in the body). -->|population_density_km2=232.2|population_blank1_title=|population_blank1=|population_density_blank1_km2=|population_density_blank1_sq_mi=|timezone=[[Mountain Time Zone|MST]]|utc_offset=−7|timezone_DST=MDT|utc_offset_DST=−6|coordinates={{coord|53.94854|-114.36356|region:CA-AB|format=dms|display=inline,title}}|elevation_footnotes=<!--for references: use<ref> </ref> tags-->|elevation_m=<!-- Area/postal codes & others -------->|postal_code_type=|postal_code=|area_code=|website={{official website|www.birchcove.ca}}|footnotes=}}
'''Birch Cove''' ƙauyen bazara ne a cikin Alberta, Kanada. Tana tsakanin Babbar Hanya 33 da Lac la Nonne, {{Convert|99|km|mi}} arewa maso yamma na [[Edmonton]] .
== Alkaluma ==
A cikin ƙididdigar yawan jama'a na 2021 da Kididdiga Kanada ta gudanar, ƙauyen bazara na Birch Cove yana da yawan jama'a 67 da ke zaune a cikin 27 daga cikin jimlar gidaje 61 masu zaman kansu, canjin yanayi. 48.9% daga yawan jama'arta na 2016 na 45. Tare da filin ƙasa na 0.29 km2 , tana da yawan yawan jama'a 231.0/km a cikin 2021.
A cikin ƙididdigar yawan jama'a na 2016 da Kididdiga Kanada ta gudanar, ƙauyen bazara na Birch Cove yana da yawan jama'a 45 da ke zaune a cikin 20 daga cikin jimlar gidaje 74 masu zaman kansu, wanda ke wakiltar babu canji daga yawan jama'arta na 2011 na 45. Tare da filin ƙasa na {{Convert|0.3|km2|sqmi}} , tana da yawan yawan jama'a 150.0/km a cikin 2016.
== Duba kuma ==
* Jerin al'ummomi a Alberta
* Jerin ƙauyukan bazara a Alberta
* Jerin ƙauyukan shakatawa a cikin Saskatchewan
== Nassoshi ==
{{Reflist}}
== Hanyoyin haɗi na waje ==
* {{Official website}}
{{Subdivisions of Alberta|SV=yes}}
ki0k3gd9yflm2o6quw4yuqtnmdgqu58
Wasan kwoikwayo
0
35127
165112
2022-08-09T17:23:59Z
Aisha Yahuza
14817
Sabon shafi: Wasan kwoikwayo shine duk wani wasa da ake shiryawa Domingo a fadakar a ilmantar a kuma nishadantar da al'ummah. IRE-IREN WASAN KWOIKWAYO Na zamani Na gargajiya RUBUTATTUN WASAN KWOIKWAYO GARGADI-misalin sa littafin uwar gulma, kulba na barna,zaman duniya iyawane NISHADI-misalin sa littafin tabarmar kunya. SOYAYYA-misalin sa soyayya Tafi kudi. ILIMI-misalin sa wasan marafa. TUBALIN GANIN WASAN KWOIKWAYO Kayan yan wasa Dandamali Yan wasa Wurin wasa
wikitext
text/x-wiki
Wasan kwoikwayo shine duk wani wasa da ake shiryawa Domingo a fadakar a ilmantar a kuma nishadantar da al'ummah.
IRE-IREN WASAN KWOIKWAYO
Na zamani
Na gargajiya
RUBUTATTUN WASAN KWOIKWAYO
GARGADI-misalin sa littafin uwar gulma, kulba na barna,zaman duniya iyawane
NISHADI-misalin sa littafin tabarmar kunya.
SOYAYYA-misalin sa soyayya Tafi kudi.
ILIMI-misalin sa wasan marafa.
TUBALIN GANIN WASAN KWOIKWAYO
Kayan yan wasa
Dandamali
Yan wasa
Wurin wasa
brau8pzdhylxmdlf3jmny2k1oteg72r
Rubutaccen adabi
0
35128
165113
2022-08-09T17:37:38Z
Aisha Yahuza
14817
Sabon shafi: Rubuttacen adabi shine Wanda ake Kira da adabin zamani wanna shine adabin da masu ilimi suke rubutawa a litattafai dan jama'a su karanta su kuma anfana Rubuttacen adabi na rabu kashi uku: Rubuttacceyar waka. Rubutun zube(labari). Rubuttacen wasan kwoikwayo. Har wa Yau rubuttacceyar waka takasu kashi biyu:wakoki na Karin na goma aha Tara da wakokin nakarni na ashirin. RUBUTUN ZUBE: sune tatsuniya, kagaggun labari, hikayoyi, al'mara, Tahiti, addini, labarin kasa, labarin hali...
wikitext
text/x-wiki
Rubuttacen adabi shine Wanda ake Kira da adabin zamani wanna shine adabin da masu ilimi suke rubutawa a litattafai dan jama'a su karanta su kuma anfana
Rubuttacen adabi na rabu kashi uku:
Rubuttacceyar waka.
Rubutun zube(labari).
Rubuttacen wasan kwoikwayo.
Har wa Yau rubuttacceyar waka takasu kashi biyu:wakoki na Karin na goma aha Tara da wakokin nakarni na ashirin.
RUBUTUN ZUBE: sune tatsuniya, kagaggun labari, hikayoyi, al'mara, Tahiti, addini, labarin kasa, labarin halitta, labarin al'adu, kiwun lafiya, kimiyya, shari'a, sanao'i.
WASAN KWOIKWAYO:shine duk wani wasa da ake shiryawa domin a fadakar a ilmantar a kuma nishadantar da al'ummah. Wasan kwoikwayo rabu gida biyu, na zamani da na gargajiya.
3m8ism72qjqwhvohr8qnuz005m085mq
User:Mc zelani
2
35129
165118
2022-08-09T18:52:22Z
Mc zelani
18517
Je suis mc zelani mczelaniprod@gmail.com
wikitext
text/x-wiki
Je ne suis pas un robot mais un être humain je suis mc zelani mczelaniprod@gmail.com
rbqpr3dw0hc2p03k81mi5483wbcy2hm
Donald Etiebet
0
35130
165123
2022-08-09T20:55:49Z
Haidar sani
18490
Sabon shafi: An haifi '''Etiebet''' a Ikot Ekpene a Jihar [[Akwa Ibom]], Dan kabilar [[Annang]]. Ya auri Nike Maryam Agunbiade, daga Jihar Oyo a shekarar 1991, kuma suna da ‘ya’ya uku. Kanensa Donatus ("Don") Obot Etiebet ya rike mukamin Ministan Makamashi a majalisar ministocin [[Ernest Shonekan]] na kankanin lokaci, inda ya ci gaba da rike mukamin bayan wancan, gwamnatin da[[ Janar Sani Abacha]] ya tsigeshi, kuma daga baya ya zama dan takarar PDP. na gwamnan jihar Akwa Ibom a sheka...
wikitext
text/x-wiki
An haifi '''Etiebet''' a Ikot Ekpene a Jihar [[Akwa Ibom]], Dan kabilar [[Annang]]. Ya auri Nike Maryam Agunbiade, daga Jihar Oyo a shekarar 1991, kuma suna da ‘ya’ya uku.
Kanensa Donatus ("Don") Obot Etiebet ya rike mukamin Ministan Makamashi a majalisar ministocin [[Ernest Shonekan]] na kankanin lokaci, inda ya ci gaba da rike mukamin bayan wancan, gwamnatin da[[ Janar Sani Abacha]] ya tsigeshi, kuma daga baya ya zama dan takarar PDP. na gwamnan jihar Akwa Ibom a shekarar 2007.
===Dimokaradiyya===
Bayan komawar dimokradiyya a 1999, Etiebet ya kasance shugaban jam'iyyar [[United Nigeria People's Party ]](UNPP), wacce daga baya ta hade da [[ All People's Party]] (APP) wadda takoma jam'iyyar [[All Nigeria People's Party ]]. (ANPP)An nada Etiebet Amatsayin mataimakin shugaban jam’iyyar ANPP ta Kudu. Daga baya Etiebet ya zama shugaban jam'iyyar ANPP na kasa bakidaya. Da yake magana da yawun jam’iyyar ANPP a watan Maris na shekarar 2003, Etiebet ya ce kamata ya yi a fitar da sakamakon zabe a rumfunan zabe kuma wakilan jam’iyyun siyasa su sanya hannu a kai a matsayin hanyar dakile tashe-tashen hankula a lokacin zabe.
A matsayinsa na shugaban majalisar koli ta dattawa a jihar Akwa Ibom, a watan Maris na shekarar 2004, Etiebet ya jagoranci tawagar shugabanni daga jihar Akwa Ibom domin ganawa da shugaba [[Olusegun Obasanjo]], inda suka tattauna kan dokar kawar da tsarin bakin teku wadda take raba kudaden shigar man fetur.
===Manazarta===
azc5e0j0wzryh656oamy5xivyfwp83o
165135
165123
2022-08-09T21:05:34Z
Sufie Alyaryasie
13902
wikitext
text/x-wiki
An haifi '''Etiebet''' a Ikot Ekpene a Jihar [[Akwa Ibom]], Dan kabilar [[Annang]]. Ya auri Nike Maryam Agunbiade, daga Jihar Oyo a shekarar 1991, kuma suna da ‘ya’ya uku.<ref>https://guardian.ng/news/don-etiebet-other-apc-chiefs-raise-alarm-over-fake-delegates-list-to-national-convention/</ref>
Kanensa Donatus ("Don") Obot Etiebet ya rike mukamin Ministan Makamashi a majalisar ministocin [[Ernest Shonekan]] na kankanin lokaci, inda ya ci gaba da rike mukamin bayan wancan, gwamnatin da[[ Janar Sani Abacha]] ya tsigeshi, kuma daga baya ya zama dan takarar PDP. na gwamnan jihar Akwa Ibom a shekarar 2007. <ref>https://www.premiumtimesng.com/news/more-news/195032-ex-gov-donald-etiebet-buried.html</ref>
===Dimokaradiyya===
Bayan komawar dimokradiyya a 1999, Etiebet ya kasance shugaban jam'iyyar [[United Nigeria People's Party ]](UNPP), wacce daga baya ta hade da [[ All People's Party]] (APP) wadda takoma jam'iyyar [[All Nigeria People's Party ]]. (ANPP)An nada Etiebet Amatsayin mataimakin shugaban jam’iyyar ANPP ta Kudu. Daga baya Etiebet ya zama shugaban jam'iyyar ANPP na kasa bakidaya. Da yake magana da yawun jam’iyyar ANPP a watan Maris na shekarar 2003, Etiebet ya ce kamata ya yi a fitar da sakamakon zabe a rumfunan zabe kuma wakilan jam’iyyun siyasa su sanya hannu a kai a matsayin hanyar dakile tashe-tashen hankula a lokacin zabe. <ref>http://medbox.iiab.me/kiwix/wikipedia_yo_all_maxi_2019-04/A/Donald_Etiebet</ref>
===Shugaban majalisar koli===
A matsayinsa na shugaban majalisar koli ta dattawa a jihar Akwa Ibom, a watan Maris na shekarar 2004, Etiebet ya jagoranci tawagar shugabanni daga jihar Akwa Ibom domin ganawa da shugaba [[Olusegun Obasanjo]], inda suka tattauna kan dokar kawar da tsarin bakin teku wadda take raba kudaden shigar man fetur.<ref>https://thewhistler.ng/tag/donald-etiebet/</ref>
===Mutuwa===
Mista Etiebet,ya rasu a ranar 21 ga watan Yuli, 2015, an yi jana’izar shi a gidan iyalansa da ke Oruk Anam, a karamar hukumar Oruk Anam ta jihar akwa ibom.
===Manazarta===
5rlg99eerra8ki3wthyb81lhqkbzhip
165136
165135
2022-08-09T21:09:04Z
Sufie Alyaryasie
13902
wikitext
text/x-wiki
'''Cif Donald Dick Etiebet''' (1934 - 21 Yuli 2015) ɗan siyasan Najeriya ne wanda ya kasance sanata a jamhuriya ta biyu a Najeriya (1979 - 1983). Daga nan ne aka zabe shi gwamnan jihar [[Cross river ]] tare da goyon bayan shugaban majalisar dattawa na lokacin Joseph Wayas da kuma Sanata Joseph Oqua Ansa duk sun kasance yan adawa da gwamna mai ci a lokacin Clement Isong, Fidelis Ikogo Nnang shi ne mataimakinsa, yana rike da wannan ofishin daga Oktoba zuwa Disamba 1983, lokacin da juyin mulkin soja ya kawo Janar [[Muhammadu Buhari ]kan karagar mulki.
===Haihuwa===
An haifi '''Etiebet''' a Ikot Ekpene a Jihar [[Akwa Ibom]], Dan kabilar [[Annang]]. Ya auri Nike Maryam Agunbiade, daga Jihar Oyo a shekarar 1991, kuma suna da ‘ya’ya uku.<ref>https://guardian.ng/news/don-etiebet-other-apc-chiefs-raise-alarm-over-fake-delegates-list-to-national-convention/</ref>
Kanensa Donatus ("Don") Obot Etiebet ya rike mukamin Ministan Makamashi a majalisar ministocin [[Ernest Shonekan]] na kankanin lokaci, inda ya ci gaba da rike mukamin bayan wancan, gwamnatin da[[ Janar Sani Abacha]] ya tsigeshi, kuma daga baya ya zama dan takarar PDP. na gwamnan jihar Akwa Ibom a shekarar 2007. <ref>https://www.premiumtimesng.com/news/more-news/195032-ex-gov-donald-etiebet-buried.html</ref>
===Dimokaradiyya===
Bayan komawar dimokradiyya a 1999, Etiebet ya kasance shugaban jam'iyyar [[United Nigeria People's Party ]](UNPP), wacce daga baya ta hade da [[ All People's Party]] (APP) wadda takoma jam'iyyar [[All Nigeria People's Party ]]. (ANPP)An nada Etiebet Amatsayin mataimakin shugaban jam’iyyar ANPP ta Kudu. Daga baya Etiebet ya zama shugaban jam'iyyar ANPP na kasa bakidaya. Da yake magana da yawun jam’iyyar ANPP a watan Maris na shekarar 2003, Etiebet ya ce kamata ya yi a fitar da sakamakon zabe a rumfunan zabe kuma wakilan jam’iyyun siyasa su sanya hannu a kai a matsayin hanyar dakile tashe-tashen hankula a lokacin zabe. <ref>http://medbox.iiab.me/kiwix/wikipedia_yo_all_maxi_2019-04/A/Donald_Etiebet</ref>
===Shugaban majalisar koli===
A matsayinsa na shugaban majalisar koli ta dattawa a jihar Akwa Ibom, a watan Maris na shekarar 2004, Etiebet ya jagoranci tawagar shugabanni daga jihar Akwa Ibom domin ganawa da shugaba [[Olusegun Obasanjo]], inda suka tattauna kan dokar kawar da tsarin bakin teku wadda take raba kudaden shigar man fetur.<ref>https://thewhistler.ng/tag/donald-etiebet/</ref>
===Mutuwa===
Mista Etiebet,ya rasu a ranar 21 ga watan Yuli, 2015, an yi jana’izar shi a gidan iyalansa da ke Oruk Anam, a karamar hukumar Oruk Anam ta jihar akwa ibom.
===Manazarta===
lnvwwrvu3y0nkvu7c8lpda2r036cz0l
User talk:AxisAce09
3
35131
165124
2022-08-09T21:00:19Z
AmmarBot
13973
Barka da zuwa!
wikitext
text/x-wiki
== Barka da zuwa! ==
Ni Robot ne ba mutum ba.
[[File:Wikipedia_mini_globe_handheld.jpg|thumb|300px|Hausa Wikipedia na buƙatar gudummuwarku domin ta bunƙasa!]]
Barka da zuwa Hausa Wikipedia, AxisAce09! Mun ji daɗin [[Special:Contributions/AxisAce09|gudummuwarku]]. Kuma muna fatan zaku tsaya ku ci gaba da bada gudummuwa. Anan ƙasa ga wasu shafuka da zasu taimaka wajen fahimtar Hausa Wikipedia da yadda ake gyara ta:
* [[Wikipedia:Gabatarwa|Gabatarwa]]
* [[Wikipedia:Tutorial|Tutorial]]
* [[Wikipedia:Cheatsheet|Cheatsheet]]
* [[Wikipedia:Yadda_ake_rubuta_muƙala|Yadda ake rubuta muƙala]]
* [[Wikipedia:Manufofi biyar|Manufofin Hausa Wikipedia]]
* [[Wikipedia:Shawarwari_goma_akan_gyaran_Wikipedia|Shawarwari goma akan gyaran Wikipedia]]
Zaku iya yin [[Wikipedia:Tutorial/Shafukan_tattaunawa#Shafin_tattaunawa_na_edita|sayinin rubutunku]] idan kuna akan [[Wikipedia:Shafin tattaunawa|shafukan tattaunawa]] ta hanyar alamar tilde guda huɗu, kamar haka (<nowiki>~~~~</nowiki>); yin hakan, zaisa sunanku da cikkaken kwanan wata. In kana buƙatar wani taimako, ku duba [[Wikipedia:Tutorial]]. Na gode. [[User:AmmarBot|AmmarBot]] ([[User talk:AmmarBot|talk]]) 21:00, 9 ga Augusta, 2022 (UTC)
fznl8vhmsxcg3g0ztqtz2ey624ucnzr
User talk:Mangaka lam
3
35132
165125
2022-08-09T21:00:29Z
AmmarBot
13973
Barka da zuwa!
wikitext
text/x-wiki
== Barka da zuwa! ==
Ni Robot ne ba mutum ba.
[[File:Wikipedia_mini_globe_handheld.jpg|thumb|300px|Hausa Wikipedia na buƙatar gudummuwarku domin ta bunƙasa!]]
Barka da zuwa Hausa Wikipedia, Mangaka lam! Mun ji daɗin [[Special:Contributions/Mangaka lam|gudummuwarku]]. Kuma muna fatan zaku tsaya ku ci gaba da bada gudummuwa. Anan ƙasa ga wasu shafuka da zasu taimaka wajen fahimtar Hausa Wikipedia da yadda ake gyara ta:
* [[Wikipedia:Gabatarwa|Gabatarwa]]
* [[Wikipedia:Tutorial|Tutorial]]
* [[Wikipedia:Cheatsheet|Cheatsheet]]
* [[Wikipedia:Yadda_ake_rubuta_muƙala|Yadda ake rubuta muƙala]]
* [[Wikipedia:Manufofi biyar|Manufofin Hausa Wikipedia]]
* [[Wikipedia:Shawarwari_goma_akan_gyaran_Wikipedia|Shawarwari goma akan gyaran Wikipedia]]
Zaku iya yin [[Wikipedia:Tutorial/Shafukan_tattaunawa#Shafin_tattaunawa_na_edita|sayinin rubutunku]] idan kuna akan [[Wikipedia:Shafin tattaunawa|shafukan tattaunawa]] ta hanyar alamar tilde guda huɗu, kamar haka (<nowiki>~~~~</nowiki>); yin hakan, zaisa sunanku da cikkaken kwanan wata. In kana buƙatar wani taimako, ku duba [[Wikipedia:Tutorial]]. Na gode. [[User:AmmarBot|AmmarBot]] ([[User talk:AmmarBot|talk]]) 21:00, 9 ga Augusta, 2022 (UTC)
gdhw48kz433ui3b1rmdm1a1y51bzytm
User talk:Md Revyat
3
35133
165126
2022-08-09T21:00:39Z
AmmarBot
13973
Barka da zuwa!
wikitext
text/x-wiki
== Barka da zuwa! ==
Ni Robot ne ba mutum ba.
[[File:Wikipedia_mini_globe_handheld.jpg|thumb|300px|Hausa Wikipedia na buƙatar gudummuwarku domin ta bunƙasa!]]
Barka da zuwa Hausa Wikipedia, Md Revyat! Mun ji daɗin [[Special:Contributions/Md Revyat|gudummuwarku]]. Kuma muna fatan zaku tsaya ku ci gaba da bada gudummuwa. Anan ƙasa ga wasu shafuka da zasu taimaka wajen fahimtar Hausa Wikipedia da yadda ake gyara ta:
* [[Wikipedia:Gabatarwa|Gabatarwa]]
* [[Wikipedia:Tutorial|Tutorial]]
* [[Wikipedia:Cheatsheet|Cheatsheet]]
* [[Wikipedia:Yadda_ake_rubuta_muƙala|Yadda ake rubuta muƙala]]
* [[Wikipedia:Manufofi biyar|Manufofin Hausa Wikipedia]]
* [[Wikipedia:Shawarwari_goma_akan_gyaran_Wikipedia|Shawarwari goma akan gyaran Wikipedia]]
Zaku iya yin [[Wikipedia:Tutorial/Shafukan_tattaunawa#Shafin_tattaunawa_na_edita|sayinin rubutunku]] idan kuna akan [[Wikipedia:Shafin tattaunawa|shafukan tattaunawa]] ta hanyar alamar tilde guda huɗu, kamar haka (<nowiki>~~~~</nowiki>); yin hakan, zaisa sunanku da cikkaken kwanan wata. In kana buƙatar wani taimako, ku duba [[Wikipedia:Tutorial]]. Na gode. [[User:AmmarBot|AmmarBot]] ([[User talk:AmmarBot|talk]]) 21:00, 9 ga Augusta, 2022 (UTC)
l3ujzb21misxckq6gfokmkcdrz1s126
User talk:Mmello bcn
3
35134
165127
2022-08-09T21:00:49Z
AmmarBot
13973
Barka da zuwa!
wikitext
text/x-wiki
== Barka da zuwa! ==
Ni Robot ne ba mutum ba.
[[File:Wikipedia_mini_globe_handheld.jpg|thumb|300px|Hausa Wikipedia na buƙatar gudummuwarku domin ta bunƙasa!]]
Barka da zuwa Hausa Wikipedia, Mmello bcn! Mun ji daɗin [[Special:Contributions/Mmello bcn|gudummuwarku]]. Kuma muna fatan zaku tsaya ku ci gaba da bada gudummuwa. Anan ƙasa ga wasu shafuka da zasu taimaka wajen fahimtar Hausa Wikipedia da yadda ake gyara ta:
* [[Wikipedia:Gabatarwa|Gabatarwa]]
* [[Wikipedia:Tutorial|Tutorial]]
* [[Wikipedia:Cheatsheet|Cheatsheet]]
* [[Wikipedia:Yadda_ake_rubuta_muƙala|Yadda ake rubuta muƙala]]
* [[Wikipedia:Manufofi biyar|Manufofin Hausa Wikipedia]]
* [[Wikipedia:Shawarwari_goma_akan_gyaran_Wikipedia|Shawarwari goma akan gyaran Wikipedia]]
Zaku iya yin [[Wikipedia:Tutorial/Shafukan_tattaunawa#Shafin_tattaunawa_na_edita|sayinin rubutunku]] idan kuna akan [[Wikipedia:Shafin tattaunawa|shafukan tattaunawa]] ta hanyar alamar tilde guda huɗu, kamar haka (<nowiki>~~~~</nowiki>); yin hakan, zaisa sunanku da cikkaken kwanan wata. In kana buƙatar wani taimako, ku duba [[Wikipedia:Tutorial]]. Na gode. [[User:AmmarBot|AmmarBot]] ([[User talk:AmmarBot|talk]]) 21:00, 9 ga Augusta, 2022 (UTC)
cr9k7it46hxreckue0y5ju9mir9amw9
User talk:Ainakhu
3
35135
165128
2022-08-09T21:00:59Z
AmmarBot
13973
Barka da zuwa!
wikitext
text/x-wiki
== Barka da zuwa! ==
Ni Robot ne ba mutum ba.
[[File:Wikipedia_mini_globe_handheld.jpg|thumb|300px|Hausa Wikipedia na buƙatar gudummuwarku domin ta bunƙasa!]]
Barka da zuwa Hausa Wikipedia, Ainakhu! Mun ji daɗin [[Special:Contributions/Ainakhu|gudummuwarku]]. Kuma muna fatan zaku tsaya ku ci gaba da bada gudummuwa. Anan ƙasa ga wasu shafuka da zasu taimaka wajen fahimtar Hausa Wikipedia da yadda ake gyara ta:
* [[Wikipedia:Gabatarwa|Gabatarwa]]
* [[Wikipedia:Tutorial|Tutorial]]
* [[Wikipedia:Cheatsheet|Cheatsheet]]
* [[Wikipedia:Yadda_ake_rubuta_muƙala|Yadda ake rubuta muƙala]]
* [[Wikipedia:Manufofi biyar|Manufofin Hausa Wikipedia]]
* [[Wikipedia:Shawarwari_goma_akan_gyaran_Wikipedia|Shawarwari goma akan gyaran Wikipedia]]
Zaku iya yin [[Wikipedia:Tutorial/Shafukan_tattaunawa#Shafin_tattaunawa_na_edita|sayinin rubutunku]] idan kuna akan [[Wikipedia:Shafin tattaunawa|shafukan tattaunawa]] ta hanyar alamar tilde guda huɗu, kamar haka (<nowiki>~~~~</nowiki>); yin hakan, zaisa sunanku da cikkaken kwanan wata. In kana buƙatar wani taimako, ku duba [[Wikipedia:Tutorial]]. Na gode. [[User:AmmarBot|AmmarBot]] ([[User talk:AmmarBot|talk]]) 21:00, 9 ga Augusta, 2022 (UTC)
9s2mu30m0m59l6sbhqek2axtbddpl1z
User talk:Ugoch Nma
3
35136
165129
2022-08-09T21:01:09Z
AmmarBot
13973
Barka da zuwa!
wikitext
text/x-wiki
== Barka da zuwa! ==
Ni Robot ne ba mutum ba.
[[File:Wikipedia_mini_globe_handheld.jpg|thumb|300px|Hausa Wikipedia na buƙatar gudummuwarku domin ta bunƙasa!]]
Barka da zuwa Hausa Wikipedia, Ugoch Nma! Mun ji daɗin [[Special:Contributions/Ugoch Nma|gudummuwarku]]. Kuma muna fatan zaku tsaya ku ci gaba da bada gudummuwa. Anan ƙasa ga wasu shafuka da zasu taimaka wajen fahimtar Hausa Wikipedia da yadda ake gyara ta:
* [[Wikipedia:Gabatarwa|Gabatarwa]]
* [[Wikipedia:Tutorial|Tutorial]]
* [[Wikipedia:Cheatsheet|Cheatsheet]]
* [[Wikipedia:Yadda_ake_rubuta_muƙala|Yadda ake rubuta muƙala]]
* [[Wikipedia:Manufofi biyar|Manufofin Hausa Wikipedia]]
* [[Wikipedia:Shawarwari_goma_akan_gyaran_Wikipedia|Shawarwari goma akan gyaran Wikipedia]]
Zaku iya yin [[Wikipedia:Tutorial/Shafukan_tattaunawa#Shafin_tattaunawa_na_edita|sayinin rubutunku]] idan kuna akan [[Wikipedia:Shafin tattaunawa|shafukan tattaunawa]] ta hanyar alamar tilde guda huɗu, kamar haka (<nowiki>~~~~</nowiki>); yin hakan, zaisa sunanku da cikkaken kwanan wata. In kana buƙatar wani taimako, ku duba [[Wikipedia:Tutorial]]. Na gode. [[User:AmmarBot|AmmarBot]] ([[User talk:AmmarBot|talk]]) 21:01, 9 ga Augusta, 2022 (UTC)
acrzcu7o4ej3yvanvr15xhcegup4rg1
User talk:Imcubuss
3
35137
165130
2022-08-09T21:01:19Z
AmmarBot
13973
Barka da zuwa!
wikitext
text/x-wiki
== Barka da zuwa! ==
Ni Robot ne ba mutum ba.
[[File:Wikipedia_mini_globe_handheld.jpg|thumb|300px|Hausa Wikipedia na buƙatar gudummuwarku domin ta bunƙasa!]]
Barka da zuwa Hausa Wikipedia, Imcubuss! Mun ji daɗin [[Special:Contributions/Imcubuss|gudummuwarku]]. Kuma muna fatan zaku tsaya ku ci gaba da bada gudummuwa. Anan ƙasa ga wasu shafuka da zasu taimaka wajen fahimtar Hausa Wikipedia da yadda ake gyara ta:
* [[Wikipedia:Gabatarwa|Gabatarwa]]
* [[Wikipedia:Tutorial|Tutorial]]
* [[Wikipedia:Cheatsheet|Cheatsheet]]
* [[Wikipedia:Yadda_ake_rubuta_muƙala|Yadda ake rubuta muƙala]]
* [[Wikipedia:Manufofi biyar|Manufofin Hausa Wikipedia]]
* [[Wikipedia:Shawarwari_goma_akan_gyaran_Wikipedia|Shawarwari goma akan gyaran Wikipedia]]
Zaku iya yin [[Wikipedia:Tutorial/Shafukan_tattaunawa#Shafin_tattaunawa_na_edita|sayinin rubutunku]] idan kuna akan [[Wikipedia:Shafin tattaunawa|shafukan tattaunawa]] ta hanyar alamar tilde guda huɗu, kamar haka (<nowiki>~~~~</nowiki>); yin hakan, zaisa sunanku da cikkaken kwanan wata. In kana buƙatar wani taimako, ku duba [[Wikipedia:Tutorial]]. Na gode. [[User:AmmarBot|AmmarBot]] ([[User talk:AmmarBot|talk]]) 21:01, 9 ga Augusta, 2022 (UTC)
6cpcbzq3mw8qnzoars2sz0fubznxk6o
User talk:Nickelodeon745
3
35138
165131
2022-08-09T21:01:29Z
AmmarBot
13973
Barka da zuwa!
wikitext
text/x-wiki
== Barka da zuwa! ==
Ni Robot ne ba mutum ba.
[[File:Wikipedia_mini_globe_handheld.jpg|thumb|300px|Hausa Wikipedia na buƙatar gudummuwarku domin ta bunƙasa!]]
Barka da zuwa Hausa Wikipedia, Nickelodeon745! Mun ji daɗin [[Special:Contributions/Nickelodeon745|gudummuwarku]]. Kuma muna fatan zaku tsaya ku ci gaba da bada gudummuwa. Anan ƙasa ga wasu shafuka da zasu taimaka wajen fahimtar Hausa Wikipedia da yadda ake gyara ta:
* [[Wikipedia:Gabatarwa|Gabatarwa]]
* [[Wikipedia:Tutorial|Tutorial]]
* [[Wikipedia:Cheatsheet|Cheatsheet]]
* [[Wikipedia:Yadda_ake_rubuta_muƙala|Yadda ake rubuta muƙala]]
* [[Wikipedia:Manufofi biyar|Manufofin Hausa Wikipedia]]
* [[Wikipedia:Shawarwari_goma_akan_gyaran_Wikipedia|Shawarwari goma akan gyaran Wikipedia]]
Zaku iya yin [[Wikipedia:Tutorial/Shafukan_tattaunawa#Shafin_tattaunawa_na_edita|sayinin rubutunku]] idan kuna akan [[Wikipedia:Shafin tattaunawa|shafukan tattaunawa]] ta hanyar alamar tilde guda huɗu, kamar haka (<nowiki>~~~~</nowiki>); yin hakan, zaisa sunanku da cikkaken kwanan wata. In kana buƙatar wani taimako, ku duba [[Wikipedia:Tutorial]]. Na gode. [[User:AmmarBot|AmmarBot]] ([[User talk:AmmarBot|talk]]) 21:01, 9 ga Augusta, 2022 (UTC)
oo4qvc11vhxlqp9z0046u5aozoj67uz
User talk:Bill alone07
3
35139
165132
2022-08-09T21:01:39Z
AmmarBot
13973
Barka da zuwa!
wikitext
text/x-wiki
== Barka da zuwa! ==
Ni Robot ne ba mutum ba.
[[File:Wikipedia_mini_globe_handheld.jpg|thumb|300px|Hausa Wikipedia na buƙatar gudummuwarku domin ta bunƙasa!]]
Barka da zuwa Hausa Wikipedia, Bill alone07! Mun ji daɗin [[Special:Contributions/Bill alone07|gudummuwarku]]. Kuma muna fatan zaku tsaya ku ci gaba da bada gudummuwa. Anan ƙasa ga wasu shafuka da zasu taimaka wajen fahimtar Hausa Wikipedia da yadda ake gyara ta:
* [[Wikipedia:Gabatarwa|Gabatarwa]]
* [[Wikipedia:Tutorial|Tutorial]]
* [[Wikipedia:Cheatsheet|Cheatsheet]]
* [[Wikipedia:Yadda_ake_rubuta_muƙala|Yadda ake rubuta muƙala]]
* [[Wikipedia:Manufofi biyar|Manufofin Hausa Wikipedia]]
* [[Wikipedia:Shawarwari_goma_akan_gyaran_Wikipedia|Shawarwari goma akan gyaran Wikipedia]]
Zaku iya yin [[Wikipedia:Tutorial/Shafukan_tattaunawa#Shafin_tattaunawa_na_edita|sayinin rubutunku]] idan kuna akan [[Wikipedia:Shafin tattaunawa|shafukan tattaunawa]] ta hanyar alamar tilde guda huɗu, kamar haka (<nowiki>~~~~</nowiki>); yin hakan, zaisa sunanku da cikkaken kwanan wata. In kana buƙatar wani taimako, ku duba [[Wikipedia:Tutorial]]. Na gode. [[User:AmmarBot|AmmarBot]] ([[User talk:AmmarBot|talk]]) 21:01, 9 ga Augusta, 2022 (UTC)
f8tpad2bysyjnauueqirnb93r1tujit
User talk:Unknownuser14
3
35140
165133
2022-08-09T21:01:49Z
AmmarBot
13973
Barka da zuwa!
wikitext
text/x-wiki
== Barka da zuwa! ==
Ni Robot ne ba mutum ba.
[[File:Wikipedia_mini_globe_handheld.jpg|thumb|300px|Hausa Wikipedia na buƙatar gudummuwarku domin ta bunƙasa!]]
Barka da zuwa Hausa Wikipedia, Unknownuser14! Mun ji daɗin [[Special:Contributions/Unknownuser14|gudummuwarku]]. Kuma muna fatan zaku tsaya ku ci gaba da bada gudummuwa. Anan ƙasa ga wasu shafuka da zasu taimaka wajen fahimtar Hausa Wikipedia da yadda ake gyara ta:
* [[Wikipedia:Gabatarwa|Gabatarwa]]
* [[Wikipedia:Tutorial|Tutorial]]
* [[Wikipedia:Cheatsheet|Cheatsheet]]
* [[Wikipedia:Yadda_ake_rubuta_muƙala|Yadda ake rubuta muƙala]]
* [[Wikipedia:Manufofi biyar|Manufofin Hausa Wikipedia]]
* [[Wikipedia:Shawarwari_goma_akan_gyaran_Wikipedia|Shawarwari goma akan gyaran Wikipedia]]
Zaku iya yin [[Wikipedia:Tutorial/Shafukan_tattaunawa#Shafin_tattaunawa_na_edita|sayinin rubutunku]] idan kuna akan [[Wikipedia:Shafin tattaunawa|shafukan tattaunawa]] ta hanyar alamar tilde guda huɗu, kamar haka (<nowiki>~~~~</nowiki>); yin hakan, zaisa sunanku da cikkaken kwanan wata. In kana buƙatar wani taimako, ku duba [[Wikipedia:Tutorial]]. Na gode. [[User:AmmarBot|AmmarBot]] ([[User talk:AmmarBot|talk]]) 21:01, 9 ga Augusta, 2022 (UTC)
fo3hw5g1req79rmilu7h51u6j1f8p6p
Muhammad Bawah Braimah
0
35141
165231
2022-08-09T23:46:17Z
DaSupremo
9834
An ƙirƙira ta hanyar fassara shafin "[[:en:Special:Redirect/revision/1103513169|Muhammad Bawah Braimah]]"
wikitext
text/x-wiki
'''Alhaji Muhammad Bawah Braimah''' dan siyasan kasar Ghana ne kuma dan majalisar wakilai ta bakwai a jamhuriyar Ghana ta hudu mai wakiltar mazabar Ejura-Sekyedumase dake yankin Ashanti akan tikitin takarar jam'iyyar dimokaradiyya ta kasa.<ref name=":0">{{Cite web|title=Parliament of Ghana|url=https://www.parliament.gh/mps?mp=166|access-date=2022-08-09|website=www.parliament.gh}}</ref><ref>{{Cite web|date=2021-06-29|title=Speed up action to resolve murder of social activist's - Ejura Sekyedumase MP charges Police - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/speed-up-action-to-resolve-murder-of-social-activists-ejura-sekyedumase-mp-charges-police/|access-date=2022-08-09|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|title=NDC MP insists he was never bribed to approve Akufo-Addo ministers|url=https://www.modernghana.com/news/1066053/ndc-mp-insists-he-was-never-bribed-to-approve-akuf.html|access-date=2022-08-09|website=Modern Ghana|language=en}}</ref>
== Rayuwar farko ==
An haifi Braimah a ranar 28 ga Nuwamba 1959 kuma ya fito ne daga Kulungugu a yankin Upper Gabas ta Ghana.<ref name=":1">{{Cite web|title=Mohammad Bawah Braimah, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Mohammad-Bawah-Braimah-2347|access-date=2022-08-09|website=www.ghanaweb.com}}</ref> Ya halarci Makarantar Sakandare ta Tamale inda ya samu GCE 'O' Level. Ya sami MBA a Gudanarwa a Cibiyar Almond.<ref name=":2">{{Cite web|title=Bawah, Braimah Muhammad|url=https://ghanamps.com/mp/bawah-braimah-muhammad/|access-date=2022-08-09|website=Ghana MPS|language=en-US}}</ref>
== Aiki ==
Braimah ya kasance Kodinetan Municipal na NADMO daga 2009 zuwa 2013 sannan ya zama shugaban karamar hukumar Ejura-Sekyedumase Municipal Assembly daga 2013 zuwa 2016.<ref name=":1" /> Kuma shine Manajan Darakta na Kamfanin Mubabra Company Limited a Ejura.<ref name=":2" />
== Siyasa ==
Braimah dan jam'iyyar National Democratic Congress ne kuma dan majalisa mai wakiltar mazabar Ejura-Sekyedumase a yankin Ashanti na Ghana.<ref name=":0" /><ref>{{Cite web|date=2021-06-29|title=Ejura MP mourns #FixTheCountry campaigner, calls for calm|url=https://www.classfmonline.com/news/general/Ejura-MP-mourns-FixTheCountry-campaigner-calls-for-calm-25457|access-date=2022-08-09|website=www.classfmonline.com|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=2021-06-30|title=Ejura Sekyedumase MP demands full-scale investigation into killing of youth|url=https://citinewsroom.com/2021/06/ejura-sekyedumase-mp-demands-full-scale-investigation-into-killing-of-youth/|access-date=2022-08-09|website=Citinewsroom - Comprehensive News in Ghana|language=en-US}}</ref> A babban zaben Ghana na 2016, Braimah ya lashe kujerar majalisar dokoki da kuri'u 23,277 yayin da dan takarar majalisar dokokin kasar Mohammed Salisu Bamba na jam'iyyar NPP ya samu kuri'u 21,795. Shi ma dan takarar CPP Abdalla Mahawan Sani ya samu kuri'u 132 yayin da dan takarar jam'iyyar PNC Laari Samuel ya samu kuri'u 83.<ref>{{Cite web|title=NDC snatches Ejura Sekyedumasi from NPP|url=https://www.graphic.com.gh/news/politics/ndc-snatches-ejura-sekyedumasi-from-npp.html|access-date=2022-08-09|website=Graphic Online|language=en-gb}}</ref> A babban zaben Ghana na 2020, ya sake lashe kujerar majalisar dokoki da kuri'u 30,056 yayin da dan takarar majalisar dokokin kasar NPP Mohammed Salisu Bamba ya samu kuri'u 25,009. Shi ma dan takarar CPP Adams Hussein ya samu kuri'u 119 yayin da dan takarar jam'iyyar PNC Laari Samuel ya samu kuri'u 53.<ref>{{Cite web|last=FM|first=Peace|title=2020 Election - Ejura Sekyedumase Constituency Results|url=http://ghanaelections.peacefmonline.com/pages/2020/parliament/ashanti/ejura_sekyedumase/|access-date=2022-08-09|website=Ghana Elections - Peace FM}}</ref><ref>{{Cite web|title=Parliamentary Results for Ejura Sekyedumase|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/ghanaelection2020/elections.constituency.results.php?mode=parliamentary&ID=304|access-date=2022-08-09|website=www.ghanaweb.com}}</ref><ref>{{Cite web|title=Ejura Sekyedumase Summary - 2020 Elections|url=https://www.modernghana.com/ghanahome/ghanavotes/2020/result_constituency.asp?constituency_id=1448|access-date=2022-08-09|website=www.modernghana.com}}</ref>
=== Kwamitoci ===
Braimah memba ne a kwamitin kula da asusun jama'a kuma mamba ne a kwamitin tsaro da na cikin gida.<ref name=":0" />
== Rayuwa ta sirri ==
Braimah musulmi ne.
== Girmamawa ==
Braimah dai ya samu karramawa ne daga kungiyar Matasan Ejura saboda kokarin da yake yi na inganta ilimi a tsakanin al’umma.<ref>{{Cite web|last=admin|date=2019-04-10|title=Ejura Sekyedumase MP honoured for promoting education|url=https://www.ghanaiantimes.com.gh/ejura-sekyedumase-mp-honoured-for-promoting-education/|access-date=2022-08-09|website=Ghanaian Times|language=en-US}}</ref>
== Manazarta ==
[[Category:Rayayyun mutane]]
3vt6qksctv8bwgzhmm2fry4f8zrf1ei
165232
165231
2022-08-09T23:56:30Z
DaSupremo
9834
Added databox
wikitext
text/x-wiki
{{Databox|item=Q61694772}}
'''Alhaji Muhammad Bawah Braimah''' dan siyasan kasar Ghana ne kuma dan majalisar wakilai ta bakwai a jamhuriyar Ghana ta hudu mai wakiltar mazabar Ejura-Sekyedumase dake yankin Ashanti akan tikitin takarar jam'iyyar dimokaradiyya ta kasa.<ref name=":0">{{Cite web|title=Parliament of Ghana|url=https://www.parliament.gh/mps?mp=166|access-date=2022-08-09|website=www.parliament.gh}}</ref><ref>{{Cite web|date=2021-06-29|title=Speed up action to resolve murder of social activist's - Ejura Sekyedumase MP charges Police - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/speed-up-action-to-resolve-murder-of-social-activists-ejura-sekyedumase-mp-charges-police/|access-date=2022-08-09|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|title=NDC MP insists he was never bribed to approve Akufo-Addo ministers|url=https://www.modernghana.com/news/1066053/ndc-mp-insists-he-was-never-bribed-to-approve-akuf.html|access-date=2022-08-09|website=Modern Ghana|language=en}}</ref>
== Rayuwar farko ==
An haifi Braimah a ranar 28 ga Nuwamba 1959 kuma ya fito ne daga Kulungugu a yankin Upper Gabas ta Ghana.<ref name=":1">{{Cite web|title=Mohammad Bawah Braimah, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Mohammad-Bawah-Braimah-2347|access-date=2022-08-09|website=www.ghanaweb.com}}</ref> Ya halarci Makarantar Sakandare ta Tamale inda ya samu GCE 'O' Level. Ya sami MBA a Gudanarwa a Cibiyar Almond.<ref name=":2">{{Cite web|title=Bawah, Braimah Muhammad|url=https://ghanamps.com/mp/bawah-braimah-muhammad/|access-date=2022-08-09|website=Ghana MPS|language=en-US}}</ref>
== Aiki ==
Braimah ya kasance Kodinetan Municipal na NADMO daga 2009 zuwa 2013 sannan ya zama shugaban karamar hukumar Ejura-Sekyedumase Municipal Assembly daga 2013 zuwa 2016.<ref name=":1" /> Kuma shine Manajan Darakta na Kamfanin Mubabra Company Limited a Ejura.<ref name=":2" />
== Siyasa ==
Braimah dan jam'iyyar National Democratic Congress ne kuma dan majalisa mai wakiltar mazabar Ejura-Sekyedumase a yankin Ashanti na Ghana.<ref name=":0" /><ref>{{Cite web|date=2021-06-29|title=Ejura MP mourns #FixTheCountry campaigner, calls for calm|url=https://www.classfmonline.com/news/general/Ejura-MP-mourns-FixTheCountry-campaigner-calls-for-calm-25457|access-date=2022-08-09|website=www.classfmonline.com|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=2021-06-30|title=Ejura Sekyedumase MP demands full-scale investigation into killing of youth|url=https://citinewsroom.com/2021/06/ejura-sekyedumase-mp-demands-full-scale-investigation-into-killing-of-youth/|access-date=2022-08-09|website=Citinewsroom - Comprehensive News in Ghana|language=en-US}}</ref> A babban zaben Ghana na 2016, Braimah ya lashe kujerar majalisar dokoki da kuri'u 23,277 yayin da dan takarar majalisar dokokin kasar Mohammed Salisu Bamba na jam'iyyar NPP ya samu kuri'u 21,795. Shi ma dan takarar CPP Abdalla Mahawan Sani ya samu kuri'u 132 yayin da dan takarar jam'iyyar PNC Laari Samuel ya samu kuri'u 83.<ref>{{Cite web|title=NDC snatches Ejura Sekyedumasi from NPP|url=https://www.graphic.com.gh/news/politics/ndc-snatches-ejura-sekyedumasi-from-npp.html|access-date=2022-08-09|website=Graphic Online|language=en-gb}}</ref> A babban zaben Ghana na 2020, ya sake lashe kujerar majalisar dokoki da kuri'u 30,056 yayin da dan takarar majalisar dokokin kasar NPP Mohammed Salisu Bamba ya samu kuri'u 25,009. Shi ma dan takarar CPP Adams Hussein ya samu kuri'u 119 yayin da dan takarar jam'iyyar PNC Laari Samuel ya samu kuri'u 53.<ref>{{Cite web|last=FM|first=Peace|title=2020 Election - Ejura Sekyedumase Constituency Results|url=http://ghanaelections.peacefmonline.com/pages/2020/parliament/ashanti/ejura_sekyedumase/|access-date=2022-08-09|website=Ghana Elections - Peace FM}}</ref><ref>{{Cite web|title=Parliamentary Results for Ejura Sekyedumase|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/ghanaelection2020/elections.constituency.results.php?mode=parliamentary&ID=304|access-date=2022-08-09|website=www.ghanaweb.com}}</ref><ref>{{Cite web|title=Ejura Sekyedumase Summary - 2020 Elections|url=https://www.modernghana.com/ghanahome/ghanavotes/2020/result_constituency.asp?constituency_id=1448|access-date=2022-08-09|website=www.modernghana.com}}</ref>
=== Kwamitoci ===
Braimah memba ne a kwamitin kula da asusun jama'a kuma mamba ne a kwamitin tsaro da na cikin gida.<ref name=":0" />
== Rayuwa ta sirri ==
Braimah musulmi ne.
== Girmamawa ==
Braimah dai ya samu karramawa ne daga kungiyar Matasan Ejura saboda kokarin da yake yi na inganta ilimi a tsakanin al’umma.<ref>{{Cite web|last=admin|date=2019-04-10|title=Ejura Sekyedumase MP honoured for promoting education|url=https://www.ghanaiantimes.com.gh/ejura-sekyedumase-mp-honoured-for-promoting-education/|access-date=2022-08-09|website=Ghanaian Times|language=en-US}}</ref>
== Manazarta ==
[[Category:Rayayyun mutane]]
b1ls7thvu1ylfae72rc7vb0s4i5kk1i
165233
165232
2022-08-09T23:57:37Z
DaSupremo
9834
wikitext
text/x-wiki
{{Databox|item=Q61694772}}
'''Alhaji Muhammad Bawah Braimah''' dan siyasan kasar Ghana ne kuma dan majalisar wakilai ta bakwai a jamhuriyar Ghana ta hudu mai wakiltar mazabar Ejura-Sekyedumase dake yankin Ashanti akan tikitin takarar National Democratic Congress.<ref name=":0">{{Cite web|title=Parliament of Ghana|url=https://www.parliament.gh/mps?mp=166|access-date=2022-08-09|website=www.parliament.gh}}</ref><ref>{{Cite web|date=2021-06-29|title=Speed up action to resolve murder of social activist's - Ejura Sekyedumase MP charges Police - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/speed-up-action-to-resolve-murder-of-social-activists-ejura-sekyedumase-mp-charges-police/|access-date=2022-08-09|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|title=NDC MP insists he was never bribed to approve Akufo-Addo ministers|url=https://www.modernghana.com/news/1066053/ndc-mp-insists-he-was-never-bribed-to-approve-akuf.html|access-date=2022-08-09|website=Modern Ghana|language=en}}</ref>
== Rayuwar farko ==
An haifi Braimah a ranar 28 ga Nuwamba 1959 kuma ya fito ne daga Kulungugu a yankin Upper Gabas ta Ghana.<ref name=":1">{{Cite web|title=Mohammad Bawah Braimah, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Mohammad-Bawah-Braimah-2347|access-date=2022-08-09|website=www.ghanaweb.com}}</ref> Ya halarci Makarantar Sakandare ta Tamale inda ya samu GCE 'O' Level. Ya sami MBA a Gudanarwa a Cibiyar Almond.<ref name=":2">{{Cite web|title=Bawah, Braimah Muhammad|url=https://ghanamps.com/mp/bawah-braimah-muhammad/|access-date=2022-08-09|website=Ghana MPS|language=en-US}}</ref>
== Aiki ==
Braimah ya kasance Kodinetan Municipal na NADMO daga 2009 zuwa 2013 sannan ya zama shugaban karamar hukumar Ejura-Sekyedumase Municipal Assembly daga 2013 zuwa 2016.<ref name=":1" /> Kuma shine Manajan Darakta na Kamfanin Mubabra Company Limited a Ejura.<ref name=":2" />
== Siyasa ==
Braimah dan jam'iyyar National Democratic Congress ne kuma dan majalisa mai wakiltar mazabar Ejura-Sekyedumase a yankin Ashanti na Ghana.<ref name=":0" /><ref>{{Cite web|date=2021-06-29|title=Ejura MP mourns #FixTheCountry campaigner, calls for calm|url=https://www.classfmonline.com/news/general/Ejura-MP-mourns-FixTheCountry-campaigner-calls-for-calm-25457|access-date=2022-08-09|website=www.classfmonline.com|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=2021-06-30|title=Ejura Sekyedumase MP demands full-scale investigation into killing of youth|url=https://citinewsroom.com/2021/06/ejura-sekyedumase-mp-demands-full-scale-investigation-into-killing-of-youth/|access-date=2022-08-09|website=Citinewsroom - Comprehensive News in Ghana|language=en-US}}</ref> A babban zaben Ghana na 2016, Braimah ya lashe kujerar majalisar dokoki da kuri'u 23,277 yayin da dan takarar majalisar dokokin kasar Mohammed Salisu Bamba na jam'iyyar NPP ya samu kuri'u 21,795. Shi ma dan takarar CPP Abdalla Mahawan Sani ya samu kuri'u 132 yayin da dan takarar jam'iyyar PNC Laari Samuel ya samu kuri'u 83.<ref>{{Cite web|title=NDC snatches Ejura Sekyedumasi from NPP|url=https://www.graphic.com.gh/news/politics/ndc-snatches-ejura-sekyedumasi-from-npp.html|access-date=2022-08-09|website=Graphic Online|language=en-gb}}</ref> A babban zaben Ghana na 2020, ya sake lashe kujerar majalisar dokoki da kuri'u 30,056 yayin da dan takarar majalisar dokokin kasar NPP Mohammed Salisu Bamba ya samu kuri'u 25,009. Shi ma dan takarar CPP Adams Hussein ya samu kuri'u 119 yayin da dan takarar jam'iyyar PNC Laari Samuel ya samu kuri'u 53.<ref>{{Cite web|last=FM|first=Peace|title=2020 Election - Ejura Sekyedumase Constituency Results|url=http://ghanaelections.peacefmonline.com/pages/2020/parliament/ashanti/ejura_sekyedumase/|access-date=2022-08-09|website=Ghana Elections - Peace FM}}</ref><ref>{{Cite web|title=Parliamentary Results for Ejura Sekyedumase|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/ghanaelection2020/elections.constituency.results.php?mode=parliamentary&ID=304|access-date=2022-08-09|website=www.ghanaweb.com}}</ref><ref>{{Cite web|title=Ejura Sekyedumase Summary - 2020 Elections|url=https://www.modernghana.com/ghanahome/ghanavotes/2020/result_constituency.asp?constituency_id=1448|access-date=2022-08-09|website=www.modernghana.com}}</ref>
=== Kwamitoci ===
Braimah memba ne a kwamitin kula da asusun jama'a kuma mamba ne a kwamitin tsaro da na cikin gida.<ref name=":0" />
== Rayuwa ta sirri ==
Braimah Musulmi ne.<ref name=":0" />
== Girmamawa ==
Braimah dai ya samu karramawa ne daga kungiyar Matasan Ejura saboda kokarin da yake yi na inganta ilimi a tsakanin al’umma.<ref>{{Cite web|last=admin|date=2019-04-10|title=Ejura Sekyedumase MP honoured for promoting education|url=https://www.ghanaiantimes.com.gh/ejura-sekyedumase-mp-honoured-for-promoting-education/|access-date=2022-08-09|website=Ghanaian Times|language=en-US}}</ref>
== Manazarta ==
[[Category:Rayayyun mutane]]
eu9tp36f6hje5v5t4ye61mbpqz1eo35
User talk:Bada Kaji
3
35143
165236
2022-08-10T02:15:16Z
QueerEcofeminist
9137
QueerEcofeminist moved page [[User talk:Bada Kaji]] to [[User talk:बडा काजी]]: Automatically moved page while renaming the user "[[Special:CentralAuth/Bada Kaji|Bada Kaji]]" to "[[Special:CentralAuth/बडा काजी|बडा काजी]]"
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[User talk:बडा काजी]]
14wxc28zwakbizdhwwgosrr9hzfz5uc
Harshen Afade
0
35144
165258
2022-08-10T08:05:02Z
Uncle Bash007
9891
An ƙirƙira ta hanyar fassara shafin "[[:en:Special:Redirect/revision/1067929081|Afade language]]"
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox language|name=Afade|nativename=''Afaɗə''|states=[[Cameroon]], [[Nigeria]]|region=[[Far North Province]], Cameroon; [[Borno State]], Nigeria|speakers=5,000 in Cameroon|date=2004|ref=e18|speakers2=unknown number in Nigeria|familycolor=Afro-Asiatic|fam2=[[Chadic languages|Chadic]]|fam3=[[Biu–Mandara languages|Biu–Mandara]]|fam4=[[Kotoko languages|Kotoko]] (B.1)|fam5=North|iso3=aal|glotto=afad1236|glottorefname=Afade}}
'''Afade''' (Afaɗə) yare ne na Afro-Asiatic da ake magana da shi a yankin gabashin [[Najeriya]] da arewa maso yammacin [[Kamaru]].
== Rabe-rabe ==
Afade na daya daga cikin kungiyar harsunan Biu-Mandara na dangin Afro-Asiya. Yana da alaƙa da harsunan Kamarun Mpade, Maslam, Malgbe, Mser, da Lagwan.
== Rabe-rabe dangane da yanki ==
=== ''Ethnologue'' ===
Masu magana da harshen Afade su ne ’yan asalin Kotoko na Kamaru da Najeriya. A cewar ''Ethnologue'', a Kamaru, ana magana da harshen a yankin Arewacin kasar: Logone-and-Chari division, kudancin Makari, yankin Afade. Mutanen Kamaru 6,700 ne ke magana da yaren. A Najeriya, masu magana 40,000 ne ke magana da Afade a [[Borno|jihar Borno]], Ngala LGA, kauyuka 12. Babu sauran yaruka da aka sani.
=== ''ALCAM'' (2012) ===
A kasar Kamaru, ana amfani da harshen Afade a kudancin yankin Makari, wanda ke kan garin Afade kuma ya shiga Logone-Birni (sashen Logone-et-Chari, yankin Arewa mai Nisa). Ana magana da shi musamman a Najeriya.
== Fassarar sauti ==
{| class="IPA wikitable"
|+Consonants
!
! Labial
! Dental
! Alveolar
! Postalveolar
! Palatal
! Velar
! Labial-velar
! Glottal
|-
! Nasal
| m
|
| n
|
|
|
|
|
|-
! Tenuis plosive
| p
|
| t
|
|
| k
| kp
| ʔ
|-
! Murya mai ban tsoro
| b
|
| d
|
| Ɗa
| ɡ
| ɡb
| ʔ
|-
! Mai fita
| pf'
| t̪θʼ
|
|
| c'
| ku
|
|
|-
! M
| ɓ
|
| ɗ
|
|
|
|
|
|-
! Ƙarfafawa
| f
|
| s ɬ
| ʃ
|
|
|
| h
|-
! Resonant
|
|
| lr
|
| j
|
| w
|
|}
Afade na da ɗimbin kirƙira na baƙaƙe, gami da sautukan da za a iya cirewa, abubuwan da ba a iya amfani da su ba, da tasha na labial-velar. Wasulan Afade sune /iue ɤ o ɛ ɔ a ɑ/. /a/ yana gaba, maimakon tsakiya. <ref>Bouny, P. 1977. Inventaire phonetique d'un parler Kotoko: le Mandagué de Mara. In Caprile, Jean-Pierre (ed.), Etudes Phonologiques Tschadiennes, 59–77. Paris: Société d'Études linguistiques et anthropologiques de France.</ref>
== Bayanan kula ==
{{Reflist}}
== Manazarta ==
* P. Bouny 1977. "Inventaire phonetique d'un parler Kotoko: le Mandagué de Mara," ''Etudes Phonologiques Tschadiennes'' . Ed. Jean-Pierre Caprile. Paris: SELAF. Shafi na 59-77.
{{Languages of Cameroon}}{{Languages of Nigeria}}{{Biu–Mandara languages}}{{Authority control}}
[[Category:Harsunan Nijeriya]]
r90btww9aqwf8kqcanllwbomj12z3nd
Harshen Dghwede
0
35145
165261
2022-08-10T08:07:59Z
Uncle Bash007
9891
An ƙirƙira ta hanyar fassara shafin "[[:en:Special:Redirect/revision/1052797668|Dghwede language]]"
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox language|name=Dghweɗe|states=[[Nigeria]]|region=[[Borno State]]|speakers=30,000|date=1980|ref=e18|familycolor=Afro-Asiatic|fam2=[[Chadic languages|Chadic]]|fam3=[[Biu–Mandara languages|Biu–Mandara]]|fam4=Wandala–Mafa|fam5=[[Wandala languages|Wandala]] (A.4)|fam6=West|iso3=dgh|glotto=dghw1239|glottorefname=Dghwede}}
'''Dghweɗe''' (wanda aka fi sani da Hude, Johode, Traude, Dehoxde, Tguade, Toghwede, Wa'a, Azaghvana, [[Yarukan Chadi|Zaghvana]] ) harshen ne na Chadi wanda ake magana da shi a [[Borno|jihar Borno]], [[Najeriya]] a karamar hukumar [[Gwoza]] .
== Bayanan kula ==
{{Reflist}}
== Manazarta ==
* Esther Frick. 1977. ''Harshen Harshen Dghwede'' . Bayanan Harshe, Jerin Afirka, 11. Dallas: Cibiyar Nazarin Harsuna ta bazara.
{{Languages of Nigeria}}{{Biu–Mandara languages}}
[[Category:Harsunan Nijeriya]]
1kwghsszobjsjmlmr64mjdbsmz9q6u8
Harshen Glavda
0
35146
165264
2022-08-10T08:12:52Z
Uncle Bash007
9891
An ƙirƙira ta hanyar fassara shafin "[[:en:Special:Redirect/revision/1068177053|Glavda language]]"
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox language|name=Glavda|nativename=''Galvaxdaxa''|states=[[Nigeria]], [[Cameroon]]|region=[[Borno State]]; [[Far North Province]]|speakers={{sigfig|31300|2}}|date=2000|ref=e18|familycolor=Afro-Asiatic|fam2=[[Chadic languages|Chadic]]|fam3=[[Biu–Mandara languages|Biu–Mandara]]|fam4=Wandala–Mafa|fam5=[[Wandala languages|Wandala]] (A.4)|fam6=East|iso3=glw|glotto=glav1244|glottorefname=Glavda}}
'''Glavda''' (wanda aka sani kuma da Galavda, Gelebda, Glanda, Guelebda, Galvaxdaxa) harshe ne na Afro-Asiatic da ake amfani da shi a [[Borno|Jihar Borno]], [[Najeriya]] da kuma Lardin Arewa Mai Nisa, [[Kamaru]].
Al'ummar Gelvaxdaxa ƙaramar yare ce a Kamaru (masu magana da ita kimanin 2,800). Harshen, wanda kuma ake kira ''Guélebda'', ana magana da shi a kusa da ƙauye mai suna iri ɗaya, wanda ke kan iyaka da Najeriya, kudu da garin Ashigashia (yankin Mayo-Moskota, sashen Mayo-Tsanaga, Yankin kuryar Arewa). Harshen ta fi fice a kasuwannin Najeriya da ke makwabtaka da kasar, yayin da a Kamaru, an fi son yaren Wandala da yaren Mafa a yankin.
== Bayanan kula ==
{{Reflist}}{{Languages of Cameroon}}{{Languages of Nigeria}}{{Biu–Mandara languages}}{{Authority control}}
[[Category:Harsunan Nijeriya]]
qlpd2mkxbnes11zsd5eoo95trcq1x0z
Harshen Guduf-Gava
0
35147
165266
2022-08-10T08:15:37Z
Uncle Bash007
9891
An ƙirƙira ta hanyar fassara shafin "[[:en:Special:Redirect/revision/992943482|Guduf-Gava language]]"
wikitext
text/x-wiki
'''Guduf-Gava''' (wanda aka fi sani da Gudupe, Afkabiye) harshe ne na Afro-Asiatic da ake magana da ita a [[Borno|Jihar Borno]], [[Najeriya]]. A cikin wata takarda na 2006, Roger Blench ya kasafta Cineni a matsayin yare. <ref>Blench, 2006. [http://rogerblench.info/Language/Afroasiatic/General/AALIST.pdf The Afro-Asiatic Languages: Classification and Reference List] (ms)</ref>
Blench (2019) ya lissafo Cikide a matsayin harshen Guduf.
== Bayanan kula ==
{{Reflist}}{{Languages of Nigeria}}{{Biu–Mandara languages}}
[[Category:Harsunan Nijeriya]]
6qmw53o4dw7l2yg0pcq4p0zerwnhbby
165267
165266
2022-08-10T08:15:57Z
Uncle Bash007
9891
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Guduf-Gava''' (wanda aka fi sani da Gudupe, Afkabiye) harshe ne na Afro-Asiatic da ake magana da ita a [[Borno|Jihar Borno]], [[Najeriya]]. A cikin wata takarda na 2006, Roger Blench ya kasafta Cineni a matsayin yare. <ref>Blench, 2006. [http://rogerblench.info/Language/Afroasiatic/General/AALIST.pdf The Afro-Asiatic Languages: Classification and Reference List] (ms)</ref>
Blench (2019) ya lissafo Cikide a matsayin harshen Guduf.
== Bayanan kula ==
{{Reflist}}{{Languages of Nigeria}}{{Biu–Mandara languages}}
[[Category:Harsunan Nijeriya]]
a1531exfifmgzaf2r5wy3ha2npwa5h3
Harshen Lamang
0
35148
165281
2022-08-10T08:43:29Z
Uncle Bash007
9891
An ƙirƙira ta hanyar fassara shafin "[[:en:Special:Redirect/revision/1046804757|Lamang language]]"
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox language|name=Lamang|states=[[Nigeria]]|region=[[Borno State]], [[Adamawa State]]|speakers=40,000|date=1993|ref=e18|familycolor=Afro-Asiatic|fam2=[[Chadic languages|Chadic]]|fam3=[[Biu–Mandara languages|Biu–Mandara]]|fam4=Wandala–Mafa|fam5=[[Wandala languages|Wandala]] (A.4)|fam6=West|iso3=hia|glotto=lama1288|glottorefname=Lamang|dia1=Woga (Waha)}}
'''Lamang''' (Laamang) gungu ne na Harsunan Afro-Asiya na Najeriya. Blench (2006) ya rarraba nau'ikan yarukan Woga a matsayin harshe na daban. <ref>Blench, 2006. [http://rogerblench.info/Language/Afroasiatic/General/AALIST.pdf The Afro-Asiatic Languages: Classification and Reference List] (ms)</ref>
== Ire-ire ==
Blench (2019) ya lissafo waɗannan nau'ikan yare a matsayin ɓangare na gungun harshenLamang.
* Zaladva (Zәlәdvә) (Lamang North)
* Ghumbagha (Lamang Central)
* Ghudavan (Lamang ta Kudu)
== Manazarta ==
{{Reflist}}{{Languages of Nigeria}}{{Biu–Mandara languages}}{{Authority control}}
[[Category:Harsunan Nijeriya]]
e4m08g88a4kxlp4dg7im033g5s4faw2
Mutanen Mafa
0
35149
165293
2022-08-10T09:00:25Z
Uncle Bash007
9891
An ƙirƙira ta hanyar fassara shafin "[[:en:Special:Redirect/revision/1084834088|Mafa people]]"
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox ethnic group|group=Mafa|image=Tkaczka z ludu Mafa - Kamerun - 001961s.jpg|caption=Mafa weaver of Cameroon, 1992.|pop=100,000 - 300,000|popplace=northern [[Cameroon]] and Northern [[Nigeria]].|langs=[[Mafa language|Mafa]]|rels=Predominantly Islam (83%)
*
Minority [[Traditional African religion]] (10%) & [[Christianity]] (7%)|related-c=|native_name=|native_name_lang=|related_groups=}}
[[Category:Articles using infobox ethnic group with image parameters|IRMafa people]]
'''Mafa kuma''' ana kiranta '''Mafahay''', ƙabila ce da ke yankin arewacin [[Kamaru]], Arewacin [[Najeriya]] kuma ta wanzu a wasu ƙasashe kamar Mali, Chadi, Sudan, Burkina Faso da Saliyo.
== Tarihi ==
Mafhay, ƙabilar Mafa, sun yi ƙaura daga Roua da Sulede (wanda ke yammacin Durum ( Mofu)), zuwa arewa maso yamma. Kabilar Bulahay kuwa, sun yi kaura zuwa yamma, tare da iyakar kudancin yankin Mafa na yanzu. Daga karshe kuma suka yi hijira zuwa arewa inda suka cakude da Mafahay, suka zama Mafa ta yanzu. <ref name="Mandara Mountains Homepage">[http://www.mandaras.info/MafaMatakam.html Mafa - The Mandara Mountains Homepage]. Retrieved June 03, 2013, to 16: 31 pm.</ref>
== Mutane ==
[[File:Matakam_dwellings_near_Maroua.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2d/Matakam_dwellings_near_Maroua.jpg/170px-Matakam_dwellings_near_Maroua.jpg|left|thumb|170x170px| Gidajen Mafa kusa da [[Marwa|Maroua]], Kamaru]]
Jimlar kiyasin yawan mutanen sun bambanta tsakanin 82,100 <ref name="Les groupes humains">[Boulet, J., ‘Les groupes humains’, Le nord du Cameroun, des hommes, une region, Collection Memoires 102, (ed) Jean Boutrais, ORSTOM, Paris 1984:119</ref> da 150,000. <ref name="mandaras">Muller-Kosack, G., [http://www.mandaras.info/MandarasPublishing/NoCryForDeath.rtf%7CNo Cry for Death]. Mandaras Publishing (www.mandaras.info). London, 1999 (4p)</ref> Wata majiya ta 2010 ta sanya jimillar yawan mutanen Mafa kimanin 300,000. Hallaire <ref>Hallaire, A., Paysans montagnards du Nord-Cameroun, Les monts Mandara, ORSTOM Editions, Collection, Paris 1991 26 Fig 5</ref> ya nuna cewa yawan jama'a a yankin yana tsakanin mazauna 99 zuwa 140 a kowace murabba'in kilomita. <ref name="Bulahay Groups">[http://www.mandaras.info/BulahayGroups.html Bulahay Groups]</ref>
A cewar Lavergne, <ref>Lavergne, G., ‘Le pays et la population Matakam’, Bulletin de la Société d’Edudes Camerounaises 7, September 1944:7-73.</ref> Mafa sun kasu kashi biyu, kasancewar 'Mafa na asali' (wanda ake kira Maf-Mafa ko 'Mafhay), da 'Bulahai'. Mutanen Mafa suna zaune ne a tsakiyar yankin Mandaras na Arewa, yanki ne da yankin Arewa na Mokolo Plateau ya kafa da kuma tsaunukan Mokolo na Arewa An raba al'ummar Mafa zuwa yankuna da dama: Moskota; Koza; Gaboua ( gundumar Koza); ( Mokolo arrondissement ). Akwai kuma Mafa kusan 1m a Kughum ( Arewa, [[Najeriya]] ). <ref name="Les groupes humains">[Boulet, J., ‘Les groupes humains’, Le nord du Cameroun, des hommes, une region, Collection Memoires 102, (ed) Jean Boutrais, ORSTOM, Paris 1984:119</ref>
Mafa na cikin rukunin harsunan [[Yarukan Chadi|Chadi]]. Masu magana da harshen Mafa, <ref name="joshuapromaf">[http://unreachedresources.info/people-profile.php?peo3=13201&rog3=CM The Joshua project]. Retrieved June 03, 2013, to 16: 56 pm.</ref> tare da yaruka daban-daban guda uku: Mafa-west, Mafa-centre da Mafa-east. Tare da sauran harsuna da yawa na sauran al'ummomin Afirka (irin su Wuzlam ( Uldeme ), Muyang da Ɗugwor ( [[Jaranci|Dugur]] ) sun kasance wani ɓangare na ƙungiyar Mafa ta kudu. <ref name="Mandara Mountains Homepage">[http://www.mandaras.info/MafaMatakam.html Mafa - The Mandara Mountains Homepage]. Retrieved June 03, 2013, to 16: 31 pm.</ref>
Kashi 83% na yawan mutanen [[Musulmi|musulmi ne]], kashi 7% [[kirista]] da kashi 10% masu bin addinin gargajiya ne na Afirka. Yawan Kirista ya ƙunshi Katolika (60%) da [[Protestan bangaskiya|Furotesta]] (30%), Sauran Kirista (7%), da Kirista masu zaman kansu (3%). <ref name="joshuapromaf">[http://unreachedresources.info/people-profile.php?peo3=13201&rog3=CM The Joshua project]. Retrieved June 03, 2013, to 16: 56 pm.</ref>
== Noma ==
Noman Mafa na gargajiya sun dogara ne akan nau'ikan dabarun sarrafa ƙasa. An tsare tsaunin tuddai da filaye da aka gina, wanda a cewar marubuci, "sun kai wani yanayi na musamman". Sauran hanyoyin aikin injiniyanci na kabilar sun haɗa da :
* noman rani
* samar da ruwa
* magudanar ruwa
Hakazalika, manoma a yankin tsaunuka suna aiwatar da tsarin kula da haihuwa iri-iri, gami da :
* jujjuyawar kunya da haɗe shukoki
* tsarin agro-forestry
* biomass
* sarrafa kayan bunkasa noma
Har ila yau, suna amfani da tsarin kiwon dabbobi masu yawa wajen kula da haifuwar kasar nomansu. Dabbobin sun hada da kananan dabbobi da wasu kadan daga cikin adadi na shanu. A lokacin rani tsakanin Disamba da Mayu, ana barin dabbobi su yi yawo kyauta, ta yadda zai iya cinye ragowar amfanin gona da ganyen kurmin daji.
A lokacin noma, ana sanya dabbobi a cikin keji sannan a ciyar da su. Ana tattara takin da ke zuba a cikin rumbunan, a adana shi kuma a ƙarshe ya bazu a cikin filayen a ƙarshen lokacin rani. Tsanani da hazaka na sarrafa kayan abinci na Mafa an kwatanta shi da yadda ake amfani da tururuwa wajen narkar da ragowar girbi sannan a ciyar da Kaji.
== Hakar Ma'adinai ==
Mutanen Mafa na amfani da hanyoyin hako ma'adinai na musamman don nemo yashi na ƙarfe da kuma amfani da shi don yin amfani da ma'adinai na magnetite a [[Kamaru]] .
== Yesun Mafa ==
A cikin 1970s, limamin Katolika na Faransa François Vidil ya haɗa kai tare da al'ummar Mafa don ƙirƙirar jerin zane-zane da aka sani da ''Vie de Jesus Mafa'' (Rayuwar Yesu Mafa, ko kuma kawai Yesu Mafa), wanda ke kwatanta al'amura daban-daban a rayuwar Yesu ta hanyar amfani da Baƙar fata a maimakon Fari . Waɗannan hotuna a haƙiƙa sun nuna abubuwan wasanni na zahiri na al'amuran Littafi Mai-Tsarki ta mutanen Mafa, kuma tun daga lokacin sun zama sananne a duk duniya, kuma watakila musamman a tsakanin [[Afirkawan Amurka|Baƙin Amurkawa]], a matsayin wani nau'i na hoto na Katolika.
Mutanen Josephites ba da dadewa ba suka koya wannan salo, wata ƙungiyar addini ta firistoci masu hidima ga [[Afirkawan Amurka|Ba-Amurkawa]] . Tarin ya rage a makarantar hauhawa da ke [[Washington DC|Washington, DC]], inda cibiyar fastoci ke ci gaba da sayar da bugu.
An kuma ƙara tsarin Yesu Mafa zuwa ɗakin karatu na Majalisar Dokokin Amurka .
== Manazarta ==
{{Reflist|30em}}
== Hanyoyin haɗi na waje ==
* [http://www.mandaras.info/index.html Shafin Gidan Dutsen Mandara]
{{Ethnic groups in Cameroon}}{{Ethnic groups in Nigeria}}{{Authority control}}
[[Category:Kabilun Najeriya]]
[[Category:Shafuka masu fassarorin da ba'a duba ba]]
rzk9yaztl80fi6s5frun9j5uyd9eh5e
Lac des Arcs, Alberta
0
35150
165332
2022-08-10T09:35:33Z
S.H Ningi
17885
An ƙirƙira ta hanyar fassara shafin "[[:en:Special:Redirect/revision/1086900116|Lac des Arcs, Alberta]]"
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox settlement
<!--See the Table at Infobox Settlement for all fields and descriptions of usage-->
<!-- Basic info -->|name=Lac des Arcs|other_name=|native_name=|nickname=|settlement_type=[[Hamlet (place)|Hamlet]]|motto=<!-- images and maps -->|image_skyline=Lac Des Arcs, Alberta HPIM4262.JPG|imagesize=|image_caption=[[Lac des Arcs (Alberta)|Lac des Arcs]]|image_flag=|flag_size=|image_seal=|seal_size=|image_shield=|shield_size=|city_logo=|citylogo_size=|image_map=|mapsize=|map_caption=|image_map1=|mapsize1=|map_caption1=|image_dot_map=|dot_mapsize=|dot_map_caption=|dot_x=|dot_y=|pushpin_map=Canada Alberta|pushpin_label_position=none<!-- the position of the pushpin label: left, right, top, bottom, none -->|pushpin_map_caption=Location of Lac des Arcs in [[Alberta]]|pushpin_mapsize=220
<!-- Location -->|subdivision_type=Country|subdivision_name=Canada|subdivision_type1=[[Provinces and territories of Canada|Province]]|subdivision_name1=[[Alberta]]|subdivision_type2=[[List of census divisions of Alberta|Census division]]|subdivision_name2=[[Division No. 15, Alberta|No. 15]]|subdivision_type3=[[List of municipal districts in Alberta|Municipal district]]|subdivision_name3=[[Municipal District of Bighorn No. 8|M.D. of Bighorn No. 8]]|subdivision_type4=|subdivision_name4=<!-- Politics -->|government_footnotes=|government_type=[[Municipal incorporation|Unincorporated]]|leader_title=Governing body|leader_name=[[Municipal District of Bighorn No. 8|M.D. of Bighorn No. 8]] Council|leader_title1=|leader_name1=|leader_title2=|leader_name2=|leader_title3=|leader_name3=|leader_title4=|leader_name4=|established_title=|established_date=|established_title2=<!--Incorporated-->|established_date2=|established_title3=<!-- Incorporated (city) -->|established_date3=|area_footnotes= (2021)<ref name=2021census/>|area_land_km2=0.57|population_as_of=2021|population_footnotes=<ref name=2021census/>|population_note=|population_total=146 <!-- 2021 StatCan census population only per [[WP:CANPOP]]; do not replace with latest municipal census population count; this municipal census population count can go in the population_blank1_title and population_blank1 parameters further below and can be noted in the article body (so long as it doesn't replace the 2021 StatCan census population in the body). -->|population_density_km2=256.2|population_blank1_title=|population_blank1=|timezone=[[Mountain Time Zone|MST]]|utc_offset=−7|timezone_DST=MDT|utc_offset_DST=−6|coordinates={{coord|51.0517|-115.1564|scale:60000_region:CA-AB_type:city|display=inline.title}}|elevation_footnotes=<!--for references: use <ref> </ref> tags-->|elevation_m=1320
<!-- Area/postal codes & others -->|postal_code_type=|postal_code=|area_code=|blank_name=|blank_info=|blank1_name=|blank1_info=|website=|footnotes=}}
'''Lac des Arcs''' ƙauye ne a Alberta, Kanada a cikin gundumar Municipal (MD) na Bighorn No. 8 . <ref>{{Cite web|last3=Alberta Municipal Affairs}}</ref> Tana gefen kudu na Kogin Bow a gaban Hamlet na Exshaw kuma yana da tsayin {{Convert|1320|m|ft}} . Babbar Hanya<nowiki><span typeof="mw:Entity" id="mwEw">&</nowiki>nbsp;<nowiki></span></nowiki>1 ( Hanyar Trans-Canada ) tana iyaka da Lac des Arcs a kudu.
hamlet ɗin yana cikin Sashen ƙidayar jama'a mai lamba 15 kuma a cikin hawan daji na tarayya na Wild Rose .
== Tafki ==
Fadin kogin Bow da ke kusa da Hamlet na Lac des Arcs ana kuma kiransa tafkin da ke ƙarƙashin suna ɗaya, wanda ke jan hankalin masu hawan iska da masunta . Lafarge Exshaw Shuka, wani dutsen dutsen ƙasa , an haɓaka shi a bakin tekun arewacin tafkin.
== Alkaluma ==
A cikin kididdigar yawan jama'a ta 2021 da Statistics Canada ta gudanar, Lac Des Arcs yana da yawan jama'a 146 da ke zaune a cikin 57 daga cikin 82 na gidaje masu zaman kansu, canjin yanayi. 12.3% daga yawan jama'arta na 2016 na 130. Tare da filin ƙasa na 0.57 km2 , tana da yawan yawan jama'a 256.1/km a cikin 2021.
A matsayin wurin da aka keɓance a cikin ƙidayar yawan jama'a ta 2016 da Kididdiga Kanada ta gudanar, Lac Des Arcs yana da yawan jama'a 130 da ke zaune a cikin 53 daga cikin jimlar 83 na gidaje masu zaman kansu, canji na -9.7% daga yawan jama'arta na 2011 na 144. Tare da filin ƙasa na {{Convert|0.52|km2|sqmi}} , tana da yawan yawan jama'a 250.0/km a cikin 2016.
== Duba kuma ==
* Jerin al'ummomi a Alberta
* Jerin wuraren da aka keɓe a Alberta
* Jerin ƙauyuka a Alberta
== Nassoshi ==
{{Reflist}}{{Alberta|hamlets=yes}}
r2hai2zfv4mq6ww2krb3v8cuw6z9ec6
Flaxcombe, Saskatchewan
0
35151
165333
2022-08-10T09:37:56Z
S.H Ningi
17885
An ƙirƙira ta hanyar fassara shafin "[[:en:Special:Redirect/revision/1082048155|Flaxcombe, Saskatchewan]]"
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox settlement||name=Flaxcombe|official_name=Village of Flaxcombe|other_name=|native_name=<!-- for cities whose native name is not in English -->|nickname=|settlement_type=[[List of villages in Saskatchewan|Village]]|motto=|image_skyline=|imagesize=|image_caption=|image_flag=|flag_size=|image_seal=|seal_size=|image_shield=|shield_size=|city_logo=|citylogo_size=|image_map=|pushpin_map=CAN SK Kindersley#Saskatchewan|pushpin_map_caption=|coordinates={{coord|51.459|-109.622|region:CA-SK|display=inline}}|pushpin_label_position=|pushpin_mapsize=200|mapsize=|map_caption=|image_map1=|mapsize1=|map_caption1=|image_dot_map=|dot_mapsize=|dot_map_caption=|dot_x=|dot_y=|subdivision_type=[[Country]]|subdivision_name=[[Canada]]|subdivision_type1=[[Provinces and territories of Canada|Province]]|subdivision_name1=[[Saskatchewan]]|subdivision_type2=[[List of regions of Canada|Region]]|subdivision_name2=|subdivision_type3=|subdivision_name3=|subdivision_type4=[[List of rural municipalities in Saskatchewan|Rural municipality]]|subdivision_name4=[[Kindersley No. 290, Saskatchewan|Kindersley No. 290]]|government_footnotes=|government_type=[[Municipal government|Municipal]]|leader_title=Governing body|leader_name=Flaxcombe Village Council|leader_title1=[[Mayor]]|leader_name1=Blaine Sautner|leader_title2=[[Administrator of the Government|Administrator]]|leader_name2=Charlotte Helfrich|leader_title3=[[Legislative Assembly of Saskatchewan|MLA]]|leader_name3={{MLA Kindersley}}|leader_title4=[[House of Commons of Canada|MP]]|leader_name4={{MP Cypress Hills}}|established_title=Post office Founded|established_date=March 1, 1910|established_title2=[[Municipal corporation|Incorporated]] ([[Village]])|established_date2=|established_title3=|established_date3=|area_magnitude=|unit_pref=<!--Enter: Imperial, if Imperial (metric) is desired-->|area_footnotes=|area_total_km2=1.49|area_land_km2=|area_water_km2=|area_total_sq_mi=|area_land_sq_mi=|area_water_sq_mi=|area_water_percent=|area_urban_km2=|area_urban_sq_mi=|area_metro_km2=|area_metro_sq_mi=|population_as_of=2016|population_footnotes=|population_note=|population_total=129|population_density_km2=74.6|population_density_sq_mi=|population_metro=|population_density_metro_km2=|population_density_metro_sq_mi=|population_urban=|population_density_urban_km2=|population_density_urban_sq_mi=|population_blank1_title=|population_blank1=|population_density_blank1_km2=|population_density_blank1_sq_mi=|timezone=[[North American Central Time Zone|CST]]|utc_offset=-6|timezone_DST=|utc_offset_DST=|elevation_footnotes=<!--for references: use <ref> </ref> tags-->|elevation_m=|elevation_ft=|postal_code_type=[[Postal code]]|postal_code=S0L 1E0|area_code=306|blank_name=[[List of Saskatchewan provincial highways|Highways]]|blank_info={{jct|state=SK|Hwy|7}}|blank1_name=[[Railway]]s|blank1_info=[[Canadian National Railway]]|website=|footnotes=<ref>{{Citation
|last=National Archives
|first=Archivia Net
|title=Post Offices and Postmasters
|url=http://www.collectionscanada.ca/archivianet/post-offices/001001-100.01-e.php
|url-status=dead
|archive-url=https://web.archive.org/web/20061006045957/http://www.collectionscanada.ca/archivianet/post-offices/001001-100.01-e.php
|archive-date=October 6, 2006
}}</ref><ref>{{Citation|last=Government of Saskatchewan |first=MRD Home |title=Municipal Directory System |url=http://www.municipal.gov.sk.ca/index.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20081121083646/http://www.municipal.gov.sk.ca/index.html |archive-date=November 21, 2008 }}</ref><ref>{{Citation|last=Canadian Textiles Institute.|title=CTI Determine your provincial constituency|year=2005|url=http://www.textiles.ca/eng/nonAuthProg/redirect.cfm?path=IssPolContacts§ionID=7601.cfm|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20070911025012/http://www.textiles.ca/eng/nonAuthProg/redirect.cfm?path=IssPolContacts§ionID=7601.cfm|archive-date=2007-09-11}}</ref><ref>{{Citation
|last = Commissioner of Canada Elections
|first = Chief Electoral Officer of Canada
|title = Elections Canada On-line
|year = 2005
|url = http://www.elections.ca/home.asp
|url-status = dead
|archive-url = https://web.archive.org/web/20070421084430/http://www.elections.ca/home.asp
|archive-date = April 21, 2007
}}</ref>}}
'''Flaxcombe''' ( yawan jama'a na 2016 : 124 ) ƙauye ne a lardin Saskatchewan na Kanada a cikin Karamar Hukumar Kindersley Lamba 290 da Sashen Ƙidaya Na 13 . Kauyen yana da kusan 30 km yamma da Garin Kindersley, akan Babbar Hanya 7, kuma kusan 27 km gabas da iyakar Alberta -Saskatchewan.
== Tarihi ==
An haɗa Flaxcombe azaman ƙauye ranar 4 ga Yuni, 1913.
== Alkaluma ==
A cikin kididdigar yawan jama'a ta shekarar 2021 da Statistics Canada ta gudanar, Flaxcombe tana da yawan jama'a 134 da ke zaune a cikin 55 daga cikin 59 na gidaje masu zaman kansu, canjin yanayi. 8.1% daga yawan jama'arta na 2016 na 124 . Tare da filin ƙasa na {{Convert|1.45|km2|sqmi}} , tana da yawan yawan jama'a 92.4/km a cikin 2021.
A cikin ƙidayar yawan jama'a na 2016, ƙauyen Flaxcombe ya ƙididdige yawan jama'a 124 da ke zaune a cikin 50 daga cikin 51 na jimlar gidaje masu zaman kansu, a 5.6% ya canza daga yawan 2011 na 117 . Tare da yanki na ƙasa na {{Convert|1.49|km2|sqmi}} , tana da yawan yawan jama'a 83.2/km a cikin 2016.
== Duba kuma ==
* Jerin al'ummomi a cikin Saskatchewan
* Ƙauyen Saskatchewan
== Nassoshi ==
{{Reflist}}{{Geographic location|Northwest=|North=|Northeast=|West=[[Alsask, Saskatchewan|Alsask]]|Centre=Flaxcombe|East=[[Kindersley, Saskatchewan|Kindersley]]|Southwest=|South=|Southeast=}}{{Subdivisions of Saskatchewan|villages=yes}}{{SKDivision13}}{{Coord|51.459|N|109.622|W|type:city_region:CA_source:GNS-enwiki}}<templatestyles src="Module:Coordinates/styles.css"></templatestyles>{{Coord|51.459|N|109.622|W|type:city_region:CA_source:GNS-enwiki}}
p7zl44roms1z9qtg99czxjzok92eis3