Wikipedia
hawiki
https://ha.wikipedia.org/wiki/Babban_shafi
MediaWiki 1.39.0-wmf.22
first-letter
Media
Special
Talk
User
User talk
Wikipedia
Wikipedia talk
File
File talk
MediaWiki
MediaWiki talk
Template
Template talk
Help
Help talk
Category
Category talk
TimedText
TimedText talk
Module
Module talk
Gadget
Gadget talk
Gadget definition
Gadget definition talk
Wikipedia:Kofan al'umma
4
2079
162296
161606
2022-07-28T19:23:25Z
Zuz (WMF)
14614
/* Vote for Election Compass Statements */
wikitext
text/x-wiki
__NEWSECTIONLINK__
<inputbox>
type=create
width=30
bgcolor=#ffffff
preload=Template:Standard content for new page
editintro=Template:Instructions
</inputbox>
<inputbox>
bgcolor=transparent
type=fulltext
break=yes
width=30
searchbuttonlabel=Search articles
</inputbox>
</div></div>
<div style="background:#E3F9DF; padding:0 10px; border:1px solid #AAA;">
* '''ha:''' Anan zaku sanar da buƙatar neman samun tutar [[m:bot|saƙaƙo]]. Wannan wiki ɗin na amfani ne da daidaitacciyar manufa ta [[m:bot policy|standard bot policy]], kuma ya kan ƙyale [[m:bot policy#Global_bots|global bots]] da [[m:bot policy#Automatic_approval|barin wasu ɗadɗaikun nau'ukan bots]], amma wasu bots ɗin a nema buƙatar samun iko da su a [[m:Steward requests/Bot status|request access]] daga hannun steward idan babu wani matsala.
* '''en:''' Requests for the [[m:bot|bot]] flag should be made on this page. This wiki uses the [[m:bot policy|standard bot policy]], and allows [[m:bot policy#Global_bots|global bots]] and [[m:bot policy#Automatic_approval|automatic approval of certain types of bots]]. Other bots should apply below, and then [[m:Steward requests/Bot status|request access]] from a steward if there is no objection.
* '''[[/Archives|Archives]]'''
[[Category:Wikipedia]]
</div>
== Improving the translation support for Hausa Wikipedia ==
{{Int:Hello}}!
Apologies as this message is not in your native language, {{Int:Please-translate}}.
[https://www.mediawiki.org/wiki/Content_translation Content translation] has been successful in supporting the translation process on many Wikipedia communities, and we want to help additional wikis with the potential to grow using translation as part of [https://www.mediawiki.org/wiki/Content_translation/Boost a new initiative].
Content translation facilitates the creation of Wikipedia articles by translating content from other languages. It has been used already to create more than half a million articles. In addition, the tool provides [https://www.mediawiki.org/wiki/Help:Content_translation/Translating/Translation_quality mechanisms to encourage the creation of good quality content], preventing the publication of lightly edited machine translations. In general, our analysis shows that the translations produced are [https://www.mediawiki.org/wiki/Content_translation/Deletion_statistics_comparison less likely to be deleted than the articles started from scratch].
Hausa Wikipedia editors have used Content translation to create [https://ha.wikipedia.org/wiki/Special:ContentTranslationStats more than three thousand, two hundred articles]. Given the size of the editing community, we think that there is potential to use translation to create more articles, expand existing ones, and attract new editors that learn how to make productive edits. Translation can help the community to reduce the language gap with other languages and grow the number of editors in a sustainable way. In order to achieve this goal, we want to collaborate with you to make Content translation more visible in the Hausa Wikipedia and support new ways to translate.
As a first step, during the next weeks, we plan to enable Content translation by default on Hausa Wikipedia. That will make it easy for users to discover the tool [https://www.mediawiki.org/wiki/Help:Content_translation/Starting through several entry points]. However, users not interested in translation will still be able to disable it from their preferences.
Please feel free to share any comment in this conversation thread.
Thanks!
[[User:UOzurumba (WMF)|UOzurumba (WMF)]] ([[User talk:UOzurumba (WMF)|talk]]) 20:11, 7 ga Afirilu, 2021 (UTC)
== Covid response project ==
Dear User Group,
My name is Papakow Baiden and I am writing to inform you about a project we are working on here at the Moleskine Foundation. We are gathering a movement of volunteers and professional translators to write the 10 most relevant articles to help spark creative solutions to the pandemic in African languages. So far over 200 volunteers have signed-up to translate the articles into more than 30 languages including Hausa, and our published work has been seen over 30k times. We are in need of experienced wikimedians who can a) help with uploading the articles onto Wikipedia (volunteers are currently collaborating on google docs as they’re new to Wiki) and b) if you see content from our project appear in Hausa, please engage and help improve the article.
Many thanks,
Papa
–[[User:Papa Baiden|Papa Baiden]] ([[User talk:Papa Baiden|talk]]) 21:00, 14 ga Yuni, 2020 (UTC)
== Admin rights request ==
Hello All, after my second one-year administrator access expired, I am planning to request to be given administrator access rights again. My Hausa is still far from perfect but I am able to identify vandalism and you can of course check my admin logs: [https://ha.wikipedia.org/wiki/Special:Log?type=delete&user=DonCamillo&page=&wpdate=&tagfilter=&subtype= deletions], [https://ha.wikipedia.org/wiki/Special:Log?type=block&user=DonCamillo&page=&wpdate=&tagfilter=&subtype= blocks] and [https://ha.wikipedia.org/wiki/Special:Log?type=protect&user=DonCamillo&page=&wpdate=&tagfilter=&subtype= protections]. For instance, over the coming months I am planning to delete step by step all the automated translations in [[:Category:Ingila kwallon kafa players|this category]]. After that the Hausa Wikipedia will be more or less cleaned of automated translations and will only have legitimate content. Kindly type "'''Support'''" below if you support this. Thank you for your trust, na gode sosai, –[[User:DonCamillo|DonCamillo]] ([[User talk:DonCamillo|talk]]) 11:22, 30 Mayu 2019 (UTC)
*'''Support''', - DonCamillo is one of the tireless editors in this wikipedia and was admin before on two occassions, Suppose to have been granted permanent admin role. [[User:The Living love|The Living love]] ([[User talk:The Living love|talk]]) 17:28, 30 Mayu 2019 (UTC)
*'''Support''' it is good to heve him as an admiministrator [[User:Anasskoko|Anasskoko]] ([[User talk:Anasskoko|talk]]) 11:25, 29 Satumba 2019 (UTC)
*'''Support''' hi is well experience Sombody, it's good to have people like him. [[User:Musa Vacho77|Musa Vacho77]] ([[User talk:Musa Vacho77|talk]]) 08:29, 1 ga Janairu, 2020 (UTC)
*'''Support''' Don CCamillo is ofcourse one of the most hardworking editors on Wikipedia, working tiredless day in day out. I think he deserve another chance [[User:Uncle Bash007|Uncle Bash007]] ([[User talk:Uncle Bash007|talk]]) 08:35, 16 Oktoba 2020 (UTC)Uncle Bash007
*'''Support''' Of couse DonCamillo He deserve it becouse he's hardworker [[User:Aliyu shaba|Aliyu shaba]] ([[User talk:Aliyu shaba|talk]]) 18:55, 19 Nuwamba, 2020 (UTC)
== Wikidata Bridge: edit Wikidata’s data from Wikipedia infoboxes ==
<div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">
''Sorry for writing this message in English - feel free to help us translating it :)''
Hello all,
Many language versions of Wikipedia use the content of [[Wikidata]], the centralized knowledge base, to fill out the content of infoboxes. The data is stored in Wikidata and displayed, partially or completely, in the Wikipedia’s language, on the articles.
This feature is used by many template editors, but brought several issues that were raised by communities in various places: not being able to edit the data directly from Wikipedia was one of them.
This is the reason why the '''[[mw:Wikidata Bridge|Wikidata Bridge]]''' project started, with the goal of offering a way to Wikipedia editors to edit Wikidata’s data more easily. This will be achieved by an interface, connected to the infobox, that users can access directly from their local wiki.
The project is now at an early stage of development. A lot of [[mw:Wikidata_Bridge/Research|user research]] has been done, and will continue to be done through the different phases of the project. The next steps of [[mw:Wikidata_Bridge/Development|development]] will be achieved by the development team working at Wikimedia Deutschland, starting now until the end of 2019.
In order to make sure that we’re building a tool that is answering editors’ needs, we’re using agile methods in our development process. We don’t start with a fixed idea of the tool we want to deliver: we will build it together with the editors, based on feedback loops that we will regularly organize. The first version will not necessarily have all of the features you want, but it will keep evolving.
Here’s the planned timeline:
* From June to August, we will build the setup and technical groundwork.
* From September to November 2019, we will develop the first version of the feature and publish a test system so you can try it and give feedback.
* Later on, we will test the feature on a few projects, in collaboration with the communities.
** We will first focus on early adopters communities who already implemented a shortcut from their infoboxes to edit Wikidata (for example Russian, Catalan, Basque Wikipedias)
** but we also welcome also communities who [[mw:Wikidata_Bridge/Get_involved|volunteer to be part of the first test round]].
** Then we will reach some of the big Wikipedias (French, German, English) in order to see if the project scales and to address their potentially different needs.
** Even later, we can consider enabling the feature on all the other projects.
In any case, no deployment or big change will be enforced on the projects without talking to the communities first, and helping the template builders to prepare for the changes they will have to do on the infoboxes’ code.
If you want to get involved, there are several ways to help:
* Read and help translating [[mw:Wikidata_Bridge|the documentation pages]]
* Follow the [[mw:Wikidata_Bridge/Updates|updates]] and participate in [[mw:Topic:V1x2lxtu8rgi954a|the first feedback loop]]
* Talk about it with your local community
More ideas will be added [[mw:Wikidata_Bridge/Get_involved|on this page]] along the way
If you have any questions for the development team, feel free to ask them [[mw:Talk:Wikidata_Bridge|on the main talk page]]. You can also ask under this message, but if you expect an answer from me, please make sure to ping me.
Thanks for your attention, [[:d:User:Lea Lacroix (WMDE)|Lea Lacroix (WMDE)]] 13:03, 24 ga Yuni, 2019 (UTC)
</div>
<!-- Message sent by User:Lea Lacroix (WMDE)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Lea_Lacroix_(WMDE)/List_Wikipedias&oldid=19168539 -->
== Editing News #1—July 2019 ==
<div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">
''[[m:VisualEditor/Newsletter/2019/July|Read this in another language]] • [[m:VisualEditor/Newsletter|Subscription list for this multilingual newsletter]]''
<div style="float:right;width:270px;margin-left:1em;border-style:solid;border-width:1px;padding:1em;">
[[File:VisualEditor-logo.svg|200px|center]]
<big>'''Did you know?'''</big>
<div class="thumbcaption" style="font-size: 90%;">
Did you know that you can use the visual editor on a mobile device?
Every article has a pencil icon at the top. Tap on the pencil icon [[File:OOjs UI icon edit-ltr.svg|frameless|16x16px]] to start editing.
'''<big>Edit Cards</big>'''
[[File:EditCards-v.20.png|alt=Toolbar with menu opened|center|frameless|250px]]
This is what the new '''Edit Cards for editing links''' in the mobile visual editor look like. You can try the prototype here: '''[[mw:Topic:V394zwrigth8ii7c|📲 Try Edit Cards]].'''
</div></div>
Welcome back to the [[mw:Editing|Editing]] newsletter.
Since [[m:VisualEditor/Newsletter/2018/October|the last newsletter]], the team has released two new features for the [[mw:VisualEditor on mobile|mobile visual editor]] and has started developing three more. All of this work is part of the team's goal to [[m:Wikimedia Foundation Annual Plan/2018-2019/Audiences#Outcome 3: Mobile Contribution|make editing on mobile web simpler]].
Before talking about the team's recent releases, we have a question for you:
<strong>Are you willing to try a new way to add and change links?</strong>
If you are interested, we would value your input! You can try this new link tool in the mobile visual editor on a separate wiki.
<em>Follow these instructions and share your experience:</em>
<strong>[[mw:Topic:V394zwrigth8ii7c|📲 Try Edit Cards]].</strong>
=== Recent releases ===
The mobile visual editor is a simpler editing tool, for smartphones and tablets using the [[mw:Reading/Web/Mobile#About|mobile site]]. The Editing team recently launched two new features to improve the mobile visual editor:
# [[mw:VisualEditor on mobile/Section editing|Section editing]]
#* The purpose is to help contributors focus on their edits.
#* The team studied this with an A/B test. [[mw:VisualEditor on mobile/Section editing#16 June 2019|This test showed]] that contributors who could use section editing were '''1% more likely to publish''' the edits they started than people with only full-page editing.
# [[mw:VisualEditor on mobile#March 1, 2019|Loading overlay]]
#* The purpose is to smooth the transition between reading and editing.
Section editing and the new loading overlay are '''now available to everyone''' using the mobile visual editor.
=== New and active projects ===
This is a list of our most active projects. [[mw:Help:Watching pages|Watch]] these pages to learn about project updates and to share your input on new designs, prototypes and research findings.
*[[mw:VisualEditor on mobile/Edit cards|Edit cards]]: This is a clearer way to add and edit links, citations, images, templates, etc. in articles. You can try this feature now. <em>Go here to see how:</em> [[mw:Topic:V394zwrigth8ii7c|📲 <em>Try Edit Cards</em>]].
*[[mw:VisualEditor on mobile/Toolbar refresh|Mobile toolbar refresh]]: This project will learn if contributors are more successful when the editing tools are easier to recognize.
*[[mw:VisualEditor on mobile/VE mobile default|Mobile visual editor availability]]: This A/B test asks: ''Are newer contributors more successful if they use the mobile visual editor?'' We are collaborating with [[mw:VisualEditor on mobile/VE mobile default#26 June 2019 %E2%80%93 Participating wikis and test start date|20 Wikipedias]] to answer this question.
*[[mw:VisualEditor on mobile/Usability improvements|Usability improvements]]: This project will make the mobile visual editor easier to use. The goal is to let contributors stay focused on editing and to feel more confident in the editing tools.
=== Looking ahead ===
* '''Wikimania:''' Several members of the Editing Team will be attending [[wmania:|Wikimania]] in August 2019. They will lead a session about mobile editing in the [[wmania:2019:Community Growth/Visual editing on mobile: An accessible editor for all|Community Growth space]]. Talk to the team about how editing can be improved.
* '''Talk Pages:''' In the coming months, the Editing Team will begin [[mw:Talk pages consultation 2019|improving talk pages]] and communication on the wikis.
=== Learning more ===
The [[mw:VisualEditor on mobile|VisualEditor on mobile]] is a good place to learn more about the projects we are working on. The team wants to talk with you about anything related to editing. If you have something to say or ask, please leave a message at [[mw:Talk:VisualEditor on mobile|Talk:VisualEditor on mobile]].
[[user:PPelberg (WMF)|PPelberg (WMF)]] ([[mw:user_talk:PPelberg (WMF)|talk]]) & [[User:Whatamidoing (WMF)|Whatamidoing (WMF)]] ([[mw:user_talk:Whatamidoing (WMF)|talk]])
</div> 18:32, 23 ga Yuli, 2019 (UTC)
<!-- Message sent by User:Trizek (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=VisualEditor/Newsletter/Wikis_with_VE&oldid=19175117 -->
== Update on the consultation about office actions ==
Hello all,
Last month, the Wikimedia Foundation's Trust & Safety team [[:en:Wikipedia:Village_pump_(policy)/Archive_152#Announcement_of_forthcoming_temporary_and_partial_ban_tool_consultation|announced]] a future consultation about partial and/or temporary [[m:Special:MyLanguage/office actions|office actions]]. We want to let you know that the '''draft version''' of this consultation has now been [[:m:Office_actions/Community_consultation_on_partial_and_temporary_office_actions/draft|posted on Meta]].
This is a '''draft'''. It is not intended to be the consultation itself, which will be posted on Meta likely in early September. Please do not treat this draft as a consultation. Instead, we ask your assistance in forming the final language for the consultation.
For that end, we would like your input over the next couple of weeks about what questions the consultation should ask about partial and temporary Foundation office action bans and how it should be formatted. '''[[:m:Talk:Office_actions/Community_consultation_on_partial_and_temporary_office_actions/draft|Please post it on the draft talk page]]'''. Our goal is to provide space for the community to discuss all the aspects of these office actions that need to be discussed, and we want to ensure with your feedback that the consultation is presented in the best way to encourage frank and constructive conversation.
Please visit [[:m:Office_actions/Community_consultation_on_partial_and_temporary_office_actions/draft|the consultation draft on Meta-wiki]] and leave your comments on the draft’s talk page about what the consultation should look like and what questions it should ask.
Thank you for your input! -- The [[m:Special:MyLanguage/Trust and Safety|Trust & Safety team]] 08:03, 16 ga Augusta, 2019 (UTC)
<!-- Message sent by User:Trizek (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Non-Technical_Village_Pumps_distribution_list&oldid=19175143 -->
== New tools and IP masking ==
<div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks">
<div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hey everyone,
The Wikimedia Foundation wants to work on two things that affect how we patrol changes and handle vandalism and harassment. We want to make the tools that are used to handle bad edits better. We also want to get better privacy for unregistered users so their IP addresses are no longer shown to everyone in the world. We would not hide IP addresses until we have better tools for patrolling.
We have an idea of what tools ''could'' be working better and how a more limited access to IP addresses would change things, but we need to hear from more wikis. You can read more about the project [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|on Meta]] and [[m:Talk:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|post comments and feedback]]. Now is when we need to hear from you to be able to give you better tools to handle vandalism, spam and harassment.
You can post in your language if you can't write in English.
[[User:Johan (WMF)|Johan (WMF)]]</div></div></div> 14:18, 21 ga Augusta, 2019 (UTC)
<!-- Message sent by User:Johan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tools_and_IP_message/Distribution&oldid=19315232 -->
==Admin Request==
Hello Fellows, I would like to inform you that I'm requesting Administrator right access again after the expiration of my first Temporary access, in order to keep what I have been doing to improve the project. Seeing that we still don't have local permanent Admins yet.
- - - -
Barkan mu da ƙoƙari, biyo bayan ƙarewar wa'adi na na Temporary Admin, ina mai sanar daku cewa inason a ƙara bani dama cigaba da samun ikon Admin karo na biyu, kasantuwar bamu da wani Admin daga cikin mu, ko a gaba nin yanzu dama ni kadai ne, kuma yakasance da bukatan mu sami Admins ne daga cikin mu ne. Idan ka goyi baya zaku iya '''Support''' a ƙasa ta hanyar rubutu kamar haka → <NOWIKI>'''Support'''~~~~</NOWIKI> Nagode.[[User:The Living love|The Living love]] ([[User talk:The Living love|talk]]) 02:23, 16 Satumba 2019 (UTC)
===Support===
;Please sign your support here.
;Zaku iya rubuta goyon bayan Ku anan.
* '''SUPPORT''' [[User:Abubakar A Gwanki|Abubakar A Gwanki]] ([[User talk:Abubakar A Gwanki|talk]]) 05:06, 16 Satumba 2019 (UTC)
* '''SUPPORT''' [[User:Anasskoko|Anasskoko]] ([[User talk:Anasskoko|talk]]) 14:18, 16 Satumba 2019 (UTC)
* '''Support''' [[User:Engr Muhammad Khamis|Engr Muhammad Khamis]] ([[User talk:Engr Muhammad Khamis|talk]]) 09:39, 18 Satumba 2019 (UTC)
* '''Support''' [[User:Mohammed Uba|Mohammed Uba]] ([[User talk:Mohammed Uba|talk]]) 19:30, 19 Satumba 2019 (UTC)
* '''Support''' [[User:Aliyu Dahiru Aliyu| Aliyu Dahiru Aliyu]] ([[user talk:Aliyu Dahiru Aliyu|talk]])
* '''Support''' [[User:Sami At Ferḥat|Sami At Ferḥat]] ([[User talk:Sami At Ferḥat|talk]]) 15:19, Support23 Satumba 2019 (UTC)'''Support'''[[user:hamxo
:;Nagode sosai da goyon bayan Ku, an sake bani iko na shekara daya. Thank you so much for all your supports, I have been granted the right for another one year.[[User:The Living love|The Living love]] ([[User talk:The Living love|talk]]) 13:42, 26 Satumba 2019 (UTC)
*'''support'''--[[User:BASHIR A SANI GWANKI|BASHIR A SANI GWANKI]] ([[User talk:BASHIR A SANI GWANKI|talk]]) 15:28, 5 ga Janairu, 2020 (UTC)
==Yan uwa Wikimedian==
Assalamu Alaikum, ina mai farin cikin sanar daku cewa a kullun ina mai kokaren hada kofofi da kuma makuloli a hausa wikipedia, amman kasan cewa ta wanda bai dade ba da farawa ina aika ta kura kurai da matsaloli, hakan yana faruwa ne a dalilin kasancewa na sabo da kuma rashin gane wasu abubuwan, amman a kullun ina kara fahimtar kan yanda ake abubuwa, saboda haka ne nake rokon ku Dan Allah in kunga wani kuskure nawa to ku sanar dani, ko ku gyara min, domin inason a min gyara saboda hakan ne zai sa in iya sosai da sosai. Ina bukatar ku naagode. daga naku [[User:Anasskoko|Anasskoko]] ([[User talk:Anasskoko|talk]]) 11:21, 20 Satumba 2019 (UTC)
:Maraba kuma barka da ƙoƙari sosai, kamar na fahimci kana amfani da translation tool domin fassara muƙala daga turanci zuwa Hausa, wannan abune mai kyau, amma sai dai har yanzu akwai matsaloli da tool ɗin, na rashin fassara yadda yakamata, da zaka riƙa yin proofreading bayan kayi fassaran don gyara wasu kurakurai, domin wasu fassarar da tool ɗin keyi ba'a ganewa. Dafatan zaka duba ka gani. Nagode[[User:The Living love|The Living love]] ([[User talk:The Living love|talk]]) 13:53, 26 Satumba 2019 (UTC)
Ina kokarin haka, amman zan kara maida hankali sosai Nagode [[User:Anasskoko|Anasskoko]] ([[User talk:Anasskoko|talk]]) 10:26, 30 Satumba 2019 (UTC)
== The consultation on partial and temporary Foundation bans just started ==
<div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">
<div class="plainlinks">
Hello,
In a [[:en:Wikipedia:Community_response_to_the_Wikimedia_Foundation%27s_ban_of_Fram/Official_statements#Board_statement|recent statement]], the Wikimedia Foundation Board of Trustees [[:en:Wikipedia:Community_response_to_the_Wikimedia_Foundation%27s_ban_of_Fram/Official_statements#Board_statement|requested that staff hold a consultation]] to "re-evaluat[e] or add community input to the two new office action policy tools (temporary and partial Foundation bans)".
Accordingly, the Foundation's Trust & Safety team invites all Wikimedians [[:m:Office actions/Community consultation on partial and temporary office actions/09 2019|to join this consultation and give their feedback]] from 30 September to 30 October.
How can you help?
* Suggest how partial and temporary Foundation bans should be used, if they should (eg: On all projects, or only on a subset);
* Give ideas about how partial and temporary Foundation bans should ideally implemented, if they should be; and/or
* Propose changes to the existing Office Actions policy on partial and temporary bans.
We offer our thanks in advance for your contributions, and we hope to get as much input as possible from community members during this consultation!
</div>
</div>-- [[user:Kbrown (WMF)|Kbrown (WMF)]] 17:14, 30 Satumba 2019 (UTC)
<!-- Message sent by User:Trizek (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=19302497 -->
== Feedback wanted on Desktop Improvements project ==
<div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">
{{Int:Please-translate}}
{{int:Hello}}. The Readers Web team at the WMF will work on some [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|improvements to the desktop interface]] over the next couple of years. The goal is to increase usability without removing any functionality. We have been inspired by changes made by volunteers, but that currently only exist as local gadgets and user scripts, prototypes, and volunteer-led skins. We would like to begin the process of bringing some of these changes into the default experience on all Wikimedia projects.
We are currently in the research stage of this project and are looking for ideas for improvements, as well as feedback on our current ideas and mockups. So far, we have performed interviews with community members at Wikimania. We have gathered lists of previous volunteer and WMF work in this area. We are examining possible technical approaches for such changes.
We would like individual feedback on the following:
* Identifying focus areas for the project we have not yet discovered
* Expanding the list of existing gadgets and user scripts that are related to providing a better desktop experience. If you can think of some of these from your wiki, please let us know
* Feedback on the ideas and mockups we have collected so far
We would also like to gather a list of wikis that would be interested in being test wikis for this project - these wikis would be the first to receive the updates once we’re ready to start building.
When giving feedback, please consider the following goals of the project:
* Make it easier for readers to focus on the content
* Provide easier access to everyday actions (e.g. search, language switching, editing)
* Put things in logical and useful places
* Increase consistency in the interface with other platforms - mobile web and the apps
* Eliminate clutter
* Plan for future growth
As well as the following constraints:
* Not touching the content - no work will be done in terms of styling templates or to the structure of page contents themselves
* Not removing any functionality - things might move around, but all navigational items and other functionality currently available by default will remain
* No drastic changes to the layout - we're taking an evolutionary approach to the changes and want the site to continue feeling familiar to readers and editors
Please give all feedback (in any language) at [[mw:Talk:Reading/Web/Desktop Improvements|mw:Talk:Reading/Web/Desktop Improvements]]
After this round of feedback, we plan on building a prototype of suggested changes based on the feedback we receive. You’ll hear from us again asking for feedback on this prototype.
{{Int:Feedback-thanks-title}} [[mw:User:Quiddity (WMF)|Quiddity (WMF)]] ([[mw:User talk:Quiddity (WMF)|talk]])
</div> 07:18, 16 Oktoba 2019 (UTC)
<!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Quiddity_(WMF)/Global_message_delivery_split_4&oldid=19462890 -->
== Beta feature "Reference Previews" ==
<div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">
A new beta feature will soon be deployed to your wiki: [[m:WMDE_Technical_Wishes/ReferencePreviews|Reference Previews]]. As you might guess from the name, this feature gives you a preview of references in the article text. That means, you can look up a reference without jumping down to the bottom of the page.
Reference Previews have already been a beta feature on German and Arabic Wikipedia since April. Now they will become available on more wikis. Deployment is planned for October 24. More information can be found [[m:WMDE_Technical_Wishes/ReferencePreviews|on the project page]].
As always, feedback is highly appreciated. If you want to test Reference Previews, please activate the beta feature in your [[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|user preferences]] and let us know what you think. The best place for feedback is the [[mw:Help talk:Reference Previews|central talk page]]. We hope the feature will serve you well in your work. Thank you from Wikimedia Deutschland's [[m:WMDE Technical Wishes|Technical Wishes project]].
</div> -- [[User:Johanna Strodt (WMDE)|Johanna Strodt (WMDE)]] 09:47, 23 Oktoba 2019 (UTC)
<!-- Message sent by User:Johanna Strodt (WMDE)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=WMDE_Technical_Wishes/Technical_Wishes_News_list_all_village_pumps&oldid=19478814 -->
== Editing News #2 – Mobile editing and talk pages ==
<div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">
<em>[[m:VisualEditor/Newsletter/2019/October|Read this in another language]] • [[m:VisualEditor/Newsletter|Subscription list for this multilingual newsletter]]</em>
Inside this newsletter, the [[mw:Editing|Editing team]] talks about their work on the [[mw:Mobile visual editor|mobile visual editor]], on [[mw:Talk pages project|the new talk pages project]], and at [[wikimania:|Wikimania 2019]].
=== Help ===
<strong>What talk page interactions do you remember?</strong> Is it a story about how someone helped you to learn something new? Is it a story about how someone helped you get involved in a group? Something else? Whatever your story is, we want to hear it!
Please tell us a story about how you used a talk page. <mark>Please share a link to a memorable discussion, or describe it on the <strong>[[mw:Topic:V8d91yh8gcg404dj|talk page for this project]]</strong>.</mark> The team wants your examples. These examples will help everyone develop a shared understanding of what this project should support and encourage.
=== Talk pages project ===
The [[mw:Talk pages consultation 2019|Talk Pages Consultation]] was a global consultation to define better tools for wiki communication. From February through June 2019, more than 500 volunteers on 20 wikis, across 15 languages and multiple projects, came together with members of the Foundation to create a product direction for a set of discussion tools. The [[mw:Talk pages consultation 2019/Phase 2 report|Phase 2 Report]] of the Talk Page Consultation was published in August. It summarizes the product direction the team has started to work on, which you can read more about here: [[mw:Talk pages project|Talk Page Project project page]].
The team needs and wants your help at this early stage. They are starting to develop the first idea. Please add your name to the [[mw:Talk pages project#Getting involved|<strong>"Getting involved"</strong>]] section of the project page, if you would like to hear about opportunities to participate.
=== Mobile visual editor ===
The Editing team is trying to make it simpler to edit on mobile devices. The team is changing the [[mw:VisualEditor on mobile|visual editor on mobile]]. If you have something to say about editing on a mobile device, please leave a message at [[mw:Talk:VisualEditor on mobile|Talk:VisualEditor on mobile]].
==== [[mw:VisualEditor on mobile/Edit cards|Edit Cards]] ====
[[File:Edit Cards-before-v3-comparison.png|thumb|486x486px|What happens when you click on a link. The new Edit Card is bigger and has more options for editing links.]]
* On 3 September, the Editing team released [[:File:Edit Cards comparison v2 and v3.png|version 3 of Edit Cards]]. Anyone could use the new version in the mobile visual editor.
* There is an [[:File:Edit Cards comparison v2 and v3.png|updated design]] on the Edit Card for adding and modifying links. There is also a new, [[mw:VisualEditor on mobile/Edit cards#2 September 2019 - v3 deployment timing|combined workflow for editing a link's display text and target]].
* Feedback: You can try the new Edit Cards by opening the mobile visual editor on a smartphone. Please post your feedback on the [[:mw:Topic:V5rg0cqmikpubmjj|Edit cards talk page]].
==== [[mw:VisualEditor on mobile/Toolbar refresh|Toolbar]] ====
[[File:Toolbar-comparison-v1.png|thumb|486px|The editing toolbar is changing in the mobile visual editor. The old system had two different toolbars. Now, all the buttons are together. [[mw:Topic:V79x6zm8n6i4nb56|Tell the team what you think about the new toolbar]].]]
* In September, the Editing team updated the mobile visual editor's editing toolbar. Anyone could see these changes in the mobile visual editor.
** <em>One toolbar:</em> All of the editing tools are located in one toolbar. Previously, the toolbar changed when you clicked on different things.
**<em>New navigation:</em> The buttons for moving forward and backward in the edit flow have changed.
**<em>Seamless switching:</em> an [[phab:T228159|improved workflow]] for switching between the visual and wikitext modes.
* Feedback: You can try the refreshed toolbar by opening the mobile VisualEditor on a smartphone. Please post your feedback on the [[mw:Topic:V79x6zm8n6i4nb56|Toolbar feedback talk page]].
=== Wikimania ===
The Editing Team attended [[wmania:2019:Program|Wikimania 2019]] in Sweden. They led a session on [[wmania:2019:Community Growth/Visual editing on mobile: An accessible editor for all|the mobile visual editor]] and a session on [[wmania:2019:Community Growth/After Flow: A new direction for improving talk pages|the new talk pages project]]. They tested [[mw:VisualEditor on mobile/Toolbar refresh#v1 prototype|two]] new [[mw:VisualEditor on mobile/Edit cards#v3 prototype|features]] in the mobile visual editor with contributors. You can read more about what the team did and learned in [[mw:VisualEditor on mobile#Wikimania Stockholm: Overview|the team's report on Wikimania 2019]].
=== Looking ahead ===
* <strong>Talk Pages Project:</strong> The team is thinking about the first set of proposed changes. The team will be working with a few communities to pilot those changes. The best way to stay informed is by adding your username to the list on the project page: [[mw:Talk pages project#Getting involved|<strong>Getting involved</strong>]].
* <strong>Testing the mobile visual editor as the default:</strong> The Editing team plans to post results before the end of the calendar year. The best way to stay informed is by adding the project page to your watchlist: [[mw:VisualEditor on mobile/VE mobile default|<strong>VisualEditor as mobile default project page</strong>]].
* <strong>Measuring the impact of Edit Cards:</strong> This study asks whether the project helped editors add links and citations. The Editing team hopes to share results in November. The best way to stay informed is by adding the project page to your watchlist: [[mw:VisualEditor on mobile/Edit cards|<strong>Edit Cards project page</strong>]].
– [[User:PPelberg (WMF)|PPelberg (WMF)]] ([[mw:User talk:PPelberg (WMF)|talk]]) & [[User:Whatamidoing (WMF)|Whatamidoing (WMF)]] ([[mw:User talk:Whatamidoing (WMF)|talk]])
</div> 11:12, 29 Oktoba 2019 (UTC)
<!-- Message sent by User:Johan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Target_lists/VE_201910/3&oldid=19500848 -->
== Wikipedia Watan Asiya 2019 ==
<div style="border:8px orange ridge;padding:6px;>
[[File:Wikipedia Asian Month Logo.svg|right|frameless]]
::<div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Muna Gaisuwa!
Mungode zaku iya shiga gasar '''Wikipedia Watan Asiya na 2019''' a Wikipedia ta harshen Hausa. Dan samun tsari da yadda zaku shiga, ku duba nan [[Wikipedia:Wikipedia Watan Asiya 2019|wannan shafi]]. Dan Neman taimako dangane da gasar ko yin tambayoyi, a same mu a shafi [[Wikipedia talk:Wikipedia Watan Asiya 2019|Neman buƙata]]. Mutanen mu na [[:m:Wikipedia Asian Month 2019/International Team|International Team]] na nan, zasu taimake ku a koda yaushe kuke neman taimako har a kammala gasar. Mungode da ƙoƙarin Ku na ganin wannan aiki ya samu nasara.
Muna matuƙar godiya,
[[:m:Wikipedia Asian Month 2019/International Team|WAM 2019 International Team]]
::::kasance da shafukan mu a [[File:B&W Facebook icon.png|link=https://www.facebook.com/wikiasianmonth/|50x50px]] [[File:B&W Twitter icon.png|link=https://twitter.com/wikiasianmonth|50x50px]] dan samun ƙarin bayanai.
</div></div>
--[[User:The Living love|The Living love]] ([[User talk:The Living love|talk]]) 13:18, 2 Nuwamba, 2019 (UTC)
==Hausa ba dabo bace==
Ina mai farin cikin sanar da ku cewa; bayan tsawan lokaci nayi tinani akan hanyar da ya kamata mudinga sanar da juna akan '''<big></big><big>Rikir-kitattun kalmomi</big>'''n dake '''Ruda''' mu a [[Hausa Wikipedia]] a yayin da muke san fassara wata kalma daga [[Turanci]] zuwa [[hausa]], sai nagano cewar ya kamata mudinga saka kalmomi masu '''Sarkakiya''' a wannan shafin na [[Kofan al'umma]], ta yanda zamu samu fassaran kalmomi da yawa masu '''Sarkakiya''' a rubuce, duk lokacin da wani ya gano fassarar wata kalma, sai ya rubuta ta anan, kaga duk wani mai fassara a [[Hausa Wikipedia]] zai ringa amfani dasu a yayin da yake kirkiran '''Makula''', hakan zai sa a samu daidaito a tsakanin kowanne '''Makula'''.
'''Misalin wata matsala''':-Ni ina fassara kalmar [[Refrence]] da '''Diddigin bayanai''' wasu kuma daga cikin ku suna fassara kalmar da '''Manazarta''' ko '''Anarci''', Kunga wannan alama ce dake nuna rashin '''Daidaito''' a cikin Harshen [[Hausa]]. Saboda haka ina bukatar jin ta bakinku:-
* [[User:The Living love]]
* [[User:Ammarpad]]
* [[User:DonCamillo]]
* [[User:Abubakar A Gwanki]]
* [[User talk:Aliyu Dahiru Aliyu]]
* [[User:Maliky|Maliky]] ([[User talk:Maliky|talk]]) 11:56, 7 Satumba 2020 (UTC)
Sai ni, a kullun naku [[User:Anasskoko]] 09:34, 9 Nuwamba, 2019 (UTC)
:Barka da ƙokari [[User:Anasskoko|Anasskoko]], ina matuƙar jin daɗin yadda kake ƙokarin bada gudunmuwa sosai anan, sai dai dangane da Kalmar "References" da kake ganin ya dace a bata fassara wacce kowa zai riƙa amfani da ita dan samun daidaito, wannan abu ne mai kyau, amma babu makawa fassarar da aka ba '''References''' itace '''"Manazarta"''', sannan dangane da Kalmar '''"Sunnah"'''. Idan akace Sunnah ana nufin Akidar mabiya sunnar Annabi(SAW) a duk inda suke a faɗin duniya, ba zaka taɓa jin ankira su da wata suna na daban ba, sai Ahlus-sunnah, wanda sunan akidar itace Sunnah, amma idan kace '''"Sunna"''' ba tare da aɗafin ''h'' ba, to akwai wannan Kalmar a Hausa, kuma tana da ma'anar ta daban, misali kace, ''ya sunna shi'', wacce ke nufin ya bashi Kuɗi, ko yasa yaji kunya, da dai sauransu. kaga wannan ba ana nufin akidar sunnah bane, kaga domin a bab-banta kowannen su, sai ka rubuta kowace yadda aka santa. Dan koda wani nason yin rubutu akan Kalmar itama ba sai anfara neman hanyar da za'a banbanta su ba.
::-Sai kuma wannan, Idan aka ce '''"Bankuna a Najeriya"''', ana nufin ''Bankuna acikin Najeriya'', idan aka ce '''"Bankunan Najeriya "''', ana nufin ''Bankuna mallakin Najeriya''. Haka kuma idan aka ce '''"Jerin Bankuna a Najeriya"''' ana nufin ''Jadawali na sunayen Bankuna dake Najeriya'', kamar yadda ake rubutawa da turanci da ''list of Banks in Nigeria'', ko ''List of Governors of Kaduna state'' da dai sauransu. Yakamata kasan cewa ƙarancin rubutu ba shi bane kyawun aiki, bada cikakkiyar ma'ana da fahimta yadda kowa zai gane, shine mafi muhimmanci, Yakamata muyi taka tsantsan wurin yin rubutu kai tsaye batare da tuntuɓa ba, muyi tambaya duk abunda bamu gane ba, Yafi muyi ta tafiya akan kuskure kafin daga baya mugane duk kuskure muke yi, wanda hakan na iyasa rashin yadda/amincewa ga editor. Nagode, Naka[[User:The Living love|The Living love]] ([[User talk:The Living love|talk]]) 01:36, 12 Nuwamba, 2019 (UTC)
Nagane kuma nagode [[User:Anasskoko|Anasskoko]] ([[User talk:Anasskoko|talk]]) 16:56, 13 Nuwamba, 2019 (UTC)
:Which one looks more natural:
*Jerin harsuna a Najeriya
*Jerin harsunan Najeriya
[[User:Sabon Harshe|Sabon Harshe]] ([[User talk:Sabon Harshe|talk]]) 20:08, 26 Disamba 2019 (UTC)
Salamu alaikum yan'uwa, barkan mu da war haka.
ina bukatar ayimin baya ni akan menene '''Bot''' [[User:Alamin Tahir|Alamin Tahir]] ([[User talk:Alamin Tahir|talk]]) 04:00, 9 Satumba 2020 (UTC)
== Admin rights request ==
Hello everyone/Barka da rana,
I had only temporary admin rights here and lost them a while ago. My Hausa is still very little (kadan-kadan) but I believe I can help here. I have a lot of experience in editing Wikipedia (mostly the French version but also this one with 5000+ edits and 1000+ stubs created). I need admin rights to be able, for instance, to finally clean [[:Category:Ingila kwallon kafa players|this category]], to update the main page, block vandals who are damaging the project, da dai sauransu. If you agree, kindly sign below and express your support. Nagode sosai, –[[User:DonCamillo|DonCamillo]] ([[User talk:DonCamillo|talk]]) 08:06, 17 Disamba 2019 (UTC)
*'''Strong Support''', Yes! [[User:DonCamillo|DonCamillo]] suppose to be granted permanent Administrator as per this project is, he's been supporting each and everyone of us, he is like a guide here specially in areas where we need improvement and I hope if granted the rights would be able to do more of what he's been doing. Regards. [[User:The Living love|The Living love]] ([[User talk:The Living love|talk]]) 13:17, 17 Disamba 2019 (UTC)
*'''Strong Support''' - I support [[User:DonCamillo|DonCamillo]] as Administrator again, becouse he have helped Hausa Wikipedia by protecting pages, blocking users, rolling back vandalism, helping new editors learn the ropes, and other important tasks. - [[User:Abubakar A Gwanki|Abubakar A Gwanki]] ([[User talk:Abubakar A Gwanki|talk]]) 18:16, 20 Disamba 2019 (UTC)
*'''Strong Support''' - I strongly agree to grant him the permission, DonCamillo is genarous, honest, and kind, also an expert in editing Wikipedia and other sister projects, if the permission is granted to him, he will work morethan he does, he will develope Hausa wiki with best of his effort. given him permission is part of our success all. Yours [[User:Anasskoko|Anasskoko]] ([[User talk:Anasskoko|talk]]) 10:46, 18 Disamba 2019 (UTC)
*'''Strong Support''' - A helpful, amicable user who made my initial experience on Hausa Wikipedia very pleasant. I hope to learn a lot from him in the coming future. He has my full support for adminship. [[User:Sabon Harshe|Sabon Harshe]] ([[User talk:Sabon Harshe|talk]]) 16:31, 24 Disamba 2019 (UTC)
== Categorising articles ==
As you may have noticed, I am on a big drive to categorise articles on Hausa Wikipedia. How can I find uncategorised articles other than repeatedly clicking on "random page"? [[User:Sabon Harshe|Sabon Harshe]] ([[User talk:Sabon Harshe|talk]]) 16:34, 24 Disamba 2019 (UTC)
:You're welcome to Hausa Wikipedia, I've noticed your effort to the movement we support and I hope you like the place and wanted to stay, here is a link to almost all the important pages you may be wanting [[Special:SpecialPages|SpecialPages]].[[User:The Living love|The Living love]] ([[User talk:The Living love|talk]]) 19:17, 24 Disamba 2019 (UTC)
::Thank you for the welcome The Living love. I do hope to stay and contribute long-term. I am in the process of starting new articles about the many different languages and peoples of the Middle Belt (Plateau, Kaduna, Bauchi, and surroundings), so it would help if there could be someone who knows how to translate sentences about linguistics from English to Hausa. [[User:Sabon Harshe|Sabon Harshe]] ([[User talk:Sabon Harshe|talk]]) 21:28, 24 Disamba 2019 (UTC)
:::What is the state of Hausa Wiktionary now? I want to add word lists and tables of Hausa and other Nigerian languages, some of which may be lengthy. [[User:Sabon Harshe|Sabon Harshe]] ([[User talk:Sabon Harshe|talk]]) 21:42, 24 Disamba 2019 (UTC)
==Sentence Translation==
Sannu da zuwa [[User:Sabon Harshe]], dangane da maganan dakayi akan fassaran jumloli, zan taimaka maka wajen ganin cewa na fassara maka kalmomin da kake bukata daga Turanci zuwa Hausa. kasan cewana cikakken bahaushe kuma makaranci Hausa a karamin zango. ka sanar dani a duk lokacin da kake da bukatan fassara. Muna maka marhabun lale da zuwa shafin mu na Hausa Wikipedia. Barka!
::Welcome [[User:Sabon Harshe]], according to your request on sentence tranlation, I will help with a provision of translation from English to Hausa. I'm a native speaker and I study Hausa at a middle level of education. Notify me whenever you need a tranlation, we welcome you to our page Hausa Wikipedia. Welcome!
:[[User:Anasskoko|Anasskoko]] ([[User talk:Anasskoko|talk]]) 05:22, 25 Disamba 2019 (UTC)
::Na gode sosai! [[User:Sabon Harshe|Sabon Harshe]] ([[User talk:Sabon Harshe|talk]]) 19:21, 26 Disamba 2019 (UTC)
===Sentences to translate===
Here are some basic sentences that I would like to translate, use, and adapt for more language articles, and of course for [[Harshen Mumuye]].
#Mumuye is spoken by 400,000 people. = Mutane 400,000 ne ke magana da Mumuye.
#Mumuye had 400,000 speakers in 1993. = Mumuye nada mutane 400,000 masu magana dashi a 1993.
#Mumuye belongs to the Adamawa branch of the Niger-Congo language family. = Mumuye na daga cikin gidan harshen Naija-Kongo na Adamawa
#It is also called Yoro. = Ana kuma kiran sa da Yoro
#Mumuye is spoken in Jalingo town. = Ana magana da Mumuye a garin Jalingo
#It is spoken in Kugong village. = Ana magana dashi a Ƙauyen Kugong
#It is spoken in Adamawa and Taraba States. = Ana magana dashi a Adamawa da Taraba
#In Adamawa state, Mumuye is spoken in Fufore, Ganye, Mayo Belwa, Numan, and Yola LGAs. = A Jihar Adamawa, ana magana da Mumuye a Ƙananan hukumomin Fufore, Ganye, Mayo Belwa, Numan da Yola.
#In Taraba state, it is spoken in Bali, Jalingo, Karim Lamido, Yorro, and Zing LGAs. = A Jihar Taraba, ana magana dashi a ƙananan hukumomin Bali, Jalingo, Karim Lamido, Yorro da Zing
#Makici was an extinct language. = Makici harshen da ya daina wanzuwa ne
#It was spoken in Makici village, Mariga LGA, Niger State. = An taɓa magana dashi a ƙauyen Makici, Ƙaramar hukumar Mariga, Jihar Neja
#The Central Chadic languages are a branch of Afroasiatic languages. They are spoken in Chad and Cameroon. = Manyan harsunan Chadic dangi ne na harsunan Afroasiya. Ana magana dasu a Cadi da Kameru
Word and phrases to translate:
#Dialect (note that this means language variety, like a subset of a larger language group) =
#Branch (''or'' subgroup) = dangi
#Language family = Gidan harshe
Gidan harshe
#Number of speakers = Adadin masu magana
#Location = Wuri
#Locations = Wurare
#Pronunciation (I have translated this as ''sauti''.) = Furucci ( because '''sauti''' is ''sound'')
#Proto-language =
Geography stub sentences ([[User:DonCamillo]], who has been creating many geography stubs, might be able to help out.):
#Tegina is a town located in Rafi LGA, Niger State. = Tegida gari ne dake ƙaramar hukumar Rafi a Jihar Neja
#Makici is a village located in Mariga LGA, Niger State. = Makici ƙauye ne a ƙaramar hukumar Mariga a Jihar Neja
#Makici is a village located near Igwama town in Mariga LGA, Niger State. = Makici ƙauye ne dake kusa da garin Igwama a Ƙaramar hukumar Mariga a Jihar Neja
There is an academic journal called ''Harsunan Nijeriya'' (''Languages of Nigeria'') that is published in Kano. There are many terms in linguistics have been used in Hausa linguistics publications and textbooks. We can make a list of Hausa linguistics words if we can find those books.
[[User:Sabon Harshe|Sabon Harshe]] ([[User talk:Sabon Harshe|talk]]) 19:54, 26 Disamba 2019 (UTC)
:Thank you for the suggestions, it would really help if we can get the published journal, I translated the above sentances and would keep on helping you when you need them. And regarding Hausa wikitionary, We are planning to start a project there, to write 1000key important Hausa language words and their meanings.[[User:The Living love|The Living love]] ([[User talk:The Living love|talk]]) 21:33, 26 Disamba 2019 (UTC)
::Thank you, this is very helpful. [[User:Sabon Harshe|Sabon Harshe]] ([[User talk:Sabon Harshe|talk]]) 05:12, 6 ga Janairu, 2020 (UTC)
===Google Translate template===
Roughly what proportion of Hausa Wikipedia articles are copied and pasted from Google Translate? We can make a template to tag such articles. [[User:Sabon Harshe|Sabon Harshe]] ([[User talk:Sabon Harshe|talk]]) 20:10, 26 Disamba 2019 (UTC)
:It is difficult to say, a lot of them have been deleted over the years and I believe there are that many left (except [[:Category:Ingila kwallon kafa players|this category]], I'm currently cleaning it and should be done soon...). But having a tag would be very useful. We also need one for articles when a part of the content is in English.
:Could a Hausa native speaker translate these two sentences? I can create these templates very easily. Nagode sosai! –[[User:DonCamillo|DonCamillo]] ([[User talk:DonCamillo|talk]]) 06:50, 27 Disamba 2019 (UTC)
:"Parts of this article have probably been written using machine translation. Kindly rephrase them or delete them."
:"Parts of this article are not written in Hausa. Kindly translate them or delete them."
===Articles to translate===
We can also translate these English Wikipedia articles of British linguists who have contributed a lot to Hausa linguistics.
*[[:en:George Percy Bargery]]
*[[:en:Roger Blench]]
[[User:Sabon Harshe|Sabon Harshe]] ([[User talk:Sabon Harshe|talk]]) 20:31, 26 Disamba 2019 (UTC)
== Language names ==
Thanks to [[User:Abubakar A Gwanki]] and [[User:The Living love]] for their recently article created articles [[Ut-Ma'in]] and [[Shuwa-Zamani]], both of which are endangered languages of the Hausasphere. I would generally recommend using the Hausa names provided in [[Harsunan Najeriya#Sunayen harsuna]] under the ''Harshe (sunan Hausa)'' column. For each Wikipedia language edition, it is generally the standard to use the local exonym (name that the majority ethnic group applies to the local people and language) unless it is derogatory. Language names in Hausa can be identified by the -''anci'' suffix, as with [[Turanci]] and [[Latanci]]. The names used on English Wikipedia are standard ISO 639 standard names that not Hausa locals may not be familiar with. Ultimately, our goal is to make these articles useful to the Hausa community and hopefully attract more contributors.
Similarly, that is why plant names in Hausa rather than the standard scientific names would be more useful on Hausa Wikipedia. [[User:Sabon Harshe|Sabon Harshe]] ([[User talk:Sabon Harshe|talk]]) 19:30, 26 Disamba 2019 (UTC)
== Najeriya vs. Nijeriya ==
Should we decide on whether to use the spelling ''Najeriya'' or ''Nijeriya''? We should use whichever one is more commonly used and natural-sounding. [[User:Sabon Harshe|Sabon Harshe]] ([[User talk:Sabon Harshe|talk]]) 20:02, 26 Disamba 2019 (UTC)
:There is no agreement on which form to use, even the most important medias in Hausa don't necessarily use a standardized spelling (BBC uses Najeriya and Nijeriya, for instance...). In general I think it is difficult to choose and different spellings can coexist. Moreover very different spellings are used by people who are also English speakers (in Nigeria) and those who are also French speakers (in Niger, Benin, Cameroun, Chad...). The best way to handle this might be to allow different spellings to coexist, using redirects, mentioning alternative spellings at the beginning of articles... –[[User:DonCamillo|DonCamillo]] ([[User talk:DonCamillo|talk]]) 06:42, 27 Disamba 2019 (UTC)
::What DonCamillo said is absolutely correct, both the two are often used interchangeably, Hausa people from kaduna,kano,katsina and bauchi they use Najeriya, hausa people from Niger and sahel region use to say Nijeriya, it is just a Hausa dialect [[User:Anasskoko|Anasskoko]] ([[User talk:Anasskoko|talk]]) 13:58, 27 Disamba 2019 (UTC)
== Movement Learning and Leadership Development Project ==
Hello
The Wikimedia Foundation’s Community Development team is seeking to learn more about the way volunteers learn and develop into the many different roles that exist in the movement. Our goal is to build a movement informed framework that provides shared clarity and outlines accessible pathways on how to grow and develop skills within the movement. To this end, we are looking to speak with you, our community to learn about your journey as a Wikimedia volunteer. Whether you joined yesterday or have been here from the very start, we want to hear about the many ways volunteers join and contribute to our movement.
To learn more about the project, [[:m:special:MyLanguage/Movement Learning and Leadership Development Project|please visit the Meta page]]. If you are interested in participating in the project, please complete [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSegM07N1FK_s0VUECM61AlWOthwdn5zQOlVsa2vaKcx13BwZg/viewform?usp=sf_link this simple Google form]. Although we may not be able to speak to everyone who expresses interest, we encourage you to complete this short form if you are interested in participating!
-- [[user:LMiranda (WMF)|LMiranda (WMF)]] ([[user talk:LMiranda (WMF)|talk]]) 19:01, 22 ga Janairu, 2020 (UTC)
<!-- Message sent by User:Trizek (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Trizek_(WMF)/sandbox/temp_MassMessage_list&oldid=19738989 -->
== Hausa Photographs coverage intake ==
Hello everyone, I wish to inform you that I start uploading pictures that are relevant to Hausa tradition in various aspect, I tend to realize that many pictures in Hausa Wiki are extremely needed, like Hausa;Cuisine, Dressing, Architecture, Art and Culture, so I struggle up and down with the best of my effort to snap pictures within and around. You can check my contributions in Commons to see if there is any picture which you may desire to include it in Hausa wiki article. Visit my contribution in commons [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:ListFiles/Anasskoko&ilshowall=1| My pictures contribution in Commons]. Though the pictures I upload lack some potential qualities due to the device I used, but it can be use for a start. I do hope you will multivate me with piece of advice, guidelines or ask if there is any picture you need within hausa scope and locality that is absent in Commons, which you may desire. please I need to hear from you, dont pass without living a message. Yours [[User:Anasskoko|Anasskoko]] ([[User talk:Anasskoko|talk]]) 10:13, 8 ga Faburairu, 2020 (UTC)
<gallery>
Sarki Shehu idris.jpg|
Tallest building in kaduna1.jpg
Shinkafa dafa duka2.jpg
Hausa royal dressing 03.jpg
Tuwon shinkafa miyan taushe.jpg
Sultan bello mosque perspective.jpg
Hausa warrior dressing.jpg
Hausa royal dressing 05.jpg
Hausa warrior.jpg
Bishiyan goriba.jpg
Hausa emirate dress code 01.jpg
Hausa dress4.jpg
</gallery>
:Barka da kokari, haka yayi kyau sosai. [[User:The Living love|The Living love]] ([[User talk:The Living love|talk]]) 11:39, 16 ga Faburairu, 2020 (UTC)
== Additional interface for edit conflicts on talk pages ==
''Sorry, for writing this text in English. If you could help to translate it, it would be appreciated.''
You might know the new interface for edit conflicts (currently a beta feature). Now, Wikimedia Germany is designing an additional interface to solve edit conflicts on talk pages. This interface is shown to you when you write on a discussion page and another person writes a discussion post in the same line and saves it before you do. With this additional editing conflict interface you can adjust the order of the comments and edit your comment. We are inviting everyone to have a look at [[m:WMDE Technical Wishes/Edit Conflicts#Edit conflicts on talk pages|the planned feature]]. Let us know what you think on our [[mw:Help talk:Two Column Edit Conflict View|central feedback page]]! -- For the Technical Wishes Team: [[m:User:Max Klemm (WMDE)|Max Klemm (WMDE)]] 14:14, 26 ga Faburairu, 2020 (UTC)
<!-- Message sent by User:Max Klemm (WMDE)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=WMDE_Technical_Wishes/Technical_Wishes_News_list_all_village_pumps&oldid=19845780 -->
== Editing news 2020 #1 – Discussion tools ==
<div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">
<em>[[m:VisualEditor/Newsletter/2020/April|Read this in another language]] • [[m:VisualEditor/Newsletter|Subscription list for this multilingual newsletter]]</em>
[[File:TalkPages-Reply-v1.0.png|thumb|300px|alt=Screenshot showing what the Reply tool looks like|This early version of the Reply tool automatically signs and indents comments.]]
The [[mw:Editing|Editing team]] has been working on [[mw:Talk pages project|the talk pages project]]. The goal of the talk pages project is to help contributors communicate on wiki more easily. This project is the result of the [[mw:Talk pages consultation 2019|Talk pages consultation 2019]].
[[File:TalkPages-Reply-v2.0.png|thumb|300px|alt=Reply tool improved with edit tool buttons|In a future update, the team plans to test a tool for easily linking to another user's name, a rich-text editing option, and other tools.]]
The team is building a [[mw:Talk pages project/replying|new tool for replying]] to comments now. This early version can sign and indent comments automatically. <strong>Please [[mw:Talk pages project/replying/prototype testing#Reply%20version%201.0|test the new Reply tool]].</strong>
*On 31 March 2020, the new {{Int:discussiontools-replylink}} tool was offered as a [[mw:Beta Feature|Beta Feature]] editors at four Wikipedias: [[w:ar:Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|Arabic]], [[w:nl:Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|Dutch]], [[w:fr:Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|French]], and [[w:hu:Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|Hungarian]]. If your community also wants early access to the new tool, contact [[User:Whatamidoing (WMF)]].
*The team is planning some upcoming changes. <strong>Please [[mw:Talk pages project/replying#Version%202.0|review the proposed design]] and share your thoughts on the talk page.</strong> The team will test features such as:
**an easy way to mention another editor ("pinging"),
**a rich-text visual editing option, and
**other features identified through user testing or recommended by editors.
To hear more about Editing Team updates, please add your name to the [[mw:Talk pages project#Get involved|<strong>"Get involved"</strong>]] section of the project page. You can also watch [[File:MediaWiki Vector skin blue star watchlist icon.svg|frameless|16px]] these pages: [[mw:Talk pages project|the main project page]], [[mw:Talk pages project/Updates|Updates]], [[mw:Talk pages project/replying|Replying]], and [[mw:Talk pages project/replying/prototype testing|User testing]].
– [[user:PPelberg (WMF)|PPelberg (WMF)]] ([[mw:User talk:PPelberg (WMF)|talk]]) & [[User:Whatamidoing (WMF)|Whatamidoing (WMF)]] ([[mw:User talk:Whatamidoing (WMF)|talk]])
</div> 19:24, 8 ga Afirilu, 2020 (UTC)
<!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Quiddity_(WMF)/sandbox2&oldid=19967064 -->
==Join us at twitter==
Take a look at Hausa Wikimedian Usergroup (@HausaUsergroup): https://twitter.com/HausaUsergroup?s=09 [[User:Anasskoko|<b style="color:#00BFFF">An@ss_koko</b>]][[User talk:Anasskoko|<sup style="color:#7F007F">(magana)</sup>]][[Special:Contributions/Anasskoko|<sup style="color:#7F007F">(aiki)</sup>]] 17:52, 16 Mayu 2020 (UTC)
==Urgent Help==
Please help us translate the text (in bold) to your language '''Join WPWP Campaign to improve Wikipedia articles with photos and win a prize'''. Thanks for your help. [[User:T Cells|T Cells]] ([[User talk:T Cells|talk]]) 18:54, 7 ga Yuni, 2020 (UTC)
== Editing news 2020 #2 ==
<div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">
<em>[[m:Special:MyLanguage/VisualEditor/Newsletter/2020/June|Read this in another language]] • [[m:Special:MyLanguage/VisualEditor/Newsletter|Subscription list for this multilingual newsletter]]</em>
[[File:TalkPages-Reply-v2.0.png|alt=Mockup of the new reply feature, showing new editing tools|thumb|400x400px|The new features include a toolbar. [[mw:Talk:Talk pages project/replying|What do you think should be in the toolbar?]]]]
This issue of the [[mw:Special:MyLanguage/Editing|Editing]] newsletter includes information the [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project|Talk pages project]], an effort to help contributors communicate on wiki more easily.
* [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/replying|<strong>Reply tool</strong>]]: This is available as a Beta Feature at the four partner wikis (Arabic, Dutch, French, and Hungarian Wikipedias). The Beta Feature is called "{{int:discussiontools-preference-label}}". The Beta Feature will get [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/replying#Version%202.0|new features]] soon. The new features include writing comments in a new visual editing mode and pinging other users by typing <code>@</code>. You can [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/replying/prototype testing#Reply%20tool%20version%202.0|test the new features]] on the [[mw:Special:MyLanguage/Beta Cluster|Beta Cluster]] now. Some other wikis will have a chance to try the Beta Feature in the coming months.
* [[mw:Special:MyLanguage/New requirements for user signatures|<strong>New requirements for user signatures</strong>]]: Soon, users will not be able to save invalid custom signatures in [[Special:Preferences]]. This will reduce signature spoofing, prevent page corruption, and make new talk page tools more reliable. Most editors will not be affected.
* [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/New discussion|<strong>New discussion tool</strong>]]: The Editing team is beginning work on a simpler process for starting new discussions. You can [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/New discussion#Design|see the initial design on the project page]].
* [[m:Special:MyLanguage/Research:Usage of talk pages|<strong>Research on the use of talk pages</strong>]]: The Editing team worked with the [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Research|Wikimedia research team]] to study how talk pages help editors improve articles. We learned that new editors who use talk pages make more edits to the main namespace than new editors who don't use talk pages.
– [[User:Whatamidoing (WMF)|Whatamidoing (WMF)]] ([[User talk:Whatamidoing (WMF)|talk]])
</div> 20:33, 17 ga Yuni, 2020 (UTC)
<!-- Message sent by User:Trizek (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Trizek_(WMF)/sandbox/temp_MassMessage_list&oldid=20184653 -->
== Invitation to participate in the upcoming WPWP Campaign ==
Hello Wikipedians,
This is to invite you to join the [[:m:Wikipedia Pages Wanting Photos|WPWP Campaign]] to help improve Wikipedia articles with photos and win prizes. The campaign will run from 1st July 2020 to 31st August 2020.
The campaign primarily aims at using images from Wikimedia Commons on Wikipedia articles that are lacking images. Participants will choose among Wikipedia pages without photo images, then add a suitable file from among the many thousands of photos in the Wikimedia Commons, especially those uploaded from thematic contests (Wiki Loves Africa, Wiki Loves Earth, Wiki Loves Folklore, etc.) over the years.
Please visit the '''[[:m:Wikipedia Pages Wanting Photos|campaign page]]''' to learn more about the WPWP Campaign.
With kind regards,
Thank you,
Deborah Schwartz Jacobs, Communities Liaison, On behalf of the Wikipedia Pages Wanting Photos Organizing Team - 21:32, 18 ga Yuni, 2020 (UTC)
<!-- Message sent by User:Hasley@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Wikipedia_Pages_Wanting_Photos/Distribution_list&oldid=20190228 -->
== [[Dambe]] ==
Does anyone want to help write about [[dambe]] (Hausa boxing)? [[User:Sabon Harshe|Sabon Harshe]] ([[User talk:Sabon Harshe|talk]]) 06:14, 22 ga Yuni, 2020 (UTC)
== Annual contest Wikipedia Pages Wanting Photos ==
[[File:WPWP logo 1.png|150px|right|Wikipedia Pages Wanting Photos (WPWP)]]
This is to invite you to join the Wikipedia Pages Wanting Photos (WPWP) campaign to help improve Wikipedia articles with photos and win prizes. The campaign starts today 1st July 2020 and closes 31st August 2020.
The campaign primarily aims at using images from Wikimedia Commons on Wikipedia articles that are lacking images. Participants will choose among Wikipedia pages without photo images, then add a suitable file from among the many thousands of photos in the Wikimedia Commons, especially those uploaded from thematic contests (Wiki Loves Africa, Wiki Loves Earth, Wiki Loves Folklore, etc.) over the years.
Please visit the '''[[m:Wikipedia Pages Wanting Photos|campaign page]]''' to learn more about the WPWP Campaign.
With kind regards,
Thank you,
Deborah Schwartz Jacobs, Communities Liaison, On behalf of the Wikipedia Pages Wanting Photos Organizing Team - 08:24, 1 ga Yuli, 2020 (UTC)
''feel free to translate this message to your local language when this helps your community''
<!-- Message sent by User:Romaine@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Romaine/MassMessage&oldid=20232618 -->
== Feedback on movement names ==
{{int:Hello}}. Apologies if you are not reading this message in your native language. {{int:please-translate}} if necessary. {{Int:Feedback-thanks-title}}
There are a lot of conversations happening about the future of our movement names. We hope that you are part of these discussions and that your community is represented.
Since 16 June, the Foundation Brand Team has been running a [https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_9G2dN7P0T7gPqpD survey] in 7 languages about [[m:Special:MyLanguage/Communications/Wikimedia brands/2030 movement brand project/Naming convention proposals|3 naming options]]. There are also community members sharing concerns about renaming in a [[m:Special:MyLanguage/Community open letter on renaming|Community Open Letter]].
Our goal in this call for feedback is to hear from across the community, so we encourage you to participate in the survey, the open letter, or both. The survey will go through 7 July in all timezones. Input from the survey and discussions will be analyzed and published on Meta-Wiki.
Thanks for thinking about the future of the movement, --[[:m:Talk:Communications/Wikimedia brands/2030 movement brand project|The Brand Project team]], 19:44, 2 ga Yuli, 2020 (UTC)
''Note: The survey is conducted via a third-party service, which may subject it to additional terms. For more information on privacy and data-handling, see the [[foundation:Special:MyLanguage/Naming Convention Proposals Movement Feedback Survey Privacy Statement|survey privacy statement]].''
<!-- Message sent by User:Elitre (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Elitre_(WMF)/All_wikis_June_2020&oldid=20238836 -->
== Editing news 2020 #3 ==
<div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="ha" dir="ltr">
== Labarai akan Editin na 2020 #3 ==
<em>[[m:VisualEditor/Newsletter/2020/July|Read this in another language]] • [[m:VisualEditor/Newsletter|Subscription list for this multilingual newsletter]]</em>
[[File:50M@2x.png|thumb|alt=Alamar tauraro mai launin zinare tare da ribon mai launin shudi, kuma rubutun 50m|Fiye da <strong>miliyan 50 na editin ne</strong> akayi ta amfani da hanyar editin ta zahiri akan komfuta.|400px]]
Shekaru bakwai da suka wuce a wannan watan, [[mw:Editing team|kungiyar editoci]] suka bayar da ayi editin ta hanyar zahiri ga yawancin editocin wikipedia. Tun wancan lokaci, editoci sun cimma nasara babba:
* Fiye da <strong>miliyan 50 na editin ne</strong> akayi ta amfani da hanyar editin ta zahiri akan komfuta.
* Sama da <strong>miliyan 2 na sabbin mukaloli</strong> aka kirkira ta hanyar editin na zahiri. Sama da 600,000 na wadannan mukalolin an kirkire su ne a 2019.
* Editin ta zahiri <strong>ya cigaba da shahara</strong>. Yawan adadin editin da akayi ta hanyar editin ta zahiri ya karu a duka shekara tun da aka fara shi.
* A 2019, <strong>kashi 35% na editin daga sabbin editoci</strong> (editoci wadanda suka shiga akwatin su da ≤99 edit) sunyi amfani ne da editin ta zahiri. Wannan adadin ya <strong>karu a kowace shekara</strong>.
* Kusan <strong>miliyan 5 na edit din kan wayar hannu</strong> anyi sune tare da hanyar editin na zahiri. Yawancin wadannan edit din anyi sune tunda kungiyar editoci suka fara inganta [[mw:Mobile visual editor|editin ta zahiri na wayar-hannu]] a 2018.
* A 17 Nuwamba 2019, [https://discuss-space.wmflabs.org/t/first-edit-made-to-wikipedia-from-outer-space/2254 <strong>edit na farko daga sararin samaniya</strong>] anyi sane daga hanyar edit din zahiri ta wayar-hannu. 🚀 👩🚀
* Editoci sunyi fiye da <strong>miliyan bakwai na edit acikin 2017 ta hanyar wikitext editin</strong>, wanda ya hada da fara <strong>sabbin mukaloli 600,000 </strong> aciki. [[mw:2017 wikitext editor|Hanyar editin din Wikitext na 2017]] shine Editin na zahiri da akayi ta yanayin wikitext. Zaku iya [[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|aiwatar da samun sa a preferences dinku]].
[[User:Whatamidoing (WMF)|Whatamidoing (WMF)]] ([[User talk:Whatamidoing (WMF)|zance]])
</div> 12:55, 9 ga Yuli, 2020 (UTC)
<!-- Message sent by User:Elitre (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=VisualEditor/Newsletter/Wikis_with_VE&oldid=20232673 -->
== Announcing a new wiki project! Welcome, Abstract Wikipedia ==
<div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">
Hi all,
It is my honor to introduce Abstract Wikipedia, a new project that has been unanimously approved by the Wikimedia Foundation Board of Trustees. Abstract Wikipedia proposes a new way to generate baseline encyclopedic content in a multilingual fashion, allowing more contributors and more readers to share more knowledge in more languages. It is an approach that aims to make cross-lingual cooperation easier on our projects, increase the sustainability of our movement through expanding access to participation, improve the user experience for readers of all languages, and innovate in free knowledge by connecting some of the strengths of our movement to create something new.
This is our first new project in over seven years. Abstract Wikipedia was submitted as a project proposal by Denny Vrandečić in May 2020 <ref>[[m:Special:MyLanguage/Abstract Wikipedia|Abstract Wikipedia]]</ref> after years of preparation and research, leading to a detailed plan and lively discussions in the Wikimedia communities. We know that the energy and the creativity of the community often runs up against language barriers, and information that is available in one language may not make it to other language Wikipedias. Abstract Wikipedia intends to look and feel like a Wikipedia, but build on the powerful, language-independent conceptual models of Wikidata, with the goal of letting volunteers create and maintain Wikipedia articles across our polyglot Wikimedia world.
The project will allow volunteers to assemble the fundamentals of an article using words and entities from Wikidata. Because Wikidata uses conceptual models that are meant to be universal across languages, it should be possible to use and extend these building blocks of knowledge to create models for articles that also have universal value. Using code, volunteers will be able to translate these abstract “articles” into their own languages. If successful, this could eventually allow everyone to read about any topic in Wikidata in their own language.
As you can imagine, this work will require a lot of software development, and a lot of cooperation among Wikimedians. In order to make this effort possible, Denny will join the Foundation as a staff member in July and lead this initiative. You may know Denny as the creator of Wikidata, a long-time community member, a former staff member at Wikimedia Deutschland, and a former Trustee at the Wikimedia Foundation <ref>[[m:User:Denny|User:Denny]]</ref>. We are very excited that Denny will bring his skills and expertise to work on this project alongside the Foundation’s product, technology, and community liaison teams.
It is important to acknowledge that this is an experimental project, and that every Wikipedia community has different needs. This project may offer some communities great advantages. Other communities may engage less. Every language Wikipedia community will be free to choose and moderate whether or how they would use content from this project.
We are excited that this new wiki-project has the possibility to advance knowledge equity through increased access to knowledge. It also invites us to consider and engage with critical questions about how and by whom knowledge is constructed. We look forward to working in cooperation with the communities to think through these important questions.
There is much to do as we begin designing a plan for Abstract Wikipedia in close collaboration with our communities. I encourage you to get involved by going to the project page and joining the new mailing list <ref>[[mail:abstract-wikipedia|Abstract Wikipedia mailing list]]</ref>. We recognize that Abstract Wikipedia is ambitious, but we also recognize its potential. We invite you all to join us on a new, unexplored path.
Yours,
Katherine Maher (Executive Director, Wikimedia Foundation)
<references/>
</div> <small>Sent by [[:m:User:Elitre (WMF)]] 20:06, 9 ga Yuli, 2020 (UTC) - '''[[:m:Special:MyLanguage/Abstract Wikipedia/July 2020 announcement]]''' </small>
<!-- Message sent by User:Elitre (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Elitre_(WMF)/All_wikis_June_2020&oldid=20265889 -->
== Technical Wishes: FileExporter and FileImporter become default features on all Wikis ==
<div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">
The [[m:WMDE_Technical_Wishes/Move_files_to_Commons|FileExporter and FileImporter]] will become a default features on all wikis until August 7, 2020. They are planned to help you to move files from your local wiki to Wikimedia Commons easier while keeping all original file information (Description, Source, Date, Author, View History) intact. Additionally, the move is documented in the files view history.
How does it work?
Step 1: If you are an auto-confirmed user, you will see a link "Move file to Wikimedia Commons" on the local file page.
Step 2: When you click on this link, the FileImporter checks if the file can in fact be moved to Wikimedia Commons. These checks are performed based on the wiki's [[m:WMDE_Technical_Wishes/Move_files_to_Commons/Configuration_file_documentation|configuration file]] which is created and maintained by each local wiki community.
Step 3: If the file is compatible with Wikimedia Commons, you will be taken to an import page, at which you can update or add information regarding the file, such as the description. You can also add the 'Now Commons' template to the file on the local wiki by clicking the corresponding check box in the import form. Admins can delete the file from the local wiki by enabling the corresponding checkbox. By clicking on the 'Import' button at the end of the page, the file is imported to Wikimedia Commons.
If you want to know more about the [[m:WMDE_Technical_Wishes/Move_files_to_Commons|FileImporter extension]] or the [[m:WMDE_Technical_Wishes|Technical Wishes Project]], follow the links. --For the Technical Wishes Team: </div>[[User:Max Klemm (WMDE)|Max Klemm (WMDE)]] 09:13, 6 ga Augusta, 2020 (UTC)
<!-- Message sent by User:Max Klemm (WMDE)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=WMDE_Technical_Wishes/Technical_Wishes_News_list_all_village_pumps&oldid=20343133 -->
== Important: maintenance operation on September 1st ==
<div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="ha" dir="ltr"><div class="plainlinks">
[[:m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch 2020|Karanta wannan sakon a wani yaren]]
[[foundation:|Wikimedia Foundation]] zata gwada cibiyar data sakandare Wannan zai tabbatar da hakan Wikipedia da sauran Wikimedia wikis na iya zama kan layi koda bayan bala'i Don tabbatar da cewa komai yana aiki, sashen Fasahar Wikimedia yana bukatar yin gwajin da aka shirya. Wannan gwajin zai nuna idan zasu iya dogara da aminci daga wannan cibiyar zuwa wancan. Yana bukatar kungiyoyi da yawa don shirya don gwajin kuma ya kasance don kasancewa don daidaita duk wata matsalar da ba a zata ba.
Za su canza duk zirga-zirga zuwa ciniyar bayanan sakandare ta gaba '''Tuesday, September 1st 2020'''.
Abin takaici, saboda wasu iyakoki a ciki [[mw:Manual:What is MediaWiki?|MediaWiki]], duk gyara dole ne a dakatar yayin da muke juyawa. Muna neman afuwa game da wannan rudani, kuma muna aiki don rage shi a nan gaba.
'''Zaka iya karantawa, amma banda gyara, duk wikis na wani kankanin lokaci.'''
*Ba za ku iya shirya ba har zuwa awa daya a ranar Talata, Satumba 1st. Gwajin zai fara a [lokaci 14:00 UTC] (15:00 BST, 16:00 CEST, 10:00 EDT, 19:30 IST, 07:00 PDT, 23:00 JST, kuma a New Zealand a 02:00 NZST ranar Laraba 2 ga Satumba).
*Idan kayi kokarin gyara ko ajiyewa awannan lokacin, zaku ga sakon kuskure. Muna fatan cewa babu gyara da za ayi asara awannan lokacin, amma ba za mu iya garanti ba. Idan ka ga sakon kuskuren, to don Allah a jira har komai ya koma daidai. Sannan yakamata ku sami damar adana edutarku. Amma, muna ba da shawara cewa kayi kwafin canje-canje naka da farko, idan da hali.
''Sauran sakamakon'':
*Ayyukan bango zasuyi hankali kuma wasu zasu iya faduwa. Ba za a iya sabunta hanyoyin hadin da sauri ba kamar yadda aka saba. Idan ka kirkiri labarin da aka riga aka danganta shi a wani wuri, hanyar hadi zata zauna ja fiye da yadda aka saba. Wasu rubutun dadewa dole ne a tsaya.
*Za a sami daskare lamba na mako na Satumbar 1st, 2020. Kayan aiki marasa mahimmanci na asali baza su faru ba.
Ana iya jinkirta wannan aikin idan ya cancanta. Za ka iya [[wikitech:Switch Datacenter#Schedule for 2018 switch|read the schedule at wikitech.wikimedia.org]]. Za a sanar da kowane canje-canje a cikin jadawalin. Za a sami karin sanarwar game da wannan. '''Da fatan za a raba wannan bayanin tare da jama'ar ku.'''
</div></div> <span dir=ltr>[[m:User:Trizek (WMF)|Trizek (WMF)]] ([[m:User talk:Trizek (WMF)|talk]])</span> 13:48, 26 ga Augusta, 2020 (UTC)
<!-- Message sent by User:Trizek (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=20384955 -->
== New Wikipedia Library Collections Now Available (September 2020) ==
<div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hello Wikimedians!
[[File:Wikipedia_Library_owl.svg|thumb|upright|The TWL owl says sign up today!]]
[[m:The Wikipedia Library|The Wikipedia Library]] is announcing new free, full-access, accounts to reliable sources as part of our [https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/ research access program]. You can sign up for new accounts and research materials on the [https://wikipedialibrary.wmflabs.org/ Library Card platform]:
* '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/101/ Al Manhal]''' – Arabic journals and ebooks
* '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/102/ Ancestry.com]''' – Genealogical and historical records
* '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/100/ RILM]''' – Music encyclopedias
Many other partnerships are listed on [https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/ our partners page], including [https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/49/ Adam Matthew], [https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/57/ EBSCO], [https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/55/ Gale] and [https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/54/ JSTOR].
A significant portion of our collection now no longer requires individual applications to access! Read more in our [https://diff.wikimedia.org/2020/06/24/simplifying-your-research-needs-the-wikipedia-library-launches-new-technical-improvements-and-partnerships/ recent blog post].
Do better research and help expand the use of high quality references across Wikipedia projects!
<br>--[[w:en:Wikipedia:TWL/Coordinators|The Wikipedia Library Team]] 09:49, 3 Satumba 2020 (UTC)
:<small>This message was delivered via the [https://meta.wikimedia.org/wiki/MassMessage#Global_message_delivery Global Mass Message] tool to [https://meta.wikimedia.org/wiki/Global_message_delivery/Targets/Wikipedia_Library The Wikipedia Library Global Delivery List].</small>
</div>
<!-- Message sent by User:Samwalton9@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Wikipedia_Library&oldid=20418180 -->
== Invitation to participate in the conversation ==
<div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">
''{{int:Hello}}. Apologies for cross-posting, and that you may not be reading this message in your native language: translations of the following announcement may be available on '''[[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Draft review/Invitation (long version)|Meta]]'''. {{int:please-translate}}. {{Int:Feedback-thanks-title}}''
We are excited to share '''[[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Draft review|a draft of the Universal Code of Conduct]]''', which the Wikimedia Foundation Board of Trustees called for earlier this year, for your review and feedback. The discussion will be open until October 6, 2020.
The UCoC Drafting Committee wants to learn which parts of the draft would present challenges for you or your work. What is missing from this draft? What do you like, and what could be improved?
Please join the conversation and share this invitation with others who may be interested to join, too.
To reduce language barriers during the process, you are welcomed to translate this message and the [[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Draft review|Universal Code of Conduct/Draft review]]. You and your community may choose to provide your opinions/feedback using your local languages.
To learn more about the UCoC project, see the [[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct]] page, and the [[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/FAQ|FAQ]], on Meta.
Thanks in advance for your attention and contributions, [[:m:Talk:Trust_and_Safety|The Trust and Safety team at Wikimedia Foundation]], 17:55, 10 Satumba 2020 (UTC) </div>
<!-- Message sent by User:Elitre (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Universal_Code_of_Conduct/Draft_review/Invitation_(long_version)/List&oldid=20440292 -->
== Wiki of functions naming contest ==
<div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">
{{int:Please-translate}}.
{{int:Hello}}. Please help pick a name for the new Wikimedia wiki project. This project will be a wiki where the community can work together on a library of [[m:Special:MyLanguage/Abstract_Wikipedia/Wiki_of_functions_naming_contest#function|functions]]. The community can create new functions, read about them, discuss them, and share them. Some of these functions will be used to help create language-independent Wikipedia articles that can be displayed in any language, as part of the Abstract Wikipedia project. But functions will also be usable in many other situations.
There will be two rounds of voting, each followed by legal review of candidates, with voting beginning on 29 September and 27 October. Our goal is to have a final project name selected on 8 December. If you would like to participate, then '''[[m:Special:MyLanguage/Abstract Wikipedia/Wiki of functions naming contest|please learn more and vote now]]''' at meta-wiki. {{Int:Feedback-thanks-title}} --[[m:User:Quiddity (WMF)|Quiddity (WMF)]]</div> 21:20, 29 Satumba 2020 (UTC)
<!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Quiddity_(WMF)/Global_message_delivery_split_4&oldid=20492310 -->
==Admin renew request==
Hello! I'm requesting renew of my Admin rights in order to keep what I have been doing to improve the project. I was temporary granted the rights twice. Thank you
- - - -
Barkan mu da ƙoƙari, biyo bayan ƙarewar wa'adin Admin dina, ina mai sanar daku cewa ina neman cigaba da samun ikon Admin don cigaba da kula da kuma inganta manhajar a koda yaushe. Idan ka goyi baya za ku iya goyon baya da rubuta '''Support''' ko '''Oppose''' idan baku goya baya ba a ƙasa ta hanyar rubutu kamar haka → <NOWIKI>'''Support'''~~~~</NOWIKI> ko <NOWIKI>'''Oppose'''~~~~</NOWIKI> a kasa ta bayar da gajeren bayani dangane da zabin ku. Nagode. <span style="background-color: #804; color: #fa0;"><samp>Em</samp>[[User:M-Mustapha|-]]</span><span style="font-weight: normal; background-color: #804; color: #5b2;"><samp>mustapha</samp></span> <sup><samp>[[user talk:M-Mustapha|t@lk]]</samp></sup> 16:43, 3 Oktoba 2020 (UTC)
===Zabi===
:Please sign here.
:Zaku iya rubuta goyon bayan Ku anan.
*[[User:Yusuf Sa'adu|Yusuf Sa'adu]] ([[User talk:Yusuf Sa'adu|talk]]) 21:00, 3 Oktoba 2020 (UTC)Support[[User:Yusuf Sa'adu|Yusuf Sa'adu]] ([[User talk:Yusuf Sa'adu|talk]]) 21:00, 3 Oktoba 2020 (UTC)
* Strongly '''Support''' He has been very helpful in Hausa Wikipedia to attract more editors and readers as well as help new editors. - [[User:Abubakar A Gwanki|Abubakar A Gwanki]] ([[User talk:Abubakar A Gwanki|talk]]) 05:16, 4 Oktoba 2020 (UTC)
*'''Support''' one of the tireless editors in Hausa WikiPedia, he deserve the rights, to keep doing what he started. [[User:Anasskoko|<b style="color:#00BFFF">An@ss_koko</b>]][[User talk:Anasskoko|<sup style="color:#7F007F">(magana)</sup>]][[Special:Contributions/Anasskoko|<sup style="color:#7F007F">(aiki)</sup>]] 21:42, 6 Oktoba 2020 (UTC)
== Call for feedback about Wikimedia Foundation Bylaws changes and Board candidate rubric ==
<div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
{{int:Hello}}. Apologies if you are not reading this message in your native language. {{Int:Please-translate}}.
Today the Wikimedia Foundation Board of Trustees starts two calls for feedback. One is about changes to the Bylaws mainly to increase the Board size from 10 to 16 members. The other one is about a trustee candidate rubric to introduce new, more effective ways to evaluate new Board candidates. The Board welcomes your comments through 26 October. For more details, [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board noticeboard/October 2020 - Call for feedback about Bylaws changes and Board candidate rubric|check the full announcement]].
{{Int:Feedback-thanks-title}} [[m:User:Qgil-WMF|Qgil-WMF]] ([[m:User talk:Qgil-WMF|talk]]) 17:17, 7 Oktoba 2020 (UTC)
</div>
<!-- Message sent by User:Elitre (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Elitre_(WMF)/Board&oldid=20519859 -->
==Request for admin right==
Assalamu alaikum and Hello everyone,
Duba da kuma la'akari danayi da cewar Hausa Wikipedia na bukatar admin masu yawan gaske da zasu taimaka wajen gudanar da al'amuran Hausa Wikipedia a bangarori masu yawa, domin saukake aikace-aikace da kuma nauyi akan wasu daidai kun mutane, da kuma zaburar da saurin girman Hausa Wikipedia, hakan ne yasa nayi nazarin cewar ya kamata in nema kasan cewa daya daga cikin admins a Hausa Wikipedia, domin samun taskar ikon gudanar da wasu aikace-aikace da zasu taimaka ma Hausa Wikipedia domin saurin ci gabanta.
:Ra'ayin ku nada matukar muhimmanci a fannin zaban admin, kana da cikakkiyar ikon kada min kuri'a ko kuma manna min raddi, idan kana ganin cewa na cancanta in zama admin zaka iya rantaba min hannu ta hanyar rubuta '''Support'''' sai bayani, sai ka saka hannu <NOWIKI> ~~~~</NOWIKI>, idan kuma kana ganin cewa ban cancanta ba, shima zaka iya fadan ra'ayinka ta hanyar rubuta '''Oppose''' sannan kayi bayani a sarari, kuma ka saka hannu ta hanyar rubuta <NOWIKI> ~~~~</NOWIKI>. Ji da kuma fadan ra'ayoyin ku nada matukar muhimmanci a nan.-- [[User:Anasskoko|<b style="color:#00BFFF">An@ss_koko</b>]][[User talk:Anasskoko|<sup style="color:#7F007F">(magana)</sup>]][[Special:Contributions/Anasskoko|<sup style="color:#7F007F">(aiki)</sup>]] 22:53, 10 Oktoba 2020 (UTC)
----
Ku saka hannu a nan
----
#
*'''Support''' i have known this user to be a dedicative somebody, hard working, enthusiatic and rigorirous user. Giving him this opportunity will help him in conducting the actuall activity of Wikipedia.[[User:Musa Vacho77|Musa Vacho77]] ([[User talk:Musa Vacho77|talk]]) 22:10, 11 Oktoba 2020 (UTC)
*'''Support''' I am very supportive of this [[User:Aliyu shaba|Aliyu shaba]] ([[User talk:Aliyu shaba|talk]]) 21:47, 12 Oktoba 2020 (UTC)
*'''Support''' This user without any doubt have my support because he is an inspiration and a motivator, a tutor, one of the very users who made both Hausa wikipedia and wikipedia at large known to a number of persons in Nigeria especially around the Hausa communities. I therefore support! [[User:Uncle Bash007|Uncle Bash007]] ([[User talk:Uncle Bash007|talk]]) 22:50, 12 Oktoba 2020 (UTC)Uncle Bash007
*'''Support''' I really support this user for being dedicated in improving Hausa norms and tradition on Hausa wikipedia, I therefore, support him to have responsibility of admin in Hausa wikipedia which will also helps in enhancing the literature of the community, this brings respects to Wikipidia Foundation within and outside the Hausa community. [[Abubakar Balarabe]] ([[user talk: Abubakar Balarabe|talk]])
This user has been a nice person of assisting and responding to questions on Wikipedia. He truly shows care about those that ask him question, reviewing notable articles and project base on neutral point. He completely shows the qualities of good leadership. As such, I endorse him to be admin in Hausa Wikipedia.
*'''Support''', kazo a dai-dan lokaci, and the users have already define him. <span style="background-color: #804; color: #fa0;"><samp>Em</samp>[[User:M-Mustapha|-]]</span><span style="font-weight: normal; background-color: #804; color: #5b2;"><samp>mustapha</samp></span> <sup><samp>[[user talk:M-Mustapha|t@lk]]</samp></sup> 08:31, 14 Oktoba 2020 (UTC)
*'''Support''' Of course, very committed user, has been doing great work over the last months. –[[User:DonCamillo|DonCamillo]] ([[User talk:DonCamillo|talk]]) 08:41, 14 Oktoba 2020 (UTC)
*'''Support''' [[User:Abubakar A Gwanki|Abubakar A Gwanki]] ([[User talk:Abubakar A Gwanki|talk]]) 18:06, 14 Oktoba 2020 (UTC)
== Important: maintenance operation on October 27 ==
<div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="ha" dir="ltr"><div class="plainlinks">
[[:m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch 2020|Karanta wannan sakon a wani yaren]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Tech%2FServer+switch+2020&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]
[[foundation:|Wikimedia Foundation]] yana gwada sauyawa tsakanin cibiyoyin bayanan sa na farko dana sakandare. Wannan zai tabbatar da hakan Wikipedia da sauran Wikimedia wikis na iya zama kan layi koda bayan bala'i Don tabbatar da cewa komai yana aiki, sashen Fasahar Wikimedia yana bukatar yin gwajin da aka shirya. Wannan gwajin zai nuna idan zasu iya dogara da aminci daga wannan cibiyar zuwa wancan. Yana bukatar kungiyoyi da yawa don shirya don gwajin kuma ya kasance don kasancewa don daidaita duk wata matsalar da ba a zata ba.
Zasu canza duk zirga-zirgar ababen hawa zuwa cibiyar data ta farko akan '''Talata, Oktoba 27 2020'''.
Abin takaici, saboda wasu iyakoki a ciki [[mw:Manual:What is MediaWiki?|MediaWiki]], duk gyara dole ne a dakatar yayin da muke juyawa. Muna neman afuwa game da wannan rudani, kuma muna aiki don rage shi a nan gaba.
'''Zaka iya karantawa, amma banda gyara, duk wikis na wani kankanin lokaci.'''
*Ba za ku iya yin gyara ba har na tsawon awa ɗaya a ranar Talata, 27 ga Oktoba. Gwajin zai fara a [lokaci 14:00 UTC] (14:00WET, 15:00 CET, 10:00 EDT, 19:30 IST, 07:00 PDT, 23:00 JST, kuma a New Zealand a 03:00 NZDT ranar Laraba 28 ga Oktoba).
*Idan kayi kokarin gyara ko ajiyewa awannan lokacin, zaku ga sakon kuskure. Muna fatan cewa babu gyara da za ayi asara awannan lokacin, amma ba za mu iya garanti ba. Idan ka ga sakon kuskuren, to don Allah a jira har komai ya koma daidai. Sannan yakamata ku sami damar adana edutarku. Amma, muna ba da shawara cewa kayi kwafin canje-canje naka da farko, idan da hali.
''Sauran sakamakon'':
*Ayyukan bango zasuyi hankali kuma wasu zasu iya faduwa. Ba za a iya sabunta hanyoyin hadin da sauri ba kamar yadda aka saba. Idan ka kirkiri labarin da aka riga aka danganta shi a wani wuri, hanyar hadi zata zauna ja fiye da yadda aka saba. Wasu rubutun dadewa dole ne a tsaya.
*Za a sami daskararren lamba na mako na 26 ga Oktoba, 2020. Kayan aiki marasa mahimmanci na asali baza su faru ba.
Ana iya jinkirta wannan aikin idan ya cancanta. Za ka iya [[wikitech:Switch_Datacenter#Schedule_for_2020_switch|read the schedule at wikitech.wikimedia.org]]. Za a sanar da kowane canje-canje a cikin jadawalin. Za a sami karin sanarwar game da wannan. Za a nuna wata tuta a dukkan wikis mintina 30 kafin wannan aikin ya faru. '''Da fatan za a raba wannan bayanin tare da jama'ar ku.'''</div></div> -- <span dir=ltr>[[m:User:Trizek (WMF)|Trizek (WMF)]] ([[m:User talk:Trizek (WMF)|talk]])</span> 17:10, 21 Oktoba 2020 (UTC)
<!-- Message sent by User:Trizek (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=20519839 -->
== Wiki of functions naming contest - Round 2 ==
<div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">
{{int:Hello}}.
Reminder: Please help to choose the name for the new Wikimedia wiki project - the library of functions. The finalist vote starts today. The finalists for the name are: <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Wikicode, Wikicodex, Wikifunctions, Wikifusion, Wikilambda, Wikimedia Functions</span>. If you would like to participate, then '''[[m:Special:MyLanguage/Abstract Wikipedia/Wiki of functions naming contest/Names|please learn more and vote now]]''' at Meta-wiki.
{{Int:Feedback-thanks-title}} --[[m:User:Quiddity (WMF)|Quiddity (WMF)]]
</div> 22:10, 5 Nuwamba, 2020 (UTC)
<!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=20564572 -->
== [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021/Invitation|Community Wishlist Survey 2021]] ==
<div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="ha" dir="ltr">
[[File:Magic Wand Icon 229981 Color Flipped.svg|thumb|48px]]
'''[[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021|2021 Community Wishlist Survey]]''' yanzu ya bude!
Wannan binciken shine tsarin da al'ummomi ke yanke shawarar menene [[m:Community Tech|Community Tech]] ƙungiya ya kamata suyi aiki akan shekara mai zuwa. Muna ƙarfafa kowa da kowa don gabatar da shawarwari har zuwa ranar ƙarshe akan '''{{#time:j xg|2020-11-30|{{PAGELANGUAGE}}}}''', ko tsokaci kan wasu shawarwari don taimakawa inganta su.
Kungiyoyin za su jefa ƙuri'a kan shawarwarin da ke tsakanin {{#time:j xg|2020-12-08|{{PAGELANGUAGE}}}} kuma {{#time:j xg|2020-12-21|{{PAGELANGUAGE}}}}.
Kungiyar Tech tana mai da hankali kan kayan aiki don ƙwararrun editocin Wikimedia.
Kuna iya rubuta shawarwari a cikin kowane yare, kuma za mu fassara muku su. Mun gode, kuma muna fatan ganin shawarwarinku!
</div>
<span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">[[m:user:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]]</span>
18:09, 20 Nuwamba, 2020 (UTC)
<!-- Message sent by User:SGrabarczuk (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:SGrabarczuk_(WMF)/sandbox/1&oldid=20689939 -->
== Wikidata descriptions changes to be included more often in Recent Changes and Watchlist ==
<div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">
''Sorry for sending this message in English. Translations are available on [[m:Special:MyLanguage/Announcements/Announcement Wikidata descriptions in watchlist|this page]]. Feel free to translate it in more languages!''
As you may know, you can include changes coming from Wikidata in your Watchlist and Recent Changes ([[Special:Preferences#mw-prefsection-watchlist|in your preferences]]). Until now, this feature didn’t always include changes made on Wikidata descriptions due to the way Wikidata tracks the data used in a given article.
Starting on December 3rd, the Watchlist and Recent Changes will include changes on the descriptions of Wikidata Items that are used in the pages that you watch. This will only include descriptions in the language of your wiki to make sure that you’re only seeing changes that are relevant to your wiki.
This improvement was requested by many users from different projects. We hope that it can help you monitor the changes on Wikidata descriptions that affect your wiki and participate in the effort of improving the data quality on Wikidata for all Wikimedia wikis and beyond.
Note: if you didn’t use the Wikidata watchlist integration feature for a long time, feel free to give it another chance! The feature has been improved since the beginning and the content it displays is more precise and useful than at the beginning of the feature in 2015.
If you encounter any issue or want to provide feedback, feel free to use [[Phab:T191831|this Phabricator ticket]]. Thanks!
[[:d:User:Lea Lacroix (WMDE)|Lea Lacroix (WMDE)]] 14:39, 30 Nuwamba, 2020 (UTC)
</div>
<!-- Message sent by User:Lea Lacroix (WMDE)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Lea_Lacroix_(WMDE)/wikis&oldid=20728482 -->
== 2020 Coolest Tool Award Ceremony on December 11th ==
<div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">
Hello all,
The ceremony of the 2020 [[m:Coolest_Tool_Award|Wikimedia Coolest Tool Award]] will take place virtually on Friday, December 11th, at 17:00 GMT. This award is highlighting tools that have been nominated by contributors to the Wikimedia projects, and the ceremony will be a nice moment to show appreciation to the tools developers and maybe discover new tools!
You will find more information [[m:Coolest_Tool_Award|here]] about the livestream and the discussions channels. Thanks for your attention, [[:d:User:Lea Lacroix (WMDE)|Lea Lacroix (WMDE)]] 10:55, 7 Disamba 2020 (UTC)
</div>
<!-- Message sent by User:Lea Lacroix (WMDE)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=20734978 -->
== Community Wishlist Survey 2021 ==
<div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="ha" dir="ltr">
[[File:Magic Wand Icon 229981 Color Flipped.svg|thumb|48px]]
'''Muna gayyatar duk masu amfani da sukayi rijista suyi zabe akan [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021|2021 Community Wishlist Survey]]. Kuna iya yin zabe daga yanzu har zuwa {{#time:j xg|2020-12-21|ha}} don yawan buri daban-daban yadda kuke so.'''
A cikin binciken, ana tattara sabbin abubuwa da ingantattun kayan aiki don gogaggen editoci. Bayan jefa kuri'a, zamu yi iya kokarin mu don biyan bukatun ku. Zamu fara da wadanda suka shahara.
Mu, [[m:Special:MyLanguage/Community Tech|Community Tech]], muna ɗaya daga cikin ƙungiyoyin [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation|Wikimedia Foundation]]. Muna ƙirƙira da haɓaka gyare-gyare da kayan aikin gyaran wiki. Abinda muke aiki akai an yanke shi ne bisa ga sakamakon binciken Abinda muke aiki akai an yanke shi ne bisa ga sakamakon binciken fata na Al'umma. Sau ɗaya a shekara, zaku iya gabatar da buƙatu. Bayan makonni biyu, zaku iya zaɓar waɗanda kuka fi sha'awar su. Abu na gaba, zamu zaɓi buƙatu daga binciken don aiki akan su. Wasu daga cikin burin na iya samun izini ta hanyar masu haɓaka ayyukan sa kai ko wasu rukunin ƙungiyoyi.
<div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
'''[[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021/Tracking|You can view and vote all proposals here.]]'''
</div>
Muna jiran kuri'un ku. Mun gode!
</div>
[[user:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]]
00:52, 15 Disamba 2020 (UTC)
<!-- Message sent by User:SGrabarczuk (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:SGrabarczuk_(WMF)/sandbox/1&oldid=20689939 -->
== Join the conversation on the Universal Code of Conduct! ==
Greetings / Gaisuwa a gare ku!
After about 3 years of rigorous discussions aimed at shaping the Wikimedia 2030 strategy, the Wikimedia community has come up with ten (10) solid [[:m:Strategy/Wikimedia movement/2018-20/Recommendations|recommendations]] that would guide our actions from now on in this movement. One very important recommendation in the line-up is to [[:m:Strategy/Wikimedia movement/2018-20/Recommendations/Provide for Safety and Inclusion|“Provide for Safety and Inclusion”]] and a major action point in this recommendation is to create a universal code of conduct, which would be designed and implemented in conjunction with our communities across the globe.
The universal code of conduct would be a movement-wide policy which seeks to ensure the existence of a universal baseline of acceptable behaviour for everyone participating in our movement, in order to minimize incidents of harassment, bullying, discrimination or even disenfranchisement. This is even more important for much smaller Wikipedia languages like the Hausa Wikipedia, where policies like this do not already exist. A [[:m:Universal Code of Conduct/Draft review|first draft of the Universal Code of Conduct]] was concluded in October 2020.
As a global movement, we aim to further develop and enforce this very important blueprint through an inclusive process, with respect to local contexts and existing structures. Hence, we would like to invite the Hausa Wikipedia community to discuss the different ways that you think that the Universal Code of Conduct should be implemented on this Wikipedia and across the global movement.
You can share your initial thoughts directly under this message, or on the [[:m:Talk:Universal Code of Conduct/Draft review|UCoC meta talk page]]. You can also reach out to me personally on my talkpage or privately through my e-mail (soyeyele-ctr@wikimedia.org). For further general information on the universal code of conduct, please also check out our [[:m:Universal Code of Conduct/FAQ|frequently asked questions page]].--[[User:SOyeyele (WMF)|SOyeyele (WMF)]] ([[User talk:SOyeyele (WMF)|talk]]) 12:03, 18 ga Janairu, 2021 (UTC)
== Moving Wikimania 2021 to a Virtual Event ==
<div class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">
[[File:Wikimania_logo_with_text_2.svg|right|alt=Wikimania's logo.|75px]]
''{{int:Hello}}. Apologies if you are not reading this message in your native language. {{Int:Please-translate}}. {{Int:Feedback-thanks-title}}''
[[:m:Wikimania 2021|Wikimania will be a virtual event this year]], and hosted by a wide group of community members. Whenever the next in-person large gathering is possible again, [[:m:ESEAP Hub|the ESEAP Core Organizing Team]] will be in charge of it. Stay tuned for more information about how ''you'' can get involved in the planning
process and other aspects of the event. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikimedia-l/2021-January/096141.html Please read the longer version of this announcement on wikimedia-l].
''ESEAP Core Organizing Team, Wikimania Steering Committee, Wikimedia Foundation Events Team'', 15:15, 27 ga Janairu, 2021 (UTC)
</div>
<!-- Message sent by User:Elitre (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Elitre_(WMF)/Wikimania21&oldid=21014617 -->
== Project Grant Open Call ==
This is the announcement for the [[m:Grants:Project|Project Grants program]] open call that started on January 11, with the submission deadline of February 10, 2021.<br> This first open call will be focussed on Community Organizing proposals. A second open call focused on research and software proposals is scheduled from February 15 with a submission deadline of March 16, 2021.<br>
For the Round 1 open call, we invite you to propose grant applications that fall under community development and organizing (offline and online) categories. Project Grant funds are available to support individuals, groups, and organizations to implement new experiments and proven ideas, from organizing a better process on your wiki, coordinating a campaign or editathon series to providing other support for community building. We offer the following resources to help you plan your project and complete a grant proposal:<br>
* Weekly proposals clinics via Zoom during the Open Call. Join us for [[m:Grants:Project|#Upcoming_Proposal_Clinics|real-time discussions]] with Program Officers and select thematic experts and get live feedback about your Project Grants proposal. We’ll answer questions and help you make your proposal better. We also offer these support pages to help you build your proposal:
* [[m:Grants:Project/Tutorial|Video tutorials]] for writing a strong application<br>
* General [[m:Grants:Project/Plan|planning page]] for Project Grants <br>
* [[m:Grants:Project/Learn|Program guidelines and criteria]]<br>
Program officers are also available to offer individualized proposal support upon request. Contact us if you would like feedback or more information.<br>
We are excited to see your grant ideas that will support our community and make an impact on the future of Wikimedia projects. Put your idea into motion, and [[m:Grants:Project/Apply|submit your proposal]] by February 10, 2021!<br>
Please feel free to get in touch with questions about getting started with your grant application, or about serving on the Project Grants Committee. Contact us at projectgrants{{email}}wikimedia.org. Please help us translate this message to your local language. [[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[User talk:MediaWiki message delivery|talk]]) 08:01, 28 ga Janairu, 2021 (UTC)
<!-- Message sent by User:RSharma (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=20808431 -->
== New Wikipedia Library Collections Available Now (February 2021) ==
<div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hello Wikimedians!
[[File:Wikipedia_Library_owl.svg|thumb|upright|The TWL owl says sign up today!]]
[[m:The Wikipedia Library|The Wikipedia Library]] is announcing new free, full-access, accounts to reliable sources as part of our [https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/ research access program]. You can sign up to access research materials on the [https://wikipedialibrary.wmflabs.org/ Library Card platform]:
* '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/103/ Taxmann]''' – Taxation and law database
* '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/104/ PNAS]''' – Official journal of the National Academy of Sciences
* '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/57/ EBSCO]''' – New Arabic and Spanish language databases added
We have a wide array of [https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/ other collections available], and a significant number now no longer require individual applications to access! Read more in our [https://diff.wikimedia.org/2020/06/24/simplifying-your-research-needs-the-wikipedia-library-launches-new-technical-improvements-and-partnerships/ blog post].
Do better research and help expand the use of high quality references across Wikipedia projects!
:<small>This message was delivered via the [https://meta.wikimedia.org/wiki/MassMessage#Global_message_delivery Global Mass Message] tool to [https://meta.wikimedia.org/wiki/Global_message_delivery/Targets/Wikipedia_Library The Wikipedia Library Global Delivery List].</small>
--12:57, 1 ga Faburairu, 2021 (UTC)
</div>
<!-- Message sent by User:Samwalton9@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Wikipedia_Library&oldid=21022367 -->
== Hausa Wikipedia Edit-a-thon a birnin Kano ==
Muna gabatar ma editocin mu cewa zamu gudanar da Edit-a-thon na Wikipedia a birnin Kano. A wajen zamu gabatar ma da ma halarta taron yadda ake rubutu a Wikipedia da kuma bude shafuka ga sababbin editoci. Shiga [https://meta.wikimedia.org/wiki/Grants:Project/Rapid/Abubakar_A_Gwanki/Hausa_Wikipedia_Edit-a-thon_in_Kano_metropolis nan] domin karin bayani. Nagode
- [[User:Abubakar A Gwanki|Abubakar A Gwanki]] ([[User talk:Abubakar A Gwanki|talk]]) 22:35, 10 ga Faburairu, 2021 (UTC)
== Hausa Wikipedia Workshop ==
I wish to inform u that I will be organizing a workshop on how to edit Wikipedia in Kaduna state.
[[User:Musa Vacho77|Musa Vacho77]] ([[User talk:Musa Vacho77|talk]]) 23:09, 13 ga Faburairu, 2021 (UTC)
== Feminism & Folklore 1 February - 31 March ==
<div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
{{int:please-translate}}
Greetings!
You are invited to participate in '''[[m:Feminism and Folklore 2021|Feminism and Folklore]] writing contest'''. This year Feminism and Folklore will focus on feminism, women's biographies and gender-focused topics for the project in league with Wiki Loves Folklore gender gap focus with folk culture theme on Wikipedia. folk activities, folk games, folk cuisine, folk wear, fairy tales, folk plays, folk arts, folk religion, mythology, etc.
You can help us in enriching the folklore documentation on Wikipedia from your region by creating or improving articles centered on folklore around the world, including, but not limited to folk festivals, folk dances, folk music, women and queer personalities in folklore, folk culture (folk artists, folk dancers, folk singers, folk musicians, folk game athletes, women in mythology, women warriors in folklore, witches and witch-hunting, fairy tales and more. You can contribute to new articles or translate from the list of [[:m:Feminism and Folklore 2021/List of Articles|suggested articles here]].
You can also support us in translating the [[m:Feminism and Folklore 2021|project page]] and help us spread the word in your native language.
Learn more about the contest and prizes from our [[m:Feminism and Folklore 2021|project page]]. Thank you.
Feminism and Folklore team,
[[m:User:Joy Agyepong|Joy Agyepong]] ([[m:User talk:Joy Agyepong|talk]]) 02:40, 16 ga Faburairu, 2021 (UTC)
</div>
<!-- Message sent by User:Tiven2240@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery/Wikipedia&oldid=20421065 -->
== Wikifunctions logo contest ==
<div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="ha" dir="ltr">
{{Int:Hello}}. Ku taimaka a zaɓar fasalin siffar logo ta sabuwar Wikifunctions wiki. Zaɓe a fara a yau kuma zai gudana har makonni biyu. Idan kuna son shiga ciki, toh '''[[m:Special:MyLanguage/Abstract Wikipedia/Wikifunctions logo concept/Vote|ku shiga dan samun bayani da yin zaɓe yanzu]]''' a meta wiki. {{Int:Feedback-thanks-title}} --[[m:User:Quiddity (WMF)|Quiddity (WMF)]]</div> 01:47, 2 ga Maris, 2021 (UTC)
<!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=21087740 -->
== Request for Admin ==
Assalam Alaikum, A matsayi na na daɗaɗɗen edita a Hausa Wikipedia, wanda na yi maƙaloli da gyare-gyare masu yawa. Ina neman goyon bayan ku ƴan'uwa editoci na zama mai gudanarwa a wannan shafin. Domin bunƙasa Hausa Wikipedia. Ta hanyar zama mai gudanarwa ne kaɗai zai bani damar yin wasu muhimman ayyukan kamar goge tarin maƙaloli marasa inganci, sassaita wasu bayanai, tallafawa sabbin editoci da bunƙasa editocin da muke da su.
* Assalam Alaikum, As the oldest editor of Hausa Wikipedia, I have published many articles and edits. I seek the support of you fellow editors to be the administrator on this site. To promote Hausa Wikipedia. Only by becoming an administrator I will be able to perform other important tasks such as deleting invalid articles, editing some data, supporting new editors and developing existing editors.
''Kuma kuna iya saka goyon bayan ku a nan ƙasa ko kuma akasin haka''
'''Na gode''' - [[User:Abubakar A Gwanki|Abubakar A Gwanki]] ([[User talk:Abubakar A Gwanki|talk]]) 00:49, 10 ga Maris, 2021 (UTC)
----
'''Domin bani goyon baya ko akasin haka kuna iya rubutawa a ƙasa tare da yin Signing.
----
=== Zaɓi ===
Domin yin zaɓin ka sai ka saka waɗannan kalmomin kamar haka, domin goyon baya '''Support''' ko '''Oppose''' idan baku goya baya.
Ga misalin yadda zakuyi zaɓen → <NOWIKI>'''Support'''~~~~</NOWIKI> ko <NOWIKI>'''Oppose'''~~~~</NOWIKI>
*--- '''Support'''! Wannan yakamata, ka kasance admin ganin irin basira daka tattara amatsayin ka na mafi daɗewan edita anan. [[User:M-Mustapha|<span style="background-color: #804; color: #fa0;"><samp><b><u>''Em-em''</u></b></samp></span>]] <sup><samp><u>[[User talk:M-Mustapha|'''talk''']]</u></samp></sup> 16:09, 10 ga Maris, 2021 (UTC)
*--'''Support''' Kana da goyon bayana, Allah ya sa mu dace, Allah ya tabbatar da alheri. [[User:Anasskoko|<b style="color:#00BFFF">An@ss_koko</b>]][[User talk:Anasskoko|<sup style="color:#7F007F">(Yi Magana)</sup>]] 21:44, 10 ga Maris, 2021 (UTC)
* '''Support!''' [[User:Salihu Aliyu|Salihu Aliyu]] ([[User talk:Salihu Aliyu|talk]]) 16:17, 12 ga Maris, 2021 (UTC)
* '''Support''' –[[User:Ammarpad|Ammarpad]] ([[User talk:Ammarpad|talk]]) 11:12, 14 ga Maris, 2021 (UTC)
* '''Support'''_ [[User:M Bash Ne|M Bash Ne]] ([[User talk:M Bash Ne|talk]]) 22:12, 16 ga Maris, 2021 (UTC)
* '''Support''' - [[User:Hamza DK|Hamza DK]] ([[User talk:Hamza DK|talk]]) 14:55, 18 ga Maris, 2021 (UTC)
== 1Internet 1reference in Hausa Wikipedia ==
I wish to inform the experience editors in Hausa Wikipedia, I will be organizing a 1 Internet 1reference in Hausa Wikipedia that project will help how to edit Wikipedia in Kaduna state. ([[User:Aliyu shaba|Aliyu shaba]] ([[User talk:Aliyu shaba|talk]]) 18:13, 15 ga Maris, 2021 (UTC)
:. <span style="white-space:nowrap;text-shadow:#009200 0.3em 0.4em 1.0em,#009200 -0.2em -0.2em 1.0em;color:#009200"><b>Aliyu shaba</b></span>]]<sup>[[User talk:Aliyu shaba|<span style="color:#ff0000"><b>Talk</b></span>]]</sup> 15:28, 12 ga Yuli, 2021 (UTC)
== Gasar Hausa Wikipedia na Shekara Shekara ==
'''Assalamu alaikum,'''
[[File:Hausa Wikipedia Annual Contest Logo 02.png|frameless|right|220x220px]]
Ina mai sanar da daukacin al'umman Hausa Wikipedia cewa nan bada jimawa ba za'a fara gudanar da Gasar Hausa Wikipedia na shekara shekara, gasan zai fara ne a cikin wata mai kamawa, manufar gasar shine inganta Hausa Wikipedia, samun kwarewa a fannin iya gyara Hausa Wikipedia, kirkiran mukaloli masu inganci da kuma samun kyaututtuka masu kauri, kaman Komfuta, wayar hannu, riguna da dai sauran su.
<gallery mode="packed-hover">
File:Hausa Wikipedia Annual Contest Winner 01.png|Na daya
File:Hausa Wikipedia Annual Contest Winner 02.png|Na biyu
File:Hausa Wikipedia Annual Contest Winner 03.png|Na Uku
</gallery>
Duk wanda ya fafata a cikin gasar yana da kyautan da zai samu mai kyau. [[User:Anasskoko|<b style="color:#00BFFF">An@ss_koko</b>]][[User talk:Anasskoko|<sup style="color:#7F007F">(Yi Magana)</sup>]] 14:25, 31 ga Maris, 2021 (UTC)
== Wikipedia:Wiki For Human Right 2021 ==
Assalamu Alaikum.
Muna sanar da Ƴan'uwa cewa muna shiri na gudanar da horo na musamman game da kare hakkin Dan Adam da koyar da yadda za'ayi rubutu a Wikipedia waɗanda suka shafi kare hakkin Dan Adam. Sannan daga bisani kuma zamu gudanar da gasa ta rubutu wadda zaku samu damar lashe kyaututtuka kamar manyan wayoyi da sauran su. Duka a cikin shirin [[Wikipedia:Wiki For Human Right 2021|Wiki for Human Right]].
Kuna iya Tuntuɓa ta a shafin Tattaunawa ta ko kuma kuyi mana tambaya a shafukan mu na sada zumunta. Mun gode. - [[User:Abubakar A Gwanki|Abubakar A Gwanki]] ([[User talk:Abubakar A Gwanki|talk]]) 05:01, 3 ga Afirilu, 2021 (UTC)
== Gamayyar Tsarin Gudanarwa Kashi na 2 ==
[[:wmf:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|'''Gamayyar Tsarin Gudanarwa (GTG)''']] ta samar da gamayyar yardadden ɗabi'a ga dukkanin Wikimedia movement da duk sauran manhajojinta. Aikin a yanzu yana a Karo na 2 ne, ta fitar da bayyanannun hanyoyin ƙarfafawa. Zaku iya karanta ƙarin bayani akan dukkanin aikin a [[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|'''shafin aikin''']].
===Kwamitin rubuta Daftari: Kira dan nema===
Gidauniyar Wikimedia tana ɗaukar ma'aikatan sakai da su shiga cikin kwamiti ɗin da zasu nemi hanyar ƙarfafa tsarin. Ma'aikatan sakai a kwamitin zasu bayar da tsakanin awa 2 zuwa awa 6 a kowane sati daga ƙarshen Afrilu har Yuli da kuma sakewa a Oktoba da Nuwamba. Akwai muhimmanci na ganin kwamiti ɗin ya haɗa mabanbanta da ɗaukar kowa, da haɗa ƙwarewa daban-daban, ta haɗa ƙwararrun masu bada gudunmawa da sabbi, da wasu da suka samu ko suka yi martani, da kuma waɗanda aka tuhume su akan ƙarya da cin zarafi.
Dan nema da samun ƙarin sani game da yadda gudanarwar take, duba [[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|Gamayyar Tsarin Gudanarwa/Kwamitin Daftari]].
===2021 tuntuɓar al'ummu: Sanarwa da kira ga ƴan sakai / mafassara===
Daga 5 Afrilu – 5 Mayu 2021 akwai tattaunawa akan manhajojin da dama akan yadda za'a ƙarfafa tsarin ta UCoC (GTG). Muna neman masu sakai dasu fassara muhimman abubuwa, da kuma taimakawan gudanar da tuntuɓa a harsunan su ko manhajojin su ta amfani da waɗannan [[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/2021 consultations/Discussion|muhimman tambayoyi]]. Idan kuna son ku taimaka da sakai ga ɗaya daga cikin matakan nan, ku [[:m:Talk:Universal Code of Conduct/2021 consultations|tuntube mu]] acikin kowane irin harshe da kuka fin son amfani da shi.
Domin samun sani sosai game da wannan aiki da sauran tattaunawa dake gudana, duba [[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/2021 consultations|Gamayyar Tsarin Gudanarwa/2021 tuntuɓa]].
--[[User:SOyeyele (WMF)|SOyeyele (WMF)]] ([[User talk:SOyeyele (WMF)| magana]]) 20:47, 5 ga Afirilu, 2021 (UTC)
<!-- Message sent by User:SOyeyele (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:SOyeyele_(WMF)/Announcements/Hausa&oldid=21301103 -->
== Line numbering coming soon to all wikis ==
<div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">
[[File:Technical_Wishes_–_Line_numbering_-_2010_wikitext_editor.png|thumb|Example]]
From April 15, you can enable line numbering in some wikitext editors - for now in the template namespace, coming to more namespaces soon. This will make it easier to detect line breaks and to refer to a particular line in discussions. These numbers will be shown if you enable the syntax highlighting feature ([[mw:Special:MyLanguage/Extension:CodeMirror|CodeMirror extension]]), which is supported in the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:WikiEditor|2010]] and [[mw:Special:MyLanguage/2017 wikitext editor|2017]] wikitext editors.
More information can be found on [[m:WMDE Technical Wishes/Line Numbering|this project page]]. Everyone is invited to test the feature, and to give feedback [[m:talk:WMDE Technical Wishes/Line Numbering|on this talk page]].
</div> -- [[m:User:Johanna Strodt (WMDE)|Johanna Strodt (WMDE)]] 15:08, 12 ga Afirilu, 2021 (UTC)
<!-- Message sent by User:Johanna Strodt (WMDE)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=WMDE_Technical_Wishes/Technical_Wishes_News_list_all_village_pumps&oldid=21329014 -->
== Universal Code of Conduct: Thank You! ==
Greetings!
A big thank you to every person who participated in the enforcement discussions for the Universal Code of Conduct policy. Please note that the summary of our discussions across various platforms is now available on meta, [[:m:Universal Code of Conduct/2021 consultations/Enforcement/Hausa, Igbo and Twi communities|here]]. Please feel free to translate to your local language for a wider reach. Thank you again!--[[User:SOyeyele (WMF)|SOyeyele (WMF)]] ([[User talk:SOyeyele (WMF)|talk]]) 22:23, 14 ga Afirilu, 2021 (UTC)
:Muna godiya. [[User:M-Mustapha|<span style="background-color: #804; color: #fa0;"><samp><b><u>''Em-em''</u></b></samp></span>]] <sup><samp><u>[[User talk:M-Mustapha|'''talk''']]</u></samp></sup> 12:47, 18 ga Afirilu, 2021 (UTC)
== Photo walk a kasar Hausa ==
Assalamu alaikum,
Ina ma daukacin sanar da yan uwa Wikimedian saban [[metawiki:Grants:Project/Rapid/Anasskoko/Photowalk_in_Five_different_states_of_Hausa_land.#Endorsements|Anasskoko/Photowalk a kasar Hausa_]] da zamuyi akan daukan hoto a cikin kasar Hausa, wanda yake da sha'awa ko neman masaniya zai iya min magana domin kasan cewa a cikin furojet din, daga naku.---[[User:Anasskoko|<b style="color:#00BFFF">An@ss_koko</b>]][[User talk:Anasskoko|<sup style="color:#7F007F">(Yi Magana)</sup>]] 16:44, 16 ga Afirilu, 2021 (UTC)
== Suggested Values ==
<div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">
From April 29, it will be possible to suggest values for parameters in templates. Suggested values can be added to [[mw:Special:MyLanguage/Help:TemplateData|TemplateData]] and will then be shown as a drop-down list in [[mw:Special:MyLanguage/Help:VisualEditor/User guide|VisualEditor]]. This allows template users to quickly select an appropriate value. This way, it prevents potential errors and reduces the effort needed to fill the template with values. It will still be possible to fill in values other than the suggested ones.
More information, including the supported parameter types and how to create suggested values: [[mw:Help:TemplateData#suggestedvalues|[1]]] [[m:WMDE_Technical_Wishes/Suggested_values_for_template_parameters|[2]]]. Everyone is invited to test the feature, and to give feedback [[m:Talk:WMDE Technical Wishes/Suggested values for template parameters|on this talk page]].
</div> [[m:User:Timur Vorkul (WMDE)|Timur Vorkul (WMDE)]] 14:08, 22 ga Afirilu, 2021 (UTC)
<!-- Message sent by User:Timur Vorkul (WMDE)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=WMDE_Technical_Wishes/Technical_Wishes_News_list_all_village_pumps&oldid=21361904 -->
==Kalmomin Hausa a Wikidata==
Barka! editocin Hausa Wikipedia, Ina mai farin cikin sanar daku cewa ina son gudanar da shiri na editing a Wikidata, wanda zai zo maku a watan Mayu na 2021. Hadafin shirin shine a koyar da editocin wikipedia Hausa yadda ake rubutawa da sanya kalma a wikidata. Kuna iya duba bayanai akan shirin anan [https://meta.wikimedia.org/wiki/Grants:Project/Rapid/Hausa_Wikimedians/Hausa_Lexicography_on_Wikidata here] kuma zanyi matukar farin ciki idan kuka bada fahimtar ku mai amfani. Godiya, da karin farin ciki. [[User:M-Mustapha|<span style="background-color: #804; color: #fa0;"><samp><b><u>''Em-em''</u></b></samp></span>]] <sup><samp><u>[[User talk:M-Mustapha|'''talk''']]</u></samp></sup> 10:21, 26 ga Afirilu, 2021 (UTC)
== Invitation for Wikipedia Pages Wanting Photos 2021 ==
Hello there,
We are inviting you to participate in '''[[:m:Wikipedia Pages Wanting Photos 2021|Wikipedia Pages Wanting Photos 2021]]''', a global contest scheduled to run from July through August 2021.
Participants will choose among Wikipedia pages without photo images, then add a suitable file from among the many thousands of photos in the Wikimedia Commons, especially those uploaded from thematic contests (Wiki Loves Africa, Wiki Loves Earth, Wiki Loves Folklore, etc.) over the years.
In its first year (2020), 36 Wikimedia communities in 27 countries joined the campaign. Events relating to the campaign included training organized by at least 18 Wikimedia communities in 14 countries.
The campaign resulted in the addition of media files (photos, audios and videos) to more than 90,000 Wikipedia articles in 272 languages.
Wikipedia Pages Wanting Photos (WPWP) offers an ideal task for recruiting and guiding new editors through the steps of adding content to existing pages. Besides individual participation, the WPWP campaign can be used by user groups and chapters to organize editing workshops and edit-a-thons.
The organizing team is looking for a contact person to coordinate WPWP participation at the Wikimedia user group or chapter level (geographically or thematically) or for a language WP. We’d be glad for you to reply to this message, or sign up directly at [[:m:Wikipedia Pages Wanting Photos 2021/Participating Communities#Wikimedia affiliate communities|WPWP Participating Communities]].
Please feel free to contact [[:m:Wikipedia Pages Wanting Photos 2021/Organizing Team|Organizing Team]] if you have any query.
Kind regards,<br/>
[[User:Tulsi Bhagat|Tulsi Bhagat]]<br/>
Communication Manager<br/>
Wikipedia Pages Wanting Photos Campaign<br/>
<small>Message delivered by [[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[User talk:MediaWiki message delivery|talk]]) 06:24, 2 Mayu 2021 (UTC)</small>
<!-- Message sent by User:Tulsi Bhagat@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Wikipedia_Pages_Wanting_Photos/Distribution_list&oldid=21414265 -->
== Request for admin right once again! ==
Assalamu alaikum and Hello everyone,
Bayan karewan wa'adina na zama Admin, na kara garzayowa karo na biyu domin kara neman Admin a Hausa Wikipedia.
Bayan aikace aikace dana yi masu yawan gaske, kamar fara gyara babban shafin [[WP:Shafin gwaji|Babban shafin Hausa Wikipedia]], kirkiran templates na gyara mukaloli, taskance mukaloli a guri daya, patrolling, goge mukaloli mara sa kyau, gusar da shafuka da kuma sauran aiki masu yawa da baza su kirgu ba.
Ina bukatan kara zama Admin karo na biyu domin kara sa aikin dana fara mai kyau, wanda ku shaida ne akan hakan.
Ra'ayin ku nada matukar muhimmanci a fannin zaban admin, kana da cikakkiyar ikon kada min kuri'a ko kuma manna min raddi, idan kana ganin cewa na cancanta in zama admin zaka iya rantaba min hannu ta hanyar rubuta '''Support'''' sai kayi bayani, sai ka saka hannu <nowiki> ~~~~</nowiki>, idan kuma kana ganin cewa ban cancanta ba, shima zaka iya fadan ra'ayinka ta hanyar rubuta '''Oppose''' sannan kayi bayani a sarari, kuma ka saka hannu ta hanyar rubuta <nowiki> ~~~~</nowiki>. Ji da kuma fadan ra'ayoyin ku nada matukar muhimmanci a nan.--[[User:Anasskoko|<b style="color:#00BFFF">An@ss_koko</b>]][[User talk:Anasskoko|<sup style="color:#7F007F">(Yi Magana)</sup>]] 22:56, 7 Mayu 2021 (UTC)
----Ku saka hannu a nan
----
* Bullet list
* '''Support''' -[[User:Abubakar A Gwanki|Abubakar A Gwanki]] ([[User talk:Abubakar A Gwanki|talk]]) 23:51, 7 Mayu 2021 (UTC)
* '''Srongly Support''' <span style="white-space:nowrap;text-shadow:#009200 0.3em 0.4em 1.0em,#009200 -0.2em -0.2em 1.0em;color:#009200"><b>Aliyu shaba</b></span>]]<sup>[[User talk:Aliyu shaba|<span style="color:#ff0000"><b>Talk</b></span>]]</sup> 02:04, 8 Mayu 2021 (UTC)
*''' Support''' A dedicative and hardworking wikipedian. deserve it will all requirements and more. Strongly support.[[User:Musa Vacho77|Musa Vacho77]] ([[User talk:Musa Vacho77|talk]]) 04:28, 8 Mayu 2021 (UTC)
*''' Support''' Anas Koko has been a good and a superior wikipedian, very hardworking. Sure deserves it. [[User:Themajidi|Themajidi]] ([[User talk:Themajidi|talk]]) 11:42, 8 Mayu 2021 (UTC)
*'''Support''' Dedicated and experienced Wikipedian. –[[User:DonCamillo|DonCamillo]] ([[User talk:DonCamillo|talk]]) 11:54, 8 Mayu 2021 (UTC)
[[User:Yusuf Sa'adu]] '''Support '''<nowiki>~~~~</nowiki>
*'''Support''' Hardworking and experienced[[User:Yusuf Sa'adu|Yusuf Sa'adu]] ([[User talk:Yusuf Sa'adu|talk]]) 19:03, 8 Mayu 2021 (UTC)
== Wikipedia Awareness in Kano Metropolis ==
Assalamu Alaikum, muna sanar da mambobi cewar Inshallah zamu gudanar da wani shiri na wayar da kawunan mutane dangane da Wikipedia a birnin Kano. Akwai kuma koyarwa da zanyi daga bayan kammala zagayen wayarwar. Ina neman [[User:Hamza DK|Hamza DK]], [[User:Maliky|Maliky]], [[User:Yusuf Sa'adu|Yusuf Sa'adu]] da [[User:M Bash Ne|M Bash Ne]] ku zauna cikin shiri daku zamu gudanar da wannan shirin Inshallah. Ina bukatar addu'a da goyon bayan ku. Nagode - [[User:Abubakar A Gwanki|Abubakar A Gwanki]] ([[User talk:Abubakar A Gwanki|talk]]) 18:36, 24 Mayu 2021 (UTC)
Masha Allah
==Zaɓen Board na Wikimedia Foundation==
Barka, masu aikin sakai a Hausa Wikipedia. Ni Volunteer ne na Zaɓen Kwamitin Amintattun Wikimedia Foundation na 2021.
Ina son sanar daku cewa [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2021|Zaɓen Kwamitin amintattu (Board of Trustees) na 2021]] zai zo maku bada jimawa ba, amatsayi na na [[Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2021/Election_Volunteers|Mai-aikin sakai a Wannan Zaɓen]], aiki na shi ne na tabbatar da Hausa Wikipedia nada masaniya sosai dangane da Zaɓen kwamitin amintattu.
[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_Board_of_Trustees|Kwamitin Amintattu na Wikimedia Foundation]] suke duba ayyukan da Wikimedia Foundation ke gudanarwa. Amintattu na al'ummu da amintattun da ake zaɓa. Kowane amintacce yana aiki ne na tsawon wa'adin shekaru uku kacal. Al'ummun Wikimedia suna da damar yin zaɓen waɗanda za'a aika su shiga cikin Kwamitin Amintattu daga al'ummu na Wikimedia.
Duba cikakkun lokuta game da tsarin [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2021#Timeline|Zaɓen Kwamitin Amintattu]].
Masu taimakawa a Wikimedia zasu yi zaɓe dan cike kujeru huɗu na Kwamitin a 2021. Wannan dama ce da zata ƙara yawan wakilai daga nan, mabanbanta, ƙwarewa na kwamitin amatsayin ƙungiya. [[Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2021#Information_for_candidate|Ƴan'takaran al'ummu]] ana buƙatar su nemi zaɓen a wannan karon.
Idan baku da sha'awar yin takara amatsayin ƴantakara, zaku iya shiga dai ayi [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2021#Voting_information |zaɓen daku]]. Dan mu ƙara yawan adadin masu kaɗa kuri'u da zasu shiga zaɓen daga wannan al'umma.
Zaku iya tuntuɓa na da duk tambayar da kuke dashi dangane da zaɓen anan, [[User talk:M-Mustapha|Tambaya]]. Nagode! [[User:M-Mustapha|<span style="background-color: #804; color: #fa0;"><samp><b><u>''M-Mustapha''</u></b></samp></span>]] <sup><samp><u>[[User talk:M-Mustapha|'''talk''']]</u></samp></sup> 15:43, 27 Mayu 2021 (UTC)
==Gasar WPWP ta sanya hotuna a shafukan Wikipedia==
Barkan mu da kokari editocin Hausa Wikipedia!
Ina mai farin cikin sanar da ku cewa zamu gudanar da gasar WPWP a wannan shekarar kamar yadda mu kayi a baya, ga link din [https://meta.wikimedia.org/wiki/Grants:Project/Rapid/Hausa_Wikimedians/WPWP_Campaign_2021 project grant] din nan. In Allah ya yarda zamu kaddamar da gasar daura/sanya hotuna a shafukan Wikipedia nan da farkon watan Yuli mai zuwa, dafatan zaku kasance tare da mu. Mungode.
[[User:M-Mustapha|<span style="background-color: #804; color: #fa0;"><samp><b><u>''M-Mustapha''</u></b></samp></span>]] <sup><samp><u>[[User talk:M-Mustapha|'''talk''']]</u></samp></sup> 07:19, 2 ga Yuni, 2021 (UTC)
== Universal Code of Conduct News – Issue 1 ==
<div style = "line-height: 1.2">
<span style="font-size:200%;">'''Universal Code of Conduct News'''</span><br>
<span style="font-size:120%; color:#404040;">'''Issue 1, June 2021'''</span><span style="font-size:120%; float:right;">[[m:Universal Code of Conduct/Newsletter/1|Read the full newsletter]]</span>
----
Welcome to the first issue of [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct News]]! This newsletter will help Wikimedians stay involved with the development of the new code, and will distribute relevant news, research, and upcoming events related to the UCoC.
Please note, this is the first issue of UCoC Newsletter which is delivered to all subscribers and projects as an announcement of the initiative. If you want the future issues delivered to your talk page, village pumps, or any specific pages you find appropriate, you need to [[m:Global message delivery/Targets/UCoC Newsletter Subscription|subscribe here]].
You can help us by translating the newsletter issues in your languages to spread the news and create awareness of the new conduct to keep our beloved community safe for all of us. Please [[m:Universal Code of Conduct/Newsletter/Participate|add your name here]] if you want to be informed of the draft issue to translate beforehand. Your participation is valued and appreciated.
</div><div style="margin-top:3px; padding:10px 10px 10px 20px; background:#fffff; border:2px solid #808080; border-radius:4px; font-size:100%;">
* '''Affiliate consultations''' – Wikimedia affiliates of all sizes and types were invited to participate in the UCoC affiliate consultation throughout March and April 2021. ([[m:Universal Code of Conduct/Newsletter/1#sec1|continue reading]])
* '''2021 key consultations''' – The Wikimedia Foundation held enforcement key questions consultations in April and May 2021 to request input about UCoC enforcement from the broader Wikimedia community. ([[m:Universal Code of Conduct/Newsletter/1#sec2|continue reading]])
* '''Roundtable discussions''' – The UCoC facilitation team hosted two 90-minute-long public roundtable discussions in May 2021 to discuss UCoC key enforcement questions. More conversations are scheduled. ([[m:Universal Code of Conduct/Newsletter/1#sec3|continue reading]])
* '''Phase 2 drafting committee''' – The drafting committee for the phase 2 of the UCoC started their work on 12 May 2021. Read more about their work. ([[m:Universal Code of Conduct/Newsletter/1#sec4|continue reading]])
* '''Diff blogs''' – The UCoC facilitators wrote several blog posts based on interesting findings and insights from each community during local project consultation that took place in the 1st quarter of 2021. ([[m:Universal Code of Conduct/Newsletter/1#sec5|continue reading]])</div>
--[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[User talk:MediaWiki message delivery|talk]]) 23:05, 11 ga Yuni, 2021 (UTC)
<!-- Message sent by User:SOyeyele (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:SOyeyele_(WMF)/Announcements/Other_languages&oldid=21578291 -->
==Hausa Wikitionary Edit-a-thon==
I wish to inform the experience editors in Hausa Wikipedia, I will be organizing a Hausa Wikitionary Edit-a-thon in Kaduna metropolis.[[<span style="white-space:nowrap;text-shadow:#009200 0.3em 0.4em 1.0em,#009200 -0.2em -0.2em 1.0em;color:#009200"><b>Aliyu shaba</b></span>]]<sup>[[User talk:Aliyu shaba|<span style="color:#ff0000"><b>Talk</b></span>]]</sup> 15:37, 15 ga Yuni, 2021 (UTC)
== Wikimania 2021: Individual Program Submissions ==
[[File:Wikimania logo with text 2.svg|right|200px]]
Dear all,
Wikimania 2021 will be [[:wikimania:2021:Save the date and the Core Organizing Team|hosted virtually]] for the first time in the event's 15-year history. Since there is no in-person host, the event is being organized by a diverse group of Wikimedia volunteers that form the [[:wikimania:2021:Organizers|Core Organizing Team]] (COT) for Wikimania 2021.
'''Event Program''' - Individuals or a group of individuals can submit their session proposals to be a part of the program. There will be translation support for sessions provided in a number of languages. See more information [[:wikimania:2021:Submissions/Guidelines#Language Accessibility|here]].
Below are some links to guide you through;
* [[:wikimania:2021:Submissions|Program Submissions]]
* [[:wikimania:2021:Submissions/Guidelines|Session Submission Guidelines]]
* [[:wikimania:2021:FAQ|FAQ]]
Please note that the deadline for submission is 18th June 2021.
'''Announcements'''- To keep up to date with the developments around Wikimania, the COT sends out weekly updates. You can view them in the Announcement section [[:wikimania:2021:Announcements|here]].
'''Office Hour''' - If you are left with questions, the COT will be hosting some office hours (in multiple languages), in multiple time-zones, to answer any programming questions that you might have. Details can be found [[:wikimania:2021:Organizers#Office hours schedule|here.]]
Best regards,
[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[User talk:MediaWiki message delivery|talk]]) 04:18, 16 ga Yuni, 2021 (UTC)
On behalf of Wikimania 2021 Core Organizing Team
<!-- Message sent by User:Bodhisattwa@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/VisualEditor/Newsletter/Wikis_with_VE&oldid=21597568 -->
==Hausa Wikipedia Workshop in Zaria ==
Barka, Ina Mai farin cikin sanar da daukacin alumman cewa zan gudanar da project a Zaria, Kaduna. Wanda zai ilimantar da mutane akan Wikipedia musamman a yaren Hausa. [[User:Sanusi Gado|Sanusi Gado]] ([[User talk:Sanusi Gado|talk]]) 20:07, 19 ga Yuni, 2021 (UTC)
== Wikipedia 20 years anniversary==
Ina Mai farin Cikin sanar daku cewa zamu kawo muku bikin murnar cika Wikipedia shekara 20.
Nagode[[User:Musa Vacho77|Musa Vacho77]] ([[User talk:Musa Vacho77|talk]]) 12:19, 22 ga Yuni, 2021 (UTC)
== Editing news 2021 #2 ==
<div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="ha" dir="ltr">
<em>[[m:Special:MyLanguage/VisualEditor/Newsletter/2021/June|Karanta wannan a wani yare]] • [[m:VisualEditor/Newsletter|Jerin rajista na wannan wasiƙar ta harsuna da yawa]]</em>
[[File:Reply Tool A-B test comment completion.png|alt=Kananan masu ba da gudummawa suna sharhi ƙimar kammalawa a duk ɗaukacin Wikipedia|thumb|296x296px|Lokacin da sababbin shiga suke da kayan Amsa kuma sukayi kokarin sanyawa a shafin magana, sun fi samun nasarar buga tsokaci. ([https://wikimedia-research.github.io/Reply-tools-analysis-2021/ Source])]]
A farkon wannan shekarar, ƙungiyar Editing ta gudanar da babban binciken [[mw:Talk pages project/Replying|the Reply Tool]]. Babban maƙasudin shine gano ko Kayan Amsawa sun taimaka [[mw:Talk pages project/Glossary|newer editors]] sadarwa a kan wiki. Manufa ta biyu ita ce ganin ko maganganun da sabbin editoci suka yi ta amfani da kayan aikin ana bukatar a mayar da su akai-akai fiye da tsoffin editocin da aka yi tare da editan shafi na wikitext na yanzu.
Sakamakon mahimmanci shine:
* Sabbin editoci waɗanda suke da atomatik ("default on") samun damar amsar kayan aiki sun kasance [https://wikimedia-research.github.io/Reply-tools-analysis-2021/ more likely] don gabatar da tsokaci akan shafin magana.
* Bayanan da sababbin editoci suka yi da Kayan Amsa suma sun kasance [https://wikimedia-research.github.io/Reply-tools-analysis-2021/ less likely] da za a koma baya fiye da maganganun da sabbin editoci suka yi da gyaran shafi.
Wadannan sakamakon sun baiwa kungiyar Editing kwarin gwiwa cewa kayan aikin na taimakawa.
<strong>Kallon gaba</strong>
Kungiyar tana shirin yin kayan aikin Amsa ga kowa a matsayin zaɓi na ficewa a cikin watanni masu zuwa. Wannan ya riga ya faru a cikin Larabawa, Czech, da Hungary Wikipedia.
Mataki na gaba shine [[phab:T280599|resolve a technical challenge]]. Bayan haka, zasu tura kayan aikin Amsa da farko zuwa [[phab:T267379|Wikipedias that participated in the study]]. Bayan wannan, za su tura shi, a matakai, zuwa sauran Wikipedias da duk wikis da WMF ta shirya.
Kana iya kunnawa "{{int:discussiontools-preference-label}}" [[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|A mafi kyaun fasali]] yanzu. Bayan ka samu manhajar mayar da martanin, kana iya sauya saituttukan ka kowanne lokaci [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing-discussion]].
–[[User:Whatamidoing (WMF)|Whatamidoing (WMF)]] ([[User talk:Whatamidoing (WMF)|mataga]])
</div> 14:13, 24 ga Yuni, 2021 (UTC)
<!-- Message sent by User:Elitre (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/VisualEditor/Newsletter/Wikis_with_VE&oldid=21624491 -->
==Wikipedia promotion campaign in Minna Niger state==
Assalamu alaikum ƴan'uwa editocin Hausa Wikipedia masu albarka ina mai farin cikin sanar daku zan gudanar da project a Minna babban birnin jihar Neja. Zaku iya samun ƙarin bayani anan [https://meta.m.wikimedia.org/wiki/Grants:Project/Rapid/Salihu_Aliyu/Wikipedia_promotion_campaign_in_Minna project Wikipedia promotion campaign in Minna capital city of Niger]. [[User:Salihu Aliyu|Salihu Aliyu]] ([[User talk:Salihu Aliyu|talk]]) 07:43, 25 ga Yuni, 2021 (UTC)
== WPWP Female Contest in 2021 ==
Ina mai farin cikin sanar da ku cewa muna daf da Gudanar da gasar sanya hotuna na farko wanda zai kunshi mata kadai don kara yawan editoci mata a Wikipedia.
Za'a iya bin sahun shafin ta nan https://meta.wikimedia.org/wiki/Grants:Project/Rapid/Bashir/WPWP_Female_Contest_in_2021
[[User:Uncle Bash007|Uncle Bash007]] ([[User talk:Uncle Bash007|talk]]) 09:35, 26 ga Yuni, 2021 (UTC)
== Server switch ==
<div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="ha" dir="ltr"><div class="plainlinks">
[[:m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch 2020|Karanta wannan sakon a wani yaren]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Tech%2FServer+switch+2020&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]
[[foundation:|Wikimedia Foundation]] yana gwada sauyawa tsakanin cibiyoyin bayanan sa na farko dana sakandare. Wannan zai tabbatar da hakan Wikipedia da sauran Wikimedia wikis na iya zama kan layi koda bayan bala'i Don tabbatar da cewa komai yana aiki, sashen Fasahar Wikimedia yana bukatar yin gwajin da aka shirya. Wannan gwajin zai nuna idan zasu iya dogara da aminci daga wannan cibiyar zuwa wancan. Yana bukatar kungiyoyi da yawa don shirya don gwajin kuma ya kasance don kasancewa don daidaita duk wata matsalar da ba a zata ba. <!--
Zasu canza duk zirga-zirgar ababen hawa zuwa cibiyar data ta farko akan '''Talata, Oktoba 27 2020'''. -->
Abin takaici, saboda wasu iyakoki a ciki [[mw:Manual:What is MediaWiki?|MediaWiki]], duk gyara dole ne a dakatar yayin da muke juyawa. Muna neman afuwa game da wannan rudani, kuma muna aiki don rage shi a nan gaba.
'''Zaka iya karantawa, amma banda gyara, duk wikis na wani kankanin lokaci.'''
*Ba za ku iya yin gyara ba har na tsawon awa ɗaya a ranar Talata, 2021-06-29. Gwajin zai fara a [lokaci 14:00 UTC] (07:00 PDT, 10:00 EDT, 15:00 WEST/BST, 16:00 CEST, 19:30 IST, 23:00 JST, kuma a New Zealand a 02:00 NZST ranar 2021-06-30).
*Idan kayi kokarin gyara ko ajiyewa awannan lokacin, zaku ga sakon kuskure. Muna fatan cewa babu gyara da za ayi asara awannan lokacin, amma ba za mu iya garanti ba. Idan ka ga sakon kuskuren, to don Allah a jira har komai ya koma daidai. Sannan yakamata ku sami damar adana edutarku. Amma, muna ba da shawara cewa kayi kwafin canje-canje naka da farko, idan da hali.
''Sauran sakamakon'':
*Ayyukan bango zasuyi hankali kuma wasu zasu iya faduwa. Ba za a iya sabunta hanyoyin hadin da sauri ba kamar yadda aka saba. Idan ka kirkiri labarin da aka riga aka danganta shi a wani wuri, hanyar hadi zata zauna ja fiye da yadda aka saba. Wasu rubutun dadewa dole ne a tsaya.
*Za a sami daskararren lamba na mako na 2021-06-28. Kayan aiki marasa mahimmanci na asali baza su faru ba.
Ana iya jinkirta wannan aikin idan ya cancanta. Za ka iya [[wikitech:Switch_Datacenter#Schedule_for_2021_switch|read the schedule at wikitech.wikimedia.org]]. Za a sanar da kowane canje-canje a cikin jadawalin. Za a sami karin sanarwar game da wannan. Za a nuna wata tuta a dukkan wikis mintina 30 kafin wannan aikin ya faru. '''Da fatan za a raba wannan bayanin tare da jama'ar ku.'''</div></div> [[user:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] 01:19, 27 ga Yuni, 2021 (UTC)
<!-- Message sent by User:SGrabarczuk (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=21463754 -->
== Hausa Wikipedia Translation Edit-A-Thon ==
ina mai matukar farin cikin sanar da yan uwa editoci [https://meta.wikimedia.org/wiki/Grants:Project/Rapid/Aliyu_shaba/Hausa_Wikipedia_Translation_Edit-A-Thon | Hausa Wikipedia Translation Edit-A-Thon] wanda zai gudana a kaduna [[<span style="white-space:nowrap;text-shadow:#009200 0.3em 0.4em 1.0em,#009200 -0.2em -0.2em 1.0em;color:#009200"><b>Aliyu shaba</b></span>]]<sup>[[User talk:Aliyu shaba|<span style="color:#ff0000"><b>Talk</b></span>]]</sup> 09:40, 28 ga Yuni, 2021 (UTC)
=== What is Your opinion on This Project ===
*'''Support''' there are hundreds if not thousands of articles that needs to b translated to Hausa which will increase wikipedia usage among Hausa speaking communities. I therefore support. [[User:Uncle Bash007|Uncle Bash007]] ([[User talk:Uncle Bash007|talk]]) 18:40, 12 ga Yuli, 2021 (UTC)
*'''Support''' this is really interesting. It will help loads.[[User:Musa Vacho77|Musa Vacho77]] ([[User talk:Musa Vacho77|talk]]) 22:41, 12 ga Yuli, 2021 (UTC)
*'''Support''' What a superb idea, indeed Hausa Wikipedia is in need of more articles. Therefore I support.[[User:Sanusi Gado|Sanusi Gado]] ([[User talk:Sanusi Gado|talk]]) 00:23, 13 ga Yuli, 2021 (UTC)
*'''Support''' akwai maqaloli dayawa dasuke buqatan a fassarasu zuwa hausa wannan project din zai taimaka akan haka ina mai bada cikakken goyon bayan [[User:Sadauki11|Sadauki11]] ([[User talk:Sadauki11|talk]]) 10:18, 13 ga Yuli, 2021 (UTC)
*In '''Support''' of this idea. [[User:Anasskoko|<b style="color:#00BFFF">An@ss_koko</b>]][[User talk:Anasskoko|<sup style="color:#7F007F">(Yi Magana)</sup>]] 14:03, 13 ga Yuli, 2021 (UTC)
*'''Strong support'''. However, make sure not to rely too heavily on Google Translate and to avoid its mistakes. I would also encourage more original content in Hausa. [[User:Sabon Harshe|Sabon Harshe]] ([[User talk:Sabon Harshe|talk]]) 19:26, 6 ga Augusta, 2021 (UTC)
==Hausa Wikipedia Edith A Thon Kaduna==
Barkan ku! Ina Mai murnar da zuwanku Shirin mu na edit a thon. Wanda zai gunada a Cikin kwaryar birnin Jihar Kadunan Nigeria. Nagode.[[User:Musa Vacho77|Musa Vacho77]] ([[User talk:Musa Vacho77|talk]]) 12:43, 29 ga Yuni, 2021 (UTC)
==Wiki for Kaduna State University.==
Barkan ku! Ina Mai murnar sanar daku zuwan Shirin mu na edit a thon. Wanda zai gudana a Cikin kwaryar birnin Jihar Kadunan Nigeria. Nagode.[[User:Abubakarsadiqahmad2018|Abubakarsadiqahmad2018]] ([[Abubakarsadiqahmad2018|talk]]
==The Activities of Gangsters.==
Barkan ku! Ina Mai murnar sanar daku zuwan Shirin mu na edit a thon. Wanda zai gudana a Cikin kwaryar birnin Jihar Kadunan Nigeria. Nagode.[[User:Abubakarsadiqahmad2018|Abubakarsadiqahmad2018]] ([[Abubakarsadiqahmad2018|talk]]
== Hausa Wikidata Noun, Pronoun and Verb Lexemes create ==
Yan'uwa na editoci barkan ku da war haka, ina farin cikin sanar daku zuwan wani editathon da na hausa community zaizo muku nan bada jimawa ba. Na gode. [[User:Sirryboi|Sirryboi]] ([[User talk:Sirryboi|talk]]) 19:11, 6 ga Yuli, 2021 (UTC)
==Wikiloves sport people==
Inama editocin hausa barka da warhaka da fatan kowa na lfy ina Mai sanar daku cewa zan gudanar da project a jihar Kaduna Wanda zai ilmantar da mutane akan kirkiran mukala na yan wasa Wanda Zaizo muku nan gaba,Kuna iya duba bayanai akan Shirin anan[https://meta.wikimedia.org/wiki/Grants:Project/Rapid/Umar_a_usman/Wikiloves_Sport_people] na gode.
[[User:Umar a usman|Umar a usman]] ([[User talk:Umar a usman|talk]]) 21:47, 6 ga yuli, 2021 (UTC)
== Universal Code of Conduct News – Issue 2 ==
<section begin="ucoc-newsletter"/>
<div style = "line-height: 1.2">
<span style="font-size:200%;">'''Universal Code of Conduct News'''</span><br>
<span style="font-size:120%; color:#404040;">'''Issue 2, July 2021'''</span><span style="font-size:120%; float:right;">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Newsletter/2|'''Read the full newsletter''']]</span>
----
Welcome to the second issue of [[m:Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct]] News! This newsletter will help Wikimedians stay involved with the development of the new code and will distribute relevant news, research, and upcoming events related to the UCoC.
If you haven’t already, please remember to subscribe [[m:Global message delivery/Targets/UCoC Newsletter Subscription|here]] if you would like to be notified about future editions of the newsletter, and also leave your username [[m:Universal Code of Conduct/Newsletter/Participate|here]] if you’d like to be contacted to help with translations in the future.
</div><div style="margin-top:3px; padding:10px 10px 10px 20px; background:#fffff; border:2px solid #808080; border-radius:4px; font-size:100%;">
*'''Enforcement Draft Guidelines Review''' - Initial meetings of the drafting committee have helped to connect and align key topics on enforcement, while highlighting prior research around existing processes and gaps within our movement. ([[m:Universal Code of Conduct/Newsletter/2#Enforcement Draft Guidelines Review|continue reading]])
*'''Targets of Harassment Research''' - To support the drafting committee, the Wikimedia Foundation has conducted a research project focused on experiences of harassment on Wikimedia projects. ([[m:Universal Code of Conduct/Newsletter/2#Targets of Harassment Research|continue reading]])
*'''Functionaries’ Consultation''' - Since June, Functionaries from across the various wikis have been meeting to discuss what the future will look like in a global context with the UCoC. ([[m:Universal Code of Conduct/Newsletter/2#Functionaries’ Consultation|continue reading]])
*'''Roundtable Discussions''' - The UCoC facilitation team once again, hosted another roundtable discussion, this time for Korean-speaking community members and participants of other ESEAP projects to discuss the enforcement of the UCoC. ([[m:Universal Code of Conduct/Newsletter/2#Roundtable Discussions|continue reading]])
*'''Early Adoption of UCoC by Communities''' - Since its ratification by the Board in February 2021, situations whereby UCoC is being adopted and applied within the Wikimedia community has grown. ([[m:Universal Code of Conduct/Newsletter/2#Early Adoption of UCoC by Communities|continue reading]])
*'''New Timeline for the Interim Trust & Safety Case Review Committee''' - The CRC was originally expected to conclude by July 1. However, with the UCoC now expected to be in development until December, the timeline for the CRC has also changed. ([[m:Universal Code of Conduct/Newsletter/2#New Timeline for the Interim Trust & Safety Case Review Committee|continue reading]])
*'''Wikimania''' - The UCoC team is planning to hold a moderated discussion featuring representatives across the movement during Wikimania 2021. It also plans to have a presence at the conference’s Community Village. ([[m:Universal Code of Conduct/Newsletter/2#Wikimania Session|continue reading]])
*'''Diff blogs''' - Check out the most recent publications about the UCoC on Wikimedia Diff blog. ([[m:Universal Code of Conduct/Newsletter/2#Diff Blogs|continue reading]])</div>--[[User:SOyeyele (WMF)|SOyeyele (WMF)]] ([[User talk:SOyeyele (WMF)|talk]]) 16:18, 14 ga Yuli, 2021 (UTC)
== Wikipedia Workshop in Funtua ==
Assalamu Alaikum, ina sanar da kowa cewar akwai Workshop da zan gudanar a na Wikipedia a Funtua Inshallah kwanan nan. - [[User:Yusuf Sa'adu|Yusuf Sa'adu]] ([[User talk:Yusuf Sa'adu|talk]]) 15:54, 20 ga Yuli, 2021 (UTC)
[[User:Hamza DK|Hamza DK]]. Allah ya kaimu lapiya.insha Allah zamu halarta.
== Changing Nijeriya to Najeriya ==
Would it be a good idea to move all categories with "Nijeriya" to "Najeriya"? I think Nijeriya is more commonly used in Niger, not in Nigeria. [[User:Sabon Harshe|Sabon Harshe]] ([[User talk:Sabon Harshe|talk]]) 12:43, 23 ga Yuli, 2021 (UTC)
== Wiki 4 education in kaduna ==
Assalamualaikum, Ina sanar da ku zuwan project dina mai suna wiki 4 education in kaduna [[User:Umar Ahmad2345]] ([[User talk:Umar Ahmad2345|talk]])
== wikipedia Editathon in Abuja==
Assalamualaikum, Ina sanar da ku zuwan project dina mai suna wikipedia editathon in abuja [[User:Umar Ahmad2345]] ([[User talk:Umar Ahmad2345|talk]])
== Wikipedia 20 in Kano ==
Assalamualaikum, Ina sanar da kowa da kowa cewar muna da bikin Wikipedia 20 a Kano cikin watan Agusta insha Allah. –[[User:M Bash Ne|M Bash Ne]] ([[User talk:M Bash Ne|talk]]) 14:46, 27 ga Yuli, 2021 (UTC)
[[User:Hamza DK|Hamza DK]] Allah ya nuna mana lapiya.
== Wiki For Human Right 2021 ==
Assalam Alaikum. Ina farincikin sanar da yan'uwa cewa mun kammala gasar [https://ha.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Wiki_For_Human_Right_2021 Wiki For Human Right 2021]. Gasar anyi ta Ne a tsakanin 6 Yuli 2021 zuwa 16 Yuli 2021, Kuma ga sakamakon gasar kamar haka.
{| class="wikitable"
|+ Sakamako
|-
! Yan Gasa !! Makaloli !! Maki
|-
| [[User:Umar-askira|Umar-askira]] || 0 || 0
|-
| [[User:Bello Na'im|Bello Na'im]] || 0 || 0
|-
| [[User:Yusuf Sa'adu|Yusuf Sa'adu]] || 69 || 1253
|-
| [[User:Hamza DK|Hamza DK]] || 35 || 610
|-
| [[User:M Bash Ne|M Bash Ne]] || 144 || 1890
|-
| [[User:Maliky|Maliky]] || 0 || 0
|-
| [[User:Umar a usman|Umar a Usman]] || 4 || 41
|-
| [[User:Abubakar SD|Abubakar SD]] || 2 || 21
|-
| [[User:m I idrees|m I idrees]] || 0 || 0
|}
Domin Karin bayani game da yadda sakamakon gasar ya kasance sai a shiga [https://ha.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Wiki_For_Human_Right_2021/Ma%C6%99aloli Shafin jerin makaloli]
–[[User:Abubakar A Gwanki|Abubakar A Gwanki]] ([[User talk:Abubakar A Gwanki|talk]]) 06:46, 28 ga Yuli, 2021 (UTC)
== Improving Quality of Hausa Wikipedia Articles ==
Assalamu Alaikum, ina mai farin cikin sanar daku cewa zan gudanar da project don inganta mukalu musamman wanda ke bukatar manazarta da sauran gyararraki. [[User:Uncle Bash007|Uncle Bash007]] ([[User talk:Uncle Bash007|talk]]) 20:36, 28 ga Yuli, 2021 (UTC)
:Too many Hausa articles are unproofed Google Translate jobs. We need a proofreading WikiProject. [[User:Sabon Harshe|Sabon Harshe]] ([[User talk:Sabon Harshe|talk]]) 19:24, 6 ga Augusta, 2021 (UTC)
== Wikitionary Editathon in Katsina ==
Assalamu alaikum, ina mai sanar da al'umma hausa wikipedia cewa akwai gasa da za'a gudanar a Katsina don gabatar da Wikitionary ga hausa mazauna Katsina da kuma wasu daga cikin sister projects na Wikipedia. Nagode [[User:Uncle Bash007|Uncle Bash007]] ([[User talk:Uncle Bash007|talk]]) 07:59, 8 Satumba 2021 (UTC)
==Commons Wikimedia Workshop==
Assalamualaikum, Ina Mai farin cikin sanar daku cewa zamu gudanar da project akan commons. Inda zamu nunar sheda al'umma yadda ake saka hotuna a wiki commons.
Mungode!
[[User:Musa Vacho77|Musa Vacho77]] ([[User talk:Musa Vacho77|talk]]) 06:52, 11 ga Augusta, 2021 (UTC)
== New Wikipedia Library collections and design update (August 2021) ==
<div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hello Wikimedians!
[[File:Wikipedia_Library_owl.svg|thumb|upright|The TWL OWL says log in today!]]
[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/users/my_library/ The Wikipedia Library] is pleased to announce the addition of new collections, alongside a new interface design. New collections include:
* '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/107/ Cabells]''' – Scholarly and predatory journal database
* '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/108/ Taaghche]''' - Persian language e-books
* '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/112/ Merkur]''', '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/111/ Musik & Ästhetik]''', and '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/110/ Psychologie, Psychotherapie, Psychoanalyse]''' - German language magazines and journals published by Klett-Cotta
* '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/117/ Art Archiv]''', '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/113/ Capital]''', '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/115/ Geo]''', '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/116/ Geo Epoche]''', and '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/114/ Stern]''' - German language newspapers and magazines published by Gruner + Jahr
Additionally, '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/105/ De Gruyter]''' and '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/106/ Nomos]''' have been centralised from their previous on-wiki signup location on the German Wikipedia. Many other collections are freely available by simply logging in to [https://wikipedialibrary.wmflabs.org/ The Wikipedia Library] with your Wikimedia login!
We are also excited to announce that the first version of a new design for My Library was deployed this week. We will be iterating on this design with more features over the coming weeks. Read more on the [[:m:Library Card platform/Design improvements|project page on Meta]].
Lastly, an Echo notification will begin rolling out soon to notify eligible editors about the library ([[Phab:T132084|T132084]]). If you can translate the notification please do so [https://translatewiki.net/w/i.php?title=Special:Translate&group=ext-thewikipedialibrary at TranslateWiki]!
--The Wikipedia Library Team 13:23, 11 ga Augusta, 2021 (UTC)
:<small>This message was delivered via the [https://meta.wikimedia.org/wiki/MassMessage#Global_message_delivery Global Mass Message] tool to [https://meta.wikimedia.org/wiki/Global_message_delivery/Targets/Wikipedia_Library The Wikipedia Library Global Delivery List].</small>
</div>
<!-- Message sent by User:Samwalton9@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Wikipedia_Library&oldid=21851699 -->
== Universal Code of Conduct - Enforcement draft guidelines review ==
The [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee#Phase_2|Universal Code of Conduct Phase 2 drafting committee]] would like comments about the '''[[:m:Universal Code of Conduct/Enforcement draft guidelines review|enforcement draft guidelines]]''' for the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct]] (UCoC). This review period is planned for 17 August 2021 through 17 October 2021.
These guidelines are not final but you can help move the progress forward. The committee will revise the guidelines based upon community input.
Comments can be shared in any language on the [[m:Talk:Universal Code of Conduct/Enforcement draft guidelines review|draft review talk page]] and [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Discussions|multiple other venues]]. Community members are encouraged to organize conversations in their communities.
There are planned live discussions about the UCoC enforcement draft guidelines:
:[[wmania:2021:Submissions/Universal_Code_of_Conduct_Roundtable|Wikimania 2021 session]] (recorded 16 August)
:[[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/2021_consultations/Roundtable_discussions#Conversation hours|Conversation hours]] - 24 August, 31 August, 7 September @ 03:00 UTC & 14:00 UTC
:[[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/2021_consultations/Roundtable_discussions|Roundtable calls]] - 18 September @ 03:00 UTC & 15:00 UTC
Summaries of discussions will be posted every two weeks [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee/Digests|here]].--[[User:SOyeyele (WMF)|SOyeyele (WMF)]] ([[User talk:SOyeyele (WMF)|talk]]) 20:35, 18 ga Augusta, 2021 (UTC)
==2021 Board election voting opens!==
Voting for the [[:m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2021/Voting|2021 Board of Trustees election]] is now open. Candidates from the community were asked to submit their candidacy. After a three week long Call for Candidates, there are [[:m:Wikimedia Foundation elections/2021/Candidates#Candidate%20Table|19 candidates for the 2021 election]].
The Wikimedia movement has the opportunity to vote for the selection of community-and-affiliate trustees. By voting, you will help to identify those people who have the qualities to best serve the needs of the movement for the next several years. The Board is expected to select the four most voted candidates to serve as trustees. Voting closes 31 August 2021.
The [[:m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board of Trustees|Wikimedia Foundation Board of Trustees]] oversees the Wikimedia Foundation's operations. The Board wants to improve their competences and diversity as a team. They have shared the [[:m:Wikimedia Foundation elections/2021/Candidates#Skills|areas of expertise]] that they are currently missing and hope to cover with new trustees.
[[:m:Wikimedia Foundation elections/2021/Candidates#Candidate%20Table|Learn more about candidates]]. [[c:File:Wikimedia_Foundation_Board_of_Trustees.webm|Learn about the Board of Trustees]]. [[:m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2021/Voting|Vote]].
Read the [[:m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2021/2021-08-18/2021 Voting Opens|full announcement]].
Best,
The Elections Committee
--[[User:SOyeyele (WMF)|SOyeyele (WMF)]] ([[User talk:SOyeyele (WMF)|talk]]) 23:27, 18 ga Augusta, 2021 (UTC)
== Have you voted? ==
Hi all,
Kudos! to the Hausa Wikipedia community.
There are 8 eligible voters in Hausa Wikipedia for the ongoing [[:meta:Wikimedia Foundation elections/2021|Wikimedia Board of Trustees elections]]. But only one 5 people have voted so far. It will be great if more people can cast their votes.
The Wikimedia Foundation Board of Trustees election is still ongoing. Votes will be accepted until 23:59 31 August 2021 (UTC).
[https://www.youtube.com/watch?v=6wgyP3fNI4M 2021 Wikimedia Board election video]:Please watch and share this widely so we can motivate more participation from all eligible voters!
Please visit [[:meta:Wikimedia Foundation Board Elections 2021|here]] to cast your vote. You can also read more about the candidates [[:meta:Wikimedia Foundation elections/2021/Candidates|here]]
Best, [[User:Zuz (WMF)|Zuz (WMF)]] ([[User talk:Zuz (WMF)|talk]]) 10:11, 26 ga Augusta, 2021 (UTC)
== Universal Code of Conduct News – Issue 3 ==
<section begin="ucoc-newsletter"/>
<div style = "line-height: 1.2">
<span style="font-size:200%;">'''Universal Code of Conduct News'''</span><br>
<span style="font-size:120%; color:#404040;">'''Issue 3, August 2021'''</span><span style="font-size:120%; float:right;">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Newsletter/3|'''Read the full newsletter''']]</span>
----
Welcome to the third issue of Universal Code of Conduct News! This newsletter will help Wikimedians stay involved with the development of the new code and will distribute relevant news, research, and upcoming events related to the UCoC.
If you haven’t already, please remember to subscribe [[:m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/UCoC Newsletter Subscription|here]] if you would like to be notified about future editions of the newsletter, and also leave your username [[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Newsletter/Participate|here]] if you’d like to be contacted to help with translations in the future.
</div><div style="margin-top:3px; padding:10px 10px 10px 20px; background:#fffff; border:2px solid #808080; border-radius:4px; font-size:100%;">
*'''The Enforcement Draft Guidelines''' - The Enforcement Draft Guidelines for the Universal Code of Conduct has just been published on meta in different languages. These guidelines include some definitions of newly introduced terms and recommendations for local enforcement structures. ([[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Newsletter/3#The Enforcement Draft Guidelines|continue reading]])
*'''Enforcement Draft Guidelines Review''' - Before the enforcement guidelines are finalized, they must be reviewed and discussed by the community. The facilitation team has set up various discussion means throughout this review period. ([[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Newsletter/3#Enforcement Draft Guidelines Review|continue reading]])
*'''Conversation Hours & Roundtables''' - To listen to community opinions and exchange ideas regarding enforcement draft guidelines proposed by the drafting committee, the UCoC facilitation team will be hosting weekly conversation hours. ([[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Newsletter/3#Conversation Hours & Roundtables|continue reading]])
*'''Wikimania Wrap-up''' - The facilitation team hosted a Roundtable at Wikimania 2021, featuring some WMF trustees and staff. The session offered some insights on how the Enforcement Draft Guidelines came about, and what next steps are being imagined. ([[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Newsletter/3#Wikimania Wrap-up|continue reading]])
*'''Translation''' - Because a considerable number of Wikimedians are not English speakers, and that UCoC applies to all members, projects across the wikimedia movement, it’s of a great importance to provide adequate language support throughout this process. ([[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Newsletter/3#Translation|continue reading]])
*'''Diff blogs''' - Check out some interesting publications about the UCoC on Wikimedia Diff blog. ([[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Newsletter/3#Diff Blogs|continue reading]])
*'''WMF's 2021 Board of Trustees election''' - Please read the Candidate Presentations and vote! ([[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Newsletter/3#Wikimedia Foundation's Board of Trustees 2021 election|continue reading]])</div>--[[User:SOyeyele (WMF)|SOyeyele (WMF)]] ([[User talk:SOyeyele (WMF)|talk]]) 16:54, 27 ga Augusta, 2021 (UTC)
== Science Articles translation in Hausa Wikipedia ==
Yan'uwa editoci barkan ku da war haka, nan bada jimawa ba za gudanar da editathon na translation of science articles a cikin Hausa wikipedia. Nagode.
== 📣 Sauya Software ta Mediawiki zuwa Hausa ==
Sannu! Hausa Wikimedians, Ina fatan wannan sako ya same ku lafiya. Ina son in sanar muku da wani shiri da nake shirin yi wanda zai horar da editocin wikipedia na Hausa da gayyatar masu fassara kan yadda ake fassara software na Mediawiki akan manhajata ta translatewiki.net. Kuna iya bada shawara mai amfani. 👉 [[m:Grants: Project/Rapid/Hausa Wikimedians/Translatewiki | Anan]] kuma zan yi farin ciki idan kun ba mu amsa mai kyau. Godiya, gaisuwa mai kyau. [[User:Em-mustapha|<span style="background-color: #804; color: #fa0;"><samp><b><u>''Em-mustapha''</u></b></samp></span>]] <sup><samp><u>[[User talk:Em-mustapha|'''talk''']]</u></samp></sup> 13:00, 3 Satumba 2021 (UTC)
== The 2022 Community Wishlist Survey will happen in January ==
<div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">
Hello everyone,
We hope all of you are as well and safe as possible during these trying times! We wanted to share some news about a change to the Community Wishlist Survey 2022. We would like to hear your opinions as well.
Summary:
<div style="font-style:italic;">
We will be running the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey|Community Wishlist Survey]] 2022 in January 2022. We need more time to work on the 2021 wishes. We also need time to prepare some changes to the Wishlist 2022. In the meantime, you can use a [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Sandbox|dedicated sandbox to leave early ideas for the 2022 wishes]].
</div>
=== Proposing and wish-fulfillment will happen during the same year ===
In the past, the [[m:Special:MyLanguage/Community Tech|Community Tech]] team has run the Community Wishlist Survey for the following year in November of the prior year. For example, we ran the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021|Wishlist for 2021]] in November 2020. That worked well a few years ago. At that time, we used to start working on the Wishlist soon after the results of the voting were published.
However, in 2021, there was a delay between the voting and the time when we could start working on the new wishes. Until July 2021, we were working on wishes from the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2020|Wishlist for 2020]].
We hope having the Wishlist 2022 in January 2022 will be more intuitive. This will also give us time to fulfill more wishes from the 2021 Wishlist.
=== Encouraging wider participation from historically excluded communities ===
We are thinking how to make the Wishlist easier to participate in. We want to support more translations, and encourage under-resourced communities to be more active. We would like to have some time to make these changes.
=== A new space to talk to us about priorities and wishes not granted yet ===
We will have gone 365 days without a Wishlist. We encourage you to approach us. We hope to hear from you in the [[m:Special:MyLanguage/Talk:Community Wishlist Survey|talk page]], but we also hope to see you at our bi-monthly Talk to Us meetings! These will be hosted at two different times friendly to time zones around the globe.
We will begin our first meeting '''September 15th at 23:00 UTC'''. More details about the agenda and format coming soon!
=== Brainstorm and draft proposals before the proposal phase ===
If you have early ideas for wishes, you can use the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Sandbox|new Community Wishlist Survey sandbox]]. This way, you will not forget about these before January 2022. You will be able to come back and refine your ideas. Remember, edits in the sandbox don't count as wishes!
=== Feedback ===
* What should we do to improve the Wishlist pages?
* How would you like to use our new [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Sandbox|sandbox?]]
* What, if any, risks do you foresee in our decision to change the date of the Wishlist 2022?
* What will help more people participate in the Wishlist 2022?
Answer on the [[m:Special:MyLanguage/Talk:Community Wishlist Survey|talk page]] (in any language you prefer) or at our Talk to Us meetings.
</div>
[[user:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] ([[user talk:SGrabarczuk (WMF)|talk]]) 00:23, 7 Satumba 2021 (UTC)
<!-- Message sent by User:SGrabarczuk (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=21980442 -->
== Results for the most contended Wikimedia Foundation Board of Trustees election ==
[[File:Wikimedia-logo black.svg|100px|center]]
Thank you to everyone who participated in the 2021 Board election. The Elections Committee has reviewed the votes of the 2021 Wikimedia Foundation Board of Trustees election, organized to select four new trustees. A record 6,873 people from across 214 projects cast their valid votes. The following four candidates received the most support:
# Rosie Stephenson-Goodknight
# Victoria Doronina
# Dariusz Jemielniak
# Lorenzo Losa
While these candidates have been ranked through the community vote, they are not yet appointed to the Board of Trustees. They still need to pass a successful background check and meet the qualifications outlined in the Bylaws. The Board has set a tentative date to appoint new trustees at the end of this month.
Read [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2021/2021-09-07/2021_Election_Results|the full announcement here]].--[[User:SOyeyele (WMF)|SOyeyele (WMF)]] ([[User talk:SOyeyele (WMF)|talk]]) 22:50, 7 Satumba 2021 (UTC)
== Call for Candidates for the Movement Charter Drafting Committee ending 14 September 2021 ==
<div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<section begin="announcement-content"/>Movement Strategy announces [[:m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee|the Call for Candidates for the Movement Charter Drafting Committee]]. The Call opens August 2, 2021 and closes September 14, 2021.
The Committee is expected to represent [[:m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Diversity_and_Expertise_Matrices|diversity in the Movement]]. Diversity includes gender, language, geography, and experience. This comprises participation in projects, affiliates, and the Wikimedia Foundation.
English fluency is not required to become a member. If needed, translation and interpretation support is provided. Members will receive an allowance to offset participation costs. It is US$100 every two months.
We are looking for people who have some of the following [[:m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee#Role_Requirements|skills]]:
* Know how to write collaboratively. (demonstrated experience is a plus)
* Are ready to find compromises.
* Focus on inclusion and diversity.
* Have knowledge of community consultations.
* Have intercultural communication experience.
* Have governance or organization experience in non-profits or communities.
* Have experience negotiating with different parties.
The Committee is expected to start with 15 people. If there are 20 or more candidates, a mixed election and selection process will happen. If there are 19 or fewer candidates, then the process of selection without election takes place.
Will you help move Wikimedia forward in this important role? Submit your candidacy [[:m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee#Candidate_Statements|here]]. Please contact strategy2030[[File:At sign.svg|16x16px|link=|(_AT_)]]wikimedia.org with questions.<section end="announcement-content"/>
</div>
[[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 17:01, 10 Satumba 2021 (UTC)
<!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Xeno_(WMF)/Delivery/Wikipedia&oldid=22002240 -->
== Server switch ==
<div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="ha" dir="ltr"><div class="plainlinks">
[[:m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch|Karanta wannan saƙon a wani yaren]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Tech%2FServer+switch&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]
[[foundation:|Wikimedia Foundation]] za'a gwada chanji tsakanin cibiyoyin bayanai na farko dana sakandare. Wannan zai tabbatar da cewa Wikipedia da sauran wikis na wikimedia na iya tsayuwa akan yanar gizo koda bayan wata ruɗani Don tabbatar da cewa komai yana aiki, sashen Fasahar Wikimedia yana buƙatar yin gwajin da aka shirya. Wannan gwajin zai nuna idan zasu iya dogara da amincewa da chanji daga wannan cibiyar zuwa wancan. Ana buƙatar ƙungiyoyi da su zauna cikin shiri kuma su kasance a kusa don magance duk wata matsala da ke iya tasowa yayin gyaran.
Zasu canza duk zirga-zirgar zuwa cibiyar data ta farko a ranan '''Talata, Oktoba 27 2020'''.
Abin takaici, saboda wasu iyakoki na cikin [[mw:Manual:What is MediaWiki?|MediaWiki]], dole a dakata da duk gyararraki dole ne a yayin da muke yin sauyin. Muna neman afuwa game da wannan tsaiko, kuma muna aiki don raguwarsa nan gaba.
'''Zaka iya karantawa, amma banda gyara, a duka wikis na wani ɗan ƙanƙanin lokaci.'''
*Ba za ku iya yin wani gyara ba har na tsawon awa ɗaya a ranar Talata, 2021-09-13. Gwajin zai fara daga karfe [lokaci 14:00 UTC] (07:00 PDT, 10:00 EDT, 15:00 WEST/BST, 16:00 CEST, 19:30 IST, 23:00 JST, kuma a New Zealand a 02:00 NZST ranar 2021-06-30).
*Idan kayi ƙoƙarin gyara ko ajiyewa awannan lokacin, zaku ga saƙon kuskure. Muna fatan cewa babu gyara da za ayi asara awannan lokacin, amma ba za mu iya tabbatar muku ba. Idan ka ga sakon kuskuren, to don Allah a jira har komai ya koma daidai. Sannan ne zaku samu damar adana gyaran ku. Amma, muna ba da shawara cewa ku kwafe canje-canjen ku tun daga farko, idan da hali.
''Wasu sakamakon'':
*Ayyukan bango zasu Kasance a hankalu kuma wasu za'a iya ajiye su. Tana iya kasancewa hanyoyin hadin masu kalar-ja ba zasu dawo ba da sauri kamar yadda aka saba. Idan ka kirkiri labarin da aka riga aka danganta shi a wani wuri, hanyar hadi zata zauna a kalar-ja fiye da yadda aka saba. Dole ne a tsaida duk wasu rubutun masu dadewa
* <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">We expect the code deployments to happen as any other week.</span> <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">However, some case-by-case code freezes could punctually happen if the operation require them afterwards.</span>
Ana iya jinkirta wannan aikin dangane da yadda hali ya bada Za ka iya karanta tsarin a [[wikitech:Switch_Datacenter|read the schedule at wikitech.wikimedia.org]]. Za a sanar da duk wanu canji na wannan jadawalin. Za a sami karin sanarwar dangane da wannan. Za a nuna wata tuta a kowace wikis mintina 30 kafin wannan aikin ya faru. '''Ayi kokarin yadda wannan bayanin tare ga jama'ar ku.'''</div></div> [[user:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] ([[user talk:SGrabarczuk (WMF)|<span class="signature-talk">{{int:Talkpagelinktext}}</span>]]) 00:45, 11 Satumba 2021 (UTC)
<!-- Message sent by User:SGrabarczuk (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=21980442 -->
== Talk to the Community Tech ==
[[File:Magic Wand Icon 229981 Color Flipped.svg|{{dir|{{pagelang}}|left|right}}|frameless|50px]]
[[:m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Updates/2021-09 Talk to Us|Read this message in another language]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Community_Wishlist_Survey/Updates/2021-09_Talk_to_Us&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]
Hello!
As we have [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Updates|recently announced]], we, the team working on the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey|Community Wishlist Survey]], would like to invite you to an online meeting with us. It will take place on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20210915T2300 '''September 15th, 23:00 UTC'''] on Zoom, and will last an hour. [https://wikimedia.zoom.us/j/89828615390 '''Click here to join'''].
'''Agenda'''
* [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021/Status report 1#Prioritization Process|How we prioritize the wishes to be granted]]
* [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Updates|Why we decided to change the date]] from November 2021 to January 2022
* Update on the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021/Warn when linking to disambiguation pages|disambiguation]] and the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021/Real Time Preview for Wikitext|real-time preview]] wishes
* Questions and answers
'''Format'''
The meeting will not be recorded or streamed. Notes without attribution will be taken and published on Meta-Wiki. The presentation (first three points in the agenda) will be given in English.
We can answer questions asked in English, French, Polish, and Spanish. If you would like to ask questions in advance, add them [[m:Talk:Community Wishlist Survey|on the Community Wishlist Survey talk page]] or send to sgrabarczuk@wikimedia.org.
[[m:Special:MyLanguage/User:NRodriguez (WMF)|Natalia Rodriguez]] (the [[m:Special:MyLanguage/Community Tech|Community Tech]] manager) will be hosting this meeting.
'''Invitation link'''
* [https://wikimedia.zoom.us/j/89828615390 Join online]
* Meeting ID: 898 2861 5390
* One tap mobile
** +16465588656,,89828615390# US (New York)
** +16699006833,,89828615390# US (San Jose)
* [https://wikimedia.zoom.us/u/kctR45AI8o Dial by your location]
See you! [[User:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] ([[User talk:SGrabarczuk (WMF)|<span class="signature-talk">{{int:Talkpagelinktext}}</span>]]) 03:03, 11 Satumba 2021 (UTC)
<!-- Message sent by User:SGrabarczuk (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=21980442 -->
== Hausa Wikipedia Edit-a-thon Training &Translation articles ==
Ina mai farin cikin sanar da yan uwa hausawa zuwan project dina Hausa Wikipedia Edit-a-thon Training &Translation articles wanda zai zomaku nan bada dadewa ba insha Allahu. [[User: Umar Ahmad2345]] 03:38, 2 October 2021 2021 (UTC)
== Movement Charter Drafting Committee - Community Elections to take place October 11 - 24 ==
<section begin="announcement-content"/>This is a short message with an update from the Movement Charter process. The call for candidates for the Drafting Committee closed September 14, and we got a diverse range of candidates. The committee will consist of 15 members, and those will be (s)elected via three different ways.
The 15 member committee will be selected with a [[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Set Up Process|3-step process]]:
* Election process for project communities to elect 7 members of the committee.
* Selection process for affiliates to select 6 members of the committee.
* Wikimedia Foundation process to appoint 2 members of the committee.
The community elections will take place between October 11 and October 24. The other process will take place in parallel, so that all processes will be concluded by November 1.
For the full context of the Movement Charter, its role, as well the process for its creation, please [[:m:Special:MyLanguage/Movement Charter|have a look at Meta]]. You can also contact us at any time on Telegram or via email (wikimedia2030@wikimedia.org).<section end="announcement-content"/>--[[User:SOyeyele (WMF)|SOyeyele (WMF)]] ([[User talk:SOyeyele (WMF)|talk]]) 19:35, 23 Satumba 2021 (UTC)
== Select You the question statements for candidates of Drafting Committee Movement Charter ==
Into 2021-10-04 11:59:59 UTC you can select [[:m:Movement Charter/Drafting Committee/Election Compass Statements|question statements]] for the [[:m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates|candidates]] of [[:m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee|Drafting Committee]] [[:m:Special:MyLanguage/Movement_Charter|Movement Charter]]. ✍️ [[User:Dušan Kreheľ|Dušan Kreheľ]] ([[User talk:Dušan Kreheľ|talk]]) 22:44, 29 Satumba 2021 (UTC)
== Universal Code of Conduct Draft Enforcement Guidelines review still needs your ideas and opinions ==
Hello, this is just a reminder that the [[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement draft guidelines review|Universal Code of Conduct Draft Enforcement Guidelines]] are open for review and comment. The Drafting Committee will start working on revisions and improvement in '''less than two weeks (October 17)''', so it is important that you give them your ideas and opinions soon!
There is now [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement draft guidelines review/Abstract|a short, simple version of the Draft Guidelines]] here to make your review easier. If possible, also help translate the short version into more languages!
We will also hold [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/2021_consultations/Roundtable_discussions|one last conversation hour]] on October 15, 2021 03:00 and 14:00 UTC.
On behalf of the [[m:Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee#Phase_2|Drafting Committee]], much thanks to everyone who has given ideas so far. We hope to hear from more of you - the Guidelines will be much stronger if more opinions are included.–[[User:SOyeyele (WMF)|SOyeyele (WMF)]] ([[User talk:SOyeyele (WMF)|talk]]) 16:14, 6 Oktoba 2021 (UTC)
== Covid 19 Awareness Campaign Across Social media ==
Barkan ku, Da aiki.
Da fatan Kuna lafiya?
Muna masu farin cikin sanar daku gobe, talata 12 ga watan oktoba zamu Fara gunadar da kamfe na wayar dakai akan Annobar Covid 19. Wanda zai gudana a Facebook da WhatsApp. Harna tsawon sati Biyu.
Muna neman hadin kanku. Mun gode.[[User:Musa Vacho77|Musa Vacho77]] ([[User talk:Musa Vacho77|talk]]) 11:33, 11 Oktoba 2021 (UTC)
== Yanzu haka an buɗe kaɗa kuri'a don zaɓen mambobin kwamitin shirya daftarin Yarjejeniyar ==
Yanzu haka an buɗe kaɗa kuri'a don zaɓen mambobin kwamitin shirya daftarin Yarjejeniyar. Gaba ɗaya, 'yan Wikimidiya 70 daga ko'ina cikin duniya suna neman kujeru 7 a waɗannan zaɓukan.
'''Ana buɗe zaɓen daga ranar 12 ga Oktoba zuwa 24 ga Oktoba, 2021 (Ko ina a Duniya).'''
Kwamitin zai ƙunshi membobi 15 gaba ɗaya: Al'ummomin kan layi suna zaɓen membobi 7, membobin Wikimedia ne za su zaɓi mambobi 6 ta hanyar da ta dace, kuma Wikimedia Foundation za ta naɗa mambobi 2. Shirin shine a tattara kwamitin kafin 1 ga Nuwamba, 2021.
*[[:m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Candidates|Koyi game da kowane ɗan takara don sanar da ƙuri'unku cikin yaren da kuka fi so]]
*[[:m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee|Koyi game da Kwamitin Shirya]]
*Muna gwada aikace -aikacen shawarwarin jefa ƙuri'a don wannan zaɓen. Danna kanku ta hanyar kayan aiki kuma zaku ga wanne ɗan takarar ya fi kusa da ku! [https://mcdc-election-compass.toolforge.org/ Duba a]
*[[:m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Elections|Karanta Cikakken Sanarwa]]
*'''[[:m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Elections|Tafi Zaɓen a SecurePoll akan!]]'''
–[[User:SOyeyele (WMF)|SOyeyele (WMF)]] ([[User talk:SOyeyele (WMF)|talk]]) 16:41, 13 Oktoba 2021 (UTC)
== Universal Code of Conduct News – Issue 4 ==
<section begin="ucoc-newsletter"/>
<div style = "line-height: 1.2">
<span style="font-size:200%;">'''Universal Code of Conduct News'''</span><br>
<span style="font-size:120%; color:#404040;">'''Issue 4, October 2021'''</span><span style="font-size:120%; float:right;">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Newsletter/4|'''Read the full newsletter''']]</span>
----
Welcome to the fourth issue of Universal Code of Conduct News! This newsletter will help Wikimedians stay involved with the development of the new code and will distribute relevant news, research, and upcoming events related to the UCoC.
If you haven’t already, please remember to subscribe [[:m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/UCoC Newsletter Subscription|here]] if you would like to be notified about future editions of the newsletter, and also leave your username [[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Newsletter/Participate|here]] if you’d like to be contacted to help with translations in the future.
</div><div style="margin-top:3px; padding:10px 10px 10px 20px; background:#fffff; border:2px solid #808080; border-radius:4px; font-size:100%;">
*'''Enforcement Draft Guidelines Review Wrap-up''' - The Universal Code of Conduct Enforcement Draft Guidelines Review will come to a close on 17 October 2021, after more than two months of extensive consultations. ([[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Newsletter/4#Enforcement Draft Guidelines Review Wrap-up|continue reading]])
*'''Roundtable Discussions and Conversation Hours''' - Another successful roundtable session happened on September 18, 2021 to discuss the EDGR. One last conversation hour will be happening on October 15th, 2021. ([[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Newsletter/4#Roundtable Discussions and Conversation Hours|continue reading]])
*'''Movement Charter Drafting Committee Elections''' - The Movement Charter Drafting Committee selection process has kicked off and will be open until October 25, 2021. Contributors to Wikimedia projects can elect their favorite candidates on to the committee. ([[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Newsletter/4#Movement Charter Drafting Committee Elections|continue reading]])
*'''New Direction for the Newsletter''' - As we round-up the consultation processes for the Universal Code of Conduct, the facilitation team is currently envisioning new directions for the newsletter. ([[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Newsletter/4#New Direction for the Newsletter|continue reading]])
*'''Diff Blogs''' - Check out the most recent publications about the UCoC on Wikimedia Diff. ([[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Newsletter/4#Diff Blogs|continue reading]])<section end="ucoc-newsletter"/></div>--[[User:SOyeyele (WMF)|SOyeyele (WMF)]] ([[User talk:SOyeyele (WMF)|talk]]) 21:46, 14 Oktoba 2021 (UTC)
== Buƙatar admin ta dindindin ==
Barkan mu da ƙoƙari. Nine User:Em-mustapha ɗaya daga cikin daɗeɗɗun editoci a wannan manhaja ta Hausa Wikipedia. Ina mai farin cikin sanar da ku cewa ina neman iko na admin a karo na huɗu kenan bayan nayi sau uku a baya na gajerun zango, sai dai a wannan karon ina neman abani buƙatar ne na dindindin ganin cewa zaifi sauƙi idan aka bani hakan bawai sai a koda yaushe in riƙa dawowa ina sake neman buƙatar ba. A ƙarshe dai ina neman wannan damar ce domin ina cigaba da kula da bada kariya ga wannan manhaja, wurin daidaita abubuwa, goge shafuka marasa inganci waɗanda ka iya korar masu zuwa karatu da bincike sanadiyar rashin ingancin su, dakatar da editoci masu rusa manhajar ta hanyar bada gudunmawa marasa inganci, bayar da horo da buɗe akwatin ga sabbin editoci musamman lokacin shiri da sauran ayyuka da zan iya taimakawa.
=== Goyon baya ===
Idan kun bada goyon baya ga wannan buƙatar, sai ku sanya <nowiki>*''' Support'''* ko akasin haka wato *"'''Oppose'''"*</nowiki> da dalilin ku a ƙasar wannan rubutu. Nagode. [[User:Em-mustapha|<span style="background-color: #804; color: #fa0;"><samp><b><u>''Em-mustapha''</u></b></samp></span>]] <sup><samp><u>[[User talk:Em-mustapha|'''talk''']]</u></samp></sup> 04:36, 16 Oktoba 2021 (UTC)
*'''Support''' lailai Wannan edita ya chanchanci wannan matsayi. Duba da jajircewa da ayyukan dayake Yi. Muna goyan baya. [[User:Musa Vacho77|Musa Vacho77]] ([[User talk:Musa Vacho77|talk]]) 06:24, 17 Oktoba 2021 (UTC)
*''' Support''' Tabbas wannan al'amari ne dake bukatar jajirtattun masu bada gudummawa musamman Em Mustapha da yana cikin manyan jigogin a wannan manhaja, saboda haka muna goyon baya. [[User:Uncle Bash007|Uncle Bash007]] ([[User talk:Uncle Bash007|talk]]) 09:50, 18 Oktoba 2021 (UTC)
* Duba da yadda wannan edita yake fadi tashi domin ganin cigaban Hausa Wikipedia da editoci da ma ''Hausa Wikimedians User Group'' tabbas ya cancanci zama admin na dindindin. A matsayi na na admin na wucin gadi, tabbas '''Kana da goyon baya na'''.
-[[User:Gwanki|<b style="color:#FF00FF">Gwanki</b>]][[User talk:Gwanki|<sup style="color:#800000">(Yi Min Magana)</sup>]] 09:55, 18 Oktoba 2021 (UTC)
*'''Support''' Tabbas wannan tsohon edita ne, kuma mai ƙoƙarin ganin ya samar da cigaba a cikin wannan manhaja ta '''Hausa Wikipedia''', da kuma '''Hausa Wikimedians User Group''' da kuma inganta ayyukanta, Tabbas ya cancanta ya zama Admin na Dindindin. '''ina goyon bayan ka 100%''' -[[User:M Bash Ne|M Bash Ne]] ([[User talk:M Bash Ne|talk]]) 12:01, 18 Oktoba 2021 (UTC)
*'''Support''' Tabbas ka cancanci ka zamo admin na dindindin saboda ƙwazon ka da ƙwarewarka a wannan tafiya gami da jajircewar ka akan warware duk wasu matsalolin da suka shafi wannan tafiya a wannan user group na Hausa wikimedians, ina goyon bayan ka ɗari bisa ɗari 💯. [[User:Salihu Aliyu|S Ahmad Fulani]] 14:17, 18 Oktoba 2021 (UTC)
*''' Support''' Tabbas wannan al'amari ne dake bukatar jajirtattun masu bada gudummawa irin su Em Mustapha dan yana cikin manyan jigogi a wannan manhaja, saboda haka muna goyon bayansa dari bisa Dari [[User:Hamxo|Hamxo]] ([[User talk:Hamxo|talk]]) 10:56,19 ga watan Oktoberfest 2021 (UTC)
*'''support''' Em-mustapha jajirtacce ne kuma haziki. Yana aiki tukuru babu dare babu rana don ganin cigaban Hausa wikipedia ya cigaba da wakana. Ina goyan baya dari-bisa-dari (100%) wajen cigaba da jagorantan Hausa wikipedia na dindindin.[[User:Iliyasu Umar|Iliyasu Umar]] ([[User talk:Iliyasu Umar|talk]]) 22:05, 19 Oktoba 2021 (UTC)
*'''support''' Tabbas wannan edita ya chanchanta wajen bada gudun mawa sosai a Hausa Wikipedia ina goyan baya sosai [[User:Umar a usman|Umar a usman]] ([[User talk:Umar a usman|talk]]) 13:00, 19 Oktoba 2021 (UTC)
*'''"support"'''
Gaskiya saboda wannan edita ne jajirtace wanda ya dade yana bada gudumarsa a hausa Wikipedia muna goyan bayan bashi admin na dindin[[User:Itzedubaba|Itzedubaba]] ([[User talk:Itzedubaba|talk]]) 12:59, 19 Oktoba 2021 (UTC)
*'''Support''' [[User:Shamsu Musa1|Shamsu Musa1]] ([[User talk:Shamsu Musa1|talk]]) 17:13, 19 Oktoba 2021 (UTC) Shamsu Musa1
*'''Support''' ina goyon baya 100%, duba da yadda wannan editan yake jajircewa akan wannan project din. [[User:Bello Na'im|Bello Na'im]] ([[User talk:Bello Na'im|talk]]) 16:59, 20 Oktoba 2021 (UTC)
*'''Support'''. –[[User:DonCamillo|DonCamillo]] ([[User talk:DonCamillo|talk]]) 08:21, 21 Oktoba 2021 (UTC)
*'''Support''' Tabbas wannan tsoho kuma babban Edita ne dake taimakawa hausa wikipedia ta kowane ɓangare, dan haka muna goyon bayan shi akan wannan kudirin nashi mai albarka *[[User:Yusuf Sa'adu|Yusuf Sa'adu]] ([[User talk:Yusuf Sa'adu|talk]]) 05:31, 22 Oktoba 2021 (UTC)
*''''SUPPORT'''' Ina goyon bayan ka Em-mustapha a baka admin na dindindin. [[User:Daitu003|Daitu003]] ([[User talk:Daitu003|talk]]) 16:26, 22 Oktoba 2021 (UTC)
*'''Support''' Ina goyon bayan hakan ɗari bisa ɗari(100%)[[User:Hamza DK|Hamza DK]] ([[User talk:Hamza DK|talk]]) 18:28, 22 Oktoba 2021 (UTC)
*'''Support''' gaskiya wan nan user ya can can ta ina mai matukar goyon bayan hakan[[<span style="white-space:nowrap;text-shadow:#009200 0.3em 0.4em 1.0em,#009200 -0.2em -0.2em 1.0em;color:#009200"><b>Aliyu shaba</b></span>]]<sup>[[User talk:Aliyu shaba|<span style="color:#ff0000"><b>Talk</b></span>]]</sup> 11:23, 24 Oktoba 2021 (UTC)
*'''Support''' Ina goyon bayan ka Em-mustapha a baka admin na dindindin [[User:DaSupremo|DaSupremo]] ([[User talk:DaSupremo|talk]]) 00:27, 26 Oktoba 2021 (UTC)
*'''Support''' Ina Goyon baya Em-mustapha ya zama admin na dindin a Hausa Wikipedia.
== Learn how Movement Strategy Implementation Grants can support your Movement Strategy plans ==
Please be informed that the Movement Strategy Implementation grants is back and it now provides more than $2,000 USD to put Movement Strategy plans into action. Find out more about Movement Strategy Implementation grants, the criteria, and how to apply [[:m:Grants:MSIG/About|here]]
Also, the Movement Charter Drafting Committee election is still ongoing. It would be great to increase community participation. If you haven't voted, now is the time. Please [[:m:Movement_Charter/Drafting_Committee/Elections|vote here]] before October 24.
Thank you!--[[User:SOyeyele (WMF)|SOyeyele (WMF)]] ([[User talk:SOyeyele (WMF)|talk]]) 16:29, 20 Oktoba 2021 (UTC)
== Muna muku maraba da sababbin membobi na Movement Charter Drafting Commitee ==
:''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Elections/Results/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Movement Charter/Drafting Committee/Elections/Results/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>''
Zaben na Kwamitin masu fitar da Tsarin Tafiyar da harkokin Wikipedia ya kammala.
* Acikin 'yan takara 1018 da aka kadawa kuri'u dan zama membobin kwamitin a tsarin $dantakara na daya, na biyu, na uku, na hudu, na biyar, na shida da na bakwai.
* [[m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Candidates#Affiliate-chosen_members|affiliate process]] ya zaɓi mambobi shida: '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Anass_Sedrati_(Anass_Sedrati)|Anass Sedrati (Anass Sedrati)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#%C3%89rica_Azzellini_(EricaAzzellini)|Érica Azzellini (EricaAzzellini)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Jamie_Li-Yun_Lin_(Li-Yun_Lin)|Jamie Li-Yun Lin (Li-Yun Lin)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Georges_Fodouop_(Geugeor)|Georges Fodouop (Geugeor)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Manavpreet_Kaur_(Manavpreet_Kaur)|Manavpreet Kaur (Manavpreet Kaur)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Pepe_Flores_(Padaguan)|Pepe Flores (Padaguan)]]'''.
* Gidauniyar Wikimedia tana da [[m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Candidates#Wikimedia_Foundation-chosen_members|appointed]] membobi biyu: '''[[m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Candidates#Runa_Bhattacharjee_(Runab_WMF)|Runa Bhattacharjee (Runab WMF)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Candidates#Jorge_Vargas_(JVargas_(WMF))|Jorge Vargas (JVargas (WMF))]]'''.
Kwamitin zai yi zama nan ba da jimawa ba don fara aikinsa. Kwamitin na iya nada wasu mambobi har uku don dinke bambance-bambancen da ke tattare da kwarewa.
Idan kuna sha'awar yin aiki da tsarin tsara [[m:Special:MyLanguage/Movement Charter|Movement Charter]], bi sabuntawar [[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee|on Meta]] sannan ku shiga [https://t.me/joinchat/U-4hhWtndBjhzmSf Telegram group].
Tare da godiya daga kungiyar Dabarun Cigaba da Gudanarwa.–[[User:SOyeyele (WMF)|SOyeyele (WMF)]] ([[User talk:SOyeyele (WMF)|talk]]) 18:10, 1 Nuwamba, 2021 (UTC)
==Taron Gyaran Wikipedia na ƙarshen Shekara==
Da fatan kowa yana lafiya,
Muna shirin yin taron Gyaran Wikipedia (editathon) da kuma taron karshen shekara a cikin [[:m:Grants:Project/Rapid/Hausa_Wikimedians_User_Group/Wikipedia_Editathon|watan Disamba]] mai zuwa na wannan shekarar da muke ciki. Cikakken sanarwa zai zo a nan gaba kaɗan.
–[[User:Ammarpad|Ammarpad]] ([[User talk:Ammarpad|talk]]) 20:05, 3 Nuwamba, 2021 (UTC)
==Hausa Wiki Women Participation==
Barkan Ku Al'umman Hausa Wikipedia fatan kowa yan lfy ina mai sanar daku cewa zan gudar da taro na mata Wanda za,a kara wayer musu da kai akan Hausa Wikipedia da kara ilmantar dasu Wanda zaizo nan gaba nagode.[https://meta.wikimedia.org/wiki/Grants:Project/Rapid/Umar_A_Usman/Hausa_Wiki_Women_Participation][[User:Umar a usman|Umar a usman]] ([[User talk:Umar a usman|talk]]) 11:48, 24 Nuwamba, 2021 (UTC)
== NCPUG Photowalk In Wiki Loves Africa 2022==
Salam! Ina Mai farin cikin sanar da Yan uwa editoci zuwan Photowalk Wanda zamuyi a saban shekara na 2022. Wanda zaizo ta sanadiyar Wiki Loves Africa 2022.[[User:Musa Vacho77|Musa Vacho77]] ([[User talk:Musa Vacho77|talk]]) 18:48, 15 Disamba 2021 (UTC)
== Upcoming Call for Feedback about the Board of Trustees elections ==
<section begin="announcement-content />
:''You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.''
:''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback:2022 Board of Trustees election/Upcoming Call for Feedback about the Board of Trustees elections|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback:2022 Board of Trustees election/Upcoming Call for Feedback about the Board of Trustees elections}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>''
The Board of Trustees is preparing a call for feedback about the upcoming Board Elections, from January 7 - February 10, 2022.
While details will be finalized the week before the call, we have confirmed at least two questions that will be asked during this call for feedback:
* What is the best way to ensure fair representation of emerging communities among the Board?
* What involvement should candidates have during the election?
While additional questions may be added, the Movement Strategy and Governance team wants to provide time for community members and affiliates to consider and prepare ideas on the confirmed questions before the call opens. We apologize for not having a complete list of questions at this time. The list of questions should only grow by one or two questions. The intention is to not overwhelm the community with requests, but provide notice and welcome feedback on these important questions.
'''Do you want to help organize local conversation during this Call?'''
Contact the [[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance|Movement Strategy and Governance team]] on Meta, on [https://t.me/wmboardgovernancechat Telegram], or via email at msg[[File:At sign.svg|16x16px|link=|(_AT_)]]wikimedia.org.
Reach out if you have any questions or concerns. The Movement Strategy and Governance team will be minimally staffed until January 3. Please excuse any delayed response during this time. We also recognize some community members and affiliates are offline during the December holidays. We apologize if our message has reached you while you are on holiday.<section end="announcement-content" />--[[User:SOyeyele (WMF)|SOyeyele (WMF)]] ([[User talk:SOyeyele (WMF)|talk]]) 14:37, 29 Disamba 2021 (UTC)
== Feminism and Folklore 2022 ==
<div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
{{int:please-translate}}
Greetings! You are invited to participate in '''[[:m:Feminism and Folklore 2022|Feminism and Folklore 2022]]''' writing competion. This year Feminism and Folklore will focus on feminism, women biographies and gender-focused topics for the project in league with Wiki Loves Folklore gender gap focus with folk culture theme on Wikipedia.
You can help us in enriching the folklore documentation on Wikipedia from your region by creating or improving articles focused on folklore around the world, including, but not limited to folk festivals, folk dances, folk music, women and queer personalities in folklore, folk culture (folk artists, folk dancers, folk singers, folk musicians, folk game athletes, women in mythology, women warriors in folklore, witches and witch hunting, fairy tales and more. You can contribute to new articles or translate from the list of suggested articles [[:m:Feminism and Folklore 2022/List of Articles|here]].
You can also support us in organizing the contest on your local Wikipedia by signing up your community to participate in this project and also translating the [[m:Feminism and Folklore 2022|project page]] and help us spread the word in your native language.
Learn more about the contest and prizes from our project page. Feel free to contact us on our [[:m:Talk:Feminism and Folklore 2022|talk page]] or via Email if you need any assistance...
Thank you.
'''Feminism and Folklore Team''',
[[User:Tiven2240|Tiven2240]]
--05:49, 11 ga Janairu, 2022 (UTC)
</div>
<!-- Message sent by User:Tiven2240@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Tiven2240/wlf&oldid=22574381 -->
== Yanzu an buɗe Kira don jin ra'ayi game da Kwamitin amintattu ==
<section begin="announcement-content" />:''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections/Call for Feedback about the Board of Trustees elections is now open/Short|Zaka iya neman wannan sauƙin fassararre zuwa ƙarin harsuna a shafin Meta-Wiki.]]''
:''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections/Call for Feedback about the Board of Trustees elections is now open/Short|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections/Call for Feedback about the Board of Trustees elections is now open/Short}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>''
Kiran Raddi: An buɗe Zaɓen Kwamitin Amintattu kuma za'a rufe ranar 7 ga Fabrairu 2022.
Tare da wannan Kira na Jin ra'ayi, Ƙungiyoyin Dabarun gidauniya da Gudanarwa suna ɗaukar wata hanya ta daban. Wannan hanya ta ƙunshi ra'ayoyin al'umma daga 2021.Maimakon jagoranci tare da shawarwari, an tsara kiran a kan muhimman tambayoyi daga Kwamitin Amintattu. Mahimman tambayoyin sun fito ne daga ra'ayoyin game da zaɓen Kwamitin Amintattu na 2021. Manufar ita ce zaburar da zance na gamayya da haɓaka shawarwarin haɗin gwiwa game da waɗannan mahimman tambayoyin.
[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections|Kasance da tattaunawar.]]
Mafifici,
Dabarun Ƙungiya da Gwamnati<section end="announcement-content" />--[[User:SOyeyele (WMF)|SOyeyele (WMF)]] ([[User talk:SOyeyele (WMF)|talk]]) 23:40, 12 ga Janairu, 2022 (UTC)
== Gasan Wikipedia (biography) a Katsina ==
Ina mai sanar da al'umman hausa wikpedia cewa muna shirin gabatar da gangami na inganta mukalai na mutane da bayanai akan asali da farkon rayuwa a jihar Katsina.
[[User:Uncle Bash007|Uncle Bash007]] ([[User talk:Uncle Bash007|talk]]) 18:33, 16 ga Janairu, 2022 (UTC)
== Daukar Hotunan (portraits) na Jarumai don Wikipedia ==
Sannan kuma akwai gasar fatucin hotunan jaruman fina-finai mussan na Hausa Films da inganta mukalai akan Hausa film industry(s)
[[User:Uncle Bash007|Uncle Bash007]] ([[User talk:Uncle Bash007|talk]]) 18:33, 16 ga Janairu, 2022 (UTC)
== Dabarun Harka da Labaran Mulki – Fitowa ta 5 ==
<section begin="ucoc-newsletter"/>
:''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5/Global message|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Movement Strategy and Governance/Newsletter/5/Global message}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>''
<span style="font-size:200%;">'''Dabarun Harka da Labaran Mulki'''</span><br>
<span style="font-size:120%; color:#404040;">'''Fitowa ta 5, Janairu 2022'''</span><span style="font-size:120%; float:right;">[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5|'''Karanta cikakken wasiƙar''']]</span>
----
Barka da zuwa fitowa ta biyar na Dabarun Motsawa da Labaran Mulki (wanda aka fi sani da Labaran Ka'idodin Ka'idodin Duniya)! Wannan wasiƙar da aka sabunta tana rarraba labarai masu dacewa da abubuwan da suka faru game da Yarjejeniya ta Motsawa, Ka'idar Halayyar Duniya, Tallafin Aiwatar da Dabarun Motsawa, zaɓen hukumar da sauran batutuwan MSG masu dacewa.
Za a rarraba wannan wasiƙar a kowane wata, yayin da za a kuma ƙara sabuntawa akai-akai kowane mako ko mako biyu ga masu biyan kuɗi. Da fatan za a tuna da yin rajistar [[:m:Special:MyLanguage/Isar da saƙon duniya/Targets/Subscribe Newsletter | nan]] idan kuna son samun waɗannan sabuntawa.
<div style="margin-top:3px; padding:10px 10px 10px 20px; background:#fffff; border:2px solid #808080; border-radius:4px; font-size:100%;">
*'''Kira don amsawa game da zabukan hukumar'''- Muna gayyatar ku da ku ba da ra'ayinku game da zaben Kwamitin Amintattu na WMF mai zuwa. Wannan kiran na neman ra'ayin ya gudana a ranar 10 ga Janairu 2022 kuma za a kammala shi a ranar 16 ga Fabrairu 2022. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5#Call for Feedback about the Board elections|ci gaba da karatu]])
*'''Amincewa da Ƙididdiga ta Duniya''' - A cikin 2021, WMF ta tambayi al'ummomi game da yadda za'a tilasta rubutun manufofin da'a na Duniya. Daftarin da aka sabunta na jagororin tilastawa yakamata ya kasance a shirye don kada kuri'ar al'umma a watan Maris. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5#Universal Code of Conduct Ratification | ci gaba da karatu]])
*'''Taimako na Aiwatar da Dabarun Motsawa'''- Yayin da muke ci gaba da yin bitar shawarwari masu ban sha'awa da yawa, muna ƙarfafawa da maraba da ƙarin shawarwari da ra'ayoyi waɗanda ke da manufa ta musamman daga shawarwarin Dabarun Hara. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5#Movement Strategy Implementation Grants|ci gaba da karantawa]])
*'''Sabuwar Jagora don Wasikar''' - Yayin da UCoC Newsletter ke canzawa zuwa MSG Newsletter, shiga cikin ƙungiyar gudanarwa a cikin hangen nesa da yanke shawara kan sabbin kwatance na wannan wasiƙar. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5#The New Direction for the Newsletter|ci gaba da karantawa]])
*'''Blogin Diff''' - Duba sabbin wallafe-wallafe game da MSG akan Diff na Wikimedia. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5#Diff Blogs | ci gaba da karatu]])</div><section end="ucoc-newsletter"/>--[[User:SOyeyele (WMF)|SOyeyele (WMF)]] ([[User talk:SOyeyele (WMF)|talk]]) 16:21, 18 ga Janairu, 2022 (UTC)
==Neman Admin a Hausa Wikipedia==
Assalamu alaikum ƴan'uwa editoci masu tarin albarka, Nine user [[User:Salihu Aliyu|Salihu Aliyu]] sannunku da ƙoƙari wajen yaɗa alkhairai ta hanyar ƙirƙirar maƙalai da gyara su don bada bada ilimi kyauta a manhajar Wikipedia, Allah ya saka muku da alkhairi ya biya ku da gidan aljannah ameen.
Ina mai sanar daku cewa ina neman Admin a Hausa Wikipedia don ganin yadda ayyuka yayiwa admins ɗin mu yawa kama daga patrolling ɗin sababbin maƙaloli, taimaka wa sababbin editoci, gami da yaƙi da maƙaloli marasa inganci da dai sauransu. Waɗannan ba ƙananan ayyuka bane gaskiya aiki ya musu yawa nima inaso Inzo don in bada tawa gudummawar a wannan manhaja mai tarin albarka, kasancewar nima Ina ɗaya daga cikin editoci a Hausa da kuma English Wikipedia ina maku fatan alkhairi ƴar'uwa na masu albarka.
===Don goyon baya===
Idan kana goyon baya sai ka sanya '''Support''' don rashin goyon baya sai ka sanya '''Oppose''' na gode sosai. [[User:Salihu Aliyu|S Ahmad Fulani]] 23:02, 19 ga Janairu, 2022 (UTC)
*'''Support''' [[User:Hamxo|Hamxo]] 05:30,20 ga January,2020 (UTC)
*'''Support''' [[User:Yusuf Sa'adu|Yusuf Sa'adu]] ([[User talk: Yusuf Sa'adu|talk]]) 05:12, 20 ga Janairu, 2022 (UTC)
*'''Strong Support''' Tabbas ina goyon bayanka Dari bisa dari saboda kanada kwarewa sosai ta fannin edit dakuma yadda Naga kana kirkiran makaloli masu kyau da inganci hade da manazarta. Saboda haka nake ganin cancantarka da kazamo admin. [[User:M I Idrees|M I Idrees]] ([[User talk:M I Idrees|talk]]) 18:01, 20 ga Janairu, 2022 (UTC)
*'''Support''' [[User:Umar-askira|Umar-askira]] ([[User talk:Umar-askira|talk]])
*'''Support'''! Muna buƙatar admin da zasu yi mana aiki akan abinda aikin Admin ya kunsa. Musamman jan hankalin masu shigowa sabbi, wanda yawanci sai dai kaga an bar mutum yana ta abinda yaga dama. [[User:Em-mustapha|<span style="background-color: #804; color: #fa0;"><samp><b><u>''Em-mustapha''</u></b></samp></span>]] <sup><samp><u>[[User talk:Em-mustapha|'''talk''']]</u></samp></sup> 19:39, 20 ga Janairu, 2022 (UTC)
* '''Support''' Akwai bukatan karin masu bin diddigin sauye-sauye musamman yadda Hausa wikpedia ke fadada da samun sabbin editoci wanda basu da cikakken fahimtan ka'idojin wikipedia.[[User:Uncle Bash007|Uncle Bash007]] ([[User talk:Uncle Bash007|talk]]) 10:35, 22 ga Janairu, 2022 (UTC)
== Tsokaci kan Fassara a Hausa Wikipedia ==
Assalamu alaikum warahmatullah, bayan gaisuwa gareku duka. Akwai abunda na lura dashi game da fassarorin mu wanda zaka ga an fassara Suna (proper noun) daga turanci zuwa furucinsa a Hausa wanda ni a tunani na inaga kuskure ne musamman idan aka fassara su zaka ga ba kasafai ale gane ainihin abinda kalmar ke nufi ba.. misali Cameroon - Kamaru, America - Amurka, London - Landan, Benue - Benuwai da ire-irensu.
Na jawo hankaline saboda;
* dalibai ko baki da zasuyi bitan wadannan shafukan ka iya samun matsalar fahimtar abunda wasu kalmomin ke nufi,
* har wa yau baki wanda basu jin hausa sosai ka iya samun matsalar fahimta
* Sannan a ka'idar rubutu ba'a canza Suna (proper noun)
Shawara ta anan itace,
* A maimakon mu riqa fassara su, mu barsu a yadda suke a turanci ko asalin sunansu, saudai wajen furuci ko karatu za'a iya fassara su (a magana amma ba a rubuce ba).[[User:Uncle Bash007|Uncle Bash007]] ([[User talk:Uncle Bash007|talk]]) 08:48, 24 ga Janairu, 2022 (UTC)
=== Mai karin Bayani zai iya yi anan kasa ===
== WikiForHumanRights 2022 ==
Assalamualaikum, A shekarar 2021 da ta gabata na jagoranci shirin WikiForHumanRights, a wannan shekarar ma Inshallah ina shirin jagorantar wani shirin na WikiForHumanRights 2022. A wannan shekarar ma shirin zai kasance bangare biyu ne, bangare na farko zai zama taro na wayarwa game da Human Rights ɓangare na biyu kuma zai zama Gasar ne wanda za'ayi rubutu game da Hakkokin Yan-adam tare da cinye kyaututtuka wanda suka danganci wayoyi da sauran wasu kyaututtuka. Kuna iya duba Shirin a [https://meta.wikimedia.org/wiki/Grants:Project/Rapid/Gwanki/Hausa_Wikipedia_Contest_for_Human_Right_Campaign_2022 Nan] domin ƙarin bayani tare kuma da Yi ma shirin Endorsement. Nagode [[User:Gwanki|<b style="color:#FF00FF">Gwanki</b>]][[User talk:Gwanki|<sup style="color:#800000">(Yi Min Magana)</sup>]] 16:38, 2 ga Faburairu, 2022 (UTC)
== Updates on the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines Review ==
<section begin="announcement-content" />
:''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/2022-02-02 Announcement/Short|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/2022-02-02 Announcement/Short|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/2022-02-02 Announcement/Short}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>''
Hello everyone,
The '''[[m:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines]]''' were published 24 January 2022 as a proposed way to apply the [[m:Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct]] across the movement. Comments about the guidelines can be shared here or [[m:Talk:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|the Meta-wiki talk page]].
There will be conversations on Zoom on 4 February 2022 at 15:00 UTC, 25 February 2022 at 12:00 UTC, and 4 March 2022 at 15:00 UTC. '''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Conversations|Join the UCoC project team and drafting committee members to discuss the guidelines and voting process]].'''
The [[m:Universal Code of Conduct/Project#Timeline|timeline is available on Meta-wiki]]. The voting period is March 7 to 21. '''[[m:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting|See the voting information page for more details]].'''
Thank you to everyone who has participated so far.
Sincerely,
Movement Strategy and Governance<br/>
Wikimedia Foundation<section end="announcement-content" />.--[[User:SOyeyele (WMF)|SOyeyele (WMF)]] ([[User talk:SOyeyele (WMF)|talk]]) 00:08, 4 ga Faburairu, 2022 (UTC)
==Canceled: Deployment of FLORES Machine Translation to Hausa Wikipedia ==
<s>Hello Friends!
The WMF Language team has added another machine translation (MT) support for the Content Translation in Hausa Wikipedia called FLORES. This means that you can choose to use FLORES machine translation when translating Wikipedia articles to Hausa using the Content Translation tool.
The FLORES Machine Translation service is provided by an AI research team at Meta through a free for use API key that allows the Content Translation to access the service on the FLORES server for an evaluation trial period. This MT is set as optional; in your Wikipedia, which means you can choose not to use it as your preferred initial translator. If you decide to use this service, you can select "FLORES" from the "Initial Translation" dropdown menu where you will find other existing machine translation services on the sidebar.
The Wikimedia Foundation has worked out an agreement that allows the use of FLORES without compromising Wikipedia’s policies about attribution of rights, your privacy as a user, and brand representation. You can find more information about the FLORES Machine translation on this page.
Please note that the use of the FLORES MT is optional. However, we would want your community to:
use it to improve the quality of the Machine Translation service; and
provide feedback about its quality and ask any questions you might have about this addition.
We trust that this addition is a good support to the Content Translations tool towards having better quality articles in Hausa Wikipedia.
na gode!</s>
[[User:UOzurumba (WMF)|UOzurumba (WMF)]] ([[User talk:UOzurumba (WMF)|talk]]) 11:10, 7 ga Faburairu, 2022 (UTC)
Masha Allah aiki mai kyau [[User:Salihu Aliyu|S Ahmad Fulani]] 11:47, 7 ga Faburairu, 2022 (UTC)
:Please any link on how to access it because I can not see it among the Content Translation tools. Thanks <span style="background-image: linear-gradient(to right, #FF95CA, #F8F8F8); padding:2px 5px; font-size:12px;">[[User:daSupremo|<span style="color:#fff">daSupremo</span>]] [[file:Diversity icon red.svg|20px|link=User talk:daSupremo]]</span> 00:49, 8 ga Faburairu, 2022 (UTC)
::Hi @[[User:UOzurumba (WMF)|UOzurumba (WMF)]], You are asked above. [[User:Em-mustapha|<span style="background-color: #804; color: #fa0;"><samp><b><u>''Em-mustapha''</u></b></samp></span>]] <sup><samp><u>[[User talk:Em-mustapha|'''talk''']]</u></samp></sup> 16:58, 16 ga Faburairu, 2022 (UTC)
:::Hello [[User:daSupremo|daSupremo]], [[User:Salihu Aliyu|S Ahmad Fulani]] and [[User:Em-mustapha|Em-mustapha]]
::I apologise for the mistake on my part by making this announcement in Hausa Wikipedia. The Flores was not enabled in Hausa Wikipedia due to a last minute decision and I did not strike it off my list of Wikis to contact. Please accept my apologies and I hope this does not confuse more people. Once again, I apologise for this mistake.
::Thank you for your understanding.
::[[User:UOzurumba (WMF)|UOzurumba (WMF)]] ([[User talk:UOzurumba (WMF)|talk]]) 17:23, 16 ga Faburairu, 2022 (UTC)
::::Alright, thanks. Godiya sosai. [[User:Em-mustapha|<span style="background-color: #804; color: #fa0;"><samp><b><u>''Em-mustapha''</u></b></samp></span>]] <sup><samp><u>[[User talk:Em-mustapha|'''talk''']]</u></samp></sup> 20:50, 16 ga Faburairu, 2022 (UTC)
==Gagarumin Kamfen ɗin Fulfulde Wikipedia a Yola==
Assalamu alaikum ƴan'uwa na editocin Wikipedia ina mai farin ciki sanar daku Insha Allah zan gudunar da project a garin mu na Fulani wato Yola jihar Adamawa. Ina alfahari daku ƴan'uwa masu albarka fatan alkhairi na gode [[User:Salihu Aliyu|S Ahmad Fulani]] 11:54, 7 ga Faburairu, 2022 (UTC)
== Leadership Development Task Force: Your feedback is appreciated! ==
Hello everyone!
The Community Development team at the Wikimedia Foundation is supporting the creation of a global, community-driven Leadership Development Task Force. The purpose of the task force is to advise leadership development work.
The team is looking for feedback about the responsibilities of the Leadership Development Task Force. [[:m:Leadership Development Task Force|This Meta page]] shares the proposal for a Leadership Development Task Force and [[:m:Leadership Development Task Force/Participate|how you can help here]]. Feedback on the proposal will be collected from 7 to 25 February 2022.
Thank you!--[[User:SOyeyele (WMF)|SOyeyele (WMF)]] ([[User talk:SOyeyele (WMF)|talk]]) 11:19, 10 ga Faburairu, 2022 (UTC)
== Write for Rights in Hausa Wikipedia ==
Ina sanar da kowa da kowa cewa zan gudanar da Project ɗina mai taken "Write for Rights in Hausa Wikipedia" a cikin watan April insha Allah. @[[User:M Bash Ne|M Bash Ne]] ([[User talk:M Bash Ne|talk]]) 19:15, 12 ga Faburairu, 2022 (UTC)
== <section begin="announcement-header" />Remember to Participate in the UCoC Conversations and Ratification Vote!<section end="announcement-header" /> ==
<section begin="announcement-content" />
:''[[m:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Announcement|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>''
Hello everyone,
A [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Voting|'''vote in SecurePoll from 7 to 21 March 2022''']] is scheduled as part of the ratification process for the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement guidelines. Eligible voters are invited to answer a poll question and share comments. [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Voter_information|Read voter information and eligibility details.]] During the poll, voters will be asked if they support the enforcement of the Universal Code of Conduct based on the proposed guidelines.
The [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct]] (UCoC) provides a baseline of acceptable behavior for the entire movement. The [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines|revised enforcement guidelines]] were published 24 January 2022 as a proposed way to apply the policy across the movement. A [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_Board_noticeboard/January_2022_-_Board_of_Trustees_on_Community_ratification_of_enforcement_guidelines_of_UCoC|Wikimedia Foundation Board statement]] calls for a [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Voting|ratification process]] where eligible voters will have an opportunity to support or oppose the adoption of the UCoC Enforcement guidelines in a vote. Wikimedians are invited to [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Voter_information/Volunteer|translate and share important information]]. For more information about the UCoC, please see the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Project|project page]] and [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/FAQ|frequently asked questions]] on Meta-wiki.
There are events scheduled to learn more and discuss:
* A [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Conversations/Panel_Q&A|community panel]] on 18 February 2022 at 15:00 UTC shares perspectives from small- and medium-sized community participants.
* The [[m:Movement Strategy and Governance|Movement Strategy and Governance]] (MSG) team is hosting Conversation Hours on 25 February 2022 at 12:00 UTC and 4 March 2022 at 15:00 UTC. Please [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Conversations|'''sign-up for these conversation hours''']] to interact with the project team and the drafting committee about the updated enforcement guidelines and the ratification process. See the [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/2022_conversation_hour_summaries|Conversation Hour summaries]] for notes from 4 February 2022.
You can comment on Meta-wiki talk pages in any language. You may also contact either team by email: msg[[File:At sign.svg|16x16px|link=|(_AT_)]]wikimedia.org or ucocproject[[File:At sign.svg|16x16px|link=|(_AT_)]]wikimedia.org
Sincerely,
Movement Strategy and Governance <br />
Wikimedia Foundation <br /><section end="announcement-content" />--[[User:SOyeyele (WMF)|SOyeyele (WMF)]] ([[User talk:SOyeyele (WMF)|talk]]) 12:20, 21 ga Faburairu, 2022 (UTC)
== Wiki Loves Folklore is extended till 15th March ==
<div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">{{int:please-translate}}
[[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|frameless|180px]]
Greetings from Wiki Loves Folklore International Team,
We are pleased to inform you that [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore|Wiki Loves Folklore]] an international photographic contest on Wikimedia Commons has been extended till the '''15th of March 2022'''. The scope of the contest is focused on folk culture of different regions on categories, such as, but not limited to, folk festivals, folk dances, folk music, folk activities, etc.
We would like to have your immense participation in the photographic contest to document your local Folk culture on Wikipedia. You can also help with the [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022/Translations|translation]] of project pages and share a word in your local language.
Best wishes,
'''International Team'''<br />
'''Wiki Loves Folklore'''
[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[User talk:MediaWiki message delivery|talk]]) 04:50, 22 ga Faburairu, 2022 (UTC)
</div>
<!-- Message sent by User:Rockpeterson@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=22754428 -->
== Coming soon ==
<div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="ha" dir="ltr">
=== Yana zuwa nan ba da jimawa ba: Haɓaka da yawa a kusa da samfuri ===
Sannu, daga ranar 9 ga Maris, gyare-gyare da yawa game da samfuran za su kasance akan wiki ɗin ku:
* Muhimman abubuwan ingantawa na [[Mw:Special:MyLanguage/Help:VisualEditor/User guide#Editing templates|VisualEditor template dialog]] ([[m:WMDE Technical Wishes/VisualEditor template dialog improvements|1]], [[m:WMDE Technical Wishes/Removing a template from a page using the VisualEditor|2]]),
* Haɓakawa don sauƙaƙe sanya samfuri akan shafi ([[m:WMDE Technical Wishes/Finding and inserting templates|3]]) (don samfurin tattaunawa a cikin [[Mw:Special:MyLanguage/Help:VisualEditor/User guide#Editing templates|VisualEditor]], [[Mw:Special:MyLanguage/Extension:WikiEditor#/media/File:VectorEditorBasic-en.png|2010 Wikitext]] da [[Mw:Special:MyLanguage/2017 wikitext editor|New Wikitext Mode]]),
* da haɓakawa a cikin haɓakar haɓakar haɓakawa [[Mw:Special:MyLanguage/Extension:CodeMirror|CodeMirror]] ([[m:WMDE Technical Wishes/Improved Color Scheme of Syntax Highlighting|4]], [[m:WMDE Technical Wishes/Bracket Matching|5]]) (wanda ke samuwa akan wikis tare da jagorar rubutu hagu zuwa dama).
Duk waɗannan canje-canjen wani ɓangare ne na aikin “[[m:WMDE Technical Wishes/Templates|Templates]]” na [[m:WMDE Technical Wishes|WMDE Technical Wishes]]. Muna fatan za su taimake ku a cikin aikinku, kuma za mu so jin ra'ayoyin ku akan shafukan magana na waɗannan ayyukan. </div> - [[m:User:Johanna Strodt (WMDE)|Johanna Strodt (WMDE)]] 12:38, 28 ga Faburairu, 2022 (UTC)
<!-- Message sent by User:Johanna Strodt (WMDE)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=WMDE_Technical_Wishes/Technical_Wishes_News_list_all_village_pumps&oldid=22907463 -->
== <section begin="announcement-header" />The Call for Feedback: Board of Trustees elections is now closed <section end="announcement-header" /> ==
<section begin="announcement-content" />:''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections/Call for Feedback is now closed|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections/Call for Feedback is now closed|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections/Call for Feedback is now closed}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>''
The [[m:Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections|Call for Feedback: Board of Trustees elections]] is now closed. This Call ran from 10 January and closed on 16 February 2022. The Call focused on [[m:Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections/Discuss Key Questions#Questions|three key questions]] and received broad discussion [[m:Talk:Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections/Discuss Key Questions|on Meta-wiki]], during meetings with affiliates, and in various community conversations. The community and affiliates provided many proposals and discussion points. The [[m:Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections/Reports|reports]] are on Meta-wiki.
This information will be shared with the Board of Trustees and Elections Committee so they can make informed decisions about the upcoming Board of Trustees election. The Board of Trustees will then follow with an announcement after they have discussed the information.
Thank you to everyone who participated in the Call for Feedback to help improve Board election processes.
Best,
Movement Strategy and Governance<br /><section end="announcement-content" />–[[User:SOyeyele (WMF)|SOyeyele (WMF)]] ([[User talk:SOyeyele (WMF)|talk]]) 11:21, 5 ga Maris, 2022 (UTC)
== <section begin="announcement-header" />Gayyatar taron Jigogi: Tattaunawar Duniya akan 2022-03-12 a 13:00 UTC<section end="announcement-header" /> ==
:''[[m:Special:MyLanguage/Hubs/Global Conversations March 12, 2022/Invitation|Kuna iya samun wannan sakon da aka fassara zuwa ƙarin harsuna akan Meta-wiki.]]''
:''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Hubs/Global Conversations March 12, 2022/Invitation|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Hubs/Global Conversations March 12, 2022/Invitation}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>''
<section begin="announcement-content" />Sannu!
Ƙungiyoyin Dabarun Motsi da Gudanarwa na Wikimedia Foundation suna son gayyatar ku zuwa taron na gaba game da "Yanki da Tashoshin Jigogi". Ƙungiyar Wikimedia tana kan aiwatar da fahimtar abin da Yanki da Jigogi ya kamata su kasance. Taron mu a watan Nuwamba ya kasance kyakkyawan farawa ([[m:Special:MyLanguage/Hubs/Documentation/27 November Workshop|karanta rahoton]]), amma ba mu gama ba tukuna.
A cikin makonnin da suka gabata mun gudanar da hirarraki kusan 16 tare da ƙungiyoyin da ke aiki don kafa jigogi sadarwa a cikin mahallinsu ([[m:Special:MyLanguage/Hubs/Dialogue| duba Tattaunawar Hubs]]). Waɗannan tambayoyin sun sanar da rahoton da zai zama tushen tattaunawa a ranar 12 ga Maris. An shirya buga rahoton a ranar 9 ga Maris.
Taron zai gudana ne a ranar 12 ga Maris, 13:00 zuwa 16:00 UTC akan Zuƙowa. Za a bayar da fassarar cikin Faransanci, Sifen, Larabci, Rashanci, da Fotigal. An buɗe rajista, kuma za a rufe ranar 10 ga Maris. Ana gayyatar duk mai sha'awar batun don kasancewa tare da mu. '''[[m:Special:MyLanguage/Hubs/Global Conversations March 12, 2022|Ƙarin bayani kan taron akan Meta-wiki]]'''.
Gaisuwa mafi kyau,
[[m:User:KVaidla (WMF)|Kaarel Vaidla]] 13:46, 10 ga Maris, 2022 (UTC) <br />Dabarun Motsi
<section end="announcement-content" />
== <section begin="announcement-header" />Amincewa da jagororin Dokar Ka'idojin Duniya za a bude zabe daga ranar 7 zuwa 21 ga Maris, 2022<section end="announcement-header" /> ==
<section begin="announcement-content" />
:''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote|Kuna iya samun wannan sakon da aka fassara zuwa ƙarin harsuna akan Meta-wiki.]]''
:''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>''
Sannun ku,
Tsarin amincewa da tsarin [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|revised enforcement guidelines]] na [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct]] (UCoC) ta buɗe yanzu! '''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting|An fara kada kuri'a akan SecurePoll]]''' a ranar 7 ga Maris 2022 kuma za a kammala ranar 21 ga Maris 2022. Da fatan za a [[m:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voter information|karanta ƙarin kan bayanan masu jefa ƙuri'a da cikakkun bayanan cancanta]].
Dokar Ka'idojin Duniya (UCoC) tana ba da tushe na ɗabi'a mai karɓuwa ga ɗaukacin motsi. An buga jagororin tilastawa da aka sake sabunta ranar 24 ga Janairu 2022 azaman hanyar da aka gabatar don amfani da manufofin a cikin motsi. Kuna iya [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Project|karanta ƙarin game da aikin UCoC]].
Hakanan zaka iya yin sharhi akan shafukan magana na Meta-wiki a kowane harshe. Hakanan kuna iya tuntuɓar ƙungiyar ta imel: ucocproject[[File:At sign.svg|16x16px|link=|(_AT_)]]wikimedia.org
Gaskiya,
Dabarun Ƙungiya da Gwamnati
Wikimedia Foundation<section end="announcement-content" />--[[User:SOyeyele (WMF)|SOyeyele (WMF)]] ([[User talk:SOyeyele (WMF)|talk]]) 13:53, 10 ga Maris, 2022 (UTC)
== Wiki Loves Folklore 2022 ends tomorrow ==
[[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|frameless|180px]]
International photographic contest [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022| Wiki Loves Folklore 2022]] ends on 15th March 2022 23:59:59 UTC. This is the last chance of the year to upload images about local folk culture, festival, cuisine, costume, folklore etc on Wikimedia Commons. Watch out our social media handles for regular updates and declaration of Winners.
([https://www.facebook.com/WikiLovesFolklore/ Facebook] , [https://twitter.com/WikiFolklore Twitter ] , [https://www.instagram.com/wikilovesfolklore/ Instagram])
The writing competition Feminism and Folklore will run till 31st of March 2022 23:59:59 UTC. Write about your local folk tradition, women, folk festivals, folk dances, folk music, folk activities, folk games, folk cuisine, folk wear, folklore, and tradition, including ballads, folktales, fairy tales, legends, traditional song and dance, folk plays, games, seasonal events, calendar customs, folk arts, folk religion, mythology etc. on your local Wikipedia. Check if your [[:m:Feminism and Folklore 2022/Project Page|local Wikipedia is participating]]
A special competition called '''Wiki Loves Falles''' is organised in Spain and the world during 15th March 2022 till 15th April 2022 to document local folk culture and [[:en:Falles|Falles]] in Valencia, Spain. Learn more about it on [[:ca:Viquiprojecte:Falles 2022|Catalan Wikipedia project page]].
We look forward for your immense co-operation.
Thanks
Wiki Loves Folklore international Team
[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[User talk:MediaWiki message delivery|talk]]) 14:40, 14 ga Maris, 2022 (UTC)
<!-- Message sent by User:Rockpeterson@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=22754428 -->
== Community Notification ==
Barkan ku da aiki, Yan uwa editoci. Muna farin cikin sanar muku da taro na hackathon wanda zaayi a watar May 20 zuwa May 22.
Inda zamu taimaka wajen kawo muku taron Kai tsaye. Insha Allah Mungode [https://meta.wikimedia.org/wiki/Grants:Project/Rapid/Local_MeetUp_Hackathon_2022#Resources] <span style="white-space:nowrap;text-shadow:#009200 0.3em 0.4em 1.0em,#009200 -0.2em -0.2em 1.0em;color:#009200"><b>Aliyu shaba</b></span>]]<sup>[[User talk:Aliyu shaba|<span style="color:#ff0000"><b>Talk</b></span>]]</sup>
== <section begin="announcement-header" />Leadership Development Working Group: Nema shiga ciki! (14 Maris zuwa 10 Afrilu 2022)<section end="announcement-header" /> ==
<section begin="announcement-content" />
:''[[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Working Group/Participate/Announcement|Kuna iya samun wannan shafi an fassara ta zuwa wasu harsunan a Meta-wiki.]]''
:''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Working Group/Participate/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Leadership Development Working Group/Participate/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>''
Barka dai kowa da kowa,
Mungode wa kowa da ya samu kasancewa acikin bayar da martani na [[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Working Group|Leadership Development Working Group]]. [[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Working Group/Participate#5. Summary of Call for Feedback|Taƙaitaccen martanin]] za'a iya samun sa a Meta-wiki. Wannan martanin za'a yaɗa ga masu aikin dan sanin aikin da zasu gudanar. Lokacin neman buƙatar shiga cikin masu aikin yanzu a buɗe yake kuma za'a rufe ne a Afrilu 10, 2022. Ku [[m:Special:MyLanguage/Leadership_Development_Working_Group/Purpose_and_Structure#3._How_is_the_working_group_formed_and_structured?|bibiyi bayanai game da masu aikin]], ku yaɗa tare da al'ummar ku da zasu so hakan, kuma '''[[m:Special:MyLanguage/Leadership_Development_Working_Group/Participate#1._How_to_participate|ku nema shiga ciki idan kuna so]]'''.
Godiya gare ku.
Daga Ƙungiyar Cigaban Al'umma.<br /><section end="announcement-content" />–[[User:SOyeyele (WMF)|SOyeyele (WMF)]] ([[User talk:SOyeyele (WMF)|talk]]) 12:30, 18 ga Maris, 2022 (UTC)
== Neman Admin ==
Assalam Alaikum ƴan uwana editocin Wikipedia.
Ni [[User:Gwanki|<b style="color:#FF00FF">Gwanki</b>]][[User talk:Gwanki|<sup style="color:#800000">(Yi Min Magana)</sup>]] Ina neman goyon bayan ku na sake zama admin a wannan shafin namu na Wikipedia Hausa. Ina neman ƙara zama admin ne saboda na cigaba da gudanar da ayyukan nake yi na cigaban Hausa Wikipedia.
=== Goyon baya ===
Domin bani goyon baya sai kuyi taƙaitaccen bayani sannan kuma sai ku yi signing. Nagode
*Tabbas [[User:Gwanki|Gwanki]] ya cancanci ya ƙara zama admin a Hausa Wikipedia domin kuwa tsohon edita ne , saboda ya yi joining da Wikipedia tun a ranar 17/may/2018. Sannan kuma experience edita ne a Hausa Wikipedia da English Wikipedia dama sauran duk Wikimedia projects. Saboda haka ya cancanta ya ƙara zama admin. Domin burin sa a koda yaushe ya ci gaba da bada gudummawa da kuma inganta ayyukan Wikimedia projects, Ina goyan baya %100. @[[User:M Bash Ne|M Bash Ne]] ([[User talk:M Bash Ne|talk]]) 11:52, 19 ga Maris, 2022 (UTC)
*Haƙiƙa [[User:Gwanki|Gwanki]] babban edita ne da ya kawo cigaba sosai a Hausa Wikipedia, sannan edita ne mai ƙwarewar aiki, yana bada lokacin shi a Wikimedia dare da rana, dan hake nake goyon bayan shi akan sake zama admin domin hakan zai ƙara taimakawa Wikipedia dama mu sauran editocin Wikipedia baki ɗaya. Ina goyon bayan shi sosai da sosai [[[[User:Yusuf Sa'adu|Yusuf Sa'adu]] ([[User talk:Yusuf Sa'adu|talk]]) 13:03, 19 ga Maris, 2022 (UTC)]]
*Tabbas [[User:Gwanki|Gwanki]] jajirtaccen edita da ya cancanta ya kara kasancewa admin a Hausa wikipedia ta hangar yadda ya tsaya tsayin daka na ganin bunkasa al'umma ta fanni ilimi da kuma wayar da kawuna ga kananan editoci na Hausa wikipedia da ma sauran wikimedia projects Baku days, ina goyon baya dari bisa dari. @[[User:Sulaiman Gwanki|Sulaiman Gwanki]] ([[User talk:Sulaiman Gwanki|talk]]) 7:51, 20 ga Maris, 2022 (UTC)
*Tabbas [[User:Gwanki|Gwanki]] ya chanchanta ya cigaba da zama Admin na Hausa Wikipedia, kasancewarsa tsohon edita kuma kwararre masanin aiki. @Sufie Alyaryasie
*Tabbas [[User:Gwanki|Gwanki]] ya cancanci ya zama admin na dindin din ne bawai na Dan wani lokaci ba a Hausa Wikipedia domin kuwa edita ne mai hazaka da kokari, Ina goyan baya sa. @[[User:Hamxo| Hamxo]] ([[User talk:Hamxo|talk]]) 09:37,21 ga Maris, 2022 (UTC)
*Ni [[User:Hamza DK|Hamza DK]] ([[User talk:Hamza DK|talk]]) 09:14, 21 ga Maris, 2022 (UTC)ina goyan bayan haka.
*Yayi daidai, ina goyon baya. –[[User:Ammarpad|Ammarpad]] ([[User talk:Ammarpad|talk]]) 10:01, 21 ga Maris, 2022 (UTC)
* [[User:Musaddam Idriss|Musaddam Idriss]] ([[User talk:Musaddam Idriss|talk]]) 13:27, 21 ga Maris, 2022 (UTC) He's a hardworking fellow and to me he dully deserves renewal for another term of adminship
* Ina goyon bayan hakan, dafatan za'a ƙara zage damtse akan masu mana fassara marasa inganci! [[User:Em-mustapha|<span style="background-color: #804; color: #fa0;"><samp><b><u>Em-mustapha</u></b></samp></span>]] <sup><samp><u>[[User talk:Em-mustapha|'''talk''']]</u></samp></sup> 18:56, 23 ga Maris, 2022 (UTC)
* Tabbas hakan zai ƙara kawo cigaba sosai saboda a gyara gami da hukunta masu ƙirƙirar maƙaloli marasa kyau da kuma fassara mara inganci da kyau tunba tsofaffin editoci ba. Amma su sababbin editoci za'a iya ɗaga musu ƙafa a kuma koyar dasu....ina fatan kowane Admin zaiyi aikin shi ba sani ba sabo don ciyar da Hausa Wikipedia gaba. Ina goyon bayan ka da fatan zaka ƙara jajircewa a cikin aikin ka! [[User:Salihu Aliyu|S Ahmad Fulani]] 09:23, 24 ga Maris, 2022 (UTC)
** Alhamdulillah, ina godiya ƴan uwa bisa ga goyon bayan da kuka nuna min, a yanzu na sake samun damar zama admin na tsawon shekara ɗaya. Nagode [[User:Gwanki|<b style="color:#FF00FF">Gwanki</b>]][[User talk:Gwanki|<sup style="color:#800000">(Yi Min Magana)</sup>]] 17:59, 27 ga Maris, 2022 (UTC)
==Gyaran shafin Wikipedia:Kofan al'umma==
Assalam,
Ina fatan kuna lafiya.
Ina son sanar daku cewa wannan shafin namu na Kofan al'umma yayi nauyi da yawa a halin yanzu, domin ba'a cire tsaffin sassa na tattaunawa. Hakan yasa yana ɗaukar lokaci kafin yayi loading kuma hakan zai takura ma mutane masamman masu amafani da wayar hannu ko network mara ƙarfi, na tabbata kuma kuna ganin hakan.
A halin yanzu, nauyin shafin ya kai [https://ha.wikipedia.org/w/api.php?action=query&format=jsonfm&prop=revisions&titles=Wikipedia:Kofan_al%27umma&rvprop=size 240 Kibibyte], kuma yana ɗaukar kimanin second 50 kafin ya gama dukkan loading a komfuta ta. Da na gwada a wayata sai na ga ya dauki kimanin sama da minti ɗaya bai gama loading ba. Wasu ma zasu ga fiye da haka.
Saboda haka zamu rage mai girma domin aji sauki tattaunawa baki ɗaya. Amma tunda wannan aiki ne da za'ayi wanda bai da ranar ƙarewa, zansa Robot dina yayi shi kamar yadda akayi a sauran Wikipediyoyi. Robot din, zai dinga cire tattaunawa wanda suka tsufa ne kawai (ma'ana, stale discussions). Misali, in kuka duba sashin farko a halin yanzu zaku ga tattaunawa ce tun watan Afrilu na shekarar bara, wanda bai da wani sauran amfani anan. In ma kuka duba a ƙasan shi, sashe na biyar ( [[#Editing_News_#1—July_2019]]), za ku ga anyi shine tun Yulin shekarar 2019, wanda kimanin shekara ukku da suka wuce kenan.
Duk tsohon tattaunawa da aka cire, za a maida shi a sabon shafin [[Wikipedia:Kofan_al'umma/Tarihi]] wanda robot ɗin zai ƙirƙira. Duk wanda ke son gani waccan tsohon sashen to zai iya zuwa a can ya ganshi, a yadda yake, ba abun da zai canza. Wannan shi ake cema 'Archiving' da turanci, kuma na tabbata mutane da yawa sun shi. In da a kwai mai ƙarin bayani, tambaya ko wata shawara, to ina saurarenku.
Nagode, –[[User:Ammarpad|Ammarpad]] ([[User talk:Ammarpad|talk]]) 08:18, 21 ga Maris, 2022 (UTC)
:<u>Wannan abu ne da ya dace, Ni da kaina a baya nayi tunanin yin hakan amma kuma sai na bari. [[User:Gwanki|<b style="color:#FF00FF">Gwanki</b>]][[User talk:Gwanki|<sup style="color:#800000">(Yi Min Magana)</sup>]] 14:08, 21 ga Maris, 2022 (UTC)</u>
::Yawwa, yayi kyau. –[[User:Ammarpad|Ammarpad]] ([[User talk:Ammarpad|talk]]) 17:26, 2 ga Afirilu, 2022 (UTC)
== M Bash Ne ==
Hello to everyone!
ina farin ciki sanar da kowa da kowa cewa na yi apply grant na Photowalk at Sokoto. Nagode sosai. ina goyon bayan ku @[[User:M Bash Ne|M Bash Ne]] ([[User talk:M Bash Ne|talk]]) 00:08, 24 ga Maris, 2022 (UTC)
== Feminism and Folklore 2022 ends soon ==
[[File:Feminism and Folklore 2022 logo.svg|right|frameless|250px]]
[[:m:Feminism and Folklore 2022|Feminism and Folklore 2022]] which is an international writing contest organized at Wikipedia ends soon that is on <b>31 March 2022 11:59 UTC</b>. This is the last chance of the year to write about feminism, women biographies and gender-focused topics such as <i>folk festivals, folk dances, folk music, folk activities, folk games, folk cuisine, folk wear, fairy tales, folk plays, folk arts, folk religion, mythology, folk artists, folk dancers, folk singers, folk musicians, folk game athletes, women in mythology, women warriors in folklore, witches and witch hunting, fairy tales and more</i>
Keep an eye on the project page for declaration of Winners.
We look forward for your immense co-operation.
Thanks
Wiki Loves Folklore international Team
[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[User talk:MediaWiki message delivery|talk]]) 14:28, 26 ga Maris, 2022 (UTC)
<!-- Message sent by User:Rockpeterson@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Rockpeterson/fnf&oldid=23060054 -->
== <section begin="announcement-header" />Universal Code of Conduct Enforcement guidelines ratification voting is now closed<section end="announcement-header" /> ==
<section begin="announcement-content" />
:''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote/Closing message|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote/Closing message|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote/Closing message}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>''
Greetings,
The ratification voting process for the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|revised enforcement guidelines]] of the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct]] (UCoC) came to a close on 21 March 2022. Over {{#expr:2300}} Wikimedians voted across different regions of our movement. Thank you to everyone who participated in this process! The scrutinizing group is now reviewing the vote for accuracy, so please allow up to two weeks for them to finish their work.
The final results from the voting process will be announced [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Results|here]], along with the relevant statistics and a summary of comments as soon as they are available. Please check out [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voter information|the voter information page]] to learn about the next steps. You can comment on the project talk page [[m:Talk:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|on Meta-wiki]] in any language. You may also contact the UCoC project team by email: ucocproject[[File:At sign.svg|16x16px|link=|(_AT_)]]wikimedia.org
Best regards,
Movement Strategy and Governance<br /><section end="announcement-content" />--[[User:SOyeyele (WMF)|SOyeyele (WMF)]] ([[User talk:SOyeyele (WMF)|talk]]) 17:20, 28 ga Maris, 2022 (UTC)
== <section begin="announcement-header />Sakamako akan Tsarin Halayya na Kowa da Kowa da aka gindaya<section end="announcement-header" /> ==
<section begin="announcement-content" />
: ''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/UCoC Phase 2 Ratification Results Announcement|Kuna iya samun wannan sakon da aka fassara zuwa ƙarin harsuna akan Meta-wiki.]]''
: ''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/UCoC Phase 2 Ratification Results Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/UCoC Phase 2 Ratification Results Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>''
Barkan mu,
Muna so mu gode wa Wikimedians sama da 2,300 waɗanda suka shiga cikin ƙuri'ar da aka kammala kwanan nan a kan [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct (UCoC)]]. A wannan lokacin, ƙungiyar masu binciken sa kai ta kammala nazarin sahihancin ƙuri'ar da [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Results|'''the final results are available on Meta-wiki''']]. Ana iya samun taƙaitaccen taƙaitaccen bayani a ƙasa
* 58.6% Ee, 41.4% A'a
* Masu ba da gudummawa daga wiki na gida 128 sun shiga cikin jefa ƙuri'a
* Sama da harsuna talatin ne aka tallafa a cikin ƙuri'ar.
Abin da wannan sakamakon ke nufi shi ne cewa akwai isasshen tallafi ga Hukumar don sake duba takardar. Ba yana nufin an cika ƙa'idodin tilastawa ta atomatik ba.
Daga nan, ƙungiyar aikin za ta tattara tare da taƙaita sharhin da aka bayar a cikin tsarin jefa ƙuri'a, kuma a buga su akan Meta-wiki. Za a ƙaddamar da ƙa'idodin tilastawa ga Kwamitin Amintattu don la'akari da su. Hukumar za ta yi nazari kan abubuwan da aka bayar yayin jefa kuri'a, kuma ta bincika ko akwai bangarorin Jagororin da ke bukatar karin gyare-gyare. Idan haka ne, waɗannan tsokaci, da shigarwar da aka bayar ta hanyar Meta-wiki da sauran tattaunawar al'umma, za su samar da kyakkyawar mafari don sake fasalin Jagororin don biyan buƙatun da al'ummomin suka bayyana a cikin martanin masu jefa ƙuri'a.
A yayin da Hukumar ta ci gaba tare da tabbatarwa, ƙungiyar ayyukan UCoC za ta fara tallafawa takamaiman shawarwari a cikin Jagororin. Wasu daga cikin waɗannan shawarwari sun haɗa da yin aiki tare da membobin al'umma don kafa Kwamitin Gina U4C, fara shawarwari kan horarwa, da tallafawa tattaunawa kan inganta tsarin rahoton mu. Har yanzu da sauran abubuwa da yawa a yi, amma za mu iya matsawa zuwa mataki na gaba na wannan aikin.
Mutane da yawa sun shiga cikin tabbatar da manufofin da ka'idojin tilasta aiki ga al'ummominmu. Za mu ci gaba da yin aiki tare a kan cikakkun bayanai na shawarwari masu karfi da aka tsara a cikin Jagororin kamar yadda Wikimedians suka gabatar da aikin ta hanyoyi daban-daban a cikin shekarar da ta gabata.
Har ila yau, muna godiya ga duk wanda ya shiga cikin amincewa da Dokokin Tilastawa.
Don ƙarin bayani game da sakamako, da fatan za a koma zuwa [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Results|the Results page]].
Gaisuwa
[[User:SNg (WMF)]]
Stella Ng a madadin Kungiyar Ayyukan UCoC
Babban Manaja, Dokokin Amincewa da Tsaro<br/><section end="announcement content" />13:22, 8 ga Afirilu, 2022 (UTC)
== <section begin="announcement-header" />Dabarun Harka da Labaran Mulki – Fitowa ta 6<section end="announcement-header"/> ==
<section begin="ucoc-newsletter"/>
<div style = "line-height: 1.2">
<span style="font-size:200%;">'''Dabarun Harka da Labaran Mulki'''</span><br>
<span style="font-size:120%; color:#404040;">'''Fitowa ta 6, Afrilu 2022'''</span><span style="font-size:120%; float:right;">[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6|'''Karanta cikakken wasiƙar''']]</span>
----
Barka da zuwa fitowa ta shida na Dabarun Motsawa da Labaran Mulki (wanda aka fi sani da Labaran Ka'idodin Ka'idodin Duniya)! Wannan wasiƙar da aka sabunta tana rarraba labarai masu dacewa da abubuwan da suka faru game da Yarjejeniya ta Motsawa, Ka'idar Halayyar Duniya, Tallafin Aiwatar da Dabarun Motsawa, zaɓen hukumar da sauran batutuwan MSG masu dacewa.
Za a rarraba wannan wasiƙar a kowane wata, yayin da za a kuma ƙara sabuntawa akai-akai kowane mako ko mako biyu ga masu biyan kuɗi. Da fatan za a tuna da yin rajistar [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/MSG Newsletter Subscription|nan]] idan kuna son samun waɗannan sabuntawa.
</div><div style="margin-top:3px; padding:10px 10px 10px 20px; background:#fffff; border:2px solid #808080; border-radius:4px; font-size:100%;">
*'''Ci gaban Jagoranci -''' Ƙungiyar Aiki tana Ƙaddamarwa! - An rufe aikace-aikacen shiga Rukunin Ayyukan Ci gaban Jagoranci a ranar 10 ga Afrilu, 2022, kuma za a zaɓi membobin al'umma har 12 don shiga ƙungiyar aiki. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A1|a ci gaba da karantawa]])
*'''Sakamako na Amincewa da Ka'idojin da'a na Duniya ya fito! -''' Tsarin yanke shawara na duniya game da aiwatar da UCoC ta hanyar SecurePoll an gudanar da shi daga 7 zuwa 21 ga Maris. Sama da masu jefa ƙuri'a 2,300 daga aƙalla ayyukan gida 128 daban-daban sun gabatar da ra'ayoyinsu da sharhi. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A2|a ci gaba da karantawa]])
*'''Tattaunawar Motsawa akan Tashoshi -''' An gudanar da taron Tattaunawa na Duniya akan Yankuna da Jigogi. Asabar 12 ga Maris, kuma ya samu halartar 84 Wikimedians daban-daban daga ko'ina cikin harkar. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A3|cigaba da karantawa]])
*'''Bayan Tallafin Motsi na Buɗe! -''' Tun farkon shekara, an amince da shawarwari shida tare da jimillar ƙimar kusan dala 80,000. Kuna da ra'ayin aikin dabarun motsi? Kai gare mu! ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A4|a ci gaba da karantawa]])
*'''Kwamitin Zana Yarjejeniya Ta Harka Ta Gabata! -''' Kwamitin membobi goma sha biyar da aka zaba a watan Oktoba 2021, sun amince da muhimman dabi'u da hanyoyin gudanar da aikinsa, kuma sun fara samar da tsarin daftarin Yarjejeniyar Harka. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A5|cigaba da karantawa]])
*'''Gabatar Da Dabarun Motsi-Mako-''' Ba da Gudunmawa da Biyan kuɗi! - Teamungiyar MSG ta ƙaddamar da tashar sabuntawa, wacce ke da alaƙa da shafuka Dabarun Motsi daban-daban akan Meta-wiki. Subscriber don samun labarai na yau da kullun game da ayyuka daban-daban masu gudana. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A6|ci gaba da karantawa]])
*'''Diff Blogs -'''Duba wallafe-wallafen kwanan nan game da Dabarun Motsi akan Wikimedia Diff. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A7|ci gaba da karantawa]])
</div><section end="ucoc-newsletter"/>--[[User:SOyeyele (WMF)|SOyeyele (WMF)]] ([[User talk:SOyeyele (WMF)|talk]]) 22:44, 14 ga Afirilu, 2022 (UTC)
== <section begin="announcement-header" />Join the Wikimedia Foundation Annual Plan conversations with Maryana Iskander<section end="announcement-header" /> ==
<section begin="announcement-content" />
:[[m:Wikimedia Foundation Annual Plan/2022-2023/Conversations/Announcement|''You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.'']]
:''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2022-2023/Conversations/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation Annual Plan/2022-2023/Conversations/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>''
Hello,
The [[m:Special:MyLanguage/Movement Communications|Movement Communications]] and [[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance|Movement Strategy and Governance]] teams invite you to discuss the '''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2022-2023/draft|2022-23 Wikimedia Foundation Annual Plan]]''', a plan of record for the Wikimedia Foundation's work.
These conversations continue [[m:User:MIskander-WMF|Maryana Iskander]]'s [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Chief Executive Officer/Maryana’s Listening Tour|Wikimedia Foundation Chief Executive Officer listening tour]].
The conversations are about these questions:
* The [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia 2030|2030 Wikimedia Movement Strategy]] sets a direction toward "knowledge as a service" and "knowledge equity". The Wikimedia Foundation wants to plan according to these two goals. How do you think the Wikimedia Foundation should apply them to our work?
* The Wikimedia Foundation continues to explore better ways of working at a regional level. We have increased our regional focus in areas like grants, new features, and community conversations. What is working well? How can we improve?
* Anyone can contribute to the Movement Strategy process. Let's collect your activities, ideas, requests, and lessons learned. How can the Wikimedia Foundation better support the volunteers and affiliates working in Movement Strategy activities?
You can find [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2022-2023/draft/Your Input|'''the schedule of calls on Meta-wiki''']].
The information will be available in multiple languages. Each call will be open to anyone to attend. Live interpretation will be available in some calls.
Best regards,<br /><section end="announcement-content" />--[[User:SOyeyele (WMF)|SOyeyele (WMF)]] ([[User talk:SOyeyele (WMF)|talk]]) 23:15, 14 ga Afirilu, 2022 (UTC)
== New Wikipedia Library Collections Available Now - April 2022 ==
<div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
Hello Wikimedians!
[[File:Wikipedia_Library_owl.svg|thumb|upright|The TWL owl says sign up today!]]
[[m:The Wikipedia Library|The Wikipedia Library]] has free access to new paywalled reliable sources. You can these and dozens more collections at https://wikipedialibrary.wmflabs.org/:
* '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/128/ Wiley]''' – journals, books, and research resources, covering life, health, social, and physical sciences
* '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/125/ OECD]''' – OECD iLibrary, Data, and Multimedia published by the Organisation for Economic Cooperation and Development
* '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/129/ SPIE Digital Library]''' – journals and eBooks on optics and photonics applied research
Many other sources are freely available for experienced editors, including collections which recently became accessible to all eligible editors: Cambridge University Press, BMJ, AAAS, Érudit and more.
Do better research and help expand the use of high quality references across Wikipedia projects: log in today!
<br>--The Wikipedia Library Team 13:16, 26 ga Afirilu, 2022 (UTC)
:<small>This message was delivered via the [https://meta.wikimedia.org/wiki/MassMessage#Global_message_delivery Global Mass Message] tool to [https://meta.wikimedia.org/wiki/Global_message_delivery/Targets/Wikipedia_Library The Wikipedia Library Global Delivery List].</small>
</div>
<!-- Message sent by User:Samwalton9@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Wikipedia_Library&oldid=23036656 -->
== <section begin="announcement-header" />Matakai na gaba: Universal Code of Conduct (UCoC) da UCoC Dokoki na tilastawa<section end="announcement-header" /> ==
<section begin="announcement-content" />
:''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board noticeboard/April 2022 - Board of Trustees on Next steps: Universal Code of Conduct (UCoC) and UCoC Enforcement Guidelines|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation Board noticeboard/April 2022 - Board of Trustees on Next steps: Universal Code of Conduct (UCoC) and UCoC Enforcement Guidelines}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>''
Kwamitin Al'umma na Hukumar Amintattu ta Wikimedia Foundation na son gode wa duk wanda ya halarci zaben da aka kammala kwanan nan kan ka'idojin aiwatar da Universal Code of Conduct (UCoC).
Kungiyar sa kai ta sa-ido ta kammala nazarin sahihancin kuri’un tare da bayar da rahoton jimillar kuri’un da aka samu a matsayin 2,283. Daga cikin kuri'u 2,283 da aka samu, jimlar 1,338 (58.6%) mambobin al'umma ne suka kada kuri'a don aiwatar da tsarin, kuma jimlar 945 (41.4%) mambobin al'umma ne suka kada kuri'ar kin amincewa. Bugu da kari, mahalarta 658 sun bar sharhi tare da kashi 77% na maganganun da aka rubuta cikin Ingilishi.
Mun gane kuma mun yaba sha'awar da sadaukarwar da membobin al'umma suka nuna wajen samar da al'ada mai aminci da maraba da ke dakatar da halayen ƙiyayya da guba, da tallafawa mutanen da irin wannan ɗabi'a ke nufi, kuma suna ƙarfafa mutane masu aminci su kasance masu ƙwazo akan ayyukan Wikimedia.
Ko da a wannan matakin da bai cika ba, wannan yana bayyana a cikin maganganun da aka karɓa. Yayin da ka’idojin aiwatar da doka suka kai ga cimma matsaya na goyon bayan da ya wajaba hukumar ta sake dubawa, mun karfafa masu kada kuri’a, ba tare da la’akari da yadda suke zaben ba, da su bayar da ra’ayi kan abubuwan da suka shafi ka’idojin tilastawa da suke ganin akwai bukatar a canza ko gyara, kamar yadda da kuma dalilin da ya sa, idan da alama yana da kyau a ƙaddamar da wani zagaye na gyare-gyare wanda zai magance matsalolin al'umma.
Ma’aikatan gidauniyar da suka yi bitar tsokaci sun shawarce mu kan wasu jigogi da suka kunno kai, don haka ne muka yanke shawarar a matsayinmu na kwamitin al’amuran al’umma da mu nemi gidauniyar ta dawo da kwamitin da aka zayyana tare da sake yin wani aikin na al’umma don daidaita ka’idojin aiwatar da aiki bisa la’akari da yadda ake aiwatar da dokar. ra'ayoyin al'umma da aka samu daga kuri'ar da aka kammala kwanan nan.
Domin a fayyace, an tara wannan ra'ayin zuwa sassa 4 kamar haka:
# Don gano nau'i, manufa, da kuma amfani da horon;
# Don sauƙaƙa harshe don sauƙin fassara da fahimta ta waɗanda ba ƙwararru ba;
# Don bincika manufar tabbatarwa, gami da ribobi da fursunoni;
# Don sake duba ayyukan masu cin karo da juna na keɓantawa/kariyar wanda aka azabtar da kuma haƙƙin saurare.
Wasu batutuwa na iya fitowa a yayin tattaunawa, musamman yayin da daftarin Dokokin Dokoki ke tasowa, amma muna ganin waɗannan a matsayin abubuwan farko da ke damun masu jefa ƙuri'a kuma muna neman ma'aikata su sauƙaƙe nazarin waɗannan batutuwa. Bayan ci gaba da shiga tsakani, Gidauniyar yakamata ta sake gudanar da zaɓen al'umma don tantance ƙa'idodin da aka sabunta don ganin ko sabuwar takardar tana shirye don tabbatar da ita a hukumance.
Bugu da ƙari, muna sane da damuwa tare da bayanin kula 3.1 a cikin Ka'idodin Halayyar Duniya. Muna ba da umarni ga Gidauniyar ta sauƙaƙe nazarin wannan harshe don tabbatar da cewa Manufar ta cika manufofinta na tallafawa al'umma mai aminci da haɗin kai, ba tare da jiran nazarin da aka tsara na gabaɗayan Manufar ba a ƙarshen shekara.
Bugu da ƙari, muna gode wa duk waɗanda suka shiga, suna tunani game da waɗannan ƙalubale masu mahimmanci da wahala da kuma ba da gudummawa ga ingantattun hanyoyi a cikin motsi don yin aiki tare da kyau.
Best,
Rosie
Rosie Stephenson-Goodknight (she/her)<br />
Acting Chair, Community Affairs Committee <br />
Wikimedia Foundation Board of Trustees<br /><section end="announcement-content" />---[[User:SOyeyele (WMF)|SOyeyele (WMF)]] ([[User talk:SOyeyele (WMF)|talk]]) 15:59, 26 ga Afirilu, 2022 (UTC)
== <section begin="announcement-header" />2022 Board of Trustees Call for Candidates<section end="announcement-header" /> ==
<section begin="announcement-content" />
:''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Call for Candidates/Short|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Call for Candidates/Short|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Call for Candidates/Short}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>''
The Board of Trustees seeks candidates for the 2022 Board of Trustees election. [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Announcement/Call_for_Candidates|'''Read more on Meta-wiki.''']]
The [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022|2022 Board of Trustees election]] is here! Please consider submitting your candidacy to serve on the Board of Trustees.
The Wikimedia Foundation Board of Trustees oversees the Wikimedia Foundation's operations. Community-and-affiliate selected trustees and Board-appointed trustees make up the Board of Trustees. Each trustee serves a three year term. The Wikimedia community has the opportunity to vote for community-and-affiliate selected trustees.
The Wikimedia community will vote to fill two seats on the Board in 2022. This is an opportunity to improve the representation, diversity, and expertise of the Board as a team.
Who are potential candidates? Are you a potential candidate? Find out more on the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Apply to be a Candidate|Apply to be a Candidate page]].
Thank you for your support,
Movement Strategy and Governance on behalf of the Elections Committee and the Board of Trustees<br /><section end="announcement-content" />--[[User:SOyeyele (WMF)|SOyeyele (WMF)]] ([[User talk:SOyeyele (WMF)|talk]]) 15:59, 26 ga Afirilu, 2022 (UTC)
== Coming soon: Improvements for templates ==
<div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">
<!--T:11-->
[[File:Overview of changes in the VisualEditor template dialog by WMDE Technical Wishes.webm|thumb|Fundamental changes in the template dialog.]]
Hello, more changes around templates are coming to your wiki soon:
The [[mw:Special:MyLanguage/Help:VisualEditor/User guide#Editing templates|'''template dialog''' in VisualEditor]] and in the [[mw:Special:MyLanguage/2017 wikitext editor|2017 Wikitext Editor]] (beta) will be '''improved fundamentally''':
This should help users understand better what the template expects, how to navigate the template, and how to add parameters.
* [[metawiki:WMDE Technical Wishes/VisualEditor template dialog improvements|project page]], [[metawiki:Talk:WMDE Technical Wishes/VisualEditor template dialog improvements|talk page]]
In '''syntax highlighting''' ([[mw:Special:MyLanguage/Extension:CodeMirror|CodeMirror]] extension), you can activate a '''colorblind-friendly''' color scheme with a user setting.
* [[metawiki:WMDE Technical Wishes/Improved Color Scheme of Syntax Highlighting#Color-blind_mode|project page]], [[metawiki:Talk:WMDE Technical Wishes/Improved Color Scheme of Syntax Highlighting|talk page]]
Deployment is planned for May 10. This is the last set of improvements from [[m:WMDE Technical Wishes|WMDE Technical Wishes']] focus area “[[m:WMDE Technical Wishes/Templates|Templates]]”.
We would love to hear your feedback on our talk pages!
</div> -- [[m:User:Johanna Strodt (WMDE)|Johanna Strodt (WMDE)]] 11:13, 29 ga Afirilu, 2022 (UTC)
<!-- Message sent by User:Johanna Strodt (WMDE)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=WMDE_Technical_Wishes/Technical_Wishes_News_list_all_village_pumps&oldid=23222263 -->
== <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Editing news 2022 #1</span> ==
<div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<section begin="message"/><i>[[metawiki:VisualEditor/Newsletter/2022/April|Read this in another language]] • [[m:VisualEditor/Newsletter|Subscription list for this multilingual newsletter]]</i>
[[File:Junior Contributor New Topic Tool Completion Rate.png|thumb|New editors were more successful with this new tool.]]
The [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools#New discussion tool|New topic tool]] helps editors create new ==Sections== on discussion pages. New editors are more successful with this new tool. You can [[mw:Talk pages project/New topic#21 April 2022|read the report]]. Soon, the Editing team will offer this to all editors at the 20 Wikipedias that participated in the test. You will be able to turn it off at [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing-discussion]].<section end="message"/>
</div>
[[User:Whatamidoing (WMF)|Whatamidoing (WMF)]] 18:55, 2 Mayu 2022 (UTC)
<!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/VisualEditor/Newsletter/Wikis_with_VE&oldid=22019984 -->
== Endorsement and Feedback ==
Good day all, to our experience editors I encourage to view my grant proposal, i need your feedback and endorse it [https://meta.wikimedia.org/wiki/Grants_talk:Programs/Wikimedia_Community_Fund/Rapid_Fund/1Lib1Ref_Training_And_Edithathon_In_Hausa_Wikipedia_(ID:_21873525)]
thanks <span style="white-space:nowrap;text-shadow:#009200 0.3em 0.4em 1.0em,#009200 -0.2em -0.2em 1.0em;color:#009200"><b>Aliyu shaba</b></span>]]<sup>[[User talk:Aliyu shaba|<span style="color:#ff0000"><b>Talk</b></span>]]</sup> 07:09, 17 Mayu 2022 (UTC)
== <section begin="announcement-header" /><span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">2022 Wikimedia Foundation Board of Trustees Election - Call for Election Volunteers</span><section end="announcement-header" /> ==
<section begin="announcement-content" />
Tawagar Dabarun Motsi da Gudanarwa na neman membobin al'umma da za su yi aikin sa kai na zaɓe a zaɓen Kwamitin Amintattu na gaba.
Tunanin Shirin Sa-kai na Zaɓe ya fito ne a lokacin Zaɓen Kwamitin Amintattu na Wikimedia na 2021. Wannan shirin ya zama mai nasara. Tare da taimakon masu sa kai na Zaɓe mun sami damar ƙara wayar da kan jama'a da shiga cikin zaɓen da masu jefa ƙuri'a 1,753 sama da 2017. Gabaɗaya jama'a sun fito da kashi 10.13%, ƙarin kashi 1.1 cikin ɗari, kuma 214 wikis sun sami wakilci a zaben.
Amma jimillar wikis 74 da ba su shiga ba a 2017 sun samar da masu kada kuri’a a zaben 2021. Za ku iya taimaka canza shiga?
Masu sa kai na zaɓe za su taimaka a fagage masu zuwa:
* Fassara gajerun saƙo da kuma sanar da tsarin zaɓen da ke gudana a tashoshin al'umma
* Na zaɓi: Kula da tashoshi na al'umma don sharhi da tambayoyi
Masusakai zasu yi:
* Kula da manufofin sararin samaniya na abokantaka yayin tattaunawa da abubuwan da suka faru
* Gabatar da jagororin da bayanan zaɓe ga al'umma a cikin tsaka tsaki
Kuna so ku zama mai sa kai na zaɓe kuma ku tabbatar da wakilcin al'ummarku a cikin ƙuri'a? Yi rajista [[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Election Volunteers/About|here]] don karɓar sabuntawa. Kuna iya amfani da [[m:Special:MyLanguage/Talk:Movement Strategy and Governance/Election Volunteers/About|talk page]] don tambayoyi game da fassarar.<br /><section end="announcement-content" />--[[User:SOyeyele (WMF)|SOyeyele (WMF)]] ([[User talk:SOyeyele (WMF)|talk]]) 23:57, 5 Mayu 2022 (UTC)
== Endorsement ==
Good day all,
I encourage you please to view my grant proposal, it's impact to the community and endorse it. [https://meta.wikimedia.org/wiki/Grants_talk:Programs/Wikimedia_Community_Fund/Rapid_Fund/Museum_International_Day_Workshop_(ID:_21868595)]
Thanks. <span style="white-space:nowrap;text-shadow:#009200 0.3em 0.4em 1.0em,#009200 -0.2em -0.2em 1.0em;color:#009200"><b>Aliyu shaba</b></span>]]<sup>[[User talk:Aliyu shaba|<span style="color:#ff0000"><b>Talk</b></span>]]</sup> 07:11, 17 Mayu 2022 (UTC)
== <section begin="announcement-header" />Report on Voter Feedback from Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines Ratification <section end="announcement-header" />==
<section begin="announcement-content" />
:''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Report/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Report/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>''
Hello all,
The Universal Code of Conduct (UCoC) project team has completed the analysis of the feedback accompanying the ratification vote on the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines.
Following the completion of the UCoC Enforcement Guidelines Draft in 2022, the guidelines were voted on by the Wikimedian community. Voters cast votes from 137 communities, with the top 9 communities being: English, German, French, Russian, Polish, Spanish, Chinese, Japanese, Italian Wikipedias, and Meta-wiki.
Those voting had the opportunity to provide comments on the contents of the Draft document. 658 participants left comments. 77% of the comments are written in English. Voters wrote comments in 24 languages with the largest numbers in English (508), German (34), Japanese (28), French (25), and Russian (12).
A report will be sent to the Revision Drafting Committee who will refine the enforcement guidelines based on the community feedback received from the recently concluded vote. A public version of the report is [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Report|'''published on Meta-wiki here''']]. The report is available in translated versions on Meta-wiki. {{int:please-translate}}
Again, we thank all who participated in the vote and discussions. We invite everyone to contribute during the next community discussions. More information about the Universal Code of Conduct and Enforcement Guidelines can be found [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Project|on Meta-wiki]].
On behalf of the Universal Code of Conduct project team<br /><section end="announcement-content" />--[[User:SOyeyele (WMF)|SOyeyele (WMF)]] ([[User talk:SOyeyele (WMF)|talk]]) 15:57, 23 Mayu 2022 (UTC)
== Invitation to participate in the #WPWPCampaign 2022 ==
Dear Wikimedians,
We are glad to inform you that the 2022 edition of Wikipedia Pages Wanting Photos campaign is coming up in July.
This is a formal invitation to invite individuals and communities to join the campaign to help improve Wikipedia articles with photos and contextual images.
The campaign will run from July 1 to August 31, 2022 and several communities and Wikimedia Affiliates have already indicated interest to organize the campaign in their localities. Please find your community or community closer to you to participate: [[:m:Wikipedia Pages Wanting Photos 2022/Participating Communities|WPWP2022 Campaign: Participating Communities]].
The campaign primarily aims to promote using images from Wikimedia Commons to enrich Wikipedia articles that are lacking them. Participants will choose among Wikipedia pages without photos, then add a suitable file from among the many thousands of photos in the Wikimedia Commons, especially those uploaded from thematic contests (Wiki Loves Africa, Wiki Loves Earth, Wiki Loves Folklore, etc.) over the years. In this third edition of the campaign, eligibility criteria have been revised based on feedback and campaign Evaluation Reports of the previous editions. Please find more [[:m:Wikipedia Pages Wanting Photos 2022/FAQ and Contest Rules|details about these changes and our FAQ here on Meta-Wiki]]
For more information, please visit the [[:m:Wikipedia Pages Wanting Photos 2022|campaign page on Meta-Wiki]].
Best,<br/>
[[User:Ammarpad|Ammar A.]]<br/>
Global Coordinator<br/>
Wikipedia Pages Wanting Photos Campaign 2022.<br />
17:39, 31 Mayu 2022 (UTC)
<!-- Message sent by User:Martin Urbanec@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Wikipedia_Pages_Wanting_Photos/Distribution_list&oldid=23230284 -->
== <section begin="announcement-header" /> 2022 Kwamitin Amintattu Na Kira Ga 'Yan Takara<section end="announcement-header" /> ==
<section begin="announcement-content" />
:''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/2022 Candidates for the Board of Trustees|Kuna iya samun wannan sakon da aka fassara zuwa ƙarin harsuna akan Meta-wiki.]]''
:''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/2022 Candidates for the Board of Trustees|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/2022 Candidates for the Board of Trustees}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>''
Zaben [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022|2022 Board of Trustees]] Yanzu haka an rufe kiran da aka yi na ‘yan takara. Wannan Kiran ya sa 'yan takara 12 daga cikin al'umma su gabatar da aikace-aikacen su. Ƙara koyo game da [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Candidates|2022 Board of Trustees candidates]].
Kwamitin Bincike yanzu zai yi la'akari da aikace-aikacen 'yan takara tare da basira da ka'idojin da Hukumar ta bayar. Amintattun suna neman wasu ƙwarewa da ƙwarewa don inganta ƙarfin Hukumar. Bayan Kwamitin Bincike ya kammala nazarin su, za a buga kimar kowane ɗan takara. Waɗannan ƙimar don dalilai ne na bayanai kawai.
Don ƙarin bayani game da zaɓen Hukumar na 2022, kuna iya samun jadawalin lokaci, bayanan zaɓe da sauran hanyoyin shiga [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022|on Meta-wiki]].
Mungode da taimakon ku,
Dabarun Motsawa da Gudanarwa a madadin Kwamitin Zabe da Kwamitin Amintattu <br /><section end="announcement-content" />–[[User:SOyeyele (WMF)|SOyeyele (WMF)]] ([[User talk:SOyeyele (WMF)|talk]]) 13:54, 3 ga Yuni, 2022 (UTC)
==Wikipedia Edit-a-thon training at Niger State Polytechnic Zungeru==
Assalamu alaikum jama'a ina mai farin cikin sanar da ku cewa zan gabatar da wani gagarumin taron koyarwa na Wikipedia a Minna a cikin makarantar kimiyya da fasaha ta jihar Neja wato ''Niger State Polytechnic Zungeru'' Wanda insha Allah muke gayyatar kowa da kowa don zuwa a kara ilimi da kuma ƙara sanin yadda za'ayi maƙala mai inganci da kuma fassara, don ƙarin bayani [https://meta.wikimedia.org/wiki/Grants:Programs/Wikimedia_Community_Fund/Rapid_Fund/Wikipedia_Edit-a-thon_training_at_Niger_State_Polytechnic_Zungeru_(ID:_21885230) shiga nan]
== Deployment of FLORES Machine Translation to Hausa Wikipedia ==
Hello Friends!
The WMF Language team has added another machine translation (MT) support for the Content Translation in Hausa Wikipedia called FLORES. This means that you can choose to use [https://ai.facebook.com/blog/the-flores-101-data-set-helping-build-better-translation-systems-around-the-world/ FLORES machine translation] when translating Wikipedia articles to Hausa using [[Special:ContentTranslation|the Content Translation tool]].
The FLORES Machine Translation service is provided by an [https://ai.facebook.com/ AI research team at Meta] through a free for use API key that allows the Content Translation to access the service on the FLORES server for an evaluation trial period. This MT is set as optional; in your Wikipedia, which means you can choose not to use it as your preferred initial translator. If you decide to use this service, you can select "FLORES" from the "Initial Translation" dropdown menu where you will find other existing machine translation services on the sidebar.
The Wikimedia Foundation has worked out an agreement that allows the use of FLORES without compromising Wikipedia’s policies about attribution of rights, your privacy as a user, and brand representation. You can find more information about the FLORES Machine translation on [[mw:Content_translation/Machine_Translation/Flores#Summary_of_our_agreement_with_Meta|this page]].
Please note that the use of the FLORES MT is optional. However, we would want your community to:
* use it to improve the quality of the Machine Translation service; and
* [[mw:Talk:Content_translation|provide feedback]] about its quality and ask any questions you might have about this addition.
We trust that this addition is a good support to the Content Translations tool towards having better quality articles in Hausa Wikipedia.
Thank you!
[[User:UOzurumba (WMF)|UOzurumba (WMF)]] ([[User talk:UOzurumba (WMF)|talk]]) 22:56, 21 ga Yuni, 2022 (UTC) On behalf of the WMF Language team.
== Results of Wiki Loves Folklore 2022 is out! ==
<div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
{{int:please-translate}}
[[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|150px|frameless]]
Hi, Greetings
The winners for '''[[c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022|Wiki Loves Folklore 2022]]''' is announced!
We are happy to share with you winning images for this year's edition. This year saw over 8,584 images represented on commons in over 92 countries. Kindly see images '''[[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022/Winners|here]]'''
Our profound gratitude to all the people who participated and organized local contests and photo walks for this project.
We hope to have you contribute to the campaign next year.
'''Thank you,'''
'''Wiki Loves Folklore International Team'''
--[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[User talk:MediaWiki message delivery|talk]]) 16:12, 4 ga Yuli, 2022 (UTC)
</div>
<!-- Message sent by User:Tiven2240@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Non-Technical_Village_Pumps_distribution_list&oldid=23454230 -->
== Propose statements for the 2022 Election Compass ==
:''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>''
Hi all,
Community members in the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022|2022 Board of Trustees election]] are invited to [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Community_Voting/Election_Compass|propose statements to use in the Election Compass.]]
An Election Compass is a tool to help voters select the candidates that best align with their beliefs and views. The community members will propose statements for the candidates to answer using a Lickert scale (agree/neutral/disagree). The candidates’ answers to the statements will be loaded into the Election Compass tool. Voters will use the tool by entering in their answer to the statements (agree/disagree/neutral). The results will show the candidates that best align with the voter’s beliefs and views.
Here is the timeline for the Election Compass:
July 8 - 20: Community members propose statements for the Election Compass
July 21 - 22: Elections Committee reviews statements for clarity and removes off-topic statements
July 23 - August 1: Volunteers vote on the statements
August 2 - 4: Elections Committee selects the top 15 statements
August 5 - 12: candidates align themselves with the statements
August 15: The Election Compass opens for voters to use to help guide their voting decision
The Elections Committee will select the top 15 statements at the beginning of August. The Elections Committee will oversee the process, supported by the Movement Strategy and Governance team. MSG will check that the questions are clear, there are no duplicates, no typos, and so on.
Best,
Movement Strategy and Governance
''This message was sent on behalf of the Board Selection Task Force and the Elections Committee''
[[User:Zuz (WMF)|Zuz (WMF)]] ([[User talk:Zuz (WMF)|talk]]) 16:05, 11 ga Yuli, 2022 (UTC)
==Samar da jawabai a Kamfas ɗin Zaɓen 2022==
:Kuna iya samun wannan saƙon an fassara zuwa ƙarin wasu yaruka akan Meta-wiki. ''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>''
Barkan mu,
[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022|Zaɓen Kwamitin Amintattu na 2022]] Masu sakai ana gayyatar ku da ku gabatar da jawabai da za'a yi amfani da su a [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Community_Voting/Election_Compass|Kamfas ɗin Zaɓen.]]
Kamfas ɗin Zaɓen wani kayan aiki ne da zai taimaka wa masu kaɗa ƙuri'a zaɓan ƴan takara da suka dace da abinda suka yarda da shi da kuma tunanin su. Mambobin al'umma zasu gabatar da jawabai dan ƴan takara su amsa ta amfani da Lickert scale (agree/neutral/disagree). Amsoshin da ƴan takaran suka bayar na jawaban zai shiga cikin kayan aiki na Kamfas ɗin Zaɓen. Masu kaɗa ƙuri'a zasu yi amfani da kayan aikin ta sanya amsar su ga jawaban da ɗaya daga waɗannan (agree/disagree/neutral). Sakamakon zai nuna ɗan takara da yafi dacewa da abin da mai kaɗa ƙuri'a yake so ko yafi yarda da shi.
Wannan lokuta ne na gudanar da Election Compass ɗin:
Yuli 8 - 20: Masu Aikin Sakai zasu gabatar da jawabai dan Election Compass
Yuli 21 - 22: Kwamitin Zaɓe zasu bincika jawaban dan tantancewa da fitar da jawaban da basu dace ba
Yuli 23 - Augusta 1: Masu Aikin Sakai zasu yi zaɓe akan jawaban
Augusta 2 - 4: Kwamitin Zaɓe zasu zaɓi jawabai 15 da suka fi cancanta
Augusta 5 - 12: ƴan takara zasu rinjayar da kawunan su tare da jawaban
Augusta 15: Za'a buɗe Election Compass dan masu kaɗa ƙuri'a su yi amfani da shi dan taimaka masu yin tunani
Kwamitin Zaɓe zasu zaɓi jawabai mafi cancanta 15 a farkon Augusta. Kwamitin Zaɓe zasu lura da gudanarwan, da taimakon tawagar Tsarin Gudanarwa da Shugabanci (Movement Strategy and Governance team). MSG zasu bincika su ga tambayoyin suna daidai, babu maimaici, babu kurakurai, da sauran su.
Da alkhairi,
Tsarin Gudanarwa da Shugabanci (Movement Strategy and Governance)
Wannan saƙon an aika shi ne a madadin Board Selection Task Force da Kwamitin Zaɓuɓɓuka.
An fassara wannan saƙon zuwa harshen Hausa da yaɗa shi ta hannu mai sakai Em-mustapha.
Mun gode!
[[User:Em-mustapha|<span style="background-color: #804; color: #fa0;"><samp><b><u>Em-mustapha</u></b></samp></span>]] <sup><samp><u>[[User talk:Em-mustapha|'''talk''']]</u></samp></sup> 13:26, 13 ga Yuli, 2022 (UTC)
== Wikipedia Workshop at Bichi Emirate's==
Hello to everyone,
I am happy to inform everyone that I have applied for a Grant on Wikipedia Workshop at Bichi Emirate's which I will present insha Allah. thank you [[User:M Bash Ne|M Bash Ne]] ([[User talk:M Bash Ne|talk]]) 12:54, 14 ga Yuli, 2022 (UTC)
== Movement Strategy and Governance News - Issue 7 ==
<div style = "line-height: 1.2">
<span style="font-size:200%;">'''Movement Strategy and Governance News'''</span><br>
<span style="font-size:120%; color:#404040;">'''Issue 7, July-September 2022'''</span><span style="font-size:120%; float:right;">[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7|'''Read the full newsletter''']]</span>
----
Welcome to the 7th issue of Movement Strategy and Governance News! The newsletter distributes relevant news and events about the implementation of Wikimedia's [[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy/Initiatives|Movement Strategy recommendations]], other relevant topics regarding Movement governance, as well as different projects and activities supported by the Movement Strategy and Governance (MSG) team of the Wikimedia Foundation.
The MSG Newsletter is delivered quarterly, while the more frequent [[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy/Updates|Movement Strategy Weekly]] will be delivered weekly. Please remember to subscribe [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/MSG Newsletter Subscription|here]] if you would like to receive future issues of this newsletter.
</div><div style="margin-top:3px; padding:10px 10px 10px 20px; background:#fffff; border:2px solid #808080; border-radius:4px; font-size:100%;">
* '''Movement sustainability''': Wikimedia Foundation's annual sustainability report has been published. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A1</tvar>|continue reading]])
* '''Improving user experience''': recent improvements on the desktop interface for Wikimedia projects. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A2|continue reading]])
* '''Safety and inclusion''': updates on the revision process of the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A3|continue reading]])
* '''Equity in decisionmaking''': reports from Hubs pilots conversations, recent progress from the Movement Charter Drafting Committee, and a new white paper for futures of participation in the Wikimedia movement. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A4|continue reading]])
* '''Stakeholders coordination''': launch of a helpdesk for Affiliates and volunteer communities working on content partnership. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A5|continue reading]])
* '''Leadership development''': updates on leadership projects by Wikimedia movement organizers in Brazil and Cape Verde. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A6|continue reading]])
* '''Internal knowledge management''': launch of a new portal for technical documentation and community resources. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A7|continue reading]])
* '''Innovate in free knowledge''': high-quality audiovisual resources for scientific experiments and a new toolkit to record oral transcripts. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A8|continue reading]])
* '''Evaluate, iterate, and adapt''': results from the Equity Landscape project pilot ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A9|continue reading]])
*
'''Other news and updates''': a new forum to discuss Movement Strategy implementation, upcoming Wikimedia Foundation Board of Trustees election, a new podcast to discuss Movement Strategy, and change of personnel for the Foundation's Movement Strategy and Governance team. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A10|continue reading]])
</div><section end="msg-newsletter"/> [[User:Zuz (WMF)|Zuz (WMF)]] ([[User talk:Zuz (WMF)|talk]]) 10:56, 19 ga Yuli, 2022 (UTC)
== Announcing the six candidates for the Board of Trustees election ==
:''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election/Short|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election/Short}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>''
Hi everyone,
The Affiliate Representatives have completed their voting period. The selected 2022 Board of Trustees candidates are:
* Tobechukwu Precious Friday ([[:m:User:Tochiprecious|Tochiprecious]])
* Farah Jack Mustaklem ([[:m:User:Fjmustak|Fjmustak]])
* Shani Evenstein Sigalov ([[:m:User:Esh77|Esh77]])
* Kunal Mehta ([[:m:User:Legoktm|Legoktm]])
* Michał Buczyński ([[:m:User:Aegis Maelstrom|Aegis Maelstrom]])
* Mike Peel ([[:m:User:Mike Peel|Mike Peel]])
You may see more information about the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Results|Results]] and [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Stats|Statistics]] of this Board election.
The Affiliate organizations selected representatives to vote on behalf of the Affiliate organization. The Affiliate Representatives proposed questions for the candidates to answer in mid-June. These answers from candidates and the information provided from the Analysis Committee provided support for the representatives as they made their decision.
Please take a moment to appreciate the Affiliate Representatives and Analysis Committee members for taking part in this process and helping to grow the Board of Trustees in capacity and diversity. These hours of volunteer work connect us across understanding and perspective. Thank you for your participation.
Thank you to the community members who put themselves forward as candidates for the Board of Trustees. Considering joining the Board of Trustees is no small decision. The time and dedication candidates have shown to this point speaks to their commitment to this movement. Congratulations to those candidates who have been selected. A great amount of appreciation and gratitude for those candidates not selected. Please continue to share your leadership with Wikimedia.
What can voters do now?
[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Results|Review the results of the Affiliate selection process]].
[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election|Read more here about the next steps in the 2022 Board of Trustee election]].
Best,
Movement Strategy and Governance
''This message was sent on behalf of the Board Selection Task Force and the Elections Committee''</translate><br /><section end="announcement-content" />
[[User:Zuz (WMF)|Zuz (WMF)]] ([[User talk:Zuz (WMF)|talk]]) 19:48, 20 ga Yuli, 2022 (UTC)
== Vote for Election Compass Statements ==
:''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Vote for Election Compass Statements|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Vote for Election Compass Statements|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Vote for Election Compass Statements}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>''
Hi all,
Volunteers in the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022|2022 Board of Trustees election]] are invited to [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Community_Voting/Election_Compass/Statements|vote for statements to use in the Election Compass]]. You can vote for the statements you would like to see included in the Election Compass on Meta-wiki.
An Election Compass is a tool to help voters select the candidates that best align with their beliefs and views. The community members will propose statements for the candidates to answer using a Lickert scale (agree/neutral/disagree). The candidates’ answers to the statements will be loaded into the Election Compass tool. Voters will use the tool by entering in their answer to the statements (agree/disagree/neutral). The results will show the candidates that best align with the voter’s beliefs and views.
Here is the timeline for the Election Compass:
*<s>July 8 - 20: Volunteers propose statements for the Election Compass</s>
*<s>July 21 - 22: Elections Committee reviews statements for clarity and removes off-topic statements</s>
*July 23 - August 3: Volunteers vote on the statements
*August 4: Elections Committee selects the top 15 statements
*August 5 - 12: candidates align themselves with the statements
*August 16: The Election Compass opens for voters to use to help guide their voting decision
The Elections Committee will select the top 15 statements at the beginning of August
Best,
Movement Strategy and Governance
''This message was sent on behalf of the Board Selection Task Force and the Elections Committee''
[[User:Zuz (WMF)|Zuz (WMF)]] ([[User talk:Zuz (WMF)|talk]]) 17:44, 26 ga Yuli, 2022 (UTC)
3emn7dbiqyaiytljmrgkulmdzjag4jn
Ɗan Maraya Jos
0
2607
162390
131698
2022-07-29T08:42:11Z
BnHamid
12586
/* Bibiliyo */
wikitext
text/x-wiki
'''Ɗan Maraya Jos''' yana ɗaya daga cikin fitattun mawaƙa a ƙasar hausa.<ref>Furniss,Graham (1996). ''Poetry, prose and popular culture in Hausa.p.10''</ref>.
== Tarihi ==
An haifi Adamu Dan Maraya a shekarar 1946 a garin B'ukur da ke cikin jihar Plateau. Bayan rasuwar uwayensa, aka fara kiransa Dan Maraya (an orphan) watau Wanda mahaifinsa ya rasu. <ref>http://www.myrhythm.com/danmarayajos.htm</ref><ref>http://www.gumel.com/hausa/wakoki/wakoki.htm</ref> Da na kumshe da labaru a kan waƙoƙi ɗan rayuwar ɗan Maraya Jos, ɗan Maraya ya yi suna kwarai a arewacin Najeriya, Nijer, Gana da Kamaru. Yawancin waƙoƙin ɗan Maraya suna bayani ne a kan al'amurra na yau da kullum da ke fuskantar mutane a ƙasar Hausa.Ya mutu ran asabar 20 2015.
== WaƘoƘi ==
Kaɗan daga cikin waƙoƙinsa su ne:
{| class="wikitable"
|+
!s/n
!WaƘoƘi
!
!
|-
|1
|Auren Dole
|
|
|-
|2
|Gangar Ciki
|
|
|-
|3
|ɗan Adam
|
|}
#Talakawa
#Mai Akwai Da Babu
#Waƙar Sana'a
#Gangar Malamai
#Siyasa
#Haƙuri
#Malalaci
#Duniya
#Ina Ruwan Wani
#Isahara
#Waƙar Aure
#Bob Guy
== Bibiliyo ==
* Furniss, Graham. (1996). ''Poetry, prose and popular culture in Hausa''. International African Institute. Edinburgh: Edinburgh University Press for the International African Institute. <nowiki>ISBN 978-1-4744-6829-9</nowiki>. OCLC 648578425.
*''The Sokoto Caliphate : history and legacies, 1804-2004''. Bobboyi, H., Yakubu, Mahmood. (1st ed ed.). Kaduna, Nigeria: Arewa House. 2006. <nowiki>ISBN 978-135-166-7</nowiki>. OCLC 156890366.
*Smaldone, Joseph P. (1977). ''Warfare in the Sokoto Caliphate : historical and sociological perspectivesISBN0-521-21069-0OCLC2371710''
==Manazarta==
ehbh2a4trejus2hqtsfwrs838h97pk5
Bauchi (jiha)
0
2725
162241
162234
2022-07-28T12:27:22Z
Uncle Bash007
9891
/* Tarihi */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno State|Borno]], da [[Adamawa State|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
'''Jihar bauchi''' dake Arewa maso gabacin [[Nijeriya]] na da Ƙananan hukumomi guda Ashirin (20).
#[[Bauchi]]
#Tafawa Balewa
#Dass
#[[Toro]]
#[[Bogoro]]
#Ningi
#[[Warji]]
#[[Ganjuwa]]
#[[Kirfi]]
#[[Alkaleri]]
#[[Darazo]]
#[[Misau]]
#[[Giade]]
#Shira
#Jama’are
#Katangum
#[[Itas/Gadau]]
#[[Zaki]]
#[[Gamawa]]
#[[Damban]]
<ref>{{Cite web|url=http://mycyberict.com/nigeria_zip_codes/bauchi-state/|title=Bauchi State List of Local Governments Zip codes | Nigeria Zip Codes|website=mycyberict.com|accessdate=23 Sat, 2019}}</ref>
<ref>https://www.nigeriagalleria.com/Nigeria/States_Nigeria/Bauchi_State.html</ref>
<ref>https://joshuaproject.net/people_groups/10738/NI</ref>
<ref>https://www.bauchistate.gov.ng/history/</ref>
Jihar Bauchi tana da iyaka da Jahohi bakwai, su ne: [[Jahar Gombe]], [[Jigawa]], [[Jahar Kaduna]], [[Jahar Kano]], [[Filato|Plateau]], [[Taraba]] da kuma [[Yobe]].
<br />
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
tbcaosh23yzktye2uixlj5jmotspen9
162242
162241
2022-07-28T12:27:56Z
Uncle Bash007
9891
/* Tarihi */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
'''Jihar bauchi''' dake Arewa maso gabacin [[Nijeriya]] na da Ƙananan hukumomi guda Ashirin (20).
#[[Bauchi]]
#Tafawa Balewa
#Dass
#[[Toro]]
#[[Bogoro]]
#Ningi
#[[Warji]]
#[[Ganjuwa]]
#[[Kirfi]]
#[[Alkaleri]]
#[[Darazo]]
#[[Misau]]
#[[Giade]]
#Shira
#Jama’are
#Katangum
#[[Itas/Gadau]]
#[[Zaki]]
#[[Gamawa]]
#[[Damban]]
<ref>{{Cite web|url=http://mycyberict.com/nigeria_zip_codes/bauchi-state/|title=Bauchi State List of Local Governments Zip codes | Nigeria Zip Codes|website=mycyberict.com|accessdate=23 Sat, 2019}}</ref>
<ref>https://www.nigeriagalleria.com/Nigeria/States_Nigeria/Bauchi_State.html</ref>
<ref>https://joshuaproject.net/people_groups/10738/NI</ref>
<ref>https://www.bauchistate.gov.ng/history/</ref>
Jihar Bauchi tana da iyaka da Jahohi bakwai, su ne: [[Jahar Gombe]], [[Jigawa]], [[Jahar Kaduna]], [[Jahar Kano]], [[Filato|Plateau]], [[Taraba]] da kuma [[Yobe]].
<br />
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
722eow7z70bwd0mzn0fkkd08u3ymozb
162243
162242
2022-07-28T12:29:30Z
Uncle Bash007
9891
/* Tarihi */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Bayan samar da Jihar Bauchi a 1976, a lokacin Jihohi biyu Bauchi da Gombe na hade,
'''Jihar bauchi''' dake Arewa maso gabacin [[Nijeriya]] na da Ƙananan hukumomi guda Ashirin (20).
#[[Bauchi]]
#Tafawa Balewa
#Dass
#[[Toro]]
#[[Bogoro]]
#Ningi
#[[Warji]]
#[[Ganjuwa]]
#[[Kirfi]]
#[[Alkaleri]]
#[[Darazo]]
#[[Misau]]
#[[Giade]]
#Shira
#Jama’are
#Katangum
#[[Itas/Gadau]]
#[[Zaki]]
#[[Gamawa]]
#[[Damban]]
<ref>{{Cite web|url=http://mycyberict.com/nigeria_zip_codes/bauchi-state/|title=Bauchi State List of Local Governments Zip codes | Nigeria Zip Codes|website=mycyberict.com|accessdate=23 Sat, 2019}}</ref>
<ref>https://www.nigeriagalleria.com/Nigeria/States_Nigeria/Bauchi_State.html</ref>
<ref>https://joshuaproject.net/people_groups/10738/NI</ref>
<ref>https://www.bauchistate.gov.ng/history/</ref>
Jihar Bauchi tana da iyaka da Jahohi bakwai, su ne: [[Jahar Gombe]], [[Jigawa]], [[Jahar Kaduna]], [[Jahar Kano]], [[Filato|Plateau]], [[Taraba]] da kuma [[Yobe]].
<br />
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
8ti0vbi84id0r6pt0371x3lzyifr4yu
162244
162243
2022-07-28T12:29:59Z
Uncle Bash007
9891
/* Tarihi */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Bayan samar da Jihar Bauchi a 1976, a lokacin Jihohi biyu Bauchi da Gombe na hade, jihar nada kananan hukumomi 16.
'''Jihar bauchi''' dake Arewa maso gabacin [[Nijeriya]] na da Ƙananan hukumomi guda Ashirin (20).
#[[Bauchi]]
#Tafawa Balewa
#Dass
#[[Toro]]
#[[Bogoro]]
#Ningi
#[[Warji]]
#[[Ganjuwa]]
#[[Kirfi]]
#[[Alkaleri]]
#[[Darazo]]
#[[Misau]]
#[[Giade]]
#Shira
#Jama’are
#Katangum
#[[Itas/Gadau]]
#[[Zaki]]
#[[Gamawa]]
#[[Damban]]
<ref>{{Cite web|url=http://mycyberict.com/nigeria_zip_codes/bauchi-state/|title=Bauchi State List of Local Governments Zip codes | Nigeria Zip Codes|website=mycyberict.com|accessdate=23 Sat, 2019}}</ref>
<ref>https://www.nigeriagalleria.com/Nigeria/States_Nigeria/Bauchi_State.html</ref>
<ref>https://joshuaproject.net/people_groups/10738/NI</ref>
<ref>https://www.bauchistate.gov.ng/history/</ref>
Jihar Bauchi tana da iyaka da Jahohi bakwai, su ne: [[Jahar Gombe]], [[Jigawa]], [[Jahar Kaduna]], [[Jahar Kano]], [[Filato|Plateau]], [[Taraba]] da kuma [[Yobe]].
<br />
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
e3fqkrvaihicgufmkgi3nc03cectf1r
162245
162244
2022-07-28T12:30:52Z
Uncle Bash007
9891
/* Tarihi */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Bayan samar da Jihar Bauchi a 1976, a lokacin Jihohi biyu Bauchi da Gombe na hade, jihar nada kananan hukumomi 16. Daga bisani an kara yawan kananan hukumomin zuwa 20 sannan daga bisani 23.
'''Jihar bauchi''' dake Arewa maso gabacin [[Nijeriya]] na da Ƙananan hukumomi guda Ashirin (20).
#[[Bauchi]]
#Tafawa Balewa
#Dass
#[[Toro]]
#[[Bogoro]]
#Ningi
#[[Warji]]
#[[Ganjuwa]]
#[[Kirfi]]
#[[Alkaleri]]
#[[Darazo]]
#[[Misau]]
#[[Giade]]
#Shira
#Jama’are
#Katangum
#[[Itas/Gadau]]
#[[Zaki]]
#[[Gamawa]]
#[[Damban]]
<ref>{{Cite web|url=http://mycyberict.com/nigeria_zip_codes/bauchi-state/|title=Bauchi State List of Local Governments Zip codes | Nigeria Zip Codes|website=mycyberict.com|accessdate=23 Sat, 2019}}</ref>
<ref>https://www.nigeriagalleria.com/Nigeria/States_Nigeria/Bauchi_State.html</ref>
<ref>https://joshuaproject.net/people_groups/10738/NI</ref>
<ref>https://www.bauchistate.gov.ng/history/</ref>
Jihar Bauchi tana da iyaka da Jahohi bakwai, su ne: [[Jahar Gombe]], [[Jigawa]], [[Jahar Kaduna]], [[Jahar Kano]], [[Filato|Plateau]], [[Taraba]] da kuma [[Yobe]].
<br />
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
6ph2upbfp62lrepsinq9buo052fr5fw
162246
162245
2022-07-28T12:32:11Z
Uncle Bash007
9891
/* Tarihi */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Bayan samar da Jihar Bauchi a 1976, a lokacin Jihohi biyu Bauchi da Gombe na hade, jihar nada kananan hukumomi 16. Daga bisani an kara yawan kananan hukumomin zuwa 20 sannan daga bisani 23. Haka zalika, a shekara ta 1997, an samar da Jihar Gombe, daga Jihar Bauchi inda aka samu karin kananan hukumomi a Najeriya.
'''Jihar bauchi''' dake Arewa maso gabacin [[Nijeriya]] na da Ƙananan hukumomi guda Ashirin (20).
#[[Bauchi]]
#Tafawa Balewa
#Dass
#[[Toro]]
#[[Bogoro]]
#Ningi
#[[Warji]]
#[[Ganjuwa]]
#[[Kirfi]]
#[[Alkaleri]]
#[[Darazo]]
#[[Misau]]
#[[Giade]]
#Shira
#Jama’are
#Katangum
#[[Itas/Gadau]]
#[[Zaki]]
#[[Gamawa]]
#[[Damban]]
<ref>{{Cite web|url=http://mycyberict.com/nigeria_zip_codes/bauchi-state/|title=Bauchi State List of Local Governments Zip codes | Nigeria Zip Codes|website=mycyberict.com|accessdate=23 Sat, 2019}}</ref>
<ref>https://www.nigeriagalleria.com/Nigeria/States_Nigeria/Bauchi_State.html</ref>
<ref>https://joshuaproject.net/people_groups/10738/NI</ref>
<ref>https://www.bauchistate.gov.ng/history/</ref>
Jihar Bauchi tana da iyaka da Jahohi bakwai, su ne: [[Jahar Gombe]], [[Jigawa]], [[Jahar Kaduna]], [[Jahar Kano]], [[Filato|Plateau]], [[Taraba]] da kuma [[Yobe]].
<br />
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
t59jnip09znyjjvzq8ulblln6q4xc0d
162247
162246
2022-07-28T12:33:10Z
Uncle Bash007
9891
/* Tarihi */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Bayan samar da Jihar Bauchi a 1976, a lokacin Jihohi biyu Bauchi da Gombe na hade, jihar nada kananan hukumomi 16. Daga bisani an kara yawan kananan hukumomin zuwa 20 sannan daga bisani 23. Haka zalika, a shekara ta 1997, an samar da Jihar Gombe, daga Jihar Bauchi inda aka samu karin kananan hukumomi a kasar, inda aka bar Jihar Bauchi da kananan hukumomi 20 kamar yadda aka zayyano a kasa:
'''Jihar bauchi''' dake Arewa maso gabacin [[Nijeriya]] na da Ƙananan hukumomi guda Ashirin (20).
#[[Bauchi]]
#Tafawa Balewa
#Dass
#[[Toro]]
#[[Bogoro]]
#Ningi
#[[Warji]]
#[[Ganjuwa]]
#[[Kirfi]]
#[[Alkaleri]]
#[[Darazo]]
#[[Misau]]
#[[Giade]]
#Shira
#Jama’are
#Katangum
#[[Itas/Gadau]]
#[[Zaki]]
#[[Gamawa]]
#[[Damban]]
<ref>{{Cite web|url=http://mycyberict.com/nigeria_zip_codes/bauchi-state/|title=Bauchi State List of Local Governments Zip codes | Nigeria Zip Codes|website=mycyberict.com|accessdate=23 Sat, 2019}}</ref>
<ref>https://www.nigeriagalleria.com/Nigeria/States_Nigeria/Bauchi_State.html</ref>
<ref>https://joshuaproject.net/people_groups/10738/NI</ref>
<ref>https://www.bauchistate.gov.ng/history/</ref>
Jihar Bauchi tana da iyaka da Jahohi bakwai, su ne: [[Jahar Gombe]], [[Jigawa]], [[Jahar Kaduna]], [[Jahar Kano]], [[Filato|Plateau]], [[Taraba]] da kuma [[Yobe]].
<br />
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
q8l0umit2wc9nticioeftkevtxq0jo1
162248
162247
2022-07-28T12:34:28Z
Uncle Bash007
9891
/* Tarihi */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Bayan samar da Jihar Bauchi a 1976, a lokacin Jihohi biyu Bauchi da Gombe na hade, jihar nada kananan hukumomi 16. Daga bisani an kara yawan kananan hukumomin zuwa 20 sannan daga bisani 23. Haka zalika, a shekara ta 1997, an samar da Jihar Gombe, daga Jihar Bauchi inda aka samu karin kananan hukumomi a kasar, inda aka bar Jihar Bauchi da kananan hukumomi 20 kamar yadda aka zayyano a kasa:
==Local Government Areas==
{{See also|List of villages in Bauchi State}}
Bauchi State consists of twenty [[Local government areas of Nigeria|Local Government Areas]] (LGAs). They are:
[[File:Water buck (Kobus ellipsiprymnus) -Yankari game reserve, Bauchi State (1).jpg|300px|thumb|Yankari National Park]]
{| class="sortable wikitable"
|-
! LGA
! Area (km<sup>2</sup>)
! Census 2006<br> population
! Administrative capital
! Postal<br>code
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [T/Balewa, Nigeria|T/Balewa]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jamaare]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jamaare]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
<ref>{{Cite web|url=http://mycyberict.com/nigeria_zip_codes/bauchi-state/|title=Bauchi State List of Local Governments Zip codes | Nigeria Zip Codes|website=mycyberict.com|accessdate=23 Sat, 2019}}</ref>
<ref>https://www.nigeriagalleria.com/Nigeria/States_Nigeria/Bauchi_State.html</ref>
<ref>https://joshuaproject.net/people_groups/10738/NI</ref>
<ref>https://www.bauchistate.gov.ng/history/</ref>
Jihar Bauchi tana da iyaka da Jahohi bakwai, su ne: [[Jahar Gombe]], [[Jigawa]], [[Jahar Kaduna]], [[Jahar Kano]], [[Filato|Plateau]], [[Taraba]] da kuma [[Yobe]].
<br />
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
hkutctgdo3xzi20m3cs5ahqfunxx193
162249
162248
2022-07-28T12:35:52Z
Uncle Bash007
9891
/* Local Government Areas */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Bayan samar da Jihar Bauchi a 1976, a lokacin Jihohi biyu Bauchi da Gombe na hade, jihar nada kananan hukumomi 16. Daga bisani an kara yawan kananan hukumomin zuwa 20 sannan daga bisani 23. Haka zalika, a shekara ta 1997, an samar da Jihar Gombe, daga Jihar Bauchi inda aka samu karin kananan hukumomi a kasar, inda aka bar Jihar Bauchi da kananan hukumomi 20 kamar yadda aka zayyano a kasa:
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
3qxxyi7wiebm6mqudzarwzdmyzuevr7
162250
162249
2022-07-28T12:36:46Z
Uncle Bash007
9891
/* Garuruwa */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Bayan samar da Jihar Bauchi a 1976, a lokacin Jihohi biyu Bauchi da Gombe na hade, jihar nada kananan hukumomi 16. Daga bisani an kara yawan kananan hukumomin zuwa 20 sannan daga bisani 23. Haka zalika, a shekara ta 1997, an samar da Jihar Gombe, daga Jihar Bauchi inda aka samu karin kananan hukumomi a kasar, inda aka bar Jihar Bauchi da kananan hukumomi 20 kamar yadda aka zayyano a kasa:
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Labarin kasa ==
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
7bb5g91b2f606cdt2vnl20bu2cnxo6p
162251
162250
2022-07-28T12:37:24Z
Uncle Bash007
9891
/* Labarin kasa */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Bayan samar da Jihar Bauchi a 1976, a lokacin Jihohi biyu Bauchi da Gombe na hade, jihar nada kananan hukumomi 16. Daga bisani an kara yawan kananan hukumomin zuwa 20 sannan daga bisani 23. Haka zalika, a shekara ta 1997, an samar da Jihar Gombe, daga Jihar Bauchi inda aka samu karin kananan hukumomi a kasar, inda aka bar Jihar Bauchi da kananan hukumomi 20 kamar yadda aka zayyano a kasa:
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Labarin kasa ==
Jihar Bauchi ta mamaye fadin kasa kimanin 49,119 km<sup>2</sup>
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
hzjctjpasku5hoqbzh6yjojwsmv63p6
162252
162251
2022-07-28T12:38:15Z
Uncle Bash007
9891
/* Labarin kasa */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Bayan samar da Jihar Bauchi a 1976, a lokacin Jihohi biyu Bauchi da Gombe na hade, jihar nada kananan hukumomi 16. Daga bisani an kara yawan kananan hukumomin zuwa 20 sannan daga bisani 23. Haka zalika, a shekara ta 1997, an samar da Jihar Gombe, daga Jihar Bauchi inda aka samu karin kananan hukumomi a kasar, inda aka bar Jihar Bauchi da kananan hukumomi 20 kamar yadda aka zayyano a kasa:
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Labarin kasa ==
Jihar Bauchi ta mamaye fadin kasa kimanin 49,119 km<sup>2</sup> (18,965 sq mi).
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
6je058o8kpfsckdfxrz0s9l92q49b14
162253
162252
2022-07-28T12:39:29Z
Uncle Bash007
9891
/* Labarin kasa */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Bayan samar da Jihar Bauchi a 1976, a lokacin Jihohi biyu Bauchi da Gombe na hade, jihar nada kananan hukumomi 16. Daga bisani an kara yawan kananan hukumomin zuwa 20 sannan daga bisani 23. Haka zalika, a shekara ta 1997, an samar da Jihar Gombe, daga Jihar Bauchi inda aka samu karin kananan hukumomi a kasar, inda aka bar Jihar Bauchi da kananan hukumomi 20 kamar yadda aka zayyano a kasa:
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Labarin kasa ==
Jihar Bauchi ta mamaye fadin kasa kimanin 49,119 km<sup>2</sup> (18,965 sq mi) inda ta mamaye kaso 5.3% na daukakin fadin Najeriya.
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
gkpir0bnagbnpnkstjmtmkhbqeht31a
162254
162253
2022-07-28T12:40:27Z
Uncle Bash007
9891
/* Labarin kasa */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Bayan samar da Jihar Bauchi a 1976, a lokacin Jihohi biyu Bauchi da Gombe na hade, jihar nada kananan hukumomi 16. Daga bisani an kara yawan kananan hukumomin zuwa 20 sannan daga bisani 23. Haka zalika, a shekara ta 1997, an samar da Jihar Gombe, daga Jihar Bauchi inda aka samu karin kananan hukumomi a kasar, inda aka bar Jihar Bauchi da kananan hukumomi 20 kamar yadda aka zayyano a kasa:
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Labarin kasa ==
Jihar Bauchi ta mamaye fadin kasa kimanin 49,119 km<sup>2</sup> (18,965 sq mi) inda ta mamaye kaso 5.3% na daukakin fadin Najeriya kuma tana zaune akan lambobin wuri na latitudes 9° 3' da 12° 3' arewa da kuma longitudes 8° 50' da [[11° east|11° gabas]].
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
f5wlowtapxzobdbho6hjvoalosfo03i
162255
162254
2022-07-28T12:41:07Z
Uncle Bash007
9891
/* Labarin kasa */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Bayan samar da Jihar Bauchi a 1976, a lokacin Jihohi biyu Bauchi da Gombe na hade, jihar nada kananan hukumomi 16. Daga bisani an kara yawan kananan hukumomin zuwa 20 sannan daga bisani 23. Haka zalika, a shekara ta 1997, an samar da Jihar Gombe, daga Jihar Bauchi inda aka samu karin kananan hukumomi a kasar, inda aka bar Jihar Bauchi da kananan hukumomi 20 kamar yadda aka zayyano a kasa:
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Labarin kasa ==
Jihar Bauchi ta mamaye fadin kasa kimanin 49,119 km<sup>2</sup> (18,965 sq mi) inda ta mamaye kaso 5.3% na daukakin fadin Najeriya kuma tana zaune akan lambobin wuri na latitudes 9° 3' da 12° 3' arewa da kuma longitudes 8° 50' da [[11° gabas]].
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
ouwo62js85keanemebvs4qkbk7apm7o
162256
162255
2022-07-28T12:42:07Z
Uncle Bash007
9891
/* Labarin kasa */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Bayan samar da Jihar Bauchi a 1976, a lokacin Jihohi biyu Bauchi da Gombe na hade, jihar nada kananan hukumomi 16. Daga bisani an kara yawan kananan hukumomin zuwa 20 sannan daga bisani 23. Haka zalika, a shekara ta 1997, an samar da Jihar Gombe, daga Jihar Bauchi inda aka samu karin kananan hukumomi a kasar, inda aka bar Jihar Bauchi da kananan hukumomi 20 kamar yadda aka zayyano a kasa:
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Labarin kasa ==
Jihar Bauchi ta mamaye fadin kasa kimanin 49,119 km<sup>2</sup> (18,965 sq mi) inda ta mamaye kaso 5.3% na daukakin fadin Najeriya kuma tana zaune akan lambobin wuri na latitudes 9° 3' da 12° 3' arewa da kuma longitudes 8° 50' da [[11° gabas]].
Jihar tana da iyaka da jihohi bakwai,
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
46eshl5tahf65t6fqy2fwvwcbgh3hjm
162257
162256
2022-07-28T12:42:32Z
Uncle Bash007
9891
/* Labarin kasa */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Bayan samar da Jihar Bauchi a 1976, a lokacin Jihohi biyu Bauchi da Gombe na hade, jihar nada kananan hukumomi 16. Daga bisani an kara yawan kananan hukumomin zuwa 20 sannan daga bisani 23. Haka zalika, a shekara ta 1997, an samar da Jihar Gombe, daga Jihar Bauchi inda aka samu karin kananan hukumomi a kasar, inda aka bar Jihar Bauchi da kananan hukumomi 20 kamar yadda aka zayyano a kasa:
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Labarin kasa ==
Jihar Bauchi ta mamaye fadin kasa kimanin 49,119 km<sup>2</sup> (18,965 sq mi) inda ta mamaye kaso 5.3% na daukakin fadin Najeriya kuma tana zaune akan lambobin wuri na latitudes 9° 3' da 12° 3' arewa da kuma longitudes 8° 50' da [[11° gabas]].
Jihar tana da iyaka da jihohi bakwai, Kano da Jigawa daga arewa,
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
ngalxp1ygnpb959hygcfktxeo3mjmqy
162258
162257
2022-07-28T12:42:55Z
Uncle Bash007
9891
/* Labarin kasa */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Bayan samar da Jihar Bauchi a 1976, a lokacin Jihohi biyu Bauchi da Gombe na hade, jihar nada kananan hukumomi 16. Daga bisani an kara yawan kananan hukumomin zuwa 20 sannan daga bisani 23. Haka zalika, a shekara ta 1997, an samar da Jihar Gombe, daga Jihar Bauchi inda aka samu karin kananan hukumomi a kasar, inda aka bar Jihar Bauchi da kananan hukumomi 20 kamar yadda aka zayyano a kasa:
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Labarin kasa ==
Jihar Bauchi ta mamaye fadin kasa kimanin 49,119 km<sup>2</sup> (18,965 sq mi) inda ta mamaye kaso 5.3% na daukakin fadin Najeriya kuma tana zaune akan lambobin wuri na latitudes 9° 3' da 12° 3' arewa da kuma longitudes 8° 50' da [[11° gabas]].
Jihar tana da iyaka da jihohi bakwai, Kano da Jigawa daga arewa, Taraba da Plateau daga Kudu,
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
589nzswozxry8fb6z19b2q9pdbnsaun
162259
162258
2022-07-28T12:43:18Z
Uncle Bash007
9891
/* Labarin kasa */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Bayan samar da Jihar Bauchi a 1976, a lokacin Jihohi biyu Bauchi da Gombe na hade, jihar nada kananan hukumomi 16. Daga bisani an kara yawan kananan hukumomin zuwa 20 sannan daga bisani 23. Haka zalika, a shekara ta 1997, an samar da Jihar Gombe, daga Jihar Bauchi inda aka samu karin kananan hukumomi a kasar, inda aka bar Jihar Bauchi da kananan hukumomi 20 kamar yadda aka zayyano a kasa:
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Labarin kasa ==
Jihar Bauchi ta mamaye fadin kasa kimanin 49,119 km<sup>2</sup> (18,965 sq mi) inda ta mamaye kaso 5.3% na daukakin fadin Najeriya kuma tana zaune akan lambobin wuri na latitudes 9° 3' da 12° 3' arewa da kuma longitudes 8° 50' da [[11° gabas]].
Jihar tana da iyaka da jihohi bakwai, Kano da Jigawa daga arewa, Taraba da Plateau daga Kudu, Gombe da Yobe daga Gabas,
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
ssxn1w0rtky1ouk615klwj1qvdg8bf3
162260
162259
2022-07-28T12:43:41Z
Uncle Bash007
9891
/* Labarin kasa */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Bayan samar da Jihar Bauchi a 1976, a lokacin Jihohi biyu Bauchi da Gombe na hade, jihar nada kananan hukumomi 16. Daga bisani an kara yawan kananan hukumomin zuwa 20 sannan daga bisani 23. Haka zalika, a shekara ta 1997, an samar da Jihar Gombe, daga Jihar Bauchi inda aka samu karin kananan hukumomi a kasar, inda aka bar Jihar Bauchi da kananan hukumomi 20 kamar yadda aka zayyano a kasa:
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Labarin kasa ==
Jihar Bauchi ta mamaye fadin kasa kimanin 49,119 km<sup>2</sup> (18,965 sq mi) inda ta mamaye kaso 5.3% na daukakin fadin Najeriya kuma tana zaune akan lambobin wuri na latitudes 9° 3' da 12° 3' arewa da kuma longitudes 8° 50' da [[11° gabas]].
Jihar tana da iyaka da jihohi bakwai, Kano da Jigawa daga arewa, Taraba da Plateau daga Kudu, Gombe da Yobe daga Gabas sai kuma Kaduna daga Yamma.
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
5v1djzrzqaff666wy31bzpsiu2l4sxl
162280
162260
2022-07-28T13:04:11Z
Uncle Bash007
9891
/* Labarin kasa */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Bayan samar da Jihar Bauchi a 1976, a lokacin Jihohi biyu Bauchi da Gombe na hade, jihar nada kananan hukumomi 16. Daga bisani an kara yawan kananan hukumomin zuwa 20 sannan daga bisani 23. Haka zalika, a shekara ta 1997, an samar da Jihar Gombe, daga Jihar Bauchi inda aka samu karin kananan hukumomi a kasar, inda aka bar Jihar Bauchi da kananan hukumomi 20 kamar yadda aka zayyano a kasa:
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Labarin kasa ==
Jihar Bauchi ta mamaye fadin kasa kimanin 49,119 km<sup>2</sup> (18,965 sq mi) inda ta mamaye kaso 5.3% na daukakin fadin Najeriya kuma tana zaune akan lambobin wuri na latitudes 9° 3' da 12° 3' arewa da kuma longitudes 8° 50' da [[11° gabas]].
Jihar tana da iyaka da jihohi bakwai, Kano da Jigawa daga arewa, Taraba da Plateau daga Kudu, Gombe da Yobe daga Gabas sai kuma Kaduna daga Yamma.
Jihar Bauchi na daga cikin jihohin arewan Najeriya.
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
cmehbvc78fssik7n9d79r08ctnkgf26
162282
162280
2022-07-28T13:05:04Z
Uncle Bash007
9891
/* Labarin kasa */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Bayan samar da Jihar Bauchi a 1976, a lokacin Jihohi biyu Bauchi da Gombe na hade, jihar nada kananan hukumomi 16. Daga bisani an kara yawan kananan hukumomin zuwa 20 sannan daga bisani 23. Haka zalika, a shekara ta 1997, an samar da Jihar Gombe, daga Jihar Bauchi inda aka samu karin kananan hukumomi a kasar, inda aka bar Jihar Bauchi da kananan hukumomi 20 kamar yadda aka zayyano a kasa:
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Labarin kasa ==
Jihar Bauchi ta mamaye fadin kasa kimanin 49,119 km<sup>2</sup> (18,965 sq mi) inda ta mamaye kaso 5.3% na daukakin fadin Najeriya kuma tana zaune akan lambobin wuri na latitudes 9° 3' da 12° 3' arewa da kuma longitudes 8° 50' da [[11° gabas]].
Jihar tana da iyaka da jihohi bakwai, Kano da Jigawa daga arewa, Taraba da Plateau daga Kudu, Gombe da Yobe daga Gabas sai kuma Kaduna daga Yamma.
Jihar Bauchi na daga cikin jihohin arewan Najeriya dake da yanayin tsirrai iri biyu, [[Sudan (region)|Sudan savannah]] da kuma [[Sahel|Sahel savannah]]
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
6r051juy125npmc2y3aqm1tjd91ug2t
162283
162282
2022-07-28T13:05:54Z
Uncle Bash007
9891
/* Labarin kasa */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Bayan samar da Jihar Bauchi a 1976, a lokacin Jihohi biyu Bauchi da Gombe na hade, jihar nada kananan hukumomi 16. Daga bisani an kara yawan kananan hukumomin zuwa 20 sannan daga bisani 23. Haka zalika, a shekara ta 1997, an samar da Jihar Gombe, daga Jihar Bauchi inda aka samu karin kananan hukumomi a kasar, inda aka bar Jihar Bauchi da kananan hukumomi 20 kamar yadda aka zayyano a kasa:
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Labarin kasa ==
Jihar Bauchi ta mamaye fadin kasa kimanin 49,119 km<sup>2</sup> (18,965 sq mi) inda ta mamaye kaso 5.3% na daukakin fadin Najeriya kuma tana zaune akan lambobin wuri na latitudes 9° 3' da 12° 3' arewa da kuma longitudes 8° 50' da [[11° gabas]].
Jihar tana da iyaka da jihohi bakwai, Kano da Jigawa daga arewa, Taraba da Plateau daga Kudu, Gombe da Yobe daga Gabas sai kuma Kaduna daga Yamma.
Jihar Bauchi na daga cikin jihohin arewan Najeriya dake da yanayin tsirrai iri biyu, [[Sudan (region)|Sudan savannah]] da kuma [[Sahel|Sahel savannah]]. Haka zalika akwai tsaunuka a kudancin yankin garin.
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
adbmdjx6y7tx2lffnc0rv5uerlhs08m
162284
162283
2022-07-28T13:06:38Z
Uncle Bash007
9891
/* Labarin kasa */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Bayan samar da Jihar Bauchi a 1976, a lokacin Jihohi biyu Bauchi da Gombe na hade, jihar nada kananan hukumomi 16. Daga bisani an kara yawan kananan hukumomin zuwa 20 sannan daga bisani 23. Haka zalika, a shekara ta 1997, an samar da Jihar Gombe, daga Jihar Bauchi inda aka samu karin kananan hukumomi a kasar, inda aka bar Jihar Bauchi da kananan hukumomi 20 kamar yadda aka zayyano a kasa:
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Labarin kasa ==
Jihar Bauchi ta mamaye fadin kasa kimanin 49,119 km<sup>2</sup> (18,965 sq mi) inda ta mamaye kaso 5.3% na daukakin fadin Najeriya kuma tana zaune akan lambobin wuri na latitudes 9° 3' da 12° 3' arewa da kuma longitudes 8° 50' da [[11° gabas]].
Jihar tana da iyaka da jihohi bakwai, Kano da Jigawa daga arewa, Taraba da Plateau daga Kudu, Gombe da Yobe daga Gabas sai kuma Kaduna daga Yamma.
Jihar Bauchi na daga cikin jihohin arewan Najeriya dake da yanayin tsirrai iri biyu, [[Sudan (region)|Sudan savannah]] da kuma [[Sahel|Sahel savannah]]. Haka zalika akwai tsaunuka a kudancin yankin garin, dangane da alakarta da tsaunukan [[Jos Plateau]].
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
pm3ohxjzy3kplo578tyd1u3jytk1eeh
162309
162284
2022-07-29T00:38:05Z
Uncle Bash007
9891
/* Labarin kasa */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Bayan samar da Jihar Bauchi a 1976, a lokacin Jihohi biyu Bauchi da Gombe na hade, jihar nada kananan hukumomi 16. Daga bisani an kara yawan kananan hukumomin zuwa 20 sannan daga bisani 23. Haka zalika, a shekara ta 1997, an samar da Jihar Gombe, daga Jihar Bauchi inda aka samu karin kananan hukumomi a kasar, inda aka bar Jihar Bauchi da kananan hukumomi 20 kamar yadda aka zayyano a kasa:
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Labarin kasa ==
Jihar Bauchi ta mamaye fadin kasa kimanin 49,119 km<sup>2</sup> (18,965 sq mi) inda ta mamaye kaso 5.3% na daukakin fadin Najeriya kuma tana zaune akan lambobin wuri na latitudes 9° 3' da 12° 3' arewa da kuma longitudes 8° 50' da [[11° gabas]].
Jihar tana da iyaka da jihohi bakwai, Kano da Jigawa daga arewa, Taraba da Plateau daga Kudu, Gombe da Yobe daga Gabas sai kuma Kaduna daga Yamma.
Jihar Bauchi na daga cikin jihohin arewan Najeriya dake da yanayin tsirrai iri biyu, [[Sudan (region)|Sudan savannah]] da kuma [[Sahel|Sahel savannah]]. Haka zalika akwai tsaunuka a kudancin yankin garin, dangane da alakarta da tsaunukan [[Jos Plateau]].
== Adadin jama'a ==
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
cjge7ey3cjkvxo3yn2n697ams0b4zpo
162310
162309
2022-07-29T00:39:35Z
Uncle Bash007
9891
/* Adadin jama'a */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Bayan samar da Jihar Bauchi a 1976, a lokacin Jihohi biyu Bauchi da Gombe na hade, jihar nada kananan hukumomi 16. Daga bisani an kara yawan kananan hukumomin zuwa 20 sannan daga bisani 23. Haka zalika, a shekara ta 1997, an samar da Jihar Gombe, daga Jihar Bauchi inda aka samu karin kananan hukumomi a kasar, inda aka bar Jihar Bauchi da kananan hukumomi 20 kamar yadda aka zayyano a kasa:
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Labarin kasa ==
Jihar Bauchi ta mamaye fadin kasa kimanin 49,119 km<sup>2</sup> (18,965 sq mi) inda ta mamaye kaso 5.3% na daukakin fadin Najeriya kuma tana zaune akan lambobin wuri na latitudes 9° 3' da 12° 3' arewa da kuma longitudes 8° 50' da [[11° gabas]].
Jihar tana da iyaka da jihohi bakwai, Kano da Jigawa daga arewa, Taraba da Plateau daga Kudu, Gombe da Yobe daga Gabas sai kuma Kaduna daga Yamma.
Jihar Bauchi na daga cikin jihohin arewan Najeriya dake da yanayin tsirrai iri biyu, [[Sudan (region)|Sudan savannah]] da kuma [[Sahel|Sahel savannah]]. Haka zalika akwai tsaunuka a kudancin yankin garin, dangane da alakarta da tsaunukan [[Jos Plateau]].
== Adadin jama'a ==
Akwai yaruka daban daban har guda 55 a garin,
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
sn92ucxppslamw84qvq45bja3bs0qlj
162311
162310
2022-07-29T00:40:48Z
Uncle Bash007
9891
/* Adadin jama'a */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Bayan samar da Jihar Bauchi a 1976, a lokacin Jihohi biyu Bauchi da Gombe na hade, jihar nada kananan hukumomi 16. Daga bisani an kara yawan kananan hukumomin zuwa 20 sannan daga bisani 23. Haka zalika, a shekara ta 1997, an samar da Jihar Gombe, daga Jihar Bauchi inda aka samu karin kananan hukumomi a kasar, inda aka bar Jihar Bauchi da kananan hukumomi 20 kamar yadda aka zayyano a kasa:
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Labarin kasa ==
Jihar Bauchi ta mamaye fadin kasa kimanin 49,119 km<sup>2</sup> (18,965 sq mi) inda ta mamaye kaso 5.3% na daukakin fadin Najeriya kuma tana zaune akan lambobin wuri na latitudes 9° 3' da 12° 3' arewa da kuma longitudes 8° 50' da [[11° gabas]].
Jihar tana da iyaka da jihohi bakwai, Kano da Jigawa daga arewa, Taraba da Plateau daga Kudu, Gombe da Yobe daga Gabas sai kuma Kaduna daga Yamma.
Jihar Bauchi na daga cikin jihohin arewan Najeriya dake da yanayin tsirrai iri biyu, [[Sudan (region)|Sudan savannah]] da kuma [[Sahel|Sahel savannah]]. Haka zalika akwai tsaunuka a kudancin yankin garin, dangane da alakarta da tsaunukan [[Jos Plateau]].
== Adadin jama'a ==
Akwai yaruka daban daban har guda 55 a garin wanda suka hada da: Gerawa, Sayawa, [[Jarawa language (Nigeria)|Jarawa]], Kirfawa, Turawa [[Bolewa]], Karekare, [[Kanuri people|Kanuri]], Fa'awa, Butawa, Warjawa, Zulawa, Boyawa, Badawa.
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
itf8srddn5r6nvgot4kcr1s7qpd33qx
162312
162311
2022-07-29T00:41:33Z
Uncle Bash007
9891
/* Adadin jama'a */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Bayan samar da Jihar Bauchi a 1976, a lokacin Jihohi biyu Bauchi da Gombe na hade, jihar nada kananan hukumomi 16. Daga bisani an kara yawan kananan hukumomin zuwa 20 sannan daga bisani 23. Haka zalika, a shekara ta 1997, an samar da Jihar Gombe, daga Jihar Bauchi inda aka samu karin kananan hukumomi a kasar, inda aka bar Jihar Bauchi da kananan hukumomi 20 kamar yadda aka zayyano a kasa:
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Labarin kasa ==
Jihar Bauchi ta mamaye fadin kasa kimanin 49,119 km<sup>2</sup> (18,965 sq mi) inda ta mamaye kaso 5.3% na daukakin fadin Najeriya kuma tana zaune akan lambobin wuri na latitudes 9° 3' da 12° 3' arewa da kuma longitudes 8° 50' da [[11° gabas]].
Jihar tana da iyaka da jihohi bakwai, Kano da Jigawa daga arewa, Taraba da Plateau daga Kudu, Gombe da Yobe daga Gabas sai kuma Kaduna daga Yamma.
Jihar Bauchi na daga cikin jihohin arewan Najeriya dake da yanayin tsirrai iri biyu, [[Sudan (region)|Sudan savannah]] da kuma [[Sahel|Sahel savannah]]. Haka zalika akwai tsaunuka a kudancin yankin garin, dangane da alakarta da tsaunukan [[Jos Plateau]].
== Adadin jama'a ==
Akwai yaruka daban daban har guda 55 a garin wanda suka hada da: Gerawa, Sayawa, [[Jarawa language (Nigeria)|Jarawa]], Kirfawa, Turawa [[Bolewa]], Karekare, [[Kanuri people|Kanuri]], Fa'awa, Butawa, Warjawa, Zulawa, Boyawa, Badawa. Amma Fulani ne asalin yaren garin.
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
cwaf2ia6u621yrx2390uimvb9e5ky1c
162313
162312
2022-07-29T00:42:49Z
Uncle Bash007
9891
/* Adadin jama'a */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Bayan samar da Jihar Bauchi a 1976, a lokacin Jihohi biyu Bauchi da Gombe na hade, jihar nada kananan hukumomi 16. Daga bisani an kara yawan kananan hukumomin zuwa 20 sannan daga bisani 23. Haka zalika, a shekara ta 1997, an samar da Jihar Gombe, daga Jihar Bauchi inda aka samu karin kananan hukumomi a kasar, inda aka bar Jihar Bauchi da kananan hukumomi 20 kamar yadda aka zayyano a kasa:
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Labarin kasa ==
Jihar Bauchi ta mamaye fadin kasa kimanin 49,119 km<sup>2</sup> (18,965 sq mi) inda ta mamaye kaso 5.3% na daukakin fadin Najeriya kuma tana zaune akan lambobin wuri na latitudes 9° 3' da 12° 3' arewa da kuma longitudes 8° 50' da [[11° gabas]].
Jihar tana da iyaka da jihohi bakwai, Kano da Jigawa daga arewa, Taraba da Plateau daga Kudu, Gombe da Yobe daga Gabas sai kuma Kaduna daga Yamma.
Jihar Bauchi na daga cikin jihohin arewan Najeriya dake da yanayin tsirrai iri biyu, [[Sudan (region)|Sudan savannah]] da kuma [[Sahel|Sahel savannah]]. Haka zalika akwai tsaunuka a kudancin yankin garin, dangane da alakarta da tsaunukan [[Jos Plateau]].
== Adadin jama'a ==
Akwai yaruka daban daban har guda 55 a garin wanda suka hada da: Gerawa, Sayawa, [[Jarawa language (Nigeria)|Jarawa]], Kirfawa, Turawa [[Bolewa]], Karekare, [[Kanuri people|Kanuri]], Fa'awa, Butawa, Warjawa, Zulawa, Boyawa, Badawa. Amma Fulani ne asalin yaren garin. Hakan na nufin cewa suna da nasu asalin, al'adu, addinai da makamantansu.
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
kdh8il48ugnx7hjmjz6dmpuni4kys2i
162314
162313
2022-07-29T00:45:00Z
Uncle Bash007
9891
/* Adadin jama'a */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Bayan samar da Jihar Bauchi a 1976, a lokacin Jihohi biyu Bauchi da Gombe na hade, jihar nada kananan hukumomi 16. Daga bisani an kara yawan kananan hukumomin zuwa 20 sannan daga bisani 23. Haka zalika, a shekara ta 1997, an samar da Jihar Gombe, daga Jihar Bauchi inda aka samu karin kananan hukumomi a kasar, inda aka bar Jihar Bauchi da kananan hukumomi 20 kamar yadda aka zayyano a kasa:
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Labarin kasa ==
Jihar Bauchi ta mamaye fadin kasa kimanin 49,119 km<sup>2</sup> (18,965 sq mi) inda ta mamaye kaso 5.3% na daukakin fadin Najeriya kuma tana zaune akan lambobin wuri na latitudes 9° 3' da 12° 3' arewa da kuma longitudes 8° 50' da [[11° gabas]].
Jihar tana da iyaka da jihohi bakwai, Kano da Jigawa daga arewa, Taraba da Plateau daga Kudu, Gombe da Yobe daga Gabas sai kuma Kaduna daga Yamma.
Jihar Bauchi na daga cikin jihohin arewan Najeriya dake da yanayin tsirrai iri biyu, [[Sudan (region)|Sudan savannah]] da kuma [[Sahel|Sahel savannah]]. Haka zalika akwai tsaunuka a kudancin yankin garin, dangane da alakarta da tsaunukan [[Jos Plateau]].
== Adadin jama'a ==
Akwai yaruka daban daban har guda 55 a garin wanda suka hada da: Gerawa, Sayawa, [[Jarawa language (Nigeria)|Jarawa]], Kirfawa, Turawa [[Bolewa]], Karekare, [[Kanuri people|Kanuri]], Fa'awa, Butawa, Warjawa, Zulawa, Boyawa, Badawa. Amma Fulani ne asalin yaren garin. Hakan na nufin cewa suna da nasu asalin, al'adu, addinai da makamantansu.
Akwai kamaiceceniya tsakanin harsunan garin, dangane da ayyuka, al'adu, sutura, da kuma cudanya a tsakaninsu musamman ta hanyar auratanya da kasuwanci.
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
g1tbfot3imxxw17zfiaa8pxrji77mj1
162315
162314
2022-07-29T00:46:01Z
Uncle Bash007
9891
/* Adadin jama'a */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Bayan samar da Jihar Bauchi a 1976, a lokacin Jihohi biyu Bauchi da Gombe na hade, jihar nada kananan hukumomi 16. Daga bisani an kara yawan kananan hukumomin zuwa 20 sannan daga bisani 23. Haka zalika, a shekara ta 1997, an samar da Jihar Gombe, daga Jihar Bauchi inda aka samu karin kananan hukumomi a kasar, inda aka bar Jihar Bauchi da kananan hukumomi 20 kamar yadda aka zayyano a kasa:
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Labarin kasa ==
Jihar Bauchi ta mamaye fadin kasa kimanin 49,119 km<sup>2</sup> (18,965 sq mi) inda ta mamaye kaso 5.3% na daukakin fadin Najeriya kuma tana zaune akan lambobin wuri na latitudes 9° 3' da 12° 3' arewa da kuma longitudes 8° 50' da [[11° gabas]].
Jihar tana da iyaka da jihohi bakwai, Kano da Jigawa daga arewa, Taraba da Plateau daga Kudu, Gombe da Yobe daga Gabas sai kuma Kaduna daga Yamma.
Jihar Bauchi na daga cikin jihohin arewan Najeriya dake da yanayin tsirrai iri biyu, [[Sudan (region)|Sudan savannah]] da kuma [[Sahel|Sahel savannah]]. Haka zalika akwai tsaunuka a kudancin yankin garin, dangane da alakarta da tsaunukan [[Jos Plateau]].
== Adadin jama'a ==
Akwai yaruka daban daban har guda 55 a garin wanda suka hada da: Gerawa, Sayawa, [[Jarawa language (Nigeria)|Jarawa]], Kirfawa, Turawa [[Bolewa]], Karekare, [[Kanuri people|Kanuri]], Fa'awa, Butawa, Warjawa, Zulawa, Boyawa, Badawa. Amma Fulani ne asalin yaren garin. Hakan na nufin cewa suna da nasu asalin, al'adu, addinai da makamantansu.
Akwai kamaiceceniya tsakanin harsunan garin, dangane da ayyuka, al'adu, sutura, da kuma cudanya a tsakaninsu musamman ta hanyar auratanya da kasuwanci. Wasu daga cikin harsunan na da ba'a a tsakaninsu.
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
1eebhqssbuwq04yv0kop1ctcdo2bx18
162316
162315
2022-07-29T00:46:51Z
Uncle Bash007
9891
/* Adadin jama'a */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Bayan samar da Jihar Bauchi a 1976, a lokacin Jihohi biyu Bauchi da Gombe na hade, jihar nada kananan hukumomi 16. Daga bisani an kara yawan kananan hukumomin zuwa 20 sannan daga bisani 23. Haka zalika, a shekara ta 1997, an samar da Jihar Gombe, daga Jihar Bauchi inda aka samu karin kananan hukumomi a kasar, inda aka bar Jihar Bauchi da kananan hukumomi 20 kamar yadda aka zayyano a kasa:
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Labarin kasa ==
Jihar Bauchi ta mamaye fadin kasa kimanin 49,119 km<sup>2</sup> (18,965 sq mi) inda ta mamaye kaso 5.3% na daukakin fadin Najeriya kuma tana zaune akan lambobin wuri na latitudes 9° 3' da 12° 3' arewa da kuma longitudes 8° 50' da [[11° gabas]].
Jihar tana da iyaka da jihohi bakwai, Kano da Jigawa daga arewa, Taraba da Plateau daga Kudu, Gombe da Yobe daga Gabas sai kuma Kaduna daga Yamma.
Jihar Bauchi na daga cikin jihohin arewan Najeriya dake da yanayin tsirrai iri biyu, [[Sudan (region)|Sudan savannah]] da kuma [[Sahel|Sahel savannah]]. Haka zalika akwai tsaunuka a kudancin yankin garin, dangane da alakarta da tsaunukan [[Jos Plateau]].
== Adadin jama'a ==
Akwai yaruka daban daban har guda 55 a garin wanda suka hada da: Gerawa, Sayawa, [[Jarawa language (Nigeria)|Jarawa]], Kirfawa, Turawa [[Bolewa]], Karekare, [[Kanuri people|Kanuri]], Fa'awa, Butawa, Warjawa, Zulawa, Boyawa, Badawa. Amma Fulani ne asalin yaren garin. Hakan na nufin cewa suna da nasu asalin, al'adu, addinai da makamantansu.
Akwai kamaiceceniya tsakanin harsunan garin, dangane da ayyuka, al'adu, sutura, da kuma cudanya a tsakaninsu musamman ta hanyar auratanya da kasuwanci. Wasu daga cikin harsunan na da ba'a a tsakaninsu. Misali a tsakanin Fulani da d [[Kanuri people|Kanuri]], [[Jarawa (Nigeria)|Jarawa]] da Sayawa da dai sauransu.
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
jtwvdtrdoof0mtb2ncwjxexjjlka8h1
162317
162316
2022-07-29T00:47:28Z
Uncle Bash007
9891
/* Adadin jama'a */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Bayan samar da Jihar Bauchi a 1976, a lokacin Jihohi biyu Bauchi da Gombe na hade, jihar nada kananan hukumomi 16. Daga bisani an kara yawan kananan hukumomin zuwa 20 sannan daga bisani 23. Haka zalika, a shekara ta 1997, an samar da Jihar Gombe, daga Jihar Bauchi inda aka samu karin kananan hukumomi a kasar, inda aka bar Jihar Bauchi da kananan hukumomi 20 kamar yadda aka zayyano a kasa:
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Labarin kasa ==
Jihar Bauchi ta mamaye fadin kasa kimanin 49,119 km<sup>2</sup> (18,965 sq mi) inda ta mamaye kaso 5.3% na daukakin fadin Najeriya kuma tana zaune akan lambobin wuri na latitudes 9° 3' da 12° 3' arewa da kuma longitudes 8° 50' da [[11° gabas]].
Jihar tana da iyaka da jihohi bakwai, Kano da Jigawa daga arewa, Taraba da Plateau daga Kudu, Gombe da Yobe daga Gabas sai kuma Kaduna daga Yamma.
Jihar Bauchi na daga cikin jihohin arewan Najeriya dake da yanayin tsirrai iri biyu, [[Sudan (region)|Sudan savannah]] da kuma [[Sahel|Sahel savannah]]. Haka zalika akwai tsaunuka a kudancin yankin garin, dangane da alakarta da tsaunukan [[Jos Plateau]].
== Adadin jama'a ==
Akwai yaruka daban daban har guda 55 a garin wanda suka hada da: Gerawa, Sayawa, [[Jarawa language (Nigeria)|Jarawa]], Kirfawa, Turawa [[Bolewa]], Karekare, [[Kanuri people|Kanuri]], Fa'awa, Butawa, Warjawa, Zulawa, Boyawa, Badawa. Amma Fulani ne asalin yaren garin. Hakan na nufin cewa suna da nasu asalin, al'adu, addinai da makamantansu.
Akwai kamaiceceniya tsakanin harsunan garin, dangane da ayyuka, al'adu, sutura, da kuma cudanya a tsakaninsu musamman ta hanyar auratanya da kasuwanci. Wasu daga cikin harsunan na da ba'a a tsakaninsu. Misali a tsakanin Fulani da d [[Kanuri people|Kanuri]], [[Jarawa (Nigeria)|Jarawa]] da Sayawa da dai sauransu.
Bikin hawan sallah na daya daga cikin muhimman bukukuwa na shekara shekara.
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
gze1ir1eu6pm2qyjoskujsvq1bl94hy
162318
162317
2022-07-29T00:47:59Z
Uncle Bash007
9891
/* Adadin jama'a */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Bayan samar da Jihar Bauchi a 1976, a lokacin Jihohi biyu Bauchi da Gombe na hade, jihar nada kananan hukumomi 16. Daga bisani an kara yawan kananan hukumomin zuwa 20 sannan daga bisani 23. Haka zalika, a shekara ta 1997, an samar da Jihar Gombe, daga Jihar Bauchi inda aka samu karin kananan hukumomi a kasar, inda aka bar Jihar Bauchi da kananan hukumomi 20 kamar yadda aka zayyano a kasa:
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Labarin kasa ==
Jihar Bauchi ta mamaye fadin kasa kimanin 49,119 km<sup>2</sup> (18,965 sq mi) inda ta mamaye kaso 5.3% na daukakin fadin Najeriya kuma tana zaune akan lambobin wuri na latitudes 9° 3' da 12° 3' arewa da kuma longitudes 8° 50' da [[11° gabas]].
Jihar tana da iyaka da jihohi bakwai, Kano da Jigawa daga arewa, Taraba da Plateau daga Kudu, Gombe da Yobe daga Gabas sai kuma Kaduna daga Yamma.
Jihar Bauchi na daga cikin jihohin arewan Najeriya dake da yanayin tsirrai iri biyu, [[Sudan (region)|Sudan savannah]] da kuma [[Sahel|Sahel savannah]]. Haka zalika akwai tsaunuka a kudancin yankin garin, dangane da alakarta da tsaunukan [[Jos Plateau]].
== Adadin jama'a ==
Akwai yaruka daban daban har guda 55 a garin wanda suka hada da: Gerawa, Sayawa, [[Jarawa language (Nigeria)|Jarawa]], Kirfawa, Turawa [[Bolewa]], Karekare, [[Kanuri people|Kanuri]], Fa'awa, Butawa, Warjawa, Zulawa, Boyawa, Badawa. Amma Fulani ne asalin yaren garin. Hakan na nufin cewa suna da nasu asalin, al'adu, addinai da makamantansu.
Akwai kamaiceceniya tsakanin harsunan garin, dangane da ayyuka, al'adu, sutura, da kuma cudanya a tsakaninsu musamman ta hanyar auratanya da kasuwanci. Wasu daga cikin harsunan na da ba'a a tsakaninsu. Misali a tsakanin Fulani da d [[Kanuri people|Kanuri]], [[Jarawa (Nigeria)|Jarawa]] da Sayawa da dai sauransu.
Bikin hawan sallah na daya daga cikin muhimman bukukuwa da ke jawo 'yan kallo a duk shekara.
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
f8nw1cp2kjfnx94c0d5owxg1ctqsqcj
162319
162318
2022-07-29T00:48:15Z
Uncle Bash007
9891
/* Adadin jama'a */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Bayan samar da Jihar Bauchi a 1976, a lokacin Jihohi biyu Bauchi da Gombe na hade, jihar nada kananan hukumomi 16. Daga bisani an kara yawan kananan hukumomin zuwa 20 sannan daga bisani 23. Haka zalika, a shekara ta 1997, an samar da Jihar Gombe, daga Jihar Bauchi inda aka samu karin kananan hukumomi a kasar, inda aka bar Jihar Bauchi da kananan hukumomi 20 kamar yadda aka zayyano a kasa:
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Labarin kasa ==
Jihar Bauchi ta mamaye fadin kasa kimanin 49,119 km<sup>2</sup> (18,965 sq mi) inda ta mamaye kaso 5.3% na daukakin fadin Najeriya kuma tana zaune akan lambobin wuri na latitudes 9° 3' da 12° 3' arewa da kuma longitudes 8° 50' da [[11° gabas]].
Jihar tana da iyaka da jihohi bakwai, Kano da Jigawa daga arewa, Taraba da Plateau daga Kudu, Gombe da Yobe daga Gabas sai kuma Kaduna daga Yamma.
Jihar Bauchi na daga cikin jihohin arewan Najeriya dake da yanayin tsirrai iri biyu, [[Sudan (region)|Sudan savannah]] da kuma [[Sahel|Sahel savannah]]. Haka zalika akwai tsaunuka a kudancin yankin garin, dangane da alakarta da tsaunukan [[Jos Plateau]].
== Adadin jama'a ==
Akwai yaruka daban daban har guda 55 a garin wanda suka hada da: Gerawa, Sayawa, [[Jarawa language (Nigeria)|Jarawa]], Kirfawa, Turawa [[Bolewa]], Karekare, [[Kanuri people|Kanuri]], Fa'awa, Butawa, Warjawa, Zulawa, Boyawa, Badawa. Amma Fulani ne asalin yaren garin. Hakan na nufin cewa suna da nasu asalin, al'adu, addinai da makamantansu.
Akwai kamaiceceniya tsakanin harsunan garin, dangane da ayyuka, al'adu, sutura, da kuma cudanya a tsakaninsu musamman ta hanyar auratanya da kasuwanci. Wasu daga cikin harsunan na da ba'a a tsakaninsu. Misali a tsakanin Fulani da d [[Kanuri people|Kanuri]], [[Jarawa (Nigeria)|Jarawa]] da Sayawa da dai sauransu.
Bikin hawan sallah na daya daga cikin muhimman bukukuwa da ke jawo 'yan kallo a duk shekara.<ref>"A 100-Year-Old Muslim Festival of Horse Riding". ''Folio Nigeria''. Retrieved 17 August 2020.</ref>
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
7ii7tm19mycdxxflry1p0fj0hb2qvxf
162320
162319
2022-07-29T00:48:30Z
Uncle Bash007
9891
/* Adadin jama'a */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Bayan samar da Jihar Bauchi a 1976, a lokacin Jihohi biyu Bauchi da Gombe na hade, jihar nada kananan hukumomi 16. Daga bisani an kara yawan kananan hukumomin zuwa 20 sannan daga bisani 23. Haka zalika, a shekara ta 1997, an samar da Jihar Gombe, daga Jihar Bauchi inda aka samu karin kananan hukumomi a kasar, inda aka bar Jihar Bauchi da kananan hukumomi 20 kamar yadda aka zayyano a kasa:
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Labarin kasa ==
Jihar Bauchi ta mamaye fadin kasa kimanin 49,119 km<sup>2</sup> (18,965 sq mi) inda ta mamaye kaso 5.3% na daukakin fadin Najeriya kuma tana zaune akan lambobin wuri na latitudes 9° 3' da 12° 3' arewa da kuma longitudes 8° 50' da [[11° gabas]].
Jihar tana da iyaka da jihohi bakwai, Kano da Jigawa daga arewa, Taraba da Plateau daga Kudu, Gombe da Yobe daga Gabas sai kuma Kaduna daga Yamma.
Jihar Bauchi na daga cikin jihohin arewan Najeriya dake da yanayin tsirrai iri biyu, [[Sudan (region)|Sudan savannah]] da kuma [[Sahel|Sahel savannah]]. Haka zalika akwai tsaunuka a kudancin yankin garin, dangane da alakarta da tsaunukan [[Jos Plateau]].
== Adadin jama'a ==
Akwai yaruka daban daban har guda 55 a garin wanda suka hada da: Gerawa, Sayawa, [[Jarawa language (Nigeria)|Jarawa]], Kirfawa, Turawa [[Bolewa]], Karekare, [[Kanuri people|Kanuri]], Fa'awa, Butawa, Warjawa, Zulawa, Boyawa, Badawa. Amma Fulani ne asalin yaren garin. Hakan na nufin cewa suna da nasu asalin, al'adu, addinai da makamantansu.
Akwai kamaiceceniya tsakanin harsunan garin, dangane da ayyuka, al'adu, sutura, da kuma cudanya a tsakaninsu musamman ta hanyar auratanya da kasuwanci. Wasu daga cikin harsunan na da ba'a a tsakaninsu. Misali a tsakanin Fulani da d [[Kanuri people|Kanuri]], [[Jarawa (Nigeria)|Jarawa]] da Sayawa da dai sauransu.
Bikin hawan sallah na daya daga cikin muhimman bukukuwa da ke jawo 'yan kallo a duk shekara.<ref>"A 100-Year-Old Muslim Festival of Horse Riding". ''Folio Nigeria''. Retrieved 17 August 2020.</ref>
== Ilimi ==
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
if59net6mvl5293tw09cq5rf95vcusn
162321
162320
2022-07-29T00:49:18Z
Uncle Bash007
9891
/* Ilimi */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Bayan samar da Jihar Bauchi a 1976, a lokacin Jihohi biyu Bauchi da Gombe na hade, jihar nada kananan hukumomi 16. Daga bisani an kara yawan kananan hukumomin zuwa 20 sannan daga bisani 23. Haka zalika, a shekara ta 1997, an samar da Jihar Gombe, daga Jihar Bauchi inda aka samu karin kananan hukumomi a kasar, inda aka bar Jihar Bauchi da kananan hukumomi 20 kamar yadda aka zayyano a kasa:
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Labarin kasa ==
Jihar Bauchi ta mamaye fadin kasa kimanin 49,119 km<sup>2</sup> (18,965 sq mi) inda ta mamaye kaso 5.3% na daukakin fadin Najeriya kuma tana zaune akan lambobin wuri na latitudes 9° 3' da 12° 3' arewa da kuma longitudes 8° 50' da [[11° gabas]].
Jihar tana da iyaka da jihohi bakwai, Kano da Jigawa daga arewa, Taraba da Plateau daga Kudu, Gombe da Yobe daga Gabas sai kuma Kaduna daga Yamma.
Jihar Bauchi na daga cikin jihohin arewan Najeriya dake da yanayin tsirrai iri biyu, [[Sudan (region)|Sudan savannah]] da kuma [[Sahel|Sahel savannah]]. Haka zalika akwai tsaunuka a kudancin yankin garin, dangane da alakarta da tsaunukan [[Jos Plateau]].
== Adadin jama'a ==
Akwai yaruka daban daban har guda 55 a garin wanda suka hada da: Gerawa, Sayawa, [[Jarawa language (Nigeria)|Jarawa]], Kirfawa, Turawa [[Bolewa]], Karekare, [[Kanuri people|Kanuri]], Fa'awa, Butawa, Warjawa, Zulawa, Boyawa, Badawa. Amma Fulani ne asalin yaren garin. Hakan na nufin cewa suna da nasu asalin, al'adu, addinai da makamantansu.
Akwai kamaiceceniya tsakanin harsunan garin, dangane da ayyuka, al'adu, sutura, da kuma cudanya a tsakaninsu musamman ta hanyar auratanya da kasuwanci. Wasu daga cikin harsunan na da ba'a a tsakaninsu. Misali a tsakanin Fulani da d [[Kanuri people|Kanuri]], [[Jarawa (Nigeria)|Jarawa]] da Sayawa da dai sauransu.
Bikin hawan sallah na daya daga cikin muhimman bukukuwa da ke jawo 'yan kallo a duk shekara.<ref>"A 100-Year-Old Muslim Festival of Horse Riding". ''Folio Nigeria''. Retrieved 17 August 2020.</ref>
== Ilimi ==
jami'ar Abubakar Tafawa Balewa na nan acikin babban birnin Bauchi.
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
p6xzy6b41zo27jgbyxqu2zyacjromnz
162322
162321
2022-07-29T00:49:49Z
Uncle Bash007
9891
/* Ilimi */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Bayan samar da Jihar Bauchi a 1976, a lokacin Jihohi biyu Bauchi da Gombe na hade, jihar nada kananan hukumomi 16. Daga bisani an kara yawan kananan hukumomin zuwa 20 sannan daga bisani 23. Haka zalika, a shekara ta 1997, an samar da Jihar Gombe, daga Jihar Bauchi inda aka samu karin kananan hukumomi a kasar, inda aka bar Jihar Bauchi da kananan hukumomi 20 kamar yadda aka zayyano a kasa:
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Labarin kasa ==
Jihar Bauchi ta mamaye fadin kasa kimanin 49,119 km<sup>2</sup> (18,965 sq mi) inda ta mamaye kaso 5.3% na daukakin fadin Najeriya kuma tana zaune akan lambobin wuri na latitudes 9° 3' da 12° 3' arewa da kuma longitudes 8° 50' da [[11° gabas]].
Jihar tana da iyaka da jihohi bakwai, Kano da Jigawa daga arewa, Taraba da Plateau daga Kudu, Gombe da Yobe daga Gabas sai kuma Kaduna daga Yamma.
Jihar Bauchi na daga cikin jihohin arewan Najeriya dake da yanayin tsirrai iri biyu, [[Sudan (region)|Sudan savannah]] da kuma [[Sahel|Sahel savannah]]. Haka zalika akwai tsaunuka a kudancin yankin garin, dangane da alakarta da tsaunukan [[Jos Plateau]].
== Adadin jama'a ==
Akwai yaruka daban daban har guda 55 a garin wanda suka hada da: Gerawa, Sayawa, [[Jarawa language (Nigeria)|Jarawa]], Kirfawa, Turawa [[Bolewa]], Karekare, [[Kanuri people|Kanuri]], Fa'awa, Butawa, Warjawa, Zulawa, Boyawa, Badawa. Amma Fulani ne asalin yaren garin. Hakan na nufin cewa suna da nasu asalin, al'adu, addinai da makamantansu.
Akwai kamaiceceniya tsakanin harsunan garin, dangane da ayyuka, al'adu, sutura, da kuma cudanya a tsakaninsu musamman ta hanyar auratanya da kasuwanci. Wasu daga cikin harsunan na da ba'a a tsakaninsu. Misali a tsakanin Fulani da d [[Kanuri people|Kanuri]], [[Jarawa (Nigeria)|Jarawa]] da Sayawa da dai sauransu.
Bikin hawan sallah na daya daga cikin muhimman bukukuwa da ke jawo 'yan kallo a duk shekara.<ref>"A 100-Year-Old Muslim Festival of Horse Riding". ''Folio Nigeria''. Retrieved 17 August 2020.</ref>
== Ilimi ==
[[Jami'ar Abubakar Tafawa Balewa]] na nan acikin babban birnin Bauchi.
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
2bvimxeo7n9pg61mpastn677mx259tx
162325
162322
2022-07-29T00:51:05Z
Uncle Bash007
9891
/* Ilimi */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Bayan samar da Jihar Bauchi a 1976, a lokacin Jihohi biyu Bauchi da Gombe na hade, jihar nada kananan hukumomi 16. Daga bisani an kara yawan kananan hukumomin zuwa 20 sannan daga bisani 23. Haka zalika, a shekara ta 1997, an samar da Jihar Gombe, daga Jihar Bauchi inda aka samu karin kananan hukumomi a kasar, inda aka bar Jihar Bauchi da kananan hukumomi 20 kamar yadda aka zayyano a kasa:
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Labarin kasa ==
Jihar Bauchi ta mamaye fadin kasa kimanin 49,119 km<sup>2</sup> (18,965 sq mi) inda ta mamaye kaso 5.3% na daukakin fadin Najeriya kuma tana zaune akan lambobin wuri na latitudes 9° 3' da 12° 3' arewa da kuma longitudes 8° 50' da [[11° gabas]].
Jihar tana da iyaka da jihohi bakwai, Kano da Jigawa daga arewa, Taraba da Plateau daga Kudu, Gombe da Yobe daga Gabas sai kuma Kaduna daga Yamma.
Jihar Bauchi na daga cikin jihohin arewan Najeriya dake da yanayin tsirrai iri biyu, [[Sudan (region)|Sudan savannah]] da kuma [[Sahel|Sahel savannah]]. Haka zalika akwai tsaunuka a kudancin yankin garin, dangane da alakarta da tsaunukan [[Jos Plateau]].
== Adadin jama'a ==
Akwai yaruka daban daban har guda 55 a garin wanda suka hada da: Gerawa, Sayawa, [[Jarawa language (Nigeria)|Jarawa]], Kirfawa, Turawa [[Bolewa]], Karekare, [[Kanuri people|Kanuri]], Fa'awa, Butawa, Warjawa, Zulawa, Boyawa, Badawa. Amma Fulani ne asalin yaren garin. Hakan na nufin cewa suna da nasu asalin, al'adu, addinai da makamantansu.
Akwai kamaiceceniya tsakanin harsunan garin, dangane da ayyuka, al'adu, sutura, da kuma cudanya a tsakaninsu musamman ta hanyar auratanya da kasuwanci. Wasu daga cikin harsunan na da ba'a a tsakaninsu. Misali a tsakanin Fulani da d [[Kanuri people|Kanuri]], [[Jarawa (Nigeria)|Jarawa]] da Sayawa da dai sauransu.
Bikin hawan sallah na daya daga cikin muhimman bukukuwa da ke jawo 'yan kallo a duk shekara.<ref>"A 100-Year-Old Muslim Festival of Horse Riding". ''Folio Nigeria''. Retrieved 17 August 2020.</ref>
== Ilimi ==
[[Jami'ar Abubakar Tafawa Balewa]]<ref>keetu (8 March 2018). "List Of Accredited Courses Offered In ATBU Bauchi". Retrieved 6 August2021.</ref> na nan acikin babban birnin Bauchi.
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
bwuor541dqagiov0420ub33b1qt5hai
162328
162325
2022-07-29T01:04:06Z
Uncle Bash007
9891
/* Ilimi */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Bayan samar da Jihar Bauchi a 1976, a lokacin Jihohi biyu Bauchi da Gombe na hade, jihar nada kananan hukumomi 16. Daga bisani an kara yawan kananan hukumomin zuwa 20 sannan daga bisani 23. Haka zalika, a shekara ta 1997, an samar da Jihar Gombe, daga Jihar Bauchi inda aka samu karin kananan hukumomi a kasar, inda aka bar Jihar Bauchi da kananan hukumomi 20 kamar yadda aka zayyano a kasa:
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Labarin kasa ==
Jihar Bauchi ta mamaye fadin kasa kimanin 49,119 km<sup>2</sup> (18,965 sq mi) inda ta mamaye kaso 5.3% na daukakin fadin Najeriya kuma tana zaune akan lambobin wuri na latitudes 9° 3' da 12° 3' arewa da kuma longitudes 8° 50' da [[11° gabas]].
Jihar tana da iyaka da jihohi bakwai, Kano da Jigawa daga arewa, Taraba da Plateau daga Kudu, Gombe da Yobe daga Gabas sai kuma Kaduna daga Yamma.
Jihar Bauchi na daga cikin jihohin arewan Najeriya dake da yanayin tsirrai iri biyu, [[Sudan (region)|Sudan savannah]] da kuma [[Sahel|Sahel savannah]]. Haka zalika akwai tsaunuka a kudancin yankin garin, dangane da alakarta da tsaunukan [[Jos Plateau]].
== Adadin jama'a ==
Akwai yaruka daban daban har guda 55 a garin wanda suka hada da: Gerawa, Sayawa, [[Jarawa language (Nigeria)|Jarawa]], Kirfawa, Turawa [[Bolewa]], Karekare, [[Kanuri people|Kanuri]], Fa'awa, Butawa, Warjawa, Zulawa, Boyawa, Badawa. Amma Fulani ne asalin yaren garin. Hakan na nufin cewa suna da nasu asalin, al'adu, addinai da makamantansu.
Akwai kamaiceceniya tsakanin harsunan garin, dangane da ayyuka, al'adu, sutura, da kuma cudanya a tsakaninsu musamman ta hanyar auratanya da kasuwanci. Wasu daga cikin harsunan na da ba'a a tsakaninsu. Misali a tsakanin Fulani da d [[Kanuri people|Kanuri]], [[Jarawa (Nigeria)|Jarawa]] da Sayawa da dai sauransu.
Bikin hawan sallah na daya daga cikin muhimman bukukuwa da ke jawo 'yan kallo a duk shekara.<ref>"A 100-Year-Old Muslim Festival of Horse Riding". ''Folio Nigeria''. Retrieved 17 August 2020.</ref>
== Ilimi ==
[[Jami'ar Abubakar Tafawa Balewa]]<ref>keetu (8 March 2018). "List Of Accredited Courses Offered In ATBU Bauchi". Retrieved 6 August2021.</ref> na nan acikin babban birnin Bauchi. Wasu daga cikin wuraren koyarwa sun hada da; Jami'ar Jihar Bauchi, [[Abubakar Tatari Ali Polytechnic]] da kuma [[Federal Polytechnic, Bauchi|Federal Polytechnic, Bauch]]<nowiki/>i.
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
9u64cfyhdwg16xdlc2nrqq6l3x7ogz3
162329
162328
2022-07-29T01:04:23Z
Uncle Bash007
9891
/* Ilimi */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Bayan samar da Jihar Bauchi a 1976, a lokacin Jihohi biyu Bauchi da Gombe na hade, jihar nada kananan hukumomi 16. Daga bisani an kara yawan kananan hukumomin zuwa 20 sannan daga bisani 23. Haka zalika, a shekara ta 1997, an samar da Jihar Gombe, daga Jihar Bauchi inda aka samu karin kananan hukumomi a kasar, inda aka bar Jihar Bauchi da kananan hukumomi 20 kamar yadda aka zayyano a kasa:
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Labarin kasa ==
Jihar Bauchi ta mamaye fadin kasa kimanin 49,119 km<sup>2</sup> (18,965 sq mi) inda ta mamaye kaso 5.3% na daukakin fadin Najeriya kuma tana zaune akan lambobin wuri na latitudes 9° 3' da 12° 3' arewa da kuma longitudes 8° 50' da [[11° gabas]].
Jihar tana da iyaka da jihohi bakwai, Kano da Jigawa daga arewa, Taraba da Plateau daga Kudu, Gombe da Yobe daga Gabas sai kuma Kaduna daga Yamma.
Jihar Bauchi na daga cikin jihohin arewan Najeriya dake da yanayin tsirrai iri biyu, [[Sudan (region)|Sudan savannah]] da kuma [[Sahel|Sahel savannah]]. Haka zalika akwai tsaunuka a kudancin yankin garin, dangane da alakarta da tsaunukan [[Jos Plateau]].
== Adadin jama'a ==
Akwai yaruka daban daban har guda 55 a garin wanda suka hada da: Gerawa, Sayawa, [[Jarawa language (Nigeria)|Jarawa]], Kirfawa, Turawa [[Bolewa]], Karekare, [[Kanuri people|Kanuri]], Fa'awa, Butawa, Warjawa, Zulawa, Boyawa, Badawa. Amma Fulani ne asalin yaren garin. Hakan na nufin cewa suna da nasu asalin, al'adu, addinai da makamantansu.
Akwai kamaiceceniya tsakanin harsunan garin, dangane da ayyuka, al'adu, sutura, da kuma cudanya a tsakaninsu musamman ta hanyar auratanya da kasuwanci. Wasu daga cikin harsunan na da ba'a a tsakaninsu. Misali a tsakanin Fulani da d [[Kanuri people|Kanuri]], [[Jarawa (Nigeria)|Jarawa]] da Sayawa da dai sauransu.
Bikin hawan sallah na daya daga cikin muhimman bukukuwa da ke jawo 'yan kallo a duk shekara.<ref>"A 100-Year-Old Muslim Festival of Horse Riding". ''Folio Nigeria''. Retrieved 17 August 2020.</ref>
== Ilimi ==
[[Jami'ar Abubakar Tafawa Balewa]]<ref>keetu (8 March 2018). "List Of Accredited Courses Offered In ATBU Bauchi". Retrieved 6 August2021.</ref> na nan acikin babban birnin Bauchi. Wasu daga cikin wuraren koyarwa sun hada da; Jami'ar Jihar Bauchi, [[Abubakar Tatari Ali Polytechnic]] da kuma [[Federal Polytechnic, Bauchi|Federal Polytechnic, Bauch]]<nowiki/>i.<ref>keetu (23 November 2017). "List Of Accredited Courses Offered In Federal Poly Bauchi". Retrieved 6 August 2021.</ref>
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
g2j5c1xdqg0smb4mat8jp67ug7vvgme
162330
162329
2022-07-29T01:05:00Z
Uncle Bash007
9891
/* Ilimi */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Bayan samar da Jihar Bauchi a 1976, a lokacin Jihohi biyu Bauchi da Gombe na hade, jihar nada kananan hukumomi 16. Daga bisani an kara yawan kananan hukumomin zuwa 20 sannan daga bisani 23. Haka zalika, a shekara ta 1997, an samar da Jihar Gombe, daga Jihar Bauchi inda aka samu karin kananan hukumomi a kasar, inda aka bar Jihar Bauchi da kananan hukumomi 20 kamar yadda aka zayyano a kasa:
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Labarin kasa ==
Jihar Bauchi ta mamaye fadin kasa kimanin 49,119 km<sup>2</sup> (18,965 sq mi) inda ta mamaye kaso 5.3% na daukakin fadin Najeriya kuma tana zaune akan lambobin wuri na latitudes 9° 3' da 12° 3' arewa da kuma longitudes 8° 50' da [[11° gabas]].
Jihar tana da iyaka da jihohi bakwai, Kano da Jigawa daga arewa, Taraba da Plateau daga Kudu, Gombe da Yobe daga Gabas sai kuma Kaduna daga Yamma.
Jihar Bauchi na daga cikin jihohin arewan Najeriya dake da yanayin tsirrai iri biyu, [[Sudan (region)|Sudan savannah]] da kuma [[Sahel|Sahel savannah]]. Haka zalika akwai tsaunuka a kudancin yankin garin, dangane da alakarta da tsaunukan [[Jos Plateau]].
== Adadin jama'a ==
Akwai yaruka daban daban har guda 55 a garin wanda suka hada da: Gerawa, Sayawa, [[Jarawa language (Nigeria)|Jarawa]], Kirfawa, Turawa [[Bolewa]], Karekare, [[Kanuri people|Kanuri]], Fa'awa, Butawa, Warjawa, Zulawa, Boyawa, Badawa. Amma Fulani ne asalin yaren garin. Hakan na nufin cewa suna da nasu asalin, al'adu, addinai da makamantansu.
Akwai kamaiceceniya tsakanin harsunan garin, dangane da ayyuka, al'adu, sutura, da kuma cudanya a tsakaninsu musamman ta hanyar auratanya da kasuwanci. Wasu daga cikin harsunan na da ba'a a tsakaninsu. Misali a tsakanin Fulani da d [[Kanuri people|Kanuri]], [[Jarawa (Nigeria)|Jarawa]] da Sayawa da dai sauransu.
Bikin hawan sallah na daya daga cikin muhimman bukukuwa da ke jawo 'yan kallo a duk shekara.<ref>"A 100-Year-Old Muslim Festival of Horse Riding". ''Folio Nigeria''. Retrieved 17 August 2020.</ref>
== Ilimi ==
[[Jami'ar Abubakar Tafawa Balewa]]<ref>keetu (8 March 2018). "List Of Accredited Courses Offered In ATBU Bauchi". Retrieved 6 August2021.</ref> na nan acikin babban birnin Bauchi. Wasu daga cikin wuraren koyarwa sun hada da; Jami'ar Jihar Bauchi, [[Abubakar Tatari Ali Polytechnic]]<ref>"Bauchi poly secures accreditation for 53 courses". ''The Nation''. 16 January 2018. Retrieved 27 March 2019.</ref> da kuma [[Federal Polytechnic, Bauchi|Federal Polytechnic, Bauch]]<nowiki/>i.<ref>keetu (23 November 2017). "List Of Accredited Courses Offered In Federal Poly Bauchi". Retrieved 6 August 2021.</ref>
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
hik9vk23nxkt13t1ztjkxf4x8hkrk5p
162331
162330
2022-07-29T01:05:25Z
Uncle Bash007
9891
/* Ilimi */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Bayan samar da Jihar Bauchi a 1976, a lokacin Jihohi biyu Bauchi da Gombe na hade, jihar nada kananan hukumomi 16. Daga bisani an kara yawan kananan hukumomin zuwa 20 sannan daga bisani 23. Haka zalika, a shekara ta 1997, an samar da Jihar Gombe, daga Jihar Bauchi inda aka samu karin kananan hukumomi a kasar, inda aka bar Jihar Bauchi da kananan hukumomi 20 kamar yadda aka zayyano a kasa:
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Labarin kasa ==
Jihar Bauchi ta mamaye fadin kasa kimanin 49,119 km<sup>2</sup> (18,965 sq mi) inda ta mamaye kaso 5.3% na daukakin fadin Najeriya kuma tana zaune akan lambobin wuri na latitudes 9° 3' da 12° 3' arewa da kuma longitudes 8° 50' da [[11° gabas]].
Jihar tana da iyaka da jihohi bakwai, Kano da Jigawa daga arewa, Taraba da Plateau daga Kudu, Gombe da Yobe daga Gabas sai kuma Kaduna daga Yamma.
Jihar Bauchi na daga cikin jihohin arewan Najeriya dake da yanayin tsirrai iri biyu, [[Sudan (region)|Sudan savannah]] da kuma [[Sahel|Sahel savannah]]. Haka zalika akwai tsaunuka a kudancin yankin garin, dangane da alakarta da tsaunukan [[Jos Plateau]].
== Adadin jama'a ==
Akwai yaruka daban daban har guda 55 a garin wanda suka hada da: Gerawa, Sayawa, [[Jarawa language (Nigeria)|Jarawa]], Kirfawa, Turawa [[Bolewa]], Karekare, [[Kanuri people|Kanuri]], Fa'awa, Butawa, Warjawa, Zulawa, Boyawa, Badawa. Amma Fulani ne asalin yaren garin. Hakan na nufin cewa suna da nasu asalin, al'adu, addinai da makamantansu.
Akwai kamaiceceniya tsakanin harsunan garin, dangane da ayyuka, al'adu, sutura, da kuma cudanya a tsakaninsu musamman ta hanyar auratanya da kasuwanci. Wasu daga cikin harsunan na da ba'a a tsakaninsu. Misali a tsakanin Fulani da d [[Kanuri people|Kanuri]], [[Jarawa (Nigeria)|Jarawa]] da Sayawa da dai sauransu.
Bikin hawan sallah na daya daga cikin muhimman bukukuwa da ke jawo 'yan kallo a duk shekara.<ref>"A 100-Year-Old Muslim Festival of Horse Riding". ''Folio Nigeria''. Retrieved 17 August 2020.</ref>
== Ilimi ==
[[Jami'ar Abubakar Tafawa Balewa]]<ref>keetu (8 March 2018). "List Of Accredited Courses Offered In ATBU Bauchi". Retrieved 6 August2021.</ref> na nan acikin babban birnin Bauchi. Wasu daga cikin wuraren koyarwa sun hada da; Jami'ar Jihar Bauchi,<ref>"List Of BASUG Courses and Programmes Offered - MySchoolGist". ''www.myschoolgist.com''. 9 October 2020. Retrieved 6 August 2021.</ref> [[Abubakar Tatari Ali Polytechnic]]<ref>"Bauchi poly secures accreditation for 53 courses". ''The Nation''. 16 January 2018. Retrieved 27 March 2019.</ref> da kuma [[Federal Polytechnic, Bauchi|Federal Polytechnic, Bauch]]<nowiki/>i.<ref>keetu (23 November 2017). "List Of Accredited Courses Offered In Federal Poly Bauchi". Retrieved 6 August 2021.</ref>
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
6ynsn0aj1n0nl6f17p7cp05nvfklfh2
162332
162331
2022-07-29T01:05:49Z
Uncle Bash007
9891
/* Ilimi */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Bayan samar da Jihar Bauchi a 1976, a lokacin Jihohi biyu Bauchi da Gombe na hade, jihar nada kananan hukumomi 16. Daga bisani an kara yawan kananan hukumomin zuwa 20 sannan daga bisani 23. Haka zalika, a shekara ta 1997, an samar da Jihar Gombe, daga Jihar Bauchi inda aka samu karin kananan hukumomi a kasar, inda aka bar Jihar Bauchi da kananan hukumomi 20 kamar yadda aka zayyano a kasa:
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Labarin kasa ==
Jihar Bauchi ta mamaye fadin kasa kimanin 49,119 km<sup>2</sup> (18,965 sq mi) inda ta mamaye kaso 5.3% na daukakin fadin Najeriya kuma tana zaune akan lambobin wuri na latitudes 9° 3' da 12° 3' arewa da kuma longitudes 8° 50' da [[11° gabas]].
Jihar tana da iyaka da jihohi bakwai, Kano da Jigawa daga arewa, Taraba da Plateau daga Kudu, Gombe da Yobe daga Gabas sai kuma Kaduna daga Yamma.
Jihar Bauchi na daga cikin jihohin arewan Najeriya dake da yanayin tsirrai iri biyu, [[Sudan (region)|Sudan savannah]] da kuma [[Sahel|Sahel savannah]]. Haka zalika akwai tsaunuka a kudancin yankin garin, dangane da alakarta da tsaunukan [[Jos Plateau]].
== Adadin jama'a ==
Akwai yaruka daban daban har guda 55 a garin wanda suka hada da: Gerawa, Sayawa, [[Jarawa language (Nigeria)|Jarawa]], Kirfawa, Turawa [[Bolewa]], Karekare, [[Kanuri people|Kanuri]], Fa'awa, Butawa, Warjawa, Zulawa, Boyawa, Badawa. Amma Fulani ne asalin yaren garin. Hakan na nufin cewa suna da nasu asalin, al'adu, addinai da makamantansu.
Akwai kamaiceceniya tsakanin harsunan garin, dangane da ayyuka, al'adu, sutura, da kuma cudanya a tsakaninsu musamman ta hanyar auratanya da kasuwanci. Wasu daga cikin harsunan na da ba'a a tsakaninsu. Misali a tsakanin Fulani da d [[Kanuri people|Kanuri]], [[Jarawa (Nigeria)|Jarawa]] da Sayawa da dai sauransu.
Bikin hawan sallah na daya daga cikin muhimman bukukuwa da ke jawo 'yan kallo a duk shekara.<ref>"A 100-Year-Old Muslim Festival of Horse Riding". ''Folio Nigeria''. Retrieved 17 August 2020.</ref>
== Ilimi ==
[[Jami'ar Abubakar Tafawa Balewa]]<ref>keetu (8 March 2018). "List Of Accredited Courses Offered In ATBU Bauchi". Retrieved 6 August2021.</ref> na nan acikin babban birnin Bauchi.<ref>keetu (8 March 2018). "List Of Accredited Courses Offered In ATBU Bauchi". Retrieved 6 August2021.</ref> Wasu daga cikin wuraren koyarwa sun hada da; Jami'ar Jihar Bauchi,<ref>"List Of BASUG Courses and Programmes Offered - MySchoolGist". ''www.myschoolgist.com''. 9 October 2020. Retrieved 6 August 2021.</ref> [[Abubakar Tatari Ali Polytechnic]]<ref>"Bauchi poly secures accreditation for 53 courses". ''The Nation''. 16 January 2018. Retrieved 27 March 2019.</ref> da kuma [[Federal Polytechnic, Bauchi|Federal Polytechnic, Bauch]]<nowiki/>i.<ref>keetu (23 November 2017). "List Of Accredited Courses Offered In Federal Poly Bauchi". Retrieved 6 August 2021.</ref>
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
kl8nnrguso74b3x1nt230upc6svcnbs
162333
162332
2022-07-29T01:06:12Z
Uncle Bash007
9891
/* Ilimi */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Bayan samar da Jihar Bauchi a 1976, a lokacin Jihohi biyu Bauchi da Gombe na hade, jihar nada kananan hukumomi 16. Daga bisani an kara yawan kananan hukumomin zuwa 20 sannan daga bisani 23. Haka zalika, a shekara ta 1997, an samar da Jihar Gombe, daga Jihar Bauchi inda aka samu karin kananan hukumomi a kasar, inda aka bar Jihar Bauchi da kananan hukumomi 20 kamar yadda aka zayyano a kasa:
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Labarin kasa ==
Jihar Bauchi ta mamaye fadin kasa kimanin 49,119 km<sup>2</sup> (18,965 sq mi) inda ta mamaye kaso 5.3% na daukakin fadin Najeriya kuma tana zaune akan lambobin wuri na latitudes 9° 3' da 12° 3' arewa da kuma longitudes 8° 50' da [[11° gabas]].
Jihar tana da iyaka da jihohi bakwai, Kano da Jigawa daga arewa, Taraba da Plateau daga Kudu, Gombe da Yobe daga Gabas sai kuma Kaduna daga Yamma.
Jihar Bauchi na daga cikin jihohin arewan Najeriya dake da yanayin tsirrai iri biyu, [[Sudan (region)|Sudan savannah]] da kuma [[Sahel|Sahel savannah]]. Haka zalika akwai tsaunuka a kudancin yankin garin, dangane da alakarta da tsaunukan [[Jos Plateau]].
== Adadin jama'a ==
Akwai yaruka daban daban har guda 55 a garin wanda suka hada da: Gerawa, Sayawa, [[Jarawa language (Nigeria)|Jarawa]], Kirfawa, Turawa [[Bolewa]], Karekare, [[Kanuri people|Kanuri]], Fa'awa, Butawa, Warjawa, Zulawa, Boyawa, Badawa. Amma Fulani ne asalin yaren garin. Hakan na nufin cewa suna da nasu asalin, al'adu, addinai da makamantansu.
Akwai kamaiceceniya tsakanin harsunan garin, dangane da ayyuka, al'adu, sutura, da kuma cudanya a tsakaninsu musamman ta hanyar auratanya da kasuwanci. Wasu daga cikin harsunan na da ba'a a tsakaninsu. Misali a tsakanin Fulani da d [[Kanuri people|Kanuri]], [[Jarawa (Nigeria)|Jarawa]] da Sayawa da dai sauransu.
Bikin hawan sallah na daya daga cikin muhimman bukukuwa da ke jawo 'yan kallo a duk shekara.<ref>"A 100-Year-Old Muslim Festival of Horse Riding". ''Folio Nigeria''. Retrieved 17 August 2020.</ref>
== Ilimi ==
[[Jami'ar Abubakar Tafawa Balewa]]<ref>keetu (8 March 2018). "List Of Accredited Courses Offered In ATBU Bauchi". Retrieved 6 August2021.</ref> na nan acikin babban birnin Bauchi.<ref>keetu (8 March 2018). "List Of Accredited Courses Offered In ATBU Bauchi". Retrieved 6 August2021.</ref> Wasu daga cikin wuraren koyarwa sun hada da; Jami'ar Jihar Bauchi,<ref>"List Of BASUG Courses and Programmes Offered - MySchoolGist". ''www.myschoolgist.com''. 9 October 2020. Retrieved 6 August 2021.</ref> [[Abubakar Tatari Ali Polytechnic]]<ref>"Bauchi poly secures accreditation for 53 courses". ''The Nation''. 16 January 2018. Retrieved 27 March 2019.</ref> da kuma [[Federal Polytechnic, Bauchi|Federal Polytechnic, Bauch]]<nowiki/>i.<ref>keetu (23 November 2017). "List Of Accredited Courses Offered In Federal Poly Bauchi". Retrieved 6 August 2021.</ref>
== Yaruka ==
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
47of45wctbp60hq7byeicbl4rrr4egl
162335
162333
2022-07-29T01:06:58Z
Uncle Bash007
9891
/* Yaruka */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Bayan samar da Jihar Bauchi a 1976, a lokacin Jihohi biyu Bauchi da Gombe na hade, jihar nada kananan hukumomi 16. Daga bisani an kara yawan kananan hukumomin zuwa 20 sannan daga bisani 23. Haka zalika, a shekara ta 1997, an samar da Jihar Gombe, daga Jihar Bauchi inda aka samu karin kananan hukumomi a kasar, inda aka bar Jihar Bauchi da kananan hukumomi 20 kamar yadda aka zayyano a kasa:
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Labarin kasa ==
Jihar Bauchi ta mamaye fadin kasa kimanin 49,119 km<sup>2</sup> (18,965 sq mi) inda ta mamaye kaso 5.3% na daukakin fadin Najeriya kuma tana zaune akan lambobin wuri na latitudes 9° 3' da 12° 3' arewa da kuma longitudes 8° 50' da [[11° gabas]].
Jihar tana da iyaka da jihohi bakwai, Kano da Jigawa daga arewa, Taraba da Plateau daga Kudu, Gombe da Yobe daga Gabas sai kuma Kaduna daga Yamma.
Jihar Bauchi na daga cikin jihohin arewan Najeriya dake da yanayin tsirrai iri biyu, [[Sudan (region)|Sudan savannah]] da kuma [[Sahel|Sahel savannah]]. Haka zalika akwai tsaunuka a kudancin yankin garin, dangane da alakarta da tsaunukan [[Jos Plateau]].
== Adadin jama'a ==
Akwai yaruka daban daban har guda 55 a garin wanda suka hada da: Gerawa, Sayawa, [[Jarawa language (Nigeria)|Jarawa]], Kirfawa, Turawa [[Bolewa]], Karekare, [[Kanuri people|Kanuri]], Fa'awa, Butawa, Warjawa, Zulawa, Boyawa, Badawa. Amma Fulani ne asalin yaren garin. Hakan na nufin cewa suna da nasu asalin, al'adu, addinai da makamantansu.
Akwai kamaiceceniya tsakanin harsunan garin, dangane da ayyuka, al'adu, sutura, da kuma cudanya a tsakaninsu musamman ta hanyar auratanya da kasuwanci. Wasu daga cikin harsunan na da ba'a a tsakaninsu. Misali a tsakanin Fulani da d [[Kanuri people|Kanuri]], [[Jarawa (Nigeria)|Jarawa]] da Sayawa da dai sauransu.
Bikin hawan sallah na daya daga cikin muhimman bukukuwa da ke jawo 'yan kallo a duk shekara.<ref>"A 100-Year-Old Muslim Festival of Horse Riding". ''Folio Nigeria''. Retrieved 17 August 2020.</ref>
== Ilimi ==
[[Jami'ar Abubakar Tafawa Balewa]]<ref>keetu (8 March 2018). "List Of Accredited Courses Offered In ATBU Bauchi". Retrieved 6 August2021.</ref> na nan acikin babban birnin Bauchi.<ref>keetu (8 March 2018). "List Of Accredited Courses Offered In ATBU Bauchi". Retrieved 6 August2021.</ref> Wasu daga cikin wuraren koyarwa sun hada da; Jami'ar Jihar Bauchi,<ref>"List Of BASUG Courses and Programmes Offered - MySchoolGist". ''www.myschoolgist.com''. 9 October 2020. Retrieved 6 August 2021.</ref> [[Abubakar Tatari Ali Polytechnic]]<ref>"Bauchi poly secures accreditation for 53 courses". ''The Nation''. 16 January 2018. Retrieved 27 March 2019.</ref> da kuma [[Federal Polytechnic, Bauchi|Federal Polytechnic, Bauch]]<nowiki/>i.<ref>keetu (23 November 2017). "List Of Accredited Courses Offered In Federal Poly Bauchi". Retrieved 6 August 2021.</ref>
== Yaruka ==
Ire-iren harsunan [[West Chadic language]] da ake amfani dasu a Bauchi sun hada da:
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
2vddmcpupxlkgvuofx7w6zs0bsj66xq
162336
162335
2022-07-29T01:07:09Z
Uncle Bash007
9891
/* Yaruka */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Bayan samar da Jihar Bauchi a 1976, a lokacin Jihohi biyu Bauchi da Gombe na hade, jihar nada kananan hukumomi 16. Daga bisani an kara yawan kananan hukumomin zuwa 20 sannan daga bisani 23. Haka zalika, a shekara ta 1997, an samar da Jihar Gombe, daga Jihar Bauchi inda aka samu karin kananan hukumomi a kasar, inda aka bar Jihar Bauchi da kananan hukumomi 20 kamar yadda aka zayyano a kasa:
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Labarin kasa ==
Jihar Bauchi ta mamaye fadin kasa kimanin 49,119 km<sup>2</sup> (18,965 sq mi) inda ta mamaye kaso 5.3% na daukakin fadin Najeriya kuma tana zaune akan lambobin wuri na latitudes 9° 3' da 12° 3' arewa da kuma longitudes 8° 50' da [[11° gabas]].
Jihar tana da iyaka da jihohi bakwai, Kano da Jigawa daga arewa, Taraba da Plateau daga Kudu, Gombe da Yobe daga Gabas sai kuma Kaduna daga Yamma.
Jihar Bauchi na daga cikin jihohin arewan Najeriya dake da yanayin tsirrai iri biyu, [[Sudan (region)|Sudan savannah]] da kuma [[Sahel|Sahel savannah]]. Haka zalika akwai tsaunuka a kudancin yankin garin, dangane da alakarta da tsaunukan [[Jos Plateau]].
== Adadin jama'a ==
Akwai yaruka daban daban har guda 55 a garin wanda suka hada da: Gerawa, Sayawa, [[Jarawa language (Nigeria)|Jarawa]], Kirfawa, Turawa [[Bolewa]], Karekare, [[Kanuri people|Kanuri]], Fa'awa, Butawa, Warjawa, Zulawa, Boyawa, Badawa. Amma Fulani ne asalin yaren garin. Hakan na nufin cewa suna da nasu asalin, al'adu, addinai da makamantansu.
Akwai kamaiceceniya tsakanin harsunan garin, dangane da ayyuka, al'adu, sutura, da kuma cudanya a tsakaninsu musamman ta hanyar auratanya da kasuwanci. Wasu daga cikin harsunan na da ba'a a tsakaninsu. Misali a tsakanin Fulani da d [[Kanuri people|Kanuri]], [[Jarawa (Nigeria)|Jarawa]] da Sayawa da dai sauransu.
Bikin hawan sallah na daya daga cikin muhimman bukukuwa da ke jawo 'yan kallo a duk shekara.<ref>"A 100-Year-Old Muslim Festival of Horse Riding". ''Folio Nigeria''. Retrieved 17 August 2020.</ref>
== Ilimi ==
[[Jami'ar Abubakar Tafawa Balewa]]<ref>keetu (8 March 2018). "List Of Accredited Courses Offered In ATBU Bauchi". Retrieved 6 August2021.</ref> na nan acikin babban birnin Bauchi.<ref>keetu (8 March 2018). "List Of Accredited Courses Offered In ATBU Bauchi". Retrieved 6 August2021.</ref> Wasu daga cikin wuraren koyarwa sun hada da; Jami'ar Jihar Bauchi,<ref>"List Of BASUG Courses and Programmes Offered - MySchoolGist". ''www.myschoolgist.com''. 9 October 2020. Retrieved 6 August 2021.</ref> [[Abubakar Tatari Ali Polytechnic]]<ref>"Bauchi poly secures accreditation for 53 courses". ''The Nation''. 16 January 2018. Retrieved 27 March 2019.</ref> da kuma [[Federal Polytechnic, Bauchi|Federal Polytechnic, Bauch]]<nowiki/>i.<ref>keetu (23 November 2017). "List Of Accredited Courses Offered In Federal Poly Bauchi". Retrieved 6 August 2021.</ref>
== Yaruka ==
Ire-iren harsunan [[West Chadic language]] da ake amfani dasu a Bauchi sun hada da:
* [[North Bauchi languages]]
* [[South Bauchi languages]]
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
dlois2mcnh4ega14q8uls2lvz2sewm1
162337
162336
2022-07-29T01:08:18Z
Uncle Bash007
9891
/* Yaruka */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Bayan samar da Jihar Bauchi a 1976, a lokacin Jihohi biyu Bauchi da Gombe na hade, jihar nada kananan hukumomi 16. Daga bisani an kara yawan kananan hukumomin zuwa 20 sannan daga bisani 23. Haka zalika, a shekara ta 1997, an samar da Jihar Gombe, daga Jihar Bauchi inda aka samu karin kananan hukumomi a kasar, inda aka bar Jihar Bauchi da kananan hukumomi 20 kamar yadda aka zayyano a kasa:
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Labarin kasa ==
Jihar Bauchi ta mamaye fadin kasa kimanin 49,119 km<sup>2</sup> (18,965 sq mi) inda ta mamaye kaso 5.3% na daukakin fadin Najeriya kuma tana zaune akan lambobin wuri na latitudes 9° 3' da 12° 3' arewa da kuma longitudes 8° 50' da [[11° gabas]].
Jihar tana da iyaka da jihohi bakwai, Kano da Jigawa daga arewa, Taraba da Plateau daga Kudu, Gombe da Yobe daga Gabas sai kuma Kaduna daga Yamma.
Jihar Bauchi na daga cikin jihohin arewan Najeriya dake da yanayin tsirrai iri biyu, [[Sudan (region)|Sudan savannah]] da kuma [[Sahel|Sahel savannah]]. Haka zalika akwai tsaunuka a kudancin yankin garin, dangane da alakarta da tsaunukan [[Jos Plateau]].
== Adadin jama'a ==
Akwai yaruka daban daban har guda 55 a garin wanda suka hada da: Gerawa, Sayawa, [[Jarawa language (Nigeria)|Jarawa]], Kirfawa, Turawa [[Bolewa]], Karekare, [[Kanuri people|Kanuri]], Fa'awa, Butawa, Warjawa, Zulawa, Boyawa, Badawa. Amma Fulani ne asalin yaren garin. Hakan na nufin cewa suna da nasu asalin, al'adu, addinai da makamantansu.
Akwai kamaiceceniya tsakanin harsunan garin, dangane da ayyuka, al'adu, sutura, da kuma cudanya a tsakaninsu musamman ta hanyar auratanya da kasuwanci. Wasu daga cikin harsunan na da ba'a a tsakaninsu. Misali a tsakanin Fulani da d [[Kanuri people|Kanuri]], [[Jarawa (Nigeria)|Jarawa]] da Sayawa da dai sauransu.
Bikin hawan sallah na daya daga cikin muhimman bukukuwa da ke jawo 'yan kallo a duk shekara.<ref>"A 100-Year-Old Muslim Festival of Horse Riding". ''Folio Nigeria''. Retrieved 17 August 2020.</ref>
== Ilimi ==
[[Jami'ar Abubakar Tafawa Balewa]]<ref>keetu (8 March 2018). "List Of Accredited Courses Offered In ATBU Bauchi". Retrieved 6 August2021.</ref> na nan acikin babban birnin Bauchi.<ref>keetu (8 March 2018). "List Of Accredited Courses Offered In ATBU Bauchi". Retrieved 6 August2021.</ref> Wasu daga cikin wuraren koyarwa sun hada da; Jami'ar Jihar Bauchi,<ref>"List Of BASUG Courses and Programmes Offered - MySchoolGist". ''www.myschoolgist.com''. 9 October 2020. Retrieved 6 August 2021.</ref> [[Abubakar Tatari Ali Polytechnic]]<ref>"Bauchi poly secures accreditation for 53 courses". ''The Nation''. 16 January 2018. Retrieved 27 March 2019.</ref> da kuma [[Federal Polytechnic, Bauchi|Federal Polytechnic, Bauch]]<nowiki/>i.<ref>keetu (23 November 2017). "List Of Accredited Courses Offered In Federal Poly Bauchi". Retrieved 6 August 2021.</ref>
== Yaruka ==
Ire-iren harsunan [[West Chadic language]] da ake amfani dasu a Bauchi sun hada da:
* [[North Bauchi languages]]
* [[South Bauchi languages]]
Yarukan Bauchi a jere da kananan hukuominsu.
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
qppfd6zoqbc32j7tgbgpdxxprpb3qxo
162338
162337
2022-07-29T01:08:56Z
Uncle Bash007
9891
/* Yaruka */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Bayan samar da Jihar Bauchi a 1976, a lokacin Jihohi biyu Bauchi da Gombe na hade, jihar nada kananan hukumomi 16. Daga bisani an kara yawan kananan hukumomin zuwa 20 sannan daga bisani 23. Haka zalika, a shekara ta 1997, an samar da Jihar Gombe, daga Jihar Bauchi inda aka samu karin kananan hukumomi a kasar, inda aka bar Jihar Bauchi da kananan hukumomi 20 kamar yadda aka zayyano a kasa:
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Labarin kasa ==
Jihar Bauchi ta mamaye fadin kasa kimanin 49,119 km<sup>2</sup> (18,965 sq mi) inda ta mamaye kaso 5.3% na daukakin fadin Najeriya kuma tana zaune akan lambobin wuri na latitudes 9° 3' da 12° 3' arewa da kuma longitudes 8° 50' da [[11° gabas]].
Jihar tana da iyaka da jihohi bakwai, Kano da Jigawa daga arewa, Taraba da Plateau daga Kudu, Gombe da Yobe daga Gabas sai kuma Kaduna daga Yamma.
Jihar Bauchi na daga cikin jihohin arewan Najeriya dake da yanayin tsirrai iri biyu, [[Sudan (region)|Sudan savannah]] da kuma [[Sahel|Sahel savannah]]. Haka zalika akwai tsaunuka a kudancin yankin garin, dangane da alakarta da tsaunukan [[Jos Plateau]].
== Adadin jama'a ==
Akwai yaruka daban daban har guda 55 a garin wanda suka hada da: Gerawa, Sayawa, [[Jarawa language (Nigeria)|Jarawa]], Kirfawa, Turawa [[Bolewa]], Karekare, [[Kanuri people|Kanuri]], Fa'awa, Butawa, Warjawa, Zulawa, Boyawa, Badawa. Amma Fulani ne asalin yaren garin. Hakan na nufin cewa suna da nasu asalin, al'adu, addinai da makamantansu.
Akwai kamaiceceniya tsakanin harsunan garin, dangane da ayyuka, al'adu, sutura, da kuma cudanya a tsakaninsu musamman ta hanyar auratanya da kasuwanci. Wasu daga cikin harsunan na da ba'a a tsakaninsu. Misali a tsakanin Fulani da d [[Kanuri people|Kanuri]], [[Jarawa (Nigeria)|Jarawa]] da Sayawa da dai sauransu.
Bikin hawan sallah na daya daga cikin muhimman bukukuwa da ke jawo 'yan kallo a duk shekara.<ref>"A 100-Year-Old Muslim Festival of Horse Riding". ''Folio Nigeria''. Retrieved 17 August 2020.</ref>
== Ilimi ==
[[Jami'ar Abubakar Tafawa Balewa]]<ref>keetu (8 March 2018). "List Of Accredited Courses Offered In ATBU Bauchi". Retrieved 6 August2021.</ref> na nan acikin babban birnin Bauchi.<ref>keetu (8 March 2018). "List Of Accredited Courses Offered In ATBU Bauchi". Retrieved 6 August2021.</ref> Wasu daga cikin wuraren koyarwa sun hada da; Jami'ar Jihar Bauchi,<ref>"List Of BASUG Courses and Programmes Offered - MySchoolGist". ''www.myschoolgist.com''. 9 October 2020. Retrieved 6 August 2021.</ref> [[Abubakar Tatari Ali Polytechnic]]<ref>"Bauchi poly secures accreditation for 53 courses". ''The Nation''. 16 January 2018. Retrieved 27 March 2019.</ref> da kuma [[Federal Polytechnic, Bauchi|Federal Polytechnic, Bauch]]<nowiki/>i.<ref>keetu (23 November 2017). "List Of Accredited Courses Offered In Federal Poly Bauchi". Retrieved 6 August 2021.</ref>
== Yaruka ==
Ire-iren harsunan [[West Chadic language]] da ake amfani dasu a Bauchi sun hada da:
* [[North Bauchi languages]]
* [[South Bauchi languages]]
Yarukan Bauchi a jere da kananan hukuominsu.
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Alkaleri || Dass; Bole; Duguri; Giiwo; Guruntum-Mbaaru; Labir; Tangale
|-
| Bauchi || Bankal; Duguri; Dulbu; Galambu; Gera; Geruma; Giiwo; Guruntum-Mbaaru; Ju; Kir-Balar; Labir; Luri; Mangas; Mbat; Pa'a; Polci; Shiki; Tala; Zangwal
|-
| Bogoro || Saya
|-
| Darazo || Bole; Deno; Diri; Giiwo; Mburku; Ngamo; Zumbun
|-
| Dass || Bankal; Dass; Gwak; Polci; Saya; Shall-Zwall; Zari
|-
| Dukku || Bole
|-
| Gamawa || Karekare
|-
| Ganjuwa || Ciwogai; Gera; Geruma; Jimi; Kariya; Kubi; Miya
|-
| Kirfi || Bure
|-
| Misau || Fulato/Borno; Shuwa; Kanuri; Hausa; Fulani
|-
| Ningi || Diri; Gamo-Ningi; Kudu-Camo; Pa'a; Siri; Warji; Geruma
|-
| Tafawa Balewa || Sur; Vaghat-Ya-Bijim-Legeri; Zari; Bankal; Gwak; Izere; Saya
|-
| Toro || Bankal; Dass; Geji; Geruma; Gwa; Gyem; Iguta; Izere; Jere; Lame; Lemoro; Mawa; Panawa; Polci; Sanga; Saya; Shau; Tunzuii; Zari; Zeem; Ziriya
|-
| Zaki || Bade
|}
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
sbsv6te4onfom5g42j3gkmg5mfw8wcj
162339
162338
2022-07-29T01:09:43Z
Uncle Bash007
9891
/* Yaruka */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Bayan samar da Jihar Bauchi a 1976, a lokacin Jihohi biyu Bauchi da Gombe na hade, jihar nada kananan hukumomi 16. Daga bisani an kara yawan kananan hukumomin zuwa 20 sannan daga bisani 23. Haka zalika, a shekara ta 1997, an samar da Jihar Gombe, daga Jihar Bauchi inda aka samu karin kananan hukumomi a kasar, inda aka bar Jihar Bauchi da kananan hukumomi 20 kamar yadda aka zayyano a kasa:
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Labarin kasa ==
Jihar Bauchi ta mamaye fadin kasa kimanin 49,119 km<sup>2</sup> (18,965 sq mi) inda ta mamaye kaso 5.3% na daukakin fadin Najeriya kuma tana zaune akan lambobin wuri na latitudes 9° 3' da 12° 3' arewa da kuma longitudes 8° 50' da [[11° gabas]].
Jihar tana da iyaka da jihohi bakwai, Kano da Jigawa daga arewa, Taraba da Plateau daga Kudu, Gombe da Yobe daga Gabas sai kuma Kaduna daga Yamma.
Jihar Bauchi na daga cikin jihohin arewan Najeriya dake da yanayin tsirrai iri biyu, [[Sudan (region)|Sudan savannah]] da kuma [[Sahel|Sahel savannah]]. Haka zalika akwai tsaunuka a kudancin yankin garin, dangane da alakarta da tsaunukan [[Jos Plateau]].
== Adadin jama'a ==
Akwai yaruka daban daban har guda 55 a garin wanda suka hada da: Gerawa, Sayawa, [[Jarawa language (Nigeria)|Jarawa]], Kirfawa, Turawa [[Bolewa]], Karekare, [[Kanuri people|Kanuri]], Fa'awa, Butawa, Warjawa, Zulawa, Boyawa, Badawa. Amma Fulani ne asalin yaren garin. Hakan na nufin cewa suna da nasu asalin, al'adu, addinai da makamantansu.
Akwai kamaiceceniya tsakanin harsunan garin, dangane da ayyuka, al'adu, sutura, da kuma cudanya a tsakaninsu musamman ta hanyar auratanya da kasuwanci. Wasu daga cikin harsunan na da ba'a a tsakaninsu. Misali a tsakanin Fulani da d [[Kanuri people|Kanuri]], [[Jarawa (Nigeria)|Jarawa]] da Sayawa da dai sauransu.
Bikin hawan sallah na daya daga cikin muhimman bukukuwa da ke jawo 'yan kallo a duk shekara.<ref>"A 100-Year-Old Muslim Festival of Horse Riding". ''Folio Nigeria''. Retrieved 17 August 2020.</ref>
== Ilimi ==
[[Jami'ar Abubakar Tafawa Balewa]]<ref>keetu (8 March 2018). "List Of Accredited Courses Offered In ATBU Bauchi". Retrieved 6 August2021.</ref> na nan acikin babban birnin Bauchi.<ref>keetu (8 March 2018). "List Of Accredited Courses Offered In ATBU Bauchi". Retrieved 6 August2021.</ref> Wasu daga cikin wuraren koyarwa sun hada da; Jami'ar Jihar Bauchi,<ref>"List Of BASUG Courses and Programmes Offered - MySchoolGist". ''www.myschoolgist.com''. 9 October 2020. Retrieved 6 August 2021.</ref> [[Abubakar Tatari Ali Polytechnic]]<ref>"Bauchi poly secures accreditation for 53 courses". ''The Nation''. 16 January 2018. Retrieved 27 March 2019.</ref> da kuma [[Federal Polytechnic, Bauchi|Federal Polytechnic, Bauch]]<nowiki/>i.<ref>keetu (23 November 2017). "List Of Accredited Courses Offered In Federal Poly Bauchi". Retrieved 6 August 2021.</ref>
== Yaruka ==
Ire-iren harsunan [[West Chadic language]] da ake amfani dasu a Bauchi sun hada da:
* [[North Bauchi languages]]
* [[South Bauchi languages]]
Yarukan Bauchi a jere da kananan hukuominsu.
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Alkaleri || Dass; Bole; Duguri; Giiwo; Guruntum-Mbaaru; Labir; Tangale
|-
| Bauchi || Bankal; Duguri; Dulbu; Galambu; Gera; Geruma; Giiwo; Guruntum-Mbaaru; Ju; Kir-Balar; Labir; Luri; Mangas; Mbat; Pa'a; Polci; Shiki; Tala; Zangwal
|-
| Bogoro || Saya
|-
| Darazo || Bole; Deno; Diri; Giiwo; Mburku; Ngamo; Zumbun
|-
| Dass || Bankal; Dass; Gwak; Polci; Saya; Shall-Zwall; Zari
|-
| Dukku || Bole
|-
| Gamawa || Karekare
|-
| Ganjuwa || Ciwogai; Gera; Geruma; Jimi; Kariya; Kubi; Miya
|-
| Kirfi || Bure
|-
| Misau || Fulato/Borno; Shuwa; Kanuri; Hausa; Fulani
|-
| Ningi || Diri; Gamo-Ningi; Kudu-Camo; Pa'a; Siri; Warji; Geruma
|-
| Tafawa Balewa || Sur; Vaghat-Ya-Bijim-Legeri; Zari; Bankal; Gwak; Izere; Saya
|-
| Toro || Bankal; Dass; Geji; Geruma; Gwa; Gyem; Iguta; Izere; Jere; Lame; Lemoro; Mawa; Panawa; Polci; Sanga; Saya; Shau; Tunzuii; Zari; Zeem; Ziriya
|-
| Zaki || Bade
|}
Sauran harsunan Bauchi sun hada da: Ajawa, Beele, Berom, Kanuri, Kwaami, Manga, Pero, da kuma Piya-Kwonci.
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
qjwa0b1kzmxw6l485cik9vvoh7zpbv9
162340
162339
2022-07-29T01:10:27Z
Uncle Bash007
9891
/* Bibiliyo */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Bayan samar da Jihar Bauchi a 1976, a lokacin Jihohi biyu Bauchi da Gombe na hade, jihar nada kananan hukumomi 16. Daga bisani an kara yawan kananan hukumomin zuwa 20 sannan daga bisani 23. Haka zalika, a shekara ta 1997, an samar da Jihar Gombe, daga Jihar Bauchi inda aka samu karin kananan hukumomi a kasar, inda aka bar Jihar Bauchi da kananan hukumomi 20 kamar yadda aka zayyano a kasa:
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Labarin kasa ==
Jihar Bauchi ta mamaye fadin kasa kimanin 49,119 km<sup>2</sup> (18,965 sq mi) inda ta mamaye kaso 5.3% na daukakin fadin Najeriya kuma tana zaune akan lambobin wuri na latitudes 9° 3' da 12° 3' arewa da kuma longitudes 8° 50' da [[11° gabas]].
Jihar tana da iyaka da jihohi bakwai, Kano da Jigawa daga arewa, Taraba da Plateau daga Kudu, Gombe da Yobe daga Gabas sai kuma Kaduna daga Yamma.
Jihar Bauchi na daga cikin jihohin arewan Najeriya dake da yanayin tsirrai iri biyu, [[Sudan (region)|Sudan savannah]] da kuma [[Sahel|Sahel savannah]]. Haka zalika akwai tsaunuka a kudancin yankin garin, dangane da alakarta da tsaunukan [[Jos Plateau]].
== Adadin jama'a ==
Akwai yaruka daban daban har guda 55 a garin wanda suka hada da: Gerawa, Sayawa, [[Jarawa language (Nigeria)|Jarawa]], Kirfawa, Turawa [[Bolewa]], Karekare, [[Kanuri people|Kanuri]], Fa'awa, Butawa, Warjawa, Zulawa, Boyawa, Badawa. Amma Fulani ne asalin yaren garin. Hakan na nufin cewa suna da nasu asalin, al'adu, addinai da makamantansu.
Akwai kamaiceceniya tsakanin harsunan garin, dangane da ayyuka, al'adu, sutura, da kuma cudanya a tsakaninsu musamman ta hanyar auratanya da kasuwanci. Wasu daga cikin harsunan na da ba'a a tsakaninsu. Misali a tsakanin Fulani da d [[Kanuri people|Kanuri]], [[Jarawa (Nigeria)|Jarawa]] da Sayawa da dai sauransu.
Bikin hawan sallah na daya daga cikin muhimman bukukuwa da ke jawo 'yan kallo a duk shekara.<ref>"A 100-Year-Old Muslim Festival of Horse Riding". ''Folio Nigeria''. Retrieved 17 August 2020.</ref>
== Ilimi ==
[[Jami'ar Abubakar Tafawa Balewa]]<ref>keetu (8 March 2018). "List Of Accredited Courses Offered In ATBU Bauchi". Retrieved 6 August2021.</ref> na nan acikin babban birnin Bauchi.<ref>keetu (8 March 2018). "List Of Accredited Courses Offered In ATBU Bauchi". Retrieved 6 August2021.</ref> Wasu daga cikin wuraren koyarwa sun hada da; Jami'ar Jihar Bauchi,<ref>"List Of BASUG Courses and Programmes Offered - MySchoolGist". ''www.myschoolgist.com''. 9 October 2020. Retrieved 6 August 2021.</ref> [[Abubakar Tatari Ali Polytechnic]]<ref>"Bauchi poly secures accreditation for 53 courses". ''The Nation''. 16 January 2018. Retrieved 27 March 2019.</ref> da kuma [[Federal Polytechnic, Bauchi|Federal Polytechnic, Bauch]]<nowiki/>i.<ref>keetu (23 November 2017). "List Of Accredited Courses Offered In Federal Poly Bauchi". Retrieved 6 August 2021.</ref>
== Yaruka ==
Ire-iren harsunan [[West Chadic language]] da ake amfani dasu a Bauchi sun hada da:
* [[North Bauchi languages]]
* [[South Bauchi languages]]
Yarukan Bauchi a jere da kananan hukuominsu.
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Alkaleri || Dass; Bole; Duguri; Giiwo; Guruntum-Mbaaru; Labir; Tangale
|-
| Bauchi || Bankal; Duguri; Dulbu; Galambu; Gera; Geruma; Giiwo; Guruntum-Mbaaru; Ju; Kir-Balar; Labir; Luri; Mangas; Mbat; Pa'a; Polci; Shiki; Tala; Zangwal
|-
| Bogoro || Saya
|-
| Darazo || Bole; Deno; Diri; Giiwo; Mburku; Ngamo; Zumbun
|-
| Dass || Bankal; Dass; Gwak; Polci; Saya; Shall-Zwall; Zari
|-
| Dukku || Bole
|-
| Gamawa || Karekare
|-
| Ganjuwa || Ciwogai; Gera; Geruma; Jimi; Kariya; Kubi; Miya
|-
| Kirfi || Bure
|-
| Misau || Fulato/Borno; Shuwa; Kanuri; Hausa; Fulani
|-
| Ningi || Diri; Gamo-Ningi; Kudu-Camo; Pa'a; Siri; Warji; Geruma
|-
| Tafawa Balewa || Sur; Vaghat-Ya-Bijim-Legeri; Zari; Bankal; Gwak; Izere; Saya
|-
| Toro || Bankal; Dass; Geji; Geruma; Gwa; Gyem; Iguta; Izere; Jere; Lame; Lemoro; Mawa; Panawa; Polci; Sanga; Saya; Shau; Tunzuii; Zari; Zeem; Ziriya
|-
| Zaki || Bade
|}
Sauran harsunan Bauchi sun hada da: Ajawa, Beele, Berom, Kanuri, Kwaami, Manga, Pero, da kuma Piya-Kwonci.
== Gwamnati ==
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
gb1b4cjiqw151hdxz4x6d3pdy7crmz5
162341
162340
2022-07-29T01:11:38Z
Uncle Bash007
9891
/* Gwamnati */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Bayan samar da Jihar Bauchi a 1976, a lokacin Jihohi biyu Bauchi da Gombe na hade, jihar nada kananan hukumomi 16. Daga bisani an kara yawan kananan hukumomin zuwa 20 sannan daga bisani 23. Haka zalika, a shekara ta 1997, an samar da Jihar Gombe, daga Jihar Bauchi inda aka samu karin kananan hukumomi a kasar, inda aka bar Jihar Bauchi da kananan hukumomi 20 kamar yadda aka zayyano a kasa:
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Labarin kasa ==
Jihar Bauchi ta mamaye fadin kasa kimanin 49,119 km<sup>2</sup> (18,965 sq mi) inda ta mamaye kaso 5.3% na daukakin fadin Najeriya kuma tana zaune akan lambobin wuri na latitudes 9° 3' da 12° 3' arewa da kuma longitudes 8° 50' da [[11° gabas]].
Jihar tana da iyaka da jihohi bakwai, Kano da Jigawa daga arewa, Taraba da Plateau daga Kudu, Gombe da Yobe daga Gabas sai kuma Kaduna daga Yamma.
Jihar Bauchi na daga cikin jihohin arewan Najeriya dake da yanayin tsirrai iri biyu, [[Sudan (region)|Sudan savannah]] da kuma [[Sahel|Sahel savannah]]. Haka zalika akwai tsaunuka a kudancin yankin garin, dangane da alakarta da tsaunukan [[Jos Plateau]].
== Adadin jama'a ==
Akwai yaruka daban daban har guda 55 a garin wanda suka hada da: Gerawa, Sayawa, [[Jarawa language (Nigeria)|Jarawa]], Kirfawa, Turawa [[Bolewa]], Karekare, [[Kanuri people|Kanuri]], Fa'awa, Butawa, Warjawa, Zulawa, Boyawa, Badawa. Amma Fulani ne asalin yaren garin. Hakan na nufin cewa suna da nasu asalin, al'adu, addinai da makamantansu.
Akwai kamaiceceniya tsakanin harsunan garin, dangane da ayyuka, al'adu, sutura, da kuma cudanya a tsakaninsu musamman ta hanyar auratanya da kasuwanci. Wasu daga cikin harsunan na da ba'a a tsakaninsu. Misali a tsakanin Fulani da d [[Kanuri people|Kanuri]], [[Jarawa (Nigeria)|Jarawa]] da Sayawa da dai sauransu.
Bikin hawan sallah na daya daga cikin muhimman bukukuwa da ke jawo 'yan kallo a duk shekara.<ref>"A 100-Year-Old Muslim Festival of Horse Riding". ''Folio Nigeria''. Retrieved 17 August 2020.</ref>
== Ilimi ==
[[Jami'ar Abubakar Tafawa Balewa]]<ref>keetu (8 March 2018). "List Of Accredited Courses Offered In ATBU Bauchi". Retrieved 6 August2021.</ref> na nan acikin babban birnin Bauchi.<ref>keetu (8 March 2018). "List Of Accredited Courses Offered In ATBU Bauchi". Retrieved 6 August2021.</ref> Wasu daga cikin wuraren koyarwa sun hada da; Jami'ar Jihar Bauchi,<ref>"List Of BASUG Courses and Programmes Offered - MySchoolGist". ''www.myschoolgist.com''. 9 October 2020. Retrieved 6 August 2021.</ref> [[Abubakar Tatari Ali Polytechnic]]<ref>"Bauchi poly secures accreditation for 53 courses". ''The Nation''. 16 January 2018. Retrieved 27 March 2019.</ref> da kuma [[Federal Polytechnic, Bauchi|Federal Polytechnic, Bauch]]<nowiki/>i.<ref>keetu (23 November 2017). "List Of Accredited Courses Offered In Federal Poly Bauchi". Retrieved 6 August 2021.</ref>
== Yaruka ==
Ire-iren harsunan [[West Chadic language]] da ake amfani dasu a Bauchi sun hada da:
* [[North Bauchi languages]]
* [[South Bauchi languages]]
Yarukan Bauchi a jere da kananan hukuominsu.
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Alkaleri || Dass; Bole; Duguri; Giiwo; Guruntum-Mbaaru; Labir; Tangale
|-
| Bauchi || Bankal; Duguri; Dulbu; Galambu; Gera; Geruma; Giiwo; Guruntum-Mbaaru; Ju; Kir-Balar; Labir; Luri; Mangas; Mbat; Pa'a; Polci; Shiki; Tala; Zangwal
|-
| Bogoro || Saya
|-
| Darazo || Bole; Deno; Diri; Giiwo; Mburku; Ngamo; Zumbun
|-
| Dass || Bankal; Dass; Gwak; Polci; Saya; Shall-Zwall; Zari
|-
| Dukku || Bole
|-
| Gamawa || Karekare
|-
| Ganjuwa || Ciwogai; Gera; Geruma; Jimi; Kariya; Kubi; Miya
|-
| Kirfi || Bure
|-
| Misau || Fulato/Borno; Shuwa; Kanuri; Hausa; Fulani
|-
| Ningi || Diri; Gamo-Ningi; Kudu-Camo; Pa'a; Siri; Warji; Geruma
|-
| Tafawa Balewa || Sur; Vaghat-Ya-Bijim-Legeri; Zari; Bankal; Gwak; Izere; Saya
|-
| Toro || Bankal; Dass; Geji; Geruma; Gwa; Gyem; Iguta; Izere; Jere; Lame; Lemoro; Mawa; Panawa; Polci; Sanga; Saya; Shau; Tunzuii; Zari; Zeem; Ziriya
|-
| Zaki || Bade
|}
Sauran harsunan Bauchi sun hada da: Ajawa, Beele, Berom, Kanuri, Kwaami, Manga, Pero, da kuma Piya-Kwonci.
== Gwamnati ==
Gwamnan garin shine babban mai zartarwa, tare da fannin shari'a na garin na nan a birnin Bauchi.
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
p79ql53l058av0wt8aghel17uetg6lu
162342
162341
2022-07-29T01:12:05Z
Uncle Bash007
9891
/* Gwamnati */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Bayan samar da Jihar Bauchi a 1976, a lokacin Jihohi biyu Bauchi da Gombe na hade, jihar nada kananan hukumomi 16. Daga bisani an kara yawan kananan hukumomin zuwa 20 sannan daga bisani 23. Haka zalika, a shekara ta 1997, an samar da Jihar Gombe, daga Jihar Bauchi inda aka samu karin kananan hukumomi a kasar, inda aka bar Jihar Bauchi da kananan hukumomi 20 kamar yadda aka zayyano a kasa:
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Labarin kasa ==
Jihar Bauchi ta mamaye fadin kasa kimanin 49,119 km<sup>2</sup> (18,965 sq mi) inda ta mamaye kaso 5.3% na daukakin fadin Najeriya kuma tana zaune akan lambobin wuri na latitudes 9° 3' da 12° 3' arewa da kuma longitudes 8° 50' da [[11° gabas]].
Jihar tana da iyaka da jihohi bakwai, Kano da Jigawa daga arewa, Taraba da Plateau daga Kudu, Gombe da Yobe daga Gabas sai kuma Kaduna daga Yamma.
Jihar Bauchi na daga cikin jihohin arewan Najeriya dake da yanayin tsirrai iri biyu, [[Sudan (region)|Sudan savannah]] da kuma [[Sahel|Sahel savannah]]. Haka zalika akwai tsaunuka a kudancin yankin garin, dangane da alakarta da tsaunukan [[Jos Plateau]].
== Adadin jama'a ==
Akwai yaruka daban daban har guda 55 a garin wanda suka hada da: Gerawa, Sayawa, [[Jarawa language (Nigeria)|Jarawa]], Kirfawa, Turawa [[Bolewa]], Karekare, [[Kanuri people|Kanuri]], Fa'awa, Butawa, Warjawa, Zulawa, Boyawa, Badawa. Amma Fulani ne asalin yaren garin. Hakan na nufin cewa suna da nasu asalin, al'adu, addinai da makamantansu.
Akwai kamaiceceniya tsakanin harsunan garin, dangane da ayyuka, al'adu, sutura, da kuma cudanya a tsakaninsu musamman ta hanyar auratanya da kasuwanci. Wasu daga cikin harsunan na da ba'a a tsakaninsu. Misali a tsakanin Fulani da d [[Kanuri people|Kanuri]], [[Jarawa (Nigeria)|Jarawa]] da Sayawa da dai sauransu.
Bikin hawan sallah na daya daga cikin muhimman bukukuwa da ke jawo 'yan kallo a duk shekara.<ref>"A 100-Year-Old Muslim Festival of Horse Riding". ''Folio Nigeria''. Retrieved 17 August 2020.</ref>
== Ilimi ==
[[Jami'ar Abubakar Tafawa Balewa]]<ref>keetu (8 March 2018). "List Of Accredited Courses Offered In ATBU Bauchi". Retrieved 6 August2021.</ref> na nan acikin babban birnin Bauchi.<ref>keetu (8 March 2018). "List Of Accredited Courses Offered In ATBU Bauchi". Retrieved 6 August2021.</ref> Wasu daga cikin wuraren koyarwa sun hada da; Jami'ar Jihar Bauchi,<ref>"List Of BASUG Courses and Programmes Offered - MySchoolGist". ''www.myschoolgist.com''. 9 October 2020. Retrieved 6 August 2021.</ref> [[Abubakar Tatari Ali Polytechnic]]<ref>"Bauchi poly secures accreditation for 53 courses". ''The Nation''. 16 January 2018. Retrieved 27 March 2019.</ref> da kuma [[Federal Polytechnic, Bauchi|Federal Polytechnic, Bauch]]<nowiki/>i.<ref>keetu (23 November 2017). "List Of Accredited Courses Offered In Federal Poly Bauchi". Retrieved 6 August 2021.</ref>
== Yaruka ==
Ire-iren harsunan [[West Chadic language]] da ake amfani dasu a Bauchi sun hada da:
* [[North Bauchi languages]]
* [[South Bauchi languages]]
Yarukan Bauchi a jere da kananan hukuominsu.
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Alkaleri || Dass; Bole; Duguri; Giiwo; Guruntum-Mbaaru; Labir; Tangale
|-
| Bauchi || Bankal; Duguri; Dulbu; Galambu; Gera; Geruma; Giiwo; Guruntum-Mbaaru; Ju; Kir-Balar; Labir; Luri; Mangas; Mbat; Pa'a; Polci; Shiki; Tala; Zangwal
|-
| Bogoro || Saya
|-
| Darazo || Bole; Deno; Diri; Giiwo; Mburku; Ngamo; Zumbun
|-
| Dass || Bankal; Dass; Gwak; Polci; Saya; Shall-Zwall; Zari
|-
| Dukku || Bole
|-
| Gamawa || Karekare
|-
| Ganjuwa || Ciwogai; Gera; Geruma; Jimi; Kariya; Kubi; Miya
|-
| Kirfi || Bure
|-
| Misau || Fulato/Borno; Shuwa; Kanuri; Hausa; Fulani
|-
| Ningi || Diri; Gamo-Ningi; Kudu-Camo; Pa'a; Siri; Warji; Geruma
|-
| Tafawa Balewa || Sur; Vaghat-Ya-Bijim-Legeri; Zari; Bankal; Gwak; Izere; Saya
|-
| Toro || Bankal; Dass; Geji; Geruma; Gwa; Gyem; Iguta; Izere; Jere; Lame; Lemoro; Mawa; Panawa; Polci; Sanga; Saya; Shau; Tunzuii; Zari; Zeem; Ziriya
|-
| Zaki || Bade
|}
Sauran harsunan Bauchi sun hada da: Ajawa, Beele, Berom, Kanuri, Kwaami, Manga, Pero, da kuma Piya-Kwonci.
== Gwamnati ==
Gwamnan garin shine babban mai zartarwa, tare da fannin shari'a na garin na nan a birnin Bauchi.
=== Gwamna ===
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
7aq5ue8dy1nu717si707bkmy6v6ilzx
162343
162342
2022-07-29T01:12:29Z
Uncle Bash007
9891
/* Gwamna */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Bayan samar da Jihar Bauchi a 1976, a lokacin Jihohi biyu Bauchi da Gombe na hade, jihar nada kananan hukumomi 16. Daga bisani an kara yawan kananan hukumomin zuwa 20 sannan daga bisani 23. Haka zalika, a shekara ta 1997, an samar da Jihar Gombe, daga Jihar Bauchi inda aka samu karin kananan hukumomi a kasar, inda aka bar Jihar Bauchi da kananan hukumomi 20 kamar yadda aka zayyano a kasa:
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Labarin kasa ==
Jihar Bauchi ta mamaye fadin kasa kimanin 49,119 km<sup>2</sup> (18,965 sq mi) inda ta mamaye kaso 5.3% na daukakin fadin Najeriya kuma tana zaune akan lambobin wuri na latitudes 9° 3' da 12° 3' arewa da kuma longitudes 8° 50' da [[11° gabas]].
Jihar tana da iyaka da jihohi bakwai, Kano da Jigawa daga arewa, Taraba da Plateau daga Kudu, Gombe da Yobe daga Gabas sai kuma Kaduna daga Yamma.
Jihar Bauchi na daga cikin jihohin arewan Najeriya dake da yanayin tsirrai iri biyu, [[Sudan (region)|Sudan savannah]] da kuma [[Sahel|Sahel savannah]]. Haka zalika akwai tsaunuka a kudancin yankin garin, dangane da alakarta da tsaunukan [[Jos Plateau]].
== Adadin jama'a ==
Akwai yaruka daban daban har guda 55 a garin wanda suka hada da: Gerawa, Sayawa, [[Jarawa language (Nigeria)|Jarawa]], Kirfawa, Turawa [[Bolewa]], Karekare, [[Kanuri people|Kanuri]], Fa'awa, Butawa, Warjawa, Zulawa, Boyawa, Badawa. Amma Fulani ne asalin yaren garin. Hakan na nufin cewa suna da nasu asalin, al'adu, addinai da makamantansu.
Akwai kamaiceceniya tsakanin harsunan garin, dangane da ayyuka, al'adu, sutura, da kuma cudanya a tsakaninsu musamman ta hanyar auratanya da kasuwanci. Wasu daga cikin harsunan na da ba'a a tsakaninsu. Misali a tsakanin Fulani da d [[Kanuri people|Kanuri]], [[Jarawa (Nigeria)|Jarawa]] da Sayawa da dai sauransu.
Bikin hawan sallah na daya daga cikin muhimman bukukuwa da ke jawo 'yan kallo a duk shekara.<ref>"A 100-Year-Old Muslim Festival of Horse Riding". ''Folio Nigeria''. Retrieved 17 August 2020.</ref>
== Ilimi ==
[[Jami'ar Abubakar Tafawa Balewa]]<ref>keetu (8 March 2018). "List Of Accredited Courses Offered In ATBU Bauchi". Retrieved 6 August2021.</ref> na nan acikin babban birnin Bauchi.<ref>keetu (8 March 2018). "List Of Accredited Courses Offered In ATBU Bauchi". Retrieved 6 August2021.</ref> Wasu daga cikin wuraren koyarwa sun hada da; Jami'ar Jihar Bauchi,<ref>"List Of BASUG Courses and Programmes Offered - MySchoolGist". ''www.myschoolgist.com''. 9 October 2020. Retrieved 6 August 2021.</ref> [[Abubakar Tatari Ali Polytechnic]]<ref>"Bauchi poly secures accreditation for 53 courses". ''The Nation''. 16 January 2018. Retrieved 27 March 2019.</ref> da kuma [[Federal Polytechnic, Bauchi|Federal Polytechnic, Bauch]]<nowiki/>i.<ref>keetu (23 November 2017). "List Of Accredited Courses Offered In Federal Poly Bauchi". Retrieved 6 August 2021.</ref>
== Yaruka ==
Ire-iren harsunan [[West Chadic language]] da ake amfani dasu a Bauchi sun hada da:
* [[North Bauchi languages]]
* [[South Bauchi languages]]
Yarukan Bauchi a jere da kananan hukuominsu.
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Alkaleri || Dass; Bole; Duguri; Giiwo; Guruntum-Mbaaru; Labir; Tangale
|-
| Bauchi || Bankal; Duguri; Dulbu; Galambu; Gera; Geruma; Giiwo; Guruntum-Mbaaru; Ju; Kir-Balar; Labir; Luri; Mangas; Mbat; Pa'a; Polci; Shiki; Tala; Zangwal
|-
| Bogoro || Saya
|-
| Darazo || Bole; Deno; Diri; Giiwo; Mburku; Ngamo; Zumbun
|-
| Dass || Bankal; Dass; Gwak; Polci; Saya; Shall-Zwall; Zari
|-
| Dukku || Bole
|-
| Gamawa || Karekare
|-
| Ganjuwa || Ciwogai; Gera; Geruma; Jimi; Kariya; Kubi; Miya
|-
| Kirfi || Bure
|-
| Misau || Fulato/Borno; Shuwa; Kanuri; Hausa; Fulani
|-
| Ningi || Diri; Gamo-Ningi; Kudu-Camo; Pa'a; Siri; Warji; Geruma
|-
| Tafawa Balewa || Sur; Vaghat-Ya-Bijim-Legeri; Zari; Bankal; Gwak; Izere; Saya
|-
| Toro || Bankal; Dass; Geji; Geruma; Gwa; Gyem; Iguta; Izere; Jere; Lame; Lemoro; Mawa; Panawa; Polci; Sanga; Saya; Shau; Tunzuii; Zari; Zeem; Ziriya
|-
| Zaki || Bade
|}
Sauran harsunan Bauchi sun hada da: Ajawa, Beele, Berom, Kanuri, Kwaami, Manga, Pero, da kuma Piya-Kwonci.
== Gwamnati ==
Gwamnan garin shine babban mai zartarwa, tare da fannin shari'a na garin na nan a birnin Bauchi.
=== Gwamna ===
Gwamna Bauchi shine Mr. Bala AbdulKadir Mohammed
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
n35v5np7e8879y5qw1n0r0962bbqe3b
162344
162343
2022-07-29T01:13:09Z
Uncle Bash007
9891
/* Gwamna */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Bayan samar da Jihar Bauchi a 1976, a lokacin Jihohi biyu Bauchi da Gombe na hade, jihar nada kananan hukumomi 16. Daga bisani an kara yawan kananan hukumomin zuwa 20 sannan daga bisani 23. Haka zalika, a shekara ta 1997, an samar da Jihar Gombe, daga Jihar Bauchi inda aka samu karin kananan hukumomi a kasar, inda aka bar Jihar Bauchi da kananan hukumomi 20 kamar yadda aka zayyano a kasa:
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Labarin kasa ==
Jihar Bauchi ta mamaye fadin kasa kimanin 49,119 km<sup>2</sup> (18,965 sq mi) inda ta mamaye kaso 5.3% na daukakin fadin Najeriya kuma tana zaune akan lambobin wuri na latitudes 9° 3' da 12° 3' arewa da kuma longitudes 8° 50' da [[11° gabas]].
Jihar tana da iyaka da jihohi bakwai, Kano da Jigawa daga arewa, Taraba da Plateau daga Kudu, Gombe da Yobe daga Gabas sai kuma Kaduna daga Yamma.
Jihar Bauchi na daga cikin jihohin arewan Najeriya dake da yanayin tsirrai iri biyu, [[Sudan (region)|Sudan savannah]] da kuma [[Sahel|Sahel savannah]]. Haka zalika akwai tsaunuka a kudancin yankin garin, dangane da alakarta da tsaunukan [[Jos Plateau]].
== Adadin jama'a ==
Akwai yaruka daban daban har guda 55 a garin wanda suka hada da: Gerawa, Sayawa, [[Jarawa language (Nigeria)|Jarawa]], Kirfawa, Turawa [[Bolewa]], Karekare, [[Kanuri people|Kanuri]], Fa'awa, Butawa, Warjawa, Zulawa, Boyawa, Badawa. Amma Fulani ne asalin yaren garin. Hakan na nufin cewa suna da nasu asalin, al'adu, addinai da makamantansu.
Akwai kamaiceceniya tsakanin harsunan garin, dangane da ayyuka, al'adu, sutura, da kuma cudanya a tsakaninsu musamman ta hanyar auratanya da kasuwanci. Wasu daga cikin harsunan na da ba'a a tsakaninsu. Misali a tsakanin Fulani da d [[Kanuri people|Kanuri]], [[Jarawa (Nigeria)|Jarawa]] da Sayawa da dai sauransu.
Bikin hawan sallah na daya daga cikin muhimman bukukuwa da ke jawo 'yan kallo a duk shekara.<ref>"A 100-Year-Old Muslim Festival of Horse Riding". ''Folio Nigeria''. Retrieved 17 August 2020.</ref>
== Ilimi ==
[[Jami'ar Abubakar Tafawa Balewa]]<ref>keetu (8 March 2018). "List Of Accredited Courses Offered In ATBU Bauchi". Retrieved 6 August2021.</ref> na nan acikin babban birnin Bauchi.<ref>keetu (8 March 2018). "List Of Accredited Courses Offered In ATBU Bauchi". Retrieved 6 August2021.</ref> Wasu daga cikin wuraren koyarwa sun hada da; Jami'ar Jihar Bauchi,<ref>"List Of BASUG Courses and Programmes Offered - MySchoolGist". ''www.myschoolgist.com''. 9 October 2020. Retrieved 6 August 2021.</ref> [[Abubakar Tatari Ali Polytechnic]]<ref>"Bauchi poly secures accreditation for 53 courses". ''The Nation''. 16 January 2018. Retrieved 27 March 2019.</ref> da kuma [[Federal Polytechnic, Bauchi|Federal Polytechnic, Bauch]]<nowiki/>i.<ref>keetu (23 November 2017). "List Of Accredited Courses Offered In Federal Poly Bauchi". Retrieved 6 August 2021.</ref>
== Yaruka ==
Ire-iren harsunan [[West Chadic language]] da ake amfani dasu a Bauchi sun hada da:
* [[North Bauchi languages]]
* [[South Bauchi languages]]
Yarukan Bauchi a jere da kananan hukuominsu.
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Alkaleri || Dass; Bole; Duguri; Giiwo; Guruntum-Mbaaru; Labir; Tangale
|-
| Bauchi || Bankal; Duguri; Dulbu; Galambu; Gera; Geruma; Giiwo; Guruntum-Mbaaru; Ju; Kir-Balar; Labir; Luri; Mangas; Mbat; Pa'a; Polci; Shiki; Tala; Zangwal
|-
| Bogoro || Saya
|-
| Darazo || Bole; Deno; Diri; Giiwo; Mburku; Ngamo; Zumbun
|-
| Dass || Bankal; Dass; Gwak; Polci; Saya; Shall-Zwall; Zari
|-
| Dukku || Bole
|-
| Gamawa || Karekare
|-
| Ganjuwa || Ciwogai; Gera; Geruma; Jimi; Kariya; Kubi; Miya
|-
| Kirfi || Bure
|-
| Misau || Fulato/Borno; Shuwa; Kanuri; Hausa; Fulani
|-
| Ningi || Diri; Gamo-Ningi; Kudu-Camo; Pa'a; Siri; Warji; Geruma
|-
| Tafawa Balewa || Sur; Vaghat-Ya-Bijim-Legeri; Zari; Bankal; Gwak; Izere; Saya
|-
| Toro || Bankal; Dass; Geji; Geruma; Gwa; Gyem; Iguta; Izere; Jere; Lame; Lemoro; Mawa; Panawa; Polci; Sanga; Saya; Shau; Tunzuii; Zari; Zeem; Ziriya
|-
| Zaki || Bade
|}
Sauran harsunan Bauchi sun hada da: Ajawa, Beele, Berom, Kanuri, Kwaami, Manga, Pero, da kuma Piya-Kwonci.
== Gwamnati ==
Gwamnan garin shine babban mai zartarwa, tare da fannin shari'a na garin na nan a birnin Bauchi.
=== Gwamna ===
Gwamna Bauchi shine Mr. Bala AbdulKadir Mohammed, wanda ya lashe zabe a ranar 9 ga watan March, 2019
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
ddvh57tql9ceonqbhfn9pcsch8jw3c6
162345
162344
2022-07-29T01:13:40Z
Uncle Bash007
9891
/* Gwamna */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Bayan samar da Jihar Bauchi a 1976, a lokacin Jihohi biyu Bauchi da Gombe na hade, jihar nada kananan hukumomi 16. Daga bisani an kara yawan kananan hukumomin zuwa 20 sannan daga bisani 23. Haka zalika, a shekara ta 1997, an samar da Jihar Gombe, daga Jihar Bauchi inda aka samu karin kananan hukumomi a kasar, inda aka bar Jihar Bauchi da kananan hukumomi 20 kamar yadda aka zayyano a kasa:
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Labarin kasa ==
Jihar Bauchi ta mamaye fadin kasa kimanin 49,119 km<sup>2</sup> (18,965 sq mi) inda ta mamaye kaso 5.3% na daukakin fadin Najeriya kuma tana zaune akan lambobin wuri na latitudes 9° 3' da 12° 3' arewa da kuma longitudes 8° 50' da [[11° gabas]].
Jihar tana da iyaka da jihohi bakwai, Kano da Jigawa daga arewa, Taraba da Plateau daga Kudu, Gombe da Yobe daga Gabas sai kuma Kaduna daga Yamma.
Jihar Bauchi na daga cikin jihohin arewan Najeriya dake da yanayin tsirrai iri biyu, [[Sudan (region)|Sudan savannah]] da kuma [[Sahel|Sahel savannah]]. Haka zalika akwai tsaunuka a kudancin yankin garin, dangane da alakarta da tsaunukan [[Jos Plateau]].
== Adadin jama'a ==
Akwai yaruka daban daban har guda 55 a garin wanda suka hada da: Gerawa, Sayawa, [[Jarawa language (Nigeria)|Jarawa]], Kirfawa, Turawa [[Bolewa]], Karekare, [[Kanuri people|Kanuri]], Fa'awa, Butawa, Warjawa, Zulawa, Boyawa, Badawa. Amma Fulani ne asalin yaren garin. Hakan na nufin cewa suna da nasu asalin, al'adu, addinai da makamantansu.
Akwai kamaiceceniya tsakanin harsunan garin, dangane da ayyuka, al'adu, sutura, da kuma cudanya a tsakaninsu musamman ta hanyar auratanya da kasuwanci. Wasu daga cikin harsunan na da ba'a a tsakaninsu. Misali a tsakanin Fulani da d [[Kanuri people|Kanuri]], [[Jarawa (Nigeria)|Jarawa]] da Sayawa da dai sauransu.
Bikin hawan sallah na daya daga cikin muhimman bukukuwa da ke jawo 'yan kallo a duk shekara.<ref>"A 100-Year-Old Muslim Festival of Horse Riding". ''Folio Nigeria''. Retrieved 17 August 2020.</ref>
== Ilimi ==
[[Jami'ar Abubakar Tafawa Balewa]]<ref>keetu (8 March 2018). "List Of Accredited Courses Offered In ATBU Bauchi". Retrieved 6 August2021.</ref> na nan acikin babban birnin Bauchi.<ref>keetu (8 March 2018). "List Of Accredited Courses Offered In ATBU Bauchi". Retrieved 6 August2021.</ref> Wasu daga cikin wuraren koyarwa sun hada da; Jami'ar Jihar Bauchi,<ref>"List Of BASUG Courses and Programmes Offered - MySchoolGist". ''www.myschoolgist.com''. 9 October 2020. Retrieved 6 August 2021.</ref> [[Abubakar Tatari Ali Polytechnic]]<ref>"Bauchi poly secures accreditation for 53 courses". ''The Nation''. 16 January 2018. Retrieved 27 March 2019.</ref> da kuma [[Federal Polytechnic, Bauchi|Federal Polytechnic, Bauch]]<nowiki/>i.<ref>keetu (23 November 2017). "List Of Accredited Courses Offered In Federal Poly Bauchi". Retrieved 6 August 2021.</ref>
== Yaruka ==
Ire-iren harsunan [[West Chadic language]] da ake amfani dasu a Bauchi sun hada da:
* [[North Bauchi languages]]
* [[South Bauchi languages]]
Yarukan Bauchi a jere da kananan hukuominsu.
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Alkaleri || Dass; Bole; Duguri; Giiwo; Guruntum-Mbaaru; Labir; Tangale
|-
| Bauchi || Bankal; Duguri; Dulbu; Galambu; Gera; Geruma; Giiwo; Guruntum-Mbaaru; Ju; Kir-Balar; Labir; Luri; Mangas; Mbat; Pa'a; Polci; Shiki; Tala; Zangwal
|-
| Bogoro || Saya
|-
| Darazo || Bole; Deno; Diri; Giiwo; Mburku; Ngamo; Zumbun
|-
| Dass || Bankal; Dass; Gwak; Polci; Saya; Shall-Zwall; Zari
|-
| Dukku || Bole
|-
| Gamawa || Karekare
|-
| Ganjuwa || Ciwogai; Gera; Geruma; Jimi; Kariya; Kubi; Miya
|-
| Kirfi || Bure
|-
| Misau || Fulato/Borno; Shuwa; Kanuri; Hausa; Fulani
|-
| Ningi || Diri; Gamo-Ningi; Kudu-Camo; Pa'a; Siri; Warji; Geruma
|-
| Tafawa Balewa || Sur; Vaghat-Ya-Bijim-Legeri; Zari; Bankal; Gwak; Izere; Saya
|-
| Toro || Bankal; Dass; Geji; Geruma; Gwa; Gyem; Iguta; Izere; Jere; Lame; Lemoro; Mawa; Panawa; Polci; Sanga; Saya; Shau; Tunzuii; Zari; Zeem; Ziriya
|-
| Zaki || Bade
|}
Sauran harsunan Bauchi sun hada da: Ajawa, Beele, Berom, Kanuri, Kwaami, Manga, Pero, da kuma Piya-Kwonci.
== Gwamnati ==
Gwamnan garin shine babban mai zartarwa, tare da fannin shari'a na garin na nan a birnin Bauchi.
=== Gwamna ===
Gwamna Bauchi shine Mr. Bala AbdulKadir Mohammed, wanda ya lashe zabe a ranar 9 ga watan March, 2019 a karkashin jam'iyyar PDP.
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
hrb9lw5ttah1xyogrdbau9i73n1irw4
162347
162345
2022-07-29T01:14:11Z
Uncle Bash007
9891
/* Gwamna */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Bayan samar da Jihar Bauchi a 1976, a lokacin Jihohi biyu Bauchi da Gombe na hade, jihar nada kananan hukumomi 16. Daga bisani an kara yawan kananan hukumomin zuwa 20 sannan daga bisani 23. Haka zalika, a shekara ta 1997, an samar da Jihar Gombe, daga Jihar Bauchi inda aka samu karin kananan hukumomi a kasar, inda aka bar Jihar Bauchi da kananan hukumomi 20 kamar yadda aka zayyano a kasa:
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Labarin kasa ==
Jihar Bauchi ta mamaye fadin kasa kimanin 49,119 km<sup>2</sup> (18,965 sq mi) inda ta mamaye kaso 5.3% na daukakin fadin Najeriya kuma tana zaune akan lambobin wuri na latitudes 9° 3' da 12° 3' arewa da kuma longitudes 8° 50' da [[11° gabas]].
Jihar tana da iyaka da jihohi bakwai, Kano da Jigawa daga arewa, Taraba da Plateau daga Kudu, Gombe da Yobe daga Gabas sai kuma Kaduna daga Yamma.
Jihar Bauchi na daga cikin jihohin arewan Najeriya dake da yanayin tsirrai iri biyu, [[Sudan (region)|Sudan savannah]] da kuma [[Sahel|Sahel savannah]]. Haka zalika akwai tsaunuka a kudancin yankin garin, dangane da alakarta da tsaunukan [[Jos Plateau]].
== Adadin jama'a ==
Akwai yaruka daban daban har guda 55 a garin wanda suka hada da: Gerawa, Sayawa, [[Jarawa language (Nigeria)|Jarawa]], Kirfawa, Turawa [[Bolewa]], Karekare, [[Kanuri people|Kanuri]], Fa'awa, Butawa, Warjawa, Zulawa, Boyawa, Badawa. Amma Fulani ne asalin yaren garin. Hakan na nufin cewa suna da nasu asalin, al'adu, addinai da makamantansu.
Akwai kamaiceceniya tsakanin harsunan garin, dangane da ayyuka, al'adu, sutura, da kuma cudanya a tsakaninsu musamman ta hanyar auratanya da kasuwanci. Wasu daga cikin harsunan na da ba'a a tsakaninsu. Misali a tsakanin Fulani da d [[Kanuri people|Kanuri]], [[Jarawa (Nigeria)|Jarawa]] da Sayawa da dai sauransu.
Bikin hawan sallah na daya daga cikin muhimman bukukuwa da ke jawo 'yan kallo a duk shekara.<ref>"A 100-Year-Old Muslim Festival of Horse Riding". ''Folio Nigeria''. Retrieved 17 August 2020.</ref>
== Ilimi ==
[[Jami'ar Abubakar Tafawa Balewa]]<ref>keetu (8 March 2018). "List Of Accredited Courses Offered In ATBU Bauchi". Retrieved 6 August2021.</ref> na nan acikin babban birnin Bauchi.<ref>keetu (8 March 2018). "List Of Accredited Courses Offered In ATBU Bauchi". Retrieved 6 August2021.</ref> Wasu daga cikin wuraren koyarwa sun hada da; Jami'ar Jihar Bauchi,<ref>"List Of BASUG Courses and Programmes Offered - MySchoolGist". ''www.myschoolgist.com''. 9 October 2020. Retrieved 6 August 2021.</ref> [[Abubakar Tatari Ali Polytechnic]]<ref>"Bauchi poly secures accreditation for 53 courses". ''The Nation''. 16 January 2018. Retrieved 27 March 2019.</ref> da kuma [[Federal Polytechnic, Bauchi|Federal Polytechnic, Bauch]]<nowiki/>i.<ref>keetu (23 November 2017). "List Of Accredited Courses Offered In Federal Poly Bauchi". Retrieved 6 August 2021.</ref>
== Yaruka ==
Ire-iren harsunan [[West Chadic language]] da ake amfani dasu a Bauchi sun hada da:
* [[North Bauchi languages]]
* [[South Bauchi languages]]
Yarukan Bauchi a jere da kananan hukuominsu.
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Alkaleri || Dass; Bole; Duguri; Giiwo; Guruntum-Mbaaru; Labir; Tangale
|-
| Bauchi || Bankal; Duguri; Dulbu; Galambu; Gera; Geruma; Giiwo; Guruntum-Mbaaru; Ju; Kir-Balar; Labir; Luri; Mangas; Mbat; Pa'a; Polci; Shiki; Tala; Zangwal
|-
| Bogoro || Saya
|-
| Darazo || Bole; Deno; Diri; Giiwo; Mburku; Ngamo; Zumbun
|-
| Dass || Bankal; Dass; Gwak; Polci; Saya; Shall-Zwall; Zari
|-
| Dukku || Bole
|-
| Gamawa || Karekare
|-
| Ganjuwa || Ciwogai; Gera; Geruma; Jimi; Kariya; Kubi; Miya
|-
| Kirfi || Bure
|-
| Misau || Fulato/Borno; Shuwa; Kanuri; Hausa; Fulani
|-
| Ningi || Diri; Gamo-Ningi; Kudu-Camo; Pa'a; Siri; Warji; Geruma
|-
| Tafawa Balewa || Sur; Vaghat-Ya-Bijim-Legeri; Zari; Bankal; Gwak; Izere; Saya
|-
| Toro || Bankal; Dass; Geji; Geruma; Gwa; Gyem; Iguta; Izere; Jere; Lame; Lemoro; Mawa; Panawa; Polci; Sanga; Saya; Shau; Tunzuii; Zari; Zeem; Ziriya
|-
| Zaki || Bade
|}
Sauran harsunan Bauchi sun hada da: Ajawa, Beele, Berom, Kanuri, Kwaami, Manga, Pero, da kuma Piya-Kwonci.
== Gwamnati ==
Gwamnan garin shine babban mai zartarwa, tare da fannin shari'a na garin na nan a birnin Bauchi.
=== Gwamna ===
Gwamna Bauchi shine Mr. Bala AbdulKadir Mohammed, wanda ya lashe zabe a ranar 9 ga watan March, 2019 a karkashin jam'iyyar PDP. An rantsar dashi a ranar May 29, 2019,
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
putjqj3bmxbeqqvae9nuf3ra36hxaxv
162348
162347
2022-07-29T01:15:11Z
Uncle Bash007
9891
/* Gwamna */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Bayan samar da Jihar Bauchi a 1976, a lokacin Jihohi biyu Bauchi da Gombe na hade, jihar nada kananan hukumomi 16. Daga bisani an kara yawan kananan hukumomin zuwa 20 sannan daga bisani 23. Haka zalika, a shekara ta 1997, an samar da Jihar Gombe, daga Jihar Bauchi inda aka samu karin kananan hukumomi a kasar, inda aka bar Jihar Bauchi da kananan hukumomi 20 kamar yadda aka zayyano a kasa:
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Labarin kasa ==
Jihar Bauchi ta mamaye fadin kasa kimanin 49,119 km<sup>2</sup> (18,965 sq mi) inda ta mamaye kaso 5.3% na daukakin fadin Najeriya kuma tana zaune akan lambobin wuri na latitudes 9° 3' da 12° 3' arewa da kuma longitudes 8° 50' da [[11° gabas]].
Jihar tana da iyaka da jihohi bakwai, Kano da Jigawa daga arewa, Taraba da Plateau daga Kudu, Gombe da Yobe daga Gabas sai kuma Kaduna daga Yamma.
Jihar Bauchi na daga cikin jihohin arewan Najeriya dake da yanayin tsirrai iri biyu, [[Sudan (region)|Sudan savannah]] da kuma [[Sahel|Sahel savannah]]. Haka zalika akwai tsaunuka a kudancin yankin garin, dangane da alakarta da tsaunukan [[Jos Plateau]].
== Adadin jama'a ==
Akwai yaruka daban daban har guda 55 a garin wanda suka hada da: Gerawa, Sayawa, [[Jarawa language (Nigeria)|Jarawa]], Kirfawa, Turawa [[Bolewa]], Karekare, [[Kanuri people|Kanuri]], Fa'awa, Butawa, Warjawa, Zulawa, Boyawa, Badawa. Amma Fulani ne asalin yaren garin. Hakan na nufin cewa suna da nasu asalin, al'adu, addinai da makamantansu.
Akwai kamaiceceniya tsakanin harsunan garin, dangane da ayyuka, al'adu, sutura, da kuma cudanya a tsakaninsu musamman ta hanyar auratanya da kasuwanci. Wasu daga cikin harsunan na da ba'a a tsakaninsu. Misali a tsakanin Fulani da d [[Kanuri people|Kanuri]], [[Jarawa (Nigeria)|Jarawa]] da Sayawa da dai sauransu.
Bikin hawan sallah na daya daga cikin muhimman bukukuwa da ke jawo 'yan kallo a duk shekara.<ref>"A 100-Year-Old Muslim Festival of Horse Riding". ''Folio Nigeria''. Retrieved 17 August 2020.</ref>
== Ilimi ==
[[Jami'ar Abubakar Tafawa Balewa]]<ref>keetu (8 March 2018). "List Of Accredited Courses Offered In ATBU Bauchi". Retrieved 6 August2021.</ref> na nan acikin babban birnin Bauchi.<ref>keetu (8 March 2018). "List Of Accredited Courses Offered In ATBU Bauchi". Retrieved 6 August2021.</ref> Wasu daga cikin wuraren koyarwa sun hada da; Jami'ar Jihar Bauchi,<ref>"List Of BASUG Courses and Programmes Offered - MySchoolGist". ''www.myschoolgist.com''. 9 October 2020. Retrieved 6 August 2021.</ref> [[Abubakar Tatari Ali Polytechnic]]<ref>"Bauchi poly secures accreditation for 53 courses". ''The Nation''. 16 January 2018. Retrieved 27 March 2019.</ref> da kuma [[Federal Polytechnic, Bauchi|Federal Polytechnic, Bauch]]<nowiki/>i.<ref>keetu (23 November 2017). "List Of Accredited Courses Offered In Federal Poly Bauchi". Retrieved 6 August 2021.</ref>
== Yaruka ==
Ire-iren harsunan [[West Chadic language]] da ake amfani dasu a Bauchi sun hada da:
* [[North Bauchi languages]]
* [[South Bauchi languages]]
Yarukan Bauchi a jere da kananan hukuominsu.
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Alkaleri || Dass; Bole; Duguri; Giiwo; Guruntum-Mbaaru; Labir; Tangale
|-
| Bauchi || Bankal; Duguri; Dulbu; Galambu; Gera; Geruma; Giiwo; Guruntum-Mbaaru; Ju; Kir-Balar; Labir; Luri; Mangas; Mbat; Pa'a; Polci; Shiki; Tala; Zangwal
|-
| Bogoro || Saya
|-
| Darazo || Bole; Deno; Diri; Giiwo; Mburku; Ngamo; Zumbun
|-
| Dass || Bankal; Dass; Gwak; Polci; Saya; Shall-Zwall; Zari
|-
| Dukku || Bole
|-
| Gamawa || Karekare
|-
| Ganjuwa || Ciwogai; Gera; Geruma; Jimi; Kariya; Kubi; Miya
|-
| Kirfi || Bure
|-
| Misau || Fulato/Borno; Shuwa; Kanuri; Hausa; Fulani
|-
| Ningi || Diri; Gamo-Ningi; Kudu-Camo; Pa'a; Siri; Warji; Geruma
|-
| Tafawa Balewa || Sur; Vaghat-Ya-Bijim-Legeri; Zari; Bankal; Gwak; Izere; Saya
|-
| Toro || Bankal; Dass; Geji; Geruma; Gwa; Gyem; Iguta; Izere; Jere; Lame; Lemoro; Mawa; Panawa; Polci; Sanga; Saya; Shau; Tunzuii; Zari; Zeem; Ziriya
|-
| Zaki || Bade
|}
Sauran harsunan Bauchi sun hada da: Ajawa, Beele, Berom, Kanuri, Kwaami, Manga, Pero, da kuma Piya-Kwonci.
== Gwamnati ==
Gwamnan garin shine babban mai zartarwa, tare da fannin shari'a na garin na nan a birnin Bauchi.
=== Gwamna ===
Gwamna Bauchi shine Mr. Bala AbdulKadir Mohammed, wanda ya lashe zabe a ranar 9 ga watan March, 2019 a karkashin jam'iyyar PDP. An rantsar dashi a ranar May 29, 2019, wanda hakan tasa ya zamo gwamna na shida a Bauchi a karkashin mulkin dimukradiyya.
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
7eiurjnrukvt4606yojr0sf6kdfts8c
162350
162348
2022-07-29T01:15:41Z
Uncle Bash007
9891
/* Gwamna */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Bayan samar da Jihar Bauchi a 1976, a lokacin Jihohi biyu Bauchi da Gombe na hade, jihar nada kananan hukumomi 16. Daga bisani an kara yawan kananan hukumomin zuwa 20 sannan daga bisani 23. Haka zalika, a shekara ta 1997, an samar da Jihar Gombe, daga Jihar Bauchi inda aka samu karin kananan hukumomi a kasar, inda aka bar Jihar Bauchi da kananan hukumomi 20 kamar yadda aka zayyano a kasa:
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Labarin kasa ==
Jihar Bauchi ta mamaye fadin kasa kimanin 49,119 km<sup>2</sup> (18,965 sq mi) inda ta mamaye kaso 5.3% na daukakin fadin Najeriya kuma tana zaune akan lambobin wuri na latitudes 9° 3' da 12° 3' arewa da kuma longitudes 8° 50' da [[11° gabas]].
Jihar tana da iyaka da jihohi bakwai, Kano da Jigawa daga arewa, Taraba da Plateau daga Kudu, Gombe da Yobe daga Gabas sai kuma Kaduna daga Yamma.
Jihar Bauchi na daga cikin jihohin arewan Najeriya dake da yanayin tsirrai iri biyu, [[Sudan (region)|Sudan savannah]] da kuma [[Sahel|Sahel savannah]]. Haka zalika akwai tsaunuka a kudancin yankin garin, dangane da alakarta da tsaunukan [[Jos Plateau]].
== Adadin jama'a ==
Akwai yaruka daban daban har guda 55 a garin wanda suka hada da: Gerawa, Sayawa, [[Jarawa language (Nigeria)|Jarawa]], Kirfawa, Turawa [[Bolewa]], Karekare, [[Kanuri people|Kanuri]], Fa'awa, Butawa, Warjawa, Zulawa, Boyawa, Badawa. Amma Fulani ne asalin yaren garin. Hakan na nufin cewa suna da nasu asalin, al'adu, addinai da makamantansu.
Akwai kamaiceceniya tsakanin harsunan garin, dangane da ayyuka, al'adu, sutura, da kuma cudanya a tsakaninsu musamman ta hanyar auratanya da kasuwanci. Wasu daga cikin harsunan na da ba'a a tsakaninsu. Misali a tsakanin Fulani da d [[Kanuri people|Kanuri]], [[Jarawa (Nigeria)|Jarawa]] da Sayawa da dai sauransu.
Bikin hawan sallah na daya daga cikin muhimman bukukuwa da ke jawo 'yan kallo a duk shekara.<ref>"A 100-Year-Old Muslim Festival of Horse Riding". ''Folio Nigeria''. Retrieved 17 August 2020.</ref>
== Ilimi ==
[[Jami'ar Abubakar Tafawa Balewa]]<ref>keetu (8 March 2018). "List Of Accredited Courses Offered In ATBU Bauchi". Retrieved 6 August2021.</ref> na nan acikin babban birnin Bauchi.<ref>keetu (8 March 2018). "List Of Accredited Courses Offered In ATBU Bauchi". Retrieved 6 August2021.</ref> Wasu daga cikin wuraren koyarwa sun hada da; Jami'ar Jihar Bauchi,<ref>"List Of BASUG Courses and Programmes Offered - MySchoolGist". ''www.myschoolgist.com''. 9 October 2020. Retrieved 6 August 2021.</ref> [[Abubakar Tatari Ali Polytechnic]]<ref>"Bauchi poly secures accreditation for 53 courses". ''The Nation''. 16 January 2018. Retrieved 27 March 2019.</ref> da kuma [[Federal Polytechnic, Bauchi|Federal Polytechnic, Bauch]]<nowiki/>i.<ref>keetu (23 November 2017). "List Of Accredited Courses Offered In Federal Poly Bauchi". Retrieved 6 August 2021.</ref>
== Yaruka ==
Ire-iren harsunan [[West Chadic language]] da ake amfani dasu a Bauchi sun hada da:
* [[North Bauchi languages]]
* [[South Bauchi languages]]
Yarukan Bauchi a jere da kananan hukuominsu.
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Alkaleri || Dass; Bole; Duguri; Giiwo; Guruntum-Mbaaru; Labir; Tangale
|-
| Bauchi || Bankal; Duguri; Dulbu; Galambu; Gera; Geruma; Giiwo; Guruntum-Mbaaru; Ju; Kir-Balar; Labir; Luri; Mangas; Mbat; Pa'a; Polci; Shiki; Tala; Zangwal
|-
| Bogoro || Saya
|-
| Darazo || Bole; Deno; Diri; Giiwo; Mburku; Ngamo; Zumbun
|-
| Dass || Bankal; Dass; Gwak; Polci; Saya; Shall-Zwall; Zari
|-
| Dukku || Bole
|-
| Gamawa || Karekare
|-
| Ganjuwa || Ciwogai; Gera; Geruma; Jimi; Kariya; Kubi; Miya
|-
| Kirfi || Bure
|-
| Misau || Fulato/Borno; Shuwa; Kanuri; Hausa; Fulani
|-
| Ningi || Diri; Gamo-Ningi; Kudu-Camo; Pa'a; Siri; Warji; Geruma
|-
| Tafawa Balewa || Sur; Vaghat-Ya-Bijim-Legeri; Zari; Bankal; Gwak; Izere; Saya
|-
| Toro || Bankal; Dass; Geji; Geruma; Gwa; Gyem; Iguta; Izere; Jere; Lame; Lemoro; Mawa; Panawa; Polci; Sanga; Saya; Shau; Tunzuii; Zari; Zeem; Ziriya
|-
| Zaki || Bade
|}
Sauran harsunan Bauchi sun hada da: Ajawa, Beele, Berom, Kanuri, Kwaami, Manga, Pero, da kuma Piya-Kwonci.
== Gwamnati ==
Gwamnan garin shine babban mai zartarwa, tare da fannin shari'a na garin na nan a birnin Bauchi.
=== Gwamna ===
Gwamna Bauchi shine Mr. Bala AbdulKadir Mohammed, wanda ya lashe zabe a ranar 9 ga watan March, 2019 a karkashin jam'iyyar PDP. An rantsar dashi a ranar May 29, 2019, wanda hakan tasa ya zamo gwamna na shida a Bauchi a karkashin mulkin dimukradiyya sannan kuma gwamna na 16 gaba daya.
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
gw1081ojkgkwczxtl7pj19htak6m9ji
162351
162350
2022-07-29T01:16:24Z
Uncle Bash007
9891
/* Gwamna */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Bayan samar da Jihar Bauchi a 1976, a lokacin Jihohi biyu Bauchi da Gombe na hade, jihar nada kananan hukumomi 16. Daga bisani an kara yawan kananan hukumomin zuwa 20 sannan daga bisani 23. Haka zalika, a shekara ta 1997, an samar da Jihar Gombe, daga Jihar Bauchi inda aka samu karin kananan hukumomi a kasar, inda aka bar Jihar Bauchi da kananan hukumomi 20 kamar yadda aka zayyano a kasa:
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Labarin kasa ==
Jihar Bauchi ta mamaye fadin kasa kimanin 49,119 km<sup>2</sup> (18,965 sq mi) inda ta mamaye kaso 5.3% na daukakin fadin Najeriya kuma tana zaune akan lambobin wuri na latitudes 9° 3' da 12° 3' arewa da kuma longitudes 8° 50' da [[11° gabas]].
Jihar tana da iyaka da jihohi bakwai, Kano da Jigawa daga arewa, Taraba da Plateau daga Kudu, Gombe da Yobe daga Gabas sai kuma Kaduna daga Yamma.
Jihar Bauchi na daga cikin jihohin arewan Najeriya dake da yanayin tsirrai iri biyu, [[Sudan (region)|Sudan savannah]] da kuma [[Sahel|Sahel savannah]]. Haka zalika akwai tsaunuka a kudancin yankin garin, dangane da alakarta da tsaunukan [[Jos Plateau]].
== Adadin jama'a ==
Akwai yaruka daban daban har guda 55 a garin wanda suka hada da: Gerawa, Sayawa, [[Jarawa language (Nigeria)|Jarawa]], Kirfawa, Turawa [[Bolewa]], Karekare, [[Kanuri people|Kanuri]], Fa'awa, Butawa, Warjawa, Zulawa, Boyawa, Badawa. Amma Fulani ne asalin yaren garin. Hakan na nufin cewa suna da nasu asalin, al'adu, addinai da makamantansu.
Akwai kamaiceceniya tsakanin harsunan garin, dangane da ayyuka, al'adu, sutura, da kuma cudanya a tsakaninsu musamman ta hanyar auratanya da kasuwanci. Wasu daga cikin harsunan na da ba'a a tsakaninsu. Misali a tsakanin Fulani da d [[Kanuri people|Kanuri]], [[Jarawa (Nigeria)|Jarawa]] da Sayawa da dai sauransu.
Bikin hawan sallah na daya daga cikin muhimman bukukuwa da ke jawo 'yan kallo a duk shekara.<ref>"A 100-Year-Old Muslim Festival of Horse Riding". ''Folio Nigeria''. Retrieved 17 August 2020.</ref>
== Ilimi ==
[[Jami'ar Abubakar Tafawa Balewa]]<ref>keetu (8 March 2018). "List Of Accredited Courses Offered In ATBU Bauchi". Retrieved 6 August2021.</ref> na nan acikin babban birnin Bauchi.<ref>keetu (8 March 2018). "List Of Accredited Courses Offered In ATBU Bauchi". Retrieved 6 August2021.</ref> Wasu daga cikin wuraren koyarwa sun hada da; Jami'ar Jihar Bauchi,<ref>"List Of BASUG Courses and Programmes Offered - MySchoolGist". ''www.myschoolgist.com''. 9 October 2020. Retrieved 6 August 2021.</ref> [[Abubakar Tatari Ali Polytechnic]]<ref>"Bauchi poly secures accreditation for 53 courses". ''The Nation''. 16 January 2018. Retrieved 27 March 2019.</ref> da kuma [[Federal Polytechnic, Bauchi|Federal Polytechnic, Bauch]]<nowiki/>i.<ref>keetu (23 November 2017). "List Of Accredited Courses Offered In Federal Poly Bauchi". Retrieved 6 August 2021.</ref>
== Yaruka ==
Ire-iren harsunan [[West Chadic language]] da ake amfani dasu a Bauchi sun hada da:
* [[North Bauchi languages]]
* [[South Bauchi languages]]
Yarukan Bauchi a jere da kananan hukuominsu.
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Alkaleri || Dass; Bole; Duguri; Giiwo; Guruntum-Mbaaru; Labir; Tangale
|-
| Bauchi || Bankal; Duguri; Dulbu; Galambu; Gera; Geruma; Giiwo; Guruntum-Mbaaru; Ju; Kir-Balar; Labir; Luri; Mangas; Mbat; Pa'a; Polci; Shiki; Tala; Zangwal
|-
| Bogoro || Saya
|-
| Darazo || Bole; Deno; Diri; Giiwo; Mburku; Ngamo; Zumbun
|-
| Dass || Bankal; Dass; Gwak; Polci; Saya; Shall-Zwall; Zari
|-
| Dukku || Bole
|-
| Gamawa || Karekare
|-
| Ganjuwa || Ciwogai; Gera; Geruma; Jimi; Kariya; Kubi; Miya
|-
| Kirfi || Bure
|-
| Misau || Fulato/Borno; Shuwa; Kanuri; Hausa; Fulani
|-
| Ningi || Diri; Gamo-Ningi; Kudu-Camo; Pa'a; Siri; Warji; Geruma
|-
| Tafawa Balewa || Sur; Vaghat-Ya-Bijim-Legeri; Zari; Bankal; Gwak; Izere; Saya
|-
| Toro || Bankal; Dass; Geji; Geruma; Gwa; Gyem; Iguta; Izere; Jere; Lame; Lemoro; Mawa; Panawa; Polci; Sanga; Saya; Shau; Tunzuii; Zari; Zeem; Ziriya
|-
| Zaki || Bade
|}
Sauran harsunan Bauchi sun hada da: Ajawa, Beele, Berom, Kanuri, Kwaami, Manga, Pero, da kuma Piya-Kwonci.
== Gwamnati ==
Gwamnan garin shine babban mai zartarwa, tare da fannin shari'a na garin na nan a birnin Bauchi.
=== Gwamna ===
Gwamna Bauchi shine Mr. Bala AbdulKadir Mohammed, wanda ya lashe zabe a ranar 9 ga watan March, 2019 a karkashin jam'iyyar PDP. An rantsar dashi a ranar May 29, 2019, wanda hakan tasa ya zamo gwamna na shida a Bauchi a karkashin mulkin dimukradiyya sannan kuma gwamna na 16 gaba daya. Baba Tela ne mataimakin gwamnan Bauchi.
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
14ygorh3ve7ik4xieew2qsb4y10nrbs
162352
162351
2022-07-29T01:18:44Z
Uncle Bash007
9891
/* Gwamna */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Bayan samar da Jihar Bauchi a 1976, a lokacin Jihohi biyu Bauchi da Gombe na hade, jihar nada kananan hukumomi 16. Daga bisani an kara yawan kananan hukumomin zuwa 20 sannan daga bisani 23. Haka zalika, a shekara ta 1997, an samar da Jihar Gombe, daga Jihar Bauchi inda aka samu karin kananan hukumomi a kasar, inda aka bar Jihar Bauchi da kananan hukumomi 20 kamar yadda aka zayyano a kasa:
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Labarin kasa ==
Jihar Bauchi ta mamaye fadin kasa kimanin 49,119 km<sup>2</sup> (18,965 sq mi) inda ta mamaye kaso 5.3% na daukakin fadin Najeriya kuma tana zaune akan lambobin wuri na latitudes 9° 3' da 12° 3' arewa da kuma longitudes 8° 50' da [[11° gabas]].
Jihar tana da iyaka da jihohi bakwai, Kano da Jigawa daga arewa, Taraba da Plateau daga Kudu, Gombe da Yobe daga Gabas sai kuma Kaduna daga Yamma.
Jihar Bauchi na daga cikin jihohin arewan Najeriya dake da yanayin tsirrai iri biyu, [[Sudan (region)|Sudan savannah]] da kuma [[Sahel|Sahel savannah]]. Haka zalika akwai tsaunuka a kudancin yankin garin, dangane da alakarta da tsaunukan [[Jos Plateau]].
== Adadin jama'a ==
Akwai yaruka daban daban har guda 55 a garin wanda suka hada da: Gerawa, Sayawa, [[Jarawa language (Nigeria)|Jarawa]], Kirfawa, Turawa [[Bolewa]], Karekare, [[Kanuri people|Kanuri]], Fa'awa, Butawa, Warjawa, Zulawa, Boyawa, Badawa. Amma Fulani ne asalin yaren garin. Hakan na nufin cewa suna da nasu asalin, al'adu, addinai da makamantansu.
Akwai kamaiceceniya tsakanin harsunan garin, dangane da ayyuka, al'adu, sutura, da kuma cudanya a tsakaninsu musamman ta hanyar auratanya da kasuwanci. Wasu daga cikin harsunan na da ba'a a tsakaninsu. Misali a tsakanin Fulani da d [[Kanuri people|Kanuri]], [[Jarawa (Nigeria)|Jarawa]] da Sayawa da dai sauransu.
Bikin hawan sallah na daya daga cikin muhimman bukukuwa da ke jawo 'yan kallo a duk shekara.<ref>"A 100-Year-Old Muslim Festival of Horse Riding". ''Folio Nigeria''. Retrieved 17 August 2020.</ref>
== Ilimi ==
[[Jami'ar Abubakar Tafawa Balewa]]<ref>keetu (8 March 2018). "List Of Accredited Courses Offered In ATBU Bauchi". Retrieved 6 August2021.</ref> na nan acikin babban birnin Bauchi.<ref>keetu (8 March 2018). "List Of Accredited Courses Offered In ATBU Bauchi". Retrieved 6 August2021.</ref> Wasu daga cikin wuraren koyarwa sun hada da; Jami'ar Jihar Bauchi,<ref>"List Of BASUG Courses and Programmes Offered - MySchoolGist". ''www.myschoolgist.com''. 9 October 2020. Retrieved 6 August 2021.</ref> [[Abubakar Tatari Ali Polytechnic]]<ref>"Bauchi poly secures accreditation for 53 courses". ''The Nation''. 16 January 2018. Retrieved 27 March 2019.</ref> da kuma [[Federal Polytechnic, Bauchi|Federal Polytechnic, Bauch]]<nowiki/>i.<ref>keetu (23 November 2017). "List Of Accredited Courses Offered In Federal Poly Bauchi". Retrieved 6 August 2021.</ref>
== Yaruka ==
Ire-iren harsunan [[West Chadic language]] da ake amfani dasu a Bauchi sun hada da:
* [[North Bauchi languages]]
* [[South Bauchi languages]]
Yarukan Bauchi a jere da kananan hukuominsu.
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Alkaleri || Dass; Bole; Duguri; Giiwo; Guruntum-Mbaaru; Labir; Tangale
|-
| Bauchi || Bankal; Duguri; Dulbu; Galambu; Gera; Geruma; Giiwo; Guruntum-Mbaaru; Ju; Kir-Balar; Labir; Luri; Mangas; Mbat; Pa'a; Polci; Shiki; Tala; Zangwal
|-
| Bogoro || Saya
|-
| Darazo || Bole; Deno; Diri; Giiwo; Mburku; Ngamo; Zumbun
|-
| Dass || Bankal; Dass; Gwak; Polci; Saya; Shall-Zwall; Zari
|-
| Dukku || Bole
|-
| Gamawa || Karekare
|-
| Ganjuwa || Ciwogai; Gera; Geruma; Jimi; Kariya; Kubi; Miya
|-
| Kirfi || Bure
|-
| Misau || Fulato/Borno; Shuwa; Kanuri; Hausa; Fulani
|-
| Ningi || Diri; Gamo-Ningi; Kudu-Camo; Pa'a; Siri; Warji; Geruma
|-
| Tafawa Balewa || Sur; Vaghat-Ya-Bijim-Legeri; Zari; Bankal; Gwak; Izere; Saya
|-
| Toro || Bankal; Dass; Geji; Geruma; Gwa; Gyem; Iguta; Izere; Jere; Lame; Lemoro; Mawa; Panawa; Polci; Sanga; Saya; Shau; Tunzuii; Zari; Zeem; Ziriya
|-
| Zaki || Bade
|}
Sauran harsunan Bauchi sun hada da: Ajawa, Beele, Berom, Kanuri, Kwaami, Manga, Pero, da kuma Piya-Kwonci.
== Gwamnati ==
Gwamnan garin shine babban mai zartarwa, tare da fannin shari'a na garin na nan a birnin Bauchi.
=== Gwamna ===
Gwamna Bauchi shine Mr. Bala AbdulKadir Mohammed, wanda ya lashe zabe a ranar 9 ga watan March, 2019 a karkashin jam'iyyar PDP. An rantsar dashi a ranar May 29, 2019, wanda hakan tasa ya zamo gwamna na shida a Bauchi a karkashin mulkin dimukradiyya sannan kuma gwamna na 16 gaba daya. Baba Tela ne mataimakin gwamnan Bauchi.<ref>"Huge Crowd Gather for Bala Mohammed's Inauguration in Bauchi". ''THISDAYLIVE''. 29 May 2019. Retrieved 1 April 2022.</ref>
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
b4i8if1m89uj1mwdw8ff40zuezfapnh
162353
162352
2022-07-29T01:19:01Z
Uncle Bash007
9891
/* Gwamna */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Bayan samar da Jihar Bauchi a 1976, a lokacin Jihohi biyu Bauchi da Gombe na hade, jihar nada kananan hukumomi 16. Daga bisani an kara yawan kananan hukumomin zuwa 20 sannan daga bisani 23. Haka zalika, a shekara ta 1997, an samar da Jihar Gombe, daga Jihar Bauchi inda aka samu karin kananan hukumomi a kasar, inda aka bar Jihar Bauchi da kananan hukumomi 20 kamar yadda aka zayyano a kasa:
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Labarin kasa ==
Jihar Bauchi ta mamaye fadin kasa kimanin 49,119 km<sup>2</sup> (18,965 sq mi) inda ta mamaye kaso 5.3% na daukakin fadin Najeriya kuma tana zaune akan lambobin wuri na latitudes 9° 3' da 12° 3' arewa da kuma longitudes 8° 50' da [[11° gabas]].
Jihar tana da iyaka da jihohi bakwai, Kano da Jigawa daga arewa, Taraba da Plateau daga Kudu, Gombe da Yobe daga Gabas sai kuma Kaduna daga Yamma.
Jihar Bauchi na daga cikin jihohin arewan Najeriya dake da yanayin tsirrai iri biyu, [[Sudan (region)|Sudan savannah]] da kuma [[Sahel|Sahel savannah]]. Haka zalika akwai tsaunuka a kudancin yankin garin, dangane da alakarta da tsaunukan [[Jos Plateau]].
== Adadin jama'a ==
Akwai yaruka daban daban har guda 55 a garin wanda suka hada da: Gerawa, Sayawa, [[Jarawa language (Nigeria)|Jarawa]], Kirfawa, Turawa [[Bolewa]], Karekare, [[Kanuri people|Kanuri]], Fa'awa, Butawa, Warjawa, Zulawa, Boyawa, Badawa. Amma Fulani ne asalin yaren garin. Hakan na nufin cewa suna da nasu asalin, al'adu, addinai da makamantansu.
Akwai kamaiceceniya tsakanin harsunan garin, dangane da ayyuka, al'adu, sutura, da kuma cudanya a tsakaninsu musamman ta hanyar auratanya da kasuwanci. Wasu daga cikin harsunan na da ba'a a tsakaninsu. Misali a tsakanin Fulani da d [[Kanuri people|Kanuri]], [[Jarawa (Nigeria)|Jarawa]] da Sayawa da dai sauransu.
Bikin hawan sallah na daya daga cikin muhimman bukukuwa da ke jawo 'yan kallo a duk shekara.<ref>"A 100-Year-Old Muslim Festival of Horse Riding". ''Folio Nigeria''. Retrieved 17 August 2020.</ref>
== Ilimi ==
[[Jami'ar Abubakar Tafawa Balewa]]<ref>keetu (8 March 2018). "List Of Accredited Courses Offered In ATBU Bauchi". Retrieved 6 August2021.</ref> na nan acikin babban birnin Bauchi.<ref>keetu (8 March 2018). "List Of Accredited Courses Offered In ATBU Bauchi". Retrieved 6 August2021.</ref> Wasu daga cikin wuraren koyarwa sun hada da; Jami'ar Jihar Bauchi,<ref>"List Of BASUG Courses and Programmes Offered - MySchoolGist". ''www.myschoolgist.com''. 9 October 2020. Retrieved 6 August 2021.</ref> [[Abubakar Tatari Ali Polytechnic]]<ref>"Bauchi poly secures accreditation for 53 courses". ''The Nation''. 16 January 2018. Retrieved 27 March 2019.</ref> da kuma [[Federal Polytechnic, Bauchi|Federal Polytechnic, Bauch]]<nowiki/>i.<ref>keetu (23 November 2017). "List Of Accredited Courses Offered In Federal Poly Bauchi". Retrieved 6 August 2021.</ref>
== Yaruka ==
Ire-iren harsunan [[West Chadic language]] da ake amfani dasu a Bauchi sun hada da:
* [[North Bauchi languages]]
* [[South Bauchi languages]]
Yarukan Bauchi a jere da kananan hukuominsu.
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Alkaleri || Dass; Bole; Duguri; Giiwo; Guruntum-Mbaaru; Labir; Tangale
|-
| Bauchi || Bankal; Duguri; Dulbu; Galambu; Gera; Geruma; Giiwo; Guruntum-Mbaaru; Ju; Kir-Balar; Labir; Luri; Mangas; Mbat; Pa'a; Polci; Shiki; Tala; Zangwal
|-
| Bogoro || Saya
|-
| Darazo || Bole; Deno; Diri; Giiwo; Mburku; Ngamo; Zumbun
|-
| Dass || Bankal; Dass; Gwak; Polci; Saya; Shall-Zwall; Zari
|-
| Dukku || Bole
|-
| Gamawa || Karekare
|-
| Ganjuwa || Ciwogai; Gera; Geruma; Jimi; Kariya; Kubi; Miya
|-
| Kirfi || Bure
|-
| Misau || Fulato/Borno; Shuwa; Kanuri; Hausa; Fulani
|-
| Ningi || Diri; Gamo-Ningi; Kudu-Camo; Pa'a; Siri; Warji; Geruma
|-
| Tafawa Balewa || Sur; Vaghat-Ya-Bijim-Legeri; Zari; Bankal; Gwak; Izere; Saya
|-
| Toro || Bankal; Dass; Geji; Geruma; Gwa; Gyem; Iguta; Izere; Jere; Lame; Lemoro; Mawa; Panawa; Polci; Sanga; Saya; Shau; Tunzuii; Zari; Zeem; Ziriya
|-
| Zaki || Bade
|}
Sauran harsunan Bauchi sun hada da: Ajawa, Beele, Berom, Kanuri, Kwaami, Manga, Pero, da kuma Piya-Kwonci.
== Gwamnati ==
Gwamnan garin shine babban mai zartarwa, tare da fannin shari'a na garin na nan a birnin Bauchi.
=== Gwamna ===
Gwamna Bauchi shine Mr. Bala AbdulKadir Mohammed, wanda ya lashe zabe a ranar 9 ga watan March, 2019 a karkashin jam'iyyar PDP. An rantsar dashi a ranar May 29, 2019, wanda hakan tasa ya zamo gwamna na shida a Bauchi a karkashin mulkin dimukradiyya sannan kuma gwamna na 16 gaba daya. Baba Tela ne mataimakin gwamnan Bauchi.<ref>"Huge Crowd Gather for Bala Mohammed's Inauguration in Bauchi". ''THISDAYLIVE''. 29 May 2019. Retrieved 1 April 2022.</ref><ref>"Nigerian States". ''www.worldstatesmen.org''. Retrieved 2 April 2022.</ref>
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
sbbtu0ox4yp1dyvwvpxexh38trrujar
162354
162353
2022-07-29T01:19:25Z
Uncle Bash007
9891
/* Gwamna */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Bayan samar da Jihar Bauchi a 1976, a lokacin Jihohi biyu Bauchi da Gombe na hade, jihar nada kananan hukumomi 16. Daga bisani an kara yawan kananan hukumomin zuwa 20 sannan daga bisani 23. Haka zalika, a shekara ta 1997, an samar da Jihar Gombe, daga Jihar Bauchi inda aka samu karin kananan hukumomi a kasar, inda aka bar Jihar Bauchi da kananan hukumomi 20 kamar yadda aka zayyano a kasa:
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Labarin kasa ==
Jihar Bauchi ta mamaye fadin kasa kimanin 49,119 km<sup>2</sup> (18,965 sq mi) inda ta mamaye kaso 5.3% na daukakin fadin Najeriya kuma tana zaune akan lambobin wuri na latitudes 9° 3' da 12° 3' arewa da kuma longitudes 8° 50' da [[11° gabas]].
Jihar tana da iyaka da jihohi bakwai, Kano da Jigawa daga arewa, Taraba da Plateau daga Kudu, Gombe da Yobe daga Gabas sai kuma Kaduna daga Yamma.
Jihar Bauchi na daga cikin jihohin arewan Najeriya dake da yanayin tsirrai iri biyu, [[Sudan (region)|Sudan savannah]] da kuma [[Sahel|Sahel savannah]]. Haka zalika akwai tsaunuka a kudancin yankin garin, dangane da alakarta da tsaunukan [[Jos Plateau]].
== Adadin jama'a ==
Akwai yaruka daban daban har guda 55 a garin wanda suka hada da: Gerawa, Sayawa, [[Jarawa language (Nigeria)|Jarawa]], Kirfawa, Turawa [[Bolewa]], Karekare, [[Kanuri people|Kanuri]], Fa'awa, Butawa, Warjawa, Zulawa, Boyawa, Badawa. Amma Fulani ne asalin yaren garin. Hakan na nufin cewa suna da nasu asalin, al'adu, addinai da makamantansu.
Akwai kamaiceceniya tsakanin harsunan garin, dangane da ayyuka, al'adu, sutura, da kuma cudanya a tsakaninsu musamman ta hanyar auratanya da kasuwanci. Wasu daga cikin harsunan na da ba'a a tsakaninsu. Misali a tsakanin Fulani da d [[Kanuri people|Kanuri]], [[Jarawa (Nigeria)|Jarawa]] da Sayawa da dai sauransu.
Bikin hawan sallah na daya daga cikin muhimman bukukuwa da ke jawo 'yan kallo a duk shekara.<ref>"A 100-Year-Old Muslim Festival of Horse Riding". ''Folio Nigeria''. Retrieved 17 August 2020.</ref>
== Ilimi ==
[[Jami'ar Abubakar Tafawa Balewa]]<ref>keetu (8 March 2018). "List Of Accredited Courses Offered In ATBU Bauchi". Retrieved 6 August2021.</ref> na nan acikin babban birnin Bauchi.<ref>keetu (8 March 2018). "List Of Accredited Courses Offered In ATBU Bauchi". Retrieved 6 August2021.</ref> Wasu daga cikin wuraren koyarwa sun hada da; Jami'ar Jihar Bauchi,<ref>"List Of BASUG Courses and Programmes Offered - MySchoolGist". ''www.myschoolgist.com''. 9 October 2020. Retrieved 6 August 2021.</ref> [[Abubakar Tatari Ali Polytechnic]]<ref>"Bauchi poly secures accreditation for 53 courses". ''The Nation''. 16 January 2018. Retrieved 27 March 2019.</ref> da kuma [[Federal Polytechnic, Bauchi|Federal Polytechnic, Bauch]]<nowiki/>i.<ref>keetu (23 November 2017). "List Of Accredited Courses Offered In Federal Poly Bauchi". Retrieved 6 August 2021.</ref>
== Yaruka ==
Ire-iren harsunan [[West Chadic language]] da ake amfani dasu a Bauchi sun hada da:
* [[North Bauchi languages]]
* [[South Bauchi languages]]
Yarukan Bauchi a jere da kananan hukuominsu.
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Alkaleri || Dass; Bole; Duguri; Giiwo; Guruntum-Mbaaru; Labir; Tangale
|-
| Bauchi || Bankal; Duguri; Dulbu; Galambu; Gera; Geruma; Giiwo; Guruntum-Mbaaru; Ju; Kir-Balar; Labir; Luri; Mangas; Mbat; Pa'a; Polci; Shiki; Tala; Zangwal
|-
| Bogoro || Saya
|-
| Darazo || Bole; Deno; Diri; Giiwo; Mburku; Ngamo; Zumbun
|-
| Dass || Bankal; Dass; Gwak; Polci; Saya; Shall-Zwall; Zari
|-
| Dukku || Bole
|-
| Gamawa || Karekare
|-
| Ganjuwa || Ciwogai; Gera; Geruma; Jimi; Kariya; Kubi; Miya
|-
| Kirfi || Bure
|-
| Misau || Fulato/Borno; Shuwa; Kanuri; Hausa; Fulani
|-
| Ningi || Diri; Gamo-Ningi; Kudu-Camo; Pa'a; Siri; Warji; Geruma
|-
| Tafawa Balewa || Sur; Vaghat-Ya-Bijim-Legeri; Zari; Bankal; Gwak; Izere; Saya
|-
| Toro || Bankal; Dass; Geji; Geruma; Gwa; Gyem; Iguta; Izere; Jere; Lame; Lemoro; Mawa; Panawa; Polci; Sanga; Saya; Shau; Tunzuii; Zari; Zeem; Ziriya
|-
| Zaki || Bade
|}
Sauran harsunan Bauchi sun hada da: Ajawa, Beele, Berom, Kanuri, Kwaami, Manga, Pero, da kuma Piya-Kwonci.
== Gwamnati ==
Gwamnan garin shine babban mai zartarwa, tare da fannin shari'a na garin na nan a birnin Bauchi.
=== Gwamna ===
Gwamna Bauchi shine Mr. Bala AbdulKadir Mohammed, wanda ya lashe zabe a ranar 9 ga watan March, 2019 a karkashin jam'iyyar PDP. An rantsar dashi a ranar May 29, 2019, wanda hakan tasa ya zamo gwamna na shida a Bauchi a karkashin mulkin dimukradiyya sannan kuma gwamna na 16 gaba daya. Baba Tela ne mataimakin gwamnan Bauchi.<ref>"Huge Crowd Gather for Bala Mohammed's Inauguration in Bauchi". ''THISDAYLIVE''. 29 May 2019. Retrieved 1 April 2022.</ref><ref>"Nigerian States". ''www.worldstatesmen.org''. Retrieved 2 April 2022.</ref>
== Sanannun Mutane ==
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
hqheq0ujkf45fhsalqjewldd2c46ocz
162355
162354
2022-07-29T01:19:34Z
Uncle Bash007
9891
/* Sanannun Mutane */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Bayan samar da Jihar Bauchi a 1976, a lokacin Jihohi biyu Bauchi da Gombe na hade, jihar nada kananan hukumomi 16. Daga bisani an kara yawan kananan hukumomin zuwa 20 sannan daga bisani 23. Haka zalika, a shekara ta 1997, an samar da Jihar Gombe, daga Jihar Bauchi inda aka samu karin kananan hukumomi a kasar, inda aka bar Jihar Bauchi da kananan hukumomi 20 kamar yadda aka zayyano a kasa:
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Labarin kasa ==
Jihar Bauchi ta mamaye fadin kasa kimanin 49,119 km<sup>2</sup> (18,965 sq mi) inda ta mamaye kaso 5.3% na daukakin fadin Najeriya kuma tana zaune akan lambobin wuri na latitudes 9° 3' da 12° 3' arewa da kuma longitudes 8° 50' da [[11° gabas]].
Jihar tana da iyaka da jihohi bakwai, Kano da Jigawa daga arewa, Taraba da Plateau daga Kudu, Gombe da Yobe daga Gabas sai kuma Kaduna daga Yamma.
Jihar Bauchi na daga cikin jihohin arewan Najeriya dake da yanayin tsirrai iri biyu, [[Sudan (region)|Sudan savannah]] da kuma [[Sahel|Sahel savannah]]. Haka zalika akwai tsaunuka a kudancin yankin garin, dangane da alakarta da tsaunukan [[Jos Plateau]].
== Adadin jama'a ==
Akwai yaruka daban daban har guda 55 a garin wanda suka hada da: Gerawa, Sayawa, [[Jarawa language (Nigeria)|Jarawa]], Kirfawa, Turawa [[Bolewa]], Karekare, [[Kanuri people|Kanuri]], Fa'awa, Butawa, Warjawa, Zulawa, Boyawa, Badawa. Amma Fulani ne asalin yaren garin. Hakan na nufin cewa suna da nasu asalin, al'adu, addinai da makamantansu.
Akwai kamaiceceniya tsakanin harsunan garin, dangane da ayyuka, al'adu, sutura, da kuma cudanya a tsakaninsu musamman ta hanyar auratanya da kasuwanci. Wasu daga cikin harsunan na da ba'a a tsakaninsu. Misali a tsakanin Fulani da d [[Kanuri people|Kanuri]], [[Jarawa (Nigeria)|Jarawa]] da Sayawa da dai sauransu.
Bikin hawan sallah na daya daga cikin muhimman bukukuwa da ke jawo 'yan kallo a duk shekara.<ref>"A 100-Year-Old Muslim Festival of Horse Riding". ''Folio Nigeria''. Retrieved 17 August 2020.</ref>
== Ilimi ==
[[Jami'ar Abubakar Tafawa Balewa]]<ref>keetu (8 March 2018). "List Of Accredited Courses Offered In ATBU Bauchi". Retrieved 6 August2021.</ref> na nan acikin babban birnin Bauchi.<ref>keetu (8 March 2018). "List Of Accredited Courses Offered In ATBU Bauchi". Retrieved 6 August2021.</ref> Wasu daga cikin wuraren koyarwa sun hada da; Jami'ar Jihar Bauchi,<ref>"List Of BASUG Courses and Programmes Offered - MySchoolGist". ''www.myschoolgist.com''. 9 October 2020. Retrieved 6 August 2021.</ref> [[Abubakar Tatari Ali Polytechnic]]<ref>"Bauchi poly secures accreditation for 53 courses". ''The Nation''. 16 January 2018. Retrieved 27 March 2019.</ref> da kuma [[Federal Polytechnic, Bauchi|Federal Polytechnic, Bauch]]<nowiki/>i.<ref>keetu (23 November 2017). "List Of Accredited Courses Offered In Federal Poly Bauchi". Retrieved 6 August 2021.</ref>
== Yaruka ==
Ire-iren harsunan [[West Chadic language]] da ake amfani dasu a Bauchi sun hada da:
* [[North Bauchi languages]]
* [[South Bauchi languages]]
Yarukan Bauchi a jere da kananan hukuominsu.
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Alkaleri || Dass; Bole; Duguri; Giiwo; Guruntum-Mbaaru; Labir; Tangale
|-
| Bauchi || Bankal; Duguri; Dulbu; Galambu; Gera; Geruma; Giiwo; Guruntum-Mbaaru; Ju; Kir-Balar; Labir; Luri; Mangas; Mbat; Pa'a; Polci; Shiki; Tala; Zangwal
|-
| Bogoro || Saya
|-
| Darazo || Bole; Deno; Diri; Giiwo; Mburku; Ngamo; Zumbun
|-
| Dass || Bankal; Dass; Gwak; Polci; Saya; Shall-Zwall; Zari
|-
| Dukku || Bole
|-
| Gamawa || Karekare
|-
| Ganjuwa || Ciwogai; Gera; Geruma; Jimi; Kariya; Kubi; Miya
|-
| Kirfi || Bure
|-
| Misau || Fulato/Borno; Shuwa; Kanuri; Hausa; Fulani
|-
| Ningi || Diri; Gamo-Ningi; Kudu-Camo; Pa'a; Siri; Warji; Geruma
|-
| Tafawa Balewa || Sur; Vaghat-Ya-Bijim-Legeri; Zari; Bankal; Gwak; Izere; Saya
|-
| Toro || Bankal; Dass; Geji; Geruma; Gwa; Gyem; Iguta; Izere; Jere; Lame; Lemoro; Mawa; Panawa; Polci; Sanga; Saya; Shau; Tunzuii; Zari; Zeem; Ziriya
|-
| Zaki || Bade
|}
Sauran harsunan Bauchi sun hada da: Ajawa, Beele, Berom, Kanuri, Kwaami, Manga, Pero, da kuma Piya-Kwonci.
== Gwamnati ==
Gwamnan garin shine babban mai zartarwa, tare da fannin shari'a na garin na nan a birnin Bauchi.
=== Gwamna ===
Gwamna Bauchi shine Mr. Bala AbdulKadir Mohammed, wanda ya lashe zabe a ranar 9 ga watan March, 2019 a karkashin jam'iyyar PDP. An rantsar dashi a ranar May 29, 2019, wanda hakan tasa ya zamo gwamna na shida a Bauchi a karkashin mulkin dimukradiyya sannan kuma gwamna na 16 gaba daya. Baba Tela ne mataimakin gwamnan Bauchi.<ref>"Huge Crowd Gather for Bala Mohammed's Inauguration in Bauchi". ''THISDAYLIVE''. 29 May 2019. Retrieved 1 April 2022.</ref><ref>"Nigerian States". ''www.worldstatesmen.org''. Retrieved 2 April 2022.</ref>
== Sanannun Mutane ==
* [[Abubakar Tafawa Balewa]], first and only Prime Minister of Nigeria
* [[Jude Rabo]], vice-chancellor of Federal University, Wukari
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
mvgkw6bznr2u54lhbvy0yb8pydmohsx
162356
162355
2022-07-29T01:19:59Z
Uncle Bash007
9891
/* Gwamnati */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Bayan samar da Jihar Bauchi a 1976, a lokacin Jihohi biyu Bauchi da Gombe na hade, jihar nada kananan hukumomi 16. Daga bisani an kara yawan kananan hukumomin zuwa 20 sannan daga bisani 23. Haka zalika, a shekara ta 1997, an samar da Jihar Gombe, daga Jihar Bauchi inda aka samu karin kananan hukumomi a kasar, inda aka bar Jihar Bauchi da kananan hukumomi 20 kamar yadda aka zayyano a kasa:
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Labarin kasa ==
Jihar Bauchi ta mamaye fadin kasa kimanin 49,119 km<sup>2</sup> (18,965 sq mi) inda ta mamaye kaso 5.3% na daukakin fadin Najeriya kuma tana zaune akan lambobin wuri na latitudes 9° 3' da 12° 3' arewa da kuma longitudes 8° 50' da [[11° gabas]].
Jihar tana da iyaka da jihohi bakwai, Kano da Jigawa daga arewa, Taraba da Plateau daga Kudu, Gombe da Yobe daga Gabas sai kuma Kaduna daga Yamma.
Jihar Bauchi na daga cikin jihohin arewan Najeriya dake da yanayin tsirrai iri biyu, [[Sudan (region)|Sudan savannah]] da kuma [[Sahel|Sahel savannah]]. Haka zalika akwai tsaunuka a kudancin yankin garin, dangane da alakarta da tsaunukan [[Jos Plateau]].
== Adadin jama'a ==
Akwai yaruka daban daban har guda 55 a garin wanda suka hada da: Gerawa, Sayawa, [[Jarawa language (Nigeria)|Jarawa]], Kirfawa, Turawa [[Bolewa]], Karekare, [[Kanuri people|Kanuri]], Fa'awa, Butawa, Warjawa, Zulawa, Boyawa, Badawa. Amma Fulani ne asalin yaren garin. Hakan na nufin cewa suna da nasu asalin, al'adu, addinai da makamantansu.
Akwai kamaiceceniya tsakanin harsunan garin, dangane da ayyuka, al'adu, sutura, da kuma cudanya a tsakaninsu musamman ta hanyar auratanya da kasuwanci. Wasu daga cikin harsunan na da ba'a a tsakaninsu. Misali a tsakanin Fulani da d [[Kanuri people|Kanuri]], [[Jarawa (Nigeria)|Jarawa]] da Sayawa da dai sauransu.
Bikin hawan sallah na daya daga cikin muhimman bukukuwa da ke jawo 'yan kallo a duk shekara.<ref>"A 100-Year-Old Muslim Festival of Horse Riding". ''Folio Nigeria''. Retrieved 17 August 2020.</ref>
== Ilimi ==
[[Jami'ar Abubakar Tafawa Balewa]]<ref>keetu (8 March 2018). "List Of Accredited Courses Offered In ATBU Bauchi". Retrieved 6 August2021.</ref> na nan acikin babban birnin Bauchi.<ref>keetu (8 March 2018). "List Of Accredited Courses Offered In ATBU Bauchi". Retrieved 6 August2021.</ref> Wasu daga cikin wuraren koyarwa sun hada da; Jami'ar Jihar Bauchi,<ref>"List Of BASUG Courses and Programmes Offered - MySchoolGist". ''www.myschoolgist.com''. 9 October 2020. Retrieved 6 August 2021.</ref> [[Abubakar Tatari Ali Polytechnic]]<ref>"Bauchi poly secures accreditation for 53 courses". ''The Nation''. 16 January 2018. Retrieved 27 March 2019.</ref> da kuma [[Federal Polytechnic, Bauchi|Federal Polytechnic, Bauch]]<nowiki/>i.<ref>keetu (23 November 2017). "List Of Accredited Courses Offered In Federal Poly Bauchi". Retrieved 6 August 2021.</ref>
== Yaruka ==
Ire-iren harsunan [[West Chadic language]] da ake amfani dasu a Bauchi sun hada da:
* [[North Bauchi languages]]
* [[South Bauchi languages]]
Yarukan Bauchi a jere da kananan hukuominsu.
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Alkaleri || Dass; Bole; Duguri; Giiwo; Guruntum-Mbaaru; Labir; Tangale
|-
| Bauchi || Bankal; Duguri; Dulbu; Galambu; Gera; Geruma; Giiwo; Guruntum-Mbaaru; Ju; Kir-Balar; Labir; Luri; Mangas; Mbat; Pa'a; Polci; Shiki; Tala; Zangwal
|-
| Bogoro || Saya
|-
| Darazo || Bole; Deno; Diri; Giiwo; Mburku; Ngamo; Zumbun
|-
| Dass || Bankal; Dass; Gwak; Polci; Saya; Shall-Zwall; Zari
|-
| Dukku || Bole
|-
| Gamawa || Karekare
|-
| Ganjuwa || Ciwogai; Gera; Geruma; Jimi; Kariya; Kubi; Miya
|-
| Kirfi || Bure
|-
| Misau || Fulato/Borno; Shuwa; Kanuri; Hausa; Fulani
|-
| Ningi || Diri; Gamo-Ningi; Kudu-Camo; Pa'a; Siri; Warji; Geruma
|-
| Tafawa Balewa || Sur; Vaghat-Ya-Bijim-Legeri; Zari; Bankal; Gwak; Izere; Saya
|-
| Toro || Bankal; Dass; Geji; Geruma; Gwa; Gyem; Iguta; Izere; Jere; Lame; Lemoro; Mawa; Panawa; Polci; Sanga; Saya; Shau; Tunzuii; Zari; Zeem; Ziriya
|-
| Zaki || Bade
|}
Sauran harsunan Bauchi sun hada da: Ajawa, Beele, Berom, Kanuri, Kwaami, Manga, Pero, da kuma Piya-Kwonci.
== Gwamnati ==
Gwamnan garin shine babban mai zartarwa, tare da fannin shari'a na garin na nan a birnin Bauchi.<ref>"Nigeria". ''Ethnologue'' (22 ed.). Retrieved 10 January 2020.</ref>
=== Gwamna ===
Gwamna Bauchi shine Mr. Bala AbdulKadir Mohammed, wanda ya lashe zabe a ranar 9 ga watan March, 2019 a karkashin jam'iyyar PDP. An rantsar dashi a ranar May 29, 2019, wanda hakan tasa ya zamo gwamna na shida a Bauchi a karkashin mulkin dimukradiyya sannan kuma gwamna na 16 gaba daya. Baba Tela ne mataimakin gwamnan Bauchi.<ref>"Huge Crowd Gather for Bala Mohammed's Inauguration in Bauchi". ''THISDAYLIVE''. 29 May 2019. Retrieved 1 April 2022.</ref><ref>"Nigerian States". ''www.worldstatesmen.org''. Retrieved 2 April 2022.</ref>
== Sanannun Mutane ==
* [[Abubakar Tafawa Balewa]], first and only Prime Minister of Nigeria
* [[Jude Rabo]], vice-chancellor of Federal University, Wukari
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
29pmi8dlxpscz4aay3l5dzmzrci42b2
162358
162356
2022-07-29T01:20:47Z
Uncle Bash007
9891
/* Yaruka */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Bayan samar da Jihar Bauchi a 1976, a lokacin Jihohi biyu Bauchi da Gombe na hade, jihar nada kananan hukumomi 16. Daga bisani an kara yawan kananan hukumomin zuwa 20 sannan daga bisani 23. Haka zalika, a shekara ta 1997, an samar da Jihar Gombe, daga Jihar Bauchi inda aka samu karin kananan hukumomi a kasar, inda aka bar Jihar Bauchi da kananan hukumomi 20 kamar yadda aka zayyano a kasa:
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Labarin kasa ==
Jihar Bauchi ta mamaye fadin kasa kimanin 49,119 km<sup>2</sup> (18,965 sq mi) inda ta mamaye kaso 5.3% na daukakin fadin Najeriya kuma tana zaune akan lambobin wuri na latitudes 9° 3' da 12° 3' arewa da kuma longitudes 8° 50' da [[11° gabas]].
Jihar tana da iyaka da jihohi bakwai, Kano da Jigawa daga arewa, Taraba da Plateau daga Kudu, Gombe da Yobe daga Gabas sai kuma Kaduna daga Yamma.
Jihar Bauchi na daga cikin jihohin arewan Najeriya dake da yanayin tsirrai iri biyu, [[Sudan (region)|Sudan savannah]] da kuma [[Sahel|Sahel savannah]]. Haka zalika akwai tsaunuka a kudancin yankin garin, dangane da alakarta da tsaunukan [[Jos Plateau]].
== Adadin jama'a ==
Akwai yaruka daban daban har guda 55 a garin wanda suka hada da: Gerawa, Sayawa, [[Jarawa language (Nigeria)|Jarawa]], Kirfawa, Turawa [[Bolewa]], Karekare, [[Kanuri people|Kanuri]], Fa'awa, Butawa, Warjawa, Zulawa, Boyawa, Badawa. Amma Fulani ne asalin yaren garin. Hakan na nufin cewa suna da nasu asalin, al'adu, addinai da makamantansu.
Akwai kamaiceceniya tsakanin harsunan garin, dangane da ayyuka, al'adu, sutura, da kuma cudanya a tsakaninsu musamman ta hanyar auratanya da kasuwanci. Wasu daga cikin harsunan na da ba'a a tsakaninsu. Misali a tsakanin Fulani da d [[Kanuri people|Kanuri]], [[Jarawa (Nigeria)|Jarawa]] da Sayawa da dai sauransu.
Bikin hawan sallah na daya daga cikin muhimman bukukuwa da ke jawo 'yan kallo a duk shekara.<ref>"A 100-Year-Old Muslim Festival of Horse Riding". ''Folio Nigeria''. Retrieved 17 August 2020.</ref>
== Ilimi ==
[[Jami'ar Abubakar Tafawa Balewa]]<ref>keetu (8 March 2018). "List Of Accredited Courses Offered In ATBU Bauchi". Retrieved 6 August2021.</ref> na nan acikin babban birnin Bauchi.<ref>keetu (8 March 2018). "List Of Accredited Courses Offered In ATBU Bauchi". Retrieved 6 August2021.</ref> Wasu daga cikin wuraren koyarwa sun hada da; Jami'ar Jihar Bauchi,<ref>"List Of BASUG Courses and Programmes Offered - MySchoolGist". ''www.myschoolgist.com''. 9 October 2020. Retrieved 6 August 2021.</ref> [[Abubakar Tatari Ali Polytechnic]]<ref>"Bauchi poly secures accreditation for 53 courses". ''The Nation''. 16 January 2018. Retrieved 27 March 2019.</ref> da kuma [[Federal Polytechnic, Bauchi|Federal Polytechnic, Bauch]]<nowiki/>i.<ref>keetu (23 November 2017). "List Of Accredited Courses Offered In Federal Poly Bauchi". Retrieved 6 August 2021.</ref>
== Yaruka ==
Ire-iren harsunan [[West Chadic language]] da ake amfani dasu a Bauchi sun hada da:
* [[North Bauchi languages]]
* [[South Bauchi languages]]
Yarukan Bauchi a jere da kananan hukumominsu.<ref>"Nigeria". ''Ethnologue'' (22 ed.). Retrieved 10 January 2020.</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Alkaleri || Dass; Bole; Duguri; Giiwo; Guruntum-Mbaaru; Labir; Tangale
|-
| Bauchi || Bankal; Duguri; Dulbu; Galambu; Gera; Geruma; Giiwo; Guruntum-Mbaaru; Ju; Kir-Balar; Labir; Luri; Mangas; Mbat; Pa'a; Polci; Shiki; Tala; Zangwal
|-
| Bogoro || Saya
|-
| Darazo || Bole; Deno; Diri; Giiwo; Mburku; Ngamo; Zumbun
|-
| Dass || Bankal; Dass; Gwak; Polci; Saya; Shall-Zwall; Zari
|-
| Dukku || Bole
|-
| Gamawa || Karekare
|-
| Ganjuwa || Ciwogai; Gera; Geruma; Jimi; Kariya; Kubi; Miya
|-
| Kirfi || Bure
|-
| Misau || Fulato/Borno; Shuwa; Kanuri; Hausa; Fulani
|-
| Ningi || Diri; Gamo-Ningi; Kudu-Camo; Pa'a; Siri; Warji; Geruma
|-
| Tafawa Balewa || Sur; Vaghat-Ya-Bijim-Legeri; Zari; Bankal; Gwak; Izere; Saya
|-
| Toro || Bankal; Dass; Geji; Geruma; Gwa; Gyem; Iguta; Izere; Jere; Lame; Lemoro; Mawa; Panawa; Polci; Sanga; Saya; Shau; Tunzuii; Zari; Zeem; Ziriya
|-
| Zaki || Bade
|}
Sauran harsunan Bauchi sun hada da: Ajawa, Beele, Berom, Kanuri, Kwaami, Manga, Pero, da kuma Piya-Kwonci.
== Gwamnati ==
Gwamnan garin shine babban mai zartarwa, tare da fannin shari'a na garin na nan a birnin Bauchi.<ref>"Nigeria". ''Ethnologue'' (22 ed.). Retrieved 10 January 2020.</ref>
=== Gwamna ===
Gwamna Bauchi shine Mr. Bala AbdulKadir Mohammed, wanda ya lashe zabe a ranar 9 ga watan March, 2019 a karkashin jam'iyyar PDP. An rantsar dashi a ranar May 29, 2019, wanda hakan tasa ya zamo gwamna na shida a Bauchi a karkashin mulkin dimukradiyya sannan kuma gwamna na 16 gaba daya. Baba Tela ne mataimakin gwamnan Bauchi.<ref>"Huge Crowd Gather for Bala Mohammed's Inauguration in Bauchi". ''THISDAYLIVE''. 29 May 2019. Retrieved 1 April 2022.</ref><ref>"Nigerian States". ''www.worldstatesmen.org''. Retrieved 2 April 2022.</ref>
== Sanannun Mutane ==
* [[Abubakar Tafawa Balewa]], first and only Prime Minister of Nigeria
* [[Jude Rabo]], vice-chancellor of Federal University, Wukari
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
8m3hvdtl1rdsquzrnzkxz8s7awqe10y
162359
162358
2022-07-29T01:21:07Z
Uncle Bash007
9891
/* Yaruka */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Bayan samar da Jihar Bauchi a 1976, a lokacin Jihohi biyu Bauchi da Gombe na hade, jihar nada kananan hukumomi 16. Daga bisani an kara yawan kananan hukumomin zuwa 20 sannan daga bisani 23. Haka zalika, a shekara ta 1997, an samar da Jihar Gombe, daga Jihar Bauchi inda aka samu karin kananan hukumomi a kasar, inda aka bar Jihar Bauchi da kananan hukumomi 20 kamar yadda aka zayyano a kasa:
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Labarin kasa ==
Jihar Bauchi ta mamaye fadin kasa kimanin 49,119 km<sup>2</sup> (18,965 sq mi) inda ta mamaye kaso 5.3% na daukakin fadin Najeriya kuma tana zaune akan lambobin wuri na latitudes 9° 3' da 12° 3' arewa da kuma longitudes 8° 50' da [[11° gabas]].
Jihar tana da iyaka da jihohi bakwai, Kano da Jigawa daga arewa, Taraba da Plateau daga Kudu, Gombe da Yobe daga Gabas sai kuma Kaduna daga Yamma.
Jihar Bauchi na daga cikin jihohin arewan Najeriya dake da yanayin tsirrai iri biyu, [[Sudan (region)|Sudan savannah]] da kuma [[Sahel|Sahel savannah]]. Haka zalika akwai tsaunuka a kudancin yankin garin, dangane da alakarta da tsaunukan [[Jos Plateau]].
== Adadin jama'a ==
Akwai yaruka daban daban har guda 55 a garin wanda suka hada da: Gerawa, Sayawa, [[Jarawa language (Nigeria)|Jarawa]], Kirfawa, Turawa [[Bolewa]], Karekare, [[Kanuri people|Kanuri]], Fa'awa, Butawa, Warjawa, Zulawa, Boyawa, Badawa. Amma Fulani ne asalin yaren garin. Hakan na nufin cewa suna da nasu asalin, al'adu, addinai da makamantansu.
Akwai kamaiceceniya tsakanin harsunan garin, dangane da ayyuka, al'adu, sutura, da kuma cudanya a tsakaninsu musamman ta hanyar auratanya da kasuwanci. Wasu daga cikin harsunan na da ba'a a tsakaninsu. Misali a tsakanin Fulani da d [[Kanuri people|Kanuri]], [[Jarawa (Nigeria)|Jarawa]] da Sayawa da dai sauransu.
Bikin hawan sallah na daya daga cikin muhimman bukukuwa da ke jawo 'yan kallo a duk shekara.<ref>"A 100-Year-Old Muslim Festival of Horse Riding". ''Folio Nigeria''. Retrieved 17 August 2020.</ref>
== Ilimi ==
[[Jami'ar Abubakar Tafawa Balewa]]<ref>keetu (8 March 2018). "List Of Accredited Courses Offered In ATBU Bauchi". Retrieved 6 August2021.</ref> na nan acikin babban birnin Bauchi.<ref>keetu (8 March 2018). "List Of Accredited Courses Offered In ATBU Bauchi". Retrieved 6 August2021.</ref> Wasu daga cikin wuraren koyarwa sun hada da; Jami'ar Jihar Bauchi,<ref>"List Of BASUG Courses and Programmes Offered - MySchoolGist". ''www.myschoolgist.com''. 9 October 2020. Retrieved 6 August 2021.</ref> [[Abubakar Tatari Ali Polytechnic]]<ref>"Bauchi poly secures accreditation for 53 courses". ''The Nation''. 16 January 2018. Retrieved 27 March 2019.</ref> da kuma [[Federal Polytechnic, Bauchi|Federal Polytechnic, Bauch]]<nowiki/>i.<ref>keetu (23 November 2017). "List Of Accredited Courses Offered In Federal Poly Bauchi". Retrieved 6 August 2021.</ref>
== Yaruka ==
Ire-iren harsunan [[West Chadic language]] da ake amfani dasu a Bauchi sun hada da:<ref>Blench, Roger (2019). ''An Atlas of Nigerian Languages'' (4th ed.). Cambridge: Kay Williamson Educational Foundation.</ref>
* [[North Bauchi languages]]
* [[South Bauchi languages]]
Yarukan Bauchi a jere da kananan hukumominsu.<ref>"Nigeria". ''Ethnologue'' (22 ed.). Retrieved 10 January 2020.</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Alkaleri || Dass; Bole; Duguri; Giiwo; Guruntum-Mbaaru; Labir; Tangale
|-
| Bauchi || Bankal; Duguri; Dulbu; Galambu; Gera; Geruma; Giiwo; Guruntum-Mbaaru; Ju; Kir-Balar; Labir; Luri; Mangas; Mbat; Pa'a; Polci; Shiki; Tala; Zangwal
|-
| Bogoro || Saya
|-
| Darazo || Bole; Deno; Diri; Giiwo; Mburku; Ngamo; Zumbun
|-
| Dass || Bankal; Dass; Gwak; Polci; Saya; Shall-Zwall; Zari
|-
| Dukku || Bole
|-
| Gamawa || Karekare
|-
| Ganjuwa || Ciwogai; Gera; Geruma; Jimi; Kariya; Kubi; Miya
|-
| Kirfi || Bure
|-
| Misau || Fulato/Borno; Shuwa; Kanuri; Hausa; Fulani
|-
| Ningi || Diri; Gamo-Ningi; Kudu-Camo; Pa'a; Siri; Warji; Geruma
|-
| Tafawa Balewa || Sur; Vaghat-Ya-Bijim-Legeri; Zari; Bankal; Gwak; Izere; Saya
|-
| Toro || Bankal; Dass; Geji; Geruma; Gwa; Gyem; Iguta; Izere; Jere; Lame; Lemoro; Mawa; Panawa; Polci; Sanga; Saya; Shau; Tunzuii; Zari; Zeem; Ziriya
|-
| Zaki || Bade
|}
Sauran harsunan Bauchi sun hada da: Ajawa, Beele, Berom, Kanuri, Kwaami, Manga, Pero, da kuma Piya-Kwonci.
== Gwamnati ==
Gwamnan garin shine babban mai zartarwa, tare da fannin shari'a na garin na nan a birnin Bauchi.<ref>"Nigeria". ''Ethnologue'' (22 ed.). Retrieved 10 January 2020.</ref>
=== Gwamna ===
Gwamna Bauchi shine Mr. Bala AbdulKadir Mohammed, wanda ya lashe zabe a ranar 9 ga watan March, 2019 a karkashin jam'iyyar PDP. An rantsar dashi a ranar May 29, 2019, wanda hakan tasa ya zamo gwamna na shida a Bauchi a karkashin mulkin dimukradiyya sannan kuma gwamna na 16 gaba daya. Baba Tela ne mataimakin gwamnan Bauchi.<ref>"Huge Crowd Gather for Bala Mohammed's Inauguration in Bauchi". ''THISDAYLIVE''. 29 May 2019. Retrieved 1 April 2022.</ref><ref>"Nigerian States". ''www.worldstatesmen.org''. Retrieved 2 April 2022.</ref>
== Sanannun Mutane ==
* [[Abubakar Tafawa Balewa]], first and only Prime Minister of Nigeria
* [[Jude Rabo]], vice-chancellor of Federal University, Wukari
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
6z7krgzqte99ovfg5m0d0vyujnzhmux
162360
162359
2022-07-29T01:21:44Z
Uncle Bash007
9891
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Top view of bauchi state capital Nigeria.jpg|thumb|bauchi]]
[[File:Durba banner carrier.jpg|thumb|Al'ummar bauchi a wajen bukukuwan al'ada]]
'''Jihar Bauchi''' jiha ce da ke Arewa maso gabashin ƙasar [[Najeriya]]. Ta hada iyaka daga arewa da Kano da Jigawa, jihar Taraba da Plateau daga kudu, Gombe da Yobe daga Gabas, sai kuma Kaduna daga Yamma. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga tarihin masarautar Bauchi, wacce itace babban birnin jihar a yau. An kafa Jihar Bauchi a shekarar alif 1976, a yayin da aka rarraba tsohuwar Jihar Arewa maso Gabacin Najeriya. A baya Jihar Bauchi ta mamaye yankin Jihar Gombe, wacce daga bisani ta zamo jiha mai zaman kanta a 1996.
Bauchi itace jiha ta biyar a fadin kasar, kuma ta bakwai a yawan jama'a. Ta na da yawan fili kimanin kilomita ar,ba’in (49,119) da yawan Jama’a (6,530,000) a bisa kidayar shekara ta 2016. Jihar ta rabu dangane da yanayin kasa zuwa kashi biyu, [[West Sudanian savanna]] daga kudu da kuma semi-desert sahel Savanna daga arewa, da kuma montane Jos Plateau daga kudu maso yammacin Jihar.<ref>"Bauchi | state, Nigeria | Britannica". ''www.britannica.com''. Retrieved 27 February 2022.</ref> Daga cikin kayatattun wurare a garin sun hada da, [[Yankari National Park]], wani katafaren wajen ajiye dabbobi ne dake kudancin jihar Bauchi inda akwai dabbobi kaman bijimai, burai, barewa zakuna, giwaye da dai sauransu.<ref>"Yankari Game Reserve". ''[[Wildlife Conservation Society|WCS]] Nigeria''. Retrieved 14 December 2021.</ref>
Bauchi ne babban birnin jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]]. [[Bala Mohammed|Bala Abdulkadir Mohammed]] shi ne Gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2019 har zuwa yau. Wasu daga cikin dattijan Jihar sun hada da: [[Abubakar Tafawa Balewa]], [[Isa Yuguda]], [[Isah Hamma Misau]], [[Nazif Gamawa]], [[Haruna Ningi]] da [[Ali Wakili]].
Akwai yaruka da dama a yankuna daban daban na Jihar wadanda suka hada da: [[Bole language|Bolewa]], Butawa, da [[Warji language|Warji]] daga yankunan tsakiyar jihar; [[Fula people|Fulani]], [[Kanuri people|Kanuri]], da [[Karai-Karai (language)|Karai-Karai]] daga arewacin garin; Fulani da [[Gera language|Gerawa]] acikin birnin Bauchi da kewayen ta; [[Saya language|Zaar (Sayawa)]] daga kudu; [[Tangale language|Tangale]] daga kudu maso gabas; da kuma Jarawa daga kudu maso yamma. Mafi akasarin mutanen gari (kaso 85%) musulmai ne, da karamin kaso kiristoci 6% da maguzawa 9%.<ref>"Azare Town | Bauchi State". ''www.fmcazare.gov.ng''. Retrieved 27 February 2022.</ref>
A farkon shekarun 1800s, Fulani Jihadi sun kwace mafi akasarin garin birnin Bauchi na yau, sannan suka kafa Masarautar Bauchi a karkashin Daular Masarautar Musulunci na Sokoto. A karni na 1900 ne Turawan mulkin mallaka suka mamaye Masarautar kuma suka hade ta a cikin [[Yankin Mulkin Mallaka na Arewacin Najeriya]] wacce daga bisani ta zamo Najeriya karkashin mulkin Turawa, kafin samun 'yanci a shekarar alif 1960. Tun asali, yankin Jihar Bauchi a yau tana cikin Yankin Arewa bayan samun 'yanci har zuwa alif 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta fada karkashin [[Jihar Arewa ta Gabas]].<ref>"Bauchi State". ''Nigerian Investment Promotion Commission''. 7 January 2019. Retrieved 27 February 2022.</ref> Bayan rarraba Jihar Arewa ta Gabas, an kafa Jihar Bauchi a ranar 3 ga watan Februrun 1976 tare da sauran jihohi goma. Shekaru ashirin kuma bayan kafata, an hade wasu kananan hukumomi daga yammacin Jihar inda suka samar da Jihar [[Gombe (jiha)|Gombe]].
A matsayinta na jihar da ta dogara da noma, tattalin arzkin Jihar sun ta'allaka ne akan dabbobi da hatsi, kamansu [[Auduga|auduga]], [[Gyaɗa|gyaɗa]], [[Dawa|dawa]], [[Tumatir|tumatiri]] da kuma [[Doya|doya]] tare da cigaba a fannin noman rani na kara habaka samar da abinci tun zamanta jiha. Sannan akwai masana'antu na sarrafa abinci da masana'antun sarrafa kayan abinci na gwan-gwani, da kuma hako ma'adanai kamar tin da columbite, da kuma wuraren bude idanu kamar [[Dajin shakatawa na Yankari]] da koramunta na ''Wikki Springs''.<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 14 December 2021.</ref>
== Asalin Suna ==
Dangane da tarihi na gargajiya, garin ya samo asali ne daga wani mafarauci mai suna Baushe, wanda ya zauna a yankin kafin zuwan jagoran masarutar na farko wato Yakubu (wacce aka samar a tsakanin alif 1800–10).<ref>"Bauchi - state, Nigeria". ''britannica.com''. Archived from the original on 18 October 2014. Retrieved 30 April 2018.</ref> Jihohin Bauchi da Adamawa sun kasance kasashen 'yanci da kasuwanci ga mutanen Daular Fulani na Sokoto.<ref>Johnston, Hugh A.S. (1967). ''The Fulani Empire of Sokoto''. [[Oxford University Press]]. p. 161. [[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/0-19-215428-1|<bdi>0-19-215428-1</bdi>]].</ref>
== Tarihi ==
Wurin da ake kira Bauchi ta kasance kafin shakarar alif 1976 gunduma a yankin [[Jihar Arewa ta Gabas]]. Danagne da kidayar shekara ta 2006, Jihar tana da mutane kimanin 4,653,066.
Jihar Bauchi ta sama cigaba iri-iri a cikin 'yan shekarun nan. Akwai harshen [[Ajawa language|Ajawa]] da akayi amfani dashi a jihar Bauchi, amma daga bisani ya bace a tsakanin shekarun 1920 da 1940 inda asalin masu amfani da harshe suka sauya zuwa [[Hausa]].<ref>Ajawa language at ''Ethnologue''</ref>
A lokacin mulkin Turawa har zuwa samun 'yanci, tana cikin yankin [[Plateau]] da Yankin Arewacin Najeriya, har zuwa 1967 lokacin da aka samar da jihohi, yayin da yankunan Bauchi, [[Borno|Borno]], da [[Adamawa|Adamawa]] suka hade wajen samar da [[Jihar Arewa ta Gabas]].
Bayan samar da Jihar Bauchi a 1976, a lokacin Jihohi biyu Bauchi da Gombe na hade, jihar nada kananan hukumomi 16. Daga bisani an kara yawan kananan hukumomin zuwa 20 sannan daga bisani 23. Haka zalika, a shekara ta 1997, an samar da Jihar Gombe, daga Jihar Bauchi inda aka samu karin kananan hukumomi a kasar, inda aka bar Jihar Bauchi da kananan hukumomi 20 kamar yadda aka zayyano a kasa:
== Kananan Hukumomi ==
Jihar Bauchi nada adadin Kananan hukumomi ashirin (20). Sune:
{| class="sortable wikitable"
|-
! Karamar Hukuma
! Fadin kasa (km<sup>2</sup>)
! Adadin 2006<br> Mutane
! Cibiyar Karamar Hukuma
! Lambar aika<br>sako
|-
| [[Bauchi]]
| align="right"|3,687
| align="right"|493,810
| [[Bauchi]]
| 740
|-
| [[Tafawa Balewa, Nigeria|Tafawa Balewa]]
| align="right"|2,515
| align="right"|219,988
| [[Bununu, Nigeria|Bununu]]
| 740
|-
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| align="right"|535
| align="right"|89,943
| [[Dass, Nigeria|Dass]]
| 740
|-
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| align="right"|6,932
| align="right"|350,404
| [[Toro, Nigeria|Toro]]
| 740
|-
| [[Bogoro]]
| align="right"|894
| align="right"|84,215
| [[Bogoro]]
| 741
|-
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| align="right"|4,625
| align="right"|387,192
| [[Ningi, Nigeria|Ningi]]
| 742
|-
| [[Warji]]
| align="right"|625
| align="right"|114,720
| [[Warji]]
| 742
|-
| [[Ganjuwa]]
| align="right"|5,059
| align="right"|280,468
| [[Kafin Madaki]]
| 742
|-
| [[Kirfi]]
| align="right"|2,371
| align="right"|147,618
| [[Kirfi]]
| 743
|-
| [[Alkaleri]]
| align="right"|5,918
| align="right"|329,424
| [[Alkaleri]]
| 743
|-
| ''Southern region totals''
| align="right"|''33,161''
| align="right"|''2,497,782''
|
|
|-
| [[Darazo]]
| align="right"|3,015
| align="right"|251,597
| [[Darazo]]
| 750
|-
| [[Misau]]
| align="right"|1,226
| align="right"|263,487
| [[Misau]]
| 750
|-
| [[Giade]]
| align="right"|668
| align="right"|156,969
| [[Giade]]
| 750
|-
| [[Shira, Nigeria|Shira]]
| align="right"|1,321
| align="right"|234,014
| [[Yana, Nigeria|Yana]]
| 750
|-
| [[Jama'are]]
| align="right"|493
| align="right"|117,883
| [[Jama'are]]
| 751
|-
| [[Katagum]]
| align="right"|1,436
| align="right"|295,970
| [[Azare]]
| 751
|-
| [[Itas/Gadau]]
| align="right"|1,398
| align="right"|229,996
| [[Itas]]
| 751
|-
| [[Zaki, Nigeria|Zaki]]
| align="right"|1,476
| align="right"|191,457
| [[Katagum]]
| 752
|-
| [[Gamawa]]
| align="right"|2,925
| align="right"|286,388
| [[Gamawa]]
| 752
|-
| [[Damban]]
| align="right"|1,077
| align="right"|150,922
| [[Damban]]
| 752
|-
| ''Northern region totals''
| align="right"|''15,035''
| align="right"|''2,178,683''
|
|
|}
== Garuruwa ==
[[Kirfi]] Ta kasance Garine cikin Birnin Bauchi wanda keda aƙalla faɗin aƙalla 700 meters kewaye da gefenta ne rafin Gongola wanda ke isar da ruwa zuwa cikin garin. Wanda ya haɗe da babban kogin [[Benue]]. Gari ne mai tarin albarkoki, a ɓangaren [[Noma]] da [[Kiwo]].<ref name=":0">Haour, Anne., Rossi, Benedetta.p.165</ref> A al’adance ta kasance tana maraba ne kaɗai da mutanen da ake kira Kirfawa kuma ta faɗa ƙarƙashin gundumar [[Hausawa]]. Bincike akan garin Kirfi ya nuna cewa amsoshin da suka ƙunshi al’ada, da [[Addini]] da harkan [[Siyasa]] a ƙasar Hausa ana iya samun sa a garin Kirfi ta garin Bauchi.<ref name=":0" />
== Labarin kasa ==
Jihar Bauchi ta mamaye fadin kasa kimanin 49,119 km<sup>2</sup> (18,965 sq mi) inda ta mamaye kaso 5.3% na daukakin fadin Najeriya kuma tana zaune akan lambobin wuri na latitudes 9° 3' da 12° 3' arewa da kuma longitudes 8° 50' da [[11° gabas]].
Jihar tana da iyaka da jihohi bakwai, Kano da Jigawa daga arewa, Taraba da Plateau daga Kudu, Gombe da Yobe daga Gabas sai kuma Kaduna daga Yamma.
Jihar Bauchi na daga cikin jihohin arewan Najeriya dake da yanayin tsirrai iri biyu, [[Sudan (region)|Sudan savannah]] da kuma [[Sahel|Sahel savannah]]. Haka zalika akwai tsaunuka a kudancin yankin garin, dangane da alakarta da tsaunukan [[Jos Plateau]].
== Adadin jama'a ==
Akwai yaruka daban daban har guda 55 a garin wanda suka hada da: Gerawa, Sayawa, [[Jarawa language (Nigeria)|Jarawa]], Kirfawa, Turawa [[Bolewa]], Karekare, [[Kanuri people|Kanuri]], Fa'awa, Butawa, Warjawa, Zulawa, Boyawa, Badawa. Amma Fulani ne asalin yaren garin. Hakan na nufin cewa suna da nasu asalin, al'adu, addinai da makamantansu.
Akwai kamaiceceniya tsakanin harsunan garin, dangane da ayyuka, al'adu, sutura, da kuma cudanya a tsakaninsu musamman ta hanyar auratanya da kasuwanci. Wasu daga cikin harsunan na da ba'a a tsakaninsu. Misali a tsakanin Fulani da d [[Kanuri people|Kanuri]], [[Jarawa (Nigeria)|Jarawa]] da Sayawa da dai sauransu.
Bikin hawan sallah na daya daga cikin muhimman bukukuwa da ke jawo 'yan kallo a duk shekara.<ref>"A 100-Year-Old Muslim Festival of Horse Riding". ''Folio Nigeria''. Retrieved 17 August 2020.</ref>
== Ilimi ==
[[Jami'ar Abubakar Tafawa Balewa]]<ref>keetu (8 March 2018). "List Of Accredited Courses Offered In ATBU Bauchi". Retrieved 6 August2021.</ref> na nan acikin babban birnin Bauchi.<ref>keetu (8 March 2018). "List Of Accredited Courses Offered In ATBU Bauchi". Retrieved 6 August2021.</ref> Wasu daga cikin wuraren koyarwa sun hada da; Jami'ar Jihar Bauchi,<ref>"List Of BASUG Courses and Programmes Offered - MySchoolGist". ''www.myschoolgist.com''. 9 October 2020. Retrieved 6 August 2021.</ref> [[Abubakar Tatari Ali Polytechnic]]<ref>"Bauchi poly secures accreditation for 53 courses". ''The Nation''. 16 January 2018. Retrieved 27 March 2019.</ref> da kuma [[Federal Polytechnic, Bauchi|Federal Polytechnic, Bauch]]<nowiki/>i.<ref>keetu (23 November 2017). "List Of Accredited Courses Offered In Federal Poly Bauchi". Retrieved 6 August 2021.</ref>
== Yaruka ==
Ire-iren harsunan [[West Chadic language]] da ake amfani dasu a Bauchi sun hada da:<ref>Blench, Roger (2019). ''An Atlas of Nigerian Languages'' (4th ed.). Cambridge: Kay Williamson Educational Foundation.</ref>
* [[North Bauchi languages]]
* [[South Bauchi languages]]
Yarukan Bauchi a jere da kananan hukumominsu.<ref>"Nigeria". ''Ethnologue'' (22 ed.). Retrieved 10 January 2020.</ref>
{| class="wikitable"
! LGA !! Languages
|-
| Alkaleri || Dass; Bole; Duguri; Giiwo; Guruntum-Mbaaru; Labir; Tangale
|-
| Bauchi || Bankal; Duguri; Dulbu; Galambu; Gera; Geruma; Giiwo; Guruntum-Mbaaru; Ju; Kir-Balar; Labir; Luri; Mangas; Mbat; Pa'a; Polci; Shiki; Tala; Zangwal
|-
| Bogoro || Saya
|-
| Darazo || Bole; Deno; Diri; Giiwo; Mburku; Ngamo; Zumbun
|-
| Dass || Bankal; Dass; Gwak; Polci; Saya; Shall-Zwall; Zari
|-
| Dukku || Bole
|-
| Gamawa || Karekare
|-
| Ganjuwa || Ciwogai; Gera; Geruma; Jimi; Kariya; Kubi; Miya
|-
| Kirfi || Bure
|-
| Misau || Fulato/Borno; Shuwa; Kanuri; Hausa; Fulani
|-
| Ningi || Diri; Gamo-Ningi; Kudu-Camo; Pa'a; Siri; Warji; Geruma
|-
| Tafawa Balewa || Sur; Vaghat-Ya-Bijim-Legeri; Zari; Bankal; Gwak; Izere; Saya
|-
| Toro || Bankal; Dass; Geji; Geruma; Gwa; Gyem; Iguta; Izere; Jere; Lame; Lemoro; Mawa; Panawa; Polci; Sanga; Saya; Shau; Tunzuii; Zari; Zeem; Ziriya
|-
| Zaki || Bade
|}
Sauran harsunan Bauchi sun hada da: Ajawa, Beele, Berom, Kanuri, Kwaami, Manga, Pero, da kuma Piya-Kwonci.
== Gwamnati ==
Gwamnan garin shine babban mai zartarwa, tare da fannin shari'a na garin na nan a birnin Bauchi.<ref>"Nigeria". ''Ethnologue'' (22 ed.). Retrieved 10 January 2020.</ref>
=== Gwamna ===
Gwamna Bauchi shine Mr. Bala AbdulKadir Mohammed, wanda ya lashe zabe a ranar 9 ga watan March, 2019 a karkashin jam'iyyar PDP. An rantsar dashi a ranar May 29, 2019, wanda hakan tasa ya zamo gwamna na shida a Bauchi a karkashin mulkin dimukradiyya sannan kuma gwamna na 16 gaba daya. Baba Tela ne mataimakin gwamnan Bauchi.<ref>"Huge Crowd Gather for Bala Mohammed's Inauguration in Bauchi". ''THISDAYLIVE''. 29 May 2019. Retrieved 1 April 2022.</ref><ref>"Nigerian States". ''www.worldstatesmen.org''. Retrieved 2 April 2022.</ref>
== Sanannun Mutane ==
* [[Abubakar Tafawa Balewa]], first and only Prime Minister of Nigeria
* [[Jude Rabo]], vice-chancellor of Federal University, Wukari
== Bibiliyo ==
* Haour, Anne., Rossi, Benedetta (2010) ''Being and becoming Hausa : interdisciplinary perspectives.Leiden: Brill. [[ISBN]] 978-90-04-1854-25''
[[File:Sumu wildlife park 3.jpg|thumb|Gidan namun daji na bauchi]]
[[File:Muhammed Abubakar.png|thumb|manyan mutane a bauchi, Tsohon gwamnan jihar Barr Muhammad Abubakar]]
==Manazarta==
{{Reflist}}
{{Jihohin Najeriya}}
{{DEFAULTSORT:Bauchi}}
[[Category:Jihohin Nijeriya]]
5cuzuu537sym9qjldha21173g0az6pe
Gwarzo
0
3468
162263
160871
2022-07-28T12:52:21Z
DonCamillo
4280
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Gwarzo''' karamar [[Ƙananan hukumomin Najeriya|hukuma]] ce a [[Kano (jiha)|jihar Kano a]] [[Najeriya]] . Hedkwatarsa tana cikin garin Gwarzo.
Yana da yanki 393 km2 da yawan jama'a {{Sup|2}} kamar na ƙidayar 2006.
Lambar gidan waya na yankin ita ce 704.
Karamar hukumar Gwarzo tana da adadin gundumomi goma;
* Getso
* Gwarzo
* Jama'a
* Kara
* Kutama
* Lakwaya
* Madadi
* Mainika
* Sabon Birni
* Unguwar Tudu
== Nassoshi ==
{{Reflist}}{{Kananan Hukumomin Jihar Kano}}
1itcsz1q8awj5bqogijgyvpxm8hoj9p
Usman Dan Fodiyo
0
8698
162308
161511
2022-07-28T23:33:10Z
Bilkisu Abdul
18385
Gyara
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox religious biography
| name =
| title = [[Sarkin Musulmi]], [[Amir al-Mu'minin]], [[Shehu]]
| image = Usman Ibn Fodio Calligraphy 02.png
| reign =
| coronation =
| predecessor =[[Muhammadu Bello]]
| successor =''Kudancin ([[Sokoto]])'':<br /> [[Muhammed Bello]], Yaro.<br />''Gabashi ([[Gwandu]])'':<br /> [[Abdullahi dan Fodio]], Dan uwa.
| spouse =
| spouse 1 =
| spouse 2 =
| spouse 3 =
| spouse 4 =
| issue =
| dynasty = Masarautar Sokoto
| royal house =
| father = Mallam Muhammadu Fodio
| mother = Maimuna
| birth_date = 15 December 1754
| birth_place = [[Gobir]]
| death_date = 20 April 1817
| death_place = [[Sokoto]]
| place of burial=
|module=
|religion=[[Islam]]
|denomination = [[Sunna]]
|creed = Athari<ref>{{cite book|title=Islam and the Problem of Black Suffering|first=Sherman A.|last=Jackson|isbn=978-0195382068|page=81|publisher=Oxford University Press|location=Oxford|date=2009}}</ref>
|Maddhab = [[Malikiyya]]
|Sufi_order = [[Ƙadiriya]]<ref>[http://www.africa.upenn.edu/Articles_Gen/Uthm_Fodio.html University of Pennsylvania African Studies Center: "An Interview on Uthman dan Fodio" by Shireen Ahmed] 22 June 1995</ref><ref>{{cite book|title=Islamic Reform and Political Change in Northern Nigeria|last=Loimeier|first=Roman|isbn=978-0810128101|date=2011|page=21|publisher=Northwestern University Press}}</ref>
|founder=Kasar Musulunci|honorific prefix=Shehu Usumanu|children=*[[Nana Asma'u]]
*[[Muhammadu Bello]]|native_name=عثمان بن فودي|jurisprudence=[[Malikiyya]]}}'''Shehu Usman Dan Fodiyo'''
An haife shi a ranar 15 ga watan Disamba a Shekara ta alif 1754 a [[Gobir|garin Gobir]] dake jahar Sakkwato.
Ya rasu a ranar<small>:</small> 20, ga watan Afrilu shekara ta alif 1817 a cikin garin Sokoto.
sunan Shehun mallamin Usman bin Fodiyo da {{Lang-ar|عثمان بن فودي}} ) Fodiyo kalmar fullanci ce wato Mujaddadi.sunan mahaifin sa Malam Muhammadu Bello, mahaifiyar sa mai suna malama Maimunatu.
Yana da ƴaƴa biyu,ɗa namiji da kuma ƴa mace .namijin mai suna Muhammadu Bello da kuma ƴarsa mai suna Nana Asma'u.<ref>Hunwick, John O. 1995. "Arabic Literature in Africa: the Writings of Central Sudanic Africa (pp.</ref> <ref>Hunwick, John O. 1995. "Arabic Literature in Africa: the Writings of Central Sudanic Africa </ref> Ana masa lakabi da Mujaddadi ko Shehu kaɗai shine kuma jagoran jihadi na jaddada addinin musulunci a kasar Hausa. Shehu Usman Dan Fodiyo Malamin addinin [[musulunci]] ne Marubuci, kuma wanda ya kafa [[Daular Sokoto|Daular Musulunci a Sakkwato]].Ya kasance malamin [[Fulani]], malamin addini, mai son kawo sauyi, kuma mai tallata Sunnar Islamah, kuma shine ya kafa kungiyar [[Daular Sokoto|Khalifancin Sakkwato]].<ref>I. Suleiman, ''The African Caliphate: The Life, Works and Teachings of Shaykh Usman Dan Fodio (1757-1817)'' (2009)</ref>.
Shehu Usman Dan Fodiyo ya kasance daya daga cikin wayayyun mutane a cikin [[Fulani]] na farko da wanda yake jaddada zuwa ga addinin Islama Da Shari'a.sha kundim a fannin ilimi da ilimantar wa a dukkan nahiyar fadin [[Afirka|Afirika]] musamman yankin yammacin [[Afirka|Afirika wato Nigeriya]].Shehu Usman Dan fodiyo malamin [[Sunnah]] mabiyin koyarwa akan tsarin Babban Malamin nan wato [[Malik Ibn Anas|Imam Malik]] wanda ake kira da [[Malikiyya]]. Yayi duk rayuwarsa ne a kasar Najeriya. Ana masa lakabi da Amir al-Mumin
Usman Dan Fodiyo tkuma Sultan na Sakkwato na farko.
A matsayinsa na Malamin addinin [[musulunci]] kuma Mai karantarwa akan [[Malikiyya|Mazhabar Malikiyya]] ya rayu a garin [[Gobir]] har zuwa alif dubu daya da dari takwas da biyu 1802, daga nan ne ya fara yaki da gurbatattun al'adu masu cin karo da addinin [[musulunci]] kuma yayi nasara a yakin ya kafa daular musuluncin da ta mamaye [[arewacin Najeriya]] na wancan lokacin. Dan Fodiyo yayi rubuce-rubuce akan '''addinin musulunci''', mulki, al'adu da cigaban al'umman [[Hausawa]] da kuma [[Fulani]].<ref>I.Suleiman, ''The African Caliphate: The Life, Works and Teachings of Shaykh Usman Dan Fodio (1757-1817)'' (2009).</ref>. <ref>https://religiondocbox.com/Islam/68196378-University-of-maiduguri-centre-for-distance-learning.html</ref>Shehu Usman Ɗan Fodiyo: yayi yaki a tsakanin shekarar alif 1804 har zuwa alif dubu daya da dari takwas da sha biyu 1812, ya fito ne daga ƙabilar Toronkawa na fulani.<ref>Miles, William F. S. (1994). ''Hausaland divided : colonialism and independence in Nigeria and Niger''.p.46</ref>.
Shehu Usman Dan Fodiyo ya kasance daga zuriyar ɗaya daga cikin dangin (Toronkawa) na ƙabilar [[Fulani|Fulanin]] dake zaune a cikin [[Hausa Bakwai|Masarautun Hausa]] tun daga farkon shekara ta alif dubu daya da dari hudu 1400.<ref>{{Cite book|title=a Short history of WEST AFRICA A.D 1000-1800|last=T. A. Osae & S. N. Nwabara|publisher=Hodder and Stoughton|year=1968|isbn=0-340-07771-9|location=Great Britain|pages=80}}</ref> a yankin da ke arewacin [[Nijeriya|Najeriya]] a yanzu, ya kasance yana bin karantarwar [[Malikiyya]] makaranta ta [[Fiƙihu|fikhu]] (Islamic fikihu) da kuma nuni wajen bin tsarin Musulunci hakana kuma yana bin darikar Kadiriyya a darikun sufaye.
Shehu Usman Ɗan Fodiyo ya rubuta littattafai sama da ɗari waɗanda suka shafi [[addini]], [[Gwamnati|mulki]], [[Al'ada|al'adu]], da kuma zamantakewar al'umma. Bayan haka Usman Dan Fodiyo ya ci gaba da sukar manyan musulman Afirika da ke akwai saboda abin da ya gani a matsayin son zuciyarsu da maguzanci da keta [[Shari'a|dokokin Shari'a]] da amfani da haraji mai yawa.{{Ana bukatan hujja|date=May 2020}}. Ya ƙarfafa karatu ga mata har da maza kuma 'ya'yansa mata da yawa sun zama malamai marubuta. An ci gaba da kawo rubuce-rubucensa Usman Dan Fodiyo ne da kuma maganganunsa a yau, kuma galibi ana kiransa da suna Shehu a kasar Hausa Fulani baki daya. Wasu mabiyan suna daukar Usman Dan Fodiyo a matsayin [[Mujaddidi|mujaddadi]] mai wahayi daga Allah "mai gyara addinin Islama".</ref>[http://www.uga.edu/islam/hunwick.html John O. Hunwick. ''African And Islamic Revival'' in ''Sudanic Africa: A Journal of Historical Sources'' : #6 (1995)].</ref>
Tashin ci gaban Shehu Usman Ɗan Fodiyo yayi wani yunkuri ne da aka bayyana a matsayin masu jahadi na Fulani a ƙarni na goma sha bakwai da sha takwas har zuwa na sha tara. Ya
biyo bayan jahadi cikin nasara da aka yi a Futa Bundu Futa Tooro da kuma Futa Djallon a tsakanin shekarar alif 1650 zuwa alif 1750,wanda ya haifar da ƙirƙirar waɗannan ƙasashe guda uku na Islama. A nasa bangaren Shehu Usman Dan Fodiyo ya yi wa wasu da dama daga cikin jahadin Afirika ta yamma wanda daga baya, ciki har da na Shehu Ahmadu, wanda ya kafa daular Massina da Umar Sa'idu Tall, wanda ya kafa daular Toucouleur wanda ya auri daya daga cikin jikokin ɗan Fodiyo da kuma Modibo Adama wanda ya kafa ta, a masarautar Adamawa cikin Najeriya.
== Farkon rayuwa ==
An haifi Usman Dan Fodiyo ne a cikin garin Maratta a (garin gobir) a ranar lahadi 29 ga watan [[Safar]] a shekarar alif 1168 H.J wanda yayi dai-dai da ranar 15 ga watan [[Disamba|Disamban]] shekarar alif 1754, kuma ya fito ne daga cikin tsatson Fulanin Jakolo ne.<ref name=":0">Reserch and Documentation Directors Government House, [[Kano]].Kano Millennium,100 years in History. p38</ref> Ya kasance Fikihu ne kuma Ɗan ɗariƙa ne a farkon rayuwarsa, Bayan haka kuma yana bin mazahaban [[malikiyya]] ne a fannin [[ilmi|ilimi]] na [[addini]] da [[Faqihi|Fikihu]].
== Ilimi ==
Usman Ɗan Fodiyo ya haddace Qur'ani yana da ƙananan shekaru a rayuwarsa a ƙarƙashin kulawar mahaifinsa.<ref name=":1" />Yayi karatu a ƙarƙashin malamai irinsu: shaykh Jibril B.Umar, Shaykh Uthman Biddur ibn Al-ammin, shaykh Ahmad ibn Muhammad da kuma shaykh Al-hajj Muhammad Raj.<ref name=":1">Reserch and Documentation Directors Government House, [[Kano]].Kano Millennium:100 years in History. p39</ref>Ɗan fodiyo ya fara karantarwa ne yana da kimanin shekara ashirin a rayuwarsa.<ref name=":1" /> Ɗan fodiyo yana bin ɗarikancin shaykh [[Abdulƙadir Gilani|Abd-al-Qadir Al-jaylani]], wanda shine ya samar da ɗarikar [[Ƙadiriya]].
== Jihadin Fulani ==
Shehu Usman Dan Fodiyo yayi jihadi ne ta hanyar kira zuwa ga [[musulunci]], da kuma yakan sarakunan Habe, bayan Sarkin [[Gobir]] mai suna [[Yumfa]] yayi masa barazanar kawar da shi saboda da'awar da yake yi zuwa ga '''musulunci''', hakan ne ya tirsasa Shehu Usman Dan Fodiyo yin hijira zuwa wani guri, Shehu Usman Dan Fodiyo yayi yaƙi da yumfa sarkin gobir na wancan lokacin a shekarar alif 1804 a watan(Yuli miladiya ) wanda [[Abdullahi]] ne ya kasan ce kwamandan yaƙin, an karya mulkin yunfa ne a ranar 3 ga watan oktobar alif 1808, inda aka ci garin da yaki aka kuma ƙwace garin [[Alƙalawa]], wanda a lokacin garin Alkalawa shine babban birnin Gobir. Shehu Usman Ɗan Fodiyo ya yaƙi garin na Gobir a dalilin tabbatar da addinin musulunci a shekarar alif 1804.<sup>(p249)</sup> Bayan shekara 8, yawancin ƙasashen Hausa Fulani sun cisu da yaƙi. Masu sarauta ƴan Haɓe fulani sun karɓa mulki daga gurinsu. An yaƙi gobirawa ne a tafkin kwatto, shi yasa ake kiran yaƙin da yaƙin kwato ko kwatto.<ref>Furniss, Graham. (1996). ''Poetry, prose and popular culture in Hausa''.p.349</ref><ref>Miles, William F. S. (1994). ''Hausaland divided : colonialism and independence in Nigeria and Niger''.p.249</ref><ref>Reserch and Documentation Directors Government House, [[Kano]].Kano Millennium:100 years in History. p.p, 44-45.</ref>.
=== Kano ===
Fulanin kano sun wakilta Ɗan Zabuwa na ƙabilar [[fulani]] na daneji. da yaje [[sakkwato]] ya karɓo tuta, an bashi Tuta amman ba a wakilta sarki ba, a wannan lokacin sarkin Haɓe na [[kano]] mai suna Alwali an yaƙe shi a Ɗan Yahaiya, wani gari ne mil 25 arewa dake garin kano, sai Alwali ya gudu [[Zaria]], da yaga bai samu matsugunni ba sai ya gudu Burum, a inda aka kai mai farmaki aka kashe shi, Mallam Jemo ne ya hallaka shi, bayan mutananshi ƙabilar [[fulani]] suka je gurin Shehu Usman Dan Fodiyo suka buƙace shi da ya naɗa sarki a kano, sai Shehu Usman Dan Fodiyo ya naɗa musu Suleiman Ɗan Modibawa a matsayin sarki a shekarar alif 1809, bayan rasuwarsa ne aka naɗa Mallam Jemo, wanda sananne ne kuma mayaƙi, wanda yake da ɗa mai suna Ibrahim Dabo.<ref>Being a tradition letters found in the house of waziri of sokoto,Bohari,in 1703, Edited by H.F Backwell.p.4</ref>
A ƙarni na goma 10th wasu mafarauta sun zauna a [[Dutsen Dala]], Gwauron Dutse, magwan da fanisau.<ref>Reserch and Documentation Directors Government House, [[Kano]].Kano Millennium:100 years in History.p.73.[[ISBN]]: [tel:978-881-0958-6 978-881-0958-6]</ref> Waɗannan mutanen suna yin tsafi ne da kuma bautawa aljana ko Gunki mai suna [[tsunburbura]], Barbushe shine babban malamin wannan bauta. Duk farkon shekaran kalandan Hijira, [[Barbushe]] yana shiga cikin wannan gidan tsafin yazo ma mutane da sabon saƙo, inda jama’a suke taruwa kewaye da gidan suna jiran saƙo, idan aka gaya musu saƙon, sai suyi yanke-yanke na akuyoyi da karnika ga Tsunburbura. Wata rana sai [[Barbushe]] ya fito yace ma jama’a za ayi wani lokaci da wani zai yaƙe mu yaci garin mu da yaƙi ya gina masallatai ya kawo [[musulunci]].<ref>Reserch and Documentation Directors Government House, [[Kano]].Kano Millennium:100 years in History.p.74. [[ISBN]]: [tel:978-881-0958-6 978-881-0958-6]</ref>.
=== Katsina ===
'''A Katsina''' kuma sai shehu ya naɗa [[Ummarun Dallaje]] shugaban [[Fulani]] a matsayin mariƙin tutar [[musulunci]] kuma sarki. [[Magaji Halidu]] shine sarkin Haɓe na ƙarshe, wanda Malam Ummaru Dallaji ya amsa garin [[Katsina]] a gurinshi a shekarar alif 1807. Bayan rasuwar. Ummaru a shekarar alif 1835, wani ɗan tsatsan ƙabilar [[Haɓe]] mai suna Ɗan Mari ya haɗa kai da Rumawa, domin ƙwace garin [[Katsina (birni)|Katsina]], inda ya kafa tantinsa a [[Matazu]], amman an yaƙe shi.<ref>Being a tradition letters found in the house of waziri of sokoto,Bohari,in 1703, Edited by H.F Backwell.p.4</ref>
=== Daura ===
Sarkin Daura [[Gwari Abdu]] sarki ne na [[Haɓe]] a shekarar alif 1800 a masarautar Daura, a shekarar alif 1805 har zuwa Shekarar alif 1807, sarkin Daura Gwari Abdu ya gudu ya bar Daura saboda samame da shehu Usman Ɗan Fodiyo ya kawo a Daura. Hakan yasa aka samu sabon sarki mai suna [[Ishi'aku|Malam Ishi'aku]], Abdu gwari ya gudu ne tare da tawagarsa, inda yaɓoye a cikin Ƙasar [[Hausa]], da niyyar zai dawo ya ƙwace ƙasar Daura daga hannun [[Fulani]].<ref>Miles, William F. S. (1994). ''Hausaland divided : colonialism and independence in Nigeria and Niger''.p.70</ref> Daga baya sai ya zauna a yekuwa.<ref>Miles, William F. S. (1994). ''Hausaland divided : colonialism and independence in Nigeria and Niger''.p.72</ref>
== Mulki ==
== Iyali da dangi ==
Shehu Usman Dan Fodiyo tsatson Musa Jakolo ne.<ref>Reserch and Documentation Directors Government House, [[Kano]].Kano Millennium:100 years in History.p. 38. [[ISBN]]: [tel:978-881-0958-6 978-881-0958-6]</ref>.
An bayyana Usman dan Fodiyo kamar yadda ya wuce ƙafa 6, yana da sihiri kuma yayi kama da mahaifiyarsa Sayda Hauwa Hisan, uwansa [[Abdullahi dan Fodiyo]] (1761-1829) shima ya wuce ƙafa 6 a tsayi kuma an bayyana shi da kamannin mahaifinsu Muhammad Fodiyo, tare da launin fata mai duhu da kuma kyakkyawar ma'amala a rayuwarsa.A cikin Rawd al-Janaan (Makiyayan Aljanna), Waziri Gidado dan Laima (1777-1851) ya lissafa matan Dan Fodiyo kamar haka:
Dan uwan '''mahaifinsa na''' farko Maimuna wanda suka haifa masa yara 11, ciki har da Aliyu (1770s-1790s) da tagwayen Hasan (1793- Nuwamba 1817) da [[Nana Asma'u]] (1793-1864).Maimuna ta mutu wani lokaci bayan haihuwar ƙarama yaranta.
'''Aisha dan Muhammad Sa'ad.''' An kuma san ta da suna "Gaabdo" (Farin Ciki a Fulfulde) da kuma "Iyya Garka" (Hausa ga Uwar gidan / Compound). Iyya Garka ta shahara ne saboda ilimin addinin Musulunci da kasancewarta mahaifin dangi.Ta wuce mijinta shekaru da yawa. Daga cikin wasu, ita ce mahaifiyar:
* Muhammad Sa'ad (1777-kafin 1804). Babban dan Shehu dan Fodiyo da ya rage, an san shi da neman ilimi da mutuwarsa da wuri.
* Khadija (c.1778-1856). Mai kula da yar'uwarta Asma'u da Aisha al-Kammu,matar dan uwanta [[Muhammadu Bello|Muhammad Bello]] . Ta auri malami Mustafa (c.1770-1855), babban sakataren Shaykh Usman dan Fodiyo.Da shi, itace mahaifiyar Sheikh Abdul Qadir dan Tafa (1803-1864), Sufi, malamin addinin Musulunci kuma masanin tarihi.
* Muhammad Sambo (c.1780-1826). Babban malamin Darikar Sufanci na Qadiriyya, Sambo shi ne na farko da ya yi mubaya'a ga kanensa Bello lokacin da na biyun ya zama Khalifa a 1817.
* Muhammad Buhari (1785-1840). Buhari ya kasance masani kuma Laftana ga Sarakunan Sakkwato. Ya kasance Sarkin hamayyar [[Tambuwal]], kuma ya shahara da kamfen a Nupe tare da Sarakunan Gwandu. Muhammad Buhari shine kakan Sarkin Musulmi [[Ibrahim Dasuki]].
'''Hauwa''', wacce aka fi sani da "Inna Garka" (Uwar Gida a Hausance) da Bikaraga. An bayyana ta a matsayin mai saukin kai ga zuhudu. Daga cikin ‘ya’yanta akwai:
* [[Muhammadu Bello|Muhammad Bello]] (1781-1837), Sarkin Musulmi na biyu. Mawallafin littafin tarihin Jihadin Fulani (Infaq al-Maysur) kuma shahararren malami.
* [[Abubakar Atiku|Abu Bakr Atiku]] (1783-1842), Sarkin Musulmi na uku. An san Atiku saboda ya gaji yawancin sirrin mahaifinsa. Ya yi mulki tsakanin 1837 da 1842 kuma ya mutu biyo bayan gazawar Tsibiri.
* Fatima (1787-1838), wacce aka fi sani da "Mo 'Inna" (ɗan Inna, don rarrabe ta da wata Fatima). Ta auri Sarkin Yaki Aliyu Jedo, janar na sojojin Sokoto
'''Hajjo''', wanda mahaifinsa ne ya yi wa Abdulqadir (1807-1836) wanda aka fi sani da daya daga cikin '''fitattun mawaqan Sakkwato.''' AbdulQadir ya mutu ne sakamakon raunin da ya samu a lokacin yakin neman zaben Sultan Bello, a Zamfara. An binne shi a Baraya Zaki.
'''Shatura''', wanda ya kasance shi ne mahaifin [[Ahmadu Rufai|Ahmadu Rufa'i]] (1812-1873). Rufa'i shi ne Sarkin [[Silame]] sannan daga baya ya zama Sarkin Musulmi (1867-1873).
Ta wurin ƙwaraƙwaran sa '''Mariyatu''', Sheykh Dan Fodiyo ya haifi:
* Amina
* Ibrahim Dasuki
* Hajara
* ''Uwar Deji'' Maryam (c.1808- fl. 1880s). Maryam dan Shehu malami ce kamar 'yar uwarta Khadija, Fatima da Asma'u. Bayan rasuwar wannan, ta jagoranci kungiyar 'Yan Taru wacce ta bunkasa ilimin mata. An fara aurenta da Muhammad Adde dan Waziri Gidado, wanda ta haifa masa 'ya'ya mata biyu. Bayan rasuwar marigayiyar, ta auri Sarkin Kano Ibrahim Dabo (r. 1819-1846). Ba ta da yara a cikin ƙungiyarta ta biyu. Maryam tayi tasiri sosai bayan dawowarta Sokoto a cikin shekarun 1840s. Ta kasance mai ba da shawara mai tasiri ga yayanta wadanda suka zama Sarakuna, kuma galibi tana aiki a matsayin mai tuntuɓar mu'amala da Kano. A shekarun 1880 lokacin mulkin Sarkin Musulmi Umar dan Ali dan Bello (r. 1881-1892), ta rubuta wasika zuwa ga dan uwanta Sarkin Kano Muhammad Bello (r. 1883-1893) na Kano, tana mai yin tir da abin da dan uwanta Hayatu ya yi. dan Sai'd dan Sultan Bello (1840-1898), wanda ke tallata yawan kaura zuwa Adamawa, a matsayin "amil" na Sudan din [[Muhammad Ahmad|Muhammad Muhammad Ahmad]].
* Malam Isa (1817-c.17070), wanda ya kasance ɗan ƙarami kuma ɗan Shaykh Dan Fodiyo.Tare da Asma'u, ya fassara cikin harsunan Hausa da Larabci,yawancin ayyukan mahaifinsa waɗanda aka rubuta da Fulfulde.Shi ma Malam Isa ya kasance dan’uwansa Sultan Bello ya sanya masa suna Yamma.Ya mutu wani lokaci a lokacin mulkin Sultan Rufa'i (1867-1873).
== Ayyuka ==
Shehu Usman Ɗan fodiyo ya wallafa littatafai da yawa, musamman domin karantar da mutane haƙiƙanin addinin musulunci. Shehu Usman Dan Fodiyo ya rubuta littatafai da yawa kuma ya umurta mutanensa da su rubuta littatafai, akan addini da kuma tarihin su. Daular Usman Ɗan Fodiyo tayi mulki ne na tsawon shekara Ɗari(100), daga shekarar alif 1804 zuwa shekarar alif 1903, bayan Zuwan turawan mulkin mallaka.<ref>Furniss, Graham. (1996).''Poetry,prose and popular culture in Hausa.p.349''</ref> A garin alƙalawa ne da masarautar gobir take, inda Usman yake zuwa domin ganin bawa<ref name=":5">Furniss, Graham (1996).''Poetry,prose and popular culture in Hausa.p.372''</ref> Shehu Usman Ɗan Fodiyo ya rubuta littatafai da yawa, kuma yana umurtan mutanensa da su rubuta littatafai.<ref name=":5" /> A ƙarni na 20th musulman ƙasar hausa sun samu tsaiko da nakasu a kan ilmantar da mata, bayan Shehu Usman Ɗan Fodiyo a ƙarni na 19th ya nuna muhimmancin bama mata ilimi, a inada ya fara jahadi akan neman karatu.<ref name=":6">Furniss, Graham. (1996).''Poetry,prose and popular culture in Hausa.p.373''</ref> Shehu Usman Dan Fodiyo yana cewa “shaidancin Illar barin mata a cikin jahilci, ba tare da sun san ilimi akan kawunansu ba harma ya zamana cewa basu san addini kwatakwata ba, yafi girman munin shaiɗanci fiye da cakuɗasu tare da maza”<ref name=":6" /> Shuehu Usman Ɗan Fodiyo yana da littatafai kimanin 73.<ref>Bobboyi,H.,Yakubu Mahmood. 1st Ed, p.385-387</ref>
{| class="wikitable"
|+
!s/n
!Suna
|-
|1
|Al-madkhal<ref name=":1" />
|-
|2
|Wathiqat ahl al-|Wathiqat ahl al-sudan
|-
|3
|Al-farq<ref>Bobboyi, H.,Yakubu Mahmood. 1st Ed, p.351 </ref>
|-
|4
|Bayan wujub al-hijra
|-
|5
|Ihya' as Sunnah wa Ikhmad al-bid'ah
|}{{s-start}}
{{succession box|before=Babu kowa|title=[[Sarkin Musulmi]] na Farko|years=1804–1815|after=[[Muhammed Bello]]}}
{{s-end}}.
== Karin Karatu ko Karin Haske ==
{{refbegin}}
* Writings of Usman dan Fodiyo, in The Human Record: Sources of Global History, Fourth Edition/ Volume II: Since 1500, {{ISBN|978-12858702-43}} (page:233-236)
* Asma'u, Nana. ''Collected Works of Nana Asma'u''.Jean Boyd and Beverly B. Mack,eds. East Lansing, Michigan: University of Michigan Press, 1997.
* Omipidan Teslim [https://oldnaija.wordpress.com/2016/02/04/usman-dan-fodiyo-1754-1817/ Usman Dan Fodiyo (1754–1817)] OldNaija
* Mervyn Hiskett. The Sword of Truth: The Life and Times of the Shehu Usuman Dan Fodiyo. Northwestern Univ Pr; 1973, Reprint edition (March 1994). {{ISBN|0-8101-1115-2}}
* Ibraheem Sulaiman. The Islamic State and the Challenge of History: Ideals, Policies, and Operation of the Sokoto Caliphate. Mansell (1987). {{ISBN|0-7201-1857-3}}
* Ibraheem Sulaiman. A Revolution in History: The Jihad of Usman dan Fodiyo.
* Isam Ghanem. The Causes and Motives of the Jihad in Northern Nigeria. in Man, New Series, Vol. 10, No. 4 (Dec., 1975), pp. 623–624
* Usman Muhammad Bugaje. ''The Tradition of Tajdeed in West Africa: An Overview''<ref>{{cite web |url=http://www.webstar.co.uk/~ubugaje/tradtajdid.html |title=Archived copy |access-date=2007-12-06 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080121114859/http://www.webstar.co.uk/~ubugaje/tradtajdid.html |archive-date=21 January 2008}}</ref> International Seminar on Intellectual Tradition in the Sokoto Caliphate & Borno. Center for Islamic Studies, University of Sokoto (June 1987)
* Usman Muhammad Bugaje. The Contents, Methods and Impact of Shehu Usman Dan Fodio's Teachings (1774–1804)<ref>{{Cite web |url=http://www.webstar.co.uk/~ubugaje/udfcontmethimpact.pdf |title=Archived copy |access-date=28 September 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070928083049/http://www.webstar.co.uk/~ubugaje/udfcontmethimpact.pdf |archive-date=28 September 2007 |url-status=dead}}</ref>
* Usman Muhammad Bugaje. ''The Jihad of Shaykh Usman Dan Fodiyo and its Impact Beyond the Sokoto Caliphate''.<ref>{{cite web |url=http://www.webstar.co.uk/~ubugaje/beyond.html |title=Archived copy |access-date=2007-12-06 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080121114841/http://www.webstar.co.uk/~ubugaje/beyond.html |archive-date=21 January 2008}}</ref> A Paper read at a Symposium in Honour of Shaykh Usman Dan Fodiyo at [[International University of Africa]], Khartoum, Sudan, from 19 to 21 November 1995.
* Usman Muhammad Bugaje. ''Shaykh Uthman Ibn Fodiyo and the Revival of Islam in Hausaland'',<ref>{{cite web |url=http://www.webstar.co.uk/~ubugaje/shyri.html |title=Archived copy |access-date=2007-12-06 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080121114850/http://www.webstar.co.uk/~ubugaje/shyri.html |archive-date=21 January 2008}}</ref> (1996).
* Helen Chapin Metz, ed. Nigeria: A Country Study.<ref>{{cite web|url=http://www.country-studies.com/nigeria/usman-dan-fodiyo-and-the-sokoto-caliphate.html|title=Nigeria Usman Dan Fodiyo and the Sokoto Caliphate|access-date=8 October 2014}}</ref> Washington: GPO for the Library of Congress, 1991.
* B. G. Martin. Muslim Brotherhoods in Nineteenth-Century Africa. 1978.
* Jean Boyd. The Caliph's Sister, Nana Asma'u, 1793–1865: Teacher, Poet and Islamic Leader.
*Lapidus, Ira M. A History of Islamic Societies. 3rd ed. New York, NY: Cambridge University Press, 2014. pg 469–472
* Nikki R. Keddie. The Revolt of Islam, 1700 to 1993: Comparative Considerations & Relations to Imperialism. in Comparative Studies in Society & History, Vol. 36, No. 3 (Jul., 1994), pp. 463–487
* R. A. Adeleye. Power and Diplomacy in Northern Nigeria 1804–1906. 1972.
* Hugh A.S. Johnston . Fulani Empire of Sokoto. Oxford: 1967. {{ISBN|0-19-215428-1}}.
* S. J. Hogben and [[A. H. M. Kirk-Greene]], ''The Emirates of Northern Nigeria'', Oxford: 1966.
* J. S. Trimgham, ''Islam in West Africa'', Oxford, 1959.
* 'Umar al-Nagar. The Asanid of Shehu Dan Fodiyo: How Far are they a Contribution to his Biography?, Sudanic Africa, Volume 13, 2002 (pp. 101–110).
* Paul E. Lovejoy. Transformations in Slavery – A History of Slavery in Africa. No 36 in the African Studies series, Cambridge University Press, {{ISBN|0-521-78430-1}}.
* Paul E. Lovejoy. Fugitive Slaves: Resistance to Slavery in the Sokoto Caliphate, In Resistance: Studies in African, Caribbean, & Afro-American History University of Massachusetts. (1986).
* Paul E. Lovejoy, Mariza C. Soares (Eds). Muslim Encounters With Slavery in Brazil. Markus Wiener Pub ( 2007) {{ISBN|1-55876-378-3}}.
* F. H. El-Masri, "The life of Uthman b. Foduye before the Jihad", Journal of the Historical Society of Nigeria (1963), pp. 435–48.
* M. A. Al-Hajj, "The Writings of Shehu Uthman Dan Fodiyo", Kano Studies,Nigeria (1), 2(1974/77).
* David Robinson. "Revolutions in the Western Sudan," in [[Levtzion, Nehemia]] and Randall L.Pouwels (eds).The History of Islam in Africa Oxford: James Currey Ltd, 2000.
* ''Bunza''<ref>{{cite web |url=http://www.arewahouseabung.org/Bunza.pdf |title=Archived copy |access-date=2009-06-20 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100714082345/http://www.arewahouseabung.org/Bunza.pdf |archive-date=14 July 2010}}</ref>
{{refend}}.
== Bibiliyo ==
* Bobboyi, H., Yakubu, Mahmud.(2006). The Sokoto Caliphate: history and legacies, 1804-2004, 1st Ed. Kaduna, Nigeria:Arewa House. [[ISBN]] [tel:978-135-166-7 978-135-166-7]
* Hamman, Mahmoud, 1950- (2007). ''The Middle Benue region and the Sokoto Jihad, 1812-1869 : the impact of the establishment of the Emirate of Muri''. Kaduna: Arewa House, Ahmadu Bello University. <nowiki>ISBN 978-125-085-2</nowiki>. OCLC 238787986.
*Asma'u, Nana, 1793-1865. (1999). ''The collected works of Nana Asma'u, daughter of Usman dan Fodiyo, (1793-1864)''. Boyd, Jean., Mack, Beverly B. (Beverly Blow), 1952- (Nigerian ed ed.). Ibadan, Nigeria: Sam Bookman Publishers. <nowiki>ISBN 978-2165-84-0</nowiki>. OCLC 316802318.
*Staudinger, Paul. (1990). ''In the heart of the Hausa states''. Athens, Ohio: Ohio University Center for International Studies. <nowiki>ISBN 0-89680-160-8</nowiki>. OCLC 21559544.
* Writings of Usman dan Fodiyo, in The Human Record: Sources of Global History, Fourth Edition/ Volume II: Since 1500, <nowiki>ISBN 978-12858702-43</nowiki> (page:233-236)
* Asma'u, Nana. ''Collected Works of Nana Asma'u''. Jean Boyd and Beverly B. Mack, eds. East Lansing, Michigan: University of Michigan Press, 1997.
* Omipidan Teslim Usman Dan Fodiyo (1754-1817) OldNaija
* Mervyn Hiskett. The Sword of Truth: The Life and Times of the Shehu Usuman Dan Fodiyo. Northwestern Univ Pr; 1973, Reprint edition (March 1994). <nowiki>ISBN 0-8101-1115-2</nowiki>
* Ibraheem Sulaiman. The Islamic State and the Challenge of History: Ideals, Policies, and Operation of the Sokoto Caliphate. Mansell (1987). <nowiki>ISBN 0-7201-1857-3</nowiki>
* Ibraheem Sulaiman. A Revolution in History: The Jihad of Usman dan Fodio.
* Isam Ghanem. The Causes and Motives of the Jihad in Northern Nigeria. in Man, New Series, Vol. 10, No. 4 (Dec., 1975), pp. 623–624
* Usman Muhammad Bugaje. ''The Tradition of Tajdeed in West Africa: An Overview'' International Seminar on Intellectual Tradition in the Sokoto Caliphate & Borno. Center for Islamic Studies, University of Sokoto (June 1987)
* Usman Muhammad Bugaje. The Contents, Methods and Impact of Shehu Usman Dan Fodiyo's Teachings (1774-1804)
* Usman Muhammad Bugaje. ''The Jihad of Shaykh Usman Dan Fodiyo and its Impact Beyond the Sokoto Caliphate''. A Paper read at a Symposium in Honour of Shaykh Usman Dan Fodiyo at International University of Africa, Khartoum, Sudan, from 19 to 21 November 1995.
* Usman Muhammad Bugaje. ''Shaykh Uthman Ibn Fodiyo and the Revival of Islam in Hausaland'', (1996).
* Helen Chapin Metz, ed. Nigeria: A Country Study. Washington: GPO for the Library of Congress, 1991.
* B. G. Martin. Muslim Brotherhoods in Nineteenth-Century Africa. 1978.
* Jean Boyd. The Caliph's Sister, Nana Asma'u, 1793–1865: Teacher, Poet and Islamic Leader.
* Lapidus, Ira M. A History of Islamic Societies. 3rd ed. New York, NY: Cambridge University Press, 2014. pg 469-472
* Nikki R. Keddie. The Revolt of Islam, 1700 to 1993: Comparative Considerations & Relations to Imperialism. in Comparative Studies in Society & History, Vol. 36, No. 3 (Jul., 1994), pp. 463–487
* R. A. Adeleye. Power and Diplomacy in Northern Nigeria 1804–1906. 1972.
* Hugh A.S. Johnston . Fulani Empire of Sokoto. Oxford: 1967. <nowiki>ISBN 0-19-215428-1</nowiki>.
* S. J. Hogben and A. H. M. Kirk-Greene, ''The Emirates of Northern Nigeria'', Oxford: 1966.
* J. S. Trimgham, ''Islam in West Africa'', Oxford, 1959.
* 'Umar al-Nagar. The Asanid of Shehu Dan Fodiyo: How Far are they a Contribution to his Biography?, Sudanic Africa, Volume 13, 2002 (pp. 101–110).
* Paul E. Lovejoy. Transformations in Slavery - A History of Slavery in Africa. No 36 in the African Studies series, Cambridge University Press, <nowiki>ISBN 0-521-78430-1</nowiki>
* Paul E. Lovejoy. Fugitive Slaves: Resistance to Slavery in the Sokoto Caliphate, In Resistance: Studies in African, Caribbean, & Afro-American History. University of Massachusetts. (1986).
* Paul E. Lovejoy, Mariza C. Soares (Eds). Muslim Encounters With Slavery in Brazil. Markus Wiener Pub ( 2007) <nowiki>ISBN 1-55876-378-3</nowiki>
* F. H. El-Masri, "The life of Uthman b. Foduye before the Jihad", Journal of the Historical Society of Nigeria (1963), pp. 435–48.
* M. A. Al-Hajj, "The Writings of Shehu Uthman Dan Fodiyo", Kano Studies, Nigeria (1), 2(1974/77).
* David Robinson. "Revolutions in the Western Sudan," in Levtzion, Nehemia and Randall L. Pouwels (eds). The History of Islam in Africa. Oxford: James Currey Ltd, 2000.
* ''Bunza''<ref>https://web.archive.org/web/20100714082345/http://www.arewahouseabung.org/Bunza.pdf</ref>
*Lapidus, Ira M.(2014) A History of Islamic Societies. 3rd ed. New York, NY: Cambridge University Press.
*Reserch and Documentation Directors Government House, [[Kano]].Kano Millennium:100 years in History. [[ISBN]]: [tel:978-881-0958-6 978-881-0958-6]
*Miles, William F. S. (1994). ''Hausaland divided : colonialism and independence in Nigeria and Niger''. Ithaca: Cornell University Press. <nowiki>ISBN 978-0-8014-7010-3</nowiki>. OCLC 624196914.
*·''Warfare in the Sokoto Caliphate : historical and sociological perspectivesISBN0-521-21069-0OCLC2371710''
*·''The Sokoto Caliphate : history and legacies, 1804-2004''. Bobboyi, H., Yakubu, Mahmood. (1st ed ed.). Kaduna, Nigeria: Arewa House. 2006. <nowiki>ISBN 978-135-166-7</nowiki>. OCLC 156890366.
*
== Diddigin bayanai ==
* [http://www.africanlegends.info African Legends]
* [https://web.archive.org/web/20140514005248/http://siiasi.org/?page_id=21 SIIASI Uthman Dan Fodiyo]
* [http://www.webpulaaku.net/ubf/index.html WebPulaaku]
* [http://encyclopedia.jrank.org/SIV_SOU/SOKOTO.html Sokoto Online]
* [[Arewa House]]
== Hadin waje ==
* [http://www.africanlegends.info/ African Legends]
* [https://web.archive.org/web/20140514005248/http://siiasi.org/?page_id=21 SIIASI Uthman Dan Fodiyo]
* [http://www.webpulaaku.net/ubf/index.html WebPulaaku]
* [http://encyclopedia.jrank.org/SIV_SOU/SOKOTO.html Sokoto Online]
== Manazarta ==
{{Reflist|4}}
{{Authority control}}
{{Sarakunan Sokoto}}
{{DEFAULTSORT:Dan Fodiyo}}
[[Category:Mutanen Najeriya]]
[[Category:Sarakunan Hausawa]]
[[Category:Sarakuna]]
[[Category:Sarakunan Sakkwato]]
[[Category:Hausa Fulani]]
[[Category:Mutane]]
[[Category:Marubuta]]
[[Category:Khalifa]]
2yukv6qgqelj99wo4vge53cwo0vuepw
Albasu
0
9143
162265
160744
2022-07-28T12:53:55Z
DonCamillo
4280
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Albasu''' karamar [[Ƙananan hukumomin Najeriya|hukuma]] ce a [[Kano (jiha)|jihar Kano a]] [[Najeriya]] . Babban hedkwatarsa yana cikin garin Albasu.
Yana da yanki 398 km² da yawan jama'a 190,153 a ƙidayar 2006.
Lambar gidan waya na yankin ita ce 712.
== Nassoshi ==
{{Reflist}}{{Kananan Hukumomin Jihar Kano}}
a1accup61o4ybvi0ksarl0lb0o97f64
Kiru
0
9160
162264
160567
2022-07-28T12:53:00Z
DonCamillo
4280
Undo revision 160567 by [[Special:Contributions/S.H Ningi|S.H Ningi]] ([[User talk:S.H Ningi|talk]])
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Kiru''' Ƙaramar hukuma ce dake a [[Jihar Kano]] [[Nijeriya]].
{{Stub}}
{{Kananan Hukumomin Jihar Kano}}
{{DEFAULTSORT:Kiru}}
[[Category:Kananan hukumomin jihar Kano]]
7iazbuyda5t944ssbio6rjj13dfzrsj
Bichi
0
9161
162267
159632
2022-07-28T12:54:43Z
DonCamillo
4280
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Bichi''' karamar hukuma ce kuma hedikwatar [[masarautar Bichi]] a [[Kano (jiha)|jihar Kano a]] [[Ƙananan hukumomin Najeriya|Najeriya]] [[Najeriya|.]] Hedkwatarta tana cikin garin Bichi akan babbar hanyar A9. Bichi ta kafa ne danejawa farar makiyaya karkashin jagorancin Ardo buba kakan Malam danzabuwa.
== Danejawa ==
Danejawa na daga cikin muhimman dangin kabilar fulani. Kakan su Muhammadu Danejo. Sun yi kiwon fararen shanu zalla. Sun yi hijira daga kasar Chadi zuwa kasar hausa suka sauka a garin Shanono dake cikin masarautar Kano. Wasu daga cikin ‘yan uwa sun tashi daga Shanono zuwa Bichi da ke arewa maso yammacin Kano inda suka dauki sarautar sarkin Bichi. Wasu sun koma cikin birnin Kano suka kafa rukunin Daneji kusa da fadar sarkin Kano, wasu kuma suka koma Kasar Katsina karkashin jagorancin Gudundi tare da taimakon kaninsa guda biyu, Dudi da Gandi.
Harkar Danejawa zuwa Katsina ta kasance a karshen karni na 18. Suka koma Karaduwa-Bunsuru basin suka sauka a Papu da sunan sarkin fulani Daneji. Sun kuma kafa garin Dangani.
Danejawa su ne suka fi kowa arziki a cikin dukkan fulani da ke Katsina kuma a cikin su Gudundi shi ne ya fi kowa arziki da dubunnan shanu. Sarkin Maska Birgiji ya kama Gudundi tare da wulakanta shi bayan ya zarge shi da kiwo a gonarsa; lokacin da aka fara jihadin fulani a Katsina, Gudundi ya jagoranci danginsa suka kai wa Maska hari suka kashe sarki Birgiji. Gudundi ya zama farkon fulani Sarkin Maska.
Banaga Dan Bature daya daga cikin jagororin 'yan tawayen Zamfara da ke yaki da khalifancin Sokoto ya kai hari Maska tare da kwace dubban Shanu na Gudundi ciki har da 'yarsa. Wasu daga cikin shanun sa Muhammadu Yero daya ne daga cikin ’yan ta’adda masu alaka da Jihadi, Gudundi ya sake kai wa shanunsa hari fiye da masarauta, ya bar Maska zuwa Kano. Ya zauna da shanunsa tsawon shekaru 5, yana kiwon su a kewayen Godiya.
Gudundi ya zama sarkin Maska ne a hannun babban dansa Jaji. Jaji kamar mahaifinsa bai kasance mai sha'awar sarauta ba don ya kasance mafi yawan lokutansa tare da shanunsa don haka aka sauke shi. Ya koma da shanunsa da iyalansa suka zauna a Zazzau. An maye gurbinsa da sarkin Maska da kaninsa Muhammadu Sani Dan Gudundi. Danejawa dai sun ci gaba da zama sarkin Maska har zuwa kakan Injiniya Zailani Tijjani. Sarkin Katsina Dukko ne ya kwace sarautar Maska daga Danejawa.
Danejawa sune masu rike da sarautar Galadiman Katsina kuma daya daga cikin sarakuna. Galadima yana zaune a Malumfashi a matsayin hakimin gundumar. they have quarters in Birnin Katsina which is called Galadanci with Gidan Galadima as official residence .
Za a rubuta na gaba akan Dudi da dansa Abdu wanda ya zama Fulani Galadima na farko a Katsina.
Yana da yanki na 612 km2 da yawan jama'a {{Sup|2}} a ƙidayar 2006.
Lambar gidan waya na yankin ita ce 703.
== Nassoshi ==
{{Reflist}}{{Kananan Hukumomin Jihar Kano}}{{Authority control}}
9rpp45l1qmk1la9itt53gdrm1y3olam
Garun Mallam
0
9174
162261
160755
2022-07-28T12:51:20Z
DonCamillo
4280
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Garun Mallam karamar''' [[Ƙananan hukumomin Najeriya|hukuma]] ce a [[Kano (jiha)|jihar Kano a]] [[Najeriya]] . Hedkwatarta tana cikin garin Garun Mallam akan babbar hanyar A2 .
Yana da yanki 214 km2 da yawan jama'a {{Sup|2}} a ƙidayar 2006.
Lambar gidan waya na yankin ita ce 711.
== Nassoshi ==
{{Reflist}}{{Kananan Hukumomin Jihar Kano}}
pd8oynt5cqnt1gt79w8kyditmxaba4s
162262
162261
2022-07-28T12:51:34Z
DonCamillo
4280
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Garun Mallam''' karamar [[Ƙananan hukumomin Najeriya|hukuma]] ce a [[Kano (jiha)|jihar Kano a]] [[Najeriya]] . Hedkwatarta tana cikin garin Garun Mallam akan babbar hanyar A2 .
Yana da yanki 214 km2 da yawan jama'a {{Sup|2}} a ƙidayar 2006.
Lambar gidan waya na yankin ita ce 711.
== Nassoshi ==
{{Reflist}}{{Kananan Hukumomin Jihar Kano}}
8t2386floog5aea7gj6rvvweiz3fbil
Dambatta
0
9179
162266
160747
2022-07-28T12:54:19Z
DonCamillo
4280
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Danbatta''' (ko '''Dambatta''' ko '''Damrta''' ) karamar hukuma ce a [[Ƙananan hukumomin Najeriya|jihar]] [[Kano (jiha)|Kano]], [[Najeriya]] . Tana da nisan mil 49 daga arewacin birnin Kano a kan iyakar Arewa da jihar Kano da jihar Jigawa. Tana da hedikwata a garin Danbatta, dake kan babbar hanyar A2 .
Yana da kusan yanki 732 km2 da yawan jama'a {{Sup|2}} a ƙidayar 2006. Ta yi iyaka da arewa da gabas da kananan hukumomin Kazaure da Babura na jihar Jigawa, sannan daga kudu da yamma ta yi iyaka da kananan hukumomin Minjibir da Makoda na jihar Kano.
Garin shine wurin [[Makarantar Aikin Gona Ta Audu Bako|Kwalejin Aikin Gona ta Audu Bako]] (ABCOA) da Makarantar Ungozoma ta Jihar Kano. Sannan gida ne na shiyya ta uku na hukumar kula da asibitocin jihar Kano (HMB), ofishin shiyya na ma’aikatar ilimi ta jihar Kano (MOE), kantin magani na ma’aikatar lafiya ta jihar Kano (MOH), ofishin shiyya na aikin gona na jihar Kano. da Hukumar Raya Karkara (KNARDA) da Ofishin Shiyya na Hukumar Injiniya da Gine-gine ta Jihar Kano (WRECA).
Lambar gidan waya na yankin ita ce 702.
== Nassoshi ==
{{Reflist}}{{Kananan Hukumomin Jihar Kano}}
fgt0guwudc986btuhslc052vntb1jos
Sameera Reddy
0
13341
162304
85481
2022-07-28T21:17:12Z
Bikhrah
15061
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Sameera Reddy''' (an haifie Sameera Raddy a ranar 14 ga watan Disamba, shekarar alif 1980), tsohuwar 'yar wasan Fim ce ta Indiya wacce ta fara yin fina-finai a finafinan Hindi. Ta kuma fito a cikin 'yan finafinan Harsunan Telugu, Tamil da Malayalam.
Sameera Reddy tayi fim dinta na farko tare da fim din 2002 ''Maine Dil Tujhko Diya'' . An fi saninta da tauraruwar fina-finai kamar su ''Darna Mana Hai'' (2003), ''Musafir'' (2004), ''Jai Chiranjeeva'' (2005), ''Taxi Number 9211'' (2006), ''Ashok'' (2006), ''Race'' (2008), ''Varanam Aayiram'' (2008), ''De Dana Dan'' (2009), ''Aakrosh'' (2010), ''Vettai'' (2012) da ''Tezz'' (2012).
== Farkon rayuwa ==
An haifi Sameera Raddy a ranar 14 ga watan Disamba shekarar 1980 a [[Mumbai]], Maharashtra ga mahaifin Telugu da mahaifiyar ta yar Kannadiga.<ref>{{cite web|url=http://www.shaaditimes.com/celebrities/wedding-stories/nikki-chintapoli-reddy-031229 |title=Indian Celebrities — Nikki Chintapoli Reddy, Made For Each Other |publisher=ShaadiTimes |date=2008-10-17 |accessdate=2011-09-16}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.punemirror.in/index.aspx?page=article§id=56&contentid=2008121420081214032540301b6f3cc21§xslt=&pageno=2 |title=Reddy-made memories, Lifestyle — Leisure — Pune Mirror, Pune Mirror |publisher=Punemirror.in |accessdate=2011-09-16 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120319023401/http://www.punemirror.in/index.aspx?page=article§id=56&contentid=2008121420081214032540301b6f3cc21§xslt=&pageno=2 |archivedate=19 March 2012 |df=dmy-all }}</ref> Mahaifiyarta Nakshatra,,<ref>{{cite web|url=http://www.mid-day.com/smd/2002/sep/31427.htm |title=Haute and spicy |publisher=[[MiD DAY]] |date=2002-09-15 |accessdate=2011-09-16}}</ref> wacce ake kira da Niki daga 'ya'yanta da kafofin watsa labarai, kwararriyar microbiologist ce kuma ta yi aiki da kungiyoyi masu zaman kansu.<ref name=autogenerated1>{{cite news|url=http://www.telegraphindia.com/1051210/asp/weekend/story_5561787.asp |title=The Telegraph — Calcutta : Weekend |publisher=Telegraphindia.com |date=2005-12-10 |accessdate=2011-09-16 |location=Calcutta, India |first=Arundhati |last=Basu}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.mid-day.com/smd/2002/sep/31427.htmhttp://www.mid-day.com/yourlife/2006/feb/131073.htm |title=Girl interrupted |publisher=[[MiD DAY]] |date=2006-02-17 |accessdate=2011-09-16}}</ref> Tana da 'yan'uwa biyu, Meghna Reddy, tsohuwar VJ da supermodel,<ref>{{cite web |url=http://photography.nationalgeographic.com/photography/photo-of-the-day/sari-and-catsuit.html |title=Mumbai (Bombay), India, Sari and Catsuit, 1999, Photo of the Day, Picture, Photography, Wallpapers — National Geographic |publisher=Photography.nationalgeographic.com |date=2001-06-25 |accessdate=2011-09-16 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120324091034/http://photography.nationalgeographic.com/photography/photo-of-the-day/sari-and-catsuit.html |archivedate=24 March 2012 |df=dmy-all }}</ref> da Sushama Reddy ,' yar wasan kwaikwayo na Bollywood kuma abin kwaikwayo,<ref>{{cite news|author=Barkha MathurBarkha Mathur, TNN |url=http://timesofindia.indiatimes.com/delhi-times/Why-star-siblings-dont-make-it-big/articleshow/2766766.cms |title=Why star siblings don't make it big — The Times of India |publisher=Timesofindia.indiatimes.com[[Times of India]] |date=2008-02-09 |accessdate=2011-09-16}}</ref> duka yayyi ne a gare ta.<ref name=autogenerated2>{{cite news|url=http://www.hindu.com/mp/2010/03/11/stories/2010031151800300.htm |title=Metro Plus Kochi / Cinema : Reddy reckoner |publisher=[[The Hindu]] |date=2010-03-11 |accessdate=2011-09-16 |location=Chennai, India}}</ref> Ta yi karatun ta a Bombay Scottish School a Mahim, [[Mumbai]] kuma ta yi karatun digiri a Sydenham College .
Sameera Raddy ta bayyana kanta a matsayin " tomboy " da "mummunar haihuwar cikin dangi", an Ambato ta da cewa: "ina da kiba, ina da tabarau kuma kayan jin dadi na bai ragu sosai ba har zuwa shekaru 19."<ref name=autogenerated2 />
== Aiki ==
[[File:Actress_Sameera_Reddy.jpg|thumb| Reddy a cikin 2015 ]]
Sameera Reddy ta fara bayyana acikin ghazal mawakiyar Pankaj Udhas 's "Aur Aahista" a bidiyon wakar a 1997.<ref>{{cite web|url=http://www.dnaindia.com/entertainment/report_i-love-the-bombshell-tag-sameera-reddy_1353590 |title=I love the bombshell tag: Sameera Reddy — Entertainment — DNA |publisher=[[Daily News and Analysis]] |date=2010-02-28 |accessdate=2011-09-16}}</ref> Sameera Raddy an shirya ta fara fitowa a matsayin yar wasan kwaikwayo a finafinan Tamil na Saravana Subbiah ''Citizen'', a farkon 2000s, amma daga baya bata nuna hakan ba.<ref>{{cite web |url=http://www.tamilmovies.com/cgi-bin/news/archives.cgi?category=1&view=11-00 |title=Archived copy |accessdate=2015-10-24 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081011030150/http://tamilmovies.com/cgi-bin/news/archives.cgi?category=1&view=11-00 |archivedate=11 October 2008 |df=dmy-all }}</ref> Ta dauki hankalin Bollywood kuma an jefa ta cikin muhimmiyar rawa a fim din Hindi a shekarar 2002 ''Maine Dil Tujhko Diya'' . A shekarar 2004, ta bayyana a ''Musafir'', gaban Anil Kapoor, Aditya Pancholi da Koena Mitra .
Sameera Raddy ita ce kuma 'yar wasan fim din Indiya ta farko da ta sami wasan bidiyo na kanta, Sameera the Street Fighter. Wannan bidyon wayar hannu mutane sama da miliyoyine suka saukar da shi da miliyoyin magoya baya kuma yana samuwa ga masu amfani da wayar hannu a duk Indiya.
== Rayuwarta ==
Sameera Reddy babbar masoyiyar Oprah Winfrey ce . Ta sadu da Oprah yayin ziyarar Oprah ta ziyarci [[Indiya]] a wurin maraba da Parmeshwar Godrej ya shirya. Kamar yadda talabijin Celebrity aka bayar da rahoton cewa burge Sameera Raddy ta Saree, ta gabatar mata wani irin Saree a matsayin kyauta tata na actress kafin ta bar India.<ref>{{cite web|author=Shekhar |url=http://entertainment.oneindia.in/bollywood/news/2012/sameera-reddy-gift-saree-oprah-winfrey-200112.html |title=Sameera Reddy Gift | Star Oprah Winfrey | Lime Green Saree | Shantanu Nikhil Sari |publisher=[[Oneindia.in]] |date=20 January 2012 |accessdate=3 February 2012}}</ref>
Sameera Reddy ta auri Akshai Varde, ɗan kasuwa a ranar 21 ga watan Janairu 2014. Bikin aure ne na gargajiya.<ref>{{cite web | url=http://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/hindi/bollywood/news-interviews/Sameera-Reddy-ties-the-knot-today/articleshow/29141802.cms | title=Sameera Reddy ties the knot today|publisher= [[Times of India]]| date=21 January 2014 | accessdate=21 January 2014}}</ref><ref>{{cite web|title=Sameera Reddy and Akshai Varde to marry in April 2014|url=http://news.biharprabha.com/2013/12/sameera-reddy-and-akshai-varde-to-marry-in-april-2014/|work=Biharprabha News|accessdate=26 December 2013}}</ref> Suna da ɗa a cikin 2015. <ref>[http://www.bollywoodhungama.com/news/9957773/Motherhood-is-very-humbling---Sameera-Reddy ""Motherhood is very humbling" - Sameera Reddy"]</ref> Ma’auratan sun haifi diya mace a ranar 12 ga Yuli 2019.<ref>[http://www.bollywoodhungama.com/news/9957773/Motherhood-is-very-humbling---Sameera-Reddy""Motherhood is very humbling" - Sameera Reddy"]</ref>
== Wasu ayyukan ==
Sameera Reddy ta kasance alkali na gasar Sri Lanka ta Duniya a 2012.<ref>{{cite web|title=Maria Alkasas Wins First Ever Online Beauty Pageant|url=http://www.adaderana.lk/biznews.php?nid=621|work=AdaDerana.lk|accessdate=9 January 2013}}</ref>
== Fina-finai ==
{| class="wikitable sortable" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 100%;" border="2" cellspacing="0" cellpadding="4"
! scope="col" |Year
! scope="col" |Title
! scope="col" |Role(s)
! scope="col" |Director
! scope="col" |Language
! class="unsortable" scope="col" |Notes
! class="unsortable" scope="col" |{{Tooltip|Ref.|References}}
|-
|2002
|''Maine Dil Tujhko Diya''
|Ayesha Verma
|Sohail Khan
|Hindi
|Hindi debut
|
|-
|2003
|''Darna Mana Hai''
|Shruti
|Prawaal Raman
|Hindi
|
|
|-
| rowspan="2" |2004
|''Plan''
|Sapna
|Hriday Shetty
|Hindi
|
|
|-
|''Musafir''
|Sam
|Sanjay Gupta
|Hindi
|
|
|-
| rowspan="3" |2005
|''Narasimhudu''
|Palakad Papa
|B. Gopal
|Telugu
|Telugu debut
|
|-
|''Jai Chiranjeeva''
|Shailaja
|K. Vijaya Bhaskar
|Telugu
|
|
|-
|''No Entry''
|(Beach Girl)
|Anees Bazmee
|Hindi
|cameo appearance
|
|-
| rowspan="3" |2006
|''Taxi Number 9211''
|Rupali
|Milan Luthria
|Hindi
|
|
|-
|''Ashok''
|Anjali
|Surender Reddy
|Telugu
|
|
|-
|''Naksha''
|Riya
|Sachin Bajaj
|Hindi
|
|
|-
| rowspan="3" |2007
|''Migration''
|Divya
|Mira Nair
|Hindi
|Short Film
|
|-
|''Fool &amp; Final''
|Payal
|Ahmed Khan
|Hindi
|
|
|-
|''Ami, Yasin Ar Amar Madhubala''
|Rekha
|Buddhadeb Dasgupta
|Bengali
|Bengali debut
|
|-
| rowspan="4" |2008
|''Race''
|Mini
|Abbas–Mustan
|Hindi
|
|
|-
|''One Two Three''
|Laila
|Ashwni Dhir
|Hindi
|
|
|-
|''Kaalpurush''
|Supriya
|Buddhadeb Dasgupta
|Bengali
|
|
|-
|''Vaaranam Aayiram''
|Meghna
|Gautham Vasudev Menon
|Tamil
|Tamil debut,<br /><br />Nominated, Vijay Award for Best Debut Actress
|
|-
|2009
|''De Dana Dan''
|Manpreet
|Priyadarshan
|Hindi
|
|
|-
| rowspan="5" |2010
|''Aasal''
|Sarah
|Saran
|Tamil
|
|
|-
|''Oru Naal Varum''
|Meera
|T. K. Rajeev Kumar
|Malayalam
|Malayalam debut
|
|-
|''Red Alert: The War Within''
|Lakshmi
|Anant Mahadevan
|Hindi
|
|
|-
|''Aakrosh''
|{{---}}
|Priyadarshan
|Hindi
|Special appearance in song ''Isak Se Meetha''
|
|-
|''Mahayoddha Rama''
|Sita
|Rohit Vaid
|Hindi
|Voice
|
|-
| rowspan="2" |2011
|''Nadunisi Naaygal''
|Sukanya
|Gautham Vasudev Menon
|Tamil
|
|
|-
|''Vedi''
|Parvathi ''Paaru''
|Prabhu Deva
|Tamil
|
|
|-
| rowspan="4" |2012
|''Vettai''
|Vasanthi
|N. Lingusamy
|Tamil
|
|
|-
|''Tezz''
|Megha
|Priyadarshan
|Hindi
|
|
|-
|''Chakravyuh''
|{{---}}
|Prakash Jha
|Hindi
|Special appearance in the song ''Kunda Khola''
|
|-
|''Krishnam Vande Jagadgurum''
|{{---}}
|Krish
|Telugu
|Special appearance in the song "Sai Andri Nanu"
|
|-
|2013
|''Varadhanayaka''
|Lakshmi
|Ayyappa P. Sharma<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=0wl-1D3SAT8 "Sameera Reddy - Chakravyuh"]</ref>
|Kannada<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=BeM2PZf8mhw"Sameera Reddy|Krishnam Vande Jagadgurum"]</ref>
|Kannada debut
|
|-
|}
== Bidiyon waka ==
{| class="wikitable plainrowheaders sortable" style="margin-right: 0;"
! scope="col" | Take
! scope="col" | Shekara
! scope="col" | Matsayi
! scope="col" | Mai aiwatarwa (s)
! scope="col" | Kundin hoto
! class="unsortable" scope="col" | {{Tooltip|Ref(s)|Reference(s)}}
|-
! scope="row" | Ahista
| 1998
| —
| Pankaj Udhas
| Lokacin Sata
| Stolen muments<ref>{{cite web|url=https://www.lyricsbogie.com/albums/stolen-moments-1998/aur-aahista-kijiye-baatein.html|title=Aur Aahista Kijiye Baatein Lyrics - Stolen Moments (1998).|website=LyricsBogie|access-date=2019-11-02}}</ref>
|-
! scope="row" | Aere Ki Jab Khabar Mehke
| 2000
| —
| Jagjit Singh
| Saher
|
|}
== Bidiyon wasanni ==
{| class="wikitable plainrowheaders sortable" style="margin-right: 0;"
! scope="col" | Take
! scope="col" | Shekara
! scope="col" | Matsayi
! class="unsortable" scope="col" | Bayanan kula
! class="unsortable" scope="col" | {{Tooltip|Ref.|Reference}}
|-
! scope="row" | Sameera: Fitilar titin
| 2006
| Gimbiya Jarumi
|
|<ref>{{cite web|url=https://www.bollywoodhungama.com/news/bollywood/sameera-turns-street-fighter/|title=Sameera turns Street Fighter.|website=BollywoodHungama|access-date=2019-11-02}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.rediff.com/movies/2006/sep/01sameera.htm|title=Sameera: Warrior princess.|website=Rediff.com|access-date=2019-11-02}}</ref>
|}
== Kyaututtuka da kuma gabatarwa ==
{| class="wikitable sortable"
! Shekara
! Fim
! Kyauta
! Nau'i
! Sakamakon
|-
| 2003
| ''Maine Dil Tujhko Diya''
| Aikin Filmfare Awards
| Mafi kyawun halarta na mace
| {{Nom}}
|-
| 2004
| ''Musafir''
| Stardust Awards
| Babban Sufa na Gobe - Mace
|{{nom}}
|-
| 2008
| ''Varanam Aayiram''
| Kyautar Vijay
| Kyautar Vijay don Mafi kyawun Actress
|{{nom}}
|-
|-
|}
== Duba kuma ==
* Jerin fina-finan Hindi
== Manazarta ==
{{reflist|3}}
== Hanyoyin haɗin waje ==
* {{commons category}}
* Sameera Reddy on IMDb
* Sameera Reddy on Instagram
* Sameera Reddy on Facebook
{{DEFAULTSORT:Reddy, Sameera}}
skp9i8t5rgbk17pl20vftrup107l1lq
162305
162304
2022-07-28T21:17:26Z
Bikhrah
15061
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Sameera Reddy''' (an haifi Sameera Raddy a ranar 14 ga watan Disamba, shekarar alif 1980), tsohuwar 'yar wasan Fim ce ta Indiya wacce ta fara yin fina-finai a finafinan Hindi. Ta kuma fito a cikin 'yan finafinan Harsunan Telugu, Tamil da Malayalam.
Sameera Reddy tayi fim dinta na farko tare da fim din 2002 ''Maine Dil Tujhko Diya'' . An fi saninta da tauraruwar fina-finai kamar su ''Darna Mana Hai'' (2003), ''Musafir'' (2004), ''Jai Chiranjeeva'' (2005), ''Taxi Number 9211'' (2006), ''Ashok'' (2006), ''Race'' (2008), ''Varanam Aayiram'' (2008), ''De Dana Dan'' (2009), ''Aakrosh'' (2010), ''Vettai'' (2012) da ''Tezz'' (2012).
== Farkon rayuwa ==
An haifi Sameera Raddy a ranar 14 ga watan Disamba shekarar 1980 a [[Mumbai]], Maharashtra ga mahaifin Telugu da mahaifiyar ta yar Kannadiga.<ref>{{cite web|url=http://www.shaaditimes.com/celebrities/wedding-stories/nikki-chintapoli-reddy-031229 |title=Indian Celebrities — Nikki Chintapoli Reddy, Made For Each Other |publisher=ShaadiTimes |date=2008-10-17 |accessdate=2011-09-16}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.punemirror.in/index.aspx?page=article§id=56&contentid=2008121420081214032540301b6f3cc21§xslt=&pageno=2 |title=Reddy-made memories, Lifestyle — Leisure — Pune Mirror, Pune Mirror |publisher=Punemirror.in |accessdate=2011-09-16 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120319023401/http://www.punemirror.in/index.aspx?page=article§id=56&contentid=2008121420081214032540301b6f3cc21§xslt=&pageno=2 |archivedate=19 March 2012 |df=dmy-all }}</ref> Mahaifiyarta Nakshatra,,<ref>{{cite web|url=http://www.mid-day.com/smd/2002/sep/31427.htm |title=Haute and spicy |publisher=[[MiD DAY]] |date=2002-09-15 |accessdate=2011-09-16}}</ref> wacce ake kira da Niki daga 'ya'yanta da kafofin watsa labarai, kwararriyar microbiologist ce kuma ta yi aiki da kungiyoyi masu zaman kansu.<ref name=autogenerated1>{{cite news|url=http://www.telegraphindia.com/1051210/asp/weekend/story_5561787.asp |title=The Telegraph — Calcutta : Weekend |publisher=Telegraphindia.com |date=2005-12-10 |accessdate=2011-09-16 |location=Calcutta, India |first=Arundhati |last=Basu}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.mid-day.com/smd/2002/sep/31427.htmhttp://www.mid-day.com/yourlife/2006/feb/131073.htm |title=Girl interrupted |publisher=[[MiD DAY]] |date=2006-02-17 |accessdate=2011-09-16}}</ref> Tana da 'yan'uwa biyu, Meghna Reddy, tsohuwar VJ da supermodel,<ref>{{cite web |url=http://photography.nationalgeographic.com/photography/photo-of-the-day/sari-and-catsuit.html |title=Mumbai (Bombay), India, Sari and Catsuit, 1999, Photo of the Day, Picture, Photography, Wallpapers — National Geographic |publisher=Photography.nationalgeographic.com |date=2001-06-25 |accessdate=2011-09-16 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120324091034/http://photography.nationalgeographic.com/photography/photo-of-the-day/sari-and-catsuit.html |archivedate=24 March 2012 |df=dmy-all }}</ref> da Sushama Reddy ,' yar wasan kwaikwayo na Bollywood kuma abin kwaikwayo,<ref>{{cite news|author=Barkha MathurBarkha Mathur, TNN |url=http://timesofindia.indiatimes.com/delhi-times/Why-star-siblings-dont-make-it-big/articleshow/2766766.cms |title=Why star siblings don't make it big — The Times of India |publisher=Timesofindia.indiatimes.com[[Times of India]] |date=2008-02-09 |accessdate=2011-09-16}}</ref> duka yayyi ne a gare ta.<ref name=autogenerated2>{{cite news|url=http://www.hindu.com/mp/2010/03/11/stories/2010031151800300.htm |title=Metro Plus Kochi / Cinema : Reddy reckoner |publisher=[[The Hindu]] |date=2010-03-11 |accessdate=2011-09-16 |location=Chennai, India}}</ref> Ta yi karatun ta a Bombay Scottish School a Mahim, [[Mumbai]] kuma ta yi karatun digiri a Sydenham College .
Sameera Raddy ta bayyana kanta a matsayin " tomboy " da "mummunar haihuwar cikin dangi", an Ambato ta da cewa: "ina da kiba, ina da tabarau kuma kayan jin dadi na bai ragu sosai ba har zuwa shekaru 19."<ref name=autogenerated2 />
== Aiki ==
[[File:Actress_Sameera_Reddy.jpg|thumb| Reddy a cikin 2015 ]]
Sameera Reddy ta fara bayyana acikin ghazal mawakiyar Pankaj Udhas 's "Aur Aahista" a bidiyon wakar a 1997.<ref>{{cite web|url=http://www.dnaindia.com/entertainment/report_i-love-the-bombshell-tag-sameera-reddy_1353590 |title=I love the bombshell tag: Sameera Reddy — Entertainment — DNA |publisher=[[Daily News and Analysis]] |date=2010-02-28 |accessdate=2011-09-16}}</ref> Sameera Raddy an shirya ta fara fitowa a matsayin yar wasan kwaikwayo a finafinan Tamil na Saravana Subbiah ''Citizen'', a farkon 2000s, amma daga baya bata nuna hakan ba.<ref>{{cite web |url=http://www.tamilmovies.com/cgi-bin/news/archives.cgi?category=1&view=11-00 |title=Archived copy |accessdate=2015-10-24 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081011030150/http://tamilmovies.com/cgi-bin/news/archives.cgi?category=1&view=11-00 |archivedate=11 October 2008 |df=dmy-all }}</ref> Ta dauki hankalin Bollywood kuma an jefa ta cikin muhimmiyar rawa a fim din Hindi a shekarar 2002 ''Maine Dil Tujhko Diya'' . A shekarar 2004, ta bayyana a ''Musafir'', gaban Anil Kapoor, Aditya Pancholi da Koena Mitra .
Sameera Raddy ita ce kuma 'yar wasan fim din Indiya ta farko da ta sami wasan bidiyo na kanta, Sameera the Street Fighter. Wannan bidyon wayar hannu mutane sama da miliyoyine suka saukar da shi da miliyoyin magoya baya kuma yana samuwa ga masu amfani da wayar hannu a duk Indiya.
== Rayuwarta ==
Sameera Reddy babbar masoyiyar Oprah Winfrey ce . Ta sadu da Oprah yayin ziyarar Oprah ta ziyarci [[Indiya]] a wurin maraba da Parmeshwar Godrej ya shirya. Kamar yadda talabijin Celebrity aka bayar da rahoton cewa burge Sameera Raddy ta Saree, ta gabatar mata wani irin Saree a matsayin kyauta tata na actress kafin ta bar India.<ref>{{cite web|author=Shekhar |url=http://entertainment.oneindia.in/bollywood/news/2012/sameera-reddy-gift-saree-oprah-winfrey-200112.html |title=Sameera Reddy Gift | Star Oprah Winfrey | Lime Green Saree | Shantanu Nikhil Sari |publisher=[[Oneindia.in]] |date=20 January 2012 |accessdate=3 February 2012}}</ref>
Sameera Reddy ta auri Akshai Varde, ɗan kasuwa a ranar 21 ga watan Janairu 2014. Bikin aure ne na gargajiya.<ref>{{cite web | url=http://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/hindi/bollywood/news-interviews/Sameera-Reddy-ties-the-knot-today/articleshow/29141802.cms | title=Sameera Reddy ties the knot today|publisher= [[Times of India]]| date=21 January 2014 | accessdate=21 January 2014}}</ref><ref>{{cite web|title=Sameera Reddy and Akshai Varde to marry in April 2014|url=http://news.biharprabha.com/2013/12/sameera-reddy-and-akshai-varde-to-marry-in-april-2014/|work=Biharprabha News|accessdate=26 December 2013}}</ref> Suna da ɗa a cikin 2015. <ref>[http://www.bollywoodhungama.com/news/9957773/Motherhood-is-very-humbling---Sameera-Reddy ""Motherhood is very humbling" - Sameera Reddy"]</ref> Ma’auratan sun haifi diya mace a ranar 12 ga Yuli 2019.<ref>[http://www.bollywoodhungama.com/news/9957773/Motherhood-is-very-humbling---Sameera-Reddy""Motherhood is very humbling" - Sameera Reddy"]</ref>
== Wasu ayyukan ==
Sameera Reddy ta kasance alkali na gasar Sri Lanka ta Duniya a 2012.<ref>{{cite web|title=Maria Alkasas Wins First Ever Online Beauty Pageant|url=http://www.adaderana.lk/biznews.php?nid=621|work=AdaDerana.lk|accessdate=9 January 2013}}</ref>
== Fina-finai ==
{| class="wikitable sortable" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 100%;" border="2" cellspacing="0" cellpadding="4"
! scope="col" |Year
! scope="col" |Title
! scope="col" |Role(s)
! scope="col" |Director
! scope="col" |Language
! class="unsortable" scope="col" |Notes
! class="unsortable" scope="col" |{{Tooltip|Ref.|References}}
|-
|2002
|''Maine Dil Tujhko Diya''
|Ayesha Verma
|Sohail Khan
|Hindi
|Hindi debut
|
|-
|2003
|''Darna Mana Hai''
|Shruti
|Prawaal Raman
|Hindi
|
|
|-
| rowspan="2" |2004
|''Plan''
|Sapna
|Hriday Shetty
|Hindi
|
|
|-
|''Musafir''
|Sam
|Sanjay Gupta
|Hindi
|
|
|-
| rowspan="3" |2005
|''Narasimhudu''
|Palakad Papa
|B. Gopal
|Telugu
|Telugu debut
|
|-
|''Jai Chiranjeeva''
|Shailaja
|K. Vijaya Bhaskar
|Telugu
|
|
|-
|''No Entry''
|(Beach Girl)
|Anees Bazmee
|Hindi
|cameo appearance
|
|-
| rowspan="3" |2006
|''Taxi Number 9211''
|Rupali
|Milan Luthria
|Hindi
|
|
|-
|''Ashok''
|Anjali
|Surender Reddy
|Telugu
|
|
|-
|''Naksha''
|Riya
|Sachin Bajaj
|Hindi
|
|
|-
| rowspan="3" |2007
|''Migration''
|Divya
|Mira Nair
|Hindi
|Short Film
|
|-
|''Fool &amp; Final''
|Payal
|Ahmed Khan
|Hindi
|
|
|-
|''Ami, Yasin Ar Amar Madhubala''
|Rekha
|Buddhadeb Dasgupta
|Bengali
|Bengali debut
|
|-
| rowspan="4" |2008
|''Race''
|Mini
|Abbas–Mustan
|Hindi
|
|
|-
|''One Two Three''
|Laila
|Ashwni Dhir
|Hindi
|
|
|-
|''Kaalpurush''
|Supriya
|Buddhadeb Dasgupta
|Bengali
|
|
|-
|''Vaaranam Aayiram''
|Meghna
|Gautham Vasudev Menon
|Tamil
|Tamil debut,<br /><br />Nominated, Vijay Award for Best Debut Actress
|
|-
|2009
|''De Dana Dan''
|Manpreet
|Priyadarshan
|Hindi
|
|
|-
| rowspan="5" |2010
|''Aasal''
|Sarah
|Saran
|Tamil
|
|
|-
|''Oru Naal Varum''
|Meera
|T. K. Rajeev Kumar
|Malayalam
|Malayalam debut
|
|-
|''Red Alert: The War Within''
|Lakshmi
|Anant Mahadevan
|Hindi
|
|
|-
|''Aakrosh''
|{{---}}
|Priyadarshan
|Hindi
|Special appearance in song ''Isak Se Meetha''
|
|-
|''Mahayoddha Rama''
|Sita
|Rohit Vaid
|Hindi
|Voice
|
|-
| rowspan="2" |2011
|''Nadunisi Naaygal''
|Sukanya
|Gautham Vasudev Menon
|Tamil
|
|
|-
|''Vedi''
|Parvathi ''Paaru''
|Prabhu Deva
|Tamil
|
|
|-
| rowspan="4" |2012
|''Vettai''
|Vasanthi
|N. Lingusamy
|Tamil
|
|
|-
|''Tezz''
|Megha
|Priyadarshan
|Hindi
|
|
|-
|''Chakravyuh''
|{{---}}
|Prakash Jha
|Hindi
|Special appearance in the song ''Kunda Khola''
|
|-
|''Krishnam Vande Jagadgurum''
|{{---}}
|Krish
|Telugu
|Special appearance in the song "Sai Andri Nanu"
|
|-
|2013
|''Varadhanayaka''
|Lakshmi
|Ayyappa P. Sharma<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=0wl-1D3SAT8 "Sameera Reddy - Chakravyuh"]</ref>
|Kannada<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=BeM2PZf8mhw"Sameera Reddy|Krishnam Vande Jagadgurum"]</ref>
|Kannada debut
|
|-
|}
== Bidiyon waka ==
{| class="wikitable plainrowheaders sortable" style="margin-right: 0;"
! scope="col" | Take
! scope="col" | Shekara
! scope="col" | Matsayi
! scope="col" | Mai aiwatarwa (s)
! scope="col" | Kundin hoto
! class="unsortable" scope="col" | {{Tooltip|Ref(s)|Reference(s)}}
|-
! scope="row" | Ahista
| 1998
| —
| Pankaj Udhas
| Lokacin Sata
| Stolen muments<ref>{{cite web|url=https://www.lyricsbogie.com/albums/stolen-moments-1998/aur-aahista-kijiye-baatein.html|title=Aur Aahista Kijiye Baatein Lyrics - Stolen Moments (1998).|website=LyricsBogie|access-date=2019-11-02}}</ref>
|-
! scope="row" | Aere Ki Jab Khabar Mehke
| 2000
| —
| Jagjit Singh
| Saher
|
|}
== Bidiyon wasanni ==
{| class="wikitable plainrowheaders sortable" style="margin-right: 0;"
! scope="col" | Take
! scope="col" | Shekara
! scope="col" | Matsayi
! class="unsortable" scope="col" | Bayanan kula
! class="unsortable" scope="col" | {{Tooltip|Ref.|Reference}}
|-
! scope="row" | Sameera: Fitilar titin
| 2006
| Gimbiya Jarumi
|
|<ref>{{cite web|url=https://www.bollywoodhungama.com/news/bollywood/sameera-turns-street-fighter/|title=Sameera turns Street Fighter.|website=BollywoodHungama|access-date=2019-11-02}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.rediff.com/movies/2006/sep/01sameera.htm|title=Sameera: Warrior princess.|website=Rediff.com|access-date=2019-11-02}}</ref>
|}
== Kyaututtuka da kuma gabatarwa ==
{| class="wikitable sortable"
! Shekara
! Fim
! Kyauta
! Nau'i
! Sakamakon
|-
| 2003
| ''Maine Dil Tujhko Diya''
| Aikin Filmfare Awards
| Mafi kyawun halarta na mace
| {{Nom}}
|-
| 2004
| ''Musafir''
| Stardust Awards
| Babban Sufa na Gobe - Mace
|{{nom}}
|-
| 2008
| ''Varanam Aayiram''
| Kyautar Vijay
| Kyautar Vijay don Mafi kyawun Actress
|{{nom}}
|-
|-
|}
== Duba kuma ==
* Jerin fina-finan Hindi
== Manazarta ==
{{reflist|3}}
== Hanyoyin haɗin waje ==
* {{commons category}}
* Sameera Reddy on IMDb
* Sameera Reddy on Instagram
* Sameera Reddy on Facebook
{{DEFAULTSORT:Reddy, Sameera}}
qu8dsqwdz0x37c49z68jj41hz18alat
Ɗigirgire
0
14609
162393
65139
2022-07-29T08:46:11Z
BnHamid
12586
wikitext
text/x-wiki
'''Ɗigirgire''' Wani nau'in aiki ne da akeyi ta hanyan daura kaya akai batare da rikewa da hannu ba. Yawanci Mata sukafiyinshi da masu talla.
{{Stub}}
fk5cyx5dogttaai4ptksz6hrpb4udu5
Fausat Adebola Ibikunle
0
15591
162269
85921
2022-07-28T12:56:12Z
DonCamillo
4280
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Fausat Adebola Ibikunle''' ita ce ministar ma'aikatar gidaje da ci gaban '''birane''' a yanzu kuma itace babbar Manaja mai Kula da Birane<ref>{{Cite web|date=2019-07-12|title=El-Rufai swears in commissioners|url=https://guardian.ng/news/el-rufai-swears-in-commissioners/|access-date=2020-11-09|website=The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News|language=en-US}}</ref> da Bunkasa Jihar Kaduna (KASUPDA), Gwamnan Jihar [[Kaduna (jiha)|Kaduna]] Malam [[Nasir Ahmad el-Rufai]] ne ya nada ta.<ref name=":0">{{Cite web|date=2019-07-03|title=El-Rufai nominates 11 Commissioners for Kaduna|url=https://www.premiumtimesng.com/news/top-news/338519-breaking-el-rufai-nominates-11-commissioners-for-kaduna.html|access-date=2020-11-09|language=en-GB}}</ref><ref>{{Cite web|date=2019-07-12|title=El-Rufai swears in new commissioners in Kaduna, sues for diligence|url=https://www.pulse.ng/news/local/el-rufai-swears-in-new-commissioners-in-kaduna-sues-for-diligence/4m2t7ge|access-date=2020-11-09|website=Pulse Nigeria|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|date=2019-07-03|title=El-Rufai appoints Yoruba architect as commissioner|url=https://www.pmnewsnigeria.com/2019/07/03/el-rufai-appoints-yoruba-architect-as-commissioner/|access-date=2020-11-09|website=P.M. News|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|last=IV|first=Editorial|date=2019-07-03|title=Kaduna: El-Rufai appoints spokesman as internal security commissioner, 10 others|url=https://www.blueprint.ng/kaduna-el-rufai-appoints-spokesman-as-internal-security-commissioner-10-others/|access-date=2020-11-09|website=Blueprint Newspapers Limited|language=en-US}}</ref>
== Rayuwar farko da ducation ==
Fausat was Born in Doka district of Kaduna State. she studied Architecture, AND obtained her bachelor's degree certificate from [[Jami'ar Ahmadu Bello|Ahmadu Bello University]], and she graduated in 1983.<ref name=":0" />
== Ayyuka ==
A shekarar 1984, ta yi aiki tare da [[Ma'aikatar Tsaron Najeriya|Ma’aikatar Tsaro]], sannan daga baya Hukumar Raya Babban Birnin Tarayya ta kasance a cikin 2005 ta zama mataimakiyar darekta a Sashen Gina Jama’a. A 2007, Fausat ta zama mataimakiyar darekta a Sakatariyar Kiwon Lafiya da Hidima a [[Babban Birnin Tarayya, Najeriya|Babban Birnin Tarayya]] Daga baya ta zama kwamishina na Gidaje da Raya Birane.<ref>{{Cite web|title=Fausat Adebola Ibikunle|url=https://metrodailyng.com/tag/fausat-adebola-ibikunle/|access-date=2020-11-09|website=We Break the News as the Events Unfold!|language=en-US}}</ref> <ref>{{Cite web|last=Tauna|first=Amos|date=2019-07-05|title=Kaduna Assembly confirms 11 commissioners, appoints principal officers|url=https://dailypost.ng/2019/07/05/kaduna-assembly-confirms-11-commissioners-appoints-principal-officers/|access-date=2020-11-09|website=Daily Post Nigeria|language=en-US}}</ref>A yanzu haka ita ce Janar manaja na Hukumar Tsara Birane da Raya Kasa (KASUPDA) na Jihar Kaduna. <ref>https://www.pmnewsnigeria.com/2019/07/03/el-rufai-appoints-yoruba-architect-as-commissioner/</ref> <ref>https://www.blueprint.ng/kaduna-el-rufai-appoints-spokesman-as-internal-security-commissioner-10-others/</ref>
== Manazartai ==
{{Reflist|1}}
== Hanyoyin haɗin waje ==
* "Kaduna State Urban Planning and Development Agency (KASUPDA)". kasupda.kdsg.gov.ng. Retrieved 2020-11-09.
[[Category:Mata]]
[[Category:Mutane]]
[[Category:Ƴan Najeriya]]
[[Category:Rayayyun mutane]]
[[Category:Yarbawa]]
[[Category:Mutane daga jihar Kaduna]]
i035rys5g20edxm3vt5yktjhbkunp9p
Rogo (ƙaramar hukuma)
0
17158
162268
160901
2022-07-28T12:55:07Z
DonCamillo
4280
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Rogo''' karamar [[Ƙananan hukumomin Najeriya|hukuma]] ce a [[Kano (jiha)|jihar Kano a]] [[Najeriya]] . Hedkwatarta tana cikin garin Rogo.
Yana da yanki na 802 kilomita {{Sup|2}} da yawan jama'a 227,742 (ƙidayar 2006) kuma tana iyaka da Kananan Hukumomin Karaye da Kiru daga Gabas, ƙaramar hukumar Makarfi a Jihar Kaduna daga Kudu, Kananan Hukumomin Danja da Kafur a Jihar Katsina daga Yamma da Arewa. Karamar Hukumar Rogo tana da Unguwannin siyasa guda 10, wadanda suka hada da: Beli, Falgore, Fulatan, Gwangwan, Jajaye, Rogo-Ruma, Rogo-Sabon-Gari, Ruwan Bago, Zarewa da Ward Zoza. Lambar gidan waya na yankin ita ce 704.
== Nassoshi ==
{{Reflist}}{{Kananan Hukumomin Jihar Kano}}
ebvav4rsqqcylxk9zyumwd9tvjks158
Ɗafi
0
17812
162392
126873
2022-07-29T08:44:17Z
BnHamid
12586
wikitext
text/x-wiki
'''Ɗafi'''
==Ma'anar ɗafi==
Da farko dai masana ilimin harsuna kamar su Mathw (1974) da Janjo (1979) da Yuri (2000) sun ce ɗafi na nufin duk wani ƙari da akayiwa saiwar kalma a farkonta ko tsakiyarta ko karshenta.
==Ire-Iren Ɗafi==
#Ɗafa goshi
#Ɗafa ciki
#Ɗafa ƙeya<ref>{{cite web|url=https://www.rumbunilimi.com.ng/HausaNahawuKalma.html#gsc.tab=0|accessdate= 13 December 2021 |title=Nahawun Hausa|publisher= Rumbun ilimi.com.ng}}</ref>
==Manazarta==
Janjo(1979)
Mathw(1974)
Yauri((2000)
Abubakar(2000)
Al'hassan(2006)
Yahaya1982).
32h9un2q1m74iim02yrere1xghp0lzd
Ƙwalla
0
18214
162403
79057
2022-07-29T09:03:08Z
BnHamid
12586
wikitext
text/x-wiki
'''Ƙwalla''' dai abu ce ta al'ada da akan zuba kaya a cikin ta ko kuma amfanin gida da ita.
==Tarihi==
Tarihi ya nuna Ƙwalla ana amfani da ita wajen zuba kan lefe a lokacin bikin aure inda daga bisani akan maida Ƙwallar cikin kayan aikace-aikacen gida.
==abubuwan da ake da ƙwalla==
#Zuba ruwa
#Dafa shayi.Da dai sauran su<ref>https://www.merriam-webster.com/dictionary/box</ref>
==Manazarta==
l5qigjw398o64i6g4txsvcwbkxwhrr5
Bugaya
0
20182
162239
85338
2022-07-28T11:59:02Z
DonCamillo
4280
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Muhammad Bugaya Dan Tsamiya,''' wanda ake kira '''Bugaya,''' shi ne Sarkin [[Kano (birni)|Kano]] wanda ya yi sarauta daga 1385 - 1390. <ref>{{Cite journal|last=Hiskett|first=M.|date=1965|title=The 'Song of Bagauda': A Hausa King List and Homily in Verse--III|url=http://www.jstor.org/stable/611613|journal=Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London|volume=28|issue=2|pages=363–385|doi=10.1017/S0041977X00075169|jstor=611613|issn=0041-977X}}</ref>
== Rayuwar farko ==
Muhammad dan [[Tsamiya|Tsamiya ne]] da Maganarku. Bayan cin amana da kashe mahaifinsa da kawunsa Usman Zamnagawa ya yi, sai kawun nasa ya yi kokarin kwanciya Maganarku amma sai ta ce masa tana da ciki. Zamnagawa sai ta ba ta ganye don zubar da cikin ba tare da izinin ta ba. Duk da haka har yanzu ta haifi ɗa lafiyayye. Wannan shine yadda ya sami sunan "Bugaya". Wannan zai sanya shekarar haihuwarsa tsakanin 1343 da 1344. <ref>{{Cite journal|last=Hiskett|first=M.|date=1957|title=The Kano Chronicle|journal=Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland|issue=1/2|pages=79–81|issn=0035-869X|jstor=25201990}}</ref>
== Rayuwa a matsayin Sultan ==
Bugaya ya hau mulki ne a 1385 bayan mutuwar ɗan'uwansa, [[Yaji I|Yaji I.]] An ce Bugaya ya aiko da [[Maguzawa]] daga Fongui Rock kuma ya tilasta su su watse a cikin masarautar. Mulkin Bugaya ya cika da kwanciyar hankali da nutsuwa, da alama yana cin ribar da sunan ɗan'uwansa marigayi. An biya Jizya a kai a kai a duk masarautar kuma bai ji dadin tawaye ba. Wannan ya bashi damar yin ritaya zuwa rayuwa mai cike da kwanciyar hankali bayan canja masa dukkan ayyukan masarautarsa zuwa ga Galadima (Administrator). <ref>{{Cite journal|last=Stilwell|first=Sean|date=July 2001|title=KANO POLITICS OVER THE LONG TERM Government in Kano, 1350–1950. By M. G. SMITH. Boulder: Westview Press, 1997. Pp. xxiii+594. $85 (ISBN 0-8133-3270-2).|url=https://www.cambridge.org/core/journals/journal-of-african-history/article/kano-politics-over-the-long-term-government-in-kano-13501950-by-m-g-smith-boulder-westview-press-1997-pp-xxiii594-85-isbn-0813332702/5BE2D2EC7CFB9EB83CE0AE4058638745|journal=The Journal of African History|language=en|volume=42|issue=2|pages=307–352|doi=10.1017/S0021853701267899|s2cid=154348659|issn=1469-5138}}</ref>
==== Mutuwa ====
Bugaya ya mutu a shekara ta 1390 bayan yayi mulki na shekaru biyar. Daga nan gawarsa ta yi wanka ta shirya kamar yadda addinin Musulunci ya tanada ta Lawal, Jigawa, Turbana da Kusuba bisa umarnin Liman Madatai wanda ya yi salla a kan gawarsa. Kamar yadda yake a ''[[Tarihin Kano|Tarihin kano]]'', Bugaya shine mai mulkin kano na farko da aka binne a Madatai. Yayan nasa, Kanajeji Dan Yaji ne ya gaje shi. <ref>{{Cite journal|last=Palmer|first=H. R.|date=1908|title=The Kano Chronicle|url=http://www.jstor.org/stable/2843130|journal=The Journal of the Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland|volume=38|pages=58–98|doi=10.2307/2843130|jstor=2843130|issn=0307-3114}}</ref>
== Manazarta ==
r8q6av0ls9n91p0ryzftjryef55ddca
Wikipedia:Sabbin editoci
4
21908
162303
161935
2022-07-28T21:01:19Z
AmmarBot
13973
Sabunta shafin sabbin editoci
wikitext
text/x-wiki
Wannan shafin ya na ƙunshe da sabbin editocin da sukayi rajista a Hausa Wikipedia. Robot yana sabunta wannan shafin duk bayan wasu sa'o'i. Kada ku gyara wannan shafin, duk chanjin da akayi, robot zaya yi overwriting din shi a lokacin sabunta shafin.
{| class="wikitable sortable"
!Numba
!Edita
!Gudummuwa
!Lokacin rajista
|-
|1
|[[User:Ebubechukwu1|Ebubechukwu1]]
|[[Special:Contributions/Ebubechukwu1|Gudummuwa]]
|Asabar, 23 ga Yuli 2022
|-
|2
|[[User:Mediacirebons|Mediacirebons]]
|[[Special:Contributions/Mediacirebons|Gudummuwa]]
|Lahadi, 24 ga Yuli 2022
|-
|3
|[[User:Natadiningrat|Natadiningrat]]
|[[Special:Contributions/Natadiningrat|Gudummuwa]]
|Lahadi, 24 ga Yuli 2022
|-
|4
|[[User:Rusdi-chan|Rusdi-chan]]
|[[Special:Contributions/Rusdi-chan|Gudummuwa]]
|Lahadi, 24 ga Yuli 2022
|-
|5
|[[User:Toshikenan|Toshikenan]]
|[[Special:Contributions/Toshikenan|Gudummuwa]]
|Lahadi, 24 ga Yuli 2022
|-
|6
|[[User:Freezetime|Freezetime]]
|[[Special:Contributions/Freezetime|Gudummuwa]]
|Lahadi, 24 ga Yuli 2022
|-
|7
|[[User:Babanigfs|Babanigfs]]
|[[Special:Contributions/Babanigfs|Gudummuwa]]
|Lahadi, 24 ga Yuli 2022
|-
|8
|[[User:Jarash|Jarash]]
|[[Special:Contributions/Jarash|Gudummuwa]]
|Lahadi, 24 ga Yuli 2022
|-
|9
|[[User:Beepilicious|Beepilicious]]
|[[Special:Contributions/Beepilicious|Gudummuwa]]
|Lahadi, 24 ga Yuli 2022
|-
|10
|[[User:MacCambridge|MacCambridge]]
|[[Special:Contributions/MacCambridge|Gudummuwa]]
|Lahadi, 24 ga Yuli 2022
|-
|11
|[[User:Montausir|Montausir]]
|[[Special:Contributions/Montausir|Gudummuwa]]
|Lahadi, 24 ga Yuli 2022
|-
|12
|[[User:Eragon Shadeslayer|Eragon Shadeslayer]]
|[[Special:Contributions/Eragon Shadeslayer|Gudummuwa]]
|Lahadi, 24 ga Yuli 2022
|-
|13
|[[User:JuicyWrld|JuicyWrld]]
|[[Special:Contributions/JuicyWrld|Gudummuwa]]
|Lahadi, 24 ga Yuli 2022
|-
|14
|[[User:Ecamzy|Ecamzy]]
|[[Special:Contributions/Ecamzy|Gudummuwa]]
|Litinin, 25 ga Yuli 2022
|-
|15
|[[User:Jeojio3|Jeojio3]]
|[[Special:Contributions/Jeojio3|Gudummuwa]]
|Litinin, 25 ga Yuli 2022
|-
|16
|[[User:Sidadcan|Sidadcan]]
|[[Special:Contributions/Sidadcan|Gudummuwa]]
|Litinin, 25 ga Yuli 2022
|-
|17
|[[User:Ibrahim A Gwanki|Ibrahim A Gwanki]]
|[[Special:Contributions/Ibrahim A Gwanki|Gudummuwa]]
|Litinin, 25 ga Yuli 2022
|-
|18
|[[User:BlueNiladri|BlueNiladri]]
|[[Special:Contributions/BlueNiladri|Gudummuwa]]
|Litinin, 25 ga Yuli 2022
|-
|19
|[[User:MuntjacPassionné|MuntjacPassionné]]
|[[Special:Contributions/MuntjacPassionné|Gudummuwa]]
|Litinin, 25 ga Yuli 2022
|-
|20
|[[User:Telephone Directory|Telephone Directory]]
|[[Special:Contributions/Telephone Directory|Gudummuwa]]
|Litinin, 25 ga Yuli 2022
|-
|21
|[[User:Smoothcheeks|Smoothcheeks]]
|[[Special:Contributions/Smoothcheeks|Gudummuwa]]
|Litinin, 25 ga Yuli 2022
|-
|22
|[[User:RenaatPeeters|RenaatPeeters]]
|[[Special:Contributions/RenaatPeeters|Gudummuwa]]
|Litinin, 25 ga Yuli 2022
|-
|23
|[[User:QubeCube|QubeCube]]
|[[Special:Contributions/QubeCube|Gudummuwa]]
|Talata, 26 ga Yuli 2022
|-
|24
|[[User:Realnews9|Realnews9]]
|[[Special:Contributions/Realnews9|Gudummuwa]]
|Talata, 26 ga Yuli 2022
|-
|25
|[[User:E231-200|E231-200]]
|[[Special:Contributions/E231-200|Gudummuwa]]
|Talata, 26 ga Yuli 2022
|-
|26
|[[User:Tsalhat|Tsalhat]]
|[[Special:Contributions/Tsalhat|Gudummuwa]]
|Talata, 26 ga Yuli 2022
|-
|27
|[[User:Yusufabdussalam810|Yusufabdussalam810]]
|[[Special:Contributions/Yusufabdussalam810|Gudummuwa]]
|Talata, 26 ga Yuli 2022
|-
|28
|[[User:Digitalera2025|Digitalera2025]]
|[[Special:Contributions/Digitalera2025|Gudummuwa]]
|Talata, 26 ga Yuli 2022
|-
|29
|[[User:Antimuonium|Antimuonium]]
|[[Special:Contributions/Antimuonium|Gudummuwa]]
|Talata, 26 ga Yuli 2022
|-
|30
|[[User:Mohamed 747|Mohamed 747]]
|[[Special:Contributions/Mohamed 747|Gudummuwa]]
|Talata, 26 ga Yuli 2022
|-
|31
|[[User:Niddy|Niddy]]
|[[Special:Contributions/Niddy|Gudummuwa]]
|Talata, 26 ga Yuli 2022
|-
|32
|[[User:Danmalama|Danmalama]]
|[[Special:Contributions/Danmalama|Gudummuwa]]
|Talata, 26 ga Yuli 2022
|-
|33
|[[User:زكرياء نوير|زكرياء نوير]]
|[[Special:Contributions/زكرياء نوير|Gudummuwa]]
|Talata, 26 ga Yuli 2022
|-
|34
|[[User:Tadban|Tadban]]
|[[Special:Contributions/Tadban|Gudummuwa]]
|Laraba, 27 ga Yuli 2022
|-
|35
|[[User:Samarth Mahor|Samarth Mahor]]
|[[Special:Contributions/Samarth Mahor|Gudummuwa]]
|Laraba, 27 ga Yuli 2022
|-
|36
|[[User:LE MISS TUTA|LE MISS TUTA]]
|[[Special:Contributions/LE MISS TUTA|Gudummuwa]]
|Laraba, 27 ga Yuli 2022
|-
|37
|[[User:Dudek1337|Dudek1337]]
|[[Special:Contributions/Dudek1337|Gudummuwa]]
|Laraba, 27 ga Yuli 2022
|-
|38
|[[User:Rounkah|Rounkah]]
|[[Special:Contributions/Rounkah|Gudummuwa]]
|Laraba, 27 ga Yuli 2022
|-
|39
|[[User:Said Elkattan|Said Elkattan]]
|[[Special:Contributions/Said Elkattan|Gudummuwa]]
|Laraba, 27 ga Yuli 2022
|-
|40
|[[User:AnoshkoAlexey|AnoshkoAlexey]]
|[[Special:Contributions/AnoshkoAlexey|Gudummuwa]]
|Laraba, 27 ga Yuli 2022
|-
|41
|[[User:Paulo Sobral Diretor Cinematográfico|Paulo Sobral Diretor Cinematográfico]]
|[[Special:Contributions/Paulo Sobral Diretor Cinematográfico|Gudummuwa]]
|Laraba, 27 ga Yuli 2022
|-
|42
|[[User:Jafarkc234|Jafarkc234]]
|[[Special:Contributions/Jafarkc234|Gudummuwa]]
|Laraba, 27 ga Yuli 2022
|-
|43
|[[User:Je te baisse si|Je te baisse si]]
|[[Special:Contributions/Je te baisse si|Gudummuwa]]
|Alhamis, 28 ga Yuli 2022
|-
|44
|[[User:Fanance|Fanance]]
|[[Special:Contributions/Fanance|Gudummuwa]]
|Alhamis, 28 ga Yuli 2022
|-
|45
|[[User:Davidokoi|Davidokoi]]
|[[Special:Contributions/Davidokoi|Gudummuwa]]
|Alhamis, 28 ga Yuli 2022
|-
|46
|[[User:القادمون|القادمون]]
|[[Special:Contributions/القادمون|Gudummuwa]]
|Alhamis, 28 ga Yuli 2022
|-
|47
|[[User:Umar1845|Umar1845]]
|[[Special:Contributions/Umar1845|Gudummuwa]]
|Alhamis, 28 ga Yuli 2022
|-
|48
|[[User:Fralambert|Fralambert]]
|[[Special:Contributions/Fralambert|Gudummuwa]]
|Alhamis, 28 ga Yuli 2022
|-
|}
9y4opmjwglgpvobvmnu87yxq5gdgusi
Kogin Congo
0
22047
162307
103729
2022-07-28T21:51:52Z
Bikhrah
15061
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Kogin kongo''' (Kongo: Nzâdi Kôngo, Faransanci: Kongo fleuve, Fotigal: Rio Congo), wanda a da ake kira da '''Kogin Zaire''', shine kogi na biyu mafi tsayi a [[Afirka]], gajere kaɗan ne kawai fiye da Kogin Nilu, kazalika da kogi na biyu mafi girma a duniya ta hanyar fitarwa, suna bin Amazon kawai. Har ila yau, shine mafi zurfin rafin da aka yi rikodin a duniya, tare da zurfin da ya zarce 220 m (720 ft).<ref name="usgs2008">{{cite web|title=Discharge and Other Hydraulic Measurements for Characterizing the Hydraulics of Lower Congo River, July 2008|first=Kevin|last=Oberg|date=July 2008|publisher=U.S. Geological Survey|url=http://hydroacoustics.usgs.gov/publications/Measurements4LowerCongo-6.pdf|access-date=2012-03-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20111015143546/http://hydroacoustics.usgs.gov/publications/Measurements4LowerCongo-6.pdf|archive-date=2011-10-15|url-status=live}}</ref> Tsarin Kogin Congo-Lualaba-Chambeshi yana da tsawon kilomita 4,700 (mi mi 2,920), wanda ya sa ya zama kogi mafi tsayi na tara a duniya. Chambeshi yanki ne na Kogin Lualaba, kuma Lualaba shine sunan Kogin Kongo wanda yake hawan Boyoma Falls, wanda yakai 1,800 km (1,120 mi).
An auna shi tare da Lualaba, babban harajin, Kogin Congo yana da tsawon 4,370 km (2,715 mi). Babbar kogi ce kaɗai ta ƙetare mashigar teku sau biyu.<ref>Forbath, Peter. ''The River Congo'' (1979), p. 6. "Not until it crosses the equator will it at last turn away from this misleading course and, describing a remarkable counter-clockwise arc first to the west and then to the southwest, flow back across the equator and on down to the Atlantic.
In this the Congo is exceptional. No other major river in the world crosses the equator even once, let alone twice."</ref> Kogin Kongo yana da yanki kusan kusan 4,000,000 km2 (1,500,000 sq mi), ko kuma 13% na duk ƙasar Afirka.
== Suna ==
Sunan Congo/Kongo kogin ya samo asali ne daga Masarautar Kongo sau ɗaya da ke gefen kudu na kogin. Shi kuma masarautar an sanya mata suna ne don asalin Bantu Kongo 'yan asalin, wanda aka sani a cikin karni na 17 da "Esikongo".<ref>{{cite book|title=Africa's Urban Past|first=David|last=Anderson|date=2000|url=https://books.google.com/books?id=0IwMwBVfr0sC&pg=PA79|page=79|isbn=9780852557617|access-date=2017-05-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20171222054121/https://books.google.co.uk/books?id=0IwMwBVfr0sC&pg=PA79|archive-date=2017-12-22|url-status=live}}</ref> Kudancin masarautar Kongo ya dace da irin wannan masarautar Kakongo, wanda aka ambata a 1535. Abraham Ortelius a taswirar duniyarsa ta 1564 wacce aka yiwa lakabi da "Manicongo" birni a bakin kogin.<ref>[[Manikongo]] was properly the title of the kings of Kongo; their capital was at the site of modern [[M'banza-Kongo]], capital of Angola's northwestern [[Zaire Province]]. Ortelius had no knowledge of the [[orography]] of Africa and drew fictitious courses for its rivers; his Congo upstream of its [[estuary]] turns sharply south, flowing through what would correspond to [[Angola]] and [[Botswana]].</ref>
Sunayen kabilu a cikin ''Kongo'' wataƙila sun samo asali ne daga kalma don taron jama'a ko taron kabilu. An gabatar da sunan zamani na mutanen Kongo ko Bakongo a farkon karni na 20.
Sunan ''Zaire'' daga asalin Fotigal ne na kalmar Kikongo, ''nzere'' ("kogi"), taƙaitaccen ''nzadi o nzere'' ("kogin haɗiye kogi").<ref>{{cite book|author=Peter Forbath|title=The River Congo|date=1977|page=19}}</ref> An san kogin da suna ''Zaire'' a ƙarni na 16 da 17; ''Congo'' yana da alama ya maye gurbin ''Zaire'' a hankali cikin amfani da Ingilishi a cikin ƙarni na 18, kuma ''Congo'' ita ce sunan Ingilishi da aka fi so a cikin littattafan karni na 19, ko da yake nassoshi ga ''Zahir'' ko ''Zaire'' kamar yadda sunan da mazaunan ke amfani da shi ya zama gama gari.<ref>{{cite book|author=James Barbot|title=An Abstract of a Voyage to Congo River, Or the Zair and to Cabinde in the Year 1700|date=1746}} {{cite book|author=James Hingston Tuckey|title=Narrative of an Expedition to Explore the River Zaire, Usually Called the Congo, in South Africa, in 1816|url=https://archive.org/details/narrativeofexped00tuck|date=1818|access-date=2019-11-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20180521164926/https://archive.org/details/narrativeofexped00tuck|archive-date=2018-05-21|url-status=live}} {{cite book|quote=Congo River, called ''Zahir'' or ''Zaire'' by the natives|author=John Purdy|title=Memoir, Descriptive and Explanatory, to Accompany the New Chart of the Ethiopic Or Southern Atlantic Ocean|date=1822|page=112}}</ref> Jamhuriyar Demokradiyyar Kongo da Jamhuriyar Congo an sanya mata suna, kamar yadda ita ma Jamhuriyar Congo da ta gabata wacce ta sami 'yencin kai a shekarar 1960 daga Jamhuriyar Congo. Jamhuriyar Zaire a tsakanin 1971–1997 kuma an sanya mata sunan kogin a cikin Faransanci da Fotigal.
== Basin da hanya ==
Kogin kongo ya kwashe murabba'in kilomita 4,014,500 (1,550,000 sq mi),<ref name="bossche">{{cite book|last=Bossche|first=J.P. vanden|author2=G. M. Bernacsek|title=Source Book for the Inland Fishery Resources of Africa, Volume 1|year=1990|publisher=Food and Agriculture Organization of the United Nations|isbn=978-92-5-102983-1|url=https://books.google.com/books?id=WLZRxM9vfXoC&pg=PA338|pages=338–339|access-date=2015-12-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20160425222339/https://books.google.com/books?id=WLZRxM9vfXoC&pg=PA338|archive-date=2016-04-25|url-status=live}}</ref> yankin da ya fi Indiya girma. Fitar da kasar Kongo a bakin ta ya fara ne daga 23,000 zuwa 75,000 cubic meters a kowane dakika (810,000 zuwa 2,650,000 cu ft/s), tare da matsakaita na mita dubu 41,000 a dakika daya (1,400,000 cu ft/s).<ref name="bossche" />
Kogin da raƙuman ruwa suna gudana ta cikin Kongo Rainforest, yanki na biyu mafi girma a cikin gandun daji a duniya, na biyu kawai bayan dajin Amazon na Kudancin Amurka. Har ila yau, kogin yana da babbar gudana ta biyu a duniya, bayan Amazon; babban tafki mafi girma na biyu na kowane kogi, a bayan Amazon; kuma yana daya daga cikin koguna mafiya zurfi a duniya, a zurfin da ya fi mita 220 (ƙafa 720).<ref name="usgs2008">{{cite web|title=Discharge and Other Hydraulic Measurements for Characterizing the Hydraulics of Lower Congo River, July 2008|first=Kevin|last=Oberg|date=July 2008|publisher=U.S. Geological Survey|url=http://hydroacoustics.usgs.gov/publications/Measurements4LowerCongo-6.pdf|access-date=2012-03-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20111015143546/http://hydroacoustics.usgs.gov/publications/Measurements4LowerCongo-6.pdf|archive-date=2011-10-15|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|title=Monster Fish of the Congo|url=http://channel.nationalgeographic.com/series/explorer/3826/Overview|work=National Geographic Channel|year=2009|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20101206040928/http://channel.nationalgeographic.com/series/explorer/3826/Overview|archive-date=2010-12-06}}</ref> Saboda magudanar ruwansa ya hada da yankuna arewa da kudu na mai kwatankwacin, magudanar tata tana da karko, tunda koyaushe akwai akalla wani bangare na kogin dake fuskantar damina.<ref>[http://rainforests.mongabay.com/congo/congo_river.html The Congo River] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171020093113/https://rainforests.mongabay.com/congo/congo_river.html|date=2017-10-20}}. Rainforests.mongabay.com. Retrieved on 2011-11-29.</ref>
Tushen Kongo suna cikin tsaunuka da tsaunuka na Gabashin Afirka, da kuma tafkin Tanganyika da tafkin Mweru, waɗanda ke ciyar da Kogin Lualaba, wanda daga baya ya zama Kongo ƙasa da Boyoma Falls. Gabaɗaya ana ɗaukar Kogin Chambeshi a cikin Zambiya a matsayin tushen Kongo daidai da yarda da ƙa'idar da aka yarda da ita a duk duniya ta yin amfani da mafi tsada, kamar yadda ake amfani da Kogin Nilu.
Kwango yana kwarara gaba ɗaya zuwa arewa maso yamma daga Kisangani a ƙasa da faɗuwar Boyoma, sannan a hankali ya lanƙwasa kudu maso yamma, yana wucewa ta Mbandaka, yana haɗuwa da Kogin Ubangi, yana gudu zuwa Kogin Malebo (Stanley Pool). Kinshasa (a dā Léopoldville) da Brazzaville suna gefen ɓangarorin kogin a Kogin, inda kogin ya taƙaita kuma ya faɗo ta hanyar wasu ƙyauran ido a cikin manyan kwaruruka (waɗanda aka fi sani da suna Livingstone Falls), wanda Matadi da Boma ke gudana. teku a ƙaramin garin Muanda.
Kogin Kongo ɗayan ɗayan rarrabuwar kawuna ne na lardin Mid-Afirka mafi girma, wanda kuma hakan wani ɓangare ne na rukunin manya-manyan sassan Afirka.
=== Jigilar ruwa ===
Kogin yana jigila a kowace shekara ta tan miliyan 86 na rarar da aka dakatar da ita zuwa Tekun Atlantika da kuma ƙarin kashi 6% na nauyin gado.<ref name="hani">{{cite journal|last1=Hanibal Lemma|first1=and colleagues|title=Bedload transport measurements in the Gilgel Abay River, Lake Tana Basin, Ethiopia (Table 7)|journal=Journal of Hydrology|date=2019|volume=577|pages=123968|doi=10.1016/j.jhydrol.2019.123968}}</ref>
=== Kananan Congo ===
Kananan Kongo ya zama 'ƙananan' sassan babban kogin; wannan shine bangaren kogin daga bakin kogin a gabar tekun Atlantika zuwa tagwayen manyan biranen Brazzaville a Jamhuriyar Congo da Kinshasa a cikin DR Congo.
A cikin wannan ɓangaren kogin, akwai manyan rairayi biyu zuwa babban Kogin Kongo, duka a gefen hagu ko kudu. Kogin Kwilu ya samo asali ne daga tsaunukan da ke kusa da iyakar Angola kuma ya shiga Kongo kusan kilomita 100 daga Matadi. Dayan kuwa shi ne Kogin Inkisi, wanda ke gudana ta hanyar arewa daga Lardin Uíge a Angola zuwa haduwa da Kongo a Zongo mai nisan kilomita 80 daga tagwayen manyan biranen.
Dangane da yawan saurin gudu, musamman, Livingstone Falls, wannan ɓangaren kogin ba a ci gaba da sarrafa shi ta jiragen ruwa.
=== Utarungiyoyin ruwa zuwa ga Kogin Congo ===
[[File:CongoLualaba_watershed_plain_political.png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:CongoLualaba_watershed_plain_political.png|thumb|Hanya da Lambatu na Kogin Congo tare da ƙasashe masu alama]]
[[File:CongoLualaba_watershed_topo.png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:CongoLualaba_watershed_topo.png|thumb|Hanya da Lambatu na Kogin Congo tare da inuwar yanayin kasa.]]
Tafkin magudanan ruwa na Kogin Kongo ya hada da yawancin Afirka ta Tsakiya. Babban kogi da rabin ruwa ne: ''An ware domin daga gabobin da ke zuwa sama.''
Kananan Kongo (bakin kogi zuwa Kinshasa)
Kadangaren Kinshasa, daga bakin kogin Banana, akwai wasu manyan rarar ruwa, duk suna gefen hagu.
* Mpozo
* Kwilu
* Inkisi
Tsakiyar Kongo (Kinshasa zuwa Fadar ruwan Boyoma)
* Kwa-Kassai (hagu) - 2150 km - 881,900 km2, 9,900 m3/s
* Fimi
** Lukenie
* Kwango
* Sankuru
* Lefini (dama)
* Sangha (dama) - kilomita 1,400, 213,400 km2, 2,471 m3/s↵
* Kadéï
* Ubangi / (dama) - kilomita 2,270, 772,800 km2, 4,000 m3 / s↵
* Mbomou
* Uele
* Tshuapa ko Ruki River (hagu) - kilomita 1,000
* Lulonga
* Lopori
* Maringa
* Mongala
* Kogin Itimbiri
* Aruwimi
Lomami River (hagu) – 1,400 km
* Lindi
Babban Kongo (Sama daga Fadar ruwan Boyoma)
Daga can gaba ta Fadar ruwan Boyoma kusa da Kisangani, ana kiran kogin Congo da Kogin Lualaba.
* Yawancin rarar banki na dama
* Luvua
** Luapula
*** Chambeshi
== Mahimmancin tattalin arziki ==
[[File:Oxfam_East_Africa_-_Mbandaka_market.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Oxfam_East_Africa_-_Mbandaka_market.jpg|thumb|Garin Mbandaka tashar jiragen ruwa ce da ke kan iyakar Kogin Congo.]]
[[File:Congo_maluku.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Congo_maluku.jpg|right|thumb|Kogin Congo a Maluku.]]
Ko da yake Livingstone Falls ya hana shiga daga teku, kusan dukkanin Kongo da ke sama da su ana iya sauƙaƙewa cikin sassa, musamman tsakanin Kinshasa da Kisangani. Manyan ruwa masu aikin ruwa sun yi aiki da kogin har zuwa kwanan nan. Kogin Kongo har yanzu yana da hanyar rayuwa a cikin ƙasa mai ƙarancin hanyoyi ko hanyoyin jirgin ƙasa.<ref>See, for instance, [[Thierry Michel]]'s film [http://www.congo-river.com/ Congo River] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091129055817/http://www.congo-river.com/|date=2009-11-29}}</ref>
Layin dogo yanzu ya tsallake manyan faduwa guda uku, kuma yawancin kasuwancin Afirka ta Tsakiya suna wucewa tare da kogin, gami da jan ƙarfe, man dabino (kamar ƙwaya), sukari, kofi, da auduga.<ref>{{Cite web|title=DR Congo – AFRICAN FINE COFFEES ASSOCIATION (AFCA)|url=https://afca.coffee/portfolio-item/dr-congo/|access-date=2021-04-24|language=en-US}}</ref> Kogin yana da mahimmancin amfani da wutar lantarki, kuma Inga Dams da ke ƙasa da Pool Malebo sun fara cin ribar kogin Kongo.
=== Wutar lantarki ===
Kogin Kongo shine kogi mafi iko a Afirka. A lokacin damina sama da cubic mita dubu 50 (1,800,000 cu ft) na ruwa a kowane dakika yana kwarara zuwa Tekun Atlantika. Damar dama ga Kogin Kongo da rafuka don samar da wutar lantarki suna da yawa. Masana kimiyya sun kirga cewa duk yankin Kogin Kongo yana da kashi 13 cikin 100 na karfin samar da wutar lantarki a duniya. Wannan zai samar da wadatacciyar wutar lantarki ga dukkan bukatun wutar lantarki na kudu da Sahara.<ref name="weetlogs.scilogs.be">[http://weetlogs.scilogs.be/index.php?op=ViewArticle&articleId=331&blogId=27 Alain Nubourgh, Belgian Technical Cooperation (BTC)] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110902053441/http://weetlogs.scilogs.be/index.php?op=ViewArticle&articleId=331&blogId=27|date=2011-09-02}}. Weetlogs.scilogs.be (2010-04-27). Retrieved on 2011-11-29.</ref>
A halin yanzu akwai shuke-shuke masu samar da wutar lantarki arba'in a cikin Kogin Kongo. Mafi girma su ne madatsun ruwa na Inga, kimanin kilomita 200 (mil 120) kudu maso yamma na Kinshasa. An fara aikin ne a farkon shekarun 1970, lokacin da aka kammala madatsar ruwa ta farko.<ref>{{Cite journal|last=Showers|first=Kate B.|s2cid=145515488|date=2011-09-01|title=Electrifying Africa: An Environmental History with Policy Implications|journal=Geografiska Annaler: Series B, Human Geography|language=en|volume=93|issue=3|pages=193–221|doi=10.1111/j.1468-0467.2011.00373.x|issn=1468-0467}}</ref> Tsarin (kamar yadda aka tsara tun asali) ya bukaci gina madatsun ruwa guda biyar wadanda da zasu iya samar da dumbin karfin megawatt 34,500. Har zuwa yau madatsun ruwa na Inga I da Inga II ne kawai aka gina, suna samar da 1,776 MW.<ref name="weetlogs.scilogs.be" />
A watan Fabrairun 2005, kamfanin samar da wutar lantarki mallakar kasar Afirka ta Kudu, Eskom, ya sanar da shawarar fadada zamani ta hanyar ingantawa da kuma gina sabon madatsar ruwa. Aikin zai kawo mafi girman kayan aikin zuwa gigawatt 40 (54,000,000 hp), ninki biyu na na madatsar ruwa ta Three Gorges na China.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/congo/story/0,12292,1425023,00.html|title=Could a $50bn plan to tame this mighty river bring electricity to all of Africa?|work=World news|publisher=The Guardian|location=London|first=Jeevan|last=Vasagar|date=2005-02-25|access-date=2010-04-30}}</ref>
Ana fargabar cewa wadannan sabbin madatsun ruwa na iya haifar da bacewar yawancin nau'ikan kifaye da ke 'yan asalin kogin.<ref name="RoughWaters">{{Cite web|last=Norlander|first=Britt|date=20 April 2009|url=http://findarticles.com/p/articles/mi_m1590/is_13_65/ai_n31583235/|archive-url=https://archive.is/20120708055831/http://findarticles.com/p/articles/mi_m1590/is_13_65/ai_n31583235/|url-status=dead|archive-date=8 July 2012|title=Rough waters: one of the world's most turbulent rivers is home to a wide array of fish species. Now, large dams are threatening their future|publisher=Science World}}</ref>
== Tarihin halitta ==
[[File:Chutes_Livingstone.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chutes_Livingstone.jpg|thumb|Farkon Faɗuwar Livingstone (Lower Congo Rapids) kusa da Kinshasa]]
Tsarin Kogin Kongo na yanzu an kafa shi tsakanin shekaru 1.5 zuwa 2 miliyan BP, a lokacin Pleistocene.<ref name="Beadle1981">{{cite book|author=Leonard C. Beadle|title=The inland waters of tropical Africa: an introduction to tropical limnology|url=https://books.google.com/books?id=iAIUAQAAIAAJ|access-date=2 April 2011|year=1981|publisher=Longman|isbn=978-0-582-46341-7|page=475|archive-url=https://web.archive.org/web/20140105070147/http://books.google.com/books?id=iAIUAQAAIAAJ|archive-date=5 January 2014|url-status=live}} "It is hypothesized that in the late Pliocene or early Pleistocene, a coastal Lower Guinean river captured Malebo Pool, connecting the previously interior Congo Basin to the ocean." Thieme et al., ''Freshwater Ecoregions of Africa and Madagascar: A Conservation Assessment'' Ecoregions Assessments'', Island Press, 2005, [https://books.google.com/books?id=3nkL9NqqlscC&pg=PA297 p. 297] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191224132925/https://books.google.com/books?id=3nkL9NqqlscC&pg=PA297|date=2019-12-24}}.''</ref> Wataƙila a wannan lokacin an kame manyan kogunan ruwa na Kongo da yawa daga waɗansu kogunan da ke kusa da su, ciki har da Uele da Ubangi na sama daga tsarin Chari<ref>Cooper, John E. and Hull, Gordon; ''Gorilla Pathology and Health: With a Catalogue of Preserved Materials'', p. 371 {{ISBN|9780128020395}}</ref> da Kogin Chambeshi<ref>Skelton, P.H. 1994. ‘Diversity and distribution of freshwater fishes in East and Southern Africa’, in ''Biological diversity in African fresh and brackish water fishes'', Symposium Paradi(G.G. Teugels, J.F. Guégan, and J.J. Albaret, editors), pp. 95–131. ''Annals of the Royal Central African Museum'' (Zoology) No. 275.</ref> tare da wasu manyan kogunan Kasai<ref>Gupta, Avijit (editor); ''Large Rivers: Geomorphology and Management'', p. 327 {{ISBN|9780470849873}}</ref> na sama daga tsarin Zambezi.
Samuwar Kogin Kongo na iya haifar da ilimin ''allopatric'' na bonobo da chimpanzee na yau da kullun daga kakanninsu na kwanan nan.<ref>{{cite journal|vauthors=Caswell JL, Mallick S, Richter DJ|title=Analysis of chimpanzee history based on genome sequence alignments|journal=PLOS Genet.|volume=4|issue=4|pages=e1000057|year=2008|pmid=18421364|pmc=2278377|doi=10.1371/journal.pgen.1000057|display-authors=etal}}</ref> Bonobo yana da yawan gaske ga gandun daji masu dausayi a yankin, kamar yadda sauran nau'ikan halittu masu ban sha'awa irin su biri na fadama Allen, biri na dryas, kwayar halittar ruwa, okapi, da kifin na Kongo.<ref>{{Cite book|last=Kingdon|first=Jonathan|author-link=Jonathan Kingdon|year=1997|title=The Kingdon Guide to African Mammals|publisher=Academic Press Limited|location=London|isbn=978-0-1240-8355-4|url-access=registration|url=https://archive.org/details/kingdonfieldguid00jona}}</ref><ref>{{cite iucn|author=BirdLife International|year=2008|url=https://www.iucnredlist.org/details/141356/0|title=''Afropavo congensis''|access-date=2 May 2011}}</ref>
Dangane da rayuwar ruwa, Kogin Kongo yana da wadataccen nau'in jinsi, kuma daga cikin sanannun abubuwan da aka sani na endemics.<ref name="Smithsonian2009">{{cite web|title=Evolution in the Deepest River in the World|first=Kyle|last=Dickman|date=2009-11-03|publisher=Smithsonian Magazine|work=Science & Nature|url=http://www.smithsonianmag.com/science-nature/Evolution-in-the-Deepest-River-in-the-World.html|access-date=2009-11-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20111109072934/http://www.smithsonianmag.com/science-nature/Evolution-in-the-Deepest-River-in-the-World.html|archive-date=2011-11-09|url-status=live}}</ref> Ya zuwa shekarar 2009, an rubuta kusan nau'ikan kifi 800 daga Basin Kogin Kongo (ba kirgawa Tafkin Tanganyika ba, wanda yake hade amma yanayin ya banbanta sosai),<ref name="Witte2009">{{cite book|author1=Frans Witte|author2=Martien J. P. van Oijen|author3=Ferdinand A. Sibbing|year=2009|chapter=Fish Fauna of the Nile|editor=Henri J. Dumont|title=The Nile|publisher=Springer|pages=647–675|isbn=978-1-4020-9725-6}}</ref> kuma manyan bangarori sun kasance kusan ba a bincika su ba.<ref name="SudanicCongoOubangi">Freshwater Ecoregions of the World (2008). ''[http://www.feow.org/ecoregion_details.php?eco=535 Sudanic Congo – Oubangi.] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111005204356/http://www.feow.org/ecoregion_details.php?eco=535|date=2011-10-05}}'' Accessed 2 May 2011.</ref> Misali, sashen da ke Salonga National Park, wanda yake kusan girman Belgium, har yanzu ba'a sameshi ba kwata-kwata a shekarar 2006.<ref name="Schliewen2006">{{cite journal|author1=Schliewen, U.K.|author2=M.L.J. Stiassny|s2cid=86533120|year=2006|title=A new species of Nanochromis (Teleostei: Cichlidae) from Lake Mai Ndombe, central Congo Basin, Democratic Republic of Congo|journal=Zootaxa|volume=1169|pages=33–46|doi=10.11646/zootaxa.1169.1.2}}</ref> Anyi bayanin sabbin nau'in kifayen a kimiyyance tare da wasu abubuwan yau da kullun daga Kogin Kongo kuma yawancin nau'ikan da basu dace ba.<ref>{{cite journal|author1=Schwarzer, J.|author2=B. Misof|author3=U.K. Schliewen|year=2011|title=Speciation within genomic networks: a case study based on Steatocranus cichlids of the lower Congo rapids|journal=Journal of Evolutionary Biology|volume=25|issue=1|pages=138–148|doi=10.1111/j.1420-9101.2011.02409.x|pmid=22070232|doi-access=free}}</ref> Kongo tana da mafi yawan bambancin kowane tsarin kogin Afirka; idan aka kwatanta, wadanda suka fi kudi a gaba sune Niger, Volta da Nile wadanda suke da kusan nau'o'in kifi 240, 140 da 130, bi da bi.<ref name="Witte2009" /><ref name="Winemiller2008">{{cite book|authors=Winemiller, K.O.; A.A. Agostinho; and É.P. Caramaschi|chapter=Fish Ecology in Tropical Streams|title=Tropical Stream Ecology|editor=Dudgeon, D.|year=2008|pages=107–146|publisher=Academic Press|isbn=978-0-12-088449-0}}</ref> Saboda wannan da kuma manyan bambance-bambancen muhalli tsakanin yankuna a cikin kwandunan Kongo - gami da wuraren zama kamar su rafukan kogi, rafuka masu zurfi, rafuka, fadama da tabkuna - ana raba shi sau da yawa ecoregions (maimakon ɗauke shi a matsayin guda ecoregion). Daga cikin wadannan ecoregions, ''the Lower Kongo'' ''Rapids'' shi kadai yana da fiye da nau'in kifi 300,<ref name="weis">{{cite web|last1=Weisberger|first1=Mindy|title=Dying Fish Revealed Congo Is World's Deepest River|url=https://www.livescience.com/congo-river-fish-with-bends.html|website=livescience.com|publisher=LiveScience|date=12 January 2020|access-date=14 January 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200114030815/https://www.livescience.com/congo-river-fish-with-bends.html|archive-date=14 January 2020|url-status=live}}</ref> gami da kusan 80 endemics<ref name="RoughWaters" /> yayin da bangaren kudu maso yamma (Kasai Basin) shi kadai yake da fiye da nau'in kifi sama da 200, wanda kusan kashi daya cikin hudu suna da cutar.<ref name="Kasai">Freshwater Ecoregions of the World (2008). ''[http://www.feow.org/ecoregion_details.php?eco=546 Kasai.] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111005204417/http://www.feow.org/ecoregion_details.php?eco=546|date=2011-10-05}}'' Accessed 2 May 2011.</ref> Iyalan manyan kifayen - aƙalla a sassan kogin - su ne Cyprinidae (irin su carp / cyprinids, kamar su Labeo simpsoni), Mormyridae (giwayen giwa), Alestidae (tetras na Afirka), Mochokidae (kifayen da ke dafa abinci), da Cichlidae (cichlids).<ref name="UpperLualaba">Freshwater Ecoregions of the World (2008). ''[http://www.feow.org/ecoregion_details.php?eco=545 Upper Lualaba.] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111005204143/http://www.feow.org/ecoregion_details.php?eco=545|date=2011-10-05}}'' Accessed 2 May 2011.</ref> Daga cikin 'yan ƙasar da ke cikin kogin akwai babbar, tigerfish mai girman gaske mai cin nama. Uku daga cikin abubuwan da ba a saba da su ba sune masu farin jini (wadanda ba su da launi ba) da makaho ''Lamprologus lethops'', wanda aka yi imanin cewa yana rayuwa kamar zurfin mita 160 (520 ft) a kasa,<ref name="RoughWaters" /> ''Heterochromis multidens'', wanda ya fi kusanci da cichlids na Amurka fiye da sauran cichlids na Afirka,<ref>Kullander, S.O. (1998). ''A phylogeny and classification of the South American Cichlidae (Teleostei: Perciformes).'' pp. 461–498 in Malabarba, L., et al. (eds.), Phylogeny and Classification of Neotropical Fishes, Porto Alegre.</ref> da ''Caecobarbus geertsii'', sanannen kifin kifi kawai a Afirka ta Tsakiya.<ref>{{cite book|authors=Proudlove, G.|title=Subterranean fishes of the world|year=2006|isbn=978-2-9527084-0-1}}</ref> Hakanan akwai kwaɗi da katantanwa masu ɗumbin yawa.<ref name="UpperLualaba" /><ref name="LowerCongoRapids">Freshwater Ecoregions of the World (2008). ''[http://www.feow.org/ecoregion_details.php?eco=549 Lower Congo Rapids.] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111005204434/http://www.feow.org/ecoregion_details.php?eco=549|date=2011-10-05}}'' Accessed 2 May 2011.</ref> An shirya madatsun ruwa masu yawa da ke rafin kogin, kuma waɗannan na iya haifar da hallaka da yawa daga cikin cututtukan endemics.<ref name="RoughWaters" />
Yawancin nau'ikan kunkuru, da siririn-snouted, Nile da dwarf kada ne 'yan asalin yankin Kogin Kongo. Manateate na Afirka suna zaune a ƙananan sassan kogin.<ref>{{cite iucn|url=https://www.iucnredlist.org/details/22104/0|title=''Trichechus senegalensis''|author=Powell, J.|author2=Kouadio, A.|name-list-style=amp|year=2008|access-date=22 September 2014}}</ref>
== Tarihi ==
=== Bincike ===
[[File:Mercator_Congo_map.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Mercator_Congo_map.jpg|thumb|Taswirar ƙarni na 17 na mashigar ƙasar Congo]]
[[File:Routes_of_European_explorers_in_Africa,_to_1853.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Routes_of_European_explorers_in_Africa,_to_1853.jpg|thumb|A cikin wannan taswirar 1853 na Afirka, sauran Yankin da ba a Binciko ba ya dace sosai da kwarin Congo]]
Dukan tekun Kongo mutane ne na Bantu, waɗanda ke cikin kabilu ɗari-ɗari (duba ƙabilun Jamhuriyar Demokiradiyar Kongo). Fadada Bantu an kiyasta ya isa Kongo ta Tsakiya da kusan 500 BC, da Upper Kongo a ƙarni na farko AD. Ragowar mutanen asalin ƙasar da gudun hijirar Bantu ta raba da muhallansu, wadanni / Abatwa na mawakiyar Ubangian, sun kasance a cikin gandun daji masu nisa na Kogin Kongo.
An kafa Masarautar Kongo ne kusan 1400 daga haɗuwa da masarautun Mpemba Kasi & Mbata da ke gefen hagu na ƙananan Kogin Congo. Ikon mallakarsa a bakin kogi ya kasance iyakance ga abin da ya dace da lardin Bas-Kongo na yau. Binciken Turai na Kongo ya fara ne a 1482, lokacin da mai binciken Fotigal Diogo Cão ya gano bakin kogin<ref name="EB1911">{{cite EB1911|wstitle=Congo|volume=6|page=917|first=Frank Richardson|last=Cana}}</ref> (wataƙila a watan Agusta 1482), wanda ya sanya alama ta Padrão, ko ginshiƙin dutse (har yanzu yana nan, amma kawai a gutsuttsura) da aka gina akan Shark Point. Cão kuma ya hau kan kogin don ɗan gajeren taƙawa, yana ƙulla hulɗa da Masarautar Kongo. Ba a san cikakken tafkin kogin ba a duk farkon zamaninmu.<ref>The [[Dieppe maps]] of the mid-16th century show the Congo only as a minor river while having the [[Nile]] run throughout the continent, rising in Southern Africa. The same interpretation is in essence still found in Jan Blaeu's ''[[:File:Congo map 1690.jpg|Atlas Maior]]'' of 1660. Jacques Bellin's [[:File:Congo map 1754.jpg|map of the Congo]] in ''Histoire Generale Des Voyages'' by [[Antoine François Prévost]] (1754) shows awareness of the river reaching further inland, to the provinces of ''Sundi'' and ''Pango'', but has no detailed knowledge of its course.</ref>
Kogin Kongo na sama yana gudana yamma da Albertine Rift.<ref name="EB1911" /> Ba a san alakar ta da Kongo ba har 1877. Yankin arewa maso gabashin gabashin Kwango ya sami fadada Nilotic a wani lokaci tsakanin ƙarni na 15 da 18, ta wurin kakannin Kudancin Luo masu magana da mutanen Alur. Francisco de Lacerda da ke bin Zambezi ya isa ga mafi girman ɓangaren Kongo (Kazembe a cikin babban kwarin Luapula) a cikin 1796.
Kogin Kongo na sama, wanda ake kira Lualaba ya fara cinikin bawan Larabawa ne a karni na 19. Nyangwe an kafa shi ne a matsayin sansanin 'yan baranda a wajajen 1860. David Livingstone shi ne Bature na farko da ya isa Nyangwe a cikin Maris 1871.<ref name="EB1911" /> Livingstone ya ba da shawarar ya tabbatar da cewa Lualaba ya hade da Kogin Nilu, amma a ranar 15 ga watan Yuli, ya ga kisan kiyashin da Larabawa suka yi wa 'yan Afirka kusan 400 a Nyangwe, abin da ya faru ya ba shi tsoro matuka kuma ya ruguza don ci gaba da aikinsa don nemo tushen Kogin. , don haka ya juya zuwa Tafkin Tanganyika.<ref name="Livingstone 1871">Livingstone, David (2012). ''Livingstone's 1871 Field Diary. A Multispectral Critical Edition.'' UCLA Digital Library: Los Angeles, CA. Available <http://livingstone.library.ucla.edu/1871diary/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140905100511/http://livingstone.library.ucla.edu/1871diary/|date=2014-09-05}}></ref><ref name="Jeal 1973">See also Jeal, Tim (1973). ''Livingstone.'' New Haven, CT: Yale University Press. Pp. 331–335.</ref>
[[File:Advance_Column_of_the_Emin_Pasha_Relief_Expedition_1890.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Advance_Column_of_the_Emin_Pasha_Relief_Expedition_1890.jpg|thumb|Henry M Stanley tare da jami'ai na jaridar Advance Column, Cairo, 1890. Daga hagu: Dr. Thomas Heazle Parke, Robert H. Nelson, Henry M. Stanley, William G. Stairs, da Arthur J. M. Jephson]]
Tsakanin tsakiyar Kongo ya kasance ba a bincika ba daga gabas ko yamma, har zuwa ziyarar Henry Morton Stanley na 1876-77. A lokacin daya daga cikin tambayoyin karshe na budewa na binciken Afirka (ko kuma hakika duniya) ko Kogin Lualaba ya ciyar da Kogin Nilu (ka'idar Livingstone), Kongo<ref>Jeal, 2007 pp. 188–219.</ref> ko ma Neja. An ba da kuɗi a cikin 1874, aikin binciken na farko zuwa Afirka zuwa Stanley ya fara ne a Zanzibar, kuma ya isa Lualaba a ranar 17 ga Oktoba, 1876. A kan hanya sai ya isa Nyangwe, cibiyar wani yanki mara doka da ke ɗauke da ƙabilu masu cin naman da Tiipu Tip ya kafa sana'arsa ta bayi. Stanley ya sami nasarar hayar da karfi daga Tippu Tip, don tsare shi na tsawon kilomita 150 na gaba (mil 90) ko makamancin haka, na kwanaki 90. Jam’iyyar ta bar Nyangwe ta hanyar wuce gona da iri ta dajin Matimba. A ranar 19 ga Nuwamba suka sake isa Lualaba. Tun da yake wucewa cikin dajin ya yi nauyi, Tippu Tip ya juya tare da ƙungiyarsa a ranar 28 ga Disamba, ya bar Stanley da kansa, tare da mutane 143, ciki har da yara 8 da mata 16. Suna da kwale-kwale 23. Farkon haduwarsa da wata kabila ta gari ita ce Wenya mai cin naman mutane. Gaba ɗaya Stanley zai ba da rahoton tarurruka marasa kyau 32 a kan kogin, wasu tashin hankali, kodayake ya yi ƙoƙari don tattaunawa kan hanyar lumana. Amma kabilun sun yi kaffa-kaffa saboda kwarewar da suke da ita daga waje ita ce ta 'yan kasuwar bayi.
Ranar 6 ga Janairu, 1877, bayan kilomita 640 (mi 400), sun isa Boyoma Falls (wanda ake kira Stanley Falls na ɗan lokaci bayan haka), wanda ya ƙunshi ido bakwai da suka shafi kilomita 100 (60 mi) wanda dole ne su tsallaka kan tudu. Ya dauke su zuwa Fabrairu 7 don isa ƙarshen faduwar. Anan Stanley ya sami labarin cewa ana kiran kogin ''Ikuta Yacongo'',<ref>Jeal, 2007 p. 199; February 7, 1877,</ref> yana tabbatar masa da cewa ya isa Kongo kuma 'yan Lualaba ba su ciyar da Kogin Nilu.
Daga wannan lokacin, kabilun sun kasance ba mutane ba ne, amma suna da bindigogi, a bayyane sakamakon tasirin Portuguese. Bayan 'yan makonni hudu da kilomita 1,900 (kilomita 1,200) daga baya ya isa Stanley Pool (yanzu Pool Malebo), wurin da biranen yau suke Kinshasa da Brazzaville. Karin zuwa can gaba shine Faɗuwar Livingstone, wanda aka laƙabawa da suna Livingstone bai taɓa kasancewa a Kwango ba: jerin faɗuwa 32 da saurin gudu tare da faɗuwar mita 270 (900 ft) sama da kilomita 350 (220 mi). A ranar 15 ga Maris suka fara gangarowar faduwar jirgin, wanda ya dauki tsawon watanni biyar kuma ya ci rayuka da dama. Daga Isangile Falls, biyar ya faɗo daga ƙafa, sun rairaye kwale-kwalen da Lady Alice kuma suka bar kogin, da nufin zuwa tashar Boma ta Portugal ta ƙasa. A ranar 3 ga watan Agusta sun isa ƙauyen Nsada. Daga nan ne Stanley ya aika mutane huɗu da wasiƙu zuwa Boma, yana neman abinci don mutanensa da ke cikin yunwa. A ranar 7 ga watan Agusta taimako ya zo, wakilan sun aiko shi daga kamfanin ciniki na Liverpool Hatton & Cookson. A ranar 9 ga watan Agusta sun isa Boma, kwana 1,001 tun barinsu daga Zanzibar a ranar 12 ga Nuwamba, 1874. Daga nan jam’iyyar ta kunshi mutane 108, ciki har da yara uku da aka haifa a lokacin tafiyar. Wataƙila (wallafe-wallafen Stanley suna ba da adadi marasa daidaituwa), ya rasa mutane 132 ta hanyar cuta, yunwa, nutsar da ruwa, kisa da ƙauracewa.<ref>Jeal, 2007 p. 217. {{cite book|title=Through the Dark Continent|last=Stanley|first=Henry M.|year=1988|pages=432 pages|publisher=Dover Publications|isbn=978-0-486-25667-2}}</ref>
Kinshasa an kafa shi azaman tashar kasuwanci ta Stanley a cikin 1881 kuma aka sanya masa suna Léopoldville don girmama Leopold II na Belgium. Leopold II ya yi ikirarin cewa an ba da kwandon Kongo ne a matsayin ƙasar Kongo mai 'Yanci a cikin 1885.
[[File:Monument_aux_pionniers_belges_au_Congo_001.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Monument_aux_pionniers_belges_au_Congo_001.jpg|thumb|Bayanin Kogin Congo ta hanyar Thomas Vinçotte.<ref>Brussels, Monument to Congo pionniers, 50th Jubileum Park.</ref>]]
Kogin Kongo sananne ne saboda rashin gadoji da ke ratsa manyan koguna, kodayake akwai jiragen ruwa da yawa da za a iya ratsa kogin Congo da kuma manyan bakin ruwa. Babban dalilin shine fadin Kogin Kongo da kuma manyan koguna, kuma na biyu shine rashin kudi domin kafa mashigar kogi na dindindin.
=== Gadaji akan Kongo dacewa da Lualaba ===
Akwai gadoji biyu kacal a kan kogin Kongo da suka dace da kuma manyan kwarraru, wadanda ake samun su a cikin DR Kongo:
* Gadar Matadi, kilomita 148 daga bakin kogin, a tashar jirgin ruwa ta Matadi a lardin Kongo ta Tsakiya.
* Gadar Kongolo a kan Kogin Lualaba, kimanin kilomita 3,900 tare da harajin daga bakin kogin, kusa da garin Kongolo, a lardin gabashin Katanga.
=== Gadaji a kan rafin Uele da Kibali ===
Akwai gada daya a kan Kogin Uele, da kuma biyu a kan Kogin Kibali, wanda duka suke a arewacin lardin Haut-Uele na DR Kongo:
* Gadar Niangara a kan Uele, kimanin kilomita 2,000 tare da harajin daga bakin kogin, kusa da garin Niangara.
* Gadar Dungu a kan Kibali, kimanin kilomita 2,050 tare da harajin daga bakin kogin, kusa da garin Dungu, a haɗuwar Kogin Dungu da Kibali, inda aka kafa kogin Uele.
* Gadar Kalimva akan Kibali, kusan kilomita 2,250 tare da harajin daga bakin kogi, kusa da garin Kalimva.
=== Gadaji a kan kogin Lulua ===
Akwai aƙalla gadoji huɗu a kan Kogin Lulua a lardin Kasai na DR Kongo
* Tsakanin garuruwan Luebo da Tshimpumpu.
* Kusa da garin Kananga.
* A garin Sanduwa.
* Yammacin garin Diongo (kuma wurin gadar Railway ne akan hanyar Railway ta Benguela).
=== Gadaji a kan kogin Kongo ===
Akwai aƙalla gada ɗaya a kan kogin Kongo a lardin Kongo na DR Kongo:
* A garin Cité Pont-Kongo.
== Jirgin ruwa a cikin Kogin Kongo ==
=== Jirgin ruwa a kan Kongo daidai ===
'''Iyakar Angola - DR Kongo:'''
* Babu
'''Kananan Kongo''' (Matadi - Pioka):
* Mafuambo - Kinganga, kusan kilomita 200 daga bakin.
* Kusa da Luozi, kusan kilomita 250 daga bakin.
'''iyakar DR Congo - Jamhuriyar Kongo:'''
* Kinshasa - Brazzaville, jirgin da ke tsakanin tagwayen manyan biranen - tashar jirgin ruwan kasa da kasa mafi hada-hada tsakanin Afirka.
'''Babban Kongo''' (Irebu - Ubundu):
* Kusa da Isangi, kusan kilomita 1250 daga bakin.
* A Kisangani, kusan kilomita 1500 daga bakin.
* A Ubundu, kusan kilomita 1700 daga bakin
=== Jirgin ruwa akan Kogin Kasai da raƙuman ruwa: ===
* A Bendela a Kogin Kasai.
* A Bandundu a Kogin Kwilu.
* Kudancin Bandundu akan Kogin Kwilu.
* A Loange akan Kogin Loange
=== Jirgin ruwa a kogin Ubangi ===
* '''Iyakar DR Kongo - Jamhuriyar Afirka ta Tsakiya:'''
Zongo - Bangui
=== Jirgin ruwa a kan kogin Mbomou ===
* '''Iyakar DR Kongo - Jamhuriyar Afirka ta Tsakiya:'''
Ndu – Bangassou
=== Jirgin ruwa a kan kogin Lulua ===
* Kusa da garin Tshinkenke, a lardin Kasai na DR Kongo.
* Kusa da garin Mpungu, a lardin Kasai na DR Kongo.
=== Jirgin ruwa a kan kogin Uele ===
* Tsallakar kogin Uele a Bondo.
* Tsallaka kogin Uele a Malengoya.
* Tsallaka kogin Uele a Bambili.
A kan ƙananan raƙuman ruwa na Kongo akwai ƙetara mashigai da yawa.
== Manazarta ==
<references />
== Majiya ==
* Forbath, Peter. ''The River Congo: The Discovery, Exploration and Exploitation of the World's Most Dramatic River''. New York: E. P. Dutton, 1979.
== Hanyoyin haɗin waje ==
* The Royal Geography Society's Hidden Journeys project:↵
** The River Congo Basin
** Audio slideshow: The River Congo: Following in Explorer Sir Henry Morton Stanley's Footsteps – Tim Butcher recounts his trip through the Congo on the route of 19th-century explorer Sir Henry Morgan Stanley.
* Bibliography on Water Resources and International Law Peace Palace Library
* Map of the Congo River basin at Water Resources eAtlas
* The Congo Project, ''American Museum of Natural History''
rbcuba2my0kws6uqa5zru9ddqw8n71g
Maha Laziri
0
22396
162364
97469
2022-07-29T05:14:31Z
Ibkt
10164
gyara
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Maha Laziri''' (an haife ta a shekara ta 1989) yar gwagwarmayar neman ilimi ne na Maroko, <ref>[http://www.leaders-afrique.com/maha-laziri/ Maha Laziri], ''Leaders Afrique''.</ref> wanda itace ta kafa ƙungiyoyi masu zaman kansu ta Teach4Morocco . A cikin shekara ta 2014 ''Kasuwancin Larabawa sun sanya'' ta a cikin 17 a cikin jerin sunayen su 100 na Larabawa mafiya karfi. <ref>Mona Badi, [https://www.moroccoworldnews.com/2014/03/124521/meet-young-moroccan-maha-laziri-17th-most-powerful-arab-women/ Meet young Moroccan Maha Laziri, 17th Most Powerful Arab Women], ''Morocco World News'', March 7, 2014.</ref>
== Manazarta ==
[[Category:Rayayyun mutane]]
[[Category:Haifaffun 1991]]
[[Category:Pages with unreviewed translations]]
44xjbzbk6cvmrk4kozh4c1kkizl8t23
162365
162364
2022-07-29T05:15:19Z
Ibkt
10164
gyara
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Maha Laziri''' (an haife ta a shekara ta 1989) yar gwagwarmayar neman ilimi ce ta Maroko, <ref>[http://www.leaders-afrique.com/maha-laziri/ Maha Laziri], ''Leaders Afrique''.</ref> wanda itace ta kafa ƙungiyoyi masu zaman kansu ta Teach4Morocco . A cikin shekara ta 2014 ''Kasuwancin Larabawa sun sanya'' ta a cikin 17 a cikin jerin sunayen su 100 na Larabawa mafiya karfi. <ref>Mona Badi, [https://www.moroccoworldnews.com/2014/03/124521/meet-young-moroccan-maha-laziri-17th-most-powerful-arab-women/ Meet young Moroccan Maha Laziri, 17th Most Powerful Arab Women], ''Morocco World News'', March 7, 2014.</ref>
== Manazarta ==
[[Category:Rayayyun mutane]]
[[Category:Haifaffun 1991]]
[[Category:Pages with unreviewed translations]]
kktxhpwnnkn1mxd93dxtbycaoryg7w0
162366
162365
2022-07-29T05:16:49Z
Ibkt
10164
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Maha Laziri''' (an haife ta a shekara ta 1989) yar gwagwarmayar neman ilimi ce ta Maroko, <ref>[http://www.leaders-afrique.com/maha-laziri/ Maha Laziri], ''Leaders Afrique''.</ref> wanda itace ta kafa ƙungiyoyi masu zaman kansu ta Teach4Morocco . A cikin shekara ta 2014, ''Kasuwancin Larabawa sun sanya'' ta a cikin 17 a cikin jerin sunayen su 100 na Larabawa mafiya karfi. <ref>Mona Badi, [https://www.moroccoworldnews.com/2014/03/124521/meet-young-moroccan-maha-laziri-17th-most-powerful-arab-women/ Meet young Moroccan Maha Laziri, 17th Most Powerful Arab Women], ''Morocco World News'', March 7, 2014.</ref>
== Manazarta ==
[[Category:Rayayyun mutane]]
[[Category:Haifaffun 1991]]
[[Category:Pages with unreviewed translations]]
6k5bmw5z47li51pnnr78ag0rxoad15f
162376
162366
2022-07-29T07:20:40Z
Abdulbasid Rabiu
16820
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Maha Laziri''' (an haife ta a shekara alif ta 1989) yar gwagwarmayar neman ilimi ce ta kasar Maroko, <ref>[http://www.leaders-afrique.com/maha-laziri/ Maha Laziri], ''Leaders Afrique''.</ref> wanda itace ta kafa kungiyoyi masu zaman kansu ta (Teach4Morocco) . A cikin shekara ta 2014, ''Kasuwancin Larabawa sun sanya'' ta a cikin 17 a cikin jerin sunayen su guda 100 na Larabawa mafiya karfi. <ref>Mona Badi, [https://www.moroccoworldnews.com/2014/03/124521/meet-young-moroccan-maha-laziri-17th-most-powerful-arab-women/ Meet young Moroccan Maha Laziri, 17th Most Powerful Arab Women], ''Morocco World News'', March 7, 2014.</ref>
== Manazarta ==
[[Category:Rayayyun mutane]]
[[Category:Haifaffun 1991]]
[[Category:Pages with unreviewed translations]]
ahqll4h12h42q1ke1p081ghc1r2pbe2
Ƙwai
0
23019
162402
149119
2022-07-29T09:00:27Z
BnHamid
12586
gyara
wikitext
text/x-wiki
[[File:Eggs in basket 2020 G1.jpg|thumb|Kwai na tsuntsaye a kwando]]
[[File:Cockroach egglaying 1.jpg|thumb|kyankyaso zaiyi kwai]]
[[File:EasternFenceLizard Egg.png|thumb|kwan kadangae]]
[[File:20071030 Wolf Spider Carrying Egg Sac (Masked).jpg|thumb|kwan gizo gizo]]
[[File:Country Eggs in Salem.jpg|thumb|Ƙwayaye]]
'''Kwai''' dai wani ruwan sinadarin halittane wanda wasu halittu sukeyi musamman[[File:Chicken Egg without Eggshell 5859.jpg|thumb|kwan [[kaza]] ba kwasfar]]nau'in tsuntsaye, macizai, ƙwari, da wasu dayawa daga dabbobin ruwa kifi da sauransu. Samfarin ƙwai dai mulmulalle ne kuma yawancin kwasfarsa nada karfi musamman na tsuntsaye banda na wasu ƙwari.
==Kari bayani==
Kamar kifi kuwa nashi nada laushi da kyankyaso da dai sauran su. Dabbobinda keyin ƙwai suna yin shine lokaci bayan lokaci, akwai wadaynda kuma koshi nasa suyi ƙwan kamar agwagwa ta turawa tanayin kwaine lokacin sanyi da damina amma idan zata dinga samun koshi wanda ya wuce daidainta to zata dingayin ƙwai. To ammafa shi wannan nau'in ƙwan saidai aci domin baya ƙyanƙyasuwa saboda ƙoshi yakawoshi ba barbara ba.
==Manazarta==
h33yfyu04s6f302ik8gw5uszxlqvhqs
Uyaiedu Ikpe-Etim
0
24625
162449
156451
2022-07-29T11:25:52Z
Muhammad Idriss Criteria
15878
/* top */
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Uyaiedu Ikpe-Etim''' (an haife shi a shekarar 1989) fitaccen mai shirya fina-finai [[Ɗan Nijeriya|ne na Najeriya]], marubucin allo kuma mai shirya fina-finai, wanda ke ƙirƙirar ayyukan da ke ba da labarin al'ummomin LGBTQ da aka ware a [[Najeriya]]. A shekarar 2020 [[BBC]] ta saka ta cikin jerin mata 100 na Shekara.
== Tarihin Rayuwa ==
An haifi Ikpe-Etim a shekarar 1989.<ref name=":0">{{Cite web|date=2020-08-22|title=ÌFÉ, UNA CINTA LGTBQ DE 'NOLLYWOOD'|url=https://cinemelodic.es/ife-una-cinta-lgtbq-de-nollywood/|access-date=2021-01-05|website=Cinemelodic|language=es}}</ref> Ita ce ta kafa kamfanin samar da Hashtag Media House, kuma tun daga 2011 ta yi aiki don ba da murya ga ƙananan ƙabilu na Najeriya, musamman al'ummar LGBTQ da ke can. Ana tsananta haƙƙin al'umman LGBT a Afirka, kuma Najeriya da masana'antar fim ɗin ba ta banbanta: a cikin Nollywood an yi ba'a da halayen ɗan luwaɗi kuma an nuna su a matsayin masu farauta, waɗanda sha'awar tattalin arziƙi ke motsa su ko kuma ƙarƙashin rinjayar ƙungiyoyin asiri da sihiri kuma galibi suna ƙarewa azabtar da abin da suka aikata ko kuma ikilisiya ta cece su. Waɗannan fina -finan da ke nuna ƙungiyar LGBTQ a Najeriya, galibi suna nuna maza masu luwaɗi..<ref>{{Cite web|date=2020-07-04|title=Here is all you need about 'Ìfé', a lesbian love story directed by Uyai Ikpe-Etim|url=https://www.pulse.ng/entertainment/movies/here-is-all-you-need-about-ife-a-lesbian-love-story-directed-by-uyai-ikpe-etim/fzksjlw|access-date=2021-01-07|website=Pulse Nigeria|language=en-US}}</ref><ref name=":2">{{Cite web|author=Aisha Salaudeen|title=A Nollywood film about two women in love faces an uphill battle in a country where homophobia is rampant|url=https://www.cnn.com/style/article/ife-queer-film-nigeria-intl/index.html|access-date=2021-01-07|website=CNN|language=en}}</ref><ref name=":3">{{Cite web|title=A rare cinematic portrait of queer women’s intimacy in Nigeria|url=https://africasacountry.com/2020/09/a-rare-cinematic-portrait-of-queer-womens-intimacy-in-nigeria|access-date=2021-01-07|website=africasacountry.com|language=en-US}}</ref>
A shekarar 2020, Ikpe-Etim, tare da mai shirya fina-finai [[Pamela Adie]] sun yi fice a Najeriya saboda yadda suka shirya fim ɗin ''Ìfé .'' Fim ɗin shi ne fim ɗin Ikpe-Etim na farko kuma ya ba da labarin soyayya tsakanin mata biyu. ''Ìfé ba'' shine fim na farko mai taken madigo da aka fara samarwa a Najeriya ba, amma shine farkon wanda ya nuna irin wannan alaƙar a al'ada, ba tare da nuna wariya ko hasashe ba. <ref name=":4" /> Lallai furodusa, darakta da 'yan wasan kwaikwayo a cikin manyan ayyuka duk membobi ne na al'ummar LGBT ta Najeriya. <ref name=":2" /> Ikpe-Etim ya bayyana a matsayin mai rarrabewa. Koyaya, samarwa dole ne ta fuskanci Hukumar Fina-finai da Fina-Finan Bidiyo ta Kasa, wanda ya kai ga yin barazana ga masu ƙirƙira da hukuncin ɗaurin kurkuku saboda “ƙarfafa liwaɗi” a cikin ƙasar da doka ta hana auren jinsi tun 2014. <ref name=":4" /> A zahiri, don gujewa yin taƙaici, an fito da fim ɗin a ƙasashen waje a watan Oktoba 2020, a Bikin Fim na LGBT na Toronto..<ref>{{Cite web|last=Lebret|first=Melusine|date=2020-12-13|title="Ife" Set To Become A Turning Point In Nollywood’s History|url=https://theowp.org/ife-set-to-become-a-turning-point-in-nollywoods-history/|access-date=2021-01-07|website=The Organization for World Peace|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|date=2020-12-18|title=These Are The Best Nigerian Films of 2020|url=https://www.okayafrica.com/best-nigerian-movies-2020/|access-date=2021-01-07|website=OkayAfrica|language=en}}</ref> An sake shi ƙarshe akan dandamalin yawo ehtvnetwork.com. An nuna shi a bikin Leeds International Film Festival a watan Nuwamba 2020.
== Magana ==
Maganar TEDx ta Uyaiedu: [https://www.youtube.com/watch?v=3XcaDHwhorc&ab_channel=TEDxTalks Samun 'Yanci daga Akwatin Ingilishi] wanda a cikinta take tambaya daga inda shauƙin son yin watsi da asalin Afirka ya fito. A watan Agusta 2017, Uyaiedu ya ba da [https://www.youtube.com/watch?v=_PIUS9--JzQ&ab_channel=UyaieduIkpe-Etim jawabi] a Jami'ar Gabashin Bahar Rum kan mahimmancin yin tambayoyi.
== Kyaututtuka ==
A shekarar 2020 an saka Ikpe-Etim a matsayin ɗaya daga cikin Mata 100 na BBC na 2020, inda ta amince da gudummawar da ta bayar wajen kare hakkin mata a Najeriya.<ref>{{Cite news|date=2020-11-23|title=BBC 100 Women 2020: Who is on the list this year?|language=en-GB|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-55042935|access-date=2021-01-07}}</ref><ref>{{Cite web|date=2020-11-24|title=Aisha Yesufu, Uyaiedu Ikpe-Etim and others make 2020 BBC's 100 women list|url=https://www.pridemagazineng.com/aisha-yesufu-uyaiedu-ikpe-etim-and-others-make-2020-bbcs-100-women-list/|access-date=2021-01-07|website=Pride Magazine Nigeria|language=en-GB}}</ref>
== Manazarta ==
[[Category:Rayayyun mutane]]
[[Category:Mata a Najeriya]]
nkab1ab96n8mnnsegimb3o20gzf9pvu
162450
162449
2022-07-29T11:27:31Z
Muhammad Idriss Criteria
15878
/* top */
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Uyaiedu Ikpe-Etim''' (an haife ta a shekarar 1989) fitaccen mai shirya fina-finai [['Yar Nijeriya|ce na Najeriya]], marubuciya allo kuma mai shirya fina-finai, wanda ke ƙirƙirar ayyukan da ke ba da labarin al'ummomin LGBTQ da aka ware a [[Najeriya]]. A shekarar 2020 [[BBC]] ta saka ta cikin jerin mata 100 na Shekara.
== Tarihin Rayuwa ==
An haifi Ikpe-Etim a shekarar 1989.<ref name=":0">{{Cite web|date=2020-08-22|title=ÌFÉ, UNA CINTA LGTBQ DE 'NOLLYWOOD'|url=https://cinemelodic.es/ife-una-cinta-lgtbq-de-nollywood/|access-date=2021-01-05|website=Cinemelodic|language=es}}</ref> Ita ce ta kafa kamfanin samar da Hashtag Media House, kuma tun daga 2011 ta yi aiki don ba da murya ga ƙananan ƙabilu na Najeriya, musamman al'ummar LGBTQ da ke can. Ana tsananta haƙƙin al'umman LGBT a Afirka, kuma Najeriya da masana'antar fim ɗin ba ta banbanta: a cikin Nollywood an yi ba'a da halayen ɗan luwaɗi kuma an nuna su a matsayin masu farauta, waɗanda sha'awar tattalin arziƙi ke motsa su ko kuma ƙarƙashin rinjayar ƙungiyoyin asiri da sihiri kuma galibi suna ƙarewa azabtar da abin da suka aikata ko kuma ikilisiya ta cece su. Waɗannan fina -finan da ke nuna ƙungiyar LGBTQ a Najeriya, galibi suna nuna maza masu luwaɗi..<ref>{{Cite web|date=2020-07-04|title=Here is all you need about 'Ìfé', a lesbian love story directed by Uyai Ikpe-Etim|url=https://www.pulse.ng/entertainment/movies/here-is-all-you-need-about-ife-a-lesbian-love-story-directed-by-uyai-ikpe-etim/fzksjlw|access-date=2021-01-07|website=Pulse Nigeria|language=en-US}}</ref><ref name=":2">{{Cite web|author=Aisha Salaudeen|title=A Nollywood film about two women in love faces an uphill battle in a country where homophobia is rampant|url=https://www.cnn.com/style/article/ife-queer-film-nigeria-intl/index.html|access-date=2021-01-07|website=CNN|language=en}}</ref><ref name=":3">{{Cite web|title=A rare cinematic portrait of queer women’s intimacy in Nigeria|url=https://africasacountry.com/2020/09/a-rare-cinematic-portrait-of-queer-womens-intimacy-in-nigeria|access-date=2021-01-07|website=africasacountry.com|language=en-US}}</ref>
A shekarar 2020, Ikpe-Etim, tare da mai shirya fina-finai [[Pamela Adie]] sun yi fice a Najeriya saboda yadda suka shirya fim ɗin ''Ìfé .'' Fim ɗin shi ne fim ɗin Ikpe-Etim na farko kuma ya ba da labarin soyayya tsakanin mata biyu. ''Ìfé ba'' shine fim na farko mai taken madigo da aka fara samarwa a Najeriya ba, amma shine farkon wanda ya nuna irin wannan alaƙar a al'ada, ba tare da nuna wariya ko hasashe ba. <ref name=":4" /> Lallai furodusa, darakta da 'yan wasan kwaikwayo a cikin manyan ayyuka duk membobi ne na al'ummar LGBT ta Najeriya. <ref name=":2" /> Ikpe-Etim ya bayyana a matsayin mai rarrabewa. Koyaya, samarwa dole ne ta fuskanci Hukumar Fina-finai da Fina-Finan Bidiyo ta Kasa, wanda ya kai ga yin barazana ga masu ƙirƙira da hukuncin ɗaurin kurkuku saboda “ƙarfafa liwaɗi” a cikin ƙasar da doka ta hana auren jinsi tun 2014. <ref name=":4" /> A zahiri, don gujewa yin taƙaici, an fito da fim ɗin a ƙasashen waje a watan Oktoba 2020, a Bikin Fim na LGBT na Toronto..<ref>{{Cite web|last=Lebret|first=Melusine|date=2020-12-13|title="Ife" Set To Become A Turning Point In Nollywood’s History|url=https://theowp.org/ife-set-to-become-a-turning-point-in-nollywoods-history/|access-date=2021-01-07|website=The Organization for World Peace|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|date=2020-12-18|title=These Are The Best Nigerian Films of 2020|url=https://www.okayafrica.com/best-nigerian-movies-2020/|access-date=2021-01-07|website=OkayAfrica|language=en}}</ref> An sake shi ƙarshe akan dandamalin yawo ehtvnetwork.com. An nuna shi a bikin Leeds International Film Festival a watan Nuwamba 2020.
== Magana ==
Maganar TEDx ta Uyaiedu: [https://www.youtube.com/watch?v=3XcaDHwhorc&ab_channel=TEDxTalks Samun 'Yanci daga Akwatin Ingilishi] wanda a cikinta take tambaya daga inda shauƙin son yin watsi da asalin Afirka ya fito. A watan Agusta 2017, Uyaiedu ya ba da [https://www.youtube.com/watch?v=_PIUS9--JzQ&ab_channel=UyaieduIkpe-Etim jawabi] a Jami'ar Gabashin Bahar Rum kan mahimmancin yin tambayoyi.
== Kyaututtuka ==
A shekarar 2020 an saka Ikpe-Etim a matsayin ɗaya daga cikin Mata 100 na BBC na 2020, inda ta amince da gudummawar da ta bayar wajen kare hakkin mata a Najeriya.<ref>{{Cite news|date=2020-11-23|title=BBC 100 Women 2020: Who is on the list this year?|language=en-GB|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-55042935|access-date=2021-01-07}}</ref><ref>{{Cite web|date=2020-11-24|title=Aisha Yesufu, Uyaiedu Ikpe-Etim and others make 2020 BBC's 100 women list|url=https://www.pridemagazineng.com/aisha-yesufu-uyaiedu-ikpe-etim-and-others-make-2020-bbcs-100-women-list/|access-date=2021-01-07|website=Pride Magazine Nigeria|language=en-GB}}</ref>
== Manazarta ==
[[Category:Rayayyun mutane]]
[[Category:Mata a Najeriya]]
fgdrfnab6h8j7v0w7brpy23bqh3kfki
162451
162450
2022-07-29T11:30:13Z
Muhammad Idriss Criteria
15878
/* Tarihin Rayuwa */
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Uyaiedu Ikpe-Etim''' (an haife ta a shekarar 1989) fitaccen mai shirya fina-finai [['Yar Nijeriya|ce na Najeriya]], marubuciya allo kuma mai shirya fina-finai, wanda ke ƙirƙirar ayyukan da ke ba da labarin al'ummomin LGBTQ da aka ware a [[Najeriya]]. A shekarar 2020 [[BBC]] ta saka ta cikin jerin mata 100 na Shekara.
== Tarihin Rayuwa ==
An haifi Ikpe-Etim a shekarar 1989.<ref name=":0">{{Cite web|date=2020-08-22|title=ÌFÉ, UNA CINTA LGTBQ DE 'NOLLYWOOD'|url=https://cinemelodic.es/ife-una-cinta-lgtbq-de-nollywood/|access-date=2021-01-05|website=Cinemelodic|language=es}}</ref> Ita ce ta kafa kamfanin samar da Hashtag Media House, kuma tun daga 2011 ta yi aiki don ba da murya ga ƙananan ƙabilu na [[Najeriya]], musamman al'ummar LGBTQ da ke can. Ana tsananta haƙƙin al'umman LGBT a Afirka, kuma [[Najeriya]] da masana'antar fim ɗin ba ta banbanta: a cikin Nollywood an yi ba'a da halayen ɗan luwaɗi kuma an nuna su a matsayin masu farauta, waɗanda sha'awar tattalin arziƙi ke motsa su ko kuma ƙarƙashin rinjayar ƙungiyoyin asiri da sihiri kuma galibi suna ƙarewa azabtar da abin da suka aikata ko kuma ikilisiya ta cece su. Waɗannan fina -finan da ke nuna ƙungiyar LGBTQ a [[Najeriya]], galibi suna nuna maza masu luwaɗi..<ref>{{Cite web|date=2020-07-04|title=Here is all you need about 'Ìfé', a lesbian love story directed by Uyai Ikpe-Etim|url=https://www.pulse.ng/entertainment/movies/here-is-all-you-need-about-ife-a-lesbian-love-story-directed-by-uyai-ikpe-etim/fzksjlw|access-date=2021-01-07|website=Pulse Nigeria|language=en-US}}</ref><ref name=":2">{{Cite web|author=Aisha Salaudeen|title=A Nollywood film about two women in love faces an uphill battle in a country where homophobia is rampant|url=https://www.cnn.com/style/article/ife-queer-film-nigeria-intl/index.html|access-date=2021-01-07|website=CNN|language=en}}</ref><ref name=":3">{{Cite web|title=A rare cinematic portrait of queer women’s intimacy in Nigeria|url=https://africasacountry.com/2020/09/a-rare-cinematic-portrait-of-queer-womens-intimacy-in-nigeria|access-date=2021-01-07|website=africasacountry.com|language=en-US}}</ref>
A shekarar 2020, Ikpe-Etim, tare da mai shirya fina-finai [[Pamela Adie]] sun yi fice a [[Najeriya]] saboda yadda suka shirya fim ɗin ''Ìfé .'' Fim ɗin shi ne fim ɗin Ikpe-Etim na farko kuma ya ba da labarin soyayya tsakanin mata biyu. ''Ìfé ba'' shine fim na farko mai taken madigo da aka fara samarwa a [[Najeriya]] ba, amma shine farkon wanda ya nuna irin wannan alaƙar a al'ada, ba tare da nuna wariya ko hasashe ba. <ref name=":4"/> Lallai furodusa, darakta da 'yan wasan kwaikwayo a cikin manyan ayyuka duk membobi ne na al'ummar LGBT ta [[Najeriya]]. <ref name=":2" /> Ikpe-Etim ta bayyana a matsayin mai rarrabewa. Koyaya, samarwa dole ne ta fuskanci Hukumar Fina-finai da Fina-Finan Bidiyo ta Kasa, wanda ya kai ga yin barazana ga masu ƙirƙira da hukuncin ɗaurin kurkuku saboda “ƙarfafa liwaɗi” a cikin ƙasar da doka ta hana auren jinsi tun 2014. <ref name=":4" /> A zahiri, don gujewa yin taƙaici, an fito da fim ɗin a ƙasashen waje a watan Oktoba 2020, a Bikin Fim na LGBT na Toronto..<ref>{{Cite web|last=Lebret|first=Melusine|date=2020-12-13|title="Ife" Set To Become A Turning Point In Nollywood’s History|url=https://theowp.org/ife-set-to-become-a-turning-point-in-nollywoods-history/|access-date=2021-01-07|website=The Organization for World Peace|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|date=2020-12-18|title=These Are The Best Nigerian Films of 2020|url=https://www.okayafrica.com/best-nigerian-movies-2020/|access-date=2021-01-07|website=OkayAfrica|language=en}}</ref> An sake sa ƙarshe akan dandamalin yawo ehtvnetwork.com. An nuna shi a bikin Leeds International Film Festival a watan Nuwamba 2020.
== Magana ==
Maganar TEDx ta Uyaiedu: [https://www.youtube.com/watch?v=3XcaDHwhorc&ab_channel=TEDxTalks Samun 'Yanci daga Akwatin Ingilishi] wanda a cikinta take tambaya daga inda shauƙin son yin watsi da asalin Afirka ya fito. A watan Agusta 2017, Uyaiedu ya ba da [https://www.youtube.com/watch?v=_PIUS9--JzQ&ab_channel=UyaieduIkpe-Etim jawabi] a Jami'ar Gabashin Bahar Rum kan mahimmancin yin tambayoyi.
== Kyaututtuka ==
A shekarar 2020 an saka Ikpe-Etim a matsayin ɗaya daga cikin Mata 100 na BBC na 2020, inda ta amince da gudummawar da ta bayar wajen kare hakkin mata a Najeriya.<ref>{{Cite news|date=2020-11-23|title=BBC 100 Women 2020: Who is on the list this year?|language=en-GB|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-55042935|access-date=2021-01-07}}</ref><ref>{{Cite web|date=2020-11-24|title=Aisha Yesufu, Uyaiedu Ikpe-Etim and others make 2020 BBC's 100 women list|url=https://www.pridemagazineng.com/aisha-yesufu-uyaiedu-ikpe-etim-and-others-make-2020-bbcs-100-women-list/|access-date=2021-01-07|website=Pride Magazine Nigeria|language=en-GB}}</ref>
== Manazarta ==
[[Category:Rayayyun mutane]]
[[Category:Mata a Najeriya]]
hew5ljj6beu9enr1mszxdxnl7ko0sa0
162452
162451
2022-07-29T11:31:09Z
Muhammad Idriss Criteria
15878
/* Magana */
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Uyaiedu Ikpe-Etim''' (an haife ta a shekarar 1989) fitaccen mai shirya fina-finai [['Yar Nijeriya|ce na Najeriya]], marubuciya allo kuma mai shirya fina-finai, wanda ke ƙirƙirar ayyukan da ke ba da labarin al'ummomin LGBTQ da aka ware a [[Najeriya]]. A shekarar 2020 [[BBC]] ta saka ta cikin jerin mata 100 na Shekara.
== Tarihin Rayuwa ==
An haifi Ikpe-Etim a shekarar 1989.<ref name=":0">{{Cite web|date=2020-08-22|title=ÌFÉ, UNA CINTA LGTBQ DE 'NOLLYWOOD'|url=https://cinemelodic.es/ife-una-cinta-lgtbq-de-nollywood/|access-date=2021-01-05|website=Cinemelodic|language=es}}</ref> Ita ce ta kafa kamfanin samar da Hashtag Media House, kuma tun daga 2011 ta yi aiki don ba da murya ga ƙananan ƙabilu na [[Najeriya]], musamman al'ummar LGBTQ da ke can. Ana tsananta haƙƙin al'umman LGBT a Afirka, kuma [[Najeriya]] da masana'antar fim ɗin ba ta banbanta: a cikin Nollywood an yi ba'a da halayen ɗan luwaɗi kuma an nuna su a matsayin masu farauta, waɗanda sha'awar tattalin arziƙi ke motsa su ko kuma ƙarƙashin rinjayar ƙungiyoyin asiri da sihiri kuma galibi suna ƙarewa azabtar da abin da suka aikata ko kuma ikilisiya ta cece su. Waɗannan fina -finan da ke nuna ƙungiyar LGBTQ a [[Najeriya]], galibi suna nuna maza masu luwaɗi..<ref>{{Cite web|date=2020-07-04|title=Here is all you need about 'Ìfé', a lesbian love story directed by Uyai Ikpe-Etim|url=https://www.pulse.ng/entertainment/movies/here-is-all-you-need-about-ife-a-lesbian-love-story-directed-by-uyai-ikpe-etim/fzksjlw|access-date=2021-01-07|website=Pulse Nigeria|language=en-US}}</ref><ref name=":2">{{Cite web|author=Aisha Salaudeen|title=A Nollywood film about two women in love faces an uphill battle in a country where homophobia is rampant|url=https://www.cnn.com/style/article/ife-queer-film-nigeria-intl/index.html|access-date=2021-01-07|website=CNN|language=en}}</ref><ref name=":3">{{Cite web|title=A rare cinematic portrait of queer women’s intimacy in Nigeria|url=https://africasacountry.com/2020/09/a-rare-cinematic-portrait-of-queer-womens-intimacy-in-nigeria|access-date=2021-01-07|website=africasacountry.com|language=en-US}}</ref>
A shekarar 2020, Ikpe-Etim, tare da mai shirya fina-finai [[Pamela Adie]] sun yi fice a [[Najeriya]] saboda yadda suka shirya fim ɗin ''Ìfé .'' Fim ɗin shi ne fim ɗin Ikpe-Etim na farko kuma ya ba da labarin soyayya tsakanin mata biyu. ''Ìfé ba'' shine fim na farko mai taken madigo da aka fara samarwa a [[Najeriya]] ba, amma shine farkon wanda ya nuna irin wannan alaƙar a al'ada, ba tare da nuna wariya ko hasashe ba. <ref name=":4"/> Lallai furodusa, darakta da 'yan wasan kwaikwayo a cikin manyan ayyuka duk membobi ne na al'ummar LGBT ta [[Najeriya]]. <ref name=":2" /> Ikpe-Etim ta bayyana a matsayin mai rarrabewa. Koyaya, samarwa dole ne ta fuskanci Hukumar Fina-finai da Fina-Finan Bidiyo ta Kasa, wanda ya kai ga yin barazana ga masu ƙirƙira da hukuncin ɗaurin kurkuku saboda “ƙarfafa liwaɗi” a cikin ƙasar da doka ta hana auren jinsi tun 2014. <ref name=":4" /> A zahiri, don gujewa yin taƙaici, an fito da fim ɗin a ƙasashen waje a watan Oktoba 2020, a Bikin Fim na LGBT na Toronto..<ref>{{Cite web|last=Lebret|first=Melusine|date=2020-12-13|title="Ife" Set To Become A Turning Point In Nollywood’s History|url=https://theowp.org/ife-set-to-become-a-turning-point-in-nollywoods-history/|access-date=2021-01-07|website=The Organization for World Peace|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|date=2020-12-18|title=These Are The Best Nigerian Films of 2020|url=https://www.okayafrica.com/best-nigerian-movies-2020/|access-date=2021-01-07|website=OkayAfrica|language=en}}</ref> An sake sa ƙarshe akan dandamalin yawo ehtvnetwork.com. An nuna shi a bikin Leeds International Film Festival a watan Nuwamba 2020.
== Magana ==
Maganar TEDx ta Uyaiedu: [https://www.youtube.com/watch?v=3XcaDHwhorc&ab_channel=TEDxTalks Samun 'Yanci daga Akwatin Ingilishi] wanda a cikinta take tambaya daga inda shauƙin son yin watsi da asalin Afirka ta fito. A watan Agusta 2017, Uyaiedu ya ba da [https://www.youtube.com/watch?v=_PIUS9--JzQ&ab_channel=UyaieduIkpe-Etim jawabi] a Jami'ar Gabashin Bahar Rum kan mahimmancin yin tambayoyi.
== Kyaututtuka ==
A shekarar 2020 an saka Ikpe-Etim a matsayin ɗaya daga cikin Mata 100 na BBC na 2020, inda ta amince da gudummawar da ta bayar wajen kare hakkin mata a Najeriya.<ref>{{Cite news|date=2020-11-23|title=BBC 100 Women 2020: Who is on the list this year?|language=en-GB|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-55042935|access-date=2021-01-07}}</ref><ref>{{Cite web|date=2020-11-24|title=Aisha Yesufu, Uyaiedu Ikpe-Etim and others make 2020 BBC's 100 women list|url=https://www.pridemagazineng.com/aisha-yesufu-uyaiedu-ikpe-etim-and-others-make-2020-bbcs-100-women-list/|access-date=2021-01-07|website=Pride Magazine Nigeria|language=en-GB}}</ref>
== Manazarta ==
[[Category:Rayayyun mutane]]
[[Category:Mata a Najeriya]]
32h48rkpjowm6yj2xjqjxshg1jlebm0
162453
162452
2022-07-29T11:31:52Z
Muhammad Idriss Criteria
15878
/* Kyaututtuka */
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Uyaiedu Ikpe-Etim''' (an haife ta a shekarar 1989) fitaccen mai shirya fina-finai [['Yar Nijeriya|ce na Najeriya]], marubuciya allo kuma mai shirya fina-finai, wanda ke ƙirƙirar ayyukan da ke ba da labarin al'ummomin LGBTQ da aka ware a [[Najeriya]]. A shekarar 2020 [[BBC]] ta saka ta cikin jerin mata 100 na Shekara.
== Tarihin Rayuwa ==
An haifi Ikpe-Etim a shekarar 1989.<ref name=":0">{{Cite web|date=2020-08-22|title=ÌFÉ, UNA CINTA LGTBQ DE 'NOLLYWOOD'|url=https://cinemelodic.es/ife-una-cinta-lgtbq-de-nollywood/|access-date=2021-01-05|website=Cinemelodic|language=es}}</ref> Ita ce ta kafa kamfanin samar da Hashtag Media House, kuma tun daga 2011 ta yi aiki don ba da murya ga ƙananan ƙabilu na [[Najeriya]], musamman al'ummar LGBTQ da ke can. Ana tsananta haƙƙin al'umman LGBT a Afirka, kuma [[Najeriya]] da masana'antar fim ɗin ba ta banbanta: a cikin Nollywood an yi ba'a da halayen ɗan luwaɗi kuma an nuna su a matsayin masu farauta, waɗanda sha'awar tattalin arziƙi ke motsa su ko kuma ƙarƙashin rinjayar ƙungiyoyin asiri da sihiri kuma galibi suna ƙarewa azabtar da abin da suka aikata ko kuma ikilisiya ta cece su. Waɗannan fina -finan da ke nuna ƙungiyar LGBTQ a [[Najeriya]], galibi suna nuna maza masu luwaɗi..<ref>{{Cite web|date=2020-07-04|title=Here is all you need about 'Ìfé', a lesbian love story directed by Uyai Ikpe-Etim|url=https://www.pulse.ng/entertainment/movies/here-is-all-you-need-about-ife-a-lesbian-love-story-directed-by-uyai-ikpe-etim/fzksjlw|access-date=2021-01-07|website=Pulse Nigeria|language=en-US}}</ref><ref name=":2">{{Cite web|author=Aisha Salaudeen|title=A Nollywood film about two women in love faces an uphill battle in a country where homophobia is rampant|url=https://www.cnn.com/style/article/ife-queer-film-nigeria-intl/index.html|access-date=2021-01-07|website=CNN|language=en}}</ref><ref name=":3">{{Cite web|title=A rare cinematic portrait of queer women’s intimacy in Nigeria|url=https://africasacountry.com/2020/09/a-rare-cinematic-portrait-of-queer-womens-intimacy-in-nigeria|access-date=2021-01-07|website=africasacountry.com|language=en-US}}</ref>
A shekarar 2020, Ikpe-Etim, tare da mai shirya fina-finai [[Pamela Adie]] sun yi fice a [[Najeriya]] saboda yadda suka shirya fim ɗin ''Ìfé .'' Fim ɗin shi ne fim ɗin Ikpe-Etim na farko kuma ya ba da labarin soyayya tsakanin mata biyu. ''Ìfé ba'' shine fim na farko mai taken madigo da aka fara samarwa a [[Najeriya]] ba, amma shine farkon wanda ya nuna irin wannan alaƙar a al'ada, ba tare da nuna wariya ko hasashe ba. <ref name=":4"/> Lallai furodusa, darakta da 'yan wasan kwaikwayo a cikin manyan ayyuka duk membobi ne na al'ummar LGBT ta [[Najeriya]]. <ref name=":2" /> Ikpe-Etim ta bayyana a matsayin mai rarrabewa. Koyaya, samarwa dole ne ta fuskanci Hukumar Fina-finai da Fina-Finan Bidiyo ta Kasa, wanda ya kai ga yin barazana ga masu ƙirƙira da hukuncin ɗaurin kurkuku saboda “ƙarfafa liwaɗi” a cikin ƙasar da doka ta hana auren jinsi tun 2014. <ref name=":4" /> A zahiri, don gujewa yin taƙaici, an fito da fim ɗin a ƙasashen waje a watan Oktoba 2020, a Bikin Fim na LGBT na Toronto..<ref>{{Cite web|last=Lebret|first=Melusine|date=2020-12-13|title="Ife" Set To Become A Turning Point In Nollywood’s History|url=https://theowp.org/ife-set-to-become-a-turning-point-in-nollywoods-history/|access-date=2021-01-07|website=The Organization for World Peace|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|date=2020-12-18|title=These Are The Best Nigerian Films of 2020|url=https://www.okayafrica.com/best-nigerian-movies-2020/|access-date=2021-01-07|website=OkayAfrica|language=en}}</ref> An sake sa ƙarshe akan dandamalin yawo ehtvnetwork.com. An nuna shi a bikin Leeds International Film Festival a watan Nuwamba 2020.
== Magana ==
Maganar TEDx ta Uyaiedu: [https://www.youtube.com/watch?v=3XcaDHwhorc&ab_channel=TEDxTalks Samun 'Yanci daga Akwatin Ingilishi] wanda a cikinta take tambaya daga inda shauƙin son yin watsi da asalin Afirka ta fito. A watan Agusta 2017, Uyaiedu ya ba da [https://www.youtube.com/watch?v=_PIUS9--JzQ&ab_channel=UyaieduIkpe-Etim jawabi] a Jami'ar Gabashin Bahar Rum kan mahimmancin yin tambayoyi.
== Kyaututtuka ==
A shekarar 2020 an saka Ikpe-Etim a matsayin ɗaya daga cikin Mata 100 na BBC na 2020, inda ta amince da gudummawar da ta bayar wajen kare hakkin mata a [[Najeriya]].<ref>{{Cite news|date=2020-11-23|title=BBC 100 Women 2020: Who is on the list this year?|language=en-GB|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-55042935|access-date=2021-01-07}}</ref><ref>{{Cite web|date=2020-11-24|title=Aisha Yesufu, Uyaiedu Ikpe-Etim and others make 2020 BBC's 100 women list|url=https://www.pridemagazineng.com/aisha-yesufu-uyaiedu-ikpe-etim-and-others-make-2020-bbcs-100-women-list/|access-date=2021-01-07|website=Pride Magazine Nigeria|language=en-GB}}</ref>
== Manazarta ==
[[Category:Rayayyun mutane]]
[[Category:Mata a Najeriya]]
ns0czu1c3hw1dysfsbdjrwphx1evhzn
Aderonke Apata
0
24629
162447
156445
2022-07-29T11:21:48Z
Muhammad Idriss Criteria
15878
/* top */
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Aderonke Apata''' (an haifi ta a watan Janairu a ranar 20, 1967) ƴar gwagwarmayar LGBT ƴar [[Najeriya]] ce, kuma tsohuwar [[Mai Neman Mafaka|mai neman mafaka]]. Ta sami kulawa ta kafofin watsa labarai da yawa saboda ƙarar mafakar ta a [[Birtaniya|Burtaniya]]. <ref name=":0"/>
Apata ita ce ta kafa gidauniyar sadaka ta Rainbow African.
== Tarihin Rayuwa ==
An haifi Aderonke Apata a ranar 20 ga Janairu, 1967 a Najeriya. Apata ta fara sanin cewa tana madigo tana da shekaru 16. <ref name=":0" /> Saboda dangin Apata suna zargin cewa ita 'yar madigo ce haka kuma saboda dangin mijin Apata suna zargin ta da ƴan maɗigo da yin lalata, an kama ta bayan da [[Ɗan sanda|'yan sanda suka]] same ta tana aikata [[Jima'in jinsi|luwadi]] a cikin gidanta kuma aka kai ta [[Shari'a|kotun shari'a]], inda aka yanke wa Apata hukuncin kisa ta hanyar jefewa saboda zina da maita . Koyaya, an dakatar da hukuncin lokacin da mutumin da ke aiki a matsayin mai ba da shawara ya haɓaka fasaha ta doka . <ref name=":9" /> Kafin a kai ta kotu, an tura ta gidan yari inda aka sanya ta a cikin gidan kurkuku a bude tare da sauran fursunoni. <ref name=":9" />
Apata ta tsere daga Najeriya zuwa [[Landan|London]], Birtaniya inda ta fara neman mafaka bisa [[Hakkin Neman Mafaka|dalilai na addini]] a 2004 saboda ta fito daga dangin [[Kiristanci|Kiristoci]], amma ta auri wani Musulmi a cikin shirin bogi a kokarin rufe dangantakarta ta dogon lokaci da wani. mace. Bayan an ki amincewa da rokon da ta yi na farko na neman mafaka, an tilasta mata zama kan tituna a [[Manchester]] don gudun kada a kore ta . <ref name=":4" /> A watan Oktoban 2012, ta shafe mako guda a cikin kurkukun kadaici a Cibiyar Cire Shige da Fice ta Yarl ta Wood a matsayin hukunci kan jagorantar zanga -zangar lumana a cibiyar. <ref name=":4" />
A shekarar 2012, bayan da aka kama Apata tana aiki a matsayin manajan kulawa tare da biza ta karya, ta sake kokarin neman mafaka, tana tsoron komawa Najeriya kuma ana tsananta mata saboda jima'i. An yi watsi da wannan da'awar neman mafaka da wani da'awar neman mafaka a cikin 2014 da kuma 1 ga Afrilu, 2015 bi da bi saboda Ofishin Cikin Gida (HO), ma'aikatar ministocin Burtaniya, bai yi imanin ta kasance 'yar madigo ba saboda kasancewarta a baya tana cikin dangantaka da namiji da samun yara da wannan mutumin. <ref name=":4" /> A cikin 2014, Apata ta ce za ta aika da faifan bidiyon ta kai tsaye zuwa Ofishin Cikin Gida don tabbatar da jima'i. <ref name=":4" /> Wannan ya haifar da neman mafaka ta samun tallafi mai yawa, tare da ƙirƙirar buƙatun da yawa don amsawa, wanda ya sami ɗaruruwan dubban sa hannu a haɗe. <ref name=":7" /> <ref name=":8" /> Daga baya, ita ma ta kusa a mayar da ita gida Najeriya, amma an faɗa mata a kan hanyarta ta zuwa [[filin jirgin sama]] cewa an soke tashin jirgin da ta yi zuwa Najeriya. <ref name=":9" />
A ranar 8 ga Agusta, 2017, bayan yaƙin shari'a na shekara goma sha uku kuma bayan sabon shirin roƙo daga Apata an shirya ƙarshen Yuli, Ofishin Cikin Gida ya ba ta matsayin 'yan gudun hijira a Burtaniya. An ba da izinin mafakar neman mafaka Apata na tsawon shekaru biyar ne kawai, amma za ta iya neman takardar zama na dindindin a Burtaniya daga baya.
== Rayuwa ta sirri ==
A Najeriya, Apata tana da budurwa bayan kammala karatun ta kuma suna zaune tare a wani gida.
A shekara ta 2005, an gano Apata da matsalar damuwa bayan tashin hankali (PTSD) kuma yayi ƙoƙarin kashe kansa lokacin da take kurkuku tana fuskantar fitarwa. A shekarar 2012, an kashe tsohuwar abokin aikin Apata a wani farmakin yan banga. An kuma kashe ɗan uwan Apata da dansa mai shekaru uku a cikin farmakin 'yan banga. <ref name=":4" />
Tun daga shekarar 2015, Apata ta kasance tare da Happiness Agboro, wacce a baya aka ba ta matsayin 'yan gudun hijira a Burtaniya dangane da jima'i. Tun daga 2017, Apata tana zaune a Burtaniya.
== Kyaututtuka da karramawa ==
* Kyautar Kyakkyawar Matsayi ta LGBT daga Kyautar Bambancin Ƙasa ta 3 (2014)
* Mai fafutukar Shekara daga Kyautar 'Yancin Jima'i ta 24 (2018)
== Manazarta ==
[[Category:Mata a Najeriya]]
[[Category:Mata]]
9sp8hutcqhzdd7pmwlb04yswc7y1pjr
162448
162447
2022-07-29T11:24:46Z
Muhammad Idriss Criteria
15878
/* Tarihin Rayuwa */
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Aderonke Apata''' (an haifi ta a watan Janairu a ranar 20, 1967) ƴar gwagwarmayar LGBT ƴar [[Najeriya]] ce, kuma tsohuwar [[Mai Neman Mafaka|mai neman mafaka]]. Ta sami kulawa ta kafofin watsa labarai da yawa saboda ƙarar mafakar ta a [[Birtaniya|Burtaniya]]. <ref name=":0"/>
Apata ita ce ta kafa gidauniyar sadaka ta Rainbow African.
== Tarihin Rayuwa ==
An haifi Aderonke Apata a ranar 20 ga Janairu, 1967 a [[Najeriya]]. Apata ta fara sanin cewa tana madigo tana da shekaru 16. <ref name=":0" /> Saboda dangin Apata suna zargin cewa ita 'yar madigo ce haka kuma saboda dangin mijin Apata suna zargin ta da ƴan maɗigo da yin lalata, an kama ta bayan da [[Ɗan sanda|'yan sanda suka]] same ta tana aikata [[Jima'in jinsi|luwadi]] a cikin gidanta kuma aka kai ta [[Shari'a|kotun shari'a]], inda aka yanke wa Apata hukuncin kisa ta hanyar jefewa saboda zina da maita. Koyaya, an dakatar da hukuncin lokacin da mutumin da ke aiki a matsayin mai ba da shawara ya haɓaka fasaha ta doka. <ref name=":9"/> Kafin a kai ta kotu, an tura ta gidan yari inda aka sanya ta a cikin gidan kurkuku a bude tare da sauran fursunoni. <ref name=":9"/>
Apata ta tsere daga Najeriya zuwa [[Landan|London]], Birtaniya inda ta fara neman mafaka bisa [[Hakkin Neman Mafaka|dalilai na addini]] a 2004 saboda ta fito daga dangin [[Kiristanci|Kiristoci]], amma ta auri wani Musulmi a cikin shirin bogi a kokarin rufe dangantakarta ta dogon lokaci da wani. mace. Bayan an ki amincewa da rokon da ta yi na farko na neman mafaka, an tilasta mata zama kan tituna a [[Manchester]] don gudun kada a kore ta . <ref name=":4" /> A watan Oktoban 2012, ta shafe mako guda a cikin kurkukun kadaici a Cibiyar Cire Shige da Fice ta Yarl ta Wood a matsayin hukunci kan jagorantar zanga -zangar lumana a cibiyar. <ref name=":4"/>
A shekarar 2012, bayan da aka kama Apata tana aiki a matsayin manajan kulawa tare da biza ta karya, ta sake kokarin neman mafaka, tana tsoron komawa [[Najeriya]] kuma ana tsananta mata saboda jima'i. An yi watsi da wannan da'awar neman mafaka da wani da'awar neman mafaka a cikin shekarar 2014 da kuma 1 ga watan Afrilun, 2015 bi da bi saboda Ofishin Cikin Gida (HO), ma'aikatar ministocin Burtaniya, bai yi imanin ta kasance 'yar madigo ba saboda kasancewarta a baya tana cikin dangantaka da namiji da samun yara da wannan mutumin. <ref name=":4" /> A cikin shekarar 2014, Apata ta ce za ta aika da faifan bidiyon ta kai tsaye zuwa Ofishin Cikin Gida don tabbatar da jima'i. <ref name=":4"/> Wannan ya haifar da neman mafaka ta samun tallafi mai yawa, tare da ƙirƙirar buƙatun da yawa don amsawa, wanda ya sami ɗaruruwan dubban sa hannu a haɗe. <ref name=":7" /> <ref name=":8"/> Daga baya, ita ma ta kusa a mayar da ita gida Najeriya, amma an faɗa mata a kan hanyarta ta zuwa [[filin jirgin sama]] cewa an soke tashin jirgin da ta yi zuwa Najeriya. <ref name=":9"/>
A ranar 8 ga watan Agusta, 2017, bayan yaƙin shari'a na shekara goma sha uku kuma bayan sabon shirin roƙo daga Apata an shirya ƙarshen Yuli, Ofishin Cikin Gida ya ba ta matsayin 'yan gudun hijira a Burtaniya. An ba da izinin mafakar neman mafaka Apata na tsawon shekaru biyar ne kawai, amma za ta iya neman takardar zama na dindindin a Burtaniya daga baya.
== Rayuwa ta sirri ==
A Najeriya, Apata tana da budurwa bayan kammala karatun ta kuma suna zaune tare a wani gida.
A shekara ta 2005, an gano Apata da matsalar damuwa bayan tashin hankali (PTSD) kuma yayi ƙoƙarin kashe kansa lokacin da take kurkuku tana fuskantar fitarwa. A shekarar 2012, an kashe tsohuwar abokin aikin Apata a wani farmakin yan banga. An kuma kashe ɗan uwan Apata da dansa mai shekaru uku a cikin farmakin 'yan banga. <ref name=":4" />
Tun daga shekarar 2015, Apata ta kasance tare da Happiness Agboro, wacce a baya aka ba ta matsayin 'yan gudun hijira a Burtaniya dangane da jima'i. Tun daga 2017, Apata tana zaune a Burtaniya.
== Kyaututtuka da karramawa ==
* Kyautar Kyakkyawar Matsayi ta LGBT daga Kyautar Bambancin Ƙasa ta 3 (2014)
* Mai fafutukar Shekara daga Kyautar 'Yancin Jima'i ta 24 (2018)
== Manazarta ==
[[Category:Mata a Najeriya]]
[[Category:Mata]]
0qas6pwevj2dysc6t1x8vm2kl8t769w
Matthew Blaise
0
24653
162434
156425
2022-07-29T10:52:41Z
Muhammad Idriss Criteria
15878
/* top */
wikitext
text/x-wiki
'''Matthew Nwozaku Chukwudi Blaise''' ɗan fafutukar kare haƙƙoƙin ƴan [[Najeriya]] ne.
== Aiki ==
A cikin Maris 2020, bayan kisan wani ɗan luwaɗi a Najeriya, Blaise ya ƙirƙiri kamfen na [[Twitter]] tare da Ani Kayode Somtochukwu da Victor Emmanuel . Su ukun sunyi nasarar sanya hashtag "#EndHomophobiainNigeria" Trend a Nijeriya Twitter dan mahara kwanaki.
Bayan da aka tsare da kuma barazana da Rundunar yaƙi da yan fashi jami'an for "tsinkãyi [[Jima'in jinsi|liwadi]] ", Blaise yayi aiki a cikin Oktoba 2020 a zanga-zangar kawo [[End SARS|Ƙarshen SARS]] inda suka {{Efn|Blaise uses [[singular they|they/them]] and [[he (pronoun)|he/him]] pronouns. This article uses they/them pronouns for consistency.}} an kai hari ga ɗauke da wata ãyã tare da kalmomin da "Queer Live Matter". Sun kuma shirya wasu gungun wasu mutane na daban don halartar zanga -zangar.
Bayan harbin Lekki na 2020, Blaise ya fara aiki tare da Safe HQuse don tallafawa masu zanga -zangar da masu tsira.
== Rayuwar mutum ==
Blaise ba na binary bane, kuma yana amfani da da sunan kowanne jinsi. {{As of|2020|October}} , suna halartar Jami'ar Tarayya ta Alex Ekwueme a [[Najeriya]], suna neman ilimi.
Blaise ya zama mai yawan magana game da jima'i a [[Dandalin Sada Zumunta|kafafen sada zumunta]] bayan wani firist ya buga su da shaƙe su saboda yin luwadi a 2019, kuma sauran mutanen cocin ba su sa baki ba.
== Ganewa ==
Blaise ya kasance shugabar matasa masu isar da Mata a shekarar 2020; suna shekaru 22 a lokacin. Hakanan a cikin 2020, taci nasarar kyautar The Future Awards Africa "Kyautar Jagorancin Tattaunawa", da Kyautar Initiative for Equal Rights 'award for "SOGIESC Rights Activist of the Year". A watan Yuni 2021, Dafe Oboro ya fito da su a cikin ɗan gajeren fim wanda ya kasance tare da labarin murfin bazarar 2021 na ''Dazed'' .
== Nassoshi ==
[[Category:Mutanen Najeriya]]
onxv7tgf7uysyygp2a3w37jpc1gbv4t
162435
162434
2022-07-29T10:53:17Z
Muhammad Idriss Criteria
15878
/* Nassoshi */
wikitext
text/x-wiki
'''Matthew Nwozaku Chukwudi Blaise''' ɗan fafutukar kare haƙƙoƙin ƴan [[Najeriya]] ne.
== Aiki ==
A cikin Maris 2020, bayan kisan wani ɗan luwaɗi a Najeriya, Blaise ya ƙirƙiri kamfen na [[Twitter]] tare da Ani Kayode Somtochukwu da Victor Emmanuel . Su ukun sunyi nasarar sanya hashtag "#EndHomophobiainNigeria" Trend a Nijeriya Twitter dan mahara kwanaki.
Bayan da aka tsare da kuma barazana da Rundunar yaƙi da yan fashi jami'an for "tsinkãyi [[Jima'in jinsi|liwadi]] ", Blaise yayi aiki a cikin Oktoba 2020 a zanga-zangar kawo [[End SARS|Ƙarshen SARS]] inda suka {{Efn|Blaise uses [[singular they|they/them]] and [[he (pronoun)|he/him]] pronouns. This article uses they/them pronouns for consistency.}} an kai hari ga ɗauke da wata ãyã tare da kalmomin da "Queer Live Matter". Sun kuma shirya wasu gungun wasu mutane na daban don halartar zanga -zangar.
Bayan harbin Lekki na 2020, Blaise ya fara aiki tare da Safe HQuse don tallafawa masu zanga -zangar da masu tsira.
== Rayuwar mutum ==
Blaise ba na binary bane, kuma yana amfani da da sunan kowanne jinsi. {{As of|2020|October}} , suna halartar Jami'ar Tarayya ta Alex Ekwueme a [[Najeriya]], suna neman ilimi.
Blaise ya zama mai yawan magana game da jima'i a [[Dandalin Sada Zumunta|kafafen sada zumunta]] bayan wani firist ya buga su da shaƙe su saboda yin luwadi a 2019, kuma sauran mutanen cocin ba su sa baki ba.
== Ganewa ==
Blaise ya kasance shugabar matasa masu isar da Mata a shekarar 2020; suna shekaru 22 a lokacin. Hakanan a cikin 2020, taci nasarar kyautar The Future Awards Africa "Kyautar Jagorancin Tattaunawa", da Kyautar Initiative for Equal Rights 'award for "SOGIESC Rights Activist of the Year". A watan Yuni 2021, Dafe Oboro ya fito da su a cikin ɗan gajeren fim wanda ya kasance tare da labarin murfin bazarar 2021 na ''Dazed'' .
== Manazarta ==
[[Category:Mutanen Najeriya]]
oxjfuo3bstzwpajulv6vxjfmw0y4fr3
162436
162435
2022-07-29T10:57:02Z
Muhammad Idriss Criteria
15878
/* Aiki */
wikitext
text/x-wiki
'''Matthew Nwozaku Chukwudi Blaise''' ɗan fafutukar kare haƙƙoƙin ƴan [[Najeriya]] ne.
== Aiki ==
A cikin Maris 2020, bayan kisan wani ɗan luwaɗi a [[Najeriya]], Blaise ya ƙirƙiri kamfen na [[Twitter]] tare da Ani Kayode Somtochukwu da Victor Emmanuel. Su ukun sunyi nasarar sanya hashtag "#EndHomophobiainNigeria" Trend a Nijeriya Twitter dan mahara kwanaki.<ref> Greenfield, Rebecca (March 11, 2021). "LGBTQ Rights Regress in Unexpected Places Yet Advance in Others". Bloomberg. Retrieved June 6, 2021.</ref>
Bayan da aka tsare da kuma barazana da Rundunar yaƙi da yan fashi jami'an for "tsinkãyi [[Jima'in jinsi|liwadi]] ", Blaise yayi aiki a cikin Oktoba 2020 a zanga-zangar kawo [[End SARS|Ƙarshen SARS]] inda suka {{Efn|Blaise uses [[singular they|they/them]] and [[he (pronoun)|he/him]] pronouns. This article uses they/them pronouns for consistency.}} an kai hari ga ɗauke da wata ãyã tare da kalmomin da "Queer Live Matter". Sun kuma shirya wasu gungun wasu mutane na daban don halartar zanga -zangar.
Bayan harbin Lekki na 2020, Blaise ya fara aiki tare da Safe HQuse don tallafawa masu zanga -zangar da masu tsira.<ref>Blaise, Matthew (October 13, 2020). "Queer Nigerians Are Being Beaten by SARS — I'm Trying to End That". Out. Retrieved June 6, 2021.</ref>
== Rayuwar mutum ==
Blaise ba na binary bane, kuma yana amfani da da sunan kowanne jinsi. {{As of|2020|October}} , suna halartar Jami'ar Tarayya ta Alex Ekwueme a [[Najeriya]], suna neman ilimi.
Blaise ya zama mai yawan magana game da jima'i a [[Dandalin Sada Zumunta|kafafen sada zumunta]] bayan wani firist ya buga su da shaƙe su saboda yin luwadi a 2019, kuma sauran mutanen cocin ba su sa baki ba.
== Ganewa ==
Blaise ya kasance shugabar matasa masu isar da Mata a shekarar 2020; suna shekaru 22 a lokacin. Hakanan a cikin 2020, taci nasarar kyautar The Future Awards Africa "Kyautar Jagorancin Tattaunawa", da Kyautar Initiative for Equal Rights 'award for "SOGIESC Rights Activist of the Year". A watan Yuni 2021, Dafe Oboro ya fito da su a cikin ɗan gajeren fim wanda ya kasance tare da labarin murfin bazarar 2021 na ''Dazed'' .
== Manazarta ==
[[Category:Mutanen Najeriya]]
jvxixo8saggmvb2ua03lp8to8u8rnik
162437
162436
2022-07-29T10:59:32Z
Muhammad Idriss Criteria
15878
/* Rayuwar mutum */
wikitext
text/x-wiki
'''Matthew Nwozaku Chukwudi Blaise''' ɗan fafutukar kare haƙƙoƙin ƴan [[Najeriya]] ne.
== Aiki ==
A cikin Maris 2020, bayan kisan wani ɗan luwaɗi a [[Najeriya]], Blaise ya ƙirƙiri kamfen na [[Twitter]] tare da Ani Kayode Somtochukwu da Victor Emmanuel. Su ukun sunyi nasarar sanya hashtag "#EndHomophobiainNigeria" Trend a Nijeriya Twitter dan mahara kwanaki.<ref> Greenfield, Rebecca (March 11, 2021). "LGBTQ Rights Regress in Unexpected Places Yet Advance in Others". Bloomberg. Retrieved June 6, 2021.</ref>
Bayan da aka tsare da kuma barazana da Rundunar yaƙi da yan fashi jami'an for "tsinkãyi [[Jima'in jinsi|liwadi]] ", Blaise yayi aiki a cikin Oktoba 2020 a zanga-zangar kawo [[End SARS|Ƙarshen SARS]] inda suka {{Efn|Blaise uses [[singular they|they/them]] and [[he (pronoun)|he/him]] pronouns. This article uses they/them pronouns for consistency.}} an kai hari ga ɗauke da wata ãyã tare da kalmomin da "Queer Live Matter". Sun kuma shirya wasu gungun wasu mutane na daban don halartar zanga -zangar.
Bayan harbin Lekki na 2020, Blaise ya fara aiki tare da Safe HQuse don tallafawa masu zanga -zangar da masu tsira.<ref>Blaise, Matthew (October 13, 2020). "Queer Nigerians Are Being Beaten by SARS — I'm Trying to End That". Out. Retrieved June 6, 2021.</ref>
== Rayuwar mutum ==
Blaise ba na binary bane, kuma yana amfani da da sunan kowanne jinsi. {{As of|2020|October}} , suna halartar Jami'ar Tarayya ta Alex Ekwueme a [[Najeriya]], suna neman ilimi.<ref>[[Matthew Blaise]] Nwozaku". Women Deliver. 2020. Retrieved June 6, 2021.</ref>
Blaise ya zama mai yawan magana game da jima'i a [[Dandalin Sada Zumunta|kafafen sada zumunta]] bayan wani firist ya buga su da shaƙe su saboda yin luwadi a 2019, kuma sauran mutanen cocin ba su sa baki ba.<ref>The Future Awards Africa: Class of 2020". The Future Awards Africa. November 8, 2020. Retrieved June 6, 2021.</ref>
== Ganewa ==
Blaise ya kasance shugabar matasa masu isar da Mata a shekarar 2020; suna shekaru 22 a lokacin. Hakanan a cikin 2020, taci nasarar kyautar The Future Awards Africa "Kyautar Jagorancin Tattaunawa", da Kyautar Initiative for Equal Rights 'award for "SOGIESC Rights Activist of the Year". A watan Yuni 2021, Dafe Oboro ya fito da su a cikin ɗan gajeren fim wanda ya kasance tare da labarin murfin bazarar 2021 na ''Dazed'' .
== Manazarta ==
[[Category:Mutanen Najeriya]]
mmngvgsoy6up8mfqmngwebpxgsu2fry
162438
162437
2022-07-29T11:01:39Z
Muhammad Idriss Criteria
15878
/* Ganewa */
wikitext
text/x-wiki
'''Matthew Nwozaku Chukwudi Blaise''' ɗan fafutukar kare haƙƙoƙin ƴan [[Najeriya]] ne.
== Aiki ==
A cikin Maris 2020, bayan kisan wani ɗan luwaɗi a [[Najeriya]], Blaise ya ƙirƙiri kamfen na [[Twitter]] tare da Ani Kayode Somtochukwu da Victor Emmanuel. Su ukun sunyi nasarar sanya hashtag "#EndHomophobiainNigeria" Trend a Nijeriya Twitter dan mahara kwanaki.<ref> Greenfield, Rebecca (March 11, 2021). "LGBTQ Rights Regress in Unexpected Places Yet Advance in Others". Bloomberg. Retrieved June 6, 2021.</ref>
Bayan da aka tsare da kuma barazana da Rundunar yaƙi da yan fashi jami'an for "tsinkãyi [[Jima'in jinsi|liwadi]] ", Blaise yayi aiki a cikin Oktoba 2020 a zanga-zangar kawo [[End SARS|Ƙarshen SARS]] inda suka {{Efn|Blaise uses [[singular they|they/them]] and [[he (pronoun)|he/him]] pronouns. This article uses they/them pronouns for consistency.}} an kai hari ga ɗauke da wata ãyã tare da kalmomin da "Queer Live Matter". Sun kuma shirya wasu gungun wasu mutane na daban don halartar zanga -zangar.
Bayan harbin Lekki na 2020, Blaise ya fara aiki tare da Safe HQuse don tallafawa masu zanga -zangar da masu tsira.<ref>Blaise, Matthew (October 13, 2020). "Queer Nigerians Are Being Beaten by SARS — I'm Trying to End That". Out. Retrieved June 6, 2021.</ref>
== Rayuwar mutum ==
Blaise ba na binary bane, kuma yana amfani da da sunan kowanne jinsi. {{As of|2020|October}} , suna halartar Jami'ar Tarayya ta Alex Ekwueme a [[Najeriya]], suna neman ilimi.<ref>[[Matthew Blaise]] Nwozaku". Women Deliver. 2020. Retrieved June 6, 2021.</ref>
Blaise ya zama mai yawan magana game da jima'i a [[Dandalin Sada Zumunta|kafafen sada zumunta]] bayan wani firist ya buga su da shaƙe su saboda yin luwadi a 2019, kuma sauran mutanen cocin ba su sa baki ba.<ref>The Future Awards Africa: Class of 2020". The Future Awards Africa. November 8, 2020. Retrieved June 6, 2021.</ref>
== Ganewa ==
Blaise ya kasance shugabar matasa masu isar da Mata a shekarar 2020; suna shekaru 22 a lokacin. Hakanan a cikin 2020, taci nasarar kyautar The Future Awards Africa "Kyautar Jagorancin Tattaunawa", da Kyautar Initiative for Equal Rights 'award for "SOGIESC Rights Activist of the Year".<ref>Obi-Young, Otosirieze (December 26, 2020). "The 2020 Freedom Awards Honour LGBTQ & Feminist Advocates". Open Country Magazine. Retrieved June 6, 2021.</ref> A watan Yuni 2021, Dafe Oboro ya fito da su a cikin ɗan gajeren fim wanda ya kasance tare da labarin murfin bazarar 2021 na ''Dazed'' .<ref>Ramachandran, Naman (November 14, 2021). "As MTV EMAs Go Ahead in Budapest Despite Anti-LGBTQ Laws, Hungarian Activist Award Winner Details 'Fear and Censorship'". Variety. Retrieved November 15, 2021.</ref>
== Manazarta ==
[[Category:Mutanen Najeriya]]
6h2uhxvrmu9xuan8dgmv8w0ui3o24wl
Seyi Adebanjo
0
24675
162396
153799
2022-07-29T08:52:03Z
Muhammad Idriss Criteria
15878
/* top */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Seyi Adebanjo''' ɗan adam ne, ɗan wasan watsa labarai na MFA, haifaffen [[Najeriya]] kuma yanzu yana zaune a [[New York (birni)|birnin New York]]. Aikin Adebanjo yana nufin samar da wayar da kan jama'a game da batutuwan launin fata, jinsi, da jima'i ta hanyar amfani da daukar hoto, fim, bidiyo na dijital, da rubuce-rubuce.<ref name=":0">"Film/Video Maker". www.twn.org</ref>
== Nunawa da buga aikin ==
Adebanjo ya nuna a gidan kayan gargajiya na birnin New York, Bronx Academy of Arts and Dance (BAAD!), Longwood Art Gallery da Skylight Gallery-Restoration Plaza Corporation, Leslie-Lohman Museum of Gay da Lesbian Art da Waterloo Gidan Gallery. A halin yanzu suna abokin tarayya tare da Artist a cikin Kasuwa (AIM) a Gidan Tarihi na Bronx. Sun kasance abokan aiki tare da The Laundromat Project, Queer /Art/ Mentorship, Maysles Institute, Independent Filmmaker Project, da kuma City Lore Documentary Fellow.<ref name=":0" />
Mujallar ''Muryar Afirka'', [[Jami'ar Garin Osun|Jami'ar Jihar Osun]], Q-Zine, da ''Mott Haven Herald'' ne suka buga aikinsu. Adebanjo ya gabatar a Jami'ar New York, da Lambda Literary Foundation, Jami'ar Fina-Finan Jami'ar da Ƙungiyar Bidiyo, da Ƙungiyar Ƙwararrun Ƙwararru na Brazil.<ref name=":0" />
== Fina-finai ==
''Trans Lives Matter!: Justice for Islan Nettles'' fim ne na mintuna bakwai da ke mayar da hankali kan kisan wata mata da aka yi mata transgender mai suna Islan Nettles a watan Agusta 2013.<ref>Freelon, Kiratiana. "Exclusive: Watch Experimental
Short, 'Trans Lives Matter! Justice for Islan Nettles' |
IndieWire" . www.indiewire.com</ref> An nuna fim ɗin ta hanyar PBS Channel 13, da kuma Gidan Tarihi na Brooklyn. Ana ci gaba da nunawa a cikin nunin nunin faifai a duniya, gami da Zaɓin hukuma a 28th BFI Flare London, LGBT Film Festival, Gender Reel Film Festival, Al Jazeera America, da Black Star Film Festival.
''Oya!'' ''Wani Abu Ya Faru A Hanyar Zuwa Yammacin Afirka!'' gajeriyar shirin ne na mintuna 30 wanda ke bincika asalin jima'i da launin fata. Fim ɗin ya yi nazarin abubuwan da suka faru da kuma rarrabuwar kawuna tsakanin ƴan Afirka masu ƙayatarwa da jinsi a Najeriya da New York.<ref>Show explores borough's ties to Africa" . The
Riverdale Press</ref> An kuma tattauna batun ruhaniya dangane da waɗannan batutuwa. A halin yanzu ana nuna shirin a duniya.<ref name=":0" />
== Kyauta ==
Adebanjo ya sami lambar yabo mafi kyawun Documentary Short a Drama Baltimore International Black Film Festival, Reel 13 Short Film Award, Fish Parade 2015 Grand Marshal, Best International Short Film Award Sydney Transgender International Film Festival, <ref name="twn" /> Pride na Kyautar Bikin Fina-Finai ta Ocean LGBT, da Kwalejin Hunter ta Dean of Arts & Science Master's Thesis Support Grant.<ref name=":0" />
== Manazarta ==
{{Reflist}}
[[Category:Rayayyun mutane]]
7od096dzdj5ba60edo1tc0e3ipgcqve
162397
162396
2022-07-29T08:53:20Z
Muhammad Idriss Criteria
15878
/* Nunawa da buga aikin */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Seyi Adebanjo''' ɗan adam ne, ɗan wasan watsa labarai na MFA, haifaffen [[Najeriya]] kuma yanzu yana zaune a [[New York (birni)|birnin New York]]. Aikin Adebanjo yana nufin samar da wayar da kan jama'a game da batutuwan launin fata, jinsi, da jima'i ta hanyar amfani da daukar hoto, fim, bidiyo na dijital, da rubuce-rubuce.<ref name=":0">"Film/Video Maker". www.twn.org</ref>
== Nunawa da buga aikin ==
Adebanjo ya nuna a gidan kayan gargajiya na birnin New York, Bronx Academy of Arts and Dance (BAAD!), Longwood Art Gallery da Skylight Gallery-Restoration Plaza Corporation, Leslie-Lohman Museum of Gay da Lesbian Art da Waterloo Gidan Gallery. A halin yanzu suna abokin tarayya tare da Artist a cikin Kasuwa (AIM) a Gidan Tarihi na Bronx. Sun kasance abokan aiki tare da The Laundromat Project, Queer /Art/ Mentorship, Maysles Institute, Independent Filmmaker Project, da kuma City Lore Documentary Fellow.<ref name=":0"/> Mujallar ''Muryar Afirka'', [[Jami'ar Garin Osun|Jami'ar Jihar Osun]], Q-Zine, da ''Mott Haven Herald'' ne suka buga aikinsu. Adebanjo ya gabatar a Jami'ar New York, da Lambda Literary Foundation, Jami'ar Fina-Finan Jami'ar da Ƙungiyar Bidiyo, da Ƙungiyar Ƙwararrun Ƙwararru na Brazil.<ref name=":0"/>
== Fina-finai ==
''Trans Lives Matter!: Justice for Islan Nettles'' fim ne na mintuna bakwai da ke mayar da hankali kan kisan wata mata da aka yi mata transgender mai suna Islan Nettles a watan Agusta 2013.<ref>Freelon, Kiratiana. "Exclusive: Watch Experimental
Short, 'Trans Lives Matter! Justice for Islan Nettles' |
IndieWire" . www.indiewire.com</ref> An nuna fim ɗin ta hanyar PBS Channel 13, da kuma Gidan Tarihi na Brooklyn. Ana ci gaba da nunawa a cikin nunin nunin faifai a duniya, gami da Zaɓin hukuma a 28th BFI Flare London, LGBT Film Festival, Gender Reel Film Festival, Al Jazeera America, da Black Star Film Festival.
''Oya!'' ''Wani Abu Ya Faru A Hanyar Zuwa Yammacin Afirka!'' gajeriyar shirin ne na mintuna 30 wanda ke bincika asalin jima'i da launin fata. Fim ɗin ya yi nazarin abubuwan da suka faru da kuma rarrabuwar kawuna tsakanin ƴan Afirka masu ƙayatarwa da jinsi a Najeriya da New York.<ref>Show explores borough's ties to Africa" . The
Riverdale Press</ref> An kuma tattauna batun ruhaniya dangane da waɗannan batutuwa. A halin yanzu ana nuna shirin a duniya.<ref name=":0" />
== Kyauta ==
Adebanjo ya sami lambar yabo mafi kyawun Documentary Short a Drama Baltimore International Black Film Festival, Reel 13 Short Film Award, Fish Parade 2015 Grand Marshal, Best International Short Film Award Sydney Transgender International Film Festival, <ref name="twn" /> Pride na Kyautar Bikin Fina-Finai ta Ocean LGBT, da Kwalejin Hunter ta Dean of Arts & Science Master's Thesis Support Grant.<ref name=":0" />
== Manazarta ==
{{Reflist}}
[[Category:Rayayyun mutane]]
l0a87b5f87qfsikobwjrdah18tcnx9k
162399
162397
2022-07-29T08:55:11Z
Muhammad Idriss Criteria
15878
/* Fina-finai */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Seyi Adebanjo''' ɗan adam ne, ɗan wasan watsa labarai na MFA, haifaffen [[Najeriya]] kuma yanzu yana zaune a [[New York (birni)|birnin New York]]. Aikin Adebanjo yana nufin samar da wayar da kan jama'a game da batutuwan launin fata, jinsi, da jima'i ta hanyar amfani da daukar hoto, fim, bidiyo na dijital, da rubuce-rubuce.<ref name=":0">"Film/Video Maker". www.twn.org</ref>
== Nunawa da buga aikin ==
Adebanjo ya nuna a gidan kayan gargajiya na birnin New York, Bronx Academy of Arts and Dance (BAAD!), Longwood Art Gallery da Skylight Gallery-Restoration Plaza Corporation, Leslie-Lohman Museum of Gay da Lesbian Art da Waterloo Gidan Gallery. A halin yanzu suna abokin tarayya tare da Artist a cikin Kasuwa (AIM) a Gidan Tarihi na Bronx. Sun kasance abokan aiki tare da The Laundromat Project, Queer /Art/ Mentorship, Maysles Institute, Independent Filmmaker Project, da kuma City Lore Documentary Fellow.<ref name=":0"/> Mujallar ''Muryar Afirka'', [[Jami'ar Garin Osun|Jami'ar Jihar Osun]], Q-Zine, da ''Mott Haven Herald'' ne suka buga aikinsu. Adebanjo ya gabatar a Jami'ar New York, da Lambda Literary Foundation, Jami'ar Fina-Finan Jami'ar da Ƙungiyar Bidiyo, da Ƙungiyar Ƙwararrun Ƙwararru na Brazil.<ref name=":0"/>
== Fina-finai ==
''Trans Lives Matter!: Justice for Islan Nettles'' fim ne na mintuna bakwai da ke mayar da hankali kan kisan wata mata da aka yi mata transgender mai suna Islan Nettles a watan Agusta 2013.<ref>Freelon, Kiratiana. "Exclusive: Watch Experimental Short, 'Trans Lives Matter! Justice for Islan Nettles' IndieWire". www.indiewire.com</ref> An nuna fim ɗin ta hanyar PBS Channel 13, da kuma Gidan Tarihi na Brooklyn. Ana ci gaba da nunawa a cikin nunin nunin faifai a duniya, gami da Zaɓin hukuma a 28th BFI Flare London, LGBT Film Festival, Gender Reel Film Festival, Al Jazeera America, da Black Star Film Festival.
''Oya!'' ''Wani Abu Ya Faru A Hanyar Zuwa Yammacin Afirka!'' gajeriyar shirin ne na mintuna 30 wanda ke bincika asalin jima'i da launin fata. Fim ɗin ya yi nazarin abubuwan da suka faru da kuma rarrabuwar kawuna tsakanin ƴan Afirka masu ƙayatarwa da jinsi a [[Najeriya]] da New York.<ref>Show explores borough's ties to Africa". The
Riverdale Press</ref> An kuma tattauna batun ruhaniya dangane da waɗannan batutuwa. A halin yanzu ana nuna shirin a duniya.<ref name=":0"/>
== Kyauta ==
Adebanjo ya sami lambar yabo mafi kyawun Documentary Short a Drama Baltimore International Black Film Festival, Reel 13 Short Film Award, Fish Parade 2015 Grand Marshal, Best International Short Film Award Sydney Transgender International Film Festival, <ref name="twn" /> Pride na Kyautar Bikin Fina-Finai ta Ocean LGBT, da Kwalejin Hunter ta Dean of Arts & Science Master's Thesis Support Grant.<ref name=":0" />
== Manazarta ==
{{Reflist}}
[[Category:Rayayyun mutane]]
5tgsfnzhx8w1l7bwonzuqedwuabi1g7
162400
162399
2022-07-29T08:56:00Z
Muhammad Idriss Criteria
15878
/* Kyauta */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Seyi Adebanjo''' ɗan adam ne, ɗan wasan watsa labarai na MFA, haifaffen [[Najeriya]] kuma yanzu yana zaune a [[New York (birni)|birnin New York]]. Aikin Adebanjo yana nufin samar da wayar da kan jama'a game da batutuwan launin fata, jinsi, da jima'i ta hanyar amfani da daukar hoto, fim, bidiyo na dijital, da rubuce-rubuce.<ref name=":0">"Film/Video Maker". www.twn.org</ref>
== Nunawa da buga aikin ==
Adebanjo ya nuna a gidan kayan gargajiya na birnin New York, Bronx Academy of Arts and Dance (BAAD!), Longwood Art Gallery da Skylight Gallery-Restoration Plaza Corporation, Leslie-Lohman Museum of Gay da Lesbian Art da Waterloo Gidan Gallery. A halin yanzu suna abokin tarayya tare da Artist a cikin Kasuwa (AIM) a Gidan Tarihi na Bronx. Sun kasance abokan aiki tare da The Laundromat Project, Queer /Art/ Mentorship, Maysles Institute, Independent Filmmaker Project, da kuma City Lore Documentary Fellow.<ref name=":0"/> Mujallar ''Muryar Afirka'', [[Jami'ar Garin Osun|Jami'ar Jihar Osun]], Q-Zine, da ''Mott Haven Herald'' ne suka buga aikinsu. Adebanjo ya gabatar a Jami'ar New York, da Lambda Literary Foundation, Jami'ar Fina-Finan Jami'ar da Ƙungiyar Bidiyo, da Ƙungiyar Ƙwararrun Ƙwararru na Brazil.<ref name=":0"/>
== Fina-finai ==
''Trans Lives Matter!: Justice for Islan Nettles'' fim ne na mintuna bakwai da ke mayar da hankali kan kisan wata mata da aka yi mata transgender mai suna Islan Nettles a watan Agusta 2013.<ref>Freelon, Kiratiana. "Exclusive: Watch Experimental Short, 'Trans Lives Matter! Justice for Islan Nettles' IndieWire". www.indiewire.com</ref> An nuna fim ɗin ta hanyar PBS Channel 13, da kuma Gidan Tarihi na Brooklyn. Ana ci gaba da nunawa a cikin nunin nunin faifai a duniya, gami da Zaɓin hukuma a 28th BFI Flare London, LGBT Film Festival, Gender Reel Film Festival, Al Jazeera America, da Black Star Film Festival.
''Oya!'' ''Wani Abu Ya Faru A Hanyar Zuwa Yammacin Afirka!'' gajeriyar shirin ne na mintuna 30 wanda ke bincika asalin jima'i da launin fata. Fim ɗin ya yi nazarin abubuwan da suka faru da kuma rarrabuwar kawuna tsakanin ƴan Afirka masu ƙayatarwa da jinsi a [[Najeriya]] da New York.<ref>Show explores borough's ties to Africa". The
Riverdale Press</ref> An kuma tattauna batun ruhaniya dangane da waɗannan batutuwa. A halin yanzu ana nuna shirin a duniya.<ref name=":0"/>
== Kyauta ==
Adebanjo ya sami lambar yabo mafi kyawun Documentary Short a Drama Baltimore International Black Film Festival, Reel 13 Short Film Award, Fish Parade 2015 Grand Marshal, Best International Short Film Award Sydney Transgender International Film Festival, <ref name="twn"/> Pride na Kyautar Bikin Fina-Finai ta Ocean LGBT, da Kwalejin Hunter ta Dean of Arts & Science Master's Thesis Support Grant.<ref name=":0"/>
== Manazarta ==
{{Reflist}}
[[Category:Rayayyun mutane]]
9ylaa12h8ulqta4pk7n0rwc7fur31vp
Ma'aikatar Harkokin Waje (Sloveniya)
0
25485
162381
113838
2022-07-29T07:45:59Z
DonCamillo
4280
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Ma'aikatar Harkokin Waje ta Jamhuriyar Slovenia''' ( Slovene: ''Ministrstvo za zunanje zadeve Republike Slovenije; MZZ'' ) ita ce babbar manufar harkokin waje da ma'aikatar hulda da [[Sloveniya|kasashen waje a Slovenia]], wanda ke Ljubljana babban birnin kasar. Ma'aikatar tana gudanar da ayyukan diflomasiyya 57 a duk duniya ciki har da ofisoshin jakadanci, ofisoshin jakadanci, da na dindindin. Ma'aikatar tana kula da alaƙar Slovenia a cikin [[Majalisar Ɗinkin Duniya|Majalisar Dinkin Duniya]], [[Tarayyar Turai]], [[NATO]], OECD da OSCE, waɗanda Slovenia memba ce a cikinsu.
Ministan Harkokin Waje na yanzu, Anže Logar, ya yi aiki tun ranar 13 ga Maris 2020.
[[File:Ljubljana_(5746734150).jpg|thumb| Mladika Complex yana da Ma'aikatar]]
== LMinistoci ==
{| class="wikitable"
!Waziri
! Fara lokacin
! Ƙarshen lokaci
|-
| Dimitrij Rupel ne adam wata
| Mayu 1990
| Janairu 1993
|-
| Lojze Peterle
| Janairu 25, 1993
| 31 ga Oktoba, 1994
|-
| Zoran Thaler
| 26 Janairu 1995
| 16 Mayu 1996
|-
| Davorin Kračun
| 19 ga Yuli, 1996
| Janairu 1997
|-
| Zoran Thaler
| Fabrairu 27, 1997
| 25 ga Satumba, 1997
|-
| Boris Frlec
| Janairu 1998
| Janairu 21, 2000
|-
| Dimitrij Rupel ne adam wata
| 2 ga Fabrairu, 2000
| Mayu 2000
|-
| Lojze Peterle
| 7 ga Yuni, 2000
| 30 ga Nuwamba, 2000
|-
| Dimitrij Rupel ne adam wata
| Disamba 2000
| Yuli 2004
|-
| Ina Vajgl
| 6 ga Yuli, 2004
| Nuwamba 3, 2004
|-
| Dimitrij Rupel ne adam wata
| Disamba 3, 2004
| Oktoba 2008
|-
| Samuel Žbogar
| Nuwamba 2008
| Fabrairu 2012
|-
| Karl Erjavec
| Fabrairu 2012
| Satumba 2018
|-
| Miro Cerar
| Satumba 2018
| Maris 2020
|-
| Anan Logar
| Maris 2020
|
|}
== Duba kuma ==
* Harkokin kasashen waje na Slovenia
== Nassoshi ==
{{Coord|46|3|5.99|N|14|29|53.05|E|region:SI}}<templatestyles src="Module:Coordinates/styles.css"></templatestyles>{{Coord|46|3|5.99|N|14|29|53.05|E|region:SI}}
8comzncsc5dm5ammorm5kiui2ge7a9y
162382
162381
2022-07-29T07:46:31Z
DonCamillo
4280
DonCamillo moved page [[Ministry of Foreign Affairs (Slovenia)]] to [[Ma'aikatar Harkokin Waje (Sloveniya)]]
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Ma'aikatar Harkokin Waje ta Jamhuriyar Slovenia''' ( Slovene: ''Ministrstvo za zunanje zadeve Republike Slovenije; MZZ'' ) ita ce babbar manufar harkokin waje da ma'aikatar hulda da [[Sloveniya|kasashen waje a Slovenia]], wanda ke Ljubljana babban birnin kasar. Ma'aikatar tana gudanar da ayyukan diflomasiyya 57 a duk duniya ciki har da ofisoshin jakadanci, ofisoshin jakadanci, da na dindindin. Ma'aikatar tana kula da alaƙar Slovenia a cikin [[Majalisar Ɗinkin Duniya|Majalisar Dinkin Duniya]], [[Tarayyar Turai]], [[NATO]], OECD da OSCE, waɗanda Slovenia memba ce a cikinsu.
Ministan Harkokin Waje na yanzu, Anže Logar, ya yi aiki tun ranar 13 ga Maris 2020.
[[File:Ljubljana_(5746734150).jpg|thumb| Mladika Complex yana da Ma'aikatar]]
== LMinistoci ==
{| class="wikitable"
!Waziri
! Fara lokacin
! Ƙarshen lokaci
|-
| Dimitrij Rupel ne adam wata
| Mayu 1990
| Janairu 1993
|-
| Lojze Peterle
| Janairu 25, 1993
| 31 ga Oktoba, 1994
|-
| Zoran Thaler
| 26 Janairu 1995
| 16 Mayu 1996
|-
| Davorin Kračun
| 19 ga Yuli, 1996
| Janairu 1997
|-
| Zoran Thaler
| Fabrairu 27, 1997
| 25 ga Satumba, 1997
|-
| Boris Frlec
| Janairu 1998
| Janairu 21, 2000
|-
| Dimitrij Rupel ne adam wata
| 2 ga Fabrairu, 2000
| Mayu 2000
|-
| Lojze Peterle
| 7 ga Yuni, 2000
| 30 ga Nuwamba, 2000
|-
| Dimitrij Rupel ne adam wata
| Disamba 2000
| Yuli 2004
|-
| Ina Vajgl
| 6 ga Yuli, 2004
| Nuwamba 3, 2004
|-
| Dimitrij Rupel ne adam wata
| Disamba 3, 2004
| Oktoba 2008
|-
| Samuel Žbogar
| Nuwamba 2008
| Fabrairu 2012
|-
| Karl Erjavec
| Fabrairu 2012
| Satumba 2018
|-
| Miro Cerar
| Satumba 2018
| Maris 2020
|-
| Anan Logar
| Maris 2020
|
|}
== Duba kuma ==
* Harkokin kasashen waje na Slovenia
== Nassoshi ==
{{Coord|46|3|5.99|N|14|29|53.05|E|region:SI}}<templatestyles src="Module:Coordinates/styles.css"></templatestyles>{{Coord|46|3|5.99|N|14|29|53.05|E|region:SI}}
8comzncsc5dm5ammorm5kiui2ge7a9y
Jami'ar Abubakar Tafawa Balewa
0
26485
162323
128608
2022-07-29T00:50:11Z
Uncle Bash007
9891
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Jami'ar Abubakar Tafawa Balewa''' ( '''ATBU''' ) ita ce jami'ar fasaha ta tarayya da ke jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]], arewa maso gabashin kasar [[Nijeriya|Najeriya]] . An sanya wa jami’ar sunan Firayim Ministan Tarayyar [[Nijeriya|Najeriya na farko]], [[Abubakar Tafawa Balewa|Sir Abubakar Tafawa Balewa]] . Taken jami'ar shine "Doctrina Mater Artium", wanda ke nufin "Ilimi shine uwa mai fasaha".
An kafa jami'ar a cikin shekara ta 1980 a matsayin Jami'ar Fasaha ta Tarayya, Bauchi. An shigar da ɗaliban farko na makarantar a watan Oktoba shekara ta 1981 don karatun digiri da shirye-shiryen gyara yayin karatun Makarantar Kimiyya da Ilimin Kimiyya ya fara a watan Oktoba 1982. A ranar 1 ga watan Oktoba shekara ta 1984, jami'ar ta hade da [[Jami'ar Ahmadu Bello]], [[Zariya]], Najeriya tare da sauya suna zuwa Kwalejin Abubakar Tafawa Balewa, Jami'ar Ahmadu Bello, harabar Bauchi. Jami'ar ta sake samun ikon kanta a cikin shekara ta 1988 biyo bayan babban lalacewar irin waɗannan cibiyoyin. Wannan ya biyo bayan canjin suna zuwa Jami'ar Abubakar Tafawa Balewa, Bauchi.
An tsara tsarin karatun jami'ar ne a shekara ta 1980 bayan tuntuɓar masana ilimin daga Najeriya, da kasar [[Birtaniya|Ingila]] da kuma kasar [[Tarayyar Amurka|Amurka]] . An yi amfani da tsarin karatun da aka amince da shi a cikin yanayi, kamar yadda ya dace da cibiyar fasaha, kuma ana kiyaye wannan jigon a duk sassan jami'ar.
Jami'ar na ba da digiri ta hanyar makarantu shida: Makarantar Injiniya, Kimiyya, Fasahar Muhalli, Noma, Fasahar Gudanarwa da Makarantar Ilimin Fasaha. Tanaba da digiri na da duka digiri na biyu da na Digiri. Kowace makaranta tana ƙarƙashin Shugaban Dean ne wanda ke ba da rahoto kai tsaye ga Mataimakin Shugaban. Mataimakin Shugaban jami'a shine shugaban jami'ar. Ma’aikatar Ilimi ta Tarayya ce ke nada Mataimakin Shugaban Jami’ar a bisa shawarar da Majalisar Gudanarwar Jami’ar ta bayar.
== Gudanarwa ==
Jami'ar Abubakar Tafawa Balewa tana da kansila a matsayin shugaban bikin na jami'ar, yayin da Mataimakin Shugaban jami'ar shine babban jami'i kuma jami'in ilimi na jami'ar. Mataimakin shugaban jami'a yawanci ana nada shi na tsawon shekaru 5, daganan ba za a sake sabunta shi ba. Na 8 kuma mataimakin shugaban jami'a a yanzu, Farfesa Muhammad A. AbdulAzeez .
Tun kafuwar Jami'ar masu gudanarwa masu zuwa suna kula da ita:
{| class="wikitable"
!S / N
! Suna
! Tsayawa
! Ofishin da Aka Gudanar
|-
| 1
| Farfesa Adewale Oke Adekola
| 1980–1984
| Mataimakin Shugaban Jami'a
|-
| 2
| Farfesa Buba Garegy Bajoga
| 1984–1988
| Provost
|-
| 3
| Farfesa Buba Garegy Bajoga
| 1988–1995
| Mataimakin Shugaban Jami'a
|-
| 4
| Farfesa Abubakar Sani Sambo
| 1995–2004
| Mataimakin Shugaban Jami'a
|-
| 5
| Farfesa Garba Aliyu Babaji
| 2004–2009
| Mataimakin Shugaban Jami'a
|-
| 6
| Farfesa Muhammad Hamisu Muhammad
| 2009–2014
| Mataimakin Shugaban Jami'a
|-
| 7
| Farfesa Abdulrahman Saminu Ibrahim
| 2014–2019
| Mataimakin Shugaban Jami'a
| <ref>[http://www.atbu.edu.ng/#/aboutus/atbuhistory]</ref>
|-
| 8
| Farfesa Muhammad A. AbdulAzeez
| 2019 – Kwanan wata
| Mataimakin Shugaban Jami'a
|}
<ref>[https://www.atbu.edu.ng/single/New-Vice-Chancellor-for-ATBU]</ref>
A halin yanzu, jami'a tana da sama da sassan ilimi na 30, Ilimin 6, 8 Directorates da Cibiyoyi guda 7, tare da ɗalibai masu karatun digiri sama da dalibai 10,000. An kafa kwaleji na Kimiyyar Kiwon Lafiya a Jami'ar kuma tun daga lokacin ta fara aiki.
== Ikon tunani ==
Jami'ar tana da Kwarewa a Sassa kamar haka:
=== Sashen Noma da Fasahar Noma ===
{| class="wikitable"
!S / N
! Suna
|-
| 1
| Ma'aikatar Samar da Dabbobi
|-
| 2
| Ma'aikatar Samar da Amfanin gona
|-
| 3
| Ma'aikatar Kimiyyar Kasa
|-
| 4
| Ma'aikatar Tattalin Arzikin Noma da Fadada
|}
=== Kwajalein Injiniya & Injiniyan Fasaha ===
{| class="wikitable"
!S / N
! Suna
|-
| 1
| Ma'aikatar Aikin Gona da Injin Injiniya
|-
| 2
| Ma'aikatar Injin Mota
|-
| 3
| Ma'aikatar Injin Injiniya
|-
| 4
| Ma'aikatar Injin Injiniya
|-
| 5
| Ma'aikatar Kwamfuta da Injiniyan Sadarwa
|-
| 6
| Ma'aikatar Lantarki / Injin Injiniya
|-
| 7
| Ma'aikatar Injiniya / Injin Injiniya
|-
| 8
| Ma'aikatar Mechatronics da Injin Injiniya
|-
| 9
| Ma'aikatar Injiniyan Man Fetur
|-
|}
=== Kwalejin Fasahar Muhalli ===
{| class="wikitable"
!S / N
! Suna
|-
| 1
| Ma'aikatar Gine-gine
|-
| 2
| Sashen Gini
|-
| 3
| Ma'aikatar Fasahar Gudanar da Muhalli
|-
| 4
| Ma'aikatar Kula da Gidaje da Kimantawa
|-
| 5
| Ma'aikatar Tsara Masana'antu
|-
| 6
| Ma'aikatar Bincike & Geo-Informatics
|-
| 7
| Ma'aikatar Binciken Adadi
|-
| 8
| Ma'aikatar Tsarin Birni & Yanki
|}
=== Faculty of Technology ===
{| class="wikitable"
!S / N
! Suna
|-
| 1
| Ma'aikatar Banki da Fasaha
|-
| 2
| Ma'aikatar Gudanarwa & Fasahar Sadarwa
|-
| 3
| Janar Nazarin
|-
| 4
| Ma'aikatar Akawu
|-
| 5
| Ma'aikatar Fasaha
|-
| 6
| Ma'aikatar Gudanar da Kasuwanci
|}
=== Ilimin Fasaha ===
{| class="wikitable"
!S / N
! Suna
|-
| 1
| Ma'aikatar Ilimi Foundation
|-
| 2
| Ma'aikatar Ilimin Kimiyya
|-
| 3
| Ma'aikatar Ilimin sana'a da Fasaha
|-
| 4
| Ma'aikatar Laburare da kimiyyar bayanai
|}
=== Faculty of Science ===
{| class="wikitable"
!S / N
! Suna
|-
| 1
| Ma'aikatar ilimin lissafi
|-
| 2
| Ma'aikatar Kimiyyar Halittu
|-
| 3
| Ma'aikatar Chemistry
|-
| 4
| Ma'aikatar ilimin kasa
|-
| 5
| Sashen ilimin lissafi
|-
| 6
| Ma'aikatar Biochemistry
|-
| 7<br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki>
| Ma'aikatar Lafiyar Qasa
|-
| 8<br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki>
| Ma'aikatar Biochemistry
|-
| 9
| Ma'aikatar Ilimin Halittu
|}
=== Kwalejin Kimiyya ===
Jami'ar na da kwaleji na Kimiyyar Kiwan lafiya wanda ke ba da kwasa-kwasan kiwon lafiya daban-daban. Hakanan tana da asibitin kwaleji Abubakar Tafawa Balewa Asibitin Koyarwa na jami'ar Bauchi inda ake kula da abubuwan da suka shafi fannin likitanci.
== Magoya Bayan Kungiyoyin Tallafi na Ilimi ==
Akwai shugabanni biyu waɗanda ke bada sabis na tallafi na fannin ilimi ga jami'ar. Wadannan su ne:
1. Daraktan Karatu da Gyarawa
2. Babban Jami'in Nazarin
== Makarantar Nazarin Postgraduate ==
Makarantar Nazarin Makarantar Digiri na ATBU an ɗora mata nauyi mai kamar haka:
* Gudanar da duk shirye-shiryen karatun digiri na biyu a Jami'ar, kamar su karatun gaba da digiri, shiga, rajista da jarrabawa.
* Kula da matsayin karatun digiri na biyu,
* Kulawa da kimanta ci gaban karatun digiri na biyu a Jami'ar da gabatar da rahoton shekara-shekara ga Majalisar Dattawa.
== Tsoffin Daliban ==
* [[Isa Ali Pantami]] Ministan Sadarwa na Najeriya.
'''Kwararrun Malaman Makaranta'''
* Saket Kushwaha tsohon shugaban makarantar kula da harkokin gudanarwa.
== Manazarta ==
<references />
== Hanyoyin haɗin waje ==
* [http://www.atbu.edu.ng/ Tashar yanar gizo ta ATBU]
* Bita na ATBU Bauchi da aka gudanar Daga Abdullahi Abdullahi (mayomayo) Toro.
A matsayina na mai neman Post UTME a karkashin wannan Kungiya, muna matukar ba da shawarar cewa ka wadatar da kanka da tambayoyin da suka gabata, don wannan aikin gwajin. [https://zuriksblog.com/post-utme/atbu-post-utme-past-questions/ Ziyarci nan] don zazzage wannan e-littafin kyauta
{{Coord|10.3297704|9.8453553}}<templatestyles src="Module:Coordinates/styles.css"></templatestyles>{{Coord|10.3297704|9.8453553}}
[[Category:Pages with unreviewed translations]]
nu995cjjqdeymrd781f731wx2tkjd63
162324
162323
2022-07-29T00:50:44Z
Uncle Bash007
9891
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Jami'ar Abubakar Tafawa Balewa''' ( '''ATBU''' ) ita ce jami'ar fasaha ta tarayya da ke jihar [[Bauchi (birni)|Bauchi]], arewa maso gabashin kasar [[Nijeriya|Najeriya]]. An sanya wa jami’ar suna bayan Firayim Ministan Tarayyar [[Nijeriya|Najeriya na farko]], [[Abubakar Tafawa Balewa|Sir Abubakar Tafawa Balewa]]. Taken jami'ar shine "Doctrina Mater Artium", wanda ke nufin "Ilimi shine uwa mai fasaha".
An kafa jami'ar a cikin shekara ta 1980 a matsayin Jami'ar Fasaha ta Tarayya, Bauchi. An shigar da ɗaliban farko na makarantar a watan Oktoba shekara ta 1981 don karatun digiri da shirye-shiryen gyara yayin karatun Makarantar Kimiyya da Ilimin Kimiyya ya fara a watan Oktoba 1982. A ranar 1 ga watan Oktoba shekara ta 1984, jami'ar ta hade da [[Jami'ar Ahmadu Bello]], [[Zariya]], Najeriya tare da sauya suna zuwa Kwalejin Abubakar Tafawa Balewa, Jami'ar Ahmadu Bello, harabar Bauchi. Jami'ar ta sake samun ikon kanta a cikin shekara ta 1988 biyo bayan babban lalacewar irin waɗannan cibiyoyin. Wannan ya biyo bayan canjin suna zuwa Jami'ar Abubakar Tafawa Balewa, Bauchi.
An tsara tsarin karatun jami'ar ne a shekara ta 1980 bayan tuntuɓar masana ilimin daga Najeriya, da kasar [[Birtaniya|Ingila]] da kuma kasar [[Tarayyar Amurka|Amurka]] . An yi amfani da tsarin karatun da aka amince da shi a cikin yanayi, kamar yadda ya dace da cibiyar fasaha, kuma ana kiyaye wannan jigon a duk sassan jami'ar.
Jami'ar na ba da digiri ta hanyar makarantu shida: Makarantar Injiniya, Kimiyya, Fasahar Muhalli, Noma, Fasahar Gudanarwa da Makarantar Ilimin Fasaha. Tanaba da digiri na da duka digiri na biyu da na Digiri. Kowace makaranta tana ƙarƙashin Shugaban Dean ne wanda ke ba da rahoto kai tsaye ga Mataimakin Shugaban. Mataimakin Shugaban jami'a shine shugaban jami'ar. Ma’aikatar Ilimi ta Tarayya ce ke nada Mataimakin Shugaban Jami’ar a bisa shawarar da Majalisar Gudanarwar Jami’ar ta bayar.
== Gudanarwa ==
Jami'ar Abubakar Tafawa Balewa tana da kansila a matsayin shugaban bikin na jami'ar, yayin da Mataimakin Shugaban jami'ar shine babban jami'i kuma jami'in ilimi na jami'ar. Mataimakin shugaban jami'a yawanci ana nada shi na tsawon shekaru 5, daganan ba za a sake sabunta shi ba. Na 8 kuma mataimakin shugaban jami'a a yanzu, Farfesa Muhammad A. AbdulAzeez .
Tun kafuwar Jami'ar masu gudanarwa masu zuwa suna kula da ita:
{| class="wikitable"
!S / N
! Suna
! Tsayawa
! Ofishin da Aka Gudanar
|-
| 1
| Farfesa Adewale Oke Adekola
| 1980–1984
| Mataimakin Shugaban Jami'a
|-
| 2
| Farfesa Buba Garegy Bajoga
| 1984–1988
| Provost
|-
| 3
| Farfesa Buba Garegy Bajoga
| 1988–1995
| Mataimakin Shugaban Jami'a
|-
| 4
| Farfesa Abubakar Sani Sambo
| 1995–2004
| Mataimakin Shugaban Jami'a
|-
| 5
| Farfesa Garba Aliyu Babaji
| 2004–2009
| Mataimakin Shugaban Jami'a
|-
| 6
| Farfesa Muhammad Hamisu Muhammad
| 2009–2014
| Mataimakin Shugaban Jami'a
|-
| 7
| Farfesa Abdulrahman Saminu Ibrahim
| 2014–2019
| Mataimakin Shugaban Jami'a
| <ref>[http://www.atbu.edu.ng/#/aboutus/atbuhistory]</ref>
|-
| 8
| Farfesa Muhammad A. AbdulAzeez
| 2019 – Kwanan wata
| Mataimakin Shugaban Jami'a
|}
<ref>[https://www.atbu.edu.ng/single/New-Vice-Chancellor-for-ATBU]</ref>
A halin yanzu, jami'a tana da sama da sassan ilimi na 30, Ilimin 6, 8 Directorates da Cibiyoyi guda 7, tare da ɗalibai masu karatun digiri sama da dalibai 10,000. An kafa kwaleji na Kimiyyar Kiwon Lafiya a Jami'ar kuma tun daga lokacin ta fara aiki.
== Ikon tunani ==
Jami'ar tana da Kwarewa a Sassa kamar haka:
=== Sashen Noma da Fasahar Noma ===
{| class="wikitable"
!S / N
! Suna
|-
| 1
| Ma'aikatar Samar da Dabbobi
|-
| 2
| Ma'aikatar Samar da Amfanin gona
|-
| 3
| Ma'aikatar Kimiyyar Kasa
|-
| 4
| Ma'aikatar Tattalin Arzikin Noma da Fadada
|}
=== Kwajalein Injiniya & Injiniyan Fasaha ===
{| class="wikitable"
!S / N
! Suna
|-
| 1
| Ma'aikatar Aikin Gona da Injin Injiniya
|-
| 2
| Ma'aikatar Injin Mota
|-
| 3
| Ma'aikatar Injin Injiniya
|-
| 4
| Ma'aikatar Injin Injiniya
|-
| 5
| Ma'aikatar Kwamfuta da Injiniyan Sadarwa
|-
| 6
| Ma'aikatar Lantarki / Injin Injiniya
|-
| 7
| Ma'aikatar Injiniya / Injin Injiniya
|-
| 8
| Ma'aikatar Mechatronics da Injin Injiniya
|-
| 9
| Ma'aikatar Injiniyan Man Fetur
|-
|}
=== Kwalejin Fasahar Muhalli ===
{| class="wikitable"
!S / N
! Suna
|-
| 1
| Ma'aikatar Gine-gine
|-
| 2
| Sashen Gini
|-
| 3
| Ma'aikatar Fasahar Gudanar da Muhalli
|-
| 4
| Ma'aikatar Kula da Gidaje da Kimantawa
|-
| 5
| Ma'aikatar Tsara Masana'antu
|-
| 6
| Ma'aikatar Bincike & Geo-Informatics
|-
| 7
| Ma'aikatar Binciken Adadi
|-
| 8
| Ma'aikatar Tsarin Birni & Yanki
|}
=== Faculty of Technology ===
{| class="wikitable"
!S / N
! Suna
|-
| 1
| Ma'aikatar Banki da Fasaha
|-
| 2
| Ma'aikatar Gudanarwa & Fasahar Sadarwa
|-
| 3
| Janar Nazarin
|-
| 4
| Ma'aikatar Akawu
|-
| 5
| Ma'aikatar Fasaha
|-
| 6
| Ma'aikatar Gudanar da Kasuwanci
|}
=== Ilimin Fasaha ===
{| class="wikitable"
!S / N
! Suna
|-
| 1
| Ma'aikatar Ilimi Foundation
|-
| 2
| Ma'aikatar Ilimin Kimiyya
|-
| 3
| Ma'aikatar Ilimin sana'a da Fasaha
|-
| 4
| Ma'aikatar Laburare da kimiyyar bayanai
|}
=== Faculty of Science ===
{| class="wikitable"
!S / N
! Suna
|-
| 1
| Ma'aikatar ilimin lissafi
|-
| 2
| Ma'aikatar Kimiyyar Halittu
|-
| 3
| Ma'aikatar Chemistry
|-
| 4
| Ma'aikatar ilimin kasa
|-
| 5
| Sashen ilimin lissafi
|-
| 6
| Ma'aikatar Biochemistry
|-
| 7<br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki>
| Ma'aikatar Lafiyar Qasa
|-
| 8<br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki>
| Ma'aikatar Biochemistry
|-
| 9
| Ma'aikatar Ilimin Halittu
|}
=== Kwalejin Kimiyya ===
Jami'ar na da kwaleji na Kimiyyar Kiwan lafiya wanda ke ba da kwasa-kwasan kiwon lafiya daban-daban. Hakanan tana da asibitin kwaleji Abubakar Tafawa Balewa Asibitin Koyarwa na jami'ar Bauchi inda ake kula da abubuwan da suka shafi fannin likitanci.
== Magoya Bayan Kungiyoyin Tallafi na Ilimi ==
Akwai shugabanni biyu waɗanda ke bada sabis na tallafi na fannin ilimi ga jami'ar. Wadannan su ne:
1. Daraktan Karatu da Gyarawa
2. Babban Jami'in Nazarin
== Makarantar Nazarin Postgraduate ==
Makarantar Nazarin Makarantar Digiri na ATBU an ɗora mata nauyi mai kamar haka:
* Gudanar da duk shirye-shiryen karatun digiri na biyu a Jami'ar, kamar su karatun gaba da digiri, shiga, rajista da jarrabawa.
* Kula da matsayin karatun digiri na biyu,
* Kulawa da kimanta ci gaban karatun digiri na biyu a Jami'ar da gabatar da rahoton shekara-shekara ga Majalisar Dattawa.
== Tsoffin Daliban ==
* [[Isa Ali Pantami]] Ministan Sadarwa na Najeriya.
'''Kwararrun Malaman Makaranta'''
* Saket Kushwaha tsohon shugaban makarantar kula da harkokin gudanarwa.
== Manazarta ==
<references />
== Hanyoyin haɗin waje ==
* [http://www.atbu.edu.ng/ Tashar yanar gizo ta ATBU]
* Bita na ATBU Bauchi da aka gudanar Daga Abdullahi Abdullahi (mayomayo) Toro.
A matsayina na mai neman Post UTME a karkashin wannan Kungiya, muna matukar ba da shawarar cewa ka wadatar da kanka da tambayoyin da suka gabata, don wannan aikin gwajin. [https://zuriksblog.com/post-utme/atbu-post-utme-past-questions/ Ziyarci nan] don zazzage wannan e-littafin kyauta
{{Coord|10.3297704|9.8453553}}<templatestyles src="Module:Coordinates/styles.css"></templatestyles>{{Coord|10.3297704|9.8453553}}
[[Category:Pages with unreviewed translations]]
t8ud3n5qv8nyuazzhq0xw56gbxm95mh
Ƙauyen Gubana
0
28677
162395
132637
2022-07-29T08:49:04Z
BnHamid
12586
gyara
wikitext
text/x-wiki
'''Gubana''' ƙauye ne da ke cikin ƙaramar hukumar [[Fune]] ta jihar Yobe a Najeriya.
==Tarihi==
Gubana ƙauye ne da ke cikin ƙaramar hukumar Fune ta jihar Yobe a Najeriya ya kasance ƙauye ne wanda ya kai shekara 225 da kafuwa a wancan lokacin Bazemfila mahaifin sarki bah, ya yi ƙaura daga Mai wala zuwa Mai dala, da aka fi sani da (Gubana) tare da ɗansa a dalilin sarkin Mai wala yana alfahari a kullum babu wani mutum kamarsa ko sama da shi a kauyen Mai wala dole ne kowa ya kasance a karkashinsa irin wadannan kalaman sun yi rauni a zuciyar Bazemfila ya yanke shawarar canza wurin zama, da ya yi hijira daga Mai wala, zuwa Maidala. Maidala abokin Bazemfila ne kuma Bazemfila ya fi Mai dala arziki a kauyen, Bazemfila ya rasu ya bar dansa mai suna bah kafin Bazemfila ya mutu yana rike da sarautar Gubana a matsayin sarki domin shi ne mafi karfin hali kuma attajiri.
==Mulki==
Masarautar bah ta fara daga shekara ta alif 1880, zuwa shekara ta alif 1930, sarki, ya yi aure kuma ya haifi ‘ya’yansa tagwaye mace da namiji, an haife su a shekarar ta alif 1891, sunan namijin Yerima Ussaini, Yerima haifaffen Gubana ne, kuma ya karbi Masarautar mahaifinsa daga shekara ta alif 1930, zuwa shekara ta alif 1970. A shekara ta alif 1970, Ussaini (Barde) ya yanke shawarar yin aikin hajji a shekara ta alif 1970, ya tafi aikin hajji ya bar wa dansa Yerima Ibrahim Ussaini Barde sarauta bayan ya koma gida ya ki karbar mulkinsa daga Yerima, a shekara ta alif 1970, Yerima Ibrahim ya zama sarkin Gubana. Sarki Barde ya rasu a shekarar ta alif 1996, ya yi shekara 105 da shekara 40 a matsayin sarki, kafin ya rasu ya bar ‘ya’ya 14 mata 6 da maza 8.
Ya zuwa yanzu sarki Ibrahim Ussaini Barde shine sarkin Gubana yana da shekaru 96 a duniya, dansa Yerima idriss Ibrahim Barde ne yake wakilce shi a masarauta domin ya riga ya tsufa, Yerima ya fara gudanar da sarautar a shekarar 2015 zuwa yau.
==Arziki==
Gubana ƙauyen ne da ke da mashahuri sosai waɗanda suka dace da noman dawa da wake.
==Ilimi==
Gubana tana da ilimi na Musulunci da na zamani suna yin karatun Islama a cikin nau'in gargajiya da ake kira Tsangaya. Kuma yawanci ana amfani da su (warash), a ilimin zamani suna da ilimin firamare wanda ya yi sama da shekaru 35 a ƙauyen.
==Addini==
Duk Gubana musulmi ne kuma kashi 85% na warash ne, yayinda sauran suke amfani da sunni.
Masana'antu a farkon Gubana suna da sana'ar gargajiya kamar samar da farcen gatari wasu kuma aski na gargajiya, da kiwon dabbobi.
==Iyaka==
Gubana yana da iyaka da ƙauyuka a yammacin Maiwala, gabas Gubanan dutse, arewa kuma shine Ngubdo.
==Manazarta==
<ref>http://www.maplandia.com/nigeria/yobe/fune/gurbana/gurbana-google-earth.html</ref>
<ref>https://nearme.com.ng/hospitals/gubana-primary-health-care-centre-fune-daura-b-yobe/</ref>
<ref>https://dailytrust.com/tags/idi-barde-guban</ref>
c9x83dot3ceqr8ulwqthbryycz5yaj4
162398
162395
2022-07-29T08:54:17Z
BnHamid
12586
gyara
wikitext
text/x-wiki
'''Gubana''' ƙauye ne da ke cikin ƙaramar hukumar [[Fune]] ta jihar Yobe a Najeriya.
==Tarihi==
Gubana ƙauye ne da ke cikin ƙaramar hukumar Fune ta jihar Yobe a Najeriya ya kasance ƙauye ne wanda ya kai shekara 225 da kafuwa a wancan lokacin Bazemfila mahaifin sarki bah, ya yi ƙaura daga Mai wala zuwa Mai dala, da aka fi sani da (Gubana) tare da ɗansa a dalilin sarkin Mai wala yana alfahari a kullum babu wani mutum kamarsa ko sama da shi a kauyen Mai wala dole ne kowa ya kasance a karkashinsa irin wadannan kalaman sun yi rauni a zuciyar Bazemfila ya yanke shawarar canza wurin zama, da ya yi hijira daga Mai wala, zuwa Maidala. Maidala abokin Bazemfila ne kuma Bazemfila ya fi Mai dala arziki a kauyen, Bazemfila ya rasu ya bar dansa mai suna bah kafin Bazemfila ya mutu yana rike da sarautar Gubana a matsayin sarki domin shi ne mafi karfin hali kuma attajiri.<ref>http://www.maplandia.com/nigeria/yobe/fune/gurbana/gurbana-google-earth.html</ref>
==Mulki==
Masarautar bah ta fara daga shekara ta alif 1880, zuwa shekara ta alif 1930, sarki, ya yi aure kuma ya haifi ‘ya’yansa tagwaye mace da namiji, an haife su a shekarar ta alif 1891, sunan namijin Yerima Ussaini, Yerima haifaffen Gubana ne, kuma ya karbi Masarautar mahaifinsa daga shekara ta alif 1930, zuwa shekara ta alif 1970. A shekara ta alif 1970, Ussaini (Barde) ya yanke shawarar yin aikin hajji a shekara ta alif 1970, ya tafi aikin hajji ya bar wa dansa Yerima Ibrahim Ussaini Barde sarauta bayan ya koma gida ya ki karbar mulkinsa daga Yerima, a shekara ta alif 1970, Yerima Ibrahim ya zama sarkin Gubana. Sarki Barde ya rasu a shekarar ta alif 1996, ya yi shekara 105 da shekara 40 a matsayin sarki, kafin ya rasu ya bar ‘ya’ya 14 mata 6 da maza 8.
Ya zuwa yanzu sarki Ibrahim Ussaini Barde shine sarkin Gubana yana da shekaru 96 a duniya, dansa Yerima idriss Ibrahim Barde ne yake wakilce shi a masarauta domin ya riga ya tsufa, Yerima ya fara gudanar da sarautar a shekarar 2015 zuwa yau.<ref>https://dailytrust.com/tags/idi-barde-guban</ref> akwai asibti a kauyen.<ref>https://nearme.com.ng/hospitals/gubana-primary-health-care-centre-fune-daura-b-yobe/</ref>
==Arziki==
Gubana ƙauyen ne da ke da mashahuri sosai waɗanda suka dace da noman dawa da wake.
==Ilimi==
Gubana tana da ilimi na Musulunci da na zamani suna yin karatun Islama a cikin nau'in gargajiya da ake kira Tsangaya. Kuma yawanci ana amfani da su (warash), a ilimin zamani suna da ilimin firamare wanda ya yi sama da shekaru 35 a ƙauyen.
==Addini==
Duk Gubana musulmi ne kuma kashi 85% na warash ne, yayinda sauran suke amfani da sunni.
Masana'antu a farkon Gubana suna da sana'ar gargajiya kamar samar da farcen gatari wasu kuma aski na gargajiya, da kiwon dabbobi.
==Iyaka==
Gubana yana da iyaka da ƙauyuka a yammacin Maiwala, gabas Gubanan dutse, arewa kuma shine Ngubdo.
==Manazarta==
c82ooiqe7se94l0qsve6imflpbqxe6m
My Thoughts Are Silent
0
29698
162306
137762
2022-07-28T21:21:38Z
Bikhrah
15061
Gyara
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''''My Thoughts Are Silent''''' ( Ukrainian ) shiri ne na wasan kwaikwayo ne na Ukrainian mai ban dariya na darekta Antonio Lukich.<ref>''My Thoughts Are Silent'', retrieved 2020-04-21</ref> An fara nuna fim ɗin ne a ranar 4 ga watan Yuli, 2019, a lokacin Gabashin Yamma ( Karlovy Vary ) na 54th Karlovy Vary International Film Festival, inda ya ci lambar yabo ta musamman ta juri.<ref>"My Thoughts Are Silent and Scandinavian Silence awarded in Karlovy Vary!". ''First Cut Lab''. 2019-07-12. Retrieved 2020-08-25.</ref>
An saki fim ɗin a Ukraine a ranar 16 ga watan Janairu, shekarar 2020. Tsawon makonni bakwai a cikin akwatin fina-finan box office kuɗin da aka samu ya kai fiye da UAH miliyan 10. Yana matsayi na 20 a cikin jerin fina-finai 100 mafi kyau a tarihin cinema na Ukrainian .
== Labari ==
Fim din yayi nazari acikin matsalar har abada na iyaye da yara.<ref>''My Thoughts Are Silent'', retrieved 2020-04-21</ref> Jarumin yana aiki a matsayin injiniyan sauti da kiɗa, yana fuskantar matsaloli da yawa kuma yana da koma baya da yawa. Rikicin daya ke jiransa a rayuwarsa ta sirri. Wani kamfani na Kanada ya gayyace shi don yin rikodin sautin dabbobin Ukrainian a Transcarpathia . Yana cika aikin cikin nishadi da kirkire-kirkire, amma mahaifiyarsa ta zo tare da tada masa hankali a kullum. Idan ya kula da rikodin muryar Rakhiv [[Kwakkwa|mallard]] mai wuya, zai iya barin "Ukrain mara dadi" kuma yayi tafiya zuwa " Kanada mai ban sha'awa."<ref>"Review: My Thoughts Are Silent". ''Cineuropa - the best of european cinema''. Retrieved 2020-04-21.</ref>
== Yan wasa ==
* Andriy Lidahovskiy - Vadim, injiniyan sauti
* Irma Vitovska-Vantsa - Mahaifiyar Vadim, direban tasi a Uzhhorod
== Shiryawa ==
=== Kiyasi ===
A watan Yunin 2017, fim ɗin yana ɗaya daga cikin waɗanda suka yi nasara a gasar Derzhkino na 10.<ref>[https://web.archive.org/web/20191117010456/https://detector.media/production/article/127491/2017-06-30-derzhkino-ogolosilo-peremozhtsiv-desyatogo-pitchingu/ Держкіно оголосило переможців Десятого пітчингу]. ДМ, 30 червня 2017</ref><ref>Сьогодні Lifestyle. ""Мої думки тихі": представлено офіційний трейлер комедії з Ірмою Вітовською". ''www.segodnya.ua'' (in Ukrainian). Retrieved 2019-11-29.</ref> Fim din ya samu tallafin UAH miliyan 8.9 UAH daga jimillar kiyasin UAH miliyan 9.2 UAH. An fara daukan fim a Ukraine a cikin Maris 2018. An yi fim ɗin a [[Kiev|Kyiv]], a cikin tsaunin Carpathians, da kuma a yankin Zakarpattia.<ref>Сьогодні Lifestyle. ""Мої думки тихі": представлено офіційний трейлер комедії з Ірмою Вітовською". ''www.segodnya.ua'' (in Ukrainian). Retrieved 2019-11-29.</ref>
=== Waka ===
An kashe akasarin kudaden shirin a wajen yin waka. Kusan dala dubu 10. Marubutan fim din sun sami haƙƙin waƙar Spice Girls ''Viva Forever'' . Waƙar ya zama abu mafi tsada na kashe kuɗi ba kwatsam ba, saboda babban hali yana so ya rayu kamar Victoria Beckham, saboda yana ƙauna da ita. Saboda haka, an gano waƙarta a matsayin maɓalli a cikin kaset.<ref>"Антоніо Лукіч: «Мої думки тихі» – авторське кіно про самореалізацію, покоління і невиказані слова". ''Varosh'' (in Ukrainian). 2020-01-07. Retrieved 2022-02-04.</ref> Don wannan dalili, ƙungiyar mata ta ƙungiyar mawaƙa "Inspiratum" na Procathedral Cathedral na St. Alexander, wanda ke cikin [[Kiev|Kyiv]] a kan Titin Kostyolnaya, ya rubuta sigar fim ɗin.
== Saki ==
=== Sakin lokacin biki ===
An fara nuna fim ɗin ne a ranar 4 ga Yuli, 2019 a sashin Gabashin Yamma na 54th Karlovy Vary Film Festival. A can, shirin "My Thoughts Are Silent" ya sami lambar yabo ta musamman na juri.<ref>Мої думки тихі» голосно прозвучали у Карлових Варах". ''dergkino.gov.ua''. Retrieved 2020-01-25.</ref> A cikin Ukraine, farkon fim ɗin ya faru a lokacin Odesa International Film Festival, inda aikin Antonio Lukich ya sami lambar yabo ta masu sauraro, lambar yabo ta FIPRESCI don Mafi kyawun Fim ɗin Ukrainian, Kyautar Mafi kyawun Actor (Irma VItovska-Vantsa).<ref>Укрінформ. "Комедія "Мої думки тихі" вийде у прокат на новорічні свята". ''www.ukrinform.ua''(in Ukrainian). Retrieved 2019-10-28.</ref>
=== Sakin Fim din ===
An yi hayar fim ɗin a Ukraine ranar 16 ga Janairu, 2020.<ref>Радіо Свобода. "Найочікуваніші українські фільми 2020 року". ''www.radiosvoboda.org'' (in Ukrainian). Retrieved 2020-01-04.</ref> Mai rarrabawa ya sake fitar da tef din a ranar 5 ga Maris, 2020 a Ukraine a bikin Ranar Mata ta Duniya.
=== Box office ===
An fitar da fim din a kasar Ukraine a gidajen sinima 91 kuma a makon farko daga 16 ga Janairu zuwa 22 ga Janairu, 2020 masu kallo dubu 29 ne suka kalli fim din kuma kudaden sun kai kusan miliyan 2.8 UAH. A sati na biyu da aka fitar da fim ya ragu zuwa gidajen sinima 74 kuma a karshen mako na biyu, jimlar yawan kallon fina-finan ya kai 52.3,000, kuma adadin kudin da aka samu ya kai miliyan 5.0 UAH. <ref>[https://kino-teatr.ua/uk/main/box_article/article_id/463.phtml Бокс-офіс України №4 (2020)]</ref> Ko da yake fim din ya sami fiye da ₴ 9.4 miliyan a ofishin akwatin a Ukraine.
== Manazarta ==
{{Reflist}}
== Hanyoyin haɗi na waje ==
* {{IMDb title|7876510}}
* My Thoughts Are Silent
* [http://arthousetraffic.com/ua/films/my-silent-thoughts/ Tunanina Yayi shiru] akan gidan yanar gizon mai rarrabawar Ukrainian Traffic Arthouse
[[Category:Fina-finan da aka dauka a Ukraine]]
[[Category:Fina-finan kasar Ukraine]]
[[Category:Fina-finan 2019]]
kkx81u9v2j3ujlsyagt3li5a7mt6fcs
Yakin Gawakuke
0
29951
162367
138762
2022-07-29T05:17:27Z
Ibkt
10164
gyara
wikitext
text/x-wiki
'''Yaƙin Gawakuke''' wani yaki ne da aka gwabza tsakanin Daular [[Daular Sokoto|Sokoto]] da birnin Gobir a Gawakuke a arewacin [[Najeriya]] a ranar 9 ga Maris 1836. Yaƙin ya zama nasara ga Sokoto, kuma ya tabbatar da mulkin Gobir a karkashin mulkin [[Khalifofi|halifanci]] .
A shekarar 1836 Masarautar Gobir ta yi tawaye a kan Daular Sakkwato mai karfi, wadda ta mallaki Gobir tun da farko ta ci a 1808. Domin murkushe ƴan tawayen, Sarkin [[Muhammadu Bello|Musulmi Muhammad Bello]] na Sakkwato da wasu da yawa daga cikin abokansa sun yi tattaki don ganawa da ‘yan tawayen a Gawakuke, a yankin Gobir ta Arewa. Sojojin Bello sun fatattaki rundunar ‘yan tada kayar bayan da suka hada da Gobir Sultan Ali, kafin daga bisani su fara yaƙin kisa a fadin masarautar Gobir, suna kona kauyuka tare da karkashe manoma.
Wannan yaƙin shi ne na ƙarshe a cikin jerin tashe-tashen hankula tsakanin Gobir da Sokoto wanda aka shafe kusan shekaru talatin ana gwabzawa. Muhammad Bello, Sarkin Musulmi kuma kwamandan sojojin da suka fatattaki ‘yan tawaye, ya rasu shekara daya bayan yakin a 1837, yana da shekaru 56 a duniya.
== Asalin ==
Wanda ya kafa Daular Sokoto [[Usman Dan Fodiyo|Usman dan Fodio]] ya ci Gobir a shekarar 1808 a ƙarshen yaƙin Fulani, inda fitaccen malamin nan ya jagoranci jihadi mai nasara a kan masarautun arewacin Najeriya. <ref>Quintana 2016</ref> Sai dai al’ummar Gobir sun raina mulkin Sakkwato, inda suka yi ta tayar da kayar baya tare da gudanar da yakin neman zaɓe a kan ƴan kasuwar Sakkwato, wanda ya yi mummunar illa ga harkokin kasuwanci a cikin masarautar. <ref>Boyd 2013 p. 57.</ref> A shekarar 1830 Sarkin Musulmi Muhammadu Bello ya amince da sulhu da Sarkin Gobir Ali, inda aka raba yankin da aka yi rikici tsakanin Sokoto da Gobir. <ref name=":0">Boyd 2013 p. 58.</ref>
Sai dai ƴan majalisar sarakunan Gobir, sun fusata da sharuddan sulhun, inda suka yi yunkurin kawo cikas ga zaman lafiya. <ref name=":1">Stephen Johnson 1966 p. 125-6.</ref> Masu hadakar sun aikewa Sarkin Musulmi Ali da ke zaune a yankin Sakkwato wani kunshin naman yanka da wukake . Kamar yadda aka saba, wannan zagin da aka yi niyya ya nuna Ali bawan Halifancin Sakkwato ne, wanda ya harzuka Sarkin Gobir. <ref name=":0">Boyd 2013 p. 58.</ref> Ali ya ji ya sha ba’a da isa ya yi don zaman lafiyarsa da Sakkwato ya yi watsi da mubaya’arsa ga halifanci kafin ya gudu zuwa Gobir domin ya tara rundunarsa. <ref name=":1" /> Ali ya rinjayi wasu masarautu dake yankin arewacin Sokoto da suka hada kansu da shi, wadanda suka hada da [[Buzaye|kabilar Abzinawa]] da [[Yankin Maradi|Maradi]], <ref name=":5">Last 1967 p. 74.</ref> kafin ya jagoranci kai farmaki a garin Karatu da ba a karewa ba tare da kashe mazauna garin. <ref name=":2">Boyd 2013 p. 59.</ref>
Labarin tawayen ya harzuka Sultan Bello. Ya tattara abokansa ya yi tattaki zuwa arewa maso gabas a farkon watan Maris na shekara ta 1836 tare da runduna daban-daban daga masarautu da dama da ke karkashin ikon Sakkwato. Ya isa Gawakuke tare da sojojinsa a ranar 9 ga Maris, da nufin rusa ƴan tawayen. <ref name=":1">Stephen Johnson 1966 p. 125-6.</ref> <ref name=":2">Boyd 2013 p. 59.</ref>
== Yaƙi ==
Dakarun masu tayar da kayar bayan sun haɗa da mayaƙan dawakai da raƙuma, maharba, da mashina <ref name=":3">Boyd 2013 p. 61.</ref> ƙarƙashin jagorancin Gobir Sultan Ali, da Basaraken Abzinawa Ibra, Maradi Chief Raudi, da ɗan'uwan Ali, Baciri. <ref name=":2">Boyd 2013 p. 59.</ref> Sojojin da suka hada kansu sun hadu da sojojin Muhammed Bello a ranar 9 ga Maris 1836; Sojojin sun fuskanci juna shiru kafin su fara yakin . <ref name=":3" /> Bayan an gwabza kazamin fada, dakarun Abzinawa karkashin Cif Ibra sun balle, kuma dakarunsa sun watse. <ref name=":1">Stephen Johnson 1966 p. 125-6.</ref> Sojojin Muhammed Bello sun matsa kaimi inda suka yi galaba a kan sauran ‘yan tawayen, inda suka samu gagarumar nasara. <ref name=":5">Last 1967 p. 74.</ref> <ref>Ridgeon 2014 p. 202.</ref>
Majiyoyi biyu sun ƙiyasta adadin mutanen da aka kashe a Gobir ya kai tsakanin dubu ashirin zuwa ashirin da biyar da suka mutu. <ref name=":4">Boyd 2013 p. 62.</ref>
== Bayan haka ==
An kashe Sultan Ali da Sarkin Maradi Raudi a yaƙin, amma Hafsan Abzinawa Ibra da Baciri sun yi nasarar tserewa. <ref>Adamu 1986 p. 32.</ref> Bayan samun nasarar, Muhammed Bello da sojojinsa sun yi kaca-kaca a duk faɗin yankin Gobir inda suka kashe wadanda basu kai shekara sha biyar ba a matsayin ladabtar da harin da aka kai Karatu. <ref name=":4">Boyd 2013 p. 62.</ref>
Nasarar ita ce yaƙin ƙarshe a cikin dogon tarihi na rikici tsakanin Gobir da Sokoto, kuma ya tabbatar da matsayin masarautar a matsayin kariyar Daular Sakkwato. Muhammed Bello ya kafa garin ''ribat ,'' ko kagara, a yankin domin wanzar da zaman lafiya da hana tada zaune tsaye. <ref>Ade Ajayi 1990 p. 62.</ref>
== Manazarta ==
{{reflist}}
=== Littattafai ===
* {{cite book|title=The Caliph's Sister|date=13 September 2013|publisher=Routledge|isbn=1135177945|last1=Boyd|first1=Jean}}
* {{cite book|title=Warfare in the Sokoto Caliphate|date=25 March 1977|publisher=Cambridge University Press|isbn=0521210690|edition=1st|last1=Smalldone|first1=Joseph P.}}
* {{cite book|title=The Sokoto Caliphate|date=1967|publisher=Longmans|isbn=0582646375|last1=Last|first1=Murray}}
* {{cite book|title=The Cambridge Companion to Sufism|date=15 December 2014|publisher=Cambridge University Press|isbn=1107018307|last1=Ridgeon|first1=Lloyd}}
* {{cite book|title=A Selection of Hausa Stories|date=1966|publisher=Clarendon Press|last1=Stephen Johnson|isbn=0198151187|first1=Hugh Anthony}}
* {{cite book|title=Pastoralists of the West African Savanna|date=1986|publisher=Manchester University Press|isbn=0719022487|last1=Adamu|first1=Mahdi}}
* {{cite book|title=History of West Africa|date=1990|publisher=Columbia University Press|isbn=0231037376|last1=Ade Ajayi|first1=J. F.}}
[[Category:Sokoto (jiha)]]
[[Category:Sokoto Caliphate]]
[[Category:Tarihin Arewacin Najeriya]]
[[Category:Shafuka masu fassarorin da ba'a duba ba]]
snwjatc1ceuelrft1h4d4fqigj6um4d
162368
162367
2022-07-29T05:18:03Z
Ibkt
10164
wikitext
text/x-wiki
'''Yaƙin Gawakuke''' wani yaki ne da aka gwabza tsakanin Daular [[Daular Sokoto|Sokoto]] da birnin Gobir a Gawakuke a [[arewacin Najeriya]] a ranar 9 ga Maris 1836. Yaƙin ya zama nasara ga Sokoto, kuma ya tabbatar da mulkin Gobir a karkashin mulkin [[Khalifofi|halifanci]] .
A shekarar 1836 Masarautar Gobir ta yi tawaye a kan Daular Sakkwato mai karfi, wadda ta mallaki Gobir tun da farko ta ci a 1808. Domin murkushe ƴan tawayen, Sarkin [[Muhammadu Bello|Musulmi Muhammad Bello]] na Sakkwato da wasu da yawa daga cikin abokansa sun yi tattaki don ganawa da ‘yan tawayen a Gawakuke, a yankin Gobir ta Arewa. Sojojin Bello sun fatattaki rundunar ‘yan tada kayar bayan da suka hada da Gobir Sultan Ali, kafin daga bisani su fara yaƙin kisa a fadin masarautar Gobir, suna kona kauyuka tare da karkashe manoma.
Wannan yaƙin shi ne na ƙarshe a cikin jerin tashe-tashen hankula tsakanin Gobir da Sokoto wanda aka shafe kusan shekaru talatin ana gwabzawa. Muhammad Bello, Sarkin Musulmi kuma kwamandan sojojin da suka fatattaki ‘yan tawaye, ya rasu shekara daya bayan yakin a 1837, yana da shekaru 56 a duniya.
== Asalin ==
Wanda ya kafa Daular Sokoto [[Usman Dan Fodiyo|Usman dan Fodio]] ya ci Gobir a shekarar 1808 a ƙarshen yaƙin Fulani, inda fitaccen malamin nan ya jagoranci jihadi mai nasara a kan masarautun arewacin Najeriya. <ref>Quintana 2016</ref> Sai dai al’ummar Gobir sun raina mulkin Sakkwato, inda suka yi ta tayar da kayar baya tare da gudanar da yakin neman zaɓe a kan ƴan kasuwar Sakkwato, wanda ya yi mummunar illa ga harkokin kasuwanci a cikin masarautar. <ref>Boyd 2013 p. 57.</ref> A shekarar 1830 Sarkin Musulmi Muhammadu Bello ya amince da sulhu da Sarkin Gobir Ali, inda aka raba yankin da aka yi rikici tsakanin Sokoto da Gobir. <ref name=":0">Boyd 2013 p. 58.</ref>
Sai dai ƴan majalisar sarakunan Gobir, sun fusata da sharuddan sulhun, inda suka yi yunkurin kawo cikas ga zaman lafiya. <ref name=":1">Stephen Johnson 1966 p. 125-6.</ref> Masu hadakar sun aikewa Sarkin Musulmi Ali da ke zaune a yankin Sakkwato wani kunshin naman yanka da wukake . Kamar yadda aka saba, wannan zagin da aka yi niyya ya nuna Ali bawan Halifancin Sakkwato ne, wanda ya harzuka Sarkin Gobir. <ref name=":0">Boyd 2013 p. 58.</ref> Ali ya ji ya sha ba’a da isa ya yi don zaman lafiyarsa da Sakkwato ya yi watsi da mubaya’arsa ga halifanci kafin ya gudu zuwa Gobir domin ya tara rundunarsa. <ref name=":1" /> Ali ya rinjayi wasu masarautu dake yankin arewacin Sokoto da suka hada kansu da shi, wadanda suka hada da [[Buzaye|kabilar Abzinawa]] da [[Yankin Maradi|Maradi]], <ref name=":5">Last 1967 p. 74.</ref> kafin ya jagoranci kai farmaki a garin Karatu da ba a karewa ba tare da kashe mazauna garin. <ref name=":2">Boyd 2013 p. 59.</ref>
Labarin tawayen ya harzuka Sultan Bello. Ya tattara abokansa ya yi tattaki zuwa arewa maso gabas a farkon watan Maris na shekara ta 1836 tare da runduna daban-daban daga masarautu da dama da ke karkashin ikon Sakkwato. Ya isa Gawakuke tare da sojojinsa a ranar 9 ga Maris, da nufin rusa ƴan tawayen. <ref name=":1">Stephen Johnson 1966 p. 125-6.</ref> <ref name=":2">Boyd 2013 p. 59.</ref>
== Yaƙi ==
Dakarun masu tayar da kayar bayan sun haɗa da mayaƙan dawakai da raƙuma, maharba, da mashina <ref name=":3">Boyd 2013 p. 61.</ref> ƙarƙashin jagorancin Gobir Sultan Ali, da Basaraken Abzinawa Ibra, Maradi Chief Raudi, da ɗan'uwan Ali, Baciri. <ref name=":2">Boyd 2013 p. 59.</ref> Sojojin da suka hada kansu sun hadu da sojojin Muhammed Bello a ranar 9 ga Maris 1836; Sojojin sun fuskanci juna shiru kafin su fara yakin . <ref name=":3" /> Bayan an gwabza kazamin fada, dakarun Abzinawa karkashin Cif Ibra sun balle, kuma dakarunsa sun watse. <ref name=":1">Stephen Johnson 1966 p. 125-6.</ref> Sojojin Muhammed Bello sun matsa kaimi inda suka yi galaba a kan sauran ‘yan tawayen, inda suka samu gagarumar nasara. <ref name=":5">Last 1967 p. 74.</ref> <ref>Ridgeon 2014 p. 202.</ref>
Majiyoyi biyu sun ƙiyasta adadin mutanen da aka kashe a Gobir ya kai tsakanin dubu ashirin zuwa ashirin da biyar da suka mutu. <ref name=":4">Boyd 2013 p. 62.</ref>
== Bayan haka ==
An kashe Sultan Ali da Sarkin Maradi Raudi a yaƙin, amma Hafsan Abzinawa Ibra da Baciri sun yi nasarar tserewa. <ref>Adamu 1986 p. 32.</ref> Bayan samun nasarar, Muhammed Bello da sojojinsa sun yi kaca-kaca a duk faɗin yankin Gobir inda suka kashe wadanda basu kai shekara sha biyar ba a matsayin ladabtar da harin da aka kai Karatu. <ref name=":4">Boyd 2013 p. 62.</ref>
Nasarar ita ce yaƙin ƙarshe a cikin dogon tarihi na rikici tsakanin Gobir da Sokoto, kuma ya tabbatar da matsayin masarautar a matsayin kariyar Daular Sakkwato. Muhammed Bello ya kafa garin ''ribat ,'' ko kagara, a yankin domin wanzar da zaman lafiya da hana tada zaune tsaye. <ref>Ade Ajayi 1990 p. 62.</ref>
== Manazarta ==
{{reflist}}
=== Littattafai ===
* {{cite book|title=The Caliph's Sister|date=13 September 2013|publisher=Routledge|isbn=1135177945|last1=Boyd|first1=Jean}}
* {{cite book|title=Warfare in the Sokoto Caliphate|date=25 March 1977|publisher=Cambridge University Press|isbn=0521210690|edition=1st|last1=Smalldone|first1=Joseph P.}}
* {{cite book|title=The Sokoto Caliphate|date=1967|publisher=Longmans|isbn=0582646375|last1=Last|first1=Murray}}
* {{cite book|title=The Cambridge Companion to Sufism|date=15 December 2014|publisher=Cambridge University Press|isbn=1107018307|last1=Ridgeon|first1=Lloyd}}
* {{cite book|title=A Selection of Hausa Stories|date=1966|publisher=Clarendon Press|last1=Stephen Johnson|isbn=0198151187|first1=Hugh Anthony}}
* {{cite book|title=Pastoralists of the West African Savanna|date=1986|publisher=Manchester University Press|isbn=0719022487|last1=Adamu|first1=Mahdi}}
* {{cite book|title=History of West Africa|date=1990|publisher=Columbia University Press|isbn=0231037376|last1=Ade Ajayi|first1=J. F.}}
[[Category:Sokoto (jiha)]]
[[Category:Sokoto Caliphate]]
[[Category:Tarihin Arewacin Najeriya]]
[[Category:Shafuka masu fassarorin da ba'a duba ba]]
j3ur2j19bl7nclq21hvjhjgkfb0vj6k
162369
162368
2022-07-29T05:19:40Z
Ibkt
10164
gyara
wikitext
text/x-wiki
'''Yaƙin Gawakuke''' wani yaki ne da aka gwabza tsakanin Daular [[Daular Sokoto|Sokoto]] da birnin Gobir a Gawakuke a [[arewacin Najeriya]] a ranar 9 ga Maris, shekarar 1836. Yaƙin ya zama nasara ga Sokoto, kuma ya tabbatar da mulkin Gobir a karkashin mulkin [[Khalifofi|halifanci]] .
A shekarar 1836 Masarautar Gobir ta yi tawaye a kan Daular Sakkwato mai karfi, wadda ta mallaki Gobir tun da farko ta ci a 1808. Domin murkushe ƴan tawayen, Sarkin [[Muhammadu Bello|Musulmi Muhammad Bello]] na Sakkwato da wasu da yawa daga cikin abokansa sun yi tattaki don ganawa da ‘yan tawayen a Gawakuke, a yankin Gobir ta Arewa. Sojojin Bello sun fatattaki rundunar ‘yan tada kayar bayan da suka hada da Gobir Sultan Ali, kafin daga bisani su fara yaƙin kisa a fadin masarautar Gobir, suna kona kauyuka tare da karkashe manoma.
Wannan yaƙin shi ne na ƙarshe a cikin jerin tashe-tashen hankula tsakanin Gobir da Sokoto wanda aka shafe kusan shekaru talatin ana gwabzawa. Muhammad Bello, Sarkin Musulmi kuma kwamandan sojojin da suka fatattaki ‘yan tawaye, ya rasu shekara daya bayan yakin a 1837, yana da shekaru 56 a duniya.
== Asalin ==
Wanda ya kafa Daular Sokoto [[Usman Dan Fodiyo|Usman dan Fodio]] ya ci Gobir a shekarar 1808 a ƙarshen yaƙin Fulani, inda fitaccen malamin nan ya jagoranci jihadi mai nasara a kan masarautun arewacin Najeriya. <ref>Quintana 2016</ref> Sai dai al’ummar Gobir sun raina mulkin Sakkwato, inda suka yi ta tayar da kayar baya tare da gudanar da yakin neman zaɓe a kan ƴan kasuwar Sakkwato, wanda ya yi mummunar illa ga harkokin kasuwanci a cikin masarautar. <ref>Boyd 2013 p. 57.</ref> A shekarar 1830 Sarkin Musulmi Muhammadu Bello ya amince da sulhu da Sarkin Gobir Ali, inda aka raba yankin da aka yi rikici tsakanin Sokoto da Gobir. <ref name=":0">Boyd 2013 p. 58.</ref>
Sai dai ƴan majalisar sarakunan Gobir, sun fusata da sharuddan sulhun, inda suka yi yunkurin kawo cikas ga zaman lafiya. <ref name=":1">Stephen Johnson 1966 p. 125-6.</ref> Masu hadakar sun aikewa Sarkin Musulmi Ali da ke zaune a yankin Sakkwato wani kunshin naman yanka da wukake . Kamar yadda aka saba, wannan zagin da aka yi niyya ya nuna Ali bawan Halifancin Sakkwato ne, wanda ya harzuka Sarkin Gobir. <ref name=":0">Boyd 2013 p. 58.</ref> Ali ya ji ya sha ba’a da isa ya yi don zaman lafiyarsa da Sakkwato ya yi watsi da mubaya’arsa ga halifanci kafin ya gudu zuwa Gobir domin ya tara rundunarsa. <ref name=":1" /> Ali ya rinjayi wasu masarautu dake yankin arewacin Sokoto da suka hada kansu da shi, wadanda suka hada da [[Buzaye|kabilar Abzinawa]] da [[Yankin Maradi|Maradi]], <ref name=":5">Last 1967 p. 74.</ref> kafin ya jagoranci kai farmaki a garin Karatu da ba a karewa ba tare da kashe mazauna garin. <ref name=":2">Boyd 2013 p. 59.</ref>
Labarin tawayen ya harzuka Sultan Bello. Ya tattara abokansa ya yi tattaki zuwa arewa maso gabas a farkon watan Maris na shekara ta 1836 tare da runduna daban-daban daga masarautu da dama da ke karkashin ikon Sakkwato. Ya isa Gawakuke tare da sojojinsa a ranar 9 ga Maris, da nufin rusa ƴan tawayen. <ref name=":1">Stephen Johnson 1966 p. 125-6.</ref> <ref name=":2">Boyd 2013 p. 59.</ref>
== Yaƙi ==
Dakarun masu tayar da kayar bayan sun haɗa da mayaƙan dawakai da raƙuma, maharba, da mashina <ref name=":3">Boyd 2013 p. 61.</ref> ƙarƙashin jagorancin Gobir Sultan Ali, da Basaraken Abzinawa Ibra, Maradi Chief Raudi, da ɗan'uwan Ali, Baciri. <ref name=":2">Boyd 2013 p. 59.</ref> Sojojin da suka hada kansu sun hadu da sojojin Muhammed Bello a ranar 9 ga Maris 1836; Sojojin sun fuskanci juna shiru kafin su fara yakin . <ref name=":3" /> Bayan an gwabza kazamin fada, dakarun Abzinawa karkashin Cif Ibra sun balle, kuma dakarunsa sun watse. <ref name=":1">Stephen Johnson 1966 p. 125-6.</ref> Sojojin Muhammed Bello sun matsa kaimi inda suka yi galaba a kan sauran ‘yan tawayen, inda suka samu gagarumar nasara. <ref name=":5">Last 1967 p. 74.</ref> <ref>Ridgeon 2014 p. 202.</ref>
Majiyoyi biyu sun ƙiyasta adadin mutanen da aka kashe a Gobir ya kai tsakanin dubu ashirin zuwa ashirin da biyar da suka mutu. <ref name=":4">Boyd 2013 p. 62.</ref>
== Bayan haka ==
An kashe Sultan Ali da Sarkin Maradi Raudi a yaƙin, amma Hafsan Abzinawa Ibra da Baciri sun yi nasarar tserewa. <ref>Adamu 1986 p. 32.</ref> Bayan samun nasarar, Muhammed Bello da sojojinsa sun yi kaca-kaca a duk faɗin yankin Gobir inda suka kashe wadanda basu kai shekara sha biyar ba a matsayin ladabtar da harin da aka kai Karatu. <ref name=":4">Boyd 2013 p. 62.</ref>
Nasarar ita ce yaƙin ƙarshe a cikin dogon tarihi na rikici tsakanin Gobir da Sokoto, kuma ya tabbatar da matsayin masarautar a matsayin kariyar Daular Sakkwato. Muhammed Bello ya kafa garin ''ribat ,'' ko kagara, a yankin domin wanzar da zaman lafiya da hana tada zaune tsaye. <ref>Ade Ajayi 1990 p. 62.</ref>
== Manazarta ==
{{reflist}}
=== Littattafai ===
* {{cite book|title=The Caliph's Sister|date=13 September 2013|publisher=Routledge|isbn=1135177945|last1=Boyd|first1=Jean}}
* {{cite book|title=Warfare in the Sokoto Caliphate|date=25 March 1977|publisher=Cambridge University Press|isbn=0521210690|edition=1st|last1=Smalldone|first1=Joseph P.}}
* {{cite book|title=The Sokoto Caliphate|date=1967|publisher=Longmans|isbn=0582646375|last1=Last|first1=Murray}}
* {{cite book|title=The Cambridge Companion to Sufism|date=15 December 2014|publisher=Cambridge University Press|isbn=1107018307|last1=Ridgeon|first1=Lloyd}}
* {{cite book|title=A Selection of Hausa Stories|date=1966|publisher=Clarendon Press|last1=Stephen Johnson|isbn=0198151187|first1=Hugh Anthony}}
* {{cite book|title=Pastoralists of the West African Savanna|date=1986|publisher=Manchester University Press|isbn=0719022487|last1=Adamu|first1=Mahdi}}
* {{cite book|title=History of West Africa|date=1990|publisher=Columbia University Press|isbn=0231037376|last1=Ade Ajayi|first1=J. F.}}
[[Category:Sokoto (jiha)]]
[[Category:Sokoto Caliphate]]
[[Category:Tarihin Arewacin Najeriya]]
[[Category:Shafuka masu fassarorin da ba'a duba ba]]
mdhaans56zk5w2rmyzh5ikpg2ornzdh
162370
162369
2022-07-29T05:20:33Z
Ibkt
10164
wikitext
text/x-wiki
'''Yaƙin Gawakuke''' wani yaki ne da aka gwabza tsakanin Daular [[Daular Sokoto|Sokoto]] da birnin Gobir a Gawakuke a [[arewacin Najeriya]] a ranar 9 ga Maris, shekarar 1836. Yaƙin ya zama nasara ga Sokoto, kuma ya tabbatar da mulkin Gobir a karkashin mulkin [[Khalifofi|halifanci]] .
A shekarar 1836 Masarautar Gobir ta yi tawaye a kan Daular Sakkwato mai karfi, wadda ta mallaki Gobir tun da farko ta ci a 1808. Domin murkushe ƴan tawayen, Sarkin [[Muhammadu Bello|Musulmi Muhammad Bello]] na Sakkwato, da wasu da yawa daga cikin abokansa sun yi tattaki don ganawa da ‘yan tawayen a Gawakuke, a yankin Gobir ta Arewa. Sojojin Bello sun fatattaki rundunar ‘yan tada kayar bayan da suka hada da Gobir Sultan Ali, kafin daga bisani su fara yaƙin kisa a fadin masarautar Gobir, suna kona kauyuka tare da karkashe manoma.
Wannan yaƙin shi ne na ƙarshe a cikin jerin tashe-tashen hankula tsakanin Gobir da Sokoto wanda aka shafe kusan shekaru talatin ana gwabzawa. Muhammad Bello, Sarkin Musulmi kuma kwamandan sojojin da suka fatattaki ‘yan tawaye, ya rasu shekara daya bayan yakin a 1837, yana da shekaru 56 a duniya.
== Asalin ==
Wanda ya kafa Daular Sokoto [[Usman Dan Fodiyo|Usman dan Fodio]] ya ci Gobir a shekarar 1808 a ƙarshen yaƙin Fulani, inda fitaccen malamin nan ya jagoranci jihadi mai nasara a kan masarautun arewacin Najeriya. <ref>Quintana 2016</ref> Sai dai al’ummar Gobir sun raina mulkin Sakkwato, inda suka yi ta tayar da kayar baya tare da gudanar da yakin neman zaɓe a kan ƴan kasuwar Sakkwato, wanda ya yi mummunar illa ga harkokin kasuwanci a cikin masarautar. <ref>Boyd 2013 p. 57.</ref> A shekarar 1830 Sarkin Musulmi Muhammadu Bello ya amince da sulhu da Sarkin Gobir Ali, inda aka raba yankin da aka yi rikici tsakanin Sokoto da Gobir. <ref name=":0">Boyd 2013 p. 58.</ref>
Sai dai ƴan majalisar sarakunan Gobir, sun fusata da sharuddan sulhun, inda suka yi yunkurin kawo cikas ga zaman lafiya. <ref name=":1">Stephen Johnson 1966 p. 125-6.</ref> Masu hadakar sun aikewa Sarkin Musulmi Ali da ke zaune a yankin Sakkwato wani kunshin naman yanka da wukake . Kamar yadda aka saba, wannan zagin da aka yi niyya ya nuna Ali bawan Halifancin Sakkwato ne, wanda ya harzuka Sarkin Gobir. <ref name=":0">Boyd 2013 p. 58.</ref> Ali ya ji ya sha ba’a da isa ya yi don zaman lafiyarsa da Sakkwato ya yi watsi da mubaya’arsa ga halifanci kafin ya gudu zuwa Gobir domin ya tara rundunarsa. <ref name=":1" /> Ali ya rinjayi wasu masarautu dake yankin arewacin Sokoto da suka hada kansu da shi, wadanda suka hada da [[Buzaye|kabilar Abzinawa]] da [[Yankin Maradi|Maradi]], <ref name=":5">Last 1967 p. 74.</ref> kafin ya jagoranci kai farmaki a garin Karatu da ba a karewa ba tare da kashe mazauna garin. <ref name=":2">Boyd 2013 p. 59.</ref>
Labarin tawayen ya harzuka Sultan Bello. Ya tattara abokansa ya yi tattaki zuwa arewa maso gabas a farkon watan Maris na shekara ta 1836 tare da runduna daban-daban daga masarautu da dama da ke karkashin ikon Sakkwato. Ya isa Gawakuke tare da sojojinsa a ranar 9 ga Maris, da nufin rusa ƴan tawayen. <ref name=":1">Stephen Johnson 1966 p. 125-6.</ref> <ref name=":2">Boyd 2013 p. 59.</ref>
== Yaƙi ==
Dakarun masu tayar da kayar bayan sun haɗa da mayaƙan dawakai da raƙuma, maharba, da mashina <ref name=":3">Boyd 2013 p. 61.</ref> ƙarƙashin jagorancin Gobir Sultan Ali, da Basaraken Abzinawa Ibra, Maradi Chief Raudi, da ɗan'uwan Ali, Baciri. <ref name=":2">Boyd 2013 p. 59.</ref> Sojojin da suka hada kansu sun hadu da sojojin Muhammed Bello a ranar 9 ga Maris 1836; Sojojin sun fuskanci juna shiru kafin su fara yakin . <ref name=":3" /> Bayan an gwabza kazamin fada, dakarun Abzinawa karkashin Cif Ibra sun balle, kuma dakarunsa sun watse. <ref name=":1">Stephen Johnson 1966 p. 125-6.</ref> Sojojin Muhammed Bello sun matsa kaimi inda suka yi galaba a kan sauran ‘yan tawayen, inda suka samu gagarumar nasara. <ref name=":5">Last 1967 p. 74.</ref> <ref>Ridgeon 2014 p. 202.</ref>
Majiyoyi biyu sun ƙiyasta adadin mutanen da aka kashe a Gobir ya kai tsakanin dubu ashirin zuwa ashirin da biyar da suka mutu. <ref name=":4">Boyd 2013 p. 62.</ref>
== Bayan haka ==
An kashe Sultan Ali da Sarkin Maradi Raudi a yaƙin, amma Hafsan Abzinawa Ibra da Baciri sun yi nasarar tserewa. <ref>Adamu 1986 p. 32.</ref> Bayan samun nasarar, Muhammed Bello da sojojinsa sun yi kaca-kaca a duk faɗin yankin Gobir inda suka kashe wadanda basu kai shekara sha biyar ba a matsayin ladabtar da harin da aka kai Karatu. <ref name=":4">Boyd 2013 p. 62.</ref>
Nasarar ita ce yaƙin ƙarshe a cikin dogon tarihi na rikici tsakanin Gobir da Sokoto, kuma ya tabbatar da matsayin masarautar a matsayin kariyar Daular Sakkwato. Muhammed Bello ya kafa garin ''ribat ,'' ko kagara, a yankin domin wanzar da zaman lafiya da hana tada zaune tsaye. <ref>Ade Ajayi 1990 p. 62.</ref>
== Manazarta ==
{{reflist}}
=== Littattafai ===
* {{cite book|title=The Caliph's Sister|date=13 September 2013|publisher=Routledge|isbn=1135177945|last1=Boyd|first1=Jean}}
* {{cite book|title=Warfare in the Sokoto Caliphate|date=25 March 1977|publisher=Cambridge University Press|isbn=0521210690|edition=1st|last1=Smalldone|first1=Joseph P.}}
* {{cite book|title=The Sokoto Caliphate|date=1967|publisher=Longmans|isbn=0582646375|last1=Last|first1=Murray}}
* {{cite book|title=The Cambridge Companion to Sufism|date=15 December 2014|publisher=Cambridge University Press|isbn=1107018307|last1=Ridgeon|first1=Lloyd}}
* {{cite book|title=A Selection of Hausa Stories|date=1966|publisher=Clarendon Press|last1=Stephen Johnson|isbn=0198151187|first1=Hugh Anthony}}
* {{cite book|title=Pastoralists of the West African Savanna|date=1986|publisher=Manchester University Press|isbn=0719022487|last1=Adamu|first1=Mahdi}}
* {{cite book|title=History of West Africa|date=1990|publisher=Columbia University Press|isbn=0231037376|last1=Ade Ajayi|first1=J. F.}}
[[Category:Sokoto (jiha)]]
[[Category:Sokoto Caliphate]]
[[Category:Tarihin Arewacin Najeriya]]
[[Category:Shafuka masu fassarorin da ba'a duba ba]]
i662coezwf4npoaabgroulftkjcxtrf
162371
162370
2022-07-29T05:21:17Z
Ibkt
10164
wikitext
text/x-wiki
'''Yaƙin Gawakuke''' wani yaki ne da aka gwabza tsakanin Daular [[Daular Sokoto|Sokoto]] da birnin Gobir a Gawakuke a [[arewacin Najeriya]] a ranar 9 ga Maris, shekarar 1836. Yaƙin ya zama nasara ga Sokoto, kuma ya tabbatar da mulkin Gobir a karkashin mulkin [[Khalifofi|halifanci]] .
A shekarar 1836 Masarautar Gobir ta yi tawaye a kan Daular Sakkwato mai karfi, wadda ta mallaki Gobir tun da farko ta ci a 1808. Domin murkushe ƴan tawayen, Sarkin [[Muhammadu Bello|Musulmi Muhammad Bello]] na Sakkwato, da wasu da yawa daga cikin abokansa sun yi tattaki don ganawa da ‘yan tawayen a Gawakuke, a yankin Gobir na Arewa. Sojojin Bello sun fatattaki rundunar ‘yan tada kayar bayan da suka hada da Gobir Sultan Ali, kafin daga bisani su fara yaƙin kisa a fadin masarautar Gobir, suna kona kauyuka tare da karkashe manoma.
Wannan yaƙin shi ne na ƙarshe a cikin jerin tashe-tashen hankula tsakanin Gobir da Sokoto wanda aka shafe kusan shekaru talatin ana gwabzawa. Muhammad Bello, Sarkin Musulmi kuma kwamandan sojojin da suka fatattaki ‘yan tawaye, ya rasu shekara daya bayan yakin a 1837, yana da shekaru 56 a duniya.
== Asalin ==
Wanda ya kafa Daular Sokoto [[Usman Dan Fodiyo|Usman dan Fodio]] ya ci Gobir a shekarar 1808 a ƙarshen yaƙin Fulani, inda fitaccen malamin nan ya jagoranci jihadi mai nasara a kan masarautun arewacin Najeriya. <ref>Quintana 2016</ref> Sai dai al’ummar Gobir sun raina mulkin Sakkwato, inda suka yi ta tayar da kayar baya tare da gudanar da yakin neman zaɓe a kan ƴan kasuwar Sakkwato, wanda ya yi mummunar illa ga harkokin kasuwanci a cikin masarautar. <ref>Boyd 2013 p. 57.</ref> A shekarar 1830 Sarkin Musulmi Muhammadu Bello ya amince da sulhu da Sarkin Gobir Ali, inda aka raba yankin da aka yi rikici tsakanin Sokoto da Gobir. <ref name=":0">Boyd 2013 p. 58.</ref>
Sai dai ƴan majalisar sarakunan Gobir, sun fusata da sharuddan sulhun, inda suka yi yunkurin kawo cikas ga zaman lafiya. <ref name=":1">Stephen Johnson 1966 p. 125-6.</ref> Masu hadakar sun aikewa Sarkin Musulmi Ali da ke zaune a yankin Sakkwato wani kunshin naman yanka da wukake . Kamar yadda aka saba, wannan zagin da aka yi niyya ya nuna Ali bawan Halifancin Sakkwato ne, wanda ya harzuka Sarkin Gobir. <ref name=":0">Boyd 2013 p. 58.</ref> Ali ya ji ya sha ba’a da isa ya yi don zaman lafiyarsa da Sakkwato ya yi watsi da mubaya’arsa ga halifanci kafin ya gudu zuwa Gobir domin ya tara rundunarsa. <ref name=":1" /> Ali ya rinjayi wasu masarautu dake yankin arewacin Sokoto da suka hada kansu da shi, wadanda suka hada da [[Buzaye|kabilar Abzinawa]] da [[Yankin Maradi|Maradi]], <ref name=":5">Last 1967 p. 74.</ref> kafin ya jagoranci kai farmaki a garin Karatu da ba a karewa ba tare da kashe mazauna garin. <ref name=":2">Boyd 2013 p. 59.</ref>
Labarin tawayen ya harzuka Sultan Bello. Ya tattara abokansa ya yi tattaki zuwa arewa maso gabas a farkon watan Maris na shekara ta 1836 tare da runduna daban-daban daga masarautu da dama da ke karkashin ikon Sakkwato. Ya isa Gawakuke tare da sojojinsa a ranar 9 ga Maris, da nufin rusa ƴan tawayen. <ref name=":1">Stephen Johnson 1966 p. 125-6.</ref> <ref name=":2">Boyd 2013 p. 59.</ref>
== Yaƙi ==
Dakarun masu tayar da kayar bayan sun haɗa da mayaƙan dawakai da raƙuma, maharba, da mashina <ref name=":3">Boyd 2013 p. 61.</ref> ƙarƙashin jagorancin Gobir Sultan Ali, da Basaraken Abzinawa Ibra, Maradi Chief Raudi, da ɗan'uwan Ali, Baciri. <ref name=":2">Boyd 2013 p. 59.</ref> Sojojin da suka hada kansu sun hadu da sojojin Muhammed Bello a ranar 9 ga Maris 1836; Sojojin sun fuskanci juna shiru kafin su fara yakin . <ref name=":3" /> Bayan an gwabza kazamin fada, dakarun Abzinawa karkashin Cif Ibra sun balle, kuma dakarunsa sun watse. <ref name=":1">Stephen Johnson 1966 p. 125-6.</ref> Sojojin Muhammed Bello sun matsa kaimi inda suka yi galaba a kan sauran ‘yan tawayen, inda suka samu gagarumar nasara. <ref name=":5">Last 1967 p. 74.</ref> <ref>Ridgeon 2014 p. 202.</ref>
Majiyoyi biyu sun ƙiyasta adadin mutanen da aka kashe a Gobir ya kai tsakanin dubu ashirin zuwa ashirin da biyar da suka mutu. <ref name=":4">Boyd 2013 p. 62.</ref>
== Bayan haka ==
An kashe Sultan Ali da Sarkin Maradi Raudi a yaƙin, amma Hafsan Abzinawa Ibra da Baciri sun yi nasarar tserewa. <ref>Adamu 1986 p. 32.</ref> Bayan samun nasarar, Muhammed Bello da sojojinsa sun yi kaca-kaca a duk faɗin yankin Gobir inda suka kashe wadanda basu kai shekara sha biyar ba a matsayin ladabtar da harin da aka kai Karatu. <ref name=":4">Boyd 2013 p. 62.</ref>
Nasarar ita ce yaƙin ƙarshe a cikin dogon tarihi na rikici tsakanin Gobir da Sokoto, kuma ya tabbatar da matsayin masarautar a matsayin kariyar Daular Sakkwato. Muhammed Bello ya kafa garin ''ribat ,'' ko kagara, a yankin domin wanzar da zaman lafiya da hana tada zaune tsaye. <ref>Ade Ajayi 1990 p. 62.</ref>
== Manazarta ==
{{reflist}}
=== Littattafai ===
* {{cite book|title=The Caliph's Sister|date=13 September 2013|publisher=Routledge|isbn=1135177945|last1=Boyd|first1=Jean}}
* {{cite book|title=Warfare in the Sokoto Caliphate|date=25 March 1977|publisher=Cambridge University Press|isbn=0521210690|edition=1st|last1=Smalldone|first1=Joseph P.}}
* {{cite book|title=The Sokoto Caliphate|date=1967|publisher=Longmans|isbn=0582646375|last1=Last|first1=Murray}}
* {{cite book|title=The Cambridge Companion to Sufism|date=15 December 2014|publisher=Cambridge University Press|isbn=1107018307|last1=Ridgeon|first1=Lloyd}}
* {{cite book|title=A Selection of Hausa Stories|date=1966|publisher=Clarendon Press|last1=Stephen Johnson|isbn=0198151187|first1=Hugh Anthony}}
* {{cite book|title=Pastoralists of the West African Savanna|date=1986|publisher=Manchester University Press|isbn=0719022487|last1=Adamu|first1=Mahdi}}
* {{cite book|title=History of West Africa|date=1990|publisher=Columbia University Press|isbn=0231037376|last1=Ade Ajayi|first1=J. F.}}
[[Category:Sokoto (jiha)]]
[[Category:Sokoto Caliphate]]
[[Category:Tarihin Arewacin Najeriya]]
[[Category:Shafuka masu fassarorin da ba'a duba ba]]
e6jd1hg1gw9j5grnfx75s37k9w4ul2c
162372
162371
2022-07-29T05:22:39Z
Ibkt
10164
/* Asalin */
wikitext
text/x-wiki
'''Yaƙin Gawakuke''' wani yaki ne da aka gwabza tsakanin Daular [[Daular Sokoto|Sokoto]] da birnin Gobir a Gawakuke a [[arewacin Najeriya]] a ranar 9 ga Maris, shekarar 1836. Yaƙin ya zama nasara ga Sokoto, kuma ya tabbatar da mulkin Gobir a karkashin mulkin [[Khalifofi|halifanci]] .
A shekarar 1836 Masarautar Gobir ta yi tawaye a kan Daular Sakkwato mai karfi, wadda ta mallaki Gobir tun da farko ta ci a 1808. Domin murkushe ƴan tawayen, Sarkin [[Muhammadu Bello|Musulmi Muhammad Bello]] na Sakkwato, da wasu da yawa daga cikin abokansa sun yi tattaki don ganawa da ‘yan tawayen a Gawakuke, a yankin Gobir na Arewa. Sojojin Bello sun fatattaki rundunar ‘yan tada kayar bayan da suka hada da Gobir Sultan Ali, kafin daga bisani su fara yaƙin kisa a fadin masarautar Gobir, suna kona kauyuka tare da karkashe manoma.
Wannan yaƙin shi ne na ƙarshe a cikin jerin tashe-tashen hankula tsakanin Gobir da Sokoto wanda aka shafe kusan shekaru talatin ana gwabzawa. Muhammad Bello, Sarkin Musulmi kuma kwamandan sojojin da suka fatattaki ‘yan tawaye, ya rasu shekara daya bayan yakin a 1837, yana da shekaru 56 a duniya.
== Asalin ==
Wanda ya kafa Daular Sokoto [[Usman Dan Fodiyo|Usman dan Fodiyo]] ya ci Gobir a shekarar 1808 a ƙarshen yaƙin Fulani, inda fitaccen malamin nan ya jagoranci jihadi mai nasara a kan masarautun arewacin Najeriya. <ref>Quintana 2016</ref> Sai dai al’ummar Gobir sun raina mulkin Sakkwato, inda suka yi ta tayar da kayar baya tare da gudanar da yakin neman zaɓe a kan ƴan kasuwar Sakkwato, wanda ya yi mummunar illa ga harkokin kasuwanci a cikin masarautar. <ref>Boyd 2013 p. 57.</ref> A shekarar 1830 Sarkin Musulmi Muhammadu Bello ya amince da sulhu da Sarkin Gobir Ali, inda aka raba yankin da aka yi rikici tsakanin Sokoto da Gobir. <ref name=":0">Boyd 2013 p. 58.</ref>
Sai dai ƴan majalisar sarakunan Gobir, sun fusata da sharuddan sulhun, inda suka yi yunkurin kawo cikas ga zaman lafiya. <ref name=":1">Stephen Johnson 1966 p. 125-6.</ref> Masu hadakar sun aikewa Sarkin Musulmi Ali da ke zaune a yankin Sakkwato wani kunshin naman yanka da wukake . Kamar yadda aka saba, wannan zagin da aka yi niyya ya nuna Ali bawan Halifancin Sakkwato ne, wanda ya harzuka Sarkin Gobir. <ref name=":0">Boyd 2013 p. 58.</ref> Ali ya ji ya sha ba’a da isa ya yi don zaman lafiyarsa da Sakkwato ya yi watsi da mubaya’arsa ga halifanci kafin ya gudu zuwa Gobir domin ya tara rundunarsa. <ref name=":1" /> Ali ya rinjayi wasu masarautu dake yankin arewacin Sokoto da suka hada kansu da shi, wadanda suka hada da [[Buzaye|kabilar Abzinawa]] da [[Yankin Maradi|Maradi]], <ref name=":5">Last 1967 p. 74.</ref> kafin ya jagoranci kai farmaki a garin Karatu da ba a karewa ba tare da kashe mazauna garin. <ref name=":2">Boyd 2013 p. 59.</ref>
Labarin tawayen ya harzuka Sultan Bello. Ya tattara abokansa ya yi tattaki zuwa arewa maso gabas a farkon watan Maris na shekara ta 1836 tare da runduna daban-daban daga masarautu da dama da ke karkashin ikon Sakkwato. Ya isa Gawakuke tare da sojojinsa a ranar 9 ga Maris, da nufin rusa ƴan tawayen. <ref name=":1">Stephen Johnson 1966 p. 125-6.</ref> <ref name=":2">Boyd 2013 p. 59.</ref>
== Yaƙi ==
Dakarun masu tayar da kayar bayan sun haɗa da mayaƙan dawakai da raƙuma, maharba, da mashina <ref name=":3">Boyd 2013 p. 61.</ref> ƙarƙashin jagorancin Gobir Sultan Ali, da Basaraken Abzinawa Ibra, Maradi Chief Raudi, da ɗan'uwan Ali, Baciri. <ref name=":2">Boyd 2013 p. 59.</ref> Sojojin da suka hada kansu sun hadu da sojojin Muhammed Bello a ranar 9 ga Maris 1836; Sojojin sun fuskanci juna shiru kafin su fara yakin . <ref name=":3" /> Bayan an gwabza kazamin fada, dakarun Abzinawa karkashin Cif Ibra sun balle, kuma dakarunsa sun watse. <ref name=":1">Stephen Johnson 1966 p. 125-6.</ref> Sojojin Muhammed Bello sun matsa kaimi inda suka yi galaba a kan sauran ‘yan tawayen, inda suka samu gagarumar nasara. <ref name=":5">Last 1967 p. 74.</ref> <ref>Ridgeon 2014 p. 202.</ref>
Majiyoyi biyu sun ƙiyasta adadin mutanen da aka kashe a Gobir ya kai tsakanin dubu ashirin zuwa ashirin da biyar da suka mutu. <ref name=":4">Boyd 2013 p. 62.</ref>
== Bayan haka ==
An kashe Sultan Ali da Sarkin Maradi Raudi a yaƙin, amma Hafsan Abzinawa Ibra da Baciri sun yi nasarar tserewa. <ref>Adamu 1986 p. 32.</ref> Bayan samun nasarar, Muhammed Bello da sojojinsa sun yi kaca-kaca a duk faɗin yankin Gobir inda suka kashe wadanda basu kai shekara sha biyar ba a matsayin ladabtar da harin da aka kai Karatu. <ref name=":4">Boyd 2013 p. 62.</ref>
Nasarar ita ce yaƙin ƙarshe a cikin dogon tarihi na rikici tsakanin Gobir da Sokoto, kuma ya tabbatar da matsayin masarautar a matsayin kariyar Daular Sakkwato. Muhammed Bello ya kafa garin ''ribat ,'' ko kagara, a yankin domin wanzar da zaman lafiya da hana tada zaune tsaye. <ref>Ade Ajayi 1990 p. 62.</ref>
== Manazarta ==
{{reflist}}
=== Littattafai ===
* {{cite book|title=The Caliph's Sister|date=13 September 2013|publisher=Routledge|isbn=1135177945|last1=Boyd|first1=Jean}}
* {{cite book|title=Warfare in the Sokoto Caliphate|date=25 March 1977|publisher=Cambridge University Press|isbn=0521210690|edition=1st|last1=Smalldone|first1=Joseph P.}}
* {{cite book|title=The Sokoto Caliphate|date=1967|publisher=Longmans|isbn=0582646375|last1=Last|first1=Murray}}
* {{cite book|title=The Cambridge Companion to Sufism|date=15 December 2014|publisher=Cambridge University Press|isbn=1107018307|last1=Ridgeon|first1=Lloyd}}
* {{cite book|title=A Selection of Hausa Stories|date=1966|publisher=Clarendon Press|last1=Stephen Johnson|isbn=0198151187|first1=Hugh Anthony}}
* {{cite book|title=Pastoralists of the West African Savanna|date=1986|publisher=Manchester University Press|isbn=0719022487|last1=Adamu|first1=Mahdi}}
* {{cite book|title=History of West Africa|date=1990|publisher=Columbia University Press|isbn=0231037376|last1=Ade Ajayi|first1=J. F.}}
[[Category:Sokoto (jiha)]]
[[Category:Sokoto Caliphate]]
[[Category:Tarihin Arewacin Najeriya]]
[[Category:Shafuka masu fassarorin da ba'a duba ba]]
b87orfpbru3g4oysm4y967umpr55r43
162373
162372
2022-07-29T05:23:21Z
Ibkt
10164
/* Asalin */
wikitext
text/x-wiki
'''Yaƙin Gawakuke''' wani yaki ne da aka gwabza tsakanin Daular [[Daular Sokoto|Sokoto]] da birnin Gobir a Gawakuke a [[arewacin Najeriya]] a ranar 9 ga Maris, shekarar 1836. Yaƙin ya zama nasara ga Sokoto, kuma ya tabbatar da mulkin Gobir a karkashin mulkin [[Khalifofi|halifanci]] .
A shekarar 1836 Masarautar Gobir ta yi tawaye a kan Daular Sakkwato mai karfi, wadda ta mallaki Gobir tun da farko ta ci a 1808. Domin murkushe ƴan tawayen, Sarkin [[Muhammadu Bello|Musulmi Muhammad Bello]] na Sakkwato, da wasu da yawa daga cikin abokansa sun yi tattaki don ganawa da ‘yan tawayen a Gawakuke, a yankin Gobir na Arewa. Sojojin Bello sun fatattaki rundunar ‘yan tada kayar bayan da suka hada da Gobir Sultan Ali, kafin daga bisani su fara yaƙin kisa a fadin masarautar Gobir, suna kona kauyuka tare da karkashe manoma.
Wannan yaƙin shi ne na ƙarshe a cikin jerin tashe-tashen hankula tsakanin Gobir da Sokoto wanda aka shafe kusan shekaru talatin ana gwabzawa. Muhammad Bello, Sarkin Musulmi kuma kwamandan sojojin da suka fatattaki ‘yan tawaye, ya rasu shekara daya bayan yakin a 1837, yana da shekaru 56 a duniya.
== Asalin ==
Wanda ya kafa Daular Sokoto [[Usman Dan Fodiyo|Usman dan Fodiyo]] ya ci Gobir a shekarar 1808 a ƙarshen yaƙin Fulani, inda fitaccen malamin nan ya jagoranci jihadi mai nasara a kan masarautun [[arewacin Najeriya]]. <ref>Quintana 2016</ref> Sai dai al’ummar Gobir sun raina mulkin Sakkwato, inda suka yi ta tayar da kayar baya tare da gudanar da yakin neman zaɓe a kan ƴan kasuwar Sakkwato, wanda ya yi mummunar illa ga harkokin kasuwanci a cikin masarautar. <ref>Boyd 2013 p. 57.</ref> A shekarar 1830 Sarkin Musulmi Muhammadu Bello ya amince da sulhu da Sarkin Gobir Ali, inda aka raba yankin da aka yi rikici tsakanin Sokoto da Gobir. <ref name=":0">Boyd 2013 p. 58.</ref>
Sai dai ƴan majalisar sarakunan Gobir, sun fusata da sharuddan sulhun, inda suka yi yunkurin kawo cikas ga zaman lafiya. <ref name=":1">Stephen Johnson 1966 p. 125-6.</ref> Masu hadakar sun aikewa Sarkin Musulmi Ali da ke zaune a yankin Sakkwato wani kunshin naman yanka da wukake . Kamar yadda aka saba, wannan zagin da aka yi niyya ya nuna Ali bawan Halifancin Sakkwato ne, wanda ya harzuka Sarkin Gobir. <ref name=":0">Boyd 2013 p. 58.</ref> Ali ya ji ya sha ba’a da isa ya yi don zaman lafiyarsa da Sakkwato ya yi watsi da mubaya’arsa ga halifanci kafin ya gudu zuwa Gobir domin ya tara rundunarsa. <ref name=":1" /> Ali ya rinjayi wasu masarautu dake yankin arewacin Sokoto da suka hada kansu da shi, wadanda suka hada da [[Buzaye|kabilar Abzinawa]] da [[Yankin Maradi|Maradi]], <ref name=":5">Last 1967 p. 74.</ref> kafin ya jagoranci kai farmaki a garin Karatu da ba a karewa ba tare da kashe mazauna garin. <ref name=":2">Boyd 2013 p. 59.</ref>
Labarin tawayen ya harzuka Sultan Bello. Ya tattara abokansa ya yi tattaki zuwa arewa maso gabas a farkon watan Maris na shekara ta 1836 tare da runduna daban-daban daga masarautu da dama da ke karkashin ikon Sakkwato. Ya isa Gawakuke tare da sojojinsa a ranar 9 ga Maris, da nufin rusa ƴan tawayen. <ref name=":1">Stephen Johnson 1966 p. 125-6.</ref> <ref name=":2">Boyd 2013 p. 59.</ref>
== Yaƙi ==
Dakarun masu tayar da kayar bayan sun haɗa da mayaƙan dawakai da raƙuma, maharba, da mashina <ref name=":3">Boyd 2013 p. 61.</ref> ƙarƙashin jagorancin Gobir Sultan Ali, da Basaraken Abzinawa Ibra, Maradi Chief Raudi, da ɗan'uwan Ali, Baciri. <ref name=":2">Boyd 2013 p. 59.</ref> Sojojin da suka hada kansu sun hadu da sojojin Muhammed Bello a ranar 9 ga Maris 1836; Sojojin sun fuskanci juna shiru kafin su fara yakin . <ref name=":3" /> Bayan an gwabza kazamin fada, dakarun Abzinawa karkashin Cif Ibra sun balle, kuma dakarunsa sun watse. <ref name=":1">Stephen Johnson 1966 p. 125-6.</ref> Sojojin Muhammed Bello sun matsa kaimi inda suka yi galaba a kan sauran ‘yan tawayen, inda suka samu gagarumar nasara. <ref name=":5">Last 1967 p. 74.</ref> <ref>Ridgeon 2014 p. 202.</ref>
Majiyoyi biyu sun ƙiyasta adadin mutanen da aka kashe a Gobir ya kai tsakanin dubu ashirin zuwa ashirin da biyar da suka mutu. <ref name=":4">Boyd 2013 p. 62.</ref>
== Bayan haka ==
An kashe Sultan Ali da Sarkin Maradi Raudi a yaƙin, amma Hafsan Abzinawa Ibra da Baciri sun yi nasarar tserewa. <ref>Adamu 1986 p. 32.</ref> Bayan samun nasarar, Muhammed Bello da sojojinsa sun yi kaca-kaca a duk faɗin yankin Gobir inda suka kashe wadanda basu kai shekara sha biyar ba a matsayin ladabtar da harin da aka kai Karatu. <ref name=":4">Boyd 2013 p. 62.</ref>
Nasarar ita ce yaƙin ƙarshe a cikin dogon tarihi na rikici tsakanin Gobir da Sokoto, kuma ya tabbatar da matsayin masarautar a matsayin kariyar Daular Sakkwato. Muhammed Bello ya kafa garin ''ribat ,'' ko kagara, a yankin domin wanzar da zaman lafiya da hana tada zaune tsaye. <ref>Ade Ajayi 1990 p. 62.</ref>
== Manazarta ==
{{reflist}}
=== Littattafai ===
* {{cite book|title=The Caliph's Sister|date=13 September 2013|publisher=Routledge|isbn=1135177945|last1=Boyd|first1=Jean}}
* {{cite book|title=Warfare in the Sokoto Caliphate|date=25 March 1977|publisher=Cambridge University Press|isbn=0521210690|edition=1st|last1=Smalldone|first1=Joseph P.}}
* {{cite book|title=The Sokoto Caliphate|date=1967|publisher=Longmans|isbn=0582646375|last1=Last|first1=Murray}}
* {{cite book|title=The Cambridge Companion to Sufism|date=15 December 2014|publisher=Cambridge University Press|isbn=1107018307|last1=Ridgeon|first1=Lloyd}}
* {{cite book|title=A Selection of Hausa Stories|date=1966|publisher=Clarendon Press|last1=Stephen Johnson|isbn=0198151187|first1=Hugh Anthony}}
* {{cite book|title=Pastoralists of the West African Savanna|date=1986|publisher=Manchester University Press|isbn=0719022487|last1=Adamu|first1=Mahdi}}
* {{cite book|title=History of West Africa|date=1990|publisher=Columbia University Press|isbn=0231037376|last1=Ade Ajayi|first1=J. F.}}
[[Category:Sokoto (jiha)]]
[[Category:Sokoto Caliphate]]
[[Category:Tarihin Arewacin Najeriya]]
[[Category:Shafuka masu fassarorin da ba'a duba ba]]
81e0ooi8ap6hjrd2suloqwwldaak603
162374
162373
2022-07-29T05:24:39Z
Ibkt
10164
/* Asalin */
wikitext
text/x-wiki
'''Yaƙin Gawakuke''' wani yaki ne da aka gwabza tsakanin Daular [[Daular Sokoto|Sokoto]] da birnin Gobir a Gawakuke a [[arewacin Najeriya]] a ranar 9 ga Maris, shekarar 1836. Yaƙin ya zama nasara ga Sokoto, kuma ya tabbatar da mulkin Gobir a karkashin mulkin [[Khalifofi|halifanci]] .
A shekarar 1836 Masarautar Gobir ta yi tawaye a kan Daular Sakkwato mai karfi, wadda ta mallaki Gobir tun da farko ta ci a 1808. Domin murkushe ƴan tawayen, Sarkin [[Muhammadu Bello|Musulmi Muhammad Bello]] na Sakkwato, da wasu da yawa daga cikin abokansa sun yi tattaki don ganawa da ‘yan tawayen a Gawakuke, a yankin Gobir na Arewa. Sojojin Bello sun fatattaki rundunar ‘yan tada kayar bayan da suka hada da Gobir Sultan Ali, kafin daga bisani su fara yaƙin kisa a fadin masarautar Gobir, suna kona kauyuka tare da karkashe manoma.
Wannan yaƙin shi ne na ƙarshe a cikin jerin tashe-tashen hankula tsakanin Gobir da Sokoto wanda aka shafe kusan shekaru talatin ana gwabzawa. Muhammad Bello, Sarkin Musulmi kuma kwamandan sojojin da suka fatattaki ‘yan tawaye, ya rasu shekara daya bayan yakin a 1837, yana da shekaru 56 a duniya.
== Asalin ==
Wanda ya kafa Daular Sokoto [[Usman Dan Fodiyo|Usman dan Fodiyo]] ya ci Gobir a shekarar 1808 a ƙarshen yaƙin Fulani, inda fitaccen malamin nan ya jagoranci jihadi mai nasara a kan masarautun [[arewacin Najeriya]]. <ref>Quintana 2016</ref> Sai dai al’ummar Gobir sun raina mulkin Sakkwato, inda suka yi ta tayar da kayar baya tare da gudanar da yakin neman zaɓe a kan ƴan kasuwar Sakkwato, wanda ya yi mummunar illa ga harkokin kasuwanci a cikin masarautar. <ref>Boyd 2013 p. 57.</ref> A shekarar 1830 Sarkin Musulmi Muhammadu Bello ya amince da sulhu da Sarkin Gobir Ali, inda aka raba yankin da aka yi rikici tsakanin Sokoto da Gobir. <ref name=":0">Boyd 2013 p. 58.</ref>
Sai dai ƴan majalisar sarakunan Gobir, sun fusata da sharuddan sulhun, inda suka yi yunkurin kawo cikas ga zaman lafiyan da aka samu. <ref name=":1">Stephen Johnson 1966 p. 125-6.</ref> Masu hadakar sun aikewa Sarkin Musulmi Ali da ke zaune a yankin Sakkwato wani kunshin naman yanka da wukake . Kamar yadda aka saba, wannan zagin da aka yi niyya ya nuna Ali bawan Halifancin Sakkwato ne, wanda ya harzuka Sarkin Gobir. <ref name=":0">Boyd 2013 p. 58.</ref> Ali ya ji ya sha ba’a da isa ya yi don zaman lafiyarsa da Sakkwato ya yi watsi da mubaya’arsa ga halifanci kafin ya gudu zuwa Gobir domin ya tara rundunarsa. <ref name=":1" /> Ali ya rinjayi wasu masarautu dake yankin arewacin Sokoto da suka hada kansu da shi, wadanda suka hada da [[Buzaye|kabilar Abzinawa]] da [[Yankin Maradi|Maradi]], <ref name=":5">Last 1967 p. 74.</ref> kafin ya jagoranci kai farmaki a garin Karatu da ba a karewa ba tare da kashe mazauna garin. <ref name=":2">Boyd 2013 p. 59.</ref>
Labarin tawayen ya harzuka Sultan Bello. Ya tattara abokansa ya yi tattaki zuwa arewa maso gabas a farkon watan Maris na shekara ta 1836 tare da runduna daban-daban daga masarautu da dama da ke karkashin ikon Sakkwato. Ya isa Gawakuke tare da sojojinsa a ranar 9 ga Maris, da nufin rusa ƴan tawayen. <ref name=":1">Stephen Johnson 1966 p. 125-6.</ref> <ref name=":2">Boyd 2013 p. 59.</ref>
== Yaƙi ==
Dakarun masu tayar da kayar bayan sun haɗa da mayaƙan dawakai da raƙuma, maharba, da mashina <ref name=":3">Boyd 2013 p. 61.</ref> ƙarƙashin jagorancin Gobir Sultan Ali, da Basaraken Abzinawa Ibra, Maradi Chief Raudi, da ɗan'uwan Ali, Baciri. <ref name=":2">Boyd 2013 p. 59.</ref> Sojojin da suka hada kansu sun hadu da sojojin Muhammed Bello a ranar 9 ga Maris 1836; Sojojin sun fuskanci juna shiru kafin su fara yakin . <ref name=":3" /> Bayan an gwabza kazamin fada, dakarun Abzinawa karkashin Cif Ibra sun balle, kuma dakarunsa sun watse. <ref name=":1">Stephen Johnson 1966 p. 125-6.</ref> Sojojin Muhammed Bello sun matsa kaimi inda suka yi galaba a kan sauran ‘yan tawayen, inda suka samu gagarumar nasara. <ref name=":5">Last 1967 p. 74.</ref> <ref>Ridgeon 2014 p. 202.</ref>
Majiyoyi biyu sun ƙiyasta adadin mutanen da aka kashe a Gobir ya kai tsakanin dubu ashirin zuwa ashirin da biyar da suka mutu. <ref name=":4">Boyd 2013 p. 62.</ref>
== Bayan haka ==
An kashe Sultan Ali da Sarkin Maradi Raudi a yaƙin, amma Hafsan Abzinawa Ibra da Baciri sun yi nasarar tserewa. <ref>Adamu 1986 p. 32.</ref> Bayan samun nasarar, Muhammed Bello da sojojinsa sun yi kaca-kaca a duk faɗin yankin Gobir inda suka kashe wadanda basu kai shekara sha biyar ba a matsayin ladabtar da harin da aka kai Karatu. <ref name=":4">Boyd 2013 p. 62.</ref>
Nasarar ita ce yaƙin ƙarshe a cikin dogon tarihi na rikici tsakanin Gobir da Sokoto, kuma ya tabbatar da matsayin masarautar a matsayin kariyar Daular Sakkwato. Muhammed Bello ya kafa garin ''ribat ,'' ko kagara, a yankin domin wanzar da zaman lafiya da hana tada zaune tsaye. <ref>Ade Ajayi 1990 p. 62.</ref>
== Manazarta ==
{{reflist}}
=== Littattafai ===
* {{cite book|title=The Caliph's Sister|date=13 September 2013|publisher=Routledge|isbn=1135177945|last1=Boyd|first1=Jean}}
* {{cite book|title=Warfare in the Sokoto Caliphate|date=25 March 1977|publisher=Cambridge University Press|isbn=0521210690|edition=1st|last1=Smalldone|first1=Joseph P.}}
* {{cite book|title=The Sokoto Caliphate|date=1967|publisher=Longmans|isbn=0582646375|last1=Last|first1=Murray}}
* {{cite book|title=The Cambridge Companion to Sufism|date=15 December 2014|publisher=Cambridge University Press|isbn=1107018307|last1=Ridgeon|first1=Lloyd}}
* {{cite book|title=A Selection of Hausa Stories|date=1966|publisher=Clarendon Press|last1=Stephen Johnson|isbn=0198151187|first1=Hugh Anthony}}
* {{cite book|title=Pastoralists of the West African Savanna|date=1986|publisher=Manchester University Press|isbn=0719022487|last1=Adamu|first1=Mahdi}}
* {{cite book|title=History of West Africa|date=1990|publisher=Columbia University Press|isbn=0231037376|last1=Ade Ajayi|first1=J. F.}}
[[Category:Sokoto (jiha)]]
[[Category:Sokoto Caliphate]]
[[Category:Tarihin Arewacin Najeriya]]
[[Category:Shafuka masu fassarorin da ba'a duba ba]]
e82u2dnpchh7ohehlpwsp54y7j4vdwu
162375
162374
2022-07-29T05:26:40Z
Ibkt
10164
/* Yaƙi */
wikitext
text/x-wiki
'''Yaƙin Gawakuke''' wani yaki ne da aka gwabza tsakanin Daular [[Daular Sokoto|Sokoto]] da birnin Gobir a Gawakuke a [[arewacin Najeriya]] a ranar 9 ga Maris, shekarar 1836. Yaƙin ya zama nasara ga Sokoto, kuma ya tabbatar da mulkin Gobir a karkashin mulkin [[Khalifofi|halifanci]] .
A shekarar 1836 Masarautar Gobir ta yi tawaye a kan Daular Sakkwato mai karfi, wadda ta mallaki Gobir tun da farko ta ci a 1808. Domin murkushe ƴan tawayen, Sarkin [[Muhammadu Bello|Musulmi Muhammad Bello]] na Sakkwato, da wasu da yawa daga cikin abokansa sun yi tattaki don ganawa da ‘yan tawayen a Gawakuke, a yankin Gobir na Arewa. Sojojin Bello sun fatattaki rundunar ‘yan tada kayar bayan da suka hada da Gobir Sultan Ali, kafin daga bisani su fara yaƙin kisa a fadin masarautar Gobir, suna kona kauyuka tare da karkashe manoma.
Wannan yaƙin shi ne na ƙarshe a cikin jerin tashe-tashen hankula tsakanin Gobir da Sokoto wanda aka shafe kusan shekaru talatin ana gwabzawa. Muhammad Bello, Sarkin Musulmi kuma kwamandan sojojin da suka fatattaki ‘yan tawaye, ya rasu shekara daya bayan yakin a 1837, yana da shekaru 56 a duniya.
== Asalin ==
Wanda ya kafa Daular Sokoto [[Usman Dan Fodiyo|Usman dan Fodiyo]] ya ci Gobir a shekarar 1808 a ƙarshen yaƙin Fulani, inda fitaccen malamin nan ya jagoranci jihadi mai nasara a kan masarautun [[arewacin Najeriya]]. <ref>Quintana 2016</ref> Sai dai al’ummar Gobir sun raina mulkin Sakkwato, inda suka yi ta tayar da kayar baya tare da gudanar da yakin neman zaɓe a kan ƴan kasuwar Sakkwato, wanda ya yi mummunar illa ga harkokin kasuwanci a cikin masarautar. <ref>Boyd 2013 p. 57.</ref> A shekarar 1830 Sarkin Musulmi Muhammadu Bello ya amince da sulhu da Sarkin Gobir Ali, inda aka raba yankin da aka yi rikici tsakanin Sokoto da Gobir. <ref name=":0">Boyd 2013 p. 58.</ref>
Sai dai ƴan majalisar sarakunan Gobir, sun fusata da sharuddan sulhun, inda suka yi yunkurin kawo cikas ga zaman lafiyan da aka samu. <ref name=":1">Stephen Johnson 1966 p. 125-6.</ref> Masu hadakar sun aikewa Sarkin Musulmi Ali da ke zaune a yankin Sakkwato wani kunshin naman yanka da wukake . Kamar yadda aka saba, wannan zagin da aka yi niyya ya nuna Ali bawan Halifancin Sakkwato ne, wanda ya harzuka Sarkin Gobir. <ref name=":0">Boyd 2013 p. 58.</ref> Ali ya ji ya sha ba’a da isa ya yi don zaman lafiyarsa da Sakkwato ya yi watsi da mubaya’arsa ga halifanci kafin ya gudu zuwa Gobir domin ya tara rundunarsa. <ref name=":1" /> Ali ya rinjayi wasu masarautu dake yankin arewacin Sokoto da suka hada kansu da shi, wadanda suka hada da [[Buzaye|kabilar Abzinawa]] da [[Yankin Maradi|Maradi]], <ref name=":5">Last 1967 p. 74.</ref> kafin ya jagoranci kai farmaki a garin Karatu da ba a karewa ba tare da kashe mazauna garin. <ref name=":2">Boyd 2013 p. 59.</ref>
Labarin tawayen ya harzuka Sultan Bello. Ya tattara abokansa ya yi tattaki zuwa arewa maso gabas a farkon watan Maris na shekara ta 1836 tare da runduna daban-daban daga masarautu da dama da ke karkashin ikon Sakkwato. Ya isa Gawakuke tare da sojojinsa a ranar 9 ga Maris, da nufin rusa ƴan tawayen. <ref name=":1">Stephen Johnson 1966 p. 125-6.</ref> <ref name=":2">Boyd 2013 p. 59.</ref>
== Yaƙi ==
Dakarun masu tayar da kayar bayan sun haɗa da mayaƙan dawakai, raƙuma, maharba, da mashina <ref name=":3">Boyd 2013 p. 61.</ref> ƙarƙashin jagorancin Gobir Sultan Ali, da Basaraken Abzinawa Ibra, Maradi Chief Raudi, da ɗan'uwan Ali, Baciri. <ref name=":2">Boyd 2013 p. 59.</ref> Sojojin da suka hada kansu sun hadu da sojojin Muhammed Bello a ranar 9 ga Maris 1836; Sojojin sun fuskanci juna shiru kafin su fara yakin . <ref name=":3" /> Bayan an gwabza kazamin fada, dakarun Abzinawa karkashin Cif Ibra sun balle, kuma dakarunsa sun watse. <ref name=":1">Stephen Johnson 1966 p. 125-6.</ref> Sojojin Muhammed Bello sun matsa kaimi inda suka yi galaba a kan sauran ‘yan tawayen, inda suka samu gagarumar nasara. <ref name=":5">Last 1967 p. 74.</ref> <ref>Ridgeon 2014 p. 202.</ref>
Majiyoyi biyu sun ƙiyasta adadin mutanen da aka kashe a Gobir ya kai tsakanin dubu ashirin zuwa ashirin da biyar da suka mutu. <ref name=":4">Boyd 2013 p. 62.</ref>
== Bayan haka ==
An kashe Sultan Ali da Sarkin Maradi Raudi a yaƙin, amma Hafsan Abzinawa Ibra da Baciri sun yi nasarar tserewa. <ref>Adamu 1986 p. 32.</ref> Bayan samun nasarar, Muhammed Bello da sojojinsa sun yi kaca-kaca a duk faɗin yankin Gobir inda suka kashe wadanda basu kai shekara sha biyar ba a matsayin ladabtar da harin da aka kai Karatu. <ref name=":4">Boyd 2013 p. 62.</ref>
Nasarar ita ce yaƙin ƙarshe a cikin dogon tarihi na rikici tsakanin Gobir da Sokoto, kuma ya tabbatar da matsayin masarautar a matsayin kariyar Daular Sakkwato. Muhammed Bello ya kafa garin ''ribat ,'' ko kagara, a yankin domin wanzar da zaman lafiya da hana tada zaune tsaye. <ref>Ade Ajayi 1990 p. 62.</ref>
== Manazarta ==
{{reflist}}
=== Littattafai ===
* {{cite book|title=The Caliph's Sister|date=13 September 2013|publisher=Routledge|isbn=1135177945|last1=Boyd|first1=Jean}}
* {{cite book|title=Warfare in the Sokoto Caliphate|date=25 March 1977|publisher=Cambridge University Press|isbn=0521210690|edition=1st|last1=Smalldone|first1=Joseph P.}}
* {{cite book|title=The Sokoto Caliphate|date=1967|publisher=Longmans|isbn=0582646375|last1=Last|first1=Murray}}
* {{cite book|title=The Cambridge Companion to Sufism|date=15 December 2014|publisher=Cambridge University Press|isbn=1107018307|last1=Ridgeon|first1=Lloyd}}
* {{cite book|title=A Selection of Hausa Stories|date=1966|publisher=Clarendon Press|last1=Stephen Johnson|isbn=0198151187|first1=Hugh Anthony}}
* {{cite book|title=Pastoralists of the West African Savanna|date=1986|publisher=Manchester University Press|isbn=0719022487|last1=Adamu|first1=Mahdi}}
* {{cite book|title=History of West Africa|date=1990|publisher=Columbia University Press|isbn=0231037376|last1=Ade Ajayi|first1=J. F.}}
[[Category:Sokoto (jiha)]]
[[Category:Sokoto Caliphate]]
[[Category:Tarihin Arewacin Najeriya]]
[[Category:Shafuka masu fassarorin da ba'a duba ba]]
hkbknne2weq57qkmo0bku9v8x1z0ii2
162377
162375
2022-07-29T07:23:01Z
Abdulbasid Rabiu
16820
wikitext
text/x-wiki
'''Yaƙin Gawakuke''' wani yaki ne da aka gwabza tsakanin Daular [[Daular Sokoto|Sokoto]] da birnin Gobir a Gawakuke a [[arewacin Najeriya]] a ranar 9 ga watan Maris, shekarar 1836. Yaƙin ya zama nasara ga Sokoto, kuma ya tabbatar da mulkin Gobir a karkashin mulkin [[Khalifofi|halifanci]] .
A shekarar 1836 Masarautar Gobir ta yi tawaye a kan Daular Sakkwato mai karfi, wadda ta mallaki Gobir tun da farko ta ci a 1808. Domin murkushe ƴan tawayen, Sarkin [[Muhammadu Bello|Musulmi Muhammad Bello]] na Sakkwato, da wasu da yawa daga cikin abokansa sun yi tattaki don ganawa da ‘yan tawayen a Gawakuke, a yankin Gobir na Arewa. Sojojin Bello sun fatattaki rundunar ‘yan tada kayar bayan da suka hada da Gobir Sultan Ali, kafin daga bisani su fara yaƙin kisa a fadin masarautar Gobir, suna kona kauyuka tare da karkashe manoma.
Wannan yaƙin shi ne na ƙarshe a cikin jerin tashe-tashen hankula tsakanin Gobir da Sokoto wanda aka shafe kusan shekaru talatin ana gwabzawa. Muhammad Bello, Sarkin Musulmi kuma kwamandan sojojin da suka fatattaki ‘yan tawaye, ya rasu shekara daya bayan yakin a 1837, yana da shekaru 56 a duniya.
== Asalin ==
Wanda ya kafa Daular Sokoto [[Usman Dan Fodiyo|Usman dan Fodiyo]] ya ci Gobir a shekarar 1808 a ƙarshen yaƙin Fulani, inda fitaccen malamin nan ya jagoranci jihadi mai nasara a kan masarautun [[arewacin Najeriya]]. <ref>Quintana 2016</ref> Sai dai al’ummar Gobir sun raina mulkin Sakkwato, inda suka yi ta tayar da kayar baya tare da gudanar da yakin neman zaɓe a kan ƴan kasuwar Sakkwato, wanda ya yi mummunar illa ga harkokin kasuwanci a cikin masarautar. <ref>Boyd 2013 p. 57.</ref> A shekarar 1830 Sarkin Musulmi Muhammadu Bello ya amince da sulhu da Sarkin Gobir Ali, inda aka raba yankin da aka yi rikici tsakanin Sokoto da Gobir. <ref name=":0">Boyd 2013 p. 58.</ref>
Sai dai ƴan majalisar sarakunan Gobir, sun fusata da sharuddan sulhun, inda suka yi yunkurin kawo cikas ga zaman lafiyan da aka samu. <ref name=":1">Stephen Johnson 1966 p. 125-6.</ref> Masu hadakar sun aikewa Sarkin Musulmi Ali da ke zaune a yankin Sakkwato wani kunshin naman yanka da wukake . Kamar yadda aka saba, wannan zagin da aka yi niyya ya nuna Ali bawan Halifancin Sakkwato ne, wanda ya harzuka Sarkin Gobir. <ref name=":0">Boyd 2013 p. 58.</ref> Ali ya ji ya sha ba’a da isa ya yi don zaman lafiyarsa da Sakkwato ya yi watsi da mubaya’arsa ga halifanci kafin ya gudu zuwa Gobir domin ya tara rundunarsa. <ref name=":1" /> Ali ya rinjayi wasu masarautu dake yankin arewacin Sokoto da suka hada kansu da shi, wadanda suka hada da [[Buzaye|kabilar Abzinawa]] da [[Yankin Maradi|Maradi]], <ref name=":5">Last 1967 p. 74.</ref> kafin ya jagoranci kai farmaki a garin Karatu da ba a karewa ba tare da kashe mazauna garin. <ref name=":2">Boyd 2013 p. 59.</ref>
Labarin tawayen ya harzuka Sultan Bello. Ya tattara abokansa ya yi tattaki zuwa arewa maso gabas a farkon watan Maris na shekara ta 1836 tare da runduna daban-daban daga masarautu da dama da ke karkashin ikon Sakkwato. Ya isa Gawakuke tare da sojojinsa a ranar 9 ga Maris, da nufin rusa ƴan tawayen. <ref name=":1">Stephen Johnson 1966 p. 125-6.</ref> <ref name=":2">Boyd 2013 p. 59.</ref>
== Yaƙi ==
Dakarun masu tayar da kayar bayan sun haɗa da mayaƙan dawakai, raƙuma, maharba, da mashina <ref name=":3">Boyd 2013 p. 61.</ref> ƙarƙashin jagorancin Gobir Sultan Ali, da Basaraken Abzinawa Ibra, Maradi Chief Raudi, da ɗan'uwan Ali, Baciri. <ref name=":2">Boyd 2013 p. 59.</ref> Sojojin da suka hada kansu sun hadu da sojojin Muhammed Bello a ranar 9 ga Maris 1836; Sojojin sun fuskanci juna shiru kafin su fara yakin . <ref name=":3" /> Bayan an gwabza kazamin fada, dakarun Abzinawa karkashin Cif Ibra sun balle, kuma dakarunsa sun watse. <ref name=":1">Stephen Johnson 1966 p. 125-6.</ref> Sojojin Muhammed Bello sun matsa kaimi inda suka yi galaba a kan sauran ‘yan tawayen, inda suka samu gagarumar nasara. <ref name=":5">Last 1967 p. 74.</ref> <ref>Ridgeon 2014 p. 202.</ref>
Majiyoyi biyu sun ƙiyasta adadin mutanen da aka kashe a Gobir ya kai tsakanin dubu ashirin zuwa ashirin da biyar da suka mutu. <ref name=":4">Boyd 2013 p. 62.</ref>
== Bayan haka ==
An kashe Sultan Ali da Sarkin Maradi Raudi a yaƙin, amma Hafsan Abzinawa Ibra da Baciri sun yi nasarar tserewa. <ref>Adamu 1986 p. 32.</ref> Bayan samun nasarar, Muhammed Bello da sojojinsa sun yi kaca-kaca a duk faɗin yankin Gobir inda suka kashe wadanda basu kai shekara sha biyar ba a matsayin ladabtar da harin da aka kai Karatu. <ref name=":4">Boyd 2013 p. 62.</ref>
Nasarar ita ce yaƙin ƙarshe a cikin dogon tarihi na rikici tsakanin Gobir da Sokoto, kuma ya tabbatar da matsayin masarautar a matsayin kariyar Daular Sakkwato. Muhammed Bello ya kafa garin ''ribat ,'' ko kagara, a yankin domin wanzar da zaman lafiya da hana tada zaune tsaye. <ref>Ade Ajayi 1990 p. 62.</ref>
== Manazarta ==
{{reflist}}
=== Littattafai ===
* {{cite book|title=The Caliph's Sister|date=13 September 2013|publisher=Routledge|isbn=1135177945|last1=Boyd|first1=Jean}}
* {{cite book|title=Warfare in the Sokoto Caliphate|date=25 March 1977|publisher=Cambridge University Press|isbn=0521210690|edition=1st|last1=Smalldone|first1=Joseph P.}}
* {{cite book|title=The Sokoto Caliphate|date=1967|publisher=Longmans|isbn=0582646375|last1=Last|first1=Murray}}
* {{cite book|title=The Cambridge Companion to Sufism|date=15 December 2014|publisher=Cambridge University Press|isbn=1107018307|last1=Ridgeon|first1=Lloyd}}
* {{cite book|title=A Selection of Hausa Stories|date=1966|publisher=Clarendon Press|last1=Stephen Johnson|isbn=0198151187|first1=Hugh Anthony}}
* {{cite book|title=Pastoralists of the West African Savanna|date=1986|publisher=Manchester University Press|isbn=0719022487|last1=Adamu|first1=Mahdi}}
* {{cite book|title=History of West Africa|date=1990|publisher=Columbia University Press|isbn=0231037376|last1=Ade Ajayi|first1=J. F.}}
[[Category:Sokoto (jiha)]]
[[Category:Sokoto Caliphate]]
[[Category:Tarihin Arewacin Najeriya]]
[[Category:Shafuka masu fassarorin da ba'a duba ba]]
d8kwbbnx55cv3xc75xrguptajznhbam
162378
162377
2022-07-29T07:25:31Z
Abdulbasid Rabiu
16820
wikitext
text/x-wiki
'''Yaƙin Gawakuke''' wani yaki ne da aka gwabza tsakanin Daular [[Daular Sokoto|Sokoto]] da birnin Gobir a Gawakuke a [[arewacin Najeriya]] a ranar 9 ga watan Maris, shekarar 1836. Yaƙin ya samu nasara ga daular sakwatawa, kuma ya tabbatar da mulkin Gobir a karkashin mulkin [[Khalifofi|halifanci]] .
A shekarar 1836 Masarautar Gobir ta yi tawaye a kan Daular Sakkwato mai karfi, wadda ta mallaki Gobir tun da farko ta ci a 1808. Domin murkushe ƴan tawayen, Sarkin [[Muhammadu Bello|Musulmi Muhammad Bello]] na Sakkwato, da wasu da yawa daga cikin abokansa sun yi tattaki don ganawa da ‘yan tawayen a Gawakuke, a yankin Gobir na Arewa. Sojojin Bello sun fatattaki rundunar ‘yan tada kayar bayan da suka hada da Gobir Sultan Ali, kafin daga bisani su fara yaƙin kisa a fadin masarautar Gobir, suna kona kauyuka tare da karkashe manoma.
Wannan yaƙin shi ne na ƙarshe a cikin jerin tashe-tashen hankula tsakanin Gobir da Sokoto wanda aka shafe kusan shekaru talatin ana gwabzawa. Muhammad Bello, Sarkin Musulmi kuma kwamandan sojojin da suka fatattaki ‘yan tawaye, ya rasu shekara daya bayan yakin a 1837, yana da shekaru 56 a duniya.
== Asalin ==
Wanda ya kafa Daular Sokoto [[Usman Dan Fodiyo|Usman dan Fodiyo]] ya ci Gobir a shekarar 1808 a ƙarshen yaƙin Fulani, inda fitaccen malamin nan ya jagoranci jihadi mai nasara a kan masarautun [[arewacin Najeriya]]. <ref>Quintana 2016</ref> Sai dai al’ummar Gobir sun raina mulkin Sakkwato, inda suka yi ta tayar da kayar baya tare da gudanar da yakin neman zaɓe a kan ƴan kasuwar Sakkwato, wanda ya yi mummunar illa ga harkokin kasuwanci a cikin masarautar. <ref>Boyd 2013 p. 57.</ref> A shekarar 1830 Sarkin Musulmi Muhammadu Bello ya amince da sulhu da Sarkin Gobir Ali, inda aka raba yankin da aka yi rikici tsakanin Sokoto da Gobir. <ref name=":0">Boyd 2013 p. 58.</ref>
Sai dai ƴan majalisar sarakunan Gobir, sun fusata da sharuddan sulhun, inda suka yi yunkurin kawo cikas ga zaman lafiyan da aka samu. <ref name=":1">Stephen Johnson 1966 p. 125-6.</ref> Masu hadakar sun aikewa Sarkin Musulmi Ali da ke zaune a yankin Sakkwato wani kunshin naman yanka da wukake . Kamar yadda aka saba, wannan zagin da aka yi niyya ya nuna Ali bawan Halifancin Sakkwato ne, wanda ya harzuka Sarkin Gobir. <ref name=":0">Boyd 2013 p. 58.</ref> Ali ya ji ya sha ba’a da isa ya yi don zaman lafiyarsa da Sakkwato ya yi watsi da mubaya’arsa ga halifanci kafin ya gudu zuwa Gobir domin ya tara rundunarsa. <ref name=":1" /> Ali ya rinjayi wasu masarautu dake yankin arewacin Sokoto da suka hada kansu da shi, wadanda suka hada da [[Buzaye|kabilar Abzinawa]] da [[Yankin Maradi|Maradi]], <ref name=":5">Last 1967 p. 74.</ref> kafin ya jagoranci kai farmaki a garin Karatu da ba a karewa ba tare da kashe mazauna garin. <ref name=":2">Boyd 2013 p. 59.</ref>
Labarin tawayen ya harzuka Sultan Bello. Ya tattara abokansa ya yi tattaki zuwa arewa maso gabas a farkon watan Maris na shekara ta 1836 tare da runduna daban-daban daga masarautu da dama da ke karkashin ikon Sakkwato. Ya isa Gawakuke tare da sojojinsa a ranar 9 ga Maris, da nufin rusa ƴan tawayen. <ref name=":1">Stephen Johnson 1966 p. 125-6.</ref> <ref name=":2">Boyd 2013 p. 59.</ref>
== Yaƙi ==
Dakarun masu tayar da kayar bayan sun haɗa da mayaƙan dawakai, raƙuma, maharba, da mashina <ref name=":3">Boyd 2013 p. 61.</ref> ƙarƙashin jagorancin Gobir Sultan Ali, da Basaraken Abzinawa Ibra, Maradi Chief Raudi, da ɗan'uwan Ali, Baciri. <ref name=":2">Boyd 2013 p. 59.</ref> Sojojin da suka hada kansu sun hadu da sojojin Muhammed Bello a ranar 9 ga Maris 1836; Sojojin sun fuskanci juna shiru kafin su fara yakin . <ref name=":3" /> Bayan an gwabza kazamin fada, dakarun Abzinawa karkashin Cif Ibra sun balle, kuma dakarunsa sun watse. <ref name=":1">Stephen Johnson 1966 p. 125-6.</ref> Sojojin Muhammed Bello sun matsa kaimi inda suka yi galaba a kan sauran ‘yan tawayen, inda suka samu gagarumar nasara. <ref name=":5">Last 1967 p. 74.</ref> <ref>Ridgeon 2014 p. 202.</ref>
Majiyoyi biyu sun ƙiyasta adadin mutanen da aka kashe a Gobir ya kai tsakanin dubu ashirin zuwa ashirin da biyar da suka mutu. <ref name=":4">Boyd 2013 p. 62.</ref>
== Bayan haka ==
An kashe Sultan Ali da Sarkin Maradi Raudi a yaƙin, amma Hafsan Abzinawa Ibra da Baciri sun yi nasarar tserewa. <ref>Adamu 1986 p. 32.</ref> Bayan samun nasarar, Muhammed Bello da sojojinsa sun yi kaca-kaca a duk faɗin yankin Gobir inda suka kashe wadanda basu kai shekara sha biyar ba a matsayin ladabtar da harin da aka kai Karatu. <ref name=":4">Boyd 2013 p. 62.</ref>
Nasarar ita ce yaƙin ƙarshe a cikin dogon tarihi na rikici tsakanin Gobir da Sokoto, kuma ya tabbatar da matsayin masarautar a matsayin kariyar Daular Sakkwato. Muhammed Bello ya kafa garin ''ribat ,'' ko kagara, a yankin domin wanzar da zaman lafiya da hana tada zaune tsaye. <ref>Ade Ajayi 1990 p. 62.</ref>
== Manazarta ==
{{reflist}}
=== Littattafai ===
* {{cite book|title=The Caliph's Sister|date=13 September 2013|publisher=Routledge|isbn=1135177945|last1=Boyd|first1=Jean}}
* {{cite book|title=Warfare in the Sokoto Caliphate|date=25 March 1977|publisher=Cambridge University Press|isbn=0521210690|edition=1st|last1=Smalldone|first1=Joseph P.}}
* {{cite book|title=The Sokoto Caliphate|date=1967|publisher=Longmans|isbn=0582646375|last1=Last|first1=Murray}}
* {{cite book|title=The Cambridge Companion to Sufism|date=15 December 2014|publisher=Cambridge University Press|isbn=1107018307|last1=Ridgeon|first1=Lloyd}}
* {{cite book|title=A Selection of Hausa Stories|date=1966|publisher=Clarendon Press|last1=Stephen Johnson|isbn=0198151187|first1=Hugh Anthony}}
* {{cite book|title=Pastoralists of the West African Savanna|date=1986|publisher=Manchester University Press|isbn=0719022487|last1=Adamu|first1=Mahdi}}
* {{cite book|title=History of West Africa|date=1990|publisher=Columbia University Press|isbn=0231037376|last1=Ade Ajayi|first1=J. F.}}
[[Category:Sokoto (jiha)]]
[[Category:Sokoto Caliphate]]
[[Category:Tarihin Arewacin Najeriya]]
[[Category:Shafuka masu fassarorin da ba'a duba ba]]
r0yrn2p80fy8jmr8al5s9fesxuw2vj6
162379
162378
2022-07-29T07:26:25Z
Abdulbasid Rabiu
16820
wikitext
text/x-wiki
'''Yaƙin Gawakuke''' wani yaki ne da aka gwabza tsakanin Daular [[Daular Sokoto|Sokoto]] da birnin Gobir a Gawakuke a [[arewacin Najeriya]] a ranar 9 ga watan Maris, shekarar 1836. Yaƙin ya samu nasara ga daular sakkwatawa, kuma ya tabbatar da mulkin Gobir a karkashin mulkin [[Khalifofi|halifanci]] .
A shekarar 1836 Masarautar Gobir ta yi tawaye a kan Daular Sakkwato mai karfi, wadda ta mallaki Gobir tun da farko ta ci a 1808. Domin murkushe ƴan tawayen, Sarkin [[Muhammadu Bello|Musulmi Muhammad Bello]] na Sakkwato, da wasu da yawa daga cikin abokansa sun yi tattaki don ganawa da ‘yan tawayen a Gawakuke, a yankin Gobir na Arewa. Sojojin Bello sun fatattaki rundunar ‘yan tada kayar bayan da suka hada da Gobir Sultan Ali, kafin daga bisani su fara yaƙin kisa a fadin masarautar Gobir, suna kona kauyuka tare da karkashe manoma.
Wannan yaƙin shi ne na ƙarshe a cikin jerin tashe-tashen hankula tsakanin Gobir da Sokoto wanda aka shafe kusan shekaru talatin ana gwabzawa. Muhammad Bello, Sarkin Musulmi kuma kwamandan sojojin da suka fatattaki ‘yan tawaye, ya rasu shekara daya bayan yakin a 1837, yana da shekaru 56 a duniya.
== Asalin ==
Wanda ya kafa Daular Sokoto [[Usman Dan Fodiyo|Usman dan Fodiyo]] ya ci Gobir a shekarar 1808 a ƙarshen yaƙin Fulani, inda fitaccen malamin nan ya jagoranci jihadi mai nasara a kan masarautun [[arewacin Najeriya]]. <ref>Quintana 2016</ref> Sai dai al’ummar Gobir sun raina mulkin Sakkwato, inda suka yi ta tayar da kayar baya tare da gudanar da yakin neman zaɓe a kan ƴan kasuwar Sakkwato, wanda ya yi mummunar illa ga harkokin kasuwanci a cikin masarautar. <ref>Boyd 2013 p. 57.</ref> A shekarar 1830 Sarkin Musulmi Muhammadu Bello ya amince da sulhu da Sarkin Gobir Ali, inda aka raba yankin da aka yi rikici tsakanin Sokoto da Gobir. <ref name=":0">Boyd 2013 p. 58.</ref>
Sai dai ƴan majalisar sarakunan Gobir, sun fusata da sharuddan sulhun, inda suka yi yunkurin kawo cikas ga zaman lafiyan da aka samu. <ref name=":1">Stephen Johnson 1966 p. 125-6.</ref> Masu hadakar sun aikewa Sarkin Musulmi Ali da ke zaune a yankin Sakkwato wani kunshin naman yanka da wukake . Kamar yadda aka saba, wannan zagin da aka yi niyya ya nuna Ali bawan Halifancin Sakkwato ne, wanda ya harzuka Sarkin Gobir. <ref name=":0">Boyd 2013 p. 58.</ref> Ali ya ji ya sha ba’a da isa ya yi don zaman lafiyarsa da Sakkwato ya yi watsi da mubaya’arsa ga halifanci kafin ya gudu zuwa Gobir domin ya tara rundunarsa. <ref name=":1" /> Ali ya rinjayi wasu masarautu dake yankin arewacin Sokoto da suka hada kansu da shi, wadanda suka hada da [[Buzaye|kabilar Abzinawa]] da [[Yankin Maradi|Maradi]], <ref name=":5">Last 1967 p. 74.</ref> kafin ya jagoranci kai farmaki a garin Karatu da ba a karewa ba tare da kashe mazauna garin. <ref name=":2">Boyd 2013 p. 59.</ref>
Labarin tawayen ya harzuka Sultan Bello. Ya tattara abokansa ya yi tattaki zuwa arewa maso gabas a farkon watan Maris na shekara ta 1836 tare da runduna daban-daban daga masarautu da dama da ke karkashin ikon Sakkwato. Ya isa Gawakuke tare da sojojinsa a ranar 9 ga Maris, da nufin rusa ƴan tawayen. <ref name=":1">Stephen Johnson 1966 p. 125-6.</ref> <ref name=":2">Boyd 2013 p. 59.</ref>
== Yaƙi ==
Dakarun masu tayar da kayar bayan sun haɗa da mayaƙan dawakai, raƙuma, maharba, da mashina <ref name=":3">Boyd 2013 p. 61.</ref> ƙarƙashin jagorancin Gobir Sultan Ali, da Basaraken Abzinawa Ibra, Maradi Chief Raudi, da ɗan'uwan Ali, Baciri. <ref name=":2">Boyd 2013 p. 59.</ref> Sojojin da suka hada kansu sun hadu da sojojin Muhammed Bello a ranar 9 ga Maris 1836; Sojojin sun fuskanci juna shiru kafin su fara yakin . <ref name=":3" /> Bayan an gwabza kazamin fada, dakarun Abzinawa karkashin Cif Ibra sun balle, kuma dakarunsa sun watse. <ref name=":1">Stephen Johnson 1966 p. 125-6.</ref> Sojojin Muhammed Bello sun matsa kaimi inda suka yi galaba a kan sauran ‘yan tawayen, inda suka samu gagarumar nasara. <ref name=":5">Last 1967 p. 74.</ref> <ref>Ridgeon 2014 p. 202.</ref>
Majiyoyi biyu sun ƙiyasta adadin mutanen da aka kashe a Gobir ya kai tsakanin dubu ashirin zuwa ashirin da biyar da suka mutu. <ref name=":4">Boyd 2013 p. 62.</ref>
== Bayan haka ==
An kashe Sultan Ali da Sarkin Maradi Raudi a yaƙin, amma Hafsan Abzinawa Ibra da Baciri sun yi nasarar tserewa. <ref>Adamu 1986 p. 32.</ref> Bayan samun nasarar, Muhammed Bello da sojojinsa sun yi kaca-kaca a duk faɗin yankin Gobir inda suka kashe wadanda basu kai shekara sha biyar ba a matsayin ladabtar da harin da aka kai Karatu. <ref name=":4">Boyd 2013 p. 62.</ref>
Nasarar ita ce yaƙin ƙarshe a cikin dogon tarihi na rikici tsakanin Gobir da Sokoto, kuma ya tabbatar da matsayin masarautar a matsayin kariyar Daular Sakkwato. Muhammed Bello ya kafa garin ''ribat ,'' ko kagara, a yankin domin wanzar da zaman lafiya da hana tada zaune tsaye. <ref>Ade Ajayi 1990 p. 62.</ref>
== Manazarta ==
{{reflist}}
=== Littattafai ===
* {{cite book|title=The Caliph's Sister|date=13 September 2013|publisher=Routledge|isbn=1135177945|last1=Boyd|first1=Jean}}
* {{cite book|title=Warfare in the Sokoto Caliphate|date=25 March 1977|publisher=Cambridge University Press|isbn=0521210690|edition=1st|last1=Smalldone|first1=Joseph P.}}
* {{cite book|title=The Sokoto Caliphate|date=1967|publisher=Longmans|isbn=0582646375|last1=Last|first1=Murray}}
* {{cite book|title=The Cambridge Companion to Sufism|date=15 December 2014|publisher=Cambridge University Press|isbn=1107018307|last1=Ridgeon|first1=Lloyd}}
* {{cite book|title=A Selection of Hausa Stories|date=1966|publisher=Clarendon Press|last1=Stephen Johnson|isbn=0198151187|first1=Hugh Anthony}}
* {{cite book|title=Pastoralists of the West African Savanna|date=1986|publisher=Manchester University Press|isbn=0719022487|last1=Adamu|first1=Mahdi}}
* {{cite book|title=History of West Africa|date=1990|publisher=Columbia University Press|isbn=0231037376|last1=Ade Ajayi|first1=J. F.}}
[[Category:Sokoto (jiha)]]
[[Category:Sokoto Caliphate]]
[[Category:Tarihin Arewacin Najeriya]]
[[Category:Shafuka masu fassarorin da ba'a duba ba]]
rtzghzndp9o3ieewi6ie3m4t26zjom0
162380
162379
2022-07-29T07:29:50Z
Abdulbasid Rabiu
16820
wikitext
text/x-wiki
'''Yaƙin Gawakuke''' wani yaki ne da aka gwabza tsakanin Daular [[Daular Sokoto|Sokoto]] da birnin Gobir a Gawakuke a [[arewacin Najeriya]] a ranar 9 ga watan Maris, shekarar 1836. Yaƙin ya samu nasara ga daular sakkwatawa, kuma ya tabbatar da mulkin Gobir a karkashin mulkin [[Khalifofi|halifanci]] .
A shekarar 1836 Masarautar Gobir ta yi tawaye a kan Daular Sakkwato mai karfi, wadda ta mallaki Gobir tun da farko ta ci a 1808. Domin murkushe ƴan tawayen, Sarkin [[Muhammadu Bello|Musulmi Muhammad Bello]] na Sakkwato, da wasu da yawa daga cikin abokansa sun yi tattaki don ganawa da ‘yan tawayen a Gawakuke, a yankin Gobir na Arewa. Sojojin Bello sun fatattaki rundunar ‘yan tada kayar bayan da suka hada da Gobir Sultan Ali, kafin daga bisani su fara yaƙin kisa a fadin masarautar Gobir, suna kona kauyuka tare da karkashe manoma.
Wannan yaƙin shi ne na ƙarshe a cikin jerin tashe-tashen hankula tsakanin daular Gobir da ta Sakkwatawa wanda aka shafe kusan shekaru talatin ana gwabzawa. Muhammad Bello, Sarkin Musulmi kuma kwamandan sojojin da suka fatattaki ‘yan tawaye, ya rasu shekara daya bayan yakin a 1837, yana da shekaru 56 a duniya.
== Asalin ==
Wanda ya kafa Daular Sokoto [[Usman Dan Fodiyo|Usman dan Fodiyo]] ya ci Gobir a shekarar 1808 a ƙarshen yaƙin Fulani, inda fitaccen malamin nan ya jagoranci jihadi mai nasara a kan masarautun [[arewacin Najeriya]]. <ref>Quintana 2016</ref> Sai dai al’ummar Gobir sun raina mulkin Sakkwato, inda suka yi ta tayar da kayar baya tare da gudanar da yakin neman zaɓe a kan ƴan kasuwar Sakkwato, wanda ya yi mummunar illa ga harkokin kasuwanci a cikin masarautar. <ref>Boyd 2013 p. 57.</ref> A shekarar 1830 Sarkin Musulmi Muhammadu Bello ya amince da sulhu da Sarkin Gobir Ali, inda aka raba yankin da aka yi rikici tsakanin Sokoto da Gobir. <ref name=":0">Boyd 2013 p. 58.</ref>
Sai dai ƴan majalisar sarakunan Gobir, sun fusata da sharuddan sulhun, inda suka yi yunkurin kawo cikas ga zaman lafiyan da aka samu. <ref name=":1">Stephen Johnson 1966 p. 125-6.</ref> Masu hadakar sun aikewa Sarkin Musulmi Ali da ke zaune a yankin Sakkwato wani kunshin naman yanka da wukake . Kamar yadda aka saba, wannan zagin da aka yi niyya ya nuna Ali bawan Halifancin Sakkwato ne, wanda ya harzuka Sarkin Gobir. <ref name=":0">Boyd 2013 p. 58.</ref> Ali ya ji ya sha ba’a da isa ya yi don zaman lafiyarsa da Sakkwato ya yi watsi da mubaya’arsa ga halifanci kafin ya gudu zuwa Gobir domin ya tara rundunarsa. <ref name=":1" /> Ali ya rinjayi wasu masarautu dake yankin arewacin Sokoto da suka hada kansu da shi, wadanda suka hada da [[Buzaye|kabilar Abzinawa]] da [[Yankin Maradi|Maradi]], <ref name=":5">Last 1967 p. 74.</ref> kafin ya jagoranci kai farmaki a garin Karatu da ba a karewa ba tare da kashe mazauna garin. <ref name=":2">Boyd 2013 p. 59.</ref>
Labarin tawayen ya harzuka Sultan Bello. Ya tattara abokansa ya yi tattaki zuwa arewa maso gabas a farkon watan Maris na shekara ta 1836 tare da runduna daban-daban daga masarautu da dama da ke karkashin ikon Sakkwato. Ya isa Gawakuke tare da sojojinsa a ranar 9 ga Maris, da nufin rusa ƴan tawayen. <ref name=":1">Stephen Johnson 1966 p. 125-6.</ref> <ref name=":2">Boyd 2013 p. 59.</ref>
== Yaƙi ==
Dakarun masu tayar da kayar bayan sun haɗa da mayaƙan dawakai, raƙuma, maharba, da mashina <ref name=":3">Boyd 2013 p. 61.</ref> ƙarƙashin jagorancin Gobir Sultan Ali, da Basaraken Abzinawa Ibra, Maradi Chief Raudi, da ɗan'uwan Ali, Baciri. <ref name=":2">Boyd 2013 p. 59.</ref> Sojojin da suka hada kansu sun hadu da sojojin Muhammed Bello a ranar 9 ga Maris 1836; Sojojin sun fuskanci juna shiru kafin su fara yakin . <ref name=":3" /> Bayan an gwabza kazamin fada, dakarun Abzinawa karkashin Cif Ibra sun balle, kuma dakarunsa sun watse. <ref name=":1">Stephen Johnson 1966 p. 125-6.</ref> Sojojin Muhammed Bello sun matsa kaimi inda suka yi galaba a kan sauran ‘yan tawayen, inda suka samu gagarumar nasara. <ref name=":5">Last 1967 p. 74.</ref> <ref>Ridgeon 2014 p. 202.</ref>
Majiyoyi biyu sun ƙiyasta adadin mutanen da aka kashe a Gobir ya kai tsakanin dubu ashirin zuwa ashirin da biyar da suka mutu. <ref name=":4">Boyd 2013 p. 62.</ref>
== Bayan haka ==
An kashe Sultan Ali da Sarkin Maradi Raudi a yaƙin, amma Hafsan Abzinawa Ibra da Baciri sun yi nasarar tserewa. <ref>Adamu 1986 p. 32.</ref> Bayan samun nasarar, Muhammed Bello da sojojinsa sun yi kaca-kaca a duk faɗin yankin Gobir inda suka kashe wadanda basu kai shekara sha biyar ba a matsayin ladabtar da harin da aka kai Karatu. <ref name=":4">Boyd 2013 p. 62.</ref>
Nasarar ita ce yaƙin ƙarshe a cikin dogon tarihi na rikici tsakanin Gobir da Sokoto, kuma ya tabbatar da matsayin masarautar a matsayin kariyar Daular Sakkwato. Muhammed Bello ya kafa garin ''ribat ,'' ko kagara, a yankin domin wanzar da zaman lafiya da hana tada zaune tsaye. <ref>Ade Ajayi 1990 p. 62.</ref>
== Manazarta ==
{{reflist}}
=== Littattafai ===
* {{cite book|title=The Caliph's Sister|date=13 September 2013|publisher=Routledge|isbn=1135177945|last1=Boyd|first1=Jean}}
* {{cite book|title=Warfare in the Sokoto Caliphate|date=25 March 1977|publisher=Cambridge University Press|isbn=0521210690|edition=1st|last1=Smalldone|first1=Joseph P.}}
* {{cite book|title=The Sokoto Caliphate|date=1967|publisher=Longmans|isbn=0582646375|last1=Last|first1=Murray}}
* {{cite book|title=The Cambridge Companion to Sufism|date=15 December 2014|publisher=Cambridge University Press|isbn=1107018307|last1=Ridgeon|first1=Lloyd}}
* {{cite book|title=A Selection of Hausa Stories|date=1966|publisher=Clarendon Press|last1=Stephen Johnson|isbn=0198151187|first1=Hugh Anthony}}
* {{cite book|title=Pastoralists of the West African Savanna|date=1986|publisher=Manchester University Press|isbn=0719022487|last1=Adamu|first1=Mahdi}}
* {{cite book|title=History of West Africa|date=1990|publisher=Columbia University Press|isbn=0231037376|last1=Ade Ajayi|first1=J. F.}}
[[Category:Sokoto (jiha)]]
[[Category:Sokoto Caliphate]]
[[Category:Tarihin Arewacin Najeriya]]
[[Category:Shafuka masu fassarorin da ba'a duba ba]]
3xee1qjhedffa1vj2191p7pj8bb1q67
Rachid Ghezzal
0
32053
162291
157822
2022-07-28T17:00:47Z
Jidda3711
14843
wikitext
text/x-wiki
[[Category:No local image but image on Wikidata]]
'''Rachid Ghezzal''' ( {{Lang-ar|رشيد غزال}}; an haife shi a ranar 9 ga watan Mayu shekara ta alif 1992) ƙwararren ɗan wasan ƙwallon [[Kungiyar Kwallon Kafa|ƙafa ne]] wanda ke taka leda a matsayin winger na ƙungiyar ƙwallon ƙafa ta Süper Lig Beşiktaş da kuma ƙungiyar ƙwallon ƙafa ta Aljeriya.
Ya fara aikinsa a Lyon, inda ya fara halarta a watan Oktoba shekarar 2012. Ya buga wasanni 119 kuma ya zura musu kwallaye 13 a dukkanin gasa. A watan Agusta shekara ta 2017, ya koma Monaco a canja wuri kyauta.
An haife shi a Faransa, Ghezzal ya wakilci Faransa a matakin 'yan ƙasa da 20. Ya fara buga wa Algeria wasa a shekara ta 2015 kuma yana cikin tawagarsu a gasar cin kofin Afrika ta shekarar 2017.<ref name=":0"> Rachid Ghezzal, Beşiktaş'ta". Beşiktaş (in Turkish). 5 October 2020.</ref>
== Aikin kulob/ƙungiya ==
=== Lyon ===
An haife shi a Décines-Charpieu, Metropolitan Lyon, a cikin watan Yuli 2010 ''Ghezzal'' ya sanya hannu kan kwangilar shekaru biyar tare da Lyon. Bayan ya nuna tare da ƙungiyar ajiyar kulob din a cikin Championnat de France Amateur na tsawon kaka biyu a jere, gabanin kakar wasa ta 2012-13, Manajan Rémi Garde ya ci gaba da zama babban a ƙungiyar kuma ya sanya lambar 31. Ghezzal ya fara buga babbar tawagarsa a ranar 4 ga Oktoba 2012 a wasan rukuni na UEFA Europa League a waje da kulob din Isra'ila Ironi Kiryat Shmona; Ya fara wasan ne yayin da Lyon ta lashe gasar da ci 4-3.
A cikin kakar 2013-14, Ghezzal ya ji rauni a baya na watanni shida na farkon kamfen na Lyon, wanda ya gan shi ba zai buga wasa ba har zuwa 10 ga Janairu 2014, ya rasa 32 na wasannin Lyon a cikin wannan tsari. Daga nan sai ya koma kungiyar amma bai buga wa Lyon wasa ba a sauran kakar wasa ta bana; ko dai ba a sanya sunayensu a cikin 'yan wasan ranar wasa ko kuma a sanya suna a kan benci. Tun daga Janairu 2016, ya kasance yana wasa akai-akai.<ref name=":1"> Jamieson, Stuart (24 May 2016). "Who is
Sunderland target Rachid Ghezzal? Why Lyon star is
attracting so much attention". Evening Chronicle.
Retrieved 17 August 2016.</ref>{{Ana bukatan hujja|date=August 2016}} wasa ta 2015-16 da kwallaye 8 da taimakawa 8 a wasanni 29 na Ligue 1. A watan Yuni 2017, Lyon ta sanar da cewa ba za a sabunta kwangilar Ghezzal ba.
=== Monaco ===
A ranar 7 ga Agusta 2017, Ghezzal ya shiga ƙungiyar Ligue 1 Monaco ta hanyar sanya hannu kan kwantiragin shekaru huɗu wanda zai gudana har zuwa Yuni 2021. An bayyana cewa Monaco za ta biya shi alawus din kudin da ya kai Yuro miliyan 3 da kuma albashin kusan Yuro 180,000 duk wata. Kamar yadda kwantiraginsa na Lyon ya ƙare a ranar 30 ga watan Yuni 2017, ya isa kan canja wuri kyauta.<ref name=":0" />
=== Leicester City ===
A ranar 5 ga Agusta 2018, Ghezzal ya rattaba hannu a kulob din Premier League na Ingila Leicester City a matsayin wanda zai maye gurbinsa kai tsaye ga dan kasar Riyad Mahrez mai barin gado, sanya hannu kan yarjejeniyar shekaru hudu. A farkonsa na farko a kulob din, ya zira kwallonsa na farko na Leicester, yajin dogon zango daga wajen akwatin, a wasan da suka doke Fleetwood Town da ci 4-0.<ref name=":1"/>
==== Fiorentina (rance/lamuni) ====
A ranar 2 ga Satumba 2019, Ghezzal an ba da shi rance ga kungiyar ACF Fiorentina ta Italiya a kan yarjejeniyar tsawon kakar da ta hada da zabin siye.
==== Beşiktaş (lamuni) ====
A ranar 5 ga Satumba 2020, Ghezzal ya koma kulob din Beşiktaş na Süper Lig na Turkiyya a kan aro na tsawon kakar wasa. A ranar 15 ga Mayu 2021, ya ci fanareti a wasan da suka doke Göztepe da ci 2–1 a waje, don tabbatar da kambin 2020-21 Süper Lig na Beşiktaş.<ref name=":2"> Rachid Ghezzal signe un contrat Elite à l'OL" .
DZFoot (in French). 7 July 2010. Archived from the
original on 10 December 2010. Retrieved 7 October
2012.</ref>
=== Beşiktaş ===
A ranar 12 ga Agusta 2021, Beşiktaş ta sanar da sanya hannu kan Ghezzal daga Leicester City kan yarjejeniyar shekaru uku.
== Ayyukan kasa ==
A babban matakin kasa da kasa, Ghezzal ya cancanci ya wakilci Faransa da Aljeriya kuma ya bayyana fifikon sa shine ya wakilci al'ummar ta biyu. A cikin 2013, ya sami kira daga Faransa U20 a yin gasa a gasar Toulon. Sai dai daga baya Ghezzal ya zabi buga wa Algeria kwallo, inda ya zura kwallonsa ta farko a watan Maris din 2016 a wasa da Habasha.<ref name=":2"/>
== Tallafawa ==
A ranar 9 ga Disamba 2018, Ghezzal ya yi haɗin gwiwa tare da Phil Ropy kuma ya bayyana akan katin tallafin dijital na Sport dans la Ville. Katin taimakon jin kai na dijital ya ƙunshi ƙungiyoyin sa-kai na Faransa, waɗanda ke hidima ga yara marasa galihu ta hanyar wasanni da horar da ayyuka. Wannan haɗin gwiwa shine girmamawarsa ga ƙungiyar da ya kasance a cikinta har ya kai shekaru 12. A lokacin ganawarsa a ranar 31 ga Disamba 2013 tare da matasa 'yan kungiyar Sport dans la Ville, Rachid ya bayyana lokacin da ya yi tare da Sport dans la Ville ya ba shi damar isa matsayin ƙwararren ɗan wasa. An saki katin a ranar 23 ga Afrilu, 2019. Ana raba kuɗin daga farashin siyan katin Ropy tare da Sport dans la Ville.<ref>Lyon leave it late to see off Kiryat Shmona". Union of European Football Associations . 4 October 2012. Retrieved 7 October 2012.</ref>
== Rayuwa ta sirri ==
Yana da kani mai suna Abdelkader Ghezzal dan kasar Algeria ne shima.
== Kididdigar sana'a ==
=== Kulob ===
{{Updated|match played 15 May 2022}}<ref>{{cite web | url = https://www.lequipe.fr/Football/FootballFicheJoueur36627.html | publisher=[[L'Equipe]] | title = Rachid Ghezzal L'EQUIPE Profile | access-date = 9 January 2016 }}</ref><ref name="Soccerway">{{cite web|title=R. Ghezzal|url=https://int.soccerway.com/players/rachid-ghezzal/158393/|website=Soccerway|access-date=17 August 2016}}</ref>
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Appearances and goals by club, season and competition
! rowspan="2" |Club
! rowspan="2" |Season
! colspan="3" |League
! colspan="2" |National Cup
! colspan="2" |League Cup
! colspan="2" |Europe
! colspan="2" |Other
! colspan="2" |Total
|-
!Division
!Apps
!Goals
!Apps
!Goals
!Apps
!Goals
!Apps
!Goals
!Apps
!Goals
!Apps
!Goals
|-
| rowspan="6" |Lyon
|2012–13
|Ligue 1
|14
|1
|1
|0
|1
|0
|4{{Efn|Appearances in [[UEFA Europa League]]}}
|0
| colspan="2" |–
|20
|1
|-
|2013–14
|Ligue 1
|0
|0
|0
|0
|0
|0
|0
|0
| colspan="2" |–
|0
|0
|-
|2014–15
|Ligue 1
|18
|0
|2
|0
|1
|0
|2{{Efn}}
|0
| colspan="2" |–
|23
|0
|-
|2015–16
|Ligue 1
|29
|8
|2
|2
|2
|0
|4{{Efn|Appearances in [[UEFA Champions League]]}}
|0
|1{{Efn|Appearance in [[Trophée des Champions]]}}
|0
|38
|10
|-
|2016–17
|Ligue 1
|26
|2
|1
|0
|0
|0
|11{{Efn|Five appearances in UEFA Champions League, six appearances and one goal in UEFA Europa League}}
|1
|0
|0
|38
|3
|-
! colspan="2" |Total
!87
!11
!6
!2
!4
!0
!21
!1
!1
!0
!119
!14
|-
|Monaco
|2017–18
|Ligue 1
|26
|2
|2
|0
|3
|0
|4{{Efn}}
|0
| colspan="2" |–
|35
|2
|-
|Leicester City
|2018–19
|Premier League
|19
|1
|1
|1
|3
|1
|0
|0
| colspan="2" |–
|23
|3
|-
|Fiorentina (loan)
|2019–20
|Serie A
|19
|1
|2
|0
| colspan="2" |–
| colspan="2" |–
| colspan="2" |–
|21
|1
|-
|Beşiktaş (loan)
|2020–21
|Süper Lig
|31
|8
|4
|0
| colspan="2" |–
|0
|0
| colspan="2" |–
|35
|8
|-
| rowspan="2" |Beşiktaş
|2021–22
|Süper Lig
|34
|4
|3
|0
| colspan="2" |–
|5{{Efn}}
|1
|0
|0
|42
|5
|-
! colspan="2" |Total
!65
!12
!7
!0
!0
!0
!5
!1
!0
!0
!77
!13
|-
! colspan="3" |Career total
!216
!27
!18
!3
!10
!1
!30
!2
!1
!0
!275
!33
|}
=== Ƙasashen Duniya ===
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Fitowa da burin tawagar ƙasa da shekara
! Tawagar kasa
! Shekara
! Aikace-aikace
! Buri
|-
| rowspan="8" | Aljeriya
| 2015
| 3
| 0
|-
| 2016
| 4
| 1
|-
| 2017
| 6
| 0
|-
| 2018
| 3
| 0
|-
| 2019
| 0
| 0
|-
| 2020
| 0
| 0
|-
| 2021
| 3
| 1
|-
| 2022
| 1
| 0
|-
! colspan="2" | Jimlar
! 20
! 2
|}
: ''Maki da sakamako jera kwallayen Aljeriya na farko, ginshikin maki yana nuna maki bayan kowace kwallon Ghezzal'' .
{| class="wikitable sortable"
|+Jerin kwallayen kasa da kasa da Rachid Ghezzal ya ci
! scope="col" | A'a.
! scope="col" | Kwanan wata
! scope="col" | Wuri
! scope="col" | Abokin hamayya
! scope="col" | Ci
! scope="col" | Sakamako
! scope="col" | Gasa
|-
| align="center" | 1
| 23 Maris 2016
| Stade Mustapha Tchaker, [[Blida]], Algeria
|</img> Habasha
| align="center" | 6–0
| align="center" | 7-1
| 2017 cancantar shiga gasar cin kofin Afrika
|-
| align="center" | 2
| 25 Maris 2021
| National Heroes Stadium, [[Lusaka]], Zambia
|</img> Zambiya
| align="center" | 1-0
| align="center" | 3–3
| 2021 neman cancantar shiga gasar cin kofin Afrika
|}
== Girmamawa ==
; Lyon Reserves
* Championnat de France Amateur : 2010–11, 2011–12
; Beşiktaş
* Lahadi : 2020-21
* Gasar Cin Kofin Turkiyya : 2020-21
* Gasar Cin Kofin Turkiyya : 2021
'''Mutum'''
* Babban Mai Ba da Taimako na Süper Lig : 2020-21 (taimako 17)
== Manazarta ==
{{Reflist}}
== Hanyoyin haɗi na waje ==
* Rachid Ghezzal at the French Football Federation (in French)
* Rachid Ghezzal at the French Football Federation (archived) (in French)
* Rachid Ghezzal – French league stats at LFP – also available in French
* Rachid Ghezzal at L'Équipe Football (in French)
* {{UEFA player}}
[[Category:'Yan wasan ƙwallon ƙafa ta ƙasar Aljeriya]]
[[Category:Rayayyun mutane]]
[[Category:Shafuka masu fassarorin da ba'a duba ba]]
dogssskh8rwtklblkr0bglo0g19j9fj
162292
162291
2022-07-28T17:03:39Z
Jidda3711
14843
wikitext
text/x-wiki
[[Category:No local image but image on Wikidata]]
'''Rachid Ghezzal''' ( {{Lang-ar|رشيد غزال}}; an haife shi a ranar 9 ga watan Mayu shekara ta alif 1992) ƙwararren ɗan wasan ƙwallon [[Kungiyar Kwallon Kafa|ƙafa ne]] wanda ke taka leda a matsayin winger na ƙungiyar ƙwallon ƙafa ta Süper Lig Beşiktaş da kuma ƙungiyar ƙwallon ƙafa ta Aljeriya.
Ya fara aikinsa a Lyon, inda ya fara halarta a watan Oktoba shekarar 2012. Ya buga wasanni 119 kuma ya zura musu kwallaye 13 a dukkanin gasa. A watan Agusta shekara ta 2017, ya koma Monaco a canja wuri kyauta.
An haife shi a Faransa, Ghezzal ya wakilci Faransa a matakin 'yan ƙasa da 20. Ya fara buga wa Algeria wasa a shekara ta 2015 kuma yana cikin tawagarsu a gasar cin kofin Afrika ta shekarar 2017.<ref name=":0"> Rachid Ghezzal, Beşiktaş'ta". Beşiktaş (in Turkish). 5 October 2020.</ref>
== Aikin kulob/ƙungiya ==
=== Lyon ===
An haife shi a Décines-Charpieu, Metropolitan Lyon, a cikin watan Yuli shekarar 2010 ''Ghezzal'' ya sanya hannu kan kwangilar shekaru biyar tare da Lyon. Bayan ya nuna tare da ƙungiyar ajiyar kulob din a cikin Championnat de France Amateur na tsawon kaka biyu a jere, gabanin kakar wasa ta shekarar 2012 zuwa 2013, Manajan Rémi Garde ya ci gaba da zama babban a ƙungiyar kuma ya sanya lambar 31. Ghezzal ya fara buga babbar tawagarsa a ranar 4 ga watan Oktoba shekarar 2012 a wasan rukuni na UEFA Europa League a waje da kulob din Isra'ila Ironi Kiryat Shmona; Ya fara wasan ne yayin da Lyon ta lashe gasar da ci 4-3.
A cikin kakar 2013 zuwa 2014, Ghezzal ya ji rauni a baya na watanni shida na farkon kamfen na Lyon, wanda ya gan shi ba zai buga wasa ba har zuwa 10 ga watan Janairu shekarar 2014, ya rasa 32 na wasannin Lyon a cikin wannan tsari. Daga nan sai ya koma kungiyar amma bai buga wa Lyon wasa ba a sauran kakar wasa ta bana; ko dai ba a sanya sunayensu a cikin 'yan wasan ranar wasa ko kuma a sanya suna a kan benci. Tun daga watan Janairu shekarar 2016, ya kasance yana wasa akai-akai.<ref name=":1"> Jamieson, Stuart (24 May 2016). "Who is
Sunderland target Rachid Ghezzal? Why Lyon star is
attracting so much attention". Evening Chronicle.
Retrieved 17 August 2016.</ref>{{Ana bukatan hujja|date=August 2016}} wasa ta 2015 zuwa 2016 da kwallaye 8 da taimakawa 8 a wasanni 29 na Ligue 1. A watan Yuni shekarar 2017, Lyon ta sanar da cewa ba za a sabunta kwangilar Ghezzal ba.
=== Monaco ===
A ranar 7 ga Agusta 2017, Ghezzal ya shiga ƙungiyar Ligue 1 Monaco ta hanyar sanya hannu kan kwantiragin shekaru huɗu wanda zai gudana har zuwa Yuni 2021. An bayyana cewa Monaco za ta biya shi alawus din kudin da ya kai Yuro miliyan 3 da kuma albashin kusan Yuro 180,000 duk wata. Kamar yadda kwantiraginsa na Lyon ya ƙare a ranar 30 ga watan Yuni 2017, ya isa kan canja wuri kyauta.<ref name=":0" />
=== Leicester City ===
A ranar 5 ga Agusta 2018, Ghezzal ya rattaba hannu a kulob din Premier League na Ingila Leicester City a matsayin wanda zai maye gurbinsa kai tsaye ga dan kasar Riyad Mahrez mai barin gado, sanya hannu kan yarjejeniyar shekaru hudu. A farkonsa na farko a kulob din, ya zira kwallonsa na farko na Leicester, yajin dogon zango daga wajen akwatin, a wasan da suka doke Fleetwood Town da ci 4-0.<ref name=":1"/>
==== Fiorentina (rance/lamuni) ====
A ranar 2 ga Satumba 2019, Ghezzal an ba da shi rance ga kungiyar ACF Fiorentina ta Italiya a kan yarjejeniyar tsawon kakar da ta hada da zabin siye.
==== Beşiktaş (lamuni) ====
A ranar 5 ga Satumba 2020, Ghezzal ya koma kulob din Beşiktaş na Süper Lig na Turkiyya a kan aro na tsawon kakar wasa. A ranar 15 ga Mayu 2021, ya ci fanareti a wasan da suka doke Göztepe da ci 2–1 a waje, don tabbatar da kambin 2020-21 Süper Lig na Beşiktaş.<ref name=":2"> Rachid Ghezzal signe un contrat Elite à l'OL" .
DZFoot (in French). 7 July 2010. Archived from the
original on 10 December 2010. Retrieved 7 October
2012.</ref>
=== Beşiktaş ===
A ranar 12 ga Agusta 2021, Beşiktaş ta sanar da sanya hannu kan Ghezzal daga Leicester City kan yarjejeniyar shekaru uku.
== Ayyukan kasa ==
A babban matakin kasa da kasa, Ghezzal ya cancanci ya wakilci Faransa da Aljeriya kuma ya bayyana fifikon sa shine ya wakilci al'ummar ta biyu. A cikin 2013, ya sami kira daga Faransa U20 a yin gasa a gasar Toulon. Sai dai daga baya Ghezzal ya zabi buga wa Algeria kwallo, inda ya zura kwallonsa ta farko a watan Maris din 2016 a wasa da Habasha.<ref name=":2"/>
== Tallafawa ==
A ranar 9 ga Disamba 2018, Ghezzal ya yi haɗin gwiwa tare da Phil Ropy kuma ya bayyana akan katin tallafin dijital na Sport dans la Ville. Katin taimakon jin kai na dijital ya ƙunshi ƙungiyoyin sa-kai na Faransa, waɗanda ke hidima ga yara marasa galihu ta hanyar wasanni da horar da ayyuka. Wannan haɗin gwiwa shine girmamawarsa ga ƙungiyar da ya kasance a cikinta har ya kai shekaru 12. A lokacin ganawarsa a ranar 31 ga Disamba 2013 tare da matasa 'yan kungiyar Sport dans la Ville, Rachid ya bayyana lokacin da ya yi tare da Sport dans la Ville ya ba shi damar isa matsayin ƙwararren ɗan wasa. An saki katin a ranar 23 ga Afrilu, 2019. Ana raba kuɗin daga farashin siyan katin Ropy tare da Sport dans la Ville.<ref>Lyon leave it late to see off Kiryat Shmona". Union of European Football Associations . 4 October 2012. Retrieved 7 October 2012.</ref>
== Rayuwa ta sirri ==
Yana da kani mai suna Abdelkader Ghezzal dan kasar Algeria ne shima.
== Kididdigar sana'a ==
=== Kulob ===
{{Updated|match played 15 May 2022}}<ref>{{cite web | url = https://www.lequipe.fr/Football/FootballFicheJoueur36627.html | publisher=[[L'Equipe]] | title = Rachid Ghezzal L'EQUIPE Profile | access-date = 9 January 2016 }}</ref><ref name="Soccerway">{{cite web|title=R. Ghezzal|url=https://int.soccerway.com/players/rachid-ghezzal/158393/|website=Soccerway|access-date=17 August 2016}}</ref>
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Appearances and goals by club, season and competition
! rowspan="2" |Club
! rowspan="2" |Season
! colspan="3" |League
! colspan="2" |National Cup
! colspan="2" |League Cup
! colspan="2" |Europe
! colspan="2" |Other
! colspan="2" |Total
|-
!Division
!Apps
!Goals
!Apps
!Goals
!Apps
!Goals
!Apps
!Goals
!Apps
!Goals
!Apps
!Goals
|-
| rowspan="6" |Lyon
|2012–13
|Ligue 1
|14
|1
|1
|0
|1
|0
|4{{Efn|Appearances in [[UEFA Europa League]]}}
|0
| colspan="2" |–
|20
|1
|-
|2013–14
|Ligue 1
|0
|0
|0
|0
|0
|0
|0
|0
| colspan="2" |–
|0
|0
|-
|2014–15
|Ligue 1
|18
|0
|2
|0
|1
|0
|2{{Efn}}
|0
| colspan="2" |–
|23
|0
|-
|2015–16
|Ligue 1
|29
|8
|2
|2
|2
|0
|4{{Efn|Appearances in [[UEFA Champions League]]}}
|0
|1{{Efn|Appearance in [[Trophée des Champions]]}}
|0
|38
|10
|-
|2016–17
|Ligue 1
|26
|2
|1
|0
|0
|0
|11{{Efn|Five appearances in UEFA Champions League, six appearances and one goal in UEFA Europa League}}
|1
|0
|0
|38
|3
|-
! colspan="2" |Total
!87
!11
!6
!2
!4
!0
!21
!1
!1
!0
!119
!14
|-
|Monaco
|2017–18
|Ligue 1
|26
|2
|2
|0
|3
|0
|4{{Efn}}
|0
| colspan="2" |–
|35
|2
|-
|Leicester City
|2018–19
|Premier League
|19
|1
|1
|1
|3
|1
|0
|0
| colspan="2" |–
|23
|3
|-
|Fiorentina (loan)
|2019–20
|Serie A
|19
|1
|2
|0
| colspan="2" |–
| colspan="2" |–
| colspan="2" |–
|21
|1
|-
|Beşiktaş (loan)
|2020–21
|Süper Lig
|31
|8
|4
|0
| colspan="2" |–
|0
|0
| colspan="2" |–
|35
|8
|-
| rowspan="2" |Beşiktaş
|2021–22
|Süper Lig
|34
|4
|3
|0
| colspan="2" |–
|5{{Efn}}
|1
|0
|0
|42
|5
|-
! colspan="2" |Total
!65
!12
!7
!0
!0
!0
!5
!1
!0
!0
!77
!13
|-
! colspan="3" |Career total
!216
!27
!18
!3
!10
!1
!30
!2
!1
!0
!275
!33
|}
=== Ƙasashen Duniya ===
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Fitowa da burin tawagar ƙasa da shekara
! Tawagar kasa
! Shekara
! Aikace-aikace
! Buri
|-
| rowspan="8" | Aljeriya
| 2015
| 3
| 0
|-
| 2016
| 4
| 1
|-
| 2017
| 6
| 0
|-
| 2018
| 3
| 0
|-
| 2019
| 0
| 0
|-
| 2020
| 0
| 0
|-
| 2021
| 3
| 1
|-
| 2022
| 1
| 0
|-
! colspan="2" | Jimlar
! 20
! 2
|}
: ''Maki da sakamako jera kwallayen Aljeriya na farko, ginshikin maki yana nuna maki bayan kowace kwallon Ghezzal'' .
{| class="wikitable sortable"
|+Jerin kwallayen kasa da kasa da Rachid Ghezzal ya ci
! scope="col" | A'a.
! scope="col" | Kwanan wata
! scope="col" | Wuri
! scope="col" | Abokin hamayya
! scope="col" | Ci
! scope="col" | Sakamako
! scope="col" | Gasa
|-
| align="center" | 1
| 23 Maris 2016
| Stade Mustapha Tchaker, [[Blida]], Algeria
|</img> Habasha
| align="center" | 6–0
| align="center" | 7-1
| 2017 cancantar shiga gasar cin kofin Afrika
|-
| align="center" | 2
| 25 Maris 2021
| National Heroes Stadium, [[Lusaka]], Zambia
|</img> Zambiya
| align="center" | 1-0
| align="center" | 3–3
| 2021 neman cancantar shiga gasar cin kofin Afrika
|}
== Girmamawa ==
; Lyon Reserves
* Championnat de France Amateur : 2010–11, 2011–12
; Beşiktaş
* Lahadi : 2020-21
* Gasar Cin Kofin Turkiyya : 2020-21
* Gasar Cin Kofin Turkiyya : 2021
'''Mutum'''
* Babban Mai Ba da Taimako na Süper Lig : 2020-21 (taimako 17)
== Manazarta ==
{{Reflist}}
== Hanyoyin haɗi na waje ==
* Rachid Ghezzal at the French Football Federation (in French)
* Rachid Ghezzal at the French Football Federation (archived) (in French)
* Rachid Ghezzal – French league stats at LFP – also available in French
* Rachid Ghezzal at L'Équipe Football (in French)
* {{UEFA player}}
[[Category:'Yan wasan ƙwallon ƙafa ta ƙasar Aljeriya]]
[[Category:Rayayyun mutane]]
[[Category:Shafuka masu fassarorin da ba'a duba ba]]
exhkuc6ghoqqol3n0p6eb7b6up581s8
162293
162292
2022-07-28T17:05:52Z
Jidda3711
14843
wikitext
text/x-wiki
[[Category:No local image but image on Wikidata]]
'''Rachid Ghezzal''' ( {{Lang-ar|رشيد غزال}}; an haife shi a ranar 9 ga watan Mayu shekara ta alif 1992) ƙwararren ɗan wasan ƙwallon [[Kungiyar Kwallon Kafa|ƙafa ne]] wanda ke taka leda a matsayin winger na ƙungiyar ƙwallon ƙafa ta Süper Lig Beşiktaş da kuma ƙungiyar ƙwallon ƙafa ta Aljeriya.
Ya fara aikinsa a Lyon, inda ya fara halarta a watan Oktoba shekarar 2012. Ya buga wasanni 119 kuma ya zura musu kwallaye 13 a dukkanin gasa. A watan Agusta shekara ta 2017, ya koma Monaco a canja wuri kyauta.
An haife shi a Faransa, Ghezzal ya wakilci Faransa a matakin 'yan ƙasa da 20. Ya fara buga wa Algeria wasa a shekara ta 2015 kuma yana cikin tawagarsu a gasar cin kofin Afrika ta shekarar 2017.<ref name=":0"> Rachid Ghezzal, Beşiktaş'ta". Beşiktaş (in Turkish). 5 October 2020.</ref>
== Aikin kulob/ƙungiya ==
=== Lyon ===
An haife shi a Décines-Charpieu, Metropolitan Lyon, a cikin watan Yuli shekarar 2010 ''Ghezzal'' ya sanya hannu kan kwangilar shekaru biyar tare da Lyon. Bayan ya nuna tare da ƙungiyar ajiyar kulob din a cikin Championnat de France Amateur na tsawon kaka biyu a jere, gabanin kakar wasa ta shekarar 2012 zuwa 2013, Manajan Rémi Garde ya ci gaba da zama babban a ƙungiyar kuma ya sanya lambar 31. Ghezzal ya fara buga babbar tawagarsa a ranar 4 ga watan Oktoba shekarar 2012 a wasan rukuni na UEFA Europa League a waje da kulob din Isra'ila Ironi Kiryat Shmona; Ya fara wasan ne yayin da Lyon ta lashe gasar da ci 4-3.
A cikin kakar 2013 zuwa 2014, Ghezzal ya ji rauni a baya na watanni shida na farkon kamfen na Lyon, wanda ya gan shi ba zai buga wasa ba har zuwa 10 ga watan Janairu shekarar 2014, ya rasa 32 na wasannin Lyon a cikin wannan tsari. Daga nan sai ya koma kungiyar amma bai buga wa Lyon wasa ba a sauran kakar wasa ta bana; ko dai ba a sanya sunayensu a cikin 'yan wasan ranar wasa ko kuma a sanya suna a kan benci. Tun daga watan Janairu shekarar 2016, ya kasance yana wasa akai-akai.<ref name=":1"> Jamieson, Stuart (24 May 2016). "Who is
Sunderland target Rachid Ghezzal? Why Lyon star is
attracting so much attention". Evening Chronicle.
Retrieved 17 August 2016.</ref>{{Ana bukatan hujja|date=August 2016}} wasa ta 2015 zuwa 2016 da kwallaye 8 da taimakawa 8 a wasanni 29 na Ligue 1. A watan Yuni shekarar 2017, Lyon ta sanar da cewa ba za a sabunta kwangilar Ghezzal ba.
=== Monaco ===
A ranar 7 ga watan Agusta shekarar 2017, Ghezzal ya shiga ƙungiyar Ligue 1 Monaco ta hanyar sanya hannu kan kwantiragin shekaru huɗu wanda zai gudana har zuwa Yuni shekara ta 2021. An bayyana cewa Monaco za ta biya shi alawus din kudin da ya kai Yuro miliyan 3 da kuma albashin kusan Yuro 180,000 duk wata. Kamar yadda kwantiraginsa na Lyon ya ƙare a ranar 30 ga watan Yuni shekarar 2017, ya isa kan canja wuri kyauta.<ref name=":0" />
=== Leicester City ===
A ranar 5 ga Agusta 2018, Ghezzal ya rattaba hannu a kulob din Premier League na Ingila Leicester City a matsayin wanda zai maye gurbinsa kai tsaye ga dan kasar Riyad Mahrez mai barin gado, sanya hannu kan yarjejeniyar shekaru hudu. A farkonsa na farko a kulob din, ya zira kwallonsa na farko na Leicester, yajin dogon zango daga wajen akwatin, a wasan da suka doke Fleetwood Town da ci 4-0.<ref name=":1"/>
==== Fiorentina (rance/lamuni) ====
A ranar 2 ga Satumba 2019, Ghezzal an ba da shi rance ga kungiyar ACF Fiorentina ta Italiya a kan yarjejeniyar tsawon kakar da ta hada da zabin siye.
==== Beşiktaş (lamuni) ====
A ranar 5 ga Satumba 2020, Ghezzal ya koma kulob din Beşiktaş na Süper Lig na Turkiyya a kan aro na tsawon kakar wasa. A ranar 15 ga Mayu 2021, ya ci fanareti a wasan da suka doke Göztepe da ci 2–1 a waje, don tabbatar da kambin 2020-21 Süper Lig na Beşiktaş.<ref name=":2"> Rachid Ghezzal signe un contrat Elite à l'OL" .
DZFoot (in French). 7 July 2010. Archived from the
original on 10 December 2010. Retrieved 7 October
2012.</ref>
=== Beşiktaş ===
A ranar 12 ga Agusta 2021, Beşiktaş ta sanar da sanya hannu kan Ghezzal daga Leicester City kan yarjejeniyar shekaru uku.
== Ayyukan kasa ==
A babban matakin kasa da kasa, Ghezzal ya cancanci ya wakilci Faransa da Aljeriya kuma ya bayyana fifikon sa shine ya wakilci al'ummar ta biyu. A cikin 2013, ya sami kira daga Faransa U20 a yin gasa a gasar Toulon. Sai dai daga baya Ghezzal ya zabi buga wa Algeria kwallo, inda ya zura kwallonsa ta farko a watan Maris din 2016 a wasa da Habasha.<ref name=":2"/>
== Tallafawa ==
A ranar 9 ga Disamba 2018, Ghezzal ya yi haɗin gwiwa tare da Phil Ropy kuma ya bayyana akan katin tallafin dijital na Sport dans la Ville. Katin taimakon jin kai na dijital ya ƙunshi ƙungiyoyin sa-kai na Faransa, waɗanda ke hidima ga yara marasa galihu ta hanyar wasanni da horar da ayyuka. Wannan haɗin gwiwa shine girmamawarsa ga ƙungiyar da ya kasance a cikinta har ya kai shekaru 12. A lokacin ganawarsa a ranar 31 ga Disamba 2013 tare da matasa 'yan kungiyar Sport dans la Ville, Rachid ya bayyana lokacin da ya yi tare da Sport dans la Ville ya ba shi damar isa matsayin ƙwararren ɗan wasa. An saki katin a ranar 23 ga Afrilu, 2019. Ana raba kuɗin daga farashin siyan katin Ropy tare da Sport dans la Ville.<ref>Lyon leave it late to see off Kiryat Shmona". Union of European Football Associations . 4 October 2012. Retrieved 7 October 2012.</ref>
== Rayuwa ta sirri ==
Yana da kani mai suna Abdelkader Ghezzal dan kasar Algeria ne shima.
== Kididdigar sana'a ==
=== Kulob ===
{{Updated|match played 15 May 2022}}<ref>{{cite web | url = https://www.lequipe.fr/Football/FootballFicheJoueur36627.html | publisher=[[L'Equipe]] | title = Rachid Ghezzal L'EQUIPE Profile | access-date = 9 January 2016 }}</ref><ref name="Soccerway">{{cite web|title=R. Ghezzal|url=https://int.soccerway.com/players/rachid-ghezzal/158393/|website=Soccerway|access-date=17 August 2016}}</ref>
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Appearances and goals by club, season and competition
! rowspan="2" |Club
! rowspan="2" |Season
! colspan="3" |League
! colspan="2" |National Cup
! colspan="2" |League Cup
! colspan="2" |Europe
! colspan="2" |Other
! colspan="2" |Total
|-
!Division
!Apps
!Goals
!Apps
!Goals
!Apps
!Goals
!Apps
!Goals
!Apps
!Goals
!Apps
!Goals
|-
| rowspan="6" |Lyon
|2012–13
|Ligue 1
|14
|1
|1
|0
|1
|0
|4{{Efn|Appearances in [[UEFA Europa League]]}}
|0
| colspan="2" |–
|20
|1
|-
|2013–14
|Ligue 1
|0
|0
|0
|0
|0
|0
|0
|0
| colspan="2" |–
|0
|0
|-
|2014–15
|Ligue 1
|18
|0
|2
|0
|1
|0
|2{{Efn}}
|0
| colspan="2" |–
|23
|0
|-
|2015–16
|Ligue 1
|29
|8
|2
|2
|2
|0
|4{{Efn|Appearances in [[UEFA Champions League]]}}
|0
|1{{Efn|Appearance in [[Trophée des Champions]]}}
|0
|38
|10
|-
|2016–17
|Ligue 1
|26
|2
|1
|0
|0
|0
|11{{Efn|Five appearances in UEFA Champions League, six appearances and one goal in UEFA Europa League}}
|1
|0
|0
|38
|3
|-
! colspan="2" |Total
!87
!11
!6
!2
!4
!0
!21
!1
!1
!0
!119
!14
|-
|Monaco
|2017–18
|Ligue 1
|26
|2
|2
|0
|3
|0
|4{{Efn}}
|0
| colspan="2" |–
|35
|2
|-
|Leicester City
|2018–19
|Premier League
|19
|1
|1
|1
|3
|1
|0
|0
| colspan="2" |–
|23
|3
|-
|Fiorentina (loan)
|2019–20
|Serie A
|19
|1
|2
|0
| colspan="2" |–
| colspan="2" |–
| colspan="2" |–
|21
|1
|-
|Beşiktaş (loan)
|2020–21
|Süper Lig
|31
|8
|4
|0
| colspan="2" |–
|0
|0
| colspan="2" |–
|35
|8
|-
| rowspan="2" |Beşiktaş
|2021–22
|Süper Lig
|34
|4
|3
|0
| colspan="2" |–
|5{{Efn}}
|1
|0
|0
|42
|5
|-
! colspan="2" |Total
!65
!12
!7
!0
!0
!0
!5
!1
!0
!0
!77
!13
|-
! colspan="3" |Career total
!216
!27
!18
!3
!10
!1
!30
!2
!1
!0
!275
!33
|}
=== Ƙasashen Duniya ===
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Fitowa da burin tawagar ƙasa da shekara
! Tawagar kasa
! Shekara
! Aikace-aikace
! Buri
|-
| rowspan="8" | Aljeriya
| 2015
| 3
| 0
|-
| 2016
| 4
| 1
|-
| 2017
| 6
| 0
|-
| 2018
| 3
| 0
|-
| 2019
| 0
| 0
|-
| 2020
| 0
| 0
|-
| 2021
| 3
| 1
|-
| 2022
| 1
| 0
|-
! colspan="2" | Jimlar
! 20
! 2
|}
: ''Maki da sakamako jera kwallayen Aljeriya na farko, ginshikin maki yana nuna maki bayan kowace kwallon Ghezzal'' .
{| class="wikitable sortable"
|+Jerin kwallayen kasa da kasa da Rachid Ghezzal ya ci
! scope="col" | A'a.
! scope="col" | Kwanan wata
! scope="col" | Wuri
! scope="col" | Abokin hamayya
! scope="col" | Ci
! scope="col" | Sakamako
! scope="col" | Gasa
|-
| align="center" | 1
| 23 Maris 2016
| Stade Mustapha Tchaker, [[Blida]], Algeria
|</img> Habasha
| align="center" | 6–0
| align="center" | 7-1
| 2017 cancantar shiga gasar cin kofin Afrika
|-
| align="center" | 2
| 25 Maris 2021
| National Heroes Stadium, [[Lusaka]], Zambia
|</img> Zambiya
| align="center" | 1-0
| align="center" | 3–3
| 2021 neman cancantar shiga gasar cin kofin Afrika
|}
== Girmamawa ==
; Lyon Reserves
* Championnat de France Amateur : 2010–11, 2011–12
; Beşiktaş
* Lahadi : 2020-21
* Gasar Cin Kofin Turkiyya : 2020-21
* Gasar Cin Kofin Turkiyya : 2021
'''Mutum'''
* Babban Mai Ba da Taimako na Süper Lig : 2020-21 (taimako 17)
== Manazarta ==
{{Reflist}}
== Hanyoyin haɗi na waje ==
* Rachid Ghezzal at the French Football Federation (in French)
* Rachid Ghezzal at the French Football Federation (archived) (in French)
* Rachid Ghezzal – French league stats at LFP – also available in French
* Rachid Ghezzal at L'Équipe Football (in French)
* {{UEFA player}}
[[Category:'Yan wasan ƙwallon ƙafa ta ƙasar Aljeriya]]
[[Category:Rayayyun mutane]]
[[Category:Shafuka masu fassarorin da ba'a duba ba]]
8ilxu76dmlkp4nqilnt36ug0hmn0vvq
Christine Crawley, Baroness Crawley
0
32484
162384
150798
2022-07-29T07:46:47Z
DonCamillo
4280
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Christine Mary Crawley, Baroness Crawley''' FRSA (an Haife ta a ranar 9 ga watan Janairun 1950) 'yar siyasar Burtaniya ce ta Jam'iyyar Labour .
== Kuruciya ==
Crawley tayi karatun ta na sakandare a Makarantar Sakandare ta Notre Dame a Plymouth kafin ya je Kwalejin Digby Stuart ( Jami'ar Roehampton ) don horar da shi a matsayin malama.<ref>"Profile at ThePeerage.com". ThePeerage.com. 22 June 2008. p. 19117. Retrieved 2 May 2009.</ref> Bayan kammala karatun ta ta fara koyar da yara masu shekaru tsakanin 9 zuwa 15, sannan kuma ta gudanar da wasan kwaikwayo na matasa na yankin.<ref name=":0">"Women in Decision-making". European Database. Archived from the original on 24 December 2008. Retrieved 2 May 2009.</ref>
== <ref name=":0" />Siyasa ==
Aikin da ta yi na samar da kudade don gidajen wasan kwaikwayo na matasa ya sa ta yi hulɗa da ’yan siyasa na cikin gida, kuma ta shiga siyasa, ta shiga jam'iyyar Labour . Jim kadan bayan shiga jam’iyyar ta zama sakatariyar reshen karamar hukumar, sannan ta zama sakatariyar zamantakewa ta reshen mata na yankin. An zabe ta a matsayin kansila mai wakiltar gundumar Oxfordshire ta Kudu, a lokacin da Jam'iyyar Labour ta kasance 'yar tsiraru a majalisar.<ref name=":0" />
A shekarar 1983, ta yi takarar neman kujera a majalisar dokokin kasar amma ba tayi nasara ba, maimakon haka ta shafe shekara guda tana aiki kan al'amuran cikin gida kafin a zabe ta a matsayin 'yar majalisar Turai (MEP) mai wakiltar mazabar Birmingham ta Gabas). Kamar yadda MEP Crawley ta kasance mai aiki a Kwamitin Haƙƙin Mata da Daidaita Jinsi kuma ya taimaka tura Umarnin barin haihuwa ta hanyar, zama Shugaban wannan kwamiti a 1989. Ta yi murabus a matsayin MEP a 1999, kuma yanzu ta zama memba a Majalisar Yankin West Midlands kuma mai daukar nauyin Cibiyar Mata ta Kasa .{{Ana bukatan hujja|date=November 2013}}
Ita ce Shugabar Hukumar Mata ta Kasa tsakanin 1999 zuwa 2001, kuma a cikin 1998 aka kirkiro '''Baroness Crawley''', ta Edgbaston a gundumar West Midlands.<ref>"No. 55210". ''[[The London Gazette]]''. 30 July 1998. p. 8287.</ref> Tsakanin 2002 da 2008 ta yi aiki a matsayin Party Whip a majalisar House of Lords. Ita memba ce ta Abokan Labour na Isra'ila.<ref>"LFI Supporters in Parliament". ''Labour Friends of Israel''. Retrieved 8 September 2019.</ref>
== Girmamawa ==
A cikin 2013, Baroness Crawley ta sami lambar girmamawa ta Doctorate of Health daga Jami'ar Plymouth.<ref>Honorary doctorate awarded to Lady Crawley Archived 19 October 2013 at the [[Wayback Machine]], plymouth.ac.uk; accessed 6 November 2013.</ref>
== Rayuwa ==
Ita ta haifi ma'aikaciyar ilimin tsaffin kayan tarihi Josephine Crawley Quinn.
== Manazarta ==
{{Reflist}}
== Hanyoyin haɗi na waje ==
* [https://web.archive.org/web/20100704163255/http://yourdemocracy.newstatesman.com/profile/baroness-crawley Bayanan martaba] a ''New Statesman''
*
{{Authority control}}
[[Category:Rayayyun mutane]]
[[Category:Haihuwar 1950]]
nkgrtrgtnop3m4v0i43e2cefnaww6sd
Adaku Utah
0
33183
162386
153797
2022-07-29T08:31:12Z
Muhammad Idriss Criteria
15878
/* top */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Adaku Utah''' (an haife shi a shekara ta 1984) ɗan [[Najeriya]]<ref name=":0">Barber, Lauren (2017-07-26). "Harriet's Squad:
Black Women Using Ancient Healing Methods as
Resistance". ELLE. Retrieved 2020-09-06.</ref> ne na 6th mai maganin gargajiya na Igbo, mai magani, kuma marubuci kuma mai zane wanda aikinsa ya mai da hankali kan jinsi, haihuwa, kabilanci, matasa da tabbatar da adalci Ƙungiyoyin yancin ɗan adam don canjin zamantakewa.<ref name=":1">[[HEALER]]". [[Adaku Utah]]. Retrieved 2020-09-06.</ref> Ita ce wacce ta kafa Harriet's Apothecary, madadin al'ummar warkaswa,<ref>WHO WE ARE". HARRIET'S APOTHECARY. Retrieved 2020-09-06.</ref> da 2015 Ƙirƙirar Canji Fellow.<ref>Meet [[Adaku Utah]]. The Laundromat Project.
2015-05-05. Retrieved 2020-09-08.</ref>
[[Category:Articles with hCards]]
== Rayuwa ==
An haifi Adaku a shekarar 1991 a [[Lagos (birni)|Legas]] tare da mahaifinsa daga [[Abiya|jihar Abia]], da mahaifiyarsa daga [[Imo|jihar Imo]], dukkansu daga kudu maso gabashin Najeriya.<ref>NYC 3.7.14 Nigerian Global Day of Action Speech,
Nigerian LGBTQ Activist Adaku Utah | Nigeria |
Hatred" . Scribd . Retrieved 2020-09-06.</ref> Ita ce zuriyar masu shayarwa, kuma manoma waɗanda suka yi maganin ganye da kuma kula da tsofaffi, ta yi fama da rashin lafiya tun tana ƙaramar girma kuma sai an yi mata maganin ganye don samun sakamako mai kyau akan magungunan gargajiya.<ref name=":0" /> Adaku ya sami digiri na Bsc a Biotechnology da Psychology daga Jami'ar Jihar Pennsylvania.<ref>Sexuality Leadership Development Fellowship" .
www.arsrc.org . Retrieved 2020-09-08.</ref>
A matsayinta na mai fafutuka, ta yi aiki tare da kungiyoyi kamar Illinois Caucus don Lafiyar Matasa, Baƙin Rayuwa Matter, Black LGBTQI+ Migrant Project, The Movement for Black Lives, Yale University, Planned Parenthood, Astraea Lesbian Foundation for Justice, Black Women's Blueprint, da kuma Audre Lorde Project.<ref>[[TEACHER]]" . ADAKU UTAH . Retrieved 2020-09-06.</ref> A matsayinta na mai wasan kwaikwayo, ta yi aiki tare da Decadancetheater<ref>Boynton, Andrew. "A Dance Like Keith Haring Come
to Life" . The New Yorker. Retrieved 2020-09-06.</ref> kuma ta kafa ni'ima ta Soular. Tana magana kanta a matsayin ƴaƴa.<ref>AdakuUtah" . The Gemini Series . Retrieved
2020-09-06.</ref> Adaku<ref name=":1" /> yana zaune a Brooklyn, New York.<ref>[[Adaku Utah]]" . A Blade of Grass . Retrieved
2020-09-08.</ref>
== Ganewa ==
* 2012 Haɗin gwiwar Ci gaban Jagorancin Jima'i na Cibiyar Albarkatun Jima'i na Yanki na Afirka.
* 2012 Cibiyar Gabaɗayan Al'umma Gaba ɗaya Kyautar Fellowship.
* 2012 Fitaccen Wanda Aka Zaba Don Tankin Yarinya Da Muryar MTV Sunaye 10,000 a cikin Kwanaki 100.
* Gidauniyar Chicago don Kyautar Jessica Eve Patt Award.
== Manazarta ==
{{Reflist}}
[[Category:Rayayyun mutane]]
[[Category:Haifaffun 1984]]
tq26e82g6nm7f7hl7hjvn11tm7tonap
162387
162386
2022-07-29T08:32:47Z
Muhammad Idriss Criteria
15878
/* top */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Adaku Utah''' (an haife ta a shekara ta 1984) ɗan [[Najeriya]]<ref name=":0">Barber, Lauren (2017-07-26). "Harriet's Squad:
Black Women Using Ancient Healing Methods as
Resistance". ELLE. Retrieved 2020-09-06.</ref> ne na 6th mai maganin gargajiya na Igbo, mai magani, kuma marubuciya kuma mai zane wanda aikinta ya mai da hankali kan jinsi, haihuwa, kabilanci, matasa da tabbatar da adalci Ƙungiyoyin yancin ɗan adam don canjin zamantakewa.<ref name=":1">[[HEALER]]". [[Adaku Utah]]. Retrieved 2020-09-06.</ref> Ita ce wacce ta kafa Harriet's Apothecary, madadin al'ummar warkaswa,<ref>WHO WE ARE". HARRIET'S APOTHECARY. Retrieved 2020-09-06.</ref> da 2015 Ƙirƙirar Canji Fellow.<ref>Meet [[Adaku Utah]]. The Laundromat Project.
2015-05-05. Retrieved 2020-09-08.</ref>
[[Category:Articles with hCards]]
== Rayuwa ==
An haifi Adaku a shekarar 1991 a [[Lagos (birni)|Legas]] tare da mahaifinsa daga [[Abiya|jihar Abia]], da mahaifiyarsa daga [[Imo|jihar Imo]], dukkansu daga kudu maso gabashin Najeriya.<ref>NYC 3.7.14 Nigerian Global Day of Action Speech,
Nigerian LGBTQ Activist Adaku Utah | Nigeria |
Hatred" . Scribd . Retrieved 2020-09-06.</ref> Ita ce zuriyar masu shayarwa, kuma manoma waɗanda suka yi maganin ganye da kuma kula da tsofaffi, ta yi fama da rashin lafiya tun tana ƙaramar girma kuma sai an yi mata maganin ganye don samun sakamako mai kyau akan magungunan gargajiya.<ref name=":0" /> Adaku ya sami digiri na Bsc a Biotechnology da Psychology daga Jami'ar Jihar Pennsylvania.<ref>Sexuality Leadership Development Fellowship" .
www.arsrc.org . Retrieved 2020-09-08.</ref>
A matsayinta na mai fafutuka, ta yi aiki tare da kungiyoyi kamar Illinois Caucus don Lafiyar Matasa, Baƙin Rayuwa Matter, Black LGBTQI+ Migrant Project, The Movement for Black Lives, Yale University, Planned Parenthood, Astraea Lesbian Foundation for Justice, Black Women's Blueprint, da kuma Audre Lorde Project.<ref>[[TEACHER]]" . ADAKU UTAH . Retrieved 2020-09-06.</ref> A matsayinta na mai wasan kwaikwayo, ta yi aiki tare da Decadancetheater<ref>Boynton, Andrew. "A Dance Like Keith Haring Come
to Life" . The New Yorker. Retrieved 2020-09-06.</ref> kuma ta kafa ni'ima ta Soular. Tana magana kanta a matsayin ƴaƴa.<ref>AdakuUtah" . The Gemini Series . Retrieved
2020-09-06.</ref> Adaku<ref name=":1" /> yana zaune a Brooklyn, New York.<ref>[[Adaku Utah]]" . A Blade of Grass . Retrieved
2020-09-08.</ref>
== Ganewa ==
* 2012 Haɗin gwiwar Ci gaban Jagorancin Jima'i na Cibiyar Albarkatun Jima'i na Yanki na Afirka.
* 2012 Cibiyar Gabaɗayan Al'umma Gaba ɗaya Kyautar Fellowship.
* 2012 Fitaccen Wanda Aka Zaba Don Tankin Yarinya Da Muryar MTV Sunaye 10,000 a cikin Kwanaki 100.
* Gidauniyar Chicago don Kyautar Jessica Eve Patt Award.
== Manazarta ==
{{Reflist}}
[[Category:Rayayyun mutane]]
[[Category:Haifaffun 1984]]
no90zlieq7j42enynwuya62qdoo6q41
162388
162387
2022-07-29T08:37:33Z
Muhammad Idriss Criteria
15878
/* Rayuwa */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Adaku Utah''' (an haife ta a shekara ta 1984) ɗan [[Najeriya]]<ref name=":0">Barber, Lauren (2017-07-26). "Harriet's Squad:
Black Women Using Ancient Healing Methods as
Resistance". ELLE. Retrieved 2020-09-06.</ref> ne na 6th mai maganin gargajiya na Igbo, mai magani, kuma marubuciya kuma mai zane wanda aikinta ya mai da hankali kan jinsi, haihuwa, kabilanci, matasa da tabbatar da adalci Ƙungiyoyin yancin ɗan adam don canjin zamantakewa.<ref name=":1">[[HEALER]]". [[Adaku Utah]]. Retrieved 2020-09-06.</ref> Ita ce wacce ta kafa Harriet's Apothecary, madadin al'ummar warkaswa,<ref>WHO WE ARE". HARRIET'S APOTHECARY. Retrieved 2020-09-06.</ref> da 2015 Ƙirƙirar Canji Fellow.<ref>Meet [[Adaku Utah]]. The Laundromat Project.
2015-05-05. Retrieved 2020-09-08.</ref>
[[Category:Articles with hCards]]
== Rayuwa ==
An haifi Adaku a shekarar 1991 a [[Lagos (birni)|Legas]] tare da mahaifinta daga [[Abiya|jihar Abia]], da mahaifiyarta daga [[Imo|jihar Imo]], dukkansu daga kudu maso gabashin [[Najeriya]].<ref>NYC 3.7.14 [[Nigeria]]n Global Day of Action Speech, [[Nigeria]]n LGBTQ Activist Adaku Utah|[[Nigeria]]|
Hatred". Scribd. Retrieved 2020-09-06.</ref> Ita ce zuriyar masu shayarwa, kuma manoma waɗanda suka yi maganin ganye da kuma kula da tsofaffi, ta yi fama da rashin lafiya tun tana ƙaramar girma kuma sai an yi mata maganin ganye don samun sakamako mai kyau akan magungunan gargajiya.<ref name=":0" /> Adaku ta sami digiri na Bsc a Biotechnology da Psychology daga Jami'ar Jihar Pennsylvania.<ref>Sexuality Leadership Development Fellowship". www.arsrc.org. Retrieved 2020-09-08.</ref>
A matsayinta na mai fafutuka, ta yi aiki tare da kungiyoyi kamar Illinois Caucus don Lafiyar Matasa, Baƙin Rayuwa Matter, Black LGBTQI+ Migrant Project, The Movement for Black Lives, Yale University, Planned Parenthood, Astraea Lesbian Foundation for Justice, Black Women's Blueprint, da kuma Audre Lorde Project.<ref>[[TEACHER]]". [[Adaku Utah]]. Retrieved 2020-09-06.</ref> A matsayinta na mai wasan kwaikwayo, ta yi aiki tare da Decadancetheater<ref>Boynton, Andrew. "A Dance Like Keith Haring Come
to Life". The New Yorker. Retrieved 2020-09-06.</ref> kuma ta kafa ni'ima ta Soular. Tana magana kanta a matsayin ƴaƴa.<ref>[[Adaku Utah]]. The Gemini Series. Retrieved
2020-09-06.</ref> Adaku<ref name=":1"/> tana zaune a Brooklyn, New York.<ref>[[Adaku Utah]]. A Blade of Grass. Retrieved
2020-09-08.</ref>
== Ganewa ==
* 2012 Haɗin gwiwar Ci gaban Jagorancin Jima'i na Cibiyar Albarkatun Jima'i na Yanki na Afirka.
* 2012 Cibiyar Gabaɗayan Al'umma Gaba ɗaya Kyautar Fellowship.
* 2012 Fitaccen Wanda Aka Zaba Don Tankin Yarinya Da Muryar MTV Sunaye 10,000 a cikin Kwanaki 100.
* Gidauniyar Chicago don Kyautar Jessica Eve Patt Award.
== Manazarta ==
{{Reflist}}
[[Category:Rayayyun mutane]]
[[Category:Haifaffun 1984]]
n41h4r5wq2chort5zluv0chpmh2sfod
Unoma Azuah
0
33189
162389
156648
2022-07-29T08:40:45Z
Muhammad Idriss Criteria
15878
/* top */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Unoma Azuah''' (an haife ta a ranar 23 ga watan Yunin 1969) marubuciya ce ta [[Najeriya]], marubuciya, kuma mai fafutuka wanda bincike da fafutuka suka mayar da hankali kan rubuce-rubucen LGBT a cikin adabin [[Najeriya]]. Ta buga littattafai guda uku, biyu daga cikinsu sun sami lambobin yabo na duniya. Ta mai da hankali kan batutuwan da suka shafi ƴan [[Najeriya]],<ref>"I've always explored the theme of sexuality in my writing-[[Unoma Azuah]]-Vanguard News".
Vanguard News. March 11, 2012. Retrieved March 22, 2017.</ref> kamar a cikin ''Jiki Mai Albarka: Sirrin Rayuwa na LGBT Nigerians'' (2016).<ref>[[Unoma Azuah]]- Visual Activism for the African LGBT: A Look at the Documentary "Born This Way". wgss.yale.edu. Women's, Gender, and
Sexuality Studies. Retrieved March 22, 2017.</ref>
[[Category:Pages using infobox person with unknown empty parameters|home_townUnoma Azuah]]
[[Category:Pages using infobox person with unknown empty parameters|residenceUnoma Azuah]]
[[Category:Articles with hCards]]
== Tarihin Rayuwarta ==
An haifi Azuah ne a garin Ogwashi-Ukwu a [[Delta (jiha)|jihar Delta ta]] [[Najeriya]] mahaifinta [[Tiv]] ne dan Ukan a karamar hukumar Ushongo ta [[Benue (jiha)|jihar Benue]] da kuma mahaifiyarta ‘yar [[Inyamurai|kabilar Igbo]] ‘yar [[Asaba (Najeriya)|Asaba]] a [[Delta (jiha)|jihar]] Delta.<ref>BIO" . Welcome to UnomaAzuah.net! . February 1,
2017. Retrieved March 22, 2017.</ref>  Kasancewar an haife ta a lokacin yakin basasar Najeriya, iyayenta daga bangarorin biyu, ta taso galibinsu ‘yar kabilar Igbo ne, kuma an rabu da dangin ubanta saboda bai kamata sojan Tiv na Najeriya ya tsallaka layin abokan gaba ba ya shiga cikin kasar Biafra (Igbo). ) mace.
Ta halarci [[Jami'ar Najeriya, Nsukka]], inda a matsayinta na dalibia, ta shirya mujallar adabi na sashen Ingilishi mai suna ''The Muse'' kuma ta sami lambobin yabo na mafi kyawun ɗalibin Rubutun Ƙirƙirar Rubutun na shekaru biyu a jere: 1992 da 1993. <ref>[https://www.african-writing.com/seven/unomaazuah.htm "Unoma Nguemo Azuah"], African Writing.</ref> Tana da Digiri na Farko a Turanci, [[Jami'ar Najeriya, Nsukka]] (1994), Master's a Turanci daga Jami'ar Jihar Cleveland, Ohio (2001) da Jagora a Fine Art daga Jami'ar Commonwealth ta Virginia, Richmond (2003).
== Shawarwarin kare haƙƙin ɗan luwadi ==
Azuah itane 'yar Najeriya ta farko ta ya ba da al'amuran LGBTQI daidaitaccen gani a cikin karatun adabin Najeriya. Ta bar Najeriya a shekarar 1999, bayan da ta fuskanci barazana da dama ga rayuwarta saboda aikinta, kuma a yanzu ta raba lokacinta tsakanin Amurka da Najeriya don ci gaba da taimakawa tare da yin aiki da kungiyar LGBTQI ta Najeriya.<ref>Attitude meets Nigerian gay rights activist Unoma
Azuah" . Attitude Magazine . Retrieved March 24,
2017.</ref>
A game da aikinta, Azuah ta ce, “A koyaushe na kan binciko jigon jima’i a cikin rubuce-rubuce na, musamman ma a cikin waqoqin da nake yi da waqoqi na. ''Kasusuwan'' da ake ci a haƙiƙa an yi wahayi zuwa ga labari na gaskiya. Rayuwar babban jigo a sako-sako tana nuna rayuwar baƙon Najeriya da na sadu da shi. Ya kasance mai tsananin son luwadi, amma idan ya je gidan yari ya zama abin lura ga masu cin zarafi, dan luwadi yakan zama mai cetonsa.”
Game da dokar hana luwadi a Najeriya, ta kuma ce kamar haka: "Ina jin cewa shugabannin Najeriya na amfani da lamarin a matsayin wani makami don kawar da hankalin 'yan Najeriya daga damuwa da gaske kamar rashin damar tattalin arziki da samar da ababen more rayuwa. Guguwar kiristoci masu tsattsauran ra'ayi da ke mamaye Najeriya ya kara rura wutar wannan batu da bai kamata a ce a yi muhawarar kasa ba domin abin da manya masu yarda suke yi a cikin dakin kwanansu bai kamata ya shafi kowa ba.
Binciken da ta yi kan jigogin 'yan luwadi a cikin aikinta, da "kare jima'i", ga marubucin Najeriya an bayyana shi a matsayin "hakika jajircewa."<ref>Chewing on the bones of migration: A Review of
Unoma Azuah's "Edible Bones" " . NigeriansTalk .
February 26, 2012. Retrieved March 22, 2017.</ref> Yanzu 'yar kasar Amurka, ta ci gaba da kasancewa "ta shiga cikin kasarta ta asali ta hanyar musayar labaran zalunci da 'yan madigo, 'yan luwadi, bisexual da transgender al'umma a can."<ref>Azuah, Unoma. "An ode to Chicago: My city of
refuge" . chicagotribune.com . Retrieved March 22,
2017.</ref>
== Rayuwar sana'a/Aiki ==
Azuah a halin yanzu taana koyar da rubutu a Cibiyar Fasaha ta Illinois - Chicago.
== Labaran da ta wallafa ==
* ''Wakokin Dare.'' Legas: Oracle, 2002. Tarin Waka
* ''Wuta mai tsayin sama.'' Frederick, MD: Buga Amurka. Yuli, 2005. Littafin labari.
* ''Tsawon Haske.'' Jamus: VDM; Dokta Müller, 2008. Tarin gajerun labarai.
* ''Kasusuwan Abinci.'' New York: Bugawa Demarche, 2013. Buga na Amurka. Littafin labari.
* ''Akan Karyayyun fuka-fuki: Anthology na Mafi kyawun Waqoqin Nijeriya Na Zamani.'' New York: Dlite, 2014.
* ''Jiki Mai Albarka: Sirrin Rayuwar 'Yan Madigo na Najeriya, Luwadi, Madigo da Madigo: marasa almara.'' Jackson, TN: Cookingpotbooks, 2016<ref>BLESSED BODY: AN INTERVIEW WITH UNOMA
AZUAH | KitoDiaries" . kitodiaries.com . Retrieved
March 23, 2017.</ref>
== Kyauta ==
* Mafi kyawun Ƙwararrun Ƙwararren da aka ''Haifa'' a Afirka ta yi
* Mafi kyawun marubucin almara na shekara ta 2006 don ''Sky-high Flames,'' Ƙungiyar Marubuta ta Najeriya / lambar yabo ta [[Florence Nwanzuruahu Nkiru Nwapa|Flora Nwapa]] don almara, 2006
* Kyautar Griot Hero don haɗin gwiwar jama'a tare da Manya da ɗaliban makarantar sakandare, West Tennessee, 2008
* Wanda aka zaɓa, Thomas Ehrlich Kyautar Ilimin Ilimin Jama'a, Jami'ar Indiana, 2009
* Kyautar Littafin Aidoo-Snyder, Ƙungiyar Mata ta Ƙungiyar Nazarin Afirka, don ''Kasusuwan Abinci,'' 2011 <ref>"[http://www.africanstudies.org/awards-prizes/aidoo-snyder-book-prize Aidoo-Snyder Book Prize]". [[African Studies Association]], 24 May 2016. Accessed 24 March 2017</ref>
* Wanda ya ci nasara, [[Sa-ido akan Haƙƙin Ɗan Adam|lambar yabo ta Hellman-Hammett]] don ''Flames na Sky-high'' <ref>Aidoo-Snyder Book Prize ". African Studies
Association , 24 May 2016. Accessed 24 March 2017</ref>
== Manazarta ==
{{Reflist|30em}}
[[Category:Rayayyun mutane]]
1baikkwv7hose3ot0m5j7fissoi4xsh
162391
162389
2022-07-29T08:43:23Z
Muhammad Idriss Criteria
15878
/* Tarihin Rayuwarta */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Unoma Azuah''' (an haife ta a ranar 23 ga watan Yunin 1969) marubuciya ce ta [[Najeriya]], marubuciya, kuma mai fafutuka wanda bincike da fafutuka suka mayar da hankali kan rubuce-rubucen LGBT a cikin adabin [[Najeriya]]. Ta buga littattafai guda uku, biyu daga cikinsu sun sami lambobin yabo na duniya. Ta mai da hankali kan batutuwan da suka shafi ƴan [[Najeriya]],<ref>"I've always explored the theme of sexuality in my writing-[[Unoma Azuah]]-Vanguard News".
Vanguard News. March 11, 2012. Retrieved March 22, 2017.</ref> kamar a cikin ''Jiki Mai Albarka: Sirrin Rayuwa na LGBT Nigerians'' (2016).<ref>[[Unoma Azuah]]- Visual Activism for the African LGBT: A Look at the Documentary "Born This Way". wgss.yale.edu. Women's, Gender, and
Sexuality Studies. Retrieved March 22, 2017.</ref>
[[Category:Pages using infobox person with unknown empty parameters|home_townUnoma Azuah]]
[[Category:Pages using infobox person with unknown empty parameters|residenceUnoma Azuah]]
[[Category:Articles with hCards]]
== Tarihin Rayuwarta ==
An haifi Azuah ne a garin Ogwashi-Ukwu a [[Delta (jiha)|jihar Delta ta]] [[Najeriya]] mahaifinta [[Tiv]] ne dan Ukan a karamar hukumar Ushongo ta [[Benue (jiha)|jihar Benue]] da kuma mahaifiyarta ‘yar [[Inyamurai|kabilar Igbo]] ‘yar [[Asaba (Najeriya)|Asaba]] a [[Delta (jiha)|jihar]] Delta.<ref>BIO". Welcome to [[Unoma Azuah]].net!. February 1, 2017. Retrieved March 22, 2017.</ref>  Kasancewar an haife ta a lokacin yakin basasar [[Najeriya]], iyayenta daga bangarorin biyu, ta taso galibinsu ‘yar kabilar Igbo ne, kuma an rabu da dangin ubanta saboda bai kamata sojan Tiv na [[Najeriya]] ya tsallaka layin abokan gaba ba ya shiga cikin kasar Biafra (Igbo).) mace.
Ta halarci [[Jami'ar Najeriya, Nsukka]], inda a matsayinta na daliba, ta shirya mujallar adabi na sashen Ingilishi mai suna ''The Muse'' kuma ta sami lambobin yabo na mafi kyawun ɗalibar Rubutun Ƙirƙirar Rubutun na shekaru biyu a jere: 1992 da 1993. <ref>[https://www.african-writing.com/seven/unomaazuah.htm "Unoma Nguemo Azuah"], African Writing.</ref> Tana da Digiri na Farko a Turanci, [[Jami'ar Najeriya, Nsukka]] (1994), Master's a Turanci daga Jami'ar Jihar Cleveland, Ohio (2001) da Jagora a Fine Art daga Jami'ar Commonwealth ta Virginia, Richmond (2003).
== Shawarwarin kare haƙƙin ɗan luwadi ==
Azuah itane 'yar Najeriya ta farko ta ya ba da al'amuran LGBTQI daidaitaccen gani a cikin karatun adabin Najeriya. Ta bar Najeriya a shekarar 1999, bayan da ta fuskanci barazana da dama ga rayuwarta saboda aikinta, kuma a yanzu ta raba lokacinta tsakanin Amurka da Najeriya don ci gaba da taimakawa tare da yin aiki da kungiyar LGBTQI ta Najeriya.<ref>Attitude meets Nigerian gay rights activist Unoma
Azuah" . Attitude Magazine . Retrieved March 24,
2017.</ref>
A game da aikinta, Azuah ta ce, “A koyaushe na kan binciko jigon jima’i a cikin rubuce-rubuce na, musamman ma a cikin waqoqin da nake yi da waqoqi na. ''Kasusuwan'' da ake ci a haƙiƙa an yi wahayi zuwa ga labari na gaskiya. Rayuwar babban jigo a sako-sako tana nuna rayuwar baƙon Najeriya da na sadu da shi. Ya kasance mai tsananin son luwadi, amma idan ya je gidan yari ya zama abin lura ga masu cin zarafi, dan luwadi yakan zama mai cetonsa.”
Game da dokar hana luwadi a Najeriya, ta kuma ce kamar haka: "Ina jin cewa shugabannin Najeriya na amfani da lamarin a matsayin wani makami don kawar da hankalin 'yan Najeriya daga damuwa da gaske kamar rashin damar tattalin arziki da samar da ababen more rayuwa. Guguwar kiristoci masu tsattsauran ra'ayi da ke mamaye Najeriya ya kara rura wutar wannan batu da bai kamata a ce a yi muhawarar kasa ba domin abin da manya masu yarda suke yi a cikin dakin kwanansu bai kamata ya shafi kowa ba.
Binciken da ta yi kan jigogin 'yan luwadi a cikin aikinta, da "kare jima'i", ga marubucin Najeriya an bayyana shi a matsayin "hakika jajircewa."<ref>Chewing on the bones of migration: A Review of
Unoma Azuah's "Edible Bones" " . NigeriansTalk .
February 26, 2012. Retrieved March 22, 2017.</ref> Yanzu 'yar kasar Amurka, ta ci gaba da kasancewa "ta shiga cikin kasarta ta asali ta hanyar musayar labaran zalunci da 'yan madigo, 'yan luwadi, bisexual da transgender al'umma a can."<ref>Azuah, Unoma. "An ode to Chicago: My city of
refuge" . chicagotribune.com . Retrieved March 22,
2017.</ref>
== Rayuwar sana'a/Aiki ==
Azuah a halin yanzu taana koyar da rubutu a Cibiyar Fasaha ta Illinois - Chicago.
== Labaran da ta wallafa ==
* ''Wakokin Dare.'' Legas: Oracle, 2002. Tarin Waka
* ''Wuta mai tsayin sama.'' Frederick, MD: Buga Amurka. Yuli, 2005. Littafin labari.
* ''Tsawon Haske.'' Jamus: VDM; Dokta Müller, 2008. Tarin gajerun labarai.
* ''Kasusuwan Abinci.'' New York: Bugawa Demarche, 2013. Buga na Amurka. Littafin labari.
* ''Akan Karyayyun fuka-fuki: Anthology na Mafi kyawun Waqoqin Nijeriya Na Zamani.'' New York: Dlite, 2014.
* ''Jiki Mai Albarka: Sirrin Rayuwar 'Yan Madigo na Najeriya, Luwadi, Madigo da Madigo: marasa almara.'' Jackson, TN: Cookingpotbooks, 2016<ref>BLESSED BODY: AN INTERVIEW WITH UNOMA
AZUAH | KitoDiaries" . kitodiaries.com . Retrieved
March 23, 2017.</ref>
== Kyauta ==
* Mafi kyawun Ƙwararrun Ƙwararren da aka ''Haifa'' a Afirka ta yi
* Mafi kyawun marubucin almara na shekara ta 2006 don ''Sky-high Flames,'' Ƙungiyar Marubuta ta Najeriya / lambar yabo ta [[Florence Nwanzuruahu Nkiru Nwapa|Flora Nwapa]] don almara, 2006
* Kyautar Griot Hero don haɗin gwiwar jama'a tare da Manya da ɗaliban makarantar sakandare, West Tennessee, 2008
* Wanda aka zaɓa, Thomas Ehrlich Kyautar Ilimin Ilimin Jama'a, Jami'ar Indiana, 2009
* Kyautar Littafin Aidoo-Snyder, Ƙungiyar Mata ta Ƙungiyar Nazarin Afirka, don ''Kasusuwan Abinci,'' 2011 <ref>"[http://www.africanstudies.org/awards-prizes/aidoo-snyder-book-prize Aidoo-Snyder Book Prize]". [[African Studies Association]], 24 May 2016. Accessed 24 March 2017</ref>
* Wanda ya ci nasara, [[Sa-ido akan Haƙƙin Ɗan Adam|lambar yabo ta Hellman-Hammett]] don ''Flames na Sky-high'' <ref>Aidoo-Snyder Book Prize ". African Studies
Association , 24 May 2016. Accessed 24 March 2017</ref>
== Manazarta ==
{{Reflist|30em}}
[[Category:Rayayyun mutane]]
m8px80z5f9yd26zmspj36kjg4l7pltl
162394
162391
2022-07-29T08:48:37Z
Muhammad Idriss Criteria
15878
/* Shawarwarin kare haƙƙin ɗan luwadi */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Unoma Azuah''' (an haife ta a ranar 23 ga watan Yunin 1969) marubuciya ce ta [[Najeriya]], marubuciya, kuma mai fafutuka wanda bincike da fafutuka suka mayar da hankali kan rubuce-rubucen LGBT a cikin adabin [[Najeriya]]. Ta buga littattafai guda uku, biyu daga cikinsu sun sami lambobin yabo na duniya. Ta mai da hankali kan batutuwan da suka shafi ƴan [[Najeriya]],<ref>"I've always explored the theme of sexuality in my writing-[[Unoma Azuah]]-Vanguard News".
Vanguard News. March 11, 2012. Retrieved March 22, 2017.</ref> kamar a cikin ''Jiki Mai Albarka: Sirrin Rayuwa na LGBT Nigerians'' (2016).<ref>[[Unoma Azuah]]- Visual Activism for the African LGBT: A Look at the Documentary "Born This Way". wgss.yale.edu. Women's, Gender, and
Sexuality Studies. Retrieved March 22, 2017.</ref>
[[Category:Pages using infobox person with unknown empty parameters|home_townUnoma Azuah]]
[[Category:Pages using infobox person with unknown empty parameters|residenceUnoma Azuah]]
[[Category:Articles with hCards]]
== Tarihin Rayuwarta ==
An haifi Azuah ne a garin Ogwashi-Ukwu a [[Delta (jiha)|jihar Delta ta]] [[Najeriya]] mahaifinta [[Tiv]] ne dan Ukan a karamar hukumar Ushongo ta [[Benue (jiha)|jihar Benue]] da kuma mahaifiyarta ‘yar [[Inyamurai|kabilar Igbo]] ‘yar [[Asaba (Najeriya)|Asaba]] a [[Delta (jiha)|jihar]] Delta.<ref>BIO". Welcome to [[Unoma Azuah]].net!. February 1, 2017. Retrieved March 22, 2017.</ref>  Kasancewar an haife ta a lokacin yakin basasar [[Najeriya]], iyayenta daga bangarorin biyu, ta taso galibinsu ‘yar kabilar Igbo ne, kuma an rabu da dangin ubanta saboda bai kamata sojan Tiv na [[Najeriya]] ya tsallaka layin abokan gaba ba ya shiga cikin kasar Biafra (Igbo).) mace.
Ta halarci [[Jami'ar Najeriya, Nsukka]], inda a matsayinta na daliba, ta shirya mujallar adabi na sashen Ingilishi mai suna ''The Muse'' kuma ta sami lambobin yabo na mafi kyawun ɗalibar Rubutun Ƙirƙirar Rubutun na shekaru biyu a jere: 1992 da 1993. <ref>[https://www.african-writing.com/seven/unomaazuah.htm "Unoma Nguemo Azuah"], African Writing.</ref> Tana da Digiri na Farko a Turanci, [[Jami'ar Najeriya, Nsukka]] (1994), Master's a Turanci daga Jami'ar Jihar Cleveland, Ohio (2001) da Jagora a Fine Art daga Jami'ar Commonwealth ta Virginia, Richmond (2003).
== Shawarwarin kare haƙƙin ɗan luwadi ==
Azuah itane 'yar [[Najeriya]] ta farko ta ya ba da al'amuran LGBTQI daidaitaccen gani a cikin karatun adabin [[Najeriya]]. Ta bar [[Najeriya]] a shekarar 1999, bayan da ta fuskanci barazana da dama ga rayuwarta saboda aikinta, kuma a yanzu ta raba lokacinta tsakanin Amurka da [[Najeriya]] don ci gaba da taimakawa tare da yin aiki da kungiyar LGBTQI ta [[Najeriya]].<ref>Attitude meets [[Nigeria]]n gay rights activist [[Unoma Azuah]]. Attitude Magazine. Retrieved March 24,
2017.</ref>
A game da aikinta, Azuah ta ce, “A koyaushe na kan binciko jigon jima’i a cikin rubuce-rubuce na, musamman ma a cikin waqoqin da nake yi da waqoqi na. ''Kasusuwan'' da ake ci a haƙiƙa an yi wahayi zuwa ga labari na gaskiya. Rayuwar babban jigo a sako-sako tana nuna rayuwar baƙon [[Najeriya]] da na sadu da shi. Ya kasance mai tsananin son luwadi, amma idan ya je gidan yari ya zama abin lura ga masu cin zarafi, dan luwadi yakan zama mai cetonsa.”
Game da dokar hana luwadi a [[Najeriya]], ta kuma ce kamar haka: "Ina jin cewa shugabannin [[Najeriya]] na amfani da lamarin a matsayin wani makami don kawar da hankalin 'yan [[Najeriya]] daga damuwa da gaske kamar rashin damar tattalin arziki da samar da ababen more rayuwa. Guguwar kiristoci masu tsattsauran ra'ayi da ke mamaye [[Najeriya]] ya kara rura wutar wannan batu da bai kamata a ce a yi muhawarar kasa ba domin abin da manya masu yarda suke yi a cikin dakin kwanansu bai kamata ya shafi kowa ba.
Binciken da ta yi kan jigogin 'yan luwadi a cikin aikinta, da "kare jima'i", ga marubucin [[Najeriya]] an bayyana shi a matsayin "hakika jajircewa."<ref>Chewing on the bones of migration: A Review of [[Unoma Azuah]]'s "Edible Bones". NigeriansTalk.
February 26, 2012. Retrieved March 22, 2017.</ref> Yanzu 'yar kasar Amurka, ta ci gaba da kasancewa "ta shiga cikin kasarta ta asali ta hanyar musayar labaran zalunci da 'yan madigo, 'yan luwadi, bisexual da transgender al'umma a can."<ref>[[Unoma Azuah]]. "An ode to Chicago: My city of
refuge". chicagotribune.com. Retrieved March 22,
2017.</ref>
== Rayuwar sana'a/Aiki ==
Azuah a halin yanzu taana koyar da rubutu a Cibiyar Fasaha ta Illinois - Chicago.
== Labaran da ta wallafa ==
* ''Wakokin Dare.'' Legas: Oracle, 2002. Tarin Waka
* ''Wuta mai tsayin sama.'' Frederick, MD: Buga Amurka. Yuli, 2005. Littafin labari.
* ''Tsawon Haske.'' Jamus: VDM; Dokta Müller, 2008. Tarin gajerun labarai.
* ''Kasusuwan Abinci.'' New York: Bugawa Demarche, 2013. Buga na Amurka. Littafin labari.
* ''Akan Karyayyun fuka-fuki: Anthology na Mafi kyawun Waqoqin Nijeriya Na Zamani.'' New York: Dlite, 2014.
* ''Jiki Mai Albarka: Sirrin Rayuwar 'Yan Madigo na Najeriya, Luwadi, Madigo da Madigo: marasa almara.'' Jackson, TN: Cookingpotbooks, 2016<ref>BLESSED BODY: AN INTERVIEW WITH UNOMA
AZUAH | KitoDiaries" . kitodiaries.com . Retrieved
March 23, 2017.</ref>
== Kyauta ==
* Mafi kyawun Ƙwararrun Ƙwararren da aka ''Haifa'' a Afirka ta yi
* Mafi kyawun marubucin almara na shekara ta 2006 don ''Sky-high Flames,'' Ƙungiyar Marubuta ta Najeriya / lambar yabo ta [[Florence Nwanzuruahu Nkiru Nwapa|Flora Nwapa]] don almara, 2006
* Kyautar Griot Hero don haɗin gwiwar jama'a tare da Manya da ɗaliban makarantar sakandare, West Tennessee, 2008
* Wanda aka zaɓa, Thomas Ehrlich Kyautar Ilimin Ilimin Jama'a, Jami'ar Indiana, 2009
* Kyautar Littafin Aidoo-Snyder, Ƙungiyar Mata ta Ƙungiyar Nazarin Afirka, don ''Kasusuwan Abinci,'' 2011 <ref>"[http://www.africanstudies.org/awards-prizes/aidoo-snyder-book-prize Aidoo-Snyder Book Prize]". [[African Studies Association]], 24 May 2016. Accessed 24 March 2017</ref>
* Wanda ya ci nasara, [[Sa-ido akan Haƙƙin Ɗan Adam|lambar yabo ta Hellman-Hammett]] don ''Flames na Sky-high'' <ref>Aidoo-Snyder Book Prize ". African Studies
Association , 24 May 2016. Accessed 24 March 2017</ref>
== Manazarta ==
{{Reflist|30em}}
[[Category:Rayayyun mutane]]
37n63u4lqyu0c597z0cc002dg5wx7pk
Chike Frankie Edozien
0
33193
162404
153800
2022-07-29T09:04:27Z
Muhammad Idriss Criteria
15878
/* top */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Chiké Frankie Edozien''' marubuci ne kuma ɗan jarida Ba'amurke.<ref>[[Frankie Edozien]]. NYU Journalism. Retrieved
June 3, 2020.</ref> A halin yanzu shi ne darektan Jami'ar New York, Accra. Ya jagoranci Cibiyar Nazarin Jarida ta Jami'ar New York ta [[Ghana]] mai tushe daga shirin Rahoton Afirka daga 2008 zuwa 2019. Dan jarida ne wanda ya kara kaimi wajen rubuta abubuwan da suka shafi gwamnati da lafiya da kuma al'adu don buga littattafai daban-daban.<ref>"Review: Chike [[Frankie Edozien]]'s Lives Of Great Men|Kanyinsola Olorunnisola". Brittle Paper.
October 26, 2018. Retrieved June 3, 2020.</ref>
[[Category:Articles with hCards]]
Shi ne marubucin littafin 2017 ''Lives of Great Men'', Lambda Literary Award wanda ya lashe kyautar. <ref>[http://www.windycitymediagroup.com/lgbt/Lambda-Literary-Awards-honor-Carmen-Maria-Machado-John-Rechy-Keeanga-Yamahtta-Taylor/63080.html "Lambda Literary awardees include Carmen Maria Machado, John Rechy, Keeanga-Yamahtta Taylor"]. ''[[Windy City Times]]'', June 5, 2018.</ref> An fitar da jerin sunayen ''rayuka'' don lambar yabo ta Randy Shilts a Non-fiction a cikin 2018 ta Triangle publish.<ref>The Randy Shilts Award for Gay Nonfiction". The Publishing Triangle. Retrieved June 16, 2020.</ref> Edozien ya yi magana game da jigogi na 'yanci, juriya, da ƙarfin hali da aka bayyana a cikin ''Rayuwa'' a duniya daga Indiya zuwa Ostiraliya zuwa New Zealand zuwa [[Afirka ta Kudu]] da [[Najeriya]] da [[Ghana]] da kuma [[Amurka]].<ref>[[Frankie Edozien]]–Jaipur Literature Festival".
jaipurliteraturefestival.org/. September 17, 2013. Retrieved June 16, 2020.</ref>
An yi nazarin aikinsa a jami'o'i a duniya daga Jami'ar Yale zuwa Jami'ar New York zuwa Jami'ar Metropolitan University da kuma Kristu Jayanti College, Bangalore, Jami'ar Delhi, [ tushen da ba na farko ake buƙata ] da ƙari.<ref>Menon, Priya (January 15, 2019). "Change in India on gay sex holds out hope for Nigerianss". The
Times of India. Retrieved June 16, 2020.</ref>
An buga asali a Burtaniya da Amurka ta Rikki Beadle-Blair da John R. Gordon 's Team Angelica Press, a cikin watan Yulin 2018 an fitar da shi a [[Afirka ta Kudu]] ta Littattafan Jacana. Ana samun ''rayuwa'' a Yammacin Afirka da Gabashin Afirka tun daga 2018 akan Littattafan Ouida.<ref>Two Readings with Chiké [[Frankie Edozien]] | Writers Project of Ghana". writersprojectghana.com. Retrieved June 16, 2020.</ref>
''Rayuwa'' bincike ne na rayuwar maza da mata na LGBTQ na zamani a Nahiyar Afirka da kuma cikin kasashen waje. An zabi Edozien's "Shea Prince" a kyautar Gerald Kraak na Human Rights Award na 2018 kuma "Daren Ƙarshe a Asaba" an sake tantance shi a cikin 2019 don Gerald Kraak kuma yana cikin littafin ''Kamar yadda kuke so Ya'' ba shi lambar yabo ta Lamba ta biyu a 2019 Nasa "Forgetting Lamido" an kuma anthologyized a cikin Safe House: ''Exploration in Creative Nonfiction.'' A cikin 2018 Edozien ya rubuta gabatarwar Sabon Buga na Duniya na ''Queer Africa: Zaɓaɓɓun Labarun'' tarin da aka zana daga tarihin tarihi guda biyu daga ko'ina cikin Afirka.
Ayyukansa sun bayyana a cikin ''The Times'' (Birtaniya), ''Vibe'', ''Lokaci'', ''Mujallar Transition,'' ''Out Traveler'', Black AIDS Institute, ''The Advocate'', ''Quartz'', ''[[New York Times]]'', Jalada, ''Atlas Obscura'' da sauransu.
Edozien memba ne wanda ya kafa Afrolit Sans Frontieres Festival, a bikin adabi na zahiri wanda marubucin Afirka ta Kudu kuma mai ba da labari Zukiswa Wanner ya kafa a matsayin martani ga dokar hana fita da kulle-kullen da ke da alaƙa da cutar sankara na 2019-20.<ref>Hall, Linsly-Chittenden (April 11, 2019). "Meet thenauthor: Chiké [[Frankie Edozien]]. The MacMillan Center. Retrieved June 16, 2020.</ref>
An ba shi lambar yabo ta Jami'ar New York Martin Luther King, Jr Faculty Award a cikin shekarar 2017 don ƙwarewa a koyarwa, ginin al'umma, bayar da shawarar adalci na zamantakewa da jagoranci. Yayin da yake zaune a New York, Edozien ya kasance dan ''jaridar New York Post'' wanda ya lashe lambar yabo na shekaru 15, kuma mai ba da rahoto na City Hall daga 1999 zuwa 2008 inda ya kasance jagorar marubuci kan harkokin majalisa. Ya shafi laifuffuka, kotuna, batutuwan aiki, ayyukan ɗan adam, kiwon lafiyar jama'a da siyasa, rahoto daga ko'ina cikin ƙasar da kuma ƙasashen waje don takarda.<ref>LGBT History Month: Chike [[Frankie Edozien]] by Jennifer Makumbi". Archived from the original on August 11, 2020.</ref>
Aikin Edozien kan kisan Amadou Diallo da jami'an 'yan sanda hudu na New York suka yi ya fito a cikin kashi na uku na fitinar Netflix ''ta Media'' ("41 Shots"). Yana daya daga cikin marubutan Afirka sama da 100 da suka yi magana a wata budaddiyar wasika da ba a taba yin irinsa ba a kan zaluncin 'yan sanda a duniya.<ref>Prof. [[Frankie Edozien]] featured in Netflix
documentary series "Trial By Media" in "41 Shots" episode". NYU Journalism. May 14, 2020. Retrieved
January 25, 2021.</ref>
== Manazarta ==
{{Reflist|30em}}
[[Category:Rayayyun mutane]]
ly48chnf3am2ztuvpds2wrilyt0r3nf
Denrele Edun
0
33194
162405
153801
2022-07-29T09:07:11Z
Muhammad Idriss Criteria
15878
/* top */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Adenrele Oluwafemi Edun''' wanda aka fi sani da '''Denrele''' (an haife shi a ranar 3 ga watan Yuni 1981),<ref>"Denrele WHY I DO CRAZY THINGS". 11
March 2009.</ref> mai watsa shirye-shiryen talabijin ne na [[Najeriya]], wanda ya sami karbuwa da yawa.<ref>amcng2011 | AMC". amcng.tv. Retrieved 9
February 2017.</ref> Mai watsa shirye-shiryen TV da ya lashe lambar yabo ya ba da yawa ciki har da Mafi kyawun Halin TV a NEAs a New York 2011, Kyautar Dynamix don Mafi kyawun Halin Matasa TV 2006/2007/2008, Kyautar nan gaba don Mafi kyawun Mai samarwa 2007.<ref>THE FUTURE AWARDS– WINNERS & PHOTOS".
BellaNaija. Retrieved 9 February 2017.</ref>
[[Category:Articles with hCards]]
== Rayuwar farko ==
An haifi Denrele a [[Hamburg]], Jamus, ga mahaifin [[Yarbawa]] da mahaifiyar Indiya-Mauritius Shi tilo ne kuma yana da ’yan’uwa mata biyu. Ya tashi a kasar Jamus ya zo Najeriya yana dan shekara biyar inda ya halarci Kwalejin St Gregory da ke [[Ikoyi]] da Jami'ar Legas.<ref>denrele edun Archives – Page 103 of 121 –
Nigerian Entertainment Today – Nigeria's Top Website
for News, Gossip, Comedy, Videos, Blogs, Events,
Weddings, Nollywood, Celebs, Scoop and Games" .
Nigerian Entertainment Today – Nigeria's Top Website
for News, Gossip, Comedy, Videos, Blogs, Events,
Weddings, Nollywood, Celebs, Scoop and Games .
Retrieved 10 February 2017.</ref>
Ya kasance Jagoran rawa / mawaƙin mawaƙa na "The Iroko Band' wanda mai shirya fina-finai, Dr Ola Balogun ke gudanarwa kuma daga baya ya zama dan wasan Backup don LexyDoo, Ruggedman, Jazzman Olofin, 2Shotz, Lady Di da kuma "Stage Shakers."<ref>Adeyemo, Adeola (5 January 2013). "BN Saturday
Celebrity Interview: Inside the "Vivacious" Mind of
Channel O TV Presenter Denrele Edun – His Style, His
Persona, His Family & More" . Bella Naija</ref>
== Sana'a/Aiki ==
An san Denrele don salon sa da halayen sa. Ya fara aikinsa na talabijin a matsayin ɗan wasan kwaikwayo a goma sha ɗaya lokacin da ya buga mai gabatarwa / mai gabatarwa akan ''Kiddievision 101'' akan [[Hukumar Talabijin ta Najeriya|hanyar sadarwa ta NTA]].<ref>Eric Dumo (18 February 2017). "Cross-dressing:
Nigeria's latest social media craze" . The Punch.</ref> A matsayinsa na digiri na farko a Jami'ar Legas ya shiga aikin kwaikwayo, kuma bayan kammala karatunsa, ya shiga ''Sound City'' a matsayin mai gabatar da talabijin. Denrele ya yi karatun [[Nazarin Ingilishi|Turanci]] a Jami'ar Legas.<ref>I was forced out of Sound City – 'Denrele" –
UltraDrift , 22 September 2013.</ref>
Denrele mutum ne mai nishadi wanda aka siffanta salonsa a matsayin "punk and fun". A cikin wata hira da ''ModernGhana'', ya bayyana cewa "Ni dai kawai na bayyana mutumtaka ne. Yawancin mutane suna yi mani wannan tambayar kuma zan ce kawai ina so in zama ni. Wasu suna ganin ina yin sutura irin wannan don in jawo hankalin mutane, amma tun ina yaro na kasance da kulawa."<ref>All Stars Blockbuster Denrele Edun, Tuface Idibia,
And Omawunmi To Star in a Movie" . Pulse Nigeria .
Elijah Oyibu. 11 March 2014. Retrieved 11 March
2014.</ref>
Denrele ya lashe kyaututtuka 16 da kuma zabuka sama da 30 a cikin aikinsa. Ya taba yin aiki tare da ''SoundCity'' kafin ya daina aiki kuma ya ci gaba da zama ɗayan ''Channel O 's'' VJs. <ref>"I was forced out of Sound City – 'Denrele" – [http://ultradrift.net/i-was-forced-out-of-soundcity-denrele-edun/ UltraDrift], 22 September 2013.</ref>
Denrele ya yi hira da irin su Akon, [[Beyoncé|Beyoncé Knowles]], [[Tyler Perry]], Lil'Kim, Snoop Dogg, Cuba Gooding, Amerie, da Lloyd. <ref name="akon" /> Edun ta dauki nauyin shirya fim din ''Hoodrush''. An kuma yaba Denrele da kasancewa daya daga cikin kwakwalwar nasarar nasarar Big Brother Amplified Winner Karen Igho.<ref>Omawumi,Majid Michel, 2Face & Denrele Edun
Star in New Movie" . Premium Gist. Bintex Himself.
Retrieved 7 March 2014.</ref>
Denrele Edun da sauran manyan jaruman A-list sun taka rawa a cikin fim din [[Nollywood]] ''Make a Move''. Fim din ya kunshi masu fasaha irin su [[Omawumi]], [[2Baba|2face Idibia]] da dai sauransu. Niyi Akinmolayan ne ya ba da umarni kuma an fara shi a ranar 6 ga Yuni 2014.<ref>"Denrele and Sause Kid at the 2008 Dynamix
Awards – Nigerian Entertainment Today – Nigeria's
Top Website for News, Gossip, Comedy, Videos,
Blogs, Events, Weddings, Nollywood, Celebs, Scoop
and Games" . Nigerian Entertainment Today –
Nigeria's Top Website for News, Gossip, Comedy,
Videos, Blogs, Events, Weddings, Nollywood, Celebs,
Scoop and Games. Retrieved 10 February 2017.</ref>
== Rayuwa ta sirri ==
A shekarar 2013, ya shiga shafinsa na [[twitter]] inda ya bayyana cewa an yi masa fashi, kuma ‘yan fashin sun yi awon gaba da komai, lamarin da ya jefa kakarsa da mahaifinsa cikin firgici.<ref>People say I'm gay, so what -Denrele" .
news1.onlinenigeria.com . Retrieved 10 February 2017.</ref>
== Kyauta ==
{| class="wikitable"
!Shekara
! Lamarin
! Kyauta
! Sakamako
|-
| 2006
| rowspan="2" | Kyautar Dynamix
| rowspan="2" | Mafi kyawun Halin Matasa TV |{{Won}}
|-
| 2007 |{{Won}}
|-
| 2007
| The Future Award
| Mafi kyawun Furodusa |{{Won}}
|-
| 2008
| Kyautar Dynamix <ref name=":1" />
| Mafi kyawun Halin Matasa TV |{{Won}}
|-
| 2008
| Kyautar City People
| Shahararriyar mai gabatar da shirye-shiryen talabijin a Najeriya |{{Won}}
|-
| 2011
| Nigeria Entertainment Awards
| Mafi kyawun Halin TV|{{Won}}
|}
== Duba kuma ==
* [[James Brown (fitacce a yanar gizo)|James Brown (Halin Intanet)]]
== Manazarta ==
{{Reflist|30em}}
[[Category:Marubutan Najeriya]]
[[Category:Rayayyun mutane]]
[[Category:Haifaffun 1983]]
t36gy8cfa7pviu0pihn7r03y89my06g
162406
162405
2022-07-29T09:10:44Z
Muhammad Idriss Criteria
15878
/* Rayuwar farko */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Adenrele Oluwafemi Edun''' wanda aka fi sani da '''Denrele''' (an haife shi a ranar 3 ga watan Yuni 1981),<ref>"Denrele WHY I DO CRAZY THINGS". 11
March 2009.</ref> mai watsa shirye-shiryen talabijin ne na [[Najeriya]], wanda ya sami karbuwa da yawa.<ref>amcng2011 | AMC". amcng.tv. Retrieved 9
February 2017.</ref> Mai watsa shirye-shiryen TV da ya lashe lambar yabo ya ba da yawa ciki har da Mafi kyawun Halin TV a NEAs a New York 2011, Kyautar Dynamix don Mafi kyawun Halin Matasa TV 2006/2007/2008, Kyautar nan gaba don Mafi kyawun Mai samarwa 2007.<ref>THE FUTURE AWARDS– WINNERS & PHOTOS".
BellaNaija. Retrieved 9 February 2017.</ref>
[[Category:Articles with hCards]]
== Rayuwar farko ==
An haifi Denrele a [[Hamburg]], Jamus, mahaifinsa ɗan kabilar [[Yarbawa]] ne da mahaifiyar 'yar kabilar Indiya-Mauritius Shi tilo ne kuma yana da ’yan’uwa mata biyu. Ya tashi a kasar Jamus ya zo [[Najeriya]] yana dan shekara biyar inda ya halarci Kwalejin St Gregory da ke [[Ikoyi]] da Jami'ar Legas.<ref>[[denrele edun]] Archives–Page 103 of 121–[[Nigeria]]n Entertainment Today– [[Nigeria]]'s Top Website for News, Gossip, Comedy, Videos, Blogs, Events, Weddings, Nollywood, Celebs, Scoop and Games".
[[Nigeria]]n Entertainment Today – [[Nigeria]]'s Top Website for News, Gossip, Comedy, Videos, Blogs, Events, Weddings, Nollywood, Celebs, Scoop and Games.
Retrieved 10 February 2017.</ref>
Ya kasance Jagoran rawa/mawaƙin mawaƙa na "The Iroko Band' wanda mai shirya fina-finai, Dr Ola Balogun ke gudanarwa kuma daga baya ya zama dan wasan Backup don LexyDoo, Ruggedman, Jazzman Olofin, 2Shotz, Lady Di da kuma "Stage Shakers."<ref>Adeyemo, Adeola (5 January 2013). "BN Saturday
Celebrity Interview: Inside the "Vivacious" Mind of
Channel O TV Presenter Denrele Edun–His Style, His
Persona, His Family & More". Bella Naija</ref>
== Sana'a/Aiki ==
An san Denrele don salon sa da halayen sa. Ya fara aikinsa na talabijin a matsayin ɗan wasan kwaikwayo a goma sha ɗaya lokacin da ya buga mai gabatarwa / mai gabatarwa akan ''Kiddievision 101'' akan [[Hukumar Talabijin ta Najeriya|hanyar sadarwa ta NTA]].<ref>Eric Dumo (18 February 2017). "Cross-dressing:
Nigeria's latest social media craze" . The Punch.</ref> A matsayinsa na digiri na farko a Jami'ar Legas ya shiga aikin kwaikwayo, kuma bayan kammala karatunsa, ya shiga ''Sound City'' a matsayin mai gabatar da talabijin. Denrele ya yi karatun [[Nazarin Ingilishi|Turanci]] a Jami'ar Legas.<ref>I was forced out of Sound City – 'Denrele" –
UltraDrift , 22 September 2013.</ref>
Denrele mutum ne mai nishadi wanda aka siffanta salonsa a matsayin "punk and fun". A cikin wata hira da ''ModernGhana'', ya bayyana cewa "Ni dai kawai na bayyana mutumtaka ne. Yawancin mutane suna yi mani wannan tambayar kuma zan ce kawai ina so in zama ni. Wasu suna ganin ina yin sutura irin wannan don in jawo hankalin mutane, amma tun ina yaro na kasance da kulawa."<ref>All Stars Blockbuster Denrele Edun, Tuface Idibia,
And Omawunmi To Star in a Movie" . Pulse Nigeria .
Elijah Oyibu. 11 March 2014. Retrieved 11 March
2014.</ref>
Denrele ya lashe kyaututtuka 16 da kuma zabuka sama da 30 a cikin aikinsa. Ya taba yin aiki tare da ''SoundCity'' kafin ya daina aiki kuma ya ci gaba da zama ɗayan ''Channel O 's'' VJs. <ref>"I was forced out of Sound City – 'Denrele" – [http://ultradrift.net/i-was-forced-out-of-soundcity-denrele-edun/ UltraDrift], 22 September 2013.</ref>
Denrele ya yi hira da irin su Akon, [[Beyoncé|Beyoncé Knowles]], [[Tyler Perry]], Lil'Kim, Snoop Dogg, Cuba Gooding, Amerie, da Lloyd. <ref name="akon" /> Edun ta dauki nauyin shirya fim din ''Hoodrush''. An kuma yaba Denrele da kasancewa daya daga cikin kwakwalwar nasarar nasarar Big Brother Amplified Winner Karen Igho.<ref>Omawumi,Majid Michel, 2Face & Denrele Edun
Star in New Movie" . Premium Gist. Bintex Himself.
Retrieved 7 March 2014.</ref>
Denrele Edun da sauran manyan jaruman A-list sun taka rawa a cikin fim din [[Nollywood]] ''Make a Move''. Fim din ya kunshi masu fasaha irin su [[Omawumi]], [[2Baba|2face Idibia]] da dai sauransu. Niyi Akinmolayan ne ya ba da umarni kuma an fara shi a ranar 6 ga Yuni 2014.<ref>"Denrele and Sause Kid at the 2008 Dynamix
Awards – Nigerian Entertainment Today – Nigeria's
Top Website for News, Gossip, Comedy, Videos,
Blogs, Events, Weddings, Nollywood, Celebs, Scoop
and Games" . Nigerian Entertainment Today –
Nigeria's Top Website for News, Gossip, Comedy,
Videos, Blogs, Events, Weddings, Nollywood, Celebs,
Scoop and Games. Retrieved 10 February 2017.</ref>
== Rayuwa ta sirri ==
A shekarar 2013, ya shiga shafinsa na [[twitter]] inda ya bayyana cewa an yi masa fashi, kuma ‘yan fashin sun yi awon gaba da komai, lamarin da ya jefa kakarsa da mahaifinsa cikin firgici.<ref>People say I'm gay, so what -Denrele" .
news1.onlinenigeria.com . Retrieved 10 February 2017.</ref>
== Kyauta ==
{| class="wikitable"
!Shekara
! Lamarin
! Kyauta
! Sakamako
|-
| 2006
| rowspan="2" | Kyautar Dynamix
| rowspan="2" | Mafi kyawun Halin Matasa TV |{{Won}}
|-
| 2007 |{{Won}}
|-
| 2007
| The Future Award
| Mafi kyawun Furodusa |{{Won}}
|-
| 2008
| Kyautar Dynamix <ref name=":1" />
| Mafi kyawun Halin Matasa TV |{{Won}}
|-
| 2008
| Kyautar City People
| Shahararriyar mai gabatar da shirye-shiryen talabijin a Najeriya |{{Won}}
|-
| 2011
| Nigeria Entertainment Awards
| Mafi kyawun Halin TV|{{Won}}
|}
== Duba kuma ==
* [[James Brown (fitacce a yanar gizo)|James Brown (Halin Intanet)]]
== Manazarta ==
{{Reflist|30em}}
[[Category:Marubutan Najeriya]]
[[Category:Rayayyun mutane]]
[[Category:Haifaffun 1983]]
598net7luzew75wcrx49d3xpc0b3c30
162407
162406
2022-07-29T09:15:22Z
Muhammad Idriss Criteria
15878
/* Sana'a/Aiki */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Adenrele Oluwafemi Edun''' wanda aka fi sani da '''Denrele''' (an haife shi a ranar 3 ga watan Yuni 1981),<ref>"Denrele WHY I DO CRAZY THINGS". 11
March 2009.</ref> mai watsa shirye-shiryen talabijin ne na [[Najeriya]], wanda ya sami karbuwa da yawa.<ref>amcng2011 | AMC". amcng.tv. Retrieved 9
February 2017.</ref> Mai watsa shirye-shiryen TV da ya lashe lambar yabo ya ba da yawa ciki har da Mafi kyawun Halin TV a NEAs a New York 2011, Kyautar Dynamix don Mafi kyawun Halin Matasa TV 2006/2007/2008, Kyautar nan gaba don Mafi kyawun Mai samarwa 2007.<ref>THE FUTURE AWARDS– WINNERS & PHOTOS".
BellaNaija. Retrieved 9 February 2017.</ref>
[[Category:Articles with hCards]]
== Rayuwar farko ==
An haifi Denrele a [[Hamburg]], Jamus, mahaifinsa ɗan kabilar [[Yarbawa]] ne da mahaifiyar 'yar kabilar Indiya-Mauritius Shi tilo ne kuma yana da ’yan’uwa mata biyu. Ya tashi a kasar Jamus ya zo [[Najeriya]] yana dan shekara biyar inda ya halarci Kwalejin St Gregory da ke [[Ikoyi]] da Jami'ar Legas.<ref>[[denrele edun]] Archives–Page 103 of 121–[[Nigeria]]n Entertainment Today– [[Nigeria]]'s Top Website for News, Gossip, Comedy, Videos, Blogs, Events, Weddings, Nollywood, Celebs, Scoop and Games".
[[Nigeria]]n Entertainment Today – [[Nigeria]]'s Top Website for News, Gossip, Comedy, Videos, Blogs, Events, Weddings, Nollywood, Celebs, Scoop and Games.
Retrieved 10 February 2017.</ref>
Ya kasance Jagoran rawa/mawaƙin mawaƙa na "The Iroko Band' wanda mai shirya fina-finai, Dr Ola Balogun ke gudanarwa kuma daga baya ya zama dan wasan Backup don LexyDoo, Ruggedman, Jazzman Olofin, 2Shotz, Lady Di da kuma "Stage Shakers."<ref>Adeyemo, Adeola (5 January 2013). "BN Saturday
Celebrity Interview: Inside the "Vivacious" Mind of
Channel O TV Presenter Denrele Edun–His Style, His
Persona, His Family & More". Bella Naija</ref>
== Sana'a/Aiki ==
An san Denrele don salon sa da halayen sa. Ya fara aikinsa na talabijin a matsayin ɗan wasan kwaikwayo a goma sha ɗaya lokacin da ya buga mai gabatarwa / mai gabatarwa akan ''Kiddievision 101'' akan [[Hukumar Talabijin ta Najeriya|hanyar sadarwa ta NTA]].<ref>Eric Dumo (18 February 2017). "Cross-dressing:
[[Nigeria]]'s latest social media craze". The Punch.</ref> A matsayinsa na digiri na farko a Jami'ar Legas ya shiga aikin wasan kwaikwayo, kuma bayan kammala karatunsa, ya shiga ''Sound City'' a matsayin mai gabatar da talabijin. Denrele ya yi karatun [[Nazarin Ingilishi|Turanci]] a Jami'ar Legas.<ref>I was forced out of Sound City–'Denrele"–UltraDrift, 22 September 2013.</ref>
Denrele mutum ne mai nishadi wanda aka siffanta salonsa a matsayin "punk and fun". A cikin wata hira da ''ModernGhana'', ya bayyana cewa "Ni dai kawai na bayyana mutumtaka ne. Yawancin mutane suna yi mani wannan tambayar kuma zan ce kawai ina so in zama ni. Wasu suna ganin ina yin sutura irin wannan don in jawo hankalin mutane, amma tun ina yaro na kasance da kulawa."<ref>All Stars Blockbuster Denrele Edun, Tuface Idibia, And Omawunmi To Star in a Movie". Pulse Nigeria.
Elijah Oyibu. 11 March 2014. Retrieved 11 March 2014.</ref>
Denrele ya lashe kyaututtuka 16 da kuma zabuka sama da 30 a cikin aikinsa. Ya taba yin aiki tare da ''Sound City'' kafin ya daina aiki kuma ya ci gaba da zama ɗayan ''Channel O 's'' VJs. <ref>"I was forced out of Sound City–'Denrele"–[http://ultradrift.net/i-was-forced-out-of-soundcity-denrele-edun/ UltraDrift], 22 September 2013.</ref>
Denrele ya yi hira da irin su Akon, [[Beyoncé|Beyoncé Knowles]], [[Tyler Perry]], Lil'Kim, Snoop Dogg, Cuba Gooding, Amerie, da Lloyd. <ref name="akon"/> Edun ta dauki nauyin shirya fim din ''Hoodrush''. An kuma yaba Denrele da kasancewa daya daga cikin kwakwalwar nasarar nasarar Big Brother Amplified Winner Karen Igho.<ref>Omawumi,Majid Michel, 2Face & [[Denrele Edun]]
Star in New Movie". Premium Gist. Bintex Himself. Retrieved 7 March 2014.</ref>
Denrele Edun da sauran manyan jaruman A-list sun taka rawa a cikin fim din [[Nollywood]] ''Make a Move''. Fim din ya kunshi masu fasaha irin su [[Omawumi]], [[2Baba|2face Idibia]] da dai sauransu. Niyi Akinmolayan ne ya ba da umarni kuma an fara shi a ranar 6 ga Yuni 2014.<ref>"Denrele and Sause Kid at the 2008 Dynamix Awards–[[Nigeria]]n Entertainment Today–[[Nigeria]]'s
Top Website for News, Gossip, Comedy, Videos, Blogs, Events, Weddings, Nollywood, Celebs, Scoop and Games". [[Nigeria]]n Entertainment Today–[[Nigeria]]'s Top Website for News, Gossip, Comedy,
Videos, Blogs, Events, Weddings, Nollywood, Celebs,
Scoop and Games. Retrieved 10 February 2017.</ref>
== Rayuwa ta sirri ==
A shekarar 2013, ya shiga shafinsa na [[twitter]] inda ya bayyana cewa an yi masa fashi, kuma ‘yan fashin sun yi awon gaba da komai, lamarin da ya jefa kakarsa da mahaifinsa cikin firgici.<ref>People say I'm gay, so what -Denrele" .
news1.onlinenigeria.com . Retrieved 10 February 2017.</ref>
== Kyauta ==
{| class="wikitable"
!Shekara
! Lamarin
! Kyauta
! Sakamako
|-
| 2006
| rowspan="2" | Kyautar Dynamix
| rowspan="2" | Mafi kyawun Halin Matasa TV |{{Won}}
|-
| 2007 |{{Won}}
|-
| 2007
| The Future Award
| Mafi kyawun Furodusa |{{Won}}
|-
| 2008
| Kyautar Dynamix <ref name=":1" />
| Mafi kyawun Halin Matasa TV |{{Won}}
|-
| 2008
| Kyautar City People
| Shahararriyar mai gabatar da shirye-shiryen talabijin a Najeriya |{{Won}}
|-
| 2011
| Nigeria Entertainment Awards
| Mafi kyawun Halin TV|{{Won}}
|}
== Duba kuma ==
* [[James Brown (fitacce a yanar gizo)|James Brown (Halin Intanet)]]
== Manazarta ==
{{Reflist|30em}}
[[Category:Marubutan Najeriya]]
[[Category:Rayayyun mutane]]
[[Category:Haifaffun 1983]]
khbaci8p3qjxfosjepv749b6l1a5rdz
Akwaeke Emezi
0
33202
162408
156474
2022-07-29T09:18:16Z
Muhammad Idriss Criteria
15878
/* top */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Akwaeke Emezi''', marubuciyar almara ce ta [[Najeriya]] kuma mai yin bidiyo, wancce aka fi sani da ''novels Freshwater'', ''Pet ,'' da kuma littafinsu na New York Times<nowiki></i></nowiki> bestselling novel ''The Death of Vivek Oji.''<ref>Literary Birthday– 6 June– [[Akwaeke Emezi]]. Writers Write. 2019-06-05. Retrieved
2020-05-31.</ref> Emezi marubuciya ce na gama-gari wacce ke rubuta almara, soyayya, memoirs da wakoki ga matasa manya da manya masu yawancin jigogi na LGBT.<ref>Mzezewa, Tariro (2018-02-26). "In This Debut
Novel, a College Student Hears Voices". The New
York Times. ISSN 0362-4331. Retrieved 2019-03-02.</ref> Ayyukansu sun ba su lambar yabo da yawa da nadi ciki har da Kyautar In ba haka ba da Kyautar Gajerun Labarai na Commonwealth. A cikin shekarar 2021, ''Lokaci'' ta nuna su azaman Jagoran Ƙira na gaba.<ref>Tre’vell Anderson. "Author [[Akwaeke Emezi]] Is
Writing New Possibilities Into Being". Time.
Retrieved 2022-05-24.</ref>
== Rayuwar farko da ilimi ==
An haifi Akwaeke Emezi a Umuahia a cikin 1987 mahaifinta dan [[Inyamurai|kabilar Ibo]] dan Najeriya, kuma uwarta wacce diya ce ga bakin haure 'yan kasar Sri Lanka da ke zaune a Malaysia, Emezi ya girma a [[Aba]].<ref>Binyam, Maya (2022-05-19). " 'The Goal Is to
Get As Bright As Possible' " . Vulture . Retrieved
2022-05-24.</ref> Emezi ya fara karanta litattafai masu ban sha'awa kuma tare da 'yar'uwarsu [[Yagazie Emezi|Yagazie]] sun yi amfani da labarun labarai don guje wa tarzoma, mulkin kama-karya, da gaskiya mai haɗari na yarinta.<ref>Binyam, Maya (2022-05-19). " 'The Goal Is to
Get As Bright As Possible' " . Vulture . Retrieved
2022-05-24.</ref> Emezi ta kasance “mai son karatu” tun suna yara kuma sun fara rubuta gajerun labarai tun suna da shekara biyar.<ref>Leibovitz, Annie (11 January 2018). "5 Families Who
Are Changing The World as We Know It" . Vogue .
Retrieved 2020-03-10.</ref>
Emezi ta ƙaura zuwa Appalachia, Amurka lokacin da suke 'yan shekara 16 don halartar koleji kuma sun sami rabuwar halinsu na farko.<ref>A Spirit Born into a Human Body: Talking with
Akwaeke Emezi" . The Rumpus.net . 2018-02-21.
Retrieved 2020-03-10.</ref> Bayan karatun koleji, sun shiga makarantar likitan dabbobi kuma sun daina kafin su sami MPA daga Jami'ar New York. Emezi ta fara wani ɗan gajeren lokaci na na jima'i wanda ba a san su ba da kuma shafin yanar gizo na gashin gashi wanda ya ba su ƙarancin fahimta. <ref name=":9" /> A cikin 2014, sun shiga shirin MFA na rubuce-rubucen ƙirƙira a Syracuse inda suka fara daftarin littafinsu na farko Freshwater bayan sun halarci taron bitar rubuce-rubucen Najeriya a [[Lagos (birni)|Legas]] . <ref name=":9" />
== Sana'a/Aiki ==
Littafin novel na farko na Emezi ''Freshwater'' ya ba da labarin cikakken ɗan adam na jarumin, Ada, wanda shi ne ogbanje (mugun ruhun Igbo). Emezi ta binciko ruhi da jinsin al'adun kabilar Ibo tare da na gine-ginen yammacin duniya kuma ta gayyaci masu sauraronsu su yi tunani mai zurfi game da wannan ruhi/jiki.<ref>In 'Freshwater,' A College Student Learns To Live
With Separate Selves" . NPR.org . Retrieved
2019-03-02.</ref>
''Freshwater'' ya sami yabo mai mahimmanci kuma an yi shi da yawa don manyan lambobin yabo. An kuma amince da Emezi a matsayin 2018 National Book Foundation "5 Under 35" mai girma.
A cikin 2019, an ''zaɓi Freshwater'' a Kyautar Mata don Fiction - karo na farko da aka zaɓi marubucin transgender wanda ba na binary ba don kyautar.<ref>The Brooklyn Public Library Literary Prize" .
www.bklynlibrary.org. 2017-03-20. Retrieved
2019-03-02.</ref> Alkaliyar kyautar mata Farfesa Kate Williams ta ce kwamitin bai san Emezi ba ba a lokacin da aka zabi littafin ba, amma ta ce Emezi ta yi farin ciki da zaben. Wani mai sharhi wanda ba na binary ba Vic Parsons ya rubuta cewa nadin ya haifar da tambayoyi marasa dadi, yana tambaya: "Shin ba za a sanya mawallafin da ba na binary ba wanda aka sanya namiji a lokacin haihuwa? Ina shakku sosai." Bayan nadin, an sanar da cewa Amintacciyar Kyautar Mata tana aiki akan sabbin ka'idoji don masu canza jinsi, waɗanda ba na binary ba, da mawallafin jinsi . Kyautar Mata daga baya ta nemi Emezi's "jima'i kamar yadda doka ta ayyana" lokacin gabatar ''da Mutuwar Vivek Oji'' don haɗawa, kuma Emezi ya zaɓi ya janye, yana kiran buƙatun transphobic kuma musamman keɓance ga mata masu canzawa.<ref>Waldman, Katy (2018-12-04). "The Best Books of
2018" . The New Yorker. ISSN 0028-792X .
Retrieved 2019-03-02.</ref>
Littafin novel na biyu na Emezi kuma farkon matashin novel ''Pet'', wanda aka saki a ranar 10 ga Satumba 2019, game da wani matashi mai canza jinsi mai suna Jam yana rayuwa a cikin duniyar da manya suka ƙi amincewa da wanzuwar dodanni. An fitar da Bitter prequel a cikin Fabrairu 2022. <ref>{{Cite journal|url-status=187–187}}</ref>
Emezi ta sanya hannu kan yarjejeniyar littafi biyu tare da Littattafan Riverhead. Na farko, ''Mutuwar Vivek Oji'', ta fito a ranar 4 ga Agusta 2020 kuma shine mafi kyawun siyarwar "mweA"New York Times. Na biyu memoir ne mai suna ''Dear Senthuran: A Black Spirit Memoir.''<ref>Schaub, Michael (2018-09-24). "National Book
Foundation unveils this year's '5 Under 35' picks" .
Los Angeles Times . Retrieved 2019-03-02.</ref>
Tarin waqoqin farko na Emezi ''Gargaɗi na Abun ciki: An buga komai'' a cikin Afrilu 2022.
A cikin Afrilu 2021, ''Deadline Hollywood'' ta ba da sanarwar cewa Amazon Studios sun sami 'yancin daidaita littafin soyayyar su mai zuwa ''Ka yi wawa ta Mutuwa tare da kyawun ku'' zuwa fim ɗin fasali. An saya shi a cikin babban yarjejeniyar adadi shida wanda ''Deadline'' ya kira yarjejeniyar littafi mafi girma na shekara zuwa yanzu. Michael B. Jordan 's Outlier Society zai haɓaka shi tare da Elizabeth Raposo. Emezi zai yi aiki a matsayin babban furodusa. <ref name=":8" />
=== Sauran ayyuka ===
Emezi zata rubuta kuma zartarwa ya samar da karbuwar jerin shirye-shiryen TV na littafin su ''Freshwater'' don FX tare da Tamara P. Carter. Za a samar da shi ta FX Productions tare da Kevin Wandell da Lindsey Donahue.<ref>Fleming, Mike Jr. (2021-04-29). "Amazon,
Michael B. Jordan's Outlier Society Land Akwaeke
Emezi Novel 'You Made A Fool Of Death With Your
Beauty' " . Deadline. Retrieved 2022-04-12.</ref>
== Rayuwa ta sirri ==
Emezi ta bayyana azaman transgender mara binary. Suna amfani da karin magana su/su/nasu. Suna fuskantar yawa kuma suna ɗaukar kansu a matsayin oganje . <ref name=":6" /> Sun rubuta game da kwarewarsu na yin tiyatar tabbatar da jinsi.
== Kyaututtuka da naɗi ==
{| class="wikitable"
|+Kyaututtukan sun lashe kuma aka gabatar da su
! Kwanan wata
! Kyauta
! Rukuni
! Bayanan kula
! Ref.
|-
| rowspan="2" | 2017
| Astraea Lesbian Foundation for Justice
| Tallafin Asusun Fasaha na Duniya|{{Won}}
|
|-
| Kyautar Gajeren Labari na Commonwealth
| Afirka|{{Won}}
|
|-
| rowspan="2" | 2019
| Kyautar Nommo
| ''Ruwan Ruwa''|{{Won}}
|
|-
| In ba haka ba Kyauta
| ''Ruwan Ruwa''|{{Won}}
|
|-
| 2020
| Muna Bukatar Littattafai Daban-daban
| Walter Honor Books, Matasa Category|{{Won}}
|
|-
| 2021
| Kyautar Nommo
| ''Mutuwar Vivek Oji'' |{{Won}}
|
|-
| 2018
| Cibiyar Fiction Na Farko Novel Prize
| Kyautar Novel na Farko|{{Nom}}
|
|-
| rowspan="3" | 2019
| Kyautar Adabin Aspen Words
||{{Nom}}
|
|-
| Kyautar PEN/Hemingway
| Kyautar Mata ta Fiction|{{Nom}}
|
|-
| Kyautar Kyautar Carnegie
| Medal Carnegie- Kyautar Kyauta|{{Nom}}
|
|-
|
| Laburaren Jama'a na Brooklyn
| Kyautar Adabi|{{Nom}}
|
|-
| rowspan="3" | 2019
| Kyautar Almarar Zakin Matasa
| dan wasan karshe|{{Nom}}
|
|-
| Kyautar Littafin Kasa don Adabin Matasa
| dan wasan karshe|{{Nom}}
|
|-
| Kyautar Mata ta Fiction
||{{Nom}}
|
|-
| rowspan="2" | 2021
| Dylan Thomas Prize
||{{Nom}}
|
|-
| Walter Dean Myers Award
| Littafin girmamawa|{{Nom}}
|
|}
== Bibliography ==
=== Littattafai ===
*
*
*
=== Manyan litattafan matasa ===
*
*
=== Labarin karya ===
*
=== Waka ===
*
== Manazarta ==
{{Reflist}}
== Hanyoyin haɗi na waje ==
* {{Wikiquote-inline|Akwaeke Emezi}}
* {{Official website|https://www.akwaeke.com/}}
[[Category:Rayayyun mutane]]
[[Category:Shafuka masu fassarorin da ba'a duba ba]]
44t62anhrosktqql9d7mwgqqa92lsc8
162409
162408
2022-07-29T09:25:27Z
Muhammad Idriss Criteria
15878
/* Rayuwar farko da ilimi */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Akwaeke Emezi''', marubuciyar almara ce ta [[Najeriya]] kuma mai yin bidiyo, wancce aka fi sani da ''novels Freshwater'', ''Pet ,'' da kuma littafinsu na New York Times<nowiki></i></nowiki> bestselling novel ''The Death of Vivek Oji.''<ref>Literary Birthday– 6 June– [[Akwaeke Emezi]]. Writers Write. 2019-06-05. Retrieved
2020-05-31.</ref> Emezi marubuciya ce na gama-gari wacce ke rubuta almara, soyayya, memoirs da wakoki ga matasa manya da manya masu yawancin jigogi na LGBT.<ref>Mzezewa, Tariro (2018-02-26). "In This Debut
Novel, a College Student Hears Voices". The New
York Times. ISSN 0362-4331. Retrieved 2019-03-02.</ref> Ayyukansu sun ba su lambar yabo da yawa da nadi ciki har da Kyautar In ba haka ba da Kyautar Gajerun Labarai na Commonwealth. A cikin shekarar 2021, ''Lokaci'' ta nuna su azaman Jagoran Ƙira na gaba.<ref>Tre’vell Anderson. "Author [[Akwaeke Emezi]] Is
Writing New Possibilities Into Being". Time.
Retrieved 2022-05-24.</ref>
== Rayuwar farko da ilimi ==
An haifi Akwaeke Emezi a Umuahia a cikin shekarar 1987 mahaifinsa dan [[Inyamurai|kabilar Ibo]] dan [[Najeriya]], kuma uwarta wacce diya ce ga bakin haure 'yan kasar Sri Lanka da ke zaune a Malaysia, Emezi ya girma a [[Aba]].<ref>Binyam, Maya (2022-05-19). " 'The Goal Is to
Get As Bright As Possible. Vulture. Retrieved 2022-05-24.</ref> Emezi ya fara karanta litattafai masu ban sha'awa kuma tare da 'yar'uwarsu [[Yagazie Emezi|Yagazie]] sun yi amfani da labarun labarai don guje wa tarzoma, mulkin kama-karya, da gaskiya mai haɗari na yarinta.<ref>Binyam, Maya (2022-05-19). " 'The Goal Is to
Get As Bright As Possible. Vulture. Retrieved 2022-05-24.</ref> Emezi ya kasance “mai son karatu” tun suna yara kuma sun fara rubuta gajerun labarai tun suna da shekara biyar.<ref>Leibovitz, Annie (11 January 2018). "5 Families WhonAre Changing The World as We Know It". Vogue. Retrieved 2020-03-10.</ref>
Emezi ya ƙaura zuwa Appalachia, Amurka lokacin da suke 'yan shekara 16 don halartar koleji kuma sun sami rabuwar halinsu na farko.<ref>A Spirit Born into a Human Body: Talking with
[[Akwaeke Emezi]]. The Rumpus.net. 2018-02-21. Retrieved 2020-03-10.</ref> Bayan karatun koleji, sun shiga makarantar likitan dabbobi kuma sun daina kafin su sami MPA daga Jami'ar New York. Emezi ta fara wani ɗan gajeren lokaci na na jima'i wanda ba a san su ba da kuma shafin yanar gizo na gashin gashi wanda ya ba su ƙarancin fahimta. <ref name=":9"/> A cikin 2014, sun shiga shirin MFA na rubuce-rubucen ƙirƙira a Syracuse inda suka fara daftarin littafinsu na farko Freshwater bayan sun halarci taron bitar rubuce-rubucen Najeriya a [[Lagos (birni)|Legas]]. <ref name=":9"/>
== Sana'a/Aiki ==
Littafin novel na farko na Emezi ''Freshwater'' ya ba da labarin cikakken ɗan adam na jarumin, Ada, wanda shi ne ogbanje (mugun ruhun Igbo). Emezi ta binciko ruhi da jinsin al'adun kabilar Ibo tare da na gine-ginen yammacin duniya kuma ta gayyaci masu sauraronsu su yi tunani mai zurfi game da wannan ruhi/jiki.<ref>In 'Freshwater,' A College Student Learns To Live
With Separate Selves" . NPR.org . Retrieved
2019-03-02.</ref>
''Freshwater'' ya sami yabo mai mahimmanci kuma an yi shi da yawa don manyan lambobin yabo. An kuma amince da Emezi a matsayin 2018 National Book Foundation "5 Under 35" mai girma.
A cikin 2019, an ''zaɓi Freshwater'' a Kyautar Mata don Fiction - karo na farko da aka zaɓi marubucin transgender wanda ba na binary ba don kyautar.<ref>The Brooklyn Public Library Literary Prize" .
www.bklynlibrary.org. 2017-03-20. Retrieved
2019-03-02.</ref> Alkaliyar kyautar mata Farfesa Kate Williams ta ce kwamitin bai san Emezi ba ba a lokacin da aka zabi littafin ba, amma ta ce Emezi ta yi farin ciki da zaben. Wani mai sharhi wanda ba na binary ba Vic Parsons ya rubuta cewa nadin ya haifar da tambayoyi marasa dadi, yana tambaya: "Shin ba za a sanya mawallafin da ba na binary ba wanda aka sanya namiji a lokacin haihuwa? Ina shakku sosai." Bayan nadin, an sanar da cewa Amintacciyar Kyautar Mata tana aiki akan sabbin ka'idoji don masu canza jinsi, waɗanda ba na binary ba, da mawallafin jinsi . Kyautar Mata daga baya ta nemi Emezi's "jima'i kamar yadda doka ta ayyana" lokacin gabatar ''da Mutuwar Vivek Oji'' don haɗawa, kuma Emezi ya zaɓi ya janye, yana kiran buƙatun transphobic kuma musamman keɓance ga mata masu canzawa.<ref>Waldman, Katy (2018-12-04). "The Best Books of
2018" . The New Yorker. ISSN 0028-792X .
Retrieved 2019-03-02.</ref>
Littafin novel na biyu na Emezi kuma farkon matashin novel ''Pet'', wanda aka saki a ranar 10 ga Satumba 2019, game da wani matashi mai canza jinsi mai suna Jam yana rayuwa a cikin duniyar da manya suka ƙi amincewa da wanzuwar dodanni. An fitar da Bitter prequel a cikin Fabrairu 2022. <ref>{{Cite journal|url-status=187–187}}</ref>
Emezi ta sanya hannu kan yarjejeniyar littafi biyu tare da Littattafan Riverhead. Na farko, ''Mutuwar Vivek Oji'', ta fito a ranar 4 ga Agusta 2020 kuma shine mafi kyawun siyarwar "mweA"New York Times. Na biyu memoir ne mai suna ''Dear Senthuran: A Black Spirit Memoir.''<ref>Schaub, Michael (2018-09-24). "National Book
Foundation unveils this year's '5 Under 35' picks" .
Los Angeles Times . Retrieved 2019-03-02.</ref>
Tarin waqoqin farko na Emezi ''Gargaɗi na Abun ciki: An buga komai'' a cikin Afrilu 2022.
A cikin Afrilu 2021, ''Deadline Hollywood'' ta ba da sanarwar cewa Amazon Studios sun sami 'yancin daidaita littafin soyayyar su mai zuwa ''Ka yi wawa ta Mutuwa tare da kyawun ku'' zuwa fim ɗin fasali. An saya shi a cikin babban yarjejeniyar adadi shida wanda ''Deadline'' ya kira yarjejeniyar littafi mafi girma na shekara zuwa yanzu. Michael B. Jordan 's Outlier Society zai haɓaka shi tare da Elizabeth Raposo. Emezi zai yi aiki a matsayin babban furodusa. <ref name=":8" />
=== Sauran ayyuka ===
Emezi zata rubuta kuma zartarwa ya samar da karbuwar jerin shirye-shiryen TV na littafin su ''Freshwater'' don FX tare da Tamara P. Carter. Za a samar da shi ta FX Productions tare da Kevin Wandell da Lindsey Donahue.<ref>Fleming, Mike Jr. (2021-04-29). "Amazon,
Michael B. Jordan's Outlier Society Land Akwaeke
Emezi Novel 'You Made A Fool Of Death With Your
Beauty' " . Deadline. Retrieved 2022-04-12.</ref>
== Rayuwa ta sirri ==
Emezi ta bayyana azaman transgender mara binary. Suna amfani da karin magana su/su/nasu. Suna fuskantar yawa kuma suna ɗaukar kansu a matsayin oganje . <ref name=":6" /> Sun rubuta game da kwarewarsu na yin tiyatar tabbatar da jinsi.
== Kyaututtuka da naɗi ==
{| class="wikitable"
|+Kyaututtukan sun lashe kuma aka gabatar da su
! Kwanan wata
! Kyauta
! Rukuni
! Bayanan kula
! Ref.
|-
| rowspan="2" | 2017
| Astraea Lesbian Foundation for Justice
| Tallafin Asusun Fasaha na Duniya|{{Won}}
|
|-
| Kyautar Gajeren Labari na Commonwealth
| Afirka|{{Won}}
|
|-
| rowspan="2" | 2019
| Kyautar Nommo
| ''Ruwan Ruwa''|{{Won}}
|
|-
| In ba haka ba Kyauta
| ''Ruwan Ruwa''|{{Won}}
|
|-
| 2020
| Muna Bukatar Littattafai Daban-daban
| Walter Honor Books, Matasa Category|{{Won}}
|
|-
| 2021
| Kyautar Nommo
| ''Mutuwar Vivek Oji'' |{{Won}}
|
|-
| 2018
| Cibiyar Fiction Na Farko Novel Prize
| Kyautar Novel na Farko|{{Nom}}
|
|-
| rowspan="3" | 2019
| Kyautar Adabin Aspen Words
||{{Nom}}
|
|-
| Kyautar PEN/Hemingway
| Kyautar Mata ta Fiction|{{Nom}}
|
|-
| Kyautar Kyautar Carnegie
| Medal Carnegie- Kyautar Kyauta|{{Nom}}
|
|-
|
| Laburaren Jama'a na Brooklyn
| Kyautar Adabi|{{Nom}}
|
|-
| rowspan="3" | 2019
| Kyautar Almarar Zakin Matasa
| dan wasan karshe|{{Nom}}
|
|-
| Kyautar Littafin Kasa don Adabin Matasa
| dan wasan karshe|{{Nom}}
|
|-
| Kyautar Mata ta Fiction
||{{Nom}}
|
|-
| rowspan="2" | 2021
| Dylan Thomas Prize
||{{Nom}}
|
|-
| Walter Dean Myers Award
| Littafin girmamawa|{{Nom}}
|
|}
== Bibliography ==
=== Littattafai ===
*
*
*
=== Manyan litattafan matasa ===
*
*
=== Labarin karya ===
*
=== Waka ===
*
== Manazarta ==
{{Reflist}}
== Hanyoyin haɗi na waje ==
* {{Wikiquote-inline|Akwaeke Emezi}}
* {{Official website|https://www.akwaeke.com/}}
[[Category:Rayayyun mutane]]
[[Category:Shafuka masu fassarorin da ba'a duba ba]]
2ccqdhu1pkl97d5l30b4kg6a761tnif
162410
162409
2022-07-29T09:27:40Z
Muhammad Idriss Criteria
15878
/* Rayuwar farko da ilimi */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Akwaeke Emezi''', marubuciyar almara ce ta [[Najeriya]] kuma mai yin bidiyo, wancce aka fi sani da ''novels Freshwater'', ''Pet ,'' da kuma littafinsu na New York Times<nowiki></i></nowiki> bestselling novel ''The Death of Vivek Oji.''<ref>Literary Birthday– 6 June– [[Akwaeke Emezi]]. Writers Write. 2019-06-05. Retrieved
2020-05-31.</ref> Emezi marubuciya ce na gama-gari wacce ke rubuta almara, soyayya, memoirs da wakoki ga matasa manya da manya masu yawancin jigogi na LGBT.<ref>Mzezewa, Tariro (2018-02-26). "In This Debut
Novel, a College Student Hears Voices". The New
York Times. ISSN 0362-4331. Retrieved 2019-03-02.</ref> Ayyukansu sun ba su lambar yabo da yawa da nadi ciki har da Kyautar In ba haka ba da Kyautar Gajerun Labarai na Commonwealth. A cikin shekarar 2021, ''Lokaci'' ta nuna su azaman Jagoran Ƙira na gaba.<ref>Tre’vell Anderson. "Author [[Akwaeke Emezi]] Is
Writing New Possibilities Into Being". Time.
Retrieved 2022-05-24.</ref>
== Rayuwar farko da ilimi ==
An haifi Akwaeke Emezi a Umuahia a cikin shekarar 1987 mahaifinsa dan [[Inyamurai|kabilar Ibo]] dan [[Najeriya]], kuma uwarta wacce diya ce ga bakin haure 'yan kasar Sri Lanka da ke zaune a Malaysia, Emezi ta girma a [[Aba]].<ref>Binyam, Maya (2022-05-19). " 'The Goal Is to
Get As Bright As Possible. Vulture. Retrieved 2022-05-24.</ref> Emezi ta fara karanta litattafai masu ban sha'awa kuma tare da 'yar'uwarsu [[Yagazie Emezi|Yagazie]] sun yi amfani da labarun labarai don guje wa tarzoma, mulkin kama-karya, da gaskiya mai haɗari na yarinta.<ref>Binyam, Maya (2022-05-19). " 'The Goal Is to
Get As Bright As Possible. Vulture. Retrieved 2022-05-24.</ref> Emezi ta kasance “mai son karatu” tun suna yara kuma sun fara rubuta gajerun labarai tun suna da shekara biyar.<ref>Leibovitz, Annie (11 January 2018). "5 Families WhonAre Changing The World as We Know It". Vogue. Retrieved 2020-03-10.</ref>
Emezi ta ƙaura zuwa Appalachia, Amurka lokacin da suke 'yan shekara 16 don halartar koleji kuma sun sami rabuwar halinsu na farko.<ref>A Spirit Born into a Human Body: Talking with
[[Akwaeke Emezi]]. The Rumpus.net. 2018-02-21. Retrieved 2020-03-10.</ref> Bayan karatun koleji, sun shiga makarantar likitan dabbobi kuma sun daina kafin su sami MPA daga Jami'ar New York. Emezi ta fara wani ɗan gajeren lokaci na na jima'i wanda ba a san su ba da kuma shafin yanar gizo na gashin gashi wanda ya ba su ƙarancin fahimta. <ref name=":9"/> A cikin 2014, sun shiga shirin MFA na rubuce-rubucen ƙirƙira a Syracuse inda suka fara daftarin littafinsu na farko Freshwater bayan sun halarci taron bitar rubuce-rubucen [[Najeriya]] a [[Lagos (birni)|Legas]]. <ref name=":9"/>
== Sana'a/Aiki ==
Littafin novel na farko na Emezi ''Freshwater'' ya ba da labarin cikakken ɗan adam na jarumin, Ada, wanda shi ne ogbanje (mugun ruhun Igbo). Emezi ta binciko ruhi da jinsin al'adun kabilar Ibo tare da na gine-ginen yammacin duniya kuma ta gayyaci masu sauraronsu su yi tunani mai zurfi game da wannan ruhi/jiki.<ref>In 'Freshwater,' A College Student Learns To Live
With Separate Selves" . NPR.org . Retrieved
2019-03-02.</ref>
''Freshwater'' ya sami yabo mai mahimmanci kuma an yi shi da yawa don manyan lambobin yabo. An kuma amince da Emezi a matsayin 2018 National Book Foundation "5 Under 35" mai girma.
A cikin 2019, an ''zaɓi Freshwater'' a Kyautar Mata don Fiction - karo na farko da aka zaɓi marubucin transgender wanda ba na binary ba don kyautar.<ref>The Brooklyn Public Library Literary Prize" .
www.bklynlibrary.org. 2017-03-20. Retrieved
2019-03-02.</ref> Alkaliyar kyautar mata Farfesa Kate Williams ta ce kwamitin bai san Emezi ba ba a lokacin da aka zabi littafin ba, amma ta ce Emezi ta yi farin ciki da zaben. Wani mai sharhi wanda ba na binary ba Vic Parsons ya rubuta cewa nadin ya haifar da tambayoyi marasa dadi, yana tambaya: "Shin ba za a sanya mawallafin da ba na binary ba wanda aka sanya namiji a lokacin haihuwa? Ina shakku sosai." Bayan nadin, an sanar da cewa Amintacciyar Kyautar Mata tana aiki akan sabbin ka'idoji don masu canza jinsi, waɗanda ba na binary ba, da mawallafin jinsi . Kyautar Mata daga baya ta nemi Emezi's "jima'i kamar yadda doka ta ayyana" lokacin gabatar ''da Mutuwar Vivek Oji'' don haɗawa, kuma Emezi ya zaɓi ya janye, yana kiran buƙatun transphobic kuma musamman keɓance ga mata masu canzawa.<ref>Waldman, Katy (2018-12-04). "The Best Books of
2018" . The New Yorker. ISSN 0028-792X .
Retrieved 2019-03-02.</ref>
Littafin novel na biyu na Emezi kuma farkon matashin novel ''Pet'', wanda aka saki a ranar 10 ga Satumba 2019, game da wani matashi mai canza jinsi mai suna Jam yana rayuwa a cikin duniyar da manya suka ƙi amincewa da wanzuwar dodanni. An fitar da Bitter prequel a cikin Fabrairu 2022. <ref>{{Cite journal|url-status=187–187}}</ref>
Emezi ta sanya hannu kan yarjejeniyar littafi biyu tare da Littattafan Riverhead. Na farko, ''Mutuwar Vivek Oji'', ta fito a ranar 4 ga Agusta 2020 kuma shine mafi kyawun siyarwar "mweA"New York Times. Na biyu memoir ne mai suna ''Dear Senthuran: A Black Spirit Memoir.''<ref>Schaub, Michael (2018-09-24). "National Book
Foundation unveils this year's '5 Under 35' picks" .
Los Angeles Times . Retrieved 2019-03-02.</ref>
Tarin waqoqin farko na Emezi ''Gargaɗi na Abun ciki: An buga komai'' a cikin Afrilu 2022.
A cikin Afrilu 2021, ''Deadline Hollywood'' ta ba da sanarwar cewa Amazon Studios sun sami 'yancin daidaita littafin soyayyar su mai zuwa ''Ka yi wawa ta Mutuwa tare da kyawun ku'' zuwa fim ɗin fasali. An saya shi a cikin babban yarjejeniyar adadi shida wanda ''Deadline'' ya kira yarjejeniyar littafi mafi girma na shekara zuwa yanzu. Michael B. Jordan 's Outlier Society zai haɓaka shi tare da Elizabeth Raposo. Emezi zai yi aiki a matsayin babban furodusa. <ref name=":8" />
=== Sauran ayyuka ===
Emezi zata rubuta kuma zartarwa ya samar da karbuwar jerin shirye-shiryen TV na littafin su ''Freshwater'' don FX tare da Tamara P. Carter. Za a samar da shi ta FX Productions tare da Kevin Wandell da Lindsey Donahue.<ref>Fleming, Mike Jr. (2021-04-29). "Amazon,
Michael B. Jordan's Outlier Society Land Akwaeke
Emezi Novel 'You Made A Fool Of Death With Your
Beauty' " . Deadline. Retrieved 2022-04-12.</ref>
== Rayuwa ta sirri ==
Emezi ta bayyana azaman transgender mara binary. Suna amfani da karin magana su/su/nasu. Suna fuskantar yawa kuma suna ɗaukar kansu a matsayin oganje . <ref name=":6" /> Sun rubuta game da kwarewarsu na yin tiyatar tabbatar da jinsi.
== Kyaututtuka da naɗi ==
{| class="wikitable"
|+Kyaututtukan sun lashe kuma aka gabatar da su
! Kwanan wata
! Kyauta
! Rukuni
! Bayanan kula
! Ref.
|-
| rowspan="2" | 2017
| Astraea Lesbian Foundation for Justice
| Tallafin Asusun Fasaha na Duniya|{{Won}}
|
|-
| Kyautar Gajeren Labari na Commonwealth
| Afirka|{{Won}}
|
|-
| rowspan="2" | 2019
| Kyautar Nommo
| ''Ruwan Ruwa''|{{Won}}
|
|-
| In ba haka ba Kyauta
| ''Ruwan Ruwa''|{{Won}}
|
|-
| 2020
| Muna Bukatar Littattafai Daban-daban
| Walter Honor Books, Matasa Category|{{Won}}
|
|-
| 2021
| Kyautar Nommo
| ''Mutuwar Vivek Oji'' |{{Won}}
|
|-
| 2018
| Cibiyar Fiction Na Farko Novel Prize
| Kyautar Novel na Farko|{{Nom}}
|
|-
| rowspan="3" | 2019
| Kyautar Adabin Aspen Words
||{{Nom}}
|
|-
| Kyautar PEN/Hemingway
| Kyautar Mata ta Fiction|{{Nom}}
|
|-
| Kyautar Kyautar Carnegie
| Medal Carnegie- Kyautar Kyauta|{{Nom}}
|
|-
|
| Laburaren Jama'a na Brooklyn
| Kyautar Adabi|{{Nom}}
|
|-
| rowspan="3" | 2019
| Kyautar Almarar Zakin Matasa
| dan wasan karshe|{{Nom}}
|
|-
| Kyautar Littafin Kasa don Adabin Matasa
| dan wasan karshe|{{Nom}}
|
|-
| Kyautar Mata ta Fiction
||{{Nom}}
|
|-
| rowspan="2" | 2021
| Dylan Thomas Prize
||{{Nom}}
|
|-
| Walter Dean Myers Award
| Littafin girmamawa|{{Nom}}
|
|}
== Bibliography ==
=== Littattafai ===
*
*
*
=== Manyan litattafan matasa ===
*
*
=== Labarin karya ===
*
=== Waka ===
*
== Manazarta ==
{{Reflist}}
== Hanyoyin haɗi na waje ==
* {{Wikiquote-inline|Akwaeke Emezi}}
* {{Official website|https://www.akwaeke.com/}}
[[Category:Rayayyun mutane]]
[[Category:Shafuka masu fassarorin da ba'a duba ba]]
pf55siokkkg1kv53jnyozfjkc1l17pp
162411
162410
2022-07-29T09:32:33Z
Muhammad Idriss Criteria
15878
/* Sana'a/Aiki */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Akwaeke Emezi''', marubuciyar almara ce ta [[Najeriya]] kuma mai yin bidiyo, wancce aka fi sani da ''novels Freshwater'', ''Pet ,'' da kuma littafinsu na New York Times<nowiki></i></nowiki> bestselling novel ''The Death of Vivek Oji.''<ref>Literary Birthday– 6 June– [[Akwaeke Emezi]]. Writers Write. 2019-06-05. Retrieved
2020-05-31.</ref> Emezi marubuciya ce na gama-gari wacce ke rubuta almara, soyayya, memoirs da wakoki ga matasa manya da manya masu yawancin jigogi na LGBT.<ref>Mzezewa, Tariro (2018-02-26). "In This Debut
Novel, a College Student Hears Voices". The New
York Times. ISSN 0362-4331. Retrieved 2019-03-02.</ref> Ayyukansu sun ba su lambar yabo da yawa da nadi ciki har da Kyautar In ba haka ba da Kyautar Gajerun Labarai na Commonwealth. A cikin shekarar 2021, ''Lokaci'' ta nuna su azaman Jagoran Ƙira na gaba.<ref>Tre’vell Anderson. "Author [[Akwaeke Emezi]] Is
Writing New Possibilities Into Being". Time.
Retrieved 2022-05-24.</ref>
== Rayuwar farko da ilimi ==
An haifi Akwaeke Emezi a Umuahia a cikin shekarar 1987 mahaifinsa dan [[Inyamurai|kabilar Ibo]] dan [[Najeriya]], kuma uwarta wacce diya ce ga bakin haure 'yan kasar Sri Lanka da ke zaune a Malaysia, Emezi ta girma a [[Aba]].<ref>Binyam, Maya (2022-05-19). " 'The Goal Is to
Get As Bright As Possible. Vulture. Retrieved 2022-05-24.</ref> Emezi ta fara karanta litattafai masu ban sha'awa kuma tare da 'yar'uwarsu [[Yagazie Emezi|Yagazie]] sun yi amfani da labarun labarai don guje wa tarzoma, mulkin kama-karya, da gaskiya mai haɗari na yarinta.<ref>Binyam, Maya (2022-05-19). " 'The Goal Is to
Get As Bright As Possible. Vulture. Retrieved 2022-05-24.</ref> Emezi ta kasance “mai son karatu” tun suna yara kuma sun fara rubuta gajerun labarai tun suna da shekara biyar.<ref>Leibovitz, Annie (11 January 2018). "5 Families WhonAre Changing The World as We Know It". Vogue. Retrieved 2020-03-10.</ref>
Emezi ta ƙaura zuwa Appalachia, Amurka lokacin da suke 'yan shekara 16 don halartar koleji kuma sun sami rabuwar halinsu na farko.<ref>A Spirit Born into a Human Body: Talking with
[[Akwaeke Emezi]]. The Rumpus.net. 2018-02-21. Retrieved 2020-03-10.</ref> Bayan karatun koleji, sun shiga makarantar likitan dabbobi kuma sun daina kafin su sami MPA daga Jami'ar New York. Emezi ta fara wani ɗan gajeren lokaci na na jima'i wanda ba a san su ba da kuma shafin yanar gizo na gashin gashi wanda ya ba su ƙarancin fahimta. <ref name=":9"/> A cikin 2014, sun shiga shirin MFA na rubuce-rubucen ƙirƙira a Syracuse inda suka fara daftarin littafinsu na farko Freshwater bayan sun halarci taron bitar rubuce-rubucen [[Najeriya]] a [[Lagos (birni)|Legas]]. <ref name=":9"/>
== Sana'a/Aiki ==
Littafin novel na farko na Emezi ''Freshwater'' ya ba da labarin cikakken ɗan adam na jarumin, Ada, wanda shi ne ogbanje (mugun ruhun Igbo). Emezi ta binciko ruhi da jinsin al'adun kabilar Ibo tare da na gine-ginen yammacin duniya kuma ta gayyaci masu sauraronsu su yi tunani mai zurfi game da wannan ruhi/jiki.<ref>In 'Freshwater,' A College Student Learns To Live
With Separate Selves". NPR.org. Retrieved 2019-03-02.</ref>
''Freshwater'' ya sami yabo mai mahimmanci kuma an yi shi da yawa don manyan lambobin yabo. An kuma amince da Emezi a matsayin 2018 National Book Foundation "5 Under 35" mai girma.
A cikin shekarar 2019, an ''zaɓi Freshwater'' a Kyautar Mata don Fiction-karo na farko da aka zaɓi marubucin transgender wanda ba na binary ba don kyautar.<ref>The Brooklyn Public Library Literary Prize". www.bklynlibrary.org. 2017-03-20. Retrieved
2019-03-02.</ref> Alkaliyar kyautar mata Farfesa Kate Williams ta ce kwamitin bai san Emezi ba ba a lokacin da aka zabi littafin ba, amma ta ce Emezi ta yi farin ciki da zaben. Wani mai sharhi wanda ba na binary ba Vic Parsons ya rubuta cewa nadin ya haifar da tambayoyi marasa dadi, yana tambaya: "Shin ba za a sanya mawallafin da ba na binary ba wanda aka sanya namiji a lokacin haihuwa? Ina shakku sosai." Bayan nadin, an sanar da cewa Amintacciyar Kyautar Mata tana aiki akan sabbin ka'idoji don masu canza jinsi, waɗanda ba na binary ba, da mawallafin jinsi. Kyautar Mata daga baya ta nemi Emezi's "jima'i kamar yadda doka ta ayyana" lokacin gabatar ''da Mutuwar Vivek Oji'' don haɗawa, kuma Emezi ta zaɓi ya janye, yana kiran buƙatun transphobic kuma musamman keɓance ga mata masu canzawa.<ref>Waldman, Katy (2018-12-04). "The Best Books of
2018". The New Yorker. ISSN 0028-792X. Retrieved 2019-03-02.</ref>
Littafin novel na biyu na Emezi kuma farkon matashin novel ''Pet'', wanda aka saki a ranar 10 ga watan Satumban 2019, game da wani matashi mai canza jinsi mai suna Jam yana rayuwa a cikin duniyar da manya suka ƙi amincewa da wanzuwar dodanni. An fitar da Bitter prequel a cikin Fabrairu 2022. <ref>{{Cite journal|url-status=187–187}}</ref>
Emezi ta sanya hannu kan yarjejeniyar littafi biyu tare da Littattafan Riverhead. Na farko, ''Mutuwar Vivek Oji'', ta fito a ranar 4 ga Agusta 2020 kuma shine mafi kyawun siyarwar "mweA"New York Times. Na biyu memoir ne mai suna ''Dear Senthuran: A Black Spirit Memoir.''<ref>Schaub, Michael (2018-09-24). "National Book
Foundation unveils this year's '5 Under 35' picks". Los Angeles Times. Retrieved 2019-03-02.</ref>
Tarin waqoqin farko na Emezi ''Gargaɗi na Abun ciki: An buga komai'' a cikin watan Afrilu 2022.
A cikin watan Afrilun 2021, ''Deadline Hollywood'' ta ba da sanarwar cewa Amazon Studios sun sami 'yancin daidaita littafin soyayyar su mai zuwa ''Ka yi wawa ta Mutuwa tare da kyawun ku'' zuwa fim ɗin fasali. An saya shi a cikin babban yarjejeniyar adadi shida wanda ''Deadline'' ya kira yarjejeniyar littafi mafi girma na shekara zuwa yanzu. Michael B. Jordan 's Outlier Society zai haɓaka shi tare da Elizabeth Raposo. Emezi zai yi aiki a matsayin babban furodusa. <ref name=":8"/>
=== Sauran ayyuka ===
Emezi zata rubuta kuma zartarwa ya samar da karbuwar jerin shirye-shiryen TV na littafin su ''Freshwater'' don FX tare da Tamara P. Carter. Za a samar da shi ta FX Productions tare da Kevin Wandell da Lindsey Donahue.<ref>Fleming, Mike Jr. (2021-04-29). "Amazon,
Michael B. Jordan's Outlier Society Land [[Akwaeke Emezi]] Novel 'You Made A Fool Of Death With Your Beauty. Deadline. Retrieved 2022-04-12.</ref>
== Rayuwa ta sirri ==
Emezi ta bayyana azaman transgender mara binary. Suna amfani da karin magana su/su/nasu. Suna fuskantar yawa kuma suna ɗaukar kansu a matsayin oganje . <ref name=":6" /> Sun rubuta game da kwarewarsu na yin tiyatar tabbatar da jinsi.
== Kyaututtuka da naɗi ==
{| class="wikitable"
|+Kyaututtukan sun lashe kuma aka gabatar da su
! Kwanan wata
! Kyauta
! Rukuni
! Bayanan kula
! Ref.
|-
| rowspan="2" | 2017
| Astraea Lesbian Foundation for Justice
| Tallafin Asusun Fasaha na Duniya|{{Won}}
|
|-
| Kyautar Gajeren Labari na Commonwealth
| Afirka|{{Won}}
|
|-
| rowspan="2" | 2019
| Kyautar Nommo
| ''Ruwan Ruwa''|{{Won}}
|
|-
| In ba haka ba Kyauta
| ''Ruwan Ruwa''|{{Won}}
|
|-
| 2020
| Muna Bukatar Littattafai Daban-daban
| Walter Honor Books, Matasa Category|{{Won}}
|
|-
| 2021
| Kyautar Nommo
| ''Mutuwar Vivek Oji'' |{{Won}}
|
|-
| 2018
| Cibiyar Fiction Na Farko Novel Prize
| Kyautar Novel na Farko|{{Nom}}
|
|-
| rowspan="3" | 2019
| Kyautar Adabin Aspen Words
||{{Nom}}
|
|-
| Kyautar PEN/Hemingway
| Kyautar Mata ta Fiction|{{Nom}}
|
|-
| Kyautar Kyautar Carnegie
| Medal Carnegie- Kyautar Kyauta|{{Nom}}
|
|-
|
| Laburaren Jama'a na Brooklyn
| Kyautar Adabi|{{Nom}}
|
|-
| rowspan="3" | 2019
| Kyautar Almarar Zakin Matasa
| dan wasan karshe|{{Nom}}
|
|-
| Kyautar Littafin Kasa don Adabin Matasa
| dan wasan karshe|{{Nom}}
|
|-
| Kyautar Mata ta Fiction
||{{Nom}}
|
|-
| rowspan="2" | 2021
| Dylan Thomas Prize
||{{Nom}}
|
|-
| Walter Dean Myers Award
| Littafin girmamawa|{{Nom}}
|
|}
== Bibliography ==
=== Littattafai ===
*
*
*
=== Manyan litattafan matasa ===
*
*
=== Labarin karya ===
*
=== Waka ===
*
== Manazarta ==
{{Reflist}}
== Hanyoyin haɗi na waje ==
* {{Wikiquote-inline|Akwaeke Emezi}}
* {{Official website|https://www.akwaeke.com/}}
[[Category:Rayayyun mutane]]
[[Category:Shafuka masu fassarorin da ba'a duba ba]]
jdlpnl9c9vegfghmamen00203tlgklx
Rotimi Fani-Kayode
0
33203
162412
153803
2022-07-29T09:35:59Z
Muhammad Idriss Criteria
15878
/* top */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[Category:Articles with hCards]]
'''Oluwarotimi Adebiyi Wahab Fani-Kayode''' (20 Afrilu 1955–21 Disamba 1989) <ref>[http://www.autograph-abp-shop.co.uk/files/Newspapers/NO9.Dec89-Jan90.pdf "Rotimi Fani-Kayode (In Memoriam)"], ''Autograph'' Newsletter, No. 9, December 1989/January 1990.</ref> haifaffen [[Ɗan Nijeriya|Najeriya ne]] mai daukar hoto, wanda ya koma [[Ingila]] yana dan shekara 12 don tserewa yakin basasar [[Najeriya]]. An halicci babban jikin aikinsa tsakanin 1982 da 1989. Ya binciko tashe-tashen hankula da jima'i, kabilanci da al'adu suka haifar ta hanyar hotuna masu salo da tsararru.
== Tarihin Rayuwa ==
An haifi Rotimi Fani-Kayode a [[Lagos (birni)|Legas]], Najeriya, a cikin Afrilu 1955, a matsayin ɗa na biyu na fitaccen gidan [[Yarbawa]] ( [[Remi Fani-Kayode|Cif Babaremilekun Adetokunboh Fani-Kayode]] da Chief Mrs. Adia Adunni Fani-Kayode) wanda ya koma Brighton, Ingila, a cikin 1966, bayan juyin mulkin soja da yakin basasa da ya biyo baya. Rotimi ya tafi wasu makarantu masu zaman kansu na Burtaniya don karatun sakandare, ciki har da Kwalejin Brighton, Kwalejin Seabright, da Millfield, sannan ya koma Amurka a 1976. Ya karanta Fine Arts and Economics a Jami'ar Georgetown, Washington, DC, don BA, ya ci gaba da MFA a Fine Arts & Photography a Cibiyar Pratt, New York City. Duk da yake a New York, ya zama abokantaka tare da Robert Mapplethorpe, wanda ya yi iƙirarin a matsayin tasiri a kan aikinsa. <ref>Conversation with the author 1988</ref>
Fani-Kayode ya koma Birtaniya ne a shekarar 1983 inda ya zama memba na Brixton Artists Collective, inda ya fara baje kolin wasu daga cikin shirye-shiryen kungiyar da aka gudanar a dakin wasan kwaikwayo na Brixton kafin ya ci gaba da nunawa a wasu wuraren baje koli a Landan. Ya mutu a asibiti sakamakon bugun zuciya yayin da yake murmurewa daga rashin lafiya mai alaka da [[Kanjamau|AIDS]] a ranar 21 ga Disamba 1989. A lokacin mutuwarsa, yana zaune a Brixton, London, tare da abokin rayuwarsa kuma mai haɗin gwiwa Alex Hirst.
== Aiki ==
Fani-Kayode ya yarda cewa aikin Mapplethorpe na farko ya rinjayi shi amma kuma ya tura iyakokin fasahar nasa, binciken jima'i, wariyar launin fata, mulkin mallaka da kuma tashin hankali da rikice-rikice tsakanin liwadi da haɓakar Yarabawa ta hanyar jerin hotuna a cikin launi da baki da kuma. fari. <ref name="ReferenceA">''Encyclopedia of Twentieth-Century Photographers''.</ref> Yayin da Rotimi Fani-Kayode ya yi iƙirarin Robert Mapplethorpe a matsayin tasiri akan aikinsa, Fani-Kayode yana aiki tare da jigogi na Baroque yayin da Mapplethorpe yayi aiki tare da Classical. <ref name=":4">{{Cite journal|url-status=74–86}}</ref>
Dangantakarsa da addinin Yarbawa ta faro ne daga iyayensa. Fani-Kayode ya bayyana cewa iyayensa masu bautar Ifa ne, bawan Orisha, kuma masu kula da wuraren ibada na Yarbawa, abin da ya faru da farko wanda ya sanar da aikinsa. Da wannan gadon, sai ya yunƙura don haɗa sha'awa, al'ada, da baƙar fata jikin namiji. Abubuwan da ya faru na addini sun ƙarfafa shi ya yi koyi da dabarun mallaka na Yarbawa, ta hanyar da firistocin Yarbawa suke sadarwa da alloli da jin daɗi. Misalin irin wannan dangantaka tsakanin Hotunan Fani-Kayode da na Yarbawa 'dabarun jin daɗi' an nuna shi a cikin aikinsa, ''Bronze Head (1987).'' <ref>{{Cite journal|url-status=4–19}}</ref> Burinsa shi ne ya sadar da hankalin masu sauraren da ba su san da shi ba da hada ra’ayin Yarbawa da na Yamma (musamman Kiristanci). Wannan al'ada ta haɗa kayan ado da batsa na addini sun tilasta wa mai kallo gani da tsokana. <ref name=":2">Worton, Michael. "Behold the (sick) man." National Healths: Gender, Sexuality, and Health in Cross-cultural Context (2004): 151–165.</ref>
Ana iya ganin wannan a farkon aikinsa, musamman "Sonponnoi" (1987). Sonponnoi yana daya daga cikin manyan orishas a cikin pantheon na Yarbawa; shine allahn [[Agana|ciwon huhu]]. Sakamakon irin karfin da yake da shi, sai ya jawo tsoro har mutane suka ji tsoron fadin sunansa, ya zama bare, yana zaune a karkara maimakon kasa. A cikin hoton akwai wani baƙar fata marar kai, wanda aka yi masa ado da farare da baƙaƙen tabo, yana riƙe da kyandirori uku masu kona a makwancinsa. Fani-Kayode ya ƙawata wannan adadi da tabo don wakiltar ƙanƙara na Sonponnoi da alamun ƙabilun Yarbawa. Kyandir mai kona sau uku akan makwancinsa yana haifar da ma'anar cewa jima'i yana ci gaba har ma a cikin rashin lafiya. Hakanan yana wakiltar yadda bangaskiyar Kirista ta maye gurbin al'adar Yarbawa tare da kawo cuta tare da ita a lokacin mulkin mallaka. <ref name=":2">Worton, Michael. "Behold the (sick) man." National Healths: Gender, Sexuality, and Health in Cross-cultural Context (2004): 151–165.</ref> A wata hanya, Fani-Kayode ya bayyana cewa wannan Orisha baƙon abu ne, amma ya miƙa saƙon alama na hoton, yana magana da shi ya yi Allah wadai da jima'i a lokacin da yake zaune a yammacin duniya wanda ya ci karo da addinin kakanninsa.
Musamman ya ambaci Esu, manzo kuma allahntakar marar hanya wanda galibi ana siffanta shi da tsayayyen azzakari, akai-akai a cikin hotunansa. Zai zana madaidaicin azzakari cikin da yawa daga cikin hotunansa don bayyana irin nasa sha'awar jima'i. Fani-Kayode na tsakiyar shekarun 1980 <nowiki>''</nowiki>Bakar Namiji, Farin Namiji<nowiki>''</nowiki> ya haɗu da jigogin launin fata da jima'i tare da nunin dalla-dalla na dangantakar ibada da Allah. Yawancin wannan aikin yana nuna rashin fahimta da za a iya danganta shi da Esu, wanda ke tattare da dakarun adawa. <ref>{{Cite journal|url-status=35–36}}</ref> Da yake magana kan Esu, ya nace, "Eshu yana shugabanta a nan [. . . ] Shi ne Mai dabara, Ubangijin mararraba (matsakanci tsakanin jinsi), wani lokaci yana canza alamomi don ya batar da mu [. . . ] Watakila ta haka ne sake haifuwa ya kasance.” <ref>{{Cite journal|url-status=36–91}}</ref> Esu kuma ya bayyana a cikin hoton Fani-Kayode, ''Babu wani abu da zai rasa IX''. Ana fahimtar kasancewar Esu a cikin launi na abin rufe fuska; ta yin amfani da ratsin fari, ja, da baƙar fata abin rufe fuska yana wakiltar Esu. Ko da yake waɗannan launuka suna wakiltar Esu, abin rufe fuska da kansa ba shi da fifiko a yin abin rufe fuska na gargajiya na Afirka; Wannan jigon da hankali yana kusan karkatar da abin rufe fuska don wakiltar babban “ƙaunan Afirka” (masu sukar ra’ayin “primitiveness” wanda jama’ar Turai suka narke). <ref name=":4">{{Cite journal|url-status=74–86}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFMoffitt2015">Moffitt (2015). "Rotimi Fani-Kayode's Ecstatic Antibodies". ''Transition'' (118): 74–86. [[Doi (mai ganowa)|doi]]:[[doi:10.2979/transition.118.74|10.2979/transition.118.74]]. [[JSTOR (mai ganowa)|JSTOR]] [//www.jstor.org/stable/10.2979/transition.118.74 10.2979/transition.118.74].</cite></ref>
Fani-Kayode ya rabe-raben ma'anar zama za a iya bincikarsa a cikin 1987 <nowiki>''</nowiki> Head Bronze." A cikin hoton, ya yanke wani bakar jikin mutum don bayyana kafafunsa da gindinsa yayin da yake shirin zama a saman wani sassaken Ife na tagulla. Ana sanya sculpture na Ife akan faranti, stool, ko tsaunin kafa, kuma an sanya shi da dabara a tsakiyar firam ɗin hoton. Yawanci, kan tagulla a cikin hoton yana nufin girmama Sarkin Ife. Duk da haka, a cikin mahallin hoton Fani-Kayode, ya yi wa masarautar Yarbawa dadi. Hoton yana wakiltar gudun hijira da kuma liwadi, sassa biyu na duniyarsa. Jikin da aka yanke yana nuna alamar rarrabuwar kawuna, matsayinsa yana nuni da jima'insa da sassakawar alama ce ta daɗaɗɗen ƙa'idodin zamantakewar rayuwar da yake ƙoƙarin rushewa. <ref name=":0">{{Cite journal|url-status=4–19}}</ref>
Aikinsa na ƙarshe, wanda aka ba shi mai suna "Saduwa" (1995), yana nuna haɗakar dangantakarsa da addinin Yarbawa. Da alama yana fitar da ra'ayoyin Yarbawa na sanyi da ƙarfi. Yana nuna cewa "natsuwa ce ta tarayya da duniyar ruhaniya." Ɗaya daga cikin hotunan da ke cikin jerin, "The Golden Phallus," na wani mutum ne mai abin rufe fuska kamar tsuntsu yana kallon mai kallo, tare da dakatar da azzakarinsa a kan wani igiya. An bayyana hoton a matsayin wani abin ban dariya na yadda baƙar fata ke da nauyi a hannun ƙasashen yammacin duniya. <ref name=":4">{{Cite journal|url-status=74–86}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFMoffitt2015">Moffitt (2015). "Rotimi Fani-Kayode's Ecstatic Antibodies". ''Transition'' (118): 74–86. [[Doi (mai ganowa)|doi]]:[[doi:10.2979/transition.118.74|10.2979/transition.118.74]]. [[JSTOR (mai ganowa)|JSTOR]] [//www.jstor.org/stable/10.2979/transition.118.74 10.2979/transition.118.74].</cite></ref> A cikin wannan hoton ( ''The Golden Phallus'' ), kamar yadda a cikin Fani-Kayode's ''Bronze Head'', akwai mayar da hankali ga liminality, ruhaniya, ikon siyasa, da tarihin al'adu - ɗaukar manufofin da aka gani a matsayin 'tsohuwar' (a cikin nunin <nowiki>''</nowiki> gargajiya' 'yan Afirka art. ) da kuma sake gabatar da su a matsayin archetype na zamani. <ref>{{Cite journal|url-status=4–19}}</ref>
== Gado ==
Fani-Kayode da wasu da dama sun ɗauke shi a matsayin baƙon waje kuma mai kwatancen baƙi. Fani-Kayode, duk da haka, ya yi imanin cewa saboda wannan hoton nasa, ya taimaka wajen tsara aikinsa na mai daukar hoto. <ref name=":0">{{Cite journal|url-status=4–19}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true">Nelson, Steven (1 January 2005). "Transgressive Transcendence in the Photographs of Rotimi Fani-Kayode". ''Art Journal''. '''64''' (1): 4–19. [[Doi (mai ganowa)|doi]]:[[doi:10.2307/20068359|10.2307/20068359]]. [[JSTOR (mai ganowa)|JSTOR]] [//www.jstor.org/stable/20068359 20068359].</cite></ref> A cikin hirarrakin da aka yi masa, ya yi magana a kan kwarewarsa na kasancewarsa baƙon waje dangane da ƴan Afirka, amma kuma yana da mahimmanci a lura cewa an tilasta masa yin hijira. Ficewar da ya yi daga Najeriya tun yana karami ya shafi lafiyarsa. Ya fuskanci jin kamar yana da "kadan ya rasa." <ref>Cotter, Holland. ''Rotimi Fani-Kayode: Nothing to Lose''. New York Times Company, New York, N.Y, 2012.</ref> Amma sai aka siffata asalinsa daga tunanin waninsa kuma aka yi bikin. A cikin aikinsa, batutuwan da Fani-Kayode ke yi, musamman baƙar fata ne, amma kusan ko da yaushe yakan bayyana kansa a matsayin baƙar fata a yawancin ayyukansa, wanda za'a iya fassara shi a matsayin mai nunawa da kuma gani na tarihin kansa. Yana kwatanta fasahar sa a matsayin "Baƙar fata, ɗan Afirka, daukar hoto na ɗan kishili" Yin amfani da jiki a matsayin wurin da aka keɓe a cikin hotonsa, ya sami damar bincika dangantakar da ke tsakanin sha'awar batsa da dabi'un ruhaniya na kakanninsa. Ƙwarewarsa mai rikitarwa na tarwatsewa, rarrabuwa, ƙin yarda, da rabuwa duk sun daidaita aikinsa. <ref name=":1">{{Cite journal|url-status=289–293}}</ref> Fani-Kayode ya kalubalanci rashin ganuwa na "Kwanyar Afirka", ko kuma kin amincewa da madadin jima'i na Afirka, a cikin duka biyun.
Duniyar Yamma da Afirka. Gabaɗaya, ya nemi sake fasalin ra'ayoyin jima'i da jinsi a cikin hotonsa, yana nuna cewa jima'i da jima'i suna bayyana tsattsauran ra'ayi da "daidaitacce" saboda al'adun al'adu da zamantakewa amma a zahiri suna da ruwa da kuma ra'ayi. Koyaya, ya nemi musamman don haɓaka ƙima a cikin fasahar zamani na Afirka, wanda ya buƙaci shi ya magance abubuwan gadon mulkin mallaka da na Kirista waɗanda suka danne ƙiyayya da gina ra'ayi mai cutarwa na baƙar fata. A lokacin da ba a wakilta masu fasaha na Afirka, cikin tsokana ya tunkari batun ta hanyar yin magana da kuma tambayar abin da bakar fata ke yi. (charlotte) Ana iya fassara tasirinsa na homoerotic a cikin yin amfani da jikin namiji baƙar fata a matsayin bayyanar da manufa, sha'awa da abin da ake so, da kuma sanin kai don mayar da martani ga jikin baƙar fata da aka rage zuwa abin kallo. <ref>{{Cite journal|url-status=207–234}}</ref> Ya iya nuna wa duniya da waɗanda ke cikin duniyar fasaha kawai nawa baƙar fata muryoyin ke da mahimmanci. Ba da labarin bangaran su kuma ba wai kawai batun abin da wani ya kwatanta su ba.
Ba wai kawai ana yabon Fani-Kayode ba saboda ra'ayinsa na ra'ayi na Afirkanci da ƙwazo (da ƴaƴan Afirka), ana kuma yaba masa don iya haɗa siyasar kabilanci da jima'i tare da lalata da kyan addini. Wani mai suka ya kuma bayyana aikinsa a matsayin "neo-romantic," tare da ra'ayin Hotunan nasa suna haifar da ma'anar kyakkyawa mai wucewa. <ref name=":1">{{Cite journal|url-status=289–293}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFKobena1996">Kobena, Mercer (1996). "Eros & Diaspora". ''Reading the Contemporary: African Art from Theory to the Marketplace'': 289–293.</cite></ref>
Ayyukansa suna cike da wayo, ban dariya, da sharhi na siyasa da zamantakewa. Ya kuma ba da gudummawa ga muhawarar fasaha da ke tattare da [[Kanjamau|cutar HIV/AIDS]]. <ref>Jean Marc Patras/ Galerie.</ref>
== nune-nunen ==
Ya fara baje koli a cikin 1984 kuma ya halarci nune-nune da yawa a lokacin mutuwarsa a 1989. An baje kolin aikinsa a Burtaniya, Faransa, [[Austriya|Austria]], Italiya, [[Najeriya]], Sweden, Jamus, Afirka ta Kudu, da Amurka.
Fani-Kayode ya fara baje kolin a babban gidan wasan kwaikwayo wanda Brixton Artists Collective ke gudanarwa. Ya baje kolin a cikin nunin rukuni guda uku a Gidan Gallery: ''Babu Sharhi,'' Disamba 1984; ''Ganin Diversity,'' Fabrairu 1985 da ''Nunin Membobi na Shekara-shekara,'' Nuwamba 1985.
* ''Bambanci iri ɗaya,'' nunin rukuni a Aikin Kamara, Yuli 1986
* ''The Invisible Man,'' nunin rukuni a Goldsmith's Gallery, 1988
* ''ÁBÍKU - Haihuwar Mutuwa,'' nunin mutum ɗaya a Cibiyar 181 Gallery (Hammersmith), Satumba/Oktoba 1988
* ''Musanya Hoton Hoto na Amurka/Birtaniya,'' nunin rukunin yawon shakatawa a Camerawork & Jamaica Arts Center, New York, 1989
* ''Kwayoyin rigakafin Ecstatic: Tsayar da tatsuniyoyi na AIDS,'' nunin rukunin yawon shakatawa, Sunil Gupta da Tessa Boffin suka tsara, 1990, Gallery Impressions, York; Ikon Gallery, Birmingham; Cibiyar Fasaha ta Battersea, London.
A cikin 1988, Fani-Kayode tare da wasu masu daukar hoto (mafi yawansu sun taru don Tunani na Ƙwararrun Ƙwararru, Brixton Artists Collective ) - ciki har da Sunil Gupta, Monika Baker, Merle Van den Bosch, Pratibha Parmar, Ingrid Pollard, Roshini Kempadoo da Armet Francis - sun kafa Ƙungiyar Masu Hoto Baƙar fata (yanzu ana kiranta Autograph ABP) <ref>[http://autograph-abp.co.uk/multimedia/video/autograph-sees-light-of-day "Autograph Sees Light of Day"], Autograph.</ref> kuma ta zama kujera ta farko. Ya kuma kasance memba mai aiki na Black Audio Film Collective . <ref name="ReferenceB">'' GLBTQ: An Encyclopedia of Gay, Lesbian, Bisexual, Transgender, and Queer Culture''.</ref> Ya kasance babban tasiri a kan matasa masu daukar hoto baƙar fata a ƙarshen 1980s da 1990s.{{Ana bukatan hujja|date=July 2020}}Bayan mutuwar 1992, an ci gaba da yin wasu cece-kuce game da ayyukan da aka danganta ga Fani-Kayode. <ref name="ReferenceB" />
== Labarai ==
* ''Saduwa.'' London: Autograph, 1986.
* ''Bakar Namiji/Bakar Namiji.'' Landan: Gay Men's Press, 1988. Hotuna daga Fani-Kayode, rubutu daga Alex Hirst.
* ''Jikunan Kwarewa: Labarun Game da Rayuwa tare da HIV.'' - Nunin rukuni a Camerawork a cikin 1989
* ''Hotunan auto.'' Kamara RF-K Maris 1990 (An haɗa shi a cikin talla don nunin amma ba a nuna aikin ba saboda mutuwarsa ta kwatsam a cikin Disamba 1989).
* ''Nunin Tunawa da Tunawa da Tunawa.'' 198 Gallery, Disamba 1990 (Brian Kennedy, Mujallar Iyakar Birni, ta nemi gudummawar don ba da kuɗin nunin. ) Rubuce-rubucen kasida ta Alex Hirst da Stuart Hall.
* ''Hotuna.'' Hoton ABP, London, 1996. Daga Fani-Kayode da Alex Hirst. <ref>[http://www.revuenoire.com/index.php?option=com_content&view=article&id=117:2-909571-17-3&catid=13:Grand%20Livre&Itemid=4&lang=en Extract]. ''Revue Noire''.</ref>
* ''Rarraba Kyamara'' ta Mark Sealy shafuffuka na 226-232.
* ''Da kuma Furen Jini: Rotimi Fani-Kayode, Hoto da 1980s.'' da W Ian Bourland.
== Magana ==
“An gina asalina ne daga ma’anar wani abu na, ko na al’ada, launin fata, ko kuma na jima’i. Abubuwa uku ba su rabu a cikina ba. Hoto shine kayan aikin da na fi jin kwarin gwiwa wajen bayyana kaina. Hoto ne, don haka - Baƙar fata, ɗan Afirka, daukar hoto na ɗan kishili - wanda dole ne in yi amfani da shi ba kawai a matsayin kayan aiki ba, amma a matsayin makami idan zan yi tsayayya da hare-hare kan mutuncina kuma, hakika, rayuwata bisa ga sharuɗɗan kaina." <ref>"Traces of Ecstasy", ''Ten-8'', no. 28, 1988.</ref>
"A kan abubuwa guda uku ni baƙo ne: a cikin al'amuran jima'i; ta fuskar ɓarnawar ƙasa da al'adu; da ma'anar rashin zama irin ƙwararrun ƙwararrun ƙwararrun aure da iyayena za su yi fata."
“Ina yin hotunana na dan luwadi ne da gangan. Bakar fata daga duniya ta uku a baya ba su bayyana wa mutanensu ba ko kuma ga yammacin duniya wani lamari mai ban tsoro: suna son junansu.”
"Ina ƙoƙarin fitar da yanayin ruhaniya a cikin hotuna na ta yadda ra'ayoyin gaskiya su zama masu shakku kuma su kasance a buɗe don sake fassarawa. Wannan yana buƙatar abin da limaman Yarabawa suka kira dabarar jin daɗi.” <ref name=":0">{{Cite journal|url-status=4–19}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true">Nelson, Steven (1 January 2005). "Transgressive Transcendence in the Photographs of Rotimi Fani-Kayode". ''Art Journal''. '''64''' (1): 4–19. [[Doi (mai ganowa)|doi]]:[[doi:10.2307/20068359|10.2307/20068359]]. [[JSTOR (mai ganowa)|JSTOR]] [//www.jstor.org/stable/20068359 20068359].</cite></ref>
== Manazarta ==
{{Reflist}}
[[Category:Shafuka masu fassarorin da ba'a duba ba]]
8eetunp019nzd4lufb83u6v51nc5baj
162413
162412
2022-07-29T09:39:43Z
Muhammad Idriss Criteria
15878
/* Tarihin Rayuwa */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[Category:Articles with hCards]]
'''Oluwarotimi Adebiyi Wahab Fani-Kayode''' (20 Afrilu 1955–21 Disamba 1989) <ref>[http://www.autograph-abp-shop.co.uk/files/Newspapers/NO9.Dec89-Jan90.pdf "Rotimi Fani-Kayode (In Memoriam)"], ''Autograph'' Newsletter, No. 9, December 1989/January 1990.</ref> haifaffen [[Ɗan Nijeriya|Najeriya ne]] mai daukar hoto, wanda ya koma [[Ingila]] yana dan shekara 12 don tserewa yakin basasar [[Najeriya]]. An halicci babban jikin aikinsa tsakanin 1982 da 1989. Ya binciko tashe-tashen hankula da jima'i, kabilanci da al'adu suka haifar ta hanyar hotuna masu salo da tsararru.
== Tarihin Rayuwa ==
An haifi Rotimi Fani-Kayode a [[Lagos (birni)|Legas]], [[Najeriya]], a cikin watan Afrilu 1955, a matsayin ɗa na biyu na fitaccen gidan [[Yarbawa]] ( [[Remi Fani-Kayode|Cif Babaremilekun Adetokunboh Fani-Kayode]] da Chief Mrs. Adia Adunni Fani-Kayode) wanda ya koma Brighton, Ingila, a cikin shekarar 1966, bayan juyin mulkin soja da yakin basasa da ya biyo baya. Rotimi ya tafi wasu makarantu masu zaman kansu na Burtaniya don karatun sakandare, ciki har da Kwalejin Brighton, Kwalejin Seabright, da Millfield, sannan ya koma Amurka a 1976. Ya karanta Fine Arts and Economics a Jami'ar Georgetown, Washington, DC, da BA, ya ci gaba da MFA a Fine Arts & Photography a Cibiyar Pratt, New York City. Duk da yake a New York, yayi zaman abokantaka tare da Robert Mapplethorpe, wanda ya yi iƙirarin a matsayin tasiri a kan aikinsa. <ref>Conversation with the author 1988</ref>
Fani-Kayode ya koma Birtaniya ne a shekarar 1983 inda ya zama memba na Brixton Artists Collective, inda ya fara baje kolin wasu daga cikin shirye-shiryen kungiyar da aka gudanar a dakin wasan kwaikwayo na Brixton kafin ya ci gaba da nunawa a wasu wuraren baje koli a Landan. Ya mutu a asibiti sakamakon bugun zuciya yayin da yake murmurewa daga rashin lafiya mai alaka da [[Kanjamau|AIDS]] a ranar 21 ga watan Disamba 1989. A lokacin mutuwarsa, yana zaune a Brixton, London, tare da abokin rayuwarsa kuma mai haɗin gwiwa Alex Hirst.
== Aiki ==
Fani-Kayode ya yarda cewa aikin Mapplethorpe na farko ya rinjayi shi amma kuma ya tura iyakokin fasahar nasa, binciken jima'i, wariyar launin fata, mulkin mallaka da kuma tashin hankali da rikice-rikice tsakanin liwadi da haɓakar Yarabawa ta hanyar jerin hotuna a cikin launi da baki da kuma. fari. <ref name="ReferenceA">''Encyclopedia of Twentieth-Century Photographers''.</ref> Yayin da Rotimi Fani-Kayode ya yi iƙirarin Robert Mapplethorpe a matsayin tasiri akan aikinsa, Fani-Kayode yana aiki tare da jigogi na Baroque yayin da Mapplethorpe yayi aiki tare da Classical. <ref name=":4">{{Cite journal|url-status=74–86}}</ref>
Dangantakarsa da addinin Yarbawa ta faro ne daga iyayensa. Fani-Kayode ya bayyana cewa iyayensa masu bautar Ifa ne, bawan Orisha, kuma masu kula da wuraren ibada na Yarbawa, abin da ya faru da farko wanda ya sanar da aikinsa. Da wannan gadon, sai ya yunƙura don haɗa sha'awa, al'ada, da baƙar fata jikin namiji. Abubuwan da ya faru na addini sun ƙarfafa shi ya yi koyi da dabarun mallaka na Yarbawa, ta hanyar da firistocin Yarbawa suke sadarwa da alloli da jin daɗi. Misalin irin wannan dangantaka tsakanin Hotunan Fani-Kayode da na Yarbawa 'dabarun jin daɗi' an nuna shi a cikin aikinsa, ''Bronze Head (1987).'' <ref>{{Cite journal|url-status=4–19}}</ref> Burinsa shi ne ya sadar da hankalin masu sauraren da ba su san da shi ba da hada ra’ayin Yarbawa da na Yamma (musamman Kiristanci). Wannan al'ada ta haɗa kayan ado da batsa na addini sun tilasta wa mai kallo gani da tsokana. <ref name=":2">Worton, Michael. "Behold the (sick) man." National Healths: Gender, Sexuality, and Health in Cross-cultural Context (2004): 151–165.</ref>
Ana iya ganin wannan a farkon aikinsa, musamman "Sonponnoi" (1987). Sonponnoi yana daya daga cikin manyan orishas a cikin pantheon na Yarbawa; shine allahn [[Agana|ciwon huhu]]. Sakamakon irin karfin da yake da shi, sai ya jawo tsoro har mutane suka ji tsoron fadin sunansa, ya zama bare, yana zaune a karkara maimakon kasa. A cikin hoton akwai wani baƙar fata marar kai, wanda aka yi masa ado da farare da baƙaƙen tabo, yana riƙe da kyandirori uku masu kona a makwancinsa. Fani-Kayode ya ƙawata wannan adadi da tabo don wakiltar ƙanƙara na Sonponnoi da alamun ƙabilun Yarbawa. Kyandir mai kona sau uku akan makwancinsa yana haifar da ma'anar cewa jima'i yana ci gaba har ma a cikin rashin lafiya. Hakanan yana wakiltar yadda bangaskiyar Kirista ta maye gurbin al'adar Yarbawa tare da kawo cuta tare da ita a lokacin mulkin mallaka. <ref name=":2">Worton, Michael. "Behold the (sick) man." National Healths: Gender, Sexuality, and Health in Cross-cultural Context (2004): 151–165.</ref> A wata hanya, Fani-Kayode ya bayyana cewa wannan Orisha baƙon abu ne, amma ya miƙa saƙon alama na hoton, yana magana da shi ya yi Allah wadai da jima'i a lokacin da yake zaune a yammacin duniya wanda ya ci karo da addinin kakanninsa.
Musamman ya ambaci Esu, manzo kuma allahntakar marar hanya wanda galibi ana siffanta shi da tsayayyen azzakari, akai-akai a cikin hotunansa. Zai zana madaidaicin azzakari cikin da yawa daga cikin hotunansa don bayyana irin nasa sha'awar jima'i. Fani-Kayode na tsakiyar shekarun 1980 <nowiki>''</nowiki>Bakar Namiji, Farin Namiji<nowiki>''</nowiki> ya haɗu da jigogin launin fata da jima'i tare da nunin dalla-dalla na dangantakar ibada da Allah. Yawancin wannan aikin yana nuna rashin fahimta da za a iya danganta shi da Esu, wanda ke tattare da dakarun adawa. <ref>{{Cite journal|url-status=35–36}}</ref> Da yake magana kan Esu, ya nace, "Eshu yana shugabanta a nan [. . . ] Shi ne Mai dabara, Ubangijin mararraba (matsakanci tsakanin jinsi), wani lokaci yana canza alamomi don ya batar da mu [. . . ] Watakila ta haka ne sake haifuwa ya kasance.” <ref>{{Cite journal|url-status=36–91}}</ref> Esu kuma ya bayyana a cikin hoton Fani-Kayode, ''Babu wani abu da zai rasa IX''. Ana fahimtar kasancewar Esu a cikin launi na abin rufe fuska; ta yin amfani da ratsin fari, ja, da baƙar fata abin rufe fuska yana wakiltar Esu. Ko da yake waɗannan launuka suna wakiltar Esu, abin rufe fuska da kansa ba shi da fifiko a yin abin rufe fuska na gargajiya na Afirka; Wannan jigon da hankali yana kusan karkatar da abin rufe fuska don wakiltar babban “ƙaunan Afirka” (masu sukar ra’ayin “primitiveness” wanda jama’ar Turai suka narke). <ref name=":4">{{Cite journal|url-status=74–86}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFMoffitt2015">Moffitt (2015). "Rotimi Fani-Kayode's Ecstatic Antibodies". ''Transition'' (118): 74–86. [[Doi (mai ganowa)|doi]]:[[doi:10.2979/transition.118.74|10.2979/transition.118.74]]. [[JSTOR (mai ganowa)|JSTOR]] [//www.jstor.org/stable/10.2979/transition.118.74 10.2979/transition.118.74].</cite></ref>
Fani-Kayode ya rabe-raben ma'anar zama za a iya bincikarsa a cikin 1987 <nowiki>''</nowiki> Head Bronze." A cikin hoton, ya yanke wani bakar jikin mutum don bayyana kafafunsa da gindinsa yayin da yake shirin zama a saman wani sassaken Ife na tagulla. Ana sanya sculpture na Ife akan faranti, stool, ko tsaunin kafa, kuma an sanya shi da dabara a tsakiyar firam ɗin hoton. Yawanci, kan tagulla a cikin hoton yana nufin girmama Sarkin Ife. Duk da haka, a cikin mahallin hoton Fani-Kayode, ya yi wa masarautar Yarbawa dadi. Hoton yana wakiltar gudun hijira da kuma liwadi, sassa biyu na duniyarsa. Jikin da aka yanke yana nuna alamar rarrabuwar kawuna, matsayinsa yana nuni da jima'insa da sassakawar alama ce ta daɗaɗɗen ƙa'idodin zamantakewar rayuwar da yake ƙoƙarin rushewa. <ref name=":0">{{Cite journal|url-status=4–19}}</ref>
Aikinsa na ƙarshe, wanda aka ba shi mai suna "Saduwa" (1995), yana nuna haɗakar dangantakarsa da addinin Yarbawa. Da alama yana fitar da ra'ayoyin Yarbawa na sanyi da ƙarfi. Yana nuna cewa "natsuwa ce ta tarayya da duniyar ruhaniya." Ɗaya daga cikin hotunan da ke cikin jerin, "The Golden Phallus," na wani mutum ne mai abin rufe fuska kamar tsuntsu yana kallon mai kallo, tare da dakatar da azzakarinsa a kan wani igiya. An bayyana hoton a matsayin wani abin ban dariya na yadda baƙar fata ke da nauyi a hannun ƙasashen yammacin duniya. <ref name=":4">{{Cite journal|url-status=74–86}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFMoffitt2015">Moffitt (2015). "Rotimi Fani-Kayode's Ecstatic Antibodies". ''Transition'' (118): 74–86. [[Doi (mai ganowa)|doi]]:[[doi:10.2979/transition.118.74|10.2979/transition.118.74]]. [[JSTOR (mai ganowa)|JSTOR]] [//www.jstor.org/stable/10.2979/transition.118.74 10.2979/transition.118.74].</cite></ref> A cikin wannan hoton ( ''The Golden Phallus'' ), kamar yadda a cikin Fani-Kayode's ''Bronze Head'', akwai mayar da hankali ga liminality, ruhaniya, ikon siyasa, da tarihin al'adu - ɗaukar manufofin da aka gani a matsayin 'tsohuwar' (a cikin nunin <nowiki>''</nowiki> gargajiya' 'yan Afirka art. ) da kuma sake gabatar da su a matsayin archetype na zamani. <ref>{{Cite journal|url-status=4–19}}</ref>
== Gado ==
Fani-Kayode da wasu da dama sun ɗauke shi a matsayin baƙon waje kuma mai kwatancen baƙi. Fani-Kayode, duk da haka, ya yi imanin cewa saboda wannan hoton nasa, ya taimaka wajen tsara aikinsa na mai daukar hoto. <ref name=":0">{{Cite journal|url-status=4–19}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true">Nelson, Steven (1 January 2005). "Transgressive Transcendence in the Photographs of Rotimi Fani-Kayode". ''Art Journal''. '''64''' (1): 4–19. [[Doi (mai ganowa)|doi]]:[[doi:10.2307/20068359|10.2307/20068359]]. [[JSTOR (mai ganowa)|JSTOR]] [//www.jstor.org/stable/20068359 20068359].</cite></ref> A cikin hirarrakin da aka yi masa, ya yi magana a kan kwarewarsa na kasancewarsa baƙon waje dangane da ƴan Afirka, amma kuma yana da mahimmanci a lura cewa an tilasta masa yin hijira. Ficewar da ya yi daga Najeriya tun yana karami ya shafi lafiyarsa. Ya fuskanci jin kamar yana da "kadan ya rasa." <ref>Cotter, Holland. ''Rotimi Fani-Kayode: Nothing to Lose''. New York Times Company, New York, N.Y, 2012.</ref> Amma sai aka siffata asalinsa daga tunanin waninsa kuma aka yi bikin. A cikin aikinsa, batutuwan da Fani-Kayode ke yi, musamman baƙar fata ne, amma kusan ko da yaushe yakan bayyana kansa a matsayin baƙar fata a yawancin ayyukansa, wanda za'a iya fassara shi a matsayin mai nunawa da kuma gani na tarihin kansa. Yana kwatanta fasahar sa a matsayin "Baƙar fata, ɗan Afirka, daukar hoto na ɗan kishili" Yin amfani da jiki a matsayin wurin da aka keɓe a cikin hotonsa, ya sami damar bincika dangantakar da ke tsakanin sha'awar batsa da dabi'un ruhaniya na kakanninsa. Ƙwarewarsa mai rikitarwa na tarwatsewa, rarrabuwa, ƙin yarda, da rabuwa duk sun daidaita aikinsa. <ref name=":1">{{Cite journal|url-status=289–293}}</ref> Fani-Kayode ya kalubalanci rashin ganuwa na "Kwanyar Afirka", ko kuma kin amincewa da madadin jima'i na Afirka, a cikin duka biyun.
Duniyar Yamma da Afirka. Gabaɗaya, ya nemi sake fasalin ra'ayoyin jima'i da jinsi a cikin hotonsa, yana nuna cewa jima'i da jima'i suna bayyana tsattsauran ra'ayi da "daidaitacce" saboda al'adun al'adu da zamantakewa amma a zahiri suna da ruwa da kuma ra'ayi. Koyaya, ya nemi musamman don haɓaka ƙima a cikin fasahar zamani na Afirka, wanda ya buƙaci shi ya magance abubuwan gadon mulkin mallaka da na Kirista waɗanda suka danne ƙiyayya da gina ra'ayi mai cutarwa na baƙar fata. A lokacin da ba a wakilta masu fasaha na Afirka, cikin tsokana ya tunkari batun ta hanyar yin magana da kuma tambayar abin da bakar fata ke yi. (charlotte) Ana iya fassara tasirinsa na homoerotic a cikin yin amfani da jikin namiji baƙar fata a matsayin bayyanar da manufa, sha'awa da abin da ake so, da kuma sanin kai don mayar da martani ga jikin baƙar fata da aka rage zuwa abin kallo. <ref>{{Cite journal|url-status=207–234}}</ref> Ya iya nuna wa duniya da waɗanda ke cikin duniyar fasaha kawai nawa baƙar fata muryoyin ke da mahimmanci. Ba da labarin bangaran su kuma ba wai kawai batun abin da wani ya kwatanta su ba.
Ba wai kawai ana yabon Fani-Kayode ba saboda ra'ayinsa na ra'ayi na Afirkanci da ƙwazo (da ƴaƴan Afirka), ana kuma yaba masa don iya haɗa siyasar kabilanci da jima'i tare da lalata da kyan addini. Wani mai suka ya kuma bayyana aikinsa a matsayin "neo-romantic," tare da ra'ayin Hotunan nasa suna haifar da ma'anar kyakkyawa mai wucewa. <ref name=":1">{{Cite journal|url-status=289–293}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFKobena1996">Kobena, Mercer (1996). "Eros & Diaspora". ''Reading the Contemporary: African Art from Theory to the Marketplace'': 289–293.</cite></ref>
Ayyukansa suna cike da wayo, ban dariya, da sharhi na siyasa da zamantakewa. Ya kuma ba da gudummawa ga muhawarar fasaha da ke tattare da [[Kanjamau|cutar HIV/AIDS]]. <ref>Jean Marc Patras/ Galerie.</ref>
== nune-nunen ==
Ya fara baje koli a cikin 1984 kuma ya halarci nune-nune da yawa a lokacin mutuwarsa a 1989. An baje kolin aikinsa a Burtaniya, Faransa, [[Austriya|Austria]], Italiya, [[Najeriya]], Sweden, Jamus, Afirka ta Kudu, da Amurka.
Fani-Kayode ya fara baje kolin a babban gidan wasan kwaikwayo wanda Brixton Artists Collective ke gudanarwa. Ya baje kolin a cikin nunin rukuni guda uku a Gidan Gallery: ''Babu Sharhi,'' Disamba 1984; ''Ganin Diversity,'' Fabrairu 1985 da ''Nunin Membobi na Shekara-shekara,'' Nuwamba 1985.
* ''Bambanci iri ɗaya,'' nunin rukuni a Aikin Kamara, Yuli 1986
* ''The Invisible Man,'' nunin rukuni a Goldsmith's Gallery, 1988
* ''ÁBÍKU - Haihuwar Mutuwa,'' nunin mutum ɗaya a Cibiyar 181 Gallery (Hammersmith), Satumba/Oktoba 1988
* ''Musanya Hoton Hoto na Amurka/Birtaniya,'' nunin rukunin yawon shakatawa a Camerawork & Jamaica Arts Center, New York, 1989
* ''Kwayoyin rigakafin Ecstatic: Tsayar da tatsuniyoyi na AIDS,'' nunin rukunin yawon shakatawa, Sunil Gupta da Tessa Boffin suka tsara, 1990, Gallery Impressions, York; Ikon Gallery, Birmingham; Cibiyar Fasaha ta Battersea, London.
A cikin 1988, Fani-Kayode tare da wasu masu daukar hoto (mafi yawansu sun taru don Tunani na Ƙwararrun Ƙwararru, Brixton Artists Collective ) - ciki har da Sunil Gupta, Monika Baker, Merle Van den Bosch, Pratibha Parmar, Ingrid Pollard, Roshini Kempadoo da Armet Francis - sun kafa Ƙungiyar Masu Hoto Baƙar fata (yanzu ana kiranta Autograph ABP) <ref>[http://autograph-abp.co.uk/multimedia/video/autograph-sees-light-of-day "Autograph Sees Light of Day"], Autograph.</ref> kuma ta zama kujera ta farko. Ya kuma kasance memba mai aiki na Black Audio Film Collective . <ref name="ReferenceB">'' GLBTQ: An Encyclopedia of Gay, Lesbian, Bisexual, Transgender, and Queer Culture''.</ref> Ya kasance babban tasiri a kan matasa masu daukar hoto baƙar fata a ƙarshen 1980s da 1990s.{{Ana bukatan hujja|date=July 2020}}Bayan mutuwar 1992, an ci gaba da yin wasu cece-kuce game da ayyukan da aka danganta ga Fani-Kayode. <ref name="ReferenceB" />
== Labarai ==
* ''Saduwa.'' London: Autograph, 1986.
* ''Bakar Namiji/Bakar Namiji.'' Landan: Gay Men's Press, 1988. Hotuna daga Fani-Kayode, rubutu daga Alex Hirst.
* ''Jikunan Kwarewa: Labarun Game da Rayuwa tare da HIV.'' - Nunin rukuni a Camerawork a cikin 1989
* ''Hotunan auto.'' Kamara RF-K Maris 1990 (An haɗa shi a cikin talla don nunin amma ba a nuna aikin ba saboda mutuwarsa ta kwatsam a cikin Disamba 1989).
* ''Nunin Tunawa da Tunawa da Tunawa.'' 198 Gallery, Disamba 1990 (Brian Kennedy, Mujallar Iyakar Birni, ta nemi gudummawar don ba da kuɗin nunin. ) Rubuce-rubucen kasida ta Alex Hirst da Stuart Hall.
* ''Hotuna.'' Hoton ABP, London, 1996. Daga Fani-Kayode da Alex Hirst. <ref>[http://www.revuenoire.com/index.php?option=com_content&view=article&id=117:2-909571-17-3&catid=13:Grand%20Livre&Itemid=4&lang=en Extract]. ''Revue Noire''.</ref>
* ''Rarraba Kyamara'' ta Mark Sealy shafuffuka na 226-232.
* ''Da kuma Furen Jini: Rotimi Fani-Kayode, Hoto da 1980s.'' da W Ian Bourland.
== Magana ==
“An gina asalina ne daga ma’anar wani abu na, ko na al’ada, launin fata, ko kuma na jima’i. Abubuwa uku ba su rabu a cikina ba. Hoto shine kayan aikin da na fi jin kwarin gwiwa wajen bayyana kaina. Hoto ne, don haka - Baƙar fata, ɗan Afirka, daukar hoto na ɗan kishili - wanda dole ne in yi amfani da shi ba kawai a matsayin kayan aiki ba, amma a matsayin makami idan zan yi tsayayya da hare-hare kan mutuncina kuma, hakika, rayuwata bisa ga sharuɗɗan kaina." <ref>"Traces of Ecstasy", ''Ten-8'', no. 28, 1988.</ref>
"A kan abubuwa guda uku ni baƙo ne: a cikin al'amuran jima'i; ta fuskar ɓarnawar ƙasa da al'adu; da ma'anar rashin zama irin ƙwararrun ƙwararrun ƙwararrun aure da iyayena za su yi fata."
“Ina yin hotunana na dan luwadi ne da gangan. Bakar fata daga duniya ta uku a baya ba su bayyana wa mutanensu ba ko kuma ga yammacin duniya wani lamari mai ban tsoro: suna son junansu.”
"Ina ƙoƙarin fitar da yanayin ruhaniya a cikin hotuna na ta yadda ra'ayoyin gaskiya su zama masu shakku kuma su kasance a buɗe don sake fassarawa. Wannan yana buƙatar abin da limaman Yarabawa suka kira dabarar jin daɗi.” <ref name=":0">{{Cite journal|url-status=4–19}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true">Nelson, Steven (1 January 2005). "Transgressive Transcendence in the Photographs of Rotimi Fani-Kayode". ''Art Journal''. '''64''' (1): 4–19. [[Doi (mai ganowa)|doi]]:[[doi:10.2307/20068359|10.2307/20068359]]. [[JSTOR (mai ganowa)|JSTOR]] [//www.jstor.org/stable/20068359 20068359].</cite></ref>
== Manazarta ==
{{Reflist}}
[[Category:Shafuka masu fassarorin da ba'a duba ba]]
7y7ix9r9ngmqbcvb671veols0k5uxd8
162414
162413
2022-07-29T09:43:03Z
Muhammad Idriss Criteria
15878
/* Aiki */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[Category:Articles with hCards]]
'''Oluwarotimi Adebiyi Wahab Fani-Kayode''' (20 Afrilu 1955–21 Disamba 1989) <ref>[http://www.autograph-abp-shop.co.uk/files/Newspapers/NO9.Dec89-Jan90.pdf "Rotimi Fani-Kayode (In Memoriam)"], ''Autograph'' Newsletter, No. 9, December 1989/January 1990.</ref> haifaffen [[Ɗan Nijeriya|Najeriya ne]] mai daukar hoto, wanda ya koma [[Ingila]] yana dan shekara 12 don tserewa yakin basasar [[Najeriya]]. An halicci babban jikin aikinsa tsakanin 1982 da 1989. Ya binciko tashe-tashen hankula da jima'i, kabilanci da al'adu suka haifar ta hanyar hotuna masu salo da tsararru.
== Tarihin Rayuwa ==
An haifi Rotimi Fani-Kayode a [[Lagos (birni)|Legas]], [[Najeriya]], a cikin watan Afrilu 1955, a matsayin ɗa na biyu na fitaccen gidan [[Yarbawa]] ( [[Remi Fani-Kayode|Cif Babaremilekun Adetokunboh Fani-Kayode]] da Chief Mrs. Adia Adunni Fani-Kayode) wanda ya koma Brighton, Ingila, a cikin shekarar 1966, bayan juyin mulkin soja da yakin basasa da ya biyo baya. Rotimi ya tafi wasu makarantu masu zaman kansu na Burtaniya don karatun sakandare, ciki har da Kwalejin Brighton, Kwalejin Seabright, da Millfield, sannan ya koma Amurka a 1976. Ya karanta Fine Arts and Economics a Jami'ar Georgetown, Washington, DC, da BA, ya ci gaba da MFA a Fine Arts & Photography a Cibiyar Pratt, New York City. Duk da yake a New York, yayi zaman abokantaka tare da Robert Mapplethorpe, wanda ya yi iƙirarin a matsayin tasiri a kan aikinsa. <ref>Conversation with the author 1988</ref>
Fani-Kayode ya koma Birtaniya ne a shekarar 1983 inda ya zama memba na Brixton Artists Collective, inda ya fara baje kolin wasu daga cikin shirye-shiryen kungiyar da aka gudanar a dakin wasan kwaikwayo na Brixton kafin ya ci gaba da nunawa a wasu wuraren baje koli a Landan. Ya mutu a asibiti sakamakon bugun zuciya yayin da yake murmurewa daga rashin lafiya mai alaka da [[Kanjamau|AIDS]] a ranar 21 ga watan Disamba 1989. A lokacin mutuwarsa, yana zaune a Brixton, London, tare da abokin rayuwarsa kuma mai haɗin gwiwa Alex Hirst.
== Aiki ==
Fani-Kayode ya yarda cewa aikin Mapplethorpe na farko ya rinjayi shi amma kuma ya tura iyakokin fasahar nasa, binciken jima'i, wariyar launin fata, mulkin mallaka da kuma tashin hankali da rikice-rikice tsakanin liwadi da haɓakar [[Yarabawa]] ta hanyar jerin hotuna a cikin launi da baki da kuma. fari. <ref name="ReferenceA">''Encyclopedia of Twentieth-Century Photographers''.</ref> Yayin da Rotimi Fani-Kayode ya yi iƙirarin Robert Mapplethorpe a matsayin tasiri akan aikinsa, Fani-Kayode yana aiki tare da jigogi na Baroque yayin da Mapplethorpe yayi aiki tare da Classical. <ref name=":4">{{Cite journal|url-status=74–86}}</ref>
Dangantakarsa da addinin Yarbawa ta faro ne daga iyayensa. Fani-Kayode ya bayyana cewa iyayensa masu bautar Ifa ne, bawan Orisha, kuma masu kula da wuraren ibada na Yarbawa, abin da ya faru da farko wanda ya sanar da aikinsa. Da wannan gadon, sai ya yunƙura don haɗa sha'awa, al'ada, da baƙar fata jikin namiji. Abubuwan da ya faru na addini sun ƙarfafa shi ya yi koyi da dabarun mallaka na Yarbawa, ta hanyar da firistocin Yarbawa suke sadarwa da alloli da jin daɗi. Misalin irin wannan dangantaka tsakanin Hotunan Fani-Kayode da na Yarbawa 'dabarun jin daɗi' an nuna shi a cikin aikinsa, ''Bronze Head (1987).'' <ref>{{Cite journal|url-status=4–19}}</ref> Burinsa shi ne ya sadar da hankalin masu sauraren da ba su san da shi ba da hada ra’ayin Yarbawa da na Yamma (musamman Kiristanci). Wannan al'ada ta haɗa kayan ado da batsa na addini sun tilasta wa mai kallo gani da tsokana. <ref name=":2">Worton, Michael. "Behold the (sick) man." National Healths: Gender, Sexuality, and Health in Cross-cultural Context (2004): 151–165.</ref>
Ana iya ganin wannan a farkon aikinsa, musamman "Sonponnoi" (1987). Sonponnoi yana daya daga cikin manyan orishas a cikin pantheon na Yarbawa; shine allahn [[Agana|ciwon huhu]]. Sakamakon irin karfin da yake da shi, sai ya jawo tsoro har mutane suka ji tsoron fadin sunansa, ya zama bare, yana zaune a karkara maimakon kasa. A cikin hoton akwai wani baƙar fata marar kai, wanda aka yi masa ado da farare da baƙaƙen tabo, yana riƙe da kyandirori uku masu kona a makwancinsa. Fani-Kayode ya ƙawata wannan adadi da tabo don wakiltar ƙanƙara na Sonponnoi da alamun ƙabilun Yarbawa. Kyandir mai kona sau uku akan makwancinsa yana haifar da ma'anar cewa jima'i yana ci gaba har ma a cikin rashin lafiya. Hakanan yana wakiltar yadda bangaskiyar Kirista ta maye gurbin al'adar Yarbawa tare da kawo cuta tare da ita a lokacin mulkin mallaka. <ref name=":2">Worton, Michael. "Behold the (sick) man." National Healths: Gender, Sexuality, and Health in Cross-cultural Context (2004): 151–165.</ref> A wata hanya, Fani-Kayode ya bayyana cewa wannan Orisha baƙon abu ne, amma ya miƙa saƙon alama na hoton, yana magana da shi ya yi Allah wadai da jima'i a lokacin da yake zaune a yammacin duniya wanda ya ci karo da addinin kakanninsa.
Musamman ya ambaci Esu, manzo kuma allahntakar marar hanya wanda galibi ana siffanta shi da tsayayyen azzakari, akai-akai a cikin hotunansa. Zai zana madaidaicin azzakari cikin da yawa daga cikin hotunansa don bayyana irin nasa sha'awar jima'i. Fani-Kayode na tsakiyar shekarun 1980 <nowiki>''</nowiki>Bakar Namiji, Farin Namiji<nowiki>''</nowiki> ya haɗu da jigogin launin fata da jima'i tare da nunin dalla-dalla na dangantakar ibada da Allah. Yawancin wannan aikin yana nuna rashin fahimta da za a iya danganta shi da Esu, wanda ke tattare da dakarun adawa. <ref>{{Cite journal|url-status=35–36}}</ref> Da yake magana kan Esu, ya nace, "Eshu yana shugabanta a nan [. . . ] Shi ne Mai dabara, Ubangijin mararraba (matsakanci tsakanin jinsi), wani lokaci yana canza alamomi don ya batar da mu [. . . ] Watakila ta haka ne sake haifuwa ya kasance.” <ref>{{Cite journal|url-status=36–91}}</ref> Esu kuma ya bayyana a cikin hoton Fani-Kayode, ''Babu wani abu da zai rasa IX''. Ana fahimtar kasancewar Esu a cikin launi na abin rufe fuska; ta yin amfani da ratsin fari, ja, da baƙar fata abin rufe fuska yana wakiltar Esu. Ko da yake waɗannan launuka suna wakiltar Esu, abin rufe fuska da kansa ba shi da fifiko a yin abin rufe fuska na gargajiya na Afirka; Wannan jigon da hankali yana kusan karkatar da abin rufe fuska don wakiltar babban “ƙaunan Afirka” (masu sukar ra’ayin “primitiveness” wanda jama’ar Turai suka narke). <ref name=":4">{{Cite journal|url-status=74–86}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFMoffitt2015">Moffitt (2015). "Rotimi Fani-Kayode's Ecstatic Antibodies". ''Transition'' (118): 74–86. [[Doi (mai ganowa)|doi]]:[[doi:10.2979/transition.118.74|10.2979/transition.118.74]]. [[JSTOR (mai ganowa)|JSTOR]] [//www.jstor.org/stable/10.2979/transition.118.74 10.2979/transition.118.74].</cite></ref>
Fani-Kayode ya rabe-raben ma'anar zama za a iya bincikarsa a cikin 1987 <nowiki>''</nowiki> Head Bronze." A cikin hoton, ya yanke wani bakar jikin mutum don bayyana kafafunsa da gindinsa yayin da yake shirin zama a saman wani sassaken Ife na tagulla. Ana sanya sculpture na Ife akan faranti, stool, ko tsaunin kafa, kuma an sanya shi da dabara a tsakiyar firam ɗin hoton. Yawanci, kan tagulla a cikin hoton yana nufin girmama Sarkin Ife. Duk da haka, a cikin mahallin hoton Fani-Kayode, ya yi wa masarautar Yarbawa dadi. Hoton yana wakiltar gudun hijira da kuma liwadi, sassa biyu na duniyarsa. Jikin da aka yanke yana nuna alamar rarrabuwar kawuna, matsayinsa yana nuni da jima'insa da sassakawar alama ce ta daɗaɗɗen ƙa'idodin zamantakewar rayuwar da yake ƙoƙarin rushewa. <ref name=":0">{{Cite journal|url-status=4–19}}</ref>
Aikinsa na ƙarshe, wanda aka ba shi mai suna "Saduwa" (1995), yana nuna haɗakar dangantakarsa da addinin Yarbawa. Da alama yana fitar da ra'ayoyin Yarbawa na sanyi da ƙarfi. Yana nuna cewa "natsuwa ce ta tarayya da duniyar ruhaniya." Ɗaya daga cikin hotunan da ke cikin jerin, "The Golden Phallus," na wani mutum ne mai abin rufe fuska kamar tsuntsu yana kallon mai kallo, tare da dakatar da azzakarinsa a kan wani igiya. An bayyana hoton a matsayin wani abin ban dariya na yadda baƙar fata ke da nauyi a hannun ƙasashen yammacin duniya. <ref name=":4">{{Cite journal|url-status=74–86}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFMoffitt2015">Moffitt (2015). "Rotimi Fani-Kayode's Ecstatic Antibodies". ''Transition'' (118): 74–86. [[Doi (mai ganowa)|doi]]:[[doi:10.2979/transition.118.74|10.2979/transition.118.74]]. [[JSTOR (mai ganowa)|JSTOR]] [//www.jstor.org/stable/10.2979/transition.118.74 10.2979/transition.118.74].</cite></ref> A cikin wannan hoton (''The Golden Phallus''), kamar yadda a cikin Fani-Kayode's ''Bronze Head'', akwai mayar da hankali ga liminality, ruhaniya, ikon siyasa, da tarihin al'adu - ɗaukar manufofin da aka gani a matsayin 'tsohuwar' (a cikin nunin <nowiki>''</nowiki> gargajiya' 'yan Afirka art.) da kuma sake gabatar da su a matsayin archetype na zamani. <ref>{{Cite journal|url-status=4–19}}</ref>
== Gado ==
Fani-Kayode da wasu da dama sun ɗauke shi a matsayin baƙon waje kuma mai kwatancen baƙi. Fani-Kayode, duk da haka, ya yi imanin cewa saboda wannan hoton nasa, ya taimaka wajen tsara aikinsa na mai daukar hoto. <ref name=":0">{{Cite journal|url-status=4–19}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true">Nelson, Steven (1 January 2005). "Transgressive Transcendence in the Photographs of Rotimi Fani-Kayode". ''Art Journal''. '''64''' (1): 4–19. [[Doi (mai ganowa)|doi]]:[[doi:10.2307/20068359|10.2307/20068359]]. [[JSTOR (mai ganowa)|JSTOR]] [//www.jstor.org/stable/20068359 20068359].</cite></ref> A cikin hirarrakin da aka yi masa, ya yi magana a kan kwarewarsa na kasancewarsa baƙon waje dangane da ƴan Afirka, amma kuma yana da mahimmanci a lura cewa an tilasta masa yin hijira. Ficewar da ya yi daga Najeriya tun yana karami ya shafi lafiyarsa. Ya fuskanci jin kamar yana da "kadan ya rasa." <ref>Cotter, Holland. ''Rotimi Fani-Kayode: Nothing to Lose''. New York Times Company, New York, N.Y, 2012.</ref> Amma sai aka siffata asalinsa daga tunanin waninsa kuma aka yi bikin. A cikin aikinsa, batutuwan da Fani-Kayode ke yi, musamman baƙar fata ne, amma kusan ko da yaushe yakan bayyana kansa a matsayin baƙar fata a yawancin ayyukansa, wanda za'a iya fassara shi a matsayin mai nunawa da kuma gani na tarihin kansa. Yana kwatanta fasahar sa a matsayin "Baƙar fata, ɗan Afirka, daukar hoto na ɗan kishili" Yin amfani da jiki a matsayin wurin da aka keɓe a cikin hotonsa, ya sami damar bincika dangantakar da ke tsakanin sha'awar batsa da dabi'un ruhaniya na kakanninsa. Ƙwarewarsa mai rikitarwa na tarwatsewa, rarrabuwa, ƙin yarda, da rabuwa duk sun daidaita aikinsa. <ref name=":1">{{Cite journal|url-status=289–293}}</ref> Fani-Kayode ya kalubalanci rashin ganuwa na "Kwanyar Afirka", ko kuma kin amincewa da madadin jima'i na Afirka, a cikin duka biyun.
Duniyar Yamma da Afirka. Gabaɗaya, ya nemi sake fasalin ra'ayoyin jima'i da jinsi a cikin hotonsa, yana nuna cewa jima'i da jima'i suna bayyana tsattsauran ra'ayi da "daidaitacce" saboda al'adun al'adu da zamantakewa amma a zahiri suna da ruwa da kuma ra'ayi. Koyaya, ya nemi musamman don haɓaka ƙima a cikin fasahar zamani na Afirka, wanda ya buƙaci shi ya magance abubuwan gadon mulkin mallaka da na Kirista waɗanda suka danne ƙiyayya da gina ra'ayi mai cutarwa na baƙar fata. A lokacin da ba a wakilta masu fasaha na Afirka, cikin tsokana ya tunkari batun ta hanyar yin magana da kuma tambayar abin da bakar fata ke yi. (charlotte) Ana iya fassara tasirinsa na homoerotic a cikin yin amfani da jikin namiji baƙar fata a matsayin bayyanar da manufa, sha'awa da abin da ake so, da kuma sanin kai don mayar da martani ga jikin baƙar fata da aka rage zuwa abin kallo. <ref>{{Cite journal|url-status=207–234}}</ref> Ya iya nuna wa duniya da waɗanda ke cikin duniyar fasaha kawai nawa baƙar fata muryoyin ke da mahimmanci. Ba da labarin bangaran su kuma ba wai kawai batun abin da wani ya kwatanta su ba.
Ba wai kawai ana yabon Fani-Kayode ba saboda ra'ayinsa na ra'ayi na Afirkanci da ƙwazo (da ƴaƴan Afirka), ana kuma yaba masa don iya haɗa siyasar kabilanci da jima'i tare da lalata da kyan addini. Wani mai suka ya kuma bayyana aikinsa a matsayin "neo-romantic," tare da ra'ayin Hotunan nasa suna haifar da ma'anar kyakkyawa mai wucewa. <ref name=":1">{{Cite journal|url-status=289–293}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFKobena1996">Kobena, Mercer (1996). "Eros & Diaspora". ''Reading the Contemporary: African Art from Theory to the Marketplace'': 289–293.</cite></ref>
Ayyukansa suna cike da wayo, ban dariya, da sharhi na siyasa da zamantakewa. Ya kuma ba da gudummawa ga muhawarar fasaha da ke tattare da [[Kanjamau|cutar HIV/AIDS]]. <ref>Jean Marc Patras/ Galerie.</ref>
== nune-nunen ==
Ya fara baje koli a cikin 1984 kuma ya halarci nune-nune da yawa a lokacin mutuwarsa a 1989. An baje kolin aikinsa a Burtaniya, Faransa, [[Austriya|Austria]], Italiya, [[Najeriya]], Sweden, Jamus, Afirka ta Kudu, da Amurka.
Fani-Kayode ya fara baje kolin a babban gidan wasan kwaikwayo wanda Brixton Artists Collective ke gudanarwa. Ya baje kolin a cikin nunin rukuni guda uku a Gidan Gallery: ''Babu Sharhi,'' Disamba 1984; ''Ganin Diversity,'' Fabrairu 1985 da ''Nunin Membobi na Shekara-shekara,'' Nuwamba 1985.
* ''Bambanci iri ɗaya,'' nunin rukuni a Aikin Kamara, Yuli 1986
* ''The Invisible Man,'' nunin rukuni a Goldsmith's Gallery, 1988
* ''ÁBÍKU - Haihuwar Mutuwa,'' nunin mutum ɗaya a Cibiyar 181 Gallery (Hammersmith), Satumba/Oktoba 1988
* ''Musanya Hoton Hoto na Amurka/Birtaniya,'' nunin rukunin yawon shakatawa a Camerawork & Jamaica Arts Center, New York, 1989
* ''Kwayoyin rigakafin Ecstatic: Tsayar da tatsuniyoyi na AIDS,'' nunin rukunin yawon shakatawa, Sunil Gupta da Tessa Boffin suka tsara, 1990, Gallery Impressions, York; Ikon Gallery, Birmingham; Cibiyar Fasaha ta Battersea, London.
A cikin 1988, Fani-Kayode tare da wasu masu daukar hoto (mafi yawansu sun taru don Tunani na Ƙwararrun Ƙwararru, Brixton Artists Collective ) - ciki har da Sunil Gupta, Monika Baker, Merle Van den Bosch, Pratibha Parmar, Ingrid Pollard, Roshini Kempadoo da Armet Francis - sun kafa Ƙungiyar Masu Hoto Baƙar fata (yanzu ana kiranta Autograph ABP) <ref>[http://autograph-abp.co.uk/multimedia/video/autograph-sees-light-of-day "Autograph Sees Light of Day"], Autograph.</ref> kuma ta zama kujera ta farko. Ya kuma kasance memba mai aiki na Black Audio Film Collective . <ref name="ReferenceB">'' GLBTQ: An Encyclopedia of Gay, Lesbian, Bisexual, Transgender, and Queer Culture''.</ref> Ya kasance babban tasiri a kan matasa masu daukar hoto baƙar fata a ƙarshen 1980s da 1990s.{{Ana bukatan hujja|date=July 2020}}Bayan mutuwar 1992, an ci gaba da yin wasu cece-kuce game da ayyukan da aka danganta ga Fani-Kayode. <ref name="ReferenceB" />
== Labarai ==
* ''Saduwa.'' London: Autograph, 1986.
* ''Bakar Namiji/Bakar Namiji.'' Landan: Gay Men's Press, 1988. Hotuna daga Fani-Kayode, rubutu daga Alex Hirst.
* ''Jikunan Kwarewa: Labarun Game da Rayuwa tare da HIV.'' - Nunin rukuni a Camerawork a cikin 1989
* ''Hotunan auto.'' Kamara RF-K Maris 1990 (An haɗa shi a cikin talla don nunin amma ba a nuna aikin ba saboda mutuwarsa ta kwatsam a cikin Disamba 1989).
* ''Nunin Tunawa da Tunawa da Tunawa.'' 198 Gallery, Disamba 1990 (Brian Kennedy, Mujallar Iyakar Birni, ta nemi gudummawar don ba da kuɗin nunin. ) Rubuce-rubucen kasida ta Alex Hirst da Stuart Hall.
* ''Hotuna.'' Hoton ABP, London, 1996. Daga Fani-Kayode da Alex Hirst. <ref>[http://www.revuenoire.com/index.php?option=com_content&view=article&id=117:2-909571-17-3&catid=13:Grand%20Livre&Itemid=4&lang=en Extract]. ''Revue Noire''.</ref>
* ''Rarraba Kyamara'' ta Mark Sealy shafuffuka na 226-232.
* ''Da kuma Furen Jini: Rotimi Fani-Kayode, Hoto da 1980s.'' da W Ian Bourland.
== Magana ==
“An gina asalina ne daga ma’anar wani abu na, ko na al’ada, launin fata, ko kuma na jima’i. Abubuwa uku ba su rabu a cikina ba. Hoto shine kayan aikin da na fi jin kwarin gwiwa wajen bayyana kaina. Hoto ne, don haka - Baƙar fata, ɗan Afirka, daukar hoto na ɗan kishili - wanda dole ne in yi amfani da shi ba kawai a matsayin kayan aiki ba, amma a matsayin makami idan zan yi tsayayya da hare-hare kan mutuncina kuma, hakika, rayuwata bisa ga sharuɗɗan kaina." <ref>"Traces of Ecstasy", ''Ten-8'', no. 28, 1988.</ref>
"A kan abubuwa guda uku ni baƙo ne: a cikin al'amuran jima'i; ta fuskar ɓarnawar ƙasa da al'adu; da ma'anar rashin zama irin ƙwararrun ƙwararrun ƙwararrun aure da iyayena za su yi fata."
“Ina yin hotunana na dan luwadi ne da gangan. Bakar fata daga duniya ta uku a baya ba su bayyana wa mutanensu ba ko kuma ga yammacin duniya wani lamari mai ban tsoro: suna son junansu.”
"Ina ƙoƙarin fitar da yanayin ruhaniya a cikin hotuna na ta yadda ra'ayoyin gaskiya su zama masu shakku kuma su kasance a buɗe don sake fassarawa. Wannan yana buƙatar abin da limaman Yarabawa suka kira dabarar jin daɗi.” <ref name=":0">{{Cite journal|url-status=4–19}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true">Nelson, Steven (1 January 2005). "Transgressive Transcendence in the Photographs of Rotimi Fani-Kayode". ''Art Journal''. '''64''' (1): 4–19. [[Doi (mai ganowa)|doi]]:[[doi:10.2307/20068359|10.2307/20068359]]. [[JSTOR (mai ganowa)|JSTOR]] [//www.jstor.org/stable/20068359 20068359].</cite></ref>
== Manazarta ==
{{Reflist}}
[[Category:Shafuka masu fassarorin da ba'a duba ba]]
m3smjiftyevjw3t64776az50z9cc8id
162415
162414
2022-07-29T09:45:12Z
Muhammad Idriss Criteria
15878
/* Gado */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[Category:Articles with hCards]]
'''Oluwarotimi Adebiyi Wahab Fani-Kayode''' (20 Afrilu 1955–21 Disamba 1989) <ref>[http://www.autograph-abp-shop.co.uk/files/Newspapers/NO9.Dec89-Jan90.pdf "Rotimi Fani-Kayode (In Memoriam)"], ''Autograph'' Newsletter, No. 9, December 1989/January 1990.</ref> haifaffen [[Ɗan Nijeriya|Najeriya ne]] mai daukar hoto, wanda ya koma [[Ingila]] yana dan shekara 12 don tserewa yakin basasar [[Najeriya]]. An halicci babban jikin aikinsa tsakanin 1982 da 1989. Ya binciko tashe-tashen hankula da jima'i, kabilanci da al'adu suka haifar ta hanyar hotuna masu salo da tsararru.
== Tarihin Rayuwa ==
An haifi Rotimi Fani-Kayode a [[Lagos (birni)|Legas]], [[Najeriya]], a cikin watan Afrilu 1955, a matsayin ɗa na biyu na fitaccen gidan [[Yarbawa]] ( [[Remi Fani-Kayode|Cif Babaremilekun Adetokunboh Fani-Kayode]] da Chief Mrs. Adia Adunni Fani-Kayode) wanda ya koma Brighton, Ingila, a cikin shekarar 1966, bayan juyin mulkin soja da yakin basasa da ya biyo baya. Rotimi ya tafi wasu makarantu masu zaman kansu na Burtaniya don karatun sakandare, ciki har da Kwalejin Brighton, Kwalejin Seabright, da Millfield, sannan ya koma Amurka a 1976. Ya karanta Fine Arts and Economics a Jami'ar Georgetown, Washington, DC, da BA, ya ci gaba da MFA a Fine Arts & Photography a Cibiyar Pratt, New York City. Duk da yake a New York, yayi zaman abokantaka tare da Robert Mapplethorpe, wanda ya yi iƙirarin a matsayin tasiri a kan aikinsa. <ref>Conversation with the author 1988</ref>
Fani-Kayode ya koma Birtaniya ne a shekarar 1983 inda ya zama memba na Brixton Artists Collective, inda ya fara baje kolin wasu daga cikin shirye-shiryen kungiyar da aka gudanar a dakin wasan kwaikwayo na Brixton kafin ya ci gaba da nunawa a wasu wuraren baje koli a Landan. Ya mutu a asibiti sakamakon bugun zuciya yayin da yake murmurewa daga rashin lafiya mai alaka da [[Kanjamau|AIDS]] a ranar 21 ga watan Disamba 1989. A lokacin mutuwarsa, yana zaune a Brixton, London, tare da abokin rayuwarsa kuma mai haɗin gwiwa Alex Hirst.
== Aiki ==
Fani-Kayode ya yarda cewa aikin Mapplethorpe na farko ya rinjayi shi amma kuma ya tura iyakokin fasahar nasa, binciken jima'i, wariyar launin fata, mulkin mallaka da kuma tashin hankali da rikice-rikice tsakanin liwadi da haɓakar [[Yarabawa]] ta hanyar jerin hotuna a cikin launi da baki da kuma. fari. <ref name="ReferenceA">''Encyclopedia of Twentieth-Century Photographers''.</ref> Yayin da Rotimi Fani-Kayode ya yi iƙirarin Robert Mapplethorpe a matsayin tasiri akan aikinsa, Fani-Kayode yana aiki tare da jigogi na Baroque yayin da Mapplethorpe yayi aiki tare da Classical. <ref name=":4">{{Cite journal|url-status=74–86}}</ref>
Dangantakarsa da addinin Yarbawa ta faro ne daga iyayensa. Fani-Kayode ya bayyana cewa iyayensa masu bautar Ifa ne, bawan Orisha, kuma masu kula da wuraren ibada na Yarbawa, abin da ya faru da farko wanda ya sanar da aikinsa. Da wannan gadon, sai ya yunƙura don haɗa sha'awa, al'ada, da baƙar fata jikin namiji. Abubuwan da ya faru na addini sun ƙarfafa shi ya yi koyi da dabarun mallaka na Yarbawa, ta hanyar da firistocin Yarbawa suke sadarwa da alloli da jin daɗi. Misalin irin wannan dangantaka tsakanin Hotunan Fani-Kayode da na Yarbawa 'dabarun jin daɗi' an nuna shi a cikin aikinsa, ''Bronze Head (1987).'' <ref>{{Cite journal|url-status=4–19}}</ref> Burinsa shi ne ya sadar da hankalin masu sauraren da ba su san da shi ba da hada ra’ayin Yarbawa da na Yamma (musamman Kiristanci). Wannan al'ada ta haɗa kayan ado da batsa na addini sun tilasta wa mai kallo gani da tsokana. <ref name=":2">Worton, Michael. "Behold the (sick) man." National Healths: Gender, Sexuality, and Health in Cross-cultural Context (2004): 151–165.</ref>
Ana iya ganin wannan a farkon aikinsa, musamman "Sonponnoi" (1987). Sonponnoi yana daya daga cikin manyan orishas a cikin pantheon na Yarbawa; shine allahn [[Agana|ciwon huhu]]. Sakamakon irin karfin da yake da shi, sai ya jawo tsoro har mutane suka ji tsoron fadin sunansa, ya zama bare, yana zaune a karkara maimakon kasa. A cikin hoton akwai wani baƙar fata marar kai, wanda aka yi masa ado da farare da baƙaƙen tabo, yana riƙe da kyandirori uku masu kona a makwancinsa. Fani-Kayode ya ƙawata wannan adadi da tabo don wakiltar ƙanƙara na Sonponnoi da alamun ƙabilun Yarbawa. Kyandir mai kona sau uku akan makwancinsa yana haifar da ma'anar cewa jima'i yana ci gaba har ma a cikin rashin lafiya. Hakanan yana wakiltar yadda bangaskiyar Kirista ta maye gurbin al'adar Yarbawa tare da kawo cuta tare da ita a lokacin mulkin mallaka. <ref name=":2">Worton, Michael. "Behold the (sick) man." National Healths: Gender, Sexuality, and Health in Cross-cultural Context (2004): 151–165.</ref> A wata hanya, Fani-Kayode ya bayyana cewa wannan Orisha baƙon abu ne, amma ya miƙa saƙon alama na hoton, yana magana da shi ya yi Allah wadai da jima'i a lokacin da yake zaune a yammacin duniya wanda ya ci karo da addinin kakanninsa.
Musamman ya ambaci Esu, manzo kuma allahntakar marar hanya wanda galibi ana siffanta shi da tsayayyen azzakari, akai-akai a cikin hotunansa. Zai zana madaidaicin azzakari cikin da yawa daga cikin hotunansa don bayyana irin nasa sha'awar jima'i. Fani-Kayode na tsakiyar shekarun 1980 <nowiki>''</nowiki>Bakar Namiji, Farin Namiji<nowiki>''</nowiki> ya haɗu da jigogin launin fata da jima'i tare da nunin dalla-dalla na dangantakar ibada da Allah. Yawancin wannan aikin yana nuna rashin fahimta da za a iya danganta shi da Esu, wanda ke tattare da dakarun adawa. <ref>{{Cite journal|url-status=35–36}}</ref> Da yake magana kan Esu, ya nace, "Eshu yana shugabanta a nan [. . . ] Shi ne Mai dabara, Ubangijin mararraba (matsakanci tsakanin jinsi), wani lokaci yana canza alamomi don ya batar da mu [. . . ] Watakila ta haka ne sake haifuwa ya kasance.” <ref>{{Cite journal|url-status=36–91}}</ref> Esu kuma ya bayyana a cikin hoton Fani-Kayode, ''Babu wani abu da zai rasa IX''. Ana fahimtar kasancewar Esu a cikin launi na abin rufe fuska; ta yin amfani da ratsin fari, ja, da baƙar fata abin rufe fuska yana wakiltar Esu. Ko da yake waɗannan launuka suna wakiltar Esu, abin rufe fuska da kansa ba shi da fifiko a yin abin rufe fuska na gargajiya na Afirka; Wannan jigon da hankali yana kusan karkatar da abin rufe fuska don wakiltar babban “ƙaunan Afirka” (masu sukar ra’ayin “primitiveness” wanda jama’ar Turai suka narke). <ref name=":4">{{Cite journal|url-status=74–86}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFMoffitt2015">Moffitt (2015). "Rotimi Fani-Kayode's Ecstatic Antibodies". ''Transition'' (118): 74–86. [[Doi (mai ganowa)|doi]]:[[doi:10.2979/transition.118.74|10.2979/transition.118.74]]. [[JSTOR (mai ganowa)|JSTOR]] [//www.jstor.org/stable/10.2979/transition.118.74 10.2979/transition.118.74].</cite></ref>
Fani-Kayode ya rabe-raben ma'anar zama za a iya bincikarsa a cikin 1987 <nowiki>''</nowiki> Head Bronze." A cikin hoton, ya yanke wani bakar jikin mutum don bayyana kafafunsa da gindinsa yayin da yake shirin zama a saman wani sassaken Ife na tagulla. Ana sanya sculpture na Ife akan faranti, stool, ko tsaunin kafa, kuma an sanya shi da dabara a tsakiyar firam ɗin hoton. Yawanci, kan tagulla a cikin hoton yana nufin girmama Sarkin Ife. Duk da haka, a cikin mahallin hoton Fani-Kayode, ya yi wa masarautar Yarbawa dadi. Hoton yana wakiltar gudun hijira da kuma liwadi, sassa biyu na duniyarsa. Jikin da aka yanke yana nuna alamar rarrabuwar kawuna, matsayinsa yana nuni da jima'insa da sassakawar alama ce ta daɗaɗɗen ƙa'idodin zamantakewar rayuwar da yake ƙoƙarin rushewa. <ref name=":0">{{Cite journal|url-status=4–19}}</ref>
Aikinsa na ƙarshe, wanda aka ba shi mai suna "Saduwa" (1995), yana nuna haɗakar dangantakarsa da addinin Yarbawa. Da alama yana fitar da ra'ayoyin Yarbawa na sanyi da ƙarfi. Yana nuna cewa "natsuwa ce ta tarayya da duniyar ruhaniya." Ɗaya daga cikin hotunan da ke cikin jerin, "The Golden Phallus," na wani mutum ne mai abin rufe fuska kamar tsuntsu yana kallon mai kallo, tare da dakatar da azzakarinsa a kan wani igiya. An bayyana hoton a matsayin wani abin ban dariya na yadda baƙar fata ke da nauyi a hannun ƙasashen yammacin duniya. <ref name=":4">{{Cite journal|url-status=74–86}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFMoffitt2015">Moffitt (2015). "Rotimi Fani-Kayode's Ecstatic Antibodies". ''Transition'' (118): 74–86. [[Doi (mai ganowa)|doi]]:[[doi:10.2979/transition.118.74|10.2979/transition.118.74]]. [[JSTOR (mai ganowa)|JSTOR]] [//www.jstor.org/stable/10.2979/transition.118.74 10.2979/transition.118.74].</cite></ref> A cikin wannan hoton (''The Golden Phallus''), kamar yadda a cikin Fani-Kayode's ''Bronze Head'', akwai mayar da hankali ga liminality, ruhaniya, ikon siyasa, da tarihin al'adu - ɗaukar manufofin da aka gani a matsayin 'tsohuwar' (a cikin nunin <nowiki>''</nowiki> gargajiya' 'yan Afirka art.) da kuma sake gabatar da su a matsayin archetype na zamani. <ref>{{Cite journal|url-status=4–19}}</ref>
== Gado ==
Fani-Kayode da wasu da dama sun ɗauke shi a matsayin baƙon waje kuma mai kwatancen baƙi. Fani-Kayode, duk da haka, ya yi imanin cewa saboda wannan hoton nasa, ya taimaka wajen tsara aikinsa na mai daukar hoto. <ref name=":0">{{Cite journal|url-status=4–19}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true">Nelson, Steven (1 January 2005). "Transgressive Transcendence in the Photographs of Rotimi Fani-Kayode". ''Art Journal''. '''64''' (1): 4–19. [[Doi (mai ganowa)|doi]]:[[doi:10.2307/20068359|10.2307/20068359]]. [[JSTOR (mai ganowa)|JSTOR]] [//www.jstor.org/stable/20068359 20068359].</cite></ref> A cikin hirarrakin da aka yi masa, ya yi magana a kan kwarewarsa na kasancewarsa baƙon waje dangane da ƴan Afirka, amma kuma yana da mahimmanci a lura cewa an tilasta masa yin hijira. Ficewar da ya yi daga [[Najeriya]] tun yana karami ya shafi lafiyarsa. Ya fuskanci jin kamar yana da "kadan ya rasa." <ref>Cotter, Holland. ''Rotimi Fani-Kayode: Nothing to Lose''. New York Times Company, New York, N.Y, 2012.</ref> Amma sai aka siffata asalinsa daga tunanin waninsa kuma aka yi bikin. A cikin aikinsa, batutuwan da Fani-Kayode ke yi, musamman baƙar fata ne, amma kusan ko da yaushe yakan bayyana kansa a matsayin baƙar fata a yawancin ayyukansa, wanda za'a iya fassara shi a matsayin mai nunawa da kuma gani na tarihin kansa. Yana kwatanta fasahar sa a matsayin "Baƙar fata, ɗan Afirka, daukar hoto na ɗan kishili" Yin amfani da jiki a matsayin wurin da aka keɓe a cikin hotonsa, ya sami damar bincika dangantakar da ke tsakanin sha'awar batsa da dabi'un ruhaniya na kakanninsa. Ƙwarewarsa mai rikitarwa na tarwatsewa, rarrabuwa, ƙin yarda, da rabuwa duk sun daidaita aikinsa. <ref name=":1">{{Cite journal|url-status=289–293}}</ref> Fani-Kayode ya kalubalanci rashin ganuwa na "Kwanyar Afirka", ko kuma kin amincewa da madadin jima'i na Afirka, a cikin duka biyun.
Duniyar Yamma da Afirka. Gabaɗaya, ya nemi sake fasalin ra'ayoyin jima'i da jinsi a cikin hotonsa, yana nuna cewa jima'i da jima'i suna bayyana tsattsauran ra'ayi da "daidaitacce" saboda al'adun al'adu da zamantakewa amma a zahiri suna da ruwa da kuma ra'ayi. Koyaya, ya nemi musamman don haɓaka ƙima a cikin fasahar zamani na Afirka, wanda ya buƙaci shi ya magance abubuwan gadon mulkin mallaka da na Kirista waɗanda suka danne ƙiyayya da gina ra'ayi mai cutarwa na baƙar fata. A lokacin da ba a wakilta masu fasaha na Afirka, cikin tsokana ya tunkari batun ta hanyar yin magana da kuma tambayar abin da bakar fata ke yi. (charlotte) Ana iya fassara tasirinsa na homoerotic a cikin yin amfani da jikin namiji baƙar fata a matsayin bayyanar da manufa, sha'awa da abin da ake so, da kuma sanin kai don mayar da martani ga jikin baƙar fata da aka rage zuwa abin kallo. <ref>{{Cite journal|url-status=207–234}}</ref> Ya iya nuna wa duniya da waɗanda ke cikin duniyar fasaha kawai nawa baƙar fata muryoyin ke da mahimmanci. Ba da labarin bangaran su kuma ba wai kawai batun abin da wani ya kwatanta su ba.
Ba wai kawai ana yabon Fani-Kayode ba saboda ra'ayinsa na ra'ayi na Afirkanci da ƙwazo (da ƴaƴan Afirka), ana kuma yaba masa don iya haɗa siyasar kabilanci da jima'i tare da lalata da kyan addini. Wani mai suka ya kuma bayyana aikinsa a matsayin "neo-romantic," tare da ra'ayin Hotunan nasa suna haifar da ma'anar kyakkyawa mai wucewa. <ref name=":1">{{Cite journal|url-status=289–293}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFKobena1996">Kobena, Mercer (1996). "Eros & Diaspora". ''Reading the Contemporary: African Art from Theory to the Marketplace'': 289–293.</cite></ref>
Ayyukansa suna cike da wayo, ban dariya, da sharhi na siyasa da zamantakewa. Ya kuma ba da gudummawa ga muhawarar fasaha da ke tattare da [[Kanjamau|cutar HIV/AIDS]]. <ref>Jean Marc Patras/ Galerie.</ref>
== nune-nunen ==
Ya fara baje koli a cikin 1984 kuma ya halarci nune-nune da yawa a lokacin mutuwarsa a 1989. An baje kolin aikinsa a Burtaniya, Faransa, [[Austriya|Austria]], Italiya, [[Najeriya]], Sweden, Jamus, Afirka ta Kudu, da Amurka.
Fani-Kayode ya fara baje kolin a babban gidan wasan kwaikwayo wanda Brixton Artists Collective ke gudanarwa. Ya baje kolin a cikin nunin rukuni guda uku a Gidan Gallery: ''Babu Sharhi,'' Disamba 1984; ''Ganin Diversity,'' Fabrairu 1985 da ''Nunin Membobi na Shekara-shekara,'' Nuwamba 1985.
* ''Bambanci iri ɗaya,'' nunin rukuni a Aikin Kamara, Yuli 1986
* ''The Invisible Man,'' nunin rukuni a Goldsmith's Gallery, 1988
* ''ÁBÍKU - Haihuwar Mutuwa,'' nunin mutum ɗaya a Cibiyar 181 Gallery (Hammersmith), Satumba/Oktoba 1988
* ''Musanya Hoton Hoto na Amurka/Birtaniya,'' nunin rukunin yawon shakatawa a Camerawork & Jamaica Arts Center, New York, 1989
* ''Kwayoyin rigakafin Ecstatic: Tsayar da tatsuniyoyi na AIDS,'' nunin rukunin yawon shakatawa, Sunil Gupta da Tessa Boffin suka tsara, 1990, Gallery Impressions, York; Ikon Gallery, Birmingham; Cibiyar Fasaha ta Battersea, London.
A cikin 1988, Fani-Kayode tare da wasu masu daukar hoto (mafi yawansu sun taru don Tunani na Ƙwararrun Ƙwararru, Brixton Artists Collective ) - ciki har da Sunil Gupta, Monika Baker, Merle Van den Bosch, Pratibha Parmar, Ingrid Pollard, Roshini Kempadoo da Armet Francis - sun kafa Ƙungiyar Masu Hoto Baƙar fata (yanzu ana kiranta Autograph ABP) <ref>[http://autograph-abp.co.uk/multimedia/video/autograph-sees-light-of-day "Autograph Sees Light of Day"], Autograph.</ref> kuma ta zama kujera ta farko. Ya kuma kasance memba mai aiki na Black Audio Film Collective . <ref name="ReferenceB">'' GLBTQ: An Encyclopedia of Gay, Lesbian, Bisexual, Transgender, and Queer Culture''.</ref> Ya kasance babban tasiri a kan matasa masu daukar hoto baƙar fata a ƙarshen 1980s da 1990s.{{Ana bukatan hujja|date=July 2020}}Bayan mutuwar 1992, an ci gaba da yin wasu cece-kuce game da ayyukan da aka danganta ga Fani-Kayode. <ref name="ReferenceB" />
== Labarai ==
* ''Saduwa.'' London: Autograph, 1986.
* ''Bakar Namiji/Bakar Namiji.'' Landan: Gay Men's Press, 1988. Hotuna daga Fani-Kayode, rubutu daga Alex Hirst.
* ''Jikunan Kwarewa: Labarun Game da Rayuwa tare da HIV.'' - Nunin rukuni a Camerawork a cikin 1989
* ''Hotunan auto.'' Kamara RF-K Maris 1990 (An haɗa shi a cikin talla don nunin amma ba a nuna aikin ba saboda mutuwarsa ta kwatsam a cikin Disamba 1989).
* ''Nunin Tunawa da Tunawa da Tunawa.'' 198 Gallery, Disamba 1990 (Brian Kennedy, Mujallar Iyakar Birni, ta nemi gudummawar don ba da kuɗin nunin. ) Rubuce-rubucen kasida ta Alex Hirst da Stuart Hall.
* ''Hotuna.'' Hoton ABP, London, 1996. Daga Fani-Kayode da Alex Hirst. <ref>[http://www.revuenoire.com/index.php?option=com_content&view=article&id=117:2-909571-17-3&catid=13:Grand%20Livre&Itemid=4&lang=en Extract]. ''Revue Noire''.</ref>
* ''Rarraba Kyamara'' ta Mark Sealy shafuffuka na 226-232.
* ''Da kuma Furen Jini: Rotimi Fani-Kayode, Hoto da 1980s.'' da W Ian Bourland.
== Magana ==
“An gina asalina ne daga ma’anar wani abu na, ko na al’ada, launin fata, ko kuma na jima’i. Abubuwa uku ba su rabu a cikina ba. Hoto shine kayan aikin da na fi jin kwarin gwiwa wajen bayyana kaina. Hoto ne, don haka - Baƙar fata, ɗan Afirka, daukar hoto na ɗan kishili - wanda dole ne in yi amfani da shi ba kawai a matsayin kayan aiki ba, amma a matsayin makami idan zan yi tsayayya da hare-hare kan mutuncina kuma, hakika, rayuwata bisa ga sharuɗɗan kaina." <ref>"Traces of Ecstasy", ''Ten-8'', no. 28, 1988.</ref>
"A kan abubuwa guda uku ni baƙo ne: a cikin al'amuran jima'i; ta fuskar ɓarnawar ƙasa da al'adu; da ma'anar rashin zama irin ƙwararrun ƙwararrun ƙwararrun aure da iyayena za su yi fata."
“Ina yin hotunana na dan luwadi ne da gangan. Bakar fata daga duniya ta uku a baya ba su bayyana wa mutanensu ba ko kuma ga yammacin duniya wani lamari mai ban tsoro: suna son junansu.”
"Ina ƙoƙarin fitar da yanayin ruhaniya a cikin hotuna na ta yadda ra'ayoyin gaskiya su zama masu shakku kuma su kasance a buɗe don sake fassarawa. Wannan yana buƙatar abin da limaman Yarabawa suka kira dabarar jin daɗi.” <ref name=":0">{{Cite journal|url-status=4–19}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true">Nelson, Steven (1 January 2005). "Transgressive Transcendence in the Photographs of Rotimi Fani-Kayode". ''Art Journal''. '''64''' (1): 4–19. [[Doi (mai ganowa)|doi]]:[[doi:10.2307/20068359|10.2307/20068359]]. [[JSTOR (mai ganowa)|JSTOR]] [//www.jstor.org/stable/20068359 20068359].</cite></ref>
== Manazarta ==
{{Reflist}}
[[Category:Shafuka masu fassarorin da ba'a duba ba]]
975e8z1u4zg745x912zt08uw4gdyf5s
Nnanna Ikpo
0
33204
162416
153220
2022-07-29T09:46:54Z
Muhammad Idriss Criteria
15878
/* top */
wikitext
text/x-wiki
'''Nnanna Ikpo''' marubuci ne kuma ɗan [[Najeriya]] ne. <ref>[https://www.huffingtonpost.com/entry/nnanna-ikpo-the-arrival-of-a-fantastic-literary-talent_us_595b9824e4b0326c0a8d1312 "Nnanna Ikpo: The Arrival of a Fantastic Literary Talent"]. ''[[Huffington Post]]'', July 4, 2017.</ref> An fi sanisa da shi don a littafinsa na 2017 ''Fimí Sílẹ̀ Har abada'', wanda ya kasance ɗan takarar Lambda Literary Award na ƙarshe na Gay, Fiction a 30th Lambda Literary Awards a 2018. <ref>[https://face2faceafrica.com/article/3-books-african-writers-shortlisted-2018-lambda-literary-award "3 books by African writers shortlisted for 2018 Lambda Literary Award"]. ''[[Face2Face Africa]]'', March 10, 2018.</ref>
== Manazarta ==
{{Reflist|30em}}
[[Category:Rayayyun mutane]]
6jnp9meuavcoiifn4akmohmqzybsq06
Logan February
0
33205
162418
153805
2022-07-29T10:11:01Z
Muhammad Idriss Criteria
15878
/* top */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[Category:Articles with hCards]]
'''Logan Fabrairu''' (an haife shi a shekara ta 1999) mawaƙine kuma ɗan [[Najeriya]] ne, marubuci, mai bitar kiɗa, mawaƙi, marubuci kuma mai fafutukar LGBTQ.
== Tarihin Rayuwa ==
An haifi Logan Fabrairu a [[Anambra|jihar Anambra ta]] Najeriya a ranar 23 ga Afrilu 1999, kuma ya girma a [[Ibadan]].<ref>Masinga, Nkateko (1 April 2019). "Curating From
The Perspective Of The Other: A Dialogue With Logan
February" . Africa in Dialogue . Retrieved 24 July
2020.</ref><ref>Gänsler, Katrin (27 October 2019). "Literaturfestival
in Lagos: Rückbesinnung auf Herkunft und
Identität" (in German). Deutsche Welle. Retrieved
24 July 2020.</ref><ref>Mordi, Melissa (13 May 2019). "Logan February:
Poet "In Glorious Bloom" " . The Guardian Nigeria.
Retrieved 24 July 2020.</ref><ref>Bivan, Nathaniel (11 January 2020). "The Last Good
Book I Read..." Daily Trust . Retrieved 24 July 2020.</ref><ref>Painted Blue With Saltwater by Logan February" .
Indolent Books. 28 February 2018. Retrieved 24 July
2020.</ref> Logan yayi karatun Psychology a Jami'ar Ibadan. Ba binary ba ne kuma suna amfani da su/su karin magana.<ref>February, Logan. "Original Logi Bear
(@LoganFebruary)" . Twitter . Retrieved 19
November 2020.</ref><ref>Bio" . Logan February . Retrieved 19 November
2020.</ref>
== Ayyuka ==
Logan shine marubucin ''A cikin Tsirara'', wanda Ouida Poetry, 2019 ya buga a Najeriya, kuma a matsayin ''Mannequin a cikin Tsirara'' ta PANK Books a Amurka.<ref>February, Logan (15 March 2019). Mannequin in the
nude (First ed.). USA: Pank Books.
<nowiki>ISBN 978-1948587075</nowiki> . Retrieved 24 July 2020.</ref> Su ne kuma marubucin littattafan litattafan ''Painted Blue tare da Ruwan Gishiri'' (Littattafan Indolent, 2018).<ref>February, Logan (15 December 2017). Painted blue
with saltwater . USA: Indolent Books.
<nowiki>ISBN 9781945023088</nowiki> . Retrieved 24 July 2020.</ref> ''Yadda ake dafa Fatalwa'' (Glass Poetry Press, 2017).<ref>February, Logan (15 August 2017). Frame, Anthony
(ed.). How to cook a ghost . USA: Glass Poetry
Press. <nowiki>ISBN 978-0997580532</nowiki> . Retrieved 24 July 2020.</ref> Logan Pushcart ne kuma Mafi kyawun wanda aka zaɓa na Net da tarin waƙoƙin su, ''Mannequin a cikin Tsirara'' ya kasance ɗan takarar ƙarshe a cikin Asusun Littattafan Waƙoƙi na Afirka na 2018 kuma an jera shi a cikin ɗaya daga cikin manyan littattafai goma sha biyar na farko a Najeriya ta ''Brittle Paper.''<ref>Tjawangwa (TJ) Dema Named Winner of 2018
Sillerman First Book Prize for African Poets" .
African Poetry Book Fund.</ref> <ref>Logan February" . Global Poetics Project . Global
Poetics. 11 July 2019. Retrieved 24 July 2020.</ref><ref>"The Top 15 Debut Books of 2019" . Brittle Paper .
29 January 2020. Retrieved 24 July 2020.</ref>
Logan yana bitar kiɗa don mujallu na kan layi. A cikin 2017 an nuna su akan Eri Ife 's ''THE EP'' . Gabatarwar ''THE EP'' was a poetry performance by Logan and in the track ''Nobody'', Logan rera tare da Eri Ife. Logan ya fitar da wakoki guda biyu masu taken ''Black SUV'' da ''Wasanni'' a cikin 2020.<ref>Eri Ife feat. Logan February - Nobody Lyrics" .
musiXmatch . Retrieved 24 July 2020.</ref>
A matsayinsa na mai fafutukar LGBTQ a Najeriya, Logan ya kasance editan bako na jerin [https://ynaija.com/tag/pride-month/ "Akwai Bege"] a cikin watan Alfarma na 2020 don shafin yanar gizon Ynaija.<ref>#YNaijaNonBinary: 'There is Hope', A Note from
the Guest Editor, Logan February" . World News. 5
June 2020. Retrieved 27 July 2020.</ref>
== Littafi ==
'''Littattafai'''
* ''Yadda ake dafa fatalwa'' (2017)
* ''Fentin shuɗi tare da ruwan Gishiri'' (2018)
* ''A cikin Tsirara'' (2019)
'''Anthologies da mujallu'''
* ''[https://mikrotext.de/book/un%20masking-difference-literary-voices-from-behind-the-mask-edited-by-natasha-a-kelly/ Un_Masing Bambanci.]'' ''[https://mikrotext.de/book/un%20masking-difference-literary-voices-from-behind-the-mask-edited-by-natasha-a-kelly/ Muryoyin Adabi Daga Bayan Mask]'' Natasha A. Kelly ta gyara (2020)
* ''[https://berlinquarterly.com/current-issue.php Berlin Kwata-kwata, BATUN GOMA SHA UKU, Winter 2021]''
== Girmamawa da kyaututtuka ==
* 2020 - Matsayin Yanar Gizo a Literarisches Colloquium Berlin<ref>Logan February / lcb.de"</ref>
* 2021 - Wanda ya lashe Kyautar Kyautar Afirka ta gaba<ref>"opencountrymag.com"</ref>
== Manazarta ==
{{Reflist}}
[[Category:Rayayyun mutane]]
k6at5bmlfgjaqgwzxt7usjqn3wfiho4
162419
162418
2022-07-29T10:14:07Z
Muhammad Idriss Criteria
15878
/* Tarihin Rayuwa */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[Category:Articles with hCards]]
'''Logan Fabrairu''' (an haife shi a shekara ta 1999) mawaƙine kuma ɗan [[Najeriya]] ne, marubuci, mai bitar kiɗa, mawaƙi, marubuci kuma mai fafutukar LGBTQ.
== Tarihin Rayuwa ==
An haifi Logan Fabrairu a [[Anambra|jihar Anambra ta]] [[Najeriya]] a ranar 23 ga watan Afrilun 1999, kuma ya girma a [[Ibadan]].<ref>Masinga, Nkateko (1 April 2019). "Curating From
The Perspective Of The Other: A Dialogue With [[Logan February]]. Africa in Dialogue. Retrieved 24 July 2020.</ref><ref>Gänsler, Katrin (27 October 2019). "Literatur festival in Lagos: Rückbesinnung auf Herkunft und Identität" (in German). Deutsche Welle. Retrieved
24 July 2020.</ref><ref>Mordi, Melissa (13 May 2019). "[[Logan February]]: Poet "In Glorious Bloom. The Guardian Nigeria.
Retrieved 24 July 2020.</ref><ref>Bivan, Nathaniel (11 January 2020). "The Last Good
Book I Read..." Daily Trust . Retrieved 24 July 2020.</ref><ref>Painted Blue With Saltwater by [[Logan February]].
Indolent Books. 28 February 2018. Retrieved 24 July
2020.</ref> Logan yayi karatun Psychology a Jami'ar Ibadan. Ba binary ba ne kuma suna amfani da su/su karin magana.<ref>February, Logan. "Original Logi Bear [[Logan February]]. Twitter. Retrieved 19
November 2020.</ref><ref>Bio". [[Logan February]]. Retrieved 19 November
2020.</ref>
== Ayyuka ==
Logan shine marubucin ''A cikin Tsirara'', wanda Ouida Poetry, 2019 ya buga a Najeriya, kuma a matsayin ''Mannequin a cikin Tsirara'' ta PANK Books a Amurka.<ref>February, Logan (15 March 2019). Mannequin in the
nude (First ed.). USA: Pank Books.
<nowiki>ISBN 978-1948587075</nowiki> . Retrieved 24 July 2020.</ref> Su ne kuma marubucin littattafan litattafan ''Painted Blue tare da Ruwan Gishiri'' (Littattafan Indolent, 2018).<ref>February, Logan (15 December 2017). Painted blue
with saltwater . USA: Indolent Books.
<nowiki>ISBN 9781945023088</nowiki> . Retrieved 24 July 2020.</ref> ''Yadda ake dafa Fatalwa'' (Glass Poetry Press, 2017).<ref>February, Logan (15 August 2017). Frame, Anthony
(ed.). How to cook a ghost . USA: Glass Poetry
Press. <nowiki>ISBN 978-0997580532</nowiki> . Retrieved 24 July 2020.</ref> Logan Pushcart ne kuma Mafi kyawun wanda aka zaɓa na Net da tarin waƙoƙin su, ''Mannequin a cikin Tsirara'' ya kasance ɗan takarar ƙarshe a cikin Asusun Littattafan Waƙoƙi na Afirka na 2018 kuma an jera shi a cikin ɗaya daga cikin manyan littattafai goma sha biyar na farko a Najeriya ta ''Brittle Paper.''<ref>Tjawangwa (TJ) Dema Named Winner of 2018
Sillerman First Book Prize for African Poets" .
African Poetry Book Fund.</ref> <ref>Logan February" . Global Poetics Project . Global
Poetics. 11 July 2019. Retrieved 24 July 2020.</ref><ref>"The Top 15 Debut Books of 2019" . Brittle Paper .
29 January 2020. Retrieved 24 July 2020.</ref>
Logan yana bitar kiɗa don mujallu na kan layi. A cikin 2017 an nuna su akan Eri Ife 's ''THE EP'' . Gabatarwar ''THE EP'' was a poetry performance by Logan and in the track ''Nobody'', Logan rera tare da Eri Ife. Logan ya fitar da wakoki guda biyu masu taken ''Black SUV'' da ''Wasanni'' a cikin 2020.<ref>Eri Ife feat. Logan February - Nobody Lyrics" .
musiXmatch . Retrieved 24 July 2020.</ref>
A matsayinsa na mai fafutukar LGBTQ a Najeriya, Logan ya kasance editan bako na jerin [https://ynaija.com/tag/pride-month/ "Akwai Bege"] a cikin watan Alfarma na 2020 don shafin yanar gizon Ynaija.<ref>#YNaijaNonBinary: 'There is Hope', A Note from
the Guest Editor, Logan February" . World News. 5
June 2020. Retrieved 27 July 2020.</ref>
== Littafi ==
'''Littattafai'''
* ''Yadda ake dafa fatalwa'' (2017)
* ''Fentin shuɗi tare da ruwan Gishiri'' (2018)
* ''A cikin Tsirara'' (2019)
'''Anthologies da mujallu'''
* ''[https://mikrotext.de/book/un%20masking-difference-literary-voices-from-behind-the-mask-edited-by-natasha-a-kelly/ Un_Masing Bambanci.]'' ''[https://mikrotext.de/book/un%20masking-difference-literary-voices-from-behind-the-mask-edited-by-natasha-a-kelly/ Muryoyin Adabi Daga Bayan Mask]'' Natasha A. Kelly ta gyara (2020)
* ''[https://berlinquarterly.com/current-issue.php Berlin Kwata-kwata, BATUN GOMA SHA UKU, Winter 2021]''
== Girmamawa da kyaututtuka ==
* 2020 - Matsayin Yanar Gizo a Literarisches Colloquium Berlin<ref>Logan February / lcb.de"</ref>
* 2021 - Wanda ya lashe Kyautar Kyautar Afirka ta gaba<ref>"opencountrymag.com"</ref>
== Manazarta ==
{{Reflist}}
[[Category:Rayayyun mutane]]
sepvcc4gdhkgeqcu4e8b639ar7rxe13
162420
162419
2022-07-29T10:17:51Z
Muhammad Idriss Criteria
15878
/* Ayyuka */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[Category:Articles with hCards]]
'''Logan Fabrairu''' (an haife shi a shekara ta 1999) mawaƙine kuma ɗan [[Najeriya]] ne, marubuci, mai bitar kiɗa, mawaƙi, marubuci kuma mai fafutukar LGBTQ.
== Tarihin Rayuwa ==
An haifi Logan Fabrairu a [[Anambra|jihar Anambra ta]] [[Najeriya]] a ranar 23 ga watan Afrilun 1999, kuma ya girma a [[Ibadan]].<ref>Masinga, Nkateko (1 April 2019). "Curating From
The Perspective Of The Other: A Dialogue With [[Logan February]]. Africa in Dialogue. Retrieved 24 July 2020.</ref><ref>Gänsler, Katrin (27 October 2019). "Literatur festival in Lagos: Rückbesinnung auf Herkunft und Identität" (in German). Deutsche Welle. Retrieved
24 July 2020.</ref><ref>Mordi, Melissa (13 May 2019). "[[Logan February]]: Poet "In Glorious Bloom. The Guardian Nigeria.
Retrieved 24 July 2020.</ref><ref>Bivan, Nathaniel (11 January 2020). "The Last Good
Book I Read..." Daily Trust . Retrieved 24 July 2020.</ref><ref>Painted Blue With Saltwater by [[Logan February]].
Indolent Books. 28 February 2018. Retrieved 24 July
2020.</ref> Logan yayi karatun Psychology a Jami'ar Ibadan. Ba binary ba ne kuma suna amfani da su/su karin magana.<ref>February, Logan. "Original Logi Bear [[Logan February]]. Twitter. Retrieved 19
November 2020.</ref><ref>Bio". [[Logan February]]. Retrieved 19 November
2020.</ref>
== Ayyuka ==
Logan shine marubucin ''A cikin Tsirara'', wanda Ouida Poetry, 2019 ya buga a [[Najeriya]], kuma a matsayin ''Mannequin a cikin Tsirara'' ta PANK Books a Amurka.<ref>February, Logan (15 March 2019). Mannequin in the nude (First ed.). USA: Pank Books.
<nowiki>ISBN 978-1948587075</nowiki>. Retrieved 24 July 2020.</ref> Su ne kuma marubucin littattafan litattafan ''Painted Blue tare da Ruwan Gishiri'' (Littattafan Indolent, 2018).<ref>February, Logan (15 December 2017). Painted blue
with saltwater. USA: Indolent Books.
<nowiki>ISBN 9781945023088</nowiki>. Retrieved 24 July 2020.</ref> ''Yadda ake dafa Fatalwa'' (Glass Poetry Press, 2017).<ref>February, Logan (15 August 2017). Frame, Anthony
(ed.). How to cook a ghost . USA: Glass Poetry Press. <nowiki>ISBN 978-0997580532</nowiki>. Retrieved 24 July 2020.</ref> Logan Pushcart ne kuma Mafi kyawun wanda aka zaɓa na Net da tarin waƙoƙin su, ''Mannequin a cikin Tsirara'' ya kasance ɗan takarar ƙarshe a cikin Asusun Littattafan Waƙoƙi na Afirka na 2018 kuma an jera shi a cikin ɗaya daga cikin manyan littattafai goma sha biyar na farko a [[Najeriya]] ta ''Brittle Paper.''<ref>Tjawangwa (TJ) Dema Named Winner of 2018
Sillerman First Book Prize for African Poets". African Poetry Book Fund.</ref> <ref>[[Logan February]]. Global Poetics Project. Global Poetics. 11 July 2019. Retrieved 24 July 2020.</ref><ref>"The Top 15 Debut Books of 2019". Brittle Paper.
29 January 2020. Retrieved 24 July 2020.</ref>
Logan yana bitar kiɗa don mujallu na kan layi. A cikin shekarar 2017 an nuna su akan Eri Ife 's ''THE EP'' . Gabatarwar ''THE EP'' was a poetry performance by Logan and in the track ''Nobody'', Logan rera tare da Eri Ife. Logan ya fitar da wakoki guda biyu masu taken ''Black SUV'' da ''Wasanni'' a cikin shekarar 2020.<ref>Eri Ife feat. [[Logan February]]-Nobody Lyrics". musiXmatch. Retrieved 24 July 2020.</ref>
A matsayinsa na mai fafutukar LGBTQ a [[Najeriya]], Logan ya kasance editan bako na jerin [https://ynaija.com/tag/pride-month/ "Akwai Bege"] a cikin watan Alfarma na 2020 a shafin yanar gizon Ynaija.<ref>#YNaijaNonBinary: 'There is Hope', A Note from
the Guest Editor, Logan February". World News. 5
June 2020. Retrieved 27 July 2020.</ref>
== Littafi ==
'''Littattafai'''
* ''Yadda ake dafa fatalwa'' (2017)
* ''Fentin shuɗi tare da ruwan Gishiri'' (2018)
* ''A cikin Tsirara'' (2019)
'''Anthologies da mujallu'''
* ''[https://mikrotext.de/book/un%20masking-difference-literary-voices-from-behind-the-mask-edited-by-natasha-a-kelly/ Un_Masing Bambanci.]'' ''[https://mikrotext.de/book/un%20masking-difference-literary-voices-from-behind-the-mask-edited-by-natasha-a-kelly/ Muryoyin Adabi Daga Bayan Mask]'' Natasha A. Kelly ta gyara (2020)
* ''[https://berlinquarterly.com/current-issue.php Berlin Kwata-kwata, BATUN GOMA SHA UKU, Winter 2021]''
== Girmamawa da kyaututtuka ==
* 2020 - Matsayin Yanar Gizo a Literarisches Colloquium Berlin<ref>Logan February / lcb.de"</ref>
* 2021 - Wanda ya lashe Kyautar Kyautar Afirka ta gaba<ref>"opencountrymag.com"</ref>
== Manazarta ==
{{Reflist}}
[[Category:Rayayyun mutane]]
22yuzypmqrtlgcbshf60lzb2gp4kekt
Jide Macaulay
0
33206
162421
153806
2022-07-29T10:22:22Z
Muhammad Idriss Criteria
15878
/* top */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Jide Macaulay''' (an haife shi a ranar 4 ga watan Nuwamba 1966) ɗan luwaɗi<ref>LGBT+ History Month: Reverend [[Jide Macaulay]] on faith and religion". Voice Online. 2021-02-19.
Retrieved 2022-04-30.</ref> ne a fili ɗan rajin kare haƙƙin LGBTQ ɗan Biritaniya-[[Nijeriya]] kuma ya naɗa firist ta Cocin Anglican na [[Ingila]].<ref>[[Nigeria]]n gay priest in Church of [[England]] pushes for marriage with his partner". The Guardian [[Nigeria]]
News-[[Nigeria]] and World News. 2019-07-13. Retrieved
2022-04-30.</ref> <ref>Am I too gay for God?'. BBC News. Retrieved 2022-04-30.</ref> Shi ne wanda ya kafa Fasto na House Of Rainbow<ref>LIS Network-Reverend [[Jide Macaulay]]. London Interdisciplinary School. Retrieved 2022-04-30.</ref> gidan ibada na farko a [[Najeriya]] wanda ke ciyar da al'ummar LGBTQ a [[Najeriya]],<ref>G-A-Y means God accepts you': Reverend [[Jide
Macaulay]] On Faith And Sexuality". HuffPost UK.
2020-06-17. Retrieved 2022-04-30.</ref> kuma kungiyar Black Black LGBT ta Burtaniya ta karrama shi a matsayin 2007 Man of the Year saboda rawar da ya taka wajen taimakawa mutanen LGBT. imani.<ref>HIV positive gay priest: 'I thought I'm going to die. PinkNews | Latest lesbian, gay, bi and transnews | LGBT+ news. 2019-07-29. Retrieved
2022-05-01.</ref><ref>Gay [[Nigeria]]n reverend to be ordained by Church of England". Punch Newspapers. 2019-03-20. Retrieved 2022-04-30.</ref>
[[Category:Articles with hCards]]
== Manazarta ==
{{Reflist}}
[[Category:Rayayyun mutane]]
[[Category:Haifaffun 1966]]
stgp551plj8a85irsi5a3ad2y8n4e83
Kevin McDaid
0
33207
162422
153256
2022-07-29T10:24:27Z
Muhammad Idriss Criteria
15878
/* top */
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox musical artist|Name=Kevin McDaid|image=|caption=|image_size=|Background=solo_singer|Birth_name=Kevin McDaid|Alias=|birth_date={{birth date and age|df=y|1984|3|7}}|birth_place=[[Nigeria]]|Instrument=Vocals|Genre=Pop|Occupation=Singer, photographer|Years_active=2004–2005|Label=|Associated_acts=[[V (band)|V]]}}
[[Category:Articles with short description]]
[[Category:Short description is different from Wikidata]]
[[Category:Articles with hCards]]
[[Category:Pages using infobox musical artist with associated acts]]
'''Kevin McDaid''' (an haife shi a shekarar ta 1984 ga watan 7 na Maris) ya kasan ce mawaƙin Burtaniya ne. An haife shi a [[Najeriya]], ya girma a [[Ingila]] a [[Newcastle|Newcastle kan Tyne]].<ref>Everything you wanted to know about male grooming (But were too afraid to ask)-WATCH".
August 2018.</ref> An fi saninsa da zama memba na ƙungiyar yara na Biritaniya V, wanda ya shiga cikin shekarar 2003 tare da wasu maza huɗu. Ƙungiyar tana da fa'idodi uku masu inganci a cikin shekarar 2004, kafin su rabu a cikin watan Fabrairu 2005, ƙasa da shekara guda bayan an sake sakin su na farko.
Yanzu yana aiki a matsayin mai horar da kansa.
== Rayuwa ta sirri ==
A cikin watan Agusta 2005, an sanar da shi a cikin ''The Sun'' a matsayin saurayi na dogon lokaci na memba na Westlife Mark Feehily.<ref>Gay Belfast News Page August 2005" .
Gaybelfast.net. Archived from the original on 23
July 2011. Retrieved 20 January 2011.</ref> Ma'auratan sun bayyana a bangon fitowar ''Hali'' na Disamba 2007.<ref>Westlife star wants to be a father" . Raidió Teilifís
Éireann. 26 March 2011. Retrieved 11 May 2015.</ref> <ref>Fallen Angel (13 December 2007). "Westlife's Mark
appears in Attitude with his boyfriend" .
AfterElton.com. Retrieved 11 May 2015.</ref> Sun yi aure a ranar 28 ga Janairu 2010 amma tun daga lokacin sun rabu.<ref>Here u go,our two little bitches. Nullah's a French
Bulldog &... on Twitpic" . Twitpic.com. 24 January
2010. Retrieved 11 May 2015.</ref> <ref>Westlife's Mark Feehily and Kevin McDaid
Announce Their Engagement" . Queeried.co.uk.
Archived from the original on 16 March 2012.
Retrieved 11 May 2015.</ref>
== Manazarta ==
{{Reflist}}
[[Category:Rayayyun mutane]]
[[Category:Haifaffun 1984]]
qxyvrlfdrgj55gl4xh889b3kblydpwx
162423
162422
2022-07-29T10:26:19Z
Muhammad Idriss Criteria
15878
/* Rayuwa ta sirri */
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox musical artist|Name=Kevin McDaid|image=|caption=|image_size=|Background=solo_singer|Birth_name=Kevin McDaid|Alias=|birth_date={{birth date and age|df=y|1984|3|7}}|birth_place=[[Nigeria]]|Instrument=Vocals|Genre=Pop|Occupation=Singer, photographer|Years_active=2004–2005|Label=|Associated_acts=[[V (band)|V]]}}
[[Category:Articles with short description]]
[[Category:Short description is different from Wikidata]]
[[Category:Articles with hCards]]
[[Category:Pages using infobox musical artist with associated acts]]
'''Kevin McDaid''' (an haife shi a shekarar ta 1984 ga watan 7 na Maris) ya kasan ce mawaƙin Burtaniya ne. An haife shi a [[Najeriya]], ya girma a [[Ingila]] a [[Newcastle|Newcastle kan Tyne]].<ref>Everything you wanted to know about male grooming (But were too afraid to ask)-WATCH".
August 2018.</ref> An fi saninsa da zama memba na ƙungiyar yara na Biritaniya V, wanda ya shiga cikin shekarar 2003 tare da wasu maza huɗu. Ƙungiyar tana da fa'idodi uku masu inganci a cikin shekarar 2004, kafin su rabu a cikin watan Fabrairu 2005, ƙasa da shekara guda bayan an sake sakin su na farko.
Yanzu yana aiki a matsayin mai horar da kansa.
== Rayuwa ta sirri ==
A cikin watan Agusta 2005, an sanar da shi a cikin ''The Sun'' a matsayin saurayi na dogon lokaci na memba na Westlife Mark Feehily.<ref>Gay Belfast News Page August 2005".
Gaybelfast.net. Archived from the original on 23
July 2011. Retrieved 20 January 2011.</ref> Ma'auratan sun bayyana a bangon fitowar ''Hali'' na Disamba 2007.<ref>Westlife star wants to be a father". Raidió TeilifísnÉireann. 26 March 2011. Retrieved 11 May 2015.</ref> <ref>Fallen Angel (13 December 2007). "Westlife's Mark
appears in Attitude with his boyfriend".
AfterElton.com. Retrieved 11 May 2015.</ref> Sun yi aure a ranar 28 ga watan Janairun 2010 amma tun daga lokacin sun rabu.<ref>Here u go,our two little bitches. Nullah's a French Bulldog &... on Twitpic". Twitpic.com. 24 January 2010. Retrieved 11 May 2015.</ref> <ref>Westlife's Mark Feehily and [[Kevin McDaid]] Announce Their Engagement". Queeried.co.uk.
Archived from the original on 16 March 2012. Retrieved 11 May 2015.</ref>
== Manazarta ==
{{Reflist}}
[[Category:Rayayyun mutane]]
[[Category:Haifaffun 1984]]
rjrdhwvses4r6jjg7kzcv5b7hhor4f4
Cyril Nri
0
33208
162424
153808
2022-07-29T10:28:10Z
Muhammad Idriss Criteria
15878
/* Rayuwar farko */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[Category:Articles with hCards]]
'''Cyril Ikechukwu Nri''' (an haife shi 25 ga Afrilu 1961) ɗan wasan kwaikwayo ne ɗan ƙasar Biritaniya, [[marubuci]] kuma [[darakta]] wanda ya shahara da buga Sufeto Adam Okaro a cikin jerin talabijin na [[Ɗan sanda|'yan sanda]] ''The Bill.''
== Rayuwar farko ==
An haifi Nri a ranar 25 ga Afrilu 1961 a [[Najeriya]]. Iyalin Nri [[Inyamurai|Igbo]]; sun gudu ne a shekarar 1968 kafin karshen yakin basasar [[Najeriya]]. <ref>Archived copy". Archived from the original on 9 August 2011. Retrieved 26 September 2010.</ref> Ya koma [[Portugal]] yana ɗan shekara bakwai, daga baya kuma ya tafi [[Landan]].
Nri ya halarci Makarantar Holland Park a Yammacin London kuma ya fito a cikin samar da makarantar ''Penny Opera ta Uku''. Ya halarci Gidan wasan kwaikwayo na Matasa Vic a Waterloo, London. Ya yi horo a Makarantar Tsohon Vic Theatre School. Nri ya zauna a kudancin London tun a shekarun 1980.
== Sana'a/Aiki ==
Ya shahara da taka rawar Sufeto Adam Okaro, daga baya babban Sufeto, a cikin wasan kwaikwayo na 'yan sanda na ITV mai suna ''The Bill''. Hakanan yana da rawar gani a matsayin Graham, abokin aikin lauya na Miles da Anna, a cikin jerin shirye-shiryen wasan kwaikwayo na BBC TV na ''wannan Rayuwa''.
Bayan makarantar wasan kwaikwayo a Bristol Old Vic Nri ya fara rayuwa a Kamfanin Royal Shakespeare inda aikinsa na farko shine Lucius a cikin samar da ''Julius Kaisar'' na Ron Daniel 1982. Ya buga Ariel zuwa Max Von Sydow 's Prospero a cikin samar da Jonathan Miller na 1988 na ''The Tempest''.<ref>Brantley, Ben (28 April 2013). "This Caesar Wears an
African Cloak" . The New York Times</ref>
A cikin 2008, ya yi tauraro tare da wasu tsoffin masu son ''Bill'' Philip Whitchurch da Russell Boulter a cikin wani shiri na ''Waking the Dead'' na BBC1.
A 2009 ya bayyana a cikin ''The Observer'' a Royal National Theater.<ref>Crims Episode Three" . BBC . Retrieved 25 January
2015.</ref>
A cikin 2009 da 2010 ya fito a cikin ''Law &amp; Order UK'' a matsayin Alkalin Demarco kuma ya sake maimaita wannan rawar a cikin jerin 2012 da 2013 na wasan kwaikwayon.<ref>Gordon and French: Cyril Nri" . Archived from the
original on 31 August 2016. Retrieved 31 August
2016.</ref>
A cikin Fabrairu 2010 ya baƙo tauraro a cikin ''Doctors''.
A cikin Nuwamba 2010, ya bayyana a cikin Series 4 na ''The Sarah Jane Adventures'', a cikin "Lost in Time" aukuwa. Daga baya ya sake bayyana a watan Oktoban 2011, a cikin shirin farko na Series 5, "Sky".
A cikin 2012-13 ya buga Cassius a cikin samar da Kamfanin Royal Shakespeare na Greg Doran na Kamfanin <nowiki><i id="mwSA">Julius Caesar</i></nowiki> a Stratford akan Avon, London da New York, inda a cikin bita na ''New York Times'' Ben Brantley ya ce game da Nri, "Maganar Mista Nri yayin da yake yin rajista. Kalaman Kaisar na wani mutum ne da ya ji an matse wuyansa. Mai hankali da wayo, mai firgita da rikon sakainar kashi, Mista Nri kyakkyawan Cassius ne, yana kama yanayi na rudani da siyasa da ke kara kaurin iska."
A cikin 2016, ya sami lambar yabo ta Kwalejin Gidan Talabijin ta Burtaniya saboda rawar da ya taka a matsayin Lance a cikin jerin shirye-shiryen TV na Russell T. Davies <nowiki><i id="mwUQ">Cucumber</i></nowiki>. Ya kuma bayyana a cikin wani shiri na <nowiki><i id="mwUw">Goodnight Sweetheart</i></nowiki> yana wasa da likita a asibiti inda Yvonne Sparrow ta rasa ɗanta na ciki (jeri na 4).
A cikin 2016 ya buga Polonius a cikin samar da Simon Godwin na ''Hamlet'' na Kamfanin Royal Shakespeare.
A ƙarshen Oktoba 2016 ya fara fitowa a matsayin mai maimaita hali a cikin ''Doctor Who'' spin-off ''Class''.
A cikin 2017, shi ma yana da ƙaramin rawa a cikin wani shiri na dogon lokaci na shirin binciken BBC ''Mutuwa a Aljanna'', yana wasa da magajin gari mai cin hanci da rashawa.
A cikin 2020, ya buga barista a wasan kwaikwayo na BBC ''Noughts and Crosses''.
A cikin 2021, ya buga Sheldon a cikin gidan wasan kwaikwayo na Royal National Theatre na samar da matsala a hankali ta Alice Childress.
== Rayuwa ta sirri ==
Nri ya yi aure, kuma yanzu ya bayyana a matsayin ɗan luwaɗi. Yana da yara biyu manya.<ref>100 Great Black Britons" .
100greatblackbritons.com . Archived from the
original on 3 July 2015. Retrieved 16 July 2015.</ref><ref>Positive Nation: Search Results" .
positivenation.co.uk . Archived from the original on
31 August 2011. Retrieved 16 July 2015.</ref>
== Bangaren Fina-finai ==
== Manazarta ==
{{Reflist}}
== Hanyoyin haɗi na waje ==
* {{IMDb name|id=0637666}}
[[Category:Rayayyun mutane]]
[[Category:Shafuka masu fassarorin da ba'a duba ba]]
hvfwl466zs8458j964wff86h1u853r4
162425
162424
2022-07-29T10:33:13Z
Muhammad Idriss Criteria
15878
/* Sana'a/Aiki */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[Category:Articles with hCards]]
'''Cyril Ikechukwu Nri''' (an haife shi 25 ga Afrilu 1961) ɗan wasan kwaikwayo ne ɗan ƙasar Biritaniya, [[marubuci]] kuma [[darakta]] wanda ya shahara da buga Sufeto Adam Okaro a cikin jerin talabijin na [[Ɗan sanda|'yan sanda]] ''The Bill.''
== Rayuwar farko ==
An haifi Nri a ranar 25 ga Afrilu 1961 a [[Najeriya]]. Iyalin Nri [[Inyamurai|Igbo]]; sun gudu ne a shekarar 1968 kafin karshen yakin basasar [[Najeriya]]. <ref>Archived copy". Archived from the original on 9 August 2011. Retrieved 26 September 2010.</ref> Ya koma [[Portugal]] yana ɗan shekara bakwai, daga baya kuma ya tafi [[Landan]].
Nri ya halarci Makarantar Holland Park a Yammacin London kuma ya fito a cikin samar da makarantar ''Penny Opera ta Uku''. Ya halarci Gidan wasan kwaikwayo na Matasa Vic a Waterloo, London. Ya yi horo a Makarantar Tsohon Vic Theatre School. Nri ya zauna a kudancin London tun a shekarun 1980.
== Sana'a/Aiki ==
Ya shahara da taka rawar Sufeto Adam Okaro, daga baya babban Sufeto, a cikin wasan kwaikwayo na 'yan sanda na ITV mai suna ''The Bill''. Hakanan yana da rawar gani a matsayin Graham, abokin aikin lauya na Miles da Anna, a cikin jerin shirye-shiryen wasan kwaikwayo na BBC TV na ''wannan Rayuwa''.
Bayan makarantar wasan kwaikwayo a Bristol Old Vic Nri ya fara rayuwa a Kamfanin Royal Shakespeare inda aikinsa na farko shine Lucius a cikin samar da ''Julius Kaisar'' na Ron Daniel 1982. Ya buga Ariel zuwa Max Von Sydow 's Prospero a cikin samar da Jonathan Miller na 1988 na ''The Tempest''.<ref>Brantley, Ben (28 April 2013). "This Caesar Wears an African Cloak". The New York Times</ref>
A cikin shekarar 2008, ya zama tauraro tare da wasu tsoffin masu son ''Bill'' Philip Whitchurch da Russell Boulter a cikin wani shiri na ''Waking the Dead'' na BBC1.
A 2009 ya bayyana a cikin ''The Observer'' a Royal National Theater.<ref>Crims Episode Three". BBC. Retrieved 25 January
2015.</ref>
A cikin shekarar 2009 da 2010 ya fito a cikin ''Law &amp; Order UK'' a matsayin Alkalin Demarco kuma ya sake maimaita wannan rawar a cikin jerin 2012 da 2013 na wasan kwaikwayon.<ref>Gordon and French: [[Cyril Nri]]. Archived from the original on 31 August 2016. Retrieved 31 August
2016.</ref>
A cikin watan Fabrairu 2010 ya zama tauraro a cikin ''Doctors''.
A cikin watan Nuwamba 2010, ya bayyana a cikin Series 4 na ''The Sarah Jane Adventures'', a cikin "Lost in Time" aukuwa. Daga baya ya sake bayyana a watan Oktoban 2011, a cikin shirin farko na Series 5, "Sky".
A cikin shekarun 2012-13 ya buga Cassius a cikin samar da Kamfanin Royal Shakespeare na Greg Doran na Kamfanin <nowiki><i id="mwSA">Julius Caesar</i></nowiki> a Stratford akan Avon, London da New York, inda a cikin bita na ''New York Times'' Ben Brantley ya ce game da Nri, "Maganar Mista Nri yayin da yake yin rajista. Kalaman Kaisar na wani mutum ne da ya ji an matse wuyansa. Mai hankali da wayo, mai firgita da rikon sakainar kashi, Mista Nri kyakkyawan Cassius ne, yana kama yanayi na rudani da siyasa da ke kara kaurin iska."
A cikin shekarar 2016, ya sami lambar yabo ta Kwalejin Gidan Talabijin ta Burtaniya saboda rawar da ya taka a matsayin Lance a cikin jerin shirye-shiryen TV na Russell T. Davies <nowiki><i id="mwUQ">Cucumber</i></nowiki>. Ya kuma bayyana a cikin wani shiri na <nowiki><i id="mwUw">Goodnight Sweetheart</i></nowiki> yana wasa da likita a asibiti inda Yvonne Sparrow ta rasa ɗanta na ciki (jeri na 4).
A cikin shekarar 2016 ya buga Polonius a cikin samar da Simon Godwin na ''Hamlet'' na Kamfanin Royal Shakespeare.
A ƙarshen Oktoba 2016 ya fara fitowa a matsayin mai maimaita hali a cikin ''Doctor Who'' spin-off ''Class''.
A cikin shekarar 2017, shi ma yana da ƙaramin rawa a cikin wani shiri na dogon lokaci na shirin binciken BBC ''Mutuwa a Aljanna'', yana wasa da magajin gari mai cin hanci da rashawa.
A cikin shekarar 2020, ya fito barista a wasan kwaikwayo na BBC ''Noughts and Crosses''.
A cikin shekarar 2021, ya buga Sheldon a cikin gidan wasan kwaikwayo na Royal National Theatre na samar da matsala a hankali ta Alice Childress.
== Rayuwa ta sirri ==
Nri ya yi aure, kuma yanzu ya bayyana a matsayin ɗan luwaɗi. Yana da yara biyu manya.<ref>100 Great Black Britons" .
100greatblackbritons.com . Archived from the
original on 3 July 2015. Retrieved 16 July 2015.</ref><ref>Positive Nation: Search Results" .
positivenation.co.uk . Archived from the original on
31 August 2011. Retrieved 16 July 2015.</ref>
== Bangaren Fina-finai ==
== Manazarta ==
{{Reflist}}
== Hanyoyin haɗi na waje ==
* {{IMDb name|id=0637666}}
[[Category:Rayayyun mutane]]
[[Category:Shafuka masu fassarorin da ba'a duba ba]]
asxdxirukfwsmm1jztuy5ka7g87d5r6
162426
162425
2022-07-29T10:34:42Z
Muhammad Idriss Criteria
15878
/* Rayuwa ta sirri */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[Category:Articles with hCards]]
'''Cyril Ikechukwu Nri''' (an haife shi 25 ga Afrilu 1961) ɗan wasan kwaikwayo ne ɗan ƙasar Biritaniya, [[marubuci]] kuma [[darakta]] wanda ya shahara da buga Sufeto Adam Okaro a cikin jerin talabijin na [[Ɗan sanda|'yan sanda]] ''The Bill.''
== Rayuwar farko ==
An haifi Nri a ranar 25 ga Afrilu 1961 a [[Najeriya]]. Iyalin Nri [[Inyamurai|Igbo]]; sun gudu ne a shekarar 1968 kafin karshen yakin basasar [[Najeriya]]. <ref>Archived copy". Archived from the original on 9 August 2011. Retrieved 26 September 2010.</ref> Ya koma [[Portugal]] yana ɗan shekara bakwai, daga baya kuma ya tafi [[Landan]].
Nri ya halarci Makarantar Holland Park a Yammacin London kuma ya fito a cikin samar da makarantar ''Penny Opera ta Uku''. Ya halarci Gidan wasan kwaikwayo na Matasa Vic a Waterloo, London. Ya yi horo a Makarantar Tsohon Vic Theatre School. Nri ya zauna a kudancin London tun a shekarun 1980.
== Sana'a/Aiki ==
Ya shahara da taka rawar Sufeto Adam Okaro, daga baya babban Sufeto, a cikin wasan kwaikwayo na 'yan sanda na ITV mai suna ''The Bill''. Hakanan yana da rawar gani a matsayin Graham, abokin aikin lauya na Miles da Anna, a cikin jerin shirye-shiryen wasan kwaikwayo na BBC TV na ''wannan Rayuwa''.
Bayan makarantar wasan kwaikwayo a Bristol Old Vic Nri ya fara rayuwa a Kamfanin Royal Shakespeare inda aikinsa na farko shine Lucius a cikin samar da ''Julius Kaisar'' na Ron Daniel 1982. Ya buga Ariel zuwa Max Von Sydow 's Prospero a cikin samar da Jonathan Miller na 1988 na ''The Tempest''.<ref>Brantley, Ben (28 April 2013). "This Caesar Wears an African Cloak". The New York Times</ref>
A cikin shekarar 2008, ya zama tauraro tare da wasu tsoffin masu son ''Bill'' Philip Whitchurch da Russell Boulter a cikin wani shiri na ''Waking the Dead'' na BBC1.
A 2009 ya bayyana a cikin ''The Observer'' a Royal National Theater.<ref>Crims Episode Three". BBC. Retrieved 25 January
2015.</ref>
A cikin shekarar 2009 da 2010 ya fito a cikin ''Law &amp; Order UK'' a matsayin Alkalin Demarco kuma ya sake maimaita wannan rawar a cikin jerin 2012 da 2013 na wasan kwaikwayon.<ref>Gordon and French: [[Cyril Nri]]. Archived from the original on 31 August 2016. Retrieved 31 August
2016.</ref>
A cikin watan Fabrairu 2010 ya zama tauraro a cikin ''Doctors''.
A cikin watan Nuwamba 2010, ya bayyana a cikin Series 4 na ''The Sarah Jane Adventures'', a cikin "Lost in Time" aukuwa. Daga baya ya sake bayyana a watan Oktoban 2011, a cikin shirin farko na Series 5, "Sky".
A cikin shekarun 2012-13 ya buga Cassius a cikin samar da Kamfanin Royal Shakespeare na Greg Doran na Kamfanin <nowiki><i id="mwSA">Julius Caesar</i></nowiki> a Stratford akan Avon, London da New York, inda a cikin bita na ''New York Times'' Ben Brantley ya ce game da Nri, "Maganar Mista Nri yayin da yake yin rajista. Kalaman Kaisar na wani mutum ne da ya ji an matse wuyansa. Mai hankali da wayo, mai firgita da rikon sakainar kashi, Mista Nri kyakkyawan Cassius ne, yana kama yanayi na rudani da siyasa da ke kara kaurin iska."
A cikin shekarar 2016, ya sami lambar yabo ta Kwalejin Gidan Talabijin ta Burtaniya saboda rawar da ya taka a matsayin Lance a cikin jerin shirye-shiryen TV na Russell T. Davies <nowiki><i id="mwUQ">Cucumber</i></nowiki>. Ya kuma bayyana a cikin wani shiri na <nowiki><i id="mwUw">Goodnight Sweetheart</i></nowiki> yana wasa da likita a asibiti inda Yvonne Sparrow ta rasa ɗanta na ciki (jeri na 4).
A cikin shekarar 2016 ya buga Polonius a cikin samar da Simon Godwin na ''Hamlet'' na Kamfanin Royal Shakespeare.
A ƙarshen Oktoba 2016 ya fara fitowa a matsayin mai maimaita hali a cikin ''Doctor Who'' spin-off ''Class''.
A cikin shekarar 2017, shi ma yana da ƙaramin rawa a cikin wani shiri na dogon lokaci na shirin binciken BBC ''Mutuwa a Aljanna'', yana wasa da magajin gari mai cin hanci da rashawa.
A cikin shekarar 2020, ya fito barista a wasan kwaikwayo na BBC ''Noughts and Crosses''.
A cikin shekarar 2021, ya buga Sheldon a cikin gidan wasan kwaikwayo na Royal National Theatre na samar da matsala a hankali ta Alice Childress.
== Rayuwa ta sirri ==
Nri ya yi aure, kuma yanzu ya bayyana a matsayin ɗan luwaɗi. Yana da yara biyu manya.<ref>100 Great Black Britons".
100greatblackbritons.com. Archived from the original on 3 July 2015. Retrieved 16 July 2015.</ref><ref>Positive Nation: Search Results". positivenation.co.uk Archived from the original on 31 August 2011. Retrieved 16 July 2015.</ref>
== Bangaren Fina-finai ==
== Manazarta ==
{{Reflist}}
== Hanyoyin haɗi na waje ==
* {{IMDb name|id=0637666}}
[[Category:Rayayyun mutane]]
[[Category:Shafuka masu fassarorin da ba'a duba ba]]
dqws4zsnzxd8rs41u5v0w16qa5xi755
162427
162426
2022-07-29T10:35:13Z
Muhammad Idriss Criteria
15878
/* Bangaren Fina-finai */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[Category:Articles with hCards]]
'''Cyril Ikechukwu Nri''' (an haife shi 25 ga Afrilu 1961) ɗan wasan kwaikwayo ne ɗan ƙasar Biritaniya, [[marubuci]] kuma [[darakta]] wanda ya shahara da buga Sufeto Adam Okaro a cikin jerin talabijin na [[Ɗan sanda|'yan sanda]] ''The Bill.''
== Rayuwar farko ==
An haifi Nri a ranar 25 ga Afrilu 1961 a [[Najeriya]]. Iyalin Nri [[Inyamurai|Igbo]]; sun gudu ne a shekarar 1968 kafin karshen yakin basasar [[Najeriya]]. <ref>Archived copy". Archived from the original on 9 August 2011. Retrieved 26 September 2010.</ref> Ya koma [[Portugal]] yana ɗan shekara bakwai, daga baya kuma ya tafi [[Landan]].
Nri ya halarci Makarantar Holland Park a Yammacin London kuma ya fito a cikin samar da makarantar ''Penny Opera ta Uku''. Ya halarci Gidan wasan kwaikwayo na Matasa Vic a Waterloo, London. Ya yi horo a Makarantar Tsohon Vic Theatre School. Nri ya zauna a kudancin London tun a shekarun 1980.
== Sana'a/Aiki ==
Ya shahara da taka rawar Sufeto Adam Okaro, daga baya babban Sufeto, a cikin wasan kwaikwayo na 'yan sanda na ITV mai suna ''The Bill''. Hakanan yana da rawar gani a matsayin Graham, abokin aikin lauya na Miles da Anna, a cikin jerin shirye-shiryen wasan kwaikwayo na BBC TV na ''wannan Rayuwa''.
Bayan makarantar wasan kwaikwayo a Bristol Old Vic Nri ya fara rayuwa a Kamfanin Royal Shakespeare inda aikinsa na farko shine Lucius a cikin samar da ''Julius Kaisar'' na Ron Daniel 1982. Ya buga Ariel zuwa Max Von Sydow 's Prospero a cikin samar da Jonathan Miller na 1988 na ''The Tempest''.<ref>Brantley, Ben (28 April 2013). "This Caesar Wears an African Cloak". The New York Times</ref>
A cikin shekarar 2008, ya zama tauraro tare da wasu tsoffin masu son ''Bill'' Philip Whitchurch da Russell Boulter a cikin wani shiri na ''Waking the Dead'' na BBC1.
A 2009 ya bayyana a cikin ''The Observer'' a Royal National Theater.<ref>Crims Episode Three". BBC. Retrieved 25 January
2015.</ref>
A cikin shekarar 2009 da 2010 ya fito a cikin ''Law &amp; Order UK'' a matsayin Alkalin Demarco kuma ya sake maimaita wannan rawar a cikin jerin 2012 da 2013 na wasan kwaikwayon.<ref>Gordon and French: [[Cyril Nri]]. Archived from the original on 31 August 2016. Retrieved 31 August
2016.</ref>
A cikin watan Fabrairu 2010 ya zama tauraro a cikin ''Doctors''.
A cikin watan Nuwamba 2010, ya bayyana a cikin Series 4 na ''The Sarah Jane Adventures'', a cikin "Lost in Time" aukuwa. Daga baya ya sake bayyana a watan Oktoban 2011, a cikin shirin farko na Series 5, "Sky".
A cikin shekarun 2012-13 ya buga Cassius a cikin samar da Kamfanin Royal Shakespeare na Greg Doran na Kamfanin <nowiki><i id="mwSA">Julius Caesar</i></nowiki> a Stratford akan Avon, London da New York, inda a cikin bita na ''New York Times'' Ben Brantley ya ce game da Nri, "Maganar Mista Nri yayin da yake yin rajista. Kalaman Kaisar na wani mutum ne da ya ji an matse wuyansa. Mai hankali da wayo, mai firgita da rikon sakainar kashi, Mista Nri kyakkyawan Cassius ne, yana kama yanayi na rudani da siyasa da ke kara kaurin iska."
A cikin shekarar 2016, ya sami lambar yabo ta Kwalejin Gidan Talabijin ta Burtaniya saboda rawar da ya taka a matsayin Lance a cikin jerin shirye-shiryen TV na Russell T. Davies <nowiki><i id="mwUQ">Cucumber</i></nowiki>. Ya kuma bayyana a cikin wani shiri na <nowiki><i id="mwUw">Goodnight Sweetheart</i></nowiki> yana wasa da likita a asibiti inda Yvonne Sparrow ta rasa ɗanta na ciki (jeri na 4).
A cikin shekarar 2016 ya buga Polonius a cikin samar da Simon Godwin na ''Hamlet'' na Kamfanin Royal Shakespeare.
A ƙarshen Oktoba 2016 ya fara fitowa a matsayin mai maimaita hali a cikin ''Doctor Who'' spin-off ''Class''.
A cikin shekarar 2017, shi ma yana da ƙaramin rawa a cikin wani shiri na dogon lokaci na shirin binciken BBC ''Mutuwa a Aljanna'', yana wasa da magajin gari mai cin hanci da rashawa.
A cikin shekarar 2020, ya fito barista a wasan kwaikwayo na BBC ''Noughts and Crosses''.
A cikin shekarar 2021, ya buga Sheldon a cikin gidan wasan kwaikwayo na Royal National Theatre na samar da matsala a hankali ta Alice Childress.
== Rayuwa ta sirri ==
Nri ya yi aure, kuma yanzu ya bayyana a matsayin ɗan luwaɗi. Yana da yara biyu manya.<ref>100 Great Black Britons".
100greatblackbritons.com. Archived from the original on 3 July 2015. Retrieved 16 July 2015.</ref><ref>Positive Nation: Search Results". positivenation.co.uk Archived from the original on 31 August 2011. Retrieved 16 July 2015.</ref>
== Manazarta ==
{{Reflist}}
== Hanyoyin haɗi na waje ==
* {{IMDb name|id=0637666}}
[[Category:Rayayyun mutane]]
[[Category:Shafuka masu fassarorin da ba'a duba ba]]
3urno1992exwz3rxbd0lflwdnidd12q
Moji Solar-Wilson
0
33387
162362
154013
2022-07-29T01:37:30Z
Hadassahlove
14731
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[Category:Articles with hCards]]
'''Moji Solar-Wilson''' (an haife ta a shekara ta 1968<ref>"53-yr-old Nigerian woman marries lesbian partner in the US". ''Pulse Nigeria''. 24 April 2017. Retrieved 16 June 2021.</ref>) a Ijero-Ekiti a Jihar Ekiti,<ref>"Nigerian lesbian lady, Moji Solar-Wilson, shares new photo with her wife". ''Gistmattaz''. Retrieved 16 June 2021.</ref> ta kasance dillaliyar gidaje [[Najeriya|a Najeriya a Amurka]], mai fafutukar hakkin LGBTQIA+, mai sharhi kan zamantakewa, kuma Shugaban Kamfanin Solar Worldwide Realty Inc.<ref>Odozi, Amaka (13 June 2019). "Nigerian Lesbian Lady, Moji Solar-Wilson Shares New Photo With Wife". ''Information Nigeria''. Retrieved 16 June 2021.</ref> A cikin 2017, ta auri abokiyarta na madigo, Margaret Wilson,<ref>"Nigerian Lesbian, Moji Solar-Wilson, Shares New Photo With Her Wife – My Celebrity & I". Retrieved 16 June 2021.</ref> kuma sun zamo 'yan madigo na farko da suka fara yin aure a shariance.<ref>"An Authentic Experience". ''OutSmart Magazine''. 3 May 2021. Retrieved 16 June 2021.</ref>
== Manazarta ==
{{Reflist}}
[[Category:Rayayyun mutane]]
[[Category:Haihuwar 1968]]
[[Category:Mutanen LGBT daga Najeriya]]
fz3erxac9uyi353110pmt4xwonfijtl
Bolu Okupe
0
33445
162346
154378
2022-07-29T01:13:52Z
Hadassahlove
14731
wikitext
text/x-wiki
'''Bolu Okupe''' (an haife shi a ranar 20 ga watan Janairu 1994) ɗan luwadi ne a fili kuma ɗan Najeriya mai fafutukar kare hakkin LGBTQ, abin koyi, kuma ɗan tsohon hadimin shugaban Najeriya [[Doyin Okupe]].<ref><nowiki>https://www.ripplesnigeria.com</nowiki> › ga...
Gay Bolu Okupe has issues with queer Christians claiming Bible ...</ref> A ranar 20 ga Janairu, 2021, ya fito a matsayin ɗan luwaɗi ta hanyar wani rubutu na [[Instagram]] a kan asusun sa na sirri kuma ya fuskanci cin zarafi da yawa daga ’yan Najeriya masu son luwaɗi.<ref><nowiki>https://www.vanguardngr.com</nowiki> › livi...
Living in Europe did not influence my sexuality — Bolu Okupe</ref>
[[Category:Articles with hCards]]
== Manazarta ==
{{Reflist}}
[[Category:Rayayyun mutane]]
a2px86oz8vs55d3jztjm66c0xofmlzo
162428
162346
2022-07-29T10:37:50Z
Muhammad Idriss Criteria
15878
/* top */
wikitext
text/x-wiki
'''Bolu Okupe''' (an haife shi a ranar 20 ga watan Janairu 1994) ɗan luwadi ne a fili kuma ɗan [[Najeriya]] mai fafutukar kare hakkin LGBTQ, abin koyi, kuma ɗan tsohon hadimin shugaban [[Najeriya]] [[Doyin Okupe]].<ref><nowiki>https://www.ripplesnigeria.com</nowiki> › ga...
Gay [[Bolu Okupe]] has issues with queer Christians claiming Bible ...</ref> A ranar 20 ga watan Janairu, 2021, ya fito a matsayin ɗan luwaɗi ta hanyar wani rubutu na [[Instagram]] a kan asusun sa na sirri kuma ya fuskanci cin zarafi da yawa daga ’yan [[Najeriya]] masu son luwaɗi.<ref><nowiki>https://www.vanguardngr.com</nowiki> › livi...
Living in Europe did not influence my sexuality—[[Bolu Okupe]]</ref>
[[Category:Articles with hCards]]
== Manazarta ==
{{Reflist}}
[[Category:Rayayyun mutane]]
itud908l4jbeafxaedils96sh42861b
Mandy La Candy
0
33446
162357
154373
2022-07-29T01:20:35Z
Hadassahlove
14731
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox person|name=Mandy La Candy|birth_name=|birth_date=|birth_place=|nationality=[[Nàìjíríà]]|alma_mater=|occupation=|years_active=|known_for=Transgender, LGBTQ|title=|children=|website=}}
'''Mandy La Candy''' ' [[Kanada|yar kasar Kanada]] [[Mace|ce]] mai [[Maza|canza jinsi da]] ke zaune a [[Najeriya]].<ref><nowiki>https://www.tori.ng</nowiki> › news › photos...
Photos of Europe-based Nigerian Lady, Mandy La Candy Who Used </ref>
An san Mandy da '''Okwudili''' kafin ya rikide ya zama mace.<ref><nowiki>https://dailypost.ng</nowiki> › 2016/11/10 › t...
If Trump's wife can dress nude and be first lady, then I can</ref> A cikin shekarar 2016, ya buga/ɗauki hoton kansa da matar tsohon shugaban [[Tarayyar Amurka|Amurka]] Melania Trump, [[Donald Trump]], a cikin labarin mai suna " ''tsohuwar mujallar playboy'' ''" Idan Melanie mai irin waɗannan hotuna na iya zama uwargidan shugaban ƙasa mai kama da wannan, me yasa ba zan iya ba.''<ref><nowiki>https://www.pulse.ng</nowiki> › Gist
Another Nigerian Transgender, Mandy La Candy Surfaces</ref>
== Manazarta ==
{{Reflist}}
exzmgp69knuug13a3pxwfctv74dkwgb
162385
162357
2022-07-29T08:18:13Z
Muhammad Idriss Criteria
15878
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox person|name=Mandy La Candy|birth_name=|birth_date=|birth_place=|nationality=[[Nàìjíríà]]|alma_mater=|occupation=|years_active=|known_for=Transgender, LGBTQ|title=|children=|website=}}
'''Mandy La Candy''' ' [[Kanada|yar kasar Kanada]] [[Mace|ce]] mai [[Maza|canza jinsi da]] ke zaune a [[Najeriya]].<ref><nowiki>https://www.tori.ng</nowiki> › news › photos...
Photos of Europe-based Nigerian Lady, Mandy La Candy Who Used </ref>
An san Mandy da '''Okwudili''' kafin ta rikide ya zama mace.<ref><nowiki>https://dailypost.ng</nowiki> › 2016/11/10 › t...
If Trump's wife can dress nude and be first lady, then I can</ref> A cikin shekarar 2016, ta buga/ɗauki hoton kansa da matar tsohon shugaban [[Tarayyar Amurka|Amurka]] Melania Trump, [[Donald Trump]], a cikin labarin mai suna " ''tsohuwar mujallar playboy'' ''" Idan Melanie mai irin waɗannan hotuna na iya zama uwargidan shugaban ƙasa mai kama da wannan, me yasa ba zan iya ba.''<ref><nowiki>https://www.pulse.ng</nowiki> › Gist
Another Nigerian Transgender, Mandy La Candy Surfaces</ref>
== Manazarta ==
{{Reflist}}
gtzjyvw1vapz06x4h3yuqo4r98gzfx4
162429
162385
2022-07-29T10:40:04Z
Muhammad Idriss Criteria
15878
/* top */
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox person|name=Mandy La Candy|birth_name=|birth_date=|birth_place=|nationality=[[Nàìjíríà]]|alma_mater=|occupation=|years_active=|known_for=Transgender, LGBTQ|title=|children=|website=}}
'''Mandy La Candy''' ' [[Kanada|yar kasar Kanada]] [[Mace|ce]] mai [[Maza|canza jinsi da]] ke zaune a [[Najeriya]].<ref><nowiki>https://www.tori.ng</nowiki> › news › photos... Photos of Europe-based [[Nigeria]]n Lady, [[Mandy La Candy]] Who Used </ref>
An san Mandy da '''Okwudili''' kafin ta rikide ya zama mace.<ref><nowiki>https://dailypost.ng</nowiki> › 2016/11/10 › t... If Trump's wife can dress nude and be first lady, then I can</ref> A cikin shekarar 2016, ta buga/ɗauki hoton kansa da matar tsohon shugaban [[Tarayyar Amurka|Amurka]] Melania Trump, [[Donald Trump]], a cikin labarin mai suna " ''tsohuwar mujallar playboy'' ''" Idan Melanie mai irin waɗannan hotuna na iya zama uwargidan shugaban ƙasa mai kama da wannan, me yasa ba zan iya ba.''<ref><nowiki>https://www.pulse.ng</nowiki> › Gist
Another [[Nigeria]]n Transgender, [[Mandy La Candy]] Surfaces</ref>
== Manazarta ==
{{Reflist}}
lx3wti2xbcs3so205adtfpxkbzyzku6
William Rashidi
0
33447
162349
154375
2022-07-29T01:15:31Z
Hadassahlove
14731
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox person|name=William Rashidi|other_names=|birth_name=William Rashidi|birth_date=|birth_place=|nationality=Ọmọ orílẹ̀-èdè Nàìjíríà|alma_mater=|occupation=Human Rights Activist, and HIV Activist|years_active=|known_for=Human Rights Activism, LGBTIQ Advocacy, and Social Justice|title=Human Rights Activist|children=|website=}}
'''William Rashidi''' mai fafutuka ne ga mambobin LGBTQ na [[Najeriya]] da ke yin lalata da maza. Ita mamba ce a kwamitin da ke sa ido kan bude majalisar kula da lafiya da kare hakkin dan Adam. Har ila yau, shi ne Daraktan Equality Triangle Initiative, wanda ke da hedkwata a [[Delta (jiha)|Jihar Delta]], [[Najeriya]].<ref>[[Williams Rashidi]] – Channels Television" .
Channels Television – The Latest News from [[Najeriya|Nigeria]]
and Around the World . Retrieved 2021-09-14.</ref><ref>[[William Rashidi]]" . AVAC . 2018-02-05. Retrieved
2021-09-14.</ref> Ya kuma ba da shawarar yin amfani da Prophylaxis Pre-exposure, (PRP) don hana kamuwa da cutar HIV.<ref>NGO Calls For Investment In New HIV Prevention,
Treatment – The Whistler Nigeria" . The Whistler
Nigeria – Exclusive Stories, Breaking News,
Government, Politics, Business . Retrieved
2021-09-14.</ref> A shekarar 2011, ya yi adawa da hukuncin zaman gidan yari na shekaru 14 na auren jinsi, wanda 'yan majalisar dokokin Najeriya suka zartar.<ref>Nigerian gay man on country's hostility" (in en-
GB). <nowiki>https://www.bbc.com/news/av/world-</nowiki>
africa-16006716.</ref>
== Ilimi ==
William Rashidi ya yi digiri a fannin manufofin jama'a daga Jami'ar Queen Mary da ke Landan.
== Labarai ==
* Matsalolin kiwon lafiya na zamantakewar al'umma yana da alaƙa da ƙara haɗarin jima'i na HIV a tsakanin 'yan luwaɗi, bisexual, da sauran mazan da suka yi jima'i da maza (GBMSM).
== Manazarta ==
<references />
[[Category:Rayayyun mutane]]
hrldseczlyqlmqph7wbb5hnrapsjvxt
162430
162349
2022-07-29T10:43:25Z
Muhammad Idriss Criteria
15878
/* top */
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox person|name=William Rashidi|other_names=|birth_name=William Rashidi|birth_date=|birth_place=|nationality=Ọmọ orílẹ̀-èdè Nàìjíríà|alma_mater=|occupation=Human Rights Activist, and HIV Activist|years_active=|known_for=Human Rights Activism, LGBTIQ Advocacy, and Social Justice|title=Human Rights Activist|children=|website=}}
'''William Rashidi''' mai fafutuka ne ga mambobin LGBTQ na [[Najeriya]] da ke yin lalata da maza. shi mamba ne a kwamitin da ke sa ido kan bude majalisar kula da lafiya da kare hakkin dan Adam. Har ila yau, shi ne Daraktan Equality Triangle Initiative, wanda ke da hedkwata a [[Delta (jiha)|Jihar Delta]], [[Najeriya]].<ref>[[Williams Rashidi]] – Channels Television".
Channels Television–The Latest News from [[Najeriya|Nigeria]]
and Around the World. Retrieved 2021-09-14.</ref><ref>[[William Rashidi]]". AVAC. 2018-02-05. Retrieved
2021-09-14.</ref> Ya kuma ba da shawarar yin amfani da Prophylaxis Pre-exposure, (PRP) don hana kamuwa da cutar HIV.<ref>NGO Calls For Investment In New HIV Prevention,nTreatmen–The Whistler [[Nigeria]]". The Whistler [[Nigeria]]–Exclusive Stories, Breaking News, Government, Politics, Business. Retrieved 2021-09-14.</ref> A shekarar 2011, ya yi adawa da hukuncin zaman gidan yari na shekaru 14 na auren jinsi, wanda 'yan majalisar dokokin [[Najeriya]] suka zartar.<ref>[[Nigeria]]n gay man on country's hostility" (in en-GB). <nowiki>https://www.bbc.com/news/av/world-</nowiki>
africa-16006716.</ref>
== Ilimi ==
William Rashidi ya yi digiri a fannin manufofin jama'a daga Jami'ar Queen Mary da ke Landan.
== Labarai ==
* Matsalolin kiwon lafiya na zamantakewar al'umma yana da alaƙa da ƙara haɗarin jima'i na HIV a tsakanin 'yan luwaɗi, bisexual, da sauran mazan da suka yi jima'i da maza (GBMSM).
== Manazarta ==
<references />
[[Category:Rayayyun mutane]]
q1rp8ch0ot91qv05nbps6va16tte901
Ezra Olubi
0
33448
162431
155149
2022-07-29T10:47:26Z
Muhammad Idriss Criteria
15878
/* top */
wikitext
text/x-wiki
'''Ezra Olubi''' (an haife shi 12 ga watan Nuwamban 1986 a [[Ibadan]], [[Oyo (jiha)|Jihar Oyo]]) ɗan kasuwa ne ɗan [[Najeriya]], ƙwararren fasahar watsa labarai, injiniyan software kuma mai haɓaka app ɗin wayar hannu. Shine CTO kuma tare da shi aka kafa babban dandalin biyan kuɗi ta yanar gizo wato Paystack.<ref>https://www.linkedin.com/in/cfezra&sa</ref>
== Kuruciya da Ilimi ==
An haifi Olubi a ranar 12 ga watan Nuwamba, 1986 a Ibadan. Bayan kammala karatunsa na sakandare, Olubi ya tafi Jami'ar Babcock, Illishan Remo, Jihar Ogun, Najeriya, kuma ya koyi kimiyyar na'ura mai kwakwalwa tsakanin shekara ta 2002 zuwa 2006.
== Aiki ==
Olubi ya fara aiki ne a matsayin Manajan IT na ma'aikatat Business Management Consultants Limited, inda ya taimaka wajen haɓaka daidaita ayyukan tallace-tallace da kuma ba da kyauta software. Daga baya North Ocean Logistic and Solutions Limited ta dauke shi aiki a matsayin Mai Haɓaka App na Yanar Gizo.
== Manazarta ==
<references />
[[Category:Shafuka masu fassarorin da ba'a duba ba]]
e1v91p61jsyz0bztwp6ohrkgftnfk7b
162432
162431
2022-07-29T10:49:33Z
Muhammad Idriss Criteria
15878
/* Kuruciya da Ilimi */
wikitext
text/x-wiki
'''Ezra Olubi''' (an haife shi 12 ga watan Nuwamban 1986 a [[Ibadan]], [[Oyo (jiha)|Jihar Oyo]]) ɗan kasuwa ne ɗan [[Najeriya]], ƙwararren fasahar watsa labarai, injiniyan software kuma mai haɓaka app ɗin wayar hannu. Shine CTO kuma tare da shi aka kafa babban dandalin biyan kuɗi ta yanar gizo wato Paystack.<ref>https://www.linkedin.com/in/cfezra&sa</ref>
== Kuruciya da Ilimi ==
An haifi Olubi a ranar 12 ga watan Nuwamba, 1986 a [[Ibadan]]. Bayan kammala karatunsa na sakandare, Olubi ya tafi Jami'ar Babcock, Illishan Remo, Jihar Ogun, [[Najeriya]], kuma ya koyi kimiyyar na'ura mai kwakwalwa tsakanin shekara ta 2002 zuwa 2006.<ref>https://www.bbc.com/pidgin/tori-56710499&sa</ref>
== Aiki ==
Olubi ya fara aiki ne a matsayin Manajan IT na ma'aikatat Business Management Consultants Limited, inda ya taimaka wajen haɓaka daidaita ayyukan tallace-tallace da kuma ba da kyauta software. Daga baya North Ocean Logistic and Solutions Limited ta dauke shi aiki a matsayin Mai Haɓaka App na Yanar Gizo.
== Manazarta ==
<references />
[[Category:Shafuka masu fassarorin da ba'a duba ba]]
56qck7lz1pagfgvt71ks8bwl54pl8zj
162433
162432
2022-07-29T10:51:42Z
Muhammad Idriss Criteria
15878
/* Aiki */
wikitext
text/x-wiki
'''Ezra Olubi''' (an haife shi 12 ga watan Nuwamban 1986 a [[Ibadan]], [[Oyo (jiha)|Jihar Oyo]]) ɗan kasuwa ne ɗan [[Najeriya]], ƙwararren fasahar watsa labarai, injiniyan software kuma mai haɓaka app ɗin wayar hannu. Shine CTO kuma tare da shi aka kafa babban dandalin biyan kuɗi ta yanar gizo wato Paystack.<ref>https://www.linkedin.com/in/cfezra&sa</ref>
== Kuruciya da Ilimi ==
An haifi Olubi a ranar 12 ga watan Nuwamba, 1986 a [[Ibadan]]. Bayan kammala karatunsa na sakandare, Olubi ya tafi Jami'ar Babcock, Illishan Remo, Jihar Ogun, [[Najeriya]], kuma ya koyi kimiyyar na'ura mai kwakwalwa tsakanin shekara ta 2002 zuwa 2006.<ref>https://www.bbc.com/pidgin/tori-56710499&sa</ref>
== Aiki ==
Olubi ya fara aiki ne a matsayin Manajan IT na ma'aikatat Business Management Consultants Limited, inda ya taimaka wajen haɓaka daidaita ayyukan tallace-tallace da kuma ba da kyauta software. Daga baya North Ocean Logistic and Solutions Limited ta dauke shi aiki a matsayin Mai Haɓaka App na Yanar Gizo.<ref>https://www.premiumtimesng.com/tag/ezra-olubi&sa</ref>
== Manazarta ==
<references />
[[Category:Shafuka masu fassarorin da ba'a duba ba]]
hz3u699dz0wxh6o850g3ivzc6t8e2m5
Ƙungiyar ƙwallon Hannu ta ƙasar Gabon
0
33519
162401
160776
2022-07-29T08:57:29Z
BnHamid
12586
/* Manazarta */
wikitext
text/x-wiki
Tawagar '''kwallon hannu ta kasar Gabon ce ke''' wakiltar kasar a gasar kwallon hannu ta kasa da kasa.
== Tarihin Gasar Cin Kofin Kasashen Afirka ==
{|
| valign="top" width="0%" |
{| class="wikitable"
! Shekara
! width="100" | Matsayi
|-
| Tunisiya 1974
| colspan="2" rowspan="11" align="center" | ''Ban shiga ba''
|-
| Algeria 1976
|-
| Jamhuriyar Kongo 1979
|-
| Tunisiya 1981
|-
| Misira 1983
|-
| Tunisiya 1985
|-
| Maroko 1987
|-
| Algeria 1989
|-
| Misira 1991
|-
| Cote d'Ivoire 1992
|-
| Tunisiya 1994
|-
| Benin 1996
| colspan="2" rowspan="2" align="center" | ''Bai cancanta ba''
|-
| Afirka ta Kudu 1998
|}
| valign="top" width="0%" |
{| class="wikitable"
! Shekara
! width="100" | Matsayi
|-
| Algeria 2000
| align="center" | Wuri na 6
|-
| Maroko 2002
| align="center" | Wuri na 12
|-
| Misira 2004
| colspan="2" rowspan="1" align="center" | ''Bai cancanta ba''
|-
| Tunisiya 2006
| align="center" | Wuri na 8
|-
| Angola 2008
| colspan="2" rowspan="1" align="center" | ''Bai cancanta ba''
|-
| Masar 2010
| align="center" | Wuri na 9
|-
| Maroko 2012
| align="center" | Wuri na 11
|-
| Algeria 2014
| align="center" | Wuri na 9
|-
| Masar 2016
| align="center" | Wuri na 11
|-
| Gabon 2018
| align="center" | Wuri na 5
|-
| Tunisiya 2020
| align="center" | Wuri na 8
|-
| Misira 2022
| align="center" | ''Cancanta''
|-
! align="center" | Jimlar
! align="center" | 10/25
|}
|}
==Hanyoyin hadin waje==
[1] [https://www.ihf.info/member-federations/gabon/5391 Gabon handball national team IHF]
== Manazarta ==
6u6t3lk5363690ddcz5wobqp9c1h1vd
Vincent Desmond
0
33800
162439
156438
2022-07-29T11:06:23Z
Muhammad Idriss Criteria
15878
/* top */
wikitext
text/x-wiki
[[Category:Articles with hCards]]
'''Vincent Desmond''' mai ba da shawara ne na LGBTQ [[Ɗan Nijeriya|a Najeriya]] mazaunin [[Lagos (jiha)|Legas]], kuma [[marubuci]].<ref>"[[Vincent Desmond]]". runner. Retrieved 2021-09-04.</ref> Ya kasance kuma babban edita kuma mawallafin mujallar ''[[A Nasty Boy]]'', wanda Richard Akuson, ɗan jarida kuma [[lauya]] ɗan Najeriya da ya kafa ta a cikin Fabrairu 2017.<ref>"A Nasty Boy Founder [[Richard Akuson]] Announces [[Vincent Desmond]] as New Editor & Publisher | Exclusive & Interview". Brittle Paper. 2020-01-02. Retrieved 2021-09-04.</ref>
Desmond ya rubuta mujallu na yanar gizo don wallafa wa. A baya ya kasance marubuci a ''BellaNaija'' kuma edita a ''Zikoko'', wallafin al'adun matasa a Najeriya.<ref>Hidden Gems: [[Vincent Desmond]] Isn't Afraid To Tell The Stories Others Won't". MoreBranches. 2020-02-13. Retrieved 2021-09-04.</ref>
== Rayuwa ta sirri ==
Desmond ɗan luwaɗi ne a zahiri.
A cikin shekara ta 2020, ya yada ra'ayinsa game da haihuwa da kuma tarbiyyantar da yara a rukuninsa na yanar gizon:<blockquote>"Bakin ciki na game da haifan yara shine ina tsammanin haihuwa abu ne na son kai sosai. Son kai ta bangaren iyaye domin kana kawo mutum duniya gaba daya kana tilasta musu rayuwa da wanzuwa cikin rayuwa da zamantakewa. Kuma don me? Haƙƙin yin fahariya? Domin kun ji lokaci ya yi." </blockquote>
== Kyauta ==
A cikin 2020, TIERS Nigeria ta ba shi kyautar Gwarzon Matashin Trailblazer na lokacin.
A cikin 2021, an fiddo shi cikin "'Yan Najeriya 150 Mafi Sha'awar Al'adu a cikin 2019" ta RED Media Africa, kuma an zabe shi don Kyautar Kyautar Afirka na gaba don Jagoran Tattaunawa.
== Manazarta ==
{{Reflist}}
[[Category:Rayayyun mutane]]
[[Category:Mutanen LGBT daga Najeriya]]
[[Category:Shafuka masu fassarorin da ba'a duba ba]]
c2p1gklwyi9l1gx8w9ztpfida2y44ax
162440
162439
2022-07-29T11:08:57Z
Muhammad Idriss Criteria
15878
/* Rayuwa ta sirri */
wikitext
text/x-wiki
[[Category:Articles with hCards]]
'''Vincent Desmond''' mai ba da shawara ne na LGBTQ [[Ɗan Nijeriya|a Najeriya]] mazaunin [[Lagos (jiha)|Legas]], kuma [[marubuci]].<ref>"[[Vincent Desmond]]". runner. Retrieved 2021-09-04.</ref> Ya kasance kuma babban edita kuma mawallafin mujallar ''[[A Nasty Boy]]'', wanda Richard Akuson, ɗan jarida kuma [[lauya]] ɗan Najeriya da ya kafa ta a cikin Fabrairu 2017.<ref>"A Nasty Boy Founder [[Richard Akuson]] Announces [[Vincent Desmond]] as New Editor & Publisher | Exclusive & Interview". Brittle Paper. 2020-01-02. Retrieved 2021-09-04.</ref>
Desmond ya rubuta mujallu na yanar gizo don wallafa wa. A baya ya kasance marubuci a ''BellaNaija'' kuma edita a ''Zikoko'', wallafin al'adun matasa a Najeriya.<ref>Hidden Gems: [[Vincent Desmond]] Isn't Afraid To Tell The Stories Others Won't". MoreBranches. 2020-02-13. Retrieved 2021-09-04.</ref>
== Rayuwa ta sirri ==
Desmond ɗan luwaɗi ne a zahiri.<ref>Dace (2020-05-11). ""Having kids is a very selfish thing"–[[Nigeria]]n gay writer, [[Vincent Desmond]]". TobiVibes. Retrieved 2021-09-04.</ref>
A cikin shekara ta 2020, ya yada ra'ayinsa game da haihuwa da kuma tarbiyyantar da yara a rukuninsa na yanar gizon:<blockquote>"Bakin ciki na game da haifan yara shine ina tsammanin haihuwa abu ne na son kai sosai.<ref>TIERsadmin (2020-10-30). "Nominate Persons for the 2020 Freedom Awards". TIERS. Retrieved 2021-09-04.</ref> Son kai ta bangaren iyaye domin kana kawo mutum duniya gaba daya kana tilasta musu rayuwa da wanzuwa cikin rayuwa da zamantakewa. Kuma don me? Haƙƙin yin fahariya? Domin kun ji lokaci ya yi." </blockquote>
== Kyauta ==
A cikin 2020, TIERS Nigeria ta ba shi kyautar Gwarzon Matashin Trailblazer na lokacin.
A cikin 2021, an fiddo shi cikin "'Yan Najeriya 150 Mafi Sha'awar Al'adu a cikin 2019" ta RED Media Africa, kuma an zabe shi don Kyautar Kyautar Afirka na gaba don Jagoran Tattaunawa.
== Manazarta ==
{{Reflist}}
[[Category:Rayayyun mutane]]
[[Category:Mutanen LGBT daga Najeriya]]
[[Category:Shafuka masu fassarorin da ba'a duba ba]]
jfy0btjqw1kpm733oxt4r8sg4mc3p3r
162441
162440
2022-07-29T11:10:24Z
Muhammad Idriss Criteria
15878
/* Kyauta */
wikitext
text/x-wiki
[[Category:Articles with hCards]]
'''Vincent Desmond''' mai ba da shawara ne na LGBTQ [[Ɗan Nijeriya|a Najeriya]] mazaunin [[Lagos (jiha)|Legas]], kuma [[marubuci]].<ref>"[[Vincent Desmond]]". runner. Retrieved 2021-09-04.</ref> Ya kasance kuma babban edita kuma mawallafin mujallar ''[[A Nasty Boy]]'', wanda Richard Akuson, ɗan jarida kuma [[lauya]] ɗan Najeriya da ya kafa ta a cikin Fabrairu 2017.<ref>"A Nasty Boy Founder [[Richard Akuson]] Announces [[Vincent Desmond]] as New Editor & Publisher | Exclusive & Interview". Brittle Paper. 2020-01-02. Retrieved 2021-09-04.</ref>
Desmond ya rubuta mujallu na yanar gizo don wallafa wa. A baya ya kasance marubuci a ''BellaNaija'' kuma edita a ''Zikoko'', wallafin al'adun matasa a Najeriya.<ref>Hidden Gems: [[Vincent Desmond]] Isn't Afraid To Tell The Stories Others Won't". MoreBranches. 2020-02-13. Retrieved 2021-09-04.</ref>
== Rayuwa ta sirri ==
Desmond ɗan luwaɗi ne a zahiri.<ref>Dace (2020-05-11). ""Having kids is a very selfish thing"–[[Nigeria]]n gay writer, [[Vincent Desmond]]". TobiVibes. Retrieved 2021-09-04.</ref>
A cikin shekara ta 2020, ya yada ra'ayinsa game da haihuwa da kuma tarbiyyantar da yara a rukuninsa na yanar gizon:<blockquote>"Bakin ciki na game da haifan yara shine ina tsammanin haihuwa abu ne na son kai sosai.<ref>TIERsadmin (2020-10-30). "Nominate Persons for the 2020 Freedom Awards". TIERS. Retrieved 2021-09-04.</ref> Son kai ta bangaren iyaye domin kana kawo mutum duniya gaba daya kana tilasta musu rayuwa da wanzuwa cikin rayuwa da zamantakewa. Kuma don me? Haƙƙin yin fahariya? Domin kun ji lokaci ya yi." </blockquote>
== Kyauta ==
A cikin 2020, TIERS Nigeria ta ba shi kyautar Gwarzon Matashin Trailblazer na lokacin.<ref>TIERsadmin (2020-10-30). "Nominate Persons for the 2020 Freedom Awards". TIERS. Retrieved 2021-09-04.</ref>
A cikin 2021, an fiddo shi cikin "'Yan Najeriya 150 Mafi Sha'awar Al'adu a cikin 2019" ta RED Media Africa, kuma an zabe shi don Kyautar Kyautar Afirka na gaba don Jagoran Tattaunawa.<ref>The 2020 Freedom Awards Honour LGBTQ & Feminist Advocates". Open Country Mag. 2020-12-26. Retrieved 2021-09-04.</ref>
== Manazarta ==
{{Reflist}}
[[Category:Rayayyun mutane]]
[[Category:Mutanen LGBT daga Najeriya]]
[[Category:Shafuka masu fassarorin da ba'a duba ba]]
2mnku513vcm1f1n7tgc41u9sxixz568
Freshwater (littafi)
0
33805
162363
156428
2022-07-29T01:45:09Z
Hadassahlove
14731
wikitext
text/x-wiki
'''''Freshwater''''' labari ne na tarihin rayuwar marubucin dan Najeriya [[Akwaeke Emezi|Akwaeke Emezi na 2018]]. Littafin na farko na Emezi, ya ba da labarin Ada, yarinya mai yawan ogbanje a cikinta. Jerin wasan talabijin wanda ya kunshi labari daga littafin yana nan FX na shirya wa.
== Labari ==
''Freshwater'' ya ba da labarin rayuwar jarumi, Ada, wanda shi ne ogbanje . Emezi ya binciko tarihin ruhu da jinsi na al'adun Igbo dangane da wanda Yammacin Turai suka kawo musu, kuma ya gayyaci masu sauraron su suyi tunani mai zurfi game da wannan ruhi/jiki.
== liyafa ==
''The New Yorker'' ya kira ''Freshwater'' " sabon labari mai ban mamaki"; ''The Guardian'' ya kira shi "sabon littafi mai ban mamaki"; su kuma ''LA Times'' sun kira shi da "mai ban mamaki". An daɗe ana jera ''Freshwater'' don ambobin yabo masu yawa. ''Freshwater'' ya kasance sanannen littafi na New York Times, an kira shi Mafi kyawun Littafin Shekara ta ''New Yorker'' da NPR . An kuma san Emezi a matsayin 2018 National Book Foundation "5 Under 35" wanda aka karrama.
A cikin 2019, an ''zaɓi Freshwater'' don kyautar "Women's Prize for Fiction" - karo na farko da aka zaɓi marubucin transgender wanda ba na binary ba don kyautar. Shugabar alkalan, Kate Williams, ta kira shi "lokacin tarihi". Williams ta ce kwamitin bai san Emezi ba na binary ba ne a lokacin da aka zabi littafin, amma ta ce Emezi ya yi farin ciki da aka zaba. Wani mai sharhi wanda ba na binary ba Vic Parsons ya rubuta cewa nadin ya haifar da tambayoyi marasa dadi, yana tambaya: "Shin ba za a sanya mawallafin da ba na binary ba wanda aka sanya namiji a lokacin haihuwa? Ina shakku sosai." Bayan nadin, an sanar da cewa Women's Prize Trust na nan tana aiki akan sabbin ka'idoji don masu sauya jinsi, waɗanda ba na binary ba, da masu rubutun jinsi.
== Rigima ==
Bayan Emezi ya buga labari a shafin twitter game da haɗin gwiwar marubuciyar Najeriya [[Chimamanda Ngozi Adiche|Chimamanda Ngozi Adichie]] tare da masu fafutuka, Adichie (wanda a baya ta taimaka wajen buga aikin Emezi a cikin wata mujalla ta yanar gizo) ta nemi a cire duk abubuwan da aka ambaci sunanta daga "game da marubucin. " sashe na jaket ɗin littafin akan duk kwafin ''Freshwater na gaba,'' da kuma cewa littattafan da ba a sayar da su ba an sake buga jaket ɗin su. A cikin wata makala da ta wallafa a shafinta na yanar gizo, Adiche ta musanta zargin cewa wannan yunkuri na da nufin yin zagon kasa ga aikin marubuciyar, inda ta bayyana cewa ta yi hakan ne saboda imanin cewa marubucin (wanda ba ta fadi sunansa ba a lokacin) yana kokarin neman kudi. amfana daga ƙungiyar da sunanta tare da bata mata suna tare da batanci ga jama'a:
{{Blockquote|text=Asking that my name be removed from your biography is not sabotaging your career. It is about protecting my boundaries of what I consider acceptable in civil human behaviour.
You publicly call me a murderer AND still feel entitled to benefit from my name?
You use my name (without my permission) to sell your book AND then throw an ugly tantrum when someone makes a reference to it?
What kind of monstrous entitlement, what kind of perverse self-absorption, what utter lack of self-awareness, what unheeding heartlessness, what frightening immaturity makes a person act this way?
Besides, a person who genuinely believes me to be a murderer cannot possibly want my name on their book cover, unless of course that person is a rank opportunist.<ref>{{Cite web|url=https://www.chimamanda.com/news_items/it-is-obscene-a-true-reflection-in-three-parts/|title=IT IS OBSCENE: A TRUE REFLECTION IN THREE PARTS|date=2021-06-15|website=Chimamanda Adichie (Official Website)|language=en|access-date=2021-09-01}}</ref>}}
Dangane da haka, Emezi ya wallafa wani bidiyo a shafinta na Instagram, yana mai cewa a wani bangare:
Ba a san kwafi nawa ne na littafin da aka amso, haka kuma ba a san adadin nawa aka sake fitar da su ba bayan an sauya musu bango ba.
== Kyaututtuka ==
* 2019 Nommo Award, ya ci
* 2019 In ba haka ba lambar yabo '', ya ci''
* Kyautar Mata ta 2019 don Fiction, wanda aka zaɓa
== Daidaitawa ==
A cikin watan Mayun 2019, labarai sun ba da sanarwar cewa FX ta zaɓi littafin don shirya wa a jerin wasan talabijin. Emezi zai rubuta wasan kwaikwayo na allo da kuma aiwatar da tsarin tare da Tamara P. Carter. FX Productions za su shirya tare da Kevin Wandell da Lindsey Donahue. <ref name=":6" />
== Nassoshi ==
{{Reflist}}{{Akwaeke Emezi}}{{Nommo Award Winners}}
[[Category:Littattafan LGBT a Najeriya]]
[[Category:Shafuka masu fassarorin da ba'a duba ba]]
ihwe4obag2wvmnaf2zla3uq7ysd6yze
Richard Akuson
0
33807
162361
156437
2022-07-29T01:21:55Z
Hadassahlove
14731
wikitext
text/x-wiki
'''Richard Akuson''' (an haife shi a watan Yuli 26, 1993) lauya ɗan [[Ɗan Nijeriya|Najeriya]] ne, mai fafutukar kare haƙƙin LGBT, marubuci, edita, kuma wanda ya kafa na ''[[A Nasty Boy]]'' mujallar, bugu na LGBTQ+ na farko a Najeriya. A cikin 2019, an nada Akuson daya daga cikin Forbes African's 30 Under 30 masu kawo canji don kalubalantar ra'ayi na maza, jinsi, da jima'i a Najeriya inda za a iya hukunta masu luwadi da shekaru 14 a gidan yari.<ref>Akinwotu, Emmanuel (November 16, 2017).
"Nigeria's Nasty Boy: 'People in my law class thought
I worked for a porn site' " . The Guardian . Retrieved
September 17, 2019.</ref> A cikin 2017, an zabe shi don Kyautar Kyauta ta Future Awards Africa 's New Media Innovation Award. Akuson kuma shine Salon Abryanz <nowiki>&</nowiki>amp; Kyautar Kyautar Kyautar Mafi kyawun Marubucin Fashion na lokaci biyu. Bayan kaddamar da Mujallar ''A Nasty Boy'' a shekarar 2017, ''YNaija'' ta nada shi daya daga cikin 40 mafiya karfi a Najeriya 'yan kasa da shekaru 40.<ref>"Richard Akuson, Founder of A Nasty Boy, &
Upile Chisala in Forbes Africa's 30 under 30 List for
2019" . Brittle Paper . 2019-07-05. Retrieved
2019-09-18.</ref>
[[Category:Articles with hCards]]
== Rayuwar farko da ilimi ==
An haifi Richard Akuson a [[Akwanga]], [[Nasarawa|Jihar Nasarawa]], [[Najeriya]]. Na biyu cikin ’ya’ya uku, ya taso ne a cikin dangin babba-tsakiyar; mahaifinsa, ɗan siyasa, da mahaifiyarsa, malamar jami'a. Ya halarci makarantar Shepherd's International College, makarantar kwana mai zaman kanta, ta Kirista, kafin ya wuce [[Jami'ar Jihar Nasarawa]], Keffi, don yin digirinsa na farko a fannin shari'a. An kira shi zuwa Lauyan [[Kungiyar Layoyi ta Najeriya|Najeriya]] a matsayin Barista kuma Lauyan Kotun Koli ta Najeriya a shekarar 2017, bayan kammala karatunsa a [[Makarantar Koyan Lauya ta Najeriya|Makarantar Shari'a ta Najeriya]], [[Lagos (birni)|Legas]] .
== Sana'a ==
Akuson ya fara aikinsa a matsayin mai koyar da sana’o’i tun yana dan shekara 18. A cikin 2014, ya haɗu da kafa ILLUDED, dandalin raba hotuna akan layi. A cikin 2016, an ba shi matsayi don jagorantar sassan salon BellaNaija - matsayi wanda ya ƙaddamar da aikinsa ta cikin rufin. Ayyukansa a BellaNaija ya ba shi lambar yabo ta Abryanz Style &amp; Fashion Award don Mawallafin Fashion na Shekara a 2016. Daga baya a wannan shekarar, ya bar BellaNaija don ƙaddamar da The PR Boy, wani kamfani na boutique PR wanda ke kula da farawar Najeriya. A cikin 2017, yayin da yake Makarantar Shari'a ta Najeriya, ya ƙaddamar da ''[[A Nasty Boy|Yaro]]'' mai banƙyama, bugun iyaka LGTBQ+ wanda ba da daɗewa ba ya girma cikin girma da yabo na duniya.<ref>Amaka Osakwe, Richard Akuson, Tokyo James…
See the #YNaijaPowerList2017 for Fashion and
Beauty » YNaija" . YNaija. 2018-01-03. Retrieved
2019-09-18.</ref>
== Essays ==
A watan Afrilun 2019, Akuson ya rubuta wata maƙala, mai da labari ga ''[[CNN]]'' dalla-dalla game da yanayin da ya sa shi ya tsere daga Najeriya don tsira a Amurka. A cikin Yuli 2019, ya rubuta makala mai ratsa zuciya don ''[[New York Times|The New York Times]] <nowiki>''</nowiki>'' Review Sunday. Maƙalar, [https://www.nytimes.com/2019/07/06/opinion/sunday/social-media-homophobia.html "Wannan Qun Gay ne] ," an buga shi sosai a cikin shafin farko na gidan yanar gizon Times kuma ya bayyana akan wani fitaccen matsayi a cikin bugawa, washegari.<ref>Idowu, Torera (13 June 2017). "Is this Nigeria's
most controversial magazine?" . CNN . Retrieved
2019-09-18.</ref>
== Kunnawa da mafaka ==
Akuson ya nemi mafaka a Amurka a shekara ta 2018 bayan ya tsere daga Najeriya bayan ya tsira daga wani mummunan hari na yan luwadi. A Amurka, yana ci gaba da magana a fili game da harin da kuma munanan al'adar nuna kyama a Najeriya. Ya ba da tambayoyi ga [https://www.okayafrica.com/a-nasty-boy-creator-richard-akuson-homophobic-attack-that-led-him-to-flee-nigeria-lgbtq-rights-in-africa/ ''OkayAfrica''], [https://www.verygoodlight.com/2019/02/28/a-nasty-boy/ ''Haske mai Kyau sosai''], da [http://blackyouthproject.com/richard-akuson-the-a-nasty-boy-editor-talks-the-future-of-his-queer-fashion-magazine-and-life-as-an-asylum-seeker-in-the-u-s/ ''Aikin Matasa Baƙar fata,''] inda ya ba da cikakken bayani game da taron. Akuson ya ci gaba da kasancewa mai fafutuka ga LGBTQ+ da al'ummomin mafaka a Amurka.<ref>Staff (2019-07-15). "Richard Akuson: the 'A Nasty
Boy' editor talks the future of his queer fashion
magazine and life as an asylum seeker in the U.S."
The Black Youth Project . Retrieved 2019-09-18.</ref>
== Manazarta ==
{{Reflist}}
== Hanyoyin haɗi na waje ==
* [https://richardakuson.com/ richardakuson.com]
* Richard Akuson
* {{Twitter|richardakuson}}
[[Category:Rayayyun mutane]]
3ygxhqby1j4mfynsuuv5jx528trmk86
162442
162361
2022-07-29T11:13:27Z
Muhammad Idriss Criteria
15878
/* top */
wikitext
text/x-wiki
'''Richard Akuson''' (an haife shi a watan Yuli 26, 1993) lauya ɗan [[Ɗan Nijeriya|Najeriya]] ne, mai fafutukar kare haƙƙin LGBT, marubuci, edita, kuma wanda ya kafa na ''[[A Nasty Boy]]'' mujallar, bugu na LGBTQ+ na farko a [[Najeriya]]. A cikin shekarar 2019, an nada Akuson daya daga cikin jaridar Forbes African's 30 Under 30 masu kawo canji don kalubalantar ra'ayi na maza, jinsi, da jima'i a Najeriya inda za a iya hukunta masu luwadi da shekaru 14 a gidan yari.<ref>Akinwotu, Emmanuel (November 16, 2017). "[[Nigeria]]'s Nasty Boy: 'People in my law class thought
I worked for a porn site'. The Guardian. Retrieved September 17, 2019.</ref> A cikin shekarar 2017, an zabe shi a Kyautar Kyauta ta Future Awards Africa 's New Media Innovation Award. Akuson kuma shine Salon Abryanz <nowiki>&</nowiki>amp; Kyautar Mafi kyawun Marubucin Fashion na lokaci biyu. Bayan kaddamar da Mujallar ''A Nasty Boy'' a shekarar 2017, ''YNaija'' ta nada shi daya daga cikin 40 mafiya karfi a [[Najeriya]] 'yan kasa da shekaru 40.<ref>"[[Richard Akuson]], Founder of [[A Nasty Boy]], &
Upile Chisala in Forbes Africa's 30 under 30 List for
2019". Brittle Paper. 2019-07-05. Retrieved
2019-09-18.</ref>
[[Category:Articles with hCards]]
== Rayuwar farko da ilimi ==
An haifi Richard Akuson a [[Akwanga]], [[Nasarawa|Jihar Nasarawa]], [[Najeriya]]. Na biyu cikin ’ya’ya uku, ya taso ne a cikin dangin babba-tsakiyar; mahaifinsa, ɗan siyasa, da mahaifiyarsa, malamar jami'a. Ya halarci makarantar Shepherd's International College, makarantar kwana mai zaman kanta, ta Kirista, kafin ya wuce [[Jami'ar Jihar Nasarawa]], Keffi, don yin digirinsa na farko a fannin shari'a. An kira shi zuwa Lauyan [[Kungiyar Layoyi ta Najeriya|Najeriya]] a matsayin Barista kuma Lauyan Kotun Koli ta Najeriya a shekarar 2017, bayan kammala karatunsa a [[Makarantar Koyan Lauya ta Najeriya|Makarantar Shari'a ta Najeriya]], [[Lagos (birni)|Legas]] .
== Sana'a ==
Akuson ya fara aikinsa a matsayin mai koyar da sana’o’i tun yana dan shekara 18. A cikin 2014, ya haɗu da kafa ILLUDED, dandalin raba hotuna akan layi. A cikin 2016, an ba shi matsayi don jagorantar sassan salon BellaNaija - matsayi wanda ya ƙaddamar da aikinsa ta cikin rufin. Ayyukansa a BellaNaija ya ba shi lambar yabo ta Abryanz Style &amp; Fashion Award don Mawallafin Fashion na Shekara a 2016. Daga baya a wannan shekarar, ya bar BellaNaija don ƙaddamar da The PR Boy, wani kamfani na boutique PR wanda ke kula da farawar Najeriya. A cikin 2017, yayin da yake Makarantar Shari'a ta Najeriya, ya ƙaddamar da ''[[A Nasty Boy|Yaro]]'' mai banƙyama, bugun iyaka LGTBQ+ wanda ba da daɗewa ba ya girma cikin girma da yabo na duniya.<ref>Amaka Osakwe, Richard Akuson, Tokyo James…
See the #YNaijaPowerList2017 for Fashion and
Beauty » YNaija" . YNaija. 2018-01-03. Retrieved
2019-09-18.</ref>
== Essays ==
A watan Afrilun 2019, Akuson ya rubuta wata maƙala, mai da labari ga ''[[CNN]]'' dalla-dalla game da yanayin da ya sa shi ya tsere daga Najeriya don tsira a Amurka. A cikin Yuli 2019, ya rubuta makala mai ratsa zuciya don ''[[New York Times|The New York Times]] <nowiki>''</nowiki>'' Review Sunday. Maƙalar, [https://www.nytimes.com/2019/07/06/opinion/sunday/social-media-homophobia.html "Wannan Qun Gay ne] ," an buga shi sosai a cikin shafin farko na gidan yanar gizon Times kuma ya bayyana akan wani fitaccen matsayi a cikin bugawa, washegari.<ref>Idowu, Torera (13 June 2017). "Is this Nigeria's
most controversial magazine?" . CNN . Retrieved
2019-09-18.</ref>
== Kunnawa da mafaka ==
Akuson ya nemi mafaka a Amurka a shekara ta 2018 bayan ya tsere daga Najeriya bayan ya tsira daga wani mummunan hari na yan luwadi. A Amurka, yana ci gaba da magana a fili game da harin da kuma munanan al'adar nuna kyama a Najeriya. Ya ba da tambayoyi ga [https://www.okayafrica.com/a-nasty-boy-creator-richard-akuson-homophobic-attack-that-led-him-to-flee-nigeria-lgbtq-rights-in-africa/ ''OkayAfrica''], [https://www.verygoodlight.com/2019/02/28/a-nasty-boy/ ''Haske mai Kyau sosai''], da [http://blackyouthproject.com/richard-akuson-the-a-nasty-boy-editor-talks-the-future-of-his-queer-fashion-magazine-and-life-as-an-asylum-seeker-in-the-u-s/ ''Aikin Matasa Baƙar fata,''] inda ya ba da cikakken bayani game da taron. Akuson ya ci gaba da kasancewa mai fafutuka ga LGBTQ+ da al'ummomin mafaka a Amurka.<ref>Staff (2019-07-15). "Richard Akuson: the 'A Nasty
Boy' editor talks the future of his queer fashion
magazine and life as an asylum seeker in the U.S."
The Black Youth Project . Retrieved 2019-09-18.</ref>
== Manazarta ==
{{Reflist}}
== Hanyoyin haɗi na waje ==
* [https://richardakuson.com/ richardakuson.com]
* Richard Akuson
* {{Twitter|richardakuson}}
[[Category:Rayayyun mutane]]
c2li4ozg9w87sfnxp8zqvzj09xxj067
162443
162442
2022-07-29T11:14:39Z
Muhammad Idriss Criteria
15878
/* Rayuwar farko da ilimi */
wikitext
text/x-wiki
'''Richard Akuson''' (an haife shi a watan Yuli 26, 1993) lauya ɗan [[Ɗan Nijeriya|Najeriya]] ne, mai fafutukar kare haƙƙin LGBT, marubuci, edita, kuma wanda ya kafa na ''[[A Nasty Boy]]'' mujallar, bugu na LGBTQ+ na farko a [[Najeriya]]. A cikin shekarar 2019, an nada Akuson daya daga cikin jaridar Forbes African's 30 Under 30 masu kawo canji don kalubalantar ra'ayi na maza, jinsi, da jima'i a Najeriya inda za a iya hukunta masu luwadi da shekaru 14 a gidan yari.<ref>Akinwotu, Emmanuel (November 16, 2017). "[[Nigeria]]'s Nasty Boy: 'People in my law class thought
I worked for a porn site'. The Guardian. Retrieved September 17, 2019.</ref> A cikin shekarar 2017, an zabe shi a Kyautar Kyauta ta Future Awards Africa 's New Media Innovation Award. Akuson kuma shine Salon Abryanz <nowiki>&</nowiki>amp; Kyautar Mafi kyawun Marubucin Fashion na lokaci biyu. Bayan kaddamar da Mujallar ''A Nasty Boy'' a shekarar 2017, ''YNaija'' ta nada shi daya daga cikin 40 mafiya karfi a [[Najeriya]] 'yan kasa da shekaru 40.<ref>"[[Richard Akuson]], Founder of [[A Nasty Boy]], &
Upile Chisala in Forbes Africa's 30 under 30 List for
2019". Brittle Paper. 2019-07-05. Retrieved
2019-09-18.</ref>
[[Category:Articles with hCards]]
== Rayuwar farko da ilimi ==
An haifi Richard Akuson a [[Akwanga]], [[Nasarawa|Jihar Nasarawa]], [[Najeriya]]. Na biyu cikin ’ya’ya uku, ya taso ne a cikin dangin babba-tsakiyar; mahaifinsa, ɗan siyasa, da mahaifiyarsa, malamar jami'a. Ya halarci makarantar Shepherd's International College, makarantar kwana mai zaman kanta, ta Kirista, kafin ya wuce [[Jami'ar Jihar Nasarawa]], Keffi, don yin digirinsa na farko a fannin shari'a. An kira shi zuwa Lauyan [[Kungiyar Layoyi ta Najeriya|Najeriya]] a matsayin Barista kuma Lauyan Kotun Koli ta [[Najeriya]] a shekarar 2017, bayan kammala karatunsa a [[Makarantar Koyan Lauya ta Najeriya|Makarantar Shari'a ta Najeriya]], [[Lagos (birni)|Legas]].
== Sana'a ==
Akuson ya fara aikinsa a matsayin mai koyar da sana’o’i tun yana dan shekara 18. A cikin 2014, ya haɗu da kafa ILLUDED, dandalin raba hotuna akan layi. A cikin 2016, an ba shi matsayi don jagorantar sassan salon BellaNaija - matsayi wanda ya ƙaddamar da aikinsa ta cikin rufin. Ayyukansa a BellaNaija ya ba shi lambar yabo ta Abryanz Style &amp; Fashion Award don Mawallafin Fashion na Shekara a 2016. Daga baya a wannan shekarar, ya bar BellaNaija don ƙaddamar da The PR Boy, wani kamfani na boutique PR wanda ke kula da farawar Najeriya. A cikin 2017, yayin da yake Makarantar Shari'a ta Najeriya, ya ƙaddamar da ''[[A Nasty Boy|Yaro]]'' mai banƙyama, bugun iyaka LGTBQ+ wanda ba da daɗewa ba ya girma cikin girma da yabo na duniya.<ref>Amaka Osakwe, Richard Akuson, Tokyo James…
See the #YNaijaPowerList2017 for Fashion and
Beauty » YNaija" . YNaija. 2018-01-03. Retrieved
2019-09-18.</ref>
== Essays ==
A watan Afrilun 2019, Akuson ya rubuta wata maƙala, mai da labari ga ''[[CNN]]'' dalla-dalla game da yanayin da ya sa shi ya tsere daga Najeriya don tsira a Amurka. A cikin Yuli 2019, ya rubuta makala mai ratsa zuciya don ''[[New York Times|The New York Times]] <nowiki>''</nowiki>'' Review Sunday. Maƙalar, [https://www.nytimes.com/2019/07/06/opinion/sunday/social-media-homophobia.html "Wannan Qun Gay ne] ," an buga shi sosai a cikin shafin farko na gidan yanar gizon Times kuma ya bayyana akan wani fitaccen matsayi a cikin bugawa, washegari.<ref>Idowu, Torera (13 June 2017). "Is this Nigeria's
most controversial magazine?" . CNN . Retrieved
2019-09-18.</ref>
== Kunnawa da mafaka ==
Akuson ya nemi mafaka a Amurka a shekara ta 2018 bayan ya tsere daga Najeriya bayan ya tsira daga wani mummunan hari na yan luwadi. A Amurka, yana ci gaba da magana a fili game da harin da kuma munanan al'adar nuna kyama a Najeriya. Ya ba da tambayoyi ga [https://www.okayafrica.com/a-nasty-boy-creator-richard-akuson-homophobic-attack-that-led-him-to-flee-nigeria-lgbtq-rights-in-africa/ ''OkayAfrica''], [https://www.verygoodlight.com/2019/02/28/a-nasty-boy/ ''Haske mai Kyau sosai''], da [http://blackyouthproject.com/richard-akuson-the-a-nasty-boy-editor-talks-the-future-of-his-queer-fashion-magazine-and-life-as-an-asylum-seeker-in-the-u-s/ ''Aikin Matasa Baƙar fata,''] inda ya ba da cikakken bayani game da taron. Akuson ya ci gaba da kasancewa mai fafutuka ga LGBTQ+ da al'ummomin mafaka a Amurka.<ref>Staff (2019-07-15). "Richard Akuson: the 'A Nasty
Boy' editor talks the future of his queer fashion
magazine and life as an asylum seeker in the U.S."
The Black Youth Project . Retrieved 2019-09-18.</ref>
== Manazarta ==
{{Reflist}}
== Hanyoyin haɗi na waje ==
* [https://richardakuson.com/ richardakuson.com]
* Richard Akuson
* {{Twitter|richardakuson}}
[[Category:Rayayyun mutane]]
6h599o8yr5ko035tu295q3tpsb93njj
162444
162443
2022-07-29T11:16:48Z
Muhammad Idriss Criteria
15878
/* Sana'a */
wikitext
text/x-wiki
'''Richard Akuson''' (an haife shi a watan Yuli 26, 1993) lauya ɗan [[Ɗan Nijeriya|Najeriya]] ne, mai fafutukar kare haƙƙin LGBT, marubuci, edita, kuma wanda ya kafa na ''[[A Nasty Boy]]'' mujallar, bugu na LGBTQ+ na farko a [[Najeriya]]. A cikin shekarar 2019, an nada Akuson daya daga cikin jaridar Forbes African's 30 Under 30 masu kawo canji don kalubalantar ra'ayi na maza, jinsi, da jima'i a Najeriya inda za a iya hukunta masu luwadi da shekaru 14 a gidan yari.<ref>Akinwotu, Emmanuel (November 16, 2017). "[[Nigeria]]'s Nasty Boy: 'People in my law class thought
I worked for a porn site'. The Guardian. Retrieved September 17, 2019.</ref> A cikin shekarar 2017, an zabe shi a Kyautar Kyauta ta Future Awards Africa 's New Media Innovation Award. Akuson kuma shine Salon Abryanz <nowiki>&</nowiki>amp; Kyautar Mafi kyawun Marubucin Fashion na lokaci biyu. Bayan kaddamar da Mujallar ''A Nasty Boy'' a shekarar 2017, ''YNaija'' ta nada shi daya daga cikin 40 mafiya karfi a [[Najeriya]] 'yan kasa da shekaru 40.<ref>"[[Richard Akuson]], Founder of [[A Nasty Boy]], &
Upile Chisala in Forbes Africa's 30 under 30 List for
2019". Brittle Paper. 2019-07-05. Retrieved
2019-09-18.</ref>
[[Category:Articles with hCards]]
== Rayuwar farko da ilimi ==
An haifi Richard Akuson a [[Akwanga]], [[Nasarawa|Jihar Nasarawa]], [[Najeriya]]. Na biyu cikin ’ya’ya uku, ya taso ne a cikin dangin babba-tsakiyar; mahaifinsa, ɗan siyasa, da mahaifiyarsa, malamar jami'a. Ya halarci makarantar Shepherd's International College, makarantar kwana mai zaman kanta, ta Kirista, kafin ya wuce [[Jami'ar Jihar Nasarawa]], Keffi, don yin digirinsa na farko a fannin shari'a. An kira shi zuwa Lauyan [[Kungiyar Layoyi ta Najeriya|Najeriya]] a matsayin Barista kuma Lauyan Kotun Koli ta [[Najeriya]] a shekarar 2017, bayan kammala karatunsa a [[Makarantar Koyan Lauya ta Najeriya|Makarantar Shari'a ta Najeriya]], [[Lagos (birni)|Legas]].
== Sana'a ==
Akuson ya fara aikinsa a matsayin mai koyar da sana’o’i tun yana dan shekara 18. A cikin shekarar 2014, ya haɗu da kafar ILLUDED, dandalin raba hotuna akan layi. A cikin shekarar 2016, an ba shi matsayi don jagorantar sassan salon BellaNaija-matsayi wanda ya ƙaddamar da aikinsa ta cikin rufin. Ayyukansa a BellaNaija ya ba shi lambar yabo ta Abryanz Style &amp; Fashion Award don Mawallafin Fashion na Shekara a 2016. Daga baya a wannan shekarar, ya bar BellaNaija don ƙaddamar da The PR Boy, wani kamfani na boutique PR wanda ke kula da farawar [[Najeriya]]. A cikin shekarar 2017, yayin da yake Makarantar Shari'a ta [[Najeriya]], ya ƙaddamar da ''[[A Nasty Boy|Yaro]]'' mai banƙyama, bugun iyaka LGTBQ+ wanda ba da daɗewa ba ya girma cikin girma da yabo na duniya.<ref>Amaka Osakwe, [[Richard Akuson]], Tokyo James… See the #YNaijaPowerList2017 for Fashion and
Beauty » YNaija". YNaija. 2018-01-03. Retrieved 2019-09-18.</ref>
== Essays ==
A watan Afrilun 2019, Akuson ya rubuta wata maƙala, mai da labari ga ''[[CNN]]'' dalla-dalla game da yanayin da ya sa shi ya tsere daga Najeriya don tsira a Amurka. A cikin Yuli 2019, ya rubuta makala mai ratsa zuciya don ''[[New York Times|The New York Times]] <nowiki>''</nowiki>'' Review Sunday. Maƙalar, [https://www.nytimes.com/2019/07/06/opinion/sunday/social-media-homophobia.html "Wannan Qun Gay ne] ," an buga shi sosai a cikin shafin farko na gidan yanar gizon Times kuma ya bayyana akan wani fitaccen matsayi a cikin bugawa, washegari.<ref>Idowu, Torera (13 June 2017). "Is this Nigeria's
most controversial magazine?" . CNN . Retrieved
2019-09-18.</ref>
== Kunnawa da mafaka ==
Akuson ya nemi mafaka a Amurka a shekara ta 2018 bayan ya tsere daga Najeriya bayan ya tsira daga wani mummunan hari na yan luwadi. A Amurka, yana ci gaba da magana a fili game da harin da kuma munanan al'adar nuna kyama a Najeriya. Ya ba da tambayoyi ga [https://www.okayafrica.com/a-nasty-boy-creator-richard-akuson-homophobic-attack-that-led-him-to-flee-nigeria-lgbtq-rights-in-africa/ ''OkayAfrica''], [https://www.verygoodlight.com/2019/02/28/a-nasty-boy/ ''Haske mai Kyau sosai''], da [http://blackyouthproject.com/richard-akuson-the-a-nasty-boy-editor-talks-the-future-of-his-queer-fashion-magazine-and-life-as-an-asylum-seeker-in-the-u-s/ ''Aikin Matasa Baƙar fata,''] inda ya ba da cikakken bayani game da taron. Akuson ya ci gaba da kasancewa mai fafutuka ga LGBTQ+ da al'ummomin mafaka a Amurka.<ref>Staff (2019-07-15). "Richard Akuson: the 'A Nasty
Boy' editor talks the future of his queer fashion
magazine and life as an asylum seeker in the U.S."
The Black Youth Project . Retrieved 2019-09-18.</ref>
== Manazarta ==
{{Reflist}}
== Hanyoyin haɗi na waje ==
* [https://richardakuson.com/ richardakuson.com]
* Richard Akuson
* {{Twitter|richardakuson}}
[[Category:Rayayyun mutane]]
7xmqtpq179ut9dcdhh77sb6x45q0h4f
162445
162444
2022-07-29T11:18:20Z
Muhammad Idriss Criteria
15878
/* Essays */
wikitext
text/x-wiki
'''Richard Akuson''' (an haife shi a watan Yuli 26, 1993) lauya ɗan [[Ɗan Nijeriya|Najeriya]] ne, mai fafutukar kare haƙƙin LGBT, marubuci, edita, kuma wanda ya kafa na ''[[A Nasty Boy]]'' mujallar, bugu na LGBTQ+ na farko a [[Najeriya]]. A cikin shekarar 2019, an nada Akuson daya daga cikin jaridar Forbes African's 30 Under 30 masu kawo canji don kalubalantar ra'ayi na maza, jinsi, da jima'i a Najeriya inda za a iya hukunta masu luwadi da shekaru 14 a gidan yari.<ref>Akinwotu, Emmanuel (November 16, 2017). "[[Nigeria]]'s Nasty Boy: 'People in my law class thought
I worked for a porn site'. The Guardian. Retrieved September 17, 2019.</ref> A cikin shekarar 2017, an zabe shi a Kyautar Kyauta ta Future Awards Africa 's New Media Innovation Award. Akuson kuma shine Salon Abryanz <nowiki>&</nowiki>amp; Kyautar Mafi kyawun Marubucin Fashion na lokaci biyu. Bayan kaddamar da Mujallar ''A Nasty Boy'' a shekarar 2017, ''YNaija'' ta nada shi daya daga cikin 40 mafiya karfi a [[Najeriya]] 'yan kasa da shekaru 40.<ref>"[[Richard Akuson]], Founder of [[A Nasty Boy]], &
Upile Chisala in Forbes Africa's 30 under 30 List for
2019". Brittle Paper. 2019-07-05. Retrieved
2019-09-18.</ref>
[[Category:Articles with hCards]]
== Rayuwar farko da ilimi ==
An haifi Richard Akuson a [[Akwanga]], [[Nasarawa|Jihar Nasarawa]], [[Najeriya]]. Na biyu cikin ’ya’ya uku, ya taso ne a cikin dangin babba-tsakiyar; mahaifinsa, ɗan siyasa, da mahaifiyarsa, malamar jami'a. Ya halarci makarantar Shepherd's International College, makarantar kwana mai zaman kanta, ta Kirista, kafin ya wuce [[Jami'ar Jihar Nasarawa]], Keffi, don yin digirinsa na farko a fannin shari'a. An kira shi zuwa Lauyan [[Kungiyar Layoyi ta Najeriya|Najeriya]] a matsayin Barista kuma Lauyan Kotun Koli ta [[Najeriya]] a shekarar 2017, bayan kammala karatunsa a [[Makarantar Koyan Lauya ta Najeriya|Makarantar Shari'a ta Najeriya]], [[Lagos (birni)|Legas]].
== Sana'a ==
Akuson ya fara aikinsa a matsayin mai koyar da sana’o’i tun yana dan shekara 18. A cikin shekarar 2014, ya haɗu da kafar ILLUDED, dandalin raba hotuna akan layi. A cikin shekarar 2016, an ba shi matsayi don jagorantar sassan salon BellaNaija-matsayi wanda ya ƙaddamar da aikinsa ta cikin rufin. Ayyukansa a BellaNaija ya ba shi lambar yabo ta Abryanz Style &amp; Fashion Award don Mawallafin Fashion na Shekara a 2016. Daga baya a wannan shekarar, ya bar BellaNaija don ƙaddamar da The PR Boy, wani kamfani na boutique PR wanda ke kula da farawar [[Najeriya]]. A cikin shekarar 2017, yayin da yake Makarantar Shari'a ta [[Najeriya]], ya ƙaddamar da ''[[A Nasty Boy|Yaro]]'' mai banƙyama, bugun iyaka LGTBQ+ wanda ba da daɗewa ba ya girma cikin girma da yabo na duniya.<ref>Amaka Osakwe, [[Richard Akuson]], Tokyo James… See the #YNaijaPowerList2017 for Fashion and
Beauty » YNaija". YNaija. 2018-01-03. Retrieved 2019-09-18.</ref>
== Essays ==
A watan Afrilun 2019, Akuson ya rubuta wata maƙala, mai da labari ga ''[[CNN]]'' dalla-dalla game da yanayin da ya sa shi ya tsere daga Najeriya don tsira a Amurka. A cikin watan Yulin 2019, ya rubuta makala mai ratsa zuciya a ''[[New York Times|The New York Times]] <nowiki>''</nowiki>'' Review Sunday. Maƙalar, [https://www.nytimes.com/2019/07/06/opinion/sunday/social-media-homophobia.html "Wannan Qun Gay ne]," an buga shi sosai a cikin shafin farko na gidan yanar gizon Times kuma ya bayyana akan wani fitaccen matsayi a cikin bugawa, washegari.<ref>Idowu, Torera (13 June 2017). "Is this [[Nigeria]]'s most controversial magazine?". CNN. Retrieved 2019-09-18.</ref>
== Kunnawa da mafaka ==
Akuson ya nemi mafaka a Amurka a shekara ta 2018 bayan ya tsere daga Najeriya bayan ya tsira daga wani mummunan hari na yan luwadi. A Amurka, yana ci gaba da magana a fili game da harin da kuma munanan al'adar nuna kyama a Najeriya. Ya ba da tambayoyi ga [https://www.okayafrica.com/a-nasty-boy-creator-richard-akuson-homophobic-attack-that-led-him-to-flee-nigeria-lgbtq-rights-in-africa/ ''OkayAfrica''], [https://www.verygoodlight.com/2019/02/28/a-nasty-boy/ ''Haske mai Kyau sosai''], da [http://blackyouthproject.com/richard-akuson-the-a-nasty-boy-editor-talks-the-future-of-his-queer-fashion-magazine-and-life-as-an-asylum-seeker-in-the-u-s/ ''Aikin Matasa Baƙar fata,''] inda ya ba da cikakken bayani game da taron. Akuson ya ci gaba da kasancewa mai fafutuka ga LGBTQ+ da al'ummomin mafaka a Amurka.<ref>Staff (2019-07-15). "Richard Akuson: the 'A Nasty
Boy' editor talks the future of his queer fashion
magazine and life as an asylum seeker in the U.S."
The Black Youth Project . Retrieved 2019-09-18.</ref>
== Manazarta ==
{{Reflist}}
== Hanyoyin haɗi na waje ==
* [https://richardakuson.com/ richardakuson.com]
* Richard Akuson
* {{Twitter|richardakuson}}
[[Category:Rayayyun mutane]]
452e8odtdasxj7bcg9xbnhup56gzuim
162446
162445
2022-07-29T11:19:43Z
Muhammad Idriss Criteria
15878
/* Kunnawa da mafaka */
wikitext
text/x-wiki
'''Richard Akuson''' (an haife shi a watan Yuli 26, 1993) lauya ɗan [[Ɗan Nijeriya|Najeriya]] ne, mai fafutukar kare haƙƙin LGBT, marubuci, edita, kuma wanda ya kafa na ''[[A Nasty Boy]]'' mujallar, bugu na LGBTQ+ na farko a [[Najeriya]]. A cikin shekarar 2019, an nada Akuson daya daga cikin jaridar Forbes African's 30 Under 30 masu kawo canji don kalubalantar ra'ayi na maza, jinsi, da jima'i a Najeriya inda za a iya hukunta masu luwadi da shekaru 14 a gidan yari.<ref>Akinwotu, Emmanuel (November 16, 2017). "[[Nigeria]]'s Nasty Boy: 'People in my law class thought
I worked for a porn site'. The Guardian. Retrieved September 17, 2019.</ref> A cikin shekarar 2017, an zabe shi a Kyautar Kyauta ta Future Awards Africa 's New Media Innovation Award. Akuson kuma shine Salon Abryanz <nowiki>&</nowiki>amp; Kyautar Mafi kyawun Marubucin Fashion na lokaci biyu. Bayan kaddamar da Mujallar ''A Nasty Boy'' a shekarar 2017, ''YNaija'' ta nada shi daya daga cikin 40 mafiya karfi a [[Najeriya]] 'yan kasa da shekaru 40.<ref>"[[Richard Akuson]], Founder of [[A Nasty Boy]], &
Upile Chisala in Forbes Africa's 30 under 30 List for
2019". Brittle Paper. 2019-07-05. Retrieved
2019-09-18.</ref>
[[Category:Articles with hCards]]
== Rayuwar farko da ilimi ==
An haifi Richard Akuson a [[Akwanga]], [[Nasarawa|Jihar Nasarawa]], [[Najeriya]]. Na biyu cikin ’ya’ya uku, ya taso ne a cikin dangin babba-tsakiyar; mahaifinsa, ɗan siyasa, da mahaifiyarsa, malamar jami'a. Ya halarci makarantar Shepherd's International College, makarantar kwana mai zaman kanta, ta Kirista, kafin ya wuce [[Jami'ar Jihar Nasarawa]], Keffi, don yin digirinsa na farko a fannin shari'a. An kira shi zuwa Lauyan [[Kungiyar Layoyi ta Najeriya|Najeriya]] a matsayin Barista kuma Lauyan Kotun Koli ta [[Najeriya]] a shekarar 2017, bayan kammala karatunsa a [[Makarantar Koyan Lauya ta Najeriya|Makarantar Shari'a ta Najeriya]], [[Lagos (birni)|Legas]].
== Sana'a ==
Akuson ya fara aikinsa a matsayin mai koyar da sana’o’i tun yana dan shekara 18. A cikin shekarar 2014, ya haɗu da kafar ILLUDED, dandalin raba hotuna akan layi. A cikin shekarar 2016, an ba shi matsayi don jagorantar sassan salon BellaNaija-matsayi wanda ya ƙaddamar da aikinsa ta cikin rufin. Ayyukansa a BellaNaija ya ba shi lambar yabo ta Abryanz Style &amp; Fashion Award don Mawallafin Fashion na Shekara a 2016. Daga baya a wannan shekarar, ya bar BellaNaija don ƙaddamar da The PR Boy, wani kamfani na boutique PR wanda ke kula da farawar [[Najeriya]]. A cikin shekarar 2017, yayin da yake Makarantar Shari'a ta [[Najeriya]], ya ƙaddamar da ''[[A Nasty Boy|Yaro]]'' mai banƙyama, bugun iyaka LGTBQ+ wanda ba da daɗewa ba ya girma cikin girma da yabo na duniya.<ref>Amaka Osakwe, [[Richard Akuson]], Tokyo James… See the #YNaijaPowerList2017 for Fashion and
Beauty » YNaija". YNaija. 2018-01-03. Retrieved 2019-09-18.</ref>
== Essays ==
A watan Afrilun 2019, Akuson ya rubuta wata maƙala, mai da labari ga ''[[CNN]]'' dalla-dalla game da yanayin da ya sa shi ya tsere daga Najeriya don tsira a Amurka. A cikin watan Yulin 2019, ya rubuta makala mai ratsa zuciya a ''[[New York Times|The New York Times]] <nowiki>''</nowiki>'' Review Sunday. Maƙalar, [https://www.nytimes.com/2019/07/06/opinion/sunday/social-media-homophobia.html "Wannan Qun Gay ne]," an buga shi sosai a cikin shafin farko na gidan yanar gizon Times kuma ya bayyana akan wani fitaccen matsayi a cikin bugawa, washegari.<ref>Idowu, Torera (13 June 2017). "Is this [[Nigeria]]'s most controversial magazine?". CNN. Retrieved 2019-09-18.</ref>
== Kunnawa da mafaka ==
Akuson ya nemi mafaka a [[Amurka]] a shekara ta 2018 bayan ya tsere daga [[Najeriya]] bayan ya tsira daga wani mummunan hari na yan luwadi. A Amurka, yana ci gaba da magana a fili game da harin da kuma munanan al'adar nuna kyama a [[Najeriya]]. Ya ba da tambayoyi ga [https://www.okayafrica.com/a-nasty-boy-creator-richard-akuson-homophobic-attack-that-led-him-to-flee-nigeria-lgbtq-rights-in-africa/ ''OkayAfrica''], [https://www.verygoodlight.com/2019/02/28/a-nasty-boy/ ''Haske mai Kyau sosai''], da [http://blackyouthproject.com/richard-akuson-the-a-nasty-boy-editor-talks-the-future-of-his-queer-fashion-magazine-and-life-as-an-asylum-seeker-in-the-u-s/ ''Aikin Matasa Baƙar fata,''] inda ya ba da cikakken bayani game da taron. Akuson ya ci gaba da kasancewa mai fafutuka ga LGBTQ+ da al'ummomin mafaka a Amurka.<ref>Staff (2019-07-15). "[[Richard Akuson]]: the '[[A Nasty Boy]]' editor talks the future of his queer fashion magazine and life as an asylum seeker in the U.S."
The Black Youth Project. Retrieved 2019-09-18.</ref>
== Manazarta ==
{{Reflist}}
== Hanyoyin haɗi na waje ==
* [https://richardakuson.com/ richardakuson.com]
* Richard Akuson
* {{Twitter|richardakuson}}
[[Category:Rayayyun mutane]]
t5hdsjwub9ss5y5hw88odrqqv3jiidd
Ismail Diakhité
0
33919
162240
161447
2022-07-28T11:59:24Z
DonCamillo
4280
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Ismail Diakhité''' (an haife shi a ranar 18 ga watan Disamban shekarar 1991) ɗan wasan ƙwallon ƙafa ne ɗan ƙasar [[Mauritaniya]] [[Kungiyar Kwallon Kafa|wanda]] ke taka leda a matsayin ɗan wasan gaba ga kulob ɗin CS Sfaxien da ƙungiyar ƙwallon ƙafa ta [[Mauritaniya]].<ref name=":0">[[Ismail Diakhité]]". Global Sports Archive.
Retrieved 22 June 2021.</ref>
== Ayyukan kasa ==
A ranar 18 ga Nuwamban shekarar 2018, Diakité ya zira kwallon da ta ba [[Mauritaniya]] damar shiga gasar cin kofin Afirka na 2019 a karon farko, a kan [[Botswana]] da ci 2-1.<ref name=":0"/>{{Ana bukatan hujja|date=June 2021}}
== Kididdigar sana'a/aiki ==
=== Ƙasashen Duniya ===
{{Updated|match played 14 June 2019}}<ref>{{NFT player|26294|access-date=22 June 2021}}</ref>
:''Scores and results list Mauritania's goal tally first, score column indicates score after each Diakhité goal''.
{| class="wikitable sortable"
|+Jerin kwallayen da Ismail Diakhté ya zura a raga
! scope="col" | A'a.
! scope="col" | Kwanan wata
! scope="col" | Wuri
! scope="col" | Abokin hamayya
! scope="col" | Ci
! scope="col" | Sakamako
! scope="col" | Gasa
! class="unsortable" scope="col" | {{Abbr|Ref.|References}}
|-
| align="center" | 1
| 27 February 2013
| Independence Stadium, Bakau, Gambia
|</img> Gambia
| align="center" | 2–0
| align="center" | 2–0
| Sada zumunci
|
|-
| align="center" | 2
| 17 May 2014
| Stade Olympique, [[Nouakchott]], Mauritania
|</img> Equatorial Guinea
| align="center" | 1-0
| align="center" | 1-0
| 2015 cancantar shiga gasar cin kofin Afrika
|
|-
| align="center" | 3
| 13 October 2015
| Stade Olympique, Nouakchott, Mauritania
|</img> Sudan ta Kudu
| align="center" | 4–0
| align="center" | 4–0
| 2018 FIFA cancantar shiga gasar cin kofin duniya
|
|-
| align="center" | 4
| 28 May 2016
| Campo Nuevo Municipal de Cornella, Cornellà de Llobregat, Spain
|</img> Gabon
| align="center" | 1-0
| align="center" | 2–0
| Sada zumunci
|
|-
| align="center" | 5
| 8 September 2018
| Stade Cheikha Ould Boïdiya, Nouakchott, Mauritania
|</img> Burkina Faso
| align="center" | 1-0
| align="center" | 2–0
| 2019 cancantar shiga gasar cin kofin Afrika
|
|-
| align="center" | 6
| rowspan="2" | 18 November 2018
| rowspan="2" | Stade Olympique, Nouakchott, Mauritania
| rowspan="2" |</img> Botswana
| align="center" | 1-1
| rowspan="2" style="text-align:center" | 2–1
| rowspan="2" | 2019 cancantar shiga gasar cin kofin Afrika
| rowspan="2" |
|-
| align="center" | 7
| align="center" | 2–1
|-
| align="center" | 8
| 14 June 2019
| Stade de Marrakech, [[Marrakesh]], Morocco
|</img> Madagascar
| align="center" | 3–1
| align="center" | 3–1
| Sada zumunci
|
|}
== Manazarta ==
{{Reflist}}
== Hanyoyin haɗi na waje ==
* {{Soccerway|ismael-diakite/234263}}
* Ismail Diakhité at FootballDatabase.eu
[[Category:Rayayyun mutane]]
q3d4db0ozzaujjkkhbpu0ld7eih87jd
User talk:LissajousCurve
3
34232
162294
159961
2022-07-28T18:43:09Z
MdsShakil
13455
MdsShakil moved page [[User talk:MMessine19]] to [[User talk:LissajousCurve]]: Automatically moved page while renaming the user "[[Special:CentralAuth/MMessine19|MMessine19]]" to "[[Special:CentralAuth/LissajousCurve|LissajousCurve]]"
wikitext
text/x-wiki
== Barka da zuwa! ==
Ni Robot ne ba mutum ba.
[[File:Wikipedia_mini_globe_handheld.jpg|thumb|300px|Hausa Wikipedia na buƙatar gudummuwarku domin ta bunƙasa!]]
Barka da zuwa Hausa Wikipedia, MMessine19! Mun ji daɗin [[Special:Contributions/MMessine19|gudummuwarku]]. Kuma muna fatan zaku tsaya ku ci gaba da bada gudummuwa. Anan ƙasa ga wasu shafuka da zasu taimaka wajen fahimtar Hausa Wikipedia da yadda ake gyara ta:
* [[Wikipedia:Gabatarwa|Gabatarwa]]
* [[Wikipedia:Tutorial|Tutorial]]
* [[Wikipedia:Cheatsheet|Cheatsheet]]
* [[Wikipedia:Yadda_ake_rubuta_muƙala|Yadda ake rubuta muƙala]]
* [[Wikipedia:Manufofi biyar|Manufofin Hausa Wikipedia]]
* [[Wikipedia:Shawarwari_goma_akan_gyaran_Wikipedia|Shawarwari goma akan gyaran Wikipedia]]
Zaku iya yin [[Wikipedia:Tutorial/Shafukan_tattaunawa#Shafin_tattaunawa_na_edita|sayinin rubutunku]] idan kuna akan [[Wikipedia:Shafin tattaunawa|shafukan tattaunawa]] ta hanyar alamar tilde guda huɗu, kamar haka (<nowiki>~~~~</nowiki>); yin hakan, zaisa sunanku da cikkaken kwanan wata. In kana buƙatar wani taimako, ku duba [[Wikipedia:Tutorial]]. Na gode. [[User:AmmarBot|AmmarBot]] ([[User talk:AmmarBot|talk]]) 21:00, 20 ga Yuli, 2022 (UTC)
86345i43sqe8pcya4frukup9woxjl0e
User talk:S.H Ningi
3
34517
162271
161211
2022-07-28T12:58:37Z
DonCamillo
4280
+
wikitext
text/x-wiki
== Infoboxes ==
Dear S.H Ningi,
Thanks for your very useful contributions to the Hausa Wikipedia!
Just a piece of information: when you translate articles, you cannot copy and paste infoboxes or templates, as most of the time they have not been translated yet into Hausa. It is easier to use the "databox" template, which will create and "infobox" using data from Wikidata, where a lot of information is already available in Hausa. To insert the "databox" template, you just need to add <nowiki> {{databox}} </nowiki> at the top of the page.
Nagode sosai! Kind regards, –[[User:DonCamillo|DonCamillo]] ([[User talk:DonCamillo|talk]]) 14:30, 25 ga Yuli, 2022 (UTC)
:Hello again,
:As you can see for instance in [[Parkland Village|this article]], infoboxes generally do not work on the Hausa Wikipedia. Can you kindly use <nowiki> {{databox}} </nowiki> at the top of articles instead? Nagode sosai. –[[User:DonCamillo|DonCamillo]] ([[User talk:DonCamillo|talk]]) 12:58, 28 ga Yuli, 2022 (UTC)
11074v1lox2l0saaqoi3em0hnujuy59
Diguna Fango
0
34565
162270
161373
2022-07-28T12:56:29Z
DonCamillo
4280
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Diguna Fango''' na ɗaya daga cikin gundumomi a cikin al'ummai, al'ummai, da al'ummar Kudancin [[Itofiya|Habasha]] . Wani bangare na shiyyar Wolayita dake cikin babban Rift Valley, Diguna Fango yana da iyaka da kudu maso yamma da Damot Weyde, daga yamma da Damot Gale, a arewa da shiyyar Hadiya, a arewa maso gabas da yankin Oromia, daga gabas kuma yana iyaka da yankin Wolayita . ta kogin Bilate, wanda ya raba shi da yankin Sidama . Cibiyar gudanarwa na gundumar ita ce Garin Bitena . Sauran manyan garuruwan da ke yankin su ne; Dimtu, Kercheche, Edo, da sauransu. Diguna Fango an raba shi da gundumar Damot Weyde a shekarar 1999 EC
== Alkaluma ==
Dangane da hasashen yawan jama'a na 2017 da CSA ta gudanar, wannan gundumar tana da jimillar yawan jama'a 122,924, wanda 60,326 maza ne da mata 62,924; 3,404 ko kuma 3.53% na mutanenta mazauna birni ne. Yawancin mazaunan Furotesta ne, tare da 84.43% na yawan jama'a sun ba da rahoton imanin, 8.97% suna yin addinin Kiristanci na Orthodox na Habasha, kuma 5.57% na Roman Katolika ne .
== Bayanan kula ==
{{Reflist}}{{Districts of the Southern Nations, Nationalities, and Peoples' Region}}
hb1844541eg2y3phpavfzboyp0qcnad
Rhein, Saskatchewan
0
34661
162275
161891
2022-07-28T13:01:46Z
DonCamillo
4280
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Rhein''' (lafazi : 'Ryan') ( yawan 2016 : 170 ) ƙauye ne a lardin Saskatchewan na Kanada a cikin Karamar Hukumar Wallace Lamba 243 da Sashen Ƙidaya Na 9 .
== Tarihi ==
An haɗa Rhein azaman ƙauye a ranar 10 ga Maris, 1913.
== Alkaluma ==
A cikin kididdigar yawan jama'a ta shekarar 2021 da Statistics Canada ta gudanar, Rhein yana da yawan jama'a 149 da ke zaune a cikin 65 daga cikin jimlar gidaje 81 masu zaman kansu, canjin yanayi. -12.4% daga yawan jama'arta na 2016 na 170 . Tare da yankin ƙasa na {{Convert|1.08|km2|sqmi}} , tana da yawan yawan jama'a 138.0/km a cikin 2021.
A cikin ƙidayar yawan jama'a ta 2016, ƙauyen Rhein ya ƙididdige yawan jama'a 170 da ke zaune a cikin 71 daga cikin 81 na gidaje masu zaman kansu. 7.1% ya canza daga yawan 2011 na 158 . Tare da yankin ƙasa na {{Convert|1.09|km2|sqmi}} , tana da yawan yawan jama'a 156.0/km a cikin 2016.
== Tattalin Arziki ==
An hana noman cannabis na masana'antu kasuwanci a Kanada a cikin 1938, amma a cikin 1928 an noma kadada 1,640 na cannabis a Kanada, tare da 200 na waɗannan kadada suna cikin Rhein.
== Sanannen mazauna ==
Rhein shine garinsu na Arnie Weinmeister, ɗaya daga cikin ƴan ƙasar Kanada guda biyu kacal da aka zaɓe su zuwa Gidan Wasan Kwallon Kafa na Pro .
Kafa Ukrainian-Kanada fiddler (marigayi) Bill Prokopchuk, wanda ya yi rikodin albums da yawa kuma ya fito a cikin fim ɗin NFB na 1979 "Paper Wheat," an haife shi a Rhein a 1925.
== Duba kuma ==
* Jerin al'ummomi a cikin Saskatchewan
* Hamlets na Saskatchewan
== Nassoshi ==
{{Reflist}}{{Subdivisions of Saskatchewan|villages=yes}}{{SKDivision9}}{{Coord|51|21|14|N|102|11|41|W|region:CA_type:city_source:GNS-enwiki}}<templatestyles src="Module:Coordinates/styles.css"></templatestyles>{{Coord|51|21|14|N|102|11|41|W|region:CA_type:city_source:GNS-enwiki}}
m5lscmvcl4yo9fiop54e8erp0kfzit1
162276
162275
2022-07-28T13:02:02Z
DonCamillo
4280
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Rhein''' (lafazi : 'Ryan') (yawan jama'a a shekarar 2016 : 170) ƙauye ne a lardin Saskatchewan na Kanada a cikin Karamar Hukumar Wallace Lamba 243 da Sashen Ƙidaya Na 9 .
== Tarihi ==
An haɗa Rhein azaman ƙauye a ranar 10 ga Maris, 1913.
== Alkaluma ==
A cikin kididdigar yawan jama'a ta shekarar 2021 da Statistics Canada ta gudanar, Rhein yana da yawan jama'a 149 da ke zaune a cikin 65 daga cikin jimlar gidaje 81 masu zaman kansu, canjin yanayi. -12.4% daga yawan jama'arta na 2016 na 170 . Tare da yankin ƙasa na {{Convert|1.08|km2|sqmi}} , tana da yawan yawan jama'a 138.0/km a cikin 2021.
A cikin ƙidayar yawan jama'a ta 2016, ƙauyen Rhein ya ƙididdige yawan jama'a 170 da ke zaune a cikin 71 daga cikin 81 na gidaje masu zaman kansu. 7.1% ya canza daga yawan 2011 na 158 . Tare da yankin ƙasa na {{Convert|1.09|km2|sqmi}} , tana da yawan yawan jama'a 156.0/km a cikin 2016.
== Tattalin Arziki ==
An hana noman cannabis na masana'antu kasuwanci a Kanada a cikin 1938, amma a cikin 1928 an noma kadada 1,640 na cannabis a Kanada, tare da 200 na waɗannan kadada suna cikin Rhein.
== Sanannen mazauna ==
Rhein shine garinsu na Arnie Weinmeister, ɗaya daga cikin ƴan ƙasar Kanada guda biyu kacal da aka zaɓe su zuwa Gidan Wasan Kwallon Kafa na Pro .
Kafa Ukrainian-Kanada fiddler (marigayi) Bill Prokopchuk, wanda ya yi rikodin albums da yawa kuma ya fito a cikin fim ɗin NFB na 1979 "Paper Wheat," an haife shi a Rhein a 1925.
== Duba kuma ==
* Jerin al'ummomi a cikin Saskatchewan
* Hamlets na Saskatchewan
== Nassoshi ==
{{Reflist}}{{Subdivisions of Saskatchewan|villages=yes}}{{SKDivision9}}{{Coord|51|21|14|N|102|11|41|W|region:CA_type:city_source:GNS-enwiki}}<templatestyles src="Module:Coordinates/styles.css"></templatestyles>{{Coord|51|21|14|N|102|11|41|W|region:CA_type:city_source:GNS-enwiki}}
r1ut5544s2mbe6mnrzcxx3isqirraoz
Rural Municipality of Gravelbourg No. 104
0
34664
162274
161894
2022-07-28T13:01:29Z
DonCamillo
4280
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
Karamar Hukumar '''Gravelbourg No. 104''' (yawan jama'a a shekarar 2016 : 472) birni ne na karkara (RM) a lardin Kanada na Saskatchewan a cikin Sashin ƙidayar jama'a na 3 da Sashen <nowiki><abbr about="#mwt48" data-cx="[{&quot;adapted&quot;:true,&quot;partial&quot;:false,&quot;targetExists&quot;:true}]" data-mw="{&quot;parts&quot;:[{&quot;template&quot;:{&quot;target&quot;:{&quot;wt&quot;:&quot;Abbr&quot;,&quot;href&quot;:&quot;./Template:Abbr&quot;},&quot;params&quot;:{&quot;1&quot;:{&quot;wt&quot;:&quot;SARM&quot;},&quot;2&quot;:{&quot;wt&quot;:&quot;Saskatchewan Association of Rural Municipalities&quot;}},&quot;i&quot;:0}}]}" data-ve-no-generated-contents="true" id="mwHg" title="Saskatchewan Association of Rural Municipalities" typeof="mw:Transclusion mw:ExpandedAttrs">SARM</abbr></nowiki> na 2 . Tana cikin yankin kudu maso yamma na lardin.
== Tarihi ==
[[File:Pronghorns_de_Gravelbourg.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a7/Pronghorns_de_Gravelbourg.jpg/220px-Pronghorns_de_Gravelbourg.jpg|left|thumb| Pronghorn yana tsaye akan hanya a cikin RM na Gravelbourg.]]
RM na Gravelbourg No. 104 an haɗa shi azaman gundumar karkara a ranar 9 ga Disamba, 1912. An kafa gunduma ta inganta yankin da ta gabata a cikin 1908.{{Ana bukatan hujja|date=May 2020}}
== Geography ==
Kogin Wood da Notikeu Creek siffofi ne na halitta guda biyu a cikin RM. Wurin shakatawa na tafkin Gaumond Bay yana kusa da wurin shakatawa na yankin Thomson Lake.
=== Al'ummomi da yankuna ===
Gundumomin birni masu zuwa suna kewaye da RM.
; Garuruwa
* Gravelbourg
Al'ummomin da ba a haɗa su ba suna cikin RM.
; Yankuna
* Bateman
* Kofi
== Alkaluma ==
A cikin ƙidayar yawan jama'a ta 2021 da Statistics Canada ta gudanar, RM na Gravelbourg No. 104 yana da yawan jama'a 317 da ke zaune a cikin 125 daga cikin 154 na gidaje masu zaman kansu, canjin yanayi. -14.8% daga yawanta na 2016 na 372 . Tare da yanki na {{Convert|824.45|km2|sqmi}} , tana da yawan yawan jama'a 0.4/km a cikin 2021.
A cikin ƙidayar yawan jama'a na 2016, RM na Gravelbourg No. 104 ya ƙididdige yawan jama'a 472 da ke zaune a cikin 184 daga cikin 188 jimlar gidaje masu zaman kansu, a 54.2% ya canza daga yawan 2011 na 306 . Tare da yanki na {{Convert|841.98|km2|sqmi}} , tana da yawan yawan jama'a 0.6/km a cikin 2016.
== Gwamnati ==
RM na Gravelbourg No. 104 ana gudanar da shi ne ta hanyar zaɓaɓɓun majalissar ƙaramar hukuma da naɗaɗɗen gudanarwa wanda ke ganawa a ranar Laraba ta biyu na kowane wata. Reve na RM shine Guy Lorrain yayin da mai kula da shi Patricia Verville. Ofishin RM yana cikin Gravelbourg.
== Nassoshi ==
{{Reflist}}{{Geographic location|Centre=Gravelbourg No. 104|North=[[Shamrock No. 134, Saskatchewan|Shamrock No. 134]]|West=[[Glen Bain No. 105, Saskatchewan|Glen Bain No. 105]]|East=[[Sutton No. 103, Saskatchewan|Sutton No. 103]]|South=[[Wood River No. 74, Saskatchewan|Wood River No. 74]]}}{{Subdivisions of Saskatchewan|rural=yes}}{{SKDivision3}}
8ws5b98rq7mb8srtx500z3u4zm678bl
Carievale
0
34667
162277
161897
2022-07-28T13:02:29Z
DonCamillo
4280
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Carievale''' (yawan jama'a 2016 : 240) ƙauye ne a lardin Saskatchewan na Kanada a cikin Karamar Hukumar Argyle No. 1 da Sashen Ƙidaya Na 1 . Kauyen yana kwance a mahadar Highway 8 da Highway 18 .
== Tarihi ==
An kafa ofishin gidan waya na al'umma a ranar 1 ga Fabrairu, 1891. An haɗa Carievale azaman ƙauye a ranar 14 ga Maris, 1903.
== Alkaluma ==
A cikin ƙidayar yawan jama'a ta 2021 da Kididdiga Kanada ta gudanar, Carievale tana da yawan jama'a 85 da ke zaune a cikin 34 daga cikin jimlar gidaje 37 masu zaman kansu, canjin -64.6% daga yawanta na 2016 na 240 . Tare da yanki na ƙasa na {{Convert|1.51|km2|sqmi}} , tana da yawan yawan jama'a 56.3/km a cikin 2021.
A cikin ƙidayar yawan jama'a ta 2016, ƙauyen Carievale ya ƙididdige yawan jama'a 240 da ke zaune a cikin 105 daga cikin 110 na gidaje masu zaman kansu, a 1.7% ya canza daga yawan 2011 na 236 . Tare da yanki na ƙasa na {{Convert|0.88|km2|sqmi}} , tana da yawan yawan jama'a 272.7/km a cikin 2016.
== Duba kuma ==
* Jerin al'ummomi a cikin Saskatchewan
* Jerin ƙauyuka a cikin Saskatchewan
== Nassoshi ==
{{Reflist}}{{Canadian City Geographic Location|North=[[Storthoaks, Saskatchewan|Stortoaks]]|West=[[Carnduff, Saskatchewan|Carnduff]]|Center=Carievale|East=[[Gainsborough, Saskatchewan|Gainsborough]]|South=[[Sherwood, North Dakota|Sherwood]]}}{{Subdivisions of Saskatchewan|villages=yes}}{{SKDivision1}}{{Authority control}}{{Coord|49|10|24|N|101|37|32|W|region:CA_type:city_source:GNS-enwiki}}<templatestyles src="Module:Coordinates/styles.css"></templatestyles>{{Coord|49|10|24|N|101|37|32|W|region:CA_type:city_source:GNS-enwiki}}
j5uj996q389u90geoy55ttgmbx5bzhg
Success, Saskatchewan
0
34668
162278
161898
2022-07-28T13:02:52Z
DonCamillo
4280
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Nasara''' (yawan jama'a a shekarar 2016 : 45) ƙauye ne a lardin Saskatchewan na Kanada a cikin gundumar Rural na Riverside No. 168 da Sashen ƙidayar jama'a mai lamba 8 . Ƙauyen yana kan Babban Titin Railway na Sandhills da babbar hanyar Saskatchewan 32 .
Tashar wutar lantarki ta SaskPower Success tana kusa da ƙauyen.
== Tarihi ==
Nasarar da aka haɗa azaman ƙauye ranar 25 ga Oktoba, 1912.
== Alkaluma ==
A cikin kididdigar yawan jama'a ta shekarar 2021 da Statistics Canada ta gudanar, Nasara tana da yawan jama'a 45 da ke zaune a cikin 18 daga cikin 25 na gidaje masu zaman kansu, canji na 0% daga yawan 2016 na 45 . Tare da yanki na ƙasa na {{Convert|1.36|km2|sqmi}} , tana da yawan yawan jama'a 33.1/km a cikin 2021.
cikin ƙidayar yawan jama'a ta 2016, Ƙauyen Nasara ya ƙididdige yawan jama'a na 45 da ke zaune a cikin 19 daga cikin 21 na jimlar gidaje masu zaman kansu, a 11.1% ya canza daga yawan 2011 na 40 . Tare da yanki na ƙasa na {{Convert|1.38|km2|sqmi}} , tana da yawan yawan jama'a 32.6/km a cikin 2016.
== Fitattun mutane ==
* Bridget Moran
* Ryan Evans
== Nassoshi ==
{{Reflist}}{{Subdivisions of Saskatchewan|villages=yes}}{{SKDivision8}}
8k2t6s3s68yahb1rc06myxydd6r7gex
162279
162278
2022-07-28T13:03:04Z
DonCamillo
4280
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Success''' (yawan jama'a a shekarar 2016 : 45) ƙauye ne a lardin Saskatchewan na Kanada a cikin gundumar Rural na Riverside No. 168 da Sashen ƙidayar jama'a mai lamba 8 . Ƙauyen yana kan Babban Titin Railway na Sandhills da babbar hanyar Saskatchewan 32 .
Tashar wutar lantarki ta SaskPower Success tana kusa da ƙauyen.
== Tarihi ==
Nasarar da aka haɗa azaman ƙauye ranar 25 ga Oktoba, 1912.
== Alkaluma ==
A cikin kididdigar yawan jama'a ta shekarar 2021 da Statistics Canada ta gudanar, Nasara tana da yawan jama'a 45 da ke zaune a cikin 18 daga cikin 25 na gidaje masu zaman kansu, canji na 0% daga yawan 2016 na 45 . Tare da yanki na ƙasa na {{Convert|1.36|km2|sqmi}} , tana da yawan yawan jama'a 33.1/km a cikin 2021.
cikin ƙidayar yawan jama'a ta 2016, Ƙauyen Nasara ya ƙididdige yawan jama'a na 45 da ke zaune a cikin 19 daga cikin 21 na jimlar gidaje masu zaman kansu, a 11.1% ya canza daga yawan 2011 na 40 . Tare da yanki na ƙasa na {{Convert|1.38|km2|sqmi}} , tana da yawan yawan jama'a 32.6/km a cikin 2016.
== Fitattun mutane ==
* Bridget Moran
* Ryan Evans
== Nassoshi ==
{{Reflist}}{{Subdivisions of Saskatchewan|villages=yes}}{{SKDivision8}}
hm7ylzqz2xhgqh6sx9kdt5et6kz7lto
Lake Lenore, Saskatchewan
0
34683
162281
162123
2022-07-28T13:04:20Z
DonCamillo
4280
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Lake Lenore''' ( yawan jama'a 2016 : 284 ) ƙauye ne a lardin Kanada na Saskatchewan a cikin gundumar Karkara na Lake Lenore Lamba 399 da Rarraba Ƙididdiga Na 15 . Ƙauyen yana 144.6 km arewa maso gabas da birnin Saskatoon . A wajen ƙauyen akwai tafkin da ke raba sunansa, Lake Lenore, wanda ya shahara saboda ayyukan kamun kifi, da kuma Ƙauyen Ƙauye na Lake Lenore No. 399 zuwa arewa. Lake Lenore yana da cikakkiyar makaranta mai aiki, Co-op Grocery da Tashar Sabis na Agro kuma ya ƙunshi Ƙungiyar Kiredit da Laburaren Jama'a.
== Tarihi ==
Gidan farko da aka gina a tafkin Lenore Bernard Gerwing ne ya gina shi kuma ana daukarsa a matsayin wanda ya kafa al'umma. Daga baya al'umma za su yi tafiyar rabin kilomita don su kasance kusa da titin jirgin kasa. Za a yi watsi da gidan Bernard Gerwing a cikin 1916-1917, al'umma sun mai da shi wurin tarihi kuma yana kiyaye shi har yau. Lake Lenore an haɗa shi azaman ƙauye a ranar 28 ga Afrilu, 1921. A baya an san tafkin Lenore da Lenore Lake kafin a canza sunan a cikin 1920s saboda kuskuren da aka samu a cikin littattafan kamfanin jirgin kasa. Lake Lenore babbar al'ummar Jamus ce. <ref name=":0" />
== Alkaluma ==
A cikin kididdigar yawan jama'a ta 2021 da Kididdiga Kanada ta gudanar, Lake Lenore yana da yawan jama'a 289 da ke zaune a cikin 116 daga cikin 135 na gidaje masu zaman kansu, canjin yanayi. 1.8% daga yawan jama'arta na 2016 na 284 . Tare da filin ƙasa na {{Convert|0.97|km2|sqmi}} , tana da yawan yawan jama'a 297.9/km a cikin 2021.
A cikin ƙidayar yawan jama'a na 2016, ƙauyen Lake Lenore ya ƙididdige yawan jama'a 284 da ke zaune a cikin 117 daga cikin 128 na gidaje masu zaman kansu. -4.6% ya canza daga yawan 2011 na 297 . Tare da filin ƙasa na {{Convert|0.97|km2|sqmi}} , tana da yawan yawan jama'a 292.8/km a cikin 2016.
== Duba kuma ==
* Jerin al'ummomi a cikin Saskatchewan
* Ƙauyen Saskatchewan
== Nassoshi ==
{{Reflist}}
== Hanyoyin haɗi na waje ==
* [http://www.mds.gov.sk.ca/apps/pub/mds/muniDetails.aspx?cat=3&mun=2047 Darakta na Municipal Saskatchewan - Ƙauyen tafkin Lenore]
* [https://web.archive.org/web/20070704083437/http://www.becquet.com/director/maps/index.htm Garin Saskatchewan & Taswirorin Gari]
* [http://www.rootsweb.com/~cansk/school/ Saskatchewan Gen Web - Aikin Makarantar Daki Daya]
* [https://web.archive.org/web/20061006045957/http://www.collectionscanada.ca/archivianet/post-offices/001001-100.01-e.php Ofisoshin gidan waya da masu kula da gidan waya - ArchiviaNet - Laburare da Taskokin Kanada]
* [http://www.rootsweb.com/~cansk Yankin Yanar Gizo na Saskatchewan Gen]
* [http://www.rootsweb.com/~canmaps/index.html Aikin Digitization na Taswirorin Tarihi na Kan layi]
* [https://web.archive.org/web/20110709023359/http://geonames.nrcan.gc.ca/search/search_e.php Tambayar GeoNames]
* [http://www12.statcan.ca/english/census06/data/profiles/community/Index.cfm?Lang=E Bayanan Bayanan Al'umma na 2006]
{{Geographic location|Northwest=[[Pilger, Saskatchewan|Pilger]]|North=[[Lenore Lake (Saskatchewan)|Lenore Lake]]|Northeast=[[St. Brieux, Saskatchewan|St. Brieux]]|West=[[Fulda, Saskatchewan|Fulda]]|Centre=Lake Lenore|East=[[Naicam, Saskatchewan|Naicam]]|Southwest=[[Marysburg, Saskatchewan|Marysburg]]|South=[[Muenster, Saskatchewan|Muenster]]|Southeast=[[Annaheim, Saskatchewan|Annaheim]]}}{{Subdivisions of Saskatchewan|villages=yes}}{{SKDivision15}}{{Coord|52.393|N|104.941|W|type:city_region:CA_source:GNS-enwiki}}<templatestyles src="Module:Coordinates/styles.css"></templatestyles>{{Coord|52.393|N|104.941|W|type:city_region:CA_source:GNS-enwiki}}
b816cghgilzm9bfw00ndfwfvi6w89f7
Valparaiso, Saskatchewan
0
34701
162273
162173
2022-07-28T13:00:20Z
DonCamillo
4280
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Valparaiso''' ( yawan jama'a na 2016 : 15 ) ƙauye ne a lardin Saskatchewan na Kanada a cikin Karamar Hukumar Star City No. 428 da Sashen ƙidayar jama'a mai lamba 14 . Kauyen yana mahadar babbar hanya 3 da Range Road No. 160, kusan 20. km gabas da Birnin Melfort . Sunan ya fito ne daga na [[Valparaiso|Valparaíso]] a [[Chile]] .
== Tarihi ==
An haɗa Valparaiso azaman ƙauye a ranar 18 ga Yuli, 1924.
== Alkaluma ==
A cikin kididdigar yawan jama'a ta shekarar 2021 da Kididdiga ta Kanada ta gudanar, Valparaiso tana da yawan jama'a 25 da ke zaune a cikin 11 daga cikin 11 na gidajen masu zaman kansu, canjin yanayi. 66.7% daga yawan jama'arta na 2016 na 15 . Tare da yanki na ƙasa na {{Convert|0.74|km2|sqmi}} , tana da yawan yawan jama'a 33.8/km a cikin 2021.
A cikin ƙidayar yawan jama'a ta 2016, ƙauyen Valparaiso ya ƙididdige yawan jama'a 15 da ke zaune a cikin 9 daga cikin jimlar 11 na gidaje masu zaman kansu, a 0% ya canza daga yawan 2011 na 15 . Tare da yanki na ƙasa na {{Convert|0.69|km2|sqmi}} , tana da yawan yawan jama'a 21.7/km a cikin 2016.
== Duba kuma ==
* Jerin al'ummomi a cikin Saskatchewan
* Ƙauyen Saskatchewan
== Nassoshi ==
{{Reflist}}{{Geographic location|Northwest=[[Whittome, Saskatchewan|Whittome]]|North=[[Ridgedale, Saskatchewan|Ridgedale]]|Northeast=[[Lurgan, Saskatchewan|Lurgan]]|West=[[Star City, Saskatchewan|Star City]]|Centre=Valparaiso|East=[[Tisdale, Saskatchewan|Tisdale]]|Southwest=[[Resource, Saskatchewan|Resource]]|South=[[South Star, Saskatchewan|South Star]]|Southeast=[[Goburn, Saskatchewan|Goburn]]}}{{Subdivisions of Saskatchewan|villages=yes}}{{SKDivision14}}{{Coord|52|50|59|N|104|10|49|W|region:CA_type:city_source:GNS-enwiki}}<templatestyles src="Module:Coordinates/styles.css"></templatestyles>{{Coord|52|50|59|N|104|10|49|W|region:CA_type:city_source:GNS-enwiki}}
cypx1vhc5gn2tzo79vukm1i0oksupcp
Etters Beach
0
34708
162272
162194
2022-07-28T12:58:56Z
DonCamillo
4280
wikitext
text/x-wiki
{{databox}}
'''Etters Beach''' ( yawan 2016 : 30) ƙauyen wurin shakatawa ne a lardin Saskatchewan na Kanada a cikin Sashin ƙidayar jama'a mai lamba 11 . Yana kan gabar yamma da tafkin Dutsen Ƙarshe a cikin Ƙauyen Municipality na Babban Arm No. 251 .
== Tarihi ==
Etters Beach an haɗa shi azaman ƙauyen shakatawa a ranar 1 ga Oktoba, 1965.
== Gwamnati ==
Ƙauyen Resort na Etters Beach ana gudanar da shi ne ta zaɓaɓɓun majalisar karamar hukuma da kuma magatakarda da aka nada. Magajin gari shine Erin Leier kuma magatakarda Denise Brecht. <ref name="MDS" />
== Wuraren shakatawa da nishaɗi ==
Kogin Etters Filin Gidan Nishaɗi yana kusa da ƙauyen. Fasalolin wurin shakatawa Gidajen haya na yau da kullun 12 ana ba da sabis tare da 30-amp wutar lantarki da ruwa da wuraren zama na yanayi 29. Hakanan akwai wani babban yanki mai sansanonin mara wutar lantarki. Duk wuraren sansanin suna da ra'ayi na Last Mountain Lake. Yankin rairayin bakin teku yana ba da rairayin bakin teku masu yashi, iyo, kwale-kwale, da kamun kifi.
A gefen kudu na ƙauyen akwai filin wasan golf mai ramuka 9 da ake kira Etters Beach Golf Club.
Arewacin Etters Beach, a arewacin ƙarshen Tafkin Dutsen Ƙarshe, shine Wuri Mai Tsarki na Tsuntsaye na Tekun Ƙarshe, mafi tsufa mafakar tsuntsaye a Arewacin Amirka.
== Alkaluma ==
A cikin kididdigar yawan jama'a ta 2021 da Statistics Canada ta gudanar, Etters Beach tana da yawan jama'a 40 da ke zaune a cikin 24 daga cikin 119 na gidaje masu zaman kansu, canjin yanayi. 33.3% daga yawan jama'arta na 2016 na 30 . Tare da filin ƙasa na {{Convert|0.26|km2|sqmi}} , tana da yawan yawan jama'a 153.8/km a cikin 2021.
A cikin ƙidayar 2016 da Statistics Kanada ta gudanar, ƙauyen Resort na Etters Beach ya ƙididdige yawan jama'a 30 da ke zaune a cikin 13 daga cikin 114 na gidaje masu zaman kansu. 0% ya canza daga yawan 2011 na 30. Tare da filin ƙasa na {{Convert|0.27|km2}} , tana da yawan yawan jama'a 111.1/km a cikin 2016.
* Jerin al'ummomi a cikin Saskatchewan
* Jerin gundumomi a cikin Saskatchewan
* Jerin ƙauyukan shakatawa a cikin Saskatchewan
* Jerin ƙauyuka a cikin Saskatchewan
* Jerin ƙauyukan bazara a Alberta
== Nassoshi ==
{{Reflist}}
== Hanyoyin haɗi na waje ==
* {{Official website|http://www.ettersbeach.ca}}
{{Subdivisions of Saskatchewan|resortvillages=yes}}{{SKDivision11}}
0c2y2tuzam44yiqnzfmww7j2omhtxq5
Jos Plateau
0
34713
162285
2022-07-28T13:34:40Z
Uncle Bash007
9891
An ƙirƙira ta hanyar fassara shafin "[[:en:Special:Redirect/revision/1094505523|Jos Plateau]]"
wikitext
text/x-wiki
Tsaunin '''Jos Plateau''' wani tudu ne dake kusa da tsakiyar [[Najeriya]]. A sanadiyyar sunan tsaunin na plateau ya ake kiran yankin [[Plateau (jiha)|Jihar Filato]] wacce ke cikin garin kuma yiwa babban birnin jihar, [[Jos]] lakabi da ita. Tsaunin ya kasance gida ga mutane masu al'adu da harsuna daban-daban. Tsaunin ya kunshi ciyayi na montane grassland, savannas, kuma dazukan gida ne ga nauika daban daban na tsirrai da dabbobi wadanda suka bambamta da na sauran kewaye garin sannan ta kunshi '''gandun daji na Jos Plateau-savanna mosaic''' ecoregion .
== Labarin Kasa ==
Ta mamaye kimanin fili 8600 km² kuma tana da iyaka da mita 300-600 na scarpments kusa da yawancin iyakarta. Tare da matsakaicin bisa na mita 1,280, itace yanki mafi girma da ke da fiye da tsayin mita 1,000 a Najeriya, tare da bisa na mita 1,829m, daga tudun Shere Hills. Rafuka da dama sun samo tushen su daga tsaunin. Kogin [[Kaduna (kogi)|Kaduna]] yana kwarara daga gangaren yamma, ya bi ramukan kudu maso yamma don hadewa da rafin [[Neja (kogi)|Niger]]. Kogin [[Gongola (kogi)|Gongola yana]] gudana zuwa gabas zuwa rafin [[Benue (kogi)|Benue]]. Kogin [[Kogin Hadejia|Hadejia]] da [[Komadugu Yobe|Yobe]] suna kwarara ta arewa maso gabas zuwa [[Tabkin Chadi|tafkin Chadi]].
=== Duwatsu ===
Tsaunin Jos Plateau ya kunshi nau'ikan duwatsu guda uku. Tsofaffin granites wanda ke da alaka da shekarun Cambrian da Ordovician. Matsakaitan granites suna da alaka da shekarun Jurassic kuma sun zama wani ɓangare na jerin da suka haɗa da Aïr Massif a tsakiyar [[Sahara]]. Har ila yau, akwai duwatsun volcano da basalt wanda aka amayar tun lokacin Pliocene. <ref>Morgan, W.T.W. (1983) ''Nigeria''. </ref> Matsakaitan granites kuma suna dauke da tin da ake hakowa tun farkon karni na 20, lokacin da kuma bayan Turawan mulkin mallaka. <ref name="pasquini">{{Cite journal|url-status=112–124}}</ref>
== Yanayi ==
Yanayin da ke kan tsaunin na da zafi amma ya fi sauran yankunan kewayen garin sanyi. Matsakaicin yanayin zafi/sanyi na farawa daga 15.5 ° C zuwa 18.5 °C a cikin watanni mafi sanyi zuwa 27.5 °C zuwa 30.5 °C a cikin watanni mafi zafi. Ruwan sama na farawa daga 2,000 mm a kowace shekara a kudu maso yamma zuwa 1,500 mm ko ƙasa da haka a yanayin kafewa ns arewa maso gabas. Ruwan sama a garin Jos na kai 1,411 mm a kowace shekara. Ruwan sama ya danganta da yanayi sosai, yana faɗowa mafi yawa tsakanin Yuni da Satumba tare da Yuli da Agusta watanni mafi sanyi. Iskar da ke ɗauke da danshi tana fitowa daga kudu da yamma, kuma ruwan sama ya fi girma a kan gangaren kudu- da yamma.
== Flora da fauna ==
Ciyayi asali na yankin sun kasance kaman mosaic na savanna, <a href="./Forest%E2%80%93savanna%20mosaic" rel="mw:WikiLink" title="Forest–savanna mosaic" class="cx-link" data-linkid="125">open woodland, da kuma forest</a> savanna. Ayyukan ɗan adam sun rage yawan bishiyoyin tsaunin, sannan kuma mafi yawancin tudu a yanzu an rufe su da filayen ciyawa. Kananan wurare na gandun daji da daji sun kasance a kan tudu da wuraren da ba za a iya isa ba, ciki har da kudanci da yamma, tare da koguna, da kuma duwatsu. Tsaunin ya kasance gida ne kawai ga mutanen yammacin Afirka na klipspringer ( ''Oreotragus oreotragus'' ), da kuma tsuntsaye masu yawa da dabbobi masu shayarwa, ciki har da mole-bera na Najeriya ( ''Cryptomys foxi'' ), Fox's shaggy rat ( ''Dasymys foxi'' ), rock firefinch ( ''Lagonosticta sanguinodorsalis'' ), da Jos Plateau indigobird ( ''Vidua maryae'' ).
== Mutane ==
Plateau na Jos na zaune a Tsakiyar Najeriya, kuma ko a wannan yanki akwai bambancin al'adu da dama, akwai harsuna da mutane iri-iri. Barbour et al. (1982:49) ya nuna fiye da ƙungiyoyin kabilanci guda 60 ke rayuwa a kan tsunin. Yawancin harsunan tsaunin suna cikin dangin Chadic, <ref>Isichei, Elizabeth (1982). </ref> wanda ke cikin dangin Afro-Asiya. Biyu daga cikin manyan kabilun Filato su ne [[Mutanen Berom|Berom]], a arewacin Filato, da kuma [[Angas|Ngas]] a kudu maso gabas. Ƙananan ƙungiyoyi sun haɗa da Mwaghavul, Pyem, Ron, [[Afusari|Afizere]], Anaguta, Aten, [[Mutanen Irigwe|Irigwe]], Chokfem, [[Mutanen Kofyar|Kofyar]], Kulere, Miship, Mupun da Montol.
Plateau na Jos gida ne ga tsaffin [[Al'adar Nok|al'adun Nok]], wanda aka sani da kyawawan zane-zane na terracotta. Bayan turawan mulkin mallaka na Najeriya, Jos Plateau ya zama yanki mai ma'adinai kuma daya daga cikin muhimman wuraren yawon bude ido a Najeriya, sai dai a farkon karni na 21 ya kawo cikas ga harkokin yawon bude ido sakamakon wani sabon rikici da ya barke tsakanin kiristoci da musulmi, sakamakon sabanin kabilanci da na siyasa a tsakanin. mazauna Jos Plateau.
== Barazana da kiyayewa ==
Tsaunin Jos wani yanki ne mai yawan jama'a wanda ke da hasarar ɓangarorin ciyayi na asali da itacen daji zuwa gonaki da kuma tara itace; sauran dabbobin da suka rage yawanci sun iyakance ga ƙananan yankuna a cikin mafi nisa da kuma bakin kogi. A halin yanzu babu wani shirin kiyayewa don wannan muhallin. Sakamakon aikin hako ma'adinan tin wasu 320 km² na ƙasar noma ya damu. <ref name="pasquini">{{Cite journal|url-status=112–124}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFPasquiniAlexander2005">Pasquini, MW; Alexander, MJ (2005). </cite></ref> Tun daga lokacin manoman yankin sun samu bunkasar lamarin saboda amfani da na gargajiya da na zamani da ake amfani da su wajen takin zamani wadanda suka hada da taki, tokar sharar gari da takin zamani. <ref name="pasquini" /> Kimanin 1,199 km², ko 9%, na ecoregion yana cikin wurare masu kariya. Wuraren da aka kiyaye sun haɗa da tsaunin Jarawa, Jere, Rafin Bawa, Panshanu, Kogin Guram, Assob Bachit, Kurra Jekko, da gandun dajin Abak. <ref>UNEP-WCMC (2020). </ref>
== Manazarta ==
{{Reflist}}
* Barbour, KM, et al., masu gyara. 1982 ''Najeriya a Taswirori'' . Hodder da Stoughton, London.
*
== Hanyoyin haɗi na waje ==
{{Commonscat}}
*
*
* [https://sites.google.com/site/hillsofplateau/ Hiking on the plateau]
{{Authority control}}
[[Category:Tsaunuka a Najeriya]]
ko1sxk9onl0w7j08uxhk4q41lxp4hr0
162286
162285
2022-07-28T13:35:06Z
Uncle Bash007
9891
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
Tsaunin '''Jos Plateau''' wani tudu ne dake kusa da tsakiyar [[Najeriya]]. A sanadiyyar sunan tsaunin na plateau ya ake kiran yankin [[Plateau (jiha)|Jihar Filato]] wacce ke cikin garin kuma yiwa babban birnin jihar, [[Jos]] lakabi da ita. Tsaunin ya kasance gida ga mutane masu al'adu da harsuna daban-daban. Tsaunin ya kunshi ciyayi na montane grassland, savannas, kuma dazukan gida ne ga nauika daban daban na tsirrai da dabbobi wadanda suka bambamta da na sauran kewaye garin sannan ta kunshi '''gandun daji na Jos Plateau-savanna mosaic''' ecoregion .
== Labarin Kasa ==
Ta mamaye kimanin fili 8600 km² kuma tana da iyaka da mita 300-600 na scarpments kusa da yawancin iyakarta. Tare da matsakaicin bisa na mita 1,280, itace yanki mafi girma da ke da fiye da tsayin mita 1,000 a Najeriya, tare da bisa na mita 1,829m, daga tudun Shere Hills. Rafuka da dama sun samo tushen su daga tsaunin. Kogin [[Kaduna (kogi)|Kaduna]] yana kwarara daga gangaren yamma, ya bi ramukan kudu maso yamma don hadewa da rafin [[Neja (kogi)|Niger]]. Kogin [[Gongola (kogi)|Gongola yana]] gudana zuwa gabas zuwa rafin [[Benue (kogi)|Benue]]. Kogin [[Kogin Hadejia|Hadejia]] da [[Komadugu Yobe|Yobe]] suna kwarara ta arewa maso gabas zuwa [[Tabkin Chadi|tafkin Chadi]].
=== Duwatsu ===
Tsaunin Jos Plateau ya kunshi nau'ikan duwatsu guda uku. Tsofaffin granites wanda ke da alaka da shekarun Cambrian da Ordovician. Matsakaitan granites suna da alaka da shekarun Jurassic kuma sun zama wani ɓangare na jerin da suka haɗa da Aïr Massif a tsakiyar [[Sahara]]. Har ila yau, akwai duwatsun volcano da basalt wanda aka amayar tun lokacin Pliocene. <ref>Morgan, W.T.W. (1983) ''Nigeria''. </ref> Matsakaitan granites kuma suna dauke da tin da ake hakowa tun farkon karni na 20, lokacin da kuma bayan Turawan mulkin mallaka. <ref name="pasquini">{{Cite journal|url-status=112–124}}</ref>
== Yanayi ==
Yanayin da ke kan tsaunin na da zafi amma ya fi sauran yankunan kewayen garin sanyi. Matsakaicin yanayin zafi/sanyi na farawa daga 15.5 ° C zuwa 18.5 °C a cikin watanni mafi sanyi zuwa 27.5 °C zuwa 30.5 °C a cikin watanni mafi zafi. Ruwan sama na farawa daga 2,000 mm a kowace shekara a kudu maso yamma zuwa 1,500 mm ko ƙasa da haka a yanayin kafewa ns arewa maso gabas. Ruwan sama a garin Jos na kai 1,411 mm a kowace shekara. Ruwan sama ya danganta da yanayi sosai, yana faɗowa mafi yawa tsakanin Yuni da Satumba tare da Yuli da Agusta watanni mafi sanyi. Iskar da ke ɗauke da danshi tana fitowa daga kudu da yamma, kuma ruwan sama ya fi girma a kan gangaren kudu- da yamma.
== Flora da fauna ==
Ciyayi asali na yankin sun kasance kaman mosaic na savanna, <a href="./Forest%E2%80%93savanna%20mosaic" rel="mw:WikiLink" title="Forest–savanna mosaic" class="cx-link" data-linkid="125">open woodland, da kuma forest</a> savanna. Ayyukan ɗan adam sun rage yawan bishiyoyin tsaunin, sannan kuma mafi yawancin tudu a yanzu an rufe su da filayen ciyawa. Kananan wurare na gandun daji da daji sun kasance a kan tudu da wuraren da ba za a iya isa ba, ciki har da kudanci da yamma, tare da koguna, da kuma duwatsu. Tsaunin ya kasance gida ne kawai ga mutanen yammacin Afirka na klipspringer ( ''Oreotragus oreotragus'' ), da kuma tsuntsaye masu yawa da dabbobi masu shayarwa, ciki har da mole-bera na Najeriya ( ''Cryptomys foxi'' ), Fox's shaggy rat ( ''Dasymys foxi'' ), rock firefinch ( ''Lagonosticta sanguinodorsalis'' ), da Jos Plateau indigobird ( ''Vidua maryae'' ).
== Mutane ==
Plateau na Jos na zaune a Tsakiyar Najeriya, kuma ko a wannan yanki akwai bambancin al'adu da dama, akwai harsuna da mutane iri-iri. Barbour et al. (1982:49) ya nuna fiye da ƙungiyoyin kabilanci guda 60 ke rayuwa a kan tsunin. Yawancin harsunan tsaunin suna cikin dangin Chadic, <ref>Isichei, Elizabeth (1982). </ref> wanda ke cikin dangin Afro-Asiya. Biyu daga cikin manyan kabilun Filato su ne [[Mutanen Berom|Berom]], a arewacin Filato, da kuma [[Angas|Ngas]] a kudu maso gabas. Ƙananan ƙungiyoyi sun haɗa da Mwaghavul, Pyem, Ron, [[Afusari|Afizere]], Anaguta, Aten, [[Mutanen Irigwe|Irigwe]], Chokfem, [[Mutanen Kofyar|Kofyar]], Kulere, Miship, Mupun da Montol.
Plateau na Jos gida ne ga tsaffin [[Al'adar Nok|al'adun Nok]], wanda aka sani da kyawawan zane-zane na terracotta. Bayan turawan mulkin mallaka na Najeriya, Jos Plateau ya zama yanki mai ma'adinai kuma daya daga cikin muhimman wuraren yawon bude ido a Najeriya, sai dai a farkon karni na 21 ya kawo cikas ga harkokin yawon bude ido sakamakon wani sabon rikici da ya barke tsakanin kiristoci da musulmi, sakamakon sabanin kabilanci da na siyasa a tsakanin. mazauna Jos Plateau.
== Barazana da kiyayewa ==
Tsaunin Jos wani yanki ne mai yawan jama'a wanda ke da hasarar ɓangarorin ciyayi na asali da itacen daji zuwa gonaki da kuma tara itace; sauran dabbobin da suka rage yawanci sun iyakance ga ƙananan yankuna a cikin mafi nisa da kuma bakin kogi. A halin yanzu babu wani shirin kiyayewa don wannan muhallin. Sakamakon aikin hako ma'adinan tin wasu 320 km² na ƙasar noma ya damu. <ref name="pasquini">{{Cite journal|url-status=112–124}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFPasquiniAlexander2005">Pasquini, MW; Alexander, MJ (2005). </cite></ref> Tun daga lokacin manoman yankin sun samu bunkasar lamarin saboda amfani da na gargajiya da na zamani da ake amfani da su wajen takin zamani wadanda suka hada da taki, tokar sharar gari da takin zamani. <ref name="pasquini" /> Kimanin 1,199 km², ko 9%, na ecoregion yana cikin wurare masu kariya. Wuraren da aka kiyaye sun haɗa da tsaunin Jarawa, Jere, Rafin Bawa, Panshanu, Kogin Guram, Assob Bachit, Kurra Jekko, da gandun dajin Abak. <ref>UNEP-WCMC (2020). </ref>
== Manazarta ==
{{Reflist}}
* Barbour, KM, et al., masu gyara. 1982 ''Najeriya a Taswirori'' . Hodder da Stoughton, London.
*
== Hanyoyin haɗi na waje ==
{{Commonscat}}
*
*
* [https://sites.google.com/site/hillsofplateau/ Hiking on the plateau]
{{Authority control}}
[[Category:Tsaunuka a Najeriya]]
5e3nq4bsoixmrc7m1agsoym9mf6ymtc
162287
162286
2022-07-28T13:37:22Z
Uncle Bash007
9891
/* Yanayi */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
Tsaunin '''Jos Plateau''' wani tudu ne dake kusa da tsakiyar [[Najeriya]]. A sanadiyyar sunan tsaunin na plateau ya ake kiran yankin [[Plateau (jiha)|Jihar Filato]] wacce ke cikin garin kuma yiwa babban birnin jihar, [[Jos]] lakabi da ita. Tsaunin ya kasance gida ga mutane masu al'adu da harsuna daban-daban. Tsaunin ya kunshi ciyayi na montane grassland, savannas, kuma dazukan gida ne ga nauika daban daban na tsirrai da dabbobi wadanda suka bambamta da na sauran kewaye garin sannan ta kunshi '''gandun daji na Jos Plateau-savanna mosaic''' ecoregion .
== Labarin Kasa ==
Ta mamaye kimanin fili 8600 km² kuma tana da iyaka da mita 300-600 na scarpments kusa da yawancin iyakarta. Tare da matsakaicin bisa na mita 1,280, itace yanki mafi girma da ke da fiye da tsayin mita 1,000 a Najeriya, tare da bisa na mita 1,829m, daga tudun Shere Hills. Rafuka da dama sun samo tushen su daga tsaunin. Kogin [[Kaduna (kogi)|Kaduna]] yana kwarara daga gangaren yamma, ya bi ramukan kudu maso yamma don hadewa da rafin [[Neja (kogi)|Niger]]. Kogin [[Gongola (kogi)|Gongola yana]] gudana zuwa gabas zuwa rafin [[Benue (kogi)|Benue]]. Kogin [[Kogin Hadejia|Hadejia]] da [[Komadugu Yobe|Yobe]] suna kwarara ta arewa maso gabas zuwa [[Tabkin Chadi|tafkin Chadi]].
=== Duwatsu ===
Tsaunin Jos Plateau ya kunshi nau'ikan duwatsu guda uku. Tsofaffin granites wanda ke da alaka da shekarun Cambrian da Ordovician. Matsakaitan granites suna da alaka da shekarun Jurassic kuma sun zama wani ɓangare na jerin da suka haɗa da Aïr Massif a tsakiyar [[Sahara]]. Har ila yau, akwai duwatsun volcano da basalt wanda aka amayar tun lokacin Pliocene. <ref>Morgan, W.T.W. (1983) ''Nigeria''. </ref> Matsakaitan granites kuma suna dauke da tin da ake hakowa tun farkon karni na 20, lokacin da kuma bayan Turawan mulkin mallaka. <ref name="pasquini">{{Cite journal|url-status=112–124}}</ref>
== Yanayi ==
Yanayin da ke kan tsaunin na da zafi amma ya fi sauran yankunan kewayen garin sanyi. Matsakaicin yanayin zafi/sanyi na farawa daga 15.5 ° C zuwa 18.5 °C a cikin watanni mafi sanyi zuwa 27.5 °C zuwa 30.5 °C a cikin watanni mafi zafi. Ruwan sama na farawa daga 2,000 mm a kowace shekara a kudu maso yamma zuwa 1,500 mm ko ƙasa da haka a yanayin kafewa ns arewa maso gabas. Ruwan sama a garin Jos na kai 1,411 mm a kowace shekara. Ruwan sama ya danganta da yanayi sosai, yana faɗowa mafi yawa tsakanin Yuni da Satumba tare da Yuli da Agusta watanni mafi sanyi. Iskar da ke ɗauke da danshi tana fitowa daga kudu da yamma, kuma ruwan sama ya fi girma a kan gangaren kudu- da yamma.
== Flora da fauna ==
Ciyayi asali na yankin sun kasance kaman mosaic na savanna,"Forest–savanna mosaic"open woodland, da kuma forest savanna. Ayyukan ɗan adam sun rage yawan bishiyoyin tsaunin, sannan kuma mafi yawancin tudu a yanzu an rufe su da filayen ciyawa. Kananan wurare na gandun daji da daji sun kasance a kan tudu da wuraren da ba za a iya isa ba, ciki har da kudanci da yamma, tare da koguna, da kuma duwatsu. Tsaunin ya kasance gida ne kawai ga mutanen yammacin Afirka na klipspringer ( ''Oreotragus oreotragus'' ), da kuma tsuntsaye masu yawa da dabbobi masu shayarwa, ciki har da mole-bera na Najeriya ( ''Cryptomys foxi'' ), Fox's shaggy rat ( ''Dasymys foxi'' ), rock firefinch ( ''Lagonosticta sanguinodorsalis'' ), da Jos Plateau indigobird ( ''Vidua maryae'' ).
== Mutane ==
Plateau na Jos na zaune a Tsakiyar Najeriya, kuma ko a wannan yanki akwai bambancin al'adu da dama, akwai harsuna da mutane iri-iri. Barbour et al. (1982:49) ya nuna fiye da ƙungiyoyin kabilanci guda 60 ke rayuwa a kan tsunin. Yawancin harsunan tsaunin suna cikin dangin Chadic, <ref>Isichei, Elizabeth (1982). </ref> wanda ke cikin dangin Afro-Asiya. Biyu daga cikin manyan kabilun Filato su ne [[Mutanen Berom|Berom]], a arewacin Filato, da kuma [[Angas|Ngas]] a kudu maso gabas. Ƙananan ƙungiyoyi sun haɗa da Mwaghavul, Pyem, Ron, [[Afusari|Afizere]], Anaguta, Aten, [[Mutanen Irigwe|Irigwe]], Chokfem, [[Mutanen Kofyar|Kofyar]], Kulere, Miship, Mupun da Montol.
Plateau na Jos gida ne ga tsaffin [[Al'adar Nok|al'adun Nok]], wanda aka sani da kyawawan zane-zane na terracotta. Bayan turawan mulkin mallaka na Najeriya, Jos Plateau ya zama yanki mai ma'adinai kuma daya daga cikin muhimman wuraren yawon bude ido a Najeriya, sai dai a farkon karni na 21 ya kawo cikas ga harkokin yawon bude ido sakamakon wani sabon rikici da ya barke tsakanin kiristoci da musulmi, sakamakon sabanin kabilanci da na siyasa a tsakanin. mazauna Jos Plateau.
== Barazana da kiyayewa ==
Tsaunin Jos wani yanki ne mai yawan jama'a wanda ke da hasarar ɓangarorin ciyayi na asali da itacen daji zuwa gonaki da kuma tara itace; sauran dabbobin da suka rage yawanci sun iyakance ga ƙananan yankuna a cikin mafi nisa da kuma bakin kogi. A halin yanzu babu wani shirin kiyayewa don wannan muhallin. Sakamakon aikin hako ma'adinan tin wasu 320 km² na ƙasar noma ya damu. <ref name="pasquini">{{Cite journal|url-status=112–124}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFPasquiniAlexander2005">Pasquini, MW; Alexander, MJ (2005). </cite></ref> Tun daga lokacin manoman yankin sun samu bunkasar lamarin saboda amfani da na gargajiya da na zamani da ake amfani da su wajen takin zamani wadanda suka hada da taki, tokar sharar gari da takin zamani. <ref name="pasquini" /> Kimanin 1,199 km², ko 9%, na ecoregion yana cikin wurare masu kariya. Wuraren da aka kiyaye sun haɗa da tsaunin Jarawa, Jere, Rafin Bawa, Panshanu, Kogin Guram, Assob Bachit, Kurra Jekko, da gandun dajin Abak. <ref>UNEP-WCMC (2020). </ref>
== Manazarta ==
{{Reflist}}
* Barbour, KM, et al., masu gyara. 1982 ''Najeriya a Taswirori'' . Hodder da Stoughton, London.
*
== Hanyoyin haɗi na waje ==
{{Commonscat}}
*
*
* [https://sites.google.com/site/hillsofplateau/ Hiking on the plateau]
{{Authority control}}
[[Category:Tsaunuka a Najeriya]]
7q6uq7ha87njv1yge1aq77qrvxe614v
162288
162287
2022-07-28T13:37:53Z
Uncle Bash007
9891
/* Yanayi */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
Tsaunin '''Jos Plateau''' wani tudu ne dake kusa da tsakiyar [[Najeriya]]. A sanadiyyar sunan tsaunin na plateau ya ake kiran yankin [[Plateau (jiha)|Jihar Filato]] wacce ke cikin garin kuma yiwa babban birnin jihar, [[Jos]] lakabi da ita. Tsaunin ya kasance gida ga mutane masu al'adu da harsuna daban-daban. Tsaunin ya kunshi ciyayi na montane grassland, savannas, kuma dazukan gida ne ga nauika daban daban na tsirrai da dabbobi wadanda suka bambamta da na sauran kewaye garin sannan ta kunshi '''gandun daji na Jos Plateau-savanna mosaic''' ecoregion .
== Labarin Kasa ==
Ta mamaye kimanin fili 8600 km² kuma tana da iyaka da mita 300-600 na scarpments kusa da yawancin iyakarta. Tare da matsakaicin bisa na mita 1,280, itace yanki mafi girma da ke da fiye da tsayin mita 1,000 a Najeriya, tare da bisa na mita 1,829m, daga tudun Shere Hills. Rafuka da dama sun samo tushen su daga tsaunin. Kogin [[Kaduna (kogi)|Kaduna]] yana kwarara daga gangaren yamma, ya bi ramukan kudu maso yamma don hadewa da rafin [[Neja (kogi)|Niger]]. Kogin [[Gongola (kogi)|Gongola yana]] gudana zuwa gabas zuwa rafin [[Benue (kogi)|Benue]]. Kogin [[Kogin Hadejia|Hadejia]] da [[Komadugu Yobe|Yobe]] suna kwarara ta arewa maso gabas zuwa [[Tabkin Chadi|tafkin Chadi]].
=== Duwatsu ===
Tsaunin Jos Plateau ya kunshi nau'ikan duwatsu guda uku. Tsofaffin granites wanda ke da alaka da shekarun Cambrian da Ordovician. Matsakaitan granites suna da alaka da shekarun Jurassic kuma sun zama wani ɓangare na jerin da suka haɗa da Aïr Massif a tsakiyar [[Sahara]]. Har ila yau, akwai duwatsun volcano da basalt wanda aka amayar tun lokacin Pliocene. <ref>Morgan, W.T.W. (1983) ''Nigeria''. </ref> Matsakaitan granites kuma suna dauke da tin da ake hakowa tun farkon karni na 20, lokacin da kuma bayan Turawan mulkin mallaka. <ref name="pasquini">{{Cite journal|url-status=112–124}}</ref>
== Yanayi ==
Yanayin da ke kan tsaunin na da zafi amma ya fi sauran yankunan kewayen garin sanyi. Matsakaicin yanayin zafi/sanyi na farawa daga 15.5 ° C zuwa 18.5 °C a cikin watanni mafi sanyi zuwa 27.5 °C zuwa 30.5 °C a cikin watanni mafi zafi. Ruwan sama na farawa daga 2,000 mm a kowace shekara a kudu maso yamma zuwa 1,500 mm ko ƙasa da haka a yanayin kafewa ns arewa maso gabas. Ruwan sama a garin Jos na kai 1,411 mm a kowace shekara. Ruwan sama ya danganta da yanayi sosai, yana faɗowa mafi yawa tsakanin Yuni da Satumba tare da Yuli da Agusta watanni mafi sanyi. Iskar da ke ɗauke da danshi tana fitowa daga kudu da yamma, kuma ruwan sama ya fi girma a kan gangaren kudu- da yamma.<ref>"Jos Plateau forest-grassland mosaic". ''Terrestrial Ecoregions''. World Wildlife Fund.</ref>
== Flora da fauna ==
Ciyayi asali na yankin sun kasance kaman mosaic na savanna,"Forest–savanna mosaic"open woodland, da kuma forest savanna. Ayyukan ɗan adam sun rage yawan bishiyoyin tsaunin, sannan kuma mafi yawancin tudu a yanzu an rufe su da filayen ciyawa. Kananan wurare na gandun daji da daji sun kasance a kan tudu da wuraren da ba za a iya isa ba, ciki har da kudanci da yamma, tare da koguna, da kuma duwatsu. Tsaunin ya kasance gida ne kawai ga mutanen yammacin Afirka na klipspringer ( ''Oreotragus oreotragus'' ), da kuma tsuntsaye masu yawa da dabbobi masu shayarwa, ciki har da mole-bera na Najeriya ( ''Cryptomys foxi'' ), Fox's shaggy rat ( ''Dasymys foxi'' ), rock firefinch ( ''Lagonosticta sanguinodorsalis'' ), da Jos Plateau indigobird ( ''Vidua maryae'' ).
== Mutane ==
Plateau na Jos na zaune a Tsakiyar Najeriya, kuma ko a wannan yanki akwai bambancin al'adu da dama, akwai harsuna da mutane iri-iri. Barbour et al. (1982:49) ya nuna fiye da ƙungiyoyin kabilanci guda 60 ke rayuwa a kan tsunin. Yawancin harsunan tsaunin suna cikin dangin Chadic, <ref>Isichei, Elizabeth (1982). </ref> wanda ke cikin dangin Afro-Asiya. Biyu daga cikin manyan kabilun Filato su ne [[Mutanen Berom|Berom]], a arewacin Filato, da kuma [[Angas|Ngas]] a kudu maso gabas. Ƙananan ƙungiyoyi sun haɗa da Mwaghavul, Pyem, Ron, [[Afusari|Afizere]], Anaguta, Aten, [[Mutanen Irigwe|Irigwe]], Chokfem, [[Mutanen Kofyar|Kofyar]], Kulere, Miship, Mupun da Montol.
Plateau na Jos gida ne ga tsaffin [[Al'adar Nok|al'adun Nok]], wanda aka sani da kyawawan zane-zane na terracotta. Bayan turawan mulkin mallaka na Najeriya, Jos Plateau ya zama yanki mai ma'adinai kuma daya daga cikin muhimman wuraren yawon bude ido a Najeriya, sai dai a farkon karni na 21 ya kawo cikas ga harkokin yawon bude ido sakamakon wani sabon rikici da ya barke tsakanin kiristoci da musulmi, sakamakon sabanin kabilanci da na siyasa a tsakanin. mazauna Jos Plateau.
== Barazana da kiyayewa ==
Tsaunin Jos wani yanki ne mai yawan jama'a wanda ke da hasarar ɓangarorin ciyayi na asali da itacen daji zuwa gonaki da kuma tara itace; sauran dabbobin da suka rage yawanci sun iyakance ga ƙananan yankuna a cikin mafi nisa da kuma bakin kogi. A halin yanzu babu wani shirin kiyayewa don wannan muhallin. Sakamakon aikin hako ma'adinan tin wasu 320 km² na ƙasar noma ya damu. <ref name="pasquini">{{Cite journal|url-status=112–124}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFPasquiniAlexander2005">Pasquini, MW; Alexander, MJ (2005). </cite></ref> Tun daga lokacin manoman yankin sun samu bunkasar lamarin saboda amfani da na gargajiya da na zamani da ake amfani da su wajen takin zamani wadanda suka hada da taki, tokar sharar gari da takin zamani. <ref name="pasquini" /> Kimanin 1,199 km², ko 9%, na ecoregion yana cikin wurare masu kariya. Wuraren da aka kiyaye sun haɗa da tsaunin Jarawa, Jere, Rafin Bawa, Panshanu, Kogin Guram, Assob Bachit, Kurra Jekko, da gandun dajin Abak. <ref>UNEP-WCMC (2020). </ref>
== Manazarta ==
{{Reflist}}
* Barbour, KM, et al., masu gyara. 1982 ''Najeriya a Taswirori'' . Hodder da Stoughton, London.
*
== Hanyoyin haɗi na waje ==
{{Commonscat}}
*
*
* [https://sites.google.com/site/hillsofplateau/ Hiking on the plateau]
{{Authority control}}
[[Category:Tsaunuka a Najeriya]]
el0v2ev1ogte1wlih81mwb6rshllx0a
162289
162288
2022-07-28T13:39:19Z
Uncle Bash007
9891
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
Tsaunin '''Jos Plateau''' wani tudu ne dake kusa da tsakiyar [[Najeriya]]. A sanadiyyar sunan tsaunin na plateau ya ake kiran yankin [[Plateau (jiha)|Jihar Filato]] wacce ke cikin garin kuma yiwa babban birnin jihar, [[Jos]] lakabi da ita. Tsaunin ya kasance gida ga mutane masu al'adu da harsuna daban-daban. Tsaunin ya kunshi ciyayi na montane grassland, savannas, kuma dazukan gida ne ga nauika daban daban na tsirrai da dabbobi wadanda suka bambamta da na sauran kewaye garin sannan ta kunshi '''gandun daji na Jos Plateau-savanna mosaic''' ecoregion .
== Labarin Kasa ==
Ta mamaye kimanin fili 8600 km² kuma tana da iyaka da mita 300-600 na scarpments kusa da yawancin iyakarta. Tare da matsakaicin bisa na mita 1,280, itace yanki mafi girma da ke da fiye da tsayin mita 1,000 a Najeriya, tare da bisa na mita 1,829m, daga tudun Shere Hills. Rafuka da dama sun samo tushen su daga tsaunin. Kogin [[Kaduna (kogi)|Kaduna]] yana kwarara daga gangaren yamma, ya bi ramukan kudu maso yamma don hadewa da rafin [[Neja (kogi)|Niger]]. Kogin [[Gongola (kogi)|Gongola yana]] gudana zuwa gabas zuwa rafin [[Benue (kogi)|Benue]]. Kogin [[Kogin Hadejia|Hadejia]] da [[Komadugu Yobe|Yobe]] suna kwarara ta arewa maso gabas zuwa [[Tabkin Chadi|tafkin Chadi]].
=== Duwatsu ===
Tsaunin Jos Plateau ya kunshi nau'ikan duwatsu guda uku. Tsofaffin granites wanda ke da alaka da shekarun Cambrian da Ordovician. Matsakaitan granites suna da alaka da shekarun Jurassic kuma sun zama wani ɓangare na jerin da suka haɗa da Aïr Massif a tsakiyar [[Sahara]]. Har ila yau, akwai duwatsun volcano da basalt wanda aka amayar tun lokacin Pliocene. <ref>Morgan, W.T.W. (1983) ''Nigeria''. </ref> Matsakaitan granites kuma suna dauke da tin da ake hakowa tun farkon karni na 20, lokacin da kuma bayan Turawan mulkin mallaka. <ref name="pasquini">Dinerstein, Eric; Olson, David; et al. (June 2017). "An Ecoregion-Based Approach to Protecting Half the Terrestrial Realm". ''BioScience''. '''67''' (6): 534–545. [[Doi (identifier)|doi]]:10.1093/biosci/bix014. [[PMC (identifier)|PMC]] 5451287. [[PMID (identifier)|PMID]] 28608869. Supplemental material 2 table S1b.</ref>
== Yanayi ==
Yanayin da ke kan tsaunin na da zafi amma ya fi sauran yankunan kewayen garin sanyi. Matsakaicin yanayin zafi/sanyi na farawa daga 15.5 ° C zuwa 18.5 °C a cikin watanni mafi sanyi zuwa 27.5 °C zuwa 30.5 °C a cikin watanni mafi zafi. Ruwan sama na farawa daga 2,000 mm a kowace shekara a kudu maso yamma zuwa 1,500 mm ko ƙasa da haka a yanayin kafewa ns arewa maso gabas. Ruwan sama a garin Jos na kai 1,411 mm a kowace shekara. Ruwan sama ya danganta da yanayi sosai, yana faɗowa mafi yawa tsakanin Yuni da Satumba tare da Yuli da Agusta watanni mafi sanyi. Iskar da ke ɗauke da danshi tana fitowa daga kudu da yamma, kuma ruwan sama ya fi girma a kan gangaren kudu- da yamma.<ref>"Jos Plateau forest-grassland mosaic". ''Terrestrial Ecoregions''. World Wildlife Fund.</ref>
== Flora da fauna ==
Ciyayi asali na yankin sun kasance kaman mosaic na savanna,"Forest–savanna mosaic"open woodland, da kuma forest savanna. Ayyukan ɗan adam sun rage yawan bishiyoyin tsaunin, sannan kuma mafi yawancin tudu a yanzu an rufe su da filayen ciyawa. Kananan wurare na gandun daji da daji sun kasance a kan tudu da wuraren da ba za a iya isa ba, ciki har da kudanci da yamma, tare da koguna, da kuma duwatsu. Tsaunin ya kasance gida ne kawai ga mutanen yammacin Afirka na klipspringer ( ''Oreotragus oreotragus'' ), da kuma tsuntsaye masu yawa da dabbobi masu shayarwa, ciki har da mole-bera na Najeriya ( ''Cryptomys foxi'' ), Fox's shaggy rat ( ''Dasymys foxi'' ), rock firefinch ( ''Lagonosticta sanguinodorsalis'' ), da Jos Plateau indigobird ( ''Vidua maryae'' ).
== Mutane ==
Plateau na Jos na zaune a Tsakiyar Najeriya, kuma ko a wannan yanki akwai bambancin al'adu da dama, akwai harsuna da mutane iri-iri. Barbour et al. (1982:49) ya nuna fiye da ƙungiyoyin kabilanci guda 60 ke rayuwa a kan tsunin. Yawancin harsunan tsaunin suna cikin dangin Chadic, <ref>Isichei, Elizabeth (1982). </ref> wanda ke cikin dangin Afro-Asiya. Biyu daga cikin manyan kabilun Filato su ne [[Mutanen Berom|Berom]], a arewacin Filato, da kuma [[Angas|Ngas]] a kudu maso gabas. Ƙananan ƙungiyoyi sun haɗa da Mwaghavul, Pyem, Ron, [[Afusari|Afizere]], Anaguta, Aten, [[Mutanen Irigwe|Irigwe]], Chokfem, [[Mutanen Kofyar|Kofyar]], Kulere, Miship, Mupun da Montol.
Plateau na Jos gida ne ga tsaffin [[Al'adar Nok|al'adun Nok]], wanda aka sani da kyawawan zane-zane na terracotta. Bayan turawan mulkin mallaka na Najeriya, Jos Plateau ya zama yanki mai ma'adinai kuma daya daga cikin muhimman wuraren yawon bude ido a Najeriya, sai dai a farkon karni na 21 ya kawo cikas ga harkokin yawon bude ido sakamakon wani sabon rikici da ya barke tsakanin kiristoci da musulmi, sakamakon sabanin kabilanci da na siyasa a tsakanin. mazauna Jos Plateau.
== Barazana da kiyayewa ==
Tsaunin Jos wani yanki ne mai yawan jama'a wanda ke da hasarar ɓangarorin ciyayi na asali da itacen daji zuwa gonaki da kuma tara itace; sauran dabbobin da suka rage yawanci sun iyakance ga ƙananan yankuna a cikin mafi nisa da kuma bakin kogi. A halin yanzu babu wani shirin kiyayewa don wannan muhallin. Sakamakon aikin hako ma'adinan tin wasu 320 km² na ƙasar noma ya damu. <ref name="pasquini">{{Cite journal|url-status=112–124}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFPasquiniAlexander2005">Pasquini, MW; Alexander, MJ (2005). </cite></ref> Tun daga lokacin manoman yankin sun samu bunkasar lamarin saboda amfani da na gargajiya da na zamani da ake amfani da su wajen takin zamani wadanda suka hada da taki, tokar sharar gari da takin zamani. <ref name="pasquini" /> Kimanin 1,199 km², ko 9%, na ecoregion yana cikin wurare masu kariya. Wuraren da aka kiyaye sun haɗa da tsaunin Jarawa, Jere, Rafin Bawa, Panshanu, Kogin Guram, Assob Bachit, Kurra Jekko, da gandun dajin Abak. <ref>UNEP-WCMC (2020). </ref>
== Manazarta ==
{{Reflist}}
* Barbour, KM, et al., masu gyara. 1982 ''Najeriya a Taswirori'' . Hodder da Stoughton, London.
*
== Hanyoyin haɗi na waje ==
{{Commonscat}}
*
*
* [https://sites.google.com/site/hillsofplateau/ Hiking on the plateau]
{{Authority control}}
[[Category:Tsaunuka a Najeriya]]
28504tv5du5jztcvg5cllwov421mvhn
162290
162289
2022-07-28T13:39:48Z
Uncle Bash007
9891
/* Duwatsu */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
Tsaunin '''Jos Plateau''' wani tudu ne dake kusa da tsakiyar [[Najeriya]]. A sanadiyyar sunan tsaunin na plateau ya ake kiran yankin [[Plateau (jiha)|Jihar Filato]] wacce ke cikin garin kuma yiwa babban birnin jihar, [[Jos]] lakabi da ita. Tsaunin ya kasance gida ga mutane masu al'adu da harsuna daban-daban. Tsaunin ya kunshi ciyayi na montane grassland, savannas, kuma dazukan gida ne ga nauika daban daban na tsirrai da dabbobi wadanda suka bambamta da na sauran kewaye garin sannan ta kunshi '''gandun daji na Jos Plateau-savanna mosaic''' ecoregion .
== Labarin Kasa ==
Ta mamaye kimanin fili 8600 km² kuma tana da iyaka da mita 300-600 na scarpments kusa da yawancin iyakarta. Tare da matsakaicin bisa na mita 1,280, itace yanki mafi girma da ke da fiye da tsayin mita 1,000 a Najeriya, tare da bisa na mita 1,829m, daga tudun Shere Hills. Rafuka da dama sun samo tushen su daga tsaunin. Kogin [[Kaduna (kogi)|Kaduna]] yana kwarara daga gangaren yamma, ya bi ramukan kudu maso yamma don hadewa da rafin [[Neja (kogi)|Niger]]. Kogin [[Gongola (kogi)|Gongola yana]] gudana zuwa gabas zuwa rafin [[Benue (kogi)|Benue]]. Kogin [[Kogin Hadejia|Hadejia]] da [[Komadugu Yobe|Yobe]] suna kwarara ta arewa maso gabas zuwa [[Tabkin Chadi|tafkin Chadi]].
=== Duwatsu ===
Tsaunin Jos Plateau ya kunshi nau'ikan duwatsu guda uku. Tsofaffin granites wanda ke da alaka da shekarun Cambrian da Ordovician. Matsakaitan granites suna da alaka da shekarun Jurassic kuma sun zama wani ɓangare na jerin da suka haɗa da Aïr Massif a tsakiyar [[Sahara]]. Har ila yau, akwai duwatsun volcano da basalt wanda aka amayar tun lokacin Pliocene. <ref>Morgan, W.T.W. (1983) ''Nigeria''. </ref> Matsakaitan granites kuma suna dauke da tin da ake hakowa tun farkon karni na 20, lokacin da kuma bayan Turawan mulkin mallaka.<ref>Dinerstein, Eric; Olson, David; et al. (June 2017). "An Ecoregion-Based Approach to Protecting Half the Terrestrial Realm". ''BioScience''. '''67''' (6): 534–545. [[Doi (identifier)|doi]]:10.1093/biosci/bix014. [[PMC (identifier)|PMC]] 5451287. [[PMID (identifier)|PMID]] 28608869.</ref>
== Yanayi ==
Yanayin da ke kan tsaunin na da zafi amma ya fi sauran yankunan kewayen garin sanyi. Matsakaicin yanayin zafi/sanyi na farawa daga 15.5 ° C zuwa 18.5 °C a cikin watanni mafi sanyi zuwa 27.5 °C zuwa 30.5 °C a cikin watanni mafi zafi. Ruwan sama na farawa daga 2,000 mm a kowace shekara a kudu maso yamma zuwa 1,500 mm ko ƙasa da haka a yanayin kafewa ns arewa maso gabas. Ruwan sama a garin Jos na kai 1,411 mm a kowace shekara. Ruwan sama ya danganta da yanayi sosai, yana faɗowa mafi yawa tsakanin Yuni da Satumba tare da Yuli da Agusta watanni mafi sanyi. Iskar da ke ɗauke da danshi tana fitowa daga kudu da yamma, kuma ruwan sama ya fi girma a kan gangaren kudu- da yamma.<ref>"Jos Plateau forest-grassland mosaic". ''Terrestrial Ecoregions''. World Wildlife Fund.</ref>
== Flora da fauna ==
Ciyayi asali na yankin sun kasance kaman mosaic na savanna,"Forest–savanna mosaic"open woodland, da kuma forest savanna. Ayyukan ɗan adam sun rage yawan bishiyoyin tsaunin, sannan kuma mafi yawancin tudu a yanzu an rufe su da filayen ciyawa. Kananan wurare na gandun daji da daji sun kasance a kan tudu da wuraren da ba za a iya isa ba, ciki har da kudanci da yamma, tare da koguna, da kuma duwatsu. Tsaunin ya kasance gida ne kawai ga mutanen yammacin Afirka na klipspringer ( ''Oreotragus oreotragus'' ), da kuma tsuntsaye masu yawa da dabbobi masu shayarwa, ciki har da mole-bera na Najeriya ( ''Cryptomys foxi'' ), Fox's shaggy rat ( ''Dasymys foxi'' ), rock firefinch ( ''Lagonosticta sanguinodorsalis'' ), da Jos Plateau indigobird ( ''Vidua maryae'' ).
== Mutane ==
Plateau na Jos na zaune a Tsakiyar Najeriya, kuma ko a wannan yanki akwai bambancin al'adu da dama, akwai harsuna da mutane iri-iri. Barbour et al. (1982:49) ya nuna fiye da ƙungiyoyin kabilanci guda 60 ke rayuwa a kan tsunin. Yawancin harsunan tsaunin suna cikin dangin Chadic, <ref>Isichei, Elizabeth (1982). </ref> wanda ke cikin dangin Afro-Asiya. Biyu daga cikin manyan kabilun Filato su ne [[Mutanen Berom|Berom]], a arewacin Filato, da kuma [[Angas|Ngas]] a kudu maso gabas. Ƙananan ƙungiyoyi sun haɗa da Mwaghavul, Pyem, Ron, [[Afusari|Afizere]], Anaguta, Aten, [[Mutanen Irigwe|Irigwe]], Chokfem, [[Mutanen Kofyar|Kofyar]], Kulere, Miship, Mupun da Montol.
Plateau na Jos gida ne ga tsaffin [[Al'adar Nok|al'adun Nok]], wanda aka sani da kyawawan zane-zane na terracotta. Bayan turawan mulkin mallaka na Najeriya, Jos Plateau ya zama yanki mai ma'adinai kuma daya daga cikin muhimman wuraren yawon bude ido a Najeriya, sai dai a farkon karni na 21 ya kawo cikas ga harkokin yawon bude ido sakamakon wani sabon rikici da ya barke tsakanin kiristoci da musulmi, sakamakon sabanin kabilanci da na siyasa a tsakanin. mazauna Jos Plateau.
== Barazana da kiyayewa ==
Tsaunin Jos wani yanki ne mai yawan jama'a wanda ke da hasarar ɓangarorin ciyayi na asali da itacen daji zuwa gonaki da kuma tara itace; sauran dabbobin da suka rage yawanci sun iyakance ga ƙananan yankuna a cikin mafi nisa da kuma bakin kogi. A halin yanzu babu wani shirin kiyayewa don wannan muhallin. Sakamakon aikin hako ma'adinan tin wasu 320 km² na ƙasar noma ya damu. <ref name="pasquini">Dinerstein, Eric; Olson, David; et al. (June 2017). "An Ecoregion-Based Approach to Protecting Half the Terrestrial Realm". ''BioScience''. '''67''' (6): 534–545. [[Doi (identifier)|doi]]:10.1093/biosci/bix014. [[PMC (identifier)|PMC]] 5451287. [[PMID (identifier)|PMID]] 28608869. Supplemental material 2 table S1b.</ref> Tun daga lokacin manoman yankin sun samu bunkasar lamarin saboda amfani da na gargajiya da na zamani da ake amfani da su wajen takin zamani wadanda suka hada da taki, tokar sharar gari da takin zamani. <ref name="pasquini" /> Kimanin 1,199 km², ko 9%, na ecoregion yana cikin wurare masu kariya. Wuraren da aka kiyaye sun haɗa da tsaunin Jarawa, Jere, Rafin Bawa, Panshanu, Kogin Guram, Assob Bachit, Kurra Jekko, da gandun dajin Abak. <ref>UNEP-WCMC (2020). </ref>
== Manazarta ==
{{Reflist}}
* Barbour, KM, et al., masu gyara. 1982 ''Najeriya a Taswirori'' . Hodder da Stoughton, London.
*
== Hanyoyin haɗi na waje ==
{{Commonscat}}
*
*
* [https://sites.google.com/site/hillsofplateau/ Hiking on the plateau]
{{Authority control}}
[[Category:Tsaunuka a Najeriya]]
1eyaj1m7o7lw9oxoddzw0tfrb4zqcfb
User talk:MMessine19
3
34714
162295
2022-07-28T18:43:09Z
MdsShakil
13455
MdsShakil moved page [[User talk:MMessine19]] to [[User talk:LissajousCurve]]: Automatically moved page while renaming the user "[[Special:CentralAuth/MMessine19|MMessine19]]" to "[[Special:CentralAuth/LissajousCurve|LissajousCurve]]"
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[User talk:LissajousCurve]]
1dyecu81sp53t3jnqbb7mt5pon0e59v
User talk:Fralambert
3
34715
162297
2022-07-28T21:00:19Z
AmmarBot
13973
Barka da zuwa!
wikitext
text/x-wiki
== Barka da zuwa! ==
Ni Robot ne ba mutum ba.
[[File:Wikipedia_mini_globe_handheld.jpg|thumb|300px|Hausa Wikipedia na buƙatar gudummuwarku domin ta bunƙasa!]]
Barka da zuwa Hausa Wikipedia, Fralambert! Mun ji daɗin [[Special:Contributions/Fralambert|gudummuwarku]]. Kuma muna fatan zaku tsaya ku ci gaba da bada gudummuwa. Anan ƙasa ga wasu shafuka da zasu taimaka wajen fahimtar Hausa Wikipedia da yadda ake gyara ta:
* [[Wikipedia:Gabatarwa|Gabatarwa]]
* [[Wikipedia:Tutorial|Tutorial]]
* [[Wikipedia:Cheatsheet|Cheatsheet]]
* [[Wikipedia:Yadda_ake_rubuta_muƙala|Yadda ake rubuta muƙala]]
* [[Wikipedia:Manufofi biyar|Manufofin Hausa Wikipedia]]
* [[Wikipedia:Shawarwari_goma_akan_gyaran_Wikipedia|Shawarwari goma akan gyaran Wikipedia]]
Zaku iya yin [[Wikipedia:Tutorial/Shafukan_tattaunawa#Shafin_tattaunawa_na_edita|sayinin rubutunku]] idan kuna akan [[Wikipedia:Shafin tattaunawa|shafukan tattaunawa]] ta hanyar alamar tilde guda huɗu, kamar haka (<nowiki>~~~~</nowiki>); yin hakan, zaisa sunanku da cikkaken kwanan wata. In kana buƙatar wani taimako, ku duba [[Wikipedia:Tutorial]]. Na gode. [[User:AmmarBot|AmmarBot]] ([[User talk:AmmarBot|talk]]) 21:00, 28 ga Yuli, 2022 (UTC)
6t359uajys00ccpgq8r2fe1z518zpdb
User talk:Umar1845
3
34716
162298
2022-07-28T21:00:29Z
AmmarBot
13973
Barka da zuwa!
wikitext
text/x-wiki
== Barka da zuwa! ==
Ni Robot ne ba mutum ba.
[[File:Wikipedia_mini_globe_handheld.jpg|thumb|300px|Hausa Wikipedia na buƙatar gudummuwarku domin ta bunƙasa!]]
Barka da zuwa Hausa Wikipedia, Umar1845! Mun ji daɗin [[Special:Contributions/Umar1845|gudummuwarku]]. Kuma muna fatan zaku tsaya ku ci gaba da bada gudummuwa. Anan ƙasa ga wasu shafuka da zasu taimaka wajen fahimtar Hausa Wikipedia da yadda ake gyara ta:
* [[Wikipedia:Gabatarwa|Gabatarwa]]
* [[Wikipedia:Tutorial|Tutorial]]
* [[Wikipedia:Cheatsheet|Cheatsheet]]
* [[Wikipedia:Yadda_ake_rubuta_muƙala|Yadda ake rubuta muƙala]]
* [[Wikipedia:Manufofi biyar|Manufofin Hausa Wikipedia]]
* [[Wikipedia:Shawarwari_goma_akan_gyaran_Wikipedia|Shawarwari goma akan gyaran Wikipedia]]
Zaku iya yin [[Wikipedia:Tutorial/Shafukan_tattaunawa#Shafin_tattaunawa_na_edita|sayinin rubutunku]] idan kuna akan [[Wikipedia:Shafin tattaunawa|shafukan tattaunawa]] ta hanyar alamar tilde guda huɗu, kamar haka (<nowiki>~~~~</nowiki>); yin hakan, zaisa sunanku da cikkaken kwanan wata. In kana buƙatar wani taimako, ku duba [[Wikipedia:Tutorial]]. Na gode. [[User:AmmarBot|AmmarBot]] ([[User talk:AmmarBot|talk]]) 21:00, 28 ga Yuli, 2022 (UTC)
lznwixksdr52zhmsr3vc3olc9cbw9kl
User talk:القادمون
3
34717
162299
2022-07-28T21:00:39Z
AmmarBot
13973
Barka da zuwa!
wikitext
text/x-wiki
== Barka da zuwa! ==
Ni Robot ne ba mutum ba.
[[File:Wikipedia_mini_globe_handheld.jpg|thumb|300px|Hausa Wikipedia na buƙatar gudummuwarku domin ta bunƙasa!]]
Barka da zuwa Hausa Wikipedia, القادمون! Mun ji daɗin [[Special:Contributions/القادمون|gudummuwarku]]. Kuma muna fatan zaku tsaya ku ci gaba da bada gudummuwa. Anan ƙasa ga wasu shafuka da zasu taimaka wajen fahimtar Hausa Wikipedia da yadda ake gyara ta:
* [[Wikipedia:Gabatarwa|Gabatarwa]]
* [[Wikipedia:Tutorial|Tutorial]]
* [[Wikipedia:Cheatsheet|Cheatsheet]]
* [[Wikipedia:Yadda_ake_rubuta_muƙala|Yadda ake rubuta muƙala]]
* [[Wikipedia:Manufofi biyar|Manufofin Hausa Wikipedia]]
* [[Wikipedia:Shawarwari_goma_akan_gyaran_Wikipedia|Shawarwari goma akan gyaran Wikipedia]]
Zaku iya yin [[Wikipedia:Tutorial/Shafukan_tattaunawa#Shafin_tattaunawa_na_edita|sayinin rubutunku]] idan kuna akan [[Wikipedia:Shafin tattaunawa|shafukan tattaunawa]] ta hanyar alamar tilde guda huɗu, kamar haka (<nowiki>~~~~</nowiki>); yin hakan, zaisa sunanku da cikkaken kwanan wata. In kana buƙatar wani taimako, ku duba [[Wikipedia:Tutorial]]. Na gode. [[User:AmmarBot|AmmarBot]] ([[User talk:AmmarBot|talk]]) 21:00, 28 ga Yuli, 2022 (UTC)
3n5rs4b58mz23x94izm3q9hg2rdlv8k
User talk:Davidokoi
3
34718
162300
2022-07-28T21:00:49Z
AmmarBot
13973
Barka da zuwa!
wikitext
text/x-wiki
== Barka da zuwa! ==
Ni Robot ne ba mutum ba.
[[File:Wikipedia_mini_globe_handheld.jpg|thumb|300px|Hausa Wikipedia na buƙatar gudummuwarku domin ta bunƙasa!]]
Barka da zuwa Hausa Wikipedia, Davidokoi! Mun ji daɗin [[Special:Contributions/Davidokoi|gudummuwarku]]. Kuma muna fatan zaku tsaya ku ci gaba da bada gudummuwa. Anan ƙasa ga wasu shafuka da zasu taimaka wajen fahimtar Hausa Wikipedia da yadda ake gyara ta:
* [[Wikipedia:Gabatarwa|Gabatarwa]]
* [[Wikipedia:Tutorial|Tutorial]]
* [[Wikipedia:Cheatsheet|Cheatsheet]]
* [[Wikipedia:Yadda_ake_rubuta_muƙala|Yadda ake rubuta muƙala]]
* [[Wikipedia:Manufofi biyar|Manufofin Hausa Wikipedia]]
* [[Wikipedia:Shawarwari_goma_akan_gyaran_Wikipedia|Shawarwari goma akan gyaran Wikipedia]]
Zaku iya yin [[Wikipedia:Tutorial/Shafukan_tattaunawa#Shafin_tattaunawa_na_edita|sayinin rubutunku]] idan kuna akan [[Wikipedia:Shafin tattaunawa|shafukan tattaunawa]] ta hanyar alamar tilde guda huɗu, kamar haka (<nowiki>~~~~</nowiki>); yin hakan, zaisa sunanku da cikkaken kwanan wata. In kana buƙatar wani taimako, ku duba [[Wikipedia:Tutorial]]. Na gode. [[User:AmmarBot|AmmarBot]] ([[User talk:AmmarBot|talk]]) 21:00, 28 ga Yuli, 2022 (UTC)
ghsnumc8zg64jclgxfj9yzvjc9jfyrg
User talk:Fanance
3
34719
162301
2022-07-28T21:00:59Z
AmmarBot
13973
Barka da zuwa!
wikitext
text/x-wiki
== Barka da zuwa! ==
Ni Robot ne ba mutum ba.
[[File:Wikipedia_mini_globe_handheld.jpg|thumb|300px|Hausa Wikipedia na buƙatar gudummuwarku domin ta bunƙasa!]]
Barka da zuwa Hausa Wikipedia, Fanance! Mun ji daɗin [[Special:Contributions/Fanance|gudummuwarku]]. Kuma muna fatan zaku tsaya ku ci gaba da bada gudummuwa. Anan ƙasa ga wasu shafuka da zasu taimaka wajen fahimtar Hausa Wikipedia da yadda ake gyara ta:
* [[Wikipedia:Gabatarwa|Gabatarwa]]
* [[Wikipedia:Tutorial|Tutorial]]
* [[Wikipedia:Cheatsheet|Cheatsheet]]
* [[Wikipedia:Yadda_ake_rubuta_muƙala|Yadda ake rubuta muƙala]]
* [[Wikipedia:Manufofi biyar|Manufofin Hausa Wikipedia]]
* [[Wikipedia:Shawarwari_goma_akan_gyaran_Wikipedia|Shawarwari goma akan gyaran Wikipedia]]
Zaku iya yin [[Wikipedia:Tutorial/Shafukan_tattaunawa#Shafin_tattaunawa_na_edita|sayinin rubutunku]] idan kuna akan [[Wikipedia:Shafin tattaunawa|shafukan tattaunawa]] ta hanyar alamar tilde guda huɗu, kamar haka (<nowiki>~~~~</nowiki>); yin hakan, zaisa sunanku da cikkaken kwanan wata. In kana buƙatar wani taimako, ku duba [[Wikipedia:Tutorial]]. Na gode. [[User:AmmarBot|AmmarBot]] ([[User talk:AmmarBot|talk]]) 21:00, 28 ga Yuli, 2022 (UTC)
hbalh8ehaeu5aqeu3iwqyx6uz01pa6h
User talk:Je te baisse si
3
34720
162302
2022-07-28T21:01:10Z
AmmarBot
13973
Barka da zuwa!
wikitext
text/x-wiki
== Barka da zuwa! ==
Ni Robot ne ba mutum ba.
[[File:Wikipedia_mini_globe_handheld.jpg|thumb|300px|Hausa Wikipedia na buƙatar gudummuwarku domin ta bunƙasa!]]
Barka da zuwa Hausa Wikipedia, Je te baisse si! Mun ji daɗin [[Special:Contributions/Je te baisse si|gudummuwarku]]. Kuma muna fatan zaku tsaya ku ci gaba da bada gudummuwa. Anan ƙasa ga wasu shafuka da zasu taimaka wajen fahimtar Hausa Wikipedia da yadda ake gyara ta:
* [[Wikipedia:Gabatarwa|Gabatarwa]]
* [[Wikipedia:Tutorial|Tutorial]]
* [[Wikipedia:Cheatsheet|Cheatsheet]]
* [[Wikipedia:Yadda_ake_rubuta_muƙala|Yadda ake rubuta muƙala]]
* [[Wikipedia:Manufofi biyar|Manufofin Hausa Wikipedia]]
* [[Wikipedia:Shawarwari_goma_akan_gyaran_Wikipedia|Shawarwari goma akan gyaran Wikipedia]]
Zaku iya yin [[Wikipedia:Tutorial/Shafukan_tattaunawa#Shafin_tattaunawa_na_edita|sayinin rubutunku]] idan kuna akan [[Wikipedia:Shafin tattaunawa|shafukan tattaunawa]] ta hanyar alamar tilde guda huɗu, kamar haka (<nowiki>~~~~</nowiki>); yin hakan, zaisa sunanku da cikkaken kwanan wata. In kana buƙatar wani taimako, ku duba [[Wikipedia:Tutorial]]. Na gode. [[User:AmmarBot|AmmarBot]] ([[User talk:AmmarBot|talk]]) 21:01, 28 ga Yuli, 2022 (UTC)
e62kde6hvcscx7reep7jbj9zog3lxj2
Jami'ar Jihar Bauchi
0
34721
162326
2022-07-29T01:02:13Z
Uncle Bash007
9891
An ƙirƙira ta hanyar fassara shafin "[[:en:Special:Redirect/revision/1093434038|Bauchi State University]]"
wikitext
text/x-wiki
'''Jami'ar Jihar Bauchi Gadau (BASUG)''' jami'a ce dake karkashin ikon gwamnatin [[Bauchi (jiha)|jihar Bauchi]], [[Najeriya|Nigeria]]. Babban harabar jami'ar na [[Itas/Gadau|Gadau]], tare da sauran cibiyoyin karatun a [[Misau]] da [[Bauchi (birni)|Bauchi]].
== Tarihi ==
Bayan samun 'yancin kai a shekarar 1960, Najeriya na da jami'a daya tilo a [[Ibadan]], wacce ke da alaka da Jami'ar Landan. <ref>{{Citation|journal=Mobolaji}}</ref> Hukumar Ashby da aka kafa a shekarar 1959 domin baiwa Gwamnati shawara kan bukatuwar karatun manyan makarantu, ta bada shawarar kafa jami’o’in da ake kira ‘First Generation Universities’ a yau: Jami’ar Ibadan, Jami’ar Ife, Jami’ar Legas, da Jami'ar [[Jami'ar Ahmadu Bello|Ahmadu]] [[Jami'ar Ahmadu Bello|Bello, Zaria]] . A cikin shekarun 1970, an gano hasashen rahoton na Hukumar Ashby bai dace ba, musamman kan rajistar dalibai da bayar da kwasa-kwasai, wanda ya sa aka kafa abin da ake kira 'Jami'o'in Generation na Biyu'. A farkon shekarun 1980, Gwamnatin Tarayya ta yi yunkurin kafa jami’a a kowace Jiha 19 na wancan lokacin. Cigaba da neman ilimin manyan makarantu ya haifar da sassaucin ra’ayi da gwamnatin tarayya ta yi na kafa jami’o’i, wanda ya baiwa Jihohi damar kafa jami’o’insu.
A shekara ta 2007, tsohon Gwamnan Jihar Ahmad Adamu Muazu ya kafa kwamitin Tsare-tsare da aiwatarwa. A watan Oktoban shekara ta 2008 ne, Gwamna [[Isa Yuguda]] ya sake kafa wani kwamiti don cigaba da kokarin.{{Ana bukatan hujja|date=May 2021}} A watan Yunin 2009, kwamitin aiwatarwa ya cigaba, wajen gina ayyukan kwamitocin da suka gabata. Bayan kwamitin ya duba yadda aka samu tare da inganta wuraren karatun a [[Itas/Gadau|Gadau (Azare)]] da [[Misau]] da Bauchi, gwamnati ta bayar da kwangila da dama na gyaran cibiyoyin. Daga nan sai gwamnati ta shiga wani kamfani da ke Legas don samar da Takaitaccen Takaddun Ilimi na Jami’ar Jihar Bauchi, da Babban Tsari, da Tsare Tsare don cika shirinta na ci gaba na shekaru 25. Majalisar dokokin [[Majalisar Dokokin Jihar Bauchi|jihar Bauchi]] ce ta zartar da dokar kafa jami’ar a ranar 31 ga Disamba, 2010 kuma Gwamna Isa Yuguda ya amince da shi.
== Cibiyoyin karatu da sassan ==
Jami'ar tana da wuraren bada darussa guda uku:
* Gadau (Azare), babban harabar jami’a da wurin gudanarwa na jami'ar
* Wurin daukan darasi na Misau
* Wurin daukan darasi na Bauchi
'''Gine-gine'''
* Wurin daukan darasi na Gadau
** Faculty of Arts da Ilimi
** Faculty of Medicine
** Faculty of Science
* Wurin daukan darasi na Misau
** Makarantar Nazari na Farko da Gyara
** Faculty of Law
* Wurin daukan darasi na Bauchi
** Faculty of Social and Management Sciences
A karshen kashi na hudu na cigaban makarantan (2026/27 - 2030/31) ana sa ran jami'ar za ta kasance da sassa masu zuwa:
* Gadau Campus
** Sashin karatun fasa
** Sashin Karatun Koyarwa
** Sashin Kimiyya
** Makarantar Nazari na Farko da Gyara
** Sashin magunguna "Pharmaceutical Sciences"
* Misau Campus
** Sashin Sharia
* Bauchi Campus
** Faculty of Management Sciences
** Faculty of Social Sciences
** Makarantar Kimiyyar Muhalli
== Manazarta ==
{{Reflist}}
== Gabaɗaya nassoshi ==
* Jami'ar Jihar Bauchi "Academic-Brief 2011/12-2020/21" Juzu'i na I, Feb. 2013
* Bitar Basug, ganawa ta uku da TOROSA Daga Ibrahim Baba Ahmed(Marel), shugaban kwamitin,12/5/2015.
== Hanyoyin haɗi na waje ==
* {{Official website|http://www.basug.edu.ng}}
{{Universities in Nigeria}}{{Authority control}}
[[Category:Jami'oi da kwalejoji a Najeriya]]
ehxap36f6t6cdddoxz2k513n1jklcub
162327
162326
2022-07-29T01:02:46Z
Uncle Bash007
9891
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Jami'ar Jihar Bauchi Gadau (BASUG)''' jami'a ce dake karkashin ikon gwamnatin [[Bauchi (jiha)|jihar Bauchi]], [[Najeriya|Nigeria]]. Babban harabar jami'ar na [[Itas/Gadau|Gadau]], tare da sauran cibiyoyin karatun a [[Misau]] da [[Bauchi (birni)|Bauchi]].
== Tarihi ==
Bayan samun 'yancin kai a shekarar 1960, Najeriya na da jami'a daya tilo a [[Ibadan]], wacce ke da alaka da Jami'ar Landan. <ref>{{Citation|journal=Mobolaji}}</ref> Hukumar Ashby da aka kafa a shekarar 1959 domin baiwa Gwamnati shawara kan bukatuwar karatun manyan makarantu, ta bada shawarar kafa jami’o’in da ake kira ‘First Generation Universities’ a yau: Jami’ar Ibadan, Jami’ar Ife, Jami’ar Legas, da Jami'ar [[Jami'ar Ahmadu Bello|Ahmadu]] [[Jami'ar Ahmadu Bello|Bello, Zaria]] . A cikin shekarun 1970, an gano hasashen rahoton na Hukumar Ashby bai dace ba, musamman kan rajistar dalibai da bayar da kwasa-kwasai, wanda ya sa aka kafa abin da ake kira 'Jami'o'in Generation na Biyu'. A farkon shekarun 1980, Gwamnatin Tarayya ta yi yunkurin kafa jami’a a kowace Jiha 19 na wancan lokacin. Cigaba da neman ilimin manyan makarantu ya haifar da sassaucin ra’ayi da gwamnatin tarayya ta yi na kafa jami’o’i, wanda ya baiwa Jihohi damar kafa jami’o’insu.
A shekara ta 2007, tsohon Gwamnan Jihar Ahmad Adamu Muazu ya kafa kwamitin Tsare-tsare da aiwatarwa. A watan Oktoban shekara ta 2008 ne, Gwamna [[Isa Yuguda]] ya sake kafa wani kwamiti don cigaba da kokarin.{{Ana bukatan hujja|date=May 2021}} A watan Yunin 2009, kwamitin aiwatarwa ya cigaba, wajen gina ayyukan kwamitocin da suka gabata. Bayan kwamitin ya duba yadda aka samu tare da inganta wuraren karatun a [[Itas/Gadau|Gadau (Azare)]] da [[Misau]] da Bauchi, gwamnati ta bayar da kwangila da dama na gyaran cibiyoyin. Daga nan sai gwamnati ta shiga wani kamfani da ke Legas don samar da Takaitaccen Takaddun Ilimi na Jami’ar Jihar Bauchi, da Babban Tsari, da Tsare Tsare don cika shirinta na ci gaba na shekaru 25. Majalisar dokokin [[Majalisar Dokokin Jihar Bauchi|jihar Bauchi]] ce ta zartar da dokar kafa jami’ar a ranar 31 ga Disamba, 2010 kuma Gwamna Isa Yuguda ya amince da shi.
== Cibiyoyin karatu da sassan ==
Jami'ar tana da wuraren bada darussa guda uku:
* Gadau (Azare), babban harabar jami’a da wurin gudanarwa na jami'ar
* Wurin daukan darasi na Misau
* Wurin daukan darasi na Bauchi
'''Gine-gine'''
* Wurin daukan darasi na Gadau
** Faculty of Arts da Ilimi
** Faculty of Medicine
** Faculty of Science
* Wurin daukan darasi na Misau
** Makarantar Nazari na Farko da Gyara
** Faculty of Law
* Wurin daukan darasi na Bauchi
** Faculty of Social and Management Sciences
A karshen kashi na hudu na cigaban makarantan (2026/27 - 2030/31) ana sa ran jami'ar za ta kasance da sassa masu zuwa:
* Gadau Campus
** Sashin karatun fasa
** Sashin Karatun Koyarwa
** Sashin Kimiyya
** Makarantar Nazari na Farko da Gyara
** Sashin magunguna "Pharmaceutical Sciences"
* Misau Campus
** Sashin Sharia
* Bauchi Campus
** Faculty of Management Sciences
** Faculty of Social Sciences
** Makarantar Kimiyyar Muhalli
== Manazarta ==
{{Reflist}}
== Gabaɗaya nassoshi ==
* Jami'ar Jihar Bauchi "Academic-Brief 2011/12-2020/21" Juzu'i na I, Feb. 2013
* Bitar Basug, ganawa ta uku da TOROSA Daga Ibrahim Baba Ahmed(Marel), shugaban kwamitin,12/5/2015.
== Hanyoyin haɗi na waje ==
* {{Official website|http://www.basug.edu.ng}}
{{Universities in Nigeria}}{{Authority control}}
[[Category:Jami'oi da kwalejoji a Najeriya]]
aqg6538sr6c1lq37kxb0u5hkecvzl6x
Ministry of Foreign Affairs (Slovenia)
0
34723
162383
2022-07-29T07:46:31Z
DonCamillo
4280
DonCamillo moved page [[Ministry of Foreign Affairs (Slovenia)]] to [[Ma'aikatar Harkokin Waje (Sloveniya)]]
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[Ma'aikatar Harkokin Waje (Sloveniya)]]
kqcn3qjgq9vh23cgbyteg4f8sna0zft
Island Lake, Alberta
0
34724
162417
2022-07-29T09:48:03Z
S.H Ningi
17885
An ƙirƙira ta hanyar fassara shafin "[[:en:Special:Redirect/revision/1085737095|Island Lake, Alberta]]"
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox settlement
<!--See the Table at Infobox Settlement for all fields and descriptions of usage-->
<!-- Basic info ---------------->|name=Island Lake|official_name=Summer Village of Island Lake|other_name=|native_name=|nickname=|settlement_type=[[List of summer villages in Alberta|Summer village]]|motto=<!-- images and maps ----------->|image_skyline=|imagesize=|image_caption=|image_flag=|flag_size=|image_seal=|seal_size=|image_shield=|shield_size=|city_logo=|citylogo_size=|image_map=|mapsize=|map_caption=|image_map1=|mapsize1=|map_caption1=|image_dot_map=|dot_mapsize=|dot_map_caption=|dot_x=|dot_y=|pushpin_map=Alberta|pushpin_label_position=none<!-- the position of the pushpin label: left, right, top, bottom, none -->|pushpin_map_caption=Location of Island Lake in [[Alberta]]|pushpin_mapsize=220
<!-- Location ------------------>|subdivision_type=Country|subdivision_name=Canada|subdivision_type1=[[Provinces and territories of Canada|Province]]|subdivision_name1=[[Alberta]]|subdivision_type2=|subdivision_name2=|subdivision_type3=[[List of census divisions of Alberta|Census division]]|subdivision_name3=[[Division No. 13, Alberta|No. 13]]|subdivision_type4=|subdivision_name4=<!-- Politics ----------------->|government_footnotes=|government_type=[[Municipal incorporation]]|leader_title=Mayor|leader_name=Chad Newton|leader_title1=Governing body|leader_name1=Island Lake Summer Village Council|leader_title2=|leader_name2=|leader_title3=|leader_name3=|leader_title4=|leader_name4=|established_title=|established_date=|established_title2=<!--Incorporated-->|established_date2=|established_title3=<!-- Incorporated (city) -->|established_date3=|area_footnotes= (2021)<ref name=2021census/>|area_land_km2=1.55|population_as_of=2021|population_footnotes=<ref name=2021census/>|population_note=|population_total=174 <!-- 2021 StatCan census population only per [[WP:CANPOP]]; do not replace with latest municipal census population count; this municipal census population count can go in the population_blank1_title and population_blank1 parameters further below and can be noted in the article body (so long as it doesn't replace the 2021 StatCan census population in the body). -->|population_density_km2=112.4|population_blank1_title=|population_blank1=|population_density_blank1_km2=|population_density_blank1_sq_mi=|timezone=[[Mountain Time Zone|MST]]|utc_offset=−7|timezone_DST=MDT|utc_offset_DST=−6|coordinates={{coord|54.84937|-113.55426|region:CA-AB|display=inline,title}}|elevation_footnotes=<!--for references: use <ref> </ref> tags-->|elevation_m=|elevation_ft=<!-- Area/postal codes & others -------->|postal_code_type=|postal_code=|area_code=|blank_name=|blank_info=|blank1_name=|blank1_info=|website={{official website|www.islandlake.ca}}|footnotes=}}
'''Lake Island''' ƙauyen bazara ne a cikin Alberta, Kanada. Tana kan gabar yammacin Tekun Island, tare da Babbar Hanya 2, arewa maso yammacin Athabasca .
== Alkaluma ==
A cikin ƙidayar yawan jama'a ta 2021 da Kididdiga Kanada ta gudanar, ƙauyen bazara na tsibirin Lake South yana da yawan jama'a 81 da ke zaune a cikin 42 daga cikin jimlar gidaje 85 masu zaman kansu, canjin yanayi. 32.8% daga yawan jama'arta na 2016 na 61. Tare da filin ƙasa na 0.48 km2 , tana da yawan yawan jama'a 168.8/km a cikin 2021.
A cikin ƙidayar yawan jama'a ta 2016 da Statistics Kanada ta gudanar, ƙauyen bazara na Lake Island yana da yawan jama'a 228 da ke zaune a cikin 96 daga cikin jimlar gidaje 263 masu zaman kansu, -6.2% ya canza daga yawan 2011 na 243. Tare da filin ƙasa na {{Convert|1.85|km2|sqmi}} , tana da yawan yawan jama'a 123.2/km a cikin 2016.
== Duba kuma ==
* Jerin al'ummomi a Alberta
* Jerin ƙauyukan bazara a Alberta
* Jerin ƙauyukan shakatawa a cikin Saskatchewan
== Nassoshi ==
{{Reflist}}
== Hanyoyin haɗi na waje ==
* {{Official website}}
{{Subdivisions of Alberta|SV=yes}}
seohz6fn5j3gt4vjl9tfa8g75tfplxu