Wikipedia glkwiki https://glk.wikipedia.org/wiki/%DA%AF%D8%AA%CB%87_%D9%88%D9%84%DA%AF MediaWiki 1.39.0-wmf.25 first-letter مديا خاص گب کارگير کارگيرˇ گب Wikipedia مدي Wikipedia فاىل فاىلˇ گب مدياويکي مدياويکي گب قالب قالبˇ گب رانما رانما گب جرگه جرگه گب TimedText TimedText talk پودمان بحث پودمان ابزار بحث ابزار توضیحات ابزار بحث توضیحات ابزار 0 1572 62232 60142 2022-08-21T10:57:30Z Aligorkhane 3529 wikitext text/x-wiki {{پأچ}} [[پرونده:Gonbad-e Qabus.JPG|بندانگشتی|چپ|200px| گونبد قابوس، زياري ئن پايتخت]] <div dir="rtl" class="plainlinks" > زياری‌ئن، [[ديلمی]] بؤن و [[ايران]] ِ شومال ِ مئن حوکومت گودن. ای سلسله، ٩٢٨ تا ١٠٩٠ [[ميلادی]] (٥٠٢ تا ٦٦٤ [[ديلمی]])، [[گيلان]] و [[تبرستان]] ([[مازندران]]) و [[گؤرگان]] و [[قزوين]] و [[ری]] و [[اصفهان ٚ اۊستان|إصفهان]] و [[خوزستان]] مئن فرمانروايی کودن. زياری شاهؤن، فرهنگ و ادبيات و علوم ِ پيشرفت ِ واسی خيلی تلاش بئودن و حتا زياری‌ئن ِ جی، دو نفر کتاب بنويشته دأنن: [[قابوس بن وشمگير]] و [[کيکاووس بن اسکندر]]. [[قابوس‌نامه]]، هی کيکاووس بن اسکندر ِ شی ايسه. ==پیشگۊفتار== جه قدیم زمأت گیلانیان ، آزاتی و اختیار أمره خوشانه زیوش گودید. گیلانˇ جوغرافیا سه خاله بو کی اوشانه نام گیلان ، دیلمان و طالشان دوخاده بوستی. اسلامˇ ورود پسی ، اؤ زمات کی ساسانیانˇ سلسله فوگوردست و موسلمانان بتأنستید تا خراسانˇ صارای فوسینید. موسلمانان چند دفعأ حق و سأی بوگودید کی [[کاسپي درىا]] صارای فوسینید. اما اوشان هر دفعأ دشکن خوردید و ناموفق بید. فقط موعاویه زمأت مئن ، موسلمانان بتأنستی گورگان فتح بوکونید. ==زياری‌ئنˇ شاهؤنˇ نام== [[مرداويج]]، [[زيار]]ˇ ريکه [[وشمگير]]، زيارˇ ريکه، مرداويجˇ برار [[بهستون]]، وشمگيرˇ ريکه، [[قابوس]]ˇ برار [[قابوس بن وشمگير|قابوس]]، وشمگيرˇ ريکه [[فلک‌المعالی منوچهر]]، قابوسˇ ريکه [[انوشيروان]]، منوچهرˇ ريکه [[جستان]]، انوشيروانˇ ريکه [[کيکاووس]]، اسکندرˇ ريکه (کيکاووس، [[قابوس‌نامه]] کيتابه بینیويشته) [[گیلانشاه]]، کيکاووسˇ ريکه [[باکاليجار]] [[دارا]]. ==سربس== *ابن اسفندیار بهاءالدین محمد بن حسن. تاریخ تبرستان. تصحیح عباس اقبال. خاور. تهران١٣٢٠ *اشپولر برتولد. تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی. واگردان جواد فلاتوری. اننشارات علمی و فرهنگی. ١٣٧٧ *طبری محمد بن جریر. تاریخ طبری. واگردان ابوالقاسم پاینده.اساطیر. ١٣٦٩ *کسروی احمد. شهریاران گمنام. انتشارات نگاه. تهران ١٣٨٥ *مرعشی سیدظهیرالدین. تاریخ طبرستان و رویان و مازندران. به اهتمام برنهارد دارن. گستره. تهران ١٣٦٣ *Madelung, W .Chapter 6. "The Minor Dynasties of Northern Iran". [in 7th-11th Century Iran]pp 198-249, from Cambridge History of Iran 4.Cambridge University Press. London 1975 [[رده:تارئخ]] [[رده:حىاتي وانويسؤن]] [[جرگه:گيلان ٚ تاريخ]] qb4shksz23gz6q62kpthl7awfjckf3m 0 12642 62229 60128 2022-08-20T18:16:02Z AryanTuranica 14290 wikitext text/x-wiki '''تالشي زوؤن''' (تالشي جي: تالشه زوؤن) ايران ٚ خۊرخۊسي کلسيا زوؤنؤن ٚ ريشه أجي ايسه. بسيار زياد [[تاتي زوؤن|تاتي زوؤن-ه]] مؤندنه حتي يپأره زوؤنشيناسي سربسؤن (اتنؤلؤگ ٚ مۊسؤن) اي دۊته-أ يکته در نظر بيته-دأنه. اي زوؤن [[تالش|تالشؤن]] ٚ شئه ؤ [[کاسپينˇ زوانان|کاسپي دريا ديمه زوؤنؤن]] ٚ خؤنواده جي ايسه ؤ [[گيلکي]] ؤ [[مازندراني زوؤن|مازندراني]] أمرأ همريشه-أى ولي ايشؤن ٚ أمرأ پۊر تؤفير کؤنه.<ref>[http://www.example.org شباهت ها و تفاوت هاي تالشي گيلكي و مازندراني]، Jahad Daneshgahi. (in Persian</ref> اي زوؤن ٚ گۊيشورؤن، [[گيلان]] ٚ [[خۊرخۊس]] ؤ [[آذرباىجان ٚ جؤمۊري]] نسؤم (لنکران ؤ آستارا ولايت) زيوسه-درن، بأني [[نمین]] ٚ ميئن أني گلف-گلف ايسأن.<ref name="Ethnologue">[http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=tly Ethnologue report for Talysh]</ref> [[پرونده:Talysh language dialects.svg|300px|بندانگشتی|تالشی زوؤن ٚ حدۊد ؤ ثغۊر. نارنجي: نسايي تالشي (خۊشابر ؤ شاندرمن). سبز: مرکزي تالشي (تالش). بنفش: کلسيايي تالشي (لنکران ؤ لوندويل)]] [[فاىل:Map of Caspian Languages in Iran and Azerbaijan.png|بندانگشتی| تالشي زوؤن گۊىشؤن ٚ نخشه.]] ==واجه-شيناسي == {| class="wikitable" border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="border:1px solid #aaa; border-collapse:collapse; text-align: center; background:white;" |- !style="width:70px; background:#ADD8E6;"|اينگيليسي !style="width:80px; background:#ADD8E6;"|زازاکي !style="width:80px; background:#ADD8E6;"|کلسيايي !style="width:80px; background:#ADD8E6;"|مرکزي !style="width:80px; background:#ADD8E6;"|نسايي !style="width:80px; background:#ADD8E6;"|تاتي !style="width:80px; background:#ADD8E6;"|گيلکي |- |big || pilla|| ? ||yâl || yâl || pilla ||پيله |- |boy, son || za || zoa, zua || zôa, zue || zu'a, zoa || zâ || ريکه |- |bride || veyv || vayü || vayu || gēša, veyb || vayu, vēi || گيشه |- |cat || pisink || kete, pišik, piš || peču || peču, pešu, piši || pešu || پيچه |- |cry (v) || berma || bamē || beramestē || beramē || beramesan || أرسۊ |- |daughter, girl (little) || keyna/kille || kina, kela || kilu, kela || kina, kel(l)a || kille, kilik || لاکۊ |- |day || roc/roz || rüž, ruj || ruz || ruz, roz || ruz || رۊج |- |eat (v) || hverde || hardē || hardē || hardē || hardan || خؤردن |- |egg || heak, uvay || uva, muqna, uya || âgla || merqona || xâ, merqowna || مرغؤنه |- |eye || çem || čâš || čaš, čam || čēm || čašm || چۊم |- |father || per, piyer || dada, piya, biya || dada || ? || pē || پئر |- |fear (v) || tarsey || purnē, târsē || târsinē, tarsestē || tarsē || tarsesan || ترسئن |- |flag || bayrok || filak || parčam || ? || ? || بيدۊق |- |food || xuruk || xerâk || xerâk || xerâk || xuruk || خۊراک |- |go (v) || şè || šē || šē || šē || šiyan || شؤن |- |house/room || kàye/ka || ka || ka || ka || ka ||خؤنه |- |language; tongue ||zıvon, zun || zivon || zun || zavon || zuân || زوؤن |- |moon || aşm, meng || mâng, uvešim || mâng || mang || mung, meng || مانگ |- |mother || mar,may, mayer || mua, mu, nana || nana || ? || mâ, dēdē, nana || مأر |- |mouth || fek, gavé || qav, gav || ga, gav, ga(f) || qar || gar || دهأن |- |night || şaw || šav || şaw || šav || šav || أسب |- |north || şımal|| kubasu || šimâl || ? || ? || کلسيا |- |rice || berzé || berz || berz || berj || berenj || بج |- |say (v) || vâtē|| votē || vâtē || vâtē || vâtan || گۊتن |- |sister || Xvâyer|| huva, hova, ho || xâlâ, xolo || xâ || xâv, xâ || خاخۊر |- |small || kuşkek|| ruk, gada || ruk || ruk || velle, xš || کۊچي، کۊجه |- |sunset || maqrib || šânga || maqrib || ? || ? || شنسر |- |sunshine || tinc, aftab, xvorşid|| şefhaši || âftâv || ? || ? || أفتؤ |- |water || ov, av|| uv, ôv || âv || âv || âv || أؤ |- |woman, wife || cen || žēn || žēn, žen || yen, žen || zanle, zan ||زن |- |yesterday || vizer || zina || zir, izer || zir, zer || zir || ديرۊ |- |} ==سربس== {{جيرنويس}} [[رده:کاسپي زوانؤن]] [[رده:حىاتي وانويسؤن]] [[جرگه:زوان]] csrfj5n9y1hzfehnefcxpfwbxem0t9s 0 15084 62230 62227 2022-08-21T10:53:45Z هؤی 13914 wikitext text/x-wiki '''گيلٚکي''' (واگۊىه: /Giləki/) گه '''گئلکي''' ؤ '''گيليکي''' ني دؤخؤندن بۊنه، یته زوؤن ٚ نؤم هيسه گه [[گيلک|گيلکؤن]] اۊن ٚ جي گب زنن. اي زۊوؤن [[هيندۊاۊرۊپايي زوانان|هيندۊاۊرۊپایي زوانان]] ٚ جي هيسه ؤ [[ايراني خۊرخؤسي-کليسایي]] هال ٚ مئن قرار بیته دأره. ألبت بأضي هامۊجشؤن اين-ه گۊنن گه گيلکي، [[کارتؤلي]] (نسایي قفقاز) ٚ زوانؤن ٚ همرأ-ني مۊشترک ٚ جرگه‌شينأسي خؤصۊصيات-ه دارا هيسن. اي زوؤن ٚ گۊیشورؤن-ه [[اتنؤلؤگ]] سال ٚ ۲۰۱۷ مئن ۴٬۳۸۰٬۰۰۰ نفر تخمين بزأ دأره. گه ألبت مۊختلف ٚ سربسؤن ٚ مئن اي آمار جيرجؤر دأره. اي زوؤن ٚ جؤغرافي محدۊده-أ [[کاسپي درىا|کاسپين ٚ دریا]] ٚ نسا تا [[ألبؤرز ٚ ارتفاعات]] مؤعرفي گۊده شأنه. ولي اين ي طۊلي محدۊده سر نظرات متناقضه ؤ اختلافات نيأ. اي زوؤن هيچته کيشور ٚ مئن رسميتي ندأره. گيلکي‌ئه معمۊلا آرامي (عربي) خط ٚ جي نويسنن. ==گۊىشؤن== [[فاىل:Map of Caspian Languages in Iran and Azerbaijan.png|بندانگشتی| گيلکي زوؤن گۊىشؤن ٚ نخشه.]] گيلکي زوؤن سۊته أصلي گۊيش يأني، بيه پسي ؤ بيه پيشي ؤ گالشي-ئه تقسيم بۊنه.<ref>https://www.eva.mpg.de/linguistics/past-research-resources/documentation-and-description/northwest-iranian-project.html </ref><ref>دکتر منوچهر ستوده، سال۱۳۳۲، فرهنگ گیلکی، ص۱۷–۱۸</ref><ref>http://gilan.isna.ir/Default.aspx?NSID=5&SSLID=46&NID=75762</ref><ref>گویش گیلکی لاهیجان. واژه‌نامه و پاره‌ای ویژگی‌های آوایی و ساخت‌واژه‌ای. جلد اول. دکتر نادر جهانگیری. چاپ دانشگاه مطالعات خارجی توکیو.</ref> بيه پيشي ؤ بيه پسي گۊيش، اسپي رۊ توسط کسن ٚ جي سيفا بۊنن؛ گالشي ني گيلان ؤ مازندران  ٚ اۊستان ٚ نسايي ارتفاعات ؤ بندؤن؛ و قزوين ؤ ألبؤرز ٚ اۊستؤن ٚ کليسايي واوينؤن ٚ مئن رایج هيسه.<ref>http://www.eva.mpg.de/linguistics/past-research-resources/documentation-and-description/northwest-iranian-project.html</ref><ref>https://rch.ac.ir/</ref><ref>https://iranicaonline.org/articles/alborz-geography</ref><ref>https://iranicaonline.org/articles/alamut-valley-alborz-northeast-of-qazvin-</ref><ref>https://dx.doi.org/10.29171/azu_acku_ds375_bay43_meem38_1367</ref> سۊته أصلي گۊيش وؤجۊد دأره ولي هرته گۊيش خؤره چندين بۊن‌گۊيش يا لأجه  دأره ؤ [[گيلک|گيلکؤن]] گاگلف خۊ لأجه' ايشاره گۊدن ٚ ره خۊ شأر يا محل ٚ نؤم-ه هأورن، مثلا: [[فؤمن]] ٚ گيلکي، [[رشت]] ٚ گيلكي، [[لاجؤن|لايجؤن]] ٚ گيلکي، [[رۊدسر|رۊد ٚ سر]] ٚ گيلکي، [[تۊنکابؤن|تنکابؤن]] ٚ گيلکي، [[ألمۊت]] ٚ گيلکي، [[طالقان|تالکان]] ٚ گيلکي و… گيلکان گيلکي-أ مۊختلف گۊىشانˇ أمرأ گب زنده کي جه نظر فؤنتيک ؤ أفعالˇ صرف ايبچه تفاوت درده کي ناشي جه اقليمˇ تدريجي تحول ايسه.<ref>https://www.eva.mpg.de/linguistics/past-research-resources/documentation-and-description/northwest-iranian-project.html</ref> تقريبن تمؤم ٚ زوؤنؤن گۊيش‌بندي بۊنن ؤ حتی خيلي زوانؤن ٚ مئن، منن کسن ٚ گۊيش-ه بفأمن، ولي گيلکؤن ٚ زوؤن ايته نيه ؤ گيلکي‌زوانان تۊنن برأحتي کسن ٚ گۊيش ٚ گبؤن-ه متوجه بؤبۊن. # # # == گؤستردگي == [[فاىل:نقشه زبان‌های رایج.png|بندانگشتی|ايران ٚ کيشور ٚ کلسياٰ رايج ٚ زوؤنؤن ٚ نخشه.]] گيلکي گيلان ٚ اۊستؤن ٚ مردۊم ٚ أکثر ٚ زوؤن ؤ هيته'ني يته بۊمي ؤ شنأته وکته زوؤن مازندران ؤ قزوين ؤ ألبؤرز ٚ اۊستانؤن ٚ مئن هيسه.گيلکي مۊختلف مناطق ٚ مئن مۊختلف گۊیشؤن ؤ لأجه'ن ٚ همرأ صحبت بۊنه.<ref>https://dx.doi.org/10.1057/9781137008206.0011</ref><ref>https://dx.doi.org/10.4000/abstractairanica.35151</ref><ref>https://iranicaonline.org/articles/iran-vi-iranian-languages-and-scripts</ref><ref>طرح بررسی و سنجش شاخص های فرهنگ عمومی کشور (شاخص های غیرثبتی) {گزارش}: استان قزوین / به سفارش شورای فرهنگ عمومی کشور ؛ مدیر طرح و مسئولیت مدیریت: منصور واعظی ؛ اجرا شده: شرکت پژوهشگران خبره پارس -شابک: 3-53-662۷-600-9۷8 * وضعیت نشر: تهران-موسسه انتشارات کتاب نشر 1391 * وضعیت ظاهری: 268 ص: جدول (بخش رنگی) ، نمودار (بخش رنگی) .</ref><ref>https://iranicaonline.org/articles/alborz-geography</ref><ref>https://rch.ac.ir/</ref><ref>https://iranicaonline.org/articles/alamut-valley-alborz-northeast-of-qazvin-</ref><ref>http://www.chalouscity.ir/fa-IR/DouranPortal/4640/page/-%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%D9%88-%D8%AC%D8%BA%D8%B1%D8%A7%D9%81%D9%8A%D8%A7%D9%8A-%DA%86%D8%A7%D9%84%D9%88%D8%B3#_ftnref1</ref> گيلکي زوان خۊرتأو ٚ را تا [[چالوس|چالۊس]]،<ref>http://www.chalouscity.ir/fa-IR/DouranPortal/4640/page/-%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%D9%88-%D8%AC%D8%BA%D8%B1%D8%A7%D9%81%D9%8A%D8%A7%D9%8A-%DA%86%D8%A7%D9%84%D9%88%D8%B3#_ftnref1</ref> خۊرخؤس ٚ را تا [[رزوندي]]<ref>https://gsi.ir/guilan/fa/page/3522/%D8%B4%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D8%B6%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%87%D8%B1</ref> ؤ نسا را تا ألمۊت ؤ طالقان ؤ قزوين ؤ ألبؤرز ٚ اۊستؤن ٚ کليسايي واوينؤن رسنه.<ref>[23] طرح بررسی و سنجش شاخص‌های فرهنگ عمومی کشور (شاخص‌های غیرثبتی){گزارش}:استان قزوین/به سفارش شورای فرهنگ عمومی کشور؛ مدیر طرح و مسئول سیاست گذاری:منصور واعظی؛ اجرا:شرکت پژوهشگران خبره پارس -شابک:۳-۵۳-۶۶۲۷-۶۰۰-۹۷۸ *وضعیت نشر:تهران-موسسه انتشارات کتاب نشر ۱۳۹۱ *وضعیت ظاهری:۲۶۸ ص:جدول (بخش رنگی)، نمودار (بخش رنگی).</ref><ref>https://iranicaonline.org/articles/alborz-geography</ref><ref>https://iranicaonline.org/articles/alamut-valley-alborz-northeast-of-qazvin-</ref> گيلکي زوؤن ٚ گۊتنکسؤن ٚ تئداد-ه ۳ تا ۴ ميليۊن نفر تخمين بزأن.<ref>https://dx.doi.org/10.4324/9780429493454</ref><ref>http://www.statoids.com/uir.html</ref><ref>https://www.ethnologue.com/language/glk</ref> ==گيلکي واجه‌ئن== اي سري جه گيلکي واجه‌ئن دۊ ته بيه‌پس ؤ بيه‌پيشˇ لئجه أمرأ [[فارسي]] ؤ [[اينگيليسي زوؤن|اينگيليسي]] معادلانˇ ورجه: {| class="wikitable" ! فارسي ! بيه پيش ! بيه پس ! اينگيليسي |- | صورت / چهره | ديم || ديم | Face |- |زمان | زمات، زمت || زمات | Time |- | بالا | جؤر|| جؤر | Up |- | پایین | جير || جير | Down |- |زیر |بۊن |بۊن |Under |- | پدر | پئر || پئر | Father |- | کودک / بچه | زأک، زأی || زای / زاک | Baby / Kid |- | پسر | ريکه، وچه || رِی / رِئک | Boy |- | دختر | لاکۊ / دتر || کؤر / کیلکا / لؤی / دَتَر | girl / Daughter |- |پدر زن |زن پئر || زن پئر |Father in law |- |مادر |مار || مار |Mother |- |خواهر |خاخۊر || خاخۊر |Sister |- |برادر |برار، برأر || برار |Brother |- |برادر شوهر |شۊ برأر || مردˇ برار |Brother in law |- |مادر شوهر |شۊ مار|| مردˇ مار |Mother in law |- | بزرگ | پيله، پيلا || پيله | Great |- | لیز / سُر | ليسک || ليسک | Lubricious |- | ترد و شکننده | کرچ || کَرچ | Brittle |- | آویزان کردن / آویختن | وارگنئن، درگئنتن || اۊرگادن / وارگادن | Hangning |- | به دنبال کشیدن | هکشئن || فَکِشِن / دکشن | Drag |- | مکیدن | فۊدۊشتن || فۊدۊشتن / اۊدۊشتن | Sucking |- | میل داشتن | واسَن || واستن | Appetite or Desire |- | ریختن مایعات | فؤدن، شؤندن، کألئن || فۊکۊدن / فۊگۊدن | Pouring of Liquids |- | درخت | دار || دار | Tree |- | زنبور | سیفتال || گَرزَک | Bee |- |سنجاقک |تيتيل |چيچيلاس / ککر |Dragonfly |- | گاو | گؤ، مال || گاب | Cow |- | گربه/بچه گربه | پیچا/پیچا کوته || پیچا/پیچا کوته | Cat/Kitty |- |گردو |آغۊز / گۊرکان |آغۊز |Nut |- | اردک | بیلی / سیکا | بیلی | duck |- |مرغ خانگی | کرک || کَرک | Hen |- | گنجشک | ملجه / چيچيني || چيچيني | Sparrow |- |مار |ميۊلئم |لانتي |Snake |} ==گيلکي دابدستور== ===أليفبي=== گيلکي أليفبي اۊجۊر کي بۊگذشته<ref>محمود پاینده لنگرودی. فرهنگ گیل و دیلم. نشر امیرکبیر. ۱۳۶۸.</ref> جي فرسه أمي دس ايتؤره: {| class="wikitable" |- ! رديف !! حرفˇنؤم !! حرف |- | ۱ || کۊجي هفت || ˇ |- | ۲ || أليف || آ، أ، ا |- | ۳ || بي || ب |- | ۴ || پي || پ |- | ۵ || تي || ت |- | ۶ || ثي || ث |- | ۷ || جأم || ج |- | ۸ || چي || چ |- | ۹ || حي || ح |- | ۱۰ || خي || خ |- | ۱۱ || دال || د |- | ۱۲ || ذال || ذ |- | ۱۳ || ري || ر |- | ۱۴ || زي || ز |- | ۱۵ || ژي || ژ |- | ۱۶ || سين || س |- | ۱۷ || شين || ش |- | ۱۸ || صات || ص |- | ۱۹ || ضات || ض |- | ۲۰ || طأى || ط |- | ۲۱ || ظأى || ظ |- | ۲۲ || عىن || ع |- | ۲۳ || غىن || غ |- | ۲۴ || في || ف |- | ۲۵ || قاف || ق |- | ۲۶ || کاف || ک |- | ۲۷ || گاف || گ |- | ۲۸ || لام || ل |- | ۲۹ || ميم || م |- | ۳۰ || نۊن || ن |- | ۳۱ || وؤ || و، ۊ، ؤ |- | ۳۲ || ىه || ي، ى، ئ |- | ۳۳ || هئ گرد || ه |} [[پرونده:گيلکي أليفبي.ogg|بندانگشتی|راست|گيلکي أليفبي]] === چنته گيلکي کلمه === گيلکي کلمه‌ٰن، باخی [[هند و اوروپپایی|هندواۊرۊپاىي زوانؤن]]ˇ همره پۊر اشتراک دأنه. اي زوان، عربی ؤ فارسی جی‌م پۊر کلمه هیته ؤ کلمه ني ایشؤنه هدأ.<ref>[http://v6rg.com/?p=9412 ورگ. چنته نؤکته، گيلکي و فارسی و ایشؤنˇ هدأهگیرˇ جی.]</ref> {| class="wikitable" ! گيلکي || اینگیلیسی || فارسی ||کۊردي |- | دیم || Face || صورت || Dîmen |- | زأی/ زأک/ وچه || Baby/Kid || کودک/بچه || Zarok |- | پیلˇپئر || Grand Father ||پدربزرگ || Bapîr |- | جؤر || Up || بالا|| jûr/Jûrewe |- | اساره/ رؤجا || Star || ستاره || Estêre/Stêrk |- | لاکو/ کؤر/ کیجا/ کئلکا || Girl || دختر || Kıç/Kîj |- | ریکه/ رئک/ رئه/ وچه || Boy || پسر || Kurr |- | پیتار || Ant || مورچه || Mêlûre |- | سیفتال/ گرزک || Bee || زنبور|| Hengejalle |- | پیچا/ پیچه || Cat || گربه || Pışîle |- | نسا || Shadow || سایه || Nısê/Sêwer |- | پیله/ گأت || Great || بزرگ || Gewre |- | پئر || Father || پدر || Bawk |- | فودوشتن || Suck|| مکیدن || Mıjîn |- | وأستن/ یأسه || Appetite/ Desire || اشتها ىا میل || ? |- | فودن/ شؤندن || Pouring of liquids|| ریختن مایعات || Rıjanın/ Rıştın |- | لیسک || Lubricious|| لیز/لغزنده || Lûs/Xız |- | کرچ/ کرج || Brittle || ترد و شکننده || Puşke |- | دار || Tree|| دار/درخت || Dar |- | چیشنک/ ملجه/ چیچینی || Sparrow|| گنجشک || Peresêlke/ Çoleke |- | بشو || Go || برو || Pıço |- | هگیر/ فگیر || Take it in your hand || بگیر || Bıgre |- | هنگیر/ فنگیر || Dont take in your hand|| نگیر || Megre |- | پورد || Bridge|| پل || Pırd |} ===خؤندشؤن ؤ حرفؤن=== گيلکی بیسˇ دو ته حرف (صامت ىا همخوان) دأنه: {| class="wikitable" ! گيلکي || فؤنؤتیک || مورسؤن |- | پ || p || پورد |- | ب || b || بال |- | ت/ط || t || توم |- | د || d || دأره |- | ک || k || کرجي |- | گ || g || گأره |- | غ/ق || q || قاش |- | ف || f || فو |- | و || v || وأرش |- | س/ص/ث || s || ساق |- | ز/ض/ظ/ذ || z || زور |- | ش || š || شل |- | ژ || ž || ژیویر |- | خ || x || خؤنخا |- | ه/ح || h || هئن |- | چ || c || چوچار |- | ج || j || جیگه |- | ر || r || راب |- | ل || l || لاس |- | م || m || مره |- | ن || n || نمکار |- | ی || y || یالمند |} هف ته ني ساده خؤندش (مصوت ىا واکه) دأنه: {| class="wikitable" ! گيلکي || فؤنؤتیک || مورسؤن |- | آ || ā || کال |- | او (ۊ) || u || سو |- | اي (ي) || i || شیم |- | ئ || e || گئشه |- | ؤ || o || چؤ |- | أ ||a || هأن |- | ٚ || ə || کل |} بانی سه جرگه تویم (مرکب) خؤندش<ref>مسعود پورهادی. زبان گيلکي. دانشنامه‌ی فرهنگ و تمدن گیلان، جلد ۱۶. رشت: نشر ایلیا ۱۳۸۷. ص۲۷.</ref>: {| class="wikitable" ! گيلکي || فؤنؤتیک || مورسؤن |- | ؤۊ || ou || اؤۊربۊ (امرود) /ourbu/ |- | آۊ || āu || زاۊ (شکؤمدار زنأی) /zāu/ |- | آي || āi || ماي (ماهی) /māi/ |- | ئي || ei || خئيل (جرگه) /xeil/ |- | ۊؤ || uo || تۊؤر (تبر) /tuor/ |} {| class="wikitable" ! گيلکي || فؤنؤتیک || مورسؤن |- | ئی || ey || رئی (ریکه) /rey/ |- | ٚی || əy || میدان /məydān/ |- | أی || ay || أیوار (ای دفأر) /ayvār/ |- | آی || āy || هأرای (زهار، فریاد) /harāy/ |- | ؤی || oy || کؤیتا (کؤکته) /koytā/ |- | ۊی || uy || اۊیتا (اؤکته) /uytā/ |} {| class="wikitable" ! گيلکي || فؤنؤتیک || مورسؤن |- | آؤ || āw || ناؤدان /nāwdān/ |- | ؤ || ow || اؤلاد /owlād/ |- | أؤ || aw || أؤدؤ (دهن‌وله) /awdo/ |- | ٚؤ || əw || خؤخوره (خرناسه) /xəwxurə/ |} آخری خؤندش (ə) یکجور خؤندشه کي گيلکي مئن همه ته خؤندشؤن جي ویشتر به کار شنه ؤ یکچی ایسه a ؤ e مئن. گيلکي خؤندشؤنˇ بولندی (ارتفاع) (فارسی زوانه بدئه) کمه. <ref>مسعود پورهادی. زبان گيلکي. دانشنامه‌ی فرهنگ و تمدن گیلان، جلد ۱۶. رشت: نشر ایلیا ۱۳۸۷. ص۲۶.</ref> ===نامتا'ن (ضميرؤن)=== ====شخصي نامتا==== گيلکي مئن شخصي نامتا دۊ جۊره<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref>: =====الف. سيوا شخصي نامتا===== {| class="wikitable" ! سيوا نامتا || شخصي نامتا (فاعلي) || شخصي نامتا (مفعۊلي) |- | أول شخصˇ فرد || مۊ، من || مأ، مره |- | دوم شخصˇ فرد || تۊ || تأ، تره |- | سىؤم شخصˇ فرد || اۊن، اۊ || اۊنه، وره |- | أول شخصˇ جم || أمان، أما، أمه، أمۊ، آمۊ || أمره |- | دوم شخصˇ جم || شۊمان، شۊما، شمه، شۊمۊ، شمۊ || شمره |- | سىؤم شخصˇ جم || أشان، ايشؤن (اۊشؤن)، ايشان || أشأنه، ايشؤنه (اۊشؤنه)، ايشانه |} =====ب. دشکسه شخصي نامتا===== ===فاعل=== گيلکي مئن، فاعل، شخص ؤ شماره' جي، فعلˇ همرأ جۊره<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref>: ''مرىم ظرفؤنه بۊشؤسته.'' ''مرىم ؤ زهرا ظرفؤنه بۊشؤستن.'' فاعل تينه حذف بۊبۊن ؤ فاعلˇ شخص ؤ شماره شأنه فعلˇ شناسه' جي فأمسن<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref>: ''مۊ شنم. -> شنم.'' ''اۊ کيتابه هأىته. -> کيتابه هأىته.'' ===فعل=== گيلکي مئن فعل دۊ ته بنه دأنه: '''هسا بنه''' (مضارع) کي اۊنأجي اخباري هسا ؤ التزامي هسا ؤ أمر چاگۊده بنه باني '''بۊگذشته بنه''' کي مصدر ؤ مفعۊلي صفت ؤ بۊگذشته فعلؤن اۊنأجي چاگۊده بنه.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> ====مصدر==== مصدر، -ən ؤ -an همرأ تمنأ بنه. أگه ىکته فعلˇ بنه خؤندشˇ همرأ سر بمأ، اينˇ مصدر -n گينه: ''زئن'' ؤ ''خؤردن'' ؤ ''فۊدن''ˇ مۊسؤن. ====ماضي صرفان==== گيلکي مئن ماضي ساده و ماضي استمراري به ترتيب ايته بساته بۊنن: *ماضي ساده: ب+بؤگذشته بۊنه+شناسه<ref>فرهنگ قادري || http://khurtav.blogfa.com/post-80.aspx</ref> *ماضي استمراري: بؤگذشته بۊنه+شناسه<ref>فرهنگ قادري || http://khurtav.blogfa.com/post-80.aspx</ref> {| class="wikitable" ! مصدر || بۊگذشته بۊنه || ماضي ساده؛ اول شخص مفرد || ماضي استمراري؛ اول شخص مفرد |- | خؤفتن || خؤفت || بخؤفتم || خؤفتم، خؤفتمه |- | خؤتن || خؤت || بخؤتم || خؤتم |- | بختن || خت || بختم || ختم |} ===قىد=== نحوي أگه نيگا بۊکۊنيم گيلکي مئن دۊ جرگه قىد دأنيم: ىک جرگه '''حتماً''' ؤ '''مثلاً'''ˇ مۊسؤن قىدؤن ؤ ىک جرگه' ني '''خئلي''' ؤ '''ويشتر'''ˇ مۊسؤن.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> دومي جرگه قىدؤنه نشأنه جۊمله سر أردن: خئلي حسن کتاب خؤنه. أول جرگه '''جۊمله قىد''' ايسن أمما دومي جرگه، '''فعلي جرگه قىد'''ن.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> ===جۊمله=== گيلکي مئن کلمه'نˇ ترتيب ''فاعل-مفعۊل-فعل'' ايسه.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> بسچي گاگلف مفعۊل تينه فعلˇ پسي بأ أمما مننئه فاعلˇ پيش بأ: ''علي کيتابه خؤنه.'' ''علي خؤنه کيتابه.'' ====ناشخصي ساخت==== ناشخصي ىا غىرˇشخصي جۊمله'ن اۊ جۊمله'نن کي ايشؤنˇ فعل، خۊشؤنˇ فاعلˇ همرأ جۊر نئه ؤ اي جۊمله'نˇ فعلˇشناسه سىؤم شخصˇ فرد ايسه: '''مأ تشنه'.'''<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> اي جۊمله'نˇ فعلؤن حسي ايسن ؤ ىعني ىکته مرجع خأنن کي ىکته تجرۊبه ىا حسه نسبت بدئن اۊ مرجعه. پس مننئن '''نمأ نامتا''' (ضمير ناملفوظ) بدأرن: گۊشنه'.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> اي جۊمله'نˇ مئن، فعلˇ مرجع مننئه بيجؤن بۊبۊن. پس أگه تينيم بدأريم: ''مأ گۊشنه''' ىا ''حسنه گۊشنه''' ىا ''سگؤنه گۊشنه'''؛ مننيم بۊگؤىم ''ميزه گۊشنه'''.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> اۊ نؤمي جرگه کي ناشخصي جۊمله'نˇ سر هأنه، فاعل نئه؛ اي نؤمي جرگه مفعۊله کي شنه فاعلˇ خالي جيگه مئن نيشينه ==گيلکي خط== ''_{اصلˇ وانيويس: [[گيلکي نیویشتن]]}'' صد سالˇ أخيرˇ مئ هرکي هرجۊر کي دوس دأشت گيلکي بنويشته کي البته ويشتري آرامي خطˇ جي نيويسنن کي ايرانˇ مئن به اشتبا<ref>http://v6rg.com/?p=10458#g1</ref> عربي ىا فارسي خۊ دۊخؤنده بنه؛ اي خطˇ مئن هرکي هرجۊر داب ض زاکۊن کي دۊرۊس تشخيص بده عمل کؤنه امما [[گیله‌وا|گيلوا]] مجله يکته دابدستۊر پيش بنأبۊ کي کم-کم بۊبؤ دابدستۊري کي گيلوا مئن بکي-ويريس بکارشنه ؤ اينˇ اصليترين کارکتر کۊچˇ هف (ˇ) ايسه. ۱۵۸۸ اسفندار ما، [[ورگ (اينترنتي جيگه)|ورگ]]، گيلوا دابدستۊرˇ سر يکته شيوه-نامه ؤ [[کاربر:Varg/پؤرؤژهٰ‌ن/گيلکي کيليدتأخته|کيليدتأخته]] (Keyboard) مؤنتشر بۊده کي شأنه گۊتن منسجمترين دابدستۊري ايسه کي تاهيسه بيرين بمأ.<ref>[http://v6rg.com/?p=10458 خط ؤ کيليدتأخته | خط و صفحه‌کلید]</ref> ورگˇ پيش بنأ شيوه ايتؤره: _{''(اي وؤت، اي سربسˇ جي نقل بؤدره: [http://v6rg.com/?p=10458 خط ؤ کيليدتأخته | خط و صفحه‌کلید])''} '''چۊتؤ خأ اي خطˇ جي گيلکي نيويشتن؟''' ا. نؤميترين ؤ مؤهمترين نشؤنه، “ˇ” ايسه کي شؤا(ə) نۊشؤن دئنه. امما قراردادˇ جي أمه اينه همته اضافي ترکيبؤنˇ مئن کاراگينيم. ملکي اضافه: ماکانˇ جۊف وصفي اضافه: سۊرخˇ رۊجا هرماله اضافه: اۊتاقˇمئن دقت بکۊنين کي “ˇ” دۊ جا أصلن بکارنشنه. ىکته مفعۊلي نشؤنه جا: من تي پسره بيدئم. پس أگه اي جومله’ ايتؤ بنويسيم که “من تي پسرˇ بيدئم” دوروس نيه. چۊن پئرˇ پسي “ه” ىکته سيوا کلمه ايسه ؤ مفعولي نشؤنه ايسه. اؤکته “ايسه” فعلˇ مئنه: اۊن تي مأره. که أگه بنويسيم “اۊن تي مأرˇ” غلطه. چۊن ائره م مأرˇ پسي “ه” ىکته فعله: اۊن تي مأر ايسه. – گاگلف لازمه کي تأکيد بۊکۊنيم ىکته کلمه مئن ىکته گب (حرف)ˇ پسي، شؤا دأنيم؛ اي جۊر وختؤن شأنه کۊچˇ هفته کاراىتن. وٚرگ ىا کٚلˇ مۊسؤن. گيلکي کيليدتأخته مئن أگه شيفتˇ کيليده بدأرين ؤ کۊچˇ هفته بزنين، تينين ىکته گبˇ جؤر شؤا بنين. اما نخأ اي کارˇ مئن تۊند شؤن؛ گيلکي-نيويسي مئن نخأ گبؤنˇ جؤر ؤ جير اعراب نأن. ب. a ىا فتحه خؤندشˇ جا (چي کۊتا چي دکشه) “أ” (ىزبر: yəzəbər) کاراگينيم: تأ، دأنم، پأچ، دأرم. ج. اۊ کلمه’نˇ مئن کي “ه” همره سرهنن ؤ اي “ه” ىکته خؤندشˇ جا ايسه (خؤنه، فرده ؤ…)، أگه لازم ببۊن کي مفعۊلي نشؤنه ىا “ايسه” جا ىکته فتحه بچربؤنيم کلمه سراخره، “أ” جا، چۊن خأنيم کلمه ظاهر ؤ صورته بدأريم “‘” کاراگينيم: خؤنه’، فرده’، خسته’بؤستم، پياده’بم. د. e ىا کسره خؤندشˇ جا (چي کۊتا چي دکشه) “ئ” (ىزير: yəzir) کارأگينيم: زئن، مئبه، زئندرم. ه. o ىا ضممه خؤندشˇ جا (چي کۊتا چي دکشه ىا چي ow خؤندشˇبه) “ؤ” (ىپيش: yəpiš) کاراگينيم: شؤن، شؤ، خؤ، مۊسؤن. و. اۊ کلمه’ني که “ه” ىا “ا” همره سرهنن، اۊشؤنˇ جم دوستنˇبه چۊن خأنيم کلمه ظاهر ؤ صورته بدأريم، “‘” کاراگينيم ؤ أگه کلمه “ي” همره سربأ، “ئ” کاراگينيم: خؤنه’ن، پا’ن، کاسپيئن/کاسپئن، تيتيئن/تيتئن. ز. اي خطˇ مئن نيمفاصله ندأنيم. هر جا بدين نيمفاصله خأنين، اۊنˇ جهاني معادله کاراگيرين: دأش (-). ح. u خؤندشˇ به، چي دکشه چي کۊتا، “ۊ” کاراگينيم: فۊوؤستن، دۊر، پۊر. ط. i خؤندشˇ به، چي کۊتا چي دکشه، “ي” کاراگينيم کي هم وختي سيوا بنويشته بنه ؤ هم وختي ىکته حرفه دچکئنه، نؤقطه دأنه. “تيتي” مۊسؤن. ى. اۊ کلمه’نˇ مئن کي دۊ ته گب (حرف)ˇ همره کي ىکته خؤندشˇ نماىنده ايسن سرأگينه (ايران، اؤره، ائره ؤ…)، اولي أليف هۊتؤ کي هميشک داب بو بنويشته بنه امما بۊخؤنده نبنه. ک. تۊىم خؤندشؤنˇ به کي گيلکي خۊشئبه دأنه، هي علامتؤنه خأ تۊىم گۊدن: تيۊل، ريۊت ؤ… ل. y گبˇ جا، “ى” کاراگينيم کي هم وختي سيوا بنويشته بنه ؤ هم وختي ىکته حرفه دچکئنه، بينؤقطه': چأىي، حسنى. م. اۊ کلمه’ني که اۊشؤنˇ مئن ي پسي، ى هنه، بيه، ديا، پياز ؤ… مۊسؤن، خالي “ي” بنويشته بنه: بيه، ديا، بيه، پياز ؤ… ن. سيوانيويسي ىا دچکسه-نيويسي، اصلˇ ملاک کلمه استقلاله. ىعني ىکته کلمه وابينؤن خأ کسؤنه دچکئن مگر اينکه باخى ملاکؤن ىا نيويشتاري عادتؤن مانع ببۊن. مثلن، مؤستمر فعلؤنه چۊن ىکته مۊستقل فعل ؤ ىکته کلمه ايسن دچکسه نويسنيم: شؤندرم، بمأبۊ ؤ خؤردئدرم. هيتؤرم “بي” ؤ “نا” مۊسؤن پيشوندؤن: بيکس، بيسواد، نابلد ؤ… – هرجا فاصله ىا نيمفاصله لازم بۊ، دأش (-) کاراىته-بنه: خؤرده-درم، فورته-دبۊ. س. گيۊمه وأسي، هۊ جهاني ؤ استاندارد گيۊمه’ (“”) کارأگينيم. گيۊمه اي جاؤن کاراىته-بنه: – اۊ گبي که ىک جا ىا ىک کسˇ جي نقل بنه. – خاصˇ نؤمؤن ؤ خاصˇ کلمه’ن، تيترؤن، فندي ؤ علمي اصطلاحؤن (هر وؤتˇ مئن خالي ىک دفأ). ع. نؤمره-نيويسي مئن، أعشاري نؤمره’نˇ مئن مؤمىئز (/) بکارشنه (۲۳/۴۰۵) ؤ هزارگانˇ سۊ رقمه سيواگۊدنˇبه هۊ علامتي که دونىا مئن دابه ( ۳,۰۴۰,۰۰۴,۰۰۵,۰۶۰) کاراىته-بنه. ف. پس گيلکي أليفبي اۊجۊر کي بۊگذشته جي فرسه أمي دس (محمۊد پاىنده لنگرۊدى فرهنگˇ گيل و دىلم) ؤ چاکۊنواکۊني که أمه پيش نئنيم، ايتؤره: أليف (آ، ا، أ)، بي (ب)، پي (پ)، تي (ت)، ثي (ث)، جأم (ج)، چي (چ)، حي (ح)، خي (خ)، دال (د)، ذال (ذ)، ري (ر)، زي (ز)، ژي (ژ)، سين (س)، شين (ش)، صات (ص)، ضات (ض)، طأى (ط)، ظأى (ظ)، عىن (ع)، غىن (غ)، في (ف)، قاف (ق)، کاف (ک)، گاف (گ)، لام (ل)، ميم (م)، نۊن (ن)، وؤ (و، ؤ، ۊ)، ىه (ى، ئ، ي)، هئ گرد (ه).<ref>[http://v6rg.com/?p=10458 خط ؤ کيليدتأخته | خط و صفحه‌کلید]</ref> ==گيلکي بنه== شکی نیه کي گیل، ىکته قؤمˇ نؤم بو. ىۊناني کتابؤنˇ مئن ایشؤنه گلای دخؤندن. أگه گۊنيم گیل ىا گیلک که اي کاف، نسبتˇ کافه نأ تصغیرˇ شي. اونچه کي مسلم ایسه اینه کي گیل ىا گئل ىا گئلای ىکته قؤمˇ نؤمه کي کاسپي درىا کلسیا (جونوب) چافˇ مئن نیشتن ؤ هنۊز ایشؤنˇ نؤم اي مردومˇ سر بمؤنسه. وختی گۊنيم گیلان، اي «ان» جیگه پسونده. ىعني اؤره کي گیلؤن زیندگی گودن.<ref>افشین پرتو. مردم سلول‌های ساختاری تاریخ‌اند. گفت‌وگو با افشین پرتو. گیله‌وا، ش ۱۲۲.</ref> اما دومي (دیلم) کي ویشتر اشتبا واگۊىه بنه ؤ أگه بشین محلي مردومه بپورسین اونˇ دوروسه گونن: دیلمؤن (dilemon). مو هرگز نشتؤسم هی‌کس بگؤ دىلمان deylaman. دیل dil ىکته کلمهٰ کي معنایˇ مشخص دأنه ؤ اؤرهٰ گونن کي مرز بوده ؤ دَوَسته ببون گؤ ؤ گوسند دأشتن ئبه ؤ «ام» بولندی پسونده، هوجور کي کؤتام ؤ ایلامˇ مئن دأنیم ؤ پألوي زوانˇ مئن هرچئه بخأن بولند ذکر بکونن اي پسونده چربؤنئنن اونه. پس دیلم بنه گؤ ؤ گوسندˇ دأشتنˇ بۊلندˇ جیگه.<ref>افشین پرتو. مردم سلول‌های ساختاری تاریخ‌اند. گفت‌وگو با افشین پرتو. گیله‌وا، ش ۱۲۲.</ref> '''گیل'''، مازندرانˇ گيلکي زوانˇ مئن ني دره ؤ مازندراني زوان، پۊر شواهدˇ وأسی،<ref>درویشعلی کولائیان. ساری و آغاز تمدن برنج در مازندران و گیلان. نشر شلفین ۱۳۸۵</ref><ref>درویشعلی کولائیان. مازندراني و سنسکریت کلاسیک. نشر چشمه ۱۳۸۷.</ref><ref>درویشعلی کولائیان. نگاهی نو به تاریخ مازندران باستان. نشر گیلکان.</ref><ref>درویشعلی کولائیان اینترنتی جیگه www.kulaian.com</ref> سانسکریتˇ همره ارتباطˇ مستقیم دأنه.<ref>درویشعلی کولائیان. گیل، گیلک، گيلکي. گیله‌وا. بهمن و اسفند 1390.</ref> ==گيلکي دئبار== [[فاىل:Gilaki_Language_Location_Map.PNG]] گيلکي خو تاریخ ؤ ادبیاته دأنه. پیرشرفشا شئرؤنˇ دیوانˇ مورسؤن کي هشتۊمي قرنˇ هجری قمری جي بجا بمؤنسه.<ref>رضا مدنی. نوشته‌های گيلکی و تالشي خطی و چاپ‌شده (از سده هشتم تاکنون). گيلان‌نامه، مجموعه مقالات گيلان‌شناسی، جلد دوم، چاپ 1369.</ref> بخشی جه قدیمي آثار که یا به گیلکي بأنوشته ببه یا بخش هایی جه اؤن گیلکي ايسه: ۱.تفسیر قران سورتچی(قرن۷) ۲.مقامات الحریری(قرن۷) ۳.دیوان پیر شرفشاه دولابی(قرن۸) ۴.الکفایه(قرن۹) ۵.الابانه(قرن۹) ۶.تفسیر کتاب الله(قرن۹) ۷.تفسیر مؤغنیسا(قرن۹) ۸.دوم مشیخ زیدی(قرن۹) ۹.سوم مشیخ زیدی(قرن۹) ۱۰.قصیده طنطرانیه(قرن۹) گيلکي جي تا هفتؤمي قرن ه.ق وؤت بجا بمؤنسه. [[پیرشرفشا دولایی]] دیوان کي گيلکي زوان ئبه ىکته پیله سنده.<ref>دیوان پیرشرفشاه دولائی. به کوشش دکتر محمدعلی صوتی، ناشر بنياد فرهنگ ايران، تهران، 1358.</ref> جغرزˇ اون، نهؤمی قرن جي، [[قاسم انوار]]ˇ شئرؤنˇ دیوان بمؤنسه کي اونˇ مئن گيلکي غزل دره. نهؤمی قرنˇ جي به بعد دئه گيلکي جي پۊر پورˇ وؤت هنأ تا مشروطه زمت کي حتا چن سوره انجیلˇ جي واگردؤن ببؤ.<ref>[http://v6rg.com/?p=10037 رضا مدنی. نوشته‌های گيلکی و تالشي خطی و چاپ‌شده (از سده هشتم تاکنون). گيلان‌نامه، مجموعه مقالات گيلان‌شناسی، جلد دوم، چاپ 1369.]</ref> سیˇ چن ته گيلکي کلمه راجه به جؤنورشناسی، نسخه‌ی خطی «خواص الحیوان»ˇ مئن (ملاعلی کامی لاهیجانی) دره کي الؤن [[ترهان]]ˇ دانشگا کتابخؤنه مئن هنأ.<ref>[http://v6rg.com/?p=10037 رضا مدنی. نوشته‌های گيلکی و تالشي خطی و چاپ‌شده (از سده هشتم تاکنون). گيلان‌نامه، مجموعه مقالات گيلان‌شناسی، جلد دوم، چاپ 1369.]</ref> سیزدهؤمی قرن مئن، [[سید ظهیرالدین مرعشی]] «تاریخ طبرستان، رویان و مازندران»ˇ جي ىکته واوینه (بنای آمل) [[میرزا ابراهیم گیلانی]] به گيلکي واگردؤنه.<ref>[http://v6rg.com/?p=10037 رضا مدنی. نوشته‌های گيلکی و تالشي خطی و چاپ‌شده (از سده هشتم تاکنون). گيلان‌نامه، مجموعه مقالات گيلان‌شناسی، جلد دوم، چاپ 1369.]</ref> یکته گيلکي شئر ني [[خان احمد خان]] جي بجا بمؤنسه کي دانشگا تهران کتابخؤنه مئن هنأ<ref>پژوهشگر، ابوالقاسم. [http://www.webcitation.org/6FsvEXaYg «معرفی برگی از نسخه خطی اشعار گيلکي خان احمد گیلانی»]. پیام بهارستان (تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس) ۲، ش. ۱۳ (۱۳۹۰): ۱۰۶۹. [http://www.ensani.ir/storage/Files/20120413184126-8049-225.pdf اصلی نسخه] جي بایگانی ببؤ.</ref>: ''' شده‌ام زار و پریشان دَرَم جان کَنَشا | دل پُر خون مو از عشق تو مانی آتشا تو باَغیار نشینی می دِلا خون کُانی | تو بگو چه بَکُنَم مردمانَ سَرزَنَشا شیوه دلبری و عشوه و ناز و غمزه | هرچه دُانی توبَکُن آنچه تو ذاتی رَوَشا از فراق تو مُجَم [مَجَم] کوچه بکوچه شب و روز | همدَمی خود بَگُدی همسر تُرک طالَشا موکه تا [تَ] هیچ نَگُتامو تو خود آزرده یَه بی | دو هزار چه موتی دانم یَکتا و اگُتَه نَشا''' [[پرونده:Karkiya Xan Ahmad xan-e do'om.PNG|بندانگشتی|600px|وسط|یکته ولگ نسخه خطی کي خان احمد خان گيلکي شئرؤن اون سر بنویشته نأ]] یکته دئه سربس، گيلکي قدیمی وؤتˇ وأسی، «تفسیر کتاب الله» ایسه، ابوالفضل بن شهردویر دیلمی کي هشتؤمی قرنˇ مئن بنویشته ببؤ ؤ اونˇ مئن قرآن به گيلکي واگردؤنه ؤ تفسیر ببؤ.<ref> [https://www.academia.edu/2912872/%D9%86%D8%B3%D8%AE%D9%87_%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D9%86_%D8%AA%D9%81%D8%B3%DB%8C%D8%B1_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8_%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87_%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%B6%D9%84_%D8%A8%D9%86_%D8%B4%D9%87%D8%B1%D8%AF%D9%88%DB%8C%D8%B1_%D8%AF%DB%8C%D9%84%D9%85%DB%8C_-_%D9%85%D9%82%D8%AF%D9%85%D9%87 تفسیر کتاب‌الله/ ابوالفضل بن شهردویر دیلمی؛ با مقدمهٔ محمد عمادی حائری. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی. قم: کتابخانه‌ٔ تخصصی تفسیر و علوم قرآنی. ۱۳۸۸.]</ref> [[مازیار]] (کی مازندرؤنی بو ؤ ۲۱۸ تا ۲۲۵ ه.ق حوکومت گود) خو نامه‌ٰنˇ مئن به عباسی خلیفه، خوشه گیلˇ گیلان دخؤنه ؤ خلیفه ني اینه جیلˇ جیلان (گیلؤنˇ گیل؛ فارسی: گیل گیلها) دخؤند. اي اول سندی ایسه کي یک نفر خودش ؤ خو مردومه گیل دخؤند. هنۊزم مازندرانˇ غربˇ کوهؤنˇ مئن، گالشؤن، جیرا (جؤلگه) دخؤنن: گیلؤن. [[فردؤسی]]، خو [[شاهنامه]] مئن، اؤره کي '''منوچهر'''، '''سلم''' ؤ '''تور'''ˇ جي انتقام بکشه، نویسنه: ''سپه را ز درىا به هامون کشید | ز چین دژ سوی آفریدون کشید چو آمد به نزدیک تمیشه باز | نیا را به دیدار او بد نیاز ز دریای گیلان چو ابر سیاه | دُمادُم به ساری رسید آن سپاه'' بازین کي '''فریدون''' مازندرانˇ مردومˇ همره شنه منوچهرˇ استقبال: ''به زرین ستام و به زرین کمر | به سیمین رکاب و به زرین سپر ابا گنج و پیلان و با خواسته | پذیره شدن را بیاراسته همه گیل مردان چو شیر یله | ابا طوق زرین و مشکین کله.'' شاهنامه مئنم، فردؤسی مازندرانˇ مردومه گیل دخؤنه. [[نظامی گنجوی]] ني مازندراني‌ئنه گیل دؤنس؛ خو [[اسکندرنامه]] مئن وختی گه اسکندر، ایران ؤ رومˇ سپاهˇ همره شنه اوروسؤن (روسؤن)ˇ جنگ، اینˇ پهلوانؤنه نؤم بئنه: ''زریوند گیلی ز مازندران | نیال یل از کشور خاوران'' '''زریوند''' ني رجز خؤندن و فأزمه گودنˇ زمت گونه: ''زریوند مازندراني منم | که بازی بود جنگ اهریمنم'' زریوند چن نفره کوشنه تا بیلاخره بکوشتن شنه ؤ اسکندر ناراحت بنه: ''جهاندار از آن کار شد تنگدل | که سالار گیلی درآمد به گل'' [[ناصرالدین شا]] ني خو مازندرانˇ سفرنامه مئن، تبعیدی کوردؤنه ایل دخؤنه ؤ کلاردشتˇ محلي‌ئنه گیل. ایتؤ نظر هنه کي مازندران نی، دیلمˇ مورسؤن، جیگه نؤم (اسم مکان) ببون ؤ ربطی به قومیت ؤ زوان ندأره. اي سربسؤن همه اینه نشؤن دئنن کي کاسپي درىا کلسیا چافˇ مردۊم (تالشؤنˇ جي تا گیلانˇ گیلکؤن تا مازندرانˇ گیلکؤن تا حتا گلستانˇ گیلکزوانؤن) ىکته ریشه و بنه جي ایسن ؤ هرته خو جیگه ؤ سامؤنˇ نؤمه خو سر بنأ اما همه‌ته گيلکي گب زئنن ؤ ایشؤنˇ زوان گيلکي ىا گئلئکی ایسه. پس اي دوروس نیه کي گیلانی‌ئن، گيلکي ؤ گیلک بؤنه خوشؤنˇ انحصارˇ مئن بدؤنن. ==بيريني خال== *[http://v6rg.com/?p=10037 نوشته‌های گيلکی و تالشي خطی و چاپ‌شده (از سده هشتم تاکنون)] *[http://globalrecordings.net/program/C08110 چن‌ته صوتی فايل، به گيلکی] *[http://www.briancoad.com/checklists/farsinameslist.htm Freshwater Fishes of Iran] *[http://v6rg.com/?p=10309 فعل مرکب گيلکي] *[http://v6rg.com/?p=9640 افسانه‌های زبان گيلکي] (اونچی که راجه به گيلکي دؤنین ؤ امکان دأنه اشتبا ببون!) *[http://v6rg.com/?page_id=9197 گيلکي مدرسه] (اینترنتی گيلکي باموجین) *[http://v6rg.com/?p=8044 ساخت مستمر (در جریان) در فعل‌های گيلکي] *[http://v6rg.com/?p=10458 خط ؤ کيليدتأخته | خط و صفحه‌کلید] ==جیرنویس== {{جیرنویس}} [[رده:کاسپي زوانؤن]] [[رده:ايرانˇ زوانؤن]] [[رده:شۊمالغربي ايراني زوانؤن]] [[رده:حىاتي وانويسؤن]] [[جرگه:گيلکي]] [[جرگه:زوان]] m941jee09wslhuah39yy9xa8xuitk4o 62231 62230 2022-08-21T10:55:30Z هؤی 13914 wikitext text/x-wiki '''گيلٚکي''' (واگۊىه: /Giləki/) گه '''گئلکي''' ؤ '''گيليکي''' ني دؤخؤندن بۊنه، یته زوؤن ٚ نؤم هيسه گه [[گيلک|گيلکؤن]] اۊن ٚ جي گب زنن. اي زۊوؤن [[هيندۊاۊرۊپايي زوانان|هيندۊاۊرۊپایي زوانان]] ٚ جي هيسه ؤ [[ايراني خۊرخؤسي-کليسایي|ايراني کليسایي-خۊرخؤسي]] هال ٚ مئن قرار بیته دأره. ألبت بأضي هامۊجشؤن اين-ه گۊنن گه گيلکي، [[کارتؤلي]] (نسایي قفقاز) ٚ زوانؤن ٚ همرأ-ني مۊشترک ٚ جرگه‌شينأسي خؤصۊصيات-ه دارا هيسن. اي زوؤن ٚ گۊیشورؤن-ه [[اتنؤلؤگ]] سال ٚ ۲۰۱۷ مئن ۴٬۳۸۰٬۰۰۰ نفر تخمين بزأ دأره. گه ألبت مۊختلف ٚ سربسؤن ٚ مئن اي آمار جيرجؤر دأره. اي زوؤن ٚ جؤغرافي محدۊده-أ [[کاسپي درىا|کاسپين ٚ دریا]] ٚ نسا تا [[ألبؤرز ٚ ارتفاعات]] مؤعرفي گۊده شأنه. ولي اين ي طۊلي محدۊده سر نظرات متناقضه ؤ اختلافات نيأ. اي زوؤن هيچته کيشور ٚ مئن رسميتي ندأره. گيلکي‌ئه معمۊلا آرامي (عربي) خط ٚ جي نويسنن. ==گۊىشؤن== [[فاىل:Map of Caspian Languages in Iran and Azerbaijan.png|بندانگشتی| گيلکي زوؤن گۊىشؤن ٚ نخشه.]] گيلکي زوؤن سۊته أصلي گۊيش يأني، بيه پسي ؤ بيه پيشي ؤ گالشي-ئه تقسيم بۊنه.<ref>https://www.eva.mpg.de/linguistics/past-research-resources/documentation-and-description/northwest-iranian-project.html </ref><ref>دکتر منوچهر ستوده، سال۱۳۳۲، فرهنگ گیلکی، ص۱۷–۱۸</ref><ref>http://gilan.isna.ir/Default.aspx?NSID=5&SSLID=46&NID=75762</ref><ref>گویش گیلکی لاهیجان. واژه‌نامه و پاره‌ای ویژگی‌های آوایی و ساخت‌واژه‌ای. جلد اول. دکتر نادر جهانگیری. چاپ دانشگاه مطالعات خارجی توکیو.</ref> بيه پيشي ؤ بيه پسي گۊيش، اسپي رۊ توسط کسن ٚ جي سيفا بۊنن؛ گالشي ني گيلان ؤ مازندران  ٚ اۊستان ٚ نسايي ارتفاعات ؤ بندؤن؛ و قزوين ؤ ألبؤرز ٚ اۊستؤن ٚ کليسايي واوينؤن ٚ مئن رایج هيسه.<ref>http://www.eva.mpg.de/linguistics/past-research-resources/documentation-and-description/northwest-iranian-project.html</ref><ref>https://rch.ac.ir/</ref><ref>https://iranicaonline.org/articles/alborz-geography</ref><ref>https://iranicaonline.org/articles/alamut-valley-alborz-northeast-of-qazvin-</ref><ref>https://dx.doi.org/10.29171/azu_acku_ds375_bay43_meem38_1367</ref> سۊته أصلي گۊيش وؤجۊد دأره ولي هرته گۊيش خؤره چندين بۊن‌گۊيش يا لأجه  دأره ؤ [[گيلک|گيلکؤن]] گاگلف خۊ لأجه' ايشاره گۊدن ٚ ره خۊ شأر يا محل ٚ نؤم-ه هأورن، مثلا: [[فؤمن]] ٚ گيلکي، [[رشت]] ٚ گيلكي، [[لاجؤن|لايجؤن]] ٚ گيلکي، [[رۊدسر|رۊد ٚ سر]] ٚ گيلکي، [[تۊنکابؤن|تنکابؤن]] ٚ گيلکي، [[ألمۊت]] ٚ گيلکي، [[طالقان|تالکان]] ٚ گيلکي و… گيلکان گيلکي-أ مۊختلف گۊىشانˇ أمرأ گب زنده کي جه نظر فؤنتيک ؤ أفعالˇ صرف ايبچه تفاوت درده کي ناشي جه اقليمˇ تدريجي تحول ايسه.<ref>https://www.eva.mpg.de/linguistics/past-research-resources/documentation-and-description/northwest-iranian-project.html</ref> تقريبن تمؤم ٚ زوؤنؤن گۊيش‌بندي بۊنن ؤ حتی خيلي زوانؤن ٚ مئن، منن کسن ٚ گۊيش-ه بفأمن، ولي گيلکؤن ٚ زوؤن ايته نيه ؤ گيلکي‌زوانان تۊنن برأحتي کسن ٚ گۊيش ٚ گبؤن-ه متوجه بؤبۊن. # # # == گؤستردگي == [[فاىل:نقشه زبان‌های رایج.png|بندانگشتی|ايران ٚ کيشور ٚ کلسياٰ رايج ٚ زوؤنؤن ٚ نخشه.]] گيلکي گيلان ٚ اۊستؤن ٚ مردۊم ٚ أکثر ٚ زوؤن ؤ هيته'ني يته بۊمي ؤ شنأته وکته زوؤن مازندران ؤ قزوين ؤ ألبؤرز ٚ اۊستانؤن ٚ مئن هيسه.گيلکي مۊختلف مناطق ٚ مئن مۊختلف گۊیشؤن ؤ لأجه'ن ٚ همرأ صحبت بۊنه.<ref>https://dx.doi.org/10.1057/9781137008206.0011</ref><ref>https://dx.doi.org/10.4000/abstractairanica.35151</ref><ref>https://iranicaonline.org/articles/iran-vi-iranian-languages-and-scripts</ref><ref>طرح بررسی و سنجش شاخص های فرهنگ عمومی کشور (شاخص های غیرثبتی) {گزارش}: استان قزوین / به سفارش شورای فرهنگ عمومی کشور ؛ مدیر طرح و مسئولیت مدیریت: منصور واعظی ؛ اجرا شده: شرکت پژوهشگران خبره پارس -شابک: 3-53-662۷-600-9۷8 * وضعیت نشر: تهران-موسسه انتشارات کتاب نشر 1391 * وضعیت ظاهری: 268 ص: جدول (بخش رنگی) ، نمودار (بخش رنگی) .</ref><ref>https://iranicaonline.org/articles/alborz-geography</ref><ref>https://rch.ac.ir/</ref><ref>https://iranicaonline.org/articles/alamut-valley-alborz-northeast-of-qazvin-</ref><ref>http://www.chalouscity.ir/fa-IR/DouranPortal/4640/page/-%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%D9%88-%D8%AC%D8%BA%D8%B1%D8%A7%D9%81%D9%8A%D8%A7%D9%8A-%DA%86%D8%A7%D9%84%D9%88%D8%B3#_ftnref1</ref> گيلکي زوان خۊرتأو ٚ را تا [[چالوس|چالۊس]]،<ref>http://www.chalouscity.ir/fa-IR/DouranPortal/4640/page/-%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%D9%88-%D8%AC%D8%BA%D8%B1%D8%A7%D9%81%D9%8A%D8%A7%D9%8A-%DA%86%D8%A7%D9%84%D9%88%D8%B3#_ftnref1</ref> خۊرخؤس ٚ را تا [[رزوندي]]<ref>https://gsi.ir/guilan/fa/page/3522/%D8%B4%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D8%B6%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%87%D8%B1</ref> ؤ نسا را تا ألمۊت ؤ طالقان ؤ قزوين ؤ ألبؤرز ٚ اۊستؤن ٚ کليسايي واوينؤن رسنه.<ref>[23] طرح بررسی و سنجش شاخص‌های فرهنگ عمومی کشور (شاخص‌های غیرثبتی){گزارش}:استان قزوین/به سفارش شورای فرهنگ عمومی کشور؛ مدیر طرح و مسئول سیاست گذاری:منصور واعظی؛ اجرا:شرکت پژوهشگران خبره پارس -شابک:۳-۵۳-۶۶۲۷-۶۰۰-۹۷۸ *وضعیت نشر:تهران-موسسه انتشارات کتاب نشر ۱۳۹۱ *وضعیت ظاهری:۲۶۸ ص:جدول (بخش رنگی)، نمودار (بخش رنگی).</ref><ref>https://iranicaonline.org/articles/alborz-geography</ref><ref>https://iranicaonline.org/articles/alamut-valley-alborz-northeast-of-qazvin-</ref> گيلکي زوؤن ٚ گۊتنکسؤن ٚ تئداد-ه ۳ تا ۴ ميليۊن نفر تخمين بزأن.<ref>https://dx.doi.org/10.4324/9780429493454</ref><ref>http://www.statoids.com/uir.html</ref><ref>https://www.ethnologue.com/language/glk</ref> ==گيلکي واجه‌ئن== اي سري جه گيلکي واجه‌ئن دۊ ته بيه‌پس ؤ بيه‌پيشˇ لئجه أمرأ [[فارسي]] ؤ [[اينگيليسي زوؤن|اينگيليسي]] معادلانˇ ورجه: {| class="wikitable" ! فارسي ! بيه پيش ! بيه پس ! اينگيليسي |- | صورت / چهره | ديم || ديم | Face |- |زمان | زمات، زمت || زمات | Time |- | بالا | جؤر|| جؤر | Up |- | پایین | جير || جير | Down |- |زیر |بۊن |بۊن |Under |- | پدر | پئر || پئر | Father |- | کودک / بچه | زأک، زأی || زای / زاک | Baby / Kid |- | پسر | ريکه، وچه || رِی / رِئک | Boy |- | دختر | لاکۊ / دتر || کؤر / کیلکا / لؤی / دَتَر | girl / Daughter |- |پدر زن |زن پئر || زن پئر |Father in law |- |مادر |مار || مار |Mother |- |خواهر |خاخۊر || خاخۊر |Sister |- |برادر |برار، برأر || برار |Brother |- |برادر شوهر |شۊ برأر || مردˇ برار |Brother in law |- |مادر شوهر |شۊ مار|| مردˇ مار |Mother in law |- | بزرگ | پيله، پيلا || پيله | Great |- | لیز / سُر | ليسک || ليسک | Lubricious |- | ترد و شکننده | کرچ || کَرچ | Brittle |- | آویزان کردن / آویختن | وارگنئن، درگئنتن || اۊرگادن / وارگادن | Hangning |- | به دنبال کشیدن | هکشئن || فَکِشِن / دکشن | Drag |- | مکیدن | فۊدۊشتن || فۊدۊشتن / اۊدۊشتن | Sucking |- | میل داشتن | واسَن || واستن | Appetite or Desire |- | ریختن مایعات | فؤدن، شؤندن، کألئن || فۊکۊدن / فۊگۊدن | Pouring of Liquids |- | درخت | دار || دار | Tree |- | زنبور | سیفتال || گَرزَک | Bee |- |سنجاقک |تيتيل |چيچيلاس / ککر |Dragonfly |- | گاو | گؤ، مال || گاب | Cow |- | گربه/بچه گربه | پیچا/پیچا کوته || پیچا/پیچا کوته | Cat/Kitty |- |گردو |آغۊز / گۊرکان |آغۊز |Nut |- | اردک | بیلی / سیکا | بیلی | duck |- |مرغ خانگی | کرک || کَرک | Hen |- | گنجشک | ملجه / چيچيني || چيچيني | Sparrow |- |مار |ميۊلئم |لانتي |Snake |} ==گيلکي دابدستور== ===أليفبي=== گيلکي أليفبي اۊجۊر کي بۊگذشته<ref>محمود پاینده لنگرودی. فرهنگ گیل و دیلم. نشر امیرکبیر. ۱۳۶۸.</ref> جي فرسه أمي دس ايتؤره: {| class="wikitable" |- ! رديف !! حرفˇنؤم !! حرف |- | ۱ || کۊجي هفت || ˇ |- | ۲ || أليف || آ، أ، ا |- | ۳ || بي || ب |- | ۴ || پي || پ |- | ۵ || تي || ت |- | ۶ || ثي || ث |- | ۷ || جأم || ج |- | ۸ || چي || چ |- | ۹ || حي || ح |- | ۱۰ || خي || خ |- | ۱۱ || دال || د |- | ۱۲ || ذال || ذ |- | ۱۳ || ري || ر |- | ۱۴ || زي || ز |- | ۱۵ || ژي || ژ |- | ۱۶ || سين || س |- | ۱۷ || شين || ش |- | ۱۸ || صات || ص |- | ۱۹ || ضات || ض |- | ۲۰ || طأى || ط |- | ۲۱ || ظأى || ظ |- | ۲۲ || عىن || ع |- | ۲۳ || غىن || غ |- | ۲۴ || في || ف |- | ۲۵ || قاف || ق |- | ۲۶ || کاف || ک |- | ۲۷ || گاف || گ |- | ۲۸ || لام || ل |- | ۲۹ || ميم || م |- | ۳۰ || نۊن || ن |- | ۳۱ || وؤ || و، ۊ، ؤ |- | ۳۲ || ىه || ي، ى، ئ |- | ۳۳ || هئ گرد || ه |} [[پرونده:گيلکي أليفبي.ogg|بندانگشتی|راست|گيلکي أليفبي]] === چنته گيلکي کلمه === گيلکي کلمه‌ٰن، باخی [[هند و اوروپپایی|هندواۊرۊپاىي زوانؤن]]ˇ همره پۊر اشتراک دأنه. اي زوان، عربی ؤ فارسی جی‌م پۊر کلمه هیته ؤ کلمه ني ایشؤنه هدأ.<ref>[http://v6rg.com/?p=9412 ورگ. چنته نؤکته، گيلکي و فارسی و ایشؤنˇ هدأهگیرˇ جی.]</ref> {| class="wikitable" ! گيلکي || اینگیلیسی || فارسی ||کۊردي |- | دیم || Face || صورت || Dîmen |- | زأی/ زأک/ وچه || Baby/Kid || کودک/بچه || Zarok |- | پیلˇپئر || Grand Father ||پدربزرگ || Bapîr |- | جؤر || Up || بالا|| jûr/Jûrewe |- | اساره/ رؤجا || Star || ستاره || Estêre/Stêrk |- | لاکو/ کؤر/ کیجا/ کئلکا || Girl || دختر || Kıç/Kîj |- | ریکه/ رئک/ رئه/ وچه || Boy || پسر || Kurr |- | پیتار || Ant || مورچه || Mêlûre |- | سیفتال/ گرزک || Bee || زنبور|| Hengejalle |- | پیچا/ پیچه || Cat || گربه || Pışîle |- | نسا || Shadow || سایه || Nısê/Sêwer |- | پیله/ گأت || Great || بزرگ || Gewre |- | پئر || Father || پدر || Bawk |- | فودوشتن || Suck|| مکیدن || Mıjîn |- | وأستن/ یأسه || Appetite/ Desire || اشتها ىا میل || ? |- | فودن/ شؤندن || Pouring of liquids|| ریختن مایعات || Rıjanın/ Rıştın |- | لیسک || Lubricious|| لیز/لغزنده || Lûs/Xız |- | کرچ/ کرج || Brittle || ترد و شکننده || Puşke |- | دار || Tree|| دار/درخت || Dar |- | چیشنک/ ملجه/ چیچینی || Sparrow|| گنجشک || Peresêlke/ Çoleke |- | بشو || Go || برو || Pıço |- | هگیر/ فگیر || Take it in your hand || بگیر || Bıgre |- | هنگیر/ فنگیر || Dont take in your hand|| نگیر || Megre |- | پورد || Bridge|| پل || Pırd |} ===خؤندشؤن ؤ حرفؤن=== گيلکی بیسˇ دو ته حرف (صامت ىا همخوان) دأنه: {| class="wikitable" ! گيلکي || فؤنؤتیک || مورسؤن |- | پ || p || پورد |- | ب || b || بال |- | ت/ط || t || توم |- | د || d || دأره |- | ک || k || کرجي |- | گ || g || گأره |- | غ/ق || q || قاش |- | ف || f || فو |- | و || v || وأرش |- | س/ص/ث || s || ساق |- | ز/ض/ظ/ذ || z || زور |- | ش || š || شل |- | ژ || ž || ژیویر |- | خ || x || خؤنخا |- | ه/ح || h || هئن |- | چ || c || چوچار |- | ج || j || جیگه |- | ر || r || راب |- | ل || l || لاس |- | م || m || مره |- | ن || n || نمکار |- | ی || y || یالمند |} هف ته ني ساده خؤندش (مصوت ىا واکه) دأنه: {| class="wikitable" ! گيلکي || فؤنؤتیک || مورسؤن |- | آ || ā || کال |- | او (ۊ) || u || سو |- | اي (ي) || i || شیم |- | ئ || e || گئشه |- | ؤ || o || چؤ |- | أ ||a || هأن |- | ٚ || ə || کل |} بانی سه جرگه تویم (مرکب) خؤندش<ref>مسعود پورهادی. زبان گيلکي. دانشنامه‌ی فرهنگ و تمدن گیلان، جلد ۱۶. رشت: نشر ایلیا ۱۳۸۷. ص۲۷.</ref>: {| class="wikitable" ! گيلکي || فؤنؤتیک || مورسؤن |- | ؤۊ || ou || اؤۊربۊ (امرود) /ourbu/ |- | آۊ || āu || زاۊ (شکؤمدار زنأی) /zāu/ |- | آي || āi || ماي (ماهی) /māi/ |- | ئي || ei || خئيل (جرگه) /xeil/ |- | ۊؤ || uo || تۊؤر (تبر) /tuor/ |} {| class="wikitable" ! گيلکي || فؤنؤتیک || مورسؤن |- | ئی || ey || رئی (ریکه) /rey/ |- | ٚی || əy || میدان /məydān/ |- | أی || ay || أیوار (ای دفأر) /ayvār/ |- | آی || āy || هأرای (زهار، فریاد) /harāy/ |- | ؤی || oy || کؤیتا (کؤکته) /koytā/ |- | ۊی || uy || اۊیتا (اؤکته) /uytā/ |} {| class="wikitable" ! گيلکي || فؤنؤتیک || مورسؤن |- | آؤ || āw || ناؤدان /nāwdān/ |- | ؤ || ow || اؤلاد /owlād/ |- | أؤ || aw || أؤدؤ (دهن‌وله) /awdo/ |- | ٚؤ || əw || خؤخوره (خرناسه) /xəwxurə/ |} آخری خؤندش (ə) یکجور خؤندشه کي گيلکي مئن همه ته خؤندشؤن جي ویشتر به کار شنه ؤ یکچی ایسه a ؤ e مئن. گيلکي خؤندشؤنˇ بولندی (ارتفاع) (فارسی زوانه بدئه) کمه. <ref>مسعود پورهادی. زبان گيلکي. دانشنامه‌ی فرهنگ و تمدن گیلان، جلد ۱۶. رشت: نشر ایلیا ۱۳۸۷. ص۲۶.</ref> ===نامتا'ن (ضميرؤن)=== ====شخصي نامتا==== گيلکي مئن شخصي نامتا دۊ جۊره<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref>: =====الف. سيوا شخصي نامتا===== {| class="wikitable" ! سيوا نامتا || شخصي نامتا (فاعلي) || شخصي نامتا (مفعۊلي) |- | أول شخصˇ فرد || مۊ، من || مأ، مره |- | دوم شخصˇ فرد || تۊ || تأ، تره |- | سىؤم شخصˇ فرد || اۊن، اۊ || اۊنه، وره |- | أول شخصˇ جم || أمان، أما، أمه، أمۊ، آمۊ || أمره |- | دوم شخصˇ جم || شۊمان، شۊما، شمه، شۊمۊ، شمۊ || شمره |- | سىؤم شخصˇ جم || أشان، ايشؤن (اۊشؤن)، ايشان || أشأنه، ايشؤنه (اۊشؤنه)، ايشانه |} =====ب. دشکسه شخصي نامتا===== ===فاعل=== گيلکي مئن، فاعل، شخص ؤ شماره' جي، فعلˇ همرأ جۊره<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref>: ''مرىم ظرفؤنه بۊشؤسته.'' ''مرىم ؤ زهرا ظرفؤنه بۊشؤستن.'' فاعل تينه حذف بۊبۊن ؤ فاعلˇ شخص ؤ شماره شأنه فعلˇ شناسه' جي فأمسن<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref>: ''مۊ شنم. -> شنم.'' ''اۊ کيتابه هأىته. -> کيتابه هأىته.'' ===فعل=== گيلکي مئن فعل دۊ ته بنه دأنه: '''هسا بنه''' (مضارع) کي اۊنأجي اخباري هسا ؤ التزامي هسا ؤ أمر چاگۊده بنه باني '''بۊگذشته بنه''' کي مصدر ؤ مفعۊلي صفت ؤ بۊگذشته فعلؤن اۊنأجي چاگۊده بنه.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> ====مصدر==== مصدر، -ən ؤ -an همرأ تمنأ بنه. أگه ىکته فعلˇ بنه خؤندشˇ همرأ سر بمأ، اينˇ مصدر -n گينه: ''زئن'' ؤ ''خؤردن'' ؤ ''فۊدن''ˇ مۊسؤن. ====ماضي صرفان==== گيلکي مئن ماضي ساده و ماضي استمراري به ترتيب ايته بساته بۊنن: *ماضي ساده: ب+بؤگذشته بۊنه+شناسه<ref>فرهنگ قادري || http://khurtav.blogfa.com/post-80.aspx</ref> *ماضي استمراري: بؤگذشته بۊنه+شناسه<ref>فرهنگ قادري || http://khurtav.blogfa.com/post-80.aspx</ref> {| class="wikitable" ! مصدر || بۊگذشته بۊنه || ماضي ساده؛ اول شخص مفرد || ماضي استمراري؛ اول شخص مفرد |- | خؤفتن || خؤفت || بخؤفتم || خؤفتم، خؤفتمه |- | خؤتن || خؤت || بخؤتم || خؤتم |- | بختن || خت || بختم || ختم |} ===قىد=== نحوي أگه نيگا بۊکۊنيم گيلکي مئن دۊ جرگه قىد دأنيم: ىک جرگه '''حتماً''' ؤ '''مثلاً'''ˇ مۊسؤن قىدؤن ؤ ىک جرگه' ني '''خئلي''' ؤ '''ويشتر'''ˇ مۊسؤن.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> دومي جرگه قىدؤنه نشأنه جۊمله سر أردن: خئلي حسن کتاب خؤنه. أول جرگه '''جۊمله قىد''' ايسن أمما دومي جرگه، '''فعلي جرگه قىد'''ن.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> ===جۊمله=== گيلکي مئن کلمه'نˇ ترتيب ''فاعل-مفعۊل-فعل'' ايسه.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> بسچي گاگلف مفعۊل تينه فعلˇ پسي بأ أمما مننئه فاعلˇ پيش بأ: ''علي کيتابه خؤنه.'' ''علي خؤنه کيتابه.'' ====ناشخصي ساخت==== ناشخصي ىا غىرˇشخصي جۊمله'ن اۊ جۊمله'نن کي ايشؤنˇ فعل، خۊشؤنˇ فاعلˇ همرأ جۊر نئه ؤ اي جۊمله'نˇ فعلˇشناسه سىؤم شخصˇ فرد ايسه: '''مأ تشنه'.'''<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> اي جۊمله'نˇ فعلؤن حسي ايسن ؤ ىعني ىکته مرجع خأنن کي ىکته تجرۊبه ىا حسه نسبت بدئن اۊ مرجعه. پس مننئن '''نمأ نامتا''' (ضمير ناملفوظ) بدأرن: گۊشنه'.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> اي جۊمله'نˇ مئن، فعلˇ مرجع مننئه بيجؤن بۊبۊن. پس أگه تينيم بدأريم: ''مأ گۊشنه''' ىا ''حسنه گۊشنه''' ىا ''سگؤنه گۊشنه'''؛ مننيم بۊگؤىم ''ميزه گۊشنه'''.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> اۊ نؤمي جرگه کي ناشخصي جۊمله'نˇ سر هأنه، فاعل نئه؛ اي نؤمي جرگه مفعۊله کي شنه فاعلˇ خالي جيگه مئن نيشينه ==گيلکي خط== ''_{اصلˇ وانيويس: [[گيلکي نیویشتن]]}'' صد سالˇ أخيرˇ مئ هرکي هرجۊر کي دوس دأشت گيلکي بنويشته کي البته ويشتري آرامي خطˇ جي نيويسنن کي ايرانˇ مئن به اشتبا<ref>http://v6rg.com/?p=10458#g1</ref> عربي ىا فارسي خۊ دۊخؤنده بنه؛ اي خطˇ مئن هرکي هرجۊر داب ض زاکۊن کي دۊرۊس تشخيص بده عمل کؤنه امما [[گیله‌وا|گيلوا]] مجله يکته دابدستۊر پيش بنأبۊ کي کم-کم بۊبؤ دابدستۊري کي گيلوا مئن بکي-ويريس بکارشنه ؤ اينˇ اصليترين کارکتر کۊچˇ هف (ˇ) ايسه. ۱۵۸۸ اسفندار ما، [[ورگ (اينترنتي جيگه)|ورگ]]، گيلوا دابدستۊرˇ سر يکته شيوه-نامه ؤ [[کاربر:Varg/پؤرؤژهٰ‌ن/گيلکي کيليدتأخته|کيليدتأخته]] (Keyboard) مؤنتشر بۊده کي شأنه گۊتن منسجمترين دابدستۊري ايسه کي تاهيسه بيرين بمأ.<ref>[http://v6rg.com/?p=10458 خط ؤ کيليدتأخته | خط و صفحه‌کلید]</ref> ورگˇ پيش بنأ شيوه ايتؤره: _{''(اي وؤت، اي سربسˇ جي نقل بؤدره: [http://v6rg.com/?p=10458 خط ؤ کيليدتأخته | خط و صفحه‌کلید])''} '''چۊتؤ خأ اي خطˇ جي گيلکي نيويشتن؟''' ا. نؤميترين ؤ مؤهمترين نشؤنه، “ˇ” ايسه کي شؤا(ə) نۊشؤن دئنه. امما قراردادˇ جي أمه اينه همته اضافي ترکيبؤنˇ مئن کاراگينيم. ملکي اضافه: ماکانˇ جۊف وصفي اضافه: سۊرخˇ رۊجا هرماله اضافه: اۊتاقˇمئن دقت بکۊنين کي “ˇ” دۊ جا أصلن بکارنشنه. ىکته مفعۊلي نشؤنه جا: من تي پسره بيدئم. پس أگه اي جومله’ ايتؤ بنويسيم که “من تي پسرˇ بيدئم” دوروس نيه. چۊن پئرˇ پسي “ه” ىکته سيوا کلمه ايسه ؤ مفعولي نشؤنه ايسه. اؤکته “ايسه” فعلˇ مئنه: اۊن تي مأره. که أگه بنويسيم “اۊن تي مأرˇ” غلطه. چۊن ائره م مأرˇ پسي “ه” ىکته فعله: اۊن تي مأر ايسه. – گاگلف لازمه کي تأکيد بۊکۊنيم ىکته کلمه مئن ىکته گب (حرف)ˇ پسي، شؤا دأنيم؛ اي جۊر وختؤن شأنه کۊچˇ هفته کاراىتن. وٚرگ ىا کٚلˇ مۊسؤن. گيلکي کيليدتأخته مئن أگه شيفتˇ کيليده بدأرين ؤ کۊچˇ هفته بزنين، تينين ىکته گبˇ جؤر شؤا بنين. اما نخأ اي کارˇ مئن تۊند شؤن؛ گيلکي-نيويسي مئن نخأ گبؤنˇ جؤر ؤ جير اعراب نأن. ب. a ىا فتحه خؤندشˇ جا (چي کۊتا چي دکشه) “أ” (ىزبر: yəzəbər) کاراگينيم: تأ، دأنم، پأچ، دأرم. ج. اۊ کلمه’نˇ مئن کي “ه” همره سرهنن ؤ اي “ه” ىکته خؤندشˇ جا ايسه (خؤنه، فرده ؤ…)، أگه لازم ببۊن کي مفعۊلي نشؤنه ىا “ايسه” جا ىکته فتحه بچربؤنيم کلمه سراخره، “أ” جا، چۊن خأنيم کلمه ظاهر ؤ صورته بدأريم “‘” کاراگينيم: خؤنه’، فرده’، خسته’بؤستم، پياده’بم. د. e ىا کسره خؤندشˇ جا (چي کۊتا چي دکشه) “ئ” (ىزير: yəzir) کارأگينيم: زئن، مئبه، زئندرم. ه. o ىا ضممه خؤندشˇ جا (چي کۊتا چي دکشه ىا چي ow خؤندشˇبه) “ؤ” (ىپيش: yəpiš) کاراگينيم: شؤن، شؤ، خؤ، مۊسؤن. و. اۊ کلمه’ني که “ه” ىا “ا” همره سرهنن، اۊشؤنˇ جم دوستنˇبه چۊن خأنيم کلمه ظاهر ؤ صورته بدأريم، “‘” کاراگينيم ؤ أگه کلمه “ي” همره سربأ، “ئ” کاراگينيم: خؤنه’ن، پا’ن، کاسپيئن/کاسپئن، تيتيئن/تيتئن. ز. اي خطˇ مئن نيمفاصله ندأنيم. هر جا بدين نيمفاصله خأنين، اۊنˇ جهاني معادله کاراگيرين: دأش (-). ح. u خؤندشˇ به، چي دکشه چي کۊتا، “ۊ” کاراگينيم: فۊوؤستن، دۊر، پۊر. ط. i خؤندشˇ به، چي کۊتا چي دکشه، “ي” کاراگينيم کي هم وختي سيوا بنويشته بنه ؤ هم وختي ىکته حرفه دچکئنه، نؤقطه دأنه. “تيتي” مۊسؤن. ى. اۊ کلمه’نˇ مئن کي دۊ ته گب (حرف)ˇ همره کي ىکته خؤندشˇ نماىنده ايسن سرأگينه (ايران، اؤره، ائره ؤ…)، اولي أليف هۊتؤ کي هميشک داب بو بنويشته بنه امما بۊخؤنده نبنه. ک. تۊىم خؤندشؤنˇ به کي گيلکي خۊشئبه دأنه، هي علامتؤنه خأ تۊىم گۊدن: تيۊل، ريۊت ؤ… ل. y گبˇ جا، “ى” کاراگينيم کي هم وختي سيوا بنويشته بنه ؤ هم وختي ىکته حرفه دچکئنه، بينؤقطه': چأىي، حسنى. م. اۊ کلمه’ني که اۊشؤنˇ مئن ي پسي، ى هنه، بيه، ديا، پياز ؤ… مۊسؤن، خالي “ي” بنويشته بنه: بيه، ديا، بيه، پياز ؤ… ن. سيوانيويسي ىا دچکسه-نيويسي، اصلˇ ملاک کلمه استقلاله. ىعني ىکته کلمه وابينؤن خأ کسؤنه دچکئن مگر اينکه باخى ملاکؤن ىا نيويشتاري عادتؤن مانع ببۊن. مثلن، مؤستمر فعلؤنه چۊن ىکته مۊستقل فعل ؤ ىکته کلمه ايسن دچکسه نويسنيم: شؤندرم، بمأبۊ ؤ خؤردئدرم. هيتؤرم “بي” ؤ “نا” مۊسؤن پيشوندؤن: بيکس، بيسواد، نابلد ؤ… – هرجا فاصله ىا نيمفاصله لازم بۊ، دأش (-) کاراىته-بنه: خؤرده-درم، فورته-دبۊ. س. گيۊمه وأسي، هۊ جهاني ؤ استاندارد گيۊمه’ (“”) کارأگينيم. گيۊمه اي جاؤن کاراىته-بنه: – اۊ گبي که ىک جا ىا ىک کسˇ جي نقل بنه. – خاصˇ نؤمؤن ؤ خاصˇ کلمه’ن، تيترؤن، فندي ؤ علمي اصطلاحؤن (هر وؤتˇ مئن خالي ىک دفأ). ع. نؤمره-نيويسي مئن، أعشاري نؤمره’نˇ مئن مؤمىئز (/) بکارشنه (۲۳/۴۰۵) ؤ هزارگانˇ سۊ رقمه سيواگۊدنˇبه هۊ علامتي که دونىا مئن دابه ( ۳,۰۴۰,۰۰۴,۰۰۵,۰۶۰) کاراىته-بنه. ف. پس گيلکي أليفبي اۊجۊر کي بۊگذشته جي فرسه أمي دس (محمۊد پاىنده لنگرۊدى فرهنگˇ گيل و دىلم) ؤ چاکۊنواکۊني که أمه پيش نئنيم، ايتؤره: أليف (آ، ا، أ)، بي (ب)، پي (پ)، تي (ت)، ثي (ث)، جأم (ج)، چي (چ)، حي (ح)، خي (خ)، دال (د)، ذال (ذ)، ري (ر)، زي (ز)، ژي (ژ)، سين (س)، شين (ش)، صات (ص)، ضات (ض)، طأى (ط)، ظأى (ظ)، عىن (ع)، غىن (غ)، في (ف)، قاف (ق)، کاف (ک)، گاف (گ)، لام (ل)، ميم (م)، نۊن (ن)، وؤ (و، ؤ، ۊ)، ىه (ى، ئ، ي)، هئ گرد (ه).<ref>[http://v6rg.com/?p=10458 خط ؤ کيليدتأخته | خط و صفحه‌کلید]</ref> ==گيلکي بنه== شکی نیه کي گیل، ىکته قؤمˇ نؤم بو. ىۊناني کتابؤنˇ مئن ایشؤنه گلای دخؤندن. أگه گۊنيم گیل ىا گیلک که اي کاف، نسبتˇ کافه نأ تصغیرˇ شي. اونچه کي مسلم ایسه اینه کي گیل ىا گئل ىا گئلای ىکته قؤمˇ نؤمه کي کاسپي درىا کلسیا (جونوب) چافˇ مئن نیشتن ؤ هنۊز ایشؤنˇ نؤم اي مردومˇ سر بمؤنسه. وختی گۊنيم گیلان، اي «ان» جیگه پسونده. ىعني اؤره کي گیلؤن زیندگی گودن.<ref>افشین پرتو. مردم سلول‌های ساختاری تاریخ‌اند. گفت‌وگو با افشین پرتو. گیله‌وا، ش ۱۲۲.</ref> اما دومي (دیلم) کي ویشتر اشتبا واگۊىه بنه ؤ أگه بشین محلي مردومه بپورسین اونˇ دوروسه گونن: دیلمؤن (dilemon). مو هرگز نشتؤسم هی‌کس بگؤ دىلمان deylaman. دیل dil ىکته کلمهٰ کي معنایˇ مشخص دأنه ؤ اؤرهٰ گونن کي مرز بوده ؤ دَوَسته ببون گؤ ؤ گوسند دأشتن ئبه ؤ «ام» بولندی پسونده، هوجور کي کؤتام ؤ ایلامˇ مئن دأنیم ؤ پألوي زوانˇ مئن هرچئه بخأن بولند ذکر بکونن اي پسونده چربؤنئنن اونه. پس دیلم بنه گؤ ؤ گوسندˇ دأشتنˇ بۊلندˇ جیگه.<ref>افشین پرتو. مردم سلول‌های ساختاری تاریخ‌اند. گفت‌وگو با افشین پرتو. گیله‌وا، ش ۱۲۲.</ref> '''گیل'''، مازندرانˇ گيلکي زوانˇ مئن ني دره ؤ مازندراني زوان، پۊر شواهدˇ وأسی،<ref>درویشعلی کولائیان. ساری و آغاز تمدن برنج در مازندران و گیلان. نشر شلفین ۱۳۸۵</ref><ref>درویشعلی کولائیان. مازندراني و سنسکریت کلاسیک. نشر چشمه ۱۳۸۷.</ref><ref>درویشعلی کولائیان. نگاهی نو به تاریخ مازندران باستان. نشر گیلکان.</ref><ref>درویشعلی کولائیان اینترنتی جیگه www.kulaian.com</ref> سانسکریتˇ همره ارتباطˇ مستقیم دأنه.<ref>درویشعلی کولائیان. گیل، گیلک، گيلکي. گیله‌وا. بهمن و اسفند 1390.</ref> ==گيلکي دئبار== [[فاىل:Gilaki_Language_Location_Map.PNG]] گيلکي خو تاریخ ؤ ادبیاته دأنه. پیرشرفشا شئرؤنˇ دیوانˇ مورسؤن کي هشتۊمي قرنˇ هجری قمری جي بجا بمؤنسه.<ref>رضا مدنی. نوشته‌های گيلکی و تالشي خطی و چاپ‌شده (از سده هشتم تاکنون). گيلان‌نامه، مجموعه مقالات گيلان‌شناسی، جلد دوم، چاپ 1369.</ref> بخشی جه قدیمي آثار که یا به گیلکي بأنوشته ببه یا بخش هایی جه اؤن گیلکي ايسه: ۱.تفسیر قران سورتچی(قرن۷) ۲.مقامات الحریری(قرن۷) ۳.دیوان پیر شرفشاه دولابی(قرن۸) ۴.الکفایه(قرن۹) ۵.الابانه(قرن۹) ۶.تفسیر کتاب الله(قرن۹) ۷.تفسیر مؤغنیسا(قرن۹) ۸.دوم مشیخ زیدی(قرن۹) ۹.سوم مشیخ زیدی(قرن۹) ۱۰.قصیده طنطرانیه(قرن۹) گيلکي جي تا هفتؤمي قرن ه.ق وؤت بجا بمؤنسه. [[پیرشرفشا دولایی]] دیوان کي گيلکي زوان ئبه ىکته پیله سنده.<ref>دیوان پیرشرفشاه دولائی. به کوشش دکتر محمدعلی صوتی، ناشر بنياد فرهنگ ايران، تهران، 1358.</ref> جغرزˇ اون، نهؤمی قرن جي، [[قاسم انوار]]ˇ شئرؤنˇ دیوان بمؤنسه کي اونˇ مئن گيلکي غزل دره. نهؤمی قرنˇ جي به بعد دئه گيلکي جي پۊر پورˇ وؤت هنأ تا مشروطه زمت کي حتا چن سوره انجیلˇ جي واگردؤن ببؤ.<ref>[http://v6rg.com/?p=10037 رضا مدنی. نوشته‌های گيلکی و تالشي خطی و چاپ‌شده (از سده هشتم تاکنون). گيلان‌نامه، مجموعه مقالات گيلان‌شناسی، جلد دوم، چاپ 1369.]</ref> سیˇ چن ته گيلکي کلمه راجه به جؤنورشناسی، نسخه‌ی خطی «خواص الحیوان»ˇ مئن (ملاعلی کامی لاهیجانی) دره کي الؤن [[ترهان]]ˇ دانشگا کتابخؤنه مئن هنأ.<ref>[http://v6rg.com/?p=10037 رضا مدنی. نوشته‌های گيلکی و تالشي خطی و چاپ‌شده (از سده هشتم تاکنون). گيلان‌نامه، مجموعه مقالات گيلان‌شناسی، جلد دوم، چاپ 1369.]</ref> سیزدهؤمی قرن مئن، [[سید ظهیرالدین مرعشی]] «تاریخ طبرستان، رویان و مازندران»ˇ جي ىکته واوینه (بنای آمل) [[میرزا ابراهیم گیلانی]] به گيلکي واگردؤنه.<ref>[http://v6rg.com/?p=10037 رضا مدنی. نوشته‌های گيلکی و تالشي خطی و چاپ‌شده (از سده هشتم تاکنون). گيلان‌نامه، مجموعه مقالات گيلان‌شناسی، جلد دوم، چاپ 1369.]</ref> یکته گيلکي شئر ني [[خان احمد خان]] جي بجا بمؤنسه کي دانشگا تهران کتابخؤنه مئن هنأ<ref>پژوهشگر، ابوالقاسم. [http://www.webcitation.org/6FsvEXaYg «معرفی برگی از نسخه خطی اشعار گيلکي خان احمد گیلانی»]. پیام بهارستان (تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس) ۲، ش. ۱۳ (۱۳۹۰): ۱۰۶۹. [http://www.ensani.ir/storage/Files/20120413184126-8049-225.pdf اصلی نسخه] جي بایگانی ببؤ.</ref>: ''' شده‌ام زار و پریشان دَرَم جان کَنَشا | دل پُر خون مو از عشق تو مانی آتشا تو باَغیار نشینی می دِلا خون کُانی | تو بگو چه بَکُنَم مردمانَ سَرزَنَشا شیوه دلبری و عشوه و ناز و غمزه | هرچه دُانی توبَکُن آنچه تو ذاتی رَوَشا از فراق تو مُجَم [مَجَم] کوچه بکوچه شب و روز | همدَمی خود بَگُدی همسر تُرک طالَشا موکه تا [تَ] هیچ نَگُتامو تو خود آزرده یَه بی | دو هزار چه موتی دانم یَکتا و اگُتَه نَشا''' [[پرونده:Karkiya Xan Ahmad xan-e do'om.PNG|بندانگشتی|600px|وسط|یکته ولگ نسخه خطی کي خان احمد خان گيلکي شئرؤن اون سر بنویشته نأ]] یکته دئه سربس، گيلکي قدیمی وؤتˇ وأسی، «تفسیر کتاب الله» ایسه، ابوالفضل بن شهردویر دیلمی کي هشتؤمی قرنˇ مئن بنویشته ببؤ ؤ اونˇ مئن قرآن به گيلکي واگردؤنه ؤ تفسیر ببؤ.<ref> [https://www.academia.edu/2912872/%D9%86%D8%B3%D8%AE%D9%87_%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D9%86_%D8%AA%D9%81%D8%B3%DB%8C%D8%B1_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8_%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87_%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%B6%D9%84_%D8%A8%D9%86_%D8%B4%D9%87%D8%B1%D8%AF%D9%88%DB%8C%D8%B1_%D8%AF%DB%8C%D9%84%D9%85%DB%8C_-_%D9%85%D9%82%D8%AF%D9%85%D9%87 تفسیر کتاب‌الله/ ابوالفضل بن شهردویر دیلمی؛ با مقدمهٔ محمد عمادی حائری. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی. قم: کتابخانه‌ٔ تخصصی تفسیر و علوم قرآنی. ۱۳۸۸.]</ref> [[مازیار]] (کی مازندرؤنی بو ؤ ۲۱۸ تا ۲۲۵ ه.ق حوکومت گود) خو نامه‌ٰنˇ مئن به عباسی خلیفه، خوشه گیلˇ گیلان دخؤنه ؤ خلیفه ني اینه جیلˇ جیلان (گیلؤنˇ گیل؛ فارسی: گیل گیلها) دخؤند. اي اول سندی ایسه کي یک نفر خودش ؤ خو مردومه گیل دخؤند. هنۊزم مازندرانˇ غربˇ کوهؤنˇ مئن، گالشؤن، جیرا (جؤلگه) دخؤنن: گیلؤن. [[فردؤسی]]، خو [[شاهنامه]] مئن، اؤره کي '''منوچهر'''، '''سلم''' ؤ '''تور'''ˇ جي انتقام بکشه، نویسنه: ''سپه را ز درىا به هامون کشید | ز چین دژ سوی آفریدون کشید چو آمد به نزدیک تمیشه باز | نیا را به دیدار او بد نیاز ز دریای گیلان چو ابر سیاه | دُمادُم به ساری رسید آن سپاه'' بازین کي '''فریدون''' مازندرانˇ مردومˇ همره شنه منوچهرˇ استقبال: ''به زرین ستام و به زرین کمر | به سیمین رکاب و به زرین سپر ابا گنج و پیلان و با خواسته | پذیره شدن را بیاراسته همه گیل مردان چو شیر یله | ابا طوق زرین و مشکین کله.'' شاهنامه مئنم، فردؤسی مازندرانˇ مردومه گیل دخؤنه. [[نظامی گنجوی]] ني مازندراني‌ئنه گیل دؤنس؛ خو [[اسکندرنامه]] مئن وختی گه اسکندر، ایران ؤ رومˇ سپاهˇ همره شنه اوروسؤن (روسؤن)ˇ جنگ، اینˇ پهلوانؤنه نؤم بئنه: ''زریوند گیلی ز مازندران | نیال یل از کشور خاوران'' '''زریوند''' ني رجز خؤندن و فأزمه گودنˇ زمت گونه: ''زریوند مازندراني منم | که بازی بود جنگ اهریمنم'' زریوند چن نفره کوشنه تا بیلاخره بکوشتن شنه ؤ اسکندر ناراحت بنه: ''جهاندار از آن کار شد تنگدل | که سالار گیلی درآمد به گل'' [[ناصرالدین شا]] ني خو مازندرانˇ سفرنامه مئن، تبعیدی کوردؤنه ایل دخؤنه ؤ کلاردشتˇ محلي‌ئنه گیل. ایتؤ نظر هنه کي مازندران نی، دیلمˇ مورسؤن، جیگه نؤم (اسم مکان) ببون ؤ ربطی به قومیت ؤ زوان ندأره. اي سربسؤن همه اینه نشؤن دئنن کي کاسپي درىا کلسیا چافˇ مردۊم (تالشؤنˇ جي تا گیلانˇ گیلکؤن تا مازندرانˇ گیلکؤن تا حتا گلستانˇ گیلکزوانؤن) ىکته ریشه و بنه جي ایسن ؤ هرته خو جیگه ؤ سامؤنˇ نؤمه خو سر بنأ اما همه‌ته گيلکي گب زئنن ؤ ایشؤنˇ زوان گيلکي ىا گئلئکی ایسه. پس اي دوروس نیه کي گیلانی‌ئن، گيلکي ؤ گیلک بؤنه خوشؤنˇ انحصارˇ مئن بدؤنن. ==بيريني خال== *[http://v6rg.com/?p=10037 نوشته‌های گيلکی و تالشي خطی و چاپ‌شده (از سده هشتم تاکنون)] *[http://globalrecordings.net/program/C08110 چن‌ته صوتی فايل، به گيلکی] *[http://www.briancoad.com/checklists/farsinameslist.htm Freshwater Fishes of Iran] *[http://v6rg.com/?p=10309 فعل مرکب گيلکي] *[http://v6rg.com/?p=9640 افسانه‌های زبان گيلکي] (اونچی که راجه به گيلکي دؤنین ؤ امکان دأنه اشتبا ببون!) *[http://v6rg.com/?page_id=9197 گيلکي مدرسه] (اینترنتی گيلکي باموجین) *[http://v6rg.com/?p=8044 ساخت مستمر (در جریان) در فعل‌های گيلکي] *[http://v6rg.com/?p=10458 خط ؤ کيليدتأخته | خط و صفحه‌کلید] ==جیرنویس== {{جیرنویس}} [[رده:کاسپي زوانؤن]] [[رده:ايرانˇ زوانؤن]] [[رده:شۊمالغربي ايراني زوانؤن]] [[رده:حىاتي وانويسؤن]] [[جرگه:گيلکي]] [[جرگه:زوان]] ggrudgunnkt6ipj944fgbfm4raoljow 62233 62231 2022-08-21T10:59:25Z هؤی 13914 wikitext text/x-wiki '''گيلٚکي''' (واگۊىه: /Giləki/) گه '''گئلکي''' ؤ '''گيليکي''' ني دؤخؤندن بۊنه، یته زوؤن ٚ نؤم هيسه گه [[گيلک|گيلکؤن]] اۊن ٚ جي گب زنن. اي زۊوؤن [[هيندۊاۊرۊپايي زوانان|هيندۊاۊرۊپایي زوانان]] ٚ جي هيسه ؤ [[ايراني خۊرخؤسي-کليسایي|ايراني کليسایي-خۊرخؤسي]] هال ٚ مئن قرار بیته دأره.<ref>https://www.ethnologue.com/language/glk</ref> ألبت بأضي هامۊجشؤن اين-ه گۊنن گه گيلکي، [[کارتؤلي]] (نسایي قفقاز) ٚ زوانؤن ٚ همرأ-ني مۊشترک ٚ جرگه‌شينأسي خؤصۊصيات-ه دارا هيسن. اي زوؤن ٚ گۊیشورؤن-ه [[اتنؤلؤگ]] سال ٚ ۲۰۱۷ مئن ۴٬۳۸۰٬۰۰۰ نفر تخمين بزأ دأره. گه ألبت مۊختلف ٚ سربسؤن ٚ مئن اي آمار جيرجؤر دأره. اي زوؤن ٚ جؤغرافي محدۊده-أ [[کاسپي درىا|کاسپين ٚ دریا]] ٚ نسا تا [[ألبؤرز ٚ ارتفاعات]] مؤعرفي گۊده شأنه. ولي اين ي طۊلي محدۊده سر نظرات متناقضه ؤ اختلافات نيأ. اي زوؤن هيچته کيشور ٚ مئن رسميتي ندأره. گيلکي‌ئه معمۊلا آرامي (عربي) خط ٚ جي نويسنن. ==گۊىشؤن== [[فاىل:Map of Caspian Languages in Iran and Azerbaijan.png|بندانگشتی| گيلکي زوؤن گۊىشؤن ٚ نخشه.]] گيلکي زوؤن سۊته أصلي گۊيش يأني، بيه پسي ؤ بيه پيشي ؤ گالشي-ئه تقسيم بۊنه.<ref>https://www.eva.mpg.de/linguistics/past-research-resources/documentation-and-description/northwest-iranian-project.html </ref><ref>دکتر منوچهر ستوده، سال۱۳۳۲، فرهنگ گیلکی، ص۱۷–۱۸</ref><ref>http://gilan.isna.ir/Default.aspx?NSID=5&SSLID=46&NID=75762</ref><ref>گویش گیلکی لاهیجان. واژه‌نامه و پاره‌ای ویژگی‌های آوایی و ساخت‌واژه‌ای. جلد اول. دکتر نادر جهانگیری. چاپ دانشگاه مطالعات خارجی توکیو.</ref> بيه پيشي ؤ بيه پسي گۊيش، اسپي رۊ توسط کسن ٚ جي سيفا بۊنن؛ گالشي ني گيلان ؤ مازندران  ٚ اۊستان ٚ نسايي ارتفاعات ؤ بندؤن؛ و قزوين ؤ ألبؤرز ٚ اۊستؤن ٚ کليسايي واوينؤن ٚ مئن رایج هيسه.<ref>http://www.eva.mpg.de/linguistics/past-research-resources/documentation-and-description/northwest-iranian-project.html</ref><ref>https://rch.ac.ir/</ref><ref>https://iranicaonline.org/articles/alborz-geography</ref><ref>https://iranicaonline.org/articles/alamut-valley-alborz-northeast-of-qazvin-</ref><ref>https://dx.doi.org/10.29171/azu_acku_ds375_bay43_meem38_1367</ref> سۊته أصلي گۊيش وؤجۊد دأره ولي هرته گۊيش خؤره چندين بۊن‌گۊيش يا لأجه  دأره ؤ [[گيلک|گيلکؤن]] گاگلف خۊ لأجه' ايشاره گۊدن ٚ ره خۊ شأر يا محل ٚ نؤم-ه هأورن، مثلا: [[فؤمن]] ٚ گيلکي، [[رشت]] ٚ گيلكي، [[لاجؤن|لايجؤن]] ٚ گيلکي، [[رۊدسر|رۊد ٚ سر]] ٚ گيلکي، [[تۊنکابؤن|تنکابؤن]] ٚ گيلکي، [[ألمۊت]] ٚ گيلکي، [[طالقان|تالکان]] ٚ گيلکي و… گيلکان گيلکي-أ مۊختلف گۊىشانˇ أمرأ گب زنده کي جه نظر فؤنتيک ؤ أفعالˇ صرف ايبچه تفاوت درده کي ناشي جه اقليمˇ تدريجي تحول ايسه.<ref>https://www.eva.mpg.de/linguistics/past-research-resources/documentation-and-description/northwest-iranian-project.html</ref> تقريبن تمؤم ٚ زوؤنؤن گۊيش‌بندي بۊنن ؤ حتی خيلي زوانؤن ٚ مئن، منن کسن ٚ گۊيش-ه بفأمن، ولي گيلکؤن ٚ زوؤن ايته نيه ؤ گيلکي‌زوانان تۊنن برأحتي کسن ٚ گۊيش ٚ گبؤن-ه متوجه بؤبۊن. # # # == گؤستردگي == [[فاىل:نقشه زبان‌های رایج.png|بندانگشتی|ايران ٚ کيشور ٚ کلسياٰ رايج ٚ زوؤنؤن ٚ نخشه.]] گيلکي گيلان ٚ اۊستؤن ٚ مردۊم ٚ أکثر ٚ زوؤن ؤ هيته'ني يته بۊمي ؤ شنأته وکته زوؤن مازندران ؤ قزوين ؤ ألبؤرز ٚ اۊستانؤن ٚ مئن هيسه.گيلکي مۊختلف مناطق ٚ مئن مۊختلف گۊیشؤن ؤ لأجه'ن ٚ همرأ صحبت بۊنه.<ref>https://dx.doi.org/10.1057/9781137008206.0011</ref><ref>https://dx.doi.org/10.4000/abstractairanica.35151</ref><ref>https://iranicaonline.org/articles/iran-vi-iranian-languages-and-scripts</ref><ref>طرح بررسی و سنجش شاخص های فرهنگ عمومی کشور (شاخص های غیرثبتی) {گزارش}: استان قزوین / به سفارش شورای فرهنگ عمومی کشور ؛ مدیر طرح و مسئولیت مدیریت: منصور واعظی ؛ اجرا شده: شرکت پژوهشگران خبره پارس -شابک: 3-53-662۷-600-9۷8 * وضعیت نشر: تهران-موسسه انتشارات کتاب نشر 1391 * وضعیت ظاهری: 268 ص: جدول (بخش رنگی) ، نمودار (بخش رنگی) .</ref><ref>https://iranicaonline.org/articles/alborz-geography</ref><ref>https://rch.ac.ir/</ref><ref>https://iranicaonline.org/articles/alamut-valley-alborz-northeast-of-qazvin-</ref><ref>http://www.chalouscity.ir/fa-IR/DouranPortal/4640/page/-%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%D9%88-%D8%AC%D8%BA%D8%B1%D8%A7%D9%81%D9%8A%D8%A7%D9%8A-%DA%86%D8%A7%D9%84%D9%88%D8%B3#_ftnref1</ref> گيلکي زوان خۊرتأو ٚ را تا [[چالوس|چالۊس]]،<ref>http://www.chalouscity.ir/fa-IR/DouranPortal/4640/page/-%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%D9%88-%D8%AC%D8%BA%D8%B1%D8%A7%D9%81%D9%8A%D8%A7%D9%8A-%DA%86%D8%A7%D9%84%D9%88%D8%B3#_ftnref1</ref> خۊرخؤس ٚ را تا [[رزوندي]]<ref>https://gsi.ir/guilan/fa/page/3522/%D8%B4%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D8%B6%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%87%D8%B1</ref> ؤ نسا را تا ألمۊت ؤ طالقان ؤ قزوين ؤ ألبؤرز ٚ اۊستؤن ٚ کليسايي واوينؤن رسنه.<ref>[23] طرح بررسی و سنجش شاخص‌های فرهنگ عمومی کشور (شاخص‌های غیرثبتی){گزارش}:استان قزوین/به سفارش شورای فرهنگ عمومی کشور؛ مدیر طرح و مسئول سیاست گذاری:منصور واعظی؛ اجرا:شرکت پژوهشگران خبره پارس -شابک:۳-۵۳-۶۶۲۷-۶۰۰-۹۷۸ *وضعیت نشر:تهران-موسسه انتشارات کتاب نشر ۱۳۹۱ *وضعیت ظاهری:۲۶۸ ص:جدول (بخش رنگی)، نمودار (بخش رنگی).</ref><ref>https://iranicaonline.org/articles/alborz-geography</ref><ref>https://iranicaonline.org/articles/alamut-valley-alborz-northeast-of-qazvin-</ref> گيلکي زوؤن ٚ گۊتنکسؤن ٚ تئداد-ه ۳ تا ۴ ميليۊن نفر تخمين بزأن.<ref>https://dx.doi.org/10.4324/9780429493454</ref><ref>http://www.statoids.com/uir.html</ref><ref>https://www.ethnologue.com/language/glk</ref> ==گيلکي واجه‌ئن== اي سري جه گيلکي واجه‌ئن دۊ ته بيه‌پس ؤ بيه‌پيشˇ لئجه أمرأ [[فارسي]] ؤ [[اينگيليسي زوؤن|اينگيليسي]] معادلانˇ ورجه: {| class="wikitable" ! فارسي ! بيه پيش ! بيه پس ! اينگيليسي |- | صورت / چهره | ديم || ديم | Face |- |زمان | زمات، زمت || زمات | Time |- | بالا | جؤر|| جؤر | Up |- | پایین | جير || جير | Down |- |زیر |بۊن |بۊن |Under |- | پدر | پئر || پئر | Father |- | کودک / بچه | زأک، زأی || زای / زاک | Baby / Kid |- | پسر | ريکه، وچه || رِی / رِئک | Boy |- | دختر | لاکۊ / دتر || کؤر / کیلکا / لؤی / دَتَر | girl / Daughter |- |پدر زن |زن پئر || زن پئر |Father in law |- |مادر |مار || مار |Mother |- |خواهر |خاخۊر || خاخۊر |Sister |- |برادر |برار، برأر || برار |Brother |- |برادر شوهر |شۊ برأر || مردˇ برار |Brother in law |- |مادر شوهر |شۊ مار|| مردˇ مار |Mother in law |- | بزرگ | پيله، پيلا || پيله | Great |- | لیز / سُر | ليسک || ليسک | Lubricious |- | ترد و شکننده | کرچ || کَرچ | Brittle |- | آویزان کردن / آویختن | وارگنئن، درگئنتن || اۊرگادن / وارگادن | Hangning |- | به دنبال کشیدن | هکشئن || فَکِشِن / دکشن | Drag |- | مکیدن | فۊدۊشتن || فۊدۊشتن / اۊدۊشتن | Sucking |- | میل داشتن | واسَن || واستن | Appetite or Desire |- | ریختن مایعات | فؤدن، شؤندن، کألئن || فۊکۊدن / فۊگۊدن | Pouring of Liquids |- | درخت | دار || دار | Tree |- | زنبور | سیفتال || گَرزَک | Bee |- |سنجاقک |تيتيل |چيچيلاس / ککر |Dragonfly |- | گاو | گؤ، مال || گاب | Cow |- | گربه/بچه گربه | پیچا/پیچا کوته || پیچا/پیچا کوته | Cat/Kitty |- |گردو |آغۊز / گۊرکان |آغۊز |Nut |- | اردک | بیلی / سیکا | بیلی | duck |- |مرغ خانگی | کرک || کَرک | Hen |- | گنجشک | ملجه / چيچيني || چيچيني | Sparrow |- |مار |ميۊلئم |لانتي |Snake |} ==گيلکي دابدستور== ===أليفبي=== گيلکي أليفبي اۊجۊر کي بۊگذشته<ref>محمود پاینده لنگرودی. فرهنگ گیل و دیلم. نشر امیرکبیر. ۱۳۶۸.</ref> جي فرسه أمي دس ايتؤره: {| class="wikitable" |- ! رديف !! حرفˇنؤم !! حرف |- | ۱ || کۊجي هفت || ˇ |- | ۲ || أليف || آ، أ، ا |- | ۳ || بي || ب |- | ۴ || پي || پ |- | ۵ || تي || ت |- | ۶ || ثي || ث |- | ۷ || جأم || ج |- | ۸ || چي || چ |- | ۹ || حي || ح |- | ۱۰ || خي || خ |- | ۱۱ || دال || د |- | ۱۲ || ذال || ذ |- | ۱۳ || ري || ر |- | ۱۴ || زي || ز |- | ۱۵ || ژي || ژ |- | ۱۶ || سين || س |- | ۱۷ || شين || ش |- | ۱۸ || صات || ص |- | ۱۹ || ضات || ض |- | ۲۰ || طأى || ط |- | ۲۱ || ظأى || ظ |- | ۲۲ || عىن || ع |- | ۲۳ || غىن || غ |- | ۲۴ || في || ف |- | ۲۵ || قاف || ق |- | ۲۶ || کاف || ک |- | ۲۷ || گاف || گ |- | ۲۸ || لام || ل |- | ۲۹ || ميم || م |- | ۳۰ || نۊن || ن |- | ۳۱ || وؤ || و، ۊ، ؤ |- | ۳۲ || ىه || ي، ى، ئ |- | ۳۳ || هئ گرد || ه |} [[پرونده:گيلکي أليفبي.ogg|بندانگشتی|راست|گيلکي أليفبي]] === چنته گيلکي کلمه === گيلکي کلمه‌ٰن، باخی [[هند و اوروپپایی|هندواۊرۊپاىي زوانؤن]]ˇ همره پۊر اشتراک دأنه. اي زوان، عربی ؤ فارسی جی‌م پۊر کلمه هیته ؤ کلمه ني ایشؤنه هدأ.<ref>[http://v6rg.com/?p=9412 ورگ. چنته نؤکته، گيلکي و فارسی و ایشؤنˇ هدأهگیرˇ جی.]</ref> {| class="wikitable" ! گيلکي || اینگیلیسی || فارسی ||کۊردي |- | دیم || Face || صورت || Dîmen |- | زأی/ زأک/ وچه || Baby/Kid || کودک/بچه || Zarok |- | پیلˇپئر || Grand Father ||پدربزرگ || Bapîr |- | جؤر || Up || بالا|| jûr/Jûrewe |- | اساره/ رؤجا || Star || ستاره || Estêre/Stêrk |- | لاکو/ کؤر/ کیجا/ کئلکا || Girl || دختر || Kıç/Kîj |- | ریکه/ رئک/ رئه/ وچه || Boy || پسر || Kurr |- | پیتار || Ant || مورچه || Mêlûre |- | سیفتال/ گرزک || Bee || زنبور|| Hengejalle |- | پیچا/ پیچه || Cat || گربه || Pışîle |- | نسا || Shadow || سایه || Nısê/Sêwer |- | پیله/ گأت || Great || بزرگ || Gewre |- | پئر || Father || پدر || Bawk |- | فودوشتن || Suck|| مکیدن || Mıjîn |- | وأستن/ یأسه || Appetite/ Desire || اشتها ىا میل || ? |- | فودن/ شؤندن || Pouring of liquids|| ریختن مایعات || Rıjanın/ Rıştın |- | لیسک || Lubricious|| لیز/لغزنده || Lûs/Xız |- | کرچ/ کرج || Brittle || ترد و شکننده || Puşke |- | دار || Tree|| دار/درخت || Dar |- | چیشنک/ ملجه/ چیچینی || Sparrow|| گنجشک || Peresêlke/ Çoleke |- | بشو || Go || برو || Pıço |- | هگیر/ فگیر || Take it in your hand || بگیر || Bıgre |- | هنگیر/ فنگیر || Dont take in your hand|| نگیر || Megre |- | پورد || Bridge|| پل || Pırd |} ===خؤندشؤن ؤ حرفؤن=== گيلکی بیسˇ دو ته حرف (صامت ىا همخوان) دأنه: {| class="wikitable" ! گيلکي || فؤنؤتیک || مورسؤن |- | پ || p || پورد |- | ب || b || بال |- | ت/ط || t || توم |- | د || d || دأره |- | ک || k || کرجي |- | گ || g || گأره |- | غ/ق || q || قاش |- | ف || f || فو |- | و || v || وأرش |- | س/ص/ث || s || ساق |- | ز/ض/ظ/ذ || z || زور |- | ش || š || شل |- | ژ || ž || ژیویر |- | خ || x || خؤنخا |- | ه/ح || h || هئن |- | چ || c || چوچار |- | ج || j || جیگه |- | ر || r || راب |- | ل || l || لاس |- | م || m || مره |- | ن || n || نمکار |- | ی || y || یالمند |} هف ته ني ساده خؤندش (مصوت ىا واکه) دأنه: {| class="wikitable" ! گيلکي || فؤنؤتیک || مورسؤن |- | آ || ā || کال |- | او (ۊ) || u || سو |- | اي (ي) || i || شیم |- | ئ || e || گئشه |- | ؤ || o || چؤ |- | أ ||a || هأن |- | ٚ || ə || کل |} بانی سه جرگه تویم (مرکب) خؤندش<ref>مسعود پورهادی. زبان گيلکي. دانشنامه‌ی فرهنگ و تمدن گیلان، جلد ۱۶. رشت: نشر ایلیا ۱۳۸۷. ص۲۷.</ref>: {| class="wikitable" ! گيلکي || فؤنؤتیک || مورسؤن |- | ؤۊ || ou || اؤۊربۊ (امرود) /ourbu/ |- | آۊ || āu || زاۊ (شکؤمدار زنأی) /zāu/ |- | آي || āi || ماي (ماهی) /māi/ |- | ئي || ei || خئيل (جرگه) /xeil/ |- | ۊؤ || uo || تۊؤر (تبر) /tuor/ |} {| class="wikitable" ! گيلکي || فؤنؤتیک || مورسؤن |- | ئی || ey || رئی (ریکه) /rey/ |- | ٚی || əy || میدان /məydān/ |- | أی || ay || أیوار (ای دفأر) /ayvār/ |- | آی || āy || هأرای (زهار، فریاد) /harāy/ |- | ؤی || oy || کؤیتا (کؤکته) /koytā/ |- | ۊی || uy || اۊیتا (اؤکته) /uytā/ |} {| class="wikitable" ! گيلکي || فؤنؤتیک || مورسؤن |- | آؤ || āw || ناؤدان /nāwdān/ |- | ؤ || ow || اؤلاد /owlād/ |- | أؤ || aw || أؤدؤ (دهن‌وله) /awdo/ |- | ٚؤ || əw || خؤخوره (خرناسه) /xəwxurə/ |} آخری خؤندش (ə) یکجور خؤندشه کي گيلکي مئن همه ته خؤندشؤن جي ویشتر به کار شنه ؤ یکچی ایسه a ؤ e مئن. گيلکي خؤندشؤنˇ بولندی (ارتفاع) (فارسی زوانه بدئه) کمه. <ref>مسعود پورهادی. زبان گيلکي. دانشنامه‌ی فرهنگ و تمدن گیلان، جلد ۱۶. رشت: نشر ایلیا ۱۳۸۷. ص۲۶.</ref> ===نامتا'ن (ضميرؤن)=== ====شخصي نامتا==== گيلکي مئن شخصي نامتا دۊ جۊره<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref>: =====الف. سيوا شخصي نامتا===== {| class="wikitable" ! سيوا نامتا || شخصي نامتا (فاعلي) || شخصي نامتا (مفعۊلي) |- | أول شخصˇ فرد || مۊ، من || مأ، مره |- | دوم شخصˇ فرد || تۊ || تأ، تره |- | سىؤم شخصˇ فرد || اۊن، اۊ || اۊنه، وره |- | أول شخصˇ جم || أمان، أما، أمه، أمۊ، آمۊ || أمره |- | دوم شخصˇ جم || شۊمان، شۊما، شمه، شۊمۊ، شمۊ || شمره |- | سىؤم شخصˇ جم || أشان، ايشؤن (اۊشؤن)، ايشان || أشأنه، ايشؤنه (اۊشؤنه)، ايشانه |} =====ب. دشکسه شخصي نامتا===== ===فاعل=== گيلکي مئن، فاعل، شخص ؤ شماره' جي، فعلˇ همرأ جۊره<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref>: ''مرىم ظرفؤنه بۊشؤسته.'' ''مرىم ؤ زهرا ظرفؤنه بۊشؤستن.'' فاعل تينه حذف بۊبۊن ؤ فاعلˇ شخص ؤ شماره شأنه فعلˇ شناسه' جي فأمسن<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref>: ''مۊ شنم. -> شنم.'' ''اۊ کيتابه هأىته. -> کيتابه هأىته.'' ===فعل=== گيلکي مئن فعل دۊ ته بنه دأنه: '''هسا بنه''' (مضارع) کي اۊنأجي اخباري هسا ؤ التزامي هسا ؤ أمر چاگۊده بنه باني '''بۊگذشته بنه''' کي مصدر ؤ مفعۊلي صفت ؤ بۊگذشته فعلؤن اۊنأجي چاگۊده بنه.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> ====مصدر==== مصدر، -ən ؤ -an همرأ تمنأ بنه. أگه ىکته فعلˇ بنه خؤندشˇ همرأ سر بمأ، اينˇ مصدر -n گينه: ''زئن'' ؤ ''خؤردن'' ؤ ''فۊدن''ˇ مۊسؤن. ====ماضي صرفان==== گيلکي مئن ماضي ساده و ماضي استمراري به ترتيب ايته بساته بۊنن: *ماضي ساده: ب+بؤگذشته بۊنه+شناسه<ref>فرهنگ قادري || http://khurtav.blogfa.com/post-80.aspx</ref> *ماضي استمراري: بؤگذشته بۊنه+شناسه<ref>فرهنگ قادري || http://khurtav.blogfa.com/post-80.aspx</ref> {| class="wikitable" ! مصدر || بۊگذشته بۊنه || ماضي ساده؛ اول شخص مفرد || ماضي استمراري؛ اول شخص مفرد |- | خؤفتن || خؤفت || بخؤفتم || خؤفتم، خؤفتمه |- | خؤتن || خؤت || بخؤتم || خؤتم |- | بختن || خت || بختم || ختم |} ===قىد=== نحوي أگه نيگا بۊکۊنيم گيلکي مئن دۊ جرگه قىد دأنيم: ىک جرگه '''حتماً''' ؤ '''مثلاً'''ˇ مۊسؤن قىدؤن ؤ ىک جرگه' ني '''خئلي''' ؤ '''ويشتر'''ˇ مۊسؤن.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> دومي جرگه قىدؤنه نشأنه جۊمله سر أردن: خئلي حسن کتاب خؤنه. أول جرگه '''جۊمله قىد''' ايسن أمما دومي جرگه، '''فعلي جرگه قىد'''ن.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> ===جۊمله=== گيلکي مئن کلمه'نˇ ترتيب ''فاعل-مفعۊل-فعل'' ايسه.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> بسچي گاگلف مفعۊل تينه فعلˇ پسي بأ أمما مننئه فاعلˇ پيش بأ: ''علي کيتابه خؤنه.'' ''علي خؤنه کيتابه.'' ====ناشخصي ساخت==== ناشخصي ىا غىرˇشخصي جۊمله'ن اۊ جۊمله'نن کي ايشؤنˇ فعل، خۊشؤنˇ فاعلˇ همرأ جۊر نئه ؤ اي جۊمله'نˇ فعلˇشناسه سىؤم شخصˇ فرد ايسه: '''مأ تشنه'.'''<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> اي جۊمله'نˇ فعلؤن حسي ايسن ؤ ىعني ىکته مرجع خأنن کي ىکته تجرۊبه ىا حسه نسبت بدئن اۊ مرجعه. پس مننئن '''نمأ نامتا''' (ضمير ناملفوظ) بدأرن: گۊشنه'.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> اي جۊمله'نˇ مئن، فعلˇ مرجع مننئه بيجؤن بۊبۊن. پس أگه تينيم بدأريم: ''مأ گۊشنه''' ىا ''حسنه گۊشنه''' ىا ''سگؤنه گۊشنه'''؛ مننيم بۊگؤىم ''ميزه گۊشنه'''.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> اۊ نؤمي جرگه کي ناشخصي جۊمله'نˇ سر هأنه، فاعل نئه؛ اي نؤمي جرگه مفعۊله کي شنه فاعلˇ خالي جيگه مئن نيشينه ==گيلکي خط== ''_{اصلˇ وانيويس: [[گيلکي نیویشتن]]}'' صد سالˇ أخيرˇ مئ هرکي هرجۊر کي دوس دأشت گيلکي بنويشته کي البته ويشتري آرامي خطˇ جي نيويسنن کي ايرانˇ مئن به اشتبا<ref>http://v6rg.com/?p=10458#g1</ref> عربي ىا فارسي خۊ دۊخؤنده بنه؛ اي خطˇ مئن هرکي هرجۊر داب ض زاکۊن کي دۊرۊس تشخيص بده عمل کؤنه امما [[گیله‌وا|گيلوا]] مجله يکته دابدستۊر پيش بنأبۊ کي کم-کم بۊبؤ دابدستۊري کي گيلوا مئن بکي-ويريس بکارشنه ؤ اينˇ اصليترين کارکتر کۊچˇ هف (ˇ) ايسه. ۱۵۸۸ اسفندار ما، [[ورگ (اينترنتي جيگه)|ورگ]]، گيلوا دابدستۊرˇ سر يکته شيوه-نامه ؤ [[کاربر:Varg/پؤرؤژهٰ‌ن/گيلکي کيليدتأخته|کيليدتأخته]] (Keyboard) مؤنتشر بۊده کي شأنه گۊتن منسجمترين دابدستۊري ايسه کي تاهيسه بيرين بمأ.<ref>[http://v6rg.com/?p=10458 خط ؤ کيليدتأخته | خط و صفحه‌کلید]</ref> ورگˇ پيش بنأ شيوه ايتؤره: _{''(اي وؤت، اي سربسˇ جي نقل بؤدره: [http://v6rg.com/?p=10458 خط ؤ کيليدتأخته | خط و صفحه‌کلید])''} '''چۊتؤ خأ اي خطˇ جي گيلکي نيويشتن؟''' ا. نؤميترين ؤ مؤهمترين نشؤنه، “ˇ” ايسه کي شؤا(ə) نۊشؤن دئنه. امما قراردادˇ جي أمه اينه همته اضافي ترکيبؤنˇ مئن کاراگينيم. ملکي اضافه: ماکانˇ جۊف وصفي اضافه: سۊرخˇ رۊجا هرماله اضافه: اۊتاقˇمئن دقت بکۊنين کي “ˇ” دۊ جا أصلن بکارنشنه. ىکته مفعۊلي نشؤنه جا: من تي پسره بيدئم. پس أگه اي جومله’ ايتؤ بنويسيم که “من تي پسرˇ بيدئم” دوروس نيه. چۊن پئرˇ پسي “ه” ىکته سيوا کلمه ايسه ؤ مفعولي نشؤنه ايسه. اؤکته “ايسه” فعلˇ مئنه: اۊن تي مأره. که أگه بنويسيم “اۊن تي مأرˇ” غلطه. چۊن ائره م مأرˇ پسي “ه” ىکته فعله: اۊن تي مأر ايسه. – گاگلف لازمه کي تأکيد بۊکۊنيم ىکته کلمه مئن ىکته گب (حرف)ˇ پسي، شؤا دأنيم؛ اي جۊر وختؤن شأنه کۊچˇ هفته کاراىتن. وٚرگ ىا کٚلˇ مۊسؤن. گيلکي کيليدتأخته مئن أگه شيفتˇ کيليده بدأرين ؤ کۊچˇ هفته بزنين، تينين ىکته گبˇ جؤر شؤا بنين. اما نخأ اي کارˇ مئن تۊند شؤن؛ گيلکي-نيويسي مئن نخأ گبؤنˇ جؤر ؤ جير اعراب نأن. ب. a ىا فتحه خؤندشˇ جا (چي کۊتا چي دکشه) “أ” (ىزبر: yəzəbər) کاراگينيم: تأ، دأنم، پأچ، دأرم. ج. اۊ کلمه’نˇ مئن کي “ه” همره سرهنن ؤ اي “ه” ىکته خؤندشˇ جا ايسه (خؤنه، فرده ؤ…)، أگه لازم ببۊن کي مفعۊلي نشؤنه ىا “ايسه” جا ىکته فتحه بچربؤنيم کلمه سراخره، “أ” جا، چۊن خأنيم کلمه ظاهر ؤ صورته بدأريم “‘” کاراگينيم: خؤنه’، فرده’، خسته’بؤستم، پياده’بم. د. e ىا کسره خؤندشˇ جا (چي کۊتا چي دکشه) “ئ” (ىزير: yəzir) کارأگينيم: زئن، مئبه، زئندرم. ه. o ىا ضممه خؤندشˇ جا (چي کۊتا چي دکشه ىا چي ow خؤندشˇبه) “ؤ” (ىپيش: yəpiš) کاراگينيم: شؤن، شؤ، خؤ، مۊسؤن. و. اۊ کلمه’ني که “ه” ىا “ا” همره سرهنن، اۊشؤنˇ جم دوستنˇبه چۊن خأنيم کلمه ظاهر ؤ صورته بدأريم، “‘” کاراگينيم ؤ أگه کلمه “ي” همره سربأ، “ئ” کاراگينيم: خؤنه’ن، پا’ن، کاسپيئن/کاسپئن، تيتيئن/تيتئن. ز. اي خطˇ مئن نيمفاصله ندأنيم. هر جا بدين نيمفاصله خأنين، اۊنˇ جهاني معادله کاراگيرين: دأش (-). ح. u خؤندشˇ به، چي دکشه چي کۊتا، “ۊ” کاراگينيم: فۊوؤستن، دۊر، پۊر. ط. i خؤندشˇ به، چي کۊتا چي دکشه، “ي” کاراگينيم کي هم وختي سيوا بنويشته بنه ؤ هم وختي ىکته حرفه دچکئنه، نؤقطه دأنه. “تيتي” مۊسؤن. ى. اۊ کلمه’نˇ مئن کي دۊ ته گب (حرف)ˇ همره کي ىکته خؤندشˇ نماىنده ايسن سرأگينه (ايران، اؤره، ائره ؤ…)، اولي أليف هۊتؤ کي هميشک داب بو بنويشته بنه امما بۊخؤنده نبنه. ک. تۊىم خؤندشؤنˇ به کي گيلکي خۊشئبه دأنه، هي علامتؤنه خأ تۊىم گۊدن: تيۊل، ريۊت ؤ… ل. y گبˇ جا، “ى” کاراگينيم کي هم وختي سيوا بنويشته بنه ؤ هم وختي ىکته حرفه دچکئنه، بينؤقطه': چأىي، حسنى. م. اۊ کلمه’ني که اۊشؤنˇ مئن ي پسي، ى هنه، بيه، ديا، پياز ؤ… مۊسؤن، خالي “ي” بنويشته بنه: بيه، ديا، بيه، پياز ؤ… ن. سيوانيويسي ىا دچکسه-نيويسي، اصلˇ ملاک کلمه استقلاله. ىعني ىکته کلمه وابينؤن خأ کسؤنه دچکئن مگر اينکه باخى ملاکؤن ىا نيويشتاري عادتؤن مانع ببۊن. مثلن، مؤستمر فعلؤنه چۊن ىکته مۊستقل فعل ؤ ىکته کلمه ايسن دچکسه نويسنيم: شؤندرم، بمأبۊ ؤ خؤردئدرم. هيتؤرم “بي” ؤ “نا” مۊسؤن پيشوندؤن: بيکس، بيسواد، نابلد ؤ… – هرجا فاصله ىا نيمفاصله لازم بۊ، دأش (-) کاراىته-بنه: خؤرده-درم، فورته-دبۊ. س. گيۊمه وأسي، هۊ جهاني ؤ استاندارد گيۊمه’ (“”) کارأگينيم. گيۊمه اي جاؤن کاراىته-بنه: – اۊ گبي که ىک جا ىا ىک کسˇ جي نقل بنه. – خاصˇ نؤمؤن ؤ خاصˇ کلمه’ن، تيترؤن، فندي ؤ علمي اصطلاحؤن (هر وؤتˇ مئن خالي ىک دفأ). ع. نؤمره-نيويسي مئن، أعشاري نؤمره’نˇ مئن مؤمىئز (/) بکارشنه (۲۳/۴۰۵) ؤ هزارگانˇ سۊ رقمه سيواگۊدنˇبه هۊ علامتي که دونىا مئن دابه ( ۳,۰۴۰,۰۰۴,۰۰۵,۰۶۰) کاراىته-بنه. ف. پس گيلکي أليفبي اۊجۊر کي بۊگذشته جي فرسه أمي دس (محمۊد پاىنده لنگرۊدى فرهنگˇ گيل و دىلم) ؤ چاکۊنواکۊني که أمه پيش نئنيم، ايتؤره: أليف (آ، ا، أ)، بي (ب)، پي (پ)، تي (ت)، ثي (ث)، جأم (ج)، چي (چ)، حي (ح)، خي (خ)، دال (د)، ذال (ذ)، ري (ر)، زي (ز)، ژي (ژ)، سين (س)، شين (ش)، صات (ص)، ضات (ض)، طأى (ط)، ظأى (ظ)، عىن (ع)، غىن (غ)، في (ف)، قاف (ق)، کاف (ک)، گاف (گ)، لام (ل)، ميم (م)، نۊن (ن)، وؤ (و، ؤ، ۊ)، ىه (ى، ئ، ي)، هئ گرد (ه).<ref>[http://v6rg.com/?p=10458 خط ؤ کيليدتأخته | خط و صفحه‌کلید]</ref> ==گيلکي بنه== شکی نیه کي گیل، ىکته قؤمˇ نؤم بو. ىۊناني کتابؤنˇ مئن ایشؤنه گلای دخؤندن. أگه گۊنيم گیل ىا گیلک که اي کاف، نسبتˇ کافه نأ تصغیرˇ شي. اونچه کي مسلم ایسه اینه کي گیل ىا گئل ىا گئلای ىکته قؤمˇ نؤمه کي کاسپي درىا کلسیا (جونوب) چافˇ مئن نیشتن ؤ هنۊز ایشؤنˇ نؤم اي مردومˇ سر بمؤنسه. وختی گۊنيم گیلان، اي «ان» جیگه پسونده. ىعني اؤره کي گیلؤن زیندگی گودن.<ref>افشین پرتو. مردم سلول‌های ساختاری تاریخ‌اند. گفت‌وگو با افشین پرتو. گیله‌وا، ش ۱۲۲.</ref> اما دومي (دیلم) کي ویشتر اشتبا واگۊىه بنه ؤ أگه بشین محلي مردومه بپورسین اونˇ دوروسه گونن: دیلمؤن (dilemon). مو هرگز نشتؤسم هی‌کس بگؤ دىلمان deylaman. دیل dil ىکته کلمهٰ کي معنایˇ مشخص دأنه ؤ اؤرهٰ گونن کي مرز بوده ؤ دَوَسته ببون گؤ ؤ گوسند دأشتن ئبه ؤ «ام» بولندی پسونده، هوجور کي کؤتام ؤ ایلامˇ مئن دأنیم ؤ پألوي زوانˇ مئن هرچئه بخأن بولند ذکر بکونن اي پسونده چربؤنئنن اونه. پس دیلم بنه گؤ ؤ گوسندˇ دأشتنˇ بۊلندˇ جیگه.<ref>افشین پرتو. مردم سلول‌های ساختاری تاریخ‌اند. گفت‌وگو با افشین پرتو. گیله‌وا، ش ۱۲۲.</ref> '''گیل'''، مازندرانˇ گيلکي زوانˇ مئن ني دره ؤ مازندراني زوان، پۊر شواهدˇ وأسی،<ref>درویشعلی کولائیان. ساری و آغاز تمدن برنج در مازندران و گیلان. نشر شلفین ۱۳۸۵</ref><ref>درویشعلی کولائیان. مازندراني و سنسکریت کلاسیک. نشر چشمه ۱۳۸۷.</ref><ref>درویشعلی کولائیان. نگاهی نو به تاریخ مازندران باستان. نشر گیلکان.</ref><ref>درویشعلی کولائیان اینترنتی جیگه www.kulaian.com</ref> سانسکریتˇ همره ارتباطˇ مستقیم دأنه.<ref>درویشعلی کولائیان. گیل، گیلک، گيلکي. گیله‌وا. بهمن و اسفند 1390.</ref> ==گيلکي دئبار== [[فاىل:Gilaki_Language_Location_Map.PNG]] گيلکي خو تاریخ ؤ ادبیاته دأنه. پیرشرفشا شئرؤنˇ دیوانˇ مورسؤن کي هشتۊمي قرنˇ هجری قمری جي بجا بمؤنسه.<ref>رضا مدنی. نوشته‌های گيلکی و تالشي خطی و چاپ‌شده (از سده هشتم تاکنون). گيلان‌نامه، مجموعه مقالات گيلان‌شناسی، جلد دوم، چاپ 1369.</ref> بخشی جه قدیمي آثار که یا به گیلکي بأنوشته ببه یا بخش هایی جه اؤن گیلکي ايسه: ۱.تفسیر قران سورتچی(قرن۷) ۲.مقامات الحریری(قرن۷) ۳.دیوان پیر شرفشاه دولابی(قرن۸) ۴.الکفایه(قرن۹) ۵.الابانه(قرن۹) ۶.تفسیر کتاب الله(قرن۹) ۷.تفسیر مؤغنیسا(قرن۹) ۸.دوم مشیخ زیدی(قرن۹) ۹.سوم مشیخ زیدی(قرن۹) ۱۰.قصیده طنطرانیه(قرن۹) گيلکي جي تا هفتؤمي قرن ه.ق وؤت بجا بمؤنسه. [[پیرشرفشا دولایی]] دیوان کي گيلکي زوان ئبه ىکته پیله سنده.<ref>دیوان پیرشرفشاه دولائی. به کوشش دکتر محمدعلی صوتی، ناشر بنياد فرهنگ ايران، تهران، 1358.</ref> جغرزˇ اون، نهؤمی قرن جي، [[قاسم انوار]]ˇ شئرؤنˇ دیوان بمؤنسه کي اونˇ مئن گيلکي غزل دره. نهؤمی قرنˇ جي به بعد دئه گيلکي جي پۊر پورˇ وؤت هنأ تا مشروطه زمت کي حتا چن سوره انجیلˇ جي واگردؤن ببؤ.<ref>[http://v6rg.com/?p=10037 رضا مدنی. نوشته‌های گيلکی و تالشي خطی و چاپ‌شده (از سده هشتم تاکنون). گيلان‌نامه، مجموعه مقالات گيلان‌شناسی، جلد دوم، چاپ 1369.]</ref> سیˇ چن ته گيلکي کلمه راجه به جؤنورشناسی، نسخه‌ی خطی «خواص الحیوان»ˇ مئن (ملاعلی کامی لاهیجانی) دره کي الؤن [[ترهان]]ˇ دانشگا کتابخؤنه مئن هنأ.<ref>[http://v6rg.com/?p=10037 رضا مدنی. نوشته‌های گيلکی و تالشي خطی و چاپ‌شده (از سده هشتم تاکنون). گيلان‌نامه، مجموعه مقالات گيلان‌شناسی، جلد دوم، چاپ 1369.]</ref> سیزدهؤمی قرن مئن، [[سید ظهیرالدین مرعشی]] «تاریخ طبرستان، رویان و مازندران»ˇ جي ىکته واوینه (بنای آمل) [[میرزا ابراهیم گیلانی]] به گيلکي واگردؤنه.<ref>[http://v6rg.com/?p=10037 رضا مدنی. نوشته‌های گيلکی و تالشي خطی و چاپ‌شده (از سده هشتم تاکنون). گيلان‌نامه، مجموعه مقالات گيلان‌شناسی، جلد دوم، چاپ 1369.]</ref> یکته گيلکي شئر ني [[خان احمد خان]] جي بجا بمؤنسه کي دانشگا تهران کتابخؤنه مئن هنأ<ref>پژوهشگر، ابوالقاسم. [http://www.webcitation.org/6FsvEXaYg «معرفی برگی از نسخه خطی اشعار گيلکي خان احمد گیلانی»]. پیام بهارستان (تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس) ۲، ش. ۱۳ (۱۳۹۰): ۱۰۶۹. [http://www.ensani.ir/storage/Files/20120413184126-8049-225.pdf اصلی نسخه] جي بایگانی ببؤ.</ref>: ''' شده‌ام زار و پریشان دَرَم جان کَنَشا | دل پُر خون مو از عشق تو مانی آتشا تو باَغیار نشینی می دِلا خون کُانی | تو بگو چه بَکُنَم مردمانَ سَرزَنَشا شیوه دلبری و عشوه و ناز و غمزه | هرچه دُانی توبَکُن آنچه تو ذاتی رَوَشا از فراق تو مُجَم [مَجَم] کوچه بکوچه شب و روز | همدَمی خود بَگُدی همسر تُرک طالَشا موکه تا [تَ] هیچ نَگُتامو تو خود آزرده یَه بی | دو هزار چه موتی دانم یَکتا و اگُتَه نَشا''' [[پرونده:Karkiya Xan Ahmad xan-e do'om.PNG|بندانگشتی|600px|وسط|یکته ولگ نسخه خطی کي خان احمد خان گيلکي شئرؤن اون سر بنویشته نأ]] یکته دئه سربس، گيلکي قدیمی وؤتˇ وأسی، «تفسیر کتاب الله» ایسه، ابوالفضل بن شهردویر دیلمی کي هشتؤمی قرنˇ مئن بنویشته ببؤ ؤ اونˇ مئن قرآن به گيلکي واگردؤنه ؤ تفسیر ببؤ.<ref> [https://www.academia.edu/2912872/%D9%86%D8%B3%D8%AE%D9%87_%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D9%86_%D8%AA%D9%81%D8%B3%DB%8C%D8%B1_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8_%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87_%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%B6%D9%84_%D8%A8%D9%86_%D8%B4%D9%87%D8%B1%D8%AF%D9%88%DB%8C%D8%B1_%D8%AF%DB%8C%D9%84%D9%85%DB%8C_-_%D9%85%D9%82%D8%AF%D9%85%D9%87 تفسیر کتاب‌الله/ ابوالفضل بن شهردویر دیلمی؛ با مقدمهٔ محمد عمادی حائری. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی. قم: کتابخانه‌ٔ تخصصی تفسیر و علوم قرآنی. ۱۳۸۸.]</ref> [[مازیار]] (کی مازندرؤنی بو ؤ ۲۱۸ تا ۲۲۵ ه.ق حوکومت گود) خو نامه‌ٰنˇ مئن به عباسی خلیفه، خوشه گیلˇ گیلان دخؤنه ؤ خلیفه ني اینه جیلˇ جیلان (گیلؤنˇ گیل؛ فارسی: گیل گیلها) دخؤند. اي اول سندی ایسه کي یک نفر خودش ؤ خو مردومه گیل دخؤند. هنۊزم مازندرانˇ غربˇ کوهؤنˇ مئن، گالشؤن، جیرا (جؤلگه) دخؤنن: گیلؤن. [[فردؤسی]]، خو [[شاهنامه]] مئن، اؤره کي '''منوچهر'''، '''سلم''' ؤ '''تور'''ˇ جي انتقام بکشه، نویسنه: ''سپه را ز درىا به هامون کشید | ز چین دژ سوی آفریدون کشید چو آمد به نزدیک تمیشه باز | نیا را به دیدار او بد نیاز ز دریای گیلان چو ابر سیاه | دُمادُم به ساری رسید آن سپاه'' بازین کي '''فریدون''' مازندرانˇ مردومˇ همره شنه منوچهرˇ استقبال: ''به زرین ستام و به زرین کمر | به سیمین رکاب و به زرین سپر ابا گنج و پیلان و با خواسته | پذیره شدن را بیاراسته همه گیل مردان چو شیر یله | ابا طوق زرین و مشکین کله.'' شاهنامه مئنم، فردؤسی مازندرانˇ مردومه گیل دخؤنه. [[نظامی گنجوی]] ني مازندراني‌ئنه گیل دؤنس؛ خو [[اسکندرنامه]] مئن وختی گه اسکندر، ایران ؤ رومˇ سپاهˇ همره شنه اوروسؤن (روسؤن)ˇ جنگ، اینˇ پهلوانؤنه نؤم بئنه: ''زریوند گیلی ز مازندران | نیال یل از کشور خاوران'' '''زریوند''' ني رجز خؤندن و فأزمه گودنˇ زمت گونه: ''زریوند مازندراني منم | که بازی بود جنگ اهریمنم'' زریوند چن نفره کوشنه تا بیلاخره بکوشتن شنه ؤ اسکندر ناراحت بنه: ''جهاندار از آن کار شد تنگدل | که سالار گیلی درآمد به گل'' [[ناصرالدین شا]] ني خو مازندرانˇ سفرنامه مئن، تبعیدی کوردؤنه ایل دخؤنه ؤ کلاردشتˇ محلي‌ئنه گیل. ایتؤ نظر هنه کي مازندران نی، دیلمˇ مورسؤن، جیگه نؤم (اسم مکان) ببون ؤ ربطی به قومیت ؤ زوان ندأره. اي سربسؤن همه اینه نشؤن دئنن کي کاسپي درىا کلسیا چافˇ مردۊم (تالشؤنˇ جي تا گیلانˇ گیلکؤن تا مازندرانˇ گیلکؤن تا حتا گلستانˇ گیلکزوانؤن) ىکته ریشه و بنه جي ایسن ؤ هرته خو جیگه ؤ سامؤنˇ نؤمه خو سر بنأ اما همه‌ته گيلکي گب زئنن ؤ ایشؤنˇ زوان گيلکي ىا گئلئکی ایسه. پس اي دوروس نیه کي گیلانی‌ئن، گيلکي ؤ گیلک بؤنه خوشؤنˇ انحصارˇ مئن بدؤنن. ==بيريني خال== *[http://v6rg.com/?p=10037 نوشته‌های گيلکی و تالشي خطی و چاپ‌شده (از سده هشتم تاکنون)] *[http://globalrecordings.net/program/C08110 چن‌ته صوتی فايل، به گيلکی] *[http://www.briancoad.com/checklists/farsinameslist.htm Freshwater Fishes of Iran] *[http://v6rg.com/?p=10309 فعل مرکب گيلکي] *[http://v6rg.com/?p=9640 افسانه‌های زبان گيلکي] (اونچی که راجه به گيلکي دؤنین ؤ امکان دأنه اشتبا ببون!) *[http://v6rg.com/?page_id=9197 گيلکي مدرسه] (اینترنتی گيلکي باموجین) *[http://v6rg.com/?p=8044 ساخت مستمر (در جریان) در فعل‌های گيلکي] *[http://v6rg.com/?p=10458 خط ؤ کيليدتأخته | خط و صفحه‌کلید] ==جیرنویس== {{جیرنویس}} [[رده:کاسپي زوانؤن]] [[رده:ايرانˇ زوانؤن]] [[رده:شۊمالغربي ايراني زوانؤن]] [[رده:حىاتي وانويسؤن]] [[جرگه:گيلکي]] [[جرگه:زوان]] 3xxfw7trokp2voslp7axvvfvlhq1c5f 62234 62233 2022-08-21T11:09:47Z هؤی 13914 wikitext text/x-wiki '''گيلٚکي''' (واگۊىه: /Giləki/) گه '''گئلکي''' ؤ '''گيليکي''' ني دؤخؤندن بۊنه، یته زوؤن ٚ نؤم هيسه گه [[گيلک|گيلکؤن]] اۊن ٚ جي گب زنن. اي زۊوؤن [[هيندۊاۊرۊپايي زوانان|هيندۊاۊرۊپایي زوانان]] ٚ جي هيسه ؤ [[ايراني خۊرخؤسي-کليسایي|ايراني کليسایي-خۊرخؤسي]] هال ٚ مئن قرار بیته دأره.<ref>https://www.ethnologue.com/language/glk</ref> ألبت بأضي هامۊجشؤن اين-ه گۊنن گه گيلکي، [[کارتؤلي]] (نسایي قفقاز) ٚ زوانؤن ٚ همرأ-ني مۊشترک ٚ جرگه‌شينأسي خؤصۊصيات-ه دارا هيسه.<ref>The Tati language group in the sociolinguistic context of Northwestern Iran and Transcaucasia By D.Stilo, pages 137-185</ref> اي زوؤن ٚ گۊیشورؤن-ه [[اتنؤلؤگ]] سال ٚ ۲۰۱۷ مئن ۴٬۳۸۰٬۰۰۰ نفر تخمين بزأ دأره. گه ألبت مۊختلف ٚ سربسؤن ٚ مئن اي آمار جيرجؤر دأره. اي زوؤن ٚ جؤغرافي محدۊده-أ [[کاسپي درىا|کاسپين ٚ دریا]] ٚ نسا تا [[ألبؤرز ٚ ارتفاعات]] مؤعرفي گۊده شأنه. ولي اين ي طۊلي محدۊده سر نظرات متناقضه ؤ اختلافات نيأ. اي زوؤن هيچته کيشور ٚ مئن رسميتي ندأره. گيلکي‌ئه معمۊلا آرامي (عربي) خط ٚ جي نويسنن. ==گۊىشؤن== [[فاىل:Map of Caspian Languages in Iran and Azerbaijan.png|بندانگشتی| گيلکي زوؤن گۊىشؤن ٚ نخشه.]] گيلکي زوؤن سۊته أصلي گۊيش يأني، بيه پسي ؤ بيه پيشي ؤ گالشي-ئه تقسيم بۊنه.<ref>https://www.eva.mpg.de/linguistics/past-research-resources/documentation-and-description/northwest-iranian-project.html </ref><ref>دکتر منوچهر ستوده، سال۱۳۳۲، فرهنگ گیلکی، ص۱۷–۱۸</ref><ref>http://gilan.isna.ir/Default.aspx?NSID=5&SSLID=46&NID=75762</ref><ref>گویش گیلکی لاهیجان. واژه‌نامه و پاره‌ای ویژگی‌های آوایی و ساخت‌واژه‌ای. جلد اول. دکتر نادر جهانگیری. چاپ دانشگاه مطالعات خارجی توکیو.</ref> بيه پيشي ؤ بيه پسي گۊيش، اسپي رۊ توسط کسن ٚ جي سيفا بۊنن؛ گالشي ني گيلان ؤ مازندران  ٚ اۊستان ٚ نسايي ارتفاعات ؤ بندؤن؛ و قزوين ؤ ألبؤرز ٚ اۊستؤن ٚ کليسايي واوينؤن ٚ مئن رایج هيسه.<ref>http://www.eva.mpg.de/linguistics/past-research-resources/documentation-and-description/northwest-iranian-project.html</ref><ref>https://rch.ac.ir/</ref><ref>https://iranicaonline.org/articles/alborz-geography</ref><ref>https://iranicaonline.org/articles/alamut-valley-alborz-northeast-of-qazvin-</ref><ref>https://dx.doi.org/10.29171/azu_acku_ds375_bay43_meem38_1367</ref> سۊته أصلي گۊيش وؤجۊد دأره ولي هرته گۊيش خؤره چندين بۊن‌گۊيش يا لأجه  دأره ؤ [[گيلک|گيلکؤن]] گاگلف خۊ لأجه' ايشاره گۊدن ٚ ره خۊ شأر يا محل ٚ نؤم-ه هأورن، مثلا: [[فؤمن]] ٚ گيلکي، [[رشت]] ٚ گيلكي، [[لاجؤن|لايجؤن]] ٚ گيلکي، [[رۊدسر|رۊد ٚ سر]] ٚ گيلکي، [[تۊنکابؤن|تنکابؤن]] ٚ گيلکي، [[ألمۊت]] ٚ گيلکي، [[طالقان|تالکان]] ٚ گيلکي و… گيلکان گيلکي-أ مۊختلف گۊىشانˇ أمرأ گب زنده کي جه نظر فؤنتيک ؤ أفعالˇ صرف ايبچه تفاوت درده کي ناشي جه اقليمˇ تدريجي تحول ايسه.<ref>https://www.eva.mpg.de/linguistics/past-research-resources/documentation-and-description/northwest-iranian-project.html</ref> تقريبن تمؤم ٚ زوؤنؤن گۊيش‌بندي بۊنن ؤ حتی خيلي زوانؤن ٚ مئن، منن کسن ٚ گۊيش-ه بفأمن، ولي گيلکؤن ٚ زوؤن ايته نيه ؤ گيلکي‌زوانان تۊنن برأحتي کسن ٚ گۊيش ٚ گبؤن-ه متوجه بؤبۊن. # # # == گؤستردگي == [[فاىل:نقشه زبان‌های رایج.png|بندانگشتی|ايران ٚ کيشور ٚ کلسياٰ رايج ٚ زوؤنؤن ٚ نخشه.]] گيلکي گيلان ٚ اۊستؤن ٚ مردۊم ٚ أکثر ٚ زوؤن ؤ هيته'ني يته بۊمي ؤ شنأته وکته زوؤن مازندران ؤ قزوين ؤ ألبؤرز ٚ اۊستانؤن ٚ مئن هيسه.گيلکي مۊختلف مناطق ٚ مئن مۊختلف گۊیشؤن ؤ لأجه'ن ٚ همرأ صحبت بۊنه.<ref>https://dx.doi.org/10.1057/9781137008206.0011</ref><ref>https://dx.doi.org/10.4000/abstractairanica.35151</ref><ref>https://iranicaonline.org/articles/iran-vi-iranian-languages-and-scripts</ref><ref>طرح بررسی و سنجش شاخص های فرهنگ عمومی کشور (شاخص های غیرثبتی) {گزارش}: استان قزوین / به سفارش شورای فرهنگ عمومی کشور ؛ مدیر طرح و مسئولیت مدیریت: منصور واعظی ؛ اجرا شده: شرکت پژوهشگران خبره پارس -شابک: 3-53-662۷-600-9۷8 * وضعیت نشر: تهران-موسسه انتشارات کتاب نشر 1391 * وضعیت ظاهری: 268 ص: جدول (بخش رنگی) ، نمودار (بخش رنگی) .</ref><ref>https://iranicaonline.org/articles/alborz-geography</ref><ref>https://rch.ac.ir/</ref><ref>https://iranicaonline.org/articles/alamut-valley-alborz-northeast-of-qazvin-</ref><ref>http://www.chalouscity.ir/fa-IR/DouranPortal/4640/page/-%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%D9%88-%D8%AC%D8%BA%D8%B1%D8%A7%D9%81%D9%8A%D8%A7%D9%8A-%DA%86%D8%A7%D9%84%D9%88%D8%B3#_ftnref1</ref> گيلکي زوان خۊرتأو ٚ را تا [[چالوس|چالۊس]]،<ref>http://www.chalouscity.ir/fa-IR/DouranPortal/4640/page/-%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%D9%88-%D8%AC%D8%BA%D8%B1%D8%A7%D9%81%D9%8A%D8%A7%D9%8A-%DA%86%D8%A7%D9%84%D9%88%D8%B3#_ftnref1</ref> خۊرخؤس ٚ را تا [[رزوندي]]<ref>https://gsi.ir/guilan/fa/page/3522/%D8%B4%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D8%B6%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%87%D8%B1</ref> ؤ نسا را تا ألمۊت ؤ طالقان ؤ قزوين ؤ ألبؤرز ٚ اۊستؤن ٚ کليسايي واوينؤن رسنه.<ref>[23] طرح بررسی و سنجش شاخص‌های فرهنگ عمومی کشور (شاخص‌های غیرثبتی){گزارش}:استان قزوین/به سفارش شورای فرهنگ عمومی کشور؛ مدیر طرح و مسئول سیاست گذاری:منصور واعظی؛ اجرا:شرکت پژوهشگران خبره پارس -شابک:۳-۵۳-۶۶۲۷-۶۰۰-۹۷۸ *وضعیت نشر:تهران-موسسه انتشارات کتاب نشر ۱۳۹۱ *وضعیت ظاهری:۲۶۸ ص:جدول (بخش رنگی)، نمودار (بخش رنگی).</ref><ref>https://iranicaonline.org/articles/alborz-geography</ref><ref>https://iranicaonline.org/articles/alamut-valley-alborz-northeast-of-qazvin-</ref> گيلکي زوؤن ٚ گۊتنکسؤن ٚ تئداد-ه ۳ تا ۴ ميليۊن نفر تخمين بزأن.<ref>https://dx.doi.org/10.4324/9780429493454</ref><ref>http://www.statoids.com/uir.html</ref><ref>https://www.ethnologue.com/language/glk</ref> ==گيلکي واجه‌ئن== اي سري جه گيلکي واجه‌ئن دۊ ته بيه‌پس ؤ بيه‌پيشˇ لئجه أمرأ [[فارسي]] ؤ [[اينگيليسي زوؤن|اينگيليسي]] معادلانˇ ورجه: {| class="wikitable" ! فارسي ! بيه پيش ! بيه پس ! اينگيليسي |- | صورت / چهره | ديم || ديم | Face |- |زمان | زمات، زمت || زمات | Time |- | بالا | جؤر|| جؤر | Up |- | پایین | جير || جير | Down |- |زیر |بۊن |بۊن |Under |- | پدر | پئر || پئر | Father |- | کودک / بچه | زأک، زأی || زای / زاک | Baby / Kid |- | پسر | ريکه، وچه || رِی / رِئک | Boy |- | دختر | لاکۊ / دتر || کؤر / کیلکا / لؤی / دَتَر | girl / Daughter |- |پدر زن |زن پئر || زن پئر |Father in law |- |مادر |مار || مار |Mother |- |خواهر |خاخۊر || خاخۊر |Sister |- |برادر |برار، برأر || برار |Brother |- |برادر شوهر |شۊ برأر || مردˇ برار |Brother in law |- |مادر شوهر |شۊ مار|| مردˇ مار |Mother in law |- | بزرگ | پيله، پيلا || پيله | Great |- | لیز / سُر | ليسک || ليسک | Lubricious |- | ترد و شکننده | کرچ || کَرچ | Brittle |- | آویزان کردن / آویختن | وارگنئن، درگئنتن || اۊرگادن / وارگادن | Hangning |- | به دنبال کشیدن | هکشئن || فَکِشِن / دکشن | Drag |- | مکیدن | فۊدۊشتن || فۊدۊشتن / اۊدۊشتن | Sucking |- | میل داشتن | واسَن || واستن | Appetite or Desire |- | ریختن مایعات | فؤدن، شؤندن، کألئن || فۊکۊدن / فۊگۊدن | Pouring of Liquids |- | درخت | دار || دار | Tree |- | زنبور | سیفتال || گَرزَک | Bee |- |سنجاقک |تيتيل |چيچيلاس / ککر |Dragonfly |- | گاو | گؤ، مال || گاب | Cow |- | گربه/بچه گربه | پیچا/پیچا کوته || پیچا/پیچا کوته | Cat/Kitty |- |گردو |آغۊز / گۊرکان |آغۊز |Nut |- | اردک | بیلی / سیکا | بیلی | duck |- |مرغ خانگی | کرک || کَرک | Hen |- | گنجشک | ملجه / چيچيني || چيچيني | Sparrow |- |مار |ميۊلئم |لانتي |Snake |} ==گيلکي دابدستور== ===أليفبي=== گيلکي أليفبي اۊجۊر کي بۊگذشته<ref>محمود پاینده لنگرودی. فرهنگ گیل و دیلم. نشر امیرکبیر. ۱۳۶۸.</ref> جي فرسه أمي دس ايتؤره: {| class="wikitable" |- ! رديف !! حرفˇنؤم !! حرف |- | ۱ || کۊجي هفت || ˇ |- | ۲ || أليف || آ، أ، ا |- | ۳ || بي || ب |- | ۴ || پي || پ |- | ۵ || تي || ت |- | ۶ || ثي || ث |- | ۷ || جأم || ج |- | ۸ || چي || چ |- | ۹ || حي || ح |- | ۱۰ || خي || خ |- | ۱۱ || دال || د |- | ۱۲ || ذال || ذ |- | ۱۳ || ري || ر |- | ۱۴ || زي || ز |- | ۱۵ || ژي || ژ |- | ۱۶ || سين || س |- | ۱۷ || شين || ش |- | ۱۸ || صات || ص |- | ۱۹ || ضات || ض |- | ۲۰ || طأى || ط |- | ۲۱ || ظأى || ظ |- | ۲۲ || عىن || ع |- | ۲۳ || غىن || غ |- | ۲۴ || في || ف |- | ۲۵ || قاف || ق |- | ۲۶ || کاف || ک |- | ۲۷ || گاف || گ |- | ۲۸ || لام || ل |- | ۲۹ || ميم || م |- | ۳۰ || نۊن || ن |- | ۳۱ || وؤ || و، ۊ، ؤ |- | ۳۲ || ىه || ي، ى، ئ |- | ۳۳ || هئ گرد || ه |} [[پرونده:گيلکي أليفبي.ogg|بندانگشتی|راست|گيلکي أليفبي]] === چنته گيلکي کلمه === گيلکي کلمه‌ٰن، باخی [[هند و اوروپپایی|هندواۊرۊپاىي زوانؤن]]ˇ همره پۊر اشتراک دأنه. اي زوان، عربی ؤ فارسی جی‌م پۊر کلمه هیته ؤ کلمه ني ایشؤنه هدأ.<ref>[http://v6rg.com/?p=9412 ورگ. چنته نؤکته، گيلکي و فارسی و ایشؤنˇ هدأهگیرˇ جی.]</ref> {| class="wikitable" ! گيلکي || اینگیلیسی || فارسی ||کۊردي |- | دیم || Face || صورت || Dîmen |- | زأی/ زأک/ وچه || Baby/Kid || کودک/بچه || Zarok |- | پیلˇپئر || Grand Father ||پدربزرگ || Bapîr |- | جؤر || Up || بالا|| jûr/Jûrewe |- | اساره/ رؤجا || Star || ستاره || Estêre/Stêrk |- | لاکو/ کؤر/ کیجا/ کئلکا || Girl || دختر || Kıç/Kîj |- | ریکه/ رئک/ رئه/ وچه || Boy || پسر || Kurr |- | پیتار || Ant || مورچه || Mêlûre |- | سیفتال/ گرزک || Bee || زنبور|| Hengejalle |- | پیچا/ پیچه || Cat || گربه || Pışîle |- | نسا || Shadow || سایه || Nısê/Sêwer |- | پیله/ گأت || Great || بزرگ || Gewre |- | پئر || Father || پدر || Bawk |- | فودوشتن || Suck|| مکیدن || Mıjîn |- | وأستن/ یأسه || Appetite/ Desire || اشتها ىا میل || ? |- | فودن/ شؤندن || Pouring of liquids|| ریختن مایعات || Rıjanın/ Rıştın |- | لیسک || Lubricious|| لیز/لغزنده || Lûs/Xız |- | کرچ/ کرج || Brittle || ترد و شکننده || Puşke |- | دار || Tree|| دار/درخت || Dar |- | چیشنک/ ملجه/ چیچینی || Sparrow|| گنجشک || Peresêlke/ Çoleke |- | بشو || Go || برو || Pıço |- | هگیر/ فگیر || Take it in your hand || بگیر || Bıgre |- | هنگیر/ فنگیر || Dont take in your hand|| نگیر || Megre |- | پورد || Bridge|| پل || Pırd |} ===خؤندشؤن ؤ حرفؤن=== گيلکی بیسˇ دو ته حرف (صامت ىا همخوان) دأنه: {| class="wikitable" ! گيلکي || فؤنؤتیک || مورسؤن |- | پ || p || پورد |- | ب || b || بال |- | ت/ط || t || توم |- | د || d || دأره |- | ک || k || کرجي |- | گ || g || گأره |- | غ/ق || q || قاش |- | ف || f || فو |- | و || v || وأرش |- | س/ص/ث || s || ساق |- | ز/ض/ظ/ذ || z || زور |- | ش || š || شل |- | ژ || ž || ژیویر |- | خ || x || خؤنخا |- | ه/ح || h || هئن |- | چ || c || چوچار |- | ج || j || جیگه |- | ر || r || راب |- | ل || l || لاس |- | م || m || مره |- | ن || n || نمکار |- | ی || y || یالمند |} هف ته ني ساده خؤندش (مصوت ىا واکه) دأنه: {| class="wikitable" ! گيلکي || فؤنؤتیک || مورسؤن |- | آ || ā || کال |- | او (ۊ) || u || سو |- | اي (ي) || i || شیم |- | ئ || e || گئشه |- | ؤ || o || چؤ |- | أ ||a || هأن |- | ٚ || ə || کل |} بانی سه جرگه تویم (مرکب) خؤندش<ref>مسعود پورهادی. زبان گيلکي. دانشنامه‌ی فرهنگ و تمدن گیلان، جلد ۱۶. رشت: نشر ایلیا ۱۳۸۷. ص۲۷.</ref>: {| class="wikitable" ! گيلکي || فؤنؤتیک || مورسؤن |- | ؤۊ || ou || اؤۊربۊ (امرود) /ourbu/ |- | آۊ || āu || زاۊ (شکؤمدار زنأی) /zāu/ |- | آي || āi || ماي (ماهی) /māi/ |- | ئي || ei || خئيل (جرگه) /xeil/ |- | ۊؤ || uo || تۊؤر (تبر) /tuor/ |} {| class="wikitable" ! گيلکي || فؤنؤتیک || مورسؤن |- | ئی || ey || رئی (ریکه) /rey/ |- | ٚی || əy || میدان /məydān/ |- | أی || ay || أیوار (ای دفأر) /ayvār/ |- | آی || āy || هأرای (زهار، فریاد) /harāy/ |- | ؤی || oy || کؤیتا (کؤکته) /koytā/ |- | ۊی || uy || اۊیتا (اؤکته) /uytā/ |} {| class="wikitable" ! گيلکي || فؤنؤتیک || مورسؤن |- | آؤ || āw || ناؤدان /nāwdān/ |- | ؤ || ow || اؤلاد /owlād/ |- | أؤ || aw || أؤدؤ (دهن‌وله) /awdo/ |- | ٚؤ || əw || خؤخوره (خرناسه) /xəwxurə/ |} آخری خؤندش (ə) یکجور خؤندشه کي گيلکي مئن همه ته خؤندشؤن جي ویشتر به کار شنه ؤ یکچی ایسه a ؤ e مئن. گيلکي خؤندشؤنˇ بولندی (ارتفاع) (فارسی زوانه بدئه) کمه. <ref>مسعود پورهادی. زبان گيلکي. دانشنامه‌ی فرهنگ و تمدن گیلان، جلد ۱۶. رشت: نشر ایلیا ۱۳۸۷. ص۲۶.</ref> ===نامتا'ن (ضميرؤن)=== ====شخصي نامتا==== گيلکي مئن شخصي نامتا دۊ جۊره<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref>: =====الف. سيوا شخصي نامتا===== {| class="wikitable" ! سيوا نامتا || شخصي نامتا (فاعلي) || شخصي نامتا (مفعۊلي) |- | أول شخصˇ فرد || مۊ، من || مأ، مره |- | دوم شخصˇ فرد || تۊ || تأ، تره |- | سىؤم شخصˇ فرد || اۊن، اۊ || اۊنه، وره |- | أول شخصˇ جم || أمان، أما، أمه، أمۊ، آمۊ || أمره |- | دوم شخصˇ جم || شۊمان، شۊما، شمه، شۊمۊ، شمۊ || شمره |- | سىؤم شخصˇ جم || أشان، ايشؤن (اۊشؤن)، ايشان || أشأنه، ايشؤنه (اۊشؤنه)، ايشانه |} =====ب. دشکسه شخصي نامتا===== ===فاعل=== گيلکي مئن، فاعل، شخص ؤ شماره' جي، فعلˇ همرأ جۊره<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref>: ''مرىم ظرفؤنه بۊشؤسته.'' ''مرىم ؤ زهرا ظرفؤنه بۊشؤستن.'' فاعل تينه حذف بۊبۊن ؤ فاعلˇ شخص ؤ شماره شأنه فعلˇ شناسه' جي فأمسن<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref>: ''مۊ شنم. -> شنم.'' ''اۊ کيتابه هأىته. -> کيتابه هأىته.'' ===فعل=== گيلکي مئن فعل دۊ ته بنه دأنه: '''هسا بنه''' (مضارع) کي اۊنأجي اخباري هسا ؤ التزامي هسا ؤ أمر چاگۊده بنه باني '''بۊگذشته بنه''' کي مصدر ؤ مفعۊلي صفت ؤ بۊگذشته فعلؤن اۊنأجي چاگۊده بنه.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> ====مصدر==== مصدر، -ən ؤ -an همرأ تمنأ بنه. أگه ىکته فعلˇ بنه خؤندشˇ همرأ سر بمأ، اينˇ مصدر -n گينه: ''زئن'' ؤ ''خؤردن'' ؤ ''فۊدن''ˇ مۊسؤن. ====ماضي صرفان==== گيلکي مئن ماضي ساده و ماضي استمراري به ترتيب ايته بساته بۊنن: *ماضي ساده: ب+بؤگذشته بۊنه+شناسه<ref>فرهنگ قادري || http://khurtav.blogfa.com/post-80.aspx</ref> *ماضي استمراري: بؤگذشته بۊنه+شناسه<ref>فرهنگ قادري || http://khurtav.blogfa.com/post-80.aspx</ref> {| class="wikitable" ! مصدر || بۊگذشته بۊنه || ماضي ساده؛ اول شخص مفرد || ماضي استمراري؛ اول شخص مفرد |- | خؤفتن || خؤفت || بخؤفتم || خؤفتم، خؤفتمه |- | خؤتن || خؤت || بخؤتم || خؤتم |- | بختن || خت || بختم || ختم |} ===قىد=== نحوي أگه نيگا بۊکۊنيم گيلکي مئن دۊ جرگه قىد دأنيم: ىک جرگه '''حتماً''' ؤ '''مثلاً'''ˇ مۊسؤن قىدؤن ؤ ىک جرگه' ني '''خئلي''' ؤ '''ويشتر'''ˇ مۊسؤن.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> دومي جرگه قىدؤنه نشأنه جۊمله سر أردن: خئلي حسن کتاب خؤنه. أول جرگه '''جۊمله قىد''' ايسن أمما دومي جرگه، '''فعلي جرگه قىد'''ن.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> ===جۊمله=== گيلکي مئن کلمه'نˇ ترتيب ''فاعل-مفعۊل-فعل'' ايسه.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> بسچي گاگلف مفعۊل تينه فعلˇ پسي بأ أمما مننئه فاعلˇ پيش بأ: ''علي کيتابه خؤنه.'' ''علي خؤنه کيتابه.'' ====ناشخصي ساخت==== ناشخصي ىا غىرˇشخصي جۊمله'ن اۊ جۊمله'نن کي ايشؤنˇ فعل، خۊشؤنˇ فاعلˇ همرأ جۊر نئه ؤ اي جۊمله'نˇ فعلˇشناسه سىؤم شخصˇ فرد ايسه: '''مأ تشنه'.'''<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> اي جۊمله'نˇ فعلؤن حسي ايسن ؤ ىعني ىکته مرجع خأنن کي ىکته تجرۊبه ىا حسه نسبت بدئن اۊ مرجعه. پس مننئن '''نمأ نامتا''' (ضمير ناملفوظ) بدأرن: گۊشنه'.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> اي جۊمله'نˇ مئن، فعلˇ مرجع مننئه بيجؤن بۊبۊن. پس أگه تينيم بدأريم: ''مأ گۊشنه''' ىا ''حسنه گۊشنه''' ىا ''سگؤنه گۊشنه'''؛ مننيم بۊگؤىم ''ميزه گۊشنه'''.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> اۊ نؤمي جرگه کي ناشخصي جۊمله'نˇ سر هأنه، فاعل نئه؛ اي نؤمي جرگه مفعۊله کي شنه فاعلˇ خالي جيگه مئن نيشينه ==گيلکي خط== ''_{اصلˇ وانيويس: [[گيلکي نیویشتن]]}'' صد سالˇ أخيرˇ مئ هرکي هرجۊر کي دوس دأشت گيلکي بنويشته کي البته ويشتري آرامي خطˇ جي نيويسنن کي ايرانˇ مئن به اشتبا<ref>http://v6rg.com/?p=10458#g1</ref> عربي ىا فارسي خۊ دۊخؤنده بنه؛ اي خطˇ مئن هرکي هرجۊر داب ض زاکۊن کي دۊرۊس تشخيص بده عمل کؤنه امما [[گیله‌وا|گيلوا]] مجله يکته دابدستۊر پيش بنأبۊ کي کم-کم بۊبؤ دابدستۊري کي گيلوا مئن بکي-ويريس بکارشنه ؤ اينˇ اصليترين کارکتر کۊچˇ هف (ˇ) ايسه. ۱۵۸۸ اسفندار ما، [[ورگ (اينترنتي جيگه)|ورگ]]، گيلوا دابدستۊرˇ سر يکته شيوه-نامه ؤ [[کاربر:Varg/پؤرؤژهٰ‌ن/گيلکي کيليدتأخته|کيليدتأخته]] (Keyboard) مؤنتشر بۊده کي شأنه گۊتن منسجمترين دابدستۊري ايسه کي تاهيسه بيرين بمأ.<ref>[http://v6rg.com/?p=10458 خط ؤ کيليدتأخته | خط و صفحه‌کلید]</ref> ورگˇ پيش بنأ شيوه ايتؤره: _{''(اي وؤت، اي سربسˇ جي نقل بؤدره: [http://v6rg.com/?p=10458 خط ؤ کيليدتأخته | خط و صفحه‌کلید])''} '''چۊتؤ خأ اي خطˇ جي گيلکي نيويشتن؟''' ا. نؤميترين ؤ مؤهمترين نشؤنه، “ˇ” ايسه کي شؤا(ə) نۊشؤن دئنه. امما قراردادˇ جي أمه اينه همته اضافي ترکيبؤنˇ مئن کاراگينيم. ملکي اضافه: ماکانˇ جۊف وصفي اضافه: سۊرخˇ رۊجا هرماله اضافه: اۊتاقˇمئن دقت بکۊنين کي “ˇ” دۊ جا أصلن بکارنشنه. ىکته مفعۊلي نشؤنه جا: من تي پسره بيدئم. پس أگه اي جومله’ ايتؤ بنويسيم که “من تي پسرˇ بيدئم” دوروس نيه. چۊن پئرˇ پسي “ه” ىکته سيوا کلمه ايسه ؤ مفعولي نشؤنه ايسه. اؤکته “ايسه” فعلˇ مئنه: اۊن تي مأره. که أگه بنويسيم “اۊن تي مأرˇ” غلطه. چۊن ائره م مأرˇ پسي “ه” ىکته فعله: اۊن تي مأر ايسه. – گاگلف لازمه کي تأکيد بۊکۊنيم ىکته کلمه مئن ىکته گب (حرف)ˇ پسي، شؤا دأنيم؛ اي جۊر وختؤن شأنه کۊچˇ هفته کاراىتن. وٚرگ ىا کٚلˇ مۊسؤن. گيلکي کيليدتأخته مئن أگه شيفتˇ کيليده بدأرين ؤ کۊچˇ هفته بزنين، تينين ىکته گبˇ جؤر شؤا بنين. اما نخأ اي کارˇ مئن تۊند شؤن؛ گيلکي-نيويسي مئن نخأ گبؤنˇ جؤر ؤ جير اعراب نأن. ب. a ىا فتحه خؤندشˇ جا (چي کۊتا چي دکشه) “أ” (ىزبر: yəzəbər) کاراگينيم: تأ، دأنم، پأچ، دأرم. ج. اۊ کلمه’نˇ مئن کي “ه” همره سرهنن ؤ اي “ه” ىکته خؤندشˇ جا ايسه (خؤنه، فرده ؤ…)، أگه لازم ببۊن کي مفعۊلي نشؤنه ىا “ايسه” جا ىکته فتحه بچربؤنيم کلمه سراخره، “أ” جا، چۊن خأنيم کلمه ظاهر ؤ صورته بدأريم “‘” کاراگينيم: خؤنه’، فرده’، خسته’بؤستم، پياده’بم. د. e ىا کسره خؤندشˇ جا (چي کۊتا چي دکشه) “ئ” (ىزير: yəzir) کارأگينيم: زئن، مئبه، زئندرم. ه. o ىا ضممه خؤندشˇ جا (چي کۊتا چي دکشه ىا چي ow خؤندشˇبه) “ؤ” (ىپيش: yəpiš) کاراگينيم: شؤن، شؤ، خؤ، مۊسؤن. و. اۊ کلمه’ني که “ه” ىا “ا” همره سرهنن، اۊشؤنˇ جم دوستنˇبه چۊن خأنيم کلمه ظاهر ؤ صورته بدأريم، “‘” کاراگينيم ؤ أگه کلمه “ي” همره سربأ، “ئ” کاراگينيم: خؤنه’ن، پا’ن، کاسپيئن/کاسپئن، تيتيئن/تيتئن. ز. اي خطˇ مئن نيمفاصله ندأنيم. هر جا بدين نيمفاصله خأنين، اۊنˇ جهاني معادله کاراگيرين: دأش (-). ح. u خؤندشˇ به، چي دکشه چي کۊتا، “ۊ” کاراگينيم: فۊوؤستن، دۊر، پۊر. ط. i خؤندشˇ به، چي کۊتا چي دکشه، “ي” کاراگينيم کي هم وختي سيوا بنويشته بنه ؤ هم وختي ىکته حرفه دچکئنه، نؤقطه دأنه. “تيتي” مۊسؤن. ى. اۊ کلمه’نˇ مئن کي دۊ ته گب (حرف)ˇ همره کي ىکته خؤندشˇ نماىنده ايسن سرأگينه (ايران، اؤره، ائره ؤ…)، اولي أليف هۊتؤ کي هميشک داب بو بنويشته بنه امما بۊخؤنده نبنه. ک. تۊىم خؤندشؤنˇ به کي گيلکي خۊشئبه دأنه، هي علامتؤنه خأ تۊىم گۊدن: تيۊل، ريۊت ؤ… ل. y گبˇ جا، “ى” کاراگينيم کي هم وختي سيوا بنويشته بنه ؤ هم وختي ىکته حرفه دچکئنه، بينؤقطه': چأىي، حسنى. م. اۊ کلمه’ني که اۊشؤنˇ مئن ي پسي، ى هنه، بيه، ديا، پياز ؤ… مۊسؤن، خالي “ي” بنويشته بنه: بيه، ديا، بيه، پياز ؤ… ن. سيوانيويسي ىا دچکسه-نيويسي، اصلˇ ملاک کلمه استقلاله. ىعني ىکته کلمه وابينؤن خأ کسؤنه دچکئن مگر اينکه باخى ملاکؤن ىا نيويشتاري عادتؤن مانع ببۊن. مثلن، مؤستمر فعلؤنه چۊن ىکته مۊستقل فعل ؤ ىکته کلمه ايسن دچکسه نويسنيم: شؤندرم، بمأبۊ ؤ خؤردئدرم. هيتؤرم “بي” ؤ “نا” مۊسؤن پيشوندؤن: بيکس، بيسواد، نابلد ؤ… – هرجا فاصله ىا نيمفاصله لازم بۊ، دأش (-) کاراىته-بنه: خؤرده-درم، فورته-دبۊ. س. گيۊمه وأسي، هۊ جهاني ؤ استاندارد گيۊمه’ (“”) کارأگينيم. گيۊمه اي جاؤن کاراىته-بنه: – اۊ گبي که ىک جا ىا ىک کسˇ جي نقل بنه. – خاصˇ نؤمؤن ؤ خاصˇ کلمه’ن، تيترؤن، فندي ؤ علمي اصطلاحؤن (هر وؤتˇ مئن خالي ىک دفأ). ع. نؤمره-نيويسي مئن، أعشاري نؤمره’نˇ مئن مؤمىئز (/) بکارشنه (۲۳/۴۰۵) ؤ هزارگانˇ سۊ رقمه سيواگۊدنˇبه هۊ علامتي که دونىا مئن دابه ( ۳,۰۴۰,۰۰۴,۰۰۵,۰۶۰) کاراىته-بنه. ف. پس گيلکي أليفبي اۊجۊر کي بۊگذشته جي فرسه أمي دس (محمۊد پاىنده لنگرۊدى فرهنگˇ گيل و دىلم) ؤ چاکۊنواکۊني که أمه پيش نئنيم، ايتؤره: أليف (آ، ا، أ)، بي (ب)، پي (پ)، تي (ت)، ثي (ث)، جأم (ج)، چي (چ)، حي (ح)، خي (خ)، دال (د)، ذال (ذ)، ري (ر)، زي (ز)، ژي (ژ)، سين (س)، شين (ش)، صات (ص)، ضات (ض)، طأى (ط)، ظأى (ظ)، عىن (ع)، غىن (غ)، في (ف)، قاف (ق)، کاف (ک)، گاف (گ)، لام (ل)، ميم (م)، نۊن (ن)، وؤ (و، ؤ، ۊ)، ىه (ى، ئ، ي)، هئ گرد (ه).<ref>[http://v6rg.com/?p=10458 خط ؤ کيليدتأخته | خط و صفحه‌کلید]</ref> ==گيلکي بنه== شکی نیه کي گیل، ىکته قؤمˇ نؤم بو. ىۊناني کتابؤنˇ مئن ایشؤنه گلای دخؤندن. أگه گۊنيم گیل ىا گیلک که اي کاف، نسبتˇ کافه نأ تصغیرˇ شي. اونچه کي مسلم ایسه اینه کي گیل ىا گئل ىا گئلای ىکته قؤمˇ نؤمه کي کاسپي درىا کلسیا (جونوب) چافˇ مئن نیشتن ؤ هنۊز ایشؤنˇ نؤم اي مردومˇ سر بمؤنسه. وختی گۊنيم گیلان، اي «ان» جیگه پسونده. ىعني اؤره کي گیلؤن زیندگی گودن.<ref>افشین پرتو. مردم سلول‌های ساختاری تاریخ‌اند. گفت‌وگو با افشین پرتو. گیله‌وا، ش ۱۲۲.</ref> اما دومي (دیلم) کي ویشتر اشتبا واگۊىه بنه ؤ أگه بشین محلي مردومه بپورسین اونˇ دوروسه گونن: دیلمؤن (dilemon). مو هرگز نشتؤسم هی‌کس بگؤ دىلمان deylaman. دیل dil ىکته کلمهٰ کي معنایˇ مشخص دأنه ؤ اؤرهٰ گونن کي مرز بوده ؤ دَوَسته ببون گؤ ؤ گوسند دأشتن ئبه ؤ «ام» بولندی پسونده، هوجور کي کؤتام ؤ ایلامˇ مئن دأنیم ؤ پألوي زوانˇ مئن هرچئه بخأن بولند ذکر بکونن اي پسونده چربؤنئنن اونه. پس دیلم بنه گؤ ؤ گوسندˇ دأشتنˇ بۊلندˇ جیگه.<ref>افشین پرتو. مردم سلول‌های ساختاری تاریخ‌اند. گفت‌وگو با افشین پرتو. گیله‌وا، ش ۱۲۲.</ref> '''گیل'''، مازندرانˇ گيلکي زوانˇ مئن ني دره ؤ مازندراني زوان، پۊر شواهدˇ وأسی،<ref>درویشعلی کولائیان. ساری و آغاز تمدن برنج در مازندران و گیلان. نشر شلفین ۱۳۸۵</ref><ref>درویشعلی کولائیان. مازندراني و سنسکریت کلاسیک. نشر چشمه ۱۳۸۷.</ref><ref>درویشعلی کولائیان. نگاهی نو به تاریخ مازندران باستان. نشر گیلکان.</ref><ref>درویشعلی کولائیان اینترنتی جیگه www.kulaian.com</ref> سانسکریتˇ همره ارتباطˇ مستقیم دأنه.<ref>درویشعلی کولائیان. گیل، گیلک، گيلکي. گیله‌وا. بهمن و اسفند 1390.</ref> ==گيلکي دئبار== [[فاىل:Gilaki_Language_Location_Map.PNG]] گيلکي خو تاریخ ؤ ادبیاته دأنه. پیرشرفشا شئرؤنˇ دیوانˇ مورسؤن کي هشتۊمي قرنˇ هجری قمری جي بجا بمؤنسه.<ref>رضا مدنی. نوشته‌های گيلکی و تالشي خطی و چاپ‌شده (از سده هشتم تاکنون). گيلان‌نامه، مجموعه مقالات گيلان‌شناسی، جلد دوم، چاپ 1369.</ref> بخشی جه قدیمي آثار که یا به گیلکي بأنوشته ببه یا بخش هایی جه اؤن گیلکي ايسه: ۱.تفسیر قران سورتچی(قرن۷) ۲.مقامات الحریری(قرن۷) ۳.دیوان پیر شرفشاه دولابی(قرن۸) ۴.الکفایه(قرن۹) ۵.الابانه(قرن۹) ۶.تفسیر کتاب الله(قرن۹) ۷.تفسیر مؤغنیسا(قرن۹) ۸.دوم مشیخ زیدی(قرن۹) ۹.سوم مشیخ زیدی(قرن۹) ۱۰.قصیده طنطرانیه(قرن۹) گيلکي جي تا هفتؤمي قرن ه.ق وؤت بجا بمؤنسه. [[پیرشرفشا دولایی]] دیوان کي گيلکي زوان ئبه ىکته پیله سنده.<ref>دیوان پیرشرفشاه دولائی. به کوشش دکتر محمدعلی صوتی، ناشر بنياد فرهنگ ايران، تهران، 1358.</ref> جغرزˇ اون، نهؤمی قرن جي، [[قاسم انوار]]ˇ شئرؤنˇ دیوان بمؤنسه کي اونˇ مئن گيلکي غزل دره. نهؤمی قرنˇ جي به بعد دئه گيلکي جي پۊر پورˇ وؤت هنأ تا مشروطه زمت کي حتا چن سوره انجیلˇ جي واگردؤن ببؤ.<ref>[http://v6rg.com/?p=10037 رضا مدنی. نوشته‌های گيلکی و تالشي خطی و چاپ‌شده (از سده هشتم تاکنون). گيلان‌نامه، مجموعه مقالات گيلان‌شناسی، جلد دوم، چاپ 1369.]</ref> سیˇ چن ته گيلکي کلمه راجه به جؤنورشناسی، نسخه‌ی خطی «خواص الحیوان»ˇ مئن (ملاعلی کامی لاهیجانی) دره کي الؤن [[ترهان]]ˇ دانشگا کتابخؤنه مئن هنأ.<ref>[http://v6rg.com/?p=10037 رضا مدنی. نوشته‌های گيلکی و تالشي خطی و چاپ‌شده (از سده هشتم تاکنون). گيلان‌نامه، مجموعه مقالات گيلان‌شناسی، جلد دوم، چاپ 1369.]</ref> سیزدهؤمی قرن مئن، [[سید ظهیرالدین مرعشی]] «تاریخ طبرستان، رویان و مازندران»ˇ جي ىکته واوینه (بنای آمل) [[میرزا ابراهیم گیلانی]] به گيلکي واگردؤنه.<ref>[http://v6rg.com/?p=10037 رضا مدنی. نوشته‌های گيلکی و تالشي خطی و چاپ‌شده (از سده هشتم تاکنون). گيلان‌نامه، مجموعه مقالات گيلان‌شناسی، جلد دوم، چاپ 1369.]</ref> یکته گيلکي شئر ني [[خان احمد خان]] جي بجا بمؤنسه کي دانشگا تهران کتابخؤنه مئن هنأ<ref>پژوهشگر، ابوالقاسم. [http://www.webcitation.org/6FsvEXaYg «معرفی برگی از نسخه خطی اشعار گيلکي خان احمد گیلانی»]. پیام بهارستان (تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس) ۲، ش. ۱۳ (۱۳۹۰): ۱۰۶۹. [http://www.ensani.ir/storage/Files/20120413184126-8049-225.pdf اصلی نسخه] جي بایگانی ببؤ.</ref>: ''' شده‌ام زار و پریشان دَرَم جان کَنَشا | دل پُر خون مو از عشق تو مانی آتشا تو باَغیار نشینی می دِلا خون کُانی | تو بگو چه بَکُنَم مردمانَ سَرزَنَشا شیوه دلبری و عشوه و ناز و غمزه | هرچه دُانی توبَکُن آنچه تو ذاتی رَوَشا از فراق تو مُجَم [مَجَم] کوچه بکوچه شب و روز | همدَمی خود بَگُدی همسر تُرک طالَشا موکه تا [تَ] هیچ نَگُتامو تو خود آزرده یَه بی | دو هزار چه موتی دانم یَکتا و اگُتَه نَشا''' [[پرونده:Karkiya Xan Ahmad xan-e do'om.PNG|بندانگشتی|600px|وسط|یکته ولگ نسخه خطی کي خان احمد خان گيلکي شئرؤن اون سر بنویشته نأ]] یکته دئه سربس، گيلکي قدیمی وؤتˇ وأسی، «تفسیر کتاب الله» ایسه، ابوالفضل بن شهردویر دیلمی کي هشتؤمی قرنˇ مئن بنویشته ببؤ ؤ اونˇ مئن قرآن به گيلکي واگردؤنه ؤ تفسیر ببؤ.<ref> [https://www.academia.edu/2912872/%D9%86%D8%B3%D8%AE%D9%87_%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D9%86_%D8%AA%D9%81%D8%B3%DB%8C%D8%B1_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8_%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87_%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%B6%D9%84_%D8%A8%D9%86_%D8%B4%D9%87%D8%B1%D8%AF%D9%88%DB%8C%D8%B1_%D8%AF%DB%8C%D9%84%D9%85%DB%8C_-_%D9%85%D9%82%D8%AF%D9%85%D9%87 تفسیر کتاب‌الله/ ابوالفضل بن شهردویر دیلمی؛ با مقدمهٔ محمد عمادی حائری. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی. قم: کتابخانه‌ٔ تخصصی تفسیر و علوم قرآنی. ۱۳۸۸.]</ref> [[مازیار]] (کی مازندرؤنی بو ؤ ۲۱۸ تا ۲۲۵ ه.ق حوکومت گود) خو نامه‌ٰنˇ مئن به عباسی خلیفه، خوشه گیلˇ گیلان دخؤنه ؤ خلیفه ني اینه جیلˇ جیلان (گیلؤنˇ گیل؛ فارسی: گیل گیلها) دخؤند. اي اول سندی ایسه کي یک نفر خودش ؤ خو مردومه گیل دخؤند. هنۊزم مازندرانˇ غربˇ کوهؤنˇ مئن، گالشؤن، جیرا (جؤلگه) دخؤنن: گیلؤن. [[فردؤسی]]، خو [[شاهنامه]] مئن، اؤره کي '''منوچهر'''، '''سلم''' ؤ '''تور'''ˇ جي انتقام بکشه، نویسنه: ''سپه را ز درىا به هامون کشید | ز چین دژ سوی آفریدون کشید چو آمد به نزدیک تمیشه باز | نیا را به دیدار او بد نیاز ز دریای گیلان چو ابر سیاه | دُمادُم به ساری رسید آن سپاه'' بازین کي '''فریدون''' مازندرانˇ مردومˇ همره شنه منوچهرˇ استقبال: ''به زرین ستام و به زرین کمر | به سیمین رکاب و به زرین سپر ابا گنج و پیلان و با خواسته | پذیره شدن را بیاراسته همه گیل مردان چو شیر یله | ابا طوق زرین و مشکین کله.'' شاهنامه مئنم، فردؤسی مازندرانˇ مردومه گیل دخؤنه. [[نظامی گنجوی]] ني مازندراني‌ئنه گیل دؤنس؛ خو [[اسکندرنامه]] مئن وختی گه اسکندر، ایران ؤ رومˇ سپاهˇ همره شنه اوروسؤن (روسؤن)ˇ جنگ، اینˇ پهلوانؤنه نؤم بئنه: ''زریوند گیلی ز مازندران | نیال یل از کشور خاوران'' '''زریوند''' ني رجز خؤندن و فأزمه گودنˇ زمت گونه: ''زریوند مازندراني منم | که بازی بود جنگ اهریمنم'' زریوند چن نفره کوشنه تا بیلاخره بکوشتن شنه ؤ اسکندر ناراحت بنه: ''جهاندار از آن کار شد تنگدل | که سالار گیلی درآمد به گل'' [[ناصرالدین شا]] ني خو مازندرانˇ سفرنامه مئن، تبعیدی کوردؤنه ایل دخؤنه ؤ کلاردشتˇ محلي‌ئنه گیل. ایتؤ نظر هنه کي مازندران نی، دیلمˇ مورسؤن، جیگه نؤم (اسم مکان) ببون ؤ ربطی به قومیت ؤ زوان ندأره. اي سربسؤن همه اینه نشؤن دئنن کي کاسپي درىا کلسیا چافˇ مردۊم (تالشؤنˇ جي تا گیلانˇ گیلکؤن تا مازندرانˇ گیلکؤن تا حتا گلستانˇ گیلکزوانؤن) ىکته ریشه و بنه جي ایسن ؤ هرته خو جیگه ؤ سامؤنˇ نؤمه خو سر بنأ اما همه‌ته گيلکي گب زئنن ؤ ایشؤنˇ زوان گيلکي ىا گئلئکی ایسه. پس اي دوروس نیه کي گیلانی‌ئن، گيلکي ؤ گیلک بؤنه خوشؤنˇ انحصارˇ مئن بدؤنن. ==بيريني خال== *[http://v6rg.com/?p=10037 نوشته‌های گيلکی و تالشي خطی و چاپ‌شده (از سده هشتم تاکنون)] *[http://globalrecordings.net/program/C08110 چن‌ته صوتی فايل، به گيلکی] *[http://www.briancoad.com/checklists/farsinameslist.htm Freshwater Fishes of Iran] *[http://v6rg.com/?p=10309 فعل مرکب گيلکي] *[http://v6rg.com/?p=9640 افسانه‌های زبان گيلکي] (اونچی که راجه به گيلکي دؤنین ؤ امکان دأنه اشتبا ببون!) *[http://v6rg.com/?page_id=9197 گيلکي مدرسه] (اینترنتی گيلکي باموجین) *[http://v6rg.com/?p=8044 ساخت مستمر (در جریان) در فعل‌های گيلکي] *[http://v6rg.com/?p=10458 خط ؤ کيليدتأخته | خط و صفحه‌کلید] ==جیرنویس== {{جیرنویس}} [[رده:کاسپي زوانؤن]] [[رده:ايرانˇ زوانؤن]] [[رده:شۊمالغربي ايراني زوانؤن]] [[رده:حىاتي وانويسؤن]] [[جرگه:گيلکي]] [[جرگه:زوان]] hzp1lfm1gb1woaauw267iolgt306gud 62235 62234 2022-08-21T11:11:01Z هؤی 13914 wikitext text/x-wiki '''گيلٚکي''' (واگۊىه: /Giləki/) گه '''گئلکي''' ؤ '''گيليکي''' ني دؤخؤندن بۊنه، یته زوؤن ٚ نؤم هيسه گه [[گيلک|گيلکؤن]] اۊن ٚ جي گب زنن. اي زۊوؤن [[هيندۊاۊرۊپايي زوانان|هيندۊاۊرۊپایي زوانان]] ٚ جي هيسه ؤ [[ايراني خۊرخؤسي-کليسایي|ايراني کليسایي-خۊرخؤسي]] هال ٚ مئن قرار بیته دأره.<ref>https://www.ethnologue.com/language/glk</ref> ألبت بأضي هامۊجشؤن اين-ه گۊنن گه گيلکي، [[کارتؤلي]] (نسایي قفقاز) ٚ زوانؤن ٚ همرأ-ني مۊشترک ٚ جرگه‌شينأسي خؤصۊصيات-ه دارا هيسه.<ref>Academic American Encyclopedia By Grolier Incorporated, page 294</ref><ref>The Tati language group in the sociolinguistic context of Northwestern Iran and Transcaucasia By D.Stilo, pages 137-185</ref> اي زوؤن ٚ گۊیشورؤن-ه [[اتنؤلؤگ]] سال ٚ ۲۰۱۷ مئن ۴٬۳۸۰٬۰۰۰ نفر تخمين بزأ دأره. گه ألبت مۊختلف ٚ سربسؤن ٚ مئن اي آمار جيرجؤر دأره. اي زوؤن ٚ جؤغرافي محدۊده-أ [[کاسپي درىا|کاسپين ٚ دریا]] ٚ نسا تا [[ألبؤرز ٚ ارتفاعات]] مؤعرفي گۊده شأنه. ولي اين ي طۊلي محدۊده سر نظرات متناقضه ؤ اختلافات نيأ. اي زوؤن هيچته کيشور ٚ مئن رسميتي ندأره. گيلکي‌ئه معمۊلا آرامي (عربي) خط ٚ جي نويسنن. ==گۊىشؤن== [[فاىل:Map of Caspian Languages in Iran and Azerbaijan.png|بندانگشتی| گيلکي زوؤن گۊىشؤن ٚ نخشه.]] گيلکي زوؤن سۊته أصلي گۊيش يأني، بيه پسي ؤ بيه پيشي ؤ گالشي-ئه تقسيم بۊنه.<ref>https://www.eva.mpg.de/linguistics/past-research-resources/documentation-and-description/northwest-iranian-project.html </ref><ref>دکتر منوچهر ستوده، سال۱۳۳۲، فرهنگ گیلکی، ص۱۷–۱۸</ref><ref>http://gilan.isna.ir/Default.aspx?NSID=5&SSLID=46&NID=75762</ref><ref>گویش گیلکی لاهیجان. واژه‌نامه و پاره‌ای ویژگی‌های آوایی و ساخت‌واژه‌ای. جلد اول. دکتر نادر جهانگیری. چاپ دانشگاه مطالعات خارجی توکیو.</ref> بيه پيشي ؤ بيه پسي گۊيش، اسپي رۊ توسط کسن ٚ جي سيفا بۊنن؛ گالشي ني گيلان ؤ مازندران  ٚ اۊستان ٚ نسايي ارتفاعات ؤ بندؤن؛ و قزوين ؤ ألبؤرز ٚ اۊستؤن ٚ کليسايي واوينؤن ٚ مئن رایج هيسه.<ref>http://www.eva.mpg.de/linguistics/past-research-resources/documentation-and-description/northwest-iranian-project.html</ref><ref>https://rch.ac.ir/</ref><ref>https://iranicaonline.org/articles/alborz-geography</ref><ref>https://iranicaonline.org/articles/alamut-valley-alborz-northeast-of-qazvin-</ref><ref>https://dx.doi.org/10.29171/azu_acku_ds375_bay43_meem38_1367</ref> سۊته أصلي گۊيش وؤجۊد دأره ولي هرته گۊيش خؤره چندين بۊن‌گۊيش يا لأجه  دأره ؤ [[گيلک|گيلکؤن]] گاگلف خۊ لأجه' ايشاره گۊدن ٚ ره خۊ شأر يا محل ٚ نؤم-ه هأورن، مثلا: [[فؤمن]] ٚ گيلکي، [[رشت]] ٚ گيلكي، [[لاجؤن|لايجؤن]] ٚ گيلکي، [[رۊدسر|رۊد ٚ سر]] ٚ گيلکي، [[تۊنکابؤن|تنکابؤن]] ٚ گيلکي، [[ألمۊت]] ٚ گيلکي، [[طالقان|تالکان]] ٚ گيلکي و… گيلکان گيلکي-أ مۊختلف گۊىشانˇ أمرأ گب زنده کي جه نظر فؤنتيک ؤ أفعالˇ صرف ايبچه تفاوت درده کي ناشي جه اقليمˇ تدريجي تحول ايسه.<ref>https://www.eva.mpg.de/linguistics/past-research-resources/documentation-and-description/northwest-iranian-project.html</ref> تقريبن تمؤم ٚ زوؤنؤن گۊيش‌بندي بۊنن ؤ حتی خيلي زوانؤن ٚ مئن، منن کسن ٚ گۊيش-ه بفأمن، ولي گيلکؤن ٚ زوؤن ايته نيه ؤ گيلکي‌زوانان تۊنن برأحتي کسن ٚ گۊيش ٚ گبؤن-ه متوجه بؤبۊن. # # # == گؤستردگي == [[فاىل:نقشه زبان‌های رایج.png|بندانگشتی|ايران ٚ کيشور ٚ کلسياٰ رايج ٚ زوؤنؤن ٚ نخشه.]] گيلکي گيلان ٚ اۊستؤن ٚ مردۊم ٚ أکثر ٚ زوؤن ؤ هيته'ني يته بۊمي ؤ شنأته وکته زوؤن مازندران ؤ قزوين ؤ ألبؤرز ٚ اۊستانؤن ٚ مئن هيسه.گيلکي مۊختلف مناطق ٚ مئن مۊختلف گۊیشؤن ؤ لأجه'ن ٚ همرأ صحبت بۊنه.<ref>https://dx.doi.org/10.1057/9781137008206.0011</ref><ref>https://dx.doi.org/10.4000/abstractairanica.35151</ref><ref>https://iranicaonline.org/articles/iran-vi-iranian-languages-and-scripts</ref><ref>طرح بررسی و سنجش شاخص های فرهنگ عمومی کشور (شاخص های غیرثبتی) {گزارش}: استان قزوین / به سفارش شورای فرهنگ عمومی کشور ؛ مدیر طرح و مسئولیت مدیریت: منصور واعظی ؛ اجرا شده: شرکت پژوهشگران خبره پارس -شابک: 3-53-662۷-600-9۷8 * وضعیت نشر: تهران-موسسه انتشارات کتاب نشر 1391 * وضعیت ظاهری: 268 ص: جدول (بخش رنگی) ، نمودار (بخش رنگی) .</ref><ref>https://iranicaonline.org/articles/alborz-geography</ref><ref>https://rch.ac.ir/</ref><ref>https://iranicaonline.org/articles/alamut-valley-alborz-northeast-of-qazvin-</ref><ref>http://www.chalouscity.ir/fa-IR/DouranPortal/4640/page/-%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%D9%88-%D8%AC%D8%BA%D8%B1%D8%A7%D9%81%D9%8A%D8%A7%D9%8A-%DA%86%D8%A7%D9%84%D9%88%D8%B3#_ftnref1</ref> گيلکي زوان خۊرتأو ٚ را تا [[چالوس|چالۊس]]،<ref>http://www.chalouscity.ir/fa-IR/DouranPortal/4640/page/-%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%D9%88-%D8%AC%D8%BA%D8%B1%D8%A7%D9%81%D9%8A%D8%A7%D9%8A-%DA%86%D8%A7%D9%84%D9%88%D8%B3#_ftnref1</ref> خۊرخؤس ٚ را تا [[رزوندي]]<ref>https://gsi.ir/guilan/fa/page/3522/%D8%B4%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D8%B6%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%87%D8%B1</ref> ؤ نسا را تا ألمۊت ؤ طالقان ؤ قزوين ؤ ألبؤرز ٚ اۊستؤن ٚ کليسايي واوينؤن رسنه.<ref>[23] طرح بررسی و سنجش شاخص‌های فرهنگ عمومی کشور (شاخص‌های غیرثبتی){گزارش}:استان قزوین/به سفارش شورای فرهنگ عمومی کشور؛ مدیر طرح و مسئول سیاست گذاری:منصور واعظی؛ اجرا:شرکت پژوهشگران خبره پارس -شابک:۳-۵۳-۶۶۲۷-۶۰۰-۹۷۸ *وضعیت نشر:تهران-موسسه انتشارات کتاب نشر ۱۳۹۱ *وضعیت ظاهری:۲۶۸ ص:جدول (بخش رنگی)، نمودار (بخش رنگی).</ref><ref>https://iranicaonline.org/articles/alborz-geography</ref><ref>https://iranicaonline.org/articles/alamut-valley-alborz-northeast-of-qazvin-</ref> گيلکي زوؤن ٚ گۊتنکسؤن ٚ تئداد-ه ۳ تا ۴ ميليۊن نفر تخمين بزأن.<ref>https://dx.doi.org/10.4324/9780429493454</ref><ref>http://www.statoids.com/uir.html</ref><ref>https://www.ethnologue.com/language/glk</ref> ==گيلکي واجه‌ئن== اي سري جه گيلکي واجه‌ئن دۊ ته بيه‌پس ؤ بيه‌پيشˇ لئجه أمرأ [[فارسي]] ؤ [[اينگيليسي زوؤن|اينگيليسي]] معادلانˇ ورجه: {| class="wikitable" ! فارسي ! بيه پيش ! بيه پس ! اينگيليسي |- | صورت / چهره | ديم || ديم | Face |- |زمان | زمات، زمت || زمات | Time |- | بالا | جؤر|| جؤر | Up |- | پایین | جير || جير | Down |- |زیر |بۊن |بۊن |Under |- | پدر | پئر || پئر | Father |- | کودک / بچه | زأک، زأی || زای / زاک | Baby / Kid |- | پسر | ريکه، وچه || رِی / رِئک | Boy |- | دختر | لاکۊ / دتر || کؤر / کیلکا / لؤی / دَتَر | girl / Daughter |- |پدر زن |زن پئر || زن پئر |Father in law |- |مادر |مار || مار |Mother |- |خواهر |خاخۊر || خاخۊر |Sister |- |برادر |برار، برأر || برار |Brother |- |برادر شوهر |شۊ برأر || مردˇ برار |Brother in law |- |مادر شوهر |شۊ مار|| مردˇ مار |Mother in law |- | بزرگ | پيله، پيلا || پيله | Great |- | لیز / سُر | ليسک || ليسک | Lubricious |- | ترد و شکننده | کرچ || کَرچ | Brittle |- | آویزان کردن / آویختن | وارگنئن، درگئنتن || اۊرگادن / وارگادن | Hangning |- | به دنبال کشیدن | هکشئن || فَکِشِن / دکشن | Drag |- | مکیدن | فۊدۊشتن || فۊدۊشتن / اۊدۊشتن | Sucking |- | میل داشتن | واسَن || واستن | Appetite or Desire |- | ریختن مایعات | فؤدن، شؤندن، کألئن || فۊکۊدن / فۊگۊدن | Pouring of Liquids |- | درخت | دار || دار | Tree |- | زنبور | سیفتال || گَرزَک | Bee |- |سنجاقک |تيتيل |چيچيلاس / ککر |Dragonfly |- | گاو | گؤ، مال || گاب | Cow |- | گربه/بچه گربه | پیچا/پیچا کوته || پیچا/پیچا کوته | Cat/Kitty |- |گردو |آغۊز / گۊرکان |آغۊز |Nut |- | اردک | بیلی / سیکا | بیلی | duck |- |مرغ خانگی | کرک || کَرک | Hen |- | گنجشک | ملجه / چيچيني || چيچيني | Sparrow |- |مار |ميۊلئم |لانتي |Snake |} ==گيلکي دابدستور== ===أليفبي=== گيلکي أليفبي اۊجۊر کي بۊگذشته<ref>محمود پاینده لنگرودی. فرهنگ گیل و دیلم. نشر امیرکبیر. ۱۳۶۸.</ref> جي فرسه أمي دس ايتؤره: {| class="wikitable" |- ! رديف !! حرفˇنؤم !! حرف |- | ۱ || کۊجي هفت || ˇ |- | ۲ || أليف || آ، أ، ا |- | ۳ || بي || ب |- | ۴ || پي || پ |- | ۵ || تي || ت |- | ۶ || ثي || ث |- | ۷ || جأم || ج |- | ۸ || چي || چ |- | ۹ || حي || ح |- | ۱۰ || خي || خ |- | ۱۱ || دال || د |- | ۱۲ || ذال || ذ |- | ۱۳ || ري || ر |- | ۱۴ || زي || ز |- | ۱۵ || ژي || ژ |- | ۱۶ || سين || س |- | ۱۷ || شين || ش |- | ۱۸ || صات || ص |- | ۱۹ || ضات || ض |- | ۲۰ || طأى || ط |- | ۲۱ || ظأى || ظ |- | ۲۲ || عىن || ع |- | ۲۳ || غىن || غ |- | ۲۴ || في || ف |- | ۲۵ || قاف || ق |- | ۲۶ || کاف || ک |- | ۲۷ || گاف || گ |- | ۲۸ || لام || ل |- | ۲۹ || ميم || م |- | ۳۰ || نۊن || ن |- | ۳۱ || وؤ || و، ۊ، ؤ |- | ۳۲ || ىه || ي، ى، ئ |- | ۳۳ || هئ گرد || ه |} [[پرونده:گيلکي أليفبي.ogg|بندانگشتی|راست|گيلکي أليفبي]] === چنته گيلکي کلمه === گيلکي کلمه‌ٰن، باخی [[هند و اوروپپایی|هندواۊرۊپاىي زوانؤن]]ˇ همره پۊر اشتراک دأنه. اي زوان، عربی ؤ فارسی جی‌م پۊر کلمه هیته ؤ کلمه ني ایشؤنه هدأ.<ref>[http://v6rg.com/?p=9412 ورگ. چنته نؤکته، گيلکي و فارسی و ایشؤنˇ هدأهگیرˇ جی.]</ref> {| class="wikitable" ! گيلکي || اینگیلیسی || فارسی ||کۊردي |- | دیم || Face || صورت || Dîmen |- | زأی/ زأک/ وچه || Baby/Kid || کودک/بچه || Zarok |- | پیلˇپئر || Grand Father ||پدربزرگ || Bapîr |- | جؤر || Up || بالا|| jûr/Jûrewe |- | اساره/ رؤجا || Star || ستاره || Estêre/Stêrk |- | لاکو/ کؤر/ کیجا/ کئلکا || Girl || دختر || Kıç/Kîj |- | ریکه/ رئک/ رئه/ وچه || Boy || پسر || Kurr |- | پیتار || Ant || مورچه || Mêlûre |- | سیفتال/ گرزک || Bee || زنبور|| Hengejalle |- | پیچا/ پیچه || Cat || گربه || Pışîle |- | نسا || Shadow || سایه || Nısê/Sêwer |- | پیله/ گأت || Great || بزرگ || Gewre |- | پئر || Father || پدر || Bawk |- | فودوشتن || Suck|| مکیدن || Mıjîn |- | وأستن/ یأسه || Appetite/ Desire || اشتها ىا میل || ? |- | فودن/ شؤندن || Pouring of liquids|| ریختن مایعات || Rıjanın/ Rıştın |- | لیسک || Lubricious|| لیز/لغزنده || Lûs/Xız |- | کرچ/ کرج || Brittle || ترد و شکننده || Puşke |- | دار || Tree|| دار/درخت || Dar |- | چیشنک/ ملجه/ چیچینی || Sparrow|| گنجشک || Peresêlke/ Çoleke |- | بشو || Go || برو || Pıço |- | هگیر/ فگیر || Take it in your hand || بگیر || Bıgre |- | هنگیر/ فنگیر || Dont take in your hand|| نگیر || Megre |- | پورد || Bridge|| پل || Pırd |} ===خؤندشؤن ؤ حرفؤن=== گيلکی بیسˇ دو ته حرف (صامت ىا همخوان) دأنه: {| class="wikitable" ! گيلکي || فؤنؤتیک || مورسؤن |- | پ || p || پورد |- | ب || b || بال |- | ت/ط || t || توم |- | د || d || دأره |- | ک || k || کرجي |- | گ || g || گأره |- | غ/ق || q || قاش |- | ف || f || فو |- | و || v || وأرش |- | س/ص/ث || s || ساق |- | ز/ض/ظ/ذ || z || زور |- | ش || š || شل |- | ژ || ž || ژیویر |- | خ || x || خؤنخا |- | ه/ح || h || هئن |- | چ || c || چوچار |- | ج || j || جیگه |- | ر || r || راب |- | ل || l || لاس |- | م || m || مره |- | ن || n || نمکار |- | ی || y || یالمند |} هف ته ني ساده خؤندش (مصوت ىا واکه) دأنه: {| class="wikitable" ! گيلکي || فؤنؤتیک || مورسؤن |- | آ || ā || کال |- | او (ۊ) || u || سو |- | اي (ي) || i || شیم |- | ئ || e || گئشه |- | ؤ || o || چؤ |- | أ ||a || هأن |- | ٚ || ə || کل |} بانی سه جرگه تویم (مرکب) خؤندش<ref>مسعود پورهادی. زبان گيلکي. دانشنامه‌ی فرهنگ و تمدن گیلان، جلد ۱۶. رشت: نشر ایلیا ۱۳۸۷. ص۲۷.</ref>: {| class="wikitable" ! گيلکي || فؤنؤتیک || مورسؤن |- | ؤۊ || ou || اؤۊربۊ (امرود) /ourbu/ |- | آۊ || āu || زاۊ (شکؤمدار زنأی) /zāu/ |- | آي || āi || ماي (ماهی) /māi/ |- | ئي || ei || خئيل (جرگه) /xeil/ |- | ۊؤ || uo || تۊؤر (تبر) /tuor/ |} {| class="wikitable" ! گيلکي || فؤنؤتیک || مورسؤن |- | ئی || ey || رئی (ریکه) /rey/ |- | ٚی || əy || میدان /məydān/ |- | أی || ay || أیوار (ای دفأر) /ayvār/ |- | آی || āy || هأرای (زهار، فریاد) /harāy/ |- | ؤی || oy || کؤیتا (کؤکته) /koytā/ |- | ۊی || uy || اۊیتا (اؤکته) /uytā/ |} {| class="wikitable" ! گيلکي || فؤنؤتیک || مورسؤن |- | آؤ || āw || ناؤدان /nāwdān/ |- | ؤ || ow || اؤلاد /owlād/ |- | أؤ || aw || أؤدؤ (دهن‌وله) /awdo/ |- | ٚؤ || əw || خؤخوره (خرناسه) /xəwxurə/ |} آخری خؤندش (ə) یکجور خؤندشه کي گيلکي مئن همه ته خؤندشؤن جي ویشتر به کار شنه ؤ یکچی ایسه a ؤ e مئن. گيلکي خؤندشؤنˇ بولندی (ارتفاع) (فارسی زوانه بدئه) کمه. <ref>مسعود پورهادی. زبان گيلکي. دانشنامه‌ی فرهنگ و تمدن گیلان، جلد ۱۶. رشت: نشر ایلیا ۱۳۸۷. ص۲۶.</ref> ===نامتا'ن (ضميرؤن)=== ====شخصي نامتا==== گيلکي مئن شخصي نامتا دۊ جۊره<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref>: =====الف. سيوا شخصي نامتا===== {| class="wikitable" ! سيوا نامتا || شخصي نامتا (فاعلي) || شخصي نامتا (مفعۊلي) |- | أول شخصˇ فرد || مۊ، من || مأ، مره |- | دوم شخصˇ فرد || تۊ || تأ، تره |- | سىؤم شخصˇ فرد || اۊن، اۊ || اۊنه، وره |- | أول شخصˇ جم || أمان، أما، أمه، أمۊ، آمۊ || أمره |- | دوم شخصˇ جم || شۊمان، شۊما، شمه، شۊمۊ، شمۊ || شمره |- | سىؤم شخصˇ جم || أشان، ايشؤن (اۊشؤن)، ايشان || أشأنه، ايشؤنه (اۊشؤنه)، ايشانه |} =====ب. دشکسه شخصي نامتا===== ===فاعل=== گيلکي مئن، فاعل، شخص ؤ شماره' جي، فعلˇ همرأ جۊره<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref>: ''مرىم ظرفؤنه بۊشؤسته.'' ''مرىم ؤ زهرا ظرفؤنه بۊشؤستن.'' فاعل تينه حذف بۊبۊن ؤ فاعلˇ شخص ؤ شماره شأنه فعلˇ شناسه' جي فأمسن<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref>: ''مۊ شنم. -> شنم.'' ''اۊ کيتابه هأىته. -> کيتابه هأىته.'' ===فعل=== گيلکي مئن فعل دۊ ته بنه دأنه: '''هسا بنه''' (مضارع) کي اۊنأجي اخباري هسا ؤ التزامي هسا ؤ أمر چاگۊده بنه باني '''بۊگذشته بنه''' کي مصدر ؤ مفعۊلي صفت ؤ بۊگذشته فعلؤن اۊنأجي چاگۊده بنه.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> ====مصدر==== مصدر، -ən ؤ -an همرأ تمنأ بنه. أگه ىکته فعلˇ بنه خؤندشˇ همرأ سر بمأ، اينˇ مصدر -n گينه: ''زئن'' ؤ ''خؤردن'' ؤ ''فۊدن''ˇ مۊسؤن. ====ماضي صرفان==== گيلکي مئن ماضي ساده و ماضي استمراري به ترتيب ايته بساته بۊنن: *ماضي ساده: ب+بؤگذشته بۊنه+شناسه<ref>فرهنگ قادري || http://khurtav.blogfa.com/post-80.aspx</ref> *ماضي استمراري: بؤگذشته بۊنه+شناسه<ref>فرهنگ قادري || http://khurtav.blogfa.com/post-80.aspx</ref> {| class="wikitable" ! مصدر || بۊگذشته بۊنه || ماضي ساده؛ اول شخص مفرد || ماضي استمراري؛ اول شخص مفرد |- | خؤفتن || خؤفت || بخؤفتم || خؤفتم، خؤفتمه |- | خؤتن || خؤت || بخؤتم || خؤتم |- | بختن || خت || بختم || ختم |} ===قىد=== نحوي أگه نيگا بۊکۊنيم گيلکي مئن دۊ جرگه قىد دأنيم: ىک جرگه '''حتماً''' ؤ '''مثلاً'''ˇ مۊسؤن قىدؤن ؤ ىک جرگه' ني '''خئلي''' ؤ '''ويشتر'''ˇ مۊسؤن.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> دومي جرگه قىدؤنه نشأنه جۊمله سر أردن: خئلي حسن کتاب خؤنه. أول جرگه '''جۊمله قىد''' ايسن أمما دومي جرگه، '''فعلي جرگه قىد'''ن.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> ===جۊمله=== گيلکي مئن کلمه'نˇ ترتيب ''فاعل-مفعۊل-فعل'' ايسه.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> بسچي گاگلف مفعۊل تينه فعلˇ پسي بأ أمما مننئه فاعلˇ پيش بأ: ''علي کيتابه خؤنه.'' ''علي خؤنه کيتابه.'' ====ناشخصي ساخت==== ناشخصي ىا غىرˇشخصي جۊمله'ن اۊ جۊمله'نن کي ايشؤنˇ فعل، خۊشؤنˇ فاعلˇ همرأ جۊر نئه ؤ اي جۊمله'نˇ فعلˇشناسه سىؤم شخصˇ فرد ايسه: '''مأ تشنه'.'''<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> اي جۊمله'نˇ فعلؤن حسي ايسن ؤ ىعني ىکته مرجع خأنن کي ىکته تجرۊبه ىا حسه نسبت بدئن اۊ مرجعه. پس مننئن '''نمأ نامتا''' (ضمير ناملفوظ) بدأرن: گۊشنه'.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> اي جۊمله'نˇ مئن، فعلˇ مرجع مننئه بيجؤن بۊبۊن. پس أگه تينيم بدأريم: ''مأ گۊشنه''' ىا ''حسنه گۊشنه''' ىا ''سگؤنه گۊشنه'''؛ مننيم بۊگؤىم ''ميزه گۊشنه'''.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> اۊ نؤمي جرگه کي ناشخصي جۊمله'نˇ سر هأنه، فاعل نئه؛ اي نؤمي جرگه مفعۊله کي شنه فاعلˇ خالي جيگه مئن نيشينه ==گيلکي خط== ''_{اصلˇ وانيويس: [[گيلکي نیویشتن]]}'' صد سالˇ أخيرˇ مئ هرکي هرجۊر کي دوس دأشت گيلکي بنويشته کي البته ويشتري آرامي خطˇ جي نيويسنن کي ايرانˇ مئن به اشتبا<ref>http://v6rg.com/?p=10458#g1</ref> عربي ىا فارسي خۊ دۊخؤنده بنه؛ اي خطˇ مئن هرکي هرجۊر داب ض زاکۊن کي دۊرۊس تشخيص بده عمل کؤنه امما [[گیله‌وا|گيلوا]] مجله يکته دابدستۊر پيش بنأبۊ کي کم-کم بۊبؤ دابدستۊري کي گيلوا مئن بکي-ويريس بکارشنه ؤ اينˇ اصليترين کارکتر کۊچˇ هف (ˇ) ايسه. ۱۵۸۸ اسفندار ما، [[ورگ (اينترنتي جيگه)|ورگ]]، گيلوا دابدستۊرˇ سر يکته شيوه-نامه ؤ [[کاربر:Varg/پؤرؤژهٰ‌ن/گيلکي کيليدتأخته|کيليدتأخته]] (Keyboard) مؤنتشر بۊده کي شأنه گۊتن منسجمترين دابدستۊري ايسه کي تاهيسه بيرين بمأ.<ref>[http://v6rg.com/?p=10458 خط ؤ کيليدتأخته | خط و صفحه‌کلید]</ref> ورگˇ پيش بنأ شيوه ايتؤره: _{''(اي وؤت، اي سربسˇ جي نقل بؤدره: [http://v6rg.com/?p=10458 خط ؤ کيليدتأخته | خط و صفحه‌کلید])''} '''چۊتؤ خأ اي خطˇ جي گيلکي نيويشتن؟''' ا. نؤميترين ؤ مؤهمترين نشؤنه، “ˇ” ايسه کي شؤا(ə) نۊشؤن دئنه. امما قراردادˇ جي أمه اينه همته اضافي ترکيبؤنˇ مئن کاراگينيم. ملکي اضافه: ماکانˇ جۊف وصفي اضافه: سۊرخˇ رۊجا هرماله اضافه: اۊتاقˇمئن دقت بکۊنين کي “ˇ” دۊ جا أصلن بکارنشنه. ىکته مفعۊلي نشؤنه جا: من تي پسره بيدئم. پس أگه اي جومله’ ايتؤ بنويسيم که “من تي پسرˇ بيدئم” دوروس نيه. چۊن پئرˇ پسي “ه” ىکته سيوا کلمه ايسه ؤ مفعولي نشؤنه ايسه. اؤکته “ايسه” فعلˇ مئنه: اۊن تي مأره. که أگه بنويسيم “اۊن تي مأرˇ” غلطه. چۊن ائره م مأرˇ پسي “ه” ىکته فعله: اۊن تي مأر ايسه. – گاگلف لازمه کي تأکيد بۊکۊنيم ىکته کلمه مئن ىکته گب (حرف)ˇ پسي، شؤا دأنيم؛ اي جۊر وختؤن شأنه کۊچˇ هفته کاراىتن. وٚرگ ىا کٚلˇ مۊسؤن. گيلکي کيليدتأخته مئن أگه شيفتˇ کيليده بدأرين ؤ کۊچˇ هفته بزنين، تينين ىکته گبˇ جؤر شؤا بنين. اما نخأ اي کارˇ مئن تۊند شؤن؛ گيلکي-نيويسي مئن نخأ گبؤنˇ جؤر ؤ جير اعراب نأن. ب. a ىا فتحه خؤندشˇ جا (چي کۊتا چي دکشه) “أ” (ىزبر: yəzəbər) کاراگينيم: تأ، دأنم، پأچ، دأرم. ج. اۊ کلمه’نˇ مئن کي “ه” همره سرهنن ؤ اي “ه” ىکته خؤندشˇ جا ايسه (خؤنه، فرده ؤ…)، أگه لازم ببۊن کي مفعۊلي نشؤنه ىا “ايسه” جا ىکته فتحه بچربؤنيم کلمه سراخره، “أ” جا، چۊن خأنيم کلمه ظاهر ؤ صورته بدأريم “‘” کاراگينيم: خؤنه’، فرده’، خسته’بؤستم، پياده’بم. د. e ىا کسره خؤندشˇ جا (چي کۊتا چي دکشه) “ئ” (ىزير: yəzir) کارأگينيم: زئن، مئبه، زئندرم. ه. o ىا ضممه خؤندشˇ جا (چي کۊتا چي دکشه ىا چي ow خؤندشˇبه) “ؤ” (ىپيش: yəpiš) کاراگينيم: شؤن، شؤ، خؤ، مۊسؤن. و. اۊ کلمه’ني که “ه” ىا “ا” همره سرهنن، اۊشؤنˇ جم دوستنˇبه چۊن خأنيم کلمه ظاهر ؤ صورته بدأريم، “‘” کاراگينيم ؤ أگه کلمه “ي” همره سربأ، “ئ” کاراگينيم: خؤنه’ن، پا’ن، کاسپيئن/کاسپئن، تيتيئن/تيتئن. ز. اي خطˇ مئن نيمفاصله ندأنيم. هر جا بدين نيمفاصله خأنين، اۊنˇ جهاني معادله کاراگيرين: دأش (-). ح. u خؤندشˇ به، چي دکشه چي کۊتا، “ۊ” کاراگينيم: فۊوؤستن، دۊر، پۊر. ط. i خؤندشˇ به، چي کۊتا چي دکشه، “ي” کاراگينيم کي هم وختي سيوا بنويشته بنه ؤ هم وختي ىکته حرفه دچکئنه، نؤقطه دأنه. “تيتي” مۊسؤن. ى. اۊ کلمه’نˇ مئن کي دۊ ته گب (حرف)ˇ همره کي ىکته خؤندشˇ نماىنده ايسن سرأگينه (ايران، اؤره، ائره ؤ…)، اولي أليف هۊتؤ کي هميشک داب بو بنويشته بنه امما بۊخؤنده نبنه. ک. تۊىم خؤندشؤنˇ به کي گيلکي خۊشئبه دأنه، هي علامتؤنه خأ تۊىم گۊدن: تيۊل، ريۊت ؤ… ل. y گبˇ جا، “ى” کاراگينيم کي هم وختي سيوا بنويشته بنه ؤ هم وختي ىکته حرفه دچکئنه، بينؤقطه': چأىي، حسنى. م. اۊ کلمه’ني که اۊشؤنˇ مئن ي پسي، ى هنه، بيه، ديا، پياز ؤ… مۊسؤن، خالي “ي” بنويشته بنه: بيه، ديا، بيه، پياز ؤ… ن. سيوانيويسي ىا دچکسه-نيويسي، اصلˇ ملاک کلمه استقلاله. ىعني ىکته کلمه وابينؤن خأ کسؤنه دچکئن مگر اينکه باخى ملاکؤن ىا نيويشتاري عادتؤن مانع ببۊن. مثلن، مؤستمر فعلؤنه چۊن ىکته مۊستقل فعل ؤ ىکته کلمه ايسن دچکسه نويسنيم: شؤندرم، بمأبۊ ؤ خؤردئدرم. هيتؤرم “بي” ؤ “نا” مۊسؤن پيشوندؤن: بيکس، بيسواد، نابلد ؤ… – هرجا فاصله ىا نيمفاصله لازم بۊ، دأش (-) کاراىته-بنه: خؤرده-درم، فورته-دبۊ. س. گيۊمه وأسي، هۊ جهاني ؤ استاندارد گيۊمه’ (“”) کارأگينيم. گيۊمه اي جاؤن کاراىته-بنه: – اۊ گبي که ىک جا ىا ىک کسˇ جي نقل بنه. – خاصˇ نؤمؤن ؤ خاصˇ کلمه’ن، تيترؤن، فندي ؤ علمي اصطلاحؤن (هر وؤتˇ مئن خالي ىک دفأ). ع. نؤمره-نيويسي مئن، أعشاري نؤمره’نˇ مئن مؤمىئز (/) بکارشنه (۲۳/۴۰۵) ؤ هزارگانˇ سۊ رقمه سيواگۊدنˇبه هۊ علامتي که دونىا مئن دابه ( ۳,۰۴۰,۰۰۴,۰۰۵,۰۶۰) کاراىته-بنه. ف. پس گيلکي أليفبي اۊجۊر کي بۊگذشته جي فرسه أمي دس (محمۊد پاىنده لنگرۊدى فرهنگˇ گيل و دىلم) ؤ چاکۊنواکۊني که أمه پيش نئنيم، ايتؤره: أليف (آ، ا، أ)، بي (ب)، پي (پ)، تي (ت)، ثي (ث)، جأم (ج)، چي (چ)، حي (ح)، خي (خ)، دال (د)، ذال (ذ)، ري (ر)، زي (ز)، ژي (ژ)، سين (س)، شين (ش)، صات (ص)، ضات (ض)، طأى (ط)، ظأى (ظ)، عىن (ع)، غىن (غ)، في (ف)، قاف (ق)، کاف (ک)، گاف (گ)، لام (ل)، ميم (م)، نۊن (ن)، وؤ (و، ؤ، ۊ)، ىه (ى، ئ، ي)، هئ گرد (ه).<ref>[http://v6rg.com/?p=10458 خط ؤ کيليدتأخته | خط و صفحه‌کلید]</ref> ==گيلکي بنه== شکی نیه کي گیل، ىکته قؤمˇ نؤم بو. ىۊناني کتابؤنˇ مئن ایشؤنه گلای دخؤندن. أگه گۊنيم گیل ىا گیلک که اي کاف، نسبتˇ کافه نأ تصغیرˇ شي. اونچه کي مسلم ایسه اینه کي گیل ىا گئل ىا گئلای ىکته قؤمˇ نؤمه کي کاسپي درىا کلسیا (جونوب) چافˇ مئن نیشتن ؤ هنۊز ایشؤنˇ نؤم اي مردومˇ سر بمؤنسه. وختی گۊنيم گیلان، اي «ان» جیگه پسونده. ىعني اؤره کي گیلؤن زیندگی گودن.<ref>افشین پرتو. مردم سلول‌های ساختاری تاریخ‌اند. گفت‌وگو با افشین پرتو. گیله‌وا، ش ۱۲۲.</ref> اما دومي (دیلم) کي ویشتر اشتبا واگۊىه بنه ؤ أگه بشین محلي مردومه بپورسین اونˇ دوروسه گونن: دیلمؤن (dilemon). مو هرگز نشتؤسم هی‌کس بگؤ دىلمان deylaman. دیل dil ىکته کلمهٰ کي معنایˇ مشخص دأنه ؤ اؤرهٰ گونن کي مرز بوده ؤ دَوَسته ببون گؤ ؤ گوسند دأشتن ئبه ؤ «ام» بولندی پسونده، هوجور کي کؤتام ؤ ایلامˇ مئن دأنیم ؤ پألوي زوانˇ مئن هرچئه بخأن بولند ذکر بکونن اي پسونده چربؤنئنن اونه. پس دیلم بنه گؤ ؤ گوسندˇ دأشتنˇ بۊلندˇ جیگه.<ref>افشین پرتو. مردم سلول‌های ساختاری تاریخ‌اند. گفت‌وگو با افشین پرتو. گیله‌وا، ش ۱۲۲.</ref> '''گیل'''، مازندرانˇ گيلکي زوانˇ مئن ني دره ؤ مازندراني زوان، پۊر شواهدˇ وأسی،<ref>درویشعلی کولائیان. ساری و آغاز تمدن برنج در مازندران و گیلان. نشر شلفین ۱۳۸۵</ref><ref>درویشعلی کولائیان. مازندراني و سنسکریت کلاسیک. نشر چشمه ۱۳۸۷.</ref><ref>درویشعلی کولائیان. نگاهی نو به تاریخ مازندران باستان. نشر گیلکان.</ref><ref>درویشعلی کولائیان اینترنتی جیگه www.kulaian.com</ref> سانسکریتˇ همره ارتباطˇ مستقیم دأنه.<ref>درویشعلی کولائیان. گیل، گیلک، گيلکي. گیله‌وا. بهمن و اسفند 1390.</ref> ==گيلکي دئبار== [[فاىل:Gilaki_Language_Location_Map.PNG]] گيلکي خو تاریخ ؤ ادبیاته دأنه. پیرشرفشا شئرؤنˇ دیوانˇ مورسؤن کي هشتۊمي قرنˇ هجری قمری جي بجا بمؤنسه.<ref>رضا مدنی. نوشته‌های گيلکی و تالشي خطی و چاپ‌شده (از سده هشتم تاکنون). گيلان‌نامه، مجموعه مقالات گيلان‌شناسی، جلد دوم، چاپ 1369.</ref> بخشی جه قدیمي آثار که یا به گیلکي بأنوشته ببه یا بخش هایی جه اؤن گیلکي ايسه: ۱.تفسیر قران سورتچی(قرن۷) ۲.مقامات الحریری(قرن۷) ۳.دیوان پیر شرفشاه دولابی(قرن۸) ۴.الکفایه(قرن۹) ۵.الابانه(قرن۹) ۶.تفسیر کتاب الله(قرن۹) ۷.تفسیر مؤغنیسا(قرن۹) ۸.دوم مشیخ زیدی(قرن۹) ۹.سوم مشیخ زیدی(قرن۹) ۱۰.قصیده طنطرانیه(قرن۹) گيلکي جي تا هفتؤمي قرن ه.ق وؤت بجا بمؤنسه. [[پیرشرفشا دولایی]] دیوان کي گيلکي زوان ئبه ىکته پیله سنده.<ref>دیوان پیرشرفشاه دولائی. به کوشش دکتر محمدعلی صوتی، ناشر بنياد فرهنگ ايران، تهران، 1358.</ref> جغرزˇ اون، نهؤمی قرن جي، [[قاسم انوار]]ˇ شئرؤنˇ دیوان بمؤنسه کي اونˇ مئن گيلکي غزل دره. نهؤمی قرنˇ جي به بعد دئه گيلکي جي پۊر پورˇ وؤت هنأ تا مشروطه زمت کي حتا چن سوره انجیلˇ جي واگردؤن ببؤ.<ref>[http://v6rg.com/?p=10037 رضا مدنی. نوشته‌های گيلکی و تالشي خطی و چاپ‌شده (از سده هشتم تاکنون). گيلان‌نامه، مجموعه مقالات گيلان‌شناسی، جلد دوم، چاپ 1369.]</ref> سیˇ چن ته گيلکي کلمه راجه به جؤنورشناسی، نسخه‌ی خطی «خواص الحیوان»ˇ مئن (ملاعلی کامی لاهیجانی) دره کي الؤن [[ترهان]]ˇ دانشگا کتابخؤنه مئن هنأ.<ref>[http://v6rg.com/?p=10037 رضا مدنی. نوشته‌های گيلکی و تالشي خطی و چاپ‌شده (از سده هشتم تاکنون). گيلان‌نامه، مجموعه مقالات گيلان‌شناسی، جلد دوم، چاپ 1369.]</ref> سیزدهؤمی قرن مئن، [[سید ظهیرالدین مرعشی]] «تاریخ طبرستان، رویان و مازندران»ˇ جي ىکته واوینه (بنای آمل) [[میرزا ابراهیم گیلانی]] به گيلکي واگردؤنه.<ref>[http://v6rg.com/?p=10037 رضا مدنی. نوشته‌های گيلکی و تالشي خطی و چاپ‌شده (از سده هشتم تاکنون). گيلان‌نامه، مجموعه مقالات گيلان‌شناسی، جلد دوم، چاپ 1369.]</ref> یکته گيلکي شئر ني [[خان احمد خان]] جي بجا بمؤنسه کي دانشگا تهران کتابخؤنه مئن هنأ<ref>پژوهشگر، ابوالقاسم. [http://www.webcitation.org/6FsvEXaYg «معرفی برگی از نسخه خطی اشعار گيلکي خان احمد گیلانی»]. پیام بهارستان (تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس) ۲، ش. ۱۳ (۱۳۹۰): ۱۰۶۹. [http://www.ensani.ir/storage/Files/20120413184126-8049-225.pdf اصلی نسخه] جي بایگانی ببؤ.</ref>: ''' شده‌ام زار و پریشان دَرَم جان کَنَشا | دل پُر خون مو از عشق تو مانی آتشا تو باَغیار نشینی می دِلا خون کُانی | تو بگو چه بَکُنَم مردمانَ سَرزَنَشا شیوه دلبری و عشوه و ناز و غمزه | هرچه دُانی توبَکُن آنچه تو ذاتی رَوَشا از فراق تو مُجَم [مَجَم] کوچه بکوچه شب و روز | همدَمی خود بَگُدی همسر تُرک طالَشا موکه تا [تَ] هیچ نَگُتامو تو خود آزرده یَه بی | دو هزار چه موتی دانم یَکتا و اگُتَه نَشا''' [[پرونده:Karkiya Xan Ahmad xan-e do'om.PNG|بندانگشتی|600px|وسط|یکته ولگ نسخه خطی کي خان احمد خان گيلکي شئرؤن اون سر بنویشته نأ]] یکته دئه سربس، گيلکي قدیمی وؤتˇ وأسی، «تفسیر کتاب الله» ایسه، ابوالفضل بن شهردویر دیلمی کي هشتؤمی قرنˇ مئن بنویشته ببؤ ؤ اونˇ مئن قرآن به گيلکي واگردؤنه ؤ تفسیر ببؤ.<ref> [https://www.academia.edu/2912872/%D9%86%D8%B3%D8%AE%D9%87_%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D9%86_%D8%AA%D9%81%D8%B3%DB%8C%D8%B1_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8_%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87_%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%B6%D9%84_%D8%A8%D9%86_%D8%B4%D9%87%D8%B1%D8%AF%D9%88%DB%8C%D8%B1_%D8%AF%DB%8C%D9%84%D9%85%DB%8C_-_%D9%85%D9%82%D8%AF%D9%85%D9%87 تفسیر کتاب‌الله/ ابوالفضل بن شهردویر دیلمی؛ با مقدمهٔ محمد عمادی حائری. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی. قم: کتابخانه‌ٔ تخصصی تفسیر و علوم قرآنی. ۱۳۸۸.]</ref> [[مازیار]] (کی مازندرؤنی بو ؤ ۲۱۸ تا ۲۲۵ ه.ق حوکومت گود) خو نامه‌ٰنˇ مئن به عباسی خلیفه، خوشه گیلˇ گیلان دخؤنه ؤ خلیفه ني اینه جیلˇ جیلان (گیلؤنˇ گیل؛ فارسی: گیل گیلها) دخؤند. اي اول سندی ایسه کي یک نفر خودش ؤ خو مردومه گیل دخؤند. هنۊزم مازندرانˇ غربˇ کوهؤنˇ مئن، گالشؤن، جیرا (جؤلگه) دخؤنن: گیلؤن. [[فردؤسی]]، خو [[شاهنامه]] مئن، اؤره کي '''منوچهر'''، '''سلم''' ؤ '''تور'''ˇ جي انتقام بکشه، نویسنه: ''سپه را ز درىا به هامون کشید | ز چین دژ سوی آفریدون کشید چو آمد به نزدیک تمیشه باز | نیا را به دیدار او بد نیاز ز دریای گیلان چو ابر سیاه | دُمادُم به ساری رسید آن سپاه'' بازین کي '''فریدون''' مازندرانˇ مردومˇ همره شنه منوچهرˇ استقبال: ''به زرین ستام و به زرین کمر | به سیمین رکاب و به زرین سپر ابا گنج و پیلان و با خواسته | پذیره شدن را بیاراسته همه گیل مردان چو شیر یله | ابا طوق زرین و مشکین کله.'' شاهنامه مئنم، فردؤسی مازندرانˇ مردومه گیل دخؤنه. [[نظامی گنجوی]] ني مازندراني‌ئنه گیل دؤنس؛ خو [[اسکندرنامه]] مئن وختی گه اسکندر، ایران ؤ رومˇ سپاهˇ همره شنه اوروسؤن (روسؤن)ˇ جنگ، اینˇ پهلوانؤنه نؤم بئنه: ''زریوند گیلی ز مازندران | نیال یل از کشور خاوران'' '''زریوند''' ني رجز خؤندن و فأزمه گودنˇ زمت گونه: ''زریوند مازندراني منم | که بازی بود جنگ اهریمنم'' زریوند چن نفره کوشنه تا بیلاخره بکوشتن شنه ؤ اسکندر ناراحت بنه: ''جهاندار از آن کار شد تنگدل | که سالار گیلی درآمد به گل'' [[ناصرالدین شا]] ني خو مازندرانˇ سفرنامه مئن، تبعیدی کوردؤنه ایل دخؤنه ؤ کلاردشتˇ محلي‌ئنه گیل. ایتؤ نظر هنه کي مازندران نی، دیلمˇ مورسؤن، جیگه نؤم (اسم مکان) ببون ؤ ربطی به قومیت ؤ زوان ندأره. اي سربسؤن همه اینه نشؤن دئنن کي کاسپي درىا کلسیا چافˇ مردۊم (تالشؤنˇ جي تا گیلانˇ گیلکؤن تا مازندرانˇ گیلکؤن تا حتا گلستانˇ گیلکزوانؤن) ىکته ریشه و بنه جي ایسن ؤ هرته خو جیگه ؤ سامؤنˇ نؤمه خو سر بنأ اما همه‌ته گيلکي گب زئنن ؤ ایشؤنˇ زوان گيلکي ىا گئلئکی ایسه. پس اي دوروس نیه کي گیلانی‌ئن، گيلکي ؤ گیلک بؤنه خوشؤنˇ انحصارˇ مئن بدؤنن. ==بيريني خال== *[http://v6rg.com/?p=10037 نوشته‌های گيلکی و تالشي خطی و چاپ‌شده (از سده هشتم تاکنون)] *[http://globalrecordings.net/program/C08110 چن‌ته صوتی فايل، به گيلکی] *[http://www.briancoad.com/checklists/farsinameslist.htm Freshwater Fishes of Iran] *[http://v6rg.com/?p=10309 فعل مرکب گيلکي] *[http://v6rg.com/?p=9640 افسانه‌های زبان گيلکي] (اونچی که راجه به گيلکي دؤنین ؤ امکان دأنه اشتبا ببون!) *[http://v6rg.com/?page_id=9197 گيلکي مدرسه] (اینترنتی گيلکي باموجین) *[http://v6rg.com/?p=8044 ساخت مستمر (در جریان) در فعل‌های گيلکي] *[http://v6rg.com/?p=10458 خط ؤ کيليدتأخته | خط و صفحه‌کلید] ==جیرنویس== {{جیرنویس}} [[رده:کاسپي زوانؤن]] [[رده:ايرانˇ زوانؤن]] [[رده:شۊمالغربي ايراني زوانؤن]] [[رده:حىاتي وانويسؤن]] [[جرگه:گيلکي]] [[جرگه:زوان]] g1mesnwxy7e3wdsazd6jacowu163ew5 62236 62235 2022-08-21T11:13:43Z هؤی 13914 wikitext text/x-wiki '''گيلٚکي''' (واگۊىه: /Giləki/) گه '''گئلکي''' ؤ '''گيليکي''' ني دؤخؤندن بۊنه، یته زوؤن ٚ نؤم هيسه گه [[گيلک|گيلکؤن]] اۊن ٚ جي گب زنن. اي زۊوؤن [[هيندۊاۊرۊپايي زوانان|هيندۊاۊرۊپایي زوانان]] ٚ جي هيسه ؤ [[ايراني خۊرخؤسي-کليسایي|ايراني کليسایي-خۊرخؤسي]] هال ٚ مئن قرار بیته دأره.<ref>https://www.ethnologue.com/language/glk</ref> ألبت بأضي هامۊجشؤن اين-ه گۊنن گه گيلکي، [[کارتؤلي]] (نسایي قفقاز) ٚ زوانؤن ٚ همرأ-ني مۊشترک ٚ جرگه‌شينأسي خؤصۊصيات-ه دارا هيسه.<ref>http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0960982206011390</ref><ref>Academic American Encyclopedia By Grolier Incorporated, page 294</ref><ref>The Tati language group in the sociolinguistic context of Northwestern Iran and Transcaucasia By D.Stilo, pages 137-185</ref> اي زوؤن ٚ گۊیشورؤن-ه [[اتنؤلؤگ]] سال ٚ ۲۰۱۷ مئن ۴٬۳۸۰٬۰۰۰ نفر تخمين بزأ دأره. گه ألبت مۊختلف ٚ سربسؤن ٚ مئن اي آمار جيرجؤر دأره. اي زوؤن ٚ جؤغرافي محدۊده-أ [[کاسپي درىا|کاسپين ٚ دریا]] ٚ نسا تا [[ألبؤرز ٚ ارتفاعات]] مؤعرفي گۊده شأنه. ولي اين ي طۊلي محدۊده سر نظرات متناقضه ؤ اختلافات نيأ. اي زوؤن هيچته کيشور ٚ مئن رسميتي ندأره. گيلکي‌ئه معمۊلا آرامي (عربي) خط ٚ جي نويسنن. ==گۊىشؤن== [[فاىل:Map of Caspian Languages in Iran and Azerbaijan.png|بندانگشتی| گيلکي زوؤن گۊىشؤن ٚ نخشه.]] گيلکي زوؤن سۊته أصلي گۊيش يأني، بيه پسي ؤ بيه پيشي ؤ گالشي-ئه تقسيم بۊنه.<ref>https://www.eva.mpg.de/linguistics/past-research-resources/documentation-and-description/northwest-iranian-project.html </ref><ref>دکتر منوچهر ستوده، سال۱۳۳۲، فرهنگ گیلکی، ص۱۷–۱۸</ref><ref>http://gilan.isna.ir/Default.aspx?NSID=5&SSLID=46&NID=75762</ref><ref>گویش گیلکی لاهیجان. واژه‌نامه و پاره‌ای ویژگی‌های آوایی و ساخت‌واژه‌ای. جلد اول. دکتر نادر جهانگیری. چاپ دانشگاه مطالعات خارجی توکیو.</ref> بيه پيشي ؤ بيه پسي گۊيش، اسپي رۊ توسط کسن ٚ جي سيفا بۊنن؛ گالشي ني گيلان ؤ مازندران  ٚ اۊستان ٚ نسايي ارتفاعات ؤ بندؤن؛ و قزوين ؤ ألبؤرز ٚ اۊستؤن ٚ کليسايي واوينؤن ٚ مئن رایج هيسه.<ref>http://www.eva.mpg.de/linguistics/past-research-resources/documentation-and-description/northwest-iranian-project.html</ref><ref>https://rch.ac.ir/</ref><ref>https://iranicaonline.org/articles/alborz-geography</ref><ref>https://iranicaonline.org/articles/alamut-valley-alborz-northeast-of-qazvin-</ref><ref>https://dx.doi.org/10.29171/azu_acku_ds375_bay43_meem38_1367</ref> سۊته أصلي گۊيش وؤجۊد دأره ولي هرته گۊيش خؤره چندين بۊن‌گۊيش يا لأجه  دأره ؤ [[گيلک|گيلکؤن]] گاگلف خۊ لأجه' ايشاره گۊدن ٚ ره خۊ شأر يا محل ٚ نؤم-ه هأورن، مثلا: [[فؤمن]] ٚ گيلکي، [[رشت]] ٚ گيلكي، [[لاجؤن|لايجؤن]] ٚ گيلکي، [[رۊدسر|رۊد ٚ سر]] ٚ گيلکي، [[تۊنکابؤن|تنکابؤن]] ٚ گيلکي، [[ألمۊت]] ٚ گيلکي، [[طالقان|تالکان]] ٚ گيلکي و… گيلکان گيلکي-أ مۊختلف گۊىشانˇ أمرأ گب زنده کي جه نظر فؤنتيک ؤ أفعالˇ صرف ايبچه تفاوت درده کي ناشي جه اقليمˇ تدريجي تحول ايسه.<ref>https://www.eva.mpg.de/linguistics/past-research-resources/documentation-and-description/northwest-iranian-project.html</ref> تقريبن تمؤم ٚ زوؤنؤن گۊيش‌بندي بۊنن ؤ حتی خيلي زوانؤن ٚ مئن، منن کسن ٚ گۊيش-ه بفأمن، ولي گيلکؤن ٚ زوؤن ايته نيه ؤ گيلکي‌زوانان تۊنن برأحتي کسن ٚ گۊيش ٚ گبؤن-ه متوجه بؤبۊن. # # # == گؤستردگي == [[فاىل:نقشه زبان‌های رایج.png|بندانگشتی|ايران ٚ کيشور ٚ کلسياٰ رايج ٚ زوؤنؤن ٚ نخشه.]] گيلکي گيلان ٚ اۊستؤن ٚ مردۊم ٚ أکثر ٚ زوؤن ؤ هيته'ني يته بۊمي ؤ شنأته وکته زوؤن مازندران ؤ قزوين ؤ ألبؤرز ٚ اۊستانؤن ٚ مئن هيسه.گيلکي مۊختلف مناطق ٚ مئن مۊختلف گۊیشؤن ؤ لأجه'ن ٚ همرأ صحبت بۊنه.<ref>https://dx.doi.org/10.1057/9781137008206.0011</ref><ref>https://dx.doi.org/10.4000/abstractairanica.35151</ref><ref>https://iranicaonline.org/articles/iran-vi-iranian-languages-and-scripts</ref><ref>طرح بررسی و سنجش شاخص های فرهنگ عمومی کشور (شاخص های غیرثبتی) {گزارش}: استان قزوین / به سفارش شورای فرهنگ عمومی کشور ؛ مدیر طرح و مسئولیت مدیریت: منصور واعظی ؛ اجرا شده: شرکت پژوهشگران خبره پارس -شابک: 3-53-662۷-600-9۷8 * وضعیت نشر: تهران-موسسه انتشارات کتاب نشر 1391 * وضعیت ظاهری: 268 ص: جدول (بخش رنگی) ، نمودار (بخش رنگی) .</ref><ref>https://iranicaonline.org/articles/alborz-geography</ref><ref>https://rch.ac.ir/</ref><ref>https://iranicaonline.org/articles/alamut-valley-alborz-northeast-of-qazvin-</ref><ref>http://www.chalouscity.ir/fa-IR/DouranPortal/4640/page/-%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%D9%88-%D8%AC%D8%BA%D8%B1%D8%A7%D9%81%D9%8A%D8%A7%D9%8A-%DA%86%D8%A7%D9%84%D9%88%D8%B3#_ftnref1</ref> گيلکي زوان خۊرتأو ٚ را تا [[چالوس|چالۊس]]،<ref>http://www.chalouscity.ir/fa-IR/DouranPortal/4640/page/-%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%D9%88-%D8%AC%D8%BA%D8%B1%D8%A7%D9%81%D9%8A%D8%A7%D9%8A-%DA%86%D8%A7%D9%84%D9%88%D8%B3#_ftnref1</ref> خۊرخؤس ٚ را تا [[رزوندي]]<ref>https://gsi.ir/guilan/fa/page/3522/%D8%B4%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D8%B6%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%87%D8%B1</ref> ؤ نسا را تا ألمۊت ؤ طالقان ؤ قزوين ؤ ألبؤرز ٚ اۊستؤن ٚ کليسايي واوينؤن رسنه.<ref>[23] طرح بررسی و سنجش شاخص‌های فرهنگ عمومی کشور (شاخص‌های غیرثبتی){گزارش}:استان قزوین/به سفارش شورای فرهنگ عمومی کشور؛ مدیر طرح و مسئول سیاست گذاری:منصور واعظی؛ اجرا:شرکت پژوهشگران خبره پارس -شابک:۳-۵۳-۶۶۲۷-۶۰۰-۹۷۸ *وضعیت نشر:تهران-موسسه انتشارات کتاب نشر ۱۳۹۱ *وضعیت ظاهری:۲۶۸ ص:جدول (بخش رنگی)، نمودار (بخش رنگی).</ref><ref>https://iranicaonline.org/articles/alborz-geography</ref><ref>https://iranicaonline.org/articles/alamut-valley-alborz-northeast-of-qazvin-</ref> گيلکي زوؤن ٚ گۊتنکسؤن ٚ تئداد-ه ۳ تا ۴ ميليۊن نفر تخمين بزأن.<ref>https://dx.doi.org/10.4324/9780429493454</ref><ref>http://www.statoids.com/uir.html</ref><ref>https://www.ethnologue.com/language/glk</ref> ==گيلکي واجه‌ئن== اي سري جه گيلکي واجه‌ئن دۊ ته بيه‌پس ؤ بيه‌پيشˇ لئجه أمرأ [[فارسي]] ؤ [[اينگيليسي زوؤن|اينگيليسي]] معادلانˇ ورجه: {| class="wikitable" ! فارسي ! بيه پيش ! بيه پس ! اينگيليسي |- | صورت / چهره | ديم || ديم | Face |- |زمان | زمات، زمت || زمات | Time |- | بالا | جؤر|| جؤر | Up |- | پایین | جير || جير | Down |- |زیر |بۊن |بۊن |Under |- | پدر | پئر || پئر | Father |- | کودک / بچه | زأک، زأی || زای / زاک | Baby / Kid |- | پسر | ريکه، وچه || رِی / رِئک | Boy |- | دختر | لاکۊ / دتر || کؤر / کیلکا / لؤی / دَتَر | girl / Daughter |- |پدر زن |زن پئر || زن پئر |Father in law |- |مادر |مار || مار |Mother |- |خواهر |خاخۊر || خاخۊر |Sister |- |برادر |برار، برأر || برار |Brother |- |برادر شوهر |شۊ برأر || مردˇ برار |Brother in law |- |مادر شوهر |شۊ مار|| مردˇ مار |Mother in law |- | بزرگ | پيله، پيلا || پيله | Great |- | لیز / سُر | ليسک || ليسک | Lubricious |- | ترد و شکننده | کرچ || کَرچ | Brittle |- | آویزان کردن / آویختن | وارگنئن، درگئنتن || اۊرگادن / وارگادن | Hangning |- | به دنبال کشیدن | هکشئن || فَکِشِن / دکشن | Drag |- | مکیدن | فۊدۊشتن || فۊدۊشتن / اۊدۊشتن | Sucking |- | میل داشتن | واسَن || واستن | Appetite or Desire |- | ریختن مایعات | فؤدن، شؤندن، کألئن || فۊکۊدن / فۊگۊدن | Pouring of Liquids |- | درخت | دار || دار | Tree |- | زنبور | سیفتال || گَرزَک | Bee |- |سنجاقک |تيتيل |چيچيلاس / ککر |Dragonfly |- | گاو | گؤ، مال || گاب | Cow |- | گربه/بچه گربه | پیچا/پیچا کوته || پیچا/پیچا کوته | Cat/Kitty |- |گردو |آغۊز / گۊرکان |آغۊز |Nut |- | اردک | بیلی / سیکا | بیلی | duck |- |مرغ خانگی | کرک || کَرک | Hen |- | گنجشک | ملجه / چيچيني || چيچيني | Sparrow |- |مار |ميۊلئم |لانتي |Snake |} ==گيلکي دابدستور== ===أليفبي=== گيلکي أليفبي اۊجۊر کي بۊگذشته<ref>محمود پاینده لنگرودی. فرهنگ گیل و دیلم. نشر امیرکبیر. ۱۳۶۸.</ref> جي فرسه أمي دس ايتؤره: {| class="wikitable" |- ! رديف !! حرفˇنؤم !! حرف |- | ۱ || کۊجي هفت || ˇ |- | ۲ || أليف || آ، أ، ا |- | ۳ || بي || ب |- | ۴ || پي || پ |- | ۵ || تي || ت |- | ۶ || ثي || ث |- | ۷ || جأم || ج |- | ۸ || چي || چ |- | ۹ || حي || ح |- | ۱۰ || خي || خ |- | ۱۱ || دال || د |- | ۱۲ || ذال || ذ |- | ۱۳ || ري || ر |- | ۱۴ || زي || ز |- | ۱۵ || ژي || ژ |- | ۱۶ || سين || س |- | ۱۷ || شين || ش |- | ۱۸ || صات || ص |- | ۱۹ || ضات || ض |- | ۲۰ || طأى || ط |- | ۲۱ || ظأى || ظ |- | ۲۲ || عىن || ع |- | ۲۳ || غىن || غ |- | ۲۴ || في || ف |- | ۲۵ || قاف || ق |- | ۲۶ || کاف || ک |- | ۲۷ || گاف || گ |- | ۲۸ || لام || ل |- | ۲۹ || ميم || م |- | ۳۰ || نۊن || ن |- | ۳۱ || وؤ || و، ۊ، ؤ |- | ۳۲ || ىه || ي، ى، ئ |- | ۳۳ || هئ گرد || ه |} [[پرونده:گيلکي أليفبي.ogg|بندانگشتی|راست|گيلکي أليفبي]] === چنته گيلکي کلمه === گيلکي کلمه‌ٰن، باخی [[هند و اوروپپایی|هندواۊرۊپاىي زوانؤن]]ˇ همره پۊر اشتراک دأنه. اي زوان، عربی ؤ فارسی جی‌م پۊر کلمه هیته ؤ کلمه ني ایشؤنه هدأ.<ref>[http://v6rg.com/?p=9412 ورگ. چنته نؤکته، گيلکي و فارسی و ایشؤنˇ هدأهگیرˇ جی.]</ref> {| class="wikitable" ! گيلکي || اینگیلیسی || فارسی ||کۊردي |- | دیم || Face || صورت || Dîmen |- | زأی/ زأک/ وچه || Baby/Kid || کودک/بچه || Zarok |- | پیلˇپئر || Grand Father ||پدربزرگ || Bapîr |- | جؤر || Up || بالا|| jûr/Jûrewe |- | اساره/ رؤجا || Star || ستاره || Estêre/Stêrk |- | لاکو/ کؤر/ کیجا/ کئلکا || Girl || دختر || Kıç/Kîj |- | ریکه/ رئک/ رئه/ وچه || Boy || پسر || Kurr |- | پیتار || Ant || مورچه || Mêlûre |- | سیفتال/ گرزک || Bee || زنبور|| Hengejalle |- | پیچا/ پیچه || Cat || گربه || Pışîle |- | نسا || Shadow || سایه || Nısê/Sêwer |- | پیله/ گأت || Great || بزرگ || Gewre |- | پئر || Father || پدر || Bawk |- | فودوشتن || Suck|| مکیدن || Mıjîn |- | وأستن/ یأسه || Appetite/ Desire || اشتها ىا میل || ? |- | فودن/ شؤندن || Pouring of liquids|| ریختن مایعات || Rıjanın/ Rıştın |- | لیسک || Lubricious|| لیز/لغزنده || Lûs/Xız |- | کرچ/ کرج || Brittle || ترد و شکننده || Puşke |- | دار || Tree|| دار/درخت || Dar |- | چیشنک/ ملجه/ چیچینی || Sparrow|| گنجشک || Peresêlke/ Çoleke |- | بشو || Go || برو || Pıço |- | هگیر/ فگیر || Take it in your hand || بگیر || Bıgre |- | هنگیر/ فنگیر || Dont take in your hand|| نگیر || Megre |- | پورد || Bridge|| پل || Pırd |} ===خؤندشؤن ؤ حرفؤن=== گيلکی بیسˇ دو ته حرف (صامت ىا همخوان) دأنه: {| class="wikitable" ! گيلکي || فؤنؤتیک || مورسؤن |- | پ || p || پورد |- | ب || b || بال |- | ت/ط || t || توم |- | د || d || دأره |- | ک || k || کرجي |- | گ || g || گأره |- | غ/ق || q || قاش |- | ف || f || فو |- | و || v || وأرش |- | س/ص/ث || s || ساق |- | ز/ض/ظ/ذ || z || زور |- | ش || š || شل |- | ژ || ž || ژیویر |- | خ || x || خؤنخا |- | ه/ح || h || هئن |- | چ || c || چوچار |- | ج || j || جیگه |- | ر || r || راب |- | ل || l || لاس |- | م || m || مره |- | ن || n || نمکار |- | ی || y || یالمند |} هف ته ني ساده خؤندش (مصوت ىا واکه) دأنه: {| class="wikitable" ! گيلکي || فؤنؤتیک || مورسؤن |- | آ || ā || کال |- | او (ۊ) || u || سو |- | اي (ي) || i || شیم |- | ئ || e || گئشه |- | ؤ || o || چؤ |- | أ ||a || هأن |- | ٚ || ə || کل |} بانی سه جرگه تویم (مرکب) خؤندش<ref>مسعود پورهادی. زبان گيلکي. دانشنامه‌ی فرهنگ و تمدن گیلان، جلد ۱۶. رشت: نشر ایلیا ۱۳۸۷. ص۲۷.</ref>: {| class="wikitable" ! گيلکي || فؤنؤتیک || مورسؤن |- | ؤۊ || ou || اؤۊربۊ (امرود) /ourbu/ |- | آۊ || āu || زاۊ (شکؤمدار زنأی) /zāu/ |- | آي || āi || ماي (ماهی) /māi/ |- | ئي || ei || خئيل (جرگه) /xeil/ |- | ۊؤ || uo || تۊؤر (تبر) /tuor/ |} {| class="wikitable" ! گيلکي || فؤنؤتیک || مورسؤن |- | ئی || ey || رئی (ریکه) /rey/ |- | ٚی || əy || میدان /məydān/ |- | أی || ay || أیوار (ای دفأر) /ayvār/ |- | آی || āy || هأرای (زهار، فریاد) /harāy/ |- | ؤی || oy || کؤیتا (کؤکته) /koytā/ |- | ۊی || uy || اۊیتا (اؤکته) /uytā/ |} {| class="wikitable" ! گيلکي || فؤنؤتیک || مورسؤن |- | آؤ || āw || ناؤدان /nāwdān/ |- | ؤ || ow || اؤلاد /owlād/ |- | أؤ || aw || أؤدؤ (دهن‌وله) /awdo/ |- | ٚؤ || əw || خؤخوره (خرناسه) /xəwxurə/ |} آخری خؤندش (ə) یکجور خؤندشه کي گيلکي مئن همه ته خؤندشؤن جي ویشتر به کار شنه ؤ یکچی ایسه a ؤ e مئن. گيلکي خؤندشؤنˇ بولندی (ارتفاع) (فارسی زوانه بدئه) کمه. <ref>مسعود پورهادی. زبان گيلکي. دانشنامه‌ی فرهنگ و تمدن گیلان، جلد ۱۶. رشت: نشر ایلیا ۱۳۸۷. ص۲۶.</ref> ===نامتا'ن (ضميرؤن)=== ====شخصي نامتا==== گيلکي مئن شخصي نامتا دۊ جۊره<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref>: =====الف. سيوا شخصي نامتا===== {| class="wikitable" ! سيوا نامتا || شخصي نامتا (فاعلي) || شخصي نامتا (مفعۊلي) |- | أول شخصˇ فرد || مۊ، من || مأ، مره |- | دوم شخصˇ فرد || تۊ || تأ، تره |- | سىؤم شخصˇ فرد || اۊن، اۊ || اۊنه، وره |- | أول شخصˇ جم || أمان، أما، أمه، أمۊ، آمۊ || أمره |- | دوم شخصˇ جم || شۊمان، شۊما، شمه، شۊمۊ، شمۊ || شمره |- | سىؤم شخصˇ جم || أشان، ايشؤن (اۊشؤن)، ايشان || أشأنه، ايشؤنه (اۊشؤنه)، ايشانه |} =====ب. دشکسه شخصي نامتا===== ===فاعل=== گيلکي مئن، فاعل، شخص ؤ شماره' جي، فعلˇ همرأ جۊره<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref>: ''مرىم ظرفؤنه بۊشؤسته.'' ''مرىم ؤ زهرا ظرفؤنه بۊشؤستن.'' فاعل تينه حذف بۊبۊن ؤ فاعلˇ شخص ؤ شماره شأنه فعلˇ شناسه' جي فأمسن<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref>: ''مۊ شنم. -> شنم.'' ''اۊ کيتابه هأىته. -> کيتابه هأىته.'' ===فعل=== گيلکي مئن فعل دۊ ته بنه دأنه: '''هسا بنه''' (مضارع) کي اۊنأجي اخباري هسا ؤ التزامي هسا ؤ أمر چاگۊده بنه باني '''بۊگذشته بنه''' کي مصدر ؤ مفعۊلي صفت ؤ بۊگذشته فعلؤن اۊنأجي چاگۊده بنه.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> ====مصدر==== مصدر، -ən ؤ -an همرأ تمنأ بنه. أگه ىکته فعلˇ بنه خؤندشˇ همرأ سر بمأ، اينˇ مصدر -n گينه: ''زئن'' ؤ ''خؤردن'' ؤ ''فۊدن''ˇ مۊسؤن. ====ماضي صرفان==== گيلکي مئن ماضي ساده و ماضي استمراري به ترتيب ايته بساته بۊنن: *ماضي ساده: ب+بؤگذشته بۊنه+شناسه<ref>فرهنگ قادري || http://khurtav.blogfa.com/post-80.aspx</ref> *ماضي استمراري: بؤگذشته بۊنه+شناسه<ref>فرهنگ قادري || http://khurtav.blogfa.com/post-80.aspx</ref> {| class="wikitable" ! مصدر || بۊگذشته بۊنه || ماضي ساده؛ اول شخص مفرد || ماضي استمراري؛ اول شخص مفرد |- | خؤفتن || خؤفت || بخؤفتم || خؤفتم، خؤفتمه |- | خؤتن || خؤت || بخؤتم || خؤتم |- | بختن || خت || بختم || ختم |} ===قىد=== نحوي أگه نيگا بۊکۊنيم گيلکي مئن دۊ جرگه قىد دأنيم: ىک جرگه '''حتماً''' ؤ '''مثلاً'''ˇ مۊسؤن قىدؤن ؤ ىک جرگه' ني '''خئلي''' ؤ '''ويشتر'''ˇ مۊسؤن.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> دومي جرگه قىدؤنه نشأنه جۊمله سر أردن: خئلي حسن کتاب خؤنه. أول جرگه '''جۊمله قىد''' ايسن أمما دومي جرگه، '''فعلي جرگه قىد'''ن.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> ===جۊمله=== گيلکي مئن کلمه'نˇ ترتيب ''فاعل-مفعۊل-فعل'' ايسه.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> بسچي گاگلف مفعۊل تينه فعلˇ پسي بأ أمما مننئه فاعلˇ پيش بأ: ''علي کيتابه خؤنه.'' ''علي خؤنه کيتابه.'' ====ناشخصي ساخت==== ناشخصي ىا غىرˇشخصي جۊمله'ن اۊ جۊمله'نن کي ايشؤنˇ فعل، خۊشؤنˇ فاعلˇ همرأ جۊر نئه ؤ اي جۊمله'نˇ فعلˇشناسه سىؤم شخصˇ فرد ايسه: '''مأ تشنه'.'''<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> اي جۊمله'نˇ فعلؤن حسي ايسن ؤ ىعني ىکته مرجع خأنن کي ىکته تجرۊبه ىا حسه نسبت بدئن اۊ مرجعه. پس مننئن '''نمأ نامتا''' (ضمير ناملفوظ) بدأرن: گۊشنه'.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> اي جۊمله'نˇ مئن، فعلˇ مرجع مننئه بيجؤن بۊبۊن. پس أگه تينيم بدأريم: ''مأ گۊشنه''' ىا ''حسنه گۊشنه''' ىا ''سگؤنه گۊشنه'''؛ مننيم بۊگؤىم ''ميزه گۊشنه'''.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> اۊ نؤمي جرگه کي ناشخصي جۊمله'نˇ سر هأنه، فاعل نئه؛ اي نؤمي جرگه مفعۊله کي شنه فاعلˇ خالي جيگه مئن نيشينه ==گيلکي خط== ''_{اصلˇ وانيويس: [[گيلکي نیویشتن]]}'' صد سالˇ أخيرˇ مئ هرکي هرجۊر کي دوس دأشت گيلکي بنويشته کي البته ويشتري آرامي خطˇ جي نيويسنن کي ايرانˇ مئن به اشتبا<ref>http://v6rg.com/?p=10458#g1</ref> عربي ىا فارسي خۊ دۊخؤنده بنه؛ اي خطˇ مئن هرکي هرجۊر داب ض زاکۊن کي دۊرۊس تشخيص بده عمل کؤنه امما [[گیله‌وا|گيلوا]] مجله يکته دابدستۊر پيش بنأبۊ کي کم-کم بۊبؤ دابدستۊري کي گيلوا مئن بکي-ويريس بکارشنه ؤ اينˇ اصليترين کارکتر کۊچˇ هف (ˇ) ايسه. ۱۵۸۸ اسفندار ما، [[ورگ (اينترنتي جيگه)|ورگ]]، گيلوا دابدستۊرˇ سر يکته شيوه-نامه ؤ [[کاربر:Varg/پؤرؤژهٰ‌ن/گيلکي کيليدتأخته|کيليدتأخته]] (Keyboard) مؤنتشر بۊده کي شأنه گۊتن منسجمترين دابدستۊري ايسه کي تاهيسه بيرين بمأ.<ref>[http://v6rg.com/?p=10458 خط ؤ کيليدتأخته | خط و صفحه‌کلید]</ref> ورگˇ پيش بنأ شيوه ايتؤره: _{''(اي وؤت، اي سربسˇ جي نقل بؤدره: [http://v6rg.com/?p=10458 خط ؤ کيليدتأخته | خط و صفحه‌کلید])''} '''چۊتؤ خأ اي خطˇ جي گيلکي نيويشتن؟''' ا. نؤميترين ؤ مؤهمترين نشؤنه، “ˇ” ايسه کي شؤا(ə) نۊشؤن دئنه. امما قراردادˇ جي أمه اينه همته اضافي ترکيبؤنˇ مئن کاراگينيم. ملکي اضافه: ماکانˇ جۊف وصفي اضافه: سۊرخˇ رۊجا هرماله اضافه: اۊتاقˇمئن دقت بکۊنين کي “ˇ” دۊ جا أصلن بکارنشنه. ىکته مفعۊلي نشؤنه جا: من تي پسره بيدئم. پس أگه اي جومله’ ايتؤ بنويسيم که “من تي پسرˇ بيدئم” دوروس نيه. چۊن پئرˇ پسي “ه” ىکته سيوا کلمه ايسه ؤ مفعولي نشؤنه ايسه. اؤکته “ايسه” فعلˇ مئنه: اۊن تي مأره. که أگه بنويسيم “اۊن تي مأرˇ” غلطه. چۊن ائره م مأرˇ پسي “ه” ىکته فعله: اۊن تي مأر ايسه. – گاگلف لازمه کي تأکيد بۊکۊنيم ىکته کلمه مئن ىکته گب (حرف)ˇ پسي، شؤا دأنيم؛ اي جۊر وختؤن شأنه کۊچˇ هفته کاراىتن. وٚرگ ىا کٚلˇ مۊسؤن. گيلکي کيليدتأخته مئن أگه شيفتˇ کيليده بدأرين ؤ کۊچˇ هفته بزنين، تينين ىکته گبˇ جؤر شؤا بنين. اما نخأ اي کارˇ مئن تۊند شؤن؛ گيلکي-نيويسي مئن نخأ گبؤنˇ جؤر ؤ جير اعراب نأن. ب. a ىا فتحه خؤندشˇ جا (چي کۊتا چي دکشه) “أ” (ىزبر: yəzəbər) کاراگينيم: تأ، دأنم، پأچ، دأرم. ج. اۊ کلمه’نˇ مئن کي “ه” همره سرهنن ؤ اي “ه” ىکته خؤندشˇ جا ايسه (خؤنه، فرده ؤ…)، أگه لازم ببۊن کي مفعۊلي نشؤنه ىا “ايسه” جا ىکته فتحه بچربؤنيم کلمه سراخره، “أ” جا، چۊن خأنيم کلمه ظاهر ؤ صورته بدأريم “‘” کاراگينيم: خؤنه’، فرده’، خسته’بؤستم، پياده’بم. د. e ىا کسره خؤندشˇ جا (چي کۊتا چي دکشه) “ئ” (ىزير: yəzir) کارأگينيم: زئن، مئبه، زئندرم. ه. o ىا ضممه خؤندشˇ جا (چي کۊتا چي دکشه ىا چي ow خؤندشˇبه) “ؤ” (ىپيش: yəpiš) کاراگينيم: شؤن، شؤ، خؤ، مۊسؤن. و. اۊ کلمه’ني که “ه” ىا “ا” همره سرهنن، اۊشؤنˇ جم دوستنˇبه چۊن خأنيم کلمه ظاهر ؤ صورته بدأريم، “‘” کاراگينيم ؤ أگه کلمه “ي” همره سربأ، “ئ” کاراگينيم: خؤنه’ن، پا’ن، کاسپيئن/کاسپئن، تيتيئن/تيتئن. ز. اي خطˇ مئن نيمفاصله ندأنيم. هر جا بدين نيمفاصله خأنين، اۊنˇ جهاني معادله کاراگيرين: دأش (-). ح. u خؤندشˇ به، چي دکشه چي کۊتا، “ۊ” کاراگينيم: فۊوؤستن، دۊر، پۊر. ط. i خؤندشˇ به، چي کۊتا چي دکشه، “ي” کاراگينيم کي هم وختي سيوا بنويشته بنه ؤ هم وختي ىکته حرفه دچکئنه، نؤقطه دأنه. “تيتي” مۊسؤن. ى. اۊ کلمه’نˇ مئن کي دۊ ته گب (حرف)ˇ همره کي ىکته خؤندشˇ نماىنده ايسن سرأگينه (ايران، اؤره، ائره ؤ…)، اولي أليف هۊتؤ کي هميشک داب بو بنويشته بنه امما بۊخؤنده نبنه. ک. تۊىم خؤندشؤنˇ به کي گيلکي خۊشئبه دأنه، هي علامتؤنه خأ تۊىم گۊدن: تيۊل، ريۊت ؤ… ل. y گبˇ جا، “ى” کاراگينيم کي هم وختي سيوا بنويشته بنه ؤ هم وختي ىکته حرفه دچکئنه، بينؤقطه': چأىي، حسنى. م. اۊ کلمه’ني که اۊشؤنˇ مئن ي پسي، ى هنه، بيه، ديا، پياز ؤ… مۊسؤن، خالي “ي” بنويشته بنه: بيه، ديا، بيه، پياز ؤ… ن. سيوانيويسي ىا دچکسه-نيويسي، اصلˇ ملاک کلمه استقلاله. ىعني ىکته کلمه وابينؤن خأ کسؤنه دچکئن مگر اينکه باخى ملاکؤن ىا نيويشتاري عادتؤن مانع ببۊن. مثلن، مؤستمر فعلؤنه چۊن ىکته مۊستقل فعل ؤ ىکته کلمه ايسن دچکسه نويسنيم: شؤندرم، بمأبۊ ؤ خؤردئدرم. هيتؤرم “بي” ؤ “نا” مۊسؤن پيشوندؤن: بيکس، بيسواد، نابلد ؤ… – هرجا فاصله ىا نيمفاصله لازم بۊ، دأش (-) کاراىته-بنه: خؤرده-درم، فورته-دبۊ. س. گيۊمه وأسي، هۊ جهاني ؤ استاندارد گيۊمه’ (“”) کارأگينيم. گيۊمه اي جاؤن کاراىته-بنه: – اۊ گبي که ىک جا ىا ىک کسˇ جي نقل بنه. – خاصˇ نؤمؤن ؤ خاصˇ کلمه’ن، تيترؤن، فندي ؤ علمي اصطلاحؤن (هر وؤتˇ مئن خالي ىک دفأ). ع. نؤمره-نيويسي مئن، أعشاري نؤمره’نˇ مئن مؤمىئز (/) بکارشنه (۲۳/۴۰۵) ؤ هزارگانˇ سۊ رقمه سيواگۊدنˇبه هۊ علامتي که دونىا مئن دابه ( ۳,۰۴۰,۰۰۴,۰۰۵,۰۶۰) کاراىته-بنه. ف. پس گيلکي أليفبي اۊجۊر کي بۊگذشته جي فرسه أمي دس (محمۊد پاىنده لنگرۊدى فرهنگˇ گيل و دىلم) ؤ چاکۊنواکۊني که أمه پيش نئنيم، ايتؤره: أليف (آ، ا، أ)، بي (ب)، پي (پ)، تي (ت)، ثي (ث)، جأم (ج)، چي (چ)، حي (ح)، خي (خ)، دال (د)، ذال (ذ)، ري (ر)، زي (ز)، ژي (ژ)، سين (س)، شين (ش)، صات (ص)، ضات (ض)، طأى (ط)، ظأى (ظ)، عىن (ع)، غىن (غ)، في (ف)، قاف (ق)، کاف (ک)، گاف (گ)، لام (ل)، ميم (م)، نۊن (ن)، وؤ (و، ؤ، ۊ)، ىه (ى، ئ، ي)، هئ گرد (ه).<ref>[http://v6rg.com/?p=10458 خط ؤ کيليدتأخته | خط و صفحه‌کلید]</ref> ==گيلکي بنه== شکی نیه کي گیل، ىکته قؤمˇ نؤم بو. ىۊناني کتابؤنˇ مئن ایشؤنه گلای دخؤندن. أگه گۊنيم گیل ىا گیلک که اي کاف، نسبتˇ کافه نأ تصغیرˇ شي. اونچه کي مسلم ایسه اینه کي گیل ىا گئل ىا گئلای ىکته قؤمˇ نؤمه کي کاسپي درىا کلسیا (جونوب) چافˇ مئن نیشتن ؤ هنۊز ایشؤنˇ نؤم اي مردومˇ سر بمؤنسه. وختی گۊنيم گیلان، اي «ان» جیگه پسونده. ىعني اؤره کي گیلؤن زیندگی گودن.<ref>افشین پرتو. مردم سلول‌های ساختاری تاریخ‌اند. گفت‌وگو با افشین پرتو. گیله‌وا، ش ۱۲۲.</ref> اما دومي (دیلم) کي ویشتر اشتبا واگۊىه بنه ؤ أگه بشین محلي مردومه بپورسین اونˇ دوروسه گونن: دیلمؤن (dilemon). مو هرگز نشتؤسم هی‌کس بگؤ دىلمان deylaman. دیل dil ىکته کلمهٰ کي معنایˇ مشخص دأنه ؤ اؤرهٰ گونن کي مرز بوده ؤ دَوَسته ببون گؤ ؤ گوسند دأشتن ئبه ؤ «ام» بولندی پسونده، هوجور کي کؤتام ؤ ایلامˇ مئن دأنیم ؤ پألوي زوانˇ مئن هرچئه بخأن بولند ذکر بکونن اي پسونده چربؤنئنن اونه. پس دیلم بنه گؤ ؤ گوسندˇ دأشتنˇ بۊلندˇ جیگه.<ref>افشین پرتو. مردم سلول‌های ساختاری تاریخ‌اند. گفت‌وگو با افشین پرتو. گیله‌وا، ش ۱۲۲.</ref> '''گیل'''، مازندرانˇ گيلکي زوانˇ مئن ني دره ؤ مازندراني زوان، پۊر شواهدˇ وأسی،<ref>درویشعلی کولائیان. ساری و آغاز تمدن برنج در مازندران و گیلان. نشر شلفین ۱۳۸۵</ref><ref>درویشعلی کولائیان. مازندراني و سنسکریت کلاسیک. نشر چشمه ۱۳۸۷.</ref><ref>درویشعلی کولائیان. نگاهی نو به تاریخ مازندران باستان. نشر گیلکان.</ref><ref>درویشعلی کولائیان اینترنتی جیگه www.kulaian.com</ref> سانسکریتˇ همره ارتباطˇ مستقیم دأنه.<ref>درویشعلی کولائیان. گیل، گیلک، گيلکي. گیله‌وا. بهمن و اسفند 1390.</ref> ==گيلکي دئبار== [[فاىل:Gilaki_Language_Location_Map.PNG]] گيلکي خو تاریخ ؤ ادبیاته دأنه. پیرشرفشا شئرؤنˇ دیوانˇ مورسؤن کي هشتۊمي قرنˇ هجری قمری جي بجا بمؤنسه.<ref>رضا مدنی. نوشته‌های گيلکی و تالشي خطی و چاپ‌شده (از سده هشتم تاکنون). گيلان‌نامه، مجموعه مقالات گيلان‌شناسی، جلد دوم، چاپ 1369.</ref> بخشی جه قدیمي آثار که یا به گیلکي بأنوشته ببه یا بخش هایی جه اؤن گیلکي ايسه: ۱.تفسیر قران سورتچی(قرن۷) ۲.مقامات الحریری(قرن۷) ۳.دیوان پیر شرفشاه دولابی(قرن۸) ۴.الکفایه(قرن۹) ۵.الابانه(قرن۹) ۶.تفسیر کتاب الله(قرن۹) ۷.تفسیر مؤغنیسا(قرن۹) ۸.دوم مشیخ زیدی(قرن۹) ۹.سوم مشیخ زیدی(قرن۹) ۱۰.قصیده طنطرانیه(قرن۹) گيلکي جي تا هفتؤمي قرن ه.ق وؤت بجا بمؤنسه. [[پیرشرفشا دولایی]] دیوان کي گيلکي زوان ئبه ىکته پیله سنده.<ref>دیوان پیرشرفشاه دولائی. به کوشش دکتر محمدعلی صوتی، ناشر بنياد فرهنگ ايران، تهران، 1358.</ref> جغرزˇ اون، نهؤمی قرن جي، [[قاسم انوار]]ˇ شئرؤنˇ دیوان بمؤنسه کي اونˇ مئن گيلکي غزل دره. نهؤمی قرنˇ جي به بعد دئه گيلکي جي پۊر پورˇ وؤت هنأ تا مشروطه زمت کي حتا چن سوره انجیلˇ جي واگردؤن ببؤ.<ref>[http://v6rg.com/?p=10037 رضا مدنی. نوشته‌های گيلکی و تالشي خطی و چاپ‌شده (از سده هشتم تاکنون). گيلان‌نامه، مجموعه مقالات گيلان‌شناسی، جلد دوم، چاپ 1369.]</ref> سیˇ چن ته گيلکي کلمه راجه به جؤنورشناسی، نسخه‌ی خطی «خواص الحیوان»ˇ مئن (ملاعلی کامی لاهیجانی) دره کي الؤن [[ترهان]]ˇ دانشگا کتابخؤنه مئن هنأ.<ref>[http://v6rg.com/?p=10037 رضا مدنی. نوشته‌های گيلکی و تالشي خطی و چاپ‌شده (از سده هشتم تاکنون). گيلان‌نامه، مجموعه مقالات گيلان‌شناسی، جلد دوم، چاپ 1369.]</ref> سیزدهؤمی قرن مئن، [[سید ظهیرالدین مرعشی]] «تاریخ طبرستان، رویان و مازندران»ˇ جي ىکته واوینه (بنای آمل) [[میرزا ابراهیم گیلانی]] به گيلکي واگردؤنه.<ref>[http://v6rg.com/?p=10037 رضا مدنی. نوشته‌های گيلکی و تالشي خطی و چاپ‌شده (از سده هشتم تاکنون). گيلان‌نامه، مجموعه مقالات گيلان‌شناسی، جلد دوم، چاپ 1369.]</ref> یکته گيلکي شئر ني [[خان احمد خان]] جي بجا بمؤنسه کي دانشگا تهران کتابخؤنه مئن هنأ<ref>پژوهشگر، ابوالقاسم. [http://www.webcitation.org/6FsvEXaYg «معرفی برگی از نسخه خطی اشعار گيلکي خان احمد گیلانی»]. پیام بهارستان (تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس) ۲، ش. ۱۳ (۱۳۹۰): ۱۰۶۹. [http://www.ensani.ir/storage/Files/20120413184126-8049-225.pdf اصلی نسخه] جي بایگانی ببؤ.</ref>: ''' شده‌ام زار و پریشان دَرَم جان کَنَشا | دل پُر خون مو از عشق تو مانی آتشا تو باَغیار نشینی می دِلا خون کُانی | تو بگو چه بَکُنَم مردمانَ سَرزَنَشا شیوه دلبری و عشوه و ناز و غمزه | هرچه دُانی توبَکُن آنچه تو ذاتی رَوَشا از فراق تو مُجَم [مَجَم] کوچه بکوچه شب و روز | همدَمی خود بَگُدی همسر تُرک طالَشا موکه تا [تَ] هیچ نَگُتامو تو خود آزرده یَه بی | دو هزار چه موتی دانم یَکتا و اگُتَه نَشا''' [[پرونده:Karkiya Xan Ahmad xan-e do'om.PNG|بندانگشتی|600px|وسط|یکته ولگ نسخه خطی کي خان احمد خان گيلکي شئرؤن اون سر بنویشته نأ]] یکته دئه سربس، گيلکي قدیمی وؤتˇ وأسی، «تفسیر کتاب الله» ایسه، ابوالفضل بن شهردویر دیلمی کي هشتؤمی قرنˇ مئن بنویشته ببؤ ؤ اونˇ مئن قرآن به گيلکي واگردؤنه ؤ تفسیر ببؤ.<ref> [https://www.academia.edu/2912872/%D9%86%D8%B3%D8%AE%D9%87_%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D9%86_%D8%AA%D9%81%D8%B3%DB%8C%D8%B1_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8_%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87_%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%B6%D9%84_%D8%A8%D9%86_%D8%B4%D9%87%D8%B1%D8%AF%D9%88%DB%8C%D8%B1_%D8%AF%DB%8C%D9%84%D9%85%DB%8C_-_%D9%85%D9%82%D8%AF%D9%85%D9%87 تفسیر کتاب‌الله/ ابوالفضل بن شهردویر دیلمی؛ با مقدمهٔ محمد عمادی حائری. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی. قم: کتابخانه‌ٔ تخصصی تفسیر و علوم قرآنی. ۱۳۸۸.]</ref> [[مازیار]] (کی مازندرؤنی بو ؤ ۲۱۸ تا ۲۲۵ ه.ق حوکومت گود) خو نامه‌ٰنˇ مئن به عباسی خلیفه، خوشه گیلˇ گیلان دخؤنه ؤ خلیفه ني اینه جیلˇ جیلان (گیلؤنˇ گیل؛ فارسی: گیل گیلها) دخؤند. اي اول سندی ایسه کي یک نفر خودش ؤ خو مردومه گیل دخؤند. هنۊزم مازندرانˇ غربˇ کوهؤنˇ مئن، گالشؤن، جیرا (جؤلگه) دخؤنن: گیلؤن. [[فردؤسی]]، خو [[شاهنامه]] مئن، اؤره کي '''منوچهر'''، '''سلم''' ؤ '''تور'''ˇ جي انتقام بکشه، نویسنه: ''سپه را ز درىا به هامون کشید | ز چین دژ سوی آفریدون کشید چو آمد به نزدیک تمیشه باز | نیا را به دیدار او بد نیاز ز دریای گیلان چو ابر سیاه | دُمادُم به ساری رسید آن سپاه'' بازین کي '''فریدون''' مازندرانˇ مردومˇ همره شنه منوچهرˇ استقبال: ''به زرین ستام و به زرین کمر | به سیمین رکاب و به زرین سپر ابا گنج و پیلان و با خواسته | پذیره شدن را بیاراسته همه گیل مردان چو شیر یله | ابا طوق زرین و مشکین کله.'' شاهنامه مئنم، فردؤسی مازندرانˇ مردومه گیل دخؤنه. [[نظامی گنجوی]] ني مازندراني‌ئنه گیل دؤنس؛ خو [[اسکندرنامه]] مئن وختی گه اسکندر، ایران ؤ رومˇ سپاهˇ همره شنه اوروسؤن (روسؤن)ˇ جنگ، اینˇ پهلوانؤنه نؤم بئنه: ''زریوند گیلی ز مازندران | نیال یل از کشور خاوران'' '''زریوند''' ني رجز خؤندن و فأزمه گودنˇ زمت گونه: ''زریوند مازندراني منم | که بازی بود جنگ اهریمنم'' زریوند چن نفره کوشنه تا بیلاخره بکوشتن شنه ؤ اسکندر ناراحت بنه: ''جهاندار از آن کار شد تنگدل | که سالار گیلی درآمد به گل'' [[ناصرالدین شا]] ني خو مازندرانˇ سفرنامه مئن، تبعیدی کوردؤنه ایل دخؤنه ؤ کلاردشتˇ محلي‌ئنه گیل. ایتؤ نظر هنه کي مازندران نی، دیلمˇ مورسؤن، جیگه نؤم (اسم مکان) ببون ؤ ربطی به قومیت ؤ زوان ندأره. اي سربسؤن همه اینه نشؤن دئنن کي کاسپي درىا کلسیا چافˇ مردۊم (تالشؤنˇ جي تا گیلانˇ گیلکؤن تا مازندرانˇ گیلکؤن تا حتا گلستانˇ گیلکزوانؤن) ىکته ریشه و بنه جي ایسن ؤ هرته خو جیگه ؤ سامؤنˇ نؤمه خو سر بنأ اما همه‌ته گيلکي گب زئنن ؤ ایشؤنˇ زوان گيلکي ىا گئلئکی ایسه. پس اي دوروس نیه کي گیلانی‌ئن، گيلکي ؤ گیلک بؤنه خوشؤنˇ انحصارˇ مئن بدؤنن. ==بيريني خال== *[http://v6rg.com/?p=10037 نوشته‌های گيلکی و تالشي خطی و چاپ‌شده (از سده هشتم تاکنون)] *[http://globalrecordings.net/program/C08110 چن‌ته صوتی فايل، به گيلکی] *[http://www.briancoad.com/checklists/farsinameslist.htm Freshwater Fishes of Iran] *[http://v6rg.com/?p=10309 فعل مرکب گيلکي] *[http://v6rg.com/?p=9640 افسانه‌های زبان گيلکي] (اونچی که راجه به گيلکي دؤنین ؤ امکان دأنه اشتبا ببون!) *[http://v6rg.com/?page_id=9197 گيلکي مدرسه] (اینترنتی گيلکي باموجین) *[http://v6rg.com/?p=8044 ساخت مستمر (در جریان) در فعل‌های گيلکي] *[http://v6rg.com/?p=10458 خط ؤ کيليدتأخته | خط و صفحه‌کلید] ==جیرنویس== {{جیرنویس}} [[رده:کاسپي زوانؤن]] [[رده:ايرانˇ زوانؤن]] [[رده:شۊمالغربي ايراني زوانؤن]] [[رده:حىاتي وانويسؤن]] [[جرگه:گيلکي]] [[جرگه:زوان]] 0ptznwpjc696ksy6il1dkgfdm69k4nj 62237 62236 2022-08-21T11:14:49Z هؤی 13914 wikitext text/x-wiki '''گيلٚکي''' (واگۊىه: /Giləki/) گه '''گئلکي''' ؤ '''گيليکي''' ني دؤخؤندن بۊنه، یته زوؤن ٚ نؤم هيسه گه [[گيلک|گيلکؤن]] اۊن ٚ جي گب زنن. اي زۊوؤن [[هيندۊاۊرۊپايي زوانان|هيندۊاۊرۊپایي زوانان]] ٚ جي هيسه ؤ [[ايراني خۊرخؤسي-کليسایي|ايراني کليسایي-خۊرخؤسي]] هال ٚ مئن قرار بیته دأره.<ref>https://www.ethnologue.com/language/glk</ref> ألبت بأضي هامۊجشؤن اين-ه گۊنن گه گيلکي، [[کارتؤلي]] (نسایي قفقاز) ٚ زوانؤن ٚ همرأ-ني مۊشترک ٚ جرگه‌شينأسي خؤصۊصيات-ه دارا هيسه.<ref>http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0960982206011390</ref><ref>Academic American Encyclopedia By Grolier Incorporated, page 294</ref><ref>The Tati language group in the sociolinguistic context of Northwestern Iran and Transcaucasia By D.Stilo, pages 137-185</ref> اي زوؤن ٚ گۊیشورؤن-ه [[اتنؤلؤگ]] سال ٚ ۲۰۱۷ مئن ۴٬۳۸۰٬۰۰۰ نفر تخمين بزأ دأره.<ref>https://www.ethnologue.com/language/glk</ref> گه ألبت مۊختلف ٚ سربسؤن ٚ مئن اي آمار جيرجؤر دأره. اي زوؤن ٚ جؤغرافي محدۊده-أ [[کاسپي درىا|کاسپين ٚ دریا]] ٚ نسا تا [[ألبؤرز ٚ ارتفاعات]] مؤعرفي گۊده شأنه. ولي اين ي طۊلي محدۊده سر نظرات متناقضه ؤ اختلافات نيأ. اي زوؤن هيچته کيشور ٚ مئن رسميتي ندأره. گيلکي‌ئه معمۊلا آرامي (عربي) خط ٚ جي نويسنن. ==گۊىشؤن== [[فاىل:Map of Caspian Languages in Iran and Azerbaijan.png|بندانگشتی| گيلکي زوؤن گۊىشؤن ٚ نخشه.]] گيلکي زوؤن سۊته أصلي گۊيش يأني، بيه پسي ؤ بيه پيشي ؤ گالشي-ئه تقسيم بۊنه.<ref>https://www.eva.mpg.de/linguistics/past-research-resources/documentation-and-description/northwest-iranian-project.html </ref><ref>دکتر منوچهر ستوده، سال۱۳۳۲، فرهنگ گیلکی، ص۱۷–۱۸</ref><ref>http://gilan.isna.ir/Default.aspx?NSID=5&SSLID=46&NID=75762</ref><ref>گویش گیلکی لاهیجان. واژه‌نامه و پاره‌ای ویژگی‌های آوایی و ساخت‌واژه‌ای. جلد اول. دکتر نادر جهانگیری. چاپ دانشگاه مطالعات خارجی توکیو.</ref> بيه پيشي ؤ بيه پسي گۊيش، اسپي رۊ توسط کسن ٚ جي سيفا بۊنن؛ گالشي ني گيلان ؤ مازندران  ٚ اۊستان ٚ نسايي ارتفاعات ؤ بندؤن؛ و قزوين ؤ ألبؤرز ٚ اۊستؤن ٚ کليسايي واوينؤن ٚ مئن رایج هيسه.<ref>http://www.eva.mpg.de/linguistics/past-research-resources/documentation-and-description/northwest-iranian-project.html</ref><ref>https://rch.ac.ir/</ref><ref>https://iranicaonline.org/articles/alborz-geography</ref><ref>https://iranicaonline.org/articles/alamut-valley-alborz-northeast-of-qazvin-</ref><ref>https://dx.doi.org/10.29171/azu_acku_ds375_bay43_meem38_1367</ref> سۊته أصلي گۊيش وؤجۊد دأره ولي هرته گۊيش خؤره چندين بۊن‌گۊيش يا لأجه  دأره ؤ [[گيلک|گيلکؤن]] گاگلف خۊ لأجه' ايشاره گۊدن ٚ ره خۊ شأر يا محل ٚ نؤم-ه هأورن، مثلا: [[فؤمن]] ٚ گيلکي، [[رشت]] ٚ گيلكي، [[لاجؤن|لايجؤن]] ٚ گيلکي، [[رۊدسر|رۊد ٚ سر]] ٚ گيلکي، [[تۊنکابؤن|تنکابؤن]] ٚ گيلکي، [[ألمۊت]] ٚ گيلکي، [[طالقان|تالکان]] ٚ گيلکي و… گيلکان گيلکي-أ مۊختلف گۊىشانˇ أمرأ گب زنده کي جه نظر فؤنتيک ؤ أفعالˇ صرف ايبچه تفاوت درده کي ناشي جه اقليمˇ تدريجي تحول ايسه.<ref>https://www.eva.mpg.de/linguistics/past-research-resources/documentation-and-description/northwest-iranian-project.html</ref> تقريبن تمؤم ٚ زوؤنؤن گۊيش‌بندي بۊنن ؤ حتی خيلي زوانؤن ٚ مئن، منن کسن ٚ گۊيش-ه بفأمن، ولي گيلکؤن ٚ زوؤن ايته نيه ؤ گيلکي‌زوانان تۊنن برأحتي کسن ٚ گۊيش ٚ گبؤن-ه متوجه بؤبۊن. # # # == گؤستردگي == [[فاىل:نقشه زبان‌های رایج.png|بندانگشتی|ايران ٚ کيشور ٚ کلسياٰ رايج ٚ زوؤنؤن ٚ نخشه.]] گيلکي گيلان ٚ اۊستؤن ٚ مردۊم ٚ أکثر ٚ زوؤن ؤ هيته'ني يته بۊمي ؤ شنأته وکته زوؤن مازندران ؤ قزوين ؤ ألبؤرز ٚ اۊستانؤن ٚ مئن هيسه.گيلکي مۊختلف مناطق ٚ مئن مۊختلف گۊیشؤن ؤ لأجه'ن ٚ همرأ صحبت بۊنه.<ref>https://dx.doi.org/10.1057/9781137008206.0011</ref><ref>https://dx.doi.org/10.4000/abstractairanica.35151</ref><ref>https://iranicaonline.org/articles/iran-vi-iranian-languages-and-scripts</ref><ref>طرح بررسی و سنجش شاخص های فرهنگ عمومی کشور (شاخص های غیرثبتی) {گزارش}: استان قزوین / به سفارش شورای فرهنگ عمومی کشور ؛ مدیر طرح و مسئولیت مدیریت: منصور واعظی ؛ اجرا شده: شرکت پژوهشگران خبره پارس -شابک: 3-53-662۷-600-9۷8 * وضعیت نشر: تهران-موسسه انتشارات کتاب نشر 1391 * وضعیت ظاهری: 268 ص: جدول (بخش رنگی) ، نمودار (بخش رنگی) .</ref><ref>https://iranicaonline.org/articles/alborz-geography</ref><ref>https://rch.ac.ir/</ref><ref>https://iranicaonline.org/articles/alamut-valley-alborz-northeast-of-qazvin-</ref><ref>http://www.chalouscity.ir/fa-IR/DouranPortal/4640/page/-%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%D9%88-%D8%AC%D8%BA%D8%B1%D8%A7%D9%81%D9%8A%D8%A7%D9%8A-%DA%86%D8%A7%D9%84%D9%88%D8%B3#_ftnref1</ref> گيلکي زوان خۊرتأو ٚ را تا [[چالوس|چالۊس]]،<ref>http://www.chalouscity.ir/fa-IR/DouranPortal/4640/page/-%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%D9%88-%D8%AC%D8%BA%D8%B1%D8%A7%D9%81%D9%8A%D8%A7%D9%8A-%DA%86%D8%A7%D9%84%D9%88%D8%B3#_ftnref1</ref> خۊرخؤس ٚ را تا [[رزوندي]]<ref>https://gsi.ir/guilan/fa/page/3522/%D8%B4%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D8%B6%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%87%D8%B1</ref> ؤ نسا را تا ألمۊت ؤ طالقان ؤ قزوين ؤ ألبؤرز ٚ اۊستؤن ٚ کليسايي واوينؤن رسنه.<ref>[23] طرح بررسی و سنجش شاخص‌های فرهنگ عمومی کشور (شاخص‌های غیرثبتی){گزارش}:استان قزوین/به سفارش شورای فرهنگ عمومی کشور؛ مدیر طرح و مسئول سیاست گذاری:منصور واعظی؛ اجرا:شرکت پژوهشگران خبره پارس -شابک:۳-۵۳-۶۶۲۷-۶۰۰-۹۷۸ *وضعیت نشر:تهران-موسسه انتشارات کتاب نشر ۱۳۹۱ *وضعیت ظاهری:۲۶۸ ص:جدول (بخش رنگی)، نمودار (بخش رنگی).</ref><ref>https://iranicaonline.org/articles/alborz-geography</ref><ref>https://iranicaonline.org/articles/alamut-valley-alborz-northeast-of-qazvin-</ref> گيلکي زوؤن ٚ گۊتنکسؤن ٚ تئداد-ه ۳ تا ۴ ميليۊن نفر تخمين بزأن.<ref>https://dx.doi.org/10.4324/9780429493454</ref><ref>http://www.statoids.com/uir.html</ref><ref>https://www.ethnologue.com/language/glk</ref> ==گيلکي واجه‌ئن== اي سري جه گيلکي واجه‌ئن دۊ ته بيه‌پس ؤ بيه‌پيشˇ لئجه أمرأ [[فارسي]] ؤ [[اينگيليسي زوؤن|اينگيليسي]] معادلانˇ ورجه: {| class="wikitable" ! فارسي ! بيه پيش ! بيه پس ! اينگيليسي |- | صورت / چهره | ديم || ديم | Face |- |زمان | زمات، زمت || زمات | Time |- | بالا | جؤر|| جؤر | Up |- | پایین | جير || جير | Down |- |زیر |بۊن |بۊن |Under |- | پدر | پئر || پئر | Father |- | کودک / بچه | زأک، زأی || زای / زاک | Baby / Kid |- | پسر | ريکه، وچه || رِی / رِئک | Boy |- | دختر | لاکۊ / دتر || کؤر / کیلکا / لؤی / دَتَر | girl / Daughter |- |پدر زن |زن پئر || زن پئر |Father in law |- |مادر |مار || مار |Mother |- |خواهر |خاخۊر || خاخۊر |Sister |- |برادر |برار، برأر || برار |Brother |- |برادر شوهر |شۊ برأر || مردˇ برار |Brother in law |- |مادر شوهر |شۊ مار|| مردˇ مار |Mother in law |- | بزرگ | پيله، پيلا || پيله | Great |- | لیز / سُر | ليسک || ليسک | Lubricious |- | ترد و شکننده | کرچ || کَرچ | Brittle |- | آویزان کردن / آویختن | وارگنئن، درگئنتن || اۊرگادن / وارگادن | Hangning |- | به دنبال کشیدن | هکشئن || فَکِشِن / دکشن | Drag |- | مکیدن | فۊدۊشتن || فۊدۊشتن / اۊدۊشتن | Sucking |- | میل داشتن | واسَن || واستن | Appetite or Desire |- | ریختن مایعات | فؤدن، شؤندن، کألئن || فۊکۊدن / فۊگۊدن | Pouring of Liquids |- | درخت | دار || دار | Tree |- | زنبور | سیفتال || گَرزَک | Bee |- |سنجاقک |تيتيل |چيچيلاس / ککر |Dragonfly |- | گاو | گؤ، مال || گاب | Cow |- | گربه/بچه گربه | پیچا/پیچا کوته || پیچا/پیچا کوته | Cat/Kitty |- |گردو |آغۊز / گۊرکان |آغۊز |Nut |- | اردک | بیلی / سیکا | بیلی | duck |- |مرغ خانگی | کرک || کَرک | Hen |- | گنجشک | ملجه / چيچيني || چيچيني | Sparrow |- |مار |ميۊلئم |لانتي |Snake |} ==گيلکي دابدستور== ===أليفبي=== گيلکي أليفبي اۊجۊر کي بۊگذشته<ref>محمود پاینده لنگرودی. فرهنگ گیل و دیلم. نشر امیرکبیر. ۱۳۶۸.</ref> جي فرسه أمي دس ايتؤره: {| class="wikitable" |- ! رديف !! حرفˇنؤم !! حرف |- | ۱ || کۊجي هفت || ˇ |- | ۲ || أليف || آ، أ، ا |- | ۳ || بي || ب |- | ۴ || پي || پ |- | ۵ || تي || ت |- | ۶ || ثي || ث |- | ۷ || جأم || ج |- | ۸ || چي || چ |- | ۹ || حي || ح |- | ۱۰ || خي || خ |- | ۱۱ || دال || د |- | ۱۲ || ذال || ذ |- | ۱۳ || ري || ر |- | ۱۴ || زي || ز |- | ۱۵ || ژي || ژ |- | ۱۶ || سين || س |- | ۱۷ || شين || ش |- | ۱۸ || صات || ص |- | ۱۹ || ضات || ض |- | ۲۰ || طأى || ط |- | ۲۱ || ظأى || ظ |- | ۲۲ || عىن || ع |- | ۲۳ || غىن || غ |- | ۲۴ || في || ف |- | ۲۵ || قاف || ق |- | ۲۶ || کاف || ک |- | ۲۷ || گاف || گ |- | ۲۸ || لام || ل |- | ۲۹ || ميم || م |- | ۳۰ || نۊن || ن |- | ۳۱ || وؤ || و، ۊ، ؤ |- | ۳۲ || ىه || ي، ى، ئ |- | ۳۳ || هئ گرد || ه |} [[پرونده:گيلکي أليفبي.ogg|بندانگشتی|راست|گيلکي أليفبي]] === چنته گيلکي کلمه === گيلکي کلمه‌ٰن، باخی [[هند و اوروپپایی|هندواۊرۊپاىي زوانؤن]]ˇ همره پۊر اشتراک دأنه. اي زوان، عربی ؤ فارسی جی‌م پۊر کلمه هیته ؤ کلمه ني ایشؤنه هدأ.<ref>[http://v6rg.com/?p=9412 ورگ. چنته نؤکته، گيلکي و فارسی و ایشؤنˇ هدأهگیرˇ جی.]</ref> {| class="wikitable" ! گيلکي || اینگیلیسی || فارسی ||کۊردي |- | دیم || Face || صورت || Dîmen |- | زأی/ زأک/ وچه || Baby/Kid || کودک/بچه || Zarok |- | پیلˇپئر || Grand Father ||پدربزرگ || Bapîr |- | جؤر || Up || بالا|| jûr/Jûrewe |- | اساره/ رؤجا || Star || ستاره || Estêre/Stêrk |- | لاکو/ کؤر/ کیجا/ کئلکا || Girl || دختر || Kıç/Kîj |- | ریکه/ رئک/ رئه/ وچه || Boy || پسر || Kurr |- | پیتار || Ant || مورچه || Mêlûre |- | سیفتال/ گرزک || Bee || زنبور|| Hengejalle |- | پیچا/ پیچه || Cat || گربه || Pışîle |- | نسا || Shadow || سایه || Nısê/Sêwer |- | پیله/ گأت || Great || بزرگ || Gewre |- | پئر || Father || پدر || Bawk |- | فودوشتن || Suck|| مکیدن || Mıjîn |- | وأستن/ یأسه || Appetite/ Desire || اشتها ىا میل || ? |- | فودن/ شؤندن || Pouring of liquids|| ریختن مایعات || Rıjanın/ Rıştın |- | لیسک || Lubricious|| لیز/لغزنده || Lûs/Xız |- | کرچ/ کرج || Brittle || ترد و شکننده || Puşke |- | دار || Tree|| دار/درخت || Dar |- | چیشنک/ ملجه/ چیچینی || Sparrow|| گنجشک || Peresêlke/ Çoleke |- | بشو || Go || برو || Pıço |- | هگیر/ فگیر || Take it in your hand || بگیر || Bıgre |- | هنگیر/ فنگیر || Dont take in your hand|| نگیر || Megre |- | پورد || Bridge|| پل || Pırd |} ===خؤندشؤن ؤ حرفؤن=== گيلکی بیسˇ دو ته حرف (صامت ىا همخوان) دأنه: {| class="wikitable" ! گيلکي || فؤنؤتیک || مورسؤن |- | پ || p || پورد |- | ب || b || بال |- | ت/ط || t || توم |- | د || d || دأره |- | ک || k || کرجي |- | گ || g || گأره |- | غ/ق || q || قاش |- | ف || f || فو |- | و || v || وأرش |- | س/ص/ث || s || ساق |- | ز/ض/ظ/ذ || z || زور |- | ش || š || شل |- | ژ || ž || ژیویر |- | خ || x || خؤنخا |- | ه/ح || h || هئن |- | چ || c || چوچار |- | ج || j || جیگه |- | ر || r || راب |- | ل || l || لاس |- | م || m || مره |- | ن || n || نمکار |- | ی || y || یالمند |} هف ته ني ساده خؤندش (مصوت ىا واکه) دأنه: {| class="wikitable" ! گيلکي || فؤنؤتیک || مورسؤن |- | آ || ā || کال |- | او (ۊ) || u || سو |- | اي (ي) || i || شیم |- | ئ || e || گئشه |- | ؤ || o || چؤ |- | أ ||a || هأن |- | ٚ || ə || کل |} بانی سه جرگه تویم (مرکب) خؤندش<ref>مسعود پورهادی. زبان گيلکي. دانشنامه‌ی فرهنگ و تمدن گیلان، جلد ۱۶. رشت: نشر ایلیا ۱۳۸۷. ص۲۷.</ref>: {| class="wikitable" ! گيلکي || فؤنؤتیک || مورسؤن |- | ؤۊ || ou || اؤۊربۊ (امرود) /ourbu/ |- | آۊ || āu || زاۊ (شکؤمدار زنأی) /zāu/ |- | آي || āi || ماي (ماهی) /māi/ |- | ئي || ei || خئيل (جرگه) /xeil/ |- | ۊؤ || uo || تۊؤر (تبر) /tuor/ |} {| class="wikitable" ! گيلکي || فؤنؤتیک || مورسؤن |- | ئی || ey || رئی (ریکه) /rey/ |- | ٚی || əy || میدان /məydān/ |- | أی || ay || أیوار (ای دفأر) /ayvār/ |- | آی || āy || هأرای (زهار، فریاد) /harāy/ |- | ؤی || oy || کؤیتا (کؤکته) /koytā/ |- | ۊی || uy || اۊیتا (اؤکته) /uytā/ |} {| class="wikitable" ! گيلکي || فؤنؤتیک || مورسؤن |- | آؤ || āw || ناؤدان /nāwdān/ |- | ؤ || ow || اؤلاد /owlād/ |- | أؤ || aw || أؤدؤ (دهن‌وله) /awdo/ |- | ٚؤ || əw || خؤخوره (خرناسه) /xəwxurə/ |} آخری خؤندش (ə) یکجور خؤندشه کي گيلکي مئن همه ته خؤندشؤن جي ویشتر به کار شنه ؤ یکچی ایسه a ؤ e مئن. گيلکي خؤندشؤنˇ بولندی (ارتفاع) (فارسی زوانه بدئه) کمه. <ref>مسعود پورهادی. زبان گيلکي. دانشنامه‌ی فرهنگ و تمدن گیلان، جلد ۱۶. رشت: نشر ایلیا ۱۳۸۷. ص۲۶.</ref> ===نامتا'ن (ضميرؤن)=== ====شخصي نامتا==== گيلکي مئن شخصي نامتا دۊ جۊره<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref>: =====الف. سيوا شخصي نامتا===== {| class="wikitable" ! سيوا نامتا || شخصي نامتا (فاعلي) || شخصي نامتا (مفعۊلي) |- | أول شخصˇ فرد || مۊ، من || مأ، مره |- | دوم شخصˇ فرد || تۊ || تأ، تره |- | سىؤم شخصˇ فرد || اۊن، اۊ || اۊنه، وره |- | أول شخصˇ جم || أمان، أما، أمه، أمۊ، آمۊ || أمره |- | دوم شخصˇ جم || شۊمان، شۊما، شمه، شۊمۊ، شمۊ || شمره |- | سىؤم شخصˇ جم || أشان، ايشؤن (اۊشؤن)، ايشان || أشأنه، ايشؤنه (اۊشؤنه)، ايشانه |} =====ب. دشکسه شخصي نامتا===== ===فاعل=== گيلکي مئن، فاعل، شخص ؤ شماره' جي، فعلˇ همرأ جۊره<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref>: ''مرىم ظرفؤنه بۊشؤسته.'' ''مرىم ؤ زهرا ظرفؤنه بۊشؤستن.'' فاعل تينه حذف بۊبۊن ؤ فاعلˇ شخص ؤ شماره شأنه فعلˇ شناسه' جي فأمسن<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref>: ''مۊ شنم. -> شنم.'' ''اۊ کيتابه هأىته. -> کيتابه هأىته.'' ===فعل=== گيلکي مئن فعل دۊ ته بنه دأنه: '''هسا بنه''' (مضارع) کي اۊنأجي اخباري هسا ؤ التزامي هسا ؤ أمر چاگۊده بنه باني '''بۊگذشته بنه''' کي مصدر ؤ مفعۊلي صفت ؤ بۊگذشته فعلؤن اۊنأجي چاگۊده بنه.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> ====مصدر==== مصدر، -ən ؤ -an همرأ تمنأ بنه. أگه ىکته فعلˇ بنه خؤندشˇ همرأ سر بمأ، اينˇ مصدر -n گينه: ''زئن'' ؤ ''خؤردن'' ؤ ''فۊدن''ˇ مۊسؤن. ====ماضي صرفان==== گيلکي مئن ماضي ساده و ماضي استمراري به ترتيب ايته بساته بۊنن: *ماضي ساده: ب+بؤگذشته بۊنه+شناسه<ref>فرهنگ قادري || http://khurtav.blogfa.com/post-80.aspx</ref> *ماضي استمراري: بؤگذشته بۊنه+شناسه<ref>فرهنگ قادري || http://khurtav.blogfa.com/post-80.aspx</ref> {| class="wikitable" ! مصدر || بۊگذشته بۊنه || ماضي ساده؛ اول شخص مفرد || ماضي استمراري؛ اول شخص مفرد |- | خؤفتن || خؤفت || بخؤفتم || خؤفتم، خؤفتمه |- | خؤتن || خؤت || بخؤتم || خؤتم |- | بختن || خت || بختم || ختم |} ===قىد=== نحوي أگه نيگا بۊکۊنيم گيلکي مئن دۊ جرگه قىد دأنيم: ىک جرگه '''حتماً''' ؤ '''مثلاً'''ˇ مۊسؤن قىدؤن ؤ ىک جرگه' ني '''خئلي''' ؤ '''ويشتر'''ˇ مۊسؤن.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> دومي جرگه قىدؤنه نشأنه جۊمله سر أردن: خئلي حسن کتاب خؤنه. أول جرگه '''جۊمله قىد''' ايسن أمما دومي جرگه، '''فعلي جرگه قىد'''ن.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> ===جۊمله=== گيلکي مئن کلمه'نˇ ترتيب ''فاعل-مفعۊل-فعل'' ايسه.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> بسچي گاگلف مفعۊل تينه فعلˇ پسي بأ أمما مننئه فاعلˇ پيش بأ: ''علي کيتابه خؤنه.'' ''علي خؤنه کيتابه.'' ====ناشخصي ساخت==== ناشخصي ىا غىرˇشخصي جۊمله'ن اۊ جۊمله'نن کي ايشؤنˇ فعل، خۊشؤنˇ فاعلˇ همرأ جۊر نئه ؤ اي جۊمله'نˇ فعلˇشناسه سىؤم شخصˇ فرد ايسه: '''مأ تشنه'.'''<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> اي جۊمله'نˇ فعلؤن حسي ايسن ؤ ىعني ىکته مرجع خأنن کي ىکته تجرۊبه ىا حسه نسبت بدئن اۊ مرجعه. پس مننئن '''نمأ نامتا''' (ضمير ناملفوظ) بدأرن: گۊشنه'.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> اي جۊمله'نˇ مئن، فعلˇ مرجع مننئه بيجؤن بۊبۊن. پس أگه تينيم بدأريم: ''مأ گۊشنه''' ىا ''حسنه گۊشنه''' ىا ''سگؤنه گۊشنه'''؛ مننيم بۊگؤىم ''ميزه گۊشنه'''.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> اۊ نؤمي جرگه کي ناشخصي جۊمله'نˇ سر هأنه، فاعل نئه؛ اي نؤمي جرگه مفعۊله کي شنه فاعلˇ خالي جيگه مئن نيشينه ==گيلکي خط== ''_{اصلˇ وانيويس: [[گيلکي نیویشتن]]}'' صد سالˇ أخيرˇ مئ هرکي هرجۊر کي دوس دأشت گيلکي بنويشته کي البته ويشتري آرامي خطˇ جي نيويسنن کي ايرانˇ مئن به اشتبا<ref>http://v6rg.com/?p=10458#g1</ref> عربي ىا فارسي خۊ دۊخؤنده بنه؛ اي خطˇ مئن هرکي هرجۊر داب ض زاکۊن کي دۊرۊس تشخيص بده عمل کؤنه امما [[گیله‌وا|گيلوا]] مجله يکته دابدستۊر پيش بنأبۊ کي کم-کم بۊبؤ دابدستۊري کي گيلوا مئن بکي-ويريس بکارشنه ؤ اينˇ اصليترين کارکتر کۊچˇ هف (ˇ) ايسه. ۱۵۸۸ اسفندار ما، [[ورگ (اينترنتي جيگه)|ورگ]]، گيلوا دابدستۊرˇ سر يکته شيوه-نامه ؤ [[کاربر:Varg/پؤرؤژهٰ‌ن/گيلکي کيليدتأخته|کيليدتأخته]] (Keyboard) مؤنتشر بۊده کي شأنه گۊتن منسجمترين دابدستۊري ايسه کي تاهيسه بيرين بمأ.<ref>[http://v6rg.com/?p=10458 خط ؤ کيليدتأخته | خط و صفحه‌کلید]</ref> ورگˇ پيش بنأ شيوه ايتؤره: _{''(اي وؤت، اي سربسˇ جي نقل بؤدره: [http://v6rg.com/?p=10458 خط ؤ کيليدتأخته | خط و صفحه‌کلید])''} '''چۊتؤ خأ اي خطˇ جي گيلکي نيويشتن؟''' ا. نؤميترين ؤ مؤهمترين نشؤنه، “ˇ” ايسه کي شؤا(ə) نۊشؤن دئنه. امما قراردادˇ جي أمه اينه همته اضافي ترکيبؤنˇ مئن کاراگينيم. ملکي اضافه: ماکانˇ جۊف وصفي اضافه: سۊرخˇ رۊجا هرماله اضافه: اۊتاقˇمئن دقت بکۊنين کي “ˇ” دۊ جا أصلن بکارنشنه. ىکته مفعۊلي نشؤنه جا: من تي پسره بيدئم. پس أگه اي جومله’ ايتؤ بنويسيم که “من تي پسرˇ بيدئم” دوروس نيه. چۊن پئرˇ پسي “ه” ىکته سيوا کلمه ايسه ؤ مفعولي نشؤنه ايسه. اؤکته “ايسه” فعلˇ مئنه: اۊن تي مأره. که أگه بنويسيم “اۊن تي مأرˇ” غلطه. چۊن ائره م مأرˇ پسي “ه” ىکته فعله: اۊن تي مأر ايسه. – گاگلف لازمه کي تأکيد بۊکۊنيم ىکته کلمه مئن ىکته گب (حرف)ˇ پسي، شؤا دأنيم؛ اي جۊر وختؤن شأنه کۊچˇ هفته کاراىتن. وٚرگ ىا کٚلˇ مۊسؤن. گيلکي کيليدتأخته مئن أگه شيفتˇ کيليده بدأرين ؤ کۊچˇ هفته بزنين، تينين ىکته گبˇ جؤر شؤا بنين. اما نخأ اي کارˇ مئن تۊند شؤن؛ گيلکي-نيويسي مئن نخأ گبؤنˇ جؤر ؤ جير اعراب نأن. ب. a ىا فتحه خؤندشˇ جا (چي کۊتا چي دکشه) “أ” (ىزبر: yəzəbər) کاراگينيم: تأ، دأنم، پأچ، دأرم. ج. اۊ کلمه’نˇ مئن کي “ه” همره سرهنن ؤ اي “ه” ىکته خؤندشˇ جا ايسه (خؤنه، فرده ؤ…)، أگه لازم ببۊن کي مفعۊلي نشؤنه ىا “ايسه” جا ىکته فتحه بچربؤنيم کلمه سراخره، “أ” جا، چۊن خأنيم کلمه ظاهر ؤ صورته بدأريم “‘” کاراگينيم: خؤنه’، فرده’، خسته’بؤستم، پياده’بم. د. e ىا کسره خؤندشˇ جا (چي کۊتا چي دکشه) “ئ” (ىزير: yəzir) کارأگينيم: زئن، مئبه، زئندرم. ه. o ىا ضممه خؤندشˇ جا (چي کۊتا چي دکشه ىا چي ow خؤندشˇبه) “ؤ” (ىپيش: yəpiš) کاراگينيم: شؤن، شؤ، خؤ، مۊسؤن. و. اۊ کلمه’ني که “ه” ىا “ا” همره سرهنن، اۊشؤنˇ جم دوستنˇبه چۊن خأنيم کلمه ظاهر ؤ صورته بدأريم، “‘” کاراگينيم ؤ أگه کلمه “ي” همره سربأ، “ئ” کاراگينيم: خؤنه’ن، پا’ن، کاسپيئن/کاسپئن، تيتيئن/تيتئن. ز. اي خطˇ مئن نيمفاصله ندأنيم. هر جا بدين نيمفاصله خأنين، اۊنˇ جهاني معادله کاراگيرين: دأش (-). ح. u خؤندشˇ به، چي دکشه چي کۊتا، “ۊ” کاراگينيم: فۊوؤستن، دۊر، پۊر. ط. i خؤندشˇ به، چي کۊتا چي دکشه، “ي” کاراگينيم کي هم وختي سيوا بنويشته بنه ؤ هم وختي ىکته حرفه دچکئنه، نؤقطه دأنه. “تيتي” مۊسؤن. ى. اۊ کلمه’نˇ مئن کي دۊ ته گب (حرف)ˇ همره کي ىکته خؤندشˇ نماىنده ايسن سرأگينه (ايران، اؤره، ائره ؤ…)، اولي أليف هۊتؤ کي هميشک داب بو بنويشته بنه امما بۊخؤنده نبنه. ک. تۊىم خؤندشؤنˇ به کي گيلکي خۊشئبه دأنه، هي علامتؤنه خأ تۊىم گۊدن: تيۊل، ريۊت ؤ… ل. y گبˇ جا، “ى” کاراگينيم کي هم وختي سيوا بنويشته بنه ؤ هم وختي ىکته حرفه دچکئنه، بينؤقطه': چأىي، حسنى. م. اۊ کلمه’ني که اۊشؤنˇ مئن ي پسي، ى هنه، بيه، ديا، پياز ؤ… مۊسؤن، خالي “ي” بنويشته بنه: بيه، ديا، بيه، پياز ؤ… ن. سيوانيويسي ىا دچکسه-نيويسي، اصلˇ ملاک کلمه استقلاله. ىعني ىکته کلمه وابينؤن خأ کسؤنه دچکئن مگر اينکه باخى ملاکؤن ىا نيويشتاري عادتؤن مانع ببۊن. مثلن، مؤستمر فعلؤنه چۊن ىکته مۊستقل فعل ؤ ىکته کلمه ايسن دچکسه نويسنيم: شؤندرم، بمأبۊ ؤ خؤردئدرم. هيتؤرم “بي” ؤ “نا” مۊسؤن پيشوندؤن: بيکس، بيسواد، نابلد ؤ… – هرجا فاصله ىا نيمفاصله لازم بۊ، دأش (-) کاراىته-بنه: خؤرده-درم، فورته-دبۊ. س. گيۊمه وأسي، هۊ جهاني ؤ استاندارد گيۊمه’ (“”) کارأگينيم. گيۊمه اي جاؤن کاراىته-بنه: – اۊ گبي که ىک جا ىا ىک کسˇ جي نقل بنه. – خاصˇ نؤمؤن ؤ خاصˇ کلمه’ن، تيترؤن، فندي ؤ علمي اصطلاحؤن (هر وؤتˇ مئن خالي ىک دفأ). ع. نؤمره-نيويسي مئن، أعشاري نؤمره’نˇ مئن مؤمىئز (/) بکارشنه (۲۳/۴۰۵) ؤ هزارگانˇ سۊ رقمه سيواگۊدنˇبه هۊ علامتي که دونىا مئن دابه ( ۳,۰۴۰,۰۰۴,۰۰۵,۰۶۰) کاراىته-بنه. ف. پس گيلکي أليفبي اۊجۊر کي بۊگذشته جي فرسه أمي دس (محمۊد پاىنده لنگرۊدى فرهنگˇ گيل و دىلم) ؤ چاکۊنواکۊني که أمه پيش نئنيم، ايتؤره: أليف (آ، ا، أ)، بي (ب)، پي (پ)، تي (ت)، ثي (ث)، جأم (ج)، چي (چ)، حي (ح)، خي (خ)، دال (د)، ذال (ذ)، ري (ر)، زي (ز)، ژي (ژ)، سين (س)، شين (ش)، صات (ص)، ضات (ض)، طأى (ط)، ظأى (ظ)، عىن (ع)، غىن (غ)، في (ف)، قاف (ق)، کاف (ک)، گاف (گ)، لام (ل)، ميم (م)، نۊن (ن)، وؤ (و، ؤ، ۊ)، ىه (ى، ئ، ي)، هئ گرد (ه).<ref>[http://v6rg.com/?p=10458 خط ؤ کيليدتأخته | خط و صفحه‌کلید]</ref> ==گيلکي بنه== شکی نیه کي گیل، ىکته قؤمˇ نؤم بو. ىۊناني کتابؤنˇ مئن ایشؤنه گلای دخؤندن. أگه گۊنيم گیل ىا گیلک که اي کاف، نسبتˇ کافه نأ تصغیرˇ شي. اونچه کي مسلم ایسه اینه کي گیل ىا گئل ىا گئلای ىکته قؤمˇ نؤمه کي کاسپي درىا کلسیا (جونوب) چافˇ مئن نیشتن ؤ هنۊز ایشؤنˇ نؤم اي مردومˇ سر بمؤنسه. وختی گۊنيم گیلان، اي «ان» جیگه پسونده. ىعني اؤره کي گیلؤن زیندگی گودن.<ref>افشین پرتو. مردم سلول‌های ساختاری تاریخ‌اند. گفت‌وگو با افشین پرتو. گیله‌وا، ش ۱۲۲.</ref> اما دومي (دیلم) کي ویشتر اشتبا واگۊىه بنه ؤ أگه بشین محلي مردومه بپورسین اونˇ دوروسه گونن: دیلمؤن (dilemon). مو هرگز نشتؤسم هی‌کس بگؤ دىلمان deylaman. دیل dil ىکته کلمهٰ کي معنایˇ مشخص دأنه ؤ اؤرهٰ گونن کي مرز بوده ؤ دَوَسته ببون گؤ ؤ گوسند دأشتن ئبه ؤ «ام» بولندی پسونده، هوجور کي کؤتام ؤ ایلامˇ مئن دأنیم ؤ پألوي زوانˇ مئن هرچئه بخأن بولند ذکر بکونن اي پسونده چربؤنئنن اونه. پس دیلم بنه گؤ ؤ گوسندˇ دأشتنˇ بۊلندˇ جیگه.<ref>افشین پرتو. مردم سلول‌های ساختاری تاریخ‌اند. گفت‌وگو با افشین پرتو. گیله‌وا، ش ۱۲۲.</ref> '''گیل'''، مازندرانˇ گيلکي زوانˇ مئن ني دره ؤ مازندراني زوان، پۊر شواهدˇ وأسی،<ref>درویشعلی کولائیان. ساری و آغاز تمدن برنج در مازندران و گیلان. نشر شلفین ۱۳۸۵</ref><ref>درویشعلی کولائیان. مازندراني و سنسکریت کلاسیک. نشر چشمه ۱۳۸۷.</ref><ref>درویشعلی کولائیان. نگاهی نو به تاریخ مازندران باستان. نشر گیلکان.</ref><ref>درویشعلی کولائیان اینترنتی جیگه www.kulaian.com</ref> سانسکریتˇ همره ارتباطˇ مستقیم دأنه.<ref>درویشعلی کولائیان. گیل، گیلک، گيلکي. گیله‌وا. بهمن و اسفند 1390.</ref> ==گيلکي دئبار== [[فاىل:Gilaki_Language_Location_Map.PNG]] گيلکي خو تاریخ ؤ ادبیاته دأنه. پیرشرفشا شئرؤنˇ دیوانˇ مورسؤن کي هشتۊمي قرنˇ هجری قمری جي بجا بمؤنسه.<ref>رضا مدنی. نوشته‌های گيلکی و تالشي خطی و چاپ‌شده (از سده هشتم تاکنون). گيلان‌نامه، مجموعه مقالات گيلان‌شناسی، جلد دوم، چاپ 1369.</ref> بخشی جه قدیمي آثار که یا به گیلکي بأنوشته ببه یا بخش هایی جه اؤن گیلکي ايسه: ۱.تفسیر قران سورتچی(قرن۷) ۲.مقامات الحریری(قرن۷) ۳.دیوان پیر شرفشاه دولابی(قرن۸) ۴.الکفایه(قرن۹) ۵.الابانه(قرن۹) ۶.تفسیر کتاب الله(قرن۹) ۷.تفسیر مؤغنیسا(قرن۹) ۸.دوم مشیخ زیدی(قرن۹) ۹.سوم مشیخ زیدی(قرن۹) ۱۰.قصیده طنطرانیه(قرن۹) گيلکي جي تا هفتؤمي قرن ه.ق وؤت بجا بمؤنسه. [[پیرشرفشا دولایی]] دیوان کي گيلکي زوان ئبه ىکته پیله سنده.<ref>دیوان پیرشرفشاه دولائی. به کوشش دکتر محمدعلی صوتی، ناشر بنياد فرهنگ ايران، تهران، 1358.</ref> جغرزˇ اون، نهؤمی قرن جي، [[قاسم انوار]]ˇ شئرؤنˇ دیوان بمؤنسه کي اونˇ مئن گيلکي غزل دره. نهؤمی قرنˇ جي به بعد دئه گيلکي جي پۊر پورˇ وؤت هنأ تا مشروطه زمت کي حتا چن سوره انجیلˇ جي واگردؤن ببؤ.<ref>[http://v6rg.com/?p=10037 رضا مدنی. نوشته‌های گيلکی و تالشي خطی و چاپ‌شده (از سده هشتم تاکنون). گيلان‌نامه، مجموعه مقالات گيلان‌شناسی، جلد دوم، چاپ 1369.]</ref> سیˇ چن ته گيلکي کلمه راجه به جؤنورشناسی، نسخه‌ی خطی «خواص الحیوان»ˇ مئن (ملاعلی کامی لاهیجانی) دره کي الؤن [[ترهان]]ˇ دانشگا کتابخؤنه مئن هنأ.<ref>[http://v6rg.com/?p=10037 رضا مدنی. نوشته‌های گيلکی و تالشي خطی و چاپ‌شده (از سده هشتم تاکنون). گيلان‌نامه، مجموعه مقالات گيلان‌شناسی، جلد دوم، چاپ 1369.]</ref> سیزدهؤمی قرن مئن، [[سید ظهیرالدین مرعشی]] «تاریخ طبرستان، رویان و مازندران»ˇ جي ىکته واوینه (بنای آمل) [[میرزا ابراهیم گیلانی]] به گيلکي واگردؤنه.<ref>[http://v6rg.com/?p=10037 رضا مدنی. نوشته‌های گيلکی و تالشي خطی و چاپ‌شده (از سده هشتم تاکنون). گيلان‌نامه، مجموعه مقالات گيلان‌شناسی، جلد دوم، چاپ 1369.]</ref> یکته گيلکي شئر ني [[خان احمد خان]] جي بجا بمؤنسه کي دانشگا تهران کتابخؤنه مئن هنأ<ref>پژوهشگر، ابوالقاسم. [http://www.webcitation.org/6FsvEXaYg «معرفی برگی از نسخه خطی اشعار گيلکي خان احمد گیلانی»]. پیام بهارستان (تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس) ۲، ش. ۱۳ (۱۳۹۰): ۱۰۶۹. [http://www.ensani.ir/storage/Files/20120413184126-8049-225.pdf اصلی نسخه] جي بایگانی ببؤ.</ref>: ''' شده‌ام زار و پریشان دَرَم جان کَنَشا | دل پُر خون مو از عشق تو مانی آتشا تو باَغیار نشینی می دِلا خون کُانی | تو بگو چه بَکُنَم مردمانَ سَرزَنَشا شیوه دلبری و عشوه و ناز و غمزه | هرچه دُانی توبَکُن آنچه تو ذاتی رَوَشا از فراق تو مُجَم [مَجَم] کوچه بکوچه شب و روز | همدَمی خود بَگُدی همسر تُرک طالَشا موکه تا [تَ] هیچ نَگُتامو تو خود آزرده یَه بی | دو هزار چه موتی دانم یَکتا و اگُتَه نَشا''' [[پرونده:Karkiya Xan Ahmad xan-e do'om.PNG|بندانگشتی|600px|وسط|یکته ولگ نسخه خطی کي خان احمد خان گيلکي شئرؤن اون سر بنویشته نأ]] یکته دئه سربس، گيلکي قدیمی وؤتˇ وأسی، «تفسیر کتاب الله» ایسه، ابوالفضل بن شهردویر دیلمی کي هشتؤمی قرنˇ مئن بنویشته ببؤ ؤ اونˇ مئن قرآن به گيلکي واگردؤنه ؤ تفسیر ببؤ.<ref> [https://www.academia.edu/2912872/%D9%86%D8%B3%D8%AE%D9%87_%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D9%86_%D8%AA%D9%81%D8%B3%DB%8C%D8%B1_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8_%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87_%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%B6%D9%84_%D8%A8%D9%86_%D8%B4%D9%87%D8%B1%D8%AF%D9%88%DB%8C%D8%B1_%D8%AF%DB%8C%D9%84%D9%85%DB%8C_-_%D9%85%D9%82%D8%AF%D9%85%D9%87 تفسیر کتاب‌الله/ ابوالفضل بن شهردویر دیلمی؛ با مقدمهٔ محمد عمادی حائری. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی. قم: کتابخانه‌ٔ تخصصی تفسیر و علوم قرآنی. ۱۳۸۸.]</ref> [[مازیار]] (کی مازندرؤنی بو ؤ ۲۱۸ تا ۲۲۵ ه.ق حوکومت گود) خو نامه‌ٰنˇ مئن به عباسی خلیفه، خوشه گیلˇ گیلان دخؤنه ؤ خلیفه ني اینه جیلˇ جیلان (گیلؤنˇ گیل؛ فارسی: گیل گیلها) دخؤند. اي اول سندی ایسه کي یک نفر خودش ؤ خو مردومه گیل دخؤند. هنۊزم مازندرانˇ غربˇ کوهؤنˇ مئن، گالشؤن، جیرا (جؤلگه) دخؤنن: گیلؤن. [[فردؤسی]]، خو [[شاهنامه]] مئن، اؤره کي '''منوچهر'''، '''سلم''' ؤ '''تور'''ˇ جي انتقام بکشه، نویسنه: ''سپه را ز درىا به هامون کشید | ز چین دژ سوی آفریدون کشید چو آمد به نزدیک تمیشه باز | نیا را به دیدار او بد نیاز ز دریای گیلان چو ابر سیاه | دُمادُم به ساری رسید آن سپاه'' بازین کي '''فریدون''' مازندرانˇ مردومˇ همره شنه منوچهرˇ استقبال: ''به زرین ستام و به زرین کمر | به سیمین رکاب و به زرین سپر ابا گنج و پیلان و با خواسته | پذیره شدن را بیاراسته همه گیل مردان چو شیر یله | ابا طوق زرین و مشکین کله.'' شاهنامه مئنم، فردؤسی مازندرانˇ مردومه گیل دخؤنه. [[نظامی گنجوی]] ني مازندراني‌ئنه گیل دؤنس؛ خو [[اسکندرنامه]] مئن وختی گه اسکندر، ایران ؤ رومˇ سپاهˇ همره شنه اوروسؤن (روسؤن)ˇ جنگ، اینˇ پهلوانؤنه نؤم بئنه: ''زریوند گیلی ز مازندران | نیال یل از کشور خاوران'' '''زریوند''' ني رجز خؤندن و فأزمه گودنˇ زمت گونه: ''زریوند مازندراني منم | که بازی بود جنگ اهریمنم'' زریوند چن نفره کوشنه تا بیلاخره بکوشتن شنه ؤ اسکندر ناراحت بنه: ''جهاندار از آن کار شد تنگدل | که سالار گیلی درآمد به گل'' [[ناصرالدین شا]] ني خو مازندرانˇ سفرنامه مئن، تبعیدی کوردؤنه ایل دخؤنه ؤ کلاردشتˇ محلي‌ئنه گیل. ایتؤ نظر هنه کي مازندران نی، دیلمˇ مورسؤن، جیگه نؤم (اسم مکان) ببون ؤ ربطی به قومیت ؤ زوان ندأره. اي سربسؤن همه اینه نشؤن دئنن کي کاسپي درىا کلسیا چافˇ مردۊم (تالشؤنˇ جي تا گیلانˇ گیلکؤن تا مازندرانˇ گیلکؤن تا حتا گلستانˇ گیلکزوانؤن) ىکته ریشه و بنه جي ایسن ؤ هرته خو جیگه ؤ سامؤنˇ نؤمه خو سر بنأ اما همه‌ته گيلکي گب زئنن ؤ ایشؤنˇ زوان گيلکي ىا گئلئکی ایسه. پس اي دوروس نیه کي گیلانی‌ئن، گيلکي ؤ گیلک بؤنه خوشؤنˇ انحصارˇ مئن بدؤنن. ==بيريني خال== *[http://v6rg.com/?p=10037 نوشته‌های گيلکی و تالشي خطی و چاپ‌شده (از سده هشتم تاکنون)] *[http://globalrecordings.net/program/C08110 چن‌ته صوتی فايل، به گيلکی] *[http://www.briancoad.com/checklists/farsinameslist.htm Freshwater Fishes of Iran] *[http://v6rg.com/?p=10309 فعل مرکب گيلکي] *[http://v6rg.com/?p=9640 افسانه‌های زبان گيلکي] (اونچی که راجه به گيلکي دؤنین ؤ امکان دأنه اشتبا ببون!) *[http://v6rg.com/?page_id=9197 گيلکي مدرسه] (اینترنتی گيلکي باموجین) *[http://v6rg.com/?p=8044 ساخت مستمر (در جریان) در فعل‌های گيلکي] *[http://v6rg.com/?p=10458 خط ؤ کيليدتأخته | خط و صفحه‌کلید] ==جیرنویس== {{جیرنویس}} [[رده:کاسپي زوانؤن]] [[رده:ايرانˇ زوانؤن]] [[رده:شۊمالغربي ايراني زوانؤن]] [[رده:حىاتي وانويسؤن]] [[جرگه:گيلکي]] [[جرگه:زوان]] rphcrl850f0diycex5dxwt8s0ec8x0u 62238 62237 2022-08-21T11:23:06Z هؤی 13914 wikitext text/x-wiki '''گيلٚکي''' (واگۊىه: /Giləki/) گه '''گئلکي''' ؤ '''گيليکي''' ني دؤخؤندن بۊنه، یته زوؤن ٚ نؤم هيسه گه [[گيلک|گيلکؤن]] اۊن ٚ جي گب زنن. اي زۊوؤن [[هيندۊاۊرۊپايي زوانان|هيندۊاۊرۊپایي زوانان]] ٚ جي هيسه ؤ [[ايراني خۊرخؤسي-کليسایي|ايراني کليسایي-خۊرخؤسي]] هال ٚ مئن قرار بیته دأره.<ref>https://www.ethnologue.com/language/glk</ref> ألبت بأضي هامۊجشؤن اين-ه گۊنن گه گيلکي، [[کارتؤلي]] (نسایي قفقاز) ٚ زوانؤن ٚ همرأ-ني مۊشترک ٚ جرگه‌شينأسي خؤصۊصيات-ه دارا هيسه.<ref>http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0960982206011390</ref><ref>Academic American Encyclopedia By Grolier Incorporated, page 294</ref><ref>The Tati language group in the sociolinguistic context of Northwestern Iran and Transcaucasia By D.Stilo, pages 137-185</ref> اي زوؤن ٚ گۊیشورؤن-ه [[اتنؤلؤگ]] سال ٚ ۲۰۱۷ مئن ۴٬۳۸۰٬۰۰۰ نفر تخمين بزأ دأره.<ref>https://www.ethnologue.com/language/glk</ref> گه ألبت مۊختلف ٚ سربسؤن ٚ مئن اي آمار جيرجؤر دأره. اي زوؤن ٚ جؤغرافي محدۊده-أ [[کاسپي درىا|کاسپين ٚ دریا]] ٚ نسا تا [[ألبؤرز ٚ ارتفاعات]] مؤعرفي گۊده شأنه. ولي اين ي طۊلي محدۊده سر نظرات متناقضه ؤ اختلافات نيأ. اي زوؤن هيچته کيشور ٚ مئن رسميتي ندأره. گيلکي‌ئه معمۊلا آرامي (عربي) خط ٚ جي نويسنن. ==گۊیشؤن== گيلکي زوؤن-ه درواقع اين ٚ [[زنجیله‌اي گۊیشؤن|زنجيله‌اي گۊیشؤن]] چاؤننن ؤ هۊته گه اۊن ٚ نؤم ٚ جي مشخصه زنجيل ٚ مۊسؤن کسن-ه مرتبط ؤ وصل هيسن. خلئن سأی بؤده دأرن گه گيلکي‌ گۊیشؤن-ه تقسيم بؤنن ؤ اۊشؤن ٚ ره محدۊده مشخص چاؤنن أمما اي تقسيمؤن کسن ٚ همرأ خلي متناقضن. گيلکي زوؤن-ه درواقع اين ٚ زنجيله‌اي گۊیشؤن چاؤننن ؤ هۊته گه اۊن ٚ نؤم ٚ جي مشخصه زنجيل ٚ مۊسؤن کسن-ه مرتبط ؤ وصل هيسن. خلئن سأی بؤده دأرن گه گيلکي‌ گۊیشؤن-ه تقسيم بؤنن ؤ اۊشؤن ٚ ره محدۊده مشخص چاؤنن أمما اي تقسيمؤن کسن ٚ همرأ خلي متناقضن. # # # == گؤستردگي == [[فاىل:نقشه زبان‌های رایج.png|بندانگشتی|ايران ٚ کيشور ٚ کلسياٰ رايج ٚ زوؤنؤن ٚ نخشه.]] گيلکي گيلان ٚ اۊستؤن ٚ مردۊم ٚ أکثر ٚ زوؤن ؤ هيته'ني يته بۊمي ؤ شنأته وکته زوؤن مازندران ؤ قزوين ؤ ألبؤرز ٚ اۊستانؤن ٚ مئن هيسه.گيلکي مۊختلف مناطق ٚ مئن مۊختلف گۊیشؤن ؤ لأجه'ن ٚ همرأ صحبت بۊنه.<ref>https://dx.doi.org/10.1057/9781137008206.0011</ref><ref>https://dx.doi.org/10.4000/abstractairanica.35151</ref><ref>https://iranicaonline.org/articles/iran-vi-iranian-languages-and-scripts</ref><ref>طرح بررسی و سنجش شاخص های فرهنگ عمومی کشور (شاخص های غیرثبتی) {گزارش}: استان قزوین / به سفارش شورای فرهنگ عمومی کشور ؛ مدیر طرح و مسئولیت مدیریت: منصور واعظی ؛ اجرا شده: شرکت پژوهشگران خبره پارس -شابک: 3-53-662۷-600-9۷8 * وضعیت نشر: تهران-موسسه انتشارات کتاب نشر 1391 * وضعیت ظاهری: 268 ص: جدول (بخش رنگی) ، نمودار (بخش رنگی) .</ref><ref>https://iranicaonline.org/articles/alborz-geography</ref><ref>https://rch.ac.ir/</ref><ref>https://iranicaonline.org/articles/alamut-valley-alborz-northeast-of-qazvin-</ref><ref>http://www.chalouscity.ir/fa-IR/DouranPortal/4640/page/-%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%D9%88-%D8%AC%D8%BA%D8%B1%D8%A7%D9%81%D9%8A%D8%A7%D9%8A-%DA%86%D8%A7%D9%84%D9%88%D8%B3#_ftnref1</ref> گيلکي زوان خۊرتأو ٚ را تا [[چالوس|چالۊس]]،<ref>http://www.chalouscity.ir/fa-IR/DouranPortal/4640/page/-%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%D9%88-%D8%AC%D8%BA%D8%B1%D8%A7%D9%81%D9%8A%D8%A7%D9%8A-%DA%86%D8%A7%D9%84%D9%88%D8%B3#_ftnref1</ref> خۊرخؤس ٚ را تا [[رزوندي]]<ref>https://gsi.ir/guilan/fa/page/3522/%D8%B4%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D8%B6%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%87%D8%B1</ref> ؤ نسا را تا ألمۊت ؤ طالقان ؤ قزوين ؤ ألبؤرز ٚ اۊستؤن ٚ کليسايي واوينؤن رسنه.<ref>[23] طرح بررسی و سنجش شاخص‌های فرهنگ عمومی کشور (شاخص‌های غیرثبتی){گزارش}:استان قزوین/به سفارش شورای فرهنگ عمومی کشور؛ مدیر طرح و مسئول سیاست گذاری:منصور واعظی؛ اجرا:شرکت پژوهشگران خبره پارس -شابک:۳-۵۳-۶۶۲۷-۶۰۰-۹۷۸ *وضعیت نشر:تهران-موسسه انتشارات کتاب نشر ۱۳۹۱ *وضعیت ظاهری:۲۶۸ ص:جدول (بخش رنگی)، نمودار (بخش رنگی).</ref><ref>https://iranicaonline.org/articles/alborz-geography</ref><ref>https://iranicaonline.org/articles/alamut-valley-alborz-northeast-of-qazvin-</ref> گيلکي زوؤن ٚ گۊتنکسؤن ٚ تئداد-ه ۳ تا ۴ ميليۊن نفر تخمين بزأن.<ref>https://dx.doi.org/10.4324/9780429493454</ref><ref>http://www.statoids.com/uir.html</ref><ref>https://www.ethnologue.com/language/glk</ref> ==گيلکي واجه‌ئن== اي سري جه گيلکي واجه‌ئن دۊ ته بيه‌پس ؤ بيه‌پيشˇ لئجه أمرأ [[فارسي]] ؤ [[اينگيليسي زوؤن|اينگيليسي]] معادلانˇ ورجه: {| class="wikitable" ! فارسي ! بيه پيش ! بيه پس ! اينگيليسي |- | صورت / چهره | ديم || ديم | Face |- |زمان | زمات، زمت || زمات | Time |- | بالا | جؤر|| جؤر | Up |- | پایین | جير || جير | Down |- |زیر |بۊن |بۊن |Under |- | پدر | پئر || پئر | Father |- | کودک / بچه | زأک، زأی || زای / زاک | Baby / Kid |- | پسر | ريکه، وچه || رِی / رِئک | Boy |- | دختر | لاکۊ / دتر || کؤر / کیلکا / لؤی / دَتَر | girl / Daughter |- |پدر زن |زن پئر || زن پئر |Father in law |- |مادر |مار || مار |Mother |- |خواهر |خاخۊر || خاخۊر |Sister |- |برادر |برار، برأر || برار |Brother |- |برادر شوهر |شۊ برأر || مردˇ برار |Brother in law |- |مادر شوهر |شۊ مار|| مردˇ مار |Mother in law |- | بزرگ | پيله، پيلا || پيله | Great |- | لیز / سُر | ليسک || ليسک | Lubricious |- | ترد و شکننده | کرچ || کَرچ | Brittle |- | آویزان کردن / آویختن | وارگنئن، درگئنتن || اۊرگادن / وارگادن | Hangning |- | به دنبال کشیدن | هکشئن || فَکِشِن / دکشن | Drag |- | مکیدن | فۊدۊشتن || فۊدۊشتن / اۊدۊشتن | Sucking |- | میل داشتن | واسَن || واستن | Appetite or Desire |- | ریختن مایعات | فؤدن، شؤندن، کألئن || فۊکۊدن / فۊگۊدن | Pouring of Liquids |- | درخت | دار || دار | Tree |- | زنبور | سیفتال || گَرزَک | Bee |- |سنجاقک |تيتيل |چيچيلاس / ککر |Dragonfly |- | گاو | گؤ، مال || گاب | Cow |- | گربه/بچه گربه | پیچا/پیچا کوته || پیچا/پیچا کوته | Cat/Kitty |- |گردو |آغۊز / گۊرکان |آغۊز |Nut |- | اردک | بیلی / سیکا | بیلی | duck |- |مرغ خانگی | کرک || کَرک | Hen |- | گنجشک | ملجه / چيچيني || چيچيني | Sparrow |- |مار |ميۊلئم |لانتي |Snake |} ==گيلکي دابدستور== ===أليفبي=== گيلکي أليفبي اۊجۊر کي بۊگذشته<ref>محمود پاینده لنگرودی. فرهنگ گیل و دیلم. نشر امیرکبیر. ۱۳۶۸.</ref> جي فرسه أمي دس ايتؤره: {| class="wikitable" |- ! رديف !! حرفˇنؤم !! حرف |- | ۱ || کۊجي هفت || ˇ |- | ۲ || أليف || آ، أ، ا |- | ۳ || بي || ب |- | ۴ || پي || پ |- | ۵ || تي || ت |- | ۶ || ثي || ث |- | ۷ || جأم || ج |- | ۸ || چي || چ |- | ۹ || حي || ح |- | ۱۰ || خي || خ |- | ۱۱ || دال || د |- | ۱۲ || ذال || ذ |- | ۱۳ || ري || ر |- | ۱۴ || زي || ز |- | ۱۵ || ژي || ژ |- | ۱۶ || سين || س |- | ۱۷ || شين || ش |- | ۱۸ || صات || ص |- | ۱۹ || ضات || ض |- | ۲۰ || طأى || ط |- | ۲۱ || ظأى || ظ |- | ۲۲ || عىن || ع |- | ۲۳ || غىن || غ |- | ۲۴ || في || ف |- | ۲۵ || قاف || ق |- | ۲۶ || کاف || ک |- | ۲۷ || گاف || گ |- | ۲۸ || لام || ل |- | ۲۹ || ميم || م |- | ۳۰ || نۊن || ن |- | ۳۱ || وؤ || و، ۊ، ؤ |- | ۳۲ || ىه || ي، ى، ئ |- | ۳۳ || هئ گرد || ه |} [[پرونده:گيلکي أليفبي.ogg|بندانگشتی|راست|گيلکي أليفبي]] === چنته گيلکي کلمه === گيلکي کلمه‌ٰن، باخی [[هند و اوروپپایی|هندواۊرۊپاىي زوانؤن]]ˇ همره پۊر اشتراک دأنه. اي زوان، عربی ؤ فارسی جی‌م پۊر کلمه هیته ؤ کلمه ني ایشؤنه هدأ.<ref>[http://v6rg.com/?p=9412 ورگ. چنته نؤکته، گيلکي و فارسی و ایشؤنˇ هدأهگیرˇ جی.]</ref> {| class="wikitable" ! گيلکي || اینگیلیسی || فارسی ||کۊردي |- | دیم || Face || صورت || Dîmen |- | زأی/ زأک/ وچه || Baby/Kid || کودک/بچه || Zarok |- | پیلˇپئر || Grand Father ||پدربزرگ || Bapîr |- | جؤر || Up || بالا|| jûr/Jûrewe |- | اساره/ رؤجا || Star || ستاره || Estêre/Stêrk |- | لاکو/ کؤر/ کیجا/ کئلکا || Girl || دختر || Kıç/Kîj |- | ریکه/ رئک/ رئه/ وچه || Boy || پسر || Kurr |- | پیتار || Ant || مورچه || Mêlûre |- | سیفتال/ گرزک || Bee || زنبور|| Hengejalle |- | پیچا/ پیچه || Cat || گربه || Pışîle |- | نسا || Shadow || سایه || Nısê/Sêwer |- | پیله/ گأت || Great || بزرگ || Gewre |- | پئر || Father || پدر || Bawk |- | فودوشتن || Suck|| مکیدن || Mıjîn |- | وأستن/ یأسه || Appetite/ Desire || اشتها ىا میل || ? |- | فودن/ شؤندن || Pouring of liquids|| ریختن مایعات || Rıjanın/ Rıştın |- | لیسک || Lubricious|| لیز/لغزنده || Lûs/Xız |- | کرچ/ کرج || Brittle || ترد و شکننده || Puşke |- | دار || Tree|| دار/درخت || Dar |- | چیشنک/ ملجه/ چیچینی || Sparrow|| گنجشک || Peresêlke/ Çoleke |- | بشو || Go || برو || Pıço |- | هگیر/ فگیر || Take it in your hand || بگیر || Bıgre |- | هنگیر/ فنگیر || Dont take in your hand|| نگیر || Megre |- | پورد || Bridge|| پل || Pırd |} ===خؤندشؤن ؤ حرفؤن=== گيلکی بیسˇ دو ته حرف (صامت ىا همخوان) دأنه: {| class="wikitable" ! گيلکي || فؤنؤتیک || مورسؤن |- | پ || p || پورد |- | ب || b || بال |- | ت/ط || t || توم |- | د || d || دأره |- | ک || k || کرجي |- | گ || g || گأره |- | غ/ق || q || قاش |- | ف || f || فو |- | و || v || وأرش |- | س/ص/ث || s || ساق |- | ز/ض/ظ/ذ || z || زور |- | ش || š || شل |- | ژ || ž || ژیویر |- | خ || x || خؤنخا |- | ه/ح || h || هئن |- | چ || c || چوچار |- | ج || j || جیگه |- | ر || r || راب |- | ل || l || لاس |- | م || m || مره |- | ن || n || نمکار |- | ی || y || یالمند |} هف ته ني ساده خؤندش (مصوت ىا واکه) دأنه: {| class="wikitable" ! گيلکي || فؤنؤتیک || مورسؤن |- | آ || ā || کال |- | او (ۊ) || u || سو |- | اي (ي) || i || شیم |- | ئ || e || گئشه |- | ؤ || o || چؤ |- | أ ||a || هأن |- | ٚ || ə || کل |} بانی سه جرگه تویم (مرکب) خؤندش<ref>مسعود پورهادی. زبان گيلکي. دانشنامه‌ی فرهنگ و تمدن گیلان، جلد ۱۶. رشت: نشر ایلیا ۱۳۸۷. ص۲۷.</ref>: {| class="wikitable" ! گيلکي || فؤنؤتیک || مورسؤن |- | ؤۊ || ou || اؤۊربۊ (امرود) /ourbu/ |- | آۊ || āu || زاۊ (شکؤمدار زنأی) /zāu/ |- | آي || āi || ماي (ماهی) /māi/ |- | ئي || ei || خئيل (جرگه) /xeil/ |- | ۊؤ || uo || تۊؤر (تبر) /tuor/ |} {| class="wikitable" ! گيلکي || فؤنؤتیک || مورسؤن |- | ئی || ey || رئی (ریکه) /rey/ |- | ٚی || əy || میدان /məydān/ |- | أی || ay || أیوار (ای دفأر) /ayvār/ |- | آی || āy || هأرای (زهار، فریاد) /harāy/ |- | ؤی || oy || کؤیتا (کؤکته) /koytā/ |- | ۊی || uy || اۊیتا (اؤکته) /uytā/ |} {| class="wikitable" ! گيلکي || فؤنؤتیک || مورسؤن |- | آؤ || āw || ناؤدان /nāwdān/ |- | ؤ || ow || اؤلاد /owlād/ |- | أؤ || aw || أؤدؤ (دهن‌وله) /awdo/ |- | ٚؤ || əw || خؤخوره (خرناسه) /xəwxurə/ |} آخری خؤندش (ə) یکجور خؤندشه کي گيلکي مئن همه ته خؤندشؤن جي ویشتر به کار شنه ؤ یکچی ایسه a ؤ e مئن. گيلکي خؤندشؤنˇ بولندی (ارتفاع) (فارسی زوانه بدئه) کمه. <ref>مسعود پورهادی. زبان گيلکي. دانشنامه‌ی فرهنگ و تمدن گیلان، جلد ۱۶. رشت: نشر ایلیا ۱۳۸۷. ص۲۶.</ref> ===نامتا'ن (ضميرؤن)=== ====شخصي نامتا==== گيلکي مئن شخصي نامتا دۊ جۊره<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref>: =====الف. سيوا شخصي نامتا===== {| class="wikitable" ! سيوا نامتا || شخصي نامتا (فاعلي) || شخصي نامتا (مفعۊلي) |- | أول شخصˇ فرد || مۊ، من || مأ، مره |- | دوم شخصˇ فرد || تۊ || تأ، تره |- | سىؤم شخصˇ فرد || اۊن، اۊ || اۊنه، وره |- | أول شخصˇ جم || أمان، أما، أمه، أمۊ، آمۊ || أمره |- | دوم شخصˇ جم || شۊمان، شۊما، شمه، شۊمۊ، شمۊ || شمره |- | سىؤم شخصˇ جم || أشان، ايشؤن (اۊشؤن)، ايشان || أشأنه، ايشؤنه (اۊشؤنه)، ايشانه |} =====ب. دشکسه شخصي نامتا===== ===فاعل=== گيلکي مئن، فاعل، شخص ؤ شماره' جي، فعلˇ همرأ جۊره<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref>: ''مرىم ظرفؤنه بۊشؤسته.'' ''مرىم ؤ زهرا ظرفؤنه بۊشؤستن.'' فاعل تينه حذف بۊبۊن ؤ فاعلˇ شخص ؤ شماره شأنه فعلˇ شناسه' جي فأمسن<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref>: ''مۊ شنم. -> شنم.'' ''اۊ کيتابه هأىته. -> کيتابه هأىته.'' ===فعل=== گيلکي مئن فعل دۊ ته بنه دأنه: '''هسا بنه''' (مضارع) کي اۊنأجي اخباري هسا ؤ التزامي هسا ؤ أمر چاگۊده بنه باني '''بۊگذشته بنه''' کي مصدر ؤ مفعۊلي صفت ؤ بۊگذشته فعلؤن اۊنأجي چاگۊده بنه.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> ====مصدر==== مصدر، -ən ؤ -an همرأ تمنأ بنه. أگه ىکته فعلˇ بنه خؤندشˇ همرأ سر بمأ، اينˇ مصدر -n گينه: ''زئن'' ؤ ''خؤردن'' ؤ ''فۊدن''ˇ مۊسؤن. ====ماضي صرفان==== گيلکي مئن ماضي ساده و ماضي استمراري به ترتيب ايته بساته بۊنن: *ماضي ساده: ب+بؤگذشته بۊنه+شناسه<ref>فرهنگ قادري || http://khurtav.blogfa.com/post-80.aspx</ref> *ماضي استمراري: بؤگذشته بۊنه+شناسه<ref>فرهنگ قادري || http://khurtav.blogfa.com/post-80.aspx</ref> {| class="wikitable" ! مصدر || بۊگذشته بۊنه || ماضي ساده؛ اول شخص مفرد || ماضي استمراري؛ اول شخص مفرد |- | خؤفتن || خؤفت || بخؤفتم || خؤفتم، خؤفتمه |- | خؤتن || خؤت || بخؤتم || خؤتم |- | بختن || خت || بختم || ختم |} ===قىد=== نحوي أگه نيگا بۊکۊنيم گيلکي مئن دۊ جرگه قىد دأنيم: ىک جرگه '''حتماً''' ؤ '''مثلاً'''ˇ مۊسؤن قىدؤن ؤ ىک جرگه' ني '''خئلي''' ؤ '''ويشتر'''ˇ مۊسؤن.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> دومي جرگه قىدؤنه نشأنه جۊمله سر أردن: خئلي حسن کتاب خؤنه. أول جرگه '''جۊمله قىد''' ايسن أمما دومي جرگه، '''فعلي جرگه قىد'''ن.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> ===جۊمله=== گيلکي مئن کلمه'نˇ ترتيب ''فاعل-مفعۊل-فعل'' ايسه.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> بسچي گاگلف مفعۊل تينه فعلˇ پسي بأ أمما مننئه فاعلˇ پيش بأ: ''علي کيتابه خؤنه.'' ''علي خؤنه کيتابه.'' ====ناشخصي ساخت==== ناشخصي ىا غىرˇشخصي جۊمله'ن اۊ جۊمله'نن کي ايشؤنˇ فعل، خۊشؤنˇ فاعلˇ همرأ جۊر نئه ؤ اي جۊمله'نˇ فعلˇشناسه سىؤم شخصˇ فرد ايسه: '''مأ تشنه'.'''<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> اي جۊمله'نˇ فعلؤن حسي ايسن ؤ ىعني ىکته مرجع خأنن کي ىکته تجرۊبه ىا حسه نسبت بدئن اۊ مرجعه. پس مننئن '''نمأ نامتا''' (ضمير ناملفوظ) بدأرن: گۊشنه'.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> اي جۊمله'نˇ مئن، فعلˇ مرجع مننئه بيجؤن بۊبۊن. پس أگه تينيم بدأريم: ''مأ گۊشنه''' ىا ''حسنه گۊشنه''' ىا ''سگؤنه گۊشنه'''؛ مننيم بۊگؤىم ''ميزه گۊشنه'''.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> اۊ نؤمي جرگه کي ناشخصي جۊمله'نˇ سر هأنه، فاعل نئه؛ اي نؤمي جرگه مفعۊله کي شنه فاعلˇ خالي جيگه مئن نيشينه ==گيلکي خط== ''_{اصلˇ وانيويس: [[گيلکي نیویشتن]]}'' صد سالˇ أخيرˇ مئ هرکي هرجۊر کي دوس دأشت گيلکي بنويشته کي البته ويشتري آرامي خطˇ جي نيويسنن کي ايرانˇ مئن به اشتبا<ref>http://v6rg.com/?p=10458#g1</ref> عربي ىا فارسي خۊ دۊخؤنده بنه؛ اي خطˇ مئن هرکي هرجۊر داب ض زاکۊن کي دۊرۊس تشخيص بده عمل کؤنه امما [[گیله‌وا|گيلوا]] مجله يکته دابدستۊر پيش بنأبۊ کي کم-کم بۊبؤ دابدستۊري کي گيلوا مئن بکي-ويريس بکارشنه ؤ اينˇ اصليترين کارکتر کۊچˇ هف (ˇ) ايسه. ۱۵۸۸ اسفندار ما، [[ورگ (اينترنتي جيگه)|ورگ]]، گيلوا دابدستۊرˇ سر يکته شيوه-نامه ؤ [[کاربر:Varg/پؤرؤژهٰ‌ن/گيلکي کيليدتأخته|کيليدتأخته]] (Keyboard) مؤنتشر بۊده کي شأنه گۊتن منسجمترين دابدستۊري ايسه کي تاهيسه بيرين بمأ.<ref>[http://v6rg.com/?p=10458 خط ؤ کيليدتأخته | خط و صفحه‌کلید]</ref> ورگˇ پيش بنأ شيوه ايتؤره: _{''(اي وؤت، اي سربسˇ جي نقل بؤدره: [http://v6rg.com/?p=10458 خط ؤ کيليدتأخته | خط و صفحه‌کلید])''} '''چۊتؤ خأ اي خطˇ جي گيلکي نيويشتن؟''' ا. نؤميترين ؤ مؤهمترين نشؤنه، “ˇ” ايسه کي شؤا(ə) نۊشؤن دئنه. امما قراردادˇ جي أمه اينه همته اضافي ترکيبؤنˇ مئن کاراگينيم. ملکي اضافه: ماکانˇ جۊف وصفي اضافه: سۊرخˇ رۊجا هرماله اضافه: اۊتاقˇمئن دقت بکۊنين کي “ˇ” دۊ جا أصلن بکارنشنه. ىکته مفعۊلي نشؤنه جا: من تي پسره بيدئم. پس أگه اي جومله’ ايتؤ بنويسيم که “من تي پسرˇ بيدئم” دوروس نيه. چۊن پئرˇ پسي “ه” ىکته سيوا کلمه ايسه ؤ مفعولي نشؤنه ايسه. اؤکته “ايسه” فعلˇ مئنه: اۊن تي مأره. که أگه بنويسيم “اۊن تي مأرˇ” غلطه. چۊن ائره م مأرˇ پسي “ه” ىکته فعله: اۊن تي مأر ايسه. – گاگلف لازمه کي تأکيد بۊکۊنيم ىکته کلمه مئن ىکته گب (حرف)ˇ پسي، شؤا دأنيم؛ اي جۊر وختؤن شأنه کۊچˇ هفته کاراىتن. وٚرگ ىا کٚلˇ مۊسؤن. گيلکي کيليدتأخته مئن أگه شيفتˇ کيليده بدأرين ؤ کۊچˇ هفته بزنين، تينين ىکته گبˇ جؤر شؤا بنين. اما نخأ اي کارˇ مئن تۊند شؤن؛ گيلکي-نيويسي مئن نخأ گبؤنˇ جؤر ؤ جير اعراب نأن. ب. a ىا فتحه خؤندشˇ جا (چي کۊتا چي دکشه) “أ” (ىزبر: yəzəbər) کاراگينيم: تأ، دأنم، پأچ، دأرم. ج. اۊ کلمه’نˇ مئن کي “ه” همره سرهنن ؤ اي “ه” ىکته خؤندشˇ جا ايسه (خؤنه، فرده ؤ…)، أگه لازم ببۊن کي مفعۊلي نشؤنه ىا “ايسه” جا ىکته فتحه بچربؤنيم کلمه سراخره، “أ” جا، چۊن خأنيم کلمه ظاهر ؤ صورته بدأريم “‘” کاراگينيم: خؤنه’، فرده’، خسته’بؤستم، پياده’بم. د. e ىا کسره خؤندشˇ جا (چي کۊتا چي دکشه) “ئ” (ىزير: yəzir) کارأگينيم: زئن، مئبه، زئندرم. ه. o ىا ضممه خؤندشˇ جا (چي کۊتا چي دکشه ىا چي ow خؤندشˇبه) “ؤ” (ىپيش: yəpiš) کاراگينيم: شؤن، شؤ، خؤ، مۊسؤن. و. اۊ کلمه’ني که “ه” ىا “ا” همره سرهنن، اۊشؤنˇ جم دوستنˇبه چۊن خأنيم کلمه ظاهر ؤ صورته بدأريم، “‘” کاراگينيم ؤ أگه کلمه “ي” همره سربأ، “ئ” کاراگينيم: خؤنه’ن، پا’ن، کاسپيئن/کاسپئن، تيتيئن/تيتئن. ز. اي خطˇ مئن نيمفاصله ندأنيم. هر جا بدين نيمفاصله خأنين، اۊنˇ جهاني معادله کاراگيرين: دأش (-). ح. u خؤندشˇ به، چي دکشه چي کۊتا، “ۊ” کاراگينيم: فۊوؤستن، دۊر، پۊر. ط. i خؤندشˇ به، چي کۊتا چي دکشه، “ي” کاراگينيم کي هم وختي سيوا بنويشته بنه ؤ هم وختي ىکته حرفه دچکئنه، نؤقطه دأنه. “تيتي” مۊسؤن. ى. اۊ کلمه’نˇ مئن کي دۊ ته گب (حرف)ˇ همره کي ىکته خؤندشˇ نماىنده ايسن سرأگينه (ايران، اؤره، ائره ؤ…)، اولي أليف هۊتؤ کي هميشک داب بو بنويشته بنه امما بۊخؤنده نبنه. ک. تۊىم خؤندشؤنˇ به کي گيلکي خۊشئبه دأنه، هي علامتؤنه خأ تۊىم گۊدن: تيۊل، ريۊت ؤ… ل. y گبˇ جا، “ى” کاراگينيم کي هم وختي سيوا بنويشته بنه ؤ هم وختي ىکته حرفه دچکئنه، بينؤقطه': چأىي، حسنى. م. اۊ کلمه’ني که اۊشؤنˇ مئن ي پسي، ى هنه، بيه، ديا، پياز ؤ… مۊسؤن، خالي “ي” بنويشته بنه: بيه، ديا، بيه، پياز ؤ… ن. سيوانيويسي ىا دچکسه-نيويسي، اصلˇ ملاک کلمه استقلاله. ىعني ىکته کلمه وابينؤن خأ کسؤنه دچکئن مگر اينکه باخى ملاکؤن ىا نيويشتاري عادتؤن مانع ببۊن. مثلن، مؤستمر فعلؤنه چۊن ىکته مۊستقل فعل ؤ ىکته کلمه ايسن دچکسه نويسنيم: شؤندرم، بمأبۊ ؤ خؤردئدرم. هيتؤرم “بي” ؤ “نا” مۊسؤن پيشوندؤن: بيکس، بيسواد، نابلد ؤ… – هرجا فاصله ىا نيمفاصله لازم بۊ، دأش (-) کاراىته-بنه: خؤرده-درم، فورته-دبۊ. س. گيۊمه وأسي، هۊ جهاني ؤ استاندارد گيۊمه’ (“”) کارأگينيم. گيۊمه اي جاؤن کاراىته-بنه: – اۊ گبي که ىک جا ىا ىک کسˇ جي نقل بنه. – خاصˇ نؤمؤن ؤ خاصˇ کلمه’ن، تيترؤن، فندي ؤ علمي اصطلاحؤن (هر وؤتˇ مئن خالي ىک دفأ). ع. نؤمره-نيويسي مئن، أعشاري نؤمره’نˇ مئن مؤمىئز (/) بکارشنه (۲۳/۴۰۵) ؤ هزارگانˇ سۊ رقمه سيواگۊدنˇبه هۊ علامتي که دونىا مئن دابه ( ۳,۰۴۰,۰۰۴,۰۰۵,۰۶۰) کاراىته-بنه. ف. پس گيلکي أليفبي اۊجۊر کي بۊگذشته جي فرسه أمي دس (محمۊد پاىنده لنگرۊدى فرهنگˇ گيل و دىلم) ؤ چاکۊنواکۊني که أمه پيش نئنيم، ايتؤره: أليف (آ، ا، أ)، بي (ب)، پي (پ)، تي (ت)، ثي (ث)، جأم (ج)، چي (چ)، حي (ح)، خي (خ)، دال (د)، ذال (ذ)، ري (ر)، زي (ز)، ژي (ژ)، سين (س)، شين (ش)، صات (ص)، ضات (ض)، طأى (ط)، ظأى (ظ)، عىن (ع)، غىن (غ)، في (ف)، قاف (ق)، کاف (ک)، گاف (گ)، لام (ل)، ميم (م)، نۊن (ن)، وؤ (و، ؤ، ۊ)، ىه (ى، ئ، ي)، هئ گرد (ه).<ref>[http://v6rg.com/?p=10458 خط ؤ کيليدتأخته | خط و صفحه‌کلید]</ref> ==گيلکي بنه== شکی نیه کي گیل، ىکته قؤمˇ نؤم بو. ىۊناني کتابؤنˇ مئن ایشؤنه گلای دخؤندن. أگه گۊنيم گیل ىا گیلک که اي کاف، نسبتˇ کافه نأ تصغیرˇ شي. اونچه کي مسلم ایسه اینه کي گیل ىا گئل ىا گئلای ىکته قؤمˇ نؤمه کي کاسپي درىا کلسیا (جونوب) چافˇ مئن نیشتن ؤ هنۊز ایشؤنˇ نؤم اي مردومˇ سر بمؤنسه. وختی گۊنيم گیلان، اي «ان» جیگه پسونده. ىعني اؤره کي گیلؤن زیندگی گودن.<ref>افشین پرتو. مردم سلول‌های ساختاری تاریخ‌اند. گفت‌وگو با افشین پرتو. گیله‌وا، ش ۱۲۲.</ref> اما دومي (دیلم) کي ویشتر اشتبا واگۊىه بنه ؤ أگه بشین محلي مردومه بپورسین اونˇ دوروسه گونن: دیلمؤن (dilemon). مو هرگز نشتؤسم هی‌کس بگؤ دىلمان deylaman. دیل dil ىکته کلمهٰ کي معنایˇ مشخص دأنه ؤ اؤرهٰ گونن کي مرز بوده ؤ دَوَسته ببون گؤ ؤ گوسند دأشتن ئبه ؤ «ام» بولندی پسونده، هوجور کي کؤتام ؤ ایلامˇ مئن دأنیم ؤ پألوي زوانˇ مئن هرچئه بخأن بولند ذکر بکونن اي پسونده چربؤنئنن اونه. پس دیلم بنه گؤ ؤ گوسندˇ دأشتنˇ بۊلندˇ جیگه.<ref>افشین پرتو. مردم سلول‌های ساختاری تاریخ‌اند. گفت‌وگو با افشین پرتو. گیله‌وا، ش ۱۲۲.</ref> '''گیل'''، مازندرانˇ گيلکي زوانˇ مئن ني دره ؤ مازندراني زوان، پۊر شواهدˇ وأسی،<ref>درویشعلی کولائیان. ساری و آغاز تمدن برنج در مازندران و گیلان. نشر شلفین ۱۳۸۵</ref><ref>درویشعلی کولائیان. مازندراني و سنسکریت کلاسیک. نشر چشمه ۱۳۸۷.</ref><ref>درویشعلی کولائیان. نگاهی نو به تاریخ مازندران باستان. نشر گیلکان.</ref><ref>درویشعلی کولائیان اینترنتی جیگه www.kulaian.com</ref> سانسکریتˇ همره ارتباطˇ مستقیم دأنه.<ref>درویشعلی کولائیان. گیل، گیلک، گيلکي. گیله‌وا. بهمن و اسفند 1390.</ref> ==گيلکي دئبار== [[فاىل:Gilaki_Language_Location_Map.PNG]] گيلکي خو تاریخ ؤ ادبیاته دأنه. پیرشرفشا شئرؤنˇ دیوانˇ مورسؤن کي هشتۊمي قرنˇ هجری قمری جي بجا بمؤنسه.<ref>رضا مدنی. نوشته‌های گيلکی و تالشي خطی و چاپ‌شده (از سده هشتم تاکنون). گيلان‌نامه، مجموعه مقالات گيلان‌شناسی، جلد دوم، چاپ 1369.</ref> بخشی جه قدیمي آثار که یا به گیلکي بأنوشته ببه یا بخش هایی جه اؤن گیلکي ايسه: ۱.تفسیر قران سورتچی(قرن۷) ۲.مقامات الحریری(قرن۷) ۳.دیوان پیر شرفشاه دولابی(قرن۸) ۴.الکفایه(قرن۹) ۵.الابانه(قرن۹) ۶.تفسیر کتاب الله(قرن۹) ۷.تفسیر مؤغنیسا(قرن۹) ۸.دوم مشیخ زیدی(قرن۹) ۹.سوم مشیخ زیدی(قرن۹) ۱۰.قصیده طنطرانیه(قرن۹) گيلکي جي تا هفتؤمي قرن ه.ق وؤت بجا بمؤنسه. [[پیرشرفشا دولایی]] دیوان کي گيلکي زوان ئبه ىکته پیله سنده.<ref>دیوان پیرشرفشاه دولائی. به کوشش دکتر محمدعلی صوتی، ناشر بنياد فرهنگ ايران، تهران، 1358.</ref> جغرزˇ اون، نهؤمی قرن جي، [[قاسم انوار]]ˇ شئرؤنˇ دیوان بمؤنسه کي اونˇ مئن گيلکي غزل دره. نهؤمی قرنˇ جي به بعد دئه گيلکي جي پۊر پورˇ وؤت هنأ تا مشروطه زمت کي حتا چن سوره انجیلˇ جي واگردؤن ببؤ.<ref>[http://v6rg.com/?p=10037 رضا مدنی. نوشته‌های گيلکی و تالشي خطی و چاپ‌شده (از سده هشتم تاکنون). گيلان‌نامه، مجموعه مقالات گيلان‌شناسی، جلد دوم، چاپ 1369.]</ref> سیˇ چن ته گيلکي کلمه راجه به جؤنورشناسی، نسخه‌ی خطی «خواص الحیوان»ˇ مئن (ملاعلی کامی لاهیجانی) دره کي الؤن [[ترهان]]ˇ دانشگا کتابخؤنه مئن هنأ.<ref>[http://v6rg.com/?p=10037 رضا مدنی. نوشته‌های گيلکی و تالشي خطی و چاپ‌شده (از سده هشتم تاکنون). گيلان‌نامه، مجموعه مقالات گيلان‌شناسی، جلد دوم، چاپ 1369.]</ref> سیزدهؤمی قرن مئن، [[سید ظهیرالدین مرعشی]] «تاریخ طبرستان، رویان و مازندران»ˇ جي ىکته واوینه (بنای آمل) [[میرزا ابراهیم گیلانی]] به گيلکي واگردؤنه.<ref>[http://v6rg.com/?p=10037 رضا مدنی. نوشته‌های گيلکی و تالشي خطی و چاپ‌شده (از سده هشتم تاکنون). گيلان‌نامه، مجموعه مقالات گيلان‌شناسی، جلد دوم، چاپ 1369.]</ref> یکته گيلکي شئر ني [[خان احمد خان]] جي بجا بمؤنسه کي دانشگا تهران کتابخؤنه مئن هنأ<ref>پژوهشگر، ابوالقاسم. [http://www.webcitation.org/6FsvEXaYg «معرفی برگی از نسخه خطی اشعار گيلکي خان احمد گیلانی»]. پیام بهارستان (تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس) ۲، ش. ۱۳ (۱۳۹۰): ۱۰۶۹. [http://www.ensani.ir/storage/Files/20120413184126-8049-225.pdf اصلی نسخه] جي بایگانی ببؤ.</ref>: ''' شده‌ام زار و پریشان دَرَم جان کَنَشا | دل پُر خون مو از عشق تو مانی آتشا تو باَغیار نشینی می دِلا خون کُانی | تو بگو چه بَکُنَم مردمانَ سَرزَنَشا شیوه دلبری و عشوه و ناز و غمزه | هرچه دُانی توبَکُن آنچه تو ذاتی رَوَشا از فراق تو مُجَم [مَجَم] کوچه بکوچه شب و روز | همدَمی خود بَگُدی همسر تُرک طالَشا موکه تا [تَ] هیچ نَگُتامو تو خود آزرده یَه بی | دو هزار چه موتی دانم یَکتا و اگُتَه نَشا''' [[پرونده:Karkiya Xan Ahmad xan-e do'om.PNG|بندانگشتی|600px|وسط|یکته ولگ نسخه خطی کي خان احمد خان گيلکي شئرؤن اون سر بنویشته نأ]] یکته دئه سربس، گيلکي قدیمی وؤتˇ وأسی، «تفسیر کتاب الله» ایسه، ابوالفضل بن شهردویر دیلمی کي هشتؤمی قرنˇ مئن بنویشته ببؤ ؤ اونˇ مئن قرآن به گيلکي واگردؤنه ؤ تفسیر ببؤ.<ref> [https://www.academia.edu/2912872/%D9%86%D8%B3%D8%AE%D9%87_%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D9%86_%D8%AA%D9%81%D8%B3%DB%8C%D8%B1_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8_%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87_%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%B6%D9%84_%D8%A8%D9%86_%D8%B4%D9%87%D8%B1%D8%AF%D9%88%DB%8C%D8%B1_%D8%AF%DB%8C%D9%84%D9%85%DB%8C_-_%D9%85%D9%82%D8%AF%D9%85%D9%87 تفسیر کتاب‌الله/ ابوالفضل بن شهردویر دیلمی؛ با مقدمهٔ محمد عمادی حائری. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی. قم: کتابخانه‌ٔ تخصصی تفسیر و علوم قرآنی. ۱۳۸۸.]</ref> [[مازیار]] (کی مازندرؤنی بو ؤ ۲۱۸ تا ۲۲۵ ه.ق حوکومت گود) خو نامه‌ٰنˇ مئن به عباسی خلیفه، خوشه گیلˇ گیلان دخؤنه ؤ خلیفه ني اینه جیلˇ جیلان (گیلؤنˇ گیل؛ فارسی: گیل گیلها) دخؤند. اي اول سندی ایسه کي یک نفر خودش ؤ خو مردومه گیل دخؤند. هنۊزم مازندرانˇ غربˇ کوهؤنˇ مئن، گالشؤن، جیرا (جؤلگه) دخؤنن: گیلؤن. [[فردؤسی]]، خو [[شاهنامه]] مئن، اؤره کي '''منوچهر'''، '''سلم''' ؤ '''تور'''ˇ جي انتقام بکشه، نویسنه: ''سپه را ز درىا به هامون کشید | ز چین دژ سوی آفریدون کشید چو آمد به نزدیک تمیشه باز | نیا را به دیدار او بد نیاز ز دریای گیلان چو ابر سیاه | دُمادُم به ساری رسید آن سپاه'' بازین کي '''فریدون''' مازندرانˇ مردومˇ همره شنه منوچهرˇ استقبال: ''به زرین ستام و به زرین کمر | به سیمین رکاب و به زرین سپر ابا گنج و پیلان و با خواسته | پذیره شدن را بیاراسته همه گیل مردان چو شیر یله | ابا طوق زرین و مشکین کله.'' شاهنامه مئنم، فردؤسی مازندرانˇ مردومه گیل دخؤنه. [[نظامی گنجوی]] ني مازندراني‌ئنه گیل دؤنس؛ خو [[اسکندرنامه]] مئن وختی گه اسکندر، ایران ؤ رومˇ سپاهˇ همره شنه اوروسؤن (روسؤن)ˇ جنگ، اینˇ پهلوانؤنه نؤم بئنه: ''زریوند گیلی ز مازندران | نیال یل از کشور خاوران'' '''زریوند''' ني رجز خؤندن و فأزمه گودنˇ زمت گونه: ''زریوند مازندراني منم | که بازی بود جنگ اهریمنم'' زریوند چن نفره کوشنه تا بیلاخره بکوشتن شنه ؤ اسکندر ناراحت بنه: ''جهاندار از آن کار شد تنگدل | که سالار گیلی درآمد به گل'' [[ناصرالدین شا]] ني خو مازندرانˇ سفرنامه مئن، تبعیدی کوردؤنه ایل دخؤنه ؤ کلاردشتˇ محلي‌ئنه گیل. ایتؤ نظر هنه کي مازندران نی، دیلمˇ مورسؤن، جیگه نؤم (اسم مکان) ببون ؤ ربطی به قومیت ؤ زوان ندأره. اي سربسؤن همه اینه نشؤن دئنن کي کاسپي درىا کلسیا چافˇ مردۊم (تالشؤنˇ جي تا گیلانˇ گیلکؤن تا مازندرانˇ گیلکؤن تا حتا گلستانˇ گیلکزوانؤن) ىکته ریشه و بنه جي ایسن ؤ هرته خو جیگه ؤ سامؤنˇ نؤمه خو سر بنأ اما همه‌ته گيلکي گب زئنن ؤ ایشؤنˇ زوان گيلکي ىا گئلئکی ایسه. پس اي دوروس نیه کي گیلانی‌ئن، گيلکي ؤ گیلک بؤنه خوشؤنˇ انحصارˇ مئن بدؤنن. ==بيريني خال== *[http://v6rg.com/?p=10037 نوشته‌های گيلکی و تالشي خطی و چاپ‌شده (از سده هشتم تاکنون)] *[http://globalrecordings.net/program/C08110 چن‌ته صوتی فايل، به گيلکی] *[http://www.briancoad.com/checklists/farsinameslist.htm Freshwater Fishes of Iran] *[http://v6rg.com/?p=10309 فعل مرکب گيلکي] *[http://v6rg.com/?p=9640 افسانه‌های زبان گيلکي] (اونچی که راجه به گيلکي دؤنین ؤ امکان دأنه اشتبا ببون!) *[http://v6rg.com/?page_id=9197 گيلکي مدرسه] (اینترنتی گيلکي باموجین) *[http://v6rg.com/?p=8044 ساخت مستمر (در جریان) در فعل‌های گيلکي] *[http://v6rg.com/?p=10458 خط ؤ کيليدتأخته | خط و صفحه‌کلید] ==جیرنویس== {{جیرنویس}} [[رده:کاسپي زوانؤن]] [[رده:ايرانˇ زوانؤن]] [[رده:شۊمالغربي ايراني زوانؤن]] [[رده:حىاتي وانويسؤن]] [[جرگه:گيلکي]] [[جرگه:زوان]] cvld6co70xdjb8re5uqzkup7bw8pj6f 62239 62238 2022-08-21T11:23:47Z هؤی 13914 wikitext text/x-wiki '''گيلٚکي''' (واگۊىه: /Giləki/) گه '''گئلکي''' ؤ '''گيليکي''' ني دؤخؤندن بۊنه، یته زوؤن ٚ نؤم هيسه گه [[گيلک|گيلکؤن]] اۊن ٚ جي گب زنن. اي زۊوؤن [[هيندۊاۊرۊپايي زوانان|هيندۊاۊرۊپایي زوانان]] ٚ جي هيسه ؤ [[ايراني خۊرخؤسي-کليسایي|ايراني کليسایي-خۊرخؤسي]] هال ٚ مئن قرار بیته دأره.<ref>https://www.ethnologue.com/language/glk</ref> ألبت بأضي هامۊجشؤن اين-ه گۊنن گه گيلکي، [[کارتؤلي]] (نسایي قفقاز) ٚ زوانؤن ٚ همرأ-ني مۊشترک ٚ جرگه‌شينأسي خؤصۊصيات-ه دارا هيسه.<ref>http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0960982206011390</ref><ref>Academic American Encyclopedia By Grolier Incorporated, page 294</ref><ref>The Tati language group in the sociolinguistic context of Northwestern Iran and Transcaucasia By D.Stilo, pages 137-185</ref> اي زوؤن ٚ گۊیشورؤن-ه [[اتنؤلؤگ]] سال ٚ ۲۰۱۷ مئن ۴٬۳۸۰٬۰۰۰ نفر تخمين بزأ دأره.<ref>https://www.ethnologue.com/language/glk</ref> گه ألبت مۊختلف ٚ سربسؤن ٚ مئن اي آمار جيرجؤر دأره. اي زوؤن ٚ جؤغرافي محدۊده-أ [[کاسپي درىا|کاسپين ٚ دریا]] ٚ نسا تا [[ألبؤرز ٚ ارتفاعات]] مؤعرفي گۊده شأنه. ولي اين ي طۊلي محدۊده سر نظرات متناقضه ؤ اختلافات نيأ. اي زوؤن هيچته کيشور ٚ مئن رسميتي ندأره. گيلکي‌ئه معمۊلا آرامي (عربي) خط ٚ جي نويسنن. ==گۊیشؤن== گيلکي زوؤن-ه درواقع اين ٚ [[زنجیله‌اي گۊیشؤن|زنجيله‌اي گۊیشؤن]] چاؤننن ؤ هۊته گه اۊن ٚ نؤم ٚ جي مشخصه زنجيل ٚ مۊسؤن کسن-ه مرتبط ؤ وصل هيسن. خلئن سأی بؤده دأرن گه گيلکي‌ گۊیشؤن-ه تقسيم بؤنن ؤ اۊشؤن ٚ ره محدۊده مشخص چاؤنن أمما اي تقسيمؤن کسن ٚ همرأ خلي متناقضن. # # # == گؤستردگي == [[فاىل:نقشه زبان‌های رایج.png|بندانگشتی|ايران ٚ کيشور ٚ کلسياٰ رايج ٚ زوؤنؤن ٚ نخشه.]] گيلکي گيلان ٚ اۊستؤن ٚ مردۊم ٚ أکثر ٚ زوؤن ؤ هيته'ني يته بۊمي ؤ شنأته وکته زوؤن مازندران ؤ قزوين ؤ ألبؤرز ٚ اۊستانؤن ٚ مئن هيسه.گيلکي مۊختلف مناطق ٚ مئن مۊختلف گۊیشؤن ؤ لأجه'ن ٚ همرأ صحبت بۊنه.<ref>https://dx.doi.org/10.1057/9781137008206.0011</ref><ref>https://dx.doi.org/10.4000/abstractairanica.35151</ref><ref>https://iranicaonline.org/articles/iran-vi-iranian-languages-and-scripts</ref><ref>طرح بررسی و سنجش شاخص های فرهنگ عمومی کشور (شاخص های غیرثبتی) {گزارش}: استان قزوین / به سفارش شورای فرهنگ عمومی کشور ؛ مدیر طرح و مسئولیت مدیریت: منصور واعظی ؛ اجرا شده: شرکت پژوهشگران خبره پارس -شابک: 3-53-662۷-600-9۷8 * وضعیت نشر: تهران-موسسه انتشارات کتاب نشر 1391 * وضعیت ظاهری: 268 ص: جدول (بخش رنگی) ، نمودار (بخش رنگی) .</ref><ref>https://iranicaonline.org/articles/alborz-geography</ref><ref>https://rch.ac.ir/</ref><ref>https://iranicaonline.org/articles/alamut-valley-alborz-northeast-of-qazvin-</ref><ref>http://www.chalouscity.ir/fa-IR/DouranPortal/4640/page/-%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%D9%88-%D8%AC%D8%BA%D8%B1%D8%A7%D9%81%D9%8A%D8%A7%D9%8A-%DA%86%D8%A7%D9%84%D9%88%D8%B3#_ftnref1</ref> گيلکي زوان خۊرتأو ٚ را تا [[چالوس|چالۊس]]،<ref>http://www.chalouscity.ir/fa-IR/DouranPortal/4640/page/-%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%D9%88-%D8%AC%D8%BA%D8%B1%D8%A7%D9%81%D9%8A%D8%A7%D9%8A-%DA%86%D8%A7%D9%84%D9%88%D8%B3#_ftnref1</ref> خۊرخؤس ٚ را تا [[رزوندي]]<ref>https://gsi.ir/guilan/fa/page/3522/%D8%B4%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D8%B6%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%87%D8%B1</ref> ؤ نسا را تا ألمۊت ؤ طالقان ؤ قزوين ؤ ألبؤرز ٚ اۊستؤن ٚ کليسايي واوينؤن رسنه.<ref>[23] طرح بررسی و سنجش شاخص‌های فرهنگ عمومی کشور (شاخص‌های غیرثبتی){گزارش}:استان قزوین/به سفارش شورای فرهنگ عمومی کشور؛ مدیر طرح و مسئول سیاست گذاری:منصور واعظی؛ اجرا:شرکت پژوهشگران خبره پارس -شابک:۳-۵۳-۶۶۲۷-۶۰۰-۹۷۸ *وضعیت نشر:تهران-موسسه انتشارات کتاب نشر ۱۳۹۱ *وضعیت ظاهری:۲۶۸ ص:جدول (بخش رنگی)، نمودار (بخش رنگی).</ref><ref>https://iranicaonline.org/articles/alborz-geography</ref><ref>https://iranicaonline.org/articles/alamut-valley-alborz-northeast-of-qazvin-</ref> گيلکي زوؤن ٚ گۊتنکسؤن ٚ تئداد-ه ۳ تا ۴ ميليۊن نفر تخمين بزأن.<ref>https://dx.doi.org/10.4324/9780429493454</ref><ref>http://www.statoids.com/uir.html</ref><ref>https://www.ethnologue.com/language/glk</ref> ==گيلکي واجه‌ئن== اي سري جه گيلکي واجه‌ئن دۊ ته بيه‌پس ؤ بيه‌پيشˇ لئجه أمرأ [[فارسي]] ؤ [[اينگيليسي زوؤن|اينگيليسي]] معادلانˇ ورجه: {| class="wikitable" ! فارسي ! بيه پيش ! بيه پس ! اينگيليسي |- | صورت / چهره | ديم || ديم | Face |- |زمان | زمات، زمت || زمات | Time |- | بالا | جؤر|| جؤر | Up |- | پایین | جير || جير | Down |- |زیر |بۊن |بۊن |Under |- | پدر | پئر || پئر | Father |- | کودک / بچه | زأک، زأی || زای / زاک | Baby / Kid |- | پسر | ريکه، وچه || رِی / رِئک | Boy |- | دختر | لاکۊ / دتر || کؤر / کیلکا / لؤی / دَتَر | girl / Daughter |- |پدر زن |زن پئر || زن پئر |Father in law |- |مادر |مار || مار |Mother |- |خواهر |خاخۊر || خاخۊر |Sister |- |برادر |برار، برأر || برار |Brother |- |برادر شوهر |شۊ برأر || مردˇ برار |Brother in law |- |مادر شوهر |شۊ مار|| مردˇ مار |Mother in law |- | بزرگ | پيله، پيلا || پيله | Great |- | لیز / سُر | ليسک || ليسک | Lubricious |- | ترد و شکننده | کرچ || کَرچ | Brittle |- | آویزان کردن / آویختن | وارگنئن، درگئنتن || اۊرگادن / وارگادن | Hangning |- | به دنبال کشیدن | هکشئن || فَکِشِن / دکشن | Drag |- | مکیدن | فۊدۊشتن || فۊدۊشتن / اۊدۊشتن | Sucking |- | میل داشتن | واسَن || واستن | Appetite or Desire |- | ریختن مایعات | فؤدن، شؤندن، کألئن || فۊکۊدن / فۊگۊدن | Pouring of Liquids |- | درخت | دار || دار | Tree |- | زنبور | سیفتال || گَرزَک | Bee |- |سنجاقک |تيتيل |چيچيلاس / ککر |Dragonfly |- | گاو | گؤ، مال || گاب | Cow |- | گربه/بچه گربه | پیچا/پیچا کوته || پیچا/پیچا کوته | Cat/Kitty |- |گردو |آغۊز / گۊرکان |آغۊز |Nut |- | اردک | بیلی / سیکا | بیلی | duck |- |مرغ خانگی | کرک || کَرک | Hen |- | گنجشک | ملجه / چيچيني || چيچيني | Sparrow |- |مار |ميۊلئم |لانتي |Snake |} ==گيلکي دابدستور== ===أليفبي=== گيلکي أليفبي اۊجۊر کي بۊگذشته<ref>محمود پاینده لنگرودی. فرهنگ گیل و دیلم. نشر امیرکبیر. ۱۳۶۸.</ref> جي فرسه أمي دس ايتؤره: {| class="wikitable" |- ! رديف !! حرفˇنؤم !! حرف |- | ۱ || کۊجي هفت || ˇ |- | ۲ || أليف || آ، أ، ا |- | ۳ || بي || ب |- | ۴ || پي || پ |- | ۵ || تي || ت |- | ۶ || ثي || ث |- | ۷ || جأم || ج |- | ۸ || چي || چ |- | ۹ || حي || ح |- | ۱۰ || خي || خ |- | ۱۱ || دال || د |- | ۱۲ || ذال || ذ |- | ۱۳ || ري || ر |- | ۱۴ || زي || ز |- | ۱۵ || ژي || ژ |- | ۱۶ || سين || س |- | ۱۷ || شين || ش |- | ۱۸ || صات || ص |- | ۱۹ || ضات || ض |- | ۲۰ || طأى || ط |- | ۲۱ || ظأى || ظ |- | ۲۲ || عىن || ع |- | ۲۳ || غىن || غ |- | ۲۴ || في || ف |- | ۲۵ || قاف || ق |- | ۲۶ || کاف || ک |- | ۲۷ || گاف || گ |- | ۲۸ || لام || ل |- | ۲۹ || ميم || م |- | ۳۰ || نۊن || ن |- | ۳۱ || وؤ || و، ۊ، ؤ |- | ۳۲ || ىه || ي، ى، ئ |- | ۳۳ || هئ گرد || ه |} [[پرونده:گيلکي أليفبي.ogg|بندانگشتی|راست|گيلکي أليفبي]] === چنته گيلکي کلمه === گيلکي کلمه‌ٰن، باخی [[هند و اوروپپایی|هندواۊرۊپاىي زوانؤن]]ˇ همره پۊر اشتراک دأنه. اي زوان، عربی ؤ فارسی جی‌م پۊر کلمه هیته ؤ کلمه ني ایشؤنه هدأ.<ref>[http://v6rg.com/?p=9412 ورگ. چنته نؤکته، گيلکي و فارسی و ایشؤنˇ هدأهگیرˇ جی.]</ref> {| class="wikitable" ! گيلکي || اینگیلیسی || فارسی ||کۊردي |- | دیم || Face || صورت || Dîmen |- | زأی/ زأک/ وچه || Baby/Kid || کودک/بچه || Zarok |- | پیلˇپئر || Grand Father ||پدربزرگ || Bapîr |- | جؤر || Up || بالا|| jûr/Jûrewe |- | اساره/ رؤجا || Star || ستاره || Estêre/Stêrk |- | لاکو/ کؤر/ کیجا/ کئلکا || Girl || دختر || Kıç/Kîj |- | ریکه/ رئک/ رئه/ وچه || Boy || پسر || Kurr |- | پیتار || Ant || مورچه || Mêlûre |- | سیفتال/ گرزک || Bee || زنبور|| Hengejalle |- | پیچا/ پیچه || Cat || گربه || Pışîle |- | نسا || Shadow || سایه || Nısê/Sêwer |- | پیله/ گأت || Great || بزرگ || Gewre |- | پئر || Father || پدر || Bawk |- | فودوشتن || Suck|| مکیدن || Mıjîn |- | وأستن/ یأسه || Appetite/ Desire || اشتها ىا میل || ? |- | فودن/ شؤندن || Pouring of liquids|| ریختن مایعات || Rıjanın/ Rıştın |- | لیسک || Lubricious|| لیز/لغزنده || Lûs/Xız |- | کرچ/ کرج || Brittle || ترد و شکننده || Puşke |- | دار || Tree|| دار/درخت || Dar |- | چیشنک/ ملجه/ چیچینی || Sparrow|| گنجشک || Peresêlke/ Çoleke |- | بشو || Go || برو || Pıço |- | هگیر/ فگیر || Take it in your hand || بگیر || Bıgre |- | هنگیر/ فنگیر || Dont take in your hand|| نگیر || Megre |- | پورد || Bridge|| پل || Pırd |} ===خؤندشؤن ؤ حرفؤن=== گيلکی بیسˇ دو ته حرف (صامت ىا همخوان) دأنه: {| class="wikitable" ! گيلکي || فؤنؤتیک || مورسؤن |- | پ || p || پورد |- | ب || b || بال |- | ت/ط || t || توم |- | د || d || دأره |- | ک || k || کرجي |- | گ || g || گأره |- | غ/ق || q || قاش |- | ف || f || فو |- | و || v || وأرش |- | س/ص/ث || s || ساق |- | ز/ض/ظ/ذ || z || زور |- | ش || š || شل |- | ژ || ž || ژیویر |- | خ || x || خؤنخا |- | ه/ح || h || هئن |- | چ || c || چوچار |- | ج || j || جیگه |- | ر || r || راب |- | ل || l || لاس |- | م || m || مره |- | ن || n || نمکار |- | ی || y || یالمند |} هف ته ني ساده خؤندش (مصوت ىا واکه) دأنه: {| class="wikitable" ! گيلکي || فؤنؤتیک || مورسؤن |- | آ || ā || کال |- | او (ۊ) || u || سو |- | اي (ي) || i || شیم |- | ئ || e || گئشه |- | ؤ || o || چؤ |- | أ ||a || هأن |- | ٚ || ə || کل |} بانی سه جرگه تویم (مرکب) خؤندش<ref>مسعود پورهادی. زبان گيلکي. دانشنامه‌ی فرهنگ و تمدن گیلان، جلد ۱۶. رشت: نشر ایلیا ۱۳۸۷. ص۲۷.</ref>: {| class="wikitable" ! گيلکي || فؤنؤتیک || مورسؤن |- | ؤۊ || ou || اؤۊربۊ (امرود) /ourbu/ |- | آۊ || āu || زاۊ (شکؤمدار زنأی) /zāu/ |- | آي || āi || ماي (ماهی) /māi/ |- | ئي || ei || خئيل (جرگه) /xeil/ |- | ۊؤ || uo || تۊؤر (تبر) /tuor/ |} {| class="wikitable" ! گيلکي || فؤنؤتیک || مورسؤن |- | ئی || ey || رئی (ریکه) /rey/ |- | ٚی || əy || میدان /məydān/ |- | أی || ay || أیوار (ای دفأر) /ayvār/ |- | آی || āy || هأرای (زهار، فریاد) /harāy/ |- | ؤی || oy || کؤیتا (کؤکته) /koytā/ |- | ۊی || uy || اۊیتا (اؤکته) /uytā/ |} {| class="wikitable" ! گيلکي || فؤنؤتیک || مورسؤن |- | آؤ || āw || ناؤدان /nāwdān/ |- | ؤ || ow || اؤلاد /owlād/ |- | أؤ || aw || أؤدؤ (دهن‌وله) /awdo/ |- | ٚؤ || əw || خؤخوره (خرناسه) /xəwxurə/ |} آخری خؤندش (ə) یکجور خؤندشه کي گيلکي مئن همه ته خؤندشؤن جي ویشتر به کار شنه ؤ یکچی ایسه a ؤ e مئن. گيلکي خؤندشؤنˇ بولندی (ارتفاع) (فارسی زوانه بدئه) کمه. <ref>مسعود پورهادی. زبان گيلکي. دانشنامه‌ی فرهنگ و تمدن گیلان، جلد ۱۶. رشت: نشر ایلیا ۱۳۸۷. ص۲۶.</ref> ===نامتا'ن (ضميرؤن)=== ====شخصي نامتا==== گيلکي مئن شخصي نامتا دۊ جۊره<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref>: =====الف. سيوا شخصي نامتا===== {| class="wikitable" ! سيوا نامتا || شخصي نامتا (فاعلي) || شخصي نامتا (مفعۊلي) |- | أول شخصˇ فرد || مۊ، من || مأ، مره |- | دوم شخصˇ فرد || تۊ || تأ، تره |- | سىؤم شخصˇ فرد || اۊن، اۊ || اۊنه، وره |- | أول شخصˇ جم || أمان، أما، أمه، أمۊ، آمۊ || أمره |- | دوم شخصˇ جم || شۊمان، شۊما، شمه، شۊمۊ، شمۊ || شمره |- | سىؤم شخصˇ جم || أشان، ايشؤن (اۊشؤن)، ايشان || أشأنه، ايشؤنه (اۊشؤنه)، ايشانه |} =====ب. دشکسه شخصي نامتا===== ===فاعل=== گيلکي مئن، فاعل، شخص ؤ شماره' جي، فعلˇ همرأ جۊره<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref>: ''مرىم ظرفؤنه بۊشؤسته.'' ''مرىم ؤ زهرا ظرفؤنه بۊشؤستن.'' فاعل تينه حذف بۊبۊن ؤ فاعلˇ شخص ؤ شماره شأنه فعلˇ شناسه' جي فأمسن<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref>: ''مۊ شنم. -> شنم.'' ''اۊ کيتابه هأىته. -> کيتابه هأىته.'' ===فعل=== گيلکي مئن فعل دۊ ته بنه دأنه: '''هسا بنه''' (مضارع) کي اۊنأجي اخباري هسا ؤ التزامي هسا ؤ أمر چاگۊده بنه باني '''بۊگذشته بنه''' کي مصدر ؤ مفعۊلي صفت ؤ بۊگذشته فعلؤن اۊنأجي چاگۊده بنه.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> ====مصدر==== مصدر، -ən ؤ -an همرأ تمنأ بنه. أگه ىکته فعلˇ بنه خؤندشˇ همرأ سر بمأ، اينˇ مصدر -n گينه: ''زئن'' ؤ ''خؤردن'' ؤ ''فۊدن''ˇ مۊسؤن. ====ماضي صرفان==== گيلکي مئن ماضي ساده و ماضي استمراري به ترتيب ايته بساته بۊنن: *ماضي ساده: ب+بؤگذشته بۊنه+شناسه<ref>فرهنگ قادري || http://khurtav.blogfa.com/post-80.aspx</ref> *ماضي استمراري: بؤگذشته بۊنه+شناسه<ref>فرهنگ قادري || http://khurtav.blogfa.com/post-80.aspx</ref> {| class="wikitable" ! مصدر || بۊگذشته بۊنه || ماضي ساده؛ اول شخص مفرد || ماضي استمراري؛ اول شخص مفرد |- | خؤفتن || خؤفت || بخؤفتم || خؤفتم، خؤفتمه |- | خؤتن || خؤت || بخؤتم || خؤتم |- | بختن || خت || بختم || ختم |} ===قىد=== نحوي أگه نيگا بۊکۊنيم گيلکي مئن دۊ جرگه قىد دأنيم: ىک جرگه '''حتماً''' ؤ '''مثلاً'''ˇ مۊسؤن قىدؤن ؤ ىک جرگه' ني '''خئلي''' ؤ '''ويشتر'''ˇ مۊسؤن.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> دومي جرگه قىدؤنه نشأنه جۊمله سر أردن: خئلي حسن کتاب خؤنه. أول جرگه '''جۊمله قىد''' ايسن أمما دومي جرگه، '''فعلي جرگه قىد'''ن.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> ===جۊمله=== گيلکي مئن کلمه'نˇ ترتيب ''فاعل-مفعۊل-فعل'' ايسه.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> بسچي گاگلف مفعۊل تينه فعلˇ پسي بأ أمما مننئه فاعلˇ پيش بأ: ''علي کيتابه خؤنه.'' ''علي خؤنه کيتابه.'' ====ناشخصي ساخت==== ناشخصي ىا غىرˇشخصي جۊمله'ن اۊ جۊمله'نن کي ايشؤنˇ فعل، خۊشؤنˇ فاعلˇ همرأ جۊر نئه ؤ اي جۊمله'نˇ فعلˇشناسه سىؤم شخصˇ فرد ايسه: '''مأ تشنه'.'''<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> اي جۊمله'نˇ فعلؤن حسي ايسن ؤ ىعني ىکته مرجع خأنن کي ىکته تجرۊبه ىا حسه نسبت بدئن اۊ مرجعه. پس مننئن '''نمأ نامتا''' (ضمير ناملفوظ) بدأرن: گۊشنه'.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> اي جۊمله'نˇ مئن، فعلˇ مرجع مننئه بيجؤن بۊبۊن. پس أگه تينيم بدأريم: ''مأ گۊشنه''' ىا ''حسنه گۊشنه''' ىا ''سگؤنه گۊشنه'''؛ مننيم بۊگؤىم ''ميزه گۊشنه'''.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> اۊ نؤمي جرگه کي ناشخصي جۊمله'نˇ سر هأنه، فاعل نئه؛ اي نؤمي جرگه مفعۊله کي شنه فاعلˇ خالي جيگه مئن نيشينه ==گيلکي خط== ''_{اصلˇ وانيويس: [[گيلکي نیویشتن]]}'' صد سالˇ أخيرˇ مئ هرکي هرجۊر کي دوس دأشت گيلکي بنويشته کي البته ويشتري آرامي خطˇ جي نيويسنن کي ايرانˇ مئن به اشتبا<ref>http://v6rg.com/?p=10458#g1</ref> عربي ىا فارسي خۊ دۊخؤنده بنه؛ اي خطˇ مئن هرکي هرجۊر داب ض زاکۊن کي دۊرۊس تشخيص بده عمل کؤنه امما [[گیله‌وا|گيلوا]] مجله يکته دابدستۊر پيش بنأبۊ کي کم-کم بۊبؤ دابدستۊري کي گيلوا مئن بکي-ويريس بکارشنه ؤ اينˇ اصليترين کارکتر کۊچˇ هف (ˇ) ايسه. ۱۵۸۸ اسفندار ما، [[ورگ (اينترنتي جيگه)|ورگ]]، گيلوا دابدستۊرˇ سر يکته شيوه-نامه ؤ [[کاربر:Varg/پؤرؤژهٰ‌ن/گيلکي کيليدتأخته|کيليدتأخته]] (Keyboard) مؤنتشر بۊده کي شأنه گۊتن منسجمترين دابدستۊري ايسه کي تاهيسه بيرين بمأ.<ref>[http://v6rg.com/?p=10458 خط ؤ کيليدتأخته | خط و صفحه‌کلید]</ref> ورگˇ پيش بنأ شيوه ايتؤره: _{''(اي وؤت، اي سربسˇ جي نقل بؤدره: [http://v6rg.com/?p=10458 خط ؤ کيليدتأخته | خط و صفحه‌کلید])''} '''چۊتؤ خأ اي خطˇ جي گيلکي نيويشتن؟''' ا. نؤميترين ؤ مؤهمترين نشؤنه، “ˇ” ايسه کي شؤا(ə) نۊشؤن دئنه. امما قراردادˇ جي أمه اينه همته اضافي ترکيبؤنˇ مئن کاراگينيم. ملکي اضافه: ماکانˇ جۊف وصفي اضافه: سۊرخˇ رۊجا هرماله اضافه: اۊتاقˇمئن دقت بکۊنين کي “ˇ” دۊ جا أصلن بکارنشنه. ىکته مفعۊلي نشؤنه جا: من تي پسره بيدئم. پس أگه اي جومله’ ايتؤ بنويسيم که “من تي پسرˇ بيدئم” دوروس نيه. چۊن پئرˇ پسي “ه” ىکته سيوا کلمه ايسه ؤ مفعولي نشؤنه ايسه. اؤکته “ايسه” فعلˇ مئنه: اۊن تي مأره. که أگه بنويسيم “اۊن تي مأرˇ” غلطه. چۊن ائره م مأرˇ پسي “ه” ىکته فعله: اۊن تي مأر ايسه. – گاگلف لازمه کي تأکيد بۊکۊنيم ىکته کلمه مئن ىکته گب (حرف)ˇ پسي، شؤا دأنيم؛ اي جۊر وختؤن شأنه کۊچˇ هفته کاراىتن. وٚرگ ىا کٚلˇ مۊسؤن. گيلکي کيليدتأخته مئن أگه شيفتˇ کيليده بدأرين ؤ کۊچˇ هفته بزنين، تينين ىکته گبˇ جؤر شؤا بنين. اما نخأ اي کارˇ مئن تۊند شؤن؛ گيلکي-نيويسي مئن نخأ گبؤنˇ جؤر ؤ جير اعراب نأن. ب. a ىا فتحه خؤندشˇ جا (چي کۊتا چي دکشه) “أ” (ىزبر: yəzəbər) کاراگينيم: تأ، دأنم، پأچ، دأرم. ج. اۊ کلمه’نˇ مئن کي “ه” همره سرهنن ؤ اي “ه” ىکته خؤندشˇ جا ايسه (خؤنه، فرده ؤ…)، أگه لازم ببۊن کي مفعۊلي نشؤنه ىا “ايسه” جا ىکته فتحه بچربؤنيم کلمه سراخره، “أ” جا، چۊن خأنيم کلمه ظاهر ؤ صورته بدأريم “‘” کاراگينيم: خؤنه’، فرده’، خسته’بؤستم، پياده’بم. د. e ىا کسره خؤندشˇ جا (چي کۊتا چي دکشه) “ئ” (ىزير: yəzir) کارأگينيم: زئن، مئبه، زئندرم. ه. o ىا ضممه خؤندشˇ جا (چي کۊتا چي دکشه ىا چي ow خؤندشˇبه) “ؤ” (ىپيش: yəpiš) کاراگينيم: شؤن، شؤ، خؤ، مۊسؤن. و. اۊ کلمه’ني که “ه” ىا “ا” همره سرهنن، اۊشؤنˇ جم دوستنˇبه چۊن خأنيم کلمه ظاهر ؤ صورته بدأريم، “‘” کاراگينيم ؤ أگه کلمه “ي” همره سربأ، “ئ” کاراگينيم: خؤنه’ن، پا’ن، کاسپيئن/کاسپئن، تيتيئن/تيتئن. ز. اي خطˇ مئن نيمفاصله ندأنيم. هر جا بدين نيمفاصله خأنين، اۊنˇ جهاني معادله کاراگيرين: دأش (-). ح. u خؤندشˇ به، چي دکشه چي کۊتا، “ۊ” کاراگينيم: فۊوؤستن، دۊر، پۊر. ط. i خؤندشˇ به، چي کۊتا چي دکشه، “ي” کاراگينيم کي هم وختي سيوا بنويشته بنه ؤ هم وختي ىکته حرفه دچکئنه، نؤقطه دأنه. “تيتي” مۊسؤن. ى. اۊ کلمه’نˇ مئن کي دۊ ته گب (حرف)ˇ همره کي ىکته خؤندشˇ نماىنده ايسن سرأگينه (ايران، اؤره، ائره ؤ…)، اولي أليف هۊتؤ کي هميشک داب بو بنويشته بنه امما بۊخؤنده نبنه. ک. تۊىم خؤندشؤنˇ به کي گيلکي خۊشئبه دأنه، هي علامتؤنه خأ تۊىم گۊدن: تيۊل، ريۊت ؤ… ل. y گبˇ جا، “ى” کاراگينيم کي هم وختي سيوا بنويشته بنه ؤ هم وختي ىکته حرفه دچکئنه، بينؤقطه': چأىي، حسنى. م. اۊ کلمه’ني که اۊشؤنˇ مئن ي پسي، ى هنه، بيه، ديا، پياز ؤ… مۊسؤن، خالي “ي” بنويشته بنه: بيه، ديا، بيه، پياز ؤ… ن. سيوانيويسي ىا دچکسه-نيويسي، اصلˇ ملاک کلمه استقلاله. ىعني ىکته کلمه وابينؤن خأ کسؤنه دچکئن مگر اينکه باخى ملاکؤن ىا نيويشتاري عادتؤن مانع ببۊن. مثلن، مؤستمر فعلؤنه چۊن ىکته مۊستقل فعل ؤ ىکته کلمه ايسن دچکسه نويسنيم: شؤندرم، بمأبۊ ؤ خؤردئدرم. هيتؤرم “بي” ؤ “نا” مۊسؤن پيشوندؤن: بيکس، بيسواد، نابلد ؤ… – هرجا فاصله ىا نيمفاصله لازم بۊ، دأش (-) کاراىته-بنه: خؤرده-درم، فورته-دبۊ. س. گيۊمه وأسي، هۊ جهاني ؤ استاندارد گيۊمه’ (“”) کارأگينيم. گيۊمه اي جاؤن کاراىته-بنه: – اۊ گبي که ىک جا ىا ىک کسˇ جي نقل بنه. – خاصˇ نؤمؤن ؤ خاصˇ کلمه’ن، تيترؤن، فندي ؤ علمي اصطلاحؤن (هر وؤتˇ مئن خالي ىک دفأ). ع. نؤمره-نيويسي مئن، أعشاري نؤمره’نˇ مئن مؤمىئز (/) بکارشنه (۲۳/۴۰۵) ؤ هزارگانˇ سۊ رقمه سيواگۊدنˇبه هۊ علامتي که دونىا مئن دابه ( ۳,۰۴۰,۰۰۴,۰۰۵,۰۶۰) کاراىته-بنه. ف. پس گيلکي أليفبي اۊجۊر کي بۊگذشته جي فرسه أمي دس (محمۊد پاىنده لنگرۊدى فرهنگˇ گيل و دىلم) ؤ چاکۊنواکۊني که أمه پيش نئنيم، ايتؤره: أليف (آ، ا، أ)، بي (ب)، پي (پ)، تي (ت)، ثي (ث)، جأم (ج)، چي (چ)، حي (ح)، خي (خ)، دال (د)، ذال (ذ)، ري (ر)، زي (ز)، ژي (ژ)، سين (س)، شين (ش)، صات (ص)، ضات (ض)، طأى (ط)، ظأى (ظ)، عىن (ع)، غىن (غ)، في (ف)، قاف (ق)، کاف (ک)، گاف (گ)، لام (ل)، ميم (م)، نۊن (ن)، وؤ (و، ؤ، ۊ)، ىه (ى، ئ، ي)، هئ گرد (ه).<ref>[http://v6rg.com/?p=10458 خط ؤ کيليدتأخته | خط و صفحه‌کلید]</ref> ==گيلکي بنه== شکی نیه کي گیل، ىکته قؤمˇ نؤم بو. ىۊناني کتابؤنˇ مئن ایشؤنه گلای دخؤندن. أگه گۊنيم گیل ىا گیلک که اي کاف، نسبتˇ کافه نأ تصغیرˇ شي. اونچه کي مسلم ایسه اینه کي گیل ىا گئل ىا گئلای ىکته قؤمˇ نؤمه کي کاسپي درىا کلسیا (جونوب) چافˇ مئن نیشتن ؤ هنۊز ایشؤنˇ نؤم اي مردومˇ سر بمؤنسه. وختی گۊنيم گیلان، اي «ان» جیگه پسونده. ىعني اؤره کي گیلؤن زیندگی گودن.<ref>افشین پرتو. مردم سلول‌های ساختاری تاریخ‌اند. گفت‌وگو با افشین پرتو. گیله‌وا، ش ۱۲۲.</ref> اما دومي (دیلم) کي ویشتر اشتبا واگۊىه بنه ؤ أگه بشین محلي مردومه بپورسین اونˇ دوروسه گونن: دیلمؤن (dilemon). مو هرگز نشتؤسم هی‌کس بگؤ دىلمان deylaman. دیل dil ىکته کلمهٰ کي معنایˇ مشخص دأنه ؤ اؤرهٰ گونن کي مرز بوده ؤ دَوَسته ببون گؤ ؤ گوسند دأشتن ئبه ؤ «ام» بولندی پسونده، هوجور کي کؤتام ؤ ایلامˇ مئن دأنیم ؤ پألوي زوانˇ مئن هرچئه بخأن بولند ذکر بکونن اي پسونده چربؤنئنن اونه. پس دیلم بنه گؤ ؤ گوسندˇ دأشتنˇ بۊلندˇ جیگه.<ref>افشین پرتو. مردم سلول‌های ساختاری تاریخ‌اند. گفت‌وگو با افشین پرتو. گیله‌وا، ش ۱۲۲.</ref> '''گیل'''، مازندرانˇ گيلکي زوانˇ مئن ني دره ؤ مازندراني زوان، پۊر شواهدˇ وأسی،<ref>درویشعلی کولائیان. ساری و آغاز تمدن برنج در مازندران و گیلان. نشر شلفین ۱۳۸۵</ref><ref>درویشعلی کولائیان. مازندراني و سنسکریت کلاسیک. نشر چشمه ۱۳۸۷.</ref><ref>درویشعلی کولائیان. نگاهی نو به تاریخ مازندران باستان. نشر گیلکان.</ref><ref>درویشعلی کولائیان اینترنتی جیگه www.kulaian.com</ref> سانسکریتˇ همره ارتباطˇ مستقیم دأنه.<ref>درویشعلی کولائیان. گیل، گیلک، گيلکي. گیله‌وا. بهمن و اسفند 1390.</ref> ==گيلکي دئبار== [[فاىل:Gilaki_Language_Location_Map.PNG]] گيلکي خو تاریخ ؤ ادبیاته دأنه. پیرشرفشا شئرؤنˇ دیوانˇ مورسؤن کي هشتۊمي قرنˇ هجری قمری جي بجا بمؤنسه.<ref>رضا مدنی. نوشته‌های گيلکی و تالشي خطی و چاپ‌شده (از سده هشتم تاکنون). گيلان‌نامه، مجموعه مقالات گيلان‌شناسی، جلد دوم، چاپ 1369.</ref> بخشی جه قدیمي آثار که یا به گیلکي بأنوشته ببه یا بخش هایی جه اؤن گیلکي ايسه: ۱.تفسیر قران سورتچی(قرن۷) ۲.مقامات الحریری(قرن۷) ۳.دیوان پیر شرفشاه دولابی(قرن۸) ۴.الکفایه(قرن۹) ۵.الابانه(قرن۹) ۶.تفسیر کتاب الله(قرن۹) ۷.تفسیر مؤغنیسا(قرن۹) ۸.دوم مشیخ زیدی(قرن۹) ۹.سوم مشیخ زیدی(قرن۹) ۱۰.قصیده طنطرانیه(قرن۹) گيلکي جي تا هفتؤمي قرن ه.ق وؤت بجا بمؤنسه. [[پیرشرفشا دولایی]] دیوان کي گيلکي زوان ئبه ىکته پیله سنده.<ref>دیوان پیرشرفشاه دولائی. به کوشش دکتر محمدعلی صوتی، ناشر بنياد فرهنگ ايران، تهران، 1358.</ref> جغرزˇ اون، نهؤمی قرن جي، [[قاسم انوار]]ˇ شئرؤنˇ دیوان بمؤنسه کي اونˇ مئن گيلکي غزل دره. نهؤمی قرنˇ جي به بعد دئه گيلکي جي پۊر پورˇ وؤت هنأ تا مشروطه زمت کي حتا چن سوره انجیلˇ جي واگردؤن ببؤ.<ref>[http://v6rg.com/?p=10037 رضا مدنی. نوشته‌های گيلکی و تالشي خطی و چاپ‌شده (از سده هشتم تاکنون). گيلان‌نامه، مجموعه مقالات گيلان‌شناسی، جلد دوم، چاپ 1369.]</ref> سیˇ چن ته گيلکي کلمه راجه به جؤنورشناسی، نسخه‌ی خطی «خواص الحیوان»ˇ مئن (ملاعلی کامی لاهیجانی) دره کي الؤن [[ترهان]]ˇ دانشگا کتابخؤنه مئن هنأ.<ref>[http://v6rg.com/?p=10037 رضا مدنی. نوشته‌های گيلکی و تالشي خطی و چاپ‌شده (از سده هشتم تاکنون). گيلان‌نامه، مجموعه مقالات گيلان‌شناسی، جلد دوم، چاپ 1369.]</ref> سیزدهؤمی قرن مئن، [[سید ظهیرالدین مرعشی]] «تاریخ طبرستان، رویان و مازندران»ˇ جي ىکته واوینه (بنای آمل) [[میرزا ابراهیم گیلانی]] به گيلکي واگردؤنه.<ref>[http://v6rg.com/?p=10037 رضا مدنی. نوشته‌های گيلکی و تالشي خطی و چاپ‌شده (از سده هشتم تاکنون). گيلان‌نامه، مجموعه مقالات گيلان‌شناسی، جلد دوم، چاپ 1369.]</ref> یکته گيلکي شئر ني [[خان احمد خان]] جي بجا بمؤنسه کي دانشگا تهران کتابخؤنه مئن هنأ<ref>پژوهشگر، ابوالقاسم. [http://www.webcitation.org/6FsvEXaYg «معرفی برگی از نسخه خطی اشعار گيلکي خان احمد گیلانی»]. پیام بهارستان (تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس) ۲، ش. ۱۳ (۱۳۹۰): ۱۰۶۹. [http://www.ensani.ir/storage/Files/20120413184126-8049-225.pdf اصلی نسخه] جي بایگانی ببؤ.</ref>: ''' شده‌ام زار و پریشان دَرَم جان کَنَشا | دل پُر خون مو از عشق تو مانی آتشا تو باَغیار نشینی می دِلا خون کُانی | تو بگو چه بَکُنَم مردمانَ سَرزَنَشا شیوه دلبری و عشوه و ناز و غمزه | هرچه دُانی توبَکُن آنچه تو ذاتی رَوَشا از فراق تو مُجَم [مَجَم] کوچه بکوچه شب و روز | همدَمی خود بَگُدی همسر تُرک طالَشا موکه تا [تَ] هیچ نَگُتامو تو خود آزرده یَه بی | دو هزار چه موتی دانم یَکتا و اگُتَه نَشا''' [[پرونده:Karkiya Xan Ahmad xan-e do'om.PNG|بندانگشتی|600px|وسط|یکته ولگ نسخه خطی کي خان احمد خان گيلکي شئرؤن اون سر بنویشته نأ]] یکته دئه سربس، گيلکي قدیمی وؤتˇ وأسی، «تفسیر کتاب الله» ایسه، ابوالفضل بن شهردویر دیلمی کي هشتؤمی قرنˇ مئن بنویشته ببؤ ؤ اونˇ مئن قرآن به گيلکي واگردؤنه ؤ تفسیر ببؤ.<ref> [https://www.academia.edu/2912872/%D9%86%D8%B3%D8%AE%D9%87_%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D9%86_%D8%AA%D9%81%D8%B3%DB%8C%D8%B1_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8_%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87_%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%B6%D9%84_%D8%A8%D9%86_%D8%B4%D9%87%D8%B1%D8%AF%D9%88%DB%8C%D8%B1_%D8%AF%DB%8C%D9%84%D9%85%DB%8C_-_%D9%85%D9%82%D8%AF%D9%85%D9%87 تفسیر کتاب‌الله/ ابوالفضل بن شهردویر دیلمی؛ با مقدمهٔ محمد عمادی حائری. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی. قم: کتابخانه‌ٔ تخصصی تفسیر و علوم قرآنی. ۱۳۸۸.]</ref> [[مازیار]] (کی مازندرؤنی بو ؤ ۲۱۸ تا ۲۲۵ ه.ق حوکومت گود) خو نامه‌ٰنˇ مئن به عباسی خلیفه، خوشه گیلˇ گیلان دخؤنه ؤ خلیفه ني اینه جیلˇ جیلان (گیلؤنˇ گیل؛ فارسی: گیل گیلها) دخؤند. اي اول سندی ایسه کي یک نفر خودش ؤ خو مردومه گیل دخؤند. هنۊزم مازندرانˇ غربˇ کوهؤنˇ مئن، گالشؤن، جیرا (جؤلگه) دخؤنن: گیلؤن. [[فردؤسی]]، خو [[شاهنامه]] مئن، اؤره کي '''منوچهر'''، '''سلم''' ؤ '''تور'''ˇ جي انتقام بکشه، نویسنه: ''سپه را ز درىا به هامون کشید | ز چین دژ سوی آفریدون کشید چو آمد به نزدیک تمیشه باز | نیا را به دیدار او بد نیاز ز دریای گیلان چو ابر سیاه | دُمادُم به ساری رسید آن سپاه'' بازین کي '''فریدون''' مازندرانˇ مردومˇ همره شنه منوچهرˇ استقبال: ''به زرین ستام و به زرین کمر | به سیمین رکاب و به زرین سپر ابا گنج و پیلان و با خواسته | پذیره شدن را بیاراسته همه گیل مردان چو شیر یله | ابا طوق زرین و مشکین کله.'' شاهنامه مئنم، فردؤسی مازندرانˇ مردومه گیل دخؤنه. [[نظامی گنجوی]] ني مازندراني‌ئنه گیل دؤنس؛ خو [[اسکندرنامه]] مئن وختی گه اسکندر، ایران ؤ رومˇ سپاهˇ همره شنه اوروسؤن (روسؤن)ˇ جنگ، اینˇ پهلوانؤنه نؤم بئنه: ''زریوند گیلی ز مازندران | نیال یل از کشور خاوران'' '''زریوند''' ني رجز خؤندن و فأزمه گودنˇ زمت گونه: ''زریوند مازندراني منم | که بازی بود جنگ اهریمنم'' زریوند چن نفره کوشنه تا بیلاخره بکوشتن شنه ؤ اسکندر ناراحت بنه: ''جهاندار از آن کار شد تنگدل | که سالار گیلی درآمد به گل'' [[ناصرالدین شا]] ني خو مازندرانˇ سفرنامه مئن، تبعیدی کوردؤنه ایل دخؤنه ؤ کلاردشتˇ محلي‌ئنه گیل. ایتؤ نظر هنه کي مازندران نی، دیلمˇ مورسؤن، جیگه نؤم (اسم مکان) ببون ؤ ربطی به قومیت ؤ زوان ندأره. اي سربسؤن همه اینه نشؤن دئنن کي کاسپي درىا کلسیا چافˇ مردۊم (تالشؤنˇ جي تا گیلانˇ گیلکؤن تا مازندرانˇ گیلکؤن تا حتا گلستانˇ گیلکزوانؤن) ىکته ریشه و بنه جي ایسن ؤ هرته خو جیگه ؤ سامؤنˇ نؤمه خو سر بنأ اما همه‌ته گيلکي گب زئنن ؤ ایشؤنˇ زوان گيلکي ىا گئلئکی ایسه. پس اي دوروس نیه کي گیلانی‌ئن، گيلکي ؤ گیلک بؤنه خوشؤنˇ انحصارˇ مئن بدؤنن. ==بيريني خال== *[http://v6rg.com/?p=10037 نوشته‌های گيلکی و تالشي خطی و چاپ‌شده (از سده هشتم تاکنون)] *[http://globalrecordings.net/program/C08110 چن‌ته صوتی فايل، به گيلکی] *[http://www.briancoad.com/checklists/farsinameslist.htm Freshwater Fishes of Iran] *[http://v6rg.com/?p=10309 فعل مرکب گيلکي] *[http://v6rg.com/?p=9640 افسانه‌های زبان گيلکي] (اونچی که راجه به گيلکي دؤنین ؤ امکان دأنه اشتبا ببون!) *[http://v6rg.com/?page_id=9197 گيلکي مدرسه] (اینترنتی گيلکي باموجین) *[http://v6rg.com/?p=8044 ساخت مستمر (در جریان) در فعل‌های گيلکي] *[http://v6rg.com/?p=10458 خط ؤ کيليدتأخته | خط و صفحه‌کلید] ==جیرنویس== {{جیرنویس}} [[رده:کاسپي زوانؤن]] [[رده:ايرانˇ زوانؤن]] [[رده:شۊمالغربي ايراني زوانؤن]] [[رده:حىاتي وانويسؤن]] [[جرگه:گيلکي]] [[جرگه:زوان]] r9h68c4sdlswks0vpom983ljkc2ch0x 62240 62239 2022-08-21T11:26:51Z هؤی 13914 wikitext text/x-wiki '''گيلٚکي''' (واگۊىه: /Giləki/) گه '''گئلکي''' ؤ '''گيليکي''' ني دؤخؤندن بۊنه، یته زوؤن ٚ نؤم هيسه گه [[گيلک|گيلکؤن]] اۊن ٚ جي گب زنن. اي زۊوؤن [[هيندۊاۊرۊپايي زوانان|هيندۊاۊرۊپایي زوانان]] ٚ جي هيسه ؤ [[ايراني خۊرخؤسي-کليسایي|ايراني کليسایي-خۊرخؤسي]] هال ٚ مئن قرار بیته دأره.<ref>https://www.ethnologue.com/language/glk</ref> ألبت بأضي هامۊجشؤن اين-ه گۊنن گه گيلکي، [[کارتؤلي]] (نسایي قفقاز) ٚ زوانؤن ٚ همرأ-ني مۊشترک ٚ جرگه‌شينأسي خؤصۊصيات-ه دارا هيسه.<ref>http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0960982206011390</ref><ref>Academic American Encyclopedia By Grolier Incorporated, page 294</ref><ref>The Tati language group in the sociolinguistic context of Northwestern Iran and Transcaucasia By D.Stilo, pages 137-185</ref> اي زوؤن ٚ گۊیشورؤن-ه [[اتنؤلؤگ]] سال ٚ ۲۰۱۷ مئن ۴٬۳۸۰٬۰۰۰ نفر تخمين بزأ دأره.<ref>https://www.ethnologue.com/language/glk</ref> گه ألبت مۊختلف ٚ سربسؤن ٚ مئن اي آمار جيرجؤر دأره. اي زوؤن ٚ جؤغرافي محدۊده-أ [[کاسپي درىا|کاسپين ٚ دریا]] ٚ نسا تا [[ألبؤرز ٚ ارتفاعات]] مؤعرفي گۊده شأنه. ولي اين ي طۊلي محدۊده سر نظرات متناقضه ؤ اختلافات نيأ. اي زوؤن هيچته کيشور ٚ مئن رسميتي ندأره. گيلکي‌ئه معمۊلا آرامي (عربي) خط ٚ جي نويسنن. ==گۊیشؤن== گيلکي زوؤن-ه درواقع اين ٚ [[زنجیله‌اي گۊیشؤن|زنجيله‌اي گۊیشؤن]] چاؤننن ؤ هۊته گه اۊن ٚ نؤم ٚ جي مشخصه زنجيل ٚ مۊسؤن کسن-ه مرتبط ؤ وصل هيسن. خلئن سأی بؤده دأرن گه گيلکي‌ گۊیشؤن-ه تقسيم بؤنن ؤ اۊشؤن ٚ ره محدۊده مشخص چاؤنن أمما اي تقسيمؤن کسن ٚ همرأ خلي متناقضن. # # # == گؤستردگي == ==گيلکي واجه‌ئن== اي سري جه گيلکي واجه‌ئن دۊ ته بيه‌پس ؤ بيه‌پيشˇ لئجه أمرأ [[فارسي]] ؤ [[اينگيليسي زوؤن|اينگيليسي]] معادلانˇ ورجه: {| class="wikitable" ! فارسي ! بيه پيش ! بيه پس ! اينگيليسي |- | صورت / چهره | ديم || ديم | Face |- |زمان | زمات، زمت || زمات | Time |- | بالا | جؤر|| جؤر | Up |- | پایین | جير || جير | Down |- |زیر |بۊن |بۊن |Under |- | پدر | پئر || پئر | Father |- | کودک / بچه | زأک، زأی || زای / زاک | Baby / Kid |- | پسر | ريکه، وچه || رِی / رِئک | Boy |- | دختر | لاکۊ / دتر || کؤر / کیلکا / لؤی / دَتَر | girl / Daughter |- |پدر زن |زن پئر || زن پئر |Father in law |- |مادر |مار || مار |Mother |- |خواهر |خاخۊر || خاخۊر |Sister |- |برادر |برار، برأر || برار |Brother |- |برادر شوهر |شۊ برأر || مردˇ برار |Brother in law |- |مادر شوهر |شۊ مار|| مردˇ مار |Mother in law |- | بزرگ | پيله، پيلا || پيله | Great |- | لیز / سُر | ليسک || ليسک | Lubricious |- | ترد و شکننده | کرچ || کَرچ | Brittle |- | آویزان کردن / آویختن | وارگنئن، درگئنتن || اۊرگادن / وارگادن | Hangning |- | به دنبال کشیدن | هکشئن || فَکِشِن / دکشن | Drag |- | مکیدن | فۊدۊشتن || فۊدۊشتن / اۊدۊشتن | Sucking |- | میل داشتن | واسَن || واستن | Appetite or Desire |- | ریختن مایعات | فؤدن، شؤندن، کألئن || فۊکۊدن / فۊگۊدن | Pouring of Liquids |- | درخت | دار || دار | Tree |- | زنبور | سیفتال || گَرزَک | Bee |- |سنجاقک |تيتيل |چيچيلاس / ککر |Dragonfly |- | گاو | گؤ، مال || گاب | Cow |- | گربه/بچه گربه | پیچا/پیچا کوته || پیچا/پیچا کوته | Cat/Kitty |- |گردو |آغۊز / گۊرکان |آغۊز |Nut |- | اردک | بیلی / سیکا | بیلی | duck |- |مرغ خانگی | کرک || کَرک | Hen |- | گنجشک | ملجه / چيچيني || چيچيني | Sparrow |- |مار |ميۊلئم |لانتي |Snake |} ==گيلکي دابدستور== ===أليفبي=== گيلکي أليفبي اۊجۊر کي بۊگذشته<ref>محمود پاینده لنگرودی. فرهنگ گیل و دیلم. نشر امیرکبیر. ۱۳۶۸.</ref> جي فرسه أمي دس ايتؤره: {| class="wikitable" |- ! رديف !! حرفˇنؤم !! حرف |- | ۱ || کۊجي هفت || ˇ |- | ۲ || أليف || آ، أ، ا |- | ۳ || بي || ب |- | ۴ || پي || پ |- | ۵ || تي || ت |- | ۶ || ثي || ث |- | ۷ || جأم || ج |- | ۸ || چي || چ |- | ۹ || حي || ح |- | ۱۰ || خي || خ |- | ۱۱ || دال || د |- | ۱۲ || ذال || ذ |- | ۱۳ || ري || ر |- | ۱۴ || زي || ز |- | ۱۵ || ژي || ژ |- | ۱۶ || سين || س |- | ۱۷ || شين || ش |- | ۱۸ || صات || ص |- | ۱۹ || ضات || ض |- | ۲۰ || طأى || ط |- | ۲۱ || ظأى || ظ |- | ۲۲ || عىن || ع |- | ۲۳ || غىن || غ |- | ۲۴ || في || ف |- | ۲۵ || قاف || ق |- | ۲۶ || کاف || ک |- | ۲۷ || گاف || گ |- | ۲۸ || لام || ل |- | ۲۹ || ميم || م |- | ۳۰ || نۊن || ن |- | ۳۱ || وؤ || و، ۊ، ؤ |- | ۳۲ || ىه || ي، ى، ئ |- | ۳۳ || هئ گرد || ه |} [[پرونده:گيلکي أليفبي.ogg|بندانگشتی|راست|گيلکي أليفبي]] === چنته گيلکي کلمه === گيلکي کلمه‌ٰن، باخی [[هند و اوروپپایی|هندواۊرۊپاىي زوانؤن]]ˇ همره پۊر اشتراک دأنه. اي زوان، عربی ؤ فارسی جی‌م پۊر کلمه هیته ؤ کلمه ني ایشؤنه هدأ.<ref>[http://v6rg.com/?p=9412 ورگ. چنته نؤکته، گيلکي و فارسی و ایشؤنˇ هدأهگیرˇ جی.]</ref> {| class="wikitable" ! گيلکي || اینگیلیسی || فارسی ||کۊردي |- | دیم || Face || صورت || Dîmen |- | زأی/ زأک/ وچه || Baby/Kid || کودک/بچه || Zarok |- | پیلˇپئر || Grand Father ||پدربزرگ || Bapîr |- | جؤر || Up || بالا|| jûr/Jûrewe |- | اساره/ رؤجا || Star || ستاره || Estêre/Stêrk |- | لاکو/ کؤر/ کیجا/ کئلکا || Girl || دختر || Kıç/Kîj |- | ریکه/ رئک/ رئه/ وچه || Boy || پسر || Kurr |- | پیتار || Ant || مورچه || Mêlûre |- | سیفتال/ گرزک || Bee || زنبور|| Hengejalle |- | پیچا/ پیچه || Cat || گربه || Pışîle |- | نسا || Shadow || سایه || Nısê/Sêwer |- | پیله/ گأت || Great || بزرگ || Gewre |- | پئر || Father || پدر || Bawk |- | فودوشتن || Suck|| مکیدن || Mıjîn |- | وأستن/ یأسه || Appetite/ Desire || اشتها ىا میل || ? |- | فودن/ شؤندن || Pouring of liquids|| ریختن مایعات || Rıjanın/ Rıştın |- | لیسک || Lubricious|| لیز/لغزنده || Lûs/Xız |- | کرچ/ کرج || Brittle || ترد و شکننده || Puşke |- | دار || Tree|| دار/درخت || Dar |- | چیشنک/ ملجه/ چیچینی || Sparrow|| گنجشک || Peresêlke/ Çoleke |- | بشو || Go || برو || Pıço |- | هگیر/ فگیر || Take it in your hand || بگیر || Bıgre |- | هنگیر/ فنگیر || Dont take in your hand|| نگیر || Megre |- | پورد || Bridge|| پل || Pırd |} ===خؤندشؤن ؤ حرفؤن=== گيلکی بیسˇ دو ته حرف (صامت ىا همخوان) دأنه: {| class="wikitable" ! گيلکي || فؤنؤتیک || مورسؤن |- | پ || p || پورد |- | ب || b || بال |- | ت/ط || t || توم |- | د || d || دأره |- | ک || k || کرجي |- | گ || g || گأره |- | غ/ق || q || قاش |- | ف || f || فو |- | و || v || وأرش |- | س/ص/ث || s || ساق |- | ز/ض/ظ/ذ || z || زور |- | ش || š || شل |- | ژ || ž || ژیویر |- | خ || x || خؤنخا |- | ه/ح || h || هئن |- | چ || c || چوچار |- | ج || j || جیگه |- | ر || r || راب |- | ل || l || لاس |- | م || m || مره |- | ن || n || نمکار |- | ی || y || یالمند |} هف ته ني ساده خؤندش (مصوت ىا واکه) دأنه: {| class="wikitable" ! گيلکي || فؤنؤتیک || مورسؤن |- | آ || ā || کال |- | او (ۊ) || u || سو |- | اي (ي) || i || شیم |- | ئ || e || گئشه |- | ؤ || o || چؤ |- | أ ||a || هأن |- | ٚ || ə || کل |} بانی سه جرگه تویم (مرکب) خؤندش<ref>مسعود پورهادی. زبان گيلکي. دانشنامه‌ی فرهنگ و تمدن گیلان، جلد ۱۶. رشت: نشر ایلیا ۱۳۸۷. ص۲۷.</ref>: {| class="wikitable" ! گيلکي || فؤنؤتیک || مورسؤن |- | ؤۊ || ou || اؤۊربۊ (امرود) /ourbu/ |- | آۊ || āu || زاۊ (شکؤمدار زنأی) /zāu/ |- | آي || āi || ماي (ماهی) /māi/ |- | ئي || ei || خئيل (جرگه) /xeil/ |- | ۊؤ || uo || تۊؤر (تبر) /tuor/ |} {| class="wikitable" ! گيلکي || فؤنؤتیک || مورسؤن |- | ئی || ey || رئی (ریکه) /rey/ |- | ٚی || əy || میدان /məydān/ |- | أی || ay || أیوار (ای دفأر) /ayvār/ |- | آی || āy || هأرای (زهار، فریاد) /harāy/ |- | ؤی || oy || کؤیتا (کؤکته) /koytā/ |- | ۊی || uy || اۊیتا (اؤکته) /uytā/ |} {| class="wikitable" ! گيلکي || فؤنؤتیک || مورسؤن |- | آؤ || āw || ناؤدان /nāwdān/ |- | ؤ || ow || اؤلاد /owlād/ |- | أؤ || aw || أؤدؤ (دهن‌وله) /awdo/ |- | ٚؤ || əw || خؤخوره (خرناسه) /xəwxurə/ |} آخری خؤندش (ə) یکجور خؤندشه کي گيلکي مئن همه ته خؤندشؤن جي ویشتر به کار شنه ؤ یکچی ایسه a ؤ e مئن. گيلکي خؤندشؤنˇ بولندی (ارتفاع) (فارسی زوانه بدئه) کمه. <ref>مسعود پورهادی. زبان گيلکي. دانشنامه‌ی فرهنگ و تمدن گیلان، جلد ۱۶. رشت: نشر ایلیا ۱۳۸۷. ص۲۶.</ref> ===نامتا'ن (ضميرؤن)=== ====شخصي نامتا==== گيلکي مئن شخصي نامتا دۊ جۊره<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref>: =====الف. سيوا شخصي نامتا===== {| class="wikitable" ! سيوا نامتا || شخصي نامتا (فاعلي) || شخصي نامتا (مفعۊلي) |- | أول شخصˇ فرد || مۊ، من || مأ، مره |- | دوم شخصˇ فرد || تۊ || تأ، تره |- | سىؤم شخصˇ فرد || اۊن، اۊ || اۊنه، وره |- | أول شخصˇ جم || أمان، أما، أمه، أمۊ، آمۊ || أمره |- | دوم شخصˇ جم || شۊمان، شۊما، شمه، شۊمۊ، شمۊ || شمره |- | سىؤم شخصˇ جم || أشان، ايشؤن (اۊشؤن)، ايشان || أشأنه، ايشؤنه (اۊشؤنه)، ايشانه |} =====ب. دشکسه شخصي نامتا===== ===فاعل=== گيلکي مئن، فاعل، شخص ؤ شماره' جي، فعلˇ همرأ جۊره<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref>: ''مرىم ظرفؤنه بۊشؤسته.'' ''مرىم ؤ زهرا ظرفؤنه بۊشؤستن.'' فاعل تينه حذف بۊبۊن ؤ فاعلˇ شخص ؤ شماره شأنه فعلˇ شناسه' جي فأمسن<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref>: ''مۊ شنم. -> شنم.'' ''اۊ کيتابه هأىته. -> کيتابه هأىته.'' ===فعل=== گيلکي مئن فعل دۊ ته بنه دأنه: '''هسا بنه''' (مضارع) کي اۊنأجي اخباري هسا ؤ التزامي هسا ؤ أمر چاگۊده بنه باني '''بۊگذشته بنه''' کي مصدر ؤ مفعۊلي صفت ؤ بۊگذشته فعلؤن اۊنأجي چاگۊده بنه.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> ====مصدر==== مصدر، -ən ؤ -an همرأ تمنأ بنه. أگه ىکته فعلˇ بنه خؤندشˇ همرأ سر بمأ، اينˇ مصدر -n گينه: ''زئن'' ؤ ''خؤردن'' ؤ ''فۊدن''ˇ مۊسؤن. ====ماضي صرفان==== گيلکي مئن ماضي ساده و ماضي استمراري به ترتيب ايته بساته بۊنن: *ماضي ساده: ب+بؤگذشته بۊنه+شناسه<ref>فرهنگ قادري || http://khurtav.blogfa.com/post-80.aspx</ref> *ماضي استمراري: بؤگذشته بۊنه+شناسه<ref>فرهنگ قادري || http://khurtav.blogfa.com/post-80.aspx</ref> {| class="wikitable" ! مصدر || بۊگذشته بۊنه || ماضي ساده؛ اول شخص مفرد || ماضي استمراري؛ اول شخص مفرد |- | خؤفتن || خؤفت || بخؤفتم || خؤفتم، خؤفتمه |- | خؤتن || خؤت || بخؤتم || خؤتم |- | بختن || خت || بختم || ختم |} ===قىد=== نحوي أگه نيگا بۊکۊنيم گيلکي مئن دۊ جرگه قىد دأنيم: ىک جرگه '''حتماً''' ؤ '''مثلاً'''ˇ مۊسؤن قىدؤن ؤ ىک جرگه' ني '''خئلي''' ؤ '''ويشتر'''ˇ مۊسؤن.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> دومي جرگه قىدؤنه نشأنه جۊمله سر أردن: خئلي حسن کتاب خؤنه. أول جرگه '''جۊمله قىد''' ايسن أمما دومي جرگه، '''فعلي جرگه قىد'''ن.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> ===جۊمله=== گيلکي مئن کلمه'نˇ ترتيب ''فاعل-مفعۊل-فعل'' ايسه.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> بسچي گاگلف مفعۊل تينه فعلˇ پسي بأ أمما مننئه فاعلˇ پيش بأ: ''علي کيتابه خؤنه.'' ''علي خؤنه کيتابه.'' ====ناشخصي ساخت==== ناشخصي ىا غىرˇشخصي جۊمله'ن اۊ جۊمله'نن کي ايشؤنˇ فعل، خۊشؤنˇ فاعلˇ همرأ جۊر نئه ؤ اي جۊمله'نˇ فعلˇشناسه سىؤم شخصˇ فرد ايسه: '''مأ تشنه'.'''<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> اي جۊمله'نˇ فعلؤن حسي ايسن ؤ ىعني ىکته مرجع خأنن کي ىکته تجرۊبه ىا حسه نسبت بدئن اۊ مرجعه. پس مننئن '''نمأ نامتا''' (ضمير ناملفوظ) بدأرن: گۊشنه'.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> اي جۊمله'نˇ مئن، فعلˇ مرجع مننئه بيجؤن بۊبۊن. پس أگه تينيم بدأريم: ''مأ گۊشنه''' ىا ''حسنه گۊشنه''' ىا ''سگؤنه گۊشنه'''؛ مننيم بۊگؤىم ''ميزه گۊشنه'''.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> اۊ نؤمي جرگه کي ناشخصي جۊمله'نˇ سر هأنه، فاعل نئه؛ اي نؤمي جرگه مفعۊله کي شنه فاعلˇ خالي جيگه مئن نيشينه ==گيلکي خط== ''_{اصلˇ وانيويس: [[گيلکي نیویشتن]]}'' صد سالˇ أخيرˇ مئ هرکي هرجۊر کي دوس دأشت گيلکي بنويشته کي البته ويشتري آرامي خطˇ جي نيويسنن کي ايرانˇ مئن به اشتبا<ref>http://v6rg.com/?p=10458#g1</ref> عربي ىا فارسي خۊ دۊخؤنده بنه؛ اي خطˇ مئن هرکي هرجۊر داب ض زاکۊن کي دۊرۊس تشخيص بده عمل کؤنه امما [[گیله‌وا|گيلوا]] مجله يکته دابدستۊر پيش بنأبۊ کي کم-کم بۊبؤ دابدستۊري کي گيلوا مئن بکي-ويريس بکارشنه ؤ اينˇ اصليترين کارکتر کۊچˇ هف (ˇ) ايسه. ۱۵۸۸ اسفندار ما، [[ورگ (اينترنتي جيگه)|ورگ]]، گيلوا دابدستۊرˇ سر يکته شيوه-نامه ؤ [[کاربر:Varg/پؤرؤژهٰ‌ن/گيلکي کيليدتأخته|کيليدتأخته]] (Keyboard) مؤنتشر بۊده کي شأنه گۊتن منسجمترين دابدستۊري ايسه کي تاهيسه بيرين بمأ.<ref>[http://v6rg.com/?p=10458 خط ؤ کيليدتأخته | خط و صفحه‌کلید]</ref> ورگˇ پيش بنأ شيوه ايتؤره: _{''(اي وؤت، اي سربسˇ جي نقل بؤدره: [http://v6rg.com/?p=10458 خط ؤ کيليدتأخته | خط و صفحه‌کلید])''} '''چۊتؤ خأ اي خطˇ جي گيلکي نيويشتن؟''' ا. نؤميترين ؤ مؤهمترين نشؤنه، “ˇ” ايسه کي شؤا(ə) نۊشؤن دئنه. امما قراردادˇ جي أمه اينه همته اضافي ترکيبؤنˇ مئن کاراگينيم. ملکي اضافه: ماکانˇ جۊف وصفي اضافه: سۊرخˇ رۊجا هرماله اضافه: اۊتاقˇمئن دقت بکۊنين کي “ˇ” دۊ جا أصلن بکارنشنه. ىکته مفعۊلي نشؤنه جا: من تي پسره بيدئم. پس أگه اي جومله’ ايتؤ بنويسيم که “من تي پسرˇ بيدئم” دوروس نيه. چۊن پئرˇ پسي “ه” ىکته سيوا کلمه ايسه ؤ مفعولي نشؤنه ايسه. اؤکته “ايسه” فعلˇ مئنه: اۊن تي مأره. که أگه بنويسيم “اۊن تي مأرˇ” غلطه. چۊن ائره م مأرˇ پسي “ه” ىکته فعله: اۊن تي مأر ايسه. – گاگلف لازمه کي تأکيد بۊکۊنيم ىکته کلمه مئن ىکته گب (حرف)ˇ پسي، شؤا دأنيم؛ اي جۊر وختؤن شأنه کۊچˇ هفته کاراىتن. وٚرگ ىا کٚلˇ مۊسؤن. گيلکي کيليدتأخته مئن أگه شيفتˇ کيليده بدأرين ؤ کۊچˇ هفته بزنين، تينين ىکته گبˇ جؤر شؤا بنين. اما نخأ اي کارˇ مئن تۊند شؤن؛ گيلکي-نيويسي مئن نخأ گبؤنˇ جؤر ؤ جير اعراب نأن. ب. a ىا فتحه خؤندشˇ جا (چي کۊتا چي دکشه) “أ” (ىزبر: yəzəbər) کاراگينيم: تأ، دأنم، پأچ، دأرم. ج. اۊ کلمه’نˇ مئن کي “ه” همره سرهنن ؤ اي “ه” ىکته خؤندشˇ جا ايسه (خؤنه، فرده ؤ…)، أگه لازم ببۊن کي مفعۊلي نشؤنه ىا “ايسه” جا ىکته فتحه بچربؤنيم کلمه سراخره، “أ” جا، چۊن خأنيم کلمه ظاهر ؤ صورته بدأريم “‘” کاراگينيم: خؤنه’، فرده’، خسته’بؤستم، پياده’بم. د. e ىا کسره خؤندشˇ جا (چي کۊتا چي دکشه) “ئ” (ىزير: yəzir) کارأگينيم: زئن، مئبه، زئندرم. ه. o ىا ضممه خؤندشˇ جا (چي کۊتا چي دکشه ىا چي ow خؤندشˇبه) “ؤ” (ىپيش: yəpiš) کاراگينيم: شؤن، شؤ، خؤ، مۊسؤن. و. اۊ کلمه’ني که “ه” ىا “ا” همره سرهنن، اۊشؤنˇ جم دوستنˇبه چۊن خأنيم کلمه ظاهر ؤ صورته بدأريم، “‘” کاراگينيم ؤ أگه کلمه “ي” همره سربأ، “ئ” کاراگينيم: خؤنه’ن، پا’ن، کاسپيئن/کاسپئن، تيتيئن/تيتئن. ز. اي خطˇ مئن نيمفاصله ندأنيم. هر جا بدين نيمفاصله خأنين، اۊنˇ جهاني معادله کاراگيرين: دأش (-). ح. u خؤندشˇ به، چي دکشه چي کۊتا، “ۊ” کاراگينيم: فۊوؤستن، دۊر، پۊر. ط. i خؤندشˇ به، چي کۊتا چي دکشه، “ي” کاراگينيم کي هم وختي سيوا بنويشته بنه ؤ هم وختي ىکته حرفه دچکئنه، نؤقطه دأنه. “تيتي” مۊسؤن. ى. اۊ کلمه’نˇ مئن کي دۊ ته گب (حرف)ˇ همره کي ىکته خؤندشˇ نماىنده ايسن سرأگينه (ايران، اؤره، ائره ؤ…)، اولي أليف هۊتؤ کي هميشک داب بو بنويشته بنه امما بۊخؤنده نبنه. ک. تۊىم خؤندشؤنˇ به کي گيلکي خۊشئبه دأنه، هي علامتؤنه خأ تۊىم گۊدن: تيۊل، ريۊت ؤ… ل. y گبˇ جا، “ى” کاراگينيم کي هم وختي سيوا بنويشته بنه ؤ هم وختي ىکته حرفه دچکئنه، بينؤقطه': چأىي، حسنى. م. اۊ کلمه’ني که اۊشؤنˇ مئن ي پسي، ى هنه، بيه، ديا، پياز ؤ… مۊسؤن، خالي “ي” بنويشته بنه: بيه، ديا، بيه، پياز ؤ… ن. سيوانيويسي ىا دچکسه-نيويسي، اصلˇ ملاک کلمه استقلاله. ىعني ىکته کلمه وابينؤن خأ کسؤنه دچکئن مگر اينکه باخى ملاکؤن ىا نيويشتاري عادتؤن مانع ببۊن. مثلن، مؤستمر فعلؤنه چۊن ىکته مۊستقل فعل ؤ ىکته کلمه ايسن دچکسه نويسنيم: شؤندرم، بمأبۊ ؤ خؤردئدرم. هيتؤرم “بي” ؤ “نا” مۊسؤن پيشوندؤن: بيکس، بيسواد، نابلد ؤ… – هرجا فاصله ىا نيمفاصله لازم بۊ، دأش (-) کاراىته-بنه: خؤرده-درم، فورته-دبۊ. س. گيۊمه وأسي، هۊ جهاني ؤ استاندارد گيۊمه’ (“”) کارأگينيم. گيۊمه اي جاؤن کاراىته-بنه: – اۊ گبي که ىک جا ىا ىک کسˇ جي نقل بنه. – خاصˇ نؤمؤن ؤ خاصˇ کلمه’ن، تيترؤن، فندي ؤ علمي اصطلاحؤن (هر وؤتˇ مئن خالي ىک دفأ). ع. نؤمره-نيويسي مئن، أعشاري نؤمره’نˇ مئن مؤمىئز (/) بکارشنه (۲۳/۴۰۵) ؤ هزارگانˇ سۊ رقمه سيواگۊدنˇبه هۊ علامتي که دونىا مئن دابه ( ۳,۰۴۰,۰۰۴,۰۰۵,۰۶۰) کاراىته-بنه. ف. پس گيلکي أليفبي اۊجۊر کي بۊگذشته جي فرسه أمي دس (محمۊد پاىنده لنگرۊدى فرهنگˇ گيل و دىلم) ؤ چاکۊنواکۊني که أمه پيش نئنيم، ايتؤره: أليف (آ، ا، أ)، بي (ب)، پي (پ)، تي (ت)، ثي (ث)، جأم (ج)، چي (چ)، حي (ح)، خي (خ)، دال (د)، ذال (ذ)، ري (ر)، زي (ز)، ژي (ژ)، سين (س)، شين (ش)، صات (ص)، ضات (ض)، طأى (ط)، ظأى (ظ)، عىن (ع)، غىن (غ)، في (ف)، قاف (ق)، کاف (ک)، گاف (گ)، لام (ل)، ميم (م)، نۊن (ن)، وؤ (و، ؤ، ۊ)، ىه (ى، ئ، ي)، هئ گرد (ه).<ref>[http://v6rg.com/?p=10458 خط ؤ کيليدتأخته | خط و صفحه‌کلید]</ref> ==گيلکي بنه== شکی نیه کي گیل، ىکته قؤمˇ نؤم بو. ىۊناني کتابؤنˇ مئن ایشؤنه گلای دخؤندن. أگه گۊنيم گیل ىا گیلک که اي کاف، نسبتˇ کافه نأ تصغیرˇ شي. اونچه کي مسلم ایسه اینه کي گیل ىا گئل ىا گئلای ىکته قؤمˇ نؤمه کي کاسپي درىا کلسیا (جونوب) چافˇ مئن نیشتن ؤ هنۊز ایشؤنˇ نؤم اي مردومˇ سر بمؤنسه. وختی گۊنيم گیلان، اي «ان» جیگه پسونده. ىعني اؤره کي گیلؤن زیندگی گودن.<ref>افشین پرتو. مردم سلول‌های ساختاری تاریخ‌اند. گفت‌وگو با افشین پرتو. گیله‌وا، ش ۱۲۲.</ref> اما دومي (دیلم) کي ویشتر اشتبا واگۊىه بنه ؤ أگه بشین محلي مردومه بپورسین اونˇ دوروسه گونن: دیلمؤن (dilemon). مو هرگز نشتؤسم هی‌کس بگؤ دىلمان deylaman. دیل dil ىکته کلمهٰ کي معنایˇ مشخص دأنه ؤ اؤرهٰ گونن کي مرز بوده ؤ دَوَسته ببون گؤ ؤ گوسند دأشتن ئبه ؤ «ام» بولندی پسونده، هوجور کي کؤتام ؤ ایلامˇ مئن دأنیم ؤ پألوي زوانˇ مئن هرچئه بخأن بولند ذکر بکونن اي پسونده چربؤنئنن اونه. پس دیلم بنه گؤ ؤ گوسندˇ دأشتنˇ بۊلندˇ جیگه.<ref>افشین پرتو. مردم سلول‌های ساختاری تاریخ‌اند. گفت‌وگو با افشین پرتو. گیله‌وا، ش ۱۲۲.</ref> '''گیل'''، مازندرانˇ گيلکي زوانˇ مئن ني دره ؤ مازندراني زوان، پۊر شواهدˇ وأسی،<ref>درویشعلی کولائیان. ساری و آغاز تمدن برنج در مازندران و گیلان. نشر شلفین ۱۳۸۵</ref><ref>درویشعلی کولائیان. مازندراني و سنسکریت کلاسیک. نشر چشمه ۱۳۸۷.</ref><ref>درویشعلی کولائیان. نگاهی نو به تاریخ مازندران باستان. نشر گیلکان.</ref><ref>درویشعلی کولائیان اینترنتی جیگه www.kulaian.com</ref> سانسکریتˇ همره ارتباطˇ مستقیم دأنه.<ref>درویشعلی کولائیان. گیل، گیلک، گيلکي. گیله‌وا. بهمن و اسفند 1390.</ref> ==گيلکي دئبار== [[فاىل:Gilaki_Language_Location_Map.PNG]] گيلکي خو تاریخ ؤ ادبیاته دأنه. پیرشرفشا شئرؤنˇ دیوانˇ مورسؤن کي هشتۊمي قرنˇ هجری قمری جي بجا بمؤنسه.<ref>رضا مدنی. نوشته‌های گيلکی و تالشي خطی و چاپ‌شده (از سده هشتم تاکنون). گيلان‌نامه، مجموعه مقالات گيلان‌شناسی، جلد دوم، چاپ 1369.</ref> بخشی جه قدیمي آثار که یا به گیلکي بأنوشته ببه یا بخش هایی جه اؤن گیلکي ايسه: ۱.تفسیر قران سورتچی(قرن۷) ۲.مقامات الحریری(قرن۷) ۳.دیوان پیر شرفشاه دولابی(قرن۸) ۴.الکفایه(قرن۹) ۵.الابانه(قرن۹) ۶.تفسیر کتاب الله(قرن۹) ۷.تفسیر مؤغنیسا(قرن۹) ۸.دوم مشیخ زیدی(قرن۹) ۹.سوم مشیخ زیدی(قرن۹) ۱۰.قصیده طنطرانیه(قرن۹) گيلکي جي تا هفتؤمي قرن ه.ق وؤت بجا بمؤنسه. [[پیرشرفشا دولایی]] دیوان کي گيلکي زوان ئبه ىکته پیله سنده.<ref>دیوان پیرشرفشاه دولائی. به کوشش دکتر محمدعلی صوتی، ناشر بنياد فرهنگ ايران، تهران، 1358.</ref> جغرزˇ اون، نهؤمی قرن جي، [[قاسم انوار]]ˇ شئرؤنˇ دیوان بمؤنسه کي اونˇ مئن گيلکي غزل دره. نهؤمی قرنˇ جي به بعد دئه گيلکي جي پۊر پورˇ وؤت هنأ تا مشروطه زمت کي حتا چن سوره انجیلˇ جي واگردؤن ببؤ.<ref>[http://v6rg.com/?p=10037 رضا مدنی. نوشته‌های گيلکی و تالشي خطی و چاپ‌شده (از سده هشتم تاکنون). گيلان‌نامه، مجموعه مقالات گيلان‌شناسی، جلد دوم، چاپ 1369.]</ref> سیˇ چن ته گيلکي کلمه راجه به جؤنورشناسی، نسخه‌ی خطی «خواص الحیوان»ˇ مئن (ملاعلی کامی لاهیجانی) دره کي الؤن [[ترهان]]ˇ دانشگا کتابخؤنه مئن هنأ.<ref>[http://v6rg.com/?p=10037 رضا مدنی. نوشته‌های گيلکی و تالشي خطی و چاپ‌شده (از سده هشتم تاکنون). گيلان‌نامه، مجموعه مقالات گيلان‌شناسی، جلد دوم، چاپ 1369.]</ref> سیزدهؤمی قرن مئن، [[سید ظهیرالدین مرعشی]] «تاریخ طبرستان، رویان و مازندران»ˇ جي ىکته واوینه (بنای آمل) [[میرزا ابراهیم گیلانی]] به گيلکي واگردؤنه.<ref>[http://v6rg.com/?p=10037 رضا مدنی. نوشته‌های گيلکی و تالشي خطی و چاپ‌شده (از سده هشتم تاکنون). گيلان‌نامه، مجموعه مقالات گيلان‌شناسی، جلد دوم، چاپ 1369.]</ref> یکته گيلکي شئر ني [[خان احمد خان]] جي بجا بمؤنسه کي دانشگا تهران کتابخؤنه مئن هنأ<ref>پژوهشگر، ابوالقاسم. [http://www.webcitation.org/6FsvEXaYg «معرفی برگی از نسخه خطی اشعار گيلکي خان احمد گیلانی»]. پیام بهارستان (تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس) ۲، ش. ۱۳ (۱۳۹۰): ۱۰۶۹. [http://www.ensani.ir/storage/Files/20120413184126-8049-225.pdf اصلی نسخه] جي بایگانی ببؤ.</ref>: ''' شده‌ام زار و پریشان دَرَم جان کَنَشا | دل پُر خون مو از عشق تو مانی آتشا تو باَغیار نشینی می دِلا خون کُانی | تو بگو چه بَکُنَم مردمانَ سَرزَنَشا شیوه دلبری و عشوه و ناز و غمزه | هرچه دُانی توبَکُن آنچه تو ذاتی رَوَشا از فراق تو مُجَم [مَجَم] کوچه بکوچه شب و روز | همدَمی خود بَگُدی همسر تُرک طالَشا موکه تا [تَ] هیچ نَگُتامو تو خود آزرده یَه بی | دو هزار چه موتی دانم یَکتا و اگُتَه نَشا''' [[پرونده:Karkiya Xan Ahmad xan-e do'om.PNG|بندانگشتی|600px|وسط|یکته ولگ نسخه خطی کي خان احمد خان گيلکي شئرؤن اون سر بنویشته نأ]] یکته دئه سربس، گيلکي قدیمی وؤتˇ وأسی، «تفسیر کتاب الله» ایسه، ابوالفضل بن شهردویر دیلمی کي هشتؤمی قرنˇ مئن بنویشته ببؤ ؤ اونˇ مئن قرآن به گيلکي واگردؤنه ؤ تفسیر ببؤ.<ref> [https://www.academia.edu/2912872/%D9%86%D8%B3%D8%AE%D9%87_%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D9%86_%D8%AA%D9%81%D8%B3%DB%8C%D8%B1_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8_%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87_%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%B6%D9%84_%D8%A8%D9%86_%D8%B4%D9%87%D8%B1%D8%AF%D9%88%DB%8C%D8%B1_%D8%AF%DB%8C%D9%84%D9%85%DB%8C_-_%D9%85%D9%82%D8%AF%D9%85%D9%87 تفسیر کتاب‌الله/ ابوالفضل بن شهردویر دیلمی؛ با مقدمهٔ محمد عمادی حائری. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی. قم: کتابخانه‌ٔ تخصصی تفسیر و علوم قرآنی. ۱۳۸۸.]</ref> [[مازیار]] (کی مازندرؤنی بو ؤ ۲۱۸ تا ۲۲۵ ه.ق حوکومت گود) خو نامه‌ٰنˇ مئن به عباسی خلیفه، خوشه گیلˇ گیلان دخؤنه ؤ خلیفه ني اینه جیلˇ جیلان (گیلؤنˇ گیل؛ فارسی: گیل گیلها) دخؤند. اي اول سندی ایسه کي یک نفر خودش ؤ خو مردومه گیل دخؤند. هنۊزم مازندرانˇ غربˇ کوهؤنˇ مئن، گالشؤن، جیرا (جؤلگه) دخؤنن: گیلؤن. [[فردؤسی]]، خو [[شاهنامه]] مئن، اؤره کي '''منوچهر'''، '''سلم''' ؤ '''تور'''ˇ جي انتقام بکشه، نویسنه: ''سپه را ز درىا به هامون کشید | ز چین دژ سوی آفریدون کشید چو آمد به نزدیک تمیشه باز | نیا را به دیدار او بد نیاز ز دریای گیلان چو ابر سیاه | دُمادُم به ساری رسید آن سپاه'' بازین کي '''فریدون''' مازندرانˇ مردومˇ همره شنه منوچهرˇ استقبال: ''به زرین ستام و به زرین کمر | به سیمین رکاب و به زرین سپر ابا گنج و پیلان و با خواسته | پذیره شدن را بیاراسته همه گیل مردان چو شیر یله | ابا طوق زرین و مشکین کله.'' شاهنامه مئنم، فردؤسی مازندرانˇ مردومه گیل دخؤنه. [[نظامی گنجوی]] ني مازندراني‌ئنه گیل دؤنس؛ خو [[اسکندرنامه]] مئن وختی گه اسکندر، ایران ؤ رومˇ سپاهˇ همره شنه اوروسؤن (روسؤن)ˇ جنگ، اینˇ پهلوانؤنه نؤم بئنه: ''زریوند گیلی ز مازندران | نیال یل از کشور خاوران'' '''زریوند''' ني رجز خؤندن و فأزمه گودنˇ زمت گونه: ''زریوند مازندراني منم | که بازی بود جنگ اهریمنم'' زریوند چن نفره کوشنه تا بیلاخره بکوشتن شنه ؤ اسکندر ناراحت بنه: ''جهاندار از آن کار شد تنگدل | که سالار گیلی درآمد به گل'' [[ناصرالدین شا]] ني خو مازندرانˇ سفرنامه مئن، تبعیدی کوردؤنه ایل دخؤنه ؤ کلاردشتˇ محلي‌ئنه گیل. ایتؤ نظر هنه کي مازندران نی، دیلمˇ مورسؤن، جیگه نؤم (اسم مکان) ببون ؤ ربطی به قومیت ؤ زوان ندأره. اي سربسؤن همه اینه نشؤن دئنن کي کاسپي درىا کلسیا چافˇ مردۊم (تالشؤنˇ جي تا گیلانˇ گیلکؤن تا مازندرانˇ گیلکؤن تا حتا گلستانˇ گیلکزوانؤن) ىکته ریشه و بنه جي ایسن ؤ هرته خو جیگه ؤ سامؤنˇ نؤمه خو سر بنأ اما همه‌ته گيلکي گب زئنن ؤ ایشؤنˇ زوان گيلکي ىا گئلئکی ایسه. پس اي دوروس نیه کي گیلانی‌ئن، گيلکي ؤ گیلک بؤنه خوشؤنˇ انحصارˇ مئن بدؤنن. ==بيريني خال== *[http://v6rg.com/?p=10037 نوشته‌های گيلکی و تالشي خطی و چاپ‌شده (از سده هشتم تاکنون)] *[http://globalrecordings.net/program/C08110 چن‌ته صوتی فايل، به گيلکی] *[http://www.briancoad.com/checklists/farsinameslist.htm Freshwater Fishes of Iran] *[http://v6rg.com/?p=10309 فعل مرکب گيلکي] *[http://v6rg.com/?p=9640 افسانه‌های زبان گيلکي] (اونچی که راجه به گيلکي دؤنین ؤ امکان دأنه اشتبا ببون!) *[http://v6rg.com/?page_id=9197 گيلکي مدرسه] (اینترنتی گيلکي باموجین) *[http://v6rg.com/?p=8044 ساخت مستمر (در جریان) در فعل‌های گيلکي] *[http://v6rg.com/?p=10458 خط ؤ کيليدتأخته | خط و صفحه‌کلید] ==جیرنویس== {{جیرنویس}} [[رده:کاسپي زوانؤن]] [[رده:ايرانˇ زوانؤن]] [[رده:شۊمالغربي ايراني زوانؤن]] [[رده:حىاتي وانويسؤن]] [[جرگه:گيلکي]] [[جرگه:زوان]] tl3hjm3ddlsr5eleycdylyvp0ofqa2y 62241 62240 2022-08-21T11:27:59Z هؤی 13914 wikitext text/x-wiki '''گيلٚکي''' (واگۊىه: /Giləki/) گه '''گئلکي''' ؤ '''گيليکي''' ني دؤخؤندن بۊنه، یته زوؤن ٚ نؤم هيسه گه [[گيلک|گيلکؤن]] اۊن ٚ جي گب زنن. اي زۊوؤن [[هيندۊاۊرۊپايي زوانان|هيندۊاۊرۊپایي زوانان]] ٚ جي هيسه ؤ [[ايراني خۊرخؤسي-کليسایي|ايراني کليسایي-خۊرخؤسي]] هال ٚ مئن قرار بیته دأره.<ref>https://www.ethnologue.com/language/glk</ref> ألبت بأضي هامۊجشؤن اين-ه گۊنن گه گيلکي، [[کارتؤلي]] (نسایي قفقاز) ٚ زوانؤن ٚ همرأ-ني مۊشترک ٚ جرگه‌شينأسي خؤصۊصيات-ه دارا هيسه.<ref>http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0960982206011390</ref><ref>Academic American Encyclopedia By Grolier Incorporated, page 294</ref><ref>The Tati language group in the sociolinguistic context of Northwestern Iran and Transcaucasia By D.Stilo, pages 137-185</ref> اي زوؤن ٚ گۊیشورؤن-ه [[اتنؤلؤگ]] سال ٚ ۲۰۱۷ مئن ۴٬۳۸۰٬۰۰۰ نفر تخمين بزأ دأره.<ref>https://www.ethnologue.com/language/glk</ref> گه ألبت مۊختلف ٚ سربسؤن ٚ مئن اي آمار جيرجؤر دأره. اي زوؤن ٚ جؤغرافي محدۊده-أ [[کاسپي درىا|کاسپين ٚ دریا]] ٚ نسا تا [[ألبؤرز ٚ ارتفاعات]] مؤعرفي گۊده شأنه. ولي اين ي طۊلي محدۊده سر نظرات متناقضه ؤ اختلافات نيأ. اي زوؤن هيچته کيشور ٚ مئن رسميتي ندأره. گيلکي‌ئه معمۊلا آرامي (عربي) خط ٚ جي نويسنن. ==گۊیشؤن== گيلکي زوؤن-ه درواقع اين ٚ [[زنجیله‌اي گۊیشؤن|زنجيله‌اي گۊیشؤن]] چاؤننن ؤ هۊته گه اۊن ٚ نؤم ٚ جي مشخصه زنجيل ٚ مۊسؤن کسن-ه مرتبط ؤ وصل هيسن. خلئن سأی بؤده دأرن گه گيلکي‌ گۊیشؤن-ه تقسيم بؤنن ؤ اۊشؤن ٚ ره محدۊده مشخص چاؤنن أمما اي تقسيمؤن کسن ٚ همرأ خلي متناقضن. # # # ==گيلکي واجه‌ئن== اي سري جه گيلکي واجه‌ئن دۊ ته بيه‌پس ؤ بيه‌پيشˇ لئجه أمرأ [[فارسي]] ؤ [[اينگيليسي زوؤن|اينگيليسي]] معادلانˇ ورجه: {| class="wikitable" ! فارسي ! بيه پيش ! بيه پس ! اينگيليسي |- | صورت / چهره | ديم || ديم | Face |- |زمان | زمات، زمت || زمات | Time |- | بالا | جؤر|| جؤر | Up |- | پایین | جير || جير | Down |- |زیر |بۊن |بۊن |Under |- | پدر | پئر || پئر | Father |- | کودک / بچه | زأک، زأی || زای / زاک | Baby / Kid |- | پسر | ريکه، وچه || رِی / رِئک | Boy |- | دختر | لاکۊ / دتر || کؤر / کیلکا / لؤی / دَتَر | girl / Daughter |- |پدر زن |زن پئر || زن پئر |Father in law |- |مادر |مار || مار |Mother |- |خواهر |خاخۊر || خاخۊر |Sister |- |برادر |برار، برأر || برار |Brother |- |برادر شوهر |شۊ برأر || مردˇ برار |Brother in law |- |مادر شوهر |شۊ مار|| مردˇ مار |Mother in law |- | بزرگ | پيله، پيلا || پيله | Great |- | لیز / سُر | ليسک || ليسک | Lubricious |- | ترد و شکننده | کرچ || کَرچ | Brittle |- | آویزان کردن / آویختن | وارگنئن، درگئنتن || اۊرگادن / وارگادن | Hangning |- | به دنبال کشیدن | هکشئن || فَکِشِن / دکشن | Drag |- | مکیدن | فۊدۊشتن || فۊدۊشتن / اۊدۊشتن | Sucking |- | میل داشتن | واسَن || واستن | Appetite or Desire |- | ریختن مایعات | فؤدن، شؤندن، کألئن || فۊکۊدن / فۊگۊدن | Pouring of Liquids |- | درخت | دار || دار | Tree |- | زنبور | سیفتال || گَرزَک | Bee |- |سنجاقک |تيتيل |چيچيلاس / ککر |Dragonfly |- | گاو | گؤ، مال || گاب | Cow |- | گربه/بچه گربه | پیچا/پیچا کوته || پیچا/پیچا کوته | Cat/Kitty |- |گردو |آغۊز / گۊرکان |آغۊز |Nut |- | اردک | بیلی / سیکا | بیلی | duck |- |مرغ خانگی | کرک || کَرک | Hen |- | گنجشک | ملجه / چيچيني || چيچيني | Sparrow |- |مار |ميۊلئم |لانتي |Snake |} ==گيلکي دابدستور== ===أليفبي=== گيلکي أليفبي اۊجۊر کي بۊگذشته<ref>محمود پاینده لنگرودی. فرهنگ گیل و دیلم. نشر امیرکبیر. ۱۳۶۸.</ref> جي فرسه أمي دس ايتؤره: {| class="wikitable" |- ! رديف !! حرفˇنؤم !! حرف |- | ۱ || کۊجي هفت || ˇ |- | ۲ || أليف || آ، أ، ا |- | ۳ || بي || ب |- | ۴ || پي || پ |- | ۵ || تي || ت |- | ۶ || ثي || ث |- | ۷ || جأم || ج |- | ۸ || چي || چ |- | ۹ || حي || ح |- | ۱۰ || خي || خ |- | ۱۱ || دال || د |- | ۱۲ || ذال || ذ |- | ۱۳ || ري || ر |- | ۱۴ || زي || ز |- | ۱۵ || ژي || ژ |- | ۱۶ || سين || س |- | ۱۷ || شين || ش |- | ۱۸ || صات || ص |- | ۱۹ || ضات || ض |- | ۲۰ || طأى || ط |- | ۲۱ || ظأى || ظ |- | ۲۲ || عىن || ع |- | ۲۳ || غىن || غ |- | ۲۴ || في || ف |- | ۲۵ || قاف || ق |- | ۲۶ || کاف || ک |- | ۲۷ || گاف || گ |- | ۲۸ || لام || ل |- | ۲۹ || ميم || م |- | ۳۰ || نۊن || ن |- | ۳۱ || وؤ || و، ۊ، ؤ |- | ۳۲ || ىه || ي، ى، ئ |- | ۳۳ || هئ گرد || ه |} [[پرونده:گيلکي أليفبي.ogg|بندانگشتی|راست|گيلکي أليفبي]] === چنته گيلکي کلمه === گيلکي کلمه‌ٰن، باخی [[هند و اوروپپایی|هندواۊرۊپاىي زوانؤن]]ˇ همره پۊر اشتراک دأنه. اي زوان، عربی ؤ فارسی جی‌م پۊر کلمه هیته ؤ کلمه ني ایشؤنه هدأ.<ref>[http://v6rg.com/?p=9412 ورگ. چنته نؤکته، گيلکي و فارسی و ایشؤنˇ هدأهگیرˇ جی.]</ref> {| class="wikitable" ! گيلکي || اینگیلیسی || فارسی ||کۊردي |- | دیم || Face || صورت || Dîmen |- | زأی/ زأک/ وچه || Baby/Kid || کودک/بچه || Zarok |- | پیلˇپئر || Grand Father ||پدربزرگ || Bapîr |- | جؤر || Up || بالا|| jûr/Jûrewe |- | اساره/ رؤجا || Star || ستاره || Estêre/Stêrk |- | لاکو/ کؤر/ کیجا/ کئلکا || Girl || دختر || Kıç/Kîj |- | ریکه/ رئک/ رئه/ وچه || Boy || پسر || Kurr |- | پیتار || Ant || مورچه || Mêlûre |- | سیفتال/ گرزک || Bee || زنبور|| Hengejalle |- | پیچا/ پیچه || Cat || گربه || Pışîle |- | نسا || Shadow || سایه || Nısê/Sêwer |- | پیله/ گأت || Great || بزرگ || Gewre |- | پئر || Father || پدر || Bawk |- | فودوشتن || Suck|| مکیدن || Mıjîn |- | وأستن/ یأسه || Appetite/ Desire || اشتها ىا میل || ? |- | فودن/ شؤندن || Pouring of liquids|| ریختن مایعات || Rıjanın/ Rıştın |- | لیسک || Lubricious|| لیز/لغزنده || Lûs/Xız |- | کرچ/ کرج || Brittle || ترد و شکننده || Puşke |- | دار || Tree|| دار/درخت || Dar |- | چیشنک/ ملجه/ چیچینی || Sparrow|| گنجشک || Peresêlke/ Çoleke |- | بشو || Go || برو || Pıço |- | هگیر/ فگیر || Take it in your hand || بگیر || Bıgre |- | هنگیر/ فنگیر || Dont take in your hand|| نگیر || Megre |- | پورد || Bridge|| پل || Pırd |} ===خؤندشؤن ؤ حرفؤن=== گيلکی بیسˇ دو ته حرف (صامت ىا همخوان) دأنه: {| class="wikitable" ! گيلکي || فؤنؤتیک || مورسؤن |- | پ || p || پورد |- | ب || b || بال |- | ت/ط || t || توم |- | د || d || دأره |- | ک || k || کرجي |- | گ || g || گأره |- | غ/ق || q || قاش |- | ف || f || فو |- | و || v || وأرش |- | س/ص/ث || s || ساق |- | ز/ض/ظ/ذ || z || زور |- | ش || š || شل |- | ژ || ž || ژیویر |- | خ || x || خؤنخا |- | ه/ح || h || هئن |- | چ || c || چوچار |- | ج || j || جیگه |- | ر || r || راب |- | ل || l || لاس |- | م || m || مره |- | ن || n || نمکار |- | ی || y || یالمند |} هف ته ني ساده خؤندش (مصوت ىا واکه) دأنه: {| class="wikitable" ! گيلکي || فؤنؤتیک || مورسؤن |- | آ || ā || کال |- | او (ۊ) || u || سو |- | اي (ي) || i || شیم |- | ئ || e || گئشه |- | ؤ || o || چؤ |- | أ ||a || هأن |- | ٚ || ə || کل |} بانی سه جرگه تویم (مرکب) خؤندش<ref>مسعود پورهادی. زبان گيلکي. دانشنامه‌ی فرهنگ و تمدن گیلان، جلد ۱۶. رشت: نشر ایلیا ۱۳۸۷. ص۲۷.</ref>: {| class="wikitable" ! گيلکي || فؤنؤتیک || مورسؤن |- | ؤۊ || ou || اؤۊربۊ (امرود) /ourbu/ |- | آۊ || āu || زاۊ (شکؤمدار زنأی) /zāu/ |- | آي || āi || ماي (ماهی) /māi/ |- | ئي || ei || خئيل (جرگه) /xeil/ |- | ۊؤ || uo || تۊؤر (تبر) /tuor/ |} {| class="wikitable" ! گيلکي || فؤنؤتیک || مورسؤن |- | ئی || ey || رئی (ریکه) /rey/ |- | ٚی || əy || میدان /məydān/ |- | أی || ay || أیوار (ای دفأر) /ayvār/ |- | آی || āy || هأرای (زهار، فریاد) /harāy/ |- | ؤی || oy || کؤیتا (کؤکته) /koytā/ |- | ۊی || uy || اۊیتا (اؤکته) /uytā/ |} {| class="wikitable" ! گيلکي || فؤنؤتیک || مورسؤن |- | آؤ || āw || ناؤدان /nāwdān/ |- | ؤ || ow || اؤلاد /owlād/ |- | أؤ || aw || أؤدؤ (دهن‌وله) /awdo/ |- | ٚؤ || əw || خؤخوره (خرناسه) /xəwxurə/ |} آخری خؤندش (ə) یکجور خؤندشه کي گيلکي مئن همه ته خؤندشؤن جي ویشتر به کار شنه ؤ یکچی ایسه a ؤ e مئن. گيلکي خؤندشؤنˇ بولندی (ارتفاع) (فارسی زوانه بدئه) کمه. <ref>مسعود پورهادی. زبان گيلکي. دانشنامه‌ی فرهنگ و تمدن گیلان، جلد ۱۶. رشت: نشر ایلیا ۱۳۸۷. ص۲۶.</ref> ===نامتا'ن (ضميرؤن)=== ====شخصي نامتا==== گيلکي مئن شخصي نامتا دۊ جۊره<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref>: =====الف. سيوا شخصي نامتا===== {| class="wikitable" ! سيوا نامتا || شخصي نامتا (فاعلي) || شخصي نامتا (مفعۊلي) |- | أول شخصˇ فرد || مۊ، من || مأ، مره |- | دوم شخصˇ فرد || تۊ || تأ، تره |- | سىؤم شخصˇ فرد || اۊن، اۊ || اۊنه، وره |- | أول شخصˇ جم || أمان، أما، أمه، أمۊ، آمۊ || أمره |- | دوم شخصˇ جم || شۊمان، شۊما، شمه، شۊمۊ، شمۊ || شمره |- | سىؤم شخصˇ جم || أشان، ايشؤن (اۊشؤن)، ايشان || أشأنه، ايشؤنه (اۊشؤنه)، ايشانه |} =====ب. دشکسه شخصي نامتا===== ===فاعل=== گيلکي مئن، فاعل، شخص ؤ شماره' جي، فعلˇ همرأ جۊره<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref>: ''مرىم ظرفؤنه بۊشؤسته.'' ''مرىم ؤ زهرا ظرفؤنه بۊشؤستن.'' فاعل تينه حذف بۊبۊن ؤ فاعلˇ شخص ؤ شماره شأنه فعلˇ شناسه' جي فأمسن<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref>: ''مۊ شنم. -> شنم.'' ''اۊ کيتابه هأىته. -> کيتابه هأىته.'' ===فعل=== گيلکي مئن فعل دۊ ته بنه دأنه: '''هسا بنه''' (مضارع) کي اۊنأجي اخباري هسا ؤ التزامي هسا ؤ أمر چاگۊده بنه باني '''بۊگذشته بنه''' کي مصدر ؤ مفعۊلي صفت ؤ بۊگذشته فعلؤن اۊنأجي چاگۊده بنه.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> ====مصدر==== مصدر، -ən ؤ -an همرأ تمنأ بنه. أگه ىکته فعلˇ بنه خؤندشˇ همرأ سر بمأ، اينˇ مصدر -n گينه: ''زئن'' ؤ ''خؤردن'' ؤ ''فۊدن''ˇ مۊسؤن. ====ماضي صرفان==== گيلکي مئن ماضي ساده و ماضي استمراري به ترتيب ايته بساته بۊنن: *ماضي ساده: ب+بؤگذشته بۊنه+شناسه<ref>فرهنگ قادري || http://khurtav.blogfa.com/post-80.aspx</ref> *ماضي استمراري: بؤگذشته بۊنه+شناسه<ref>فرهنگ قادري || http://khurtav.blogfa.com/post-80.aspx</ref> {| class="wikitable" ! مصدر || بۊگذشته بۊنه || ماضي ساده؛ اول شخص مفرد || ماضي استمراري؛ اول شخص مفرد |- | خؤفتن || خؤفت || بخؤفتم || خؤفتم، خؤفتمه |- | خؤتن || خؤت || بخؤتم || خؤتم |- | بختن || خت || بختم || ختم |} ===قىد=== نحوي أگه نيگا بۊکۊنيم گيلکي مئن دۊ جرگه قىد دأنيم: ىک جرگه '''حتماً''' ؤ '''مثلاً'''ˇ مۊسؤن قىدؤن ؤ ىک جرگه' ني '''خئلي''' ؤ '''ويشتر'''ˇ مۊسؤن.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> دومي جرگه قىدؤنه نشأنه جۊمله سر أردن: خئلي حسن کتاب خؤنه. أول جرگه '''جۊمله قىد''' ايسن أمما دومي جرگه، '''فعلي جرگه قىد'''ن.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> ===جۊمله=== گيلکي مئن کلمه'نˇ ترتيب ''فاعل-مفعۊل-فعل'' ايسه.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> بسچي گاگلف مفعۊل تينه فعلˇ پسي بأ أمما مننئه فاعلˇ پيش بأ: ''علي کيتابه خؤنه.'' ''علي خؤنه کيتابه.'' ====ناشخصي ساخت==== ناشخصي ىا غىرˇشخصي جۊمله'ن اۊ جۊمله'نن کي ايشؤنˇ فعل، خۊشؤنˇ فاعلˇ همرأ جۊر نئه ؤ اي جۊمله'نˇ فعلˇشناسه سىؤم شخصˇ فرد ايسه: '''مأ تشنه'.'''<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> اي جۊمله'نˇ فعلؤن حسي ايسن ؤ ىعني ىکته مرجع خأنن کي ىکته تجرۊبه ىا حسه نسبت بدئن اۊ مرجعه. پس مننئن '''نمأ نامتا''' (ضمير ناملفوظ) بدأرن: گۊشنه'.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> اي جۊمله'نˇ مئن، فعلˇ مرجع مننئه بيجؤن بۊبۊن. پس أگه تينيم بدأريم: ''مأ گۊشنه''' ىا ''حسنه گۊشنه''' ىا ''سگؤنه گۊشنه'''؛ مننيم بۊگؤىم ''ميزه گۊشنه'''.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> اۊ نؤمي جرگه کي ناشخصي جۊمله'نˇ سر هأنه، فاعل نئه؛ اي نؤمي جرگه مفعۊله کي شنه فاعلˇ خالي جيگه مئن نيشينه ==گيلکي خط== ''_{اصلˇ وانيويس: [[گيلکي نیویشتن]]}'' صد سالˇ أخيرˇ مئ هرکي هرجۊر کي دوس دأشت گيلکي بنويشته کي البته ويشتري آرامي خطˇ جي نيويسنن کي ايرانˇ مئن به اشتبا<ref>http://v6rg.com/?p=10458#g1</ref> عربي ىا فارسي خۊ دۊخؤنده بنه؛ اي خطˇ مئن هرکي هرجۊر داب ض زاکۊن کي دۊرۊس تشخيص بده عمل کؤنه امما [[گیله‌وا|گيلوا]] مجله يکته دابدستۊر پيش بنأبۊ کي کم-کم بۊبؤ دابدستۊري کي گيلوا مئن بکي-ويريس بکارشنه ؤ اينˇ اصليترين کارکتر کۊچˇ هف (ˇ) ايسه. ۱۵۸۸ اسفندار ما، [[ورگ (اينترنتي جيگه)|ورگ]]، گيلوا دابدستۊرˇ سر يکته شيوه-نامه ؤ [[کاربر:Varg/پؤرؤژهٰ‌ن/گيلکي کيليدتأخته|کيليدتأخته]] (Keyboard) مؤنتشر بۊده کي شأنه گۊتن منسجمترين دابدستۊري ايسه کي تاهيسه بيرين بمأ.<ref>[http://v6rg.com/?p=10458 خط ؤ کيليدتأخته | خط و صفحه‌کلید]</ref> ورگˇ پيش بنأ شيوه ايتؤره: _{''(اي وؤت، اي سربسˇ جي نقل بؤدره: [http://v6rg.com/?p=10458 خط ؤ کيليدتأخته | خط و صفحه‌کلید])''} '''چۊتؤ خأ اي خطˇ جي گيلکي نيويشتن؟''' ا. نؤميترين ؤ مؤهمترين نشؤنه، “ˇ” ايسه کي شؤا(ə) نۊشؤن دئنه. امما قراردادˇ جي أمه اينه همته اضافي ترکيبؤنˇ مئن کاراگينيم. ملکي اضافه: ماکانˇ جۊف وصفي اضافه: سۊرخˇ رۊجا هرماله اضافه: اۊتاقˇمئن دقت بکۊنين کي “ˇ” دۊ جا أصلن بکارنشنه. ىکته مفعۊلي نشؤنه جا: من تي پسره بيدئم. پس أگه اي جومله’ ايتؤ بنويسيم که “من تي پسرˇ بيدئم” دوروس نيه. چۊن پئرˇ پسي “ه” ىکته سيوا کلمه ايسه ؤ مفعولي نشؤنه ايسه. اؤکته “ايسه” فعلˇ مئنه: اۊن تي مأره. که أگه بنويسيم “اۊن تي مأرˇ” غلطه. چۊن ائره م مأرˇ پسي “ه” ىکته فعله: اۊن تي مأر ايسه. – گاگلف لازمه کي تأکيد بۊکۊنيم ىکته کلمه مئن ىکته گب (حرف)ˇ پسي، شؤا دأنيم؛ اي جۊر وختؤن شأنه کۊچˇ هفته کاراىتن. وٚرگ ىا کٚلˇ مۊسؤن. گيلکي کيليدتأخته مئن أگه شيفتˇ کيليده بدأرين ؤ کۊچˇ هفته بزنين، تينين ىکته گبˇ جؤر شؤا بنين. اما نخأ اي کارˇ مئن تۊند شؤن؛ گيلکي-نيويسي مئن نخأ گبؤنˇ جؤر ؤ جير اعراب نأن. ب. a ىا فتحه خؤندشˇ جا (چي کۊتا چي دکشه) “أ” (ىزبر: yəzəbər) کاراگينيم: تأ، دأنم، پأچ، دأرم. ج. اۊ کلمه’نˇ مئن کي “ه” همره سرهنن ؤ اي “ه” ىکته خؤندشˇ جا ايسه (خؤنه، فرده ؤ…)، أگه لازم ببۊن کي مفعۊلي نشؤنه ىا “ايسه” جا ىکته فتحه بچربؤنيم کلمه سراخره، “أ” جا، چۊن خأنيم کلمه ظاهر ؤ صورته بدأريم “‘” کاراگينيم: خؤنه’، فرده’، خسته’بؤستم، پياده’بم. د. e ىا کسره خؤندشˇ جا (چي کۊتا چي دکشه) “ئ” (ىزير: yəzir) کارأگينيم: زئن، مئبه، زئندرم. ه. o ىا ضممه خؤندشˇ جا (چي کۊتا چي دکشه ىا چي ow خؤندشˇبه) “ؤ” (ىپيش: yəpiš) کاراگينيم: شؤن، شؤ، خؤ، مۊسؤن. و. اۊ کلمه’ني که “ه” ىا “ا” همره سرهنن، اۊشؤنˇ جم دوستنˇبه چۊن خأنيم کلمه ظاهر ؤ صورته بدأريم، “‘” کاراگينيم ؤ أگه کلمه “ي” همره سربأ، “ئ” کاراگينيم: خؤنه’ن، پا’ن، کاسپيئن/کاسپئن، تيتيئن/تيتئن. ز. اي خطˇ مئن نيمفاصله ندأنيم. هر جا بدين نيمفاصله خأنين، اۊنˇ جهاني معادله کاراگيرين: دأش (-). ح. u خؤندشˇ به، چي دکشه چي کۊتا، “ۊ” کاراگينيم: فۊوؤستن، دۊر، پۊر. ط. i خؤندشˇ به، چي کۊتا چي دکشه، “ي” کاراگينيم کي هم وختي سيوا بنويشته بنه ؤ هم وختي ىکته حرفه دچکئنه، نؤقطه دأنه. “تيتي” مۊسؤن. ى. اۊ کلمه’نˇ مئن کي دۊ ته گب (حرف)ˇ همره کي ىکته خؤندشˇ نماىنده ايسن سرأگينه (ايران، اؤره، ائره ؤ…)، اولي أليف هۊتؤ کي هميشک داب بو بنويشته بنه امما بۊخؤنده نبنه. ک. تۊىم خؤندشؤنˇ به کي گيلکي خۊشئبه دأنه، هي علامتؤنه خأ تۊىم گۊدن: تيۊل، ريۊت ؤ… ل. y گبˇ جا، “ى” کاراگينيم کي هم وختي سيوا بنويشته بنه ؤ هم وختي ىکته حرفه دچکئنه، بينؤقطه': چأىي، حسنى. م. اۊ کلمه’ني که اۊشؤنˇ مئن ي پسي، ى هنه، بيه، ديا، پياز ؤ… مۊسؤن، خالي “ي” بنويشته بنه: بيه، ديا، بيه، پياز ؤ… ن. سيوانيويسي ىا دچکسه-نيويسي، اصلˇ ملاک کلمه استقلاله. ىعني ىکته کلمه وابينؤن خأ کسؤنه دچکئن مگر اينکه باخى ملاکؤن ىا نيويشتاري عادتؤن مانع ببۊن. مثلن، مؤستمر فعلؤنه چۊن ىکته مۊستقل فعل ؤ ىکته کلمه ايسن دچکسه نويسنيم: شؤندرم، بمأبۊ ؤ خؤردئدرم. هيتؤرم “بي” ؤ “نا” مۊسؤن پيشوندؤن: بيکس، بيسواد، نابلد ؤ… – هرجا فاصله ىا نيمفاصله لازم بۊ، دأش (-) کاراىته-بنه: خؤرده-درم، فورته-دبۊ. س. گيۊمه وأسي، هۊ جهاني ؤ استاندارد گيۊمه’ (“”) کارأگينيم. گيۊمه اي جاؤن کاراىته-بنه: – اۊ گبي که ىک جا ىا ىک کسˇ جي نقل بنه. – خاصˇ نؤمؤن ؤ خاصˇ کلمه’ن، تيترؤن، فندي ؤ علمي اصطلاحؤن (هر وؤتˇ مئن خالي ىک دفأ). ع. نؤمره-نيويسي مئن، أعشاري نؤمره’نˇ مئن مؤمىئز (/) بکارشنه (۲۳/۴۰۵) ؤ هزارگانˇ سۊ رقمه سيواگۊدنˇبه هۊ علامتي که دونىا مئن دابه ( ۳,۰۴۰,۰۰۴,۰۰۵,۰۶۰) کاراىته-بنه. ف. پس گيلکي أليفبي اۊجۊر کي بۊگذشته جي فرسه أمي دس (محمۊد پاىنده لنگرۊدى فرهنگˇ گيل و دىلم) ؤ چاکۊنواکۊني که أمه پيش نئنيم، ايتؤره: أليف (آ، ا، أ)، بي (ب)، پي (پ)، تي (ت)، ثي (ث)، جأم (ج)، چي (چ)، حي (ح)، خي (خ)، دال (د)، ذال (ذ)، ري (ر)، زي (ز)، ژي (ژ)، سين (س)، شين (ش)، صات (ص)، ضات (ض)، طأى (ط)، ظأى (ظ)، عىن (ع)، غىن (غ)، في (ف)، قاف (ق)، کاف (ک)، گاف (گ)، لام (ل)، ميم (م)، نۊن (ن)، وؤ (و، ؤ، ۊ)، ىه (ى، ئ، ي)، هئ گرد (ه).<ref>[http://v6rg.com/?p=10458 خط ؤ کيليدتأخته | خط و صفحه‌کلید]</ref> ==گيلکي بنه== شکی نیه کي گیل، ىکته قؤمˇ نؤم بو. ىۊناني کتابؤنˇ مئن ایشؤنه گلای دخؤندن. أگه گۊنيم گیل ىا گیلک که اي کاف، نسبتˇ کافه نأ تصغیرˇ شي. اونچه کي مسلم ایسه اینه کي گیل ىا گئل ىا گئلای ىکته قؤمˇ نؤمه کي کاسپي درىا کلسیا (جونوب) چافˇ مئن نیشتن ؤ هنۊز ایشؤنˇ نؤم اي مردومˇ سر بمؤنسه. وختی گۊنيم گیلان، اي «ان» جیگه پسونده. ىعني اؤره کي گیلؤن زیندگی گودن.<ref>افشین پرتو. مردم سلول‌های ساختاری تاریخ‌اند. گفت‌وگو با افشین پرتو. گیله‌وا، ش ۱۲۲.</ref> اما دومي (دیلم) کي ویشتر اشتبا واگۊىه بنه ؤ أگه بشین محلي مردومه بپورسین اونˇ دوروسه گونن: دیلمؤن (dilemon). مو هرگز نشتؤسم هی‌کس بگؤ دىلمان deylaman. دیل dil ىکته کلمهٰ کي معنایˇ مشخص دأنه ؤ اؤرهٰ گونن کي مرز بوده ؤ دَوَسته ببون گؤ ؤ گوسند دأشتن ئبه ؤ «ام» بولندی پسونده، هوجور کي کؤتام ؤ ایلامˇ مئن دأنیم ؤ پألوي زوانˇ مئن هرچئه بخأن بولند ذکر بکونن اي پسونده چربؤنئنن اونه. پس دیلم بنه گؤ ؤ گوسندˇ دأشتنˇ بۊلندˇ جیگه.<ref>افشین پرتو. مردم سلول‌های ساختاری تاریخ‌اند. گفت‌وگو با افشین پرتو. گیله‌وا، ش ۱۲۲.</ref> '''گیل'''، مازندرانˇ گيلکي زوانˇ مئن ني دره ؤ مازندراني زوان، پۊر شواهدˇ وأسی،<ref>درویشعلی کولائیان. ساری و آغاز تمدن برنج در مازندران و گیلان. نشر شلفین ۱۳۸۵</ref><ref>درویشعلی کولائیان. مازندراني و سنسکریت کلاسیک. نشر چشمه ۱۳۸۷.</ref><ref>درویشعلی کولائیان. نگاهی نو به تاریخ مازندران باستان. نشر گیلکان.</ref><ref>درویشعلی کولائیان اینترنتی جیگه www.kulaian.com</ref> سانسکریتˇ همره ارتباطˇ مستقیم دأنه.<ref>درویشعلی کولائیان. گیل، گیلک، گيلکي. گیله‌وا. بهمن و اسفند 1390.</ref> ==گيلکي دئبار== [[فاىل:Gilaki_Language_Location_Map.PNG]] گيلکي خو تاریخ ؤ ادبیاته دأنه. پیرشرفشا شئرؤنˇ دیوانˇ مورسؤن کي هشتۊمي قرنˇ هجری قمری جي بجا بمؤنسه.<ref>رضا مدنی. نوشته‌های گيلکی و تالشي خطی و چاپ‌شده (از سده هشتم تاکنون). گيلان‌نامه، مجموعه مقالات گيلان‌شناسی، جلد دوم، چاپ 1369.</ref> بخشی جه قدیمي آثار که یا به گیلکي بأنوشته ببه یا بخش هایی جه اؤن گیلکي ايسه: ۱.تفسیر قران سورتچی(قرن۷) ۲.مقامات الحریری(قرن۷) ۳.دیوان پیر شرفشاه دولابی(قرن۸) ۴.الکفایه(قرن۹) ۵.الابانه(قرن۹) ۶.تفسیر کتاب الله(قرن۹) ۷.تفسیر مؤغنیسا(قرن۹) ۸.دوم مشیخ زیدی(قرن۹) ۹.سوم مشیخ زیدی(قرن۹) ۱۰.قصیده طنطرانیه(قرن۹) گيلکي جي تا هفتؤمي قرن ه.ق وؤت بجا بمؤنسه. [[پیرشرفشا دولایی]] دیوان کي گيلکي زوان ئبه ىکته پیله سنده.<ref>دیوان پیرشرفشاه دولائی. به کوشش دکتر محمدعلی صوتی، ناشر بنياد فرهنگ ايران، تهران، 1358.</ref> جغرزˇ اون، نهؤمی قرن جي، [[قاسم انوار]]ˇ شئرؤنˇ دیوان بمؤنسه کي اونˇ مئن گيلکي غزل دره. نهؤمی قرنˇ جي به بعد دئه گيلکي جي پۊر پورˇ وؤت هنأ تا مشروطه زمت کي حتا چن سوره انجیلˇ جي واگردؤن ببؤ.<ref>[http://v6rg.com/?p=10037 رضا مدنی. نوشته‌های گيلکی و تالشي خطی و چاپ‌شده (از سده هشتم تاکنون). گيلان‌نامه، مجموعه مقالات گيلان‌شناسی، جلد دوم، چاپ 1369.]</ref> سیˇ چن ته گيلکي کلمه راجه به جؤنورشناسی، نسخه‌ی خطی «خواص الحیوان»ˇ مئن (ملاعلی کامی لاهیجانی) دره کي الؤن [[ترهان]]ˇ دانشگا کتابخؤنه مئن هنأ.<ref>[http://v6rg.com/?p=10037 رضا مدنی. نوشته‌های گيلکی و تالشي خطی و چاپ‌شده (از سده هشتم تاکنون). گيلان‌نامه، مجموعه مقالات گيلان‌شناسی، جلد دوم، چاپ 1369.]</ref> سیزدهؤمی قرن مئن، [[سید ظهیرالدین مرعشی]] «تاریخ طبرستان، رویان و مازندران»ˇ جي ىکته واوینه (بنای آمل) [[میرزا ابراهیم گیلانی]] به گيلکي واگردؤنه.<ref>[http://v6rg.com/?p=10037 رضا مدنی. نوشته‌های گيلکی و تالشي خطی و چاپ‌شده (از سده هشتم تاکنون). گيلان‌نامه، مجموعه مقالات گيلان‌شناسی، جلد دوم، چاپ 1369.]</ref> یکته گيلکي شئر ني [[خان احمد خان]] جي بجا بمؤنسه کي دانشگا تهران کتابخؤنه مئن هنأ<ref>پژوهشگر، ابوالقاسم. [http://www.webcitation.org/6FsvEXaYg «معرفی برگی از نسخه خطی اشعار گيلکي خان احمد گیلانی»]. پیام بهارستان (تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس) ۲، ش. ۱۳ (۱۳۹۰): ۱۰۶۹. [http://www.ensani.ir/storage/Files/20120413184126-8049-225.pdf اصلی نسخه] جي بایگانی ببؤ.</ref>: ''' شده‌ام زار و پریشان دَرَم جان کَنَشا | دل پُر خون مو از عشق تو مانی آتشا تو باَغیار نشینی می دِلا خون کُانی | تو بگو چه بَکُنَم مردمانَ سَرزَنَشا شیوه دلبری و عشوه و ناز و غمزه | هرچه دُانی توبَکُن آنچه تو ذاتی رَوَشا از فراق تو مُجَم [مَجَم] کوچه بکوچه شب و روز | همدَمی خود بَگُدی همسر تُرک طالَشا موکه تا [تَ] هیچ نَگُتامو تو خود آزرده یَه بی | دو هزار چه موتی دانم یَکتا و اگُتَه نَشا''' [[پرونده:Karkiya Xan Ahmad xan-e do'om.PNG|بندانگشتی|600px|وسط|یکته ولگ نسخه خطی کي خان احمد خان گيلکي شئرؤن اون سر بنویشته نأ]] یکته دئه سربس، گيلکي قدیمی وؤتˇ وأسی، «تفسیر کتاب الله» ایسه، ابوالفضل بن شهردویر دیلمی کي هشتؤمی قرنˇ مئن بنویشته ببؤ ؤ اونˇ مئن قرآن به گيلکي واگردؤنه ؤ تفسیر ببؤ.<ref> [https://www.academia.edu/2912872/%D9%86%D8%B3%D8%AE%D9%87_%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D9%86_%D8%AA%D9%81%D8%B3%DB%8C%D8%B1_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8_%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87_%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%B6%D9%84_%D8%A8%D9%86_%D8%B4%D9%87%D8%B1%D8%AF%D9%88%DB%8C%D8%B1_%D8%AF%DB%8C%D9%84%D9%85%DB%8C_-_%D9%85%D9%82%D8%AF%D9%85%D9%87 تفسیر کتاب‌الله/ ابوالفضل بن شهردویر دیلمی؛ با مقدمهٔ محمد عمادی حائری. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی. قم: کتابخانه‌ٔ تخصصی تفسیر و علوم قرآنی. ۱۳۸۸.]</ref> [[مازیار]] (کی مازندرؤنی بو ؤ ۲۱۸ تا ۲۲۵ ه.ق حوکومت گود) خو نامه‌ٰنˇ مئن به عباسی خلیفه، خوشه گیلˇ گیلان دخؤنه ؤ خلیفه ني اینه جیلˇ جیلان (گیلؤنˇ گیل؛ فارسی: گیل گیلها) دخؤند. اي اول سندی ایسه کي یک نفر خودش ؤ خو مردومه گیل دخؤند. هنۊزم مازندرانˇ غربˇ کوهؤنˇ مئن، گالشؤن، جیرا (جؤلگه) دخؤنن: گیلؤن. [[فردؤسی]]، خو [[شاهنامه]] مئن، اؤره کي '''منوچهر'''، '''سلم''' ؤ '''تور'''ˇ جي انتقام بکشه، نویسنه: ''سپه را ز درىا به هامون کشید | ز چین دژ سوی آفریدون کشید چو آمد به نزدیک تمیشه باز | نیا را به دیدار او بد نیاز ز دریای گیلان چو ابر سیاه | دُمادُم به ساری رسید آن سپاه'' بازین کي '''فریدون''' مازندرانˇ مردومˇ همره شنه منوچهرˇ استقبال: ''به زرین ستام و به زرین کمر | به سیمین رکاب و به زرین سپر ابا گنج و پیلان و با خواسته | پذیره شدن را بیاراسته همه گیل مردان چو شیر یله | ابا طوق زرین و مشکین کله.'' شاهنامه مئنم، فردؤسی مازندرانˇ مردومه گیل دخؤنه. [[نظامی گنجوی]] ني مازندراني‌ئنه گیل دؤنس؛ خو [[اسکندرنامه]] مئن وختی گه اسکندر، ایران ؤ رومˇ سپاهˇ همره شنه اوروسؤن (روسؤن)ˇ جنگ، اینˇ پهلوانؤنه نؤم بئنه: ''زریوند گیلی ز مازندران | نیال یل از کشور خاوران'' '''زریوند''' ني رجز خؤندن و فأزمه گودنˇ زمت گونه: ''زریوند مازندراني منم | که بازی بود جنگ اهریمنم'' زریوند چن نفره کوشنه تا بیلاخره بکوشتن شنه ؤ اسکندر ناراحت بنه: ''جهاندار از آن کار شد تنگدل | که سالار گیلی درآمد به گل'' [[ناصرالدین شا]] ني خو مازندرانˇ سفرنامه مئن، تبعیدی کوردؤنه ایل دخؤنه ؤ کلاردشتˇ محلي‌ئنه گیل. ایتؤ نظر هنه کي مازندران نی، دیلمˇ مورسؤن، جیگه نؤم (اسم مکان) ببون ؤ ربطی به قومیت ؤ زوان ندأره. اي سربسؤن همه اینه نشؤن دئنن کي کاسپي درىا کلسیا چافˇ مردۊم (تالشؤنˇ جي تا گیلانˇ گیلکؤن تا مازندرانˇ گیلکؤن تا حتا گلستانˇ گیلکزوانؤن) ىکته ریشه و بنه جي ایسن ؤ هرته خو جیگه ؤ سامؤنˇ نؤمه خو سر بنأ اما همه‌ته گيلکي گب زئنن ؤ ایشؤنˇ زوان گيلکي ىا گئلئکی ایسه. پس اي دوروس نیه کي گیلانی‌ئن، گيلکي ؤ گیلک بؤنه خوشؤنˇ انحصارˇ مئن بدؤنن. ==بيريني خال== *[http://v6rg.com/?p=10037 نوشته‌های گيلکی و تالشي خطی و چاپ‌شده (از سده هشتم تاکنون)] *[http://globalrecordings.net/program/C08110 چن‌ته صوتی فايل، به گيلکی] *[http://www.briancoad.com/checklists/farsinameslist.htm Freshwater Fishes of Iran] *[http://v6rg.com/?p=10309 فعل مرکب گيلکي] *[http://v6rg.com/?p=9640 افسانه‌های زبان گيلکي] (اونچی که راجه به گيلکي دؤنین ؤ امکان دأنه اشتبا ببون!) *[http://v6rg.com/?page_id=9197 گيلکي مدرسه] (اینترنتی گيلکي باموجین) *[http://v6rg.com/?p=8044 ساخت مستمر (در جریان) در فعل‌های گيلکي] *[http://v6rg.com/?p=10458 خط ؤ کيليدتأخته | خط و صفحه‌کلید] ==جیرنویس== {{جیرنویس}} [[رده:کاسپي زوانؤن]] [[رده:ايرانˇ زوانؤن]] [[رده:شۊمالغربي ايراني زوانؤن]] [[رده:حىاتي وانويسؤن]] [[جرگه:گيلکي]] [[جرگه:زوان]] 8ohmncbba22zf2bb3l25joha5bpoe5t 62242 62241 2022-08-21T11:32:50Z هؤی 13914 wikitext text/x-wiki '''گيلٚکي''' (واگۊىه: /Giləki/) گه '''گئلکي''' ؤ '''گيليکي''' ني دؤخؤندن بۊنه، یته زوؤن ٚ نؤم هيسه گه [[گيلک|گيلکؤن]] اۊن ٚ جي گب زنن. اي زۊوؤن [[هيندۊاۊرۊپايي زوانان|هيندۊاۊرۊپایي زوانان]] ٚ جي هيسه ؤ [[ايراني خۊرخؤسي-کليسایي|ايراني کليسایي-خۊرخؤسي]] هال ٚ مئن قرار بیته دأره.<ref>https://www.ethnologue.com/language/glk</ref> ألبت بأضي هامۊجشؤن اين-ه گۊنن گه گيلکي، [[کارتؤلي|کارتولي]] (نسایي قفقاز) ٚ زوانؤن ٚ همرأ-ني مۊشترک ٚ جرگه‌شينأسي خؤصۊصيات-ه دارا هيسه.<ref>http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0960982206011390</ref><ref>Academic American Encyclopedia By Grolier Incorporated, page 294</ref><ref>The Tati language group in the sociolinguistic context of Northwestern Iran and Transcaucasia By D.Stilo, pages 137-185</ref> اي زوؤن ٚ گۊیشورؤن-ه [[اتنؤلؤگ]] سال ٚ ۲۰۱۷ مئن ۴٬۳۸۰٬۰۰۰ نفر تخمين بزأ دأره.<ref>https://www.ethnologue.com/language/glk</ref> گه ألبت مۊختلف ٚ سربسؤن ٚ مئن اي آمار جيرجؤر دأره. اي زوؤن ٚ جؤغرافي محدۊده-أ [[کاسپي درىا|کاسپين ٚ دریا]] ٚ نسا تا [[ألبؤرز ٚ ارتفاعات]] مؤعرفي گۊده شأنه. ولي اين ي طۊلي محدۊده سر نظرات متناقضه ؤ اختلافات نيأ. اي زوؤن هيچته کيشور ٚ مئن رسميتي ندأره. گيلکي‌ئه معمۊلا آرامي (عربي) خط ٚ جي نويسنن. ==گۊیشؤن== گيلکي زوؤن-ه درواقع اين ٚ [[زنجیله‌اي گۊیشؤن|زنجيله‌اي گۊیشؤن]] چاؤننن ؤ هۊته گه اۊن ٚ نؤم ٚ جي مشخصه زنجيل ٚ مۊسؤن کسن-ه مرتبط ؤ وصل هيسن. خلئن سأی بؤده دأرن گه گيلکي‌ گۊیشؤن-ه تقسيم بؤنن ؤ اۊشؤن ٚ ره محدۊده مشخص چاؤنن أمما اي تقسيمؤن کسن ٚ همرأ خلي متناقضن. # # # ==گيلکي واجه‌ئن== اي سري جه گيلکي واجه‌ئن دۊ ته بيه‌پس ؤ بيه‌پيشˇ لئجه أمرأ [[فارسي]] ؤ [[اينگيليسي زوؤن|اينگيليسي]] معادلانˇ ورجه: {| class="wikitable" ! فارسي ! بيه پيش ! بيه پس ! اينگيليسي |- | صورت / چهره | ديم || ديم | Face |- |زمان | زمات، زمت || زمات | Time |- | بالا | جؤر|| جؤر | Up |- | پایین | جير || جير | Down |- |زیر |بۊن |بۊن |Under |- | پدر | پئر || پئر | Father |- | کودک / بچه | زأک، زأی || زای / زاک | Baby / Kid |- | پسر | ريکه، وچه || رِی / رِئک | Boy |- | دختر | لاکۊ / دتر || کؤر / کیلکا / لؤی / دَتَر | girl / Daughter |- |پدر زن |زن پئر || زن پئر |Father in law |- |مادر |مار || مار |Mother |- |خواهر |خاخۊر || خاخۊر |Sister |- |برادر |برار، برأر || برار |Brother |- |برادر شوهر |شۊ برأر || مردˇ برار |Brother in law |- |مادر شوهر |شۊ مار|| مردˇ مار |Mother in law |- | بزرگ | پيله، پيلا || پيله | Great |- | لیز / سُر | ليسک || ليسک | Lubricious |- | ترد و شکننده | کرچ || کَرچ | Brittle |- | آویزان کردن / آویختن | وارگنئن، درگئنتن || اۊرگادن / وارگادن | Hangning |- | به دنبال کشیدن | هکشئن || فَکِشِن / دکشن | Drag |- | مکیدن | فۊدۊشتن || فۊدۊشتن / اۊدۊشتن | Sucking |- | میل داشتن | واسَن || واستن | Appetite or Desire |- | ریختن مایعات | فؤدن، شؤندن، کألئن || فۊکۊدن / فۊگۊدن | Pouring of Liquids |- | درخت | دار || دار | Tree |- | زنبور | سیفتال || گَرزَک | Bee |- |سنجاقک |تيتيل |چيچيلاس / ککر |Dragonfly |- | گاو | گؤ، مال || گاب | Cow |- | گربه/بچه گربه | پیچا/پیچا کوته || پیچا/پیچا کوته | Cat/Kitty |- |گردو |آغۊز / گۊرکان |آغۊز |Nut |- | اردک | بیلی / سیکا | بیلی | duck |- |مرغ خانگی | کرک || کَرک | Hen |- | گنجشک | ملجه / چيچيني || چيچيني | Sparrow |- |مار |ميۊلئم |لانتي |Snake |} ==گيلکي دابدستور== ===أليفبي=== گيلکي أليفبي اۊجۊر کي بۊگذشته<ref>محمود پاینده لنگرودی. فرهنگ گیل و دیلم. نشر امیرکبیر. ۱۳۶۸.</ref> جي فرسه أمي دس ايتؤره: {| class="wikitable" |- ! رديف !! حرفˇنؤم !! حرف |- | ۱ || کۊجي هفت || ˇ |- | ۲ || أليف || آ، أ، ا |- | ۳ || بي || ب |- | ۴ || پي || پ |- | ۵ || تي || ت |- | ۶ || ثي || ث |- | ۷ || جأم || ج |- | ۸ || چي || چ |- | ۹ || حي || ح |- | ۱۰ || خي || خ |- | ۱۱ || دال || د |- | ۱۲ || ذال || ذ |- | ۱۳ || ري || ر |- | ۱۴ || زي || ز |- | ۱۵ || ژي || ژ |- | ۱۶ || سين || س |- | ۱۷ || شين || ش |- | ۱۸ || صات || ص |- | ۱۹ || ضات || ض |- | ۲۰ || طأى || ط |- | ۲۱ || ظأى || ظ |- | ۲۲ || عىن || ع |- | ۲۳ || غىن || غ |- | ۲۴ || في || ف |- | ۲۵ || قاف || ق |- | ۲۶ || کاف || ک |- | ۲۷ || گاف || گ |- | ۲۸ || لام || ل |- | ۲۹ || ميم || م |- | ۳۰ || نۊن || ن |- | ۳۱ || وؤ || و، ۊ، ؤ |- | ۳۲ || ىه || ي، ى، ئ |- | ۳۳ || هئ گرد || ه |} [[پرونده:گيلکي أليفبي.ogg|بندانگشتی|راست|گيلکي أليفبي]] === چنته گيلکي کلمه === گيلکي کلمه‌ٰن، باخی [[هند و اوروپپایی|هندواۊرۊپاىي زوانؤن]]ˇ همره پۊر اشتراک دأنه. اي زوان، عربی ؤ فارسی جی‌م پۊر کلمه هیته ؤ کلمه ني ایشؤنه هدأ.<ref>[http://v6rg.com/?p=9412 ورگ. چنته نؤکته، گيلکي و فارسی و ایشؤنˇ هدأهگیرˇ جی.]</ref> {| class="wikitable" ! گيلکي || اینگیلیسی || فارسی ||کۊردي |- | دیم || Face || صورت || Dîmen |- | زأی/ زأک/ وچه || Baby/Kid || کودک/بچه || Zarok |- | پیلˇپئر || Grand Father ||پدربزرگ || Bapîr |- | جؤر || Up || بالا|| jûr/Jûrewe |- | اساره/ رؤجا || Star || ستاره || Estêre/Stêrk |- | لاکو/ کؤر/ کیجا/ کئلکا || Girl || دختر || Kıç/Kîj |- | ریکه/ رئک/ رئه/ وچه || Boy || پسر || Kurr |- | پیتار || Ant || مورچه || Mêlûre |- | سیفتال/ گرزک || Bee || زنبور|| Hengejalle |- | پیچا/ پیچه || Cat || گربه || Pışîle |- | نسا || Shadow || سایه || Nısê/Sêwer |- | پیله/ گأت || Great || بزرگ || Gewre |- | پئر || Father || پدر || Bawk |- | فودوشتن || Suck|| مکیدن || Mıjîn |- | وأستن/ یأسه || Appetite/ Desire || اشتها ىا میل || ? |- | فودن/ شؤندن || Pouring of liquids|| ریختن مایعات || Rıjanın/ Rıştın |- | لیسک || Lubricious|| لیز/لغزنده || Lûs/Xız |- | کرچ/ کرج || Brittle || ترد و شکننده || Puşke |- | دار || Tree|| دار/درخت || Dar |- | چیشنک/ ملجه/ چیچینی || Sparrow|| گنجشک || Peresêlke/ Çoleke |- | بشو || Go || برو || Pıço |- | هگیر/ فگیر || Take it in your hand || بگیر || Bıgre |- | هنگیر/ فنگیر || Dont take in your hand|| نگیر || Megre |- | پورد || Bridge|| پل || Pırd |} ===خؤندشؤن ؤ حرفؤن=== گيلکی بیسˇ دو ته حرف (صامت ىا همخوان) دأنه: {| class="wikitable" ! گيلکي || فؤنؤتیک || مورسؤن |- | پ || p || پورد |- | ب || b || بال |- | ت/ط || t || توم |- | د || d || دأره |- | ک || k || کرجي |- | گ || g || گأره |- | غ/ق || q || قاش |- | ف || f || فو |- | و || v || وأرش |- | س/ص/ث || s || ساق |- | ز/ض/ظ/ذ || z || زور |- | ش || š || شل |- | ژ || ž || ژیویر |- | خ || x || خؤنخا |- | ه/ح || h || هئن |- | چ || c || چوچار |- | ج || j || جیگه |- | ر || r || راب |- | ل || l || لاس |- | م || m || مره |- | ن || n || نمکار |- | ی || y || یالمند |} هف ته ني ساده خؤندش (مصوت ىا واکه) دأنه: {| class="wikitable" ! گيلکي || فؤنؤتیک || مورسؤن |- | آ || ā || کال |- | او (ۊ) || u || سو |- | اي (ي) || i || شیم |- | ئ || e || گئشه |- | ؤ || o || چؤ |- | أ ||a || هأن |- | ٚ || ə || کل |} بانی سه جرگه تویم (مرکب) خؤندش<ref>مسعود پورهادی. زبان گيلکي. دانشنامه‌ی فرهنگ و تمدن گیلان، جلد ۱۶. رشت: نشر ایلیا ۱۳۸۷. ص۲۷.</ref>: {| class="wikitable" ! گيلکي || فؤنؤتیک || مورسؤن |- | ؤۊ || ou || اؤۊربۊ (امرود) /ourbu/ |- | آۊ || āu || زاۊ (شکؤمدار زنأی) /zāu/ |- | آي || āi || ماي (ماهی) /māi/ |- | ئي || ei || خئيل (جرگه) /xeil/ |- | ۊؤ || uo || تۊؤر (تبر) /tuor/ |} {| class="wikitable" ! گيلکي || فؤنؤتیک || مورسؤن |- | ئی || ey || رئی (ریکه) /rey/ |- | ٚی || əy || میدان /məydān/ |- | أی || ay || أیوار (ای دفأر) /ayvār/ |- | آی || āy || هأرای (زهار، فریاد) /harāy/ |- | ؤی || oy || کؤیتا (کؤکته) /koytā/ |- | ۊی || uy || اۊیتا (اؤکته) /uytā/ |} {| class="wikitable" ! گيلکي || فؤنؤتیک || مورسؤن |- | آؤ || āw || ناؤدان /nāwdān/ |- | ؤ || ow || اؤلاد /owlād/ |- | أؤ || aw || أؤدؤ (دهن‌وله) /awdo/ |- | ٚؤ || əw || خؤخوره (خرناسه) /xəwxurə/ |} آخری خؤندش (ə) یکجور خؤندشه کي گيلکي مئن همه ته خؤندشؤن جي ویشتر به کار شنه ؤ یکچی ایسه a ؤ e مئن. گيلکي خؤندشؤنˇ بولندی (ارتفاع) (فارسی زوانه بدئه) کمه. <ref>مسعود پورهادی. زبان گيلکي. دانشنامه‌ی فرهنگ و تمدن گیلان، جلد ۱۶. رشت: نشر ایلیا ۱۳۸۷. ص۲۶.</ref> ===نامتا'ن (ضميرؤن)=== ====شخصي نامتا==== گيلکي مئن شخصي نامتا دۊ جۊره<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref>: =====الف. سيوا شخصي نامتا===== {| class="wikitable" ! سيوا نامتا || شخصي نامتا (فاعلي) || شخصي نامتا (مفعۊلي) |- | أول شخصˇ فرد || مۊ، من || مأ، مره |- | دوم شخصˇ فرد || تۊ || تأ، تره |- | سىؤم شخصˇ فرد || اۊن، اۊ || اۊنه، وره |- | أول شخصˇ جم || أمان، أما، أمه، أمۊ، آمۊ || أمره |- | دوم شخصˇ جم || شۊمان، شۊما، شمه، شۊمۊ، شمۊ || شمره |- | سىؤم شخصˇ جم || أشان، ايشؤن (اۊشؤن)، ايشان || أشأنه، ايشؤنه (اۊشؤنه)، ايشانه |} =====ب. دشکسه شخصي نامتا===== ===فاعل=== گيلکي مئن، فاعل، شخص ؤ شماره' جي، فعلˇ همرأ جۊره<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref>: ''مرىم ظرفؤنه بۊشؤسته.'' ''مرىم ؤ زهرا ظرفؤنه بۊشؤستن.'' فاعل تينه حذف بۊبۊن ؤ فاعلˇ شخص ؤ شماره شأنه فعلˇ شناسه' جي فأمسن<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref>: ''مۊ شنم. -> شنم.'' ''اۊ کيتابه هأىته. -> کيتابه هأىته.'' ===فعل=== گيلکي مئن فعل دۊ ته بنه دأنه: '''هسا بنه''' (مضارع) کي اۊنأجي اخباري هسا ؤ التزامي هسا ؤ أمر چاگۊده بنه باني '''بۊگذشته بنه''' کي مصدر ؤ مفعۊلي صفت ؤ بۊگذشته فعلؤن اۊنأجي چاگۊده بنه.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> ====مصدر==== مصدر، -ən ؤ -an همرأ تمنأ بنه. أگه ىکته فعلˇ بنه خؤندشˇ همرأ سر بمأ، اينˇ مصدر -n گينه: ''زئن'' ؤ ''خؤردن'' ؤ ''فۊدن''ˇ مۊسؤن. ====ماضي صرفان==== گيلکي مئن ماضي ساده و ماضي استمراري به ترتيب ايته بساته بۊنن: *ماضي ساده: ب+بؤگذشته بۊنه+شناسه<ref>فرهنگ قادري || http://khurtav.blogfa.com/post-80.aspx</ref> *ماضي استمراري: بؤگذشته بۊنه+شناسه<ref>فرهنگ قادري || http://khurtav.blogfa.com/post-80.aspx</ref> {| class="wikitable" ! مصدر || بۊگذشته بۊنه || ماضي ساده؛ اول شخص مفرد || ماضي استمراري؛ اول شخص مفرد |- | خؤفتن || خؤفت || بخؤفتم || خؤفتم، خؤفتمه |- | خؤتن || خؤت || بخؤتم || خؤتم |- | بختن || خت || بختم || ختم |} ===قىد=== نحوي أگه نيگا بۊکۊنيم گيلکي مئن دۊ جرگه قىد دأنيم: ىک جرگه '''حتماً''' ؤ '''مثلاً'''ˇ مۊسؤن قىدؤن ؤ ىک جرگه' ني '''خئلي''' ؤ '''ويشتر'''ˇ مۊسؤن.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> دومي جرگه قىدؤنه نشأنه جۊمله سر أردن: خئلي حسن کتاب خؤنه. أول جرگه '''جۊمله قىد''' ايسن أمما دومي جرگه، '''فعلي جرگه قىد'''ن.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> ===جۊمله=== گيلکي مئن کلمه'نˇ ترتيب ''فاعل-مفعۊل-فعل'' ايسه.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> بسچي گاگلف مفعۊل تينه فعلˇ پسي بأ أمما مننئه فاعلˇ پيش بأ: ''علي کيتابه خؤنه.'' ''علي خؤنه کيتابه.'' ====ناشخصي ساخت==== ناشخصي ىا غىرˇشخصي جۊمله'ن اۊ جۊمله'نن کي ايشؤنˇ فعل، خۊشؤنˇ فاعلˇ همرأ جۊر نئه ؤ اي جۊمله'نˇ فعلˇشناسه سىؤم شخصˇ فرد ايسه: '''مأ تشنه'.'''<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> اي جۊمله'نˇ فعلؤن حسي ايسن ؤ ىعني ىکته مرجع خأنن کي ىکته تجرۊبه ىا حسه نسبت بدئن اۊ مرجعه. پس مننئن '''نمأ نامتا''' (ضمير ناملفوظ) بدأرن: گۊشنه'.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> اي جۊمله'نˇ مئن، فعلˇ مرجع مننئه بيجؤن بۊبۊن. پس أگه تينيم بدأريم: ''مأ گۊشنه''' ىا ''حسنه گۊشنه''' ىا ''سگؤنه گۊشنه'''؛ مننيم بۊگؤىم ''ميزه گۊشنه'''.<ref>علی درزی. مریم دانای طوسی. [http://v6rg.com/?p=10675 ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان]</ref> اۊ نؤمي جرگه کي ناشخصي جۊمله'نˇ سر هأنه، فاعل نئه؛ اي نؤمي جرگه مفعۊله کي شنه فاعلˇ خالي جيگه مئن نيشينه ==گيلکي خط== ''_{اصلˇ وانيويس: [[گيلکي نیویشتن]]}'' صد سالˇ أخيرˇ مئ هرکي هرجۊر کي دوس دأشت گيلکي بنويشته کي البته ويشتري آرامي خطˇ جي نيويسنن کي ايرانˇ مئن به اشتبا<ref>http://v6rg.com/?p=10458#g1</ref> عربي ىا فارسي خۊ دۊخؤنده بنه؛ اي خطˇ مئن هرکي هرجۊر داب ض زاکۊن کي دۊرۊس تشخيص بده عمل کؤنه امما [[گیله‌وا|گيلوا]] مجله يکته دابدستۊر پيش بنأبۊ کي کم-کم بۊبؤ دابدستۊري کي گيلوا مئن بکي-ويريس بکارشنه ؤ اينˇ اصليترين کارکتر کۊچˇ هف (ˇ) ايسه. ۱۵۸۸ اسفندار ما، [[ورگ (اينترنتي جيگه)|ورگ]]، گيلوا دابدستۊرˇ سر يکته شيوه-نامه ؤ [[کاربر:Varg/پؤرؤژهٰ‌ن/گيلکي کيليدتأخته|کيليدتأخته]] (Keyboard) مؤنتشر بۊده کي شأنه گۊتن منسجمترين دابدستۊري ايسه کي تاهيسه بيرين بمأ.<ref>[http://v6rg.com/?p=10458 خط ؤ کيليدتأخته | خط و صفحه‌کلید]</ref> ورگˇ پيش بنأ شيوه ايتؤره: _{''(اي وؤت، اي سربسˇ جي نقل بؤدره: [http://v6rg.com/?p=10458 خط ؤ کيليدتأخته | خط و صفحه‌کلید])''} '''چۊتؤ خأ اي خطˇ جي گيلکي نيويشتن؟''' ا. نؤميترين ؤ مؤهمترين نشؤنه، “ˇ” ايسه کي شؤا(ə) نۊشؤن دئنه. امما قراردادˇ جي أمه اينه همته اضافي ترکيبؤنˇ مئن کاراگينيم. ملکي اضافه: ماکانˇ جۊف وصفي اضافه: سۊرخˇ رۊجا هرماله اضافه: اۊتاقˇمئن دقت بکۊنين کي “ˇ” دۊ جا أصلن بکارنشنه. ىکته مفعۊلي نشؤنه جا: من تي پسره بيدئم. پس أگه اي جومله’ ايتؤ بنويسيم که “من تي پسرˇ بيدئم” دوروس نيه. چۊن پئرˇ پسي “ه” ىکته سيوا کلمه ايسه ؤ مفعولي نشؤنه ايسه. اؤکته “ايسه” فعلˇ مئنه: اۊن تي مأره. که أگه بنويسيم “اۊن تي مأرˇ” غلطه. چۊن ائره م مأرˇ پسي “ه” ىکته فعله: اۊن تي مأر ايسه. – گاگلف لازمه کي تأکيد بۊکۊنيم ىکته کلمه مئن ىکته گب (حرف)ˇ پسي، شؤا دأنيم؛ اي جۊر وختؤن شأنه کۊچˇ هفته کاراىتن. وٚرگ ىا کٚلˇ مۊسؤن. گيلکي کيليدتأخته مئن أگه شيفتˇ کيليده بدأرين ؤ کۊچˇ هفته بزنين، تينين ىکته گبˇ جؤر شؤا بنين. اما نخأ اي کارˇ مئن تۊند شؤن؛ گيلکي-نيويسي مئن نخأ گبؤنˇ جؤر ؤ جير اعراب نأن. ب. a ىا فتحه خؤندشˇ جا (چي کۊتا چي دکشه) “أ” (ىزبر: yəzəbər) کاراگينيم: تأ، دأنم، پأچ، دأرم. ج. اۊ کلمه’نˇ مئن کي “ه” همره سرهنن ؤ اي “ه” ىکته خؤندشˇ جا ايسه (خؤنه، فرده ؤ…)، أگه لازم ببۊن کي مفعۊلي نشؤنه ىا “ايسه” جا ىکته فتحه بچربؤنيم کلمه سراخره، “أ” جا، چۊن خأنيم کلمه ظاهر ؤ صورته بدأريم “‘” کاراگينيم: خؤنه’، فرده’، خسته’بؤستم، پياده’بم. د. e ىا کسره خؤندشˇ جا (چي کۊتا چي دکشه) “ئ” (ىزير: yəzir) کارأگينيم: زئن، مئبه، زئندرم. ه. o ىا ضممه خؤندشˇ جا (چي کۊتا چي دکشه ىا چي ow خؤندشˇبه) “ؤ” (ىپيش: yəpiš) کاراگينيم: شؤن، شؤ، خؤ، مۊسؤن. و. اۊ کلمه’ني که “ه” ىا “ا” همره سرهنن، اۊشؤنˇ جم دوستنˇبه چۊن خأنيم کلمه ظاهر ؤ صورته بدأريم، “‘” کاراگينيم ؤ أگه کلمه “ي” همره سربأ، “ئ” کاراگينيم: خؤنه’ن، پا’ن، کاسپيئن/کاسپئن، تيتيئن/تيتئن. ز. اي خطˇ مئن نيمفاصله ندأنيم. هر جا بدين نيمفاصله خأنين، اۊنˇ جهاني معادله کاراگيرين: دأش (-). ح. u خؤندشˇ به، چي دکشه چي کۊتا، “ۊ” کاراگينيم: فۊوؤستن، دۊر، پۊر. ط. i خؤندشˇ به، چي کۊتا چي دکشه، “ي” کاراگينيم کي هم وختي سيوا بنويشته بنه ؤ هم وختي ىکته حرفه دچکئنه، نؤقطه دأنه. “تيتي” مۊسؤن. ى. اۊ کلمه’نˇ مئن کي دۊ ته گب (حرف)ˇ همره کي ىکته خؤندشˇ نماىنده ايسن سرأگينه (ايران، اؤره، ائره ؤ…)، اولي أليف هۊتؤ کي هميشک داب بو بنويشته بنه امما بۊخؤنده نبنه. ک. تۊىم خؤندشؤنˇ به کي گيلکي خۊشئبه دأنه، هي علامتؤنه خأ تۊىم گۊدن: تيۊل، ريۊت ؤ… ل. y گبˇ جا، “ى” کاراگينيم کي هم وختي سيوا بنويشته بنه ؤ هم وختي ىکته حرفه دچکئنه، بينؤقطه': چأىي، حسنى. م. اۊ کلمه’ني که اۊشؤنˇ مئن ي پسي، ى هنه، بيه، ديا، پياز ؤ… مۊسؤن، خالي “ي” بنويشته بنه: بيه، ديا، بيه، پياز ؤ… ن. سيوانيويسي ىا دچکسه-نيويسي، اصلˇ ملاک کلمه استقلاله. ىعني ىکته کلمه وابينؤن خأ کسؤنه دچکئن مگر اينکه باخى ملاکؤن ىا نيويشتاري عادتؤن مانع ببۊن. مثلن، مؤستمر فعلؤنه چۊن ىکته مۊستقل فعل ؤ ىکته کلمه ايسن دچکسه نويسنيم: شؤندرم، بمأبۊ ؤ خؤردئدرم. هيتؤرم “بي” ؤ “نا” مۊسؤن پيشوندؤن: بيکس، بيسواد، نابلد ؤ… – هرجا فاصله ىا نيمفاصله لازم بۊ، دأش (-) کاراىته-بنه: خؤرده-درم، فورته-دبۊ. س. گيۊمه وأسي، هۊ جهاني ؤ استاندارد گيۊمه’ (“”) کارأگينيم. گيۊمه اي جاؤن کاراىته-بنه: – اۊ گبي که ىک جا ىا ىک کسˇ جي نقل بنه. – خاصˇ نؤمؤن ؤ خاصˇ کلمه’ن، تيترؤن، فندي ؤ علمي اصطلاحؤن (هر وؤتˇ مئن خالي ىک دفأ). ع. نؤمره-نيويسي مئن، أعشاري نؤمره’نˇ مئن مؤمىئز (/) بکارشنه (۲۳/۴۰۵) ؤ هزارگانˇ سۊ رقمه سيواگۊدنˇبه هۊ علامتي که دونىا مئن دابه ( ۳,۰۴۰,۰۰۴,۰۰۵,۰۶۰) کاراىته-بنه. ف. پس گيلکي أليفبي اۊجۊر کي بۊگذشته جي فرسه أمي دس (محمۊد پاىنده لنگرۊدى فرهنگˇ گيل و دىلم) ؤ چاکۊنواکۊني که أمه پيش نئنيم، ايتؤره: أليف (آ، ا، أ)، بي (ب)، پي (پ)، تي (ت)، ثي (ث)، جأم (ج)، چي (چ)، حي (ح)، خي (خ)، دال (د)، ذال (ذ)، ري (ر)، زي (ز)، ژي (ژ)، سين (س)، شين (ش)، صات (ص)، ضات (ض)، طأى (ط)، ظأى (ظ)، عىن (ع)، غىن (غ)، في (ف)، قاف (ق)، کاف (ک)، گاف (گ)، لام (ل)، ميم (م)، نۊن (ن)، وؤ (و، ؤ، ۊ)، ىه (ى، ئ، ي)، هئ گرد (ه).<ref>[http://v6rg.com/?p=10458 خط ؤ کيليدتأخته | خط و صفحه‌کلید]</ref> ==گيلکي بنه== شکی نیه کي گیل، ىکته قؤمˇ نؤم بو. ىۊناني کتابؤنˇ مئن ایشؤنه گلای دخؤندن. أگه گۊنيم گیل ىا گیلک که اي کاف، نسبتˇ کافه نأ تصغیرˇ شي. اونچه کي مسلم ایسه اینه کي گیل ىا گئل ىا گئلای ىکته قؤمˇ نؤمه کي کاسپي درىا کلسیا (جونوب) چافˇ مئن نیشتن ؤ هنۊز ایشؤنˇ نؤم اي مردومˇ سر بمؤنسه. وختی گۊنيم گیلان، اي «ان» جیگه پسونده. ىعني اؤره کي گیلؤن زیندگی گودن.<ref>افشین پرتو. مردم سلول‌های ساختاری تاریخ‌اند. گفت‌وگو با افشین پرتو. گیله‌وا، ش ۱۲۲.</ref> اما دومي (دیلم) کي ویشتر اشتبا واگۊىه بنه ؤ أگه بشین محلي مردومه بپورسین اونˇ دوروسه گونن: دیلمؤن (dilemon). مو هرگز نشتؤسم هی‌کس بگؤ دىلمان deylaman. دیل dil ىکته کلمهٰ کي معنایˇ مشخص دأنه ؤ اؤرهٰ گونن کي مرز بوده ؤ دَوَسته ببون گؤ ؤ گوسند دأشتن ئبه ؤ «ام» بولندی پسونده، هوجور کي کؤتام ؤ ایلامˇ مئن دأنیم ؤ پألوي زوانˇ مئن هرچئه بخأن بولند ذکر بکونن اي پسونده چربؤنئنن اونه. پس دیلم بنه گؤ ؤ گوسندˇ دأشتنˇ بۊلندˇ جیگه.<ref>افشین پرتو. مردم سلول‌های ساختاری تاریخ‌اند. گفت‌وگو با افشین پرتو. گیله‌وا، ش ۱۲۲.</ref> '''گیل'''، مازندرانˇ گيلکي زوانˇ مئن ني دره ؤ مازندراني زوان، پۊر شواهدˇ وأسی،<ref>درویشعلی کولائیان. ساری و آغاز تمدن برنج در مازندران و گیلان. نشر شلفین ۱۳۸۵</ref><ref>درویشعلی کولائیان. مازندراني و سنسکریت کلاسیک. نشر چشمه ۱۳۸۷.</ref><ref>درویشعلی کولائیان. نگاهی نو به تاریخ مازندران باستان. نشر گیلکان.</ref><ref>درویشعلی کولائیان اینترنتی جیگه www.kulaian.com</ref> سانسکریتˇ همره ارتباطˇ مستقیم دأنه.<ref>درویشعلی کولائیان. گیل، گیلک، گيلکي. گیله‌وا. بهمن و اسفند 1390.</ref> ==گيلکي دئبار== [[فاىل:Gilaki_Language_Location_Map.PNG]] گيلکي خو تاریخ ؤ ادبیاته دأنه. پیرشرفشا شئرؤنˇ دیوانˇ مورسؤن کي هشتۊمي قرنˇ هجری قمری جي بجا بمؤنسه.<ref>رضا مدنی. نوشته‌های گيلکی و تالشي خطی و چاپ‌شده (از سده هشتم تاکنون). گيلان‌نامه، مجموعه مقالات گيلان‌شناسی، جلد دوم، چاپ 1369.</ref> بخشی جه قدیمي آثار که یا به گیلکي بأنوشته ببه یا بخش هایی جه اؤن گیلکي ايسه: ۱.تفسیر قران سورتچی(قرن۷) ۲.مقامات الحریری(قرن۷) ۳.دیوان پیر شرفشاه دولابی(قرن۸) ۴.الکفایه(قرن۹) ۵.الابانه(قرن۹) ۶.تفسیر کتاب الله(قرن۹) ۷.تفسیر مؤغنیسا(قرن۹) ۸.دوم مشیخ زیدی(قرن۹) ۹.سوم مشیخ زیدی(قرن۹) ۱۰.قصیده طنطرانیه(قرن۹) گيلکي جي تا هفتؤمي قرن ه.ق وؤت بجا بمؤنسه. [[پیرشرفشا دولایی]] دیوان کي گيلکي زوان ئبه ىکته پیله سنده.<ref>دیوان پیرشرفشاه دولائی. به کوشش دکتر محمدعلی صوتی، ناشر بنياد فرهنگ ايران، تهران، 1358.</ref> جغرزˇ اون، نهؤمی قرن جي، [[قاسم انوار]]ˇ شئرؤنˇ دیوان بمؤنسه کي اونˇ مئن گيلکي غزل دره. نهؤمی قرنˇ جي به بعد دئه گيلکي جي پۊر پورˇ وؤت هنأ تا مشروطه زمت کي حتا چن سوره انجیلˇ جي واگردؤن ببؤ.<ref>[http://v6rg.com/?p=10037 رضا مدنی. نوشته‌های گيلکی و تالشي خطی و چاپ‌شده (از سده هشتم تاکنون). گيلان‌نامه، مجموعه مقالات گيلان‌شناسی، جلد دوم، چاپ 1369.]</ref> سیˇ چن ته گيلکي کلمه راجه به جؤنورشناسی، نسخه‌ی خطی «خواص الحیوان»ˇ مئن (ملاعلی کامی لاهیجانی) دره کي الؤن [[ترهان]]ˇ دانشگا کتابخؤنه مئن هنأ.<ref>[http://v6rg.com/?p=10037 رضا مدنی. نوشته‌های گيلکی و تالشي خطی و چاپ‌شده (از سده هشتم تاکنون). گيلان‌نامه، مجموعه مقالات گيلان‌شناسی، جلد دوم، چاپ 1369.]</ref> سیزدهؤمی قرن مئن، [[سید ظهیرالدین مرعشی]] «تاریخ طبرستان، رویان و مازندران»ˇ جي ىکته واوینه (بنای آمل) [[میرزا ابراهیم گیلانی]] به گيلکي واگردؤنه.<ref>[http://v6rg.com/?p=10037 رضا مدنی. نوشته‌های گيلکی و تالشي خطی و چاپ‌شده (از سده هشتم تاکنون). گيلان‌نامه، مجموعه مقالات گيلان‌شناسی، جلد دوم، چاپ 1369.]</ref> یکته گيلکي شئر ني [[خان احمد خان]] جي بجا بمؤنسه کي دانشگا تهران کتابخؤنه مئن هنأ<ref>پژوهشگر، ابوالقاسم. [http://www.webcitation.org/6FsvEXaYg «معرفی برگی از نسخه خطی اشعار گيلکي خان احمد گیلانی»]. پیام بهارستان (تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس) ۲، ش. ۱۳ (۱۳۹۰): ۱۰۶۹. [http://www.ensani.ir/storage/Files/20120413184126-8049-225.pdf اصلی نسخه] جي بایگانی ببؤ.</ref>: ''' شده‌ام زار و پریشان دَرَم جان کَنَشا | دل پُر خون مو از عشق تو مانی آتشا تو باَغیار نشینی می دِلا خون کُانی | تو بگو چه بَکُنَم مردمانَ سَرزَنَشا شیوه دلبری و عشوه و ناز و غمزه | هرچه دُانی توبَکُن آنچه تو ذاتی رَوَشا از فراق تو مُجَم [مَجَم] کوچه بکوچه شب و روز | همدَمی خود بَگُدی همسر تُرک طالَشا موکه تا [تَ] هیچ نَگُتامو تو خود آزرده یَه بی | دو هزار چه موتی دانم یَکتا و اگُتَه نَشا''' [[پرونده:Karkiya Xan Ahmad xan-e do'om.PNG|بندانگشتی|600px|وسط|یکته ولگ نسخه خطی کي خان احمد خان گيلکي شئرؤن اون سر بنویشته نأ]] یکته دئه سربس، گيلکي قدیمی وؤتˇ وأسی، «تفسیر کتاب الله» ایسه، ابوالفضل بن شهردویر دیلمی کي هشتؤمی قرنˇ مئن بنویشته ببؤ ؤ اونˇ مئن قرآن به گيلکي واگردؤنه ؤ تفسیر ببؤ.<ref> [https://www.academia.edu/2912872/%D9%86%D8%B3%D8%AE%D9%87_%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D9%86_%D8%AA%D9%81%D8%B3%DB%8C%D8%B1_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8_%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87_%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%B6%D9%84_%D8%A8%D9%86_%D8%B4%D9%87%D8%B1%D8%AF%D9%88%DB%8C%D8%B1_%D8%AF%DB%8C%D9%84%D9%85%DB%8C_-_%D9%85%D9%82%D8%AF%D9%85%D9%87 تفسیر کتاب‌الله/ ابوالفضل بن شهردویر دیلمی؛ با مقدمهٔ محمد عمادی حائری. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی. قم: کتابخانه‌ٔ تخصصی تفسیر و علوم قرآنی. ۱۳۸۸.]</ref> [[مازیار]] (کی مازندرؤنی بو ؤ ۲۱۸ تا ۲۲۵ ه.ق حوکومت گود) خو نامه‌ٰنˇ مئن به عباسی خلیفه، خوشه گیلˇ گیلان دخؤنه ؤ خلیفه ني اینه جیلˇ جیلان (گیلؤنˇ گیل؛ فارسی: گیل گیلها) دخؤند. اي اول سندی ایسه کي یک نفر خودش ؤ خو مردومه گیل دخؤند. هنۊزم مازندرانˇ غربˇ کوهؤنˇ مئن، گالشؤن، جیرا (جؤلگه) دخؤنن: گیلؤن. [[فردؤسی]]، خو [[شاهنامه]] مئن، اؤره کي '''منوچهر'''، '''سلم''' ؤ '''تور'''ˇ جي انتقام بکشه، نویسنه: ''سپه را ز درىا به هامون کشید | ز چین دژ سوی آفریدون کشید چو آمد به نزدیک تمیشه باز | نیا را به دیدار او بد نیاز ز دریای گیلان چو ابر سیاه | دُمادُم به ساری رسید آن سپاه'' بازین کي '''فریدون''' مازندرانˇ مردومˇ همره شنه منوچهرˇ استقبال: ''به زرین ستام و به زرین کمر | به سیمین رکاب و به زرین سپر ابا گنج و پیلان و با خواسته | پذیره شدن را بیاراسته همه گیل مردان چو شیر یله | ابا طوق زرین و مشکین کله.'' شاهنامه مئنم، فردؤسی مازندرانˇ مردومه گیل دخؤنه. [[نظامی گنجوی]] ني مازندراني‌ئنه گیل دؤنس؛ خو [[اسکندرنامه]] مئن وختی گه اسکندر، ایران ؤ رومˇ سپاهˇ همره شنه اوروسؤن (روسؤن)ˇ جنگ، اینˇ پهلوانؤنه نؤم بئنه: ''زریوند گیلی ز مازندران | نیال یل از کشور خاوران'' '''زریوند''' ني رجز خؤندن و فأزمه گودنˇ زمت گونه: ''زریوند مازندراني منم | که بازی بود جنگ اهریمنم'' زریوند چن نفره کوشنه تا بیلاخره بکوشتن شنه ؤ اسکندر ناراحت بنه: ''جهاندار از آن کار شد تنگدل | که سالار گیلی درآمد به گل'' [[ناصرالدین شا]] ني خو مازندرانˇ سفرنامه مئن، تبعیدی کوردؤنه ایل دخؤنه ؤ کلاردشتˇ محلي‌ئنه گیل. ایتؤ نظر هنه کي مازندران نی، دیلمˇ مورسؤن، جیگه نؤم (اسم مکان) ببون ؤ ربطی به قومیت ؤ زوان ندأره. اي سربسؤن همه اینه نشؤن دئنن کي کاسپي درىا کلسیا چافˇ مردۊم (تالشؤنˇ جي تا گیلانˇ گیلکؤن تا مازندرانˇ گیلکؤن تا حتا گلستانˇ گیلکزوانؤن) ىکته ریشه و بنه جي ایسن ؤ هرته خو جیگه ؤ سامؤنˇ نؤمه خو سر بنأ اما همه‌ته گيلکي گب زئنن ؤ ایشؤنˇ زوان گيلکي ىا گئلئکی ایسه. پس اي دوروس نیه کي گیلانی‌ئن، گيلکي ؤ گیلک بؤنه خوشؤنˇ انحصارˇ مئن بدؤنن. ==بيريني خال== *[http://v6rg.com/?p=10037 نوشته‌های گيلکی و تالشي خطی و چاپ‌شده (از سده هشتم تاکنون)] *[http://globalrecordings.net/program/C08110 چن‌ته صوتی فايل، به گيلکی] *[http://www.briancoad.com/checklists/farsinameslist.htm Freshwater Fishes of Iran] *[http://v6rg.com/?p=10309 فعل مرکب گيلکي] *[http://v6rg.com/?p=9640 افسانه‌های زبان گيلکي] (اونچی که راجه به گيلکي دؤنین ؤ امکان دأنه اشتبا ببون!) *[http://v6rg.com/?page_id=9197 گيلکي مدرسه] (اینترنتی گيلکي باموجین) *[http://v6rg.com/?p=8044 ساخت مستمر (در جریان) در فعل‌های گيلکي] *[http://v6rg.com/?p=10458 خط ؤ کيليدتأخته | خط و صفحه‌کلید] ==جیرنویس== {{جیرنویس}} [[رده:کاسپي زوانؤن]] [[رده:ايرانˇ زوانؤن]] [[رده:شۊمالغربي ايراني زوانؤن]] [[رده:حىاتي وانويسؤن]] [[جرگه:گيلکي]] [[جرگه:زوان]] dcvt9480ejpypmnzw9d18y7kusftab0 1 15495 62228 53002 2022-08-20T15:34:27Z هؤی 13914 /* حذف! */ بخش جدید wikitext text/x-wiki {{گب}} ==نامتا'ن (ضميرؤن)== [[کاربر:Varg|ورگ]]؛ ايندر نشأنه شهرˇ نؤمن نويشتن؟ ىا نأ اينم سربس خأنه؟ مثلا ايته: {| class="wikitable" ! سيوا نامتا || شخصي نامتا (فاعلي)؛ رشت/ لاجؤن/ کلأچئه || شخصي نامتا (مفعۊلي)؛ رشت/ لاجؤن/ کلأچئه |- | أول شخصˇ فرد || من/ مۊ/ مۊ || مره/ مأ/ مره |- | دوم شخصˇ فرد || تۊ/ تۊ/ تۊ || تره/ تأ/ تره |- | سىؤم شخصˇ فرد || اۊن/ اۊ/ اۊن || اۊنه/ اۊنه/ اۊنه |- | أول شخصˇ جم || أمان/ أمه/ آمۊ || أمره/ أمره/ أمره |- | دوم شخصˇ جم || شۊمان/ شمه/ شۊمۊ || شمره/ شمره/ شمره |- | سىؤم شخصˇ جم || أشان/ ايشؤن (اۊشؤن)/ ايشان || أشأنه/ ايشؤنه (اۊشؤنه)/ ايشانه |} :[[کاربر:Baxsad|آقا]] تي پىغؤمˇ جيره امضا بۊکۊن! :سربس کي نخأنه ولي آخه ايشؤن فقط ىکته دۊ ته شهرˇ شي نئن. فقط أگه هأنده حالت ؤ شکلي دأنيم کي اي جدولˇ مئن دننئه شأنه اينه علاوه گۊدن. :البته تي نظرم جالبه. نۊدؤنم. شاىد بۊتؤنيم هۊ کلمه جۊلؤ پرانتزˇ مئن بنويسيم. ولي آخه مثلاً '''مۊ'''، لاجؤن ؤ لنگرۊد ؤ رۊدسر ؤ آستؤنه ؤ لشتˇنشا ؤ کياشهر ؤ آبکنار ؤ... بکارشنه. چي پيلأىي پرانتز خأ وابۊکۊنيم؟! : D: :مۊ عجلگي چاکأدبۊم ؤ ىکته مقاله' جي وگردؤن کأدبۊم مي تمرکؤز، مسائلˇ دستۊري سر بۊ فقط خؤدمˇ لهجه' بأردم. أگه تيني هرچي که جخترأشؤ بچربؤن. مثلاً اي جدولي که ائره بأردي، اينˇ مئن چن چيزه بأردي کي مۊ نأردم اۊشؤنه بأر. ولي نأ شهر به شهر. وختي دۊ جا '''مۊ'''‌ىا '''مره''' دأنن، ىکته مره وسسه. أمه خئلي شهر ؤ رۊستا دأنيم. :[[کاربر:Varg|ورگ]] ([[بحث کاربر:Varg|بحث]]) ‏۱۷ اکتبر ۲۰۱۵، ساعت ۱۸:۴۸ (UTC) ::اۊکى، خا [[کاربر:Baxsad|بخساد]] ([[بحث کاربر:Baxsad|بحث]]) ‏۱۸ اکتبر ۲۰۱۵، ساعت ۱۳:۱۰ (UTC) {| class="wikitable" ! نامتا || ملکي || انعکاسي ملکي || انعکاسي |- | أول شخصˇ فرد || مي || خۊ، خۊشتنه || خؤر، خؤره |- | دوم شخصˇ فرد || تي || خۊ، خۊشتنه || خؤر، خؤره |- | سىؤم شخصˇ فرد || وي، اۊنه || خۊ، خۊشتنه || خؤر، خؤره |- | أول شخصˇ جم || أمي، أمئه || خۊ، خۊشتنه || خؤر، خؤره |- | دوم شخصˇ جم || شيمي/ شيمئه || خۊ، خۊشتنه || خؤر، خؤره |- | سىؤم شخصˇ جم || أشانه، ايشؤنه، ايشانه || خۊ، خۊشتنه، خۊشؤنه || خؤر، خؤره |} ::اينء نشأنه جداگانه به متن اضافه گۊتن ؟ [[کاربر:Baxsad|بخساد]] ([[بحث کاربر:Baxsad|بحث]]) ‏۱۸ اکتبر ۲۰۱۵، ساعت ۱۳:۳۴ (UTC) :: [[کاربر:Baxsad|بخساد]] ؛ تۊ خؤره قاعده چاکۊني؟ (ء) اين ده چيسه؟--[[کاربر:شیخ|شـىـخـ...]] ([[بحث کاربر:شیخ|بحث]]) ‏۱۸ اکتبر ۲۰۱۵، ساعت ۱۷:۵۵ (UTC) :::[[کاربر:شیخ|شـىـخـ...]]؛ :::أمي قرار اين بؤ گه أمي '''مقاله''''نˇ رسم الخط هۊني بؤبۊن گه [[کاربر:Varg|وٚرگ]] خۊ وبساىتˇ مئن بؤتئه! خا مره ني خۊ '''مقاله''''نء هۊ رسم الخطˇ همرأ بنويشتۀم. امما اینی گه الان نویشته درم ده مقاله نیىه! ىته ساده بؤگۊبيشنؤوه. البته شأنه ىته ده قرار نأن ؤ گۊتن گه همه جا (چه مقاله بؤبۊن چه بحث) خأ وٚرگˇ رسم الخطˇ همرأ نويشتن و بۊدؤن گه آمۊ رعاىت کۊنيم. :::('''ء''') اين همزه هيسه و ىته مفعۊلي علامته؛ ىعني هرجا گه همزه بئدي بۊدؤن گه مفعۊلˇ همرأ سرۊکله زأدري (ىا متممˇ همرأ) چيزي گه ورگˇ نوشتاري اۊسلۊبˇ مئن هرگز دئه منني ؤ در اين زمينه ورگˇ نوشتاري اۊسلۊب آشفتگي دأره. :::همزه به شکلهاي گۊناگۊني نشؤن داده بۊنه؛ ايته: ('''ء''')، ('''ۀ''')، ('''ئ''')، ('''ؤ'''). مثلا: :::'''ء''': '''اينء''' (اين رو)، '''رۊستاء''' (روستا رو) :::'''ۀ''': '''کلمۀ''' (کلمه رو)، '''همۀ''' (همه رو) :::'''ئ''': '''سردئ''' (نردبون رو) :::'''ؤ''': '''لاکؤ''' (دختر رو) :::دقت بؤکۊن همه به همزه ختم وکتۀن :) :::ايته علاوه بر اينکه شکل نوشتاري کلمه حفظ بۊنه، از آشفتگي هم در امان مؤنيم؛ شکل نوشتاري از اين جهت حفظ بۊنه گه کلمه "نردبون" از '''سردي''' به '''سردئ''' تبديل بۊنه درصۊرتي گه ورگˇ نوشتاري اۊسلۊبˇ مئن از '''سردي''' به '''سردئه''' تغيير شکل دنه! در واقع اۊ هسته واجه از بىن شۊنه. آشفتگي هم از اين جهت گه ورگˇ نوشتاري اۊسلۊبˇ مئن ىه بار ('''ه''') علامت مفعول وکنه، ىه بار (') وکنه، ىه جا ده ('''ؤ''') وکنه، ىه جا ده ني ('''ئه/ يئه''') وکنه؛ ('''ه''') خؤره ني ىه جا ده نشاندهنده فشرده ايسه/هيسه/هسه هيسه. [[کاربر:Baxsad|بخساد]] ([[بحث کاربر:Baxsad|بحث]]) ‏۱۸ اکتبر ۲۰۱۵، ساعت ۲۱:۳۴ (UTC) ::::[[کاربر:Baxsad|بخساد]]؛ ::::تي نظرˇ همرأ راجه به '''ء''' مؤخالفم ؤ فکر کؤنم راجه به خط ؤ زوان أننى بدفأمي دأنين. ىعني ايشؤن ئبه کارکردؤني تعريف کؤنين کي ايشؤنˇ شي نئه. ولي هين که ائره قبۊل بۊدي اي خطˇ سر اجماع بدأريم خئلي خؤبه. گبؤنˇ مئن واجب نئه حتماً همه ىک جۊر بنويسن بسچي که بئتره ولي اجبار نئه. ::::اينه نخأ جخترأديم کي أمئه شراىط الؤن '''اجماع''' ويشتر لازم دأنه تا '''دقت'''. ::::دوأريم! برسيم تي اصلˇ گبه. آقا! ايشؤني که الؤن بنويشتي که '''ملکي نامتا''' ؤ '''انعکاسي نامتا''' ايسه. (تينيم انعکاسي جا '''فتۊسن'''ˇ جي کاراگيريم.) ايشؤن ربطي به أمئه بحث ندأنن. ولي اي مقاله' ربط دأنن. ايشؤنه نأن ئبه کي نخأ مأ جي اجازه هأگيري. دابدستۊرˇوابينˇ مئن خأ نامتا'نˇ وابين بشي اينم بني. ولي کاش چن رچ راجه به ملکي نامتا'ن ؤ انعکاسي نامتا'ن ني تؤضيح بچربؤني. ::::[[کاربر:Varg|ورگ]] ([[بحث کاربر:Varg|بحث]]) ‏۲۰ اکتبر ۲۰۱۵، ساعت ۰۸:۵۶ (UTC) :::::[[کاربر:Varg|ورگ]] ::::::هيتۊ گازه گيته-ريم شؤدريم. گيلکؤن خىلي أمي جي عقب تٚرٚن. چؤن هيتؤ اصيل واژه جخطرأشؤدره ؤ بيگؤنه کلمه أمأدره. ؤ أمۊ هى واژه چاؤده-ريم ؤ فقط هم خۊدمؤن فهمنيم چيسن. به نظرم هيتؤ پيش بشيم شکاف دکنه. راستي '''بۊشؤسۊبراز''' چي معني دئنه؟--[[کاربر:شیخ|شـىـخـ...]] ([[بحث کاربر:شیخ|بحث]]) ‏۲۰ اکتبر ۲۰۱۵، ساعت ۱۳:۴۵ (UTC) ::نگران نبۊ [[کاربر:شیخ|شىخ]] جؤن. زوانˇ دابدستۊر ؤ اي جۊر جا'نˇ مئن کلمه چاگۊدن مردۊم ئبه فرقي نۊکؤنه. مگه حتی أگه مردۊم همه گيلکي گب بزنن ؤ گيلکي بنويسن، چن درصد دستۊرˇزوان مطالعه کؤنن؟ هي الؤن فارسي مئن چن درصد دؤنن مضارع التزامی و ضمير ملکی انعکاسی و فعل اسنادی چيسه؟ ::بسچي کي هنده خأ بقاىده پيش بشيم. نأ اينکه تؤرمؤۊ وابينيم. ::بۊشؤسۊبراز: تميزکاري. تميزگي. ::[[کاربر:Varg|ورگ]] ([[بحث کاربر:Varg|بحث]]) ‏۲۰ اکتبر ۲۰۱۵، ساعت ۱۴:۰۵ (UTC) == خؤندشؤن == گيلکي زوان ۱۱ته واکه دأنه که جدولˇميئن ني بۊما. <ref> بخش‌‌‌‌زاد محمودی، جعفر(۱۳۹۰)، دستور زبان گیلکی: صرف و نحو و آیین نگارش (چاپ دوم)، رشت: نشر گیلکان. </ref> حالا نۊدؤنم أمۊ کؤىکته' قبۊل بکۊنيم. پۊرهادي حرف که گۊنه ۷ته سادده خؤندش + ۳ جرگه تؤىم خؤندش ىا بخش زادˇگب که گۊنه کلا ۱۱ ته خؤندش دأنيم. {| class="wikitable" | '''رديف''' || '''[[گيلکي]]''' || '''[[فارسي]]''' || '''آوانيويسي''' || '''مثال''' || '''تؤضيحات''' |- | ۱ || أ || اَ || /æ/ || أحمد، زأى || - |- | ۲ || ئ (ائ) || اِ || /e/ || ائره، بيئه-پيش || - |- | ۳ || ؤ (اؤ) || اُ || /o/ || اؤره، دامؤن || - |- | ۴ || ي (اي) || ای || /iː/ || ايران، علي || - |- | ۵ || ۊ (اۊ) || او || /uː/ || پۊرد || - |- | ۶ || آ || آ || /ɑː/ || آسمؤن، گيلان || - |- | ۷ || ˇ ( ٚ) || - || /[[ə]]/ || سۊرخˇگۊل، رٚشت || مصوتی بین زیر و زبر (فتحه و کسره) |- | ۸ || يۊ || - || /y/ || تيۊل || در زبان فرانسه به شکل (u) |- | ۹ || ئؤ || - || /œ/ || دئؤ (دوق به لهجه گسکری) || این آوا در زبان لری و هم‌چنین ترکی هم وجود دارد. |- | ۱۰ || يأ || - || - || تيأل (نیلوفر وحشی به لهجه گسکری) || پساوا - در ترکی هم موجود است. |- | ۱۱ || أؤ || - || /æo/ || چأؤدن، أؤؤ || ميانپیش - آوایی که اول به صورت فتحه تلفظ میشود و بدون مکث لب‌ها غنچه شده و ضمه را ادا می‌کند. |} --[[کاربر:شیخ|شـىـخـ...]] ([[بحث کاربر:شیخ|بحث]]) ‏۲۳ اکتبر ۲۰۱۵، ساعت ۰۵:۱۶ (UTC) ===سربس=== {{جيرنويس}} [[کاربر:شیخ|شىخ]] تأ جي خاهش کؤنم هر جا ى:تهتازه گب زئه دري که تازه مؤضۊعه پيش کشنه وابين چاکۊن نأ اينکه ى:ته بحثˇ ديگرˇ جير هيتؤ بنويسي بأى جير. مي نظر اينه کي پۊرهادي گب دقيقتره. چۊن پۊرهادي بۊته ۷ ته ساده خؤندش ؤ سۊ جرگه (نأ سۊ ته!) تۊىم خؤندش (۱۵ ته تۊىم خؤندش) کي بنه ۲۲ ته خؤندش. [[کاربر:Varg|ورگ]] ([[بحث کاربر:Varg|بحث]]) ‏۲۳ اکتبر ۲۰۱۵، ساعت ۲۱:۵۷ (UTC) [[کاربر:Varg|ورگ]] ؛ چشم! ولي بخش زادˇکيتاب علمي تره. ؤ راستي ىکي دۊته حرف هم بخش زاد دأنه که پۊرهادي خؤ کيتابˇميئن نأرده.--[[کاربر:شیخ|شـىـخـ...]] ([[بحث کاربر:شیخ|بحث]]) ‏۲۴ اکتبر ۲۰۱۵، ساعت ۰۹:۰۷ (UTC) :[[کاربر:شیخ|شـىـخـ...]]؛ #چره علميتره؟ #کۊ حرفؤن؟ :[[کاربر:Varg|ورگ]] ([[بحث کاربر:Varg|بحث]]) ‏۲۶ اکتبر ۲۰۱۵، ساعت ۱۲:۲۶ (UTC) == گیلکی گۊیشان == گیلکی گۊیشان ٚ دسته‌بندی ره بهتره ملاک مشخص ببۊن! أخر ملاک قؤمیتی هیسه کلاچئه ؤ چابؤک ؤ غرب مازندران ٚ جۊلگه مناطق أنی گیل هیسن اۊشان أنی خأ «گیلی گۊیش» ٚ رده مئن جا بگیرن. ایسه أخر ملاک «گۊیش» هیسه بهتره گیلکی گۊیشانء جغرافیایی-زبانشناسی مبنا سر دسته‌بندی بؤکۊنیم: ۱. غربی گۊیشان (فؤمن ؤ رشت ؤ انزلی ؤ ...) ۲. مرکزی گویشان (لاجؤن ؤ رۊدسر ؤ رامسر ؤ تنکابن ؤ ...) ۳. جنۊبی گۊیشان (پیلارۊدبار ؤ رۊدبار المۊت ؤ طالقان ؤ ...) ۴. شرقی گۊیشان (چالۊس ؤ آمؤل ؤ ساری ؤ ...) [[کارگير:Baxsad|بخساد]] ([[کارگيرˇ گب:Baxsad|گب]]) ‏۲۶ سپتامبر ۲۰۱۹، ساعت ۰۷:۰۵ (UTC) أخر حرفی ندأرین مۊ دچین‌واچین بؤکۊنم!؟ [[کارگير:Baxsad|بخساد]] ([[کارگيرˇ گب:Baxsad|گب]]) ‏۲۹ سپتامبر ۲۰۱۹، ساعت ۲۱:۰۹ (UTC) == حذف! == مي ور بئسي اي مقاله حذفابۊن بیتره تا خأسه‌بۊن اي اطلاعات-ه خۊ مۊخاطب-ه هأده. یا لااقل یته کؤللي دگردش خأنه. [[کارگير:هؤی|هؤی]] ([[کارگيرˇ گب:هؤی|گب]]) ‏۲۰ آگؤست ۲۰۲۲، ساعت ۱۵:۳۴ (UTC) cnpd7460bmldkyr7izwbpun8n39b6dt