Aŭtoro:Henryk Sienkiewicz

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10.xsd" version="0.10" xml:lang="eo">
  <siteinfo>
    <sitename>Vikifontaro</sitename>
    <dbname>eowikisource</dbname>
    <base>https://eo.wikisource.org/wiki/Vikifontaro:%C4%88efpa%C4%9Do</base>
    <generator>MediaWiki 1.39.0-wmf.23</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">Aŭdvidaĵo</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">Specialaĵo</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">Diskuto</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">Uzanto</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">Uzanto-Diskuto</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">Vikifontaro</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">Vikifontaro diskuto</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">Dosiero</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">Dosiero-Diskuto</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">MediaWiki</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">MediaWiki-Diskuto</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">Ŝablono</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">Ŝablono-Diskuto</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">Helpo</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">Helpo-Diskuto</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">Kategorio</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">Kategorio-Diskuto</namespace>
      <namespace key="102" case="first-letter">Aŭtoro</namespace>
      <namespace key="103" case="first-letter">Aŭtoro-Diskuto</namespace>
      <namespace key="104" case="first-letter">Paĝo</namespace>
      <namespace key="105" case="first-letter">Paĝo-Diskuto</namespace>
      <namespace key="106" case="first-letter">Indekso</namespace>
      <namespace key="107" case="first-letter">Indekso-Diskuto</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">Modulo</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">Modulo-Diskuto</namespace>
      <namespace key="2300" case="first-letter">Gadget</namespace>
      <namespace key="2301" case="first-letter">Gadget talk</namespace>
      <namespace key="2302" case="case-sensitive">Gadget definition</namespace>
      <namespace key="2303" case="case-sensitive">Gadget definition talk</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>Aŭtoro:Henryk Sienkiewicz</title>
    <ns>102</ns>
    <id>4177</id>
    <revision>
      <id>62765</id>
      <parentid>41111</parentid>
      <timestamp>2022-08-03T12:12:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1556" xml:space="preserve">{{Nobelpremiito}}
{{aŭtoro2
|nomo = Henryk
|familinomo = Sienkiewicz
|lastainicialo = S
|bildo = Józef Buchbinder Portret H. Sienkiewicza.jpg
|naskiĝjaro = 1846
|mortjaro = 1916
|ŝtato = Pollando
|profesio = Ĵurnalisto
|profesio2 = Verkisto
|biografio = '''Henryk Sienkiewicz''' estis pola ĵurnalisto kaj nobelpremiito.
|vikipedio = Henryk Sienkiewicz
|vikicitaro =
}}
==Verkoj==
===Romanoj===
*''Quo Vadis'' – trad. {{de|Lidja Zamenhof}} (1934; skanaĵoj de la partoj [[c:File:EO Quo vadis romano el la tempo de Nero 1.pdf|unu]] kaj [[c:File:EO Quo vadis romano el la tempo de Nero 2.pdf|du]] en Vikimedia Komunejo)
===Noveloj===
*''[[Janko-Muzikanto]]'' – trad. {{de|Antoni Grabowski}} (1891)
*''[[La juĝo de Zeŭs]]'' – trad. {{de|Antoni Grabowski}} (1892)
*''[[La juĝo de Oziris]]'' – trad. {{de|Antoni Grabowski}} (1908)
*''[[Kio okazis foje en Sidono]]'' – trad. {{de|Antoni Grabowski}} (1909)
*''[[Ŝi, la tria]]'' – trad. {{de|Antoni Grabowski}} (1913)
*''[[Noveloj (Sienkiewicz)|Noveloj]]'' – trad. {{de|Lidja Zamenhof}} (1925):
**''[[Noveloj (Sienkiewicz)/Lux in tenebris lucet|Lux in tenebris lucet]]''
**''[[Noveloj (Sienkiewicz)/La maljuna servisto|La maljuna servisto]]''
**''[[Noveloj (Sienkiewicz)/Dioklo|Dioklo]]''
**''[[Noveloj (Sienkiewicz)/Estu benita|Estu benita]]''
**''[[Noveloj (Sienkiewicz)/La anĝelo|La anĝelo]]''

== Pri li ==
* ''[[Noveloj (Sienkiewicz)/Henryk Sienkiewicz|Henryk Sienkiewicz]]'' (antaŭparolo de ''[[Noveloj (Sienkiewicz)|Noveloj]]'') – [[Aŭtoro:Lidja Zamenhof|Lidja Zamenhof]] (1925)</text>
      <sha1>tkubvmrukno51rs8dpa5f637akt8ivb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Deklaracio de sendependenco de la Retlando</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18645</id>
    <revision>
      <id>62764</id>
      <parentid>62710</parentid>
      <timestamp>2022-08-03T12:05:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4939" xml:space="preserve">Registaroj de la Industria Mondo, pezecaj gigantoj da karno kaj ŝtalo, mi venas de Retlando, la nova hejmo de Menso. En la nomo de la estonteco, mi petas al vi de la pasinteco, lasu nin trankvilaj. Vi ne estas bonvenaj ĉe ni. Vi ne havas suverenecon, kie ni kunvenas.

Ni ne havas registaron elektitan, nek ni verŝajnas havi iun, do mi alparolas vin per ne pli granda aŭtoritato ol tiu, per kiu libereco mem ĉiam parolas. Mi deklaras ke la tutmonda sociala spaco, kion ni konstruas, estu nature sendependa de la tiranecoj, kiujn vi klopodas trudi al ni. Vi ne havas moralan rajton regi nin, nek vi posedas iun metodon de perforto, kiun timi ni havas realan kialon.

Registaroj derivas siajn justajn potencojn de la konsento de la regatoj. Vi nek petis nek ricevis la nian. Ni ne invitis vin. Nek vi konas nin, nek vi konas nian mondon. Retlando ne sin trovas ene de viaj landlimoj. Ne kredu ke vi povas konstrui ĝin, kvazaŭ ĝi estus publika konstruprojekto. Vi ne povas. Tio estas akto de la naturo kaj ĝi kreskas per niaj kolektivaj agadoj.

Vi ne partoprenis en nia granda kaj kolektiĝanta konversacio, nek vi kreis la riĉecon de niaj merkatoj. Vi ne konas nian kulturon, nian etikon, aŭ la neskribitajn kodojn kiuj jam provizas al nia socio pli multe da ordo ol atingiteblus per iuj ajn da viaj fitrudoj.

Vi pretendas ke ekzistas problemoj inter ni kiujn vi devas solvi. Tiun aserton vi pretekstas pro invadi nian zonon. Multaj de tiuj problemoj ne ekzistas. Kie ekzistas realaj konfliktoj, kie ekzistas malpravoj, ni identigos ilin kaj solvos ilin per niaj rimedoj. Ni formas nian propran socialan kontrakton. Tiu rego leviĝos laŭ kondiĉoj de nia mondo, ne de via. Nia mondo estas malsama.

Retlando konsistas de transakcioj, rilatoj, kaj penso mem, aranĝitaj kiel staranta ondo en la reto de niaj komunikaĵoj. La nia estas mondo, kiu sin trovas ambaŭ ĉie kaj nenie, sed ne kie loĝas korpoj.

Ni kreas mondon, kien ĉiuj rajtas eniri sen privilegio aŭ antaŭjuĝo akordita per raso, ekonomia potenco, milita forto, aŭ naskiĝloko.

Ni kreas mondon, kie iu ajn, ie ajn rajtas esprimi siajn kredojn, egale kiel neordinaraj, sen timon de iĝi devigata silentadon aŭ konformecon.

Viaj leĝaj konceptoj de posedaĵo, esprimo, idento, movado, kaj kunteksto ne aplikeblas al ni. Ĉiuj ĉi bazas sur materio, kaj ĉi tie ne ekzistas materio.

Niaj identoj ne havas korpojn, do, malkiel vi, ni ne povas atingi ordon per fizika devigado. Ni kredas, ke de etiko, de klerigita memintereso, kaj de la komonvelto, nia registaro altiĝos. Niaj identoj eblas disiĝataj trans multaj de viaj jurisdikcioj. La sola leĝo, kiun ĉiuj de niaj konstituciaj kulturoj ĝenerale agnoskus estas la Ora Regulo. Ni esperas, ke ni povu konstrui niajn apartajn solvojn sur tiu bazo. Sed ni ne povas akcepti la solvojn kiujn vi klopodadas altrudi.

En Usono, vi hodiaŭ kreis leĝon, la Akto de Reformacio de Telekomunikacioj, kiu forkonsentas vian propran konstitucion kaj insultas la viziojn de Jefferson, Washington, Mill, Madison, DeToqueville kaj Brandeis. Tiuj vizioj nun devas naskiĝi denove en ni.

Vi estas terurataj de viaj propraj idoj, ĉar ili estas indiĝenoj en unu mondo, kie vi ĉiam estos enmigrantoj. Ĉar vi timas ilin, vi komisias viajn burokratarojn kun gepatraj respondumoj kiujn alfronti mem vi tro malkuraĝas. En nia mondo ĉiuj sentimentoj kaj esprimoj de homeco, de maldignaĵo al anĝelaĵo, estas partoj de senkudra tuto, la tutmonda konversacio de bitoj. Ni ne povas apartigi la aeron, kiu sufokas de la aero, sur kiu batas flugiloj.

En Ĉinio, Germanio, Francio, Rusio, Singapuro, Italio kaj Usono vi penadas forbalai la viruson de libereco per establi gardpostenojn ĉe la bordoj de Retlando. Tiuj forteneblas infektadon dum tempeto, sed ili ne funkcios en mondo, kiu baldaŭ litkovrilatos sub bit-pluportantaj ilaroj.

Viaj pliigante arkaikaj informaĵindustrioj daŭrigus sin mem per proponi leĝojn, en Usono kaj aliloke, kiuj pretendas posedi paroladon mem tra la tuta mondo. Tiuj leĝoj deklarus, ke ideoj estu alia industriprodukto ne pli nobla ol krudfero. En nia mondo, kion ajn la homa menso kreus, eblas reproduktati kaj distribuati senfine senkoste. La tutmonda transportado de penso ne plu postulas viajn fabrikojn por atingi.

Tiaj pliigante malamikaj kaj koloniaj rezolucioj metas nin en la sama pozicio kiel tiuj antaŭaj amantoj de libereco kaj memdeterminado, kiuj devis malakcepti aŭtoritatojn de foraj, malinformataj potencoj. Ni devas deklari niajn virtualajn memestantojn imunaj kontraŭ via suvereneco, eĉ dum ni daŭradas konsenti vian regulon super niaj korpoj. Ni disvatiĝos trans la planedon, tiel ke neniu povu aresti niajn pensojn.

Ni kreos civilizacion de la menso en Retlando. Estu ĝi pli humana kaj justa ol la mondo, kiun viaj registaroj faris antaŭe.

Davos, Svisio Februaro 8-a, 1996

Aŭtoro: John Perry Barlow

[[Kategorio:Verkoj de 1906]]
[[Kategorio:Svislando]]</text>
      <sha1>b9ifw6mm2z5fuudjm9n3byfky63867r</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Aŭtoro:Stanislavo Belov</title>
    <ns>102</ns>
    <id>18652</id>
    <revision>
      <id>62766</id>
      <timestamp>2022-08-03T12:18:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <comment>Kreis novan paĝon kun &quot;{{aŭtoro2 |nomo = Stanislavo |familinomo = Belov |lastainicialo = L |bildo = XXth-conference-of-Gazprom's-young-scientists 40.jpg |naskiĝjaro = 1974 |mortjaro =  |ŝtato = Rusio |profesio = Ĵurnalisto |profesio2 = Historiisto |biografio = '''Stanislavo Belov''' estas rusia ĵurnalisto kaj historiisto. |vikipedio = Stanislavo Belov |vikicitaro = }} ==Verkoj== === Sciencaj artikoloj === *''“Baldaŭ venos fino al la komĉjoj…” (kontraŭkomunismaj onidiroj en...&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="541" xml:space="preserve">{{aŭtoro2
|nomo = Stanislavo
|familinomo = Belov
|lastainicialo = L
|bildo = XXth-conference-of-Gazprom's-young-scientists 40.jpg
|naskiĝjaro = 1974
|mortjaro = 
|ŝtato = Rusio
|profesio = Ĵurnalisto
|profesio2 = Historiisto
|biografio = '''Stanislavo Belov''' estas rusia ĵurnalisto kaj historiisto.
|vikipedio = Stanislavo Belov
|vikicitaro =
}}
==Verkoj==
=== Sciencaj artikoloj ===
*''[[“Baldaŭ venos fino al la komĉjoj…” (kontraŭkomunismaj onidiroj en la 1920-aj jaroj)]]'' — [https://archive.ph/wip/l0IPw Persona blogo]</text>
      <sha1>kdc4vx8pcb9sz1pldejm4l2e12v7n15</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>62767</id>
      <parentid>62766</parentid>
      <timestamp>2022-08-03T12:18:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="541" xml:space="preserve">{{aŭtoro2
|nomo = Stanislavo
|familinomo = Belov
|lastainicialo = L
|bildo = XXth-conference-of-Gazprom's-young-scientists 40.jpg
|naskiĝjaro = 1974
|mortjaro = 
|ŝtato = Rusia
|profesio = Ĵurnalisto
|profesio2 = Historiisto
|biografio = '''Stanislavo Belov''' estas rusia ĵurnalisto kaj historiisto.
|vikipedio = Stanislavo Belov
|vikicitaro =
}}
==Verkoj==
=== Sciencaj artikoloj ===
*''[[“Baldaŭ venos fino al la komĉjoj…” (kontraŭkomunismaj onidiroj en la 1920-aj jaroj)]]'' — [https://archive.ph/wip/l0IPw Persona blogo]</text>
      <sha1>c0m957h3oewuypsnkdv9zn52w1ors7z</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>62769</id>
      <parentid>62767</parentid>
      <timestamp>2022-08-03T12:19:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="541" xml:space="preserve">{{aŭtoro2
|nomo = Stanislavo
|familinomo = Belov
|lastainicialo = B
|bildo = XXth-conference-of-Gazprom's-young-scientists 40.jpg
|naskiĝjaro = 1974
|mortjaro = 
|ŝtato = Rusia
|profesio = Ĵurnalisto
|profesio2 = Historiisto
|biografio = '''Stanislavo Belov''' estas rusia ĵurnalisto kaj historiisto.
|vikipedio = Stanislavo Belov
|vikicitaro =
}}
==Verkoj==
=== Sciencaj artikoloj ===
*''[[“Baldaŭ venos fino al la komĉjoj…” (kontraŭkomunismaj onidiroj en la 1920-aj jaroj)]]'' — [https://archive.ph/wip/l0IPw Persona blogo]</text>
      <sha1>39tdhs73jcdih90868xoshv3wllu9he</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>62774</id>
      <parentid>62769</parentid>
      <timestamp>2022-08-03T12:40:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="682" xml:space="preserve">{{aŭtoro2
|nomo = Stanislavo
|familinomo = Belov
|lastainicialo = B
|bildo = XXth-conference-of-Gazprom's-young-scientists 40.jpg
|naskiĝjaro = 1974
|mortjaro = 
|ŝtato = Rusia
|profesio = Ĵurnalisto
|profesio2 = Historiisto
|biografio = '''Stanislavo Belov''' estas rusia ĵurnalisto kaj historiisto.
|vikipedio = Stanislavo Belov
|vikicitaro =
}}
==Verkoj==
=== Sciencaj artikoloj ===
*''[[“Baldaŭ venos fino al la komĉjoj…” (kontraŭkomunismaj onidiroj en la 1920-aj jaroj)]]'' — [https://archive.ph/wip/l0IPw Persona blogo]
*''[[&quot;Baldaŭ Trockij kontraŭ Lenin militos&quot; (onidiroj pri milito en la 1920-aj jaroj)]]'' — [https://archive.ph/wip/QL3S3 Persona blogo]</text>
      <sha1>9u0anymx05x3uz84o66uotupo35abws</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>62780</id>
      <parentid>62774</parentid>
      <timestamp>2022-08-03T12:53:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="870" xml:space="preserve">{{aŭtoro2
|nomo = Stanislavo
|familinomo = Belov
|lastainicialo = B
|bildo = XXth-conference-of-Gazprom's-young-scientists 40.jpg
|naskiĝjaro = 1974
|mortjaro = 
|ŝtato = Rusia
|profesio = Ĵurnalisto
|profesio2 = Historiisto
|biografio = '''Stanislavo Belov''' estas rusia ĵurnalisto kaj historiisto.
|vikipedio = Stanislavo Belov
|vikicitaro =
}}
==Verkoj==
=== Sciencaj artikoloj ===
* ''[[“Baldaŭ venos fino al la komĉjoj…” (kontraŭkomunismaj onidiroj en la 1920-aj jaroj)]]'' — [https://archive.ph/wip/l0IPw Persona blogo]
* ''[[&quot;Baldaŭ Trockij kontraŭ Lenin militos&quot; (onidiroj pri milito en la 1920-aj jaroj)]]'' — [https://archive.ph/wip/QL3S3 Persona blogo]
* ''[[Juda loĝantaro de Tobolska gubernio fine de la 19-a jarcento: socio-demografia portreto (laŭ materialoj de la censo de 1897)]]'' — [https://archive.ph/wip/2Ngdc Persona blogo]</text>
      <sha1>6v7qgjmv5oe9gvog873w155bmew8vck</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>62789</id>
      <parentid>62780</parentid>
      <timestamp>2022-08-04T05:02:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="980" xml:space="preserve">{{aŭtoro2
|nomo = Stanislavo
|familinomo = Belov
|lastainicialo = B
|bildo = XXth-conference-of-Gazprom's-young-scientists 40.jpg
|naskiĝjaro = 1974
|mortjaro = 
|ŝtato = Rusia
|profesio = Ĵurnalisto
|profesio2 = Historiisto
|biografio = '''Stanislavo Belov''' estas rusia ĵurnalisto kaj historiisto.
|vikipedio = Stanislavo Belov
|vikicitaro =
}}
==Verkoj==
=== Sciencaj artikoloj ===
* ''[[“Baldaŭ venos fino al la komĉjoj…” (kontraŭkomunismaj onidiroj en la 1920-aj jaroj)]]'' — [https://archive.ph/wip/l0IPw Persona blogo]
* ''[[&quot;Baldaŭ Trockij kontraŭ Lenin militos&quot; (onidiroj pri milito en la 1920-aj jaroj)]]'' — [https://archive.ph/wip/QL3S3 Persona blogo]
* ''[[Juda loĝantaro de Tobolska gubernio fine de la 19-a jarcento: socio-demografia portreto (laŭ materialoj de la censo de 1897)]]'' — [https://archive.ph/wip/2Ngdc Persona blogo]
* ''[[Visockij kaj la aŭtoj: la vivstilo – nesingarda]]'' — [https://archive.ph/wip/dUp1o Persona blogo]</text>
      <sha1>tludyijg5j7gpwd5l5ougl8w3aofkjh</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>62793</id>
      <parentid>62789</parentid>
      <timestamp>2022-08-04T05:24:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1095" xml:space="preserve">{{aŭtoro2
|nomo = Stanislavo
|familinomo = Belov
|lastainicialo = B
|bildo = XXth-conference-of-Gazprom's-young-scientists 40.jpg
|naskiĝjaro = 1974
|mortjaro = 
|ŝtato = Rusia
|profesio = Ĵurnalisto
|profesio2 = Historiisto
|biografio = '''Stanislavo Belov''' estas rusia ĵurnalisto kaj historiisto.
|vikipedio = Stanislavo Belov
|vikicitaro =
}}
==Verkoj==
=== Sciencaj artikoloj ===
* ''[[“Baldaŭ venos fino al la komĉjoj…” (kontraŭkomunismaj onidiroj en la 1920-aj jaroj)]]'' — [https://archive.ph/wip/l0IPw Persona blogo]
* ''[[&quot;Baldaŭ Trockij kontraŭ Lenin militos&quot; (onidiroj pri milito en la 1920-aj jaroj)]]'' — [https://archive.ph/wip/QL3S3 Persona blogo]
* ''[[Juda loĝantaro de Tobolska gubernio fine de la 19-a jarcento: socio-demografia portreto (laŭ materialoj de la censo de 1897)]]'' — [https://archive.ph/wip/2Ngdc Persona blogo]
* ''[[Visockij kaj la aŭtoj: la vivstilo – nesingarda]]'' — [https://archive.ph/wip/dUp1o Persona blogo]
* ''[[Boris Ŝĉerbina – heroo de Siberio, Ukrainio kaj Armenio]]'' — [https://archive.ph/lXMHH Persona blogo]</text>
      <sha1>eai8brzyxqjz8lfpusqrchw8dzhbgxz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>62798</id>
      <parentid>62793</parentid>
      <timestamp>2022-08-04T05:37:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1155" xml:space="preserve">{{aŭtoro2
|nomo = Stanislavo
|familinomo = Belov
|lastainicialo = B
|bildo = XXth-conference-of-Gazprom's-young-scientists 40.jpg
|naskiĝjaro = 1974
|mortjaro = 
|ŝtato = Rusia
|profesio = Ĵurnalisto
|profesio2 = Historiisto
|biografio = '''Stanislavo Belov''' estas rusia ĵurnalisto kaj historiisto.
|vikipedio = Stanislavo Belov
|vikicitaro =
}}

==Verkoj==

=== Sciencaj artikoloj pri historio ===
* ''[[“Baldaŭ venos fino al la komĉjoj…” (kontraŭkomunismaj onidiroj en la 1920-aj jaroj)]]'' — [https://archive.ph/wip/l0IPw Persona blogo]
* ''[[&quot;Baldaŭ Trockij kontraŭ Lenin militos&quot; (onidiroj pri milito en la 1920-aj jaroj)]]'' — [https://archive.ph/wip/QL3S3 Persona blogo]
* ''[[Juda loĝantaro de Tobolska gubernio fine de la 19-a jarcento: socio-demografia portreto (laŭ materialoj de la censo de 1897)]]'' — [https://archive.ph/wip/2Ngdc Persona blogo]

=== Popularigaj artikoloj pri historio ===

* ''[[Visockij kaj la aŭtoj: la vivstilo – nesingarda]]'' — [https://archive.ph/wip/dUp1o Persona blogo]
* ''[[Boris Ŝĉerbina – heroo de Siberio, Ukrainio kaj Armenio]]'' — [https://archive.ph/lXMHH Persona blogo]</text>
      <sha1>3dp6run2bxqsiokjaxc2feec0iool7b</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>62799</id>
      <parentid>62798</parentid>
      <timestamp>2022-08-04T05:38:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1293" xml:space="preserve">{{aŭtoro2
|nomo = Stanislavo
|familinomo = Belov
|lastainicialo = B
|bildo = XXth-conference-of-Gazprom's-young-scientists 40.jpg
|naskiĝjaro = 1974
|mortjaro = 
|ŝtato = Rusia
|profesio = Ĵurnalisto
|profesio2 = Historiisto
|biografio = '''Stanislavo Belov''' estas rusia ĵurnalisto kaj historiisto.
|vikipedio = Stanislavo Belov
|vikicitaro =
}}

==Verkoj==

=== Sciencaj artikoloj pri historio ===
* ''[[“Baldaŭ venos fino al la komĉjoj…” (kontraŭkomunismaj onidiroj en la 1920-aj jaroj)]]'' — [https://archive.ph/wip/l0IPw Persona blogo]
* ''[[&quot;Baldaŭ Trockij kontraŭ Lenin militos&quot; (onidiroj pri milito en la 1920-aj jaroj)]]'' — [https://archive.ph/wip/QL3S3 Persona blogo]
* ''[[Juda loĝantaro de Tobolska gubernio fine de la 19-a jarcento: socio-demografia portreto (laŭ materialoj de la censo de 1897)]]'' — [https://archive.ph/wip/2Ngdc Persona blogo]

=== Popularigaj artikoloj pri historio ===

* ''[[Visockij kaj la aŭtoj: la vivstilo – nesingarda]]'' — [https://archive.ph/wip/dUp1o Persona blogo]
* ''[[Boris Ŝĉerbina – heroo de Siberio, Ukrainio kaj Armenio]]'' — [https://archive.ph/lXMHH Persona blogo]

=== Publikigo de rememoroj ===

* ''[[Patro de aktorino aŭ Vojo al Gulago kaj reen]]'' — [https://archive.ph/wip/fUrDu Persona blogo]</text>
      <sha1>36edidee7h6kz97fl5u984dtvxg7ucw</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>62809</id>
      <parentid>62799</parentid>
      <timestamp>2022-08-04T05:52:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1393" xml:space="preserve">{{aŭtoro2
|nomo = Stanislavo
|familinomo = Belov
|lastainicialo = B
|bildo = XXth-conference-of-Gazprom's-young-scientists 40.jpg
|naskiĝjaro = 1974
|mortjaro = 
|ŝtato = Rusia
|profesio = Ĵurnalisto
|profesio2 = Historiisto
|biografio = '''Stanislavo Belov''' estas rusia ĵurnalisto kaj historiisto.
|vikipedio = Stanislavo Belov
|vikicitaro =
}}

==Verkoj==

=== Sciencaj artikoloj pri historio ===
* ''[[“Baldaŭ venos fino al la komĉjoj…” (kontraŭkomunismaj onidiroj en la 1920-aj jaroj)]]'' — [https://archive.ph/wip/l0IPw Persona blogo]
* ''[[&quot;Baldaŭ Trockij kontraŭ Lenin militos&quot; (onidiroj pri milito en la 1920-aj jaroj)]]'' — [https://archive.ph/wip/QL3S3 Persona blogo]
* ''[[Juda loĝantaro de Tobolska gubernio fine de la 19-a jarcento: socio-demografia portreto (laŭ materialoj de la censo de 1897)]]'' — [https://archive.ph/wip/2Ngdc Persona blogo]

=== Popularigaj artikoloj pri historio ===
* ''[[Boris Ŝĉerbina – heroo de Siberio, Ukrainio kaj Armenio]]'' — [https://archive.ph/lXMHH Persona blogo]
* ''[[Visockij kaj la aŭtoj: la vivstilo – nesingarda]]'' — [https://archive.ph/wip/dUp1o Persona blogo]
* ''[[Siberiaj negocistoj – reguloj kaj tradicioj]]'' — [https://archive.ph/pGhbf Persona blogo]

=== Publikigo de rememoroj ===

* ''[[Patro de aktorino aŭ Vojo al Gulago kaj reen]]'' — [https://archive.ph/wip/fUrDu Persona blogo]</text>
      <sha1>kj4qyg6fpc5473remlg94z2bdrhja5i</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>62813</id>
      <parentid>62809</parentid>
      <timestamp>2022-08-04T05:58:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1485" xml:space="preserve">{{aŭtoro2
|nomo = Stanislavo
|familinomo = Belov
|lastainicialo = B
|bildo = XXth-conference-of-Gazprom's-young-scientists 40.jpg
|naskiĝjaro = 1974
|mortjaro = 
|ŝtato = Rusia
|profesio = Ĵurnalisto
|profesio2 = Historiisto
|biografio = '''Stanislavo Belov''' estas rusia ĵurnalisto kaj historiisto.
|vikipedio = Stanislavo Belov
|vikicitaro =
}}

==Verkoj==

=== Sciencaj artikoloj pri historio ===
* ''[[“Baldaŭ venos fino al la komĉjoj…” (kontraŭkomunismaj onidiroj en la 1920-aj jaroj)]]'' — [https://archive.ph/wip/l0IPw Persona blogo]
* ''[[&quot;Baldaŭ Trockij kontraŭ Lenin militos&quot; (onidiroj pri milito en la 1920-aj jaroj)]]'' — [https://archive.ph/wip/QL3S3 Persona blogo]
* ''[[Juda loĝantaro de Tobolska gubernio fine de la 19-a jarcento: socio-demografia portreto (laŭ materialoj de la censo de 1897)]]'' — [https://archive.ph/wip/2Ngdc Persona blogo]

=== Popularigaj artikoloj pri historio ===
* ''[[Boris Ŝĉerbina – heroo de Siberio, Ukrainio kaj Armenio]]'' — [https://archive.ph/lXMHH Persona blogo]
* ''[[Visockij kaj la aŭtoj: la vivstilo – nesingarda]]'' — [https://archive.ph/wip/dUp1o Persona blogo]
* ''[[Siberiaj negocistoj – reguloj kaj tradicioj]]'' — [https://archive.ph/pGhbf Persona blogo]

=== Publikigo de rememoroj ===

* ''[[Patro de aktorino aŭ Vojo al Gulago kaj reen]]'' — [https://archive.ph/wip/fUrDu Persona blogo]
* ''[[«Ne por medaloj mi batalis...»]]'' — [https://archive.ph/wip/dLAFU Persona blogo]</text>
      <sha1>sim6w82c4xtbbwmh9t5y5bwjn13ds1w</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>62816</id>
      <parentid>62813</parentid>
      <timestamp>2022-08-04T06:03:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <comment>/* Publikigo de rememoroj */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1577" xml:space="preserve">{{aŭtoro2
|nomo = Stanislavo
|familinomo = Belov
|lastainicialo = B
|bildo = XXth-conference-of-Gazprom's-young-scientists 40.jpg
|naskiĝjaro = 1974
|mortjaro = 
|ŝtato = Rusia
|profesio = Ĵurnalisto
|profesio2 = Historiisto
|biografio = '''Stanislavo Belov''' estas rusia ĵurnalisto kaj historiisto.
|vikipedio = Stanislavo Belov
|vikicitaro =
}}

==Verkoj==

=== Sciencaj artikoloj pri historio ===
* ''[[“Baldaŭ venos fino al la komĉjoj…” (kontraŭkomunismaj onidiroj en la 1920-aj jaroj)]]'' — [https://archive.ph/wip/l0IPw Persona blogo]
* ''[[&quot;Baldaŭ Trockij kontraŭ Lenin militos&quot; (onidiroj pri milito en la 1920-aj jaroj)]]'' — [https://archive.ph/wip/QL3S3 Persona blogo]
* ''[[Juda loĝantaro de Tobolska gubernio fine de la 19-a jarcento: socio-demografia portreto (laŭ materialoj de la censo de 1897)]]'' — [https://archive.ph/wip/2Ngdc Persona blogo]

=== Popularigaj artikoloj pri historio ===
* ''[[Boris Ŝĉerbina – heroo de Siberio, Ukrainio kaj Armenio]]'' — [https://archive.ph/lXMHH Persona blogo]
* ''[[Visockij kaj la aŭtoj: la vivstilo – nesingarda]]'' — [https://archive.ph/wip/dUp1o Persona blogo]
* ''[[Siberiaj negocistoj – reguloj kaj tradicioj]]'' — [https://archive.ph/pGhbf Persona blogo]

=== Publikigo de rememoroj ===

* ''[[Patro de aktorino aŭ Vojo al Gulago kaj reen]]'' — [https://archive.ph/wip/fUrDu Persona blogo]
* ''[[«Ne por medaloj mi batalis...»]]'' — [https://archive.ph/wip/dLAFU Persona blogo]
* ''[[Du militoj de Paŭlo Danilĉenko]]'' — [https://archive.ph/wip/RHsaC Persona blogo]</text>
      <sha1>87gqf90g9qbqoithoxkyobxswt4n7zj</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>62822</id>
      <parentid>62816</parentid>
      <timestamp>2022-08-04T06:13:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1711" xml:space="preserve">{{aŭtoro2
|nomo = Stanislavo
|familinomo = Belov
|lastainicialo = B
|bildo = XXth-conference-of-Gazprom's-young-scientists 40.jpg
|naskiĝjaro = 1974
|mortjaro = 
|ŝtato = Rusia
|profesio = Ĵurnalisto
|profesio2 = Historiisto
|biografio = '''Stanislavo Belov''' estas rusia ĵurnalisto kaj historiisto.
|vikipedio = Stanislavo Belov
|vikicitaro =
}}

==Verkoj==

=== Sciencaj artikoloj pri historio ===
* ''[[“Baldaŭ venos fino al la komĉjoj…” (kontraŭkomunismaj onidiroj en la 1920-aj jaroj)]]'' — [https://archive.ph/wip/l0IPw Persona blogo]
* ''[[&quot;Baldaŭ Trockij kontraŭ Lenin militos&quot; (onidiroj pri milito en la 1920-aj jaroj)]]'' — [https://archive.ph/wip/QL3S3 Persona blogo]
* ''[[Juda loĝantaro de Tobolska gubernio fine de la 19-a jarcento: socio-demografia portreto (laŭ materialoj de la censo de 1897)]]'' — [https://archive.ph/wip/2Ngdc Persona blogo]

=== Popularigaj artikoloj pri historio ===
* ''[[Boris Ŝĉerbina – heroo de Siberio, Ukrainio kaj Armenio]]'' — [https://archive.ph/lXMHH Persona blogo]
* ''[[Visockij kaj la aŭtoj: la vivstilo – nesingarda]]'' — [https://archive.ph/wip/dUp1o Persona blogo]
* ''[[Siberiaj negocistoj – reguloj kaj tradicioj]]'' — [https://archive.ph/pGhbf Persona blogo]

=== Publikigo de rememoroj ===

* ''[[Patro de aktorino aŭ Vojo al Gulago kaj reen]]'' — [https://archive.ph/wip/fUrDu Persona blogo]
* ''[[«Ne por medaloj mi batalis...»]]'' — [https://archive.ph/wip/dLAFU Persona blogo]
* ''[[Du militoj de Paŭlo Danilĉenko]]'' — [https://archive.ph/wip/RHsaC Persona blogo]
* ''[[Medaloj neniam abundis aŭ Du jaroj en la afgana armeo]]'' — [https://archive.ph/wip/28XO9 Persona blogo: Parto I] [Parto II]</text>
      <sha1>8smkv0k6a85fmvt6z4ftuwn0wzz01z5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>62830</id>
      <parentid>62822</parentid>
      <timestamp>2022-08-04T10:20:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1861" xml:space="preserve">{{aŭtoro2
|nomo = Stanislavo
|familinomo = Belov
|lastainicialo = B
|bildo = XXth-conference-of-Gazprom's-young-scientists 40.jpg
|naskiĝjaro = 1974
|mortjaro = 
|ŝtato = Rusia
|profesio = Ĵurnalisto
|profesio2 = Historiisto
|biografio = '''Stanislavo Belov''' estas rusia ĵurnalisto kaj historiisto.
|vikipedio = Stanislavo Belov
|vikicitaro =
}}

==Verkoj==

=== Sciencaj artikoloj pri historio ===
* ''[[“Baldaŭ venos fino al la komĉjoj…” (kontraŭkomunismaj onidiroj en la 1920-aj jaroj)]]'' — [https://archive.ph/wip/l0IPw Persona blogo]
* ''[[&quot;Baldaŭ Trockij kontraŭ Lenin militos&quot; (onidiroj pri milito en la 1920-aj jaroj)]]'' — [https://archive.ph/wip/QL3S3 Persona blogo]
* ''[[Juda loĝantaro de Tobolska gubernio fine de la 19-a jarcento: socio-demografia portreto (laŭ materialoj de la censo de 1897)]]'' — [https://archive.ph/wip/2Ngdc Persona blogo]

=== Popularigaj artikoloj pri historio ===
* ''[[Boris Ŝĉerbina – heroo de Siberio, Ukrainio kaj Armenio]]'' — [https://archive.ph/lXMHH Persona blogo]
* ''[[Visockij kaj la aŭtoj: la vivstilo – nesingarda]]'' — [https://archive.ph/wip/dUp1o Persona blogo]
* ''[[Siberiaj negocistoj – reguloj kaj tradicioj]]'' — [https://archive.ph/pGhbf Persona blogo]

=== Publikigo de rememoroj ===

* ''[[Patro de aktorino aŭ Vojo al Gulago kaj reen]]'' — [https://archive.ph/wip/fUrDu Persona blogo]
* ''[[«Ne por medaloj mi batalis...»]]'' — [https://archive.ph/wip/dLAFU Persona blogo]
* ''[[Du militoj de Paŭlo Danilĉenko]]'' — [https://archive.ph/wip/RHsaC Persona blogo]
* ''[[«Mi sonĝas pri Afganio...» (rememoroj de sovetia paraŝutisto)]]'' — [https://archive.ph/wip/BU4Wp Persona blogo]
* ''[[Medaloj neniam abundis aŭ Du jaroj en la afgana armeo]]'' — [https://archive.ph/wip/28XO9 Persona blogo: Parto I] [https://archive.ph/hruUv Parto II]</text>
      <sha1>a277isnztv70m5cuzyd1ekbg1ncfl3i</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>62833</id>
      <parentid>62830</parentid>
      <timestamp>2022-08-04T10:28:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <comment>/* Publikigo de rememoroj */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1953" xml:space="preserve">{{aŭtoro2
|nomo = Stanislavo
|familinomo = Belov
|lastainicialo = B
|bildo = XXth-conference-of-Gazprom's-young-scientists 40.jpg
|naskiĝjaro = 1974
|mortjaro = 
|ŝtato = Rusia
|profesio = Ĵurnalisto
|profesio2 = Historiisto
|biografio = '''Stanislavo Belov''' estas rusia ĵurnalisto kaj historiisto.
|vikipedio = Stanislavo Belov
|vikicitaro =
}}

==Verkoj==

=== Sciencaj artikoloj pri historio ===
* ''[[“Baldaŭ venos fino al la komĉjoj…” (kontraŭkomunismaj onidiroj en la 1920-aj jaroj)]]'' — [https://archive.ph/wip/l0IPw Persona blogo]
* ''[[&quot;Baldaŭ Trockij kontraŭ Lenin militos&quot; (onidiroj pri milito en la 1920-aj jaroj)]]'' — [https://archive.ph/wip/QL3S3 Persona blogo]
* ''[[Juda loĝantaro de Tobolska gubernio fine de la 19-a jarcento: socio-demografia portreto (laŭ materialoj de la censo de 1897)]]'' — [https://archive.ph/wip/2Ngdc Persona blogo]

=== Popularigaj artikoloj pri historio ===
* ''[[Boris Ŝĉerbina – heroo de Siberio, Ukrainio kaj Armenio]]'' — [https://archive.ph/lXMHH Persona blogo]
* ''[[Visockij kaj la aŭtoj: la vivstilo – nesingarda]]'' — [https://archive.ph/wip/dUp1o Persona blogo]
* ''[[Siberiaj negocistoj – reguloj kaj tradicioj]]'' — [https://archive.ph/pGhbf Persona blogo]

=== Publikigo de rememoroj ===
==== Stalin-reprezalioj ====
* ''[[Patro de aktorino aŭ Vojo al Gulago kaj reen]]'' — [https://archive.ph/wip/fUrDu Persona blogo]

==== Dua mondmilito ====

* ''[[«Ne por medaloj mi batalis...»]]'' — [https://archive.ph/wip/dLAFU Persona blogo]

==== Afgana milito (1979-1989) ====
* ''[[Du militoj de Paŭlo Danilĉenko]]'' — [https://archive.ph/wip/RHsaC Persona blogo]
* ''[[«Mi sonĝas pri Afganio...» (rememoroj de sovetia paraŝutisto)]]'' — [https://archive.ph/wip/BU4Wp Persona blogo]
* ''[[Medaloj neniam abundis aŭ Du jaroj en la afgana armeo]]'' — [https://archive.ph/wip/28XO9 Persona blogo: Parto I] [https://archive.ph/hruUv Parto II]</text>
      <sha1>02lct0wwfcyl0c1m20coa4aocka6r8r</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>62834</id>
      <parentid>62833</parentid>
      <timestamp>2022-08-04T10:29:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <comment>/* Verkoj */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2100" xml:space="preserve">{{aŭtoro2
|nomo = Stanislavo
|familinomo = Belov
|lastainicialo = B
|bildo = XXth-conference-of-Gazprom's-young-scientists 40.jpg
|naskiĝjaro = 1974
|mortjaro = 
|ŝtato = Rusia
|profesio = Ĵurnalisto
|profesio2 = Historiisto
|biografio = '''Stanislavo Belov''' estas rusia ĵurnalisto kaj historiisto.
|vikipedio = Stanislavo Belov
|vikicitaro =
}}

== Verkoj ==

=== Recenzoj pri Esperanto-libroj ===
* ''[[Amo inter ruinoj: bela fabelo pri enigma lando]]'' — [https://archive.ph/wip/xIFqx Persona blogo]

=== Sciencaj artikoloj pri historio ===
* ''[[“Baldaŭ venos fino al la komĉjoj…” (kontraŭkomunismaj onidiroj en la 1920-aj jaroj)]]'' — [https://archive.ph/wip/l0IPw Persona blogo]
* ''[[&quot;Baldaŭ Trockij kontraŭ Lenin militos&quot; (onidiroj pri milito en la 1920-aj jaroj)]]'' — [https://archive.ph/wip/QL3S3 Persona blogo]
* ''[[Juda loĝantaro de Tobolska gubernio fine de la 19-a jarcento: socio-demografia portreto (laŭ materialoj de la censo de 1897)]]'' — [https://archive.ph/wip/2Ngdc Persona blogo]

=== Popularigaj artikoloj pri historio ===
* ''[[Boris Ŝĉerbina – heroo de Siberio, Ukrainio kaj Armenio]]'' — [https://archive.ph/lXMHH Persona blogo]
* ''[[Visockij kaj la aŭtoj: la vivstilo – nesingarda]]'' — [https://archive.ph/wip/dUp1o Persona blogo]
* ''[[Siberiaj negocistoj – reguloj kaj tradicioj]]'' — [https://archive.ph/pGhbf Persona blogo]

=== Publikigo de rememoroj ===
==== Stalin-reprezalioj ====
* ''[[Patro de aktorino aŭ Vojo al Gulago kaj reen]]'' — [https://archive.ph/wip/fUrDu Persona blogo]

==== Dua mondmilito ====

* ''[[«Ne por medaloj mi batalis...»]]'' — [https://archive.ph/wip/dLAFU Persona blogo]

==== Afgana milito (1979-1989) ====
* ''[[Du militoj de Paŭlo Danilĉenko]]'' — [https://archive.ph/wip/RHsaC Persona blogo]
* ''[[«Mi sonĝas pri Afganio...» (rememoroj de sovetia paraŝutisto)]]'' — [https://archive.ph/wip/BU4Wp Persona blogo]
* ''[[Medaloj neniam abundis aŭ Du jaroj en la afgana armeo]]'' — [https://archive.ph/wip/28XO9 Persona blogo: Parto I] [https://archive.ph/hruUv Parto II]</text>
      <sha1>j01xa9pr3vgf50qwbxfnjriaojkt6k2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategorio:Naskiĝintoj en 1974</title>
    <ns>14</ns>
    <id>18653</id>
    <revision>
      <id>62768</id>
      <timestamp>2022-08-03T12:18:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <comment>Kreis novan paĝon kun &quot;[[Kategorio:Naskiĝintoj en la 20-a jarcento|74]] [[Kategorio:Naskiĝintoj laŭ jaroj|1974]] [[Kategorio:1974]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="111" xml:space="preserve">[[Kategorio:Naskiĝintoj en la 20-a jarcento|74]]
[[Kategorio:Naskiĝintoj laŭ jaroj|1974]]
[[Kategorio:1974]]</text>
      <sha1>cyppxl3mxy25tflvz0ukjjvhauc8yrj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>“Baldaŭ venos fino al la komĉjoj…” (kontraŭkomunismaj onidiroj en la 1920-aj jaroj)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18654</id>
    <revision>
      <id>62770</id>
      <timestamp>2022-08-03T12:32:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <comment>Kreis novan paĝon kun &quot;'''La sociaj kaj ekonomiaj ŝanĝoj en la 1920-aj jaroj tuŝis ankaŭ la amasan konscion, kvankam ŝanĝoj tiukampe okazis malpli rapide, alfrontante reziston de plurjarcenta tradicio. La sovetia potenco kaj la tuta nova socio estis konsiderataj de granda parto de la loĝantaro kiel io nenatura, do provizora.'''  Dum la 1920-aj jaroj en Tjumena regiono cirkulis onidiroj, aŭgurantaj baldaŭan finon de la sovetia potenco pro eksterlanda invado, komploto aŭ popola ri...&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12800" xml:space="preserve">'''La sociaj kaj ekonomiaj ŝanĝoj en la 1920-aj jaroj tuŝis ankaŭ la amasan konscion, kvankam ŝanĝoj tiukampe okazis malpli rapide, alfrontante reziston de plurjarcenta tradicio. La sovetia potenco kaj la tuta nova socio estis konsiderataj de granda parto de la loĝantaro kiel io nenatura, do provizora.'''

Dum la 1920-aj jaroj en Tjumena regiono cirkulis onidiroj, aŭgurantaj baldaŭan finon de la sovetia potenco pro eksterlanda invado, komploto aŭ popola ribelo. Foje tiuj onidiroj estis sufiĉe serioze traktataj de ne nur ordinaraj homoj, sed ankaŭ de malsupraj ŝtatoficistoj.

Ni klopodos analizi haveblajn datumojn pri tiu ĉi temo, skizi la ĉefajn trajtojn de la fenomeno kaj kompreni ĝian lokon en la amasa konscio de la loĝantaro de la regiono en la 1920-aj jaroj. Kiel fontoj estis uzataj raportoj de loka sekcio de OGPU (sekreta polico) kaj tiutempa gazetaro. Kiel Tjumena regiono estas konsiderata la nuna teritorio de Tjumena provinco, kiu en la 1920-aj jaroj apartenis al diversaj teritoriaj entoj. 

== Tempo kaj loko de la ribelo == 
Plej ofte disvastigantoj de la onidiroj asertis, ke la kontraŭsovetia ribelo komenciĝos tre baldaŭ (foje oni nomis konkretan daton) aŭ jam komenciĝis. Ekzemple en marto 1922 en Jalutorovska distrikto oni diris, ke “en aprilo nepre devos okazi ribelo, ĉar en Omsko haveblas komploto” [1]. En majo 1923 kamparanoj de Iŝima distrikto asertis, ke ribelo komenciĝos la 1-an de majo, poste aperis alia dato – la 4-an de majo [2]. 

En junio 1923 en Tobolska distrikto disvastiĝis onidiro pri falo de la sovetia potenco okazonta en oktobro [3]. En aprilo 1924 en vilaĝo Zavodo-Uspenskoje aperis onidiro, ke en Omsko jam okazis ribelo, oni mortigis multe da komunistoj kaj baldaŭ atendeblas la samaj eventoj en nia regiono [4]. En aŭgusto 1924 kamparanoj de Emurtla distrikto parolis pri fortaj bataloj, kvazaŭ okazantaj apud Petropavlovsko, kie komenciĝis la kamparana ribelo [5]. 
En marto 1925 en Kondinska distrikto aperis onidiroj ke en Leningrado kaj Moskvo ŝtatrenverso jam okazis kaj post kiam komenciĝos navigado kaj ekiros vaporŝipoj, do “ankaŭ ĉi tie al la komĉoj estos la fino” [6]. En julio 1925 en Tjumeno disvastiĝis onidiroj pri kamparana ribelo apud Taŝkento, kie ĉiuj hospitaloj kaj malsanulejoj estas plenaj je vunditoj [7]. En novembro 1926 tumultoj onidire okazis samtempe en Omsko kaj Tomsko kaj minacis baldaŭ transformiĝi je io pli granda [8]. 

== Kialoj de la ribelo ==
 
Kiel senperan pretekston de la komenciĝo de la ribelo oni ofte nomis atakon kontraŭ Sovetia Rusio fare de eksterlandaj ŝtatoj. Ĉe tio forpelo de la komunistoj foje estis konsiderata ebleco preventi la eksteran agreson, direktitan sole kontraŭ la bolŝevisma reĝimo.

Kiel alia kaŭzo povis servi mobilizado, neevitebla kaze de la milito. La morto de Lenin ankaŭ elvokis plurajn supozojn, kiujn unuigis aserto, ke baldaŭ “atendeblas la morto ankaŭ de la sovetia potenco mem” [9]. Inter laboristoj de la fabriko “Plamja” (Flamo), lokita en Tjumeno, en februaro 1924 disvastiĝis onidiro pri ribelo de senlaboruloj, eksplodinta en Moskvo “pro disputoj pri laborista demokratio” [10]. 

Kiel kialo povis esti nomita ankaŭ atendata kresko de imposta ŝarĝo aŭ enkonduko de deviga asekurado de brutaro. Nova armita ribelo estis konsiderata logika daŭrigo de la kamparana ribelo, okazinta en Okcidenta Siberio en 1921. Tiel sekretario de unu el distriktaj plenumaj komitatoj de Tobolska distrikto, indigninta pro novaj impostoj, rekte diris, ke “evidente denove necesos forĝi pikilojn” [11]. En raporto de OGPU, verkita en julio 1925, renkonteblas opinio pri kialoj kaj sezona karaktero de tiaj onidiroj: “la onidiroj ekdisvastiĝis en la momento de prenado de imposto, en la momento kiam la kamparanoj tremis pro siaj groŝoj kaj “ofenditaj” ili atendis ke iu venos ilin savi” [12]. 

Kreskanta distanco inter la potenco kaj la popolo, transformiĝo de la sovetia aparato je la nova socia tavolo, okupanta superajn poziciojn en la socia ĥierarĥio, ankaŭ estis rimarkitaj de la loĝantaro. Unu el kamparanoj, vizitinta Tobolskon en februaro 1925, diris al samvilaĝanoj, ke “en Tobolsko ĉe altranguloj aperis kaleŝistoj kaj servistoj”, do “denove… ripetiĝas la malnova, povus formiĝi denove klasoj kaj povus okazi klasa batalo” [13].
Novan pretekston por apero de onidiroj donis grenproviza krizo en 1927 kaj ties sekvoj. Tiel uinu el loĝantoj de vilaĝo Talica, ricevinta en decembro 1927 leteron de frato el Tomsko, rakontis al konatoj: “Nun en Tomsko estas la vera 1920-a jaro, la vendejoj estas fermitaj, malsato, ĉe panvendejoj estas grandegaj atendovicoj, oni staras po kelkaj tagoj, nokte starantaj en atendovico bruligas fajrojn. Ekstrema multekosteco. Humoro de la urbo estas streĉa, loĝantaro ion senpacience atendas” [14]. 

== Reago de loĝantaro == 
Atendado de la baldaŭa falo de la sovetia potenco stimulis kamparanojn eviti plenumon de ajnaj devoj rilate la potencon, redukti ajnajn kontaktojn kun reprezentantoj de la reĝimo. Tiel en novembro 1923 loĝantoj de vilaĝo Berjozovij Jar evitis pagi imposton, asertante, ke “de Omska direkto oni transportas vunditajn soldatojn, evidente ie okazas ribelo” [15]. En alia vilaĝo kamparanoj reference al la sama aserto prokrastis asekurpagojn. Loĝantoj de vilaĝo Sokolovka, timigitaj de informoj pri baldaŭa ŝtatrenverso, ĉesis frekventi kunsidojn de agronomia rondeto [16]. En vilaĝo Bogandinskoje pro influo de agitado pri ekstremado de la komsomolanoj kaj komunistoj, okazonta dum baldaŭa ribelo, lokan komsomolan organizaĵon forlasis 23 anoj el 30 [17]. 

Strebante laŭeble distanciĝi de la reganta reĝimo, kamparanoj evitis aniĝi en komitatoj de reciproka helpo kaj kooperado, dirante ke “tiel oni aliĝas al la komunistoj” [18]. Foje instruistino, edziniĝinta al komunisto, admonis lin forlasi la partion por ne iĝi viktimo dum baldaŭ okazonta ŝtatrenverso [19].

Onidiroj aspektis pli kredeblaj, ĉar ofte ilin disvastigis ne sole influaj kamparanoj, sed ankaŭ reprezentantoj de la sovetia potenco mem – sekretarioj de plenumaj komitatoj kaj de vilaĝaj sovetoj. 
Bona ekzemplo povas esti historio pri mobilizado de la komunumanoj en Iŝima distrikto en majo 1923. Tiam komandestro de la 17-a roto de la Ekstrema Speciala Taĉmento (ruse: ЧОН), kantonmetigita en vilaĝo Armizonskoje, ricevinte sciigon pri kvazaŭ malkovrita en Sitnikova vilaĝaro kontraŭrevolucia komploto, tuj ordonis al komunumanoj el apudaj vilaĝaroj veni kun armiloj al vilaĝaraj komunumaj komitatoj. 
Multaj respondis al tiu alvoko kaj venis komplete armitaj, iuj kun familioj. Kun aprobo de distrikta komitato oni sendis kelkmil kartoĉojn al Ekstremaj Specialaj Taĉmentoj. Apogeo de la alarmo estis aresto de kelkaj lokaj kulakoj (riĉaj kamparanoj) fare de la Armizona vilaĝara komitato. Ili estis deklaritaj ostaĝoj, mortpafotaj kaze de ribelo [20]. 
Agado de subteraj kontraŭkomunistaj organizaĵoj, reale ekzistintaj aŭ elpensitaj de sekurecorganoj, ankaŭ stimulis aperon de la onidiroj. Tiel nokte al la 21-a de februaro 1925 en Tjumeno estis disgluitaj alvokoj je la nomo de la Tjumena Buroo de la Siberia Komitato de Agado de la Faŝistoj, en kiu oni deklaris ke “la sovetia potenco dum 7 jaroj donis al laboristoj senlaborecon, mizeran salajron, truditan laboron, senigis je libereco de gazetaro, religio ktp” kaj enhavis alvokon aniĝi al la menciita organizaĵo “laŭ la unua voko” [21].

Verŝajne la vorto “faŝisto” tiutempe estis uzata en pli vasta senco, kiel sinonimo de la vorto “kontraŭrevoluciulo”. Pri tio atestas la fakto, ke laborista junularo nomis “faŝistoj” infanojn de eksaj komercistoj kaj ŝtatoficistoj, kio estas menciata en raporto de OGPU en 1924 [22]. En marto 1925 dum kelkaj sinsekvaj noktoj laŭ stratoj de Tobolsko nekonatoj disĵetis manskribitajn proklamaĵojn kun sloganoj: “Morton al la komunistoj! Morton al Rikov-bagnulo! For la sovetian registaron! Vivu la monarĥio! Vivu Nikolaj Nikolajeviĉ!” [23].

Aresto de 17 poloj en Tobolsko, farita de sekurecorganoj en aprilo 1925, naskis inter kamparanoj onidirojn pri malkovro de kontraŭrevolucia komploto, kies partoprenintoj preparis ribelon, kaj ke ne ĉiuj komplotantoj estis arestitaj [24]. 

== Reago de la potenco == 
La potenco sendube ne malatentis la onidirojn kaj iliajn disvastigintojn, uzante kontraŭ ili punojn kaj propagandon. En la tjumena ĵurnalo “Trudovoj nabat” (Labora Alarmsonorilo) en septembro 1921 estis publikigita satira poemo “Onidiroj”, kiu komenciĝis per la vortoj: “Onidiroj… Klaĉoj… Babilado… Ĉie susurado, kalumnioj: “Kulpas la komunistoj”, “Kulpas la malriĉuloj!” La poemo finiĝis per bildigo de tipa konversacio de du filistroj: “Ĉu vi scias, nur sekrete, Katja diras al Nadja, en Petrogrado jam tumulto kaj Moskvo jam brulas” [25]. En februaro 1922 en artikoleto “Oni atendas japanojn” estis kritikitaj loĝantoj de vilaĝo Buĥtalskoje, kiuj disvastigis onidirojn pri baldaŭa alveno de japanoj, kiuj jam estas “preskaŭ en Sarai” (rando de Tjumeno) kaj ke “antaŭ alveno de la japanoj oni unue buĉos la komunistojn” [26]. 

Kontestoj venis de plejaj altranguloj. Dum la 6-a gubernia partia konferenco, okazinta en aŭgusto 1922, la respondeca sekretario de la gubernia komitato Zikov, parolante pri kontraŭuloj de la sovetia potenco, opiniis necesa kontesti “mensogon pri iu lukto ene de la kompartio… – senhontajn elpensaĵojn de bazaraj ĉarlatanoj” [27].

Nome tiuj malkonsentoj ene de la partio ofte estis konsiderataj de la filistroj kiel signo de baldaŭa falo de la reĝimo. Alia fonto de la onidiroj estis neinformiteco de la loĝantaro pri eventoj, okazintaj en la lando kaj eĉ en la regiono. Plej ofte tion kaŭzis senalfabeteco, manko de oficialaj informfontoj kaj malfido al ili.

Speciala situacio formiĝis ekzemple en la 86-a regimento, kantonmetigita en Tjumeno. Plejparto de ties ruĝarmeanoj devenis el Ukrainio, malbone sciis paroli kaj preskaŭ ne sciis legi en la rusa. Manko de la gazetoj en la ukraina lingvo stimulis ilin sin turni “al plej malfidindaj kaj absurdaj onidiroj pri sia patrujo”, kiujn ili “traktis tre serioze”. Kiom favoris la medio por apero kaj disvastiĝo de la onidiroj, montras la fakto ke en 1924 la ruĝarmeanoj de la regimento al la demando “kio estas Trockij?” respondis “tio estas paĉjo caro” [28].

Ĝenerale percepto de la sovetia potenco kiel la fenomeno mallongdaŭra, sento de malstabileco de la kuranta reĝimo, atendado de ŝanĝo de la ŝtata ordo, inkluzive per ŝtatrenverso aŭ invado, daŭris evidente dum la tutaj 1920-aj jaroj. 

== Referencoj ==

[1] La Ŝtata Arĥivo de la Socio-Politika Historio de Tjumena provinco (ŜASPHTP). Fondaĵo 1. Listo 1. Dosierujo 431. Folio 41. 

[2] ŜASPHTP. Fondaĵo 1. Listo 1. Dosierujo 714. Folioj 86, reverso – 87. 

[3] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 21. Folioj 13-14. 

[4] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 66. Folio 103. 

[5] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 66. Folio 176. 

[6] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 312. Folioj 103-104. 

[7] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 242. Folio 238. 

[8] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 456. Folio 393, reverso. 

[9] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 21. Folioj 342, reverso – 343. 

[10] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 66. Folio 72. 

[11] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo. 1. Dosierujo 21. Folioj 321, reverso - 322. 

[12] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo. 1. Dosierujo 312. Folioj 161-162. 

[13] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo. 1. Dosierujo 312. Folio 78. 

[14] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 804. Folioj 13-14. 

[15] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 66. Folio 6. 

[16] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 21. Folio 366. 

[17] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 242. Folio 136. 

[18] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 312. Folio 117. 

[19] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 312. Folio 85. 

[20] ŜASPHTP. Fondaĵo 1. Listo 1. Dosierujo 714. Folioj 91, reverso – 92. 

[21] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 242. Folio 136. 

[22] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 21. Folio 168. 

[23] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 312. Folioj 106-107. 

[24] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 312. Folio 117. 

[25] Trudovoj Nabat (Labora Alarmsonorilo). La 9-an de septembro 1921. p. 2. 

[26] Trudovoj Nabat (Labora Alarmsonorilo). La 17-an de februaro 1922. p. 2. 

[27] Trudovoj Nabat (Labora Alarmsonorilo). La 2-an de aŭgusto 1922. p. 3. 

[28] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 21. Folio 208.

[[Kategorio:Historio de Sovetunio]]</text>
      <sha1>3bnplgl19oahgxvyhpl3f5s77i0ut86</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>62772</id>
      <parentid>62770</parentid>
      <timestamp>2022-08-03T12:34:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12854" xml:space="preserve">'''La sociaj kaj ekonomiaj ŝanĝoj en la 1920-aj jaroj tuŝis ankaŭ la amasan konscion, kvankam ŝanĝoj tiukampe okazis malpli rapide, alfrontante reziston de plurjarcenta tradicio. La sovetia potenco kaj la tuta nova socio estis konsiderataj de granda parto de la loĝantaro kiel io nenatura, do provizora.'''

Dum la 1920-aj jaroj en Tjumena regiono cirkulis onidiroj, aŭgurantaj baldaŭan finon de la sovetia potenco pro eksterlanda invado, komploto aŭ popola ribelo. Foje tiuj onidiroj estis sufiĉe serioze traktataj de ne nur ordinaraj homoj, sed ankaŭ de malsupraj ŝtatoficistoj.

Ni klopodos analizi haveblajn datumojn pri tiu ĉi temo, skizi la ĉefajn trajtojn de la fenomeno kaj kompreni ĝian lokon en la amasa konscio de la loĝantaro de la regiono en la 1920-aj jaroj. Kiel fontoj estis uzataj raportoj de loka sekcio de OGPU (sekreta polico) kaj tiutempa gazetaro. Kiel Tjumena regiono estas konsiderata la nuna teritorio de Tjumena provinco, kiu en la 1920-aj jaroj apartenis al diversaj teritoriaj entoj. 

== Tempo kaj loko de la ribelo == 
Plej ofte disvastigantoj de la onidiroj asertis, ke la kontraŭsovetia ribelo komenciĝos tre baldaŭ (foje oni nomis konkretan daton) aŭ jam komenciĝis. Ekzemple en marto 1922 en Jalutorovska distrikto oni diris, ke “en aprilo nepre devos okazi ribelo, ĉar en Omsko haveblas komploto” [1]. En majo 1923 kamparanoj de Iŝima distrikto asertis, ke ribelo komenciĝos la 1-an de majo, poste aperis alia dato – la 4-an de majo [2]. 

En junio 1923 en Tobolska distrikto disvastiĝis onidiro pri falo de la sovetia potenco okazonta en oktobro [3]. En aprilo 1924 en vilaĝo Zavodo-Uspenskoje aperis onidiro, ke en Omsko jam okazis ribelo, oni mortigis multe da komunistoj kaj baldaŭ atendeblas la samaj eventoj en nia regiono [4]. En aŭgusto 1924 kamparanoj de Emurtla distrikto parolis pri fortaj bataloj, kvazaŭ okazantaj apud Petropavlovsko, kie komenciĝis la kamparana ribelo [5]. 
En marto 1925 en Kondinska distrikto aperis onidiroj ke en Leningrado kaj Moskvo ŝtatrenverso jam okazis kaj post kiam komenciĝos navigado kaj ekiros vaporŝipoj, do “ankaŭ ĉi tie al la komĉoj estos la fino” [6]. En julio 1925 en Tjumeno disvastiĝis onidiroj pri kamparana ribelo apud Taŝkento, kie ĉiuj hospitaloj kaj malsanulejoj estas plenaj je vunditoj [7]. En novembro 1926 tumultoj onidire okazis samtempe en Omsko kaj Tomsko kaj minacis baldaŭ transformiĝi je io pli granda [8]. 

== Kialoj de la ribelo ==
 
Kiel senperan pretekston de la komenciĝo de la ribelo oni ofte nomis atakon kontraŭ Sovetia Rusio fare de eksterlandaj ŝtatoj. Ĉe tio forpelo de la komunistoj foje estis konsiderata ebleco preventi la eksteran agreson, direktitan sole kontraŭ la bolŝevisma reĝimo.

Kiel alia kaŭzo povis servi mobilizado, neevitebla kaze de la milito. La morto de Lenin ankaŭ elvokis plurajn supozojn, kiujn unuigis aserto, ke baldaŭ “atendeblas la morto ankaŭ de la sovetia potenco mem” [9]. Inter laboristoj de la fabriko “Plamja” (Flamo), lokita en Tjumeno, en februaro 1924 disvastiĝis onidiro pri ribelo de senlaboruloj, eksplodinta en Moskvo “pro disputoj pri laborista demokratio” [10]. 

Kiel kialo povis esti nomita ankaŭ atendata kresko de imposta ŝarĝo aŭ enkonduko de deviga asekurado de brutaro. Nova armita ribelo estis konsiderata logika daŭrigo de la kamparana ribelo, okazinta en Okcidenta Siberio en 1921. Tiel sekretario de unu el distriktaj plenumaj komitatoj de Tobolska distrikto, indigninta pro novaj impostoj, rekte diris, ke “evidente denove necesos forĝi pikilojn” [11]. En raporto de OGPU, verkita en julio 1925, renkonteblas opinio pri kialoj kaj sezona karaktero de tiaj onidiroj: “la onidiroj ekdisvastiĝis en la momento de prenado de imposto, en la momento kiam la kamparanoj tremis pro siaj groŝoj kaj “ofenditaj” ili atendis ke iu venos ilin savi” [12]. 

Kreskanta distanco inter la potenco kaj la popolo, transformiĝo de la sovetia aparato je la nova socia tavolo, okupanta superajn poziciojn en la socia ĥierarĥio, ankaŭ estis rimarkitaj de la loĝantaro. Unu el kamparanoj, vizitinta Tobolskon en februaro 1925, diris al samvilaĝanoj, ke “en Tobolsko ĉe altranguloj aperis kaleŝistoj kaj servistoj”, do “denove… ripetiĝas la malnova, povus formiĝi denove klasoj kaj povus okazi klasa batalo” [13].
Novan pretekston por apero de onidiroj donis grenproviza krizo en 1927 kaj ties sekvoj. Tiel uinu el loĝantoj de vilaĝo Talica, ricevinta en decembro 1927 leteron de frato el Tomsko, rakontis al konatoj: “Nun en Tomsko estas la vera 1920-a jaro, la vendejoj estas fermitaj, malsato, ĉe panvendejoj estas grandegaj atendovicoj, oni staras po kelkaj tagoj, nokte starantaj en atendovico bruligas fajrojn. Ekstrema multekosteco. Humoro de la urbo estas streĉa, loĝantaro ion senpacience atendas” [14]. 

== Reago de loĝantaro == 
Atendado de la baldaŭa falo de la sovetia potenco stimulis kamparanojn eviti plenumon de ajnaj devoj rilate la potencon, redukti ajnajn kontaktojn kun reprezentantoj de la reĝimo. Tiel en novembro 1923 loĝantoj de vilaĝo Berjozovij Jar evitis pagi imposton, asertante, ke “de Omska direkto oni transportas vunditajn soldatojn, evidente ie okazas ribelo” [15]. En alia vilaĝo kamparanoj reference al la sama aserto prokrastis asekurpagojn. Loĝantoj de vilaĝo Sokolovka, timigitaj de informoj pri baldaŭa ŝtatrenverso, ĉesis frekventi kunsidojn de agronomia rondeto [16]. En vilaĝo Bogandinskoje pro influo de agitado pri ekstremado de la komsomolanoj kaj komunistoj, okazonta dum baldaŭa ribelo, lokan komsomolan organizaĵon forlasis 23 anoj el 30 [17]. 

Strebante laŭeble distanciĝi de la reganta reĝimo, kamparanoj evitis aniĝi en komitatoj de reciproka helpo kaj kooperado, dirante ke “tiel oni aliĝas al la komunistoj” [18]. Foje instruistino, edziniĝinta al komunisto, admonis lin forlasi la partion por ne iĝi viktimo dum baldaŭ okazonta ŝtatrenverso [19].

Onidiroj aspektis pli kredeblaj, ĉar ofte ilin disvastigis ne sole influaj kamparanoj, sed ankaŭ reprezentantoj de la sovetia potenco mem – sekretarioj de plenumaj komitatoj kaj de vilaĝaj sovetoj. 
Bona ekzemplo povas esti historio pri mobilizado de la komunumanoj en Iŝima distrikto en majo 1923. Tiam komandestro de la 17-a roto de la Ekstrema Speciala Taĉmento (ruse: ЧОН), kantonmetigita en vilaĝo Armizonskoje, ricevinte sciigon pri kvazaŭ malkovrita en Sitnikova vilaĝaro kontraŭrevolucia komploto, tuj ordonis al komunumanoj el apudaj vilaĝaroj veni kun armiloj al vilaĝaraj komunumaj komitatoj. 
Multaj respondis al tiu alvoko kaj venis komplete armitaj, iuj kun familioj. Kun aprobo de distrikta komitato oni sendis kelkmil kartoĉojn al Ekstremaj Specialaj Taĉmentoj. Apogeo de la alarmo estis aresto de kelkaj lokaj kulakoj (riĉaj kamparanoj) fare de la Armizona vilaĝara komitato. Ili estis deklaritaj ostaĝoj, mortpafotaj kaze de ribelo [20]. 
Agado de subteraj kontraŭkomunistaj organizaĵoj, reale ekzistintaj aŭ elpensitaj de sekurecorganoj, ankaŭ stimulis aperon de la onidiroj. Tiel nokte al la 21-a de februaro 1925 en Tjumeno estis disgluitaj alvokoj je la nomo de la Tjumena Buroo de la Siberia Komitato de Agado de la Faŝistoj, en kiu oni deklaris ke “la sovetia potenco dum 7 jaroj donis al laboristoj senlaborecon, mizeran salajron, truditan laboron, senigis je libereco de gazetaro, religio ktp” kaj enhavis alvokon aniĝi al la menciita organizaĵo “laŭ la unua voko” [21].

Verŝajne la vorto “faŝisto” tiutempe estis uzata en pli vasta senco, kiel sinonimo de la vorto “kontraŭrevoluciulo”. Pri tio atestas la fakto, ke laborista junularo nomis “faŝistoj” infanojn de eksaj komercistoj kaj ŝtatoficistoj, kio estas menciata en raporto de OGPU en 1924 [22]. En marto 1925 dum kelkaj sinsekvaj noktoj laŭ stratoj de Tobolsko nekonatoj disĵetis manskribitajn proklamaĵojn kun sloganoj: “Morton al la komunistoj! Morton al Rikov-bagnulo! For la sovetian registaron! Vivu la monarĥio! Vivu Nikolaj Nikolajeviĉ!” [23].

Aresto de 17 poloj en Tobolsko, farita de sekurecorganoj en aprilo 1925, naskis inter kamparanoj onidirojn pri malkovro de kontraŭrevolucia komploto, kies partoprenintoj preparis ribelon, kaj ke ne ĉiuj komplotantoj estis arestitaj [24]. 

== Reago de la potenco == 
La potenco sendube ne malatentis la onidirojn kaj iliajn disvastigintojn, uzante kontraŭ ili punojn kaj propagandon. En la tjumena ĵurnalo “Trudovoj nabat” (Labora Alarmsonorilo) en septembro 1921 estis publikigita satira poemo “Onidiroj”, kiu komenciĝis per la vortoj: “Onidiroj… Klaĉoj… Babilado… Ĉie susurado, kalumnioj: “Kulpas la komunistoj”, “Kulpas la malriĉuloj!” La poemo finiĝis per bildigo de tipa konversacio de du filistroj: “Ĉu vi scias, nur sekrete, Katja diras al Nadja, en Petrogrado jam tumulto kaj Moskvo jam brulas” [25]. En februaro 1922 en artikoleto “Oni atendas japanojn” estis kritikitaj loĝantoj de vilaĝo Buĥtalskoje, kiuj disvastigis onidirojn pri baldaŭa alveno de japanoj, kiuj jam estas “preskaŭ en Sarai” (rando de Tjumeno) kaj ke “antaŭ alveno de la japanoj oni unue buĉos la komunistojn” [26]. 

Kontestoj venis de plejaj altranguloj. Dum la 6-a gubernia partia konferenco, okazinta en aŭgusto 1922, la respondeca sekretario de la gubernia komitato Zikov, parolante pri kontraŭuloj de la sovetia potenco, opiniis necesa kontesti “mensogon pri iu lukto ene de la kompartio… – senhontajn elpensaĵojn de bazaraj ĉarlatanoj” [27].

Nome tiuj malkonsentoj ene de la partio ofte estis konsiderataj de la filistroj kiel signo de baldaŭa falo de la reĝimo. Alia fonto de la onidiroj estis neinformiteco de la loĝantaro pri eventoj, okazintaj en la lando kaj eĉ en la regiono. Plej ofte tion kaŭzis senalfabeteco, manko de oficialaj informfontoj kaj malfido al ili.

Speciala situacio formiĝis ekzemple en la 86-a regimento, kantonmetigita en Tjumeno. Plejparto de ties ruĝarmeanoj devenis el Ukrainio, malbone sciis paroli kaj preskaŭ ne sciis legi en la rusa. Manko de la gazetoj en la ukraina lingvo stimulis ilin sin turni “al plej malfidindaj kaj absurdaj onidiroj pri sia patrujo”, kiujn ili “traktis tre serioze”. Kiom favoris la medio por apero kaj disvastiĝo de la onidiroj, montras la fakto ke en 1924 la ruĝarmeanoj de la regimento al la demando “kio estas Trockij?” respondis “tio estas paĉjo caro” [28].

Ĝenerale percepto de la sovetia potenco kiel la fenomeno mallongdaŭra, sento de malstabileco de la kuranta reĝimo, atendado de ŝanĝo de la ŝtata ordo, inkluzive per ŝtatrenverso aŭ invado, daŭris evidente dum la tutaj 1920-aj jaroj. 

== Referencoj ==

[1] La Ŝtata Arĥivo de la Socio-Politika Historio de Tjumena provinco (ŜASPHTP). Fondaĵo 1. Listo 1. Dosierujo 431. Folio 41. 

[2] ŜASPHTP. Fondaĵo 1. Listo 1. Dosierujo 714. Folioj 86, reverso – 87. 

[3] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 21. Folioj 13-14. 

[4] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 66. Folio 103. 

[5] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 66. Folio 176. 

[6] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 312. Folioj 103-104. 

[7] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 242. Folio 238. 

[8] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 456. Folio 393, reverso. 

[9] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 21. Folioj 342, reverso – 343. 

[10] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 66. Folio 72. 

[11] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo. 1. Dosierujo 21. Folioj 321, reverso - 322. 

[12] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo. 1. Dosierujo 312. Folioj 161-162. 

[13] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo. 1. Dosierujo 312. Folio 78. 

[14] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 804. Folioj 13-14. 

[15] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 66. Folio 6. 

[16] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 21. Folio 366. 

[17] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 242. Folio 136. 

[18] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 312. Folio 117. 

[19] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 312. Folio 85. 

[20] ŜASPHTP. Fondaĵo 1. Listo 1. Dosierujo 714. Folioj 91, reverso – 92. 

[21] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 242. Folio 136. 

[22] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 21. Folio 168. 

[23] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 312. Folioj 106-107. 

[24] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 312. Folio 117. 

[25] Trudovoj Nabat (Labora Alarmsonorilo). La 9-an de septembro 1921. p. 2. 

[26] Trudovoj Nabat (Labora Alarmsonorilo). La 17-an de februaro 1922. p. 2. 

[27] Trudovoj Nabat (Labora Alarmsonorilo). La 2-an de aŭgusto 1922. p. 3. 

[28] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 21. Folio 208.

{{DEFAŬLTORDIGO:Baldaŭ venos fino al la komĉjoj}}

[[Kategorio:Historio de Sovetunio]]</text>
      <sha1>ln6h29oyykb4amniaghd34j58z4ta0e</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>62773</id>
      <parentid>62772</parentid>
      <timestamp>2022-08-03T12:39:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13189" xml:space="preserve">{{paĝokapo2
 | titolo     = “Baldaŭ venos fino al la komĉjoj…” (kontraŭkomunismaj onidiroj en la 1920-aj jaroj)
 | aŭtoro     = Stanislavo Belov
 | tradukinto = 
 | sekcio     = 
 | antaŭa     = 
 | sekva      = 
 | jaro       = 
 | notoj      = 
 | vikipedio  = 
 | vikicitaro = 
 | kategorioj = Historio de Sovetunio
}}

'''La sociaj kaj ekonomiaj ŝanĝoj en la 1920-aj jaroj tuŝis ankaŭ la amasan konscion, kvankam ŝanĝoj tiukampe okazis malpli rapide, alfrontante reziston de plurjarcenta tradicio. La sovetia potenco kaj la tuta nova socio estis konsiderataj de granda parto de la loĝantaro kiel io nenatura, do provizora.'''

Dum la 1920-aj jaroj en Tjumena regiono cirkulis onidiroj, aŭgurantaj baldaŭan finon de la sovetia potenco pro eksterlanda invado, komploto aŭ popola ribelo. Foje tiuj onidiroj estis sufiĉe serioze traktataj de ne nur ordinaraj homoj, sed ankaŭ de malsupraj ŝtatoficistoj.

Ni klopodos analizi haveblajn datumojn pri tiu ĉi temo, skizi la ĉefajn trajtojn de la fenomeno kaj kompreni ĝian lokon en la amasa konscio de la loĝantaro de la regiono en la 1920-aj jaroj. Kiel fontoj estis uzataj raportoj de loka sekcio de OGPU (sekreta polico) kaj tiutempa gazetaro. Kiel Tjumena regiono estas konsiderata la nuna teritorio de Tjumena provinco, kiu en la 1920-aj jaroj apartenis al diversaj teritoriaj entoj. 

== Tempo kaj loko de la ribelo == 
Plej ofte disvastigantoj de la onidiroj asertis, ke la kontraŭsovetia ribelo komenciĝos tre baldaŭ (foje oni nomis konkretan daton) aŭ jam komenciĝis. Ekzemple en marto 1922 en Jalutorovska distrikto oni diris, ke “en aprilo nepre devos okazi ribelo, ĉar en Omsko haveblas komploto” [1]. En majo 1923 kamparanoj de Iŝima distrikto asertis, ke ribelo komenciĝos la 1-an de majo, poste aperis alia dato – la 4-an de majo [2]. 

En junio 1923 en Tobolska distrikto disvastiĝis onidiro pri falo de la sovetia potenco okazonta en oktobro [3]. En aprilo 1924 en vilaĝo Zavodo-Uspenskoje aperis onidiro, ke en Omsko jam okazis ribelo, oni mortigis multe da komunistoj kaj baldaŭ atendeblas la samaj eventoj en nia regiono [4]. En aŭgusto 1924 kamparanoj de Emurtla distrikto parolis pri fortaj bataloj, kvazaŭ okazantaj apud Petropavlovsko, kie komenciĝis la kamparana ribelo [5]. 
En marto 1925 en Kondinska distrikto aperis onidiroj ke en Leningrado kaj Moskvo ŝtatrenverso jam okazis kaj post kiam komenciĝos navigado kaj ekiros vaporŝipoj, do “ankaŭ ĉi tie al la komĉoj estos la fino” [6]. En julio 1925 en Tjumeno disvastiĝis onidiroj pri kamparana ribelo apud Taŝkento, kie ĉiuj hospitaloj kaj malsanulejoj estas plenaj je vunditoj [7]. En novembro 1926 tumultoj onidire okazis samtempe en Omsko kaj Tomsko kaj minacis baldaŭ transformiĝi je io pli granda [8]. 

== Kialoj de la ribelo ==
 
Kiel senperan pretekston de la komenciĝo de la ribelo oni ofte nomis atakon kontraŭ Sovetia Rusio fare de eksterlandaj ŝtatoj. Ĉe tio forpelo de la komunistoj foje estis konsiderata ebleco preventi la eksteran agreson, direktitan sole kontraŭ la bolŝevisma reĝimo.

Kiel alia kaŭzo povis servi mobilizado, neevitebla kaze de la milito. La morto de Lenin ankaŭ elvokis plurajn supozojn, kiujn unuigis aserto, ke baldaŭ “atendeblas la morto ankaŭ de la sovetia potenco mem” [9]. Inter laboristoj de la fabriko “Plamja” (Flamo), lokita en Tjumeno, en februaro 1924 disvastiĝis onidiro pri ribelo de senlaboruloj, eksplodinta en Moskvo “pro disputoj pri laborista demokratio” [10]. 

Kiel kialo povis esti nomita ankaŭ atendata kresko de imposta ŝarĝo aŭ enkonduko de deviga asekurado de brutaro. Nova armita ribelo estis konsiderata logika daŭrigo de la kamparana ribelo, okazinta en Okcidenta Siberio en 1921. Tiel sekretario de unu el distriktaj plenumaj komitatoj de Tobolska distrikto, indigninta pro novaj impostoj, rekte diris, ke “evidente denove necesos forĝi pikilojn” [11]. En raporto de OGPU, verkita en julio 1925, renkonteblas opinio pri kialoj kaj sezona karaktero de tiaj onidiroj: “la onidiroj ekdisvastiĝis en la momento de prenado de imposto, en la momento kiam la kamparanoj tremis pro siaj groŝoj kaj “ofenditaj” ili atendis ke iu venos ilin savi” [12]. 

Kreskanta distanco inter la potenco kaj la popolo, transformiĝo de la sovetia aparato je la nova socia tavolo, okupanta superajn poziciojn en la socia ĥierarĥio, ankaŭ estis rimarkitaj de la loĝantaro. Unu el kamparanoj, vizitinta Tobolskon en februaro 1925, diris al samvilaĝanoj, ke “en Tobolsko ĉe altranguloj aperis kaleŝistoj kaj servistoj”, do “denove… ripetiĝas la malnova, povus formiĝi denove klasoj kaj povus okazi klasa batalo” [13].
Novan pretekston por apero de onidiroj donis grenproviza krizo en 1927 kaj ties sekvoj. Tiel uinu el loĝantoj de vilaĝo Talica, ricevinta en decembro 1927 leteron de frato el Tomsko, rakontis al konatoj: “Nun en Tomsko estas la vera 1920-a jaro, la vendejoj estas fermitaj, malsato, ĉe panvendejoj estas grandegaj atendovicoj, oni staras po kelkaj tagoj, nokte starantaj en atendovico bruligas fajrojn. Ekstrema multekosteco. Humoro de la urbo estas streĉa, loĝantaro ion senpacience atendas” [14]. 

== Reago de loĝantaro == 
Atendado de la baldaŭa falo de la sovetia potenco stimulis kamparanojn eviti plenumon de ajnaj devoj rilate la potencon, redukti ajnajn kontaktojn kun reprezentantoj de la reĝimo. Tiel en novembro 1923 loĝantoj de vilaĝo Berjozovij Jar evitis pagi imposton, asertante, ke “de Omska direkto oni transportas vunditajn soldatojn, evidente ie okazas ribelo” [15]. En alia vilaĝo kamparanoj reference al la sama aserto prokrastis asekurpagojn. Loĝantoj de vilaĝo Sokolovka, timigitaj de informoj pri baldaŭa ŝtatrenverso, ĉesis frekventi kunsidojn de agronomia rondeto [16]. En vilaĝo Bogandinskoje pro influo de agitado pri ekstremado de la komsomolanoj kaj komunistoj, okazonta dum baldaŭa ribelo, lokan komsomolan organizaĵon forlasis 23 anoj el 30 [17]. 

Strebante laŭeble distanciĝi de la reganta reĝimo, kamparanoj evitis aniĝi en komitatoj de reciproka helpo kaj kooperado, dirante ke “tiel oni aliĝas al la komunistoj” [18]. Foje instruistino, edziniĝinta al komunisto, admonis lin forlasi la partion por ne iĝi viktimo dum baldaŭ okazonta ŝtatrenverso [19].

Onidiroj aspektis pli kredeblaj, ĉar ofte ilin disvastigis ne sole influaj kamparanoj, sed ankaŭ reprezentantoj de la sovetia potenco mem – sekretarioj de plenumaj komitatoj kaj de vilaĝaj sovetoj. 
Bona ekzemplo povas esti historio pri mobilizado de la komunumanoj en Iŝima distrikto en majo 1923. Tiam komandestro de la 17-a roto de la Ekstrema Speciala Taĉmento (ruse: ЧОН), kantonmetigita en vilaĝo Armizonskoje, ricevinte sciigon pri kvazaŭ malkovrita en Sitnikova vilaĝaro kontraŭrevolucia komploto, tuj ordonis al komunumanoj el apudaj vilaĝaroj veni kun armiloj al vilaĝaraj komunumaj komitatoj. 
Multaj respondis al tiu alvoko kaj venis komplete armitaj, iuj kun familioj. Kun aprobo de distrikta komitato oni sendis kelkmil kartoĉojn al Ekstremaj Specialaj Taĉmentoj. Apogeo de la alarmo estis aresto de kelkaj lokaj kulakoj (riĉaj kamparanoj) fare de la Armizona vilaĝara komitato. Ili estis deklaritaj ostaĝoj, mortpafotaj kaze de ribelo [20]. 
Agado de subteraj kontraŭkomunistaj organizaĵoj, reale ekzistintaj aŭ elpensitaj de sekurecorganoj, ankaŭ stimulis aperon de la onidiroj. Tiel nokte al la 21-a de februaro 1925 en Tjumeno estis disgluitaj alvokoj je la nomo de la Tjumena Buroo de la Siberia Komitato de Agado de la Faŝistoj, en kiu oni deklaris ke “la sovetia potenco dum 7 jaroj donis al laboristoj senlaborecon, mizeran salajron, truditan laboron, senigis je libereco de gazetaro, religio ktp” kaj enhavis alvokon aniĝi al la menciita organizaĵo “laŭ la unua voko” [21].

Verŝajne la vorto “faŝisto” tiutempe estis uzata en pli vasta senco, kiel sinonimo de la vorto “kontraŭrevoluciulo”. Pri tio atestas la fakto, ke laborista junularo nomis “faŝistoj” infanojn de eksaj komercistoj kaj ŝtatoficistoj, kio estas menciata en raporto de OGPU en 1924 [22]. En marto 1925 dum kelkaj sinsekvaj noktoj laŭ stratoj de Tobolsko nekonatoj disĵetis manskribitajn proklamaĵojn kun sloganoj: “Morton al la komunistoj! Morton al Rikov-bagnulo! For la sovetian registaron! Vivu la monarĥio! Vivu Nikolaj Nikolajeviĉ!” [23].

Aresto de 17 poloj en Tobolsko, farita de sekurecorganoj en aprilo 1925, naskis inter kamparanoj onidirojn pri malkovro de kontraŭrevolucia komploto, kies partoprenintoj preparis ribelon, kaj ke ne ĉiuj komplotantoj estis arestitaj [24]. 

== Reago de la potenco == 
La potenco sendube ne malatentis la onidirojn kaj iliajn disvastigintojn, uzante kontraŭ ili punojn kaj propagandon. En la tjumena ĵurnalo “Trudovoj nabat” (Labora Alarmsonorilo) en septembro 1921 estis publikigita satira poemo “Onidiroj”, kiu komenciĝis per la vortoj: “Onidiroj… Klaĉoj… Babilado… Ĉie susurado, kalumnioj: “Kulpas la komunistoj”, “Kulpas la malriĉuloj!” La poemo finiĝis per bildigo de tipa konversacio de du filistroj: “Ĉu vi scias, nur sekrete, Katja diras al Nadja, en Petrogrado jam tumulto kaj Moskvo jam brulas” [25]. En februaro 1922 en artikoleto “Oni atendas japanojn” estis kritikitaj loĝantoj de vilaĝo Buĥtalskoje, kiuj disvastigis onidirojn pri baldaŭa alveno de japanoj, kiuj jam estas “preskaŭ en Sarai” (rando de Tjumeno) kaj ke “antaŭ alveno de la japanoj oni unue buĉos la komunistojn” [26]. 

Kontestoj venis de plejaj altranguloj. Dum la 6-a gubernia partia konferenco, okazinta en aŭgusto 1922, la respondeca sekretario de la gubernia komitato Zikov, parolante pri kontraŭuloj de la sovetia potenco, opiniis necesa kontesti “mensogon pri iu lukto ene de la kompartio… – senhontajn elpensaĵojn de bazaraj ĉarlatanoj” [27].

Nome tiuj malkonsentoj ene de la partio ofte estis konsiderataj de la filistroj kiel signo de baldaŭa falo de la reĝimo. Alia fonto de la onidiroj estis neinformiteco de la loĝantaro pri eventoj, okazintaj en la lando kaj eĉ en la regiono. Plej ofte tion kaŭzis senalfabeteco, manko de oficialaj informfontoj kaj malfido al ili.

Speciala situacio formiĝis ekzemple en la 86-a regimento, kantonmetigita en Tjumeno. Plejparto de ties ruĝarmeanoj devenis el Ukrainio, malbone sciis paroli kaj preskaŭ ne sciis legi en la rusa. Manko de la gazetoj en la ukraina lingvo stimulis ilin sin turni “al plej malfidindaj kaj absurdaj onidiroj pri sia patrujo”, kiujn ili “traktis tre serioze”. Kiom favoris la medio por apero kaj disvastiĝo de la onidiroj, montras la fakto ke en 1924 la ruĝarmeanoj de la regimento al la demando “kio estas Trockij?” respondis “tio estas paĉjo caro” [28].

Ĝenerale percepto de la sovetia potenco kiel la fenomeno mallongdaŭra, sento de malstabileco de la kuranta reĝimo, atendado de ŝanĝo de la ŝtata ordo, inkluzive per ŝtatrenverso aŭ invado, daŭris evidente dum la tutaj 1920-aj jaroj. 

== Referencoj ==

[1] La Ŝtata Arĥivo de la Socio-Politika Historio de Tjumena provinco (ŜASPHTP). Fondaĵo 1. Listo 1. Dosierujo 431. Folio 41. 

[2] ŜASPHTP. Fondaĵo 1. Listo 1. Dosierujo 714. Folioj 86, reverso – 87. 

[3] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 21. Folioj 13-14. 

[4] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 66. Folio 103. 

[5] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 66. Folio 176. 

[6] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 312. Folioj 103-104. 

[7] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 242. Folio 238. 

[8] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 456. Folio 393, reverso. 

[9] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 21. Folioj 342, reverso – 343. 

[10] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 66. Folio 72. 

[11] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo. 1. Dosierujo 21. Folioj 321, reverso - 322. 

[12] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo. 1. Dosierujo 312. Folioj 161-162. 

[13] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo. 1. Dosierujo 312. Folio 78. 

[14] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 804. Folioj 13-14. 

[15] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 66. Folio 6. 

[16] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 21. Folio 366. 

[17] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 242. Folio 136. 

[18] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 312. Folio 117. 

[19] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 312. Folio 85. 

[20] ŜASPHTP. Fondaĵo 1. Listo 1. Dosierujo 714. Folioj 91, reverso – 92. 

[21] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 242. Folio 136. 

[22] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 21. Folio 168. 

[23] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 312. Folioj 106-107. 

[24] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 312. Folio 117. 

[25] Trudovoj Nabat (Labora Alarmsonorilo). La 9-an de septembro 1921. p. 2. 

[26] Trudovoj Nabat (Labora Alarmsonorilo). La 17-an de februaro 1922. p. 2. 

[27] Trudovoj Nabat (Labora Alarmsonorilo). La 2-an de aŭgusto 1922. p. 3. 

[28] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 21. Folio 208.

{{DEFAŬLTORDIGO:Baldaŭ venos fino al la komĉjoj}}

[[Kategorio:Historio de Sovetunio]]</text>
      <sha1>gul732zhurw0jzxmsikjb4ebwbbymvu</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>62803</id>
      <parentid>62773</parentid>
      <timestamp>2022-08-04T05:46:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13247" xml:space="preserve">{{paĝokapo2
 | titolo     = “Baldaŭ venos fino al la komĉjoj…” (kontraŭkomunismaj onidiroj en la 1920-aj jaroj)
 | aŭtoro     = Stanislavo Belov
 | tradukinto = 
 | sekcio     = 
 | antaŭa     = 
 | sekva      = 
 | jaro       = 
 | notoj      = 
 | vikipedio  = 
 | vikicitaro = 
 | kategorioj = Historio de Sovetunio
}}

'''La sociaj kaj ekonomiaj ŝanĝoj en la 1920-aj jaroj tuŝis ankaŭ la amasan konscion, kvankam ŝanĝoj tiukampe okazis malpli rapide, alfrontante reziston de plurjarcenta tradicio. La sovetia potenco kaj la tuta nova socio estis konsiderataj de granda parto de la loĝantaro kiel io nenatura, do provizora.'''

Dum la 1920-aj jaroj en Tjumena regiono cirkulis onidiroj, aŭgurantaj baldaŭan finon de la sovetia potenco pro eksterlanda invado, komploto aŭ popola ribelo. Foje tiuj onidiroj estis sufiĉe serioze traktataj de ne nur ordinaraj homoj, sed ankaŭ de malsupraj ŝtatoficistoj.

Ni klopodos analizi haveblajn datumojn pri tiu ĉi temo, skizi la ĉefajn trajtojn de la fenomeno kaj kompreni ĝian lokon en la amasa konscio de la loĝantaro de la regiono en la 1920-aj jaroj. Kiel fontoj estis uzataj raportoj de loka sekcio de OGPU (sekreta polico) kaj tiutempa gazetaro. Kiel Tjumena regiono estas konsiderata la nuna teritorio de Tjumena provinco, kiu en la 1920-aj jaroj apartenis al diversaj teritoriaj entoj. 

== Tempo kaj loko de la ribelo == 
Plej ofte disvastigantoj de la onidiroj asertis, ke la kontraŭsovetia ribelo komenciĝos tre baldaŭ (foje oni nomis konkretan daton) aŭ jam komenciĝis. Ekzemple en marto 1922 en Jalutorovska distrikto oni diris, ke “en aprilo nepre devos okazi ribelo, ĉar en Omsko haveblas komploto” [1]. En majo 1923 kamparanoj de Iŝima distrikto asertis, ke ribelo komenciĝos la 1-an de majo, poste aperis alia dato – la 4-an de majo [2]. 

En junio 1923 en Tobolska distrikto disvastiĝis onidiro pri falo de la sovetia potenco okazonta en oktobro [3]. En aprilo 1924 en vilaĝo Zavodo-Uspenskoje aperis onidiro, ke en Omsko jam okazis ribelo, oni mortigis multe da komunistoj kaj baldaŭ atendeblas la samaj eventoj en nia regiono [4]. En aŭgusto 1924 kamparanoj de Emurtla distrikto parolis pri fortaj bataloj, kvazaŭ okazantaj apud Petropavlovsko, kie komenciĝis la kamparana ribelo [5]. 
En marto 1925 en Kondinska distrikto aperis onidiroj ke en Leningrado kaj Moskvo ŝtatrenverso jam okazis kaj post kiam komenciĝos navigado kaj ekiros vaporŝipoj, do “ankaŭ ĉi tie al la komĉoj estos la fino” [6]. En julio 1925 en Tjumeno disvastiĝis onidiroj pri kamparana ribelo apud Taŝkento, kie ĉiuj hospitaloj kaj malsanulejoj estas plenaj je vunditoj [7]. En novembro 1926 tumultoj onidire okazis samtempe en Omsko kaj Tomsko kaj minacis baldaŭ transformiĝi je io pli granda [8]. 

== Kialoj de la ribelo ==
 
Kiel senperan pretekston de la komenciĝo de la ribelo oni ofte nomis atakon kontraŭ Sovetia Rusio fare de eksterlandaj ŝtatoj. Ĉe tio forpelo de la komunistoj foje estis konsiderata ebleco preventi la eksteran agreson, direktitan sole kontraŭ la bolŝevisma reĝimo.

Kiel alia kaŭzo povis servi mobilizado, neevitebla kaze de la milito. La morto de Lenin ankaŭ elvokis plurajn supozojn, kiujn unuigis aserto, ke baldaŭ “atendeblas la morto ankaŭ de la sovetia potenco mem” [9]. Inter laboristoj de la fabriko “Plamja” (Flamo), lokita en Tjumeno, en februaro 1924 disvastiĝis onidiro pri ribelo de senlaboruloj, eksplodinta en Moskvo “pro disputoj pri laborista demokratio” [10]. 

Kiel kialo povis esti nomita ankaŭ atendata kresko de imposta ŝarĝo aŭ enkonduko de deviga asekurado de brutaro. Nova armita ribelo estis konsiderata logika daŭrigo de la kamparana ribelo, okazinta en Okcidenta Siberio en 1921. Tiel sekretario de unu el distriktaj plenumaj komitatoj de Tobolska distrikto, indigninta pro novaj impostoj, rekte diris, ke “evidente denove necesos forĝi pikilojn” [11]. En raporto de OGPU, verkita en julio 1925, renkonteblas opinio pri kialoj kaj sezona karaktero de tiaj onidiroj: “la onidiroj ekdisvastiĝis en la momento de prenado de imposto, en la momento kiam la kamparanoj tremis pro siaj groŝoj kaj “ofenditaj” ili atendis ke iu venos ilin savi” [12]. 

Kreskanta distanco inter la potenco kaj la popolo, transformiĝo de la sovetia aparato je la nova socia tavolo, okupanta superajn poziciojn en la socia ĥierarĥio, ankaŭ estis rimarkitaj de la loĝantaro. Unu el kamparanoj, vizitinta Tobolskon en februaro 1925, diris al samvilaĝanoj, ke “en Tobolsko ĉe altranguloj aperis kaleŝistoj kaj servistoj”, do “denove… ripetiĝas la malnova, povus formiĝi denove klasoj kaj povus okazi klasa batalo” [13].
Novan pretekston por apero de onidiroj donis grenproviza krizo en 1927 kaj ties sekvoj. Tiel uinu el loĝantoj de vilaĝo Talica, ricevinta en decembro 1927 leteron de frato el Tomsko, rakontis al konatoj: “Nun en Tomsko estas la vera 1920-a jaro, la vendejoj estas fermitaj, malsato, ĉe panvendejoj estas grandegaj atendovicoj, oni staras po kelkaj tagoj, nokte starantaj en atendovico bruligas fajrojn. Ekstrema multekosteco. Humoro de la urbo estas streĉa, loĝantaro ion senpacience atendas” [14]. 

== Reago de loĝantaro == 
Atendado de la baldaŭa falo de la sovetia potenco stimulis kamparanojn eviti plenumon de ajnaj devoj rilate la potencon, redukti ajnajn kontaktojn kun reprezentantoj de la reĝimo. Tiel en novembro 1923 loĝantoj de vilaĝo Berjozovij Jar evitis pagi imposton, asertante, ke “de Omska direkto oni transportas vunditajn soldatojn, evidente ie okazas ribelo” [15]. En alia vilaĝo kamparanoj reference al la sama aserto prokrastis asekurpagojn. Loĝantoj de vilaĝo Sokolovka, timigitaj de informoj pri baldaŭa ŝtatrenverso, ĉesis frekventi kunsidojn de agronomia rondeto [16]. En vilaĝo Bogandinskoje pro influo de agitado pri ekstremado de la komsomolanoj kaj komunistoj, okazonta dum baldaŭa ribelo, lokan komsomolan organizaĵon forlasis 23 anoj el 30 [17]. 

Strebante laŭeble distanciĝi de la reganta reĝimo, kamparanoj evitis aniĝi en komitatoj de reciproka helpo kaj kooperado, dirante ke “tiel oni aliĝas al la komunistoj” [18]. Foje instruistino, edziniĝinta al komunisto, admonis lin forlasi la partion por ne iĝi viktimo dum baldaŭ okazonta ŝtatrenverso [19].

Onidiroj aspektis pli kredeblaj, ĉar ofte ilin disvastigis ne sole influaj kamparanoj, sed ankaŭ reprezentantoj de la sovetia potenco mem – sekretarioj de plenumaj komitatoj kaj de vilaĝaj sovetoj. 
Bona ekzemplo povas esti historio pri mobilizado de la komunumanoj en Iŝima distrikto en majo 1923. Tiam komandestro de la 17-a roto de la Ekstrema Speciala Taĉmento (ruse: ЧОН), kantonmetigita en vilaĝo Armizonskoje, ricevinte sciigon pri kvazaŭ malkovrita en Sitnikova vilaĝaro kontraŭrevolucia komploto, tuj ordonis al komunumanoj el apudaj vilaĝaroj veni kun armiloj al vilaĝaraj komunumaj komitatoj. 
Multaj respondis al tiu alvoko kaj venis komplete armitaj, iuj kun familioj. Kun aprobo de distrikta komitato oni sendis kelkmil kartoĉojn al Ekstremaj Specialaj Taĉmentoj. Apogeo de la alarmo estis aresto de kelkaj lokaj kulakoj (riĉaj kamparanoj) fare de la Armizona vilaĝara komitato. Ili estis deklaritaj ostaĝoj, mortpafotaj kaze de ribelo [20]. 
Agado de subteraj kontraŭkomunistaj organizaĵoj, reale ekzistintaj aŭ elpensitaj de sekurecorganoj, ankaŭ stimulis aperon de la onidiroj. Tiel nokte al la 21-a de februaro 1925 en Tjumeno estis disgluitaj alvokoj je la nomo de la Tjumena Buroo de la Siberia Komitato de Agado de la Faŝistoj, en kiu oni deklaris ke “la sovetia potenco dum 7 jaroj donis al laboristoj senlaborecon, mizeran salajron, truditan laboron, senigis je libereco de gazetaro, religio ktp” kaj enhavis alvokon aniĝi al la menciita organizaĵo “laŭ la unua voko” [21].

Verŝajne la vorto “faŝisto” tiutempe estis uzata en pli vasta senco, kiel sinonimo de la vorto “kontraŭrevoluciulo”. Pri tio atestas la fakto, ke laborista junularo nomis “faŝistoj” infanojn de eksaj komercistoj kaj ŝtatoficistoj, kio estas menciata en raporto de OGPU en 1924 [22]. En marto 1925 dum kelkaj sinsekvaj noktoj laŭ stratoj de Tobolsko nekonatoj disĵetis manskribitajn proklamaĵojn kun sloganoj: “Morton al la komunistoj! Morton al Rikov-bagnulo! For la sovetian registaron! Vivu la monarĥio! Vivu Nikolaj Nikolajeviĉ!” [23].

Aresto de 17 poloj en Tobolsko, farita de sekurecorganoj en aprilo 1925, naskis inter kamparanoj onidirojn pri malkovro de kontraŭrevolucia komploto, kies partoprenintoj preparis ribelon, kaj ke ne ĉiuj komplotantoj estis arestitaj [24]. 

== Reago de la potenco == 
La potenco sendube ne malatentis la onidirojn kaj iliajn disvastigintojn, uzante kontraŭ ili punojn kaj propagandon. En la tjumena ĵurnalo “Trudovoj nabat” (Labora Alarmsonorilo) en septembro 1921 estis publikigita satira poemo “Onidiroj”, kiu komenciĝis per la vortoj: “Onidiroj… Klaĉoj… Babilado… Ĉie susurado, kalumnioj: “Kulpas la komunistoj”, “Kulpas la malriĉuloj!” La poemo finiĝis per bildigo de tipa konversacio de du filistroj: “Ĉu vi scias, nur sekrete, Katja diras al Nadja, en Petrogrado jam tumulto kaj Moskvo jam brulas” [25]. En februaro 1922 en artikoleto “Oni atendas japanojn” estis kritikitaj loĝantoj de vilaĝo Buĥtalskoje, kiuj disvastigis onidirojn pri baldaŭa alveno de japanoj, kiuj jam estas “preskaŭ en Sarai” (rando de Tjumeno) kaj ke “antaŭ alveno de la japanoj oni unue buĉos la komunistojn” [26]. 

Kontestoj venis de plejaj altranguloj. Dum la 6-a gubernia partia konferenco, okazinta en aŭgusto 1922, la respondeca sekretario de la gubernia komitato Zikov, parolante pri kontraŭuloj de la sovetia potenco, opiniis necesa kontesti “mensogon pri iu lukto ene de la kompartio… – senhontajn elpensaĵojn de bazaraj ĉarlatanoj” [27].

Nome tiuj malkonsentoj ene de la partio ofte estis konsiderataj de la filistroj kiel signo de baldaŭa falo de la reĝimo. Alia fonto de la onidiroj estis neinformiteco de la loĝantaro pri eventoj, okazintaj en la lando kaj eĉ en la regiono. Plej ofte tion kaŭzis senalfabeteco, manko de oficialaj informfontoj kaj malfido al ili.

Speciala situacio formiĝis ekzemple en la 86-a regimento, kantonmetigita en Tjumeno. Plejparto de ties ruĝarmeanoj devenis el Ukrainio, malbone sciis paroli kaj preskaŭ ne sciis legi en la rusa. Manko de la gazetoj en la ukraina lingvo stimulis ilin sin turni “al plej malfidindaj kaj absurdaj onidiroj pri sia patrujo”, kiujn ili “traktis tre serioze”. Kiom favoris la medio por apero kaj disvastiĝo de la onidiroj, montras la fakto ke en 1924 la ruĝarmeanoj de la regimento al la demando “kio estas Trockij?” respondis “tio estas paĉjo caro” [28].

Ĝenerale percepto de la sovetia potenco kiel la fenomeno mallongdaŭra, sento de malstabileco de la kuranta reĝimo, atendado de ŝanĝo de la ŝtata ordo, inkluzive per ŝtatrenverso aŭ invado, daŭris evidente dum la tutaj 1920-aj jaroj. 

== Referencoj ==

[1] La Ŝtata Arĥivo de la Socio-Politika Historio de Tjumena provinco (ŜASPHTP). Fondaĵo 1. Listo 1. Dosierujo 431. Folio 41. 

[2] ŜASPHTP. Fondaĵo 1. Listo 1. Dosierujo 714. Folioj 86, reverso – 87. 

[3] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 21. Folioj 13-14. 

[4] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 66. Folio 103. 

[5] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 66. Folio 176. 

[6] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 312. Folioj 103-104. 

[7] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 242. Folio 238. 

[8] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 456. Folio 393, reverso. 

[9] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 21. Folioj 342, reverso – 343. 

[10] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 66. Folio 72. 

[11] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo. 1. Dosierujo 21. Folioj 321, reverso - 322. 

[12] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo. 1. Dosierujo 312. Folioj 161-162. 

[13] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo. 1. Dosierujo 312. Folio 78. 

[14] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 804. Folioj 13-14. 

[15] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 66. Folio 6. 

[16] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 21. Folio 366. 

[17] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 242. Folio 136. 

[18] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 312. Folio 117. 

[19] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 312. Folio 85. 

[20] ŜASPHTP. Fondaĵo 1. Listo 1. Dosierujo 714. Folioj 91, reverso – 92. 

[21] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 242. Folio 136. 

[22] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 21. Folio 168. 

[23] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 312. Folioj 106-107. 

[24] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 312. Folio 117. 

[25] Trudovoj Nabat (Labora Alarmsonorilo). La 9-an de septembro 1921. p. 2. 

[26] Trudovoj Nabat (Labora Alarmsonorilo). La 17-an de februaro 1922. p. 2. 

[27] Trudovoj Nabat (Labora Alarmsonorilo). La 2-an de aŭgusto 1922. p. 3. 

[28] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 21. Folio 208.

{{DEFAŬLTORDIGO:Baldaŭ venos fino al la komĉjoj}}

[[Kategorio:Historio de Sovetunio]]
[[Kategorio:Komunismo]]
[[Kategorio:Historiaj studaĵoj]]</text>
      <sha1>cobkd4tsvj04is6p84ec99lebbec2xg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategorio:Historio de Sovetunio</title>
    <ns>14</ns>
    <id>18655</id>
    <revision>
      <id>62771</id>
      <timestamp>2022-08-03T12:33:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <comment>Kreis novan paĝon kun &quot;[[Kategorio:Historio laŭ landoj| Sovetunio]] [[Kategorio:Sovetunio]] [[Kategorio:Historio de Azio| Sovetunio]] [[Kategorio:Historio de Eŭropo| Sovetunio]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="156" xml:space="preserve">[[Kategorio:Historio laŭ landoj| Sovetunio]]
[[Kategorio:Sovetunio]]
[[Kategorio:Historio de Azio| Sovetunio]]
[[Kategorio:Historio de Eŭropo| Sovetunio]]</text>
      <sha1>lqeculifzd0iyg37n4s6n7nxl5gxz4g</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>62826</id>
      <parentid>62771</parentid>
      <timestamp>2022-08-04T06:24:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="156" xml:space="preserve">[[Kategorio:Sovetunio]]
[[Kategorio:Historio laŭ landoj| Sovetunio]]
[[Kategorio:Historio de Azio| Sovetunio]]
[[Kategorio:Historio de Eŭropo| Sovetunio]]</text>
      <sha1>qgqn2tfzk4b7lmilx4q6jydfkzuq8rc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>&quot;Baldaŭ Trockij kontraŭ Lenin militos&quot; (onidiroj pri milito en la 1920-aj jaroj)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18656</id>
    <revision>
      <id>62775</id>
      <timestamp>2022-08-03T12:43:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <comment>Kreis novan paĝon kun &quot;{{paĝokapo2  | titolo     = &quot;Baldaŭ Trockij kontraŭ Lenin militos&quot; (onidiroj pri milito en la 1920-aj jaroj)  | aŭtoro     = Stanislavo Belov  | tradukinto =   | sekcio     =   | antaŭa     =   | sekva      =   | jaro       =   | notoj      =   | vikipedio  =   | vikicitaro =   | kategorioj = Historio de Sovetunio }}  '''La 1920-aj jaroj estis malfacilega tempo por la juna Sovetia Rusio, kies naskiĝon akompanis ekonomia kolapso, radikalaj sociaj kaj politikaj...&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15544" xml:space="preserve">{{paĝokapo2
 | titolo     = &quot;Baldaŭ Trockij kontraŭ Lenin militos&quot; (onidiroj pri milito en la 1920-aj jaroj)
 | aŭtoro     = Stanislavo Belov
 | tradukinto = 
 | sekcio     = 
 | antaŭa     = 
 | sekva      = 
 | jaro       = 
 | notoj      = 
 | vikipedio  = 
 | vikicitaro = 
 | kategorioj = Historio de Sovetunio
}}

'''La 1920-aj jaroj estis malfacilega tempo por la juna Sovetia Rusio, kies naskiĝon akompanis ekonomia kolapso, radikalaj sociaj kaj politikaj ŝanĝoj kaj ĉio ĉi okazis dum ĉiama milita danĝero. La lasta afero kontribuis al formiĝo de specifa amasa konscio, en kiu grandan rolon ludis militisma elemento. Loĝantaro de la lando, inkluzive de Tjumena regiono, vivis en konstanta atendado de la milito, al kio kontribuis ankaŭ oficiala propagando. Ĝi persiste formis imagon de ekstera kaj interna malamikoj, al kiuj kontraŭstaras unuiĝintaj vicoj de sovetiaj civitanoj, pretaj defendi atingojn de la revolucio. Tia estis oficiala versio de la okazaĵoj, sed nun ni povas rigardi la aferon ankaŭ per okuloj de ordinaraj homoj, loĝantoj de Tjumena regiono, esprimintaj sian opinion kadre de privataj konversacioj kaj diskutoj. Ofte tio okazis forme de disvastigo de onidiroj, kiuj ludis tre gravan rolon en formiĝo de la amasa konscio en la 1920-aj jaroj kiel alternativo al la oficialaj amaskomunikiloj. Analizinte ilin, ni povas ricevi sufiĉe kompletan imagon pri humoro, dominanta en la popolo. Kiel fontoj estis uzitaj raportoj de la sekreta polico OGPU.'''

== Fonto de la agreso ==
Unue ni provu kompreni, de kie, laŭ opinioj de la tjumenanoj, devis veni la ĉefa militminaco. Plej ofte estis nomataj okcidentaj ŝtatoj, plejparte partoprenintaj en interveno dum la Enlanda milito: Britio, Francio, Usono, Pollando, Finnlando, Italio, Belgio. De tempo al tempo aperis onidiroj pri invado fare de Ĉinio, Japanio aŭ Rumanio.

Kutime temis pri agreso flanke de iu ŝtato, kvankam foje oni parolis pri invado de ĝia teritorio fare de elmigrintoj – kontraŭuloj de la bolŝevisma reĝimo. Tiel en novembro 1924 estis registrita apero de onidiroj pri baldaŭa atako de barono Pjotr Vrangel [1], en julio 1925 – pri atako fare de Nestor Maĥno, kvazaŭ ricevinta je sia dispono francajn trupojn [2], en aprilo 1926 oni parolis pri invado fare de 400 mil rusaj oficiroj-elmigrintoj, senditaj de okcidentaj landoj al la rusia Fora Oriento [3].

Fojfoje oni parolis pri atako kontraŭ Sovetunio fare de armeo gvidata de Lev Trockij, kiu en imago de granda parto de la loĝantaro estis kontraŭulo de la komunistoj, do defendanto de la ordinaraj homoj, subpremataj de ili. Tiel en januaro 1924 inter vendistoj en la Tobolska bazaro cirkulis onidiroj, ke baldaŭ komenciĝos milito inter Lenin kaj Trockij, kiun antaŭos voĉdono – “kiu iros batali por Trockij kaj kiu por Lenin” [4].

Post la morto de Lenin tiaj onidoroj nur kreskis, oni diris ke la milito estas neevitebla, ĉar Trockij dissendis tra la tuta lando telegramojn kun postulo “obei nur lin” [5]. Ekde komenco de 1925 aperas klaĉoj pri fuĝo de Trockij eksterlanden, kie li organizas sian armeon por iri kontraŭ la bolŝevistoj [6].

En januaro 1925 loĝantoj de Tobolska distrikto parolis ke Trockij forflugis en aeroplano eksterlanden, formis tie armeon kaj jam okupis Krimeon kaj Moskvon. Ĉe tio oni asetis ke li venkos, ĉar Trockij-on subtenos la Ruĝa Armeo – “tiu homo ne kompareblas kun Voroŝilov” [7]. 

== Kaŭzoj de la milito ==
Onidiroj proponis la plej diversajn kaŭzojn de la baldaŭa (aŭ jam komenciĝinta) milito. Inter ili: 

– defendo fare de Pollando kiel lando religia, de sacerdotoj persekutataj de la sovetia potenco (junio 1923) [8];
– rifuzo de la komunistoj pagi grandan kontribucion, kvazaŭ postulitan de Britio, Francio kaj Japanio (septembro 1924) [9];
– plenumo fare de Sovetunio de aliancanaj sindevigoj rilate Latvion, kiun atakas Pollando (septembro 1926) [10];
– konflikto ene de la supera sovetia estraro – inter adeptoj de Lenin kaj opozicio (ekde 1924).

La plej ekzota varianto, kiun tamen tute serioze pritraktis tjumenaj kamparanoj, estis opinio ke “La angla registaro volas militon kontraŭ Rusio pro tio, ke la rusaj komunistoj en Petrogrado murdis anglan reprezentanton kaj demetis de li multekostajn vestojn, kaj kiam Anglio postulis monon pro la vestoj, la komunistoj pagi rifuzis” (junio 1923) [11].

Tamen plej ofte dum la tuta esplorata periodo, estis nomata unu kialo – ekzistado de la komunisma reĝimo, laŭ sia naturo malamika al la kapitalisma mondo, ĉirkaŭanta ĝin. Tio grandparte determinis celon kaj karakteron de la batalado, kiel ilin imagis la loĝantaro.

== Celo kaj karaktero de la milito ==
Kiel la ĉefa celo de la agresintoj plej ofte estis nomata ne subigado aŭ dispecigado de la lando, sed ekstermado de la komunisma reĝimo. Tiel en decembro 1923 en Tjumeno oni malkaŝe diris: “en okcidento jam okazas milito, oni batas la komunistojn, baldaŭ ankaŭ niajn komunistojn oni batos” [12].

En marto 1925 kamparanoj de vilaĝo Karaulnojarskoje pli detale skizis la bildon de la venontaj eventoj: “en Fora Oriento kaj en Kronŝtadto alteriĝis anglo-usonaj paraŝutistoj, sed milito ne okazos, kaj ili nur kaptos la gvidantojn kaj en plej ekstrema kazo oni venenos per gasoj sole Moskvon, se loĝantoj ne fordonos propravole la gvidantojn de la potenco” [13].

En julio 1927 en Tavda distrikto cirkulis onidiroj, ke “Anglio, Usono kaj aliaj ŝtatoj prezentis al Sovetunio ultimaton ke la Sovpotenco kapitulacu sen batalo kaj ĉiujn, kiu estas subtenanto de la Sovpotenco oni sendos al Saĥaleno, kaj se ili pri tio ne konsentas, do oni estos mortigantaj ne nur la komunistojn, sed ankaŭ civitanojn, kiuj subtenas la Sovpotencon” [14].

Do la venonta milito estis imagata kiel kontraŭstaro de la intervenantoj kaj komunistoj, dum kiu plejparto de la loĝantaro simple atendos la rezulton, kaŝe esperante pri malvenko de la Sovetia potenco.

== Rilato de loĝantaro al la milito ==
Cetere tiu atendado ne ĉiam estis konsiderata sole pasiva. Ekzemple kamparano el vilaĝo Karengina en junio 1923 asertis, ke por preventi militon kontraŭ aliaj ŝtatoj necesas “fari ribelon kaj murdi ĉiujn komunistojn” [15]. En oktobro 1923 loĝantoj de Gilovolipovskaja vilaĝaro diris, ke ankaŭ ili devos “armigi sin kaj foriri al arbaro” [16]. Pli detale ni esploris ideon pri la kontraukomunisma ribelo en alia studaĵo.

Fino de la konfrontiĝo estis prognozata unuanime kiel malvenko de la komunistoj. Tio klarigas la ĝojon, kun kiu fojfoje oni renkontis onidirojn pri komenco de la milito. Tiel en majo 1924 iu civitano, antaŭnleonge liberigita el la Tobolska prizono, rakontis al kamparanoj, ke “en la prizono estas granda ĝojo: Anglio deklaris militon kontraŭ Rusio” [17]. Same reagis al sciigo pri pretigata atako de Rumanio kontraŭ Sovetia Unio unu el laboristoj de la fabriko NEP en Tjumeno, deklarinta: “mi… estas tre kontenta, ke la Sovetian potencon oni baldaŭ ekstermos” [18].

Post ekscii pri mobilizado, multaj rememoris eventojn de proksimaj jaroj kaj diris: “malbona estos espero pri la mobilizitoj kaj estos tio, kio okazis al Kolĉak” (evidente temas pri ribelo de la mobilizitoj okazinta en Tjumeno la 13-an de marto 1919, dum regado de Aleksandr Kolĉak) [19]. Laborintaj en transporto diris en decembro 1924, ke “Pollando forte batos nin… niaj laboristoj ankaŭ iĝis pli saĝaj kaj sencele la nazon ne ŝovos” [20].

== Signoj de la milito ==
Onidiroj pri baldaŭa komenco de la militado cirkulis en Tjumena regiono en la 1920-aj jaroj senĉese. Kio servis kiel preteksto por ilia apero? Kiaj estis simptomoj de la proksimiĝanta konflikto?

Bazo por estiĝo de onidiroj povis esti iu ajn ago de la Sovetia potenco. Ekzemple en majo 1923 baldaŭ post komenco de registrado de rekruteblaj viroj en Tjumena gubernio, aperis onidiroj, ke tio estas farata pro atendado de milito kontraŭ Francio. Kiom serioze konsideris tiujn ĉi rakontojn la tjumenanoj, montras la fakto en Turinska distrikto iuj kamparanoj venantaj por la registrado estis tuj deklarantaj, ke “ili ne militos, ĉar enlanda milito malriĉigas kamparanojn, kaj krome familioj de rekrutitaj al la Ruĝa Armeo estas provizataj per nenio” [21].

En januaro 1924 komenciĝis registrado de armiloj, posedataj de komunumanoj, kio tuj kaŭzis onidirojn pri baldaŭa milito [22]. La saman reagon elvokis okazinta en januaro 1925 ripeta registrado de ĉevaloj [23]. Printempe 1926 cirkulis onidiroj, ke rekrutiĝontoj naskiĝintaj en 1904 kaj alvokitaj kadre de tutlanda milittrejnado, “ne estos trejnitaj, sed estos sendataj al milito en Ĉinio”, ĉar Usono kaj Francio jam okupis Ĉinion kaj direktiĝis kontraŭ Sovetunio [24].

Malboniĝo de liverado de fabrikaj varoj ankaŭ estis traktata kiel signo de proksimiĝanta milita katastrofo. En januaro 1925 revenantaj el Tobolsko kamparanoj imarkigis, ke “en la urbo iĝas malmulte da varoj, speciale de ŝtofoj, do evidente oni kaŝis timante militon, aliaj diras… ke la ŝtofoj iras por uniformo de la Armeo” [25]. En oktobro 1927 en Jarkova distrikto oni diris, ke “la varoj malaperis, ĉar la eksterlando rifuzis provizi ilin, kaj la komunistoj nun ne povas zorgi pri fabrikado de la varoj, ili kolektas kamparanan monon kaj preparas sin fuĝi” [26].

Krome al apero de la militotimoj kontribuis la oficiala propagando, alvokanta loĝantaron fortikigi armeon kaj floton, esti atenta. Kamparanoj rekte diris, ke “ankaŭ en gazetoj oni pri tio skribis: “Estu atentaj, estu pretaj” (januaro 1925) [27].

Pri la baldaŭa milito atestis ankaŭ duversaj supernaturaj signoj. Tiel en aŭgusto 1924 en kelkaj distriktoj oni diris, ke survoje oni vidis sakon kun greno, el kiu poste formiĝis barelo da sango. Apud la barelo staris kaduka maljunulo, kiu diris, ke tio signifas “fortan militon ĉi-jare” [28]. En Ŝatrova distrikto en 1926 cirkulis onidiroj, ke la 1-an de marto je la 11-a nokte ĉielo “malfermiĝis”, kio aŭguras militon (tio kvazaŭ okazis antaŭ la Unua mondmilito) [29].

Fojfoje oni diris, ke la milito jam komenciĝis, kaj nomis agojn, kvazaŭ faritajn tiurilate de la aŭtoritatoj. Tiel en oktobro 1923 aperis onidiroj, ke en Tjumeno ĉe la gubernia milico formiĝas taĉmento de speciala destino, kiu subpremos kamparanajn ribelojn, atendatajn post komenco de mobilizado. Laŭ alia versio la aŭtoritatoj jam komencis evakuadon el Tjumeno sur ŝipoj plene armitaj [30].

En novembro 1923 en Tjumeno oni diris, ke en Moskvo jam okazis mobilizado de kvar aĝogrupoj, en Iŝima distrikto oni rakontis pri kvazaŭ disgluita sur stratoj de Iŝimo anonco pri mobilizado [31]. En aŭgusto 1924 en Jemurtla distrikto loĝantaro diris, ke Usono deklaris militon kontraŭ Sovetunio kaj jam okupis ĉiujn fervojojn dum loka sacerdoto asertis, ke la milito efektive jam komenciĝis, sed kontraŭ Ĉinio kaj Japanio, kaj ke ĉiuj fervojoj estas ŝtopitaj de trajnoj kun vunditaj ruĝarmeanoj [32].

En septembro 1924 iu kamparano rakontis al samvilaĝanoj, ke batalado jam okazas, ke en Tjumeno estas disgluitaj afiŝoj pri mobilizado kaj ke li persone vidis vunditojn en fervoja stacio Tjumeno [33]. En oktobro tiuj ĉi onidiroj evoluis, en Tobolska distrikto oni diris ke Ĉinio jam okupis duonon da Siberio [34]. En aŭgusto 1925 estis registrita onidiro pri mobilizado de la komunistoj 17 ĝis 40 jarojn aĝaj [35].
Rezulto de la milito ĉiam estis traktata sendispute – malvenko de Sovetunio kaj falo de la komunisma reĝimo.

== Preparado al la milito ==
La kamparanoj, por kiuj buŝaj informoj ofte estis la sola fonto de informoj pri la ekstera mondo, konsideris tiajn onidirojn sufiĉe serioze. Dum la tuta esplorata periodo verkintoj de la raportoj rimarkigas, ke loĝantaro traktas la onidirojn pri la milito kun konfido kaj faras respektivajn preparojn.

Tiel loĝantoj de Uvata kaj Tobolska distriktoj en aŭgusto 1925 rifuzis vendi troaĵojn de la greno kontraŭ la sovetia mono, klarigante sian konduton per tio, ke baldaŭ “la sovmono ne iros, ke ili jam havis kazon forvendi kontraŭ Kolĉaka kaj Kerenskij-mono, kiuj neniun valoron havas, kaj por ili tio estas malprofito” [36]. En vilaĝo Aleksandrovka (Tugulima distrikto) post apero en junio 1927 de tiaj informoj pri komenco de la milito kaj baldaŭa mobilizado komenciĝis totala drinkado, kamparanoj komencis “iradi de domo al domo kiel rekrutoj” (do drinki kaj diboĉi, adiaŭante civilulan vivon, kiel tio okazis ekde la cara tempo) [37].

En aŭgusto 1927 Jarovskoj vilaĝan soveton ĉiutage vizitadis grupoj da kamparanoj, kiuj demandadis pri la kvazaŭ komenciĝinta milito kaj arestoj de kamparanoj en Ŝadrinska distrikto [38]. En decembro 1927 en Talica distrikto kamparanoj komencis amase aĉetadi plej necesajn varojn kaj vendi troajn brutojn, timante ke baldaŭ komenciĝos la milito kaj la brutaro estos forprenita senpage por la armeaj bezonoj [39].

Oni povas resumi ke en la amasa konscio de loĝantaro de Tjumena regiono en la 1920-aj jaroj konstante ĉeestis minaco de la milito. Stabileco kaj graveco de tiu ĉi elemento estis kaŭzitaj de specifaĵoj de la interna kaj ekstera politika medio. 
________________________________________
[1] La Ŝtata Arĥivo de la Socio-Politika Historio de Tjumena provinco (ŜASPHTP). Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 242. Folio 2.
[2] Samloke. Folio 238.
[3] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 628. Folio 7.
[4] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 21. Folio 343, reverso.
[5] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 66. Folio 70.
[6] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 242. Folio 147.
[7] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 804. Folio 196.
[8] ŜASPHTP. Fondaĵo 1. Listo 1. Dosierujo 714. Folio 100.
[9] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 21. Folio 139.
[10] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 456. Folio 370.
[11] ŜASPHTP. Fondaĵo 1. Listo 1. Dosierujo 714. Folio 100.
[12] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 66. Folio 14.
[13] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 242. Folio 147.
[14] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 804. Folio 211.
[15] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 21. Folio 11.
[16] ŜASPHTP. Fondaĵo 1. Listo 1. Dosierujo 714. Folio 171.
[17] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 21. Folio 398.
[18] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 66. Folio 130.
[19] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 21. Folio 201.
[20] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 804. Folio 61.
[21] ŜASPHTP. Fondaĵo 1. Listo 1. Dosierujo 714. Folio 83.
[22] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 66. Folio 59.
[23] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 312. Folio 56.
[24] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 456. Folio 337.
[25] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Оп Listo 1. Dosierujo 312. Folio 78.
[26] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 804. Folio 126.
[27] ГАСПИТО. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 312. Folio 56.
[28] ГАСПИТО. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 66. Folio 182.
[29] ГАСПИТО. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 456. Folio 228.
[30] ГАСПИТО. Fondaĵo 1. Listo 1. Dosierujo 714. Folio 170-171.
[31] ГАСПИТО. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 66. Folio 22.
[32] Samloke. Folio 176.
[33] Samloke. Folio 200-201.
[34] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 21. Folio 101.
[35] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 312. Folio 174.
[36] Samloke. Folio 174.
[37] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 804. Folio 201.
[38] Samloke. Folio 197.
[39] Samloke. Folio 42.</text>
      <sha1>b87koj5mssoducpodjb66xxht3c13ed</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>62776</id>
      <parentid>62775</parentid>
      <timestamp>2022-08-03T12:45:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15552" xml:space="preserve">{{paĝokapo2
 | titolo     = &quot;Baldaŭ Trockij kontraŭ Lenin militos&quot; (onidiroj pri milito en la 1920-aj jaroj)
 | aŭtoro     = Stanislavo Belov
 | tradukinto = 
 | sekcio     = 
 | antaŭa     = 
 | sekva      = 
 | jaro       = 
 | notoj      = 
 | vikipedio  = 
 | vikicitaro = 
 | kategorioj = Historio de Sovetunio
}}

'''La 1920-aj jaroj estis malfacilega tempo por la juna Sovetia Rusio, kies naskiĝon akompanis ekonomia kolapso, radikalaj sociaj kaj politikaj ŝanĝoj kaj ĉio ĉi okazis dum ĉiama milita danĝero. La lasta afero kontribuis al formiĝo de specifa amasa konscio, en kiu grandan rolon ludis militisma elemento. Loĝantaro de la lando, inkluzive de Tjumena regiono, vivis en konstanta atendado de la milito, al kio kontribuis ankaŭ oficiala propagando. Ĝi persiste formis imagon de ekstera kaj interna malamikoj, al kiuj kontraŭstaras unuiĝintaj vicoj de sovetiaj civitanoj, pretaj defendi atingojn de la revolucio. Tia estis oficiala versio de la okazaĵoj, sed nun ni povas rigardi la aferon ankaŭ per okuloj de ordinaraj homoj, loĝantoj de Tjumena regiono, esprimintaj sian opinion kadre de privataj konversacioj kaj diskutoj. Ofte tio okazis forme de disvastigo de onidiroj, kiuj ludis tre gravan rolon en formiĝo de la amasa konscio en la 1920-aj jaroj kiel alternativo al la oficialaj amaskomunikiloj. Analizinte ilin, ni povas ricevi sufiĉe kompletan imagon pri humoro, dominanta en la popolo. Kiel fontoj estis uzitaj raportoj de la sekreta polico OGPU.'''

== Fonto de la agreso ==
Unue ni provu kompreni, de kie, laŭ opinioj de la tjumenanoj, devis veni la ĉefa militminaco. Plej ofte estis nomataj okcidentaj ŝtatoj, plejparte partoprenintaj en interveno dum la Enlanda milito: Britio, Francio, Usono, Pollando, Finnlando, Italio, Belgio. De tempo al tempo aperis onidiroj pri invado fare de Ĉinio, Japanio aŭ Rumanio.

Kutime temis pri agreso flanke de iu ŝtato, kvankam foje oni parolis pri invado de ĝia teritorio fare de elmigrintoj – kontraŭuloj de la bolŝevisma reĝimo. Tiel en novembro 1924 estis registrita apero de onidiroj pri baldaŭa atako de barono Pjotr Vrangel [1], en julio 1925 – pri atako fare de Nestor Maĥno, kvazaŭ ricevinta je sia dispono francajn trupojn [2], en aprilo 1926 oni parolis pri invado fare de 400 mil rusaj oficiroj-elmigrintoj, senditaj de okcidentaj landoj al la rusia Fora Oriento [3].

Fojfoje oni parolis pri atako kontraŭ Sovetunio fare de armeo gvidata de Lev Trockij, kiu en imago de granda parto de la loĝantaro estis kontraŭulo de la komunistoj, do defendanto de la ordinaraj homoj, subpremataj de ili. Tiel en januaro 1924 inter vendistoj en la Tobolska bazaro cirkulis onidiroj, ke baldaŭ komenciĝos milito inter Lenin kaj Trockij, kiun antaŭos voĉdono – “kiu iros batali por Trockij kaj kiu por Lenin” [4].

Post la morto de Lenin tiaj onidoroj nur kreskis, oni diris ke la milito estas neevitebla, ĉar Trockij dissendis tra la tuta lando telegramojn kun postulo “obei nur lin” [5]. Ekde komenco de 1925 aperas klaĉoj pri fuĝo de Trockij eksterlanden, kie li organizas sian armeon por iri kontraŭ la bolŝevistoj [6].

En januaro 1925 loĝantoj de Tobolska distrikto parolis ke Trockij forflugis en aeroplano eksterlanden, formis tie armeon kaj jam okupis Krimeon kaj Moskvon. Ĉe tio oni asetis ke li venkos, ĉar Trockij-on subtenos la Ruĝa Armeo – “tiu homo ne kompareblas kun Voroŝilov” [7]. 

== Kaŭzoj de la milito ==
Onidiroj proponis la plej diversajn kaŭzojn de la baldaŭa (aŭ jam komenciĝinta) milito. Inter ili: 

– defendo fare de Pollando kiel lando religia, de sacerdotoj persekutataj de la sovetia potenco (junio 1923) [8];
– rifuzo de la komunistoj pagi grandan kontribucion, kvazaŭ postulitan de Britio, Francio kaj Japanio (septembro 1924) [9];
– plenumo fare de Sovetunio de aliancanaj sindevigoj rilate Latvion, kiun atakas Pollando (septembro 1926) [10];
– konflikto ene de la supera sovetia estraro – inter adeptoj de Lenin kaj opozicio (ekde 1924).

La plej ekzota varianto, kiun tamen tute serioze pritraktis tjumenaj kamparanoj, estis opinio ke “La angla registaro volas militon kontraŭ Rusio pro tio, ke la rusaj komunistoj en Petrogrado murdis anglan reprezentanton kaj demetis de li multekostajn vestojn, kaj kiam Anglio postulis monon pro la vestoj, la komunistoj pagi rifuzis” (junio 1923) [11].

Tamen plej ofte dum la tuta esplorata periodo, estis nomata unu kialo – ekzistado de la komunisma reĝimo, laŭ sia naturo malamika al la kapitalisma mondo, ĉirkaŭanta ĝin. Tio grandparte determinis celon kaj karakteron de la batalado, kiel ilin imagis la loĝantaro.

== Celo kaj karaktero de la milito ==
Kiel la ĉefa celo de la agresintoj plej ofte estis nomata ne subigado aŭ dispecigado de la lando, sed ekstermado de la komunisma reĝimo. Tiel en decembro 1923 en Tjumeno oni malkaŝe diris: “en okcidento jam okazas milito, oni batas la komunistojn, baldaŭ ankaŭ niajn komunistojn oni batos” [12].

En marto 1925 kamparanoj de vilaĝo Karaulnojarskoje pli detale skizis la bildon de la venontaj eventoj: “en Fora Oriento kaj en Kronŝtadto alteriĝis anglo-usonaj paraŝutistoj, sed milito ne okazos, kaj ili nur kaptos la gvidantojn kaj en plej ekstrema kazo oni venenos per gasoj sole Moskvon, se loĝantoj ne fordonos propravole la gvidantojn de la potenco” [13].

En julio 1927 en Tavda distrikto cirkulis onidiroj, ke “Anglio, Usono kaj aliaj ŝtatoj prezentis al Sovetunio ultimaton ke la Sovpotenco kapitulacu sen batalo kaj ĉiujn, kiu estas subtenanto de la Sovpotenco oni sendos al Saĥaleno, kaj se ili pri tio ne konsentas, do oni estos mortigantaj ne nur la komunistojn, sed ankaŭ civitanojn, kiuj subtenas la Sovpotencon” [14].

Do la venonta milito estis imagata kiel kontraŭstaro de la intervenantoj kaj komunistoj, dum kiu plejparto de la loĝantaro simple atendos la rezulton, kaŝe esperante pri malvenko de la Sovetia potenco.

== Rilato de loĝantaro al la milito ==
Cetere tiu atendado ne ĉiam estis konsiderata sole pasiva. Ekzemple kamparano el vilaĝo Karengina en junio 1923 asertis, ke por preventi militon kontraŭ aliaj ŝtatoj necesas “fari ribelon kaj murdi ĉiujn komunistojn” [15]. En oktobro 1923 loĝantoj de Gilovolipovskaja vilaĝaro diris, ke ankaŭ ili devos “armigi sin kaj foriri al arbaro” [16]. Pli detale ni esploris ideon pri la kontraukomunisma ribelo en alia studaĵo.

Fino de la konfrontiĝo estis prognozata unuanime kiel malvenko de la komunistoj. Tio klarigas la ĝojon, kun kiu fojfoje oni renkontis onidirojn pri komenco de la milito. Tiel en majo 1924 iu civitano, antaŭnleonge liberigita el la Tobolska prizono, rakontis al kamparanoj, ke “en la prizono estas granda ĝojo: Anglio deklaris militon kontraŭ Rusio” [17]. Same reagis al sciigo pri pretigata atako de Rumanio kontraŭ Sovetia Unio unu el laboristoj de la fabriko NEP en Tjumeno, deklarinta: “mi… estas tre kontenta, ke la Sovetian potencon oni baldaŭ ekstermos” [18].

Post ekscii pri mobilizado, multaj rememoris eventojn de proksimaj jaroj kaj diris: “malbona estos espero pri la mobilizitoj kaj estos tio, kio okazis al Kolĉak” (evidente temas pri ribelo de la mobilizitoj okazinta en Tjumeno la 13-an de marto 1919, dum regado de Aleksandr Kolĉak) [19]. Laborintaj en transporto diris en decembro 1924, ke “Pollando forte batos nin… niaj laboristoj ankaŭ iĝis pli saĝaj kaj sencele la nazon ne ŝovos” [20].

== Signoj de la milito ==
Onidiroj pri baldaŭa komenco de la militado cirkulis en Tjumena regiono en la 1920-aj jaroj senĉese. Kio servis kiel preteksto por ilia apero? Kiaj estis simptomoj de la proksimiĝanta konflikto?

Bazo por estiĝo de onidiroj povis esti iu ajn ago de la Sovetia potenco. Ekzemple en majo 1923 baldaŭ post komenco de registrado de rekruteblaj viroj en Tjumena gubernio, aperis onidiroj, ke tio estas farata pro atendado de milito kontraŭ Francio. Kiom serioze konsideris tiujn ĉi rakontojn la tjumenanoj, montras la fakto en Turinska distrikto iuj kamparanoj venantaj por la registrado estis tuj deklarantaj, ke “ili ne militos, ĉar enlanda milito malriĉigas kamparanojn, kaj krome familioj de rekrutitaj al la Ruĝa Armeo estas provizataj per nenio” [21].

En januaro 1924 komenciĝis registrado de armiloj, posedataj de komunumanoj, kio tuj kaŭzis onidirojn pri baldaŭa milito [22]. La saman reagon elvokis okazinta en januaro 1925 ripeta registrado de ĉevaloj [23]. Printempe 1926 cirkulis onidiroj, ke rekrutiĝontoj naskiĝintaj en 1904 kaj alvokitaj kadre de tutlanda milittrejnado, “ne estos trejnitaj, sed estos sendataj al milito en Ĉinio”, ĉar Usono kaj Francio jam okupis Ĉinion kaj direktiĝis kontraŭ Sovetunio [24].

Malboniĝo de liverado de fabrikaj varoj ankaŭ estis traktata kiel signo de proksimiĝanta milita katastrofo. En januaro 1925 revenantaj el Tobolsko kamparanoj imarkigis, ke “en la urbo iĝas malmulte da varoj, speciale de ŝtofoj, do evidente oni kaŝis timante militon, aliaj diras… ke la ŝtofoj iras por uniformo de la Armeo” [25]. En oktobro 1927 en Jarkova distrikto oni diris, ke “la varoj malaperis, ĉar la eksterlando rifuzis provizi ilin, kaj la komunistoj nun ne povas zorgi pri fabrikado de la varoj, ili kolektas kamparanan monon kaj preparas sin fuĝi” [26].

Krome al apero de la militotimoj kontribuis la oficiala propagando, alvokanta loĝantaron fortikigi armeon kaj floton, esti atenta. Kamparanoj rekte diris, ke “ankaŭ en gazetoj oni pri tio skribis: “Estu atentaj, estu pretaj” (januaro 1925) [27].

Pri la baldaŭa milito atestis ankaŭ duversaj supernaturaj signoj. Tiel en aŭgusto 1924 en kelkaj distriktoj oni diris, ke survoje oni vidis sakon kun greno, el kiu poste formiĝis barelo da sango. Apud la barelo staris kaduka maljunulo, kiu diris, ke tio signifas “fortan militon ĉi-jare” [28]. En Ŝatrova distrikto en 1926 cirkulis onidiroj, ke la 1-an de marto je la 11-a nokte ĉielo “malfermiĝis”, kio aŭguras militon (tio kvazaŭ okazis antaŭ la Unua mondmilito) [29].

Fojfoje oni diris, ke la milito jam komenciĝis, kaj nomis agojn, kvazaŭ faritajn tiurilate de la aŭtoritatoj. Tiel en oktobro 1923 aperis onidiroj, ke en Tjumeno ĉe la gubernia milico formiĝas taĉmento de speciala destino, kiu subpremos kamparanajn ribelojn, atendatajn post komenco de mobilizado. Laŭ alia versio la aŭtoritatoj jam komencis evakuadon el Tjumeno sur ŝipoj plene armitaj [30].

En novembro 1923 en Tjumeno oni diris, ke en Moskvo jam okazis mobilizado de kvar aĝogrupoj, en Iŝima distrikto oni rakontis pri kvazaŭ disgluita sur stratoj de Iŝimo anonco pri mobilizado [31]. En aŭgusto 1924 en Jemurtla distrikto loĝantaro diris, ke Usono deklaris militon kontraŭ Sovetunio kaj jam okupis ĉiujn fervojojn dum loka sacerdoto asertis, ke la milito efektive jam komenciĝis, sed kontraŭ Ĉinio kaj Japanio, kaj ke ĉiuj fervojoj estas ŝtopitaj de trajnoj kun vunditaj ruĝarmeanoj [32].

En septembro 1924 iu kamparano rakontis al samvilaĝanoj, ke batalado jam okazas, ke en Tjumeno estas disgluitaj afiŝoj pri mobilizado kaj ke li persone vidis vunditojn en fervoja stacio Tjumeno [33]. En oktobro tiuj ĉi onidiroj evoluis, en Tobolska distrikto oni diris ke Ĉinio jam okupis duonon da Siberio [34]. En aŭgusto 1925 estis registrita onidiro pri mobilizado de la komunistoj 17 ĝis 40 jarojn aĝaj [35].
Rezulto de la milito ĉiam estis traktata sendispute – malvenko de Sovetunio kaj falo de la komunisma reĝimo.

== Preparado al la milito ==
La kamparanoj, por kiuj buŝaj informoj ofte estis la sola fonto de informoj pri la ekstera mondo, konsideris tiajn onidirojn sufiĉe serioze. Dum la tuta esplorata periodo verkintoj de la raportoj rimarkigas, ke loĝantaro traktas la onidirojn pri la milito kun konfido kaj faras respektivajn preparojn.

Tiel loĝantoj de Uvata kaj Tobolska distriktoj en aŭgusto 1925 rifuzis vendi troaĵojn de la greno kontraŭ la sovetia mono, klarigante sian konduton per tio, ke baldaŭ “la sovmono ne iros, ke ili jam havis kazon forvendi kontraŭ Kolĉaka kaj Kerenskij-mono, kiuj neniun valoron havas, kaj por ili tio estas malprofito” [36]. En vilaĝo Aleksandrovka (Tugulima distrikto) post apero en junio 1927 de tiaj informoj pri komenco de la milito kaj baldaŭa mobilizado komenciĝis totala drinkado, kamparanoj komencis “iradi de domo al domo kiel rekrutoj” (do drinki kaj diboĉi, adiaŭante civilulan vivon, kiel tio okazis ekde la cara tempo) [37].

En aŭgusto 1927 Jarovskoj vilaĝan soveton ĉiutage vizitadis grupoj da kamparanoj, kiuj demandadis pri la kvazaŭ komenciĝinta milito kaj arestoj de kamparanoj en Ŝadrinska distrikto [38]. En decembro 1927 en Talica distrikto kamparanoj komencis amase aĉetadi plej necesajn varojn kaj vendi troajn brutojn, timante ke baldaŭ komenciĝos la milito kaj la brutaro estos forprenita senpage por la armeaj bezonoj [39].

Oni povas resumi ke en la amasa konscio de loĝantaro de Tjumena regiono en la 1920-aj jaroj konstante ĉeestis minaco de la milito. Stabileco kaj graveco de tiu ĉi elemento estis kaŭzitaj de specifaĵoj de la interna kaj ekstera politika medio. 
________________________________________
[1] La Ŝtata Arĥivo de la Socio-Politika Historio de Tjumena provinco (ŜASPHTP). Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 242. Folio 2.

[2] Samloke. Folio 238.

[3] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 628. Folio 7.

[4] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 21. Folio 343, reverso.

[5] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 66. Folio 70.

[6] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 242. Folio 147.

[7] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 804. Folio 196.

[8] ŜASPHTP. Fondaĵo 1. Listo 1. Dosierujo 714. Folio 100.

[9] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 21. Folio 139.

[10] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 456. Folio 370.

[11] ŜASPHTP. Fondaĵo 1. Listo 1. Dosierujo 714. Folio 100.

[12] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 66. Folio 14.

[13] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 242. Folio 147.

[14] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 804. Folio 211.

[15] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 21. Folio 11.

[16] ŜASPHTP. Fondaĵo 1. Listo 1. Dosierujo 714. Folio 171.

[17] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 21. Folio 398.

[18] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 66. Folio 130.

[19] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 21. Folio 201.

[20] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 804. Folio 61.

[21] ŜASPHTP. Fondaĵo 1. Listo 1. Dosierujo 714. Folio 83.

[22] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 66. Folio 59.

[23] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 312. Folio 56.

[24] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 456. Folio 337.

[25] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Оп Listo 1. Dosierujo 312. Folio 78.

[26] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 804. Folio 126.

[27] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 312. Folio 56.

[28] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 66. Folio 182.

[29] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 456. Folio 228.

[30] ŜASPHTP. Fondaĵo 1. Listo 1. Dosierujo 714. Folio 170-171.

[31] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 66. Folio 22.

[32] Samloke. Folio 176.

[33] Samloke. Folio 200-201.

[34] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 21. Folio 101.

[35] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 312. Folio 174.

[36] Samloke. Folio 174.

[37] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 804. Folio 201.

[38] Samloke. Folio 197.

[39] Samloke. Folio 42.</text>
      <sha1>5nea44e4vhif8azulzp9wkb5uxhmeru</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>62777</id>
      <parentid>62776</parentid>
      <timestamp>2022-08-03T12:45:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <comment>/* Kaŭzoj de la milito */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15555" xml:space="preserve">{{paĝokapo2
 | titolo     = &quot;Baldaŭ Trockij kontraŭ Lenin militos&quot; (onidiroj pri milito en la 1920-aj jaroj)
 | aŭtoro     = Stanislavo Belov
 | tradukinto = 
 | sekcio     = 
 | antaŭa     = 
 | sekva      = 
 | jaro       = 
 | notoj      = 
 | vikipedio  = 
 | vikicitaro = 
 | kategorioj = Historio de Sovetunio
}}

'''La 1920-aj jaroj estis malfacilega tempo por la juna Sovetia Rusio, kies naskiĝon akompanis ekonomia kolapso, radikalaj sociaj kaj politikaj ŝanĝoj kaj ĉio ĉi okazis dum ĉiama milita danĝero. La lasta afero kontribuis al formiĝo de specifa amasa konscio, en kiu grandan rolon ludis militisma elemento. Loĝantaro de la lando, inkluzive de Tjumena regiono, vivis en konstanta atendado de la milito, al kio kontribuis ankaŭ oficiala propagando. Ĝi persiste formis imagon de ekstera kaj interna malamikoj, al kiuj kontraŭstaras unuiĝintaj vicoj de sovetiaj civitanoj, pretaj defendi atingojn de la revolucio. Tia estis oficiala versio de la okazaĵoj, sed nun ni povas rigardi la aferon ankaŭ per okuloj de ordinaraj homoj, loĝantoj de Tjumena regiono, esprimintaj sian opinion kadre de privataj konversacioj kaj diskutoj. Ofte tio okazis forme de disvastigo de onidiroj, kiuj ludis tre gravan rolon en formiĝo de la amasa konscio en la 1920-aj jaroj kiel alternativo al la oficialaj amaskomunikiloj. Analizinte ilin, ni povas ricevi sufiĉe kompletan imagon pri humoro, dominanta en la popolo. Kiel fontoj estis uzitaj raportoj de la sekreta polico OGPU.'''

== Fonto de la agreso ==
Unue ni provu kompreni, de kie, laŭ opinioj de la tjumenanoj, devis veni la ĉefa militminaco. Plej ofte estis nomataj okcidentaj ŝtatoj, plejparte partoprenintaj en interveno dum la Enlanda milito: Britio, Francio, Usono, Pollando, Finnlando, Italio, Belgio. De tempo al tempo aperis onidiroj pri invado fare de Ĉinio, Japanio aŭ Rumanio.

Kutime temis pri agreso flanke de iu ŝtato, kvankam foje oni parolis pri invado de ĝia teritorio fare de elmigrintoj – kontraŭuloj de la bolŝevisma reĝimo. Tiel en novembro 1924 estis registrita apero de onidiroj pri baldaŭa atako de barono Pjotr Vrangel [1], en julio 1925 – pri atako fare de Nestor Maĥno, kvazaŭ ricevinta je sia dispono francajn trupojn [2], en aprilo 1926 oni parolis pri invado fare de 400 mil rusaj oficiroj-elmigrintoj, senditaj de okcidentaj landoj al la rusia Fora Oriento [3].

Fojfoje oni parolis pri atako kontraŭ Sovetunio fare de armeo gvidata de Lev Trockij, kiu en imago de granda parto de la loĝantaro estis kontraŭulo de la komunistoj, do defendanto de la ordinaraj homoj, subpremataj de ili. Tiel en januaro 1924 inter vendistoj en la Tobolska bazaro cirkulis onidiroj, ke baldaŭ komenciĝos milito inter Lenin kaj Trockij, kiun antaŭos voĉdono – “kiu iros batali por Trockij kaj kiu por Lenin” [4].

Post la morto de Lenin tiaj onidoroj nur kreskis, oni diris ke la milito estas neevitebla, ĉar Trockij dissendis tra la tuta lando telegramojn kun postulo “obei nur lin” [5]. Ekde komenco de 1925 aperas klaĉoj pri fuĝo de Trockij eksterlanden, kie li organizas sian armeon por iri kontraŭ la bolŝevistoj [6].

En januaro 1925 loĝantoj de Tobolska distrikto parolis ke Trockij forflugis en aeroplano eksterlanden, formis tie armeon kaj jam okupis Krimeon kaj Moskvon. Ĉe tio oni asetis ke li venkos, ĉar Trockij-on subtenos la Ruĝa Armeo – “tiu homo ne kompareblas kun Voroŝilov” [7]. 

== Kaŭzoj de la milito ==
Onidiroj proponis la plej diversajn kaŭzojn de la baldaŭa (aŭ jam komenciĝinta) milito. Inter ili: 

– defendo fare de Pollando kiel lando religia, de sacerdotoj persekutataj de la sovetia potenco (junio 1923) [8];

– rifuzo de la komunistoj pagi grandan kontribucion, kvazaŭ postulitan de Britio, Francio kaj Japanio (septembro 1924) [9];

– plenumo fare de Sovetunio de aliancanaj sindevigoj rilate Latvion, kiun atakas Pollando (septembro 1926) [10];

– konflikto ene de la supera sovetia estraro – inter adeptoj de Lenin kaj opozicio (ekde 1924).

La plej ekzota varianto, kiun tamen tute serioze pritraktis tjumenaj kamparanoj, estis opinio ke “La angla registaro volas militon kontraŭ Rusio pro tio, ke la rusaj komunistoj en Petrogrado murdis anglan reprezentanton kaj demetis de li multekostajn vestojn, kaj kiam Anglio postulis monon pro la vestoj, la komunistoj pagi rifuzis” (junio 1923) [11].

Tamen plej ofte dum la tuta esplorata periodo, estis nomata unu kialo – ekzistado de la komunisma reĝimo, laŭ sia naturo malamika al la kapitalisma mondo, ĉirkaŭanta ĝin. Tio grandparte determinis celon kaj karakteron de la batalado, kiel ilin imagis la loĝantaro.

== Celo kaj karaktero de la milito ==
Kiel la ĉefa celo de la agresintoj plej ofte estis nomata ne subigado aŭ dispecigado de la lando, sed ekstermado de la komunisma reĝimo. Tiel en decembro 1923 en Tjumeno oni malkaŝe diris: “en okcidento jam okazas milito, oni batas la komunistojn, baldaŭ ankaŭ niajn komunistojn oni batos” [12].

En marto 1925 kamparanoj de vilaĝo Karaulnojarskoje pli detale skizis la bildon de la venontaj eventoj: “en Fora Oriento kaj en Kronŝtadto alteriĝis anglo-usonaj paraŝutistoj, sed milito ne okazos, kaj ili nur kaptos la gvidantojn kaj en plej ekstrema kazo oni venenos per gasoj sole Moskvon, se loĝantoj ne fordonos propravole la gvidantojn de la potenco” [13].

En julio 1927 en Tavda distrikto cirkulis onidiroj, ke “Anglio, Usono kaj aliaj ŝtatoj prezentis al Sovetunio ultimaton ke la Sovpotenco kapitulacu sen batalo kaj ĉiujn, kiu estas subtenanto de la Sovpotenco oni sendos al Saĥaleno, kaj se ili pri tio ne konsentas, do oni estos mortigantaj ne nur la komunistojn, sed ankaŭ civitanojn, kiuj subtenas la Sovpotencon” [14].

Do la venonta milito estis imagata kiel kontraŭstaro de la intervenantoj kaj komunistoj, dum kiu plejparto de la loĝantaro simple atendos la rezulton, kaŝe esperante pri malvenko de la Sovetia potenco.

== Rilato de loĝantaro al la milito ==
Cetere tiu atendado ne ĉiam estis konsiderata sole pasiva. Ekzemple kamparano el vilaĝo Karengina en junio 1923 asertis, ke por preventi militon kontraŭ aliaj ŝtatoj necesas “fari ribelon kaj murdi ĉiujn komunistojn” [15]. En oktobro 1923 loĝantoj de Gilovolipovskaja vilaĝaro diris, ke ankaŭ ili devos “armigi sin kaj foriri al arbaro” [16]. Pli detale ni esploris ideon pri la kontraukomunisma ribelo en alia studaĵo.

Fino de la konfrontiĝo estis prognozata unuanime kiel malvenko de la komunistoj. Tio klarigas la ĝojon, kun kiu fojfoje oni renkontis onidirojn pri komenco de la milito. Tiel en majo 1924 iu civitano, antaŭnleonge liberigita el la Tobolska prizono, rakontis al kamparanoj, ke “en la prizono estas granda ĝojo: Anglio deklaris militon kontraŭ Rusio” [17]. Same reagis al sciigo pri pretigata atako de Rumanio kontraŭ Sovetia Unio unu el laboristoj de la fabriko NEP en Tjumeno, deklarinta: “mi… estas tre kontenta, ke la Sovetian potencon oni baldaŭ ekstermos” [18].

Post ekscii pri mobilizado, multaj rememoris eventojn de proksimaj jaroj kaj diris: “malbona estos espero pri la mobilizitoj kaj estos tio, kio okazis al Kolĉak” (evidente temas pri ribelo de la mobilizitoj okazinta en Tjumeno la 13-an de marto 1919, dum regado de Aleksandr Kolĉak) [19]. Laborintaj en transporto diris en decembro 1924, ke “Pollando forte batos nin… niaj laboristoj ankaŭ iĝis pli saĝaj kaj sencele la nazon ne ŝovos” [20].

== Signoj de la milito ==
Onidiroj pri baldaŭa komenco de la militado cirkulis en Tjumena regiono en la 1920-aj jaroj senĉese. Kio servis kiel preteksto por ilia apero? Kiaj estis simptomoj de la proksimiĝanta konflikto?

Bazo por estiĝo de onidiroj povis esti iu ajn ago de la Sovetia potenco. Ekzemple en majo 1923 baldaŭ post komenco de registrado de rekruteblaj viroj en Tjumena gubernio, aperis onidiroj, ke tio estas farata pro atendado de milito kontraŭ Francio. Kiom serioze konsideris tiujn ĉi rakontojn la tjumenanoj, montras la fakto en Turinska distrikto iuj kamparanoj venantaj por la registrado estis tuj deklarantaj, ke “ili ne militos, ĉar enlanda milito malriĉigas kamparanojn, kaj krome familioj de rekrutitaj al la Ruĝa Armeo estas provizataj per nenio” [21].

En januaro 1924 komenciĝis registrado de armiloj, posedataj de komunumanoj, kio tuj kaŭzis onidirojn pri baldaŭa milito [22]. La saman reagon elvokis okazinta en januaro 1925 ripeta registrado de ĉevaloj [23]. Printempe 1926 cirkulis onidiroj, ke rekrutiĝontoj naskiĝintaj en 1904 kaj alvokitaj kadre de tutlanda milittrejnado, “ne estos trejnitaj, sed estos sendataj al milito en Ĉinio”, ĉar Usono kaj Francio jam okupis Ĉinion kaj direktiĝis kontraŭ Sovetunio [24].

Malboniĝo de liverado de fabrikaj varoj ankaŭ estis traktata kiel signo de proksimiĝanta milita katastrofo. En januaro 1925 revenantaj el Tobolsko kamparanoj imarkigis, ke “en la urbo iĝas malmulte da varoj, speciale de ŝtofoj, do evidente oni kaŝis timante militon, aliaj diras… ke la ŝtofoj iras por uniformo de la Armeo” [25]. En oktobro 1927 en Jarkova distrikto oni diris, ke “la varoj malaperis, ĉar la eksterlando rifuzis provizi ilin, kaj la komunistoj nun ne povas zorgi pri fabrikado de la varoj, ili kolektas kamparanan monon kaj preparas sin fuĝi” [26].

Krome al apero de la militotimoj kontribuis la oficiala propagando, alvokanta loĝantaron fortikigi armeon kaj floton, esti atenta. Kamparanoj rekte diris, ke “ankaŭ en gazetoj oni pri tio skribis: “Estu atentaj, estu pretaj” (januaro 1925) [27].

Pri la baldaŭa milito atestis ankaŭ duversaj supernaturaj signoj. Tiel en aŭgusto 1924 en kelkaj distriktoj oni diris, ke survoje oni vidis sakon kun greno, el kiu poste formiĝis barelo da sango. Apud la barelo staris kaduka maljunulo, kiu diris, ke tio signifas “fortan militon ĉi-jare” [28]. En Ŝatrova distrikto en 1926 cirkulis onidiroj, ke la 1-an de marto je la 11-a nokte ĉielo “malfermiĝis”, kio aŭguras militon (tio kvazaŭ okazis antaŭ la Unua mondmilito) [29].

Fojfoje oni diris, ke la milito jam komenciĝis, kaj nomis agojn, kvazaŭ faritajn tiurilate de la aŭtoritatoj. Tiel en oktobro 1923 aperis onidiroj, ke en Tjumeno ĉe la gubernia milico formiĝas taĉmento de speciala destino, kiu subpremos kamparanajn ribelojn, atendatajn post komenco de mobilizado. Laŭ alia versio la aŭtoritatoj jam komencis evakuadon el Tjumeno sur ŝipoj plene armitaj [30].

En novembro 1923 en Tjumeno oni diris, ke en Moskvo jam okazis mobilizado de kvar aĝogrupoj, en Iŝima distrikto oni rakontis pri kvazaŭ disgluita sur stratoj de Iŝimo anonco pri mobilizado [31]. En aŭgusto 1924 en Jemurtla distrikto loĝantaro diris, ke Usono deklaris militon kontraŭ Sovetunio kaj jam okupis ĉiujn fervojojn dum loka sacerdoto asertis, ke la milito efektive jam komenciĝis, sed kontraŭ Ĉinio kaj Japanio, kaj ke ĉiuj fervojoj estas ŝtopitaj de trajnoj kun vunditaj ruĝarmeanoj [32].

En septembro 1924 iu kamparano rakontis al samvilaĝanoj, ke batalado jam okazas, ke en Tjumeno estas disgluitaj afiŝoj pri mobilizado kaj ke li persone vidis vunditojn en fervoja stacio Tjumeno [33]. En oktobro tiuj ĉi onidiroj evoluis, en Tobolska distrikto oni diris ke Ĉinio jam okupis duonon da Siberio [34]. En aŭgusto 1925 estis registrita onidiro pri mobilizado de la komunistoj 17 ĝis 40 jarojn aĝaj [35].
Rezulto de la milito ĉiam estis traktata sendispute – malvenko de Sovetunio kaj falo de la komunisma reĝimo.

== Preparado al la milito ==
La kamparanoj, por kiuj buŝaj informoj ofte estis la sola fonto de informoj pri la ekstera mondo, konsideris tiajn onidirojn sufiĉe serioze. Dum la tuta esplorata periodo verkintoj de la raportoj rimarkigas, ke loĝantaro traktas la onidirojn pri la milito kun konfido kaj faras respektivajn preparojn.

Tiel loĝantoj de Uvata kaj Tobolska distriktoj en aŭgusto 1925 rifuzis vendi troaĵojn de la greno kontraŭ la sovetia mono, klarigante sian konduton per tio, ke baldaŭ “la sovmono ne iros, ke ili jam havis kazon forvendi kontraŭ Kolĉaka kaj Kerenskij-mono, kiuj neniun valoron havas, kaj por ili tio estas malprofito” [36]. En vilaĝo Aleksandrovka (Tugulima distrikto) post apero en junio 1927 de tiaj informoj pri komenco de la milito kaj baldaŭa mobilizado komenciĝis totala drinkado, kamparanoj komencis “iradi de domo al domo kiel rekrutoj” (do drinki kaj diboĉi, adiaŭante civilulan vivon, kiel tio okazis ekde la cara tempo) [37].

En aŭgusto 1927 Jarovskoj vilaĝan soveton ĉiutage vizitadis grupoj da kamparanoj, kiuj demandadis pri la kvazaŭ komenciĝinta milito kaj arestoj de kamparanoj en Ŝadrinska distrikto [38]. En decembro 1927 en Talica distrikto kamparanoj komencis amase aĉetadi plej necesajn varojn kaj vendi troajn brutojn, timante ke baldaŭ komenciĝos la milito kaj la brutaro estos forprenita senpage por la armeaj bezonoj [39].

Oni povas resumi ke en la amasa konscio de loĝantaro de Tjumena regiono en la 1920-aj jaroj konstante ĉeestis minaco de la milito. Stabileco kaj graveco de tiu ĉi elemento estis kaŭzitaj de specifaĵoj de la interna kaj ekstera politika medio. 
________________________________________
[1] La Ŝtata Arĥivo de la Socio-Politika Historio de Tjumena provinco (ŜASPHTP). Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 242. Folio 2.

[2] Samloke. Folio 238.

[3] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 628. Folio 7.

[4] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 21. Folio 343, reverso.

[5] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 66. Folio 70.

[6] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 242. Folio 147.

[7] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 804. Folio 196.

[8] ŜASPHTP. Fondaĵo 1. Listo 1. Dosierujo 714. Folio 100.

[9] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 21. Folio 139.

[10] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 456. Folio 370.

[11] ŜASPHTP. Fondaĵo 1. Listo 1. Dosierujo 714. Folio 100.

[12] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 66. Folio 14.

[13] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 242. Folio 147.

[14] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 804. Folio 211.

[15] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 21. Folio 11.

[16] ŜASPHTP. Fondaĵo 1. Listo 1. Dosierujo 714. Folio 171.

[17] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 21. Folio 398.

[18] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 66. Folio 130.

[19] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 21. Folio 201.

[20] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 804. Folio 61.

[21] ŜASPHTP. Fondaĵo 1. Listo 1. Dosierujo 714. Folio 83.

[22] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 66. Folio 59.

[23] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 312. Folio 56.

[24] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 456. Folio 337.

[25] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Оп Listo 1. Dosierujo 312. Folio 78.

[26] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 804. Folio 126.

[27] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 312. Folio 56.

[28] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 66. Folio 182.

[29] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 456. Folio 228.

[30] ŜASPHTP. Fondaĵo 1. Listo 1. Dosierujo 714. Folio 170-171.

[31] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 66. Folio 22.

[32] Samloke. Folio 176.

[33] Samloke. Folio 200-201.

[34] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 21. Folio 101.

[35] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 312. Folio 174.

[36] Samloke. Folio 174.

[37] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 804. Folio 201.

[38] Samloke. Folio 197.

[39] Samloke. Folio 42.</text>
      <sha1>10wv3qvo99sck5z7wbedzpmp7p8rn42</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>62778</id>
      <parentid>62777</parentid>
      <timestamp>2022-08-03T12:45:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <comment>/* Preparado al la milito */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15533" xml:space="preserve">{{paĝokapo2
 | titolo     = &quot;Baldaŭ Trockij kontraŭ Lenin militos&quot; (onidiroj pri milito en la 1920-aj jaroj)
 | aŭtoro     = Stanislavo Belov
 | tradukinto = 
 | sekcio     = 
 | antaŭa     = 
 | sekva      = 
 | jaro       = 
 | notoj      = 
 | vikipedio  = 
 | vikicitaro = 
 | kategorioj = Historio de Sovetunio
}}

'''La 1920-aj jaroj estis malfacilega tempo por la juna Sovetia Rusio, kies naskiĝon akompanis ekonomia kolapso, radikalaj sociaj kaj politikaj ŝanĝoj kaj ĉio ĉi okazis dum ĉiama milita danĝero. La lasta afero kontribuis al formiĝo de specifa amasa konscio, en kiu grandan rolon ludis militisma elemento. Loĝantaro de la lando, inkluzive de Tjumena regiono, vivis en konstanta atendado de la milito, al kio kontribuis ankaŭ oficiala propagando. Ĝi persiste formis imagon de ekstera kaj interna malamikoj, al kiuj kontraŭstaras unuiĝintaj vicoj de sovetiaj civitanoj, pretaj defendi atingojn de la revolucio. Tia estis oficiala versio de la okazaĵoj, sed nun ni povas rigardi la aferon ankaŭ per okuloj de ordinaraj homoj, loĝantoj de Tjumena regiono, esprimintaj sian opinion kadre de privataj konversacioj kaj diskutoj. Ofte tio okazis forme de disvastigo de onidiroj, kiuj ludis tre gravan rolon en formiĝo de la amasa konscio en la 1920-aj jaroj kiel alternativo al la oficialaj amaskomunikiloj. Analizinte ilin, ni povas ricevi sufiĉe kompletan imagon pri humoro, dominanta en la popolo. Kiel fontoj estis uzitaj raportoj de la sekreta polico OGPU.'''

== Fonto de la agreso ==
Unue ni provu kompreni, de kie, laŭ opinioj de la tjumenanoj, devis veni la ĉefa militminaco. Plej ofte estis nomataj okcidentaj ŝtatoj, plejparte partoprenintaj en interveno dum la Enlanda milito: Britio, Francio, Usono, Pollando, Finnlando, Italio, Belgio. De tempo al tempo aperis onidiroj pri invado fare de Ĉinio, Japanio aŭ Rumanio.

Kutime temis pri agreso flanke de iu ŝtato, kvankam foje oni parolis pri invado de ĝia teritorio fare de elmigrintoj – kontraŭuloj de la bolŝevisma reĝimo. Tiel en novembro 1924 estis registrita apero de onidiroj pri baldaŭa atako de barono Pjotr Vrangel [1], en julio 1925 – pri atako fare de Nestor Maĥno, kvazaŭ ricevinta je sia dispono francajn trupojn [2], en aprilo 1926 oni parolis pri invado fare de 400 mil rusaj oficiroj-elmigrintoj, senditaj de okcidentaj landoj al la rusia Fora Oriento [3].

Fojfoje oni parolis pri atako kontraŭ Sovetunio fare de armeo gvidata de Lev Trockij, kiu en imago de granda parto de la loĝantaro estis kontraŭulo de la komunistoj, do defendanto de la ordinaraj homoj, subpremataj de ili. Tiel en januaro 1924 inter vendistoj en la Tobolska bazaro cirkulis onidiroj, ke baldaŭ komenciĝos milito inter Lenin kaj Trockij, kiun antaŭos voĉdono – “kiu iros batali por Trockij kaj kiu por Lenin” [4].

Post la morto de Lenin tiaj onidoroj nur kreskis, oni diris ke la milito estas neevitebla, ĉar Trockij dissendis tra la tuta lando telegramojn kun postulo “obei nur lin” [5]. Ekde komenco de 1925 aperas klaĉoj pri fuĝo de Trockij eksterlanden, kie li organizas sian armeon por iri kontraŭ la bolŝevistoj [6].

En januaro 1925 loĝantoj de Tobolska distrikto parolis ke Trockij forflugis en aeroplano eksterlanden, formis tie armeon kaj jam okupis Krimeon kaj Moskvon. Ĉe tio oni asetis ke li venkos, ĉar Trockij-on subtenos la Ruĝa Armeo – “tiu homo ne kompareblas kun Voroŝilov” [7]. 

== Kaŭzoj de la milito ==
Onidiroj proponis la plej diversajn kaŭzojn de la baldaŭa (aŭ jam komenciĝinta) milito. Inter ili: 

– defendo fare de Pollando kiel lando religia, de sacerdotoj persekutataj de la sovetia potenco (junio 1923) [8];

– rifuzo de la komunistoj pagi grandan kontribucion, kvazaŭ postulitan de Britio, Francio kaj Japanio (septembro 1924) [9];

– plenumo fare de Sovetunio de aliancanaj sindevigoj rilate Latvion, kiun atakas Pollando (septembro 1926) [10];

– konflikto ene de la supera sovetia estraro – inter adeptoj de Lenin kaj opozicio (ekde 1924).

La plej ekzota varianto, kiun tamen tute serioze pritraktis tjumenaj kamparanoj, estis opinio ke “La angla registaro volas militon kontraŭ Rusio pro tio, ke la rusaj komunistoj en Petrogrado murdis anglan reprezentanton kaj demetis de li multekostajn vestojn, kaj kiam Anglio postulis monon pro la vestoj, la komunistoj pagi rifuzis” (junio 1923) [11].

Tamen plej ofte dum la tuta esplorata periodo, estis nomata unu kialo – ekzistado de la komunisma reĝimo, laŭ sia naturo malamika al la kapitalisma mondo, ĉirkaŭanta ĝin. Tio grandparte determinis celon kaj karakteron de la batalado, kiel ilin imagis la loĝantaro.

== Celo kaj karaktero de la milito ==
Kiel la ĉefa celo de la agresintoj plej ofte estis nomata ne subigado aŭ dispecigado de la lando, sed ekstermado de la komunisma reĝimo. Tiel en decembro 1923 en Tjumeno oni malkaŝe diris: “en okcidento jam okazas milito, oni batas la komunistojn, baldaŭ ankaŭ niajn komunistojn oni batos” [12].

En marto 1925 kamparanoj de vilaĝo Karaulnojarskoje pli detale skizis la bildon de la venontaj eventoj: “en Fora Oriento kaj en Kronŝtadto alteriĝis anglo-usonaj paraŝutistoj, sed milito ne okazos, kaj ili nur kaptos la gvidantojn kaj en plej ekstrema kazo oni venenos per gasoj sole Moskvon, se loĝantoj ne fordonos propravole la gvidantojn de la potenco” [13].

En julio 1927 en Tavda distrikto cirkulis onidiroj, ke “Anglio, Usono kaj aliaj ŝtatoj prezentis al Sovetunio ultimaton ke la Sovpotenco kapitulacu sen batalo kaj ĉiujn, kiu estas subtenanto de la Sovpotenco oni sendos al Saĥaleno, kaj se ili pri tio ne konsentas, do oni estos mortigantaj ne nur la komunistojn, sed ankaŭ civitanojn, kiuj subtenas la Sovpotencon” [14].

Do la venonta milito estis imagata kiel kontraŭstaro de la intervenantoj kaj komunistoj, dum kiu plejparto de la loĝantaro simple atendos la rezulton, kaŝe esperante pri malvenko de la Sovetia potenco.

== Rilato de loĝantaro al la milito ==
Cetere tiu atendado ne ĉiam estis konsiderata sole pasiva. Ekzemple kamparano el vilaĝo Karengina en junio 1923 asertis, ke por preventi militon kontraŭ aliaj ŝtatoj necesas “fari ribelon kaj murdi ĉiujn komunistojn” [15]. En oktobro 1923 loĝantoj de Gilovolipovskaja vilaĝaro diris, ke ankaŭ ili devos “armigi sin kaj foriri al arbaro” [16]. Pli detale ni esploris ideon pri la kontraukomunisma ribelo en alia studaĵo.

Fino de la konfrontiĝo estis prognozata unuanime kiel malvenko de la komunistoj. Tio klarigas la ĝojon, kun kiu fojfoje oni renkontis onidirojn pri komenco de la milito. Tiel en majo 1924 iu civitano, antaŭnleonge liberigita el la Tobolska prizono, rakontis al kamparanoj, ke “en la prizono estas granda ĝojo: Anglio deklaris militon kontraŭ Rusio” [17]. Same reagis al sciigo pri pretigata atako de Rumanio kontraŭ Sovetia Unio unu el laboristoj de la fabriko NEP en Tjumeno, deklarinta: “mi… estas tre kontenta, ke la Sovetian potencon oni baldaŭ ekstermos” [18].

Post ekscii pri mobilizado, multaj rememoris eventojn de proksimaj jaroj kaj diris: “malbona estos espero pri la mobilizitoj kaj estos tio, kio okazis al Kolĉak” (evidente temas pri ribelo de la mobilizitoj okazinta en Tjumeno la 13-an de marto 1919, dum regado de Aleksandr Kolĉak) [19]. Laborintaj en transporto diris en decembro 1924, ke “Pollando forte batos nin… niaj laboristoj ankaŭ iĝis pli saĝaj kaj sencele la nazon ne ŝovos” [20].

== Signoj de la milito ==
Onidiroj pri baldaŭa komenco de la militado cirkulis en Tjumena regiono en la 1920-aj jaroj senĉese. Kio servis kiel preteksto por ilia apero? Kiaj estis simptomoj de la proksimiĝanta konflikto?

Bazo por estiĝo de onidiroj povis esti iu ajn ago de la Sovetia potenco. Ekzemple en majo 1923 baldaŭ post komenco de registrado de rekruteblaj viroj en Tjumena gubernio, aperis onidiroj, ke tio estas farata pro atendado de milito kontraŭ Francio. Kiom serioze konsideris tiujn ĉi rakontojn la tjumenanoj, montras la fakto en Turinska distrikto iuj kamparanoj venantaj por la registrado estis tuj deklarantaj, ke “ili ne militos, ĉar enlanda milito malriĉigas kamparanojn, kaj krome familioj de rekrutitaj al la Ruĝa Armeo estas provizataj per nenio” [21].

En januaro 1924 komenciĝis registrado de armiloj, posedataj de komunumanoj, kio tuj kaŭzis onidirojn pri baldaŭa milito [22]. La saman reagon elvokis okazinta en januaro 1925 ripeta registrado de ĉevaloj [23]. Printempe 1926 cirkulis onidiroj, ke rekrutiĝontoj naskiĝintaj en 1904 kaj alvokitaj kadre de tutlanda milittrejnado, “ne estos trejnitaj, sed estos sendataj al milito en Ĉinio”, ĉar Usono kaj Francio jam okupis Ĉinion kaj direktiĝis kontraŭ Sovetunio [24].

Malboniĝo de liverado de fabrikaj varoj ankaŭ estis traktata kiel signo de proksimiĝanta milita katastrofo. En januaro 1925 revenantaj el Tobolsko kamparanoj imarkigis, ke “en la urbo iĝas malmulte da varoj, speciale de ŝtofoj, do evidente oni kaŝis timante militon, aliaj diras… ke la ŝtofoj iras por uniformo de la Armeo” [25]. En oktobro 1927 en Jarkova distrikto oni diris, ke “la varoj malaperis, ĉar la eksterlando rifuzis provizi ilin, kaj la komunistoj nun ne povas zorgi pri fabrikado de la varoj, ili kolektas kamparanan monon kaj preparas sin fuĝi” [26].

Krome al apero de la militotimoj kontribuis la oficiala propagando, alvokanta loĝantaron fortikigi armeon kaj floton, esti atenta. Kamparanoj rekte diris, ke “ankaŭ en gazetoj oni pri tio skribis: “Estu atentaj, estu pretaj” (januaro 1925) [27].

Pri la baldaŭa milito atestis ankaŭ duversaj supernaturaj signoj. Tiel en aŭgusto 1924 en kelkaj distriktoj oni diris, ke survoje oni vidis sakon kun greno, el kiu poste formiĝis barelo da sango. Apud la barelo staris kaduka maljunulo, kiu diris, ke tio signifas “fortan militon ĉi-jare” [28]. En Ŝatrova distrikto en 1926 cirkulis onidiroj, ke la 1-an de marto je la 11-a nokte ĉielo “malfermiĝis”, kio aŭguras militon (tio kvazaŭ okazis antaŭ la Unua mondmilito) [29].

Fojfoje oni diris, ke la milito jam komenciĝis, kaj nomis agojn, kvazaŭ faritajn tiurilate de la aŭtoritatoj. Tiel en oktobro 1923 aperis onidiroj, ke en Tjumeno ĉe la gubernia milico formiĝas taĉmento de speciala destino, kiu subpremos kamparanajn ribelojn, atendatajn post komenco de mobilizado. Laŭ alia versio la aŭtoritatoj jam komencis evakuadon el Tjumeno sur ŝipoj plene armitaj [30].

En novembro 1923 en Tjumeno oni diris, ke en Moskvo jam okazis mobilizado de kvar aĝogrupoj, en Iŝima distrikto oni rakontis pri kvazaŭ disgluita sur stratoj de Iŝimo anonco pri mobilizado [31]. En aŭgusto 1924 en Jemurtla distrikto loĝantaro diris, ke Usono deklaris militon kontraŭ Sovetunio kaj jam okupis ĉiujn fervojojn dum loka sacerdoto asertis, ke la milito efektive jam komenciĝis, sed kontraŭ Ĉinio kaj Japanio, kaj ke ĉiuj fervojoj estas ŝtopitaj de trajnoj kun vunditaj ruĝarmeanoj [32].

En septembro 1924 iu kamparano rakontis al samvilaĝanoj, ke batalado jam okazas, ke en Tjumeno estas disgluitaj afiŝoj pri mobilizado kaj ke li persone vidis vunditojn en fervoja stacio Tjumeno [33]. En oktobro tiuj ĉi onidiroj evoluis, en Tobolska distrikto oni diris ke Ĉinio jam okupis duonon da Siberio [34]. En aŭgusto 1925 estis registrita onidiro pri mobilizado de la komunistoj 17 ĝis 40 jarojn aĝaj [35].
Rezulto de la milito ĉiam estis traktata sendispute – malvenko de Sovetunio kaj falo de la komunisma reĝimo.

== Preparado al la milito ==
La kamparanoj, por kiuj buŝaj informoj ofte estis la sola fonto de informoj pri la ekstera mondo, konsideris tiajn onidirojn sufiĉe serioze. Dum la tuta esplorata periodo verkintoj de la raportoj rimarkigas, ke loĝantaro traktas la onidirojn pri la milito kun konfido kaj faras respektivajn preparojn.

Tiel loĝantoj de Uvata kaj Tobolska distriktoj en aŭgusto 1925 rifuzis vendi troaĵojn de la greno kontraŭ la sovetia mono, klarigante sian konduton per tio, ke baldaŭ “la sovmono ne iros, ke ili jam havis kazon forvendi kontraŭ Kolĉaka kaj Kerenskij-mono, kiuj neniun valoron havas, kaj por ili tio estas malprofito” [36]. En vilaĝo Aleksandrovka (Tugulima distrikto) post apero en junio 1927 de tiaj informoj pri komenco de la milito kaj baldaŭa mobilizado komenciĝis totala drinkado, kamparanoj komencis “iradi de domo al domo kiel rekrutoj” (do drinki kaj diboĉi, adiaŭante civilulan vivon, kiel tio okazis ekde la cara tempo) [37].

En aŭgusto 1927 Jarovskoj vilaĝan soveton ĉiutage vizitadis grupoj da kamparanoj, kiuj demandadis pri la kvazaŭ komenciĝinta milito kaj arestoj de kamparanoj en Ŝadrinska distrikto [38]. En decembro 1927 en Talica distrikto kamparanoj komencis amase aĉetadi plej necesajn varojn kaj vendi troajn brutojn, timante ke baldaŭ komenciĝos la milito kaj la brutaro estos forprenita senpage por la armeaj bezonoj [39].

Oni povas resumi ke en la amasa konscio de loĝantaro de Tjumena regiono en la 1920-aj jaroj konstante ĉeestis minaco de la milito. Stabileco kaj graveco de tiu ĉi elemento estis kaŭzitaj de specifaĵoj de la interna kaj ekstera politika medio. 

== Referencoj ==

[1] La Ŝtata Arĥivo de la Socio-Politika Historio de Tjumena provinco (ŜASPHTP). Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 242. Folio 2.

[2] Samloke. Folio 238.

[3] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 628. Folio 7.

[4] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 21. Folio 343, reverso.

[5] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 66. Folio 70.

[6] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 242. Folio 147.

[7] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 804. Folio 196.

[8] ŜASPHTP. Fondaĵo 1. Listo 1. Dosierujo 714. Folio 100.

[9] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 21. Folio 139.

[10] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 456. Folio 370.

[11] ŜASPHTP. Fondaĵo 1. Listo 1. Dosierujo 714. Folio 100.

[12] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 66. Folio 14.

[13] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 242. Folio 147.

[14] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 804. Folio 211.

[15] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 21. Folio 11.

[16] ŜASPHTP. Fondaĵo 1. Listo 1. Dosierujo 714. Folio 171.

[17] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 21. Folio 398.

[18] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 66. Folio 130.

[19] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 21. Folio 201.

[20] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 804. Folio 61.

[21] ŜASPHTP. Fondaĵo 1. Listo 1. Dosierujo 714. Folio 83.

[22] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 66. Folio 59.

[23] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 312. Folio 56.

[24] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 456. Folio 337.

[25] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Оп Listo 1. Dosierujo 312. Folio 78.

[26] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 804. Folio 126.

[27] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 312. Folio 56.

[28] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 66. Folio 182.

[29] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 456. Folio 228.

[30] ŜASPHTP. Fondaĵo 1. Listo 1. Dosierujo 714. Folio 170-171.

[31] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 66. Folio 22.

[32] Samloke. Folio 176.

[33] Samloke. Folio 200-201.

[34] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 21. Folio 101.

[35] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 312. Folio 174.

[36] Samloke. Folio 174.

[37] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 804. Folio 201.

[38] Samloke. Folio 197.

[39] Samloke. Folio 42.</text>
      <sha1>ep252no6ma21bcs3ypugsi7jlb5dqad</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>62779</id>
      <parentid>62778</parentid>
      <timestamp>2022-08-03T12:46:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15592" xml:space="preserve">{{paĝokapo2
 | titolo     = &quot;Baldaŭ Trockij kontraŭ Lenin militos&quot; (onidiroj pri milito en la 1920-aj jaroj)
 | aŭtoro     = Stanislavo Belov
 | tradukinto = 
 | sekcio     = 
 | antaŭa     = 
 | sekva      = 
 | jaro       = 
 | notoj      = 
 | vikipedio  = 
 | vikicitaro = 
 | kategorioj = Historio de Sovetunio
}}

'''La 1920-aj jaroj estis malfacilega tempo por la juna Sovetia Rusio, kies naskiĝon akompanis ekonomia kolapso, radikalaj sociaj kaj politikaj ŝanĝoj kaj ĉio ĉi okazis dum ĉiama milita danĝero. La lasta afero kontribuis al formiĝo de specifa amasa konscio, en kiu grandan rolon ludis militisma elemento. Loĝantaro de la lando, inkluzive de Tjumena regiono, vivis en konstanta atendado de la milito, al kio kontribuis ankaŭ oficiala propagando. Ĝi persiste formis imagon de ekstera kaj interna malamikoj, al kiuj kontraŭstaras unuiĝintaj vicoj de sovetiaj civitanoj, pretaj defendi atingojn de la revolucio. Tia estis oficiala versio de la okazaĵoj, sed nun ni povas rigardi la aferon ankaŭ per okuloj de ordinaraj homoj, loĝantoj de Tjumena regiono, esprimintaj sian opinion kadre de privataj konversacioj kaj diskutoj. Ofte tio okazis forme de disvastigo de onidiroj, kiuj ludis tre gravan rolon en formiĝo de la amasa konscio en la 1920-aj jaroj kiel alternativo al la oficialaj amaskomunikiloj. Analizinte ilin, ni povas ricevi sufiĉe kompletan imagon pri humoro, dominanta en la popolo. Kiel fontoj estis uzitaj raportoj de la sekreta polico OGPU.'''

== Fonto de la agreso ==
Unue ni provu kompreni, de kie, laŭ opinioj de la tjumenanoj, devis veni la ĉefa militminaco. Plej ofte estis nomataj okcidentaj ŝtatoj, plejparte partoprenintaj en interveno dum la Enlanda milito: Britio, Francio, Usono, Pollando, Finnlando, Italio, Belgio. De tempo al tempo aperis onidiroj pri invado fare de Ĉinio, Japanio aŭ Rumanio.

Kutime temis pri agreso flanke de iu ŝtato, kvankam foje oni parolis pri invado de ĝia teritorio fare de elmigrintoj – kontraŭuloj de la bolŝevisma reĝimo. Tiel en novembro 1924 estis registrita apero de onidiroj pri baldaŭa atako de barono Pjotr Vrangel [1], en julio 1925 – pri atako fare de Nestor Maĥno, kvazaŭ ricevinta je sia dispono francajn trupojn [2], en aprilo 1926 oni parolis pri invado fare de 400 mil rusaj oficiroj-elmigrintoj, senditaj de okcidentaj landoj al la rusia Fora Oriento [3].

Fojfoje oni parolis pri atako kontraŭ Sovetunio fare de armeo gvidata de Lev Trockij, kiu en imago de granda parto de la loĝantaro estis kontraŭulo de la komunistoj, do defendanto de la ordinaraj homoj, subpremataj de ili. Tiel en januaro 1924 inter vendistoj en la Tobolska bazaro cirkulis onidiroj, ke baldaŭ komenciĝos milito inter Lenin kaj Trockij, kiun antaŭos voĉdono – “kiu iros batali por Trockij kaj kiu por Lenin” [4].

Post la morto de Lenin tiaj onidoroj nur kreskis, oni diris ke la milito estas neevitebla, ĉar Trockij dissendis tra la tuta lando telegramojn kun postulo “obei nur lin” [5]. Ekde komenco de 1925 aperas klaĉoj pri fuĝo de Trockij eksterlanden, kie li organizas sian armeon por iri kontraŭ la bolŝevistoj [6].

En januaro 1925 loĝantoj de Tobolska distrikto parolis ke Trockij forflugis en aeroplano eksterlanden, formis tie armeon kaj jam okupis Krimeon kaj Moskvon. Ĉe tio oni asetis ke li venkos, ĉar Trockij-on subtenos la Ruĝa Armeo – “tiu homo ne kompareblas kun Voroŝilov” [7]. 

== Kaŭzoj de la milito ==
Onidiroj proponis la plej diversajn kaŭzojn de la baldaŭa (aŭ jam komenciĝinta) milito. Inter ili: 

– defendo fare de Pollando kiel lando religia, de sacerdotoj persekutataj de la sovetia potenco (junio 1923) [8];

– rifuzo de la komunistoj pagi grandan kontribucion, kvazaŭ postulitan de Britio, Francio kaj Japanio (septembro 1924) [9];

– plenumo fare de Sovetunio de aliancanaj sindevigoj rilate Latvion, kiun atakas Pollando (septembro 1926) [10];

– konflikto ene de la supera sovetia estraro – inter adeptoj de Lenin kaj opozicio (ekde 1924).

La plej ekzota varianto, kiun tamen tute serioze pritraktis tjumenaj kamparanoj, estis opinio ke “La angla registaro volas militon kontraŭ Rusio pro tio, ke la rusaj komunistoj en Petrogrado murdis anglan reprezentanton kaj demetis de li multekostajn vestojn, kaj kiam Anglio postulis monon pro la vestoj, la komunistoj pagi rifuzis” (junio 1923) [11].

Tamen plej ofte dum la tuta esplorata periodo, estis nomata unu kialo – ekzistado de la komunisma reĝimo, laŭ sia naturo malamika al la kapitalisma mondo, ĉirkaŭanta ĝin. Tio grandparte determinis celon kaj karakteron de la batalado, kiel ilin imagis la loĝantaro.

== Celo kaj karaktero de la milito ==
Kiel la ĉefa celo de la agresintoj plej ofte estis nomata ne subigado aŭ dispecigado de la lando, sed ekstermado de la komunisma reĝimo. Tiel en decembro 1923 en Tjumeno oni malkaŝe diris: “en okcidento jam okazas milito, oni batas la komunistojn, baldaŭ ankaŭ niajn komunistojn oni batos” [12].

En marto 1925 kamparanoj de vilaĝo Karaulnojarskoje pli detale skizis la bildon de la venontaj eventoj: “en Fora Oriento kaj en Kronŝtadto alteriĝis anglo-usonaj paraŝutistoj, sed milito ne okazos, kaj ili nur kaptos la gvidantojn kaj en plej ekstrema kazo oni venenos per gasoj sole Moskvon, se loĝantoj ne fordonos propravole la gvidantojn de la potenco” [13].

En julio 1927 en Tavda distrikto cirkulis onidiroj, ke “Anglio, Usono kaj aliaj ŝtatoj prezentis al Sovetunio ultimaton ke la Sovpotenco kapitulacu sen batalo kaj ĉiujn, kiu estas subtenanto de la Sovpotenco oni sendos al Saĥaleno, kaj se ili pri tio ne konsentas, do oni estos mortigantaj ne nur la komunistojn, sed ankaŭ civitanojn, kiuj subtenas la Sovpotencon” [14].

Do la venonta milito estis imagata kiel kontraŭstaro de la intervenantoj kaj komunistoj, dum kiu plejparto de la loĝantaro simple atendos la rezulton, kaŝe esperante pri malvenko de la Sovetia potenco.

== Rilato de loĝantaro al la milito ==
Cetere tiu atendado ne ĉiam estis konsiderata sole pasiva. Ekzemple kamparano el vilaĝo Karengina en junio 1923 asertis, ke por preventi militon kontraŭ aliaj ŝtatoj necesas “fari ribelon kaj murdi ĉiujn komunistojn” [15]. En oktobro 1923 loĝantoj de Gilovolipovskaja vilaĝaro diris, ke ankaŭ ili devos “armigi sin kaj foriri al arbaro” [16]. Pli detale ni esploris ideon pri la kontraukomunisma ribelo en alia studaĵo.

Fino de la konfrontiĝo estis prognozata unuanime kiel malvenko de la komunistoj. Tio klarigas la ĝojon, kun kiu fojfoje oni renkontis onidirojn pri komenco de la milito. Tiel en majo 1924 iu civitano, antaŭnleonge liberigita el la Tobolska prizono, rakontis al kamparanoj, ke “en la prizono estas granda ĝojo: Anglio deklaris militon kontraŭ Rusio” [17]. Same reagis al sciigo pri pretigata atako de Rumanio kontraŭ Sovetia Unio unu el laboristoj de la fabriko NEP en Tjumeno, deklarinta: “mi… estas tre kontenta, ke la Sovetian potencon oni baldaŭ ekstermos” [18].

Post ekscii pri mobilizado, multaj rememoris eventojn de proksimaj jaroj kaj diris: “malbona estos espero pri la mobilizitoj kaj estos tio, kio okazis al Kolĉak” (evidente temas pri ribelo de la mobilizitoj okazinta en Tjumeno la 13-an de marto 1919, dum regado de Aleksandr Kolĉak) [19]. Laborintaj en transporto diris en decembro 1924, ke “Pollando forte batos nin… niaj laboristoj ankaŭ iĝis pli saĝaj kaj sencele la nazon ne ŝovos” [20].

== Signoj de la milito ==
Onidiroj pri baldaŭa komenco de la militado cirkulis en Tjumena regiono en la 1920-aj jaroj senĉese. Kio servis kiel preteksto por ilia apero? Kiaj estis simptomoj de la proksimiĝanta konflikto?

Bazo por estiĝo de onidiroj povis esti iu ajn ago de la Sovetia potenco. Ekzemple en majo 1923 baldaŭ post komenco de registrado de rekruteblaj viroj en Tjumena gubernio, aperis onidiroj, ke tio estas farata pro atendado de milito kontraŭ Francio. Kiom serioze konsideris tiujn ĉi rakontojn la tjumenanoj, montras la fakto en Turinska distrikto iuj kamparanoj venantaj por la registrado estis tuj deklarantaj, ke “ili ne militos, ĉar enlanda milito malriĉigas kamparanojn, kaj krome familioj de rekrutitaj al la Ruĝa Armeo estas provizataj per nenio” [21].

En januaro 1924 komenciĝis registrado de armiloj, posedataj de komunumanoj, kio tuj kaŭzis onidirojn pri baldaŭa milito [22]. La saman reagon elvokis okazinta en januaro 1925 ripeta registrado de ĉevaloj [23]. Printempe 1926 cirkulis onidiroj, ke rekrutiĝontoj naskiĝintaj en 1904 kaj alvokitaj kadre de tutlanda milittrejnado, “ne estos trejnitaj, sed estos sendataj al milito en Ĉinio”, ĉar Usono kaj Francio jam okupis Ĉinion kaj direktiĝis kontraŭ Sovetunio [24].

Malboniĝo de liverado de fabrikaj varoj ankaŭ estis traktata kiel signo de proksimiĝanta milita katastrofo. En januaro 1925 revenantaj el Tobolsko kamparanoj imarkigis, ke “en la urbo iĝas malmulte da varoj, speciale de ŝtofoj, do evidente oni kaŝis timante militon, aliaj diras… ke la ŝtofoj iras por uniformo de la Armeo” [25]. En oktobro 1927 en Jarkova distrikto oni diris, ke “la varoj malaperis, ĉar la eksterlando rifuzis provizi ilin, kaj la komunistoj nun ne povas zorgi pri fabrikado de la varoj, ili kolektas kamparanan monon kaj preparas sin fuĝi” [26].

Krome al apero de la militotimoj kontribuis la oficiala propagando, alvokanta loĝantaron fortikigi armeon kaj floton, esti atenta. Kamparanoj rekte diris, ke “ankaŭ en gazetoj oni pri tio skribis: “Estu atentaj, estu pretaj” (januaro 1925) [27].

Pri la baldaŭa milito atestis ankaŭ duversaj supernaturaj signoj. Tiel en aŭgusto 1924 en kelkaj distriktoj oni diris, ke survoje oni vidis sakon kun greno, el kiu poste formiĝis barelo da sango. Apud la barelo staris kaduka maljunulo, kiu diris, ke tio signifas “fortan militon ĉi-jare” [28]. En Ŝatrova distrikto en 1926 cirkulis onidiroj, ke la 1-an de marto je la 11-a nokte ĉielo “malfermiĝis”, kio aŭguras militon (tio kvazaŭ okazis antaŭ la Unua mondmilito) [29].

Fojfoje oni diris, ke la milito jam komenciĝis, kaj nomis agojn, kvazaŭ faritajn tiurilate de la aŭtoritatoj. Tiel en oktobro 1923 aperis onidiroj, ke en Tjumeno ĉe la gubernia milico formiĝas taĉmento de speciala destino, kiu subpremos kamparanajn ribelojn, atendatajn post komenco de mobilizado. Laŭ alia versio la aŭtoritatoj jam komencis evakuadon el Tjumeno sur ŝipoj plene armitaj [30].

En novembro 1923 en Tjumeno oni diris, ke en Moskvo jam okazis mobilizado de kvar aĝogrupoj, en Iŝima distrikto oni rakontis pri kvazaŭ disgluita sur stratoj de Iŝimo anonco pri mobilizado [31]. En aŭgusto 1924 en Jemurtla distrikto loĝantaro diris, ke Usono deklaris militon kontraŭ Sovetunio kaj jam okupis ĉiujn fervojojn dum loka sacerdoto asertis, ke la milito efektive jam komenciĝis, sed kontraŭ Ĉinio kaj Japanio, kaj ke ĉiuj fervojoj estas ŝtopitaj de trajnoj kun vunditaj ruĝarmeanoj [32].

En septembro 1924 iu kamparano rakontis al samvilaĝanoj, ke batalado jam okazas, ke en Tjumeno estas disgluitaj afiŝoj pri mobilizado kaj ke li persone vidis vunditojn en fervoja stacio Tjumeno [33]. En oktobro tiuj ĉi onidiroj evoluis, en Tobolska distrikto oni diris ke Ĉinio jam okupis duonon da Siberio [34]. En aŭgusto 1925 estis registrita onidiro pri mobilizado de la komunistoj 17 ĝis 40 jarojn aĝaj [35].
Rezulto de la milito ĉiam estis traktata sendispute – malvenko de Sovetunio kaj falo de la komunisma reĝimo.

== Preparado al la milito ==
La kamparanoj, por kiuj buŝaj informoj ofte estis la sola fonto de informoj pri la ekstera mondo, konsideris tiajn onidirojn sufiĉe serioze. Dum la tuta esplorata periodo verkintoj de la raportoj rimarkigas, ke loĝantaro traktas la onidirojn pri la milito kun konfido kaj faras respektivajn preparojn.

Tiel loĝantoj de Uvata kaj Tobolska distriktoj en aŭgusto 1925 rifuzis vendi troaĵojn de la greno kontraŭ la sovetia mono, klarigante sian konduton per tio, ke baldaŭ “la sovmono ne iros, ke ili jam havis kazon forvendi kontraŭ Kolĉaka kaj Kerenskij-mono, kiuj neniun valoron havas, kaj por ili tio estas malprofito” [36]. En vilaĝo Aleksandrovka (Tugulima distrikto) post apero en junio 1927 de tiaj informoj pri komenco de la milito kaj baldaŭa mobilizado komenciĝis totala drinkado, kamparanoj komencis “iradi de domo al domo kiel rekrutoj” (do drinki kaj diboĉi, adiaŭante civilulan vivon, kiel tio okazis ekde la cara tempo) [37].

En aŭgusto 1927 Jarovskoj vilaĝan soveton ĉiutage vizitadis grupoj da kamparanoj, kiuj demandadis pri la kvazaŭ komenciĝinta milito kaj arestoj de kamparanoj en Ŝadrinska distrikto [38]. En decembro 1927 en Talica distrikto kamparanoj komencis amase aĉetadi plej necesajn varojn kaj vendi troajn brutojn, timante ke baldaŭ komenciĝos la milito kaj la brutaro estos forprenita senpage por la armeaj bezonoj [39].

Oni povas resumi ke en la amasa konscio de loĝantaro de Tjumena regiono en la 1920-aj jaroj konstante ĉeestis minaco de la milito. Stabileco kaj graveco de tiu ĉi elemento estis kaŭzitaj de specifaĵoj de la interna kaj ekstera politika medio. 

== Referencoj ==

[1] La Ŝtata Arĥivo de la Socio-Politika Historio de Tjumena provinco (ŜASPHTP). Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 242. Folio 2.

[2] Samloke. Folio 238.

[3] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 628. Folio 7.

[4] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 21. Folio 343, reverso.

[5] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 66. Folio 70.

[6] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 242. Folio 147.

[7] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 804. Folio 196.

[8] ŜASPHTP. Fondaĵo 1. Listo 1. Dosierujo 714. Folio 100.

[9] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 21. Folio 139.

[10] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 456. Folio 370.

[11] ŜASPHTP. Fondaĵo 1. Listo 1. Dosierujo 714. Folio 100.

[12] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 66. Folio 14.

[13] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 242. Folio 147.

[14] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 804. Folio 211.

[15] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 21. Folio 11.

[16] ŜASPHTP. Fondaĵo 1. Listo 1. Dosierujo 714. Folio 171.

[17] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 21. Folio 398.

[18] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 66. Folio 130.

[19] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 21. Folio 201.

[20] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 804. Folio 61.

[21] ŜASPHTP. Fondaĵo 1. Listo 1. Dosierujo 714. Folio 83.

[22] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 66. Folio 59.

[23] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 312. Folio 56.

[24] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 456. Folio 337.

[25] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Оп Listo 1. Dosierujo 312. Folio 78.

[26] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 804. Folio 126.

[27] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 312. Folio 56.

[28] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 66. Folio 182.

[29] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 456. Folio 228.

[30] ŜASPHTP. Fondaĵo 1. Listo 1. Dosierujo 714. Folio 170-171.

[31] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 66. Folio 22.

[32] Samloke. Folio 176.

[33] Samloke. Folio 200-201.

[34] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 21. Folio 101.

[35] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 312. Folio 174.

[36] Samloke. Folio 174.

[37] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 804. Folio 201.

[38] Samloke. Folio 197.

[39] Samloke. Folio 42.

{{DEFAŬLTORDIGO:Baldaŭ Trockij kontraŭ Lenin militos}}</text>
      <sha1>1z6hfqeti0vb3q7oh7ikisskc8vl8yq</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>62807</id>
      <parentid>62779</parentid>
      <timestamp>2022-08-04T05:50:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15651" xml:space="preserve">{{paĝokapo2
 | titolo     = &quot;Baldaŭ Trockij kontraŭ Lenin militos&quot; (onidiroj pri milito en la 1920-aj jaroj)
 | aŭtoro     = Stanislavo Belov
 | tradukinto = 
 | sekcio     = 
 | antaŭa     = 
 | sekva      = 
 | jaro       = 
 | notoj      = 
 | vikipedio  = 
 | vikicitaro = 
 | kategorioj = Historio de Sovetunio
}}

'''La 1920-aj jaroj estis malfacilega tempo por la juna Sovetia Rusio, kies naskiĝon akompanis ekonomia kolapso, radikalaj sociaj kaj politikaj ŝanĝoj kaj ĉio ĉi okazis dum ĉiama milita danĝero. La lasta afero kontribuis al formiĝo de specifa amasa konscio, en kiu grandan rolon ludis militisma elemento. Loĝantaro de la lando, inkluzive de Tjumena regiono, vivis en konstanta atendado de la milito, al kio kontribuis ankaŭ oficiala propagando. Ĝi persiste formis imagon de ekstera kaj interna malamikoj, al kiuj kontraŭstaras unuiĝintaj vicoj de sovetiaj civitanoj, pretaj defendi atingojn de la revolucio. Tia estis oficiala versio de la okazaĵoj, sed nun ni povas rigardi la aferon ankaŭ per okuloj de ordinaraj homoj, loĝantoj de Tjumena regiono, esprimintaj sian opinion kadre de privataj konversacioj kaj diskutoj. Ofte tio okazis forme de disvastigo de onidiroj, kiuj ludis tre gravan rolon en formiĝo de la amasa konscio en la 1920-aj jaroj kiel alternativo al la oficialaj amaskomunikiloj. Analizinte ilin, ni povas ricevi sufiĉe kompletan imagon pri humoro, dominanta en la popolo. Kiel fontoj estis uzitaj raportoj de la sekreta polico OGPU.'''

== Fonto de la agreso ==
Unue ni provu kompreni, de kie, laŭ opinioj de la tjumenanoj, devis veni la ĉefa militminaco. Plej ofte estis nomataj okcidentaj ŝtatoj, plejparte partoprenintaj en interveno dum la Enlanda milito: Britio, Francio, Usono, Pollando, Finnlando, Italio, Belgio. De tempo al tempo aperis onidiroj pri invado fare de Ĉinio, Japanio aŭ Rumanio.

Kutime temis pri agreso flanke de iu ŝtato, kvankam foje oni parolis pri invado de ĝia teritorio fare de elmigrintoj – kontraŭuloj de la bolŝevisma reĝimo. Tiel en novembro 1924 estis registrita apero de onidiroj pri baldaŭa atako de barono Pjotr Vrangel [1], en julio 1925 – pri atako fare de Nestor Maĥno, kvazaŭ ricevinta je sia dispono francajn trupojn [2], en aprilo 1926 oni parolis pri invado fare de 400 mil rusaj oficiroj-elmigrintoj, senditaj de okcidentaj landoj al la rusia Fora Oriento [3].

Fojfoje oni parolis pri atako kontraŭ Sovetunio fare de armeo gvidata de Lev Trockij, kiu en imago de granda parto de la loĝantaro estis kontraŭulo de la komunistoj, do defendanto de la ordinaraj homoj, subpremataj de ili. Tiel en januaro 1924 inter vendistoj en la Tobolska bazaro cirkulis onidiroj, ke baldaŭ komenciĝos milito inter Lenin kaj Trockij, kiun antaŭos voĉdono – “kiu iros batali por Trockij kaj kiu por Lenin” [4].

Post la morto de Lenin tiaj onidoroj nur kreskis, oni diris ke la milito estas neevitebla, ĉar Trockij dissendis tra la tuta lando telegramojn kun postulo “obei nur lin” [5]. Ekde komenco de 1925 aperas klaĉoj pri fuĝo de Trockij eksterlanden, kie li organizas sian armeon por iri kontraŭ la bolŝevistoj [6].

En januaro 1925 loĝantoj de Tobolska distrikto parolis ke Trockij forflugis en aeroplano eksterlanden, formis tie armeon kaj jam okupis Krimeon kaj Moskvon. Ĉe tio oni asetis ke li venkos, ĉar Trockij-on subtenos la Ruĝa Armeo – “tiu homo ne kompareblas kun Voroŝilov” [7]. 

== Kaŭzoj de la milito ==
Onidiroj proponis la plej diversajn kaŭzojn de la baldaŭa (aŭ jam komenciĝinta) milito. Inter ili: 

– defendo fare de Pollando kiel lando religia, de sacerdotoj persekutataj de la sovetia potenco (junio 1923) [8];

– rifuzo de la komunistoj pagi grandan kontribucion, kvazaŭ postulitan de Britio, Francio kaj Japanio (septembro 1924) [9];

– plenumo fare de Sovetunio de aliancanaj sindevigoj rilate Latvion, kiun atakas Pollando (septembro 1926) [10];

– konflikto ene de la supera sovetia estraro – inter adeptoj de Lenin kaj opozicio (ekde 1924).

La plej ekzota varianto, kiun tamen tute serioze pritraktis tjumenaj kamparanoj, estis opinio ke “La angla registaro volas militon kontraŭ Rusio pro tio, ke la rusaj komunistoj en Petrogrado murdis anglan reprezentanton kaj demetis de li multekostajn vestojn, kaj kiam Anglio postulis monon pro la vestoj, la komunistoj pagi rifuzis” (junio 1923) [11].

Tamen plej ofte dum la tuta esplorata periodo, estis nomata unu kialo – ekzistado de la komunisma reĝimo, laŭ sia naturo malamika al la kapitalisma mondo, ĉirkaŭanta ĝin. Tio grandparte determinis celon kaj karakteron de la batalado, kiel ilin imagis la loĝantaro.

== Celo kaj karaktero de la milito ==
Kiel la ĉefa celo de la agresintoj plej ofte estis nomata ne subigado aŭ dispecigado de la lando, sed ekstermado de la komunisma reĝimo. Tiel en decembro 1923 en Tjumeno oni malkaŝe diris: “en okcidento jam okazas milito, oni batas la komunistojn, baldaŭ ankaŭ niajn komunistojn oni batos” [12].

En marto 1925 kamparanoj de vilaĝo Karaulnojarskoje pli detale skizis la bildon de la venontaj eventoj: “en Fora Oriento kaj en Kronŝtadto alteriĝis anglo-usonaj paraŝutistoj, sed milito ne okazos, kaj ili nur kaptos la gvidantojn kaj en plej ekstrema kazo oni venenos per gasoj sole Moskvon, se loĝantoj ne fordonos propravole la gvidantojn de la potenco” [13].

En julio 1927 en Tavda distrikto cirkulis onidiroj, ke “Anglio, Usono kaj aliaj ŝtatoj prezentis al Sovetunio ultimaton ke la Sovpotenco kapitulacu sen batalo kaj ĉiujn, kiu estas subtenanto de la Sovpotenco oni sendos al Saĥaleno, kaj se ili pri tio ne konsentas, do oni estos mortigantaj ne nur la komunistojn, sed ankaŭ civitanojn, kiuj subtenas la Sovpotencon” [14].

Do la venonta milito estis imagata kiel kontraŭstaro de la intervenantoj kaj komunistoj, dum kiu plejparto de la loĝantaro simple atendos la rezulton, kaŝe esperante pri malvenko de la Sovetia potenco.

== Rilato de loĝantaro al la milito ==
Cetere tiu atendado ne ĉiam estis konsiderata sole pasiva. Ekzemple kamparano el vilaĝo Karengina en junio 1923 asertis, ke por preventi militon kontraŭ aliaj ŝtatoj necesas “fari ribelon kaj murdi ĉiujn komunistojn” [15]. En oktobro 1923 loĝantoj de Gilovolipovskaja vilaĝaro diris, ke ankaŭ ili devos “armigi sin kaj foriri al arbaro” [16]. Pli detale ni esploris ideon pri la kontraukomunisma ribelo en alia studaĵo.

Fino de la konfrontiĝo estis prognozata unuanime kiel malvenko de la komunistoj. Tio klarigas la ĝojon, kun kiu fojfoje oni renkontis onidirojn pri komenco de la milito. Tiel en majo 1924 iu civitano, antaŭnleonge liberigita el la Tobolska prizono, rakontis al kamparanoj, ke “en la prizono estas granda ĝojo: Anglio deklaris militon kontraŭ Rusio” [17]. Same reagis al sciigo pri pretigata atako de Rumanio kontraŭ Sovetia Unio unu el laboristoj de la fabriko NEP en Tjumeno, deklarinta: “mi… estas tre kontenta, ke la Sovetian potencon oni baldaŭ ekstermos” [18].

Post ekscii pri mobilizado, multaj rememoris eventojn de proksimaj jaroj kaj diris: “malbona estos espero pri la mobilizitoj kaj estos tio, kio okazis al Kolĉak” (evidente temas pri ribelo de la mobilizitoj okazinta en Tjumeno la 13-an de marto 1919, dum regado de Aleksandr Kolĉak) [19]. Laborintaj en transporto diris en decembro 1924, ke “Pollando forte batos nin… niaj laboristoj ankaŭ iĝis pli saĝaj kaj sencele la nazon ne ŝovos” [20].

== Signoj de la milito ==
Onidiroj pri baldaŭa komenco de la militado cirkulis en Tjumena regiono en la 1920-aj jaroj senĉese. Kio servis kiel preteksto por ilia apero? Kiaj estis simptomoj de la proksimiĝanta konflikto?

Bazo por estiĝo de onidiroj povis esti iu ajn ago de la Sovetia potenco. Ekzemple en majo 1923 baldaŭ post komenco de registrado de rekruteblaj viroj en Tjumena gubernio, aperis onidiroj, ke tio estas farata pro atendado de milito kontraŭ Francio. Kiom serioze konsideris tiujn ĉi rakontojn la tjumenanoj, montras la fakto en Turinska distrikto iuj kamparanoj venantaj por la registrado estis tuj deklarantaj, ke “ili ne militos, ĉar enlanda milito malriĉigas kamparanojn, kaj krome familioj de rekrutitaj al la Ruĝa Armeo estas provizataj per nenio” [21].

En januaro 1924 komenciĝis registrado de armiloj, posedataj de komunumanoj, kio tuj kaŭzis onidirojn pri baldaŭa milito [22]. La saman reagon elvokis okazinta en januaro 1925 ripeta registrado de ĉevaloj [23]. Printempe 1926 cirkulis onidiroj, ke rekrutiĝontoj naskiĝintaj en 1904 kaj alvokitaj kadre de tutlanda milittrejnado, “ne estos trejnitaj, sed estos sendataj al milito en Ĉinio”, ĉar Usono kaj Francio jam okupis Ĉinion kaj direktiĝis kontraŭ Sovetunio [24].

Malboniĝo de liverado de fabrikaj varoj ankaŭ estis traktata kiel signo de proksimiĝanta milita katastrofo. En januaro 1925 revenantaj el Tobolsko kamparanoj imarkigis, ke “en la urbo iĝas malmulte da varoj, speciale de ŝtofoj, do evidente oni kaŝis timante militon, aliaj diras… ke la ŝtofoj iras por uniformo de la Armeo” [25]. En oktobro 1927 en Jarkova distrikto oni diris, ke “la varoj malaperis, ĉar la eksterlando rifuzis provizi ilin, kaj la komunistoj nun ne povas zorgi pri fabrikado de la varoj, ili kolektas kamparanan monon kaj preparas sin fuĝi” [26].

Krome al apero de la militotimoj kontribuis la oficiala propagando, alvokanta loĝantaron fortikigi armeon kaj floton, esti atenta. Kamparanoj rekte diris, ke “ankaŭ en gazetoj oni pri tio skribis: “Estu atentaj, estu pretaj” (januaro 1925) [27].

Pri la baldaŭa milito atestis ankaŭ duversaj supernaturaj signoj. Tiel en aŭgusto 1924 en kelkaj distriktoj oni diris, ke survoje oni vidis sakon kun greno, el kiu poste formiĝis barelo da sango. Apud la barelo staris kaduka maljunulo, kiu diris, ke tio signifas “fortan militon ĉi-jare” [28]. En Ŝatrova distrikto en 1926 cirkulis onidiroj, ke la 1-an de marto je la 11-a nokte ĉielo “malfermiĝis”, kio aŭguras militon (tio kvazaŭ okazis antaŭ la Unua mondmilito) [29].

Fojfoje oni diris, ke la milito jam komenciĝis, kaj nomis agojn, kvazaŭ faritajn tiurilate de la aŭtoritatoj. Tiel en oktobro 1923 aperis onidiroj, ke en Tjumeno ĉe la gubernia milico formiĝas taĉmento de speciala destino, kiu subpremos kamparanajn ribelojn, atendatajn post komenco de mobilizado. Laŭ alia versio la aŭtoritatoj jam komencis evakuadon el Tjumeno sur ŝipoj plene armitaj [30].

En novembro 1923 en Tjumeno oni diris, ke en Moskvo jam okazis mobilizado de kvar aĝogrupoj, en Iŝima distrikto oni rakontis pri kvazaŭ disgluita sur stratoj de Iŝimo anonco pri mobilizado [31]. En aŭgusto 1924 en Jemurtla distrikto loĝantaro diris, ke Usono deklaris militon kontraŭ Sovetunio kaj jam okupis ĉiujn fervojojn dum loka sacerdoto asertis, ke la milito efektive jam komenciĝis, sed kontraŭ Ĉinio kaj Japanio, kaj ke ĉiuj fervojoj estas ŝtopitaj de trajnoj kun vunditaj ruĝarmeanoj [32].

En septembro 1924 iu kamparano rakontis al samvilaĝanoj, ke batalado jam okazas, ke en Tjumeno estas disgluitaj afiŝoj pri mobilizado kaj ke li persone vidis vunditojn en fervoja stacio Tjumeno [33]. En oktobro tiuj ĉi onidiroj evoluis, en Tobolska distrikto oni diris ke Ĉinio jam okupis duonon da Siberio [34]. En aŭgusto 1925 estis registrita onidiro pri mobilizado de la komunistoj 17 ĝis 40 jarojn aĝaj [35].
Rezulto de la milito ĉiam estis traktata sendispute – malvenko de Sovetunio kaj falo de la komunisma reĝimo.

== Preparado al la milito ==
La kamparanoj, por kiuj buŝaj informoj ofte estis la sola fonto de informoj pri la ekstera mondo, konsideris tiajn onidirojn sufiĉe serioze. Dum la tuta esplorata periodo verkintoj de la raportoj rimarkigas, ke loĝantaro traktas la onidirojn pri la milito kun konfido kaj faras respektivajn preparojn.

Tiel loĝantoj de Uvata kaj Tobolska distriktoj en aŭgusto 1925 rifuzis vendi troaĵojn de la greno kontraŭ la sovetia mono, klarigante sian konduton per tio, ke baldaŭ “la sovmono ne iros, ke ili jam havis kazon forvendi kontraŭ Kolĉaka kaj Kerenskij-mono, kiuj neniun valoron havas, kaj por ili tio estas malprofito” [36]. En vilaĝo Aleksandrovka (Tugulima distrikto) post apero en junio 1927 de tiaj informoj pri komenco de la milito kaj baldaŭa mobilizado komenciĝis totala drinkado, kamparanoj komencis “iradi de domo al domo kiel rekrutoj” (do drinki kaj diboĉi, adiaŭante civilulan vivon, kiel tio okazis ekde la cara tempo) [37].

En aŭgusto 1927 Jarovskoj vilaĝan soveton ĉiutage vizitadis grupoj da kamparanoj, kiuj demandadis pri la kvazaŭ komenciĝinta milito kaj arestoj de kamparanoj en Ŝadrinska distrikto [38]. En decembro 1927 en Talica distrikto kamparanoj komencis amase aĉetadi plej necesajn varojn kaj vendi troajn brutojn, timante ke baldaŭ komenciĝos la milito kaj la brutaro estos forprenita senpage por la armeaj bezonoj [39].

Oni povas resumi ke en la amasa konscio de loĝantaro de Tjumena regiono en la 1920-aj jaroj konstante ĉeestis minaco de la milito. Stabileco kaj graveco de tiu ĉi elemento estis kaŭzitaj de specifaĵoj de la interna kaj ekstera politika medio. 

== Referencoj ==

[1] La Ŝtata Arĥivo de la Socio-Politika Historio de Tjumena provinco (ŜASPHTP). Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 242. Folio 2.

[2] Samloke. Folio 238.

[3] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 628. Folio 7.

[4] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 21. Folio 343, reverso.

[5] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 66. Folio 70.

[6] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 242. Folio 147.

[7] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 804. Folio 196.

[8] ŜASPHTP. Fondaĵo 1. Listo 1. Dosierujo 714. Folio 100.

[9] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 21. Folio 139.

[10] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 456. Folio 370.

[11] ŜASPHTP. Fondaĵo 1. Listo 1. Dosierujo 714. Folio 100.

[12] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 66. Folio 14.

[13] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 242. Folio 147.

[14] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 804. Folio 211.

[15] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 21. Folio 11.

[16] ŜASPHTP. Fondaĵo 1. Listo 1. Dosierujo 714. Folio 171.

[17] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 21. Folio 398.

[18] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 66. Folio 130.

[19] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 21. Folio 201.

[20] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 804. Folio 61.

[21] ŜASPHTP. Fondaĵo 1. Listo 1. Dosierujo 714. Folio 83.

[22] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 66. Folio 59.

[23] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 312. Folio 56.

[24] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 456. Folio 337.

[25] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Оп Listo 1. Dosierujo 312. Folio 78.

[26] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 804. Folio 126.

[27] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 312. Folio 56.

[28] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 66. Folio 182.

[29] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 456. Folio 228.

[30] ŜASPHTP. Fondaĵo 1. Listo 1. Dosierujo 714. Folio 170-171.

[31] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 66. Folio 22.

[32] Samloke. Folio 176.

[33] Samloke. Folio 200-201.

[34] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 21. Folio 101.

[35] ŜASPHTP. Fondaĵo 30. Listo 1. Dosierujo 312. Folio 174.

[36] Samloke. Folio 174.

[37] ŜASPHTP. Fondaĵo 3. Listo 1. Dosierujo 804. Folio 201.

[38] Samloke. Folio 197.

[39] Samloke. Folio 42.

{{DEFAŬLTORDIGO:Baldaŭ Trockij kontraŭ Lenin militos}}

[[Kategorio:Komunismo]]
[[Kategorio:Historiaj studaĵoj]]</text>
      <sha1>i7z89pdkjat6x3m768kt22fbmnu08g1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Juda loĝantaro de Tobolska gubernio fine de la 19-a jarcento: socio-demografia portreto (laŭ materialoj de la censo de 1897)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18657</id>
    <revision>
      <id>62781</id>
      <timestamp>2022-08-03T12:57:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <comment>Kreis novan paĝon kun &quot;{{paĝokapo2  | titolo     = Juda loĝantaro de Tobolska gubernio fine de la 19-a jarcento: socio-demografia portreto (laŭ materialoj de la censo de 1897)  | aŭtoro     = Stanislavo Belov  | tradukinto =   | sekcio     =   | antaŭa     =   | sekva      =   | jaro       =   | notoj      =   | vikipedio  =   | vikicitaro =   | kategorioj = Historio de Rusio, Tobolska gubernio, Censoj, Judoj }}  '''En 1897 unuafoje la tuta loĝantaro de la Rusia imperio estis kalkul...&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="48469" xml:space="preserve">{{paĝokapo2
 | titolo     = Juda loĝantaro de Tobolska gubernio fine de la 19-a jarcento: socio-demografia portreto (laŭ materialoj de la censo de 1897)
 | aŭtoro     = Stanislavo Belov
 | tradukinto = 
 | sekcio     = 
 | antaŭa     = 
 | sekva      = 
 | jaro       = 
 | notoj      = 
 | vikipedio  = 
 | vikicitaro = 
 | kategorioj = Historio de Rusio, Tobolska gubernio, Censoj, Judoj
}}

'''En 1897 unuafoje la tuta loĝantaro de la Rusia imperio estis kalkulita dum la ĝenerala censo. Ĝiaj materialoj, publikigitaj en 1905, estas unika laŭ siaj kompleteco kaj fidindeco fonto de informoj pri loĝantoj de Tobolska gubernio, iliaj nombro, lokiĝo, aĝo, religio, lingvoj kaj okupoj. Celo de tiu ĉi artikolo estas kreado surbaze de socio-demografia statistiko laŭeble plej kompleta kaj detala portreto de la juda loĝantaro de la regiono.'''

Antaŭ ol transiri al esplorado de la problemo ni diru kelkajn vortojn pri specifeco de la terminologio. Ĝi estas kaŭzita de la eterna problemo – surbaze de kiu kriterio oni povas difini etnan apartenon de la homo. Fine de la 19-a jarcento tiucele estis uzataj lingvo kaj religio. Laŭe al tio ĉi en la censaj materialoj estas uzataj plejparte du tipoj de klasifiko de statistikaj datumoj – surbaze de lingvo kaj religio. Por komprenigi pri kiu kriterio temas ni parolos respektive pri judoj (lingvo) kaj judismanoj (religio).

Tamen ankaŭ ene de unu etna grupo lingva kaj religia apartenoj povas malkongrui. Tio videblas ankaŭ je ekzemplo de la juda loĝantaro de Tobolska gubernio – pro konvertitoj al kristanismo, kies denaska lingvo estis la juda kaj la judismanoj, kiuj nomis kiel gepatran iun ne-judan lingvon.

Sed nombro de ambaŭ grupoj en 1897 estis relative malgranda. Do malgraŭ ĉiuj menciitaj rimarkoj ni povas konsideri nian analizon sufiĉe kompleta kaj reprezenta por la tuta (etne) juda loĝantaro de Tobolska gubernio.

== Nombro kaj lokiĝo ==
En 1897 en Tobolska gubernio loĝis 2 463 judaismanoj, kio konsistigis 0,17% de la tuta loĝantaro[i]. El ili 2 387 nomis la judan (evidente la jidan) kiel sian gepatran lingvon[ii]. Krome en la gubernio loĝis 26 karaimoj[iii].

Rimarkindas ke la juda komunumo de Tobolska gubernio okupis la lastan lokon en Siberio laŭ sia relativa grandeco (en la apuda Tomska gubernio la judoj konsistigis 0,4% de la loĝantaro, averaĝe en Siberio – 0,6%, en la Rusia imperio – 4,1%) kaj la kvinan lokon laŭ absoluta nombro. La judoj de Tobolska gubernio konsistigis 7,1% de la juda loĝantaro de Siberio (34 477 homoj)[iv].

Nombro de la judismanoj kaj kialoj de ĝia grava variado estas interesa, sed ankoraŭ ne esplorita afero. Tiel en “Superrigardo de Tobolska gubernio” de 1883 oni diras ke judoj konsistigis 0,16% de la loĝantaro de la regiono[v]. En la “Superrigardoj” de 1884[vi], 1885[vii], 1888[viii] estas menciitaj 0,17%. Ĝis 1891 okazas grava kresko de la juda komunumo, kiu konsistas jam el 3 983 homoj aŭ 0,28% de la loĝantaro. Sed jam en “Superirgardado” de 1899 oni skribas: “por 1000 homoj estas… judoj – 1,55”[ix], tio estas 2 391 homoj aŭ 0,15 % de la loĝantaro.

Sur la teritorio de la gubernio la judismana loĝantaro estis distribuita malegale. Plejparto (1 966 homoj), do proksimume 80%, loĝis en urboj kaj nur 494 homoj (20%) estis registritaj en kamparo. Do variis ankaŭ procentaĵo de la juda loĝantaro – en urboj ĝi atingis 2,24% dum en kamparo – nur 0,04% de la tuta loĝantaro[x].

La plej granda judaisma komunumo formiĝis en la gubernia ĉefurbo Tobolsko. Tie loĝis 1 251 judismanoj, kio konsistigis iom pli ol 6% de la urba loĝantaro kaj 50,8% de la judismana komunumo de la gubernio. Tio facile klarigeblas, ĉar la judoj plejparte estis urbanoj, havis nek rajton, nek eblecon okupiĝi pri agrikulturo, do ili preferis setliĝi en plej grandaj urboj, kie haveblis pli da liberaj sociaj kaj ekonomiaj niĉoj. Tion ni povas trovi ankaŭ rilate aliajn diasporojn, kion mencias la aŭtoroj de la censaj materialoj: “Parto de poloj, germanoj kaj judoj kvankam okupiĝas pri agrikulturo, sed plejparto de ili preferas metiojn, komercon kaj aliajn okupojn”[xi].

La dua laŭ nombro judismana komunumo ekzistis en Tjumeno. Tie loĝis 262 judismanoj, kio konsistigis 0,9% de la tuta urba loĝantaro aŭ 10,6% de ĉiuj judismanoj de la gubernio. Sekvis Jalutorovsko – 105 homoj (3,1% kaj 4,3% respektive), Iŝimo – 92 homoj (1,3% kaj 3,7%), Taro – 84 homoj (1,2% kaj 3,4%), Tjukalinsko – 76 homoj (1,9% kaj 3%), Kurgano – 70 homoj (0,7% kaj 2,8%) kaj Berjozovo – 29 homoj (2,7% kaj 1,2%). Du urboj en la gubernio tute ne havis judismanojn – Surguto kaj Turinsko[xii]. Kiel videblas el la prezentitaj datumoj, absoluta nombro de la judismanoj ne ĉiam korespondis al ĝia relativa grandeco kaj influo en respektiva loko.

En ĉiuj distriktoj de la gubernio (do kamparaj areoj, sen konsideri tieajn urbojn) judismana loĝantaro estis malmultnombra, en Surguta kaj Berjozova distriktoj ĝi tute mankis. La plej granda komunumo neatendite formiĝis en Tjukalinska distrikto, kie loĝis 286 judismanoj, kiuj konsistigis 0,1% de la tuta loĝantaro de la distrikto kaj 11,65 de la judismana loĝantaro de la gubernio. Sekvis distriktoj Tara – 92 homoj (respektive 0,06% kaj 3,7%), Iŝima – 58 homoj (0,02% kaj 2,3%), Tobolska – 19 homoj (0,01% kaj 0,7%), Jalutorovska – 14 homoj (0,007% kaj 0,6%), Kurgana – 12 homoj (0,004% kaj 0,5%), Tjumena – 10 homoj (0,01% kaj 0,4%), Turinska – 3 homoj (0,004% kaj 0,1 %)[xiii].

== Genroj ==
La judismana komunumo konsistis el 1 234 viroj (50,1%) kaj 1 229 virinoj (49,9%). Inter la ĝenerala loĝantaro de la gubernio 49,3% estis viroj kaj 50,7% virinoj. Oni povas diri ke la genra strukturo de la komunumo estis sufiĉe ekvilibra kaj preskaŭ ne diferenciĝis de la ĝenerala demografia situcio en la gubernio[xiv].

Tiu ekvilibro haveblis en preskaŭ ĉiuj setlejoj, krom Kurgana distrikto (sen la urbo), kie loĝis 11 viroj kaj nur 1 virino de la judisma kredo, kaj Tjumena distrikto (sen la urbo), kie loĝis 7 judismanoj kaj 3 judismaninoj[xv].

Tiu ĉi ekvilibro estis grava por tiom dissemita diasporo kiel la rusia judaro – tio ebligis fari plejparton de geedziĝoj ene de la grupo, kio siavice bremsis asimiladon.

== Lingvoj ==
Gepatra lingvo estas grava indikilo de grado de asimiliĝo kaj indico je aparteno al kultura grupo ene de la etno. Interesan materialon provizas al ni datumoj pri rilatumo de religio kaj gepatra lingvo. Sume en la gubernio agnoskis la judan lingvon kiel gepatran 2 387 homoj, inkluzive de 1 205 viroj kaj 1 182 virinoj. El ili 52,9% sciis legi, inkluzive 62,1% de viroj kaj 43,4% de virinoj.

Plejparto da agnoskintaj la judan lingvon kiel gepatran apartenis al la judisma kredo: 2 352 homoj, do 98,5% de ĉiuj judparolantoj. Rilatumo de la genroj estis la sama: la judan nomis kiel gepatran 95,9% de viroj-judismanoj kaj 95% virinoj. 52,8% el ili sciis legi (la judismanoj ĝenerale – 52%).

Krom judismanoj la judan lingvon kiel gepatran nomis 30 homoj, menciitaj kiel “ortodoksuloj” (19 viroj kaj 11 virinoj), el kiuj 19 sciis legi, 2 membroj de romkatolika komunumo (viroj), el kiuj unu sciis legi, kaj 3 karaimoj (virinoj, ĉiuj senalfabetaj). Estas evidente ke ĉiuj ĉi homoj, apartenantaj al ne-judismaj konfesioj (krom karaimoj) estis baptitoj. Plej verŝajne ilia nombro estis pli granda, ĉar patro da ili povis nomi kiel gepatran alian lingvon. Sed eĉ haveblaj datumoj ebligas konkludi ke nombro de baptitoj estis relative malgranda – 1,4% de la judismanoj aŭ 1,5% de la judparolantoj.

Rimarkindas ke konvertitaj judoj haveblis nek inter islamanoj, nek inter anoj de pluraj aliaj konfesioj. Du judoj – membroj de la romkatolika komunumo – verŝajne estis ekzilitaj al Tobolska gubernio el Pollando, kie ili estis baptitaj (ne hazarde ambaŭ estis viroj). Ĉio ĉi plian fojon substrekas la ĉefan stimulon de juda konvertiĝo en la Rusia imperio – tio estis strebo akiri egalajn rajtojn kaj asimiliĝi en la dominanta etno per aprobo de la ŝtata religio.

Malgraŭ evidenta dominado de la juda lingvo kiel gepatra en la juda komunumo, ĝi estis ne sola lingvo por ĝiaj membroj. La duan lokon okupis la rusa, kiun nomis gepatra 78 judismanoj (3,1%), 40 viroj kaj 38 virinoj, el kiuj sciis legi nur 24 (30,8%). Sekvis la germana, kiun nomis gepatra 23 judismanoj (0,9%), inter kiuj estis 8 viroj kaj 15 virinoj. En tiu ĉi grupo 60,9% sciis legi, kio evidente klarigeblas per ilia enmigrado el Germanio, Baltio aŭ landoj de Orienta Eŭropo, kie la germana estis vaste uzata kaj kulturnivelo sufiĉe alta. La plej maloftaj estis lingvoj kune nomitaj “aliaj hindeŭropaj lingvoj”. Ilin nomis kiel gepatrajn 10 homoj (0,4%), el kiuj 2 viroj kaj 8 virinoj, inter kiuj nur unu viro sciis legi[xvi].

Eĉ ne unu judismano de Tobolska gubernio nomis kiel gepatran la ukrainan lingvon dum la rusa estis gepatra por 78 homoj. Rimarkindas ke plejparto de la rusia judaro loĝis en setla zono, do en teritorio enloĝata ĉefe de ukrainoj kaj belorusoj. Evidente tio klarigeblas per fakto, ke judoj estis plejparte loĝantoj de urboj, kies loĝantaro tiutempe parolis ĉefe en la rusa. Aliflanke necesas memori ke asimilado, kies parto estis akcepto de alia lingvo, estis malfacila en tiuj areoj, do asimilitoj aperadis ĉefe ekster la setla zono, kie ili estis ĉirkaŭitaj de la dominanta rusa etno, kies lingvon ili transprenis.

En kamparaj distriktoj (sen urboj) la judan nomis kiel gepatran 484 homoj, el kiuj 267 (55,2%) sciis legi, kio eĉ iom superis alfabetecon en la gubernio ĝenerale. Plejparto da ili apartenis al la judisma komunumo – 471 человек (97, %), el kiuj kiuj sciis legi 56,9%. 13 homoj (43,3%) kalkulitaj kiel ortodoksuloj, nomintaj la judan lingvon kiel gepatran, ankaŭ loĝis en kamparo. Inter judismanoj, loĝantaj en kamparo, nomis la judan kiel gepatran 471 homoj (95,3%), la rusan – 22 homoj (4,5%), la germanan – 1 homo (0,2%)[xvii].

En la urboj de Tobolska gubernio formiĝis jena situacio. Kiel gepatran nomis la judan 1 903 homoj, el kiuj sciis legi 986 (51,8 %). Plejparto de ili estis membroj de la judisma komunumo – 1 881 homoj (98,8%). Krome la juda estis gepatra por 17 (0,9%) ortodoksuloj kaj 2 romkatolikoj (0,1%). Inter la judismanoj, loĝintaj en la urboj, la judan kiel gepatran nomis 1 881 homoj (95,7%), la rusan – 56 homoj (2,8%), la germanan – 22 homoj (1,1%), aliajn hindeŭropajn lingvojn – 10 homoj (0,5%)[xviii].

Do lingva situacio en la urba kaj kampara partoj de la judisma komunumo estis preskaŭ la sama.

== Alfabeteco ==
Edukado ĉiam okupis altan lokon en la juda valorsistemo. Fine de la 19-a jarcento plu funkciis sistemo de tradicia juda edukado, kiun trapasis preskaŭ ĉiu judo. Tamen jam kreskis asimilaj kaj modernigaj tendencoj, speciale fortaj rande de la juda diasporo, kie mankis amasoj de kompakte loĝantaj judoj. Pro tio speciale interesa estas situacio en Tobolska gubernio.

Bedaŭrinde mankas datumoj pri distribuado de la gubernia loĝantaro laŭ religio kaj edukiteco, do ni devas uzi statistikon pri edukiteco kaj gepatra lingvo. Sed ni jam vidis ke plejparto de la judlingvanoj estis membroj de la judisma komunumo, kaj plejparto de tiuj lastaj nomis kiel gepatran la judan. Do analizante haveblajn datumojn ni formos imagon pri edukiteco de la juda kaj judisma loĝantaroj de la regiono.

Kiel ni scias la judan konsideris gepatra lingvo 2 387 loĝantoj de Tobolska gubernio aŭ 0,17% de la tuta loĝantaro de la gubernio. El ili 893 homoj (37,4%) sciis legi ruse, 238 homoj (10%) estis “alfabetaj en aliaj lingvoj”. Inter la ĝenerala loĝantaro de Tobolska gubernio tiuj indicoj estis 9,7% kaj 1%. Edukadon pli ol bazan ricevis 131 judparolantoj (5,5%) dum inter la ĝenerala loĝantaro nur 0,5%. Do konsistigante nur 0,17% de la loĝantaro de Tobolska gubernio judparolantoj konsistigis 0,6% de ĉiuj alfabetuloj en la rusa, 1,7% de la alfabetuloj en aliaj lingvoj kaj 1,6% de la edukitaj pli ol baznivele.

Tiuj ĉi ciferoj konfirmas la supre prezentitan tezon pri relative alta eduknivelo de la juda loĝantaro. Rimarkindas malalta eduknivelo en “aliaj lingvoj” – evidente temas ĉefe pri tradicia juda edukado. Ĉu tio signifas ke ĝi ne funkciis en la gubernio aŭ ke asimilaj procezoj estis aktivaj? Ni serĉu respondojn al tiuj ĉi demandoj, analizonte nivelon kaj tipon de edukteco laŭ aĝaj grupoj.

En la grupo de 1 ĝis 9 jaroj eduknivelo de ĉiuj tipoj inter la judoj estas malpli alta ol inter la tuta judaro de la gubernio. En sekvaj aĝogrupoj de 10 ĝis 39 jaroj procento de judoj alfabetaj en la rusa grave superas averaĝan nivelon kaj atingas 61,5% en la grupo de 10 ĝis 19 jaroj, dum procento de alfabetaj en aliaj (evidente ĉefe en la juda) lingvoj estas malpli ol tiu averaĝa aŭ nur iom superas ĝin. En la aĝogrupoj de 40 ĝis 60 jaroj kaj pli, nombro de alfabetaj en la rusa ĉiam malkreskas, atinginte minimumon en la grupo de 60 jaroj kaj pli (20,4%), dum nombro de alfabetaj en aliaj lingvoj grave superas averaĝan nivelon, atinginte pinton en la grupo de 60 jaroj kaj pli (23,6%).

Simila tendenco videblas rilate homojn, kiuj havis pli ol bazan edukon. En la aĝogrupoj de 10 ĝis 19 jaroj, de 20 ĝis 29 jaroj kaj de 30 ĝis 39 jaroj procento de tiu ĉi kategorio estis respektive 8,7%, 13% kaj 5,8%. En postaj aĝogrupoj tiu indico draste falas kaj varias ene de 0,5-1,3%.

La prezentitaj datumoj montras ke ene de la juda komunumo en Tobolska gubernio fine de la 19-a jarcento daŭris asimilaj procezoj, kies ĉefa celgrupo iĝis juda junularo. Pli ol duono de judparolantaj loĝantoj de la gubernio 10 ĝis 29 jarojn aĝaj sciis legi en la rusa dum en la juda legis nur 10% de anoj de tiu ĉi aĝogrupo. Eĉ pli, inter la judoj de tiu ĉi aĝo videblas persista strebo daŭrigi edukadon je pli alta nivelo.

Cetere tiuj ĉi tendencoj formiĝis antaŭ tridek jaroj, kio videblas el la indicoj, karakterizantaj la judan loĝantaron de la gubernio en la aĝo de 40 ĝis 49 jaroj. En tiuj ĉi aĝogrupoj procento de edukitaj en la rusa ankaŭ estas sufiĉe alta kaj superas nombron de judoj, ricevintaj tradician edukon. En la aĝogrupo de 40 ĝis 49 jaroj tiu rilatumo estas 33,9% kaj 17,5%, en la grupo de 50 ĝis 59 jaroj – 32,9% kaj 9,7%. Inter judoj pli ol 60 jarojn aĝaj tiu rilatumo draste ŝanĝiĝas al 20,4% kaj 23,6%. Nome judoj 40 ĝis 49 jarojn aĝaj strebis doni al siaj 10-29-jaraj infanoj modernan edukon en la rusa, prefere pli ol baznivelan.

Estas konate ke sistemo de tradicia juda edukado en Tobolska gubernio tiutempe jam ekzistis, do evidente ĝin uzis nur ĉirkaŭ 10% de la lokaj judoj. Stabileco de tiu ĉi indico en la aĝogrupoj ĝis 39 jaroj montras ĉeeston de neasimilita nukleo ene de la juda komunumo, kiu plu konservis naciajn tradiciojn.

Interesaj estas ankaŭ datumoj pri genra rilatumo inter lokaj judparolantoj, ricevintaj iun edukon. Rilatumo de viroj kaj virinoj inter alfabetaj en la rusa estis 60% kaj 40%, inter ricevintaj tradician edukon – 73% kaj 27%, inter edukitaj pli ol baznivele – 42% kaj 58%.

Tiu tendenco spureblas laŭ aĝogrupoj: inter la judoj de 1 ĝis 29 jarojn aĝaj alfabetaj en la rusa genra malekvilibro estas relative malgranda – ne pli ol 2,5% favore al viroj; inter ricevintaj pli ol baznivelan edukon dominas virinoj – ĝis 75,5% en la aĝo de 20 ĝis 29 jaroj. Inter ricevintaj tradician edukon en ĉiuj aĝogrupoj videblas grava dominado de viroj, kio plian fojon substrekas patriarĥan karakteron de tiu sistemo. Ni aldonu ke ĝenerale eduka sistemo en Tobolska gubernio fine de la 19-a jarcento havis sufiĉe patriarĥan karakteron: rilatumo inter viroj kaj virinoj inter ĉiuj loĝantoj alfabetaj en la rusa estis 80,5% kaj 19,5%, inter edukitaj pli ol baznivele – 54,2% kaj 45,8%.

En la kamparo ĉiuj ĉi tendencoj daŭris kaj eĉ estis esprimitaj pli forte. Evidente tion kaŭzis dispersa loĝado de la judaro, kiu grandparte konsistis el asimilita intelektularo (kuracistoj, instruistoj, farmaciistoj) kaj krome havis malpli da eblecoj eduki siajn infanojn en tradiciaj judaj lernejoj. Do procento de judoj alfabetaj en la rusa en kamparo estis pli alta ol averaĝe kaj atingis 46%, dum tradician edukon havis malpli da judoj – 8,3%, kaj nombro de edukitaj pli ol baznivele estis malgranda – 2,7%. Genra rilatumo ĝenerale koincidis kun tiu en la gubernio ĝenerale.

En la urboj, kie loĝis kompaktaj amasoj de la judaro kaj funkciis komunumaj institucioj, procento de alfabetaj en la rusa malaltiĝas ĝis 35,2%, tiu de ricevintaj tradician edukon altiĝas ĝis 10,4%, nombro de edukitaj pli ol baznivele atingas 6,2%[xix].

== Aĝostrukturo ==
Analizo de distribuo de loĝantaro laŭ geparta lingvo kaj aĝogrupoj montras, ke aĝostrukturo de la judisma loĝantaro de la gubernio preskaŭ komplete koincidas kun tiu de la ĝenerala loĝantaro. Escepto estas la aĝogrupoj ĝis 29 jaroj, en kiuj procenta rilatumo de la juda kaj ĝenerala loĝantaro estas jena: ĝis 1 jaro – 3,4% de la juda kaj 3,6% ĝenerala loĝantaro, de 1 ĝis 9 jaroj – 24,3% kaj 22%, de 10 ĝis 19 jaroj – 23,3% и 20,3%, de 20 ĝis 29 jaroj – 16,5% и 14,4%. En la postaj aĝogrupj ekde 30 jaroj la rilatumo ŝanĝiĝas favore al la ĝenerala loĝantaro.

Oni povas klarigi tion per influo de du faktoroj. Unue, nivelo de higiena kaj medicina kulturoj ĉe la judismanoj estis pli ol averaĝa, sekve de kio pli da infanoj atingis plenkreskecon[xx]. Tion konfirmas la prezentitaj ciferoj: se komence la diferenco inter la juda kaj ĝenerala loĝantaroj de la gubernio estas relative malgranda (en la grupo ĝis 1 jaro nur 0,2%), do laŭ aĝokresko tiu ĉi diferenco stabile kreskas, atingante 2-3% en la grupoj de 10 ĝis 29 jaroj. Ĉe tio necesas rimarkigi, ke naskoindico ĉe la juda loĝantaro de la gubernio estis malpli alta ol ĉe la aliaj etnaj kaj religiaj grupoj. En 1902 natura kresko de la juda loĝantaro egalis al 6,4 homoj por 1000 dum ĉe la ortodoksuloj ĝi atingis 9,5 homoj por 1000[xxi].

Due, la loka judaro tiutempe formiĝis grandparte danke al migrado, kiun partoprenis ĉefe personoj junaj kaj moveblaj, 16 ĝis 30 jarojn aĝaj. Tio klarigas la supre prezentitajn datumojn.

== Familio ==
En la juda tradicio ekzistas specifa rilato al la familio kaj geedzeco. En la eŭropa tradicio oni kutimas geedziĝi nur kiam ekzistas garantioj de materiala bonfarto de la familio. Tradicioj de la juda popolo difinas establon de la familio kiel devon de ĉiu judo – sendepende de liaj elspezoj. En komunumoj kutime okazis speciala bonfara monkolektado, destinita por pagi doton de malriĉaj judaj fianĉinoj.

Pro tio iom mirigas relative malalta edzecnivelo de la judoj de la gubernio fine de la 19-a jarcento – geedzon havis nur 35,7% judoj (ĉe lokaj rusoj – 38,4%), gefraŭloj estis 58,9% (ĉe rusoj – 46,7%). Ni opinias ke tion kaŭzis rilatumo de geedzitaj judaj viroj kaj virinoj – 426 kaj 426. Tio ebligas kun granda certeco aserti, ke ĉiuj aŭ almenaŭ plejparto de la geedzecoj okazis ene de la juda komunumo. Strebo al siaspeca endogamio propras al multaj disperse loĝantaj popoloj, do ankaŭ la judoj ne estis escepto. Tio grave bremsis asimilajn procezojn, tamen havis ankaŭ negativan flankon – malgraŭ ekvilibra genra rilatumo estis ne ĉiam facile trovi fianĉon inter la loka judaro – relative malgranda kaj dissemita laŭ granda areo. Tio plian fojon montras ke fine de la 19-a jarcento la judoj de Tobolska gubernio estis malmulte asimilitaj, dominis strebo konservi nacian kaj religian identecojn.


Frontono de la domo de Overŝtejn kun spuroj de la forigita David-stelo

Alia specifaĵo, karakterizanta familian staton de la judaro de Tobolska gubernio, estis oble pli alta procento de divorcintoj (0,4%) ol ĉe rusa loĝantaro (0,06%)[xxii]. Verŝajne tion kaŭzis la fakto, ke 80% de la judoj loĝis en urboj kaj spertis influon de sekulara eŭropa kulturo. Krome la divorco mem estas permesita en judismo, kio faciligis tiun ĉi proceduron kompare al postuloj ĉe la kristana kaj islama loĝantaroj. Ni aldonu ke statistiko de la familia stato de la judaro de Tobolska gubernio estis sama kiel ĉe la judaro de la Rusia imperio ĝenerale[xxiii].

Sano
Publikigitaj materialoj de la censo ne enhavas detalajn datumojn pri fizika sano de la loka judaro. Ni scias nur ke procento de la homoj kun fizikaj problemoj (handikapuloj, mensmalsanuloj) estis ĉe la lokaj judoj sama kiel ĉe la ĝenerala loĝantaro – 0,5%[xxiv].

Okupoj
Interesa estas distribuo de la judoj de Tobolska gubernio laŭ grupoj de okupoj. Suma nombro de la laborantaj judoj estis 745 homoj aŭ 31,2% de la loka judaro. 86% el ili estis viroj dum ĉe la vivtenatoj (sekcio “familianoj”) nombro de viroj estis nur 34,3%. Krom malmultaj esceptoj viroj dominas en ĉiuj grupoj de okupoj. Gamo de agadsferoj, allogintaj la judojn de Tobolska gubernio, estis tre vasta. En 64 grupoj da okupoj vakaj estis nur 14, do 21,9%, inkluzive “ortodoksa diservado” kaj “arbaristiko kaj arbaraj metioj”.


Sinagogo en la muzeo de la Tobolska prizono

Inter la okupoj de la lokaj judoj dominis diversaj metioj – pri ili okupiĝis 256 homoj, do 34,4% de la tuta laboranta judaro. Se aldoni al ili familianojn, tiu cifero iom malkreskos – ĝis 32,9% de la judaro. La plej populara estis vestofarado – pri tio okupiĝis 120 homoj (16,1% de ĉiuj laborintaj judoj aŭ 46,9% de la judoj-metiistoj). Sekvis: konstruado, prizorgado kaj riparado de loĝejoj – 31 homoj (4,2% kaj 12,1% respektive), prilaborado de metaloj – 18 homoj (2,4% kaj 7%), poligrafio – ankaŭ 18 homoj, fabrikado de instrumentoj fizikaj, optikaj, kirurgiaj, horloĝoj, ludiloj – 14 homoj (1,9% kaj 5,5%), produktado de plantaj kaj bestaj nutraĵoj – 13 homoj (1,7% kaj 5%), prilaborado de fibraĵoj –12 homoj (1,6% kaj 4,7%), el kiuj 8 virinoj, prilaborado de ligno – 9 homoj (1,2% kaj 3,5%), juvelarto, pentrarto, fabrikado de religiaj aĵoj, luksaĵoj ktp – 5 homoj (0,7% kaj 1,9%), prilaborado de bestaj produktoj, mineralaj substancoj (ceramiko), farado de alkoholaĵoj – po 4 homoj (po 0,5% kaj 1,6%), kemia kaj ligitaj al ĝi industrioj kaj ĉiuj aliaj trinkaĵoj kaj fermentaĵoj – po 2 homoj (po 0,2% kaj 0,8%).

La duan lokon ĉe la loka judaro okupis diversspeca vendado – pri tio okupiĝis 223 homoj aŭ 29,9% de la laborintaj judoj. Kun familianoj tiu cifero atingis 38,9% de la loka judaro. La plej ofte temis pri vendado de “aliaj agrikulturaĵoj” (do krom viva brutaro kaj greno) – 87 homoj (11,7% de la laborintaj judoj kaj 39% de ĉiuj vendistoj). Sume pri vendado de agrikulturaĵoj okupiĝis 42,6% de la lokaj judoj, laborintaj en vendado, kio spegulas ĉefe agrikulturan karakteron de la regiona ekonomio tiutempe.


Sinagogo en la muzeo de la Tobolska prizono

Sekvis vendado ĝenerale, sen strikta difino – 47 homoj (6,3% kaj 21% respektive), vendado de ŝtofoj kaj vestoj – 42 homoj (5,6% kaj 18,8%), vendado disporta – 27 homoj (3,6% kaj 12,1%), vendado de viva brutaro kaj greno – po 4 homoj (po 0,5% kaj 1,8%), vendado de metalaĵoj – po 3 homoj (po 0,4% kaj 1,3%), vendado de hejmaĵoj – 2 homoj (0,2% kaj 0,9), vendado de luksaĵoj, sciencaĵoj, artaĵoj, kultaĵoj ktp – 1 homo (0,1% kaj 0,4%).

La trian lokon okupis veturigado – pri ĝi okupiĝis 33 homoj (inkluzive 2 virinojn), do 4,4% de la laborinta judaro.


Sinagogo en la muzeo de la Tobolska prizono

La kvaran lokon okupis agrikulturo – 31 homoj (inkluzive 2 virinojn) aŭ 4,2% de la laborinta judaro. Kun familianoj tiu cifero kreskis ĝis 119 homoj (5% de la loka judaro). Juda agrikulturado estas interesa, sed ankoraŭ malmulte esplorita temo. Malfacilas diri kiel ĝi aperis kaj ĉu temis pri apartaj setlejoj aŭ judaj familioj estis partoj de kamparanaj komunumoj. Tamen la fakto mem ke en Siberio, milojn da kilometroj for de la setla zono judoj ne nur loĝis, sed ankaŭ okupiĝis pri agrikultivado estas tre interesa kaj esplorinda.

Enspezoj de nemoveblaĵoj, rimedoj de gepatroj kaj parencoj provizis vivrimedojn al 40 lokaj judoj (5,4%). 25 homoj (3,3%) laboris kiel servistoj aŭ taglaboristoj. 18 homoj (2,4%) estas menciitaj en la sekcio “rimedoj ricevataj de la ŝtato, sociaj institucioj kaj privatuloj”. Pri instruado kaj edukado okupiĝis 12 homoj (1,6%), inkluzive de 2 virinoj, per kuracado kaj sanitaraj aferoj – 6 homoj (0,8%), inkluzive de 1 virino, pri “pureco kaj higieno de la korpo” – 7 homoj (0,9%). 9 judoj (1,2%) servis en armeo. Ĉiuj aliaj okupoj altiris ne pli ol 1% de la loka judaro.


Loko kie troviĝis mikvao en Tjumeno

La plej rimarkinda el ili estas mencio pri unu prostituino, loĝinta en Tobolsko kaj havinta 12 virinojn-familianojn. Eble temas pri unu el kazoj de falsa prostituado, kiam respektiva dokumento (“flava bileto”) estis ricevata por ebligi loĝadon ekster la setla zono. Inter la laborintoj estis kalkulitaj ankaŭ 48 homoj (6,4%) el la nombro de malliberigitoj. Ili ne havis familiojn en Tobolska gubernio kaj virinoj mankis, do evidente temas pri ekzilitoj kaj bagnuloj el la eŭropa parto de la imperio. Malrekte tion konfirmas la fakto, ke 30 el ili (62,5%) loĝis en Tobolsko, evidente en ties fama prizono[xxv].

Pri “diservado de nekristanaj konfesioj” okupiĝis 1 homo, verŝajne rabeno de la sinagogo en Tobolsko. Pliaj 5 homoj apartenis al “personoj ĉe preĝejoj, tombejoj ktp – servistoj kaj gardistoj”. El ili 2 loĝis en Tobolsko[xxvi], 1 en Iŝimo[xxvii], 1 en Tjumeno[xxviii], 1 en Jalutorovsko[xxix]. Ni jam diris komence de la artikolo, ke tiuj ĉi kvar urboj havis plej grandajn judajn komunumojn kun la tuta respektiva infrastrukturo – preĝdomoj, mikvaoj, tombejoj. Tamen en la tuta Tobolska gubernio tiutempe estis nur unu rabeno. En 1896 tio estis la ĉelabinska filistero Aaron Jakovleviĉ Fridjev[xxx].


Sinagogo en Tjumeno

La prezentitaj supre datumoj kontestas multajn ekzistantajn en la amasa konscio kaj parte en la historia scienco mitojn rilate la okupojn de la judaro. Pli ol triono de la judoj de Tobolska gubernio okupiĝis pri metioj, vendado estis en la dua loko. 4,2% estis ligitaj al agrikulturo dum tiaj “tradicie judaj” okupoj kiel medicino, scienco kaj kulturo, instruado allogis ne pli ol 1% de la judaj laboristoj ĉiu, kaj en la sferoj kiel juro, kreditaj kaj komercaj entreprenoj judoj tute mankis. Pri vendado de alkoholaĵoj okupiĝis nur 6 homoj aŭ 0,8% de la laborintaj judoj de la gubernio[xxxi].

Distribuo laŭ la okupoj grave varias inter la urboj kaj kamparo de la gubernio. En la kamparaj areoj laboris nur 144 judoj, kio estis 19,3% de la tuta laborinta judaro de la gubernio. Inter iliaj okupoj videble dominas vendado, pri kiu okupiĝis 59 homoj aŭ 41% de ĉiuj laborintaj judoj en la kamparo dum pri metioj okupiĝis 26 homoj (18%), el kiuj pri vestofarado – 8 homoj, do 30,7% de la judoj-metiistoj en la kamparo. La tuta agrikultura judaro ankaŭ loĝis en kamparo – temis pri 31 homoj (21,5%)[xxxii].

Ni transiru al la analizo de la okupoj de la juda loĝantaro laŭ apartaj setlejoj kaj distriktoj, kio ebligos imagi strukturon de tieaj judaj komunumoj.

Tobolska distrikto
En Tobolska distrikto en 1897 loĝis 6 laborintaj judoj, inkluzive 1 virinon. El ili 3 okupiĝis pri pritraktado de nutraĵoj planto- kaj bestodevenaj (inkluzive 1 virinon), 2 troviĝis en malliberejoj kaj 1 vivis danke al enspezoj de nemoveblaĵoj aŭ je rimedoj de gepatroj kaj parencoj[xxxiii].

Tobolsko
En Tobolsko koncentriĝis 50,8% de la judaro de la gubernio, inkluzive 408 laborintojn (54,8%), el kiuj 342 viroj kaj 66 virinoj. Tamen laŭ pluraj aliaj indicoj signifo de la tobolska komunumo estis eĉ pli alta. Ekzemple pri instruado kaj edukado okupiĝis 9 homoj (75% de la judoj en tiu ĉi sfero en la gubernio), 8 judoj (88,85%) servis en armeo. Krome en Tobolsko loĝis 13 el 18 poligrafiistoj (72,2%), 4 el 6 alkohol-vendistoj (66,6%), 21 el 31 okupiĝintaj pri konstruado kaj riparado (61,6%), 28 el 33 veturigistoj (84,85), el kiuj 1 virino.


La restintaj laborintaj judoj en la urbo distribuiĝis tiel: pri metioj okupiĝis 148 homoj (36,3% de ĉiuj judoj-laborintoj en la urbo, 57,1% de ĉiuj judoj-metiistoj en la gubernio), vendado – 107 homoj (26,2% kaj 48% respektive), ĉe tio en Tobolsko koncentriĝis 65,5% de la judaj vendistoj de “aliaj agrikulturaj varoj”. 14 homoj (56% de la tuta grupo en la gubernio) estis servistoj kaj taglaboristoj, 20 homoj vivis danke al enspezoj de nemoveblaĵoj aŭ je rimedoj de parencoj kaj gepatroj, 11 homoj (61,1%) vivis danke al financado fare de la ŝtato, sociaj institucioj aŭ privatuloj, 2 (100%) laboris en akva transporto, pliaj 2 okupiĝis pri “higieno kaj pureco de la korpo”. En “administrado, juĝejo kaj polico”, kaj en socia servo estis po 2 homoj, en “scienco, literaturo kaj arto” kaj “kuracado kaj sanitario” laboris po 1 judo, 6 homoj estis markitaj kiel “personoj sen konkretaj okupoj”[xxxiv].

Berjozovo
Juda loĝantaro de tiu ĉi urbo konsistis sole el personoj, kiuj okupiĝis pri vendado de agrikulturaj varoj (krom greno kaj viva brutaro) kaj el iliaj familianoj – tio estis 6 (4 viroj kaj 2 virinoj) kaj 23 homoj respektive[xxxv].


Sinagogo en la muzeo de la Tobolska prizono

Iŝima distrikto
En tiu ĉi distrikto en 1897 loĝis 17 laborintaj judoj, inkluzive de 14 viroj kaj 3 virinoj. Inter ili etsis 2 viroj-agrikulturistoj kaj 3 virinoj – iliaj familianoj. Krome en la distrikto estis 5 judoj-metiistoj, 5 komercistoj kaj 1 veturigisto. 1 virino vivis per rimedoj ricevataj de la ŝtato, sociaj institucioj kaj privatuloj, 1 viro rilatis al “pureco kaj higieno de la korpo” kaj 1 virino ne sukcesis indiki siajn okupojn[xxxvi].

Iŝimo
Laborinta juda loĝantaro de la urbo konsistis el 20 viroj. El ili 8 homoj (40%) okupiĝis pri metioj (vestofarado, prilaborado de ligno, poligrafio, instrumentofarado – po 2 homoj), 3 homoj (15%) okupiĝis pri vendado, po 2 homoj vivis danke al “rimedoj ricevataj de la ŝtato, sociaj institucioj kaj privatuloj” kaj per “konstruado, riparado kaj bontenado de loĝejoj kaj konstruaj laboroj”. Po 1 homo estis en socia servo, servis kiel “servistoj kaj taglaboristoj”, kaj kiel veturigistoj. 1 homo laboris ĉe “preĝejoj kaj tombejoj” kaj 1 ne havis certajn okupojn[xxxvii].


Kurgana distrikto
En la distrikto loĝis 8 laborintaj judoj, ĉiuj estis viroj. 4 el ili (50%) okupiĝis pri vendado de ŝtofoj kaj vestoj, 3 (37,5%) estis agrikulturistoj kun kiuj loĝis 2 familianoj (ankaŭ viroj). 1 judo estis je socia servo[xxxviii].

Kurgano
Laborinta judaro de la urbo konsistis el 17 homoj – 15 viroj kaj 2 virinoj. El ili 10 homoj (58,8%) okupiĝis pri metioj, inkluzive 5 pri vestofarado. 2 okupiĝis pri vendado, 1 pri kuracista kaj sanitara agado (virino), 1 – pri konstruado, riparado kaj bontenado de loĝejoj kaj konstruaj laboroj, 1 – pri “pureco kaj higieno de la korpo”. 1 judo ne havis difinitajn okupojn kaj 1 estis malliberigita[xxxix].

Surguto
Tiu ĉi urbo ne havis laborintajn judojn. En la tuta Surguto loĝis nur unu judo – virino, kiu estis membro de familio, ekzistanta per rimedoj ricevataj de la ŝtato, sociaj institucioj kaj privatuloj[xl].


Sinagogo en la muzeo de la Tobolska prizono

Tara distrikto
En la distrikto loĝis 21 laborintaj judoj, ĉiuj viroj. 9 homoj (42,8%) okupiĝis pri vendado, 6 (28,6%) pri agrikulturado kaj tiuj lastaj havis 30 familianojn. Per rimedoj ricevataj de nemoveblaĵoj, gepatroj kaj parencoj vivis 3 homoj, pri metioj okupiĝis 2 (ceramikaĵoj kaj vestofarado), minado allogis 1 homon (sola judo en tiu fako en la regiono)[xli].

Taro
En la urbo Taro loĝis 23 laborintaj homoj, inkluzive de 19 viroj kaj 4 virinoj. El ili 9 (39,1%) okupiĝis pri vendado, 6 – pri metioj (26%), inkluzive 3 pri prilaborado de metaloj kaj 3 pri vestofarado (2 el ili estis virinoj). Po 1 homo vivis per “rimedoj ricevataj de la ŝtato, sociaj institucioj kaj privatuloj”, rimedoj ricevataj de “nemoveblaĵoj, gepatroj kaj parencoj” kaj per “konstruado, riparado kaj bontenado de loĝejoj kaj konstruaj laboroj”. 1 viro estis markita en kategorio “servo kiel privata servisto aŭ taglaboristo” kaj 1 virino okupiĝis pri veturigado. Krome en la urbo loĝis 3 malliberigitaj judoj[xlii].

Turinska distrikto
La tuta judaro de la distrikto konsistis el 1 viro-malliberulo[xliii].


Domo de familio Overŝtejn en Tjumeno

Tjukalinska distrikto
Laborinta judaro de la distrikto estis malmultnombra kaj konsistis el 82 homoj (70 viroj kaj 12 virinoj). El ili 37 (45,1%) okupiĝis pri vendado, inkluzive 17 (45,9%) pri vendado ĝenerale kaj 12 (32,4%) pri vendado de ŝtofoj kaj vestoj. La duan lokon okupis agrikulturo, pri kiu okupiĝis 18 homoj (21,9%), inkluzive 2 virinojn, 48 homoj estis familianoj de agrikulturistoj. En la distrikto loĝis ankaŭ 12 judoj-metiistoj (14,6%), inkluzive de 3 okupiĝantaj pri farado de alkoholaĵoj (75% de ĉiuj judoj en tiu fako en la gubernio).

5 homoj apartenis al servistoj kaj taglaboristoj, 3 homoj okupiĝis pri edukado. Pri veturigado, fervojo, konstruado, “riparado kaj bontenado de loĝejoj kaj konstruaj laboroj” kaj pri vendado de alkoholaĵoj okupiĝis po 1 judo. Rimedoj ricevataj per nemoveblaĵoj kaj tiuj de parencoj kaj gepatroj vivtenis 1 judon. Krome 1 judo ne indikis siajn okupojn[xliv].

Tjukalinsko

Juda loĝantaro de la urbo estis malmultnombra kaj tiu laborinta konsistis el nur 17 homoj, ĉiuj viroj. El ili 10 homoj (58,8%) okupiĝis pri vendado, 5 homoj (29,4%) pri metioj, 1 vivis per rimedoj ricevataj de nemoveblaĵoj kaj tiuj de parencoj kaj gepatroj kaj 1 servis en armeo[xlv].


Sinagogo en la muzeo de la Tobolska prizono

Tjumena distrikto
En la distrikto loĝis 10 judoj, inkluzive de 5 laborintaj (el ili 1 virino). 2 el ili estis metiistoj (1 okupiĝis pri prilaborado de bestaj produktoj kaj 1 virino pri vestofarado), 1 vendis ŝtofojn kaj vestojn, 1 okupiĝis pri kuracista kaj sanitara agado, 1 estis malliberigita[xlvi].

Tjumeno
En Tjumeno en 1897 loĝis 82 laborintaj judoj, inkluzive 10 virinojn. 28 judoj (34,1%) estis metiistoj, el kiuj 18 (64,2%) okupiĝis pri vestofarado. En la urbo loĝis 16 judaj vendistoj (19,5%), el kiuj 10 (62,5%) vendis ŝtofojn kaj vestojn. 12 judoj (14,6%) estis malliberigitaj. Pri kuracista kaj sanitara agado okupiĝis 3 homoj, pliaj 3 estis servistoj kaj taglaboristoj kaj 3 vivis per rimedoj ricevataj de la ŝtato, sociaj institucioj kaj privatuloj.


Domo de familio Brandt en Tjumeno

2 judoj apartenis al kategorio “pureco kaj higieno de korpo”, 2 okupiĝis pri konstruado, riparado kaj bontenado de loĝejoj kaj konstruaj laboroj, po 1 apartenis al la fakoj kiel “administrado, juĝejo, polico”, “personoj ĉe preĝejoj kaj tombejoj”, fervojo, veturigado, vendado de alkoholaĵoj. Okupoj de 4 judoj restis nedifintaj kaj 1 malsukcesis indiki ilin[xlvii].

Jalutorovska distrikto
Laborinta judaro de la distrikto konsistis el 4 viroj. El ili 3 (75%) okupiĝis pri vendado kaj 1 pri vestofarado[xlviii].

Jalutorovsko
En la urbo mem loĝis 28 laborintaj judoj. El ili 12 (42,8%) estis metiistoj, inkluzive de 9 vestofaristoj (75%). 9 homoj (32,1%) okupiĝis pri vendado, el ili 8 (77,75%) vendis “aliajn agrikulturajn varojn”. Krome 3 homoj vivis per rimedoj ricevataj per nemoveblaĵoj kaj tiuj de parencoj kaj gepatroj. 1 judo estis privata servisto aŭ taglaboristo, po 1 apartenis al “personoj ĉe preĝejoj kaj tombejoj”, “drinkejoj, hoteloj, lueblaj apartamentoj, kluboj” kaj “konstruado, riparado kaj bontenado de loĝejoj kaj konstruaj laboroj”[xlix].

Distribuado laŭ sociaj tavoloj
Tre rimarkindas distribuado de la gubernia judaro laŭ sociaj tavoloj – fiksitaj grupoj, al kiuj devis aparteni ĉiu loĝanto de la Rusia imperio kaj kiuj havis malsaman juran statuson. Ĝi kompletigas datumojn pri okupoj kaj ebligas pli bone kompreni socian niĉon, kiun okupis la judoj de Tobolska gubernio.

Same kiel en la tuta Rusia imperio plejparto de lokaj judoj estis registritaj kiel filisteroj. En Tobolska gubernio nombro de judoj-filisteroj atingis 1 739 (879 viroj kaj 860 virinoj), kio konsistigis 72,8% de la loka judaro (averaĝa indico en la gubernio – 3,2%). La dua laŭnombre grupo de la judoj estis registrita kiel kamparanoj – 516 homoj (242 viroj kaj 274 virinoj), kio estis 21,6% de la tuta judaro (ĝenerale en la gubernio – 89,6%).


Sinagogo en la muzeo de la Tobolska prizono

Rimarkindas ke nombro de la judoj registritaj kiel kamparanoj je 4,3% superis nombron de la judoj loĝintaj en kamparo kaj je 77% – nombron de la judoj, okupiĝintaj pri agrikulturo (inkluzive familianojn de agrikulturistoj). Evidente la kamparana statuso necesis ĉefe por superi jurajn limigojn pri loĝado kaj okupoj. Tion konfirmas ankaŭ arkivaj dokumentoj, kiuj enhavas plurajn menciojn pri judoj-“kamparanoj”, konstate loĝintaj en urboj.

Suma nombro de la judoj-negocistoj kaj iliaj familianoj en la gubernio estis 76 homoj (35 viroj kaj 41 virinoj), kio estis 3,2% de la tuta loka judaro. Tiu malgranda cifero tamen 35,5-oble superis la saman indicon inter la tuta loĝantaro de la gubernio (0,09%).

En la loka judaro estis 6 “heredaj kaj personaj honoraj civitanoj” kaj iliaj familianoj (5 viroj, 1 virino), kio konsistigis 0,2% de ĉiuj lokaj judoj. Procento de tiu ĉi socitavolo inter la judaro estis 2,5-oble pli alta ol averaĝa indico en la gubernio (0,08%). Eble judoj haveblis ankaŭ inter nobeloj. 1 viro trafis kategorion “nobelaro persona, ŝtatoficistoj ne-nobelaj kaj iliaj familianoj”. 1 judo (viro) estis eksterlandano. 44 homoj (39 viroj, 5 virinoj) apartenis al neniu el la menciitaj socitavoloj. 4 homoj ne indikis sian socitavolon. Inter heredaj nobeloj, iliaj familianoj, kristanaj ekleziuloj kaj iliaj familianoj, militservantaj kozakoj, lokaj indiĝenoj kaj personoj naskiĝintaj en Finnlando judoj tute mankis, kio estis atendebla[l].


Sinagogo en la muzeo de la Tobolska prizono

En la urboj estis registritaj 89% judoj-filisteroj (1 548 homoj), 86,8% de la negocistoj kaj iliaj familianoj (66 homoj), 46,5% kamparanoj (240 homoj) kaj 93,2% (41 homoj) de la homoj, kiuj apartenis al neniu socitavolo[li].

Rimarkindas ke en Tobolsko loĝis 61,1% de la judoj-filisteroj (1 061 homoj) kaj nur 15,85% de la judoj-negocistoj kaj iliaj familianoj (12 homoj) de la tuta nombro de la judoj en tiuj socitavoloj (1% de la judaro de la urbo). En Tobolsko estis registritaj ankaŭ 23,6% de la judoj-kamparanoj. Dume la juda komunumo de Berjozovo, konsistinta el nuraj 29 homoj, je 37,9% (11 homoj) konsistis el negocistoj kaj iliaj familianoj. La resta judaro en la urbo estis registrita kiel filisteroj krom 1 judino-kamparanino[lii]. Relative grandaj grupoj de judoj-negocistoj loĝis en Jalutorovsko (13 homoj, do 13,3% de la urba judaro)[liii], Tjukalinska distrikto – 8 homoj (2,8 %)[liv], Iŝimo – 7 homoj (7,3 %)[lv].

Malgraŭ sia relativa malgrandeco la juda komunumo de Tjumeno konsistis al altstatusaj membroj. Inter ĝiaj anoj 4 homoj apartenis al kategorio “heredaj kaj personaj honoraj civitanoj kaj iliaj familianoj” (66,6% de ĉiuj judoj en tiu kategorio en la gubernio) kaj 23 homoj estis negocistoj kaj iliaj familianoj (30,3% de ĉiuj judoj en tiu kategorio en la gubernio kaj 9,3% de la judaro de Tjumeno). Kamparanoj konsistigis 23,9% (59 homoj) de la loka judaro. En Tjumeno loĝis ankaŭ sola judo-eksterlandano.


Sinagogo en Tjumeno en la 1990-aj jaroj

En Tjumena distrikto loĝis 2 judoj-negocistoj kaj iliaj familianoj (20%)[lvi]. En Kurgano[lvii] kaj Tjukalinska distrikto[lviii] loĝis po 1 judo, kiuj apartenis al heredaj kaj personaj honoraj civitanoj kaj iliaj familianoj.

El la prezentitaj datumoj klare videblas ke plejparto de la judaj negocistoj loĝis ne en la ĉefurba Tobolsko, kie koncentriĝis pli ol duono de la gubernia judaro, sed en distriktaj centroj kiel Tjumeno, Iŝimo kaj Jalutorovsko. Evidente tion okazis pro obstakloj en la socia progreso de judoj, kaŭzita de alta konkurenco kun dominantaj etnoj. En la periferiaj centroj bezono je negocistaro estis sufiĉe alta dum konkurenco estis malpli aktiva. Tio klarigas ankaŭ kial la plej riĉaj judoj klopodis ricevi negocistajn atestilojn en periferio por poste laŭeble transloĝiĝi al pli grandaj urboj.


Sinagogo en la muzeo de la Tobolska prizono

Karaimoj
Nombro de la karaimoj en Tobolska gubernio estis malgranda – 26 homoj, kio konsistigis 0,001% de la tuta loĝantaro. Esplorado de tiu ĉi kategorio malfacilas pro tio, ke plejparte datumoj pri la loĝantaro estas prezentitaj surbaze de ne religia, sed lingva klasifiko. Tamen haveblaj daŭmoj ebligas krei ĝeneralan bildon de la karaima komunumo de Tobolska gubernio.

Genra strukturo de la karaima loĝantaro estis iom malekvilibra – viroj konsistigis 61,5% (16 homoj). Edukiteco estis malalta: nur 4 homoj (15,4%) sciis legi, el ili nur 1 virino. Plejparto de la karaimoj – 21 homoj (80,8%) nomis kiel gepatran lingvon la rusan (inklzuive ĉiujn 4 alfabetulojn), 1 viro diris ke lia gepatra lingvo estis la ukraina. 3 virinoj parolis en la juda (11,5%). 1 viro apartenis al la grupo “tatara lingvo”.


Paroĥeto el la Tjumena sinagogo

Plejparto de la karaimoj loĝis en la kamparo – tie estis registritaj 22 homoj (84,6%), inkluzive ĉiujn alfabetulojn kaj preskaŭ ĉiujn (15 el 16) virojn. Rimarkindas ke en la kamparo mankis eĉ unu judlingva karaimo. En urboj loĝis 4 karaimoj, el kiuj 3 estis virinoj. Ĉiuj virinoj parolis en la juda, la viro – en la ukraina[lix].

Aĝo de la karaimoj grave variis – de beboj malpli ol 1 jaron aĝaj ĝis personoj inter 70 kaj 79 jarojn aĝaj. Rilatumo estis jena: beboj ĝis 1 jaro – 1 homo, de 1 ĝis 9 jaroj – 5 homoj, de 10 ĝis 19 jaroj – 6 homoj, de 20 ĝis 29 jaroj – 1 homo, от 30 ĝis 39 лет – 3 homoj (11,5 %), de 40 ĝis 49 jaroj – 4 homoj (15,4 %), de 50 ĝis 59 jaroj – 3 homoj (11,5 %), de 60 ĝis 69 jaroj – 2 homoj и de 70 ĝis 79 jaroj – 1 homoj [lx].

En Iŝima distrikto loĝis 3 karaimoj (2 viroj kaj 1 virino). Konsiderante iliajn datumojn (knabo 10-19 jarojn aĝa, viro de 30-39 jaroj kaj virino de 50-59 jaroj) oni povas supozi ke temas pri familio.

Pli granda grupo da karaimoj loĝis en Kurgana distrikto – 7 homoj (6 viroj kaj 1 virino). Evidente ankaŭ ĉi-foje temis pri familio el reprezentantoj de tri generacioj: 2 knaboj de 1-9 jaroj, 2 knaboj de 10-19 jaroj, 1 viro de 20-29 jaroj, 1 virino de 40-49 jaroj kaj 1 viro de 50-59 jaroj)[lxi].

En Tara distrikto loĝis 4 karaimoj (1 viro kaj 3 virinoj), evidente ankaŭ tio estis nekompleta trigeneracia familio: knabino ĝis 1 jaro, 2 virinoj de 40-49 jaroj kaj viro de 70-79 jaroj).


Sinagogo en Tjumeno en la 1950-aj jaroj

3 karaimoj-viroj estis registritaj en Turinska distrikto. Rimarkindas ke tio estis infanoj: 2 knaboj de 1-9 jaroj kaj 1 knabo de 10-19 jaroj[lxii].

En Tjukalinska distrikto loĝis du karaimoj-viroj, eble temas pri patro kaj filo (aĝaj 30-39 kaj 60-69 jarojn respektive). En Tjumena distrikto loĝis karaima knabino de 10-19 jaroj. En Jalutorovska distrikto loĝis 2 karaimoj (viro kaj virino), plej verŝajne virino kun filo (aĝaj 30-39 kaj 1-9 jarojn respektive). La tuta urba karaima loĝantaro de la gubernio koncentriĝis je Tjumeno. Eble ankaŭ ili estis iugrade parencoj: knabo de 10-19 jaroj kaj virinoj de 40-49, 50-59 kaj 60-69 jaroj respektive[lxiii].


Juda tombo en la Tekutjev-tombejo en Tjumeno

Referencoj
[i] Первая всеобщая перепись населения Российской империи. 1897 год. LXXVIII. Тобольская губерния. СПб., 1905. С. XXX.

[ii] там же. С. XXXII.

[iii] там же. С. 2-3.

[iv] Население// Еврейская энциклопедия. Т.XI- СПб, б/г (репринт 1991 г.). С. 536-538.

[v] Обзор Тобольской губернии за 1883 г. (приложение к всеподданнейшему отчёту). б/г, б/и. С. 5.

[vi] Обзор Тобольской губернии за 1884 г. (приложение к всеподданнейшему отчёту). б/г, б/и. С.6.

[vii] Обзор Тобольской губернии за 1885 г. (приложение к всеподданнейшему отчёту). б/г, б/и. С.5.

[viii] Обзор Тобольской губернии за 1888 г. (приложение к всеподданнейшему отчёту). б/г, б/и. С.6.

[ix] Обзор Тобольской губернии за 1899 г. (приложение к всеподданнейшему отчёту). Тобольск, 1900. Приложение 1-е.

[x] Первая всеобщая перепись населения Российской империи. 1897 год. LXXVIII. Тобольская губерния. СПб., 1905. С. XXX.

[xi] там же. С.XLIII.

[xii] там же. С.2-3.

[xiii] там же. С.74-75.

[xiv] Ĝenerale la judaro loĝanta ekster la setla zono havis iom alian genran rilatumon: 53,5% viroj kaj 46,5% virinoj: //Население// Еврейская энциклопедия. Т.XI- СПб, б/г (репринт 1991 г.). С. 541-542.

[xv]Первая всеобщая перепись населения Российской империи. 1897 год. LXXVIII. Тобольская губерния. СПб., 1905. С. 74-75.

[xvi] там же. С. 82-85.

[xvii] там же. С. 82-85.

[xviii] там же. С. 86-87.

[xix] там же. С. 102-105.

[xx] Malaltiĝo de morteco ĉe la juda loĝantaro komenciĝis jam en la 18-a jarcento kaj en la 19-a jarcento iĝis komuna afero en ĉiuj judaj komunumoj de Eŭropo. Morteco ĉe la judoj ĉiam estis malpli alta ol ĉe la ĉirkaŭa ne-juda loĝantaro: //Демография//Краткая еврейская энциклопедия. Т. 2. Иерусалим, 1982. С.322.

[xxi] Движение населения в Европейской России и в двух губерниях Сибири: Енисейской и Тобольской за 1902 г. СПб., 1907. С. XXII.

[xxii] Первая всеобщая перепись населения Российской империи. 1897 год. LXXVIII. Тобольская губерния. СПб., 1905. С. 134.

[xxiii] Население// Еврейская энциклопедия. Т.XI. СПб, б/г (репринт 1991 г.). С. 541-542.

[xxiv] Первая всеобщая перепись населения Российской империи. 1897 год. LXXVIII. Тобольская губерния. СПб., 1905. С. 140.

[xxv] там же. С. 176.

[xxvi] там же.

[xxvii] там же. С. 182-184.

[xxviii] там же. С. 204.

[xxix] там же. С. 208.

[xxx] Адрес-календарь Тобольской губернии за 1895 г. Тобольск, 1894. С. 18.

[xxxi] Первая всеобщая перепись населения Российской империи. 1897 год. LXXVIII. Тобольская губерния. СПб., 1905. С. 158.

[xxxii] там же. С. 164.

[xxxiii] там же. С. 174.

[xxxiv] там же. 176.

[xxxv] там же. С. 178-182.

[xxxvi] там же. С. 180-182.

[xxxvii] там же. С. 182-184.

[xxxviii] там же. С. 184-186.

[xxxix] там же. С. 186-188.

[xl] там же. С. 190.

[xli] там же. С. 190-192.

[xlii] там же. С. 192-194.

[xliii] там же. С. 194-196.

[xliv] там же. С. 198-200.

[xlv] там же. С. 200-202.

[xlvi] там же. С. 202-204.

[xlvii] там же. С. 204-206.

[xlviii] там же. С. 206.

[xlix] там же. С. 208.

[l] там же. С. 222-223.

[li] там же. С. 224-225.

[lii] там же. С. 226-227.

[liii] там же. С. 238-239.

[liv] там же. С. 236-237.

[lv] там же. С. 228-229.

[lvi] там же. С. 236-237.

[lvii] там же. С. 230-231.

[lviii] там же. С. 234-235.

[lix]Первая всеобщая перепись населения Российской империи. 1897 год. LXXVIII. Тобольская губерния. СПб., 1905. С. 82-85.

[lx] там же. С. 240-241.

[lxi] там же. С. 242-243.

[lxii] там же. С. 244-245.

[lxiii] там же. С. 246-247.</text>
      <sha1>aeoz18lbcfalzjfloo76nrdpauyqdqh</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>62782</id>
      <parentid>62781</parentid>
      <timestamp>2022-08-03T13:05:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="47680" xml:space="preserve">{{paĝokapo2
 | titolo     = Juda loĝantaro de Tobolska gubernio fine de la 19-a jarcento: socio-demografia portreto (laŭ materialoj de la censo de 1897)
 | aŭtoro     = Stanislavo Belov
 | tradukinto = 
 | sekcio     = 
 | antaŭa     = 
 | sekva      = 
 | jaro       = 
 | notoj      = 
 | vikipedio  = 
 | vikicitaro = 
 | kategorioj = Historio de Rusio, Tobolska gubernio, Censoj, Judoj
}}

'''En 1897 unuafoje la tuta loĝantaro de la Rusia imperio estis kalkulita dum la ĝenerala censo. Ĝiaj materialoj, publikigitaj en 1905, estas unika laŭ siaj kompleteco kaj fidindeco fonto de informoj pri loĝantoj de Tobolska gubernio, iliaj nombro, lokiĝo, aĝo, religio, lingvoj kaj okupoj. Celo de tiu ĉi artikolo estas kreado surbaze de socio-demografia statistiko laŭeble plej kompleta kaj detala portreto de la juda loĝantaro de la regiono.'''

Antaŭ ol transiri al esplorado de la problemo ni diru kelkajn vortojn pri specifeco de la terminologio. Ĝi estas kaŭzita de la eterna problemo – surbaze de kiu kriterio oni povas difini etnan apartenon de la homo. Fine de la 19-a jarcento tiucele estis uzataj lingvo kaj religio. Laŭe al tio ĉi en la censaj materialoj estas uzataj plejparte du tipoj de klasifiko de statistikaj datumoj – surbaze de lingvo kaj religio. Por komprenigi pri kiu kriterio temas ni parolos respektive pri judoj (lingvo) kaj judismanoj (religio).

Tamen ankaŭ ene de unu etna grupo lingva kaj religia apartenoj povas malkongrui. Tio videblas ankaŭ je ekzemplo de la juda loĝantaro de Tobolska gubernio – pro konvertitoj al kristanismo, kies denaska lingvo estis la juda kaj la judismanoj, kiuj nomis kiel gepatran iun ne-judan lingvon.

Sed nombro de ambaŭ grupoj en 1897 estis relative malgranda. Do malgraŭ ĉiuj menciitaj rimarkoj ni povas konsideri nian analizon sufiĉe kompleta kaj reprezenta por la tuta (etne) juda loĝantaro de Tobolska gubernio.

== Nombro kaj lokiĝo ==
En 1897 en Tobolska gubernio loĝis 2 463 judaismanoj, kio konsistigis 0,17% de la tuta loĝantaro[i]. El ili 2 387 nomis la judan (evidente la jidan) kiel sian gepatran lingvon[ii]. Krome en la gubernio loĝis 26 karaimoj[iii].

Rimarkindas ke la juda komunumo de Tobolska gubernio okupis la lastan lokon en Siberio laŭ sia relativa grandeco (en la apuda Tomska gubernio la judoj konsistigis 0,4% de la loĝantaro, averaĝe en Siberio – 0,6%, en la Rusia imperio – 4,1%) kaj la kvinan lokon laŭ absoluta nombro. La judoj de Tobolska gubernio konsistigis 7,1% de la juda loĝantaro de Siberio (34 477 homoj)[iv].

Nombro de la judismanoj kaj kialoj de ĝia grava variado estas interesa, sed ankoraŭ ne esplorita afero. Tiel en “Superrigardo de Tobolska gubernio” de 1883 oni diras ke judoj konsistigis 0,16% de la loĝantaro de la regiono[v]. En la “Superrigardoj” de 1884[vi], 1885[vii], 1888[viii] estas menciitaj 0,17%. Ĝis 1891 okazas grava kresko de la juda komunumo, kiu konsistas jam el 3 983 homoj aŭ 0,28% de la loĝantaro. Sed jam en “Superirgardado” de 1899 oni skribas: “por 1000 homoj estas… judoj – 1,55”[ix], tio estas 2 391 homoj aŭ 0,15 % de la loĝantaro.

Sur la teritorio de la gubernio la judismana loĝantaro estis distribuita malegale. Plejparto (1 966 homoj), do proksimume 80%, loĝis en urboj kaj nur 494 homoj (20%) estis registritaj en kamparo. Do variis ankaŭ procentaĵo de la juda loĝantaro – en urboj ĝi atingis 2,24% dum en kamparo – nur 0,04% de la tuta loĝantaro[x].

La plej granda judaisma komunumo formiĝis en la gubernia ĉefurbo Tobolsko. Tie loĝis 1 251 judismanoj, kio konsistigis iom pli ol 6% de la urba loĝantaro kaj 50,8% de la judismana komunumo de la gubernio. Tio facile klarigeblas, ĉar la judoj plejparte estis urbanoj, havis nek rajton, nek eblecon okupiĝi pri agrikulturo, do ili preferis setliĝi en plej grandaj urboj, kie haveblis pli da liberaj sociaj kaj ekonomiaj niĉoj. Tion ni povas trovi ankaŭ rilate aliajn diasporojn, kion mencias la aŭtoroj de la censaj materialoj: “Parto de poloj, germanoj kaj judoj kvankam okupiĝas pri agrikulturo, sed plejparto de ili preferas metiojn, komercon kaj aliajn okupojn”[xi].

La dua laŭ nombro judismana komunumo ekzistis en Tjumeno. Tie loĝis 262 judismanoj, kio konsistigis 0,9% de la tuta urba loĝantaro aŭ 10,6% de ĉiuj judismanoj de la gubernio. Sekvis Jalutorovsko – 105 homoj (3,1% kaj 4,3% respektive), Iŝimo – 92 homoj (1,3% kaj 3,7%), Taro – 84 homoj (1,2% kaj 3,4%), Tjukalinsko – 76 homoj (1,9% kaj 3%), Kurgano – 70 homoj (0,7% kaj 2,8%) kaj Berjozovo – 29 homoj (2,7% kaj 1,2%). Du urboj en la gubernio tute ne havis judismanojn – Surguto kaj Turinsko[xii]. Kiel videblas el la prezentitaj datumoj, absoluta nombro de la judismanoj ne ĉiam korespondis al ĝia relativa grandeco kaj influo en respektiva loko.

En ĉiuj distriktoj de la gubernio (do kamparaj areoj, sen konsideri tieajn urbojn) judismana loĝantaro estis malmultnombra, en Surguta kaj Berjozova distriktoj ĝi tute mankis. La plej granda komunumo neatendite formiĝis en Tjukalinska distrikto, kie loĝis 286 judismanoj, kiuj konsistigis 0,1% de la tuta loĝantaro de la distrikto kaj 11,65 de la judismana loĝantaro de la gubernio. Sekvis distriktoj Tara – 92 homoj (respektive 0,06% kaj 3,7%), Iŝima – 58 homoj (0,02% kaj 2,3%), Tobolska – 19 homoj (0,01% kaj 0,7%), Jalutorovska – 14 homoj (0,007% kaj 0,6%), Kurgana – 12 homoj (0,004% kaj 0,5%), Tjumena – 10 homoj (0,01% kaj 0,4%), Turinska – 3 homoj (0,004% kaj 0,1 %)[xiii].

== Genroj ==
La judismana komunumo konsistis el 1 234 viroj (50,1%) kaj 1 229 virinoj (49,9%). Inter la ĝenerala loĝantaro de la gubernio 49,3% estis viroj kaj 50,7% virinoj. Oni povas diri ke la genra strukturo de la komunumo estis sufiĉe ekvilibra kaj preskaŭ ne diferenciĝis de la ĝenerala demografia situcio en la gubernio[xiv].

Tiu ekvilibro haveblis en preskaŭ ĉiuj setlejoj, krom Kurgana distrikto (sen la urbo), kie loĝis 11 viroj kaj nur 1 virino de la judisma kredo, kaj Tjumena distrikto (sen la urbo), kie loĝis 7 judismanoj kaj 3 judismaninoj[xv].

Tiu ĉi ekvilibro estis grava por tiom dissemita diasporo kiel la rusia judaro – tio ebligis fari plejparton de geedziĝoj ene de la grupo, kio siavice bremsis asimiladon.

== Lingvoj ==
Gepatra lingvo estas grava indikilo de grado de asimiliĝo kaj indico je aparteno al kultura grupo ene de la etno. Interesan materialon provizas al ni datumoj pri rilatumo de religio kaj gepatra lingvo. Sume en la gubernio agnoskis la judan lingvon kiel gepatran 2 387 homoj, inkluzive de 1 205 viroj kaj 1 182 virinoj. El ili 52,9% sciis legi, inkluzive 62,1% de viroj kaj 43,4% de virinoj.

Plejparto da agnoskintaj la judan lingvon kiel gepatran apartenis al la judisma kredo: 2 352 homoj, do 98,5% de ĉiuj judparolantoj. Rilatumo de la genroj estis la sama: la judan nomis kiel gepatran 95,9% de viroj-judismanoj kaj 95% virinoj. 52,8% el ili sciis legi (la judismanoj ĝenerale – 52%).

Krom judismanoj la judan lingvon kiel gepatran nomis 30 homoj, menciitaj kiel “ortodoksuloj” (19 viroj kaj 11 virinoj), el kiuj 19 sciis legi, 2 membroj de romkatolika komunumo (viroj), el kiuj unu sciis legi, kaj 3 karaimoj (virinoj, ĉiuj senalfabetaj). Estas evidente ke ĉiuj ĉi homoj, apartenantaj al ne-judismaj konfesioj (krom karaimoj) estis baptitoj. Plej verŝajne ilia nombro estis pli granda, ĉar patro da ili povis nomi kiel gepatran alian lingvon. Sed eĉ haveblaj datumoj ebligas konkludi ke nombro de baptitoj estis relative malgranda – 1,4% de la judismanoj aŭ 1,5% de la judparolantoj.

Rimarkindas ke konvertitaj judoj haveblis nek inter islamanoj, nek inter anoj de pluraj aliaj konfesioj. Du judoj – membroj de la romkatolika komunumo – verŝajne estis ekzilitaj al Tobolska gubernio el Pollando, kie ili estis baptitaj (ne hazarde ambaŭ estis viroj). Ĉio ĉi plian fojon substrekas la ĉefan stimulon de juda konvertiĝo en la Rusia imperio – tio estis strebo akiri egalajn rajtojn kaj asimiliĝi en la dominanta etno per aprobo de la ŝtata religio.

Malgraŭ evidenta dominado de la juda lingvo kiel gepatra en la juda komunumo, ĝi estis ne sola lingvo por ĝiaj membroj. La duan lokon okupis la rusa, kiun nomis gepatra 78 judismanoj (3,1%), 40 viroj kaj 38 virinoj, el kiuj sciis legi nur 24 (30,8%). Sekvis la germana, kiun nomis gepatra 23 judismanoj (0,9%), inter kiuj estis 8 viroj kaj 15 virinoj. En tiu ĉi grupo 60,9% sciis legi, kio evidente klarigeblas per ilia enmigrado el Germanio, Baltio aŭ landoj de Orienta Eŭropo, kie la germana estis vaste uzata kaj kulturnivelo sufiĉe alta. La plej maloftaj estis lingvoj kune nomitaj “aliaj hindeŭropaj lingvoj”. Ilin nomis kiel gepatrajn 10 homoj (0,4%), el kiuj 2 viroj kaj 8 virinoj, inter kiuj nur unu viro sciis legi[xvi].

Eĉ ne unu judismano de Tobolska gubernio nomis kiel gepatran la ukrainan lingvon dum la rusa estis gepatra por 78 homoj. Rimarkindas ke plejparto de la rusia judaro loĝis en setla zono, do en teritorio enloĝata ĉefe de ukrainoj kaj belorusoj. Evidente tio klarigeblas per fakto, ke judoj estis plejparte loĝantoj de urboj, kies loĝantaro tiutempe parolis ĉefe en la rusa. Aliflanke necesas memori ke asimilado, kies parto estis akcepto de alia lingvo, estis malfacila en tiuj areoj, do asimilitoj aperadis ĉefe ekster la setla zono, kie ili estis ĉirkaŭitaj de la dominanta rusa etno, kies lingvon ili transprenis.

En kamparaj distriktoj (sen urboj) la judan nomis kiel gepatran 484 homoj, el kiuj 267 (55,2%) sciis legi, kio eĉ iom superis alfabetecon en la gubernio ĝenerale. Plejparto da ili apartenis al la judisma komunumo – 471 человек (97, %), el kiuj kiuj sciis legi 56,9%. 13 homoj (43,3%) kalkulitaj kiel ortodoksuloj, nomintaj la judan lingvon kiel gepatran, ankaŭ loĝis en kamparo. Inter judismanoj, loĝantaj en kamparo, nomis la judan kiel gepatran 471 homoj (95,3%), la rusan – 22 homoj (4,5%), la germanan – 1 homo (0,2%)[xvii].

En la urboj de Tobolska gubernio formiĝis jena situacio. Kiel gepatran nomis la judan 1 903 homoj, el kiuj sciis legi 986 (51,8 %). Plejparto de ili estis membroj de la judisma komunumo – 1 881 homoj (98,8%). Krome la juda estis gepatra por 17 (0,9%) ortodoksuloj kaj 2 romkatolikoj (0,1%). Inter la judismanoj, loĝintaj en la urboj, la judan kiel gepatran nomis 1 881 homoj (95,7%), la rusan – 56 homoj (2,8%), la germanan – 22 homoj (1,1%), aliajn hindeŭropajn lingvojn – 10 homoj (0,5%)[xviii].

Do lingva situacio en la urba kaj kampara partoj de la judisma komunumo estis preskaŭ la sama.

== Alfabeteco ==
Edukado ĉiam okupis altan lokon en la juda valorsistemo. Fine de la 19-a jarcento plu funkciis sistemo de tradicia juda edukado, kiun trapasis preskaŭ ĉiu judo. Tamen jam kreskis asimilaj kaj modernigaj tendencoj, speciale fortaj rande de la juda diasporo, kie mankis amasoj de kompakte loĝantaj judoj. Pro tio speciale interesa estas situacio en Tobolska gubernio.

Bedaŭrinde mankas datumoj pri distribuado de la gubernia loĝantaro laŭ religio kaj edukiteco, do ni devas uzi statistikon pri edukiteco kaj gepatra lingvo. Sed ni jam vidis ke plejparto de la judlingvanoj estis membroj de la judisma komunumo, kaj plejparto de tiuj lastaj nomis kiel gepatran la judan. Do analizante haveblajn datumojn ni formos imagon pri edukiteco de la juda kaj judisma loĝantaroj de la regiono.

Kiel ni scias la judan konsideris gepatra lingvo 2 387 loĝantoj de Tobolska gubernio aŭ 0,17% de la tuta loĝantaro de la gubernio. El ili 893 homoj (37,4%) sciis legi ruse, 238 homoj (10%) estis “alfabetaj en aliaj lingvoj”. Inter la ĝenerala loĝantaro de Tobolska gubernio tiuj indicoj estis 9,7% kaj 1%. Edukadon pli ol bazan ricevis 131 judparolantoj (5,5%) dum inter la ĝenerala loĝantaro nur 0,5%. Do konsistigante nur 0,17% de la loĝantaro de Tobolska gubernio judparolantoj konsistigis 0,6% de ĉiuj alfabetuloj en la rusa, 1,7% de la alfabetuloj en aliaj lingvoj kaj 1,6% de la edukitaj pli ol baznivele.

Tiuj ĉi ciferoj konfirmas la supre prezentitan tezon pri relative alta eduknivelo de la juda loĝantaro. Rimarkindas malalta eduknivelo en “aliaj lingvoj” – evidente temas ĉefe pri tradicia juda edukado. Ĉu tio signifas ke ĝi ne funkciis en la gubernio aŭ ke asimilaj procezoj estis aktivaj? Ni serĉu respondojn al tiuj ĉi demandoj, analizonte nivelon kaj tipon de edukteco laŭ aĝaj grupoj.

En la grupo de 1 ĝis 9 jaroj eduknivelo de ĉiuj tipoj inter la judoj estas malpli alta ol inter la tuta judaro de la gubernio. En sekvaj aĝogrupoj de 10 ĝis 39 jaroj procento de judoj alfabetaj en la rusa grave superas averaĝan nivelon kaj atingas 61,5% en la grupo de 10 ĝis 19 jaroj, dum procento de alfabetaj en aliaj (evidente ĉefe en la juda) lingvoj estas malpli ol tiu averaĝa aŭ nur iom superas ĝin. En la aĝogrupoj de 40 ĝis 60 jaroj kaj pli, nombro de alfabetaj en la rusa ĉiam malkreskas, atinginte minimumon en la grupo de 60 jaroj kaj pli (20,4%), dum nombro de alfabetaj en aliaj lingvoj grave superas averaĝan nivelon, atinginte pinton en la grupo de 60 jaroj kaj pli (23,6%).

Simila tendenco videblas rilate homojn, kiuj havis pli ol bazan edukon. En la aĝogrupoj de 10 ĝis 19 jaroj, de 20 ĝis 29 jaroj kaj de 30 ĝis 39 jaroj procento de tiu ĉi kategorio estis respektive 8,7%, 13% kaj 5,8%. En postaj aĝogrupoj tiu indico draste falas kaj varias ene de 0,5-1,3%.

La prezentitaj datumoj montras ke ene de la juda komunumo en Tobolska gubernio fine de la 19-a jarcento daŭris asimilaj procezoj, kies ĉefa celgrupo iĝis juda junularo. Pli ol duono de judparolantaj loĝantoj de la gubernio 10 ĝis 29 jarojn aĝaj sciis legi en la rusa dum en la juda legis nur 10% de anoj de tiu ĉi aĝogrupo. Eĉ pli, inter la judoj de tiu ĉi aĝo videblas persista strebo daŭrigi edukadon je pli alta nivelo.

Cetere tiuj ĉi tendencoj formiĝis antaŭ tridek jaroj, kio videblas el la indicoj, karakterizantaj la judan loĝantaron de la gubernio en la aĝo de 40 ĝis 49 jaroj. En tiuj ĉi aĝogrupoj procento de edukitaj en la rusa ankaŭ estas sufiĉe alta kaj superas nombron de judoj, ricevintaj tradician edukon. En la aĝogrupo de 40 ĝis 49 jaroj tiu rilatumo estas 33,9% kaj 17,5%, en la grupo de 50 ĝis 59 jaroj – 32,9% kaj 9,7%. Inter judoj pli ol 60 jarojn aĝaj tiu rilatumo draste ŝanĝiĝas al 20,4% kaj 23,6%. Nome judoj 40 ĝis 49 jarojn aĝaj strebis doni al siaj 10-29-jaraj infanoj modernan edukon en la rusa, prefere pli ol baznivelan.

Estas konate ke sistemo de tradicia juda edukado en Tobolska gubernio tiutempe jam ekzistis, do evidente ĝin uzis nur ĉirkaŭ 10% de la lokaj judoj. Stabileco de tiu ĉi indico en la aĝogrupoj ĝis 39 jaroj montras ĉeeston de neasimilita nukleo ene de la juda komunumo, kiu plu konservis naciajn tradiciojn.

Interesaj estas ankaŭ datumoj pri genra rilatumo inter lokaj judparolantoj, ricevintaj iun edukon. Rilatumo de viroj kaj virinoj inter alfabetaj en la rusa estis 60% kaj 40%, inter ricevintaj tradician edukon – 73% kaj 27%, inter edukitaj pli ol baznivele – 42% kaj 58%.

Tiu tendenco spureblas laŭ aĝogrupoj: inter la judoj de 1 ĝis 29 jarojn aĝaj alfabetaj en la rusa genra malekvilibro estas relative malgranda – ne pli ol 2,5% favore al viroj; inter ricevintaj pli ol baznivelan edukon dominas virinoj – ĝis 75,5% en la aĝo de 20 ĝis 29 jaroj. Inter ricevintaj tradician edukon en ĉiuj aĝogrupoj videblas grava dominado de viroj, kio plian fojon substrekas patriarĥan karakteron de tiu sistemo. Ni aldonu ke ĝenerale eduka sistemo en Tobolska gubernio fine de la 19-a jarcento havis sufiĉe patriarĥan karakteron: rilatumo inter viroj kaj virinoj inter ĉiuj loĝantoj alfabetaj en la rusa estis 80,5% kaj 19,5%, inter edukitaj pli ol baznivele – 54,2% kaj 45,8%.

En la kamparo ĉiuj ĉi tendencoj daŭris kaj eĉ estis esprimitaj pli forte. Evidente tion kaŭzis dispersa loĝado de la judaro, kiu grandparte konsistis el asimilita intelektularo (kuracistoj, instruistoj, farmaciistoj) kaj krome havis malpli da eblecoj eduki siajn infanojn en tradiciaj judaj lernejoj. Do procento de judoj alfabetaj en la rusa en kamparo estis pli alta ol averaĝe kaj atingis 46%, dum tradician edukon havis malpli da judoj – 8,3%, kaj nombro de edukitaj pli ol baznivele estis malgranda – 2,7%. Genra rilatumo ĝenerale koincidis kun tiu en la gubernio ĝenerale.

En la urboj, kie loĝis kompaktaj amasoj de la judaro kaj funkciis komunumaj institucioj, procento de alfabetaj en la rusa malaltiĝas ĝis 35,2%, tiu de ricevintaj tradician edukon altiĝas ĝis 10,4%, nombro de edukitaj pli ol baznivele atingas 6,2%[xix].

== Aĝostrukturo ==
Analizo de distribuo de loĝantaro laŭ geparta lingvo kaj aĝogrupoj montras, ke aĝostrukturo de la judisma loĝantaro de la gubernio preskaŭ komplete koincidas kun tiu de la ĝenerala loĝantaro. Escepto estas la aĝogrupoj ĝis 29 jaroj, en kiuj procenta rilatumo de la juda kaj ĝenerala loĝantaro estas jena: ĝis 1 jaro – 3,4% de la juda kaj 3,6% ĝenerala loĝantaro, de 1 ĝis 9 jaroj – 24,3% kaj 22%, de 10 ĝis 19 jaroj – 23,3% и 20,3%, de 20 ĝis 29 jaroj – 16,5% и 14,4%. En la postaj aĝogrupj ekde 30 jaroj la rilatumo ŝanĝiĝas favore al la ĝenerala loĝantaro.

Oni povas klarigi tion per influo de du faktoroj. Unue, nivelo de higiena kaj medicina kulturoj ĉe la judismanoj estis pli ol averaĝa, sekve de kio pli da infanoj atingis plenkreskecon[xx]. Tion konfirmas la prezentitaj ciferoj: se komence la diferenco inter la juda kaj ĝenerala loĝantaroj de la gubernio estas relative malgranda (en la grupo ĝis 1 jaro nur 0,2%), do laŭ aĝokresko tiu ĉi diferenco stabile kreskas, atingante 2-3% en la grupoj de 10 ĝis 29 jaroj. Ĉe tio necesas rimarkigi, ke naskoindico ĉe la juda loĝantaro de la gubernio estis malpli alta ol ĉe la aliaj etnaj kaj religiaj grupoj. En 1902 natura kresko de la juda loĝantaro egalis al 6,4 homoj por 1000 dum ĉe la ortodoksuloj ĝi atingis 9,5 homoj por 1000[xxi].

Due, la loka judaro tiutempe formiĝis grandparte danke al migrado, kiun partoprenis ĉefe personoj junaj kaj moveblaj, 16 ĝis 30 jarojn aĝaj. Tio klarigas la supre prezentitajn datumojn.

== Familio ==
En la juda tradicio ekzistas specifa rilato al la familio kaj geedzeco. En la eŭropa tradicio oni kutimas geedziĝi nur kiam ekzistas garantioj de materiala bonfarto de la familio. Tradicioj de la juda popolo difinas establon de la familio kiel devon de ĉiu judo – sendepende de liaj elspezoj. En komunumoj kutime okazis speciala bonfara monkolektado, destinita por pagi doton de malriĉaj judaj fianĉinoj.

Pro tio iom mirigas relative malalta edzecnivelo de la judoj de la gubernio fine de la 19-a jarcento – geedzon havis nur 35,7% judoj (ĉe lokaj rusoj – 38,4%), gefraŭloj estis 58,9% (ĉe rusoj – 46,7%). Ni opinias ke tion kaŭzis rilatumo de geedzitaj judaj viroj kaj virinoj – 426 kaj 426. Tio ebligas kun granda certeco aserti, ke ĉiuj aŭ almenaŭ plejparto de la geedzecoj okazis ene de la juda komunumo. Strebo al siaspeca endogamio propras al multaj disperse loĝantaj popoloj, do ankaŭ la judoj ne estis escepto. Tio grave bremsis asimilajn procezojn, tamen havis ankaŭ negativan flankon – malgraŭ ekvilibra genra rilatumo estis ne ĉiam facile trovi fianĉon inter la loka judaro – relative malgranda kaj dissemita laŭ granda areo. Tio plian fojon montras ke fine de la 19-a jarcento la judoj de Tobolska gubernio estis malmulte asimilitaj, dominis strebo konservi nacian kaj religian identecojn.

Alia specifaĵo, karakterizanta familian staton de la judaro de Tobolska gubernio, estis oble pli alta procento de divorcintoj (0,4%) ol ĉe rusa loĝantaro (0,06%)[xxii]. Verŝajne tion kaŭzis la fakto, ke 80% de la judoj loĝis en urboj kaj spertis influon de sekulara eŭropa kulturo. Krome la divorco mem estas permesita en judismo, kio faciligis tiun ĉi proceduron kompare al postuloj ĉe la kristana kaj islama loĝantaroj. Ni aldonu ke statistiko de la familia stato de la judaro de Tobolska gubernio estis sama kiel ĉe la judaro de la Rusia imperio ĝenerale[xxiii].

== Sano ==
Publikigitaj materialoj de la censo ne enhavas detalajn datumojn pri fizika sano de la loka judaro. Ni scias nur ke procento de la homoj kun fizikaj problemoj (handikapuloj, mensmalsanuloj) estis ĉe la lokaj judoj sama kiel ĉe la ĝenerala loĝantaro – 0,5%[xxiv].

== Okupoj ==
Interesa estas distribuo de la judoj de Tobolska gubernio laŭ grupoj de okupoj. Suma nombro de la laborantaj judoj estis 745 homoj aŭ 31,2% de la loka judaro. 86% el ili estis viroj dum ĉe la vivtenatoj (sekcio “familianoj”) nombro de viroj estis nur 34,3%. Krom malmultaj esceptoj viroj dominas en ĉiuj grupoj de okupoj. Gamo de agadsferoj, allogintaj la judojn de Tobolska gubernio, estis tre vasta. En 64 grupoj da okupoj vakaj estis nur 14, do 21,9%, inkluzive “ortodoksa diservado” kaj “arbaristiko kaj arbaraj metioj”.

Inter la okupoj de la lokaj judoj dominis diversaj metioj – pri ili okupiĝis 256 homoj, do 34,4% de la tuta laboranta judaro. Se aldoni al ili familianojn, tiu cifero iom malkreskos – ĝis 32,9% de la judaro. La plej populara estis vestofarado – pri tio okupiĝis 120 homoj (16,1% de ĉiuj laborintaj judoj aŭ 46,9% de la judoj-metiistoj). Sekvis: konstruado, prizorgado kaj riparado de loĝejoj – 31 homoj (4,2% kaj 12,1% respektive), prilaborado de metaloj – 18 homoj (2,4% kaj 7%), poligrafio – ankaŭ 18 homoj, fabrikado de instrumentoj fizikaj, optikaj, kirurgiaj, horloĝoj, ludiloj – 14 homoj (1,9% kaj 5,5%), produktado de plantaj kaj bestaj nutraĵoj – 13 homoj (1,7% kaj 5%), prilaborado de fibraĵoj –12 homoj (1,6% kaj 4,7%), el kiuj 8 virinoj, prilaborado de ligno – 9 homoj (1,2% kaj 3,5%), juvelarto, pentrarto, fabrikado de religiaj aĵoj, luksaĵoj ktp – 5 homoj (0,7% kaj 1,9%), prilaborado de bestaj produktoj, mineralaj substancoj (ceramiko), farado de alkoholaĵoj – po 4 homoj (po 0,5% kaj 1,6%), kemia kaj ligitaj al ĝi industrioj kaj ĉiuj aliaj trinkaĵoj kaj fermentaĵoj – po 2 homoj (po 0,2% kaj 0,8%).

La duan lokon ĉe la loka judaro okupis diversspeca vendado – pri tio okupiĝis 223 homoj aŭ 29,9% de la laborintaj judoj. Kun familianoj tiu cifero atingis 38,9% de la loka judaro. La plej ofte temis pri vendado de “aliaj agrikulturaĵoj” (do krom viva brutaro kaj greno) – 87 homoj (11,7% de la laborintaj judoj kaj 39% de ĉiuj vendistoj). Sume pri vendado de agrikulturaĵoj okupiĝis 42,6% de la lokaj judoj, laborintaj en vendado, kio spegulas ĉefe agrikulturan karakteron de la regiona ekonomio tiutempe.

Sekvis vendado ĝenerale, sen strikta difino – 47 homoj (6,3% kaj 21% respektive), vendado de ŝtofoj kaj vestoj – 42 homoj (5,6% kaj 18,8%), vendado disporta – 27 homoj (3,6% kaj 12,1%), vendado de viva brutaro kaj greno – po 4 homoj (po 0,5% kaj 1,8%), vendado de metalaĵoj – po 3 homoj (po 0,4% kaj 1,3%), vendado de hejmaĵoj – 2 homoj (0,2% kaj 0,9), vendado de luksaĵoj, sciencaĵoj, artaĵoj, kultaĵoj ktp – 1 homo (0,1% kaj 0,4%).

La trian lokon okupis veturigado – pri ĝi okupiĝis 33 homoj (inkluzive 2 virinojn), do 4,4% de la laborinta judaro.

La kvaran lokon okupis agrikulturo – 31 homoj (inkluzive 2 virinojn) aŭ 4,2% de la laborinta judaro. Kun familianoj tiu cifero kreskis ĝis 119 homoj (5% de la loka judaro). Juda agrikulturado estas interesa, sed ankoraŭ malmulte esplorita temo. Malfacilas diri kiel ĝi aperis kaj ĉu temis pri apartaj setlejoj aŭ judaj familioj estis partoj de kamparanaj komunumoj. Tamen la fakto mem ke en Siberio, milojn da kilometroj for de la setla zono judoj ne nur loĝis, sed ankaŭ okupiĝis pri agrikultivado estas tre interesa kaj esplorinda.

Enspezoj de nemoveblaĵoj, rimedoj de gepatroj kaj parencoj provizis vivrimedojn al 40 lokaj judoj (5,4%). 25 homoj (3,3%) laboris kiel servistoj aŭ taglaboristoj. 18 homoj (2,4%) estas menciitaj en la sekcio “rimedoj ricevataj de la ŝtato, sociaj institucioj kaj privatuloj”. Pri instruado kaj edukado okupiĝis 12 homoj (1,6%), inkluzive de 2 virinoj, per kuracado kaj sanitaraj aferoj – 6 homoj (0,8%), inkluzive de 1 virino, pri “pureco kaj higieno de la korpo” – 7 homoj (0,9%). 9 judoj (1,2%) servis en armeo. Ĉiuj aliaj okupoj altiris ne pli ol 1% de la loka judaro.

La plej rimarkinda el ili estas mencio pri unu prostituino, loĝinta en Tobolsko kaj havinta 12 virinojn-familianojn. Eble temas pri unu el kazoj de falsa prostituado, kiam respektiva dokumento (“flava bileto”) estis ricevata por ebligi loĝadon ekster la setla zono. Inter la laborintoj estis kalkulitaj ankaŭ 48 homoj (6,4%) el la nombro de malliberigitoj. Ili ne havis familiojn en Tobolska gubernio kaj virinoj mankis, do evidente temas pri ekzilitoj kaj bagnuloj el la eŭropa parto de la imperio. Malrekte tion konfirmas la fakto, ke 30 el ili (62,5%) loĝis en Tobolsko, evidente en ties fama prizono[xxv].

Pri “diservado de nekristanaj konfesioj” okupiĝis 1 homo, verŝajne rabeno de la sinagogo en Tobolsko. Pliaj 5 homoj apartenis al “personoj ĉe preĝejoj, tombejoj ktp – servistoj kaj gardistoj”. El ili 2 loĝis en Tobolsko[xxvi], 1 en Iŝimo[xxvii], 1 en Tjumeno[xxviii], 1 en Jalutorovsko[xxix]. Ni jam diris komence de la artikolo, ke tiuj ĉi kvar urboj havis plej grandajn judajn komunumojn kun la tuta respektiva infrastrukturo – preĝdomoj, mikvaoj, tombejoj. Tamen en la tuta Tobolska gubernio tiutempe estis nur unu rabeno. En 1896 tio estis la ĉelabinska filistero Aaron Jakovleviĉ Fridjev[xxx].

La prezentitaj supre datumoj kontestas multajn ekzistantajn en la amasa konscio kaj parte en la historia scienco mitojn rilate la okupojn de la judaro. Pli ol triono de la judoj de Tobolska gubernio okupiĝis pri metioj, vendado estis en la dua loko. 4,2% estis ligitaj al agrikulturo dum tiaj “tradicie judaj” okupoj kiel medicino, scienco kaj kulturo, instruado allogis ne pli ol 1% de la judaj laboristoj ĉiu, kaj en la sferoj kiel juro, kreditaj kaj komercaj entreprenoj judoj tute mankis. Pri vendado de alkoholaĵoj okupiĝis nur 6 homoj aŭ 0,8% de la laborintaj judoj de la gubernio[xxxi].

Distribuo laŭ la okupoj grave varias inter la urboj kaj kamparo de la gubernio. En la kamparaj areoj laboris nur 144 judoj, kio estis 19,3% de la tuta laborinta judaro de la gubernio. Inter iliaj okupoj videble dominas vendado, pri kiu okupiĝis 59 homoj aŭ 41% de ĉiuj laborintaj judoj en la kamparo dum pri metioj okupiĝis 26 homoj (18%), el kiuj pri vestofarado – 8 homoj, do 30,7% de la judoj-metiistoj en la kamparo. La tuta agrikultura judaro ankaŭ loĝis en kamparo – temis pri 31 homoj (21,5%)[xxxii].

Ni transiru al la analizo de la okupoj de la juda loĝantaro laŭ apartaj setlejoj kaj distriktoj, kio ebligos imagi strukturon de tieaj judaj komunumoj.

== Tobolska distrikto ==
En Tobolska distrikto en 1897 loĝis 6 laborintaj judoj, inkluzive 1 virinon. El ili 3 okupiĝis pri pritraktado de nutraĵoj planto- kaj bestodevenaj (inkluzive 1 virinon), 2 troviĝis en malliberejoj kaj 1 vivis danke al enspezoj de nemoveblaĵoj aŭ je rimedoj de gepatroj kaj parencoj[xxxiii].

== Tobolsko ==
En Tobolsko koncentriĝis 50,8% de la judaro de la gubernio, inkluzive 408 laborintojn (54,8%), el kiuj 342 viroj kaj 66 virinoj. Tamen laŭ pluraj aliaj indicoj signifo de la tobolska komunumo estis eĉ pli alta. Ekzemple pri instruado kaj edukado okupiĝis 9 homoj (75% de la judoj en tiu ĉi sfero en la gubernio), 8 judoj (88,85%) servis en armeo. Krome en Tobolsko loĝis 13 el 18 poligrafiistoj (72,2%), 4 el 6 alkohol-vendistoj (66,6%), 21 el 31 okupiĝintaj pri konstruado kaj riparado (61,6%), 28 el 33 veturigistoj (84,85), el kiuj 1 virino.

La restintaj laborintaj judoj en la urbo distribuiĝis tiel: pri metioj okupiĝis 148 homoj (36,3% de ĉiuj judoj-laborintoj en la urbo, 57,1% de ĉiuj judoj-metiistoj en la gubernio), vendado – 107 homoj (26,2% kaj 48% respektive), ĉe tio en Tobolsko koncentriĝis 65,5% de la judaj vendistoj de “aliaj agrikulturaj varoj”. 14 homoj (56% de la tuta grupo en la gubernio) estis servistoj kaj taglaboristoj, 20 homoj vivis danke al enspezoj de nemoveblaĵoj aŭ je rimedoj de parencoj kaj gepatroj, 11 homoj (61,1%) vivis danke al financado fare de la ŝtato, sociaj institucioj aŭ privatuloj, 2 (100%) laboris en akva transporto, pliaj 2 okupiĝis pri “higieno kaj pureco de la korpo”. En “administrado, juĝejo kaj polico”, kaj en socia servo estis po 2 homoj, en “scienco, literaturo kaj arto” kaj “kuracado kaj sanitario” laboris po 1 judo, 6 homoj estis markitaj kiel “personoj sen konkretaj okupoj”[xxxiv].

== Berjozovo ==
Juda loĝantaro de tiu ĉi urbo konsistis sole el personoj, kiuj okupiĝis pri vendado de agrikulturaj varoj (krom greno kaj viva brutaro) kaj el iliaj familianoj – tio estis 6 (4 viroj kaj 2 virinoj) kaj 23 homoj respektive[xxxv].

== Iŝima distrikto ==
En tiu ĉi distrikto en 1897 loĝis 17 laborintaj judoj, inkluzive de 14 viroj kaj 3 virinoj. Inter ili etsis 2 viroj-agrikulturistoj kaj 3 virinoj – iliaj familianoj. Krome en la distrikto estis 5 judoj-metiistoj, 5 komercistoj kaj 1 veturigisto. 1 virino vivis per rimedoj ricevataj de la ŝtato, sociaj institucioj kaj privatuloj, 1 viro rilatis al “pureco kaj higieno de la korpo” kaj 1 virino ne sukcesis indiki siajn okupojn[xxxvi].

== Iŝimo ==
Laborinta juda loĝantaro de la urbo konsistis el 20 viroj. El ili 8 homoj (40%) okupiĝis pri metioj (vestofarado, prilaborado de ligno, poligrafio, instrumentofarado – po 2 homoj), 3 homoj (15%) okupiĝis pri vendado, po 2 homoj vivis danke al “rimedoj ricevataj de la ŝtato, sociaj institucioj kaj privatuloj” kaj per “konstruado, riparado kaj bontenado de loĝejoj kaj konstruaj laboroj”. Po 1 homo estis en socia servo, servis kiel “servistoj kaj taglaboristoj”, kaj kiel veturigistoj. 1 homo laboris ĉe “preĝejoj kaj tombejoj” kaj 1 ne havis certajn okupojn[xxxvii].

== Kurgana distrikto ==

En la distrikto loĝis 8 laborintaj judoj, ĉiuj estis viroj. 4 el ili (50%) okupiĝis pri vendado de ŝtofoj kaj vestoj, 3 (37,5%) estis agrikulturistoj kun kiuj loĝis 2 familianoj (ankaŭ viroj). 1 judo estis je socia servo[xxxviii].

== Kurgano ==
Laborinta judaro de la urbo konsistis el 17 homoj – 15 viroj kaj 2 virinoj. El ili 10 homoj (58,8%) okupiĝis pri metioj, inkluzive 5 pri vestofarado. 2 okupiĝis pri vendado, 1 pri kuracista kaj sanitara agado (virino), 1 – pri konstruado, riparado kaj bontenado de loĝejoj kaj konstruaj laboroj, 1 – pri “pureco kaj higieno de la korpo”. 1 judo ne havis difinitajn okupojn kaj 1 estis malliberigita[xxxix].

== Surguto ==
Tiu ĉi urbo ne havis laborintajn judojn. En la tuta Surguto loĝis nur unu judo – virino, kiu estis membro de familio, ekzistanta per rimedoj ricevataj de la ŝtato, sociaj institucioj kaj privatuloj[xl].

== Tara distrikto ==
En la distrikto loĝis 21 laborintaj judoj, ĉiuj viroj. 9 homoj (42,8%) okupiĝis pri vendado, 6 (28,6%) pri agrikulturado kaj tiuj lastaj havis 30 familianojn. Per rimedoj ricevataj de nemoveblaĵoj, gepatroj kaj parencoj vivis 3 homoj, pri metioj okupiĝis 2 (ceramikaĵoj kaj vestofarado), minado allogis 1 homon (sola judo en tiu fako en la regiono)[xli].

== Taro ==
En la urbo Taro loĝis 23 laborintaj homoj, inkluzive de 19 viroj kaj 4 virinoj. El ili 9 (39,1%) okupiĝis pri vendado, 6 – pri metioj (26%), inkluzive 3 pri prilaborado de metaloj kaj 3 pri vestofarado (2 el ili estis virinoj). Po 1 homo vivis per “rimedoj ricevataj de la ŝtato, sociaj institucioj kaj privatuloj”, rimedoj ricevataj de “nemoveblaĵoj, gepatroj kaj parencoj” kaj per “konstruado, riparado kaj bontenado de loĝejoj kaj konstruaj laboroj”. 1 viro estis markita en kategorio “servo kiel privata servisto aŭ taglaboristo” kaj 1 virino okupiĝis pri veturigado. Krome en la urbo loĝis 3 malliberigitaj judoj[xlii].

== Turinska distrikto ==
La tuta judaro de la distrikto konsistis el 1 viro-malliberulo[xliii].

== Tjukalinska distrikto ==
Laborinta judaro de la distrikto estis malmultnombra kaj konsistis el 82 homoj (70 viroj kaj 12 virinoj). El ili 37 (45,1%) okupiĝis pri vendado, inkluzive 17 (45,9%) pri vendado ĝenerale kaj 12 (32,4%) pri vendado de ŝtofoj kaj vestoj. La duan lokon okupis agrikulturo, pri kiu okupiĝis 18 homoj (21,9%), inkluzive 2 virinojn, 48 homoj estis familianoj de agrikulturistoj. En la distrikto loĝis ankaŭ 12 judoj-metiistoj (14,6%), inkluzive de 3 okupiĝantaj pri farado de alkoholaĵoj (75% de ĉiuj judoj en tiu fako en la gubernio).

5 homoj apartenis al servistoj kaj taglaboristoj, 3 homoj okupiĝis pri edukado. Pri veturigado, fervojo, konstruado, “riparado kaj bontenado de loĝejoj kaj konstruaj laboroj” kaj pri vendado de alkoholaĵoj okupiĝis po 1 judo. Rimedoj ricevataj per nemoveblaĵoj kaj tiuj de parencoj kaj gepatroj vivtenis 1 judon. Krome 1 judo ne indikis siajn okupojn[xliv].

== Tjukalinsko ==
Juda loĝantaro de la urbo estis malmultnombra kaj tiu laborinta konsistis el nur 17 homoj, ĉiuj viroj. El ili 10 homoj (58,8%) okupiĝis pri vendado, 5 homoj (29,4%) pri metioj, 1 vivis per rimedoj ricevataj de nemoveblaĵoj kaj tiuj de parencoj kaj gepatroj kaj 1 servis en armeo[xlv].

== Tjumena distrikto ==
En la distrikto loĝis 10 judoj, inkluzive de 5 laborintaj (el ili 1 virino). 2 el ili estis metiistoj (1 okupiĝis pri prilaborado de bestaj produktoj kaj 1 virino pri vestofarado), 1 vendis ŝtofojn kaj vestojn, 1 okupiĝis pri kuracista kaj sanitara agado, 1 estis malliberigita[xlvi].

== Tjumeno ==
En Tjumeno en 1897 loĝis 82 laborintaj judoj, inkluzive 10 virinojn. 28 judoj (34,1%) estis metiistoj, el kiuj 18 (64,2%) okupiĝis pri vestofarado. En la urbo loĝis 16 judaj vendistoj (19,5%), el kiuj 10 (62,5%) vendis ŝtofojn kaj vestojn. 12 judoj (14,6%) estis malliberigitaj. Pri kuracista kaj sanitara agado okupiĝis 3 homoj, pliaj 3 estis servistoj kaj taglaboristoj kaj 3 vivis per rimedoj ricevataj de la ŝtato, sociaj institucioj kaj privatuloj.

2 judoj apartenis al kategorio “pureco kaj higieno de korpo”, 2 okupiĝis pri konstruado, riparado kaj bontenado de loĝejoj kaj konstruaj laboroj, po 1 apartenis al la fakoj kiel “administrado, juĝejo, polico”, “personoj ĉe preĝejoj kaj tombejoj”, fervojo, veturigado, vendado de alkoholaĵoj. Okupoj de 4 judoj restis nedifintaj kaj 1 malsukcesis indiki ilin[xlvii].

== Jalutorovska distrikto ==
Laborinta judaro de la distrikto konsistis el 4 viroj. El ili 3 (75%) okupiĝis pri vendado kaj 1 pri vestofarado[xlviii].

== Jalutorovsko ==
En la urbo mem loĝis 28 laborintaj judoj. El ili 12 (42,8%) estis metiistoj, inkluzive de 9 vestofaristoj (75%). 9 homoj (32,1%) okupiĝis pri vendado, el ili 8 (77,75%) vendis “aliajn agrikulturajn varojn”. Krome 3 homoj vivis per rimedoj ricevataj per nemoveblaĵoj kaj tiuj de parencoj kaj gepatroj. 1 judo estis privata servisto aŭ taglaboristo, po 1 apartenis al “personoj ĉe preĝejoj kaj tombejoj”, “drinkejoj, hoteloj, lueblaj apartamentoj, kluboj” kaj “konstruado, riparado kaj bontenado de loĝejoj kaj konstruaj laboroj”[xlix].

== Distribuado laŭ sociaj tavoloj ==
Tre rimarkindas distribuado de la gubernia judaro laŭ sociaj tavoloj – fiksitaj grupoj, al kiuj devis aparteni ĉiu loĝanto de la Rusia imperio kaj kiuj havis malsaman juran statuson. Ĝi kompletigas datumojn pri okupoj kaj ebligas pli bone kompreni socian niĉon, kiun okupis la judoj de Tobolska gubernio.

Same kiel en la tuta Rusia imperio plejparto de lokaj judoj estis registritaj kiel filisteroj. En Tobolska gubernio nombro de judoj-filisteroj atingis 1 739 (879 viroj kaj 860 virinoj), kio konsistigis 72,8% de la loka judaro (averaĝa indico en la gubernio – 3,2%). La dua laŭnombre grupo de la judoj estis registrita kiel kamparanoj – 516 homoj (242 viroj kaj 274 virinoj), kio estis 21,6% de la tuta judaro (ĝenerale en la gubernio – 89,6%).

Rimarkindas ke nombro de la judoj registritaj kiel kamparanoj je 4,3% superis nombron de la judoj loĝintaj en kamparo kaj je 77% – nombron de la judoj, okupiĝintaj pri agrikulturo (inkluzive familianojn de agrikulturistoj). Evidente la kamparana statuso necesis ĉefe por superi jurajn limigojn pri loĝado kaj okupoj. Tion konfirmas ankaŭ arkivaj dokumentoj, kiuj enhavas plurajn menciojn pri judoj-“kamparanoj”, konstate loĝintaj en urboj.

Suma nombro de la judoj-negocistoj kaj iliaj familianoj en la gubernio estis 76 homoj (35 viroj kaj 41 virinoj), kio estis 3,2% de la tuta loka judaro. Tiu malgranda cifero tamen 35,5-oble superis la saman indicon inter la tuta loĝantaro de la gubernio (0,09%).

En la loka judaro estis 6 “heredaj kaj personaj honoraj civitanoj” kaj iliaj familianoj (5 viroj, 1 virino), kio konsistigis 0,2% de ĉiuj lokaj judoj. Procento de tiu ĉi socitavolo inter la judaro estis 2,5-oble pli alta ol averaĝa indico en la gubernio (0,08%). Eble judoj haveblis ankaŭ inter nobeloj. 1 viro trafis kategorion “nobelaro persona, ŝtatoficistoj ne-nobelaj kaj iliaj familianoj”. 1 judo (viro) estis eksterlandano. 44 homoj (39 viroj, 5 virinoj) apartenis al neniu el la menciitaj socitavoloj. 4 homoj ne indikis sian socitavolon. Inter heredaj nobeloj, iliaj familianoj, kristanaj ekleziuloj kaj iliaj familianoj, militservantaj kozakoj, lokaj indiĝenoj kaj personoj naskiĝintaj en Finnlando judoj tute mankis, kio estis atendebla[l].

En la urboj estis registritaj 89% judoj-filisteroj (1 548 homoj), 86,8% de la negocistoj kaj iliaj familianoj (66 homoj), 46,5% kamparanoj (240 homoj) kaj 93,2% (41 homoj) de la homoj, kiuj apartenis al neniu socitavolo[li].

Rimarkindas ke en Tobolsko loĝis 61,1% de la judoj-filisteroj (1 061 homoj) kaj nur 15,85% de la judoj-negocistoj kaj iliaj familianoj (12 homoj) de la tuta nombro de la judoj en tiuj socitavoloj (1% de la judaro de la urbo). En Tobolsko estis registritaj ankaŭ 23,6% de la judoj-kamparanoj. Dume la juda komunumo de Berjozovo, konsistinta el nuraj 29 homoj, je 37,9% (11 homoj) konsistis el negocistoj kaj iliaj familianoj. La resta judaro en la urbo estis registrita kiel filisteroj krom 1 judino-kamparanino[lii]. Relative grandaj grupoj de judoj-negocistoj loĝis en Jalutorovsko (13 homoj, do 13,3% de la urba judaro)[liii], Tjukalinska distrikto – 8 homoj (2,8 %)[liv], Iŝimo – 7 homoj (7,3 %)[lv].

Malgraŭ sia relativa malgrandeco la juda komunumo de Tjumeno konsistis al altstatusaj membroj. Inter ĝiaj anoj 4 homoj apartenis al kategorio “heredaj kaj personaj honoraj civitanoj kaj iliaj familianoj” (66,6% de ĉiuj judoj en tiu kategorio en la gubernio) kaj 23 homoj estis negocistoj kaj iliaj familianoj (30,3% de ĉiuj judoj en tiu kategorio en la gubernio kaj 9,3% de la judaro de Tjumeno). Kamparanoj konsistigis 23,9% (59 homoj) de la loka judaro. En Tjumeno loĝis ankaŭ sola judo-eksterlandano.

En Tjumena distrikto loĝis 2 judoj-negocistoj kaj iliaj familianoj (20%)[lvi]. En Kurgano[lvii] kaj Tjukalinska distrikto[lviii] loĝis po 1 judo, kiuj apartenis al heredaj kaj personaj honoraj civitanoj kaj iliaj familianoj.

El la prezentitaj datumoj klare videblas ke plejparto de la judaj negocistoj loĝis ne en la ĉefurba Tobolsko, kie koncentriĝis pli ol duono de la gubernia judaro, sed en distriktaj centroj kiel Tjumeno, Iŝimo kaj Jalutorovsko. Evidente tion okazis pro obstakloj en la socia progreso de judoj, kaŭzita de alta konkurenco kun dominantaj etnoj. En la periferiaj centroj bezono je negocistaro estis sufiĉe alta dum konkurenco estis malpli aktiva. Tio klarigas ankaŭ kial la plej riĉaj judoj klopodis ricevi negocistajn atestilojn en periferio por poste laŭeble transloĝiĝi al pli grandaj urboj.

== Karaimoj ==
Nombro de la karaimoj en Tobolska gubernio estis malgranda – 26 homoj, kio konsistigis 0,001% de la tuta loĝantaro. Esplorado de tiu ĉi kategorio malfacilas pro tio, ke plejparte datumoj pri la loĝantaro estas prezentitaj surbaze de ne religia, sed lingva klasifiko. Tamen haveblaj daŭmoj ebligas krei ĝeneralan bildon de la karaima komunumo de Tobolska gubernio.

Genra strukturo de la karaima loĝantaro estis iom malekvilibra – viroj konsistigis 61,5% (16 homoj). Edukiteco estis malalta: nur 4 homoj (15,4%) sciis legi, el ili nur 1 virino. Plejparto de la karaimoj – 21 homoj (80,8%) nomis kiel gepatran lingvon la rusan (inklzuive ĉiujn 4 alfabetulojn), 1 viro diris ke lia gepatra lingvo estis la ukraina. 3 virinoj parolis en la juda (11,5%). 1 viro apartenis al la grupo “tatara lingvo”.

Plejparto de la karaimoj loĝis en la kamparo – tie estis registritaj 22 homoj (84,6%), inkluzive ĉiujn alfabetulojn kaj preskaŭ ĉiujn (15 el 16) virojn. Rimarkindas ke en la kamparo mankis eĉ unu judlingva karaimo. En urboj loĝis 4 karaimoj, el kiuj 3 estis virinoj. Ĉiuj virinoj parolis en la juda, la viro – en la ukraina[lix].

Aĝo de la karaimoj grave variis – de beboj malpli ol 1 jaron aĝaj ĝis personoj inter 70 kaj 79 jarojn aĝaj. Rilatumo estis jena: beboj ĝis 1 jaro – 1 homo, de 1 ĝis 9 jaroj – 5 homoj, de 10 ĝis 19 jaroj – 6 homoj, de 20 ĝis 29 jaroj – 1 homo, от 30 ĝis 39 лет – 3 homoj (11,5 %), de 40 ĝis 49 jaroj – 4 homoj (15,4 %), de 50 ĝis 59 jaroj – 3 homoj (11,5 %), de 60 ĝis 69 jaroj – 2 homoj и de 70 ĝis 79 jaroj – 1 homoj [lx].

En Iŝima distrikto loĝis 3 karaimoj (2 viroj kaj 1 virino). Konsiderante iliajn datumojn (knabo 10-19 jarojn aĝa, viro de 30-39 jaroj kaj virino de 50-59 jaroj) oni povas supozi ke temas pri familio.

Pli granda grupo da karaimoj loĝis en Kurgana distrikto – 7 homoj (6 viroj kaj 1 virino). Evidente ankaŭ ĉi-foje temis pri familio el reprezentantoj de tri generacioj: 2 knaboj de 1-9 jaroj, 2 knaboj de 10-19 jaroj, 1 viro de 20-29 jaroj, 1 virino de 40-49 jaroj kaj 1 viro de 50-59 jaroj)[lxi].

En Tara distrikto loĝis 4 karaimoj (1 viro kaj 3 virinoj), evidente ankaŭ tio estis nekompleta trigeneracia familio: knabino ĝis 1 jaro, 2 virinoj de 40-49 jaroj kaj viro de 70-79 jaroj).

3 karaimoj-viroj estis registritaj en Turinska distrikto. Rimarkindas ke tio estis infanoj: 2 knaboj de 1-9 jaroj kaj 1 knabo de 10-19 jaroj[lxii].

En Tjukalinska distrikto loĝis du karaimoj-viroj, eble temas pri patro kaj filo (aĝaj 30-39 kaj 60-69 jarojn respektive). En Tjumena distrikto loĝis karaima knabino de 10-19 jaroj. En Jalutorovska distrikto loĝis 2 karaimoj (viro kaj virino), plej verŝajne virino kun filo (aĝaj 30-39 kaj 1-9 jarojn respektive). La tuta urba karaima loĝantaro de la gubernio koncentriĝis je Tjumeno. Eble ankaŭ ili estis iugrade parencoj: knabo de 10-19 jaroj kaj virinoj de 40-49, 50-59 kaj 60-69 jaroj respektive[lxiii].

== Referencoj ==

[i] Первая всеобщая перепись населения Российской империи. 1897 год. LXXVIII. Тобольская губерния. СПб., 1905. С. XXX.

[ii] samloke. С. XXXII.

[iii] samloke. С. 2-3.

[iv] Население// Еврейская энциклопедия. Т.XI- СПб, б/г (репринт 1991 г.). С. 536-538.

[v] Обзор Тобольской губернии за 1883 г. (приложение к всеподданнейшему отчёту). б/г, б/и. С. 5.

[vi] Обзор Тобольской губернии за 1884 г. (приложение к всеподданнейшему отчёту). б/г, б/и. С.6.

[vii] Обзор Тобольской губернии за 1885 г. (приложение к всеподданнейшему отчёту). б/г, б/и. С.5.

[viii] Обзор Тобольской губернии за 1888 г. (приложение к всеподданнейшему отчёту). б/г, б/и. С.6.

[ix] Обзор Тобольской губернии за 1899 г. (приложение к всеподданнейшему отчёту). Тобольск, 1900. Приложение 1-е.

[x] Первая всеобщая перепись населения Российской империи. 1897 год. LXXVIII. Тобольская губерния. СПб., 1905. С. XXX.

[xi] samloke. С.XLIII.

[xii] samlokeе. С.2-3.

[xiii] samloke. С.74-75.

[xiv] Ĝenerale la judaro loĝanta ekster la setla zono havis iom alian genran rilatumon: 53,5% viroj kaj 46,5% virinoj: //Население// Еврейская энциклопедия. Т.XI- СПб, б/г (репринт 1991 г.). С. 541-542.

[xv] Первая всеобщая перепись населения Российской империи. 1897 год. LXXVIII. Тобольская губерния. СПб., 1905. С. 74-75.

[xvi] samloke. С. 82-85.

[xvii] samloke. С. 82-85.

[xviii] samloke. С. 86-87.

[xix] samloke. С. 102-105.

[xx] Malaltiĝo de morteco ĉe la juda loĝantaro komenciĝis jam en la 18-a jarcento kaj en la 19-a jarcento iĝis komuna afero en ĉiuj judaj komunumoj de Eŭropo. Morteco ĉe la judoj ĉiam estis malpli alta ol ĉe la ĉirkaŭa ne-juda loĝantaro: //Демография//Краткая еврейская энциклопедия. Т. 2. Иерусалим, 1982. С.322.

[xxi] Движение населения в Европейской России и в двух губерниях Сибири: Енисейской и Тобольской за 1902 г. СПб., 1907. С. XXII.

[xxii] Первая всеобщая перепись населения Российской империи. 1897 год. LXXVIII. Тобольская губерния. СПб., 1905. С. 134.

[xxiii] Население// Еврейская энциклопедия. Т.XI. СПб, б/г (репринт 1991 г.). С. 541-542.

[xxiv] Первая всеобщая перепись населения Российской империи. 1897 год. LXXVIII. Тобольская губерния. СПб., 1905. С. 140.

[xxv] samloke. С. 176.

[xxvi] samloke.

[xxvii] samloke. С. 182-184.

[xxviii] samloke. С. 204.

[xxix] samloke. С. 208.

[xxx] Адрес-календарь Тобольской губернии за 1895 г. Тобольск, 1894. С. 18.

[xxxi] Первая всеобщая перепись населения Российской империи. 1897 год. LXXVIII. Тобольская губерния. СПб., 1905. С. 158.

[xxxii] samloke. С. 164.

[xxxiii] samloke. С. 174.

[xxxiv] samloke. 176.

[xxxv] samloke. С. 178-182.

[xxxvi] samloke. С. 180-182.

[xxxvii] samloke. С. 182-184.

[xxxviii] samloke. С. 184-186.

[xxxix] samloke. С. 186-188.

[xl] samloke. С. 190.

[xli] samloke. С. 190-192.

[xlii] samloke. С. 192-194.

[xliii] samloke. С. 194-196.

[xliv] samloke. С. 198-200.

[xlv] samloke. С. 200-202.

[xlvi] там же. С. 202-204.

[xlvii] там же. С. 204-206.

[xlviii] там же. С. 206.

[xlix] там же. С. 208.

[l] там же. С. 222-223.

[li] там же. С. 224-225.

[lii] там же. С. 226-227.

[liii] там же. С. 238-239.

[liv] там же. С. 236-237.

[lv] там же. С. 228-229.

[lvi] там же. С. 236-237.

[lvii] там же. С. 230-231.

[lviii] там же. С. 234-235.

[lix]Первая всеобщая перепись населения Российской империи. 1897 год. LXXVIII. Тобольская губерния. СПб., 1905. С. 82-85.

[lx] там же. С. 240-241.

[lxi] там же. С. 242-243.

[lxii] там же. С. 244-245.

[lxiii] там же. С. 246-247.</text>
      <sha1>51opacme9yldy0fzdhif78yipubpb7j</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>62783</id>
      <parentid>62782</parentid>
      <timestamp>2022-08-03T13:07:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="47758" xml:space="preserve">{{paĝokapo2
 | titolo     = Juda loĝantaro de Tobolska gubernio fine de la 19-a jarcento: socio-demografia portreto (laŭ materialoj de la censo de 1897)
 | aŭtoro     = Stanislavo Belov
 | tradukinto = 
 | sekcio     = 
 | antaŭa     = 
 | sekva      = 
 | jaro       = 
 | notoj      = 
 | vikipedio  = 
 | vikicitaro = 
 | kategorioj = 
}}

'''En 1897 unuafoje la tuta loĝantaro de la Rusia imperio estis kalkulita dum la ĝenerala censo. Ĝiaj materialoj, publikigitaj en 1905, estas unika laŭ siaj kompleteco kaj fidindeco fonto de informoj pri loĝantoj de Tobolska gubernio, iliaj nombro, lokiĝo, aĝo, religio, lingvoj kaj okupoj. Celo de tiu ĉi artikolo estas kreado surbaze de socio-demografia statistiko laŭeble plej kompleta kaj detala portreto de la juda loĝantaro de la regiono.'''

Antaŭ ol transiri al esplorado de la problemo ni diru kelkajn vortojn pri specifeco de la terminologio. Ĝi estas kaŭzita de la eterna problemo – surbaze de kiu kriterio oni povas difini etnan apartenon de la homo. Fine de la 19-a jarcento tiucele estis uzataj lingvo kaj religio. Laŭe al tio ĉi en la censaj materialoj estas uzataj plejparte du tipoj de klasifiko de statistikaj datumoj – surbaze de lingvo kaj religio. Por komprenigi pri kiu kriterio temas ni parolos respektive pri judoj (lingvo) kaj judismanoj (religio).

Tamen ankaŭ ene de unu etna grupo lingva kaj religia apartenoj povas malkongrui. Tio videblas ankaŭ je ekzemplo de la juda loĝantaro de Tobolska gubernio – pro konvertitoj al kristanismo, kies denaska lingvo estis la juda kaj la judismanoj, kiuj nomis kiel gepatran iun ne-judan lingvon.

Sed nombro de ambaŭ grupoj en 1897 estis relative malgranda. Do malgraŭ ĉiuj menciitaj rimarkoj ni povas konsideri nian analizon sufiĉe kompleta kaj reprezenta por la tuta (etne) juda loĝantaro de Tobolska gubernio.

== Nombro kaj lokiĝo ==
En 1897 en Tobolska gubernio loĝis 2 463 judaismanoj, kio konsistigis 0,17% de la tuta loĝantaro[i]. El ili 2 387 nomis la judan (evidente la jidan) kiel sian gepatran lingvon[ii]. Krome en la gubernio loĝis 26 karaimoj[iii].

Rimarkindas ke la juda komunumo de Tobolska gubernio okupis la lastan lokon en Siberio laŭ sia relativa grandeco (en la apuda Tomska gubernio la judoj konsistigis 0,4% de la loĝantaro, averaĝe en Siberio – 0,6%, en la Rusia imperio – 4,1%) kaj la kvinan lokon laŭ absoluta nombro. La judoj de Tobolska gubernio konsistigis 7,1% de la juda loĝantaro de Siberio (34 477 homoj)[iv].

Nombro de la judismanoj kaj kialoj de ĝia grava variado estas interesa, sed ankoraŭ ne esplorita afero. Tiel en “Superrigardo de Tobolska gubernio” de 1883 oni diras ke judoj konsistigis 0,16% de la loĝantaro de la regiono[v]. En la “Superrigardoj” de 1884[vi], 1885[vii], 1888[viii] estas menciitaj 0,17%. Ĝis 1891 okazas grava kresko de la juda komunumo, kiu konsistas jam el 3 983 homoj aŭ 0,28% de la loĝantaro. Sed jam en “Superirgardado” de 1899 oni skribas: “por 1000 homoj estas… judoj – 1,55”[ix], tio estas 2 391 homoj aŭ 0,15 % de la loĝantaro.

Sur la teritorio de la gubernio la judismana loĝantaro estis distribuita malegale. Plejparto (1 966 homoj), do proksimume 80%, loĝis en urboj kaj nur 494 homoj (20%) estis registritaj en kamparo. Do variis ankaŭ procentaĵo de la juda loĝantaro – en urboj ĝi atingis 2,24% dum en kamparo – nur 0,04% de la tuta loĝantaro[x].

La plej granda judaisma komunumo formiĝis en la gubernia ĉefurbo Tobolsko. Tie loĝis 1 251 judismanoj, kio konsistigis iom pli ol 6% de la urba loĝantaro kaj 50,8% de la judismana komunumo de la gubernio. Tio facile klarigeblas, ĉar la judoj plejparte estis urbanoj, havis nek rajton, nek eblecon okupiĝi pri agrikulturo, do ili preferis setliĝi en plej grandaj urboj, kie haveblis pli da liberaj sociaj kaj ekonomiaj niĉoj. Tion ni povas trovi ankaŭ rilate aliajn diasporojn, kion mencias la aŭtoroj de la censaj materialoj: “Parto de poloj, germanoj kaj judoj kvankam okupiĝas pri agrikulturo, sed plejparto de ili preferas metiojn, komercon kaj aliajn okupojn”[xi].

La dua laŭ nombro judismana komunumo ekzistis en Tjumeno. Tie loĝis 262 judismanoj, kio konsistigis 0,9% de la tuta urba loĝantaro aŭ 10,6% de ĉiuj judismanoj de la gubernio. Sekvis Jalutorovsko – 105 homoj (3,1% kaj 4,3% respektive), Iŝimo – 92 homoj (1,3% kaj 3,7%), Taro – 84 homoj (1,2% kaj 3,4%), Tjukalinsko – 76 homoj (1,9% kaj 3%), Kurgano – 70 homoj (0,7% kaj 2,8%) kaj Berjozovo – 29 homoj (2,7% kaj 1,2%). Du urboj en la gubernio tute ne havis judismanojn – Surguto kaj Turinsko[xii]. Kiel videblas el la prezentitaj datumoj, absoluta nombro de la judismanoj ne ĉiam korespondis al ĝia relativa grandeco kaj influo en respektiva loko.

En ĉiuj distriktoj de la gubernio (do kamparaj areoj, sen konsideri tieajn urbojn) judismana loĝantaro estis malmultnombra, en Surguta kaj Berjozova distriktoj ĝi tute mankis. La plej granda komunumo neatendite formiĝis en Tjukalinska distrikto, kie loĝis 286 judismanoj, kiuj konsistigis 0,1% de la tuta loĝantaro de la distrikto kaj 11,65 de la judismana loĝantaro de la gubernio. Sekvis distriktoj Tara – 92 homoj (respektive 0,06% kaj 3,7%), Iŝima – 58 homoj (0,02% kaj 2,3%), Tobolska – 19 homoj (0,01% kaj 0,7%), Jalutorovska – 14 homoj (0,007% kaj 0,6%), Kurgana – 12 homoj (0,004% kaj 0,5%), Tjumena – 10 homoj (0,01% kaj 0,4%), Turinska – 3 homoj (0,004% kaj 0,1 %)[xiii].

== Genroj ==
La judismana komunumo konsistis el 1 234 viroj (50,1%) kaj 1 229 virinoj (49,9%). Inter la ĝenerala loĝantaro de la gubernio 49,3% estis viroj kaj 50,7% virinoj. Oni povas diri ke la genra strukturo de la komunumo estis sufiĉe ekvilibra kaj preskaŭ ne diferenciĝis de la ĝenerala demografia situcio en la gubernio[xiv].

Tiu ekvilibro haveblis en preskaŭ ĉiuj setlejoj, krom Kurgana distrikto (sen la urbo), kie loĝis 11 viroj kaj nur 1 virino de la judisma kredo, kaj Tjumena distrikto (sen la urbo), kie loĝis 7 judismanoj kaj 3 judismaninoj[xv].

Tiu ĉi ekvilibro estis grava por tiom dissemita diasporo kiel la rusia judaro – tio ebligis fari plejparton de geedziĝoj ene de la grupo, kio siavice bremsis asimiladon.

== Lingvoj ==
Gepatra lingvo estas grava indikilo de grado de asimiliĝo kaj indico je aparteno al kultura grupo ene de la etno. Interesan materialon provizas al ni datumoj pri rilatumo de religio kaj gepatra lingvo. Sume en la gubernio agnoskis la judan lingvon kiel gepatran 2 387 homoj, inkluzive de 1 205 viroj kaj 1 182 virinoj. El ili 52,9% sciis legi, inkluzive 62,1% de viroj kaj 43,4% de virinoj.

Plejparto da agnoskintaj la judan lingvon kiel gepatran apartenis al la judisma kredo: 2 352 homoj, do 98,5% de ĉiuj judparolantoj. Rilatumo de la genroj estis la sama: la judan nomis kiel gepatran 95,9% de viroj-judismanoj kaj 95% virinoj. 52,8% el ili sciis legi (la judismanoj ĝenerale – 52%).

Krom judismanoj la judan lingvon kiel gepatran nomis 30 homoj, menciitaj kiel “ortodoksuloj” (19 viroj kaj 11 virinoj), el kiuj 19 sciis legi, 2 membroj de romkatolika komunumo (viroj), el kiuj unu sciis legi, kaj 3 karaimoj (virinoj, ĉiuj senalfabetaj). Estas evidente ke ĉiuj ĉi homoj, apartenantaj al ne-judismaj konfesioj (krom karaimoj) estis baptitoj. Plej verŝajne ilia nombro estis pli granda, ĉar patro da ili povis nomi kiel gepatran alian lingvon. Sed eĉ haveblaj datumoj ebligas konkludi ke nombro de baptitoj estis relative malgranda – 1,4% de la judismanoj aŭ 1,5% de la judparolantoj.

Rimarkindas ke konvertitaj judoj haveblis nek inter islamanoj, nek inter anoj de pluraj aliaj konfesioj. Du judoj – membroj de la romkatolika komunumo – verŝajne estis ekzilitaj al Tobolska gubernio el Pollando, kie ili estis baptitaj (ne hazarde ambaŭ estis viroj). Ĉio ĉi plian fojon substrekas la ĉefan stimulon de juda konvertiĝo en la Rusia imperio – tio estis strebo akiri egalajn rajtojn kaj asimiliĝi en la dominanta etno per aprobo de la ŝtata religio.

Malgraŭ evidenta dominado de la juda lingvo kiel gepatra en la juda komunumo, ĝi estis ne sola lingvo por ĝiaj membroj. La duan lokon okupis la rusa, kiun nomis gepatra 78 judismanoj (3,1%), 40 viroj kaj 38 virinoj, el kiuj sciis legi nur 24 (30,8%). Sekvis la germana, kiun nomis gepatra 23 judismanoj (0,9%), inter kiuj estis 8 viroj kaj 15 virinoj. En tiu ĉi grupo 60,9% sciis legi, kio evidente klarigeblas per ilia enmigrado el Germanio, Baltio aŭ landoj de Orienta Eŭropo, kie la germana estis vaste uzata kaj kulturnivelo sufiĉe alta. La plej maloftaj estis lingvoj kune nomitaj “aliaj hindeŭropaj lingvoj”. Ilin nomis kiel gepatrajn 10 homoj (0,4%), el kiuj 2 viroj kaj 8 virinoj, inter kiuj nur unu viro sciis legi[xvi].

Eĉ ne unu judismano de Tobolska gubernio nomis kiel gepatran la ukrainan lingvon dum la rusa estis gepatra por 78 homoj. Rimarkindas ke plejparto de la rusia judaro loĝis en setla zono, do en teritorio enloĝata ĉefe de ukrainoj kaj belorusoj. Evidente tio klarigeblas per fakto, ke judoj estis plejparte loĝantoj de urboj, kies loĝantaro tiutempe parolis ĉefe en la rusa. Aliflanke necesas memori ke asimilado, kies parto estis akcepto de alia lingvo, estis malfacila en tiuj areoj, do asimilitoj aperadis ĉefe ekster la setla zono, kie ili estis ĉirkaŭitaj de la dominanta rusa etno, kies lingvon ili transprenis.

En kamparaj distriktoj (sen urboj) la judan nomis kiel gepatran 484 homoj, el kiuj 267 (55,2%) sciis legi, kio eĉ iom superis alfabetecon en la gubernio ĝenerale. Plejparto da ili apartenis al la judisma komunumo – 471 человек (97, %), el kiuj kiuj sciis legi 56,9%. 13 homoj (43,3%) kalkulitaj kiel ortodoksuloj, nomintaj la judan lingvon kiel gepatran, ankaŭ loĝis en kamparo. Inter judismanoj, loĝantaj en kamparo, nomis la judan kiel gepatran 471 homoj (95,3%), la rusan – 22 homoj (4,5%), la germanan – 1 homo (0,2%)[xvii].

En la urboj de Tobolska gubernio formiĝis jena situacio. Kiel gepatran nomis la judan 1 903 homoj, el kiuj sciis legi 986 (51,8 %). Plejparto de ili estis membroj de la judisma komunumo – 1 881 homoj (98,8%). Krome la juda estis gepatra por 17 (0,9%) ortodoksuloj kaj 2 romkatolikoj (0,1%). Inter la judismanoj, loĝintaj en la urboj, la judan kiel gepatran nomis 1 881 homoj (95,7%), la rusan – 56 homoj (2,8%), la germanan – 22 homoj (1,1%), aliajn hindeŭropajn lingvojn – 10 homoj (0,5%)[xviii].

Do lingva situacio en la urba kaj kampara partoj de la judisma komunumo estis preskaŭ la sama.

== Alfabeteco ==
Edukado ĉiam okupis altan lokon en la juda valorsistemo. Fine de la 19-a jarcento plu funkciis sistemo de tradicia juda edukado, kiun trapasis preskaŭ ĉiu judo. Tamen jam kreskis asimilaj kaj modernigaj tendencoj, speciale fortaj rande de la juda diasporo, kie mankis amasoj de kompakte loĝantaj judoj. Pro tio speciale interesa estas situacio en Tobolska gubernio.

Bedaŭrinde mankas datumoj pri distribuado de la gubernia loĝantaro laŭ religio kaj edukiteco, do ni devas uzi statistikon pri edukiteco kaj gepatra lingvo. Sed ni jam vidis ke plejparto de la judlingvanoj estis membroj de la judisma komunumo, kaj plejparto de tiuj lastaj nomis kiel gepatran la judan. Do analizante haveblajn datumojn ni formos imagon pri edukiteco de la juda kaj judisma loĝantaroj de la regiono.

Kiel ni scias la judan konsideris gepatra lingvo 2 387 loĝantoj de Tobolska gubernio aŭ 0,17% de la tuta loĝantaro de la gubernio. El ili 893 homoj (37,4%) sciis legi ruse, 238 homoj (10%) estis “alfabetaj en aliaj lingvoj”. Inter la ĝenerala loĝantaro de Tobolska gubernio tiuj indicoj estis 9,7% kaj 1%. Edukadon pli ol bazan ricevis 131 judparolantoj (5,5%) dum inter la ĝenerala loĝantaro nur 0,5%. Do konsistigante nur 0,17% de la loĝantaro de Tobolska gubernio judparolantoj konsistigis 0,6% de ĉiuj alfabetuloj en la rusa, 1,7% de la alfabetuloj en aliaj lingvoj kaj 1,6% de la edukitaj pli ol baznivele.

Tiuj ĉi ciferoj konfirmas la supre prezentitan tezon pri relative alta eduknivelo de la juda loĝantaro. Rimarkindas malalta eduknivelo en “aliaj lingvoj” – evidente temas ĉefe pri tradicia juda edukado. Ĉu tio signifas ke ĝi ne funkciis en la gubernio aŭ ke asimilaj procezoj estis aktivaj? Ni serĉu respondojn al tiuj ĉi demandoj, analizonte nivelon kaj tipon de edukteco laŭ aĝaj grupoj.

En la grupo de 1 ĝis 9 jaroj eduknivelo de ĉiuj tipoj inter la judoj estas malpli alta ol inter la tuta judaro de la gubernio. En sekvaj aĝogrupoj de 10 ĝis 39 jaroj procento de judoj alfabetaj en la rusa grave superas averaĝan nivelon kaj atingas 61,5% en la grupo de 10 ĝis 19 jaroj, dum procento de alfabetaj en aliaj (evidente ĉefe en la juda) lingvoj estas malpli ol tiu averaĝa aŭ nur iom superas ĝin. En la aĝogrupoj de 40 ĝis 60 jaroj kaj pli, nombro de alfabetaj en la rusa ĉiam malkreskas, atinginte minimumon en la grupo de 60 jaroj kaj pli (20,4%), dum nombro de alfabetaj en aliaj lingvoj grave superas averaĝan nivelon, atinginte pinton en la grupo de 60 jaroj kaj pli (23,6%).

Simila tendenco videblas rilate homojn, kiuj havis pli ol bazan edukon. En la aĝogrupoj de 10 ĝis 19 jaroj, de 20 ĝis 29 jaroj kaj de 30 ĝis 39 jaroj procento de tiu ĉi kategorio estis respektive 8,7%, 13% kaj 5,8%. En postaj aĝogrupoj tiu indico draste falas kaj varias ene de 0,5-1,3%.

La prezentitaj datumoj montras ke ene de la juda komunumo en Tobolska gubernio fine de la 19-a jarcento daŭris asimilaj procezoj, kies ĉefa celgrupo iĝis juda junularo. Pli ol duono de judparolantaj loĝantoj de la gubernio 10 ĝis 29 jarojn aĝaj sciis legi en la rusa dum en la juda legis nur 10% de anoj de tiu ĉi aĝogrupo. Eĉ pli, inter la judoj de tiu ĉi aĝo videblas persista strebo daŭrigi edukadon je pli alta nivelo.

Cetere tiuj ĉi tendencoj formiĝis antaŭ tridek jaroj, kio videblas el la indicoj, karakterizantaj la judan loĝantaron de la gubernio en la aĝo de 40 ĝis 49 jaroj. En tiuj ĉi aĝogrupoj procento de edukitaj en la rusa ankaŭ estas sufiĉe alta kaj superas nombron de judoj, ricevintaj tradician edukon. En la aĝogrupo de 40 ĝis 49 jaroj tiu rilatumo estas 33,9% kaj 17,5%, en la grupo de 50 ĝis 59 jaroj – 32,9% kaj 9,7%. Inter judoj pli ol 60 jarojn aĝaj tiu rilatumo draste ŝanĝiĝas al 20,4% kaj 23,6%. Nome judoj 40 ĝis 49 jarojn aĝaj strebis doni al siaj 10-29-jaraj infanoj modernan edukon en la rusa, prefere pli ol baznivelan.

Estas konate ke sistemo de tradicia juda edukado en Tobolska gubernio tiutempe jam ekzistis, do evidente ĝin uzis nur ĉirkaŭ 10% de la lokaj judoj. Stabileco de tiu ĉi indico en la aĝogrupoj ĝis 39 jaroj montras ĉeeston de neasimilita nukleo ene de la juda komunumo, kiu plu konservis naciajn tradiciojn.

Interesaj estas ankaŭ datumoj pri genra rilatumo inter lokaj judparolantoj, ricevintaj iun edukon. Rilatumo de viroj kaj virinoj inter alfabetaj en la rusa estis 60% kaj 40%, inter ricevintaj tradician edukon – 73% kaj 27%, inter edukitaj pli ol baznivele – 42% kaj 58%.

Tiu tendenco spureblas laŭ aĝogrupoj: inter la judoj de 1 ĝis 29 jarojn aĝaj alfabetaj en la rusa genra malekvilibro estas relative malgranda – ne pli ol 2,5% favore al viroj; inter ricevintaj pli ol baznivelan edukon dominas virinoj – ĝis 75,5% en la aĝo de 20 ĝis 29 jaroj. Inter ricevintaj tradician edukon en ĉiuj aĝogrupoj videblas grava dominado de viroj, kio plian fojon substrekas patriarĥan karakteron de tiu sistemo. Ni aldonu ke ĝenerale eduka sistemo en Tobolska gubernio fine de la 19-a jarcento havis sufiĉe patriarĥan karakteron: rilatumo inter viroj kaj virinoj inter ĉiuj loĝantoj alfabetaj en la rusa estis 80,5% kaj 19,5%, inter edukitaj pli ol baznivele – 54,2% kaj 45,8%.

En la kamparo ĉiuj ĉi tendencoj daŭris kaj eĉ estis esprimitaj pli forte. Evidente tion kaŭzis dispersa loĝado de la judaro, kiu grandparte konsistis el asimilita intelektularo (kuracistoj, instruistoj, farmaciistoj) kaj krome havis malpli da eblecoj eduki siajn infanojn en tradiciaj judaj lernejoj. Do procento de judoj alfabetaj en la rusa en kamparo estis pli alta ol averaĝe kaj atingis 46%, dum tradician edukon havis malpli da judoj – 8,3%, kaj nombro de edukitaj pli ol baznivele estis malgranda – 2,7%. Genra rilatumo ĝenerale koincidis kun tiu en la gubernio ĝenerale.

En la urboj, kie loĝis kompaktaj amasoj de la judaro kaj funkciis komunumaj institucioj, procento de alfabetaj en la rusa malaltiĝas ĝis 35,2%, tiu de ricevintaj tradician edukon altiĝas ĝis 10,4%, nombro de edukitaj pli ol baznivele atingas 6,2%[xix].

== Aĝostrukturo ==
Analizo de distribuo de loĝantaro laŭ geparta lingvo kaj aĝogrupoj montras, ke aĝostrukturo de la judisma loĝantaro de la gubernio preskaŭ komplete koincidas kun tiu de la ĝenerala loĝantaro. Escepto estas la aĝogrupoj ĝis 29 jaroj, en kiuj procenta rilatumo de la juda kaj ĝenerala loĝantaro estas jena: ĝis 1 jaro – 3,4% de la juda kaj 3,6% ĝenerala loĝantaro, de 1 ĝis 9 jaroj – 24,3% kaj 22%, de 10 ĝis 19 jaroj – 23,3% и 20,3%, de 20 ĝis 29 jaroj – 16,5% и 14,4%. En la postaj aĝogrupj ekde 30 jaroj la rilatumo ŝanĝiĝas favore al la ĝenerala loĝantaro.

Oni povas klarigi tion per influo de du faktoroj. Unue, nivelo de higiena kaj medicina kulturoj ĉe la judismanoj estis pli ol averaĝa, sekve de kio pli da infanoj atingis plenkreskecon[xx]. Tion konfirmas la prezentitaj ciferoj: se komence la diferenco inter la juda kaj ĝenerala loĝantaroj de la gubernio estas relative malgranda (en la grupo ĝis 1 jaro nur 0,2%), do laŭ aĝokresko tiu ĉi diferenco stabile kreskas, atingante 2-3% en la grupoj de 10 ĝis 29 jaroj. Ĉe tio necesas rimarkigi, ke naskoindico ĉe la juda loĝantaro de la gubernio estis malpli alta ol ĉe la aliaj etnaj kaj religiaj grupoj. En 1902 natura kresko de la juda loĝantaro egalis al 6,4 homoj por 1000 dum ĉe la ortodoksuloj ĝi atingis 9,5 homoj por 1000[xxi].

Due, la loka judaro tiutempe formiĝis grandparte danke al migrado, kiun partoprenis ĉefe personoj junaj kaj moveblaj, 16 ĝis 30 jarojn aĝaj. Tio klarigas la supre prezentitajn datumojn.

== Familio ==
En la juda tradicio ekzistas specifa rilato al la familio kaj geedzeco. En la eŭropa tradicio oni kutimas geedziĝi nur kiam ekzistas garantioj de materiala bonfarto de la familio. Tradicioj de la juda popolo difinas establon de la familio kiel devon de ĉiu judo – sendepende de liaj elspezoj. En komunumoj kutime okazis speciala bonfara monkolektado, destinita por pagi doton de malriĉaj judaj fianĉinoj.

Pro tio iom mirigas relative malalta edzecnivelo de la judoj de la gubernio fine de la 19-a jarcento – geedzon havis nur 35,7% judoj (ĉe lokaj rusoj – 38,4%), gefraŭloj estis 58,9% (ĉe rusoj – 46,7%). Ni opinias ke tion kaŭzis rilatumo de geedzitaj judaj viroj kaj virinoj – 426 kaj 426. Tio ebligas kun granda certeco aserti, ke ĉiuj aŭ almenaŭ plejparto de la geedzecoj okazis ene de la juda komunumo. Strebo al siaspeca endogamio propras al multaj disperse loĝantaj popoloj, do ankaŭ la judoj ne estis escepto. Tio grave bremsis asimilajn procezojn, tamen havis ankaŭ negativan flankon – malgraŭ ekvilibra genra rilatumo estis ne ĉiam facile trovi fianĉon inter la loka judaro – relative malgranda kaj dissemita laŭ granda areo. Tio plian fojon montras ke fine de la 19-a jarcento la judoj de Tobolska gubernio estis malmulte asimilitaj, dominis strebo konservi nacian kaj religian identecojn.

Alia specifaĵo, karakterizanta familian staton de la judaro de Tobolska gubernio, estis oble pli alta procento de divorcintoj (0,4%) ol ĉe rusa loĝantaro (0,06%)[xxii]. Verŝajne tion kaŭzis la fakto, ke 80% de la judoj loĝis en urboj kaj spertis influon de sekulara eŭropa kulturo. Krome la divorco mem estas permesita en judismo, kio faciligis tiun ĉi proceduron kompare al postuloj ĉe la kristana kaj islama loĝantaroj. Ni aldonu ke statistiko de la familia stato de la judaro de Tobolska gubernio estis sama kiel ĉe la judaro de la Rusia imperio ĝenerale[xxiii].

== Sano ==
Publikigitaj materialoj de la censo ne enhavas detalajn datumojn pri fizika sano de la loka judaro. Ni scias nur ke procento de la homoj kun fizikaj problemoj (handikapuloj, mensmalsanuloj) estis ĉe la lokaj judoj sama kiel ĉe la ĝenerala loĝantaro – 0,5%[xxiv].

== Okupoj ==
Interesa estas distribuo de la judoj de Tobolska gubernio laŭ grupoj de okupoj. Suma nombro de la laborantaj judoj estis 745 homoj aŭ 31,2% de la loka judaro. 86% el ili estis viroj dum ĉe la vivtenatoj (sekcio “familianoj”) nombro de viroj estis nur 34,3%. Krom malmultaj esceptoj viroj dominas en ĉiuj grupoj de okupoj. Gamo de agadsferoj, allogintaj la judojn de Tobolska gubernio, estis tre vasta. En 64 grupoj da okupoj vakaj estis nur 14, do 21,9%, inkluzive “ortodoksa diservado” kaj “arbaristiko kaj arbaraj metioj”.

Inter la okupoj de la lokaj judoj dominis diversaj metioj – pri ili okupiĝis 256 homoj, do 34,4% de la tuta laboranta judaro. Se aldoni al ili familianojn, tiu cifero iom malkreskos – ĝis 32,9% de la judaro. La plej populara estis vestofarado – pri tio okupiĝis 120 homoj (16,1% de ĉiuj laborintaj judoj aŭ 46,9% de la judoj-metiistoj). Sekvis: konstruado, prizorgado kaj riparado de loĝejoj – 31 homoj (4,2% kaj 12,1% respektive), prilaborado de metaloj – 18 homoj (2,4% kaj 7%), poligrafio – ankaŭ 18 homoj, fabrikado de instrumentoj fizikaj, optikaj, kirurgiaj, horloĝoj, ludiloj – 14 homoj (1,9% kaj 5,5%), produktado de plantaj kaj bestaj nutraĵoj – 13 homoj (1,7% kaj 5%), prilaborado de fibraĵoj –12 homoj (1,6% kaj 4,7%), el kiuj 8 virinoj, prilaborado de ligno – 9 homoj (1,2% kaj 3,5%), juvelarto, pentrarto, fabrikado de religiaj aĵoj, luksaĵoj ktp – 5 homoj (0,7% kaj 1,9%), prilaborado de bestaj produktoj, mineralaj substancoj (ceramiko), farado de alkoholaĵoj – po 4 homoj (po 0,5% kaj 1,6%), kemia kaj ligitaj al ĝi industrioj kaj ĉiuj aliaj trinkaĵoj kaj fermentaĵoj – po 2 homoj (po 0,2% kaj 0,8%).

La duan lokon ĉe la loka judaro okupis diversspeca vendado – pri tio okupiĝis 223 homoj aŭ 29,9% de la laborintaj judoj. Kun familianoj tiu cifero atingis 38,9% de la loka judaro. La plej ofte temis pri vendado de “aliaj agrikulturaĵoj” (do krom viva brutaro kaj greno) – 87 homoj (11,7% de la laborintaj judoj kaj 39% de ĉiuj vendistoj). Sume pri vendado de agrikulturaĵoj okupiĝis 42,6% de la lokaj judoj, laborintaj en vendado, kio spegulas ĉefe agrikulturan karakteron de la regiona ekonomio tiutempe.

Sekvis vendado ĝenerale, sen strikta difino – 47 homoj (6,3% kaj 21% respektive), vendado de ŝtofoj kaj vestoj – 42 homoj (5,6% kaj 18,8%), vendado disporta – 27 homoj (3,6% kaj 12,1%), vendado de viva brutaro kaj greno – po 4 homoj (po 0,5% kaj 1,8%), vendado de metalaĵoj – po 3 homoj (po 0,4% kaj 1,3%), vendado de hejmaĵoj – 2 homoj (0,2% kaj 0,9), vendado de luksaĵoj, sciencaĵoj, artaĵoj, kultaĵoj ktp – 1 homo (0,1% kaj 0,4%).

La trian lokon okupis veturigado – pri ĝi okupiĝis 33 homoj (inkluzive 2 virinojn), do 4,4% de la laborinta judaro.

La kvaran lokon okupis agrikulturo – 31 homoj (inkluzive 2 virinojn) aŭ 4,2% de la laborinta judaro. Kun familianoj tiu cifero kreskis ĝis 119 homoj (5% de la loka judaro). Juda agrikulturado estas interesa, sed ankoraŭ malmulte esplorita temo. Malfacilas diri kiel ĝi aperis kaj ĉu temis pri apartaj setlejoj aŭ judaj familioj estis partoj de kamparanaj komunumoj. Tamen la fakto mem ke en Siberio, milojn da kilometroj for de la setla zono judoj ne nur loĝis, sed ankaŭ okupiĝis pri agrikultivado estas tre interesa kaj esplorinda.

Enspezoj de nemoveblaĵoj, rimedoj de gepatroj kaj parencoj provizis vivrimedojn al 40 lokaj judoj (5,4%). 25 homoj (3,3%) laboris kiel servistoj aŭ taglaboristoj. 18 homoj (2,4%) estas menciitaj en la sekcio “rimedoj ricevataj de la ŝtato, sociaj institucioj kaj privatuloj”. Pri instruado kaj edukado okupiĝis 12 homoj (1,6%), inkluzive de 2 virinoj, per kuracado kaj sanitaraj aferoj – 6 homoj (0,8%), inkluzive de 1 virino, pri “pureco kaj higieno de la korpo” – 7 homoj (0,9%). 9 judoj (1,2%) servis en armeo. Ĉiuj aliaj okupoj altiris ne pli ol 1% de la loka judaro.

La plej rimarkinda el ili estas mencio pri unu prostituino, loĝinta en Tobolsko kaj havinta 12 virinojn-familianojn. Eble temas pri unu el kazoj de falsa prostituado, kiam respektiva dokumento (“flava bileto”) estis ricevata por ebligi loĝadon ekster la setla zono. Inter la laborintoj estis kalkulitaj ankaŭ 48 homoj (6,4%) el la nombro de malliberigitoj. Ili ne havis familiojn en Tobolska gubernio kaj virinoj mankis, do evidente temas pri ekzilitoj kaj bagnuloj el la eŭropa parto de la imperio. Malrekte tion konfirmas la fakto, ke 30 el ili (62,5%) loĝis en Tobolsko, evidente en ties fama prizono[xxv].

Pri “diservado de nekristanaj konfesioj” okupiĝis 1 homo, verŝajne rabeno de la sinagogo en Tobolsko. Pliaj 5 homoj apartenis al “personoj ĉe preĝejoj, tombejoj ktp – servistoj kaj gardistoj”. El ili 2 loĝis en Tobolsko[xxvi], 1 en Iŝimo[xxvii], 1 en Tjumeno[xxviii], 1 en Jalutorovsko[xxix]. Ni jam diris komence de la artikolo, ke tiuj ĉi kvar urboj havis plej grandajn judajn komunumojn kun la tuta respektiva infrastrukturo – preĝdomoj, mikvaoj, tombejoj. Tamen en la tuta Tobolska gubernio tiutempe estis nur unu rabeno. En 1896 tio estis la ĉelabinska filistero Aaron Jakovleviĉ Fridjev[xxx].

La prezentitaj supre datumoj kontestas multajn ekzistantajn en la amasa konscio kaj parte en la historia scienco mitojn rilate la okupojn de la judaro. Pli ol triono de la judoj de Tobolska gubernio okupiĝis pri metioj, vendado estis en la dua loko. 4,2% estis ligitaj al agrikulturo dum tiaj “tradicie judaj” okupoj kiel medicino, scienco kaj kulturo, instruado allogis ne pli ol 1% de la judaj laboristoj ĉiu, kaj en la sferoj kiel juro, kreditaj kaj komercaj entreprenoj judoj tute mankis. Pri vendado de alkoholaĵoj okupiĝis nur 6 homoj aŭ 0,8% de la laborintaj judoj de la gubernio[xxxi].

Distribuo laŭ la okupoj grave varias inter la urboj kaj kamparo de la gubernio. En la kamparaj areoj laboris nur 144 judoj, kio estis 19,3% de la tuta laborinta judaro de la gubernio. Inter iliaj okupoj videble dominas vendado, pri kiu okupiĝis 59 homoj aŭ 41% de ĉiuj laborintaj judoj en la kamparo dum pri metioj okupiĝis 26 homoj (18%), el kiuj pri vestofarado – 8 homoj, do 30,7% de la judoj-metiistoj en la kamparo. La tuta agrikultura judaro ankaŭ loĝis en kamparo – temis pri 31 homoj (21,5%)[xxxii].

Ni transiru al la analizo de la okupoj de la juda loĝantaro laŭ apartaj setlejoj kaj distriktoj, kio ebligos imagi strukturon de tieaj judaj komunumoj.

== Tobolska distrikto ==
En Tobolska distrikto en 1897 loĝis 6 laborintaj judoj, inkluzive 1 virinon. El ili 3 okupiĝis pri pritraktado de nutraĵoj planto- kaj bestodevenaj (inkluzive 1 virinon), 2 troviĝis en malliberejoj kaj 1 vivis danke al enspezoj de nemoveblaĵoj aŭ je rimedoj de gepatroj kaj parencoj[xxxiii].

== Tobolsko ==
En Tobolsko koncentriĝis 50,8% de la judaro de la gubernio, inkluzive 408 laborintojn (54,8%), el kiuj 342 viroj kaj 66 virinoj. Tamen laŭ pluraj aliaj indicoj signifo de la tobolska komunumo estis eĉ pli alta. Ekzemple pri instruado kaj edukado okupiĝis 9 homoj (75% de la judoj en tiu ĉi sfero en la gubernio), 8 judoj (88,85%) servis en armeo. Krome en Tobolsko loĝis 13 el 18 poligrafiistoj (72,2%), 4 el 6 alkohol-vendistoj (66,6%), 21 el 31 okupiĝintaj pri konstruado kaj riparado (61,6%), 28 el 33 veturigistoj (84,85), el kiuj 1 virino.

La restintaj laborintaj judoj en la urbo distribuiĝis tiel: pri metioj okupiĝis 148 homoj (36,3% de ĉiuj judoj-laborintoj en la urbo, 57,1% de ĉiuj judoj-metiistoj en la gubernio), vendado – 107 homoj (26,2% kaj 48% respektive), ĉe tio en Tobolsko koncentriĝis 65,5% de la judaj vendistoj de “aliaj agrikulturaj varoj”. 14 homoj (56% de la tuta grupo en la gubernio) estis servistoj kaj taglaboristoj, 20 homoj vivis danke al enspezoj de nemoveblaĵoj aŭ je rimedoj de parencoj kaj gepatroj, 11 homoj (61,1%) vivis danke al financado fare de la ŝtato, sociaj institucioj aŭ privatuloj, 2 (100%) laboris en akva transporto, pliaj 2 okupiĝis pri “higieno kaj pureco de la korpo”. En “administrado, juĝejo kaj polico”, kaj en socia servo estis po 2 homoj, en “scienco, literaturo kaj arto” kaj “kuracado kaj sanitario” laboris po 1 judo, 6 homoj estis markitaj kiel “personoj sen konkretaj okupoj”[xxxiv].

== Berjozovo ==
Juda loĝantaro de tiu ĉi urbo konsistis sole el personoj, kiuj okupiĝis pri vendado de agrikulturaj varoj (krom greno kaj viva brutaro) kaj el iliaj familianoj – tio estis 6 (4 viroj kaj 2 virinoj) kaj 23 homoj respektive[xxxv].

== Iŝima distrikto ==
En tiu ĉi distrikto en 1897 loĝis 17 laborintaj judoj, inkluzive de 14 viroj kaj 3 virinoj. Inter ili etsis 2 viroj-agrikulturistoj kaj 3 virinoj – iliaj familianoj. Krome en la distrikto estis 5 judoj-metiistoj, 5 komercistoj kaj 1 veturigisto. 1 virino vivis per rimedoj ricevataj de la ŝtato, sociaj institucioj kaj privatuloj, 1 viro rilatis al “pureco kaj higieno de la korpo” kaj 1 virino ne sukcesis indiki siajn okupojn[xxxvi].

== Iŝimo ==
Laborinta juda loĝantaro de la urbo konsistis el 20 viroj. El ili 8 homoj (40%) okupiĝis pri metioj (vestofarado, prilaborado de ligno, poligrafio, instrumentofarado – po 2 homoj), 3 homoj (15%) okupiĝis pri vendado, po 2 homoj vivis danke al “rimedoj ricevataj de la ŝtato, sociaj institucioj kaj privatuloj” kaj per “konstruado, riparado kaj bontenado de loĝejoj kaj konstruaj laboroj”. Po 1 homo estis en socia servo, servis kiel “servistoj kaj taglaboristoj”, kaj kiel veturigistoj. 1 homo laboris ĉe “preĝejoj kaj tombejoj” kaj 1 ne havis certajn okupojn[xxxvii].

== Kurgana distrikto ==

En la distrikto loĝis 8 laborintaj judoj, ĉiuj estis viroj. 4 el ili (50%) okupiĝis pri vendado de ŝtofoj kaj vestoj, 3 (37,5%) estis agrikulturistoj kun kiuj loĝis 2 familianoj (ankaŭ viroj). 1 judo estis je socia servo[xxxviii].

== Kurgano ==
Laborinta judaro de la urbo konsistis el 17 homoj – 15 viroj kaj 2 virinoj. El ili 10 homoj (58,8%) okupiĝis pri metioj, inkluzive 5 pri vestofarado. 2 okupiĝis pri vendado, 1 pri kuracista kaj sanitara agado (virino), 1 – pri konstruado, riparado kaj bontenado de loĝejoj kaj konstruaj laboroj, 1 – pri “pureco kaj higieno de la korpo”. 1 judo ne havis difinitajn okupojn kaj 1 estis malliberigita[xxxix].

== Surguto ==
Tiu ĉi urbo ne havis laborintajn judojn. En la tuta Surguto loĝis nur unu judo – virino, kiu estis membro de familio, ekzistanta per rimedoj ricevataj de la ŝtato, sociaj institucioj kaj privatuloj[xl].

== Tara distrikto ==
En la distrikto loĝis 21 laborintaj judoj, ĉiuj viroj. 9 homoj (42,8%) okupiĝis pri vendado, 6 (28,6%) pri agrikulturado kaj tiuj lastaj havis 30 familianojn. Per rimedoj ricevataj de nemoveblaĵoj, gepatroj kaj parencoj vivis 3 homoj, pri metioj okupiĝis 2 (ceramikaĵoj kaj vestofarado), minado allogis 1 homon (sola judo en tiu fako en la regiono)[xli].

== Taro ==
En la urbo Taro loĝis 23 laborintaj homoj, inkluzive de 19 viroj kaj 4 virinoj. El ili 9 (39,1%) okupiĝis pri vendado, 6 – pri metioj (26%), inkluzive 3 pri prilaborado de metaloj kaj 3 pri vestofarado (2 el ili estis virinoj). Po 1 homo vivis per “rimedoj ricevataj de la ŝtato, sociaj institucioj kaj privatuloj”, rimedoj ricevataj de “nemoveblaĵoj, gepatroj kaj parencoj” kaj per “konstruado, riparado kaj bontenado de loĝejoj kaj konstruaj laboroj”. 1 viro estis markita en kategorio “servo kiel privata servisto aŭ taglaboristo” kaj 1 virino okupiĝis pri veturigado. Krome en la urbo loĝis 3 malliberigitaj judoj[xlii].

== Turinska distrikto ==
La tuta judaro de la distrikto konsistis el 1 viro-malliberulo[xliii].

== Tjukalinska distrikto ==
Laborinta judaro de la distrikto estis malmultnombra kaj konsistis el 82 homoj (70 viroj kaj 12 virinoj). El ili 37 (45,1%) okupiĝis pri vendado, inkluzive 17 (45,9%) pri vendado ĝenerale kaj 12 (32,4%) pri vendado de ŝtofoj kaj vestoj. La duan lokon okupis agrikulturo, pri kiu okupiĝis 18 homoj (21,9%), inkluzive 2 virinojn, 48 homoj estis familianoj de agrikulturistoj. En la distrikto loĝis ankaŭ 12 judoj-metiistoj (14,6%), inkluzive de 3 okupiĝantaj pri farado de alkoholaĵoj (75% de ĉiuj judoj en tiu fako en la gubernio).

5 homoj apartenis al servistoj kaj taglaboristoj, 3 homoj okupiĝis pri edukado. Pri veturigado, fervojo, konstruado, “riparado kaj bontenado de loĝejoj kaj konstruaj laboroj” kaj pri vendado de alkoholaĵoj okupiĝis po 1 judo. Rimedoj ricevataj per nemoveblaĵoj kaj tiuj de parencoj kaj gepatroj vivtenis 1 judon. Krome 1 judo ne indikis siajn okupojn[xliv].

== Tjukalinsko ==
Juda loĝantaro de la urbo estis malmultnombra kaj tiu laborinta konsistis el nur 17 homoj, ĉiuj viroj. El ili 10 homoj (58,8%) okupiĝis pri vendado, 5 homoj (29,4%) pri metioj, 1 vivis per rimedoj ricevataj de nemoveblaĵoj kaj tiuj de parencoj kaj gepatroj kaj 1 servis en armeo[xlv].

== Tjumena distrikto ==
En la distrikto loĝis 10 judoj, inkluzive de 5 laborintaj (el ili 1 virino). 2 el ili estis metiistoj (1 okupiĝis pri prilaborado de bestaj produktoj kaj 1 virino pri vestofarado), 1 vendis ŝtofojn kaj vestojn, 1 okupiĝis pri kuracista kaj sanitara agado, 1 estis malliberigita[xlvi].

== Tjumeno ==
En Tjumeno en 1897 loĝis 82 laborintaj judoj, inkluzive 10 virinojn. 28 judoj (34,1%) estis metiistoj, el kiuj 18 (64,2%) okupiĝis pri vestofarado. En la urbo loĝis 16 judaj vendistoj (19,5%), el kiuj 10 (62,5%) vendis ŝtofojn kaj vestojn. 12 judoj (14,6%) estis malliberigitaj. Pri kuracista kaj sanitara agado okupiĝis 3 homoj, pliaj 3 estis servistoj kaj taglaboristoj kaj 3 vivis per rimedoj ricevataj de la ŝtato, sociaj institucioj kaj privatuloj.

2 judoj apartenis al kategorio “pureco kaj higieno de korpo”, 2 okupiĝis pri konstruado, riparado kaj bontenado de loĝejoj kaj konstruaj laboroj, po 1 apartenis al la fakoj kiel “administrado, juĝejo, polico”, “personoj ĉe preĝejoj kaj tombejoj”, fervojo, veturigado, vendado de alkoholaĵoj. Okupoj de 4 judoj restis nedifintaj kaj 1 malsukcesis indiki ilin[xlvii].

== Jalutorovska distrikto ==
Laborinta judaro de la distrikto konsistis el 4 viroj. El ili 3 (75%) okupiĝis pri vendado kaj 1 pri vestofarado[xlviii].

== Jalutorovsko ==
En la urbo mem loĝis 28 laborintaj judoj. El ili 12 (42,8%) estis metiistoj, inkluzive de 9 vestofaristoj (75%). 9 homoj (32,1%) okupiĝis pri vendado, el ili 8 (77,75%) vendis “aliajn agrikulturajn varojn”. Krome 3 homoj vivis per rimedoj ricevataj per nemoveblaĵoj kaj tiuj de parencoj kaj gepatroj. 1 judo estis privata servisto aŭ taglaboristo, po 1 apartenis al “personoj ĉe preĝejoj kaj tombejoj”, “drinkejoj, hoteloj, lueblaj apartamentoj, kluboj” kaj “konstruado, riparado kaj bontenado de loĝejoj kaj konstruaj laboroj”[xlix].

== Distribuado laŭ sociaj tavoloj ==
Tre rimarkindas distribuado de la gubernia judaro laŭ sociaj tavoloj – fiksitaj grupoj, al kiuj devis aparteni ĉiu loĝanto de la Rusia imperio kaj kiuj havis malsaman juran statuson. Ĝi kompletigas datumojn pri okupoj kaj ebligas pli bone kompreni socian niĉon, kiun okupis la judoj de Tobolska gubernio.

Same kiel en la tuta Rusia imperio plejparto de lokaj judoj estis registritaj kiel filisteroj. En Tobolska gubernio nombro de judoj-filisteroj atingis 1 739 (879 viroj kaj 860 virinoj), kio konsistigis 72,8% de la loka judaro (averaĝa indico en la gubernio – 3,2%). La dua laŭnombre grupo de la judoj estis registrita kiel kamparanoj – 516 homoj (242 viroj kaj 274 virinoj), kio estis 21,6% de la tuta judaro (ĝenerale en la gubernio – 89,6%).

Rimarkindas ke nombro de la judoj registritaj kiel kamparanoj je 4,3% superis nombron de la judoj loĝintaj en kamparo kaj je 77% – nombron de la judoj, okupiĝintaj pri agrikulturo (inkluzive familianojn de agrikulturistoj). Evidente la kamparana statuso necesis ĉefe por superi jurajn limigojn pri loĝado kaj okupoj. Tion konfirmas ankaŭ arkivaj dokumentoj, kiuj enhavas plurajn menciojn pri judoj-“kamparanoj”, konstate loĝintaj en urboj.

Suma nombro de la judoj-negocistoj kaj iliaj familianoj en la gubernio estis 76 homoj (35 viroj kaj 41 virinoj), kio estis 3,2% de la tuta loka judaro. Tiu malgranda cifero tamen 35,5-oble superis la saman indicon inter la tuta loĝantaro de la gubernio (0,09%).

En la loka judaro estis 6 “heredaj kaj personaj honoraj civitanoj” kaj iliaj familianoj (5 viroj, 1 virino), kio konsistigis 0,2% de ĉiuj lokaj judoj. Procento de tiu ĉi socitavolo inter la judaro estis 2,5-oble pli alta ol averaĝa indico en la gubernio (0,08%). Eble judoj haveblis ankaŭ inter nobeloj. 1 viro trafis kategorion “nobelaro persona, ŝtatoficistoj ne-nobelaj kaj iliaj familianoj”. 1 judo (viro) estis eksterlandano. 44 homoj (39 viroj, 5 virinoj) apartenis al neniu el la menciitaj socitavoloj. 4 homoj ne indikis sian socitavolon. Inter heredaj nobeloj, iliaj familianoj, kristanaj ekleziuloj kaj iliaj familianoj, militservantaj kozakoj, lokaj indiĝenoj kaj personoj naskiĝintaj en Finnlando judoj tute mankis, kio estis atendebla[l].

En la urboj estis registritaj 89% judoj-filisteroj (1 548 homoj), 86,8% de la negocistoj kaj iliaj familianoj (66 homoj), 46,5% kamparanoj (240 homoj) kaj 93,2% (41 homoj) de la homoj, kiuj apartenis al neniu socitavolo[li].

Rimarkindas ke en Tobolsko loĝis 61,1% de la judoj-filisteroj (1 061 homoj) kaj nur 15,85% de la judoj-negocistoj kaj iliaj familianoj (12 homoj) de la tuta nombro de la judoj en tiuj socitavoloj (1% de la judaro de la urbo). En Tobolsko estis registritaj ankaŭ 23,6% de la judoj-kamparanoj. Dume la juda komunumo de Berjozovo, konsistinta el nuraj 29 homoj, je 37,9% (11 homoj) konsistis el negocistoj kaj iliaj familianoj. La resta judaro en la urbo estis registrita kiel filisteroj krom 1 judino-kamparanino[lii]. Relative grandaj grupoj de judoj-negocistoj loĝis en Jalutorovsko (13 homoj, do 13,3% de la urba judaro)[liii], Tjukalinska distrikto – 8 homoj (2,8 %)[liv], Iŝimo – 7 homoj (7,3 %)[lv].

Malgraŭ sia relativa malgrandeco la juda komunumo de Tjumeno konsistis al altstatusaj membroj. Inter ĝiaj anoj 4 homoj apartenis al kategorio “heredaj kaj personaj honoraj civitanoj kaj iliaj familianoj” (66,6% de ĉiuj judoj en tiu kategorio en la gubernio) kaj 23 homoj estis negocistoj kaj iliaj familianoj (30,3% de ĉiuj judoj en tiu kategorio en la gubernio kaj 9,3% de la judaro de Tjumeno). Kamparanoj konsistigis 23,9% (59 homoj) de la loka judaro. En Tjumeno loĝis ankaŭ sola judo-eksterlandano.

En Tjumena distrikto loĝis 2 judoj-negocistoj kaj iliaj familianoj (20%)[lvi]. En Kurgano[lvii] kaj Tjukalinska distrikto[lviii] loĝis po 1 judo, kiuj apartenis al heredaj kaj personaj honoraj civitanoj kaj iliaj familianoj.

El la prezentitaj datumoj klare videblas ke plejparto de la judaj negocistoj loĝis ne en la ĉefurba Tobolsko, kie koncentriĝis pli ol duono de la gubernia judaro, sed en distriktaj centroj kiel Tjumeno, Iŝimo kaj Jalutorovsko. Evidente tion okazis pro obstakloj en la socia progreso de judoj, kaŭzita de alta konkurenco kun dominantaj etnoj. En la periferiaj centroj bezono je negocistaro estis sufiĉe alta dum konkurenco estis malpli aktiva. Tio klarigas ankaŭ kial la plej riĉaj judoj klopodis ricevi negocistajn atestilojn en periferio por poste laŭeble transloĝiĝi al pli grandaj urboj.

== Karaimoj ==
Nombro de la karaimoj en Tobolska gubernio estis malgranda – 26 homoj, kio konsistigis 0,001% de la tuta loĝantaro. Esplorado de tiu ĉi kategorio malfacilas pro tio, ke plejparte datumoj pri la loĝantaro estas prezentitaj surbaze de ne religia, sed lingva klasifiko. Tamen haveblaj daŭmoj ebligas krei ĝeneralan bildon de la karaima komunumo de Tobolska gubernio.

Genra strukturo de la karaima loĝantaro estis iom malekvilibra – viroj konsistigis 61,5% (16 homoj). Edukiteco estis malalta: nur 4 homoj (15,4%) sciis legi, el ili nur 1 virino. Plejparto de la karaimoj – 21 homoj (80,8%) nomis kiel gepatran lingvon la rusan (inklzuive ĉiujn 4 alfabetulojn), 1 viro diris ke lia gepatra lingvo estis la ukraina. 3 virinoj parolis en la juda (11,5%). 1 viro apartenis al la grupo “tatara lingvo”.

Plejparto de la karaimoj loĝis en la kamparo – tie estis registritaj 22 homoj (84,6%), inkluzive ĉiujn alfabetulojn kaj preskaŭ ĉiujn (15 el 16) virojn. Rimarkindas ke en la kamparo mankis eĉ unu judlingva karaimo. En urboj loĝis 4 karaimoj, el kiuj 3 estis virinoj. Ĉiuj virinoj parolis en la juda, la viro – en la ukraina[lix].

Aĝo de la karaimoj grave variis – de beboj malpli ol 1 jaron aĝaj ĝis personoj inter 70 kaj 79 jarojn aĝaj. Rilatumo estis jena: beboj ĝis 1 jaro – 1 homo, de 1 ĝis 9 jaroj – 5 homoj, de 10 ĝis 19 jaroj – 6 homoj, de 20 ĝis 29 jaroj – 1 homo, от 30 ĝis 39 лет – 3 homoj (11,5 %), de 40 ĝis 49 jaroj – 4 homoj (15,4 %), de 50 ĝis 59 jaroj – 3 homoj (11,5 %), de 60 ĝis 69 jaroj – 2 homoj и de 70 ĝis 79 jaroj – 1 homoj [lx].

En Iŝima distrikto loĝis 3 karaimoj (2 viroj kaj 1 virino). Konsiderante iliajn datumojn (knabo 10-19 jarojn aĝa, viro de 30-39 jaroj kaj virino de 50-59 jaroj) oni povas supozi ke temas pri familio.

Pli granda grupo da karaimoj loĝis en Kurgana distrikto – 7 homoj (6 viroj kaj 1 virino). Evidente ankaŭ ĉi-foje temis pri familio el reprezentantoj de tri generacioj: 2 knaboj de 1-9 jaroj, 2 knaboj de 10-19 jaroj, 1 viro de 20-29 jaroj, 1 virino de 40-49 jaroj kaj 1 viro de 50-59 jaroj)[lxi].

En Tara distrikto loĝis 4 karaimoj (1 viro kaj 3 virinoj), evidente ankaŭ tio estis nekompleta trigeneracia familio: knabino ĝis 1 jaro, 2 virinoj de 40-49 jaroj kaj viro de 70-79 jaroj).

3 karaimoj-viroj estis registritaj en Turinska distrikto. Rimarkindas ke tio estis infanoj: 2 knaboj de 1-9 jaroj kaj 1 knabo de 10-19 jaroj[lxii].

En Tjukalinska distrikto loĝis du karaimoj-viroj, eble temas pri patro kaj filo (aĝaj 30-39 kaj 60-69 jarojn respektive). En Tjumena distrikto loĝis karaima knabino de 10-19 jaroj. En Jalutorovska distrikto loĝis 2 karaimoj (viro kaj virino), plej verŝajne virino kun filo (aĝaj 30-39 kaj 1-9 jarojn respektive). La tuta urba karaima loĝantaro de la gubernio koncentriĝis je Tjumeno. Eble ankaŭ ili estis iugrade parencoj: knabo de 10-19 jaroj kaj virinoj de 40-49, 50-59 kaj 60-69 jaroj respektive[lxiii].

== Referencoj ==

[i] Первая всеобщая перепись населения Российской империи. 1897 год. LXXVIII. Тобольская губерния. СПб., 1905. С. XXX.

[ii] samloke. С. XXXII.

[iii] samloke. С. 2-3.

[iv] Население// Еврейская энциклопедия. Т.XI- СПб, б/г (репринт 1991 г.). С. 536-538.

[v] Обзор Тобольской губернии за 1883 г. (приложение к всеподданнейшему отчёту). б/г, б/и. С. 5.

[vi] Обзор Тобольской губернии за 1884 г. (приложение к всеподданнейшему отчёту). б/г, б/и. С.6.

[vii] Обзор Тобольской губернии за 1885 г. (приложение к всеподданнейшему отчёту). б/г, б/и. С.5.

[viii] Обзор Тобольской губернии за 1888 г. (приложение к всеподданнейшему отчёту). б/г, б/и. С.6.

[ix] Обзор Тобольской губернии за 1899 г. (приложение к всеподданнейшему отчёту). Тобольск, 1900. Приложение 1-е.

[x] Первая всеобщая перепись населения Российской империи. 1897 год. LXXVIII. Тобольская губерния. СПб., 1905. С. XXX.

[xi] samloke. С.XLIII.

[xii] samlokeе. С.2-3.

[xiii] samloke. С.74-75.

[xiv] Ĝenerale la judaro loĝanta ekster la setla zono havis iom alian genran rilatumon: 53,5% viroj kaj 46,5% virinoj: //Население// Еврейская энциклопедия. Т.XI- СПб, б/г (репринт 1991 г.). С. 541-542.

[xv] Первая всеобщая перепись населения Российской империи. 1897 год. LXXVIII. Тобольская губерния. СПб., 1905. С. 74-75.

[xvi] samloke. С. 82-85.

[xvii] samloke. С. 82-85.

[xviii] samloke. С. 86-87.

[xix] samloke. С. 102-105.

[xx] Malaltiĝo de morteco ĉe la juda loĝantaro komenciĝis jam en la 18-a jarcento kaj en la 19-a jarcento iĝis komuna afero en ĉiuj judaj komunumoj de Eŭropo. Morteco ĉe la judoj ĉiam estis malpli alta ol ĉe la ĉirkaŭa ne-juda loĝantaro: //Демография//Краткая еврейская энциклопедия. Т. 2. Иерусалим, 1982. С.322.

[xxi] Движение населения в Европейской России и в двух губерниях Сибири: Енисейской и Тобольской за 1902 г. СПб., 1907. С. XXII.

[xxii] Первая всеобщая перепись населения Российской империи. 1897 год. LXXVIII. Тобольская губерния. СПб., 1905. С. 134.

[xxiii] Население// Еврейская энциклопедия. Т.XI. СПб, б/г (репринт 1991 г.). С. 541-542.

[xxiv] Первая всеобщая перепись населения Российской империи. 1897 год. LXXVIII. Тобольская губерния. СПб., 1905. С. 140.

[xxv] samloke. С. 176.

[xxvi] samloke.

[xxvii] samloke. С. 182-184.

[xxviii] samloke. С. 204.

[xxix] samloke. С. 208.

[xxx] Адрес-календарь Тобольской губернии за 1895 г. Тобольск, 1894. С. 18.

[xxxi] Первая всеобщая перепись населения Российской империи. 1897 год. LXXVIII. Тобольская губерния. СПб., 1905. С. 158.

[xxxii] samloke. С. 164.

[xxxiii] samloke. С. 174.

[xxxiv] samloke. 176.

[xxxv] samloke. С. 178-182.

[xxxvi] samloke. С. 180-182.

[xxxvii] samloke. С. 182-184.

[xxxviii] samloke. С. 184-186.

[xxxix] samloke. С. 186-188.

[xl] samloke. С. 190.

[xli] samloke. С. 190-192.

[xlii] samloke. С. 192-194.

[xliii] samloke. С. 194-196.

[xliv] samloke. С. 198-200.

[xlv] samloke. С. 200-202.

[xlvi] samloke. С. 202-204.

[xlvii] samloke. С. 204-206.

[xlviii] samloke. С. 206.

[xlix] samloke. С. 208.

[l] samloke. С. 222-223.

[li] samloke. С. 224-225.

[lii] samloke. С. 226-227.

[liii] samloke. С. 238-239.

[liv] там же. С. 236-237.

[lv] там же. С. 228-229.

[lvi] samloke. С. 236-237.

[lvii] samloke. С. 230-231.

[lviii] samloke. С. 234-235.

[lix] Первая всеобщая перепись населения Российской империи. 1897 год. LXXVIII. Тобольская губерния. СПб., 1905. С. 82-85.

[lx] samloke. С. 240-241.

[lxi] samloke. С. 242-243.

[lxii] samlokeе. С. 244-245.

[lxiii] samloke. С. 246-247.

[[Kategorio:19-a jarcento]]
[[Kategorio:Demografio]]
[[Kategorio:Sociologio]]
[[Kategorio:Historio de Rusio]] 
[[Kategorio:Tobolska gubernio]] 
[[Kategorio:Censoj]]
[[Kategorio:Judoj]]</text>
      <sha1>9k2je8uuos3o8qunta08meaciclacb2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>62808</id>
      <parentid>62783</parentid>
      <timestamp>2022-08-04T05:51:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <comment>/* Referencoj */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="47784" xml:space="preserve">{{paĝokapo2
 | titolo     = Juda loĝantaro de Tobolska gubernio fine de la 19-a jarcento: socio-demografia portreto (laŭ materialoj de la censo de 1897)
 | aŭtoro     = Stanislavo Belov
 | tradukinto = 
 | sekcio     = 
 | antaŭa     = 
 | sekva      = 
 | jaro       = 
 | notoj      = 
 | vikipedio  = 
 | vikicitaro = 
 | kategorioj = 
}}

'''En 1897 unuafoje la tuta loĝantaro de la Rusia imperio estis kalkulita dum la ĝenerala censo. Ĝiaj materialoj, publikigitaj en 1905, estas unika laŭ siaj kompleteco kaj fidindeco fonto de informoj pri loĝantoj de Tobolska gubernio, iliaj nombro, lokiĝo, aĝo, religio, lingvoj kaj okupoj. Celo de tiu ĉi artikolo estas kreado surbaze de socio-demografia statistiko laŭeble plej kompleta kaj detala portreto de la juda loĝantaro de la regiono.'''

Antaŭ ol transiri al esplorado de la problemo ni diru kelkajn vortojn pri specifeco de la terminologio. Ĝi estas kaŭzita de la eterna problemo – surbaze de kiu kriterio oni povas difini etnan apartenon de la homo. Fine de la 19-a jarcento tiucele estis uzataj lingvo kaj religio. Laŭe al tio ĉi en la censaj materialoj estas uzataj plejparte du tipoj de klasifiko de statistikaj datumoj – surbaze de lingvo kaj religio. Por komprenigi pri kiu kriterio temas ni parolos respektive pri judoj (lingvo) kaj judismanoj (religio).

Tamen ankaŭ ene de unu etna grupo lingva kaj religia apartenoj povas malkongrui. Tio videblas ankaŭ je ekzemplo de la juda loĝantaro de Tobolska gubernio – pro konvertitoj al kristanismo, kies denaska lingvo estis la juda kaj la judismanoj, kiuj nomis kiel gepatran iun ne-judan lingvon.

Sed nombro de ambaŭ grupoj en 1897 estis relative malgranda. Do malgraŭ ĉiuj menciitaj rimarkoj ni povas konsideri nian analizon sufiĉe kompleta kaj reprezenta por la tuta (etne) juda loĝantaro de Tobolska gubernio.

== Nombro kaj lokiĝo ==
En 1897 en Tobolska gubernio loĝis 2 463 judaismanoj, kio konsistigis 0,17% de la tuta loĝantaro[i]. El ili 2 387 nomis la judan (evidente la jidan) kiel sian gepatran lingvon[ii]. Krome en la gubernio loĝis 26 karaimoj[iii].

Rimarkindas ke la juda komunumo de Tobolska gubernio okupis la lastan lokon en Siberio laŭ sia relativa grandeco (en la apuda Tomska gubernio la judoj konsistigis 0,4% de la loĝantaro, averaĝe en Siberio – 0,6%, en la Rusia imperio – 4,1%) kaj la kvinan lokon laŭ absoluta nombro. La judoj de Tobolska gubernio konsistigis 7,1% de la juda loĝantaro de Siberio (34 477 homoj)[iv].

Nombro de la judismanoj kaj kialoj de ĝia grava variado estas interesa, sed ankoraŭ ne esplorita afero. Tiel en “Superrigardo de Tobolska gubernio” de 1883 oni diras ke judoj konsistigis 0,16% de la loĝantaro de la regiono[v]. En la “Superrigardoj” de 1884[vi], 1885[vii], 1888[viii] estas menciitaj 0,17%. Ĝis 1891 okazas grava kresko de la juda komunumo, kiu konsistas jam el 3 983 homoj aŭ 0,28% de la loĝantaro. Sed jam en “Superirgardado” de 1899 oni skribas: “por 1000 homoj estas… judoj – 1,55”[ix], tio estas 2 391 homoj aŭ 0,15 % de la loĝantaro.

Sur la teritorio de la gubernio la judismana loĝantaro estis distribuita malegale. Plejparto (1 966 homoj), do proksimume 80%, loĝis en urboj kaj nur 494 homoj (20%) estis registritaj en kamparo. Do variis ankaŭ procentaĵo de la juda loĝantaro – en urboj ĝi atingis 2,24% dum en kamparo – nur 0,04% de la tuta loĝantaro[x].

La plej granda judaisma komunumo formiĝis en la gubernia ĉefurbo Tobolsko. Tie loĝis 1 251 judismanoj, kio konsistigis iom pli ol 6% de la urba loĝantaro kaj 50,8% de la judismana komunumo de la gubernio. Tio facile klarigeblas, ĉar la judoj plejparte estis urbanoj, havis nek rajton, nek eblecon okupiĝi pri agrikulturo, do ili preferis setliĝi en plej grandaj urboj, kie haveblis pli da liberaj sociaj kaj ekonomiaj niĉoj. Tion ni povas trovi ankaŭ rilate aliajn diasporojn, kion mencias la aŭtoroj de la censaj materialoj: “Parto de poloj, germanoj kaj judoj kvankam okupiĝas pri agrikulturo, sed plejparto de ili preferas metiojn, komercon kaj aliajn okupojn”[xi].

La dua laŭ nombro judismana komunumo ekzistis en Tjumeno. Tie loĝis 262 judismanoj, kio konsistigis 0,9% de la tuta urba loĝantaro aŭ 10,6% de ĉiuj judismanoj de la gubernio. Sekvis Jalutorovsko – 105 homoj (3,1% kaj 4,3% respektive), Iŝimo – 92 homoj (1,3% kaj 3,7%), Taro – 84 homoj (1,2% kaj 3,4%), Tjukalinsko – 76 homoj (1,9% kaj 3%), Kurgano – 70 homoj (0,7% kaj 2,8%) kaj Berjozovo – 29 homoj (2,7% kaj 1,2%). Du urboj en la gubernio tute ne havis judismanojn – Surguto kaj Turinsko[xii]. Kiel videblas el la prezentitaj datumoj, absoluta nombro de la judismanoj ne ĉiam korespondis al ĝia relativa grandeco kaj influo en respektiva loko.

En ĉiuj distriktoj de la gubernio (do kamparaj areoj, sen konsideri tieajn urbojn) judismana loĝantaro estis malmultnombra, en Surguta kaj Berjozova distriktoj ĝi tute mankis. La plej granda komunumo neatendite formiĝis en Tjukalinska distrikto, kie loĝis 286 judismanoj, kiuj konsistigis 0,1% de la tuta loĝantaro de la distrikto kaj 11,65 de la judismana loĝantaro de la gubernio. Sekvis distriktoj Tara – 92 homoj (respektive 0,06% kaj 3,7%), Iŝima – 58 homoj (0,02% kaj 2,3%), Tobolska – 19 homoj (0,01% kaj 0,7%), Jalutorovska – 14 homoj (0,007% kaj 0,6%), Kurgana – 12 homoj (0,004% kaj 0,5%), Tjumena – 10 homoj (0,01% kaj 0,4%), Turinska – 3 homoj (0,004% kaj 0,1 %)[xiii].

== Genroj ==
La judismana komunumo konsistis el 1 234 viroj (50,1%) kaj 1 229 virinoj (49,9%). Inter la ĝenerala loĝantaro de la gubernio 49,3% estis viroj kaj 50,7% virinoj. Oni povas diri ke la genra strukturo de la komunumo estis sufiĉe ekvilibra kaj preskaŭ ne diferenciĝis de la ĝenerala demografia situcio en la gubernio[xiv].

Tiu ekvilibro haveblis en preskaŭ ĉiuj setlejoj, krom Kurgana distrikto (sen la urbo), kie loĝis 11 viroj kaj nur 1 virino de la judisma kredo, kaj Tjumena distrikto (sen la urbo), kie loĝis 7 judismanoj kaj 3 judismaninoj[xv].

Tiu ĉi ekvilibro estis grava por tiom dissemita diasporo kiel la rusia judaro – tio ebligis fari plejparton de geedziĝoj ene de la grupo, kio siavice bremsis asimiladon.

== Lingvoj ==
Gepatra lingvo estas grava indikilo de grado de asimiliĝo kaj indico je aparteno al kultura grupo ene de la etno. Interesan materialon provizas al ni datumoj pri rilatumo de religio kaj gepatra lingvo. Sume en la gubernio agnoskis la judan lingvon kiel gepatran 2 387 homoj, inkluzive de 1 205 viroj kaj 1 182 virinoj. El ili 52,9% sciis legi, inkluzive 62,1% de viroj kaj 43,4% de virinoj.

Plejparto da agnoskintaj la judan lingvon kiel gepatran apartenis al la judisma kredo: 2 352 homoj, do 98,5% de ĉiuj judparolantoj. Rilatumo de la genroj estis la sama: la judan nomis kiel gepatran 95,9% de viroj-judismanoj kaj 95% virinoj. 52,8% el ili sciis legi (la judismanoj ĝenerale – 52%).

Krom judismanoj la judan lingvon kiel gepatran nomis 30 homoj, menciitaj kiel “ortodoksuloj” (19 viroj kaj 11 virinoj), el kiuj 19 sciis legi, 2 membroj de romkatolika komunumo (viroj), el kiuj unu sciis legi, kaj 3 karaimoj (virinoj, ĉiuj senalfabetaj). Estas evidente ke ĉiuj ĉi homoj, apartenantaj al ne-judismaj konfesioj (krom karaimoj) estis baptitoj. Plej verŝajne ilia nombro estis pli granda, ĉar patro da ili povis nomi kiel gepatran alian lingvon. Sed eĉ haveblaj datumoj ebligas konkludi ke nombro de baptitoj estis relative malgranda – 1,4% de la judismanoj aŭ 1,5% de la judparolantoj.

Rimarkindas ke konvertitaj judoj haveblis nek inter islamanoj, nek inter anoj de pluraj aliaj konfesioj. Du judoj – membroj de la romkatolika komunumo – verŝajne estis ekzilitaj al Tobolska gubernio el Pollando, kie ili estis baptitaj (ne hazarde ambaŭ estis viroj). Ĉio ĉi plian fojon substrekas la ĉefan stimulon de juda konvertiĝo en la Rusia imperio – tio estis strebo akiri egalajn rajtojn kaj asimiliĝi en la dominanta etno per aprobo de la ŝtata religio.

Malgraŭ evidenta dominado de la juda lingvo kiel gepatra en la juda komunumo, ĝi estis ne sola lingvo por ĝiaj membroj. La duan lokon okupis la rusa, kiun nomis gepatra 78 judismanoj (3,1%), 40 viroj kaj 38 virinoj, el kiuj sciis legi nur 24 (30,8%). Sekvis la germana, kiun nomis gepatra 23 judismanoj (0,9%), inter kiuj estis 8 viroj kaj 15 virinoj. En tiu ĉi grupo 60,9% sciis legi, kio evidente klarigeblas per ilia enmigrado el Germanio, Baltio aŭ landoj de Orienta Eŭropo, kie la germana estis vaste uzata kaj kulturnivelo sufiĉe alta. La plej maloftaj estis lingvoj kune nomitaj “aliaj hindeŭropaj lingvoj”. Ilin nomis kiel gepatrajn 10 homoj (0,4%), el kiuj 2 viroj kaj 8 virinoj, inter kiuj nur unu viro sciis legi[xvi].

Eĉ ne unu judismano de Tobolska gubernio nomis kiel gepatran la ukrainan lingvon dum la rusa estis gepatra por 78 homoj. Rimarkindas ke plejparto de la rusia judaro loĝis en setla zono, do en teritorio enloĝata ĉefe de ukrainoj kaj belorusoj. Evidente tio klarigeblas per fakto, ke judoj estis plejparte loĝantoj de urboj, kies loĝantaro tiutempe parolis ĉefe en la rusa. Aliflanke necesas memori ke asimilado, kies parto estis akcepto de alia lingvo, estis malfacila en tiuj areoj, do asimilitoj aperadis ĉefe ekster la setla zono, kie ili estis ĉirkaŭitaj de la dominanta rusa etno, kies lingvon ili transprenis.

En kamparaj distriktoj (sen urboj) la judan nomis kiel gepatran 484 homoj, el kiuj 267 (55,2%) sciis legi, kio eĉ iom superis alfabetecon en la gubernio ĝenerale. Plejparto da ili apartenis al la judisma komunumo – 471 человек (97, %), el kiuj kiuj sciis legi 56,9%. 13 homoj (43,3%) kalkulitaj kiel ortodoksuloj, nomintaj la judan lingvon kiel gepatran, ankaŭ loĝis en kamparo. Inter judismanoj, loĝantaj en kamparo, nomis la judan kiel gepatran 471 homoj (95,3%), la rusan – 22 homoj (4,5%), la germanan – 1 homo (0,2%)[xvii].

En la urboj de Tobolska gubernio formiĝis jena situacio. Kiel gepatran nomis la judan 1 903 homoj, el kiuj sciis legi 986 (51,8 %). Plejparto de ili estis membroj de la judisma komunumo – 1 881 homoj (98,8%). Krome la juda estis gepatra por 17 (0,9%) ortodoksuloj kaj 2 romkatolikoj (0,1%). Inter la judismanoj, loĝintaj en la urboj, la judan kiel gepatran nomis 1 881 homoj (95,7%), la rusan – 56 homoj (2,8%), la germanan – 22 homoj (1,1%), aliajn hindeŭropajn lingvojn – 10 homoj (0,5%)[xviii].

Do lingva situacio en la urba kaj kampara partoj de la judisma komunumo estis preskaŭ la sama.

== Alfabeteco ==
Edukado ĉiam okupis altan lokon en la juda valorsistemo. Fine de la 19-a jarcento plu funkciis sistemo de tradicia juda edukado, kiun trapasis preskaŭ ĉiu judo. Tamen jam kreskis asimilaj kaj modernigaj tendencoj, speciale fortaj rande de la juda diasporo, kie mankis amasoj de kompakte loĝantaj judoj. Pro tio speciale interesa estas situacio en Tobolska gubernio.

Bedaŭrinde mankas datumoj pri distribuado de la gubernia loĝantaro laŭ religio kaj edukiteco, do ni devas uzi statistikon pri edukiteco kaj gepatra lingvo. Sed ni jam vidis ke plejparto de la judlingvanoj estis membroj de la judisma komunumo, kaj plejparto de tiuj lastaj nomis kiel gepatran la judan. Do analizante haveblajn datumojn ni formos imagon pri edukiteco de la juda kaj judisma loĝantaroj de la regiono.

Kiel ni scias la judan konsideris gepatra lingvo 2 387 loĝantoj de Tobolska gubernio aŭ 0,17% de la tuta loĝantaro de la gubernio. El ili 893 homoj (37,4%) sciis legi ruse, 238 homoj (10%) estis “alfabetaj en aliaj lingvoj”. Inter la ĝenerala loĝantaro de Tobolska gubernio tiuj indicoj estis 9,7% kaj 1%. Edukadon pli ol bazan ricevis 131 judparolantoj (5,5%) dum inter la ĝenerala loĝantaro nur 0,5%. Do konsistigante nur 0,17% de la loĝantaro de Tobolska gubernio judparolantoj konsistigis 0,6% de ĉiuj alfabetuloj en la rusa, 1,7% de la alfabetuloj en aliaj lingvoj kaj 1,6% de la edukitaj pli ol baznivele.

Tiuj ĉi ciferoj konfirmas la supre prezentitan tezon pri relative alta eduknivelo de la juda loĝantaro. Rimarkindas malalta eduknivelo en “aliaj lingvoj” – evidente temas ĉefe pri tradicia juda edukado. Ĉu tio signifas ke ĝi ne funkciis en la gubernio aŭ ke asimilaj procezoj estis aktivaj? Ni serĉu respondojn al tiuj ĉi demandoj, analizonte nivelon kaj tipon de edukteco laŭ aĝaj grupoj.

En la grupo de 1 ĝis 9 jaroj eduknivelo de ĉiuj tipoj inter la judoj estas malpli alta ol inter la tuta judaro de la gubernio. En sekvaj aĝogrupoj de 10 ĝis 39 jaroj procento de judoj alfabetaj en la rusa grave superas averaĝan nivelon kaj atingas 61,5% en la grupo de 10 ĝis 19 jaroj, dum procento de alfabetaj en aliaj (evidente ĉefe en la juda) lingvoj estas malpli ol tiu averaĝa aŭ nur iom superas ĝin. En la aĝogrupoj de 40 ĝis 60 jaroj kaj pli, nombro de alfabetaj en la rusa ĉiam malkreskas, atinginte minimumon en la grupo de 60 jaroj kaj pli (20,4%), dum nombro de alfabetaj en aliaj lingvoj grave superas averaĝan nivelon, atinginte pinton en la grupo de 60 jaroj kaj pli (23,6%).

Simila tendenco videblas rilate homojn, kiuj havis pli ol bazan edukon. En la aĝogrupoj de 10 ĝis 19 jaroj, de 20 ĝis 29 jaroj kaj de 30 ĝis 39 jaroj procento de tiu ĉi kategorio estis respektive 8,7%, 13% kaj 5,8%. En postaj aĝogrupoj tiu indico draste falas kaj varias ene de 0,5-1,3%.

La prezentitaj datumoj montras ke ene de la juda komunumo en Tobolska gubernio fine de la 19-a jarcento daŭris asimilaj procezoj, kies ĉefa celgrupo iĝis juda junularo. Pli ol duono de judparolantaj loĝantoj de la gubernio 10 ĝis 29 jarojn aĝaj sciis legi en la rusa dum en la juda legis nur 10% de anoj de tiu ĉi aĝogrupo. Eĉ pli, inter la judoj de tiu ĉi aĝo videblas persista strebo daŭrigi edukadon je pli alta nivelo.

Cetere tiuj ĉi tendencoj formiĝis antaŭ tridek jaroj, kio videblas el la indicoj, karakterizantaj la judan loĝantaron de la gubernio en la aĝo de 40 ĝis 49 jaroj. En tiuj ĉi aĝogrupoj procento de edukitaj en la rusa ankaŭ estas sufiĉe alta kaj superas nombron de judoj, ricevintaj tradician edukon. En la aĝogrupo de 40 ĝis 49 jaroj tiu rilatumo estas 33,9% kaj 17,5%, en la grupo de 50 ĝis 59 jaroj – 32,9% kaj 9,7%. Inter judoj pli ol 60 jarojn aĝaj tiu rilatumo draste ŝanĝiĝas al 20,4% kaj 23,6%. Nome judoj 40 ĝis 49 jarojn aĝaj strebis doni al siaj 10-29-jaraj infanoj modernan edukon en la rusa, prefere pli ol baznivelan.

Estas konate ke sistemo de tradicia juda edukado en Tobolska gubernio tiutempe jam ekzistis, do evidente ĝin uzis nur ĉirkaŭ 10% de la lokaj judoj. Stabileco de tiu ĉi indico en la aĝogrupoj ĝis 39 jaroj montras ĉeeston de neasimilita nukleo ene de la juda komunumo, kiu plu konservis naciajn tradiciojn.

Interesaj estas ankaŭ datumoj pri genra rilatumo inter lokaj judparolantoj, ricevintaj iun edukon. Rilatumo de viroj kaj virinoj inter alfabetaj en la rusa estis 60% kaj 40%, inter ricevintaj tradician edukon – 73% kaj 27%, inter edukitaj pli ol baznivele – 42% kaj 58%.

Tiu tendenco spureblas laŭ aĝogrupoj: inter la judoj de 1 ĝis 29 jarojn aĝaj alfabetaj en la rusa genra malekvilibro estas relative malgranda – ne pli ol 2,5% favore al viroj; inter ricevintaj pli ol baznivelan edukon dominas virinoj – ĝis 75,5% en la aĝo de 20 ĝis 29 jaroj. Inter ricevintaj tradician edukon en ĉiuj aĝogrupoj videblas grava dominado de viroj, kio plian fojon substrekas patriarĥan karakteron de tiu sistemo. Ni aldonu ke ĝenerale eduka sistemo en Tobolska gubernio fine de la 19-a jarcento havis sufiĉe patriarĥan karakteron: rilatumo inter viroj kaj virinoj inter ĉiuj loĝantoj alfabetaj en la rusa estis 80,5% kaj 19,5%, inter edukitaj pli ol baznivele – 54,2% kaj 45,8%.

En la kamparo ĉiuj ĉi tendencoj daŭris kaj eĉ estis esprimitaj pli forte. Evidente tion kaŭzis dispersa loĝado de la judaro, kiu grandparte konsistis el asimilita intelektularo (kuracistoj, instruistoj, farmaciistoj) kaj krome havis malpli da eblecoj eduki siajn infanojn en tradiciaj judaj lernejoj. Do procento de judoj alfabetaj en la rusa en kamparo estis pli alta ol averaĝe kaj atingis 46%, dum tradician edukon havis malpli da judoj – 8,3%, kaj nombro de edukitaj pli ol baznivele estis malgranda – 2,7%. Genra rilatumo ĝenerale koincidis kun tiu en la gubernio ĝenerale.

En la urboj, kie loĝis kompaktaj amasoj de la judaro kaj funkciis komunumaj institucioj, procento de alfabetaj en la rusa malaltiĝas ĝis 35,2%, tiu de ricevintaj tradician edukon altiĝas ĝis 10,4%, nombro de edukitaj pli ol baznivele atingas 6,2%[xix].

== Aĝostrukturo ==
Analizo de distribuo de loĝantaro laŭ geparta lingvo kaj aĝogrupoj montras, ke aĝostrukturo de la judisma loĝantaro de la gubernio preskaŭ komplete koincidas kun tiu de la ĝenerala loĝantaro. Escepto estas la aĝogrupoj ĝis 29 jaroj, en kiuj procenta rilatumo de la juda kaj ĝenerala loĝantaro estas jena: ĝis 1 jaro – 3,4% de la juda kaj 3,6% ĝenerala loĝantaro, de 1 ĝis 9 jaroj – 24,3% kaj 22%, de 10 ĝis 19 jaroj – 23,3% и 20,3%, de 20 ĝis 29 jaroj – 16,5% и 14,4%. En la postaj aĝogrupj ekde 30 jaroj la rilatumo ŝanĝiĝas favore al la ĝenerala loĝantaro.

Oni povas klarigi tion per influo de du faktoroj. Unue, nivelo de higiena kaj medicina kulturoj ĉe la judismanoj estis pli ol averaĝa, sekve de kio pli da infanoj atingis plenkreskecon[xx]. Tion konfirmas la prezentitaj ciferoj: se komence la diferenco inter la juda kaj ĝenerala loĝantaroj de la gubernio estas relative malgranda (en la grupo ĝis 1 jaro nur 0,2%), do laŭ aĝokresko tiu ĉi diferenco stabile kreskas, atingante 2-3% en la grupoj de 10 ĝis 29 jaroj. Ĉe tio necesas rimarkigi, ke naskoindico ĉe la juda loĝantaro de la gubernio estis malpli alta ol ĉe la aliaj etnaj kaj religiaj grupoj. En 1902 natura kresko de la juda loĝantaro egalis al 6,4 homoj por 1000 dum ĉe la ortodoksuloj ĝi atingis 9,5 homoj por 1000[xxi].

Due, la loka judaro tiutempe formiĝis grandparte danke al migrado, kiun partoprenis ĉefe personoj junaj kaj moveblaj, 16 ĝis 30 jarojn aĝaj. Tio klarigas la supre prezentitajn datumojn.

== Familio ==
En la juda tradicio ekzistas specifa rilato al la familio kaj geedzeco. En la eŭropa tradicio oni kutimas geedziĝi nur kiam ekzistas garantioj de materiala bonfarto de la familio. Tradicioj de la juda popolo difinas establon de la familio kiel devon de ĉiu judo – sendepende de liaj elspezoj. En komunumoj kutime okazis speciala bonfara monkolektado, destinita por pagi doton de malriĉaj judaj fianĉinoj.

Pro tio iom mirigas relative malalta edzecnivelo de la judoj de la gubernio fine de la 19-a jarcento – geedzon havis nur 35,7% judoj (ĉe lokaj rusoj – 38,4%), gefraŭloj estis 58,9% (ĉe rusoj – 46,7%). Ni opinias ke tion kaŭzis rilatumo de geedzitaj judaj viroj kaj virinoj – 426 kaj 426. Tio ebligas kun granda certeco aserti, ke ĉiuj aŭ almenaŭ plejparto de la geedzecoj okazis ene de la juda komunumo. Strebo al siaspeca endogamio propras al multaj disperse loĝantaj popoloj, do ankaŭ la judoj ne estis escepto. Tio grave bremsis asimilajn procezojn, tamen havis ankaŭ negativan flankon – malgraŭ ekvilibra genra rilatumo estis ne ĉiam facile trovi fianĉon inter la loka judaro – relative malgranda kaj dissemita laŭ granda areo. Tio plian fojon montras ke fine de la 19-a jarcento la judoj de Tobolska gubernio estis malmulte asimilitaj, dominis strebo konservi nacian kaj religian identecojn.

Alia specifaĵo, karakterizanta familian staton de la judaro de Tobolska gubernio, estis oble pli alta procento de divorcintoj (0,4%) ol ĉe rusa loĝantaro (0,06%)[xxii]. Verŝajne tion kaŭzis la fakto, ke 80% de la judoj loĝis en urboj kaj spertis influon de sekulara eŭropa kulturo. Krome la divorco mem estas permesita en judismo, kio faciligis tiun ĉi proceduron kompare al postuloj ĉe la kristana kaj islama loĝantaroj. Ni aldonu ke statistiko de la familia stato de la judaro de Tobolska gubernio estis sama kiel ĉe la judaro de la Rusia imperio ĝenerale[xxiii].

== Sano ==
Publikigitaj materialoj de la censo ne enhavas detalajn datumojn pri fizika sano de la loka judaro. Ni scias nur ke procento de la homoj kun fizikaj problemoj (handikapuloj, mensmalsanuloj) estis ĉe la lokaj judoj sama kiel ĉe la ĝenerala loĝantaro – 0,5%[xxiv].

== Okupoj ==
Interesa estas distribuo de la judoj de Tobolska gubernio laŭ grupoj de okupoj. Suma nombro de la laborantaj judoj estis 745 homoj aŭ 31,2% de la loka judaro. 86% el ili estis viroj dum ĉe la vivtenatoj (sekcio “familianoj”) nombro de viroj estis nur 34,3%. Krom malmultaj esceptoj viroj dominas en ĉiuj grupoj de okupoj. Gamo de agadsferoj, allogintaj la judojn de Tobolska gubernio, estis tre vasta. En 64 grupoj da okupoj vakaj estis nur 14, do 21,9%, inkluzive “ortodoksa diservado” kaj “arbaristiko kaj arbaraj metioj”.

Inter la okupoj de la lokaj judoj dominis diversaj metioj – pri ili okupiĝis 256 homoj, do 34,4% de la tuta laboranta judaro. Se aldoni al ili familianojn, tiu cifero iom malkreskos – ĝis 32,9% de la judaro. La plej populara estis vestofarado – pri tio okupiĝis 120 homoj (16,1% de ĉiuj laborintaj judoj aŭ 46,9% de la judoj-metiistoj). Sekvis: konstruado, prizorgado kaj riparado de loĝejoj – 31 homoj (4,2% kaj 12,1% respektive), prilaborado de metaloj – 18 homoj (2,4% kaj 7%), poligrafio – ankaŭ 18 homoj, fabrikado de instrumentoj fizikaj, optikaj, kirurgiaj, horloĝoj, ludiloj – 14 homoj (1,9% kaj 5,5%), produktado de plantaj kaj bestaj nutraĵoj – 13 homoj (1,7% kaj 5%), prilaborado de fibraĵoj –12 homoj (1,6% kaj 4,7%), el kiuj 8 virinoj, prilaborado de ligno – 9 homoj (1,2% kaj 3,5%), juvelarto, pentrarto, fabrikado de religiaj aĵoj, luksaĵoj ktp – 5 homoj (0,7% kaj 1,9%), prilaborado de bestaj produktoj, mineralaj substancoj (ceramiko), farado de alkoholaĵoj – po 4 homoj (po 0,5% kaj 1,6%), kemia kaj ligitaj al ĝi industrioj kaj ĉiuj aliaj trinkaĵoj kaj fermentaĵoj – po 2 homoj (po 0,2% kaj 0,8%).

La duan lokon ĉe la loka judaro okupis diversspeca vendado – pri tio okupiĝis 223 homoj aŭ 29,9% de la laborintaj judoj. Kun familianoj tiu cifero atingis 38,9% de la loka judaro. La plej ofte temis pri vendado de “aliaj agrikulturaĵoj” (do krom viva brutaro kaj greno) – 87 homoj (11,7% de la laborintaj judoj kaj 39% de ĉiuj vendistoj). Sume pri vendado de agrikulturaĵoj okupiĝis 42,6% de la lokaj judoj, laborintaj en vendado, kio spegulas ĉefe agrikulturan karakteron de la regiona ekonomio tiutempe.

Sekvis vendado ĝenerale, sen strikta difino – 47 homoj (6,3% kaj 21% respektive), vendado de ŝtofoj kaj vestoj – 42 homoj (5,6% kaj 18,8%), vendado disporta – 27 homoj (3,6% kaj 12,1%), vendado de viva brutaro kaj greno – po 4 homoj (po 0,5% kaj 1,8%), vendado de metalaĵoj – po 3 homoj (po 0,4% kaj 1,3%), vendado de hejmaĵoj – 2 homoj (0,2% kaj 0,9), vendado de luksaĵoj, sciencaĵoj, artaĵoj, kultaĵoj ktp – 1 homo (0,1% kaj 0,4%).

La trian lokon okupis veturigado – pri ĝi okupiĝis 33 homoj (inkluzive 2 virinojn), do 4,4% de la laborinta judaro.

La kvaran lokon okupis agrikulturo – 31 homoj (inkluzive 2 virinojn) aŭ 4,2% de la laborinta judaro. Kun familianoj tiu cifero kreskis ĝis 119 homoj (5% de la loka judaro). Juda agrikulturado estas interesa, sed ankoraŭ malmulte esplorita temo. Malfacilas diri kiel ĝi aperis kaj ĉu temis pri apartaj setlejoj aŭ judaj familioj estis partoj de kamparanaj komunumoj. Tamen la fakto mem ke en Siberio, milojn da kilometroj for de la setla zono judoj ne nur loĝis, sed ankaŭ okupiĝis pri agrikultivado estas tre interesa kaj esplorinda.

Enspezoj de nemoveblaĵoj, rimedoj de gepatroj kaj parencoj provizis vivrimedojn al 40 lokaj judoj (5,4%). 25 homoj (3,3%) laboris kiel servistoj aŭ taglaboristoj. 18 homoj (2,4%) estas menciitaj en la sekcio “rimedoj ricevataj de la ŝtato, sociaj institucioj kaj privatuloj”. Pri instruado kaj edukado okupiĝis 12 homoj (1,6%), inkluzive de 2 virinoj, per kuracado kaj sanitaraj aferoj – 6 homoj (0,8%), inkluzive de 1 virino, pri “pureco kaj higieno de la korpo” – 7 homoj (0,9%). 9 judoj (1,2%) servis en armeo. Ĉiuj aliaj okupoj altiris ne pli ol 1% de la loka judaro.

La plej rimarkinda el ili estas mencio pri unu prostituino, loĝinta en Tobolsko kaj havinta 12 virinojn-familianojn. Eble temas pri unu el kazoj de falsa prostituado, kiam respektiva dokumento (“flava bileto”) estis ricevata por ebligi loĝadon ekster la setla zono. Inter la laborintoj estis kalkulitaj ankaŭ 48 homoj (6,4%) el la nombro de malliberigitoj. Ili ne havis familiojn en Tobolska gubernio kaj virinoj mankis, do evidente temas pri ekzilitoj kaj bagnuloj el la eŭropa parto de la imperio. Malrekte tion konfirmas la fakto, ke 30 el ili (62,5%) loĝis en Tobolsko, evidente en ties fama prizono[xxv].

Pri “diservado de nekristanaj konfesioj” okupiĝis 1 homo, verŝajne rabeno de la sinagogo en Tobolsko. Pliaj 5 homoj apartenis al “personoj ĉe preĝejoj, tombejoj ktp – servistoj kaj gardistoj”. El ili 2 loĝis en Tobolsko[xxvi], 1 en Iŝimo[xxvii], 1 en Tjumeno[xxviii], 1 en Jalutorovsko[xxix]. Ni jam diris komence de la artikolo, ke tiuj ĉi kvar urboj havis plej grandajn judajn komunumojn kun la tuta respektiva infrastrukturo – preĝdomoj, mikvaoj, tombejoj. Tamen en la tuta Tobolska gubernio tiutempe estis nur unu rabeno. En 1896 tio estis la ĉelabinska filistero Aaron Jakovleviĉ Fridjev[xxx].

La prezentitaj supre datumoj kontestas multajn ekzistantajn en la amasa konscio kaj parte en la historia scienco mitojn rilate la okupojn de la judaro. Pli ol triono de la judoj de Tobolska gubernio okupiĝis pri metioj, vendado estis en la dua loko. 4,2% estis ligitaj al agrikulturo dum tiaj “tradicie judaj” okupoj kiel medicino, scienco kaj kulturo, instruado allogis ne pli ol 1% de la judaj laboristoj ĉiu, kaj en la sferoj kiel juro, kreditaj kaj komercaj entreprenoj judoj tute mankis. Pri vendado de alkoholaĵoj okupiĝis nur 6 homoj aŭ 0,8% de la laborintaj judoj de la gubernio[xxxi].

Distribuo laŭ la okupoj grave varias inter la urboj kaj kamparo de la gubernio. En la kamparaj areoj laboris nur 144 judoj, kio estis 19,3% de la tuta laborinta judaro de la gubernio. Inter iliaj okupoj videble dominas vendado, pri kiu okupiĝis 59 homoj aŭ 41% de ĉiuj laborintaj judoj en la kamparo dum pri metioj okupiĝis 26 homoj (18%), el kiuj pri vestofarado – 8 homoj, do 30,7% de la judoj-metiistoj en la kamparo. La tuta agrikultura judaro ankaŭ loĝis en kamparo – temis pri 31 homoj (21,5%)[xxxii].

Ni transiru al la analizo de la okupoj de la juda loĝantaro laŭ apartaj setlejoj kaj distriktoj, kio ebligos imagi strukturon de tieaj judaj komunumoj.

== Tobolska distrikto ==
En Tobolska distrikto en 1897 loĝis 6 laborintaj judoj, inkluzive 1 virinon. El ili 3 okupiĝis pri pritraktado de nutraĵoj planto- kaj bestodevenaj (inkluzive 1 virinon), 2 troviĝis en malliberejoj kaj 1 vivis danke al enspezoj de nemoveblaĵoj aŭ je rimedoj de gepatroj kaj parencoj[xxxiii].

== Tobolsko ==
En Tobolsko koncentriĝis 50,8% de la judaro de la gubernio, inkluzive 408 laborintojn (54,8%), el kiuj 342 viroj kaj 66 virinoj. Tamen laŭ pluraj aliaj indicoj signifo de la tobolska komunumo estis eĉ pli alta. Ekzemple pri instruado kaj edukado okupiĝis 9 homoj (75% de la judoj en tiu ĉi sfero en la gubernio), 8 judoj (88,85%) servis en armeo. Krome en Tobolsko loĝis 13 el 18 poligrafiistoj (72,2%), 4 el 6 alkohol-vendistoj (66,6%), 21 el 31 okupiĝintaj pri konstruado kaj riparado (61,6%), 28 el 33 veturigistoj (84,85), el kiuj 1 virino.

La restintaj laborintaj judoj en la urbo distribuiĝis tiel: pri metioj okupiĝis 148 homoj (36,3% de ĉiuj judoj-laborintoj en la urbo, 57,1% de ĉiuj judoj-metiistoj en la gubernio), vendado – 107 homoj (26,2% kaj 48% respektive), ĉe tio en Tobolsko koncentriĝis 65,5% de la judaj vendistoj de “aliaj agrikulturaj varoj”. 14 homoj (56% de la tuta grupo en la gubernio) estis servistoj kaj taglaboristoj, 20 homoj vivis danke al enspezoj de nemoveblaĵoj aŭ je rimedoj de parencoj kaj gepatroj, 11 homoj (61,1%) vivis danke al financado fare de la ŝtato, sociaj institucioj aŭ privatuloj, 2 (100%) laboris en akva transporto, pliaj 2 okupiĝis pri “higieno kaj pureco de la korpo”. En “administrado, juĝejo kaj polico”, kaj en socia servo estis po 2 homoj, en “scienco, literaturo kaj arto” kaj “kuracado kaj sanitario” laboris po 1 judo, 6 homoj estis markitaj kiel “personoj sen konkretaj okupoj”[xxxiv].

== Berjozovo ==
Juda loĝantaro de tiu ĉi urbo konsistis sole el personoj, kiuj okupiĝis pri vendado de agrikulturaj varoj (krom greno kaj viva brutaro) kaj el iliaj familianoj – tio estis 6 (4 viroj kaj 2 virinoj) kaj 23 homoj respektive[xxxv].

== Iŝima distrikto ==
En tiu ĉi distrikto en 1897 loĝis 17 laborintaj judoj, inkluzive de 14 viroj kaj 3 virinoj. Inter ili etsis 2 viroj-agrikulturistoj kaj 3 virinoj – iliaj familianoj. Krome en la distrikto estis 5 judoj-metiistoj, 5 komercistoj kaj 1 veturigisto. 1 virino vivis per rimedoj ricevataj de la ŝtato, sociaj institucioj kaj privatuloj, 1 viro rilatis al “pureco kaj higieno de la korpo” kaj 1 virino ne sukcesis indiki siajn okupojn[xxxvi].

== Iŝimo ==
Laborinta juda loĝantaro de la urbo konsistis el 20 viroj. El ili 8 homoj (40%) okupiĝis pri metioj (vestofarado, prilaborado de ligno, poligrafio, instrumentofarado – po 2 homoj), 3 homoj (15%) okupiĝis pri vendado, po 2 homoj vivis danke al “rimedoj ricevataj de la ŝtato, sociaj institucioj kaj privatuloj” kaj per “konstruado, riparado kaj bontenado de loĝejoj kaj konstruaj laboroj”. Po 1 homo estis en socia servo, servis kiel “servistoj kaj taglaboristoj”, kaj kiel veturigistoj. 1 homo laboris ĉe “preĝejoj kaj tombejoj” kaj 1 ne havis certajn okupojn[xxxvii].

== Kurgana distrikto ==

En la distrikto loĝis 8 laborintaj judoj, ĉiuj estis viroj. 4 el ili (50%) okupiĝis pri vendado de ŝtofoj kaj vestoj, 3 (37,5%) estis agrikulturistoj kun kiuj loĝis 2 familianoj (ankaŭ viroj). 1 judo estis je socia servo[xxxviii].

== Kurgano ==
Laborinta judaro de la urbo konsistis el 17 homoj – 15 viroj kaj 2 virinoj. El ili 10 homoj (58,8%) okupiĝis pri metioj, inkluzive 5 pri vestofarado. 2 okupiĝis pri vendado, 1 pri kuracista kaj sanitara agado (virino), 1 – pri konstruado, riparado kaj bontenado de loĝejoj kaj konstruaj laboroj, 1 – pri “pureco kaj higieno de la korpo”. 1 judo ne havis difinitajn okupojn kaj 1 estis malliberigita[xxxix].

== Surguto ==
Tiu ĉi urbo ne havis laborintajn judojn. En la tuta Surguto loĝis nur unu judo – virino, kiu estis membro de familio, ekzistanta per rimedoj ricevataj de la ŝtato, sociaj institucioj kaj privatuloj[xl].

== Tara distrikto ==
En la distrikto loĝis 21 laborintaj judoj, ĉiuj viroj. 9 homoj (42,8%) okupiĝis pri vendado, 6 (28,6%) pri agrikulturado kaj tiuj lastaj havis 30 familianojn. Per rimedoj ricevataj de nemoveblaĵoj, gepatroj kaj parencoj vivis 3 homoj, pri metioj okupiĝis 2 (ceramikaĵoj kaj vestofarado), minado allogis 1 homon (sola judo en tiu fako en la regiono)[xli].

== Taro ==
En la urbo Taro loĝis 23 laborintaj homoj, inkluzive de 19 viroj kaj 4 virinoj. El ili 9 (39,1%) okupiĝis pri vendado, 6 – pri metioj (26%), inkluzive 3 pri prilaborado de metaloj kaj 3 pri vestofarado (2 el ili estis virinoj). Po 1 homo vivis per “rimedoj ricevataj de la ŝtato, sociaj institucioj kaj privatuloj”, rimedoj ricevataj de “nemoveblaĵoj, gepatroj kaj parencoj” kaj per “konstruado, riparado kaj bontenado de loĝejoj kaj konstruaj laboroj”. 1 viro estis markita en kategorio “servo kiel privata servisto aŭ taglaboristo” kaj 1 virino okupiĝis pri veturigado. Krome en la urbo loĝis 3 malliberigitaj judoj[xlii].

== Turinska distrikto ==
La tuta judaro de la distrikto konsistis el 1 viro-malliberulo[xliii].

== Tjukalinska distrikto ==
Laborinta judaro de la distrikto estis malmultnombra kaj konsistis el 82 homoj (70 viroj kaj 12 virinoj). El ili 37 (45,1%) okupiĝis pri vendado, inkluzive 17 (45,9%) pri vendado ĝenerale kaj 12 (32,4%) pri vendado de ŝtofoj kaj vestoj. La duan lokon okupis agrikulturo, pri kiu okupiĝis 18 homoj (21,9%), inkluzive 2 virinojn, 48 homoj estis familianoj de agrikulturistoj. En la distrikto loĝis ankaŭ 12 judoj-metiistoj (14,6%), inkluzive de 3 okupiĝantaj pri farado de alkoholaĵoj (75% de ĉiuj judoj en tiu fako en la gubernio).

5 homoj apartenis al servistoj kaj taglaboristoj, 3 homoj okupiĝis pri edukado. Pri veturigado, fervojo, konstruado, “riparado kaj bontenado de loĝejoj kaj konstruaj laboroj” kaj pri vendado de alkoholaĵoj okupiĝis po 1 judo. Rimedoj ricevataj per nemoveblaĵoj kaj tiuj de parencoj kaj gepatroj vivtenis 1 judon. Krome 1 judo ne indikis siajn okupojn[xliv].

== Tjukalinsko ==
Juda loĝantaro de la urbo estis malmultnombra kaj tiu laborinta konsistis el nur 17 homoj, ĉiuj viroj. El ili 10 homoj (58,8%) okupiĝis pri vendado, 5 homoj (29,4%) pri metioj, 1 vivis per rimedoj ricevataj de nemoveblaĵoj kaj tiuj de parencoj kaj gepatroj kaj 1 servis en armeo[xlv].

== Tjumena distrikto ==
En la distrikto loĝis 10 judoj, inkluzive de 5 laborintaj (el ili 1 virino). 2 el ili estis metiistoj (1 okupiĝis pri prilaborado de bestaj produktoj kaj 1 virino pri vestofarado), 1 vendis ŝtofojn kaj vestojn, 1 okupiĝis pri kuracista kaj sanitara agado, 1 estis malliberigita[xlvi].

== Tjumeno ==
En Tjumeno en 1897 loĝis 82 laborintaj judoj, inkluzive 10 virinojn. 28 judoj (34,1%) estis metiistoj, el kiuj 18 (64,2%) okupiĝis pri vestofarado. En la urbo loĝis 16 judaj vendistoj (19,5%), el kiuj 10 (62,5%) vendis ŝtofojn kaj vestojn. 12 judoj (14,6%) estis malliberigitaj. Pri kuracista kaj sanitara agado okupiĝis 3 homoj, pliaj 3 estis servistoj kaj taglaboristoj kaj 3 vivis per rimedoj ricevataj de la ŝtato, sociaj institucioj kaj privatuloj.

2 judoj apartenis al kategorio “pureco kaj higieno de korpo”, 2 okupiĝis pri konstruado, riparado kaj bontenado de loĝejoj kaj konstruaj laboroj, po 1 apartenis al la fakoj kiel “administrado, juĝejo, polico”, “personoj ĉe preĝejoj kaj tombejoj”, fervojo, veturigado, vendado de alkoholaĵoj. Okupoj de 4 judoj restis nedifintaj kaj 1 malsukcesis indiki ilin[xlvii].

== Jalutorovska distrikto ==
Laborinta judaro de la distrikto konsistis el 4 viroj. El ili 3 (75%) okupiĝis pri vendado kaj 1 pri vestofarado[xlviii].

== Jalutorovsko ==
En la urbo mem loĝis 28 laborintaj judoj. El ili 12 (42,8%) estis metiistoj, inkluzive de 9 vestofaristoj (75%). 9 homoj (32,1%) okupiĝis pri vendado, el ili 8 (77,75%) vendis “aliajn agrikulturajn varojn”. Krome 3 homoj vivis per rimedoj ricevataj per nemoveblaĵoj kaj tiuj de parencoj kaj gepatroj. 1 judo estis privata servisto aŭ taglaboristo, po 1 apartenis al “personoj ĉe preĝejoj kaj tombejoj”, “drinkejoj, hoteloj, lueblaj apartamentoj, kluboj” kaj “konstruado, riparado kaj bontenado de loĝejoj kaj konstruaj laboroj”[xlix].

== Distribuado laŭ sociaj tavoloj ==
Tre rimarkindas distribuado de la gubernia judaro laŭ sociaj tavoloj – fiksitaj grupoj, al kiuj devis aparteni ĉiu loĝanto de la Rusia imperio kaj kiuj havis malsaman juran statuson. Ĝi kompletigas datumojn pri okupoj kaj ebligas pli bone kompreni socian niĉon, kiun okupis la judoj de Tobolska gubernio.

Same kiel en la tuta Rusia imperio plejparto de lokaj judoj estis registritaj kiel filisteroj. En Tobolska gubernio nombro de judoj-filisteroj atingis 1 739 (879 viroj kaj 860 virinoj), kio konsistigis 72,8% de la loka judaro (averaĝa indico en la gubernio – 3,2%). La dua laŭnombre grupo de la judoj estis registrita kiel kamparanoj – 516 homoj (242 viroj kaj 274 virinoj), kio estis 21,6% de la tuta judaro (ĝenerale en la gubernio – 89,6%).

Rimarkindas ke nombro de la judoj registritaj kiel kamparanoj je 4,3% superis nombron de la judoj loĝintaj en kamparo kaj je 77% – nombron de la judoj, okupiĝintaj pri agrikulturo (inkluzive familianojn de agrikulturistoj). Evidente la kamparana statuso necesis ĉefe por superi jurajn limigojn pri loĝado kaj okupoj. Tion konfirmas ankaŭ arkivaj dokumentoj, kiuj enhavas plurajn menciojn pri judoj-“kamparanoj”, konstate loĝintaj en urboj.

Suma nombro de la judoj-negocistoj kaj iliaj familianoj en la gubernio estis 76 homoj (35 viroj kaj 41 virinoj), kio estis 3,2% de la tuta loka judaro. Tiu malgranda cifero tamen 35,5-oble superis la saman indicon inter la tuta loĝantaro de la gubernio (0,09%).

En la loka judaro estis 6 “heredaj kaj personaj honoraj civitanoj” kaj iliaj familianoj (5 viroj, 1 virino), kio konsistigis 0,2% de ĉiuj lokaj judoj. Procento de tiu ĉi socitavolo inter la judaro estis 2,5-oble pli alta ol averaĝa indico en la gubernio (0,08%). Eble judoj haveblis ankaŭ inter nobeloj. 1 viro trafis kategorion “nobelaro persona, ŝtatoficistoj ne-nobelaj kaj iliaj familianoj”. 1 judo (viro) estis eksterlandano. 44 homoj (39 viroj, 5 virinoj) apartenis al neniu el la menciitaj socitavoloj. 4 homoj ne indikis sian socitavolon. Inter heredaj nobeloj, iliaj familianoj, kristanaj ekleziuloj kaj iliaj familianoj, militservantaj kozakoj, lokaj indiĝenoj kaj personoj naskiĝintaj en Finnlando judoj tute mankis, kio estis atendebla[l].

En la urboj estis registritaj 89% judoj-filisteroj (1 548 homoj), 86,8% de la negocistoj kaj iliaj familianoj (66 homoj), 46,5% kamparanoj (240 homoj) kaj 93,2% (41 homoj) de la homoj, kiuj apartenis al neniu socitavolo[li].

Rimarkindas ke en Tobolsko loĝis 61,1% de la judoj-filisteroj (1 061 homoj) kaj nur 15,85% de la judoj-negocistoj kaj iliaj familianoj (12 homoj) de la tuta nombro de la judoj en tiuj socitavoloj (1% de la judaro de la urbo). En Tobolsko estis registritaj ankaŭ 23,6% de la judoj-kamparanoj. Dume la juda komunumo de Berjozovo, konsistinta el nuraj 29 homoj, je 37,9% (11 homoj) konsistis el negocistoj kaj iliaj familianoj. La resta judaro en la urbo estis registrita kiel filisteroj krom 1 judino-kamparanino[lii]. Relative grandaj grupoj de judoj-negocistoj loĝis en Jalutorovsko (13 homoj, do 13,3% de la urba judaro)[liii], Tjukalinska distrikto – 8 homoj (2,8 %)[liv], Iŝimo – 7 homoj (7,3 %)[lv].

Malgraŭ sia relativa malgrandeco la juda komunumo de Tjumeno konsistis al altstatusaj membroj. Inter ĝiaj anoj 4 homoj apartenis al kategorio “heredaj kaj personaj honoraj civitanoj kaj iliaj familianoj” (66,6% de ĉiuj judoj en tiu kategorio en la gubernio) kaj 23 homoj estis negocistoj kaj iliaj familianoj (30,3% de ĉiuj judoj en tiu kategorio en la gubernio kaj 9,3% de la judaro de Tjumeno). Kamparanoj konsistigis 23,9% (59 homoj) de la loka judaro. En Tjumeno loĝis ankaŭ sola judo-eksterlandano.

En Tjumena distrikto loĝis 2 judoj-negocistoj kaj iliaj familianoj (20%)[lvi]. En Kurgano[lvii] kaj Tjukalinska distrikto[lviii] loĝis po 1 judo, kiuj apartenis al heredaj kaj personaj honoraj civitanoj kaj iliaj familianoj.

El la prezentitaj datumoj klare videblas ke plejparto de la judaj negocistoj loĝis ne en la ĉefurba Tobolsko, kie koncentriĝis pli ol duono de la gubernia judaro, sed en distriktaj centroj kiel Tjumeno, Iŝimo kaj Jalutorovsko. Evidente tion okazis pro obstakloj en la socia progreso de judoj, kaŭzita de alta konkurenco kun dominantaj etnoj. En la periferiaj centroj bezono je negocistaro estis sufiĉe alta dum konkurenco estis malpli aktiva. Tio klarigas ankaŭ kial la plej riĉaj judoj klopodis ricevi negocistajn atestilojn en periferio por poste laŭeble transloĝiĝi al pli grandaj urboj.

== Karaimoj ==
Nombro de la karaimoj en Tobolska gubernio estis malgranda – 26 homoj, kio konsistigis 0,001% de la tuta loĝantaro. Esplorado de tiu ĉi kategorio malfacilas pro tio, ke plejparte datumoj pri la loĝantaro estas prezentitaj surbaze de ne religia, sed lingva klasifiko. Tamen haveblaj daŭmoj ebligas krei ĝeneralan bildon de la karaima komunumo de Tobolska gubernio.

Genra strukturo de la karaima loĝantaro estis iom malekvilibra – viroj konsistigis 61,5% (16 homoj). Edukiteco estis malalta: nur 4 homoj (15,4%) sciis legi, el ili nur 1 virino. Plejparto de la karaimoj – 21 homoj (80,8%) nomis kiel gepatran lingvon la rusan (inklzuive ĉiujn 4 alfabetulojn), 1 viro diris ke lia gepatra lingvo estis la ukraina. 3 virinoj parolis en la juda (11,5%). 1 viro apartenis al la grupo “tatara lingvo”.

Plejparto de la karaimoj loĝis en la kamparo – tie estis registritaj 22 homoj (84,6%), inkluzive ĉiujn alfabetulojn kaj preskaŭ ĉiujn (15 el 16) virojn. Rimarkindas ke en la kamparo mankis eĉ unu judlingva karaimo. En urboj loĝis 4 karaimoj, el kiuj 3 estis virinoj. Ĉiuj virinoj parolis en la juda, la viro – en la ukraina[lix].

Aĝo de la karaimoj grave variis – de beboj malpli ol 1 jaron aĝaj ĝis personoj inter 70 kaj 79 jarojn aĝaj. Rilatumo estis jena: beboj ĝis 1 jaro – 1 homo, de 1 ĝis 9 jaroj – 5 homoj, de 10 ĝis 19 jaroj – 6 homoj, de 20 ĝis 29 jaroj – 1 homo, от 30 ĝis 39 лет – 3 homoj (11,5 %), de 40 ĝis 49 jaroj – 4 homoj (15,4 %), de 50 ĝis 59 jaroj – 3 homoj (11,5 %), de 60 ĝis 69 jaroj – 2 homoj и de 70 ĝis 79 jaroj – 1 homoj [lx].

En Iŝima distrikto loĝis 3 karaimoj (2 viroj kaj 1 virino). Konsiderante iliajn datumojn (knabo 10-19 jarojn aĝa, viro de 30-39 jaroj kaj virino de 50-59 jaroj) oni povas supozi ke temas pri familio.

Pli granda grupo da karaimoj loĝis en Kurgana distrikto – 7 homoj (6 viroj kaj 1 virino). Evidente ankaŭ ĉi-foje temis pri familio el reprezentantoj de tri generacioj: 2 knaboj de 1-9 jaroj, 2 knaboj de 10-19 jaroj, 1 viro de 20-29 jaroj, 1 virino de 40-49 jaroj kaj 1 viro de 50-59 jaroj)[lxi].

En Tara distrikto loĝis 4 karaimoj (1 viro kaj 3 virinoj), evidente ankaŭ tio estis nekompleta trigeneracia familio: knabino ĝis 1 jaro, 2 virinoj de 40-49 jaroj kaj viro de 70-79 jaroj).

3 karaimoj-viroj estis registritaj en Turinska distrikto. Rimarkindas ke tio estis infanoj: 2 knaboj de 1-9 jaroj kaj 1 knabo de 10-19 jaroj[lxii].

En Tjukalinska distrikto loĝis du karaimoj-viroj, eble temas pri patro kaj filo (aĝaj 30-39 kaj 60-69 jarojn respektive). En Tjumena distrikto loĝis karaima knabino de 10-19 jaroj. En Jalutorovska distrikto loĝis 2 karaimoj (viro kaj virino), plej verŝajne virino kun filo (aĝaj 30-39 kaj 1-9 jarojn respektive). La tuta urba karaima loĝantaro de la gubernio koncentriĝis je Tjumeno. Eble ankaŭ ili estis iugrade parencoj: knabo de 10-19 jaroj kaj virinoj de 40-49, 50-59 kaj 60-69 jaroj respektive[lxiii].

== Referencoj ==

[i] Первая всеобщая перепись населения Российской империи. 1897 год. LXXVIII. Тобольская губерния. СПб., 1905. С. XXX.

[ii] samloke. С. XXXII.

[iii] samloke. С. 2-3.

[iv] Население// Еврейская энциклопедия. Т.XI- СПб, б/г (репринт 1991 г.). С. 536-538.

[v] Обзор Тобольской губернии за 1883 г. (приложение к всеподданнейшему отчёту). б/г, б/и. С. 5.

[vi] Обзор Тобольской губернии за 1884 г. (приложение к всеподданнейшему отчёту). б/г, б/и. С.6.

[vii] Обзор Тобольской губернии за 1885 г. (приложение к всеподданнейшему отчёту). б/г, б/и. С.5.

[viii] Обзор Тобольской губернии за 1888 г. (приложение к всеподданнейшему отчёту). б/г, б/и. С.6.

[ix] Обзор Тобольской губернии за 1899 г. (приложение к всеподданнейшему отчёту). Тобольск, 1900. Приложение 1-е.

[x] Первая всеобщая перепись населения Российской империи. 1897 год. LXXVIII. Тобольская губерния. СПб., 1905. С. XXX.

[xi] samloke. С.XLIII.

[xii] samlokeе. С.2-3.

[xiii] samloke. С.74-75.

[xiv] Ĝenerale la judaro loĝanta ekster la setla zono havis iom alian genran rilatumon: 53,5% viroj kaj 46,5% virinoj: //Население// Еврейская энциклопедия. Т.XI- СПб, б/г (репринт 1991 г.). С. 541-542.

[xv] Первая всеобщая перепись населения Российской империи. 1897 год. LXXVIII. Тобольская губерния. СПб., 1905. С. 74-75.

[xvi] samloke. С. 82-85.

[xvii] samloke. С. 82-85.

[xviii] samloke. С. 86-87.

[xix] samloke. С. 102-105.

[xx] Malaltiĝo de morteco ĉe la juda loĝantaro komenciĝis jam en la 18-a jarcento kaj en la 19-a jarcento iĝis komuna afero en ĉiuj judaj komunumoj de Eŭropo. Morteco ĉe la judoj ĉiam estis malpli alta ol ĉe la ĉirkaŭa ne-juda loĝantaro: //Демография//Краткая еврейская энциклопедия. Т. 2. Иерусалим, 1982. С.322.

[xxi] Движение населения в Европейской России и в двух губерниях Сибири: Енисейской и Тобольской за 1902 г. СПб., 1907. С. XXII.

[xxii] Первая всеобщая перепись населения Российской империи. 1897 год. LXXVIII. Тобольская губерния. СПб., 1905. С. 134.

[xxiii] Население// Еврейская энциклопедия. Т.XI. СПб, б/г (репринт 1991 г.). С. 541-542.

[xxiv] Первая всеобщая перепись населения Российской империи. 1897 год. LXXVIII. Тобольская губерния. СПб., 1905. С. 140.

[xxv] samloke. С. 176.

[xxvi] samloke.

[xxvii] samloke. С. 182-184.

[xxviii] samloke. С. 204.

[xxix] samloke. С. 208.

[xxx] Адрес-календарь Тобольской губернии за 1895 г. Тобольск, 1894. С. 18.

[xxxi] Первая всеобщая перепись населения Российской империи. 1897 год. LXXVIII. Тобольская губерния. СПб., 1905. С. 158.

[xxxii] samloke. С. 164.

[xxxiii] samloke. С. 174.

[xxxiv] samloke. 176.

[xxxv] samloke. С. 178-182.

[xxxvi] samloke. С. 180-182.

[xxxvii] samloke. С. 182-184.

[xxxviii] samloke. С. 184-186.

[xxxix] samloke. С. 186-188.

[xl] samloke. С. 190.

[xli] samloke. С. 190-192.

[xlii] samloke. С. 192-194.

[xliii] samloke. С. 194-196.

[xliv] samloke. С. 198-200.

[xlv] samloke. С. 200-202.

[xlvi] samloke. С. 202-204.

[xlvii] samloke. С. 204-206.

[xlviii] samloke. С. 206.

[xlix] samloke. С. 208.

[l] samloke. С. 222-223.

[li] samloke. С. 224-225.

[lii] samloke. С. 226-227.

[liii] samloke. С. 238-239.

[liv] samloke. С. 236-237.

[lv] samloke. С. 228-229.

[lvi] samloke. С. 236-237.

[lvii] samloke. С. 230-231.

[lviii] samloke. С. 234-235.

[lix] Первая всеобщая перепись населения Российской империи. 1897 год. LXXVIII. Тобольская губерния. СПб., 1905. С. 82-85.

[lx] samloke. С. 240-241.

[lxi] samloke. С. 242-243.

[lxii] samlokeе. С. 244-245.

[lxiii] samloke. С. 246-247.

[[Kategorio:19-a jarcento]]
[[Kategorio:Demografio]]
[[Kategorio:Sociologio]]
[[Kategorio:Historio de Rusio]] 
[[Kategorio:Tobolska gubernio]] 
[[Kategorio:Censoj]]
[[Kategorio:Judoj]]
[[Kategorio:Historiaj studaĵoj]]</text>
      <sha1>qqyb0b6i8gnzhosx4lkowdk4vn6q5ms</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategorio:Historio de Rusio</title>
    <ns>14</ns>
    <id>18658</id>
    <revision>
      <id>62784</id>
      <timestamp>2022-08-03T13:09:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <comment>Kreis novan paĝon kun &quot;[[kategorio:Historio laŭ landoj|Rusio]] [[Kategorio:Rusio]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="60" xml:space="preserve">[[kategorio:Historio laŭ landoj|Rusio]]
[[Kategorio:Rusio]]</text>
      <sha1>so94fte9mdw499wybs04fqk4sly4k0m</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategorio:Tobolska gubernio</title>
    <ns>14</ns>
    <id>18659</id>
    <revision>
      <id>62785</id>
      <timestamp>2022-08-03T13:10:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <comment>Kreis novan paĝon kun &quot;[[Kategorio:Siberio]] [[Kategorio:Gubernioj]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="45" xml:space="preserve">[[Kategorio:Siberio]]
[[Kategorio:Gubernioj]]</text>
      <sha1>rgrz3wjnofadkeruy7qb59cvtjac0rv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategorio:Demografio</title>
    <ns>14</ns>
    <id>18660</id>
    <revision>
      <id>62786</id>
      <timestamp>2022-08-03T13:12:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <comment>Kreis novan paĝon kun &quot;[[Kategorio:Sciencoj]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="22" xml:space="preserve">[[Kategorio:Sciencoj]]</text>
      <sha1>ay9752oku6vy94lwna8ygq4e5k6z4k0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>62787</id>
      <parentid>62786</parentid>
      <timestamp>2022-08-03T13:12:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21" xml:space="preserve">[[Kategorio:Scienco]]</text>
      <sha1>27psdyhhb72kxueghpj5oq2nyswrhqp</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>62788</id>
      <parentid>62787</parentid>
      <timestamp>2022-08-03T13:13:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="29" xml:space="preserve">[[Kategorio:Sociaj sciencoj]]</text>
      <sha1>k6xlp5zfqp5mlcsxsmbj3n0pl888bxm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Visockij kaj la aŭtoj: la vivstilo – nesingarda</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18661</id>
    <revision>
      <id>62790</id>
      <timestamp>2022-08-04T05:09:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <comment>Kreis novan paĝon kun &quot;{{paĝokapo2  | titolo     = Visockij kaj la aŭtoj: la vivstilo – nesingarda  | aŭtoro     = Stanislavo Belov  | tradukinto =   | sekcio     =   | antaŭa     =   | sekva      =   | jaro       =   | notoj      =   | vikipedio  =   | vikicitaro =   | kategorioj = }}  ''“Estus bone nun rapidi laŭ bona ŝoseo kaj ke iu alia veturu renkonten – frunto kontraŭ frunton! Interese, ĉu forturnus tiu, alia, aŭ ne?”  Visockij al amiko''  '''Se la vivo estas la voj...&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9081" xml:space="preserve">{{paĝokapo2
 | titolo     = Visockij kaj la aŭtoj: la vivstilo – nesingarda
 | aŭtoro     = Stanislavo Belov
 | tradukinto = 
 | sekcio     = 
 | antaŭa     = 
 | sekva      = 
 | jaro       = 
 | notoj      = 
 | vikipedio  = 
 | vikicitaro = 
 | kategorioj =
}}

''“Estus bone nun rapidi laŭ bona ŝoseo kaj ke iu alia veturu renkonten – frunto kontraŭ frunton! Interese, ĉu forturnus tiu, alia, aŭ ne?”

Visockij al amiko''

'''Se la vivo estas la vojo, do ni ĉiuj estas kunveturantoj. Ĉiu scias, de kie li startis, sed neniu konas finan punkton de sia itinero, nek eĉ kio atendos lin post sekva vojturno. Iu timas la nekonatan, aliaj inverse, hastas vidi ĝin, premegante akcelilon ekstreme. Tiaj kiel la sovetia kantisto kaj artisto Vladimir Visockij – nesingarda veturanto sur la vojo de l`vivo.'''

== Pli rapide! Eĉ pli! Premu! ==
Kiam li unuan fojon prenis la stirilon? Laŭ la nunaj kutimoj tre malfrue – la unua fidinda atesto datiĝas je 1967, kiam Visockij havis jam ĉirkaŭ 30 jaroj. Cetere kie povus preni la aŭton la bubo, kies infanaĝo pasis en amasloĝejo en la 1-a Meŝĉanskaja [Filistra] strato en Moskvo? En la jaro kiam estis filmata “Vertikalo”, kie li ludis radiiston-montgrimpiston, Vladimir prenis stirlecionojn ĉe sia amiko Boris Diodorov. Laŭ ties vortoj, la artisto estis ravita de la stirado de GAZ-21 (Volgo), des pli ke pri la ŝofora arto li estis lerta ne malpli ol pri tiuj kantista aŭ aktora. Li apenaŭ sukcesis bridi siajn “ĉevalojn”, pretajn ekrapidi “laŭlonge de krutaĵo, super abismo”, kiel diras unu el liaj kantoj.

Tion konfirmas David Karapetjan, riskinta en aŭgusto 1970 veturi kun Vladimir laŭ stepoj de Ukrainio en la ŝika “Moskviĉ” (eksporta versio!). Unuan tempon Visockij simple ripetadis, kunpreminte la dentojn: “Pli rapide! Eĉ pli! Premu!” kaj poste simple ne eltenis kaj petis sidiĝi ĉe la stirilo.

Preminte la akcelilon ĝis ekstreme, li elanis kiel fulmo... kaj forflugis post la unua vojturno. Laŭ rememoroj de la ŝokita amiko, la turno estis sufiĉe sendanĝera, simple Vladimir, kiel plejparto de la novuloj, anstataŭ bremsi antaŭ ĝi bremsis dume. La kompatinda “Moskviĉ” forflugis de sur la vojo, transversiĝis kaj... denove stariĝis sur la radojn. La feliĉuloj mirinde evitis eĉ batvundojn. Sed “Moskviĉ” estis malpli bonsorta. Alvenintaj kamparanoj ĝustigis la karoserion per tre simpla metodo (piedbatinte ĝin) kaj poste la aŭton haŭlis preterveturinta “Pobeda” (La Venko), ĉar ĝi mem perdis ĉian inklinon al la movado.

== Fidela “francino” ==
Cetere baldaŭ Vladimir ekhavis eblecon detruadi jam proprajn aŭtojn. Kaj kompreneble li uzis ĝin. La unuan aŭton li aĉetis en 1971 – tio estis griza “kopeko” (VAZ-2101) kun tute neprestiĝa numerplato MKL 16-55 (cetere, ĉu en tiu tempo ekzistis la modo pri “belaj numerplatoj”?). La historio ne konservis por ni detalajn priskribojn de ĝia sorto. Oni scias nur, ke somere de la sama jaro la legendeca kreaĵo de la sovetia aŭtoindustrio, kreita surbaze de Fiat 124, estis grave damaĝita kaj post granda riparado vendita. Oni diras, ke la ŝofora sperto venas kun jaroj. Nu, kun tempopaso Vladimir efektive lernis komplete damaĝi iujn ajn aŭtojn...

Sekva viktimo de la popola amato iĝis la malhelgriza Renault 16, alportita de lia franca edzino Marina Vlady el Parizo. La aŭto, aĉetita de la aktorino kontraŭ mono, ricevita pro rolo en filmeto, reklaminta sapon, klare montris ke la “sapaj” povas esti ne nur operoj, sed ankaŭ aŭtoj. La aĉeto de la veturilo, eĉ se duamana, sed tamen eksterlanda, kostis al la geedzoj nur 3000 dolarojn. Hodiaŭ en Rusio kontraŭ tiu mono eblas ricevi eble nur dudekjaran Lada.

Tiu ĉi aŭto servis al Vladimir relative longe – eĉ tri jarojn. Eble sekreto de la longviveco de la “francino” kaŝiĝis en tio, ke li veturis en ĝi ne tro multe. Same kiel ĉiuj aliaj aŭtoj, Renault estis registrita por la Vlady, do havis eksterlandajn numerplatojn, kiuj ĉiam embarasis la sovetiajn trafikmilicanojn. Sufiĉis por Vladimir veturi pli ol 100 km for de Moskvo kaj oni neeviteble haltigis lin. Li provis klarigi, kvereli, diskuti, montris prokurakton de la edzino, sian serpo-martelan pasporton, sed ĉio estis vane. La milicanoj surstrate ne konas internaciajn konvenciojn kaj la ordono “tenu, ne lasu!” ŝajne estas kodita en la genoj de la ŝtatservistoj.

Tiu ĉi epopeo finiĝis nur post kiam amikoj arangis por Vladimir en la milica administracio iun tre impresan paperon, detruantan ĉiujn dubojn eĉ ĉe la plej fervoraj sovetiaj trafikmilicanoj.

== La aŭto de la revo ==
Repatrujigo de Renault okazis printempe de 1973, kiam la feliĉaj geedzoj direktiĝis en ĝi al Parizo. Kiel rememoris poste Vlady, vendi la aŭton estis tre facile. La populara aktorino simple publikigis en gazeto anoncon: “Marina Vlady vendas la aŭton...”

Same kiel plejparto de siaj samlandanoj, unufoje sidiĝinte en eksterlanda aŭto, Visockij ne povis imagi revenon al tiu sovetia. En sekva jaro li alportis el Eŭropo la grizo-bluan BMW. La feliĉo ne estis longa – ĉe la aŭto aperis seriozaj problemoj pri rapidumskatolo – tamen li ne perdis la kredon je la germana kvalito kaj aĉetis en la duamana vendejo la duan BMW – ĉi-foje beĵkoloran. Ekde tiu tempo li veturadis transigante la numerplaton de unu aŭto al alia.

Tamen Visockij neniam apartenis al la raciaj aŭtoposedantoj, por kiuj aĉeto de nova veturilo estas afero planita kaj pripensita. Post du jaroj li seniĝis je ambaŭ BMW – unu li vendis per la sama duamana vendejo, la alian lasis en Parizo. Nun li havis novan revon – Mercedes! Tiu ĉi vorto ĝis nun ravas la rusojn, do oni povas imagi ĝian efikon en la tempo, kiam en la tuta Moskvo haveblis nur du aŭtoj kun trispika emblemo – ĉe Anatolij Karpov kaj Leonid Breĵnev. En 1976 aperis la tria – ĉe Vladimir Visockij.

Sian unuan Mercedes li alportis el Munkeno, kie li aĉetis la aŭton, jam du jarojn uzitan, helpe de unu el siaj amikoj. Marina Vlady rememoris, ke unuan tempon la moskvaj trafikmilicanoj post vidi la ŝtalo-grizan (nun oni dirus – la “blumetalan”) limuzinon de Visockij salutis lin. Interese, en kio necesus veturi laŭ Moskvo nun por ke la trafikmilicanoj entute atentu vin? Eble en la antikva “kopeko”...

== La lasta vojturno ==
En 1979 Vladimir alportis el Germanio sian lastan aŭton – la sportan Mercedes 450 de ĉokolada koloro. Same kiel ĉiujn antaŭajn li aĉetis ĝin de alia uzanto – ĉi-foje de sia germana amiko, al kiu li deklaris rezolute: “Vi devas vendi al mi tiun ĉi aŭton!” Ekde tiu momento la sorto de la veturilo estis destinita en ĉiuj sencoj de tiu ĉi vorto.

Unue, Vladimir aĉetis ĝin. Due... ni duru tiel: Eŭropon li traveturis sufiĉe trankvile. La novan ludilon de Vladimir stiris Vlady mem, do la impetema Mercedes ruliĝis laŭ la germanaj ŝoseoj kun rapideco pli ol 200 km/hore, naive esperante ke tio daŭros ĉiam kaj ĉie. Sed poste aperis la ruĝaj flagoj – ŝtatlimo...

Post trafi la patrujon Vladimir fiere deklaris, ke por la Olimpiko-80 estas konstruata la bonega ŝoseo Bresto – Moskvo, do oni povas ne malaltigi la rapidecon. Poste Marina rememoris, ke ĝin iom zorgigis manko de la aŭtoj kaj vojsignoj, sed ŝi jam alkutimiĝis ke en tiu mirinda lando povas okazi io ajn. Do fine la unua vojaĝo de la sporta aŭto laŭ la famaj rusaj vojoj finiĝis en ĉevoja fosaĵo. La malsperta pri tradcioj de la rusaj konstruistoj francino eĉ ne povis imagi, ke la vere bonega ŝoseo povas subite finiĝi – oni ankoraŭ ne komplete konstruis ĝin, iom malfruiĝis.

La flugo de sur du metrojn alta ŝoseo ĉe rapideco 100 km/hore pasis sufiĉe bone. Vladimir malgraŭ ĉio plu ridetis kaj eĉ ne perdis la kredon je samlandanoj: “Tamen kiam oni finos, tio estos la plej bela ŝoseo!”

Dume lia propra vivovojo proksimiĝis al la fino. Pli ĝuste – al abismo. Tio okazis la 25-an de julio 1980, unu semajnon post komenco de la Olimpiko. Tiutempe Vladimir sukesis jam disbati komplete ambaŭ Mercedes-ojn – li neniam lernis malaltigi la rapidecon ĉe krutaj vojturnoj...

P.S. Iu diros: stultumado, blago, forĵetado de facila mono. Kaj nur amikoj memoras, kiel perlaboris Visockij tiun ĉi monon, kiun li neniam valorigis. Kiel li koncertis po kvin aŭ eĉ ses fojojn tage (ĉiufoje po du horoj kaj kun ekstrema streĉiĝo, sen voĉregistraĵoj) kaj poste iris al teatro por ludi Hamleton.

Streĉante la tendenojn kaj nervojn, kun ŝvelintaj vejnoj li impetis antaŭen kvazaŭ strebante plej rapide ekscii – kio estas tie, post sekva vojturno? La aŭtoj estis nura elmontro de tia senbrida strebo. Kaj krome – li ĉiam pagis la fakturojn. Kaj ĉiam memstare. Post unu el kolizioj kirurgoj lasis sur li 27 suturojn, sed samtage li klakdancis antaŭ Marina por konvinki ŝin – ĉio en ordo, ne hodiaŭ, ne ĉi-foje... “Malrapidiĝu iom, ĉevaloj!” – tion li kantis ne pri si mem.

[[Kategorio:Vladimir Visockij]]
[[Kategorio:Muziko]]
[[Kategorio:Transporto]]</text>
      <sha1>6dqk5jz8hthpcwg973r0jb3dfyi1ygs</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategorio:Vladimir Visockij</title>
    <ns>14</ns>
    <id>18662</id>
    <revision>
      <id>62791</id>
      <timestamp>2022-08-04T05:11:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <comment>Kreis novan paĝon kun &quot;{{DEFAŬLTORDIGO:Visockij, Vladimir}}  [[Kategorio:Muzikistoj]] [[Kategorio:Kantistoj]] [[Kategorio:Sovetunio]] [[Kategorio:20-a jarcento]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="139" xml:space="preserve">{{DEFAŬLTORDIGO:Visockij, Vladimir}}

[[Kategorio:Muzikistoj]]
[[Kategorio:Kantistoj]]
[[Kategorio:Sovetunio]]
[[Kategorio:20-a jarcento]]</text>
      <sha1>3zpiubg8zlnhp5ila0v3jv1ytadmx2c</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategorio:Muzikistoj</title>
    <ns>14</ns>
    <id>18663</id>
    <revision>
      <id>62792</id>
      <timestamp>2022-08-04T05:13:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <comment>Kreis novan paĝon kun &quot;[[Kategorio:Muziko]] [[Kategorio:Homoj]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="40" xml:space="preserve">[[Kategorio:Muziko]]
[[Kategorio:Homoj]]</text>
      <sha1>o1obarbkqp50c8aaa6h65em180d2uub</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Boris Ŝĉerbina – heroo de Siberio, Ukrainio kaj Armenio</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18664</id>
    <revision>
      <id>62794</id>
      <timestamp>2022-08-04T05:32:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <comment>Kreis novan paĝon kun &quot;{{paĝokapo2  | titolo     = Boris Ŝĉerbina – heroo de Siberio, Ukrainio kaj Armenio  | aŭtoro     = Stanislavo Belov  | tradukinto =   | sekcio     =   | antaŭa     =   | sekva      =   | jaro       =   | notoj      =   | vikipedio  =   | vikicitaro =   | kategorioj = Historio de Sovetunio }}  '''Honora civitano de Gjumri kaj Debalcevo, homo kiun oni memoras en Siberio, Ukrainio kaj Armenio, partia funkciulo, kiu iĝis heroo de populara usona televidserio –...&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12035" xml:space="preserve">{{paĝokapo2
 | titolo     = Boris Ŝĉerbina – heroo de Siberio, Ukrainio kaj Armenio
 | aŭtoro     = Stanislavo Belov
 | tradukinto = 
 | sekcio     = 
 | antaŭa     = 
 | sekva      = 
 | jaro       = 
 | notoj      = 
 | vikipedio  = 
 | vikicitaro = 
 | kategorioj = Historio de Sovetunio
}}

'''Honora civitano de Gjumri kaj Debalcevo, homo kiun oni memoras en Siberio, Ukrainio kaj Armenio, partia funkciulo, kiu iĝis heroo de populara usona televidserio – ĉio ĉi rilatas al unu homo – Boris Ŝĉerbina.'''

== Fervojisto el Debalcevo ==
Estonta partiestro naskiĝis en 1919 en fervojista familio en Debalcevo, tiutempe vilaĝo de Jekaterinoslava gubernio. En la Ĥarkova instituto de inĝenieroj de fervoja transporto li engaĝiĝis je agado de komsomolo – la ĉefa junulara organizaĵo en Sovetunio. En 1939 li iĝis komunisto kaj samjare iris kiel volontulo por partopreni la Vintran militon kontraŭ Finnlando, kie li batalis en la 316-a aparta skiista bataliono.

Post fini la studojn li iom laboris en la Nord-Donecka fervojo, sed en 1941 Nazia Germanio invadis Sovetunion kaj lia vivo denove draste ŝanĝiĝis. Ekde tiam Boris Ŝĉerbina okupiĝis sole pri komsolola kaj poste partia laboro – unue el Ukraina SSR, poste en Irkutska provinco, kie li gvidis konstruadon de la Irkutska kaj Bratska hidroelektraj stacioj, partoprenis en la fondo de la urboj Angarsko kaj Ŝeleĥov kaj en la lanĉo de la Angara naftokemia komplekso.

En 1961 Boris Ŝĉerbina estis sendita al la urbo Tjumeno en Okcidenta Siberio, ke li iĝis prezidanto de la Tjumena provinca partia organizaĵo. “Al ni venis junaspekta, ĉarma, racia, obsedita je novaj ideo gvidanto, de kiu oni atendis tujajn kaj rapidajn ŝanĝojn” rememoris loka historiisto Jurij Pribilskij.

== Siberiaj bataloj ==
Tjumena provinco tiutempe estis ordinara regiono, kies ekonomia signifo konsistis en fiŝkaptado kaj arbohakado. Oni planis konstrui apud ĝia plej norda urbo Saleĥardo la Malsupraoban hidroelektran centralon por uzi kolosajn akvoresursojn de tiu regiono, ĝenerale malgrava de ekonomia vidpunkto. 

Tiukaze granda parto de Jamalo-Neneca kaj Ĥanto-Mansa aŭtonomaj distriktoj subakviĝus – kune kun centoj da naftaj kaj gasaj minejoj, plejparto el kiuj ankoraŭ ne estis malkovritaj. Boris Ŝĉerbina ekkredis al prognozoj de geologoj, riskis kaj sukcesis nuligi la grandan projekton, kie realigado jam komenciĝis.

Post malkovro de grandegaj naftogasaj minejoj ekflamis novaj diskutoj. Kiel transporti la siberian gason al la “granda tero”? Vic-ministro pri gasa industrio Jurij Bokserman insistis je gasdukto “Norda brilo”, kiu devis iri de la gasminejo Medveĵje kaj poste de la Urengoja minejo tra Saleĥardo preter Vorkuto al Uĥto kaj plu al Leningrado, Belorusio, Moskvo kaj Volgo.

La organizaĵo Ĉeftjumennaftogaso proponis alian varianton – konduki la gasdukton tra Sverdlovska provinco al la urboj Niĵnij Tagil, Permjo, Gorkij kaj Moskvo. La tjumenanoj argumentis, ke la gasdukto de la Punga minejo ĝis la Poĥroma minejo jam pretas kaj restas nuraj 500-600 km ĝis Medveĵje. Tiu itinero ebligis maksimume eviti ĉiamfrostajn grundojn kaj liveri gason al la plej proksimaj konsumantoj, abundaj en Uralo.

Boris Ŝĉerbina subtenis tiun ĉi varianton. Vintre 1969 en la urbo Nadimo okazis kunsido dum kiu prezidanto de la Konsilio de ministroj de Sovetunio Aleksej Kosigin definitive aprobis ĝin. Danke al tio la siberia gaso ekfluis al Uralo kaj laŭvoje al la suda parto de Tjumena provinco, anstataŭinte pli kostan kaj ekologie malpuran karbon.

Boris Ŝĉerbina ekde komenco insistis je konstruado de fervojoj por rapidigi evoluon de la regiono. Danke al liaj klopodoj en malmulta tempo estis konstruita la fervojo Tjumeno – Tobolsko – Surguto. Li malsukcesis nur rekomenci la konstruadon de la fervojo Saleĥardo – Igarko, haltigitan post la morto de Stalin – do tiu ĉi fervojo estas konstruata nuntempe.

== Literatura skandalo ==
Malgraŭ la vere ŝtala karaktero Boris Ŝĉerbina grave atentis kulturajn aferojn, laŭeble subtenante iniciatojn tiukampe.

En 1969 en Tjumena provinco eksplodis granda skandalo. Loka verkisto Konstantin Logunov publikigis romanon “Ordalio”, en kiu li priskribis lukton pri la siberiaj nafto kaj gaso. La romano estis bone akceptita de kritikistoj, la libro aktive vendiĝis, oni preparis plian eldonon kaj filmigon.

Sed ĉion ĉi fuŝis grava nuanco. En sia romano la juna verkisto priskribis interesan, sed kontraŭdiran figuron – altrangulon, kiun lokaj naftistoj nomis “paĉjo Jurij”. Plurfoje premiita, orgojla kaj sinamiĝinta, li tro similis al la direktoro de Ĉeftjumennaftogaso. Subestre de Jurij Ervier tiutempe laboris 600 mil homoj, buĝeto de lia korporacio estis aprobata rekte de la Konsilio de ministroj de Sovetunio – eĉ preter la Ministerio pri nafta industrio al kiu ĝi oficiale subiĝis.

La granda naftisto koleregis kaj la juna arogantulo baldaŭ eksentis sur si la tutan povon de lia malfavoro. De ĉiuj naftominejoj al gazetoj kaj ŝtataj instancoj ekflugis leteroj, kondamnantaj la romanon, kiu “makulis la siberiajn naftistojn”. La reeldono estis nuligita, la scenaro malaperis el filmigaj planoj. Kampanjo kreskis kaj minacis komplete detrui la verkistan karieron.

Finfine la Centra Komitato de la Komunista Partio de Sovetunio ordonis al la Tjumena provinca partia organizaĵo solvi tiun ĉi problemon kaj puni la impertinentan junulon. Dum speciala kunsido unu post alia indignis akuzintoj, postulintaj la plej severajn punojn. La lasta ekparolis Boris Ŝĉerbina.

Li rakontis pri tio, kiom komplika estas la situacio en la Okcidentsiberia naftogasa komplekso, pri kiom malfacilas arte speguli ĝin kaj pri la rajto de la artisto je propra vidpunkto. Sian parolon li finis per la vortoj: “Pli bone ol Konstantin neniu skribos pri la vivo de niaj naftistoj, geologoj kaj konstruistoj. Je tio mi estas konvinkita. Do ni ekdeziru al li sukceson”.

Post tio la kampanjo finiĝis, la juna verkisto estis savita kaj poste iĝis unu el klasikuloj de la tjumena literaturo.

== Laboro sen ripoztagoj ==
En decembro 1973 Boris Ŝĉerbina estis nomumita ministro pri konstruado de entreprenoj de naftogasa industrio de Sovetunio. Li jam ricevadis proponojn pri altaj postenoj, sed ĉiam rifuzadis forlasi Tjumenon. Ĉi-foje la propono venis rekte de Leonid Breĵnev dum persona renkontiĝo. Al la ĝenerala sekretario rifuzi ne povis eĉ Boris Ŝĉerbina.

Tiun postenon li okupis ĝis 1984 kaj dum tiu periodo longeco de naftaj kaj gasaj duktoj duobliĝis, en la industrio aperis aŭtomatigo kaj la elminado de nafto kaj gaso kreskis pluroble. En 1984 Boris Ŝĉerbina iĝis vic-prezidanto de la Konsilio de ministroj de Sovetunio. Ekde nun li kuratoris la tutan energian komplekson, inkluzive ministeriojn de nafta, gasa kaj karba industrioj, ministeriojn de geologio kaj energetiko, kontrolajn instituciojn pri teknikaj kaj atomenergiaj aferoj. En oktobro 1983 pro antaŭtempa lanĉo de la gasdukto Urengojo – Pomari – Uĵgorodo li estis premiita de la Lenin-ordeno kaj iĝis la Heroo de Socialisma Laboro.

Sed neniuj premioj povis transformi ulon el ukraina kamparo, trapasintan siberian vivlernejon, je ĉefurba burokrato, fermita je sia oficejo. Alkutimiĝinte persone konatiĝi kun situacio surloke, ĉiun vendredon vespere Boris Ŝĉerbina ekflugis per speciala aviadilo al objektoj, dissemitaj tra la tuta lando, kaj revenis dimanĉe vespere. Jaron post jaro li laboros tiel, sen ferioj kaj ripoztagoj. Lin malvolonte sekvis estroj de respektivaj fakoj. Speciale malĝojigis ilin, ke Boris Ŝĉerbina drinkis nenion krom morso kaj ĉiam pagis tagmanĝon kaj vespermanĝon proprapoŝe, kion ankaŭ ili devis sekvi.

== Krizomanaĝero de Sovetunio ==
En la Kremlo oni sciis ke Boris Ŝĉerbina kutimas labori en ekstrema reĝimo, do taskigis al li plej komplikajn aferojn. En 1986 nome li estis nomumita prezidanto de la registara komisiono pri likvido de la sekvoj de la averio en la Ĉernobila atomstacio. Disfalo de la 4-a energobloko okazis la 26-an de aprilo je la 1-30 nokte, sed jam je la 7-a vespere Boris Ŝĉerbina estis en la urbo Pripjato, en la koro de la katastrofo.

Sekvan tagon li aranĝis urĝan evakuadon – 50 mil loĝantoj forlasis la urbon en 40 minutoj. Oni diris al homoj ke temas pri provizora foriro, do necesas preni nur dokumentojn – alikaze ili forportus multe da aĵoj, jam kontaĝaj pro la radiado. 

Poste li plurfoje revenis al Ĉernobilo kaj, laŭ rememoroj de atestantoj, kondutis ekstreme kuraĝe, ofte organizante kunsidojn tuj apud la disfalinta energobloko – tie ĉiuj parolis koncize kaj ne perdis vane la tempon.

La maksimuma akceptebla radiado por kunlaborantoj de la atoma industrio estas 25 rentgenoj dum la tuta laborperiodo, post kio sekvas maldungo kun dumviva kuracado kaj observado. Asistanto de Boris Ŝĉerbina, ricevinta tiam 55 rentgenojn, asertis ke lia ĉefo kaptis 60 ĝis 100 – nur en oficiale registritaj vojaĝoj li pasigis en Ĉernobilo 92 tagojn dum tiuj unutagaj eĉ ne estis registrataj.

Sekva vivekzameno por li iĝis la Spitaka tertremo en 1988. Ĝi damaĝis 21 urbojn kaj 350 vilaĝojn, el kiuj 58 estis komplete detruitaj. 25 mil homoj pereis, 14 mil iĝis handikapuloj, 514 mil senhejmiĝis.

Boris Ŝĉerbina tuj venis al Armenio kaj dum monato gvidis laborojn surloke. Estis organizita kuracado de la vunditoj en malsanulejoj de Moskvo kaj Leningrado kun posta rehabilitado en sanatorioj. Okazis forigado de detruaĵoj, serĉado de postvivintoj kaj rekonstruado. Post kelkaj tagoj li grave malvarmumis, sed ne lasis sian postenon.

== Antaŭsento de katastrofo ==
Post emeritiĝi en 1989, Boris Ŝĉerbina baldaŭ restis sola. Post longa malsano mortis lia edzino. Pro pulma malsano mortis lia sola filo. Li mem grave malsaniĝis – efikis jaroj da ekstremaj ŝarĝoj kaj la “ĉernobila” dozo de radiado.

Somere 1990 dum la 28-a partia kongreso li publike avertis pri proksimiĝanta katastrofo – disfalo de la ekonomio kaj de la ŝtato.

“La elekto mem de Jelcin kiel la prezidanto de la Supera Soveto de RSFSR estas danĝera por politiko kaj ekonomio de la lando... Nek politikajn, nek moralajn trajtojn la novkreita estro de la Supera Soveto por tia posteno, kiel sciate, havas. Kaj tio estas ne novaĵo por la Centra Komitato kaj estraro de la partio... Se la grupo de Jelcin sukcesos komplete kapti la Superan Soveton kaj la Konsilion de ministroj, komenciĝos la pezega tempo en la historio de la lando”.

Nerva streĉiĝo rezultis je la kvara apopleksio, post kiu li jam ne restariĝis. La 22-an de aŭgusto Boris Ŝĉerbina mortis.

== Memoro ==
Boris Ŝĉerbina estas sepultita en la Novodeviĉje tombejo en Moskvo dum la tombo de lia patrino restis en la Ĉerviŝeva tombejo en Tjumeno.

La ageman siberianon oni memoras kaj ne nur en Siberio. En 1999 sur la sidejo de la Ministerio pri konstruado de entreprenoj de naftogasa industrio en Moskvo kaj sur domo N 48 en strato Ĥoĥrjakov en Tjumeno, kie li loĝis en 1961-1973, aperis memortabuloj. 

En 2004 centre de Tjumeno estis starigita busto de Boris Ŝĉerbina kaj jaron pli frue omaĝe al li estis nomita bulvardo en unu el novaj kvartaloj.

En la urbo Surguto haveblas strato de Boris Ŝĉerbina kaj en la urbo Gjumri (tiel nun nomiĝas Leninakan) sur strato de Boris Ŝĉerbina estis starigita monumento al la heroo. 

Flugkompanio UTair nomis omaĝe al Boris Ŝĉerbina aviadilon, la urboj Debalcevo (Ukrainio) kaj Gjumri (Armenio) nomumis lin sia honora civitano. 

En 2019 Boris Ŝĉerbina aperis en la usono-brita televidserio “Ĉernobil”, kie lian rolon ludas Stellan Skarsgård, premiita pro tio per la Ora Globuso. Nun la nomon de Boris Ŝĉerbina konas la tuta mondo. Li meritas tion.

[[Kategorio:Tjumeno]]
[[Kategorio:Tjumena provinco]]
[[Kategorio:Siberio]]
[[Kategorio:Komunistoj]]
[[Kategorio:Politikistoj]]
[[Kategorio:Historio de Armenio]]
[[Kategorio:Historio de Ukrainio]]
[[Kategorio:Nuklea akcidento de Ĉernobilo]]</text>
      <sha1>8cmj2pn9tuzry29p8dadqrx8ndxy4e0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategorio:Tjumeno</title>
    <ns>14</ns>
    <id>18665</id>
    <revision>
      <id>62795</id>
      <timestamp>2022-08-04T05:33:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <comment>Kreis novan paĝon kun &quot;[[Kategorio:Tjumena provinco]] [[Kategorio:Urboj]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="50" xml:space="preserve">[[Kategorio:Tjumena provinco]]
[[Kategorio:Urboj]]</text>
      <sha1>jwamjaajyo42h6c3e7kjf99kzchqbn2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategorio:Tjumena provinco</title>
    <ns>14</ns>
    <id>18666</id>
    <revision>
      <id>62796</id>
      <timestamp>2022-08-04T05:34:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <comment>Kreis novan paĝon kun &quot;[[Kategorio:Siberio]] [[Kategorio:Geografio de Rusio]] [[Kategorio:Regionoj]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="77" xml:space="preserve">[[Kategorio:Siberio]]
[[Kategorio:Geografio de Rusio]]
[[Kategorio:Regionoj]]</text>
      <sha1>olz4a4nohnq9eymgbavmeldzje4ml8c</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategorio:Geografio de Rusio</title>
    <ns>14</ns>
    <id>18667</id>
    <revision>
      <id>62797</id>
      <timestamp>2022-08-04T05:35:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <comment>Kreis novan paĝon kun &quot;[[Kategorio:Rusio]] [[Kategorio:Geografio| Rusio]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="50" xml:space="preserve">[[Kategorio:Rusio]]
[[Kategorio:Geografio| Rusio]]</text>
      <sha1>h2j6derohphw9q95azkh2bkhtnrdohy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Patro de aktorino aŭ Vojo al Gulago kaj reen</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18668</id>
    <revision>
      <id>62800</id>
      <timestamp>2022-08-04T05:42:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <comment>Kreis novan paĝon kun &quot;{{paĝokapo2  | titolo     = Patro de aktorino aŭ Vojo al Gulago kaj reen  | aŭtoro     = Stanislavo Belov  | tradukinto =   | sekcio     =   | antaŭa     =   | sekva      =   | jaro       =   | notoj      =   | vikipedio  =   | vikicitaro =   | kategorioj = Historio de Sovetunio }}  '''En la 1990-aj jaroj mi renkontiĝis kun Ludmila Petrovna Slastina-Kuzmenko – virino, kies vivo pasis en la drama kaj poste pupa teatroj de Tjumeno. Dum tri tagoj mi vizitis ŝin...&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12928" xml:space="preserve">{{paĝokapo2
 | titolo     = Patro de aktorino aŭ Vojo al Gulago kaj reen
 | aŭtoro     = Stanislavo Belov
 | tradukinto = 
 | sekcio     = 
 | antaŭa     = 
 | sekva      = 
 | jaro       = 
 | notoj      = 
 | vikipedio  = 
 | vikicitaro = 
 | kategorioj = Historio de Sovetunio
}}

'''En la 1990-aj jaroj mi renkontiĝis kun Ludmila Petrovna Slastina-Kuzmenko – virino, kies vivo pasis en la drama kaj poste pupa teatroj de Tjumeno. Dum tri tagoj mi vizitis ŝin kaj po kelkaj horoj registris ŝiajn rememorojn, samtempe esplorante ŝiajn fotoalbumojn, kiuj plejparte transiris al la Tjumena Regiona Muzeo. Ŝiajn rememorojn pri scenejo mi prezentos sekvan fojon. Nun mi lasu ŝin rakonti pri sia patro – homo kiu postvivis Gulagon.'''

== Okazaĵo en vilaĝo Bolŝije Uki ==
Komence de la 1930-aj jaroj Kuzmenko-familio loĝis en Omska provinco, en vilaĝo Bolŝije Uki. Ŝia patro Pjotr Vasiljeviĉ Kuzmenko estis termezuristo. Sed okazis ke en loka lernejo malsaniĝis instruisto de matematiko kaj la patro kiel homo edukita aprobis peton anstataŭigi lin. Poste oni petis lin iĝi lernejestro, ĉar la antaŭa direktoro grave malsaniĝis kaj li akceptis ankaŭ tion. Kiu sciis ke ĉio ĉi finiĝos je tragedio?

Baldaŭ al la vilaĝo venis du junuloj – instruistoj el Leningrado, trapasantaj postdiplomiĝan praktikadon. Cetere praktikajn lecionojn ili traktis sufiĉe frivole kio baldaŭ kaŭzis skandalon. Post kelkaj monatoj la direktoran oficejon invadis indignitaj gepatroj de du lernantinoj el apudaj vilaĝoj, loĝintaj en lerneja komunloĝejo (kutime unu lernejo priservis kelkajn vilaĝojn).

Ili rakontis ke la junaj pedagogoj pasigis liberan tempon en tiu komunloĝejo, kie ili elektis du plej belajn junulinojn kaj, timiginte ilin, transformis je siaj seksaj sklavinoj. Tio daŭris kelkajn monatojn.

Kio sekvis? Ĉu maldungo, juĝo kaj malliberigo? Nenio el tio ĉi – la junaj instruistoj estis komunistoj kaj ne eblis malhonorigi la partion per tiaĵoj. Ili bone sciis tion. Do kiam Pjotr Kuzmenko vokis ilin kaj diris ke li raportos ĉion al la provinca partia komitato, responde aŭdiĝis: “Se vi ekbruos, vi mem pagos tion”. La arogantuloj diris ke ili jam havas kompromitajn materialojn kontraŭ li, ĉar ili eksciis ke iam li servis en la cara armeo – li neniam kaŝis ke li estis rekrutita same kiel aliaj studentoj. Tamen li plenumis sian promeson kaj la fiuloj la sian.

“Tiutempe komenciĝis arestoj” rememoris la maljunulino. “Oni arestadis homojn pro nenio. Se iu koleris kontraŭ alia – li simple iris al NKVD, verkis denuncos kaj sekvis aresto”. Sur kalendaro estis la jaro 1937.

Post ioma tempo la instruistoj aranĝis en la lernejo festenon, evidente kaze de ies naskiĝtago. Ankaŭ la direktoro estis invitita. Ĉio estis kiel kutime kaj poste ĉiuj komencis laŭvice rakonti anekdotojn pri Stalin. Venis lia vico. Li konis tiajn anekdotojn, same kiel ĉiuj aliaj, do ankaŭ li rakontis – temis ja pri nura ŝerco.

Tuj poste la du instruistoj leviĝis kaj iris al alia ĉambro, kie ili verkis denuncon al NKVD en kiu skribis ke “Pjotr Vasiljeviĉ Kuzmenko, eksa junkro kaj nun direktoro de la lernejo, estas japana spiono, organizas kontraŭsovetian agitadon kaj kalumnias kontraŭ kamarado Stalin”. Ili rapide trovis la trian subskribinton, pretan fari ion ajn kontraŭ vodkoglaso, kaj la papero ekflugis laŭ adreso. La maŝino ekfunkciis.

== Aresto ==
“Oni venis por preni lin je la tria nokte” rememoris Ludmila Petrovna. “La patro eniris la koridoron, post li iris la panjo, elkuris etuloj. “Vestiĝu, vi estas arestita!” La patro nur demandis: “Pro kio? Ĉu vi povas diri?” Granda NKVD-ano bategis lin kontraŭ la vizaĝo. La patro falis, surplanke aperis liaj sango kaj dentoj, la infanoj ekkriis, la panjo ekploris”.

Ĉion ĉi ŝi scias el rakontoj de la familianoj, ĉar ŝi mem tiutempe loĝis en Omsko, kie ŝi studis en teatra lernejo. Pri la okazinta tragedio ŝi eksciis el letero de la patrino. La estonta aktorino aĝis 17 jarojn. “La unuan tempon mi ploris senhalte, tage kaj nokte. Vic-direktoro pri edukado vokis min kaj demandis: “Kio okazas? Vi tute ĉesis studi!” Mi diris: “Oni malliberigis la patron”. Li diris: “Ĉu vi legas gazetojn?” Sed ĉu mi povis legi gazetojn tiutempe? Do li prenis iun gazeton kaj diris: “Vidu, ĉi tie kamarado Stalin diris ke la filo ne respondecas pri la patro. Do timu nenion, studu trankvile”. Li tre bone traktis min kaj mi tutan vivon preĝos pri Lubarskij – tiel li nomiĝis”.

Efektive ŝi havis la kialojn por zorgi – oni sciis ke en la Aŭtoŝosea kaj Medicina institutoj oni forpelis studentojn eĉ de lastaj lernojaroj. Eĉ se estis unu monato antaŭ la fino de la altlernejo, oni foje eksigis studentojn kun klarigoj kiel “malfruiĝo” aŭ “neplenumo de tasko” dum ĉiuj konis la veran kialon – iliaj patroj estis malliberigitaj. Foje tio okazis ankaŭ en la teatra lernejo. Sed tio estas aparta historio.

== Izabella ==
Unu studentino – ŝi nomiĝis Izabella – havis onklinon en Usono. Ŝia patrino estis senalfabeta, do ne povis memstare verki leteron al sia fratino kaj petis pri tio Bella. Kaj foje dum leciono lernoĉambron eniris ulo el administracio kaj diris: “Izabella Naĥamkis, al vi venis frato en Usono. Li petas vin dum paŭzo iri malsupren, li volas renkontiĝi kun vi”.

Bella tuj paliĝis kaj, kiam leciono finiĝis ŝi kovris la vizaĝon per manoj kaj ekploregis. Ĉiuj penis trankviligi ŝin, sed ŝi nur ripetadis: “Mi ne havas fraton en Usono! Mia onklino neniam havis infanojn! Oni venis por aresti min pro tio, ke mi verkis leteron al la onklino en Usono. Mi antaŭsentis ke tio okazos”. Kiam ŝi malsupreniris laŭ ŝtuparo la tuta klaso adiaŭis ŝin, ĉiuj 30 homoj – samklasanoj tenis ŝin ĉe la manoj kaj klopodis trankviligi.

“Kiam ni venis malsupren” rememoris Ludmila Petrovna “ni ekvidis bele vestitan junan viron – en ĉapelo kaj luksa pelto. Li diris: “Bellinjo, iru al mi – mi ja estas via parenco!” Kaj ŝi nur ploris, apenaŭ staris sur la piedoj, ni apogis ŝin kaj diris: “Ne, ni ne lasos ŝin!” Li diris: “Lasu ŝin, kial vi ŝin tenas? Mi estas ŝia parenco!” Bella plorkriis: “Mi ne konas vin! Mi havas neniujn parencojn en Usono! Mi havas tie nur onklinon, fratinon de mia panjo al kiu mi verkis leteron je ŝia nomo”. Sed li aroge aliris ŝin, prenis ŝiajn manojn kaj diris: “Nu, ni veturu al via hejmo – tie mi ĉion rakontos al vi”.

La juna viro prenis ĉe pordisto ŝian pelton, donis ĝin al ŝi kaj ĝentile kondukis ŝin al la elirejo. Surstrate ilin jam atendis aŭto, en kiun li sidigis Bella. Ĉiuj studentoj kuris al fenestro kaj vidis kiel ŝi sidiĝis plorante. Post tio neniu vidis Bella Naĥamkis”.

Pri ĉio sekvinta ŝi eksciis post multaj jaroj. Tiutempe ŝi jam loĝis en Tjumeno kaj laboris en la drama teatro. Foje iu diris al ŝi: “Kun vi deziras renkontiĝi Bella Naĥamkis”… Tiel ŝi eksciis ke la sceno en la lernejo vere estis nura spektaklo kiu finiĝis per aresto. Bella estis juĝita de triopo, kiu uzis kiel akuzilon ŝian korespondadon kun eksterlando. La verdikto estis ordinara por tiu tempo – 10 jaroj da malliberigo.

Ŝi pasigis la tutan puntempon apud Magadano. Ŝi estis bonŝanca – ŝi ja postvivis kaj eĉ forlasis la puntendaron relative sana. Kaj ŝin atendis fianĉo – ilia geedziĝo okazis kun dekjara prokrasto. Tjumenon ŝi trafis hazarde – oni sendis ŝian edzon viziti lokan ŝipkonstruejon. “Tio estis mirinda renkontiĝo, ni babilis senhalte!”

== En Gulago ==
Iun tempon informoj pri la patro tute mankis – familianoj jam pensis ke oni mortpafis lin. La unuaj informoj venis forme de bildkarto, ricevita de Ludmila Petrovna en la teatra lernejo. En tiu ĉi karto la patro sciigis ke la tutan tempon li estis apude, en Omsko, en loka NKVD. Li petis ke la filino alportu por li biskotojn kaj ajlon, tradicie uzatan de malliberuloj por preventi skorbuton.

“Mi preparis la pakaĵon kaj ekiris al prizono. Ĝi situis for, necesis iri tra la tuta urbo. Mi ne havis gantojn, estis malvarme kaj mi frostvundis la manojn. Mi iris kaj ploris. Fine mi venis al la prizono. Mi timis. Estis multe da homoj, ĉiuj ploris.

Virinoj estis tie, ankaŭ maljunulinoj. Mi demandis: “Kien mi fordonu la pakaĵon – la patro petis ke mi alportu biskotojn?” Maljunulinoj kompatis min kaj demandis: “Je kiu artikolo estis juĝita via patro?” Mi diris: “Je la 58-a, politika”. Tiam ili diris: “Do marŝu hejmen kaj forportu vian pakaĵon. Por kondamnitoj je la 58-a artikolo oni akceptas nenion”. Kaj mi iris reen. Mi iris kaj ploris, la gutoj glaciiĝis, mi definitive frostigis la manojn. Mi ne memoras kiel mi venis hejmen. Por la tuta vivo mi ekmemoris tiun ĉi teruran viziton al la prizono”.

La verdikto de la triopo estis kutima – 10 jaroj en puntendaro. Ŝia patro trafis la fifamajn puntendarojn de Magadano, orminejojn. Post Varlam Ŝalamov kaj Aleksandr Solĵenicin apenaŭ havas sencon rakonti pri la vivo en Gulago. Do pasis ne tro multe da tempo kaj okazis jena sceno…

Laŭ minejo lamis malliberulo. Tio estis mizera imitaĵo de la homa estaĵo – malpura, pulkovrita skeleto. Subite li haltis, lasis ĉarumon el siaj manoj kaj falis. Li estis mortanta. Al li venis du gardistoj kaj priparolis la aferon. “Ĉu pafmortigi lin?” proponis la unua. “Por kio malŝpari kuglon? Li mem mortaĉos” respondis la dua. Ili staris kaj observis, sciante ke ĉio finiĝos rapide.

Des pli granda estis ilia ŝoko, kiam venis uloj en milita uniformo kaj demandis: “Kie estas Pjotr Vasiljeviĉ Kuzmenko?” La gardistoj montris mortantan estaĵon sternitan surtere. Frosto superis 50 gradojn sub nulo, do ili sciis ke la fino proksimas. “Levu lin! Ni bezonas lin kiel termezuriston! Post tri tagoj al tajgo veturos geologia ekspedicio por serĉi oron. Ni ne trovis fakulon inter liberaj dungitoj. Levu lin, konduku al tendara hospitalo, lavu, nutru bone. Post tri tagoj li devos marŝi!”

Pjotr Kuzmenko kvazaŭ naskiĝis la duan fojon. Oni transportis lin al Magadano, de kie li komencis veturadi al ekspedicioj kun geologoj. Tiel li pasigis 10 jarojn.

== Renkontiĝo ==
“Kiam unuan fojon venis letero de la patro – mi eĉ ne kredis al tio” rakontis Ludmila Petrovna. “Mi estis tiom ĝoja! Mi dankis la sorton, ploris! Plej gravis ke la paĉjo estas viva, paĉjo vivas! La patro finis sian puntempon. Li tre sopiris nin kaj sendis al mi monon, petis veni plej rapide, ĉar sentis ke baldaŭ li mortos. Kaj mi venis al Magadano. Mi eliris el aviadilo kaj vidis – neniu renkontas min, mia aviadilo estas la lasta…

Sed jen staras eta homa figuro. Ja kiam mi lastan fojon vidis lin, la patro estis juna, bela, kun blondaj krispaj haroj. Mi ekploris. Li diris: “Kial vi ploras? Dio ebligis ke ni renkontiĝis, ke ni ambaŭ estas vivaj – kaj vi ploras?!” Mi diris: “Mi ne scias paĉjo kial mi ploras! Mi ploras pro feliĉo!” Kaj mi kisis lin, kisis multege”.

Sekvis longaj noktoj dum kiuj la patro kaj la filino rakontadis unu al alia pri kio okazis al ili dum tiuj 10 jaroj. Ludmila Petrovna rakontis kiel ŝi finis la teatrolernejon, transloĝiĝis al Tjumeno kaj tie edziniĝis. Pri kiel reveninte post la Dua mondmilito grave malsaniĝis kaj longan tempon mortadis ŝia edzo.

La patro rakontadis al ŝi pri prizono, pri kiel oni ricevadis atestojn dum pridemandadoj. Ekzemple oni ŝraŭbis surkape bolton tiel ke kranio preskaŭ krevis kaj diris: “Subskribu ke vi estas japana spiono kaj ni lasos vin. Se ne – ni ŝraŭbos ĝis la fino”.

Lin mem oni torturis alie. Oni metis lin en sakon kaj draŝis per bastonoj ĝis el sako ekfluis sango. Kiam krioj kaj ĝemoj ĉesis, oni verŝis sur lin akvon kaj diris: “Subskribu!”

Torturoj en prizono kaj puntendara vivo ne pasis senspure. Ĉe la patro komenciĝis pulma absceso, urĝe necesis operacio. Li veturis al Krasnodaro, kie oni operaciis lin kaj tie li baldaŭ mortis. Ludmila Petrovna restis sola.

== Epilogo ==
La familion ŝi adiaŭis eĉ pli frue. La panjo post la aresto de la patro penis trovi laboron, sed pro tri infanoj kaj edzo “malamiko de la popolo” neniu akceptis ŝin. Definitive senesperiĝinte ŝi provis mortigi sin, sed oni elprenis ŝin el strangola maŝo.

Tiam ŝi vendis ĉion kaj forveturis al pli juna frato en Novosibirskon. Li estis homo okupita, ĉar laboris en… loka NKVD. Ĉe li setliĝis la tuta Kuzmenko-familio. Lia edzino ankaŭ laboris, do la panjo de Ludmila Petrovna iĝis samtempe kuiristino, lavistino kaj purigistino, unuvorte – servistino de bonkoraj parencoj. La vivo de Ludmila Petrovna mem iris tute alian vojon kaj por ĉiam ligiĝis kun teatro.

[[Kategorio:Rememoroj]]
[[Kategorio:Siberio]]
[[Kategorio:Omsko]]
[[Kategorio:Omska provinco]]
[[Kategorio:Gulago]]
[[Kategorio:Stalin-reprezalioj]]
[[Kategorio:Teatro]]</text>
      <sha1>hc3as1e93y2wodkwb0zrkjy71iuj5cg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategorio:Rememoroj</title>
    <ns>14</ns>
    <id>18669</id>
    <revision>
      <id>62801</id>
      <timestamp>2022-08-04T05:44:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <comment>Kreis novan paĝon kun &quot;[[Kategorio:Speco de teksto]] [[Kategorio:Historio]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="52" xml:space="preserve">[[Kategorio:Speco de teksto]]
[[Kategorio:Historio]]</text>
      <sha1>1m8c4uiqtfnblp2q1rnb1k7rvvz15c2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>62802</id>
      <parentid>62801</parentid>
      <timestamp>2022-08-04T05:45:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="100" xml:space="preserve">[[Kategorio:Speco de teksto]]
[[Kategorio:Historio]]
[[Kategorio:Biografioj]]
[[Kategorio:Nefikcio]]</text>
      <sha1>phrllxq6ig5ik7yfluj25cbo7akl7uc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategorio:Historiaj studaĵoj</title>
    <ns>14</ns>
    <id>18670</id>
    <revision>
      <id>62804</id>
      <timestamp>2022-08-04T05:47:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <comment>Kreis novan paĝon kun &quot;[[Kategorio:Historio|Studaĵoj]] [[Kategorio:Studaĵoj]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="56" xml:space="preserve">[[Kategorio:Historio|Studaĵoj]]
[[Kategorio:Studaĵoj]]</text>
      <sha1>d9tkucgljkggn6ftit1mh08awqsc6jo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategorio:Studaĵoj</title>
    <ns>14</ns>
    <id>18671</id>
    <revision>
      <id>62805</id>
      <timestamp>2022-08-04T05:48:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <comment>Kreis novan paĝon kun &quot;[[Kategorio:Nefikcio‎]] [[Kategorio:Speco de teksto]] [[Kategorio:Sciencoj]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="78" xml:space="preserve">[[Kategorio:Nefikcio‎]]
[[Kategorio:Speco de teksto]]
[[Kategorio:Sciencoj]]</text>
      <sha1>pclnsdaixby6j75lbzpmrcucf9b5y64</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>62806</id>
      <parentid>62805</parentid>
      <timestamp>2022-08-04T05:49:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="77" xml:space="preserve">[[Kategorio:Nefikcio‎]]
[[Kategorio:Speco de teksto]]
[[Kategorio:Scienco]]</text>
      <sha1>fgd744ly2vgy626yhf7jq4zgs6m9zxg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Siberiaj negocistoj – reguloj kaj tradicioj</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18672</id>
    <revision>
      <id>62810</id>
      <timestamp>2022-08-04T05:54:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <comment>Kreis novan paĝon kun &quot;{{paĝokapo2  | titolo     = Siberiaj negocistoj – reguloj kaj tradicioj  | aŭtoro     = Stanislavo Belov  | tradukinto =   | sekcio     =   | antaŭa     =   | sekva      =   | jaro       =   | notoj      =   | vikipedio  =   | vikicitaro =   | kategorioj = Historio de Siberio }}  '''Negocisto de la 1-a rango – en la 19-a jarcento tia surskribo sur nomkarto estis plej bona rekomendo por ĝia posedanto. Antaŭ li malfermiĝis pordoj de plej luksaj restoracioj k...&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7178" xml:space="preserve">{{paĝokapo2
 | titolo     = Siberiaj negocistoj – reguloj kaj tradicioj
 | aŭtoro     = Stanislavo Belov
 | tradukinto = 
 | sekcio     = 
 | antaŭa     = 
 | sekva      = 
 | jaro       = 
 | notoj      = 
 | vikipedio  = 
 | vikicitaro = 
 | kategorioj = Historio de Siberio
}}

'''Negocisto de la 1-a rango – en la 19-a jarcento tia surskribo sur nomkarto estis plej bona rekomendo por ĝia posedanto. Antaŭ li malfermiĝis pordoj de plej luksaj restoracioj kaj hoteloj, socia rekono kaj prestiĝo estis garantiitaj. Kiel funkciis magio de tiuj ĉi vortoj?'''

== Negocistaj rangoj ==
La negocistaj rangoj aperis en Rusio dum reformoj de Ekaterino la 2-a. En 1775 estis publikigita manifesto, laŭ kiu surbaze de urba loĝantaro estis kreita aparta socia kategorio – negocistoj. Ĝi dividiĝis je tri rangoj. Por iĝi negocisto de la 3-a rango necesis deklari kapitalon je 500 ĝis 1000 rubloj. La 2-an rangon ricevis negocistoj, deklarintaj kapitalon je 1000 ĝis 10 mil rubloj. Por iĝi negocisto de la 1-a rango necesis deklari kapitalon je pli ol 10 mil rubloj.

Ju pli alta estis negocista rango, des pli alta estis socia statuso de ĝia posedanto kaj pli vastaj estis liaj eblecoj en komerco. Tamen ĉio ĉi estis pagenda – anstataŭ pokapa imposto negocistoj pagis 1% de deklarita kapitalo. Cetere nuntempaj komercistoj povus nur revi pri tioma impostado.

Nomiĝi negocisto rajtis nur posedanto de la negocista atestilo dum okupiĝi pri komerco povis iuj ajn – filistroj, kamparanoj, nobeloj. Do eĉ se ies praavo havis vendejon, tio tute ne garantias lian apartenon al la negocistaro.

La negocistan atestilon necesis regule renovigi, alikaze ĝi malvalidiĝis. Tiukaze draste malaltiĝis statuso ne nur de la entreprenisto mem, sed ankaŭ de liaj familianoj, kiuj ankaŭ estis indikitaj en la dokumento. Ili perdis rajton libere vojaĝi tra la tuta imperio (pasporta avantaĝo) kaj kaze de leĝorompo povus esti vergitaj – la plej populara puno en la cara Rusio. Ĉe tio enskribi en la negocistan atestilon eblis ne ĉiujn. Ekzemple negocisto povis laŭplaĉe aldoni nomon de sia edzino dum negocistino ne povis enskribi sian edzon. Oni povis enskribi filojn, sed filinojn – nur ĝis ilia edziniĝo. Bankrotoj kaj krimuloj aŭtomate estis ekskludataj el la negocistaro. Eble pro tio negocista vorto estis aprezata tiutempe?

Kio estas pli grava – ĉu pasinteco aŭ nuntempo, nobla deveno aŭ reala kapitalo? Se en Eŭropa Rusio oni povintus diskuti pri tiaĵoj, do en Siberio, kie nobelaro preskaŭ tute mankis, la plej altajn sociajn poziciojn okupis negocistaro.

Elekti deputitojn de la urba dumao (urba konsilio) povis nur viroj pli ol 25 jarojn aĝaj kaj posedantaj havaĵojn de certa kosto, kiu ĉiam altiĝis. Ne mirindas ke lokaj dumaoj konstitis preskaŭ sole el negocistoj kaj fervore batalis por interesoj de la komercistaro.

Fine de la 19-a jarcento situacio grave ŝanĝiĝis. Ekde 1898 objekto de impostado iĝis ne negocisto, sed lia entrepreno. Do la negocista pago transformiĝis je pago sole pro aparteno al la negocistaro – honora, sed jam ne tre profita kaj necesa. Negocistaj avantaĝoj perdis sian iaman gravecon.

Sekve de tio nombro de la negocistoj draste malkreskis. En Tjumeno, kie antaŭ duonjarcento preskaŭ ĉiu deka loĝanto apartenis al la negocistaro, fine de la 19-a jarcento negocistajn atestilojn havis nur 1,5% de la urbanoj. Plejparto de la tjumenaj negocistoj (250 el 281) tiutempe estis rusoj, la duan lokon okupis judoj (26) kaj finis la liston germanoj (4) kaj poloj (1).

Kio estis tiuj ĉi homoj en ĉiutaga vivo? Ni ekrigardu malantaŭ barilojn de negocistaj domegoj…

== Negocista domo ==
Familia vivo de la rusia negocistaro estis sufiĉe stabila, al kio kontribuis ne nur patriarkeca vivmaniero, sed ankaŭ striktaj leĝoj. Viroj povis edziĝi ekde la 18-a vivojaro, virinoj ekde la 16-a, sed ofte renkontiĝis ankaŭ 15-jaraj edzinoj. Averaĝe virinoj edziniĝis 20-jaraj dum viroj ne hastis kateni sin je edzaj devoj kaj limigoj, prokrastante tion ĝis 26-a aŭ eĉ 30-a vivojaro. En negocistaj familioj aĝodiferenco estis speciale rimarkinda kaj foje atingis 10 kaj pli da jaroj (ĉe filistroj averaĝe temis pri du-tri jaroj).

Kaze de vidviĝo negocistoj ofte edziĝis denove, foje eĉ sen atendi finon de unujara funebro, preskribita de leĝo. Tamen pri ĉiu sekva edzino ili devis zorgi pli multe, ĉar se tria edziĝo ankoraŭ eblis, do la kvara estis strikte malpermesita. Divorci eblis nur post ricevi permeson de la Sankta Sinodo kaj pro ege gravaj kialoj – argumenton kiel “ni havas malsamajn karakterojn” severaj episkopoj konsiderus aroganteco kaj moko. Plej ofte geedzoj simple disiĝis, foje eĉ fizike loĝante en malsamaj domoj – tio nomiĝis “vivi dise”.

Negocistaj domoj ebligis tian solvon, ĉar ili estis sufiĉe vastaj, speciale en Siberio. Por negocisto propra domo estis ne nur loĝejo, sed ankaŭ kontoro, vendejo, stokejo kaj foje eĉ fonto de aldonaj enspezoj forme de lupago. Negocisto mem kun sia familio kutime loĝis en la dua etaĝo dum en la unua troviĝis lia kontoro, ĉambroj por servistaro kaj malproksimaj parencoj, kaj kompreneble kuirejo.

Siberianoj ĝenerale ŝatis bone manĝi kaj la siberia negocistaro speciale famis pri tio. Malsame ol ordinaraj homoj, por kiuj ĝis komenco de la 20-a jarcento teo restis luksaĵo, negocistoj teumis multege, konsumante ĝis kvindek glasoj da valora trinkaĵo tage. Rimarkindas ke siberianoj preferis brikan teon. Negocistoj-malnovritanoj ŝatis teojn el tilio, frambo, karoto.

Al hejmfarita biero siberia negocisto preferis bieron aĉetitan, kiun lokaj bierfarejoj produktis abunde, proponante tri sortojn – la rusa, bavara kaj portero. Transirante al pli fortaj drinkaĵoj, komercisto prefereis ne “ordinaran vinon” (spirto diluita ĝis 40 gradoj), sed vodkon “purigitan”, kies kvalito estis sufiĉe alta.

Terpomojn riĉuloj ne ŝatis, uzante nur kiel garnaĵon. Peklitaj kukumoj kaj fermentigita brasiko estis aprezataj, speciale en fastotagoj, kies nombro dum la jaro preskaŭ egalis al nombro de tiuj malfastaj. Fruktoj eĉ sur la negocista tablo estis rara frandaĵo – alportitaj de foraj regionoj kaj landoj, ili kostis tro multe.

Pelmenojn oni faris nur vintre, kutime rezervante po kelkaj sakoj samtempe kaj lasante ilin en lignaj korboj ĉe frosto. Alia satiga kaj tre simple kuirata plado estis “pendigita bovaĵo”. Dum januara frostego oni pendigis pecojn da iom salita bovaĵo sur kadroj, starigitaj sur tegmento kie ili pendis ĝis Pasko, poiomete sekigataj de frosto kaj vento. Tiaj pladoj estis tre konvenaj dum longaj komercaj vojaĝoj, kiam necesis hasti en sledoj por kelkaj tagonoktoj, kun mallongaj haltoj nur por anstataŭigi ĉevalojn.

Tia estis mirinda mondo de la siberia negocistaro, en kiu interplektiĝis lukso kaj simpleco, klereco kaj patriarkeco, fervora piemo kaj freneza diboĉo. Hodiaŭ oni povas paroli pri ĝi nur en pasinta tempo. La 11-an de novembro 1917, baldaŭ post la Oktobra revolucio, ĉiuj sociaj kategorioj en Rusio estis nuligitaj kaj la negocistaro malaperis definitive.

[[Kategorio:19-a jarcento]]
[[Kategorio:20-a jarcento]]</text>
      <sha1>gzm1dmrw94hm4btua12nx7nab3dsfl6</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>62812</id>
      <parentid>62810</parentid>
      <timestamp>2022-08-04T05:56:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <comment>/* Negocista domo */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7200" xml:space="preserve">{{paĝokapo2
 | titolo     = Siberiaj negocistoj – reguloj kaj tradicioj
 | aŭtoro     = Stanislavo Belov
 | tradukinto = 
 | sekcio     = 
 | antaŭa     = 
 | sekva      = 
 | jaro       = 
 | notoj      = 
 | vikipedio  = 
 | vikicitaro = 
 | kategorioj = Historio de Siberio
}}

'''Negocisto de la 1-a rango – en la 19-a jarcento tia surskribo sur nomkarto estis plej bona rekomendo por ĝia posedanto. Antaŭ li malfermiĝis pordoj de plej luksaj restoracioj kaj hoteloj, socia rekono kaj prestiĝo estis garantiitaj. Kiel funkciis magio de tiuj ĉi vortoj?'''

== Negocistaj rangoj ==
La negocistaj rangoj aperis en Rusio dum reformoj de Ekaterino la 2-a. En 1775 estis publikigita manifesto, laŭ kiu surbaze de urba loĝantaro estis kreita aparta socia kategorio – negocistoj. Ĝi dividiĝis je tri rangoj. Por iĝi negocisto de la 3-a rango necesis deklari kapitalon je 500 ĝis 1000 rubloj. La 2-an rangon ricevis negocistoj, deklarintaj kapitalon je 1000 ĝis 10 mil rubloj. Por iĝi negocisto de la 1-a rango necesis deklari kapitalon je pli ol 10 mil rubloj.

Ju pli alta estis negocista rango, des pli alta estis socia statuso de ĝia posedanto kaj pli vastaj estis liaj eblecoj en komerco. Tamen ĉio ĉi estis pagenda – anstataŭ pokapa imposto negocistoj pagis 1% de deklarita kapitalo. Cetere nuntempaj komercistoj povus nur revi pri tioma impostado.

Nomiĝi negocisto rajtis nur posedanto de la negocista atestilo dum okupiĝi pri komerco povis iuj ajn – filistroj, kamparanoj, nobeloj. Do eĉ se ies praavo havis vendejon, tio tute ne garantias lian apartenon al la negocistaro.

La negocistan atestilon necesis regule renovigi, alikaze ĝi malvalidiĝis. Tiukaze draste malaltiĝis statuso ne nur de la entreprenisto mem, sed ankaŭ de liaj familianoj, kiuj ankaŭ estis indikitaj en la dokumento. Ili perdis rajton libere vojaĝi tra la tuta imperio (pasporta avantaĝo) kaj kaze de leĝorompo povus esti vergitaj – la plej populara puno en la cara Rusio. Ĉe tio enskribi en la negocistan atestilon eblis ne ĉiujn. Ekzemple negocisto povis laŭplaĉe aldoni nomon de sia edzino dum negocistino ne povis enskribi sian edzon. Oni povis enskribi filojn, sed filinojn – nur ĝis ilia edziniĝo. Bankrotoj kaj krimuloj aŭtomate estis ekskludataj el la negocistaro. Eble pro tio negocista vorto estis aprezata tiutempe?

Kio estas pli grava – ĉu pasinteco aŭ nuntempo, nobla deveno aŭ reala kapitalo? Se en Eŭropa Rusio oni povintus diskuti pri tiaĵoj, do en Siberio, kie nobelaro preskaŭ tute mankis, la plej altajn sociajn poziciojn okupis negocistaro.

Elekti deputitojn de la urba dumao (urba konsilio) povis nur viroj pli ol 25 jarojn aĝaj kaj posedantaj havaĵojn de certa kosto, kiu ĉiam altiĝis. Ne mirindas ke lokaj dumaoj konstitis preskaŭ sole el negocistoj kaj fervore batalis por interesoj de la komercistaro.

Fine de la 19-a jarcento situacio grave ŝanĝiĝis. Ekde 1898 objekto de impostado iĝis ne negocisto, sed lia entrepreno. Do la negocista pago transformiĝis je pago sole pro aparteno al la negocistaro – honora, sed jam ne tre profita kaj necesa. Negocistaj avantaĝoj perdis sian iaman gravecon.

Sekve de tio nombro de la negocistoj draste malkreskis. En Tjumeno, kie antaŭ duonjarcento preskaŭ ĉiu deka loĝanto apartenis al la negocistaro, fine de la 19-a jarcento negocistajn atestilojn havis nur 1,5% de la urbanoj. Plejparto de la tjumenaj negocistoj (250 el 281) tiutempe estis rusoj, la duan lokon okupis judoj (26) kaj finis la liston germanoj (4) kaj poloj (1).

Kio estis tiuj ĉi homoj en ĉiutaga vivo? Ni ekrigardu malantaŭ barilojn de negocistaj domegoj…

== Negocista domo ==
Familia vivo de la rusia negocistaro estis sufiĉe stabila, al kio kontribuis ne nur patriarkeca vivmaniero, sed ankaŭ striktaj leĝoj. Viroj povis edziĝi ekde la 18-a vivojaro, virinoj ekde la 16-a, sed ofte renkontiĝis ankaŭ 15-jaraj edzinoj. Averaĝe virinoj edziniĝis 20-jaraj dum viroj ne hastis kateni sin je edzaj devoj kaj limigoj, prokrastante tion ĝis 26-a aŭ eĉ 30-a vivojaro. En negocistaj familioj aĝodiferenco estis speciale rimarkinda kaj foje atingis 10 kaj pli da jaroj (ĉe filistroj averaĝe temis pri du-tri jaroj).

Kaze de vidviĝo negocistoj ofte edziĝis denove, foje eĉ sen atendi finon de unujara funebro, preskribita de leĝo. Tamen pri ĉiu sekva edzino ili devis zorgi pli multe, ĉar se tria edziĝo ankoraŭ eblis, do la kvara estis strikte malpermesita. Divorci eblis nur post ricevi permeson de la Sankta Sinodo kaj pro ege gravaj kialoj – argumenton kiel “ni havas malsamajn karakterojn” severaj episkopoj konsiderus aroganteco kaj moko. Plej ofte geedzoj simple disiĝis, foje eĉ fizike loĝante en malsamaj domoj – tio nomiĝis “vivi dise”.

Negocistaj domoj ebligis tian solvon, ĉar ili estis sufiĉe vastaj, speciale en Siberio. Por negocisto propra domo estis ne nur loĝejo, sed ankaŭ kontoro, vendejo, stokejo kaj foje eĉ fonto de aldonaj enspezoj forme de lupago. Negocisto mem kun sia familio kutime loĝis en la dua etaĝo dum en la unua troviĝis lia kontoro, ĉambroj por servistaro kaj malproksimaj parencoj, kaj kompreneble kuirejo.

Siberianoj ĝenerale ŝatis bone manĝi kaj la siberia negocistaro speciale famis pri tio. Malsame ol ordinaraj homoj, por kiuj ĝis komenco de la 20-a jarcento teo restis luksaĵo, negocistoj teumis multege, konsumante ĝis kvindek glasoj da valora trinkaĵo tage. Rimarkindas ke siberianoj preferis brikan teon. Negocistoj-malnovritanoj ŝatis teojn el tilio, frambo, karoto.

Al hejmfarita biero siberia negocisto preferis bieron aĉetitan, kiun lokaj bierfarejoj produktis abunde, proponante tri sortojn – la rusa, bavara kaj portero. Transirante al pli fortaj drinkaĵoj, komercisto prefereis ne “ordinaran vinon” (spirto diluita ĝis 40 gradoj), sed vodkon “purigitan”, kies kvalito estis sufiĉe alta.

Terpomojn riĉuloj ne ŝatis, uzante nur kiel garnaĵon. Peklitaj kukumoj kaj fermentigita brasiko estis aprezataj, speciale en fastotagoj, kies nombro dum la jaro preskaŭ egalis al nombro de tiuj malfastaj. Fruktoj eĉ sur la negocista tablo estis rara frandaĵo – alportitaj de foraj regionoj kaj landoj, ili kostis tro multe.

Pelmenojn oni faris nur vintre, kutime rezervante po kelkaj sakoj samtempe kaj lasante ilin en lignaj korboj ĉe frosto. Alia satiga kaj tre simple kuirata plado estis “pendigita bovaĵo”. Dum januara frostego oni pendigis pecojn da iom salita bovaĵo sur kadroj, starigitaj sur tegmento kie ili pendis ĝis Pasko, poiomete sekigataj de frosto kaj vento. Tiaj pladoj estis tre konvenaj dum longaj komercaj vojaĝoj, kiam necesis hasti en sledoj por kelkaj tagonoktoj, kun mallongaj haltoj nur por anstataŭigi ĉevalojn.

Tia estis mirinda mondo de la siberia negocistaro, en kiu interplektiĝis lukso kaj simpleco, klereco kaj patriarkeco, fervora piemo kaj freneza diboĉo. Hodiaŭ oni povas paroli pri ĝi nur en pasinta tempo. La 11-an de novembro 1917, baldaŭ post la Oktobra revolucio, ĉiuj sociaj kategorioj en Rusio estis nuligitaj kaj la negocistaro malaperis definitive.

[[Kategorio:19-a jarcento]]
[[Kategorio:20-a jarcento]]
[[Kategorio:Komerco]]</text>
      <sha1>kdh4ym7419ylw4fpd1vgiqopu336o4m</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategorio:Historio de Siberio</title>
    <ns>14</ns>
    <id>18673</id>
    <revision>
      <id>62811</id>
      <timestamp>2022-08-04T05:55:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <comment>Kreis novan paĝon kun &quot;[[Kategorio:Siberio]] [[Kategorio:Historio de Rusio| Siberio]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="62" xml:space="preserve">[[Kategorio:Siberio]]
[[Kategorio:Historio de Rusio| Siberio]]</text>
      <sha1>tgv4rm839u3x1bs8wn8pw6yk38nyexm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>«Ne por medaloj mi batalis...»</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18674</id>
    <revision>
      <id>62814</id>
      <timestamp>2022-08-04T06:00:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <comment>Kreis novan paĝon kun &quot;{{paĝokapo2  | titolo     = «Ne por medaloj mi batalis...»  | aŭtoro     = Stanislavo Belov  | tradukinto =   | sekcio     =   | antaŭa     =   | sekva      =   | jaro       =   | notoj      =   | vikipedio  =   | vikicitaro =   | kategorioj = Historio de Sovetunio }}  '''En 1945 Artjom Skaĵutin havis nur 21 jarojn. Krome li jam havis sep klasojn de vilaĝa lernejo, nefinitan militlernejon, tri medalojn kaj du vundojn. Sian vivon li rememoris sen bedaŭroj kaj...&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9073" xml:space="preserve">{{paĝokapo2
 | titolo     = «Ne por medaloj mi batalis...»
 | aŭtoro     = Stanislavo Belov
 | tradukinto = 
 | sekcio     = 
 | antaŭa     = 
 | sekva      = 
 | jaro       = 
 | notoj      = 
 | vikipedio  = 
 | vikicitaro = 
 | kategorioj = Historio de Sovetunio
}}

'''En 1945 Artjom Skaĵutin havis nur 21 jarojn. Krome li jam havis sep klasojn de vilaĝa lernejo, nefinitan militlernejon, tri medalojn kaj du vundojn. Sian vivon li rememoris sen bedaŭroj kaj plendoj.'''

== Kampara infanaĝo ==
Mi naskiĝis la 7-an de aprilo 1924 en la vilaĝo Turuŝeva, tiutempe ĝi apartenis al Ŝatrova kaj nun al Isetska distrikto. La gepatroj estis kamparanoj. La familio laŭ tiamaj kutimoj estis ordinara – 11 homoj, inkluzive sep infanojn. Ni havis bovinojn kaj ĉevalojn. Kiam komenciĝis kolektivigo, oni decidis malkulakigi nin. La brutojn, konstruaĵojn – ĉion oni forprenis por la kolĥozo “Aktivulo”.

La patro forveturis al Tjumeno kun sia pli aĝa fratino Maria por serĉi laboron kaj tiel nutri la familion, sed malsukcesis. Do li mortis sola ĉi tie. La fratino longan tempon veturadis kun lia kadavro sur ĉaro de unu tombejo al alia – neniu deziris akcepti lin. Finfine en la Parfjonov-tombejo oni lin sepultis. Poste mi serĉis lian tombon por starigi monumenton, sed senrezulte – en plej bona kazo oni starigis tiutempe lignan krucon sen nomo kaj ĉio ĉi malaperis rapide.

Kvar klasojn mi finis en mia vilaĝo kaj poste devis marŝi al la vilaĝo Mostovka. Ni venis tien lunde kaj revenis hejmen vendrede, loĝante dum tiu periodo en luataj domoj. Ni prenis kun ni platkukojn – tio estis nia manĝaĵo por semajno. Tiel mi finis sepjaran lernejon.

== La unua batalo ==
Oni rekrutigis min la 12-an de aŭgusto 1942. En Tjumeno oni sendis min al loka militlernejo kiel estontan oficiron. Sed mi ne havis tempon por fini eĉ reduktitan kurson, oni sendis nin antaŭtempe al fronto. Unue oni prenis unu grupon, poste alian. Oni diris ke tio ne koncernos nin, ke plej bonaj lernantoj ricevos tempon por fini la kurson. Sed poste ankaŭ nin oni forprenis, donis al ni serĝentan rangon anstataŭ tiu de leŭtenanto kaj sendis al fronto. Tio okazis en marto 1943.

Mi trafis la 145-an regimenton de la 66-a pafista divizio – ĝi ĵus eliris Stalingradon por rearanĝo. En Voroneĵa provinco tio okazis kaj poste ni ekmarŝis antaŭen.

La unuan batalon mi partoprenis apud Kursko. Ĉio komenciĝis la 5-an de julio 1943. Unue ni okupis defendajn poziciojn, germanoj penis forĵeti nin de tie. La 12-an de julio ni komencis ofensivon apud Proĥorovko. Mi jam estis komandestro de grupo en plotono de kontraŭtankaj fusiloj.

Matene ni vekiĝis kaj vidis ke la suno brilis fortege. Nu, kiam komenciĝis tanka batalo ĉio ŝanĝiĝis. La suno ne plu videblis, ĉie estis nur fumonuboj, brulodoro tia ke eĉ spiri estis malfacile.

Ni okupis ravinon, fosis tranĉeon. Antaŭen oni sendis grupon de Ŝerman – ni konis unu la alian ekde la militlernejo. Komenciĝis bombardado kaj ĝi trafis ilin, li tuj pereis. Mi domaĝis lin, ja li estis bona bubo. Poste jam niaj artileriistoj faris preparan bombardon kaj ni komencis ofensivon, sed tuj alfrontis mitralpafadon kaj kuŝiĝis. Tio estis grandkalibra mitralo, kun kuglo 16 mm. Oni ordonis al mi likvidi ĝin. La ordonon mi plenumis kaj tiel ricevis la unuan medalon “Pro kuraĝo”.

En tiu tago ni antaŭeniĝis ĝis la vilaĝo Koĉetovka (Belgoroda provinco) kaj okupis ĝin. Ni setliĝis en iu dometo rande de la vilaĝo, petis mastrinon kuiri terpomojn por ni, donis al ŝi monon, tamen ŝi plu grumblis – evidente ŝi nemalbone vivis kun germanoj. En alia rando de la vilaĝo, ĉe lago haltis tankistoj. Kiam komenciĝis bombardado, ili preskaŭ ĉiuj pereis. Sed la niaj tamen daŭrigis ofensivon, pripafado estis tiom forta ke germanoj fuĝis en aŭtoj laŭ fervojo.

== Mitralisto ==
La duan medalon “Pro kuraĝo” mi ricevis ankaŭ pro mitralisto, pro likvidita pafejo. Kiam ni transiris ravinon, mi ekvidis tiun germanon de proksime – li ankoraŭ estis viva, la kapo ĉe la tempio trafita, li ĝemis. Kaj mi ekkompatis lin. Kvankam li ĵus kontraŭ ni pafis, sed… Tiam venis leŭtenanto, nia rotestro kiu komandis stabon kaj diris: “Mortpafu! Finbatu lin!” Sed kion fari, mi estis ankoraŭ bubo 19 jarojn aĝa. “Mi ne finbatos lin!” mi diris. Nun mi komprenas ke pro neplenumo de la ordono mi povus trafi militan tribunalon. Sed en tiu momento la nervoj estis streĉitaj ĝis ekstreme.

Helpis ke apude estis terkabano de tiu mitralisto. La leŭtenanto enkuris tien kaj eliris kun manoj plenaj je silkaj vestoj – evidente germanoj preparis sin al lavado. Do li malatentis min por momento. Kaj tiam helpis al mi bubo el Krasnojarsko. Li estis ĉasisto, por li ĉio ĉi estis senprobleme. Li alkuris kaj finbatis tiun germanon el fusilo. Nun mi pensas foje ke eble tiu ulo povus saviĝi, vivi plu, sed en tiu tempo… Mi bone memoras tiun ĉi kazon.

== Vundoj ==
Poste estis rutino – ĉiutage ni iris de unu batalo al alia, ja milito estas milito. Nur iom mi ne atingis Poltavon – mankis 20 km. Oni poste alinomis nian divizion je la 66-a Poltava gvardea ruĝstandarda divizio.

Tiutage ni ĵus ekiris kaj germanoj tuj rimarkis nin. Infanterio evidente mankis al ili, do ili komencis rekte pripafi nin el tankaj kanonoj. Mi nur ekvidis kiel ekkriis nia mitralisto kaj subite en la okuloj ĉio malheliĝis, sango superverŝis la okulojn. Splitaĵo eniris la kapon super la frunto. Ĝi estas tie ĝis nun, mi povas ĝin palpi. Kuracistoj diris ke se ĝi ne ĝenas min, prefere ĝin ne tuŝi. Nu ni haltis, buboj bandaĝis min. Unu semajnon mi restis en hospitalo kaj poste oni sendis min al rezerva regimento.

Ĉiutage venadis “aĉetantoj”- reprezentantoj de trupoj, kiuj serĉis soldatojn. Sed min oni longan tempon ne forlasis. Mi eĉ kverelis tiam kun komandestro, diris ke mi mem foriros al fronto. Finfine mi trafis oficiran lernoregimenton, kiu samtempe estis la fronta.

La duan fojon mi estis vundita en Voroŝilovgrada provinco – nun ĝi nomiĝas Luhanska kaj ofte aperas en novaĵoj. Mi estis vundita ĉe la kruro, sub la genuo, sed ne grave – kuglo trairis la muskolojn sen tuŝi la oston. Mi nur perdis multe da sango, la boto estis plena je ĝi.

Mi ekkuris tiam direkte al hospitalo kaj ekvidis – la niaj sterniĝis surtere. Rekrutoj, ankoraŭ en civilaj vestoj, ili eĉ ne havis tempon alivestiĝi en militan uniformon. Mi alkuris al ili: “Kial vi kuŝas? Germanoj batas nin kaj vi ĉi tie…” Ili silentas. Mi venis pli proksimen kaj ekvidis ke ili ĉiuj estas mortaj, jam mortigitaj.

== Medalo de Georgo Ĵukov ==
La Venkotagon mi renkontis en hospitalo en Pollando. La vetero estis bona, sunoplena. Kiel mi eksciis pri la venko? Tuj estiĝis bruego – ĉiuj eksciis en unu momento.

Poste ni iris al Germanio, tie mi trafis militpolicon en Frankenbergo. La eta, pura, komforta urbeto. Mi memoras ke ni venis tien kaj oni renkontis nin per la vortoj: “Ni nenion preparis speciale, do jen kion ni havas ĉi-momente”. Mi rigardis – kaj tie estis ovoj, kazeo, acidkremo! Ni ja dum marŝi al Germanio malsatis iom kaj ĉi tie jen… Tie mi servis preskaŭ du jarojn. Ni evakuadis germanajn militkaptitojn, gardis la ordon.

Foje kaze de la Venkotago oni transportis nin al Berlino, vicigis sur placo. Paradon gvidis marŝalo Georgo Ĵukov. Mi malofte survestis la medalojn, do ankaŭ tiutage iris sen ili. Ĵukov haltis apud mi: “Kie estas viaj medaloj, gvardeano?” Mi diris: “Kamarado marŝalo de Soveta Unio, mi militis ne por medaloj – por la patrujo!” Kaj malantaŭ Ĵukov sekvantaro iris – generaloj, koloneloj. Li ridetis: “Bone vi respondas. Premiu lin!” Tiel mi ricevis la trian medalon “Pro kuraĝo”.

== Laborista vivo ==
Poste oni komencis po unuope voki “maljunulojn” [tradicia nomo de malnovaj soldatoj en la sovetia kaj rusia armeo] kaj prepari ilin por forsendo. Mi maltrankviliĝis, aliris majoron – ja kial oni ne vokas min? Li diris: “Atendu iom, poste vi dankos min!” Kaj vere estis tiel – ja tiujn ulojn oni sendis al la milito kontraŭ Japanio. Mi restis en Germanio.

En 1947 mi finfine malmobiliziĝis kaj revenis al mia vilaĝo. Ioman tempon mi laboris kiel inspektoro pri aĉetado de lakto en vilaĝo Isetskoje kaj en 1953 mi transloĝiĝis al Tjumeno. Mi edziĝis al samvilaĝanino kaj ĝis nun ni estas kune. Poste estis laboro, la tutan vivon mi estis laboristo. Mi ricevis apartamenton en kvinetaĝa domo kaj ĉi tie mi loĝas ĝis nun.

En la 1960-aj jaroj mi dungiĝis en TjumenNIIgiprogazo – mi laboris tie en lignaĵejo ĝis 1997. Veteranoj tiutempe en la instituto ankoraŭ haveblis, sed malmulte – ĉirkaŭ 15 homoj. En la Venkotago oni gratulis nin kaj regalis. Nun mi restas la lasta.

P.S. Mi interparolis kun Artjom Skaĵutin en februaro 2015 en lia hejmo, ĉar li jam estis tro malforta por iri eksteren. La 15-an de oktobro 2015 li mortis.

[[Kategorio:Rememoroj]]
[[Kategorio:Dua mondmilito]]
[[Kategorio:Tjumeno]]
[[Kategorio:Tjumena provinco]]</text>
      <sha1>8ai1jt5q1j895ag7elz9xfdkynxeuln</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>62815</id>
      <parentid>62814</parentid>
      <timestamp>2022-08-04T06:01:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <comment>/* Laborista vivo */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9122" xml:space="preserve">{{paĝokapo2
 | titolo     = «Ne por medaloj mi batalis...»
 | aŭtoro     = Stanislavo Belov
 | tradukinto = 
 | sekcio     = 
 | antaŭa     = 
 | sekva      = 
 | jaro       = 
 | notoj      = 
 | vikipedio  = 
 | vikicitaro = 
 | kategorioj = Historio de Sovetunio
}}

'''En 1945 Artjom Skaĵutin havis nur 21 jarojn. Krome li jam havis sep klasojn de vilaĝa lernejo, nefinitan militlernejon, tri medalojn kaj du vundojn. Sian vivon li rememoris sen bedaŭroj kaj plendoj.'''

== Kampara infanaĝo ==
Mi naskiĝis la 7-an de aprilo 1924 en la vilaĝo Turuŝeva, tiutempe ĝi apartenis al Ŝatrova kaj nun al Isetska distrikto. La gepatroj estis kamparanoj. La familio laŭ tiamaj kutimoj estis ordinara – 11 homoj, inkluzive sep infanojn. Ni havis bovinojn kaj ĉevalojn. Kiam komenciĝis kolektivigo, oni decidis malkulakigi nin. La brutojn, konstruaĵojn – ĉion oni forprenis por la kolĥozo “Aktivulo”.

La patro forveturis al Tjumeno kun sia pli aĝa fratino Maria por serĉi laboron kaj tiel nutri la familion, sed malsukcesis. Do li mortis sola ĉi tie. La fratino longan tempon veturadis kun lia kadavro sur ĉaro de unu tombejo al alia – neniu deziris akcepti lin. Finfine en la Parfjonov-tombejo oni lin sepultis. Poste mi serĉis lian tombon por starigi monumenton, sed senrezulte – en plej bona kazo oni starigis tiutempe lignan krucon sen nomo kaj ĉio ĉi malaperis rapide.

Kvar klasojn mi finis en mia vilaĝo kaj poste devis marŝi al la vilaĝo Mostovka. Ni venis tien lunde kaj revenis hejmen vendrede, loĝante dum tiu periodo en luataj domoj. Ni prenis kun ni platkukojn – tio estis nia manĝaĵo por semajno. Tiel mi finis sepjaran lernejon.

== La unua batalo ==
Oni rekrutigis min la 12-an de aŭgusto 1942. En Tjumeno oni sendis min al loka militlernejo kiel estontan oficiron. Sed mi ne havis tempon por fini eĉ reduktitan kurson, oni sendis nin antaŭtempe al fronto. Unue oni prenis unu grupon, poste alian. Oni diris ke tio ne koncernos nin, ke plej bonaj lernantoj ricevos tempon por fini la kurson. Sed poste ankaŭ nin oni forprenis, donis al ni serĝentan rangon anstataŭ tiu de leŭtenanto kaj sendis al fronto. Tio okazis en marto 1943.

Mi trafis la 145-an regimenton de la 66-a pafista divizio – ĝi ĵus eliris Stalingradon por rearanĝo. En Voroneĵa provinco tio okazis kaj poste ni ekmarŝis antaŭen.

La unuan batalon mi partoprenis apud Kursko. Ĉio komenciĝis la 5-an de julio 1943. Unue ni okupis defendajn poziciojn, germanoj penis forĵeti nin de tie. La 12-an de julio ni komencis ofensivon apud Proĥorovko. Mi jam estis komandestro de grupo en plotono de kontraŭtankaj fusiloj.

Matene ni vekiĝis kaj vidis ke la suno brilis fortege. Nu, kiam komenciĝis tanka batalo ĉio ŝanĝiĝis. La suno ne plu videblis, ĉie estis nur fumonuboj, brulodoro tia ke eĉ spiri estis malfacile.

Ni okupis ravinon, fosis tranĉeon. Antaŭen oni sendis grupon de Ŝerman – ni konis unu la alian ekde la militlernejo. Komenciĝis bombardado kaj ĝi trafis ilin, li tuj pereis. Mi domaĝis lin, ja li estis bona bubo. Poste jam niaj artileriistoj faris preparan bombardon kaj ni komencis ofensivon, sed tuj alfrontis mitralpafadon kaj kuŝiĝis. Tio estis grandkalibra mitralo, kun kuglo 16 mm. Oni ordonis al mi likvidi ĝin. La ordonon mi plenumis kaj tiel ricevis la unuan medalon “Pro kuraĝo”.

En tiu tago ni antaŭeniĝis ĝis la vilaĝo Koĉetovka (Belgoroda provinco) kaj okupis ĝin. Ni setliĝis en iu dometo rande de la vilaĝo, petis mastrinon kuiri terpomojn por ni, donis al ŝi monon, tamen ŝi plu grumblis – evidente ŝi nemalbone vivis kun germanoj. En alia rando de la vilaĝo, ĉe lago haltis tankistoj. Kiam komenciĝis bombardado, ili preskaŭ ĉiuj pereis. Sed la niaj tamen daŭrigis ofensivon, pripafado estis tiom forta ke germanoj fuĝis en aŭtoj laŭ fervojo.

== Mitralisto ==
La duan medalon “Pro kuraĝo” mi ricevis ankaŭ pro mitralisto, pro likvidita pafejo. Kiam ni transiris ravinon, mi ekvidis tiun germanon de proksime – li ankoraŭ estis viva, la kapo ĉe la tempio trafita, li ĝemis. Kaj mi ekkompatis lin. Kvankam li ĵus kontraŭ ni pafis, sed… Tiam venis leŭtenanto, nia rotestro kiu komandis stabon kaj diris: “Mortpafu! Finbatu lin!” Sed kion fari, mi estis ankoraŭ bubo 19 jarojn aĝa. “Mi ne finbatos lin!” mi diris. Nun mi komprenas ke pro neplenumo de la ordono mi povus trafi militan tribunalon. Sed en tiu momento la nervoj estis streĉitaj ĝis ekstreme.

Helpis ke apude estis terkabano de tiu mitralisto. La leŭtenanto enkuris tien kaj eliris kun manoj plenaj je silkaj vestoj – evidente germanoj preparis sin al lavado. Do li malatentis min por momento. Kaj tiam helpis al mi bubo el Krasnojarsko. Li estis ĉasisto, por li ĉio ĉi estis senprobleme. Li alkuris kaj finbatis tiun germanon el fusilo. Nun mi pensas foje ke eble tiu ulo povus saviĝi, vivi plu, sed en tiu tempo… Mi bone memoras tiun ĉi kazon.

== Vundoj ==
Poste estis rutino – ĉiutage ni iris de unu batalo al alia, ja milito estas milito. Nur iom mi ne atingis Poltavon – mankis 20 km. Oni poste alinomis nian divizion je la 66-a Poltava gvardea ruĝstandarda divizio.

Tiutage ni ĵus ekiris kaj germanoj tuj rimarkis nin. Infanterio evidente mankis al ili, do ili komencis rekte pripafi nin el tankaj kanonoj. Mi nur ekvidis kiel ekkriis nia mitralisto kaj subite en la okuloj ĉio malheliĝis, sango superverŝis la okulojn. Splitaĵo eniris la kapon super la frunto. Ĝi estas tie ĝis nun, mi povas ĝin palpi. Kuracistoj diris ke se ĝi ne ĝenas min, prefere ĝin ne tuŝi. Nu ni haltis, buboj bandaĝis min. Unu semajnon mi restis en hospitalo kaj poste oni sendis min al rezerva regimento.

Ĉiutage venadis “aĉetantoj”- reprezentantoj de trupoj, kiuj serĉis soldatojn. Sed min oni longan tempon ne forlasis. Mi eĉ kverelis tiam kun komandestro, diris ke mi mem foriros al fronto. Finfine mi trafis oficiran lernoregimenton, kiu samtempe estis la fronta.

La duan fojon mi estis vundita en Voroŝilovgrada provinco – nun ĝi nomiĝas Luhanska kaj ofte aperas en novaĵoj. Mi estis vundita ĉe la kruro, sub la genuo, sed ne grave – kuglo trairis la muskolojn sen tuŝi la oston. Mi nur perdis multe da sango, la boto estis plena je ĝi.

Mi ekkuris tiam direkte al hospitalo kaj ekvidis – la niaj sterniĝis surtere. Rekrutoj, ankoraŭ en civilaj vestoj, ili eĉ ne havis tempon alivestiĝi en militan uniformon. Mi alkuris al ili: “Kial vi kuŝas? Germanoj batas nin kaj vi ĉi tie…” Ili silentas. Mi venis pli proksimen kaj ekvidis ke ili ĉiuj estas mortaj, jam mortigitaj.

== Medalo de Georgo Ĵukov ==
La Venkotagon mi renkontis en hospitalo en Pollando. La vetero estis bona, sunoplena. Kiel mi eksciis pri la venko? Tuj estiĝis bruego – ĉiuj eksciis en unu momento.

Poste ni iris al Germanio, tie mi trafis militpolicon en Frankenbergo. La eta, pura, komforta urbeto. Mi memoras ke ni venis tien kaj oni renkontis nin per la vortoj: “Ni nenion preparis speciale, do jen kion ni havas ĉi-momente”. Mi rigardis – kaj tie estis ovoj, kazeo, acidkremo! Ni ja dum marŝi al Germanio malsatis iom kaj ĉi tie jen… Tie mi servis preskaŭ du jarojn. Ni evakuadis germanajn militkaptitojn, gardis la ordon.

Foje kaze de la Venkotago oni transportis nin al Berlino, vicigis sur placo. Paradon gvidis marŝalo Georgo Ĵukov. Mi malofte survestis la medalojn, do ankaŭ tiutage iris sen ili. Ĵukov haltis apud mi: “Kie estas viaj medaloj, gvardeano?” Mi diris: “Kamarado marŝalo de Soveta Unio, mi militis ne por medaloj – por la patrujo!” Kaj malantaŭ Ĵukov sekvantaro iris – generaloj, koloneloj. Li ridetis: “Bone vi respondas. Premiu lin!” Tiel mi ricevis la trian medalon “Pro kuraĝo”.

== Laborista vivo ==
Poste oni komencis po unuope voki “maljunulojn” [tradicia nomo de malnovaj soldatoj en la sovetia kaj rusia armeo] kaj prepari ilin por forsendo. Mi maltrankviliĝis, aliris majoron – ja kial oni ne vokas min? Li diris: “Atendu iom, poste vi dankos min!” Kaj vere estis tiel – ja tiujn ulojn oni sendis al la milito kontraŭ Japanio. Mi restis en Germanio.

En 1947 mi finfine malmobiliziĝis kaj revenis al mia vilaĝo. Ioman tempon mi laboris kiel inspektoro pri aĉetado de lakto en vilaĝo Isetskoje kaj en 1953 mi transloĝiĝis al Tjumeno. Mi edziĝis al samvilaĝanino kaj ĝis nun ni estas kune. Poste estis laboro, la tutan vivon mi estis laboristo. Mi ricevis apartamenton en kvinetaĝa domo kaj ĉi tie mi loĝas ĝis nun.

En la 1960-aj jaroj mi dungiĝis en TjumenNIIgiprogazo – mi laboris tie en lignaĵejo ĝis 1997. Veteranoj tiutempe en la instituto ankoraŭ haveblis, sed malmulte – ĉirkaŭ 15 homoj. En la Venkotago oni gratulis nin kaj regalis. Nun mi restas la lasta.

P.S. Mi interparolis kun Artjom Skaĵutin en februaro 2015 en lia hejmo, ĉar li jam estis tro malforta por iri eksteren. La 15-an de oktobro 2015 li mortis.

{{DEFAŬLTORDIGO:Ne por medaloj mi batalis...}}

[[Kategorio:Rememoroj]]
[[Kategorio:Dua mondmilito]]
[[Kategorio:Tjumeno]]
[[Kategorio:Tjumena provinco]]</text>
      <sha1>2c8g7h4o9l4cibfejow44odwsuuld2e</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Du militoj de Paŭlo Danilĉenko</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18675</id>
    <revision>
      <id>62817</id>
      <timestamp>2022-08-04T06:06:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <comment>Kreis novan paĝon kun &quot;{{paĝokapo2  | titolo     = Du militoj de Paŭlo Danilĉenko  | aŭtoro     = Stanislavo Belov  | tradukinto =   | sekcio     =   | antaŭa     =   | sekva      =   | jaro       =   | notoj      =   | vikipedio  =   | vikicitaro =   | kategorioj = Historio de Sovetunio }}  '''Paŭlo Danilĉenko estas la sola kunlaboranto de TjumenNIIgiprogazo, kiu partoprenis du militojn – en Afganio kaj Ĉeĉenio. Li parolas tre singarde kaj ĝenerale estas silentema, sed mi sci...&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6864" xml:space="preserve">{{paĝokapo2
 | titolo     = Du militoj de Paŭlo Danilĉenko
 | aŭtoro     = Stanislavo Belov
 | tradukinto = 
 | sekcio     = 
 | antaŭa     = 
 | sekva      = 
 | jaro       = 
 | notoj      = 
 | vikipedio  = 
 | vikicitaro = 
 | kategorioj = Historio de Sovetunio
}}

'''Paŭlo Danilĉenko estas la sola kunlaboranto de TjumenNIIgiprogazo, kiu partoprenis du militojn – en Afganio kaj Ĉeĉenio. Li parolas tre singarde kaj ĝenerale estas silentema, sed mi scias ke li konas multe pli ol li rajtas rakonti.'''

== Vojo al la armeo ==
Mi naskiĝis en Novosibirsko, sed jam en infanaĝo kun la gepatroj translokiĝis al vilaĝo Onoĥino (Tjumena distrikto, Tjumena provinco). Post fini mezlernejon mi militservis du jarojn en la Limgardaj trupoj sur la Kurilaj insuloj. Post malmobilizo mi decidis resti en la armeo, do finis suboficirajn kursojn en Vladivostoko kaj revenis al la sama trupo. Tie mi servis pliajn kvin jarojn post kio estis sendita al insulo Saaremaa en Estona SSR.

== Afgana limo ==
En 1988 oni sendis min al Afganio, en la Pjanĝan limgardan taĉmenton, kie mi servis kiel supera suboficiro. Tra Aŝĥabado kaj Duŝanbeo ni flugis al la ŝtatlimo. Neniu speciala instruado okazis, ni simple aŭskultis unu lecionon en Moskvo.

Ni estis deplojitaj ĉe vilaĝo Ŝerĥano kaj prizorgis flosponton trans rivero Malsupra Pjanĝo, laŭ kiu pasis limo inter Sovetunio kaj Afganio. Niaj postenoj troviĝis inter la rivero kaj averta tereno. En la vilaĝo loĝis afganoj, taĝikoj, iom da paŝtunoj, multis germanoj. Rilatoj kun la lokanoj estis normalaj, ĝis nun mi havas amikojn ĉe ambaŭ bordoj. Ni havis interpretiston el Turkmenio, sed fakte ĉiuj parolis la rusan.

Ni loĝis en kazernoj en la limgardejo, sed promenis ekstere – po unuope, sen armiloj, ja ni sentis nin kvazaŭ hejme. Mankis malpermesitaj horoj, tage kaj nokte ni povis iri ien ajn. Mi ne memoras ke eĉ unufoje iu pripafis aŭ atakis la militistojn.

En la lastaj jaroj jam ĉie estis trankvile – venis buboj el Kabulo, aliaj lokoj kaj ĉiuj rakontis la samon. Eĉ laŭ statistiko videblas, ke preskaŭ mankis homperdoj en tiu periodo. Nur poste ĉio ekbolis – en Taĝikio kaj trans la limo, en Afganio, kiam niaj trupoj foriris. Ĉiuj scias pri la 12a limgardejo de la Moskva limgarda taĉmento, kiun islamistoj venintaj el Afganio, tute ekstremis. El 48 limgardistoj 25 pereis. Sed tio okazis jam en 1993, en nia tempo ankoraŭ estis trankvile.

Ni havis unu taskon – garantii trairon de humanitaraj kargoj por la afgana loĝantaro laŭ flosponto. Trafika roto transportis la helpokargojn kaj ni eskortis ĝin.

La sovetiaj trupoj forlasis Afganion la 15an de februaro 1989, sed ni restis, ĉar la humanitara helpo plu venis. Mia servo tie finiĝis en februaro 1990, sed la limgardejo plu funkciis. La lasta helpo estis sendita al Afganio en 1994.

Komence de 1990 mi revenis al Saaremaa, sed tie jam ĉio kolapsis, regis ĥaoso. Komandestro malkaŝe sugestis al ni: “Kiu povas – iru al aliaj lokoj. Redonu la armeajn havaĵojn kaj foriru”.

La 28an de majo 1991, je la Tago de limgardisto, mi translokiĝis al Tjumeno. Ĉi tie mi ekservis en la provinca administracio de KGB, kie mi estis mastrumanto de la ĉefsidejo. La saman postenon mi poste okupis en la nova ĉefsidejo de la provinca FSB- administracio. Sed tio okazis jam post Ĉeĉenio.

== Ĉeĉenaj vojaĝoj == 
La unuan fojon mi estis sendita al Ĉeĉenio en 1995. Kiam la armeaj trupoj eniris la respublikon ni estis en Jarkova distrikto (Tjumena provinco). Nu, kompreneble ni ion supozis, sentis ke io okazos. Oni tuj vokis nin al Moskvo, instrukciis kaj sendis de tie al Mozdoko kaj de tie jam al Grozno. Flughaveno en Ĥankalo ne akceptis nin, do ni alteriĝis sur la Norda flughaveno.

Ni laboris en aparta konstruaĵo malantaŭ la Departamento pri la ŝtata sekureco, kiu troviĝis kontraŭ la Domo de la registaro. Loĝis ni en komunloĝejo.

Se paroli sincere, ni malofte profitis de la moskva leciono – tro “saĝaj” homoj faris ĝin, malproksimaj de la reala vivo. En Grozno loka FSB-estro klarigis al ni situacion kaj ni tuj komprenis la veran situacion. La urbo estis detruita, nur poste oni forigis rubaĵojn de la ĉefaj stratoj, fortiris damaĝitajn tankojn kaj bruligitajn aviadilojn. Nur drinkejoj funkciis senĉese kaj vodko vendiĝis je ĉiu angulo – drinku la rusoj! Tio kaŭzis plejparton de la ĝenoj – soldatoj ebriiĝis kaj komencis fuŝi… Plurfoje ni devis solvi problemojn, faritajn de ili.

Rilatoj kun la lokanoj estis normalaj, speciale en la urboj kaj kun la maljunuloj. Ni ja iradis sen uniformoj, oni eĉ nomis nin “jakuloj”. Kvankam rusoj tiutempe jam preskaŭ tute mankis en Grozno. Nur en Staropromislova distrikto ankoraŭ restis multe da rusaj familioj – ili plu atendis pli bonan tempon, esperis.

Ni veturadis tra la tuta Ĉeĉenio – vizitis Ŝali, Bamuton, Gudermeson. Renkontiĝis kun Ruslan Labazanov en lia denaska vilaĝo Tolstoj-Jurt. Tie neniam okazis bataloj – domoj staris nedamaĝitaj, vendejoj funkciis, estis trankvile. En Ĥankalo oni ofte pripafis nin…

Mi servis en la sekcio pri ekonomia sekureco. Ni laboris kun civiluloj kaj entreprenoj, sed ĉefe kun bankoj. Plej malfacile estis intertrakti kun bankistoj…

Kompreneble kelkfoje oni pripafis nin, sed feliĉe sen homperdoj – ĉio danke al nia estro, kiu estis tre inteligenta, ĉiam antaŭis ĉiujn je du-tri paŝoj, anticipe kalkulis ĉion. Poste li iĝis generalo, nun jam emeritiĝis. Unue ni skeptike rilatis al li, pensis – kion li scias, moskvano. Sed ni rapide taksis lin laŭmerite…

Ni interagis kun aliaj entoj – OMONoj el Tjumeno kaj Ĥanti-Mansijsko, Tjumena SOBR (rusa mallongigo; Speciala Rapidreaga Taĉmento), loka milico. Multaj buboj konfirmos: en Ĉeĉenio estis pli malfacile ol en Afganio. Oni ne povis kompreni kie estas la niaj kaj kie la fremdaj, regis terura ĥaoso. Armeanoj, milico, sekurecservoj – ĉiu laboris nur por si mem kaj neniu fidis al iu ajn. Kun GRU (Ĉefa Skolta Administracio; armea spionservo) kaj SVR (Servo pri Ekstera Skoltado) ni aktive kunlaboris, ili estis fidindaj.

La dua vojaĝo al Ĉeĉenio estis jam pli longa, sed ankaŭ sen homperdoj. En decembro 1995 gerilanoj atakis Gudermeson, kie interalie blokis la Tjumenan SOBR kaj ni helpis malbloki ĝin. La 23an de februaro 1996 ni jam flugis hejmen. Post du semajnoj gerilanoj atakis Groznon.

== Sekva generacio ==
Mi eksiĝis en septembro 1996. Nelonge mi laboris en sekurecservo de privata firmao, sed baldaŭ foriris – mi ne ŝatas tiaĵojn. Tiel mi venis al TjumenNIIgiprogazo. 

Infanoj sekvas min: du filoj jam servas, la plej juna ankoraŭ estas 10-jara, sed jam planas iri al la Tjumena prezidanta kadeta lernejo.

[[Kategorio:Tjumeno]]
[[Kategorio:Afgana milito (1979-1989)]]
[[Kategorio:Unua Ĉeĉenia milito]]
[[Kategorio:Rememoroj]]</text>
      <sha1>2r7wsitucl8o2i4uzn1nqjpzdyn1ocp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategorio:Afgana milito (1979-1989)</title>
    <ns>14</ns>
    <id>18676</id>
    <revision>
      <id>62818</id>
      <timestamp>2022-08-04T06:06:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <comment>Kreis novan paĝon kun &quot;[[Kategorio:Historio de Afganio]] [[Kategorio:Historio de Sovetunio]] [[Kategorio:Militoj]] [[Kategorio:20-a jarcento]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="119" xml:space="preserve">[[Kategorio:Historio de Afganio]]
[[Kategorio:Historio de Sovetunio]]
[[Kategorio:Militoj]]
[[Kategorio:20-a jarcento]]</text>
      <sha1>k7sxjynp753zfuu8s9uq8i7ek05gpbs</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategorio:Historio de Afganio</title>
    <ns>14</ns>
    <id>18677</id>
    <revision>
      <id>62819</id>
      <timestamp>2022-08-04T06:07:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <comment>Kreis novan paĝon kun &quot;[[Kategorio:Historio laŭ landoj| Afganio]] [[Kategorio:Afganio]] [[Kategorio:Historio de Azio| Afganio]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="105" xml:space="preserve">[[Kategorio:Historio laŭ landoj| Afganio]]
[[Kategorio:Afganio]]
[[Kategorio:Historio de Azio| Afganio]]</text>
      <sha1>mdoy51myqggg3iaz77rstl09ijnw3o6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategorio:Unua Ĉeĉenia milito</title>
    <ns>14</ns>
    <id>18678</id>
    <revision>
      <id>62820</id>
      <timestamp>2022-08-04T06:09:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <comment>Kreis novan paĝon kun &quot;[[Kategorio:Militoj]] [[Kategorio:20-a jarcento]] [[Kategorio:Historio de Rusio]] [[Kategorio:Ĉeĉenio]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="105" xml:space="preserve">[[Kategorio:Militoj]]
[[Kategorio:20-a jarcento]]
[[Kategorio:Historio de Rusio]]
[[Kategorio:Ĉeĉenio]]</text>
      <sha1>lae6jn1nuswdjzqtr90fxvat4nsavkw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategorio:Ĉeĉenio</title>
    <ns>14</ns>
    <id>18679</id>
    <revision>
      <id>62821</id>
      <timestamp>2022-08-04T06:09:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <comment>Kreis novan paĝon kun &quot;[[Kategorio:Geografio de Rusio]] [[Kategorio:Kaŭkazio]] [[Kategorio:Regionoj]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="79" xml:space="preserve">[[Kategorio:Geografio de Rusio]]
[[Kategorio:Kaŭkazio]]
[[Kategorio:Regionoj]]</text>
      <sha1>k8ryhz8br6egjjs99siuhu53fcdbzlm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Medaloj neniam abundis aŭ Du jaroj en la afgana armeo</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18680</id>
    <revision>
      <id>62823</id>
      <timestamp>2022-08-04T06:20:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <comment>Kreis novan paĝon kun &quot;{{paĝokapo2  | titolo     = Medaloj neniam abundis aŭ Du jaroj en la afgana armeo  | aŭtoro     = Stanislavo Belov  | tradukinto =   | sekcio     =   | antaŭa     =   | sekva      =   | jaro       =   | notoj      =   | vikipedio  =   | vikicitaro =   | kategorioj = Historio de Sovetunio }}  '''Nikolao Bej partoprenis du militojn – unu mallongan, nedeklaritan kaj alian dekjaran, vaste konatan. Sed nur malmultaj sciis ke el preskaŭ tri jardekoj da militservo d...&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="39323" xml:space="preserve">{{paĝokapo2
 | titolo     = Medaloj neniam abundis aŭ Du jaroj en la afgana armeo
 | aŭtoro     = Stanislavo Belov
 | tradukinto = 
 | sekcio     = 
 | antaŭa     = 
 | sekva      = 
 | jaro       = 
 | notoj      = 
 | vikipedio  = 
 | vikicitaro = 
 | kategorioj = Historio de Sovetunio
}}

'''Nikolao Bej partoprenis du militojn – unu mallongan, nedeklaritan kaj alian dekjaran, vaste konatan. Sed nur malmultaj sciis ke el preskaŭ tri jardekoj da militservo du jarojn la silentema subkolonelo pasigis en la afgana armeo.'''

== Kampara infanaĝo ==
Mi naskiĝis en 1946 en vilaĝo Voznesenovka (ekde 1993 – Birlik), Kazaĥa SSR. La patrino devenis de vilaĝo Konstantinovka, kiu situas ĉe rivero Tentek. Dum la Rusia enlanda milito ŝi, tiam okjara knabino orfiĝis kaj forveturis kun rifuĝintoj al Voznesenovka, kie eklaboris kiel vartistino en iu familio. La patro devenis de Poltavo (Ukraina SSR). Liaj gepatroj estis malkulakigitaj kaj dum Holodomoro (1932-1933) ekzilitaj al Kazaĥio, kien ili dum unu jaro kaj duono veturadis sur siaj bovoj.

En Voznesenovka loĝis multaj ekzilitoj. Post disfalo de Sovetunio la germanoj kaj ĉeĉenoj foriris kaj poste ankaŭ la rusoj devige forlasis la vilaĝon. Oni translokis tien kazaĥojn el Ĉinio kaj Mongolio, kiuj ne nur la rusojn, sed eĉ lokajn samgentanojn komencis forpremi. Disfloris ŝtelado kaj rabado. Oni povus eniri korton, forkonduki brutojn kaj ili malaperis por ĉiam. Plendoj restis senrespondaj.

La patrino mortis en 1993. Ni ankoraŭ ne enterigis ŝin, sed oni jam demandas: kiam vi foriros? Vendi loĝejojn ne eblis, do la parencoj simple lasis ĉion kaj translokiĝis al Pavlodara provinco.

En nia familio estis ses infanoj. La patro handikapiĝis en infanaĝo – li havis la paralizitajn krurojn, moviĝis kun lambastonoj. Li laboris en kolĥozo kiel gardisto kaj muelisto, akrigis falĉilojn por falĉmaŝinoj. La patrino laboris en draŝejo, legomejo, ŝmiris argilajn tegmentojn de la kolĥozaj deponejoj.

Sepjaran lernejon mi finis en Voznesenovka kaj poste kvar jarojn lernis en distrikta centro Georgijevka (ekde 2007 – Kalbataŭ), kie mi loĝis en internulejo.

== Militlernejo ==
Dum militserva registriĝo en 1964 mi deziris trafi militlernejon pri telekomunikado, sed jam mankis lokoj tie, do oni sendis min al la Tjumena inĝeniera militlernejo.

Kial mi elektis tiun vojon? La patro mortis jam en 1960, kiam mi ankoraŭ ne finis la sepjaran lernejon. La patrino ne povus samtempe vivteni du infanojn en la postbazaj lernojaroj, do la pli aĝa fratino rezignis je tio kaj iris al librokontista lernejo. Mi finis la plenan lernoperiodon, sed frekventi instituton jam ne povus – tie ja necesus ankaŭ lui loĝejon, aĉeti vestojn kaj manĝojn. Do mi decidis iri al militlernejo, kie la ŝtato provizis al la kursantoj ĉion.

Oni sendis min al la 10a roto de la inĝeniero-sapeista fako. Ni ĉiam estis en kazerna stato, nur somere oni lasis nin hejmen por ŭnu monato. Cetere mi sciis adaptiĝi al malfacilaĵoj. Oni instruis al ni multe pli ol unusolan fakon, ĉar en la armeo oni povus sendi novicon al iu ajn vaka posteno, ne nur al la inĝeniero-sapeista. Baldaŭ mi havis eblecon apliki ĉion en praktiko.

== Damanskij ==
Post fini la militlernejon en 1967 oni sendis min al Fora Oriento. En trajno mi veturis ĝis stacio Lazo en Ĉemara regiono kaj poste 3 km ĝis militista urbeto, kie estis deplojita la 225a inĝeniero-sapeista bataliono de la 135a motorpafista divizio de la 45a armea korpuso. Unue oni nomumis min komandestro de skolto-plonĝista plotono kaj post unu jaro mi komandis inĝeniero-sapeistan plotonon.

La 2an de marto 1969 ekflamis armita konflikto en insulo Damanskij, kiu troviĝas en rivero Ussuri, ĉe la limo kun Ĉinio. Reprezentantoj de nia bataliono partoprenis funebron en la 57a limgarda taĉmento, kiu estis en la unua frontlinio. Ili rakontis pri kruelaĵoj fare de ĉinoj, pri kripligitaj kadavroj de niaj limgardistoj.

La 15an de marto, tuj post veni al ekzercejo apud Blagoveŝĉensko, ni ricevis sciigon: vicestro de la inĝeniera servo (VIS) de la divizio kapitano Viktor Levickij estas vundita dum interpuŝiĝo kun la ĉinoj. La ekzercoj estis nuligitaj, ni entrajniĝis kaj rapide ekveturis al stacio Lazo. En la dua tago ni jam estis apud insulo Damanskij.

Oficiale tie batalis nur la limgardistoj. En realo ĉe la limo koncentriĝis trupoj, altiritaj de la tuta regiono – de Vladivostoko ĝis Krasnojarsko. Nia sapeista plotono konstruis komando-observjeojn, aranĝis vojojn kaj itinerojn por kolonoj, trahakis senarbajn striojn por trapaso de la veturiloj.

Poste mia vic-plotonestro Genadij Ŝlepov estis premiita de la ordeno de Ruĝa Stelo. Batalionestro Solodovnikov estis proponita al honorigo kiel Heroo de Sovetunio, sed fine oni donis al li Lenin-ordenon. La premiojn ili ricevis pro batalado ligita al tanko T-62. La ŝtatlimo tiutempe pasis laŭ ŝanelo de rivero Ussuri, kiu fojfoje translokiĝis. Insulo Damanskij estis malgranda, formiĝis el sablo, alportata de la ondoj, do post printempa disfluo de Ussuri ĝi reaperis en la ĉina flanko.

Dum la batalo komandestro de la 57a limgarda taĉmento kolonelo Demokrat Leonov provis aranĝi flangan atakon per kvar tankoj, sed alfrontis fortan kontraŭtankan pafadon kaj la ofensivo fiaskis. La unua tanko en kiu troviĝis li mem, estis damaĝita, la skipo pereis.

Ĝi restis en akvo, proksimume 500 m for de nia bordo kaj 100-150 m for de la ĉina. Oni diris ke ĝin trafis sperta bombokanonisto, kiu partoprenis la Korean militon, kaj havis eskorton el pli ol cent soldatoj. T-62 estis nova, sekreta tanko, do kompreneble ĉinoj deziris ekhavi ĝin. Ili rampis al ĝi, provis malmunti aparatojn kaj komencis prepari betonajn fundamentojn  por fortaj vinĉoj, kiuj devis fortrnei ĝin al la ĉina bordo. Do nia bataliono ricevis ordonon: eksplodigi la tankon.

En sapeista grupo partoprenis mia vicplotonestro Ŝlepov. Kiam la grupo proksimiĝis al la tanko, la ĉinoj jam estis tie. Komenciĝis proksima batalo dum kiu niaj soldatoj foje kaptis ĉinajn grenadojn kaj ĵetis ilin reen. Unu el ili eksplodis en la mano de Ŝlepov, kripliginte la fingrojn. En nia bataliono neniu pereis, estis nur vunditoj, kiujn oni transportis al hospitaloj kaj sanitaraj trupoj. En sanitara trupo de la Lazo-garnizono koncertis famaj artistoj, mi memoras ke Josif Kobzon kantis antaŭ la vunditoj.

Ion la ĉinoj sukcesis malmunti, sed finfine ni eksplodis la tankon kaj ĝi sinkis sub glacion. Nur poste la ĉinoj eltrenis ĝin surborden. La pereinta skipo estis evakuita kaj entombigita en urbo Imano (ekde 1972 – Dalnereĉensko) kaj en la limgardejo. Meze de aprilo ĉio trankviliĝis.

== Staboj kaj garnizonoj ==
En novembro 1969 oni promociis min ĝis asistanto de estro de mobiliza grupo en urbo Lesozavodsko. Post redukto de la personaro mi iĝis asistanto de stabestro je la rango de supera leŭtenanto. Danke al tio mi lernis la staban laboron.

Post unu jaro mi edziĝis. La bopatro estis handikapulo de infanaĝo, sen kruro, laboris kiel seruristo en fervojo. La bopatrino samloke laboris kiel instrumentistino. Post plia redukto mi devis translokiĝi al Ĥabarovsko por la sama posteno. Poste mi estis komandestro de sapeisto-inĝeniera roto, VIS de motorpafista regimento.

En 1978 mi enmatrikuliĝis je la komandestra fakultato de la Supera Milito-Inĝeniera Akademio de V.V. Kujbiŝev en Moskvo. Ĝis 1982 mi loĝis kaj studis en la ĉefurbo, tiel ricevinte du altajn edukojn – la militan kaj civilan. Post fini la akademion mi estis sendita al Erevano (Armena SSR) por okupi postenon de VIS de divizio. Tamen surloke mi eksciis, ke mia antaŭulo, kiun oni devis sendi al Afganio, kolektis aron da paperoj pruvantaj lian malfortan sanon, kaj tute ne planis lasi la komfortan lokon. La diviziestro eĉ ne akceptis mian viziton.

Mi ne luktis por tiu posteno, ĉar komprenis kiel funkcias la inĝeniera fako en tiu divizio – la teknikaĵoj laboris ne nur oficiale, por la armeo, sed ankaŭ neoficiale kaj ĉiuj estis kontentaj. Mi ne akceptus tion. En stabo de la divizio oni proponis al mi vakan postenon en urbo Aĥalkalako (Kartvela SSR) kaj mi aprobis.

La urbeto troviĝis en alta montaro. 70 km for kreskis ĉio – fruktoj, legomoj. En Aĥalkalako oni plantis nur pomojn kaj terpomojn. La konstruaĵoj estis ĉefe unuetaĝaj, simplaj. Tio estis la tipa kartvela distrikta centro. Apude troviĝis Leninakano, do ankaŭ ĉe ni senteblis la fama tertremo en 1988. Sed mi tiutempe jam estis en Tjumeno.

== Urĝa telegramo ==
En Aĥalkalako oni proponis al mi registriĝi por militservo eksterlande – en Pollando, Ĉeĥoslovakio, GDR. La edzino delonge revis viziti aliajn landojn, do mi enlistiĝis kaj vere trafis eksterlanden, tamen ne en Eŭropon. Tio okazis post du jaroj, en aprilo 1984, dum printempa kontrolado. Mi estis en pafejo, pafis el pistolo, kiam alkuris mesaĝisto: “Kamarado subkolonelo, oni urĝe vokas vin al la stabo!” En la stabo oni montris al mi telegramon: “Post tri tagoj esti en Moskvo. Direktiĝas al DRA kiel konsilisto de la 14a infanteria divizio”. Tiutempe oni ankoraŭ kaŝis nenion, nur poste komencis skribi: “Direktiĝas en landon kun varma klimato”.

La edzino tiutempe laboris en kirurgia sekcio kaj partoprenis kun la hospitalo ekzercojn en Erevano. La gefiloj loĝis en la hospitalo en Aĥalkalako, kie flegistinoj prizorgis ilin. La filo Aleksandro estis jam en la kvina lernojaro, do li zorgis pri la filineto Olga – vekis ŝin matene, preparis por infanĝardeno. Mi sendis asistanton al Erevano por preni la edzinon dum mi mem kolektis la aĵojn kaj vespere aranĝis adiaŭon kun geamikoj. Ludmila venis meznokte kaj matene mi jam veturis al Leninakano, de kie tra Kievo (rektaj flugoj mankis) flugis al Moskvo.

== Forgesu ke vi estas nura konsilisto! ==
Unue oni kolektis estontajn konsilistojn en Moskvo, kie ni troviĝis dek tagojn. Oni iom instrukciis nin, donis civilajn vestojn – modestajn pelton kaj kompleton, kies kostojn oni poste adiciis el nia salajro.
En Afganion mi venis meze de aprilo 1984 en An-24 el Taŝkento. Antaŭulo decidis ne atendi min en Kandaharo kaj forveturis al Kabulo kie ĝoje festenis sian foriron. Ni iom interparolis pri specifaĵoj de la inĝenieraj taskoj, mi ricevis instrukciojn de konsilisto de la komandestro de la Inĝenieraj trupoj de Afganio, kaj post tri tagoj flugis al Kandaharo.

Post alveni mi enloĝiĝis en ĉambro, prezentis min ĉe komandestro kaj ricevis mitraleton kaj pistolon, kiujn ĉiam havis ĉe mi. En la konsilista urbeto ni surportis civilajn vestojn, ekster ĝi uzis afganan uniformon sen rangosignoj. Specimenojn de minoj post malminado mi lasis por mi – forigis eksplodigilojn kaj la minojn stokis en la ĉambro por poste uzi dum instruado. Afganoj ne ŝatis longe gasti tie – post vidi la minojn ili tiuj sin turnis kaj foriris.
En la 15a divizio de la 2a armea korpuso militservis ankaŭ konsilisto de la diviziestro, konsilistoj de estroj de la ĉefaj diviziaj fakoj kaj konsilistoj de la regimentestroj. Je nia dispono estis ŝoforoj, unu asistanto por ĉiuj kaj interpretisto, kiu kutime troviĝis ĉe la konsilisto de la diviziestro.

Kompreneble ne eblis lerni la lingvon dum tiom mallonga periodo kaj neniu atendus nin lerni – jam post dek tagoj mi partoprenis bataloperacon. Do mi aĉetis vortaron kun rusa transskribo kaj tiel interkompreniĝis – jen per ĝi, jen pemane.

En Moskvo oni instruis nin tiel: “Vi estas nuraj konsilistoj, via tasko estas konsili kaj ili mem sekvu la konsilojn kaj realigu ilin”. En Kabulo oni tuj diris al mi: “Forgesu ke vi estas nura konsilisto. Vi estas komandestro de la inĝeniera fako de la divizio”.

Tio estis la vero. Mi vere gvidis la inĝenieran fakon de la divizio. Instruado, aranĝo de la vojoj por kolonoj, serĉado, sendanĝerigo kaj detruado de la minoj, ebenigo de la vojoj post eksplodoj, liverado de akvo kaj elektro – ĉion ĉi mi aranĝis kaj foje persone faris.

Dum la operacoj en dezerto ni devis veturigi kun si akvon en aŭtoakvujoj kaj akvujoj, kroĉitaj sur la veturiloj. Ni prenis ĝin el riveroj, rojoj, kjarizoj (irigaciaj kanaloj konstruitaj antaŭ jarcentoj) kaj poste purigis per MAFS (Modernigita Aŭtofiltra Stacio). Mi proponis ne sendi MAFS al danĝeraj lokoj, sed anstataŭe venigi por akvoprenado aŭtoakvujojn kun pumpilo kaj eskorto por poste purigi la akvon en sekura loko.

Ni ĉiam bolis akvon, ĉar en la kjarizoj povis esti kadavroj de bestoj kaj homoj. La militistoj, speciale en la sovetia 40a armeo, ofte malsanis je iktero. Iuj intence infektiĝis por eksiĝi de la armeo, sed plimulto malsaniĝis nature.

== Rande de Kandaharo ==
La konsilista urbeto estis inĝeniere prikonstruata sub mia observado. Ĝi estis malgranda, 400 x 400 metroj kaj situis en la sud-orienta rando de Kandaharo. Unuflanke troviĝis dezerto, aliflanke estis verdejo. Antaŭ ni tie loĝis usonaj konsilistoj, post kies foriro la urbeto tri monatojn malplenis kaj estis tute disrabita.

Ni loĝis en unuetaĝaj vilaoj, kiuj havis po du enirejoj. Ĉiu konsilisto loĝis en aparta ĉambro dum kuirejo estis komuna kaj necesejo troviĝis en la korto. Ni kuiris memstare, sur primusoj. En oficejoj kaj dum la operacoj oni donis al ni tiucele afganan soldaton, kiun ofte necesis kontrolu kaj konsulti. Por bani nin ni uzis elektrovarmigilojn, poste konstruis banejon. Elektron dum certaj horoj provizis dizela generatoro.

La urbeto estis ĉirkaŭbarita per tri metrojn alta argila barilo super kiu streĉiĝis pikdrato. Tuj post la barilo, laŭlonge de la interna flanko etendiĝis kvin metrojn larĝa obstaklostrio kun kontraŭinfanteriaj minoj. Surtere kuŝis la drato MZP (rusa mallongigo: malmulte videbla obstaklo). Ĝi estis eta, maldika, sed kroĉiĝis al piedoj, do ne eblis kuri rapide.

De tempo al tempo en la urbeton penetris ŝakaloj. Ili eksplodis sur minkampo kaj mi devis restarigi ĝin. Mi iris kun palpilo (skemoj de la minkampo haveblis, sed realo povis esti alia), ĉion kontrolis kaj metis novajn minojn.
La urbeton gardis motorpafista plotono de la Sovetia armeo. La duŝmanoj gratulis nin per bombardado je ĉiuj sovetiaj kaj afganaj festoj. Fojfoje sekvis sturmoj, tiam ni repafis. Mi estis ano de la skipo de 120 mm bombokanono. La skipo konsistis nur el la konsilistoj.

La gardistaro uzis grandkalibrajn mitralojn KPVT (rusa mallongigo: la grandkalibra tanka mitralo de Vladimirov, 14,5 mm), Utjos (Klifo; grandkalibra mitralo, 12,7 mm). Por protekti la domojn kontraŭ kugloj kaj splitoj oni metis sur tegmentojn korpusojn de la blendveturiloj kaj konstruis tie pafejojn el haveblaj materialoj. Kompreneble ni ne ĉiam pafis ĝuste kontraŭ celoj, ofte simple kontraŭ la verdejo, de kie oni pripafis nin. Tie povus troviĝi ankaŭ civiluloj, sed ni ne havis elekteblon.

En majo 1986, kiam mi revenis al Sovetunio, pripafado okazis preskaŭ seninterrompe. Post ĉiuj 15-30 minutoj la duŝmanoj lanĉis misilojn “tero – tero”. 1985-1986 estis la plej danĝeraj jaroj.
En 1987, jam post mia foriro, komenciĝis intertraktoj kun la muĝaĥidoj kaj laŭetapa eliro de la trupoj, unuavice el Kandaharo kaj aliaj foraj garnizonoj.

== Decembristino ==
Post unu jaro oni permesis al mi aranĝi invitilon por la edzino kaj tiam aperis nova problemo. Ni ne povis kunpreni al Afganio la infanojn. La parencoj ne havis specialan entuziasmon pri tio, do… Ni jam planis lasi ilin en internulejo en Moskvo (multaj konsilistoj tiel faris), sed finfine Olga kaj Aleksandro forveturis al la bopatroj en Lesozavodsko.

Ludmila venis en septembro 1985 kaj foriris kun mi en majo 1986. Ankaŭ aliaj konsilistoj alportadis edzinojn, kiam tio eblis. En la 40a armeo tio estis malpermesite. Do ankaŭ pro tio malŝatis nin ĝiaj oficiroj, ili pensis ke kondiĉoj de nia militservo estas pli bonaj. Sed pri kiaj avantaĝoj oni povus paroli?! Tage kaj nokte ni estis ĉirkaŭitaj de la samaj muĝaĥidoj, nur iom pli mildaj.

Ni anticipe informis la parencojn en Kazaĥio kaj Lesozavodsko, kiam aviadilo flugos al Kabulo, diris kiom da tagoj ni restos tie kaj kiam flugos al Kandaharo. Jam mi sidiĝis en la aviadilo kun afganaj militistoj kaj iliaj familianoj kaj jen oni eligas nin – diris, ke okazis troŝarĝado, do atendu sekvan flugon. Mi memoras kiel ni stariĝis malantaŭ la aviadilo kaj kiam ĝiaj turbinoj ekfunkciis aerfluo forblovis mian valizon, nur la tenilo restis en la mano.

Kiam ni kun la sekva flugo alteriĝis en Kandaharo, evidentiĝis ke oni jam ne plu atendas nin – la aviadilo el kiu oni eligis nin estis trafita per misilo “tero – aero”, la skipo kaj ĉiuj pasaĝeroj pereis. Tio estis civila flugo, unuafoje okazis tio. Pri la faligita aviadilo oni rakontis en la sovetia televido. La patrino grizhariĝis je unu tago, la bopatrino malsaniĝis kaj la filo estis enhospitaligita pro korproblemoj. Nur post unu monato ili ricevis nian leteron kaj eksciis, ke ni hazarde saviĝis.

En la konsilista urbeto mi tuj konatigis la edzinon kun mitraleto kaj montris kie kaŝi sin dum la bombardoj – eta koridoro, sen fenestroj kaj pordoj. Obusoj povus trafi ĝin nur tra la tegmento, sed tio jam estis malpli verŝajne. Ŝi neniam eliris la urbeton. La decembristino!

== Bataloperacoj ==
Ĉiutage ni veturis al laborloko, kiu troviĝis en la stabo de la divizio. Plej ofte ni veturis sur blendaĵo de bataltransportilo. Tra la urbo ni flugis rapidege por malfaciligi celpafadon. Min kiel novicon oni tuj sidigis ĉe mitralo. Tiu loko estis konsiderata la plej danĝera, ĉar kaze de eksplodo homoj sur blendaĵo estis nur kontuzitaj, dum interne ĉiuj skatoloj kaj kestoj malkroĉiĝis kaj disĵetiĝis, krome batondo trafis la krurojn apogitajn surplanke. Tiel ĝis la fino de mia afgana servo mi estis neoficiala mitralisto.

En la stabo plejparton de la tempo mi pasigis kun mia konsilato, ofte vizitis trupojn rande de Kandaharo. Necesis instrui al soldatoj bazajn konojn de la inĝenierado, minadon kaj malminadon. Krome necesis aranĝi bazan instruadon, ĉar multaj estis senalfabetaj.

Trankvilaj tagoj ĉiam pli malmultis. Dum du jaroj mi ne partoprenis nur unu aŭ du operacojn, ĉar ne eblas fari ilin sen sapeisto, lia ĉeesto estas nepra. Ni “purigadis” Kandaharon kaj aliajn loĝlokojn, speciale post atakoj de la gerilanoj. Unuavice ni purigis apudvojajn terenojn.

Vespere postenoj en la urbo malpleniĝis kaj ne eblis eniri en la urbon. Matene reaperis afganaj postenoj, poste en iuj lokoj aldoniĝis tiuj sovetiaj kaj ni ekveturis al la laborejoj. Jen ni ruliĝas tra la urbo, mi sidas ĉe la mitralo, aliaj konsilistoj kun mitraletoj enmane rigardas tra paftruoj, ĉiuj pretas. Ni jam konis la plej danĝerajn lokojn, tien anticipe direktigis paftubojn.
Lokanoj ne havis laboron kaj multaj enspezis per milito. La prezoj ekzistis por ĉio: eksplodigo de aŭto, tanko, bataltransportilo, mortigo de soldato, oficiro, konsilisto (ni kostis pli ol la oficiroj). Oni engaĝis en militadon maljunulojn kaj infanojn, inkluzive tre etajn – 6- ĝis 8-jarajn. Oni sidigis etulon apud vojo kaj donis en la manojn du kablojn de regebla fugaso. Tanko surveturas la fugason, la knabo kontaktigas la kablojn, eksplodo – la tankotureto forflugas je 50 metrojn kaj la familio de la eksplodiginto ricevas monon. La eksplodaĵojn kaj minojn oni aĉetis ĉe la duŝmanoj, la monon ricevis post la eksplodo, kiun ofte pruvis per fotoj kaj filmaĵoj.

Minoj ofte estis por ni novaj, nekonataj, same kiel metodoj de la minado. La muĝaĥidoj vaste uzis memfaritajn fugasojn kaj minojn. Oni fandis trotilon el aviaj bomboj, metis ĝin en kuglingojn de la artileriaj obusoj kaj alkroĉis memfaritajn eksplodigilojn. Kiel ni kontraŭstaris tion? Tre simple: se oni trovis, do eksplodigis, se ne – atendu eksplodon.

Ofte la muĝaĥidoj aplikis italajn minojn – la plastajn, kun bervuroj, kiuj forte enmordiĝis je malmola grundo. Oni devis eksplodigi ilin surloke. La plasto ne troveblas per minserĉilo, do ni precipe atentis la senmaskigajn signojn. Jen grundo estas damaĝita, jen suspektindaj ŝtoneroj kunmetitaj – tiel la gerilanoj avertis la siajn. Oni speciale atentis danĝerajn lokojn – mallarĝajn trapasejojn, kurbiĝojn de montovojoj, kie ne eblis forveturi flanken de la vojo, do eksplodigo de unu aŭto blokus la tutan kolonon.

Bonajn armilojn la muĝaĥidoj ricevadis de la tuta mondo – Pakistano, Germanio, Usono, Italio, Ĉeĥoslovakio, Hungario, Ĉinio kaj aliaj. Multe da problemoj kaŭzis la malfacile troveblaj plastaj minoj el Italio. Fojfoje ili ricevadis ankaŭ la sovetiajn armilojn – iuj soldatoj kaj suboficiroj vendis ĝin. Ne ofte, sed tio okazis. De tempo al tempo inter trofeoj renkonteblis la ĉinaj mitraletoj – kopioj de Kalaŝnikov, sed malpli fidindaj. La egiptaj kopioj estis eĉ malpli bonaj. Nian Kalaŝnikov oni povis ŝovi en sablon, faligi en akvon, poste trablovi, iom purigi per ĉifono kaj tuj ekpafi dum la kopiaĵoj en tiaj kondiĉoj rapide paneis.

La 40a armeo estis deplojita en pluraj garnizonoj tra la lando dum la ŝtatlimoj kun Pakistano kaj Irano restis malfermitaj. Do la muĝaĥidoj kaj armiloj enfluadis senhalte dum la sovetia armeo gardis nur sin mem kaj la plej gravajn objektojn – grandajn urbojn, flughavenojn, hidroelektrostaciojn ktp.

Fruntobatalojn kun regulaj trupoj la muĝaĥidoj evitis. Ili havis iom da artileriaj sistemoj, tankoj, infanteriaj batalveturiloj kaj bataltransportiloj, sed dominis malpezaj armiloj kaj mankis aersubteno. La tipa atako de la duŝmanoj okazis tiel: ili paftrafis en mallarĝa vojo la unuan kaj lastan veturilojn por poste dispafis la tutan kolonon.

La operacoj daŭris de tri-kvar tagoj ĝis du semajnoj kaj okazis en zono de respondeco de la 2a armea korpuso – Kalato, Helmando, Kandaharo, Laŝkargaho, limo kun Pakistano ktp. Ilin plenumis jen sole afganaj trupoj, jen tiuj kun la 40a armeo – unue la afganoj purigis la teritorion, poste iris la sovetiaj trupoj. Lokanoj antaŭ la operacoj kutime foriradis al montaro, dezertoj, sin kaŝis en kjarizoj. Restis nur maljunuloj, kiuj ĉion observis kaj raportis al la siaj.

Dum la unua operaco en areoj kun kjarizoj tiuj kanaloj kaŭzis al ni multajn problemojn. La duŝmanoj elrampis de tie, pripafis nin per bombokanonoj kaj malaperis denove. Atingi ilin subtere preskaŭ tute ne eblis. La sekvan operacon ni jam preparis pli bone. Unue per megafonoj ni proponis al la muĝaĥidoj kapitulaci. Poste ni eksplodigis la kjarizojn, enverŝis tien benzinon kaj bruligis ĝin, do al la duŝmanoj restis nur elkuri aŭ morti en siaj sibterejoj.
En la 40a armeo oni aktive uzis la kontraŭinfanterian minaron Oĥota (Ĉasado). Kiam iris homo, azeno, ĉevalo (depende de agordoj de la sismosensiloj) la mino elsaltis kaj eksplodis. Oni kuras por savi la vunditojn – elsaltas sekva mino kaj tio daŭras ĝis eksplodos la tuta minaro. Kun la lasta mino eksplodis ankaŭ la kontrolilo, ĉar tio estis sekreta armilo. La afganaj trupoj ne havis ĝin, la minadon plenumis nur la sovetiaj trupoj.
Sendanĝerigi Oĥota la muĝaĥidoj malsukcesis, alilandaj militistoj rifuzis helpi ilin pri tio. Do ili komencis lasi antaŭ si militkaptitojn, brutojn aŭ afganojn, kiujn ili ne ŝatis.

== Trovi generalon Vlasov ==
En novembro 1985 apud Kandaharo malaperis generalo-majoro Nikolaj Vlasov. Li estis konsilisto de la komandestro de la Aerarmeo de Afganio kaj faris batalflugon. Tiu areo estis danĝera – post ebenaĵo komenciĝas montoj sur kies deklivoj kutime embuskis la muĝaĥidoj kun kvaropigitaj grandkalibraj DŜK-mitraloj (kalibro 12,7 mm). Oni trafis lian aviadilon, ĝi falis.

Komenciĝis savoperaco, en kiu partoprenis ĉiuj sovetiaj kaj afganaj trupoj. Tiutempe jam okazis intertraktoj kun Usono, do oni timis ke la gerilanoj povintus kapti la generalon kaj uzi lin por ĉantaĝi Sovetunion.
La unua ekis al interkrutejo la 40a armeo, sed ne sukcesis trapasi ĝin. Do ekiris nia 15a divizio. La interkrutejon ni trapasis, kvankam la vojo estis vere malbona, montara serpentaĵo kiun traveturis nur afganaj ĵipoj-kamionetoj kun mitraloj en kargujo. Mi trairis, markis terenojn, kiujn oni bezonis fortigi kaj vastigi, sapeistoj ĉion korektis.

Unue trairis bataltransportiloj, poste infanteriaj batalveturiloj kaj ni raportis: la veturiloj pasis. Poste ekis la 40a armeo, unue iris trupoj de la 70a brigado. Ekveturis kamionoj “Uralo” kun municioj kaj unu el ili falis en abismon cent metrojn profundan. La ŝoforo sukcesis elsalti (ĉiuj veturis kun malfermitaj pordoj), aŭtotiriloj eltiris la kamionon, sed la municioj restis en la interkrutejo. Ni ne povis ilin lasi.

Ĉiutage mi malsupreniĝis tien kun eskorto, ni kolektadis 120 mm obusojn kaj portadis ilin supren. Vespere, kiam mankis la trupoj apude, mi eksplodigis ilin, samtempe larĝigante terenojn por sinturniĝo de la veturiloj. Iunokte restis kelkaj neeksplodigitaj obusoj. Mi altiris kablojn, konektis eksplodigilojn, restis nur enigi ilin en la obusojn kaj eksplodigi. Noktiĝis. Supre staras niaj trupoj. Soldatoj dormas – iuj en tendoj, aliaj subĉiele, sin protektinte per bataltransportiloj starigitaj arkoforme. En Afganio krepuskas rapide – la suno sidiĝas kaj tuj ĉio dronas en mallumo, nenio videblas.

Mi provas fari eksplodon – silento. Necesas serĉi solvon surloke. Konsilistoj rifuzis akompani min en la interkrutejo, same afganoj. Do mi devis sekvi la kablon sola, kvankam laŭ reguloj la konsilisto dum bataloperaco devis ĉiam iri kun eskorto el tri-kvar homoj.

Ni sciis ke la duŝmanoj estas apude – ja trovis lasitajn de ili fajrujojn kaj aĵojn. Fine mi trovis ke en tri lokoj la kablo estis tranĉita kaj nodita por se iu tiros ĝin, ne eblus kompreni ke ĝi estas damaĝita. Kiu faris tion – ĉu la muĝaĥidoj aŭ afganaj soldatoj mem? Ĉiuj bezonis la municiojn. Mi purigis la kablofinaĵojn, konektis la damaĝitajn lokojn, eksplodigis.

Kompreneble la duŝmanoj povus kapti min senprobleme – mia ja estis pli ol 1 km for de niaj trupoj, sola, en plena mallumo. Eĉ pli, antaŭ eksplodigi la obusojn mi kriis afgane: foriru, eksplodo! Mi sciis tion, sed jam ne eblis prokrasti – matene devis removiĝi la veturiloj de la 70a brigado kaj ĝis tiu tempo necesis ankaŭ restarigi la vojon post la eksplodo.

La generalon trovis trupoj de la 15a divizio – en pilota seĝo, ĉe rivero. Li katapultis sin, sed la duŝmanoj pafis lin dum paraŝutado. Plej verŝajne ili mem metis lin je tiu loko apud la rivero.

== Danĝero ==
Kie estis plej danĝere? En la operacoj. Speciale en vilaĝoj kaj verdejo. Unu el la plej danĝeraj estis operaco en provinco Helmando. Plenumis ĝin la afgana armeo, sen aersubteno. Dezerta aero, laŭ kiu iras kanalo ene de holmeto 4 ĝis 5 metrojn alta. Ĉi tie staras ni, trans la kanalo estas la gerilanoj. Nia bataltransportilo troviĝis je 1 km de ili. Mi eĉ vidis per binoklo kiel muĝaĥido kun bombokanono eliris, sed oni ne rekomendis al ni pafi la unuaj, do mi faris nenion.

Konsilisto de la komandestro de la divizio ordonis transloki nian regopunkton pli proksimen al tiu holmeto, je centmetra distanco de la duŝmanoj. Mi eliris por aranĝi ĉion surloke kaj tiam gerilano (mi ne certas, ĉu tiu aŭ alia) pafis el bombokanono. Mi ne estis trafita, eĉ ne grataĵo aperis, sed la kapdoloro estis terura – kontuzio. La sekvoj senteblas nun. Kiam mi komencas rememori kaj rakonti, do unue eĉ du vortojn ne povas  elbuŝigi – kvazaŭ bulo ŝtopas la gorĝon.  Tiutempe mi ne turnis min al medicina helpo, ja aliaj taskoj abundis.

Dum la operacoj kugloj ofte fajfis super la kapo, tre proksime. Sed mi estas feliĉulo, eĉ ne unu trafis min. Dum la bombokanona bombado de la konsilista urbeto kelkfoje splitoj gratis la haŭton, sed mi ne atentis tion.
Ankaŭ la eksplodojn mi eskapis, kvankam foje troviĝis apude. Baldaŭ post alveno al Kandaharo ni ekis al operaco kaj konsilistoj de la korpusestro ekveturis en bataltransportilo antaŭ ni. Konsilisto de VIS de la korpuso sidis interne. Eksplodo okazis sub la antaŭa maldekstra rado, municia kesto malkroĉiĝis kaj rompis lian kruron. Oni sendis lin al hospitalo en Kabulo, poste al Sovetunio kaj mi provizore plenumis liajn devojn.

Sed la pleja teruraĵo okazis du monatojn post mia reveno al la patrujo, en julio 1986. Okazis purigado de Kandaharo. La konsilisto de la korpusestro ekveturis antaŭe en UAZ (sovetia ĵipo, vaste uzata en la armeo) kaj ordonis sendi post li bataltransportilon kun konsilistoj de la divizio. Sed proksime sidis la muĝaĥidoj kun kabloj de regebla fugaso enmane. UAZon ili lasis, sed la bataltransportilon eksplodigis. Ŝoforo kaj tri konsilistoj pereis surloke. La ŝoforo estis disŝirita je kelkaj partoj. Al konsilisto, kiu sidis en svingpordo, la eksplodo forŝiris la krurojn, li mortis post kelkaj minutoj. Alian konsiliston subpremis la renversiĝinta bataltransportilo kaj oni sukcesis eltiri lin nur post tri horoj kiam jam estis tro malfrue.

Kiam mi legis tion en letero la haroj sur mia kapo hirtiĝis. Mi konis ilin ĉiujn en Afganio, kun du loĝis en la sama domo – kaj ĉiuj ili pereis en unu momento.

== La duŝmanoj – la siaj kaj la fremdaj ==
Ĉu ni povintus fidi al la afganaj trupoj? Mi donu unu ekzemplon. Necesis ripari mian ĉambron, sed mi ne havis laborilojn, nek materialojn. Mi prenis afganan soldaton, li ĉion plenumis, mia edzino estis kun li la tutan tagon. Sekvan tagon li mortpafis en posteno tri afganajn soldatojn, prenis iliajn armilojn kaj foriris al la duŝmanoj.

Alian fojon ni lasis afganan regimenton, kiu devis gardi la ŝtatlimon. Sed jam post du tagoj el ĝi restis nur manpleno da soldatoj, kiuj koncentriĝis sur altaĵo kaj gardis sin mem. Ĉiuj aliaj fuĝis al la gerilanoj, preninte kun si armilojn, veturilojn kaj havaĵojn. Komandestro de afgana sapeista bataliono el nia divizio ankaŭ fuĝis al la muĝaĥidoj.

Perfido abundis. La informoj lekis de ĉiuj fontoj, de la Ministerio pri defendo de Afganio ĝis ordinaraj soldatoj. Do kiam la trupoj venis al destinita loko oni jam atendis ilin. Pro tio pri estontaj operacoj oni diris al ni lastmomente. Ofte okazis tiel: vespere komandestro rakontas kie komenciĝos ofensivo. Matene li denove kolektas ĉiujn, ĵus antaŭ eliro kaj diras, ke la ofensivo okazos el tute alia loko. En tiaj kazoj la duŝmanoj ne atendis nin kaj operacoj estis pli sukcesaj.

Plejparto de la afganoj dum tago subtenis la popolan povon kaj nokte – la gerilanojn. Ni iris al operaco, forpelis la duŝmanojn, sed post kelkaj tagoj la trupoj foriris kaj la muĝaĥidoj rekaptis la potencon. Homoj surloke devige subiĝis al ili, ĉar de tio dependis ilia vivo kaj sekureco de iliaj familioj.

Rekrutadon al la afgana armeo mi observis plurfoje. Jen staras ĉe vojo barbulo, vendas manĝaĵojn. Venas komandestro kun eskorto, malfermas lian buŝon – aha, li estas juna (la barbo kovras duonon de la vizaĝo, do stato de la dentoj estas pli fidinda aĝosigno). Tuj oni enaŭtigas lin – jam li estas rekruto. Oni sendas lin al Kabulo aŭ alia provinco kaj tie li unu monaton estas en lernobataliono. Poste oni sendas lin daŭrigi la militservon en alia loko. Nek lia familio, nek la parencoj dume scias ion pri li – la homo simple ne revenis hejmen.

La duŝmanoj rekrutis al siaj taĉmentoj sammaniere. Rifuzito estos mortpafita – de la registaro aŭ de la gerilanoj. En la afgana armeo instruado estis pli bona, do la “rekrutoj” ofte unue lernis tie kaj dum operacoj kun armiloj enmane foriris al la muĝaĥidoj. Dum la operacoj nokte okazis amasa dizertado, tutaj regimentoj foriris. La kontraŭan fuĝon mi neniam vidis.

Aliflanke, la militkaptitoj kaŭzis neniujn problemojn al ni – ili tute ne kompareblis kun niaj partizanoj de la Dua mondmilito. Sufiĉis kapti muĝaĥidon kaj li tuj rezignis eĉ pensi pri rezisto aŭ fuĝo. Oni sidigas ilin en ZIL-130 (sovetia kamiono), la afganaj soldatoj ĵetas tien ŝafojn, manĝaĵojn, transdonas al la militkaptitoj mitraletojn kaj nur poste ili mem engrimpas.

Neniam mi forgesos eliron al urbo Kalato, oriente de Kandaharo. La duŝmanoj kutime okupis pafpoziciojn apud riverujoj, precipe proksime de la vojoj. Tiufoje ni antaŭis ilin, venis neatendite kaj mortigis multajn. Kun granda ŝoko rigardis mi kiel afganoj traktas la mortintojn. Ili ĵetis ilin kvazaŭ ŝtipojn sur infanteriajn batalveturilojn – la kadavroj jam estis duraj, malfleksaj. Poste oni alportis ilin al garnizono, forĵetis surteren, envicigis soldatojn kaj aranĝis mitingon por levi la batalspiriton.

== Provizado ==
Manĝaĵojn por la konsilistoj oni alportis el Kabulo ĉiumonate per aviadilo, laŭ mendoj: grenoj, sukero, fiŝaĵo kaj viando en ladskatoloj, alkoĥolaĵoj – po botelo da vodko, konjako, ĉampano kaj vino. La drinkaĵoj sufiĉis por unu monato, ne pli, ĉar post ĉiu operaco ni drinkis – tio helpis malstreĉiĝi.

Ankaŭ la afganoj drinkis, kvankam ne tiom multe. Manĝis ili selektive. Ekzemple dum Ramadano, kiam estas malpermesite manĝi aŭ trinki dum la tuta tago, en ĉeesto de kamaradoj ili ĉiuj fastis. Sed se oni alportas tion al afgano kiam li estas sola, do li manĝas kaj trinkas kun granda plezuro. Ja estis varmege kaj malsato turmentis ilin. Sed ĝenerale ili estis religiemaj, speciale en publikaj lokoj.

Foje mia VIS, afgana regimentestro, alvenigis filon kaj la etulo unuafoje ekvidis buteron. Estis varmege kaj ĝi degelis rapide. Li manĝis ĝin per la manoj, prenis per polmoj kaj metis en la buŝon. La regimentestro estis jam grizharulo proksimume 60-jara. Li servis ĉe ĉiuj reĝimoj, sed pereis dum operaco.

Fruktojn, legomojn kaj viandon ni aĉetis en bazaro, rande de la urbo. Tie infanoj jam parolis la rusan kaj la vendistoj estis fidindaj. Ni sciis ke oni ne venenos nin, ne enŝprucos ion en la fruktojn kiel jam okazis en aliaj lokoj.
Tiuj antaŭzorgoj ne estis troaj. Foje konsilisto de la hospitalestro kaj lia edzino invitis al sia hejmo afganojn. Ili kune manĝis, drinkis, ĉio estis bone. Poste la afganoj foriris kaj la konsilisto kun sia edzino komprenis, ke ili estas venenitaj. Jam estis vespero, deĵorpostenoj forigitaj, do ne eblis eniri la urbon kaj neniu povis transporti ilin al la hospitalo. Ili mortis solaj en sia apartamento. Post tio oni ne plu nomumis konsilistojn al la hospitalo.

Mi supozis pro kio oni murdis lin. Ni kalkulis homoperdojn dum la operacoj. Kaj li vidis, ke en la hospitalon venas pli da soldatoj ol estis vunditaj dum la bataloj. Tio estis muĝaĥidoj, kiujn oni enhospitaligis kvazaŭ soldatojn de la afgana armeo. Li komencis esplori la aferon kaj pagis kontraŭ tio sian vivon.

== Afgana salajro ==
Ni ricevis po du salajroj – la sovetia deponiĝis en banko, la afgana estis pagata en loka valuto – afganio. Per la lasta ni pagis manĝaĵojn kaj aliajn aĉetojn, la reston deponis en banko. Post reveni al Sovetunio oni konvertis afganiojn al specialaj ĉekoj, kiujn oni akceptis en vendejoj destinitaj por la “afganoj” kiel oni nomas veteranojn de la Afgana milito.
Mi sukcesis aĉeti aŭton Moskviĉ-2141, polvosuĉilon kaj magnetofonon. La reston mi decidis ŝpari por estonteco, sed baldaŭ tiuj vendejoj fermiĝis kaj la ĉekoj estis ŝanĝitaj kontraŭ rubloj, kiuj jam preskaŭ tute senvaloriĝis – mi povis nur aĉeti pelton por la filino. En tiu Moskviĉ mi veturis 11 jarojn ĝis la fundo elfalis. Poste mi fordonis ĝin al infanoj, kiuj frekventis gokartan klubon, kaj ili malmuntis ĝin.

== Reveno ==
En Afganio mi servis du jarojn, sed restis subkolonelo. Oni promesis post reveno doni al mi sekvan rangon, oni multon promesis tiam… Kiam mi memorigis pri tio, do unue en Moskvo kaj poste en Tjumeno aŭdis responde: “Mi vin al Afganio ne sendis”.

Oni neniam dorlotis nin per medaloj. Ekzistis neskribita regulo, laŭ kiu oni donas premion unufoje dum la tuta militservo en Afganio. La ordenon de la Ruĝa Stelo mi ricevis du semajnojn antaŭ la reveno. La signon “Pro malminado” mi devis ricevi, sed bedaŭrinde io fuŝis en la superaj instancoj kaj ĝi perdiĝis en burokrataj labirintoj. Ĝi donas neniujn formalajn avantaĝojn, sed gravas por la sapeisto.

Oni proponis al mi daŭrigi la militservon en Kamenec-Podolska milit-inĝeniera lernejo (Ukraina SSR), sed mi rifuzis. Antaŭnelonge okazis la Ĉernobila katastrofo, krome miaj parencoj loĝis en Kazaĥio, parencoj de la edzino en Fora Oriento, do veturi al ambaŭ estus tro longe kaj multekoste. Finfine mi elektis Tjumenon.

Sekva tasko estis kolekti la familion tra la lando. En Moskvo oni donis al mi neoficialan 10-tagan ferion. Mi kun la edzino veturis al Aĥalkalako, kie disiĝis – mi ekis al Tjumeno, ŝi – al Fora Oriento. En la Tjumena supera inĝeniera militlernejo oni tuj diris al mi, ke ĉiuj ferias, mankas laborfortoj, do mi ne esperu pri la ferioj, kiujn mi ne povis uzi dum la afgana militservo. Rekomencon por tiuj kelkaj monatoj mi ankaŭ ne ricevis – oni diris, ke ĝin devintus pagi alia fako de la Ministerio pri defendo.

Formiĝis tia dispozicio: la edzino laboras en la hospitalo en Aĥalkalako, la filino lernas tie en la tria ŝtupo de mezlernejo, la filo finas la okan ŝtupon en Lesozavodsko, mi servas en la militlernejo en Tjumeno. Sed almenaŭ loĝejon la “afganoj” tiam ricevadis rapide – la 7an de novembro mi jam havis ŝlosilojn de apartamento. Do jam eblis kunigi la familion en Tjumeno, sed… mankis la ferioj al mi. Mi sendis al la edzino telegramon: “Mi ricevis apartamenton en Tjumeno. Preni vin persone mi ne povas. Venu”.

Malnovaj amikoj donis al ŝi soldatojn el sapeista bataliono, kiuj helpis meti ĉiujn aĵojn en konteneron kaj riparis la apartamenton antaŭ redoni ĝin al la armeo. Kio atingis Tjumenon senrompe – tion ni uzis, kio rompiĝis – forĵetis, kaj tiel komencis la novan vivon. Fina reunuiĝo de la familio okazis printempe de 1987, kiam el Lesozavodsko revenis la filo, fininta la okjaran lernejon. Mi estis bonŝanculo, ĉar la veteranoj kiuj revenis post mi jam atendis loĝejojn po du-tri jaroj.

Ĝis 1992 mi instruis en la militlernejo. Kune kun aliaj instruistoj-“afganoj” ni klopodis transdoni nian batalsperton al estontaj oficiroj. En ekzercejo ni konstruis el sablo kaj ŝtonoj realismajn fortikaĵojn similajn al tiuj en Afganio.

Poste komenciĝis disfalo de la armeo kaj la lando. En januaro 1992 mi finis la militservon kaj jam en februaro eklaboris en la provinca stabo pri la civila defendo. En 1997 mi dungiĝis en TjumenNIIgiprogazo, kie gvidis la civildefendan fakon dum 15 jaroj.

== Memoro ==
Mi estas ano de la veterana konsilio de la militlernejo, renkontiĝas kun veteranoj de la Granda Patriota milito, eksaj kaj nunaj kursantoj de la militlernejo, mezlernejanoj. En Tjumeno el finlernintoj de 1967 restis kvar kursantoj kaj du komandestroj jam pli ol 80-jaraj.

Ĉiujare la 27an de julio ni renkontiĝas en la militlernejo, metas florojn antaŭ la monumento al la pereintaj kursantoj, inter kiuj estas la knabo el nia roto – Pjotr Derid, pereinta en 1983 en Afganio. Mi ĉion filmas, poste muntas filmetojn, skanas la fotojn kaj ni interŝanĝas ĉion per Interreto. 

En 2017 okazis la 50a datreveno de nia lernokurso.

[[Kategorio:Rememoroj]]
[[Kategorio:Afgana milito (1979-1989)]]
[[Kategorio:Tjumeno]]
[[Kategorio:Historio de Siberio]]
[[Kategorio:Armeo de Sovetunio]]</text>
      <sha1>1ocg34lvkctgl6um88k4qlb6phpgqom</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>62824</id>
      <parentid>62823</parentid>
      <timestamp>2022-08-04T06:22:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <comment>/* Memoro */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="39412" xml:space="preserve">{{paĝokapo2
 | titolo     = Medaloj neniam abundis aŭ Du jaroj en la afgana armeo
 | aŭtoro     = Stanislavo Belov
 | tradukinto = 
 | sekcio     = 
 | antaŭa     = 
 | sekva      = 
 | jaro       = 
 | notoj      = 
 | vikipedio  = 
 | vikicitaro = 
 | kategorioj = Historio de Sovetunio
}}

'''Nikolao Bej partoprenis du militojn – unu mallongan, nedeklaritan kaj alian dekjaran, vaste konatan. Sed nur malmultaj sciis ke el preskaŭ tri jardekoj da militservo du jarojn la silentema subkolonelo pasigis en la afgana armeo.'''

== Kampara infanaĝo ==
Mi naskiĝis en 1946 en vilaĝo Voznesenovka (ekde 1993 – Birlik), Kazaĥa SSR. La patrino devenis de vilaĝo Konstantinovka, kiu situas ĉe rivero Tentek. Dum la Rusia enlanda milito ŝi, tiam okjara knabino orfiĝis kaj forveturis kun rifuĝintoj al Voznesenovka, kie eklaboris kiel vartistino en iu familio. La patro devenis de Poltavo (Ukraina SSR). Liaj gepatroj estis malkulakigitaj kaj dum Holodomoro (1932-1933) ekzilitaj al Kazaĥio, kien ili dum unu jaro kaj duono veturadis sur siaj bovoj.

En Voznesenovka loĝis multaj ekzilitoj. Post disfalo de Sovetunio la germanoj kaj ĉeĉenoj foriris kaj poste ankaŭ la rusoj devige forlasis la vilaĝon. Oni translokis tien kazaĥojn el Ĉinio kaj Mongolio, kiuj ne nur la rusojn, sed eĉ lokajn samgentanojn komencis forpremi. Disfloris ŝtelado kaj rabado. Oni povus eniri korton, forkonduki brutojn kaj ili malaperis por ĉiam. Plendoj restis senrespondaj.

La patrino mortis en 1993. Ni ankoraŭ ne enterigis ŝin, sed oni jam demandas: kiam vi foriros? Vendi loĝejojn ne eblis, do la parencoj simple lasis ĉion kaj translokiĝis al Pavlodara provinco.

En nia familio estis ses infanoj. La patro handikapiĝis en infanaĝo – li havis la paralizitajn krurojn, moviĝis kun lambastonoj. Li laboris en kolĥozo kiel gardisto kaj muelisto, akrigis falĉilojn por falĉmaŝinoj. La patrino laboris en draŝejo, legomejo, ŝmiris argilajn tegmentojn de la kolĥozaj deponejoj.

Sepjaran lernejon mi finis en Voznesenovka kaj poste kvar jarojn lernis en distrikta centro Georgijevka (ekde 2007 – Kalbataŭ), kie mi loĝis en internulejo.

== Militlernejo ==
Dum militserva registriĝo en 1964 mi deziris trafi militlernejon pri telekomunikado, sed jam mankis lokoj tie, do oni sendis min al la Tjumena inĝeniera militlernejo.

Kial mi elektis tiun vojon? La patro mortis jam en 1960, kiam mi ankoraŭ ne finis la sepjaran lernejon. La patrino ne povus samtempe vivteni du infanojn en la postbazaj lernojaroj, do la pli aĝa fratino rezignis je tio kaj iris al librokontista lernejo. Mi finis la plenan lernoperiodon, sed frekventi instituton jam ne povus – tie ja necesus ankaŭ lui loĝejon, aĉeti vestojn kaj manĝojn. Do mi decidis iri al militlernejo, kie la ŝtato provizis al la kursantoj ĉion.

Oni sendis min al la 10a roto de la inĝeniero-sapeista fako. Ni ĉiam estis en kazerna stato, nur somere oni lasis nin hejmen por ŭnu monato. Cetere mi sciis adaptiĝi al malfacilaĵoj. Oni instruis al ni multe pli ol unusolan fakon, ĉar en la armeo oni povus sendi novicon al iu ajn vaka posteno, ne nur al la inĝeniero-sapeista. Baldaŭ mi havis eblecon apliki ĉion en praktiko.

== Damanskij ==
Post fini la militlernejon en 1967 oni sendis min al Fora Oriento. En trajno mi veturis ĝis stacio Lazo en Ĉemara regiono kaj poste 3 km ĝis militista urbeto, kie estis deplojita la 225a inĝeniero-sapeista bataliono de la 135a motorpafista divizio de la 45a armea korpuso. Unue oni nomumis min komandestro de skolto-plonĝista plotono kaj post unu jaro mi komandis inĝeniero-sapeistan plotonon.

La 2an de marto 1969 ekflamis armita konflikto en insulo Damanskij, kiu troviĝas en rivero Ussuri, ĉe la limo kun Ĉinio. Reprezentantoj de nia bataliono partoprenis funebron en la 57a limgarda taĉmento, kiu estis en la unua frontlinio. Ili rakontis pri kruelaĵoj fare de ĉinoj, pri kripligitaj kadavroj de niaj limgardistoj.

La 15an de marto, tuj post veni al ekzercejo apud Blagoveŝĉensko, ni ricevis sciigon: vicestro de la inĝeniera servo (VIS) de la divizio kapitano Viktor Levickij estas vundita dum interpuŝiĝo kun la ĉinoj. La ekzercoj estis nuligitaj, ni entrajniĝis kaj rapide ekveturis al stacio Lazo. En la dua tago ni jam estis apud insulo Damanskij.

Oficiale tie batalis nur la limgardistoj. En realo ĉe la limo koncentriĝis trupoj, altiritaj de la tuta regiono – de Vladivostoko ĝis Krasnojarsko. Nia sapeista plotono konstruis komando-observjeojn, aranĝis vojojn kaj itinerojn por kolonoj, trahakis senarbajn striojn por trapaso de la veturiloj.

Poste mia vic-plotonestro Genadij Ŝlepov estis premiita de la ordeno de Ruĝa Stelo. Batalionestro Solodovnikov estis proponita al honorigo kiel Heroo de Sovetunio, sed fine oni donis al li Lenin-ordenon. La premiojn ili ricevis pro batalado ligita al tanko T-62. La ŝtatlimo tiutempe pasis laŭ ŝanelo de rivero Ussuri, kiu fojfoje translokiĝis. Insulo Damanskij estis malgranda, formiĝis el sablo, alportata de la ondoj, do post printempa disfluo de Ussuri ĝi reaperis en la ĉina flanko.

Dum la batalo komandestro de la 57a limgarda taĉmento kolonelo Demokrat Leonov provis aranĝi flangan atakon per kvar tankoj, sed alfrontis fortan kontraŭtankan pafadon kaj la ofensivo fiaskis. La unua tanko en kiu troviĝis li mem, estis damaĝita, la skipo pereis.

Ĝi restis en akvo, proksimume 500 m for de nia bordo kaj 100-150 m for de la ĉina. Oni diris ke ĝin trafis sperta bombokanonisto, kiu partoprenis la Korean militon, kaj havis eskorton el pli ol cent soldatoj. T-62 estis nova, sekreta tanko, do kompreneble ĉinoj deziris ekhavi ĝin. Ili rampis al ĝi, provis malmunti aparatojn kaj komencis prepari betonajn fundamentojn  por fortaj vinĉoj, kiuj devis fortrnei ĝin al la ĉina bordo. Do nia bataliono ricevis ordonon: eksplodigi la tankon.

En sapeista grupo partoprenis mia vicplotonestro Ŝlepov. Kiam la grupo proksimiĝis al la tanko, la ĉinoj jam estis tie. Komenciĝis proksima batalo dum kiu niaj soldatoj foje kaptis ĉinajn grenadojn kaj ĵetis ilin reen. Unu el ili eksplodis en la mano de Ŝlepov, kripliginte la fingrojn. En nia bataliono neniu pereis, estis nur vunditoj, kiujn oni transportis al hospitaloj kaj sanitaraj trupoj. En sanitara trupo de la Lazo-garnizono koncertis famaj artistoj, mi memoras ke Josif Kobzon kantis antaŭ la vunditoj.

Ion la ĉinoj sukcesis malmunti, sed finfine ni eksplodis la tankon kaj ĝi sinkis sub glacion. Nur poste la ĉinoj eltrenis ĝin surborden. La pereinta skipo estis evakuita kaj entombigita en urbo Imano (ekde 1972 – Dalnereĉensko) kaj en la limgardejo. Meze de aprilo ĉio trankviliĝis.

== Staboj kaj garnizonoj ==
En novembro 1969 oni promociis min ĝis asistanto de estro de mobiliza grupo en urbo Lesozavodsko. Post redukto de la personaro mi iĝis asistanto de stabestro je la rango de supera leŭtenanto. Danke al tio mi lernis la staban laboron.

Post unu jaro mi edziĝis. La bopatro estis handikapulo de infanaĝo, sen kruro, laboris kiel seruristo en fervojo. La bopatrino samloke laboris kiel instrumentistino. Post plia redukto mi devis translokiĝi al Ĥabarovsko por la sama posteno. Poste mi estis komandestro de sapeisto-inĝeniera roto, VIS de motorpafista regimento.

En 1978 mi enmatrikuliĝis je la komandestra fakultato de la Supera Milito-Inĝeniera Akademio de V.V. Kujbiŝev en Moskvo. Ĝis 1982 mi loĝis kaj studis en la ĉefurbo, tiel ricevinte du altajn edukojn – la militan kaj civilan. Post fini la akademion mi estis sendita al Erevano (Armena SSR) por okupi postenon de VIS de divizio. Tamen surloke mi eksciis, ke mia antaŭulo, kiun oni devis sendi al Afganio, kolektis aron da paperoj pruvantaj lian malfortan sanon, kaj tute ne planis lasi la komfortan lokon. La diviziestro eĉ ne akceptis mian viziton.

Mi ne luktis por tiu posteno, ĉar komprenis kiel funkcias la inĝeniera fako en tiu divizio – la teknikaĵoj laboris ne nur oficiale, por la armeo, sed ankaŭ neoficiale kaj ĉiuj estis kontentaj. Mi ne akceptus tion. En stabo de la divizio oni proponis al mi vakan postenon en urbo Aĥalkalako (Kartvela SSR) kaj mi aprobis.

La urbeto troviĝis en alta montaro. 70 km for kreskis ĉio – fruktoj, legomoj. En Aĥalkalako oni plantis nur pomojn kaj terpomojn. La konstruaĵoj estis ĉefe unuetaĝaj, simplaj. Tio estis la tipa kartvela distrikta centro. Apude troviĝis Leninakano, do ankaŭ ĉe ni senteblis la fama tertremo en 1988. Sed mi tiutempe jam estis en Tjumeno.

== Urĝa telegramo ==
En Aĥalkalako oni proponis al mi registriĝi por militservo eksterlande – en Pollando, Ĉeĥoslovakio, GDR. La edzino delonge revis viziti aliajn landojn, do mi enlistiĝis kaj vere trafis eksterlanden, tamen ne en Eŭropon. Tio okazis post du jaroj, en aprilo 1984, dum printempa kontrolado. Mi estis en pafejo, pafis el pistolo, kiam alkuris mesaĝisto: “Kamarado subkolonelo, oni urĝe vokas vin al la stabo!” En la stabo oni montris al mi telegramon: “Post tri tagoj esti en Moskvo. Direktiĝas al DRA kiel konsilisto de la 14a infanteria divizio”. Tiutempe oni ankoraŭ kaŝis nenion, nur poste komencis skribi: “Direktiĝas en landon kun varma klimato”.

La edzino tiutempe laboris en kirurgia sekcio kaj partoprenis kun la hospitalo ekzercojn en Erevano. La gefiloj loĝis en la hospitalo en Aĥalkalako, kie flegistinoj prizorgis ilin. La filo Aleksandro estis jam en la kvina lernojaro, do li zorgis pri la filineto Olga – vekis ŝin matene, preparis por infanĝardeno. Mi sendis asistanton al Erevano por preni la edzinon dum mi mem kolektis la aĵojn kaj vespere aranĝis adiaŭon kun geamikoj. Ludmila venis meznokte kaj matene mi jam veturis al Leninakano, de kie tra Kievo (rektaj flugoj mankis) flugis al Moskvo.

== Forgesu ke vi estas nura konsilisto! ==
Unue oni kolektis estontajn konsilistojn en Moskvo, kie ni troviĝis dek tagojn. Oni iom instrukciis nin, donis civilajn vestojn – modestajn pelton kaj kompleton, kies kostojn oni poste adiciis el nia salajro.
En Afganion mi venis meze de aprilo 1984 en An-24 el Taŝkento. Antaŭulo decidis ne atendi min en Kandaharo kaj forveturis al Kabulo kie ĝoje festenis sian foriron. Ni iom interparolis pri specifaĵoj de la inĝenieraj taskoj, mi ricevis instrukciojn de konsilisto de la komandestro de la Inĝenieraj trupoj de Afganio, kaj post tri tagoj flugis al Kandaharo.

Post alveni mi enloĝiĝis en ĉambro, prezentis min ĉe komandestro kaj ricevis mitraleton kaj pistolon, kiujn ĉiam havis ĉe mi. En la konsilista urbeto ni surportis civilajn vestojn, ekster ĝi uzis afganan uniformon sen rangosignoj. Specimenojn de minoj post malminado mi lasis por mi – forigis eksplodigilojn kaj la minojn stokis en la ĉambro por poste uzi dum instruado. Afganoj ne ŝatis longe gasti tie – post vidi la minojn ili tiuj sin turnis kaj foriris.
En la 15a divizio de la 2a armea korpuso militservis ankaŭ konsilisto de la diviziestro, konsilistoj de estroj de la ĉefaj diviziaj fakoj kaj konsilistoj de la regimentestroj. Je nia dispono estis ŝoforoj, unu asistanto por ĉiuj kaj interpretisto, kiu kutime troviĝis ĉe la konsilisto de la diviziestro.

Kompreneble ne eblis lerni la lingvon dum tiom mallonga periodo kaj neniu atendus nin lerni – jam post dek tagoj mi partoprenis bataloperacon. Do mi aĉetis vortaron kun rusa transskribo kaj tiel interkompreniĝis – jen per ĝi, jen pemane.

En Moskvo oni instruis nin tiel: “Vi estas nuraj konsilistoj, via tasko estas konsili kaj ili mem sekvu la konsilojn kaj realigu ilin”. En Kabulo oni tuj diris al mi: “Forgesu ke vi estas nura konsilisto. Vi estas komandestro de la inĝeniera fako de la divizio”.

Tio estis la vero. Mi vere gvidis la inĝenieran fakon de la divizio. Instruado, aranĝo de la vojoj por kolonoj, serĉado, sendanĝerigo kaj detruado de la minoj, ebenigo de la vojoj post eksplodoj, liverado de akvo kaj elektro – ĉion ĉi mi aranĝis kaj foje persone faris.

Dum la operacoj en dezerto ni devis veturigi kun si akvon en aŭtoakvujoj kaj akvujoj, kroĉitaj sur la veturiloj. Ni prenis ĝin el riveroj, rojoj, kjarizoj (irigaciaj kanaloj konstruitaj antaŭ jarcentoj) kaj poste purigis per MAFS (Modernigita Aŭtofiltra Stacio). Mi proponis ne sendi MAFS al danĝeraj lokoj, sed anstataŭe venigi por akvoprenado aŭtoakvujojn kun pumpilo kaj eskorto por poste purigi la akvon en sekura loko.

Ni ĉiam bolis akvon, ĉar en la kjarizoj povis esti kadavroj de bestoj kaj homoj. La militistoj, speciale en la sovetia 40a armeo, ofte malsanis je iktero. Iuj intence infektiĝis por eksiĝi de la armeo, sed plimulto malsaniĝis nature.

== Rande de Kandaharo ==
La konsilista urbeto estis inĝeniere prikonstruata sub mia observado. Ĝi estis malgranda, 400 x 400 metroj kaj situis en la sud-orienta rando de Kandaharo. Unuflanke troviĝis dezerto, aliflanke estis verdejo. Antaŭ ni tie loĝis usonaj konsilistoj, post kies foriro la urbeto tri monatojn malplenis kaj estis tute disrabita.

Ni loĝis en unuetaĝaj vilaoj, kiuj havis po du enirejoj. Ĉiu konsilisto loĝis en aparta ĉambro dum kuirejo estis komuna kaj necesejo troviĝis en la korto. Ni kuiris memstare, sur primusoj. En oficejoj kaj dum la operacoj oni donis al ni tiucele afganan soldaton, kiun ofte necesis kontrolu kaj konsulti. Por bani nin ni uzis elektrovarmigilojn, poste konstruis banejon. Elektron dum certaj horoj provizis dizela generatoro.

La urbeto estis ĉirkaŭbarita per tri metrojn alta argila barilo super kiu streĉiĝis pikdrato. Tuj post la barilo, laŭlonge de la interna flanko etendiĝis kvin metrojn larĝa obstaklostrio kun kontraŭinfanteriaj minoj. Surtere kuŝis la drato MZP (rusa mallongigo: malmulte videbla obstaklo). Ĝi estis eta, maldika, sed kroĉiĝis al piedoj, do ne eblis kuri rapide.

De tempo al tempo en la urbeton penetris ŝakaloj. Ili eksplodis sur minkampo kaj mi devis restarigi ĝin. Mi iris kun palpilo (skemoj de la minkampo haveblis, sed realo povis esti alia), ĉion kontrolis kaj metis novajn minojn.
La urbeton gardis motorpafista plotono de la Sovetia armeo. La duŝmanoj gratulis nin per bombardado je ĉiuj sovetiaj kaj afganaj festoj. Fojfoje sekvis sturmoj, tiam ni repafis. Mi estis ano de la skipo de 120 mm bombokanono. La skipo konsistis nur el la konsilistoj.

La gardistaro uzis grandkalibrajn mitralojn KPVT (rusa mallongigo: la grandkalibra tanka mitralo de Vladimirov, 14,5 mm), Utjos (Klifo; grandkalibra mitralo, 12,7 mm). Por protekti la domojn kontraŭ kugloj kaj splitoj oni metis sur tegmentojn korpusojn de la blendveturiloj kaj konstruis tie pafejojn el haveblaj materialoj. Kompreneble ni ne ĉiam pafis ĝuste kontraŭ celoj, ofte simple kontraŭ la verdejo, de kie oni pripafis nin. Tie povus troviĝi ankaŭ civiluloj, sed ni ne havis elekteblon.

En majo 1986, kiam mi revenis al Sovetunio, pripafado okazis preskaŭ seninterrompe. Post ĉiuj 15-30 minutoj la duŝmanoj lanĉis misilojn “tero – tero”. 1985-1986 estis la plej danĝeraj jaroj.
En 1987, jam post mia foriro, komenciĝis intertraktoj kun la muĝaĥidoj kaj laŭetapa eliro de la trupoj, unuavice el Kandaharo kaj aliaj foraj garnizonoj.

== Decembristino ==
Post unu jaro oni permesis al mi aranĝi invitilon por la edzino kaj tiam aperis nova problemo. Ni ne povis kunpreni al Afganio la infanojn. La parencoj ne havis specialan entuziasmon pri tio, do… Ni jam planis lasi ilin en internulejo en Moskvo (multaj konsilistoj tiel faris), sed finfine Olga kaj Aleksandro forveturis al la bopatroj en Lesozavodsko.

Ludmila venis en septembro 1985 kaj foriris kun mi en majo 1986. Ankaŭ aliaj konsilistoj alportadis edzinojn, kiam tio eblis. En la 40a armeo tio estis malpermesite. Do ankaŭ pro tio malŝatis nin ĝiaj oficiroj, ili pensis ke kondiĉoj de nia militservo estas pli bonaj. Sed pri kiaj avantaĝoj oni povus paroli?! Tage kaj nokte ni estis ĉirkaŭitaj de la samaj muĝaĥidoj, nur iom pli mildaj.

Ni anticipe informis la parencojn en Kazaĥio kaj Lesozavodsko, kiam aviadilo flugos al Kabulo, diris kiom da tagoj ni restos tie kaj kiam flugos al Kandaharo. Jam mi sidiĝis en la aviadilo kun afganaj militistoj kaj iliaj familianoj kaj jen oni eligas nin – diris, ke okazis troŝarĝado, do atendu sekvan flugon. Mi memoras kiel ni stariĝis malantaŭ la aviadilo kaj kiam ĝiaj turbinoj ekfunkciis aerfluo forblovis mian valizon, nur la tenilo restis en la mano.

Kiam ni kun la sekva flugo alteriĝis en Kandaharo, evidentiĝis ke oni jam ne plu atendas nin – la aviadilo el kiu oni eligis nin estis trafita per misilo “tero – aero”, la skipo kaj ĉiuj pasaĝeroj pereis. Tio estis civila flugo, unuafoje okazis tio. Pri la faligita aviadilo oni rakontis en la sovetia televido. La patrino grizhariĝis je unu tago, la bopatrino malsaniĝis kaj la filo estis enhospitaligita pro korproblemoj. Nur post unu monato ili ricevis nian leteron kaj eksciis, ke ni hazarde saviĝis.

En la konsilista urbeto mi tuj konatigis la edzinon kun mitraleto kaj montris kie kaŝi sin dum la bombardoj – eta koridoro, sen fenestroj kaj pordoj. Obusoj povus trafi ĝin nur tra la tegmento, sed tio jam estis malpli verŝajne. Ŝi neniam eliris la urbeton. La decembristino!

== Bataloperacoj ==
Ĉiutage ni veturis al laborloko, kiu troviĝis en la stabo de la divizio. Plej ofte ni veturis sur blendaĵo de bataltransportilo. Tra la urbo ni flugis rapidege por malfaciligi celpafadon. Min kiel novicon oni tuj sidigis ĉe mitralo. Tiu loko estis konsiderata la plej danĝera, ĉar kaze de eksplodo homoj sur blendaĵo estis nur kontuzitaj, dum interne ĉiuj skatoloj kaj kestoj malkroĉiĝis kaj disĵetiĝis, krome batondo trafis la krurojn apogitajn surplanke. Tiel ĝis la fino de mia afgana servo mi estis neoficiala mitralisto.

En la stabo plejparton de la tempo mi pasigis kun mia konsilato, ofte vizitis trupojn rande de Kandaharo. Necesis instrui al soldatoj bazajn konojn de la inĝenierado, minadon kaj malminadon. Krome necesis aranĝi bazan instruadon, ĉar multaj estis senalfabetaj.

Trankvilaj tagoj ĉiam pli malmultis. Dum du jaroj mi ne partoprenis nur unu aŭ du operacojn, ĉar ne eblas fari ilin sen sapeisto, lia ĉeesto estas nepra. Ni “purigadis” Kandaharon kaj aliajn loĝlokojn, speciale post atakoj de la gerilanoj. Unuavice ni purigis apudvojajn terenojn.

Vespere postenoj en la urbo malpleniĝis kaj ne eblis eniri en la urbon. Matene reaperis afganaj postenoj, poste en iuj lokoj aldoniĝis tiuj sovetiaj kaj ni ekveturis al la laborejoj. Jen ni ruliĝas tra la urbo, mi sidas ĉe la mitralo, aliaj konsilistoj kun mitraletoj enmane rigardas tra paftruoj, ĉiuj pretas. Ni jam konis la plej danĝerajn lokojn, tien anticipe direktigis paftubojn.
Lokanoj ne havis laboron kaj multaj enspezis per milito. La prezoj ekzistis por ĉio: eksplodigo de aŭto, tanko, bataltransportilo, mortigo de soldato, oficiro, konsilisto (ni kostis pli ol la oficiroj). Oni engaĝis en militadon maljunulojn kaj infanojn, inkluzive tre etajn – 6- ĝis 8-jarajn. Oni sidigis etulon apud vojo kaj donis en la manojn du kablojn de regebla fugaso. Tanko surveturas la fugason, la knabo kontaktigas la kablojn, eksplodo – la tankotureto forflugas je 50 metrojn kaj la familio de la eksplodiginto ricevas monon. La eksplodaĵojn kaj minojn oni aĉetis ĉe la duŝmanoj, la monon ricevis post la eksplodo, kiun ofte pruvis per fotoj kaj filmaĵoj.

Minoj ofte estis por ni novaj, nekonataj, same kiel metodoj de la minado. La muĝaĥidoj vaste uzis memfaritajn fugasojn kaj minojn. Oni fandis trotilon el aviaj bomboj, metis ĝin en kuglingojn de la artileriaj obusoj kaj alkroĉis memfaritajn eksplodigilojn. Kiel ni kontraŭstaris tion? Tre simple: se oni trovis, do eksplodigis, se ne – atendu eksplodon.

Ofte la muĝaĥidoj aplikis italajn minojn – la plastajn, kun bervuroj, kiuj forte enmordiĝis je malmola grundo. Oni devis eksplodigi ilin surloke. La plasto ne troveblas per minserĉilo, do ni precipe atentis la senmaskigajn signojn. Jen grundo estas damaĝita, jen suspektindaj ŝtoneroj kunmetitaj – tiel la gerilanoj avertis la siajn. Oni speciale atentis danĝerajn lokojn – mallarĝajn trapasejojn, kurbiĝojn de montovojoj, kie ne eblis forveturi flanken de la vojo, do eksplodigo de unu aŭto blokus la tutan kolonon.

Bonajn armilojn la muĝaĥidoj ricevadis de la tuta mondo – Pakistano, Germanio, Usono, Italio, Ĉeĥoslovakio, Hungario, Ĉinio kaj aliaj. Multe da problemoj kaŭzis la malfacile troveblaj plastaj minoj el Italio. Fojfoje ili ricevadis ankaŭ la sovetiajn armilojn – iuj soldatoj kaj suboficiroj vendis ĝin. Ne ofte, sed tio okazis. De tempo al tempo inter trofeoj renkonteblis la ĉinaj mitraletoj – kopioj de Kalaŝnikov, sed malpli fidindaj. La egiptaj kopioj estis eĉ malpli bonaj. Nian Kalaŝnikov oni povis ŝovi en sablon, faligi en akvon, poste trablovi, iom purigi per ĉifono kaj tuj ekpafi dum la kopiaĵoj en tiaj kondiĉoj rapide paneis.

La 40a armeo estis deplojita en pluraj garnizonoj tra la lando dum la ŝtatlimoj kun Pakistano kaj Irano restis malfermitaj. Do la muĝaĥidoj kaj armiloj enfluadis senhalte dum la sovetia armeo gardis nur sin mem kaj la plej gravajn objektojn – grandajn urbojn, flughavenojn, hidroelektrostaciojn ktp.

Fruntobatalojn kun regulaj trupoj la muĝaĥidoj evitis. Ili havis iom da artileriaj sistemoj, tankoj, infanteriaj batalveturiloj kaj bataltransportiloj, sed dominis malpezaj armiloj kaj mankis aersubteno. La tipa atako de la duŝmanoj okazis tiel: ili paftrafis en mallarĝa vojo la unuan kaj lastan veturilojn por poste dispafis la tutan kolonon.

La operacoj daŭris de tri-kvar tagoj ĝis du semajnoj kaj okazis en zono de respondeco de la 2a armea korpuso – Kalato, Helmando, Kandaharo, Laŝkargaho, limo kun Pakistano ktp. Ilin plenumis jen sole afganaj trupoj, jen tiuj kun la 40a armeo – unue la afganoj purigis la teritorion, poste iris la sovetiaj trupoj. Lokanoj antaŭ la operacoj kutime foriradis al montaro, dezertoj, sin kaŝis en kjarizoj. Restis nur maljunuloj, kiuj ĉion observis kaj raportis al la siaj.

Dum la unua operaco en areoj kun kjarizoj tiuj kanaloj kaŭzis al ni multajn problemojn. La duŝmanoj elrampis de tie, pripafis nin per bombokanonoj kaj malaperis denove. Atingi ilin subtere preskaŭ tute ne eblis. La sekvan operacon ni jam preparis pli bone. Unue per megafonoj ni proponis al la muĝaĥidoj kapitulaci. Poste ni eksplodigis la kjarizojn, enverŝis tien benzinon kaj bruligis ĝin, do al la duŝmanoj restis nur elkuri aŭ morti en siaj sibterejoj.
En la 40a armeo oni aktive uzis la kontraŭinfanterian minaron Oĥota (Ĉasado). Kiam iris homo, azeno, ĉevalo (depende de agordoj de la sismosensiloj) la mino elsaltis kaj eksplodis. Oni kuras por savi la vunditojn – elsaltas sekva mino kaj tio daŭras ĝis eksplodos la tuta minaro. Kun la lasta mino eksplodis ankaŭ la kontrolilo, ĉar tio estis sekreta armilo. La afganaj trupoj ne havis ĝin, la minadon plenumis nur la sovetiaj trupoj.
Sendanĝerigi Oĥota la muĝaĥidoj malsukcesis, alilandaj militistoj rifuzis helpi ilin pri tio. Do ili komencis lasi antaŭ si militkaptitojn, brutojn aŭ afganojn, kiujn ili ne ŝatis.

== Trovi generalon Vlasov ==
En novembro 1985 apud Kandaharo malaperis generalo-majoro Nikolaj Vlasov. Li estis konsilisto de la komandestro de la Aerarmeo de Afganio kaj faris batalflugon. Tiu areo estis danĝera – post ebenaĵo komenciĝas montoj sur kies deklivoj kutime embuskis la muĝaĥidoj kun kvaropigitaj grandkalibraj DŜK-mitraloj (kalibro 12,7 mm). Oni trafis lian aviadilon, ĝi falis.

Komenciĝis savoperaco, en kiu partoprenis ĉiuj sovetiaj kaj afganaj trupoj. Tiutempe jam okazis intertraktoj kun Usono, do oni timis ke la gerilanoj povintus kapti la generalon kaj uzi lin por ĉantaĝi Sovetunion.
La unua ekis al interkrutejo la 40a armeo, sed ne sukcesis trapasi ĝin. Do ekiris nia 15a divizio. La interkrutejon ni trapasis, kvankam la vojo estis vere malbona, montara serpentaĵo kiun traveturis nur afganaj ĵipoj-kamionetoj kun mitraloj en kargujo. Mi trairis, markis terenojn, kiujn oni bezonis fortigi kaj vastigi, sapeistoj ĉion korektis.

Unue trairis bataltransportiloj, poste infanteriaj batalveturiloj kaj ni raportis: la veturiloj pasis. Poste ekis la 40a armeo, unue iris trupoj de la 70a brigado. Ekveturis kamionoj “Uralo” kun municioj kaj unu el ili falis en abismon cent metrojn profundan. La ŝoforo sukcesis elsalti (ĉiuj veturis kun malfermitaj pordoj), aŭtotiriloj eltiris la kamionon, sed la municioj restis en la interkrutejo. Ni ne povis ilin lasi.

Ĉiutage mi malsupreniĝis tien kun eskorto, ni kolektadis 120 mm obusojn kaj portadis ilin supren. Vespere, kiam mankis la trupoj apude, mi eksplodigis ilin, samtempe larĝigante terenojn por sinturniĝo de la veturiloj. Iunokte restis kelkaj neeksplodigitaj obusoj. Mi altiris kablojn, konektis eksplodigilojn, restis nur enigi ilin en la obusojn kaj eksplodigi. Noktiĝis. Supre staras niaj trupoj. Soldatoj dormas – iuj en tendoj, aliaj subĉiele, sin protektinte per bataltransportiloj starigitaj arkoforme. En Afganio krepuskas rapide – la suno sidiĝas kaj tuj ĉio dronas en mallumo, nenio videblas.

Mi provas fari eksplodon – silento. Necesas serĉi solvon surloke. Konsilistoj rifuzis akompani min en la interkrutejo, same afganoj. Do mi devis sekvi la kablon sola, kvankam laŭ reguloj la konsilisto dum bataloperaco devis ĉiam iri kun eskorto el tri-kvar homoj.

Ni sciis ke la duŝmanoj estas apude – ja trovis lasitajn de ili fajrujojn kaj aĵojn. Fine mi trovis ke en tri lokoj la kablo estis tranĉita kaj nodita por se iu tiros ĝin, ne eblus kompreni ke ĝi estas damaĝita. Kiu faris tion – ĉu la muĝaĥidoj aŭ afganaj soldatoj mem? Ĉiuj bezonis la municiojn. Mi purigis la kablofinaĵojn, konektis la damaĝitajn lokojn, eksplodigis.

Kompreneble la duŝmanoj povus kapti min senprobleme – mia ja estis pli ol 1 km for de niaj trupoj, sola, en plena mallumo. Eĉ pli, antaŭ eksplodigi la obusojn mi kriis afgane: foriru, eksplodo! Mi sciis tion, sed jam ne eblis prokrasti – matene devis removiĝi la veturiloj de la 70a brigado kaj ĝis tiu tempo necesis ankaŭ restarigi la vojon post la eksplodo.

La generalon trovis trupoj de la 15a divizio – en pilota seĝo, ĉe rivero. Li katapultis sin, sed la duŝmanoj pafis lin dum paraŝutado. Plej verŝajne ili mem metis lin je tiu loko apud la rivero.

== Danĝero ==
Kie estis plej danĝere? En la operacoj. Speciale en vilaĝoj kaj verdejo. Unu el la plej danĝeraj estis operaco en provinco Helmando. Plenumis ĝin la afgana armeo, sen aersubteno. Dezerta aero, laŭ kiu iras kanalo ene de holmeto 4 ĝis 5 metrojn alta. Ĉi tie staras ni, trans la kanalo estas la gerilanoj. Nia bataltransportilo troviĝis je 1 km de ili. Mi eĉ vidis per binoklo kiel muĝaĥido kun bombokanono eliris, sed oni ne rekomendis al ni pafi la unuaj, do mi faris nenion.

Konsilisto de la komandestro de la divizio ordonis transloki nian regopunkton pli proksimen al tiu holmeto, je centmetra distanco de la duŝmanoj. Mi eliris por aranĝi ĉion surloke kaj tiam gerilano (mi ne certas, ĉu tiu aŭ alia) pafis el bombokanono. Mi ne estis trafita, eĉ ne grataĵo aperis, sed la kapdoloro estis terura – kontuzio. La sekvoj senteblas nun. Kiam mi komencas rememori kaj rakonti, do unue eĉ du vortojn ne povas  elbuŝigi – kvazaŭ bulo ŝtopas la gorĝon.  Tiutempe mi ne turnis min al medicina helpo, ja aliaj taskoj abundis.

Dum la operacoj kugloj ofte fajfis super la kapo, tre proksime. Sed mi estas feliĉulo, eĉ ne unu trafis min. Dum la bombokanona bombado de la konsilista urbeto kelkfoje splitoj gratis la haŭton, sed mi ne atentis tion.
Ankaŭ la eksplodojn mi eskapis, kvankam foje troviĝis apude. Baldaŭ post alveno al Kandaharo ni ekis al operaco kaj konsilistoj de la korpusestro ekveturis en bataltransportilo antaŭ ni. Konsilisto de VIS de la korpuso sidis interne. Eksplodo okazis sub la antaŭa maldekstra rado, municia kesto malkroĉiĝis kaj rompis lian kruron. Oni sendis lin al hospitalo en Kabulo, poste al Sovetunio kaj mi provizore plenumis liajn devojn.

Sed la pleja teruraĵo okazis du monatojn post mia reveno al la patrujo, en julio 1986. Okazis purigado de Kandaharo. La konsilisto de la korpusestro ekveturis antaŭe en UAZ (sovetia ĵipo, vaste uzata en la armeo) kaj ordonis sendi post li bataltransportilon kun konsilistoj de la divizio. Sed proksime sidis la muĝaĥidoj kun kabloj de regebla fugaso enmane. UAZon ili lasis, sed la bataltransportilon eksplodigis. Ŝoforo kaj tri konsilistoj pereis surloke. La ŝoforo estis disŝirita je kelkaj partoj. Al konsilisto, kiu sidis en svingpordo, la eksplodo forŝiris la krurojn, li mortis post kelkaj minutoj. Alian konsiliston subpremis la renversiĝinta bataltransportilo kaj oni sukcesis eltiri lin nur post tri horoj kiam jam estis tro malfrue.

Kiam mi legis tion en letero la haroj sur mia kapo hirtiĝis. Mi konis ilin ĉiujn en Afganio, kun du loĝis en la sama domo – kaj ĉiuj ili pereis en unu momento.

== La duŝmanoj – la siaj kaj la fremdaj ==
Ĉu ni povintus fidi al la afganaj trupoj? Mi donu unu ekzemplon. Necesis ripari mian ĉambron, sed mi ne havis laborilojn, nek materialojn. Mi prenis afganan soldaton, li ĉion plenumis, mia edzino estis kun li la tutan tagon. Sekvan tagon li mortpafis en posteno tri afganajn soldatojn, prenis iliajn armilojn kaj foriris al la duŝmanoj.

Alian fojon ni lasis afganan regimenton, kiu devis gardi la ŝtatlimon. Sed jam post du tagoj el ĝi restis nur manpleno da soldatoj, kiuj koncentriĝis sur altaĵo kaj gardis sin mem. Ĉiuj aliaj fuĝis al la gerilanoj, preninte kun si armilojn, veturilojn kaj havaĵojn. Komandestro de afgana sapeista bataliono el nia divizio ankaŭ fuĝis al la muĝaĥidoj.

Perfido abundis. La informoj lekis de ĉiuj fontoj, de la Ministerio pri defendo de Afganio ĝis ordinaraj soldatoj. Do kiam la trupoj venis al destinita loko oni jam atendis ilin. Pro tio pri estontaj operacoj oni diris al ni lastmomente. Ofte okazis tiel: vespere komandestro rakontas kie komenciĝos ofensivo. Matene li denove kolektas ĉiujn, ĵus antaŭ eliro kaj diras, ke la ofensivo okazos el tute alia loko. En tiaj kazoj la duŝmanoj ne atendis nin kaj operacoj estis pli sukcesaj.

Plejparto de la afganoj dum tago subtenis la popolan povon kaj nokte – la gerilanojn. Ni iris al operaco, forpelis la duŝmanojn, sed post kelkaj tagoj la trupoj foriris kaj la muĝaĥidoj rekaptis la potencon. Homoj surloke devige subiĝis al ili, ĉar de tio dependis ilia vivo kaj sekureco de iliaj familioj.

Rekrutadon al la afgana armeo mi observis plurfoje. Jen staras ĉe vojo barbulo, vendas manĝaĵojn. Venas komandestro kun eskorto, malfermas lian buŝon – aha, li estas juna (la barbo kovras duonon de la vizaĝo, do stato de la dentoj estas pli fidinda aĝosigno). Tuj oni enaŭtigas lin – jam li estas rekruto. Oni sendas lin al Kabulo aŭ alia provinco kaj tie li unu monaton estas en lernobataliono. Poste oni sendas lin daŭrigi la militservon en alia loko. Nek lia familio, nek la parencoj dume scias ion pri li – la homo simple ne revenis hejmen.

La duŝmanoj rekrutis al siaj taĉmentoj sammaniere. Rifuzito estos mortpafita – de la registaro aŭ de la gerilanoj. En la afgana armeo instruado estis pli bona, do la “rekrutoj” ofte unue lernis tie kaj dum operacoj kun armiloj enmane foriris al la muĝaĥidoj. Dum la operacoj nokte okazis amasa dizertado, tutaj regimentoj foriris. La kontraŭan fuĝon mi neniam vidis.

Aliflanke, la militkaptitoj kaŭzis neniujn problemojn al ni – ili tute ne kompareblis kun niaj partizanoj de la Dua mondmilito. Sufiĉis kapti muĝaĥidon kaj li tuj rezignis eĉ pensi pri rezisto aŭ fuĝo. Oni sidigas ilin en ZIL-130 (sovetia kamiono), la afganaj soldatoj ĵetas tien ŝafojn, manĝaĵojn, transdonas al la militkaptitoj mitraletojn kaj nur poste ili mem engrimpas.

Neniam mi forgesos eliron al urbo Kalato, oriente de Kandaharo. La duŝmanoj kutime okupis pafpoziciojn apud riverujoj, precipe proksime de la vojoj. Tiufoje ni antaŭis ilin, venis neatendite kaj mortigis multajn. Kun granda ŝoko rigardis mi kiel afganoj traktas la mortintojn. Ili ĵetis ilin kvazaŭ ŝtipojn sur infanteriajn batalveturilojn – la kadavroj jam estis duraj, malfleksaj. Poste oni alportis ilin al garnizono, forĵetis surteren, envicigis soldatojn kaj aranĝis mitingon por levi la batalspiriton.

== Provizado ==
Manĝaĵojn por la konsilistoj oni alportis el Kabulo ĉiumonate per aviadilo, laŭ mendoj: grenoj, sukero, fiŝaĵo kaj viando en ladskatoloj, alkoĥolaĵoj – po botelo da vodko, konjako, ĉampano kaj vino. La drinkaĵoj sufiĉis por unu monato, ne pli, ĉar post ĉiu operaco ni drinkis – tio helpis malstreĉiĝi.

Ankaŭ la afganoj drinkis, kvankam ne tiom multe. Manĝis ili selektive. Ekzemple dum Ramadano, kiam estas malpermesite manĝi aŭ trinki dum la tuta tago, en ĉeesto de kamaradoj ili ĉiuj fastis. Sed se oni alportas tion al afgano kiam li estas sola, do li manĝas kaj trinkas kun granda plezuro. Ja estis varmege kaj malsato turmentis ilin. Sed ĝenerale ili estis religiemaj, speciale en publikaj lokoj.

Foje mia VIS, afgana regimentestro, alvenigis filon kaj la etulo unuafoje ekvidis buteron. Estis varmege kaj ĝi degelis rapide. Li manĝis ĝin per la manoj, prenis per polmoj kaj metis en la buŝon. La regimentestro estis jam grizharulo proksimume 60-jara. Li servis ĉe ĉiuj reĝimoj, sed pereis dum operaco.

Fruktojn, legomojn kaj viandon ni aĉetis en bazaro, rande de la urbo. Tie infanoj jam parolis la rusan kaj la vendistoj estis fidindaj. Ni sciis ke oni ne venenos nin, ne enŝprucos ion en la fruktojn kiel jam okazis en aliaj lokoj.
Tiuj antaŭzorgoj ne estis troaj. Foje konsilisto de la hospitalestro kaj lia edzino invitis al sia hejmo afganojn. Ili kune manĝis, drinkis, ĉio estis bone. Poste la afganoj foriris kaj la konsilisto kun sia edzino komprenis, ke ili estas venenitaj. Jam estis vespero, deĵorpostenoj forigitaj, do ne eblis eniri la urbon kaj neniu povis transporti ilin al la hospitalo. Ili mortis solaj en sia apartamento. Post tio oni ne plu nomumis konsilistojn al la hospitalo.

Mi supozis pro kio oni murdis lin. Ni kalkulis homoperdojn dum la operacoj. Kaj li vidis, ke en la hospitalon venas pli da soldatoj ol estis vunditaj dum la bataloj. Tio estis muĝaĥidoj, kiujn oni enhospitaligis kvazaŭ soldatojn de la afgana armeo. Li komencis esplori la aferon kaj pagis kontraŭ tio sian vivon.

== Afgana salajro ==
Ni ricevis po du salajroj – la sovetia deponiĝis en banko, la afgana estis pagata en loka valuto – afganio. Per la lasta ni pagis manĝaĵojn kaj aliajn aĉetojn, la reston deponis en banko. Post reveni al Sovetunio oni konvertis afganiojn al specialaj ĉekoj, kiujn oni akceptis en vendejoj destinitaj por la “afganoj” kiel oni nomas veteranojn de la Afgana milito.
Mi sukcesis aĉeti aŭton Moskviĉ-2141, polvosuĉilon kaj magnetofonon. La reston mi decidis ŝpari por estonteco, sed baldaŭ tiuj vendejoj fermiĝis kaj la ĉekoj estis ŝanĝitaj kontraŭ rubloj, kiuj jam preskaŭ tute senvaloriĝis – mi povis nur aĉeti pelton por la filino. En tiu Moskviĉ mi veturis 11 jarojn ĝis la fundo elfalis. Poste mi fordonis ĝin al infanoj, kiuj frekventis gokartan klubon, kaj ili malmuntis ĝin.

== Reveno ==
En Afganio mi servis du jarojn, sed restis subkolonelo. Oni promesis post reveno doni al mi sekvan rangon, oni multon promesis tiam… Kiam mi memorigis pri tio, do unue en Moskvo kaj poste en Tjumeno aŭdis responde: “Mi vin al Afganio ne sendis”.

Oni neniam dorlotis nin per medaloj. Ekzistis neskribita regulo, laŭ kiu oni donas premion unufoje dum la tuta militservo en Afganio. La ordenon de la Ruĝa Stelo mi ricevis du semajnojn antaŭ la reveno. La signon “Pro malminado” mi devis ricevi, sed bedaŭrinde io fuŝis en la superaj instancoj kaj ĝi perdiĝis en burokrataj labirintoj. Ĝi donas neniujn formalajn avantaĝojn, sed gravas por la sapeisto.

Oni proponis al mi daŭrigi la militservon en Kamenec-Podolska milit-inĝeniera lernejo (Ukraina SSR), sed mi rifuzis. Antaŭnelonge okazis la Ĉernobila katastrofo, krome miaj parencoj loĝis en Kazaĥio, parencoj de la edzino en Fora Oriento, do veturi al ambaŭ estus tro longe kaj multekoste. Finfine mi elektis Tjumenon.

Sekva tasko estis kolekti la familion tra la lando. En Moskvo oni donis al mi neoficialan 10-tagan ferion. Mi kun la edzino veturis al Aĥalkalako, kie disiĝis – mi ekis al Tjumeno, ŝi – al Fora Oriento. En la Tjumena supera inĝeniera militlernejo oni tuj diris al mi, ke ĉiuj ferias, mankas laborfortoj, do mi ne esperu pri la ferioj, kiujn mi ne povis uzi dum la afgana militservo. Rekomencon por tiuj kelkaj monatoj mi ankaŭ ne ricevis – oni diris, ke ĝin devintus pagi alia fako de la Ministerio pri defendo.

Formiĝis tia dispozicio: la edzino laboras en la hospitalo en Aĥalkalako, la filino lernas tie en la tria ŝtupo de mezlernejo, la filo finas la okan ŝtupon en Lesozavodsko, mi servas en la militlernejo en Tjumeno. Sed almenaŭ loĝejon la “afganoj” tiam ricevadis rapide – la 7an de novembro mi jam havis ŝlosilojn de apartamento. Do jam eblis kunigi la familion en Tjumeno, sed… mankis la ferioj al mi. Mi sendis al la edzino telegramon: “Mi ricevis apartamenton en Tjumeno. Preni vin persone mi ne povas. Venu”.

Malnovaj amikoj donis al ŝi soldatojn el sapeista bataliono, kiuj helpis meti ĉiujn aĵojn en konteneron kaj riparis la apartamenton antaŭ redoni ĝin al la armeo. Kio atingis Tjumenon senrompe – tion ni uzis, kio rompiĝis – forĵetis, kaj tiel komencis la novan vivon. Fina reunuiĝo de la familio okazis printempe de 1987, kiam el Lesozavodsko revenis la filo, fininta la okjaran lernejon. Mi estis bonŝanculo, ĉar la veteranoj kiuj revenis post mi jam atendis loĝejojn po du-tri jaroj.

Ĝis 1992 mi instruis en la militlernejo. Kune kun aliaj instruistoj-“afganoj” ni klopodis transdoni nian batalsperton al estontaj oficiroj. En ekzercejo ni konstruis el sablo kaj ŝtonoj realismajn fortikaĵojn similajn al tiuj en Afganio.

Poste komenciĝis disfalo de la armeo kaj la lando. En januaro 1992 mi finis la militservon kaj jam en februaro eklaboris en la provinca stabo pri la civila defendo. En 1997 mi dungiĝis en TjumenNIIgiprogazo, kie gvidis la civildefendan fakon dum 15 jaroj.

== Memoro ==
Mi estas ano de la veterana konsilio de la militlernejo, renkontiĝas kun veteranoj de la Granda Patriota milito, eksaj kaj nunaj kursantoj de la militlernejo, mezlernejanoj. En Tjumeno el finlernintoj de 1967 restis kvar kursantoj kaj du komandestroj jam pli ol 80-jaraj.

Ĉiujare la 27an de julio ni renkontiĝas en la militlernejo, metas florojn antaŭ la monumento al la pereintaj kursantoj, inter kiuj estas la knabo el nia roto – Pjotr Derid, pereinta en 1983 en Afganio. Mi ĉion filmas, poste muntas filmetojn, skanas la fotojn kaj ni interŝanĝas ĉion per Interreto. 

En 2017 okazis la 50a datreveno de nia lernokurso.

[[Kategorio:Rememoroj]]
[[Kategorio:Afgana milito (1979-1989)]]
[[Kategorio:Tjumeno]]
[[Kategorio:Historio de Siberio]]
[[Kategorio:Armeo de Afganio]]
[[Kategorio:Armeo de Sovetunio]]
[[Kategorio:Kandaharo]]
[[Kategorio:Damanskij-konflikto]]</text>
      <sha1>9l7jd44adooo7auavqc5xux33xynqnt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategorio:Damanskij-konflikto</title>
    <ns>14</ns>
    <id>18681</id>
    <revision>
      <id>62825</id>
      <timestamp>2022-08-04T06:22:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <comment>Kreis novan paĝon kun &quot;[[Kategorio:Historio de Siberio]] [[Kategorio:Historio de Sovetunio]] [[Kategorio:Historio de Ĉinio]] [[Kategorio:Militoj]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="124" xml:space="preserve">[[Kategorio:Historio de Siberio]]
[[Kategorio:Historio de Sovetunio]]
[[Kategorio:Historio de Ĉinio]]
[[Kategorio:Militoj]]</text>
      <sha1>m1c4vtrp13d4igml9uiexks22m6caim</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategorio:Historio de Ĉinio</title>
    <ns>14</ns>
    <id>18682</id>
    <revision>
      <id>62827</id>
      <timestamp>2022-08-04T06:24:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <comment>Kreis novan paĝon kun &quot;[[Kategorio:Ĉinio]] [[Kategorio:Historio laŭ landoj| Ĉinio]] [[Kategorio:Historio de Azio| Ĉinio]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="102" xml:space="preserve">[[Kategorio:Ĉinio]]
[[Kategorio:Historio laŭ landoj| Ĉinio]]
[[Kategorio:Historio de Azio| Ĉinio]]</text>
      <sha1>ic4ohqzt1gsgaow9q61vsrhrmvr946t</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategorio:Kandaharo</title>
    <ns>14</ns>
    <id>18683</id>
    <revision>
      <id>62828</id>
      <timestamp>2022-08-04T06:25:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <comment>Kreis novan paĝon kun &quot;[[Kategorio:Afganio]] [[Kategorio:Urboj]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="41" xml:space="preserve">[[Kategorio:Afganio]]
[[Kategorio:Urboj]]</text>
      <sha1>d09frtjptdnq8lscwil44qh543n2t80</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategorio:Afganio</title>
    <ns>14</ns>
    <id>18684</id>
    <revision>
      <id>62829</id>
      <timestamp>2022-08-04T06:27:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <comment>Kreis novan paĝon kun &quot;[[Kategorio:Loko de estiĝo]] [[Kategorio:Azio]] [[Kategorio:Landoj]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="69" xml:space="preserve">[[Kategorio:Loko de estiĝo]]
[[Kategorio:Azio]]
[[Kategorio:Landoj]]</text>
      <sha1>acl4kv60pmwfcvmopbwxkj5v1veeurx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>«Mi sonĝas pri Afganio...» (rememoroj de sovetia paraŝutisto)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18685</id>
    <revision>
      <id>62831</id>
      <timestamp>2022-08-04T10:26:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <comment>Kreis novan paĝon kun &quot;{{paĝokapo2  | titolo     = «Mi sonĝas pri Afganio...» (rememoroj de sovetia paraŝutisto)  | aŭtoro     = Stanislavo Belov  | tradukinto =   | sekcio     =   | antaŭa     =   | sekva      =   | jaro       =   | notoj      =   | vikipedio  =   | vikicitaro =   | kategorioj =  }}  '''La sovetia soldato Aleksandro Zmanovskij forlasis Afganion aŭtune 1986. Sed Afganio eĉ post 30 jaroj ne lasis lin. Montoj de Pagmano kaj Surubi, polvaj stratoj de Kabulo, noktaj...&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19034" xml:space="preserve">{{paĝokapo2
 | titolo     = «Mi sonĝas pri Afganio...» (rememoroj de sovetia paraŝutisto)
 | aŭtoro     = Stanislavo Belov
 | tradukinto = 
 | sekcio     = 
 | antaŭa     = 
 | sekva      = 
 | jaro       = 
 | notoj      = 
 | vikipedio  = 
 | vikicitaro = 
 | kategorioj = 
}}

'''La sovetia soldato Aleksandro Zmanovskij forlasis Afganion aŭtune 1986. Sed Afganio eĉ post 30 jaroj ne lasis lin. Montoj de Pagmano kaj Surubi, polvaj stratoj de Kabulo, noktaj atakoj kaj kamaradoj kiuj neniam revenos – ĉio ĉi emerĝas el la pasinteco, sufiĉas nur rememori…'''

== La vojo ==
Mi naskiĝis en vilaĝo Azovi (Ŝuriŝkara distrikto, Jamalo-Neneca aŭtonoma distrikto, Tjumena provinco). La patro estris fiŝkaptan sekcion, la patrino laboris en vendejo. La vilaĝanoj okupiĝis pri ĉasado, fiŝkaptado, iuj bredis bovinojn, do viando, lakto kaj fiŝaĵo ĉiam haveblis. Mi finis DOSAAF-lernejon en urbo Ĥanti-Mansijsko kaj iĝis ŝoforo. De infanaĝo mi interesiĝis pri tekniko, ŝatis umi kun mekanismoj. Post iom labori en loka aŭtoentrepreno en aŭtuno 1984 mi estis rekrutita al armeo.

En la distribuejo en Tjumeno oni unue direktigis min al aŭtobataliono en GDR. Sed nokte oni subite levigis min, diris ke la ordono ŝanĝiĝis kaj entrajnigis. Tiel mi trafis la Paraŝutajn trupojn. Evidente iu mankis, do mi plenigis la vakan lokon en taĉmento.

Duontaga veturado, halto. Akompana oficiro envicigis nin kaj diris, ke ni direktiĝas al Fergano, kie pasigos duonjaron en lernotaĉmento kaj poste 98% daŭrigos la militservon en Afganio. Ni interkonsentis skribi en la leteroj al la gepatroj ke ni servas en Pollando, sed baldaŭ ili komprenis ĉion. La patro ĝis nun gardas gazetan eltranĉaĵon kun artikolo, kiu rakontas pri miaj sukcesoj dum militekzercoj. En realo tio estis ne ekzercoj, sed batala operaco. Nur la artikolo estis publikigita en la gazeto de la Mezazia milita distrikto.

Iuj deprimiĝis, sed plejparto akceptis la novaĵon normale – ni ja estis junaj. La 19an de novembro mi 18-jariĝis kaj jam la 21an mi estis en rekrutejo.
Oni bone instruis nin. Unue ni pensis ke tio estas ĉikanado. Sed post veni al Afganio ni mense dankis la serĝentojn kaj oficirojn pro ilia severa traktado. Ĝuste diras la rusa proverbo: ju pli malfacilas lernado, des pli facilas batalado.

Matene ni kuris po 3-5 km, poste iris al la ekzercoplaco. Tie ni disiĝis je duopoj, unu prenis la alian sur ŝultrojn kaj kuris. Post ĉiu rondo la roloj alternis. Poste unu prenis la alian ĉe la kruroj kaj komenciĝas kurado laŭ rompoŝtonoj kun apogo sur la manoj. Sekvan tagon ĉio ripetiĝis, sed jam oni devas kuri apogante sin sur la pugnoj. Se iu falis, tuj oni levigis lin per piedbato kontraŭ ventron. Do fine ni povis facile pugnobati betonan muron.
Al Kabulo ni flugis en Tu-154. Ĉe la трап adiaŭis nin generalo. Li premis al ĉiu la manon kaj deziris reveni viva.

== Surubi ==
Alteriĝis ni en la milita flughaveno de Kabulo. Proksime estis deplojita nia 350a regimento de la 103a paraŝuta divizio. Oni sendis min al la 3a bataliono en vilaĝo Surubi (lokanoj nomis ĝin Surubaj), situanta 90 km for de la ĉefurbo. Tie, sur rivero Kabulo troviĝis hidroelektrostacio Naglu, konstruita de sovetiaj fakuloj, la plej granda en Afganio.

Oni transportis nin tien kun speciala eskorto, ĉar la duŝmanoj (de la paŝtua dušman – “malamiko”; tiel la afgana registaro kaj sovetia armeo nomis la gerilanojn) tre ŝatis ataki la  novicojn. Ili preferis ekstermi la flavbekulojn antaŭ tiuj akiros batalsperton. Helikopteroj ĉiam ŝvebis super niaj kapoj, ĉiun kamionon sekvis “blendaĵo” – tanko, kirasita transportilo aŭ infanteria veturilo. Tiel ni trairis 90 km laŭ serpenta montovojo, elaŭtiĝis.

Oficiro krias: “Enviciĝu!” dum ni gapas ĉirkaŭe – kien oni alportis nin. Altebenaĵo ĉirkaŭita de la montoj, sur kiuj ankoraŭ kuŝas neĝo. Malsupre videblas vilaĝo. Polvo sur ekzercoplaco atingas maleolon. Kaj la tendoj. Jen ĉio.
Ni loĝis en la tendoj, varmigitaj per porteblaj stovoj. La armiloj ĉiam estis kun ni – mitraletoj pendis apud la litoj, municioj kaj grenadoj kuŝis sub ili. Post reveni de operaco ni ricevis du-tri tagojn por bani nin, lavi la vestojn, purigi armilojn. Kaj sekvis alia batalo.

La unuan duonjaron ni tute ne havis lokon por banado. Ni iris al rivero Kabulo, sed ĝia akvo estis malvarmega – ni nur sapis nin, plonĝis kaj rapide kuris en blendveturilon por varmiĝi. Duono sin banas dum aliaj staras surborde kaj gardas. Poste oni konstruis banejon kaj la vivo pliboniĝis.

Ankaŭ malsanoj turmentis nin – febro, hepatito. Mi vidis soldaton, kiu suferis je malario, tio estis vere terura afero. Sed el ni, siberianoj, neniu malsaniĝis. Moskvanoj, belorusoj, ukrainoj malsanis. Kvankam ni ĉiuj loĝis en la samaj kondiĉoj, same manĝis. Eble ni simple estis pli fortikaj, ĉu?

== Operacoj ==
Ni ne nur gardis la hidroelektrostacion, sed ankaŭ partoprenis la batalojn – embuskis duŝmanojn, atakis iliajn karavanojn, “purigis” setlejojn (“purigo” – paŭsaĵo de la rusa militĵargonaĵo “зачистка” kun signifo: traserĉi setlejon, kaptante kaŝitajn armilojn kaj gerilanojn), eskortis kolonojn. Nia 350a regimento estis konsiderata la plej batalsperta.

Mi memoras la unuan batalon. Ĝi komenciĝis neatendite kaj same subite finiĝis. Ni direktiĝis al armea operaco en Pagmano, kien penetris granda taĉmento de muĝaĥidoj. Post artileria bombardo ni traserĉis “verdejon” (paŭsaĵo de la rusa militĵargonaĵo “зелёнка” kun signifo “verdaj, foliiĝintaj arbaroj kaj arbedejoj”) kaj ĝi estas vera ĝangalo, kie je kvinmetra distanco jam nenio videblas. Pli ĝuste – ili vidas nin, sed ni ilin ne.

Kiam komenciĝas pafado unue ne eblas kompreni, de kie oni pafas. Se oni sukcesis vidi flugantan kuglon, do aperas almenaŭ iu orientilo. Sen tio pafi estas tro danĝere, ĉar oni povas trafi la siajn. Sur la malferma tereno ĉio videblas, sed en la verdejoj…

Mi ne ne paraŝutis, ĉiam nur saltis el helikoptero. La operacoj kutime okazis en montaro, kie ĝi malofte havas lokon por alteriĝi. Do helikoptero simple frozis tri-kvar metrojn super la tero kaj ek! Ĉiu havis 1,5 normon da municioj, batalmanĝon, ekipaĵon, akvon, mitraleton. Oni falas, genuiĝas pro la pezo kaj tuj forruliĝas por ke la sekva ne falu sur onin – dum du minutoj devas elsalti 12 ĝis 14 homoj.

Unue mi estis mekanikisto-ŝoforo de BTR-70 (batalveturilo). Sed oni donis al mi la malnovan veturilon, kiu ĉiam havis problemojn – jen la motoro ekbolas, jen io paneas. Mi veturis en ĝi nur trifoje, poste oni ne plu prenis min – ja dum la eskortado atako povas okazi je iu ajm momento, eĉ eta prokrasto povus fuŝi ĉion. Do mi fordonis la batalveturilon kaj transiris al la “ĉanoj” kiel oni nomis la pafistojn.

== Embuskoj ==
Ni embuskis. Nokte ni iris al la destinita loko kaj tie unu, foje du diurnojn kuŝis tute senmovaj por ke oni ne rimarku nin. Ni kaptis karavanojn kun armiloj aŭ narkotikaĵoj. En Afganio ni bruligis montojn da heroino. Krome oni transportis multe da maĉnarkotikaĵo. Ĝi estis produktata grandskale, eĉ stampaĵoj de la produktantoj haveblis. Lokanoj ofte enmanigis ĝin kiel donacon kaj poste, kiam homo jam dependiĝis, ili postulis monon.

Interpafado dum la embuskoj kutime estis mallonga, ĉar ni atakis subite kaj ĉiam pafis ne averte, sed mortige. La muĝaĥidoj malofte kapitulacis, rezistis ĝis la fino. Sur niaj mitraletoj estis instalitaj noktovidiloj, sed ili efikis nur se estis iom da lumo, almenaŭ luno. En la plena mallumo ili estis senutilaj kaj mia unua embusko okazis ĝuste en senluna nokto. Estis malfacile.

== Perdoj ==
Kiam ni ĵus alvenis Surubi en nia tendo staris du litoj kiuj ĉiam estis en perfekta stato. Apud ĉiu estis glaso da vodko kaj pano. Neniu kuŝiĝis sur ilin, eĉ se mankis la dormolokoj. Ĉiutage ni reordigis ilin, ĝustigis litkovrilojn – ĉio okazis strikte laŭ militserva statuto. Tio daŭris 40 tagojn. Tio estis la litoj de kamaradoj, kiuj ne revenis de operaco.

La plej grandajn perdojn ni havis en Pagmano. Kiam ni enviciĝis post la operaco evidentiĝis ke el la roto je 45-50 homoj en la vico restis ne pli ol 30. Kaj memoru ke la operaciistoj kaj mekanikistoj-ŝoforoj restis en la garnizono kun siaj blendveturiloj, do al la montaro iris ne la tuta roto, apenaŭ duono de la foririntoj revenis vivaj kaj nevunditaj.

Foje venis al ni bataliono de specnazo kaj baldaŭ foriris sekvante grupon da muĝaĥidoj, eltrovitan 8 km for. La specfortuloj foriris solaj, sen aersubteno. Nokte oni levigis per radiostacia ordono, sed kiam ni venis ĉio jam finiĝis. Ili iris inter du deklivoj kaj la duŝmanoj de sur la regantaj altaĵoj pafis ilin ĉiujn. Tie estis vera koŝmaro. Ni forportadis la vunditojn sur tendomanteloj (la vaste uzata en la sovetia, rusia armeo akvorezista mantelo, transformebla al tendo). Oni ruligas ŝnuron sur la manon, portas, poste haltas, elverŝas sangon kaj iras plu.

Evidente dio gardis min. Nur foje mi estis kontuzita, sed oni eĉ ne registris tion. Kadre de kolono mi veturis en batalveturilo. En tiaj kazoj oni devas veturi ĝuste post la antaŭa veturilo, laŭ ĝia radospuro, ĉar se ne – oni povas trafi minon. Sed oni ordonis sinturnon, batalveturilo antaŭ ni moviĝis malantaŭen kaj trafis la minon. La eksploda ondo kontuzis min.

La soldatmarkojn havis nur la oficiroj. La ordinaraj soldatoj simple metis noticon kun siaj datumoj en kuglon, lutis ĝin kaj portis sur koloŝnuro. Tio estis neoficiala regulo, sed sen tio oni ne lasis nin partopreni la operacojn. La oficiroj kontrolis ĉiun pereinton kaj vunditon, do dum la tutaj 18 monatoj ni ne havis malaperintojn.

Nur unufoje okazis, ke soldato malaperis dum operaco. Ni pensis ke li pereis. Sed poste evidentiĝis ke li mem foriris, konvertiĝis al islamo kaj batalis flanke de la muĝaĥidoj. Oni poste interŝanĝis lin kontraŭ iu grava komandestro, alportis lin al la regimento kaj mi vidis lin en Kabulo. Oni sendis lin hejmen, sed li plu ripetis: “Ajnakaze mi fuĝos kaj batalos kun la muĝaĥidoj”.

== “Purigoj” ==
Dum la “purigoj” en vilaĝoj restis nur la virinoj, infanoj kaj maljunuloj. Ĉiuj viroj foriris. Evidente ili eksciis pri tio anticipe.

Foje ni kaptis tri gerilanojn dum la purigo, kondukis ilin por pridemandi. En ĉiu plotono estis speciale trejnitaj interpretistoj – taĝikoj, uzbekoj. Unue la militkaptitoj neis ĉion, asertis ke scias nenion. Oficiro diris al ili: se vi ne ekparolos – ni pendumos vin. Por ili tia morto estas la plej terura, ĉar sen la verŝo de sango. Do ili tuj ekparolis. Ili rakontis ke anas en taĉmento kaj en la domo kie ili estis kaptitaj, ili tretis la teron per ĉevaloj. Tie, funde je duonmetro ni malkaŝis grandan armildeponejon.

Alian fojon dum la purigo mi trovis du celilojn por bombokanono kaj britan pistolon. Ni jam ĉion traserĉis en tiu domo, direktiĝis al la elirejo kiam mi apud la pordego decidis forŝovi iujn lignaĵojn kaj ekvidis malantaŭ ili koridoron al subterejo. Mi lumigis ĝin per lanterno, ŝajne streĉita mino mankas. Do mi subteriĝis kaj tie, inter manĝprovizoj trovis la du novajn celilojn, ankoraŭ en ŝmiraĵo. Oficiroj diris, ke ni serĉu pli bone, ĉar ie devas esti la pafiloj mem. Mi traserĉis ĉion, sed vane. Ili ja malofte kaŝis ĉion en la sama loko, kutime dismetis.

Ĉie estis kjarizoj – longaj tuneloj, kiuj iras je ĉiuj flankoj. Oni ĵetas tien fumgrenadon kaj post dek minutoj rigardas – de kie eliĝas la fumo. Se ekzemple el grenejo fumas, do tie troviĝas la elirejo. Malsupreniri en la kjarizojn al ni malpermesis la oficiroj, ĉar tie estis tre danĝere – minoj, kaptiloj, io ajn. Certe ni fojfoje eniris tien, sed malofte.

Kun lokanoj ni iom komunikis. Plejparto de ili normale rilatis al ni. Infanoj kutime petis manĝaĵojn, bombonojn, ili ja estis malsataj. Sed ĝenerale ni loĝis malantaŭ pikdrato kaj oni ne rekomendis lasi tiun ĉi zonon, ĉar reveno ne garantiita. Se en vilaĝo necesis viziti vendejon, blendveturilo haltis apude, de tie al ĝi direktiĝis paftuboj kaj du-tri soldatoj eniris dum aliaj atendis sur la blendaĵo. Kial tioma singardo? Ĉiu vendejo havis kelkajn elirejojn, ĉio estis kovrita per teksaĵoj, do poste neniu trovus malaperintojn, nek mastrojn.

== Pripafado ==
Eĉ inter la operacoj ni ne povis malstreĉiĝi. La duŝmanoj neniam rekte atakis nian bazon, ja bataliono estas serioza forto kaj ni havis bonajn armilojn. Sed pripafado okazis regule. Kiam komenciĝis bombado la deĵoranto tuj batis kontraŭ kuglingo sur ŝnuro. Oni devis elkuri el garaĝoj kaj tendoj, ĉar ili estis la ĉefaj celoj.

Ofte okazis tiel: oni pripafas nin, ni el BM-21 Grad (la sovetia reakcia salvopafa sistemo) respondas al tiu loko, pasas kvaronhoro kaj de la sama loko oni pafas denove. La muĝaĥidoj antaŭe pretigis obuson, kroĉis al ĝi kablon, foriris en kjarizon kaj tie fermis la elektroĉenon. Se post nia repafo ilia instalaĵo restis ne damaĝita ili pafis denove, ĉar neniu bombardo povus atingi ilin mem en la kjarizo.

Foje venis nova plotonestro – juna, aktiva. Li decidis nokte kontroli la deĵorantojn, ĉu ili dormas aŭ ne. Do li eliris kaj eklumis direkte al ili per lanterno. Kaŝpafisto reagis fulme – tri kugloj eniris lian korpon. Feliĉe unu haltis en mitraleta magazeno sur lia dorso. Ankaŭ la kruro estis vundita, sed ne tre grave. Post tri monatoj li revenis el hospitalo jam alia homo, pli trankvila kaj singarda.

La muĝaĥidoj havis bonajn armilojn – la britajn, usonajn – kaj estis bone trejnitaj. Komence ili pafis nur en la koron aŭ kapon. Foje nia roto kaptis eŭropaspektan kaŝpafistinon, oni diris ke ŝi estis anglino.

== Eraroj ==
Eraroj okazis kaj sufiĉe ofte. Mia amiko estis komisiita kiel ŝoforo de batalionestro, ricevis novan blendveturilon, ĉiuj enviis lin. Post du semajnoj ni partoprenis operacon. La niaj nur komencis la ĝustigan pafadon kaj per la unua obuso trafis lian blendveturilon. Kutime oni unue uzas fumobuson por pliĝustiĝi, sed tiufoje decidis tuj pafi per la batalobuso. Tiel li pereis.

Alian fojon ni sidis en kaŝejo sur altaĵo. Oni diris ke tio daŭros tri tagojn, sed pasis jam kvin tamen forira ordono ankoraŭ ne venis. Akvo elĉerpiĝis. Malsupre troviĝis profunda interkrutejo, kie kuris ariko (irigacia kanaleto). Ni havis specialajn tablojdojn, do povus seninfektigi akvon. La komandestro decidis malsupreniĝi. Ni kolektis ĉiujn soldatbotelojn kaj ekis kvarope. En la lasta momento soldato baldaŭ malmobilizota diris: “Atendu!” kaj ŝovis malantaŭ sia zono fumgrenadon.

Post atingi la arikon ni prenis akvon kaj vidis ke super ni du helikopteroj traflugis. Sed jen ili sin turnas kaj ekas al ni por atako. Ni nur kriis: “Saŝĉjo, helikopteroj!” – li saltis el arbedoj, prenis tiun grenadon kaj ŝaltis ĝin. Eliĝis oranĝa fumo, la pilotoj komprenis ke tio estas la siaj, do sin turnis kaj forflugis. Ili ja ne vidis de sia alteco kiu troviĝas malsupre, por ili ni estis nuraj celoj.

== Reveno ==
Aŭtune 1986, kiam restis nur tri aŭ kvar monatoj ĝis malmobilizo, oni sendis min al Kabulo. Tie estis pli trankvile, oni nur foje pafis kontraŭ veturiloj. Sed nome tie mi sentis timon. Ĉar oni komprenas, ke restis nur iom ĝis la hejmo kaj komencas atente aŭskulti ĉiun pafon. Ni jam povis distingi minojn laŭ sonoj: ekzemple, la splito-fugasa mino flugas susure dum tiu fosfora fajfas.

Oni forveturigis nin en grupoj, po du-tri homoj el plotono. Estis permesite preni kun si kapveston por patrino kaj muzikskribilon (populara amuzilo). Ni revenis en An-19, tre kaduka, ĝi apenaŭ ekflugis. Kiam ni transpasis la limon ĉiuj ĝojegis – la aviadilo eĉ ŝanceliĝis.

Alteriĝis ni en Taŝkento, sekvan tagon entrajniĝis kaj ekveturis hejmen. Militista salajro estis pagata per specialaj ĉekoj, akcepteblaj nur en specifaj vendejoj, kiuj ne en ĉiuj urboj haveblis. Mi memoras kiel ni eniris kun amiko en tian vendejon en Taŝkento kaj oni diris al li ĉe la kaso: “Oni subtrahis de via salajro pro motoro”. Kial? Dum operaco, kiam akvo tute forvaporiĝis kaj la sistemo kolapsis, li tamen sukcesis elveturigi la transportilon de la pafata zono, uzante nur la motoron. Post la reveno oni pagigis lin pro tiu motoro.

== Batala frataro ==
Filo instigis min registriĝi ĉe la socia retejo “Odnoklassniki” (Samklasanoj), kie mi dum unu jaro trovis preskaŭ ĉiujn samtaĉmentanojn – plotonestron, vickomandestron pri politiko. Mi estis ne tre disciplinema, do la vickomendestro tuj rekonis min. Nian altebenaĵon mi rapide trovis per satelitaj fotoj, montris al la filo kie staris mia blendveturilo. Eĉ bombokavoj plu estas surloke, nenio ŝanĝiĝis.

Kun la samtaĉmentanoj ni renkontiĝas fojfoje, ne nur en interreto komunikas. Ĉiujare en la Venkotago la 9an de majo kaj en la Tago de la Paraŝutaj trupoj la 2an de aŭgusto ni renkontiĝas en vilaĝo Borovoje apud Tjumeno, veturas al tombo de amiko, kiu pereis en aŭtoakcidento jam post la reveno, rememoras lin laŭ la rusa tradicio kaj poste iras al mitingo. Mi ja estas ano de la “Batala frataro” – organizaĵo kiu kunigas veteranojn de la Afgana, Ĉeĉena kaj aliaj militoj. Antaŭ la Novjaro, la 8a de Marto kaj en la Tago de eniro de la milittrupoj en Afganion (la 27an de decembro) ni kolektas patrinojn de la pereintoj, disportas donacetojn al ili. Iu ja devas tion fari? Dum tagmanĝoj la patrinoj unue kompreneble rememoras la filojn, sed poste jam ekparolas pri la genepoj – la vivo daŭras. Ili interbabilas iomete kaj jam iliaj animoj malpeziĝas.

== Memoro ==
Hejme oni renkontis min neoficiale, nur la familio kaj geamikoj. La patrinon ĉiuj gratulis pri la dua naskiĝo de la filo. En Afganio mi surhavis kepon, la tempioj estis malfermitaj al la suno kaj paliĝis. La panjo post vidi min ekploris: “Hoj, kiom grizhara…”.

Ĉu mi rememoras Afganion? Ĝis nun mi sonĝas pri ĝi. Malpli ofte ol antaŭe, tamen jen kaj jen ĝi revenas en la sonĝoj. Kiam mi trovis la samtaĉmentanojn, komencis rememori – tuj la sangopremo saltis. Tiam mi ŝajne ne timis, sed nun, kiam mi rememoras… En mia blendveturilo estis truo tuj post la kapo – oni pripafis nian kolonon. Ili nur iomete mistrafis, la kuglo eniris ŝaltilon. Mi poste prenis kovrilon de ladskatolo, farbis blue kaj ŝtopis per ĝi tiun truon. Kaj veturadis plu…

Sed se estos bezonate mi eĉ nun pretas militservi. Se la sano tion ebligos kaj venos ordono – mi plenumos ĝin. Mi pensas ke ankaŭ la junularo farus same, malgraŭ disaj nunaj opinioj. Tio estas en nia sango. Mia filo nun militservas apud Krasnojarsko en la Aero-Kosmaj trupoj. Mi planis sendi lin al la Paraŝutaj trupoj, sed la sano malsufiĉis. Jam li estas kaporalo, rota deĵoranto. Do kreskas la nova generacio.

{{DEFAŬLTORDIGO:Mi sonĝas pri Afganio}}

[[Kategorio:Rememoroj]]
[[Kategorio:Afgana milito (1979-1989)]]
[[Kategorio:Tjumeno]]
[[Kategorio:Kandaharo]]</text>
      <sha1>tk3ug9360lwcf3htbkoq60j9fzowvsx</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>62832</id>
      <parentid>62831</parentid>
      <timestamp>2022-08-04T10:26:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <comment>/* Memoro */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19010" xml:space="preserve">{{paĝokapo2
 | titolo     = «Mi sonĝas pri Afganio...» (rememoroj de sovetia paraŝutisto)
 | aŭtoro     = Stanislavo Belov
 | tradukinto = 
 | sekcio     = 
 | antaŭa     = 
 | sekva      = 
 | jaro       = 
 | notoj      = 
 | vikipedio  = 
 | vikicitaro = 
 | kategorioj = 
}}

'''La sovetia soldato Aleksandro Zmanovskij forlasis Afganion aŭtune 1986. Sed Afganio eĉ post 30 jaroj ne lasis lin. Montoj de Pagmano kaj Surubi, polvaj stratoj de Kabulo, noktaj atakoj kaj kamaradoj kiuj neniam revenos – ĉio ĉi emerĝas el la pasinteco, sufiĉas nur rememori…'''

== La vojo ==
Mi naskiĝis en vilaĝo Azovi (Ŝuriŝkara distrikto, Jamalo-Neneca aŭtonoma distrikto, Tjumena provinco). La patro estris fiŝkaptan sekcion, la patrino laboris en vendejo. La vilaĝanoj okupiĝis pri ĉasado, fiŝkaptado, iuj bredis bovinojn, do viando, lakto kaj fiŝaĵo ĉiam haveblis. Mi finis DOSAAF-lernejon en urbo Ĥanti-Mansijsko kaj iĝis ŝoforo. De infanaĝo mi interesiĝis pri tekniko, ŝatis umi kun mekanismoj. Post iom labori en loka aŭtoentrepreno en aŭtuno 1984 mi estis rekrutita al armeo.

En la distribuejo en Tjumeno oni unue direktigis min al aŭtobataliono en GDR. Sed nokte oni subite levigis min, diris ke la ordono ŝanĝiĝis kaj entrajnigis. Tiel mi trafis la Paraŝutajn trupojn. Evidente iu mankis, do mi plenigis la vakan lokon en taĉmento.

Duontaga veturado, halto. Akompana oficiro envicigis nin kaj diris, ke ni direktiĝas al Fergano, kie pasigos duonjaron en lernotaĉmento kaj poste 98% daŭrigos la militservon en Afganio. Ni interkonsentis skribi en la leteroj al la gepatroj ke ni servas en Pollando, sed baldaŭ ili komprenis ĉion. La patro ĝis nun gardas gazetan eltranĉaĵon kun artikolo, kiu rakontas pri miaj sukcesoj dum militekzercoj. En realo tio estis ne ekzercoj, sed batala operaco. Nur la artikolo estis publikigita en la gazeto de la Mezazia milita distrikto.

Iuj deprimiĝis, sed plejparto akceptis la novaĵon normale – ni ja estis junaj. La 19an de novembro mi 18-jariĝis kaj jam la 21an mi estis en rekrutejo.
Oni bone instruis nin. Unue ni pensis ke tio estas ĉikanado. Sed post veni al Afganio ni mense dankis la serĝentojn kaj oficirojn pro ilia severa traktado. Ĝuste diras la rusa proverbo: ju pli malfacilas lernado, des pli facilas batalado.

Matene ni kuris po 3-5 km, poste iris al la ekzercoplaco. Tie ni disiĝis je duopoj, unu prenis la alian sur ŝultrojn kaj kuris. Post ĉiu rondo la roloj alternis. Poste unu prenis la alian ĉe la kruroj kaj komenciĝas kurado laŭ rompoŝtonoj kun apogo sur la manoj. Sekvan tagon ĉio ripetiĝis, sed jam oni devas kuri apogante sin sur la pugnoj. Se iu falis, tuj oni levigis lin per piedbato kontraŭ ventron. Do fine ni povis facile pugnobati betonan muron.
Al Kabulo ni flugis en Tu-154. Ĉe la трап adiaŭis nin generalo. Li premis al ĉiu la manon kaj deziris reveni viva.

== Surubi ==
Alteriĝis ni en la milita flughaveno de Kabulo. Proksime estis deplojita nia 350a regimento de la 103a paraŝuta divizio. Oni sendis min al la 3a bataliono en vilaĝo Surubi (lokanoj nomis ĝin Surubaj), situanta 90 km for de la ĉefurbo. Tie, sur rivero Kabulo troviĝis hidroelektrostacio Naglu, konstruita de sovetiaj fakuloj, la plej granda en Afganio.

Oni transportis nin tien kun speciala eskorto, ĉar la duŝmanoj (de la paŝtua dušman – “malamiko”; tiel la afgana registaro kaj sovetia armeo nomis la gerilanojn) tre ŝatis ataki la  novicojn. Ili preferis ekstermi la flavbekulojn antaŭ tiuj akiros batalsperton. Helikopteroj ĉiam ŝvebis super niaj kapoj, ĉiun kamionon sekvis “blendaĵo” – tanko, kirasita transportilo aŭ infanteria veturilo. Tiel ni trairis 90 km laŭ serpenta montovojo, elaŭtiĝis.

Oficiro krias: “Enviciĝu!” dum ni gapas ĉirkaŭe – kien oni alportis nin. Altebenaĵo ĉirkaŭita de la montoj, sur kiuj ankoraŭ kuŝas neĝo. Malsupre videblas vilaĝo. Polvo sur ekzercoplaco atingas maleolon. Kaj la tendoj. Jen ĉio.
Ni loĝis en la tendoj, varmigitaj per porteblaj stovoj. La armiloj ĉiam estis kun ni – mitraletoj pendis apud la litoj, municioj kaj grenadoj kuŝis sub ili. Post reveni de operaco ni ricevis du-tri tagojn por bani nin, lavi la vestojn, purigi armilojn. Kaj sekvis alia batalo.

La unuan duonjaron ni tute ne havis lokon por banado. Ni iris al rivero Kabulo, sed ĝia akvo estis malvarmega – ni nur sapis nin, plonĝis kaj rapide kuris en blendveturilon por varmiĝi. Duono sin banas dum aliaj staras surborde kaj gardas. Poste oni konstruis banejon kaj la vivo pliboniĝis.

Ankaŭ malsanoj turmentis nin – febro, hepatito. Mi vidis soldaton, kiu suferis je malario, tio estis vere terura afero. Sed el ni, siberianoj, neniu malsaniĝis. Moskvanoj, belorusoj, ukrainoj malsanis. Kvankam ni ĉiuj loĝis en la samaj kondiĉoj, same manĝis. Eble ni simple estis pli fortikaj, ĉu?

== Operacoj ==
Ni ne nur gardis la hidroelektrostacion, sed ankaŭ partoprenis la batalojn – embuskis duŝmanojn, atakis iliajn karavanojn, “purigis” setlejojn (“purigo” – paŭsaĵo de la rusa militĵargonaĵo “зачистка” kun signifo: traserĉi setlejon, kaptante kaŝitajn armilojn kaj gerilanojn), eskortis kolonojn. Nia 350a regimento estis konsiderata la plej batalsperta.

Mi memoras la unuan batalon. Ĝi komenciĝis neatendite kaj same subite finiĝis. Ni direktiĝis al armea operaco en Pagmano, kien penetris granda taĉmento de muĝaĥidoj. Post artileria bombardo ni traserĉis “verdejon” (paŭsaĵo de la rusa militĵargonaĵo “зелёнка” kun signifo “verdaj, foliiĝintaj arbaroj kaj arbedejoj”) kaj ĝi estas vera ĝangalo, kie je kvinmetra distanco jam nenio videblas. Pli ĝuste – ili vidas nin, sed ni ilin ne.

Kiam komenciĝas pafado unue ne eblas kompreni, de kie oni pafas. Se oni sukcesis vidi flugantan kuglon, do aperas almenaŭ iu orientilo. Sen tio pafi estas tro danĝere, ĉar oni povas trafi la siajn. Sur la malferma tereno ĉio videblas, sed en la verdejoj…

Mi ne ne paraŝutis, ĉiam nur saltis el helikoptero. La operacoj kutime okazis en montaro, kie ĝi malofte havas lokon por alteriĝi. Do helikoptero simple frozis tri-kvar metrojn super la tero kaj ek! Ĉiu havis 1,5 normon da municioj, batalmanĝon, ekipaĵon, akvon, mitraleton. Oni falas, genuiĝas pro la pezo kaj tuj forruliĝas por ke la sekva ne falu sur onin – dum du minutoj devas elsalti 12 ĝis 14 homoj.

Unue mi estis mekanikisto-ŝoforo de BTR-70 (batalveturilo). Sed oni donis al mi la malnovan veturilon, kiu ĉiam havis problemojn – jen la motoro ekbolas, jen io paneas. Mi veturis en ĝi nur trifoje, poste oni ne plu prenis min – ja dum la eskortado atako povas okazi je iu ajm momento, eĉ eta prokrasto povus fuŝi ĉion. Do mi fordonis la batalveturilon kaj transiris al la “ĉanoj” kiel oni nomis la pafistojn.

== Embuskoj ==
Ni embuskis. Nokte ni iris al la destinita loko kaj tie unu, foje du diurnojn kuŝis tute senmovaj por ke oni ne rimarku nin. Ni kaptis karavanojn kun armiloj aŭ narkotikaĵoj. En Afganio ni bruligis montojn da heroino. Krome oni transportis multe da maĉnarkotikaĵo. Ĝi estis produktata grandskale, eĉ stampaĵoj de la produktantoj haveblis. Lokanoj ofte enmanigis ĝin kiel donacon kaj poste, kiam homo jam dependiĝis, ili postulis monon.

Interpafado dum la embuskoj kutime estis mallonga, ĉar ni atakis subite kaj ĉiam pafis ne averte, sed mortige. La muĝaĥidoj malofte kapitulacis, rezistis ĝis la fino. Sur niaj mitraletoj estis instalitaj noktovidiloj, sed ili efikis nur se estis iom da lumo, almenaŭ luno. En la plena mallumo ili estis senutilaj kaj mia unua embusko okazis ĝuste en senluna nokto. Estis malfacile.

== Perdoj ==
Kiam ni ĵus alvenis Surubi en nia tendo staris du litoj kiuj ĉiam estis en perfekta stato. Apud ĉiu estis glaso da vodko kaj pano. Neniu kuŝiĝis sur ilin, eĉ se mankis la dormolokoj. Ĉiutage ni reordigis ilin, ĝustigis litkovrilojn – ĉio okazis strikte laŭ militserva statuto. Tio daŭris 40 tagojn. Tio estis la litoj de kamaradoj, kiuj ne revenis de operaco.

La plej grandajn perdojn ni havis en Pagmano. Kiam ni enviciĝis post la operaco evidentiĝis ke el la roto je 45-50 homoj en la vico restis ne pli ol 30. Kaj memoru ke la operaciistoj kaj mekanikistoj-ŝoforoj restis en la garnizono kun siaj blendveturiloj, do al la montaro iris ne la tuta roto, apenaŭ duono de la foririntoj revenis vivaj kaj nevunditaj.

Foje venis al ni bataliono de specnazo kaj baldaŭ foriris sekvante grupon da muĝaĥidoj, eltrovitan 8 km for. La specfortuloj foriris solaj, sen aersubteno. Nokte oni levigis per radiostacia ordono, sed kiam ni venis ĉio jam finiĝis. Ili iris inter du deklivoj kaj la duŝmanoj de sur la regantaj altaĵoj pafis ilin ĉiujn. Tie estis vera koŝmaro. Ni forportadis la vunditojn sur tendomanteloj (la vaste uzata en la sovetia, rusia armeo akvorezista mantelo, transformebla al tendo). Oni ruligas ŝnuron sur la manon, portas, poste haltas, elverŝas sangon kaj iras plu.

Evidente dio gardis min. Nur foje mi estis kontuzita, sed oni eĉ ne registris tion. Kadre de kolono mi veturis en batalveturilo. En tiaj kazoj oni devas veturi ĝuste post la antaŭa veturilo, laŭ ĝia radospuro, ĉar se ne – oni povas trafi minon. Sed oni ordonis sinturnon, batalveturilo antaŭ ni moviĝis malantaŭen kaj trafis la minon. La eksploda ondo kontuzis min.

La soldatmarkojn havis nur la oficiroj. La ordinaraj soldatoj simple metis noticon kun siaj datumoj en kuglon, lutis ĝin kaj portis sur koloŝnuro. Tio estis neoficiala regulo, sed sen tio oni ne lasis nin partopreni la operacojn. La oficiroj kontrolis ĉiun pereinton kaj vunditon, do dum la tutaj 18 monatoj ni ne havis malaperintojn.

Nur unufoje okazis, ke soldato malaperis dum operaco. Ni pensis ke li pereis. Sed poste evidentiĝis ke li mem foriris, konvertiĝis al islamo kaj batalis flanke de la muĝaĥidoj. Oni poste interŝanĝis lin kontraŭ iu grava komandestro, alportis lin al la regimento kaj mi vidis lin en Kabulo. Oni sendis lin hejmen, sed li plu ripetis: “Ajnakaze mi fuĝos kaj batalos kun la muĝaĥidoj”.

== “Purigoj” ==
Dum la “purigoj” en vilaĝoj restis nur la virinoj, infanoj kaj maljunuloj. Ĉiuj viroj foriris. Evidente ili eksciis pri tio anticipe.

Foje ni kaptis tri gerilanojn dum la purigo, kondukis ilin por pridemandi. En ĉiu plotono estis speciale trejnitaj interpretistoj – taĝikoj, uzbekoj. Unue la militkaptitoj neis ĉion, asertis ke scias nenion. Oficiro diris al ili: se vi ne ekparolos – ni pendumos vin. Por ili tia morto estas la plej terura, ĉar sen la verŝo de sango. Do ili tuj ekparolis. Ili rakontis ke anas en taĉmento kaj en la domo kie ili estis kaptitaj, ili tretis la teron per ĉevaloj. Tie, funde je duonmetro ni malkaŝis grandan armildeponejon.

Alian fojon dum la purigo mi trovis du celilojn por bombokanono kaj britan pistolon. Ni jam ĉion traserĉis en tiu domo, direktiĝis al la elirejo kiam mi apud la pordego decidis forŝovi iujn lignaĵojn kaj ekvidis malantaŭ ili koridoron al subterejo. Mi lumigis ĝin per lanterno, ŝajne streĉita mino mankas. Do mi subteriĝis kaj tie, inter manĝprovizoj trovis la du novajn celilojn, ankoraŭ en ŝmiraĵo. Oficiroj diris, ke ni serĉu pli bone, ĉar ie devas esti la pafiloj mem. Mi traserĉis ĉion, sed vane. Ili ja malofte kaŝis ĉion en la sama loko, kutime dismetis.

Ĉie estis kjarizoj – longaj tuneloj, kiuj iras je ĉiuj flankoj. Oni ĵetas tien fumgrenadon kaj post dek minutoj rigardas – de kie eliĝas la fumo. Se ekzemple el grenejo fumas, do tie troviĝas la elirejo. Malsupreniri en la kjarizojn al ni malpermesis la oficiroj, ĉar tie estis tre danĝere – minoj, kaptiloj, io ajn. Certe ni fojfoje eniris tien, sed malofte.

Kun lokanoj ni iom komunikis. Plejparto de ili normale rilatis al ni. Infanoj kutime petis manĝaĵojn, bombonojn, ili ja estis malsataj. Sed ĝenerale ni loĝis malantaŭ pikdrato kaj oni ne rekomendis lasi tiun ĉi zonon, ĉar reveno ne garantiita. Se en vilaĝo necesis viziti vendejon, blendveturilo haltis apude, de tie al ĝi direktiĝis paftuboj kaj du-tri soldatoj eniris dum aliaj atendis sur la blendaĵo. Kial tioma singardo? Ĉiu vendejo havis kelkajn elirejojn, ĉio estis kovrita per teksaĵoj, do poste neniu trovus malaperintojn, nek mastrojn.

== Pripafado ==
Eĉ inter la operacoj ni ne povis malstreĉiĝi. La duŝmanoj neniam rekte atakis nian bazon, ja bataliono estas serioza forto kaj ni havis bonajn armilojn. Sed pripafado okazis regule. Kiam komenciĝis bombado la deĵoranto tuj batis kontraŭ kuglingo sur ŝnuro. Oni devis elkuri el garaĝoj kaj tendoj, ĉar ili estis la ĉefaj celoj.

Ofte okazis tiel: oni pripafas nin, ni el BM-21 Grad (la sovetia reakcia salvopafa sistemo) respondas al tiu loko, pasas kvaronhoro kaj de la sama loko oni pafas denove. La muĝaĥidoj antaŭe pretigis obuson, kroĉis al ĝi kablon, foriris en kjarizon kaj tie fermis la elektroĉenon. Se post nia repafo ilia instalaĵo restis ne damaĝita ili pafis denove, ĉar neniu bombardo povus atingi ilin mem en la kjarizo.

Foje venis nova plotonestro – juna, aktiva. Li decidis nokte kontroli la deĵorantojn, ĉu ili dormas aŭ ne. Do li eliris kaj eklumis direkte al ili per lanterno. Kaŝpafisto reagis fulme – tri kugloj eniris lian korpon. Feliĉe unu haltis en mitraleta magazeno sur lia dorso. Ankaŭ la kruro estis vundita, sed ne tre grave. Post tri monatoj li revenis el hospitalo jam alia homo, pli trankvila kaj singarda.

La muĝaĥidoj havis bonajn armilojn – la britajn, usonajn – kaj estis bone trejnitaj. Komence ili pafis nur en la koron aŭ kapon. Foje nia roto kaptis eŭropaspektan kaŝpafistinon, oni diris ke ŝi estis anglino.

== Eraroj ==
Eraroj okazis kaj sufiĉe ofte. Mia amiko estis komisiita kiel ŝoforo de batalionestro, ricevis novan blendveturilon, ĉiuj enviis lin. Post du semajnoj ni partoprenis operacon. La niaj nur komencis la ĝustigan pafadon kaj per la unua obuso trafis lian blendveturilon. Kutime oni unue uzas fumobuson por pliĝustiĝi, sed tiufoje decidis tuj pafi per la batalobuso. Tiel li pereis.

Alian fojon ni sidis en kaŝejo sur altaĵo. Oni diris ke tio daŭros tri tagojn, sed pasis jam kvin tamen forira ordono ankoraŭ ne venis. Akvo elĉerpiĝis. Malsupre troviĝis profunda interkrutejo, kie kuris ariko (irigacia kanaleto). Ni havis specialajn tablojdojn, do povus seninfektigi akvon. La komandestro decidis malsupreniĝi. Ni kolektis ĉiujn soldatbotelojn kaj ekis kvarope. En la lasta momento soldato baldaŭ malmobilizota diris: “Atendu!” kaj ŝovis malantaŭ sia zono fumgrenadon.

Post atingi la arikon ni prenis akvon kaj vidis ke super ni du helikopteroj traflugis. Sed jen ili sin turnas kaj ekas al ni por atako. Ni nur kriis: “Saŝĉjo, helikopteroj!” – li saltis el arbedoj, prenis tiun grenadon kaj ŝaltis ĝin. Eliĝis oranĝa fumo, la pilotoj komprenis ke tio estas la siaj, do sin turnis kaj forflugis. Ili ja ne vidis de sia alteco kiu troviĝas malsupre, por ili ni estis nuraj celoj.

== Reveno ==
Aŭtune 1986, kiam restis nur tri aŭ kvar monatoj ĝis malmobilizo, oni sendis min al Kabulo. Tie estis pli trankvile, oni nur foje pafis kontraŭ veturiloj. Sed nome tie mi sentis timon. Ĉar oni komprenas, ke restis nur iom ĝis la hejmo kaj komencas atente aŭskulti ĉiun pafon. Ni jam povis distingi minojn laŭ sonoj: ekzemple, la splito-fugasa mino flugas susure dum tiu fosfora fajfas.

Oni forveturigis nin en grupoj, po du-tri homoj el plotono. Estis permesite preni kun si kapveston por patrino kaj muzikskribilon (populara amuzilo). Ni revenis en An-19, tre kaduka, ĝi apenaŭ ekflugis. Kiam ni transpasis la limon ĉiuj ĝojegis – la aviadilo eĉ ŝanceliĝis.

Alteriĝis ni en Taŝkento, sekvan tagon entrajniĝis kaj ekveturis hejmen. Militista salajro estis pagata per specialaj ĉekoj, akcepteblaj nur en specifaj vendejoj, kiuj ne en ĉiuj urboj haveblis. Mi memoras kiel ni eniris kun amiko en tian vendejon en Taŝkento kaj oni diris al li ĉe la kaso: “Oni subtrahis de via salajro pro motoro”. Kial? Dum operaco, kiam akvo tute forvaporiĝis kaj la sistemo kolapsis, li tamen sukcesis elveturigi la transportilon de la pafata zono, uzante nur la motoron. Post la reveno oni pagigis lin pro tiu motoro.

== Batala frataro ==
Filo instigis min registriĝi ĉe la socia retejo “Odnoklassniki” (Samklasanoj), kie mi dum unu jaro trovis preskaŭ ĉiujn samtaĉmentanojn – plotonestron, vickomandestron pri politiko. Mi estis ne tre disciplinema, do la vickomendestro tuj rekonis min. Nian altebenaĵon mi rapide trovis per satelitaj fotoj, montris al la filo kie staris mia blendveturilo. Eĉ bombokavoj plu estas surloke, nenio ŝanĝiĝis.

Kun la samtaĉmentanoj ni renkontiĝas fojfoje, ne nur en interreto komunikas. Ĉiujare en la Venkotago la 9an de majo kaj en la Tago de la Paraŝutaj trupoj la 2an de aŭgusto ni renkontiĝas en vilaĝo Borovoje apud Tjumeno, veturas al tombo de amiko, kiu pereis en aŭtoakcidento jam post la reveno, rememoras lin laŭ la rusa tradicio kaj poste iras al mitingo. Mi ja estas ano de la “Batala frataro” – organizaĵo kiu kunigas veteranojn de la Afgana, Ĉeĉena kaj aliaj militoj. Antaŭ la Novjaro, la 8a de Marto kaj en la Tago de eniro de la milittrupoj en Afganion (la 27an de decembro) ni kolektas patrinojn de la pereintoj, disportas donacetojn al ili. Iu ja devas tion fari? Dum tagmanĝoj la patrinoj unue kompreneble rememoras la filojn, sed poste jam ekparolas pri la genepoj – la vivo daŭras. Ili interbabilas iomete kaj jam iliaj animoj malpeziĝas.

== Memoro ==
Hejme oni renkontis min neoficiale, nur la familio kaj geamikoj. La patrinon ĉiuj gratulis pri la dua naskiĝo de la filo. En Afganio mi surhavis kepon, la tempioj estis malfermitaj al la suno kaj paliĝis. La panjo post vidi min ekploris: “Hoj, kiom grizhara…”.

Ĉu mi rememoras Afganion? Ĝis nun mi sonĝas pri ĝi. Malpli ofte ol antaŭe, tamen jen kaj jen ĝi revenas en la sonĝoj. Kiam mi trovis la samtaĉmentanojn, komencis rememori – tuj la sangopremo saltis. Tiam mi ŝajne ne timis, sed nun, kiam mi rememoras… En mia blendveturilo estis truo tuj post la kapo – oni pripafis nian kolonon. Ili nur iomete mistrafis, la kuglo eniris ŝaltilon. Mi poste prenis kovrilon de ladskatolo, farbis blue kaj ŝtopis per ĝi tiun truon. Kaj veturadis plu…

Sed se estos bezonate mi eĉ nun pretas militservi. Se la sano tion ebligos kaj venos ordono – mi plenumos ĝin. Mi pensas ke ankaŭ la junularo farus same, malgraŭ disaj nunaj opinioj. Tio estas en nia sango. Mia filo nun militservas apud Krasnojarsko en la Aero-Kosmaj trupoj. Mi planis sendi lin al la Paraŝutaj trupoj, sed la sano malsufiĉis. Jam li estas kaporalo, rota deĵoranto. Do kreskas la nova generacio.

{{DEFAŬLTORDIGO:Mi sonĝas pri Afganio}}

[[Kategorio:Rememoroj]]
[[Kategorio:Afgana milito (1979-1989)]]
[[Kategorio:Tjumeno]]</text>
      <sha1>edh8am7pmoqt66wzqq00mx2cjl8y6t3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Amo inter ruinoj: bela fabelo pri enigma lando</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18686</id>
    <revision>
      <id>62835</id>
      <timestamp>2022-08-04T10:35:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <comment>Kreis novan paĝon kun &quot;{{paĝokapo2  | titolo     = Amo inter ruinoj: bela fabelo pri enigma lando  | aŭtoro     = Stanislavo Belov  | tradukinto =   | sekcio     =   | antaŭa     =   | sekva      =   | jaro       =   | notoj      =   | vikipedio  =   | vikicitaro =   | kategorioj = Historio de Sovetunio }}  '''Post vidi proponon recenzi la libron de Trevor Steele “Amo inter ruinoj” mi tuj akceptis ĝin – ne pro tio ke mi speciale ŝatis la verkojn de tiu ĉi aŭtoro (mia antaŭa...&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20467" xml:space="preserve">{{paĝokapo2
 | titolo     = Amo inter ruinoj: bela fabelo pri enigma lando
 | aŭtoro     = Stanislavo Belov
 | tradukinto = 
 | sekcio     = 
 | antaŭa     = 
 | sekva      = 
 | jaro       = 
 | notoj      = 
 | vikipedio  = 
 | vikicitaro = 
 | kategorioj = Historio de Sovetunio
}}

'''Post vidi proponon recenzi la libron de Trevor Steele “Amo inter ruinoj” mi tuj akceptis ĝin – ne pro tio ke mi speciale ŝatis la verkojn de tiu ĉi aŭtoro (mia antaŭa recenzo pri “Paradizo ŝtelita”[1] ne estis favora), sed ĉar mi opiniis ke la romanon kies intrigo disvolviĝas en la disfalanta Sovetunio prefere juĝu homo kiu persone spertis tiun ĉi epokon. Do mia pritakso nature dividiĝas je du partoj – la beletra kaj historia.''' 

== Serĉante la amon ==
Unue mi mallonge prezentu la intrigon. En 1990 juna aŭstralia esperantisto Travis Siganoff veturas al Sovetunio. Li estas maldekstrema, do esperas trovi alternativon al kapitalisma socio kaj samtempe – novan amon. Lia antaŭa amatino forlasis lin, ĉar li malsukcesis kontentigi ŝian seksan apetiton. Amorado havas sufiĉe grandan lokon en tiu ĉi verko, pli ĝuste en la konduto de la ĉefaj herooj. 

En Kievo li rapide elreviĝas en la virino al kiu ŝi veturis, ĉar lia korespondamikino Marina (ankaŭ esperantistino) preferas havi en lito du partnerojn samtempe (unu el kiuj estas ŝia edzo Paŝa) al kio la vojaĝanto evidente ne pretas. Tamen ŝi rapide (post kvin minutoj) agnoskas sian eraron kaj lasas lin serĉi sian vojon. 

Post migri al Talino li trovas tie alian esperantistinon – la belan estoninon Virve. Ŝi estas koramikino de enigma esperantisto Arimantas (poste li evidentiĝas esti bandito), sed post lia murdo en krima interpafado baldaŭ transiras al sia nova amo – nia aŭstraliano. Ĉio ĉi disvolviĝas en tradicia esperanto-medio (kluboj, kongresoj ktp) sur fono de la agonianta Sovetunio.

== Glata, sed plata ==
Esperantistoj ŝatas fanfaroni, ke Esperanto havas riĉan kulturon, inkluzive la originan literaturon. Espereble tiu aserto pravas, tamen mi ĝis nun ne povas konfirmi ĝin surbaze de la personaj spertoj. Inter malmultaj esperanto-aŭtoroj kies verkojn mi legis, impresis min nur Spomenka Štimec, Cezaro Rossetti kaj Baldur Ragnarsson, kiujn mi facile imagus tradukitaj kaj bone akceptitaj ekster Esperantujo. Aliaj verkistoj, eĉ sufiĉe popularaj kiel Lena Karpunina kaj István Nemere, laŭ mia opinio apartenas al la senfina tendaro de la amatoroj, interesaj nur ene de sia amika aŭ samideana rondo. Mi pensas ke Trevor Steele apartenas al la lasta grupo kaj “Amo inter ruinoj” nur firmigis tiun ĉi opinion.

Li scias rakonti kaj parolas glate, evidente ankaŭ lia buŝparolo estas same vigla kaj senerara. Mi ĝis nun rememoras lian eseon en “Beletra Almanako”[2] kiel brilan ekzemplon de humurplena rakonto. Apenaŭ kredindas ke ambaŭ tekstoj estis verkitaj de la sama homo. Mi klarigu. 

La ĉefa problemo mi konsideras palecon de la personoj. Ĉiuj herooj estas senvivaj, kvazaŭ paperpupoj eltranĉitaj el la kartono kaj ĉiam turnitaj al la leganto per unu flanko. Ili paŝas, pensas, komunikas, amoras, sed ĉion faras monotone, seriozmiene kaj nekredinde racie. En la romano agadas la plej diversaj homoj: juna aŭstraliano, lia estona koramikino, maljuna esperanto-verkisto, bandito-esperantisto (jes ja!), dekoj da aliaj personoj, sed ĉiuj parolas per la sama voĉo kaj tio estas la voĉo de la aŭtoro. 

La dialogoj estas senvivaj kaj eĉ amoras la herooj kvazaŭ laŭ skemo. Jen ekzemple la sceno kie Marina venas en liton de Travis kaj provas amori kun li dum ŝia edzo subrigardas ĉe la pordo.

== “Marina, ĉu ni fermu – eĉ ŝlosu – la pordon?” == 
“Mi promesis al Paŝa, ke se li ne rajtas partopreni, almenaŭ li povos de tempo al tempo spekti”.

“Ho Dio! Ne! Kara Marina, bonvolu vesti vin. Mi faros same. Jes, mi volas dormi kun vi, sed nur dormi. Mi esperas ke vi kompenas”. 

Marina volis ion diri, sed rezignis. Ŝi vestis sin kaj ekkuŝis apud li, sed ne provis plu tuŝi lin. Subite ŝi eksidis kaj lasis fali la kapon kaj preskaŭ plorante diris, “Trevis, pardonu milfoje! Nun mi vere hontas! Nun mi estas la malnova Marina, kiu ankoraŭ ne renkontis Paŝa. Nun mi vin komprenas. Pardonu! Ni ne amoros, sed bonvolu resti mia amiko...”. 

Rapidega evoluo por la virino, kiu kutimas al partnerŝanĝo kaj rigardismo, ĉu ne? Tro rapida por kredigi min. Se Konstantin Stanislavski legus tion li certe ripetus sian faman: “Mi ne kredas!”

== Etoso aŭtentika ==
Por esti justa unue mi laŭdu la verkon. Ĝi enhavas plurajn misojn rilate detalojn, sed ĝenerala etoso estas priskribita korekte kaj trafe.  Sovetunio estas koloso sur argilaj piedoj. Ekonomia kolapso, daŭra lukto en la potenco, kresko de naciismo en la baltiaj landoj, banditoj ĉantaĝas la unuajn komercistojn, ĉie regas ĥaoso kaj necerteco – vere, tiel estis. Mi naskiĝis en 1974, do sufiĉe ĝuis la sovetian epokon, perestrojkon kaj la postajn eventojn.

La aŭtoro trafe rimarkigas ke Miĥail Gorbaĉov estis tiutempe tre nepopulara figuro en sia lando, kontraste al Boris Jelcin, kiu estis lia plej forta oponanto. En la okcidenta mondo la sovetia prezidanto ĝis nun estas adorata kiel homo, kiu detruis la “impreion de malbono” kaj venkis komunismon de interne dum la sovetianoj memoras lin ĉefe kiel malfortan babilemulon, kies ekonomiaj reformoj fiaskis, same kiel la politikaj. En 1990-1991 li aspektis trivita pajlopupo, kiu plu alkroĉiĝis al la Komunisma Partio kaj strikta federacia potenco, kiuj jam perdis ĉian aŭtoritaton. 

Katastrafoj sekvis unu la alian, sed li nur balbutis ke li ne faris tion, ne ordonis, eĉ ne sciis, do ne respondecas. En la kapoj ĉiam pli forte leviĝis la demando: “Se li estas ŝtatestro, li devas scii kaj respondeci. Se li ne scias, nek respondecas pri sia propra lando – kial li ne foriras?”


Viktimoj de la armena pogromo. Bakuo, 1990.

Sendo de armeaj trupoj al Bakuo en januaro 1990 sekvigis pereon de 130 ĝis 170 homoj. Dispelo de manifestacio en Tbiliso en aprilo 1990 finiĝis je 19 mortintoj. Atako kontraŭ la televidstacio en Vilno en januaro 1991 rezultiĝis je mortigo 15 kaj vundiĝo 900 homoj. En tiuj tagoj rokmuzikisto Jurij Ŝevĉuk kantis: “Ĝiba malbono rampas laŭ Litovio...” (Ĝibo en la rusa estas “Gorb”, do ĉiuj komprenis la aludon) kaj plejparto de miaj samaĝuloj subtenis lin. 
“Ni atendas ŝanĝojn!” kantis alia rok-idolo Viktor Coj kaj tiuj vortoj iĝis devizo de la generacio kaj la tempo. Ni postulis ŝanĝojn kaj la ĉefa espero estis la agresema opozicia prezidanto de Rusia SFSR Boris Jelcin. Ni damnos lin kiel alkoĥolulon, korupciulon kaj friponon, sed tio okazos poste. En 1990 ni preskaŭ amis lin. 
Ĉio ĉi vidiĝas en la libro. Dankon la aŭtoro, tiukampe vi vere sukcesis.

Sub branĉoriĉa oksikoko
Ĉu vi iam ĝuis ombron de oksikoko? Tiu ĉi planto altas ne pli ol 20 cm, sed la rusoj ĝuas ĝin tre ofte – plejparte helpe de okcidentaj filmoj kaj libroj, kies aŭtoroj ne estas tro skrupulaj. 
Branĉoriĉa oksikoko – tiel la rusoj nomas fabelecajn historiojn pri sia lando. Ni renkontas ilin ĉiupaŝe kaj se antaŭe tio indignigis, do nun ni jam nur ridas. Speciale famas pri tio Holivudo, kiu kreis la plej brilajn ekzemplojn tiaspecajn. Ĉu vi memoras Lev Andropov el la usona filmo Armagedono? La rusan astronaŭton el la kosmostacio “Mir”, kiu flugis en senpezeco, en ĉapo-uŝanko, ĉiam ebria kaj riparis la maŝinaron frapante ĝin per ferstago? Li estis eĉ pli amuza ol rusaj banditoj el “Turisto”, kiuj pro iu nekomprenebla kialo parolis ukraine (evidente por la usonanoj ĉiuj eks-sovetianoj samas). Mi jam ne parolu pri “Anna Karenina” (tiu kun Sophie Marceau), kie la cara oficiro Vronskij portas sovetiajn epoletojn, drinkas brandon el vodko-glasetoj kaj parolas pri la bolŝevikoj (en 1879!).

Kio kaŭzas tion? Manko de informoj kaj maldeziro serĉi ilin. Ordinara okcidentano havas en sia kapo iom da belaj rusaj klasikaĵoj (Ĉeĥov-Dostojevskij-Tolstoj), teruraĵojn el “Arkipelago Gulago” de Aleksandr Solĵenicin kaj amuzajn kozakojn el animaciaĵoj de Walt Disney. Ĉio ĉio kunfandiĝas en unu bildo, kiu estas aplikata al iu ajn periodo de la rusia historio. Kaj disfloras la oksikoko... 
Mi legis ke Trevor Steele loĝis iam en Orienta Eŭropo aŭ almenaŭ havas personajn spertojn pri tiu ĉi regiono. Tio senteblas en la romano, kiu enhavas multe da detaloj (nomoj, historiaj eventoj ktp), riceveblaj nur persone aŭ helpe de sperta konsultanto-denaskulo. Tamen evidente tiu vivperiodo estis mallonga aŭ konsultado malsufiĉa. Do aperis pluraj eraroj kaj fuŝoj. Mi listigis la plej okulfrapajn, dividante ilin je du partoj: la historiaj kaj la lingvaj.

== Historio kaj vivkutimoj ==
Virve rakontas: en 1939 post anekso de Estonio “NKVD-agentoj mortpafis mian avon kiel “kosmopoliton” (p. 18). 
Kampanjo kontraŭ la intelektuloj akuzataj en adorado de la okcidentaj idealoj (do nomitaj “kosmopolitoj”) komenciĝis en 1948 kaj daŭris ĝis la morto de Stalin en 1953. Ĝi celis bridi dubojn, kiuj povus aperi en la kapoj de sovetiaj civitanoj kiuj vidis la pli riĉan vivon en la kapitalismaj landoj dum liberigo de Eŭropo.

La kampanjo havis fortan antisemitisman akcenton, do plejparto de viktimoj estis judaj artistoj kaj aktivuloj. Multaj estis maldungitaj, kritikataj, ne plu publikigataj ktp. Nur du “kosmopolitoj” estis mortpafitaj – sed ambaŭ estis judoj kaj okazis tio en 1949, dek jarojn post la anekso de Estonio. 

''“Gulago Mordva, koncentrejo por virinoj” (p. 20)''  
Gulago estas mallongigo de la Ĉefa administracio de la puntendaroj kaj malliberejoj – sekcio de NKVD (poste la Ministerio pri internaj aferoj, poste tiu pri justico), kiu regis la malliberejojn en Sovetunio en 1930-1956. Do tio estas nomo de la prizonsistemo, ne de iu ajn malliberejo. En Sovetunio kaj nun en Rusio ĝi estas uzata nur kiel historia termino. Politika prizonulo povus paroli pri lager (puntendaro) aŭ tjurma (prizono, fermita konstruaĵo), sed ne gulago. Mi aldonu ke mordva estas nomo de la ĉevolga etno, kies respubliko nomiĝas Mordvio. Evidente la aŭtoro celis la lastan. Kaj kompreneble neniu nomus tion koncentrejo – la sovetianoj tro bone memoras la Duan mondmiliton, dum kiu pereis 27 milionoj da niaj samlandanoj, el ili pluraj en la naziaj koncentrejoj. 

''“Li [Gorbaĉov] probable savis la vivon de... dekmiloj da aliaj homoj [el gulago]” (p. 21)'' 
Denove konfuzo de malsamaj historiaj periodoj. De 1956 ĝis 1987 pro la kontraŭŝtataj krimoj en Sovetunio estis kondamnitaj 8145 homoj. Maksimuma puntempo estis 10 jaroj. Dekmiloj da politikaj prizonuloj, savitaj de neevitebla pereo estas nura fantaziaĵo. 

''Papirosij (p. 84)'' 
La aŭtoro asertas, ke tio egalas al cigaredoj. Tamen por tiuj lastaj estas uzata preskaŭ samsona rusa vorto sigareti, dum papirosi havas esperanto-version papirosoj kaj signifas nur specon da cigaredoj – sen filtro kaj en maldika papero. 

“Se vi simple foriras de iu loĝloko al alia sen speciala permeso, vi vane klopodos registriĝi aliloke. Kaj se vi ne estas registrita, vi havos grandajn problemojn, eble vi estos arestita” (p. 63). 
Denove la aŭtoro konfuzas malsamajn epokojn. La deviga registriĝo estis enkondukita en Sovetunio en 1932 kiel parto de la novkreita pasporta sistemo. En la 1930-aj jaroj tio vere kreis malfacilaĵojn por la homoj, sed poste reguloj grave ŝanĝiĝis. En la priskribata periodo ĉiujare dekmilionoj da homoj libere migradis tra Sovetunio, pro kio nunaj pensiuloj ofte havas parencojn tra la tuta lando. Registriĝi je nova loko estis facile (krom Moskvo kaj Leningrado) kaj eĉ se oni ne faris tion ĝustatempe maksimuma puno estis... 10 rubloj (inĝeniero lukris normale 120 monate, foje pli). 

“Viktor fakte estis judo, kvankam li, kiel ĉiuj sovetiaj judoj, preferis nomi sin “hebreo” (p. 66). 
En la rusa ekzistas tri vortoj en tiu sencokampo: ''jevrej'' (hebreo), ''iudej'' (judo), ''ĵid'' (judaĉo). Ĝis la fino de la 19a jarcento dominis ''ĵid'' kiu havis neniun negativan sencon kaj markis samtempe etnan kaj religian apartenon (ili koincidis).

Poste ĝin anstataŭis ''jevrej'', kiu ekde la 1920-aj jaroj iĝis normo. Nun ''jevrej'' signifas etnan apartenon, ''iudej'' – la religian (kaj ili ne plu koincidas, ĉar plejparto de la rusiaj judoj estas ateistoj) dum ''ĵid'' estas tre ofenda. Viktor ne preferis nomi sin hebreo, tio simple estis (kaj plu estas) sola uzebla varianto. 

''“La Ruĝa Aremo atakis la doganistojn... kaj mortigis multajn” (p. 76).'' 
Temas pri la eventoj de printempo-somero 1991. Fine de 1990 la registaroj de la baltaj respublikoj, deklarintaj sendependiĝon de Sovetunio, starigis doganejojn laŭlonge de siaj limoj. Tio estis ĉefe simbola akto, krome ili celis preventi elportadon de la varoj dum la kreskanta deficito (la Baltio estis la plej prospera regiono de la lando). Plenumante ordonojn de la federacia registaro oni atakis ilin kiel kontraŭleĝajn instituciojn, batis la doganistojn (ne murdis!) kaj detruis (plej ofte bruligis) la konstruaĵojn. Sed faris tion ne la Ruĝa Armeo (jen plia fuŝo: ekde 1946 ĝi nomiĝis la Sovetia Armeo kaj neniu nomus ĝiajn soldatojn “ruĝarmeanoj” krom ŝerce), sed la specialaj milicaj taĉmentoj (OMON), ĉefe tiuj el Rigo kaj Vilno.

Solaj mortigoj okazis la 31an de julio 1991 en la doganejo apud vilaĝo Medininkai, kie estis murditaj sep homoj. Oni akuzis pri tio la Rigan OMON, kvar milicanoj estis kondamnitaj al la ĝismorta enprizonigo (el ili tri malĉeeste, do plu serĉataj). Mi aldonu ke en aŭgusto 1991 la taĉmento estis evakuita al mia urbo Tjumeno kie transformiĝis al la Tjumena OMON. Mi iom konas la taĉmenton, en septembro 2016 ĉeestis festenon honore al ĝia 25-jariĝo kaj helpis eldoni libron pri ĝia historio. Nun surbaze de ĝi kreiĝas loka filio de la Nacia Gvardio de Rusio. 

“La viroj simple metis slipon sur tablon kaj diris, ke jen la numero de la bankkonto, en kiu Antanas pagu 5% de liaj profitoj” (p. 79).
Tiel la aŭtoro priskribas ĉantaĝon fare de la baltaj banditoj. Mi povas nur ridegi. Ĉu vere? Ĉu 5%? Ĉu ĝire al bankokonto? En la 1990-aj jaroj ĉantaĝo estis amasa afero, fakte normo por la unuaj komercistoj. Por kriŝa (ĵargone: tegmento) ankoraŭ antaŭ kelkaj jaroj pagis ĉiuj entreprenistoj krom tiuj kun rilatoj en milico, FSB kaj prokurorejo kaj minimume 10% de la enspezoj.

Nun oni ĉantaĝas ĉefe kontraŭleĝajn aŭ apudajn komercojn (bordeloj ktp). La pagoj tradicie iras al obŝĉak (ĵargone: komunumaĵo) – krimula kaso, uzata por subaĉeti prizongardistojn kaj policistojn, aĉeti narkotikaĵojn kaj armilojn, lui kaŝejojn ktp. Ĉu iu imagas fari tiajn pagojn per banka ĝiro? Mia imagopovo kolapsas, ja mi scias kiel aspektis kaj agis banditoj tiutempaj.

''“Malmultaj el ŝiaj konatoj, kaj neniu esperantisto, havis privatan aŭton, krom se ili havis altan rangon en la partio aŭ burokrataro” (p. 72).'' 
Mi prezentos nur unu ciferon: en 1990 en Sovetunio estis produktitaj 1 260 000 leĝeraj aŭtoj. Ili estis simplaj, sed sufiĉe fortikaj kaj servis almenaŭ po dek jaroj, ofte pli. Iom tro da aŭtoj por la elituloj, ĉu ne? Same fantazia estas aserto pri malebleco havi personan telefonon (p. 80). Pluraj miaj najbaroj kaj parencoj havis ĝin, inkluzive mian avon, kiu loĝis en vilaĝo.

''Rusa Respubliko (p. 103)'' 
Neniam ekzistis iu ajn Rusa Respubliko, do evidente la aŭtoro celas Rusian Sovetian Federacian Socialisman Respulikon, kiu ekzistis ene de Sovetunio. Eksterlandanoj ofte konfuzas du nociojn, kion neniam faros loĝanto de Rusio: “rusoj” (etno) kaj “rusianoj” (nacio). En Rusio loĝas pli ol 150 etnoj kaj en pluraj regionoj rusoj estas etna malplimulto aŭ preskaŭ tute mankas (kiel en Ĉeĉenio kaj Inguŝio). Pro tio nia lando nomiĝas “Rusia Federacio”, same kiel antaŭe ekzistis Rusia SFSR kaj antaŭe la Rusia imperio. “Rusio por la rusoj” estas slogano de la naciistoj, do almenaŭ la esperantistaro ne sekvu ĝin. 

“Sovetunio kreis unuecan ŝtaton el multaj diversaj landoj kaj landetoj” (p. 119) 
Brila ekzemplo de la erara historia rekonstruo. Surbaze de Sovetunio kreiĝis 15 agnoskitaj kaj pluraj neagnoskitaj ŝtatoj. Sed tio ne signifas ke antaŭe ĝi unuigis ilin. Sovetunio estis la heredanto de la Rusia imperio, nur kun kelkaj perdoj – en 1917 Finnlando kaj Pollando sendependiĝis definitive, Estonio, Latvio kaj Litovio – portempe kaj estis revenigitaj en 1939. Ĝi ne unuigis 15 landojn, sed grandparte kreis ilin kaj respektivajn naciojn. Unuafoje sur la politika mapo de la mondo aperis la ŝtatoj Taĝikio, Kazaĥio, Turkmenio ktp.

Moskvo fakte konturis limojn de tiuj respublikoj kaj nomis homojn interne de ili respektive la taĝikoj, kazaĥoj, turkmenoj ktp. Naciformiĝaj procezoj ne tute finiĝis, do ekzemple en Taĝikio unu jaron post la disfalo de Sovetunio eksplodis sangoverŝa enlanda milito inter la nordaj kaj sudaj taĝikoj kiuj ĝis nun apenaŭ konsideras sin unueca etno.

== La lingvo ==

''Mamuŝka (p. 37)'' 
La aŭtoro ofte metas en la tekston rusajn vortojn latinskribitajn, sed ne ĉiam trafe. Rusa infano povas karese voki la patrinon mamoĉka aŭ mamula, sed ne mamuŝka. Eble tiel parolas la rumanoj aŭ bulgaroj, sed ne ĉiuj slavoj estas la samaj (mirinde, ĉu ne?). 

''Krasnaja Armejskaja (p. 49)'' 
Evidente temas pri Krasnoarmejskaja (Ruĝarmea) – ĉiam skribata unuvorte. 

''Koneŝno (p. 67).'' 
La aŭtoro tradukas ĝin kiel kompreneble, kvankam pli trafa estas certe, dum por kompreneble pli konvenas razumeeca. 

''Tanja Miĥajlovna (p. 90)'' 
En Rusio oni kutimas voki pli aĝajn, altrangajn aŭ estimatajn homojn laŭ kombino de la persona kaj patra nomoj. Do estas normale ke Travis nomis la direktorinon tiel. Sed en neniu kazo li povus kombini Tanja (familiara formo de Tatjana) kun patronomo – tio aspektus kiel moko. 

''Lydia (p. 154, 172)'' 
Oni ofte uzas literon y por transdoni la rusan sonon ы (kvankam mi ne komprenas tiun solvon). Sed en tiu ĉi ina nomo almenaŭ en la rusa aŭdeblas klara i, do kial nepre sekvi la anglalingvan version?

== Amatora kaj kliŝea ==
Mi aldonu kelkajn vortojn pri la eldonaĵo mem. Bedaŭrinde ili ne estos tre laŭdaj. La papero estas blanka, kovrilo mola, sed sufiĉe fortika, la tiparo normala, la folioj bone algluitaj kaj eĉ ne unu eskapis por la tralego. 
Ĝenerale la esperanto-lingvaĵo estas normala – nek eksperimenta, nek anakronisma. Mi nur ne komprenas kial ofte aperas la vorto “afero” en la signifo “aĵo”? Ekzemple “Li prenis aferojn el forno” (p. 38). Ĉu tio estas paŭsaĵo de la angla “thing”? Ankaŭ mi ne tuj komprenis kio estas “subtera trajnservo” (p. 44) kaj nur poste divenis ke temas pri metroo. 

Tamen la enpaĝigo estas tre simpla, mi eĉ nomus ĝin amatora. La romano konsistas el pluraj ĉapitroj, sed ili finiĝas kaj komenciĝas subite – antaŭ leganto aperas blanka spaco, sen iuj ajn numeroj, vortoj, vinjetoj aŭ aliaj eldonsignoj. La kovrilo ankaŭ estas simplega – rustkovrita soldata kasko kun granda truo tra kiu elkreskis dianto. Kian rilaton tiu ĉi postmilita bildo havas al la amaventuro de la juna aŭstraliano en la senorda, sed ankoraŭ paca Sovetunio – mi ne komprenis.

== Resumo ==
Al kiu mi ne rekomendu tiun ĉi libron? Ĝi apenaŭ plaĉos al homoj, kiuj bone konas la historion de Sovetunio aŭ loĝis en la lando en la priskribata epoko. Mi same dubas pri la beletremuloj, kiuj kutimas legi altnivelajn prozaĵojn kun vivaj karakteroj, komplika intrigo kaj profunda psikologia analizo.

Al kiu mi povus rekomendi tiun ĉi libron? Al la ŝatantoj de la verkoj de Trevor Steele kaj al ĉiuj, kiuj deziras iom konatiĝi kun la vivo en Sovetunio en ties lastaj jaroj. Se oni ne estas skrupulema rilate historiajn faktojn kaj kulturajn detalojn, eblos ricevi ĝeneralan imagon pri la respektivaj eventoj. Fakte mi povas imagi preskaŭ iun ajn kun tiu ĉi libro enmane – sur plaĝo, en trajno aŭ dum longa flugo. Neniu literaturo konsistas nur el ĉefverkoj, do se ni havas normalan lingvon, ni devas havi ankaŭ normalan literaturon – kun ties pintoj, fuŝoj kaj meznivelaĵoj, al kiuj laŭ mia opinio apartenas tiu ĉi romano de la fekunda aŭstralia verkisto.

[[Kategorio:Recenzoj]]
[[Kategorio:Libroj]]
[[Kategorio:Sovetunio]]
[[Kategorio:Trevor Steele]]</text>
      <sha1>lgje77jnathnvq89wdctcq5e8yzb9h8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>62836</id>
      <parentid>62835</parentid>
      <timestamp>2022-08-04T10:36:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <comment>/* La lingvo */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20471" xml:space="preserve">{{paĝokapo2
 | titolo     = Amo inter ruinoj: bela fabelo pri enigma lando
 | aŭtoro     = Stanislavo Belov
 | tradukinto = 
 | sekcio     = 
 | antaŭa     = 
 | sekva      = 
 | jaro       = 
 | notoj      = 
 | vikipedio  = 
 | vikicitaro = 
 | kategorioj = Historio de Sovetunio
}}

'''Post vidi proponon recenzi la libron de Trevor Steele “Amo inter ruinoj” mi tuj akceptis ĝin – ne pro tio ke mi speciale ŝatis la verkojn de tiu ĉi aŭtoro (mia antaŭa recenzo pri “Paradizo ŝtelita”[1] ne estis favora), sed ĉar mi opiniis ke la romanon kies intrigo disvolviĝas en la disfalanta Sovetunio prefere juĝu homo kiu persone spertis tiun ĉi epokon. Do mia pritakso nature dividiĝas je du partoj – la beletra kaj historia.''' 

== Serĉante la amon ==
Unue mi mallonge prezentu la intrigon. En 1990 juna aŭstralia esperantisto Travis Siganoff veturas al Sovetunio. Li estas maldekstrema, do esperas trovi alternativon al kapitalisma socio kaj samtempe – novan amon. Lia antaŭa amatino forlasis lin, ĉar li malsukcesis kontentigi ŝian seksan apetiton. Amorado havas sufiĉe grandan lokon en tiu ĉi verko, pli ĝuste en la konduto de la ĉefaj herooj. 

En Kievo li rapide elreviĝas en la virino al kiu ŝi veturis, ĉar lia korespondamikino Marina (ankaŭ esperantistino) preferas havi en lito du partnerojn samtempe (unu el kiuj estas ŝia edzo Paŝa) al kio la vojaĝanto evidente ne pretas. Tamen ŝi rapide (post kvin minutoj) agnoskas sian eraron kaj lasas lin serĉi sian vojon. 

Post migri al Talino li trovas tie alian esperantistinon – la belan estoninon Virve. Ŝi estas koramikino de enigma esperantisto Arimantas (poste li evidentiĝas esti bandito), sed post lia murdo en krima interpafado baldaŭ transiras al sia nova amo – nia aŭstraliano. Ĉio ĉi disvolviĝas en tradicia esperanto-medio (kluboj, kongresoj ktp) sur fono de la agonianta Sovetunio.

== Glata, sed plata ==
Esperantistoj ŝatas fanfaroni, ke Esperanto havas riĉan kulturon, inkluzive la originan literaturon. Espereble tiu aserto pravas, tamen mi ĝis nun ne povas konfirmi ĝin surbaze de la personaj spertoj. Inter malmultaj esperanto-aŭtoroj kies verkojn mi legis, impresis min nur Spomenka Štimec, Cezaro Rossetti kaj Baldur Ragnarsson, kiujn mi facile imagus tradukitaj kaj bone akceptitaj ekster Esperantujo. Aliaj verkistoj, eĉ sufiĉe popularaj kiel Lena Karpunina kaj István Nemere, laŭ mia opinio apartenas al la senfina tendaro de la amatoroj, interesaj nur ene de sia amika aŭ samideana rondo. Mi pensas ke Trevor Steele apartenas al la lasta grupo kaj “Amo inter ruinoj” nur firmigis tiun ĉi opinion.

Li scias rakonti kaj parolas glate, evidente ankaŭ lia buŝparolo estas same vigla kaj senerara. Mi ĝis nun rememoras lian eseon en “Beletra Almanako”[2] kiel brilan ekzemplon de humurplena rakonto. Apenaŭ kredindas ke ambaŭ tekstoj estis verkitaj de la sama homo. Mi klarigu. 

La ĉefa problemo mi konsideras palecon de la personoj. Ĉiuj herooj estas senvivaj, kvazaŭ paperpupoj eltranĉitaj el la kartono kaj ĉiam turnitaj al la leganto per unu flanko. Ili paŝas, pensas, komunikas, amoras, sed ĉion faras monotone, seriozmiene kaj nekredinde racie. En la romano agadas la plej diversaj homoj: juna aŭstraliano, lia estona koramikino, maljuna esperanto-verkisto, bandito-esperantisto (jes ja!), dekoj da aliaj personoj, sed ĉiuj parolas per la sama voĉo kaj tio estas la voĉo de la aŭtoro. 

La dialogoj estas senvivaj kaj eĉ amoras la herooj kvazaŭ laŭ skemo. Jen ekzemple la sceno kie Marina venas en liton de Travis kaj provas amori kun li dum ŝia edzo subrigardas ĉe la pordo.

== “Marina, ĉu ni fermu – eĉ ŝlosu – la pordon?” == 
“Mi promesis al Paŝa, ke se li ne rajtas partopreni, almenaŭ li povos de tempo al tempo spekti”.

“Ho Dio! Ne! Kara Marina, bonvolu vesti vin. Mi faros same. Jes, mi volas dormi kun vi, sed nur dormi. Mi esperas ke vi kompenas”. 

Marina volis ion diri, sed rezignis. Ŝi vestis sin kaj ekkuŝis apud li, sed ne provis plu tuŝi lin. Subite ŝi eksidis kaj lasis fali la kapon kaj preskaŭ plorante diris, “Trevis, pardonu milfoje! Nun mi vere hontas! Nun mi estas la malnova Marina, kiu ankoraŭ ne renkontis Paŝa. Nun mi vin komprenas. Pardonu! Ni ne amoros, sed bonvolu resti mia amiko...”. 

Rapidega evoluo por la virino, kiu kutimas al partnerŝanĝo kaj rigardismo, ĉu ne? Tro rapida por kredigi min. Se Konstantin Stanislavski legus tion li certe ripetus sian faman: “Mi ne kredas!”

== Etoso aŭtentika ==
Por esti justa unue mi laŭdu la verkon. Ĝi enhavas plurajn misojn rilate detalojn, sed ĝenerala etoso estas priskribita korekte kaj trafe.  Sovetunio estas koloso sur argilaj piedoj. Ekonomia kolapso, daŭra lukto en la potenco, kresko de naciismo en la baltiaj landoj, banditoj ĉantaĝas la unuajn komercistojn, ĉie regas ĥaoso kaj necerteco – vere, tiel estis. Mi naskiĝis en 1974, do sufiĉe ĝuis la sovetian epokon, perestrojkon kaj la postajn eventojn.

La aŭtoro trafe rimarkigas ke Miĥail Gorbaĉov estis tiutempe tre nepopulara figuro en sia lando, kontraste al Boris Jelcin, kiu estis lia plej forta oponanto. En la okcidenta mondo la sovetia prezidanto ĝis nun estas adorata kiel homo, kiu detruis la “impreion de malbono” kaj venkis komunismon de interne dum la sovetianoj memoras lin ĉefe kiel malfortan babilemulon, kies ekonomiaj reformoj fiaskis, same kiel la politikaj. En 1990-1991 li aspektis trivita pajlopupo, kiu plu alkroĉiĝis al la Komunisma Partio kaj strikta federacia potenco, kiuj jam perdis ĉian aŭtoritaton. 

Katastrafoj sekvis unu la alian, sed li nur balbutis ke li ne faris tion, ne ordonis, eĉ ne sciis, do ne respondecas. En la kapoj ĉiam pli forte leviĝis la demando: “Se li estas ŝtatestro, li devas scii kaj respondeci. Se li ne scias, nek respondecas pri sia propra lando – kial li ne foriras?”


Viktimoj de la armena pogromo. Bakuo, 1990.

Sendo de armeaj trupoj al Bakuo en januaro 1990 sekvigis pereon de 130 ĝis 170 homoj. Dispelo de manifestacio en Tbiliso en aprilo 1990 finiĝis je 19 mortintoj. Atako kontraŭ la televidstacio en Vilno en januaro 1991 rezultiĝis je mortigo 15 kaj vundiĝo 900 homoj. En tiuj tagoj rokmuzikisto Jurij Ŝevĉuk kantis: “Ĝiba malbono rampas laŭ Litovio...” (Ĝibo en la rusa estas “Gorb”, do ĉiuj komprenis la aludon) kaj plejparto de miaj samaĝuloj subtenis lin. 
“Ni atendas ŝanĝojn!” kantis alia rok-idolo Viktor Coj kaj tiuj vortoj iĝis devizo de la generacio kaj la tempo. Ni postulis ŝanĝojn kaj la ĉefa espero estis la agresema opozicia prezidanto de Rusia SFSR Boris Jelcin. Ni damnos lin kiel alkoĥolulon, korupciulon kaj friponon, sed tio okazos poste. En 1990 ni preskaŭ amis lin. 
Ĉio ĉi vidiĝas en la libro. Dankon la aŭtoro, tiukampe vi vere sukcesis.

Sub branĉoriĉa oksikoko
Ĉu vi iam ĝuis ombron de oksikoko? Tiu ĉi planto altas ne pli ol 20 cm, sed la rusoj ĝuas ĝin tre ofte – plejparte helpe de okcidentaj filmoj kaj libroj, kies aŭtoroj ne estas tro skrupulaj. 
Branĉoriĉa oksikoko – tiel la rusoj nomas fabelecajn historiojn pri sia lando. Ni renkontas ilin ĉiupaŝe kaj se antaŭe tio indignigis, do nun ni jam nur ridas. Speciale famas pri tio Holivudo, kiu kreis la plej brilajn ekzemplojn tiaspecajn. Ĉu vi memoras Lev Andropov el la usona filmo Armagedono? La rusan astronaŭton el la kosmostacio “Mir”, kiu flugis en senpezeco, en ĉapo-uŝanko, ĉiam ebria kaj riparis la maŝinaron frapante ĝin per ferstago? Li estis eĉ pli amuza ol rusaj banditoj el “Turisto”, kiuj pro iu nekomprenebla kialo parolis ukraine (evidente por la usonanoj ĉiuj eks-sovetianoj samas). Mi jam ne parolu pri “Anna Karenina” (tiu kun Sophie Marceau), kie la cara oficiro Vronskij portas sovetiajn epoletojn, drinkas brandon el vodko-glasetoj kaj parolas pri la bolŝevikoj (en 1879!).

Kio kaŭzas tion? Manko de informoj kaj maldeziro serĉi ilin. Ordinara okcidentano havas en sia kapo iom da belaj rusaj klasikaĵoj (Ĉeĥov-Dostojevskij-Tolstoj), teruraĵojn el “Arkipelago Gulago” de Aleksandr Solĵenicin kaj amuzajn kozakojn el animaciaĵoj de Walt Disney. Ĉio ĉio kunfandiĝas en unu bildo, kiu estas aplikata al iu ajn periodo de la rusia historio. Kaj disfloras la oksikoko... 
Mi legis ke Trevor Steele loĝis iam en Orienta Eŭropo aŭ almenaŭ havas personajn spertojn pri tiu ĉi regiono. Tio senteblas en la romano, kiu enhavas multe da detaloj (nomoj, historiaj eventoj ktp), riceveblaj nur persone aŭ helpe de sperta konsultanto-denaskulo. Tamen evidente tiu vivperiodo estis mallonga aŭ konsultado malsufiĉa. Do aperis pluraj eraroj kaj fuŝoj. Mi listigis la plej okulfrapajn, dividante ilin je du partoj: la historiaj kaj la lingvaj.

== Historio kaj vivkutimoj ==
Virve rakontas: en 1939 post anekso de Estonio “NKVD-agentoj mortpafis mian avon kiel “kosmopoliton” (p. 18). 
Kampanjo kontraŭ la intelektuloj akuzataj en adorado de la okcidentaj idealoj (do nomitaj “kosmopolitoj”) komenciĝis en 1948 kaj daŭris ĝis la morto de Stalin en 1953. Ĝi celis bridi dubojn, kiuj povus aperi en la kapoj de sovetiaj civitanoj kiuj vidis la pli riĉan vivon en la kapitalismaj landoj dum liberigo de Eŭropo.

La kampanjo havis fortan antisemitisman akcenton, do plejparto de viktimoj estis judaj artistoj kaj aktivuloj. Multaj estis maldungitaj, kritikataj, ne plu publikigataj ktp. Nur du “kosmopolitoj” estis mortpafitaj – sed ambaŭ estis judoj kaj okazis tio en 1949, dek jarojn post la anekso de Estonio. 

''“Gulago Mordva, koncentrejo por virinoj” (p. 20)''  
Gulago estas mallongigo de la Ĉefa administracio de la puntendaroj kaj malliberejoj – sekcio de NKVD (poste la Ministerio pri internaj aferoj, poste tiu pri justico), kiu regis la malliberejojn en Sovetunio en 1930-1956. Do tio estas nomo de la prizonsistemo, ne de iu ajn malliberejo. En Sovetunio kaj nun en Rusio ĝi estas uzata nur kiel historia termino. Politika prizonulo povus paroli pri lager (puntendaro) aŭ tjurma (prizono, fermita konstruaĵo), sed ne gulago. Mi aldonu ke mordva estas nomo de la ĉevolga etno, kies respubliko nomiĝas Mordvio. Evidente la aŭtoro celis la lastan. Kaj kompreneble neniu nomus tion koncentrejo – la sovetianoj tro bone memoras la Duan mondmiliton, dum kiu pereis 27 milionoj da niaj samlandanoj, el ili pluraj en la naziaj koncentrejoj. 

''“Li [Gorbaĉov] probable savis la vivon de... dekmiloj da aliaj homoj [el gulago]” (p. 21)'' 
Denove konfuzo de malsamaj historiaj periodoj. De 1956 ĝis 1987 pro la kontraŭŝtataj krimoj en Sovetunio estis kondamnitaj 8145 homoj. Maksimuma puntempo estis 10 jaroj. Dekmiloj da politikaj prizonuloj, savitaj de neevitebla pereo estas nura fantaziaĵo. 

''Papirosij (p. 84)'' 
La aŭtoro asertas, ke tio egalas al cigaredoj. Tamen por tiuj lastaj estas uzata preskaŭ samsona rusa vorto sigareti, dum papirosi havas esperanto-version papirosoj kaj signifas nur specon da cigaredoj – sen filtro kaj en maldika papero. 

“Se vi simple foriras de iu loĝloko al alia sen speciala permeso, vi vane klopodos registriĝi aliloke. Kaj se vi ne estas registrita, vi havos grandajn problemojn, eble vi estos arestita” (p. 63). 
Denove la aŭtoro konfuzas malsamajn epokojn. La deviga registriĝo estis enkondukita en Sovetunio en 1932 kiel parto de la novkreita pasporta sistemo. En la 1930-aj jaroj tio vere kreis malfacilaĵojn por la homoj, sed poste reguloj grave ŝanĝiĝis. En la priskribata periodo ĉiujare dekmilionoj da homoj libere migradis tra Sovetunio, pro kio nunaj pensiuloj ofte havas parencojn tra la tuta lando. Registriĝi je nova loko estis facile (krom Moskvo kaj Leningrado) kaj eĉ se oni ne faris tion ĝustatempe maksimuma puno estis... 10 rubloj (inĝeniero lukris normale 120 monate, foje pli). 

“Viktor fakte estis judo, kvankam li, kiel ĉiuj sovetiaj judoj, preferis nomi sin “hebreo” (p. 66). 
En la rusa ekzistas tri vortoj en tiu sencokampo: ''jevrej'' (hebreo), ''iudej'' (judo), ''ĵid'' (judaĉo). Ĝis la fino de la 19a jarcento dominis ''ĵid'' kiu havis neniun negativan sencon kaj markis samtempe etnan kaj religian apartenon (ili koincidis).

Poste ĝin anstataŭis ''jevrej'', kiu ekde la 1920-aj jaroj iĝis normo. Nun ''jevrej'' signifas etnan apartenon, ''iudej'' – la religian (kaj ili ne plu koincidas, ĉar plejparto de la rusiaj judoj estas ateistoj) dum ''ĵid'' estas tre ofenda. Viktor ne preferis nomi sin hebreo, tio simple estis (kaj plu estas) sola uzebla varianto. 

''“La Ruĝa Aremo atakis la doganistojn... kaj mortigis multajn” (p. 76).'' 
Temas pri la eventoj de printempo-somero 1991. Fine de 1990 la registaroj de la baltaj respublikoj, deklarintaj sendependiĝon de Sovetunio, starigis doganejojn laŭlonge de siaj limoj. Tio estis ĉefe simbola akto, krome ili celis preventi elportadon de la varoj dum la kreskanta deficito (la Baltio estis la plej prospera regiono de la lando). Plenumante ordonojn de la federacia registaro oni atakis ilin kiel kontraŭleĝajn instituciojn, batis la doganistojn (ne murdis!) kaj detruis (plej ofte bruligis) la konstruaĵojn. Sed faris tion ne la Ruĝa Armeo (jen plia fuŝo: ekde 1946 ĝi nomiĝis la Sovetia Armeo kaj neniu nomus ĝiajn soldatojn “ruĝarmeanoj” krom ŝerce), sed la specialaj milicaj taĉmentoj (OMON), ĉefe tiuj el Rigo kaj Vilno.

Solaj mortigoj okazis la 31an de julio 1991 en la doganejo apud vilaĝo Medininkai, kie estis murditaj sep homoj. Oni akuzis pri tio la Rigan OMON, kvar milicanoj estis kondamnitaj al la ĝismorta enprizonigo (el ili tri malĉeeste, do plu serĉataj). Mi aldonu ke en aŭgusto 1991 la taĉmento estis evakuita al mia urbo Tjumeno kie transformiĝis al la Tjumena OMON. Mi iom konas la taĉmenton, en septembro 2016 ĉeestis festenon honore al ĝia 25-jariĝo kaj helpis eldoni libron pri ĝia historio. Nun surbaze de ĝi kreiĝas loka filio de la Nacia Gvardio de Rusio. 

“La viroj simple metis slipon sur tablon kaj diris, ke jen la numero de la bankkonto, en kiu Antanas pagu 5% de liaj profitoj” (p. 79).
Tiel la aŭtoro priskribas ĉantaĝon fare de la baltaj banditoj. Mi povas nur ridegi. Ĉu vere? Ĉu 5%? Ĉu ĝire al bankokonto? En la 1990-aj jaroj ĉantaĝo estis amasa afero, fakte normo por la unuaj komercistoj. Por kriŝa (ĵargone: tegmento) ankoraŭ antaŭ kelkaj jaroj pagis ĉiuj entreprenistoj krom tiuj kun rilatoj en milico, FSB kaj prokurorejo kaj minimume 10% de la enspezoj.

Nun oni ĉantaĝas ĉefe kontraŭleĝajn aŭ apudajn komercojn (bordeloj ktp). La pagoj tradicie iras al obŝĉak (ĵargone: komunumaĵo) – krimula kaso, uzata por subaĉeti prizongardistojn kaj policistojn, aĉeti narkotikaĵojn kaj armilojn, lui kaŝejojn ktp. Ĉu iu imagas fari tiajn pagojn per banka ĝiro? Mia imagopovo kolapsas, ja mi scias kiel aspektis kaj agis banditoj tiutempaj.

''“Malmultaj el ŝiaj konatoj, kaj neniu esperantisto, havis privatan aŭton, krom se ili havis altan rangon en la partio aŭ burokrataro” (p. 72).'' 
Mi prezentos nur unu ciferon: en 1990 en Sovetunio estis produktitaj 1 260 000 leĝeraj aŭtoj. Ili estis simplaj, sed sufiĉe fortikaj kaj servis almenaŭ po dek jaroj, ofte pli. Iom tro da aŭtoj por la elituloj, ĉu ne? Same fantazia estas aserto pri malebleco havi personan telefonon (p. 80). Pluraj miaj najbaroj kaj parencoj havis ĝin, inkluzive mian avon, kiu loĝis en vilaĝo.

''Rusa Respubliko (p. 103)'' 
Neniam ekzistis iu ajn Rusa Respubliko, do evidente la aŭtoro celas Rusian Sovetian Federacian Socialisman Respulikon, kiu ekzistis ene de Sovetunio. Eksterlandanoj ofte konfuzas du nociojn, kion neniam faros loĝanto de Rusio: “rusoj” (etno) kaj “rusianoj” (nacio). En Rusio loĝas pli ol 150 etnoj kaj en pluraj regionoj rusoj estas etna malplimulto aŭ preskaŭ tute mankas (kiel en Ĉeĉenio kaj Inguŝio). Pro tio nia lando nomiĝas “Rusia Federacio”, same kiel antaŭe ekzistis Rusia SFSR kaj antaŭe la Rusia imperio. “Rusio por la rusoj” estas slogano de la naciistoj, do almenaŭ la esperantistaro ne sekvu ĝin. 

“Sovetunio kreis unuecan ŝtaton el multaj diversaj landoj kaj landetoj” (p. 119) 
Brila ekzemplo de la erara historia rekonstruo. Surbaze de Sovetunio kreiĝis 15 agnoskitaj kaj pluraj neagnoskitaj ŝtatoj. Sed tio ne signifas ke antaŭe ĝi unuigis ilin. Sovetunio estis la heredanto de la Rusia imperio, nur kun kelkaj perdoj – en 1917 Finnlando kaj Pollando sendependiĝis definitive, Estonio, Latvio kaj Litovio – portempe kaj estis revenigitaj en 1939. Ĝi ne unuigis 15 landojn, sed grandparte kreis ilin kaj respektivajn naciojn. Unuafoje sur la politika mapo de la mondo aperis la ŝtatoj Taĝikio, Kazaĥio, Turkmenio ktp.

Moskvo fakte konturis limojn de tiuj respublikoj kaj nomis homojn interne de ili respektive la taĝikoj, kazaĥoj, turkmenoj ktp. Naciformiĝaj procezoj ne tute finiĝis, do ekzemple en Taĝikio unu jaron post la disfalo de Sovetunio eksplodis sangoverŝa enlanda milito inter la nordaj kaj sudaj taĝikoj kiuj ĝis nun apenaŭ konsideras sin unueca etno.

== La lingvo ==

''Mamuŝka (p. 37)'' 

La aŭtoro ofte metas en la tekston rusajn vortojn latinskribitajn, sed ne ĉiam trafe. Rusa infano povas karese voki la patrinon mamoĉka aŭ mamula, sed ne mamuŝka. Eble tiel parolas la rumanoj aŭ bulgaroj, sed ne ĉiuj slavoj estas la samaj (mirinde, ĉu ne?). 

''Krasnaja Armejskaja (p. 49)'' 

Evidente temas pri Krasnoarmejskaja (Ruĝarmea) – ĉiam skribata unuvorte. 

''Koneŝno (p. 67)'' 

La aŭtoro tradukas ĝin kiel kompreneble, kvankam pli trafa estas certe, dum por kompreneble pli konvenas razumeeca. 

''Tanja Miĥajlovna (p. 90)'' 

En Rusio oni kutimas voki pli aĝajn, altrangajn aŭ estimatajn homojn laŭ kombino de la persona kaj patra nomoj. Do estas normale ke Travis nomis la direktorinon tiel. Sed en neniu kazo li povus kombini Tanja (familiara formo de Tatjana) kun patronomo – tio aspektus kiel moko. 

''Lydia (p. 154, 172)'' 

Oni ofte uzas literon y por transdoni la rusan sonon ы (kvankam mi ne komprenas tiun solvon). Sed en tiu ĉi ina nomo almenaŭ en la rusa aŭdeblas klara i, do kial nepre sekvi la anglalingvan version?

== Amatora kaj kliŝea ==
Mi aldonu kelkajn vortojn pri la eldonaĵo mem. Bedaŭrinde ili ne estos tre laŭdaj. La papero estas blanka, kovrilo mola, sed sufiĉe fortika, la tiparo normala, la folioj bone algluitaj kaj eĉ ne unu eskapis por la tralego. 
Ĝenerale la esperanto-lingvaĵo estas normala – nek eksperimenta, nek anakronisma. Mi nur ne komprenas kial ofte aperas la vorto “afero” en la signifo “aĵo”? Ekzemple “Li prenis aferojn el forno” (p. 38). Ĉu tio estas paŭsaĵo de la angla “thing”? Ankaŭ mi ne tuj komprenis kio estas “subtera trajnservo” (p. 44) kaj nur poste divenis ke temas pri metroo. 

Tamen la enpaĝigo estas tre simpla, mi eĉ nomus ĝin amatora. La romano konsistas el pluraj ĉapitroj, sed ili finiĝas kaj komenciĝas subite – antaŭ leganto aperas blanka spaco, sen iuj ajn numeroj, vortoj, vinjetoj aŭ aliaj eldonsignoj. La kovrilo ankaŭ estas simplega – rustkovrita soldata kasko kun granda truo tra kiu elkreskis dianto. Kian rilaton tiu ĉi postmilita bildo havas al la amaventuro de la juna aŭstraliano en la senorda, sed ankoraŭ paca Sovetunio – mi ne komprenis.

== Resumo ==
Al kiu mi ne rekomendu tiun ĉi libron? Ĝi apenaŭ plaĉos al homoj, kiuj bone konas la historion de Sovetunio aŭ loĝis en la lando en la priskribata epoko. Mi same dubas pri la beletremuloj, kiuj kutimas legi altnivelajn prozaĵojn kun vivaj karakteroj, komplika intrigo kaj profunda psikologia analizo.

Al kiu mi povus rekomendi tiun ĉi libron? Al la ŝatantoj de la verkoj de Trevor Steele kaj al ĉiuj, kiuj deziras iom konatiĝi kun la vivo en Sovetunio en ties lastaj jaroj. Se oni ne estas skrupulema rilate historiajn faktojn kaj kulturajn detalojn, eblos ricevi ĝeneralan imagon pri la respektivaj eventoj. Fakte mi povas imagi preskaŭ iun ajn kun tiu ĉi libro enmane – sur plaĝo, en trajno aŭ dum longa flugo. Neniu literaturo konsistas nur el ĉefverkoj, do se ni havas normalan lingvon, ni devas havi ankaŭ normalan literaturon – kun ties pintoj, fuŝoj kaj meznivelaĵoj, al kiuj laŭ mia opinio apartenas tiu ĉi romano de la fekunda aŭstralia verkisto.

[[Kategorio:Recenzoj]]
[[Kategorio:Libroj]]
[[Kategorio:Sovetunio]]
[[Kategorio:Trevor Steele]]</text>
      <sha1>78w0miazmo42x4pkwqdate8600scl2d</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>62837</id>
      <parentid>62836</parentid>
      <timestamp>2022-08-04T10:37:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <comment>/* Historio kaj vivkutimoj */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20496" xml:space="preserve">{{paĝokapo2
 | titolo     = Amo inter ruinoj: bela fabelo pri enigma lando
 | aŭtoro     = Stanislavo Belov
 | tradukinto = 
 | sekcio     = 
 | antaŭa     = 
 | sekva      = 
 | jaro       = 
 | notoj      = 
 | vikipedio  = 
 | vikicitaro = 
 | kategorioj = Historio de Sovetunio
}}

'''Post vidi proponon recenzi la libron de Trevor Steele “Amo inter ruinoj” mi tuj akceptis ĝin – ne pro tio ke mi speciale ŝatis la verkojn de tiu ĉi aŭtoro (mia antaŭa recenzo pri “Paradizo ŝtelita”[1] ne estis favora), sed ĉar mi opiniis ke la romanon kies intrigo disvolviĝas en la disfalanta Sovetunio prefere juĝu homo kiu persone spertis tiun ĉi epokon. Do mia pritakso nature dividiĝas je du partoj – la beletra kaj historia.''' 

== Serĉante la amon ==
Unue mi mallonge prezentu la intrigon. En 1990 juna aŭstralia esperantisto Travis Siganoff veturas al Sovetunio. Li estas maldekstrema, do esperas trovi alternativon al kapitalisma socio kaj samtempe – novan amon. Lia antaŭa amatino forlasis lin, ĉar li malsukcesis kontentigi ŝian seksan apetiton. Amorado havas sufiĉe grandan lokon en tiu ĉi verko, pli ĝuste en la konduto de la ĉefaj herooj. 

En Kievo li rapide elreviĝas en la virino al kiu ŝi veturis, ĉar lia korespondamikino Marina (ankaŭ esperantistino) preferas havi en lito du partnerojn samtempe (unu el kiuj estas ŝia edzo Paŝa) al kio la vojaĝanto evidente ne pretas. Tamen ŝi rapide (post kvin minutoj) agnoskas sian eraron kaj lasas lin serĉi sian vojon. 

Post migri al Talino li trovas tie alian esperantistinon – la belan estoninon Virve. Ŝi estas koramikino de enigma esperantisto Arimantas (poste li evidentiĝas esti bandito), sed post lia murdo en krima interpafado baldaŭ transiras al sia nova amo – nia aŭstraliano. Ĉio ĉi disvolviĝas en tradicia esperanto-medio (kluboj, kongresoj ktp) sur fono de la agonianta Sovetunio.

== Glata, sed plata ==
Esperantistoj ŝatas fanfaroni, ke Esperanto havas riĉan kulturon, inkluzive la originan literaturon. Espereble tiu aserto pravas, tamen mi ĝis nun ne povas konfirmi ĝin surbaze de la personaj spertoj. Inter malmultaj esperanto-aŭtoroj kies verkojn mi legis, impresis min nur Spomenka Štimec, Cezaro Rossetti kaj Baldur Ragnarsson, kiujn mi facile imagus tradukitaj kaj bone akceptitaj ekster Esperantujo. Aliaj verkistoj, eĉ sufiĉe popularaj kiel Lena Karpunina kaj István Nemere, laŭ mia opinio apartenas al la senfina tendaro de la amatoroj, interesaj nur ene de sia amika aŭ samideana rondo. Mi pensas ke Trevor Steele apartenas al la lasta grupo kaj “Amo inter ruinoj” nur firmigis tiun ĉi opinion.

Li scias rakonti kaj parolas glate, evidente ankaŭ lia buŝparolo estas same vigla kaj senerara. Mi ĝis nun rememoras lian eseon en “Beletra Almanako”[2] kiel brilan ekzemplon de humurplena rakonto. Apenaŭ kredindas ke ambaŭ tekstoj estis verkitaj de la sama homo. Mi klarigu. 

La ĉefa problemo mi konsideras palecon de la personoj. Ĉiuj herooj estas senvivaj, kvazaŭ paperpupoj eltranĉitaj el la kartono kaj ĉiam turnitaj al la leganto per unu flanko. Ili paŝas, pensas, komunikas, amoras, sed ĉion faras monotone, seriozmiene kaj nekredinde racie. En la romano agadas la plej diversaj homoj: juna aŭstraliano, lia estona koramikino, maljuna esperanto-verkisto, bandito-esperantisto (jes ja!), dekoj da aliaj personoj, sed ĉiuj parolas per la sama voĉo kaj tio estas la voĉo de la aŭtoro. 

La dialogoj estas senvivaj kaj eĉ amoras la herooj kvazaŭ laŭ skemo. Jen ekzemple la sceno kie Marina venas en liton de Travis kaj provas amori kun li dum ŝia edzo subrigardas ĉe la pordo.

== “Marina, ĉu ni fermu – eĉ ŝlosu – la pordon?” == 
“Mi promesis al Paŝa, ke se li ne rajtas partopreni, almenaŭ li povos de tempo al tempo spekti”.

“Ho Dio! Ne! Kara Marina, bonvolu vesti vin. Mi faros same. Jes, mi volas dormi kun vi, sed nur dormi. Mi esperas ke vi kompenas”. 

Marina volis ion diri, sed rezignis. Ŝi vestis sin kaj ekkuŝis apud li, sed ne provis plu tuŝi lin. Subite ŝi eksidis kaj lasis fali la kapon kaj preskaŭ plorante diris, “Trevis, pardonu milfoje! Nun mi vere hontas! Nun mi estas la malnova Marina, kiu ankoraŭ ne renkontis Paŝa. Nun mi vin komprenas. Pardonu! Ni ne amoros, sed bonvolu resti mia amiko...”. 

Rapidega evoluo por la virino, kiu kutimas al partnerŝanĝo kaj rigardismo, ĉu ne? Tro rapida por kredigi min. Se Konstantin Stanislavski legus tion li certe ripetus sian faman: “Mi ne kredas!”

== Etoso aŭtentika ==
Por esti justa unue mi laŭdu la verkon. Ĝi enhavas plurajn misojn rilate detalojn, sed ĝenerala etoso estas priskribita korekte kaj trafe.  Sovetunio estas koloso sur argilaj piedoj. Ekonomia kolapso, daŭra lukto en la potenco, kresko de naciismo en la baltiaj landoj, banditoj ĉantaĝas la unuajn komercistojn, ĉie regas ĥaoso kaj necerteco – vere, tiel estis. Mi naskiĝis en 1974, do sufiĉe ĝuis la sovetian epokon, perestrojkon kaj la postajn eventojn.

La aŭtoro trafe rimarkigas ke Miĥail Gorbaĉov estis tiutempe tre nepopulara figuro en sia lando, kontraste al Boris Jelcin, kiu estis lia plej forta oponanto. En la okcidenta mondo la sovetia prezidanto ĝis nun estas adorata kiel homo, kiu detruis la “impreion de malbono” kaj venkis komunismon de interne dum la sovetianoj memoras lin ĉefe kiel malfortan babilemulon, kies ekonomiaj reformoj fiaskis, same kiel la politikaj. En 1990-1991 li aspektis trivita pajlopupo, kiu plu alkroĉiĝis al la Komunisma Partio kaj strikta federacia potenco, kiuj jam perdis ĉian aŭtoritaton. 

Katastrafoj sekvis unu la alian, sed li nur balbutis ke li ne faris tion, ne ordonis, eĉ ne sciis, do ne respondecas. En la kapoj ĉiam pli forte leviĝis la demando: “Se li estas ŝtatestro, li devas scii kaj respondeci. Se li ne scias, nek respondecas pri sia propra lando – kial li ne foriras?”


Viktimoj de la armena pogromo. Bakuo, 1990.

Sendo de armeaj trupoj al Bakuo en januaro 1990 sekvigis pereon de 130 ĝis 170 homoj. Dispelo de manifestacio en Tbiliso en aprilo 1990 finiĝis je 19 mortintoj. Atako kontraŭ la televidstacio en Vilno en januaro 1991 rezultiĝis je mortigo 15 kaj vundiĝo 900 homoj. En tiuj tagoj rokmuzikisto Jurij Ŝevĉuk kantis: “Ĝiba malbono rampas laŭ Litovio...” (Ĝibo en la rusa estas “Gorb”, do ĉiuj komprenis la aludon) kaj plejparto de miaj samaĝuloj subtenis lin. 
“Ni atendas ŝanĝojn!” kantis alia rok-idolo Viktor Coj kaj tiuj vortoj iĝis devizo de la generacio kaj la tempo. Ni postulis ŝanĝojn kaj la ĉefa espero estis la agresema opozicia prezidanto de Rusia SFSR Boris Jelcin. Ni damnos lin kiel alkoĥolulon, korupciulon kaj friponon, sed tio okazos poste. En 1990 ni preskaŭ amis lin. 
Ĉio ĉi vidiĝas en la libro. Dankon la aŭtoro, tiukampe vi vere sukcesis.

Sub branĉoriĉa oksikoko
Ĉu vi iam ĝuis ombron de oksikoko? Tiu ĉi planto altas ne pli ol 20 cm, sed la rusoj ĝuas ĝin tre ofte – plejparte helpe de okcidentaj filmoj kaj libroj, kies aŭtoroj ne estas tro skrupulaj. 
Branĉoriĉa oksikoko – tiel la rusoj nomas fabelecajn historiojn pri sia lando. Ni renkontas ilin ĉiupaŝe kaj se antaŭe tio indignigis, do nun ni jam nur ridas. Speciale famas pri tio Holivudo, kiu kreis la plej brilajn ekzemplojn tiaspecajn. Ĉu vi memoras Lev Andropov el la usona filmo Armagedono? La rusan astronaŭton el la kosmostacio “Mir”, kiu flugis en senpezeco, en ĉapo-uŝanko, ĉiam ebria kaj riparis la maŝinaron frapante ĝin per ferstago? Li estis eĉ pli amuza ol rusaj banditoj el “Turisto”, kiuj pro iu nekomprenebla kialo parolis ukraine (evidente por la usonanoj ĉiuj eks-sovetianoj samas). Mi jam ne parolu pri “Anna Karenina” (tiu kun Sophie Marceau), kie la cara oficiro Vronskij portas sovetiajn epoletojn, drinkas brandon el vodko-glasetoj kaj parolas pri la bolŝevikoj (en 1879!).

Kio kaŭzas tion? Manko de informoj kaj maldeziro serĉi ilin. Ordinara okcidentano havas en sia kapo iom da belaj rusaj klasikaĵoj (Ĉeĥov-Dostojevskij-Tolstoj), teruraĵojn el “Arkipelago Gulago” de Aleksandr Solĵenicin kaj amuzajn kozakojn el animaciaĵoj de Walt Disney. Ĉio ĉio kunfandiĝas en unu bildo, kiu estas aplikata al iu ajn periodo de la rusia historio. Kaj disfloras la oksikoko... 
Mi legis ke Trevor Steele loĝis iam en Orienta Eŭropo aŭ almenaŭ havas personajn spertojn pri tiu ĉi regiono. Tio senteblas en la romano, kiu enhavas multe da detaloj (nomoj, historiaj eventoj ktp), riceveblaj nur persone aŭ helpe de sperta konsultanto-denaskulo. Tamen evidente tiu vivperiodo estis mallonga aŭ konsultado malsufiĉa. Do aperis pluraj eraroj kaj fuŝoj. Mi listigis la plej okulfrapajn, dividante ilin je du partoj: la historiaj kaj la lingvaj.

== Historio kaj vivkutimoj ==
''Virve rakontas: en 1939 post anekso de Estonio “NKVD-agentoj mortpafis mian avon kiel “kosmopoliton” (p. 18).'' 

Kampanjo kontraŭ la intelektuloj akuzataj en adorado de la okcidentaj idealoj (do nomitaj “kosmopolitoj”) komenciĝis en 1948 kaj daŭris ĝis la morto de Stalin en 1953. Ĝi celis bridi dubojn, kiuj povus aperi en la kapoj de sovetiaj civitanoj kiuj vidis la pli riĉan vivon en la kapitalismaj landoj dum liberigo de Eŭropo.

La kampanjo havis fortan antisemitisman akcenton, do plejparto de viktimoj estis judaj artistoj kaj aktivuloj. Multaj estis maldungitaj, kritikataj, ne plu publikigataj ktp. Nur du “kosmopolitoj” estis mortpafitaj – sed ambaŭ estis judoj kaj okazis tio en 1949, dek jarojn post la anekso de Estonio. 

''“Gulago Mordva, koncentrejo por virinoj” (p. 20)'' 
 
Gulago estas mallongigo de la Ĉefa administracio de la puntendaroj kaj malliberejoj – sekcio de NKVD (poste la Ministerio pri internaj aferoj, poste tiu pri justico), kiu regis la malliberejojn en Sovetunio en 1930-1956. Do tio estas nomo de la prizonsistemo, ne de iu ajn malliberejo. En Sovetunio kaj nun en Rusio ĝi estas uzata nur kiel historia termino. Politika prizonulo povus paroli pri lager (puntendaro) aŭ tjurma (prizono, fermita konstruaĵo), sed ne gulago. Mi aldonu ke mordva estas nomo de la ĉevolga etno, kies respubliko nomiĝas Mordvio. Evidente la aŭtoro celis la lastan. Kaj kompreneble neniu nomus tion koncentrejo – la sovetianoj tro bone memoras la Duan mondmiliton, dum kiu pereis 27 milionoj da niaj samlandanoj, el ili pluraj en la naziaj koncentrejoj. 

''“Li [Gorbaĉov] probable savis la vivon de... dekmiloj da aliaj homoj [el gulago]” (p. 21)'' 

Denove konfuzo de malsamaj historiaj periodoj. De 1956 ĝis 1987 pro la kontraŭŝtataj krimoj en Sovetunio estis kondamnitaj 8145 homoj. Maksimuma puntempo estis 10 jaroj. Dekmiloj da politikaj prizonuloj, savitaj de neevitebla pereo estas nura fantaziaĵo. 

''Papirosij (p. 84)'' 

La aŭtoro asertas, ke tio egalas al cigaredoj. Tamen por tiuj lastaj estas uzata preskaŭ samsona rusa vorto sigareti, dum papirosi havas esperanto-version papirosoj kaj signifas nur specon da cigaredoj – sen filtro kaj en maldika papero. 

''“Se vi simple foriras de iu loĝloko al alia sen speciala permeso, vi vane klopodos registriĝi aliloke. Kaj se vi ne estas registrita, vi havos grandajn problemojn, eble vi estos arestita” (p. 63).'' 

Denove la aŭtoro konfuzas malsamajn epokojn. La deviga registriĝo estis enkondukita en Sovetunio en 1932 kiel parto de la novkreita pasporta sistemo. En la 1930-aj jaroj tio vere kreis malfacilaĵojn por la homoj, sed poste reguloj grave ŝanĝiĝis. En la priskribata periodo ĉiujare dekmilionoj da homoj libere migradis tra Sovetunio, pro kio nunaj pensiuloj ofte havas parencojn tra la tuta lando. Registriĝi je nova loko estis facile (krom Moskvo kaj Leningrado) kaj eĉ se oni ne faris tion ĝustatempe maksimuma puno estis... 10 rubloj (inĝeniero lukris normale 120 monate, foje pli). 

''“Viktor fakte estis judo, kvankam li, kiel ĉiuj sovetiaj judoj, preferis nomi sin “hebreo” (p. 66).'' 

En la rusa ekzistas tri vortoj en tiu sencokampo: ''jevrej'' (hebreo), ''iudej'' (judo), ''ĵid'' (judaĉo). Ĝis la fino de la 19a jarcento dominis ''ĵid'' kiu havis neniun negativan sencon kaj markis samtempe etnan kaj religian apartenon (ili koincidis).

Poste ĝin anstataŭis ''jevrej'', kiu ekde la 1920-aj jaroj iĝis normo. Nun ''jevrej'' signifas etnan apartenon, ''iudej'' – la religian (kaj ili ne plu koincidas, ĉar plejparto de la rusiaj judoj estas ateistoj) dum ''ĵid'' estas tre ofenda. Viktor ne preferis nomi sin hebreo, tio simple estis (kaj plu estas) sola uzebla varianto. 

''“La Ruĝa Aremo atakis la doganistojn... kaj mortigis multajn” (p. 76).'' 

Temas pri la eventoj de printempo-somero 1991. Fine de 1990 la registaroj de la baltaj respublikoj, deklarintaj sendependiĝon de Sovetunio, starigis doganejojn laŭlonge de siaj limoj. Tio estis ĉefe simbola akto, krome ili celis preventi elportadon de la varoj dum la kreskanta deficito (la Baltio estis la plej prospera regiono de la lando). Plenumante ordonojn de la federacia registaro oni atakis ilin kiel kontraŭleĝajn instituciojn, batis la doganistojn (ne murdis!) kaj detruis (plej ofte bruligis) la konstruaĵojn. Sed faris tion ne la Ruĝa Armeo (jen plia fuŝo: ekde 1946 ĝi nomiĝis la Sovetia Armeo kaj neniu nomus ĝiajn soldatojn “ruĝarmeanoj” krom ŝerce), sed la specialaj milicaj taĉmentoj (OMON), ĉefe tiuj el Rigo kaj Vilno.

Solaj mortigoj okazis la 31an de julio 1991 en la doganejo apud vilaĝo Medininkai, kie estis murditaj sep homoj. Oni akuzis pri tio la Rigan OMON, kvar milicanoj estis kondamnitaj al la ĝismorta enprizonigo (el ili tri malĉeeste, do plu serĉataj). Mi aldonu ke en aŭgusto 1991 la taĉmento estis evakuita al mia urbo Tjumeno kie transformiĝis al la Tjumena OMON. Mi iom konas la taĉmenton, en septembro 2016 ĉeestis festenon honore al ĝia 25-jariĝo kaj helpis eldoni libron pri ĝia historio. Nun surbaze de ĝi kreiĝas loka filio de la Nacia Gvardio de Rusio. 

“La viroj simple metis slipon sur tablon kaj diris, ke jen la numero de la bankkonto, en kiu Antanas pagu 5% de liaj profitoj” (p. 79).
Tiel la aŭtoro priskribas ĉantaĝon fare de la baltaj banditoj. Mi povas nur ridegi. Ĉu vere? Ĉu 5%? Ĉu ĝire al bankokonto? En la 1990-aj jaroj ĉantaĝo estis amasa afero, fakte normo por la unuaj komercistoj. Por kriŝa (ĵargone: tegmento) ankoraŭ antaŭ kelkaj jaroj pagis ĉiuj entreprenistoj krom tiuj kun rilatoj en milico, FSB kaj prokurorejo kaj minimume 10% de la enspezoj.

Nun oni ĉantaĝas ĉefe kontraŭleĝajn aŭ apudajn komercojn (bordeloj ktp). La pagoj tradicie iras al obŝĉak (ĵargone: komunumaĵo) – krimula kaso, uzata por subaĉeti prizongardistojn kaj policistojn, aĉeti narkotikaĵojn kaj armilojn, lui kaŝejojn ktp. Ĉu iu imagas fari tiajn pagojn per banka ĝiro? Mia imagopovo kolapsas, ja mi scias kiel aspektis kaj agis banditoj tiutempaj.

''“Malmultaj el ŝiaj konatoj, kaj neniu esperantisto, havis privatan aŭton, krom se ili havis altan rangon en la partio aŭ burokrataro” (p. 72).'' 

Mi prezentos nur unu ciferon: en 1990 en Sovetunio estis produktitaj 1 260 000 leĝeraj aŭtoj. Ili estis simplaj, sed sufiĉe fortikaj kaj servis almenaŭ po dek jaroj, ofte pli. Iom tro da aŭtoj por la elituloj, ĉu ne? Same fantazia estas aserto pri malebleco havi personan telefonon (p. 80). Pluraj miaj najbaroj kaj parencoj havis ĝin, inkluzive mian avon, kiu loĝis en vilaĝo.

''Rusa Respubliko (p. 103)'' 

Neniam ekzistis iu ajn Rusa Respubliko, do evidente la aŭtoro celas Rusian Sovetian Federacian Socialisman Respulikon, kiu ekzistis ene de Sovetunio. Eksterlandanoj ofte konfuzas du nociojn, kion neniam faros loĝanto de Rusio: “rusoj” (etno) kaj “rusianoj” (nacio). En Rusio loĝas pli ol 150 etnoj kaj en pluraj regionoj rusoj estas etna malplimulto aŭ preskaŭ tute mankas (kiel en Ĉeĉenio kaj Inguŝio). Pro tio nia lando nomiĝas “Rusia Federacio”, same kiel antaŭe ekzistis Rusia SFSR kaj antaŭe la Rusia imperio. “Rusio por la rusoj” estas slogano de la naciistoj, do almenaŭ la esperantistaro ne sekvu ĝin. 

''“Sovetunio kreis unuecan ŝtaton el multaj diversaj landoj kaj landetoj” (p. 119)''

Brila ekzemplo de la erara historia rekonstruo. Surbaze de Sovetunio kreiĝis 15 agnoskitaj kaj pluraj neagnoskitaj ŝtatoj. Sed tio ne signifas ke antaŭe ĝi unuigis ilin. Sovetunio estis la heredanto de la Rusia imperio, nur kun kelkaj perdoj – en 1917 Finnlando kaj Pollando sendependiĝis definitive, Estonio, Latvio kaj Litovio – portempe kaj estis revenigitaj en 1939. Ĝi ne unuigis 15 landojn, sed grandparte kreis ilin kaj respektivajn naciojn. Unuafoje sur la politika mapo de la mondo aperis la ŝtatoj Taĝikio, Kazaĥio, Turkmenio ktp.

Moskvo fakte konturis limojn de tiuj respublikoj kaj nomis homojn interne de ili respektive la taĝikoj, kazaĥoj, turkmenoj ktp. Naciformiĝaj procezoj ne tute finiĝis, do ekzemple en Taĝikio unu jaron post la disfalo de Sovetunio eksplodis sangoverŝa enlanda milito inter la nordaj kaj sudaj taĝikoj kiuj ĝis nun apenaŭ konsideras sin unueca etno.

== La lingvo ==

''Mamuŝka (p. 37)'' 

La aŭtoro ofte metas en la tekston rusajn vortojn latinskribitajn, sed ne ĉiam trafe. Rusa infano povas karese voki la patrinon mamoĉka aŭ mamula, sed ne mamuŝka. Eble tiel parolas la rumanoj aŭ bulgaroj, sed ne ĉiuj slavoj estas la samaj (mirinde, ĉu ne?). 

''Krasnaja Armejskaja (p. 49)'' 

Evidente temas pri Krasnoarmejskaja (Ruĝarmea) – ĉiam skribata unuvorte. 

''Koneŝno (p. 67)'' 

La aŭtoro tradukas ĝin kiel kompreneble, kvankam pli trafa estas certe, dum por kompreneble pli konvenas razumeeca. 

''Tanja Miĥajlovna (p. 90)'' 

En Rusio oni kutimas voki pli aĝajn, altrangajn aŭ estimatajn homojn laŭ kombino de la persona kaj patra nomoj. Do estas normale ke Travis nomis la direktorinon tiel. Sed en neniu kazo li povus kombini Tanja (familiara formo de Tatjana) kun patronomo – tio aspektus kiel moko. 

''Lydia (p. 154, 172)'' 

Oni ofte uzas literon y por transdoni la rusan sonon ы (kvankam mi ne komprenas tiun solvon). Sed en tiu ĉi ina nomo almenaŭ en la rusa aŭdeblas klara i, do kial nepre sekvi la anglalingvan version?

== Amatora kaj kliŝea ==
Mi aldonu kelkajn vortojn pri la eldonaĵo mem. Bedaŭrinde ili ne estos tre laŭdaj. La papero estas blanka, kovrilo mola, sed sufiĉe fortika, la tiparo normala, la folioj bone algluitaj kaj eĉ ne unu eskapis por la tralego. 
Ĝenerale la esperanto-lingvaĵo estas normala – nek eksperimenta, nek anakronisma. Mi nur ne komprenas kial ofte aperas la vorto “afero” en la signifo “aĵo”? Ekzemple “Li prenis aferojn el forno” (p. 38). Ĉu tio estas paŭsaĵo de la angla “thing”? Ankaŭ mi ne tuj komprenis kio estas “subtera trajnservo” (p. 44) kaj nur poste divenis ke temas pri metroo. 

Tamen la enpaĝigo estas tre simpla, mi eĉ nomus ĝin amatora. La romano konsistas el pluraj ĉapitroj, sed ili finiĝas kaj komenciĝas subite – antaŭ leganto aperas blanka spaco, sen iuj ajn numeroj, vortoj, vinjetoj aŭ aliaj eldonsignoj. La kovrilo ankaŭ estas simplega – rustkovrita soldata kasko kun granda truo tra kiu elkreskis dianto. Kian rilaton tiu ĉi postmilita bildo havas al la amaventuro de la juna aŭstraliano en la senorda, sed ankoraŭ paca Sovetunio – mi ne komprenis.

== Resumo ==
Al kiu mi ne rekomendu tiun ĉi libron? Ĝi apenaŭ plaĉos al homoj, kiuj bone konas la historion de Sovetunio aŭ loĝis en la lando en la priskribata epoko. Mi same dubas pri la beletremuloj, kiuj kutimas legi altnivelajn prozaĵojn kun vivaj karakteroj, komplika intrigo kaj profunda psikologia analizo.

Al kiu mi povus rekomendi tiun ĉi libron? Al la ŝatantoj de la verkoj de Trevor Steele kaj al ĉiuj, kiuj deziras iom konatiĝi kun la vivo en Sovetunio en ties lastaj jaroj. Se oni ne estas skrupulema rilate historiajn faktojn kaj kulturajn detalojn, eblos ricevi ĝeneralan imagon pri la respektivaj eventoj. Fakte mi povas imagi preskaŭ iun ajn kun tiu ĉi libro enmane – sur plaĝo, en trajno aŭ dum longa flugo. Neniu literaturo konsistas nur el ĉefverkoj, do se ni havas normalan lingvon, ni devas havi ankaŭ normalan literaturon – kun ties pintoj, fuŝoj kaj meznivelaĵoj, al kiuj laŭ mia opinio apartenas tiu ĉi romano de la fekunda aŭstralia verkisto.

[[Kategorio:Recenzoj]]
[[Kategorio:Libroj]]
[[Kategorio:Sovetunio]]
[[Kategorio:Trevor Steele]]</text>
      <sha1>gkxx1v4q6avb010d2msb5bfira4p7gw</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>62838</id>
      <parentid>62837</parentid>
      <timestamp>2022-08-04T10:38:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RG72</username>
        <id>132</id>
      </contributor>
      <comment>/* Historio kaj vivkutimoj */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20501" xml:space="preserve">{{paĝokapo2
 | titolo     = Amo inter ruinoj: bela fabelo pri enigma lando
 | aŭtoro     = Stanislavo Belov
 | tradukinto = 
 | sekcio     = 
 | antaŭa     = 
 | sekva      = 
 | jaro       = 
 | notoj      = 
 | vikipedio  = 
 | vikicitaro = 
 | kategorioj = Historio de Sovetunio
}}

'''Post vidi proponon recenzi la libron de Trevor Steele “Amo inter ruinoj” mi tuj akceptis ĝin – ne pro tio ke mi speciale ŝatis la verkojn de tiu ĉi aŭtoro (mia antaŭa recenzo pri “Paradizo ŝtelita”[1] ne estis favora), sed ĉar mi opiniis ke la romanon kies intrigo disvolviĝas en la disfalanta Sovetunio prefere juĝu homo kiu persone spertis tiun ĉi epokon. Do mia pritakso nature dividiĝas je du partoj – la beletra kaj historia.''' 

== Serĉante la amon ==
Unue mi mallonge prezentu la intrigon. En 1990 juna aŭstralia esperantisto Travis Siganoff veturas al Sovetunio. Li estas maldekstrema, do esperas trovi alternativon al kapitalisma socio kaj samtempe – novan amon. Lia antaŭa amatino forlasis lin, ĉar li malsukcesis kontentigi ŝian seksan apetiton. Amorado havas sufiĉe grandan lokon en tiu ĉi verko, pli ĝuste en la konduto de la ĉefaj herooj. 

En Kievo li rapide elreviĝas en la virino al kiu ŝi veturis, ĉar lia korespondamikino Marina (ankaŭ esperantistino) preferas havi en lito du partnerojn samtempe (unu el kiuj estas ŝia edzo Paŝa) al kio la vojaĝanto evidente ne pretas. Tamen ŝi rapide (post kvin minutoj) agnoskas sian eraron kaj lasas lin serĉi sian vojon. 

Post migri al Talino li trovas tie alian esperantistinon – la belan estoninon Virve. Ŝi estas koramikino de enigma esperantisto Arimantas (poste li evidentiĝas esti bandito), sed post lia murdo en krima interpafado baldaŭ transiras al sia nova amo – nia aŭstraliano. Ĉio ĉi disvolviĝas en tradicia esperanto-medio (kluboj, kongresoj ktp) sur fono de la agonianta Sovetunio.

== Glata, sed plata ==
Esperantistoj ŝatas fanfaroni, ke Esperanto havas riĉan kulturon, inkluzive la originan literaturon. Espereble tiu aserto pravas, tamen mi ĝis nun ne povas konfirmi ĝin surbaze de la personaj spertoj. Inter malmultaj esperanto-aŭtoroj kies verkojn mi legis, impresis min nur Spomenka Štimec, Cezaro Rossetti kaj Baldur Ragnarsson, kiujn mi facile imagus tradukitaj kaj bone akceptitaj ekster Esperantujo. Aliaj verkistoj, eĉ sufiĉe popularaj kiel Lena Karpunina kaj István Nemere, laŭ mia opinio apartenas al la senfina tendaro de la amatoroj, interesaj nur ene de sia amika aŭ samideana rondo. Mi pensas ke Trevor Steele apartenas al la lasta grupo kaj “Amo inter ruinoj” nur firmigis tiun ĉi opinion.

Li scias rakonti kaj parolas glate, evidente ankaŭ lia buŝparolo estas same vigla kaj senerara. Mi ĝis nun rememoras lian eseon en “Beletra Almanako”[2] kiel brilan ekzemplon de humurplena rakonto. Apenaŭ kredindas ke ambaŭ tekstoj estis verkitaj de la sama homo. Mi klarigu. 

La ĉefa problemo mi konsideras palecon de la personoj. Ĉiuj herooj estas senvivaj, kvazaŭ paperpupoj eltranĉitaj el la kartono kaj ĉiam turnitaj al la leganto per unu flanko. Ili paŝas, pensas, komunikas, amoras, sed ĉion faras monotone, seriozmiene kaj nekredinde racie. En la romano agadas la plej diversaj homoj: juna aŭstraliano, lia estona koramikino, maljuna esperanto-verkisto, bandito-esperantisto (jes ja!), dekoj da aliaj personoj, sed ĉiuj parolas per la sama voĉo kaj tio estas la voĉo de la aŭtoro. 

La dialogoj estas senvivaj kaj eĉ amoras la herooj kvazaŭ laŭ skemo. Jen ekzemple la sceno kie Marina venas en liton de Travis kaj provas amori kun li dum ŝia edzo subrigardas ĉe la pordo.

== “Marina, ĉu ni fermu – eĉ ŝlosu – la pordon?” == 
“Mi promesis al Paŝa, ke se li ne rajtas partopreni, almenaŭ li povos de tempo al tempo spekti”.

“Ho Dio! Ne! Kara Marina, bonvolu vesti vin. Mi faros same. Jes, mi volas dormi kun vi, sed nur dormi. Mi esperas ke vi kompenas”. 

Marina volis ion diri, sed rezignis. Ŝi vestis sin kaj ekkuŝis apud li, sed ne provis plu tuŝi lin. Subite ŝi eksidis kaj lasis fali la kapon kaj preskaŭ plorante diris, “Trevis, pardonu milfoje! Nun mi vere hontas! Nun mi estas la malnova Marina, kiu ankoraŭ ne renkontis Paŝa. Nun mi vin komprenas. Pardonu! Ni ne amoros, sed bonvolu resti mia amiko...”. 

Rapidega evoluo por la virino, kiu kutimas al partnerŝanĝo kaj rigardismo, ĉu ne? Tro rapida por kredigi min. Se Konstantin Stanislavski legus tion li certe ripetus sian faman: “Mi ne kredas!”

== Etoso aŭtentika ==
Por esti justa unue mi laŭdu la verkon. Ĝi enhavas plurajn misojn rilate detalojn, sed ĝenerala etoso estas priskribita korekte kaj trafe.  Sovetunio estas koloso sur argilaj piedoj. Ekonomia kolapso, daŭra lukto en la potenco, kresko de naciismo en la baltiaj landoj, banditoj ĉantaĝas la unuajn komercistojn, ĉie regas ĥaoso kaj necerteco – vere, tiel estis. Mi naskiĝis en 1974, do sufiĉe ĝuis la sovetian epokon, perestrojkon kaj la postajn eventojn.

La aŭtoro trafe rimarkigas ke Miĥail Gorbaĉov estis tiutempe tre nepopulara figuro en sia lando, kontraste al Boris Jelcin, kiu estis lia plej forta oponanto. En la okcidenta mondo la sovetia prezidanto ĝis nun estas adorata kiel homo, kiu detruis la “impreion de malbono” kaj venkis komunismon de interne dum la sovetianoj memoras lin ĉefe kiel malfortan babilemulon, kies ekonomiaj reformoj fiaskis, same kiel la politikaj. En 1990-1991 li aspektis trivita pajlopupo, kiu plu alkroĉiĝis al la Komunisma Partio kaj strikta federacia potenco, kiuj jam perdis ĉian aŭtoritaton. 

Katastrafoj sekvis unu la alian, sed li nur balbutis ke li ne faris tion, ne ordonis, eĉ ne sciis, do ne respondecas. En la kapoj ĉiam pli forte leviĝis la demando: “Se li estas ŝtatestro, li devas scii kaj respondeci. Se li ne scias, nek respondecas pri sia propra lando – kial li ne foriras?”


Viktimoj de la armena pogromo. Bakuo, 1990.

Sendo de armeaj trupoj al Bakuo en januaro 1990 sekvigis pereon de 130 ĝis 170 homoj. Dispelo de manifestacio en Tbiliso en aprilo 1990 finiĝis je 19 mortintoj. Atako kontraŭ la televidstacio en Vilno en januaro 1991 rezultiĝis je mortigo 15 kaj vundiĝo 900 homoj. En tiuj tagoj rokmuzikisto Jurij Ŝevĉuk kantis: “Ĝiba malbono rampas laŭ Litovio...” (Ĝibo en la rusa estas “Gorb”, do ĉiuj komprenis la aludon) kaj plejparto de miaj samaĝuloj subtenis lin. 
“Ni atendas ŝanĝojn!” kantis alia rok-idolo Viktor Coj kaj tiuj vortoj iĝis devizo de la generacio kaj la tempo. Ni postulis ŝanĝojn kaj la ĉefa espero estis la agresema opozicia prezidanto de Rusia SFSR Boris Jelcin. Ni damnos lin kiel alkoĥolulon, korupciulon kaj friponon, sed tio okazos poste. En 1990 ni preskaŭ amis lin. 
Ĉio ĉi vidiĝas en la libro. Dankon la aŭtoro, tiukampe vi vere sukcesis.

Sub branĉoriĉa oksikoko
Ĉu vi iam ĝuis ombron de oksikoko? Tiu ĉi planto altas ne pli ol 20 cm, sed la rusoj ĝuas ĝin tre ofte – plejparte helpe de okcidentaj filmoj kaj libroj, kies aŭtoroj ne estas tro skrupulaj. 
Branĉoriĉa oksikoko – tiel la rusoj nomas fabelecajn historiojn pri sia lando. Ni renkontas ilin ĉiupaŝe kaj se antaŭe tio indignigis, do nun ni jam nur ridas. Speciale famas pri tio Holivudo, kiu kreis la plej brilajn ekzemplojn tiaspecajn. Ĉu vi memoras Lev Andropov el la usona filmo Armagedono? La rusan astronaŭton el la kosmostacio “Mir”, kiu flugis en senpezeco, en ĉapo-uŝanko, ĉiam ebria kaj riparis la maŝinaron frapante ĝin per ferstago? Li estis eĉ pli amuza ol rusaj banditoj el “Turisto”, kiuj pro iu nekomprenebla kialo parolis ukraine (evidente por la usonanoj ĉiuj eks-sovetianoj samas). Mi jam ne parolu pri “Anna Karenina” (tiu kun Sophie Marceau), kie la cara oficiro Vronskij portas sovetiajn epoletojn, drinkas brandon el vodko-glasetoj kaj parolas pri la bolŝevikoj (en 1879!).

Kio kaŭzas tion? Manko de informoj kaj maldeziro serĉi ilin. Ordinara okcidentano havas en sia kapo iom da belaj rusaj klasikaĵoj (Ĉeĥov-Dostojevskij-Tolstoj), teruraĵojn el “Arkipelago Gulago” de Aleksandr Solĵenicin kaj amuzajn kozakojn el animaciaĵoj de Walt Disney. Ĉio ĉio kunfandiĝas en unu bildo, kiu estas aplikata al iu ajn periodo de la rusia historio. Kaj disfloras la oksikoko... 
Mi legis ke Trevor Steele loĝis iam en Orienta Eŭropo aŭ almenaŭ havas personajn spertojn pri tiu ĉi regiono. Tio senteblas en la romano, kiu enhavas multe da detaloj (nomoj, historiaj eventoj ktp), riceveblaj nur persone aŭ helpe de sperta konsultanto-denaskulo. Tamen evidente tiu vivperiodo estis mallonga aŭ konsultado malsufiĉa. Do aperis pluraj eraroj kaj fuŝoj. Mi listigis la plej okulfrapajn, dividante ilin je du partoj: la historiaj kaj la lingvaj.

== Historio kaj vivkutimoj ==
''Virve rakontas: en 1939 post anekso de Estonio “NKVD-agentoj mortpafis mian avon kiel “kosmopoliton” (p. 18).'' 

Kampanjo kontraŭ la intelektuloj akuzataj en adorado de la okcidentaj idealoj (do nomitaj “kosmopolitoj”) komenciĝis en 1948 kaj daŭris ĝis la morto de Stalin en 1953. Ĝi celis bridi dubojn, kiuj povus aperi en la kapoj de sovetiaj civitanoj kiuj vidis la pli riĉan vivon en la kapitalismaj landoj dum liberigo de Eŭropo.

La kampanjo havis fortan antisemitisman akcenton, do plejparto de viktimoj estis judaj artistoj kaj aktivuloj. Multaj estis maldungitaj, kritikataj, ne plu publikigataj ktp. Nur du “kosmopolitoj” estis mortpafitaj – sed ambaŭ estis judoj kaj okazis tio en 1949, dek jarojn post la anekso de Estonio. 

''“Gulago Mordva, koncentrejo por virinoj” (p. 20)'' 
 
Gulago estas mallongigo de la Ĉefa administracio de la puntendaroj kaj malliberejoj – sekcio de NKVD (poste la Ministerio pri internaj aferoj, poste tiu pri justico), kiu regis la malliberejojn en Sovetunio en 1930-1956. Do tio estas nomo de la prizonsistemo, ne de iu ajn malliberejo. En Sovetunio kaj nun en Rusio ĝi estas uzata nur kiel historia termino. Politika prizonulo povus paroli pri lager (puntendaro) aŭ tjurma (prizono, fermita konstruaĵo), sed ne gulago. Mi aldonu ke mordva estas nomo de la ĉevolga etno, kies respubliko nomiĝas Mordvio. Evidente la aŭtoro celis la lastan. Kaj kompreneble neniu nomus tion koncentrejo – la sovetianoj tro bone memoras la Duan mondmiliton, dum kiu pereis 27 milionoj da niaj samlandanoj, el ili pluraj en la naziaj koncentrejoj. 

''“Li [Gorbaĉov] probable savis la vivon de... dekmiloj da aliaj homoj [el gulago]” (p. 21)'' 

Denove konfuzo de malsamaj historiaj periodoj. De 1956 ĝis 1987 pro la kontraŭŝtataj krimoj en Sovetunio estis kondamnitaj 8145 homoj. Maksimuma puntempo estis 10 jaroj. Dekmiloj da politikaj prizonuloj, savitaj de neevitebla pereo estas nura fantaziaĵo. 

''Papirosij (p. 84)'' 

La aŭtoro asertas, ke tio egalas al cigaredoj. Tamen por tiuj lastaj estas uzata preskaŭ samsona rusa vorto sigareti, dum papirosi havas esperanto-version papirosoj kaj signifas nur specon da cigaredoj – sen filtro kaj en maldika papero. 

''“Se vi simple foriras de iu loĝloko al alia sen speciala permeso, vi vane klopodos registriĝi aliloke. Kaj se vi ne estas registrita, vi havos grandajn problemojn, eble vi estos arestita” (p. 63).'' 

Denove la aŭtoro konfuzas malsamajn epokojn. La deviga registriĝo estis enkondukita en Sovetunio en 1932 kiel parto de la novkreita pasporta sistemo. En la 1930-aj jaroj tio vere kreis malfacilaĵojn por la homoj, sed poste reguloj grave ŝanĝiĝis. En la priskribata periodo ĉiujare dekmilionoj da homoj libere migradis tra Sovetunio, pro kio nunaj pensiuloj ofte havas parencojn tra la tuta lando. Registriĝi je nova loko estis facile (krom Moskvo kaj Leningrado) kaj eĉ se oni ne faris tion ĝustatempe maksimuma puno estis... 10 rubloj (inĝeniero lukris normale 120 monate, foje pli). 

''“Viktor fakte estis judo, kvankam li, kiel ĉiuj sovetiaj judoj, preferis nomi sin “hebreo” (p. 66).'' 

En la rusa ekzistas tri vortoj en tiu sencokampo: ''jevrej'' (hebreo), ''iudej'' (judo), ''ĵid'' (judaĉo). Ĝis la fino de la 19a jarcento dominis ''ĵid'' kiu havis neniun negativan sencon kaj markis samtempe etnan kaj religian apartenon (ili koincidis).

Poste ĝin anstataŭis ''jevrej'', kiu ekde la 1920-aj jaroj iĝis normo. Nun ''jevrej'' signifas etnan apartenon, ''iudej'' – la religian (kaj ili ne plu koincidas, ĉar plejparto de la rusiaj judoj estas ateistoj) dum ''ĵid'' estas tre ofenda. Viktor ne preferis nomi sin hebreo, tio simple estis (kaj plu estas) sola uzebla varianto. 

''“La Ruĝa Aremo atakis la doganistojn... kaj mortigis multajn” (p. 76).'' 

Temas pri la eventoj de printempo-somero 1991. Fine de 1990 la registaroj de la baltaj respublikoj, deklarintaj sendependiĝon de Sovetunio, starigis doganejojn laŭlonge de siaj limoj. Tio estis ĉefe simbola akto, krome ili celis preventi elportadon de la varoj dum la kreskanta deficito (la Baltio estis la plej prospera regiono de la lando). Plenumante ordonojn de la federacia registaro oni atakis ilin kiel kontraŭleĝajn instituciojn, batis la doganistojn (ne murdis!) kaj detruis (plej ofte bruligis) la konstruaĵojn. Sed faris tion ne la Ruĝa Armeo (jen plia fuŝo: ekde 1946 ĝi nomiĝis la Sovetia Armeo kaj neniu nomus ĝiajn soldatojn “ruĝarmeanoj” krom ŝerce), sed la specialaj milicaj taĉmentoj (OMON), ĉefe tiuj el Rigo kaj Vilno.

Solaj mortigoj okazis la 31an de julio 1991 en la doganejo apud vilaĝo Medininkai, kie estis murditaj sep homoj. Oni akuzis pri tio la Rigan OMON, kvar milicanoj estis kondamnitaj al la ĝismorta enprizonigo (el ili tri malĉeeste, do plu serĉataj). Mi aldonu ke en aŭgusto 1991 la taĉmento estis evakuita al mia urbo Tjumeno kie transformiĝis al la Tjumena OMON. Mi iom konas la taĉmenton, en septembro 2016 ĉeestis festenon honore al ĝia 25-jariĝo kaj helpis eldoni libron pri ĝia historio. Nun surbaze de ĝi kreiĝas loka filio de la Nacia Gvardio de Rusio. 

''“La viroj simple metis slipon sur tablon kaj diris, ke jen la numero de la bankkonto, en kiu Antanas pagu 5% de liaj profitoj” (p. 79).''

Tiel la aŭtoro priskribas ĉantaĝon fare de la baltaj banditoj. Mi povas nur ridegi. Ĉu vere? Ĉu 5%? Ĉu ĝire al bankokonto? En la 1990-aj jaroj ĉantaĝo estis amasa afero, fakte normo por la unuaj komercistoj. Por kriŝa (ĵargone: tegmento) ankoraŭ antaŭ kelkaj jaroj pagis ĉiuj entreprenistoj krom tiuj kun rilatoj en milico, FSB kaj prokurorejo kaj minimume 10% de la enspezoj.

Nun oni ĉantaĝas ĉefe kontraŭleĝajn aŭ apudajn komercojn (bordeloj ktp). La pagoj tradicie iras al obŝĉak (ĵargone: komunumaĵo) – krimula kaso, uzata por subaĉeti prizongardistojn kaj policistojn, aĉeti narkotikaĵojn kaj armilojn, lui kaŝejojn ktp. Ĉu iu imagas fari tiajn pagojn per banka ĝiro? Mia imagopovo kolapsas, ja mi scias kiel aspektis kaj agis banditoj tiutempaj.

''“Malmultaj el ŝiaj konatoj, kaj neniu esperantisto, havis privatan aŭton, krom se ili havis altan rangon en la partio aŭ burokrataro” (p. 72).'' 

Mi prezentos nur unu ciferon: en 1990 en Sovetunio estis produktitaj 1 260 000 leĝeraj aŭtoj. Ili estis simplaj, sed sufiĉe fortikaj kaj servis almenaŭ po dek jaroj, ofte pli. Iom tro da aŭtoj por la elituloj, ĉu ne? Same fantazia estas aserto pri malebleco havi personan telefonon (p. 80). Pluraj miaj najbaroj kaj parencoj havis ĝin, inkluzive mian avon, kiu loĝis en vilaĝo.

''Rusa Respubliko (p. 103)'' 

Neniam ekzistis iu ajn Rusa Respubliko, do evidente la aŭtoro celas Rusian Sovetian Federacian Socialisman Respulikon, kiu ekzistis ene de Sovetunio. Eksterlandanoj ofte konfuzas du nociojn, kion neniam faros loĝanto de Rusio: “rusoj” (etno) kaj “rusianoj” (nacio). En Rusio loĝas pli ol 150 etnoj kaj en pluraj regionoj rusoj estas etna malplimulto aŭ preskaŭ tute mankas (kiel en Ĉeĉenio kaj Inguŝio). Pro tio nia lando nomiĝas “Rusia Federacio”, same kiel antaŭe ekzistis Rusia SFSR kaj antaŭe la Rusia imperio. “Rusio por la rusoj” estas slogano de la naciistoj, do almenaŭ la esperantistaro ne sekvu ĝin. 

''“Sovetunio kreis unuecan ŝtaton el multaj diversaj landoj kaj landetoj” (p. 119)''

Brila ekzemplo de la erara historia rekonstruo. Surbaze de Sovetunio kreiĝis 15 agnoskitaj kaj pluraj neagnoskitaj ŝtatoj. Sed tio ne signifas ke antaŭe ĝi unuigis ilin. Sovetunio estis la heredanto de la Rusia imperio, nur kun kelkaj perdoj – en 1917 Finnlando kaj Pollando sendependiĝis definitive, Estonio, Latvio kaj Litovio – portempe kaj estis revenigitaj en 1939. Ĝi ne unuigis 15 landojn, sed grandparte kreis ilin kaj respektivajn naciojn. Unuafoje sur la politika mapo de la mondo aperis la ŝtatoj Taĝikio, Kazaĥio, Turkmenio ktp.

Moskvo fakte konturis limojn de tiuj respublikoj kaj nomis homojn interne de ili respektive la taĝikoj, kazaĥoj, turkmenoj ktp. Naciformiĝaj procezoj ne tute finiĝis, do ekzemple en Taĝikio unu jaron post la disfalo de Sovetunio eksplodis sangoverŝa enlanda milito inter la nordaj kaj sudaj taĝikoj kiuj ĝis nun apenaŭ konsideras sin unueca etno.

== La lingvo ==

''Mamuŝka (p. 37)'' 

La aŭtoro ofte metas en la tekston rusajn vortojn latinskribitajn, sed ne ĉiam trafe. Rusa infano povas karese voki la patrinon mamoĉka aŭ mamula, sed ne mamuŝka. Eble tiel parolas la rumanoj aŭ bulgaroj, sed ne ĉiuj slavoj estas la samaj (mirinde, ĉu ne?). 

''Krasnaja Armejskaja (p. 49)'' 

Evidente temas pri Krasnoarmejskaja (Ruĝarmea) – ĉiam skribata unuvorte. 

''Koneŝno (p. 67)'' 

La aŭtoro tradukas ĝin kiel kompreneble, kvankam pli trafa estas certe, dum por kompreneble pli konvenas razumeeca. 

''Tanja Miĥajlovna (p. 90)'' 

En Rusio oni kutimas voki pli aĝajn, altrangajn aŭ estimatajn homojn laŭ kombino de la persona kaj patra nomoj. Do estas normale ke Travis nomis la direktorinon tiel. Sed en neniu kazo li povus kombini Tanja (familiara formo de Tatjana) kun patronomo – tio aspektus kiel moko. 

''Lydia (p. 154, 172)'' 

Oni ofte uzas literon y por transdoni la rusan sonon ы (kvankam mi ne komprenas tiun solvon). Sed en tiu ĉi ina nomo almenaŭ en la rusa aŭdeblas klara i, do kial nepre sekvi la anglalingvan version?

== Amatora kaj kliŝea ==
Mi aldonu kelkajn vortojn pri la eldonaĵo mem. Bedaŭrinde ili ne estos tre laŭdaj. La papero estas blanka, kovrilo mola, sed sufiĉe fortika, la tiparo normala, la folioj bone algluitaj kaj eĉ ne unu eskapis por la tralego. 
Ĝenerale la esperanto-lingvaĵo estas normala – nek eksperimenta, nek anakronisma. Mi nur ne komprenas kial ofte aperas la vorto “afero” en la signifo “aĵo”? Ekzemple “Li prenis aferojn el forno” (p. 38). Ĉu tio estas paŭsaĵo de la angla “thing”? Ankaŭ mi ne tuj komprenis kio estas “subtera trajnservo” (p. 44) kaj nur poste divenis ke temas pri metroo. 

Tamen la enpaĝigo estas tre simpla, mi eĉ nomus ĝin amatora. La romano konsistas el pluraj ĉapitroj, sed ili finiĝas kaj komenciĝas subite – antaŭ leganto aperas blanka spaco, sen iuj ajn numeroj, vortoj, vinjetoj aŭ aliaj eldonsignoj. La kovrilo ankaŭ estas simplega – rustkovrita soldata kasko kun granda truo tra kiu elkreskis dianto. Kian rilaton tiu ĉi postmilita bildo havas al la amaventuro de la juna aŭstraliano en la senorda, sed ankoraŭ paca Sovetunio – mi ne komprenis.

== Resumo ==
Al kiu mi ne rekomendu tiun ĉi libron? Ĝi apenaŭ plaĉos al homoj, kiuj bone konas la historion de Sovetunio aŭ loĝis en la lando en la priskribata epoko. Mi same dubas pri la beletremuloj, kiuj kutimas legi altnivelajn prozaĵojn kun vivaj karakteroj, komplika intrigo kaj profunda psikologia analizo.

Al kiu mi povus rekomendi tiun ĉi libron? Al la ŝatantoj de la verkoj de Trevor Steele kaj al ĉiuj, kiuj deziras iom konatiĝi kun la vivo en Sovetunio en ties lastaj jaroj. Se oni ne estas skrupulema rilate historiajn faktojn kaj kulturajn detalojn, eblos ricevi ĝeneralan imagon pri la respektivaj eventoj. Fakte mi povas imagi preskaŭ iun ajn kun tiu ĉi libro enmane – sur plaĝo, en trajno aŭ dum longa flugo. Neniu literaturo konsistas nur el ĉefverkoj, do se ni havas normalan lingvon, ni devas havi ankaŭ normalan literaturon – kun ties pintoj, fuŝoj kaj meznivelaĵoj, al kiuj laŭ mia opinio apartenas tiu ĉi romano de la fekunda aŭstralia verkisto.

[[Kategorio:Recenzoj]]
[[Kategorio:Libroj]]
[[Kategorio:Sovetunio]]
[[Kategorio:Trevor Steele]]</text>
      <sha1>n2cj829pt8mjiauu2ce29cm7rvukxnv</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>